Informazioni su questo libro

Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni è stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nell’ambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere più protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio è
un libro che non è mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio può variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono l’anello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dall’editore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.

Linee guide per l’utilizzo

Google è orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro è oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire l’utilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
l’imposizione di restrizioni sull’invio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:

+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per l’uso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantità di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo l’uso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file è essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dall’utilizzo che ne farai, ricordati che è tua responsabilità accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poiché un libro è di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro è protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro è consentito. Non dare per scontato che poiché un libro compare in Google Ricerca Libri ciò significhi che può
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.

Informazioni su Google Ricerca Libri

La missione di Google è organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico più ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nell’intero testo di questo libro da http://books.google.com
I.
 *,

£;
-; £; .;.'
 mi.
ATTmaTsTTN
Tj. TIKITITIT;
ü ||As . -

} Š JAi* rĀ» χ

BL A S II R O
SETTI VERONENSIS LI
bellus de rudimentis Mufices. \

De triplici mufices fpecie.

• f De modo debite foluédi diuinú penfum.

Et de auferendis nonnullis abufibus in dei

templo.
Qug omnia fub compendio candidus lector
inueniet,

CCum priuilegio prout in breui cont.

*-

§.

ɤTTrTTT Eg?
£j£ì
[Jiiljl] 175
jjjjijîit,
i| ij L4 | -

.3i££££/? β
` i! É! / %

'®(j|i\,%%
ííVí 7* II
€T AdReuerefi.fnxfiopfem. D. D. Ioan.Matthgum
Gibertum Epm Veronefi.Digniffimum,in pfi
tis D.Blafii Roffetti opufculi laudes Ni/
coBegani Modici Veronen
fis Carmen, ,
Sublimes en cui titulos natura locauit:
Hic alacer fatis imperat,atq; regit.
Stemmata nó defunt:refonent cú clara per orbem .
Gefta:patent cunótis aurea dona uiris.
Eloquio,& uirtute potens:dignufq; galero
Cardineo hic nempe eft:dignus & Empyreo.
In te fummus honos:pietas:fapientia:mores
Sunt Prgful:fummo es dignus amore coli.
Exerit hic Blafus:fuerant qug fquallida quódam,
Obfitaq;:ingenio funótus &arte noua.
Quëq; probü Paftor prgfens opus inclyte reddet.
Quò ualeat quifquis:legeritatq; canens.
Virtutifq; memor:qua pólles:munere donat
Tetanto:capias lgtus utraq; manu, -

CAdBlafium Roffettum Nic.Beganus -

Modicus Veronefi.

Tempore mortalés liquit deaMufica quodam

Territaq; hgclatuit;nunc patet ipfa uiris.
Te ducenon ne ggros reficis?non munere fahos
Sgpetuo reddis;pellis &inde mala, _ .
- Hanc
Hanc hómines cupiere diu:qüin flumina;montes;
Orpheus & fyluas traxit adufq; lyra. '
Grata tuífunt hgc Blafi monumenta laboris:
Qugcunctis confers ingeniofa fatis,
Georgii Iodoci Bergani carmen ad le&torem,
Dicunt ifmarium canénd6 uatem
Prifci dulciloquo tonaffeple&tro
Quo fyluas,fluuios,ferafq; traxit.
Afmentes hominum canore blando
Demulcet blafius,docens iuuentam
Quos feruet modulos,quibufq; mufas
Qu¢rat principiis,&arte quali
Pręceptor teneros alat puellos.
Et blandis falibus notans abufus ,
Monftrat qua dominum uia fequamur
Pandens myftica multa,qu£ latebant.
Et demum organicas recenfet odas
Diftinguens triplicis uaggq; mufz
Concentus uarios lepore multo,
Hunc ample&tere fituopalato
Dulccs &fàpidos pctis liquorcs •■
.
\■
 *- -

cIo. MAT. GIBERTO AMPLIS. :

SIMO PRAESVLI BLASIVS .
ORGANISTA. S. P. D.
Ra&atulum hunc de Mufices rudimentis edere
coaétus præful Ampliffime humeros oneri fup/
t pofui.Non quia hæc a prifcis eius cultoribus lu
culenter, & fufficientiffime, declarata non fint.
(a'quorum ueftigiis nufjdifcedere,quin magis.
plæraq; eorum di&ta meis, inferere intendo) Verum ut fub.
hoc prætexto,anfam mihi capefcerem,formulam introducen
di, qua pueris prima mufices elementa facilius inculcentur,
& nonnullos abufus notandi indies in tuo templo cathedraz,
li fruticantes,in íís ergo non flofculos rhetoricos fed nudam
inftruendi normulâ craffiore ut aiunt minerua exquifiui ade ;
it me ad hanc fubeundam prouinciam &fiuiribus meis ím
parem,Ioá.Bapt.Galletus tuus,cui utpote tug amplitudinis
optimo qugftori,& parere debeo,& pro mea uirili femper ni.
tar.Dignabitur itaq; tua Reuerefi. D. hoc qualecüq; opufcu
lum tuo nomini dicatum folita frontis hilaritate fufcipere,ut
tuis alis proteótum,ab inuidoy genuinis dentibus,rabidifq;
morfibus defenfetur.Nec enim üius uis mortalium fuperâ
lium expauefcâ,dum in hoc gquiffima cenfura tug Reuerefi.
fimul&pientiffimg D.nó erraffe cóprober Vale decus noftri
fgculi Blafii tui memor, -

!
 - --- ---
_ -

ccoMPENDIVM MVSICAE.
Vfica eft ars deo placens ac homínibus, omne
à quod canitur difcernens,& diiudicans,ac de cun
[] &tis qug fiuntper arfim,&thefim. ideft per uo
- A cularum intenfionem & remíffionem, ueram ínv
quirés rationem.Mufica etiam eft fpe&tabilis ars , & fuauis.
Cuius fonus in cœlo & in terra modulis pcipitur. Mufica eft
fcientia quæ in numeris,proportionibus,confonantiis, cóíun
&tionibus,menfuris,& quantitatibus confiftit. Mufica apud
græcos magno olim honori fuit,nec quis liberaliter cenfèba/
tur eruditus qui muficales cantus nó calleret.potétiffima ar
tium eft mufica,hanc ueteres encyclopediam dixere. in qua
omnes funt cóprehenfæ difciplinæ (mirabile di&tu) in bellis
ipfimuficales concentus equos incitant delphinefq; & cgtera
animalia lætificant,hanc Socrates fenex didicit,& adolefcen
tes in ea erudiri íuffit:quid plura?aium acuris liberat,&qua/
dam interna lgticia ad exultatíoné ín deü mentes humanas
prouocat.Vnde propheta exultabunt(inquit)labia mea dum
cantauero tibi.Et ídem cantabiles mihi erant iuftificationes
tuæ in loco &c. -

Q uis fuit inuentor mufices?mofes fcribit húc fuiffe tubalcaym

ante diluuiú,fed poft diluuiü philofophiafferunt extitiffépy
thagoram,qui fonitu malleoy & cordarü extenfarü percüf.
fiofie,muficâ repperit.Muficâ dicit Apuleius effe religiofam,
denotans eam cöuenire religionis celebritati.Nec minus per
imuficam,etiá noftra religio,trinú deum,ac unü,his cantibus,
atq; organis affiduis laudibus deprecando,placare nó definit.
Et ut plerifq; placet,mufica inter feptem artes liberales tenet
principatú,
príncipatû.Nam mufcäeftilla quæ in ecclefia militante,&
triumphante,geo optimo maximo feruit dulcifona. De qua
yfodorus inlib.Ethimo.dicit non minus eft dedecus nefcire
çanere,quälitteras ignorare,quoniä fan£ti cum angelis,&ar
changelis,&omni militia cæleftis exercitus nóceffant canta^
reqüottidie ante thronü deitatis dicëtes fanétus fanétus fan
&tus &c.Apparet ergo hanc effe nobilioré fcientiâ,& merito
ab omnibus ampleétendâ prg aliis,quia hæc pro fua nobili~
tate,fola meruit intrare fores ecclefie omnibus aliis feclufis.
Sed proh dolor a nonnullis lafciuis,&petulantibus,eft uiola
ta,lacerata,& non fine dedecore difcerpta,qui fub cantu men
furabili impudica,&inhonefta uerba cóponentes,hac fciétia
abutuntur.quapropter a' nónullis(& fi non re&te)repudiatur.
Sed poffunt talia & debent ommitti,amplexa accafta mufi
ca qua religiofe utimur in diuoy téplis,& quia mufica prin~
cipaliter per uocem formatur,& uox nó poteft effe fine fono,
ideo fonü duplicem effe dicimus.uidelicet, eft fonus uox,&
fonus non uox.Sed quia praecipue intendimus loqui de mufi
ca armonica ad quâ fola uox articulata que eft fonus uox pti
nere cognofcitur,uidendú quidfit uox.Vox dicitur eo q üo,
ta cordis promat. Vnde philofophus funt enim quæ funt in
uoce earü quæ funt in anima paffionum notæ.Vox ergo fiue
fonus uox habet fex iftruméta naturalia,quæ funt pulmo,&
ab ipfo anhelitus,pcedit qui íftar follis aerérecipit&remit,
tit Secundú ínftrumentü eft guttur;p cuius mediú ipfe anhe
litus tranfit.Tertiü palatum quod ipfum retinet anhelítú,&
anhelitus palatü ferit.Quartü lingua a' qua fciditurut diüer
fificetur.Quintü dentes,ad quoy taétum perlinguam difcer
nitur quidquis proferat, Scxtülabia a' quibus fg*
: - poltnaeq -
 poft haec uôxeft.Vocú denfq; alia cótinua eft, alia cumfter
uallo fufpenfa. Cótinua eft qua profas legimus,&annales.
Sufpenfa uero eft,qua muficos fonos aut eleuare, aut depri
mere folemus.
9cum iterum alia eftarticulata & litterata quæ íntelligi, &
fcribi poteft,ut petrus,íoánes &c.Alia inarticulata,&iIlitera
ta quæ nec fcribi nec legi poteft,ut rugitus leonis,& mugí
tus bouis.Alia articulata,illiterata tamé:quæ intelligi potéft.
cum fcribi nequeat ut fibili hominügemitus infirmórú,&id.
genus plura.quæ &fifcribi nequeant,exprimüttamén affe
êtum mouentis,utpote'per fibilum homínís,uocationé, feu,
mitigationéalicuius animalis intelligimus.pergemítüinfir
mi doloré imaginamur &c.Eft&alia uox litterata quidé,ín
articulata tamë,quæ etfi intelligi non poffit,fcribitämen po/
teft,ut patet in uocibus animaliü proferentium cra,cra,cuiius
prolatiónis effectü(licet fcribi poffit penitus)ignoramus.Sed
omnibus his pofthabitis de fola articulata,& litterata quæ
ad muficam pertinet,quam uocem humanam effe nouimus,
aliqua differemus,& primo quomodo cognofcatur eius per
feéîio.Arifto.dicit uox gqualis,clara, fluxibilis,inter acutú,
&graue,mediocris eft laudabilis.ficut econuerfo,uox tremu
la,rauca,afpera,debilis,diffona,& inordinabilis,mul&tarü con
fundit uocú armóniá.Vox itaq; confona, dulcis,&ordinata,
eft lætificans amoris exhortatiua,&paffionüanimæ expreffi
ua.Eft item naturæ amica.quæ non folü dele&tat hoies,uerü
etiam bruta animalia.quod liquet in bubus qui cantu magis
dulcifono bubulci quâ ftimulo ad arandú glebas concitätür,
fed & uolucres,in dulcis uocis modulo,delectantur, ac iuxta
fuâ quæq;naturäuoculas ædunt.Orpheus quoq; facile muz.
.
- ' ' ficorum
ficoy princeps quem faxa, fyluafq; cantu traxiffe fabulantur
oetæ,dicere fuetus erat,imperatores ad conuiuia me inuität
üt ex me fe dele&tent.Ego tfidelector ex ipfis.quum quoue
lim;animos eorü fleétere pofîim, de ira ad manfuetudiné,de
triftitia,ad læticiâ,deauaritia,ad largitatem,de timore,adau
datiä.Dulci etiâ melodia,dæmones aliqfi coartätur, & exire
de corpore coguntur,ut patet in faulo,a quo fpiritus malus
uoce dauitica recedere cogebatur.ii.regú Cap.xyii. Voxaút.
difpofita ad cantü,& ad melodiâ habet duas proprietates,ut
dicityfidorus,fuaues(inquit)uoces funt fubtiles,& fpifíæ,cla
ræ;acutæ,&perfpicuæ.Nam fubtiles cordæ,emittunt uoces,
fiue tonos tenues,& fubtiles ut eft in pueris & mulieribus,
in quibus non eft fpiritus fortis.pingues uero & fpiffæ funt
quâdo fpiritus multus egreditur,uteft uox uiro;:. Clare qfi,
bene tinnulk,& fonore,omni raucedini impermixtæ.Nätin
nula uox,& fonus tinnulus qui redditur ex æneis uafis, cum
pulfantur acutæ funt ualde,pfpicuæ uoces funt quæ longius,
protrahuntur;ita q, continuo impleant omné locü.Dura uox,
& rauca eft quädo uiolenter emittit fonü fuum.Afpera uox,
eft rauca quæ difpergitur per minutos,& diffimiles pulfus.
Cæca uox eft quæ mox cum emiffa fuerit conticeffit;atq; fufo.
focata manet.perfeéta uox,eftalta,fuáuis,fortis,&clara.Al
ta ut in fublimí fufficiat,clara,utaures impleat,fortis netre
pidet;aut deficiat.Suauis,utauditü non deterreat,fedpotius,
ut aures demulceat,&adaudiendü animos blandiendo ad fe
alliciat,& confortet. Si ex his aliquid defuerit,uox perfe&ta
(ut dicit yfidorus) nequajerít.Ad hanc ergo uocé conferuan
dam,tria fpecialiter neceffaria,& conueniétia inducemus.prí
mum
V ---
uidelicct,ne
-
quis in primordio cantus(quü
-
fcilicet canc
re inceperit)
reincepérit) effufiffimo fpfrftu & nimis alte prorìpat, fed fe,
data,& depreffa uocc,cantuü capita pronüciet, quia lædütur
arteriæ,&canna pulmonis impeditur.Vnde mediü(qä eft uir
tutis)tenendú.Ne uidelicet,nimis pfunde,nec minus alte in/
cipiamus.Nä acuta exclamatio, fauces,& uocé uulnerat. eadé
lgditauditoré.Si enim aliquãtulü depreffe incipiamus,paula
tim fauces calefient,&arterie cóplebunt,& uox qug tracta eft
uarie reduce£ in quédâ fonüæquabilé,& pfe&tú.Alterúeftut
cögruo utamur exercitio, nä mirü in modü ad purgandá cófer
uandäq; uocé cófert exercitiú quod fuadeo ante cibü fiat. Nâ
remota fanitate corporis,uox nec clara,nec pura,fedtota uulne
rata,& debilitata neceffum eft pmaneat. Tertio'& ultimo ad
uocis cóferuationé,eft cibi,potüfq; facietas uitãda.Nä cibi,&
potus fupabundanter fumpti,aut tenues nimiú,fanitaté corrú
punt,moderati uero,caufant,augét,& cóferuant. Nihil enim
fic iucundü,ut cibus bene digeftus,nihil ita faluté, íta fenfuü
acumé operatur,nihil fic aegritudines fugat ut moderata refe/
&tio.fufficientia quippe cü nutriméto,& fofpitatem fimul pro/
creat,&uoluptaté.Abüdätia uero, moleftias ingerit;ægritudio
nes parit,ficq; extrema fugiétes,illud qä mediú eft, atq; inter
utrüq; ££££* igitur cibi fubtiles,& facilis digeftioz
nis qui bonoy humoy fùnt generatiui,& refpuanfgroffiores.
& difficilis digeftionis,qui e cótra,malos humores generät.
Circa potú aút;uínú pueris diluti9 dandú eft: hoc é ualde tem
peratú,fenibus uero meratius:ideftabfq; aqua,neutrí ãt gtati.
Conueniút qu£ inflämationes moueãt.Aquâ tfiuino mifcere,
utilifíimú,prgfertim eftatis tépore,hyeme uero meratius eft
bibendú,dum tamë illud canonis,a crapula,de uita, & hone^
ftate clericoy méti inhereat. obfueturq;,ut ait angelus in fua
-
•, b fumma.
fúima.Vnútamé fubfugâ q, quäjclerici ab omni libidinís uí
tio totis prgcordiis debeãt abftinére,idtfi fummopere cauen
dú eft gftate,& autúno,que quãuis in hyeme cóferat modera
te utétibus,nó tamê íd religiofis fed coniugatis indultum eft.
Nimia nãq; res uenerea debilitat,& eneruat corpus, & uocem
penitus frangit.Vnde maro, -

Vt uenus eneruat uires.fic copia uini

Ettentant grefíus debilitahtq; pedes . Et infra
Compedibus üenerem uinclis conftrínge lyaeum
Nete muneribus lædat uterq; fuis
Vina fitim fedant natis uenus alma creandis -

Sed fines horum tranfiluiffe nocet:

Et hgc deuocis noticia & c6feruatione di&a fufficiant. Nunc
ad muficâredeamus.Mufica enim triplex eft,uidelicet harmo
nica,de qua intédim? loqui. dicitur áuté harmonica,ab harmo
nia.Et dicitur harmoniaab ad & mono; ideft unú quia ad unâ
cócordiâ tendunt in cantibus omnes uoces,&ubi eft uocü plu
rima£,& diuerfay cócors unio, ibi harmonia pportio ë & mo
dulatio,fiue dulgis fimphonia,qug eft modulatióis téperamen
tijconcordans ifonis gauibus;agitis,atq; mediis.Näharmo^
nia putat concordabilis ingqualiú uocú cómixtio,mufca uero
ipfiüs cócordationis ratio.Cófonätia uero dicitura' cöfonando,
quia cófonädo organizatuoces fuas,&fic eft euphonia,&fim^
phonia.diaphoniâ auté,eft diffonätia duorú fonorü fibimet p^
mixtoy,ad aurë ueniens,afpera,atq; ín íocunda pcufio.Diffo^
nätiarü incópaffibilis exmelles nuficupa£;uideficet uocú qua
tuor,fiue feptë,uel noué,uel undecim,öüfimilibus cönexio, có
paffibilis ê tertia,fexta,decima,& terciadecima.Organica mu
fica,& qug fit pfonü fiuocè,uidclicct flatú,aut hominis;autae.
-
ris,ut
tis,ut fit in tibiis,tubis,fiftulis,organis,&fimilib* inftruimétis.
Alia dici£ rithmica,ut pulfus cordág;,in cytharis &c.Eft& mu
fica angelica,fed qualis hgc fitnó fumus capaces cóprehédere
necnoüit humanâ mens pfarutari.A' mufica dici£ muficus,ille
fcilicet dicit, muficus quipéfat rationémuficalé, & fcientiâ ca
nédi affumit. Eft ítaq; inter muficü & cantoré grandis diftan/
tia,ifte dicit;ille fcit,quicquid eft in mufica. Ná faciens quod
nó fapit,eft iumento fimilis.Eft ergo muficus cóparatus cäto
ri,ficut iudex preconi,preco näq; decreta iudicis edicit, & pro~
clamat,infcius qua de caufa fiant.iudex aüt & decreta, &eoy.
rationé nouit. Vnde omnis muficus eft cantor,fed non omnis
cantor eft muficus.
CQuideft ars?eft cuiuflibet fcientię multoy prgceptoy adfiné
tendentium comprehenfio.
uideft íntroduétio? eft breuis demonftratio &aperta.
id eftcätus? eft dulcis cófonantia uocü,uelcätus eft eleua
tio,& deprefíio uocum.
Quid eftdifcantus?difcátus dicitur quafi diuerfus'cätus,& for
matur excófonätiis diuerforü cantuú in quo diuerficátus per
longas & breue*, & femibreues pportionabiliter adgquátur.
quid eft côcordantia in mufca? eft fonus platusa' uocehu^
mana in debitis figuris,fiue fpeciebus ordinatis,uel concordan
tia,&confonantia idem eft.
uidé cófonantia? & duarü uocú diffimiliüfimul côpaéta cón
cordia.&nota quod differt ínterConfonantiâ & harmoniâ, nä
cófonätia fit ex graui&acuto, Harmonia uero exgraui, acuto
cófici£ atq; medio. - -

uíd eft diffonantia? eft dura collifio & afpa uocis pmixtio.
Quid eft Nota? é figura,qugpprie uoces müficales rejfentat.
- - b ii Quid
Quidãtheorica?Eftcognitio ueritatis &illumínatíoítelle&?.
Qüid eft prática?prííá eft illa quæ habet theoricä fubiecti
demonftrare.
Quid eft fonus?eftres fenfibilis fed fonus in mufica é propria
uox quæ cantatur,uel ín ínftrumentis pulfatur.
uideft harmonia?eft diuerfay uocú coadunatio in una cócor
diâ, Iftis ergo prglibatis adCanédi arté iftruendä accedamus,
ad quâ quicüq; erudiendus afpiras difpofitioné uim,&ordiné
litterarum p quas omnis cantus habet difcuirere cordi memo/
riter imprimas neceffe eft, ut ad ea cognofcenda qug ad cantus
difcernendos funt neceffaria. ut qui cantus fint regulares, qui
ue irregulares, qui falfi facilius agnofcas,Nifi enim difpofitio/
nem tonorum,& femitonorum,qua perfe&ti utuntur mufici,be
ne, & perfe&te,cognoueris, uix aut nújad perfeétam canendi
ftientiam affurgere prgualebis. Quis ueroperitus alicuius ar
tis magifter effe poterit,nifi ea quę ad artis fubtilitatem, uim,
&utilitatem pertinent;afi cognouerit? propterea non uitiofita/
tem ímperfe&torum cantorum attendas, qui quod canunt non
intelligentes,dant quodämodo fine mente fonum.fed naturam
artis attende,ut ore dicas,& corde intelligas.Vt igitur a primis
elementis exordiamur,quo paulatim ad cgtera declaranda afcé
damus.Tu quifquis magiftri officio fungeris, & puerum ratio
nem,& modos canédi docere paras,fac primum, puer oftendat
imanum finiftram patulam fiue apertam, & palma manus pa~
teat uerfus oculos, & tangat fupremum articulum pollicis cú
indice,& dicat Gamma ut, deinde tangat primam iunéturam,
pollicis cum eodem indice,& dicat A re,demum tangat fecúdâ
iun&turam pollicis cum eodem indice,& dicat tj mijpoftea di
ftendat puer indicem,&tangat inferiorem eius iun&turam cú
fümo
fìmo articulo pollicis,&dicat Cfaut,&ficfemper operetur cú
fümitate pollicis ufq; ad manus terminum, in inferiori íüótura
digiti medii dicat D folre,et in inferiori íü&tura annularis,Ela
mi,&ad infimá íun&turâ aurícularis F fa ut,in fecüda íunétura.
aurícularis G folreut;1 ei°tertia A la mi re,1 cacumine fiue fum
mitate eius B fa tjmi.In fùmitate annularis C fol fa ut. In fum
mitate medii D la fol re,in fùmitate indicis Elami,1 pria indi•
cis linea F fa ut,in fecunda eius linea G folreut.In fecúda me^
díí A la mire,in fecúda linea annularis B fa tjmi, in pria íü&tu
ra eius Cfolfa.In pria íú&tura mediiD la fol,& in ungue eiuf/
dem medii fiue prima iunétura a tergo Ela,eftoapud nonnul/
los precipue belgas (quod flandrenfes dicimus) ad diftinétioz
nem accëtus graüis,&acuti in Ela mi acuto uidelicet infummi
tate indicis incipiantur duplicari priores littere, & dicatur eela
mifffa ut gg folreut;a a la mirè, bb fa tj mi, cc folfa,ddla
fol,e ela,poterit etiã prgceptor íubere ut in manu finiftripatula
puer fingulas claues, uel notulas proferat femper tangendo lo
ca cum indice manus dextræ quod ét apud plerofq; fit. Vnde
ad maiorem, & clariorem noticiam figuram manüs hîc fub
iungemus in qua etiam patet omnem cantum regi per has uo/
ces ut,re,mi,fa,fol,la. Habita itaq; difcretione,fiue locatione
notarum infingulis articulis manus,doceat præceptor puerum,
quatenus in fümmitate pollicis eft t] quadrum graue,quia ut
gamma ut fcilicet eftprima proprietas fiue reformatiot]quadri
grauis,& deindecfa ut natura grauiffa ut b molle grauegfol
re ut t quadrum acutum, c fölfa ut natura eft acutum,ffa ut
b molle acutum. g fol reut. t] quadrum fuper acutum.his de
móftratis faciat præceptor,utpuer difcernatuoces a litteris,
quæ funt in manu, incipiens âpollice,& dicens gamma i. ha~
€t
bet unâ litterá,& unã uocég. ídeftgäma &ffttera;ut,& uox,&
cäta£p t quadrâ graue,& fegié a íéipfo.A re fiihifiter habet
unälitterä,& unâ üocéaëlittéra,&reê uox,&regié ab ut, gä
maut dicédo utre,&fic defingulis ufq; ela;üt patet hîc in figu
fa man?. Notae uel fyllabg 1 manu funt quadrägintadug uide~
licet ingrauib? xiii.ifiagutis xviii.in fup'acutijxi, Quay xxi
funt in riga,& xxi,in fpacio.
v.

p.
F-*-+++—

_ —
Ε .
e. C ■ ■ ]| | I. *}
-

A- AA IIP T—r—r—, -

Vndepatet:ficutpraediétü eft:qάunaqueq; iftay litterarum in

grauib?,acutis,&fuperacutis,uha poni?iilinea,alia in fpacio,
- - fecúdum
fecúdú funéturäs digítorífiniftremanus.In primo articulopol
licis incipiédo ut Gama,in linea a' 1 prima iun&tura pollicis in
fpacio,b ín línea,cj fpacio,& fic de fingulis:ut fatis liqueti figu
fa man?.Vide géqüia littere:quæ igrauibus in linea denötä
tur:in acutis i fpaci6dcmófträtur:& quæ in acutis i fpacio funt
notatæ:1 fuperacutis in linea funtafcriptæ. Hoc uero a memo
ria tua femel preffum nó exeat,quæ litteræ finti linea,quæ ue
1 fpacio,quoniä hoc fcire, utpote fundamétú rei maximã uim,
& fubtilitaté ad canédú tribüit ficut negleétú,a'canendi peri
tia alicnú cffé oftendit.Scire tamé debes:quod prima litterarú
praedictarum quæ in capite grauiú pofita eft,nec grauis,neca^
cuta, nec fuperacuta dicitur.Sed gäma græce uocatur, & hoc
fecere latini ad honoré grgcorum:quia certum eft philofóphos
latinos a'græcis iftâ haufiffe fcientiam. Ipfi quoq; non ingrati
(ut decet) primis philofophis, a` quibus ipfam habuerunt, ad
honorem, & perpetuam huius rei memoriam,litteram in prin
cipio manus, quæ apud nos dici£, G,pofuerunt T. Quare aüt
fuerit appofita patet:quia plagalis primitoni non haberet de
fcenfum: ficut debet habere. Eft etiä funéta ultima infupera,
cutis uidelicet e la adcomplendum numerum reformationum,
& eftpofita intergo digiti medii in manu. Secundum aliorum
opinioné tamen gammaut fonus eft. & tamënullam melodiâ
facit:illa igitur: quæ proximior eft fibi, uideliceta re;ad quam
facit primum motum, propter eius motum: habetur cantus,&
fine motu cantus non eft. Nam finotæ effent in una linea, uel
fpacio, non confurgeret cantare fedpotius ululare.Obhocbfi
Guido ait, mufica eft motus uocúperarfim,&thefim: Dicim?
enim primus tonus, & fecundus. finiuntur in uoce quarta,
Hoc eft in dfolre, quæ quarta,non diccrctur nifiarc cffct pri.
- ÌY\2\
ma,quare patet quod,ut, non fit príma uox fed re. Et quia pri
ma é, ídeo merito omnis fpecies prima,diatefîàron,diapenté,
diapafon,in ipfa poni debét.Vidélicet in re, quæ eft in'd folfe,
& non in a re.quia furfum poffumus facere diapente, & fupra
giapente non poffumus facere diatefíaron:quiain ffa ut n6pof
fumus dicere mi. Alia ratio quia fecundüs tonus fuum fion
haberet defcenfum. Tertia ratio,quia procedendo non pofíu
mus fecundam fpeciem diapentes inuenire,nama' t] graui, ad
Ffautgraue,nulla poteft eífe fpecies.
Item aliorum opinio eft, feptem effe reformationes in manu,
Primâa gamma ut;Secundâ ac fa ut,tertiâ affa ut, Quartâ a
g folre utgraui.Quintâ ac fol fa ut,Sextâ affa ut acuto,Septi
mâ agfol[rcutacüto.Et quia fepté ut,funt in manu,ideo funt
feptem reformationes,& dicuntur reformationes,quia oés aliæ
uoces formantur, & defcendunt a' uoce ut. qiii, ut eft princi
pium,& origo omnium aliarum uocú,ideo regit,& nó regitur,
uia omnes aliæ uoces, fe habent ad ut, ficut ad digniorem, &
â, digniori femper eft inchoandum: Vnde ut non regitura,re,
mí&í. fedeconuerfo. Ergo fequitur,ut uocem effè dignioré
aliis uocibus,&per confequens effe in numero uocum. His er
go opinionibus difcuffis,ad puerorum eruditionum redeamus.
Öupiens ergo ordinate docere pueros cantum. Incipe fic folffi
xando,ideft fyllabas,& nomina uocum exprimendo, ut,re, mi,
fa,fol,la,quæ funt uocales, & appropriatæ ad hymnum fanóti
Ioannis Baptiftae, uidelicet. Vtqueant laxis,Refonarc fibris,
Mira geftorú,Famuli tuo; Solue polluti,Labii reatum,Säéta
Ioánes. Et ut dicantutre,&illa uox re eftaltior jut uno rono
ueliteruallo,eius fonit? extollédus é, & fonus uta re deprimé
dus eft.Itémia retonus acutior extollif,&reami *jmitur.
* •• - a 2 1111
Fa a mf mfnorfs femttonii fntenditur,& mfaifa remíttítur fn
graue. fol fuperfa toni interuallo,& fa eiufdem toni in graui.
fatem, la fuper fol, toni interuallo acutior eft & folaTla eft
tono depreffus & hí
a. •
re^.a* • - - EI - - ■
mittit igraue ut hic. • a■ • • *
- F-
■<
' *-
■
Et cum omni diligé
a. • Q- — -—–j-• *-= —
tía & ftudio oportet
docere, ut pueri ha- ut re mi fa fol la,la fol fa mi re ut, .
beant cognitionem ad fuftinendas uoces de tono intonü, ma^
xime quando cantant mi,& la,quia funt toni perfeótiffimi in
afcendendo, fed ín defcendendo funt perfeéti,& bene aduerte
quod notula fa,fac eam cantare dulciter,& remiffe, quia eft fe~
mitoniú enarmonicum. Vnde aliquid dicemus in tractatu de
tono & de dítono.faéto hoc,doce fonos, ac uoces tantü emitté
do,omiffis pccnitus litteris,ac fyllabis,& di&tionibus de, ut re
mi fa fol la. quod exercitatus puer uel Clericus facile profequi
tur hoc modo ut fupra notatü eft cú litteris. Deinde quafcúq;.
diétíones ut antiphonas, refponforia,,& ipfa uerba cantile~
narum,notulis fubfcripta pronunciando ut hic.

EEEENEEEEEE
AE fa —I
-

Sal ue rex glo ri e Chrí fte -

Et bene inftruepueros cognofcêrenotas,&hgcre&e appellan
tur notæ, Nam nota illa eftqug figuratur in cantu,& ä'uoce
profertur. nam ipfa eft quoddäfgìum manifeftans uífuíqua
liter profere debeamus. Et dicitur quod nota eft figura qu£ p .
pric uoccs muficales repraefentat. Nota uocatur étiam zihpé
* C. ra quæ
ra quae fcribitur;& non èft intelleéta,& etiâ nota dicfturfignú,
feu macula,qua res notatur. Igitur fit triplex notarum uel
notularum defcftiptio. uidelicet fimplex,quæ alteri notulæ nó
coniungitur, & quadrato corpore figuratur, hoc modo ut hic.
m Quæ dicitur incantu menfùrabilibreuis, etiam hæc fcribi
tur cum cauda quæ dicitur longa ut hic. 4 Compofita nota é
qug alteri notg Cófui£ qug tüc diuerfam l defcriptionem có/
fequitur. Nam quum ligatura afcendit fecundam fcilicet no~
tulam habens altiorem, prima nullam expetit uirgulam afcen
denté,defcédentéue in latere fuo,ut hic.
Cum autem defcendit,ligatura fecundam :E
=*^tt .

fcilicet notulam habens grauiorem.prima tunc afcribitur uir» ,

gula defcendens in lateréfiniftro fiue obliqua fuerit, fiue qua
drata, hoc modo. -

Quâ quidépricipiis ligaturay &có/ R. FAER NE- …

gruentiam ueterum authoritas proprietatem inftituit uocitan^

dam.Eft igitur proprietas, conueniens principíís ligaturarum
defcriptio, a' muficis authoribus inftituta, ultimis autem com
miffura notulis q, omnium rerum perfeétio, tefte Philofopho ;
finí atribuitur, perfeétionem afcripferunt. Hæc enim tribus
modis denotatur;aut enim ultima ligaturæ notula eft fub pe/
nultima quadro corpore defcripta,utfupius annotatú eft. Aut
fupra penultimam direéte ut hîc. TESTE
Aüt fupra penultimam indire&te re&to fci- ]

licet gradu,
dextro, hocquadrato
modo. corpore & defccndente
---uirgula
P*. in latere. ■

Eft itaq; perfe&tio congrua ultimis ligatu LH

rarú notulis figuratio huiufmodi aút pofitionibus diffentientes.
auctuftatis authoritate recedüt,quo fit,ut qultimâ "$ no;
} , tulafn
tülä obliquo corpore defcribit ut hic. -
In errorem ducantur.Conceduntur ta/ - -

men dug tantum in corpore obliquo notulæ hoc modo. N. .

Mediis aüt ligaturarum notulis quæ ínter extremas íú/ \

guntur, nullâ figurationis afcripta eft diuerfitas: nanq;
üt quadratæ fimplices figurantur uel obliquæ hoc modo.
—L-*a—fessº- Item mediocris eft ut femibreuis in for
| ma cätus menfurabilis ut hic. � qug nec
fola defcribitur,fed duæ faltem,aut plures femper defcédentes
pernotantur,uthic. Cæteris autem fcilicet notu~
i***,E lis gquales funt iftae medio~
cres in pronunciatione& temporis menfura. licet nonnulli eas
fcilicet mediocres notas duplo ftri&tius cæteris commenfurent
quod nó fit ratione,fed cantoris arbitrio. Sunt .n. aliqui qui no
tas gque defcribunt, & cómenfurant figuris cantus menfurabi
lis, ut longas,breues,ac femibreues, ut cóftat in fymbolo Car
dineo,uel Patriarchino,& in profis,& hymnis,quod galli poti£
fime ornatiorem moduloy pnunciationéproipfà diuerfitäte có
cinnenda celeberrime profequuntur.fed multis in locis,& ma
xime hic in Italia, funt multi qui omnes notulas cantant æqua
fes admodum breuium quandocätant feftiue,uel admodum
femibreuium qfi ftri&tius cantant,&tam ligaturas,quâ longar,
& mediocres,ideft femibreues,oés in eadem menfura,& hòc fa
ciunt.quia oés cantum non intelligunt figuratum,& nó habent
cognitionem de quãtitate ualoris notarum: fed ficantus pronú
ciatur fecundum fuum ualorem notarum,ita quod breuis effet
unius temporis, & mediocris, & ligaturæ prolatæ eflent pro
medietate ualoris,illi qui caneret leuior labor in cätando habe»
retur,& maxime in refpcnforiis,&gradualibus. Attende bene
… - - - T – – c í i g nulla
g-nulla fyllaba diétionis proferé nifiin illis notulis feparatis
uel in illa notula quæ prima eft in ligatura,nec in mediocribus
notulis ponitur fyllaba. Nifi fi in aliquo uerfu introitus effet
aliqua mediocris uel refponforii non credo q, in refponforiis in
uenies, nec in introitibus,folü in uerficulis introituú. Sedali
qui notatores fua authoritate ponüt unam mediocrem fupra
fyllabam breué. & quia diximus q, in multis locis cantaturcâ
tus planus gqualiter in profferédo notulas æquales, multoties
fit in pronunçiatióe fyllâba di&tionis lóga quæ deberet efíebre
uis,&multum difentita' grammatica&hicpoffumus extirpa
re multas abufiones quæ fáêtæ funt his temporibus, exceptis
refponforiis, gradualibus,& íntroitibus, in quibus funt ligatu
ræ, neumæ, & fpecies coniú&tionü in his néquimus ordinem
diu obferuatum permutare quia debemus implere oés colores
muficæ,& hic grämatica ancilla eft mufic£ ficut affirmauerunt
uates fapientiííimi architas näq;& Ariftoxenus fubieétam mu
ficæ grammaticen dixerút. Eupolis & muficen docebat & litte?
ras, & maricas qui eft hiperbölus litteras ex muficis fe fcire có
feffus eft uti exémplo in introitu,Gaudeamus oës in domino.
Illa fyllaba mi diéîionis domino breuis eft,&propter ligatu~
ram quæ eft fupra illam fyllabam mi uidetur effe longâ & fic
defingulis,& quátú ad hoc neceffe eft q, mufica obferuet fuos
terminos & diftinétiones pro ratione tónorum: fed in hymnis
&profis uel fequentiis & in pfalmis &antiphonis poflum? de
ancilla grammatica facere dominam, ut quádo pronunciamus
fyllabäbreué debem? abreuiare notulam cantus etiam fi fue^
titit duæ notulg fupra unam fyllabam IAEGIPIICPH*—==—A-
dictionis breuem üt hic.
Antiphona. . I de o
- Vnde
Vndeeft fyllaba de,dicftriétíus illas duas notulas ligatas &
ficbene erit confona. Etiam in ifta antiphona eft dictio domi•
nus illa fyllaba mi eft breuis,& fic dices ftriótius. Exemplú de
fola notula ut é hic,& ficé in multis locis. IEHErr*I
Et memor eris docere pueros quando ca/ .

nuntcantus cum uerbis nunjdebeant re/ Do mi ne

plicare fyllabas, uel diétiones,nifi femel, quia eft uitium fi
ne ratione fa&tum, ut faciunt non nulli incantando benedicaz
mus domino. deapoftolis fic in refpondédo deo gratias. Eta~,
gnus dei de apoftolis in uerbo miferere duplicant mifercre no^
bis.Et etiam bene attende quando plures notæ funt coniun&tg.
in una fyllaba, uerbi gratia quæ terminât ina in e in u uel in o
debemus perfeuerare in illa uocali ufquequo incipiamus aliam
fyllabam uel uocalem ut eft alfa & fæpe propter neumas,funt:
multe notulg & ligaturæ in alfà ideoq; debemus dicerc femper
• illam fyllabama,üelle& lu,ia,fi,in principio alla erunt multe
notulæ,in fyllaba,a,debemus perfeuerare í illa uocali,a,ufque
quo perueniamus adaliam fyllabam le,&non dicerea & tranz
factis duabus notulis & dicere an,&fic,lu,alíqui dicunt, fi funt
plures notulæ lulum,&fic etiam ut multi dicünt in benedica
mus de Apoftolis : in illa fyllaba domino femper perfeue
rât dicëtes onon,&n6bfi fonat fed debét femper dicere, o, o.
ufq;ad fyllabâ fequété mi,&poftea no,&fic de alíís uocalibus
fedpoteris dicere;ergo aliquãdo paufabim9?Refpondemus fic,
nâ figna quæ habét diftinguere fpecies iter fe,funt lineæ pertra
ctg infra fpacia,& lineas, quæ paufae uocantur,ubicúq;.n.pau
fa fit innuitur nobis defifterea' cantu fed ob imbecillem,& de/
bilem hominis naturam oportet faepe refpirare neq; tamen.rez
fpirandum eftantcultimam cuiufuis dictionis fyllabam, nifi
'. » - C\1111 , .
cumplures fuérint notulæ foli fyllabæ fupërpofitæ;tunc enim
necelfitate urgente poterit cantor poft non ultimam di&tionis
fyllabam refpirare:&fidi&tio conftat ex duabus fyllabis ne~
quaquam debet fieri paufa inter duas fyllabas . Et fi cantus a
fcenderit, uel defccnderit fine littera, uel fyllaba,&cü neumis;
tunc nobis conceditur facere paufas fecúdú cóplexionem uocis
humanae. Ideoq; in cantu defcendédo adultimä defcendentem
debemus facerepaufam : ficut patet in Kyrieleyfon de fan&ta
Maria, & de Apoftolis,& multis aliis locis,&alia. Et qfi facis
diapente,uel diatelfaron,uel ditonü in cantando dic leuiter cum
anhelitu,& emitte æqualiter uocé, &anhelitú: exempli gratia
quando cantas rela, illam fyllabam la,multi conantur quo ma
xime poffunt impetu proferre quod multü difplicet auribus au
diétiü: & fic de diateflaron uidelicet re fol, & folre,&ut mi,&
mi ut,oportct afcendere,uel defcendere leuiter cú harmonia,&
cum auditu fuaui, quod faciens, bene&optime cantabis cum
dele&tatione,poft dele&tationé habitâ necefíe eft de continuo,
ut faepiffime cätes,&prgcipue refponforia,& gradualia,& alla,
quia in illis funt pulchræ fpecies,& modi,& neumg ita in his te
exercendo cito euades in cantoré optimú: fed & hgc pueros do/
cens, celerius eos reddes elegantes cantores. Et memento quú
doces cantare pueros, fac ut ipfiftent ereéti,& immobiles ocu/
lis, nec nimis áperiant ora, &antejíncipiant canere,facuideät
quantum afcendat cantus, uel defcendat,ut cum congruo tono
incipiant leuiter;ac fuauiter, ídeft fubmifia uoce in principio in
tonationis,& faceos plene intonare uoces, & in prima notula
morcntur aliquantulum plus aliis notulis fubfequentibus,&
cura:utbene adaptent incantando fyllabas notulis:ut fupra di
ximus, & quandopcruenerintadligaturas, uel neumas,faciut
-;-- . - anhelitua
anhelitus feriat palatum plane: quâdo autem paufandum eft:
fac ut refpirent facili modo,& nóô cum anxietate: ne uideanè
cum uehementia fpiritum abforbere.fed fac ut eum emittant,
&recipiant cum moderatione, quo poffint melius fe fubften
tare in cantando: quia leuiter canit: qui bene nouit refpirare,
& facere paufas in locis competentibüs. caueautem ne aliquâ.
do inter ligaturas refpires: &aduerte: ut fupra dicitur;necon
fentias pueris, ut in cantando teneant os nimis apertum,& fau
ces nimis apertas, quia cantantes hoc modo, ore fcilicet aper
to,& faucibus hiantibus non poffunt continuare cantum,&red
duntur tardi ad proferrendum fyllabas,uel di&tiones: fedfios
aperiatur quantum poterunt mittere digitum auricularem in^
fra dentes, fatis eritadbene cantandum. Si uis docere pueros
intonare antiphonas: uidene incipiant nimis alte,nec nimis re/
miffe, quia qui debet intonare Pfalmum,pulchrum eft,ut ficut
intonata eftantiphona, in eodem tono, & eadem uoce,intona
tus fit & pfalmus, & fàcut morentur aliquantulum in fine can/
tus, uidelicet ut cantãdo bene fubftentätultimas uoces,& etiâ
penultimam notulam, fedfiplures notulæ erunt inultimo to
no cantus, debent morari in littera altiori,uel inferiori:qug pe
nultimæ erunt,&hocad innuendum q, cantus eft conpletus.
His igitur circa geftus, moresq; obferüandos leuiter taótis, ad
eruditionem mufices reddeamus, in qua (ut fuperius) in ma•,
nus figura patet, o&to littere funt graues, acutæ feptem,
fuper acutæ quinque: graues dicuntur quia a'grauiore fo
no componuntur. Acutae quia ab acuto, fuperacutæ di
cuntur : quia ab agiliore fono componuntur. Item tres funt
imodi, uel proprietates,a' quibus tota mufica regitur, uidelicet.
t, quadrum:&b mollc:& natura, unde dicitur omne ut ing
 cantatur per t, quadrum cufijomnibus fuis defcendentibus
omne utinc cantaé per natufàm cum oibus fuis defcendentib?
omne ut, incipiens in fcantatur per b molle cum oîbus fuis de
fcendentibus. Et ratio quare proprietates dicun£,talis eft,quia
naturaliter,& proprie, in notitiam ueram canendi, tonos, & fe/
imitonos addédi legittime1troducût.Ité uniuerfaliter funt duæ
claues una in fgraue:&alia 1 cacuto,ut hic
Et nota quod clauis eft referatio notarum
cantu quolibet fignatarum. Nam ficut per
clauim referatur hoftíum:ad cóferuandú ea
quæ intra hoftium funt: ficper clauím ín câ
tu ipfe referatur cantus,& conferuätur nomina notarum,&ab
inuicem diftinóta effe cognofcimus.per ipfàrum aút difcreta re
pofitionem plineas, poteft oís cätus cuiufcunq; fttoni rationa
biliter colloçari, Diftant.n. ab inuicem per diapente: nam fín
grauibus, c in acutis conftitutæ funt. Aliquötiés inuenitur.G.
acutú, pro claui propter defeótum linearum, quia ín cantu pla
no, uel ecclefiaftico, tantummodo quatuor lincg uel rigæ pro
trahuntur: in cantu uero méfurabili feu 1 cantu organico quín/
que,itaq; quädocûq; cätus afcendet ad c,d,&e fugacutiiiinul
totiés,G.acutú figuramus, fed tamen raro inuenitur.Item duo
figna quæ in cantü figurátur filicet b.molle, & tj quadrum: &
reperiuntur ambo ifta figna in b fa tj mi & funt differentia in
figura b prímú eft rotundú,& dicitur fa, &cantatur per b mol
le,& ín íllo ubí ínuenitur t] quadrum ibi dicitur mi & cätatur
per t quadrum. Nota q, tribus de caufis fuit inuentum.b,
molle, uidelicet primo caufâ effentiæ : fecundo caufâ tritoni,
tertio caufa neceffitatis, quando duplicatur,fin c, &c in f per
b molle rotüdum
' ' *• .
cätatur, ut1 quinto,& fextotono: & eftcaufâ
effentiæ
 .et-£_ _ • •- -•- - • - • • -

tiæ quando duplicatur,finb,& b inf:jc&£,in ftufi: eftcati

fa néceffitatis.Quid eft t quadrü? Refpondeo q, eft dura pro
prietas, quæ duré debetcantari. Quid eft b molle ? Refpon
deo quod eft dulcis proprietas, quæ dulciter debet pronuncia
ri. Quid eft natura? Refpondeo q, eft medialis proprietas qug
debet fentire de ta quadro,& deb molli . Namb rotundum fi
debet notis in fpaciís fitis feruire, tunc album q, eft in eius ro/
tunditate per medium fpacium fiat. Si auté notis quæ funt in
linea feruire debet, tunc eodé per lineas protrahatur,ut imme/
diate fuperius demonftratur, tj fimiliter quadrum eodé modo
per lineas,& fpaciü protrahitur, ita tfi q, linea: quæ eft in par
te finiftra ipfius t] 1furfum tendat,quæ aüt 1 parte dextra, quæ
pro decore eidé addatur, inferius ptrahatur:ut eft demonftra
tum, b rotundi cantus dicitur ille:qui ppter mutationem natu
ræ in ipfum: uel e conuerfo nihil durum refonat, fed molle, &
deleétabile:& ob hoc b rotundum b molle merito núcupatur:
& quia in eo nulla duricia reperitur, ideo ad differentiam ta ,
quadri ipfum rotúdú doétores figurare curarunt, & t] quadrü
tì durü meruit nominari, & pp fuam duritiam a do&toribus
ordinatüê ípfum quadre debére figurari. Nunc uidendü eft de
mutationibus, & pmutationibus uocú in manu. Et incipies a'
Gammaut,& dices in Gammaut, in are in ti mi,in b fa t mi,
& e la non fit mutatio:quia in illis nó eft nifi una uox, & muta
tio eft dimiffio unius tiocis pp aliam fub eodem fono, & dicié
mutatio a' muto mutas, quia fub uno figno, unâ,in aliam mu
tamus proprietaté, uel mutatio eft uariatio nomínís uocis,feu
notæ in eodem fpacio,linea & fono,unde notãdum é quod cau
faneceffitatis inuenta fuit mutatio unde quâdocüq; poffumus
operaui phas uoces,fiut,re,mi,fa,fol,la,debemus femper mu
d tationcs
tationes euitare,nonqufa totaliterpofiteuitari,feddüm euene
rit neceffîtas, ibi fiat. Permutatio autem eft uariatio uocis,
feu notæ in eodem fpacio, feu linea, indiuerfofono. Fit enim
permutatio ubi tonus diuiditur,propter confonantiam,aut dif/
fonantiam, in diatonicum & enarmonicum, aut cromaticum
& diefn,uel e' conuerfo ut hic.

Omnis mutatio definens in ut,uel in re,uel in mi talis fitafcen/

dendo quia plus habet afcëdere,quá defcédere:omnis mutatio
definens in fa,uel in fol,uel in la;talis fit defcédendo, quia plus
habet defcédere,quäafcêdere.Similiter mutatio fit,ppter fatio
nem figni fcilicet ppter b rotundú,& t quadrú: quæ in bfat,
mi funt:quia funt uoces ingquales,&figna diuerfa,& mutatio
fieri non poteft. In cfaut fiunt duæ mutationes fcilicet fa ut,&
ut fa:fa ut afcendendo de t] quadrograui, in naturam grauem:
ut fa defcendendo de natura in t] quadrum graue ut hic patet.
In d fol re fiút duæ .
mutationes. f. fol - FA ËEHEFÄ
-

re, & re fol, de

afcendendo fol, re
tj * -J NT | v -T 4 -

quadrograuiina- Afcendendo Defcendendo , •

-. - tufa graue
tura graueréfol defédédo denatura grauifb graueutpatet,
In elami fiút duæ la
imutationes. f. la i
-

EftEE
mi,& míla: de
afcendendo la mi
tj Π
TIISOIL RIE. IRE. … -

graui in natu ^ Afcendendo Defcendendo v

iám graué, mi la defcédédo de natura graui in t graué ut hic.

In ffaut fiunt iii […] Ti-r
dug mutatio/
nes,fifa ut,& I I H-Eö ■};
INAlL I M I L ■^

utfa, fa uta~ - — *
fcendendo de Afcendendo Defcendendo . .
natura grauiinb molle graue,utfa,defcendendo de b molligra,
ui in
In naturam fiút
Gfolreut, grauem ut hic. -

—t—
) a

fex mutationes, FLAVA +PFA B AL FA

fo[re, re fol, fol +t= j
*i-
ut, ut fo1, reut , -f-Atf—j v=-g-
ut re.fol re afcendendo de natura in b molle, re fol defcenden
do de b molli in naturam grauem. fol ut, afcendendo dena
tura graui in t] acutum , ut fol defcendendo de tì acuto in na
turâ graué,re ut, ut re iftac duæ mutationes fiunt afcédédo tffi
deb molli in t] quadrú, & e cótrario, ut clarius apparebithic.
' ■ | ] -

IĘ RESTTSOLISÖLTÉTF* JLETÉ FA
EN-L*-*-*iH-AEEHE
Afcédédo defcédédo afcédédo defcédédo afcédédo afçãdãdo. .
In alamire fiunt fex mutationes la mi,mila,lad re;re
••
la,mire, re
íí mi,lami
mi.la mi, afcendendo denatura grauiinb mollem grauém, mi
la defcendendo deb molli grauíín naturam grauem,la re afcé/
dendo in ta acutü;re la defcendendo de tì quadro acuto in na~
turam grauem mire,remi, iftæ duæ ultimg mutationes, fiunt
tantumiafcédédo de b molli in t, quadrum & e cótrario ut hic.
'■ L |
TE AAEA [PLE£E R£E
}*;*fi # RE. fi,
Afcédédo & defcédédo afcédédo & defcédédo afcêdendo folú.
InCfolfaut fiunt fex mutationes.f.fol fa,fa fol, fa ut, ut fa, fol
ut,ut fol:fol fa,&fa fol fiunt defcendendo trì deb molli ín ta
quadrum, & e' contrario,fa ut,afcendendo de tì acuto in natu
ram:ut fa,& e cótrario,fol ut afcédédo deb molli in naturâ acu
täut fol defcédendo denaturaacutoinb mollegraue exépla.
- '

=E SQLFA AH FA 3:
OL T SOL VTE

Defcendendo Afcendendo defcédendo defcédédo

In dela fol re,fiunt fex mutatióes la fol,folla, la re, rela,fol re,
re fol: la fol,fol la hg duæ mutationes,fiunt tantú defcendendo
deb molli in t] quadrum & e contrario,lare, afcendendo deb
molli in naturam acutam: rela defcendendo de natura acuta in
b mollem:folre afcendendo de t] quadro acuto innatura acu
tum; refoldefcendendo &e contrariouthic. In el .
1) Clà
si-£*3*i£-£-PR.
£5*HfA#* Am-%
_I_I_I_
LA
■
A. r. ' I5TTi REIIRET] AP RE,
-

Defcédédo afcédédo defcédédo afcëdédo defçãdédo

In elami,& ffaut acutis, & Gfolreut, Alamire fuperacutis
fiunt mutationes ficut in elami graui, & ffaut graui, & Gfolre
ut graui,&alamireacuto, in bfat, mi fupra acuto non fit mu~
tatio ficut nec in bfat, mi acuto. In Cfolfa fiunt dug mutatio
nes.f.fol fa,fa fol,& fiunt defcendendo tantum deb molliacu
to in t] quadrum fupra acutum, & e contrario ut hic.
$. 9!; EA LI
L.
-

e-—-' Ef-$L*j-E*
ì- - FA T. i—

- Defcendendo -

In dla fol, fiút dug mutatióes.f.la fol,folla, & fiút defcédendo

trí deb molli acuto in tjquadrüfup acutú,& e cótrario ut hic.
IG.£§ =- SO L_
9L — LA

Ratio autem quare duae mutationes ultimæ de Gfolreut, gra

ui,& de alamireacuto,& de Gfolreut acuto, & dcalamíre fu
ra acuto, fiüt afcendendotffi,& fimiliter duæ primg mutatio
nes;deCfolfaut acuto, & de dlafolre acuto, & decfolfa, &
de dlafol fupra acutis, fiunt defcendendo, talis eft. quia ficut
di&tum eft, duæ uoces deb fa t, mi funtingquales, necfeha
bent eodem fono, nec eadem uoce,&propter ingqualitatem i!
- larum duarú
 larum duarfuocft, fiüntprgdi&tæ mutatíonés,afcendédo,&dè
fcendendo, trii in bfa tjmf. & hoc fit ad noticiam, acprobatio/
nem,b,mollis, &t] quadri duri.quiab molle fe habefad durú:
& durum ad molle, quia afcendéndo, & defcendendo propter
illas duas figuras, fiunt diuerfae fpecies cantus, propter molli
cié,b,mollis,&pp duriciam tì diiri. Ideo ergo ibi nülla fit mu
tatio,quia ficut differt b rotundum a' tj quádro, ita differt faa,
mi,& mia' fa. Alia ratio eft, quia omnis mutatio, ad minus
fit per tonum,& ín bfa tjmi, eft nifi femitoníú, fcilicet fa mi,&
mifa,ergo ibi nulla é mutatio.Sequié de modis,uel fpeciebus,
& numeris,tä mëfurabi líb?;j immenfurabilib9,quia ficut dicit
Guido monachus peritiffimtis in hac fcientia, cantores certe in
uanum laborant,qui uim toni,& femitonii difcernere nefciunt
fpecies cantus funt xííí.nec plures,nec pauciores,cú ad cognítío
nem uocú, & differentiâ in eleuâdo,& deponédo iftae fufficiât.
Vnifonus, Diateffaron, Aliæ quattuor funt compofitg
Tonus Tritonus Tonus cum diapente
Semitonium Diapente Semitonium cum diapëte ,
Dytonus Diapafon Semidytonus cú diapente
Semidytonus Dytonus cum diapente.
Vnifonus eft: quâdocûq; plures notæ,uel neumæ,ín eadem li/
nea, uel in eodem fpatio,collocantur:& dicitur unifonus ab u
rius una unú,& fonus quia æquatur unifonus fine ulla uocúua.
ratíóe.Tonus & interuallum.Tonus, eft duorum phtögorum
uel fonorú näphtögi foni funt legitimis fpaciis ab inuicë diftä
tiúíntegra modulatio. Interuallú uero,dicitur acuti foni, gra
uifq; diftantia, uel illud fpaciú quod eft inter uocé,&uocé, ín
teruallum núcupatur. Tonus fecundum Guidonem diffinitur
fic.Tonus eft legittima fpacii magnitudo,plenum,& perfe&tú
- - - - fonum
Íonuin émitteris: uel aliter fecundúBoetium díffinituffic. To
nus eft cohærentia duarum uocüplená,& íntegram eleuationé
reddens fine aliquo interuallo,& dicitura'tonädo,uel a' fonan/
do,quia plenútonü facit,feu plene fonat in animo audientis.
Vt re,&fa fol,tam in afcenfu ji defcenfu funt toni perfeétíre
mi,& fol la,funt perfeétiffîmiînafcenfu,fed in defcenfu, funt
perfeéti:adinnuendú quod fol remanet aliquantulü altior in de
fcendendoa' la,quam afcendendo in la,& fic faciunt mi, & re,
8£ funt in totum oéto toni, quattuor afcendendo, & quattuor
defcendendo : & tres funt fpecies tonorum, perfe&ti,perfe&ti
fiffimi,& imperfeéti:& ifti ímperfeéti funt femitonia.Semito~
niü,eft cóíüãïo duarum uocúfemiplenä eleuationé,atq; difpo
fitioné faciens, & dicitur femitoníú,n6a'femis quod eft dimi/
dium,feda' femis quod eft imperfe&tum. ficut dicit Boetius,
$quia duæ funt uoces non plenum fonú reddentes, uidelicet mi
fà,&fa mi, duobus modis afcendendo, & defcendendo.
Et hic uidebimus quomodo funt tria genera femitoniorum,ui
delicet femitonium enarmonicum,diatonícú,&cromaticü,Scié/
dü eft,q, quattuor partes nó cópræhendüt totütonum, & ideo
uocantur femitonia, a' femi:quod eft imperfeétum,ut fupra di
&tum eft:unde femitoniú eft quafipars toni, huiufmodi autem
femitonia fuerunt in muficaadinuenta, ut per diffonantias co/
loratas, feu quafdam pulchritudinis ipfarum, ad perfeétiores,
'feu pulchriores in cantu cófonätias, ueniamus. Et nota qäto
nus diuiditur in quinq; partes,&quinta pars uocatur diefis,qua
fidecifio, uel diuifio:diefis eft dimidiâ femitonii minoris inter
uallum duæ autem fubiunéte exiftis,quinq; diefibus, compo
nunt femitonium enarmonicum,quod minus eft,quoda' prola
tione uocatur lima,&hocutimur inplanocätu, continens duas:
- inæqualcs
 -

inæquales diefes. Tres tieroëxiftis diefibus facít femitoníí

diatonicum:quod maius eft: q, quidé uocatur apotome maior,
ideft maior pars toni,fecúdú Boetium diatonicú femitonium
duas inæquales diefes, & coma.eft enim coma pars illa qua a
minoffemitonio minus exceditur.& hoc nó utimur ícátu pla~
no,eo q> pp fuá maioritatem,excedat omnes cófonantias, & p^
portiones, diffonätias inde creans: utimur enim eo in cantibus
inenfuratis: huiufmodi femitonia ficadinuicem recognofcunf:
femitonium diatonicú eft quando fit permutatio, b,rotundi in
t] quadrum uel e contrario ppafcenfum, uel defcenfum:ut pa
tet in exemplo ut fupra diximus de permutatione. Nam ab;a,
acuto ad primum b fcilicet rotundú,eft femitonium enarmoni/
cum,quod ut prgdicitur,minus eft: a' primo b:ad fecúdútjqua
drum eft femitoniú diatonicú, quod dicitur maius, a' fecundo
uero t] quadro ad cacutum femitoniú enarmonicum eft. Sicq;
patet quomodo tonus qui eft ab,a;acuto adfecundü t quadrú
in enafmonicü,& diatonicú femitonia,diuidaf.Et tonus, qui é
a primob molli, adcpraediétum in diatonicú,& enarmonicü,
ex enarmonico & diefi,confurgit diatonícíí:ex diatonico,&diefi,
cromaticum:excromatico,& diefi,tonus confurget,cromaticum
femitoniú duo grauiora femitonia tonú nó implentia cóftituit.
& hic patet q, ton? cóftat ex quinq; diefibus.Dicitur .n. croma
ticü femitoníú,a' cromate,cromanäq; grgce, latine,fonat color.
Inde cromaticú color pulcritudinis appella£,quia pppulchritu/
diné,dulcedinéq; diffòntiarú, diuidiétonus ültra É dia
tonici,& enarmönici generis:uta' confonantia:qu£ fequitur dif
fonantias: pminorem diftantiam, p motùutriufq; diftetur: ita
uidelicet q, in tali diftãtia fupra, uel infra, unius toni prolatio
femper exftet ut in exemplo fuperiori de permutatione.
- - - Non defunt
 -

Non defunt dicentes omnes tonos tam in afcenfujdeftéfu ef

fe æquales, quorum opinioni non fubfcribimus uniuerfaliter,
particulariter aút non in totü refragamur.Nam hæc gqualitas
fi cófideremus inftrumenta, organica aut cordalia,aut certe fidi/
bus confonantia non ibimus ínficias quin oés tonos effe æqua
les fit tollerandum.Verum ubi muficâ humanæ cótemplamur
uocis quo pa&to oés toni fint æqualcs in afcenfu, & defcenfu
[hOnuideo.Quum.n.fere naturaliter humana uox facilior fit ad
defcenfum jadafcenfum,(eftoa' nonnullis æqualiter undiq;
fuftentetur.fedpaucoy eft ifta uirtus,)uoluerunt neoterici mü
ficæ pfeffores & jmaxime galli in hac fcientia facile principes.
uoci humanæ aliquod præbere adminiculú,quo.f.cantus plan?
á menfurabilis a' capite ufq; ad calcé in tono cgpto cótinuetur.
Vnde cófideratis,& trutinatis mufices rationibus,& ut uoci hu
mang ut diétum eft adiutorium exhibeatur uoluere, re mi, &
folla in afcendédo effe tonos pfe&tiffimos,&perfeétiores g ut
re,& fa fol.Sed defcendédo, iî la fol,& mire effe perfe
&tos tantum & hinc fequitur neceffario,plus fuftinéda fore fol
ab la, & re abs mi in defcenfu, nec uox fuapte defcendens, ad
ima (fi fidem toni effent perfeétiffimi fn defcenfu ut funt ina--
fçéfu) facillime cadat.Vnde cócluditur tales tonos nó efTe fem
per gquales . Cgterum ín ínftrumétis manualibus non eadem
uidetur cófiderari ratio.quum femper gque tendätur cordæ,aut
in uno effe permaneant fiftulæ. Ideoq; neq;afcendédo,neq; de
fcendédo admínículo indigét quo cantus in uno effe fuftente£.
quo ut diétum eft indiget uox humana. Dytonus eft cóíüétío
trium uocú, fane',uel gradatim formata,& difpofitio duoy to
noy, &fitafcendendo uel defcédédo, & dicitura' dya, q, & duo
&tonus, quia cóftatexduobus tonis integris, fiue pfcétis, &
e ponitur
 nitur quattuor modis afcendentibus duobus, & duobus de/
fcédéribus. uidelicet ut mi, mi ut,uel ut re mi,mi re ut, fa folla,
la folfa.Semidytonus,eft coniunétio trium uocú,fane,uel grav
datim formata,& difpofitio toni,cú uno femitonio. afcendendo
uel defcendendo,& dicitur femidytonus,quia iperfetus.Nam
dia apud grämaticos pilatinum fcriptüidé eft quod de prgpov
fitio:fedpygrgcäfghificat duo. &fimiliter ponitur quattuor
modis, duobus afcendendo,& duobus defcendédo uidelicet re
fa, mi fol,fol mi. fa re,uel gradatim re mi fa,mi fa fol,uel folfa
mi famire. Diateffaron, eft coníüáio quattuor uocú, fane, uel
gradatim formata, & difpofitio duoy tonorum, cum additione
unius femitonii. & hoc in primo, uel in medio,uel in fine. & fit
afcendédo,uel defcendédo,& dicitur diateffaron.a'dia,quod eft
de, &thctras quod eft quattuor, quia de quattuor uocibus có^
ftat. & ponitur fex modis, tribus modis afcédédo,& tribus mo
dis defcendendo. Prima fpecies cadit interare,& dfolre,Secun
da cft ínter ta mi,&elami, Tertia inter cfaut,& ffaut:uel prima;
cadit inter d,graue, &ggraue,fecunda inter elami graue,& a
acutum. tertia uero interggraue,&c acutum.Et fecúdum Gui
doné príma facit refol,fecunda mi la,tertia ut fa. Hgc confonâ
tia innumeris, epitria nücupatur, eo q> fit in epitrionumero c5
ftituta, epitrius quaternaríüs, trínarío cóparatus,epitria,& fef^
quitertia nuncupatur. fefquitertia a fequi q, eft totum, & ter^
tia pars, eo q, quaternarius numerus cóparatus ternario.confo^
nantia diateffaron diuina difpofitione, in tantum gaudet quat^
ternario numcro,ut quattuor habeat & quaternaria diuifi6e fiar.
unde Remigius,omnis enim numerus,infra quaternariú cótine
tur.Ná intrà fe habet denarium numerú, qui omnes numeros
in fe concludit.Nam habet quaternarius primum fecundum ter
tium &
tíum & quartum hi numeri funt partes quaternarii qui de
céconftitüunt,hiceft ille quaternarius in partibus. Cufus abfo
lute omnís íncluditur fimphonia,in hoc eft diatefiaron confo~
nantia,in qua ternario numero conftituta,cui cóparantur quat/
tuor tempora anni, quattuor plag£ mundi, quattuor elemen~
ta,& quattuor Euangelifte,ignoranter dixit ille, diateffaron,&
diapenté,medias confonantias fffe,unifonum auté & diapafon
perfe&tos. Tritonus eft conjunétio quattuor uocú, fanè, uel
gradatim formata, & difpofitiotríú tonorü,omni femitoniocav
Íens,& dici£,a' tris quod eft tres,&tonus,quia tres tonos con/
tinet.Eftautem tritonus duriffima fpecies,& eft uitäda in mu
fica, propter fui cantus duriciam. Boetius.n. b molle inuenit
pp diétütritonum, ut eú deftrueret,ficut clare uidetur ab ffàut
graui, in tì acutü, ubi tritonus poteftgenerari,fi diceremus fa,
inffaut graui,& mi in t] acuto tunc effet tritonus,&nuncpof/
fumus dicere ut,in ffaut graui, pb molle,&fa in b mollè,&
non eft tritonus, fed diateffaron. etiä fuít ínuentum b molle;
quintú,& fextútonü,quia nó poteramus bene cantare di&tos
tonos, nifib molle habüiffemus. ut Bernardus etiã dicit, quod
b molle fuit inuentú,pp dulcedinë fuam,&propter duritiâqug
erat inter t] & naturaih. Item tritonus poteft fieri de quinq;uo
cibus,&detribus tonis.duob9 femitoniis minorib? punotono
nó cóputatis:& fic quinq; uoces, prgdi&tis quattuor,n6 gquipo
lent,duo femitonia ingqualia fimul iniun&ta tonüpficiunt.f.ma
ius & minus. Tonus autem conftat tribus interuallis duorum
femitoniorum minorum & comate,ut a' tì mi ad ffaut,&e có
uerfo: & ab elami in bfa tjmi uidelicet b molle& e cóuerfo,a'
duro in faut acutum & e'conuerfo ab elami acuto a bfat,
mi,b molli fupra acuto, Differt autem,quádotritonus,de quat
• e íí tuor
tuor uocibus c5putatur;a'diateffaron,quia diateffaron,continet
duos tonos cü additione femitonii, &tritonus de quattuor uo,
cibus altior eft diateffàron uno femitonio.Et nota quod fpecies
tritoni, fiue de quattuor uocibus, fiue de quinq; formetur, fiue
fane fiue gradatim,femper eft euitãda. ut di&tum eft fupra.ut
eft in alladominicæ decimg oótauæ poftpentecoften. Diapen
te, eft coniunétio quinq; uocú.fane,uel gradatim formata,&
difpofitio trium tonorum cúuno femitonio minore,aut in prin/
cipio, aut in medio, aut ín fine pofito. & fit afcendendo uel de~
fcendendo,& dicitur a'dia q> eft de,&pente,q eft quinq;.quia
de quinq; uocibus cóftat. Et ponitur quattuor modis, afcendé
do,& defcendendo. Hæc confonantia in numeris emíola uoca^
tur, eo q> fit in emiolio numero conftituta. Emiolus etenim,eft
numerus ternarius, binario comparatus,& fex qui altera uoca~
tur. a' fexqui quod eft totú,&altera pars, eo q>ternarius nu
merus continet totum binariü in fe,& eius alterâ partem,fcilí/
cet medietatem, fit enim diapente fono fuauíor &auditui ami/.
cabilior in fuarum partium diuifione trinaria. Ternarius nume
rus, impar eft,& ob hoc caufam fignificationis, atributus eft, •
maribus, quia maioris uirtutis eft;jpar, qui eft imbecilli fgmi.
neo fexu atributus, nam numerus par mütabilis & diuifibilis,
eft, continens unitatem in medio fui,quæ diuifioni refiftit. ex
diétis imedietatecolligere poffumus quomodo hicternarius nu
merus fit quaternario,qui eft reducibilis adbinaríúperfe&tior.
Remigius loquitur ficternarius numerus eftprimus,& origo,
&feminarium omnium perfe&torum numeroy fex uidelicet,
atq; noni,qui numeri funt,terni,bis terni,&ter terni, tria poffi~
det, hic ternarius hoc eft principium,medium & finé diuina di~
fpofitione, quale eftprincipium,tale eft medium, & talis finis.
<• . - figura
figura diapentes incipit in dfolre & terminat in alamire dicédo
re,la. uel gradatim re,mi,fa,fol,la.fecunda fpecies cóponitur in
elami& finitur in bfa tjmi dicendo mi mi uel gradatim mifa
folla mi, tertia formatur in faut graue&tcrminat in cfolfaut,
&procedit his fyllabis fa folla miifa:quarta aút difponítur per
tertiam diateffaron & tonum in acutum procedens a' Gfolreut
in Dlafolre. his fyllabis ut re mi fa fol. Notandum eft q> fpe~
cies diapentes,quæ fit ex uno interuallo, qugcunq; fit illa,efttâ
t£ authoritatis,quod í uno cantubis uel ter ultra repercuffa fue
rit, quantumcúq; talis cantus defcendat,etiam finon afcendat ,
ultra diapentema' fine&talis cantus autenticus dicatur. ut in
exéplorefponforíí,fint lumbi ueftri prgcinéti,&fimiles,Idemq;
dicimus de aliis tonis. Diapafoneftconiun&tioo&to uocú fa
ne,uelgradatim formata.&difpofitio quinq; tonorú cú duobus
femitoniis minoribus,tefte Boetio qui non gquipolent tono, &
dicitura' dia quod eft de,& pan qu6d eft totum, quia in fe con
tinet omnes fpecies cantus fupra fcriptas, & inuenitur de qua/
cüq; littera fimili adaliam litteram fimilem, & fitafcendendo,
uel defcendedo. Hæc eft.n.cófonantiarú mater,quia totam con
centus uniuerfitatem continet,&habet feptem fpecies, ut funt.
littere in manu,finon incipies a'gamaut. Hæc enim cófonan
tia, in numeris, dupla dicitur, e6q,fit in duplonumero coftitu
ta. eft.n.duplex numerus, cum maior numerus comprghendit
totum minorem bis,ut duo cóparata ad unú , & dicitur dupla.
Cótinetnäq; duo dupliciterunü. Remigius dicit tertia fimpho
nia eft qu£ etiam de o&to dicitur,unde fiomen accepit nâ apud
ueteres cithara exo&to uocibus cóftabat.Bernardus pulcra fim
phonia diapafon ío&to uocibus pollet,Antiqui.n.numerüo&to
narium, íufticiam uocauerüt. Continet,n, in fe diateffaron, &,
. diapente
diapentetäquä partes fuas,fic.n.oétaua dies noftrerefurreétío
nis præ cúótis erit dulcior,& fuauior.fic hæc cófonantia in o&to
nario cóftituta,prgcü&tis dulcior é,&fuauius recipit'ab auditu.
Tonus cum diapente,eft cóiun&tio fex uocú,fane',uel gradatim
formata,& difpofitio toni cú diapente, fitafcendendo, uel defcë
dendo, fed raro inuenitur in cantu plano. & nota quandocunq;
inueniuntur prgdi&tæ fpecies, debét impleri fecúdú fuä iuftami
formam,fine aliqua mutatione,& dicitur ifte tonus cú diapente.
exacordú,ab exagraece quod eft lating fex, cordum uoces. ut
eft in cfaut dicendo ut,& la in alamire, Senarius näq; numerus
perfeétus eft quia perfenarium numerum eft operum fignata
perfe&tio quo conftat fümmum conditorem cunéta operâ fua
perfeciffe ut aitMofes in capitulo primo Genefis. Semitonium
cum diapente,eft coniunétio fex uocum,fane,uel gradatim for
mata & difpofitio femitoníí cú diapéte, & fitafcendedo,uel de/
fcédédo ut é ín are dicédo re,& afcédédo 1 ffaut.dicédo fa.uel in
cipiédo íelami &afcédédoicfolfaut,Semidytonus cúdiapëte;é
cùîü&tio feptem uocú,fane,uel gradatim formata,& difpofitio
quattuor tonog: cù duob* femitóníis,& fit afcédédo & defcen
dédo.Incipiédo1ffàut graue dicédo,fa&i elami cú additióe fe
mitonii b mollis pmuficâ fiétâ.Dytonus cú diapente,eft coniun
&io fepté uocú,fàne,uel gradatim formata,& difpofitio quin
uetonorú cú uno femitonio,& fit afcendendo,uel defcédédo.
úídelícet 1 cfaut dicendo ut,&inbfa tjmi acuto dicédomi,uel in
cipiendo in ffaut dicendofa,&in elami acuto dicendo mi.Et hgc ,
de fpeciebus muficg tam menfurabilis, jét imméfurabilis diéta :
fufficiant.Sequitur de falfà mufica fiue fi&ta dicitur,qfi de tono
fit femitonium, uel econuerfo,uel quandocüq; p naturam mufi :
cä;non poteft fieri cófonantia fpeciei diapente •; per
e&tg
feéte uel diateffaron, uel diapafon, tuticpfalfàm muficam,nos
oportet facere quod eft difcordabile, concordabile, quia omnis
tónus diuifibilis eft in duo femitonia ingqualia,& p confequens
figna femitonia defignantia in omnibus tonis pofluntapplicari.
Signa femitonia funt haec.f.b rotundú & t] quadrü. Itaq; ubi^
cüq; b rotüdum inuenímus dicimus fa,& tj quadrü mi, & ficto
nos in femitonia deducendo. Et hoc pluribus in locis fit ad eui~
tandú tritonü, quia quando de quattuor uocibus figuratur tunc
diateffaron difcordat & qfi de qüinq; uocibus efficitur,tunc dia
ente difcordat.& fic dicitur tritonus omnibus fuis modis di
fcordabilis. &ideo eft femper euitandus. Et ifta falfa mufica
fiue fi&ta,fit plus in armonia inftrumentali quam in cátu plano
ut fi dicas înare.re mi fa folla, potes etiam dicere inare mi, po
ftea fa in timi.etiam potes dicere ut in are,& in cfatat per femi/
tonium & in ffaut dicere la,p femitoniú diatonicü in dfolre po~
tes diceremi,& in elami dicere fa p femitoniü, enarmonicú.etiá
in dfolre potes dicereut,& inffaut mi per femitonium diatoni
cum.&la in bfabmi,per tj quadrum: in dfolre etiam poteft di
cere fa,& in faut la,per femitoniú diatonicum,& ingfolreut diz
cerefa,per femitonium enarmonicum,& in cfolfautTa per femi
tonium diatonicum. Tonus, fiue tropus, uel modus, eft confti
tutio uocú in totis uocum ordinibus, differens acumine, ac etiá
grauitate.toni quia extonis,& eorum partibus generantur.Ité
tropus,fiue modus,eft fpecies modulata ex tonis,& femitoniis,
prodiens generata ab hac nanq; modi nomen acceperút fua mo
dulatione.Tropi uero modi dicuntur,& modi toni. tropi cú có
uertuntur, puta'unus,in alium tranfit, ut eft miftus, üel cómi/
ftus. nätropus græce,latine conuerfio. Sciendú eft quod o&to
funt toni, uel módi, compofiti,&ordinati in EcclefiaDei. licet
antiquitus
 antíquitus fuerinttantum qnattuor.&fic uocabantur proton*,
qui dicitur primus,Deuterus.f. tertius tritus dicitur quintus &
tetrardus feptimus.ifti quatuor fupra diéti,talé habebant pote
ftaté,quod unufquifq; ipforú poterat afcëdere ad decimä uocé,
& defcédere ad quintâ, quod ualde laboriofum erat uoci huma
ne proferre,&ideo confiderans beatiffimus Gregorius talem
afcenfum,alios quattuor tonos adiunxit,& fic o&tó funt, ut fu/
pra diétum eft.&antiquitus protus uocabatur dorius & fecun
dus Hypodorius Deuterus phrigius & quartus Hypophry
gius tritus uocabatur lydius & fextus Hypolydius & tetrard*
mixolydius & oétauus Hypermixolyditis.Et é fciédú,qä pri
mi quatuor;uidelicet primus,tertius,quintus, & feptimus,uocä
tur principales,ideo,quia primi inuenti fuerunt,& propterea di
gniores funt,& dicuntur autentici,quia altâ eleuationé tenent
in cantu. uel dicuntur autentici, ab maiori, authoritate quâ haz
bent. Alii qui fuerunt adiunétí.f.fecundus, quartus, fextus,&
o&tauus,collateralles uocätur,feu fubiugalcs, & dicütur plaga
les, quia mediocré depofitionem, & eleuationem tenent. Nota
quod ifti o&to toni fuerunt ordinati, ut deberent bini affociari.
Et in quattuor diffimilibus litteris terminari,quæ ab ipfis uoca
tæ furit finales,& funt iftg d e fg.primus cum fuo fubiugali fi/
nitur fn dfol re.tertius,& quartus, in elami. quintus, & fextus
fn ffaut,feptimus,& o&auus,in gfolreut,fed quia aliqui ipfos:
tonorúo&to;non poffent femperin praediétis litteris terminare,
a' doétoribus muficis alie quattuor funt reperte,qug confinales
dicuntur in quibus interdum toni praediéti,uel ipforúaliqui,ne
ceffario finiuntur.Et funt íftea t cdacuta qug fingulariter cor/
refpondét finalibus diétis fuperius per diapente. &uocati funt
totiíírregulares. Aduertendüm cft, quod funt quattuor littere
qug dicuntur
çuae dicuntur cordæ tonorú,&iftae pofitæ funtadcognofcendí
tonos antiphonarum, quia funt multae fpecies,& non habent
omnes fuam diapenté,& diateffaron, ppbreuitaté eay, qug lit
teræ funt,ffàur, gfolreut, alamire, bfatjmi. unde corda primi,
& fecundi toni,eft in ffaut graui, in linea. Corda tertii,& quar
ti, eft ingfolreut graui, in fpacio. Corda quinti, & fexti, inala
mire acuto, in linea. Corda feptimi, & oétaui, in bfatjmi acu>
to,in fpacio. Et quando uis cognofcere cantú antiphonarü,uide
licet de quo genere toni fit,notæ quæ pofitæ in corda non debét
computari ifi numero, cum illis quæ funt fuperius,uel inferius
fedfiplures notæ erút fuperius, jinferius;autenticus eft. &fi
econuerfo fi fuerunt plures inferiores, plagalis eft. Et ficantus
æqualiter recipit parté per mediú, quod notæ fint æquales fu
pra cordâ, & infra, de autentico,& plagali, tunc cantus ille di
citur miftus, & communalis,& ifti cantus uocantur fimplices,
uel anormali, & afcendüt nifi ad quintã uocé, fupra fuá litterâ
finalé, & non plus & inferius nihil defcendüt, etiá mifti uocan
tur&έ. Et nota q, nullus cantus debet inchoari fupra litteram
illam in qua fuü feculorum habet incipere, infra auté, uel in ea
délittera,fiue in finali,uel fub finali, debet habere principium,
ut ratio diétauerit,& uoluntas faciendi indicauerit. Et funt
non nulli qui abfq; fpecierum lege, cantus diiudicät, cuius to
ni fint, folüm ppafcenfum & defcenfum, infpeéto fine, quorú
iudiciú pluribüs rationibus nullú eft. quia non omnis cátus au
tenticus ob fivi breuitatem,acumé fumit: neq; omnis qui plaga
lis eft, depofitioné et etiam quia unus cartus plagalé habebit
depofitioné,& autëtica carebit eleuati6e,& tfi talis cätus n5pla
galis, fed autëticus iudicabitur. ut eft refponforiú,fint lúbiue
ftri prgcinéti,& fimiles.ut fupra dictüê ín diapête. Altera ratio
- f eft q,
eft q, fophifticepoterit formari unus cantus defpeciebus tertii
toní& in fine poffumus addere unú tonü eidem infra.f.infinali
primi&tamétalis cätus nó erit primus,fedtertius.fic itaq; oés
çätus per fuas diftin&ti6es,& fpecies cognofcùtur.ut ait Ber
nardus, fpecies funt muficales epulæ quæ modos creant.
. C De formatione primi toni.
Primitoni modulatio, formatur exprima fpecie diapentes, in
ter dfolre,&alamire. & refol primâ diatefîàron, abalamire,ad
dlafolreacutâ, producút.n. diapafon,eft enim quarta in ordine
diapafon forma,& fic faciút aliítoni,tres uidelicet. tertius,quin
tus,&feptimus.habet unufquifq; fuá propriâ diapété & diate?
faron. ut uidebimus in locis fuís. Sunt aliqui toni pfe&ti, alii
imperfeéti,alii plufquâperfeéti,alii mifti, alii cómifti,&ficde.
oibus uidédum eft.Notádum eft quodtoni pfeéti funt illi,fiue
fint autëtici, fiue fintplagales, qui feruât regulä eis ab authori
bus datâ, &n6 tranfeiïtermiírios,necinafëfu,nec in defcéfu.
uidelicet fi eft tonus autenticus, debet afcendere ad o&tauä uo~
cé,&n6plus,& defcendere p unâ uocéa' fuo finali.Vt eft itfoi
tus.Statuit ei Dfis.quádo fiéafcédit, tonus autenticus, & pfe
dtus eft,fi nóafcenditado&tauâ, tonus autëticus imperfe&tus
eft.ut eft introitus,Gaudeamus oés in Dfio. Si uero plus afcen
ditfupra fuá o&tauam, tonus autenticus plufquäperfeétus é.
Vt eft introitus,Sufcepimus Deus,&fic intelligitüräoibus to
nis autenticis quí ín fuis fpeciebus formantur.Item fi eft tonus
plagalis,debet afcendere ad quintã uocem fupra fuá litterâ fi~
nalem,& defcendere ad quartä,&efttonus plagalis perfe&tus.
fiaútnó defcendit ad quartam tonus plagalis,imperfe&tus eft.
fi uero plus defcendittonus plagalis, plufquäperfc&tus eft. &
ifti quattuor toni plagales, habent düas diateffaron. uidelicet
- fecundus
fecúdus habet unâaftèdendoa'Dfolre, inGfolreut graue,alte
räa'Dfolre,inare.quartus habet primam ab elami,inalamire
'acutú,fecúdâ ab elami,in tjmi. Sextus habet prímá ín ffaut,ad
b molle fecüdâ,ab ffaut adcfaut.oétauus habet a'gfolreut gra
ue, ad cfolfaut, & a'gfolreut;addfolre,& qfiifti plagales hâ
bent fupradiétas diatefîàr6pfe&ti dicútur.unde fciédúéft quod
autentici efficiuntur pfe&ti fafcenfu. plagales uero in defcenfu,
quia naturaliter cätus tonorú autenticorü, gaudet in afcenfu.
plagales uero,in defcenfu. & oés fupradi&t£ fpecies, uidelicet
Jiapente, & diateffaron, tam in autëticis, quâ in plagalibus,in
principio cantus,uel in medio,uel in fine,fane,uelgradatim. fa
ne uidelicet fi eft diapente rela,fieftgradatim dicimus,re mifa
fol la. &ficeftdiatefîàron fáne refolgradatim remi fa fol,hoc
aút memoria teneas quod primus tonus,tertius, quintus & fe/
ptimus,qui autentici dicütur, circa quintâ debét morari, ac fæ
pius afcédere.fecundus uero,quartus,& fextus, nec nö o&tau9,
qui plagales dicútur,circa quartâ,& circa finalem debent graua
ri,&adquintâ raroafcendere. Et nota qäponitur hic fpecia
lis regula,& uult quod primus tonus poffitafcëdere,&defcen/
dere, & p uolütate difcurere infra eafdé fpecies.uidelicet oium
tonoy, cómiftim,fed non intelligédú quod femper hoc debeat
facere a&tu fed poteftate.f.qfi necefftas exigit. & ratio talis é,
quoniã primus tonus principalis omnium alioy tonoruu,eft,
&quia primus eft dignior.&propterea hgc fpecialis regula fi
bi attributa eft. Nota quod primum tonücantare debemus p
naturá,& t] quadrum quätum poffumus, adimplédú modum
fuum, quia in ipfo prima fpecies diapëte,& diateffàron,reperíú
tur;a' quibus rationabiliter formatur.q>fi fic n6 effet cätäretur
;pb molleadeuitâdum tritonü. Et notãdum éq, mutario fit.&
-- - - . f íi fifit
fifitin aliquocantu primi, uel fui plagalis,fcilicet fecúdi toni,in
a acuto fiue fita' natura in b molle, fiüe a natura in t, quadrú,
cum di£tus gantus defcendit,&iterú tangit a acutum, ibi debe
mus dicere la,ad fpecié di&torum tono¥inueniédâ, qug eft re
la. quoniá dióta fpecie in primo,& fecundò tono,quâtum poffù
mus uti debemus.&fic intelligendú,deoibus aliis fpeciebus,a'
uibus toni formantur.Sequitur detono mifto. Tonus miftus
eft ille qui facit miftíoné cüm fuo focio.f.primus cü fecúdo,ter
tius cú quarto,quintus cum fexto,feptimus cum oótauo,& ecó
trario, fecüdus cú primo, quartus cü tertio,fextus cum quinto,
o&tauus cum feptimo,ut patet quädo primus tonus facit fuum
afcenfum & defcendit in are,tunc primus miftionem facit cum
fuo plagali & fic facit terti9 cú quarto,& quartus cú tertio,&fic
de aliis. Item fciendum eft q, tonus commiftus,eft ille qui gav
pit miftioné cum alio jcü füò focio. f.quando primus mifce
rur cü alio jcum fecúdo,&fic de aliis.& nota quod tonus auté
ticus cómiftus dicitur ille qui non mifcetur cum fuo plagali, &
tonus plagalis commiftus dicitur ille qui non mifcetur cum fuo
autentico.Vt eft quando primus tonus miftioné facit cü fexto
tono primus facit fuumafcenfum,& fextus non afcédit nifi in b
fatjmi pb molle, & ita facit fecúdus tonus defcendens in are,
& quintus poftea, afcendit in cfolfaut,& ultra. Primi igitur
toni modulationis plerunq; principia cófequuntur inare mifte,
ut Graduale gloriofus Deüs,huius uerfusè dextera tua Dfie.
Et poteft dicere aliquis quia gradule iftudppeius defcenfum,
non iudicatur defecündo tond. &uerfus eiüs pp eius afcéfum,
deprimo, & refpondemus quod gradualis,&eius uerfus,una,
& eadem cófonantia,& cätus eft,confideratifq;afcenfu,& defcé
fucius,& ucrfus necnon& eius fpeciebus a'proprio ii gra•
dualis
dualis debeamus ipfum,& eius uerfus continueiudicare,&idé
dicimus de refponforiis no&turnis cum eorum ucrfibus,atq; de
quolibet alfa,& eius uerfu. etiam in mi:habet principium pri
mus tonus.f.etiam mifte ut gradualeSaluum fac feruum cum
eius uerfu,Auribus percipe üt in feria fexta poftprimam domi
nicam quadragefime,fedfunt non nulli qui hoc graduale incipi
unt in fgraui,& tunc terminatur in cófinali primi. & ratio quæ
mouet ipfos, hæc eft, dicunt.n.q, íncipere ipfum p difpofitioné
duog: tonorum fubfequentium, eft magis cófonäns auditui.&
g, eft magis cóformis naturæ, prolatio ipfoy duo;: tonorum,
quam prolatio femidytoni, quæ furgit,fi in finali propria termi
natur, ut ambobus principiis patet,quibus fic refpondemus de
duobus inconueniétibus neceffario accidentibus in cautu, fem~
per quod eft minus, eligendú eft. fed íncipere hoc graduale in
ta graui cum additione b rotundi,eft minus inconueniens quâ
ipfum incipere in fgraui. Si ením íncipitur in t] grauí cú addi
tione b rotundi, talis additionaturaliter nó eft ibi, fed melioris
fonoritatis caufa. diétum b rotundum infuí príncipio addimus
deferuiens duabus folum notis fiue uocibus'. Incipias autem
ipfum in fgraui, furgit inconueniens,quod in pluribus locis ca
dit, nam neceffario ififacuto fit mi, & igacutóp cófequens fa.
pluribus & diuerfis uicibus, ubi naturaliter non exiftit.&quia
hoc incóueniés maius eft ideo ipfum in t, graui cum additione
b rotundum debemus necefíario figurare,& talis tonus dicitur
artificialis,eo q, artificialiter locatur.in c graue habet principiú,
ut eft introitus Gaudeamus oés in Dfio,& antiphona, O bea
tú pontificem, in dfolre. & fæpius ut introitus Statuit ei Dfis,
&antiphona Ecce nomen Dfii. Concordat principiú cú fine ui~
utg
delicet in dgraueiine graue:&hoc commifte,& ratio1n11tC
 mifte dicimus quia tale principium principaliter,tertio,&quar.
totono, competit, ut eft Gaudete fn Dfio.in fgraue, ut introiz
tus,Ego autem in Dfio. & ipfi foli. in a acuto, ut introitus Sa~
pientiam fanétoy.in g quoq;,ut Canite tuba. poffunt aüt fpe^
cies ipfius in principiis propriis,& in c& d acuta proprietermi/
nare: mifte & commifte. fed rariffime in e'graui. Et quando
primus aut fecúdus tonus attingit ad cacutum,& quod pluries
afcendit adb rotundum,&poftea afcendit ad cacutú, antequä
defcendat ad fgraue, tunc femper cantabitur p t quadrum.
Item nota q>primus tonus,quârtus,fextus,&feptimus,fle&tú
turp unam uocem, fiue notâ, fecúdus, tertius, quintus,&o6ta
uus, fleótuntur per tres uoces, fiue notas . Item dicet aliquis
acqualitas in fpeciebus,& in notis, eft in uno cátu qui quidem
afëendit ultra diapente,a' fine femidytonü ab eodé fine,hic can
tus erit autenticus an plagalis? dicimus q, in tali cantu confide/
randus éafcenfus,& defcenfus,&fiafcéfus eft maior,pars j de
fcenfus ultra id quod poteft. plagalis autenticus iudicabitur,&
econtrario, ut ficantus inceperit in dfolre & afcenderita cfolfa
ut,&defcenderita' dfolre in tmip femidytonâ, &fifecundus.
cätus p duas uices defcenderit in tjmi,&fitertius cátus defcen
derít ptres uices in timi,tuncprfmus cantus autëticus eft quia
afcendit unum tonum ultra illud q, poteft afcendere plagalis,
& non defcendit nifi femitonium ültra illud q, poteftautëtic?.
Item fecundus cantus eft autenticus, quia licet bis defcendat
femitoníúad quod non poteft autenticus, tamen illa duo femi
tonia,n6attingunt ad magnitudinëtoni,ad quod nópoteft pla
galis. nam ipfàfunt minora,quia enarmonica. fed dices canta^
Éítur p t] quadrum,tunc dicimus quod quicquid afcendit fu^
prabprímüacutú,eft defubftantia primitoni,&non fecundi.
nam,ut
nam, ut fupra diétum eft, fecûdum tonum femper pb molle
rieceffario debemus modulari, Cantus tertius eft plagalis,quia
tria femitonia enarmonica fex diefes continent. inclufiue, unus
aút tonus, continét folü fibi quinq;,& fic in oibus cãtibus funt
aduertende regulæ fupradiétae. Cui enim tono gradualium,&
alfa,atq; refponforioy cantica tribuútur, eidé,& eorum uerfus
funt afcribendi. quum canticú fuerit autentici toni,eius uerficu
lus eidem deferuiet, & e conuerfo , ut diétum eft fupra in prin
cipio toni huius primi. uerü ex uerfibus no&turnalium refpófo
rioy primitoni,folent gregoriani notulas quafdam neceffarias
eligere, quibus gloria patri, & filio,& fpiritui fanéto, quam de
centiffime §¤ quum opus fuerit hoc modo poteft ét
dicere in principio re,la,la.

;$***Et********Erixēs
TI 1 }

Gloria pa tri & fi lío & fpiri tui fan &to

Nota quando cantus afcendit gradatim ab fgraui,ufq; adcacu
tum,&iterum defcendit ad fgraue;ex partejaficantáre debe/
mus p b quadrú,&exparte poft pb miolle,ad euítádú tritonü.
Nota quando cantus afcendit abfgraui,uel G graui,uela acu/
to, ufq;ad t] quadrum acutú,&íferum defcenditadfdebem?
cantare per b molle. Secundus tonus formatur exprima diapé/
tes figura cómuni,quæ eft in primo competit,&exprima fpe
ciediateffaron facta abare, addfolre,&çantatur peftì quadrú
&quafifemper pb molle, quia ultra fextam a'fùo finali raro
afcêdit.& fi plus afcenderit;cantaturp t quadrú,& habet prin
cipium in a,ut refponforium, De ore Leofiís,& etiam oés Pa
- - triarche,
triarche. in curafia.O' fapfentia.Etfion ne cornoftrum, in d.
ut refponforium,Memento mei Deus: & Ecce in nubibus,in e'
licet raro, ut afia.Ecce Maria, in f;ut introitus,Me expeétaue
runt, & Quem uidiftis. poffunt autem fpecies eius terminare
in fuis propriis principiis, in G graui,&a acuto. Et uerficuli no
&turni refponforiorum folent una uoce depreffà a' fuo finali in/
cipere, ut eft in fuo gloria.ut hic.

£***.*E****** I -

Glo ria pa tri & fili o & fpiri tu i fan &to

Poteft etiam incipere in d graui dicendore ut re. Eft autem ali

uando fecundus tonus perfe&tus aliquädo imperfeétus & alí
qfiplufquäperfe&tus. fecüdus tonus pfe&tus eft. quando de
fcenditufq;adare, & afcendit in alamire acutú,ut eft fntroitus,
Multetribulationes,fecundus tonus imperfeótus eft qfi defcé/
ditînare,&nonafcendit nifi ingfolreut,ut eft introitus. Salue
fanéta parens,fecundus tonus plufquäperfe&tus eft qfi defcenz
dit adgämaut,uteft offertorium,Vcritas mea,&fic intelligié
de oibüs aliis tonis plagalibus qui in fuis fpeciebus formantur.
Et ut diximus fupra. quando toni terminantur ín fuis fpecieb?
litteris finalibus uocantur regulares,&qfi in c6finalibus,irregu.
lares uocãtur. & hoc ppaccidens, nam quilibet tonus debet in .
finali fuopprio termifiari.ut é graduale. Nimis honorati funt.
& fimiles quod quidem cft fecúditoni,& neceffario terminatur
in confinali, pp duo accidentia, quæ in ipfo cadunt, & primum
accidens eft,quia 1 diétione, tui fyllabai oportet q, cantetur pb
rotundum quodfacerenópoffemus.fiin finali próprio termina
TCt. nam
retnamfne graueb rotundum caderet quodquidem ibi natu
raliter non exiftit. Secüdü accidés cft pptonum qui habetur in
defcenfu in diétione Deus,&inpluribüs aliis locis ipfius gra
dualis,&uerfus quia fiin finali terminaret,fierettonus a'c
ue;ad tìmigraue, ubi naturaliter non exiftit. Et hoc dicimus
de quolibet tonqppaliquidaccidens, uel plura debet terminav
rein confinali, fifn finali non poteftproprie collocari, Tertiito
ni modulatio, formatur ex fecunda fpecie diapentes, duéta ab
elami graui, ad tjmi acutú & exfecunda fpecie diateffaron fa
&taabtymi acutoadelami acutum,&cantatur per naturam &
t, quadrum cuius ratio eft, quia omnis tonus a' fuo fine diapé
tefurfum requirit,qug eft eius,(utfupra diximus,)confinalis. fi
enim pb rotündum modularetur,tüceius finali adipfum b fpe
cies nülla effet,fuapríncipia habet in egraui, ut íntroitus,Con
feffio,& pulchritudo,&afia,Quando natus es.in fut introitus,
Nunc fcio uere, in gutafia, Qui fequitur me. & multa quidé
in cacutum, ut refponforiú,Rogaui Dominü. poffunt eius fpe
et
cies terminareinoibus fuis principiis,&in dgraui,atq; in a,tq
fecundo,&eacutú . fed poffit aliquis dicere quare uerfus re
fpóforioy tertii toni,a' finehuí?icipiút furfum îfextä,cú alioy.
refpóforíorü autëticoy incipiantur uerfus in diapête? dicimus;
qä ad euitandútritoni duritiâ,quæ caderetuel dadere poffeta,
ô fecüdoacuto,& defcéfum faceret ad egraue,uel ab ipfo,e,ay
ftéfum faceret adt|prgdiátügfia patri refp6forioy, hicfequié,

£**£*******£*EPRç
| ]

Glo ri a patri&filio &fpi ri tu i fan &io

--^ g Et nota
Etnota g-tohi aliqui non términantur fnfitialibus fufè néq; fti
cófinalibus,& hoc pp incóuenientias qug in eis cadere poffunt,
terminanturaüt ínálíís locis ubi fpecies ipforum melius reperi
ripoffunt,utapparet in illapoft comunioné. Beat9 ille feruus,
quæ terminatur inaacuto, & eft detertio tono. Cantatur aút
diétgcómunionis principiú,& finis pb molle.mediú aút eius
t] durum,&terminatufiftetonus in proprie,quia in alio locô,
quam in fuo finem habet.&hocut fpecies eius melius reperiri
poffint.patetigitur q, quilibet tonus poteft terminari 1 quoli
betlocómantiâ ubi fpécies eius licitéreperiri poffunt. Et dicié
iftetonus acquifitus,eoq; fpecies eius acquiruntur p uarietaté
fighorú,fib rotundi & tídüri. Quartus tonus formatur ex fe
cunda fpecie diapente,&fecúda diateffaron cómuni inferius li/
cet raro utatur diateffaron inferius fed tamen poteft. Cantatur
pernaturam&p t] durum,ratione diéta tertiitoni.fedfunt ali
qui cantus iftius tóniafcendentes in t] acuto& non plus,quä
do aüt ficafcëdit, cätatur per naturá,& pb molle, adeuitâdum
tritonü, ut eft illudrefponforium.Hierufalem quare moerore
confumeris, Principia quarti toni in c graue, ut ínuítatorium.
Surgite uigilemus,in Dominica ÉÉ aduétus,Et homo erat
in Hierufaléin d.utafia,Secus decurfus aquarü. Et prope efto
Dfie. Et benedi&ta tu, in e,utafia, Poft partum uirgo. Et gau/
deMaria uirgo, fn fut refponforíú;Interrogabat magos,& Re
ceffit igitur. In G,utafia, fionnolitimere,&O' mors ero, in a
acuto,utafia,Et ofs manfuetudinis eius.ut difcernatur quart?,
a tertio. poffunt eius fpecies terminare in omnibus fuis prin
cipiis,&in t] fecundo graui , fed raro. Cuius toni gloria hic
fequitur, -

*
v* •*- * •
-

*
" ' ' Quintitori
 Gloria patri
Í
E.-
& fili o & fpiti tui fànâo ;
Quinti toni modulatio, fotmatur extertia fpecie diapentes, dui
&tâ ab ffaut graui, adcfolfaut acutú,& ex tertia fpeciediatefía
ron, quæ fita'cfolfaut;ad ffaut acutum, cantatur pb molle. ra
tío eft, quia in b molli nafcitur. fed funt aliquicätus iftius to
ni, afcendentes in eacutú,& nó plus. qfificafcédunt, cantátur
p t] quadrú, adeuitâdum tritonü.Si ueroplus, uel minus afcé
$unt, cantátur pb molle: fua principia unum in proprium. f. d.
graue ut graduale.Pacifice loquebantur,in fgraue, ut refponfo,
riü.Obfecro Dfie,in cacuto, ut, £.Primum înatiuitate.f. Ho
die nobis cœlorum,& Ecce Dfis ueniet.poffunt eius fpecies ter
minare in omnibus fuis principiis.&in facuto,acetiäin dgrav
ue, fed raro, & in proprie. Notandum g, quintus tonus rariffi
ime, uel nunjdefcendit infra fuum finé, eo q>ab infra, non ha
bettonum, fed femitonium,fedfidefcendit, poteftaddgraue,
ut diétum eft, attingere,& hoc dupliciter intelligendum eft,qä.
fialiquis cantus huius toni incipiatur in d graue uel in aliqüa
parte fui ad primam attingat & ultra diapafona' fine non tran
feat,dicitur illecantus perfeétus fupra,&infra.Si uero adipfum
d graue attingit,& ultra diapafon a fine, dicetur plufquâperfe»
&tus fupra, & miftus infra. Etiam quintus tonus poteft defcen
dere p femidytonü fi regulariter formatur.quoníã omnis ton*
autefiticus. Defcendere poteft punâ uocem fub littera fua fina
li. Et nota quia dici poteft. Nam aliud eftpoffe,&aliud eft de
bere, ut intelligatur etiam finon deponant,oés toni unâ uocem;
i. . . . g ii uel unum
uel unum tonum tamén eruntperfe&ti;ita q, talis defcenfus fit
unus tonus,&fi quintus tonus defcëdere punam uocem &nó
pplures non haberetnifi femitonium.&ideo cóceditur aliquã
dóquintotono quodpoffit defcenderepfemidytonü, de modo
cantandi quintum tonü dicimus q, quandocirca cacutum funt
notulæ quinti toni non defcendentes in fa,fed ina' acutum,cá
tare debemus p t] quadrum. prgterquã in aliquibus cantibus,
ut eft refponföríú.Ecce ueniet Dfis & fanéti eius cum eo. uide
ín dominica fecundaaduentus quia pb molle fignatum é,&£t.
«¥.quartum eiufdé dominicæ, Ecceueniet Dfis prote&tor.& fi~
milibus.Suntnónulli indifferenter cantantes oés fines uerfuum,
quinti toni p t] quadrum nulla ratione certi, feda' cafu&for
tuna, ut cæci in itinere incedentes. contra quos fic dicemus,
g-aliqui fines uerfuum quinti tonicantari debent p t] quadrú,
reliqui ueropb rotundum. debent enim fines ipfîcantari p t;
quadtum, cúrepetenda quæ eft in refponforiop ipfum t] qua;
drúcätatur. nâ finis uerfus cum principio repetendae, una,&ea,
déconfequëtia effe debet.ut eftfefpofiforiü Dele&tare in Dfio.
Nã eius repetendajn dacutúíncipitur, p t quadrum cätatur.
Per b molleaüt debent fines ipficantari cúrépetendep ipfum
b cätatur.uteft 1 refp6forio,Ecce Dfis ueniet,&in multis aliis.
Nam fi finis cantaretur p tj quadrum, non effet eadé cófequen
tia cúrepetéda, quæ pb rotundum necefîàrio modulatur.fed
duritiaafpera,&infoëunda, ut ibi poteftprobabiliteritueri er
gobene, di&tum eft q»aliquitales fines debeät pbprimum;ali
quip ta fecundum néceffàrio modulari.Atq; item uerficuli prin.
cipium habentes fn cfolfaut,quorum refpofiforia terminauerint
in faut, quinto afcribuntüí tono horüm modulatio gloria
patri, ficprocedit.
- £ Séxtus
 EEEP- •
s :—
a • ] Il

Gloria patri & fili o & fpírí tu i fan &to

Sextus tonus formatur ex tertia fpecie diapentes,qu£ & qufn/
toafcripta é,& extertia fpecie diateffaron,du&ta a' cfaut graui,
adffautgraué:quæ eft inferius, cantatur pnaturam,&pb mol
le, rationedi£ti quinti,&aliquandop ti'quadrúad euitádum
tritonum, habet fua principia. incgrâue, üt refpóforíüTradi
derunt me. in dgraue, ut introitus, Sacerdotes Dei, in fgraue,
ut refpóforíú.Afpiciebä in uifu.poteft etiam habere principiú
in ggraue,&ina,& b primo acuto, licet non fint in ufu in canv
tibus Gregorii. poffunt aüt fpecies eius terminare1 oibus fuis
pricipiis,&1egraui,&a,&abprimo,& cacutúpprincipia uix.
difcernitura' quintoautético,nifi q, infuofineinçipit,utVerbú
caro,aut in uoce quarta,ut Si ego uerus Chrifti difcipulus, ho/
rum tfi maxima difcretio erit hæc, cum nec depofitiofexti, qui
in ordine fextus proprie nuncupatur, nectotâ eleuatio fuerit
quinti, fed in decima incipiat, & eam undecimäiuxta quantita
tem fuam faepe repercutiat, tunc quintus erit modus, fiaüt nó
nifiafcendat ad nonâ, dicitur defexto,& hxcad eorum agnitio
néfufficiát,&uerficuli refpóforioy fextitoni incipiútur1alami
r£,qug tertia é corda fupräfinalécäticipcedétis.exhis ité exci/
piunfnotulgaptiffimgadmodulandâ gloriapatri, ut hiceft.
J !

Ê Ę
'A*f£EERA; II-i - IT ■

Giora 'cari &if o-&ftri $ an'ao'"

*. -

Septimi
Septimi toni modulatio, formarur ex quarta fpecie diapefités;
duóta a'gfolreut graui, ad dlafolre acutum,& exprima diatef,
faron figura, fa&taa' dlafolre,ad gfolreut acutú, atq; infra finé
additotono fupra,&infra eius perfeétio inuenitur.& cantatur
feptimus tonus Š t] quadrum,& pnaturam acutam.
Cuius ratio eft, quia fi pb molle rotundum cantaretur: tüc nul
la eflentialis differentiâ inter ipfum,&primum effet, nam am»
bo ex eifdem fpeciebus diapentes, & diateffaron formarentur,
ræterea non effet aliquis tonus cui in fuo afcenfu poffet ap^
plicari quarta fpecies diapentes nifi huic, & fuo fubiugali.
príncipia in f.ut offertoriü Portas cœli.& uix exempla reperies
in g.ut introitus,Eduxit eos Dfis.&raro inuenies, ut cómunio
Domus mea, in cacuto, utafia, Benedi&ta filia. in dacuto, ut
afia,Sit nomen Dfii benediétum. in ta fecúdo acuto,utafia,Di
xit Dfis Dfio meo, poffunt aüt fpecies eius terminare in oîbus
fuis principiis,&1e,&gacutis.hicfequitur ifigura gloria patri
Refponforiorum in dlafolre. `a

E*EEE*f#*E*F*E
=——I* p. tat&*—i**f£ [T

Clo ri a patri & fili o & fpírí tu i fan &to

Oétauus tonus formatur ex quarta fpecie diapentes quæ in
cipitur ing graui,& extertia fpecie diateffaron,qug incipitur in
câcuto déorfum tendés,& cätätur p t] quadrú,& alíquádo pb
molle, & hocad euitádú tritonú. fèd raro. fed ut plurimum p '
tq quadrum ratione de eius autentico di&ta.Nam fi eíus autem *
ticus cantaretur pb rotúdú,fimilis effet primo ifte eadé ratione,
fimilis effet fecundotono. principia incgraue,ut offer. Eleger
runtApoftoli,&Ecce ancilla Dfii, in d;ut refpóforium,
. •*
Iurauit
Dominus
p. .. • , * -. - - *. - *. -*- . .

Dominus,&Virgines Dfii. in fut refp6forííMerito hæcpati,

mur.& Hodie maria.1 gut refpóforíú.Vírí fanéti,& In illa die
in a acutü,ut.y.Orauit Iob,&Comple&ti funt, differt autem
oétauus a' feptimo,quia o&auus habet tertiam quartä,& quin
tam,quas nó habet feptimus,& feprimus habet tertiädecimam
& quartâ decimâ quas nó habeto&tauus , poffunt eius fpecies
terminare in omnibus fuis pricipiis,& ín tj fecundo,& dacuto
gloria refponforiorum no&turnalium hic inferius patet. .
_•

jf PE Hi - E P* E
— ] I—I
Glori a patri & fili o &fpiri tui fan &to
De autenticis,ac plagalibus antiphonis a' fuo fine faeculorum
amen,aut euouae difcernendis.Omnis igitur antiphona finem
in dgraue collocans acprima fui faeculo; aut ut dicút euouae
(nihil enim repræfentat euouae nifi fæculorü amen. funt.n. oés
eius uocales caufa breuitatis in unúcolle&tæ hoc mó prima uo
calis deuouaeë;e quæ uult denotate fe,u,au,o,lo;u;rum,a,a,e,
men)uoculam inaacuto ponés dicédo innotulis rela.nó dubiü
eft,quin fit autëtica,&deprimo tono, ut in afia. Primú qugrite
regnum Dei,cú fimilibus. Etnota quodautëticus primus, duo
decim habet differétias ut apertiffime patet in antiphonario;
quú autem poft antiphonæ denüciatiohempfalmodiam Gre*
gorianam primitoni uolueris educere (fic enim fit) nãq; anti.
phona primi toni pfalmodiam requirit eiufdem: in reliquis eo/
dem modo pfalmi ipfius modulationem íncipiens in tertiam no
tulam fuprà fiualem antiphonæ procedendóhis fyllabis, fà fòl
laimcdiantur, item diuerfimode ipfeatq;terminántur multifv
- riam,
 riam,fecundum fcilic&anotatfofiein fuoy fxculorúamèn, ue!
fuoy euouae,procedit igitur gregoriaha primi toni pfalmodia
hoc modo.
ZIÈ 1 I ■

E************** iEE =
Prim* ton* ficicipit fic mediatur & fic finitur. -

omnis antiphonain dgraui finis cuius faeculorum eft in f gra

ui dicendo innotulis,refa,abfq; dubio plagalis erit ideftdeTez
cüdotono,&unicam habet differentiam ut hicanotatúr.

£=EFFW
��-EEEFFEFEL I - ■ si— î i

'.

- Secúdus ton? ficfcipit fic mediatur, &ficfinitur.

Omnis nanq;antiphonaine graui,finiens cuius euouae eft in c,
acuto,dicendo innotulis,mifa,ueraciterquin detertio tono fit
• -

non eftambigendum,hic fequitur fua intonatio,

E—*-+■++++++��pt Es
£=*******fi**** **AE
Tertius tonus ficíncipitficmediatur, &fic finitur.
'Omnis antiphona in egraui,cuius euouae in aacuto dicêdomi
la, dubium non eft quin fit de quartotono,&pfalmiquartito
nificformantur ut hic. ' . .
*-.
- Omnis antiphona
- -
,
- .'. i
 fi ! *.

;;********-
w-
i
- -
TI [=-|-fs--}--
V. • .

Quartus tonus ficíncipit ficmediatur,&fic finitur.

Omnis antiphona in fgraui,cuius faeculorùin cacuto,&inno
tulis é fafaautentica équinti toni,&fuapfalmodia hic fequif.
M — si- -®-�--- £! *—E
i-s L. j
Quintus tonus ficíncipit fic mediatur, &fic finitur,
Omnis antiphona in fgraui,cuius euouaeiaacuto terminat di
cendo,fala,plagalis eft;& defextotono. &unicam ténet diffe/
• • • • • - . -* _ *

rentiam,intonatio hic fequitur. .- -

;EA***
j ] ***}**}*r. si T
4. - , - i -
.

Sextus tonus fic incipit fic mediatur, &fic finitur,

Omnis antiphona in ggraui,finita,cuius fzculorum eft in dacu
toautentica eft ac de feptimo dicédo tamen in notulis , ut fol
©UIOU1aC $; incipiens in dlafolre cuius antiphona terminaue
rit in gfolreut grauem.feptimo folet afcribitono,cuius pfalmo
diam ueteres in quintam fupra finalem antiphonæ cordam inci
piebant pcedentes his notulis fol fa fol: pofteritas autem ia
quartamfupra finalem principium frequentauit huiufmodi,
£a mi fafol, ut hic conftat. -

- - H Omnis .
■ - ■

Ea a* sE I
****************
Septimus uel fictonus fcincipitfic mediatur & fic finitur.

Omnis antiphonaterminâs in ggraui cuius euouae eft in ca^

cuto, dicendo ut faplagalis eft,& de octauotono. Cuius pfal
modia procedit his hofülis, utrefa, uelut reutfa, ínfolemni
bus ut conftat .

ÈÈɤ¤EE
u

Oétauus uel ficfolénis tonus incipit ficmediaturficfinitur.

Vnufquifq; autem iftoy tohoy habet fuum euouae fecundú
principium antiphonay,utq; illæ diuerfimode intonätur fceuo
uae in multis diuerfimode terminantur, efto quod omniú tono
rüeuouae femper in fuis clauibus incipiant ficut etiam oés to~
ni terminátur in fuis clauibus fcilicet primus,&fecundus,in de
folre, tertius & quartus,in elami, quintus & fextus,in faut,fe/
timus & oétauus, in gfolreut primi ergo toni euouae princi
pium habet femper inalamire, fecundi,inffaut,tertiiincfolfa
ut, quarti in alamire, quinti incfolfaur,fexti in ffaut,feptimi in
dlafolre: o&taui in cfolfaut, ut patet in hoc qualicunq; rithmo.
VPrimüs rela,Secundus refa,tertius mifa,quartus quoq; mila.
£Quintus fa fa,fextus fala, feptimus ut fol,oétauus tenetutfa.
Sed quia(ut diximus) euouae diuerfificantur fecúdú initium an
tiphona£ in omnibus tonis prgterquá in fecúdocuius eft fem
per uniufmodi cuouae, tägemus breuiter ipfoy cuouae diuer
fitatcm
ftatemnonut ex hoc régulam aliquáftatuêre uelimus quâ 52
terfrepiaculú fit (poteft.n.quilibet cópofitor euouae pfüolibi
to uariare, modo noua nó cóftituat, aut deuiet a'ratióne toni,)
fed ut cómuné cófuetudiné haétenus laudabiliter obferuatâ de
claremus quæ ut in antiphonariis toti9 anni liquide cóftare po~
teft, uariantur ut fupra fecüdum initia antiphonay,nec nö fecü
dú eay fpecies,& neumas ut moxpatebit. Antiphona ergo pri
mitoni incipiés in dfolre hoc móre re,ut fa fol, fa folla, quali
ter intonatur;afia.Ecce noméDfii,Sabbato uidelicet prim£ dfii
cæ aduétus,& Euge ferue bone qug eft fecüda, in laudibus có
feffoy fimpliciú,& quâ plures alig, habet fuum euouae termi
nans 1 {aut uídelícet. lala folfa folla fol fa,iftac.n.afiæ,& his
fimiles fkpe uagãtur phas notulas,fafol lala folfa,& cóformâ
tur cú fu6euotiae.Siàùt inchoafafia.primitoni in cfaut,aut in
ölreut hoc modo,fol ut re,fequête nota la,falamire ligata cú
defolre tunc euouae finitur ingfolreut,hocmodolala föl fafol
la fol, quia Afiae taliter incipiehtes fortiuné parté feptimi toni;
& dicútur miftae,&utplurimú poft la in alämire;fequié femi
tonium uidelicet hoc modo,fol ut rela fala,dicitur.n.hgc quin
ta cómifta. Si aútafia inchoatur in alamire hoc modo, la folla
fiue ét in ffaut,& in medio uagetur phas notulas la mi,tüc euo
uae finitur in alamire hoc modo,lalâ fol fa folla,in hoc enim câ
tu primus tonus fortitur nó nihil de fpecie quarti, aliqfi etiam
eodem modo finitur euouae afia incipiéte in cfaut & afcëdëtep
rela,ligato ipfo la.& afcédéte in bfabmi fed hoc raro,quia túc
ut plerúq; euouae finitur ingfolreut,ut diétú é fupra. Si uero
afia inchoatur in dfolre,& facit fuú diapëte ligatüin alamirefv
ue ét n6ligatum tunc fortiefeuouae fuum finem inalamire,cir
cúdu&to, uidelicet la la fol fafolfa folla, ut eft uidere in afia,
--- - - h ii Vos amici
Vos amici mefeftis,&fimilibus.Si aütafia fnchoetur incfaur,
& gradatim afcendat fiue ét in dfolre gradatim afcédédo &pri/
müs tonus faciat cómiftioné cú fuo plagali,faepe etiäafcédat ín
dlafolre,&faciat fuum diapëte íúétú aút difiü&tum cätädo fol
fa mi reut retunc euouaeterminatur in dfolre, hoc modo lala
folfa fo11a fol fa mire,qiiautemafia inchoatur in ffaut,&fae- .
Ét in mediouagetur phas notulas folfare,raroträfgrediédo ,
fata mi, tüceuouaeterminabitur in dfolre, hoc modóla la fol
fa fol fa re,afia,aüt íncipiente dfolre & faciéte in medio ut pluri
mum in gfolreut folla folla fala (tunc enim facit cómiftionem
cum quarto) tunc euouaeterminabitur in alamire hoc modola ,
lafolfa fol follapoffunt ét inchoationes antiphonay,& aliter
imponi iuxta uoluntatem cóponentis, modo feruentur fpecies
debitæ,& dúmodoafia nó imponatur fupra notam in qua eft J
fuum euouae & hoc obferuandum eft,nó trí ín primo tono;ue
rum etiam in omnibus aliis. Secundus tonus habet folum unü
euouae(ubicüq; afia inchoetur) quod eft in ffaut,uidelicet fa fa
fa mi ut re, antiphonæ aüt fecúditoni imponútur incfaut dfol
re elami,& ffaut,& raro tranfcéduncfuam fextam nifi fit tonus ;
miftus habetaút fecundus tonus fuas diateffaron defcendétes
& afcendétes uidelicet primo a'gfolreut in dfolre,& demuma*
dfolre inare. Tertii tonieuouae funt diuerfa.Si.n. afia tertii
íchoatur ingfolreut dicendo ut fa,euouae (qäfemperéincfol/
faut) ita fe habet fa fare fa mire facit enim tertiüs tonus fuü
diapéte de elami, inbfabmi,&diateffaron debfabmi, ielami
acutú, facit ét diateffaron fui plagalis.f.quarti quodeftla mi,
cätaturaüt tertius p t] quadrum qfiaftafia.tertii inchoatur.fn :
ffaut uel in elami;üt fi incipiat mire,&afcédat folrefa,tüceuo
uaeeft, fà famíre mircutreafia.autcmincipienteingfolreut.
& dicente
& dicente ut mi ré mf fa &8. euoua£ erit fa fa mfrefmfréut
aliquädo aút etiam fit euouae fa fa farefa mi re ut, ut in afia.
Dfie pbafti feriali,& Omnia qugcííq;,quäuis hoc raro utamur
Quartitoni euouae diuerfificatur fecundum principia antipho^
nay.habet.n. quartus tonus fuum diateffaron ab elami adala
mire.Si ergo afia inchoabitur in elami dicës mi remi, tunc fuü
euouae erit la fol la mi fol mi.fiue la fol la mi la folfa mi.Si aút
afia incipitur in dfolre dicés,remi folla,tunc euouae erit la fol
lami la fol mi fa. Si aút íncipiaturafia ingfolreut dicés folla,
tunceuouae erit,la folla mi fol fol la,habemus &aliud euouae
uarti uidelicet la lalala fol.Sedhocnufj utimur nifiinantiae
phonis,Fidelia, & In mandatis eius. Quintus tonus facitfuü
jpprium diapente & diatefîàron cuius eu6uae femper eft uniuf
modi incfolfaut pb molleuidelicet fol folla fafolmi. Eius au
tem afie incipi póffunt 1 ffautalamire,&cfolfaut.Eftoapudaliz
quos diuerfificetur eius euouae ut uidelicet f afia incipiatur in
£aut euouae finitur &&.in faut dicens fafafol mi falafolfa.ur
inafia.Bene oiafecit,&Qui pacem.&fimilibus aliqí&έrefle
&titur incfolfaut qfi uídelícetafia incipit in cfolfaut ut inafia.
EcceDfis ueniet,& oés fan&i eius &έ.tícením eft euouae fol
follafa fol mi fol. Sed hæc forte apud exteros feruantur,nobis
non funt in ufu. Sextitoni afig ifitonantur,inffâutaut in ela~
mi,afcédútq; quädoq;incfolfaut,& dlafolre,&habet fextus tã
tum unüeuouaeuidelicet.lalafafolla folfa.Septimitoniafig
diuerfimode intonätur,&fecúdum hoc habent fuum euouae,
Septimus.n.tonus facit fuum proprium diapête,&diateffaron.
Si ergoafia incipituringfolreuteuouae erit fol follafolfa mi
re.Si autem incipitur inalamire,&afiafaepeuagaturpfa mifa
mire,tunccuouaeerit,folfollafolfàmi.Siautemafia tut
incipia
in
turfnbfabmi,& fxpe dicat mi fol mffo11a fol fæpe terminá
do fuas fpecies in bfa tjmi túc euouae idé erit cú ultime diéto.
Qfiautem afia incipit in dlafolre,& faepe uagatur p fa in cfolfa
ut, tunceuouae erit fol folla folfa mi fa. Quando uero afia ín/
cipitur in bfat, mi afcendendo,mi fa fol la,tünc euouae erit fol
folla folfa folfa,& ídem erit fi forte afia íncipiatur in cfolfaut.
Si autem afia incipiatur in gfolreut ligato cú dlafolre,ut in afia.
Puer qui natus eft nobis,tünc euouae erit fol fol la fol fa fa fol.
Oétauus tonus facit fuas diatefîàrona'gfolreut incfolfaut,&
a'gfolreut in dfolre.Antiphong uero eius imponi poffunt in ffa:
utgfolreut,&alamire,& tunc euouae eft fa fa mifa reut.Siue
roafia inchoatur in cfolfaut tunc etiâ euouae terminatur in eo•
dem,& fit o&tauus fufpenfus hoc modo fa fare fa fol fa.
Et funt aliqui qui dicunt q, antihpona de in exitu eft de o&tauo
tono dicentes fic,q, quia hgc antiphonaa' fine fuo nó confurgit
ufq; ad diateffaron,erit plagalis,& de o&tauo tono. maxime ét
cum habeat finem in ggraüi,nó admirandú quippe eft,de eius
inchoatione, ac fine qfiinouitera' muficis fimiles innouari pof/
fent,&in publicum pmittente tfi ecclefia promulgari,&hocau
thoritate Ioannis cartufienfis:& funt nónulli qui dicút fic extat
& altera feptimi toni pfalmodia quâ Gregoriani obferuant fup
antiphona,Nos qui uiuimus in confinali terminata cü acquifi~
te dedu&ta fit,& fola uoce in acutum diminuta,& fic uolunt eâ
effe defeptimo tono.Hæc enim pfalmodia in principiopfimilé
retinet quarto tono modulationem in medio fexto.quia afia có
mifcetur ei propriam diateffaron fpeciem fcilicet tertiam cópræ
hendens in fine tertio.De finitis in a' nó nullis antiphonis fecun
dum neotericos irregularibus quas moderni irregulares ob fe
dem litterarum finalium nuncupant, uerum quia nónulli dubia
- tarunt
taruntëxquofuerint tono, an exquarto an exfexto, & huiuf.
$modi aliis refpondendum arbitror. Nam cum iftae antiphonæ
uidelicet.Dfis regit me,&afia,Sicut mirrha;& Fa&tus fum.cú
afia.Benedi&ta tüicum fimilibus fint plagales tum refpe&tu dia
teffaron, quâ habent defuper,reputantur d quartotoho,potius
\jdealio tono. tú etiã pp fimilem quã habere uidétur in intonâ
o&finiédo cóformitatem. concludédum ítaq; q, ois afia ina
.acuto finiens.Cuius euouae in dacuto terminauerit nó é de alio
jde quartotono, & hgccómunis opinio muficoy jjtamé nó
nulli aufifint eos appellare miftos,idefttâ ex fuis própriis dia»
teffaron,& diapentes fpeciebus, jex alienis cópaétos: unde dät
.exemplum deafia Stetit Angelus, cum afia.Serui Dfii, qug in
fonís,& confonätiay fpeciebus uidentur effe fimiles.fuper hoc
tfi o'leétor fac ut ratio ueluti Dominus imperet, & intelle&tus
obediat,fic definientibus in t uel in cacutis. cóiunétionü prí?
cófideratis fpeciebus iudicádum eft.Et fciendum eft q> funt nó
nulli cátus ubi oportet cätare pfi&lâ muficâ utaparet in repeti,
tione refpóforí. Sanéta&immaculata, & inprimo locoubidi
citur. Quia quem cæli capere n5poterät,ut patet fiuidebis.
Et etiam funt aliæ regulg breuiores ad cognofcendü
- tonos in refponforiis, & funt hæ
1 Notandum eft q> omne.y.definés in dgraui,cuius uerfus in
cipiturinaacuto,uel in d graui, &afcendit ufq;ad dacutum
primitonieft.
§ Omne.y.definés in d graui,cuius uerfus incipitur ibidem,&
defcédit incgraue,& afcëditufq; in ggraue,fecunditoni eft.
s Item omne.£.definés in egraui, cuius uerfus incipitur inc
acuto, tertiitoni eft. -

4 Et omne £.definés in egraui,cuius üèrfus incipiturina p.

- to,uc
 M.

to,ue11egraui,&afcéditufq;ada acutú,quartitoni eft. . §

, Et fic etiam omne.y. definiens in fgraui, cuius uerfus índpi^
tur in cacuto,quinti toni eft.
• Omnc.y.defincns in fgraui,cuius uerfus incipitur ibidem
& finitur in eodem loco, fexti toni eft. -

7 Et omne.y.definens in ggraui, cuius uerfus incipitur in daz

cuto, feptimi toni eft. -

s Itéoé,¥.definés ínggraui cuius uerfus incipitur in cacuto;

uel inggraui,& afcëditufq;adc acutú,9&taui toni eft.
- CEt etiàm in introitibus. -

1 Notandum quod omnis introitus definens in d graui, cuius

uerfus incipitur in fgraui,primitoni eft,& aliquando incipit
uerfus ubi introitus finem facit. -

, Item ois introitus definés índgraui,cui* uerfus íncipit ibidé,

& defcendirin c graue, &afcéditad fgraue, fecunditonieft.
s Omnis introitus definés in egraui, cuius uerfus incipit ing
graui,&afcenditadbacutum,tertii toni eft.
4 Etois introitus definés in egraui,cuius uerfus incipiturina
acuto,&áfcéditadggraue,&àfcéditadb acutú, quartitonia.
s Omnis 1troitus definens in fgraui, cuius uerfus,in fgraui,& vtiri;
afcendit adaacutum,ufq;adeacutú,quinti toni &i.&aqiie ^ ì
pb molle. ut mi fol. -* .. -

3 Et omnis introitus definens in fgraui, cuius uerfus íncipitur

ibidem,&afcenditadggraue,& defcendit in fgraue, fexti to
ni eft.&cantaturper naturam grauem fafolla.
7 Item omnis introitus definens inggraui, cuius uerfus íncipi
tur ibidem,&afcenditadcacurumj&defcenditufq; ad tj açu
tum, feptimitonieft.Cantaturper L acutum,ut,niífol. fì
s Et omnis introitus dcfincns inggraui,cuius
" . "
if;incip itur^ ^
ibidem
fbidem,& afcendft adc acutum,o&tauitoni eft.& cantatur ph
acutum, utre fa. -

Nota q, qui uolunt intonare pfalmos modo feriali debent inci

pefitohationéoìum tonoy fupra fuos fgculog.cordapfalmo;
uidelicet fgcula feculorum. Primf quarti,&fexti in alamire eft
corda fecundi in ffaut, tertii quinti,& oétaui in cfolfaut, fepti•
miindlafolre, &hicfinis cft.

DON BLASII ROSSETTI IN VERO.

nenfi Ecclefia refidentis, deChoro,&Organo
Compendium.

H Abitis itaq;atq; utcûq; enucleatis mufices rudimentis qui

bus pueri ad eius principia informentur, reliquum eft, ut
de Choro;atq; eius obferuatione,abufibufq; tollendis non nihil
noftra uirili fubinferamus. id tamen leétorem exoratum ue
lim, fiquid forte acrius uidebitur, boni confulat, nouit.n.oium
opifex quoZelo,haectra&tatui precedenti adne&tam,neq; enim
is me? eft animus,ut cuiquam detrahä, quenquä fubfannem,
aliquem irritem, cuiufuis aut honori,decori ue derogem,fed ut
nónulli auferantur abufus. dimoueantur infolentie, corrigätur
errata, tametfi mihi minus conueniar errata corrigere, qui pro
príís fcateam,cui nimirum id di&tum ex fententia Domini obie
ci mcrito poterit,
A. ' í Tollere
Tollerefeftucam quiuis defratris ocello,
Quæ tua contúrbat lumina tolle trabem. Itemq; illud.
Qui cupis alterius morbis afferre medelam,
Febribus ipfe prius fac medearetuis.
Admonebotfififorte quid fruétus e meis monitis refultet.
Eft igitur Chorus ut diuus Aurelius teftatur, cófentio cantátiú
in Choro. cätantíum quifquis uoce difcrepauerit offendit audi.
tum,& pturbat chorú.Et diuus Hieronymus ubicunq; Chorus
eft,ibi diuerfæ cordæ unam uocem efficiunt cantici. fic & diuer
fæ uoces quum fimul fuerint cógregate chorum Dfii efficiunt.
Chorus itaq; multorurn uocibus,& cócétu cóftat, tefte Macro
bio fic differente. Non uides quam multoy uocibus Chorus
conftet? Vnus tfiexoibus redditur fonus. aliqua.n.ibi acuta
eft;alia grauis,alia media.Accedunt uiris fœmine,interponütur
tibiæ, finguloy illic latét uoces, oîum apparét. Antiquí.n.Cho
frufn áíí cöuentum, & multitudinem uelut coronam ad lau

des conueniétium faltätium cätantiüatq; choreis indulgentiú,

chorum näq; a' chorea di&turn uolebãt.Sed nos huiufmodicho
ris poft habitis: de facro Choroloqui intendimus. quem dici
imus effe mulritudinem cantátíum, in facris colle&tam, diuinis
laudibus intcntam. alii chorum ducüt a'cócordia cófiftente in
charitate, quia qdharitate non nitet cóueniéter fuperis cätare
nequit.duo igitur chori quibus ut plurimú in templis canimus
diuis laudes,Angelos,&beatorum fpiritus intimâre uidëtur.
Videntur enim quafi reciproca uoluntate laudare Deum opti
mü maximü, nec minus fefe ad bona exercenda opera cohorta
ri. Bifarius itaq; hic chorus quo diuina peragimüs in templo
Dei ordinate conftitutus eftab Ecclefia fimilitäte quatenus pro
fuo modulo imitetur Ecclcfiam triúphantem, iillà etenim fup»
niciues
iiicíues n6&effant fummo Plafmatoriunäüocécátare Sanétus
Sanétus Sanétus,&í. In hac de qua loquimur facris iniciatiaf
fiduis cäticis uniformibufq; uocibus, cœli terræq; fatorem lau
dare n6 definüt. Quum ergoi Ecclefia triumphäte oía ordinatif
fime conftét neceflüm eft, (terram fi fuperis cópofuiffe licet)
ut etiam in Ecclefia militante iuxta Apoftoli monita,oia ordina
te fiant.Sed quia oibus ordinãdis longú effet infiftere necadid
noftrae fuppetät uires ad chori ordinem noftra fle&tetur oratio.
In hoc igiè choro proculdubio Deo noftro eft iocúda decoraq;
laudati6, modo mens confonet uoci, qug & ipfa uox nó fit re
miffâ non fracta nó diffoluta, fed honefta grauis,&uniformis,
& p oia humilis, ne (ut inquit,diuus Gregorius) fibi placentes
altitudine uocis, dele&tétur in elatione mentis, nec.n.canit Do
mino qui excordenö canit, aut certe ficcanitutaucupeé laudé
a cirufiftátibus. Verum magis cú Herodiade,cuius üíæ impiae
ad fecularia debachátur. Nón.n,uacat animus a' culpa quotiés
canentem plus dele&tat cätus,quam res quæ canitur. Ergo íux
ta Apoftolum loquamur nobis (fi quis tamen fermo in Dei té/
plo üerfabitur)in pfalmis,& hymnis,& cãticis fpiritualibus,prg
cifa penitus oíum uerboy ociofitate ne dicam fçurrilitate, Chri
foftomo fic admonente, in aulam regiam ingreffurus habitu in
ceffuq; te cóponas, Angeli.n. Dfii adfunt, etenim domus Dei
uirtutibus in corporeis referta eft, de qua Dfis adMofen figu
rate loquitur. Solue calciamétum de pedibus tuis, locis.n. fn
uoftas fanétus eft. In hoc itaq; loco in hac Dei domo, pfallät
Chrifto dicati hymnos, frequëtent facrís íníciati, nec feaudiri
ab excelfo diffidât. Quum Dfis ipfe fpoponderit, uociferabun
tur inquiens leuitæ, & ego exaudiam eos. Non tfi ita nobis é,
uociferandum, ut olim clamitabant facrificuli Balaam, quibus
- i ii III.regum
III. regum capiteXVIII.illudens Helias dixit clamâtêuo
ce maiori,&έ.Non igitur altifonis uocibus putemus nos diuo
rum aures demulcere fed piis cordis affe&tibus iunótis grauita
ticantus feu pfalmodiæ uocalis.Grauitatem.n. femper comité
adhiberi canfui fuperoia cóuenit a'grauibus,quales merito e!
fe decet Sacerdotes,& Leuitas,utipfis attribuipoffitilludpfal
mographi,1 populo graui laudabo te grauitas ut multú comita
turætatem, nec de hac fola hic loquimur, quin grauitatem in
uocibus quoq; uolumus efferri qüatenus ficexaltetur, & depri
matur cantus, ut finguloy uocibus propofíefit comodus.Vt
ergo concentui debita iun&ta fit grauitas, totocorde& totis ui
fcéfibus cum animi hilaritate p hoftra uirilinos canere,&pfal
lere condecet, omnianxietate moefticiaq; femotis, nam diuo
Hieronymo tefte,melior eft quinq; pfalmorum cum cordis pu
ritate,&ferenitate fpirituali, & hilaritate decantatio, quam to
tius pfalteríícum anxietate cordis atq; trifticia modulatio.Ac
cedataüt ad deuotionem mentis ipfa corporis honeftas ut ocu/
liaut libris intentiaut,(fiqd fortecanaturqä memoriæ fit códi
tum,)in terram defixi auertantur ne uidcantuanitaté. Sed proh
dolor quam plures uidemus non fatis probatooris hiatu aut
in ridiculos cachinnos labiis diftraétis, äut certe gefticularibus ;
modulis uerba fine fenfu,pferre.alios ét uideas attonitos ocu …
lis, habitu effrenes, ueftiüm ftamina oftentâtes. immuliercu
las lumina uibrantes, corporeftâtes inchoro, mente ín foro:da
tur itidem alios cernere fabulis intentos, identidem ofcitantes
plerunq; dormitantes,pfalmorum uerba uel mutilâtes,uelom
nino omittentes,nunc hucnüc illucuolitätes,cátarepudori exi
ftimantes. Quâ plures deniq; cernas (quos mercenarios Dfis
appellat) chorüm nönifi lucri gratia inuífentes,&ob unius ho
- rulæ
rulæ præfentfaomnfum horay emoluméta rapiétes, fterilibus
officiis tenue exhibentes obfequiuum, ac craffis aníuerfariis
(ut dicunt) folicitiora minifteria impendentes. Alii item qfiq;
forte ægritudiné fimulant ne exortes díftributionis fiant. Inte
rea doiiii cuticulam (utaiunt) bellectitantes. Verum ubi craf
fior merces imminet, ut pote quum defun&tis impendütur fpi
ritualia in choro adminicula,iam n6fe fubtrahunt(nimirú excu
fationem non admittente abfentia) hi oés fru&tus faciunt (fitfi
aliquéfiu&tum faciunt) non fuos.Ideoq; nô exultations fedde
plorationis eorum eft chorus, qui merito dicere queant cú Pro
phetaHieremiatrenoy capite quinto,Verfus eft in luétúdho/
ius nofter. Neceo inficias dignú effe(iuxta Apoftolú){eruien
tem altari uiuere poffe ab altäri,nemo enim fuis ftipendiis mi•
litare tenetur. fedfieotffi noftra tendat intentio, ut tranfitoria
captemus cómoda. Iam mercenarii fumus,& Dfioafferentere
cepimus mercedénoftrâ, Sepofito igitur hoy mercenariorum
(uel magis luporú) choro. Nos qui ad cœleftia fufpiramus g
choris Angelicis inferi cupimus, àd Dei optimi, maximi, Cul
tum accedëtes, eleuemus adaftra métes noflras cum uocibus,
oia fingulaq; uerba deuote,& cópetenti acceleratione proferé
tes, mediocritate tfi feruata, ut iuxta diui Hieronimi adEufto
chium prgceptum.Sic morofitas fcuelocitas teneatur in modo,
quodnecfaftidium, nec linguæ impeditiopoffit oriri, fi enim
fæculi huius oratores legatíone principum fungétes aut cuiuf
uis populi, principem adituri, aüt fenatum quépiam debire fe
cóponunt, üerba quibus beneuolentiam aut id quod poftular
legatio prgmeditantes adamuffim penfitafit,péfitata, cum gra•
uitate debita, uocifq; cócinnentia menfuraq; retoricätur, quo
magis nos, qui regem regiacccffuri&coräeo&Angelis eius
Ofaturi
 oraturf difpofièrenos habemus quo ei noftra placéat oratio?Et
quidcm principes múdi huius falli poffunt ab oratoribus, quip
pe aliud qfiq; perorantibus, aliud mente uerfantibus, fednos
in choro pfallentes, antg tribunal cófiftimus Iefu Chrifti non
modo uerba trutinantis É; & fcrutantis renes,& corda,huic er
' go intenta mentis acie dignas laudes perfoluerecuremus. Túc
laus digna cenfebitur, fiab intimis prgcordiis manet laudantis
& ei exhibeaf qui dignus fit laudafi. Atq;utinam nos tam di•
gni inueniamurChriftum laudibus efferre,quam ipfe dignus
eft laudari,nó enim tffi noftram fed omnem excedit laudem an
gelicam fimul & humanâ Ecclefiaftes.Benedicentes Deú lauda
te eum,& exaltate qffi potefis eft.maioré.n.omni laude. Quü
igitur petit Deus laudaria' nobis,hoc nó agit ÉÉ fe fed ppnos.
Vnde diuus Aurelius fuperfis.laudari a'te uult Deus,& hoc ut
tu proficias,non ut ipfe füblimetur.Non a'teamat qä illumau
geas (id enim non potes) fed quodte ad illum perducas,iccir
co ergo laudes fuas indicat ut ualeamus eum adeuntes cogno
fcere,cognofcentes amare,amátes fequi, fequentes adipifci,adi
pifcentes uero eius uifione perfrui. ergo in interiori hominefi
mul& exteriori te examina ut ficut ipfe eftoi laude dignífím?
ita tu inueniare dignus qui laudes. Non.n. eft fpeciofa laus in
ore peccatoris, peccatori näq; dixit Deus quare tu enarras iufti
cias meas,& afíummis teftamétum meú pos tuum ? Tu uero
&έ, illi ergo digni funt laudare qui ueftigiis Iefu inhærentes
ipfum imitantür fide,& deuotione,uolentibus ergo eum imita»
ri,& cum eo femper effe faciundum eft íllud Ifidori (Ait enim)
uolentem, cum Deo femper effe frequenter oportct legere, fre
quenter orare, quum enim legimus Deus nobis loquitur.Quü
oramus adDeum loquimur,quia fcripturæ funt •De; quod
lCunt
dicunt fcripturæ, dicit Deus. Ideo magis credendum fcripturis
(facras & canonice ad miffas ab orthodoxis dico) quã uiuo cui^
piâ aut uita fun&to, quam etiam Angelo,Angelus nanq;Satha
næ plerüq; fe träfformat in Angelum lucis, quo mortales deci/
piens euertat contra quem fi nos munire cupimus, oportet (ut
inquit Dfis Lucg Cap.XVIII) nos femper orare,& uas ele~
&tionis adTheffalonicëfes Cap.V.Nos itidé ammonet inquiés
fineintermiffione orate,orat enim & nunjdeficit qui canonicis
horis nó defiftit rogare,continue orat quis affiduitate defiderii,
fiue affe&tu charitatis, ex qua procedit oratio, quæ charitas in
nobis dicitur continuari quando n6intermittit quin ftatutis té/
poribus oret, Tunc uere oramus qfi alias uanitates méte non
reuoluimus.Vnde diuus Aurelius,tota die laudat qui oia bene
agit, nec definitorare qui non definit bene agere. femper'ergo
bene agentes oramus.Sedprgfertim quú fæcularibus pofthaz
bitis negociis foliDeo loqüimur,& diuus ille Alexãder ab Au
reliano interrogatus quare taceret refpondiffe legitur, quia ofo
nis temporeChriftianus cum Deo loquitur. In hac ergo ofone
habenda eft intentio ut iuxta ipfius diffinitionem oratio fitafcé
fus intelleétus in Deum cæterum luce clarius patet oratióe nó
intenta intelle&tum non afcendere in Deum, quare merito nec
talis eft dicenda oratio, nec enim a'Deo auditur qui intente nô
orat uel Apoftolo tefte primg adCorinthios. Cap.XIIII. Si
orem,inquit,lingua, mens mea fine fru&tu eft,quid ergo? ora
bofpiritu orabó& méte,pfallä fpiritu,pfallá&méte.Orationi
hui9 triplicé da£,tribuere attentationéprímá uídelícet ad uer
bane ea recitantes erremus. Secundam qua fenfui uerboy in
hereamus, tertiam qua adorationis finem tendamus.haec p ma
xime obferuanda eft,quoad omnium finem (Deum dico opti
- £Y)U!f1]
mum maximum)&terminum pertingamus. Necpriores due
fpernendæ,quippe illis mediis (modo cordis affe&tus in Deum
tendat) ad hancperuenimus.hiis itaq; attentionibus innitétes,
una cum Apoftolo,oremus fpiritu,oremus & mente, indefeffe
ad horas quas dicimus canonicas currentes,& in eis pfeueran
tes.Quid enim iuuatinitiis adeffenifi in finem ufq; pfeueraue
rimus?An ignoramus inter oés uirtutes unam pfeuerantiâ coro
naui? efto,omnes feftinent adbrauium?Vbi (dium pace ferua
ta) occurrit menti uidere me crebrius, horis poftpofitis ptem
lum deambulare rifibus, atq; uaniloquiis uacäres quib? fi cor
di effent uerba Chrifti(dicentis Domus mea domus ofonis uo~
cabitur,)fimul &a&ta, dum contexto funiculo flagellans eiice
ret operantes talia, quæ extra templum licite exerceri potuif.
fent, ab iftius modi uefania (ni fallor) temperarét certe fuper
Chrifti uerbis meminiffe debét diui Aurclii uerboy dicétis,oia
nimirum ibi uendebantur, fed non nifi ut offerrétur, eofq; qui
del6ge uenerät hæc ab indigenis cóparare credendum eft, fier
go Dfis nec ea uolebat in templo offerri uidelicet pp ftudium
auaritiæ, quanta putas animaduerfione puniret fiinüeniffet ibi
rifui uel uaniloquiis infiftentes, aut alii cuilibet uicio mãcipa
tos? fi.n.ea qugalibi libere geri poterät Dfis idomo fua tépora
lia negocia geri non patitur, quãto magis ea quæ nufj fieri li
cet plus cœleftis iræ merentur, fi ín ædibus Deo facrätis agâ
tur?hucufq; diuus Aurelius cuius uerba fuccinte recitaffe pla~
cuit ut horis feruentius diuinis infiftamus, neu cancrog. more
retrogradi frigidiores in earum calce quam infciis reperiamur.
Sed nec inter horas córendendum, quin magis fi quid dubii in
ter has oriri poteft, id ante inchoationem difcutiatur, ne altercâ
tium mcntes iraacccndantur, nc audicntium cgtus fádalizef,
- - . ne diuina
ne diuina myfteria interrumpantur, nè denfq;occafiomurmu.
ris alicui tribuatur. praefertim a' nobis clericis, clerici enim
dicimura' cleros quod eft fors quia in fortem Dei pofiti fumus,
fi ergo hac forteabutimur, abutimur hæreditate Dfii quum tfi
in principio noftrae initiationis fidenter dicamus Dfis pars hgre
ditatis meg.hui9 itaq; hgreditatis memorer nulli fcädalo fimus,
oîum î extremo examine noftro£ a&tog (iuxta apoftoli di&tü)
rgddituri rationé Chrifto qué nil latet,iterea j diu fumus 1 cor
É peregrinátes a'Dfio pfidé quæ p dile&tióné operaturam,
ulemus, cupientes non tiii Deum placere. fed & offendícula
1aycoy fuftollere, ut luceat lux noftra coram homínibus, nóta ,
imen inde gloriam humanam aucupantes.Sed iuxta diui Grego
rii prgceptum fic opera exercentes in publico quatenus intentio
maneat in oculto.Huius intentionis aliquando pcepturi menfu
ram plenam c5fertam & coagitatam, quam effündet infinus no
ftros pater mifericordiay,& Deus totius confolationis.Cú fta
bimus ante tribunal Chrifti, ut referamus unufquifq; propria
corporis, putgeffimus fiue bonum fiue malú.Cófiderâtes itaq;
quæ , & quanta nobis promittuntur in cœlis , eftimabi>
mus ut ftercora oia quæ habétur in terris. Interim corda noftra
bofpitia pr£parantes omnium bono5 largitori, nam fi fepofito
diuinarum horay penfo uanitatibus infiftimus pellentes Dei
mcmoriam e corde noftro, iá ídSathanæ hofpitium paramus,
Nec hæreditatis noftr£ memores, nec partem habentes domiae
num, qucramus ergo effe qâ dicimur, ne in nos iaéta uideané.
uerba diui Bernardi, dicit.n.mirum eft quod clerici;aliud uide/
ri cupiunt quam fint uidelicet habitu milites, qugftu clerici a
&tu neutrum exhibent.Non.n.pugnätut milités, neceuangeli
zantur ut clerici, nec laborant ut miiniftri. Cuius igitur ordinis
- R T funt quum
 funt qüum utriufq; effe cupiant,& utrüq; deferät&c5fundáte
Vnufquifq; (ait Apoftolus)1 ordine fuo refurget,fedífti 1 quo?
Sed certe quia nullum tenét ordiné, fine ordine peribüt.Et quú
fapiens Deus ueraciter credatura' fummo ufq;deorfum, nihil
inordinate reliquiffe uereor n6alibi effe ordinandos quâ ibi,
, ubi nullus ordo fed fempiternus horrorihabitat. Hucufq; mel.
' liflui Bernardi minæ quàs nos toto conamine effugientes cófor
imemus nos uoluntatioptimi Dei,qui nos in fuam fortem elige
redignatus eft. Moxut pulfum æris campani nos inuitan
tis aüdierimus, tanquam Domini uocem audiétes nó obdure
mus corda noftra, fedlente feftinâdo properemus (lente dico
nefcurrilitas inueniat fomité)adDei domücolleétifq; fenfibus '
eleuemus corda noftra, p noftray uiríú modulo Deo maximo
horas pfoluentes in huiüfmodi aüt horag penfo fummo cona^
tunitendum eft (& maxime quando mufica utimur continua,
utpote' ceffante afcenfu uel defcenfu uocum) ut in horis deiv
paræ uirginis feu horis maioribus quum fine cätus numeris p
feruntur, ut uocalem fpiritum non fuffocemus, uerum uoces
femper uniformiter pferentes inuicem cóformemur.horas has ,
pleriq; officii nominé nuncupant nec infulfe, unde Ambrofius.
Libróprimo officioy, legimus officium a'nobis dici poffe, nec
ratio ipfa abhorret, quãdoquidé officium ab efficiédo diétum,
putamus quafiefficiúm. fed pp decoréfermonis una immuta/
ta littera officium núcupari.Vel certe, ut ea agas, quæ nulli
obfint,profint oibus haétenus Ambrofius hoc ergo officium uo
calefit, neceffe eft,quum in perfonam totius pópuli offeratur
ideoq; condecet ut populo innotefcat, hincn6in merito ínftítu ,
tum uidemus, ut miniftri Ecclefiae alta uoce legéda aut canéda ,
pnunciét,idq; deuote&ftudiofeprgfertim ipfalmodia $.qua •
- - . - -> fnOClUIS
imodus feruetur, nectardaaut üelox nimium inueniatur, fed
mediocris inceptaq; in eodem tono pfeueret ufq; in finem, nec
in pfalmis tantü uerum & in hymnis, le&tionibus,uerficulis,an
tiphóís,& refponforiis obferuädü. fed heu plures uideas inter
officium obmutefcere: quibus diuus Aurelius minatur dicens.
Veh tacentibus de te, quia ipfiloquaces muti funt, quum non
tuas dicuntlaudes. Qüis digne te laudare poteft, ineffabilis
uirtus,& fapientia patris: a' quo nulla inuenio uerba: quib?
te fufficienter ualeam explanare, quia te decetlaus, te decethy
imuis, tibi debetur ois hónor&t. Obmutefcentes tales uel cer
te mente cótinuata circa alia uagãtes: quibus curæ non funt:
quæ dicät, aut dicere debeant:nó carét mortali culpa aliqfieuo
mituri in tormentis quæ hic comedüt,pfallamus igitur uoce,&
mente: ne a' Dfio increpemur: tanj canes muti nóualentes lav
trare, quia taliter cóticétibus, aut certe fine méte canétibus eue
niet, diuo Gregorio tefte, quod aquæ baptifmatis, quæ pecca/
ta baptizatorum dilués illos trâfmittit ad aftra.Ipfa uero 1 cloa
cam defcendit ne etiam eueniat in nos illud diétum. uidelicet
iufto Dei iudicio fine uerbo moritur, qui in Dei feruitione>
gligenter loquitur. Currentes aút ad brauiú fuperng uocatio
fiisindefefficöueniamus ad pfallédú Dfio, horis uidelicet ab
Ecclefia deuote inftitutis matutinis nimirú, Prima,Tertia, Sex
ta,Nona,Vefpera,& Cóple&torio.Non.n.uacat mifterio diur
nus hic feptenarius, qué Dauid fe obferuaffe pfitetur dicés.Sc
pties in die laudé dixi tibi, Dfio fuper iudicia íufticig tuæ lau
des hic matutinas intimare uoluit cú fexreliquis,Prima Tertia
&έ. Sed nec dno&turnis cóticuit:quú diceret,media noéte fur
gebâ ad cófitëdü&έ.pter hanc tamé dauidicâ imitationé, plura
cóple&titur myfteria facratus hic horarü numerus. No&tu ete
Κ íi nimlaudatur
 nim laudatur Dominus (no&urni.n.a' no&tenomé fortiti funt,
nam in primitiua Ecclefiano&te canebätur: qú haétenusa'ple
rifq; religiofis obferuatur) quia ea horaDfis Iefus ad faluädü
Genus hümanü de Virginis inta&tc pceffit utero, tanj,fpófus
dethalamofuo, in ea Angeloy chori gloriâ altiffimo Deo,&
in terris pacé hominibus £. uolütatis decätarút. In ea Iefus
a'Iuda traditus, a Iudeis captus,&illufus,cófputufq; fuit, in
ea uenturus ê íudicare fgculùm.Matthei Cap.XXV. Media
no&t£ clamorfa&tus eft eccefp6fus &c.Inaürora ppriolaudiú
infiftimus nomini,laudes.n.appellamus quas tuncpfoluimus
hoctempore excitamur ab alite diei nüciogallouidélicet.utad
eius exéplar canamus Domino, tunc Petrum ter inficiarum re~
fpexit Iéfus oculis pietatis, quâ Petrus mox exiit foras, & fle•
uitamare. Hora prima Dfio cófitemur: hanc.n. p fe facrauit,
Chriftus Iefus: quú in ea feftinaret ad templú quoois popu
lus manefeftinabat ad ipfum, tefte Luca Euâge, cap.XXI.
In hac Angelus Chrifti refurreétíoné müdo patefecit, ipfe fefe
mulieribus oftédit, Magdalenæ in Ortolani fpecie apparuit,
Petro côdonatum crimétrinæ negationis p Angelü intimauit;
quum diceret. Ite dicite Difcipulis eius,& Petro quia&í.Ho/
ra tertia laudatur Dfis: quia túcunigenitus Dei patris ad colu
hmnam ligatus, flagellis attritus,morti addiétus fuit, in ea poft
. . clarificationem,&afcéfum ad dexteram patris,in difcipulos fan
£tüemifitfpiritú:quo duce,quore&tore,oium gétiú linguas cal
lentes Euägeliü poës müdicardines;regionefq; diuulgarunt.
Hora fextâ laudatur merito Deus.In eänäq; üerbum altiffimi
patris cruciaffigitur morte fua foluens mortis tüc uincula no~
ftrg: folauthorem fuum pati pteftäs obfcuratus eft. IpfeChri
ftus mox cœlos afcéfurüs cü Difcipulis côuiuatus tens
'i. -
eft,;pmit
fpffi
tés fpiritùfànétúparacletü femiffurú. Horanong Dfim lau~
dibus,pfequimur. In hac náq;Chriftus in ftipite crucis,in ma/
nus altiffimi patris emifit fpiritum, in ea latus lancea pforatú,
unde fanguis noftræ redéptíonís,&facri baptifmatis pfluxit
unda, in ea Chriftus coelos afcédens, uiä nobis prius interdi&tâ
referauit. Vefpertina hora laudädus eft Dfis, quo iuxta Pto
phetäofo noftra uefpertina afcêdatad ipfum:ihac.n.horaChri
ftus uiuificü corpus, & fanguiné ín facramétum,&teftamétú
inftituit, aboleto ueteris phafce, agniq; pafchalis typo. In hac
difcipuloy pedes abluit exemplumíeis Éftans. In hac lógúíl
lum,&amoris pleniffimüedidit fermonem: quem in Euägelio
a'Deo dile&ti difcipulié legef.In hac poft refurre&tionéfüäha
bitu pegrin? apparuit,Difcipulis uacillätib9 fcripturay archana
aperüit, cor eogi fláma fuae 5fentię accédit, feqjinfra&tióe pa
nis prgbuit cognofcëdü. Hora cöpletorii Deúóptimü maximü
ueneramur 1 hac näq; Chriftus in agonia pofitus uerü hominé
affumpfiffe fe côprobâs patréolauit, fudoré fanguineümana
uit: tríftari feprofeffus eft, in hac daturfepultur: in'hac poft
' refurre£tioné adDifcipulos claufo cænaculi hoftio ítrauit:pa .
cem tribuit:fpiritum fàn&tum infufflauit,poteftaté dimittédfre
tinédiq; peccata 5ftitit. Horü ergo, tätorüq; beneficioy memo
res, Angelorú gmuli Dfio laudes pfoluimus feptenis íftís ho
ris, & no&tg furgimus ad cófitédú homini Dfii, pfalmis, in his
pmaxime infiftétes quoy nimirü melodia cú uerboy ftelleétu
mens eleuatur in Deú, & ipfeDeus maximus cordibus noftris
illabitur: quum mété noftram ad fupera uiderit fufpenfam,&
ereétâ. ín fine aút cuiufq; pfalmi (defunétoy dempta fnaxi)
tanquä de Dei mifericordia cófifi,pfuadentes nobis uota noftra
non ingrata foreDeo,laudcs fummæ trinitati,&gloriam annez
 •

&timus dicentes gloria patri&έ, Confidimus.n.nobis pfalláti

bus adeffeDeum, prgfèrtim quum ipfe dicat, adhuc teloquen
te, in pfalmis uidelicet,& hymnis, adfum, nec immerito.gloriâ
hanc femper in fine pfalmo5 concinimus. Idq; cum ueneratióc
nempe de omni bonop nos foluto Deus optimus eft glorifican
dus: qui&uellenobi$, & poffe fe laudarepraeftitit.His igitur
horis infiftentes curemus omni opera di&tiónes,fyllabafq; iînte
grum pferre, etiam fipriuatim in gdibus aut in têplo pfolua
mus. Officium náq; uocale effe cóuenit, ita ut ipfe legéhs fefe
audiat. Neceffe eft.n. pexterioris uocis organü excitări deuo~
tionem interiorémentis.Nam pexteriora figna mouetur mens
hois fecundú apprghenfionem,& p cófequés fecúdú affe&tioné.
Vnde diuus Aurelius, inquit uerbis, aliifq; fignís ad augendü
defideriú fan&tü nos ipfos acrius excitamus, & alios audientes
ad eius reuerentiana inducimus: ut eft illud dauitícú. lætatum
eftcor meü& exultauit lingua mea. Neq; idcirco ofoné uoca/.
lem dicimus effe debere: ut aliquid ignotü Deo manifeftetur,
fed (ut diximus) ut mens orantis, uel aliorú excitetur ad Deú.
Idq; fiet: fi cú&ta debite pferentes fingulas quafq; dictióes fuis
accentibus pronunciemüs, nó plures adinuicé collidétes, aut
unâ in duas fecätes: femper unâ normâ pnüciationis feruantes
ne uelocius principiú, medio, fine ue uerfus pfalmi inueniatur:
ut nonnulloy eft abufus: qui abforbentes litteras collidüt;aut
certo finalem litteräunius di&ti6is alterianne£tétes fignificata
cófundút: ut uerbigratia, quum æqualiter pfalmodiam conci
nere oporteat, & diftinéte ut hic patet. Bene :

¢· · ·
 YSTYS 5- §T$XWTSWYKYKYÖT$X$
glo j¥; páti & fiTiOT&TjfiTiTifipófigUTeratinprincipi 3

âïëïã'äïóôïìïëïöïíåíè*

Domine rex e terne glori e - - - - - - - -

Iftiediuerfo hoc modopronunciantes,&grammaticâ, &mu

ficam confundunt dicentes. . Male. -

]
§########ti �
DomiTabiTaT€p€TT€S DEÜSiiTaTitTöTiTOT€ÒTjifiràdeôçìïé
�

iuuádú me feftina glori a patriTe fiTTOTeTpiTitTTfaTäoTicuEefarini

pIicipio eniûche féper&infecufa fecüTorü maTeri al $. Iigir

Qui abufus omnino abolendus eft.Nanq; uides in priori exé
plo, utdicentes Dominelabia mea aperies illam fyllabam do,
pnupciamus gum minima,&punéto; qug aptius breuiter il
fa fyllaba mi fubfequens quæ naturaliter bréuís eft: efto& il
la fyllaba,do, fit natura breuis fed ut cunq; producitur propter
initium orationis:&fic undiq; uenuftiorem pronunciationé,
egueriorem inpriori exemplo reperies, quamfnpofteriore imo
donon contineatur aliquando fpiritus fubpalato,& Ê gio
tiu$
lentius euomarur: quod inplxrifq;non abfq; dedecore uide~
mus : qui & dentes aliquando comprimunt, âliquando fpiritu
uehementioreproloquuntur: quod neutiq; eft lăudabile: quia
intalibus non eft reperire æquálitatem concentus, aut uocis.
Sed& uide ut fædæ in fecundo exemplo litteræ finales copulen
turcú diétione fequenti,fumme ergócauendum netales abu
fus prgualeant.Sed duobus his exémplis minus contenti pau~
culas pronunciationes fubiiciemus,qüibus facile laudabiles,&
uerimodi pfallendi comprobabuntur,& abufus facile diiudi•
cabuntur.Bene etenim legimus.
Bene
�

Aue ma ri a gra ti a plena dominus tecum

TH£jj-
Au mari a gra ti a
Abufue
| | | |I !
Èîétiá dóminùs féçí
- Bene

TjfiiTìTiafígáíaíüäfiöfií`ÉÉÉÉE

r£-T
qui a mädata tua noto nobiitus
Abufiue

Etiam in capitulo de Domfna ad uefperas. Bene. In habita

tionefan&tâ. Coram ipfo míníftraui. Male. In habitatione.
fanéta cora, ipfo miniftraui. & in cantico trium pueroy. Bene.
Benedicite oia opera Domini Domino: laudate&fuperexalta
te eum in fgcula. Abufiue, Benedicitonia opera DoniiDio
adatc
ladate fupér exaltateâ mfnf:cula.Inuerficulo. Bene. Iuftum
deduxit puias re&tas. Male. Per uia reta. Bene, Et oftédit
illi regnüm Dei. Male. Et oftendit illü regnum Dei. In ora»
tione omnes fan&titui qugfumus. Bene Adiuuent ut dum eo
rum,
pora finMale.
tua, &Aiuuétudü, Tempora fint tua. Male. Tem
inplerifq;locis. -•

Bene Vale -

quem terra pötus £ the ra qué te ra pötus £ the ra

Hic nanq; uidentur collidi dug ill£ di&tiones. quem terra,&:
pontus, gthera, & redigi in unum: quod abfurdum eft,& fic
undiq; cófiderandum eft, in pfalmodia, & præfertim in iftius
modi collifionibus,& caue dixeris. -

$##########:
ète Ieuamini porte terna les
Male

Videris enim ex duabus diétionibus aglutinare unam;feddic.

**###$$$$$$$- Bene
& e le ua mini porte g ternales
Etficinplerífq; locis: ut cauedixeris,Prcoccupemus faciémei?
in confeffione.fed dic. Preocupemus faciem, &poft hanc fylla
bâ;em, tantillú cóprime labra:& demú diceius,&fic dicef caué
dum, eft requiem meternam.dicendum eft requiem eternam.
Et iterum caue dixeris. Venítexultemus Domino. fed dic ue/
níte, & hinctantillum morare: antej dixeris exultemus Dfio.
Pfallentes enim non decet obferuare legem metricam: qua fæ/
pius uocales,& littera,m,abforbentur ab fubfequente uocali.
I hic nanq;
hic nãq;agiè pedeftri ferm6e,n6numeris metricis.Et circa hgc'
poffem infinitos adducere abufus: fedbreuitatis caufa omitto.
Qui enim hoy omnium qugrít uitare barbariem Prifcianum
ample&tatur: & in omnibüs affatîm erudietur. Prgter pfalmo
diam autem in alíís fcilícet cantibus n6hís cótentamur limitiae ;
bus, quippe ipfiprg fe ferunt notulas: per quas canantur. Sed
&hocdiuerfimode. Alter enim modulus obferuatur in canen/
dis antiphonis: alter ín refponforís: alter ín miffàrum introiti/
bus, gradualibus, offerendis, (utafunt) & cómunionibus:afig '
enim dicuntur quafiafi pfalmútonãtes. Vnde fecúdum eag to ,
num pfalmoy melodię formätur.He canütur ut plurimú abfq;
multa exaggeratione notay quam neuma,feu mauis neumam.
appellamüs. Hec quádoq; fumítur ex ueterí ínftrumento ali~
quádo ex Euâgelio,ubi ín hís eft obferuandum fi forte tempo
re claufo canútur afiae.ex uoce Dfii,ficut ín ílla,Tradent.n.uos.
in fine loco alleluia canatur hgcoratio.Dicit Dfis.& in illa,Efto
tefortes1bello,&aliífq; pluribus.Vbi uero, n6canüturafig.ex
uoce Dfii fed ex alia qüa uis fcripturæ facre parte loco alleluia.
ponifîneternù.(hicocçurrit ufitatiffim? abufüs) quippe in uer
boafia.fere a' cunétis corripitur penultima,quum naturaliter p.
ducatur(eftoaccentus fiafin afitepenultimia) certe componié
exante&phonos quod grgce fcribitur άντιφάος p « qug femp
eft longa. Eft uero neuma uocum,feu notulay unica refpiratio
ne pnünciandarum aggregatio.etenim neuma grgce, latinenu
tus interpretatur, fed & neumg in unoquoq; módorum diuerf:
funt. Aliæ quidem ponútur circa principium, circa mediú aliæ.
Aliæ circa finem, eo tamen undiq;obferuato: quod femperter/
minétur in finali, ubi terminare debet cantus, in quo ipf: neu/
fmgponuntur,Ncuman, tefte Ifidoro (prgter diffinitionem fu
- periorem
períorém)ëft cónfunétionotulay in quëlibet modoy qug can
tum format; diftinguit: copulat: & concludit. fiue igitur in re
fponforíis , fiue ubi inueniantur fumma diligentia funt,p/
nunciandæ gqualiter, & diftinétim. hoc tfi obferuantes quód
penultimam notulam cuiufuis cantus paulo longiorem aliis,p
trahamus. ut fini cantum propinquare fignificemus. ubitâ
occurrat finire per neumas: quam notulas fingulis fyllabis ap~
propriatas. Et hoc maxime obferuádum cenfemus: ubi fubfe
tutürus eft alius chorus, alterue cantás, ut tãquam admoneaé
Iam fibi fore canendum . Ita tamen ut inter penultimâ notâ, &
ultimâ nullä intermediet refpiratio.Sedne neumay ftroituúq;
incaffum métíoné feciffe uídeamur:de introitibus aliífq; miffag.
partibus paucula fubne&temus. fed antequâ pueniamus ad in
troitus Decimus aliquas abufiones quæ fiunt cantädo uidelicet.
Dfis uobifcum. dicút Dfis uobifcon. &refpondédo & cófpiri
tutu poftea refpirât & finiüton.Intonando gloria in excelfis de
Apoftolis fupra di&tionem Deo funt notule folfa mi mi fic fi
niunr Deo no.&ficfntonando,Credo in unü Deú in notis fupra
di&tionêDeü funt fol folla dicút deünö,&intonando, Saluere
gina, dicunt fannalue,& in afia.Euge ferue bone, dicunt bono :
ne& in illa afia de affumptione, Pulcra es,& decora. dicuut de
conoora. & in uerficulo comple&toríí ín illa di&tione commédo
dicunt comédo,& faciunt breuê íllam fyllabãmen. In introiti
bus.n.quafi uoce 5conia nos ad diuina excitamus tája' fomno:
fuxta Apoftoli monita furgentes, atq; ideo ut plærúq; ín introi
tibus alacriter alteq; concinimus. Ingradualibus (qüg a'gradi
bus in quibus cani confueuerant nomen fortita funt)plane &
rotenfe, humiliataq; uoce incedimus, fed in tra&tibus quia la
Ê, rem,&affli&tionem notant (a' trahendo nanq; dicütur) tra/
- » - l íi &tim,&
&tim,&cum afperitatéuocú,plurimifq; neumis, uerborfq; p/
lixitate immoramur. In alleluia uero eiufq; uerfu, fuauiter ui^
demur diuino íubilogaudere.eft enim alleluia canticücgleftis
lgticiæ, & uox angelica. Apud hebrgos aút cóftat ex duabus di
ftionibus quæ interpretatæ laudate Dfim fonant. Iftud canif
cum longa fiotarum pmiftione, quia nimirum bona Dei funt
longa, iöcüda,& imrhenfa nobis indulta: p quibus núquâ di
gnas poffumus foluere grates.fed&fequéntias (quas dicim?)
exultanter nos concinere decet cantica nãq; exultationis funt.
In offerendis aút,& cómunionibus Dfio gratiay aétiones, &
uocem laudis pfoluimus p myfterio nobis exhibito.Ideoq;gra
uirer,&concifinehæc canere cöuenit,ob facrificii magnitudiné.
Verum nunc ad miffàrum partes declinaffe uidemur, qua£ my
fteria in fubfequëtibus declarare eft animus. Hic tfi obiterad
monédúcenfeo multú diftare folennia a' foléníís,maiora uide~
licet præftare minoribus, minora fimplicíbus,fimplicia feriatis,
atq; fecüdü hgc extendéda é. pfalmdéig alíoríq; facroy modu
latio. Nec.n.cöuenire putauerím ín maioribus foléníis gque ro
tüde ut ín feriis (quas dicimus) pfa!modiam aliaq; id genus of
ficia träfaurrere.Sed longiore traétu c6cinéda córéderim,etenim
fidecens & quodämod6religiofum céfemus in his folenniis ue
ftibus ornatioribus íncædere, habitu cultiore diuina traótare.
Quare nögque decere afferemus in eis amplioreferuore officia
protrahi, plixioribus notulis cócini debere. Itaq; hic nó queo
me côtinere quin abufum intollerabilem utcúq; taxem qui in
intonandis pfalmis inoleuit. pleriq; enim uno eodemq; modo
femper pfalmos intonät n6attédefites differëtias folennioy ut
uerbigratia fi in quibufdä foléníís accidat intonatio primitoni
nullahabita cófideratione folénioy intonätinalamffe cötinue
profequëtes ,
pfequëtes n6fecus atq; in diebus ferfatis ubi merito cófideri
dum foret ut pfalmus ipfe intonare£ in faut,& diceretur fecú
dum tenorem primi fa fol la,& fic de fecúdo,tertio.&aliis tonir
canédú dicimus, ut faltem dignofcatur differëtia diey feriatoy.
a'diebus folennibus. Itaq; dehis núc plus fatis. Poft redditü
pfamodiæ,alioyq; cätuü modú: qui cü&tis tum clericis,quü 5
fbyteris cöuenit: dignü duxi, ea quæ prcfbyteris trí cógruüt
perßringere. Idq; femper oium (ut Êfatus fum)feruata pace,
reuerentiaq;. Sacerdotem igitur prius rite, & legitimea' praefu
feordinatum,decet effe doétü legé diuinâ:atq; ea, qugptraétat
bene intelligeretefte Ifidoro,fic.fi.ait, ficut iniqui,&peccatores
minifteriumi fàcerdotale afíequí inhibentur: ita indoéti,&im
periti a'tali officio retrahütur,& lyranus ille fupercäticútrium
pueroy facerdotes polleie tenétur fpeciali fan&titate in populo
etenim uas ele&tionis primg adthimotheü capite tertio monet
diacones, & prefbyteros oportere effe pudicös ideft maturos
honeftofq; afpeétu,n6bilingues quia phocfufcitan£,in Eccle~
fia diffenfiones. n6 multo uino deditos, hocnäq;aufertur fen•
fus difcretíonís qui requirit in Ecclefig míníftris, nô turpis lu
cri cupidos,habétes minifteríúfideiídeftcognofcétes qug funt
circa fidem, in cófciétia pura nullum crimé habétes, utpote q
effe debeät integræ famg. ut.f.poffint iuxta illud Lucæ primo.
Seruire Dfio in fan&itate,& íuftítia oibus diebus, nimirum cú
müdicia cordis,cú fufticia boni operis, cú re&titudine intétio^
nis,&cülöganimitate finalís íntétíonís,& cófumationis. Sacre
näq; paginæ Epifcopos,&Sacerdotes Ecclefiæ miniftros, Deos
uocitare folent.Vnde illud exodi, diis non detrahes.Et fis.Ego
dixi dii eftis, pDeos epifcopos & fàcerdotes intellige. Ordo
enim atq;ftatus eoy eminétiffimus atq; fànótiffimus eft, ipfi
- deniq;
deniq;tantæ excellëtiæ funt, & dignitatis, ut méritoa' cunétis
fgculi principibus, & chriftianæ pietatis cultoribus patres ap.
pellentur.Grandis itey eft excellentia ftatus &ordinis facerdo
tum,quibus tâtam Deus ipfe tribuit authoritaté, ut p eos liga
ta,&foluta iterris ligentür atq; foluanę in cœlis dicëte eis fez
déptore quorú remifceritis peccata remittütur eis,& quoy reti
nueritis &ę, Vnde & diuus Bernardus exclamat ad facerdotes
quätä (inquit) dignitatem cótulit uobis Deus?Quanta eftpr£
rogatiua cordis ueftri? prgtulit uos Deus regibus,& imperato/
ribus terr£,prgtulit ordiné ueftrú oíbus ordinib9 immo ut alti?
loquar;5tulit uos Angelis,Archägelis Thronis & Dominatio
nibus.Sicut.n. n6 Angelos, fed fèmen habraæ apprehendit ad
faciendam redéptioné,fic non Angelis fedhominibus folifq; fa
cerdotibus dfiici corporis,&fanguinis cómifit cófecrationé,oés
enim(ficut ait apoftolus) funt admíníftratorii fpiritus immini
fteriü miffipropter eos qui hæreditatem capiünt faluris, fed
longe excellentius eft officiú ueftrum,quod admirabile eft,nó
folú inoftris fed ét in oculis angeloy, hucufq; Bernardus &€.
facerdotem quippe uiuere condecet fub facerdotio qui nomen
facerdotis accepit. Nec.n.quis æterna uerebitur fupplicia, qui
uitare ftuduerit fæculí uítíá cófidera(ínquít Chrifoftom?)o fav
cerdos quäta tibi fit conceffà fælicitas,quanta gloria attributa,
orationibus deo confabulari,cúChriftomifcere colloquia,opta
re quod uelis quod defideras poftulare.Duplici honore honorâ
difünt inqtap6ftolus,qui beneprgfunt prefbyteri ideft deuo
te,& debite diuina exercentes düplici honore digni habétur, ut
fcilicet exhibeatur eis reuerentia, & admíníftrentur neceffaria,
maxime his qui laborant in uerbo, alios inftruendo in fide do
arina& moribus &εScdpaucos nüc eftinuenirequi,1n#.
• - - - * u€ÎDO
in uerbo immo uixeft reperiré, qui debito libramfnê trutinent
confcientiâ priufjad fanéta fànótos accedant. Quum tamen
iuxta Apoftoli moníta: probare fe debeat homo&fic edere de
pane uitg:qué dedit nobis Chriftus in fpirituale medicamé.hic
etenim cibus,caro uidelicet,&fanguis Chrifti. diuo Bernardo
atteftäte,ut eft ggris medicina,peregrinantibus uia,mortuis ui
ta:Debiles confortat.ualentes dele&tar,languoré fanat,fanitaté
feruat,fic indigne fumentibus nulli eft commodo. Quin potius
indigna cómunio peccatis hominé illaqueat,dänationem prgpa
rat,proximum fcandalízat menté excæcat. tentationi fubiugat.
Deum irritat;uitätëporalébreuiat,gratuitis fpoliat.Qugcüéta
fere ordinatim enumerat pfalmographus dicés.fiat menfâ eorú
coram ipfis in laqueú, & in retribütíoné,& in fandalü, obfcuré
tur oculi eoy ne uideant,& dorfum eoy femper incurua,effun
de fuper eos irâ tuam,fiat habitatio.eoy deferta,& in taberna
culis eoy non fit qui in habitet,hanc enim efcam fpiritualé in
digne mandens,&potü bibens iudicfü(apoftolotefte)fibi man
dúcat &bibit non diiudicans &&,Quum ergo inter omnia Eccle
fiae facramenta iftud uideatur,&cohftet effe prgcipuü(facraméz
tum altaris dico folis præfbyteris congruens quantú ad admini
ftrationem) quod in miffae officio fupra menfam fànétiffimi ce~
lebraturaltaris,utpote' quodChriftus ipfe ínftítuít in memoriâ
dileétionis qua animä fuam pro nobis pofuit, antejquifjpræ
fumat traétare,folicito examine fcrutetur fuam mefité;ne forte ;
lætali grauatus crimine impudenter fimul &pernitiofe feprgci
pitet.Sedadconfeffionis(in quaoia lauantur) confugiens fub
fidium,fimulq; pcenitentiæ fálutaris acceptoantidotó;confidens
tum de mifericordia Dei optimi etiã tremebundus accedat, fed
pudct dicere.Eft.n.uidere nônullos abrupteprgcipitanterq;fa/
cfat1t1fn
crariumadeufites miniftrú tumultuofe minabundos inclamarè
quo fe celeriterueftiant. qtamen forfitan nondü matutinas lau
des pfoluerint. Täta deniq; importunitate fe amicire incipiút,
ut ipfius amiétus aliquãdo funiculos difcerpant, fic albae,ficma
nipuli,ficftolae, cgterarüq; induuiarü facrarúnufjabaliquibus
habetur ratio,quin magis diftrahunt dilaniant nimia feftinatio
nedu£ti.Interim nec fàcra meditätes, nec parü quidé orantes,
uel ipfum pfalmú,miferere mei deus ruminantes, quin magis
fxpe inter induendú uerba uanaociofa &(quodpeiüs eft)quan
doq; lafciua cachinando,petulce ridendo depromunt.Moxq; ut
fàcris induti fuerint, miniftro minantur quo ocius fead altare
ducant,necab ira.nec uerberibus téperätes,fi forte dericus mov
mento diutius moref.Sicq; citatiffimo greffu omni pofthabita
reuerentia,oculos huc illucq; uibrantes ad uíuíficü altare prope
rant non fecus atq; in foy nouarú rerú ínfpiciendarú caufa uoli^
tarent demú ad altare progreffi(quia prguidere miffam in facra
rio neglexerant)cartas miffalis hinc inde uiolenterciteq; uolutâ
tes dilacerät. Explicitopoft hgccorporali(quod dicunt) impetu
non modico inchoant dicëtes in nomine patris & filii & fpiritus
fanétí.introibo&ç.nó curataq; miffàlis rubrica pfalmü omittüt
iudica me deus &c. Ouum tamen & hic nó fiuecaufa miffis fit
inferendus: Demú introitúaliafq; miffarü partes tam celeriter
tranfaurrút ut uideanfceu canes exnilo läbere.ut uideanfbra
uíum percepturíficitius finéattigerint.Videre uideris ioculato
res magis jaltaris fàcrificos. Interea nec uerba nec fenfum re-`
&teponderántes, in Kyrieeleifontanta uelocitate íntercapediné
praecipitant ut nullâ morâ patiantur di&ti & refponfi, quorú me
minitreuerédus Calepinus in expofitione Kyrieeleifon inquiés,
fàcerdotcs Kyrieeleifon dcbentpronüciare ad miffàm per#gre
- cum,&
cam,&hon perelatinum:quia grgcæ fribitur κυεμάλέησον he
maieftati diuinæ derogenr,quod fi ante principem fæculi face
rent,quanto infinitius ante Deum qué. tangëtes deberentufq;
ad ungues pedum cótremifcere.Sedhi nó tantü in Kyrieeleifon
uerü in omnibus fere miffae partibus abfq; ulla attentione ge
fticulantur,potiufjintelligentes Deum uenerenf. Interq; alía
canonem tranfcurrentes quum ad eleuationem iam fanétiffimi
corporis unigeniti Dei peruenerint tanta uelocitate(ne dixerim
fcurrilitate)eleuant,&rurfum fuper altari deponunt;ut iure di~
cerepoffis,hos feadludum pilæ trigonalis difponere fimiliter
confecrationis calicis faéta fine ueneratione aliqua calicem ele/
uant.(negle&ta rubrica romana decerimoniis miffàrum gdita p
R.D.Ioannem BurcKardüargentinü decretoy doéìoré& fafi,
&tiffimi.D.N.papæ cerimoniarú magiftrú:quæ dicit in confe
cratione calicis q, facerdos inclinato capite fuper calicé, fecrete
diftinéte & deuöte cófecrationis uerba profert.finitis uerbis re/
ponit calicé fuper corporale dicens,Hæc quotienfcúq; &c genu
flexus fanguinem reuerenter adorat:tum fe erigit accipiens ca/
licem difcöopertú & ambabus manibus eú eleuat möx ipfum
reponit fuper corporale.&cooperit eú,&genuflexus facràmen
tum ueneratur) & poft eleuationé mentecapti. fine recordatio~
ne infcii fi uerba confecrationis ab eis prolata fuerint. Inter me
moriam defunétoy uiuorúq; uix iunótis manibus tam propere
euigilant,ut nec fui ipforum memores extitiffe præ moræ bre
uitate potuerint,mox crucibus utcüq; & fi celerrime iaétis non
debite fignatis orationem dominicam raptim percurrút (qug cú
fumma reuerentia)utpote ab ipfo Iefu faluatore ínftítutâ effet
merito legenda.hinc lupi ipfi,rapaci confcientia agnü dei imma
culatú temere implorât ut eoy mifereatur nefcientiú mifereri.
-* - • ... m properant
properanttamen adufuffici fufceptionem facramenti in hoc uef^
non mendaces quod domino fe dicant indignos nec enim unj
uerfus ex eoy ore dilabitur uerbum.Sufcipiunt tum tanta irre/
uerentia ut circúftantibus occafioné tribuât murmuris quo di~
canthos rurfum Chriftum cruci affigere uelle,aut certe tanjin
fanientibus helleboro opus effe: quî tantü myfterium tantâ in
curia pertraétent. Tantâ deniq; celeritate populo benediétíóis
figna exhibent ut iures eos mínarí potius quam crucis fignare
charaéteres.Qui ad facrarium reuerfi ea qua prius exierantocu
lorum uagatione,feftinantes exuuias facratas abíícíunt nó fe/.
cus atq; ftercora non reminifcenres Chrifto eas effe dicatas,uin
ciq; uolunt in huíufcemodi ftudio a' militibus huius fgculi,qui
thoraces, aliaq; id genus arma exuétes debite cóponút adaptât
fuo quæq; ordine, quo induendi data rurfum occafione, omnia
adfintpromptere&tgq; inftruéda.Necfatis eft incópofite inde/
centerq; acceffiffe: quin in maioré animæ pernicié fecundü cor
impænitens thefaurízantes fibi.iräin die iræ ingrati deo maxi/
imo detätofàcramento fufcepto nequajfea' peccatis continét,
fed legé domini nec fcientes necaddifcéntes,àut certe ptinaci
ter fpernétes non uacät gratiaríaétíoni,fed ocio& cómeffatio
nibus,non diuinis libris non contëplatióni n6utili aétioni cui
piam infiftentes,uerum e' diuerfo terrenis ínhiantes poftpofitis
animæ curis tëporalia fapiunt,n6attendëtes quia taliter facrifi
tantibus nöplacatur detis fed indignatur. Scriptú.n. eft oratio
iufti impinguat altare,deprecatio fimpiin6 liberabit eü&item
fpreuitäfis altare fuú pröpter iniqtatéminiftrantíúMalachias
quoq; horú non fubticet extermifîîî. Aduos(inquit)facerdotes.
qui defpicitis nomé meú,aduos eft mandatüo facerdotes ecce
ego proiiciam uobis brachiüiræ meæ & difpergam fup Ę:
-. [1€1tIOS
.
 tieftros ftercus.&itey dedi uos contemptibiles oibus populis.
Sed ifti de qbus nüc dolens loquor oës has minas floccipenden
tes comedüt morticina mortuoy,nó lotis manibus,polluto ore,
in müdo corde Chrifti uiuificü corpus & factata uafa cótingere
prgfumëtes,& hoc fortaffe n6nifiparui lucri gratia, nönilialiae
quid téporaliter accepturi : Meminerint faltè quæfopoft inde
tentéfumptioné redire ad cor ut uel non fubiaceant turpiffimo
ingratitudinis uicio cü prguaricatióis noxa etenim qui uel poft
fumptü trii facramentüa peccatis nó fe coercet triplex malum
incurrere dinofcitur primo,qa Chriftum quem utcunq; fufcepit
ignominiofea fe expellit &(uel poeta tefte)turpius eiici£, quâ
fió admittié hofpes fecúdo quia talis quodämödo Iudæ figürä
gerit qui poftj a' Chrifto cenæ(in qua uiuificü. hoc facrificium
inftitutúé)adhibitus eft,ipfum Iudgis tradidit.Abfaloni quoq;
cóparatur:qui fratré ad cóuiuium uocatü trucidauit. tertio quia
ordinéhoneftatis nequajobferuat.Quum,n. uel qualécüq; re
uerentiam exhibés uenturo præfenté&acceptum à fe repéllit
nó immerito eis cóparandus eft,qui cü ramis oliuarü obuiauez
runt Chrifto & poft ípenfos tales honores cruci affixerunt, oés
igitur has prguaricationes,leuitates, occafiones fcandali,in ma~
ximum piculüanimg emergétes fummo ftudio qugfo uitemus
quatenüs facerdotii gradú nó in pniciem fed in honoré animo
rüq; medelâ pcepiffe nofcamur, fimusq; Chrifti bonus odor in
omni loco cómiffa nobis a Deo tanj fideles miniftri debite di/
fpenfemus.Tempus fcilicet utiliter expendentes,res,téporales
indigis pro noftropoffe erogantes,corpus in müdicia feruätes,
i
animâ ad imaginem dei creatam honorantes.Affidue illud diui
JHieronymi uerbü ruminâtes.Siue(inquit)comedâ,fiue bibam,
fiuealiud gd faciâ, femp uidc£ uox illafonare in auribus meis
• . .. :
sæ
… m íi furgite
furgite mortui;ueniteadiudiciü. Quoties (fubdit) dedíeiudi•
cííçogito totocorde&corpore cötremifço fiín tam fanóto (Hie
ronymum dico tantus erat pauor, qui caeleftem uitam in terris
egiffe dignofci£ cuius faluberrimis monitis atq; doétrina ple/
nüs eft órbis terrarú,quiderit in nobis peccatoribus tam uaria
criminü faedaq; fæce non infeétis modo uey etiam fepultis?Igi
tur dum tëpus habemus amemus (Ambrofio diuo adhortante)
fummübonum in quo eft omne bonü eiufq; prgcepta ample
&tentes ueri fàcerdótis ueftigîs înhaereamüô qui obtulit fer
metipfum pro nobis hoftiamipatríæterno. Scrütemur cú dili^
gentia corda noftra,&laboremus nó deficientes, ut digná&im
maculatam hoftiam mundi mundiffimo Deo offerentes ipfum
in hofpitio mentis noftrae feruantes inoffenfum,tandem ad im ;
marceffibilem gloriam pertingamus quàm ipfe diligentibus fe
promifit,certe enim nec oculus uidit,necauris audiuit,nec in cor
hominis afcendit,quæ preparauit dominus diligentibus fe. Et
quia ad tantum myfteriuih(miffàrum folemniagico)folerter fe
unufquifq; facerdos præparare & præferuare debet(utiâ mon»
ftrauimus)non abfurdum ducemus ipfius miffae fignificata,&
ordinem.pro noftra uirili enucleare non noftris fed patrum in
nixi fententiis,quas & fiín multis traétatibus detur legere con
fulenttamen boni qui & hæc breuiter perftriéta legerint. Sa~
cris igitur induuiis fuccin&tus fulcitufq; facerdos priufjaltaris
gradus confcendat, fimul cum aftantibus.uel generaliter con
fitetur,prgmittens pfalmum íudica me deus(exinftituto cœlefti
nî)ut purior & cum contrítíone faltem peccatorum ingrediatur,
ut intra fe dicere.queat fudica me domine quoniam ego in in
nocentia mea ingreffus fum.percutit autem pe&tus peccata c5z
fitens exemplo publicani, qüi dixitDeus propitius efto mihi A.

- peccatori.
 peccatori.deindepro circunftantibus precatus fundit ut pecca
ca eis condonentur implorans.hinc infert.Introitum,quo clamo
res fanétorum antiquorum patrum Chrifti aduentum praefto
1antium defignantur.Ideoq; geminatur ut intentio defiderii ex
primatur uehementis. hunc autem introitum diuus Gregorius
' cum pfalmi cuiufuis uerfu ínftítuít,quum prius totus exordi~
ne pfalmus contineretur. Nouies fubfequitur Kyrieeleifon &
Chrifteeleifon nouem reprgfentans angelorum choros.Dicitur
autem in honorem fummæ & indiuiduæ trinitatis quod grgcü
latinæ fonat dominus miferere,&Chrifte miferere.Nechicprg
tereundum é tribus idiomatibus conftare miffàm Hebrgo grg
co& latinæ hæ nanq; linguae digniores quibus nimirum titu
lus Chrifti Iefu exaratus fuit. Nec græcüm idioma abhorrere
; potuit ecclefia.A'græcis näq; miffähabuiffe credim? ortü,1 qui
bus tempore prifco fumma mundi fapientia fioruit. Et ab his
adlatinos lumen fidei manauit. Subfequitur hinc hymnus ille
angelicus Gloria in excellis deo,&in terra pax hominibus bo
næ uoluntatis.Quæ fequuntur glefporus pontifex, uel (ut alii
uolunt hylarius)fubnexuit uerba plane cœlefti dulcedine redú
dantia,dignaq; quæ in ecclefia canantur. Voluit fe deinde facer
dos adpopulum, falutanfq; dicit,dominus uobifcújuidelicetto
ta trinitas uobifcú fit,pater fcilicet qui fua potentia uos confir
met,filius qui fua fàpientia uos illuminet fpiritus fànétus qui
'fuo amore nos inflammet: & refpondetur & cum fpiritu tüo.
hocq; decentius quam fi refponderetur dominus tecum,quia fa
cerdos uolens prò ecclefia orare totus effe debet in fpiritu, to
tumq; fe illi dare & nihil fentire de corpore. Modus autem hîc
refpondendi fumptus eft ex uerbo Pauli dicentis Timoth. Ca
' pite fextoDominus nofter Iefus Chriftus fic cum fpiritu tuo,
– Hinc facerdos
hincfacerdos dicit orationem quæ ideo nomen colleétæ fortita
cft,quia olim non dicebatur nifi multitudine populi colle&ta.
Vel forte quia oratio illa petitionem populi colligit quâ offert
deo facerdos propopulo intercedens hic non prgtermittendum
dmnes fere orationes concludi per dominum noftrum Iefum
Chriftum,Chriftus enim Iefus mediator dei & hominum ho
mines deopatri reconciliauit redimens hominem prgciofo fan/
guine,per eum ergo petimus exaudiri mediante quo fumus re
dempti.Nec enim pater fpernere poterit precatus qui in nomi
ne unigeniti fui offeruntur pro mundo quum tantum dilexerit
deus mundum ut eundem filium fuum daret pro mundi redem
tione &έ.Exaudiri autem fperans populus facerdotem pro ec/
clefia fupplicanté refpondet;amen,ideft fiat uidelicet ut in ora
tione petitur. Vt autem deus oftendatur indiuifibilis in nume/
ro impari.(ut multum)dicuntur oratióes, numerus enim impar
fndiuifibilis eft.oratióem fequitur epiftola, qua do&trina figna
tur apoftolorum ideoq; euangelium præcedit epiftola,quia epi
ftolas fcripferunt ferui(apoftoli uidelicet aut Prophetæ) euan
gelium fecit dominus ipfe ficut ergo feruorü & præconum eft
dominos præire & parare.uiam, ita do&trina epiftolarum eft
euangelio præuia,ut auditoribus uiam prgparet, hanc fequitur
graduale,quoda'gradibus uirtutum appellari poteft, tanjper
gradus enim afcendimus de uirtute in uirtutem quoufq; uidea
mus deum deorum in fyon.poft hoc dicituralleluia ideft íubí/
latio domini,quod ut diximus fupra laudate dominum inter
, pretatur. mox fequitur euangelium, quod doéìrina & uirtus
Chrifti eft ideoq; dum canitur afferuntur luminaria & thuris a'
cerra cum igne. Vnde datur intelligi cupientem euangelizare
dcbere præditum effcluminc do&trinae,& thure obij; fam;
*— . - - uCl CCItC
uel certe ut fgnificétur ipfàm doétrinam euangelicam, multos
ad fidem conuertendo ad lumen ueræ fcientiæ adduxiffe & to/
tum orbem odore fuauitatis adimpleffe.Affertur uero& crux,
quia doétrina euangeliorum uexillum uiuificæ crucis in uniuer
fo mundo erexit.leéto euangelio canitur uel dicitur fymbolum
quod dicitur collatioab avfiß&AA«.i.confero A'pluribus nãq;
in unum collatum eft abs trecentis uidelicet & decem & oéto
pfibus in nycena fynodo efto in eo n6fint alii articuli j in pri
imo illo ab apoftolis gdito Dilucidatiores tfi funt hi qüam illi
pp diuerfas hgrefes emergentes deinde poft Dfis uobifcú fub
infertur offertoríú (quod dicunt)fub eo nãq; prifci laiti oblatio.
nem fuá altari fuperponere cófueuerüt, qui mos ét hucufq; in
plaerifq; Ecclefiis feruatur. Sed túc facerdos poftoremus nullä
infert colleétâ quia tüc, appropinquäs fcilicet ad facrificandum
magis eget ofone mentali juocali. Alioquim & fi facerdos tüc
n6oret hortaftfipopulum & chorú adorandú,facerdos aüt túc
Mauat manus, afi miffarum ínícium tfi lotas, nó neceffitate fed
pro reuerentia tanti facramenti,necfolú hîc fed & poft folénia,
ut notificetur femper facerdotibus mundas effe debere opera
tiones quæ p manus defignätur. Subfequitur 5fatio quafiprae
'locutio, quia prcloqui? de facraméti altitudine, de réuerehtia
exhibéda, & attentione deuota. Sä&tus ter dicitur, canticü ue~
re excellés, qäanimalia quattuor,& feniores afithronúagni ca
nere ex Ioánis Apoca.legitur.San&tus.n.dicitur ideft fànótifi
cãs ptinet aút'adtrinitatë.Sabaoth hebrgúeft nomen&fignat
exercitum etenim Deus eft Dfis exercituúAngeloy. Ofanna
item hebrgú, diuo Hieronymo interpretefignât falua obfecro.
Et cóponitur ab ofiqä eft fàlua, &afina quôdê ínterie&tio ob~
fectantis, poft hxcfacerdos canonéfubmiffà pagit uoce, hicq;
- - opus
opus eftutprimum ad intériorafe colligat,& fic uerba hgcmy
ftica maioris attétione deuotionis legat, demúne canibus índí,
gis .f&tétatoribus tâta fecreta pädané, tertio quo illa uerba
a populo in maiori reuerentia honoreq; habeätur. Quanto. n.
facra funt occultatiora, tanto maiori uenerátur reuerétia. Vbi
notandú in canóe hoc nullâ fierí ínuocatíoné fanétoy ueteris te
ftamétiquú ad lymbum afi Chrifti aduétú defcendiffe cogno
fcátur.Sed nec cófefforú imploratur interceffio, quum tempore
huiufce ínftítutíonís nödü celebrabätur eoy folennia, aut certe
quia non tâ certa fuit Ecclefia de eog- meritis, quam de meritis
martyrum,quoy aliquoy fuffragia implorantur in canone, fed
eo$ de quoy meritis,& martyrfo extitit omnimoda certitudo
principaliteraüt ín canone interpellãtur fuffragia Apoftoloy tã
quâ fidei orthodoxe fundatoy.Verú antej canonem incipiat
facerdos intret fui cubículum cordis & hoftio fenfuü corporis .
claufo, Deú patré exoret q exauditor eft clamoris cordis nó uo
cis, debetq; canó dici mediocritate feruata, nótam tra&tim ut
aftâtibus fit tedio, nec tä curfim ut fyllaba aut diétio aliqua 5
termittatur iccirco näq; 1 teftaméto üeteri fub figura phibetur
offerri fàcrificiú fine fale (difcretione fcilicet) utq; nulfi defan
fa errori,arreétís oculis in librú legi decet.Ergo incipiés, Te igi
tur clemétìffime&ö. alloqui£ täqüá Deú 5fènté, ufi cóíeétafi
dú quanta hís uerbis eft adhibéda deuotio,nimirü adfaluté Ec
clefi£ inftitutis, &ad reprgfentationé myfterioy paffionis Iefu
Chrifti, plurima nãq; ibidé ínferútur häc tägentia.Quæ in pró
pto eft uidere. Sed ubi adaélú cófecrationis puëtum fuerit oî/
bus (ut aiunt) neruís íntédédú eft ut intentio ad uerba,&ad
effeétú diriga?. Tunc.n.cceli aperiútur, &aduerba facerdotis,
uerus Dei filius Deus &homo in cœlopmanés decœlo in fpe.
C1€Î11
^.

*
dépanis defcêdês fnfefllftrâfigurat,&efáfé mortalibus 5.
bet in memoriä fuog; mirabiliü,cófecratä oblationéfacerdos in
altü eleuat adorädäa'populo, ut oftédat Chriftü eleuatü effe
p nobis in patibulo, ppria uirtute eleuatü in cœlú ad dexterâ
patris, propria uirtute uenturü excelfum adiudiciú.f.poft cófe
örationéaliaq; plgraq; interie&ta fequiforatio dominica,qug fe
cúdum Damafcenü, eft petitio, decentium a'Deo.Hac.n.expri
mitur quicquid decet hominé peterea' Deo, & quicquid Deú
decet dare homíni népe in fe cötinetoia neceffaria uitæ tã præ
fentis quâ futuræ, eftq; breuiffima nulli naufeätedíúue ex pro
lixitate generare potés tá pfunda tfi infenfu ut nihil in ea defit
mortaliúneceffitati cóueniens. Hac fimul cú uerbis cófecratío
nis Apoftoli celebrare folét, priufquá folennia hgcmiffay infti
tuereii£,fecú altaria portatilià gerétes.Vnde unüadhuc Romg
oftëditur in quo clauigerü Petrü Apoftoloy principem aliquâ
do ferüt celebrare fuetü effe. Hoftiä dcinde frangit facerdos in
tres partes,fignificás in Chrifto Iefu fuiffe tres fübftätias,carné
animä,& deitatem. Alii ptres has partes ftatü triplicem Eccle/
{iæ fignari uolunt, triúphätis uidelicet, militátis,&in purgato
rio gratiâ remiffionis expectátis. Agnus Dei tertio dici£,mife~
ricordiâ, pacéq;, aut certe defunétis requié implorädo in cruce
näq; Chriftus in hoctypo,patré fuum cognouit obediendo,ma
trem Difcipulo recómendádo, nos patri recóciliando. deinde fu
mit facerdos facrofanétum libamé corporis, & fànguinis ímma
culati agni,quodadois populi totiufq; falutem Ecclefig falubri
terChriftus ipfe facrauit. hinc populü licentians ait. [te miffa
eft. Ideftadpropria reddite, quia miffà eft hoftia facra ad pa
trem, ut pro nobis intercedat. uel certe tempore priuato dicit
Benedicamus Dfio.Eft enim hgc gratiaruma&tiopro folutofa
•. . . ... i. n crificio
cffici6&perfeéto miffàrum myfterio, autfh folennfis miffàrù
pro defunótis optatur requies in pace eo uidelicet quia facrifi
çium illud oblatú eft Deo patri pro exemptione corum a pur
gatorii pccna qua foluti inperpétua pace fequiefcanr.Tranfkur
fim? optime léétor facra fólenniorum myftèria nó ut hæc fuffi
cere crëdamus (quis enim digne fufficiehterq; pertractabit cor
pore uiuens?) Verum hæc páucis admonuiffe fit fatis.caeterutn
fiplenius informari defideräs habes rationale diuinorum,habes
&fratrem ubertinum de cafali qui tibi uberrime in his fuppedi
tabit uel minime crucis myfteríüm enodás in uerficulo Iefus pa
nis facratus hos itaq; cóftile nobifcum bene agitur fi uel admo
nitus, hæc noftraboni, ac aequiq; confulas . -

INeaüt ita&tá uídeamur muficâ rithmicâ reliqffe (in häc quoq;

artitä effe muficâ in initio diximus) uel modicü quid de orga
notátum fubinferemus alioy quippe inftrumentóy muficaliú
nullam nobis affumimus rationem nempe qui totius mufices
fcrutari defiderat uias, habet Boetium habet Guidonem areti•
num, Marchetum patauinú, & D.Franchinügaforum qui in
{ua pratica in libr9theoricc. gium tonorum fignificationes pro
prietatefq; oftendit, uerüetiáin tempore qu6&a'quibus pfoa
nis inuenti fuere. Nicolaüquoq; burfium felíquofq; quâ plu• ;
res habet quibus pluftratis facile affequetur qüod öptat. Orga
ni folius nos utcúq; agimus partes. Nectamen omnis organi.
quippe fcientes quod quicquidaptaturad cantilenâ corporeíq;
eft iuxta Auguftini diffinitioné organum dici iure poteft {ed
deillo tantum intendimus inftrumento quod follibus inflatâ
multis meatibus quaficicutis imparibus cópaétum.uoces & có
centum cum bombulo emittit. hoc enim fòlo nunc utimur in
Ecdcfiis Dei,Cunctis aliis propter abufum hyftrionú reieétis
$. . . . •* • - in(trumentis
, inftrumentis mufcis. Adeo tamen in nonnullis locis inoleuit
abufus tibias,tubas,du&tiles,corneasq; íuehere facris ut magis
iudices clafficum cani, uel cani receptui, quam ad facra hortari,
huc accedunt lafciui conuentus his inftrumentis inuitati ma~
gis in diuorum contumeliam, amantumq; petulantiam,quam
in facrorum obferuationem, quæ quam fit ugfanú admittere
quifquis fanæ métis facile iudicauerit.Admiffum eft aút orga
nüín téplis,ut canétes puiciffitudiné organi recreentur, ne in
cótinuocantuü traétu plus gquo fatigétür,fed quo alacrius ad
fuas partes cócinédas exurgät.Vfi mérito ét ín órganis obferuá
da eft religiofitas ne uidelicetcantilenglafciug ineis pulfentur,
aut uang,efto organum nec uana nec lafciua uerba pronunciet,
1•, cantus tamé eorum cantilenarum intelleétu perceptus animos
audiétium a' deuotione reuocat ad uanitates prouocat, hinc eft
quod taliter organa pulfantes ultra peccatum quod cómittunt,
nomen etiam organifte merito perdant,necueri organiftg dicé/
difunt. Sicolim antigenides tibiæ modulator egregius parum
gquo animo tuliffe fertur,choraules monumétarios tibicines ap
pellari, itaq; quépiam horum interdum audias etiã ad choreas

, compofitas pulfare cantilenas: quod quam fit abfurdum atq; in

decorum facile cóprchenditur. quum etiam hi merito a' diuo
Hieronymo reprghendätur qui canant in templis more theatri
to magis propter oftentationem dele&tum ue prouocandum j
propter deuotionem excitandam.Idq; non fecus inpulfu orga~
nico euenit, quippe fonus ipfe intelle£tu captus nönunjadla
fciuiam impellit non fecus atq; dicerentur ipfa uerba Ἑ
; Et in huiufcemodi cantilenis pulfans,anfam uidetur dediffe trä
feundi in uagationem mentis abftrahendiq; mentem ab inten
tu deuotionis, Vndeplgrunq; in his emergit pcccatum etiam
«
- - - - - -. n ' ii capitale,
 _-__--- -*-
——-—-——-—-—-—----------------—-—-—-

.
capitale, cuius &ipfepulfans proculdubio particeps cenfetür,
quia iuxta iuris tritum di&tum.Qui caufam damni dat,damnú
dediffe uidetur eftoforte populi üel fimpliciores uim uerborü
cuius cantilenæ pulfantur non intelligentes ad deuotionem ut
cunq; prouocentur quia mala agendänöfunt ut bona eueniät.
Adde etiam quod fic pulfans órganú ab inftituto fui effectus
;
degenerare cogit, quippe ad animandum mentes,& recrean^
dum uires ínftítutüm ad eneruandos animos mentefq; diftra
hendas feruire compellit.Poffumus ergo quattuor inducerege
neta organiftarum.
1 Sunt enim nonnulli fefe exercitantes in pulfando contrapun
&to(quod aiunt) fub cantu plano, profarum uidelicet hymno
rum antiphonarum, fequentiarum aliorumq; id genus in qua
parte ut multum pollerit ultramontani,non fine Italorum rubo
re.hiitaq; ueri & Ecclefiaftícícenfendi funt organiftae. - -

z Alios üideas ex fuis imaginationibus præambula non impro

banda concinne colligere, füper miffarum partibus extempore
defuainduftria eleganteruagari, feruato tamen undiq; mufie
ces uigore fed& hi nomen förtiuntur boni organiftæ.
3 Aliquos itidem uideas toto conamine carmina cantu menfu
rabili compaéta pulfare, choro canentium in cantu plano fe cô»
modare, nec ufquam a'tramite cantus menfurabilis deuiare,
ita ut fingulas quafq; carminis partes poffis auribus haurire hi
quoq; fummodommendandi atq; interorganiftas primarii dici
poffunt. .

4 Sed plaerofq; uideas organa concutere, neccantum nec eius

rationes cognofcentes, cæca quadam pratica , & non ratione
inicium quandoq; finemq; cafitus plani uix apprchendentes ali
.
quando etiam extra tonum cœptum uagantes ita ut audientes
v. intelligentefq;
 intelligentefq;
g q3 meríto cachinnantes dicere quëant quo fe iam
proripit ille? Iaétanttamen fe tanquam probos gnarofq; orga
niftas, uerum ubi unum Kyrieeleifon incantu plano obiece
ris pulfandum. Inuenies eos, tanquam afinos, (ut uulgati eft
adagii) ad lyram, hi aut melíus ínftruendi aut certe abiicien~
difünt,nempe confufionis caufam choro crebrius miniftrantes,
populo aut murmuris aut ceite naufeae fomitem obiicientes un
de fit ut plus aloes quam mellis habentes ftomachis faftidium
ingerant, organiftaftri(fi fingereuocabulafas eft)potius quâ
organiftae appellandi.
Ecce habes cädideleétor quæ in medium proferrelibuit demu
fices rudimentis, myfteriifq; horarum,de facrorum minifteríís
aliifq; quae uidere in prompto eft, hæcq; cunóta fub quantapo
tui breuitate complexus fum,n6 tamen aufimaffirmareundiq;
fcopum me attigiffe,uerum in multis mutilum in aliis barba>
| rum in nonnullis item fortealiis fuperfluum naufeabundumq;
me prgftiti (uerum,ut ingenue fatear) prodeffe quæfiui magis
quam commendari,atq; in hoc morem mihi geri ueniaq; dign?
cenferi opto. Et fiquid proficui ex his meis nugis emerfiffe
fenfero, mecum optimea&tum putauero qui in aliquo faltem
utilis inuenrus fuero. Agamq;grates immortali Deo optimo
maximo, qui eft benedi&tus in faecula. Amen.
CT LAVS DEO.
;
 a b c d e f g h i K 1 m n. Omnes Duerniones,

CVerone,per Stephanum,& fratres de Nicolinis

deSabio,fumptu &requifitione D. Blafii Rofet/
ti prgsbyteri,in Ecclefia maiori Organiftae.
MDXXIX. menfeSeptembrio.

.
 -

-
-

-
-
-

- -

-
* .

- -
-
-
- -
-
- -
•
- - - / •- - - - - - - - - -' - …•
-

1 -
.

-
- -
- - - - -
- - -

-
- -

.-
* -
-

-
-
- -
-
-
- -

- •,
-

-
-
*.
-

- -

- - -
-
• • - - - - -
-

- •

•• '

.
-
-

-
- .
.
1
-

*-
-
- -

.-
-•
-
-
.
- , -
-
. -
- - . *

- -

.
|
l
1
 -
-
-

- -
-

- -

- \

- -

-
-

-
- -

- .

- * -

a
-