Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
SUMMARY
Bruno, Annali della Scuola Normale di Pisa, XXII (1992), pp. 943-968.
3. Cfr. M. Ciliberto, La ruota del tempo. Interpretazione di Giordano Bruno, Editori Riuniti,
Roma 1986, p. 66. Sull'importanza del De umbris nell'ambito della filosofia bruniana, si
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
432
PietroSecchi
chiude
in
effetti
fia
nolana':
la
pre
delle
sue
manifes
ne
ad
ogni
lettura
plicit,
garantisca
di
conce
dell'oppos
tra
luce
e
quella
una
che
facilmente
so
Br
appre
dei
platonici.
Il
p
isce
il
discorso
e
p
to
chorisms.
Pro
scrive
la
condizio
quello
gnoseolog
nello
stesso
camp
altro
che
risieder
Cantico
dei
Canti
Si
pone
subito
un
la
luce,
tra
la
nat
desiderio
che
si
a
Tutto
ci
che
pertanto
aspira
i
mo
alla
vivens,
natura
univers
Posta
la
separaz
problema
decisiv
essi.
De
cos
Bruno
umbrs:
Qui
autem
fieri
non
est
proprie
La
domanda
pot
ver
semb
l'insopprimibilit
vedano
&
anche
pi
Campanelliana,
Paradigmi,
4.
De
rec
III
LUI
umbris,
5. Ibid.
6. Ibid.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
(2
BUI
tura molto per l'uomo sedere all'ombra del bene e del ver
questa non pu essere soltanto una domanda retorica. Bruno
... duplici aliquem accidit esse sub umbra: umbra videlicet tenebr
aiunt - mortis, quod est cum potentiae superiores emarcescunt, e
subserviunt inferioribus, quatenus animus circa vitam tantum cor
tur, atque sensum; et umbra lucis, quod est cum potentiae inferiores
adspirantibus in aeterna eminentioraque obiecta subiiciuntur, ut ac
7. Ivi, p. 26.
8. Ibid.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
434
PietroSecchi
versanti
qui
spiritu
tenebras,
hoc
est
u
rum
nil
aliud
intell
veri
et
falsi.
Hic
est
formari;
quodque
is
dicitur9.
9. Ivi, p. 28.
10. Cfr. . Cusano, De coniecturis, I, 9: ... cum praecisio aequalitatis impossibilis sit in
omni finito.
11. Cfr. N. Cusano, De beryllo, XVI, 17-19: ... sed in similitudine sua, quae potest se
cundum magis et minus recipi secundum dispositionem recipientis, est communicabilis.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
436
PietroSecchi
perdita.
Come
in
con
il
concorso
ratteristiche
pr
va
della
sorgent
pena
si
discend
luogo
al
moltep
corpo,
ossia
la
t
tenebra,
tra
Dio
me,
la
natura
in
Unde
nota
quema
poris
appello
na
nisi
hac
et
ilio
pr
at
ipsam
matris
Accanto
all'idea
re,
esposta
priamente
da
un
nell'
plato
indelebil
materia
si
comp
gna
addirittura
ontologica
delle
e
rende
la
soluz
t
e
sul
dualism
anche
un
progr
zione
continua
con
la
sua
semp
Non
bisogna
tu
definito e cio che l'ombra va tenuta ben distinta dalla tenebra. In essa vi
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
ant, ut unum sit universi entis corpus, unus ordo, una gubernatio
pium, unus finis unum primum, unum extraemum; cumque - ut
runt Platonicorum principes - demigratio detur continua a luce a
cum mentium quaedam per conversionem ad materiam, et aversi
subeunt naturam atque fatum -, nihil impedit quominus ad sonum
versalis Apollinis ad superna gradatim revocentur inferna, et infer
superiorum subeant naturam...,4.
15. Cfr. S. Mancini, La sfera infinita. Identit e differenza nel pensiero di Giordan
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
438
PietroSecchi
Sono
state
osserv
trifughe,
a
propo
un
lato
l'istanza
p
ma,
che
si
basa
su
movimento.
Essa
za
ontologica:
verit
nente
che
,
com
ed
eterno.
zione
del
rapport
non
si
vede
infat
quiete
ideali
la
mol
dovrebbero
perfezione
e
verit
archetipale
non
ossia
composto
da
mediazione
cusani
termini,
le
idee
s
singolarit
ma
co
nel
cinquantottes
dquid
quod
esse
segue
che
le
idee
Allora
ancora,
da
quella
possibilit
che
sola
giustific
blema
sembra
toc
sco
infatti
nell'ul
gratuit
cristiana
mandola
in
intent
fideistiche
per
ri
sua
stessa
ammiss
16.
Cfr.
.
Cusano,
D
omnipotentis.
Per
q
F.
E.
Cranz,
Nicholas
o
USA,
von
von
Singapore,
seinen
Kues.
Sydne
friihen
Geschichte
Pre
eine
17. Cfr. N. Cusano, De visione Dei, XIV, 5-11: Doces me, domine, quomodo alteritas,
quae in te non est, etiam in se non est nec esse potest. Nec facit alteritas, quae in te non est,
unam creaturam esse alteram ab alia, quamvis una non sit alia. Caelum enim non est
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
terra, licet verum sit caelum esse caelum et terram terram. Si igitur quaes
quae neque in te neque extra te est, ubi reperiam? Et si non est, quomo
creatura quam caelum? Nam sine alteritate non potest hoc concipi.
18. BUI 31.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
440
PietroSecchi
durre
tutto
il
base
della
vicissit
sa
conoscere
tutt
deposto
l'istanza
quindi
l'ordine
so
del
primo
princi
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
20. Cfr. A. Noferi, Giordano Bruno: ombre, segni, simulacri e lafunzione della grafi
21. Cfr. De imag. camp., BOL II, 105: Sic ex notis ignota comparamu
gomentationem et discursum.
22. BOeuC IV 27.
23. BOL III 267.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
442
PietroSecchi
Il
Nolano
qui
p
come
in
s,
no
Soprattutto,
non
ponenti
possano
dine,
a
causa
dell
varrebbe
a
rinunc
praxis,
all'azione.
l'ombra
si
fa
ve
egregie
operazio
ci
considerata
an
zarsi di costruire la catena.
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
444
PietroSecchi
gamento
tra
le
gna
invece
ricos
menti
che,
cons
lecito
afferma
manenza
dei
du
giuntamente
es
za-assenza
del
d
mo,
ontologicam
finita
di
enti
e
luce
infatti
non
prensione
che
p
e
mensuratum
r
sms,
e
quindi
s
individui
risulte
stenere
che
il
ch
caso
formulato
separatezza
e
de
se
per
lo
meno
sa
sussistere
ci
che
essere
la
lu
l'intervento
del
dell'ombra
com
stituisce
lo
sfon
nell'esempio
del
che
tanto
l'uom
no
effettivame
ne
mentale
com
derare
erano
p
mentale
del
De
del
chonsms
pe
micit
ne
rende
In
maniera
del
l'opera,
lo
studi
zione
di
un
altr
XXIIII,
si
legge:
Agens
Tale
si
raretur24.
ex
natura
esset
prim
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
zione secondo cui Dio non potrebbe agire per natura ma dovrebbe agire
per volont. Tutta la critica del De l'infinito e del De immenso si fonda infatti
sul rifiuto della distinzione tra potentia absoluta e potentia ordinata25 e giunge
25. Su questo argomento, cfr. R. Sturlese, Et Nolanus vivat, recipiatur, adoretur. Le note del
"postillatore napoletano" al dialogo 'De l'infinito' di Giordano Bruno, in Scritti in onore di Eugenio Garin,
Pisa 1987, pp. 117-128; A. Ingegno, Regia pazzia. Bruno lettore di Calvino, Quattro Venti,
Urbino 1987, pp. 145-146; M.A. Granada, Il rifiuto della distinzione fra potentia absoluta' e
'potentia ordinata' di Dio e l'affermazione dell'universo infinito in Giordano Bruno, Rivista di storia
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
446
PietroSecchi
causa
immediata
Et nos in proposito ideo omnium volumus esse ideas, quia ab omni conceptabili
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
mico, debbono essere presi per quello che sono: strumend al serv
scommessa dell'ombra, ausili per rispondere alla domanda fonda
Qui autem fieri potest ut ipsum cuius esse non est proprie verum, et cuiu
non est proprie veritas, efficaciam et actum habeat veritatis?28
This content downloaded from 189.248.135.29 on Sun, 18 Sep 2016 03:35:32 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms