Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
mt
• •
• w
m&
'v*<-\..
(B**
Srlb*
VOCABULARIO
PORTUGUEZ,
LATINO,
A U L I C O , A N A T O M I C O , ARCHITECTONICO, B E L U C O , BOTANICO,
Brafilico,Comico,Critico,Chimico, Dogmatico , Diale&ico, Dendrologico, Ecclefiaftico,
Etymologico, Economico, Florifero, Forenfe, Fru&ifero ,Geographico, Geometrico,
Gnomonicp, Hydrographico, Homonymico, Hierologico, lchtyologico, Indico,
Ifagogico, Laconico, Liturgico, Lithologico, Medico, Mufico, Meteorologico,
Nautico, Numerico, Neoterico, Ortographico, Optico, Ornithologico,
Poetico, Philologico, Pharmaceutic*)*, Quidditativo, Qualitativo,
Qnantitativo, Rhetorico, Ruftico, Romano,€ymbohco, Synoni-
Djico, Syllabico, Theologico, Tcrapteutico, Technologico,
Uranologico, Xenophonico, Zoologico.
A U T O R I Z A D O C O M EXEMPLOS
D O S M E L H O R E S E S C R I T O R E S PORTUGUEZES, E LATINOS,
E OFFERECIDO
A EL-REY DE PORTUGAL,
D.JOAOV. ** PELO PADRE
D. RAPHAEL BLUTEAU
C L E R I G O R E G U L A R , D O U T O R NA SAGRADA T H E O L O G I A ,
PregadordaRainhadelnglaterra, Henriqueta Maria de Franca, & Calificador
no fagrado Tribunal da Inquificao deLisboa.
C O I M B R A,
NO REAL COLLEGIO DAS ARTES DA COMPANHIA
de J E S U
Com todas as Licengas nece/farias.
ANNO DOMINI M. D C C, M HI.
INLAUDEM EXIMII VIRI PR^CLAR1SSLM1QUE
DOCTORIS
D. RAPHAELIS BLUTEAVIJ
SUPER VOCABULARIO LOCUPLETISSIMO,
quod in Lufitanorum utilitatem, totiufque Orbis
miraculum immenfo cum ftudij , ac laboris
difpendio elaboravit.
ELOGIUM,
ATT EN DE, Leftor, & obftupefit.
. " Degujla Librum, fruftus lege-.
Mterni fores pullulants
Folia funtfruclus,
Fruclus autemfinefolijs.
Librum diceres, ArboremJcienti<e,
Hoc difcrirniney quodfine crimine9
Scientia boniy nil autem maliy
Cum ipfa malafint bona.
Virqiilafruclus gevminanty
Fruclns funt floridiy
Fforesfruftiferi.
Cupis nojfe Opus, o** Auclorem?
Ex Auclore Opus;
Ex Op ere Auftor em confides*
Auftorem quaris*
Adeft hoc in Opere
CumGeometris Euclides,
Cum Medicis HippocrateSy
• Cum Archiieclis Vitruvius.
In Eruditione PlutOy
In Sophia StagiriteSy
In tiAftrologia Pericles y
Humerus in Poejiy
Ariflarctts in Commentarijs,
Titus Livius in Hifloriax
Profalibus Martialis7
Proferijs Socrates,
Pro Matheft Archimedes.
Dum fenior fcribendo vacaty
Ifocratemfe praftat;
Cum fludiorum amort peregrinatur9
Anaxagoram fe exhibet\
In Theologia cum divine divina loquitur',
Magnum Areopagitamje manifeftat.
Uno verbo c uncia comprehendam:
D. RAPHAEL BLUTEAVIUS Eft Auftor7
Cunftis unus fingulariter omnia9
Omnibusfingulaunice.
D. RAPHAEL natalihus alienus9
Amore pignoratus nofter9
Sortefiay hnbfortunh nofird peregrinus.
At Sapientia perpetuus incola.
D. RAPHAEL donis calefiibus donatus.
Dona fapientict donaturus.
RAPHAEL, Angeli nomen adeptus9
Angelica* fapientid adauclusy
Nomine Angelus, omine Angelkus.
Opusquaritas?
Vocabularij modeftia nomen impofuit9
Cum Veritas fcientiarum Encyclopusdiam deberet nominare.
Sunt oclo volum'ma tanti PhM Lumina9
Qua dum in lucem prodeunt9
Lucem omnibus produnt.
Quin etiam oclo Sphane c<eleftesy
Feliciafider a aufpicanteSy
Quot charaft eribus exaratur,
Totfiellulis irradiant.
A minimo ad maximum,
Abinfimo adfummum defcribit:
Summus in infimisy
In imisfupremuSy
In fupremis non elatus,
In fummis quando eel fits,
Sibi nunquam inferior9
Omnibus fublimior^
Ter
-Terytp amplius beat a Lnjttqnial
Tibigratulor;
Cum enim vocumpcmtrid laborabaSy
Vocabuloruni divitijs abundas.
Vafcus divitiarmnparetem invefigavit Indiam>
At BLUTEAVWSy invejligator melior^
Tibi vocabulorum opes adinvenit.
Latinitati amulay exulta,
Gracafacundiapar, triumph a-y
Si namque Gracus te condidity
Scriptor Extents te readifcat.
Jacebas infans-.
Nunc vocalis perfefte voces exprimesi
Linguarum per ita.
Nedum adulta.
Tuo Scriptor i aureasjlatuateduCy
Si Gorgia Leontini unamerexerunt:
At oclo volumina ver~e a urea
Statu is aureis funguntur-y
Ac <sre perennius duratpra}
Auropreiiofiorhy
Nomen JEternitati commendant,
L A B Y R I N T H U S POETICUS CIRCUMCIRCA NOMEN
Au&oris concluderis, qtiod maiufculum B. demonitrat.
\ f idifti ^-V udores, Lat " p quos fam A Volat- T J
i v a n t
npcrgeminasi V | ^ audes,feperq^ ircfcan J^
D. GRFGORIVS DE BAVClO
Pr&pofitus Generalis Clmcorum Regularium,
Secrefarius*
L I C E N C E S DO S. OFFICIO;
O P M. Fr. FrancifcddaNatividadeCalificador
do Santo Officio,vejao Vocabulario, de que tra-
*-a efta peti^ao , & enforme com feu parecer.
Lisboa u. deJunho de 1706.
Carneyro. Mofi^ Monteyro. Ribtyro. Rocha. Fr. Encamafao.
CEN~
CENSURA D O M. R. P D. Fr. FRANCISCO DA N A T I -
vidade* Calificador do S. Officio.
ILLUSTRISSIMOS SENHORES
Fr Francifco da Natividade.
jfoao Ribeiro,
DO O R D I N A R I O
UCEN-
LICENCES DO PAQO
O M. R. P M. da PrimeyradoCollegiodeCoim*
bra dos Padres da Companhiade Jefus, veja eftes
livros, & pondo nelles feu parecer os remettera a efta me-
za. Lisboa 15. de Novembro de 1711*
DESPACHO
Q UE fe poflao imprimir viftas as licences do Sandlo Officio , &
Ordinario,& depois de impreflos tornarao a meza para fe conferi-
rem,& taxare,& fern iflb nao correrao Lisboa 4. de Novebro de 1711.
Duque P. Andrade. Pereyra.
L I C E N C E S DOS. OFFICIO.
* ^ ^ , r t t fet^tr^a^dru
ZJF1 X „•*'&'"cm S i P - o n t , n o i n & W o . ComcndoTncndoTs. l\Z
FIS-
FIS FIT 13?
FlSTULA.Fiuila. Efpecie de frauta feda, bem tapada, de 32, ou 40. palmc
Paftorii. Fftula,a.Fm"n. Virgil. de compnao, para fe dc.enhaicm os an*
T a n g ^ o r at fi.tuia. bftulator, oris. gulos nas campanhas, 8c fe tomar o va"
MaJed C lor dosdtfenhados, alii no terreno, co"
Tocaado as canas defl^uacs foava m© ms obras jafeitas. Vejafe o Metho"
Hora ern agudo , 6c hora em grave dO Lufitanico,pag.8«9 8cc. Vttta dejeri"
( acaito, bendts, uju tabular um, munUiouibus.
Por Galatea, que nas agoasmora Fitadafangria. He huma tira de pa-
Sem dar repoufo a Fiftula fonora. no de linho, ou de outra materia com
Uiyff.de Gabr.Per.Cant.3.oit.29. que fobre o chumacete fe.ata a ferida
Fiftula. Chaga profunda , 8c callofa da vea picada, voltando com a dita fi-
pordentro, cuj© orificio he pequu.o, ta por cima do bra90 em cruz, paraque
6c a caverna grande, 8c lan9a materia fe nao folte o fangue. Vttta tuaja Vena
virulenta. Asfiitulas fe fazem dosapo- obducta. Tania Venom majant obltgans.
ftemas, 8c feridas profundus , 6c nifto Venai Incifa ltgamen,mis.Neut.
difterea fiftula da chaga cavernofa, que Fita, que pendede huma , 6c outra
' a fiftula tem callofidade, 6c a chaga ca- parte do interior dacopa do chapeo,8c
vernofa nab. Eas diflferei^as das fiftu- fe ata debaxo da barba, paraque 0 nab
las fab muytas, porque oufab na carne, leve o vento, 8cc. Spira,<e.Fe>n.NA de-
ou no nervo, ou no offo, ou tem huma claracab delta palavra uiz Calepim,^/-
caverna, ou muytas, ou tortas , ou di- ra dicitut funiculus, quia pileo adfauces
reitas. Os Antigos lhe derab efte nome, extendttur, effub matto alligatur, 6c lo-
por ter alguma fcmelhai*9a com o pro- go allega com eftes verlVs de Juvenal.
fundo,& Civernofo da fiftula paftorii. • De fauabus aurea aimje
{
F'flula,a.FemCelfi Torri^at, o lon\ojottetur fpiragalero.
Fiftula lagrimal. A que fe forma n© F1TAR. Dar no fito.^/.F, to, "
canto mais largo do olho. yE^tlops, F.tar os olhos em alguma coufa. Ocu-
opis.Mafic Tlln. Hiftor. Nefte Author los tnaliquam rem defigere. Cic Agma, q
nab fe pbde conhecer de que genero he ,Fita os olhos no Sji. Vieira, fo-n. 1.
efta palavra. No Grego he do genero 680.
mafculino. Com Poetica circunlocu9ab FITINHA. Fita pequena. Tamola,a.
chama Juvenal a fiftula lagrimal, Acre Fem-Columel.
malumfiemperftillantisocelli. FITO.AdjecYivo.Fixo,ou fincado.FJ-
FISTULADO.Coufa, que tem huma, xus, ou.defixuSyOyum. Com os pes Fitos
ou maisr\i\ulas.Fiftulofus,ayum.Coto. Ti- ,no proprio marmore.Curiha,l.ifpos de
,nha hum peyto Ftftulado. Mon. Lufit. Lisboa,67.verf. A efpora Fita. Barros,
Tom-4.pagin.189. 2.Dec.
Olhar com cs olhos fitos. Viden- de-
F I T fixls oculis.Horat. Tc.r os olhos fitns no
Sol, lmmobdibus oculis Solan intueri.
FITA, Tecido comprido, 6c eftreito, Tltm Acrtter oculu Solem intueri. Cic
que ferve de atar, ouornar. Vttta, ou Eftar com os olhos fitos em alguma
tanioy <e. Fem. Virgil, ou lenmijcus, i. coufa. Intentis oculis ah quid contempla-
MafcTlaut. ri. die Aliquid intueri, cjr m eo difixwn
Guarnecido de fitas. Vittatus, a, um* ejfe.ldem.
Ovid. Fito. Subftantivo. He hum paofinho
Palma, ou coroa guarnecida de fitas. fincado no chab, ao qual fe a tira com a
Talma, ou coronalemmjcata, a.Fem Ctc bola, quando fe joga ao fito, Nefte fen-
Fita gradual (Termo Mathematico ) tido poderas ufar de Meta,^.Fem.Sco-
He humafir-i de fetim, ou de qualquer puSfi.MafiaSignwn,-i. .Neut. ou Signum.
Tom.IV- R3 deft I-
•54 EIT FIV
deftinotum, ou deftinotum, i.Neut. fem apertar. Charneira, he a ch<-pinha que
rnais nada. Todos eftes termos tem fua tem por ciiiia a r-jui-ha, ou c-becinna^
analogia com o que chamamos Fito,por- que chamao 'Bated. Aunulus, on Orbtcu-
que fignificab coufas, a que atiravab os lus fibula tnftructus. Cauiobono expli-
antigos em differcntes jogos. De todos canao eftas palavras de Tr*. belli© Pol-
elles o mais generico he Defttnatum,c\ue, lio na vida ae Claudio, Fibulam awe-
fe acha em Tito Livio,cap.26.do Livro am, cum acucypna, diz que Fibula pro-
38- ( fegundo a diftribin^ab de Gruter) priamente fignifica o fcrrinho agudo,
aonde diz, Stantes quo denfiores erant, com que fe prende hum panno, ou cou-
hoc plur a, Velut deftinotum petendbus, ro com outro. Vtd.Fivcimb.
Vulnera accipiebant. Atirar ao fito. oco- Prender comfivela. Infibulare [o,aVi,
pum, ou met am, ou fignum, ou lignum, atum) CelJ.
burntfixum collmeare. Dar no fito. oco- Soltar alguma coufa prefa com fivela.
pum tongcre, ou atdngere. Nab dar no Aliquid diftibulare.Stat. Marcia-l diz Re-
fito. A jcopo, ou met a aberrare. Eftamos fibulare {o,aVi,atum) lib.g.
igualmente diftantes do fito. Uterque & cujus
e°x aquo meta proptnqui fiumus. A meta RefibulaV'tt turgidum faber penem.
aque ambo prope abjumus. Fito,tambem F1VELETA, Fivclcta, ou Fivileta,
fe chama o J0g©> em que fe poem hum Dizfe de coufas poftas em boa ordem,
tijolo em pe por balifa,a que fe atira pa- bem preparadas, 6c como atadas cb fuas
ra o derrubar, ou para ficar mais perto fivelas. Levando providos os alforjes,
dclle.DiJcus,t.MaJcHorat.]ogar ao fito. ,6c as armas a FjV/fea.Godinho,Viagem
Ludere Dlfico. Pareceme, que fe pbde da India, 143.
ufar deftes termos, porter efte jogo al- . F I V E L H A M , Fivelhab, ou Fivellao.
guma femelhan9a, com o dos antigos Fivella mayor, como as dos arreosdos
Athletas Romanos. Porque como adver- cavallos, 6cc. Fibula maior. As filhaste-
tio Voflio no livro das fuas Etymologi- ,nha© paffadores de ambas as bandas, h
as. Dificus erat moles faxea, ferrea, aut >os FiVelhoens, que prendem nas cofco-
^lumbea, cujus jactu Atbleta inter fie de- ,jas, quando fe apertab, ferab groflos.
certabant, eratque Victor, qui aut alttus Galvab, EftardiotaTrat.2-cap.2.
infiubllmejactajfet, autpropius metamde- FlUSA.Fiufa. Palavra antiga, 6c anti-
ftlnatam. Eftas ultimas palavras fazem quada. Derivafe do Latim Fidv.do, 6c
muyto ao noflb intento. Nao ves, que val o mefmo, que Confionca, Fe. Vid.no.
jdefendendo a verdade tiravas a dous feus lugares. Na verba de hua vifita9ao,
,Fltos, armavas a dous premios. Serrab, Era de 1151. dizGon9alo Ancz ao Cu-
Difcurf. Polit.pag.25. E fecomo derab ra Jorge da Povoa, o fcguinte. Achc-
,nefte ardid, o fouberab executar, fem ,mos, quetinheis na SancriftiadoMcv
,falta puzerab a fua no Fito.Mon.Lufit. ,fteiro huma Ucha, que daveis a beijar
Tom. i.fol. 356.001.3, ,aopoyo, em que tendes muyta Fiufit,
Adagios Portuguezes do Fito. Quem ,pordizerdes, que tinha em fi muytas
muda Fitos, com mal anda. Ao Cego, ,reliquias, &c.
mudalhe oFito.
O adagio Portuguez diz, Em Ma de
F I V parentes, bufca, que merendes.
Fiufa. Tambem he appellido em Por-
tugal.
FIVELA.Fivela.Confta dearco, tra-
ve, fufilab, charneira, 6c Botab. Arco, F I X
he o and. TroVe, he o ferrito, que atra-
veflao arco. Fufilao, he o ferrinhoagu-
FIXA de machafemea. A parte Mque
do, que prende na correa, 6c ferre dc entrana madeira.
FIXA-
FIX FIX lVy
FIX AC, AM. Fixf.9ab. A ac9ab de fi- tilio, que venderia os efcravos de Ca-*-
xar hum edict•:, hum cartel,8cc. Tabel- tab. Se Fixafifem Editaes nas pra9as.Mo-
UprofiripttOy onis. Fern. Cicero chama, narch.Lufit.Tom.2.io5.verf. O Secrc-
jB'jttorum aiicu/us projcrtptto. A ac9ab de ,tai ioFixard os ditos pontos na porta
fixar edido*>, n.js quaes fe declara, que jdasEfcholas.Eftatut.daUniverfid.147.
os bens dc alguem fe vendem. Acaba- COi.2.
,oos os vinte uias da Fixacdb dos edi- Fixar 0 Mercurio (Termo Chymico)
,cios. Nas Conftituic do Bifpado da He fazer © azougue folido , 6c duro,
Guarda, imprcfLs no anno de 1621.foL eapaz de refiftir ao martello , 6c fofrer
2.7. o fogo, fem evaporar. Mrgend VlVi mo*
rif.,\Cmb Open 9ao Chymtca-por meyo bilitotem fiftere.
da qual a*, coulas volateis, 8c fa'ceis de Fixar o penfamento em alguma cou-
cvaporar, forrcin o fogo. Fixa9ab do fa, ou fixar alguma coufa no penfamen-
mercurio.Opus, quo flftttur drgenttVtVi to. Ftgere, ou defigtre animum , ou co-
mob di tas. gitatiouem, ou mentem in re aliqua, ou
FIXADO.Cartel fixado. Tabellapu- m aliquid. Cic. Defigere quldplam In ani-
Hice propofita,a.Fan. ou Libellus publi- mo, ou in animum juum. Ctc Fixay no
ie ajfixusyi.Mafic Vtd.Fix.av. ,penfamento a memoria de Chrifto.
FIXANTE (Termo da Fortifica9ab ) Chagas,Cartas Efpirit.Tom.2.3 i.
Linha da detenfa fixante. Vid Linha. Fixar os paffosi Tedes flgere. Virgil*
FIX AMENTE.Com olhos fixos.Olhar ,Etn qualquer parte, onde Fixafifem os
fkamente para alguma coufa. Ftgere ,paffos.Vieira,Tom.9.15.
oculos, & Vultus m aliquo, ou in aliqua FIXO. Firme.EftaVel. Nab mudaveL
re. Ovid. Immovel. Nao achab os navegantes os
Fixamente.Attentamente. Com muy- graos de Longitude, ou as Longitudes
ta applica9ab do efpirito. por falta de humponto flxo noCeo:Pel-
Confiderar fixamente alguma Coufa. lo conrrario achab as Latitudes porque
Ftgere mentem in aliqua re. Cic os Polos fab fixos. Na Chronologia hii
FlXARos olhos. Vtd.Fitar.Vtd.Fixa- pontos fixos oos quaes fe c o n f a b a con-
mentc. tar os tempos,v.g. As Epocas, ou Erasi
Fixar. Publicar alguma coufa com as Olympiadas, 6cc. jis Eftrellas fixas
papel pegado em lugar publico. Fixar fab as que nunca mudab a diftancia, em
hum Edital, hum Cartel. Tabellam que eftab humas das outras.Na chymica
profcrlbert.Clcer. [bo,ficripfi,ficrtptum) quando fe tira o Sal dos vegetantes,6W
Lugar Cnde fe fixab editacs. Locus fixofe chama, o que fica com a materia
ubi edtctoproponuntur. Cic terreftre fem evaporar, em differen9a
Se fixarab c^rteis nas pra9as. In locis do Sal volatil, que fobe, 8c fe exhala em
celeberrimis llbellt propofid funt.Cic.Tam- vapor. O Sal Fixo dosCamaroens. Po-
bem fe pbde cizer Ajfixijunt. ly.nth.Medicin.pag.599.Num. 14.
Fixay ifto em alguma columna.F&c Fixo.Determinado. Certo Domicilio
aliqua propone tabella. Tropert. fix o.F/W. Domicilio. Ter domicilio Fl-
Fez Cefar fixar editaes, cm que man- ,xo em alguma freguezia. Conftitui90-
dava, que para o primeyro dia do mez ens do Bifp.daGuarda,92. Renda fixa.
fe ajuntaffcm os Senadores em grande Reditus, ou proVentus certus. Em quan-
numero. Senatum Velle fe calendts fre-> go nab conngnava rendas Fixos. Mon.
quentem adefife Cxjar profiatbi jujfit. Cic. Lufit.Tom. 9.395.C0L2.
Em outro lugar o mefmo Cicero diz
Tabulam. Rotdius tobuVam projcripfit fe FLA
familiam Catonianam Venditia'titn. Com FLAGELLANTES. He o nome de
cartels, que mandou fixar, deciarouRa- huns penitentes, cuja cxtraordinaria
mor-
i26 FLA
momficsc.b degenerou em hcrnvei po efte infernal defatino,primeyrc,due-
H-.r-.iia. FiajlLinta (como o dcncta a osPiincipcscomdecretos, 6c os Prela-
palavr.. ) v.fo met.no, que Acoutados. dos com cenfuras, lhe deffem remedio.
Na era ce nil, 8c trvZentos icdcu efte Vid. Bzovic, Rainaldo, Spondano,6cc»
nome a huns homens>, que n,zi«b pro- Neftes ultimos annos deu hum Fran-
fiiiab de fe a9cuu,r* 8c oizem, que cer- cez a luz hum livro intitulado, Hiftoria
to Hermit: b, chamado Rainier, no an- Flagellant turn.
no de 126c. emPerufa, Ciaade de Ita- FLAGELLAR.A90utar. Vid. no feu
lia, naquelia parte da Tofcana, que he lugar.Flagellate (o,aVl}atum)Accus.Ovld.
do Eftado do Papa inftituiraefta fangui- Tlim Quando efte efpiritu nos esbole-
nolenta penitencia, 6c que os fequazes ,tear, havemonos de Flagellar a nos.
della fcrab chamados DeVotos, 8c a ca- Vida de S. JoabdaCruz,pag.i 18-
be9a delleso Geral da deVocao. Ganhou FLAGELLO. A9outc, no fentido fi-
efta Congrega9ao de Pcnitentes gran- gurado.K/t/.A9onte. E vos Rey fcrenif-
de nome, 8c foyfe multiplicand© de ,fimo Flagello da Tyrannia. Maccdo,Pa-
maneira, que ha opiniao, que fe eften- neg.domilag.fucceflb,pag.23. Noflb Se-
dera ate a Grecia, 8c finaimente no An- ,nhor quiz caftigar efta Gente com 0
no de 1349. fe renovou em Ungria, ,Flogello dos Arabes.Corograph.de Bar-
donde em breve tempo fe infinuou em reiros,pag.29.verf.
Polonia, Alemanha, Fran9a, Italia, 6c O grab Filho de Thetys,que dcz annos
IngLterra. Andavab nus ate a cintura, Flagello foy dos mi feros Tyr annos.
com capello na cbeca , 8c huma Cruz CamocnssOda SEftancS.
narmb, a9outavabfe duas vezes no dia, FLAGICIO.Flagkio. He palavra La-
6c outra vez dc noite, com cordas cheas tina de Flagltlum, que val tanto como
de nos, 6c armadas de pontas de ferro, ac9ab ma, infame, vcrgonhofa. Come-
6c proftrados em terra, formavab com ,tco Jorab Flagiclos inauditos. Fabula
os bra9os abertos a figura da Cruz, 8c dos Planetas,62.
pediab mifericordia. Cada rancho tinha FLAGICIOSO. He palavra Latina
f-ufuperior. Com as venera9oens dos de Flagltiofus, d,«w,que quer dizer Vi-
povos, 6c Com as admira9oens da fua ciofo,facinorofo. A gente mais Flagtciofa
penitencia, finaimente fc enfoberbece- ,de todos os peccadores. Almalnftr.
rab os fiagellantes, cbm elles fe miftu- Tom.2.231.
rarab nuns hereges, chamados Reguar- FLAGRANTE. Vid. Fragrante, Ay
dos, a huns, 8c outros fe agregou muy- fiFlagrantes fibres, na auzencia dovoffo
ta gente vacua, 8c debaixa eftofa, 8c.to- -.Sol huma noite eftiveftes murchas*
dos juntos compuzerab hu corpo mon- Crift. d'Alma, 239. Deve fer erro da
ftruofo, que produzio abominaveis im- Impreffab.
piedades. Entre outras, diziab que o
feu fangue, dcrramado a poder de dif- FLAMA, 6c Flamante.F/W.Flamma,&
nammante.
ciplinas fe unia com o fangue de Jefus
Chrifto de maneira , que vinha a ter a FLAME. Termo de Alveitar,tomado
mefma virtude; que defpois de trinta do Francez Flamme, que fignifica o me-
fmo. He hum inftrumento, queconfta
diasde flageliacao, ficavab os feus pec- de duas, outreslancetas moveis; ferve
cados abfoltos de culpa, 6c pena, 8c que para fangrar cavallos, ou fazer humas
naofe lhe dava de Sacramentos. Prefe- incifoens nelles. Sangrafe nas bragadas
n b ao martyrio os feus a9outes. Pro- ,com Flame,ou lanceta. Alveitar.de Re-
curavab perfuadir aopovo, que ja efta- go,pag.202.
va acabado oEvangelho, 8c permittiab
na fua feita todo o genero de blasphe- FLAMENGO, ou Framengo.Natural
mias, 6c facrilegios, Durou muyto tem- de FhndesSelga, a.Mofc Flander,dru
Mafic
Mo-
/FLA FLA 137
- Molher Flamenga. Mulier e BelgtoV FLAMINIA. Flamlma. Mo9a, que no
A lingoa Flamenga, Lingua WHelgiCa. tempoda idolatria dos Romanos afliftia
¥me.Sermo<Bdgicus. Mafic. Olandezes, a Sacerdbtiza dos feus falfos Deofes.
*<FrAirw^^oj,Alemacns.Vafconc.Noticias I^mmioy<e.Fem.Feft., Alguma Flaminia'
&Q Braffl, 108. > ou Prclada das noffas Veffaes. Luis
Flamengo, ou Flamenco, ou (como Mar. nas Antig.de Lisb.pm.i.pag.igtf.
efcreve o P. Fr. Thomas da luz na-fua (Parece, que o Author entende nefte
Amatthca Onomaftica,pig-i4- ) Frame- lugar por Flaminia a mefma Sacerdoti-
go, AVe, afli chamada d-flammeoalarunt, za;maspodera fer crro da impreffab,
C7'pedum colore, ou porque as primeyras porque a Saccrdotiza chamavafe Flami-
•vierab de Flandes. Tem alguma feme- nica, 6c nab Flaminia)
lhanca coma Cegonha no comprimen- ?-<fiML\AA.Chama,Flamma,a.Fem.Cic
to do cotlo, 6c das pernas, tem as azas, Vid. Chama.
•& OS pes vernielhos, 6c a came muyto >. Flamma animada com o vento.
goftofa. Thanicopterus, i. MaficJuVenal. Camoens.Cant.3.o<ft.49.
tSat. 11. Vejafe Aldovrando no Tom.3. ,Como o fogo pcoduz a Flamma, 6c fu-
da fua Ornithologia,pag.323. AVesLu- ,mo,Brachilog.de"Princip.pag.7.
fitanis Flamencos dittos. Fitftor.India Qyl- Fiamma.Amor. Eftar abrazado de hu-
ental.*>.part.iZ7. -*--•- ma flamma impudica. Flamma amoris
FLAMINE,Flamine, ou Flamen. He turpiftinwfiagrare.Cic Annos verdes pa-
o nome de huns Sacerdotes do antigo ,ra o ;ardor de indecorofas Flammas.
Lacio, Ana opiniao mais provavel,fe Pan.doMarq.pag.20.
deriva efte nome de Flamen,quc no fen- FLAMMANCl AJ-lammancia.Tomar
iido natural quer dizer AJfopro, 8c n© flammanda. Fazer lavaredas. Flammam
fentido mots! he como Injpiraead, ou concipere,atTi como diz Cicero, Ignem
Ajflato, porque ao povo ignorante da- comipere. Flammas f undere,ouVibrare. A
vao eftes facrilegos facerdotcs a enten- *»failcaeom odefprezo, paffa a braza, &
der, que fentiab emfiinfpira9oensi im- ,comecando a tomar Flammancta , 6c
pulfos, 6c afflatos divinos. Mas querem >fumosr &c. Vida de S. Joao da Cruz,
outros, que Flamen, vejiha de Ftlamen, pag. 183.'
porque fempre - andava efte genero de T ! FLAMMANTE. O que faz lavaredas.
Sacerdotes com fios dc laa, atados na Chcode fogo. Ardente, inflammado*.
cabe9a, ou porque no barrete, ou chat- Flammahs., amis. Omn.gen. VtrgilFlam-
peo, que traziab, havia alguns defies meus,a,um.CicFlammigerya,um,Valer.
fios, 6c nap lhe era licito fahir a publico Floe Flammifer, a, um. Toeta apudCic
fem efte genero de ornato. Davafe a ca- ,Quando no Ceo fe faz hum Sol Fiam-
da Sacerdote defies hum epitheto,figni- ,--ra>tf^VareUa,Num.Vocal,pag.527. O
ficativo da falfa Deidade a que fervia; ,Flammante topazio do Ceo, nafcci,&c.
6c afli o Flamine de Jupiter fe chama- Grift-d'alma-pag.^. Falla no Sol.
vajFUmen Dialts, ode Marte , Flamen Flamn ante.Novo. Que fahe da forja'
Martialis, o dc Quirino, Flamen J£ui- da officina, das mabs do artiBccNoVus,
rlnalist0c. Flamine. Flamen, inisMafic. a^um.Recens, tis.Omn.gen. Recentifjimus,
CicQm blammes, a quem Numa Pom- a, um. Cic Adab, que fahia Flammante
,pilio fez feir.elhantes nas veftes aos ,das mabs dc Deos. Vieira,Tom. 1.480-
,Reisde Roma, traziab tambem o Pi- Adam recendjfime creatus. ou Adam a di-
,leo,6cc. Manoel Scverim de Faria,nos yini creatorts manu recens, ou rectntijfi-
difcurfosvarios, fol. 178-Marco Aurc- mus. Varro diz Tullus a partu recens.
,lio Flamen, ou Sacerdotc do Empera- ,Flammante noticia, deque havia Deos.
,dor Tiberio. Mon. ^ufit. Tom.2.tol.6. Ciabra,Exhortac.Militar,78.
col. 1. FLAMMULA. Fl£mmula. Bandeiri-
Tom.IV. S nha
128
J FLA
nha camprida, A nos-vremate-s Cottada om'tjuorum \equitatu vehm^ter tnVe-
a mod© de chama, ; ou flamma torqida, duh hrjbai Macedonum alas -, jamque
dondetomouo nome, que ifi-a-rvora abundans midtttudine aciepi arcunym
nasvergas, 8cn^sgaveas, para ornato, capefot agymt.Curt.lib.4.. A Ftcnte, 6c
ou para dar algum final. TarVum Vkxtl- ,os Flancos do noffo Exercito. Portugal
lum nouficum..tremula,flexuojaqueflam- Reftaur.Tom. i.fol.464. Vid-L-do,
ma tnftar. Por nab ufar de peripnraits, . F L A N D E S , O U Fianores.Derivafe efte
«*u lhe chamara, Flammula,*.bem> Jaque rjome, ou de Flamdebert, Ibbrihho de
no feu Diccionario S,cro,pag.643.i©bre Glodion, Rey dc Fran9a, que laii9oua
a palavra Tufa, diz.Domingos Macro, os Romanos f bra da Gallia Belgica, QU
Hoc Vexilligenus cufpidotwn, a Lattnts dcFlandrina, molher de Lidericoy 0
Flammtila bodie appellotur. Largas as qual nos reynados de Carl© M.agji©,r&
velas, tremolando as Flammulas* Por- Ludovic© P10 foy governad'orde Flan-
tu«.Reft.part.i.pag,i8-3. Vinhab.todas des. Commumente faUandOoehamar
,cSm Flamulas, 8c g? lhardetesv Jacinto mos Flandes, as dezafete provinces d\qs
Freyre,Livr0 2.num.4o. Paizes Baxos,que em Latim feeha*#a
: -•'• -^<
.•Belgium,, fendoque o [Belgiumjien.Att
FLANCO (Term© ,da fortificafao) ngos,que era toda a Gallia fBtlgiea,efy
He a parte, que eft£ entre o balu.rte, muyto mais ampio, que as ditaSvProvinr
6c a cortina, 8c fervc;para defenaefe till cias. Por FiW^propriamenrele. enten-
a cortina, como a face do baluarte op*- t e o:Condad© de Flondts, que he huma
pofto. Chamabihe Flanco: da, palavra das defafeteprovincias dos Paizes hi-
Franceza Flanc, que -val o mefm©, que xos.Os Naturaes lhe chamao WlMndew
Ilbarga do animal, p^rticularwcdte Mo cjaz entre as provincias ArtoiuFLainaut,
cavallo. Flancoiprdongadoyhm^Amco (Brabante, o Ocean© Germanico,. &/D
cftendido deide © anguio ; d.a,£fpalda, Mar de Inglaterra> Tem algumas trinta
ou defde © ladodo PpiygonO interior, Cidades muradas, 6c outras miiytasfein
ate o do exterior, quando oangulO'do mures, com mais de mil* 6c cento, 6c
flanco he dircito- &<&-- encukrtoi,.he cincoenta VHlas,tbdas tag chtsgad*ashtt-
huma por9ab do flanco, queficaarapara*-* .masisQutras^que os CaftemanQsjque
da com hum anteparo chamad© Qvelbao, entrarab na terra com PheJippC: fegun-
ou Efpalda, que fe forma fobre. ojroito ^d©j imaginarab, que tod© Flsmdei-mtm
do dito fLnco , paraque a arteiheria, huma fb Cidade. dabe9a d a XpncUdo
quefepuztr fobre o euberto, fiqucme- de flandes he Gante; as Ou.-Hias,£idadcs
nos cxpofta asbaterias do inimigo. mais PrincipaesfabSr«^> iMes^fik-
bianco fecundario, a que outros chamao Ae, Nieuporte, Dunquerque,fBerga,Gtm'
flanco obliquo, parao.diltinguir do fla- Velinas, &c. T o d o o Payz he fertiliffi-
co direito, he a parte da Cortina , que mo, 6c feria fem duvida omelhor campo
fica entreo flanco, 6c aRazaute.Os Au- de Ceres, fenab fora tab continuada-
thores, que efcrevem em Latim fobre mente campo de }Aartc.Flandrio;a.Fem.
materias de Fortifica9ab, lhe chamao
Ala, a. Fem. ou mais individualmente A parte de Flandes, que pertence a
Ala propugnacult. Sobindo pelos Flancos, El-Rey de Caftella. [Belgium Hifpanum.
,que defcortinavab a porta. Portugal A parte dc Flandes, que he del-Rey
Reftaur.part. i.pag.227. de Fran9a. [Belgium Gallicum, ou Galii-
FlancQ do Exercito. Ala exerdtus. canum,i.Neut.
Cahindo Mazeo impetuofamente na- De Flandes. Flamengo. Flander, dri.
quelle lugar com toda a fua cavallaria Mafic Afli fe chamao os que fab do Co-
apertava os Macedonios pelos flancos, dado de Flandes. Fallando nos que fao
8c ja hia ccrrando com elles cb a gran- naturaes de qualquer lugar de Flandcs,
de multidab da fua gente. Ma^aus dim ou dos Paizes baxos, dizfe [Belga, 4.
?..."'Mafc.
FL\ FLA tj9
Mafc.Lucan. Cafa r. Ca moetis,cant. j.oita v. 6i.
De Flandes (tallando em coufas,con- ,Na bocca de hum cora9ab de cor Fia-
cernentes ao C©ndado em particular) ,V4.Q^eirbs,vida do Irmab Bafto, 422.
Flandncus, a, um. fallando em coufas, cola.
concernentes a os Pt.yzcs baxos em ge- n Colera flava. O humor colerico, na
ral, <Bd^tcus,o,um. A guerra de Flan*- cbr, 6c na confiftencia femelhante a hu-
dcs. Bellum fBelgtcum. Socorrer de ge- ma ge ma deovo, crua. Os Medicos lhe
,te Efpanhola a os Eftados de Flandes. chamao FlaVa bilts, 6c Bdis Vltellma,
D.Franc.Man.Epanaphor.pag488- Na- porque Vrfellus cm Latim he a gema do
,poles, Milab, 8c Flandres.Scvcrim,Di.i- ovo. A colera FlaVa ja converuda cm
curf.var.pag.2. ,atra, Madeira i.parte,cap.i6.
F L A N Q U E A D O , & Flanqueante
( Termos da Fortificacab ) Angulo flan- FLE
queado, he o angulo formado pelas du-
as faces do Baluarte. Angulo flanquean- FLEBOTOMANO.Flebotbmaho (Ter-
te, chamado afli ablbiutamente,he o an- mo ae Sangradbr) Derivafe oa palavra
gulo, formauo pelo flanco, 8c cortina. Grega Thleboto'mia , que quer dizer,
Angulos flanqueantes fab dous interi- Sangria. Barbeiro Flebotomano, he o
or, 6c exterior. O interior, he o angulo que fabe, 6c excrcita a arte de Sangrar.
feito pelo concurfo da linha razante, Vtd.Sangeadbr. He muyto neceffario ao
6c cortina; 6c o exterior, a que tambem ,Barbeiro Flebotomano faber o modo,
cha mab Angulo da Tenalha, he forma- ,com que fc fangrab as veas, que efta6
do pelus duas por9oens das razantes. ,,debaxo da lingoa. Pratica dc Barbei-
/^/.Flanquear. ros,pag49.
FLANQUEAR (Termo da Fortifica- FLECHA, 6c Flechar.^W.Frccha, tk
9ab ) Mumr, ou guarnecer os lauos. frechar.
Latera munire (to,tVi,itum) E com modefta pcrfei9ao Flechados
Flanqueou toda a obra com torres. Barretto,vida do Evangel.371.13.
Tunes toti open circundedit. Cafiar. FLEGMA, ou Fleima, ou Flema.Dc-
Huma porta flanqueada de duas tor- rivafe do Greg© Thlegein, que quer di-
res. Torta, gemma hinc,& inde turri mu- zer, Quelmar , 6c ao humor pituitofo
ntta. Pela groffura, do parapeito,6cpon- fe deu efte nome por antiphrafi, porque
,tos da campanha, que fe pretendem tab fora efta de Jzijeimar, ou de fer re-
,F/d/Jc2tt*-?dr. Method. Lufitan.pag. l . u queimado, que he o mais frio, 6c humi-
Linha flanqueante, ou Rafante. Vid. do dos quatro humores do corpo hu-
Rafante. mano, 6c nab tem gofto, nem fabor. Vid.
FLATO. Flato. Vapor craffo, 6c pre- Pituita./^.Fleima. Sendo a Fleima po-
ternatural no corpo. Flatus, its. Majc. ,dre, oufalgada, a colera requeimada,
Sueton. Inclufius in Inteftmts fipiritus,us.,oucorrupta. Luz da Medicin.33. Com
Mafc. ,miftura de alguma aquofidade, a que
FLATOSO. Flatbfo (Termo de Me- ,chamab Flema. Recopil.de Cirurg.i 19.
dico ) Que caufa flatos. Comer flatofo. Flegma (Termo Chimico) A humida-
Ctbus inflationem habens. Cicero fallan-de, que como efpirito paflivo, 6c vola-
do em tavas. Ctbus infians.Celf. til ao primeyro calbr fahe dos corpos
FLATULENCIA. Vtd.Flaxo. naturaes, por meyodadeftilla9ab. Do
FLAVO. De cor douro , que tira a vinagre, quando fe deftiila, fahe efta
branco, como fe ve nos paens maduros, parte flegmatica a primeyra, & na deftil-
FlaVits,d,um, ouflaVes,tis.Omn.gen. Vir- la9ab do vinho, 6c mais licbres fahe a
gil. ultima. Os Chimicos ufab da palavra
Affamadas co dom d&FlaVa Ceres. Grega, Tblegma,atis.Neut.
Tom. IV. Sz FLE-
140 FLE FLE
FLEGMATlCO^Iegn.atico, ou flci- ha tres Species delle, a faber, Flefmoo
rm tico. Aquelle, que tem muyta pituita. Er'ifipelatoj'o,ajurit-indofe colera;_//:imoo
•Vid. Pituitofo. tdvmatojo, ajuntandof*. flciu a\&jiama*)
"Flegmatico. Mctaphoricamente.Muy- jcirrofic, a)ur.tandote melancolii.Do rm*
to paciente, vagaroio nos ncgocios, 8c gue nab natural por aduftab fe faz-rri
que fxilmcnte nab fe encolenza. Vid. todas as puftulas, as quaes com non.;
Paciente, V-garoib, 6cc. O Author del- geral fe chamao fleimab nao Verdddeiro.
t a s que era Pieimatico, 6c remiffo. Luis Thlegmone,ts.Fem. D z Aviccna, que fe
Mar.Apologet.diicurfos pag.21. ,ha ut come9ar a cura do Fletma'o, fan-
FLEGRA,8c Flegreo.^.Phiegra,8c ,grando.Recopil.de Cirurg 70.
Phlegreo. ' f LEIMATICO. Flein atio , ou Fk«
FLEIMA, ouPhlegma. Humor. Via. gn atico. Vid. no feu lugar.
Phlegm a. , FLENSBURGO.Cidaae de Dinamar-
ca, no Ducado de SlevicK, que faz par-
Fleima.Vagar.RemifTab. Vid.nos feus te da Sujutlandia. Fica affentada num
lucres. Aquelle, que obra corn muyta Golfo do Mar Balthico, ao qual deu 0
fleima. In agendolentus,a,wmHumacer- leu nome. Ft'ensburgum,i.Neut.
,ta eftolida Fldmo em tolerar maldades. FLESSINGA. Cidade , & Portoee
Efchola das verdades, pag. 194. Nem mar, nos Paizes Baixos, na Provincia
,tens jurifdi9ab para tanto , nem eu
jFleima para ifto. Barretto, Pratica.pag. de Zelandia. FleJingo,ceFem. Na Ame-
rica Meri-.iional, na I.ha Tabago,houve
46. jahuma fortaleza defte mefmo nom, a
Fleima. Efcarro groffo, que os enca- qual era dos Oiandezes , mas fey ana*
tarrados, 6c os tificos arrancab com tra- zada pelos Francczes, anno t6yy.
balho. Os Mjdicos lhe chamao, Sputa-
men , litis. Neut- para o diiHngu.r de FLEXIVEL. Flexivel. CouL, que fe
Sputum, que fignifica o cufpo ordina- pbje facilmente dobrar, no fentido na-
r y . Tttutta crajfior, Vi exfcreota. Faz tural, 8cfigurado. Fkxtbdls,is.Mafic. &
lan9ar fleimas, que moftivo a podridab fem. lefiis.Neut. O corpo riccu FlexiVel,
do bofe. TulmonumVittaexfcrcabiltafa- ,8c trctavel.Agiol.Lufit.Tom.i.
cie Tlinio. Voz flexivel. Capaz para tomar qual-*
FLEIMAM.Fleimab. He o nome ge- quer torn. Voxflexibills.Cic
nerico dos apoitemas, 8c inflamrna9oens Engenho flexivel. O que fe deixa go*
do fangue. Derivafe doGrego Tblegem, vernar, 6c fe accommoda com a razao.
Jl^nmar. He hum tumor, ou mcha9ab Flexibile internum. Tlinjun. Animus te*
nas partes carnofas, procedido do muy- ner. Ctc FlexiVel para a refolu9ab, in*
to fangue, com dor violenta,8c verme- ,flexivel na cxccu9ab.Brachil0g.de Prin**
ihidab exterior. A caufa proxima defte cipes,274-
mal he o fangue, mettido nas carnes, a FLLXCOSO.Qne nab efta direito,
modo dc flu..ab; a caufa antecedente, Q^e vay dando voltas. Flexuojus, a,
he a abundancia preternaturjl do fan- um. Tim. Divioife a linha em rtcia,cur-
gue pelo immoderado ench-mento dos ,va, Flexuofa, 6c Efpiral.Carvalho,Tra-
vafos; as caufas patentcs , ou externas tado dos Relogios.pag.i.Linhas Flexuo-
fa6 contufao, ruptura, ffaclura, chaga, ,fas perptndiculares, planas.Lobo,Cor-
abctffo voluntario, lax29-.b, 6cc. toeus te na Aldca 330.
eftas coufas can fab dor na parte,chamab F L E X U R A . Flexura. Dcbradura.O
a fiuxab, O verdadeiro,6c legitimo fl-i- lugar, onde jogab os oflbs na parte do
mab he qm.ndo o fangue nab pecca na corpo, que fedobra. Flexura,a.FemM
qualidadc, mas na quantidade. Do fan- FlexuSjUs.Majc Quintiliano diz, Mem-
gue, mifturado com humores peccan- brorumflexus, 6c Plinio, S iffr agin umjh*
tcs, fahe o fleimab baftardo, ou falfo;.8c xus, a flexura das curvas da perna;& °
n;ef-
FLE FLO 141
mefmo Author diz, Vtnea flexura, qua- perfritamente aromatico. Julio Cefar
do fe dobra a vide, 8c fc the d a o gei- Scaligero Exxercitat. 140. uz men9ao
to, que fe quer. Na Flexura do braco. de huma Ror, que tem huma ^b folhd,
Luz da Mcdic.39. mas tub crelpa, 6c embrulhada, que pa-
rece muyta*5. Chamabihe Jofione, ou por
F L I outro nome Concilium. Veja ocuriofo
efta ultima palavra no Calepin.^. S -
FLlMS. Idol© dos antigos Van jalos, gundo S. Ifidor© Flores dicti Junt, quafi
que viviab na terra, a que hoje chamao fimres, porque brevemcnte paffa, 6c nel-
Lufacia em Alemanha. Fiins, no idioma vanece a fua formofura. Flbi* de arvore,
Saxonico quer d*zer Tedra, 6c eftes planta, erva, 6cc. Flos,oris Majc.
idolatras rcprefentavib efta fua Deida- De flores, ou compofto deflores.F/o*
de fobre huma grande pedra , debaxo reus,a,um.Tlaut.
da figura da morte , cuberta de huma A flbr das nogueiras , 6c aveleiras,
grande ca pa , 6c na mab hum pao com Nucamentumfii.Neut.Tfin.
huma bexiga de porco, chea de vento, Guarnecido, cuberto, ou efmaltado
6c no ombro efquerdo hum leab, que de flores (fallando em prado, jardim,
na opiniao deftts Barbaros, hum dia os &c)Flortdus,ayum.Cic
havia de refulcitar. Chron. Saxo-Ger- Coroa de flores, ou capella. Corona
man. fiorea. Tlaut. Serta,orum Tlur.Neut.Clc.
FLINT. Cidade de Inglaterra , no Sertafiorea, orum.Neut.Tlin.Coroas de
Principado de Galles, fobre o Eftreito flores.
deDify. He cabe9a do Condado, que Eitar em flbr (fallando nas arvor s,
os Nacionaes chamao Tlintjblre. na vide, n;>s trigos, 6cc) Florere.Cic(ec>
ut, fem fupino)
F L O Lan9ar flores. Fundereflores.Virgil.
Perdcr a fua flbr ( fallando tambern
FLOCO.^W.FrocOi em qualquer arvore ) DiforcJcere.Tlm.
FLOR.Flbr. Botab ab:rto> que bro- Coufa, que produz flores. Florifer,o^
ton dc arvore, ou planta^r6c ao pe do um.Lucret.Lucan.
qual fahe fruto, ou femente. Os Chy- Qne-colhe fibres. Florllegus, a, um.
micos, que eftillab fibres, as diftinguem Ovid. As abelhas, que eftab chupando as
em tres claffes. Flores fem cheiro,' como flores. Flonlega apes. Idem.
Golfao, a que os Latinos chamao Nym- Campo de muyta flbr. Prado florid©,
pbaa, 6c a flbr azul, que em Latim fc }at dim. Flor alta,lum.Neut.Tlur. Varro.
chama Cyonus. A agoa, que deltas fe ti- Florde paixab.^ir^Maracuia.
ra, he inutil, mas o feu 9umo condem- A flor da idade. Flos atads, ou flo-
fado tem ftrvcntia. Flores, atjo chtirohe rem atasCic. Integra atas.Terent. Que
fuperficial,'& facilmente eVapora. Defta efta na flbr da fua idade. j£tatefi'rens.
Claffe fab a Rofa, o Jacinth©, o Jafmim, Cic J>ui Integra atate eft.Terent. A in-
a Violeta, 6cc Pouco,ou nenhum oleo conitancia da vida, que paffa comohu-
fe extrahe deftas flores, 6c efta he mais mafilar.FloJcuius Vita. JuVenal.
para delicias, que para medicamentos. Cortar em flor, airancar em flor, fe
Da terceyra Claffe fab as flores cheiro- diz de quem a morte leva na flor da ida-
fas, 6c aromaticas, cuja virtude eft a re- de, 6c quando os annos prometiab muy-
concentrada, como fao as da Alfuzema, to, tomada a metaphora das arvores,6c
Tomilho, 6c outras que tem as mefmas learns, cujos frutos padecem pela in-
virtudes,que as plantas aromaticas.Ex- clemencia dos tempos mortaes mfortu-
trahefe deltas hum oleo, que mifturado nios. Defta metaphora ufou Virgili©
com efpirito de vinho, faz hum vinho defcrcvedoamortedeEurialo, jEncld.
cj.VerJ*.
:I 4 2 FL O FLO
9 vcrf.433 cM-35- Vdvitrr Euriahs k- rho. LintepM fitnbus acu diftingMht
t»o} &c pmgtye, de fir litre.
Turpureus Vehti aw fies jucctfus aratro Her da virgindfde. Perccr eft? flcr.
Languefcit mcruns oc Crfhntflcrem amittete Cattail
A n c r t e o cciicu in ficr. Invatu- f e r ca ii rir ha. ToUert, mis. Kent.
rusobijtHtratCbijt tile Vindis-oehica. CaJ Vid.Fat'mha.
jConoua mcrte a Real pi; ma tanto tm Ficr celiz VidXiz.
,Flor, que fb a pcde it far a Age a t o A flcr. Ac nrvel. Na fupaficie. A flor
jBautifn.o. Mcn.Li.fit.Tcn .7 taj. 4^8- da terra. A ficr da sgca. jidJunniam
En Flor v t s m a u u t e e r > t ' b a t c c , jolt, ou aqua jtfofaim. ]a tiiavsb os
Ah Senior L. A u d i o , a cura fene. aiiccflcs a flcr c* xcuajam aa jin.mem
Camoens,Scnetc i2.Ccrtur.i. joltjuperf cum edtcta erant fundamnta,
Stntinc ofeccab.rce hu iral interno, ou jtttr.n.atn Jolt Juperfidem aquabant,ou
Quem Ficr c rctbara a vc ffa idade. atttgaam.Kmizts,ctCiC le tflendem a flor
Malaca coi quift.Liv.ic.oit ;8- ce utra. Radices jun.mojolo irmatantes.
Tionio n cu, ainca en bhr cortado. Columel. Ainca tab tftava a cbr« a flor
Camoens Eclcg.20. Acab.rab squtlles ca terra. Of us rerun m aqua fcft.gim
,annos em Flor. Crtgas.Cattas Etpim. aquabat J^int. Curt, fallando ntmdi-
Tom.2pag.17?" que. O^hes a flor dotofto. Oculi eminen-
Cortar a efperar^a em flcr. Sfern, tes. dc
alicui recens truictam , tollere. 1 oilere FLCRA,aque cs Grrgos charrto
fipem hede Celfo. Ccrnndo en floras C/;/c/m,fegundo afic9abPt et-ca era iro-
,eiperan9as, que a India fundava no Ihcr de 2cihyro, 6c teve per dote a
,valor defte fidalgo. Queirbs, vida do prtfidencia das Acres. Tributary bine
Irn ab Bafto,pak 313 col.i. cs Romanes henras Divinas, 6c no mez
Flor. O mclhet, o mais exccllente, de Atril, cm que flortccm as plantas,
6cc. Aflorda nobreza. Nobilttatts flos. paraaterem propicia lhe c rTcreci*b fa-
Ctc Aflorde Italia. Flos Italia. Cic A crificios. Tacio Rty cosSabincsfoyo
flor das tropas. Delecti nulttum. ^uint. que introduzio em Ron a o culto de
Curt. Delecti milttes. Cafiar. A flor dosFlora,cbde f^ colhe-q cs Sab-nos a vene*
Poetas. O melhor delles. Flos Toetarum. rar<-b prin tyro que os Romanos. Porem
Tlaut. na opimab de L. clancio,foy Flora cer-
As Acres da Rhetorica. As figuras,as ta famoza merctnz , que defpois de
elegancias, 8c ornatos do difcurfo.F/o/- grangear cb fuas impudicicias confide-
cult or adonis. Cic Ornatus or adonis. Id.ravel fazenda, fizera ao Povo Romano,
O mefmo diz Oratorum cinannl, orum. feu herdeiro, cbrig£ndo-o a inftituir
Mafc.Tlur. em memoria do dia do feu nacimento os
Flor do vinho, fe chama huma efpe- jogos Fkraes. Neiles andavab as molhe-
cie dc nata fina, que fe ve no alto da cu- res correndo toda a noite ao fom das
ba. Flos Vint. Tlaut. tron.betas, como fe ve da Satyrafcxta
Flor, em phrafe chimica, he a mate- de Juvenal. Mas pelo tempo adiante,
ria mais pura, fublimada. Flores deEn- parecendo indecorofa a inftitui9ab defta
xofre, Antimonio, 6cc. fab as partes celebridade, para honrarem a continua-
mais futis defies mineraes, que com o 9«b della com cfpeciofo pretexto, pu-
fogo fe levantab, 8c fe pegab ao mais al- blicarab, que adoravab em Flora a Deo-
to dolanbique. Os Chimicos lhe cha- fa dasflores.Flora,a.Fem.Ovid.
mao, Floresfiulfuris,floresftibii,&c Jogos,ou feftas inftituidas em memo-
Flores feitas com agulha em panno ria de Flora. Floralia, turn. Neut. plur.
de linho. bloribus acu pictum Imteum. Ovid. Coufa,concernente as ditas feftas.
Fazerflorescom agulha em panno de U- Floralitius,a,um.Marttol.
FLO-
FLO FLO 14$
.FLORADA.Florada.Flqres de laran- flofculis aliquid ornare. Quintiliano nefte
ja, confeitadas. Murei maltflores,faaba- fentido diz, Oftendereflofculos.
rocondtd. Com a flor de laranja doce, Fiorear alguma coufa de Iouvores.
,9uda China a may°r> & melhor f£-f-& Aliquid laud1 bus ornare, ou llluftrare.
fg-Floradd; Arte da Coztnha,pag,i49. Cic Na teiolucab Flore ado de tantos
FLORAM.FlorabOrnamcnt© na Ar, ,lcuvores.Vieira,Tom.2.pag.n8.
chitedura, Marcenaria, 6c ©utrasartcs, FLORECENTE(fallando em plan-
quc rcprefenta flores grandes* ou.pmos tas) Flor ens yds.Omn.gen. A vara de Arab
dearvores4!&c.Florabdetalha. Figs.It- ,Fiorecente.Vicira.- (,0
avarentos, que por nab gaftarem, nab Adagios Portuguezes da fome. Afo.
-.comem. Genium fuum dcfraudare. Te- me alhea me faz prover minha cea. An-
rent. Sw Vict ufiedefiraudare. Tit. LtV. dar a pab empreftado,/0W;? poem. A pao
Deixarfe morrer de fome, com affe- dequmze dias, Fome de tres fomanas.
ciada abltinencia , como alguns Anti- Fome d e r i o , fede de mato. Se queres
gos fizerao, 8c entre outros Attico/F.e-> cedo cngordar come com fome, bebede-
-dld mon: Sueton. Inedia Vitam finire. vagar. A boa fome nab ha mao pab.,Fo-
Tlin. A Vitaptr inediam difcedere , ou me, 8c frio mette a peflba.com feu ini-
enedid confumt. dc migo. O Bacoro , 8c a fome , 8c o frio
tazem grande roido. Quem rem fome,
Matar o povo a fome. Topulumfame cardos come. Bocejo longo, Fome , ou
necare. die fono. Defome a ninguem vi morrer, a
Sofrer, ou levar bem a fome. bamem muytas fi de muyto comer. A necefTida-
ferre. Catull.Tcrferre.Cie Tolerare.Tatt. de ssiab tem ley, mas a da F? we, fobre to-
Ovid. das pbde. A Fome chega a porta do of.
Matar a fome. Fanient depellere,oupel- ficiat, mas nab pbde \k entrar. Homem
lere. Horat. Fartsr huma grande tome. pobre, depois de comer, ha Fome< Ho-
Iratum Ventrem placare. Horat. mem magro, 6c nab de Fome, guarte
Satisfazer a tome.Famem explere. de delle, como doutro homem,
Qnptcmiomc.FameHcus,a,um.Tlaut.
Que tem muyta ioirx.lnfane ejunens. FOMENTAC,AM.Fomenta9ao. Ter-
mo de Meaico. Derivafe do Latim Fa-
Tlaut. Vere) que val Hir tendo mab na qen-
- Que efta cahindo de fome. Solutus tura, tazer por cenfervar o calor. Aac-
inedtd.Tetron. 9ab de fomentar, o o remedio humido,
Que efta morrendo de fome, ou a que exteriormente fe applica, com ef-
fome. Fame confectuSy ou enectus, a,um. pbja,ou outra materia moile,8cfofa,mo-
dc Veyo logo a morrer a Fome. Quei- Ihad© no cozimento quente de algum
*rbs, vida do Irmab Bafto-^g.coLi. licor, para aquentar, ahrandar , refol-
. Aeoftumado a fofrer frio.,tome,fede, ver^reltringir, ou fortificar, chapinha-
& a nab dormir. Afifiuefactus, frigore, & d o na parte, que doe, .repetidfly 6cin-
famey d'fiid, ac Vigilijs perfenndis.de
Nab fey que tropas fab as voffas. A terpoladamente. Tambem ha fomenta-
nofla gente efta acoftumada a pelejar 9oens feccas; eftas fe fazem com folhas
bem, 8c a fofrer o frio, 6c a fome. Ve* defecadas no forno,. ou fobre o lumc,
firas copias non noVt; noftrl Valde depu- cubertasdc cinzas quentes, 6c com fa-
gnare, & facile algere, c-r efurtre confiue-quinhos de milho, Avea, 8ce.: Aappli-
Verunt.Ccel. adCtc. ca9abde coufas.frias, como quando fe
Se elle nao tivera eftudado, nab ti- quer. vedar o fangue, impropriamentefc
veracom que fartar a fome. Si non di- chama foment acao^ Fomentum, L Mat.
dicififet,bodii'famemd labris non ob'tve- CelfiHorat. Fome?7tatio,onis .Fem: Ulpian.
ret. Tetron. * ,Pela parte exterior farao Fomentacao.
Fome, caufada por careftiademanti- Luz da Medic. 307.
rhentos em huma Cidade, ou em hum FOMENTAR. Applicar repetidas vc*
i\eyno.Fames,is.Fem.Cic.N.\quclle tem-. zes algum remedio humido, 6c quente
po havia fome na Afia. Fames turn erat fobre a parte do corpo, que doe. Vid,
in yffid. Cic Atreveofe a levar trigo fo-- Fomcnta9ab. Fomentar huma chaga c6
•ra no tempo da fome. In fame expor* agoa, ou comazeite. Vulnus, aqua, Vel
tare frumentum aufius eft. Cic okofoVere (Veo,foVi,fotum) Virgil.Celfi.
Fome canina. Doei^a, He huma fo- Fomentar o 0^90 com agoa quente.
me infaciavel, Vid. Canino, Chan-alhe Aqua cultda brachium foVerc. Celfi^
•• : .I--.T Fo-
FOM ION i62
Fomentar. Metaphoricamente. Fo- Italiana chamao alguns modernos as
mentar a guerra. Prolongar a fua dura- fontes, quefe fazem com ciuiMco.Vtd.
cab.!BellumfoVere.Vtrgtl.Fomentar com Fontc. As fontes, ou Fontotftllas, como
cuidado as amizades. Amlcltias ftudio- ,lhe chamao os Authores Neotericos.
fe colere.Cie Amizade fempre vacillan- Recopil.de Cirurg.pag.317.
te, 6c com varias reconcilia9oens mal FONTE. Perenne manancial deagoa
fomentada. Soctetasfiemper dubia}& in- nativa. O P.Gafpar Schot, famofo dif-
certa, Varijfique reconcitiationibus male cipulo do P. Athanafio KircKer, efcre---
foclllata.Sueton.Eih meima.virtude pro- veo hum livro da origem das fontes.
duz, 8c fomenta a amizade. Hac ipfia As opinioens mais celebres fobre efta
Virtus amidtlamgignlt,dr continet. Cic. materia fab quatro. 1. Segundo osAri-
Fomentar huma vaa efperan9a. FoVere ftotelicos, nas concavidades dos mon-
fipem inanem. Virgil. Fomentar huma fe- tes, o Ar humido 8c vaporofo, que nel-
di9ab. Subdere ignem, ac matedamJedi- las fe encerra, fe condenfa, 8c fe deftil-
tioni.T1t.L1V. la cm gottas, queajuntadas formab hus
Da perda a grande dor Fomenta aira, fiosde agoa, 6c -eftes unindofe fazem
E nos magoados peitos gera rayos. huns ribeiros fubterraneos, que reben-
Malaca conquift.Livro 12.oit.58. tando da terra, formab as fontes, afli
FOMENTO.^/i. Fomenta9ab. E fe como da fua uniab, 8c affluencia dellas
,na ferida do ventre fahir fora o Fomen- fe formab osrios. 2 Dizem outros, que
,fo.Recopil.deCirurg.pag.220. entre as agoas das chuvas do Inverno,
FOMO chamao os Portuguezes no que fe defperdi9ab pela fuperficie da
Brafil huns Alguidares de barro,ou me- terra, ou incorporadas com os *rios fe
tal, em que cozem farinha, 6c mandio- reftituemao mar, muytas dellas penc-
ca. Vafconc.Noticias do Brafil, 247. trab pelos poros da terra, 8c pelas fen-
das dos rochedos fe infinuab, 6c fe ajun-
tab em varias cavidades, 8c receptacu-
F O N los, como em tanques, donde a feu tem-
po fahem diftribuidas em regatos, que
1 FONAS, chamao alguns, as faifcas, brotando da terra fe cnamab fontes. Os
que decern apagadas.F^-Faifca. Philofophos, que fab de opiniao, que o
FONDURAS.Fonduras.TerradoMe- mar he mais alto que a terra , com a
xico.Vid.Honduras. fuppofi^ab de ferem as agoas das fon-
FONTANAL.Fontanal (Termo Theo- tes originadas do mar, dizem, que fen-
logico) Principio Fontanal, vai o me- do propricdade da Agoa, fobir tanto,
fmo, que Fonte. Quando S. Dyonifio, quanto baxou, por canos fubterraneos
S. Agoftinho, 6c o Concilio Toletano fe diftribue, 8c vay a dar na altura dos
dizem, que o Eterno Pay he Fonte, ori- montes, que fica inferior, ou igual com
gem, 6c Principio de toda a Divinda- a fuperficie do mar. Pelo contrario en-
de, 6c Deidade, querem dizer, que o tre os que querem, que o mar feja mais
Pay he o Principio do Filho, 6c do Ef- baxo, que a terra, alguns ha, que fab de
pirito Santo, nos quaes efta toda a Di- parecer, que a agoa, que efta no fund©
vindadc; que propria, 6c rigurofamen- do mar, 8c fe mette pelos meatos da
te fallando, a Divindade , ou effencia terra, fique tab opprimida, 6c apertada
Divina, nab procede do Pay, como foy com o grande pefo do mar, que lhe fi-
definido no Concilio Lateranenfe no ca fuperior, que com muyta for9a vay
capitulo, Damnamus. O Pay he Princi- fubindo pelos caminhos,que tomou,ate
,pio Fontanal do Verbo. Vieira,Tom.i. achar algum lugar na terra, donde fe
pag.933. Tater eftfons, cy origo Verbi. folte da fua prifab, 6c rebente. Eons,
FONTANELLA. Com efta palavra tis.MaJcdc
Tom.IV- X 2 Cou-
i64 FON FOIST
Coufa de fonte. Fontanns, a,um.Colu- FONTE. Pequena, 8c redonda cha-
md. Font alls,lefts.Tlaut. ga, artificialmente aberta, com cauftico,
Agoa de'fonte. Font ana aqua. Colu- ou com fogo, ou com incifab, lcvan-
mel. tando o couro no lugar sfiinado, 8c da-
As feftas, que antigamente os Roma- do com o apoftemeiro hum golpe pe-
nos taziab celcbrando o nacimentodas queno, no qual logo fe mette huma cb-
fontes. Fontonolia,ium.Neut.plur.Varro. ta de cera. Efte terceiro modo nao an-
Alguns lem Fontuulio. da em ulo nefte Reyno. Os principaes
Aquelle, que tem a feu cargo as fon- effeitos das fontes he revellir, dehvar,
tes de hum jardim. Aqttilex, egis. Mafic. 8c evacuar pouco a pouco os humores
Tint. fuperfluos, que no corpo abundab. Sem
Fontes de agoa medicinal. Fontes me- embargo de fer efte remedio antigo, fa*
dico ti.Tlm.Celf. cil, 8c quafi univerfai, em algumas par-
Fontes, que nafcem de montes. Fon- tes do Norte, 8c particularmente em
tes mont am. Luc an. Fran9a he hoje pouco ufado. No feu li-
Fonte. Parte da cabe9a, nas extremi- vro De erronbus Vulgl in medicma pro-
dades da tefta, entre os olhos, 8c as cura Primorofo moftrar a inutilidade
orelhas. Hz hum offo dc cada banda, das fontes, mas por muytos felices fuc-
cuja parte fuperior he circular , 8c ft ceflb s que forab attribuidos a efte reme-
chama Ejcamofa, porque he muyto del- dio, podendo ellas fer effeitos do aca-
gada, 8c cavalga por cima de outro of- fo, 8c em doer^as, que a mefma nature-
fo, a modo de efcama; a. parte inferior za com o tempo havia de curar, tem as
por fer mais denfa, dura, 8c efcabrofa, fontes acquirido tanta reputa9ab, que
fe chama Tetroja ; fuas afperezas fer- nas partes donde commumente fe ufao,
vem de fazer retumbar o fom nos ou- he nas efcholas de Medicina heretica
vidos, de que he parte. Nos offos das temeridade o duvidar das fuas mara-
fontes, toda a ferida he mortal, porque vilhofas opera9oens. Fonte aberta com
fab os mais fracos defenfivos da cabe- ferro quente, ou com cauftico. Inufia
qa.Tempusyoris.Neut. O plural Tempora cauterio, ou lapide cauftico plaga,a.Ftm.
he mais ufado que o lingular Tempus; Abrir a alguem huma fonte no bra90.
porem nab fe pbde duvidar, que no lin- Alicui cauterio, ou lapide cauftico plagam
gular tenha a mcfma fignifica9ab,porque imprimere in brachto.
o Author das Rhetoricas a Herennio Fonte baptifmal. A pia em que fe ba-
no livro 4. fec9ab 60. diz, Dubttandi ptiza. Sacer baptlfmlfons.
Graccho quid efifet, neque tamen locum re- Fonte.Caufa.Principio.Origem.OSol
linquentipercutit tempus; 8c no cap. 1.do he a fonte da luz. O P. Ant. V. Tom.i.
livro 8- diz Cornelio Celfo, At faces pag.236. Sol eftfons lucis. Bufcar a fu-
Juturam habet maximam , qua a tempo- perficie das materias, 6c nab olhar para
re inclplens, per medios oculos, narefiqne a fonte. Rerum fontes non Videre, & ti-
tranfVerfia perVeult ad alter um tempus. Vulosconfiectari. Cic
(Querem alguns, que efta parte da te- FONTE ARCADA. Fonte Arcada*
fta fe chame Tempus, por quanto nel- Villa de Portugal, na Beyra, em fitio al-
la fe ve a idade do homem, porque nas to, entre grandes penhafcos, queacer-
fontes de ordinario apparecem as pri- cab. Fica perto do Rio Tavora. Deulhe
meyras brancas. O que deu occafiab a foral Dona Sancha Vermuis com feus
Homero para chamar a os homens To- filhos. He cabe9a de Vifcondado, cujo
liocrotaphos, que vem a fer o mefmo, q titulo deu El-Rey D. Pedro Segundo a
criaturas, que nas fontes primeyro que Pedro Jaques de Magalhaens. Pons ar-
nas outras partes da. cabe9a tem bran- cuatus.
ens .) FONTELLO.Fontello. Villa de Por-
tu-
FON FOR 16 5
tugal, na Beyra, duas legoas de Lame- Fora de perigo. Extra penculum.de
go, no alto da Serra de S. Domingos Fruto, que por fbra fe parece com as
da Queimada. He da Coroa. amendoas. Tomum finale atmvdalts ex-
FONTENEBLO. Fonteneblb. Villa tra. Tltn.Hift.
famofa, diftante de Paris 14. legoas, Lan9ar alguem com violencia. Ali-
em que ha hum magnifico palacio, edi- quem extrudercCie Podefeihe accrefce-
ficado pelos Reys de Fran9a, Francifco tar For as, aimitagab de Piauto, 8c de
1.6c Henrique IV. Fica no meyo de hu- Teredo. Ah quem exturbarefloras.Tlaut.
ma grande mata,que tem outo legoas de Pedras de hum muro, que fahem pa-
comprido; tem grandes pateos, bellas ra fbra. Lapides prominentes, eminentes,
galerias, ornadas de riquiflimas pintu- ou exftantes.
ras, grandes jardins , 6c grande copia Elle vem de fbra. Foris adVenit.
de agoas nattvas, que fe repartem em Vay para fbra. Foras abit.
fontes, tanques, 6c lagos admiraveis. Ha hum mez, que efta fora. A menfie
Fons Bellaqueusyi.Mafic. abeft.
' FONTERABIA.Fbterabia.Villa prin- Fora. Fbra daqui (quando fe diz a
cipal de Hefpanha, nas fronteiras de alguem> que fe va) Feros. Apage te. Te-
Fran9a, fituada entre montes, na foz rent. Hinc abt.Hmc t e aufer'.Lanca fb-
do rio Bidaffoa, nas terras de Guipuf- ra efte homem. Foceffe bine ilium. Tit.
coa. Hemunida de hum Caftello for- LiV. Fbradsqui profanos. Trocul efte
tiffimb. Fontarabia,a.Fem. Antigamente prophoni. Virgil.
toy chamada Fons rapidus, ou rabldus. Fora (como quando fe diz) fora to-
FONTEVRO. Fonteurb. Cidade de dos eftesvabs, 8c inuteis penfamentos.
Fran9a, na provincia de Anjb, com hu Hinc procul d nobis, ou foceffant procul,
celebre mofteiro, donde a Abadeffa he ou abfitnt procul d nobis Vana ilia, acfu-
prelada Geral, nab fb das Religiofas, tlles cogitattones.
mas tambem de todos os Religiofos da Fora (como quando fc diz) Tab fo-
mefma ordem. Font EVerardt. ra efta de fer noflb amigo, que antes
FONTINHA. Fonte pequena. Fond- he nofTo inimigo. Tantum abeft, ut fit
cuius,i.MaficHorat. nofter amicus, ut contra fit inimlcus; ou
Non modo non eft nobis amicus, quin &
immicus eft. Ex deer. Tab tora eftou de
FOR poder comprehender efta intelligencia
do mar, ou da terra, que nem na ima-
FORA. Adverbio relativo de lugar, gina9ab fe me pode reprefentar. Illam
oppofto a Dentro. Fora de cafa (quan- tnteljigentiam, aut marls, aut terra, non
do nab ha movimento) Se eu eftou em modo comprebendere omnlnb, Jed nefufipi-
cafa, eftou fora com o efpirito. Si domi cione qutdempojf'um atftngere. Cic He a
fum, forts eft animus. Tlaut. (quando unica coufa, que muyto fora de rece-
ha movimento) Foras.^AdVerb. Lancar ber dano das ervas, as faz morrer.Sola
fbra alguma coufa. Aliquid for as projlce- hac res adeo non infeftatur herbls, ut tpja
re.de. herbas perimat. Columel. Tab fora efta o
Lancou o fbra. Excluftt eum for as. difcurfo de perder com a boa colloca-
Terent. 9ab das palavras o feu vigor, que fem
Sahirfbra. Exire floras. Tlaut. ella fica moile, 6c fem for9a. Tantum
Por fbra. Forinjecus. Columel. Tim. abeft,ne enerVetur oratio compcfitlone Ver-
Hift. Extrinfecus.Cic borum, ut allter in ed nee impetus ullus,
Que he de fbra, ou Forafteiro. Ex- nee Vis effie poffit. Cic Tab fora efteve de
traneus,a,um,Cic fe atcmonzar, que 6cc. Adeo non eft ex-
Fbra da Cidade. Extra urbem. Cic. territus, ut &c com hum fubjundivo;
Flo-
166 FOU^ FOR
Floras ylib.z.cap.z.VidTdb. ,reila julgar de Fom.Vieira,Tom. 1.462.
Fora ( como quando le diz) Efta to- Fora.Sem.Fora de zombaria. Extra
ra de fl. Sua mentis compos non eft. tie locum. Ctc
Minit tmpos, ou jut antmi eft impos. Fora. Contra. Na6 feria fora de ra-
Tlaut. Animi impotent eft.Jjimt. Curt. Zub © crer, que iftofuccedeo defta for-
Impotent eft antmo.Terent.HiUado quafi te. Id ita contigtjfe, non abhorret a fide,
forade fi. Tem alimatd mente.tajar. m ou non abfonumfidei eft.
Eftou fora de efperanca de conieguir Fora.Atem.KiJ.no feu lugar.
alguma coufa. Aucutus rei obttnenda Fora de tempo.IntempeftiVe.Cic.C6u-
(ties mibi omnis abfciffia eft. Tit.LiV. ^ fora de tempo. IntempeftiVus, a, um.
fa
Fora. Excepto. Extra, ou prater, co Cic
accufanvo. Fora o homem, ioosVea- Fora. He ufado em muytos outros
dos, 8c outros poucos animaes-chorao, modos de fallar. Das portas a Fora.
8c ifto poucas vezes. Trater hommem Guia de cafados, jji.verf. Que lhe nao
foltcervi, aliaque ammantcs aliquot exi- imputaffem tributos Fora daquelles-que
guo numero lacrymantur, idque raro. &c ,fe coftumavab. Mon. Lufit.part.6.pag.
J'/--/. Except©. Fora os criados. Extra fa- iS. De mar em Fora com todo o panno.
mules. Do Egypto fora, neuhuma terra, Caftrioto Lufit.26.
8cc. Si JEgyptum exapias, nulla Re^to, FORAGIDO. Foragido. Derivafe do
Italiano Forufcito, que val o mefmo. O
V
Fora de propofito. Ab re. Ex Cic V que anda fugitivo, 8c como voluntaria-
Propofito. mentc defterrado, fem ter parte certa.
Coufa, que vem de fora, que fe traz Trofugus,a,um.Sdlluft. Vagus, a,um.Cic
de fora, que n.b nafce no reyno, corno ,Lhe eitranhou o feguito de Foragidos,
certas mercacias, que nos vem por maos ,de que fe acompanhava. Mon. Lufit.
de eftrangeiros. Exoticus,a,um. Piauto Tom.7.100.
diz Exotica unguent a, Aulo-Gelliodiz, FORAL. Foral.Efcritura authentic*,
Vina exotica. Piantas, arvores,quevem ou livro,em que eftab regiftrados osdi-
de fora. Teregrina ar bores.Tim. Hft. reitos, 6c tributos Reaes, fe pa§ab.Ce»-
Deix3r de tora. Excluir. Nab admit- fiualts pagina, ou liber cenfualis. ;Hum
tir. Nab defpachar. Nab favorecer.Ex- 8c outro fe acha em antigos jurifcon-
cludere aliquem a, ou ab. com o ablati- fultos, 6c fignifica alguma coufa feme-
vo da materia em que fe falla. Cicero lhante ao que chamamos Foral. Foul
diz, Excludere aliquem a negotio. Nab ,autentico he neceffario para fe leva-
querer que alguem tenha parte num ,rem direitos Reaes. Ordena9.iiv.2.Tit.
negocio. Deixarabme de fora para fem- 27.
pre. Nunc ego exclufijfimus fum.Tlout.Os FORAM. Forkb. Derivafe de Furo,.
,benemeritos, que deixaftes de fora. Vi- que na Baxa Latinidade fe tem dito por
eira,Tom.3.i70. borao. Furo (diz S. Ifidoro,Lib.i2.cap:
Deixar de fora. Nab pbr no numero. 2.) a Furyodtctus, unde Fur; tenebrofos
Nab fazer men9ab. Dos Antigos. nab emm, &occultos cunlculos effiodlt, & eji-
deixei fora a nenhum, excepto Xeno- citpradam, quam InVenent. Forab he
phonte. Except de Andquts,prater Xe- huma efpecie de Doninha, muyto agil,
nophontem, neminem. Cic 8c muyto vivo, c u p pello tira aama*.
De fbra, ou por fora. Pela parte ex- reilo. Criafe nos matos, 6c nas covas;
terior. Fruto femelhante a Amendoa he amigo de fangue ; fervenfe defies
por fora. Tomumfimile amygdalis extra. os O^adores para lan9ar os Coclhos
Tllm Julgar huma coufa de fora. Ex das fuas tocas, Chamabihe em Latim
fpecie judtcare, ex facie judicium ferre VtVerra, aViVaa, ejragili corpore viVer-
de aliqua re. Parecena temeridade que- ra^.Fem.Tlm. Em alguns Diccionarios
fe
FOR FOR 167
fe acha efte nome do genero mafculino> tas da qual fe metia o pefcoffo dos ef-
mas no cap.55.do livro 8- ^-n0 cap. 6. cravos,, comprehendidos em algum de-
do livro 30. Plinio o faz do genero fe- lito, que por efte modo ficavab prezos,
minino. em quanto os iab a9outando. Tambem a
Forab. O curiofo, 8c entremetido,. q mefma palavra Tatibulum fignifica hu-
fazdiligcncia para faber os negocios ma Cruz, como cenfta de hum fragmC-
alheos. Curio jus return alienorum jcruta- to que nos ficou do quarto livro das
tor,ts.Mafe Hiitorias de Salluftio, donde diz Ta-
Adagios Portuguezes do Forab. An- ttbulo aJigi.E deftas duasfignifica9oens
dar com Forao morto a ca9a. N*b cava de Tatibulum, nab fe aparta muyto efta
decora9ab, fe nab o dono do Forao. que lhe uamos do inftrumento de hum
FORASTEIRO.Derivafe do Italiano iupplicio, fubftituido aquelle da Cruz.
Foreftlere, que valo mefmo,que Homem Alguns uzJb de Furco nefte fentido.
de tora.Tere^rinus,a,um. AdVena a.omn. No livro das Etymologias da lingoa La-
gen.Hofpesyttis.omu.gen Ctc Vid. Fore- tina, Vofiio defaprova efta fignifica9ab;
tteiro. O Forafteiro admirado, he o.ti- porem nab nega, que nas palavras de
tulo de hum livro, em que fe relatab as Salluftio ja allegadas, Tatibulum fignifi-
feftas, que o convento do carmo fez em que huma Cruz. Eu para mim entendo,
Lisboa, na Canoniza9ab de S. Maria que os que chamao a forca, Furca, fe
Magdalena de Pazzi. tundab no que tem achado noDigefto,
FORCA. Dous pilares, ou dous paos livro 48. Tit. 19. de pevnis, donde diz
direitos, com outro atraveffaao no Calling to Famojos latrones inhtslods,
meyo, em queo Algozpcndura o Pade- ubigrafifiattfunt, fund fi^endos; porque
cente. Em Fran9a, 6c outras terras do neile lugar Furca manifeftamentc figni-
Norte as forcas fab por outro modo. O fica Cru^. Porem a os que fe quizerem
Emperador Maximiliano ,. quando via valer delta autoridade fe refpondera, q
huma forca, tiravalhe o chapeo, porque vejab oque diz o Doutiffimo jurifcon-
eftas (dizia) fab as, que me fuftentab fulto Cujacio nas fuas interpreta9ocns
em paZ o meu Imperio. Forca. Infeltx das fenten9as recebidas por Julio Paolo
lignum, i.Neut.SenecTbilofi. Infeltx ar- no livro 5.Tit. 17. donde accufa a Tri-
bor, is. Tit. LtV.Tatibulum,i.Neut.Sal- bonjano de ter pofto afli nefte lugar,co-
luft. Alguns lhe chamao Crux; mas fe mo em outros, Furca, em lugar dc Crux.
Conftantino Magno tirou o coftume Cafo de forca, ou que merece a for-
do fupplici© da Cruz, pelo grande ref- ca. Crimen Jufpendlo dignum.
peito, que tinha sicruzde N. Senhor a Permita Deos, que va parar antes em
mefma razao me obriga a nab appropnar huma forca. Utinam me Dijadoxmtad
a fignifica9ab da forca a palavra dux, fufpendium.T'la ut.Poem o Pccta,Adaxint
confagrada afignifica9abda Santa Cruz. por Udegerlnt, 8c juntamente diz, Dip,
Sei que os Authores allegados, Infeltx como Gentio.
lignum,6cinfeltx arbor,fignificaba cruZ; Adagios Portuguezes da Forca. Que
mas efte modo de fallar nab he tab pro- muytas vezes a cadea, final he de Forca*
prio, & tab individual, que nab fe pof- Vaytea Forca. Bem parece o ladrab na
fa eftender a fignificar forca, que hoje Forca. Mao caminholeva o juiz,quando
he hummadciro, como antigamente o vay para a Forca. O ladrab, da agulha
era a cruz, O mefmo fe pbde dizer de ao our©, 8c d© our© a Forca. A Forca
Tatibulum, que derivado do verb© Ta- nunca perde © feu.
ilor, pode fignificar todo o genero de - FORCADO. Forcad©. He hum Pao
fupplicio,que fe pbde padecer.Com tu- com duas pontas, que ferve de viraro
do nos Antigos fignifica Tatibulum hu- pab na Eira, 6c feparallo da palha. A for-
ma efpecie de forquilha, entre as pon- quilha tem tres pontas. Furca blcornls,
ou Bifulca. " (FOR-
16?, FOR FOR
FORC,A do corpo. Vigor.Saude.Ro- ferre alicui. Virgil
buftcza. Capacidade para aturar traba- F orca.Podcr:Vis,is.Fem. Cic Refiitir
lhos, levar pelos, 8tc. Vres, tum.Tlur. a alguem com todas as luas forjas;
Fem.Robury oris.Neut. Corporis firmttaSy Omnibus Viribns, atque opibus alicui re-
atis.Fem.Cic pugnare. Ctc. Em outros lugares pouca
Que tem forja. Robuftus, a, um.Vtd. ror ja tem a verdade. In alijs Iocs fiarum
firmamend, & Vidian Veritas habet. Cic
Robufto.
Que nab tem for9a. Kw.Fraco.Debil. Aquelle Rey, que conhecia, que para cb
os Romanos o ouro tinha mais forja
8cc. ,
que o ferro, comprou a paz. Rex peri-
A forca, o vigor da idade. Robur a ta- tus fortius adVtrjus Romanos aurum ef
ds. Ctc ... je, qudm farum, paean emit. Flor us lib.
Nab ter forca. Carere Viribus.de ^.COp.l.
Tem muyta forja. Maxtmis eft cor- rorja. Virtude. Efficacia natural das
poris Vir lb us. Ctc. coufas. Vis, ou Virtus, uds.Fem.Cic. A
Vay cobrando forjas. Confirmat fie, for9a do veneno. VeneniVis.de Oge-
ou Vires recipit. Oc. l o t a z p e r d e r ao vinho a fua forca. 6V«-
Dar com o mantimento forjas a al- pet adfngus natura ViuiTlm.Hift^er-
guem para fazer alguma coufa, Vires de o vinho com o tempo a fua forja,
alicui ad aliquid ciba fujjundere. Varro. Vinum VetuftateeVanefclt.Clc.Temori-
Mantimento, que da muyta tor9a. Va- nho muyta ior9a. Vim mult a Vis efito\i
lentijfimus abus. Celfi Virtus. Vinho, que tem muyta forja.
Vinum multarum Vinum. CelJ.C,umo qui
As for9as, 8c a voz me faltao. Vox,*
perdeo a fua forja. Succus eVanidus.
Vir ef que me defiaunt. Ctc Tlm.Hift. Vinho, que comeja apcrdet
Com os annos vem as forjas. Robur a fua for9a. Vinum fugttns. tie Perdc
atati accedit. efta erva a fua f o ^ a . Evanejctt herba
Na forja da dor. Summis doloribus. potentia.TUn.Hift- cop.^i.lib.c^. Vinagre
Cic. que vay perdendo a fua forca. Mortens
Forja do efpiritu. Conftancia.Valor. acetum.Terfi.
Animi fir mi tas, ads, ou finnitudo, inis. For9a.Energia. Efficacia no fallar. A
Fem.de Em quanto he grande, em ca- for9a de huma palavra. Virtus Verbi.Cc.
da qual a forca do efpirito. Quantum A for9a do difcurfo. Oradonis Vis. Oc
in cuiufque animo roboris eft,& nervorum. Dicendl Vis.^uintlllan.Quando por hu-
Cic m a ^ outra parte fe achab razoens, que
Deixarfe levar da for9a da imagina- na mefma materia tem a mefma forja.
9ab. Vi ingentj auferri, ou abripi. Cum in eddem re par la contrarijs in pur-
For9a. A violencia, que fe fazanof- ttbus momenta rotlonum lnVeniuntur.Qc
fa vontade, aindague por fua natureza Nab reparais na for9a defta palavra*
fempre fique indepcndente, 8c livre. Hoc Verbum,quid Vale at, non Vides. Of-
Visfis.Fem. Nab fc hade rat.ficar oque Bufcamos huma palavra , que tenha a
foy feito por for9a. Ter Vim quod actum mefma for9a. Jguarimus Verbum, quod
eft, ratum non effie debet.Cic. Por forja, idem Valeat. Cic Nab tem hum difcurfo
6c a feu pezar, fe lhe ha de fazer pagar Phiiofophico a for9a de hum arrezoa-
o que nab deve. Extorquendumeft invi- do. Oratio phiiofophica neque aculeos, tit-
to, atque ingratijs, quod non debet. Cic que nerVos forenfes habet.CicEntendck,
Tro <4L Tomar huma praja por for9a. que o voffo teftemunho nab tenfforca
Arcem, ou oppidum expugnare.Cafidr.Vam alguma. Tefltmonium tuum nullius m^
link) efcrevendo a Cicero diz: Sex op- menti effie putatur.Cic Ponderar, exami-
pido Vi oppugtiando cotpi. Rebater com a nar a for9a de todas as palavras. Fx**
for9a a forja. Vim Vi repellere,ou defen-
mi-
der e. Cic Fazer forja a alguem. Vim
FOR FOR 169
mlnare Verborum omnium pondera.Cie A Foy a encontrallos com todas as fuas
for9a das cxpreffoens. Ribur Verborum. forjas. Contra illos exerctnnz omnem de-
cmlluintil. duxit. Ajuntou grandes forjas. Ingen-
A forca. A pezar. Contra a vontade. tes copios colle^it,ou magnas copias coe-
InVlte.Clc.OhaveisdeiazcraForcahom git. dc
mcm.Vieira,Tom. 1.488- Forja, quando fe toma alguma coufa
A for9a. Violentamente. Violenter, a alguem por fo^a, quando fe poffue
ou per Vim. Ctc. alguma coufa fem titulo, ou com titu-
Logo o Ri© de Chaile a Forca entran- lo null©, 8cc. A efta forja fe oppoem a
( do juftija 8c o poder dos Reys, a cuja con-
Inful.de Man.Thomas,Livro 9.0ft. 158. ta efta defender, 8c amparar os feus fub-
N.b ha forja, que rtfirta a das armas. ditos; 8c outras forjas coftumab fazer
Nulla eft tanta Vis, qua non ferro de bill- os juizes a os mefmos litigantes, nab
tan frangique poJit-CicPor forjas d-'ar- lhes querendo admitir as appellajoens
mas.AtmorumV1. Tujiat. Tugnondo, ou para o juiz fuperior, 8c levab as caufas
•djpnicarido. Ganhou por Forca de armas. (como fe pranca em Caftella ) ao Tri-
Agiol.Lufit.Tom.i. bunal da forja, aonde fe declare fe fa-
A forja. A poder, como quando fe zem forja, ou nab. Dar forja dealgue,
diz. A forja de razoens, de rogos,6cc. he queixarfe a juftija de alguma violen-
Vid.\?odcr. cia, V.g. de metterfe alguem de poffe
Cheiro, que tem per.dido a fua for- fem as formulas de Direito, ou fazer
9a. Odoris ignaViaya.Fem.TlimO mefmo alguma obra em fazenda alhea contra a
diz IgnaVus Juccus. Sumo, que nab tem vontade do proprietario. De Vl,ftblfa-
for9a. eta, expoftulare {o,aVi,atum)
A gota efta na fua for9a. FerVet im- For9a. Violencia, que fe faz a huma
petus morbi artlcularls.Tlim molher, para a lograr. Vis allota mulie-
Tomar for9as d^rte. Tirar for9asda ri.Vid.Forcar. Latrocinios Forcas,trai-
fraqueza. Sab phrafes proverbiaes, que ,9oens,maldades.Lobo,Corte na Aldea,
fignificab quafi o mefmo que o que os pag.320.
Latinos chamavab , jfquam a pumice For9a. Pra9a forte. Vid. Vtaca. Os
ellcere, porque a pedra Pomes de fua ,Mourcs o eftimarab como Forca prin-
natureza he fequiflima, 6c tirar agoa* cipal, 6c importante. Mon.Lufit.Tom.3.
della, he como veneer artificiofamente, fol.161. Falla o Author em Santarem.
& contra toda a efperan9a hum impof- Forja bruta. Em hiftorias da India fi-
fivel, ou comb diz o Vulgo Fa^er das gnifica os Elefantes armados, que vem
tripas coracao, ouflayerda mcejfldadeVlrm nos exercitos. Vid. Elephante. Senhor
tuck. Com phrafe Virgiliana poderas ,da Forca firutd dos Elephantesda ter-
dizer Malls non cedere, Jed contra Ire ,ra. HiAor.de Fern. Mend. Pinto, fol.
audentius. 210.C0I.3. He o titulo de hum Principe
Amor da outra parte da India.
Que tudo faz fermofo cb a mentira Forja bruta. Sab humas afpas, ou te-
Tomando Forcas d'arte, fouras, que metendofe abertas debaxo
Por melhor perfuadir,trifte fufpira. de hum tecfto, 8c apertandofe, o levan-
DFranc.de Portug. Divin. 8c Human, tab. Lignadecuffiata, ou decujflmcomiffia,
verf.pag.22. quorumjunctlone tecta fenfitnfubleVantur;
Da doenja talvez Forcas tirando ou forceps ligneus tecto Jublevando.
$:ra entre os Prelados peregrino. Forca bruta. Maquina, na qual com
Inful.de Man.Thomas,Liv9.oit.70. huma roda de dentes, fe faz fubir hum
For9as. Muyta gente de guerra.Muy- ferro, para levantar, 8c fuftentar o pe-
tofoldado. Ma<ina,cir firma copia. Cic fo, que fobre elle fe poem a plumo.
Tom.IV. v • Y Ma-
i-o FOR FOR\
Mochina, quo rota dentkulata ope fer- palavra, Remex,igis.MafcCic
ritin attollttur,quod impofitumfibionus ele- Confoantes forcados, fab huns con*
Vat, 6" fuft'met. foantes, poftos por ordem, que fedaba
FORC,ADAMiNTE. Por forja. Vi; hum poeta, com obrigacab de os por
ou invite.Cic. em verfo, com as mefmas palavras, 8c
Forjadamente.Forjofamente. Necef- com a mefma ordem fobre o affumpto,
fariamente./^W. nos feus lugares. Forca- que fe lhe da. Fazer verfos com con-
ydamente fc havia de reger por cabeja foantes forjados. Carmina contexcre eofi-
,alheM,Mon.Lufic.Tom. 1.139. coi.4. dem exitus habentla, ememque difipofita
FORCADO. Forcado. Pao de duas, or dine, cuifiealt qui s adftrmxit.
ou tres pontas. Serve de ajuntar, efpa- Purga forjada. Termo Medico. He
lhar, 6c revolver palha,feno,6cc. Furca, quando o humor maiigno faz urgencia
a.Fem.Colwnel. 8c nos obriga no principio, antes que
Forcado ( Termo de ladrilhador) Ti- detido faja mayor dano,corrompendo,
jolo de forcado. He mais groffo,6c mais 8c inficionando os mais humores.M-Wi-
eftreito, que 0 tijolo ord.nario. Crajfus, capotto neafifiana, ou coacta. Purga elc-
,ciiva, purga Forcado. Luz da Medici-
6" an-iuftus later.
FOkC,ADO. Forjado. Neceflitado. na, no Index.
Obrigado por forja. Vi, out necejitate FsAPvC,ADOR.Forjadbr de molheres.
coactns,ayiim.de Foy Forcado afe valer Oque forja molheres. Violentus mulie-
de, Ike. Vicira,Tom...8j6. rnm ft uprator ,1s.Mafic Homicidas, For-
Edilo forcado. Qas n.5 corre natu- ,cadores de molheres. Mon. Lufit. Tom.
ralmcnte. Oratio comraitior , ou prejfior. 452. col. 2 .
Dicendi genus anguftum, ou contraction, FORCADURA.Forcadura. Oefpajo
ouprefifum, ou mints preffum.Q feueiti- que fica entre as pontas do forcado, ou
lo nab he forjado. Ejus oratio libere coufa, quefe parece com elle. Naote-
fluit, nee ufiquam onguftior, out adftrittl- nios palavra propria Latina. Tem na
or. de Ter hum eftilo forjado. :Angu- ,fua extremidade duas Forcaduras, que
fie dicere.Ctc O fentido,que fe da-a eftas jfazem tres Promontorios. Chronogra-
palavras> he forjado (ou como vulgar- ph, de Barreiros, 199. verf,
mente dizem) puxado pelos cabellos. FORC-AR. Conftranger. Violentar.
Tribuitur his Verbis fenfus minlme natl- Obrigar alguem a quefaja alguma cou-
Vus, lotige accerfitus, longepetitus. Meta- fa contra a fua vontade. Vid. nos feus
phora torcada. Metaphor a numb motor. lugares.
.^uintil. Metaphor a mmia, turgtda, & Forjar as linhas. ^/W.'Linha. Forjar
enormis.Tetron. huma praja. Arcem Vl oppugnando cape-
Forjado.Forjofo. Vid. no feu lugar. re. Varin. ad Ctc.
,Foylhe Forcado deixar a guerra.Vafcbc. Forjar huma molher. Mullen Vlmmfi
Arte Militar,i64. ferrc.Ctc Ter Vim puellam, ou Virgimm
Herdeiro forjado. No feu Elucida- ftuprare.Cic.
rio, num. margin.iSo4.0 P.Bento Pe- Forjar o remo. Remar com muyta
reyra defpois de declarar o que os Ju- forca. NaVtm Valldo retnino impellere,
rilconfultos entendem por Necefifiarius ou agere, ou propellere. Totis remis in-
hares, diz, Me, quifiucceditIn jus defun- cumbere.Ovid. Por fe defviar de Barba-
it 1fineomm teftamento, Vulgo dicimus ,roxa tinha Forcado o remo. Jacinto
Herdeiro forjado. Freyre, 15. Forjar a voga. Vid. Voga.
Forjado.Condenado as gales. Ad re- Forjar o tempo.TermoNautico. Na-
mum, ou ad remos damnatus, ou dotus, vegar contra vento, 6c mare. Undis, &
'hum, ja que diz Suetonio, Jltquem ad Vends adVtrfis obntti, 011 obluctarl. For-
remum dare. De ordinario fe diz numa ,cando o tempo, para afferrarcm a Ilha.
Com-
FOR FOR 17i
;
C'jmmentar. de Affonfo d AIbuquer^. Terras foreiras. SerVapradia, mum.
73. Neut.Tlur.
. FORCEJAR. Fazer for9a para refi- Terras, que nab Lb foreiras. Libera
ftira alguem, ou a alguma coufa. Cum pradto. Ctc
aliquo, ou cum aliqua re luctari, ou colla- Eftas cafas fab foreiras a Se. /Edes
ct art [or,at us fum) ifta onnuum Vecttgal pei\dunt Eeclefia
Forcejarcom acorrente dehum rio. C0thedrah.V1d.Voro.
jidVerjofluminiobmfi{or,nlxus fium)Ad- FOREMSE. Coufa concernente a os
Verja aqua obluitori (or, otus Jum) Lu- Tribunaes da juftija Secular , 6c EQCIC-
,tar, 8c Forcejar com a corrente. Guia fiiftica, 8c juntamente a todas as mate-
de cafados. 17.verf. riasda jurifprudencia. Foreufls,is.Mafic
Permitti vbs Senhor, que oje fe yeja & fem. fe,is.Neut.Ctc
Quem contra tanto vento , 8c mar/ Termo forenfe. Eftilo forenfe.,/ / ox,
( Forcejo. Vel ftilus forenfis. ..,.'.
Inful.de Man.Thomas,Livro 2.011.95. FORESTE1RO. Antigo, 8c hpnbrifi-
•K FORC,OSAM£NTE. Por forja. Ter co titulo em Flandes. Oo Francezes, ou.
Vim, ou Violenter. Cic. Francqs, defpois tie fojugadas asGalli-
Forjofamente.Neceffariamente. Ne- as, reduzirab os Eftados de Flandes a
ceffanbCtc Qtie coufa maisintehce, q fyuma forma de governo, 8c deraboti-
o homem, que fcrjofamente ha de fer tulo dc Foreft eiros,com pa\\e das terras
mao? Jguldeo infelicius, cut tarn maloef- de Flandes, a os feus mais valerbfbs
je necefife eft? Settee Thtl. de clement.cap. Capitaens: Durou efte titulo ate 9 "til-.
13. Forjofamente fe ha de morrer.Ma- n,ado de Carlos cognominado o Calvo,
rineceffe.eft.Cic cm qu.e;d^fpois deerigidas em Gondja-
FORC,OSO,Coufa, que fe nab pbde do as terras de Flandes, fe trocou o ti-
excufar. Necejfiarius,Oium.Cie A guerra tulo de Fvreftdro no de Conde. E c|ef-
,era muyto Forcoja. Chron. del-Rey P , ,pois lhe deu outro titulo que foy © de
f>uarte)fbl.29.c©l. 1. , - • ,Forafteirp de Flandes.Ar.tiguid. 6c Gra-
Fic lorcoto.Necefife eft. Ctc. ,. -• dez** de ;Lisboa, 344,,
•He forcofo,* que eu efcreva. Neceflfe FORJA. Officina de ferreiro. Forno
babeofcribercCtc grande, em que fe derrete o ferro,-,que
*, ...Fogofo negocio. Urgens negotium, vem da mi\}a. Fabrica ftrr aria, a. Fem.
ij.Neut. i. • Tlin.dc-Ojjficinafftrr aria, a. Fem. Tim.
Fogofo. Que tern grandes fo^as.jRo- H'ft- No Livro 3. DeN*t. Dcor.CicCm
buftus,a,um.CicVid,ikob.ul:to. Vid. For- ro lhe chama Fabrica, fem mais ha da.
$a. Mil,-,/.., , Verdade he, que com o nome de Vul-
For9ofo, tambem fe diz de huma ra- cano, 8c o de Lemda a entender, que
zab, o u d e argumento, que tem muyta fftla de huma officina em que fe faz
iorca. Argument umgraVe, fir mum. Cic. ferro. Tertius Vulcanus, extertioJoVe,
Osmais forjofas argumentos. Argu- &Junone,.qui Lemni fabrica tr adit ar
mentaValidiora.Neut. Tlur. J&'mttl. O prafuljfe. •
,mais Forcofo do argumeto. Vieira,TQm, O meftre da forja. gjei fabrica ferra-
j. 1 5 9 . ••• • 1.-j ria pracft. No Livro yDe Not. Deor',
Herdeiro forjofo. Vid. F©r9ado. >Sc diz Cicero Tertius ( Vulcanus , ex ter*
,ha herdeiros Foyc.ofos, nab' fe lhes tire tioJoVey &Junone , qui Lemni fabrica
,fua heranja. Promptuar.Moral 261. prtfuifife dicitur, diz Fabrica $6, fem ac-
FORC,URA de animal. Vtd.ftcttut a. crefcentar ,0, adject ivo Ferrari a, porque
fOREIRO.Coufa, ou peflba, que .pa- como fallava em Vulcano nao era ne-
gaiotQ.Vemgalrs,isMmfc&f-m.ak,is. ceflario declarar, que ncfta forja fe tra-
•Neut.Ctc •'••-"• balhava cm ferro.
Y For
-.-; tom.IV ~ "
172 FOR FOR
Forja.Metaphoricamente,como quan- Mudoufc na cidade a forma do goveN
do fediz, Anda o negociona forja, td no. Immutata eft urbis fades. Cafar.
eft, trabalhale para concluir, 6c acabar ,Quando Deos deu Forma ao governo e
onegocio. Res ilia jam agitur, ou jam jdo mundo. Vieira, Tom. 1.477- «^ du-
calet res. ,zxHefpanha em Forma de Provincia.
FORJADOR. Forjadbr. O meftre da Mannho Apoioget.difcurf.23.
Forma. Difpofijab, 6c compofturade
forja. yid.For)a. partes, a figura, que fe da a huma coufa.
FORJAR huma efpada, ou qualquer Forma,a.Fem.Formamentum,i.Neut.Lu-
outra arma de ferro. Gladium fabric art. cretFormotura,a.Fem. He do Poeta Lu-
Cic.{cor,atus fum) Gladium fabrtcare. cilio, que diz, Formaturaque labrorum
t^umttl.(co,aVi]atum)Fabrefacere.Tlaut. pro parte figur at. Se chegar a receber at-
(cio,feci)factum) Com huma vifeira bor- ,guma Forma o livro , que tenho idca-
,jada na officina de Vulcano. Vieira, ,do.Vieira,Tom.i.Epift.ao Leytor, pag.
Tom.10.pag.40. 2.
Forjar. Cornpor na imaginajab. In- Forma. Idea. Imagem.6cc.F/'*/.nos fe-
ventar. Aliquid comminijci \ficor,commen-us lugares. A Forma da Tcmperanja,em
ts fium) Aliquid fingere , ou conflngere ,El-Rey D. Manoel o unico. Varella,
(gOyfinxt,flctum) Lie Forjar palavras,ou Num.Vocal,pag.443.
tazer palavras novas. Verba fabricari. Forma, ou formalidade. Certas re-
Cic Verbafingere.gumtil. Em alguns
Diccionarios fe acha Cudere, 6c moliri gras eftabelecidas pelas leys, ou pelo co-
Verba, mas deftes modos de fallar nab ftume. Faltar as formas. N b guardar as
acho exemplos nos Antigos. Vtd.lnven- formas. Formula cadere, ou excidere. Se-
tar. Dezia a ordem del-Rey borjado na nee. Eptft.m\%.& Ub.z. de Clement, cap. 3.
,extravagancia. Portug. Reftaur.part.i. Teftameto feito com as dividas formas.
74*1- Juftum teftamentum.Ulpian. Vid.Forim-
FORLI. Forli. Cidade Epifcopalde la.
.. Italia, no Eftado do Papa. He Patria do Forma (como quando fe diz) fem
famofo jurifconfulto , Reineti, meftre mais outra forma de proceffo,i'*iej?,c6
de Bartholo. Forum LiVlj. violencia, 6c fem proceder com os ter-
FORMA ( Termo Philofophico) A mos da juftija. Ser cbdenado fem mais
forma effencial, he o fegundo princi- outra forma de proceflb. Caufa indicti
pio, que unido com a materia, compo- damnart. Sem outra Forma de proceffo,
em todos os corpos naturaes. Forma,a. ,que a confiffab publica.6cc. Duart.Rib.
Fem. na vida da Princ. Theodora. Nulla am
Fbrma.Figura. Forma, a.Fem.Species, de caufa, qudm propter publicam confef*
ei.Fem.Figura,a.Fem.Cie Tornara for- fionem,ejrc
ma, oufigurade alguem. Caper e for mam Forma. Modo de obrar, de viyer.
alicujus. Tlaut. Ter forma de homem. Guardar fempre a mefma forma de vida.
Humana fpecie, &figuraeffie. Eandemfemper VtVendi rationemobtine-
Forma (Termo Logico) Como quan- re, ou tenere.Cic.
do fediz Pbr hum argumento em for- Forma, pela qual o fapateiro corta, &
ma. Syllogifmum ex dialect tea regulls, oucoze os fapatos. Forma, a.Fem. Afli lhe
praceptts conflcere. Argumentar em for- chama Horacio na 3. Satira d© livro 2.
ma. Ex dtalectices regulis argumentori. verf. 106. Si fcalpra, & formas non fe-
Forma. Modo de obrar em materias tor, &c Tambem a forma de hum cha*
de engenho, moraes, 6c politicas.A for- pco, fe pode chamar, Forma,a.Fem.
ma do governo. Jldmmiftrayida Reipu- Forma, como quando fe diz, Fazcf
bllca ratio, onis.Fem.ougenus,eris.Neut. alguma coufa pro forma , ou propter
Cicero diz, Forma mum publlcorum. formam, id eft, por ceremonia, por co-
pri-
FOR FOR 17%
primcnto. Pozfe de joelhos pro forma, fab as palavras formaes da ley. Sunt
6c peuioihe perdab. M fpec tem ufiurpa- iff a Verba legis. TroprrafiuntVerba legts.
ta formuU pdfiuit genua , Veniamque roiNa ley a fua condena9ab efta efenta cb
gaVit fupplex. palavras formaes. Legts ipfius Verbis
Forma (Termo de Impreflbr) He hu- aperte, dare, explicate, & dijdncte dam-
ma taboa, em que fe compoem a letra, nantur. Eos lex dtftmtte tonaemnat.
conforme a ordem, que fe quer, 6c fe FORMALIDADE.M ;QJ ae oorar,af-
impoem em huma rama de ferro, com fentado pelas leys, 8c pelo coiiume «-m
fuas guarnijoens de pao ao redor, 6c cu- certas matenas. Formula,a.Fem. CtcV.
nhos para apertar, 6c fobre ella carrega Forma. Na cria9ab aosConlules ao fe
o quadro. Forma typograpblca,a.Fem. guardarab as formatuiadcs. Diicejfuin
Letra de forma. Os moldes, de que eft a jolemnt more, m creattom Lonjuimn.
ufa o impreflbr para exprimir no papel Teitament© , que tem to^a*. as i^r-
as letras. Litterarum typi, orum. mafic malidades em Direito requifitas Juftum
Tlur. Forma litterarum,<\ut he de Quin- teftamentnm.Ulpian.
tiliano nab quer dizer ifto (que no tem- Formalidaac no argumentar. ^".For-
po defte Orauor ainda n^b havia im- ma.
preffab) mas quer dizer a Forma 6c figu- Formalidade, quando fe refponde a
ra das letras. huma pergunta claramente, 6c fem am-
Forma (Termo dc engenho jk affu- biguiuadc alguma. Refponder com for-
car ) Vafo de barro, f urado por baxo, malidade. Ad qnafita, ou ad interrogata
no qual o affucar fepunfica. yasargtl- dare, ou aperte, ou diftlncte refpondere%
laceum, infer ton parte perforatum, in quo,Pediab os Efcribas ao Senhor hum fi,
Saccharum expurgatur. ,ou hum nab com tanta Formalidade, 6c
FORMAC,AM.Forma9ab. A ac9ab de ,com tanto aperto.Vieira,Tom. 1.778.
formar, 6c oifpor as partes, como qua- FORMAM. Formab. Inftrumento de
do fe diz, a ibrir*aca8 do corpo huma- carpinteiro, 6c de marceneiro, que cor-
no no ventre da may. Confer mat to, onis. ta direito, 6c fizo. Fabrileficalprum,i.
Fem. Outra parte do fangue de Chrifto, Neut.Tit.Liv.
,neceffaria a Formacao da Igreja. Viei- Formab.Informa9ab. Vid. no feu lu-
ra, Tom, 1.999. gar. De nos paffar diffo hum Formab
FORM ADO. Format us, ou conforma- ,afllnado com letras de ouro.Hiftor.de
tus, a,wn.Ctc Vid.Fotmar. Fern.Mend.Pinto,i4i.col.3. Seu For-
Bacharel formado.^/.Formar. ,moo, 6c patente.Barros, 3.Dec.i92.coI.
FORMADOR. Formadbr. Aquelle q $.
forma, ou que di a forma a alguma FORMAR. Dar forma, oufiguraa al-
coufa. Formator, is. Tlin.Jun. Seneca o guma coufa. Ali quidfor mare, ou figura-
Philofopho chan-a a Deos, Formator re (o,aVi,atum) tic
untVerfi. Formar hum triangulo. Trianguli
. FORMAFLANCO (Termo da For- for mam exprimere, ejfingere. Auct. Rhet,
tifica9ab. Angulo Formaflanco, he o an- adHerenn. Obfervou Ariftoteles, que
gulo, que fe fcrma da Demigolla, 6c li- os grous , paffando pelo mar a terras
nha lan9ada entre os extremos da De- mais quentes, formab hum triangulo.
migolla, & Flanco. Angulus in ala pro- Ab Ariftotele anlmadverfum eft , grues,
pugnaculi.VtdMcihodoLutoan.pag.ii. cum, loca calldlora petentes,maria trans-
, FORMAL.Formal (Termo Phyfico) mit tunt, trianguli for mam efficere. Ctc.
A caufa formal, he aquella que unida Formarfe (Termo da Univerfidade)
com a caufa material produz o corpo, V.G. Formarfe Bacharel. Tomar ograb
ou compofto. Caufa formalls. de Bacharel. Trimdtn Theologlca doctri-
Formal, como quando fe diz, Eftas na lour earn adlptfici, ou confequi. oumais
cla-
174 FOR FOR
claramente. Baccalaureum creariSocca- Formatura da chagas. Vul Formar.
laurei titulo, oc nomine tnfigniri. No fim Formatura (Termo militar ) A or-
,do quinto curfo tara o acto de Bacha- dem, em que os exercitos fe poem para,
r e l , em que felhe da o grao, com que dar batalha. Inftructura, ae.Fetn.Front. A
,fica Bacharel Formado. Etiatut.da Uni- formatura dos lAaccdonios.Macedonum
verfid.22^. tuftructura.Front. Artes proprias dos
Formar (Termo militar) Pbr em or- ,Pnncipes , quaes fab as das Formats
dem, para combater, ou para algum ,ras miiitares. Vida do Eieytor Palati-
exercicio militar. Formar hum Efqua- no.pag.10.
drab, formar a cavalaria. Equttum tur- FORMEIRO. O official, que faz for-
mam, ou equttes inftruere, ou ordtnare. mas defapatos. Formar um artifex, icis.
Vid. Ordenar. Os mais Soldados fahi- Mafic
,rzbFormados. Portug. Reftaur. i.part. FORMENTEIRA.Ilha, fogeita aCa-
107. Se Formarao os Oiandezes para ftella, no M r Meditcrraneo, ao da Ilha
,tornar a enveftir.Caftnoto Lufit. 306. de Yvi9a, He a Opbtuja dos Authores
,Se Formou o Granadino em figura pio- Latinos, mas he de reparar, que ainda-,
,longada.Mon.Lufit.Tom.747o. que Ophiufia (fegundo a etymologia
Formar ( Termo de Cirurgiab ) For- Grega) fignifique o mefmo , que Ilha
mar huma chaga. He enchella de lichi- dos Cobras, nab he efta Ophiufia, a me--
nos, 8c medicamentos para a confervar fma, que chamao Colubrarta , 6c hoje,
aberta, 8c impedir a uniab da nature- Monte Colibre. Criafe na Formenteira
za. Ufafeefta formatura naschagasque grande quantidade de AfnosSylveftres,
tem em fi coufas etereogencas,ou eftra- •mas todos de tab pouca for9a, que tan-
nhas, que botar fora. For mar do a feri- to que os querem carreg^r, fe deitao,
,da comlichinos feccos, 8c de clarade por nab poderem com o menor pefo.
ovo, 8cc. Recopil.de Cirurg.155. FORMICA miliaris. He huma efpe-
Formar hum defignio. Aliquid medt- cie de herpes, 6c huma inflammajaoco-
tari. Cic Formar defignios mayores, lerica com empolas, 8c pruido ,.& ver-
que as noffas for9as. Ver Jar e, ou agita- melhidab quafi amarella,6c vay crefcen-
re fecum confiliafupra Vires. Sendo a vi- do, ou com fazer chagas, ou com hu,
da tab breve, paraque formamos tab mas boftellinhas,ou femellas;8c porque
grandes defignios. ^uldfortes breVl OVo caufa huma comichab, como fc aparte
•multa jaculamur.Horat. do corpo fora picada de formigas, cha-
Qudndo os pintos fe eftab formando maolhe Formica.Formicatlo,Qnis.Tlin.V*
dentro do ovo. Cum animantur oVa , fa- Cobrelo. • ,,-., ;•*;
in IpeaemVolucrum tonformantur> Colu- FORMIDAVEL.Formidavel. Coufa,
mel. que fe faz temer, ou que fe deve remer
FORMATURA. Formatura (Termo muyto. FormidoloJHS, a,um.dcFormiin*
da Univcrfidade ) He o ado, pelo qual bdis yis.Mafic & fern.bile yis.Neut.CieSo*
fe da a os Bachareis aprovados licen9a, ,der FormtdaVel a todos _eftes Princi-
para uzarem de fuas letras. Jaque For- ,pes.Ribeiro,juizo Hiftor.pag. 152, Aos
matura,*.Fem. he palavra Latina,8c del- ,contrarios a fugenta FormldoVel.Varel-
la uza Lucrecio, pofioque em fentido la,Num.Vocal,pag.469. ••• .
muyto ciifTerente, parece que fepodera FORMIGA.Formiga.Infedlo, afli cha-
dzar della em cafo ae neceflidade.Eftas mado, das migalhas, 8c bocadinhos,quc
,Fonnaturas ferab por Iic;a6 de ponto leva. Formica, quod micas fer at. SJfiflor.
,de 24. horas. Eftatutos da Univerfi. Sahe a formiga de hum ovo, que fc
pag'.2 i6.0utro ado de Bacharel em Ca- transforma em bicho. Tem feis pemas,
,nones, 8c leys,que fe chama Formatura. dous olhos, 8c debaxo delles, dous cor-
Ibid.215. ninhos, cada hum delles compofto.de
do-*
FOR FOR i75
doze particulas , veftidas de cabellos. para fahir;6c em cada cafa ha varios apo-
No bico tem dous dentes , que fahem lentos, teitos de terra, amaffada com
para fbra, em cad? hum dos quaes fe hum humor glutinofo, que do feu cor-
enxergab com o microfcopio fette pe- po deitilla. D^fde a raiz das arvores
quenas cortaduras, negras , que pare- formab huma efpecie de eftrada encu-
cem outros tantos dentes. Compoemfe berta, por onde fobem, ou por nab fe-
o corpo da formiga de doze incifoens, rem vntas, ou por fe livrarem da chu-
a modo de ancis, 8c he cuberto de hu- va. D.zem, que a formiga antes de por
ma pellicula, ou couro, que com o tem- ograb no celeiro, o corta pela parte
po fe endurece de maneira, que cb lan- por onde houvera de brotar, 6c que por
ceta muyto aguda nab he poflivel pene- fenab corromper com a humidade da
tralo; o que tambem fe experimenta na terra,© expoemao Sol, antes de o re-
pelle do Efcaravelho, 8c de outros infe- colher.Trabalhab as formigas mais ou
ttos. Ha formigas de muytas cores, hu- menos, conforme ha mais, ou menos lu-
mas fab pardas, outras efcuras , outras ar,8cnoinfterfticio da Lua defcanjab.
negras, outras vermelhas, 6c outras Cada formiga leva dous grabs de tri-
brancas. Segundo o P. Le Conte nas go, hum na bocca, outro no rabo. As
fuas Memonas do Eftado prefente da formigas ruivas, que andab pelos tron-
China, ha naquelle Imperio huma pra- cos das arvores, nab ajuntab trigo. As
ga.de Formigas brancas, que depois de formigas, que tem azas, fe chamao Agu-
apoderadas de huma cafa, nab ha reme- deas. Efcreve Julio Scaligero, Exercit.
dio definjalas, fe nab com as formigas 2i6diftmt.z)& Exercit. io6,diftint.g. q
negras, fuas mortaes inimigas. Tem a no Reyno do Canaga ha huas formigas
carne, molle, alyadia, 6c as vezes ruiva, brancas, 8c na Provincia de Mangi hu-
& dentes, tab penetrantes, que no ef- mas formigas vermelhas, a que os natu-
pa9o de huma noite nab fb furab os raes comem com Pimenta. O que efcre-
pannos,8c fardos mais corpulentos,mas ve Pomponio Mela, de fit. Orbis,lib.3.
tambem os contadores, 6c armarios; 6c cap.7. que na India ha Formigas tama-
ate no ferro, prata, cobre, 6c outros nhas, como Caens, que guardab as mi-
metaes fe vem os finaes dos feus denti- nas de ouro, he fabula. Em huas Unas
nhos, poftoque na opiniao de alguns, da America, ha humas formigas, pou-
fab eftes veftigios, particulares effeitos co mayores, que a ponta de hum alfi-
da faliva defta cafta de formigas, a qual nete, muyto daninhas, que por Ventura
he huma efpecie de diffolvente , que a he a razao,porque os da terra lhe cha-
modo de agoa forte faz nos metaes hu- mao Caens.Formica,te.Fem.Ctc
ma fenfivel impreffab, 6c pouco a pouco
os gafta. Nas formigas , como nas abe- Coufa da formiga, ou concernente a
lhas,nab fe enxerga parte alguma gene- formigas. Formlanus,a,um. Piauto diz,
rativa, com que fe diftinga o macho da MoVetformicinum gradum. Anda man-
femea. Porem ha huma formiga macho fo, 8c a paflos pequenos por nab fer ou-
de huma efpecie particular. Tem efta vido, como a formiga.
quatro azas, 6c na cabeja tres pequenas Que efta cheo, ou coberto de formi-
efcamas, que parecem perolas, tem os gas. Formicojus ,a,um.Tlin.Hift.
olhos muyto mayores, que as das ou- Que tem huma comichab femelhante
tras efpecies. No Turtquin, 8c na Chi- k que caufab as formigas , que picab o
na ha Humas formigas, que andab pelas cotpo.Formicansytts.Omn.gen.Tlin.
arvores, 6c fazem huma efpecie de go- A a formiga. Pouco a pouco. V.Pou-
ma, ou cera, da qual fe faz o lacre. As co. Donde todos os dias correm a For-
cafas das formigas tem dous buracos ,miga muytas embarcajoens.Couto,De-
por portas, hum para enrrar, 6c outro cada 8-158-001.1.
Adagios Portuguezes da Formiga.
Da
I 76 FOR FOR
f;; Deos azas a Formiga , paraque le O formigar do couro. Formicado,
y
pcrca mais afinha. Nad ha tal doutnna, oms.Fem.Tlm. >
como a da Formiga. Segue a Formigafe FORMIGUEIRO. A cova das formi-
queres viver fern fadiga, ou como di- gas. Formtcarum cubilefts.Neut.
zem outros, fegue a Formiga , viviras Formigueiro.Fervedouro. Muyto bi-
com fadiga. Sou rraca Formiga para a chinh© junto. Nas chagas, que fe nab
,empreza. Tambem a Formiga tem catar- tem cuidado dc penfar, de ordinario
ro. Ate a Formiga quer companhia. Ca- fe ve hum formigueiro de bichos. So-
da For mi'! a tem fua ira. Quem efta em lent neglect a ulcerafcatefe Vermtbus. Co-
ventura,°a Formiga oajuda. lumel. Tambem ferve efta palavra para
FORMIGAM.Formigab.Muro de for- explicar hum grande numero de gen-
migab, he o que fefaz com terra afpe- te. Neifa rua, aindaque larga, era tan-
ra,8c pedregulho, trajado com cal, 8c ta a gente, que parecia hum formiguei.
pifado entre taboas , que tem mab na ro. Hac plateOy quainvis latijfima , bo*
obra, em quanto fe vay fazendo. Cha- mmum multitudine circumfluebat. • M
mafe formigao, porque nelie entra tan- Ladrab formigueiro.Ladrab depou-*
ta pedrinha, que parece hum formiguei- quidades. Aquelle , que a imitajab da
ro dellas. Outros querem, que efte no- formiga, furta a os poucos. Furunculw]
me venha da forma, que lhe dab as ta- i.Majcdc, Hum ladrab Formigueiro),
boas, entre as quaes fe edifica. E efta ,qus furta quatro Reaes de prata a qua*
etymologia he de Plinio , que lhe cha- ,tro homens, faz quatro peccados ve-
ma Tories formaceus, no livro 35. cap). ,niaes.Vieira,Tom.9.pag.67.
14. donde diz , J>uid* non in Africa, Formigueiro , ou Formiguilho. En*-
Htfponiaque ex terra parietes, quos ap- fermidade do Cavallo. He hum bura-
pellant for moceos, quomam in forma ar- qumho, que fobe entre o cafco, 6c 0
cumdatis utnnque duabus tabulis, infer- fauco, 8c fobindo muyto, faz manque-
ciuntur Veriiis, quam infiruuntur , avis jar o cavallo. Procede ordinariamente
duranty tncorrupti tmbribus, Vent'tSyigni- denab ferem referrados os cafcos, 6c
bus, omhlque camento flrmiores. Alguns eftarem muyto envelhecidos. Nao te-
modernos interpretes entendem , que mos palavra propria Latina. Dapodri*
Plinio falla das paredes de taipa, mas ,dab, ou figos das ranilhas, 8c Formi-
nab tivera Plinio razao para encarccer ,gueiro.Kego, Summar de Alveitar.pag.
tanto a fua durajab. Reveftido de mu- 324. Encravaduras, Efcarcas Formigui-
,ros de pedra , 8c cal, ou de Formigao. ,//po.Pinto,Trat.de Cavallar.ioo.
Method.Lufit.pag. 17. FORMOSO, 8c Formofura , ou Fer-
Formigao de polvora. Polvora, dei- mofo, 8c Fermofura. Vid. nos feus luga-
tada no chad, 8c feguida , cujos grabs res. Fez vir diante de fi aquelle famo-
formab hum negrume, a modo de for- ,fo Pintor todas as Formofuras de Agri-
migueiro- Sulphur at i, ou nitrati pulVe- ,gento.Vieira,Tom. 1.379.
rls duct us,us.Mafc Do pe da abcrtura A Ilha formofa. Derablhe efte nome
,fizerao hum Formigao groffo , de pol- em razao da belleza, 8c fertilidade das
,vora ate k fortaleza. Fern.Lop.de Ca- fuas terras. Os Nacionaes lhe chamao
ftanh.Hiftcr.da India, Liv.5.cap.86.fol. TalieuKieu, os Chins Taccende, os Por-
206.Col.2. tuguezes Lequeio, ou a Ilha dos Leque-
FORMIGAR o corpo.Sentir no cou- ios (como diz Joab de Barros,3.Decfol.
ro huma comichab, como de formigas 50.) He Ilha do Oceano Oriental, ao
que andab por elle. Formlcare (0, aVl, Norte das Ilhas Philippinas, na Cofta
atum) Tlin. de FoKien, 8c Quantung, provincias
Ate formigaro couro. Donee formi- da China. Tem algumas cento, 6c trin-
cet cutts.Tlhu ta legoas de circuito, 6c efta fogeita a
gran-
FOR FOR 1 -
grandes terremotos, de que (fegundo vab pregados pelo efpigab a cima.
elles dizem ) he caufa o Diabo,quando FOllNADA Fornada de pab. O pao,
efta mal com elles, 8c affi para o terem que coze oiorno.T anum in fumo colht-
amigo, IheofTerecem facrificios.A prin- ra,de.Fem.
cipal Cidade defta Ilha he Tayoab,aon- Huma fornada. Furnace* cocturauna
de efta o Forte Zelanda, ttit© pelos opera,*. Fan,
Olandczcs, que no anno de 1635. lan- Cozcr a fornada, fe diz em termo
9arab fbra defta Ilha a os Portuguezes, chulos,de quem fe dcita a dormir, def-
cuja memoria ainda fe conferva, nas pois de ter bebido muyto vinho. Cra-
Fortalezas de Fabrou, ^udab, 8c Tarn- pulam obdornure. Cic
fug, edificadas por elles quando fe apo- FORNALHA. Fornax, acis.Fem.de
derarab da dita Ilha. He povoada de Camin us,1.Mafic. Virgil.
Chins, principalmente defpois, da fu- Fornalha pequena. Fornacula, a.Fem.
gida de Coxinga, Rey da China. Def- VitruV.fuVen.
pois da invafab dos Tartaros no Impe- FORNEAR. Fazer o officio de for-
rii da China, Coxinga, que fe havia re- neiro. Furnariam exer cere.Sueton.
tirado para humas Ilhas vizinhas da Ilha Fornear. Metaphonc. Fornear, & en-
Formofa, no annode 1661, poz fitio i ,fopar as iai^as nelles. Barros, 3. Dec.
Cidade de Tayoao,cabec^a d**dita Ilha, fol. 68-col. 2.
6c defpois de a tomar,lan9ou fbra a os FORNECER. Derivafe do Italiano
Olandezes, que conftruirab huns for- Fornire, ou do Francez Fourmr; 8c efte
tins nas Ilhas ciixunvizinhas.7?i/*«^ For- ( fegundo as memorias de Turnebo, q
mofa,a.Fem. feachar.b defpois de fua morte, fe de-
FORMULA.Fbrmula. Forma, ou re- riva de Fumus, Forno , por ventura;
gra, que fe coftuma obfervar em actos porque Forno bom fempre efta bem for-
de jufti9a, em ceremoniaspublicas,8cc. neado, 8c cheode pab. Ferrari, Etymo-
Formula,a. Fem.de logico Italiano, deriva o feu Fornire,do
It- Quereis vbs, que no conhecimento verbo Latino Ornare, que em Authores
defta caufa fe guardc efta formula*: Vif- antigos fe acha por Fornecer, ou guarne-
m hancformulam cognltionls* cer. No Livro 2. diz Lucrecio,
Que iabe bem as formulas , formas, FerVere, cum Videos claffem, loteque
ou formalidades da )uQ.ica.Formularlus, ( Vagari,
ij. guindl. Editos fobrefcritos com efta Ornatamque armis, bellifimuldcraci-
,Formula. Efchola das verdades, pag. (entem.
450. A Formula da profiffab. Vieira,Xa- E Cornelio Nepos, Effecit , ut ea Ele-
vicr Dormindo 91. phantus ornatus ire pojfiet. Fornecer do
FORMULARIO. Formulario. Efcri- neceffario hum Aimazem, huma cafa,
tura, ou livro, que contem as formulas, 8cc. Domum aliquant rebus neceffiarijs in-
oumodos de obrar em certas occafio- ftruere {ftruo,ftruxitftrutfum) Vid. Pro-
ens* Formularum codex, cls.Maficul^a ver. Mandar Fornecer duas embarcajo-
,foy a difcrijab do Demonio no Formu- ,ens. Caftrioto Lufit.pag 4.Napag.dcz,
lario das fuas tenta9oens. Vieira, Tom. diz. Soldados municionauos, 8c Forne-
2.pag.2i. Segundo efte Formulario fal- ,cidos. Fornecer de artilharia 4. Decad.
,lou Ifaias.ldem,Tom.3.224. 639. Com intento de Fornear a Nao
FORNACEIRO. Official da cafa da ,com mais Gente. Queirbs, Vida do Ir-
moeda. Seis Fornaceiros antigos,8c trin- mab Bafto,29i.
,ta modernos, Noticias de Portugal FORNECIDO. Fornecido. Provido.
175- Inftructusyparatus, a,um. Com ablativo.
FORNACOS Fornacos chamao os ,Galeotas fortes, 6c Fornecldos. Vieira,
Carpinteiros a os p£os del^ados -, que Xavier dormindo,205.col.2. V'd. For-
Tom.IV necer, Z Exer-
i7S FOR FOR
Exercito fornecido de cavalleria. nab he ma. Homincm (dtcimus) corpw
Exeratus par at us e-quitatu.de lent urn pot ius, qudm ut ahqta loquuntur,
carnofuin. Gigante, com o cabcllo cref>
Armada fornecida de muyta gente. ,po, cm tudo o mais muy Fornido. Ma*
Duart.Nun.na ongrm da lingoa Portug. narq.Lufit.Tom.2.pag.7.col'.3o ft
Clafifis bene munita minibus. fornido de membros. Graitdibus, Vir
rORNECIMEN i O. A acjab de for- lullfque membris praditus a,um. Grande
r
necer. Munittox ou comparatio , onis. ,oe corpo, 8c muy bem Fornido de mem**
Fan. , bros. Mon.Lufit.Tom. 1.136.C0I.4.
FORNEIRA. A molher, que coze o Ave fornida de pennas. .Avispiunm
pab no forno. Fur nana,*.Fan Sueton. fa, ou bene plumato , ou plumi. abundt
Adagios Portuguezes da Forudra.No mftrneto.Tlumofins, a,um. he de Ovidio.
Inverno Forneira, 8c no verab Taver- TlumatusjOyum. he de Cicero, in Aratbi
•neira. Nab fejais Forneira, fe tcndes a ,Paraque lhe venna a penna bem Forty*
cabeja de manteiga. ,da. Arte da ca ja,pag-76.
FORNEIRO. O official, que poem o FORNILHO.Forno pequeno, deque
pab a cozcrno iomo.Furiuirius,tjMaJc ufab varios ofEciaes, v.g, MoedeiroSi&a
Ulpian. Fornacula,a.Fem. Vttr «V .Eftes dous m&
FORNEZ1NHO. Palavra antiga , 8c ,tacs fe u-nem com chumbo em huma
antiquada. Val o mefmo, que Gerado ,copeiha em fogo de Forntlbo, aonde ft
de illegittma copula. Achate naoitava ,confume o chumbo , 8c fica fomented
dehum trojo de hum Poema, que foy ,ouro, 6c a prata. unidos, fem mais me-
feito da perda de Hefpanha ha maisde ,tal. Roque Francifco, Relurno do valor
6oo. annos. do ouro,pag-7.
A Julianni, 8c Orpas a fa grey dani- Fornilho. Em phrafe de Fortifi^aoj
( nhos He a cavidade, 6c parte da mina, emq
Que em fembra cos netos de Agar fe deita a polvora, com que fefazvoar
(Forne^inhos, hum muro, hum roched©, 6cc.; Supff*
Huma atimarom prafmada fajanha. Jub rupe, Vel murofornax, bu fornacufit.
FOKNICACjAM.Fornicajab. Derivafe ,Fazendolhe alguns Fornilhos,lhe ders*©
do Grego Torneos, que quer dizer Im- ,fogo.Portug.Reftaur.i.part.344. j
pudico, ou a bornicibus, in quibus fcorta FORNIMENTO. Vid. Furnimento,- :>
proftatant. He copula carnal defolreiro FORNIR. ^ . F o r n e c e r .
com foitcira, 8c nab obrigados a voto. Fornir, ou Baftecer chapcos com lai
StHpruniyi.'Xeut.Cic. ^W.Baftecer.
rORNlCADOR.Fornicad6r.-5fa/7r-t- FORNO. He a modo de huma peque*
tur js.M'ifcCte
na abobada, muyto baxinha, que tem
FORN'ICAR. Ter o folteiro copula
huma fb entrada. Fm'nus,i.MaficTUntf
carnal comfoltesra. Stuprum facere, ou
A bocca, ou entrada do forno, Trft
ftuprofieinquinare. Mulkri ftuprum in-
fur mum ,ij.Neut.Cato. Tapar a bocca do
ferre. Mnlterem ftuptare. No 5. das fa-
forno. Comprimereprafurnlum.VitruV.
miliares diz Cicero,Homo crudeljfunus,
qui tot ingenuas matres familias ftupra- Pab cozido no forno. Furnaceus pfo
nis.Tlin. *•*.
Vit. Na Phrafc da Sagrada Efcritura Forno portatil, que fe pbde levar d*
Fornicar, he Idolatrar. Fornicantes cum huma parte para ouxra.CUbanus,i.Miifi<
Dijs alienis.Judicz.ij.Fornlcatifunt poft Tltm
Deos. t.Taralp.tc.ity. Feito a modo de forno.Camlnotus,d,
FORNIDO.Baftecido. Vtd.no feu lu- um.Tltn.
gar. Fornido de carnes. Corpulentus, a, O efcravo, que antigamente tinha
um. A advertencia de Lourenjo Valla cuidado do forno, em que fe fazia fee-
no livro 4. das fuas elegancias,cap.270, cal
FOR FOR 179
car o trigo. Fornacaliusfij.MafcUlpian. co, 6c Secular. Foro interior, ou intemo:
Forno de cal. Calcariafuntax, acts, oforo do conaencia, he o ]uizo, que for-
Fcm.TUn. mamos das noflas propnas acjocns.Fo-
Forno, em phrafemilicar.FV.Forni- ro exterior, ou externo, he o Tribunal
Iho. v dos miniftros da juftija. Foruntyl.Neut.
Adagios Portuguezes do Forno. No , 0 Pormfice nab manda a difpenfajab
Forno fe ganha, no Forno fc perde. Pela ?para o foro interior, 6c confciencia,fc
bocca fc aquenta o Forno. P^ra Forno , nab para o exterior , 6c juizo. Prom-
quente, huma torga fomente.Nab tepo- ptuar.Moral-361.
nhas a foalhar, com quem tem Forno, 8c Foro. Tnbuto , procedido de coufa
pe de Altar. Defcanjay molheres , que foreira ao direito Senhono. Foro, que
cahio o Forno. todos os annos fe paga. Annuum Vectl-
FORNOTELHEIRO. Villa de Por- gal,alts.Neut. Vettigalis penfio annua,
tugal, na Beyra, entre Celorico , 8c o fundo cbgenita.Solarium, ij.Neut.Ulpldn.
Barajal. ( fub intelligitur Vectigal)
•FORNOS. Villa de Portugal,na Bey- Foro, que fe paga a dinheiro. Tecu-
ta, nD Bitpado;8cProvedoriade Vifeu. niarto, ou nummaria fundi penfio, onis*
Foy dos Condes de Linhares. Fem.'Nummarium Vcctigalyis.'Neut.
FORO. Derivafe de Forum, que em Foro, que fe paga a trigo, cevada,8c
Latim val .0 mefmo, que Praja, ou lugar outros frutos da terra. Fructuarium Ve-
onde fe vendem mercancias, ou manti- ctlgalfis.Neut.
memos; 8c como nas prajas publicas Foros decurfos.^c/.Decurfo.
das Cidades fe davab antigamente as Coufa, que paga ioro.Vtd. Foreiro.
Audiencias, 6c neilas fe exercitavab Bens livres , terras, ou cafas, que nab
A<ftos de juftija, que derab motivo pa- pagab foro. Tradia, ou sEdes ab annuo
ra os Tribunaes, Cafas de Relajab , & Vtctigali immunesy ou libera. Domus,qua
fupplicajab> 6c outros lugares deftina- nulltus dominl benefidumprcfitetur,liber a
dos para a adminiffrajub da juftija fe- nonJerVa, nihil penfitans, qua eft proprij
rem chamados Forum; k propria juftija, juris. &c ou Domus cui nutlafuit impofi-
6c miniftros della fe deu efte nome, co- taJerVltus, pois ufa Cicero defta ultima
mo fe ve deltas palavras de Cicero De palavra no dito fentido, SerVitute till
Foro fublatafides, ja nab ha fidelidade na fundo impofitd. lib. 3. ad Sluinctium fra-
jufti9a, 8c chama Tacito Tabes fori, a trem. Eptft. 1.
corrup9ab da jufti9a.N1 Chriftandade, Forode Cidadab. Privilegios , que
como ha jurifdicab Ecclefiaftica, 8c Se- fe concedem a os que fab do numero,
cular, ha foro Ecclefiaftico, Foro jecular, ouadmitidos no numero dos Cidadabs.
drForo mtxto. Ao Foro Ecclefiaftico per- CiVitattsjus,juris.Neut.Cic Dar a alguem
tencem as materias efpirituaes, 8c anne- o foro de Cidadab. ^Aliquem ciVem odfi-
xas, 6c pertencentes a clLs , como fab clficere Cic ^Aliquem in ctVitotem odficifi-
Ordens,'Benefieiosy Di^imosy Trimlclos, cere.Tit.LiV. Alicui ciVitatem tribuere,
Ojfertasy Sepulturas, Matrimonios, &c ou dare. Aliquem ciV it ate donor e. Alicui
No Foro Secular, fe toma conhecimento civitatemimpertirt, ou largiri. Cic.
das coufss,que pertencem ao Padroado Perder, ou nab lograr mais o foro
Real, 8c fuas Regalias, 6c quando he en- de Cidadab. CiVitatem amittere.Cicjure.
tre peflbas Ecclefiafticas, ou contra el- ctVitatis excidere.
las, impctrabfe Bullas, 8c letras Apofto- Tirara alguem oforo de Cidadab.
licas,ou provifcens dc Beneficios Fccle- Excidere e numero ciV'tum aliquem.Tllm
fiafticos, ou penfoens nelles 8cc. Foro Jun. Aqui Excidere , vem de Excido,
mtxto, he quando o poder , 8c jurifdi- que tem apenultima longa, 6cvalome-
9 t .bde hum 6c outro for©., Ecclefiafti-. fmo,.que cortar, tirar, 8cc.
Tom.IV. 2 2 Lo-
•tSo FOR FOR
a
Lo ra em Roma o foro de Cidadab. de de Italia na Ombria; chamabihe Fof-
In ciVitotemRom.inamfujceptus eft. jombroue. Forum Viblj. He hoje no Pia-
A os Eftranhos nunca negarab os nof- monte, fobre o Rio Pb hum lugarfinho,
fos mayores o fore de Cidadab. Nun- a que chamao Caftel Fieri. Forum Voco*
quam d maiortbus nofiris interim ft eft w/y, antigamente Cidade da Gallia Nar-
lar >ttio, & commumcatio UVitotts.Cie boneza, hoje Villa; chamabihe Dargui-
c
*\quelle, a quem fe tem dado o foro nhao, ou Le Luc, cu Le Conet.
de Cidadab. Jdfcriptitius, ou Afcnpti- FORQUILHA. He hum pao de tres
ttm aVis.CieNatis itVibus adjuncius.V pontas, que ferve de tirar a pallia mais
Lca[^ar. miuda do trigo , defpois de tiradaa
Alcancar com traja o foro de Cida- groffa, lanjando na Eira a palha ao ar.
dab ou dar a entender, que fetem al- Furca tncornis, ou trifiulca; chamolheafli
canjado efte ioroFuran CiVitatem.de para a diftinguir de forcado , que tem
a
Foro de fidal o, que fe da a hum ho- id duas pontas. Furca he de Columella
memplebeio. Homims plehei. in nobtles nefte fentido.
cooptatio, onis. Fem. Dar a hum pkbeio Forquilha pequena,. Fur cilia, a. Fem.
o ioro de fidalgo. Tkbeium hominemjit- Varro. Em quanto a Furculoyouc alguns
re nobilium dotiare. In uobihuni ordtnem allegab como palavra de Tito Livio,
aliquem cooptare, ou adjcribere, ou adj- em todas as boas edijoens defte Author
cijeere. feacha Fulturis, &.iYdbFtirculis.
Foro. Metaphoric. Direito, o que he Huma das pontas da forquilha.Fw'CA
juilo, o que pede a razao. Jus natura. dais,tis.Mafieou Furca cornu,u.Neut.
Cic. Atropellando os Faos'da nature- Efpecie de forquilha, com que os An-
,za. Mon.Lufit.Tom.7.pag>562. tigosviravab opab na eira. Merga, a.
Foro Pompilio. Antigamente fey Ci- Fem.Tldut. Derablhe efte nome/porque
dade de Italia, na Romandiola, ou Ro- a forquilha fe metia nos trigos a modo
manha. Hoje he Callello, a que chamao dequem femergulha naagoa.
Forlimpbpoli. Foro Tompilio. Martyrol. Forquilha de armar redes, para apa-
Portug.197- Em livros antigos fe achab nhar paflaros. Ames, Ids. cu amitis, is.
muytos lugares , 8c Cidades a que os Mafc. ou fem. Horat. Efta fignificajao
Romanos chamavab Forum, accrefcen- lhe da Fefto, 8c os Interpretesde Ho-
tandolhe o nome de algum varab illu- racio.
lire, no genitivo, 8c como hoje eftes FORRADO. Vide as varias fignifica-
lugares 8c Cidades tern outros nomes, coensdc Forrar.
muyto diverfos , pareceome bem pbr FORRAGAITAS. Forragaitas. Em
aqui o nome delles. Forum App'j he Ci- phrafe chula he amigo de forrar.^.Pou-
dade dos Volfcos; chamabihe ©'• Dona- pado.
to. Forum Cornell), ou Forum Cornell um FORRAGEADOR. Forrageadbr. Hu
he Imola, Cidade do Bomanha. daquelles , que cortab , 8?trazem as
Forum Gallomm, he no termo de forragens. Tabulator, is.Male.Cal.
Bolonha em Italia o que chamao Caftel- FORRAGEAR (Termo militar) Buf-
franco. ForumJultj he na Gallia Narbo- car o pafto neceflario para asbeftas,quc
neza huma Cidade Epifcopal, a que cha- andab no exercito. Tabulart (or, aW
mao Frcjus. Forum LiVij, he For//',Cida- fum) Cafar.
de de Iralia. Forum Net onis, he For cal- A ac9ab de iorrazear,Tabulation
quier, Cidade da Provincia de Proven- Fem.Cafi.
ja. Os Reys de Franja entre os feus ti- Impedir ao inimigo o forra^ear.Ho*
tulos tomao o de Condesde Forcalquier. ftempabuladoncprohtbere.Caiar
for urn novum he FornoVo , Cidade da Sahir a forragear. Tabulatum prodirt.
. ombardia. Forum oanpromj, he Cida- Tlaut. TnbidatufnproficiJci.Cafar.Sahii.-
do
FOR FOR 181
,do a Forragear alguns foldados, Por* tus,a,um.
tug.Reffiur.pag 257- V'id.Forrc)ar. Forrarfe o Ar de nuvens. Nubtlari
FORRAGEM ( fermo militar ) A er- [or,at us fum) Cat. Forrado de nuvens.
va, palha, ou Raftolho, que fe corta na Nubilus,a,um.OVtd.T'in. O ceo forrado
Campanha para o comer doscavallos. dc nuvens eipeflas. Nubtbusotris comli-
Tabulum,i.Neid.Cic.V,Aundo Forragem turn aelum.
^no exercito.Portugal Rellaurado, part. Fcrr u r.Poupar.N.b defperdicar. Ga7
i.pag.273. A cavalana inimiga, que vi- ftarcom pruaente moderajab.' Forrar
,nha carrcgada de Forragem. Ibid. part, trabalho. Tor cere opera. Cic Tmere la-
2.418. bori.Terent. Forrar o tempo. J/Id. Apro-
Hir a forragem. Sahir a forragear./^ veitar. Forrar la para fua aljm as horas,
Forragear. Q^e os que foffem a Forra- ,que lhe levavab os parentes. Cunha,
,gem, ou fe alojalfem fbra da ordem, Bifpos de Lit-boa,^,,
,6cc. Noticias de Portugal,pag.50. Forrarfe no )os,o.tMeotona damna ret
FORRAR.Denvafe de Foderare, que fiorcire.CieVid.DcsiorrarU. V Defqui-
na Baxa Latinidad. fignificava o mefmo. tarfe.
NoLvro 8. dc fuas Hiftoria? memora- Forrarfe. He ufado em outros mo-
veis,cap.5©.diz Cefario Heifterbachten- dos de fallar. V.G. Vos, por vos For-
fe,Gcrardus cappam fuom fodcratam,bo- ,rardes do v trabalho, fintaftes os outros.
nam \atts,qud fe tegeret tens cubitum, Lobo,C©rte na Aldea, pag.281. Como
tranfmtfit. Nas Clementinas de Vita, & ,crefceo com a novidade o appetite,
boneftote Clericorum, cap. 2. ci\k,Clerici ,quizfe Forrar a cufta do Eftomago dc
utentes epltogio, feu tabordo foderato.Fo- ,quantas vezes nos faltao femelhantes
derate fc corrompeo cm Furrare, 8c efte ,regalos nefte lugar. Lobo,Corte na Al-
em Forrare, & Forrar. dea, 220. Hum fb bem tem eftes males,
Forrar hum veftido. Vefti alteram ,que he Furrarme de fentir outros.Crift.
pannumintusaffiuere. Em alguns Diccio- d*'alma2i7. Vid.Livrac
narios fe acha Veftem fubfucre,como pa- Forrar hum efcravo. Darlhe carta de
iavras de Horacio na Satyra 2. do pri- alforria. Darlhe liberdade. SerVum ma-
meyro livro, mas nefte Author fe acha numittere.de.
fb Jubfuta liifttta em outro fentido. FORREJAR. Duarte Nunes no feu
Tambem fe pbde dizer Affuere Vefti pan- livro daorigemda lingoa Portug. pag.
num alteram, Velfiertcum, Vel lineum. ii2,.diz, que he palavra antiga, que fi-
Forrar, em phrafe de Carpinteiro, gnifica Roubar o campo do inimigo.
he grudar taboamento delgado fobre Agros pop ulandonudore.Tit.LiV.{do,a\i,
outra madeira. atum) Ajos popularly oudepopulari.de.
Forrar de t^boado as paredes de hu- (oryatus fum) Derivafe do Francez Four-
ma cafa. Torietes tobulis Veftire.die {to, roger, que fignifica o me'emo.Vid. Forra-
iViyitum) Cinco aulas, ou gerais Lidri- gear-.
,lhados, 8c Forrodos. Chron.de Coneg. FORRETA.Forrcta. Amigo de forrar.
Regr.2.parte.60. Poupado. Poupador. Fuilanc\heforre-
Forrar de marmore humaparede.^Pd- ta. He ufado no difcurfo familiar. Fa-
ded cr uft am mar more am inducer e.Varro. cit omnia parce, & reftricte. Cic
Forrar o tecto de huma cafa.Conclave FORRIEL Forriel mbr , ou Furriel
laqueari, ou locunari ornare, ou em h-4- mayor. O Apofentador mayor do exer-
ma palavra Lacunare (o,aVt,atum) Efte cito, que (como advertio Luis Mari-
verbo he de Ovidio. O tecfto de huma nho de Azevedo nas ordenanjas mili-
Igreja forrado de taboado dourado. tares da milicia Portugueza ) he o me-
Laqueatum ouro templum.Tit.LiV..Nefte fmo; he o official, ao qual toca execu-
melmo fentido ufa Cicero de, Laquea- tar por m.cnor a diftribui jab dos aloja-
men-
18 2 FOR FOR
mentos feita pelo Meftre de Campo ge- mittere.Cic FiJ.Liberdade.
neral, repartindo a cada terjo feu quar- Forro. Coufa, que nab paga foros.Ab
tel, 8c as boletas para cada terjo, con- annuo Vectigali immunis, ou liber, a;um.
forme a cantidade da gente. Militarium Vid.Foreiro.
hofpitiorum dtfignator,is.Mafc Tambem Forro: Livre. V.no feu lugar. As aof-
ha forrieis dos tercos, a cujo cargo ,fasviagens tab Forras de rifco.Lucena,*
( dandofe cafas hernias nos lugares, 8c vida do S. Xavier.41 i.col.2.
os vezinhos camasparaa gente,oudan- Vaccaforra. FV.Vacca.
do el-Rcy camas de municab) efta obri- Comer a tripa forra.Dizfe vulgarmc-
gado a dar conta da dita roupa,toman- tede quem come a cufia de outrem<
doa elles a os Sargentos de cada com- jllienis impenfis edere. Em quanto efta na
panhia, a quem a entregarab,8c osSar- minha cafa, come a tnpa forra. Dum
gentos a os Soldados, a quem a derem. apud me eft, edit de meo.
Derivafe Fomel do Aleim.6 Furrier, 8c FORTALECER. Dar forja. Firman,
de Futeren , que fignifica Condu^ir, ou 011 conflrmare, roborare , ou corroborare
fc deriva de Forragem ; porque antiga- io,aVi,atum) die com accufativo. Vid.
mente em alguns Reynos ferviao os Forja. ^.Esforjar,Reforjar, Corrobo-
Forneis de Provedores do Exercito. rar, 8cc.
Oujo dizer, que ainda hoje tem a fua Fortalecer huma praja. Vid. Fortifi-
conta receber 6c paffar livranjas dos car. Se Fortaleceo Bc]a, 8c reftau-rou nos
mantimentos, 8c mais coufas, que per- ,edificios. Mon.Lufit.Tom.4.208^01.4.
tencem ao feu regimento. Ifto me ferve para fortalecer a voz,-
FORRO. Derivafe do Latim Forulus, Illud idem ad flrmondom Vocem eftfaluta-
quc fignifica Armario, ou Caixa, em q re.Cic. Depois- de fc fortalecer a voz.
os Antigos tinhao os livros. Fallando Cum Vox fe corroboraVerit.de
nos livros das Sibyllas, diz Suetonio FORTALEZA.Huma das quatro vir-
na vida de Augufto-.cap.31. Hos quoque tudes Cardeaes. He a que da ao homem
dekctu habito, condidit duobusfloruitsou- animo para acometer grades emprezas,
ratn. As Colofas Arabico-Latinas di- 8c conftancia, para fofrer grandes tra-
zem Forulus, ubi codices ponuntur.Todo balhos. Entre a cobardia,8c a temerida*-
o forro a modo decaxa, ou bainha cb- de affentou efta virtude o feu trono,&
tem em fi o que fe lhe pega. Forro do moderando a potencia irafcivel, entre
teclo. O emmadeiramento, pegado ao os iimites do temer, ou nab temer os
tccio, ou vigamento da_ parte fuperior perigos, que ameajab a vida corporal-
da cafa. Laquear, arts.Neut.VirgtLLa- nab teme, quando convem fiarfe, 6c nao
ciinor,aris.VitruV. fe fia, quando convem temer; ao con-
O forro do veftido. Jfifutus Intrlnfe- trano da cobardia, que tudo teme,8c da
cits Vefti pannus ( fe o forro ainda efta temcridadc, que em tudo fe fia; nospe-
para fe pbr ) Jffiuendus, em lugar de rigos, que fe offcreccm, aquella repara
-Affutus. em tudo, efta nab repara em nada; mas
Elcravo forro. Aquelle a quem o feu a Fortalcza repara fb no que merecere-
proprio fenhor tem dado liberdade. paro, porque todo o feu empenho he fa-
Manwnifus, a, wn.de Elcravo forro hir com honra, 8cficargloriofa. Coma
( quando ja fe nab attende a peflba, que fidalguia defta virtude fe ennobrecem
lhe deu liberdade ) Ltbcrtus, ou liberti- as familias, fe defendem os Reynos, &
mis,i.Malc.dc. Efcrava forra. Liberta, fe dilatab as Monarchias. Com o fan-
ou libertina,a.Fem.Cie O eftado de ef- gue das feridas faz a Fortaleza florecer
cravo forro. Liber fimtas, ads. Labiem as Arvores de Geneologia, 8c na folha
Inrificonjult. Deixar no teftamento o ef- da efpada imprime os Annaes da Fama.
cravo forro. SrrVum teftamento manu- Originafe a fortaleza dos pays, ou do
pro-
FOR FOR i:>'$
proprio tempera mento; dos pays, por- ra pelo premiode pofthumos louvorcsj
que de Aguias gener. fas n.o fe gerab no teftemunho da boa confciencia rc-
timidas pbmbas; do proprio tempera- cebe aniicipados appiaufes, 8c a fuavif-
ment©,.c©mo fe ve no L.^o, cuja pre- fima far-siajab dc haver obrado bem,
dominante colera o faz de todos os lhe infpira cefprezos do feu proprio
animais o mais forte. Tambem influe. fer; porque mais vai huma accab honra-
muyto na fortaleza o Ar nativo. Anti- da, ainuaque inftantanc-j, que muytos
gamente Sparta, na Grecia, 8c Roma em feculos de vida. A ifto fe accrefcenta
It*Ua,i",crab as Patnas dos Heroes. A que no T h c i r o da Fortaleza, a caufa
efkrilidaderda fua terra obrigava os pnmaria da Fortaleza nao he o proprio
Spartanos a os trabalhos da caja, nefte louvor, nem a propria fatis£ajab,mas b
rigurofocxercici© medrava com a ro- beneficio alheo, como o expbr a vida
bultezaOivalor; 8c entre Romanos,erao para o pay, para o principe, ou para a
tab familiares os exemplos de fajanhas ©atria; para o pay, porque quem deu a
militaros,que a fortaleza, em Roma,an- vida, merece, que por amor delle feex-
tes' parecia influencia do Clima, que es- ponha; da ferida , cue Jupiter teve na
forjo da virtude. Agere, & pat if or da, cabc9 i, nafceo Palias armada , para de-
Romanumeft. N.b efta porem a perfei- fender o feu progenitor, para o Princi-
jab da Fortaleza em nab temer,porque pe; porque quem a todos allifte , deve
ha objedos no mundo, que fem nota fer affiftido de todos; a Serpente, quan-
da fraqueza devem fer temidos. Coma do fe ve acometida, na cabeca enrofca
virtude da.fortaleza nab teme o homem todo o flexivel volume de feu corpo;
as armas dos homens, teme as armas de porque da cabeja toma todo o corpo
Deos; o fuzdar dc hum relampago lhe vida; para a patria finaimente ; porque
poem mais terror, que mil fulminantes para a patna nafcemos; muyto viveo,
efpadas;. recea os naufragios do mar quem para a Patria morreo; quem viveo
impertubavel na inundajab do feu fan- mais que a patria, vendo antes de mor-
gue; na Cidade, defviafe do contagio rer adeftruijab della pouco viveo.Com
de males epidemicos, 8c no campo en- huma fb acjab todas eftas glorias con-
tre mil mortes fe mette, fem medo da fegue a fortaleza Chriftaa no martyrio;
morte; porque a que com a purpura do porque morrendo por amor de Deos 6c
fangue feorna, he morte triumphante. de fua Santa fe, morre o martyr por
Nem por iflo he a fortaleza prodiga do feu pay, pela fua patria, 8c pelo feu
fangue humano; porque nab o derrama, principe; morre por feu pay, porque
fe nab com o intcrefie da gloria. Beiio Deos he pay de todos; morre pela pa-
contrato,comprar com huma breve mor- tria, porque em qualquer parte do mun-
te huma fama eterna; illuftre ufura! do naja o homem, nafce em Deos, que
aproveitar para o thefouro da immor- pela fua immenfidade , efta em toda a
talidade o que fe defrauda a vida.Ver- parte; 8c morre pelo feu principe, por-
dade he, que para os que nab conhecem, que Deos he o principe univerfal de
nem eftimab outros bens , que os que todos. Por amor de Deos nab pode o
nefte mundo fe lograb, mais he hum dia homem fazer mais do que morrer; pbde
de vida natural, que feculos de vida offcrecer a Deos a fazenda , 8c refervar
moral, na imaginajab da pofteridadc, para fi a honra, pbde facrificar a honra,
8c refervar a liberdade , 8c refervar a
6c no Templo da Fama; nem pbde pare- vida-, mas quem entregou a vida, tudo
cer bem, quefedeftrua o Original, pa- deu de hum j?(fto; fb lhe fica a gloria
ra confervar o retrato , 8c eternizar a de ter obrado bem. Efte he o bem a que
eftatua. Mas na propria acjab gloriofa - Philofophia moral chama Honefto; 8c
efta a mayor gloria da Fortaleza. Efta efte heounico, verdadeiro, 8c perma-
virtude, como todas as mais, nab efpc-
nente
184 FOR FOR
ncnte bem do homem honrado, porque exercito numerofo.
o nome, efquece; a fama delvauece, as Naquellc lugar fez Cefar huns fortes",
eftatuas cahem; 8c todas as mais merno- Cafiar ibi caftella commumjt.Cafi. .-•
rias com o tempo fe apagab; mas o bem Para encerrar a Pompeo,dcterminou
hon-efto, he a Idea de todo o obrar hon- unir eftes fortes com linhas decommu-
rado, a qual idea, efta ab atcrno na nicajab conforme o permittia a natu-
mente Divina , 8c encerra em fi as ex- reza do lugar. Ut loci cujufique notura
celiencias D.vinas,6c comprehendeem ferebat, ex caftello in caflellum perducta
mumtione arcuaVallare Tompeium tuftl-
huma fo todas as virtudcs, como abftra- tint. Cafiar. Fez vinte, 8c quatro fortes,
clo, ou extracio de todas. For tit tulo, que faziab hum circuitu de cinco mil
inis.Fem.de paflbs. Caftellis Vtgmtl quatuor effiectis,
Fortaleza. Forja do efpintu. Vigor quindecim milllo pajfuum circuituample-
do animo. Animifirmitas, atts, ou firmi- xus. Cafiar. .*'
tudo funs. Fan.Ctc Era eite templo para os ladroens hum
Fortaleza. Caftello, ou Cidadella Forte. Templum illud Caflellum latroct-
mais forte, mais capaz, 8c de mais ba- mjsfiut. Cic
luartes, que os ordinarips , para fegu-
ranja das orovincias, cidaGes, portos, Forte. Adjedivo.Robufto.Rijo. Robli-
&c. Arx,aras.Fem.Cie ftus a .um.Valerts yds. Omn.gen. Valtdus,
Fortaleza. Termo da Mufica. a, urn. Cic Em Calepmo fe acha Fortis
Humaquinzena de mayor frautado, nefte fentido , mas fem exemplos. Os
Que defcobre da Mufica a alteza, que tenho achado fab eftes. No livro
E em tres cantos em ponto levatado. i.eap 2. diz Quintiliano. Ut corporum
Outro,que chama o canto Fortaleza, mox etiam forttjfimorum educatio alacte,
Em Solfa, 8c ponto vario acrifolado, cunijque inlduin duett, itafuturus elo-
Qne defcobre nas vozes a reaieza, quentiJJimus edtdtt aliquando Vagitum.
Das q fab por diftintas, 8c inquietas Nefte exemplo Fortis fe diz do corpo
As mefmas deDuljainas,8c trbbetas. humano. No cap.26. do livro 16. Plinio
Inful.de Man.Thomas, Livro 10.oit.26. o diz do pao de Cerejeira brava. Ligno
FORTAVENTURA. Fortaventura. quoque fungofa , & inutllts, cum mas e
H e o nome de huma das Ilhas Canari- fortiffimls quoqttt fit. Fincavabfe no chab
as, no mar Atlantico, ao M.yo dia da nos lugares mais baxos dous pedajos
Ilha dos Lobos, 8c ao Levante da Ca- de pao, fortes 8c compridos. Longi dud
nada. Tern algumas fcttenta legoas de Valldl afifieres ex inferiore parte In terra
circuitu, com largura tab irregular, q defige ban tur. Tit.LiV.
pelo meyo nab tem quatro legoas de Forte.Conftante.Varonil.Animofo.A
largo. As principaes Villas defta Ilha molher forte, por Antonomafia, he a de
fab FortaVentura, Tarafalo, Lane gala, que falla Salamab no cap.31.dos Proves
ere bios. No mefmo fentido podemos di-
FORTE. Subftantivo. He huma pra- zer, Hum homem forte. Vir fortis. Vir
ja, cercada de foffos, Reparos, 8c Balu- acris animi, magnlqut. Homo maximi
artes; dos quaes fe pbde defender com animi. Cujus in ammo multum eft robo-
pouca gente contra a forja do inimigo. ris cy nervorum. Incrediblll animi robore
Caftelluntyi.Neut. fieptus. Animi excelfi, atque InVtcti magni-
Forte de campanha. He hum forte de tudme oc robore pr aft arts. Vir celf us , &
4. ou 5. angulos , com outros tantos erect us, & ea qua homim acadere pofifiunt,
baluartes, quefe faz na campanha , ou omnia parVa ducens. Cicero em varios
fbra das prajas, junto dos rios,ou paf- lugares. Com o mefmo Cicero pode-
fagens para as guardar, 8c defender. De mos dizer, Fortis animus , & mognus.
ordinario nab fab capazes de rcfiftir a Animus excelfius, atque mViCtus?ou com
Se-
FOR FOR 185
Seneca o Philofopho, Vir Imperturba- FORTEMENTE. Com fcrca. Valule.
tus. Tlaut.Cic.
Fazerfe forte em algum lugar. Forti- I'ortemente. Com valor Fcrtltcr.Cic.
itcaric. Vid.no feu lugir. O Demonio fe ,Que fc deiendeifem Fortewente.Chron.
,tinha feito Forte cm huma alma. Cha- del-Rey D. Joab, 296.
gas,Cartas Efp1rit.T0m.2520. FORTH. Grande Rio de Ercocia.
Forte. Que tem forja p<-ra perfuadir; Tem feu i-n.fcimento na Provm-cia de
que tem bou. fundamento.Forte razao. Mentathy 8c defpois de banhar os pes
Ftodofirma.Cic Fortes argumentos. Ar- do Caiieiio de Sttrlin, atravefla com
gument a firma ad probandwtt. Cic MJIS muytas voltes a cita Provincia , & nos
fortes argumentos.. Argument a Vakntio- confins do famofo valle de Cafmenteth,
raJiuintdiam Cuida, que tem Forttji- topa com a mare, &c nella fe perde.
,mos argumentos contra efte miiterio. FORTIDAM.Fortidab. For jade cou-
Vieira,Tom.i.pag.iQ'f. fa, que n.b fe pbderafgar, nem romper
Vinh© forte, galhardo? 8cc. * Vinum com faciiidade. Crajfitudo,dinis.Fem.Ve-
Validum.Ovid. Vinhos muyto fortes Fir- ,ya, bvm conhecioa pelaFortidao das
miffima Vina.Virg. , tunicas. Galvao, Trat. 3. da Alveitar.
Praja forte. Oppidum munitijfimum. pag.549. ^
Validum, ou robuftijfimum oppidum.Flo- Fortidao, do fabor, que efcandaliza
ras. Cidade forte. CiVitas Valens.CteCi- o fentido do gofto. K/f/.Acrimonia. *
dade, que tem fortes muros. UrbsVali- FORTlFICACAM.F0rtifica9ab.Obra
damuris.Tit.LiV. , exterior, ou interior ? para defender hu-
Forte (Termo de mocdeiro ) Fortes ma Praja , 8c aftaftar della o inimigo,
na mceda fab o contrario de Febres, 8cc. MunidoiOnis.Fem.CicMunimentum,
porque Febre he o que falta, 8c Forte, t.Neut.Tit.LiV.
he o que excede. De forteque Forte he Fazer fortificajoens ao redor de hu-
aquella pouca parte, que excede o ptfo, ma cidade. Operibus,mumtionlbufque ur-
que devia ter a moeda; 8c he tab pouco bemfieplre. Ctc.
O que excede, que por letra, 6c algarif- Fazer em hum lugar muytas fortifi-
mo fomente podera ter conta,8? nunca cajoens. Locum opertbus exaggerore.Vi-
por pefo, tomandofe o de cada moeda truV.
individualmcnte. Nab tem palavra pro- FORTIFIC^R huma praja. Arcem
pria Latina. muntre (io,iVi,itwn) Cic
Agoa forte. He agoa, cxtrahida por Por todas as partes fortifica os mu-
diftillajab a poder de fogo, vitriolo,fal ros. Abomui parte murosfirmat.Tit.LiV.
ufual, pedra hume,.8c fal ammoniaco. Fortificaao bem o campo, ou o arra-
Serve para abrir em cobre, 8c para dif- yal. Caftris pemmnltis.Tit.LiV.
folver metaes. Forrificar, Fortalecer, Reforjar, 8cc.
Forte doTerrerro do Pa90, na Cida- Vid. nos feus lugares. Fortificar com o
de de Lisboa. Fczfe com o dinheiro de trabalho os corpos dos mojos. Lahore
huma renda, que fe chama, Ter9as, que corpora juVenum firmare.1 It. LiV.
he applicada para as fortifica9oens do FORTIM.Fortius. Forte pequeno,pa-
Reyno, 6c como aquella obra n.b era ra a defenfa dc hum exercito , princi-
fortifier jab, mas PaJacio, para fe enco- palmente no cerco, em que os quarteis
b n r o ufo delle, chamoufq Forte, principaes fab unidos por linhas defen-
Forte. Moeaa antiga, que valia vin- didas, por fortins, 6c redutos.Caftdlwn,
te 6c nove Reis; 6cdous feitiis, que ei- i.Neut.Vid.Forxe. Redutos, For tins, 8c
Rey D. Fernando mandou fazer.Vejafe ,baterias. Method.Lufitan.ppg.ci 6.
Manoel Sevcrim nas noticias de Portu- FORTTJITAMENTE. A cafo. Fortui-
gal,pag.i79- tb* ou cofiu, &fortuitu. dc
Tom.1V. Aa FOR
i8< FOR FOR
FORTU1TO Forruito. Coufa, que leme a ospes. Numamedalhade Anto-
acomece a ca^Fortuttus,a,um.CtcUo- mjio Pio, cunhada no feu quarto Con-
ta de tornar a coufa empreftada a feu fulado vemos a figura da Fortuna Tact*
tempo faz pagar o dano do cafo Fortut- fico, numa molher, que efta em pe fobre
to. Lib 4 .das Ocdenac.Tit. 5 3.§.3. Por ° l e m e . d e hum navio, com huma cor-
oualouer outro F,r/^fo acontccimen- nucopia nas maos, & com efte letreiro,
?
?o Promptuar.Moral,ioo. Fort«,w c # < F w , & C Em outra me-
' FORTUM Fortum. Cheiro defagra- dalha fe acna a rcrtuna com hum ramo
davel 8c forte, que offendeo oll-clo. dc Lourciro na mao em lugar de cor-
GraVis odor, ou ocer odor. Tlmio Hft. nucopia. Debaxo de muytos outros no-
Oua Verb exocufis fucco careut, eorum mes venerarao os Romanos a Fortuna,
Miitim odor iroVis, &c. Jbrototmm, & A barbudo, aconjerVadora, a Equeftre, a
onuracus acres babent odores. Sab paia- TriVada^c Juvcnal,ainda que Gentio,
vras do mefmo Author. Coufa,que tem altamente zombou da pouca prudencia,
fortum. Olidus,a,um.MartiaL Olulior, 8c com que os Romanos collocarab a For-
olidtfims fab ufados. tuna no Ceo, com© Nme DtVmo;
FORTUNA. Fabulofa Dcidade, que Nullu Nwnen adeft,fi fit prudetta,fedte
os Antigos adoravab como caufa de to- Nos ficimus, Fortuna, Deam , coeloque
dos os acontecimentos profperos , & . (locamus.
om
adverfos. Os Antigos a chamarab For- ^ galantana difle hum difcreto,que
tuna ou'dc Fortuitay como vindaa ca- verdadcira Fortuna , das telhas abaxo
fo o'u de Ftro , como temerariamente rsab a haveria, porque nab tinha ouvi-
levada, ou havendofe chamado Vortw &o> que alguem ateagora a encontraffe,
na de Verto , pela faciiidade com qne mas homens bem, ou mal afortunados,
fe volta, fe corrompeo o VemF na at- que Iho nab poderiab negar. A Fortuna
finidade da pronunciajab , como fuc- (dizia outro) nab he nada. Quem er-
cedeo em muytas dicjoens. Bubaio, ou rouo que havia de acertar , ou deixou
Bupalo foy o primeyro, que pintoufua de fazer o com que podera alcanjar o
imagem com hum globo na cabeja, co- que pretendia, diz, que teve ma fottu-
mo que feu juizo governava o mundo, na, por nab dizer, que foy nefcio, ou
8c na mab a cornucopia de Amalthea, defcuidado; 8c afli entendeo o outro,
pela abundancia, que repartia. Alguns que difle que a diligencia he may da
a figuravab de vidro por quebradija boa ventura , porque tudo o mais he
8cc. Epicuro lhe negou divindadc, di- imaginajab,8c fingimento. Eaflitaber-
zendo, que os Deofes nab obravabinfta- rados andab os que tem a fortuna por
vel, 8c temerariamente. Reprefentarab madrafta de feus goftos,como os que a
os Romanos a Fortuna na figura de hu- tem por madrinha de feus atrevimen-
ma molher cega, 8c calva , eftando em tos. Mas tab antiga coufa he nos ho-
pe fobre huma roda, com duas azas nos mens bufcar em outro dono a fuascul-
pes, circunftancias, que claramente in- pas, que ja no primeyro de todos co-
culcab a fua inftabilidade , 8t cegueira. mejou, que muyto he que feu filhos,
Imagem, ou Symbolo da ma, ou adver- por fe moftrarem fem erros, o que elles
fa fortuna era huma molher expofta a os errarab na efcolha, tardarab na diligen-
perigos, 8c tormentas do mar num na- cia, perderab nolofrimento, 6cnaorc-
vio fem velas, 8c que fazia agoa por to- giftrarab com a razao, iflb lancem as
das as partes. A que os Antigos cha- cofhs da fortuna.
ma vab Fortuna de ouro,ficareprefentada A Fortuna, Catholicamente defini-
numa medaiha antiga do Emperador da, he hum effeito da Providencia Di-
Adriano em figura de mclher fermofa Vina, que obra por meyos occultos, &
com azas, eftendida no chab com hum fuperiores a intclligencia humana: &
pot
FOR FOR 1S7
por incfperadas, que fejab asfuasdif- A inconftancia he propria da fortu-
pofijoens, nunca fe engana. A huns da na. Tropria fortuna Varwtas. Cic.
oque da, porcaftigo,a outros por-pre- Defcahir de huma fublime fortuna.
mio, a outros para confufao, 8c a todos Ab excitatd fortuna ad indinatam ac pro-
para defengano. Mais diftintamente. A pejacaitemdejctficere.de
Fortuna he huma caufa accidental , 8c Tcntar a tort una. Experiri fort unam.
occulta dos acontecimentos, fubitos,8c Cic.
inopinados, que poderiab fucceaer de Quando a fortuna nos favorece,che-
outra maneira. He caufa,porque aquel- gamos ao fim dcs noifos defejos,& qua-
les acontccimtntos nab vem a cafo,mas do nab, ficamos ab-tidos. Cum pro]per0
tem aquella caufa d© que fe obrou com flatu fortuna utimur, ad exit us proVehi-
propofito, 6cfim. He accidental, porque muroptatos, & turn nflaVit, affligimur.
aquelles acontecimctos tem outra cau- Cic
fa fubftancial, 8c fuperior,que he Deos. Em quanto nos favoreceo a fortuna.
He occulta, porque a primeyra face nab Dum fortuna fiat. Virgil
feconhece. Elles fab. fubttos, &mopi- Quando me nap favorece a fortuna,
nados, porque nab fe efpcravab, nab bulcona minha virtude o meu amparo.
fendo conhecida efla caula de que ha- Si fortuna non fluent beni^na, med me
viab deproceder. Declarafe em algum Virtnte tnVolVo.Horat.
modo com efte exempio. Hum fenhor Quando a fortuna nab nos favorece
mandou hum criado a hum lugar fobre em tudo, he uecefl.rio emendalla com a
hum negocio, 8c mandou outro ao mef- prudencia. Si non omnia cadunt fecunda,
mo lugar fobre o mefmo , fem que hum tnduftria eft jubleVandafortuna.Cafar.
foubefle do outro. Encontrabfe os cria- Nem em forjas, nem em refolujab
dos no mefmo lugar, a refpeito belles erao os noffos inferiorcs ao inimigo;
he acafo, & o tem por Fortuna, porem mas faltavablhe cabos, 8c nab tinhao
a refpeito do Senhor toy cuidado ,. 8c fortuna.Erant Virtute & numeropugnan-
propofito. Afli os fucceflbs dos homens di pares noftrl, tametfi duce & fortuna de-
a feu refpeito fab de Fortuna,porque el- ferebantur.Caj.
les os nab cuidarab , mas na verdade F^zer roftoasadverfidadesdaFortu-
forab ordenados por Deos, para os fins na. Nab fe deixar abater da adverfa for-
occultos, que teve. Comprehende efta tuna. Superba for tuna refponfare. Horat.
definijab as efpecies da profpera, 8c da Com a urbanidade, com que cenvi-
adverfa Fortuna. Fortuno,<x..Fem.de dava a gente, para a fua mcfa, 8c com os
Fortuna. O Cd{o.Fortuna,a.Fem.Fors, beneficios, que podia fazer, procurava
tis.Fem.CafiusyUs.MafcCic o eftabelecimento da fua fortuna. Ipfie
Profpera fortuna. Secunda, ou profipc- fortunam benigno alloquio , comitate in-
rafortuna,a.Fem.Cic Vitandi,benefiajsque,quos poteratfibicon-
Fortuna adverfa. AdVerJa fortuna, a,, aliando adjuVa bat. Tit.LiV.
Cic Quando depois de huma defgraja da
Alta, fublime, grande fortuna.Fortu- fortuna fe poem os negocios em melhor
na amplljjima, ou qudmflorentiffima. Cic. eftado. Cum ex adverfis, ejr perditis re-
Defgraca da fortuna. Res adVerf^ire- bus ad mellorem ftatum fortuna reVoca->
rum adVerfarum.Tlur.Fem.GraVis, mtfie- tur. Cic
rabififique cafus,us.Mafic.Calamito\us,cit- Aqui variou algum tanto a fortuna.
quefuneftus cajus. Incommoda, ou affli- Hie paululutn circumacta fortuna eft.
Eta, ou adverfa fortuna. Calamitas, atis. Flor.
Cic. Infortuniumftj.Neut.Ter ent.Horat. Soidado de fortuna. Aquelle,que mi-
Fortuna igual,6c conftanrc.Mquabi- lita para fe adiantar. Miles, belltcis fo-
ils, perpetuaque fortuna. tie ctis ad aliquemfor tuna gradum adfplrans.
Tom.1V. Aa 2 Como
188 FOR FOR
,Como fe fora hum pobre foldado de dizer, que na India os Portuguezes co-
jFortuna.Ciabra Exhortajab militar, 9. feguirab mais do que lhes podia con-
ccder a mais profpera fortuna, a qual
Soidado de fortuna, que fe tem adi- aindaque algum dia adverfa nunca lhes
antado com as armas. .%ui bellicts fact is poder! tirar efta gloria, que confegui-
fortuna commodonact us, ou adept us eft. r<.b.
Nunca teras fortuna, nunca lera gra- Fortunas, no plural, as vezes valo
de a tua fortuna. Nunquam vem faces. mefmo, que acontecimentos, ou outras
r
I er. vezes,quer dizer Riquezas.No primey-
Todas as defgrajas, 8c Venturas fe ro fentido diras Fortuita,orum.Neut. i
attribuem a fortuna. Fortuna utramque irmtxab de Tacito, que diz, Belli for-
paginamfloat. Tim. Hftor.Lib.z.cap.7. tuita jperabantur. Eftavab com o olho
nas fortunas da guerra. Experimentar
Allude Plinio ao livro dercz..b,emque
varias fortunas. Varta pericula Jubire.
de huma parte fe poem a receita, 8c da Vamos para Italia experimentando tao
outra a defpeza. varias fortunas. Ter tot rerum dlfcrlmi-
Ninguem melhor fe valeo da fua for- na in Latium tendimus. Virgil. Experi-
tuna. Nemo dexterius fortuna eft ujus. ,mentando varias Fortunas. Vafconc.
Hon . Njticias do BrafiUpag.25.
Comeja a fortuna a variar. inclimt Fortunas. Riquezas. Fortuna, arum.
fe fortuna. Cafiar. Fem.Tlur.Cicero diz, Fortunis maximis
Raras vezes perdoa a fortuna a gran- ornatus, por muyto nco. Ampliar, ou
des talentos. Innjua rarb maximis Vir- ,limitar as Fortunas. Vieira,Tom.i.5io.
tutibus fortuna parctt.Sen.Trag, Adagios Portuguezes da Fortuna. Ao
Elle fe deve a fi mefmo a fua fortu- homem oufad© a Fortuna lhe dk a mab.
na. Fort unam fibi ipfe fecit. Tit. LiV. Ao homem de esfor jo a Fortuna lhe po-
Aquelle, que fe deve a fi mefmo a fua em o hombro. A Fortuna, afagando ef-
fortuna. Ex fe natus. Tacit. preita, A roda da Fortuna nunca he hu-
Alguns tem pouca efperanja de adi- ma. A muyto entendimento Fortuna
antar a fua fortuna. In quibufdam fipes pouca. Nab pude paflar o mar, fem da
amplificanda for tuna fr act tor eft. Cic Fortuna me queixar. Bem baila a quem a
Aquem a tortuna tem muyto engran- Fortuna faz o fom.
decido. Fortuna munerlbus ampUjJimis Fortuna. Perigo de naufragio nator-
or natus. Cic menta. Corria fortuna a bar ca deS. Pe-
Mas por boa fortuna. Sed quodflelici- dro. Vieira,Tom.1.660. Naufragij peri-
ter eVenit, ou cecidit. culumfiubibat, ou in naufragij periculwn
Tem fortuna em tudo o que empren- Vocabatur Tetri naVicula. Correr fortu-
de. Felictjfime res quafiquegerIt. na. Correr perigo. F^.Perigo. Correo
Veneer a fortuna. He confeguir mais ,Fortuna a vida. Chagas, Cartas Efpirit.
do que fe podia efperar da que o mun- Tom.2.pag.2.
do chama fortuna, de fortequc nem el- Fortuna (Termo Aftronomico) He
la pofla dar mais, nem tampouco tirar o Planeta benefico, que com fuas influ-
a- gloria de o ter confeguido.ExfpecJa- encias favorece a natureza, como os
donem Vinccre, que he de Cicero, nab
he propriamente ifto. Para abranger to- dous Planetas Jupiter, 6c Venus, que
da afignificajab defta phrafe, eu diflera, tem calor, 8c humidade temperada. Ju-
Trofiperam, adverfamque fortunam Jupe- piter, que he mais benefico he chamado
rare, ouVincere. Fortuna mayor, 8c Venus, Fortuna me-
Alii com firme peito, 8c cb tamanho nor. Chamabihe os Arabes Sdad Alfbud,
Propofito cencemos a Fortuna. que quer dizer, Fortuna das Fortunas,
Camoens,Cant 8.0^.73. Quer o Poeta porque fempre pronoftica alguma fortu-
na;
FOR FOR 189
na; mas o Arabe Ben DoKin pergunta- 6c ( fegundo outra opinio ) feis; veja o
do, porque razib efte Planeta Jupiter curiofo Leytor o que efcreve Salmafio
he afortunado, difcreta, 8cchriftamen- nas fuas Excrcitajoens fobre Solino,
tcrefpondeo, porque os Aftrologos o pag.1297.8cc. Deltas Ilhas Fcrtunadas
fizerao tal. Bibliotheca Oriental, pag. dos Antigos parece faz menjao Hora-
626.C0I.2. O P.Ant.Texeira nas fuas no- cio, 0d.S-Carm.lib.m\..Verfz6.
ticias Aftrolog.p3g.68-chama a Jupiter, — : ~ DtVitibus confecrat Infulis.
Primeira fortuna, 8c a Venus, Segunda EnosEpod. Od.16.verf.41. aonde diz,
fortuna. Stdus fortuitous, ou como di- Nos monet Oceanus ctrcunVdgus, arVa,
zem os Mathematicos, Fortuna. Quando ( heota
,afli influe, lhe chamao tambem Fortuna. Tetamus arVa, diVites & Infules.
Noticias Aftrolog.pag.70. Dizem, que as Ilhas Fortunadas, hoje
A parte da fortuna (Termos dos que Canarias, forab defcubertas por Hor-
levantab figuras) He nafituajab do mu- nlo, nos annos de 1370.8c que naquelle
do o lugar donde vem fahindo a Lua, tempo tinhao fua lingoa , 8c feus Reys
quando o Sol vem fahind©doOriente- particulates, mas .que nab tinhao nem
de dia fe toma do Sol para a Lua-, 8c ferro, nem fogo ; privajab, que lhes
lanjafe do Afcendente, eftando a Lua defmerecia o nome de Fortunadas,por-
fobre a terra, fegundo os Arabes, 8c de que hum 8c outro fab fummamente ne-
noite fe toma da Lua para o Sol, que ceffarjos para a felicidade da vida huma-
tambem fe lanja do Afcendente,eftando na. Infiula Fortunata,arumFem.Tltn.
a Lua fobre a terra; 8c fe chama parte
da fortuna, porque a fuperfticiofa cu-
riofidade Aftrologica pronoftica defta .1 F O S
parte as dignidades, riquezas, 8c mais •
bens da Fortuna. Chamabihe os Aftro- FOSCA. Fazer fofca de valente. Boa
logos, Fortuna pars, ou Horof cop us Lu- cM a fofca, como quando fe pafla por
naris. E quando fe achar a dita parte alguem com chapeo fincado, quando fe
,daForf«W4.GafparCardofo,nofeuThe- lhe faz vifagens, 6cc. Sab Phrafes do
fouro,pag.3i9. vulgo.Fofca. Superbum, & arrogansfa-
FORT\JNADO.Fc\ice.Fortunatus,a, ftidium, ou fiuperallum,I j.Neut.
um.Cie Fazer foleas. Vultufiuperbiam, ou fa-
Em todas as mais coufas fou fortu- ftum, ou arrogandam, ou faftidium pra-
nado. Fortunatus jum caterls rebus. Te- ferre.
rent. A os felices chamamos Fortunados. Fofca, que fe faz a alguem.Infiultado,
Macedo,Dominio da Fortuna, pag. 2. onis.Fem. J>uintilMinax ludibrtum.
,Teria a Mario pelo mais Fortunado. Fazer fofcas a alguem. Super bins in
Ibid. 70. aliquem in fuit are.
Ilhas Fortunadas. Hoje he opiniao Fofca. Enganofa reprefentajao.A ca-
commua, que as Ilhas, que os Antigos ,da paflb mc parecia, que via adiante
chamavab Fortunadas, pela benignida- ,hum rio, Fofca, que faz aos olhos todo
de do Clima, & fertilidade da terra,fab ,eftc Deferto, porque como tudo nelle
as que hoje chamamos Canarias. Luis ,fab planicies, reprefentafe a quem ca-
Marinho de Azevedo na 1. parte das ,minha fer alagoa, ou rio, que corre, a
antiguidadesde Lisboa,pag.99-trazal- ,planicie, que ve ao longe. Godinho
gumas razoens para provar, que he en- Viagem da India 115.
ganno. Vid. Canarias. De outras Ilhas FOSEMBRUNO./^/W.Foflembruno.
Fortunadas, conhecidas dos Antigos, FOSSADO. Foflb. Vid. no feu lugar.
6c muyto mais Meridionaes, que as Ca- ,Jugando a pela nos Foffados do Caftel-
narias,que (fegundo Sebofo) erao duas, ,lo, Damiab de Goes, 17.1.
FOS-
j oo FOS FOT
VoSSANQ. Foffano. Cidade Epifco- Tofcana. Foff* Tabid f
ana , arum. Fem.
pal ce Italia no Piamonte,fobre ©Rio Tlur.
Stura, entre Salujo, 8c Mondovi.F#i- FOSSUMBRUNO. Vul Foftembruno.
num^i.Neut. „ . ,
FOSSEMBRUNO, ou Fofembruno. F O T
Cidade Eoifcopal de Italia, na Ombria,
noDucado de Urbino, em pouca difta-
ciadoRio Metro. Chamavablheos An- FOTA. Vebfino, tecido as liftras, 6c
tigos forum Sempromj ; toy deftruida com cadilhos. Poemfe ao redor da ca-
pelos Godos, 8c Lombardos, 8c deipois beja a modo de turb«nte dos Turcos,
reedificada perto das fuas propria* rui- Velum fubtile, & Vtrgatum, capid cir-
nas. Em Fofembruno dos Santos Marty- cunVolutum. Na cabeja huma Fotagu&r-
,res, Aquilmo, Gemino, 8cc. Martyroi. ,necida.Camoens,Cant.2.oit.94. Na ca-
Portug.pag.34. £, ,beja trazem Fotas com cadilhos defe-
FOSSETE.Foflete.FofTo pequeno.bofi- ,ua. Damiab de Goes,25.i. Querem al-
fula,a.Fem.Cato.Columel. Quefe taja ao guns, que tambem fe chame tota huma
,pe da cortina o F # f cMethodo Lufit. iiga, que os homens velhos trazem ao
j 8?. Vid.FoiXo. pefcoftb. -:
FOSSIL,Foffil,ouEfoflil. He palavra FOTEADO. Coufa a modo de Fota,
Lanna. Val o mefmo, que coufa, que Vid Fota. Humas toucas Foteadas com
acha na terra, defpois de cavada,os me- ,vivos de leda. Damiab deGoes,23.i.
taes, 8c mineraes fao foffi-s. No Ducado FOTOQUES. Fotoques. He 0 nome
de Cardona, 8c em humas t.rras de Por- dos fequazes da Segunda, 8c Principal
tugal ha hum fal fbffil. Na India ha Sa- Seita do Japab. Pregab os Fotoques ou-
Iitre fbffil- Na fua Corographia Gafpar tra vida, 8c nella diverfos Infernos, 6c
Barreiros nab oufa ufar defta patavra; Paraifos, onde as almas penem, ou rei-
mas he tab precifa,que nab fizera efcru- nem, fegundo o que ca merecerao,6c fo-
pulo ufar della , pois dizemos Fabnl, bre ifto cxcogitarab infinitos difpara-
Aquatil, Volafil, Reptil, &c..FpffUts,le. tes, entre os quaes prevalece a opiniao
Tlin.FojfUius,aawi.TLimO qual iago tem Pythagoricada metempficofi, ou tranf-
,huns peixes Ceftrias, que Strababcha- migrajab das almas; 8c afli enfinao, que
,ma Efifojfiks, a que podemos chamar Co- primeyro, que o Efpirito humano che-
yVados. Barreiros. Cor. i54.verf, gue a fe transformar divinamente,entra
FOSSO. Em phrale ae iortificajab. milhares de vezes nefte mundo, ora
He huma profundidade aberta no ter- nuns corpos, ora noutros, afli de ho-
reno natural, ou feita artificialmente, mens, como de animaes, ate finaimente
que rodea a praja pela parte de fora. Ha alcancar a immortaiidade no feu fingi-
foflo aquatic©, 8c t'oflb kcco. Fofifia, <£.do Paraifo. E com efta falfa efperanja,
Fem.Cic cada dia no Japab homens, 8c molheres
Abrir hum fofTo, ao redor de huma fem conto, fe matab com diverfos ge-
praja. Arcemfofifia, ou fcfifam ora cir- neros de mortes com grandes feft.is, 8c
cundare. Ctc alegriasdos que acabab , 8c muytas la*-
Fez abrir hum foflb, de vinte pes de grimas de falfa devajab dos que ficao;
largo, afli no fundo, como nasextremi- por huns, 8c os outros terem por certo,
dades de cima. Fofifdm pedum Vtginti la- que afli vab pela pofta ao Paraizo de
torn direct is lateribus duxit, ut elusfo- Xaca, antigo Philofopho do reyno de
lum tantumdem pateret, quantum fiumma Siab, 8c author da Seita dos Fotoques.
labradiftabant.Caf. lib. 7. deSello Gall Vid. Lucena,vida do S. Xavier, Livro
ubide fAlex.obfid. 7.cap^
FOSSO NOVO. Pequena Cidade de FOU
FOV FOV 191
to, que o Fouveiro refpcnce a os dous
extremos, porque afli como ha Cavallo
F O V fouveiro fobre negro, afl] 0 podera ha-
ver tambem fobre o branco, Equus ex
FOUC,ADA.Foujada. nigro, ou ex albo fulVus.
FOUCE. Inftrumento de ferro, de
folha delgada , 8c quafi circular, com
dentes miudos, 6c ponta no cabo.Serve FOY
de fegar os paens, cortar erva,feno,8cc.
Falx fe nana Cato. Varro.Foucc de fegar FOYO. Fbyo. Parece, quer dizer o
fearas. Falx meJfibria.MeJfiorlus,aatm. hemefmo, ou quafi o meftno, que fojo. V
de Cicero. no feu lugar. Aonde a terra, 8c o mar
Fouce podadeira. Falx putatorla.Tu- ,formab hum Foyo, revoito a fei9ab da
totonusyOyum. he de Ulpiano. Falx Vi- ,linha efp.ral.D.Franc.Man.Epanaphor.
neatica. Varro. 220. Prccipita de huma alta Serrania a
Fouce rojadoura. He hum ferro de ,hum Foyo cayernofo.Britto,Hiftor.Bra-
palmo, 6c meyo de comprido, arqueado filica,23.na margem.
no fim, com feu cabo, ou aftea compri-
da. Efta he larga. Serve de cortar fil-
vas, ma to, 6c dcsbalfar todo o genero F O Z
de efpinhas. Falx lumaria.Vorro,Lib.^.
de Ling.Lot. FOZ.Fbz.Derivafedo Latim Fauces.
A volta da fouce. Sinus folds. Colu- que fignifica aquelle efpa9o eftreito por
mel. de traz da campainha da bocca, 6c por
Feito a modo de iouce.Falcatus,a,um. metaphora fignifica a bocca de hum n o ,
Tim. principalmente,quando he eftreita, ou
Cortado com fouce. Falcatus, a, um. entre duas Serras. Oftlum, tj. Neut. ou
Tlin. Fauces yium.Tlur. Fem. Vid.Bocca.
O official, que faz fouces. Falcarius, E fe acharab na Fo^ de hu frefco Rio.
ij.MaficCtc Malaca conquift. Livro 8- oit. 1. Com
Aquelle, que traz huma fouce. Falc'r ,bom vento de Fo^ cm fbra. Damiab dc
ferya,um.Ovid. Martial. Goes,39.col.2*
Fouce, em fentido metaphorico. Sea- Foz. Metaphoric. Entrada. Tenha o
,ra publica, em que todos mettem a ,Ca9ador cuidado de lhe levar com a
,Fo«Ct?.Correcjab de abufos,3i8.Que a ,mab o comer a Fo^ do papo. Arte da
,Fouce da perfegui9abderruba.Luccna, 0393,53.
Vida do S. Xavier,i27.col.2. Foz. De coufa, que excede os limites
FOUCINHA, ou foucinho.Fouce pe- da razao, coftumamos dizer, Ifto ja vay
quena. Serve de fegar erva. Falcula, a. de foz em fbra.
Fem.Cato.Columel.
FOUClNHI.Foucinhi. Provincia. V F R A
Fucinhi.
FOVENTE. Palavra Msdica. He to- FRACAMENTE. Com pouca fo^a.
mada do Latim FoVere, Fomentar. Em Inflrme. Cic. O mefmo Cicero ufa do
,quanto houver caufa FoVente, nab fe Comparativo Imbecillius, mas duvidafe
,pbde curar adoen9a.LuzdaMedic.29. que o pofitivo Imbecilllter feja Latino.
FOUVEIRO. Coufa de cor, que tira Fracamente. Com pouco valor. Igna-
a ruivo. FulVus,a,um.Tlln Virgil Ve. tie IgnaVtter.Hir tins ad Ciceronem.
Cavallo fouveiro. No feu Tratado Remiffie.Salluft.
daj,Gineta cap.10.pag.37.diz FrancPin- FRACACjO. Fraca90. Derivafe do
Ita-
lOZ FRA FRA
Italiano Fracafifo, 8c Fracafire.E^c^ fraca. EftValetudine , & natura imbedl-
bo fegundo a erymologia de-Menagio UonCicAEtate ajjettd , & mfirmts Vm-
fe deriva de particula Fro, 8c d© vsrbo bus homo, de
Latino ^ # r e , que val o mefmo que Sabj qual he a parte mais fraca da for-
JZuehntr, dejpedocar ( fallando na Va- taleza. NoVit qua parte arx exfiugnatu
lencia de humatormcnta de hum gran. fit fiacilior. '-.
de vento, 8cc ) & com© nao fe taz cite Tem a vifta fraca. Eft till oculorum in*
aenero de violences fem eftrondo, o firmitas.Tlin.
/ W o dos Italianos, & o / r ^ « J dos Fraquiflima faude. Infirmijimo Valetu-
Francezes, quer dizer De for dan,ou na- do.Cic . . ,'
na com grande eftrondo. Entre nos Fraca razwfnfirma res adprobandtm*
Fracacols vezes tambem fe diz de cou. Cic
fas eltrondofas, 6c violentas , como fe Fracosalivios. Solatia frigida. Ovid.
ve defte exemplo, _ Fracos remedios para os noffos cuida*
Entre os incendios, M.rciaes bracacos dos. Fomenta frigida cur arum. Horat. •••
Os praitos fe minis triftes fe ouvu.6 Fraca armada , pouco fornecida de
Malaca conqmft. Liv. 12.oit.4- Porem
querem alguns, que traauolc]- o mef- Soldados. Infirma clafjis. de Era mail
mo, que defgraca inojnnadoyou defgra- fraco de Iniantaria.Teditatu eratdeteri*
ca com dejar* dopefifiod 0 que juccedeo, or. CornelNepos.
V.G. Puxou fullano pela efpada, mas Fracos Philofophos, id eft, que fabem
teve hum fraca90. Na fua obra, mtitu- pouco. Minted Thtlofophl Ctc
lada, TalaVra de Deos empenhoda , rye Fraca compofijab. Fraco difcurjo*
pag. 16.1,8c 161, aiz o P. Ant.Vieira. In- em que o eftiio, 8c a elocujab nab tem
,do S. Mageftade. em liteyra, efcorre- forja. EmrV'is compojitio,oni s.F'em.^uin-
,gou, 8ccahio hum dos machos, 8c com td. EnerVota oratio,onis.Femde
,oabalio, 8c fufto, quefe deixa Ver,ten- Fraco do muyto trabalho. Muito-la?
,do o feto ja animado os mezes baftan- borefractus,a,um.dc
,tes para fentir o Fracaco,c\c. O Latim Alguma coufa fraco. SubdebiliUtus^
deftes, 8c outros ufos defta palavra de- a,um.Cic
pende do fentido,que fe lhe da no Por- Fraco. Covarde. Pufillanime. O qua
tuguez. nab tem valor. O fraco, fb para fugir
FRACC,AM. Fracjab. Vulgarmente dos perigos , tem alento; mais eftima,
Quebrado (Termo Arithmetico,8c Geo- poucos dias de vida, que a eternidade
metricc) He huma unidade, que fe di- da fama. Nos homens militares he mais.
vide em muitas partes menores. As frac- vergonhofo efte vicio, que nos Ecclei
joens da Arithmetical podem chamar fiafticos, 8c nos Letrados, porque.eftes.
Torticula numeral'um ; 8c as fracjoens conhecem melhor o quanto importa
da Gf.ometna TarticuU menjurarum. morrer bem; mas nab conhece o Soida-
Os que ufab de Fractio, biflicuitofamc- do a morte, fe nab para a defprezar, &
te acharab efta palavra em Authores an- fb para veneer o inimigo, vence 6 (di-
tigos. do. Antigamente na Macedonia tao
FRACO de forjas. Debilis, ou imbe- grande crime era a fraqueza, comoo
cillisyis.Ma}c.& Fem.lefiis.Neut.ImbeciU homicidio; 6c o fraco, que deixava ao
Ius, o*u iiifirmus,a,um.Cic.Imbecillior,im- inimigo publico com vida, era tab ri-
bcallimus, 8c imbeallififimus fe dizem. gurofamente caftigado, como o aflaffir
Fruca voz, Vox imbecilla.Cic. no, que matava ao Cidadab honrado,,
De Etol a Fraca voz foy conhecida. Vive o fraco, fem corajab, ignominio-
Mlaca conquift.Liv. 12.0k.26. fo milagre da natureza; celebra valero*-
Tem.huma natureza, 8c faude muyto fos Heroes, ridiculo hypocrita do va-
lor} animaaos companheiros; 8cdandb
ani-
TO A FRA 193
animo, com outra affrontofa maraviiha, toda; Fra&ura obliqua fe compoem de
dko que nab tem. A efta falfa liberali- huu.a, 8coutra-nemhe recta-nem tr^nf-
dade accrefcenta o fraco huma vil co- verfa. Ha outra fractura, que he quan-
bi9a da gloria, procuraganhar femrifco do os oifoscft..b muyto eiimujados, 8c
nome dc esforjado, 8c na credulidade feitos em farinha. Chamabihe osGre-
do vulgo feacrcdita por author de ac- gos Alvhittdon de Alphiton, que quer
joens, em que fb a enveja lhe deu par- uizer Farinha. Finaimente ha outra
te. Achaque foy efts nab fb de Solda- Fractura, que fende 8c lafca o oiTo f'bna
dosprivados, mas tambem de CeLres fuperficie a modo de Efcama. Fractura,
dominantes, quando degeneraiab do a.Fem. No livro 8- cap. 10. diz Celfo
primeyro, de que tomarab o nome.Paf- Fractura ofifis. Sinaes de Fractura no caf-
feavab a fon bra dos ioureirosdos feus >co.Recopii.de Cirurg.pag. 188-
jardins, 6c mandavab para o campo os Fractura. Tambem ha, quem ufa defta
feus aufpices, gucrreavab os capitaens palavra, por qucbra de outras coufas.
naAfi.i, 6c elles triumphavab em Roma, ,Asquebras da efpada, as Frolturas do
Para infamalos a todos , o ultimo del- ,Cnftal.Varella,Num. Vocal.pag.490,
les, foy Nero , idea dos fracos; defte FRADE. He o nome, que o vulgo da
tcrpe original, fetirarab com o tempo aos Religiofos de capello; por contrac-
infinitos retratos. Homem icaco.Homo Jab fe diz frey. V.G. Frey Pedro, Frey
ijioVus, ou dmidus, ou tmbellts. Homo joab. Derivafe do Latim Froter, tris,
nulllus animt.Cic. Animo fraco. EnerVis Mafic. & fignifica o amor 8c caridade
animus.Valer.Max. fraternal, com que huns a outros fe
Fraco engenho. Ingenium imbecille. devem amar. Entre Criticos ha grande
Tlinjun. controverfia fobre a palavra Froter nefte
Vinho fraco. Iifirmi faporis Vinum. fentido. Os da parte affirmativa tra-
Columel. Tlinio Hifior. diz Vina leVio. zem em feu abono o antiquiflimo titu-
Vinhos fracos. 8c Ovidio,. Vina langul- lo, Fratres MVales, dado por Romul©
diora. Vinhosmais fracos. aos dozeirmabs, filhos de fua ama,'Ac-
Fraco. Ufafe efta pclavra em muytos ca Laurenda, afli chamados ab arVis, Id
outros fentidos. Muro, mais baxo, 8c eft, dos campos , porque compunhao
,Fraco.Barros,i.Dec.fol.7.coI.4.E muy- hum collegio de Sacerdotes, que no
,tas vezes por meyos, tab Fracos , que Capitolio ofTereciab a Bacco, 8c Ceres
,nada fe podia efperar delles. Macedo, Sacrificios para aabundaneia,8cconfer-
Domin. fobre a Fortuna, 187.Arrifcado vajab dos bens da terra. Mas (como ad-
,a fe lhe fazerhum Fraco fervijo.Fabu- vertio Boldonio, na fua Epigraphica )
la dos Planetas,8o.verf.O Fraco do Gar- erao todos doze, irmabs por fanguini-
,rochab ha de fer hum palmo, 8c huma dade, 8c nab por vinculo de caridade,
,mab travcz do Engafte. Galvab, Trat. 8c religiab ; 8c poftoque a hum delles,
da Gineta,254. que fallecera fuccedeffe Romulo,8c com
FRACTURA. Fractura (Termo de os mais fofle chamado Froter jirValis,
Cirurgiab)He huma folujab do conti- era irmab colaco delles, 8c com efte t i -
nuo, teitano cflb. Toda a fractura he tulo fe quiz adoptar por filho da dita
fimplez ou compofta; a fimplez nab tem Laurencia; 8c afli nab val nefte cafo efte
ferida, nemcomplicajab dc outro acci- exemplo. Mas querendofe ufar da pa-
dente;,a compofta, he com ferida, fluxo lavra Frater, quer Boldonio, que fe nab
de fangue, dislocajab, ou outro acci- ponha no primeiro lugar v.g. Frater
dente. Fractura recta, ou longitudinal Joannes, Or dims Minor um , mas Joannes
fende ao comprimento do oflb. Froctu- Frater Ordinis Minorum, 6c afli dos mais
ra tranfVerfa, fende, 6c quebra o oflb Frades de outras Religioens,8cqueren-
tranfvcrfalmente, ou de todo, ou em do o dito Author decidir a controver-
Tom.IV. Bb fia,
194 FRA FRA
fia, diz, Sodalis melius, qudm Ftatrls ap- cabeja negro, o bico curto, negro, 6c
pellation fugger it nobis locus d Lorneltj luziuio , Aldovrando no T©mo ne
2. da
hociti, Annal Lib. i. bis Verbis. Idem fua Ornithologia v pag, 757. l chama
annus noVas ceremonias accepit , addito Atricapillo,a.Fem.
Sodolium Augnfialmm Saardotto , ut Fradinhos. E r pecie de florroxa, que
quondam T 1 atms retinendis Sobmo- tem huma forma dc capeilo, donde to-
rum facris Sodales Titios tnftituerot. mouo nome.
guetn in locum Juftus Ltpfius; Idque Fradinhos, em lagar de azeite, fao
exemplum, mqutt , placuit detnceps in huns paofinhos, que fervem de levantar
omnibus Imperatonbus, qui facti DtVt, a parte fuperior da ceira, para fe met-
no Sodales FlaVij, Hadrionales,y£liant, ier nella a Azeitona.
Antomm paftwnn Hftoria nonunati.Ex Fradinho da mab furada. Vid.Duen-
quo Itcebit hodie appellore Sodales Fran- de. Deraolhe efte nome cs que fe per-
afcanos, (Benedictinos, Dominicanos, qui fu .dirab, que algumas vezes appareciao
fub titulo Lift it utor is Jul m DiVosrelatt, Duendes cm figura de frades.
um Deo aterno fiacra fiaaunt. FRAGA. Term© dos que cortao, &
Frade icigo.^J.Leigo. alimpabienha no mato. Efta lenha tem
Metterfe trade, Fazerfe rehgiolo.// muyta fraga, id eft, tem muyto que des-
battar. Multa eft bujus materia, ou ma-
Rcligiofo.
teriel aJpentas,otis.Fem. Difficile eft te-
Adagios Portuguezes do brode. Cle- nuore, ou por are hac ligna.
rigo, que foy Frade , nem por amigo,
nem por compadre. As migaihas de Fraga.Fragura.^Z-no feu lugar. Fo-
Frade muytas vezes fabem bem. Mojo ,rab dar comfigo em huma Fraga muy
de Frade, mandaio comer, 8c nab que ,pedregofa.Chron.del-Rey D.Joa5,pag.
trabalhe. O ladrab, que anda com o 78.C0L2.
frade, ouo Frade fera ladrab,ou ladrab FRAGALHO.Trapo,8t quem 0 traz,
Frade. fe chama Fragalhdro.Vtd.T rapo. Diz o
FRADES. ( Termo de Efpadeiro ) Sab adagio Portuguez, Bem fabe 0 Demo,
dous ferros direitos, que nas extremi- cujo Fragalho rompe.
dades de cima fuftentab a travefla do FRAGANTE , ou fragrante delito.
banco, em que fe jacalab as folhas das Foy tornado em fragante delito. Id eft,
efpadas. Duo ferrea fulamenta ficamni, no mefmo inftante em que cometia 0
fuper quod armor um politores enfes deter-crime. In mamfefto fcelere deprehenjus
gunt. eft.Cic Piauto diz opprintere aliquem ma-
Frades. Appellido em Portugal. mfefto.
FRADES.Viila de Portugal,no Alem- Ladrab tornado em fragante, apanha-
tcjo, na Comarca de Beja, meya legoa do com o fur to na mab. Fur manifeffo-
da Vidigueira, em lugar alto. He dos rt tis. Tlaut. Se o prenderem as juftijas
Marquezes de Niza. ,ordmarias em Fragante delito. Luis
FRADESCO.Coufa de Frades.De or- Marinho de Azevedo ordenanjas mili-
dinario nab fe ufa defta palavra, fe nab tar. 12. verf.
com defprezo.K/c/.Reiigiofo. FRAGARIA.Fragaria. A Silva,que L\k
FR ADES1LHO. Ave. /^/.Fradinho. morangos. Derivafe do Latim Fragra-
FRADINHO.Frade pequeno,ou me- re, Cheirar bem, porque o fruto, que c\k
nino que por devojabde feus pays traz tem bom cheiro. He plants, que defde
o habito de frade. Poderafe dizer Fro- araizlanja huns pefinhos, compridi-
tercuius,t.Mafic aindaque propriamente nhos, 6c felpudos, huns cb tres folhas,
fignifique Irmabfinho. outros com flores; 6c humasfibras,oufi-
Fradinho, ou tiadefilho. Ave, feme- lamentos, que fe eftendsm pelo chab,
lhante ao papafigo. Tem o mais alto da criando raiz em varias partes, 6c mul-
tiple
FRA FRA '9?
tiplicando fua efpecie. No tocante ao Fragiiidade. Pouca dura*jab. Pouca
truto, Vid. Morango. A folha da Fra- fiimeza. Frogilitas}atis.Cic
c
garia he apermva por uninas, 8c "gente Fragiliaade. Fraqueza. A fragiiidade
no ventre. Fragaria, a,Fcm. He ufado hurnana. Imbecillttas , & fragllitas hu-
dos Bot.nicos. Chamabihe outros Fra- mam generis, dc.'m Tufcnl. O mefmo na
gum, cjr trifoltumfragiferum, porque as orajao pro Marcello diz, Natura com-
tolhas da Frogaria fahem tres, 8c tres munis fragilitotem exdmejeo.
como as doTrevo. De folhas de Aven- F R A G M E N T O . Pedajode coufa que-
,ca, 8c Fragaria huma oitava. Curvo, braaa,cortada,rachada.V.G.Lafca,acha,
obfervac.Meaic.no. cavaco, 8cc. Fragmentum, 1. Neut. Cic.
FRAGATA.Fragata.Derivafe do Ita- Querem alguns que Frogmen, feja me-
liano Fregata, do qual fizerao os Tur- lhor para os verfos , que para a pro fa,
cos Fargata. Delta embarca9ab diz Fer- ainda que no cap. 15. do livro 9. diga
rari, Fregata, naVtgij Jpeaes, cujus ety- Columella FragminafaVorum,K Tacito
mon non eft facile odorari. Na pag. i i8-d.o Frogmen lapidts.
• j . volume dos Aventureiros da India, Fragmento.Pedajo da obra de algum
efcrita em Francez, quer feu Author, Author, ou Compofitor. Das quaes ra-
que fe derive elte nome do Paflaro, na- ,zoens confta efcrever eftes Fra?men-
quellas partes chamado Fragata, oqual ,tos.Barreiros, cenfura fobre huma obra
Voa com notavel velocidade,fem fe lhe de Catab,pag.i3. Ha neftes Fr anient os
enxergar nas azas, 8c mais pennas mo- ,de Concilio coufas. Mon.Lufit.Tom.2.
vimento algum;8c aflim,fragatas de guer- 196.C0I.1.
ra, como navios afragatados, fab mais Fragmento da Hoftia oonfagrada.bV
veleiros,8c mais aptos para avanjar,pe- cra hoftta fragmentum. Os Gregos lhe
lejar, 6c retirarfe. Porem nem efta ety- chamao Margarita, que quer dizer Pe-
mologia, nem outras, de que por muy- rola. Por ventura porque nab ha no
to puxadas, nab fa9o men9ab, temfun- mundo fragmentos, maispreciofos,que
damento, porque em Bocacio, Author eftes.F^/. Lexicon Macri, verbo Marga-
Florentino, quemorreo muytos annos rita.
antes do defcobrimento da India, afli FRAGO. O efterco do coelho, rapo-
Oriental,como Occidental, fe acha a pa- fa,8cc. que fc chama Feitio. Cuniculi,Vel
lavra Fragata, particularmente na No- Vulpis excrement um,ouflmum, i.Neut.ovt
vella 46.3. aonde diz, CertigloVant Si- fimuSylMafc.Ex Tlln.& Columel.
ctliant, cbe da Napoli VemVono con una FRAGOA.Fr&goa.Fornalha. ^.no feu
lor Fergata. A Fragata de Guerra, he na- iugar. Das Fragoos , 8c tendas da Fer-
vio de alto bordo, 6c tem fb duas cu- ,raria do Deos Vulcano. Mon. Portug.
Jbertas. Ha fragatas leves, de huma fb Tom-1.241.coL3.
cuberta, que levab de dezafeis ate 25. Fragoa, no fentido moral. O rofto
pe9as de Artilharia. A Fragata, que he ,feito huma Fragoa do amor de Deos.
Barco de remo, chamao alguns, M'yapa- Lucena,vidado S. Xavier^i.col.i.
ro,onis.MaJc FRAGOAS.Villa de Portugal,naBey-
FRAGIL.Coufa,que fe pode facilmc- ra, quatio legoas de Lamego.HedaCo-
te csucbrar.Fragilis ,is.Mafic. & fem.le fits. roa.
Neut. Cic. O comparativo Fragiltor, he FRAGOR. Fragbr. He palavra Lati-
ufado. na. Valo mefmo, que eftrondo de cou-
Fragil. Que dura pouco tempo. Fra- fa que cahe com forja , eftampido de
gilis.de A fermofura he hum bem fra- nuve, quando por ella rompe o rayo,
gil. Forma bonum fragile eft. Ovid. 6cc. Fra^or, is.Mofic.Tlt.LiV. O Fragor
FRAGILIDADE. Faciiidade em fe ,dos granifos, o torvelinho das chuvas,
quebrar. Fragilitas,dtisFcm.Tlin. ,0 impeto das tempeftades-Carta Pafto-
Tom.IV- Bb2 ral
106* FRA FRA
rai do Porto 68. cm outro fentido ufa Joab de Barros
FRAGOSIDADE, ouFragura. Aipc- defte vocabulo, no fim da 2. D-cada,
reza de lugar fragofo. Loci fragofi af- pag.238.coi.3.aonde fallando em Afrbn-
peruas,at!s.Fem. Cicero diz .Ajperitas fo de Albuquerque, diz. Era muy Era*
Via:, 8c Ovidio Afperltas mora is. Rodan- • ,gtteiro 8c rixofo, fe o nab comprazia
,do pela Fr igojidade da ferra.Agiol.Lu- ,qualquer coufa. Em outros Authores
fit.Tom.i.'Fundadosna Frogura de fu- tomafe Fragueiro por Inquieto, 8c aco-
,as montanhas. Portug. Reftaur. part. 1. ftumado a andar como o Cajador, por
pag.219. monies, 6c valles, lugares afperos, 6c
FRAGOSO. Cheo de fraguras. Serra, fraguras; nefte fentido diz Fernao Mt>
ou monte fragofo. O qual hedcfigual, des Pinto,pag. 196.col. 1. Os mais Fro-
ck quebrado com altibaxos,que difficul- ,guetros fempre «ndav,-.o no mato. Na 2.
tabo caminho. Mom fr ago jus , a, um. Decada.fol^Q.col.:?. diz Joab de Bar--'
Vtrgil.Ovid. Tito Livio diz ; Confrago- ros, Andando Fragueiro uabufca,pare-
fus,a,um. 8c Columella, Locus iapidtbns ce quer dizer Inquieto, impaciente , ou
confragofus. Lucano, 8c Stacio dizem, coufa femelhante. Na Ecloga7. Eftanc.
Confragus, a,um. Que nas partes mais 7-diz Camoens
jFragojas. Mon. Lufitan. Tom. 2. pag. Aquihuma linda Nimpha, poracerto
249. verfo. Perdida da Fragueiro companhia.
Fragofo. Appellido em Portugal. Chama o Poeta as Mu fa Prague ir as,por-
FRAGRANCIA. Bom cheiro. Fro- que faohabitadoras do Parnafo, monte
grantta,a.Fem.Valer.Max. fragofo, 8c difficultofo de fubir.
Ter fragrancia. Frograre [o,aVi,atum) hRAGURA.Fragura.Fragofidade.K
VtrgiLF a fua granoe trajoncia.Uon. no feu lugar. Vendo as Frawas , 8c
Lufit.Tom.2.pag.3o.verf. A Fragrancia ,maos paflbs.Mon.Lufit.Tomfi.fol.221.
,dosmatos.Lucena,Vidado S. Xavier, col.i. *
I c 1 2
^* ,° - *. ,. r FRALDA,ou Falda. He palavraha-
De hum jaraim, que em Fragrancia,^ liana, que (fegundo o vocabulario da
A , . , ***trefcas flores Crufca) tem em Italia varios fignifica-
antn.omn.gtn, UculL Viryi. Fr,&a„te xo, & afli por metaphor- dizem os Ita-
t ,
215.2 ' «ngel. molher, nao mtemea, mas cozida com
d da
FRAGUEIRICE.FragueJr'ce. KFra- c 2 ° " """^ ** imUW ihaK r
°-
f ^ B ^ t "aU^etdoT"? & T * " ^ J ™ ^ «Wi«to
£ , H H t i , d e Fer,Me„d/s E £ £ ^ h ^ r a ^ ' o r i ,
Ca
FRAGUEIRO. Nao he facil acertar ™ 0 f ™ O d a 7.num. 2 .
comagenuina fignificacao delta S T A F r a l d a > ° 9™ vay do veftido arra,
vra. Nos Diccionanos dc Barbofa & ^ ° P e l £ c h a \ * * * « por auto-
Cardofo, como tambem no Thefouro fn ^ 2 " ^ S p u b « C O S '-, como P r o c i f '
da Lingoa Portugueza d o ? BentoPe hens, be. Veftis tragus ,h.Mafic.ou flu-
FRA 'RA 197
Qugeftare. Veftidura com grande fral- Porto, pegado aorrofteirode Canedo,
da. Synm, ads. Neut.Martial. Nas fuas 6c duas tegoas diftante de S. Antonino
Etymologias da lingua Latina diz Vof- de Lagares. Chryfol Punficat. pagin.
fio, que Syrma mais propnamente figni- 562.
fica a veltiduraque tem grande fralda, FRANC,A. Reyno da Europa, cujo
do que fo a fralda da veitidura. A ne- nome fe deriva de Franco, ou Franci-
,nhuma outra peflba, que ao Reitor da on, Troyano, 8c primeyro Rey das Gal-
,Univerfiiade fe podera levar a Fralda. lias, ou de Franconia , provincia de
Eftatut.da Univerf1d.pag.180. As Frol- Alemanha, 8c Patria de Faramundo,Pri-
,das da opa.Mon.Lufit.Tom.7.79. meyro Rey dos Francezes, ou da fran-
Fralda, ou falda do monte, da Serra, quia, 8c liberdade, que nefte Reyno fe
6cc. Montis radices, cum.plur.Cafiar. De- da a todos os efcravos, q neile entrao,
terminou affentar o arrayal alguns qua- ou da palavra Francbifie, que na lingoa
tro centos paftbs diftante da fralda do do dito Reynofignificao candido,6cfin-
monte. Ab inflmts (ou fegundo outra gelo modo de tratar, proprio do genio
ficao inns) radiabus monds, intermijjis da nacao. Efta Franca fituada quafi nos
crater pajfibtd quadringenfts, caftro fa- quarenta, 8c cinco graos de Latitud,
cere conftituit. Cafar. No mefmo dia fa- donde no meyo da Zona temperrda-nao
bendo por correyos , que o campo dos padece os calores dos reynos fuperio-
inimigos eftava nas fraldas de hum resa efte parallelo, nem tampouco fen-
monte. Eodem dieab exploratoribns cer- teos frios das terras, inferiores ao mef-
tlor foetus, hoftes fub montem confedtffe. mo ParallelO. Da banda do Norte,con-
&c Cafiar. finacom os Paizes baxos, 8c com o ca-
Na Falda de huma ferra temerario nal de Inglaterra; da banda do Sul com
Efte Arabe a feu braco fe ofTerece. o Mar Mediterraneo, 8c com Hefpanha
Galhegos, Templo da Memor. livro 2. da qual os Pyreneos a dividem, da ban-
oit.133. Efta a Villa fituada nas Fraldas da do Poente com oOceano, 8c da ban-
,de hum Quteiro. Agio!. Lufit. Tom.i. da do Nacence com Italia da qual os
26. Alpesafeparao. Antonio Baudrand,no
FRALDADO. Que tem grandes fral- feu Lexicon Geographico da a Franca,
das.Vcftidura muy traldada. Veftis ft- feflenta provincias,entre grandes,6c pe-
nuofa.Ovid. Sobe o Pregador, reveftido quenas. Todas hoje fe reduzem a doze
,nuns veftidos de feda, muy Fraldados. governos Principaes, quatro ao Norte,
Lucena, vida do S. Xavier 487. col.2. a faber, Picardia, Normandia, Ilha de
, 0 veftido, que ufavao em tempo de Franca, 8c Champanha; quatro no meyo
,paz, era comprido , 6c muy Fraldado. do Reyno, a faber Bretanha, o Pays de
Mon. Lufit .Tom. 1 .fol.106.coL4. Orleans, Borgonha, 8c o Payzde Leao
FRALDELIM Fraldelim da molher. com Alvernia,8c quatro ao Sul, a faber,
Multebris tunica,outujiictda Interior. V Provenca, Deifinado, Lingoadoca, 8c
Guardape. Guiena. Todos eftes governos, tern ou-
FRAMEA. He palavra Latina. Era tros governos fubalternos. Alem de
huma Efpecie de Alab.rda, oubifarma, Avinhao, 8cBefancon tem Franco deza-
ufada em Alemanha.Framea,a.Fem.Ta- feis Igrejas Metropolitans, a faber, Le-
Ctt. ao, que efta de pofle do titulo, 8c pri-
Em peitos Lufitanos, enfinados vilegics de Primaz, Paris, Rheins,Sans,
A levantar a Framea de Mavorte. Burges,Tous,Narbona,Aufch,Bordeos,
Inful.de Man.Thomas, livro 5.0^.69. Tolofa, Ruao, Vienna, Ambrun, Aries,
FRAMENGO.FW.Flamengo. Aix, 8c Alby. Eftas fobreditas Metro-
FRAMIM. Framil. Antigamente Fra- polis tem cento 8c cinco Bifpados fuf-
dil. Lugar de Portugal, no Bifpado do fragancos, fem fallar no? que as cenqui-
ftas
i9S FRA FRA
uas accrefcentarao. Tem franca dez das do Ecclefiaftico. Defde Faramuni
Parlainentos, a faber, o de Pariz,de f o- do, primeyro Rey de Franca, ate Luis
lofa, Granobla, Bordeos, DiJon,Ruao, quatorze, teve o dito Reyno fettcnta,
Aix, Renacs, Pau, & M-tz. As Uni- 8c tres Reys- Froncla, <e. Fan. Gallia,-ti
vf rfidades de Franca Lb dezafette, a Fem.Galha,arum. Fem. plur.
faber, Paris,Tolola,Bordeos, Poitiers, • F R A N C A M E N T E . Com liberdade.
Orleans, Burges, Can, Mompeher,An- Ltbire. Audacler .Cic
gers; Cahors, Nantes, Rheims, Valen- FRANCANDAL. Francandal.Cidadc
ea, Aix, Avinhao, 8c Pontamouflon na de Alemanha no Palatinado inferior.
Lorena. Comae outros 21. Univerfi- FrancbeudaUa,a.Fem.
dades. Os principaes nos defte Reyno FRAN,CAS das arvores chamao P.
faoaLoira, na qual defago<*6 o Aiiier, Bento Pereyra as fummidades dos ra-
o Cher,a Vienna, a M.yenna, 8c o mos. Summa arbor um cocununa.
Rodano, no qual entn.6 a Sona, a jera FRANC EL A. Franccla. Palavra da
juntamente c.rno Drac, 6c a Duranca. Guarda. K/<-/Qneijeira.
AGarumma reccbe o Tarn, o Lot, a FRANCLLHO. Ave de rapina, do
Dordona, c\c. Com o Senna miitura tamanho de Pou.bo com rabo betado
fuas agoas a jonna, a Mama, a Oyia, o ce pardo, 8c branco. Aldovrando no
Euro, 8cc. No Diccionario de Moreri, Tom. 1.da fua Ormthologia lhe chama
impreflb em Paris, Anno de 1699.acha- decipher frtngtllarius.
ras, que ha em Franco mais de tres mil Nos jafmins, que derao penas
Cidades, entre grandes , 8c pequenas; Noutras penas fe aflomavao
No terceiro tomo da fua Geographia As primaveras do leme
Univerfal A. Pher. Dc la Croix conta De hum Francelho, bem mudado.
as Cidades de Franca por outro modo, Phf.8c folt.deD.Franc.de Portug. pag.
diz, que tem Franca 400. Cidades gra- 20.
des, 6c 127000. Villas muradas ; nefte FRANCEZ.Francez. Natural de Fra-
mefmo Author acharas, que no tempo ca. Francuf, ou Galiusyi.Mafc
de Carlos Nono, que comecou a reinar, Franceza molher. Galla,a.Fem.Tito
annodej56o, fe ccntavao cm Franca Livio ufa defta palavra.
mais de vinte milhoens de homens fem Coufa de Franca , ou concernente a
faltar em molheres , 8c meninos , c\ os Francczes. Francicus> ou Galikus, A,
350000. familias, cas quaes quatro mil um.
erao de antiga nobreza: Dizem outros A lingoa Franceza. Francica,ou\Gtil-
Authores, que tem Franca mais de cen- Ilea lingua.
to, 8c quarenta mil freguezias-ou Paro- Osn^gocios de Franca. Res Gallictf
chsas, cento, 8c cincoenta , 8*: duas mil na, ou Res Francorum.
Ermidas, cada huma dellas com fcuca- Adagios Portuguezes do Francez,
pellao*. mais de vinte mil conventos de Bem canta o France^ , papo molhado.
Religiofos, duzentas, oc cincoenta , 8c Roupa de Franceses. Portuguez pela
feis Commendas de Maltha, 8*; que as vida, 8c Francez pela comida.
rendas do Ecclefi.ftico chegao a mais FRANCFORDIA, Franctordia, ou
de cem milhoens de patacas. E he de Francoforte.^/.nofeu lugar.
norar, que como Luis 14. accrefcentou FRANCHADO(Termo de Armeria)
ao feu reyno a Alfacia, o Ruifelhon, o Efcudo franchado, he quando o efcu-
Condado dc Borgonha, as provincias do he partido em afpa, que he o mefmo
de Mets, Tout, & Verdun, 8c muytas que diagonalmente dividido em duas
cidades, 8? Villas de Flandes, he hoje partes igoas da mab direita para a ef-
muyto may r o numero das freguezias, querda. Scutum diagonally ou di agonic a
8c muyto mayores-; que cantes as ren- lined a dextrdadlaVamaquallter bipar-
tfi
FRA FRA 100
titum. As armas dos Furtados fao o ef- hibitusJumpftbusmodus (diz efte Au-
c u d o Franchodo de verdc, 8c ouro,6cc. thor )pub(tca caiMyadfiportulos redact a.
Nobiliarq. Portug. pag.279. Por armas Ter mcla irmca.Omnes promificue,ed-
,0 campo Franchodo de vcimelho.Mon. am non Vocotos, menjd gratuhb communi-
Lufit.Tom. 3. care. Nas caias de Patto ha meza franca,
FRANCO. Livre. Querem alguns, q mas por dinheiro. Os Taverneiros, 8c
fe derive do Hebraico/FarrfOque quer jEttaiajadeiros, que tem meza Franco.
dizer LiberaVit. Outros, o deriva6 da Promptuar. moral, 105.
palavra Franca, porque fempre os Fran- Lingoa Franca. He huma gericonca,
cezes defenuerao com vigor a fua li- ou compofto da lingoa Franceza,Italia-
berdade; 6c no Reyno de Franca nao na, Hefpanhola, 8c outras, da qual fe
foy admitido o direito fobre os efcra- ufa em muytos lugares maritimos. Cha-
vcsjdemanciraque todo oefcravo que mouie afli porque no tempo de Carlos
entroucm Franca , he livre. Daqui Magno os Francezes eftenderao tanto o
vem, que de ordinario tomamos Fran- teu Imperio, que os Gregos, Mouros,
co, por livre de direitos, de tributos, Arabes, 8c Abexins chamarao a todos os
6cc. como quando fe diz Feira franca. Europeos, Frances.
Nundlna immunes,ou tnbutorum,ou Ve- Franco. Sincero, defengannado, nr.6
ctlgaltum immunes. Chama Cicero a hu- diflimulado. Apertus lngenuus,a,um.de
ma Cidade franca bnmunls ciVttas.Vir- ,Nefta parte fao os animos Reaes, mais
giliodiz Urbs immunts belli. ,Froncos. Mon.Lufit.Tom^.fol. 1 i.col.2.
' Porta franca. Aberta a todos. 'Torta Nofla Senhora a Franca. He o titulo
patens omnibus. Tambem le diz Franca de huma imagem da May de Deos,vene-
paffagem, franca hofpedagem, 8cc. Vid. rada em Lisboa, na Parochial Igreja de
Livre. Deu o Rio Jordao Franca pafla- Santiago, a cima do Limoeiro. No com-
,gem ao Exercito de Jofue. Mon.Lufit. promiffb da fua irmandadedosCiriei-
Tom.i^.col.*}. Agafalhariaocom Fra- ros fe acha o motivo defte titulo de
,ca hofpedagem a toda a fua familia. Francay 6c vem a fer o mefmo, que Li-
Monarq. Lufit.Tom. 17.pag.79. beral, &generofa para com os feus de-
Meza franca, em que fe da de comer votos. As palavras do Compromiflb fao
a os eftranhos, que fobrevem. Menfa eftas, Taraque em tudofiefefteje, tjrftrVa
gratuita, & communis.Suetonio lhe cha- efta Senhora noflfa Franca com todos os
ma Menfa recta, 6c Recta, Cem mais na- peccadores. A tradicao, que diz ; que efta
da, porque antigamente em Roma os denominacao procede da repofta de hu
Principes a huns Palacianos, 6c os Mu- devoto defta Senhora, o qual oft'erecen-
giftrados aos feus Clientes davao de do huma imagem, que vinha muyto
comer em mefas, com bancos em linha ajuftada para o retabolo, que fe eftava
recla, em que fe encoftavao; 6c afli na fazendo, 8c perguntado do que fe lhe
vida de Domiciano diz Suetonio, Mal- havia de dar da manufactura , refpon-
ta etiam InconViVlorum ufiu notaVttfipor- dera,que a dava Fr^zc^ aindaque apro-
tulas pubhcas juftulit, reVocata canorwn vada de alguns, parece apoenfa. Foy
reltarum eonfiuetudine, 8c na vida de Au- efta Senhora em os tempos paflados ta6
guftodiz efte mefmo Author, ConViVa- celebre, 8c t o feftejada, que os pays
buntur & affiduk, nee unquam nift recta, punhao por fobrenome as filhas Franca,
nonfinemagtto ordinwity bominumque de-alludindo ao titulo da Senhora.
lectu. Tambem diz Marcial Recta nefte Franco. Moeda de prata, que Hen-
fentido, fem mais nada, Tromiffa eft rique terceiro, Rey de Franca,mandou
nobisfportula, recta data eft. Epigram- bater. Viafe nella de huma parte o ro-
mat.ltb.%. Na vida de Nero chama Sue- fto del-Rey, 6c da outra hum H, coroa-
tonio, a mefa franca Tubllca cana, Ad- do. Valia vinte foldos de Franca, que
fao
200 f iV A FRA
1,6 duzentos Reis de'Portiigal. Hoje tonica, cuja refidencia efta em Morien-
iub corre efta moeda , fo nas comas dal, o Ducado de Coburgo, os Marquc-
corre onome, quando fe diz V.G. mil zados de CullembacK, 8c de Onjpoch,Qi
francos em lugar de mil livras. Tam- Condados de Hennebergo, Holoc, Er-
bem antigamente havia em Franca Fra- pach, Virtheim, Senjbeim, Caftel, Lor,^
cos de ouro, que valiao mais de huma RjtnecK, com as cidades Imperiaes de
p f ca. brancas argenteusfi,Maficouh- Francofrte, Nuremberga, Vinfheim,Ro-
bclla, ou libra Fronclco. tembnvgOy & SehuVinfurte Franconia}a.
FRANCOFORTE, ou Francfordia. Fem. Chamavaolhe antigamente Fran-
Nome de duas cidades de Alemanha; co Or tent alts. Os da terra lhe chamao
huma Imperial na Franconia fobre o FronKenland.
n o Meno Froncofiurtum ad Manum , 8c Os povos de Franconia. Froncones,
outra no Marquezado de Brandcburgo, um.MaficTlur.
fobre o rio Oder. Francofurtum ad Ode- FRANCOS, ou Francezes. As Chro.
ram. Livro impreffo em francfordia. nicas deFran§a,fundadas numa relacao,
Mon.Lufit.Tom.2, pag $ ou Hiftoria, que fe atrribue a hum cer-
FRANCOLIM. fr.ncoiim. Ave, que to Manethon facerdote gentio do Egy.
tem huma crifta an.arella , 8c o corpo pto, dizem,queprocedcraoos Francos,
falpicado de negro , branco, & leona- de Franco, filho deHeclor Trajano, no
do. Dizem, que he huma efpecie de tempo, 8c reinado de Afcanio, Rey dos
Faifob.AttagcnjiltsMafic.Tltit.ou Atta- Latinos. Porem como os Authores de
geno, a. Fem. Martial. Querem alguns, bom juizo, tem efta Hiftoria , por mo-
que feja o Lagopus,i.MajadcTlin. no- derna, 8c fabulofa , nem Agathio, Au-
me Grego, que quer dizer, que tern pes thor Grego, que da origem dos Francos
de lebre , Tcdes ( diz Plinio) leporino faz larga mencao, nao conta coufa al-
Villo el nomen dedere. Os Itali'anps lhe guma do ditto Franco, nenhuma conta
chamao Francolino,<k os Francezes Fra- fe deve fazer da antiguidade defta ori-
colin; delles tomamoso noflb Francolim. gem; 8c amplamente o moftra Gafpar
Querem alguns, que feja o Paffaroaque Barreiros na fua cenfura a hum livro,in*,
o Emperador Fredenco-hb.i.cap.23. de titulado em Manethon. A opiniao,mais
Arte Venandi, chama 'Corlin. Alia habent commua, he que os Francos fao origi-
Caput rotundum, ut Corlmi, VanelliyTlue- nariamente Germanos; mas nao convem
rij,cfc. Chamaraolhe pois Francolin, co- os Authores, na parte de Germania
mo quem diflera Francis Orlinus, por- donde vierao, fe da Germania Inferior,
que ha muytos delles em Franca, par- ou Superior. O nome Francos cenamctc
ticularmtnte em Gi.fcun.ha , 8c ao Ion- he Germano, porque na Lingoa Ale-
go dos montes Pyreneos. maa, antiga Fraifc quer dizer LiVre,6c
FRANCONIA. Provincia de Alema- entre todas as nacoens, fempre foy a
nha, 8c hum dos feis drculos do Im- Franceza fingularmente amiga da liber-
perio. Dividefe em duas partes, huma dade. Derivao outros a palavra Francos
que corre ao longo do Rio Mein, 8c he de duas palavras, tambem alemaas,a fa-
banhada dos Rios Sola, Regnite, Tau- ber Frei, 6c Hans, as quaes juntas que-
bcr7 tjre. Tem ao N.icente o Palatinado rem dizer LtVres Heroes. Os que in-
de Baviera, o Palatinado do Rhin ao ventarao efta fegunda etymologia, tem
Poente, a Suabiaao Sul, 8caThuringia obfervado, que no fettimo livro do
ao Norte. A outra parte da Franconia Hiftoriador Procopio, os Godos, def-
encerra em fi os Bifpados de Vtrtebur- pois de afCnalarem numa batalha o feu
go, 6c T>amberga, Ascaflemburgo, huma valor, derao a feus cabos o gloriofo ti-
& s Refidencias do Eleitor de Mogun- tulo de Heroes. Finaimente querem ou-
cia, o Grande Mcftrado da Ordem Ten- tros q de Franconia,grade Provincia de
Ale-
r
FRA RA
1 i\;\ 20 t
Alemanha, procedao os Francos, 6c que Vel quamperunxit Frangipanes tpfemet
Faramund©, primeyro Rey dos Francos, Telley m.tnumgroalem
era natural de Franconia. Franc, orum. Coram pnelin pr outer c\
Mafic.Tlur. FRANGO. O filho da galiinha. Tulius
Francos. Appellido em Caftella, o n - goUinacats.Varro.
ginado dos Francezes, que vierao aju- FRANGUE Heo nome que os Mou-
dara el-Rey D. Aifonfo no cerco, que ros dao a muytos povos da Europa em.
poz, 6c ganhou fobre Toledo. odio da nacao Franceza. A origem de-
FRANDES.K.v/Flandes. fte vocabulo, 8c dctte odio he ao tem-
FRANGA.Gallinhanova , que ainda po, cm que Gotfredo de Bulhon con-
nao poem. Tullaftra,a.Fam Varro. quillou a terra Si nta. Porque como cl-
FRANGAM. Frangao. O frango ja lc>8c os mais dos Pnncipes, que forao as
mayor, 6c capadouro. Tullafter, ftrt. cabecas daquella expeaicao, er^o Fran-
Majc Em Varro fe acha o dativo plu- cezes, que forao grande terror dos Ara-
ral Tullaftns, CUJO nommativo fiugu- bes, Perfas, 8c Egypcics,de que fizerao
lar pode fer Tullafter, & Tullaftra. U- grande eftrago, 8c lhe tomarao fuas ter-
ftradoni maturus pullus. ou Tulius exje- ras, chc-marao fempre Frangues,por di-
ctionl idoneus. zcrem, Francezes a todos os Chriftaos
FRANGIPANA.Frangipana.He o no- de Franca, Hefpanha, Alemanha, 8c das
me do cheiro exquiflto, que le da a lu- outras provincias do Norte. E como os
vas, 6c outras pelles. Chamoufe afli de homens deltas nacoenb raramete fe tor-
hum cavalheiro Romano da antiga fa- nao Mouros, 8c obedecem a Igreja Ro*
milia dos Frangipani, ou Fricap^ne, q mana, tem elles a todos por verdadei-
foy o inventor deftes cheiros. Frangipa- ros Chriftaos, 8c por odio, que lhe tem
nas, Digitalla , odonbus, quos brangi- ao nome de Frangue,por vituperio cha-
panos Vocant, deltbuta, orum.Neut.Tiur. mao aos Chriftaos oeitas partes, Fran-
Aos progen.tores uos Frangtponi fe deu gues, como nos a elles impropriamente
chamamos Mouros. Nao f 6 dos Mou-
efte nome, do Latim Fr anger e panem, ,ros aborrecidos , como os das outras
porque numa grande fome, que houve -partes dc Europa, a que elles chamao
em Roma diftribuirao com granue ca- ,Frangues.Barros,^- Decada, pag. 236.
ridade muyto pao aos Pobres. Corra- Nos alfaltos que os Turcos derao a tor-
do, Abbade de Ulperga, que efcreveo taleza de Dio, obrarao os Portuguezes
a fua Hiftoria ha mais de 460. annos, proezas tao fingulares , que fallando
confirma efta etimologia com as pala- nellas diziao os Turcos, que fo os Fran-
vras, que fefeguem, bnperator conVoco- gues mereciao trazer barbas no roito.
Vhadfede cVibus Romamspotentipnos, F^/.Jac.Freire,livro 2.num.98.
& nobilijfimos y de familia eorum , qui dt-
cuntur Frangentes panem; & de aujs,ad FRANJ A.Fimbria,a.Fem.Tltn.
quos pradpue hobebat refpectum populns Franja da faya. Cirri Veftis.Thad.
Romdnus. FRANjADO. Guarnecido com fran-
Luvas frangipanas. Digitolia, odor't- ja. Ftmbr:atus,a,um.Sueton.
busy quos Frangipanos Vocant, deltbuta, F R A N Q U E A R as portas, o paflb, a
orum.Neut. Tlur. Certo Poeta Francez paflagem. Dcixar a entrada livre. Faciii-
fallando na fuavidade defte cheiro, diz tar a entrada para algum lugar. Aditum
Amice, nil me,ftcut antea, juVat ad aliquem locum dare, oupatefacere.Ex
TulVere Vel cyprio Ciceron. Eftao mais Franqueadas as por-
Comam mtentempectere: ous do Ceo. Fronqueondo , 6c deixando
Vel quos firdannus texuit fubdliter ,0 paflb livre.Vieira, em varios lugares.
MiUe modts Varias ,Ponte, que FronqueoVo a paflagem.Ca-
Jaltare Ventis tanias: ftrioto Lufit.221.
Tom.1V- Cc Fran-
202 FRA FR A
Franquear o caminho , o paflb, a en- Lufit.Tomo i.m.col.2.
trada a alguem para alguma terra. Iter FRANQUIA. Franquia. Franqueza.
alicui in aliquamregionem aperire. Tit. Vid. no feu lugar. Com liberdade , &
LiV. Franquear o paflb com a efpada. jFranquia por aquelle mez.Hift.dcFern.
Aperire iter flrro. Salluft. Franquearao Menu.Pinto 37.C0L1.
,os Mouros a entrada defta quafi inex- Franquia. Couto. Afylo. Vid. no feu
,pugnavel praca. Agiol. Lufit.Tom. i. lugar.
pag. 31. Por eila fe FranqueaVa de algu- Franquia. Na Arabia deferta,he 0no-
,ma forte o Condado deCatalunha.Du- me que aquelies Alarves dao a" Chrifta-
arte Rib. Juizo Hift. 255. dade. Eftes Francos, afli chama$ ao«
Franquear pontes, montes. Superore ,Chriftaos, 8c a Chriftandade Franqui*.
pontes.Tit.LiV.Montes fiuperare. Tacit. Godinho,Viagem da India, 112.
Franquear os Alpes. Alpes fiuperare.Tit. FRANSELHO.J-V.Francelho,
Franqueir difficuldades.F'/.;/.Veneer. FRANZlDO.Franzido. Feito emru-
.Franqueadas nefte entremeyo algumas gas. In rugas coactus,o,um.
d fficuidades, que occorrerao. Mon.Lu- O Pellote de rocas ro9agante,
fit.Tom. 5.254. col. 1. Calcas do mefmo a efpa^osco Fraddo.
Franquear os portos. Livralos de tri- Malaca conquift.Livro i.oitfo
buto. Tortus a tnbuto liberare. Olhos franzidos. Oculi nictantes. Ex
Franquear o cornmercio entre oOri- Tlim Os olhos , muyto apertados, &
ente, 8c o Occicienre. Agiol.Lufit.Tom. ,Fran^tdos movem a defprezo. Lobo,
1. Viom ad commerauiUy ou ad mcrcatu- Corte na Aldca, 164. Vid.Franm.
ras ab crtu ad occajum faaendas aperire. ^ FRANZlNO.Franzino.Delgado.edu-
F R A N Q U E I R A . He o nome de hum fa, que tem pouca corpulcncia-Gracilis,
dos dous montes, que eftao aos dous le. Martial diz Gracilis liber, A venta-
lados da Villa de Barcellos; oqual no- ,jem, que levao &s noffas n£os,por mais
me parece derivado dos Franquos, ou ,Fran^tnas.QuciroSfVida do lrmao Ba-
Francos, hoje Franceses , que em algu- fto,pag.*?44.Col.2.
ma das muytas vezes, que vierao a efte FRANZIR. Derivafe do France*
Reyno deviao ali fortificarfe, ou ter Froncer, que he Fazer pregas,ou rugas.
algum fucceflb notavel,que em elle lhes Franzir huma toalha. Linteum in WW
perpetuou a memoria. Nobiliarch.Por- cogere(coegi,cooctum)
tug.pag.94. Franzir as fobrancelhas. Adducm
FRANQUEZA. Franqueza. Immuni- frontem. Ovid. Vultum.Seneca.Supercili-
dade, Privilegio, Faculdeide, 8c licen- um contrahere, a imitaeao de Ovidio,
ca, que da o Principe para entrar,fahir, <\ue diz contrahere Vultum. As fobrance-
paffar livremente,&c. Immunltas, ads. ,lhas_ Fran^tdas fazem carranca, & mo-
Fem Cic Toteftas a Trindpe data alicui ,ftrao, que falla hum homem com ma-
aliquid faaendi. Sao as Franque^os as li- lencolia.Lobo,Corte na Aldea, Dial. %
,beralidades, que os Reys concedem. pag-165.
Mon.Lufit.Tom.4224.col.3. Se poz a FRAQUEAR. Perder animo. Perder
,caminho para Portugal com as mefmas o valor. Nao refiftir com forca. Debiti-
,Franque^os, 6c paflaportes.Macedo Re- ton fo, ou debllltori animo. Ctc Succunr
lacad do aflaffinio, 8cc. pag. 9. Ufavao
,eftas Franque^as, 8c permiffbens com a here {bo,cubui,cubitutn)
,nacao Hebrea.Mon. Lufit.Tom.6.pag. O exercito dos Romanos comeca*
Jo*
fraquear. Romano acies inclinat, ou in-
dinatur.Tit.LiV. Fraquea o Exercito.
Franqueza. Sinceridade. Vid. no feu Tedem refert acies. Valer.Maxtor qual'
lugar. A bondade do Capitao Cartha- quer parte,que carregao, fazem fraqucaf
gmez, 6c fua muyta Franqueza. Mon. o inimigo. ^uomcunque in partem Impt-
tuni
FRA FRA 202
tumfadunt, hoftes loco cedere cogunt.Ca- guemiftomacho Calad dtcnn.Imbecillus
far. eftftomacbo.Celfi.Imbeallo, ou tnfirmo eft
Os Soldados fraquearao , 6c fogirao. ftontacho.telfi.
Milttes Infugam inclmarunt. Tit.LiV. Fraqueza da humanidade , ou da na-
Vio fraquc^r a virtude. Vtrtutem Vi- tureza humana. Imbeallitas, & fragih-
dit fuccumbert.OVid. , . tas bumam generis. Ctc
Fr.quear na tcnxa^ab.Tentadonl fiuc-i Fraqueza da voz. Tenuitas Vocis.Vi-
cumberey afli como diz Cicero Sue cum- truV.
bere dolonbus. Molo d^moni adfiogttium FRAQUINHO. Longuidulus, a, um.
follicttand cedere. Fraquearao na tenta- Catul.
,§ao.Vieira,Tom.i.79i. FRASCA. Em algumas partes, 8c par-
Fraquearna adverfa fortuna.Forf«??<e ticularmente no mofteiro de Odivelas,
fuccumbere. Cic chama5 a todo o genero de louca, Fraf-
Forcas, que fraquearao. lnclinata Vi- c:\Vtd.Louca.
res.Ttt.LiV. FRASCAL.Frafcal.K/V/.Fafcal.
FRAQUEIRA. Terra fraqueira, val FRASCARiaFrafcario. Derivafe do
o mefmo, que leve, delgada, 8c como Italiano Frafca, que val o mefmo, que
quem diflera, Fraca, 8c de pouca fub- Roma, porque o Frajcario anda como a
itancia. Solum exile, & mocrum Ctc Je- ave, derama, em rama, fatisfazendo as
juna terra.Columel. fuas vcrduras, 8c appetites; 8c afli como
«, FRAQUEZA.Fraqueza.Falta de for- os'Caftelhanos chamao Romero a molher
cas.Diminuicao de vigor. Fraqueza do eftragada, aflichamarao antigamente os
corpo, ou da faude. Corporis,ou Vinum Portuguezes, Fraficario ao homem dado
imbecillttas,ads.Fem.Cic Corpons ,ou Va- a molheres. Mulierofius,a,um.Cie Scorta-
letudmis infirmitas,ads.Fem.dc Deblll- tor,Is.Mafc.die Os pnncepes , que fe
tas nao fignifica propria mente efte ge- ,deixao governar por homens, que lhe
nero de fraqueza, mas huma fraqueza, ,fallao a vontade, fao como os homens
que fuppoem lezao em alguma parte ,Frofcarlos, tk fogeitos a molheres, que
defconccrtada, ou eftropiada. Por iflb ,aquella, que he mais nova na conver-
n o i i y r o 4 . De finibus oppocm Cicero ,facao, lhes he mais aceita. Barros, ±.
efta palavra a Integritas. IBonum (diz Dec.319.
efte Author) integntas corporis: mifera FRASCATLFrafcati.Antiga colonia,
debilitas. Claramentc fe ve, que nefte 6cmunicipio dos Romanos; hoje pe*
lugar Integritas nao fignifica faude do quena Cidade Epifcopal de Italia, doze
corpo. Porque immediatamente a traz milhas de Roma. He celebre pelas rui-
falla Cicero na faude do corpo. 'Bonum nas do antigo Tufculum , 8c da famofa
Valetudo: mijerum morbus. Logo com a caCade prazerde Lucullo, como tam-
palavra Integritas, quer Cicero dizer, bem pelas memorias,das ^ueftoens Tufi-
q u e b o m h e t e r o corpo com todas as culanas de Cicero. Nos contornos defte
fuas partes inteiras, 6c que pelo contra- lugar compete com a magnificencia dos
rio he trifle coufa ter alguma parte do Palacios, a amenidade dos jardins , 8c
corpo defmanchada,ou eftropiada. das fontes. As principaes cafas de re-
Fraqueza do efpiritu. Imbectllltas,ou creo as que os da terra chamao, Villa,
infirmitas, ou debilitas animi.CicO mef- LudoVifio, Montedrocone, 8c Villa Aldo-
mo diz Animi debilitotio,onis.Fem. brandtni, chamada vulgarmente 'BelVe-
Fraqueza do animo, oppofta ao va- dere di Frajcati, porque de huma banda
lor. lijiaVia, outimiditas,atis.Ctc olha para Roma, 8c lugares circunvefi-
Fraqueza da vifta. Oculorum infirmi- nhos, 8c por outra tem o mcnte,cuber-
tas,atif.FemTlin. to de loureiros, com cafcadas,cuja ?goa
Tem fraquezasdo eftomago. Eft Ian- fe transforma em pedra, 8c pela buzina
Tom.IV. Cc2 de
204 FR A FRA
d- hum Ccntauro forma rufticos clan- ra, Tom.7.242.
Pores, com huma reprefentacao do FRASQUEIRA. Vafo, a modo dc
monte Parnaflb, em que prefide Apollo Caxa, ou Area pequena, com reparti-
as nove Mufas, com orgaos de canos de mentos para frafcos. Lagenarttm thecs,
anoaarmonica, 8c com muytos outros a. Fem.
artificios,& quafi milagres hydraulicos. FRASQUINHO. Frafco pequeno.L*-
O Bifpode Frafcatihc Cardeal, 8c hum guncula,a.Fem.Cic
dos feis, que afliftem ao Papa. Tufcu- Frafquinhos, na guerra, fao os que
fervem para efcorvar, 8c tambem fe cha-
lumyt.Neut.de _ r mao TulVennhos.
De Fralcati, ou concernente a Frai- FRATERC1DA. Fratercida. O mata-
cati. TufculanusyOyum.ou Tufculonenfis, dor do irmao./^/^.Fratricida.
is.Mafc.0- Fem.fie,ts.Neut.de Nao defcancou ate que Fratercida
FRASCO.Derivafe de Flajco,onis,que A mim, fem pay, ao irmao deixou fem
antigamente em Latim Barbaro iignifi-
cava°o mefmo.No Capit^.de S.Othmar (vida.
diz Valafrido Strabo, Nihil jam potuum Malaca conquift.Livro 4.oit.ii9.
fupereffie, prater quod in flojcone parVo FRATERMA, fobentendefe correi-
fierVabotur. Tambem antigamente na cao, ou reprehcnfaS. Fczlfv; huma boa
Barbara Latinidade Flofca era Eft op tra tenia. JAcerbe ilium objurgaVtt. Vid.
de Vafo de Vinho, ou outro licor, 8c (fe-Reprehenfao.
gundo S. Ifidoro ) Flofca fe aenva do FRATERNAL, Fraternal, cuFrater-
f
Grego Thiala, que quer dizer Redoma, no. Vid. Fraterno. Con ervar aos fub-
8c corruptamente fe diffe Thilajca,aon- ,ditos em Fraternal unia6.Varella,Num.
de tonurao os Italianos o feu Fiafco,os Vocal, pag.597. Confiaii$a Fraternal.
Francezes o feu Flacon, 8c nos Frajco. Chagas,Cartas Efpirit.Tom.2.69. Com
Nas Glofas de S. Ifidoro efta, Thilafca, ,moftras de Fraternal amor.Lucena,Vi-
Vos Vlnartum ex cor to (que entre nos he dado S. Xavier,i*5.col.2.
Borracba) Frafco propnamente he Va- FRATERNIDADE. lrmandade.Cali-
fo mayor de Vidro, com gargalo de tarra- dade de irmao. Fraternhos, afts. Fem.
cha. Lageno,a.Fem.MardalOenophorum JZuintll. Efta he a melhor Fraternidadei
Vitreum. Oenophorum he de Marcial, 6c Chagas,CartasEfpirit.Tom.2.477.
de Apuleio. FRATERNO. Coufa de irmao , ou
Frafco (Termo de Ourivcz ) He hu- concernente a irmao. Fr at emus, a, um.
ma caxa, em que efta a area, com que CicVid.Fraternal.
fe moldea. Areuarum, qutbus aurifices Com caridade fraterna. Com amor
operumfuorum typos formant, pyxis, tdis. fraterno. Fraterne.de E correicaoFw-
Fem. ,terna dos Portuguezes. Lucena, Vida
Frafco da polvora. Antigamente era do S. Xavier,4i5.col.2.
hum frafco de pao, cuberto de couro FRATRIC1DA. Fratricida. Matad6c
preto, com fuas tintafinhas de ferro, 8c de feu proprio irmab.Fratrlcida,a.Mafc.
bocal do mefmo, que fervia da medida dc Caftigou Deos ao Frotrida Cairn,
da carga, 8c com fua mola, que abria,8c Mon.Lufit.Tom. 1.fol.i.col.4.
fechava. Agora fao a modo de Garrafa. FRATRICIDIO. Fratricidio. A mor-
SulfuratipulVeris Theca, ou lagena, a. te, que o irmao da ao feu proprio ir-
Fem. mao . Fraternumparrlcldiuniyij.Neut.Cic.
FRAS&, ou Frafi.j^/.Phrafe. Efta he Fratricidium nab fe diz.
,a Frafie, 8c o modo de fallar de Deos. FRATRISAS Fratrifas da Ordem de
Vieira-Tom.i. 179. A mefma FrafieCha- S. ]oao do Hofpital. Derivafe de Fra-
gas, Cartas Efpirit.Tom.2.421. A Frafi ter, val o mefmo, que Irmaas, Erao hu-.
-particular de que ufao os Samos.Viei- mas molheres, que traziao o habito dos
Ca-
FRA FRA 205
Cavalleiros de Malta, profeflavao os jimbitio muitos mortales falfosfierifiube--
feusvotos, davao obediencia aos Pre- git;aliud claufium in pcctore, altudprom-
lados da Ordem; porem nao era6 Frei- turn m lingua habere; amiattas, iramici-
ras, mas viviao em fuas cafas. V. Mon. ttafque, non ex re, fed ex commodo afti-
Lufit.Tom.5.fol.i52.col.i. more, mogifique Vultnm, qudm internum
FRAUDE. Enganno occulto,com do- bonum habere. Tudo ifto affenta bem em
lo, 8c futileza. Da antiga Gentilida.de hum homem fraudulento.
foy a Fraude adorada, como Deofa,para Fraudulento. Engannofo ( fallando
coma fuaproteccao evitaremosengan- nas coufas) Fallax, ou mendax , acls.-.
nos, ou pant terem fucceflb nos que el- Omn.gm.Vtd.Engannofo.
les tracavao. A figura, que lhe derao, O Fraudulento gofto, que fe atica.
era monftruofa. Tinha rofto de molher CamoensvCant.4.cct.Q5.
moca, 8c fermofa, 8c corpo de Serpen- FRAUTA. Inftrumento Mufico com
te, manchado de varias cores, com cau- certo numero de agulheiros, que com o
da de Elcorpiao. No bom _ parecer fe fopro, que fe lhe da por alto, vareao o
denotavao as boas apparenciascomque ibm ao mudardos dedos. Tibia,a.Fem.
fe disfarca o enganno, nas manchasdo Cic.
corpo fe reprefentavao as manchas , 8c Tanger frauta. Tibia canere.£>uintil.
varios artificios , de que ufa o Engan- Tanger frautas em hum banquete.
nador, 6c na cauda de Efcorpiao fe fi- Adhibere ftbias epulis.Jguintil.
gnificava o veneno,que no cabo fe acha. Embocar a frauta. 7 ibiam infiare.Ci-
Fraus,dis.Fem.de Algumas vezes po- cero diz Tibia infiata.
dcras dizer, Fraudatio,oms.Fem. Cantar hum tonilho, hum hymno,ou
Sao deftros em fazer traudes a feu qualquer outra coufa ao fom da frauta.
amo. Ad berlfraudatlonem callidum inge- Aliquid ad tibiam canere. Cic
mum babent. Tlaut. Vifta aquella Frau- Tangedorde frauta. Tlbicen,inis.
,de. Vida dcS. Joao da Cruz,pag.49» Majc.
FRAUDULENCIA. Frauduiencia. Molher, que tange frauta. Tibicina,
Malicia fraudulenta. Fraudulenda , at a.Fem.Horat.
Fem.Tlaut.Mtlit.i.z.VerJ.^. A Fraudu- FRAUTADO. Orgaofrautado. Vid.
,lecia fempre he injuftica.Varella-Num. Frautar. Voz frautada. Vox acuta.
Vocal,pag.27i. Trombeta frautada. A que faz hum
FRAUDULENTAMENTE. CO frau- fpm agudo, como de frauta. Tibia, a.
dc. Fraudulenter.Columel. Tim. Tod© o Fem.Cic Na Tibia, que he huma trom-
,contrario era hum amar Fraudulenta- fre\aFrautadaNieira,Tom.5.pag.\c)o.
,mente. Carta de Guia pag.175. FRAUTAR humorgao. Hetapar co
FRAUDULENTO.Que falla,ouobra os regiftos alguns canos de crgao, para
com fraude. Fraudulentus,a,wmCic.Ho- moderar as vozes. Acrioremorgani pneu-
mofalax. Homo Vafer, ejr Verfi pelltsyoc matici fonum daufisy ou obfiructis ali-
Varijs dolts mftruct us. Aliudloquens,aliud quibtis fiftulis moderan, ou temper ore.
fendens. Inftgnis fraudum artifex, ou ar~ FRAUTEIRO. Tangedor de frauta.
cbitectus. Homo multipllcl ac tortuofio In- Vid.Frauxa.
genio. Todos eftes modos de fallar fao
tirados de Cicero. Na peflba de Catili-
na defcreve Salluftio hum homem frau- F R E
dulento com eftas palavras. Animus au-
dax, fubdolus, Varius, cujuslibet reifemu- FRECH A. Derivafe do Alemao Flit^,
later, ac dijfimulator ; 6c duas , ou tres ouflitsch, que fignifica o mefmo,8c del-
paginas mais abaxo,fazendo efte mefmo le fizerao os Italianos Frecclo,os Fran-
Hiftoriador o retrato da ambicao, diz cezes Fleche, os Caftelhanos Fkcba, &
nos
2o6 FRE FRE
nos Frecha. Todas as mais derivacoens FRECHEIRO. O foldado, que pele-
fao muyto puxadas, como Frecha do jacom arco, 6c frechas. Sagittarius, ij.
Grego Thlego, id eft, drdeo, quodjagitta MafcCic
interdum mmid Veloatate ignem conci- EREGAC,AM.Fregaca6. K.Esfrega-
pere, ejr infublimt acre ordereVifia fint.cX 536. bregocoens fortes com as mads.Re-
Frecha do verbo Latino Infligere, cu do copil.de Cirurg. 85.
adjedivo feminino Flexa, quod in omne FREGUEZ. Freguez. Aquelle, que
partem facile mitti, moVert, &fleetipofi- mora em huma freguezia, ou que he de
fit.Vid.Scna.Sagltta,a.Fem.Ctc huma freguezia. J^ut in alt qua pamcia
Com multidao de Frechas veneoofas habit a, ou qui eft ex aliqua parcecio. Os
Seus Almazens defpedemosBelteiros. Authores Ecclefiafticos oizemTarochla-
Malaca conquift.Livro o.oit.54. nus, ou Tarcecus, que he palavra Grega,
De frecha. Veyo a mim de trecha. Id alatinada porBudeo, que na opiniao de
eft, direito, 8c deprcfla. Recta ad me od- alguns, toy o primeiro, que ufou della
VolaVit. nefta fignificado.
Frecha da ponte levadica. He o pao, Freguez. Aquelle, que fempre, ou
afTentado em hum exo, que fe volta em quafi fempre compra do mefmo merca-
hum cao de pedra, 8c que ferve para le- dor. Jzlui ab aliquo enterefiolet.He hum
vantar, 8c abaxar a ponte. lignum dos tens freguezes. Is enure abs te fiolet.
Verfatill cardim Impofita, cujus ope pons Unus eft ex ijs, qui abs te emere fiolent.
attollitur, ac deprumtur. O comprimen- Tem muytos freguezes. Frequentes ad
,to da frecha fegundo o compnmento eum Ventitantemtores. Vid. Atfregueza-
,da ponte levadica. Method.Lufit.pag. do. Muytos dos feus freguezes o larga-
168. rao. Tlerique emtores ab eo dtfeefiferunt.
FRECHADA. Frechada. O golpe da Efte official tem poucos freguezes. jlr~
frecha. Sagitta Ictus,us. Mafc. ttfias bujus operam conducunt, ou requi-
FRECHAL.Frechal (Termo de car- rurtt admodum pauci, ou Vtx habet hie
pinteiro ) He aquella vigota, que fe po- opifex in quo artem Juam exerceat.
em em cima das paredes, aonde fe pre- FREGUEZIA. Freguezia. A Igreja
gao os barrotes, 8c caibros para o te- parrochial. Tarcecia templum,l.Neut.
clo de huma cata.Trabs impofita parted Freguezia. O lugar da cidade, ou do
adfuftinenda ttgilla. Philandronocom- campo, em que vivem os freguezes.2*V
mento de Vitruvio chama aos frechaes, roecta,a.Fem. Efta palavra he muyto an-
Trabes, quibus Infident tlgno. tiga na Igreja Latina, 6c Grega. Tam-
FRECHAR. Atirar com frechas. Sa- bem Tarochta, a. Fem. aindaque pareca
glttare {o,aViyatum) guint.CurtJuftin. corrupto de Tarcecia nao deixa de fer
Frechar. Atirar a alguem. Sagittdpe- muyto antigo.
tere, com accufat. Frechar. Ferir com FREIMA,Freima6,6cc.r^.Fleima,ou
frecha. Sagitta confidere, com accufat. Flegma, 8cfleima6, 6cc.
,0s Bugios, quando os brechao, talvez FREIRA. Reiigiofa Profefla. Virgo
,lancao a mao a algum pao fecco,8c ati- Deo addicta, ou Cbr ifto conjecrata, Mu-
,rao com elle.Vafconc.Noticias do Bra- litr Deo Jacra, ou dicata.
fil. 286. Freira, tambem he nome de peixe,
FRECHAS. Villa de Portugal, na do qual diz certo Poeta burlefco
Provincia de Traz os montes, no Ar- O peixe Freira
ceb fpado de Braga , cinco legoas da He do mad humor ladeira ;
Torre de Moncorvo, nas ribeiras do Chamaolhe alguns Feiticeira.
rio Tua. Lourenco Soares lhe deufo- FREIRATlCO.Freiratico.Oque tem
ral, que reformou depois EI-Rey D. demafiado trato com ireiras. Vtrglnum,
Manoel. Deo addict arum amator, ouamafiusy ij.
Mafc.
FRE r;n r 207
Mafc Midler um, Deofiocrarumftudiojus. ghffo, que val o mefmo > que lingo t de
FREIRE. He o nome , que fe da aos TyJJoro. Chamao a Arvore Fraxmus, I.
quevivemem communiuades decert.s bem, Horat. Ha duas efpecics della,
Ordens militares S.Q.Freire de Tatmel- Fraxmus excelfior, 8c Fraxmus Vulgaris.
la, Freire de AVt^, &c Frater. Freires, Frcixo, Por figura Synecdoche'entre
,deputados ao ftrvico do Coro. Mon, Poetas quer dizer NaVlo, como em La-
Lufit.Tom. -5.206x01.2. tim Ttuus,porq o Pinho he madeira,de
Freire. Peixe, quafi da feicao de Lin- que le fuzem navios.
goado, mas mais carnofo. Volat tmmijjis caVoplnus habenis
Freire.Appeliido em Portugal. Infunditquefalum, & {pumas Vorat are
FRE1RICE. Freirice. O nimio trato ,m . ( trident 1.
com frciras. Vnginum Deo addtltarwn Valer.i.Jrgonout.
ftudlumfij.Ncut. EdeHcfpaiihao Patrao madaanimo-
Freirice, tambem fe toma por deli-
cadeza, 6c mimo , ou por caprixo, ou Com os Freixos tst["gav o pego undofo.
fantafia de Freiras. Malaca conquift*.Livro 9.oir.5i.
FREJUS.Frejlis.Cidade Epifcopal de De ircuo.Froxiueus,ayum.Ovidiodiz
Franca na Provincia ae Provencia. He FraxmusyOyUin. mas deixemos aos Poe-
opiniao, que nella tevejuho Cefar gra- tas efte adjectivo.
des almazens p^ra expedicoens rmriti- FREIXO LE ESPADACINTA.Villa
mas, 8c que poriffb a honrara com feu de Portugal, na Provincia de Traz os
nome. Ainda permanecem em Frejus montes, no Arcebifpado de Braga. He
magnificos veftigios de celebres anti- da Coroa. Tem por armas hum Freixo,
guidades, particularmente de hum Am- 8c delle pendente huma Efpada; o que
phitheatro, ainda quafi inteiro, de hum ( fegundo a interpretac<<6 de alguns)
notavel Aquedu&o, que de dcz legoas he luaicio, 8c memoria de alguma Vi-
traz agoa a Cidade, ae admiraveis efta- ctoria, que feus moradores alcancarao,
tuas, 8c de hum Tripode , em que os delpois da qual feu Capitao , entregue
Adevinhos pronunciavao feus mterna- ao defcanco, arrimou, 8c fufpendeo as
es oraculos. Forum Jultj-Neut. armas. O Doutor Joao de Barros,nas
De Frejus. Forojulienfis, is. Mafc & Antiguidades de Entre Douro , 8c Mi-
Fem.enfe,is.Neut. nho, faz mencao de hum Fidalgo do
FRE1XIEL. Villa de Portugal, no appellido Feij.6, primo de S. Rozen-
Minho, no Arccbifpado de Braga , em do, attribuindolhe a fundacao defta
hum Valle rodeado de altos montes, q Villa, 8c porque efte Fidalgo trazia por
a fzern pouco fadia. He do Marque- armas huns freixos, 8c huma efpada no
zado de Villa-Real. meyo, ficarao o freixo, 8c a efpada por
FREIXO. Arvore Sylveftre, grande, nome, 8c armas a Villa, a qual El-Rey
direito, ramofo, cuberto de huma cf- D. Manoel deu foral. Seus naturaes tem
ca Ufa, cinzenta, que tira a verde;tem portradicao, que hum Rey, ou Capi-
a madeira lifa,cura, branca, 6c cheade tao, chamado, Efpadaclnta, cancado de
veas; veftefe de humas folhas compri- huma batalha, chegando a efta Villa fe
das, que fahem aos pares, dentadas, 8c aflentara nas efcadas, que rodeao hum
amargofas ao gofto. Primeyro que as fo- grande freixo, que ainda fe conferva a
lhas, brotao as flores, em fios, fufpen- hum lado da Igreja matriz , 8c pendu-
fos, 6c divididos a feicao de cachos; rando a efpada netta arvore, lhe dera o
atraz dellas fahe o fruto a modo de fo- nome, 8cainfignia.Tem efta Villa hum
Caftello de pedra de cantaria, com tres
ihelho membranofo, comprido, chato, torres, obra del Rey D. Dinis. O P .
6c muyto delgado na ponta, 6c por iflb Meftre Goncalo de Medeiros, o primei-
lhe chamao com palavra Grega Ornitbo- ro
2oS FRE FRE
ro que em Portugal tomou o habito de ,trario ao do Threnefi. Luz da Medic,.
Santo Ignacio, vara© de fingulares vir-
tudcs, 6co P- Joao Francilco de Vare- FRENETICO. Frenetic©. O que efta
jao, que morreo martyr nojapao, tam- com Frenefi. Threnettcusta,um.Celf.
bem oa Companhiaae Jefus, forao na- Vea Frenetica. He a metma,que a vea
turaes defta Villa. No feu vocabulano Diatragmatica , porque m lingoa Gre-
Caftelhano faz Covarrubia honorifica ga Tbrtnes, 8c Diafragma fa6 o mefmo*
mencao defta Villa, fobre a palavra ef- Na opiniao de alguns melhor fora di-
pada. Diz afli, En Tortugal ay uti lu- zer Vea Frenica,que Frenetica, tanto.
gar en la rayo de Cafiillo , por la pom mais que nas ciefinicoens de Gorreo fe
que cae hazta dudad Rodrt^o, que llama chamao Frenical Thlebes, id eft, Veas
Frexo dc Efpada cinta; deVieYon jer los Frcnicas, as veas, que fahem do troneo
pobladores de aquella Villa, beUcops, co-da vea c-va afcendente, 8c metidaspel-
mo bombres de Frontera,y ajji oy dia ay lo diaphragma o nutrem, 8c fe ramifi-
en ella muchos hidalgos. cao no Pcricardio, 8c Mediaftino. Ma-
FRE WK.bramix.brentere {mo,fremui, noel Leitao, no feu livrinho intitulado
fem fupino) Ctc Pratica de Barbeiros , chama vea Fre-
O frcmir. Fremitus, us. MaJc.Ctc netica a da ponta do naris, deve let
Corre ray vofa,8c freme,6c cc bramidos. porque tambem o narrz tem o feu Dia-
Camoens,canr4* 0it '?7* phragma, 8c Diaphragma em Grego (co*
mo ja tenho dito) fe chama Freues. V
FREN£SlS,ou Phicnefi.Deriva-fe do Diatragmatico.
Grego Thrin, que val o mefmo, que em
Latim Mens, id eft, juizo, ou Entendi- Frenetico. No fentido moral. Nin-
mento, porque he doen$a , que otten- ,guem teve a vontade febricitante, que
de, 8c perturba o juizo. O Frenefi he ,nao tivefle o entendimento Frenetico.
hum continuo delirio com febre,o qual Vieira,Tom.2.2,74.
he caufado da infhmmacad das mem- FRENTE do Exercito. He o compri-
branas do cerebro, ou dastunicas,cha- mento do lado da primeira fiieira da
madas Meningens. Com efta definicao vanguarda, ate a ultima da Retaguar-
fe differenca ae Mania, Melancolii , 8c da, 8c quando a Batalha he mais com-
delirio; porque a M-*ma, 8c a Melan- prida, que larga, he de grao fundo.
colia dao fem febre; 8c o Delirio nao he From exercitus. flumt. Curt. Foy fubin-
fempre accompanhado da febre,mas afli ,do, ate dar fundo na Frente do Exer-
como com o crefcimento da febre cref- ,cito.Jacinto Freire,Livro 4. Num.49.
ce o delirio, com a d-::clinaca6 della,di- ,Na Frente, por onde os noffos queriao
minue: Pelo contrario perievera o Fre- ,acometer. Qiieiros, vida do Irmao Ba-
nefi no mefmo fer,8c com a mefma igual- fto.272.col. 1.
dade, entre os crefcimentos , Sc decli- FREO.Inftrumento, que ferve de go-
na9oens da febre. Frenefi. Threnitls, vernar o cavallo. Confta de varios pe-
idis.Fem.Celfi.lib.2..cap.i$ Threnitis Verb dacos de couro, 8c ferro, que tem feus
turn demum eft, cum continua dementia nomes proprios; a faber, Cabcca,Tiros,
effie inciptt &cTbrenefis,is.Fem.Sen.Tbil. Talarejo, Aflento, Olho, Barbella, Ca-
De lra,cap.\2_. Die ejr phrenefin, & Infia- imba ,Travefla,6c Tornel. Frenum, 1. Ne ut.
niam Vir thus necejf'ariam, quiafidepeVall- Cic Defte nome nao fe acha no fingular
dlores reddlt. Tambem no cap. i. do li- fenao o accufativo Frenum, 8c o ablati-
vro I I . Celfo lhe chama Infianta febri- vo Freno; mas he provave!, que hum, 6c
citanfium. Para delirios, 8c Frenefis, he outro vem dos nominativos Frenus, ou
,o Eftibio preparado lingular medicina. Frenum. No plural fe diz Freni, no ge-
Curvo Polyanth. Medicinal, pag. 104. nero mafculino, 6c Frena,orum,no gene-
cap. 12. He a madorra hum achaque co- ro neutro.
To-
FRE FRE 209
Tomou o freonos dentes, 6c arreba- te, que fc ajunta em algum lug r. Fre-
tou ao cavalleiro. Franos momordlt, & quentio,a.Fem.Cic
rectorem rapuit.Stnec.Thtlofi Houve grande frequencia de merca-
Tomarofreo na bocca. Metaphori- dores. FrequenttJfimlVencrunt.rnnatQ-
camente fignifica rtfiftir a qiiem man- res.Ctc
da, 6c naoquerer fogeit.,rfe, aimit; cao Com mayor frequencia. Mais vezes.
do cavallo, que toma o freonos dentes. Frequent ins .^dVera.ou fapius. Aconte-
Mordere franum.'BrutusaddceronMor- ,ce nto com mayor Frequencia. Carta
dero frco. Sofrer oquefe pode evitar. deguia pag.28. As duas coufas, que co
Muyto tempo h£,que morcendo o treo. ,ma s Frequencia ufava. Correccao de
Dudum arctmrodo, quod deVorandum eft. abufos,i48-
Oc: FREQUENTAC.AM. Frequentacao.
Freo, tambem metaphoricamente fi- Trato, c .mmunicacao , ou frequente
gnifica qualquer coufa, que refrea o fu- converuc 6 , que le tem com alguem.
ror dehuma paixao,ou as torcas,corre- Juncta cum aliquo confuetudo,mis.Fcm.
rias,6c invafoens do inimigo,Nefte ten- Frequentacao do Con;mercio. Fre*
Udo diz Seneca Tragico, Franareiras, quenscommeraum,a. immitacao de Plin.
Tito Livio Franare Voluptates, Virgilio Junior, que chama hum grande concur-
Franaregentes jufttfid.E Cicero na Phi- fo de ouvintes, Frequens auditorium. A
lippica 12.. 'Brutus-Mutinam tilt exjul- ,natureza dos homens, 8c Frequentacao
tanft, tanquom franos funds object. Ser- ,do commercio. Sitio de Li>boa,i2.
,virao as leys de freo as tuas atmafias. FREQUENTADAMEN1 E. Muytas
Exultantem te reprtment legum habena. vezes. Frequenter.die
Cic. Largar o freo aos appetites do po- FREQUENTADO ( fallando num lu-
vo. Laxarefranos Topulo. Lucret. Ser- gar a© qual acode muyta gente ) Cele-
,vem as leys dc Freo de infolencias. Fa- ber,*ou Celebris. MafcOlebris,Fem. dlt-
bulados Plan. pag. 17. verf. Largar o bn.Neut.genlt. Celebris. O nominativ©
,Freo aos defejos, 6c appetites do povo. Celeber fe acha em Ov: Ho. O nominati-
Vafconc.Arte Militar,78-verf. vo mafculino Celebris he do Author das
Por freo. Moderar. Refrear. Franos Rhetoricas a Herennio. O mais defte
alicui injicere. Valer. Max. Franos alicui nome fe acha em Cicero. Tarrbem fe
adhibere.Cte Meyos para por Freyo aos pode dizer com Cicero,Frequentid cele-
,infamadores.Promptuar.moral,430. bratus,a,um. ou com Horacio Frequens,
Foy Ceutao freo da Mauritania.Se- ds.Omn.gen.
pta MaurttaniamfranaVit. Ceuta, que A mais frequentada parte da cidade.
,foy oFreo da Mauritania. Agiol.Lufit. Urbtsport celeberrimo.Ctc
T©m.i.25. Aquella Fortaleza nao efta- Sou inimigo dos lugares muyto fre-
,va como Freo, fenao como amparo de quentados. Odi celebritotem, ou celebrl-
,feus habitadores.Jacinto Freire,Livro tas mibi odio eft Cic.
2.Num.2i. Collegio frequentado. Scholarumfre-
Freo. Pequena vea, ou nervofinho, quenfiOya.Fem.Siiintll.
ou iigamento debaixo da lingoa, que as Emporio muy trequentado. Exnporl-
criancas impede o fallar, 6c algumas um per frequens Tit LiV. Era muy Fre-
vezes omamar, fe nao fe corta. Plinio ,quentadaa navega5ao de Syria. Mon.
lhe chama Vena, a.Fem. no eapitulo -$7. Portug.Tom.5 .fol. 198 col.5.
do livro 11. donde diz Hominl tantum Cafa muyto frequentada. FrequentiJ-
itajape conftrtitaVenis, ut intercldi eas fimaades.Tltn. A corte Portugueza era
neceffiefit. Tambem lhe podem chamar, ,bem Frequentada. Carta de Guia, pag.
Vinculum lingua. 71. Que era a Corte mais florente , 6c
FREQUENCIA Krequencia da gen- ,Frequentada dc Principes. Lobo,Corte
Tom.IV Dd na
2io FRE FRE
na Aldea,pag.i99. ,piciatorio. Queir6s,vida do Irmao Ba-
FREQUENTAR. Bufcar,Vifitar,con- fto, 586.
ver far, ter muyto trato. Frequentar al- FRESCAL. Frefcal. Feito de pouco
guem. Aliquem frequentare. Salluft. {0, tempo. Queijo frefcal. Cajeus mufteus.
aVtyOtum) Aliquo plurimum uti {utor,uJus Tim. Mollis cafeus..Tlaut.
turn) Cic ou cum aliquoflrequentemeffie, FRE.SCAMENTE.De frefco.Delpou-
ja que diz Cicero Adolejcentesficum Vi- co tempo. Recens. Adverb. Tit.LiV, Re-
risfaptenfibus frequences funt, opimonem cendffimlTlimH/ft.Troxime Cic
ajjtrunt populo, eorum forefiefirmles, quos FRESCO. Moderadamente , frio, 6c
fibnpfi deleicrunt ad tmttanaum.f"rcque- quente. Mediania de frio, 8c de calor.
tcVa muyto aos amigos defta Chrylis. N> Latim fe ufa de Frigidus,a,um,ain-
Cum illis, qui amabont Chryfidem, una daque propriamente fignifique coufa
aderat frequens. Terent. fna.
Frequentar a cafa aeaiguem. Irmuy- Lugar frefco. Locus frtgidus.Celf.
tas vezes a ella. Alicujus domumfrequen- O irefco da menhaa, ou menhaa fref-
tare.Salluft. Que caia toy a fua? Que ca- ca. Ma tutinum frigus.
fta de gente a rrequentava? J£ua domus? No Outond as menhaas fao frefcas.
gua celcbratio quotidiana? dc Motudms temponbus frigus eft Autum.
Frequentar os Coilegios. Collegljs no. Celf.
Indukere.Tlinfun. Frequentar as caias Nao ha lugar, em que fe viva com
dos grandes. dircwnVolitare liminoprin- mais defcanco do que em Antium, nem
cipum. Columel Frequent or ernos agora ha lugar mais frefco, nem mais aprazi-
,mu.is as Igrejas. Vieira,Tom.i.657. vel. Ant10 nihil quietius, nihilalfiius, nihil
Frequenter o Sacramento da confif- amcenius. Ctc Com Varro fe pode cha-
fao. Confejfioms Sacramento fape animum mar Alftofus,a,um, hum lugar , ou hum
perpurgare. O defejo de Frequentar a r e - tempo frefco. Plinio Hiftor. ufa do
,cepca6 do Santiflimo Sacramento.Vida mefmo adjedtivo fallando em ervas fref-
de S. Joa6 da Cruz,pag. 18- Frequentar cas, que tem virtude refrigerativa.
,muyras vezes eftes Sacrari'entos.Prcm-* Bebe frefco, ou beber trio.Vid.Frio.
ptuar. Moral, 279. Na 1. autoridade a Por agoa, ou vinho em frefco. VidWe-
palavra Recepcab n<>6 parece precifa; na frefcar.
2. 0 muytas Ve^es he luperfluo. O frefco. Frigus amabile. Horat.
FREQUENTAT1VO. Frequentat IVO Tomar o frefco a fombra das arvores,
(Termo Grammatical) O verbo freque- ou ao vento. Umbras arborum, Vel au-
tativo, he aquelle, com que fe figmfica, r*. refrlgeraftoitem captare.Columel.lib.6.
que fe faz muytas vtzes huma coufa. cap.i. Tomar ofrefco ( geralmente fal-
Actitoy v.g. he o verbo frequentative, lando ) Captare frigus. Vir dl. PafTeamos
de Ago. Frequent at iVum Verbum. Aid. pela menhaa, 6c pela tarde ao frefco.
^Dir^TTtrM-rc* M r Mane, & Vefpen, cum aer frigidw eft,
EKEQUENtE. Numerofo, muytas ambulamus. Tomar o frefco debaxo das
vezes repetido, ou atT,duo.Frequens,em arvores. Frigus opacum captare. Virgil.
tis.Omngen.Ctcbrequentior, IXfrequen- Vento frefco. Em phrafe nautica he
tijjtmus fao ufados. hum vento favoravel, que fe entefa,&
Ser frequente em fazer alguma coufa. faz andar bem o navio. He o contrario
^liquidfrequenter agere. Vid.Frequen- de vento efcaco. Ventus Validus. Que-
tor. Era Frequente^ em vifitar os Tem- , r ieis, que me fizetTe mar morto , fem
^Plos.jacintc^»F^re,Livro 4-Num.Lio. ? kvantar ondas, quando me vem o ven-
FREQUENTEMENTE. Muytas ve- ,t© tao Frefco. Lobo, Corte na Aldea,
zes. Frequenter, dc Manifeftava Deos 222.
,brequentemente muytas coufas no Pro- finta frefca. A que ainda he humi-
da
FRE FRE 211
da no papel. Quando as regras, que fe gent cm & corpore, & ammo educas : an
,efcrevcm, tem amda a tint a brej cd,de.- longo itinere fatigatnm, ef onere fijfum,
,tafelhe poeira, paraque fe nao borrem. madentem fudore,ardentibus fitifouabus,
Chagas,2 48- ore, atque ocults rcp'.etis piuVae, tcrren-
Chaga frefca. Vulnus recens. Todas tem meridiano Sole, boftiobjiciasrecend,
,aschagas, FrejcaSy ou antigas. Correc- quieto, qui nulla re ante conlumtas Vires
cab de abufos, 397. ad pr ahum ajferat? c!rc. Cavallos frefco 5.
* Frefco. Novo. Recente. Novamentc Equi leceutei.Ovid.Tlaut. Huns navios
feito. Recens,tis.omn.gen.de Ovo fref- ,para levar gente Frefco. Epanaphor. de
co. OVum recens. Tim. Hft. Maiiteiga D.Franc.Mn.pag.532.
frefca. (Butyrum recens. Vinho frefco, q Fallar irefco. Dizer palavras pouco
feacabou oc tirar da v.. filha. Vmum e hone ftas. LafiaVtreVerbts.
dolio recens. Agoa frefca, que vem de frefco (Termo de Pintor ) Pintar a
hum poco,ou ce huma fonte muyto fna. frefco, he pintar fobre parede,em quan-
^udmrecentijfvni rigor is aqua. Columel. to a cal efta frefca, 8c n<-6 com oleo,
ltb.Q.cap.ia\. Agoa trefca , que vem do mas com agoa. In recent 1 alborio, ou in
foco, ou da fonte. Aqua recens e pu- udo, ou modente ajhuc tectorio pingere.
teo, ou e fontehaufto, ou fo aqua recens. No cap 3.do livro 7. diz Vitruv.o Colo-
Ferida frefca, Vulnus ferVens.OVtdDc res udo tectorio, eum dtligenterfiunttndu-
frefca, ou de mais frefca memoria. Re- eti, ideb non remittunt. Quer dizer,que a
centiore memoria. dc pintura 4 frefco, feita com cuidado,
Cartas frefcas, oude data frefca.[Lit- nao desbota. Com boa pintura a FreJ-
tera recentes, 0urecentijf1ma.de ,co:Lavenha,5.
Frefco. Sao. Robufio. Que tem boas Vinho frefco. VidNxnWo.
carnes. Ettervelho he frefco,com© hum FRESCURA, Frefcura, ou Frefqui-
homem rstoco. Seni till ViVidus acjuVe- dao. Vid. Frefco.
nilis eft Vultus.Vultus eft fem till plenus A frefcura da iombraXJ mbr arum fri-
dr coloratus,qualisjuVenis. gus.TlinJun.
Frefco. Nad queimado do Sol. Nao A perpetua frefcura das fontes. Fon-
adufto com boas cores. Tem o carao tiujngelidaperennltates.Ctc Entre cam-
frefco. Color Hit Verus, ViVus, rofeus,flo- ,pos dc extremada Fre/c «>'rf.Cunha,Bif-
ridus eft. posde Braga, 387,
Frefco. Naocancado. Q2e teve tem- FRESQUETA.Frefqueta ( Termo de
popara defca^ar. Que cna com todas Impreflbr) He huma efpecie de grade,
as fuas forcas, como v.g. hum Soidado, pegada ao tympano,.8c guarnecida ao
que nao feachou no principio da bata- redor de pergaminho, para impedir,que
lha. Integer, ou requietus,ou recens. Su- os brancos, 8c as guarnicoens nao fu.
pria com gente trefca o lugar dos Sol- jem a folha. Trelt crat£S,ts.Fem.
dados cancados. Integros mdites defatl- FRESQUIDAM.Frefquidao.F'^/.Fref-
gmUts fubmiitebat.Cafor.Difticultofomc- cura. AFrefquldab do Rio. Corograph.
te refiftiao ao impeto da gente frefca. deBarreiros,27.
Non facile recentesy atque integros mill- Frefquidao do vinho. He hum azedi-
tes fuftinebant.Cafar.Em outro lugar diz nho do vinho, que chamao frefco. Acl-
omefmo Author. Integri mdites defejfis dulus Vintfiapor.O adj':cfhvo Jtadulus,
j'uecedebanp. Nefte mefmo fentido diz a,um. he de Plinio.
Tito Livio mats amplamente. Nihilne FRESSURA. FretTura. As partes vi-
mtereft, utrum mtlitent, quem neque Via taes de ccrtos animaes, figado,coracao,
labor, neque opens fatigaVerit,requietum, baco, bofe, tudo junto. Ext a, or um.
integrum, in tentorto Jud arma caperejn- Neut.plur.de Derivafe do Francez
teas, atque m aciem plenum Vinum, Vi* Frefifare,cvuc (ignifica o mefmo.
.••:... Tom.IV. Dd2 FRESTA.
2i2 FRE FRE
FRESTA. Jmella pequena. Feneftella, pagr2-57.col.4.efcreve o P. Fr.GU.de S.
a.Fem.Columel In rimam incifa feneftra, Bento, queoPatriarchaS. Bento foyo
primeyro que introduzio nos feus mo-
a. Fem. lieiros entre osfens Monges efte titu.
Fredas. Algumas vezes val o mefmo, lo; o que fe prova de aquelle milagre,
que jandia. Feneftra, a. Fan. Tem efta
,cafatresfamofas Fr eftas ao Nacente. que refere S. Gregorio Magno no 2.
Chron.deConeg.Regr.i.part Liv.7-97- Livro dos feus Dialogos, cap.7. aonde
O Convento de S. Fins das treitas. conta, que eftando oS.Patnarcha reco-
He hum Convento, que tiverao os Pa- Ihidonacella, teve revelacao , que feu
dres de S Bento, no Minho, no Cou- ^difcipulo S. Placido ( que ainda entao
to de S. Fms, afli chamado das muytas era mcnino de pouco mais de fette,ou
freftas, que fazem ao Sol as repetidas outo annos ) indo bufcar agoa, cahira
divifoens de huns altos montes. Coro- em hum lago, 8c chamando por S. Mau-
sraph.Portug.Tom. 1.264. ro, paraque lhe acudiffe, declaraS.Gre-
Freftanos dentes.^/-Entrcftado^ gorio, que ufou defies termos, dizen-
FRETADO (Termo dc Armeria) do, quando chamava por elle Frdter
Guarnecido dc coufas, difpoitas a mo- Moure, que he o mefmo, que hoje com
do de grades , ou gelofias. Loncellis dt- pouca corrupcao dizemos , Frey Mau-
ftinciuSyOyWm O campo de ouro, Fteta- ro, quando nomeamos , ou chamamos
,do de coticas, ou correas amareilas. algum rcligiofo defte nome.
Mon.Lufit.Tom.^tbI.59.col.;.
FRETAR. Derivafe ao Latim Barba-
ro Ftetore, que val o mefmo, que-Re- F R I
ger, ou de Exfretare, que fignifica Na-
Veiar. Nas Glofas de Ifidoro efta Fre- FRIALDADE.Qualidade fria, cujas
tat,rept, 8c Exfretot, naVigat. Freta- tres propriedades fao Fazer parar, con-
re,K Exfretau:, fe derivao de Fretum, folidar, 6c condenfor.Frigus,oris.Neut.
que quer dizer Mar,on Eflreho-d6;mar. ClcFrlgedofitnis. Fem. Varro. Frigiditas
Fretar* hum navio, he allugallo para le- he palavra inventada pelos Philofophos.
var mercancias, ou gente ae g u e r r a . ^ - ,Calor, Frialdade, humidade , & feccu-
Vlm conducere (co,xhctum) Tlaut. ,ra. Madeira de Morb.Gal.part.2-14.col.
Frete de navio. He o contrato , que 1. Em outros lugares diz Frieldaae.
fe faz entre o dono do navio, 6c a pef- Frialdade. Humor frio, que cahe em
foa que nelle embarca o que quer,para alguma parte do cor po. Humor frlgidm.
o levar de huma parte para outra, pa- FRIAMENTE. Com frio. FrigidhQ
gando o precoemque convierab.Nau- fuperlativo Frigidljime fe acha em
lum,t.Neut.JuVenal.Vid.Fretar. Quintiliano em fentido metaphorico.
FRETO. He palavra Latina, de Fre- Friamente. Com pouca actividadq.
tum, que val o mefmo, que Eftreito. O Com pouco fervor. Remifife. Ctc farutn
Author da vida del-Rey D. Joao I. fal- Vehementer.Cie Difcorrer friamente.fie-
lando do Eftreito de Gibraltar diz(Na miffe dtfiferere. Quintiliano diz Frigidifi
bocca do Freto Herculeo da parte de fifne dicere. Accufadores, que friamente
Africa, 8c ao pe do monte Abyla, pag. continuao a accufacao. Frigidiffimi at*
386. cufatores. Ctc Naquillo mefmo, que de-
FREY Titulo, ou Prenome, que fe fejao, obra 6 tad friamente, que parecc,
da a Monges, 8c outros Religiofos , 8c que nao o querem. gua cuplunt,ttafri-
val ©mefmo, que Frattr,Irmao,fignifi- gid, agunt, ut nolle exiftlmentur. Celfi d
candofe nelle a irmandade, que os Re- deer. -.ii*.
ligiofos devem ter entre fi. Na terceira Friamente. Com pouco amor. Com
repofta da fua fatisfacao Apologetica pouca demonftracao de affeclo. Taruflt
anion-
FRI FRI 2 13
amouter. Recxbeome friamente. Nulla gal, m Provincia deTraz os montes na
ftudio,& animi ardort me excepit. Comarca, 8c Provedoria de Miranda,
Friamente. Sem fe abalar;icm feper- feis legoas da dita Cidade. Deulhe fo-
turbar. Tranquille. Tlaade. Lentter.Se- ralEl Key Dom D n:s.
date.Cic Refpondeolhe triamente. lilt FRiE LDADE. K/</.FriHldade.
corde Jedato refpondit. Virgil. FRihZA. Friezi. No ftnrido meta-
FRlAVEL.Fnavel ( Termo de Medi- phorico fignifica falta, ou carencia de
cos, Cirurgioens, Chimicos, 6cc) Cor- aquelle caior,ou fervor, com que coftu-
po, cujas partes^ esfregadas com os de- mao fallar, 8c obrar os que tem efpiri-
dos, tacilmente fe diflolvem,como pao, to, viveza,. 8cc. Remifio, oms. Fem. Cic
folhas fCccas, &c. Friabilis, is. Mafc & Com fruza. Remifife , ou parum Vehe-
Fem.ilefis.Neut.Tim. menter.CtcVtd.Frondc.b,Tibkza.
FRIBURGO. Cidade de Aifacia, ca- Fneza. Sal quer dizer Gro^o, que he
becade Brifgau, fituada fobre o peque- ,0 contrario da Frieda, 8c fenfaboria.
no rio Treifeim. Fnburgum 'BrifigoVt^, LGbo,Cort<; na Aldea 192. Vid. Semfa-
ouin tBrifigoViay ou<BnjgoVta caput,.fiabor.iW.pag.242.d1zo dito Author. O
outro Friburgo nas terras dos Suicos, ,comer ha ae l^r fem fofreguidao, fem
o qual he cabe^a do Cantao do mefmo ,moftra de gula, nem demafiado appeti-
nome. Friburgum HelVettorum,ou Hel- t e , 8c tambem nao moitrar huma brie-
vetia, ou in Helvetia. ,?a, chea de faftio, que he defagrade-
De Friburgo. Fnburgenfis, is.Mafic.& ,ccr a comiitav. 8c a vontade do que lha
Fem. fe,ts.Neut. offercce.
FR1CASSE. FricafTi. He tornado do FRIGIDEIRA. Frigideira.Inftrumen-
Francez, Frtcajfiee, 8c ha pouco que fe to decoz.nha, que ferve de frigir. Sar-
comeca a ufar em Portugal. Dizfe de tago,gmls.Fem.Tliiu
manjares,ique com preflfa fe cqZem, 6c Frigideira de apanhar opingo.Vafo,
irigem com manteiga,, ou unto de por- mais comprido, que largo , em que de-
co. Ctbus frixus, oufrlctus. Fricaflede ftilla o fucco da carne, que fe efta aflan-
frangos. Tulligallmaceifrixl, oruMaJa do no efpeto. Vas longius, qudm latins,
Tlur. in quod carntum , dum affiontur, fiuccus
FRIEIRA. Frit ira. Tumor, que vem diftillat. Alguns por evitar efta circun-
nos decros dos pes,8cdas m. 6s,8cc,cau- locucao lhe chamarao , Afifiaria cucumo,
fado do ar frio, que congela © fangue affiana truo, afifarij adipis exctpula cucu-
na parte externa, 8c como pela conftipa- mo, mas diflrcultofamente fe acharao
£a6 dos poros nao fe pode exhalar, apo- eftas palavras em bons Authores nefta
drece, 6c com fua acrimonia exuicera a fignificacab.
parte* 8c caufa grande comichao. Vftio Frigideira. Proverbialmente. Da pef-
carms dfrigore. Frieiras nos dedos. Di- foa- que querendo evitar hum perigo,
giddfrigore ufti. Plinio Hiftoriador cahioem outro mayor, coftumamos di-
chama as frieiras, que vem a oscalca- zer, cahio da frigideira nas brazas. Ref-
nhares Termo, onls.bem.cX Ternlunculus, ponde ao proverbio Latino, Decidit in
i.MaJc. • Scyllam , cupiens Vitare Charybdmty ou
Fricira.<Na Villa de Frechas ,rcinco mais claramcnte, dncrem Vttons inptu-
legoas da Torre de Monccrvo, no Arce- msinadit. He tornado do Grego.
bifpadode^ Braga, bebem os Naturaes FRIGIDO. Frigido. Frio. Fngidus,a,
do Rio Xua, 6c de Vera6 de algumas nm. Cic
fontes, que rebentao nos areaes* a que Zona frigida. Frigida Zona, a. Fem.
chamao Frieiras. Coragraph. Portug, As duas Zonas frigidas fao as que fe
Tom. 1.476. ,:*-*- J-J eftendem dos dous circulos polares,
FRIEIRA,ou Frieda. Villa de Portu- Arclico, 8c Antarctic© ate os Polos do
mun-
2i4 FRl FRl
mundo, 8c chamaofe frigidas, porque Vemfe chegando o frio. Frigus im*
nos feus honzontes,ou nunca,ou quafi pcudex.dicing-uit.Columel. Immirtet.dc.
nunca apparece o Sol. Nas Zonas Fn^i- O inverno era grande, 8c fazia gran-
,das vive muyta gente, mas com algu- de .trio. Ex at hiems fiwnma , tempeftas
,mas penfoens, 8cc. O P. Ant. Tex. nas per frigida.Cic , •°
notic.Aftrolog.pag.283* Fazerfe frio. Frigeficere {feo,feis) Cat.
Frigido, 8c maleficiado. Impotente, Fazerfe muyto trio. Ter frigeficere.
6cligadoporfeiticeria. A eftes taes ho- Celfi
,mens chamao os junfc'onfultos brigl- No mayor frio do Inverno. Medift
,doSy 8c Molefiaados. Luz da Med. pag. frigcribus. Virgil.
-318- Vid. Impotente. Vid.Vrga&o.Vid. A feccuralhes faz mais danno, que a
cop.4. Decretalium de Friguiis & male- chuva, 8c o frio mais que acalma Sicci-
fictatis. tote ma^is quam imbre, & aftu quamal-
FRIGIR. Cozer brevemente na Ser- goreVexontur.Tlin.ltb.i^cap.z.idlland^
taa, ou outro vafo, em azeite, ou man. em certo gtnero de vides.
teiga, ou outro moiho.Fn.ere {go, g:s, O Apofento , cm que os Romanos
frixiy fnxum, cufriitum) Tlaut.TI'm. tomavao banhos de agoa fria. Frigidio-
A accao de frigir. bncatio , Columel. rio cello, a. Fem.Tlm.Jundlb.z.Epift.vj
Frictw,onis.Fan.Cdfi. ad Gal.
FRIjA. A Rtquerentes deu o povo O caldeirao, que fc enchia de agost
de Lisboa efte nome; pcrque oizem,que fria para os banhos dos Romanos.Frigi-
hum delLs entrando comas partes nu- darium ahenum.VhruV.
ma Taverna as horas de jantar, & ven- Frio da febre. He hum fentimento
do que a Taverneira frigia 1*6 cabecas nos membros, 6c mufculos de purores-
de Peixe, lhe diflera frija Senhora, fri- friamento, o qual fe faz de fleima.Hor-
ja poftas do meyo, que a demanda vay ror,is.MaJc Celf. Comecar a fentir efte
por nos. frio. Inbowejcere(Jco, inborrui,km fti-
FRINCHA. Palavra Provincial. Vid. pi no) CelJ.
Greta. Frio. Adjeclivo, no fentido natural.
FRIO. Subftantivo.Qna! idade contra- Frlgtdus,a,um.Cic.Muyto frio. Terfrigim
ria ao calor. Segundo os Philofophos dus,a,um.Gelidus,a<um. Cic Tragelidus,
modernos, o Frio he termo negativo, aytm.Tit.LiV.TraJfigidus, a, um. Tlln;
6c nao he outra coufa mais que huma Hi ft. O adjeclivo Algidus he dc Catul*
privacao, ou diminu cad de caler.Pro- la, 6c os que fe prefuadem, que he de
prio do frio, he conacnfar as partes,ou Cicero, fe enganao , porque no livro
fufpender o movimento cas que fao li- De Oratore efta palavra na6 he de Cice-
quidas. brigus, gods. Neut. tie Algor, ro, mas do antigo Poeta N-vio, citado
oris Mafc.Salluft. O ultimo propriamen- no dito lugar, Vos qui accolitts Ifirum
te fignifica hun. grande trio. fluVium, atque Mgidam; de mais do que
Ter frio. brtgere [eo, es, em alguns Algida na opiniao de muytos he o ncP
Diccionarios fe achao os preteraos, mede hum lugar. Agoa fria. Frigida,*.
Frlgui 8c brixi) Fem.Tlout. ( fubauditur Aqua )
Ter grande frio. Algere {eo,alfi) Ck. \ Frio. Adjeclivo, no fentido metapho-
Tenho grande frio. Tlanefrigeo.Cic. rico. Que tem pouca adlividade, pouco'
Tenho tao grande frio,que nao me pof- fervor, pouco efpirito,8cc.Orador frio.
fo bulir. Aaftrlngorfrigcre.TlimJun. Infernione remiffus, ou nimis lentus in
Faz grande frio. Htemat, ou Vebe- dtcendo, & Penefrigidus.de Tambem 0
menter blemat. Coining!. Faz hoje. tao adjedlivo Fngidus,a,um, fe diz de hurria
grande frio como de inverno. Dies, ou repofta, de hum conceito, 6cC, fem aguV
tempus biemat.Tlim deza/& fem engenho, No livro; irititu-
Iado
FRl FRI 215
lado Brutus , em que fe trata dos ora- bra no copo o gelo. Rigcrem potlonls
dores illuftres, fallando Cicero em Mar- Jua, quam capacificyphomtficult, rcnoVat
cos Pifo ( 6c nao em P. Lentulo, como fractal ihjupcr glaae.SenecThil.
quer Roberto Eftevao ) diz Cicero,Ha- Frio, como quando le diz, rratou-o
iutt d notura genus quoddam acummn, em fangue trio, Id eft, fem motivo > 8c
quodetiam arte limaVerot , quod erat m lem caula anteccdente, que prov^eafe a
reprehendendts Verbis verjutum, & piers; ira. Nulla lacejfitus injuria, nullo contu-
fed fape ftomachofum , nonnunquomfrigi- mely genereproVocatus, trrltatns,tmpulm
dum, interdum ettamfacetum. jus ilium tnterflectt, nullo iracundta actus,
Nao ha coufa maii fria, que oTribu- ©u matatus impetu , manus et Violentas
nato de Cunon ; ou Excrce Curion a mtultt. Atreveij-vos cm fangue Frio a ma-
dignidade fem fazer coufa, que prefte. ,tar quem, 8cc. Macedo, Mil gr. fuccef.
Curiam Tribunatus conglactat. Cxi. ad pag.5. Diante della a ferro Frio morre.
Ctcer. Coracao mais frio que neve, fn- Camoens,cant.$.oit.5. Que feus filhos
gidtus glaae pectus.Ovld.Vrosas frias, o ,Viffe dia mortos diante de fi a eiioca-
que ha de frio nos argumentos. Ar^u- ,das f7/rtJ.Vie.ra,Tom.4.pag.2j4.
mentorum fdgus. ^ianfil. Foy a acc*6 Maihar em ferro frio.^/.Mjfhar.
tao fria, ou teve tao mao fucceffo, que Cinzai, frias. Frigidi ctneres. Em cuja
a poder de injurias o povo o obngoua ,opiniao efta ja fepuitada nas cinzas
que nos defpedifle. Tantum fuit frigus, jFrtas.LobOyCortem Aldea, 203.
ut populi conVicijs coactus fit nos dttmtte- A morte ina (porque ap^ga o calor
re.Cic As zombarias eftuaadas, ae or- natura;) Gelida mors. Virgil.
dinariofao frias, ou tem pouca graca. O medo frio. Gelidus tremor. Virgil.
Ridicula, domo allata, pier unique junt fri- O fangue frio demedo. Gelidus formt-
gtda.Cie Vid.Fr.mmemt. Vid.Frieza. dtne jangms.Virgil.
As Mufas me nao defendem, Os laflbs nautas vendo as aberturas,
Deixemos as demafias Oo peitos lhes trefpafta o medo Frio.
Que a tod© o fao peito ofTendem, Malaca conquift.Livro i.oit.36.
Mandao rir de coufas Frias Adagios Portuguezes do Frio. Cada
De alguns, queagudezasvendem. hum fente o Frio, como anda veftido.
Franc.de Sa, Sat. 2. Eitanc.23. Entre os Fome, 8c Frio mette a peflba com feu
bons ditos de Souzeni, Poeta Perfiano, inimigo. O Bacoro, a fome , 8c o Frio
fe conta, que bebendo com outro Poeta, fazem grande roido. O caldo quente, &
feu amigo, certo licor, fe queixava, de a injuria em Frio. A cada qual da Deos
que era muyto quente , 8c dizendolhe o Frio, conforme o veftido. Fevereiro,
amigo, pobre de ti, que daqui a poucos feveras de Frio, 8c nao de linho. Abril
dias te farao bebcr no Inferno agoas Frio, pao, 6c vinho. Abril Frio, 6c mo-
fulfureas, 6cardentes, que teabrazarao lhado, enche o celeiro,8c farta o gado.
as entranhas; nao importa,replicou Sou- Agofto, Frio em rofto.
zeni; baftaraque me lembre algum dos FR10LEIRA,ou frioneira.Coufa fria,
teus verfos, que ellas logo fe farao mais defenxabida, fem graca,8cc. Frigida res.
frias, que neve. Entao vos lembra, quantos dias gafta-
Beber frio. Vinum frigidjJJimum , ou ftesem irioleirdiS.Tuncfubit recordatlo,
aquam frigidtffimam bibere. Gofta de be- quot dies qudm frigldis rebus abjumpje-
ber frio. Frigldis potionibus delectafur, rls.Tlm.Jnn.Vid.Ftio.
ou potlonum rigore oblectatur. Nab ha A frioleira de huma calumnia,que nao
coufa peor do que beber muito frio, tem fundamento. Frigida calumnia.Ctc
quando fe fua de cancado do trabalho. Frioleiras. Negocios de pouca im-
Ex laborefudanti frigida potto pernlcio- portancia. Frigida negoda} orum. Neut.
fifjima eft.Celf. Para beber mais frio,que- plur.TlinJun.
FRIO-
iirf FRl FRl
FRIOLI.Frioli.Provincia do Eftado efte lugar de Seneca, Livro 1. cap. $.
daRepublica de Veneza. Tem ao Le- Debemficl. InVenlom ollum Toetom; a-
vante a Iifria,ao Meyo dia o mar Adria- pud quem proeanguantur , &fipijis,aut
tico,8c a MarcaTrevifana,a Carinthia Tbrtxiariis prodeat;bc efta cafia de panno
ao Norte , 8c ao Poente os Alpes, que he o contrario de outra, que he raza;de
a dividem do Territorio dc Trento. huma, 8c outra faz Plinio n ecaonocap.
Udinc he hoje cabeca defta Provincia. 48. ao livro 8; onde diz. Togas rajas,
Asmaiscidaaes, fao Cidade de Frioli, phrigtanafique DiVoAtignftonoViffimis te-
fita fobre o no Natifona ; chamaolhe portbus cepiffe jcribit Feneftella. Nefte lu-
em Latim, Forum Jultj, porque he opi- gar (fegundo o ditto Turnebo) fe ha
niao de alguns, que foy edificada por de ler Thrixi anas,cmlngar de Tbrigim
Julio Cefar;- Mar<,no, Palma nova,Ven- anas. Poderia fer que de ThrtxianaVefi-
Z3na, 8cAquilea; deifa ultima fo ficao tiSy fe derivaffe Frifa, ja que a calidade
as ruinas. No Frioli poflue a cafa dc do Panno vem a fer a mefma. Frifa.
Auftriu o Condaco cc Goritz, ou Go- Tannus lonens crifpis, ou intortis Vdis.
ntia. Frioli.^ er Forojulienfi,. Em Frio- Frifa do panno. O pello,que no pan-
,lt de S. Peregiino. Martyrol. Portug. i. no cobre os fios. Flocusy I. Mafc Sobre
de Mayo. efta palavra aiz Calepino. In Veftibus
FRIONEIRA, ouFrioleira.^.Frio- item flocci dicuntur Una pardcula emtne-
leira. ttores,qua filurn tegunt.JJnde celfusfigna
FRIORENTO.Aquelle,que he muyto morttferimorbi effieficribltfiqulsin febre,
fenfivel a qualquer trio. Jlliojus, a, um. & acuto morbo,monlbus in Veftefloccos le-
Tlln. Frigorts impatient, tis. Omn.gen. git fimbria]rque diducit,.Tabem lhe pode-
Tim. ,ras chamar Tanni Villus, l.Mofie Alim-
FRISA.Provincia.^W-Frifia. ,pando o cotao, 8c arrancando a Frifa
Cavall© de Frifa (Termo de Fortifi- ,do veftido. Lobo , Corte na Aldea,
cacao ) Vid. Cavallo. ,Dial. 8- pag. 170. Com cotao, ou Frifa
FRISA, ou Panno de Frifa. Pann© ,por cima Alveitar de Rego, 229.
de iaa, a modode Baeta,mas mais cor- Cavallinho,ou cavallo de Frifa. Ter-
pulento. Chamaraoihe afli, porque an- mo da Fortificacao. Vid- Cavallo. Etn
tigamente fe tecia efte panno em Fnja Portuguez temos declarado no feu lu-
de Alemanha, porque em Authores an- gar a conftruccao , & ufo defte enge-
tigos fe acha em Latim Barbaro, Fre- nho melitar. O P . D. Jeronimo Vital,
fionicoyou Frifiontco. OMonge de S.Gai. Clerigo Regular Theatino, no feu Le-
Livro 2. da vida de Carlos Magno diz, xicon Mathematico, impreflb em Roma,
Talla Frifionica alba, cano, Vermtculata, anno de 1690. o defcreve em Latim na
Vel Sapbyrtna; ou fe deriva Frifa , do forma feguinte. Equl Frifij, fie dieti,
Francez Frtje, que val o mefmo, que Vel a forma equina, quam prafieferunt,
Crefpo, porque tem a Frifa o pello da Vel certeab eorum inVentore quodamFri-
Laa, como retorcido,8c crefpo.No cap. fio inter bellica machinamenta hoftium,
19. do Livro 24. das fuas Adverfarias podfirnum equis infenfia adnumeratur. E-
diz Turnebo , que os Antigos chama- temm trabes funt extrtfecus adfiguram
vao Thrtxionas Veftes, a os veftidos de hexagonam dedolata , intnnfiecus autem
panno felpudo 8c crefpo, como o veil© in centro,fieuaxe concept0pertufiayin quos
de ouro, que era chamado Thrlxlanum induntur in longum t ere tes ferret fcipio-
Vellus, por amor de Thrixo, que foy o nes,^ in extremitadbus acumlnati, ipfa
primeyro pofluidor delle, Junt autem Verb in capittbus, & circa, ftads In lods
(diz efte Author) Phnxiana? Veftes, qua ad confiftentiam funt obductaty long* quln-
phrixao Vellerts crtjpos , & eminentes que crater pedes trafverfifque in dorfo
}
Vtllos nnitontur. O que elle prova com
claVis prominendbus weedentes , ejreum
acta
FRl FRl 217
actafuerint circa axem,feufcipionemfer- Conde de Nalfau foi defbaratado pelo
reumfefe rot antes, ac terra: idem idem, Duquc de Alba. Frifia, #. Fem. O M.ir-
bis quafipedibus mjiftentes, forma, & ufiu tyrologio Romano, traduzido em Por-
non multu a tribults obhorrentes, nlfiquod guez diz Frifij, 8c n..b Frifa. corno que-
hi minores fiunt, & mtotum ferret, tile rem alguns.
autem longiores-. & adactis ferrets Vecti- FRIMNGA. Cidade Epifcopal de Ba-
bus alitores.Ha nimirum trabes,fic ador- viera fuperior,entre Munich, 8c Landf-
nata,feu {utdiximus) Equi Frtfij, ante hout,('jbre o Rio Mofach, aflentadanu
hoftes injectl, eorum mceff'umpra:pediunt, outeiroaprizivel no meyo de huma bel-
equos Infeftanu ungulasfindunt, ac lace- la, 8c fertil planicia. He Patria do ce-
rant, aut certe tn ijs it a tnfinguntur, ejr lebre Jurifconfulto , Jorge Eder, que
harent, ut ultra progredl baud Valeant. foi confelheiro de Eitado de tres Em-
Ex quo turbatls ordtmbus , confufionem pcradores. brifinga, a. Fem. Antigamc-
adverfiariis important,& InteMondt cujufi-,te chamavaolhe Fruxinum.Em Frtfinga,
Visfacinoris dejfitrattonem. Vid Caval- ,de S. Corbiniano , primeiro Bifpo da
lo. ,melma Cidade. Martitol. em Portug.
. FRISAM. Natural de Frifa. Frifius, S.de Settembro."
ii. MaficulChama Tacito aos Frifoens , FRISLANDIA. Friflandia. Ilha do
Frifiij, orum. Mafic plur. Ojeano feptentnonahmas hoje tida por
Cavallo Frifiio. Equus Frifius, ou Frl- Libuiofa,, porque nao fe fabe quem he
[o,onis. Mafc. fenhor della, nem as nacoens, que nave -
Seis galhardos Frifoens ab jugo pre- gao por aqueiies marcs,nos trazem noti-
(fos cias dos feus portos, cidades, 8cc.
Com correones de prata, 6c negro FRISO. (Termo dc arquitccf ura.) He
(rafo a parte, que efta entre o arquitrave, 8c
Retem a terra em nobre fogo acefos. a corniia. Zophorus, 1. Mafc VhruV.
Galhego, Templo da Memor. Livro 4. Deraolhe os Gregos efte nome, que fig-
Eftanc. 80. nifica coufa, que leva animaes , porque
FRISAR o panno , (como fazem os de ordinario o frifo he ornado de cabe-
tofadores da rua nova com corti^as. ) jas, 8c figuras de animaes. Os Italianos
Tanni Villos pelt ere, & tutor quer e. lhe chamao Fregio, os Francezes Frlfie,
Frifar. Ter alguma iemelhanca,oupro- 6c nos Frijo. Palavras todas derivadas
pro^ao com outra. Cum aliqua re confien- do Latim Tbrygli, ou Thryglones, Po-
tire , ou conVenire. Eftas coufas fnfao vos da Tbrygio, que nos leus bordados
humas com as outras. Hac interfiecon* reprefentavao com a agulha todo o ge-
,cinunt- Exdceron. Relatarei dous ca- nero de figuras. A efte pre pofito diz
•>fos, que Frijao com o fbbreditto. Cor- Philandro no primeiro cap. do 1. livro
-•recyao de abufos,55- Difpoficoens, que deVitruvio, At non in eorum Zophorls
,FrifiaVao com o genio. Portugal Relta- {qua Frigia Vulgo Vocantur; Voce, ut exifi-
ur. part. 1. 15. timod Tbrygionibus,qui acufaciunt du-
FR1SIA. Frifia. H e o nome de duas ftd. Utenimlllorum opera acupictafigu-
Provincias, huma nos Eftados de Hol- ris quibuflibet infigmuntur , tta Zopho-
landa, 8c he Frifia Occidental,cuja prin- rorum fere ratio fcalpturam defiderat,
cipal Cidade he Leovard; outra he Fri- triglyphi fcalpuntur.
fia Onental, por outro nome Oftfrifa, FRITADA. Fritada.Guifadode cou-
ouCondado dc Emden, em Alemanha, fas fritas. v. g. Fritada de paflarinhos,
na Veftphalia.Emdt* he a Cidade Princi- ou bocados de carne com ovos. Vid.
pal defta Provincials mais fao Aurich, Fricafle.
Nordcn, Eflens, Vitemundt, 8c Jemmin- Fritada do amor chamao em Lisboa
guem, onde no anno de 1568. Luis asFreirasdo Calvari**, 8c outras, hu-
Tom. IV Ee mas
2lS FRl FRO
mas fatias de pao torrado, com mantel- As arvores agreftes, que os outeiros
pa, ovos, 8cc. . Tem com Frondente coma enobreci.
FR1TO. ParticipiopaflivoaeFngir. (dos.
Camoens, Cant. 9. oit. 57.
Fntf.'/J, *> «»*• -?*<™f" ^'•- v w > ^ « / w ' FROND1FERO. Frondifero.He ufa-
Varro. .
FRIVOLO. Frivolo. Vao.Inutil.Que do dos Poetas por Folhudo. Frondifr,
nao he folido, nem bem tundado.&c. a, um.Lucret.
FriVolus, a, um. Auct. Rhetor, ad Herat, As Frondiferas arvores fe ofterecem
butilis, is. Mafic & bem. le, is. Neut. Com differentes frutos carregadas.
,Cicer Vanus,a,um. FnVolas puiavra;. Camoens, Cancao 15. Eftanc. 6.
Vieira, Tomo. I. 968- FRONDOSO. Frondofo Vid. Fronde-
te. btondofus, a,um. Tit. LiV. Varro.
Frivolas alegrias. Goudio Vana. txo* ,Arvcre Frondofa,bL copada. Agiol. Lu-
rat. „ . fir. Torn. 1. r
Frivolo difcurfo. Oratio Vana. Cicer. FRONHA. O panno, que immedia-
,De FnVolas efcufas tez urgentes fof- tamente encerra a laa do travefleiro.
,peicoens, Mon. Lufit. Tom. 7. 5)7. Ltnteum proxime InVolVens lanam cerVi-
,Com pretexto de FriVola appellate , calis.
,Promptuar. Moral, pag. 17. Por nao Fronha. Metaphoric. Com tudo efta
,admittir coufas tao Fr iVolas.Corogra- jFronha, em que anda o melhor efpiri-
,ph. de Barreiros, 197. verfos. FriVola to. Cartas ae D. Franc. Man. 122.
,opiniao. Agiol. Luiit. Tom.i. pag.£. 5. FRONTAL Frontal do altar 0 pa-
FRO ramento de feda, ou outra materia,coni
que fe orna a parte dianteira do altar.
FROCADURA. Frocadura.K/W.Fro- A cor delle ha de fer vermelha, branca,
,co. Paramentos de feda de R.az com roxa, verde, ou negra, fegundo 0 pref-
,Frocaduras dc feda fiada. Extravagante. crevem as rubricas da Igreja. 0 Conci-
4. part. foi. i n . Num. 5. lio Toletano lhe chama, AraVeftis, is.
FROCO. Cordaofmho , tecido de Fem. Outros mais claramente lhe cha-
feda, ou dc laa, com as pontinhas muito mao, Altarls froutale, is. Neut.
curtas, 8c fairas. todas em redondo, com Frontal. Obradc Carpinteiro,8cde pe-
que fe ornao alguns veftidos,6cc.• Funi- dreiro. Crat.dus paries. VitruV.Chami-
culus,fiericouel lane ofilo text us,vlllis bre- fe Crottttus em razao dos paos atravd"-
Vibus,& m orbem jolutts.Flocus, donde fados, que forma huma efpecie de gra-
(fe me nao cngano lcderiva Froco) he de.
palavra, deque ufa Varro, fallando na Frontal. Parte de hum Arreio. He
laa mais fina,que o vento leva, quando huma peca de grande volta, que cerca
tofouiao as ovelhas. O P. MarTeo nao a tefta do Cavallo, ao pd das orelhas.
fez efcrupulo de ufar de Floccusjno fe- jFrontale, is. Neut. Tit.LiV. O cordel
tido em que hlhmos.Tendens ex hume- ,Frontal fera bem groflb. Galvao, Tra-
ris tabela gypjata, cum fertdsfloccisfmf- tado da G neta, pag. 40.
cnptttin m'agiftratiiS imperlum oftentat. FRONTALEIRA. Sanefa,quefe po-
Hi ft or. Indie Lib. 6. em na parte fuperior de huma cortina.
Froco. de neve. Flo ecus ntVeus. Ex Ductild, Veil fafcia dfiummo penfdls,
,Tltn. & Virgil Froco de neve. Chrono-
graph, dc Avellar, 222. verf. FRONTARlA. Frontarta.^.Fron-
tifpicio Vid. Fachada.
Froco pequeno. Flocculus; i. Mafc.
Tim. J FRONTE. De fronte. Erenow, t%
FRONDENTE. Folhudo. Frondens, adverjo. *
ends. Omn.gen. Aflentao o campo, hum de fronte do
outro. Uter que e regione caftra caftris
ponit.
FRO , FRO 219
ponit. Cafiar, lib. 7. de hello Gall. Alcmtejo, entre Borba, 8c Avis, no Bif-
Efta terra he de fronte dos Baclria- padode Eivas, em fitio alto, 8c plan?.
nos. Hac regio eft ex adverjo Batfna- Foi fundada em hum outeiro, a que
norum. Tim. Vid. Fronteiro, hoje chamao Villa Velho, aonde eftava
Fronte. Tefta. Cara. Frons, tis. Fem. huma ataiaya, frcnteiraa os Mouros de
Com quem o Ceo tao liberal reparte Vayamonte, de que tomou o nome. Ou-
Com talfeveridade tal brandura tros dizem,que F:l-Rey Dom Dinis fun-
Que em voffa aitiva Fronte o pefo clou efta Villa, mandando deftruir a
(grave povoacao de Villa Velha, & fundarde
Amor excita com temor fuave. novo outro iugar,8c perguntandofelhe,
Ulyff. deGabr. Per. Cant. 1. Oit. 3. em que fino, refpondeo, Ncffa frontei-
Levandoas leves barcasenramadas, ra, apontando o em que hoje efta a Vii-
E elle co-os feus as Ftontes coroadas. la,6c efte nome Frontara lhe ficou.Deu-
Infula. de Man. Thomas, Livro 4. oit. lhe foral El-Rey Dom Manoel. He ca-
AJ. be^a de Marquezado, cujo titulo deu
Fronte. Face. Soldados, velhos, que El-Rey D. Pedro o Segundo a D. Joao
,Metello mandara porno principio, 8c Mafcare:nhas,fegundo Conde da Torre.
,Fronte da Batalha. Mon. Lufit. Tom. FRONTEIRO a alguma coufa. Que
,1.300. col. i.(Tendo na Frente hum efta de fronte de outra coufa. AdVa-
,Rio, quelhe fervia de cava. Jacinto Jus,a.nm.SaHuft.OppofituSyayUm.Ctc.Com
Freire, 44.) dativo. Fronteiro a Ilha. Barros^ 2. Dec.
Fronte da terra, praya. foi.89 col.2.
Firma o paffo Joao depois que aFronte Fronteiro. Que efta nas fronteiras
Pifa daterra,que mar guornece. de hum Reyno. Cidade fronte-.ra. Urbs
Barretto, Vida do Evangeliiia, 208.oit. in regni confinio, ou in extremo regmftto.
61. Fronteiro. Capitao aa frontara, ou
FRONTEIRA. Derivafe de Fronto- Gcvernador de Praca front eira. Arcls,
ra,ufadona Baixa Latimdade, do qua! in regni confiniofitagubcrnatoryis. Mafic.
fizerao os Francezes, Frontlere, Os Ita- >V 6 cntrouxando os Frontetros, parafe
Iianos, Fronterta; os Caftelhano^, From ,hirem^a feus governos. Cartas de D.
tera; 6c nos Frontara. Frontarta funt It- franc. Man.400. Frontetros valerofos, q
mites regionum.ex eo quod Fro tis mftur, ,te aflinalarao em Africa. Lobo, Corte
primb in confpectum Vemant. Vofftus, De na Aldea 88*
Vittis fermonis, Lib. 2. cap. 12. Froa Fronteiro mor. Capitao general dos
teira, ou Fronteiras do Reino. Confins. Fronteiros, Antigamente para defenfao
Limites. Finesyiwn.plur. Mafic Confinio, do Reyno havia em cada Comarca hum
orum, ouium. dativo us ou thus. Vid. Fronteiro Mbr, que faziao officio deCa-
Confins. Tambem fe diz Confimum no pitao geral da gente da tal Comarca, pa-
fingular. ^udrtom legiomm in Rhem'is ra alii fe poder acudir com preffa, 8c boa
cum T . Labteno in confinio TreVtrorum ordem as entradas, que fe fizeflem no
hyemare jujfit. Cajor lib. 5. de'Bell.Gall. Reyno. Defies Fronteiros ha n t y t a n.e-
Nas fronteiras da Liguria. Extremo cab nas Hiftorias principalmente nas
Ligurumfine. Tit. LiV. Chronicas del-R.^y D. AfFonfo IV D.
As fronteiras mais diftantesda Corte. Fernando, D. Joao 1. Dorn Aff nfo V-
aLonguinqua Imperii. Tacit- E erao os Fronteiros Mores ptfll as de
,Capitao datronteira.F^.Fronteiro. grande eftado, 6c calidade, de tr odo q
,Dom Diogo Lopes , irmao do morto, ate a os Infantes fe deu efte titulo Stve-
,que era Capitao da Fronteira.Mon.hu- rim, Noticias de Portugal pag.62 Reini
fit.Tom.5.fol.i55.col.2. confimumgubernator , ou Rezm fimbus
FRONTEIRA. Villa de Portugal, no prafectus. Capitao general,ou Fronteiro
Tom.IV Ee2 Mor.
220 FRO FRO
,M,.Mon.Lufir.Tom.2.84-coM*f>on- FROUXEL. Frouxcl. A penna-da*
retromor hco M,rquezde Caicaes; ne ayes, mais pe-qucn;*., 8c mais molk-'B/a-
obc.£<ado a detainer Luboa, citando nu, a. Fem.Ctc.Mwt. Nefte, fentidjo fe
fitud*. De como os Abbaacs ae Alco- uiiiingue Tltima, de Tenna. liuta asffi
b;.ca fempre forab Fronteiros Morc*>,8c pur mayor clarcza podcras dizer, Mil'
c rrcope'io feu cuidado dctendcrtm, nor aViuin ultimo. Eftes pes fc deiurao
os feus caitcllos, 8c, os Pottos de mar ,por touo o Frauxel do falc:6. Arco da
dc que f.6 Senhores. Vid. Alcobaca 11- C-ca.pag^g.verlb. Alimpurao pr'iQjey-
lutirada 299. 400.-6cc m . ,10 as pen'nas do Frouxel que tem. Ibid.
FRON I ibPiCip.frontifpicio. Deri- 76.
vafe deltas tres palavras Latina*., Fron- FROXAfvlENTE. Com pouca for§a.
ds homims mfpectio- Em phralc ac Ar- Com pouca efficacia. Rem'fj'ej ourtmifl
chitcclo, heo que reir.au a obra dchu Jius.CieLanguide.Colianelbcne.ca o Phi-
Portico.Kw'.Dianteira. Geraimcnte fal- xofjpho aiz Longuidius. Obrar ffcea*.
lando he .a fachada, ou face principal mente. Longuidf agere -Tetron.^ -«.
de hum gr-nde cdifioio, que fe offerece Froxamenxc. Com negligencia.-Sgw-
a os olhos. Vid. Fachada. Se nos bron- ter, negligenter, ignaVe\ Cic
,ttfiptcios dos pacos fc puzelfem inicn- Froxa-uenre. Por comprimenta,opor
7pcoens de feus infortunios. Maccdo,
ceremoma, fem outro fim, que 0 de po-
Dumin.fobrc a Fortuna,pag.7©. der dizer que fe tem feito fua obriga-
Quem vos pintara fcrnudo ae diamate cao, ou bem,ou mal, com tanto que fe
N J Frmdlptao diafano do Oricnte. cvitea reprehenfao, o caftigo, 8tc.,$t»-
Galhegos, Templo da Memoria, Livro gligentcr, tudiligenter, ofc it outer. LeVi
^.Eftanc,^. brochiOy o u molli brachio.Cte DicisxCau-
O frontifpicio de hum Livro. A pn- Ja. Varro. Os Jurifconfultos Papianoffc
meira pagma, em que fe ve o titulo Ulpiano ufarao dos adverbios Deftm*
delle. Librifronsyfts.fem.OVid. ctorte, 8c Terfunciorfe nefte fenttdef.?©-.
FROT-A. Derivafe do Francez Flot- rem melhor he imi'tar a Cicero, &Yafl-
te, com efta difTerenca, que entre elles ro, que feguir fem necefli dade huns Au-
he Armodd, 8c entre nos Frota he hum thores, os quaes aindaque ordinajoamei-
ajuntamento dz naviosmercaniis, que tc apurados no fallar, viviao era *ena»
andao de conferva. Os primeyros que po, em que eftava muy corrupta.a La,
ufarao defta palavra Flotte , forao os tinidade. . j-a.vt-**
Normandos, quando hiao affblando a FROXIDAM, ou Flocrida©, no Ivor
coflradc Franca. D sites cUz Glaber Ro- tido natural. Pouca tcfura. Diss-fed*
dulpho,Livro i.eap. 5. da fua Hiftoria coufas, mal eftiradas, ou mal efoeiwti'*
fallando em Haftingo General dos di- das. LaxltaSy Luxatta,-*- Laxame&iM
tos Normandos, Cldm egrediens ad pra- fao palavras Latinas, mas nao a&tcnKo
dictam Normannorum gentem, tllic tan- achado nefte fentido. Porem podcta*
tummodo Trimitus adhafit,qui ajfi.lue ra- uzar do adjectvo, Laxus, a, «;%Poii
ptui JerVienteSy Victum cateris mlniftra- diz Virgiiio Ftmes taxi, fallandom
bont, quos edom tilt communiter flottam froxifao de cordas. Fpoxidaodo vefiti-
Vocant. Frotta. N^Ves oner aria, curfum do. Veftts loxa. Era gala de feu ador-*
fimultencntes. NaVes,portandis merabus ,no a que em Cefar notarabF/flxic*/40<k>
inferVientes, qua fitnul curfum tenent. ,veftido. Varellj,Nu,n.Vocil,pag.4^'
FROVVA. Ave, que na voz,talhe,& Froxidao do animo. Pouea refbJu-
fei$a6 tem femelhanja com pega,exce- 536. Pouca firmez-i. P o u o valor.iDififo-
pto que efta tem a barriga branca. Gra- lutio animi. Cic Loxitas animi.,Sentd*
,lflas, Corvas, 6c FroVVos.Arte da Caca, - ThilojrLvtguor,oris Ctc Por engano,'&
pag.in.verfo. ,FloxiddQ fc entregavao ao dominio do
-. iPrin-
FRO FRV 22i
,Principe. Mon. Lufit. Tom.7.fol.i48. ituofum eft de ture fuo decedere. Cic Para
,Sobre a brandura, 8c Floxidab aos ,commutar os votos Fructuofanient e.
jprincipes dorme o cuidado dos Mini- Promprm.r.MoraI,84.
,ifro$,M©n.Lufit.Tom.7.fol.24i. F RUCTUOSO.U til. Proveitofo. Fr/<-
Frpx.id>o no trabalho. Falta de dili- ctnojusyOyum.Utilis, is Mafic&Fem.le,is.
gcncia. Negli(jentia,a.Fem.lndiligentia, Neut.Cic
a, Fem .$egwt'ies,ei. Fem • $agnitia,<x. bem. FRUGAL. Frugal. M)deradono ga-
Ctc. fto, no luxo, 8cc. Que le conrenta com
FROXO, ou Fioxo. Nao tefo ( fallan- pouco, Frugalts, is. Mafc & femde^s.
dofe em huma corda, em hum arco,8cc) Neut Cic
Laxus, Oyum. Virj^ il. Homem, muyto frugal. Homofruga-
Froxo. No fentido figurado.Que nao lijfunus.Cic
moftra firmeza, 6c rcfolucao nas occa- Meza irugal.Menfafrugalis. afli como
fioens, queo pedem. Rem.ffius, a,um.Cic Varro diz yilia frugal Is ,cafa de prazer,
O comparative Remijjwr, he ulado. Angela, fem grandeza, fem magnificen-
Froxo no obrar. Pbuco activo. Pou- cia, 8cc.F^*nFrugalidade.
co diligcnte. Segnts,is.Mofc&bem.gne, Cea frugal. Canula frugi.JuVen.
is.Nent.Ttt.LiV.NeJigenSy ends. Omm FRUGALIDADE.Pruacnte modera-
gen. IgnoVus,a,um,Ctc. ocr muyto froxo Caonos gaftos daCafan8c no eftado del-
*em fuftentaros feus dircitos. Jus juum la, nos moveis, nos veftidoSj&c.Fr^d-
dijfolute relinquere.Cicpro Cacin. litasyatis.Fem.de
Terra troxa. Leve, delgada. De pou- Com frugalidade.Fr«^/^r.O(:. Na-
ca fubftancia. Vid. Fraqueira. Vides vc- ,quelle tempo era a Frugaltdade o the-
,Ihas, que eftao em terras Froxas.Chro- ,fouro, 6cc. Vida de Santa lfabel, pag.
nogr.de Avellar,262. 291.
A froxo. Com todos os votos. Vota- FRUITA. Vid.Fruta. Bolos, queija-
rao nelle a froxo. Tlena uma till fiufifira- ,das,8c Frultos da montanha. Lobo,Pri-
gati fiunt. mavera,2.parte,220.
Froxo, ou Flux, no jog© da Primei- FRUlC,AM.Logro. Pofle.Gozo.P0/'-
ra, f-,6 quatro cartas do mefmo metal, Jejjioyonls. Fern. Cic. Fruicoo de todos os
,bens. Vieira,Tom.8.pag.72i. As deli-
F R V ,cias, que fentia na Frutc^ob d^aquellc,
,myfterio.Hiftor.dos Loyosv pag. 1054.
FRUCTIFERO.FrucVifero. Que pror FRUNCHO, ou Friinculo. A borbu-
duz muyto fruto. Fruit fer, era, erum. Iha,ou efpinha carnal , ou efpecie de
Tlm.FructuojtiSyayum.Cajar de Tsello Gal-apoftema pequeno exterior, que proce-
ileo, fallando em hum camp© fertil, de do calor do figado. Furunculus, I.
Arvore fru&ifera. Que produz fru- Mafic He huma efpecie de fleimao,pon-
clos. Arbor frutt if era, ou frugifera, ou tiagudo, com inflammacao, 8c dor. He
pomlfera. Tlin. Columel, Tomus,i.Fem. caufado dc fangue craito , 6c viciado,
Tlm.Tibull. jnas menos fervido, que o do qual pro-
FRUCTIFICAR. Dar iruto.Fructum cede o carbunculo. Furunculus, i.Mafic.
ftrre. Tim. He mais ufado no fentido Celf.Lib.5.cap.z$. Oque o mefmo Cel-
moral. Que com fuahumildade, 6c.vir- fo chama Thyma , ads. Neut. he mais
,tude Fruttfiquem as almas, Lucena,vida groflb 6c mais redondo, que os funchos
ordinarios. Ha duas maneiras de Car-
d o S . Xavier,525.col.i. bunculo, hum, que comeca com Frun-
FRUCTUOSAMENTE. Utilmente. ,c£o.Recopil.de Cirurgia,pag.7*5. Vid.
Udliter.Clc Furunculo.
Algumas vezes fruduofamente fe ce- FRUSTRADAMENTE.Baidadamen-
de do feu direito. Interdum edamfru- te.
221 FRV FRV
te. Inutilmente. Fruftro Cic ^Wo. Livro 4.daOrdenac.pag49 col.i.
FRUSTRADO. Coufa que nao teve FRUTA. Os frutos das arvores, ge-
efTeito. ralmente fallando. Os que tratao era
Ficou a minha efperanca fruftrada. fruta, diftinguemna em fruta mmda,
Spe deturbatus fum, ou de Jpe depulfus. fruta redonda, 8c fruta de cabeca, que
Cic Tito Livio diz Spe depulfus. he a mayor. Entendefe de Camoefas,ou
, Paraque fruftrada a efperanca de fe fruta femelhante. Fructus, uum. Tlur.
apoderar da Syria, feembarcaife. Ut,fi MafcCic.
Syria [pes eum fruftrata effiet, cjitjCende- A fruta, que tem cafca, como as no-
ra in naVes.LentuladCicer. . zes, os pinhoens,8cc. Nuces,nucu.Tlur.
N.b poriffbfe defanimarao os Tyri- Fem.Tlin.
os, aindaque fua mayor efperanca fa- A cafa da fruta. Cello fructuoria, a.
hifle fruftrada. Non tamen defectre am- Fem.ColumelTomarium, ij. Neut. Tlhu
com a quanta
nanus omncgraVef-
nha efperanca. Sape jam me Jpes fnec at Virgtl.Fetu groVantur (arbores) Lve*
fruftrata eft. Ter em. Afli fica Fruftrado act.
,noflo defejo. Maccdo,Domin. f-bre a 4
s>S>«"
LETRA
LETRA ELEMENTAR
UEZA,
E SCIENTIFICA.
em, quanto letra diz Piauto, Muriatlcam autem Video in
I(fj3 ^ S t j clemctar. He le- Vafis ftagneis. Quindiano Stoa exprime
tra muda- a fet- a pronuncia9ao defta letra com efte ver-
tima do noflb fo.
W!A rK P^ Alphabeto, 6c a G damns, extremum cum tangit lin-
K\ L to*
Xl>i2 iP-i quinta das con-
foantes. Pronu-
ciafe chegando
_ {gua palatum.
G, em quanto letra Portugueza. Se-
gundo advertio Duarte Nunes de Leao
'jmd?^^*
^ELSiK^I a lingoa a extre- na fua orthographia pag. 7 . do G ufa-
mIdade do pala- mos em fua propria fignifica9ab , quan-
dar. Tem o G muyta affinidade com C; do fea junta a eftas vogaes, a, 0, u; ou-
por iffo (comoadvertioTerencioScau- tra pronunciacab lheviemosa dar im-
ro na fua Orthographia ) em Latim fe propriate* adulter ins, quando fea jun-
tem ditto indifferentemente Gamelus, ta ao e. i, que fica foando como i.con-
por Camelus, 6c Gaunace, por Caunace. foante, 6c dizemos Goto, Gente, Ginete,
Em lugar de N, punhao os Antigos hum Gofto Gula. A qual pronuncia9ao com
G, quando fe ftguia outro G; 6c afli fe- e. i. he alhea dos Gregos, & Latinos
gundo Varro no liv. I. da Analog.fe di- 6c propria dos Mouros , de quem are-
zia Aggulusy Aggens, Aggullla, por An- cebemos. De maneiraquc para pronun-
gulusy Angens, Angullla;'"tambem diziao ciarmos o G com c.i.da maneira propria,
Stagneus, cm lugar de t^tannens; 6c afli 6c natural, como o pronunciamos com
Tom.IV A a.
G
ft
cia9is6obriga a lingoa a retroceder * &
a, o. u. lhe accrefcentamos hum ij.liqui- dc Aug. compuzerab os Latinos AngiQ
do, 8c d^zemos Ga, Gue, Gut, Go, Gu, Anguftus, Angulus, 8c outras vozes fi-
Segundo a orthographia do ditto Au- gnificativasde aperto, pnfifiod, ou opprefi
thor, dcbrab G-as oic9oens come9adas Jad. Quer o mefmo Author, que na ditta
nefta mefma letra com a prepofi^ab/&/> Lingoa o G fignificaflc a Deos Pay, qu$
por fe mudar b D em G, como Aggra- gerou ao Fdho 8c por elle criou o Unit
r
Var, AgifoVo, Aggrefor,Exaggerar,&c. verfo. Deixocm filencio outras accom-
Em muytas dic9oens mudab os Portu- modajoens, que meparecem pueris, 6c
guezes o c dos Latinos em G, como de malfunuada-..
Cacus, cego; de Secretum, Segredo; de
Tenculum, Perigo; de Ficus, Figo; de GAANC,A. Termo Antiquado. Filba
Amicus, Amigo; de Mica, Miga. ou Mi- de Gaanca, era o mefmo, que baftarda.
galha.Ncnhuma diccab da Lingoa Por- No feu livro das Lmhagcns, Titulo 26.
tugueza acaba em G. Nefta letra 16 fc ouTit. 4*5.8:21. fallando no filho de
terminab palavras peregnnas, trazidas certa moiiur do Porto diz ( Efte Joao
ao noflb ufo, como Agog, Rey dos Ama- AfFonfo toy filho del-Rey D. Diniz de
lecitas; Og, Rey de Bajan, Gog, Magog, Portugal, 6c de huma Dona do Porto
de Gaanca ) S bre eftas palavrasdizo
&c P. Er. Frcinc. Brandab,Mon.Lufit.Tom.
G, em quanto letra fcientifica. Nas 5.fol. 186.col.2. ( Filha de Gaanca, on
abreviaturas dos Romanos hum G fi- ganhadia, que he baftarda) Vtd.halhr-
gnifica v.; Gaudium. Gens.Genius.Gallius.
Dous GGfi^mficavabGeffitrunt.Na Ari- do. FV.Ganancia.
thnietica antiga o G fignificava quatro-
centos. Segundo efte verfo GAB
G quddrigentos demonftrotlVa tenebit.
Com Til fignificava quarenta mil.Hu- GABADINHO.Ufamos defte diminu-
madas tresclaves da Mufica fe chama tivo, fallando familiarmente em peffoas,
G Sol, re, ut. Nos pefos da Botica, o ou coufas que o commum celebra,&afli
grab fe efcreve com hum g. Parece,que de hum Pregador, ou official de fama
entre os Latinos o G nab toy ufado fe- na fiia arte, dizemos, Fullano he hoje
nab defpois da primeira guerra de Car- o gabadinho. Nunc floret, ou gloriafio-
thago, porque no letreiro da columna, ret, ou nunc Viget. de Nunc Tbilomm,
que Duilho mandou crigir, fempre fe diz Cicero, in Academlo maximeVtgere
acha C em lugar de G. Maceftr ados,Le^ audio. Ufa Plinio do fuperlativo L-U-
clones, Char toe tnenfes,Tucnando, &c. A dattfifimus, a, um, fallando em certa dro*
efta letra dab varios chimicos varios ga gabadinha. O queijo gabadinho em
fignificados *. huns querem que o G fi- Roma, he o da Provincia de Nimes.L-r
gnifica o Mv.rcurio Philofophico*outros us cafeoRoma ex TroV'mcia Nemaufenfi,
huma ctrta intemperie na materia da Tlln. Gabadinbos cabellos. D. Franc.de
Pedra Pnilofophal; outros o fegredo P0rtug.Prif.8cS0lt.16.
da multipHcajao na Arte Chimica. No GABADO.Gabado.Louvado. Landa-
feu Vcrtumno, pretende Goropio, que tus,a,um.Ovtd. Loudador, 8c laudafip
na Lingoa, que Deos enfinou a Adao, mus fe diz.
6c que feus filhos, 8c netos fallarao ate GABADOR, Gabadbr, 8c Gabadora.
a confufab Babylo'nica , 8c que defpois Vid. Gabar.
della permaneceo nos povos Cimmeri- GABAM.Gabab.Dcrivafe do Italiano
os, o Gfignificaperfeic;a6; & que a ditta Gabbano, que fignifica o mefmo. Capote
letra junta com a Syllaba An, faz Aug. com capello, 8c mangas, deque ufabos
tk nefte cafo denota preffao, porque Rufticos. Sogum rufticnm, cucullatum,
aperta, ou carrega , 8c na fua pronun- & manicattan,i.'Neut. Alguns Authores
dc
GAB GAB 5
dc Diccionarios lhe -chamaoCuCtSo, que de ordihario, quem gaba, Iifonjea
onts.k Cuculusyi.Mafclm.Lacernaia.Fem para enganar,oucom a cegueira do af-
mas quem nos ha defegurar da identica feci© a fi proprio fe cngana. Difcreta-
fignifica^ao deftas palavras? mente diife Cicero, Nolo effie laudator,
Adagios Portuguezes do Gd&ia. Nab neVidear adulator; 6c a galantaria he,
quero. Gaboo, feme ha de encher de que Adulator he anagramma de Laudo-
cabellos. Deitafe homem pell©chab,por tor. Gab.r alguem, ©u alguma coufa.
ganhar Goboo. Aliquem, ou aliquid laudare, ou collou-
GABAON. Cidade da Paleftina, no dare, ou ddaudore. Vtd. Louvar. Gaba-
Tribu de Benjamin, affentada nii monte. ,rao- me de vaiente. Lobo Corte na Al-
Ni reparti^ab , que fc fez, coubc aos dea,2,2o.
Levitas da Familia de Gaath. No anno Aquelle, que gaba.Laudator,is.Mafc.
da cria9ao do mundo 2584. Adonifeue- Cu.
ch,Rey dejerufalem, etcandalizado da Aquella, que gaba. Laudatrix , ids.
hga dos Gabaonitas com os Ifraeiitas, Fem Ctc
confederado com os Principes, Obam, •- Gabarfe. Fallar de fi com jactancia.
Tharan, & Dabir, vizinhos delles, poz Glonofius defieipfio pradicare [o,aVt, atu)
cercd a cidade Gabaon, aos 27. do mez, Ctc
chamado Liar, que refponde ao noflb Gabarfe de alguma coufa. Aliquid de
mez de Abril,6c parte do mez de Mayo, fe pradicare. Aliqua re, ou de aliqua re,
Masaccudio Jofuecomtao fcliz fuc. oum aliqua reglorian.V'id. Jaclarfe.
ceffo, que para acabar de deftruir ao GABELLA. Em Frar^a, It ilia,8c ou-
exercito inimigo, parou o Sol, 8c teve tras partes tomafegeralmente por qual-
o.dia luz baftante para os Gabaonitas quer impofto, ou tributo, que fepaga
confeguirem huma victoria completa. ao Principe, como fe ve particularmen-
Vatablo, Arias Montano, 8c Niculao de te do Tit. 59, do Livro 1. das Confti-
Lyra fao de opiniao, que fuccedera efte tu.9oens Napolitanas. Em Fran9a al-
prodigio pello meyo dia, porque diz a gum dia fofigmficava © tributo, que fe
Efcritura, queparara 0S0I no meyo do paga aEl-Rty das vendasdo Sal. Hoje
Ceo, StetitSolin medio Ceeli. Caietano, tem mais extenfab efta palavra. Segun-
6c Toftado fe perfuadem, que acontece- do Baronio, fobre o Anno 21.Num.65.
ra pella tarde, porque tambem fegundo Gobella, fe deriva de Gabbe, que em
a Efcritura nao fe canfou o Sol em aca. Lingoa Hebraica era o Principe dos Pu-
bar a fua carreira: Sol non fefiinavitoc- blicanos , ou Cabeca dos Contratado-
cumbere. Certo Doutor Hebreo, cha- res. Tnnceps Tublicanorwn (diz efte
mado Eliezer*, pretende que o Sol fuf- Cardeal) dtcebatnr Hbraice G'ibbe,ce-
pendera o curf© 0 e(pa90 de hum dia ten Verb Tubliconi Gabbain, wide fortaj-
mteiro, a faber vinte 6c quatro horas.S. fe deduct um nomen Gabella. Confirmafe
Jullino Martyr feguc efta opiniao, 8c efta etyrnologia com a advertencia de
por efta conta, accrecentandofe a eftas Vafero,que no livro 2. De antlquis num-
vinte 6c quatro horas, outras doze, ja mis Hebraorum cap. 17. diz, que Gib.
pafladas .do principio da bitalha ate a bain em Lingoa Syriaca quer dizer Tri-
ora9ao dc J.ofue , durou o ditto dia buteiro, ou© que cobra tributos. Entre
mnta-8t feis horas, 6c afli foy o mayor, nos Gabella- he hum direito de nove
6c © mais prodigiofo,dia que houve no toftoens, que fe depofitab na Chancel-
mundo.JXonfnit anteo, nee poftea torn laria, quando fc aggrava.
longa dies. GABINARDO. CapotSz de mangas
GABAR. Dar • louvords, Na minha compridas.^^.Gabab.
opiniao rdcrivak Gabitr do Italiano GABINETE* Gabinete. Derivafe do
Gab&are, que quer. dizer Enganar,pot- Francez Cabinet, que tambem fignifica
Tom.IV- A2 Cama:
4 GAB GAD
Camarim, 6c Contador. Apofento par- GADAMECIS, Gadamecis, ouGada-
ticular do Principe, ou Miniftro, em q mexins.F'/rf.Guadamecins.
eftab ospapeis , 6c em que fe tratao os GAbANHA.F/-i.Guadanha.
negocios de mayor importancia.Gwc/d- G^D/iNHO.Palavra do ruffco vul-
Ve,is.Neut.Ter ent. ConcloVium, ij.'Neut. go. Em Aicob.^a quando peilo muyto
Sueton. in Vita Domtt. Para ie titar t©- trio nab podem ajuntar os aedos , di-
da a ambiguidade, podefclhe accrecen- zcm, nab poflb fazer gadanho. Digitos
tar o adjedivo SVcmiw. Rttirafe o Em- jungetc nequeo prafn^cre. Vid. Engc-
,perador ao Gabmete, torna a lerome- nhos.
,moriaf VTeira,Ton*.i.pag.i* 85- Lan9ar a alguem os gadanhos,hedar
CABO.Lou\or.Laus,lauats. Fem.Cic. na cara de alguem com todos os dedos
fW.Louvor. ywnios.Unguibus m aliquem infilirc Vid.
GABR1TO, Gabrito, 6c Gabrito do- Agadanh. r.
brado.Certas redes de Pcfcr. Pefcar Gauanho do Bilhatre. As fuas unhas
,nab fe pode em rios, & lagoas cb Go- agudas. Falcula,a.Fem.Tltn.
,}>ritos dobrados. Liv 5. da Ordenac. G A D E L H A , ou Guedelha. Huspou***
c o s e cabe os
Tit.88«$6. ^ l* *» unidos e n m fi,8capar-
tados dos outros. Da palavra Hebrea
G A C Gedellm, que tem o mefmo fignificado
fe perfuade Oleaftro, ad 22. Deuttron.
GACHO. A junta mais chegada £ ca- teve deriva9ab a nofla Portugueza Gue-
be9a do Touro. Em algumas partes cha- delba.Alguns lhe chamao yCirrusfi.Mafc
maolhe Enjojo, ou Enjojadouro. Vid. como palavra de Varro nefte fentido,
no feu lugar. Ot» Toureirps erraomuy- porem n.0 a tenho achado no ditto Au-
,tas vezes os Gocbos , porque a linha thor. Para evitar as controverfias, que
vifual, que fe ha ae andar do jugo para ha fobre a genuinafignifica9ao da pala-
,omeyo co Gacho, nab a acompanha o vra Cirrus, eu diflera copillorum floccus,
,ferro.Galvab,Trat.daGineta,254. i. Mafc Ja que ufa Piauto de Deflccca-
tus,a,um, para fignificar hum homem
GAD fem gadelhas, 6c calvo. No Aclo 5. da
Tragedia , intitulada Epidlcus, fcena
GAD. O Tribu de Gad, foy chama- prima, verfo 10, 6c 11, diz efte Author,
do afli de Gad, que quer dizer Felice,bc Ter urbem duo defloccati fenes quaritant
foy fettimo filho de Jacob, 6c o primei- me. Os Interpretes vertem, Deptlati, &
ro de Zelpha, ferva de Lia. Fazia efte calVi.
Tribu alguns quarenta mil, & quinhen- Vierao as gadelhas. Sibi inVicem in
tos homens, quando Jofue o introdu- caplllum mVolarunt. Ex Sueton. Em va-
zio na terra de promiflab Na reparti9ab. nos lugares das fuas obras, diz D.Fran-
coubelhe a terra dos Amorreos, alem cifco Manoel Guedelha, como derivndo
do Jcrdab, defde o mar deTiberiadis do Caftelhano Guedexa, que val tanto
ate o mar morto, aonde havia, vintc,8c comoGanelha. Na carta de guia, pag.
outo Cidades, 6c entre ellas Rabba,Ci- 56.veiio diz cite Anther, D. Alonfo
dade Real. Dizem, que nefte Tr.bu fe Carran9a contra as .Guedelbos diz coufas
reconciliara Jacob com Efau, que nelle abon inaveis, 8tc. Nas fuas cartas diz o
fallara o jumento de Balaam, 6c que no n tfn o, V. quinia os aparte, nt*b venhao
mefmo ficara Abfalao pendurado pellos as Guedelbos. Guedelha nab fo fe diz
cabelios.Das reIa9oens , que nos vem 00s cabtlhs ca Cibc9a, fenab tambem
do Levante, faben os, que hoje he ter- dos dab rba, fendo comprida (como
rahabitadade algumas familias deMou- amigsn-tntc. a traziab os Portugueses*
ros. ,Nu Efcritorio ticD. Joab de Caftro fc
acha-
GAD GAD 5
,acharab humas diciplinas, 6c a Guede- a,umTlithVorro.
lha da b^rba, que h via empcniiado. Manada de gado groflo. Armentum,
Jacinto Freire livro 4. num. 167. Vid. t.Neut.Cic
Guedelha. Ga Jo miudo.Tocus.oris.Neut. Virgil.
Gadelhas de laa. Fios de laa anovel- Ticudes, um.Fan. Ctc Mmores pecudes.
lados. Flocch ou para mayor clareza, Varro.
Flocct land glomeruli, or urn. Mafc. Tlur. Em que fe cria muyto gado ( fallan-
,Se aphcarab Gadelhas ce laa iiarofa. do em huma terra, em hum campo) Te-
Madeira. *5.part.cap.44.num.7. core abundan,,tts. omn.gen. O adjedivo
Gadelhas guapas. Antigo toucado cb ptcorojus a,um,(c acha f° nos poetas.
Cabello folto w Abunaantc de gado groffo. Armen-
GADELHADO. Termo de Armeria. tojus,a,um Tim. ltaia muyto abundan-
Dizfe de hu na cabe9a reprefentada cb tc em gado grotfb. Armentofiijima Italia.
cabellos de differente cbr da que tem Aul-Gdl. Paitor degiuo groffo.Armen-
o reftante do corpo, como quando le tartu*,tj.MajcuL Varro.
•diz, huma Cabe9a demoiher, gadelhada Quenegoccu com gado.Que criaga-
de cabellos de ouro. Mullens caput, au- d©, para o vti^er Tecuanus, ij. Mafc.
reis capillis tnfigne. Lead de our©, em Ctc. Exercitar efta arte. Tecuartam face-
,afpa, muyto Godelhado dc cabellos ver- re.Sueton.
,melhos. Njbiliarch.P0rtug.pag.259. Cab, que guarda 0 gado. Cams pecm-
GADELHUDO. Q^e tem muy to ca- riusdolumel.
bcllo. Comatus,a,um.M irtialC*fanatus, Oiugar, em que fe apacenta o gado.
a,um. Tlaut. Gadelhudo mais propria- aVecuaria,a.Fem. Varro.
mente fe diz de quem tem muyto cabcl- A a: te dc cr.ar o gad©. Tecuaria, a.
lo, compridc, 6c lizo. *-\]ui promiffum, Fent. Virgil. De fi proprio diz Varro Ut
depnjfumque copillwn %eftot. ipje pecuortos ha but grandes, in Apulia
GfiDIZ Vid.CaUiz. oVuinas,cJr Reatmo eqaonas. Varro, lib.
G . A D I T A N O . Gaoitano. Coufa con- zTrafat.
cernente a pequc.-a Ilha, que os Anti- Era rico em gado. Erat el pecuaria
gos chamarao, Gades perto do Eftreito res ampla Ctc.Tccudumgreges per muitos
de Gibraltar, que por iff© fe chama, poj/idebot. Cato. itkcuaumpojialtum »«-
Fretum Goditanum.Godltonus,a,um Cic mero abundabat.T ojcolis, he de Lucilio.
,Do Gangetico mar ao Gaditano.Camo- Quando ©scaens fazem o efficiodop
ens, cant. 2. oclav. 55. Caminhou pello lobos, de quem fe pode fiar o gado*
, Eftreito G.W/fdW0.Galhegos,Templo da Cum canes fuiiguntur officio luporum,cui-
Memoria Lvr.2.oit.ii2. nam prafidiopecuona credamus.Auctor ad
GADO. He corrup9ab do Caftelhano Herenn.
Gonodo, 6c Gonar, que he accrefcentar De quem he efte gado? Cujum pecus?
o Gado. 8c dahi qualquer outra fazenda, Vir ill.
6c Ganancia he o que fe accrefcenta ao Rebanho de gado miudo. Grex, gis.
cabedal. Por G.ido entendemos aos ani- Mafic.Ctc Do gado groffo nab deixao
maes domefticos, que fe levab a paftar os Antigos de dizer, Grex armentorwn.
no campo, 6c fe recolhem em curraes, Ctcd' Varro.Cicero diz Grex equarum.
ovelhas, cbras, vacas, 8cc.Gado grof- Dos boys diz Columella, pecus, oris. O
fo, ou miu^o.Tecus,or is.Neut.Cic Efta mefmo chama aos Cavatlos, Equinum
palavra fignifica hum , 6c outr© gado. pecus. Chama Varro ao gado groffo.Te-
Gad© groffo. Armentltlum pec us, ou c udes.
majus pecus. Neutro, Varro. Coufa que Adagios Portuguezes do Gado.Q^cm
he do Gado grofibj on concernente a tem Gado, nab aefeja mao armo.Tardes
gado groffo.Armeminus,ou Armenttdus, dc Mar9o, recolhe teu Gado. Sol, 6c boa
ter-
6 GAD GAF
terra fazem bom Gado, que nab Pallor creve hum Author modern© dezarejs -
afamado. A poeira do Gado tira olobo caftas deftes infe&os.Sab os machos; mais
de cuidado. A Gado pouco a fabio re- pequenos, que as femeas, 8c nab tem
dondo. Guarda Prado, criaras Gado. cauda, como ellas ; mas tambem (6 oi-
machos fe fazem ouvir, com o fonbm
De noite delta teu Gado na erva deteu ruido das azas. Dizem, que em algumas
Prado. Em Gado trataras , 8c medraras. partes da India Orient .1, ha gafanhb-.
Em roim Gado nab ha que efcolher. tos, que tem tres pes de comprimento,
Perdido he o Godoy onde nab ha cab q 8c que das fuas pernas,de fpois de feccas,
ladre. Es mais para o Gado, que para o fe fazem Terras. Com a cauda , que a
Pa90. natureza lhes deu, abrem as femeas na
terra huma covinha, em que cfcondem
G AE os ovos, ou para meihor dizer huns
bichinhos, cubertos de huma tea delga-
GAETA.Gaeta. Cidade Epifcopal de da, da qual fahem voando. O que niece* -
Italia, na terra de Labbr, aflentada nu- de no fim da primavera 6c nefte mefmo
ma peninfula, na ladeira de hum outei- tempo as mays, afogadaspor outros bi-
r©, que tem o mar Tofcano ab pe, 8c chinhos, que lhe nafcem em torno do
da outra parte huma boa Cidadella. Se- pefco9o, morrem. Em algumas terras
gundo Virgilio,tomou o nome da ama fabbons de comer, os Perfianos os co-
de Eneas, que falteceo na ditta Cidade. mem fritos em manteig*, 8chanoOri-
He huma daschaves do Reyno de Na- ente na9oens muyto golbfas defte man-
poles, na fronteira do Eftado Ecclefia- jar. Houve annos, em que fahirsb gafa-
ftico, entre Capua, 8c Tcrracina. Tem nhbtos em tab grande quantidade, que
huma bella Igreja Cathedral, 6c huma comerab as novidades de Provinces
curiofa Capella naabertura dehumPe- inteiras. Diz Joab de Barros no livro
nedo, o qual (jpelloque dizem os mo- terceiro da fegunda Decada, cap.4-que
radores) fe abrio na hora da morte do com as trovoadas de Guine fe criao
Redemptor do mundo. Caiettd, a.Fem. tantOs gafanhbtos, que cobrem o Ceo,
6c abrazab toda a terra,por onde pafiab,
G A F que dous,ou tres dias antes defte eftra-
go, vem os habitadores o Sol amarello,
GAFA. He o inftrumento, com que pela interpofi9ab deftes volantes infe-
fe curva a verga da befta , ate encaxala clos^ que no interior da Africa algu-
na noz. Parece, que Gafa vem de Gafo, mas vezes fe vem nuvens de gafanhb-
que propriamente quer dizer o enter- tos, que cobrem o efpa9o de quafi outo
mo de certo genero de lepra, que alem legoas decaminho* que paffando huns
da corrup9ab, que caufa no corpo, en- capitaens por humas povoa9oens , alem
colhe os nervos dos pes, 8c das mabs, da Cidade de Dabul pelo rio acima,acha-
& faz ntftas partes num effeito feme- rab muytas jarras, cheas de gafanhbtos
lhante, ao que a gafa faz na befta.Ver- em conferva, como vianda, muyto efti*
ticula,a.Fem. Chama Vitruvio Verticu- mada dos Mouros, que feieva por mer-
la, huns ferrinhos, que em huma ma- cadoria do Eftreito de Meca para fbra;
quina fazem voltar outras mayores. que outras na9oens da Africa, em pou-
GAFANHOTO. Gafanhbto. Infecto fando os gafanhbtos naterra,os matab,
volatil, 6c faltante, deftruidor dos ca- 6c feccos ao Sol, em grandes medabs os
pos, & affolador das fearas. Tem feis guardao para mantimento, 6c que na-
pernas compridas, 6c azas, que vari;b quelles defertos nab chovendo outro
na cbr, porque ha gafanhbtos com azas mana aquella trifle gcnte,tem por gran-
vermelhas, ou purpureas; 6c outros tem de praga a falta defta praga. Gafanho-
azas declinantes a azul, ou verde.Def-
to.
GAF GAF 7
to. Narela9abda fua.viagem; da India. GAFO.Leprofo,ou Enfermo dccer-
por terra,' confirma 0 ditto o P.Minoel to genero de lepra,que nab (6 corrom-
Godinho,pag.92. Na fua pra9a (falla W $e, 6c roe as carries , mas deixa os de-
Cidade de Ba9ora) foy a primeira vcz, dos das mabs revoltos , como os das
que vi vender gafanhbtos; 8c tambem av.esde rapina. Duarte Nunesde Leab,
vi, que fe levayabas rebatinhas. Co- naOrigem da lingoa Portug. pag. 112.
zem-nos em agoa, 8c fal, 8c nab lhe bo- pQim efta palavra no numero das anti-
tab fora mais queos pes, 6c as azas. Eu qu-adas.
oscon>i,.8c achei ferem muyto borts. r-Eftou gafode fa ma. Scabieplenus,ou.
para quem,nab tem.outra coufa, como mfectusfum..-^-
$. JoaoBaptifta nab tinha no defert©.; Azeitona gafa. He a que com as ne-
Lecufta^.Fem.Tlin. n •>• voas fe engela na Oliveira , 8c apodre-
GAFAR( Termo do jogo da pela ) cendo nella> cahe, fem fer varejada, 6c
Gafar a pela. Nab iancar a pela com a © azeite que da, he ruim, 6c com faibo
map folta,rctendoa primeiro algu tem- de. podre. OliVa putrefacta , ou putredi-
po no concavo da mab. Defpedir a pela m Vitiata,a.Femm>
com amab maisapertada,do que fc de-
ve. Non explicit a manu pilam mittere, . GAG
ou repellere.
Gafarfedc farna.FW.Sarna.Derivafe GAGAO. Gagao. Jogo de dados de
dc Gafo+ palavra antiga, que (como ad- parar. Jugar o gagao. Jugar os dados.
verte Duarte Nunesde Leab naorigem Vid.Dddos.Vid.Parar. :
da Lingoa Portugueza) fignifica Le- . GAGATA.Gagata.Pedra betuminofa,
profo. que tomou o nome da Cidade, ou Rio
A nevoa faz gafar a azeitona; id eft, Gag-a,ou Gagates, na Lycia, donde an-
falla cahir molle, & como cm papas, tigamente fe tirava; que hoje fe acha em
OliVa nebula fluida decldunt. Sicilia, Bretanha, Provcn9a, Irlanda, &
Gafar. Arrebatar com as unhas , ou perto de Aquisgrano. Efta pedra he du-
com inftrumento a modo de gafa. Vid. ra, negra, fragil, combuftivel, 6c quan-
Gafa. Unguibus ampere (pio, arripui, do a queimab, exhala hum cheiraful-
arreptum) En.bora va o gato, que tem phureo. Attrahe palhas, como o Alam-
,taes unh^s, 6c Gafa tablimpo. Cartas bre. Abate os vapores,expelle osflatos.
de D.Franc.Man.pag.602. A materia, de que fe compoem, he vil;
GAFAR1A. Gafarta. Hofpital de Le- parece carvab, mas fazfe em lafcas, fa-
profos. Tubltcum Valetndinariumlepris zem della contas, 8c a lavrab em varias
\aborandum.Vid.Hofpital. Albergarias, figuras, que lhe dab pre9o. Chamarab-
,Inftitui9oens,8c Gafarias defte Reyno. lhe os Antigos Exploradora do Virgin-.
Chron.de Damiab tie Goes, foi. 74.C0I. dade, porque tomada em pb, veda a ou-
2. Vid.Livro 1, das Orden. Tit. 62 §. rina de quem efta virgem, 8c a quem o
66; aonde falla em Gafarias. O Hofpi- nab efta, aprovoca. Gagates, a. mafc.
,tal da Gafarta de S. Vicente. Corogra- Tim.
ph.Portug.Tom.1.197. Pedra fcra Gagata, que fe accenda
GAFEIRA. Sarna do Cab. Scabies ca- Em fogo per fi (6 da fantidade.
tuna. Inful. de Man. Thomas,Livro 8-oit.2o.
Gafeira.Efpecic de lepra.Vid.Caio. GAGE1RO. O marinheiro, que vigia
Gafeira. He mal, que da nas cabras; o mar na Gavca. Nauta , in carchejio
pella-as, 6c as mata. He muy pegadi9o, excubdns. Pello Gageiro da fua gavea;
donde vem dizerfc Barros,2.Dec 45.C0I.4.
Por linha vem a tinha, Vinho gageiro. Que fobe a cabeca.
E a Gofdraac.bra. Que offendeacabe9a. FumofumVinum,
i.Neut.
8 GAG GAG
t. Neut• Tlbul Vinum, quod caput tentat. fe Poetica. J
Ex Tim. GAGUElRA.Embara90 da lingoa co
GAGES;Gages,ouGajas. He palavra repeti9ab das mefmas fyllabas. Lingua
Franceza. Entre nbs Gages fab os dos hajitantta, a Fern Cic.
falaribs. Eu lhechamara Accejfiones,um.
Fem.Tlur ou para mayor clareza, Ac- G A I
cejiones mercedts, afli como Cicero diz,
Accejjiones fortuna, & dignitatis. Tarn- GAJEIRO. Vid. Gageiro. Gajtiro de
be ml e poaerab chamar, Annexa mimeri ,fua Gavea.Barros,Dcc. 2.fol.4j.col.4.
emolument a, ou propria muneris, ou con- GAlETA.Gaieta.Cidade Epilcopal,6t
junct a cum muuere utilttates. Por muy- porto do mar, no Reyno de Napoijea,
to boas gages, que Xenhais.Jguantacunm na fronteira do Eftado Ecclefiaftico en-
que tuo munert accejfionesflant,a lmita- tre Capua, 6c Terraci.na , em huma Pe-
9ab de Cicero, que diz, £luantacunqne ninfula, 6c na falda de hum outeiro,fo^
ttbi acc-Jfionesfient,& for tuna, (^digni- bre o mar dc TofcanadZateta,a,Fem.CiCi
tatis Cie.Ejnfi.lib.z.Eptft.i.l-'or eftetra- Virgil A
,balho manna bl-Rcy lhe demosfidal- GA1FONAS. Gaifbnas. Na Beyra val
,gos fuas Gajas.liaria,Noticias de Por- o mefmo, que carinhas,ou cat etas Vid.
tugal, pag.i 19. Rico homem, de qucti- no feu lugar.
,nha Gages, ou terras. Mon.Lufit.Tom. GAlO.Gaio.Ave Vid.G.yo.
5.62.C0I.1. Levavao affentamentos , 6c GAIOLA. Gaibla de palfaros. CaVt*i
,Gages. ib1d.fol.24.coL2. a.bem.dc
dAGO.Gago.Aquelle, que mais diffi- Ga bla grande, em que fe criab varias
cultoiamente pronuncia humas pala- efpecies de aves, como a que fe ve em
vras, que outras, 8c as retarda, force- Lisboa no jardim dos Condes da E-
jando para as profertr. 'Balbus,a,um.Cic. riceira. Vid. Viveiro.
Lingua hafittans.Omn.gen. <Blajus,a,um. GAIPEIRO. No Minho val tanto co-
Ovid. Contra a opiniao de Julio Scali- mo amigo de uvas, porque Gaipo na-
gero moftra Vcflio, que WBlafius, fe diz quella Provincia quer dizer Efcadea
fb daquelles, que nab podem pronun- de uVas, 8c dahi fe toma para o que fe
ciarbem os R.R. Sabino jurifconfulto, inclina a vicios.
em Aulo Gellio , 8c Ulpiano chamao a GAIPO.Gaipo. Efcadea de uvas.Vtd.
hum homem gago. Atypusfi. Mafic Efcadea.
Porque, ou porquanto era gago.Tro- GAlTA.Gaita.Frauta. Vid.nol'cu lu-
pter lingua obligationem.Jufttn. gar.
GAGO. Cidade, 8c Reyno de Africa, Gaita de folle. Uter fympbonlocus,
na terra dos Negros, entre o Rio Ni- utrtsfiympboniaciMafic.
ger, 8c Guine. Gaitas fe chamao huns buracos a mo-
GAGUEJAR. Pronunciar mal, repe- do dcFagote, que a Lampreatempel-
tindo varias vezes as mefmas fyllabas, lo pefco9o; 8c por ferem aquellas par-*
ou palavras. (Bo lb ut ire [tio, fem preteri- tes faborofas, derab occafiab ao adagio,
to) A fegunda fyllaba he longa. Sabe como gaitas.
Gaguejaisde velho. Balba feds anno- Tccar a gaita. Emborracharfe.K'i-no
fo Verba palato. Horat. feu lugar.
Gagucpndo.Balbe.Lucret. GAITEIRO. O que toca gaita de fol-
Gaguejar em alguma materia. Fallar le. Utricularius,ij.Mafic.Sueton.
nella como menino, fem juizo,fem no- Gaiteiro. Derivafe do Francez Gay,
ticias. (Balbuftre de re aliquo. Ctc que quer dizer, Alcgre.Panno,ou vefti-
Pronunciar o nome de alguem gague- do gaiteiro, Id eft, de cores alegres.
jando.<Balbudrealiquem.Horat.Hc fra- Amme Vetficolor,oris. Omn.gen.Jucunde
mul-
GAI GAL 9
multicolor,oris, omn.gen. Sirvafe de mc nos feus lugares. Para mayor Gala do
,mandar o mais Gaiteiro veftido de cbr, Myfterio.Vieira,Tom.7.165.
,que tiver. Cartas de D. Franc. Man. GALACIA.Galacia.Antiga Provincia
pag.527. Tambem chamao Gaiteiro ao da Afia menor, afli chamada dos Gallos,
que anda muy galan. Ja fou velho para que defpois de queimarem Roma , 6c
,Gaiteiro.CarxasdcD. Franc. Man.pag. affolarem Italia, a forab habitar. Fita
44. entre o Ponto Euxino, a Cappadocia, a
GAIVAM. Ave. He huma efpecie de Pamphilia, 6c a Phrygia. Hoje a parte
andorinha, alguma coufa mayor, que as Oriental defta Provincia chamafe, Chi-
commuas. Tem a garganta, 6c abarriga angara, ou flulangara, 6c a Occidental
branca, 6c as coftas negras. Cypfielus, i. Chmtala, ou J£umtaia. Chamalhe Ce-
Mafeou Fem. {Tenult.breV.) Tlin.Htft. far, Gallogracia,a.Fem, porque teve por
Efte Paffaro riunca poufa; fb no feu ni- habitadores Gallos, 6c Gregos. Plinio
nho defcanfa, 6c por ufar tab pouco de Hiftor.diz, Galada,a.Fem.
feus pes, Plinio lhe chama tambem Apus, Os de Galacia. J'W.Galatas.
genit.Apodis. (penult.breV.) Palavra de- GALADO.F/</.Gallado.
rivada do Grego, que val o mefmo, q GALADURA.Galladura.
Jem Tes. GALAGALA. Dizem-me, que he be-
GAlVOTA.Gaivbta.Ave branca aqua- tume delgado para navios.
tica, conhecida.Ha muytas na barra dc GALAN.Galan. Sigo a opiniao dos q
Lisboa. Querem alguns, que feja a ave, derivab efta palavra do Italiano Gala,
a que Plinio chama, GaVia, cc.Fem. mas que he huma tira de panno de linho fi-
nao lhe acho outra razao alguma mais no, ou renda, com que as fenhoras or-
que a femelhan9a do nome. Admirone nab modcftamente os peitos, porque
de que Leonel da Cofta , no Livro 2. Galan he aquelle, que coin primorofos
das Georgicas de Virgilio,pag. io5-verf. obfequios cultiva os affcclos de fua
confunda Halcyone com Gaivbta. Dama. Conclnnus, ou Venuftus Juadomi-
GAIVOTAM.Paffaro grande, com os na amator,is.MaJe Vid.G&lante.
cbtos das azas pardofas, 6c o corpo bra- G ALANGA. Raiz cheirofa medicinal,
co. Algumas cem legoas a Oeftc dc Ca- que vem da China, ou da Ilha de Java.
bo de Boa Efperan9a fe come9ab a ver. Ha dc duas efpecies, mayor, 6c menbr.
Man.Pimentel,Rotciro da India 350. A Galanga mayor he groffa, folida, pe-
fada, alvadia por dentro, 6c cubertade
GAL humacafca, que tira a vermelho; tem o
gofto picante, 8c algum tanto amargo-
GALA. Derivafe do Grego, Agallo, fo. Brota defta raiz huma efpecie de
que quer dizer, Ormfiala. Veftido no- cana, cujas folhas arfemedab as do Iris,
vo. NoVa Veft is. Recens ab fartore Veftis. a flbr he branca, 8c fem cheiro. A Ga-
Sahio com gala nova. NoVts amtctus langa menbr he huma raiz da groffura
Vefttbus prodijt. Botou, ou lai^ou boa do dedo, cortab-na em peda90s, do ta-
gala. Laute Veftitus prodijt, ou apparuit. manho de avelaas, para defpois defecca
Gala. Veftido de fefta. Feftus cult us; a mandarem para fbra, por dentro, 6c
no* genitivo Fefti cultus.Settee Frag. por fbra'declina a vermelho, 8c he muy-
Galas. Ricas, 6c preciofas veftiduras. to mais aromatica, que a primeira.Lan-
Cultus mundior. Que traz muytas galas. ca humarbuito , que da folhas, feme-
fBene cultus, nuornatus,a,Hindc Orna- Ihantes as da Mum. Fortifica o efto-
tior, fe diz, 6c ornafifJimus,a,um. Fazihe mago, o cerebro, expelle os ventos, re-
muytas galas. Ei Veftku nimio Indulget. fifte ao veneno; 6c he muyto mais efti-
Terent. mada na Medicina, do qne a Galanga
Gala.Gra9a;Garbo,BiZarria,6cc. Vid. mayor. Os Vinagreiros a deitab no vi-
Tom.IV. B na-
TO GAL GAL
mare para lhe darem mayor forca. Ga- bo, Corte na Aldea, Dial. II- pag-224*
lan a,a.Fem. AGolanga he quente , & ,Mufiio Pintacilgo, que fino Galante da,
fccca no fegundo grao. Recopil.de Ci- ,Alva, aeftais chamando a quebros.
rurg.279. Tomarao pos de Almecega, Criftaes de Efcobar,pag.258-
,de G ^ . ' ^ A c L u z da Medic.148. GALANTEAR. Dizer galantenasjou
GALANlCE.Galanice. Nab he fyno- dittos galantes, FefttVejocari {or, atus
nimo de Galanteo. Efte he oexercicio fum) Martial.
da galanice; 8c Galancice he o garbo do GaLntear huma Dama. Procurar de
Galan. Amofiij Venuftas, ou conctnnitas, merecer a fua gra9a com a cortezania,
atis.Fem. A Lafcivia, veftidadedeieitc, decencia, 6c honeftidade, que nefta ar-
,fe chamou Uolantce. Chagas, obras El- te feguardab nos palacios dos princi-*
pir it. parr. 1.448- pes. Vtrginis aulica gratiam politd mo-
GALANTE. Cortezab. Poiido. Que rum eleganttd captare, ou aucupar'u
fabe os eftylos da Corte. Urbanus homo, Galantear huma molher com mao
ouvlr, ouno fuperlativo Urbaniffimus, fim. Mulierts pudlcidam antatorijsblan-*
ou perurbonus. Homo affluens omm lepo- dlmentis oppugnare, ouattentare {o,aVih
re, ac Venuftate. Vir omm urbanltate lt- atum) GALANTEMENTE. Com gra9». C6
matus. Vir m omm genere fiermonis,atque
bumanitodt per feet us. Homo ad omnia, cngcnho.Lepide.FeftiVe.de
ou in omm re concmnus, perfectus, poli- Galantemente. Com cortezania. Ur-
tus.&c. oucom Tcrencio Scttus homo. bane. Ctc Urbanius fc diz, k Urbamfi-
Galante.Gracibfo. Que fabe fallar, 6c me.
obrar com galanteria , com gra9a. 6cc. Galantemente. Com bella difpefifabi
FeftiVus, leptdus, facetus , ou m quo eft Com aceyo.6cc. Decore. Venufte.Concin-
lepos quidaniy focetlaque ingentto famine ne.de.
non tndigna. Vaife fazendo galante ho- GALANTEO. Galanteo. O exercicio
mem. Exornot fie leptdis moribus. Tlaut. do Galan. Amatorium obfequium,ou oji*
Fullano he galantitfimo. Multa in bomi- cium,ij.Neut.Vid. Galantear, 6c Galan-
nejucunditasy eymagnus in jocando lepos. teria. Cada Romance feu he huma arte
dc ,dc Galanteo, de que todos podem
Galante difcurfo. Oratio feftiVa. Cic ,aprender.Vida dc D. Franc, de Portu-
Poema galante. TodnafeftiVum.dc.Tc- gal,pag.*$.
nho muytos livros galantes. Librorum GALANTERIA.Galanteria. Arte de
hobeo feftiVam copiam.C'tc Galante can- finczas modeftas , 6c cortczaaS, que fe
tiga. Contto lepida. Tlaut. Cartas galan- uza nos palacios para merecer a bene-
tes.L/fftT-* fiale humanitatisfiparja.Lit- volencia das Damas, com hum amor, q
ter a plena humanltatlsy falls, fiuaVltads, (como adverte D. Francifco dc Portu-
le ports. Lit ter a conclnna, elegantes, or- gal na Arte da galanteria) nunca he de-
nata,fleJhVa. fejo, 6c com huma amizade, que nunca
Ditto galante. Dictum fialfum. Jty'm- he igualdade. Daqui fe ve, que Galan,
til. Dutum tepid um* Horat. Huma hifto- 6c Galanteria fc pode derivar de gala,
ria, humconto galante. FefttVum acroa- porque o salan tem obriga9ab de a tra-
mayafis.Neut.Cic Aldo Manucio, 6c al- zer nab fo no que vcfte, mas tambem
guns outros entendem que com eftas no que tras no pentamento, no que diz,
palavras quer Cicero dizer hum home, 6c no que obra, Ars aucufiandi gratiam,
que conta hiftorias galantes. oucaptandi beneVolendam alicujus obfe-
Galante. O que galantea huma Da- quiofid morum eleganttk.
ma. Vide. Galan. Amator,is. MafcCic Galanteria, noaceyo, no ornato.Cow-
Amafius,ij Mafc.Tlaut.Vid'Galanxear.O cinnitas,ads.Fem.de
,Golante, como eftava trefnoutado.Lo- Galanteria, no difcurfo,nas palavras.
8cc.
GAL GAL 11
&c. Orationis, ou Verborum conclnnitas. Francezes, & o noflb Galardao, fe to-
Cic. Lepor dicendi. Cic Aulo-Gellio diz mab por qualquerpremto,poga, ou re-
Concumitas color um. A galanteria dascb- compenfia. Vos ha Deos de dar o Galar-
res. ,ddo, 8c premio de todos os trabalhos.
Galanterias, que fe dizem na conver- Lobo, Corte na Alaea,i24.
fa9ao familiar. UrbanlJales.CicFacetta- GALARDOAR /'W.Remuncrar.Pre-
rumlepos,oris.MafcCic miar. El-Rey o Galardoou. Barros, i.
Com galanteria. FW.Galantemente. Dec -59.col. i. Valerfe da queixa dos mal
Succedeo ifto com a mayor galante- ,Golardoados. Lobo,Cortc na Aldea,2,02.
ria, que pode fer. lllud Vtdetur cectdiffe GALAR1M. Galarim. Afli fc chama
perqudmVenufteCal.adCicer. Abi^arna vulgarmente aquelle modo de conta,
,dos trajos, a Galantana das Cortes, procedendo por progreffab dupla, d o -
Lobo,Corte na Aldta 156. brando fempre o numero antecedentej
GALAM. Efpecie de fitta, eftreita,6c ou por progreflab tripla, ou quadrupla,
bafta, com que de ordinario fe guarne- &c. triplicuiido, ou quadruplicando,
cca extremidade de hum veftiGO.Liw- 6cc. o ditto numero antecedentc. Na
bus,i.MaJc.Virgil. Horat. Galab de fe- fua Arithmetica cap. 25. De Trogreffio-
da. Limbus Jiricus. ntbus dizo P. Clavio, que procedendo
Galab do Cavallo. Movimento, com por propor9ab dupla, fe na primeira
que o cavallo levanta as mabs, 6c da hu das 64. cafas do jogo do Xadrez fe pu-
pullo dc repente. KiW.Tranco. zer 1. na fegunda 2. na terceira 4.6c afli
GALAPAGO. Galap£go (Termo de por diante, dobrando fempre o nume-
Alvcitar) Enfermidade no ca feo dos ro da cafa ant ecedente, quando fe che-
pes, 6c mabs do cavallo.Chamablhe afli, gar a cafa fcxagefima quarta, fomman-
por fe parecer com a concha da tarta- dofe os numeros de todas as cafas, fa-
ruga, que osCaftelhanos chamab Gala- rab huma fomma tab grande, que exce-
pago. Procede efta enfermidade de al- dc os grabs dc trigo , que ha em todo
guma pancada, ou topada , que fe deu o mundo. E juntamente accrefcenta o
entre pello, & cafco,8c affi vindo outro ditto Author, que fe procedermos com
novo, vem mais groffo, do que ©que a progreffab tripla, a faber, pondo na 1.
natureza formou. Vejafe Pedro de cafa 1. na fegunda 2. na terceira 6. na
Crefcentijs, que efcreveo das enfermi- quarta 18. na quinta 54. 6c afli por di-
dades dos Cavallos no livro 9. cap. 50. ante, de modo que o numero de qual-
6c 54. 6cc. Coftumab vir cm todo o caf- quer cafa feja fempre o dobro de todas
,co ejearcas, formiguilho , Gohpago. as cafas antecedentes, o que fuccede
Francifco Pinto no Tratado de Gineta, triplicando fempre o numero de qual-
pag. 100. quer cafa; que quando fe chegar a fexa-
GALAR.Lan9ar galas. Trazer galas, gefima quarta , fe gerara hum numero
Vid.Galz. tab grande, que para levar os grabs de
Galar ©Gallo./^/i/.Gallar. trigo, conteudos nelTe numero , feriao
GALARDAM. Remunera9ab. Pre- neceflariastantas naos, que cubririab a
mio.^W.nos feus lugares. Derivafe do fuperficie de cento, 6c dous milhpens,
Francez Guerdon. Antigamente diziab fetteccntos, 8c quatorze mil, trezentos,
os Francezes Guerredon, voz compofta 6c outenta globos terraqueos,como efte,
deftas duas Guerre, & don; como quem cm que eftamos. E fc efta conta do Ga-
differa Dom de guerra; 6c era o dom, ou larim, que ordinariamente procede por
premio, que fe dava a gente de guerra, progreffab dupla , procedeffe nab fb
a que (fegundo Suetonio,8c outros Au- por propor9ab tripla (como efta que aca-
thores) os Romanos chamavab Donad- bamosde demoftrar) mas por propor9ao
V»w. HojeoGuerredon, ouGuerdon dos quadrupla, quintupla, Sic. que penna
Tom.IV. B2 po-
it GAL GAL
poderia multiplicar, 8c fommar o nume- bano era dos aromas, com que mandou
xo, que refultaife deftas progreffoens. Deos a Moyfes, que perfumaffe o Ta-
Galarim. Aquelle modo de conta, em q bernaculo. Dizem, que o fumodoGal-
por propo^ab dupla tudo o que fe pof- bano faz fugir os mofquitos.G^/^d/iww,
fue, 8c precede em hum numero,fe do- t.Neut.Tlm.Sueton.
bra no feguinte. Numeri antecedentis De Galbano. Galbaneus, a,um.Vitgff.
per fubfcquattem duplicottOyOnis.Fem. No Untado cb ga\bano.Galbanatus,a,um.
Tomo 7-pag. -590; 8c 591. repetindo fb Mart. Alguns Interprctes lem Galbina-
as fommas de dcz em dez quartos de ho- tus, 8c querem, quefignifiqueo mefmo,
ra traz o P.Ant.Vieira a prodigiofa qua- que cuberto dc hum roupab verde. Do
tidade, com que pellos ados do Amor, ,Golbano queimado fogem as Serpentes.
8cdacaridade crefciab os graos de Leon.Da Cofta-Georg.de Virgilio,pag,
gra9a da Senhora. Or9ar a defpeza du- 107. verfo.
,plicada, 8c ao Galartm.Lcmos, Gercos GALDROPE Galdrbpe (Termo dc
dc Malaca,pag.58. marinhagem) He hum cabo na canado
GALATA.Cidade de fronte de Con- leme, que com meya volta nelle prende
ftantinopla da outra banda do Porto, nos coitados da nao, pataque no tem-
Foy antigamente dos Genovezes, def- po fojugue melhor a ditta canadole-
pois de eftarem Senhores de Conftan- me. Funisfiubigendogubernacull brachlo.
tinopla. Tem bellos cdificios , & entre QALE. Gale. Os Italianos, que hoje
elles ha cinco conventos de Religiofos, dizem Galera, antigamente dLiziab, Ga-
lium de Padres da Companhia , outro lea{qomo{e ve nas obras de Boccacio,
dc Capuchos, outros dous de Religio- 6c outros) 8c os Francezes, que dizem,
fos de S. Francifco da obfervancia , 6c Galere, diziab Golee , como confta de
outro de Padres de S. Dorningos. feus Poetas, 6c Authores antigos.Daqui
GALATAS. Galatas. Povos da Gala- fe infere, que Gale, Galea, 6c Gale, fe
cia.Golota,arum.Mafic.plur.Lucan.lib.7. derivab do Grego Golaia , ou Galea, cj
A eftes povos efcreveo 0 Apoftolo S. fe aphab em Authores Gregos moder-
Paulo. Tito Livio lhes chama Gallo gra- nos, <8c forab formados de Galt,que em
a, orum. Mafc. plur. Porque chamand© Grego (fegundo os interpretes deHefy-
el-Rey de Bithynia em feu focorro aos chio) figrufica Lugar,ou Banco de muy-
Gallos, 8c juntamente aos Gregos, deu- tos affientos, coufa propria de Gales; 6c na
lhes parte de feu Reyno em que habitaf- Baixa Latinidade tambem fe acha Galea,
fem, 8c mifturados huns com outros, com a fegunda longa, por Gale,8c como
forab chamados Gallo gregos. confta defte difticb de certo Poeta,com
GALAXIA (Termo Aftronomico) que allega Mattheus Parifienfe.
Derivafe do Grego GaloctoSy que figni- In terris Galeas,m aquis formido Ga-
nca, coujay que arremedaabrancura do fleas
leyte. Vid. na palavra Via, ViaLoctea. Inter easf & eas, confulo tutus tas. *
,Aflicomo os Gre^>s pella cbr lhe cha- Os que pretendem que os Francezes
,marao Galaxio, afli todos pella figura forab os primeiros, que fulcarab o mar
,lhe chamarao Circulo. Vieira, Tom. 6. com efte genero de embarca9ab,derivao
rATRAx-n rtwu u * , Gale dc Gallus. Derivab outros efte 110-
GALBANO. Galbano. He huma ef- me de Gaulus, que fegundo Aulo-Gel-
pecie de gomma,que por mcifaofahc lio Livro lo.cap. 25. era huma cafta de
de huma planta do mefmo nome, que Barcoyb o Grammatico Fefto diz,G*«-
An ZlT S y J " u gnm S>
i ? U p m g a s IliS> nmm naVlPb Na Peixe Efpada, a
I f f t ™ W°b^ancas>un^ofas>?^r- que os Gregos^hamab Galeots,achou
gofas ao gofto, 8c mfuaves ao olfaclo. Felippe Pigafeta as principaes partes
No cap.^o.do Exodo fe acha,que 0 Gal- da Gale, no bico do ditto peixe,que he
muy-
GAL GAL ,$
muyto comprido,6c com o qual acomet- mos eftavab como por degraos huns fa-
te, o Beque da Gale, com o qual tarn- bre os outros, claro efta que eftes no-
bemclla invcfte, nas barbatanas de hu- mes nab convem as gales de hoje; por-
ma6coutra parte , os remos, 6c naTo- que os remos eftab todos em hum an-
pa, o rabo, porque coftumab os Gregos dar. Nem he provavel, nem poffivei q
chamar a Topa do navio Cauda. Final- as gales antigas tiveffem muytos anda-
mente fegue Voflio a opiniao dos que resde remos, como as de que faz Pli-
dizem que as primeiras Gales forab nio men9ab com 15.20.30.40.6c ate 50.
chamadas Galea, de Galea, que em La- carreiras de remos humas fobre as ou-
tim he Elmo, ou Capacete, porque nas tras ( o que todos os Mathematicos, &
primeiras Gales fe via de huma parte fabricadores de navios tem por coufa
Minerva pintada, 6c da outra hum El- ridicula) porque ainda que nab houve-
mo. Non defiant, qui Vocem Galea:, Vel ra mais que feis palmos de diftancia dc
Galeida: effieputent ex Latino Galea-yOua- huma carreira dc remos a outra fupe-
fi naVim dicas Galeatam : quomodo Bea- rior da carreira mais baixa ate i mais
tus Hieronymus dixit, Trologum Galea- alta, houvera havido mais de 240. pal-
tum\ qui Vulgar1 Bibliorum Verfioni pra- mos de diftancia,, quando he certo que
mittifolet.EtfortaffiecrebrbnaVisin pro- os mais altos navios tem pouco mais
ra •n-a,'>a,9*iiM* babuit, uti ilia , qua Conn- de 100 palmos de altura. A efte en
no Ovldlum vexit, fie enim Jcrtblt Lib. no derab occafiab algumas medalhas an-
il. Triftium,Edeg.Xl. tigas, em que fe reprefentab gales com
*' Eft ntihi,fitqueprecor,flaVatutela muytas carreiras de remos, fuperio res
[MinerVa, humas as outras. Suppoftas eftas, 8c ou-
NaVis,& a pitta caffide nomen habet. tras raZoens, para ufar de palavras lze-
In puppi erat AitnerVa , in prora autem tas de toda a cqntroverfia, com o exem-
cajis, unde ei galea:, Vel caftidis nomen. plo, 6c a authoridade de Cefar chamara
Gale- he baixel comprido de remo , « eu a huma gale NaVls longa. E nifto me
veia, que tem vinte cinco , ou trinta conformo com o P. Gaudino, 6c com o
bancos por cada banda, cada hum com Abbade Danet nos feus Dictionaries,
quatro , cinco, ou feis remos. Na fua Gale de dous remos por banco.Biremis,
Hydrographia diz o P. Fournier,que as is.Fem.Ctc Gale de tres remos por ban-
gales defte tempo tem muyta femeihan- co. Triremis.dc De quatro remos por
•Ja com o que os Antigos chamavab, banco. fZujadrtremls. die De cinco re-
Tenteres. ou qutnque ordmum naVigium. mos por banco. £luinqueremls. Tit.LiV.
Mas Tenteres he palavra Grega, de que De feis remos por banco. Hextres , is.
nenhum Author Claflico Latino tem Fem.Tit.LiV.Valer. Max. De fette re-
ufado. Sem circunlocufab podia o fo- mos por banco. Hepteres, is. Fem. Tit.
hre ditto Padre dizer com Tito Lirio, LiV.
NaVls qutnqueremis, ou com Cicero General das gales. Longarum naVi-
Jguinquerams fo. Os Criticos nabap* um pratorfisMafc
provab a palavra Tendremis, deque ufa Capitao de huma gale. Trietarchus,i.
Hircio, ou Oppio no feu livro da guer- MafcCic ( propriamente he o capitao
ra dc Alexandria, porque Tentiumis de humagaie de tres remos por banco )
he meyo Grego, 6c meyo Latino. Em Condcnar alguem as gales. Aliquem
quanto a (Biremis, triremisyquadrifemls, adremumdare. Sueton. ou damnare a
qulnqueremls, deciremis, &e aindaque temum.Tit.LiV.a}..Belli Macedon.
fbra verdade o que Scaligero, Voflio, 6c Gale (Termo de Impreflbr) He huma
outros efcrevem , a faber, que cb eftas taboafinha, que tem alguma femelhan9a
palavras cntendiab os Antigos humas com a figura de huma gald , em que o
gales dc muytas cubertas, em que os re- compofitor mete as letras, diftribuidas
em
i4 GAL GAL
em regras, com fua regretta, primeiro GALElRAM. Paffaro que mergulha*
que -livida a* pagmas na rama de ter- Tem ospes vermelhos, tres ordens dc
ro, 6cc. NuVicu'.a typographic a ,a. Fem. pennas, 6ce(fas negras. Ha muytos na
GALEA.Galea. He palavra Latina, Lagoa de Obidos.
que entre nos refponde a Capacete, ou GALEOTA. Galebta. Gale pequena,
Celada,armas defenfivas da cabe9a,mas com hum \b mafto , 8c com 15. ou 20J
nem por iffo todas humas. No difcurfo bancos por cada banda, dehumfbremo
2^das noticias de Portugal, 8-17- P*g- P o r b a n c o - 'N-dVls lon&a minor,)i quote*
114. diz Manoel Severim de Fana, que mos chamado a huma galena NaVis lon-
Guleo era feita de couro; & qual para ga mater. Com duas Goleotas mal arma*
mayor bravofidade, 8c fortaleza orna- ,das.Jacinto Freire, 15. Correo nova
v;b por cima com a cabe9a do animal, ,certa,queappareciab as Gale 6tas.Qnei%
cujo elle fora, 8c defpois vindofe a rbs, vida do Irmao Bafto,pag.55Q.
ufar a mefma Gilea de ferro , nab per- G ALEOTE.Galebte. Forcado de Ga-
deo com tudo a forma antiga, como fe le. Remexftgis.MafcCic Vid. Fo^ado.
ve em Alexandre ab Alexandro, 6c pa- ,A different das cores dos Galeotes, 6c
rcce ainda das medalhas, 8c eftatuas an- ,Eftandartes.Vida de D, Fr. Barthola--
tigas dos Romanos, 6c Gregos. Galea, meu,26o.col.2. Porque Solino tinhahu
a.Fern Cafar. fialeote veftido, que trouxera por ra-
O que traz galea. Gale atus,a,um.Clc ,z~b do frio.Lobo Corte na Aldca,;6$.
GALEAC,A. Galena. Gale grande. GALEOTO. Galebto. Gale pequena,
Longa noVts maior, ja que (como temos FW.Galebta.No Galebto hiab pouco mais
ditto na palavra Gale) chama Cefar ,de fettenta homens. Queirbs, vida do
qualquer gale. Longa naVis. Vinha An- Irmao Bafto,516.col.2.
^tonio de Miranda em, huma Galedca. GALERA.Galera. Carruagem, ufada
Bar.Decad.-5.pag256.coL2. em Caftella. Anda com quatro rodas.ee
As Galenas dos Venezianos tem 52. dez, ou doze mulas. Tem toido de ence-
bancos debaixo de cubcrta, cada hu de rados. Leva fardos v traftos, 6c gente*
fette remos. Tem na proa tres baterias, Paffab algumas de Caftella a efte Reyno;
huma fobre outra, com duas pe9as em 6c nelle confervabo proprio nome.Cha-
cada huma, 8c outras duas baterias na mabfe affi, por ferem humas como Ga-
popa, cada huma com tres pe9as.Na fua Us da terra, pella muyta gente, 6cfat-
hydrographia, diz o P. Founder, que to, que leva. Efifieda, ou Effedum, quod
efta cafta de gale tem alguma femelhan- Vulgo Galera nuncupatur.
9a com a que os Antigos chamavab,2>- GALERIA. Galeria. Quafi todos os
ceres, ou Deciremis. Mas eftas duas pa- Etymologiftas convem, em que efta pa-
lavras fignificab gale de dez remos por lavra fe deriva do Francez antiquado,
banco, 8c as galenas dos Venezianos Galer, que fignifica Folgar, ou do Fran-
nab tem mais que fctte. Pello que me cez ufado, Aller, que quer dizer Andar,
parece mais fcguro chamalla,Lt3^4 na- porque Galeria he a parte da cafa mais
Vis Veneta, ou Venetorum. efpa9ofa, 6c folgada, cm que feanda, 6c
GALEAM.GaleabNavio dc altobor- fe paffea. He pois Galeria hum lan9odc
do, de tres ou quatro cubertas , 6c al- edificio, ao comprido , cuberto, 6x dc
gnma coufa redondo. Ds ordinario fe ordinario fuftido fobre columnas , ou
ufa defta palavra,quando fe falla na fro- pilares, 6c por iffo os Antigos lhe cha-
ta das Indias de Caftella; Gaulus maior, mavab, Torticus.us.Fem. Cic (Tambem
on amplior.Em Aulo-Gcllio Gaulus quer hagaienas fuftidas fobre paredes com
dizer navio mercantu\8c diz Fefto Gra- muytas janellas)
matico, que Gaulus fignifica hum navio Galeria, com duas carreiras de pila-
redondo
* res. Porticos duplex.VitruV.lib.^.cap.Q.
Ga-
GAL GAL 15
Galeria com tres carreiras de pilares. moinho, o qual pao tem hum ferro no
Torticus triplex.Sueton.inNeron. meyo, mettidona Galga,com a qualan-
Galeria pequena. Tortlcula, a. Fem. da juntamente com o pao, dando efte
Ctc. tantas voltas, como ella, pella impul-
Galeria, em que antigamente em Ro- fo da varanda, 6c Entrofa, 6c de outras
ma os lutadores faziab no inverno os rodas mais pequenas, que eftab em cima
feus'cxctcicios.Xiftusfi. Mafic VitruV. deftas, a que chamao carretes. Tropes,
GALERNO. Vento frefco, que corre etis.Mafic.Varro.TrapetumJ.Neut.Vtr-
cntreo Norte, 6c o Naccnte. Cacias, a. gil Hum, 8c outro fe deriva do Grego
Mafic. Tim. Efte mefmo nome fc d£ a Trepein, que val o mefmo, que Vir or,
ventos diverfos, & fegundo a dirTeren- ou Voltar. Mola olearta,a.Fem.Mocm as
9a das terras, produz effeitos dirTeren- galgasa azeitona. Teritur Skyonia bac-
tes. Em Fran9a o vento, a que chamao ca trapetis.Virgil.Lib.i.Georgie
Galerne, he muyto frio, 6c fecca as vi- Galgade paredes,ou taboas.F^.Gal-
nhas, 6c daqui procedeo efte verf© ma- gar.
carronico, Va dbi Galema, per quam fit Galga de pedra. Pedra grande que fc
claufia taberna. Obom fundo, que acha* a tira pello motitc,tomada ametaphora
,vab, 6c tempo Galerno. Damiab de Go- das galgas dos lagares , 6c dos caens
cs, 22.co!.2. As tempeftades lhes con* defte nome, que em lugares efcabrofos
,vertia em vento Galerno.Vieira,Xavier correm a faltos. Era tanta a pedrada, 6c
dormindo, 22.6. Huma vira9ab branda, ,Galgas de pedra, que vinhab faltando
,6c G-i/m.--J.Vieira,Tom.6.22:$. Paffarab ,por cima das cabe9as defta gente , 6cc.
,ocabo deBoa Efperan9a em huma fan- Barros,2.Decad.fol.i84«col,2.Na i.De-
,gradura, porque o vento era Galerno, cada,pag.i6-$.col.2.diz> corriab pedras,
>6c o mar bonan9a. Vieira, Tom.2^pag. 6c eftas, que corriab, erao mais perigo-
86. fas,por ferem grandes, 8c redondas, or-
GALERO. Galero. Cubertura da ca- deoadas para aquelle mifter,as quaes, co-
bc9a, feita de pelle de animal, com fei- mo tomavabG<a/^4,vinhab tab furiofas
^Q de Elmo. Segundo os Poetas he o pella rua abaixo,quepareciab vir efpe-
chapeo de Mercurio, Bellone$8cc. Gale- didas de algum trabuco. Quinto Cur-
rus.i.Mafc. Varro. cio,que defcrevend© outro fucceflb fe-
Ma.ia Mercurio logoyelle os talarcs melhame, diz , Ingentis magnitudtnis
Di vinos, 6c Galero aladotoma. faxa per montem promt deVolvtint,qua in-
Ulyff.de Gabr.Per.Cant.i.oit.57. Galero cufifiofiaptusJubjacentibus petrls, maiore
,dc Bellona, Anacephal.de Bocarro, oit. Vt madebant.
13. GALGALA.Lugar daPaleftina,no
GALEZA. Galeza.Joab de Barros na Tribu de Benjamim, tres legoas da Ci-
Decada i.fol. 19.C0I.1.fallando n©man- dade dejericb. Hoje he habitado dos
timento dos Mouros Azenegues, diz, Arabes. Nefte lugar por ordem de Jo-
(Carne, fe alguma comem, he de Gale- fue forab circuncidados com cuteltos
m^as ) Deve fer erro da impreffab, quer de Pedra os filhos dos Hcbreos , que
dizer Garths. naceraq no deferto , 8c foy chamado
GALFARRO.Termochulo.Gigantab. Galgala, como quem diflera, ficab osfi-
foberbo, valente. lhos de Ifrael livrcs dos opprobrios do
GALGA. A femea do galgo. Vertagus Egypto. Qnatorze dias depois defta ce-
famina.Vtd.Galgo. rcmonia celebrar..b a Pafcoa , 8c efte
Galga. Em lagar de azeite he huma mefmo lugar, que fora illuftrado com
mb dc moinho, empinada fobre a mb muytas ac9oens admiraveis, foy depois
debaixo; moe a azeitona em pc, enco- profanado com infinitas idolatrias, co-
flada a hum pao, que eft-a no meyo do mo advertio $. Jerpnim©, cap. 4. fupcr
Ofe-
16 GAL GAL
Qkam.Galaala ,a, mofcas, & qUC e m mofcas fe tornab, as
GALGAR. Termo dc pedreiros, car- quaes turab as folhas do Robie,6c deftes
pi nteiros, 6cc. Galgar a parede ate o furos toma a Galha o feu nacimento.
primeiro, ou fegundo vigamento , he Gallo,a.Fem.VirgilColumel. Galha, que
acabar a parede ate certa altura. Gal- ,fe deita na tinta. Cofta, Georgic. de
gar huma taboa, he fazella tab larga de Virgil. 125.
huma parte, como da outra,8cc. Tone' GALHARDAMENTE. Com animo.
Us, Vel.tabula partes adaquare, oucoa- Com yalor.Fortiter.de Galhardamentc
quare {quo,aVi,atum) fe houve na quelle combate.Strenuejein
GALGO.Cab, alt© de pernas,&del- hoc pralio gejfit.
gado de corpo, que ca9a lebrcs. Verta- Galhardcamenta. Bem. Bizarramcnte.
guSygi.Mafic.Martial. Efte mefmo Poeta Com pericicab.Berie.Egregic. Tradore,
lhe chama Cauls Gallicus , Leporemque Cic.
lajti Gallia conis denteyLib.%. Epigram. Galhardamente.Com vigor.Com for-
47- ja. Act'iter.Vallde.de.
Adagios Portuguezes do Galgo. A Galgo GALHARDETE. GalhardetcBandei-
vcihodeitalhc a lebre,6c nab coclho.Ne rinha comprida , que fe poem no alto
cm tua cafa Galgo, nem a tua porta fidal- dos ma ftos dos navios, ou em outra
go, Em Dezen bro a huma lebrc , Gol- parte em occafi\.b de fellas. Derivafe do
los ccnto. Golgo,que muytas lebresle- Francez Goiilard, que quer dizer Ale*
vanta, nenhuma mata. O Fidalgo, 6c o gre, porque Galhardetes fab indicios de
Galgo, 8c o taleigo do fal, junto do fo r diasfeftivos, 6c alegres.FW.Flammula.
go os hab de achar. Galgo , ou muyto ,Borlas, 6c Bandcirasa que tambem cha-
Vclhaco, ou muyto mofino. Galgo, cb- ,mao Galhardetes. Galvab, Trat.da Gi-
prallo, 8c nab criallo. O Galgo £ larga, net.204.
a lebre mata. Em Janeiro , nem Galgo GALHARDIA. Galhardia. Bizarria,
leboreiro, nem A9or Perdiguciro. De 6cc. Vid.nos feus lugares.
cafta lhe vem ao Galgo, ter o rabo Ion- GALHARDO. Derivafe do Francez
go. Ds quem corre muyto , principal- Gaillard,Cm, efte fegundo Ifaac Pontano,
mente fe vay fugindo, dizemos, que o no feu Gloffano Celtico, A Galllcd au-
nab alcan9.vra hum Galgo. dacia Galliardus appellatur is, qui forth
GALGUE1RA. Em algumas partes ter adit perlcula, poftoque Gadlard em
he humacova comprida, parafeencher Francez tambem quer dizer Alegre, Jad,
de agoa. bem dlfpofto, ejre. Entre nbs Galbardo fe
GALHA.Excrefcencia do Roble , ou toma em muytos fentidos. Galhardo,
certo carvalho de Levante, que fc ori- bem parecido, bizarro, bem feito. Ga-
gina das picadas de huns infeclos nos lhardo mojo. Adolejceus, magna pradi-
ramos mais tenros da planta, as quaes tusjlgnltate, ou Adolefcens , pulcherd-
fazem huma materia humida, que no mafpede.Cie
principio fecondenfa em bexiga,6c t o - Com galharda refolu9ab. For titer,ou
ma a figura de ordinariamente redon- magno ammo. Hk roifter huma galharda
da, alvadia, ou tirante a verde,ou a ne- refolu9ab para fe expor a perigos tab
gro, 8c efcabrofa, ou efpinhofa,com ella evidentes. Fortis eft animi, & Intrepldi
fcfaz tinta para efcrever , 6c ferve aos tamaperta adire perlcula.
Tintureiros para tingir de negro. Nas GALHETA. Galhcta. Pequeno vafo
cbferva9oens, que fez com o microfco- de vidro, ou metal, com que fe da o
pio,pag.2io. difcretamete repara Anto- vinho, 8c a agoa para o facrificio da mif-
nio Leeuvenhoe , que nab merece a fa, ou em que fe poem o azeite, 8c vi-
Galha o nome de fruto, porque deve o nagre nas mefas. Urceolus, i.Mafc S'tm-
feu fer a huns bichinhos, que fah^mdas pulum, ou como outros lem, SimpuVi-
um,
GAL GAL 71
um,i.Neut.Varro.Ctc. Diz Fefto Gram- mab Galhudos huma cafta de leitoens
matico, que he*hum vafo pequeno, de fecos. Ao Galhudo, efpecie de Ca9ab,
que ufavabosmnigos para os licores, chamara eu Icthyocolla minor, ou parVa
que derramavao nos feus facrificios. icthyocolla,a.Femai.
Tambem com Horacio, Petronio , & Galhudo. He o nome que da o vulgo
Aulo-Gellio lhe poderas chamar Gut- aos que andab com a tumba da Miferi-
tuSfi.Mafc. que he outro vafo pequeno, cordia.Feretri geftator,oris.Mafce>u £lui
donde nos facrificios dos Antigos fahia m&rtuorum cadoVera feretro cffiert.VeJpd-
o licor gotta a gotta.Em.Plauto fe acha lo,onts.Mafic de que ufa Martial, pro-
© diminutivoGuttuluSyt.MafcSegundo pnamente fignifica aquelle, que de noi-
os Authores Ecclefiafticos, tem as ga- te enterrava os corpos, dos que nab ti-
Ihetas da Miffa muytos nomes. Anafta- nhabcom que fazer os gaftos dehuma
fio In Leone, lhes chama Gemelliones. pompa funebre. Sandaptlorius , nab fe
Na Ordem Romana, chamabfe Amula, acha fenab em Sidonio Apollinario; 8c
oucom afpira9ab Homula, diminutivo Sandapilo fb fe toma pello efquife dos
de Homa, que (fegundo Turnebo, Ad- pobre*. Tambem lhes chamao Gatos
Verfiar.lib. ig.cap.Z7,. ) (ab Voja aquaria Tmgados. Na Cidade do Porto chamab-
globofi Ventns, ac forma rotunda. No li- lhe Ferricocos.
vro 2. De 00c. cap. 10. Amula propria- GALILE.Galile ( Termo dos antigos
mente heagalhcta do vinho, 8c Scy- mofteiros da Ordem de S. Bento, em
phus a da agoa. Chamabihe outros Am- Portugal.) Nos mofteiros, mais graves
pulla, quafi parum ampla. O Concilio da ditta Ordem,havia de fronte da por-
Cartaginenf c 4-cap.5.1hes chama Urceo- ta pn ncipal da Igreja hum firio com fu -
li.orum.MaJc.Tlur. " as paredes, Scarcos lcvantados,em que
GALHO de arvore, Surcuius, i. Ma- os defuntos nobres fe enterravab. A
JculTlin Ramu\us,i.MajcdcGario,Ga- efte fitio, ( a que hoje refpondem os al-
,lbo, Gomo da vide. Amalth. Onomafti- pendres das Igrejas ordinurtas ) chama-
ca,part.i.pag.i8. ^W.Efgalho. vab Galile, ou Galileo. E arazabdaim-
GALHOFA.Galhbfa. Boa meza, com pofi^ub defte nome da o Abbade Ru-
cftrondo, 6c alcgria. Lout us , & elegas perto, dizendo, que todos os Domin-
Victus, ou opipara menja cum fefttVofre- gos fe fazia prociffab pella clauftra, de-
mitu. fcan^ado em cada hn9o della por hum
Dia dc galhoia.Genialis dies.JuVenal. breve efpa9o em memoria da Refurrei-
Feftumgenialt.Ovid. cab de Chrifto, 8c das vezes, que appa-
Fazcr huma galhbfa. Feftum genioli- receo refufcitado a feus difcipulos, cb-
ter agere. Ovid. folando-os com huna breve vifla fua.
Paffara vida em galhbfas. Oblectare E affim como a ultmia vez,que lhe appa-
Vitam.Tlaut.Victdarepulcbre-Tlaut. Be- receo antes do dia da fua gloriofa A-
ne,libenter Victitare.Ttrent. fcenfao,foy no monte de Galilea , aon-
Com galhbfa. Genialtter.Ovid. de lhes mandou, que fofTem pregar o
De galhbfa. Hilare*. ou hdariter. Evangclho pello mundo todo, 8c bau-
,Barcos a vela, 6c de Gd/Z^.Godinho, tizar os que crertem, comprindo nifto,
Viagem da India,95. o que lhe tinha prometido, Toft quam
GALHOFEAR. Fazer galhbfas. Ge- refnrrexero pracedam Vos in Galtlaam;
male feftum, ou gemalia fefta agere. affim a ultima parte,em que a ditta pro-
Galhofearde alguem.FW.Zombar. ciflab defcan9ava, 8c fazia paufa, era
GALHUDO.Galhudo.Peixe dos ma- aquelle lugar, que eftava de fronte da
resde Sezimbra ; he quafi do tamanho porta da Igreja, 8c por efte refpeito fe
de Ca9ab, todo cheo de ferroens pello chamava Galile.Na quinta parte da Mon.
ferro. He bom de comer. Tambem cha- Lufit.foi. 156.col.4.diz feu Author, que
Tom.1V-. ' C efta
is GAL GAL
efta palavra Galile' foy introduzida def- GALLADO ovo. Aquelle, em quefe,
de a primitiva Igreja, para fe proteftar ve huma gotta mais denfa, que a fub-'
omyftcrioda Refurreicab , por quanto itancia do mefmo ovOmWVnm, cui um-
Galileo quer dizer Tranjmigracao , que bilicus a cacumine ineft Jceu gutta eon.
vaj tanto como dizer Tofifiagan de hum nens In put amine. Ex Tltn.lib.io.cap.ez,
Iw.'ar a outro, ou Tronfmutacab de hum Ovo nab gallado. Aquelle , que nab
a 'outro eftado, do eftado paflivel,8c mor- produz, por nab ter galladura. Ovum
tal ao eftado gloriofo , 8c impaflivel,8c irritwn.Tltm Deftes oyos, diz efte Au-
que affim com o proprio nome da fepul- thor, no cap.6o. do livro 10. Sunt au-
rur.i, em que os Chriftaos fe depofita- tem ft er ilia, & minora, ac minus jucmdi
vab mortos, teftemunhavab a efperan- japans,& magts humida.Vid.Goro.
9a, que tinhao de fe melhorarem glorio- GALLADURA Galladura do Ovo.
les. Na Galile de S. Thirfo achamos en- Ovt umbilicus, i. Mafic, ou gutta,eminens
,terrada gr< nde parte da nobreza anti- in 0V1 put attune.Tim. Vid. Gallado. Dar
,ga de Portugal.Benedi&ina Lufit.Tom. huma galladura , he tomar o Gallo a
2dol.44.coL1.De fronte defta porta Gailinha.^/.Tomar.^/.Gallar,
,eftava huma Galile de tres naves,toda GALLAR.Tomar o gallo a gallinha.
,de abebeda, 6cc. Corograph. Portug. Calcare gall mam. Agoftinho Barbofa no
Tom. 1.125. O1190 dizer, que em outras feu Diccionario attribue efte modo de
partes do Minho lhe chamao Cabido. falla r a Columella, no livro 8cap.2.
GALILEA.Galilea. Terra da Palefti- GALLAS.Povos, nas rayas da Ethio-
na, 8c a parte Septentrional da Judea, pia Alta, os quaes h«bitab as terras, que
entre o M r Meoiterraneo, 8c o de Ti- jazem entre o Reyno de Bali para a par-
beriadis, 8c entre Phcnicia, 6c Samaria. te do Sueftev 8c o mar. Ha opiniao, que
Nefta Provincia foy Jefus Chrifto con- fab de-fcendentes de aquelies Hebrcos,
cebido, 8c nella morou muyto tempo. dilperfos por Salmanazar, Nabuco , 6c
A Galilea Superior, que no Evangelho Tito, chamabihe Gallos, ou Callas, que
he chamada Galileo gentium, id eft7Ga- aflim na Lingc a Hebrea comoGrcga,vem
lilea das nacoens, teve efte nome,por fer a fer o mefmo, que Leites, ou broncos,
terra habitada dos Egypcios, Arabes, porque aindaque hoje fejab pretos, fao
Phenicios, 8c outra Gentilidade.Dizem de cafta de brancos, 8c com a mudan9a
outros, que le chamava efta p m e de Ga- da cbr vierao a barbarizar os coftumes
lilea, Geld gojtm, que em Lingoa He- de forte,que fab mais brutos,queomais
braica val Fronteiro das nocoensy 8c que barbaro gentio do mundo. Nab tem os
Geld, que nefta phrafe era nome appel- narizes chatos, como osCafres, nemos
lativo,fe fizera com o tempo nome pro- bei9os groflos, como os de Angola,mas
prio, que os Settenta tem confervado geralmente tem boas fe^oens , 8c jufta
na fua verfab. Galtlaa,a.Femln.Tlln. propor9ao de corpo. Nenhuma terra
GALILEO.Galileo. De Galilea. Ga- cultivab, nem femeab,6c as fuas fermo-
lilausyOyum. fas campinas fb lhes fervem para o man-
GALlZA.Vid.Galliza. timento do gado de cujoleyte, 8c car-
G ALLACRISTA,ou Gallocrifta.Erva ne unicamente fc fiuftentab. A razao,
aflim chamada, porque te muytas folhas que para ifto dab, he porque os Abe-
femelhantesa crifta de gallo. Crtfta, a. xins, ou outros inimigos lhes nao pof-
Fan. No Livro *28>cap5. diz Plinio de- fab entrar pellas fuas terras,ou defpois
fta erva.Alettophoros, qua apudnos Cri- de as entrarem, nab trazendo manti-
fta dieitur, folia habet fimilta gallmacei mentos baftantes , neceffariamente fe
enftiz plur a. Hum punhado de folhas voItem,ou pere9ab;8c affim para fua co-
,de Grt//rt07/7rt.Curvo,Obferva9,Medic. ferva9ab vem a fer os Gallos da condi-
292. 9ab d'-aqutlles, que nem comem, nem
dei-
GAL GAL t9
•dcixab comer. Nab tem entre fi Rey, ne ftes ultimos feculos chamem a Franya
Senhor; mas efcolhem cada outo annos Gallia,a.Fem. Propriamente fallando,
hum como Conful, ou Governador, ao Gallia nab he Synonymo de Fran9a. E
qual chamao LuVd , que he como feu afli como feria coufa ridicula, que fe
capitao Geral; 6c a primeira coufa,que difeffe, que Cefar entrara em Fran9a,6c
faz em tomando poffe do governo , he fojugaraos Francezes ; tambem fe rira
ajuntar a melhor gente, que pode,6c eft- a gente de quem diflera, que hoje a Gal-
•trar pellas terras dentro do Imperio dos lia faz guerra a Caftella, 8c que os Ga-
Abexins matando,6c roubando para el- los tem conquiftado a mayor parte de
le, 6c os Soldados ganharem logo no- Flandes. Suppofto ifto, a Gdllta, ou as
me, 6c riqueza, porque eftas invafoens Galllas, fab as terras, queos Romanos
fao todo o feu commercio, 6c a trifte antigamente dividirab em Gallia Cifal-
Ethiopia, a fua India; Chamao a efta pina, & Tranfalpina. Gallia Cifalpina,ou
primeira entrada Deld Grito, que he o aquem dos Alpes (refpectivamente aos
'mefmo, que Alar do Ger-?/.Ncnhum del- que eftab em Roma) he toda a Lombar-
ds corta o cabello da cabe9a fem pri- dia, a faber, o Eftado de Milab-oPie-
meiro matar algum inimigo na guerra, monte, a ribeira de Genova , as Repu-
ou alguma fera do mato, como Tigre, blicas dc Veneza, 6c de Luca, 6c tudo o
•Leab,6cc. Tanto que o matab, rapab a que os Gallos poffuiab ao iongo do Rio
cabe9a,6c deixab no mais alto della hua Pb em Italia. A Gallia Tronfolpina , ou
guedelha (como he ufo entre os Japo- alem dos Alpes (tambem refpcclivame-
ens) da qUal fe prczab muyto, como de te aos que vivem em Roma ) fe dividia
infignia de feu valor , merecida , nab em duas partcs,das quaes huma eracha-
ior heran9a de feus pays , mas por va- mada Gallia Narbonenfe, ou Braccata,t*:
f entia de feubra90. FW.Ethiopia Alta outra Gallia Comata. Efta ultima tinha
de Telles,livro i.cap.24. tres partes, \.a Gallia Celttea, que de-
GALLEGO.Gallego.DeGalliza. Gal- pois foy chamada Lugdunenfe , em que
lacusyi.Maficul.Tltn. fe comprehendiab as terras , que eftao
Adagios Portuguezes dos Gallegos. entre os Alpes, 8c os dous RiosGaron-
Somos GollegoSy&m nab nos entendemos. na, 8c Loira. 2. a Gallia Aquttanica,que
Jejua Gallego, que nab ha pab cozido. no tempo dc Cefar tinha porlimites o
Guarte do cab prefo, 6c do mo90 Gal- Rio Garonna, o Oceano, 6c os Pyrene-
lego. os; 8c a qual o Emperador Auguftoac-
GALLES.Principado na parte Occi- crefcentou depois outras terras. 5. a
dental do Reyno de Inglaterra. Os Pri- Gallia Belgica, que hoje efta dividida
mogenitos dos Reys de Inglaterra fe nas proVinciasdePicardia, Lorcna,Al-
*cham«6 Princepes de Galles. Eduardo, facia, Flandes, ou payzes baixos,6(c.
ou Duarte, filho de Henrique 3. foy o Da Gallia , ou concernente a Gallia,
primeiro, que teve efte titulo. Divide o Galltcus-,a}um.ou Gallicanus, a, um.de.
••Rio Douvye ao Principad© de Galles, ,Efteve Annibal, quafi determinado de
em Septentrional, 6c Meridional, 6c ca- ,feretirar a Gallia. Vafconc. Arte mili-
da parte deftas fe fobdivide em feis pro- tar, 1.part.foi. 176. Muytas Provincias
vincias, ou Condados. VValllaya.Fem. ,emasGalllas. Ciabra, Exhorta9ab mili-
AnxigamcnXCyCombrlaya.Fem.porque os tar, 101 .verf.
Nacicnaeslhe chamao na fua lingoa GALLlCADO.Inficionadode humor
Cambray. Gallico. Venerea lue infectus,a,um.Con-
GALLIA.Gallia. For9ofamente have- ,fiderando, fc o fogeito Gallicado. Cor-
mos de ufar defta palavra, para diftin- rec9ab de abufos, 56.
guirmos Gallia de Fran9a. Porque inda- GALLICANO,Gailic^no,como qua-
quc os melhorcs Authores Latinos dc- do fediz, A Igreja Gallicana, os Privi-
Tom.IV- * Cz le-
2o GAL GAL
legios da Igreja Gaiiicana,8cc. Ecclefia Gallinhas. Jpgo pueril- cm que fe fin-
Gallicana,a.Fem. A Igreja Gallicana, de gem fer gallinhas.
ordinario quer dizer a junta dds Ar- Adagios Portuguezes da Gallinha.
ccbifpos, 8c Bifpos de Frai^a. Grab a grab enche a Gallmha o papo.
GALLICAR.Dar mal Gallico. Vene- Ao bom marido cevallo c©m Qalljinhajs
rea lue inficere {ficio, feci, fleet um) com da par do Gallo. Trifte da cafa, onde a
accufativo. Gallinha canta, 8c o Gallo, e,all,a. A.QaJ,-
GALLINHA. A femea da Gallo. Ave linba de minha vizinha he mais gor4a,
cafeira, que poem ovos, 8c os choca.Ha que a minha. Furtar Gallinbd,, k ap$£-
de muyt-'S efpecies, que fe differen9ab goar rodiiha. Se o Villao foubeflep va-
no,tamanho, na cbr das pennas, 8c ror- lor da Gallmha em Janeiro, nenhum*
mofnra deilas. A Gallinha de Guine deixaria no Poleyro. A velha GaJJinb/t
he d© tamanho das noffas, mas he muy- faz gorda a cozinha. Boa he a GalUnba
to mais alta das noffas. Na Ilhade S. que outrem cria. Aldeaa he afjollmba,
Louren9Q hi Gathnhas, cujos ovos fao 6c cornea o de Coimbra. A, Galltnfo
tab pequenos como os das noffas pom- apartalhe o ninho, 8c portehao ovoJQja
bas. Dizem, que na China ha huma ca- Gallinha, a prcta, da Patta, apardai.da
itadc.Gallinhas, quelan9a da bocca ajl- molher, a farda, Mais val peda9p tde
godab em fios, 8c fe Iho nab tomab lo- pab com amor, que Gal{inba com dor.
go, o tornab a engolir. Come a Galli- De Gallinhas, 8c mas fadas,cedo fe.en-
nha aranhas,,efcorpioens, 6c outros in- chem as cafas. Em cafa de Qon^alQimais
fe&os venenofos, fem a.fua carne tazer pode a Gallinha, que o Gallo. Diffo vos
mal a quem come della , fenab com a podeis defpedir, como a Gallinha dos
continua 9.ab O alimento da Gallinha dentes. Doze Gallinhas, 6c hum G.allp
he perioral, nutritivo, 8c corroborati- comem tanto como hum! cay alio. On<$e
ve. Huma .Gallinha abena viva, 6c lo- eft^o Gallo, nab canta a Qalilnbi.. Fol-
go applicad.a a cabc9a , abre os poros, gar Gallinhas, que o Gallo he em vindi-
6c he remedio para phrenefis, delirios, mas. Gallmha nab poem d o Gallo, vfe
febres malignas,apoplexia,6c Lethargo. nab do papo. Gallinha nab, nafce, que
Qallina,a.Fem.dc. nab cfgaravatc. Gallinha, que em cafafi-
., Gallinha, que tem pinKos.Golllna ma- ca, fempre pica. Nab ha Gollmhagorda
triXjicis Fem.Columel. de pouco dinheiro. Onde a Gallinha
Gallmha, que ja nab poem. Ejfata tem os ovos, la fe lhe vab os olhos.Ray-
galtjna.Tliu. nha he a Gallmha , que poem ovos na
Gallinha mourifca. He huma efpecie vindima. Vem © Demo de fbra, enxota
de gallinha, que vem da Africa. Tem Gallinhas de cafa. Viva a Gollinha,viva
as pennas efcuras, falpicadas de bran- com fuapeVide. Fullano he huma Gal-
co, 8c poem ovos, que tem huns pon- linha.
tos,ou manchas pequenascomo os ovos Pe dc Gallinha.Erva./^W.Pe.
do Faifab. Meleagr is yidis.Fem.Columel. GALLINHEIRO.Poieiro. Vid.no feu
DeGallinha, ou concernente a galli- lugar.
nha. GallinaceusyOyunuCtcou Gallmari- Gallinheiro. Aquelle,que tem cuida-
uSyOyiim. Varro. Chama Celfo ScalagaU do das Gallinhas. Gallinarius curator..
linaria, a efcada por onde as gallinhas Varro.
fobem ao poleiro. Gallinheiro. Aquelle, que trata em
Ovode gallinha. Ovum gallinaceum, gallinhas, que vende gallinhas. Gallina-
i.Neut. Varro. riusyljMafc CicTlm.
Gallinha de crifta revolta, ja feita,& GALLINHOLA. Gallinhbla. Efpecie
cnadeira.K/t/.Criadeira. de gallinha brava, falpicada de pardo,
Gallinha crioula./^Jd.Crioulo. que tem o bico muyto comprido. Rufti-
cu-
GAL GAL 21
cula,a.Fem. Podefelhe accrefeentar Ma> ar, .fempre traz elmo nacabe9a. Osfeus
tor, ou minor, conforme a groffura,;^ jog os fab batalhas; com feus emulos jo-
mefiano Olympian© feu livro da ca9a ga ;ascriftas, 8c aindaque perca,nab per-
lhe chama com nome Grego. Scolopax., deo brio; vencido, fe cala; vencedor,
Gaza traduzindo efte nome no Latim, canta, fonoro pregoeiro da fua victoria,
lhe chama Galltnago. 6c vivo clarimda fua fama. Sempre alti-
GALLIPOLI. Gallipoli. Cidade da \o, nab reconhece fuperior, 8c na fua
Romania, no Eftreito do mefmo nome, volatil familia, fempre impera. Deitafe
GallipoltSfis.Fem. Com efte proprio no- com o S©1, 8c com faudades delle, nab
me chama Cicero a huma Cidade do dormequicto; na mayor tranquillidade
Reyno de Napoles,,. na Provincia -de interrompe o filencioda noite;enfaftia-
Otranto. > c do do iijterreino das fombras, defper-
Eftreito de Gallipoli, ou os Darda- ta a Aurora, chama a luz, 8c fem fallen*
nelles, ouobra9o dc S. Jorge, antiga- cia prophetiza odia.Como Ave do Sol,
mente o H elle{ponto. frlellejpontus.,.i. tem defte planetaxmuyta viveza, 6c ga-
Mafede Em o Eftreito de Gallipoli, lhardia; canta a meya noite,porquenef*
>dia dos£anto& Martyres, Cirino, ?n- fe tempo come9a a tornar o Sol para 0
,mo,8c Theogenes,8cc.Martyrolog, em noflb Emisferio, 6c canta mais ao rom-
Portuguez,pag 3. per da Alva, porque ja tem mais pert©
GALLlZA,Galliza, ouGaliza. Antb o Sol,fbmentador luminofo da fua fym-
gamente Reyno, hoje Provincia de Hefr pathia. Finaimente he o Gallo oSymbo-
panha, montuofa, chea de mata, abun-- 1© da vigilancia, oapontador das faltas
dante em vinho,6c pouco fertil empabi do Principe da Igreja, 8c generofo ter--.
Tem algumas cem legoas de Cofta para ror do Rey das ieras.ij alius yl.Mafic.Gal-
o mar Atlantico, 8c quarenta de largos. Ins GallinaceHSyl.Mafic.Clc.CGlumcllalhQ,
Sua Principal Cidade he Coropofteila, chama Goilinaceus mas, 6c Plinio Gallic
celebre pellas romarias, que de todas narum marltus. -. ..
as partes da Chriftaqdade fe fazem ao Adagios Portuguezes do Gallo. Muy-
Apoftolo Santiago. As mais Cidades to pode o gallo-cm feu poleiro. O mo4
Epifcopacs fab, a Corunha,Oronfa,Mb. co, 6c o gallo hum fo anno. O n d r efta
donedo, Lugo, 8c Thuy. Alem do Por- o gallo nab canta a Gallmha. Em cafa
to da Corunrni, que pode agazalhar hu- deGon9allo mais pode a Gallinha, que
ma grande armada, tem Galliza outros o gallo. Gallo bom, nunca foy gordo.
quarenta portos, entre os quaes fab Vi- Para-doze Gallinhas, bafta hum gallo.
go, Finis terra: , 6c outros, a que em Gallo. Tumor , procedido de alguma
Portugal chamamos Rias de Galliza. pancada fem fangue. Tuberytris.Terent.
Nefta Provincia tern os noffos rios. Li- Das punhadas, que me d e u , tenho a
ma, 6c Minho feu nafcimento; os mais cabe9achea de gallos. Colaphis tuber eft
rios que a banhab , fab o Cilinia, Mi- totum cajmt. Terent.
randa, Avia,Cil, Ulia, Tambrc , 6cc. Gallo..Peixe, afli chamado,porque no
GalloctOya. Fein.TUn. meyo das.coftas fe lhe levantab humas
GALLO. O macho da Gallinha. Do*- efpinhas, a modo de crifta de Galio.
meftico annunciador do Sol. He orgu- faberybrt,Mafc.ou ^ « j , j a q u e no li-
lhofo, petulante, atrevido , 8c brigao. vro 9.cap. 18. diz Plinio Zeus, Idem fa-
Paffea com arrogancia,arqueando a Cau- bery&c.Tan\scm poderamos chamarlhe,
da, 6c fempre grave, 6c focegado , po- Gollus marinus.
ftoquc nunca fern eipora. Com nobre CoeIho,Enxova,Atum,GtfZ/o, 6c Do-
fympathia, muytas vezes poem os olhos ( brada.
no Ceo. Tem b^rbas pendentes, mas de Inful.de ManThomas,Livro 10.
cdr dc fangue, 6c promto para guerre- .Galtadasirevas. He. a vela do meyo
no
22 GAL GAL
no candieyro tr,angular, que fepoem VoCamus. Gracorum enimKalpa, curfius
no tempo dos officios das tres tardes da eft, quemTrotuml
Vulgo nuncupomus,qui
femana f,.nta. Cerctts eminent tor in tn- tnedtus eft inter Galopum. & paffum, ut
att'iuUrl candelobro, quod Vejpertints fol-Vulgo loquimur. M*-s logo accrefcenta o
lemmorum dierum mawris hebdomada of- ditto Salmafio Hand dubie tamen inde
ficits ora maxima apponltur. effiecta eft Vox ilia noftra Galilea Galo-
Gallo. Natural da antiga Gallia. Ual- per. Gal©pear o cavallo. Subfultim ctiX-
Insft.MaficCic Tito Livio diz Galla, a. rere. Galopear o Cavalleiro. Equi curfu
Fan. para fignificar a molher da terra ferri (fieror, lotus fium) ou Equofubful-
fobredkta.r^.Gallia.Na fegunda guer- tanteyoufubfuldm currenteferri.Ua par-
r a , que os Romanos tiverab com os ,te, onde elle tiver trabalhado,nao Ga-
yGollos.Vaiconc. Arte militar. i, parte, ,/We.Galvab,Trat.da Gineta,pag.4*2.
GALVEAS.Galv£as. Villa de Portu-
foi-176- . , ^r • gal, no Alemtejo, entre Evora,6c Aviz,
GALLOVAY. Provincia de Efcocia, naladeira de hum monte. Antigamente
na parte Auftraldo mar d'lrlanda.Tem foy Aldea, chamada Villa NoVa do La*
titulo de Condado. Sua Cidade prin- ranjal, por fer muyto abundantcdefru-
cipal he Vilhorn. GolloVidia,ouGaldia. tas de efpinho. M^ndoua povoar o Me-
Os Antigos lhe chamarao NoVantum ftre de Aviz, Dom Jorge de Lancaftro
CherjoneJus. filho del-Rey D. Joab o Segundo,8clhe
GALOPE. Galbpe. Curfo do Caval- deu foral El-Rey D. Manoel. He cabe-
lo, como a faltos, levantando as mabs, 9a de Condado, cujo titulo deu El-Rey,
6c os pes quafi no mefmo tempo. Por D. Pedro o Segundo a Dinis de Mello,
falta de palavra propria, os que hoje de Caftro em premi© dc feus grandes
efcrevem em Latim, dizem Equi Jub- fervi9os.
fultands curfusyUS.MaJc Vid. Galopear. GALVETA.Galveta. Embarca9ao le-
,No inftante, que entrar a Galope. Gal- ve, ufada na India. Obedecendo a Gal"
vab,Trat.da G i n e t a ^ .
GALOPEAR. Derivafe do Italiano ,Veta aos mares. Jacinto Freyre, Liv. l.
Galopparey ou do Francez, Galoper. E num. 124.
efte fe deriva de Calpi, 8c Calpis, que em GAM
alguns Authores Gregos fignificab cer-
to modo de andar, ou correr; dahi for- ^ GAMA. A femea do Gamo. Dama,<e.
marab os Gregos o feu Colapa^eln, 6c Fem. Virgil Horat.Ovid.
Calpan, que propriamente fignificab fa- Gama na Mufica.Vtd.Gamma.
zer andar o cavallo a faltos pequenos. G AMAM.Gamab.Erva. Vid.Gamoens.
Budec, Ruellio , 6c outros fab de opi- GAMARRA. Termo da Gineta. He
niao, que dos dittos verbos fe derivab hum cabo, que fe ata da filha ao bo9al,
o Galop, 8c Golofier dos Francezes. Eis ou ao cabe9ab, com que fe vencem aos
aqui as palavras de Budeo nos feus com- cavallos os roftros abaixo. O cavall© he
mentaries fobre a lingoa Grega,pag,2i2. ,0 que puxa, 8c afroxa a Gomarra. Gal-*
Ka'pan,8c Kalfia^ein Gract dicunt, E- vab.Trat.da Gineta, 56.
quum ad mgrejfum exultantem urgere, no-
ftri hoc Callopare Vocant, c7 Callopum, G AMBO A.Gambba .Marmello molar,
quod lilt Kalpin dicunt. Porem Salmafio mais doce, 6c melhor de comer, que os
nas fuas annota9ocns fobre Julio Capi- outros. Chryfomelum duke, ou malum
tolino, acha entre o Kalpan d©s Gre- cotonewn dulcius.
gos, 8c o Galoper dos francezes algu- GAMBOTA.Gambbta.Arco de madei-
ma differenca. Dijferebat tamen diz elle ra j que affenta na impofta, 6c fuftenta os
currendi modus ilk in equls, quem Graci fimples, para a conftruc9ab de huma
Kalpan Vocant, & quem nos Galopum abobada. Arcus ligneus, quoftruenda
for-
GAM GAM 2?
fornicis materiatura fulcitur, ou fiuftine- A tal ferir, a tal correr galhardo
tur. He o tigre medrofo, o Gamo tarda.
GAMELLA.Vafo de pao concavo,ou Galheg. Templo da Memor. Livro I.
tronco vafado, comprido em ,que co- Eftanc.65.
mem os Porcos. Aqualtculus,i. Mafic.So- < GAMOENS, ou Gamab. Erva medi-
brc efta palavra Calepino diz Vas, in cinal c©m talo, que fobrepujaas folhas,
quo porct Jorbent. Em Perfio Aquallculus as quaes fe parecem com o ferro de hu-
he ventre. Gamela, tambem he outro malaca. He alimento de porcos,6cve-
vafo dc pao cavado em redondo,largo, neno de ratos. Tem efta erva macho, 6c
6c pouco fundo, em que as molheres femea. O macho chamafe AJpbodelus, i.
coftumab trazcr mabs de carneiro. Pa- Mafc penult, corrip. A femea chamafe,
rece, que lhe poderamos chamar, Go. Haftula Regiay<e.Fem.Tlin.
bata, que era hum vafo, tambem cava- GAMOTE.Gambte.Vafo concavo,de
do, em que fe punhab as carnes na me-> pao, que fe ufa nos navios para tirar a
fa. Achafe em Martial, lib. 7-Epigr 42. agoa, que entra nelles, 6c outras ferven-
& fegundo os Etymologicos,Gtf«Wrt,he tias. As bjmbas,. os baldes, 8c Gamo-
quafio mefrno, que caVata, 8c diz Tur- jft-J.VTeira/Tom^.pag.^iS.
ncbo, Gabata, genus lanas concaVa.Qu-
tros pella femelhan9a do nome, que- G A N
rem, que Camdla,a.Fem. feja o mefmo,
que Gamela. GANANCIA. Ganancia. O que fe a-
Dum licet dppofitd, Veluti aatere, crecenta ao cabedal. Lucrum, i. Neut.
{ camelld, J2&aftus.,usMaJc Impldiumfij.Neut.die
Lac niveumpoteftfpurpureamqueja- Pagar com ganancia hum prefente
(pam, grandiofb. Impendijs augere largitatem
Ovid.i^Faft. Dcitab eftes peixes em munerisi Cic.
-jhuma Gamela de agoa falgada. Fr.Joab Huma grande ganancia. Ferfilis qua-
dos Sant. Ethiop. Oriental, part. 1.95. ftus.Tlinto.
col.3. Filho de ganancia. F/W.Illegitimo.Sc
GAMMA. He a letra G, dos Gregos. ,por efta rcceita obrarab as outras mo-
Guido Aretino, Monje dc S. Bento,pa- ,lheres, bem fe lhe poderao confiar os
ra memoria de que a Arte da Mufica ,filhos, que chamao de Ganancia. Carta
paffarados Gregos aos Latinos, acre- de guia,pag. 124.Verf. Vtd.Gaanca.
centou as feis primeiras letras do Al- GANANCIOSO.Coufa, que da muy-
phabeto (de que fe valera para differe- ta ganancia, em que ha muyto, que ga-
tar as vozes, ou intervallos ) hum G nhar. ^uaftuofus,o,um.Cle Lucrofus, a,
Grego, ou Gammay 6c dahi tomou o feu um.Ovtd.Tlin. Em Ulpiano, 6c em Quin-
Syftema o nome de Gamma, o qual tarn- tiliano fe acha o adjedivo LucratiVus,
bem fc chama moo, ou Mao harmonica, a,um.
Taboada, ou Gamma de Guldo; 8c hoje Ganantiofo (fallando fb em dinhei-
n i outro Syftema,chamado 0 noVo Gam- ro ) Ferox adpecumam.TlinJun.
ma. Aos primeiros fette Signos nomea- GANAPERDE. Jogode nove cartas,
,vao Gamma ut. Nunes Explanac. pag. fb de quatro peflbas, & de mais fcien-
•54. cia, que os outros logos. Os termos de-
GAMO. Huma efpecie de Veado c6 fte jogo fab Boh, Furadores, cargas, &
os cornos efpalmados. Datna, a. Majc. cor gas Reaes arriba, Farol, carregar, &
Virgilio ofazdegenccomafcuiino.Ain- defcarregar, Dor camarco, Dar lan^os,
,daque o Gamo, 6c alebre tenhab quafi fer Rey do dinheiro, Rey de duas, & duas,
,igoal ligeireza.Pinto,Trat.da Cavalhv- &c yid.nos feus lugares alphabeticos.
ria,pag.25> Ganaperde. Tambem he jogo de Da-
mas,
14 GAN GAN
mas, em que quem ganha, perde, ca difTeren9a, na grandeza do corpo,
GANCHINHO. Gancho pequeno. talhe, 8c voo. Por fer ave,que frequcn-
Unanus, i. Mafc VuruV. Hamulus, i. ta as lagoas, podefe chamar Terdix pa-
MlticCelfi , luftrts. As Gangas,&c Corti9os fab aves,"
que difterem humas das outras, em te-
GANCHO. Ferro curvo , em que le ,rcm as Corti9os huma liftra negra co-
pendura. Uncus,i.MofcCtc ,mo colar pello pcfco90. Arte da ca9a,
Coufa , que tem gancho, ou feito a pag. 110. verf.
mododc gancho. Uncmatus, a,wn.Un- Gangas fc chamao vulgarmente aos
cus, adimcus, reduncus,a,um.Ovld.Tlm. centos, ate hum certo numero de pon-
Gancho, com que fe tira do P090 o tos.
que cahio nelle Lupus,i.Mafc.Tit.LiV. GANG ARA.Gangara.Cidade,6cRey-
Gancho, tambem fe chama olucr© no de Africa, na terra dos Negros, en-
das mas molheres. tre a Lagoa Born?, 8c o Reyno defte
Prefente de gancho. Oquefe faz pa- nome. Dizem ,que nelle ha muyto ouro.
ra ter outro. Fioinotwn munus. Tlln. GANGE. Famofo Rio da India, que
Jan. tem feu nafcimento no monte Dalan>
GANDA. He o nome, que dab na In- guer, que he parte do monte Imao-nos
dia ao animal, a que chamamos vulgar- confins da Tartaria. Atraveffa o Gan-
mente Rbiuocerote. Vid. no feu lugar. ges o lmperio do Mogol, 6c defpois dc
,A.°udo na ponta a maneira de corno reccber em fi os Rios Kanda, Perfeli^
,das alimarias, a que os Gregos chamao Semeria, 8cc. fe mette por muytas' bo-
jRbmocero, k nos Ganda, como lhe os cas no Golfo de Bengala, 8c nelle forma
,Indios chamao.Barros3.Dec.fol.53.col. muytas Ilhas. Foy opiniao de alguns,
• GANDARA. Gandara. Gandaras cha- que 0 Gange he o Phifon, hum dos qua-
mab os vcziuhos do Mo'ndego as pra- tro Rios, quebanhavab o Paraifo Ter-
yasde aquelle rio.Vld.Praya. real, mas fe eftes Riosfahiab do mefmo
GAN DAY A,Gandaya ( com© quando lugar, nab he cri-vel, que o Gange feja
fe diz) Andar a gandaya.He andarbuf- o Phifon do Genefis, porque conlta,que
candono lixo, 8c nas enxurradas,ferri- nafce o Gange mais de mil, &duzen-
nhos, 6c outras coufas, que a agoa leva. tas legoas longe do Euphrates, que era
Serutart fcruto. hum dos Rios do Paraifo Terreal. Nub
GANDIA.Gandia.Cidade,8c Ducado deixa efte rio de ter muyta venera9ab;
de Hefpanha no Reyno de Valen9a. principes disfa^ados fe vab banhar nel-
Tem Univerfidade; fundador della foy le, de muyto longe fe mandab bufcar
o Duque S. Erancifco de Borja, Geral fuas agoas, 8c dizem,que nellas leva are-
dos Padres da Companhia. Fica fobre as de ouro, 8c pedras finas. Ganges, is.
o M r Mediterraneo fette legoas da Mafc de Virgil. Aquem, 8c alem do
Cidade de Valeria. Gondia,a.Fem. ,Gange.Karros, no Paneg.da Infanta D,
GANFEY Lugar de Portugal, que Mar. pag. 147. Nab perdoab k enfeada
fici na Comarca de Valen9a, alem do ,de Bengala,ou feyo do Gange. Vida de
Rio Minho, no Arcebifpado de Braga, D. Joab de Caftro. 77.
perto da Cidade de Thuy, illuftre, por GANGES. Peixe, do qual fefazmen-
fer patria de S. Theotonio , primeiro 9ab na Hift. da India Oriental, part. 4
Prior do Mofteyro de Santa Cruz de 11.
Coimbra, reftaurador , 8c propagador GANGETICO.Gangetico. Coufa do
da Ordem dos Conegos Regrantes dc Rio Ganges. Gange ficus, a,um.Columel.
Santo Agoftmho em Portugal. Do Gangedco mar ao Caditano.
GANG A. Ave, algum tanto mayor, Camoens,Cant.2.o<ft,55.
que perdiz;entre huma,8c outra ha pou- GANGOSO. Vul Fanhofo. No feu
Te-
GAN ^ GAN 25
Thefouro quer Covarrubia s,que Gango- das procediab do Ganado,ou Gado.Ga-
fo (palavra, tambem ufada em Caftella) nhar dinheiro, fazenda, ou outra cou-
fc derive de huma letra Hebraica, ditta fa femelhante. Aliquid lucrori {or, atus
Gain, porque fe pronuncia do fundo fum) Aliquid lucrifaccre, em huma fb pa-
da garganta com ajuda do nariz. Fica- lavra, ou em duas Lucrfacere. fZuaftu,
,vaocom a falla Gangoja. Correc9ab de ou lucrum facere.
abufos262. Officio, em que fe ganha muyto. Art
GANGRENA. Gangrena. He princi- quaftuofijflma,a.Fem.Cic
pio de mortifica9ab da carne de algu- " Ha muyto, que ganhar nifto. Tcrma-
ma parte, a qual .nab efta ainda de to- gna ex ea re pecunta conflci poteft.Cie
domorta,mas por falta de efpiritos vi- Se eu moftrar, que to nefta compra
taes, & calor natural, vay morrendo. fe ganhab cem alqueires de trigo. Si
Ascaufasde Gangrena fab tres. i.quan- oftendo in hoc una emptione lucrifierl tri-
do os efpiritos vem a parte, 6c ella os del modios centum,&cCtc
nabreccbe, per eftar muyto fria, 6c de- Neftes dez ultimos annos pbde ga-
fconcertada a fua cbplei9ab,8c armonia. nhar honradamente feis mil feftercios,
2. quando os efpiritos vem a parte , 6c 8c nab o quiz. Decern his anms proxvnis
ella os recebe, masafogabfe com a car- feftertium fiexagies boneftiffiime confequi
ga do fangue, 8c grande quentura da potutt: nolutt. Cicero no Orador pro
parte. 3. quando os efpiritos nab che- Q^Rofcio. Pouco mais atraz havia dit-
gab a parte, porque Iho tolhem no ca- to Merere no mefmo fentido yfifiefterti-
minho, 6c nab tem por onde paffar. um trices merere & potutt, & debuit.
Gangrana,a.Fem.CornelCelfi. Depois de Sexagles, 8c Trices fedeve
Que tem gangrena. Gangrand Vida- de entender o accufativo centena mil-
tus,a,um. CelJ. Na Gangrena de caufa lia, o qual rege o genitivo feftertium,
,fria, nab convem farjaduras. Recopil. ou feft erdor um.
de Cirurg.pagin.83. Ambi9ab de ganhar. Lucri ftudium,
GANGRENARSE (fallando em algu- ij.Neut.Horat. Lucri cupido, inis. Fern*
ma parte do corpo) Gangrand Vitiarl. Ovid'
Ex CelJ. Logo fc Gangrenou a ferida. Depois de haver ganhado muyto ne-
Curvo,Obfervac.35i. fte officio. Toftquam in hoc genere qua-
GANHADIA.Ganhadia. Vid. Ganan- ftus locuplesfactus eft.
cia, 6c Gaan9a. Ganhar muyto com ©feu faber.-SV/-
GANH AM.Ganhab. Derivafe do Ca- entiam habere quaftuojam. Cic.
itelhano Ganair, 8c efte fe deriva,ou de Cafa, em que fe ganha muyto em fa-
Ganado, porque Ganan em Caftelhano zer efcrituras falfas. Domus quaftuofiffi-
he Pallor; ou do Hebraico Ganan, que mo falforum comment or tor utn.dic
' valAmpar, Rccolher,&c ter cuidado,que Aquelle que trabalha, pello interefe
fab obngacoens do officio de Paftor. de ganhar. j£uaftuarniS, IMajcSeneca.
Querem alguns, que em Portuguez Ga- Efte he o dinheiro, que me fez ga-
nhao fignifique Guapo, homem, Itmpo. nhar quanto tenho. Hoc fuit peculij mei
Hum, & outro fentido fe pode dar a fermentwn.Tetron.
eftas palavras de D.Francifco de Portu- Que nab he amigo de ganhar. Lucri-
gal.Inez, mo9ade cantaro, a gabadinha fuga,a.Ma[c.Tlaut.Lucro aVerJus,a,unu
,dos Ganhoens do lugar. Prif. 6c foltu- Horat.
ras, 18- Amigo de ganhar.Lucripeta:aMafc
GANHAR.Derivafe do Italiano Gua- Tlaut. o defejo de ganhar. Lucri ftudi-
dagnare, ou do Francez Gagner., que fi- um.Horat.Lucri cupido.Ovid.lnimigo de
gnificab o mefmo; ou do Caftelhano ganhar. Lucrifuga,a.MofcTlaut.
Ganado, porque antigamente as Ganan- Ganhar a vida em algum oiFicio.Al't-
Tom.IV. D qua
GAN "GAN
menta-
GIN GIO 75
mcntandooP.Harduinoeftas palavras Calcos, Sapatos.
dcPliiitoi:drz,Nwic HJfipantcaherba- Catropco, Cavallo.
rii Vocant, &eafiunt maiora fatitis-VuU o-Cria, Carne de vaca.
garibus.u •--•• <v.,-- ' •':•'••!,> fCachimbos, Os pes.
G1NGEIRA. Arvore fruclifcra > co- Cazebre, Cafa.
nhecida .Chamacerajus , i. Fem. Tlin. , Criar, Ter alguma coufa. Criar mi-
Vem aferx* mefmo, que Cerajus pumila, nas de caroco, Ter, ou Poffuir muito.
porque as Ginjeiras que dabGmjas gar- ;Chcta, Vintem.
rafacs, creccm pouco i 6c o mefmo Pli- Dez Bofas, Dez reis
nio dcclarando no mefmo lugar a fig- Encanhas, Meyas.
nificacabde Chamacerajus, diz ,Junt & Falfo, O len90.
( cerafiafparva arbor.is, raroque tria cu- Faxo, Pao.
bit a excedentts,& minore ettamffutice , Ganifos, Dados.
Chwnacerafi. ' ••••" Giropa, Caldo.
GINGIVA, ou gengiva. ^i-LGengi- Ganchorra, A mab.
;. . " i i *) •••-.,.' f.'-.yi "*• - (va. Gao, Piolho. .
-GINSAM.He huma raiz da China, q Gris, Frio.
tita a vermdho, mas cfcuro 6c definay- Golpc, Algibeira.
ado. Lan9a hum talofinho branco, 6c le- Gabio, Chapeo.
nhofo. Vendefe por pre9o dc prata; os Jorna, Vagar. Eftou.
Grandes a ufab, cozendo pequena por- jornando, Nab qucro fahir.
jab della em agoa, 6cabebempara rcfa- Jufta, Cafaca.
zer as for9as. Pao da China , Aflucar , Lima,Camifa.
fiinfiaZ. Queirbs. vida do lrmab Baft© , Marca. Puta.
jEpiftol. Dedicat. \ -. •• Marco, que fe avcza. Homem , que
efta pre feme.
• GIO. Monteira, Carapu9a.
-. Pilra, Cama.
GIO. ( Termo da carpintaria dc hua Purrio, Bebado.
Dao.) He hum traveffab, fobreque anda Pio, Vinho.
a ca na do leme, 6c fobre o qual fe for- Rata, fome.
mab as obras mortas da popa. Lignea Rcde,Capa.
compages inpuppi tranjVerfia. Roda, Toftab.
GIOLHO. Vid. Jueiho, ou Joclho. Ruftir, comer.
Surrar, furtar*
GIR. Tardar, O veftido.
Tiba, faca.
G1RA. Segundo o P. Guadix,he nome Tirantcs, Camoens.
Arabico, que val o mcfmo,que coroida , Hum pobre Ganitaro, quer dizer, hu
com galhofa, 6c abundancia; Entre nbs pobre tonante, ou maganab. Vai com os
Gtra heomefmo,que a Lingoagem dos arames. Vai com efpada, 6c daga. Calma-
marotos.Os termos mais fabidosdaGi- Ibe com ofaxo na bola, quer di^er Dalhe
ra fab eftes. com o pao na cabe9a. 6cc.
Artifc,qucr dizer Pao. GIRAFA.Derivafedo Arabico Zura-
Avczar, Eftar. fa,oxx xtrofa.He o Ammal,a que osEthi-
Baftos, os dedos. opes chamao tirataKacin, que val omef-
Bola, a cabe9a. mo que Cauda curta, porque tem efte a-
Bayuca, Taverna. nimal pequeno rabo. Outros lhe chamao
Bay uqueiro, Tavcrneiro. Zorafes. Criafe efte animal na Africa,na
Calcorrcar, Correr, Nubia, ou no Reino dos Abcxins, dizc ,
Tom. IV. L2 que
76
que he gerado do aniraaCJt de difTererlte <• GfRJ^Y Ata huimlidps &-- «t outro eftn.
efpecie. Dapper, emcWsingaresdaifo- pao^:5irdiai«cvJ%s.i*de GabnReirC&n-tb
a defcrip9abda Africa, a;(aber,,na:p*g. 6- oit<*8Tl.:. iviift'. ,•:.,'," !*.".--:•> <V*<,r.-*;. •"••',•*
420. 8c 18. diz, que a Girafa hesdo ia- GIRASOL. Flor ,.aque o giro.6olStol
n.anho de Touro, mas mats alto, que £ - f
kphante. A.cbr d© pelo he entrenegrO, deo*nome,por^uc*ofc^e eM3biiS ^cV
8e branco,.as maps muito mais altas, que-, fempre.a companhao feucunf©^iindaf
as pernas, o rabo redondo, 8c curto^as quandotfe efcondejiSc fe cobredeimvesV
ortlhas, como de veado.o ventre :nide- Segundo a Fabula , Clicia-,rJianiaj;das
o, 8c luzente;he quadrupede corre pou- Nyrophas do Ocean©, quericbtcLe ApoL
co , facilmente fe amanfa, 8c vive tab lo, por defcobrir os amores-de;±<cuc*c.*i
folitano , que raras vezes. he vifto. Ef- thoe,<com o ditto.Apollo, pe*rd*o>a: his
creve Salmafio, que he o Camelopardalls g r ^ a , 8c foi perfeguida* drApojio|, ate)
dos Antigos. Derablhe efte nome por que defpois de ofeguir fenTf^i-oam os
ter cabe9a , 8c pefc09© de Camel© ,-8c olhos, fem fe diminuir o fe%*wimr*-fi.-»
ter a pelle falpicada , como Leopard©., nalmente percoeo^;fome,/cV l&i 'mabs
porem de manchas brancas fobre fundo da dbr^ 8c foi convertida em flor, que
ruivo.Nofeu Thefouro da Lingoa Por- feguindo a vifta defuos rayd^fefuften-
tugueza o P Bento Pereira fazmeu9ab ta. Aqui, Apollo quser dizer o Sol- Not
deite animal. FW.Giratacachem. Liv. 4. das Metam-jdcfGreveOyidub efta
Girafa. Coni\ellacab * Vid. Camelo- transtorma9ab neftcs verfosi: r.*- V
pardal. Cedithumo nuda madtdls incompta t%-
GIRANDUL A ou Giradola.Hc a mo- : .;, xi , . *S(pdlig
do de roda,que defpede foguetes,ou he Ter que noVem' luces , expers undaque >
huma grande quantidade de foguetes , • -••--• -\: \ ctbiqm
difpoftos de maneira , que no mefmo Rore maro, lacrymifque fuis fiejuni&.pju
tempo fe defpedem, 6c e fpal ha dos-pei- ( Vit,
los ares, fazem hum aggradavel efpecla- Nee fie moVithmo, tantum fipectabat
culo. A famofa giraudok he,a quefe fas ( euntis
em Roma no Zimborio da Igreja de S. Ota Dei, Vultufquefiuosfleitebdt aitl-
Pedro, nas vefporas da fefta dos Apofto- -. {lum:
losS. Pedro, 8c S. Paulo. Tubuli igntri Membra ferunt hafifife fob) partetttque'
magnafiimul copiderumpentes in fublime , t ( coloris
ftellifique Volattlibus , aerem colluftrames. Luridus exangues pallor conVertlt in
,Gtrandola com fogo fepre ardente. Le- - {krbas;
,nitivos da dor, 176. Eft in parte rubor,Viola quefimdlimus
GIRAM. Vid. Gyrab. c. '- ( ora
GIRAPIGRA. ouGeripigra\ ou Gc- rios tegit-y IliafiuumquamVis radice te-
ripiga. Vid. Gera.
(netur
GIRAR. Dar voltas. Anre °\ros. Se- Vertltur adSolem , mutataque [emb
neca. Vid. Volta. *J {amor em.'
GIRAR os orbes vejo com mais pre- O Padre Pomeyda Companbia dc le-'
11 cl *
sus, defcrevc ao Girafol affirm ''J^ut He-
Malaca conquift. Livro 10. oit. 141. liotroplum cernls , on non teru -editum
Girar por algum lugar. Circutnr, com I or hell um creda^imnme cerfiiqttide am.
adjeclivo. Gtrailo temo-s pello contine- blgas, noturam illud dum moUretut dire-
,tc mantimo. Britto , Guerra Brafilica . xiff'e manum, ejr opus exepfife ad exemplZ
.17-m Regis aftrorum; & flor 1 bus dar e^ dum Vo-
Girar struma coufa. Dar voltas com luit Regan , fiuum ftdlis florenubus flo-
ella. Ali.quul in or ban agetio. rentem dedififiefolem, cum buncftmm in
lucem edtdtt. It a eft prof em, VeUx dfiptc-
tu ipfo
GIR GIR >r7
tu\p]o,& afipelktione, nonadumbratum., campoi da qual fe fuftenta. Ao mefmo
fed.exprejfum in Florejoletn, dicas Helio- Autor parece, que eile deve fer o Stru-
dftpium-y utque Jolare nomen gerit, fie Jor tbio camelus, deque ©5 Autorcs fallao,
Us fpecie m tpfam praferre, ac forma pra- porque com camelo fc parece mais, que
ftandam. Et Verbnonue item, ut Sol, ra- com qualquer outro animal; porem a A-
dus caput habet redmittum aureis?An no cademia Franceza lhe chama. Cameleo-
adSolem nunquam nonconVerJus Jncflos, pard, por. lhe parecer, que he o Camelo-
Uttpfitus Indicat nomen, eandem quam ills pardalls de Plinio Hift. 8c acrecenta, q
fnetitur Viam, tnfiftitfiemitam? guidmu}- lhe convem efte nome por ter cabeca,8c
ttsl Ur Sol planetas reliquos, & ftellos pefcoffo de Camel© , com manchas de
Jplendore objc urat,magmtudinejuperat;tta Leopardo, excepto que as defte animal
Heltotropium cater os ftaturaprocerttate fab brancas, 8c o mais do pelo he quafi
facile flores Juperemmet,flor mot amplitudi- ruivo. Nab podem os Autores fallar cb
neVmat, tonus habitus elegantid, & ftn- certeza em coufas , que nunca virab.
gularum parti um conformadone lon^e mul- ^ / . G i r a f a .
tumque antecelltt. Muito abate as prtr G1RAVAGOS Monjes. Vid. Gyrova-
mmencias do Girafiol o ufo. delle namc- gos-
dicina. Toda a fua virtude confifte^ em GIRIA. Vid. Gira.Os que tomab Gi-
refolver verrogas, deterger alporcas,8c ria poifhun.a joco^aj.ou affetftada circu-
provocar ourinas. Nos jardins da Re- loQU9ab, com que fediz em muitas pa-
publica, nab faltao Giraioes, com gra- lavra*,© que fe podcra declarar em pou-
des nomes, 6c titulos illuftres, que de- cas, o.derivab de Gnar ou Giro , por
generab em humildes, 8c vis opera90£s. Rodto. Iocofia,arcumlocutto, ou circuitio,
Girafol Oriental. PeoTa fina, por ©u-» onis..Fem. Affcctatus loqueudl ctrcuitus ,
tro nome , Heltotropto. Vid. no feu lu- us. Mafic. ,
gar. Querem outros , que. fejao mefmo GIRO, ©ugyro. Volta. Rodeo. Cir-
queOpala. Vid. Opala. cuir©^ Gyrus, I. Majc. Ovid.
GIRATACACHEM He o nome de A lua.faz o giro da terra. Terrain lu->
hum animal, que fe acha na Abyflinia,ou na curfius. ambit. Ctc. Vid. Roda. Volta
Ethiopia alta. No Diccionario da Aca- 8cc. Faz o feu Sol o feu giro annual.M*!-
demia Real de Franca, Verbo, Cameleo- gnum Sol clrcumVolVitur annum. Vir git.
paid, Corneliolhe chama Ftrata Kaatiy Giro. O movimento fuccefivo, com q
com pouca dirTcten^adc Giratacachem, cada coufa, ou peflba tem tempo parao-
que he o nome,queachei no cap. 14. do brar conforme a fua ordem. Cada hum
livro 1. da Hiftoria Geral da Ethiopia, por feu giro. Vic'tjfim. Of.Eftab de guar-
abbreviada pello P.Balthazar Telles Gi- da por giro a porta do ieuapofento./ / /-
ratacachem, ou Firata Kactn na lingoa giltarum Vices ante cubiculi foresfierVant-
dos Abexins,val o mefmo, que Cabo del- Quinto Curcio no livro 5.O mefmo Au-
gado.: Farecc, que da del^adeza da fua tor nolivro 8* diz nefte mefmo fentido.
cauda tomou efte animal o feu nome. ExcubabantfierVatts noctium Victbus pro-
No lugar citado diz o P. Telles, que he ximiforibus ejus adls, in qua Rex acqul-
o mayor animal da terra, que fe faiba, ejeebat. Virab os mais cada hum agiro.
porquC excede muito a grandeza dos Similtgyro Ventent aliorum Vices. Thad.
Elephantes, pofto que nab he tab envol- Eftes no anno feguinte fervem na guer-
to em carnes; facilmente paffab os ho- ra cada hum por feus giros; aquelies fe
mens por baixo delle em cima de bons ficao na terra. Hi rurjus inVicem anno
cavallos , as mabs tem altura dc doze poft in ar misfiunt;lilt domi remanent. Ca-
palmos, os pes menos alguma coufa,8co jar. Cada hum por feu giro diz o feu pa-
pefcoffocom propo^ab, 6c comprimen- rccer.c-Zutfique ordme Jentenftam diat.de
to, que poffa decer , 6c pafcer a erva do Por quanto outros os haviab de render
pella
>8 -GIR GIR
pella menhaa, 8c nab the chegiftdbo feA Performeellas FofpitanW, fe^Pf *g
giro,fe nab fette dias'de poisj^naib-fcpo- # , & nunquamftabiles, &irroprt)sVoltip^
diab fiar da permanentia da fidelidade ^dbusySgula illecebns jef\nentes.Tdn
de todos ate aquelle tcmpol'c^uippe 4- oppofi9ab deftes vadios ordenou S.Ben-*-
lios in ftattonem oportebat primaUcefuc- to o grande recolhimento de feus moL.
cederefitpforum poft fepttmunrdim tedi- teiros. Ate os Monjes GlraVagos, > que
turaVtce, nee fperdre poterant m tllud te- ,havia antigamente. Sevcrim , Noticias
pus omnibus dm'aturain fidem. Quint. ,de Portugal, 213. No feu Lexicon U-
Curt. Servindo cada hum feu Giro. Io- niverfal na palavra GyroVagi, da jacobo
,ab de Barros. Dccad. 2.105. col. 1. Os Hofman efte prcprio epitheto a huns
,capitaens das naos,por quem D. Fran- ludios, que fempre andab girando ,, 6c
,cifco repartio a Gtros o ferv^o 8cc mais a hunsGentros,feiticeiros,que nos
,Decad. 1. pag. 160. col. 4. feus facrificios volteavab em roda , 6c
G1RONA. Cidade Epifcopal de Cata- finaimente aos Turcos ,que eclebrando
lunha, affentada em hum outeiro , 6c na a fua grade fefta, chamada Machia coni
fralda delle cercada de muros de pedra voluntaria vertigem fe revolvcm dc ma-*
ao modo amigo- em figura quafi trian- neira, que mais parecem rodas, que ho-
gular. Paffalhe por dentro hum rio, a q mens. -. 1
,"
.'.JI
chamao Onhar, e em Latim Unda, que
nalce perto de Girona; Paffafepot huma GIS.
> *
Ponte, a qual a junta as duas partes' da
cidade, 6c nab longe delle Te mette o GISORS. Cidade de Fran9a,naPt*o*-
ditto rio em outro , chamado Ter, de vincia de N©rmandia, fobre o Riachb
cuja fignifica9ab , como tambem da fi- Epta. Gifordum, it. Neut.
gura triangular da cidade , fe querem
alguns Authores ajudar para attribuir GIT
aos tres irmabs Gerioens, unidos em hu
corpo a funda9ab de Girona.Na fua co- GIT, ou Gith. he o nome Arabico da
rographia, pag. 134. doutamente refu- Erva,a q chamamos Nigella. Na fua A-
taGafpar Barreiros efta fabulofa etymo- mathea onomaftica diz Jofe Laurencio
logia, 8c juntamente traz ouras memo- Git, Tulmentum factum expapaVere rit-
raveis particularidades da cidade de gro.
Girona, 8c entre outras o milagre da GITO. He o nome de hunscanos- q
praga de mofcas verdcs,8c brancas, que nos moldes cb municab o metal tudido £
fahirab da fepultura de S. Nartifo , & obra do Latoeiro Ltquefocti metallt
obrigarab os Francezes , que reinando ductus, ou meatus, us. Mafic
em Fran9a Phelipe, terceiro defte nome,
haviab tornado Girona , adefemparalla G12.
6c acolheremfe com a pouca gente, que
lhe ficou. Gerundo, a. Fem. GIZ. Certa pedrafinha parda>8tmo-
GIROVAGOS, ouGyrovagos,ouGi- lle, quafi da corde chumbo; deixa final,
ravagos. H c o nome , que antigamente quando carregab com ella.He ufada dos
fe deu a ccrtos Monjes que com pretex- Alfayates,para rifcara parte do panno,
to de caridade,gaftavab toda a vida em que querem cortar, Pella analogia, que
perpetuo giro, fempre vagabundos, vi- Gypfiumxem com Giz, o P. BentoPerei-
fitando as cellas dos Anacorctas por di- ra, no feu Thefouro da Lingoa Portu-
verfas provinces do mundo. Delles fc gueza, chama ao Gt^, Gypfum.Autor tab
f z men9ab na Regra de S. Bento,cap. 1. crudito como felle , nab ignorava , que
^lartum genus eft monachorum, quod Vo- Gypfum quer dizer Gefifio; mas parece nab
catur GyroVagwn, quia tota Vita fua per quiz dcixaro Latim de Giz em branco;
quan-
GIZ GLA 79
•quanto mais que tambem com geffo fc curiofa erudi9ab nefta materia, diz que
pode Gizar: 6c pode ria o Giz fer huma os Gladiatores erab homens, deftros na
efpecie dc geffo porque nem todo o gef- Efgrima, que tinhao por officio nas fe-
fo he artificial, pois diz Plinio lib. 36. ftas publicas, particularmente nas fune-
•cap. 24. Tlura ejus genera , nam c7 e la- bres fahirtm campo , 6c hum por hum
pide coquitur, ut tit Syria, ac Thurijs, & matarfe por dar gofto aos vivos, 6c hb-
e terra fodttur, ut inCypro, efiummatel- rar a memoria dos defuntos. Seu prin-
iure,& Tymphatcumeft. Aoque fe acre- cipio diz Tcrtulliano, in lib. de fpecf a-
cent a, que antigamente fe gizjva com culis, 6c Servi© fobre Virgilio, que fe
geffo oiicaicacios pu pes dos efcravos, tomou do ufo que os antigos tiverab de
que fc punhab em venda; ao que allu- comprar cativos, que matavab nas exe-
de Ovid to 1. Amor. Eleg. %. Verf. 64. quias dos homens prineipaes, que mor«
Defpice gypfati crimen mane pedis. nab, 8c parecendo pello difcurfo da
GIZAR. Rifcarcom G/.*>.Botar ©Giz tempo grande crueldade , matar gente
ao panno.Laptde, qui Gt^ Vocalur, panu humana a modo de feras; ufandodc hu-
fgnare\ou panni parte not arefiatcinatore a ma cruel miferiasrdia os deixavab adc-
Gizar. No fentido figurado.Difpor De- ftrar na efgrima,para que dilatando al-
linear. Vid. nos feus lugares. Viriato-. gum tanto a morte,fizeffem o aclo mais
,que xudoGi^aVa com lingular pruden- celebre,8c foffem elles proprios executo-
,cia. Mon. Lufit. Tom. 1. 229. col. 2. resdo facrificio. O primeiro, que em
, A libcralidade, com que Gt^a, 6c corta Roma fez exequias publicas com folc-
,pello panno alheo.Mon. Lufit. Tom.7. mnidade deGladiatores,diz Valerio Ma-
,pag.402. Fallao Autor no Padre Ma- ximo, 6c o Epitome de Tito Livio , que
riana. foi Decio Iunio Bruto nas honras de feu
pay, fendo confules Appio Claudio , 6c
GLA. Marco Fulvio,5c defpois fe ufarao tan-
to, que qualquer peflba commum fe me-
GLACIAL.Coalhado congelado En- tia neftes apparatos, 6c finaimente che-
rcgelado. condenfado. Vid. nos feus gou a trifte vaidade defta luctuofa pb-
lugares. Adclga9ar os humores, vilco-- pa a tal extremo, que fe morrendo algu
,fos, 6c Glactaes. Curvo, ob fer vac. Me- homem de importancia, faltavab jogos
,dic. 49. de Gladiatores, o notavabcomo por a-
GLADIATOR-ouGladiador. Deri- fronra, 8r algumas vezes, ( como toca
vafe de GW/KJ*,que cm Latim val o mef- Iufto Lipfio ) lhos mandavab fazer por
mo que Efpada. Na antiga Roma Idola- juftica.Theodorico , Rey dos Oftrogo-
tra, Gladiatores crab huns efcravos,que dos em Italia para o quinto Scculodef-
com efpada nua publicamente pelcjavad pois do nacimento deChrifto extingui-
nos Theatros; ao vencedor fe dava di- o efte barbaro coftume. Gladiator. Is.
nheiro, ou huma coroa de Lentifco, ou Mafc. Cic
hum Bone te em final de recuperada li- __ Profiffab, 6c exercicio de gladiator?
berdade, ou ficava izento defte fangui- Gladtatura, a. Fem. Tacit.
nolcntocxcrcicio, 6c o final defta izen- Combate de gladiatores. Gladiatorunv
jabera huma efpada preta, de pao, cha- certamen, ou Gladiatoria pugna, a. Fem.
mada RudisiQue fe lhe mctia na mab.No O premio, que fc dava ads gladiato-
Tomo. 2. da Monarchia Lufit. Livro 5. res, que fahiab vicloriofos. Gladiatortfi,
cap. 1. d i z o P . Frey Bernardo de Brit- it. Tit. LiV.
to, que em Offella,antiga Cidade da Lu- O eftipendio, que fe dava aos gladia-
fitania, fe celebrarab com grande admi- tores, quefecompravab para exercicio
ra9ab dos Portuguezes de aquelle tem- do feu officio. Auctoramentum, i. Neut.
po eftes gladiatorios efpeclaculos, 8c cb Velleiui Tatarc. Ao qual matar. b os
Gladid-
So GLA GLA
,Gladiadores. Martyrol. em Portug.pag. diferya, um.Cie Glandarius- a.um.Var*
,i. ro. Dizendo, que a Faya he arvore Gla-
GLADIATORIO. Coufa dc gladia- jdtfera. Cofta, Eclog. de Virgil, pag. 1.
tor, ou concernente a gladiator. Glodf GLANDOSO. Vid. Glandulofo.Cor-
atorius, a, um. Ctc Ncnhuns jogos mais ,tandolhe huma particula Glando[a. (Jar-
,indignos dos olhos humanos, 8c pieda- ,ros, Decad. 3. pag. 97. col. 3.
{
de natural, que os Glodiatonos. Vieira, GLANDEVES. Cidade Epifcopal de
,Tom. 7. pag. 9. Tinha efte no circ© Franfa na Provincia de Provenja. Glan-
yGlubatono alcan9ado vitorias notavcis data, ou GlanoteVa, a. Fem.
,Alma Inftr. Tom. 2. 347. GLANDULA.f Termo de Medico.)
GLAD1FERO. A ordem militar dos Efpecie de caro9o de carne efpongiofa ,
Gladiferos ioi inflituida em Livonia no que ferve para attrahir das partes conti-
Anno de 1164. para augmentar com as guasos humores fuperfiuos. Em muitas
armas a fe CatholicaOrdo EqueftrisGla- partes do corpo humano ha glandulas,
diferorum. Aflim lhe chamao os que efcre- humas nas ilhargas da capainha da boc-
vem em Latim. Frey Iacinto de Deos no ca, a que chamao Amygdalas, outras
feu livro, iniitulado efcudo das ordes nos fovacos, a que chamao Emuncloriosj
militares, trata defta ordem,; paragr. 12. as tetas fab compoftas de glandulas,8cc.
pag. 140. Glandula, a. Femln. Cornel. Celf. Lib. %.
GLADIO, temporal, ou Gladio fecular. cap. 1.
He o poder da juftica fecular, gladio e- GLANDULOSO. Cheo de glandu-
fpiritual, he a efpada, 6c poder efpiritu- las. Compofto de glandulas. Glandulo-
al da Igreja nas almas. Gladius, i. Maf- fus, a, um. Columel. Tambem debaixoda
cul.A fe fe defende com o Gladio dopo- lingoa eftab carne s GIdndulofas,nas quak-
,der. Cartas de D. Franc. Manoel, pag. es ha dous orificios, por onde fahe a
,387. Gladio efpiritual, & temporal.Bar. ,faliva para humedecer a lingoa. Reco*
,ros, 3. Dec. foi. 160.coL2.Com o Gla~ ,pil. de Cirurg. pag. 28-
,dio material, 8c fecular. Idem , 1. Dec. GLASTO. He hum genero de tinta
,87. col. 1. da India, que fe faz da erva do mefmo
Gladio. Inftrumento Geometric©, 6c nome, a qual tambem chamamos Anil.
Aftronomico, compofto de huma regoa Semeada efta erva nab dura mais de
graduada, 6c de outras tres regoas mo- tres annos, 6c fe colhe no mez de Setc-
veis, que formab hum triangulo ifoce- bro, ou no principio de Outubro,qua-
Ies, com fuas pinnulas nas charneiras, do ja ceffab as chuvas. No primeiro an-?
para exactamente medir o valor dos an- no he a planta ainda tenra, 8c 0 Glafto,
gulos, 8c quaesquer diftancias, 8c altu- que della fefaz, fica imperfeito, decor
ras. Chamabihe Gladio, porque aperta- ruiva, 8c pcfada, dc modo que lan9ado
das as regoas,ficaohumas lobre outras na agoa, fe vai logo ao fundo, 6c fe cha-
parecendo huma fb, 8c no cabo tem hum ma Moufi;no fegundo anno he perfeitif-
punho, a modo de efpada, por onde fe fimo, leve, 8c de cor roxa , 6c lancado
lhe pega, 8c dentro da ma9aa ha huma a na agoa, anda nadando fobre ella, 6c te
gulha nautica, para ter ferventia tambe por nome Cierce; no terceiroannotor-
no mar. Ordinariamente fe recolhe efte na a dcclinar de fua perfei9ab, 6c bon-
inftrumento em huma bainha, com que dade, fendo pefado , 8c de cor negra,
fica parecendo cotb,|ou punhal.Chamab- mais vil, 8c baixo,quetodos,e Ihecoftu-
Ihe os M thematicos Radius Larinus, mab chamar Cattelde. Manoel dos Anjos
porque foi inventado por Latino Urftno, Hiflor. Univerfal, livro 2. cap* I9>pag.
celebre Geometra. 355. Vid. Anil.
GLANDIFERO. Coufa, que d^ bo-
lota. Coufa;que produz a lande. Glon-
GLE
GLE GLO Si
,em humG.'(j^o,recolhendoos pes todos
GLE ,dentro de fi. Alma Inftr. Tom. 2. i85»
Falla o Autor das centopeias.
GLEBA. He Palavra Latina, que val GLOCESTER. Cidade, 6c condado
o mefmo que Torrao. Fazer os cabellos de Inglaterra.no antigoreinodeM^rcia
,louros, como Glebas de ouro. Luz da entre a Provincia de Ox*cmia, 6tade
,Medic. 177. Monmouth. Gloceftrla, ou GloVernia, a.
Fem.
GLO GLORIA. Honra; 6c louvor publico,
que fe da aos merecimentos,a virtude,
GLOBO. Corpo folido,6c efpherico, ao fiber. A gloria he o alimento da for-
comprchendido de baixo de huma fb fu- taleza, da magn-ficencia, 8c de muitas
perficie, de cujo centro todas as linhas outras virtudes. Mayor he a gloria pro-
tiradas ate its extremidades dacircum- pria,quc a hereditaria, a que mb te me-
ferencia, fab iguaes. Globus,i. MafcCic rccimentos prefentes, fe attribucm os
Nefte fentido todos os Planetas fab glo- louvores de feus predeceffores. A Sede
bos, a terra forma com a agoa hum (6 da gloria ordinanamente apaga a das
g'obo;6c o globo do mundo fe volve no riquezas. Julio Cefar defpois de ganhar
feu eixo,do qual as extremidades fab os a batalha ue Pharfalha,entregou aos fol-
dous Polos. O globo da terra. Terra dados os defpojos do campo de Pom-
globus. Cic. peo,donde havia thefouros capazespara
Globo pequeno. Globus, iMafic.Tlin. defpertar a cobt9a no cora9ab dos Di-
Globo celefte , 6c Globo tcrrefte. S< b ogenes^ Catoens.Tivera Alexandre de-
dous iuftrumentos da Mathematica. No fprezado os muitos mundos,que Anaxa-
globo celefte eftab reprefentadas as ef- goras, 6c outros Philofophos fingirab,
trellas do Firmamento, comprehendi- feentendera, podellos fojugar fem glo-
das cm 48. afterifmos,ou conftclla9oes. ria. Em Roma, levantarab os Antigos
No globo tcrrefte eftab defcritas as va- dous Templos contiguos, hum dedica-
rias regioens da terra, os rios princi- do a virtude, 6c outra a honra; nefte nao
pacs, 6c os mares. Globus caleftis. Glo- fe podia entrar, fem paffar pello primei-
bus terreftris. O mais provavel he, que ro. Muito fe cngana, quem imagina po-
,Archimedes foi o inventor do Globo. der entrar de falto no facrario da Glo-
,ViaAftronom.part. i.pag. 1. ria, fem paffar pello veftibulo da virtu,
Globo de fogo. Muitas lavaredas jvi- de. Mais trabalho ha mifter para confer-
tas como emfiguracircular. Globus fia- var a gloria, do que para confcguilla.
marum. Virgil. Nefte fentido diz o Sabio, JZui altam fa-
Globo. (Termo da antiga milicia Ro- cttdomum, quarit rulnam. Bufcar os al-
mana.) Era hum efquadrao rcdondo. tos, he demandar precipicios. Antes de
Globusji.Maficul.Tit.LiV .Os Romanos morrer, vio Demetrio derrubar trezen-
,ufavab quatro modos de efquadroes, tas eftatuas, que a cidade de Athenas
a hum chamavab cuneo, a outro Tcnaz, havia lavantado i immortalidade do feu
,ao terceiro Serra, 6c ao quarto, Globo. nome. Gloria, a. Fem. Cic Efte mefmo
,Luiz Mendes Vafconc. na Arte mili- Oradoras vezes lhe chama , Amplitudo,
t a r , 1. part. pag. 95. inis. Fem. Claritas, ads. Fem. Splendor,
Globo. Bola grande de pedra marmo- is. Mafic ou nominis fiplendor.
rc, ou outra materia. Huma Pyramide Gloria, pequena, ou pouca gloria.
,rematava em tres G'obos de ouro.Quei- Gloriola, a. Fem. Cic. Para que na nofla
,ros vida dolrmab Bafto, 345. col. 2. vida logremos nos mefmosaquella pou-
Fazerfe em hum globo. Globari, ( or, ca gloria, que temos acquirido. Lfr nos
atus fum. ) Tlin. Sc lhe tocais, fe fazem metipfivivi gloriola noftra perfruamur.
> Tom. IV- M Ctc
82 GLO GLO
Ctc do fe diz, Dar gloria a Deos. Deum Uu*
Ccnfeguir gloria. Gloriam acquit ere. dore.drc
Cic Adiptficl. Tlaut. Confiequi, comparare. Gloria. ( Termo de pintor. ) Huma
Cic gloria. Hum ceo aberto, 8c reiplandece-
Ashonras fuftentab asartes, 8c todos te, com muitos Anjos, 6c com hum* re-
com defejo -da gloria, fe applicab com prefeuta9ab imperteita da gloria 6c da
ardor aos cftudos. Honor a lit artes, o- telicidade, que os Bem aventurados Io-
mnesque incendnntur adftudi a gloria. Cic grab no ceo. Alcandri,Author Italiano,
Quem tem mais virtude, n.ais gloria he de parecer que o coftume de chama-
tem. /•• max tine gloria excellit,quiVirtu- rem os Pintores Gloria a hum ceo aber-
te plurimum j-raftat. Ctc to com muitos Anjos, lufpenfos no Ar,
lnchado dc gloria. Gloriarum plenior- fe originara, de que os primeiros, que
Tlaut. pintarab o nacimento de Chrifto Senhor
Contra os que fazem efcrupulode noflb, reprefentarab muitos Anjos no
ufar de Gloria no plural, Antonio Mu- Ar, em ado de cantar o Gloria in excel-
cmo, na fuafyntaxe tem obfervado que fits Deo. Huma gloria. Caleftis gloria adti-
AuloGellio tem ditto, Glorias Inones bratio, onis. Fan. Cicero, em outro fen-
flare;8c nafuaEpigraphic3.pag.356.diz tido, diz, Adumbrata imago gloria.
Boldonio, que nab acaba de entender, Gloria. Huma fumma felicidade no
porque razao certos criticos querem ne- logro de algum bem. Se fe nab guarda-
gara efta palavra o cafo plural no La- rem os pacfos, que a meu refpeito fe fi.
tim,fendo tantos os cafos,em que fe gra- zerab, eftou na gloria.Si,qua de impa-
geablouvores, honras, 8c glorias. Sane ct a Junt, eanonJerVentur, in calo fum.
baud fads intelltgimus { diz efte Alitor ) Cic. Eftimafe Bibulo tab felice, que lhe
air non pluratiVe effierri oporteatyfivepro-parece eftar na gloria. Bibul eft tn cab*
pria occeptofit Vox pro laude honor um co- Cic.
jenftente, ut definit JZjiintilianus; StVe Mantode gloria, he manto de feda.
translate pro facto, wide proVenlt gloria. Gloria Patri. Segundo Baronio, diz S.
Siquidem iter an, ac multtplicarl contingit Bafilio, que por tradi^ab Apoftolicafoi
laudes bonorum ad fact orum tlluftrium tte- inftituido efte louvor.das tres peflbas
radonem, ac multitudlnem. Hoed nobis Divinas; 6c alfirma Baronio, que S. Da-
tdcirco obfierVatum eft, ut Vindtcaremus a mafo Papa mandou que fe cantaffe no
cenfura cujufdam erudttl Romanum elogut fim de cadapfalmo. Tambem diz S. Ba-
Mara Aurnbij Antomni,cujus daufula eft, filio, que os Arrianos para fe diftingui-
,^uodomnes omnium ante fie maxtmorum rem dos Catholicos , 8c para nab daretu
Imperatorum Gloriasfiupergreffiusybellico- ao filho 8c ao Efpirito Santo efte fupre-
,Jijjimis genttbus deletis atque Jubactis ejr mo louvor, nab diziab Gloria Tatri, &
Tlur'turn emm gloriam atque Variam ex- Ftlio, ejr Spiritui Santo, mas Glotio patri
prefifinrus, per commode plur all Voce corn-per Filium in Spiritu Sonto.Vox eXtcte-
plexus fiat,quod non itafuccejfififetper fitim to do quarto concilio Toletano,nos re-
gularem. fponforios da Semana da Paixao, no In-
Gloria. Mageftade de Deos.Vifab be- troito da Miffa cmitte a Igreja efte
atifica da infinita grandeza divina; como applaufo final em demonftra9ab dafw
quando fediz, Nib podem os olhos hu- tnfteza. Da milagrofa virtude do Glot-%
manos ver a Deosna fua gloria. No Ta- patri dr ditto com Fe 8c dev09a&> Vid*
bor defenbargouDcos as glorias da fua Hlerobaxocon Macri, 293.
Divindade.Os Bemaventurados vem a GLOKlAK.Fid. Gloriarfc. Coufa pa-
Deosna fua gloria,8c em fua propria fa- ra gloriar. Gloriandus, a, um. Cic Bode
ce. DeJ gloria, ou ma left as gloria Dei. ,havcr officio mats para Gloriar por hu-,
Gloria. Honras.Louvores; como qua- ,ma parte, 6c por temer por toda*? Vfc
tit*,
GLO GLO 85
,eira, Tom. i. pag. 512. furrei9ab dc Chrifto,a Afcenfao aos ce-
v. Gloriarfe. de alguma coufa.. In aliquo, os, a yinda do Efpirito Santo, a Affum-
011 de aliqua re gloriari. ( or, atus fum.) P9ab de Nofla Senhora, 6c fua gloriofiffu
Cie.No livro DeJenectutt,pocm o mefma ma coroa9ab no ceo.Myfteria,quibus BTe-
Cicero efte verbo com • hum accufatkoj ata Virgtnis Mariaglorta,ougloria come-
Equtdem ( diz elle pofifie Veltemidem glo- mordntur, ou celebrantur*
riari y qmd Cyrus- Quizera poderrric glo* G LOSS A, ou Gloza,ou Groza ,Os do-
riar da mefma coufa, que Cyro. mas»ofte us ultimos fab mais ufados. He tornado
accufativo Idem he regido. dc huma prer do Greg9 Gloffa, quando fignifica , Ex-
pofi9ab, q fe entende, V. G^obfiu pro- plica9ab dc palavras efcuras. No cap, r.
pter*,'& nab-de gloriari. « do 1. livr© diz Quintiliano, Inter pre td-
Gloriarfe de alguma coufa.com often* donem lingua jecretioris,, quas Graci
tafab; Aliquid oft ent are, ou Venditor e. Gloffas Vocant. Dc forte que Glojfa no
Cic Aliquid defe pradicare. Cic Que fo feu fentido mais proprio he Interpreta:
efta gloriando, ou'ja&ando. de alguma eadclar.a, drgenumado Ttxto,oupalaVyas
•Ctoiifa. Gloriabundus,<a*un..Aul. GelLdo Author. Em Latim lhe poderas cha-}
Gloriandofe de hum tab grande cxerci- mar com Petiphrafis. Verborumficripto-
to. Contempladone land exercitus glona- ris interpretatlo, onis. Fem. Autordeh-u-i
bundus. Aul. Gell. Gloriarfe na prcfenca ma glotta. Verborum alicujus Jcriptoris
dc ilgucm. Gloriari alicut, ou idpud>ali-interpres, etis: Majc.. Niodiaodc Lira he
quem. v 0 Author da Gloffa ordinaria da Biblia,
- GLORIFICACjAM, fc diz fbda ex- comprehcudida U feisvclumes. Agloi
alta9ao a gloria cterna, que Deps con- ffa do Direito fab-pscommentarios,quc
cede aos e$ex&hidQsiiGiwia/alttrh*xem-Accu'rfio poz na^margem. Efta palavra
municatio, onis. Fem.^ '.-.•:< Gloffa foi defpois fignificando toda a
iGLORlHCAR. Dar-gloria. Dar lou- cafta de Intcrpretacab;; 8c affim mtitula
vo'tcs. Glorificar a Deos. Deum laudere, lmctic±G!oJfas.Q$ feus^cr^lio^fpbrej ty
ou collaudare ,oSem 'Met a Debs,, vos.d Direito Civil.Gloffa he^ lingoajdo.Texv
imGlortficaiti Yiei*a» Tonvi .'jpag. .58?- to.-Nefte fsntid©! tauibein fe deriya j l o
,.. £LQRiO$AMENIE. Com honra, co Qxc^oxQloJfijA ou Gl'otja, cjue? vaj. © W$
gloria* Gloriole. Oc. GWwfius, kglojfiofi.mo', que Lingoa. Se^wfidpefta .etymolo-*
/^«e, fabufadoa. >.,,,.., •*,,- ^ gia,-dJz o, Jjr-tefke Vei*Kga§,que sfftm^o-
. GLORIOSO. llluftrc. Que tem feito tnoGloffa,, J}t lmgofc\de,TaxtOi e
occafio*^
ebrkj-ouiaccOens gloriofas. rGloriefys, nal,v6c^ccvidentaln\eute-a. gr4fl4 *S?W
a, um. Muftris i is, lyfaft. & Fem-ftre .* de Gloffas tem fido^mPlUQ.ffim^nAb-d-?
is. NetttiHfntfiriJicnim.aim.icni. &£.. R^ras. Lingoes, 6c,Qoiifufaa4ecngenhp^>ij9n-
yezesfc acha Glotmfu{ com os,nQmes das de vcmos,por.expepcja^aitquetqua^dig
pdfoa**-,fignificandp .gloria., .,.. : fe* ufava 0 PcrbverbJo,.*4ue.^ d i z ^ w 1 ^
• ilMctttc-gtoriofodforrf, omgloi'hffi, ©u Librum dperit, id jeft^q^^huin ftyrp %
huefia.ou praclara mor/,ftV-&•*»•. 0'fc Gloffa, de outro, fablag muiio mais , ( ps
Gloriofo. Que cftliogrando a. gloria homens,quelagora> que com, a^of\fian^
dost Bcmavcnimados. Como quando fc nas Gloffas,. commento^.apnpt^o^'s,,
diz,i A gloriofavftgeraJMariaVOs corpos Efcolios,obfcrva90,cASiCa,^ga9(S^r>s,M
gloriofos nao eftab aiais. fogeitos a cn- ejell^neas,v jcenturias, pojec^aneas $ J u .
fermidadr/s> humahas,, Corpora,,coeleftis cubra9ocns,litem dcixa^ocntqtpeccf,©;s
gloria dotthtu oKWtt, MOH Junt. amplitisengenhos;*6c
.o» emmudeeer.as ljngo^s-,6cq
tnoxia infirmitadbus hwnaw^ Peorhe, que coma
,, ,. Gloffas r
niul«plic^ao.-fla§
Myfteriosgloriofos. No tcrceiro Ter- 65 Medicina, com quf os
eftasba fpgados textqsdelcys^
fe perdem as. fa-
co do Rofario fe rczab, 6c meditao os cj44ad<?s. dqs tflewanwsj fe, alarga^,, £
Jjnco myftcrios gloriofos, a faber, aRc- M2 alagao
S • Tom. IV.
SLO
alagaft as eonfctentia* com os aquedtH os, ut perdafJicut*:amaiQ\x\lxo peftdhm,
cfos, fitdiluvios de gloffas, A Gkffam- ut coftiedat. E fobre*: a Satire 2. do Livro
ytferfinealeKplicouo modo, 6cc. Vieira, 2. de Horatio diz A*er©. Edax, Vorax ,
,Tom. i 729. gjlutto. Na Sat irar 5. aonde diz Pcrfio.
Glofla, commumente Gro^a, he numa Nei glutto JorbenvfaliVam meuudalem,
efpecie de Poefia, ou comrmntario , em dizGaufebono, que Glutto, netk lugar
verfos em que fe vaiexplkando,8cam- he© iblativ© de Gluttus, ou Gluttum,
plificando huma breve fenfet^a metten- por Garganta , 8x juntamente acrecenta,
do o Texto, ou verfo, que fc gloffa no que lab palavras feiras pella figura ono-
fim do Sorteto, Outava,ou Lyra, feguin- motopeia,,que Cxprimem o ruido, que as
do fempre a mefma materia. O Texto he vezes o licor na garganta do glot.*b,que
o mote, ou feja de huma, ou duas regras, oforve. Glotab. Oque come muito, 6c
ou de qualquer outro modo, que fe of- defordcnadamente.KtffrJX, cis. omn.gen*
ferecer. Metrica interpret at to, onis. Fem. Guladedttus.
Grofa do Chanceler. b'ab no fim do GLOTONARIA. Ovicio dagula. ; G«,
proceffo aspalavr. s, com que o Chance- la, <e. Fem. Tlln. IngluVles, d. Fem. Te*
ler mbr,ou Chanceler do Porto, declara rent. Daquellcs, cuja honra hea Glotp*
fer afentcn9a mal dada o que os Efcri- ,naria. L u c n a , vida dc Xavier , 416.
Vaens tem menos letras nas regras, ou ,col. 1.
menos regras nas laudas. Poem o Chan- GLOTONIA. Vicioda Gula. Vid.
celer grofa as cartas , fente^as, provi- Glotcnaria. ji Glotoma , 6c defejo dc
fbens, 8tc. Vid. Liv. 1. da Ordena9ab ,comer muito. Cofta, Georgia de Yir-
Tit. 4. §. 1. Tit. 36. §.2. ,gil. 109.
GLOSSADOR, ou Glofador. O Au- GLOiONICO. Coufa de glotab.
tor de huma Gloffa. J^ciGlofla.E o Glo- A Gula, com Glotonico apparato.
,fiador, Gregorio Lopes oconfirmacom Sentauaa Meza efta, groffa, 6c impe.
$hum lugar de Bartholo.MacedoDomin. (didai
jfcbreaFort. 115* Malaca conquift. Livro 6. oit. 30.
GLOSSAR,ou glofar,ou grozar. \n- GLUT1NOSO. Coufa de Crude, ou
terpretar o texto de hum Autor. Alicujus que pigii, conio Grude. Glutmofus ,a,
xriptons Verba interfritari. um. CelJ. Vtd.Vffcofo.Os humores cru$j
Glcffar as ac9oens, ou as palavras de iGlutmofios, 6c trios. Correcjab dc abu-
alguem. Drlhes ofattido, que fc quer ,fos, 23.
/Htatjus facta, ou Verba adVuluntatem in- GNiiSNA. Cidade Archiepifcopal, U
hrpretan. Ex Fit- LtV. anriganentc cabeca do Rcino de Polo-
GLOSSARIO. Diccionario , que de- nia, no Palatinado de Kalish,entrePof-
clara afignifica9&bdas palavras efcur<s, na, 8c Toren. Hoje nab tem coufade
& barbaras dc huma lingoa corrupt*. confideracab, mais que a refidencia do
Os Authores defte genero de vocabula- Primazdo Rcino. Dizem que Lecho
ries, lhe cha*m*a§ com nome Grego, •primeiro principe da ditta terra, a edi*
Glojfarturn, i. Neut, Glofema no Grego ficara, & tern os povos por tradicao,que
fiuer dizer palav-frV dcfulada. efte principe lhechamara Gnefna, por ter
GLOZA. Vid.G\eHTm. i achad© nos aliccrfes hum nkifto de At
GLOTAM. derivafe dc Glutto ,011 guia, porque na Lingoa Polaca Gnefied
Glifttus, que es Antigos t-.>m ufado, co- quer dizer Ninhode Agjuia. c
Os Autorc*
rn© nome verbal d-eOhwi-Vj-fygulir. Q Latinos lhe chamara6 GntJm,itiFem.&
Author do Sermab £0. qutfea-cha n© Limio Salens.
•ftppendizdo2.T©mo das Sbras de S.
Ambrofio, artrrbu-ldo a S. Cefatio Ar-
cfattfife dim., SrcmdJ fodbohiifii-of Ju-
GNI.
GNf GOA 85
adiverfidade dos Climas, 6c elevacoens
GNI. do Polo.
GOA. Cidade Archiepifcopal, na Irtt-
GNIDO. Antiga Cidade da Afia Me- dia Oriental , no Rcino de Decanf , 6c
nor na parte da Caria,a que chamao Do- na cofta occidental da Peninfula do rio
ris.He celebre nas Hiftorias pello Tem- Indo,a quem doGolfo de Bengala. Efta
plo dedicado a venus, em que havia fituada em huma Ilha, a que os Gentios
numa admiravel eftatua, feita por Praxi- chamao Trifvari, que tem de compri-
tales. Efta Cidade antigamente tab illu- mento quafi tres legoas,8c de largura cm
flrc, he huma pobre aldea, na cofta do partes,mais de huma,. 8c no mais eftrei-
mar Egeo, entre as 1 has de Rhodes, to menos de meyaiegoa. ORio , que a
Stampalia, 6c Longo , 6c efta Peninfula cerca he de meya legoa de largura em
forma hum grande Promontono,chama- partes,8c noutras muito menos demeya.
do Cabo Chio, ou Crio.Qucr Herodo- Muita parte defta liha he cercada de
to,qucGnidofe]a colonial^ Lacedemo- groffo, 8c forte muro, 8c-fortalecida dc
nia, 6c accrecenta, que quercndo os po- baluartes , parritularmente nos lugares
vos cortar a ifthmu, em queficavaenccr- por onde pode fer entrada dos inimigos
radaaterra, Iho prohibira o oraculo. da terra firme. A cidade efta fituada ao
Gnidus,i. Fem.Ovid. Alguns Autores longo do rio da banda do Norte.O gra-
dizem Cut do. de Affonfo Albuquerque a tomou ao I-
dalcab no anno de 1510. Q Papa Paulo
GNO. 4. que foi hum dos quatro fundadores
da Cougrega9ab dos Clerigos Regula-
GNOMON. ( Termo M.thematic©. ) res Theatinos da divina P,rovidencia, e-
He palavra Grega. quefignificaConbece^ rigio efta Cidade em Arcebifpado.Go<?,
dor, oil que da a coidh'cer. Heoeitiio, q a. Fem.
fe poem nos Relogios de Sol, para af- De Goa..Gohwtuf,a9 um.
•finalar com a fombra as horas. Gnomon, GOANHAMBIG.Heo nome geral dc
vms. MafiaVitruV.Vid. Eftilo. hum Paffarinho d o Brafil, do qual feeb--
Gnomon, tambem fignifica a agulha tab- nove efpecies diverfas, todas a qual
de latafy que fe mete no centro de hum mais galantey & enfeitada, da natureza;
pequeno Circulo polar, fobre o Meridi- em* particular a humas cfpecies chamao
ano de hum globo,6c cjue tem o mefmo Goanacyobay queiquer dizer Rayo do Sol,
movimento, que o cixo.Gnomon. Ate a outras Sluooraayabo , que quer dizer
,quc os rayos do Sol entrem peilos bu- Cabellodo Sol* VafconceL Noticias do
n c o s do Gnomon,patao globo. Via A- Brafil, 282- 283.
P*0ronom. part. pag. 63. GOv-YRDA, Goardar. 6cc. Vid. Guar-,
GNOMOMONICO. Concernente * da. Vid. Goardar, 6cc.
arte Gnomonica. Gnomofftcus,a,um. Vi- GOARECER. Vid. Guarecer.
GQARIDA. j ^ . G u a r i d a .
Artc,ou fciencia Gnomonica. He a-** GOAR1NA. Era huma Roupetona, q
queila,quc etifioa a fazer todo o genero dava pello jueiho, fechacla dc todas as
dc relogios do Sol* pbr meyo do gno- Partes, 6c aberta fb por diante, a modo
mon, Oil eftilo, cuja fombra aflinala as das que trazem cm algumas partes 05
Ttoras pefl& Hnhas-, conforme as diffe- Carnciros.
rencas di f\erVa$*bdo Polo Fez© P.
Claviohutn livr© in folio iotrte efta ma- GOD.
teria.Onommtce, &. Fem. VftruV. Tlin.
Tambem Gnomonice he arte de^conhe- GODILHAM, Vid.Gudmlhab.
ccr pella fombra, nab fb as horas , mas GODOS. Povos doRcinade Gothia.
Tem
$6 GOD GOG
Tem para fi alguns, queos Godos erao deu El-Rey D. Aifonfo Henriques efta
os Getas da Afia, que fahirabdafua ter- terra peilos annos de 1170. a qual pof-
ra em demanda de outra mais fertil,quc fuirab fcusdefcendentes com o appelli-
habitarab a Bofnia, aThracia, 6c a Bul- do de Goes. A efta Villa deu foral El-
garia, 8c daht fe efpalharab pellas prayas -Rey D. Manoel. <
d o mar Balthico, ate o tempo de Alari-
co. O certo he, que eftes povos come- GOG.
9arab a darfea conhecer no tempo do
Emperador Decio, no anno de 251. No GOG. & Magog. Deftes dous nomes
Reinado defte Emperador affolarab a muitas vezes fazmen9ab a.Sagrada. EjCt
Mefia, 8c a Thracia, 8c no dc Galieno de critura, 8c na opiniab de Jofepho 1 Lib.
vaftarab a Grecia, a Macedonia, 8c Afia, l.cop. 6. Andquit , Iudotc - Significap
em outros tempos arruinarab com fu- huns Povos de Scythia. Porem fegundo
as correrias muitas.provincias do fmpe- S. leronimo^lobrc Ezechicl nabefignifi?
rio Romano, 8c finaimente no tempo de cab os dittos dous nomes najao^ajgunja
Honorio no anno de 409. capitanea- prticular, mas;fe devem tomar cm fenr
dos por Alarico fe apooerarab de Ro- tido allegorico. Tem para; fi alguns JEQ.
ma. Reinarab em Hefpanha muito tem. cnturanos, que as Prophecias dc Eze-.
p o , ate o infelice Rey Dom Rodrigo , chid, Daniel. 8c de S. Ioabno JeuApoy
a que os Mouros lan9arab fora. Das re- calipfc, que fallao em Gog, aJjUip'em^jiQ
liquias,dosque fe recolherab nasmonta- Tureo, que neftas ultimas idades foi
nhas tornou a brotar a nobreza, que a- fufcitado do Demonio contra a Igreja
te o dia de hoje fc conferva, 8c com tab de Deos, como antigamente os Reys dc
grande eftima9ab, que para encarecerem fyria. 6cdcA(ia, que tambem- /dejjajxo
a prefum9ab de algum homem vab, lhe defte nome fcentendiab,quandoperfer
perguntab os Caftclhan0s,6V deciende de guiab aos Hebrc©s, que emao craqp
la caftahlelos Godor. He de advertir,que povodc Duos. „.,, ,., ' .. 1
com os Goaos fahirab outras na9oens No feu torn© da: china fjilutl-racla^ pa^«
Septeritrionaes,afber, povos da No. 47 6c 48 o Padre Kirc^er, re.cheg?wmu*tT
roega, dc Suecia, Dacid,ou Dinamarca,
mas par ferem os de Gothia os principa- to, aoquc cfcr,eMeo Jofepho i por que
cs, 6c em mayor numero , todos forab Scythia he parte. dAjGrandeT]arjaria, 6j
chamados Godos. Gothi, orum. Tlur. fegundo Arias,, Mv ntanp,. ajlegaclo pet-
Majc. lo ditto Aucor Gog, tf Magogs fignific;*&
o ImperiodoPnnCipe do^Taftarcis^h^f
GODRIN. Cobertor, cftofado deal- mado o Groo chant. 8c na G'eographia A-
godab, ou de laa. Stragulumgofipij bom- rabica efta Scythia he chamada ScytM
bice, Vel landfartum.Tati.bc h&godrins Catbaia, que he?q que Paulo venetq,^6c
cftofados de feda. outros Geographos chamao CotbofOy ot
as dittasRegiocns Gog, ef Magog ,.\\}C-
GOE. chamao os nacionacs Lug, 8c motiliti.
Vid. KircKer. inlpco atfocG.og, &Jm~
GOES. Villa dc Portugal, na Bcira, gog diz a Sibylla Heutlbi,Go^ue,MagQ-
cinco legoas de Coimbra nas margens gque alijfque ex ordine cunctisMfotpb 4*
doRioCeyra, entre as Scrras do Raba- que Argon,dbi quot mala fata p'rop'inqudf.
dab, 8c carvalhal, em hum valle tab pro- GOGA. Pequena Cidade da India 110
fundo, que poucas vezes lhe entra o Sol Imperi© doM©gol, no Reinq de.Guza--
dc Inverno. Mandou-a povoar Dom A- rate, fobre o Golfo de Cambaya.
nisn Eftrada, Fidalgo Afturiano , com, GOGO. O achaque das Gallinhas.
panheirodo conde Dom Henrique nas
emprezas do feu tempo. A efte D. Anian
GOf.
GOI GOL 87
Camoens, Eleg. 7. Eftanc. 6.
GOI Do roxo G01V0 anima o penfamento*
Ibid. Eftanc. 8-
GOIABEIRA. Arvore do Brafil,8c das
Antilhas. Lan9a da raiz muitos pes, 6c GO L.
parece que nab tetn cafca, Xib fina he.
Duas vezes no anno da flores de fuavif- GOLA. Ferro circular que fe poem
fimo cheiro;6c ao pe dellas huns frutus, ao pefcoffo do homem de armas fobre o
que numa noite madurecem, 6c fe nab fe peito, 8cefpaldar. Subjettum coloferretm
colhem no mefmo dia da fua madureza, tegmen, inis. Neat. Ferreum colli muni-
nao durab. Tem efte fruto por cima hu- men, inis. Neut.
ma efpecie de ramalhete, a modo de co- ' Gola. Garganta. Vid. no feu lugar.
roa, 6c a carne que he mais mollc , que a Armado de Jesus em o peito, 6c Gold.
de Pccego maduro, efta chea de bagui- Alto fara, com fua Infantcria.
nhoscorrode Romaa.Oquetem a carne No meyo da Cidade o Grab Loyola.
branca, he mais pequeno que os outros, NuTemplo,c] do Ceo tem a Armaria.
mas tem melhor gofto; huns fab doces, Intula de Marl. Thomas, Liuro 10. oit.
outros azedinhos,8c quanto mais fe co-
me delles; mais fe appeteccm. Efte fru- Gda. Termo de Fortifica9ab. Vid,
to, antesdemaduro,he muito adftrin- (Golla»
gente, 6c quando eftade vez,heamarel- GOLE. O que de huma vez fe pode
lo, como ouro, 6c por dentro, quafi fe- tomar de algum licor na bocca.Hum go-
pre de cor de Rofa. Goiobeiras fab vari- Ic de agoa, de vinho, 8cc. Aqua, ou Vi*
e s efpecies. O fruto dos que chamao ni hauftus, us. Majc Vid. Sorvo. Vid.
tMiry, he como perinhas,8c tem o fabor Trago.
-,dc Sanjoanciras de Portugal. Vafconc. GOLELHA, Vulgarmente fe toma
,Noticias do Brafil, 264. pello caminho, por onde paffa o comer
GOIVA. Inftrumento de Efcultores, da bocca para o eftomago. Vid. Izofa-
carpinteiros, 6tc. He hum ferro talhado go. Em termos chulos,Golelha he o mui-
cm redondo, que corta concavo. Run- to fallar.
cina circulata, a. Fem. Ctrculatus, a,um, GOLES. Em frafe de Armcria he a
he de Celfo, fallando em certo genero cor vermelha. Nefte fentido nabfe diz
dc inftrumento. Gole no fingular.Derivafc do Plural Gu-
Goiva. Huma das cinco agulhas do la, que antigamente na Baixa Latinida-
eftojo de Artilheiro. A outra agulha ha de crab humas pelles de grande' pre90,*
,de fer huma Goi^,para tirar a polvora tintas em vermelho, com que os Cava-
,da pe9a,que efta carregada, 8c ver fe he lheiros, 8c Principes forravab as fuas
,humida, ou molhada. Arte de Artilha- melhores vcftiduras No Tratado, inti-
,ria. cap. 1. foi. 3. tulado, Tarabola de Nuptijs filij Regis
GOIVOS de nofla Senhora. Flor co- rjrc da S. Bernardo a entender, que Gu-
nhccida.Lf?«f 0 ion,ou Leuc oiumfii. Neut. la erao hum forro, com que fe ornava
Columel. Eftes dous nomes ( como ad- particularmete o pefco90,8c os punhos,
vertio Laguna ) comprehendem todo o Armintam pelllceam circa collum, & circa,
genero de goivos, brancos, a marellos, manus, rubris Gulis praparatam, 6c mais
roxos, 6cc. abaixo, defpois de dizer, Igitur pellicea,
Cafta de goivos, que cheirab melhor Jponfid Armaria flit, quod candldum eft, a-
aoanoiteccr, que de dia. Hefperis, idts. crecenta, circa collum, & ufque fupra pe-
Fem. Tlin. ctus, dr circa manus, rubris Gulis ornata.
Goivos. Symbolicamente. Donde fe pode inferir, que efte ornato
Dos GoiVos longe vejo o fentimcto. foi chamado Gida do Latim Gula, quan-
do
88 GOL GOL
do fignifica a parte interior da garganta, •feu arbitr 10, 8c as vezes os tomarab da
quanto mais que nascapas, que antiga- mab dos Turcos Mas D.Joab de Auftria,
mente traziab os Grandes, a bocca, que alcntado com o gloriolo fucceflb da
cinge o pcfco9o, 6c he a entrada do ca- batalha de Lepanto, querendo fogeitar-
pello, le chamava Gulerum, como conf- fe todo o Rcino de Tunes, 6c havendo
ta do que diz Matthcus Parifienfc, na para efte ctkito dadb principio a nova
vida de Henrique primeiro,Rey de Era. pra9a entre Tunes, 6c a Goleta, fobre a
9a, donde fallando numa eipccie deca- La^oa intermedia , aonde poz tres mil
pa que tr^zia efte Principe nos dias de •ltalianos capitaneados por Serbcllon,8c
fefta, diz,Cwn copam conoretur induere, tres mil caftelhanos debaixo do mando
invent t nitron um caputij, qui Gulerum de Saiazar Selim, fegundo Emparador
VulgarIter Galilee appellator, mints artfu.* dos Turcos, expedioaSinan Baxacom
Querem alguns cnxcGulud emHebraico cento, 8c feifenta Gales, 6c muitos navi-
fi^uifique Telle Vermelha; porem na opi- os de guerra, o qual no anno da Hegira
niab dos mais fcientes 8c Verfiados na in- 981.8c de Noflb Senhor 1574. recupe-
telligencia das Lingoas Oricntaes, Gu- rou quanto os Caftelhanos haviab con-
lud he palavra Arabica,8c Plural de Gled, quittadorio Reinode Tunes. Goletta,a.
ou Gelda , que fignifica fimplefmente Fan. Anton. Bandraud, Verbo Tunetum.
Couro, ou pelle. Nab duvido que algum ,Tomando poffe da cidade , fortificou
Hebreo tera chamado Gulud a pelle ver- ,a Goleta. O P. Fr. Man. Na hiftor. Uni-
melha, mas feria Hebreo Rabbino, cri- ,verf. pag. 467.
ado em terras da Europa, o qual ( fegu- GOL^ADA. A for9a, 6c a bundancia
do alguns delles coftumab ) formaffe de do fangue, ou outro licor, que fahe de
vocabulos nacionaes , palavras Hebrai- algum vafo. Delta fangue pella bocca a
cas, 6c chamaffe a pelle vermelha Gulud, golfadas. Tlenis faucibus fanguinem ex
a imita9ab dos Francezes que chamao ficreat, ou com Ovidio, Sanguinisglobos
Gueles, como nos Goles a cor vermelha, Vomit. A Golfadas corria o fangue das
nos efcudos das armas.Rubeus color.Tim. ,feridas. Mon, Lufit. Tom. 7. foi. 447.
ou color ruber , ou coccmeus color. Cam- Erumpebant, ou emicabant ex Vulture
po de Goles. Area cocinea, ou rubra, a. globi fanguinis. Stacio diz, Ter milk fo-
Fan. Sab eftas a cor vermelha, que fe ramina fimguis emicat.
,chama Goles, 8c correfponde ao fogo.
,Nobiliarch. Portug. pag. 216. G OLE AM. Erva , que nace pellas la-
goas, 6c outros lugares aquaticos. Pro-
GOLETA Fortaleza , edificada na duz dc huma raiz muitas folhas largas,
entrada "de hum pequeno mar, ou lagoa, das quaes humas nadab em cima da agoa^
Separada do mar Mcditerraneo Cha- 6c outras eftab dentro della; fua flor he
mabihe os Arabes FomaloVad , que quer branca, 6c as vezes amarella, porque ha
dizer Bocca, ou Garganta da Lagoa , ao duas efpecie sdegolfab. &c. piympbda,
qual nome reiponde o de Goleta,dimi- a. Fem. Tim. Nas officinas chamabihe
nutivo de Golo, que em Italiano, he Gu- Nenuphar, Diz Apuleio, que fe chama
ela, ou Garganta. No anno 943.da He- Mater Herculania, Algo paluftris, papa*
gira dos Mouros, 8c do nacimento de Verpaluftre, claVus, ou digitus Veneris.
Chriilo 153-. tomou Carlos Quinto ef- Macello, Author muito antigo,lhe cha-*"
ta pra9a, que he chave da Cidade de ma, ClaVa Her culls. Vid- Nymphea. ca-
Tunes, com o pertexto de reftituirnos ,mas dc folhas de Golf do. Curvo, ob-
feusEliados a Moula H^Jfon, a que os ferv. 522.
Hiftoriadores Chriftaos chamao Mulcaf- Golfab. Golfo ou Mar. Vid. Golfo.Sc
fan. Forab os Caftclhanos Senhores da gundo Cobarruviasno feu Thefouro,por
Goleta ate o Anno de 1573.no qual te- Oolfo, fempre entendem os Caftelhanos
po os povos de Tunes faziab Reys ao hum mar profundo, defviado da terra,
cm
GOt GlOL *?
•cm sho "Dr, ofidic por muito que fe- ef- dej.^Orftejpilap, aggr.aaecim^ijto,.como
tenda a vifta, nab fe ve fe nab CC<D,6X a> H v*io ao. Lag©.^e L.ocriu©, com o que
goa- No idioma f-Ngri ugttesr,. pacece que If-Vvav-a pell©,roaro, W.euinp, qu-e© con-
Golfoo houvera de Cer, mais que Ga/fo, vid.av%; %cudiaa ii^a, voz^ §-, mpjfrco ac
Porem aeho,que Jaemt© Freyre fattandb Caudadcs,c©m.o (accede©, a,o,de j.'ff©,8cc.
no mefmo n ar, lhe chama indiftertnte- j-jarreup, P-r&tica eax^ Heracl. $c De-
mente Golf oo,-*. Golfo. No livro 2. num. mocr. pag.. 4©.. Conta ^ero,dp*t-.>.que os
122. diz,Depois de haver huma, 6c ou- Goln'nhio* lap mvntd. Am.jgps,da Mufica,
,travez tentado oGalfab>8uio numero <$c que ©grande M.ufico Ariao , foi Lyre
,124. do mefmo livro, dtz , Depois de donauirggiodc m-tr pox huw Ge$i*.ho,
,tentar o Golfo muitas vezes. Mais a ci- que o falvo u, canhecendo fet, aqi-s-k,
ma diz o mefmo Autor Efperavab atra- cuja voz ouvna erno navio, q^e j;yy-
,ve(far o Golfao; dbde fe infer e,quc Got- GOLfO.Deriv4fe do tolia.nq Golf^y *.>
fo,o\ Golfao fempre he bra9© de mar, efte do Grego Colpos, pit G^lpfrm, ^-.c
. mais, ou menos largo. Camoens, para e- fegundo Ducang'e, np feu G.iofiai\c- k
vitartoda a equivoca9ab fallando no tem ufado na Baixa Latinidudc nok
mar, Oceano acrecenta a Golfao o lentido.Goltb, he hum bra9o de nur,v
Superlativo Grandijimo. por efpaco eftreito fe metre entre dua,*
Scmpre enfim para o Auftro a aguda .terras, muito adiante,& nifto diiTerede
(proa Enjeada -fc(Babia,m\ue{q alargsp muito ,
NograndiflimoGvo//^ nos mettemos. 8c entrap pouco. Alguns Authores tem
Commentando efte ultimo ver to, diz polio o Mar Meditarraneo no -numero
Maotocl Gorr-ca, por Golflaq gratulijfum, dos Gotms.Smtis, us. Majc Ctc. Qvid.
<ntcnde omar^que os Poetas chamao ao Algumas yezes os.Gplfos fe cftendem
Mat Ganges, como fe ve neifte verfo 4a tanto., que,em .Latim lhe cpamap Mar
Eneida dc Virgilio. O.Gpif© dc Yeneza. Adnotunm more.
Apparent rart mmtes mgurgite Vaftq. Neut. Tit. LtV. OiGotf©de leap. Mar
O que { fegundo o dittto .eomme ma- Leonis. Nefic golfo as tormjentas fab tab
de* tjnajb fe pode accomBiodar ao mar, furiofas,que ppr iffo Jhe chamao Golfo
ao qual os Latinos-chamao Smus,c[uc he deJeao. Vid (Jolfab.
Eu*&ada«i Golfo-, ou -mar, entnedaus ca- GOLGONDA-Reinona India &ri-
bas, mab muito diftantes.; mas ao mar CDt.al, na .Peninfula aquem do Ganges,
grande icomo quem difera Golfao .deA- ao long© do mar, que pljmita pejila ban-
Jrica. .Gxslfafi<de Torfia; #c aHfim ainda. da q do leyante. Fica ao &ui do :Reino de
Gurgesiffar-a improprdo^ com o epitheto Bifnaga.r,o «Riio .Gucriga, pella parte do
-^•tV^foaconeeotaiio; 6c-a imita9ab de •Norte, .o¶ dos >Eftad©s do Grab
-GMr$m^o,c\iiXQi&w .Mogol,;6cthuma,co*rdjilheirade mootcs,
fjofftnl. o divided© iReino.de^Decan, pello Po-
< v*GQLFiM)&^k£u^ogOvpueni,eqfe . neiKe. >Be cekhre .pellas fuas minas de
t oma o tiom e 1 dc peixe &. diamantcs, ;6c ainda,Iqucmontuofo d i
IGQLi-lINHQ. -Beixe do mat, muito vmuito aproz. TeUiRcy he Mahon^etano ,
gordoi^otiffo^lguAstlhe chamab porco •-dafeita.de Alyuquc,bc,a que feguem os
marinho. Tem o focinho muito ohato, 4tcy-s.de jPccfia. ^Sua(Cidade Principal he
nonjaisfem feicab de tEWlphimj com , vGolgonda^por outro nome Heidcr-Ao-
qucalgum.-erradanifHtc -o -confundem. m&d, .os»Pcufiano/;lhe chamao por corrup-
-flBaKccjjflue-iTc jo«^oi«te,a'quicP^inio.no m^vb}H.id(-br^nd.,Fi\^. affentada ao pe dc
«ta^;*do>Ufrc«9.ch^ ihuro monte, no. qual fe tem cdificadoa
•Ouwps -lhe -.chamao xSttt moninus. <Ds , jfortalcza, chamada Gotgonda; «$c o pala-
^^afjfetteir^Bkftijos-pOiAmor, j6c tcibido *rU.yfaz>humajterccira qidadc-
jicbrc clles.fe pim*av-a,Guardab^miza- Jjsm -fiolgonda.hum.dQS mais foberbqs
Tom, IV. N Paga*:
5>o GOL GOL
Pagodcs,ouTemplos da India; ho lugar enftna, que efte hco raonte-em que roS-
dcftinado para a ora9ab ha pedra de tao dara DcosaAbrahab, que lhe facrincalfc.
defcompaffada grandeza, que lc gafta- feu filho Ifaac. Segundo a antiga tra-
rab cinco annofcm talhalla na rocha , di9ab dos Hebrcos, Adab , cjefpois dc
trabalhando para cftc effcito alguns fe- lan9ado fora do Paraizo Ter*s|ii> veyo
isccntos homens, 6c houve miftcr ainda fazer fua vivenda nefta parte da Judca,
mais para a carregar na maquina, cm que aonde efta Hebron, 6c o campo Damaf-
foi trazida, 6c pella qual puxarab mil,6c ceno 8c defpois dc morto, fera en terra-
quatroccntos boys. Tres legoas da Ci- do na parte fuperior do monte Golgo-
dade, ha outra celebre Mcfquita, cm q tha, ou Calvario, no proprio lugar, em
fe vem as magnificas fcpulturas dos Re- que foi arvorada a cruz de Chrifto. He-
ys, a onde todos os dias, pellas quatro riquc Spondano, Anno 930. traz outra
horas da tarde,fc da cfmolla aos pobres, noticia defte particular, tomada de Jaco-
que acodem. Os grandes do Rcino fab, boOrrahaitaEdeffcno,6c meftre do Gra-
os que guardaba pcffoa Real, todas as de Ephrem; 6c he que defagoado o di-
fegundas feiras cntrao de guarda por feu luvio, tirara Noe da Area os offos dc
gyro;campeab nos contornos da cidade ieuAvb Adab, que elle rccolhcra numa
nas fuas barracas, 6c alguns delles tem caixa para nabpereccrem naquella uni-
a feu mando cinco, ou feis mil cavallos. verfal inunda9ab; 6c que os diftribuira
Sahcm dc guarda, com grande pompa ; com feus tres filhos,Sem, Cham, 6c Ja-
vab diante dez, ou doze Elephantes , a phct; 6c que a Sem feu mais qucrido fi-
eftesfiefeguem trlnta, ou quarenta Camc- lho entrcgara a cavcira dc Adab, por fer
los, defpois vem muitos coches, cerca- a cabe9a a parte mais nobre do homemj
dos de criados a pe, finaimente appare- a qual o mefmo Sem levara para a Judea,
cem oscavallosa deftra, 6c atraz delles porque foi a terra, que na rcparti9ab
o Senhor, de quem he todo cftc eftado, lhe coubc. Ainda que a Efcritura nab di-
diante delle vab humas molheres baila- ga coufa alguma defte fucceflb» fegue
do, 6c he fcguido de toda a fua caval- S. Epiphanio efta opiniab, 6c com elle
laria, 6c Infantaria. Golgonda,va. Fem. os Santos Athanafio, Bafilio, Chrifof-
GOLGOTHA,ou( Segundo leo Ly- tomo, Cypriano, Ambrofio, Auguftinho
rano ) Goat ha, he palavra fyriaca , ou 6c afnrmab muitos, que o calvario nab fc
chaldaica na termina9ab,6c val o mefmo chama aflim, fe nab do craneo, ou cavci-
que CalVaria. He hum monte, que anti- ra dc Adab. Porem tomou S. jeronymo
gamente era fora da cidade dc Ierufale, outro accordo, 6c he de parecer, que ao
da banda do Nacentc, perto da porta lu- ditto monte fe poz o nome calvario, u-
diciaria. A o pe defte monte havia hum nicamente por caufa das muitas cabe9at
valle, a onde fc dcitavab os cadavercs de homens, 6c outros animaes,quc nel-
dosIufti9ados, 6c fe mifturavab comas le fe viab. Mas tornado a tradi9abdos
offadas dos animaes.O Emperador Adru Hebrcos, he vcrdadc^queqiiandb Caleb
ano, que reedificou Ierufalem, 6c lhe tomou Hebron, cidade no Tribu de Ju-
chamou Ella Capitelina, encerrou efte da,fe achou ndla o corpo de hum Giga-
monte na ditta cidade, 6c em odio dos tc, que por fua defcompaffada grandeza
Chriftaos, Ievantou na coroa delle as ef- . foi chamado Adab. Adam maximus ibi,
tatuas dc Venus,6t Cupido, ou Adonis, interfilios Bnactm, Situs eft.Jofue, 14.
que dahi a alguns annos forab derruba- 15. Masncnhuma prova faz efta conje-
dos por Santa Helena, May do Empera- ctura, porque aquelle corpo, que os fol-
dor Gonftantmo Magno, a qual fobre dados de Caleb acharab, era dc eftatura
eftas ruinas da Idolatria, mandou conf, cxtraordinaria, 8c monftruofa, pois fe-
truir no ditto lugar hum magnifico Te- gundo as proprias palavras da Efcritura
plo. A tradica© dos Santos Padres nos era mayor,quc os filhos deEnacim, que
..a .T no 1-.
GOL GOL of
no i. 6t2.eap» do Deuterort. Sao co- cha mab Collum, i. Obrcfe com o lado
.-tihecidos por Gigantes, 6c Adam, ainda ,mayor, tomando a Golla. Method.Lufir
que dc boa eftatura, nab era difforme- ,tan, pag. 226. Tambem fe fazem gollas
mcntegrande; nem era Adab da cafta nas canhoneiras. Vejafe o Author do
dos Enacins, que apparecerab muitos Methodo Lufitan-. pag. 131.
•feculos defpois delle, 8c o que teve efte GOLBDICES. Comeres delicados, i\
-nome, foi porque era mayor que os ma- fervem mais para o gofto , que para o
is Gigantes, que aos homens de mayor fuftento: Cupedia?orum. Neut.plur.Tlaut.
eftatura fe dava naquelle tempo o nome Cupedta, arum. Fan. Tlur. Aul-Gell.
Adab. Suppoftas eftas, 6c outras duvi- Os que vendem golodices. Cupedlna-A
das, muy difhcultofas de averigoar, fb rij. orum. Majc Terent.
com razoens de conveniencia euizera Tambem fe acha Golodlce por Gloto-
cu moftrar>queo corpo, ou a cabeca de naria. AGlotonaria, ou Golodlce, 6c de-
*Adab fora cnterrada no monte/Golgo- ,fejo de comer muito. Cofta, liv. 3. das
tha,no lugar em que foi plantadk a cruz; ,Georgic. de Virgilio, 109.
6c entre outras differa, que eta conve- GOLOMBRINA. Vid. Colobrina.
niente, que o primeiro pcccador,6t pri- ,As Golombrlnas, 8c os canhoens. Efcola
meiro penitente fofle o primeiro falva- ,das verdades, 418.
do, recebendo primeiro que todos o ne- GOLOSAR. Termo vulgar , 8c pou-
ctar Divino,6c pre90 da nofla Salva9ab, co ufadoi Efcolhcr, 6c comer os melho-
6c que o fangue de Jesu Chriflo, fegun- res bocadosi Ligunre, { to, tVi, itum. )
do Adab, lavaire,;6c punficaffe as cinzas Terent. in Eunuch. Act. 5. Scen.,4.. Fal-
•6c offos do primeiro, para com notoria fa mente fc allega nefte fentido o verbo
fingularidade fazello digno da vida e- Catillare, como palavra de Piauto.
terna. GOLOSINA. O vicio dc appetccer os
- GOLILHA. Cabe9ab com volta en- comeres de melhor gofto, Cupedia, a,
gomada,de que ufab os Caftelhanos.Co/- Fem. Cv*0 mefmo diz, Liguritio, onis.
ii tegmen, linteolo, quod amylo riget, in.Fem.Cic. t\.TuJc
Jtructum. Vianda goiofina. Golodtce. dbtts ex.
•: Golilha. Prifab dc Soldados crimirto- quifttus, ou delicatus' Foi para elle vian-
fos, ou de outros malfeitores. He huma ,da Goiofina. Lobo, Paftor Peregrino,
argola de ferro, com que o reo fica pre- >pag- 4-
Jo pello pefcoffo a hum pao.Ferreum coU Goiofina. No fentido moral. Chegan-
lore, is. Neut. Varro. Piauto diz. Colla- ,do a parecer a alguns olhos humanos
ria, a. Fem.mas he pouco ufado; Em ou- >mais Golofino,que Devacab a inftancia,
tro lugar diz Piauto Columbortaris.Neut. ,que efte fervo de Deos lhe faZia. Quei-
Meter hum Soidado na golilha. Mllitem ,ros, vida do Irmao Bafto, pag. 5214C0I.
ferreo collar I ad infamem polum adftrin-, 1 .
gere. No feu Etymologicon moftra vof- ^ GOLOSO. Amigo de majares exqui-
jfio com boas razoens, que Boia, aFem. fitos. Cupedlarum,ou cupediorumaVidiiS)
Palavra, de que ufa Piauto, quer dizer a, um. ou Exqutfifijfimorum abontm cu-
Oolilba-ytk allegandocom Fefto ,8c com pidus. Chama Piauto a huma molher go-
S. Ifidoro, diz, Boia Verb funt genus lofa, 8c amiga dc bons bocados. Cafillo^
Vinculi, ut ait Feftus, tor quis damnatorU,
a. Fem
tit Iftdorus expomt. GOLPE. Pancada. Ictus, usMofcCiC
GOLLA. (Termo da Fortifica9ab. ) Tlaga, a. Fem. Virgil. Vid. Pancada.
He a entrada dos baluartes, ou dos rc- Algumas vezes fc ufa de Tercujfus , us.
vclins, ou outras obras exteriores nos Mafc. 8c de Tercnffio, onis. Fem.
baluartes, que eftab nos angulos.Osque Defta opiniab nacem os differentrs
cfcrcvcm da Fortifica9ab em Latim, lhe modos de fc moftrar anojado,como faa
Tom. IV. N2 osgol**
p2 GOL GOL,
osgolpes,que fe dab nos peitos,nas per- GOLPE ADO veftido. Differcncafe
nas, na cabc9a,.8cc.£x hoc opmiom fiunt de picadoem ferem os golpes rafgados.
ilia Varla genera lugjendi,pectoris, famtnu,ao comprido. Veftis Vane Inclja , ou in-
cajnris j)crcujjio>ies. ere Lie cifuris dtfiUncta , ou deficrtpta , ou inter-
O que tem tido hum golpena cabe9a. Unita. Vid. Golpear.
Ictus caput. Cafiar. Em lugar dc fiecundu GOLPEAR. Dar golpes, darpanca-
eoputy ou capite. das. Tercutere. { do, cuffi, cufifium.) Vid.
Golpe do' tambor , quando fe bate. Bater.
Tympampuljotio, onis. Fem. Tito Livi© Nunca Efteropes, Pyracmon,& Br6«
diz Tulfatio fcuurwn A accab dc dar (tes
golpes nos eicudos. Os myikrios dolo? Co m furia tal a 9afra de Vulcano
,rofosnos Golpes do tympano. Vieira, GOLPEANDO, gemer fizerao motes.
,Tom. 5.198. Malaca, conquift. Livro 11. oit. 47.
Deu tres golpes a porta. Oftium ter Golpeado vci.ido.VeftemVarijs incU
pulfoVit. funs diftinguere. Vid. Golpeado.
Golpc. Copia .Quantidade. Hum bom Da Noite o pardo manto GolpeaVa
golpe de dinheiro.f/i^ef peewito,a.Fim. Sobre effe azul Turqui, que cfmalta
Cic ( o dia
Hum golpe dc vinho. Tarum Vini,Fam A Aurora. 6cc.
,9afe a mafia com huma oitava dc fari- Barrctto, vida do Evangel. Cant. i&
,nha, 8t hum Golpe de vinha.Arte da co- oit. 1.
,zinha, pag. 24. Sahio de dentro do Te-
mplo hum Golpe de agoa , tab copiofo. GOM.
,Mon. Lufitan. Tom. 2.1. col. 2.
Hum grande Golpe de cavallaria. GOMA. Vid. Gomma-
Guerra do Alemtejo. 17. Valtda manus GOMAR. Arrebetar o gomo. Vid. go-
equitum. Ex Tactto, & Cafare. me
Golpe. Infurtunio. Defgra9a.K^.nos GOMELEIRAS,que nacem ao pe das
feus lugarcs.Senti elie golpc. Hocpercuj- arvores. Vid. Ladroens.
flt animum. Cic. Hdc calomttate pcrcuf- G O M E N A , OU Gumena. Vid. no feu
fusfium. Id. lugar.
Golpe. Ferida. Vid. no feu lugar. GOMIA. Dizem, que he palavra Per-
De golpe. Iuntamente. Na mefma ho- fiana .Vai tanto como Punhaf.^/c/.no feu
ra. No mefmo tempo. Todas.eftas mef- lugar. Com fua Gomia na cinta. Barros,
mas coufas me vitrab de golpe. Hac 0- , 4. Dec. 592. ou 529.
vinlofimul.ouuna, ou par iter, ou eodem GOM1L, ou Gumil. Efpecie de jarro
tempore mtht obtigerunt. Para me oppri- bojudo,de bocca eftreita, com aza, a mo,
inir as dcfgra9as me vem de hum golpe. do de galheta grande; ferve fo compra-
Mibi ad malum mala res plur una je ag- to razo para dar agoa as mabs, como o-
glttfinaut. Tlaut. O adagio Portuguez jarrocom Bacia. Aqualist is.MaficTlaut.
diz, Quem deita agoanagarrafadej^o/- Varro.
pe, mais derrama do que colhe. Defpois, que do Gumil, de ouro ef-
De golpe.Subitamente. Repente. Subi- maltado,
to. &e Os, que f obem de Golpe a gran- A agoa em fio decriftal decende.
,des lugares. Marinho , Apologet. dif- Galhegos, Tempi© da Memoria,iivro
,curlos, 140. 4. Eftanc. 167.
Golpes no veftido. Sab huns cortes COMMA, ouGoma. Humor vifcofo,
ao comprido com ordem, 8c proporcaq. que fahe dc algumas arvores,6c fe endu-
Obloiiza, & ordtrmta in Vefte inafura, a-rccc.Gnvimi. Ndit. Celfi. Efte nome he
rwn. Fem. Tlur. indiclinavel, mas tambem fe diz, Gum-
mis,
GOM GOM 9j
m
if, is. Fem. Columel. Tem as Gommas rem que fe derive do A Grego, Privati-
.dirTerehtes nomes, conforme as differc- vo, 6c mylm, que val o mefmo , que md
9as das arvores donde fahem. Todas as de moer farinha, porque a farinha defta
gommas(geraimentc fallando ) fab cmol- gbma fe faz fem fer. moida com mo.
lientes ficdifcuflivas. A gomma Traga- Comma. Tumor nas canelas dos bra-
gontho, vulgarmentc Alquitira,heem- 90s, ou das pernas. Os mais ordinarios
$>laftica , 6c incraffativa.. O lncenfo he tumores galhcos fab fcirrofos ; nafcem
•gomma aromatica. ,fobre os offos das pernas, 6c bra9os ,8e
Gomma Arabia, ou Arabica He hum cabeja, 8c por ferem de ordinario gera-
licor,ou iJucco, que fc efpreme da fe* dos de humores vifcofos, a modo de re-
mente, ou das tolhas, 6c dos frutos jun- zina,lhes chamarao os Medicos Gommas.
tamente dc hum arbufto efpinhofo, Tumor gummoJus In radio, Vel in tibia*
chamado ^c*cid, que fe da no Egypto , ; Num.2. Gbmas Gallicas. Madeira De-
•cujos ramos fc eftendem muito, 8c fe ,Morbo Gall. cap. 35.
ornab de fermofas flores brancas.A boa GOMMOSO, ou Gomofo. Dizfc das
ha defer limpa, folida, pcfada, luzidia, plantas, que dab gomma. Gummofus, a,
facil de quebrar, de cor entre negro 6c um. Tlin. Hift.*Cu\a cafca he groffa,Go*
Vermelhoj 6c de gofto eftiptico. lncraf- ,moja, 8cc. Madeira part. 1. pag. 48.C0I-.
fa os humores, he muito adftringente, ,2.
fortifica, refifte ao veneno ; veda as he* GOMO da vide,ou de qualquer atvo*
ftiorragias, 8c fluxos de ventre.Efta cha- re. O olho, ou botabfinho, que as arvo-
mafe Gdmma ArabicaVerdadeira, parafe res lai^ab na primawera.Gemma,a.Fem.
-differen9ar da Goma Germanica, a qual Cic Nefte mefmo. fentido fe diz Oculus,
fc tira por expreffab de abrunhos, ou t. Majc Columella diz Tumens ge mma,
deameixasbravas,cozidas,oupaffadasao 6c oculus gemmans.
Sol, 6c reduzidas a confiftencias de Ele- Lap9ar a videfeus gomos. Gemmare.
cluario folido 6c chamabihe Acacia noj- Cic Gemmafcere. Columel. ( mo, as. gem-
•tras,t<com efte nome fe diftingue da maficoyfeis, ) Nab acho exemplo dos pre-
Gomma Arabia vcrdadeira, a que os Bo* teritos deftes dous v erbos Mas com C©*
ticarios, 6c outros chamao Gumtni A- lumella poderemos dizer Gemmas agere,
rabicuttiy Gummt Thebaicum , Babylonl- ( ago, egi, actum. ) Vid. Olho.
eum,Sarracenicum, ou Gummi fem mais Gomo dc laranja, limab. 8cc. He hu-
nada , 6c como por antonomafia- Bolo ma das por9oens do miolo , ou fubftan-
,Armenico, 8c gomma Arabica. Nunes, cia interior, dividida por pelles, ou tu-
,Arte da Pintura, 67. Mais commum he nicas. Mali aurei nuchas, 1, Mafic.Vlyi.-
Gomma Arabia. fes Aldovrandono livro 2. da fua Drc-
Gomma dc cngomar voltas. 6cc. Fazfe dologia, pag. 488. lhe da efte nome db-
de trigo, que fe moiha, 8c remolha,qua- de diz Mala Aurada ex octo, noVem, &
tro ou cinco vezes no dia, 8c fe lava, 8c decent nucleis conftantla. Nucleus he de
efpreme, como leite , que fe coalha , 8c Plinio para fignificar hum dente de
defpois de purificado, fe poem a fecar alho.
ao Sol. Com efte leite fe engomab vol- Gomo de Silva.Fruto de filva macha*
tas, 6c outra roupa, para que fique tefa. Vid. Silva. 9umo de marmelos ,6* Go-
/Imylumdilutum.Tenult.breVls.Amylum ,mos frefcos de Silvas. Luz da Medic,
he a maffa que fe faz do trigo molhado, ,223. Na pag. 275. diz Gomas da hora*.
•6c remolhado, 6c como agbma com que GOMORRA. Huma das cinco Cida-
fe cngbma, he efta mefma maffa delida, des, abrazadas do fogo do ceo, no ann©
por iffo fc lhe acrecenta o ep.theto DI- da cria9ab do mundo 2138. em caftigy
lutum. Amylum he de Plin. Hift.6c que- dos intames vicios dos feus moradores.
No lugar, que occupavab eftas cidades
fe for-
94 GOM GOM
fe formou huma Lagoa, a que hoje cha- nada. Vid. Goro.
mao Mdr Morto, em razabda immobi- GORA2. Peixe conhecido. Rubellio,
lidade das fuas agoas betuminofas; nas onis. Majc Tlin.
bordas defta lagoa dab as arvores huas GORCON. Cidade deHolanda, rica,
ma9aas,fermofa*. £ vifta,mas que ao pri- 6c populofa, fobre o rio Mofa. Gorco-
meiro toque fe deffazem em cinza. Go- mium, ou Goricbemium, H. Neut.
morrha, ae. Fem. Tlin. GORDAM. ( Termo de Montcria.)
GONDOLA. Efpecie de barquinho, A boa difpofi9ab, 6c gordura dos yea-
ehato, 8c comprido , que anda lb a re- dos. Os veados eftab na gordab. CerVi
mos, de que fe ufa nos canaes de Vene- fiunt bono corporis habitudine. CerVi funt
•ZA. CymboyOU Cymbula, quam Venetl Gb- bene habit i, on babitijime.
dolam Vocant. Gondolas , 8c bargantins GORDIANO. Vid. No.
,toldados para a corte. Vieira, Tom. 2. GORDIAM. Euphorbioihe goma*,que
,pag. 19. col. 1. Que o foi bufcar em cm Portuguez chamao Gordlao. Rcco-
,huma Gondola bem adcrc9ada. Portug. pil, de Cirurg. pag. 277. Euforbio ta-
,Reftaut. part. 1. 289. bem he erva,vulgarmente Gordiab.^i</#
GONETE. ( Termo de carpintciros, Euforbio.
mifrcenciros, 6cc. )Hc hum ferro , que GORDlNHO.Diminutivo de gordo.
abre fundo na madeira. Scalprum aldus Stibpinguts, is. Mafic & Fem. gue, is.
penetrans. Neut. Celf.
' GONORRHEA. Termo dc Medico. GORDO. (Fallando em animaes, 6e
He palavra Grega, compofta de Gonos , na fua carne. ) Homen gordo. O que te
femente, 8c Rhea ,Fluxao. Compete efta muita fubftancia do Succo oleofo do fa-
etymologia a verdadeira Gonorrhea, & gue.Dizia Heraclito, que a alma mais vi-
nab a Gonorrheapurulenta, ou Vtrulenta, va, efperta, 6c difcreta, era a mais feca;
que he fluxo de materia , 6c emana9ab 6c a menos golofa. Por iffo nab queriab
continua pello can© da ourina de humo- os Egypcios, que feu Deos Apis bebeffe
res acres, mordazes,8c corruptos do cb- agoa do Nilo, por entenderem que fa-
tagio Gallico , impreffo nos vafos femi* zia muito fangue.Dizia Cefar que fe nao
narios, 8c paraftatas, ou glandulas, que temia dos homens gordos,como Craffo,
cercab,8c guarnecem os vafos vezmhos, mas dos cnxutos, 6c efveltos,como Bru-
intruduzindo nelles demafiado calor,8c to. Barrigas gordas difficultofamente
fecura, por cujo refpeito chamarao os podem trepar ao Parnaffo. As mufas,
Portuguezes a efte mal,Efquentamento. moradoras defte monte fe pintab todas
Gonorrhea verdadeira. Seminis fluxlo, delgadas, macilentas 8c pallidas. Arifto-
onis. Fan. Gonorrhea purulenta. Viru,- telesy Homero, Virgilio, Diogenes erao
lent 1 humor is fluxlo. A Gonorrhea , alemhomens de poucas carnes. Ttnguis, is.
,de fer ach.ique afcofo, tem feus pengos. Mafic, dr Fan, gue. is.Neut. Virgil. Ho?
,LuzdaMedicina, 317. rat. Obefiusy a, um. Virgil. Tlin.
Terra gorda. A que tem huma confi-
GOR. ftencia xcnaz.Terra,ou agerpinguis. Co,.
lumel Terra, nem muito gorda, nem
GORAR. Dizfe do ovo nab gallado, muito magra. Ager mediocrts habitus,
do qual nada fe gera. Gorar o ovc. Irrl- Columel.
tunty ou urlnumfierioVum, Vid. Goro. Boy gordo. Bos oplmus. Cic
,Ahumidade, que colhem eftes ovOs da Fazerfe gordo. Tmgueficcre. Vid. Engor-
jterra, bafta para os fazer Gorar. Efcola. dar.
pDecurial, parr. 2. num. margin. 322. Ser muito gordo.Laborare nimia pin-
Gorar. Nab k lograr. Tomada a me- guitudlne. Jgumtll,
friphora do ovo goro, que nab produz Homem muito gordo. Vir corpu-
lent ter,
;>GOR GOI 95
lettftor, atque habldor.fglaut. Tnt*nt*0+ GORGOL£JAR. Vid, Gargarejar.
befius, ou no fuperlativQ. Obefifimus, GORGOLETA- Quartinha de barro
4, um. flit..., •/•.; y-- com hum ralo na bocu d© bojo , donde
Domingo gordo. O Domingo do in- come9ao collo, que he caufa.do rumor,
trudo. Baccwnaliwn dominicus dies. que faz a agoa, quandofahe. Vas fictile,
Vinho gordo. O que fe condcnfa, 8c & collo multtfori, ex quo aqua [ujurrous~
fc faz em no,:como xarope. tjfiundltur, Vulgo Gorgolcta. .
- GORDURA. Segundo a Mcdicina a GORGOM1 LOS. Chama o vulgo,© q
materia da gordura he a parte mais pin- os Anatomicos chamap o principio do
guc, 6c acrca do fangue, a qual fahin- Izophago, 8cda traca arccria , que fab
do das partes mais tenues dos vafos fe dous caminhos na garganta, hum por b-
condenfa mais ou menos por dous mo- devai a comida,8c bebidaao eftomagc,
•dos, ou a modo dc olco coalhado,8c ef- 8c outro por onde vai o ar aos bofes.Pa-
ta dc fora, junto ao couro, ou com ma- rece , que fe lhe deu efte nome
ts denfidab, 8c firmeza, & efta dentro do Gjrgolejar, ou gargarejar,quc fc faz
nos rins. Serve de aquentar,6c humede. naquellas partes. Vid. Izophago. Vid.
cer os roembros. Outros achab quatro Traca arteria.Tem a Balea © Gorgomilo,
graosdc gordura, hum mole, 8c humi- ,tab eftreit©, que nab podoingoliroifar-
dc,aque chamao Tlnguedo , outro mais ,dinhas,fenab huma 6c hua. Vieira, Tom.
confiftente|6c duro,a que chamao Adept; ,9- 72.
outro ainda mais duro, que he Lardum, Gorgomilo. A parte mais cflreita d °
$c finaimente o quarto,«ainda mais fee- bocal da Borracha. O mar da Perfia , a
co, 6c efpeffo, que he SeVum, ou Sebum. modo dc borracha , a qual tem o bocal
Gordura (geralmente fallando ) Adeps; hum pouco largo, logo fc eftreita no
ipis. Columella o faz do genero femi- gorgomilo, 6c,uepois fe dilata no bojo;
nino, Plinio Hiftor. Ofaz do genero tem a entrada larga,8c logo fe vai eftrei-
mafcuUno. Tlnguedo, dints. Fem. Tlin. tando ate" os dous cabos. AJoboro,&JaJ*
.oTtnguttudo, dints. Fem. Varro CelfiColu-que. Godinho, viagem da India , pag.
tml. Tingue, is. Neut. Virgil Tim. 6©.
Gordura demafiada. Obefitas,ads.Fem. QORGONAS^s tres irmans, 6c fiihas
fNimia corporis obefitas. Columel. Vid. O-de Phorco,6c deCeta, chamadas, Me-
befidadc. • •.<,, dufa, Euryalc, Jk Sthenyo, as quaes ha-
• Gordura de porco, velha, com que bitavab as Ilhas Dorcadas, n© marEthi-
untaboseixos dasrodas dos carros, 8c ©jpico defronre dosjardins das Hefpc-
•outras carruagens . Axungia , a. Fem. rides-^c transformavab em pedras,©s que
Tlin. Lib. 28. cap. 6, plhavab para ellas. Perfeo as venceo, 6c
Foi chamada affim do Latim Axis, q comofocorro de Minerva, matou Me-
he Eixo, temgere que val o mefmo, que dufa. A moralidade , que alguns tirao
ttntar. defta fabula,he que a virtude com tudo
GORGEAR as aves.AmarodcRobo- a caba. Chamarablhe Gorgonas do Grego
redonofcu lanua linguarum, pag. 153. Gorgon, que quer dizer Crue\dade, atro*
ufa defte verbo. Garnre, ou fuaViter ga cidade, truculencia. Efcreve Diodoro, q
rrire,{io, ivi, itum.) as Gorgonas forab molheres da Africa
GORGEYO. Dcriva-fc do Francez muybcllicofas. Pintab os Poetas as Gor-
Gorge,oM do Italiano Gorg*t,que he Gar- gonas com ferpentes enrofcadas na ca-
ganta. Dizfe vulgarmente do paffode bc9a, dentes dc javali, mabs de bronze,
garganta muito miudo.Gorgeo da aves. azas de ouro,8c por cintas, duas viboras,
Atiumgarritus , us,'Mafic. Andorinhas, SLai^adas. Dizem outros,, que as Gor-
,pello Gorgeyo admittidas, nas ruinas gonas, cra5m©9as, todas tres dc igual
tfogem* Varclla, num.-Vocal, pag. 300* fermofura, a cujo afpetfo. ficavab paf-
mados
-96- GOR GOR
mados os mo^os. Gorgfines) M. Pent. mla;*hojc'he d&llle'tfbrdtfSa*0ni^Sf»*
(penult. breV. Virgil. JEnM. 6; tfo i. liditm,. Neut.-
Tomo da Mori. Lufit. fdl. 16. cof.2. faz- GORO. Ovo goro. Derivafc do Ca-fl-*^
feu Autor men9ao de ftuhs pbvds Gor- mata1©- Gmd ; 8fc (fegundo* c^barfuivia
gonas,grandes inimigos dos Lybicos;riab OvogUero, VdU dgjmo de Agtte? )••&• h«a
acho em outros Autores efta gente. razabyporqUe lhg charnab em Latfim' 0-
GORGORAM. Panrtotecidoa modo Vum urmwn,- corn© quem differs, OVd *->
de huns cordocnfinhos/ muito finoshus godcento, &fede dlunfto.- fe n-rib quiZer-
fab de feda>outros nab. Felpas Pinhoe- mos derivat utinttm do Grego OhTos/^tt
,las Gorgoroens Corograph.Portug.Tom. he vento; porque he opiniab de atgun^
,i. 418- que femferem tomadas d© gallo, 8c fo
GORGOTIL. Foi efta palavra inven- com certo ar, que tomab , quando cor>
tada para confoante do Til. rem. poem efte genero de ovos; 6c da*.
qui procede chainaremlhe tambem Ova-
GORGOTUO. Palavra Provincial, 8c ^ephyrlo, do vento Zephyro:8c affim di-
chula.Humas vezes quer dizer Paflbsde itinguem os naturaes duas cartas de o-
garganta miudds, 8c outras vezes osa- vos goros;huns,que com o vento zephy-
linhos da letra. ro fahemna primavera, & ( edmo temofe
GORGUeiRA. He tornado do cafte- ditto ) fe chamao OVa jZephytia, ou by-
lhano Gorgeroyval © mefmo,que o ador- penemia, quafi Vento concepta; 6c outros,
no do pefco9o , 8c peitos da molher. que fahem no calor da canieula i 6c por
Foi traje aiitigo. Carnifals, Gorgueiras,&. iffo chamados, Ova cynofutd, quia fiub
,coifasde ouro. EuroVog. 4. part. 112. canieula edita.Sem attender a tantas mi*-
,num.6. T©do pintado com huma Gor- udczis, chamamos Ovo gotb ao ovo,nab
igoeira de pennas de cores, que lhe co- gallado,oU aquelle-. q aGallinha defcparvi,
,bre todo o pefco90. Damiab dc Goes, ou ao qual nab che-ga o calor da Galli-
,42. col. 2« nha, quandochoca. Em Latim Ovutnii.
GORGULHPO. F^.G'urgulho. rmum, ou cynofiurum,ouZepbfrmm.Tlm.
GORJA. Derivafe, do Francez Gone, Nocop. 60. do LiVro. X. diz efte Autor
que he Garganta. Vid. no feu lugar Fi- a propofito,do que fica dito atraz,^«t-
^zeffe defdize'r pella garganVa,ou Gorjo, dom, & Vento putant ea ova generari,
,aos q femelhantCs aleives publicaVab • qua de caufio etlam ^ephyria appel'laniiff.;
,Mon. Lufit.Tom. 6. 364. col.2. bac autem Vere tantum fiunt, incrdiatione
Gorja.Aparre do novi© mais eftreita. derelict a, quanlijcynofura dixere.O ada-
,Ficou atraVeffadb dC-baixo da Gorjct da gio Portuguez diz Hum ovo, 6c efle^o-
,Nao. Barros, '1. Decad.2O1. col. 2. ro, appropriafe, aOs que tem hum fofi-
GORJAL. O que fe traz no petc©90, jhoi 6c effe en fermo, ou nab a gofto de
ou Pe9a de armas brancas. Colli tegmen, feus*pays.
inis. Neut. Poderas acrecentarlhe Fer-
reunite forde'ferrO.Faltandolhe as fet- Goro tambem fe diz de coufa, que fc
^tashum Gorjol, que levava.Barros, 3. *nab logra.
,Dec. 230. col. 1. GOROTIL.f Termo de Marinhagfcm;)
GORITA. Fdi cahhveomacorrente •He 0 alto das velas, donde 'eftab huns
,na Gorita de huma' nao.Damiab de G d- iihos, que fe fazem fixos fem as veK-gas
,es, 78- cdl. 4. •eml^urts'cabos, que Chamsb'-EnvergUes.
v
^ GORITS, ©U Goritia. Cidade de Ita- "Vehvwn fumma<pars Qcellartti. Suettm.
lia, 8c;cabeca'docbrtdadO de Frioli, fo- : GOROUl^S. Vtd. Gurupes. Merer
bre'. orib LizoriZb. Perfence a cafa de ,no vo Gonmpes. •Queir-bs/vida <de ttefla,
Auftria. Goritia, 'a. Fein. ,^40.00!.^.
GORLITS. Cidade de Afermnha na Aberta a nao >, o^oro^^^qncbrttclo*
Xu&cra alfa.Antigamentefoide *Bohc- Mafaoa'eonquift.Liv, 1. MtJzx
GOR-
;GOR GOS 97
GORRA. Antigamente era huma co- por GofeSyt* cada Gos he de quatro mil, 0 5
otrtura da cabe9a, de figura redonda , & out© centos, ou de cinco miip-ifT *
fem abas. A gorra dos cttudantes-da U- geometricos.
niverfidadc he -\ maneira de huma man- GOSMA. Humor impuro, 8c groffj-q
ga, metida na cabe9a; 6c feme-ihantes a de ordinario os potros lan9ab dos nari-
efta fab a quellas, que fe da a,gente po- zes, 6cpeilas ^andulas, que eiLo entre
pular cm ©ecafiab dc lutos Reaes.^ gor- ©sdousoffos da queixada inferior.G'af-
ra dosDefembargadoreshehum chapeo fior equi pttuita, de. Fan.
pequeno, com abas eftreitas, 8c cuberto Gofmas, tarnbem fab humas boftellas,
dc veludo com fuaspregas. Capitis tegu- que nacem na bocca, cabec'a, ouvidos ,
ment um, quod Vulgo GorrafVocatur. Pru- 8corelhasdos falcoens. Vejafe oc.tp.tu-
,ma a Gorra, hum pouco inclinada. Ca- lo 7. da quarta parte da arte da caca,
,moens, cant. 2. oil. 0%. Manoel de Fa- compofta por Diogo Fernandes Ferrei-
ria commentando eftejugar, diz, que a ra. •
forma das gorras daquelles tempos, fe GOSMAR. Deirar gofma. ( Fallando
conferva fb em retratos, 8c em officiaes em cavallos. ) Crafifiorem pituttam emit-
de regimentos de Cidades em aelospu.. ters.
blicosv8c que em tempo del-Rey, p. J©- GOSMENTO cavallo. Equus, ex cu-
ab 3. fe come9arao a deixar de ufar, fc jus nor thus, cjr ore irajfior fluit, oueffluit
ibcm affirma ter yifto pintado a el-Rey pit into. Equus crojjiori pitintdfluais,ou
t>, Scbaftiab com gorra, 8c finaimente, q dffiuens.
o que hoje chamao gorras, nab tem que Gofmento, tambem chamamos,ao que
ver com a quellas. cofpe muito, com afma,8c muitas humi-
Meterfc de gorra com alguem. Irfe in- dades. Screator, is. Mafic. Tlaut. >,
troduzindo deftramente na amizade dc GOSTAR. Tomar o gofto a algum
alguem. Ad amicitiam alicujus adrepere , manjar, ou bebida. Vid. Provar.
{po, repfit, reptum. )Cic. In amicitiam a- Goftar de alguma coufa ( no fentido
ticujus, ou familiaritatem fie jtifmuare. natural,8c metaphorico. \Delectari all-
Tlaut. Qc , .,_,"-• Ji;. .qua re, ou in aliqua re, ou delect are' Je a-
-
Gorra. Em algumas partes .he © nome liqud re. Ctc
de huma corda, com que no Lagar fc a- Na fua vidagoftava muito defte ge-
pertao pedas uvas cmredondo de bai- nero decopos.//x VlVo poculls delect aba-
xo ate a cima. tur. VltruV.
GOROUPEZ, ou Goroup6z.- Vid. Goftarab poucos defte confclho.!?.?«-
Gurupez. cis probatwnfuit confiliwn , ou paucis
GORRIAM. Avczipha das Indias de placuit.
Caftella , a que os Caftelhanos chamab Nab gofta decoufa alguma. Nulla re
Gorrion. He quafi da fei9ab de pinta- delectator, capltur, moVetur, affiatur.
filgo, mas mais efcuro, canta bem. Gofto muito de voffo irmao. Tuns fro-
GORVIAM. Certa droga, dc" que faz ter fiaplt multum adgenium meum.Tlaut.
mcn9ab na Arte da 039a Dipgp Fern- Tambem fe diz nefte fentido , Goftar a
Fcrreira,na reccita para quartos deca, alguem. Nab pbpUa Goftar acunhada.
vallos, fpl. 79, verf. Unguento dc al- ,Mon. Lufit.Tom. 1. 402.C01.3.
,tcr, GorViao Sangue de Drago. Difcurfo, dc que todos goftab. Sermo
•'.'.a'r) . • - publici Japofis. Tetron. Goftar muito o
GOS. . difcurfo de hum Qrador. Ouvillo com
grande atten9ab. DeVorare orationem.
GQS. Medida mneraria dos Indios: Tlaut. .: ;
•que aflim como medlmos oscaminhos,6c ,Q povo nab goftava d o feu difcurfo,
jornadaspor legoaii PS Indies as mede ou nab entendiabem a fineza dclk.Ora-
Tom. IV. 6 tio
oS GOS GOS
fio illius a multitudine deVordbatnr. Ck. multotmfubtitiortmfecitguldm,doc7aque.
GOSTO. O fentido, com o qual co- & erudita palata fafttdtre docuitfluViatl*
nhecemos a differen9a dos faborcs. Ga- km lupum, mfi quem Ttberis adVerJoflu-
ftotus, us, ouguftus, us. Majc' mine defotigaffet.N&b tem o gofto fin©.
Perdeo o golto. Ei non fiapitfialatus. Exfurdatum babet palatum.HotaaiG diz
Cic Podefe dizer TalatuSn no genero Exfiurdare palatum.
neutro,a imita9ab de Horacio,6c dc co- Gofto. luizo na efcolha, na approva-
lumella. 9*© de alguma coufa, Bom gofto. ludict-
Asdeliciasdo %oi\o. Volupt ate s, qua um acre, fub die, per acre, limatum, polik
fapore pcrctpiuntur. Ctc lib. 3. qmft.Tn- turn. Cic Homem de bom gofto. Homo
(cui. Em outro lugar diz Voluptas, qua judiciojubtil'hperacrl, &c. Tem bom gd>
palato percipitur. ' fto em tudo. Eft rerum mtelltgenripnus.
Conhecer o gofto de alguem, ( fallan- Sapitadres omnes. Nab tens-mao gofto.
dofe na peflba, q <$>fas*comer.) Adgentu Houdftulte Jopis. Terent. Efte homem
alicujus fapere. TUwt. tem bom gofto. -lilt cor Japtt, ou tile cor
Gofto. O fabor dos comcres,8c bebi- babet. Cic Para o mais temos melhpr
das. Sopor, oris. Majc Coufa, que tem gofto com o andar dos annos. Ad omnia
bom gofto. (fallando em coufas de co- alia atate Japimusrettlus. Terent. Dim-
mer ) Res cujusguftatus eft jucundus. To- curfo capaz para fatisfazer a delicadefa
morum { diz Cicero ) tucundus nonjolum do noflb gofto. Oratio eftom ad noftrum
guftotus, fed odoratus. Roberto Eftevab, faftidium nittda. Sen. Tbtlof. Epift. 58.
6c alguns outros dab ajopidus , a, um, N^b fabes,que delicado he o gofto dos
eftafi^nifica9ab; mas nab trazem exem- Romanos. Nejcis Jaftlidia Roma.Martial.
plo algum dos Antigos. Nab ha duvida, Muito mao gofto tivera,quem-nab cfti-
que o queijO) que fe fez coalhar com ra- mara verfos tab elegantes. Rudem acpa-
minhosdc figueira, tem muito bom go- rum intelligentem effie eum oporteret, cui
fto. Nee dubium, quinfici ramulis glad- faftidtofint Verfus tarn elegantes.Difficul-
atus cafeus jucundtjfimefiaplat.Columel. tofamente fe pode fazer coufa alguma
Comeres, que tem mao gofto.Ctbi ingra- ao gofto defte homem. Homo eft faftldtj
it Jaports. Affim como ha homens, que -^//c^'l^w/.Fullano nab tem maogofto.
por caufa de alguma doen9a,que lhe tem Sapit tile quidem.
tiradoogofto,nab achab gofto algum Gofto.Contentamento.Satisfa9ab, q
nos melhores comeres; aflim os delicio- fe da,ou <-j fe toma e alguma coufa.Medi-
fos, os avarentos, 8cosmaos nab fabem camente fallando, Gofto he huma com-
tomar o gofto a verdadeira gloria. Ut placencia, 8c alegria dc algum bem, que
quidam morbo aliquo, & fenfiusftuporefua. fe logra; fe he moderado, he muito cb-
Vttatem abl nonfiendundfiiclibldmoft, a- veniente para a faude.Se he muito gran-
Varly facinorofi, Vera laudis guftum non de, 6c repentino,mata muitas vczcs,pel-
babent. Ctc. Ifto tem muito gofto. Id )u- la grade evapora9ab dos efpiritbs,& do
cundijfime faplt. Columel. calor,que defemparab 0 cora9&b, como
Nab acho gofto,no que como em ca- fuecedeoa zeuxii>|ue morreode rifo 0-
fa, 6c fora de cafa achb gofto cm qual- lhando para as rcdiculas fei9oens do
quer coufa, que coma. Nihil quicquam retrato dc huma velha,que acabara de
mejuVat, quod edo domi; forts altquan- fazer; a o Poeta Philemon verido hum
tulittn quod gufto, id debeat. Tlaut. Burro, que fe poz a eomer figos com el-
Gofto fino, gofto delicado na efcolha le na mefa ; a Armonio , que ( fegundo
dos comeres mais exquifitos. Talatum efcreve Luciano)exhalou a alma na frau-
fiagaxyTlni.Talatum jubdle. Horat.Sub- ta, que eftava tangendo; a Diagoras,
ttllor gula. Talatum erudltum. Columel. famofo Athletade Rhodes, vchdo feus
Hoc perjudum ( diz efte ultimo Autor) filhos, 6c netos, vicf oriofos, 8c premia-
*,: ' dos
7
GOS GOS 99
iias rtosfdgos olympicos;a corneliOGa- mizade, fe fe deixou de fazer o gofto
Ho, Prctorf 6c Tito Atherio, caValhci- ao amigo, allegafe por defculpa,que nab
-ro Romano, que morrerab n o s bra'jos fe tomou fentido , ou confeffafe, que
de fuasamigas. Voluptas, atis.Fem.De- houve defcuido.lntegrisamicitljs offici-
lectado, oblectotio, onis. Fem. Delect ame- umpratermlfifium tmprudenda, Vel neg
tum, ou oblect amentum, i. Neut.' Tenho gentiaexcu\adone pratendttur. Ctc Defe-
lido a.volfa carta com muito gofto. Ex jo fazervos o gofto, ou darvosgofto em
Utter is tuts cepi incredtbilem Voluptatem. tudo. Cuplo omnia, qua tu Vis. Terent.
•dc Que ftao tem gofto:algum. Volupta- Nab quero faltar a coufa alguma de vof-
tis expetSytis.Omn. gen. Cic.Dat gofto . fo gofto. Querovos dar goito em tudo.
a alguem. Aliquem delectore, ou oblecto- Nolo ttbi uilum commodum in me cloudl.
re, ouVoluptote ajficere. Oc. D<*r muito Terent. Sempre me deftes gofto em tu-
,gofto a alguem. Omni. Voluptatt aliquem do.Ceciderunt mthi omnia honefta a te.Cic
perfundere. Cic Log© por unde come9a- Moftramos todos o gofto que tivemos.
TCI, fe nab por efta cidade, que era todo Latttiam aperte tnltmus omnes. Cic.Qnc
© voflb gofto, 8c contcntamento.*- Unde coufa pode haver mais de gofto dcio-
tgitur pot ius inciplam, qudm ab ea CiV it a- dos/ ^jdd eft,quod omnibus grot ius, opt
'te^j/jua ttbi una in amare , atque in deli- tius, aut magts accommodatum effie pof
-eijs fuitKicAs grandes doencas do cor- Cic A vida auftera, 8c fem communica-
pb eftorvab todos os gojftos da vida. 9ab alguma he muito de meu gofto.M/-
Corporis graVioribus morbtsVitajucundi' hi Vita horrida, atque arlda cordi eft. Ct
•tas impeditur. Ctc. A voffa villa me da Dafme huma nova muito de meu gofto.
muito gofto, ou tenho muito gofto de Voluptatem mognamnunfias. Terent.,jo-
Vos ver. Con)pectus Vefter ( mthi eft )mul- gos,que fefizeraocom grande apparato,
tojucundiffiimus. Cic Por gofto por paffa mas que nab fab de voffo gofto. Ludi
tempo. Voluptafts ergo. Animi caufid.Nos apparatifftmi, fednon tut ftomacbl.CicPa-
• Hiefmos-4>quem os negocios nab dab lu- ra mim he coufa de grande gofto, quo
fgar para divertimentos, 8c que no meyo venhais com faude. Venire te JolVum
das noffas'OCcupa9oens podemos tomar Volupe eft.Terent. Fa90 gofto diho.Hac
-muitos outros goftos, nab deixamos de mihtJuntVoluptati. Fazia Gofto da pri-
goftar muito dos jog©s publicos. Nos- ,fab, 6c gala da cegueira. Monarch. Lu-
smetipft, qui & ab delectatione omnlfnego- ,fit. Tom. 7. 313.
-tifir impedimur, & intpja occupadone de- Goflo.Confentimento.Vontade.Mui-
hitattorns alias muitas habere pofumus, to por meu gofto. Med Jponte. Ctc Por
Judis tamen oblect amur^ & duamut. Cic feu gofto delle. Sudjponte. Cic. Por go-
Huma fereza, que na crueldadc? poem fto deambos. Mutuo conJenJu.Vou para
-ofcu gofto. Feritas, cuiVoluptaftJaVida Italia contra o meu gofto. Itallam non
-eft. Sentc Tbil. Ter gofto em alguma. Jponte Jequor. Virgil Com o gofto del-
<coufa. Aliqua re dekftari., ou obleltari -Rey. Volente Rege. Parecia , que todos
€dpere Voluptatem ex re aliqua. C/c.Ofeu Ievavab gofto, de que cu voltaffe para a
gofto he compor dcciama9oens. Ducitur Patria. Reditus in Tatriam Voluntate om-
ac deletfatur declamatorio genere.CicTem nium concedlvidebatur, Cic Sc for coufa
-gofto em odvir fabulas. Fabularum audi- de voffo gofto. Si ribi ltbuerit,fi tlbi Vi-
itone dutitur. Cic. Tem gofto no ler. Cu debitur,ft ttbigratum erit,fitua Voluntas
doluptdte legit. Cic. Para que faibais,que fetet. Obrarei nifto muito a meu gofto.
fizef tes o gofto a hum dos voffos mayo- Fac&y ut collibuer it,ou quod mibi libuerit.
res amigos. Ut intelligas bomini amicif. Ea de reftatuaex arbitrio,en meo jefu,ex
fimo te tribuiffe tjfiaum. Cic Alembran- animi jententia, into arbitratu. &c Nada
-ya do paffado lhe *dif gofto. Traterita do que era do feu gofto vos parecia mal.
grate meminit. Cic; Em quanto dura a a- Whilfkgitkfiw\ putabas , quod alteri
Tom, IV. Oz cdltbuif
too GOS GOT
colltbuiffiet. Cic Com grande gofto de ma gota devirrtio. In os ego meimJystU.
todos. Libertdjfimis omnibus. Ctc Vim guttarn non indtdi.iTteut. i , f\
Gofto , (fallando em coufas, que fe Nab tenho nas veas huma gota defan-
fazem commoda, 8c facilmente.) Fareis -gue. Guttam haudhabeo fangumis Tlaut.
ifto ao voffo gofto ; com voffo commor Coufa, que cahio gota, 6c gota. &*•£-
do,fem vos apreffardes ; quando tiver- lotus, a, um. Ovid- ..-ij u v.*
des tempo. Hoc fades dum erit ttbi com- Coufa, que fe tem feito cahir gota, 8c
modum. dc Id faces otiofius. deer. Eftar gota. Inftlllatus, a,um. Ovid. •-.
deitado em huma ,boa cama , muito ao A agoa cahe nas rochas gota, 6c gota.
feu gofto. Recubale molllter, & delicate. Infttllantguttafaxa. He de Cicero, que
Cic Eftariamos muito ao noflb gofto. diz,Gutta, qua ajfiidoefaxa infttllant cau-
BeafiJfimiViVeremus.de cafii.
Goftosda vida. ^/V/.Paffa tempos.Di- Nos ouvidos, dos que enfurdecerab,
vertimetos.Delicias.Home dado aos go- fc fazem cahir humas gotas do cump
Itos da vida. Homo Volupta fibus deditus. das folhas com vinagrc. Foltorum fiuccus
Voluptartus fb, ou homo Voluptarlus, it. aurlbusfiurdlscumaceto infttUatur. Tlin.
Ctc lnventar, excogitar novos goftos. Vid. Gotejar.
InVenire noVas Voluptates. dc No- Gota. Doen9a, caufa da da acrimonia
Vas Voluptates architectari. Ctc He o fiel do humor, que cahe nas juntas, 6c faz
dos goltos del-Rey. Regi eft a Volupta- muita dor. As lingoas derivadas da La-
tibus. Sueton. Darfe aos goftos, 6c paffa- tina, a faber, a lingoa Portugueza, Cak
temposdo mundo. Darefiejucunjitati. telhana, 8c I tali ana , chamao a efta Do-
Cie Eftar entregue aos goftos da vida. cn9a Gota, 6c os Francezes com pouca
Voluptad Indulgcre. J<Zuintil. Genio Indul- corrup9ab dizem, Goutte,do Latim G«f-
gere. Ters. Ammo obfequi. Terent. Mol- ta, porque como advertio Banhio nas
liter fe curare. Id. Sempre efta entre go- ,fuasAdvcrfarias,pag. 1968. todo o mal
ftos. Semper eft in Voluptate. Cic Dia de da Gota, procede das gotas do humor,
gofto. Dies genialts. lnVen. que corre, 6c fc embebe nas juntas.Com
GOSTOSAMENTE. Com gofto. Iu- apftinencia, 6c fobriedade fararab algus
cunde. Cicer. lucundlus, 6c jucundiffime da gota. Paixocns violcntas, 6c perma*-
fab ufados. Genialitcr. Ovid. Se reccbe- nentes V G. huma grande ira, ou hu*-
,mos de fua mab Goftofamente os bens, ma profunda trifteza forab algum dia
,Chagas, cartas Efpirit. Tom. 2. 257. remedios defte mal, porque a pertutba*-
GOSTOSO. Coufa, que tem bom go- 9ab da alma, 6c o movimento , 6c alte-.
fto (fallando em coufas de comer. )G«- ra9ab dos efpiritos, apaga, ou altera o
ftut jucundus.a, um. fcrmento podragrico > principalmentc
Goftofo. Coufa, que d^ gofto, que a- no eftomago que prefide as mais digef-
legra, que recrea. lucundus , a, um. Cic. toens, 6c as altera. A gotafc fazhcrcdi-
GOTA. Parte minima de agoa,ou ou- taria com o cheiro do aeido mortifico
tro licor, que eftacahindo, ou para ca- gotofo, intimamente unido com cfpirir
hir. Gutta, a. Fem. Cic. Tambem fe diz to influente prolifico do Pay. Obferva
Srilla, a. Fem. VitruV.Sdria, a. Fern. Luciano, que nem a Gota, nem aMor-
Virgil. Tim. Eftas duas ultimas palavras te ofTereceo a antiga Gentiiidade facrj*-
fe dizem mais propriamentc das gotas, ficios.por fer huma,6c outra inexoraveL
que cahem de lambiques, telhados, 6rc. A Gota he huma dolorofa demoftra9ab
Gota, 6c gota. Guttatim, Tlaut.St did- da ignorancia da medicina, difle Ovidio
ttm.Var. ,. de P©nto, Elegia 2.
Que cahe gota, 6c gota ( fallando cm Tellete nodofiam neficit Medicina poddr
Iicores. ) Stillatttius, 4, um, Tlin. gram. Qvid. i.deTonto. Elegia a. Gota.
Em todo 9 dia de hpje mb bM hur Artktdorum dolor, is. Mafc Cic Artica-,
Urist
GOT GOT roi
tarts iou.articular ius morbus , i. Mafic. trac9oens dos nervos, ainda que caufa-
Tiint' :-rt •.*...'.'** das da gota coral. Folia medetitur item
. Gota<das mabs. Cbiragra, a. Fem. Cic. contractionlbus,edamfi tdconutialiter ac-
A gota das mabso atormenta. Contiidit ctdat. Tlln.
ejus artiados cbiragra. Horat. * Gota ferena. DGen9a dos olhos, a que
Gota dos pes. Todagra ^e. Fem. Cic os Doutores chamao, Amaurofis, pala-
Temgota nos pes. Ardetpodagradolori- vra Grega, que v^l o mefmo que bebe-
busfoucrkciatur. Ctc. Que tem gota nos tacao,ouefcnridao,&. o que vulgarmenre
pes, TocLopricus, a, um. Tim. Todagro- chamamos Gota jerena , he huma total
jut, a, um. Tlaut. i priva9ab da villa,fem final extenor,nem
Gota, arthctica. Propriamente he a- lef-b fenfivel nos olhos, que hearazab,
quella,que da nos nos dos dedos ,8c nas por que lhe chamao Serena , porque a
juntas i o que de ordinario fe fignifica menina dos olho.-** conferva nefte mal to-
como nome geral, Gota. Morbus articu- da a fuafierenidadeapparente. Procede
larisi'Arthritis he palavra Grega. efta falta de vifta, da tulta da communi-
••• Gota fciatica, Vid. Sciatica. ca9ab dos efpiritos vifuaes, 8c eftes fe
Gota coral. Affim chama o vulgo, oq nab communicab, ou porque os nervos
os Medicos chamab••• Epilepfia, por que opticos eftab obftruidos interiormente,
imagina ©YulgCTiqueagotacoralyhehu- ou porque eftab apertados com muito
ma gota* que cahe fobre ocora9ab.\ He fangue, oucom algum tumor, ou infla-
huma convulfitb de todo o corpo, 8& hu ma9ab do cerebro, ou finaimente porque
recolhimento, ob>-aitrrac9ab dosnervos, os nervos opticos eftab relaxados com
com lcfaS do entendimento,6c dos fen- o humor, que pouco a pouco,ou impro-
tidos, que faz que o doente cah% de re- vifo fe infiltrou,8c embebeo neiles, co-
pente. Procede efte accidente m abun- mo fuccede nos nervos paralyticos. Ga-
danciaidos humOrcs phlegmatieos cor- lenb, Commentar. z. in Trorrbet.defcre-
ruptos , que enchendo fubitamente os ve, o que os Gregos chamab Amaurofis
ventriculos•! anteriorcs do^ocrebro, 6c com alguma differen9a,do que e M dit-
recolhedofe o•cerebro para expulfalos, to. Vifius obfeuritas, fine ullo eVidenti Pt-
attrah%parafi ps nervos > 6c OS mufcu- tto. Os Medicos , que efcrevemem La-
los, 8cficando o doente fem movimento, tim , commumente dizcm,Gutta ferena,
parece anorto . 'AlgiJns lhe chamab do- a.Fem. Para Goto Serena he o Eft.bio
cn9a de Hercules, porque eftava fogei- ,prcparado grande remedio. Tolyanthea
to a efte mal. Hippocrates,por grande, ,Medicinal,pag.i^%.
lhe chama doen9a fagrada. Os Latinos Gotas. (Termo da Arquiteclura.) Sa&
Jhc chamaraoCotnkttalis morbus, { Tlin.) os corpos pequenos de figura redonda,
p u comtftale Vitium. ( Senee TmL ) por ou quadrada, ou conica, a modo de ca-
que nas juntas do povo Romano, quefe painhas, que no frifo das columnas da
chamavab Comltia, fuccedendo que al- ordem Dorica, fe poem de baix© dotri-
guem'oahifle defte accidente, ( que na glyphopara ornato, de ordinario fab
fua opiniab era tido-por funefto prefa- feis. Gutta, arum. Fem. Tlur. VttruV.
%\o )ffcdldfpediailogo a junta. No cap. GOTADO. (Termo de Armeria^Sal-
.23. do livro. 3. Cdfo lhe chama Morbus picado com. gotta. GuttafUh a,um.Mar-
maior,mMafictPiirio d\z,So ficusmorbus rial. Gotado de ian^uz^S<anguimis ma^
Apulci od\t,Mor bus, c ad uc us. Epilopfia, culls refperfius, a, um. Em camp© de pra -•
q e aigus Dictionaries fe acha fe exeplo ,ta Gotado de fangue: Nobiliarch. Por-
dc Autor Latincuhe palavra meramente ,tug. pag. 267. Sete efpadas de fua cor
GrC^.-HprnenK uiigfatQ a gota coral. ,Gotadas de vermelho. Ibid, pag.290.
Contitiaslisfisomo.iH/w. . GOTEAR, ou Gotejat. Cahir hum li.
Tambem remeclca&.'as folhas as con*- cor gota,8t gota. StiUaftmLucret. Dtftti-
Ure,
102 GOT
lore, on deftdlare. Columel. Celf. ou fix-*•ga,Jc 0.MarBalthico. •Dizent,quedefla
tillare.- Tlaut. (o, aVt, atum.) Guttattm terra vierao os Godos ; porem querem
flucre, ou deflnere.No livro De fienectu. alguns,que os Godos -fejab os antigos
te, chama Cicero Toculo rorantia, a hus Getas-da Afia. Vid. o<\uc tenho dirona
copos, que nab deitab fe nab goteando palavra Godos. Gothia, a. Ferns -.u >
o.licpr, que nelles fe contem. Tambem GOTH1CO. p e Gothia. Gothicut, a,
Virgilio fallando em huma tormenta,em Um. -.JOg (*:-:• f
que as ortdas fobindo atd as eftrellas, Letra Gothica.A que ufarao os Godos
tornavab a cahir em chuva miuda , diz, Dizem, que Ulphilas,ou Guipmfis,Bif-
Aftra rorantia, como fc diflera, Eftrellas po dosGodos,moradores da Mefia,par-
goteando agoa. Coufa, que efta gotean- te da Dacia, a qual vivia nos annos de
do. Guttaus, tis. Omm Gen. Tint. Faca trezentos, 6c fettenta, inventara Os ca-
goteando fangue. Culter fiangulne ftjl- racferes Gothicos. A o menos he-certp
lans. Ovid. Havemos de ver a mefma ef- que Ulphilas fora o primeiro tiraducfor
,pada Goteando ja fangue noflb. Vieira, da BibJi<a,iem LingqaCothica,oquepor
,Tom. i. pag. 175. A agoa efpalhada ca- ventura foi o motivdde fe lhe attribu-
he Goteando, 8c reprefenta femear lagri- ir. efta inven9ab, porque antes defta tra-
,mas, ou derramar aljofres. Hiftor.de duc9ap muy pouca gente tinha ntoticia
,S. Doming, part. 2. foi. 55. col. 4. delta letra, a qual defpois foi chamada
GOTEJAR. Cahir gota a gota. Vid; Toledana, 6c foi reeebida em; toda Hef.
Gotear. '*. panha, no temp© del-Rey TD. A flbnfoo
Gutejar. Deixar cahir,: ou fazer cahir fexto* que ganhou ToledPv 6rydeiMada a
gota-a gota. Infttllare, 0, aVi, atum.Cic. ditta letra , foi admittida a Franceza.
O gotejar, em fignifica9ab adhVa. Infttl- Litterf Gothiea, arum, Feim Tlnrj >b\ *
latto, onis. Femin. Tlin. Molhando em GOTHLANDIA.lihadc Sueciai, no
,huma pouca deagoa, a GotejaVa na bo- mar Baithico; Gothlamlia,:a. Fem. h-.i ,»
,Ca dacrian9a. Vergel das Plantas, 331. GOTINGUENi ,< Cidade da - Sosqtth
GOTEIRA . Telha , na extremipade baixa no Ducado de Brunfvic, fobre o
do telhado , por onde cahe a agoa dar rio Leine- Gottlngafut. Fernl'- -M .OJ i
chuva--Extrema tegula,per quam imber GOTO. Orgab dargarganca,* qufrfefc-
cjecidit,.ou ulftma,per quam aqua pluVla ve a r efpira 9 ab. u fa o v u 1 go defta pa la -
emktltur. ou numa fb palavra Subgrum. vra, nefta forma, Deulhc nogotOyquer
da* on Suggrunda^a. Fem, Budeoexpli. dizer, que a pence*, que efta comendo,
cando efta palavra, diz, Subgr.unda,pars ou bebendo, querendo fallar,ou rir, ao
teftiprominens , dud ftilliddta a parted- tempo de engulir, i vem»hum» •aDC^'vio'*-
bus ar centur. Tambemftillicidiumfignifi-- lenta, que quafi afogaf o que aeontece,
ca goteira, ou a agoa da chuva , que da porque ao tempo de formaraivoz^ *u
goteira, ou da extremidadedos telha- rir, fe levanta a palheta com a fo^a do
d©s .cahe gota,8c gota. •: ar, que fahe do peito pella traca arteria,
.GQTEMBURGO, ou Gotheburgo. fendo precifo>que nefte meftriioitcmpd
Cidade, & pdrto de mar do Reino de eftiveffe a palheta baixa para engulir; 6c
Suecia, no marBalthico, na;Gothia oc- querendo paffar acomida, oubebida,em
cidental. Gotbeburgum, i. 'N.eut. Haou^ lugaride it pello fed. cami-ahoj que he
tra Cidade do mefmo nome na Ameri- o izophago,* cahe na tracj-t, o&afper* af -
ca Septcmtrional na noya Suecia. .i,* J teria,por eftar deftapada , &ftaccedf I
.GOTHA .Cidade desAlemanha nac 109c'.,. que caufa grande molfcftii^J^m
Thunngia entre Erforte, 8c Efenac. Go- perigo.de feafogar a^peffoa, porque'efte
tha, a. Fem.li .. he Jugar-ifiq-para ar, 6c nab paracoufa, 3
GOTHIA. Terra feptentrional , 1 b - tenha corpo, Bebendo leite, deulhe no
gcrta a coroade Suecia, entre a Norve- goto. In laitisbmiftupeneftrangulaius ,
oujuffoca-
GOT GOV 103
ou fuffocatus efi. Fablus Senator ( diz Epigraphica, pag. 158. Gdbcrnatorts Vo-
Plinio Hlftor.) intact is hauftu, mo pilo cem intrepidi admittimus de Rectore , &
ftrongulatus. Trafocare, 8c Juffocare nef- Moderatore locorwn , nee' Solum naVtum.
te fentido fab de Ovtdio. mm\\iftppe eo ad rem poltticam d Nautico
GOTORPE. Fortaleza dc Dinamarca tranjlata fuit, ipfio florente Lotlmtate ,
• na Iutlandia, 6c ordinaria habitacad dos utprobot Ciceroms locus pro d Rtbtrio ,
Principes de Hoifacia , que por iffo fe Cuftodes, gubernatoresque Rcipubli-
chamab tbuques de Gotorpe. Gottorpl- c<v. Atque adeo ab bominum Rectore ad
um, ii.Neut. Btutorum, ut objerVot Quint ill anus, lib.
GOTOSO. Doehte de gota , ( geral- 8 cap. b.illudpro eumpb citoits metapho-
mente fallando.) Anhriticus , i. Mafic rs.
ou qui1 drficulorum dblores babet. Ctc. Gubernator magna contorfit equum
Gotofo das mabs. Cbtragrfi laboram, vi, id eft. Agitator Injuria 1 toque Sao I us
tit. Omn. Gem qnidamrecattior, Vinde&que anriiuitafis
Gotofo dos pes. Todagricus,' i. Senec fuperfttctofus hocce wmen carpit tnbutnm
Thtl. fodrdgrofius.i-Tlaut. noftra atatefiwiimts moderatonbusproVin-
. , * , « « •• i •-•,-•
clarum, aut CiVitatum. Norn efto peculi-
•• .-
aS
truvio lhe chan, , VndflZatiul f f ^™ , ^ " f u U s *™TelU* ^
(.uefegunaor. 0 H g e t ' ^ r r ^ S l K ^ t f
Zambu-
GUM GUM r6i
Zambujeiro, outros (do cedro £ affirma o gurgulho, 6c fc acaba; mas he engano,.
•Horftio , que fc colhc das. oiivciras de porque o bicho,que fahe por forca defies
Ethiopia; 6cdeve dc fer affim, porque dc gaftos, he o que efta fora do trigo, que
Ethiopia nola trazem em maca.Hereme- o que efta dentro nelle, nab fahe , icnaa
dio efpecifico para affedos, 6c chagas da quando lhe temroidoo miolo. Curculio,
cabe9a, mifturada comamplaito de Bcto- onis, Mafic Varro- Tlaut.
nica, 6c applicada. Tambem he boa para GURlTA.Gurtta ,ou Guarita. Sette
chagas das outras partes do corpo, par- ,Baluartes, 6c algumas Guritas. Quejro$,
ticularmcnte para as que forab feitas cb ,vida do lrmab Bafto , 373. col. 2. Vid.
inftrumentos de ponta: OGumilemedc Guarita.
Diofcoridesera amarcllo, quafi fcmclha- GURUPA, Gurupa, ou Garupa. Deri-
tc a fcamm©nca, & mordicantc Como vafe do Latim Barbaro CruppOyque fete
o dc hoje he differctc, fe pode com razao ditto de coufa groffa, 8c moci^o, 8c por
duvidar, que feja vcrdadeiro. A quelle, fercm as ancas do cavallo a parte mais
que he negro, 6c fe parece com fal An^- carnofa do corpo do ditto animal, forao
moniaco, ouGoma Arabica, nab prcf- chamadas Gurupa. Tambem de Cruppa,
U. Ha Autores modernos , que fab de ouCrupa chaman-b os Romanos Crnpella-
parecer, que ninguem na Europa conhecc nt a huns gladiatores, que pclejavabcom
a arvore, que produs efta goma, ou refi- armas tab denfas, 8c mocicas , que erao
na. So fabemos.que vem da India orien- impenetraveis. Delles diz Tacito, Lib.
tal. Emplaftnm Gummi Elemi. Tirada a 3. Annal. Adduntur & fierVitijsgladiatn-
,ventofa, porab hum emplafto de Gu- 1* defttnaft; qutbus, more gent ico,conti?m-
,mileme Recopil. de Cirurg, 193. umferri'ategmen, Crupellarios Vocontfin-
ferendis icttbus inhobtles, accipiendis im-
GUN. penetrablles, &c Vol Garupa.
Dar na gurupa do Exercito. Fnpugna*
CUNCHO. Ave da lagoa de Obidos. re boftlum tergus.
GUNE.Palavra da India.Muitas facas GURUPES, Gurupes, ou Goroupesj
,de Gunes, envoi tas cm polvora, falitrc, He hum mafto, que affenta fobrearoda
,.8c outros meteriaes faceis ao fogo.Jacin- da proa. Malus in prora. Pozo Gurupes
,to Fccirc, Liv. 2. num. 65. Acama dos ,fobre o Pechelinguc. BrittoRelacabda
,Religiofos era huma taboa, 6c por cubcr- ,Viagemao Brazil, pag. 215 Os Gorou-
,tura hum Gum. Vergel de plantas, pag. jpe^esdc humas beijavab os farces das
,30, ,outras. Epanaphoras de D* Fuancifcq
,Man. pag. 507. Vid. Goroupes.
G.UR.
GUS.
GURGISTAN. Porte da Georgia, na
Afia. Era a Iberia dos Antigos. Ibena,a. GUSA. Nos moinhos das tundi^oena
Fem. Tlin. he huma vigadc ferro.
GURGULHAM deagoa.f/W.Bulhao. GUSANILHO. B i c h i n h o . ^ n o feu
GURGULHQ, Bichinho prcto, que lugar.Quando hum Gufianilbo toma pot
tem feis pes, tk huma pontinha na cabe9a, ,capricho hbrarfe em defprezo da Vida,
delgada como hum cabello, Gerafe no ,com morte tab luzida.Crift. dalma.Fal-
trigo, cu jo miolo vai comendo, ate Iho ,la da Borboleta.
acabar, 6c defpois fura ocafcabulho , 6c GUSANO. Gufarto. Qualquer bichcV
fahe para fora. Engcndrafc ou do muyto que fc criaem madeiras,carncs, 6c ou-
pb, que tem o trigo, ou de aqueccr por tra s materia*, & as roc. Vermis, is. Mafc
alguma humidade. Cuidab muitos, que Tlin. Naveta'comefta doBufiano. Decad.
com facudir, 6c cfpalhar efte trigo, fahe -jiVde loab dc Barros, pag* 4 3 . col. 4 .
Tom. IV. V O navio
Uz GUT GUZ
,0navio vinha muitocomefto do Bufia- fe pronunciao fimplefmentc daguela."0$
,no. Commentar. dc Affonfo de AXbo- Hcbreos.v.g. tem varias letras guttura*-
querq. 12*. Se no fepulcro ainda hk Gur cs, como AlcphjHej&c.TambemosCa-
mjano, que roe. Chagas , Cartas Efpirit. ftelhanos tem letras gutturaes, comoX^
^Torn. 2. 256. L G. Pronuncia9ab guttural.Lttterarutn
GUSTROUCidadede Alemanha, nas appellatioexgutture Por efta razab a cha-
terras de Mcxelburgo. Nella refidem os ,mab afpiracab Guttural. BarrettOjOrro*
Duqucs do ditto nome. ,graphia Portug. pag. 134. Na Lingoa
,Hebraica, que por ter muitas letras, 8t
GUT. ,di9©ens Gutturaes. Scverim , Difciirfi
,Var. 66.vetf. ' ;
GUTETA,ouGutteta. Termo phar- ,'...'
maceutico. Pos de gutteta. Chamabfeaf- G y Z«
fim, porque lab bons para a Gota coral,
que na Provincia de Laguedoc em Fran- GUZARATE, Guzarate, ou Guzura"
-9a onde parece forab inventados, cha- te. Rcino da Injia, 6c hoje Provincia do
mab aGota coral, 8c Epikofia dos meni- Imperio do Mogol, ufurpado por hum
'nos,Guttete.Eu antes dcrivara Gutteta feu capitab,cha.nado^c/;o£.irnos annos
do Latim Gutta, porque ( fegundo a i- dc 1545. Pella parte maritima comeca
magina9abdo Povo) a Gota coral he hu- na ponta de Jaquete, 6c acaba no rio Na-
ma Go/d,que cahe fobre ocora9ab, 6c os gotana, que he o limite doditto Rcino>
pos de Gutteta fc dab para remedio defta 6c das terras de Chaul, que fab do Scnho^
Gota. Na Pharmacia variamente fe def. riodoNizamaluco. Quafi todo omaritir
crevem eftes pos. Os melhorcs fe fazem mo, principalmente da parteoriental,he
com raiz de Peonia, ou Rofa albardeira, terra chaa, regado dos dous rios Toptij,
6c Vifgo, feitos em pb cranio humaoo, & X«-7/**tff/y-8cde muitos eftreitosde agoa
& unha da Gram Befta rapados, 6c a9u- Salgada , q aretalhab a maneiradellfias.
car rofado tambem em pb,8c pbsde Di- O mefmo he da outra parte da cofta do
ambra fem Almifcar*. nabfbhe boa para a Poente, mas com menos abund«nciia*de
Epilepfia dos meninos, mas tambem para agoas,8c com terras alguma coufa 'rntitUT
a apoplexia em qualquer idade, 6t em ou- oias. He povoadodc quatro gericfesde
tras doen9as do cerebro. A do9e> ou gente, a faber, Baneanes dc duas fortes;
por9abhe de meyo efcropuloate mcya Runs fab Bagancarijs, que comem-cache
dragma em agoa de Betomca, 6c mentha, 6c Pefcado; outros Baneanes, quenabco-
ou ortelaa. Nas Boticas fe, dab algumas mem coufa, que tivefle vida. Outros fao
vezes eftes pos com o nome depbs ami- Refibutos, que antigamente crab os no-
epilepticos. TulVts ad, comiftalem afte- bres daquella terra, tambem Gentios. Pa-
ctum, Vulgo de gutteta. Com os pos dc ra a juftara topographiamaritim&detfas
,Guteto dados em agoa de cerejas negras. RcgioensT com a defcrip9ab quc2lcllas
,Curvo, Obfervac. Medic. 452. fezPtolomeu, quere algus Geot
: GUTTI. Gutti. Planta do Brafil. He que os dousfinosyouKftreltosC*nihi,&
huma Arvore alt flima , cujo fruto tem ^ n g f l ^ / w d o ditto Autor, fi9 at duas
feitio de ©vo, mas he muito mayor, o enfeadas dcjdquete,tkComboia^afcPrcw
cheiro bom, ofabor mcdiocre.Ha de tres monxorioBoleohci ponta dcJmiqitete\ &
efpecies. Vafconcel.Noticias do Brafil, a Ilha Borate , q u e l l e fitua^nanada a
i6
y- T r T T , n ._ _ ,. ^ . „ , efte cabo, querem ( mas erndaminw^oc
GUTTURAL.Guttural. Derivafe do fejaa Ilha de DicC-Govcfna o MBEe4 a
latim Gflttftr^Garganta. Diffedealgu- efteReino de Gu?ar,ate( on contoefiixtot
mas afpira9ocns, ou letras, que nab fe chamab )Cambaia, por hum ticiRcy ,q
•fbrmaodos inftrumentos -da -boccar mas rcfide na Cidade dc^dabatfm\mWm-
. ; vf.bcni
GYM i&$
bem fc chama Cdmboia, 6c te huma Corte repartiao entre os parentes, para feu ma-
*(fcgundoarela9ab de alguns EuropeoS timentp. Como nab tinhao outro exerci-
que a virsb ) mais'numcrofa,Inf1rof'a, 6c cio,mais que efte para fuftento da vida,
Magn-ifieaj-'cjucasdosmay'otcs Potcndai enfina vab a feus filhos, na idade mais
dos da Europa. ^J.Cambaya. Vid.Bat^ tenra, a atirar com fetas, Sc mb thes- da-
tos, Dec. 4 . 274. vabdecomei*- fenab defpoisdeacertaremf
com dias no alvo. Dtodot. S'Citl And*
GYM quit. Lib.4. • *' •* ••• •" •-
GYMNOPODIA. He palavra Grega.
GYMNASIO.Gymnafio.Derfvafc do ,Os mo9b"sfaziab foiias ,'em que Canta***
Greg© Gymnajeinfque quer dizer Ex- ,vao louvores,dos que morrLb na gaeri,
ercitar. Gymnafios na Grecia. fe chamar ;ra, 8c chamavab a efte modode folgar^
vab oslugaresjcmqueos'md-josnus fa- jGymnopodta. Mjn. Lufit. Tom. 1; 106I
ltao varios cxercicios para adeftr«r, 8c , c u i . 3 . •- * . . . - . , -••• y-.
fortalecer o corpo,como Lutas,8cc.Def- GYMNOSOPFISTA. Philofopho l a . ,
pois forab chamados Gymnafios as efco. dio, edebrado na Antiguidade, 8c fe-
fas, 6c Acadcmias,emqut feenfirtav^b as gundo a ctymologia Grega, ivflim chama-
letras , 6c feexercitava o engenho. Nef- do, porque andava mi. Gym/ios} quer di-
te fentido diz C/cero> Climabant ered) z^t'Nu, 8cfophiftis, fabio, douto. Defto
amnio gymnafio, atque omnes Tbilojopbo- generocjePhilofophos, houve duas fey-
rumfichola,fua haajfie omnia j-ropna.Gy- tas, huns chamados Bramancs, 8c outros
mnaflum, ii-Neutro. Se mudarab as Efco- Gemndiies, ouSermancs.T©dc;S obftina-
,las da Grimmatica,em Gymnafios da Ar- da, 8c cegamentc crerii a Metempfycofe
,te militar. Vafconcel. 56. Pithagorica, outranfmigra9ab das almas
Fazendo {cusGymnofios affamados dc huns cornos para outros. Dos antigos
Com altos, 8c diforetos penfamentos Gymhofophiftasdiz Plinio Hiftor. Liv.
Degra9as, eVfcicncias n.ildiffufas 7. cap. $. que muitas vezes fepunhab em
Hum divinO Helicon de fantas Mu- . pe ao Sol cornos ,olhos pregados nelle
.; ( fas. tbdoo dia, fiora em hum pe, c* hora em
lnful. de Mart. Thomas, Liv.. 10. oit.55. t outro, come) grous, ho campo fobre a a.
GYMNASTICO > Gymhafticd. Con- rea, ardendq como fbgo, com o grande
cernente ao exercicio da luta. Derivafe ' calordoSbl haquellas parted. A ifto a-
do GregoGymnos,Nu, porque os Luta- crecenta S\Agoftinho 1H>. 15. dc Civi-
dores lutava6 Nus. Gyrnfrdfticus,a, um. tate pei, til j>. 10. que erao muito con*
Tlaut. Excrcicjios, que debaixo da Arte tinentes, ^ q u e fem fe queixarem fofri-
,Gymnafticd';£f cOmprehendem. Duarte ab as^mais crueis inciemencias dos tem-
,NunesdoLftfc,Origem da lingoa Por- pos, 6cfinalmete efcreve C^icero, Queft.
tugueza, pag^24« Ieronymo Morcurial TufcuL lib. 5. que femincjftrar fentime-
compoz hum livro, intitulado De Arte tp poftos ao Sol fe d&&avab queimar.-
Gymnafticd. Defta l©uea penitencia;^ & barbara af.
GYMNETAS.Povos antigos da Ethi- pcreza de V-ida fe argud, que os a que
opia, aflim chamados/doGreg© Gymnosy,...fcpje.chamablogues-na India, fab osa q
que quer dizer Nit. De noite" Gormiao*' a antigutcfadeCha'mQU* Gymnofophiftas.
nas arvores, para fe livrarem da's feras, Gymnofiophifto, a. Mafic. Cic Tlin. Hift.
mas de dia cfcondidos em outras arvo- ,OsIogucsda India devem fer os Gym.
res nas margens dos Rios,cftavab sief- jtwfiopbtftas,dc quem os Authores fallao,,
pera dos Boysfilvcftrcs , Leopardos, 8c ,porque fab muy femdhantes em todos
outros animaes fcrozes, que a grande ,oscoftumes, 6c modo deviver. Fr. joao
calma obrigava a vir bufcar o refrigerio ,dosSantos, cap. 12. d© Uvro4.daHif^
das agoas, 6c defpois deos affctearem os ,tor. da India Oriental.
GYR
164
GYR
,Duques de Offuna trazem por armas na
GYRi ,parte interior do efcudo tres Gyrotns*
,corados cm campo dc ouro, com orla
GYRAM,ou Girab. (Termo da Ar- ,de cfcaqucs, das mefmas cores. Nobi-
tncria.) Peda90 dc panno cortado cm ,harch. Portug. pag. 285.
triangulo. Tlaga triangularis. Cortan- Cabo. Gyrab. Certo cabo da Ilha da
,do elRcy hum Gyrao do veftido. Nobi Madeira.
liardvPortug.pag.285- Onde hu Rochcdo altiffimo eminete,
Que cabo ao curfodfi, que vai faacdoj
Efcudo com gyrocns. Aquelle, quecl- Porque ofimdo feugyroeraacabado,
ta divididoem feis, outo,ou dez partes Quiz, que Cabo Gyrao foffc chama-
triangulares, com as pontas unidas no
centro do efcudo. Scutum fetus,octoms, Inful.de Manoel Thomas, LW04.(do, oit.
denifve triangults,quorum acumma in cl-
tro feud conjmctafiunt,dtftmctnm Os (96.
FINIS
H
L E T R A ELEMENTAR,
ORTUGUEZA &
SCIENTIHCA.
em quanto letra, Atictus fe'ria breve , contra as regras do
ou afipiracao ele-metro; pello contrario fica longa, faze-
metar. Heaou- do o ditto H as vezes de confoante. A-
tava letra do chd alguma razao, nos que dizem, que
Alphabeto , fe aindaque o H'feja afpira9sb, nabdeixa
merece efte no-. de fer verdadeira letra, porque todo o
me,aquenab he carader inftituido dos homens,para.ad-
letra, mais q na virtirnos *de fa2:er na pronuntia9ab al-
, ..figura:a qual fi- guma mudan9a, deve fer eftimadaletra,
* gura foi tomada principalmente quando tern lugar entre
das duas afpir^oens Gregas, a faber da as mais letras do Alphabeto , como o
afpira9ab afpera , que fe rcprefenta af- tem o H. nem o fer afpira9ab lhe pode
fim o amodo de C virado, 8c da afpi- tirar efte prlvilegio, porque as Lingoas
ra9ab branda , que tem a figura de C; Grientaes ltem tres, ou quatro letras,
eftas duas afpira9oens juntas huma com a que chamab Guturaes, deftinadas para
outra,por meyO de humrilcoformarab varias afpira-cbens.No livro De Orato-
a.letra H. Querem alguns,queo H te- re, affirma Cicero , que conformandofe
nha lugar de confoante nefte verfo de Com o ufO dos Antigos , ajuntava o H
Catullo de comii Beren. com vogaes, mas nab com confoantes,
5c aflim dizia, Tulcrosy Cetegos , Tr'turn-
' a^udRex tempeftate noVo ductus by-gosy dz.Cartaginan. No cap. 13. do liv.
- ( menao, 2. efcreve Aulo-Gellio , que a imita9ao
Porque fe nefte verfo O H de bymenao dos Atticos,que contra 0 ufo de outros
fora mera afpira9ab, a ultima fyllaba de povos da Grecia, afpirav-ab muitas di90-
Tom. IV- A ens^
i H H
e n s , acrecentavab os Latinos o H a quefefegue,apronuncia9ao defta letra,
muitos vocabulos feus,por entenderem,
que com efta afpira9ab lhes davab mais H oritur, tractis cum Ventus faudbus
tor9a, 8c vigor. Confta efte acrccenta- ( halat.
meto defte Epigrama de Catullo,que fe H, em quanto letra, on ofpiracaeTorm
tem achado efcrito na forma feguinte. tngue^a. Para guardar a orthographia
dos nomes Latinos , ou Grego-latjnos,
Chommoda dl c eh at, fi quandocommo- ufamos defta afp-rucab; ajuntafe a vo-
(da Vellcs gaes, 8c a confoantes, com efta differen-
Dlcere, & hinfidias, Arrius infidias. ca, que nas vogaes precede o H, como
Home, Humilde,Honro,c\poi\oc\uenah
Tambem diz Aulo-Gellio , que nab fintamos efta afpira9ab, porque pronun-
fe inferia o H nas di9oens, mas que fe- ciamos asdittas palavras, 8c outras, co-
gundo o eftilodos Gregos fe punha fo- mo Oman , umtlde, & onra , com tudo
bre as letras ; 8c juntamente affirma efte querem muitos,que feja neceffaria na ef-
Authcr, ter viito num manufento anti- critura.Sb neftas duas interjei9oens dos
quiflimo, que nafua opiniab era o ori- Latinos Ah,t<oh, o H he precedidoda
ginai das obras de Virgilio, os Hagds vogal. Nas confoantes fempre vai def-
por cima das di9oens. Neftas duas pala- pois como Thilofophia, Theologia, Epi-
vras Mthi, 8c Nihil, fazem osltalianos phania, etc. Outra differcn9a tem,6che,
do H confoante , 8c o pronunciab co- que os vocabulos, que tem as vogaes af-
mo o feu ch , que refpondc ao qu dos piradas , podem fer Latinos ; 8c Grcgu-
Portuguczcs, 8c aflim em lugar de dizer latinos ; 6c os que tem as confoantes
Mti, 8c Ntll, com a f p i r a b intermedia; afpiradas,fempre fab originadas doGre-
dizem Micbi.k Nichil, que fegundo a go , tirando alguns non es,como Tul-
noffa pronuncia9abfazMcy«/,8c Niquil. cher, fepulchrum , tjre. que fab Latinos.
Os Francezes nab feguem efta pronun- Com a afpira9ab H fuprem os Portu-
cia9ab; os Portuguezes, fim. Nab me ca- guezes a falta de figuras proprias; 6c af-
90 em ayerigoar, qual dellas feja a me- fim afpirab oGoL.&oN,k dizem
lhor. Sbfarei men9ab, doqueneftama- chaVe,lbe,nenhum, &c porque fem af-
teria diz Calepino , ou algum feu com- pira9ab, nab achab letras, com que for-
mentador liaWano.Impte,meojudicio,nos mar as dittas, 6coutras femelhantespa-
Itoli proferimus has duos diet tones, Mibi, lavras, 6c o feu ch , foa de differente
& Nihil, quafi bin bis duabus Vocibus maneira nas fuas palavras nacionaes,do
locum obtmeat cb. Si qui fiunt, quiofeVe- que foa nos voc, bulos Latinos, ouGrc-
rent efc banc noftri temporis pronunriatl- gros, Tochd V.G. faz outro foido, aue
onem tandem, qua olim loquebontur maio- Mochanlco , &e Na fua orthographia
res, omul rat tone penitus cor ere Videntur, Portugueza traz Duarte Nunes do Liao
&NeoterlcorwneonJenJu, & candidtoris varios exemplos das confoan/es, qfeaf-
atatts tefttmonlo , dim ceteris , tumVel pir.b, qfabquatro,afaber,C*P R T.Em
tnaxime m bocekmento. Nab mudaa af- primeiro lugar afpirab C. todos os no-
pira9ab a poteftade da letra, com que fe mes compoftos defta palavra Grega Arr
ajunta; 8c aflim qualquer vogal , efcrita cbos, que que dizer Trincipe, ou Twci*
com H, ou fem elle , fempre fazo mcf- pal, como Arcbomo, Architriclino,JrcbL
mofcido.Fm muitas palavr.-.s Latinasfe tecto, Monarcha, TatriauhafTttjarcha
acha F c lugar dcH, VG.Fo.dt! par Ha- 6"ccomo tambcosebpoftos, dcQryfos q
dtcttrcum por Hire u\ Foriolum por Ha- quer dizer ouro, como ChryJoftomo,Ctry[°m
rtolum; be flan por Hoftem ; Hemmas lito,Chryfopeia,ChryfopraJo;&:oscbp6i\o$
por taemmos ; hebns por Febris, &c. da palavra thir,c\uequer dizerAftcJ-corno
Qnmdiano Stoa exprin,c como vtrio, cbiromanaa, chtrurgia,&c. 6c finaimen-
H H 5
•teeftcs,c] fe teguhAcbaia,Achilles,Antio- poftos defta palavra Theos, que quer di.-
cho, AnUochia,Baccho, charo,Chariffcmo, zer Deos, como Theologlo, Theojophia,
char idade ,cbcrubl ycbtmera,cboro,por aju- Theodoro , Theophanes , TbeopbtUicfo,
tametOyCbrifto, chriftoVao,Drachma,Ma- TbeophUoyTheophrofto,yTrmotheo, drc.
cblna, Mechanico ,Mefancholla. Daqui fc E outros nomes propriosyque fe compos
conhecera o quat© impofta faber Latim, cm defta palaVra GregaSthenos,ouc quer
6c ter noticias da Lingoa Grega > 6c He- -dizer Forca, ou Totencia, como Demo-
braica , porque os que nab fabem diffe- fthenes,Caltfihenes, Antffthenes; 8c osnque
ren9aros.nomes Latinos , Gregos , 8c f e c o m p o e m d e ^ ^ ^ o i . q u e querdizer
Hebraicos dos vulgares, a cada paflb fe -Bom, comoAgatdwcles, A*atofthenes, &
Vem1 enbara9ados^ 8c Jobrigados aper- -cites peregrinosy- como Elizabeth, "Na*-
verier a orthographia, ou a pronunci- %autk, Judith, Japhu^Rutb, Goliath,
acab ; a orthographia ,elcreviefido Ar- .TbamnrySetlx, Zenith, 'Martha, Mat*-
quanjoj Arquitecto, Monarqoa,£?\ Monor- theus, Thomas, Bortbolameu, Mat^tas,
quia, aStuiromancla, d^Hirurgtdy,Aquaia, Mdtbufialanfofinaimente:©s nomesyde
Aqutlles, &e ou perverierab apronun*- que a Sagrada Efcritura: nfa,ccmpatk>$
cia9ab,porque fegundo © u fo vulgar- do de Beth, como Bethonio<fBethphage,\Be-
ch. Portuguez vendoefcriro Archanjo, 'tbleem,CetbfabeCy&. outros>muitosvO.'
ArchiteCto,Monorchia, Chiromancta,&c. H, an >quanto. letra fiaentifica..rAx\ti<-
cm lugar de -pronunciar:Arqanjo, Arqui- gamente eraletra numer*jl,qtae fignrfica-
tecto,Mortar quia, J^tromancia,csrQ.\ucim vaduzentos fegundo oVvcrfofeguin^e.
arab Arxanjo,Arxttecto,Mtimkkia.,Xi- --A1, ; ,. ••••-.- ,:-,. \-.\ i o-.'V
rbmancia , &c Porque © ch portuguez H'quoqmduceiitosperfedefignathabeiidor.
fe pronuncia pouco mais , © u menos a ./ ;> *-f .n
mod© dc X. Em fegundo lugar,no Por- Com Til fignifica va duzentosrmih; Nas
tugucz, como no Latim,afpirafeBnuns abbreViatu'ras dos Romanos H.fig6ifi-
i\omtsGt.cgps,comoAnripbona,Ap1>orif- cava Honeftas, Hares, Homo, Hftbeh,
mo, Apophtbegma,Blafpbemla, TbilofOm Hac.Scgundo alguns Authores,na Artfe
phia , Tbantafihia , Thantafia, Thy fico, Chimica fignifica EVacuacdo; 8c feguni-
Thyfiionornla , Triumpfw, Nympba,C-am- dooutrosfigmfica metaes , gerados de
phora, Dipbtongo,&c.Em 3. lugar, .afpi- vapores fulphureos, 8c do Azougue por
rabR os n©mcs Gregos , que come9ab fuccefliva dccoc9ao;ou quer dizerapri-
na ditta letra, como Rhetorica, RJiodes, meira digeftao da pedra Philofophal, a
Rhodope, Radamantho , 8c os quetemR quechamao Tepantlca, ou eftomacal.'No
dobrado, fempre aspirab o derradeiro livro 7»da fua Hermath. foi. 147. quer
delles, como Tyrrheno, Tyrrbo, &c.¥i- Goropio , que na lingoa de noffos pri-
nalmente afpirab T os nomes fegu in tes meiros payso/^fignificaffe aitura,vche-
dfthma,Arlthmetlca,Athenas,AtI?emenfie, mencia, 6c efficacia, quodjplrttusfurfium
Anathema,Authored'Author-idade,fegudo /^fariTomarao os Latinoso feuj-ido
o cuftumc; fe bem na opiniab dos criti- Heta,Gre%o,ai\\\m comoos Gregos oha-
cos th. nefta di9ab he ortographia vici- viao tornado dos Phenicios,8c eftes dos
ada,6c fe deve efcrever Auctor,como de? Syrios, que antigamente diziao Hetbk,
rivado do verbo Latino, Augeo,ouAu- cm lugar de Heth,o que tambem moftra
forlorn© derivado do Grego Autos. Ite evidentemente, que no Grego fe deve
Catholico,Cartbago,Corintho,Etbiopia,E- pronunciar Eta.tmi nao Ita.Masnoprin-
pttbalamiojacintho, Laberintho, Mathe- cipio efta letra fb fervia de afpira9*10, 6c
jnatica, Methodo,TarentbeJis, Ortbogra- por iffo efcreviao Herodo, potlrodo, 6c
phia, Rithmo, Scythia,Theatro, Thema, Hecaton,pot Ecaton,cem, donde veyo,
Thebas, Tbracta, Thefouro , Thefalia, que antigamente oHfignificou cem.
Thetis, Tbrono. Tambem os nomes cb-
Tom. IV. ' Az HAB
4 HAB HAB
tado. Locus habitants. Virgil. Fredtmis.
H AB popults locus.Nad habttado. Locus defer-
tus. Locus infrequens. \-,
HABAT,Habk. Provincia de Africa Tarteffo, Cidade de Hefpanha, he ha*
no Reino de Fez, perto da cofta Occi- bitada dos Tyrios,que mudandolhe feu
dental, 8c do Eftreito de Gibraltar, en- antigo nome, lhe chamarao Gadir. Tar-
tre os montes de Errife,© Rio Erguiie, tefum Hifpama urban, Tyrli mutatono-
6c o Oceano. He huma grande planicie, mine Gadtr habent. Sab palavras dcSah
regada dc muitos rios , 6c povoada de Iuftio em hum fragmento , que fc acha
muito gado.He a terra,a que antigame- em Prifciano. **i
te chamavao Miurttama Tlngitona: ti- HAEITADOR. Habitadbr. ^ / . M o -
nha grande numero de cidades, edifica- ra dor.
das peilos Romanos, 8c peilos Godos. HABITAR. Morar. Viver, afli fur em
Hoje os nomes das principacs fab E^a- algum lugar. Habitar e aliquem locum*
guen,Ege^ire,Ar*xfila,Tanger, Alcaca,Ce- Vogil. Aliquo loco. Tit. LiV. In aliquo
gucr,Ceuta, Tetuao, &e loco, dc
HAEIL,Habil. Capaz para algua cou- Os que habitab as terras de Abruz®
fa, (fallando de peflbas) Alicui rei,ou ad ( no Reino de Napoles.) Jgid in Brutus
remaliquom habilisyis.Mofc & Fem.ile, hobitant.Cic tnOrat.Trofeuo Roficio. 0
is.Neut.O comparativo Habilior fe diz. mefmo na Epift. 5. do livro 7. das Fa-
Aptus ad aliquid. Cic. Algumas vezes diz mil, diz, Jflua Cormthi arc em alt am ho.
Tito Livio In aliquid. Vid. Capaz. De- bebant Matrona. -•; .-«
•ftro, 6cc.Como fera hum miniftro Habll Habitar com a molher. Fazer vida
,para tantas coufas. Varella,Num. Vo- com ella. Cum uxore conVtVere.En Jguin*
cal-pag.502. ,til. ou convict um habere. Ex Columel. E-
HAB1LIDADE. Difpofi^ao, Capaci- ,lofinda, fem mais querer Habitar com
dade. Deftreza para alguma coufa; Ha- ,Ariovigildo, fe fez viuva. Mon. Lufit;.
bilitas,atis.Fem.Cte Vid. Capaeidade. ,Tom.2.fol.298.001.4.
Deftreza,8cc. HAB1TAVEL. Habitavcl.Que fc po-
Homem, que nao neceflita da indu- de habitar. Hobttabtlisfis.Mafccjr Fem.
flria de ninguem,que tem habilidade pa- lefts. Neut.
ra tudo. Aptus ex fefie, ouTotus aptus Parte do mundo , que m b he habita-
ex fiefie.die vel. Inhabitabilis, atque tnculta terra
HABlLITAR.Fazer capaz. Dar fuffi- pars. Cic
ciencia, 8c difpofi^ao para obrar. Ali- HABITO. Habito. Calidadc acquirida,
quem ad aliquid agendum idoneumreddere, ou infufa, que nos communica para al-
ou efficere. gumas ac90cns huma firme , e conftante
Idade fufficiente para fehabilitar pa- faciiidade. Habitus, us. MoficCtc
ra o contulado. Aft as legtdmaad peten- Habito. Coftume. Conjuetudo, dints.
dum confiulatum. Para fe Holitar para o Fem.
,cargo. Agiol.Lufic.Tom.i. Dcfejando Nab fe ha, de fazer ifto muitasvezes,
,Habtlltar ainda' nefta parte os inftru- por nab contrahir hum mao habito. Non
,memos da divina palavra.Lucen a,Vida fi^pe faciendum eft,ne animus malom con-
de Xavier,367.col.2. fuetudinem ducat.Semc.Thilos. Hum ha-
Mandar habilitar para huma Igreja bito inveterado fe convene cm nature-
He mandarexaminar. Vid. Examinar. za. Vetus confiuetudo natura vimobtinet.
HABITAC,AM. Mor ada. Habit ado, •Or. Habito no mal. Afuetudomali.Ttt.
onis. Fem. ou Domiciliwn, it. Neut. ou LiV.
demuty us. Cic Habito. DifpofiVab. Habito do ani-
HAB1TADO. Povoado. Lugar habi- mo- Habitus animi. HedcQuintU- que
,diz
HAB HAC 5
?dizMutare hdbitum animi. Atiberali- ,tidade. Alma Inftr. 47.
,dadede hum Habito do, animo, que o
,move a dar 6cc. Lobo, Corte na Aldea, HAC
269.
Habito do corpo. Oeftadodafaude. HACANEA , Hacanea , 011 Acanea.
Temperamento. Complei9ab. Corporis Derivafe do Caftelhano Jrfiaca, que val
habttudo, jnls.Fem. J>uintil. Corporis ha-o mefmo, que Faca, ouQuartao.E ain-
bitus. He de Celfo , que diz , In bono daque (fegundo Cobarrub.as ) em Ca-
,corporis habitu cerrior Vole tudo eft. Con-ftella fe chamem Hoc am as, as Facas,ou
, forme as for9as,8c Flabtto do cnfermo. Quartaos, que vem de Inglaterra,Frifa,
,Luz da Meaicina, 190- 8c Polonia, 6c outras Regioens Septen-
Hab.tg de Religiolb. O vcftido,que trionaes, Hacanea, he Faca mais preza-
fc ufa cm qualquer Religiao. Reltgiofi da, 8c cavallaria de Damas, ou Princi-
orditiis Veftitus , us. Mafc. Tcopnum a- pes : 8c he o que os Italianos chamab
Ucui Religiofio mftituto Veftimeutum , Lbinea,
/'. donde tambem parecederivad©
Neut. Por hum habito fe entende Capa, Hacanea. Todos os Diccionmos que
8croLpeta. vi lhechamab Afturco , onis. Majc que
Habitos. Veftiduras. Vid. Veftido. propnamente he cavallo, que anda
,Veftidura. Com Habitos humildcs,no- de andadura , cavalgadura , propria
,mcs mudados. Corte na Aldea , 201. para Damas, 8c principes. E aqui feha
Habito fe chama ainfigniiadasordens de advertir , que Afturco nab he {b ca-
de Chrifto, Santiago, 8c Avis 8c a de Fa- vallo das Afturias,poftoquc he mais pro-
miliar do Santo Officio ; ados Maltezcs prio dos cavallos do ditto Reino , an-
fe chama fomente Malta. darcm de andadura. Vid. Cavallo.
HABITUAL. Habitual. O de que Leiteira, Andor, Ginetes, Acaneas
temos feito habito. O a que nos tcmos Leva de deftro ; a donde o mal fino
acoftumado; como quando fed;z,Pec- Galhegos, Templo daMemor Livro 4.
cado habitual. Teccatum confiuetudine, Oit. 99.
acfrequenti lapfiu conflrmatum. OsThe-
ololegos dizem, peccatnm babituale. Se HAD
fe fallar no peccado, que ficamaculau-
do a alma axd fe alcazar operdab delle. HADERSLEBEN. Cidade maritima
Teccatum animopoft actum mharens. de Dmamarca, com porto baftantci^d-
Agra9a habitual. Gratia diVina animo derfiebia, a. Fem.
inbarens. H ADR I A. Cidade. Vid. Adria.
Doen9a habitual. Enfermidade, a que HADRIANOPOLL Cidade. Vid. A-
alguem eftafogeito. Morbus, cui quis ob- drianopoii.
noxtus eft. Se o mal for de muitos an-
nos. Morbus inVeteratus. HAG
HABITUALMENTE. Por habito.F/W.
,Habito. Perfevcra Habttualmente em HAGIEMALES. Hagiemaies.Hc hu-
,0effeito dacontri9ab. Promptuar. Mo- ma das quatro principaes otdens de Re-
ral, 4 01 * ligiofos Mahometanos. Ordinariamentc
HABITUARSE. Contrahir habito.^- fab mancebos robuftos, 8c ricos, os qua-
fiqud reafuejeere, ou conjuejeere. Vid. A-es com titulo de Religiao, andab con-
coftumarfe. Vid. Habito. tinuamentevadeando por Africa, Egy-
HABITUDE. Habitude.calidade,dif- pto, Arabia, Perfia ,8c por toda a Tur-
pofi^ab. Habitudo, inis. Fem. Debaixo quia. Obfervab muito os fitios , 6c di-
,de alguma nega9ab, ou Habitude, que itancias das regioens, 6c Cidades, com
,conceben)os defpois da cffencia,ouen- todas as coufas , que lhcfucccdem nos
cami-
?
6 HAG HAL
caminhos. Cingem correas largas,guar- H AI. Antiga Cidade dos Amorrhe-
necidas nas pontas com ouro , 8c feda, os,no Tribu dc Simeon, alem dojordao,
8c dellas trazem penduradas humas cam- da qual fe falla cm muitos lugares da
painhas,8c tambem das fraldas datuni- Efcritura. Tambem foi chamada Atath,
ca, que lhe nab paffa dos luelhos. Criab Atoth, & Am. Era Cidade grande, 65
oeabdlo ate lhe dar peilos hombros.Nu- formofa, mas ioifitiada,8tfaqueadapor
ca tirab hum livro da map , 8c cantab Jofue Aggai, on Hoi,indtclin.
verfos amorofos, com queosTurcos, A- HA1A. Cidade. Vid. Hafya. :
rabes, 8c Perfasgrandementeferecreab. HAlCTlTAS.Haiditas.SeitadcTur-
Godinho, Via°em da India. 159. Aift© cos. Os fcquazcs della creiride'Njffo
acrtcenta o Autor da Hiftoria Univer- Senhor Jefus Chrifto muitas coufas co-
fa! , 2S0 , que fe eftas Hagiemales vem formes cb a Fc dos Chriftaos. COnfcf-
algum menino bem alfombrado,8c deboa fab, que o corpo de Chrifto era verdai
cara , o tomab nas mabs, 8c cantando, dciro, ao contrario do commiim dos
tk fahando repicab as campaniihas; 8c Turcos, que dizem, que era apparcnte,
concorre muita gente , que lhes daef- 8cfantaftico. Crem, que fendo titrno,
mola; 8c °randcslouvoresdafuardigi- fe fizera homem. Tan.bem eAtteos ar-
ao, v'irtude, 8c fantidade. tigos de Sua Fe, affentarab, que No ul-
HAGlOGRAPHOS.Hagibgraphos.De- turn dia Vira Chrifto julgar orrktudo; 8c'a
rivafc do Grego Agios, Santo , & Gra- galantaria he, que 0 provab: coim hum
pheln, EficreVer. Val o mefmo que Eficn- Texto:doAlcorab, que diz, OMafomo,
tos Santos, ©u coufas eficrkds por Santos. Ver as. a teu Senhor, que vironksmVaw.
He palavra muito antiga na lgreja.Hagi- Verdade he, que nab oufabinterpretar
ographos fe chamab todos os Tratados pofitivamente eftas palavras para apef*-
de coufas fagFadas,tirados de livros Ca- foa de Jefus Chrifto, masnabdeikabde
nonicos, ou compoftospor homens pios certificar,que efta propheebfeentende
para edifica9ab , 8c doutrina do povo. do Meflias, porem praticando entre fi
Muitas vezes ufa S. Jcronimo defta pa- famiiiarmente,confeffab que efte Meflias
lavra , inventada a imita^ab das Syna- nam pode fer outro,que Chrifto, qu« ha
gogas, que da tempos antigos dividem de tornara vir como mefmo corpo, que
a fagi ada Efcritura em tres partes, a fa- tomou, para rcinar ( dizem dies ) qtua-
ber^a Ley de Moyfes, osProphetas, 8c renta annos no mundo, 8c deftruirnel-
os Hagiographos , a que dies chamab le ao Antechrifto,acuja morte fe fcgui-
Retubinty ou Cetubi'n, 8cfabos Tjalmos, ra ofimdo mundo. Ricaut, no feu livro
os TroVerblos, Job, Ejdras ,0 Taraltpo- do Imperio Ottomano.DuartePococK,
viaton,os Contores, Ruth, 0 Ecclefiaftes, no feulivro De porta Mofis, (feme nab
& Efther. Tambem no numero dos Ha- engano) diz que efta ultima opiniao nao
giographos , 8c nab no dos Prophetas held dos Haiditas, mas geralmente recc
poem os Judeos a Daniel, 8c as Lamen- bida de todos os Turcos.
tacoens de Jeremias,oque eftranha mui- HA1LBRUNA. Cidade Imperial, no
to Theodoreto , mas parece queftab de Ducado de Viteiiiberga,na Suabia,fobre
nome,porque reconhecemos Judeos aos orioNecar; efte nome,que em Lingoa
Hagiographos por nab menos infpira- Alemaa quer dizer Fonte defioude, lhe
dos de Deos,que aquelles,aquecharniab veyo de grande numero de olhos de
Prophetas. Hagtographa , orum, Neut. agoa,que tem no feu fino, 6ctcrntorio;
Tlur. o principal delles rebenta na Igreja dc
S. Kiliano, aonde fe le efte dillico.
H AI FontefialntIfcro bullantes undlque Vena
Mon fir ant a.te ml munera Sancta Dei
HAL Interjti9ab. Vid. At. O feu nome antigo he Altfium , i.Neut,
HAIL-
HAL HAN 7
HAILDELBERGA. Vtd. Heildel- Os ramos, comque os fitios fe enra-
b*.rga. ( marab.
Inful.de Man.Thomas,Livro4oit.i8.
HAL HAMBURGO. Cidade Imperial, 8c
Hanfeatica na Saxonia inferior, no Cb-
HA LA. Cidade de Saxonia, donde dado do Hoiftein, fobre o rioElba,que
fe L z muito Sal. Hala, a. Fem. H i ou- facilita ocommerciodo mar Balthico.
tras Cidades do mefmo nome. Hamburgum, I. Neut.
HALARA. Cidade Epifcopal delfla- HAMEC. Confei9ab Hamec. Termo
da. Hilar a, a.Fem. pharmaceutico. Chamafe aflim,de Ha-
HALBERSTAT, ouHalbreftado. Ci- mec, feu inventor antigo Medico Ara-
dade na Saxonia inferior, fobre o rio ,be Vtd. Diacolocynthidos. Como 0
,Hothein. Halberftadium, It. Neut.Em ,mefmo xarope, ou com confei9uby**/<*J-
,Halberftado dia de S.Mathildcs Rai- ,mech. Madeira, Morbo Gall.part.i.pag.
,nha. Martyrol. em Portugal 69. 47. col. 1.
HALCYON. Vid. Alcton.
HALIACMON. Rio da Macedonia. HAN
Haliacmon,oms.
HALICARNASE. Cidade Maritima HANNONIA. Provincia dos paizes
da Afia menor , na Provincia de Caria. Baixos, entre o Brabante,Champanha,8c
Halicarnafus. Picardia, 8c o rio E leal da, que a fepara
da provincia de Artoes. Tera vinte le-
H A L H O . Hilito. Exhalasa&.jF-fa/i-
goas de comprido, 8c dezafeisde largo,
tus, its. Mafic. Virgil. Tacit. Jkuinriltan.
7Fogos artificiaes , cujo Halito, fumo, emcujoefpa9ofe contab vinte, 6c qua-
6c vapor ardente, lhe t©maarefpira9ab. tro Cidades muradas , das quaes Mons
Vieira, Tom.4. PaS* 4°7» 6c Valencenas fab as principaes , 8c nd-
vecemas,8c cincoenta villas,fe fallar em
caftellos,6caldeas.Hebanhadadebdlas
HAM rios; os mais nomeados fab 0 Efcalda, a
San bra,o Haino, o Dcnder, 8cc. 6c tem
HAM.Cidade Hanfcatica no Conda- muitas lagoas, 6c minas de ferro,8c chu-
do de Marc, na Veftphalia. Hamum, i. b o , 8c pedreiras de marmore. Muitas
Neut.Ha. outra pequena Cidade do mef- vezes mudou o nome; os Latinos lhe
mo nome em Fran9a na Provincia de Pi- chamarao Hannonla ; alguns Authores,
amigos de fabulas a appellidarab Tan-
HAMADRYADAS. Segundo as fa- nonta , por adorarem feus morado-
bulas crab Nimphas das arvores empar- res ao Deos Pan. Defpois foi cha-
ticular,porque cada Hamadryada nafcia mada Salt us Carbonorts , a refpeito da
com a fua arvore,6c com ella morria. E mata, chamada Carbonarla ; tambem lhe
nifto as HamadryadasdifferemdasDry- chamarao Ticardia Inferior,-* finaimen-
adas, porque eftas erao Nimphas dos te Hainaut, a refpeito do rio Haino,
bofques 6c matos cm geral. Derivafe ,queacorta pello meyo. Um Hannonla
Homadryodas, do Grego ama ,. que quer ,no mofteiro Malbodio , de Santa Al-
dizer juntamente, ede Drys, carValho, ,degundes Virgem. Martyrolog em
(como ja tcmos ditto) juntamente com Portug. aos 30. de Janeiro.
fuas arvores naciab,8c morriab as Hama- HANNOVER. Hannover. Cidadcdc
driadas. Hamadriades, um. Tlur. Fem. Alemanha , no Ducado de Brunfvic.
Virgil, Eclog. 10. Verfi. 62. Os Poetas HannoVera, a. Fem.
y ulgarcs dizem, Hamadryas. HANSEATICO.Hanfeatico.Chamab-
As Hdmadryas, dc arvores cortaraS fe cidades Hanfeaticas,certas cidades de
' Ale-
8 HAR HAR
Alemanha, confederadas, 8c unidas en- to Freire, porque tambem a Symetria he,
tre fi para defenderem a liberdade de harmonia muda , 8c tacita confonancia
feu commercio. (Efte nome Hanfeatic© das partes do edificio , tab aggradavel
vem da palavra Alemaa Honfio, que quer aos olhos , como a Mufica aos ouvidos.
dizer junta, ou da palavra Teutonica ,Sobre que funda a Harmonia da mais
Hanfio, que val tanto como Immunidade, ,architec1ura. Vida dc D. Joab de Ca-
porqueeftas cidades lograb muitos pri- ,tiro, mihi pag. 346.
vilegios. Urbes Honfieatlca, ou em ter- Harmonia. {1 ermo Anatomic©) Efta
mos mais hax\nos,Urbes Teutonica foci- palavra, como derivada do Grego Jr.
etate inter fe conjunct a commeraj tut ius mos, 8c apto,ou de Armo^o, val 0 mefmo,
fociendt caufa - ou interfiefeeder at a ad que Apte coagmentOy 8c defta apra , con-
commercium tutiits faciendum. grua, 8c propria uniab tomarab osMu-
ficos motivo para chamar harmonia , a
HAR uniabdas vozes, 8c dos inftrumentos.
Porem com efta idonca 8c apta colloca-
HARCURT. Harcurt.Cidade peque- 9ab tan-be fignificabos Anatomicos hum
na deFran9a, na Provincia de Norn-a- certo ajuntamentodeoffos.De forte que
dia. Horcuraum, ti. Neut. harmonia he huma articula9ab, naqual
HARDERVIC Hardervic. Cidade com aptidab, 8c boa proporcab feajun-
deFlandes,na Guddria Batavica. Flor- tab os olios por meyo de huma linha firn-
derVicuniy i.Nent. pies, rtda, ou circular , como os ofTos
HARFLOR.Harflbr.Cidade de Fran- da cara, do nanz, 8c do padar,ou Ceo
9a, na Provincia de Normandia. Hor- -.da bocca. Sutura, Gomphofis,8c Har-
JleViwn, If Neut. ,monia. Cirurgia de Ferreira , pag. 47.
HARLEM. Harl£m. Cidade de Hoi- HARMON1ACO. Harmoniaco.,^/.
landa feptentrional. Horlemomfi.Neot. ,Harmonico. nome fonoro ao ouvido,
HARL1NGUEN. Cidade de Flandes, ,Hormonlaco ao Efpirito. Macedo,Do-
na Frifa Occidental. Horlinga, a.Fem. ,min. Sobre a Fortuna, pag.(2,da Epift,
HARMALE. ErvadoEgypto.Hehu- Dcdicat. ,' ,
ma efpecie de arruda,com que os Arabes, HARMONICO. Harmbnico.Que tem
Turcos, 6c Egypcios fe esfregab todas confonancia Mufica nas vozes , ounos
asmenhaas, imaginando que tem virtu- inftrumentos. Muflcus, a, um. Co. O
de para expellir os malignos efpiritos. adjedivo Hormonicus , a, um. Se acha
Tambem ufab della para outros effeitos, em Plinio o Hiftor. em fentido meta-
Dapper, Defcrip9ab da Africa, 86. \ phorico, mas fundado no fentido natu-
HARMONIA. Harmonia. Concerto ral.
de vozes, ou de inftrumentos. Harmo- Se nab imaginarmos, que o mundo,
nla,a.Fem. conforme a opiniab dc Pythagoras faz
A harmonia he a arte de governar a hum concerto harmonico. Nfi ptitamus
voz com medida. Harmonia eft modulo- ad barmoniam comre mundum, utTytba-
tlo Vocls ab arte concepta. VitruV. ,goras exifiimat. Cic Efte effeito confe-
A harmonia , ou propo^ab das par- ,gue a Mufica por efficacia de fua Har-
tes do corpo. Harmonia corporis. Lu- ,monlca cadencia. Varella, Num.Vocal.
cret. Tambem fediz a harmonia do tem- pag.369. *» -
perawlto.Harmonica corporis temperado, Propor9ab harmonica. Symmetria,
onis. Ex Cicer. ou fitus9ab regular das partes dehum
Com harmonia. Modulate. CicAs vir- compofto. Harmonica ratio, onis. Tim.
,tudes entre fi nab podem deixar dc ,Htftor. Nefte HeroeTc acha proporeao
,fazer Harmonia. Vieira , Tom. 1. 380. ,tab Harmonica entre o corpo> 5t 0 cf-
Harmonia, por fymetria, difle Jacin- ,pirito.: Pagen.do Marq-de MariaW^^.
Pro-
HAR HAU o
.Proporeab , 4c acharas a defini9ab da ado. Com as terras defte titulo com pre-
Propor9ab Harmonica. hende em fi outros domini.os,6c Princi-
HARO, jogo Vid. Aro, pados, a faber VeteraVta , os condados
HARPA, ou Arpa. Vid. Arpa. de No fan , de Solms, de Hanau, &c a
HARPAM, harpab, ou harpeo.Vid. Abbadia de Fuldes, as Cidades Imperi-
Arpab. aesde Fnberga, VetJar', &c O que fe
HARPIA. Harpia.MonftrofabuJofo. chama particularmente H<jfia , tem li-
Denvufc efta palavra do Grego Arpa* mites menos amplos, 8c hoje efta divi-
r>em, que querd-zcr Roubar,& era pro- dida em tres ramos, que fazem tres fa-
prio dasHvrpias roubar,quantopodii*b milias da illuftrifli.na cafa de Hofia,a.
apanhar. Erao fiihas dcNeptuno, 8c da fiber, Hofia Cafd, Hqfia Darmftad, &
Terra.Tinhab cara de molher, corpo de ,Hfn Marpurg. Fiajjia, a. Fem. Gor-
abutre, azas nos lados, garras nos pes, ,ge legundo',LangravedeH^j7i« Darm-
6c nas mabs, 8corelha*>dcUffo. Nomea -ftadienfe. Vida do Principe tleitor,Pa-
Virgilio tres, Aeiio , Ocypere, 8c Cele- latino.pag.268.
nd, a que Homero chama Podarga. Em HASTA.He nome Latino, que fe to-
Hefiodo fe acha fb o nome d«s duas pri- ma por lanca, Dardo, Pique, Alabarda.
meiras. Zetheo, 8c Calais, famofosAr- Hafto, a. Fan.
gonautas, que tinhao azas , vcndo que H A S T A T O S . Aftatos. Soldados dc
asHarpias 9ujavab , 8c levavao da mefa Lan9a. tiaftod, orum. Mafic Tlur. Vor-
de Phmeo os comeres,as ian9arab fora, ,ro, ieparando Infantes, cavallos, Aft a.
6c as perfeguir^b ate as ilha*- Scrophadas. ,tos, & Sag-ttarios-. Vafconc. Arte mi-
,Harpla,a.Fem. Virgil. Hirpiasy(\uc o l i a r , pag.17.verf.
manjarlhecontamuiem. Canioens,Cant. HAST£, hafte, ou Aftea, ouhaltea.
-,5-od. 89-Neile lugar allude o Poeta as ,Vid. Aifea. So na Hofteo daCruz,on-
Harpiasjc] 9Ujarab o mantimeio,q Eneas-j ,dc Deos efta eftendido.Vieira, Tom.2.
8c feus companheiros tinhabp.-rafi,por- pag. 276.
que a Vafco da Gama, 6c aos feus con- Qjtbrado o ferro, a Hoftea, empr.r-
panheiros fe lhe corrompeo comamu- ( tesrota.
dan9a dosclimas amatolagem,que icva- Galhegos, Templo da Memor.Livro 2.
,vab. Sette velhas mais immundas, que Edanc.159. Falia em bandeira, ou Gui-
jHorptas. Vafconc. Noticias do Brafil, ,ao. Hum Naire lhe lai^ou mab da Ha-
,132. ,fte. Queiros,vida do lrmab Bai.0,267.
HARPOAR. Vtd. Arpoar. Ha vend o
,primeiro Harpoadolbe o fiiho. Britto,
viagem do Braiil,i2i. H AV
HARVIC.Cidade de Inglaterra .Bar-
Vicum, I. Neut. HA VAN-V. Porto celebre,nas Indias
HARUSf ICE, harufpice, Harufpici- Occidentacs, na Ilha Cuba, com Cida-
na, 6c Harufpicio. Vtd. Arufpice,Aruf- de, 8c fortaleza do mefmo nome. Ho-
picina,8c Arufpicio. Vona,<£ Fem.
HAVER. De ordinario efte verbo fe
HAS declara em Latim pello verbo, Sum, es,
eft.
HASPAHAM. Cidade da Afii.cabe* Ha.hum defeito, que algumas peflbas
9a , 8c corte da Perils, Hafipal.ainumfit. affedab. Eftvitium, quodnonnulli de In-
Neut. Vide Afpab. diftriaconfectamur. 3. De Oratore.
HASS1A. Haflia. Regiab de Alema- Ha muitas peflbas ambiciofas da hon-
nha, na parte dc Franconia, que he Cir- ra, 8c da gloria , que tirab a huns para
culo do Rhin, com titulo de Langravi- dar a outros. Sunt mulri cufildi fiplendo-
Tom. IV B ris,
.o HAV HAV
ris,&gkria,qui eripiunt ab alits, quod Se die houvera de vir ca,jateria che-
gado. Hue fi Vent ur us fuifet, jamfinedu.
aliis largiantur. die bio adVentfet.
Cert.s peffoas ha, que em tudo que- Pouco tempo ha , que fe concluyo o
rem fer os primeiros,nem por iff© o fab. negocio, nab )& com todo o rigor ne-
Eftocnus hominton , quiefe prirnos fe o- cclfario ; porem nem com toda airoxi-
innum rerum Volant , nee junt. Terent. dab. Res paulb ante confecta eft : mlhus
Ho. homem no mundo mais felice a© quidan iliafieVere, quam decuit: non ta-
que eu ? Ecquts me VtVit bodiefortuitatt- men oinnino difolute.de
or? Terent. Nas defini9oens nenhuma coufa ha dc
Ha fi hum anno, que fe lhe deu a ne- faltar, nem coufa alguma hade ferfu-
gativa. Eft jam annus, ut repuljam tuln. pcrflua.iw definttiombus neque abeff'e quid-
Nao ha peflba deque mais me aggrade quam decet, neque redundare. do.
a comp-.nfua, do que a voffa. Eft nemo, Que premio fc ihe havia dedarf^^iW
qui cum fim hbenttus,qudm tecum.de. el premium dar I por fwjfet? Cic
Nab ha paraque nos appreffemos. Ni- Haver por bem. Aliquid acapere in k-
hil proper ato opus eft. Cic nam partem.CtcAliquid boni confidere. 0-
(Algumas vezes cm Latim fefuppri- Vid- riaver pormai. Aliquh re offendi.e-u
mecom eleganciao nominativo do ver- Indigne aliquid pati'Ctc
bo Jum.) Ha homens que folgab de ju- A mayor parte dos homens o hao por
gar , 6c ha outros, a quem defagrada o mal. Id. offiendit aminos mawris partis
jogo. Stmt quos delectot , & Junt quibus hominum. tic ou com Plinio, Idapui
dtfplicet ludus. Aqui fe entende Homines. pierofique offenfionem babet. Pccote, nao
Sunt bominet quos delectot. &c hajas por mal , © que quero dizer. Rogt
Ha occafioens,em que certamente me- te,ut acripias fine offenfione, quoddixen.
lhor he perder, que ganhar.B/, ubi pro- Cic
fectb damnum pr aft et facere yqudm lucrum. Haver filhos de huma molher. Libros
Tlaut. Aqui fe entende Occofio, ou locus. ex multerefiuficipere.Cic {pio, fufcept, fiufi-
Havia duas horas. Diue hora erant. ceptum.)
Tres annos ha. Abbinc trtenmuin. Te- Haverfe. Portarfe.Obrar. Agere,{^o,
rent. Abh'mc triennio.de* egi, actum.) Se gerere, [ro, geji,geflum.)
Ha, ouhavcraquinze annos. Abh'mc Na admmiftra9ab do feu cargohouvefc
annos qmndeani,ou anuis. Tlaut.Cic de maneira , que 8cc. Sic magistratun
Muitos annos ha , que me deve di- ,gefit, ut&c Cic Como fe hk de Hi-
nheiro. Multt annl fiunt, cum Hie mare ,Vtr o conteffor. Protnptuar. Mor.25.
meo eft.tic. Livro do ha de haver. Codex occipi'
Nab ha homem tab eftupi.lo, que nao endi,t\iTim como chama Cicero Codex H-
entenda ifto.Nemo eft tarn ftupidus, quln cepti ao livro, em que fe efcreve, oquc
hoc tutelligut. ,ja fe tem recebido. Hum heolivrodo
Que ha de fer de mim? Qi^e ha de fer deve, outro o livro do Ha de haver,
de nub? Vtd. Ser. ,hum o livro das. dividas,outro 0 livro
Nab ha coufa,como amar a Deos."Dei ,das fatisfa9oens. Vieira, Tom. I. Pat>'
amore nihil cartas, nihil and quias habere -894*
couVemt. Noftnon in eo ftudtum prxapu- HAVERES. Havcres. Rtquezas.fr
um efe debet, ut amemus Deum. Del o- zenda. Hobentia , a. Fem. Ufava6 °s
niore nihil andqtftus exifttmare,omnia po- Antigos defta palavra, formada de />< ' •'
ftenora ducere debemns. beo, como o noflb HaVeres de H " w
Muito tempo ha que ifto houvera de Por iffo fa9o men9ab della nefte lugtf-
eftar feito. fiioc jam prulem factum efe Achafe em Nonio , que allega com dfo
oportuit. Ctc palavras dc Claud. Qnadrigario, lib>1<
HAV HEA 11
Jtmal. Animas eorum inftarat habentia. ley fabem ler. Sem Medicos, fem Ci-
,Dc quanto o mundo ettima em honras, rurgioens,nem Boticarios,curab as fuas
,6c em HaVeres. Qjeiros , vida dolr- doen9as com dietas , ou com fogo,que
,mab Bafto, 521. col. 2. applicab na parte enferma. Por falta de
HAUSTO. Oengolir. Vid. Gole. linho fb as peflbas de calidade , 8c as
jT^^.Scrvo. Hauftus,us. MaficCic.Cle- molheres Damas trazem camifa. Comem
,opatra,quedehum Haufto engolioqua- nochab, femcolher , nem guardanapo,
,trocentos,8c outenta,8c quatro mil cru- 6c nab enxugab as mabs defpois de la-
,-zados. Alma Inftr. Tom. 2. 370. v d r, mas temnas fufpenfas no ar, ate fe
fecarem. Eitas extravaganciasfab ritos,
HAY 8c obferVancias de fua Religiao. Mui-
ta cevada daa terra, trigo nenhum. Nab
|. HAY Cidade. VidMai. cu'tiva vinhas, nem hortas , podendo
HAYA. Haya.Cdebre Villa d e H o l - telas excellentesnos valles, banhados dc
landa entre Leiden,8c Delf, huma legoa muitas fontes. Tem grande fartura de
do mar. He amayor , 8c a mais fermofa meh nab plantab oliveiras , mas fazem
Villa de Europa. Nella fe ajuntub as azeite de hum fruto, a que chamab Er-
Cortes dos Eftados Geraes, 6c he a Re- quen. Criafe em arvores efpinhofas, he
fidencia ordinana dos Embaxadores, do tamanho de Damafco, he hum caro-
que os Principes n andab para aquella 90 cuberto de huma pelle; defpois, de
Republica. HogoComitis, no genitivo maduro , luz de noite , como eftrella:
Hoga Comids. Chamaffe aflim, porque com o miolo aefte caro9©, fazem azeite
antigamente era Corte dos Condes de de mao gofto.
Hollands.
Hay a-. Tambem he o nome de huma HE B
Villa deFran9a na Provincia de Tours,
fobre o rio Cida. Flaga TuWitca. HEBDOMADA.Hebd&mada.Deriva-.
fe do Grego Epta, que quer dizer fette,
H A 2 6c houvera de fignificar Semana; mas af-
fim como a femana cofta de fette dias>af-
HAZ., ou Az. Antigamente era A- fim c termosChtonologicos alguas vezes
lado Exercito. Vid. Az. Tambem he u- Hebdomada quer dizer oefpa9ode fette
fado metaphoricamente, fallando em A- annos. Na fagrada Efcritura fab celebres
Ves, ou animaes que andab com ordem. as ftttenta hebdbmadas de Daniel, que
As pombas andab em bandos. fazem o efpa9o dequatrocentos 8c no-
Altos vab os Grous, em Fla^. venta annos, dando a cada femana fette
Franc.de Si, Eclog. i.Eftanc.52. annos, 8c fazendo Cada anno hum dia.
• Por minas ordenao Ha^es, jfexageffima quinta Hebdomada, fcgun-.
Mordem, como forrateiros, ,do a Prophecia de Damiel. Martyrol.
Falfas guerras,falfas pazes, ,em Portug.25. de Dezembro.
Pcllesde manfos cordeiros, HEBDOMADARIO.Hebdomadario.
De dentro lobos roazes. Aquelle, que no coro de hum Conven-
Idem, fat. 1. Eftanc. 29. to, Capitulo, ou Collegiadaprefide pel-
lo efpa9o de huma femana, entoand© as
HEA ora9oens, &c. Os Ecclefiafticos dizem,
jHebdomadorlus, it. Mafc. Nas Matinas
. HEA. Provincia de Africa,noReino ,principia o Hebdomadarlo. Nun. Arte
de Marrocos,entre o Oceacno,eo mbte do Canto chab, 24.
Atlas. Os pov.QS,fabfummamente igno- No Catholicbn dc Joab , Dejsnua ,
rantes. Sb osAlfoques,.ouDoutoresda Hebdomodarius quer dizer o Co^inlmro
Tom, IV. B 2 do
,2 HEB HEB
do moftciro,porque cada Religiofo fer- livro das fuas Retrada9oens , cap. j j ,
ve fua femana na cozinha. 6c no livro 16. da Cidade dc Deos,cap.
HEBDOMATICO.Hebdomatico.Ti- 3. fegue a primeira opiniab. Agora ul-
verab para fi alguns Mathematicos anti- timamente Pedro, Daniel Huet na fua
gos , que aflim como fc dab dias criti- Demonftra9ab Evangelica, quer pro*-
cos , i.fli.n fedavab tambem annos cli- var, que o n©me Hebreos feorigina de
matericos, 8c decretorios, 8c que eftes Heber,<\uc quer dizer /#ew,porq vicrab
de ordinario erao annos infauftos , 8c de alem do Euphrates. Vtd. I-ideos.
prejudiciaes a natureza humana,8c affic- HEBRIDAS. Ilhas doOceano Septe-
mavab ferem o 7. 8c o 9. 8c por efta ra- trional, ao Poente do Reino deEfcocia.
zao (como advertio o P. Ant. Tex. nas Cbtab os Geographos alguas. 300.Os po-
fuas noticias Aftrologicas) lhes chama- vos deftas Ilhas fab muito rufticos, 8c
vab annos hebdomaticos. fem Religiao. As fuas galas lab pannos
HEBRAICO, hebraico, como quan- de varias cores ; os mais eftimados fab
do fe diz a lingoa Hebraica. Hebraica rayadosde purpura, 8c azul. Nos feus
lingua, a. Fem. mayores banquetes bebe agoa,ou forode
HEBRAISMO. Phrafe , ou modo de leite. Dormem nochab, 8c ao Ar , fem
fallar, particular do Dialedo Habraico. medo das inclemencias do tempo. To-
Hebraic um loquendl genus , ou Hebral- da a fua ambi9ab he ter inftrumentos
,ca ratio. Vid. Dialedo. A palavra Eos muficos de cord a, guarnecidos com pra-
,fica fendo Hebraifimo.Alma Inftr.Tom. ta, 8c pedraria.
2. 405. HEBRO. Rio Vid. Ebro.
HEBRAIZANTE. Dizfe dos Inter- HEBRON. Cidade da paleftina no
pretes, que fe governab pella phrafe, 8c Tribo de Juda.Foi edificada pouco def-
dialedo Habraico. Hebraica radonis pois doDiluvio. Nos feus principios foi
,fetfator,is. Mafic Vatablo, 6c os outros chamada Cariatb-Arbe, id eft , Cidade de
,Hebrai^antes trefladab. Vicira,Xavier Arbe.Wftc Arbeera hum dos Gigantes da
,Dormindo. 97.C0I.1. cafta dos Enachins , Jofiue 14. Verf. 15.
HEBREO hebreo de na9ab. Hebra- Querem alguns, que Cariatb-Arbe quei-
tis,a,um. ra dizer Cidade das letras, 8c affim fea-
Em Hebreo. Em lingoa Hebraica. cha,que os maiores homens da antiguL
Hebrdlce. Eftas palavras fe achab fb nos dade refidirab nella. Em lugar pouco
Padres , 8c em Authores Ecclefiafticos. diftante, viveo Abrahao ; defpois da
Os Hebreos , fab os filhos de Heber, morte de Saul, reinou David nella fette
filho de Sale , do qual fe faz m e ^ a b em annos, 8c fette m ezes ate tomar Jerusa-
dous lugares doGenefis,afaber no cap. lem. Como era Cidade de facrificadores-.
10. 8c no cap. 11. 8c fuppofto tem para Zacharias, Pay de S. Joab Bautifta, vi-
fi 01eaftro,que hum foi filho de Sale, 8c veo nella , 8c a Virgem Nofla Senhora
outro de Sem, no cap. 3. do livro i6.da tambem foi a Hebron afliftir ao parto
Cidade de Deos, moftra S. Agoftinho, de Santa Ifabei, fua parenta. Hebron,
que houve hum fb Heber; 8c S. Jerony- filho de Caleb, oqual foi filho de Je-
mo, O Vcneravcl Beda, 8c Santo Ifido- phone,foi fenhor defta Cidade,defpoisq
ro dizem, que os Hebreos fahirab defte Jofue a expugnou , 8c defte Hebron tv
Hebery6? que elle foi, o que na confufab mou ella o nome. No tempo , que os
das lingoas confervou a lingoa He- Chriftaos forab fenhores da Paleftina ti-
braica. Outros fe perfuadem, que a pa- nhabellos templos, 8c teve Bifpo; hoje
lavra Hebreote deriva de Abrahao, He- entre as fuas ruinas feve algum refto da
brai, quafi Abrabel.FoiS. Agoftinho defte Igreja, 8c cafa de S. Zacharias , a qual
parecer no feu primeiro livro Decon. tem os Turcos grande veneracab, 8c *
fienfiu EVangelift'arum, cap. 14. mas no 2. vem vifitar, com grande concurfo- *s1
HEC
HEC HEC ti
gos, facrificou a Jupiter hum homem
HEC vivo.
HECATOMPOLI. Hecatbmpoli.De*
rab os Antigos efte nome a Ilha de Gre-
HECATOMBE, ouHecatomba. Sa- t a ^ a Laconia,porq em cada hua deftas
crificio de cem animaes da mefma efpe- terras havia cem cidades. Hecatompo-
cie, ou mais propriamentc (conforme a Usyis.Fcm. Strabo.
etymologia Grega) de cem boys,celebra- HECLA. Monte altiflimo, na parte
do em cem altares, por cem Sacrificado- Meridional da Ilha de Iiianda.oqual a-
res. Segundo Strabab, inventores defte indaque fituado em climu frigidiflimo,
facrificio forab os Lacedemonios , que quafi debaixo do Circulo Polar , lan9a '
tendo nos feus Eftados cem Cidades,ca- lavaredas com hornvel eftrond© ,
da anno facrificavab aos feus fabulofos 6c as vezes fe acende de modo,que co-
Numes cem boys; mas parecendo a al- bre com cinzas as terras circumvezinhas
guns fupcrfluo eftegalto-rcduzirab efte efpa9o dc tres legoas. Dizem , que ao
facrificio a vinte, 8c cinco boys,disfar- pe defte monte ha huns fumidouros,em
cando a fua parfimonia com huma pue- que ficarab varios curiofos, que fe che-
rii futilcza numerica, a faber, que ten- garab a effe monte para explorar os fe-
do cada boy quatro pes , baftava que o us incendios. Dizem os Payfanos , que
numero de cem perfeveraffc nos dittos he hua das boccas do Inferno. Hecla,a.
membros dos boys para fe confervar o HECTICA, hedica, ou Febre He-
nome de Hecatombe, derivado do Gre- ft.ca, ou (fegundo vulgarmente fe pro-
go Hecaton, que quer dizer cem.Dizem nuncia) febre ethica. He febre habitual,
que as Hecatombes dosEmperadores e- pegada nas partes folidas do corpo, co-
rab decern aguias, ou leoens para agra- mo fab as partes nervofas, 6c carnofas,
deza daofferta dizer, com a mageftade 6c por eftar fixa neftas partes , fe chama
da peflba. Hecatombe, es, Fem. JuVenal. habitual. He de varias efpecies, 6c por
Chamao P. Luis Juglaris aos cem elo- iffo tem varios nomes. A febre hedica
gios, que fez a Noffo Senhor Hecatom- primaria, come9a pegandologona fub-
be Ver balls; 6c a imita9ab defte Author, ftancia folida. A febre hedica fegunda-
o Doutor Andre Nunes da Sylva inti- ria,he aque fobrevem as outras febres.
tulouos cemfonetos, emquedefcreveo A febre hedica fimplez, oufolitaria, he
asprincipaes ac9oens 6c virtudes de S. a que nab efta complicada com febre po-
CaeX2A\o,Hecatombefiagrado&c Na fua dre. 8cc. Febris lento. Celfi. Ferneiio, 6c
traduc9ab da Efcola das verdades diz outrosMedicos dizem aimita9ab de Ga-
D. Anton. Alvares daCunha. Fez mui- leno, que efcreveo em Grego , Hectica
tas vezes deftes facrificios huma meya febris. Aquelle, que tem febre hedica.
Hecatombe,pag.219.J0ab de Barros diz Lentd>ou hectica febre laborans,tis. omn.
,Hecatomba. Bem differente numero ,gen.A febre Hectica no primeiro grao
,das Hecatombas , que ufava o Gentio ,curafe com faciiidade. Morato,na Luz
,Grcgo. 3. Dec. foi. 95. coi.2. Vid.Mon. ,da medicina , pag. 383- A verdadeira
Lufit. Tom. 2. fol.4. como fe fazia efte ,Hectlca debilita em extremo as fo^as.
facrificio. ,Madeira, 2. parte 141. col. 1.
*» HECATOMPHONIAS. Hccatompho- HECTICO. Hedico. O que tem fe-
nias. Derivafe do Grego Ecatos cem, ,brc hedica. Vid. Hedica. Se convem
6c phonos morte. He o nome de huma fe- ,fuores aos Hectlcos Gallicos. Madeira,
fta, celebrada peilos Meffenios, em me- ,2.parte 140. col. 2.
moria de huma vidoria, que tinhao al- Hedico. Adjedivo. Coufa de febre
cancado contra os Lacedemonios, de- hedica. Hectlcus, a, um. He ufado dos
fpois da qual, o que matara cem inimi- --Medicos. De calor habitual, he o He-
tttco.
i4 HED HEG
Mko. Madeira, 2. parte, 141. CDLI, do fe palTou efta ordem. Os Mahoma-
thanos aimita9ab. dos Chriftaos affenta-
HED rab efta Epoca , ou Era , porque conta -
vamos os annos , come9ando da perfc-
HEDIONDO. Qie caufa horror a gui^ab de Diocleciano, que teve princi-
,vifta. Horridujy a, um.Cie Chaga vi- pio no anno de Jefus Chrifto 284.8c cha-)
3 va,afquerofa,H^Wtf.Vicira,T©m.6.
mavafe efta nofla Epoca, 0 Era aos Mar-
pag. 12. tyres; 8c affim os Mahomatenos quizc-
HEDUOS. Heduos. Povos da Gal- rab nomeara fua Era, oucomputodos
lia Celtica, ou Ducado de Borgonha^, feus annos, da mais memoravd ptrl'e-
«dos quaes/Julio Cefar, no livro De Bel- gu;9ab, quetiverabna fogida de Mafo-
lo Gallico. Dominarab eftes povos a ma,a qual fabulofamente llluftrarabcom,
Gallia, primeiro quefizeffem allian9acb muitos falfos milagres, cuja retut^ao
os Romanos. Hedut, orum. Mafic. Tlur. nab he defte lugar.
,C^f.Panegyrico feito ao Emparador
,Conftr.ntino, em nome dos Heduos,Co- HE I
rograph. de Barreiros, 101.
HEIDELBERGA. Cidade de Alema-
H EG nha, fobre o Rio Necar , na Fronteira
deSuabia, tres legoas de Efpira. Heca-
be9a do Palatinado inferior. Foi muitas
HEGIRA. Termo chronologico, to- vezes tomada, 8c reftituida. O Eleitor
rnado de Hegrah, ou Hegira He a Era Carlos Luis fez fazer nas adegas do
dos Mjhometanos , tomada do tempo feu Palacio hum tonel, em que cabiao
dafugidade Mafoma,quando efte falfo mais de trezentas pipas de vinho , em
propheta , fe retiroudaMeca com feus cirna defta fa9anho9a vafilha havia huma
difcipulos,para evitar aperfegui9abdos plataforma,cercada de balueftes, a qua!
Coraifchitas, que erao os mais podero- fe fobia em redondo por quarenta
fos da ditta Cidade , 8c nab podiab le- degraos. Servia as vezes efte lugar de
var em paciencia que quizeffe Mafoma falapara os banquetes dos Cavalheiros,
deftruir a Idolatria , para fundar a fua HeidelbergOya. Fem. O Autordavidado
feira. Entre os Mahometanos, quer A- Principe Eleitor, conde Palatino , diz
tnajfi, que efta Hegira, oufogidade ma- Haildelberga,pag. 173.
foma no anno 630. do Natcimento de HE1DO , chamab os Lavradores ao.
Chrifto, 2347. annos defpois da morte pateo dos Curraes.
de Moyfes, 8c fegundo Ben Caffem, fuc- HE1LSBERGA. Pequena Cidade de
cedeo no anno da cria9ab do mundo Polonia,naPruflia Real,fobre o Rio Alia.
5800. o que fe deve entender fegundo
o computo dos Gregos , porque pella H EL s
conta dos Latinos foi anno de 4571.
Entre os Chriftaos Said Ebn Batrik po- HELENOPOLI. Helcnd^oli. He 0
em o principio da Hegira anno 614. do nome de duas Cidades, huma em Bithy*
Nafcimento do Senhor, 338- da Perfe- nia, 8c outra na Paleftina , que forab c-
guifab dcDioclcclono, 8c 6114. dacri- dificadas em honra de Helena, rrayde
ac,.b do mundo, mas osbons chronolo- ,Conftantino Magno. Foifeptiltadoem
gicos achab efta conta errada. Khon- ,Helawpoli. Martyrol. em Portuguez.
demir efcreve, que Omar, fegundoCa- pag.7.
lipha fora,o qne mandara contar os an- HELIACO, Heli 1 c 0 . (Termo Aftro.
nos come9ando da fugida de Mafoma, nomico.)NacimentoHeliaco,chama6o
dos qtnesja erao pafladosdezouto, qua- MJthem,aticos,quadofc comeca jver as
eftrel-
HEL HEL 15
cftrella,ou Planeta, que antes nabappa- ,Fem. Hellopoli, Cidade de Afia, junto
recia por andar como opprimida deba- do Libano. Martyrol. em Portugue 2
xo da lux, 8c rayos do foi. Os Aftrono- n© lndice.
,mosdizem Heltocus, a, um. OsAftros HELIOTROPIA, heliotrbpia,ouE-
,8cc. Heltaco defcobrem nacimento.Bo- lyotropia. Derivafe do Grego Iltos,So\,
,carro na Anacephal. O u t a v a ^ . 6c de Trepein, vol tar como quemdeffe-
Linha heliaca. (Termo Geomctrico.) ra , Pedra que fe volta fegundo o cur -
Vid. Linha. fo do Sol. Diz Plinio,que fe lhe deu efte
HEL1ADA. Vid. Iliada. nome, por que lan9ada cm hum vafo,
HELICE.Aflim chamab os Aftronomos cheo deagoa, 8c expofto aoSol , com-
aUrf. mayor, porque fempre fe ve an- munica aos rayos defte Planeta huma
dar em tomo do polo , formando hu- cor de fangue. Mas ou houve engano
ma linha , a que os Gcometras chamab nefta experiencia de Plinio , ou a Pedra
,Heliaca. Heltce,es. Fem.CieOvtd. Urfa que no tempo defte Author tinha, era
,mayor, Heltce, Barca, Carro.N.- Chro- differente, da que hoje chamamos^Heli-
^lographia de Avellar$, pag. 8- Vid. na otropia. He huma efpecie de pedra fina,
palavra Linha,linha Heliaca. de cor verde, falpicada de pontos , &
HELICON. Monte da Grecia , na liftrada deveas decor de fangue. Cha-
Boecia perto de Thebas celebrado dos mabihe alguns Jafipe Oriental, principal-
Poetas, 6c confagrado a Apollo , 8c as metequadoe partes he trafparente.Cri.
Mufas. Helicon, onis. Majc. Vtrg. afe entre jafpes,6c muitas vezes he a ma-
Que efquecerme feu canto, feria triz,ou amateria,da qual fe formab oPra-
Fazer agravo ao Helicon , & aDelo. fio,a Efmeralda,6t outras pedras verdes.
Galhegos, Templo da Mcmor. Livro 4. Trazem-nada India Oriental,8cachate
Eftanc.195. em Ethiopia,Chypre, 8c algumas partes
HELiOPOLI. Helibpoli. Segundo de Alemanha. Faz a Hiftoria men9ab
a etyn.ologia Grega , val tanto como de humaHeliotropia da Igreja deS.Do-
Cidade do Sol. Foi chamada aflim por naciano , em Bruges, tab grande , que
haver nella hum Templo , dedicado ao fervia de lage numa fepultura de traz
Sol,8c nelle hum efpelho, colocado de do Altar mor da ditta Igreja. A Helio-
forte, que todoo dia reverberava a luz tropia,be moida te virtude como as mais
defte Planeta , 8c ficava o ditto Tem- materiasAlcalicas,para vedar hemorragi-
plo todo illuminado. He Cidade do E- as, 8c fluxos de ventre, 8c para abforber
gypto,difta do Grab Cairo alguns fette os acidos. As virtudes, que alguns lhe
mil paffos, para o Nacente.Dize,q nefta a ttribuirab contra o veneno, contra a
Cidade eftava S. Dionyfio Areopagita, Epilepfia, a gera9ab da pedra , &c. nab
quando no extraordinario, 8c preterna- fab certas. Hehotropius, ii. Mafic Tlin.
tural eclypfe, que le feguio immedia- Jofpis Orientalis. A verdadeira Elyotro-
tamente a morte" de Jefus Chrifto , ex- ,pta he verde; mas o feu verde tira a
clamou, ou padeceo Author da natureza, ,9umode porros.Correc9ab de abufos,
ouje acaba 0 mundo. Defte proprio no- ,Tom. 2. 69.
me hove outras duas Cidades Epifcopa- HELIOTROPIO. Heliotrbpio- Gi-
cs,huma em Phenicia , 8c outra em Ci- rafbl. Os que nab obfervarab o movi-
licia;6c ha hoje outra em Alemanha, no mento circular defta planta, fegundo
Marquezado de Brandeburgo, na Sa- o curfo do Sol, dizem , que fe chama-
xonia fuperior. Chamabihe hoje SotVe- Heltotropio , porque florece no folfti-
del, id eft,Valle do Sol. Dizem,que o Em- cioeftivo, quando tornaofol a vir pa-
perador Carlos Magno a redificara,de- ra o Equador. Chamabihe os Boticari-
fpois demandar derrubar asftatua do os Verrucariay porque com ella fetirab
Sol, que nella feadorava. Heltopoli,,is. as verrugas. Dizem. que quatro grabs
da
16 HEL HEM
da femente defta erva , tirab a febre tites. Pedra, muito compada , pefada,
quartaa, bebendo-os huma hora antes a ccfa na cor, ou negra, dura CQmo 390,
uo crecimento. O mefmo affirmab da com feicao de Agulha.Chamafe aflim do
Ter9;.a bebendo fb tres grabs. Maspare- Grego baima, que i~\gri\i\cafiangue,por-
ce iffo fuperfti9ab, tntes que virtude que moida tem cor de fangue , 8c eftan-
natural. Helwtropium , if Neut. Tim. ca o fangue vivo do peito - 8c as vezes
Cello lhe chama Herba folaris. Vid. Gi- tem efta pedra huma eorfanguinha, ou
,rafol. Aquella flor, chamada dos Gre- amarclla, ou Jionada, conforme as mi-
,gos, Hdietropio. Vieira, Tom. i. 574. nas donde nace ,' com ella fe fazem os
HELLELORO. Hellebore Vtd. El- brunidores dos Douradores. He muito
le bo ro. adftringente,8c defecativa. Dizcm,que
HEl.LESPONTO. Aflim fechamava por ter emfimuito azougue ,fpart*cipa
antigamente o Eftreito,que fepara a Afia da fua natureza,em fequerer unir com
da Europa; chamabihe hoje o Eftreito de prata, ferro, 8c outros metaes, Feita em
Galipoli, 8cBra9o deS. Jorge. pb futiLflimo, tomada humaoiuva em
Coufa do Hellefponto. Hellefiponti- 9umo de Romaas, ou em agoa deBel-
uSyOy um. Cic. Hellefpontlocus, a,um.Te- droegas, continuada, nab fb para 0 fan-
,tron- Virgil Armada , que cobria o gue da vea aberta , mas aindajdos que
,mar do Helkfiponto. Arte militar.part. 1. ja lan9ab o efcarro purulento , b\ mal
pag. 1 So. verf. cheirofo. Hamatltes , a. Majc* Tltn.
Mas oDeos do Hellefponto nab dor- jHematttiS) he pedra quente no primei-
(mia, ,1*0 grao, carece de mordica9ab,8cc.Re-
Que hum novo Amor o fono lhe im- ,copila9ab de Cirurgia,pag.28o.Dc pe-
(pedia. dra Hematitis meya oitava. Curvo, Ob-
Camoens, Eclog.7.Eftanc.37. ferv. Med. 405.
HELMSTAT Cidade pequena de H E M E R O B A P T I S T A S . Dcrivafedo
Alemanha, nosconfins doDucado de Greg© imera, dia, 8c Baptism, LaVar..
Magdeburgo. Hoje efta fogeita aos Du- Deuieefte nome a huns Judeos, que to.
quts de Brunfviquc. Ha Cidade do me- dos os dias, em qualquer tempo que
fmo nome debaixo da domma9ab del- Rey
de Suecia. Helmeftadium, ft. Neut. foffe,felavavab.Neftasablu9oenscontU.
tuya efta feita toda a fantidade ; nega-
HELNA. Antiga Cidade de Hefpa- vao com os Pharifeos a rcfurreicao dos
nha. ^/V. Corograph.de Barreiros, 146. mortos , & fcguiab todos oserrosdos
T
verf. 137. b*£? nleOS ' Hemerobapdfta,arum. Mafc.
. HELS1NGFORDIA. Hclfingfdrdia. , i tur. Saduceos, Dofitheos, Hemeroba-
Cidade pequena, com porto grande ,ptiflas. Vieira, Tom. r. 270.
na Sued a. He!fin frdia, <e. Fem.
. H E X M E T I C O . Hemlticof Vid.Emo-
HELSlNGlA/HeUingia. Provincia tico.
do Reino de Suecia. helfingia, a. Fem
HEMICRANIA. Hemicrania. (Ter-
HELSENBURGO. Cidade maritima* mo de Medico.)Derivafedo.GregoH«-
antigamcnne era del-Rey de Dinamar-
cay hoje he del-Rey de Suecia. He Ifin<>o-mt, metade, 8c cranon,cabeca, Vid. En.
burgumfi. Neut. * ;xaqueca. Se a dor occupa huma fd
>parte da cabe9a, fe chama Hemicrania
KELVECIOS Helvecios. Vid. Sui- ,Curvo, Obfervat. Medic. 282.
,cos. HelVeaos, chamados hoje Svice-
,ros. Corograph. de Barreiros, 173. HEMICYCLO. (Termo de Archit-J.
dura.) Dizfe dos Arcos,Abobadas, 8ce.
H EM que tem forma de meyo a r cub.Hew-
cyclusyi Mafic. Vitruv.lib.o.cap.8.Dew
nvafc do Grego Jwi, meyo, & cyclos,
HEMATITIS, hem a tui 3; ouHema- drcul©.
Cou-
HEM HEM f>
Coufa feita a modo dc hcmicydo. a hum genero de edificio , cujo uiio
,Hemlcyclus, a, um. VitruV. O qual tinha a figura do Hemisferio,que temos
jAmphueatro tem forma dc hum He- fobre a cabe9a, na concavidade dc hu-
.mtcjdo. Corograph. de Barreiros,24. ma a bobeda, nab Ufa, 8cplaina, com©
HEMICYLINDRO. (Termo Mather a celefte, mas cortada por dous arcos,
matico.) M.yo Cylindro, ou columna q fe crutavabno meyo.Tab:m,fegund©
partida pella ametade,de alto para bair BerofoChalde© , chamavafe Hamipbe-
xo. Hemicyliiidrus, i.Ma\c>VitmV. De- rio, hum Rclogio Aftronomico, por
rivafe de lint meyo, fc-cylindros. outru nome Tolos. em Grego, que mo--
H E M I N A . Derivafe do Grego Iml, ftrava os Equinoccios , no convex© da
Metade & Hemmo era ametade de hu- fuperficie com o ponteiro, ou eftila le-
ma antiga medida. Entre cs Romanos Vantado, as horas.
era huma certa medida de-licor, de vi- HEMISTICHIO. Hemiftkhio. A me-
nho V. G. 8cc. Diz Aulo-Gellio , que tade de hum verl'o.Meyo verf©. Verfus
continha meyoquartilho. Tambem roi dtinidium,ti.Neut. De ordinariojfe diz,
medida de trigo. Na ordem de S.Bento Hennftichlurn, que. he mais Grego, que
he huma medida dc vinho, que tern 38. Latino. Derivafe do Grego Imi,mcyo,
oncas. O P. Mibilhon, Rcli^iofo uou- 6c Sttcos Renquc, ou Ordem.
tiflimo da Congrega9ab de S. Mauro HEMITR1TEO. Hemitriteo. Pa!a-
em Fran9a, tem compofto hum tratado vrjf Medica.He huma febre meya-ter9aa,
da Hemtna , em que m©ftra , que era a aflim chamada , porque repete como
medida de vinho, que fe d*va a cada Ter9aano tcrceiro dia, porem nab du-
hum dos Monges , a cada comida. No ra com© a Ter9aa,dia inteiro,mas eften-,
feu Livro , intitulado Luz da Medici- defe atrinta, 6c feis horas, pouco mais
na, pag. 348-diz Francifco Morato,que ou menos. Confta efta voz de duas pa-
conforme Galeno, duasHeminasvema lavras Gregas, a faber Hemi, que vem a
fer nove on9as. Hemtna, a.Fem.Tlaut. fero mefmos, que em Latim Semi, 8c
Seneca.- '•* Tritaios, que val o mefmo que Ter na-
HEMIOLIA, hemiblia , ou numero nus. Semltertiana febris, ou com Marti-
hemiolio, he aquelle, que em fi contem al; Lib. 12.HemitrttauS'Dc humdoente
hum numero par com a metade do con- defta cafta de febre, diz efte Poeta.
teudo. Tres V.G. contem dous 8c hum. CuigravlsjcrferVens Hemltrltaus erat.
Hemiolius Humerus, i. Majc Atdo-Gdl. ,Parecendo a febre malina, Ter9aa,com
Nas notasda Mufica , quando vab tres ,feus circuitosfrios,6c crecimetos,hora
femibreves,ehamablhe Hemtolia mayor, ,quarta em forma dc Hemitriteo,dc ma-
6c quando vab tres minimas pretas, cha- ,neira q todas toda* as entradas,8c fahi-
mabihe Hemtolia menor. Vtd. Explana- das, frias, 6c acceffoens , 6t mudan9as
9oehs do P.Manod Nunez da fylva,pag. fabfallaces, 6c enganofas. Correc9oens
97. 6c 98. de abufos, 236.
HEMISPHERIC). Hemifpherio. A HEMOPTOICO. Hemoptoico.Ter.
metade dc huma Efphera,©ude de hum mo de Medico. Coufa , do fymptoma,
globo , dividido por hum piano, que a que chamab Hemoptyfie. Vid.no feu lu-
lhe atraveffa o centro. Hemifiphartum, ,gar. Paixab Hemoptolca, quando fc
it. Neut. Varro, VitruV. Das 24-horas ,rompem, 8c laxab as veas do peito.
,do dia natural o Sol affifte doze horas ,Luz da Medic, yj.
,cm hum Hemisftrio, 6c doze no outro. HEMOPTYSE. Palavra Medica.De-
, Vieira, Tom. 1. pag. 264. Derivafe* rivafe do Grego Alma,Songue, & Ttyfi-
do Grego i w , meyo, 6cSpbaira Globo. ma,Cufipo. Heocufpir fangueto9indo,
Hemifpherio. Os antigos Archite- 6c comimplufodos orgabs da refpira-
dos Latinos chamav*6 Hcmifpharium 9ab, no quefedeftingue do vomito dc
Tom. IV. C fan-
*S HEM HEM
fangue. Tambem ha hemoptyfe femtof- ,huma Apoplcxia mortal. Cutvo , Ob-
fe, porque fem iefab de bote, nem dos ,ferv. Medic. 417.
ramos profundos da Traca arteria; 6c H5MORRAGIACO. Hemorragiaco.
he quando fb a parte fuperior da ditta (Term© de Medico.) Fluxo hemorragia-
arteria,he a ccbmettida, 8c cntab defpo- ,co,he fluxo de fangue. Vtd. Fluxo.Mui-
is de cufpir, fahe o fangue mais , ou ,tos fluxos Hemorragiacos.Vclyant. Me-
menos Leve. As tres principaes cou- ,dic,6oi.num. 20. .
fas da Hemoptyfe, fab oromperfe com HEMQRRQES. Pequena Terpcnte,
aviolencia do gritar, ou com a vehe- marchetada de branco, 8c preto, 8c lu-
mencia do toffir, ou com a diften9ab, zidia ; tem na tefta dous corninhos; o-
& for9a,que faz o corpo, levando algum lhos fcintillantes, 8c ardentesem fogo,
grande pefo , ou com queda grave, al- 6c os dentes todos do mefmo tamanho.
gum vafo do bofe. A fegunda caufa he criafe na India, 6c no Fgypto. morden-
a fuppreffab dc alguma evacua9ab or- do em qualquer parte do corpo , move
dinaria, principalmente nas partes infe- •fluxo de fangue por todos os orificios
riores do corpo; 8c a terceira, a crofab delle, a faber, parizes, olhos, orelhas,
dos vafos do Bofe , ou por caufas ex- bocea,partes baixas,6cfinaimentepor to-
ternas , recebidas pella infpira9ab, v.g. dos os poros do couro do corpc todo,
os efpiritos de agoas fortes,ou por cau- vazandofe o enfermo em fangue,ate que
fas internas, v.g. Limpha, muito acida, morre. Hamorrhous., He palavra Gre-
falgada,ou corrofiva. Efta ultima efpe- ga compofta de Aima, fiangue , 6c Reo,
cie deixa materias , fiftula, 6c chaga no corro, porque (com© tcmos ditto) faz
,Bofe. Hydropefias, Hemoptyfies abcef- correr fangue de muitas partes do cor-
,fos. CurVo, obferva9- Medic 446. po; cm que havendo chaga cerrada, 6c
HEMORRAGIA.Hemorragia.(Termo cicatrizada, fe torna a abrir , 6c acre-
de Medico.) fegundo os Medicos an- centab , que amordedura defte bicho
tigos, he fluxo de fangue pello nariz. difficulta muito a refpira9ab, corrompe
As pequenas arterias, que fcnecem no as gengivas, 6c faz cahir os dentes. S.
nariz, excitab efte fluxo. Ha deftes flu- Ifidoro lhe chama Apis Hamorrhois, 6e
xos de fangue tab copiofos, q algumas Avkenna, Sabris,e< Alfiordius; chamab-
vezeschegab a quatro arrateis de laguc, ihe outros AJrodius. Com o exemplo da
fem debilitar as for9as. Faz Ettmuller ,ferpente Hemorroes. Madeira , 2. part.
men9ab de humde algumas dez libras 199.C0I. 1.
de fangue, com grande dim inui9ab de HEMORROIDA.Hemorrbida. (Ter-
for9as, mas fem fer mortal. O fangue, mo dc Medico.) Epitheto , que feda is
que manados narizes em pequena quan- veas do feffo, pellas quaes corre o fan-
tidade, 6c gota, a gota , he mao fi- gue melancolico , que caufa almorrei-
nal nadocn9a, particutarmeteno quarto mas. Outros dizem bemorroide.Veai.hc-
dia , fe nab teve caufa extrinfeca , ou morroidas. Vena in arm exiftentes , e
humor,quc o ©brigade a fahir. Tambem ,quibusflultjongnis. As veas Hemorroi-
hahemorragia dasgengivas, 8casveze* ,das exteriores, evacu&bda vea,as inte-
com grande abundancia ; efta, hora he ,riores da veaporta.Luzda Medic.pag.
critica, 8c hora periodica. Os Moder- ,269. Lan9a alguns ramos ao inteftino
nos por Hemorragio entendemperdadc ,rtda. das quaes fe formab as cinco veas
fangue de qualquer parted© corpo. &W- , Hemorroides.Pratica de Barbciros,pag.
guinis eruptlo, onis. Fern. Hamorrhagio
he Grego; nab me confta,quc Author al- HEMORROIDAL.Hemorroidal.Cou-
gum Claffico o tenha a latinado. He^ia- fadcHemorroidas. Vid. Hemorroida.
lavra compofta de Ai ma,tanguc,c< Reetn, ,Evacua9ab do fangue menfal, ou He-
,correv. Que pafftffe da Hemorragia a ,morroidal. Curvo Obfcrva9ocn$. Me-
di-
HEN HEP 19
.dicas. 435. tdo Geometrico.)Que te fefte angulos*
Heptogonus, a, um. Hygenus Gromad-
HEN cus, libro de caftrametatione. O mefmo
,Author diz. Heptagonlcus, a, um.Seo
HENARES. Henarec. Rio de Caftel- ,mcnor angulo da figura irregullar for
la a nova, que paffa por Alcala. Togo- ,de Heptagono. Methedo Lufit. pag.52.
mus, f. Majc Vul. LexiconGeo^raphi- Derivafe do Grego Hepta, fette, & de
eum Baudrad. Verbo Tagomus. Gonia Angulo.
HEN AUT Condado', 8c huma das HEPTAPLOS. Vid. Hexapolos.
dezafette Provincias dos pay zes Baixo*.. HEPTA RCHIA, heptarchia, ou He-
Hannonta, a. Fem. Vid. Hannonia. ptarquia. He palavra Grega, compofta
HENDECASYLLABO. Conforme a de Hepta fette, 8c At qui , principado.
etymologia do Grego, quer dizer Ver- Derab alguns Authores efte nomeapar-
fo de onze fyllabas, a que outros cha- te Septentrional da Gram Bretanha, di-
mab Tlaleuco,tX outros com mais razab, vidida em fette Reinos peilos Saxones,
Thalico, porque o Inventor delles foi que fe fizerao fonhores della, anno de
hum homem, chamado Thaiacus, 6c nab 428. El Rey Egberto fez deftes fette
Thaleucus, (como adverte Voflio.) Hen- Keinos hum fb,anno de 825.8c mandou
decafyllabiiS, I. Mijc Afcon. Tedian.Ca- que fe chamaflemos povos delles Ingle-
tull. %es, para extinguir 0 nome Britannl-
Obra compofta em verfos hendecafyl- Heptarchia, a. Fem.
labos. Opus bendecafiy liable um. Qulndl, HEPTATEUCO. No Grego val o
mefmo que obra, que contem fette 1U
H EP vros. He o nome que antigamente fe
deu a primeira parte daBiblia, que (fe-
HEPATICA. Hepatica. Erva que do gundo Ffo Carnotenfe,Epift. 38.) com
talo, alguma coufa vermelho , produz os cinco livros de Moyfes, tinha de mais
folhas femdhantes as do linho canhemo; outros dous, a faber, o de Jofud , 6c o
chamafe Hepatica, porque he excellcn- dos Juizes, 6c allegavafe com elles de-
te remedi© contra as cntermidades do baixo do ditto nome,como hoje allega-
iigado, que em Latim fe chama Hepar} mos com o Pentateuco. Em alguns li-
Querem alguns, que efta erva feja a vros fe acha Heptaticum,mas he erro dos
mefma , que a que Plinio no livro 24. antigos Amanuenles.
cap. 6. chama Eupotorla, a. Fem. a Mi-
tridate Eupatore nomen fortita (diz ne- HER <
fie lugar o P. Harduino nos feus com-
mentarios.) Nas officinas chamafe, He- HERA. Arbufto , cujos ramos far-
patorium, ft. Neut. Alguns lhe chamab, mentofos eftendem muito, trepando
Agrimonia, outros Concordia ouMarmo- pellas arvores, 6c peilos muros, lan9an-
,re//4, 6t outros Lappa inVerfa. Tem do entre as juntas das pedras raizes com
particular virtude , para corroborar 0 tanta for9a,que as vezes defconjuntab,
9figado; a mefma virtude tem a Hepati- 6c arruinab edificio*. As folhas da He-
,ca. Luz da Medicina,pag. 267. ra fab angulofas , denfas, tefas , lifas,
HEPATICO." Hepatico. Coufa do luzidias, todo o anno verdes , 6c tem
figado, ou concernente ao figado. He- propnedade particular, para attrahir o
paticus, a, um. Celfi. O fymptoma, a que humor, que diftilladas fontes, 6t jun-
,chamamos Hepatico fluxo,quc fab cama- tamente para confolidar. a chaga. Hede-
,ras das fezes do fangue. Luz da Me- ra, a. Fem. Chamabihe affim, quod ba-
,dic. pag. 26I8. Vid. Fluxo., reat arborlbus, aut muris. Ha outra he-
HEPTAGONO. Heptagono. ( T e r - ra, a que chamabHedera Toet'tca, Dim
Tom. IV- C 2 onyfit-
TO HER HER
onyfias, 6c Chryfiocarpos ,cujas folhas nab Cafta d e h t r a , que nab da femente-.
imb efquinadas, mas fb pontiagudas na Hdix, ic is.Fem. Tim.
extremidade, menosdenfas, menosdu- BERACLEA. Heraclca. Cont.bfe
ras,8c menos carnofas,q as primciras;da algumas vinte 8c cinco Cidades defte
huns bagos de cor de ouro. Chamarao- nome. As mais cekbres fab as da Mifia,
lhe Hed ra Toetica, porque com ella fe da Caria na Afia menor , da Tartaria
ccroavab os Poetas , 8c Dionyfias , ou nas faldasdo monte Cafpio,de Calabria
Bacchico, porque eraufada nas reftas de em Italia, & c F^craclaa, a. Fem. Tlin.
Bacco; deufelhc o nome de Chryfiocar- ,Em Hereclea dia de Sata Glycena Mar-
pos, que cm Grego quer dizer truto de tyr, Romana. Martyrol. em Portug.128.
ouro, porque (como tcmos ditto) os ba- HERANC,A. OS bcns,que fe tem her-
gos defta efpecie de Hera f o d e cor dado. Hereditas, atis.Few.Ctc
de our,o. Fez cahir o pelo na parte,em Teve de hum parente huma boa he-
que a applicab , mata os piolhos, 6c as ran9a. lilt apropmquo magna hereditas
lendes, he boa para difcutir , 8c refol- Ventt.
ver. A hera , a que chamab, Hedera Coufa, que vem por heran9a. Here-
terreftns, humilis hedera, ou Cbamacif- ditaria, a^um.Ctc
jus , cu Melacoafos , ou Chameclema, Tomar poffede huma hcranr^a. Ha-
rrepa por terra,com huns raminhosdel- redttatem adire.Cie
gados, quadrados, nodoffos , algumas Eftar de poffe de huma hcranca.Tenere
vezes tirantes avermelho, guarnccidos her edit atem.die
de humas folhas redondas, adentadas, Eftorvar huma heran9a. AVerterebe*
felpudas, alguma coufaafperas ; debai- reditatem.Ctc
xo dellas fahem flores azuis , em rama- Heranca jacentc. Vol. Jacentc.
lhetes>8c defpois de cahidas,na capfula, HEREOLARIA,herbolana,8c Herbo-
que lhe ferviode caliz feencerf-ab qua- lario. Vid. Ervolario. Herbolaria, as
tro fementes compridas, 8c juntas. Efta vezes fe toma por molher, que faz fu-
hera he aperitiva, deterfiva , vulnera- perftifoens, ou feit.9arias com ervas,
ria. Fazemfe cozimentos della para o A efte propofito diz hum Poeta Claflico,
malde pedra,pan obftruc9oens,chagas fallando em Circe, Contu, her hifiquepo*
no bofe,&c.Faz Plmiomen9abde vinte ,tens, Vettres mutare figuras. Circe fa-
differen9as de hera. Todas fab eftiptca s, ,hio grande Herbolaria,6c feiticeira.Co-
8c ambiciofas de fe adiantar, 8c fubir.A ,fta, fobre Virg. 34.
ajque chamabHdix,por muitoquefuba, HERCOTECTONICA. Hercotcdb**
nab da jamais fruto. nica. (Termo Matematico.) Architedu-
Coufa dehera. Hederaceus,a,um.Fo- ra militar, oumunitoria, que fe occupa
lhas de hera. Folia bederacea.Tlin. na dclinea9ab 6c fabrica daspra9»s,for-
Vafo de hera. HederaceumVafi.Neut.- ,talezas78cc. Architeitura ntdttaris. Na
Cato de Re Ruft. ,Hercotcctonicah'mVcmos tratadolargar
LaiKa rarnos, 8c eftendefc como a ,mcnte delles. Methodo Lufitan. pag.
hera, com aqual fe parece. Hederacea J42. Derivafe do Grego Ends, 6c dc
fpecie frut teat. Tlin. Tectonlcht, que quer dizer , Arte, que,
Donde nace muita hera , (fallando enfina a fa^er edlfictos.
em algum lugar.) Heder(fus} a,om.Tro- HERCULEO. Herculeo. Coufa de
pert. Hercules. Herculeus,a,um.Virg.
Semcnte , ou bago da hera. Hedera Rompe, fere, penetra , defpedasa
acinus , i. Mafic. Tlin. Mais qucaoDragab de Lernaa Her-
Cacho debagos dc hera. Corymbus, /. {culea ma9a.
Mafic. Virgil. Hedera racemus, i. Mafic. Galheg. Templo da Memor, Livro 3.
Tim. Eftanc. 63.
,,:T HER-
HEU HFR *t
HERCULES. Como a efte Vocabu- ab aliquo hereditaria jure accipert, fpm
larionab pcrtcnccm noticias de appdli- cepi, ceptum.)
dos, nab ta9o aqui mci^ao dc Hercules, Tenho herdado efte cavallo. MiM
tiamofoHeroe das Fabutas,ncm dc Her- hie equus hertdltateVenit, ou iftum equ-
cules Thebano, filho de Amphitriab, & wi her edit ate poffideo.Ciclib.i.de InVent.
Alcmene,ncm dos quarenta,c< tres Her- Herdei osbens de meu patente.He-
cules de Varro,cujas 6a9anhas nab cabcm reditasprop'mqui , ou apropinquo Venit
cm muitos livros. So fallo do Aftro, ou mibi, ou ad meperVenit, ou mibi ob-
conftella9ab, a que os Aftronomos cha- Venit.
maa Hercules, pello qual as vezes en- Herdaftes de nbs efte nome. Hoc no*
tendema conftella9ab Boreal, a que ou- men habes a nobis hereditarium. Cic.
tros chamab, EngonafiiSjOU Ingeniculus, HERDEIRO. O a que por direito dc
que coftumab rcprelentar em figura dc parcntefco, ou por virtude de teftamen*
homem, que firmado no juelho direito, to fe deve dar alguma fazenda. 6cc.
com o pe efquerdo carrega na cabe9a Heres,edis. Mafc. Cic. Aflim fchidc
do Dragab, outras vezes, por Hercules efcrever, 6c nab Hares ; Vejafe Aldo
entendemahumdos.Gemirus, chamado Manucio no feu livro da Ortographia,
Tollux; & outras vezes a huma fb eftre- Voflio nas fuas Etymologias da lingoa
11a, defta variedade feoriginab os mui- Latina.6cc.
tos nomcs,que lhe dab,porque (fegundo He herdeiro dc feu irmao. Herts eft
Zahn, no feu Efcrutinio Urano-cofmi- fratrijuo.de Com tudo algumas vezes
co, pag. 120. chamabihe tambem En- onacimo Cicero poem no genitivo a
gonafisyIngeniculus, Soltator Apet, The*peffoa,dequefe herda,comofe vkno fim
feus, Alctdes.Ixlon, Trometbeus,&c do livro dos illuftres Oradores. fk\uid
HERDADE. Quinta, campo, terra, ilia Vettts Academia, atque ejus heres A-
que fc tem herdado de feus pays. H-' riftus, tjre.
tedium, it. Neut. Varro. Tlin. Herdeiro fubftituido. Heres fecun-
Pequena herdade, (no mefmo fenti- dus. Oc.
do.) Heredioliim, I. Neut.Columel. Herdeiro univerfal. Heres ex aft.
Herdade. No Alemtejo fe dk cftc no* Tlin.fun. Epift. 1. lib. 5. Fazer aljguem
me aoscamqos, que conftab de monta- feu herdeiro univerfal. Facere aliquem
dos, forvacs, 6c terras dc pab y-& por heredtm omnium bonorum,ou ex omnibus
ferem dllatadas, 6crenderem muito,fe Sonis. Hcrdeiros dos dous ter9os. He-*
chamao Ffgrdadts. He o que os Latinos rflexFofe.
chamavabLadfundium, 11.Neut.tt* u. Herdeiro da ametadt.Heres ex dlmi-
fado dc Plinio, 6c Seneca. Segundo Ca- didparte. Cic. ou heres ex Jemife. Her-
Icpino, Ladfundium eftmagnus, iff am- deiro dos tres quartos. Heres ex do-
plus fundus. ChamalheOvidioLWd bu- drantt.
mus. Era homem rico, que tinha huma Fazer , ou dcclarar , ou inftituir al-
grande herdade. Latam dives habebat guem feu herdeiro. Aliquem beredemin-
yhumum. 5.' Faftor. A mayor parte das ftituere, fcribere,facere Cic.
,gratiiki]Hb'Hddes, que hoje haem A- Herdeiro for9ado. Vid. For9ado«.
,lcmtejo, quafi eftao feitas em defer* Ficou herdeiro dos thefouros de Da-
Sites. Scvcrlm, Notices de Portug,pag. do. In eum opes Darii tranfierunt.Front.
25. * O que gaftares em coufas dc voffo go-
.HERDAR. Acquirirdireito, entrar fto , nab eahira nas mabs dos voffos her-
na ppffc, & vir alograr 6s bens de hum dtiros. Manus furitnt her edit, amico
defunto, quer por fucbeffab natural, 6t qua dederis ammo. Herat*- i
^arcntefeb, quer por Teftamentaria Feitoo feu tcftameto,rnor re a molherjfaz
inftitui9ab de homem eftranho. Attqnid a Cecina feu herdeiro daundecima parte
des
22 HER HER
dos feus bens j 6c da ametadc da duo- ,narch. Lufifan. Tom.2.i8-verf.
decima. Teftamentofacto mulier morttur. HEREO. Hereo. Aquelle, que paga
Fadtberedemex deuuce , drjemunaa te- ao Emphyteuta os reditos da parte
dnom.Cic Faziabno herdeiro de huma do cheb , ou campo , que tomou a fua
parte dcs bem. Heres m parte legabo? conta para benificiar. Conductor, oris.
tur. Tacit. ,Mafc Repartir o paul por HereosMo-
Herdeiro. Antigamente em Portu- ,narch. Lufirai.-Tom. 5. pag. 192.
gal le chamavab Herdeiros,os filhos,8c HERES1A, hereiia , ou hcrcgia. O-
«jelcendcntt;i> dos Padroeiros,8c funda- primeiro he mais ufado dos Cultos.Er-
4©res das Igtejas, 8c mofteiros, porque ro fundamental nafe, com perfiftencia,
das rcndas, 8c fazenuas das Igrcjas, 8c bcobitinacab. Toda a doutrina, contra-
jnofteiros tundados por feusAlccnden- ria as decifoensda Igreja Otholica, 6c
tescomiabcertas ra9oens; 8c pello di- Concilios, he Herefla. f-farefis, is,ou
fcurfo do tempo fe forab eftes Herdei- eos.Fem. He a palavra com que de ordi-
ros multiplicand© em tab grande nu- nario a Igreja fe declara. Tambem po-
mer©, que o mofteiro de Grijo de Co- de fe chamar, TraVa circa chriftlana Re-
negos Regulares tinha duzentos, 8toi- liglonis myfterta , drcbftinattor oplnio,ou
,to,8c outros mofteiros ainda mais. Os cLienum a Chnftiand fide dogma. Dcriv&-
jFJerdeiros de S. Pedro das Aguias to- le Hatefis do verbo Grego Aireomai ,
-dos erab dcfcendentes de Garcia Ro- que val o mefmo , que eu Efcolho. Se-
-^drigues, 8c de Dona Dordia , fua mo- gundo efta etymologia, efta palavra he
lher. Eftes herdciros tambem fe chama- ambigua , 8c le pode tomar em boa, 6c
vab, Naturaes. Vid. no feu lugar. ma parte. Antigamente^fignificava Sei-
Herdeiro. Rio de Portugal, no Mi- ta, 8c nefte fentido, no cap. 15. dos
nho. Tem feu nacimento na fonte do Ados dos Apoftolos, verf. 15. donde fc
Bom nome. Corre entre a viftade Gui- falla na feita dos Pharifeos, efta 1 J%Jih
jnaraeiis, eo rio Celho.Derablhe efte no- dam de HarefiThonfiaorum.Vortempre-
me, porque muita parte de feus mora- vakceo© ufo para a ma parte de. manei-
.doresufab della para fualimpeza. ra que por Herefiio fempre fe entende,
<... HERED1TARIO. Hereditaria Cou- obftjna9ab em doutrina errada, 6c con-
fa, que cahe a alguem porheran9a., He' ,denada da Igreja. A Herefla he peccado
9reditanus, a, um. Cic Quiz, quefoffe ,contra a Fe. Vieira, Tom. 9^103. .
~,hkre.ditarlo, 8c nab dedivo. Vieira , HERES1ARCA. Autordealgumahei
Tom.2. 130. reCia.Harefis alicujus archtoteflqsji.Majt*
.• HEREGE. Hercge. O que defende TraVomm area fidem chriftianam ftogmai
propofi9oens hereticas ; o que fegue al- turn auctor, n. Majc. Teftilentts, cjr alier
guma doutrina condenada da Igreja. na d fidedottnna mVentor,ejr magiftex,
Homo hareticus, oupeftifens circa fidem HERFORDIA. Herfbrdia. Cidade,
chriftianam opimombus corrupt us, odpe- 6c Condado de Iaglaterra.He^rWw,^.
fttlenti doctrma hareftca aura afflotus,ou jFem.Herefordienfis comitatus,us. M^fic.
peftifera praVorum area fldan divlnam ,Em Herfordia,dia de SatoThomas-iiif-
opinionum labs, contaminotus, ou depra- ,po, 6c Confeffor. iMartyr©!. -emPortu-
Vat.t religioms erroribus tmbutus. Aquel- guez,aosdousde Outubro.
. les,- que chamab aos hereges HeterodoXl, HERMAPHORDiTO,hermaphordi-
os tratab com demafiada brand ira. to, Derivafe do Grego, Ermis, Mercu-
HEREM1TA. Vtd. Eremita. rio,e de Aphroditi,que he hum dos no-
HEREMITICO. Heremitico. Coufa mes de Venus,&cval o metmOjym Met r
de Ermitab; c©m© V.G. vida heremm,- curio juntamentecfr Venus, peu-fe efte.
,ca. Vita folitaria , a. Fem. Qu^eoac- nome ao homem, ou a molher) que" tern
,companhou na vida Here.mitica.Mp~ ambososfexos, porque venerou a An-
tigui-
HER HER 23
tiguidade a hum J lolo, chamado FJer- Tes hafit ramis,caput inciditamije,tu-
mapbrodtto , no <\uA fe reprefentava a ( lique
Eloqucncia, ou commercio, ( que fe at- Femlna,Vir, neutrum, flumina, tela,
tribuem a Mercuri© , que he ffertries) {cnoan.
6c juntamente as delicias da fenfuajiida- O matrimonio dos Hermofrod tos gon-
rie, que tab proprias de Venus , que he tcm olexo, que menos pre valece, heir-
Apbrodift;&nefte Idolo,c q fe uniab coufas ,rito, como contrahido entre peflbas de
taboppoftas como H->mes,dr Aphrodlti, ,hum mefmo fexo; porem fefe contrahe
M^rcurLO,8c Venus, eloquencia,caita 8c ,fcgundo o fexo, que prevalecc,he.vali-
pura com voluptuof.s delicias , nab fe ,do, porque he entre marido., 8c molher.
figurava mal a criatura de duas contrarias ,Proptuar. Moral,346. Quiz fber da In-
naturczas. Ailtofeacreceta, q fegundo ,fanta Europa le a cafo tra Hermoflrom
FIefychiO,oufua Hilt. Univerlal, Venus ,dita. Fabula dos Planetas, 54. verf.
eraHermaphrodita, tanto afli;n,qna Ilha HERiMETICO. Hemictico. Scien-
de Chypre,perto de Amathojfe Via a efta- cia Hermetica fc chama a Chimica,par-
tua delta falfa Deidade , com burb.i de ticuiarmente,a que enfina a fazer ouro,
homem. Mas na Fabula acfuremos porque dizem,que Hermes Trifmegifto
outra melhor razao do fignificado de- foube efta Arte. Selloflier-mefico,*cha-
flc nome. Foi Hennapbrodtfo , Filho de . mab os Chimicos ao modo, com que lel-
Mercurio, 8c Venus, 8c pella fua extre- lab vafos de vidro, que tem collo com-
mada gentileza fingularmente amario da prido. Ao lume de huma candea, alen-
Nympha Salmacis , a qual vendofc mal tada com o vento de hum folle poem ©
correfpondida, fe abra9ou numa fonte, coll© de vidro ; oqual com ofogofe
com efte mancebo, 6c pedio aos De©fcs, faz vermelho , 8c ao mefmo paffo,que
que dos dous corposfizeffemhum,o que,
fe derrete, o vab torcendo, ate que cb
na imagina9ab dos Poetas , fuccedeo ,
a fua propria fubftancia fica o vidro fel-
cdrno queria. Alexandre ab Alexand.ef-
creve, que em Athenas, 8c em Romalan- lado, 8c tab, bem , que por efte fellonab
9avab os Hermaphroditas ao mar. Rio- exhalab os Efpiritos do licor,que con-,
lando , 6c Bahuino , Medico , coro- tem ; 8c efte fcllo he mais feguro, que
puzcrab livros fobre os Hermaphrodi- o que fe faz com amalgamas, 6c outras
tes. Androginus, I. Mafic. Cic Tenttlt. maflas,comquefe tapab osorificios dos
brtV.Htrmaphroditus Tint. Cabem nefte vafos hermeticos. Sigidum bermeticum.
lugar os verfos de certo poeta antigo Neut.
fobre o nafcimento, vida., 6c morte de ;HERMIDA. Hermida. Vid.Ermida.
hum Hermaphrodito. HERMINIO. Herminio. Monte Her-
minio. He o antigo nome da ferra da
. J$uum mea me genitrlxgravida gefta- Eftrella, aflim chamada, porque (como
{ret malVo advertio o Bifpo Pinheiro em fuas an-
mm\tdd pareretyflcrtnr,confiulutfe Deos?notacoens , p. 2.) na antiga lingoagem
Mas eft, Tbabus ait;Mors,femina,Jn- de Efpanha Hermenho , ou Herminio
i: ( noqut; neutrum, queria dizer afpero, 6c intratavei , co-
Jtyumqueforem natus ytiermaphrodi- •m© na realidade o he efte monte pella
(tus cram. afpereza dos feus alt.flimos penedos, 6c
iguxwiti lethum, Deaflc ait,, occidet antigamente o era ainda mais pella fere-
{armis. za dos feus habitadores, porque nab fb
Mart cruce, Tbabus aquis;fiorsrata os homens erao dur©s de fogeitar (co-
{quaqiiefuit. mo o experimentarab os Romanos) mas
Arbor obrtmbat aquas, aficenilo,dtddtt igualmenre rufticas, 6c agreftes era© as
.{ evfis, molheres, que a mod© de feras, anda-
ftyamtukram cafu,labor,& ipfiefinper. yab vcftidas de quatro Delles de Cabras,
com
*4 HER HER
com toda a laa para fora ; mas com o Hermodoctylus. O vulgo lhe chama, ca.
tempo, 6ccom a communica9ab fc fize- ftanhado mate. Os verdadeiroshcrmo-
rao todos, aflim homens, como molhe- datilos tem as raizes lemtihantes aos
res, huma das maisdoceis, 8c trataveis dedosdas mabs, 8c nellas apparecehu.
gentes de toda Efpanha. Alem da fer- ma forma dc unhas. Por iffo lhechama-
ra da Eftrella, (a quem efte nome era rab Hermodarilos , porque Dacttlos em
proprio) fe chamou tambem Monte Her- Grego quer dizer dedo. Ha outra efpe-
minio a ferra , que efta junto a Porta- cie de hermodatilo, chamada Inftubero-
legre, 8c que hoje em dia conferva com Ja, ouColihlcum^ he huma pequena raiz,
alguma corrup9ab onomedc Herminio, que tem a figura de hum cora9ab,vcrme-
com de Horominba , ou Haramenba, lhinhaporrora, 8c branca por dentroj
(como notou Refende , Anttqult. Lufi- que rem a fubftancia pezada, compada,
tan. lib.i. Ifto mefmo confirmab as pa- 8c friavel. Porem certo Autormoderno,
lavrasjde Hircio, que nos Commentari- chamado Tomet, pretende que Hermo-
es da guerra de Alexandria, lib. 4«diz, datilo nab feja raiz, mas fruto dc huma
que Cafio Longuinho, fogcitou com © arvore do Egypto , mas nab da razoens
feu exercito a Cidade de Meydobriga,8c fufficientcspara prova da fua opiniao.Os
defpois o monte Herminio, para onde Boticarios lhe chamab , Hermodoctylus
os naturaes da Cidade fugirab; 8c defta non Venenatus ojficinarum; G.ifpar Bahui-
Cidade de Meydobriga, pouco diftari- no lhe chama Colchlcum rodiceflccatd aU
te da Villa, chamada Marvab , ainda fe bo, & aflim odiftingue dc Colehicumiti-
vem em mageftofas ruinas magnificos grum , ou ephemerum , qucfe poem no
viftigios. Parece , que baftab eftas ra- ,numero das phntas nocivas. Hermoda-
zoens para convencer aos Chroniftasdc ,tilos fabqucntcs, 6c fecos , temvirtu-
Caftella , 8c cm particular a Ambrofib de ,de abftcrfiva. Recopil dc Cirurgia,pag.
Morales, que aindaque noticiofo , 8c c- 280.
rudito, quer, que Mons Hrminius foffe
o nome de humas montanhas da Pro- HERMON. Monte altiflimo da Pale-
vincia de Tralos montes. Mons Hermi- ftina, alem do Jordab,na terra , cm que
nius,montis Hrmlnii. O-P. Antonio de eftava o Tribu de Manaffes. Ha nefte
Vafconcellos,indefcriptione Regni Lu- monrc grandes cavcrnas, 6c entre ou-
fitani,pag.398.efcreve, (nab fei com que tras huma tab grande , que nella cabem
razab) Ermin'tus, femafpiracab. quatro mil homens. Faz Ptolomcomcn-
9ab de dous montes defte nome na
HERMINIOS. Herminios. Aflim fo- Paleftina, diftinguindo^os peilos nomes
rab chamados antigamente os povos da de grande , 8c pequeno. Hermon 0
Serra da Eftrella , que como j^diffemes grandc,he,ocm que acabamos de fallar;
fe chama va, Monte Herminio. Da guer- he parte do monte Lihano;tcm tab bons
ra, que Julio Cefar com o titulo de Pre- paftos, que os animaes, que nelle fe cri-
tor de Efpanha veyo fazer cm Portu- avab, crab deftinados para os facrificios
gal aos Herminios, 8c do eftratagema, do Templo de Jerufalcm. O pequeno
de que ufou para domara fua ferocida- Hermon eftava fituado no Tribu de Ifa-
de, Vtd. Tom. 1. da Mon.Lufitan.livro char, com a pequena Cidade de Nairn
4* cap.i. 2- & 3. Herminii, orum. Majc. nasfaldas, Hermon.
Tlur. ou Incola montis Herminii. HERMOPOLI. Hermbpoli. Cidade
^HERMITAM,hcrmitab, ou Ermi- doEgypto, naPrefedura, ouCapitania
tab. Vtd. Ermitab. Vid. Eremita. Sebcnitica, nas margens d©Nilo,lcntrc
HER MO, ouErmo. Vid. Ermo. Cynopoli,Sc Antinoo. EfcreveHerodia-
HERMODATlLO.HcrmodatilofP!a- no,q houve duas cidades defte filermopo-
ta, 8c fruto , que os Latinos chamab, jltsyon Hermetts Urbfi.EmHermopoltdc
Bulbtis agrefiris, ou cam nome Greg© ,S. Sabino Martyr, M-irtyrol. cm-J-'or-
tug.
HER HFR 2$
,tug. aos trczc dc Mar9©. mente os meninos Innocentes, para en-
I HERNIA.Hernia.Ificr.a9ab dabolfa dos tre dies tirar a \ida ao menino Jefus,o
tefticulos, ou das vinlhas , da qual ha fizerao mais celebre no mundo , que a
feis cfpecies, humoral, a qual pofto que Tetrarchia que teve da Judca. Tambem
fc pode fazer dc todos os* humores,de de hum homem fevero, 8c rigurofo, fe
ordinario fe fizdo muito fangue , que diz porencarecimento,quehehumHe-
Vcmaquellas partes por razao de alguma rodes. A El-Rey D. Joab o quarto, que
pancada, ouindifpoH*9ab dosrins; Aco- difficultava defpachar certo fogeito,pei-
fa, 6c ventofa, que he hum tumor dc a- la pequenez da fua eftatura lhe refpon-
goa, ou dc vento, carnofa , que he hu- deo o pretendente, 6Wj-or,aflimpeque-
mu dureza antiga, caufada da longa dc- no, como fou, em me vendo, com hu-
tcn9a da materia nasdittas partes; va- ma vara de Voffa Mageftadc na mab,fou
ricofa, que he huma incha9ab com hu- hum Herodes. Alter Herodes.
mas veas groffas, 6c tortas, cheas de fan- Mandar de Herodes, a Pilatos,he nab
,gue mclancolico; 6c zirbal, ou intcfti- defpachar hum prentendente, 6c obri-
nal, que cm portuguez fe chama quebra- gallo a hir de Tribunal em Tribunal,8c
dura, ouroxura. Hernta,a.Fem.Romex, de hum miniftro a outro miniftro fem
icis.MoficCelfi. acabar de confeguir o que pede. mH\uafi
O que tem hernia. Romlcofius, a, um. pilas aliquem habere Tlaut. He tomada a
Tlin. No feuTefouro da lingoa Latina, metaphora dos que jugando a pciia , al-
poem Roberto Eftevab , Hermoniojus; ternativamente amandab huni a outro.
mas nab traz Autor-nem cu ate agora a- Aliquem fact are, ou Ver fare.
chei nos Antigos efte adjedivo. HERODIANOS. Seita de Judeos,que
HERNIARIA. Herniaria. Erva, aflim criab, que o antigo Herodes era o Mef-
chamada,porque he boa para as Hernias, fias, prometido peilos Prophetas, por a-
He huma planta baixinha , que deita cabarnoTrtbudeJudaofceptro, quan-
muitotalo nodofo, que fe dcrrama pello ,do chegou a reinar. Havia cm Judea
chab, cmredondo, avinculandofe hum ,Phanfeos, Saduceos, Herodianos. Vi-
com outro ; as folhas fab muito peque- ,eira, Tom. 5. 379.
nas, dc hum'verde, quedeclina a ama- HEROE. Derab os Antigos efte titu-
jello, dc fabor acre, 8c dafiguradas do lo a varoens illuftrcs, ou no valor , ou
ferpab, ouferpol,a queo Vulgo chama no fangue, ou nas virtudes ,ou em ou-
ErVaUfa. Criafe em lugares fecos, 6c tras prerogativas. O nome de Heroe,
sarcentos. Ha de duas efpecies; flier ni- appropriado a homem valerofo podera
ariaglabra, que nab tem pelo ; Hernia- derivarfe do Hebraico Hir , que quer
fia htrfuta , que he felpuda. Chamab- dizer Valente. Nas prophecias de Daniel
lhe alguns Ervolarios MUlegrana mat- feda efte epitheto aos Anjos: fegundo
or, & Tolygonum minus; outras Hcrba Hefiadofab os Heroes , os Anjos da gu-
Turca, 6c Hernia multigrana Serpyllifo- arda dos homens. Os , que fazem aos
ftia. Se pifarctn a erva Hernlaria , 6c Heroes, defcendentes dejuno, 6c habi-
,com ella mifturarcm 8cc.Curvo,Obfer- tadosresdo Ar, derivarab efte nomede
va9. Mcdicas, pag. 552. Hira, que no Grego, quer dizer Juno,
HERODES. Herodes. Dc hum ho- 6c no Livro 10. da Cidade de Deos, diz
mem cruel, dizemos, he hum/-/tTodW. S- Agoftinho, que he provavel, que al-
Entcndefe de Herodes AJcalonita, © Pri- gumfilhode Junho, foi chamado Hlros,
meiro dos Herodes, 6c por fobrenome, & (fegundo a Fabula) os homens, dota-
oGrande. Foi filho dc Antipatro Uu- dos de grandes virtudes, defpois de
meo. A crucldade, com que matou os mortos, viviab com osGenios, ou De-
feus melhores amigos, 6c feus prophos monios no diftricto da jurifdi9ab de
•filhos Alexandre, & Ariftobulo. & final- Juno, que*
s
he o Ar. Com ifto fe confor-
Tom. IV. D ma
26 HER HE I
ma S. Ifidoro, dizendo , que Heroes val Heroes as almas dos homens, feparadas
o mefmo que Aeroes , QU Aent , como de feus corpos, ao que parece alludio
quem differa, homens de fingular merc- Virgilio no Livro 6. das Eneidas,aon-
cimento, fubiimados no Ar , 8c dignos det.dlando naalma dc Mui"eo,d*z,
do Ceo, (que tambem pello Aras vezes Atque huic rejfdfium poucts it a reddidit
fe entende o Ceo. Tambem dizia Tri- {Heros.
megifto, que os Heroe-i habitaVvb entre Na Chriftandade chama mos Heroes
a mais pura pafte do /\r fobre n o s , 8c aos Principes guerreiros , conquiftado-
a terra, onde as nevoas nab tem lugar, res, 8t outros varoens iiiuttres,emintn-
& cites (fegundoMancincllo) devem fer tes na virtude , infignes no valor. &c.
os Heroes, que o Emperador Augufto , Alexandre Magno foi ©Hereo da Gre-
{pello que lhe diz Virgilio na Egloga quar- cia; Carlos Magno foi o Heroe do feu
ta, verf. 15 ) havia de ver : Vide bit He- tempo, heros, gen it. Herois. MaficCic
roasyidefly Spintus o'ereos; poil© que o O tempo dos Hcreos. A Era, em que
fentido verdadciro , 8c littcral (fegun- na tabulofa cronologia viviab,os a que a
do Afcencio) he que por elks Heroes, Antiguidade venerou como Deofes.
fe cntendem os Semideofes, que as pala- Heroica atates, um. Tlur. Fan Her00a
vras feguintes chamabpemixtos DtVls, temper a, urn. plur- Neut. dc
mhiurados com os Deofes, id efi,fts, qui HEROICIDADE. Virtudes, propri-
in Deos afumpft funt; iftohe,com aquei- as do Heroe. HerotcaVir tides ,um.Fem.
les, que a ccga Gentiiidade cria, fobiab ,Tlur. As Viironis ideas da Fieroiadode.
a fer Deofes. Os que com Piatab dize, ,Paneg. do Marq.de Mariai. pag. 4.
que os Hcreos forab gerados do amor HEROICO. Herbco. Concernente
dos Deofes as melhor es , ou do amor a Heroe, ou digno de hum Heroe. Ht-
dos homens pufa as Deofas, derivab efte roicusyOyum.Cie
nome do Grego Eros , que fignifica A* Accab Hcroica.Foctum heroe dignunu
mor; com ifto fe conforma Luciano,que Factum praclarum , atque dtVlnum , ou
quer que o Herce nab feja nem Homem, Tene dlVinum, ou tlluftre, ou egreglum,
nem Deos, mas femideos, meyo Deos, nobtle , & pr cedar umfacinus, oris. cfc.
8c meyo homem, ou homem juntamente, de
tk Deos:ou (fegundo efta mefma etymo- Heroica virtude he,a que he perfeita
logic) forab chamados Heroes, apotou em grao confummado , como atemos
Erotos,do muito que amarab as virtudes, fantos, que fab os Heroes da chriftan-
8c as ac^oens illuftres. Outros, q dize,q dade. As virtudes em graos remiffosfe
furab chamados Heroes,os quecb fuae- achab humas, fem outras, mas em graos*
loquencia perfuadiab os povos a obrar perfeitos, Heroicos, 8c confummados,
bem, 8c a fugir dos vicios, derivab efte eftab travadas humas com outras. Dc
nome do Grego Eiran , Dt^er, porque donde nace, que nab pode hum fogeito
coma Arte oratoria faziab cftc btmna terjufti9a em fummo, 8c Heroico grao,
Republica , 8c antigamente no Dialedo femque juntamente tenha a virtude da
Atticoer..bchamados Heroes os d a d o Tcmperan9a, fortaleza, 8c prudencia; o
res Celebres,8c os que tinhao dbdeelo- mefmo he nas virtudes Theologicas,
quencia. Finaimente no Livro De Mun- nab pode hum Chriftab ter fe em grao
do efcreve Philo , que os aque os Gre- perfeito, fem ter juntamente caridade,
gos chamavab Heroes, ou Demonios Cab 6c efperanca.Heroica Virtus Mixxudche-
chamados por Moyfes, Anjos , como os roica, geralmente fallando , he virtude
que no Imperio do mundo occupab o grande infigne. Virtus clora,&infigms.
lugar inter medio entre Deos , 8c os ho- Virtus illuftrls,oufingularis,ou eximla,
mens , entre oCeo, 8c aterra : nefte fen- ou exceller.Sjdfc Cic
tido Athenagoras, 8c Thalcs, chamarao Verfo heroico. Aquelle, q he compofto
de 12,
HER HER S'7
de 12, ou 13. Syllabas, por outro nome ,He'rpes puro nab tem perigo. Cirurg.
hcxametrO, ou (como querem os Fran- ,deFerreira, 100.
ceses ) Alexandrino , porque hum Poeta HERRIC>AR, & her^atfcocabel-
Francez, chamado Alexandre Paris,ef- lo. Vem do Francez Fieri fer, que quer
ereveo nefte genero de verfos hum Po- dizer, Arrtpiar.Vid. Arripiar.
ema, em que eftava defcrita avidade HERVA. Vid.Erva,
Alexandre Magno. Verfus herolcus, ou HERVORDEN. Cidade de Alema-
iierous, i. Mafic, die A Cadcncia, ou mc- nha, Imperial, 8c Hanfeatica , na Pro-
di9ab do verfo heroico. Numerus bcro- vincia de VeftphoAia , no Condado dc
us.Cic Ravensberga , debaixo do dominio do
- Poema heroico. Obra Poctica, em ELeitor,Marquez de Br-tndeburgo. Her-
que fe defcreve em verfos hexametros a Vordta, a. Fem.
vida,8cac9oens gloriofasdehum heroe.
Toenio cpoum.Propcrcio diz, Fhrot car- H E S
mind opus.
HEROIDES. Heroides. Aflim fe cha- HES1TAR. Trope9ar, 8c parar fallan-
mab as Epiflolas , queOvidio efcreveo do, como fuccede aos, a que falta a me-
a Heroes, 8c Heroinas. Heroides, um. moria. Her ere, {eo,b<efi,bxfinnh) Hefitta-
•Tlural. re, {o,aVl, atum.) Cic Hafit ant thus Ver*
HEROINA. Heroina. Molher yaie- hs aliquid dicere Ctc
rofa, que tem obradoac9oensheroicas. Hcluar. Eftar irrefoluto. Nab fe fa-
cbmo V G. Judith por zelo da Patria; 'ber determinar. Harere,ou bafitare.de
011 Lucrecia por zelo da caftidade. 8cc Ohefitar (nefte fentido) Hafitado,onis.
H'rois,idis. Fem. Stat. Heronto,<e.Fern. Fem.
,Tropert. E porque nab flquem totalmen- , HESPANHA, ou Efpanha Reino da
,te em filencio as Heroinas da mefma na- Europa , que na parte Occidental tem
,9*b.Vieira,Tom.7.pag. 12. Galiza; na Oriental Aragab,Catalunha,
HERPES. Herpes. Derivafe do Gre- 8c Valencia;na parte Septentrional,Na-
go Herpo, que val tanto, como Repo,ou. varra,Bifcaya,8c as Afturias; na Mediri-
paulatim gradior , porque o herpes, a onal, Andaluzia, Granada, 6c Mur-
que chamab corrofivo , ouambulativo, cia , 6c no interior do Reino as du-
de empolas, 8c boltellinhas, faz chagas, as Caftellas velha , 6c nova. Nab fa9o
-que fempre vab crecendo. H& outro mcn9ab dos Reinos dc Portugal,8c dos
herpes , a que chamab Miliaris, que he, Algarves, porque tem feu Rey particu-
o que faz huns grabs como milho, por lar. Segundo Juftino, derivafe efte no-
outro nome Formica. Vtd. Formica. O me Hefpanha de hum Rey, chamado
herpes puro, fefaz de colera pura,que Hifpono; outros o derivab de Htfipalis,
-fomente comprchende a cuticula , que Sevilha Cidade das principaes de Hefpa-
efta febre o couro , 8c he propriamente nha. Diz Otxelio, c\uc Flefipanha foi an-
.huma inflamma9ib colerica. Differe o tigamente chamada Tamo , 6c defpois
Herpes da Erifipela, 1. em que a colera, por corrup9ab Sfionia, 8c na realidade
de aquelle he mais futil, do que a defta; alguns Authores antigos lhe derab efte
2. em queo Herpes vem pouco,8c pou- nome. Antigamente Toledo, 8c Sevilha
co, 8c a Erifipela vem depreffa , 8c com forab fucccfivamcntecabc9a,8c Corte de
grande fo^a; 3. cm que das empolas da Hefpanha; hoje logra Madrid efta hon-
Erifipela fae humrr em cantidade , 8c ra. Temouto Arccbifpados, oulgrejas
dasdo Herpes nenhum. 4. em queaE- metropolitanas; a faber, Toledo, Bur*
r.fipelatem dor, que pica , 8c ardor, & gos, Compoftella, SeVilha, Granada, Va-
o Herpes comtchab. tierpes,exis.Mafic. lenca, Saragoca,& Terragona. Tem qua-
iCelfi. Outros lhe chamab Ignis fiacer. O renta , 6c tres Bifpados. Em Caftella a
Tom. IV Dj no*
VS HES HES
nova, SigtteiKa, Ofima, Cuenca, Valbado- fundou D. Pelagiohum Reyno,anno dc'
lid. Em Caftella a velha, AVtla,SegoVta, 717. Desbaratados por Carlos iVLrtdlo
Calohorra, e la Cakada, Juntos. Na An- emFrai^a os Mouros , annos de 733.
daluzia, CordoVa, Jaen, Cadi^. No Rei- 33.34,8^. 6c por Carlos Magno cm Hcf*
no de Murcia, Corthagena. No Reino de panha anno dc 77S. Sahircb os Godos
Leab, Talenca,Salamanca,Aftorga,Za- dos feus montes, gaftarabalgunsouto-
mora, Ciudad Rodrlgo , Leon. Na Eftre- centos annos, cm lan9.ar fora osMou*-
madura,^/<ice..c/a , Badajos, Coria.Nas tos; 8c nefte intervallo de tempo todos
Afturias, Oviedo. No Rcino de Grana- os Reinos de Hefpanha fe reduzinb a
da, Guodix, Malaga, Almeria. NoRei- tres,a faber, Caftella , Aragab, 8cPorr
no de Aragab Fiuejca, JacafFarracona, tugal. No anno de 1474. pello cafamen-
LSalbaftro, TreVel, Alboraan. No Rei- to de JFerdinando com Ifabel, herdei-
no de Vaie^a , Orignello. Em Catalu- ra da Coroa de Caftella , ficou Aragab
nha, Barcelona', Ginjna, LerIda, Vicb, incorporado com Caftella , forab cha-
Soljona , Urgel , Tortofio. EmGalliza. mados Reys , 8c la^arab do Reino de
Lu°o> Orenfit, Thuy , Mondonbedo] Os Granada aos Mouros.'Joanna huma das
Principaes Rios de Hefpanha fab 0 E' fiihas defte matrimonio, foi cafada com
bro, 0 Dour0, Guadalquivir,0 Guadiana, PhelippedeAuftria,DuquedeBorgonha,
0 Tago,ou Tejo cjrc Os primeiros Po- q he oprimeiro dos PhelippesdeCaftef-
voadores de Hefpanha forab os Celtas, la,Carlos,q naceo defte matrimonio,foi
donde fe originou o nome de Celttberos, herdeiro deftes Reinos, 8c he o primcL-
defpois as pa
chegadas a Africa. Vierao os Romanos, 1578- fc apodcrou do Reino de Portu-
queos lan9arab fora,8c fefizeraoTenho- g a l , 8c feus fucceffores forab fenhorcs
res de toda Hefpanha defpois da expu- delle pello efpaco de52. annos ; ate que
gna9ab de Carthago, anno 608- da tun- n o Anno dc 1640. os Portuguezes ac-
da9ob de Roma 8cdefpois da tomada de clamarab a El-Rey D. Joab 4. Duque de
Numancia em Hefpanha por Scipiab o Bragan9a. Ncnhum Rey do mundo tem
11*1090 Africano, anno 620. de Roma, mayoresdominios, que o de Hefpanha*
6c 134. annos antes da EraChriftaa.Na Nefta noffa Europa alem dos Reinos cb-
declins9abdo ImperioRomano,Godos, prehendidos de baixo do nome deHc-
Vandalos, Suevos, Alanos, 8c Silingos, fpanha , he fenhor dos Reinos de Na*
occuparab Hefpanha , 8c entre fi a divi- poles, 8c Sicilia, do Ducado de Mi lab,
dirab; 8c no cabo os Godos fe fizerao u- do Find, Orbitello, 8c outras pracas dc
nicos fenhores della; Vallia , feu Rey Italia, 8c juntamente das Ilhas Ealearcs,
delles no anno de 416. defpois de Ala- Malhorca, 8c Minorca , da Iiha de Str-
rico, Ataulfo, 6c Sigerico, foi oprimei- denha,8c de algumas ProvinciasdeFla-
ro, queaffentou em Hefpanha o feu do. des. Em Africa , na cofta de B.irberia,
micilio- No Reinado de Rodrigo , fo- he fenhor de Oran, Ceuta, Lsrach,Ma-
rab os Mouros chamados por Juliab, hamorc , Pennon dc Velcs, Marfalqui-
Conde de C,euta, que coma introduc- vir, Melilha, 8cc. Na Afia tern as Ilhas
9ab deftes infieis fe vingou do ditto Philippinas, 8c toda a America,excepto
Rey Rodrigo, que havia violado fua o Brafil, & o que os Francezes, 8c Inglc-
fiiha , chamada Cava. Alcan9arab os zes occupab. Por iffo dizem os Cafte-
Mouros varias-vidorias, cm huma del- lhanos,que nos Eftados do feu Rey nun-
las morreo Rodrigo, anno de 713.8c os ca fe poem o Sol, 8c que efte Principe dos
Mouros cncurralarab aos Godos nos Aftros pode medir com o feu curfj as
motes deLcab, Aft unas,8c Gdizamelles terras logeitas ao dominio de Hefpa-
- ; ' - nha.
HES HES 39
nha. Algum tempo ha, que fe imprimi* nh'oes. Negocidtores Hifpdnien'fes, Os
rab humas cartas dc hum Rey dc Perfia mercadores, que ncgoccab em Hefpa-**
com efte fobferito A El-Rey,que tem por nha. .-. .
chapeo ao Sol. Com galantariafeglore- HESPANHOL* hefpanhbl, ouEfpa-
ab os Caftelhanos, de que tem Hefpanha nhol. Natural de Hefpanha. No 2. To-
tres fingularcs maraviihas, huma Ci- moda Mon. Lufit* foi. 53. 8C54. com
dade cercada de fogo: he Madrid, cu- autoridades de infcrip9oens, 8c efcri-.
p s muros fab de calhaos bons de ferir tores antigos, moftraOP.Fr. Bernardo
lume; huma ponte por cima da qual fe deBritto, queos Portuguezes, ou Lu-
ve correr a agoa ; he o Aquedudo de firanos,nab erao comprchendidos debai-
Sevilha ; 6c a mais rica Ponte do mun- xo do nome geral de Hefpanhoes. Hif-
d o , em que de ordenariopaftabmaisde fpanos, a, um. Cic Era Ray nha, 8c Hefl-
dez mil Rezcs,8cna qual hum numerofo ,panbola. Vieira, Tom. 2. pag. 4.
exercito fe podep©r em batalha.H^-j- HESPERIA. Hefperia. Derab os An-
nla^a. Fem.Cie tigos Geographos efte nome a Italia, 8c
Natural de H efpanha. Hifipanus,a,um. a Hefpanhq, com efta dirferen9a que I-
Cic talia fe chamaya Hefperia primeiro , ou
Coufa de Hefpanha, ou concernente Hefperia Mafftta, 6c as vezes Hefperia,
-a Hefpanha. Htfifianus a, um. No cap. fem mais nada, porque a Lalia fc aco-
3. do livro 14. diz Plin. Hifpana uVo. iheo Hefpero, quando feu Irmao Atlas
Horacio diz Hifpana naVis, 8c Tito o lan9ou de fi. Hefpanha pois fe cha:-
Livio Gladius Hijponus. Efpada de Hef- mou , Hefperia ultima , com fe ve em
panha , ou feita em Hefpanha , ou ao Horatio , Cat in. CX/.36. porque emHeC-
•modo de Hefpanha. No cap. 24* do li- panha , que he a terra mais Occidental
vro 5. dos bentficios, Seneca lhe cha- do Grandecontinente, a bocca da noi-
ma Machara H'Jpano. Nosfragmentos te apparece primeiro , que nas outras
da Ora9ab de Cicero contra C. Anto- regioens, o Hefpero, a que vuigarmen-
nio, 6c L. Catilina fe acha Tugtunculus te chamamos Eftrella de Venus .He[peri~
•Htjponienfis. Muitas vezes diz Marti- a,a.Fem.
al, Hifip&mts, fallando nas coufas, como Sexc parece inopinado feito,
V.G. fiilfiponum Aurum. Hifpana rota. Qje Roy-da ultima Hefiperu a t i m e
Htfponi capilli. Hfp^na metreta, &c. (mande.
•Mas nab fe acha H-ijpantcus, a, um. Se- Camoens, Cant. S. 6g.
nab em Autores modernos. Advirtafe, HESPERIDAS. Hefperidas. Fiihas dc
que o adjedivoFfifipanienflis , 8c Hifipo- Hefpero, irmao de Atlas. Dizem , que
tuenje fc diz algumas vezes em fentido forab tres, a faber, Egta, Arethuta, 8c
muito Latino V-G. no cap. 38-do livro Hefperethufa. Fingirab os Poetas , que
•39. diz Tito Livio. Deexeratibus H'tfi- perto deLixe, Cidade da Mauritania,
ponienfibus magna content to fuit inter no- tinhao hum jardim, ou pomar,quc pro-
Vos pratores , & ami cos abjentium, Cal- duzia ma9aa*; de ouro, 8c era guardad©
funfit, mm\\uindique,&c. Ettas duas pala- de hum dragab:8c accrecentab,quc rou-
vras Exercitus Hijpanienfies nab que-- bara Hercules eftes preciofos frutos. N©
fern dizer Os cxercitos Hefpanhoes, ou quinto Livro da fua Bibliotcca Hiftorica
compoftos de Soldados naturaes de Hef- explica Diodoro Siculo efta Fabula poc
panha ; masfignificabOs exercitos, que outro modo.DiZ, que eftas palavras Cry-
os Romanos tinhao cm Hefpanha. Em fia mela, fab equivocas, 8c que fignificab,
Suetonio , na vida de Julio Cefar Htj- nab i~b macaas de ouro, mas tambem 0-
ponienfis trlumphus quer dizer o tnum- Velhas douro , ou Bellas oVtlhas. Sup-
pho, que Cefar havia merccido com hu- poftoifto, fofpeita efte Hiftonador, que
ma vidoria, que alca^ara dos Hefpa na3quclia terra fe negociavacm ovelh»s>
6c que
go HES HET
6c que da equivoca9abdas dittas pala- pbderas dizer. J^ni a verafidealieno Jen-
vras procedera a ditta Fabula. chama- tit. Se fe fallar em algum philofopho,
rao os Antigos Hefipendas, 8c Gorgodas que nab fegue as opinioens dos mais,
a humas ilhas do mar Atlantico,au lon- ciirfeha, J^a aliom \ectomfiequit ur. Cic
go da cofta de Africa , a que hoje cha- Derivafe do Grego Heteros, outro, ou
mamos Ilhas de Cabo Verde. Hejperides, differente, 8c de Do^a , que as vezes fe
dum. Fern.Tlur.Tim. toma por cren9a, ou opiniab.
Entramos navegando pellas fiihas HETEROGENEO. Heterogeneo.
Do velho Hefpero, Hefipendas cha- (Termo philofopho. ) Que he dc outra
madas. efpecie. Q^c confta de partes deffemc-
Camoens, Cant^.Oit.S. Ihantes na natureza, ou nas calidades.
HESPERO. Hefpero. Segundo a fic- Hetero^oneus,o,um. He palavra Grega,
9ab Poetica, foi filho da Aurora, 8c de deque em lugar de Periphrafis uf bos
Cephalo; mas na o piniab mais commua ,philofophos.O compofto de partes He-
foi filho dejaphet, 8c irmab deAtlas.O- yterogeneos, em f\ mefm© fe detiroe, ou
bfervando die num dos mais altos pi- ,fefcpara. Varclla , Num. Vocal, pag.
cos do monte Atlas o curfo dos Aftros 130. Vid. Diflimilar. Derivafe de He-
celcftes,nab a baxou,nem appareceo ma- teros.ouxro, efr'ienos, Genus.
is no mundo. Daqiii fe originou a ta- HETEROSCIOS, Hcterbfcios. (Ter-
bula, de que fora mudado na quella bri- mo Geographico.) Com efte nome Gre-
lhante eftrella, que madrugand©antes go chamab os Geographos aos povos, q
do Sol, he chamada Lucifer, 8c fcguin- vivcm nas Zonas temperadas, porque
do ao Sol no feu accafo,fe chama Hef- fuas fombras vab para partes contrarias;
pero. Hefpcrus, i. Mafic. Cic. Seneca para o Norte,as que habitab entre o Tro-
Tragicocnama a efta Eftrella, Hefpern. picode Cancro, 8c o circulo Ardico; 8c
,go,ginis. Fem. Aquelle mundo onde o parao ful,as dos que vivem entreo Tro-
JHeJpero preguicofo guia as horas no pico deCapricornio,8cocirculo Antar.
,pnncipio da noite , 8c aquelle onde o dico, porque o Sol nunca paffa o Tro-
mefmo Hefpero, tornado Luzeiro, afli- pico de Cancro, quando declina parao
nalaas prayasOricntacs. Lavanha, Via- Norte, nem o dc Capricornio, quando
geni deFelippe, pag.12.vcrf, declina pavaoiul.ffeteroficii,orum.Tlur.
He compofto do Grego Heteros,c\Scla,
HET ,Sombra. Aos hab.tadores deltas Zonas
,dividirab os Antigos Geographos em
HETEROCLlTO.Heterbclito.(Ter- ,Amphifcios, Hoteroficios , 8cc. Via Af-
mo Grammatical. ) Que fe declina por ,tronomica, part. 1. pa. 16.
outro modo, que os mais nomes. Hete- HETRUR1A. Hetruna. GrandeRc-
toclttus,a,um. He palavraGrega,compo- giab da antiga Italia, entre-o.T/bre, o
ffa de heteros,alter,t\ Kllno, Declino, ou monte Appcnnino,8c omar Tyrrheno,8c
inflcdo. feparado oal.iguna , ou Eftado deGe-
Hcteroclito. Mctaphoricamente fe noya, pello rioMacra. filetruna,*.Fem.
diz de humapeffoa,extravaganteno feu Virgil. Vid. Tofcana.
modo de vi</er, de obrar, de veftir,8?c. HETRUSCOS. Povos da Hetruria.
8c que fe nab conforma com os coftu- Erao muy dados a tomar agouros por
mes dos mais. Qui eft oliems dcommunl iffo os Romanos os efcolhiab para feus
confine tudine mon bits. ,Augures. Cecina volaterrano,foi gran-
HETERODOXO. Hetcroddxo.Que ,de leu-ado na dourrina Hetr.ujca >.Gaf-
he de outra feita. Qiie fegue outra o- par Barreiros, na Cenfura fobre huns
piniab. Efta pa'avra fignifica o contra- iragmentos de Porcio Catao , pag. 14.
rio dc Ortodoxo. Fallando num hcrege, ^/-/.To.fcano.
Coro-
HEX HEX 3/
Coroas Hetrufcas. Antigamente erab obras que Deos fez nos feis dias da cri-
humascekbrescoroasdeouro, guarne- a9ab ao mundo. Efte mefmo nome fe
cidas de Pedras finas, que fe levavao di-attribue aos difcurfos, que S. Bafilio, 6c
ante dos Magiftrados (fegundo Tertul- Santo Ambrofio fizerao fobre os feis di-
liano) ou que (fegundo Plinio lib. 33. as da cria9ab do mundo. Hexameron he
cap. 1.) o Efcravo fuitentava detraz das nome Grego ; em feu lugar podefe di-
coftas daquelle,que em Roma lograva as z e r , Opusfiexdierum Derivafe do Gre-
honras doTriumpho. Vid. Tajcbalium ,go Hex, ieis, 8c lmera,Dia. Santo Am-
de corouis, lib. 8- cap. 6, ^brofio em feu Hexameron. Chronogra-
p h , de Avellar, pag. 71.
HEXAMETRO. Hexametro. Verfo,
HEX que confta de feis pes, dadylos,8c Spb-
deos, dos quaes openultimo fempre he
HEXACORDO. (Termo da Mufica.) dadilo, 8c o ultimo , Spondeo. Hexa-
Intervallo mufico, que fe chama, con- meter, tra, trum. F±erous,a,um.CicHe-
fonancia fexta.O hexacordo mayor con- roicus, a,um. gifmril. Indaque o adje-
lta de cinco intervallos, a faber, dous divo Hexameter fe diga de hum verfo
tonos mayores, 8c dous menores , 8c de feis pes, nab fe diz do verfo Jumbo,
hum femitono mayor, 8c a fua propor- que tambem tem feis pes, mas nab Da-
9ab em numeroshe tres a finco. O he- clylos, 6cSpondeos. O verfo Jam bo de
xacordomenor te dour-tons mayores,6c feis pes chamafe, Senarius, 6c nab He-
hum menor , 8c dous femitonos mayo- xameter. Aflim 0 quizerab os Antigos.
res , 8c a fua propor9ab he de finco a He compofto do Grego Hex feis , de
outo. Outros chamab hexacordo hum metron, Medida, pe de verfo.
inftrumento com feiscordas. Hexdcor- HEXAPLOS. He palavra Grega,que
dos. 1. Mafic & Fem. on.i. neut. VitruV. val o mefmo,qdobrado em fieis,ou copofto
He compofto do Grego Hex, feis, 8c de defieis.Era o nome de hulivro,em -qejtava
,YmOrdl, Corda. Para governo defies He- o Texto Hebraico da Biblia, efcrito em
,xacordos ordenou Guido tres propne- letras Hcbraicas, 6*. Gregas, comasqua-
dades. 8cc. Nunes, Tratado das Expla- es fc formavab em cada folha duas colu.
na9oens, pag. 36. mnas; 8c com asverfoens dos fettenta,
1
HEXAGONO. Hexagbno. ( Termo de Aquila, deThecdocion , 8cdeSym_
Mathematico.) Que tem feis angulos. maco, as columnas erab feis. Acrccen-
Hexagonos, a,um. Columel. Sexangulus. tsrablhe huma quinta verfab anonyma,
Tlin. Chama Vitruvio ahum corpo he- que foiachada em Jericb, 8c outra fexta,
xagono FaVus, i. Mafic porque FaVus, que fe chamava Nicopolitana, porque
he o panal de cera,que tem feis angu- fora defcuberta na Cidade de Nicopo-
los , em que as abelhas fazem o mel. lis ; ajuntoulhe Origeneshuma verfab
Hum hexagono. Huma figura hexa- dosPfalmos, 8c efte livro, ainda que
%ona.Hexagonnum.{Sdbcnxendc{eSche- com o numero das verfoens creci-.
,ma) que he palavra de Vitruvio. Qu_e do,confervou onome deHexaplos. O
,he a mayor figura , feguinte ao Hexa- que,na opiniab de blguns,fuccedeoaflim,
,gono. Mcthodo Lufitan. pag.52.Na Ar- por que aquinta,8c fexta verfsb nab crab
chitcdura militar Hexagono he huma outra coufa mais que huns livros da Bi-
pra9a fortificada de feis baluartes. He blia 5 8c que fendo ifto aflim , a mefma
compofto do Grego Jifx, feis,8c de Go- obra de Origenes, em muitos lugares
«/'<*,Angulo. tinha fb feis columnas, 6c alguns, ou-
HEXAMERON. Hexamerbn. Obra to fobre os pfalmos , nove. Imaginab
defeis dias. Aflim chamab os Padres, 8c outros,que nab fe contavabas duas co-
os Interpretts da fagrada Efcritura as lumnas do Texto Hebraico,8c que a ver-
fo
•-,» HEX HIB
Lb dos Pfalmos nab era de tanto pefo, ,meyo dia, 6c o Oriente FUberno. Co"
que deffe ao Li/ r© o titulo de Hepta. ,rograph. de Barreiros, 201.
plos, ou dc Cd leccao defiette Verfoens. HIBLA, Vid. Hybla.
Quando nab continha a Edi9ab mais
que as quatro verfoens dos Settenta,de H I C
Aquila, de Theodocion , 6cdeSymma-
c© chan;avablhc com nome Grego Te- HICHO. Hichb. Vjd.lchb.
traplo ; 8c is vezes fe dava tambem o
nome do Octaplo as outo verfoens, id eft, HID
aColleccab , cm que fe comprehendiab
as verfoens. de Jericb, 8c de Nicopolis. HIDASPES. Rio. Vid. Hydafpes.
Hexapla, orum. Neut. Tlur. HIDRA. Vid. Hydra.
H1DRAULICO. Hidraulico. Vid.
HIA Hydraulico.
HIDRIA. Hidria. Vid. Hydria
HIADAS. Hiadas. Vid. Hyadas. HIDROGRAPHIA. Vid.Hydtogn-
HIATO. Hiato. Abertura da bocca phia. 8c affim das msis palavras, quefe
co hi. mem , ou do animal. Hiatus, us. derivab do Grego , 8c que conforme a
,Mafic. Lie Tlin. Pronunciafe com me- Ortographia vulgar fehouverab depor
,nos HtatOytm. abertura dc bocca.Barret- nefte lugar.
,to, Ortograph. Portug.pag.71. O pri-
,meiro,o foabaixo,8c com menos Hiato. HIE
,Ortograph. de Duarte Nunes pag. 15.
Hiato. Abertura grande da terra.Hi- H1EMAL. Hiemai.Coufa do Inver-
atus terra diz Ciccro;8co mefmo chama n o . Hiemalisfie, is. Vtd. Inverno. Sol-
Hiato hum concurfo de Vogaes ; que ,fticio Hiemal. Cofta,fobre Virgil.29.
faz a pronuncia9ab difficil, 8c afpera. verf.
Hiatus ex concurfiu Vocallum. Em outro HIENA. Hiena. Fera. Vid. Hyena.
lugar diz. Hi am concurfius lit ter arum, HIER A. Palavra Medica, tomada do
o encontro de algumas letrasde ma pro- Grego Hleros , Santo , ou Sagrado ; 8c
,nuncia9ab. No Pico do monte eftavab Htera nas Efcolas da medicina , val o
,dous Hiatos, ou aberturas , por onde mefmo que compofiicao de Medoomento
,aquelle vapor arrebenta. Cofta, fobre porfiua excellencta, ou emlnenaa chama-
Virgil. 29.verf. do Santo,ou grande, porque os Antigos
chamavab fiueron toda a coufa graude.
HIB No tempo de Galeno (como advertio Gur-
reo nas fuas dcfini9oens) quando fe di-
HIBERNIA. Hibernia. VidManda. zia flier a abjolutamente,fignificava0 re-
Os Authores Latinos lhe chamab Hi- medio Diacolodnthidos, a que outros
bernio;porem PomponioMela lhe chama chamab Hamee Eftendcofe depois oti-
JuVemo, Strabab , 8c Eftevab deBizan- tulo Hero a muitos medicamentos com
cio , lVema; mas a opiniab commua he o nome de feus inventores, V.G.Hier a
que aflim Hibernia, como Irlonda fab de Andromaeo, Htera de Archlgenes, Flu-
nomes derivadosde H/O'-quenalingoa era dejufto , Hier a deLogiadio, &c on
da terra finifica Toente , porque Hiber- com o noire do principal ingredicntc
nia he fituada ao Poente de Inglaterra; della, V.G. Hier a piera, doazevre-quc
8c por iffo foi chamada dos Antigos Bre- he muito an argofo por corrup9abdize-
ranha occidental. Hiberma,a. Fem. mos Gero,hGeraptcra, como tcmosditto
HIBERNO. Coufa do Inverno. Hi- no feu lugar. Tabe ha Htera fimple^, 8c
? benw.s,a, um. Vtd. Inverno. Entre o Hier a cdpofta.Tabc antigamete chamava-
fe
HIE HIE
fc Htera (imptefmcnte %\H%era defd* Iancolico, biliofo; 6c para farar infinnas
<hio, a qual defpois foi chamada Hier a doen9as,qu« dos dittos humores procc-
de Ant toco, & Dhcokc'mtbidos;pot fer dem, como fab Enxaqueca , Mania,
a:maisnomcadadctodas,faremos a qui Melancolia , Epilepfia, Vertlgem,Tefa-
particular fnen9ab della. dello, Taralyfio, conVulfiao, Sciatica,cftc.
»* HIERA DE PACHIO. Medicamen- A doze he uc tres dragmas, tomada por
tbaflim chamado , porque fe attnbue a bocca; mas com mais provclto fc ufa nas
Tachlo de Andochta, nab ]i a mven9ab,ajudas de meya, ate humaon9a,particu-
mas o ufo della. No livro 97. De Com- larmente eftando a natureza opprimida
Wit. Medicament.efcreve Scr-bonio Lar- dc humores. Chamabihe ordinariaroen-
•go, ou Largio,que fazendo o ditto Pa- ,te Hteradiacolocyiithidos Tocchii. Dan-
chio grandes curas com aHicra, 6* ac- ,dolhc feis vezes a Hera De Tachlo em
quirindo com dia grandes riquezas,nao ,dias altcrnados,cm quantidadedequa-
a quizcra enfinar a niguem; fbem hum ,tro efcrupulos, 6c cm forma de pilules,
dos feus livros dedarou as docn9as,que ,CurvoObferva9. Medic. 116.
curara com o ufo defte remedio. Mor- HIERAPOLL Vtd. Jcrapoli.
to cllc,oProconful, que rtfidia em an- HIERARCHY. Vid. Jerarquia.
tiochia , achou nafua Ltvraria cfttc li- HlERES. Hicres. Pequena Cidade
vro dc Pachio, 6c o mandou ao Empe- dc Fran9a, ha cofta de Prove^a. Era
rador Tiberio Cefar, que communicou huma das Colonias dos antigos Mafliii-
a o ditto Scribonio Largo ,jeu Medico, oenfes, que lhe chamarao Olbta, jque no
qual defpois na fua propria obra infe- Grego quet^ dizer Felice; abondadedo
rio quanto achara de fingular no livro feu terrer^o lhe grangeou efte nome.
de Pachio, comas experienciss que el- Defpois foi chamada Area , donde lhe
le fizera. Ni compofi9ab defte medica- veio o nome dc Hieres, que ella com-
mento cntrab 0 Sagdpeno & Oproponaxmunicou a humas Ilhas, que lhe ficao
para o fazer Lubrico, 8c para corredi- fronteiras, no Mar Mcditerranco.Oto,
vos da acrimonia da bale delle, que he a.Fem.
a erva Coloquinftda, vulgarmentc Caba- As Ilhas dc Hicres. Infiula Oblienjes*
cinhas, 6c podcria ulcerar as membra- HIEROGLIPHYCO. Hierogtfphrcol
nas doventriculo, 6t inteftinos,& jun- Vid. Jerogliphyco.
tamente para deterfivos dos Phlegmas. H1ERUSALEM. Vid. Jerufaiem,
Tambem entra acafrab para defender
o cora9ab das calidades noCivas da ba-
fc ; Nardo lndlco, para defenfivo do fi- HIM
gado. Canella, a erVa Toterio, oupoli-
tm, Timenta , Myrrha , & femente de HImen, ouHimeneo.jP^/.Hyrncneor
SaJJa para incidir,6c attenuar as flcimas, HIMERA. H imdra. Antiga Cidadejde
diflipar osflatos,rcfiftir a podridab dos Sicilia, aflim chamada do Rio,do mefmo
humores, & corroborar o cftomago;/i- nome. Hoje chamab os Sicilianos a efta
^<irico,para levar as virtudes da bafe ao Cidade Termine, 6c ao Rio,que antiga*
Ccrcbro,6tas juntas; Marrubio, para as mente chamavab Himera llfiume di Ter-
levar ao pcito;o Stechas,ou Rojmaninhomine. Chamarab os Latinos a Cidade
para ascommunicar aofigado>8c ba9o; Ther ma Himera, ou Ther ma bimeren-
Ariftolochia , para as levar a matriz ; 6cfles, a refpeito das Caldas,que havia-na-
finaimente Mel, para confervar as efpe- quelle lugar , aquc os Gregos chamab
des, 6c aduar melhor a fua efficacia.E^ Therma.
fta Hicra de Pachio he boa, para eva- HIMPAR. Palavra do vulgo. Solu-
cuar de cada parte do corpo todo ©hu- •carcorn choro,ou eftar aito.
mor craffo, 6c pegadi9o, Pituitofo, mc-
Tom* IV. E HIM
- ;HIP HI?
* tauro, que na minha opiniao- fe vio n«|
HIN murido, foi,o dc que fa Ik Plutarcp na
Banquete dos fette Sabios. A eftes .Eft*
Hltf. Antiga medida dos Hebreos. tnofos-es-Philofophos da Grecia levpip
Continha doze Logs,ouquartilhosHc- hum Parlor em hum a9afate hum meni-
braicos, 6c pefava cento, 6c feffenta on- no, meyo homem, 6c meyo cavallo, ?
que
cas, que fab dez dos noffos arratcis dc huma egoa acabavade parir. A tab pro*
dczafeison9as.Aff^<t pars Hin. quarta digiofo efpedaculo ficarab attonitos a-
pars Hm. Exod.cap.ig-& 30. LtVtt.iu quellcs fabios, except© Thalcs, que pa-
aNHm.15.2fr ra prefcrvar o mundo dc femelhantcs
monftruofidades deu o melhor alvitre,
HIP dizendo, que era precifo, que fc fizeffe
H1POCRISIA. HIPOCRITA. Vid. huma ley, que dali em diante fb aocui-
Hypochrifia. Vid. Hypocrita. dado das molheres fe enpommendaffcrn
as egoas. Hippocentaurosfi.MafcTlinio.
H1POQUISTIDOS. Vid. Hypoqul- He palavra compofta de tres palavras
(Vidos. ~ . Gregas, Ipposcavallo Kentetn, Tanger,
HIPPOCAMPO. Cavallo marinho. ,& Tauros, Touro. Meyos homens , 8t
He hum peixe pequeno, que fe cria no ,tneyos cavallos , ou Heppocentaurou
mar, 6c que na cabe9a 6c no pefcoffo ,Cofta, Georgic. de Virgil. 97.
tem alguma femelhan^a com o cavallo. HIPPOCRENE. Hippocrene.Famo-
Hippocampus , I Mafic. Tlmio Hiftori fa fonte da Beocia. Segundo o Grego,
Efte he o verdadciro cavallo marinho, val o mefmo que Fonte do caVallo. Por-
6c nab o Hippopotamo, qdj. ainda que que Ippos he caVallo, & Crini^fontt. Di-
animal aquatico , fb fe cria em alguns zem, que Cadmo reftaurador das letras
grandes rios da Africa, ouda Afia. Vtd. na quella terra, por tcrachado efta fon-
Sobre a palavra Marinho, Cavallo ma- te dera aos Poetas motivo para dizcrcm,
jrinho. -**•
f-JIPPOCENTAURO. Monftro, fabu- que era a fonte das Mufas, 6c que o ca-
vallo Pegafo dand© com o pe na terra-,
lofo, meyo homem , 8c meyo cavallo. a fizera
A efta chimerica compofi9ab hurts po- ,Tlin. Aorebentar.
outro
Hippocrenne,es.Femw
lado a fonte Heppocrer
vos da Theffalia , confinantes com o
monte Pelion , porque como forab os ine. Lavanha, Viagem dc Phelippe,pag.
primciros, que fouberab a arte demon- ,12. ^7c/.Camocns, cant. i.Oit.4.
tar a cavallo, os povos leus vefinhos, HIPPODROMO. Hippddromo. Lu-
que os virab, imaginarab,que o homem, gar celebre na Cidade dc Conftantino.
6c o cwallo faziab hum fb corpo- Pel- pola , que era huma efpecie de Circo,
la mefma razao forab chamados Centau- ou Picadeiro , em que fc exercitavao os
ros os guardas dc hum Rey de Theffali- cavallos cm correr. Hfppodromus ,• /.
a, que montados a cavallo hiabtangen- Mafic Tlaut. Martial. penult.breV. Cur-
•do huns boys. No cap. 3. do livro 7. ef- riculum equorum, ubi de celerifate cur jut
creve Plinio , que vira em Roma hum *certatut. Convocarab os ofliciacs do
verdadeiroHippocentauro.cmbalfama- ,Imperio ao H'tppodromo. Ribeiro, vi-
docom mel, como naquelle tempo fe ,da da Princ. Theodora, pag. 67. Ippos
ufava Nodffe_rro appareceo aS. Anto- no Grego he CaVallo, 6c Drotnos, curfio.
nio hnmHippocentauro,quecoma mab HIPPOGLOSSON Erva. VidXin-
lhe apc.ntou o c-miinho para a cova do goa de cavallo.
famofohermitab S. Paulo; mas na pref- HYPPOGRYPHO. Animal fabulo-
fa,com que defaj-parscco manifeftou o fo, a que Ariofio,Poeta Italiano , tern
Hippocentjuro V i-.fubfiftenda da fua feito celebre. Dizem, que tem azas, 8c
figura. Ounjco vc-dadeiro Hippocen- qhemeyo cavallo,6c rnco Grypho.Tym-
bre,
HIP 35
ibrc, mcyo-bavallo jbranQQ.) 'Hyp/Kjjjty-*de viftaVnao pofiodcixar de ^s referir
.'ipho Com azas do uro. -N obi liar ch. Por- nefte lugar.Diz efte.Efcritbr,4,o Hippo-
^ug.243: . potamo dos Rios d.c Coama, icZofala,
H1P-POMANES. .Hipp&mant si, Nab (a que os Cafres£naB>ab Zono, ouJZoo)
convem entre fi os An tores fobre a gc- he muito mayor-*. ik mais groffo,que do-
Wina^igpa^ca9ab defte, nome. Querem us cavallos juntos dos noffos; ( • mais
•algunss quefcja hum podcrofo vpn-eno, que fe fegue he do ditto Autor) Tem ef-
ou huma erva tab pe9pnhcnta , que os te animal os pes •rauito curtos, 6cgrof-
cavallos, queacomem , ficao furiofos. fos, cinco unhas em cada mab, 6c quatro
O que parece denot* a ctymologia defta cm cada pe, 8c a pegada, quafi tamanha,
palavra„ porque hipbomanes , quer di- como a de hum Eiefante ; tem a bocca
ffer Furor > 8t.mania do eayall©, que no grande, 8crafgada, 8c cheadedentes,6c
Greg©fel chama ippos.^o cap. it. 4 do quatro delles , que fab as prefas, tem
livro 28* & nocap.^ i4*.do livro 8- diz mais de dous palmos dc compriniento
Plinio , que Hippontanes, he huma pe*- cada hum , 6c lhe fahemda bocca hum
.quena de. Carne do tamanho de huma grande palmo; os dous debaixo fab di-
tamara, *quef © potro logo em nafcendo reitos,, 8c os dc cima,revoItos comode
.trazpegada na tefta,a qual a may lhe ti- Javafi. Te acabe9a tab grande, qaffirma
ra logo com os dentes, §c a come; por- o ditto Autor , ter vifto no vab da ca-
que fe alguem primeiro, lha toma-* por veira dehum deftes animaes hum meni-
•certo fegredo da natureza faz , .que te- nov de outoannos,o qualaffentado fobre
nha aborrecimento- ao filho, .8c lh.enab o queixo de baixo,dava folgadamete cb
da dc mamar. Mas Servio conforman- a eabe9a'no queixqde cima. OHippo-
dofe,com.o que di? Vi-rgili©, nojivro potamo he animal amphibio , porque a-
3. das Georgicas, verfo78©: d^a), qjue inda que viva na agoa , de noite fahe
he certa pe9onha, que corre das partes d© rio a paftar no campo, 8c faz muito
.obfecnas da egoa , quando efta eon) o dano as fearas do milho, 6c arroz, af-'
cio.* Hifpomancs. Virgil. Georgic,^ fim no que pifa , como no que come.
t,Ape9onna lenta, que os paitores -com Tambem nos barcos faz rnuito dano,
,proprtonome chamab Hippomanes;Co- porque muitas vezes os tomba, 6t mcr-
,fta Georgia deVirgilio,pag.ioi.colj. gulha , encoftandofe a elles, Dos ciu-
H1PPOPOTAMO. Hippopbtamo, He mes, que os machos tem huns com os ou*
palavra compofta de Hippos , que no tros, de como fe perfeguem , 8c fe ma-
Grego val omefmo,queCdiVd//Q, 6c!?p- tab quando fc encontrab,8c do modo,
tamos , que quer dizer Rio. He animal com que os Cafres os ca9ab, diftufamen*
aquatic©, a que alguns Authores erra* te fallao mefmo Autor no lugar, queji
damente chamarao Cavallo marinho, tenho apontado. O que nefte animal me
porque nabnace , nem fe cria no mar, parece Angular , he que tem achado o
mas emalguns Rios grandes da Africa, modo de fe fangrar afimefmo. Efcreve
-6c da Aflia, como fab o Niio, 6c o Indo. matthiolo, que para efte effeito paffea
Tem alguma femclhan9a com o cavallo na bordados rios entre ascanas, 8c to-
no focinho, olhos , 6c orelhas , 6c no pando com algum efgalho baftantemen-
rinchar, mas nab tem crina, nem pelo* te agudo, fe encofta nelle, 6c picando
Na primeira parte da fua Hiftoria da E- huma vea, que tem na perna , faz fahic
thiopia Oriental, livro 2. cap. 3. o P. humagande copia de fangue, eccomli-
Fr. Joab dos Santos defcreve aoHippo- mos, oulodo, que applica fobre a feri-
potamo com nome dc Cavallo marinho, da, o veda, 8c o eftanca.
com muitas particularidades, que por Fabio Coiuna,nas fuas pbferva90en s,
fenao acharem facilmcntecmoutros,6c defcreve efte a nimal , 6c entre outras
por fere. noticias,de que foi teftemunha coufas diz,que mais fc parece com boy,
Tom. IV. E 2 qUC
H1K
que com cavallo, &^u€ as fuas,pernas re aHtm illuty qui pr tores -&&#%!$$$
pareccm de Urfo. Traz o ditto. Autor nmite -cat* miltrwn torqmsfpirkuhf
muitas outras Partictilaridades, • qtue o Thad. rv V*
fazem differente daqueUc,que-atrazfica Hir por terra. TerWiWpfate.de.
defcrito. Tambem n Atiltotcles, 6t Eli- Tetm tter tetrat. Idem, "••JUS .;:*•
FINIS
I
LETRA ELEMENT AR,
SCIENTIFIC A
em quanto letra Eruerint Danai, quaque ipfie mifieri-
elemehfar. He a ma Vidi,
terceira Vogal, Et quorum pars magna fui.
6c nona letra do Por efta mefma razab,6c nab por ma-
Alphabeto. Pro- geftade do verfo Heroico, quer Phavo-
nunciafe com rino Gelliano, que mudafe Virgilio ne-
pouco hiato fe fta palavra lilt, o prim ciro I em o, fal-
ajuda dos bei- lando no alegre , 6c rifonho femblante
90s,ferindo le- de Jupiter,
vem£te cb a lin- Ollifiubridensbomlnumfiator , atque
goa os dentes dianteiros do queixo in- Deorum,
ferior. He propria, para cxprimir cou- Porque I he letra, muito alhea dea-
fas tenurs , delgadas , como tambem legres demonftra90cns. No cap. 29. do
materias triftes e luduofas. Das embar- livro 10. diz Aulo-Gellio, que os La-
ca9ois por cujas gretas com fua delga- tinos muitas vezes mudarab e em I e I
deza penctra a agoa da chuva, diz Vir- em u, dizendo V-G.Decumus, pro De-
gilio com muito I, ctmus, Maxurnus,pro Maximus, drc.Cb
Accip'mnt inimoum imbrem , rlmiflque o verfo, que fe fegue exprimio Quin-
fat if cunt diano Stoa a pronuncia9ab defta letra.
E na trifte narra9ao da ruina deTro- Trimores modi dentes I per cut It ictu.
ja, por bocca de Eneas ufa o ditto Poeta I, em quanto letra Tortugue^a. No
da letra /, nos principaesxefuros dos Portuguez, como no Latim, o I mais
verfos, que fc feguem, comprido, &rafgado para baixo aflim*.
Tom.IV. A J.
2 I I
J. he confoante, 8c lhe damos hum foi- acabados em ?/, 8c im dobrab I na for-
do commum a g,d% maneira, que o pro- ma9ab do. feu plural, romo. f^axtft^fid,
nunciamos com e, i. VG-ge, gi; k af- rijs, CoVil,coVijs,Bidil,bnrijs^ -mleguim,
dm como os latinos dizem Janus,: con- beleguijs:, Delfim, delfijs; Maifim,mlfijs.
juro, dizcmos os £ortu|£uJZ£s Janella, Porem permitte hoje o ufo, que era iu-
Jejum,Joad, JufttCS. rie^egeffario ad- gar de dousl/ feponha nos 4,tttos>o**»-
vertir, q u e e f t e ^ r ^ ^ ^ '-f^untado cb bulos, 6c outros femclhantes -•%q|?f cS
erJ. aindaque -^ironuncie; como ge, til. E affim em lugar de Barrijs^.0t.^
gt, algumas vezes' ic devev efcrever com legutjs, &e Se cuftuma e(ctev$'!$ai*m,
)<, eoutras vezes c o m ^ f f a * diC9oens .&£.. J}ekguts,0 ccomo t a m o x m ; ^ ^
o&rfvadas do Latim >, fer a fyllaba. r teritpsde let;Ver, correr'^rer^/t^jt^
que trazia o J^ficou jateira * por J fe gar de Lijxytj)Corij,cfr ctifleSst^^B^t
efcrevera, como Jejuni objefto , ej'c o tos com accento no LU, Vi,com,(jrcri.
mefmo fe obfervara em alguns nomes J em quanto letra Jctenfiflca. Antiga-
peregrinos , com Jephte,Jebufeo , efte. mentefignificavaLu numero de cento
8c outros vocabulos, Gregos , ou He- I. C compar erlt,ejr centumftgnificabit.
braicos,queQonhe9abpor^r/>,efcreven- Segundo as abrevlaturas d©s Roma-
do, Jerarchia, feriwifno, jeremias, Jerico nos I queria dizer Interdum, 'inter, In-
eye. em lugar de Hierarchta, Hterony- tra, unum , Junius, Julius &c. Bom II
tnoyHieremias, Hlerlco,&cPorem nab queriab dizer Jusjnrandutn. &(jonp
he regra tab geral , que nab tenha fua advertio Boldonio na fua Epi^aphitea
excti9ab> particular mente em nomes,cu- pag. 6oi. ) hum I grande "-ftgnificava
ja orthographia , por nab ferem com- Trlmus,ouTrimum, dous. 11,fegundus,
muns, nab foi alterada pello ufo, 8c af- ou Iterum, ou Duo ; tres 111. tres, ou
fim em lugar de Hiempfal, certo Car- terrium.Tambem /.grande, acrecentado
thagines, 8c Hieron,certo Rey , nab e- a palavra Latina Vir <$ tinha varios fi-
icreweria Jempfial, nem Jeron, porque os gnificadoS numericos, V.G. llVIR,
nomes propriosfc ham de efcrever, co- quiria dizer Duumvir. lIIVIR.Tnm-
mo ei\ab nas outras lingoas, de que el- Vtr, IIIIVIR ^uatuofVir. &c como t6
les fab , femmudan9ade letra alguma obfervado Julio Jacobonio em ahtigas
mais-que a datermina9ab final, tirando infcrip9oens. Finaimente o /grande as
aquelles nomes que )& o ufo tem muda- vezes valia o mefmo, que dousi/como
do, ou corrupto. Tambem no ufo do neftas palavras, Mercatores Frwmfitori,
J confoante havemos de attender a ori- & olearipor Mercatores frumeniafij, &
gem dos vocabulos Latinos, dos quaes Olearij. No livro 23.de li9oens antigas,
fe dcrivab,8c aflim nab fe deve efcrever, cap.35. no fim, obftrva Celio Rhodigi-
Impijem, nem Virjem, nem orijem , mas no, que na lingoa Grega de todos os
Impigem, porque defcende do Latim nomes de genero neutro ,fibmelt acaba
Impeltgo,Impettgnis,c< pello confeguin- em /, porque gumml, ou xommi, Ttperl,
te efcreveremos Vtrgemyorigem,&cpor- & xelphi fab vocabulos eftranhos. Qua-
que vem de Virgo, Virgo, Vtrgims, Ori- do I he Imperativo do verbo £o,dcno-
go, angiitis, ctcEm outros nomcs,quer ta indina9ab, 6c colera de quem manda
tenhao femelha^a com outros latinos, como nefte verfo de Stat. Tbeb. Lib$.
quer nao , tendo a ou u na penultima Verf 65.
fyllaba, todos fe efcreverab com£, 6c Sedquidego bac,I,Tartareas ulcifice-
nao com/, como faz muita gente igno- re fides.
rante, que efcreve Fo^ajem, Ferrajem, Enefte de Vkgilia,<£neid.Lib. Iverfi.
Lmgoajem Ttifajem, Romajemjerrujem, 381.
Lamhujemj&cScgundo a orrhographia IJequere Italiam Vends.
dc Duarte Nunes do Liab , os nomes Por iffo diz Aufonio da letra I.
' Litte-
I 1 ?
-hitterdfuntJotafimilisiVox plena tu- de alguem. Antigamente o I era a unica
bals, I. das vogaes, fobre a qual fenab punha
• Segundo Clemente Alexandrino,!2\e- hum Til, quando queriab moftrar que
dctgog. Lib. 2. cap.afi entre os Gregos afazia a fyllaba longa ; mas para mo-
letra I,henumeral,6c quer dizet £>?;>,he ftrar a fua quantidade,faziab mais com-
tabem o nome de Jefus.Na Arte chimica prida que as outras V.G. TIJo, DIVus,
teadftta letra varios fignificados,oraquer JFLd Ills c^c. por iffo era o I chamado le-
dizer calor da cin^a no fegundo grao;oratra longa; da qui veyoque na Tragedia
a fegunda digeftao da pedra Thllofiophal, de Piauto, intitulada Aulularia,Sxaphym
a q tambem chamab Dtgeftdbjecoral,ou. lo querendofe enforcar, dizia , que fe
Eptefis;t.nalmentc tomafe por noVoprin- queria fazer Letra comprida. Efta inter-
dpio da ditta Arte, & principio intelle- preta^ab lhe di Lipfio , 6c parece mais
ctual. Goropio na fua Hermath. Lib.9. propria que a de Lambino, que enten-
fiol.216.quer dar a entender que no Al- de o ditto de Staphylo de qualquer le-
phabeto da primeira lingoa do mundo tra, das que chamab Cabidolas, ou gran-
a,lmta interjec9ab de quem com artifici- des,
ofa brandura fe quer infinuar nagra9a
*»-*-a»--^
"•«" V
'\e':'--' I A
<-' '
I A
IA. il. Adverbio do tempo. Jam.Cic famento. <£>«# cum cogito,jam nunc ti-
Ja muito tempo ha, que eftou com de- meo. Cic.
fejo de ver a cidade de Alexandria J<«7*»i Ja antigamente.JdM olim C'tc
prtdem Alexandrian! Videre cuplo. Ctc Ja trinta dias ha. Jam abhtnc trigin-
Havia ji muito tempo,que nab nos vi- ta diebus. Cic
nha nova alguma. ]am dm nihil noVi ad- Bufcando meyos para aliviar o feu cui-
nos afferebatur. Cic dado, ja com o fono , ja com o vinho.
Ja ha tcmpo,ou ja hi peda9o,que Cot- Jam Vino quotes ,jam jomno fallere coram.
ta, 6c Sulpicio eftab efperandojdm du- Horat.
dum Cotta, ejr Sulpitlus exfpectant. Cic Ja gra9as aDeos, oufinaimente.Jam
Ha ja muito tempo, que a mandeicha- tandem, Cic
mar men pay. Hanc accerfitum patrem Jaque. c^uondoquidem, ou quonlam.Ck.
jam diu eft, quod mifieram.Tlaut. Ja que nab me metto com o voffo,dei-
Ji defdeacmelle tempo. Jam Inde ujque xai eftar o meu. Jguando tuum non euro,
a pueritia. Terent. ja defde moco.Jarn ne euro meum. Terent. (Tratafe de do-
hide ab adolejcentia. Tlaut. Ja defde ous filhos) Ja que aflim o quereisj^;*'-
tempo de Ariftoteles. Jam tndeab Ari- do ito placet.Tit.LiV. Ja que aflim paf-
ftottle. Cicer. Ja defde o tempo de meu fa. Iflhac cum It afiint.Terent.
pay, & de meus antepaffados. Jam Inde Ja mak.Vid. Ja mais.
afiatrc,atque maioribus. Cic. Adagios Portuguezes do Jo.]a no mar,
Ja entab. Jam turn. Cic Virgil. Ja def- Ja na terra. Id eft, tem confiftencia. Ji
de entab a Religiao caufava terror ao o Corvo nab ha de ter as azas mais ne-
Villab timido. jam turn religio paVidosgras Jd tendes phantafia,mancebinho do
terrebat agreftes. Virgil. verdofo.Jd come o pab aos meninos./*
]i agorat Jamnmc.Cic Oque ja agora nab fou,quem fer fohia;tenhoo fangue
eftou temendo, quando me vem ao pen- frio Jd aquelle \az.Ja a Burra jiz no pb.
Tom.IV. A2 IAB
4 IAB I AC
8c quando madurafie muy goftofa,prirt-
I AB cipalmente a do Jdca,a que chamab Bor-
ca; porque o ]dca chamado Tapa ou
IABADIV. Ilha do Oceano Oriental, Gyrajal, tem a carne mais mollfl,6t me-
da qual faz men9ab Ptolomeo ; porem nos goftofa Jaca ouJoqua,a.Fem.Linf-
hoje nab fe fabe bem a fua fitua9ab. O cotb. Ludovico Roman, lhe chama Joce*
Geographo Sanfon quer que feja Japab. ,ros in Cakcut. Durioens, 6c Jacas, vi-
IABES. Iabes. Cidade de Judea , na ,anda affaz golofa a quem cornea diea-
terra de Galaad. No univerfal eiirago, ,goftar. Barros,3.Decada.fol.i35.col*4v
que o inimigo fez dos feus moradores, IAC,A. (Termo de Joalheiro.) Qual-
forab* confer vadas quatroeentas mo9as, quer coufa heterogenea,que fc vejanai
que cafadas com os queficavabde Ben- alma da pedra. Nas Efmeraldas chama-
j-amim, a torrtatab a povoar. Naas Rey fe ErVa.
d-os Ammonitas, que no anno da cri- IACARA. Ikara. He hum torn em*
acab do mundo 2963. quando cercou> quartetos,que de ordinario fc canta nas
8c apertouaJabes,nab queria dar quar- Loas, ou cantigas compridas, cm que
rel aos cercados , fenab com condi9ab fe narrab fucceffos. Nab temos palavra
que lhe tiraria a todos o olho direito. propria Latina. Tambem ha Jacaro fom.
Acudio Saul, defbaratou os Ammonitas, JACARANDA, Iacaranda, ou Pao
&Tevantouo cerco. fanto. Arvore do Brafil de duas efpeci-
IABOTICABA. Arvore do Brafil.Seu es, branca, 8c negra 0 Jacarandd negro,
fruto nace no mefmo pao da Arvore he muito duro , 8c cheira. 0 jacarandd
defde a rais ate o ultimo das vergonteas, branco,nab tem cheiro; da humas folhas
com tab grande abundancia, que quail pequenas, pontiagudas , luzidias, 6tdi-
nab fe enxerga 0 tronco. He preto, re- redameteoppoftas humas as outras nos
dondo, do tamanho de hum pequeno ramos,em que nacem. Entre eftas folhas
limab; 6c de fabor de uvas. Suave ate fahe huma flor, de huma fb folha, quafi
para enfermos. Ex Vafconc. Notic. do redonda, amarella, 6c cheirofa. O fru-
Brafil 265. to he de huma figura irregular, pefado,
torto,8c cheo de huma fubftancia verde,
tirante a branco.O Gentio ufa delle em
I AC lugar de fabab; tambem fazem cozer o
ditto fruto, 8c o comem, 8c chamabihe
na lingoa da terra Manipoy.
JACA. Jaca. Arvore grande, que fe I AC ARE, Iacare,ou Jacareo.Nome,
cria no Malabar, 6c em algumas Ilhas da que os do Brafil dab aos Crocodilosjos
India,6t nas margens dos Rios.Da hum do Congo lhes chamab Cayman.Nao fo
fruto comprido , mayor que Abobara, nos rios, mas tambem em humas lago-
cuberto de hurnacafca verde efcura to- as do Brafil ha Jacares, muy femelhanres
da cercada de bicos, a modo de pontas aos Crocodilos de Africa. Do febo, &
de diamante, rematadas com hunsefpi- outras,partes deftes faz grande eftima-
nhos verdes, cuja ponta he negra. 9ab,porque fab medicinaes, 6c cm lugar
Sahe efte fruto immediatamente do dealmifcar ferve de excellente cheiro.
tronco , ou dos ramos mais groflbs: he Da carne defte animal nab fb ufab os In-
branco por dentro,8t fua carne fc divi- dios para feu comer,mas tambem os Por-
de em cafinhas cheas de huma efpecie tuguezes. Quando querem os Indies ca-
de caftanhas, algu ma coufa mayores,6c callo bufcab hum entre todos, que feja
mais compridas, que tamaras, 8c todas innocente, 6c manfo, a que elles cha-
cercadas de huma carne amarella , 8c mab Nheraneigma,c\ logo efte cfcolhi-
vifcofa, que fe parece com a do Duriab, do,
1AC IAC 5
do, vai ao£andodaagoaconfiado,cha- Majc Vaccinium , //'. Neut, Virgil.
mando com efta voz , lube, Jube; aco- De cor de Jacinto. Hyadnthlnus, a,
dc o Jacard, atalhehuma cor da, que pa- um. Tim. Ha duas caftas dejaemthos,
ra iffo leva, & tralo comfigo a terra. Va- huns,em que como ja temos ditto for-
fconc. Vida do P. £>. Joab de Almeida, mou a natureza, quafi em favor da Fa-
Livro 4. pag. 113. Vtd. Crocodilo. bula, humas letras, 6c outro fem ellas.
I A C A T A . Iacata. Palavra do Japab. De hum , 8c outro dizo P. Ferrari, da
,Todos os que puderab, fe intitularab Companhia de Jefus, noL'tVro z. da jua\
,Iacatas, que he o mefmo que Rey das Flora, cap. 4. Gemlnos genere longe di-
,terras, que govcrnavab. Lucena, vida Jcretos,unum Hyactnthos nomen ampletti-
de Xavier, 482. col. 2. tur, alter um, quem rubrum,fiveferrugi-
i IACATRA. Cidade da India Orien- neum herbarit, inferiptum Hyacintbum,
tal,na Ilha Jaoa,a qual defpois que foi Theocritus appellat, quia floreaferrugml
tomada dos Hollandezcs,fe chamou Bo' mgris,& -veluri funeftis nods punctlm in-
toVia. Vid. Batavia. feribityfunebri memoria VernansftVe Hya-
IACENTE. Coufa, que jaz. Jocens, dntbiyfive Ajacij in buncflorem, fabulo-
tis. omn. gen. flo miraculo, mutaft; alterum, qui non in-
Terras jacentes ao Pocnte.Jacentes ter- feriptus VocorI poteft, qui que Vaccinium
ra ad Hefiperwn. Tlin. a[.Trifcis ^uirifibus, drecentioribus Gal*
Jacentes. Baixos no mar. Huns peri- lisytanquampriftini Vocabuli VeftigioYa-
g o fos Baixos, dittos dos Naturaes,/^- cietum appellator. Hone in prafentidpo-
xcentcs. Epanaphor.de D- Franc. Man.
ftremum, non inficriptum, deficrlbimus.FHc
207. in omnes prope color es turn natura, turn'
Herdade jacentc Segundo a jurifpru- arris felici confpiratione facllts Verm-
dencia, he quando os Herdciros ainda mnus,modo cadidus monftrat,nigra Vacci-
nao tem partido, ou Herdade jacente nia eximle pofifie albejeere, ut afba liguftra
fe chama a de que ninguem fe quiz de- alieno candore Vict a penitus cadant; mo-
clarar herdeiro. Handitas jacens. Da do cinereus,floreumphoenlcem fieprobat,
Heran9a jacente.Vid.Liv^.da Ordcna- qui ctneres dmmot ; modo ex albo rubens
fab, Tit. 80. §. 1. bumanl Vultusflormofiamtemperiempul-
IACINT1NO. Jacintino.De Jacinto, chre tranformat infloran; modo calo con-
ou de cor de Jacinto. Jacinto foi aquel- color, Archimedem ludlt, dum calum an-
le fermofo manctbo,amado de Apollo, gnfttus contrabit; modo colores alios mil.,
6c por elle tranfformado na flor do feu le, nonflctos, & breVes,fed Veros, & con-
UQir.e.Diz a Fabula, que morrendo efte ftantes Vario e jatu trahit;ut admiratioms
Iindo 111090 deo hum fentido Ay,&.]quc filiam,fuglftVam Irldem, proVocet, & fu-
por memoria de feu nome Hyaclntbus peret;modo Tolyanthes numerofofie flofculo
ficarab nas folhas da ditta flor impref- conVeftit, ut unusfiosbortusflt. Folia illi
fas as letras iniciaes, Ay. Defte fucceflb oblonga, porrlflolljs plerunque anguftiora,
fe lembrou Can;oens no Canto 9. oit. dr breViora, carinata,laVia,drfplendentia;
62. caulis teres, enodls, glaber,flungofus, di-
Vem-fe as letras nasfloresJacinfmas 'que [(ttofiape minima grandior; tnterd'um quo
Tab queridas do filho de Latona. ce digit ale >n ad craffitudinem proficien
alias
it
Ja o tinha ditto Ovidio no verfo, qu<* languidus flted turn fuperbus; alias onerefelici
fe fegue, ;floresd tubulins angufttjs in
calothlflormam repandl, llltj dtVijuraper
Ipjejuos gemitijs fofiijs injcribit,& At.or as reflexi, d medio plerunque, nonnunqua
Flos babet injcriptuw.drc.Hydcinthmus,etiam ab imo caule adjummum , nunc in
a, um. Columel. latus,nunc per ambitu,modd denJatd,modo
JACINTO, ou Lino. azul. Flor co- uuferie digefti;fiemenin triangularibus
nhecida. Via1- Jacinto. Hyac'mthns , i.
Valen-
6 IAC IAC
-Salendis exiguum, rotundum, nigrum;bul- ,fos Rios. Vafconc. Notic. doBrafil^fv
boja radix, intiis Candida, eft quem admo- Hcmem,que fe jada muito.Jactans Jui.
du etiarn tota her bo, lentofiuccoglutinofla. JZnlntil. £lni je magwfice jactat, dtqut
Jacinto. Pedra preciofa, que de ordi- oftentot. Co. Rerum a je geftartimjacta- :
nario tem a cor da flor do mefmo no- ,tor. cQuintil. Efta cafa, de queVos)a-
me. Ha tres caftasdejacintos o Orien- ,dais ler fenhor.Vieira, Tom.7qkg.19.:
tal, que vem de Calecut,8c de Cambaya; JACTO. Tiro. A ac9ab de*}largar.
efte tira k cor de laranja. O de Portu- J actus, us. Majc Cic. O movimento vi-;
gal , que arremeda a cor da flor , Bem ,oicnto he mais vagarofo na meta, qfic,
me queres, 8c nab he tab duro, como o nojaito. Varella, Num.Vocal, pag-335.
primeiro. O gabadinho, he o de Bohe- ,Jottos, 8c botes crueis de fuas pontas
mia, que he vermelho , comoefcarlata. ,peilos ares. Alma Inftr. Tom. 2.184.
Hyoclnthus, I. Fan. Tim. lib. 37. cap. 9. De hum jrdo, id eft, de huma vez, 6c
Parece que efte nome he do genero nab por partes. Slmnl, undflporiter, eo-
mafculino, quandofignificaa flor, 8c do dem tempore. Ctc Lcvado por partes, 6c
genero feminino , quando fignifica a ,nab cie hum fb Jotto. Vida da Prince-
pedra. ,h Joana, pag. 114.
JACOBITA. Jacobita. Nome de He- 1ACTURA. Iatiura. Perda. Dano.
reges; 6c de Scifmaticos do Levante, ,Jocturo,a. Fan. Cic Fora pequena la-
que feguem os crros de Jacobo Zanza- ,ctura a ignorancia defta noticia. Vida
lo, natural de Syria. Jacobita, a. Majc da Raynha Santa, pag. 2.
•Que, como diffemos, tem a doutrina JAC]TULAC,AM. Tiro. Iaculatio,
, dos Jocobltos. Joab de Barros. Decad. 3. ,onis. Fem. Tlin. Convidado da diftan-
pag. 87. verf. col. 1. ,cia proporcionada a laculacao da EfcO-
JACTANCIA. Jadantia. Vaidade,ou ,peta. Rela9ab do affafljnio/pag.6.,
vangloria nas palavras. He o vicio de IACULATORIO. Termo de devo-
fegabar muito; o defpertador da enve- 9ab, que de ordinario fe poem coma
ja, 8c o eftimulo do aborrecimento, co- palavra oracao. Ora9ab jaculatoria. He
mo o experimentou Cicero, que por fe aquella com que a alma com grande fer:
jadar muito , 8c encher livros de feus vor fe levanta a Deos. Podemos dizer
iouvores , foi envejado , & aborrerido com os Afceticos, Oratio jaculatori4,)k-
de muitos. Jaltotlo, ou gloriado, onis. que o adjedivo loculatortus , pofto que
Fem.Cieloctantio,a. Fan. ^jtintiL em outro fentido he de Ulpiano. Ora-
Com jadantia. loctanter. Tacio ufado cao laculatoria he a com que o efpiri-
adverbio comparative J octant ius. tu fe levanta a Deos.Agiol Lufit.Tom.i.
Carta efcrita com jadantia. Jactans em
jpiftola. Tlinio. Jun.Jactancio,que libra- I A E
,da em trei^oensdefefperada for9a.An-
ton, de Soufa,8c Macedo no Paneg. fo- IAEN. Cidade Epifcopal de Andalu-
bre o milagrofo fucceflb, pag. 18. zia, fobre orio Detrio, celebre por ter
JACTANCIOSO. Homem,que fe ja- antigamente tido o titulo de Reino, Gi-
,da. Vid. Jadarfe. Jactanclofio de fer fe- entum, ft. Neutro. EGlenna, a, Fern.
,nhor da fua cafa. Vieira, Tom. 7. pag. Antigamente os povos defta cidade fo-
19. Vid. Ufano rab chamados Aurigos, GiriJenos,t< Hi-
JACTARSE. Gloriarfe, Gabarfe. De idgos.
aliquo refiejactare. Cic IAEZ. Iaez. Vtd. Iaczcs. Iaez.Ge-
Jadavabfe publicamente de ferem ami- ,nero. Vid. no feu lugar.Doutros defte
gos Del-Rey. Se propolam perVanitatem ,Iae>. Mon. Lufitan. Tom.i. 169-C0I.2.
,jactabant amlcos Regis.Tit.LiV. Jacteje IAEZ ADO Cavallo. Ornadbdefcus
,cm bora o antigo miido de feus famo- jaezes. Equus,or notn inftr at us. ExTlim
F^uns
IAEi IAF 7
EfftttsJltt-HfTitaLiVi na Ethiopia Baixa os povos de Africa
Cayallo.bem. jaezado,; Inftr atus equus mais del humanos.Nab enterrab os mor-
fipedefifyfiTp^LiV. Lib- $• Ecfms jplen- tos,mas cm os doetes fechado os olhos,
dideornatus. Plinionp livro %cap. 42. os fazem em poftas,6c as come affadas,
fallan^O: np eaVallo.de Alexa*udre Ma- ou cozidas,fe o pay ter horror do filho,
gnc^^ama«ioBucephalodii,B^«/-«^- nem ofilhodo pay; 6c he tab commua
gfyinftrQtfa ornatu. ,,... efta fanguinaria fereza, que tem a90u-
A.gffRte. 4c,cavallo- eftava cubcrta de gues de carne humana.Nab tem domici-
cJwpa£^e,ferto,pegadas com ordem hu- lio certo; andab vagando, como os A-
maiis,0^rra?,6taij&avab os ca-yallos ja- rabes. As armas fab Arco, ferns, 8c hu
ezadc»sflaiflefma forma. Equiftbus, e- machado.Adorabo Sol,6ca Lua,6c mui-
qmfqmfygvmeritaeum exfeftm larnt- tos idolos tab monflruofos na figura,
rm,ftm inferfiecome^h.mm^ulnt.Curtdib..: como elles na fevicia. A eftas noticias
4. Nab ufo do adjecTiyp Tbakratus pel* acrecenta Dapper, na Defcrip9ab da A-
las ra-Zftens , que apontarei na palavra frica, pag. 339. que em ganhando os Ja-
J$ei^eA\ ....... gos huma vidoria, efcolhem dos prifio-
JAEZ;AM.i:0?eayaUci-Porlhe os jaezes. neiros os mais bem parecidos, 6c apef-
Equumjuoornatuinfterkere{fterno,ftravi, foados,6c com fuas fettas atirando a el-
ftrAtpm>\rOu htftruere, [ftruo, xi* ctum.) les,como a hum alvo,demaneira porem,
ou equt&iftratis adomare, {o, aVi atum.) que ellas paffem por cima da cabeca,ma-
Vid. Enjaezar* tab aos que moftrab medo, 6c os que fe
I^AE^fev Lezes. A fella, o-japeyo , o moftrab intrepidos, furabas orelhas, 6c
peitoral, 8c os mais adere9os do Cavai-- cVnari-z, arrancab os dous dentes ante-
lo, mas -die mayor eftima9ab , 6c-c©m rioresdo queixo de cima , & nos feus,
mais primor, que Arreios , que Cap ade- barbaros coftumes os inftroem,de forte
re90s ordinarios. tylendldo, on Specio- que em breve tempo,fobrepujab em cru-
Jo'eqmfumrftrata, op ornamenta, orum* eldade aos feus meftrcs.
fyutiphiFSobrc a palavra Thalera,que I AGRA. Vid. Supra Jagara, A9ucar
mb •• me] t^irece propria defte lugar , ha ,de palmeiras, a que chamab Jaffa Ethtr-
tres opinioens.iP/^ta propriamete era op. Oriental, 1. parte, 88-col.2.
certo ornato particular , que fe punha
ao cavallo debaixo das Orelhas,confor- I A L
me a opiniab de Herodoto, ou na te-
fta, eo^o efcreve 5uidas,ou no pefcof- IALAPA. lalapa. Planta das Indias
fo,como tem parafiPlinio Hiftoriador. de Caftella. Tem a raiz mais delgada,
Vtd. A^p:MWttfiwn Fil, ltb.\de qua- que o Mechoacab, a cbr mais efcura, 6c.
fitis pet epiftolam\ cap. 10. a fubftancia mais folida , 6c compada.
A jalapa, que AbrahacVMuntingo, me-
lr-A: F dico Inglez, chama Jolappa Vera, ou
mtrabilts TeruViona , fe abre de noite,.
JAFFA* Cidade Vid. Joppe, 6c lan9a hum cheiro fuaviffimo, dedia :
nab cheira , fe nab em tempo chuvofo.
I AG Asfolhas fab quafi como as da Era, mas
mais delgadas. Jalapoum, ft. Neut. Jala*
IAGA RA. lagata* \ Palavra da India.. ;pa he milagrofo em humores Galileos;
Fazfcde:Coeps^bmpd:odeA9ucar.Bar- Madeir. 1. parte, 37. col. 1.
roa, $4 Decad. fok-TP. Em outro lu- JALDE. Derivafe do Italiano,GwZ/t?,
gar. chmti^heJapdt&L diz, que he a9u- ou do Farncez loune , que quer dizer
car de Palmeiras, em.1*4, Amar eilo. Por jalde cntendem os noffos,
lA^OS,, Sab no Rcino de Congo,ou pintores hum amarcllo acefo. Color fipU-
8 IAL IAL
jdidefiaVus. Tomai o Jalde , que tenha elles chamab Omldnibe.O ReinofrcThfek
,boa cor bem amarella,6c dourada.Nu- reditariOjmas nab de-pays em filhoi,rhas
nes, Arte da Pintura, 56. verf. de irmaofs em irmabsjde fotteq nab fuc-
IALEA. Ialea.Embarca9ab da India. cede fto Reino osfilhosdo Rey morto,
,Huma armada de 300. navios, 6c pou- fe nab defpois da morte de todos 0$ feus
,co mais de mil /4/^i.Queiros,vida do tios delles.Tabe nas familias paWicula-
Irmao Bafto, 262. col. 1. res os irmabs,8c as irmaas herdab-oVbey
IALOF, jalbf, ou Ialofo, Terra de do defunto,por quanto elles certamen-
Africa na provincia de Guine", entre os te fabfeds parentes mais ehegafldi^o
dous notaveis rios Sanaga, 6c Gambea. que fe-n*.b pode verififcar dOs$ft<38,*ft«
Barros 1. Decada foi.48. col. 4 Parao guem os lalofos a ley de MafOma* toU
numero do verfo chama Camoens a me- numa craffa ignorancia, em scjue os Sa-
fma Provincia Ialofo. cerdotes Mahometanos, para osterem
A Provincia Jalofo, que reparte mais obedientes Os fomentao.
Por diverfas na9oens a negra geute. IALYSA. Antiga Cidade da Ilha-dc
Cant. 5. out. 10. Rhodes. Antigamete foi chamada Achea,
IALOFO. Ialofo. Entre nos val o mas os Pheniciosquefuccederii<Sihifft-
mefmo que Rude, Barbaro, Bocal;(x. heliades, fundadores da ditta Cidade lhe
tornado dos lalofos de Africa, que nab mudarab 0 nome de Achea, que quer
cxercitab Arte algumajnab tem tra to dizer Trtfte^a, em Ialyfla, que" valo
algum de mercancia;fb cultivab os feus mefmo que Alegria,alTim comomudaraa
campos, 8c pafcem o feu gado, viven- os Latine* MaleVentum em BmhintM.
do numa profunda ignorantia.Occupab Havia nefta Cidade hum quadro em que i
eftes povos as terras , que jazem entre gaftara fette annos o famofo Pintor
os dous bra90s do Rio Nigre, chama- Portogenes, natural da ditta IlNffipbra'i
das Sencga,tk Gambea,defde Cabo Ver- de tab fingular eftima9ab que El-Rey
de, ate Caffan; com algumas feffenta le- Demctrio a conquiftou a for9a darmas,
goas de largura pella parte maritima, 6c & de Rhodes foi levada a Roma, &
ceto,6c quinze do nacente paraoPoen- collocada no Templo da To?. hMus,i.
te. Em todo efte efpa9o de terra,nab hi Fem.Strab. ••*-
Cidade algua,mas fb povoa9oes aberras; i
FINIS
•f*.-:' 1 I '
ftp^H-
••
BRASILIANA DIGITAL
1. Você apenas deve utilizar esta obra para fins não comerciais.
Os livros, textos e imagens que publicamos na Brasiliana Digital são
todos de domínio público, no entanto, é proibido o uso comercial
das nossas imagens.