Il testo
noto
sotto
diilPrognosticon
d'Ungheria
Mattia
Corvino,il titolo
senza dubbio
pronostico politico pide eversione Europae, attribuito
famoso del '500, una sorta di prototipo di tale esuberante letteratura. Se
dello stesso autore ci sono pervenuti pronostici annuali dati alle stampe a
Ferrara fra il 1491 e il 1495,1 del testo pi famoso diffuso a suo nome si co
2 L. Thorndike, A History of Magic and Exprimental Science, iv, New York, 1934, p.
467, segnala una stampa del 1522, di cui non si conoscono esemplari. Campanella sem
bra alludere a una stampa del 1526: cfr. Art. proph., p. 196. La princeps risale al 1534: De
eversione Europae Prognosticon D. Magis tri Anthonii Torquati ...ab anno mccclxxx usque ad
annum mdxxxviii durans, s.l., 1534. La stampa pi diffusa, e ripresa in tempi successivi,
di due anni dopo e occupa il posto mediano in una silloge di tre testi: Europae descriptio
lucidissima D. Carolo V Romanorum Imperatori dedicata, perAncelmum atque Christophorum
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
1 Thorndike, History, iv, pp. 470-471. Per indicazioni sul ms cfr. infra, nota
2 Thorndike, History, v, p. 179, nota 4. curioso che Tognetti, art. cit., p. 14
ritenga il ms. vaticano una ricucitura [...] delle citazioni comprese prop
scolo dei tre astrologi, da cui sicuramente deriva. Thorndike, nella stessa n
Romae, per Ioh. Besicken, 1507 (bl: 1039.k.33). In effetti, in tale scritto, composto per
Cesare Borgia, ma riutilizzato e stampato in occasione della comparsa di una cometa
nel 1506, il pronostico di Arquato e l'epistola dei tre astrologi non solo vengono citati in
modo esplicito, ma compendiati nei loro punti essenziali e talora trascritti alla lettera:
si veda il passo qui trascritto infine.
3 Oltre alla voce del Dizionario Biografico, pp. 299-300, vedi E. Garin, La cultura filosofi
ca del Rinascimento italiano. Ricerche e documenti, Firenze, 1961; Idem, Il pronostico dell'Ac
quato sulla distruzione dell'Europa, in L'et nuova. Ricerche di storia della cultura dal xn al xvi
secolo, Napoli, 1969, pp. 105-111, dove si riporta lo Iudicium latino, stampato a Bologna da
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
dunt, ut circa annum Christi 1507 mundus omnis flebilis futurus sit.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
Mirabuntur fortassis, Antoni, sublimes virtutes tue quod nos simus ausi im
ponere manus in rebus tuis: existimabis forte tu hoc fecisse nos ut ostendamus
illas aut esse defectivas, aut aliqua in parte mutilatas. Sed firmiter teneas non
hanc fuisse causam; immo opera tua celestia magis quam humana iudicamus
nomenque tuum magna cum veneratione celebramus, praesertim cum tu ille
sis cui nos omnes astrologi valde tenemur, quia omnibus iam ostendisti astro
logiam nostram esse divinam, ut est, et omnium certe scientiarum excellen
tissimam, videntes mirabilia que tu unus - pareant alii2 - tanta cum precisione
ac veritate predixisti semper tuis in pronosticis. Ideo, Antoni, decus nostrum,
scias nullatenus nos ista fecisse ut virtutes tuas offuscare velimus iam sole cla
riores ; immo horum causa fuit copia quedam unius littere tue ad nostros prin
cipes aliate, quam tu alias scripsisti Matthie Voivode Regi Ungarie, ubi magno
cum compendio legebantur res tam excelsae ac stupore plenae, quod legenti
bus non poterant esse sine admiratione ; et propter istud a nostris principibus
publice hortati atque exorati fuimus, velie nos ista tua epitomata diffusius et
clarius interpretari et examinare, si sint, ut credebant, rationabiliter dieta, quo
ipsi omnia postmodum intelligerent. Quam ob rem Odoardus et Americus ad
me se contulere, omnesque simul istam tuam epistolam examinavimus et, ut
credimus, causas ac rationes tuas invenimus, quibus tu omnia perspicacissime3
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
post a Marte hora coniunctionis Saturni et Iovis, in quo meridiano ipse etiam
in domo propria cum sit ipse dispositor eclipsis predicte, que passa fuit in domo
religionis circa caudam Draconis, qui etiam Mercurius in revolutione oppressus
fuit a quadrato Saturni, cum fuisset damnatus Iupiter in coniunctionibus. De
tempore quod constitoisti debere apparere istos effectus, tecum respondemus
quod aliquibus in locis id erit citius, in aliis tardius, secundum proportionem distan
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
tiae loci coniunctionis ad ascendentia in revolutione mundi. Alia que ibi conti
delium, ad nos non pertinet querere. Hec autem pauca, Arquate astrolog
salus, equo animo feras, nam tuis virtutibus clarissimis, quorum celsitu
per celos omnes et astra cuncta penetrasse videtur, et humanitate tua1 f
scripsimus ut astrologie scientiarum imperatricis fulgor detegatur. Finis
IUDICIO DE LA EVERSIONE DE EUROPA.
Maraviarase, Antonio, de le sublimi virt toe, che noi siamo ausi mettere
mane ne le cose toe, dubitando forsi che questo faciamo per mostrare quelle
essere defective mutilate: ma sii certo che questa non la causa; anzi da noi
essere e divina e summa fra tutte le altre scientie vedendo le mirabile cose le
quale con tanta precisione e verit hai predicto sempre ne li iudicii toi. Si che
Antonio, honore nostro, sapi che questo non havemo facto per denigrare le
virt tue gi pi chiare ch'el sole: ma de questo stato causa una copia de una
tua littera portata a li signori nostri, la quale gi scrivesti a Matthia Vaivoda Re
de Ungaria, ne la quale cum profonda brevit se contegnevano cose tante alte
e stupende3 che a legenti non potevano essere se non de gran admiratione, e
1 Nel trascrivere il testo dalla stampa conservata nella bl (vedi nota 11) propongo ta
lune correzioni congetturali e apporto le modifiche d'uso alle maiuscole e alla punteg
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
essere pieno de corsari e armade spogliando cum summo terrore li loci et cit
rasse alchuni cardinali e prelati expulsi e privati de loro bene, dove el pontefic
volta fugitive: ne le quale guerre non solo serano li externi contra la ecclesi
perch dicesti circa quisti tempi soli quisti prelati prosperano infelicitade e
tione serano liberi, li quali seguano la providentia de familiari soi non contera
per solertia de uno familiare non conteraneo uno prelato a summo grado ascen
ctione de Saturno et love sotto li razi del Sole in casa propria, ess
1 contenerci L. 2 depositore L.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
This content downloaded from 189.248.135.29 on Mon, 19 Sep 2016 03:16:36 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms