Esplora E-book
Categorie
Esplora Audiolibri
Categorie
Esplora Riviste
Categorie
Esplora Documenti
Categorie
i
•-M
V ^i"' v^.-^SlKfle
«*-_. ij.-.
A-
. ^ -^.
^^
^Vl^
DUKE
UNIVERSITY
LIBRARY
«;-^
iJ
^t%' Treasure %ooTn
M^^i
ik ,'*••»?
,• *•• « <
r
N,
•^
t t.
ir:
PETRI ALLEGHERII
COMMENTARIUM
^l
Digitized by the Intdrnet Archive
in 2011 with funding from
Duke University Libraries
r,>
.<i»
http://www.archive.org/details/petraallegheriisOOalig
>.
^
'i.
PETRI ALLEGHERir
COMMENTARIUM
PETRI ALLEGHERII
SUPER DANTIS IPSIUS GENITORIS GOMOEDIAM
GOMMENTARIUM
NUNC PRIMUM IN LUCEM EDITUM
FLORENTIAE
APUD r.lJll.lELMllM PIATTI
MDCCCXXXXV.
1 1 I I y
';.
\ m/. ^^.. --
^'Oerno?i
/>/
PIETRO DI DANTE
E DEl.
SUO COMMENTO.
de Aligeris ,
patris sororum Aligeriae, Gemmae,
et Luciae (5). Un magnifico mausoleo gU fu eretto
guente:
Plut. XXVI.
Attribuito pure a Messer Piero Dante si ha nel
(i) Una Canzone di Messer Piero Dante pcr Papa Giovanni XXII
e per 1' Imperator Lodovico , che giaccva inedita nella Casanatense , e
clie incomincia :
carte 1 26.
ramente servire.
17
Commento ,
quando giunse a nostra notizia che
(i) Coi Codici delle Librerie d' Italia , che noi conosciamo , e as-
sai difficile ,
per non dire impossiblle , thc questo Commento per ,
racconciarlo arbitrariamente.
•9
suo Poema.
crate , le opere dei quali non si sono potute trovare nelle Librerie fio-
OSSERVAZIONI
DEL P. MARCO GIOVANNI PONTA
b
enimmatici scritli alla Chiesa ed al Troiio. Iri mezzo a
si (livcrse sentenze intorno al medesimo libro , non puo
essere che commendato altamente da tutti i veri amici
deirordine e della religione il divisamento deirilhistre
Lord Vernon (i) di pubhlicare rantichissimo Commento
finora inedito, che Pietro di Dante distese sul maggior
volume del padre. Imperciocche con , mentre i secondi ,
sto ,
qualora riguardava il Clero ed i sommi Potenti; e
toccheranno con mano che quanto rAIIighieri si mostro
non timido amico del vero, mentre qual vento le piii alte
Pape Satan ,
pape Satan , aleppe ,
Paix ,
paix, Satan, paix ,
paix , Satan , alez ,
paix.
Dante ,
perche quattro secoli prima non fecesi profeta
della sua opinione ?
(Cap. III.)
Ma , e che mai impcdisce il snpporre quivi accen-
nato queir Arrigo medesimo , a cui nel XXX. del Para-
un seggio premio condegno
diso sara preparato in cielo ,
esclama :
VII
questo dire:
i piu degli studiosi convengono che per ombra qui s' iii-
XI
re. Chi fiiige non opera da senno e chi dice essersi altri
;
finto nel tale, o tal altro stato non e certo che voglia
,
era d' avviso che Dante venisse dal verbo dare quando ,
i
XXIII
A' P A STORI.
XXVI
(1) Segniamo con carattere corsivo i versi che sono i piii cr~
tutti i Codd.
E se prevaricava,
(2) Pur.
(7) Siccbe si batte ognuno 1' uscio serra — S'i si batle cho
ognuno un uscio serra.
(i) In prima.
(2) Ci ha = Ci e.
(4) G in piii.
(6) Gia.
XXX
Navicare a Sokiani
Saracin contra iegge , e dar soccorso
pcxion proposta.
XXXI
"VtiUraXVri^^-itTij^.-^
t
Ms.RiccaTiia.n.c, N '. lOjS.
taiifit/ rtMe\ttltfet(i~\nt%.
6
Jfj. RofjelU, gU Bd Tnrco. J'l i 4- J -y
3
<"^^.- Vaiie. X? 1~0'.
J
f^
Xtli
-«
^
\CQ
(3) C. D. T. primani.
I
audeaiit aperire:nou tantum nempe considerantes
punnn pu.sillumque juristam, ut sum, ad talem
sarcinam suflicientes lumieros non liabere, quan-
tum , ut quia filius ,
praetendentes in me de vigore
paterno,quod procul dubio abest, adesse. Diu enim
ut egenus debitor (i) ab eisdem recusando refugi:
verum nunc demum, ut deprehensus a conscientia
propria ac a rubore ingratitudinis eos fugiens,
latitando quodammodo carceratus, velut cedens
bonis,qui modicum dando liberatur a multo,quid-
quid habeo et possum eis modo conferam quam- ,
(2) C. L. in jiersona.
ipsius libri ,
qui dividitur et partitur per tres li-
bros ;
qui iibri postea dividuntur per centum ca-
pitula ;
quae capitula postea dividuntur per suas
partes et rhythmos. Forma tractandi est septera-
cuplex (a), prout septemcuplex est sensus, quo
utitur in hoc poemate noster auctor.
Nam primo utitur quodam sensu ,
qui dicitur
literalis , sive superficiaHs et parabohcus: hoc est,
quod scribit (2) quaedam quae non importabunt ,
(1) C. L. e D. T. ut.
(2) C. L. e D. T. scribet.
moechaberis etc.
Secundo utitur quodam sensu, qui dicitur liis-
toricus , dictus ab historia : quae historia dicitur ab
historin {a) ,
quod est videre (b) , ex eo quod ea
quae iti historia narrantur, ac si essent subjecta
visui declarantur: et continet res veras et verisimi-
les, ]Nain haec vox Hierusalem historice intelligitur
ipsa civitas terrestris quae est in Syria, in illa
,
(i) C. L. certa.
(i) C. I.. e n. T. et ejus gesta.
(3) C. L. e U. T. apologogicus.
ana ,
quod est supra , et goge quod est du-
(b) ,
[i) C. D. T. (lesi(lcraii(liini.
sustollo , erigo.
litatis instructa discutimus [d). Nam aliqua juxta
literam intelligi nequeunt ; nam literaliter talia
accepta iion instructionera , sed errorem induce-
rent. Nam ad literam intelligeremus illum san-
si
dorum.
Causa vero finalis in hoc poemate est ut , des-
criptis poenis , cruciatibus et suppliciis contentis
in hoc suo libro, rationabiliter contingendis vitio-
sis , ac laudibus et gloriis contingendis virtuosis ,
(i) C. D. T. minimi.
(i) C. L. e D. T. qui carminum i>ronunliationem gesfu corporis
rffigiabant.
(3) C. D. T. laefa.
(i) C. L. c D. T. Paradiso.
(2) C. L. c D. T. quid tragoediarum clamor.
(i) C. L. e U. T. ut in Virgilio.
(2) C. L. e D. T. ut in eodem Virgilio.
(5) C. L. e D. T. dalurum.
(6) C. L. e D. T. descendat.
(i) C. L. pariter.
(a) C. D. T. deliberatos.
(3) C. L. e D. T. ad.
(i) C. L. e D. T. reprobanda.
(a) C. L. e 1). T. epulon.
(3) C. L. e n. T. et rogabat Abrahaiii iil faccret Lazarum refrige-
rare 05 suurn cuin gutta aquae, cui dcnegavit dicendo: inler nos et vos
magnum cst chaos.
1!^
Et Virgilius :
montem, sonando
et ibi postea feras omnes ad se
trahebat. Orpheus idest sapiens musicus ; Eury-
,
(i) C. L. adamaret.
(a) C. L. ivit.
Orpheus.
(4) C. L. e U. T. et significnt Eurydice ipsam rationcni.
(5) C. L. ut vidcrel gcnitorcin suum , ct cognosccret Ucuiii.
16
(i) C. D. T. inscriptum.
(2) C. L. e D. T. abjiciat.
(3) C. L. e D. T. illos.
(4) C. L. fingit.
(5) C. L. e D. T. suppresserunt.
(fi) C. L. e D. T. ibi fingit.
2
18
CAPJTULUM PRIMUM
INFERNI (i)
(i) C. L. e D. T. evideiitialia.
(2) C. L. e D. T. tenlandutn.
(i) C. L. c D. T. nosirain.
(a) C. L. princi))iuni et origo.
ambules per viam rectam in qua nunc in princi- ,
(i) C. L. et pueritia.
(2) C. D. T. errassc.
(3) C. L. e D. T. nostrae vitac dictam adolescentiarn.
(a) Cosi questo periodo in tulfi i Cod.
Statius figurat etiam illos duos fratres juvenes (i)
Eteoclem et Polynicem discordes , dicens
(4) C. L. e D. cogitat.
(5) C. L. ut verc percgrini.
2»
(1) C. L. quando.
(4) C. L. e D. T. juvenls.
(5) C. L. e
D. T. ul nunc fecit Danles, qui dcscendil juvenis, idcst
"1 medio vilae ad infernuin , ide.sl ad praediclam cognilioncm.
riens non vadat acl esscntialem infernum. Et me-
taphorice proceclendo fing;it se ipsiim repperisse
in quadam sylva obscura, hoc est in statu vitioso
quem statum etiam Virgihus in 6° sylvae obscu-
rae adaptat dicens :
(2) C. L. e T. D. e converso.
(3) C. L. e D. T. naturata.
(4) C. D. T. quomodo.
(5) C. L. e D. T. infra in.
(6) C. D. T. Christo.
(7) C. L. e D. T. subaudias.
(8) C. L. e D. T. illumina , Doinine , oculos etc.
(a) C. D. T. (jui.
(3) C. L. c D. T. descendendo.
(4) C. L. fixa.
(5) C. L. sicut.
32
to ,
prius dicit se fuisse impeditum a vitio carnis
et quasi revolutum ad infimam dictam sylvam,
scilicet ad statum vitiorum, figui-ando id vitium I
in lonzani quanidam agilem et prestam (3) cuni
pelle maculosa. Et merito considerata subita con- ,
Et ibidem
Succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis.
(i) C. L. c D. T. refundere.
(2") C. L. c D. T. sibi.
(3) C. L. c D. T. vitium.
(/() C. L. tam.
(5) C. L. frcquniter.
(i) C. L. e D. T. intelligatur.
(3) C. L. ab aspcciii.
36
Qui Aeneas:
Postquam res Asiae Priamique evertere gentem
Immcritam visum superis ceciditque superhwn ,
(i) C. L. humanar.um.
(2) C. L. humauis et mundanis.
(3) C. L. eD. T. aliud.
(1) C. L. e D. T. veniet.
(a) C. L. per todini orbeni.
40
rarum.
[}>) Miinca aclibus ncl C. L.
41
ni et ad finem boni
, ,
(3) C. L. e D. T. «bique.
(6) C. D. T. possit.
referri, ut dicit Hieronyrnus iri pririoipio (i) Bi
bliae, etiam ad Octaviaiium Augustum sul) quo ,
perioribus liabituato ,
j)raedicit nasci et surgere
quemdani pleiium sapientia^ amore et virtute , cu-
jus natio erit inter fcltrum etfeltrum. Dicunt qui-
dam: lioc est in partiljus Lombardiae et Roman-
diolae, inter civitatem Feltri et moiitem Feltri. Tu
dic inter feltrum et feltrum , idest inter coelum et
coelum, talis (5) temporalis virtuosus inferius infun-
detur. Vel inter feltrum et feltrum, idest quod talis
vir virtuosus et dux natus erit ex matre et patre non
contextis et conjunctis (6), ut est painuis et tela (^j,
sed ex disjunctis et solutis , ut feltrum in quo ,
(i) C. L. e D T. in proemio.
(2) C. L. e D. T. in totiim.
(3) C. L. concludit.
(a) C. D. T. potest.
(3) C. D. T. legitur.
(4) C. L. ad quod.
i6
(i) C. L. unda.
(2) C. L. e D. T. venturi.
(3) C. L. 6 D. T. facta ila janidiu processerunt.
47
CAPITULUM SECUNDUM
INFERNI
usque in finem.
Ad primam igitur exordiendo dicit quod nox
4
incipiebat fieri in priiicipio talis descensus, hoc I
est, quod volendo se cum ratione dare ad con- |
templationem vitiorum vitiosorum istius mundi et
sigillatim et dimittere contemplationem virtutum
,
cidit dicens
lucres
Lenibant curas et corda ohlita lahorum etc. (a).
Et alibi
(i) C. L, animo.
5?
Et alib 1
(i) C. L. pro.
(a) C. L. e D. T. aqgiungono :
Ascanium surgcntem et spes haeredis Juli
Rcspice , cui regnum Italiae Romanaque tellus
Debetur.
tionem bonorum terrenorum ut pruilens et sa- ,
Et subdit:
(i) C. D. T. adverte.
(2) C. L. e D. T. gente.
(0 C. D. T. egredietur.
(2) C. L. Et quod dixit de eo etc.
(i)C. L. fuit.
(i) C. D. T. quin.
58
(i) C. D. T. incipit.
(4) C. D. T. (lividenda.
(i) C. D. T. et in hoc.
mendo (
)
praedicta sub epilogo per motum et
i ,
CAPITULUM TEKTIUM
INFERNI
(1) C. L. e D. T. accipitur.
(a) C. D. T. in gencre liuinunue societales.
07
introitu
(i) C. D. T. perniissione.
68
(i) C. D. T. inde.
(2) C. L. c D. T. turbi.
fii)