Informazioni su questo libro

Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni è stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nell’ambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere più protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio è
un libro che non è mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio può variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono l’anello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dall’editore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.

Linee guide per l’utilizzo

Google è orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro è oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire l’utilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
l’imposizione di restrizioni sull’invio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:

+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per l’uso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantità di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo l’uso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file è essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dall’utilizzo che ne farai, ricordati che è tua responsabilità accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poiché un libro è di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro è protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro è consentito. Non dare per scontato che poiché un libro compare in Google Ricerca Libri ciò significhi che può
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.

Informazioni su Google Ricerca Libri

La missione di Google è organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico più ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nell’intero testo di questo libro da http://books.google.com
 148
8 00 424
000 6

De
co 0
00 000
00 00

000
00

144
060
60

35
 ALESSANDRINA
BIBLIOTECA
UNIVERSITARIA

5
ROMA

050-74
"
i

A1
4

Аля

:
.
4
}
1
 1

3
1
 i
ry.
ZONA
マ
Va
Co ñ

.
BIBLIORVM

SACRO RVM

TOM VS QVINTV S,

cum Gloffa Ordinaria , & Nicolai

Lyrani expofitionibus , lite

i
R

rali & morali : Additio

nibus infuper &

Replicis .

Matthæi,

Marci,
Inlibros

Lucæ,

Johannis.

Nouifsime omnia fumma cura ac diligentia recognita.

LV GDVNI , ANNO
SA
ND
RI
NA

M. D. XLV .

i
Cum priuilegio Regis.

Vr
 LE PRIVILEGE.

Rancoys par la grace de Dieu Roy de Fran

ce,a noz aimez &feaulx confeilliers,les gens tenans noftre court deparlement a Paris,& Pre
uoftde Paris,& atous noz autres iufticiers & officiers,ou a leurs lieutenantz Salut. Receue
auos lhublefupplication de noftre cher & bien aime Anthoine Vincet marchant demeurāc
a Lyon,contenat que a grand labeur & diligence,& par gens ſcauans en bõnes &fainctes let
tres, quil a entretenu depuis quatre ans en ca a fes defpes il a faict reueoir toutes les imprefs
fions cy deuant faictes de fix volumes de la Glofe ordinaire fur la Bible , & reftituer les di
&ions Grecques & Hebraicques,auec les annotations defainet Hierofme ſeu Gabinius , &
autres,tant fur le nouueau que viel Teftament,& fur le tout fait vn Repertoire nouuel, les
quel il defiroit vouluntiers faire imprimer,auecladice Gloſe ordinaire ſelon lefdictes corre
Яtions,additiōs,annotations & Repertoire,pour eftre expoſe en vente en noftre Royaume
a lutilitede la chofe publicque diceluy,a fin de pouoir recouurer plufieurs grāds fraiz & mis
fes quil a en ce faictz & expoſe.Mais il doubte que les autres Imprimeurs ou libraires levoul
droient en femblable faire imprimer & expofer en vente,qui luy feroit,fi ainſi eſtoit,grād perte & dômage,par ce quil ne pourroit re
couurerlefdictsfraiz fur ce par luy faictz,& qui luy conuient encores faire pour ladicte impreſsion,fi par nous neftoit prohibe aux
dicts autres imprimeurs & libraires de les faire imprimer & vendre,a tout le moins par certain temps cõpetant , dedans lequel ledic
fuppliant peuft recouurer lefdicts fraiz. Pource eftil que nous inclinans a fa fupplication & requefte luy auons en faueur que def
fus permis & octroye,permettons & octroyons de grace eſpecial par ces prefentes que lefdicts volumes cy deffus declairez &ſpecifiez
lefquelz il a faict reueoir,corriger & annoter par la maniere deffufdicte preallablemet veuz & vifitez par les docteurs en la faculte de
Theologie de noftre ville de Paris,ou par telz diceux quepar vous ges de noftre dicte court de Parlement de Paris fera aduife , pour
fcauoir li en iceulx volumes y a aucune chofe de mauluaile doctrine,& qui foit contraire a la doctrine ecclefiaftique, receue en leglife
Gallicaine. Afin de la reie&ter,ilz puiffe & luy loiſe luy ſeul faire imprimer,vendre & diftribuer en noftre royaume, pays & ſeigneus
ries iufques au temps & terme de troys ans prochainement venatz,a compter du jour & date quelimpreſsion en fera paracheuee,Sās
quependant ledict temps autres que luy lespuiffentfaire imprimer,ne vendre,fi ce neftde fon confentement & permifsion . Et auf
quelz nous auons inhibe &defendu,inhibos & defendons de cefaire foubz peine de cofifcation defdictz volumes, & de amende arbi
traire. Et oultre de tous defpens dõmages &intereftz enuers ledict fuppliant, fi voulons & vous mandons & a chaſcun de vous fi co
me a luy appartiendra que des noz prefent grace & permiſsion vous faictes, fouffrez &laiſſez ledict fupplianciouyr & vfer plaine
ment &pailiblement durant ledict temps: fans en ce luy fairemettre ou donner ne afes facteurs ou commis a la vente & diftribution
defdictz volumes ainfiveuz & vifitez quedict eft aucun empefchemet,& a cefairefouffrir & obeyr contraignez & faictes contrain
dre tous ceux quilz appartiendra par les peines cy deffus indictes,&autres que verrez eftre a faire par raiſon, Car tel eft noftre plaifir.
Done aAmboyfele,xxv.iour de Mars.Lan degrace Mil cinq cens quaratequatre, & de noftre regne le trentevnieſme.Ainfi delloubz
figne. Parle Roy,vous preſent. De la Chefnaye. &feelle du grand feau enfimple queue de cyre iaune.
LETTRES DATTACHE.
RANCOYS par la grace de Dieu Roy de France,A noz aimez &feaulx confeilliers les gens tenans noz court de parlement
F de Tholoze,Bordeau,Rouen,Dijon,Prouence,Grenobles,Chambery,Seneſchaux de Lyon,Tholoze,& Prouence,ou leurs lieu
tenantz,falut & dilection.De lapartie de noftre bien aime Anthoine Vincet libraire de noftre bonne ville deLyon,nous a efte hu
blement expoſe quil auroit obtenu de nous les lettres patentes en forme de Priuileges cy attacheez foubz le contrefeel de noftre chan
cellerie,pour imprimer les liures contenuz en icelles defquellesil requerroit voluntiers lenterinement par deuant yous. Mais il dous
btepar ce quelles ne font a vous addreſſantes que ne feifsiez difficulte icelles enteriner,& le receuoir a ce, fi fur ce ne luy eftoit pour
ueu de noftre gratieux remede conuenable,nous humblement requeranticeluy. Pourquoy nous ce confidere voulans foubuenir
audict expofant, vous mandons & a chalcun de vous comettons par ces prefentes que procedez a lenterinement defdictes lettres de
priuilege felonleur forme & teneur,& le faictes ioyr & vfer plainement,paisiblement & entierement deleffect & enterinemet dicelles.
En faisant faire par vousa cousceulx quil appartiendra les defences contenues en icelles,Nonobftant quelles ne foient a vous addreſ
fantesque ne voulons nuire ne preiudicier audict expofant,ains en tant quebefoing eft ou feroit len auons releue & releuons de gra
ce efpecial par ces prefentes:car tel eft noftre plaifir de cefaire,vous donnons plain pouuoir, auctorite,puiffance,commifsion & man
dement efpecial par ces prefentes,mandons & commadons a tous noz iufticiers, officiers & fubiects, que avous en cefaifant foit obey.
Donne a Bloys levin.iour de May.Lan de grace Mil cinq cens quarante cinq.Et de noftre regne le trentevnieſme.Ainfi figne,
ParleRoy.ala relation du confeil, Le Picart. Et feelle du grand feau en fimple queue de cyre'ïaune.

Extrait des regiſtres de Parlement .

EVpar la Court leslettres patētes du Roy a elle addreſſantes donnees a Amboyſe le vingt
cinquiefme iourde Mars dernier paffe,impetrees par Anthoine Vincent marchat demeurāt
a Lyon, Par lefquelles ledictfeigneur permet & octroye audict Anthoine Vincet faire ima
primer,vèdre & diftribuer enfes Royaumes,pays,terres & feigneuries fix volumes de la Glo
fe ordinaire faicte fur la Bible, que ledictVincet a fait reueoir & reftituer les dictios Grecques
&Hebraicques auec les annotatios de fainct Hieroſme ſeu Gabinius,& autres tant fur le nou
ueau que viel Teftament.Et ce juſques a troys ans a compter du iour & terme de limprefsio
paracheuee.Sans ce que pendant ledict temps autre que luy les puiffe faire imprimer ne vens
dre,fi ceneft de font confentement & permifsion.Aufquelz ledict ſeigneur inhibe & deffend
cefairefur peine de confiſcation defdictz volumes & damende arbitraire , & oultre de tous
defpens,dommages & intereftz enuers ledict Vincent, Mandāt ledict ſeigneur aladicte court
fairefouffrir,& laiſſer iouyr & vſer ledict Vincent defdicz octroy,& permiſsion,iceulx vos
lumes prealablement veuz & vifitez par les docteurs en la faculte de Theologie de luniuerfi
te de Paris,ou telz autres diceulx'que par ladicte courtferoit aduiſe, ainfi & come il eſt plus a
plain contenu & declaire efdictes lettres. Veu aufsi la requeſte preſentee a ladicecourt par les
dict Anthoine Vincent a ce que leſdictes lettres luy fuffent enterinees.la certification des docteurs en ladicte faculte de Theologie en
ladice vniuerſite comis & deputez par ladice Court. Et le confentement du Procureur general du Roy. Tout confidere ladicte
Court a enterine & enterine audi& Anthoine Vincent lefdictes lettres patentes.Et en cefaifant fuiuant icelles a permis & permet au
dictVincent faire imprimer,vendre & expofer en vente leſdicts fix volumes de la Glofe ordinaire ainfi reueuz,corrigez,reftituez &
annorez. Et fait defence a tous autres de iceux fix volumes faire imprimer nelexpoſer en vente iufques au terme de troys ans paffez, a
compter du jour que limprefsio dudict Vincent fera paracheuee ,fur peine de confifcatio de leurs volumes,amende arbitraire, defpēs
dommages & interefiz, fil neft de la permiſsion & confentement dudict Vincent.
Faicten Parlement le penultime iour de Iuillet,Lan mil cinq cens quarante cinq.
Ainfifigne Du Tillet.

EXCV DEBAT VR LV GDV NI, ANNO M. D. XLV.

DIE VERO XX MENSIS AVGVSTI.


Præfatio Nico.de Lyra
Incipit præfatio Nico.de Lyra ordinis minorum in qua
tuor cuangeliftas.
Vatuorfacies vni,Ezech.j.Secüdü qd
' fcribit beatus
Greg.fup Ezech.prima parteHomel.iij.Quiaperfa
LEVE cie vnufquifq cognofcitur,recte per faciem noticia
defignat:Lex aut feu doctrina euägelica licet fit vna,
qaab vnigenito filio dei data & ad vnữ fine ordina
ta,vt videbitur inferius tamen quadruplici noticia excellit omnē
Coditiões aliâ lege dată humana & diuina.& idco bene de ipfa dr:Quatuor
legis cuiuffacies vni.Ad cuius euidentia aduertendum , cuiuflibet legis
kuq qtuor conuenienter date,funt quatuor conditiones.Legis em propriu
eft vitia extirpare: Mores feu actus hominu ordinare.Inducere ad
Euangelis fœlicitatem,ac plane &lucide tradere veritatem ,In his aute qua
calex oés tuorconditionibus lex feu doctrina euägelica excellit ocm aliam
1
alias leges lege diuina & humana,vt patebit difcurrendo p fingula.Pria
Excellir igit coditio legis eft,q debetvitia extirpare.Ad hoc em leges funt
datæ,vt quos priuata caftigatio cohibere non potuit,meru pos
naru legibus infligunt, â maleficijs retrahant.Propter qd ' dicit
Apls.j.ad Timoth.j.b.Lex iuftonon eftpofita,fed iniuftis,& nõ
fubditis,impijs,& peccatoribus ,fceleratis & contaminatis ,patrí.
cidis & matricidis,homicidis & fornicarijs,mafculoru concubi
toribus,plagiarijs,mendacibus & periuris:& fi quid aliud fanæ
Lex huma doctrinæ aduerfat.In hac aut extirpatione vitiorulex humana in
na defectie
uenit defectiua,quia no pot phibere oĩa mala.Cuius ratio eft,qa
ua eft
lex coitati pponit obferuãda, In cõitate auté pauci inueniunt vir
tuofi & perfecti & plures imperfecti & defectuoſi.& ideo ficutpu
eris aliqn pmittunt q nopmitterent viris perfectisitain legib'q
cõitati feruãdæ imponunt aliq mala minora pmittunť vt maio
ra euitent.Sicut lex ciuilis meretrices in ciuitatibus permittit, ne
refpublica ppter imperfectione multitudinis q caftitatě obferua
reno pot,diffenfionib' q ppter libidine infurgeret,coturbeť.vñ
dicit Augu.in libro de ordine:Aufer meretrices â ciuitatibus,&
oia coturbabis libidinib”.Veruntñ ifta mala ĝ bono modo aufer
re no pot,relinquit diuino iudicio puniēda.Vñ dicit Augu.j.de
libero arbitrio:Lex ifta q regēdis ciuitatibus fert,multa concedit
LexMofai atq impunita relinquit qp diuina puidentiã vindicant.Sifr lex
ca defecti Mofaica diuinitus data aliqua mala pmittit,ficut pmifit dare li
ua eff bellurepudij.vt hĩ Deut.xxiiij.ne viri vxores interficerent:Et tras
B dere advfura extraneis,ne fratres, pprios grauaret,vt habet Deut.
xxiij.Cuius ratio fuit,quia lex illa fuit data ppło rudi duræ ceruí.
cis & imperfecto.io funt eis pmiffa aliq mala minora,vt euitētur
maiora.Propter q& Saluator Mat,xix.a,dicit Iudæis de pmiffio
nelibelli repudij:Ad duricia cordis veftri pmifit vobis Moyfes
dimittere vxores veftras.Sicigit patet, ta lex humana Mofai
ca pmittit aliq mala:& fic qtu ad hoc e impfecta.Sed lex euägeli
ca nullu malu pmittit tanq pfectiffima,fed oïa excludit & punie
da pdicit, ppter quod legiflator euangelicus Iefus Chriftus dicit
Mat.xij.c.Dico aut vobis op de oi verbo ociofo qd ' locuti fuerit
hoies fup terra reddēt rõnēin die iudici.fi de oi bo ociofo,mul
to magis de nociuo.Et fi de bo,multo magis de facto. & ficpas
terprimu videlicet op lex euägelica pcellit oēm aliâ lege i extirpa
Secuda co tiõe maloru.Secudo ad lege ptinet mores feu actus huanos ad
bonu ordinare.vñ dicitphilofoph.nj.Ethi.Intentio cuiuflibet le
ditio
giflatoris eft ciues facerebonos.In hoc quoq ; iuenit lex huana de
fectiua,qa ho no põtde fecretis cordiū iudicare:& ideo nõpōt lex
humana nifi de actib? exteriorib” ordinare.vñ dicit.j.Reg.xvj.b .
Homo videt ea quæ patēt,deus aūt intuet cor.&ideo ad lege dis
uinam fola ptinet actus interiores ordinari.Sed &lex Mofaicain
Lexvet'p uenitin hoc defectiua.ppter qď di à doctorib” antiqsqlex ve
hibeb at
manunon tus phibebat manu,non animu:vt habet in glo, fup epiftola ad
animu, du Phif.in.ca.Quod dupliciter intelligi pot. Vno mo erronce, & fic
pliciter in itelligebat doctores Iudçoru,dicētes volútaté malā no effe pam
telligitur nifi aliquo mo exeat i actu,vt patet p Iofephu.xiij.libro antigra
tu.Etqñarguebať cōtra eos ,qa fcriptü eft Exo.xx.c. Nó cócupif
ces vxoré pximi tui.Refpõdebat fic,q hoc pcepto no phibet co
cupifcétia interior,fed manifeftatio exterior.q.d.Non concupi ,
fces.i.figna concupiſcêtiæ nõ facies,vt amplex? & oſcula vel con
fimilia,Sed hoc manifefte pater falfum,ga act exterior no habet
maliciavel bonitatë moralë,nifi incßtum pcedit ab actu interio
ri:qa pâm intantũ eft voluntariu, fi nõ volütariữ, non eft pecs
catu,Alio mō intelligit pdictü verbu.f, qd lex vet" prohibebat
manữ nō animũ,fane & bñ, videlicet op lex vetus in paucis prohi
bebat animum feu concupifcentia interiorem,videlicet in vitio
mochiæ &auaricia tm:Et adhuclicet phiberetin illis cocupifcé
tia,no tñträfgrefforib? infligebat aliqua ponã.& ideo in talib,
Inuenitimperfecta, Lex aut euägelica cand perfectiflima genera
liter phibet cócupifcentia mala;& cócupifcentib? indicit pœna
infligendam.
1
inquatuor euangeliftas 2
infligenda, ppter qd Saluator Matth.v.c.dicit: Audiftis quiadi C
&um eft antiquis: No occides.qui aut occiderit reus eric iudicio.
Ego aut dico vobis,quia ois q irafcit fratrifuo reus erit iudicio,
&eodem modo dicit in alijs præceptis.Ex quo patet q lex euäge
lica nonfolu ordinat actus exteriores fed generaliter actus interio
res:&fic patetfecũdū.CTertio dico q adlegepertinet ad fœlici Tertiacon
tatem homines inducerc.Veruntñlex humana nõ inducit nifi ad ditio
fœlicitate politica q eft tranquillus & pacificus ftatus ciuitatis in
vita iftamortali.Homo aut fecundü intellectü q eft pars princi
palior hois,immortalis eft, vt dr.x.Ethi.& ideo oportet alia folia /
citateextra vitâ ifta affignare.Ad hanc aut lexdiuina ordinat qo'
non potfacere lex humana.Per hoc em neceffitas facræ doctrinæ
ab omnibus doctoribus affignatur,quia homo ad quandă beati
tudinem fupernaturalem ordinatur:ad quam per legem fibi diui
nitus reuelatã dirigitur.Veruntamen & in hoclex Mofaicainues
nitur defectiua, quia beatitudo fupernaturalis non habetur nifig
gratia,fecundu quod dicit Rom.vj.d.Gratia dei vita eterna.Hac
autégratia lex Mofaica non dabat,fed tantum ad ipfam difpone
bat.ppter hoc dr ad Heb.vij.c.Nihil enim ad perfectum adduxic
lex:Sed hanc perfectioné à Chrifto dandam expectabat,fecüdum
qd fcribiturIoh.j.b.Lex per Moyfen data eft,gratia & veritas p
Lefum Chriftu facta eft.propter quod Saluator in principio euan
• gelicæ legis dicit Matth.in.a.Pœnitentiam agite,appropinquas
bit em regnücæloru:& ficpatet tertiu.Quarto ad legem perti Quarta co
netveritatem plane ac lucide tradere.Cuius ratio eft:quia lexpro dicio
ponitur multitudini intelligenda &feruanda.In multitudineaut
plures funt deficientes ingenio,& pauci fubtiles & ingeniofi.pro
pter quod lex quæ multitudini proponitur,debet veritatem lus
dide acplane tradere,in hoc autem inuenitur lex humana defecti
ua:qa ibi inueniunt multæ obfcuritates & pplexitates:Qd' pater
propter legu multitudinē ac varietatē & mutationem & aliqua.
rum abrogationem,vt patet intuenti iura ciuilia ac canonica.Sis
militer & in hoc deficit lex Mofaica, quia in velaminibus & figu
ris tradit veritaté de agibilibus & crededis.In cuius figura Moy
fes velata facie loquebatur ad populu,vt habetur Exod.xxxiiij.p
pter quod dicit Apoftolus.j.Cor.x.c.Omnia in figura cõtigebat
illis.Sed lex euägelicain hoc inuenitur perfecta, quia veritas quæ
in veteri Teftaméto in figuris latebat occulta,per cuidentiam fa
&i facta eft manifefta, In cuiusfignum in paffione domini quãdo
myfteria nouæ legis fuerunt impleta,velum templi fciffum eftin D
duo media,Luc.xxin.propter quod dicit Saluator loh.xvj.f.Ve
nit hora cum iam non in prouerbijs loquar vobis,fed palam de
patreannunciabovobis.Et fequitur:Dicunt ei difcipuli;Ecce nuc
palam loqueris: & prouerbiu nullum dicis: Et fic patet quartum,
videlicet op lex euangelica excedit omnem aliã lege in tradendo
planè ac lucide veritatem. De his quatuor pdictis dicitur Pğ.
xviij.b.Lex dñi,id eft lex euägelica, quæ eft dñi noftri IefuChrifti .
Immaculata,quia nullu vitiu permittit.Cõuertes aïas,quia a& tus
interiores animæ perfecte ordinat & difponit.Teftimonium dos
mini fidele,quia ad felicitatepromiffam efficaciter inducit.Sapie
tiam præftans paruulis,quia veritatem capabilem omnibus lucis
detradit.Igitur ficut patet ex prædictis lex euangelica omnem
aliam legem excellit in noticia quadruplici,idco conuenienter di
citur deipfa verbum affumptum:Quatuorfacies vni, quiaper fa
ciem noticia defignatur. Adcuius verbi vlteriorem intellect Quatuor
fciendu,op in verbo propofito notant quatuor caufæ huius cua , caufæ,euã,
gelicædoctrinæ, videlicet caufa effectiua principalis , fubiectiua gelicæ do
feu materialis:finalis & formalis. Tres aut primæ caufa coincidūt &rinæ
in idenumero,vt patebit.ideo notantur inhoc nomine, vni.Cau :::
fa autem formalis fubfacie quadruplici,cum dicitur:Quatuorfa
cies. Adeuidentia autem primi aduetendum, Chriftus fiue
deus incarnatus quod idé eft: quia Chriftus eft nome fuppofiti in Caufa effe
duplici natura,diuina videlicet & humana,ipfe eft caufa efficiens &
tiua
huius euägelicę doctrinæ.Huius rõ eft,ga in oibus artibus vide
mus, architector per miniftros difponit materiam,fed per fes
ipfum introducit formam,ficut carpentator per miniftros facit
lignorum dolationem,fed per feipfum ipfius domus vel nauis
compaginationem,vt habetur.j.Metaphy.Lex autem vetus fuit
difpofitio ad noua ,propter quod dicit ad Gal.in.d.Lex pedago
gus nofter fuit in Chrifto:& ideo licet vtrunq teftamentum fit à
deo datum,tamen vetus teftamentum fuit datum ab ipfo mediā
tibus angelis, vt habetur expreſſe Act.vij.e.vbi dicitur de Moy.
fe:Hic eft qui fuit in ecclefia in folitudine cum angelo qui loques
batur ei in monte Sina & cu patribus noftris qui accepit verba vi
tæ dare nobis:quia tñ ille angelus in pfona dei loquebatur Moy.
fi.Ideo aliqñ nominatur angelus,aliqñ dñs,fecüdü qd dicit beas
tus Greg.j.moral.Ex quo patet,q vetus teftamentum dedit dñs
per minifteriü angelorū.vñ A&
t.vij.g.poft verba præmiffa dicić
aj ludçis;Recepia
1
 Præfatio Nico.de Lyra
Iudæis:Recepiftis lege in difpofitione angelorum, & no cuftodia
Eftis:fed nouu Teftamétudedit dñs p feipfù incarnatu.Propter qď
Augu.in l.defermone dní, exponens illud Mat.v. a.Et aperiens
os fuü &c.dicit:Tuc aperuit os fuu q in lege veteri aperiebat ora
prophetaru.& hoc eft qd dicit Apts ad Heb.j. Multifariemul
tifs modis olim deus loques patribus in prophetis , nouiffime
diebus iftis locutus eft nobis in filio &c . Patetigito Chriftus eft
Caufamae caufa effectiua huius euägelica doctrinę, Similiter ipfe eft cau
terialis fiue ſa ſubiectiua feu materialis,Ad cuius euidentia ſciendū, o idē eſt
fubiectiua fubiectum totius fciëtiæ &partis,fub alia tñ ratione: quia fub ra
euangelice tione vniuerfali eft fubiectum toti” ſciëtiæ,ſub rõne aut determi
doctrine nata & particulari eftfubiectu in pte:ficut patet i philofophiana
turali,vbi,Corp' mobile vniuerfaliter,eftfubiectu: Corpus autě
mobile aiatu in libro de aia eftfubiectu,&in libris feqntib' ad ip
fum:itafifr illud eft qd fubiectu,in tota facra fcripturafub rõne
generali debet affignari pfubiecto,in patreipfi fub rõne deter
minata & (peciali.Defubiecto aute theologiæ duplex eft opi
Theologię nio.Vna,q Chrift? eſt ibi ſubiectũ ſub rõne generali,& fecundũ
tum hocdicëdü effet op Chrift? vt pmiffus,eft fubiectuin veteriTefta
fubie&
novnifor meto.Ethocmanifefte patet ex pceffu legis & pphetaru , vt oës
miter à do doctores dixerat, q vet Teftamētu no eft nifi difpofitio ad Chri
torib" affi
&
fti.Chrift aut vt pfentialiter exhibit?,ê ſubiectü in nouo, vt pa
gnatur tet ex pceffueuägeliftaru & apforú,Alia eft opinio de fubiecto ſa
cręfcripturæ,fcilicet qpDe fub rone deitatis in comuni,éft fubie
gelice fcripture,& p coleqnsfub rõne fpeciali,é fubiectü legis eua
tu facra , videlicet De? inctuincarnat?, qd eft ide qp Chrift?:Et
& quia habebat afpectu ad quatuor partes oppofitas per quatuor
ficredit ad idé cu prima opiniõe.f.qp Chriftus eft nome fuppofi
tiin natura duplici.f.huana & diuina.Et ppter hoc Matthe" qeft
primus in ordine euägeliftaru intitulat euangeliu fuu de Chrifto
tanc de fubiecto dices:Liber generatiõis Iefu Chrifti &c. Simili
ter &alij euägelifta nõ faciüt aliud nifi facta & do t&rina domini
Iefu Chrifti tradere.Ex q patet q Chrift? eſtſubiectu . Tertio
Caufafina dico, Chrift? eft caufa finalis huius doctrine.Ad cui? euidentia
2lis cofideradu, cuiuflibet fciétia duplex eftfinis. Vn' intrinfec":&
hic eft cognitio pprÿj fubiecti.Ali” eft finis extrinfecus:& hic e for
licitas ad qua ois pfectio huana aliqualit ordinat:Sicin propofi
to euägelicæ doctrina duplex eft finis: Vnus intrinfecus,q eft co
gnitio ipfi' Chrifti enigmatica, eft pfide, & habet in via. Alius
eft finis extrinfecus,q eft cognitio ei” clara p'atpã vifione, q habet
F patria:& hoc qd dicit Ioha.xx.g.Hæc aut fcriptafut, vt credatis
qm Iefus eft Chrift filius dei:Hic eftprimus finis.Sequitur:Et vt
credētes vita habeatis in noie er: Hic eftfecüdus.Igit patet ex pdi
tis, Chrift'eft caufa efficies materialis &finalis huius doctrinę
& illa quatuor capita erant in vno corpore coniuncta,&per confe
euägelicæ.Et ideo ifte tres caufæ concurrut in vnum numeror:&
ideo bñ defignaní fimul in hoc noie:vní.Et de hoc pot accipi qď
Caufa fora fcribit Ioha.v.b.Hitres vnum funt.f.efficiens,fubiectū & finis,
Secudo in verbo ppofito tãgii că formalis fub facie qdrupli
malis
ci,cũ dicit:Quatuor facies vni.Ad cuius euidentiã cófiderandu,
duplex eft forma fcientiæ,f.forma tractādi & forma tractatus.
Forma tractadi eft mod❞ agendi: Et ifte habet quatuor facies; qa
quilibet euägelifta quadruplice noticiam tradit de Chrifto: vide
licet,Noticia huanitatis, quę figurat in facie homis:Noticia diui
nitatis quçfigurat in facie agla defup ipforü quatuor:Noticiam
etiam fuifacerdotij q figuratin faciebouis,q erat aial emmolati
ciu in lege:Noticia etiafui regni,q notat in leone, qerex aialiữ.
Velinfaciehois, noticia fuç cõuerfationis & natiuitatis:in facie
bouis,noticia paffionis:in facie leonis,noticiam refurrectiõis : in
facie aqlęnotícia fuæ afcenfionis:& ideo bñ dicit q qtuor facies
Ezechielis vni.De hoc aut bñ pot exponi q dicit Ezechi.j.c.Cuq afpice
vilio quae rem aialia,apparuit rota vna habes quatuor facies.Ifta aialia fűt
tuoreuage quatuor euangelia feu quatuor euägelifte q aliqñ dicunt quatu
liftis ada or aliqñ vnu,Licet em Matthe principalit verfet circa humani-
ptatur tate,lohanes circa diuinitatem ,Lucas'circa facerdotium:Marcus
circa regnü:qlibet tame ipforüifta qtuor confiderat . Vnde dicit
beatus Grego.fuper Ezechi.homel.j.Si queras,qd Matthæus cir
ca incarnationem domini fenferit:Hocnimiru qd Marc Lucas
& Iohanes, & fic de alijs.Et fequitur:Quicquid in vno inueneris,
hoc fimuli qtuor recognofces.Dicit ergo: Cuc afpicere aïalia.i.
Rotęcopa
rai doctris qtuor cuägelia:qa doctrina euangelica p alijs doctrinis eftinten
te ac diligenter cofiderada, qa ibi confiftit vita fcdm qd fcribit
na euange=
Ioha.vj.g.Verba qego loquor vobis fpusfunt & vita . Propter
lica
qd dicit loha.v.f.Scrutamini fcripturas,in qbus putatis vos vi
tam habere:qa ille funt q teftimonium phibent de me.Apparuit
vna rota:Ifta rota q eft circularis figure, eft doctrina euangelica,
in quacõiugit finis principio.f.natura huana q fcribiť vltimo fa
ta Geñ.j,& tñin Chrifto q eft fubiectu huius doctrinę è cõiûcta
& per vni hois obediétia peccatores cöftituti funt multi,ita p vni
ipfi deo.Itě circulus eft figura pfectiffima; ppter quod fignificat
legem euägelicam,i qua impfectio cuiuflibet alterius legis eftfup
pleta.Sed
inquatuor cuangeliftas
pleta.Sed dr habere quatuor facies ppter quadruplice noticiamG
Chrifti,quã defcribit quilibet euägelifta:Et fic apparet forma tra
tandi, Forma aut tractatus eft diuifio fciétia plibros ptiales.ifta
&
notificat p quatuor pdictas facies.Ad cui euidetia coliderandu,
opres alicui toti? heterogenei debet adinuice habere diftinctio
ne,conexioné & ordine:aliter no effent pres actu.Diftinctio aute Euägelifta
euägeliftaru quatuor,conexio,& ordo,cöuenieter defignati qua rũ fiue euă
tuorfaciebus pdictis.Ad cui intellectu attedenda eft breuiter vi gelioru, di
fio imaginaria Ezechielis pphetæ,Videbat em quatuor facies in ſtinctio, cõ
vno corpe,ita corpus erat qfi rectu,ficut corpus hois habes ſes nexio:&or
cundülõgitudiné quatuor latera vel fuperficies:& ioin fummi- do
tateillius corgis erat qtuor capita,in quolibet latere erat vnữ cas
put.f.caput hois in latere vel fuperficie anteriori,caput aquile in
oppofita.f.in pofteriori parte,caput leonis in dextera parte,ca
put bouisin finiftra.Qď autë dŕ Ezech.j.Facies aquilę defuper
ipforü quatuor,hoc eft,qa collo aquilę eft longius: & ideo caput
aquilafupereminebat alijs,& per cõfequés habebat illud corpus
afpectu ad quatuor partes oppofitas, quia pofteriora capitu erat
coiuncta interius,& anteriora feu facies capitum erant pminētia
exterius.Similiter in illo corpore erat quatuor tibiæ,& no habe
bant flexionem magis ad vna prem o ad alia,ficut fi genu homi
nis effet flexibile æqualiter ad omne parte indifferenter:& ppter
hoc dicunt pedes eorü pedes recti.Et accipit ibi pes prota longis
tudine àcrure vfq ; ad plantã pedis.Ex prædictis patet,qp illud ani
mal poteratire ad quatuorpartes oppofitas fine fui couerfione,
facies,& pedes fimiliter flexibiles æqualiter ad quatuor partes.Et
hoc eft quod dicit in textu: per quatuor partes illorum ibant,
nec reuertebantur cu ambularent : quia per quatuor partes potes
rant ambulare fine illius corporis conuerfione.Ex iftis apparet di
2
functio euangeliorum ,connexio & ordo corum. Per hoc em
q erant capita diftincta apparet euangelioru diftinctio.In capite
enim hominis vel facie defignatur euangelium Matthei, qd prin
cipaliter verfatur circa humanitate.In facie aquila euägeliu loha
H
nis quod defcribit pcipuæ ipfius diuinitate.In facie bouis euages
liu Lucæ,quod defcribit Chrifti facerdotiu:in facie leonis euage
lium Marci, quod defcribit ipfius regnum,ficut fupra dictü eft:
Vel aliter in facie hominis generatio,in facie bouis paffio,in fa
cie leonis refurrectio,in facie aquilę afcenfio.Quia licet pdicta ab
omnibus euangeliftis confiderentur, quilibet tamen illorum cir
cavnum principaliter verfatur, vt fupra declaratum eft. Simi
liter exprædictis faciebus denotatur connexio euangelioru:& iõ
quens procedente vna facie aliæfequebantur,quia quod in yno
euangelio narratur,per alia tria euangelia probatur;quia ibi ide
factü vel confimile narratur:ficut Iohannes euangelifta folus nar
rat illuminationem cæci nati,alij autē narrant de multis alijs cæ
cisilluminatis,qd eft eiufdem poteftatis.Similiter in predictis
faciebus apparet ordo euangelioru: Sic enim ftabat illud corpus
habens quatuorfacies in afpectu pphete, facies hominis eratfi
bi directe oppofita,facies leonis ad dextera partem illius anima
lis.facies autem bouis ad finiftram ,caput aquila in parte poſte
riori,quia tamen collu aquila eft longius, ideo fupereminebat cę
teris:ideo dicit facies aquila defuper ipforum quatuor.Iſto ergo
modo ordinant euägelia: quia primo pouitur euangelium Mac
thæi ,ficut facies hominis primo oppponebat afpeciui prophete,
&fecúdo loco euágeliū Marci, quia dextera pars prior eft fini
ftra,&tertio euangeliü Lucę,& quarto cuangeliu Iohannis,quia
facies aquilae erat in pofteriori parte:& hoc eft quod dicit Ezech.
j.Similitudo vultus eorum facies hois,& facies leonis à dextris
ipforü quatuor,& facies bouis à finiftris ipforum quatuor,& fas
cies aquila defupipforü quatuor, Secundum em ordine cuange
lioru ponithic ordo iftaru facieru.Igitur quia euägeliū Matthæi
qd primo loco ponit,in facie hois figuratur ,ideo de ipfo poteft
dici antefaciem hominis fimilitudo alterius hois,Hō eft em aial
rationale manfuetu & ciuile:& io fignificat Matthæu euangelis Home
fta,qui vixit rationabiliter,manfuete & ciuiliter,no ciuilitate pos
litica,fed illa ciuilitate qua efficimur ciues fanctoru & domeſtici
dei,fuperædificati fuper fundamētu aploru & prophetarũ,ſcďm
qd dicit App's ad Eph.ij.Dicit igit:Ante facie hois,qa añ cófidera
tione euägeliftę Matthæi,ficut obiectūppriū ē pofita fifitudo al
teri” hois.i.Chrifti,cui" pcipue cõfiderat huanitatë.Et bene dicit
Chrift alter hō.quiafuit alter ab omnibus alijs hominibus: quia
oes alij pcefferüt de radicepeccati,ifte autě folus innoces,per qué
ad iufticiafunt alij reducti,fecundữ quod fcribit ad Ro.v.d.Sicut
hois obedientia iufti coſtituent multi, hic in pfenti inchoatiue
gratia,& in futurc per gloria quæ eft gratia confummata.
?
 Epiſtola fancti Hieronymi. Prologus. 3
A с
EPISTOLA BEATI HIERONYMI

ad Damaſum Papam in quatuor Euangeliſtas incipit .

EATISSIMO PapæDamafo ,Hieronymus . Nouum opus me faces

recogis ex ueteri , ut poft exemplaria ſcripturarum toto orbe diſperſa quafi

quidam arbiter fedea: & quia interfe uariant,que fint illa, quæ cum Gręca con
fentiant ueritate,decernam . Pius labor,fed periculofa præfumptio , iudicare
decæteris ipfum ab omnibus iudicandum :fenis mutarelinguam , & caneſcen
tem iam mundum ad initia retrahere paruulorum . Quis enim doctus pariter
uel indoctus,cùm in manus uolumen affumpferit,& à faliua quam femel imbi
B
bit,uiderit difcrepare quod lectitat: non ftatim erupat in uocem ,me falfarium,
meclamans effe facrilegum:qui audeam aliquid inueteribus libris addere, mu
tare,corrigere.Aduerfus quam inuidiam duplex caufa mecõfolatur: quod &tu qui fummus facerdoses,
fieriiubes: &uerum non effe quod uariat, etiam maledicorum teftimonio comprobatur . Si enim latinis
exemplaribus fides eft adhibenda,refpõdeant quibus : tot enim funt exēplaria penè quot codices . Sinau
tem ueritas eft quærenda de pluribus , cur non ad Græcam originem reuertêtes, ea que uel à uiciofis inter
pretibus malèædita,uel à præſumptoribus imperitis emēdata peruerfius , uel à librariis dormitātibus ,aut
addita funt aut mutata, corrigimus . Neq uerò ego de ueteri difputo Teſtamento ,quod à ſeptuaginta ſe,
nioribus in Gręcam lingua uerfum tertio gradu ad nos ufq peruenit.Non quero quid Aquila, quid Sym
machus fapiat, quare Theodotio inter nouos & ueteres medius incedat: fit illa uera interpretatio, quã apo
ftoliprobauerut. De nouo nucloquor Teftamêto ,quod Græcũ effe no dubiu eft, excepto apoftolo Mat'
thæo, qui primus in Iudça Euangelium Chrifti Hebraicis literis ædidit :hoc certò cùm in noftro fermone

difcordat, &indiuerfos riuuloru tramites ducit, uno de fonte quærédú eft. Prætermitto eos codices, quos
àLuciano & Efytio nucupatos paucorum hominum afferit peruerfa contétio: quibus utiq nec in toto ue,
teri Inftruméto poſt ſeptuaginta interpretes emedare quid licuit,nec in nouo profuit emedaffe, cùm mul,
tarum gentium linguis fcriptura antè traslata doceat falfa effe quæ addita funt.Igitur hæc præfens præfa
tiuncula pollicetur quatuor tatum Euägelia, quorum ordo eft ifte, Mattheus, Marcus, Lucas ,lohannes:
codicum Græcorum emédata collatione,fed &ueterum quæ nec multùm à lectionis latinæ cõfuetudine D
B diſcreparet, ita calamo imperauimus, ut his tãtùm quæfenfum uidebantur mutare, correctis ,reliqua ma,
nere pateremur,ut fuerat. Canones quoq quosEufebius Cæfariefis epifcopus Alexandrinum fequutus
Ammonium in decem numeros ordinauit,ficut in Græco habetur exprefsimus. Quòd fi quis de curiofis

uoluerit noffe quæ in Euâgeliis uel eadem uel uicina uel fola fint, eorum diftinctione cognofcet . Magnus
fiquidem hic in noftris codicibus error inoleuit,du quod in caderealius Euägelifta plus dixit,in alio quia
minus putauerint, addiderüt: uel eūdem dum fenfum alius aliter exprefsit, ille qui unuè quatuor primule
gerat, ad eius exemplum cæteros quoqz æftimauerit emendandos . Vnde accidit, ut apud nos mixta fint
omnia,& in Marcoplura Lucæ atq3 Matthçi . Rurfum in Matthæo plura Iohanis & Marci: &in cæteris
reliquorum que in aliis propria funt inueniantur . Cùm itaqz canones legeris qui fubiecti funt, cõfus
fionis errorefublato,& fimilia omnium fcies,& fingulis fua quæc reftitues. In canone primo cocordant
quatuor,Matthæus,Marcus, Lucas , Iohannes. Infecūdo tres,Matthæus, Marcus, Lucas . In tertio tres,
Matthæus, Lucas , Iohãnes.In quarto tres, Matthæus, Marcus, Iohannes . In quinto duo,Matthæus, Lu,
cas.Infexto duo ,Matthæus, Marcus.Infeptimo duo,Mattheus, Iohãnes.In octauo duo,Lucas,Marcus.
In nono duo ,Lucas , lohanes.In decimo propria unufquifq quæ non habetur in aliis ædiderunt.Singulis
uerò Euägeliis ab uno incipies ufqz ad finem librorum difpar numerus accrefcit. Hicnigro colore perfcris
ptus fubfehabet alium ex minio diſcolorē numerum qui ad decem ufc procedes indicat prior numerus
in quo fit canonerequiredus.Cum ergo aperto codice(uerbi gratia)illud fiue illud capitulu fcire uolueris
cuius canonis fit,ftatim exfubiecto numero doceberis,& recurrês ad principia ,in quibus canonum eftdis
ftincta cogeries, code ftatim canone ex titulo frõtis inuento, illum quem quærebas numerum eiufdem
Euangelifta, qui &ipfe ex infcriptione fignatur inuenies, atq
; è uicino cæteroru tramitibus infpectis quos
numeros èregione habeant annotabis:& cùm fcieris,recurres ad uolumina finguloru,& fine mora reper,
tis numeris quos ante fignaueras , reperies & loca in quibus uel eadem uel uicina dixerunt . Optoutin
Chrifto ualeas & memineris mei Papa beatifsime. Finit epiftola beati Hiero.ad Dam.Pa.

Incipit Prologus fancti Hieronymi ad Eufebium .

Luresfuiffe qui Euangelia fcripferunt,& Lucas Euangelifta teftatur,dicens . Quoniam Lucæ, ro.
quidem multi conatifunt ordinare narrationem rerum quæ in nobis completæ funt,ficut
tradiderüt nobis qui ab initio ipfi uiderüt fermonem ,& miniftrauerunt ei: & perfeuerãtia
ufqz ad prefens tepus monimenta declarat, quæ à diuerfis autoribus ædita diuerfarum hę

refum fuere principia: ut eſt illud iuxtaÆgyptios &Thomam & Matthiam & Bartholo
meum :duodecim quoqz apoftolorum,& Bafilidis atcptApolinis ac reliquoru quos enus + Apellis
merare longiſsimum eſt:cùm hoc tâtùm in præfentiarum neceffe fit dicere, extitiffe quofdam qui ſine ſpis
a in ritu
 Prologus fan&
ti Hieronymi.
G
Eritu &gratia dei conati funt magis ordinare narratione, quã hiftoriæ texere ueritatem . Quibus iure poteft
Ezech.13.a. illud propheticũ coaptari :Væ qui prophetat de cordefuo,q ambulat poft fpiritufuu,q dicut:Hæc dicit do
Johã.lo.b. min' ,& dñs nomifiteos.De quibus & Saluator in Euâgelio Iohanis loquit: Oes qui ante me uenerut, fus
res fuerut & latrones.Quiuenerut,no qui mifsi funt.Ipfe enim ait:Veniebat & ego non mittebam eos . In
uenientibus præfumptio temeritatis,in mifsis obfequiu feruitutis eft.Ecclefia aute quæ dniuoce fupra pes
Cañ.z. trā fundata eſt,quã introduxit rex in cubiculũ fuũ,&ad quãp foramē deſcéfionis occultæ miſit manūſuã,

fimilis damulæhinnulog ceruoru, quatuor flumina paradifi inſtar eructãs , quatuor & angulos & anulos
† imobili- habet:p quos quafi arcã teftamêti & cuftos legis domini lignis † mobilib
bus uchitur . Primus omnium Mats
thæus eft publicanus , cognometo Leui, qui Euägeliuin Iudæa Hebræofermone ædidit, ob eoru uel maxi
mè caufam,quiin lefum crediderant ex Iudæis:& nequaquã legis umbra fuccedente Euangelij ueritatem
feruabat.Secundus,Marcus interpres apoftoli Petri,& Alexandrinæ ecclefie primus epifcopus, qui domi
num quidé Saluatorem ipſe nõ uidit, fed ea quæ audierat magiftrum prædicantem,iuxta fide magis geſto
rum narrauit quã ordinem .Tertius Lucas medicus, natione Syrus Antiochenfis ,cuius laus in Euangelio,
* .Co.8.d. qui &ipfe difcipulus apoftoli Pauli in Achaia+Bithiniæ partibus uolumen condidit, quædam altius res
† bootię
Ioh.13.c.& petens ,& utipfein proœmio confitet, audita magis quã uifa defcribens .Vltimus , Iohannes apoftolus &
21.f Euangelifta,quem Iefus plurimum amauit , qui fuper pectus domini recumbens purifsima doctrinarum
Ioha,19.e. fluenta potauit,& qui folus de cruce meruit audire:Ecce matertua.Is cùm effet in Afia,& iam tuc hæreticos

rum femina pullularent, Cherinthi & Hebionis, & cæterorum qui negant Chriftum in carne ueniffe, quos
2. Iohan.b. &ipfe in epiftola fua Antichriftos uocat,& apoftolus Paulus frequenter percutit, coactus eft ab omnibus
penètuc Afiæ epifcopis, & multaru ecclefiarum legatioibus de diuinitate Saluatoris altius fcribere : & ad
ipſum(ut ita dicam)dei uerbum non tam audaci quàm felici temeritate prorumpere : ut eccleſiaſtica nar✔
rat hiftoria,cùm àfratribus cogeretur utfcriberet,ita facturum ferefpondiffe, fi indicto ieiunio in commu
neomnes deu deprecarent. Quo expleto reuelatione faturatus,in illud prooemium è cælo ueniens eructa
Iohan.. a. uit: In principio erat uerbum & uerbum erat apud deum ,& deus erat uerbum , hoc erat in principio apud
Ezech.r, b, deum.Hæc igitur quatuor Euangelia multò antè prædicta . Ezechielis quoq uolumen probat,in quo pri

mauifioita contexit.Et in medio fimilitudo quatuor animalium & uultus eorum : Facies hominis, & facies
leonis ,&facies uituli, & facies aquila.Primahominis facies , Matthæum fignificat , qui quafi dehomine
exorfus eftfcribere:Liber generationis Iefu Chrifti filij Dauid,filij Abraham.Secunda Marcu,in quo uox

leonis in eremo rugientis auditur: Vox clamantis in deferto: parate uiam domini,rectas facitefemitas eius.
F Tertia uituli,quæ Euangeliſtam Lucam à Zacharia facerdote fumpfiffe initium præfigurat . Quarta los
hannem Euangeliftam , qui affumptis pennis aquila,& ad altiora feftinans, de uerbo dei difputat . Cætera H
Ezechi.L. quæ fequuntur in eundem fenfum proficiunt . Crura eorum recta & pennati pedes,& quocumqz fpiritus

ibat : ibãt,&nõreuertebant:Et dorſa eoru plena oculis , & fcintillæ ac lampades in medio diſcurrentes ,&
Apo.4.a,
rotain rotam,& in fingulis quatuor facies.Vnde &Apocalypfis Iohannis poft expofitionem uigintiqua,

tuor ſeniorum qui tenentes citharas & phialas adorant Agnum dei, introducit fulgura atq tonitrua, &fes
ptem fpiritus difcurrentes, & mare uitreum ,& quatuor animalia plena oculis,dicens : Animal primum fis
mileleoni,& fecundum fimile uitulo, & tertium fimile homini,& quartum fimile aquila uolanti . Etpoft

Paululum.Plena (inquit) erant oculis,&requiem non habebant die ac nocte dicentia : Sanctus fanctus ,fan
&
tus ,dominus deus omnipotens, quierat & quieft & qui uenturus eft . Quibus cunctis perfpicuè often
ditur , quatuor debere tantùm Euangelia fufcipi: & omnes apocryphorum nenías,mortuis magis hæretis
cis quàm ecclefiafticis uiuis canendas.

Incipit argumentum fan&

ti Hieronymi in Euangelium

fecundum Matthæum.

GLOS. ORDI. NIC.DE LY.

Oodus tractandi talis eft. Pris ibi;Duorum in generatiõe Chrifti.tertid

us Genealogiam Chrifti des Atthæus ex Iudæa huius Euangeln materia principalis, ibi:
fcribit , diftinguens eam per ficut in ordine pris Quarum omnium rerum, Et quartò vtis
tres tefferadecades, pòft ait de litas huius operis,ibi : In quo Euangelio † infra.9.a
mus ponitur , tita vtile eft.In prima parte defcribitur Euan
nutritura Saluatoris,& de aduētu Mago
rum in Bethleem ,& de occifione paruu Euâgeliu in ludæa gelifta ex nomie,cùm dicitur, aCMata
lorum:deinde de baptiſmo Cbrifti . & ies thæus,qui interpretatur ,datus : qa inter
prim'fcripfit: cuius
junio quadraginta dierum,& de têtatio M alios Euangeliftas primò datus eft à deo
Juocatio ad t dñm
ne triplici,Poftea de doctrina eius,fcilicet ad ſcribēdum Euangelium ad inftructios + deum
nem omnium fidelium . Secundò,defcri
defermōe habito in mõte:deinde geſta &
miracula Chrifti exponit.Tandem de paffione bitur ex natione & patria , cùm dicitur: bEx Iudæa. quia na
Krefurrectione tione fuit Iudæus:&de Iudæa natus . Quæ quidé Iudæa primo dis
"&
ta eft terra Chanaan , quia poft diluuium inibi habitauerunt fi
&quo
ta di
ludæa
ExpofitioNicolai de Lyra inprimum Prologum
In Cham , quibus expulfis per filios Ifrael tempore Iofue nos
fuper Matthai Euangelum. minata eft ludæa à tribu Iudæ , quæ erat principalis & regia.
Atthæus. Hic eft primus prologus beati Hierony, Tertiò , defcribitur quãtum ad ordinem inter Euangeliftas, cùm
mi qui præponitur euangelio Matthei . Qui quide dicitur : c Sicut in ordine primus ponitur . In ordine
Diuifio
prolog diuiditur in quatuor partes.In prima parte fcilicet Euangeliftarum , ita in Iudæa primus fcripfit Euangelium.
M Quartò,defcribitur tūad ftatum precedente eius conuerfione ad
defcribit Euangeliſtę ſtatus,fecüdò fcribendi modus,
Chriftum
ibi:Duorum

"
 busiure poteft Gl . A D 4
of r e
Hæcdic .o g L
it do u y
refurrectioe & aſcenſiõer m currit per decem legis præcepta. Perternarium r verò fignificatur C
agit. i aut libro Hier.prologu pmit en
dHuic a
me uenerüt,fu A titin qoftedit,vbi euangeliu fcripferit , & de q imo ftatu ad o t trinitatis quod fuit traditum in vtraq
myfterium u ; lege,fed i noua
m
lege magis explicite:& ficpatet qualiter euangelifta fatisfecit nu
trebam eos.In dignü fit affuptus:de qbus & q ordine in hoc euangelio tractet.
a CDuo in gene.Chri.prin.i.præmittes Abraha & Dauid mero.Satisfecit etiam tempori:quia p tres quaterdenas defcripfit
uoce fupra pe in generatione Chrifti,quib” facta eſt vel factæ funt promiſſiões. tres generationes illius populi in diuerfis temporibus.Sequitur:
hifit manufuã, 1 CEtfe quid effet oftéderet.q.d.in
Nico. de Lyra. a S.i.Dauid & Abraham. fcribendo euangelium Chrifti Matthæ
ulos & anulos 2
Publican Chriftum . Quia auté erat Publican", ex publicanis actibus fuit , duo in us oftendit ftatum fuum,quia ibidem des
omniu Ma fcripfit vocationem fuam ex publicis acti
m t id eftcuram habens de publicis actibus.
generatione Chrifti principia præ bus ad ftatum apoftolicum. m CEt
coru uel maxi Erant ením runcIudæi tributári Roma Abrahæ.f. Fuit.
norum,&ideo illi qui colligebant tribu b dei infe opus monftrans, quiain hoc
geliju fumens:unius, cuius prima circunci b
eritat tum Romanis mittendum , dicebant pu a F.f.D auid. oftedit operationem dei vocantis ipfum
em
blicani :huiufmodi communiter funt că fio in carne: alter ius cuius fecu dum perfuam mifericordiam. n C Etiam
pus, quidom
i plores ,&pecuniarum nữeratores . Et qa a Domini.f. b Saule reprobato. in his quorum gen' pofuit Chrifti.
de magisgelto talia negocia vix aut nunc fine peto exer Hoc eft dicium quòd fimiliter i Abraha
E côr electio fuit. Ex utrifqz enim pad
in uangelio, ceri pñt,vt dicit brus Gregorius : ideo in Velpartibus Supple,natus eft. ti funt à deo ab antiquo:
&Dauid qui ele&
C
edam altius res hoc patet gratia diuina quæ ex talibus rẻ vnus ad fidem, alter ad regnum , dei ope
tribus Chriftus . Sic quaterdena
uocauit Matthæum ad ftatum apoftoli f rationem oftendit.Conftrue ergo fic lite
s apoftolus & cum.& hoc eft quod dicit: Guius vocatio
rio numero triformiter pofito prin ram:Etiam non negarer, Minus dicit &
doctrinaru Generationis.ſ. a §.i.ab Abraham, b Salias via.
a m CDauid. plus fignificat,id eft concederetfeu decla
&c.Sequitur: a Duo in ge.Hic tangi
tuchæretic raret.Teftimonium Chrifti operantis,fci
os turmodus fcribendi quemtenuit euange cipium à crêdendi fide in electionis
lifta Matthæus in defcriptioe genealogia licet per gratiam .A principio , id eft ab an
tempus porrigens , & ex electione &
ueniffe, quos Chrifti ,à qua incipit fuum euangeliu . Et tiquo.In his quorum genus pofuit Chri
ab omnibus primò tangitur modus fcribendi tu ad ufq in tranfmigrationis diem diri fti,id eft defcribendo genealogiam Chri
fti: & hoc fuit in Dauid Abraham, quos
radicem genealogiæ Chrifti,q ponit du gens:atqpà tranfmigrationis die uf "
ibere: &ad Terminans. pofuit radices genealogia Chrifti .
os patres, videlicet Dauid & Abraham q
fiaftica nar fi radicem genealogiæ hui",ficut patet in que in Chriftum definiens , decur, i o Quarum rerum omnium.In hac
principio euangelij ,cu dicit: Liber gene parte Hieron.oftendit intentionem prin
in commu fam aduentus domini oftendit ge
rationis ,&c.Ratio autem huius affignat: cipalem euangelifta Matthæi feu fubie
nerationem , ut numero fatiffacies * &um fui euangelij , quia genealogiam or
ens eructa quia Abraham fuit primus qui fidë vni, 1
dei publice cofeffus eft Etin fignum huj⁹ & tempori , &fe quid effet oftendes dinatè ab Abraham vfqp ad Chriftum de
ipio apud Mifericorditer actum. fcripfit , vt oftenderet op ipfe Chriftus eft
primò circuncifionem accepit , quæ fuit m
n quopri fignum diftinguens fideles ab infidelibus . ret: & dei in fe opus monftrans: etiã 11 verus homo & verus deus , qui fecundum
Dauid autem fuit primus rex electus'à do humanitatem natus eft de muliere,paffus
s ,&facies in his quorum genus pofuit , Chri
mino fecundum voluntatem domini ad i cruce, vbi omnia peccata noftra deleuit,
ehomine fti operantis à principio teftimoni &refurgens à mortuis nos per adoptio
fidelem populum regendum, fecundü q
B dicitur.j.Reg.xin.c.Quefiuit dominus vi um non negaret . Quarum rerum nemi filios dei regenerauit . & hoc eft qu
quouox
rum iuxta cor fuum ,&c.Saul autem licet p dicit:Quarum rerum omnium, & c.in ges
itas eius. omnium tempus , ordo , numerus ,
primò fuerit electus à domino ,hoc tame nealogiafcilicet Chriſti deſcriptarum ,
artalos difpofitio, uel ratio, quod fidei necef P CTempus.quia ibi tria tempora de
non fuit ſecudum cor domini , fed fecüdü
Cæter
aH exactionem populi.propter qd ' dixit dis farium eft:deus Chriftus eft qui fa Y fcribuntur,vt vifum eft. q Cordo.qa D
Samueli.j.Reg.viij.b.Audi você populi ctus eft ex muliere,factus fub lege,
ordinatè tempora & perfonæin diuerfis
+ Gal.4.a.
piritu temporibus defcribuntur, r CNume
s petentis regem.f.fup ſe.Sequitur :No em
tes,& natus ex uirgine,paffus in carne, o rus.quiafub certo numero,id eft in trib❞
abiecerunt tefed me,ne regnem fuper eos
&hoc eft quod dicit Hiero.Duo in ge mniain cruce fixit, ut triumphãs ea. quaterdenis comprehenduntur, s Di
iquas 2
fpofitio uel ratio . quia rationabiliter
& fer neratione Chrifti principia præfu infemetipfo refurgens in corpore,
mens. Id eft ante fumens duos homines, a difponuntur. Quod fidei necef
m fis & patris nomen in patribus filio , fariumeft.Hoc eftdictum , ad hoc oia
videlicet Abraham & Dauid, quafi prins
cipia& radices genealogix Chrifti.Sequi predicta fic funt ordinatè defcripta,vt on
poft
tur:bCVnius cuius circunciid eft ipfius Abrahæ qui primò datur quòd Chriftus eft verus deus , quod credere neceffarium eft
,fan
accepit circuncifionem :vt dictum eft. cCAlterius cuius fecu ad falutem: & quòd eft verus homo.vndefubditur: v C Quía
ten du celectio i.ipfius Dauid, qui electus primò fuit rex à domino factus eft.quia onera legis voluit obferuare. Hoc autem accipit
retis vt dictum eft. dEx utrifqz enim patribus Chriftus.in hoc de epiftola ad Galiin . x Paffus in carne, omnia in cruce
redditur caufa prædicti.q.d.propter hoc Abraham & Dauid po fixit.id'eft omnia peccata noftra in cruce deftruxit . Et accipit hoc
nuntur principaliter radix genealogiæ Chrifti,quia Chriftus nafci de epiftola ad Cof.nj.vbi dicitur fic: Delens quod aduerfum nos
debebat expatriarchis & regibus ta eis pmiffus. e Sico qua erat chirographum decreti,id eft obligationem ad pœnam inferni
terdenario. Hic tagit modumfcribendi genealogiaChrifti quã fed illum tulit de medio affigens illud cruci. Et eftloquutio meta
tuad deductionem ex prædictis duobus patribus feu principijs,qa phorica ad fimilitudinem illius qui deftruit aliquam chartam vel
euangelifta ponit tres quaterdenas . Vna fuit in tempore in appl obligationem ,quia perforat eam vel corrumpit,fic Chriftus p paf
eft gubernatus per iudices, Secunda in tempore quo gubernat" eft fionem fuam illud decretum q eram ' obligati gehennæ deftruxit
per reges.Et tertia in tempore quo gubernat? eft per facerdotes: & Sequitury CVt triumphans ea in femetipfo.i.deuincens in
hoc eft quod dicit:Sicq ; quaterdenario triformiter pofito.i. corporeproprio.zCRefurgens in corpore . Ad euidentiam
in tribus temporibus quibus triformiter gubernatus eft populus. huius literæ confiderandum ,q pater& filius correlatiuè dicuntur:
id Sequitur: f Principium à credendi in fide in ele te por. relatiua autem pofita fe ponunt , & perempta fe perimunt.igis
bi: quia prima quaterdena incipit ab Abraham,qui primus fidē vni tur quia ludæi noluerunt recipere Chriftum,Abrahę & ceteris pas
iz dei publicè confeffus eft : & terminatur in Dauid , qui primus ele tribus promiffum,ideo defierunt effe filij Abrahæ id eft imitator

To tinfra.9.2 &us eftin regem à domino, vt dictum eft. g CEtex electione
n ufq; in tranfmigratio.quia fecunda quaterdena incipit à Dauid
exclufiuè,& terminatur in Iechonia filio Iofiæ in tranfmigratione
Babylonis,Sequitur: h CA tranfmigrationis die . quia tertia
quaterdena incipit à tranfmigratione Babylonis & terminatur in
Chriftum. iDecurfam Decurfam dicir , quia defcribit geneas
† deum
logiam Chrifti deſcendendo.Lucas autem econtrario aſcendendo.
Sequitur: k CEtnumero fatisfaciens & tempori.q.d , i hoc
qfic defcripfit genealogiam per tres quaterdenas, fatisfecit nume
à quo die
Яa ludr
a ro:quia pofuit numeros conuenientes myfterio Chrifti:qap qua
terdenam quæ componitur ex quatuor & decem , fignificatur lex
Chrifti qua decurrit per quatuor euangelia , & lex Moyfi quæ de
curritper
res ipfius per fidem: & per confequens Abraham & cæteri přes de
fierunt effe patres eorum.Gentiles autem econuerfo ad prędicatio
né apoftoloru receperut fidem Chrifti: & ideo in loco Iudçoru à fi
de Abrahæ recedentium facti funt filij Abrahæ: & ficpaternitas q
defierat effe in Abraham & cæteris patribus,reftituta eft per filia
tionegentium,qui facti funt imitatores eorum per fidem.Et econ
trario fibi filiatio reftituta cft ipfis credentibus , reftituta prædicta
paternitate: quia hæc eftnatura correlatiuorum , vt dictum eft.Et
hoc eft quod dicit Hiero.Refurgens in corpore ,f.Chriftus, & præ
cipiens prædicare baptifmum pœnitentiæ in omnes gentes factus
eft reftituens.a Etpa.nomen in patrib".f.antiquis. b Fi
lio. hoc cft adhonorem filij , quia hoc cedit ad honorem Chrifti.
aiiŋ Etfilij
 DeLyra Prologus
Fa CEtfilij nomen patrí reftitues in
filijs.i.in gentibus fidem recipientibus.
K ba Patri.hoc eft adhonorem patris eter
ni. c Sine principio,fine fine.quía
Chriftus fecundum diuinitatem manet in
æternum.dOftendens unum deu
fe effe cum patre per opera.f.diuinita
tis quæ egit.quiapropria operatio vniuf
cuiufque rei,odit natura ei",e CQuía
unus eft.i.deus qui è pater& filius, qano
funt duo dij,fed vnus deus, f In quo
euange.Hec eft quarta pars huius prolo
gi in qua oftenditur vtilitas huius cuages
geln Matthei. & priò oftenditur ifta vtili
tas in generali refpectu omnium fidelium
fecundo,verè oftenditur infpeciali, quas
ti ab btm Hiero ibi :Nobis enim in hoc,
&c.In prima ergoparte oftéditur vtilitas
rum ad quatuorqa illi q legut hoc eua
gelium perfecte poffunt perpendere mi
fericordiam dei in vocatione Matthei ad
ftarum apoftolicum , & diligentiam apli
infcribendo euangelium, & dilectionem
dei ex qua voluit incarnari,& perfe&ioné
humanam quæ eftin coniunctione ad de
umper fruitionem, qui voluit fibi naru
ra humanam coniungere per ipfius affum
ptionem .& hoc eft quod dicit, In quo e
uangelio utile eft defiderantib " de
umi.noticiadei . g Sic prima uel
media.i.pricipium , medium & fine hui?
F euangelij , in quo confiftit perfectio.
hVt & intelligat uocatione apo.
in quo confiftit perfectio : quia de hoc fit
ibi mentio.i Etopus euangelij.q
ipfe defcripfit fideliter. k Et dilectio
nem dei in carne na.quia ex dilectione
voluit incarnari.Sequitur: 1 In quo
apprehenfi funt.i.ad hoc vtile eft euan
gelium hoc,vt legentes ipfum. m Re:
cognofcat in eo in Chrifto effe ,fupple
id:In quo reprehenfi funt & apprehendes
re appetunt ipfam diuinitatem, cuí natu
ra noftra coniun &
ta eftin Chrifto in vni
tate fuppofiti per incarnationem , & quã
apprehendere quærimus perfruitionem .
Et accipitur ibi ifte modus loquendi de
epiftola ad Phil.in.c.vbi dicit fic Apofto
lus Sequor autem fi quo modo apprehe
dam, in quo & comprehéfus fu.m No
bis enim. Hictangitur motiuum Hiero
nymi ad transferendum feu exponendum
Matthæi euangelium , fcilicet vt traderet
certitudinem rei geſtæ in euangelio Mat
thei ,vbi oftenditur vera diuinitas & vera
humanitas Iefu Chrifti .& hoc eft quod di
Nobis enim . id eft rationis moriuæ,
cit:
quia argumentum quædam ratio eft .
nIn hoc ftudio . id eft ad ftudendum
in hoc euangelio transferendo & expone
do.oEtfidem.& pro id eft certitudi
nem.p Factareitradere.id eftges
ftorum Chrifti , & non tacere , fed magis
fupple declarare. q CQuærentibus
i.fcire volentibus, Difpofitionem
dei operantis in carne .fcilicet affum .
pta.s Intelligendum effe diligen
ter. hoc eft cum magna diligentia &ſtu
dio,quia talibus reuelatur euangelij intel
lig tia,fecundum quod dicitur infra. vij.
e.Querite &inuenietis,pulfate & aperiať
vobis.
Expofitio Nico.de Ly.in prologum
euange.fecundum Matthæum .
Attheus cum primò prædi
caffet euangelium. Prologus
M iftediuiditur in duas pres: qa priz
mò fcri
in Matthæum
& filij nomen patri reftituens in fis
Glijs,fine principio,fine fine, oftedens
e ibi: Cum autem plures.In prima parte on
fe unum cum patre effe , quia fu
f
nus eft. In quo euangelio utile eft
a Hiftorialia
defiderantibus deum fic primå uel
a Allegorica b Moralia.
media uel perfecta cognofcere , ut
i pro maiori parte in infidelitate obftinatis
&uocatione apoftoli ,& opus euan
k hoc enim fuerat eis præceptum àdomio
gelij,& dilectionem dei in carne na
fcentis per uniuerfa legentes intelli
1 bum dei:fed quoniam repuliftis illud , &
gant,atqpid in eo in quo apprehen
M vos indignos iudicaftis æternæ vitæ,ecce
fifunt & apprehendere expetunt ,
n
recognofcant.Nobis enim hoc in
ftudio argumenti fuit , & fidem fa
P&
tæ reitradere, & operantis dei in,
, telligendam diligenter + effe difpos
r rum infurgentium .& hoc eft quod fubdi
fitionem quærentibus non tacere.
Prologus in Matthæum .
Atthæus cùm pri
mò prædicaffet
euãgelium in lus
dæa,uoles tranf
ire ad Gentes ,pri
refes infurgentes confutantem. y CCũ
Mmus euangelium
fcripfitHebraicè : quod fratribus à
- autenticum.Et primò'oftenditur quod di
quibus ibat,ad memoriam reliquit.
Sicut enim neceffe fuit ad confirma " ibi pofitum,ibi: Defignantur In pria par H
tionem fidei euangelium prædicas
x gelium. Et aliqui fcripferuntfub nomine
re , fic & contra hæreticos fcribi .
Cum autem plures euangeliumfcri
pferint, quatuor tantum habent au
toritatis teftimonium ; quia per qua
tuor mundi partes fidem nunciant
trinitatis , &funt quafi quatuor ro
tæ in quadriga domini , quæ uehit
eum per predicationem euägeln ,&
genus humanum quadrifida mor,
te peremptum eorum erat prædica
tione uiuificandu: unde & aliorum
euangelia deciderunt , nec recepta
funt:quianolebant præfinitum nus
merum caffari propter uirtutem fa
cramenti.Defignantur etiam cuan *
gelifta quatuor figuris,quç nõſunt
fi
deceptoriæ,fed iucundi myſtern ſi,
bi confciæ . Matthæus in homine
intelligitur, quia circa humanitatē
Chrifti principaliter immoratur .
Marcus in leone, quia agit derefur,
rectione: Lucas in uitulo agens de
facerdotio.lohannes in aquila fcri
bens facramenta diuinitatis . Chri
ftus uerò quem defcribunt , homo
fuit de uirgine natus : uitulus in im
molatione, leo in refurrectiõe, aqui
lain afcenfione . Velin homine hu,
manitas, in uitulo facerdotium , in
leone regnum , in aquila exprimi,
tur diuinitatis facramentum .
DeLyra
mòfcriptor huius cuangelij manifeftatur, G
fecundofui cuangeln autoritas declaratur
ditur quando fcripfit , quiaprimus inter † vnum
alios cuangeliftas.Vbi fcripfit: Quia i lu
dea.Qualiterfcripfit:quia Hebraice.Qua
refcripfit:vt veritas cuangelij certa mane
ret apud credentes.in Iudæa à quibus rece
debat ,volens prædicare gentilibus Iudeis
fecundum quod dicitur Actu.xiij.g.Vo
bis autem oportebat primum loqui ver
conuertimur ad gentes:fic enim præcepit
nobis deus.Hac igitur de caufa Mattheus
volens tranfire ad conuerfioem getilium
fcripfit fidelibus in Iudæa remanentibus
euangelium ,vt illuc concurrerent pro cer
ta regula ad euitandum errores hæretico
effe
tur:v Sicut enim neceffe fuit ad co
firmatio.fidei euangelium prædic.
prædicatione fcilicet confirmata euidenti
bus fignis, vt dicitur Marci vlti.x Sic
& contra hæreticos fcribi. vtcellanti
bus miraculis poffemus recurrere ad dos
&riam euangelicam doctrinis & miracuľ
confirmatam,ficut ad regulam certam hę
autem plures euangelium fcripfe
rint.Hîc oftenditur euangelium Matthei
&tum eft. Secundò declaratur quoddam
.
te dicitur fic, quòdplures fcripferunt cua
apoftolorum & difcipulorum Chrifti,im
mifcentes eidemfalfitates , vt facilius fub
nomine apoftolorum fideles deciperens
tur. Et ad cuitandum quatuor euangelia
quorum fcriptores funt certi & noti ,funt
ab ecclefiarecepta & approbata.Et hocra
tionabiliter. quia numerus quaternarius
euangeliorum fuit præfiguratus Ezechie
Lis.j.vtprædictum eft.Sunt enim euanges
lifter quafi quatuor rota in quadriga do
mini,quibus portatur fides Chriftiper to
tum mundum : Similiter genus humanu
quadruplici mortefuit peremptiin trāfs
greffioneAde.Primò morte culpe, fecus
do morte nature:gap hocicurrim? necef
fitatem moriendi .tertid morte gehennæ,
quia ex hod omnes defcendebant ad lim
bum vfque ad liberationem per Chriſtu
factam .Quartò morte ciuilis pœnæ,Eft
enim mors ciuilis feruitus vel exilium per
quæfcinditur aliquis à communitate.Per
- peccatum autem gen' humanum erat eie
tum & ciuitate cælefti & fubditum feruiz
&
tuti diaboli.igitur conueniens fuit nume
rus quaternarius euangeliorum, quia per
ipforum prædicationem genus humanu
quadrifida morte peremptum & viuifică
dum defignatur.z CDefignantur eti
am euangeliftæ quatuor figuris q
non funt deceptoriæ, fed iucudi my
fterij fibi confciæ. Matthæus in ho
mine intelligitur, quia circa huma
nitate Chriftiprincipaliter immor.
Hîcdeclaratur quoddam dictum, videli
cet qualiter euangelia predicta fuerunt p
figurata Ezechielis.j . Et patet ex predictis
qualiterin quatuor faciebus fignificantur
quatuor cuangelifta.Et fic patet textus,
I
 1
Glof.ordi. Matthæi Cap. I. DeLyra 5
Aufuufeu declarat.f.Chriſtū veru effe hoiem & verũ deũ. Scdò C
Incipit euangelium fecundum Matthæum.
determiat de redéptiõe nřa facta per ipm.q incipit in medio ğrti
A Iber generationis . Hiero.Hex Cap I cappi ,ibi:Cum audiffet Iefus q Iohanes tradit? effet,Iteru príma
um
brei voluminib" fuis â principijs nome iponut, vt diuidit in qtuor fcdm qpqdruplicit declarat Chriftü verũ deũ &
liber Genefis ex fuo pricipio noiatur, vbi dicit: Li veruhoiem.Priò em declarat hoc teftionio ãgelico & pphetico.
ber generationisAdę :& Scdò, ex illuftratiõe cælefti & vene
he funt generatiões cæli ratione regali.Tertiò ex pdicatiõe
& terre. Qui liberprin m
Incipit Euangeliu fecundumMatthæu . m Iohanis & teftificatione dei patris .
cipiü e veteris Teftamēti , ſcďm qď Quartò ex demonis tentatiōe,& fă
i pricipio noui di Liber generatiõis &toru angelorü obfequio & venera
Iefu Chrrifti : quãuis in hoc fit pua tiōe.Scd'a icipit caplo fequéti.Ter
parslibri:fed fic nouu Teftamétu co tia tertio,&ärta quarto.Pria adhuc
fonat veteri. Et ficut vet" carnali p in duas:qa primò oftédit veritatem
ponit Ifrach ,ita nouu ſpuali & vtri huanæ nature,ei " genealogiã deſcri
ufq; vn" & idé autor oñdit . Pleni, bedo.Scdò yitatem diuinę naturę
orfenfus eft:Hic eft liber gñatiõis: & modúfueconceptiõis mirabilem
IS
fed hicmos eft in multis,maxie in p ON S oftédédo,ibi;Chriftiaut generatio.
TI IE
phetis,vt vifio Ifaię,ſubaudis , hęcë. ZIBES Prima adhuc diuidit in tres, quiain
CHiero. Ra. In principio fatis des defcribendo 'genealogiam Chrifti
clarat fe agere de huanitate Chrifti, premittit qndam plogu feu ffatio
cuincipiat à carnali gñatiõe.Hie nem.Scd'òponit eiufde genealogię
ro. Generatiõis fingulariter dicit, defcriptione,ibi:Abraha.Tertio ge
uis multi p ordine replicetur, qav nealogiæ defcriptę recapitulationë,
nius tm Chrifti gñatio querit ppter ibi : Oes ergo gñationes.In pria erz
quã ceteræ hîc inducütur.Non diui CAPVT I. go pre intitulat libru fui, à Chrifti
1
nã pponit narrare generationë, qď SLiber-apotheca gratiæ in qua omnis anima quod gñatiõe,dicés:Liber generatiõis: ga
Ifa.s3.c. impofsibile eft, vt Ifaias ait: Genera neceffe habet inueniat. fcripfit Hebraicè, vt vifi eft.Modus
tione ci' qsenarrabit:fed hūanā, - Lt IBER GENERA, autHebrçon eft denoiare libros ab
+Luce.z.co
Iohan.1.a. uis & hgc ex magna pre fit inenarra a Saluatoris non perditoris co de q tractat i pricipio,ficut di lí
bilis . Sedilla tota inenarrabilis eft: b tionis Iefu Chrifti fili Dauid , filij d ber Gen.qai principio tractatur de
с a Cui promiffum eft; in femine tuo be.om gen . & Chriftus eft creatiõe mundi.Sifr Mattheus,q in
qa etſi dicit fili” à patregenit”, tamē
d femenillud in hoc gentes quarüt benedici. b Fides. c Spes,
qualit,nec apoftol ", nec pheta no cipit eu geliu à genealogia Chrifti,
+Geñ.z.a, uit, nec angelus . ble.Chri. Ide Abraham . † Abraham genuit Ifaắc .
io abipfo denoiat feu ititulat ipfu
1.Pa.1.b. Saluatoris non pditoris, quod fuit Ro aut qre icipità genealogiaChri
Geñ.25.d. Adam.Chriftus ipe eq & Mefsias.Io hoc nomie retūdiť Iudæo fti hæc fuit,qa Iudæi negabāt Iefu Nazarenu ee very Chrifti , & de
rum infidelitas,q Meſsia,id cft regē fuu nondu veniffe ariolătur fcêdiffe à Dauid,qa Galilę? eratfcdm qd ' di loh.vij.Nüqd à Gali
B Huc verò elle Chriftu cõfequéter fic pbat euägeliſta , quoniã hic lça venit Chrift : q.d.ñ.lofubdit : Nõne fcriptura dicit: Quia ex fe D
IC q depatriarcharu & regu fiirpe progenit ,de virgine mirabili mine Dauid& Bethlee caftello,vbi erat Dauid venit Chrift : qfi di
ter eft editus,ficut eifde fuerat ante pmiffus.Iefu Chrifti.vt pre cãt,Sic,&iō ex hoc volebãt falſe cõcludere,qnõ eet ve Chrift" nec
lefus
gia &facerdotalepfona natura dei & hominis moftraret. Olim Ie exfemie Dauid,Huc ergo errore voles Matthe excludere i princi
fus rector typice nuc effentialiť,fecuduqde potés faluare. Chris pio euägelij fui oñdit ipfuâ Dauid defcëdëtë p ipfi” genealogiam:
Chriftus
ftus nome officij eft, non naturę: qa vnctus eft in facerdote adine Ondit etiã eu in Bethleenatu,vtpatet i principio feqntis capit. Cu
pellandu p nobis ,qui bene in terra promifsionis inducit.c CFi natus effetIefus in Bethlee fuda:licet fuerit i Galilæa cocept" & nu
tritus . In defcribendo aute genealogiam ponit duas partes car c
IjDa.fi.Abr. Ordo prepofterus ne premiſso Abrahã genera
tiois cotextio interruperet. Ho duo fpecialiter dicitfilius, qa v radices , videlicet Dauid & Abraha: qa ad iftos eftfacia specialter
nus primus interpatriarchas,alter inter reges ad quos facta eft de pmiffio de Chrifto.Ite qa Dauid fuit pricipalis iter reges,Abrahā
Chrifto pmiffio,vt Iudeis Chriftu ex lege vetur apiret,in q vide inter patriarchas.Chrift aut debebat defcedere ex patriarchis & rez
rent vaticinia ipleri. Fi.Da.fi.Abra Hos duos de oib' elegit gibus.Præponit aute Dauid ipfi Abraha :licet fit pofterior fecüdu
qru filius dr Chrift?,vt Iudeis quib? fcribit,fciêtib" ex lege Chriftu tps, ppter eminētia regię dignitatis,& iterũ vt cõuenientius genes
veturu,appareret hic ee q diu erat pmiſſus,i & viderēt ipleri oia rationis ordo texať: qa fic à radice vltimo noiata inchoat.Dicit er
vaticinia. his emfolis in veteri Teftaméto legit facta pmifsio.A go:a CLiber genera.fupplēdū eft.Hic eft liber fcdm modu He
Geñ.zz.d. brahæ,In femine tuo benedicetur oës gētes .Cui confonat Dauid: bræoru,vbi comuniter fit talis fuppletio ,vt patet Ifa.j.Viſio Ifaię
Pfal.d. Benedicetur in ipo os trib ' terræ. vñ Zacharias : hoc eft, fubau filij Amos,fubintelligit,hæc eft . Et eodem modo i pluribus alijs
dis.Iufiurãdu qd ' iurauit ad Abrahi patrē noftri daturu fe nobis locis. b Genera.f.tēporalis,qa gñatione Chrifti æterna deſcri
Luce.1.g. Dauid aur: Iurauit dñs Dauid vitate & no fruftrabit eu: de fructu bit lohanes i principio euägelij fui. cIefu Chri.lefus nome cft
Pfal.1.b. vētris tui pona fupfedé tua.Itē,Semel iuraui i fetõ meo.f.Chrifto
pfone,Chriftus,nomēnaturæ.Significat em duplice naturā i vno
Ibi,88.c.
femē ei" in ęternũ manebit,& thron" ei? ficutfol in cöfpectu meo fuppofito.f.diuina & huana.d CFilij Dauid,filij Abra . Hoc
&c.Que nullaten" de Salomone accipi poffunt,fed de Chrifto ex eft intelligédu fcdm naturā hπanā tm.Vñ dicit Apoftolus ad Ro
Dauid orto.Ite in libro verbo dieru: Cu dormieris cũ patribus ma.j.a.Qui fact? eft ei exfemine Dauid fcd'm carnē, e CAbraha
1.Pa.17.b. tuis dabofemetuu poft re:qd nullatenus de Salomõe dicit: q vi
ge.Hicicipit Chrifti genealogia narrare.Et diuidit i tres ptes fecu
uo patrecepit regnare,fed de Chrifto.vn Hieremiæ: Sufcitabo Da di tres qterdenas qs ponit i ifta genealogia Pria īcipit ab Abrahã,
Hier .63.a. uidgerme iuftum,& regnabit rex , &fapiens erit. Abraham & & terminati Dauid inclufiuè.Secuda a Dauid exclufiue,& termia
qd 'eft Chrift
Dauidfunt ":qs
due ambit funiculisindu
colūnęverfantes odec
lege im cu
qfiin bitorumanteof
veftibulo tiu
oftiu turi lechoniam filium Iofiæinclufiuè.Et tertia incipit à Iechonia
a filio prædicti
poftoloru.Amplectit hos in genealogia patres, de quorũ medio Moraliter, a C Liber generationisIefu Chrifti fili &c.
oftium Chriftus aperit credentibus. dAbra genuit Ifaac: Omnes itaq generationes ab Abrahamufq ; ad Dauid Moraliter
Ifaac aut genuit Iacob.Ab eo congruè fit generationis exordi generationes quatuorde.Chrifti genealogia defcribitur hîc g
uni,cui promiffus eft primu,in quo eft bñdictio oim.Matthæ tres quaterdenas generationum:Quarum aliquæ fuerunt antelez
us generatione incipit ab exordio promiſsionis, Et etiam vſqin gem daram Moyfi,& aliquæ tempore legis datę. & vltima.f.genes
finelibri hæc agitur, vt qui ex hac generatione natus eft, deus & ho ratio Chrifti temporegratiæ,quod incœpit ab eius conceptione.
mo intelligat.CAb initio ab eo cui primũ facta eſt pmifsio fidei Et ghoc fignatur qp aliqui temporibus iftis tribus faluati funt per
incipit, vt in hocpatre difcat cui primu facta eft promifsio, qui ¿ fidem Chrifti.Vnde dicit Saluator Ioh.viij.g. Abraham pater ve
quales effe debeant,qui volunt in cius femine benedici , Matthæ fter exultauit,vt videret diem meum:vidit , & gauifus eft. Itcm in
us generationem defcendendo incipit vel computat : quia hu quaterdenafunt duo numeri falicet denarius & quaternarius. Per
Kmanitatem denarium verò,fignatur impletio decalogi.Per quaternarium ,im
pletio euangelij quadrupliciter defcripti, Per ternarium verò fan.
IncipitpoftilNicolai de Ly.fuper Matthæum . tæ trinitatis myfterium . Per iftos igitur numeros in genealogia
&
Iber gene.le.Chri.Euägeliufcd m Mattheu Cap.I Chrifti contentos myftice fignatur quòd per obferuationem deca
Diuifio diuiditur in duas partes , quia primò ſtabilit fubie logi in fide trinitatis Chriftus qui fol eft iufticiæ per fpiritualem
&umfuum a v illuminationcm

1
 Glof.ordi. Matthæi Cap . I. De Lyra

manitate Chrifti oftédit,p quam deus ad homines defcendit. Lu ges tres de genealogia Chrifti tolluntur.f.Ochozias,Ioas, Amafi- &
E cas afcendendo referens formam facramenti aperit . A baptifmo,
as:quia Iorammifcuerat fe filiçimprifsimę Iezabelis,ideofilij eius
enim incipiens vfque ad deum afcendit , oftendens baptizatos vfq; ad quarta generatione de genealogia Chrifti tollutur : ergo
afcendere ad hoc,vt fint filij dei. a CGenuit. Matthæus po
no eftpbabile ppter pctm in Chrifti genealogia noia mulieru
nit,genuit:qui naturæfilios tantum numerat . Lucas : Qui fuit: exprimütur.Ité q dicit ibi nulla fetam mulierepofita in genealo■
qui aliquos fecundu lege vel per adoptio gia Chrifti,patet falfum de Maria matre
nemfilios interponit .Matthæus ponit: Spes. Charitas. Chrifti,quefan&ifsima eft &fuit.Item op
genuit,& non generauit:forfitan vt ille
Ifaac autem genuit Iacob. † lacob dicit Raab & Ruth ibi expreſſas propter
Pfal.z.b.
cognofceretur in fine oftenfus,de quo di b pcm,no videtur veru imo propter vir + Geñ,390
cit:Ego hodiegenuite. b Cludam & autem genuit ludam & fratres e tutis actu. De Raab enim fcribit ppter 8.30.
a Confeffio.Iudas confitens : & de Chrifto dicitur:
fratres.Ideofolus Iudas nominatim ex Confitebor tibi pater cæli &terræ. bg Diuifio. virtute fufcepit exploratores Ifrael & eos
†Geñ.38.d
primitur, vt eum cognofceres qui ex eius ius . † Iudas autem genuit Phares faluauit,vt pater Iofue.n.ppter qd' poniť
ftirpefuerat promiffus. Fratres Iudæ Oriens. Ama:itudo. Diuifio. in Catalogo illorü qui ex fide fecerut no,
memorat prætermiffis fratribus Ifaac & d & Zaram de Thamar.Phares autē d tabile actu,vt hĩ ad Heb.xj.Quòd aut df
Iacob, quia illi à populo dei quafi alieni Sagitta vel arcus. meretrix nõ obftat: qa hoc erat tm ipfi' co
funt repulfi:hi velut hæredes in libro vis genuit Efrom . Efrom autem ge , gnomé & iō no oportuit op ect talis fcdm
tæfcripti,& quafi patriarchæ duodecim, Chriftus electus vel excelfus.
re:Sicut aliqu ecotrario aliqs paup ruftic
in quib, & numerus apoftolorumfigna nuit Aram . Aram autem genuit cognoiat noie regis,vt Petr" rex vľhmõi.
tur.Sed nominatim non exprimunť , ne Spontaneus vel voluntarius.
Aminadab.Amina Hebrei et dicut hofpitatrice , vbi nos ha
vltranumerum facramenti generatio ex< dab autē genuit bem" meretrice,vt dixi pleni'Iof.ij.ca.Siz
tendatur. In femine prædictoru patrū Augurium vel ſerpentinus. Flfte fuit princeps militer quod dicit de Ruth Moabitide,q
tribus Iuda.
Chriftitrauit in Aegyptu: qd prefagies
Naafon.Naafon autem genuit Sal eam fcriptura reprehédit,nõ videtur ver
inimicus populu premebat,& nõ fœmiz immo magis cam commendat . Tum ga
nas fed mares interimebat , vt eum extin= focrui fuæ fideliter adhæferat : tum quia
gueret. De luda Chriftus que omnes gentes fufceperüt: quo ve eiecta gentilitate fidem vnius dei fufcepit;vt habetur Ruth.j.cap.
niente iam Herodes alienigena principabatur. c Cludas au.
Tum quia in viduitate cafè vixit , vt dicitur Ruth.iij.cx verbis
Iudas genuit Phares & Zara anteq intraret Aegyptũ,in quâ am Booz ad ipfam:Benedicta es filia à domino ,& prioremmifericor
bo poftea cu patre trafierut.Zara cu de vtero premifit manu, ob diam pofteriore fuperafti, quia non esfequut piuuenes pauperes
Gen.38.d. ftetrix coccino ligauit dices:hic prior egredietur.illo manu retra,
feu diuites.Tum quiafuit optima fame. Vnde ibidem fubditur :
hente alter exiuit.Cui obftetrix:Quare ppter te diuifa eft maceria?
Scit omnis populus qui habitat inter vrbis meæ portas , mulierė
8.25.c. Vñ & Phares.i.diuifio dictus e,fignificäs illu qui fegregabit oues
te effe virtutis.Salua igiturbeati Hiero .&meliori fentétia ,videť
abhedis:&ftatuer oues quidé à dextris:hados autem à finiftris . melius poteft dici ,op mulieres ifta hîcfunt expreffa, quia fueruc
Fd Phares aut genuit Efrom.In Aegypto genuit Phares Eſ viris fuis ex quib' conceperut accidetaliter cõiüctę. Iftę aut quefu
rom,& Efro Aram ,& Arā Aminadab, & Aminadab Naaſon: &
erut primę & principales, fiue bonę fiue malę no exprimunt , fed
tuc Moyfes eduxit eos de Aegypto . Naaſon fuit dux ſub Moyſe fufficit exprefsio viri, quia vir & vxor pro vna pfona cõputantur.
in tribu Iuda per defertu,in quo genuit Salmon.Ifte Salmon fuit Quòd aute prædictæ mulieres fuerunt accidentaliter coniunctæ,
princeps in tribu Iuda ,qui ci Iofue in terra promifsionis intrauit patet ex textu Bibliæ,quod omitto caufa prolixitatis vitãdę.Nec Doctor
Chri um
Ifte Salmon in terra promifsionis genuit Booz de Raab. debet aliquis moueri,fi ego recedo in hoc à dictis Hieronymi:qa
fcripta que
ftus eft Phares,id eft diuifio,quia feparabit oues ab hedis. Ipfe eſt dicta fanctorum non funt tantæ autoritatis,quin liceat fentire co
Efrom,id eft fagitta vel atrium, quia penetrat corda auditorum. autoritatë
ttarium in his que non funt perfacram fcripturam determinata . habcant
Habet etiã latitudinem charitatis,qua & inimicos dilexit, e CA vnde dicit Auguftinus,in epiftola ad Vicentium defcripturis fan
ram autem genuít.Aram Chriftus electus vel excelfus interpre &orum doctorum.Hoc genus fcripturarum à canonicis fcriptus
tatur:Ele&us de quo propheta : Ecce puer meus quem elegi.Et ris diftinguendum eft: Non enim ex eis fic teftimonia proferunt,
Ofeæ.II.a.
alibi : Excelfus fuper omnes gentes dominus Ipfe eft Aminadab vt contrarium fentire non liceat.Sequitur : d Pha.au.ge
Pfal . 112. a . id eft voluntarius, qui dicit: Voluntariè facrificabo tibi .Idem eft nuit Efrom, Ifte Phares cum Iuda patre fuo & Iacob auo fuo de
Ibide.s3.b. Naafon,id eft auguriu, q nouit preterita prefentia & futura Vel fcendit in Aegyptum ,& ibi genuit Efrom,& Efrom Aram,& A
Naaſonferpentinus, quia Chrift? moreferpētis ocs cauit infidias. ram Aminadab,& Aminadab Naaſon.Ifte autem Naafon cu par
K Salmon
trefuo exijt de Aegypto :&ideo fuit princeps in tribu Iuda in de
Nicolausde Lyra. ferto poft patrem fuum.Quòd enim ifte Aminadab fuit princeps
tribus Iudein exitu de Aegypto,habetur Cãt.vj.d.vbi dicitur:A
filio prædicti Iechoniæ inclufiuè, vt videbitur. & termínať in
nima mea turbauit me propter quadrigas Aminadab. Ad cuius
Chriftum inclufiue.Secunda pars incipit ibi :Dauid autem . Terz
tia ibi:Et poft tranfmigrationem Babylonis.In prima ergo pro euidentiam confideradu op liber Caticoru fcdm doctores Hebrę
os eft de deo & ecclefia Ifrael educta peripfum de Aegypto.In
cedit fic: Abraham genuit Ifaac.Non facit mentionem de Ifa
maele qui fuit filius Ahraham: quia peripfum no defcendit Chri exitu Ifrael de Aegypto dñs ficcauit viam p medium maris rubri,
& aque ex vtraq pte erat altæ ad modu muri,ficut habetur Exo.
ftus :fed per Ifaac erat promiffus eius aduentus,fecundum qď ſcri
bitur Genefis.xxj.a.In Iſaac vocabitur tibi femen.Et eadem ratio xiin .& ideo filn Ifrael timebant intrare . Ifte Aminadab princeps
ne non fit mentio de Efau, cum fubditur: a CIfaac autem ge ribus Iudæ cum tribu fua primus intrauit poft Moyfen ,& ex hoc
tribus Iuda dignitatcm regni meruit.Et ideo dicitur:Anima mea
nuit Iacob.Quia antequam effent nati,Iacob fuit à deo dilectus,
vt per ipfum defcenderet Chriftus,vt habetur Malachiæ primo, turbauit me &c.quia filij Ifracl videntes Aminadab præcedētê cũ
curribus fuis,admirati funt propter eius audacia , &fequuti funt
a.lacob dilexi,Eſau autem odio habui.Confiderandum igitur ,q
eu:igitur poft ipm Aminadab filius eius Naafon fuit princeps tri
hic defcribitur genealogia Chrifti deſcendendo : quia Matthæus
bus Iudæ in deferto ,vt dicitur Nu.j.ca. e CNaafon autem
voluit oftendere affumptionem infirmitatis noftræ à deo , vt di
cit Auguftinus de concordia euangeliftarum.Econtrario autem ge.Salmon : Salmon aute genuit Booz de Raab.Hic eft
vnum dubiu,quo ifta Raab que erat de genere Chanançon , fuit
Lucas defcribit eã afcendendo,quia volebat oftendere reductios
nem huang nature in dei,& ideo incipit gencalogia Chriſti poft coniuncta ipfi Salmon in matrimonium , quia erat prohibitum
filijs Ifrael
baptifmum,quia poft baptifmum reducimur in deum.Sequitur:
illuminationem oritur in nobis.ij.Petri.j.d.Habemus firmio Moraliter
b Clacob aut genuit ludam & fratres eius.Licet aut Chri
rem propheticumfermonem cui benefacitis attendentes quafi lu
ftus de Iuda defcenderit,tame fratres ei? cũ eo noiant , quia fuerut
patres populi Ifraclitici,& ab eis duodecim tribus Ifrael nominā centi i caliginofo loco, donec dies illucefcat,& Lucifer oriatur in
cordibus veftris.Item tres quaterdenæ faciunt quadragintadu.
tur.Sequitur, c ludas autem genuit Phares & Zară de
as generationes per quas peruenimus ad Chriftum qui promif
Thamar.Hiero.autem reddens rationem quare ifta Thamar ex
primitur,fic dicit: Notandu in genealogia Saluatoris nullam fan fus eftnobis in premium,ficut filij Ifrael per quadragintaduas mã
fiones venerunt ad terram fibi promiffam,Chrifti autem genera.
&taru mulieru affumi,fed eas tatu quas fcriptura reprehendit: vt q
Lyra opis propter peccatores venerat,de peccatricibus nafcens omniu pec= tio fic erat &c.Per hoc autem Chriftus conceptus & formatus
nio alia ab cata deleṛet.vñ & i côfequétib" Raab meretrix & Ruth Moabitis fuit in vtero virginali per operationem fpirituffancti,fignatur o
opinione ponit & Bethfabeg vxor Vrig.Hechieronymus.Sed iftud non vi fpiritualit cōcipit & format in mente pura ope fpüffecti , Gal. in.c.
Filioli mei qs ego iteru parturio,donec formet Chrift? in vobis.
Hiero . detur pbabiliter dictu , quia ipfe ibidem dicit q propter hoc re
ges tres de *Iofeph autem
 6
Glof.ordi. Matthei Cap . I. Glof.ordi.

a CSalmon aut genuit Booz.Chriftus eft Salmon.i . fenfibi
A lis,qaoiafentit.iple accipit Raab.i.ecclefiam de Getib',Raab,fa= \
mes vel beatitudo vel impet?: ga ecchia Gentiu efurit & fitit iu
fticia,& dilatata p orbe terraru ipetu doctrinę Philofophos & re
ges couertit.Raab oftédit coccini in feneftra.i.in ore p cõfeſsioné
fol.3.a. Chrifti pafsione declarat.Raab meretrix
quenuncios Iofue fufcepit,quã falmon Senfibilis,
facta fibi matrimonio copulauit.Vrías qui eft figura diaboli, lux C
mea de' interpretat,q adhuc trâfformat fe in angelu lucis , & luce 2.Cor.1.
dei fe facit. h CSalomon aut.Chriftus eft Salomon.i.pacificus,
quiaipfe eft pax noftra q fecit vtraq
; vnu.Ipfe eft Roboa.i.impe Eph.2.c.
tus,populi q velociterppfos cõuertit ad fidem.i Roboam..
De ifto dicitur: Dabo ipfi Roboam tri- 3.Re, 11.f
SFortis. bum Iudam , vt remaneat lucerna Da

princeps trib? Iudę fibi copulauit,fignis mon . Salmon autem genuit Booz uid cunctis diebus in Ifrael.Quod ad li
ficat ecclefia de Getib",que pricipi ex Iu Latitudo.Raab Hebraice,Rachab Græce. teram non poteft accipi, quia nec Ifrael
+ Ruth.4. da.i.Chrifto copulat.Et fola cũ fuis fal ' deRaabtBooz at genuit Obeth ex cuctis diebus extitit,nec de Dauid poft
d. uat,dū Iericho.i.pñs feculū fepté muris a Feftinans. b Chriftus,feruiens vel feruitus: quia Chriftum dux aliquis in Ifrael fuit. Sed
non venit miniftrari, ſed miniſtrare. c FIncendium Chriftus lucerna eft æterna in cælefti If
vicioruvallatu,feptē dieru tpe tubis prę vel incenfum. ¶Chriſtus eſt ſacrificium vel incenfum
dicationữ circuuallať,donecin nouiſsia qui pro nobis hoftia factus eft. rael ,& ideo feruatur femper. Superfo
1.Cor.1.g
ruba oës muri corruãt,& nouiſsia mors "Ruth .Obeth aut genuit leffe: leffe lium autem Dauid dicitur federe Chris
deftruat,b Booz aut. BoozChrift?. a¶Manufortis vel aſpectu defiderabilis. ftus,quia regnum Dauid temporale fi «
d
Ifa.40.c. Deq dicit: Dñs in fortitudie veniet. Bo autemgenuit Dauid regem:Dauid gurauit æternum Chrifti regnum.
Infames P oz de.Nota nulla defetis foeminis i ge k CAbia.Pater dominus:Id eft Chri
autrexgenuit Salomoneex ea quæ
(one in ge nealogia Chrifti affumi , fed qs fcriptura ftus,qui dicit:Ego ero illi in patrem,qui
fuit Vriæ . Salomon autem genuit 2.Re.7.b.
nealogia reprehédit. Debuit em de petõrib❞ na - tamquam dominus omnia quęcumque Pfa.3.b.
Latitudo populi,
Chriftians fci, q p pctoribus venerat , vt difceret fui voluit fecit. Qui etiam eſt Aſa, id eft ats
i Roboa: Roboam aut genuit Abiã:
numeran petă patru fibinõ obeffe. Vñ agnus in Pater dominus. Attollens. tollens, quia ipfe abftulit peccata mun Ioh..d.
tur, & qre Paſcha imoland' iuffus eft affumi ex ca k
di. Clofaphat .& cætera.Iudicans
Abia aut genuit Afa : Aſa autège,
Exo.12.a. pris & ouib.i.ex iuftis &petorib? gene vel iudicium dei,fcilicet Chriftus qui iu
Hiftoria rād". Hihoria.Elimelech fuit detribu nuit Iofaphat : lofaphat autem Pla.95.c.
dicat orbem terræ in equitate.m Clos
JExcelfus.
Booz,& vxor ci❞ Noemiq cũvxorefua f ram autem genuit. Chriftus eft Io
Ioram::l oram autem
autem genuit Ioh.z.b.
iuit ad Moabitas, vbi filij fui duxerüt va " genuit Ioram loram ram,id eft excellus, qui ait:Nemo afcen
xores:fed mortuo pře &filijs fine femie, dit in cælum, nifi qui de cælo defcedit.
Ruth cum Noemi focru fua venit in Iudæam & genuit ex ea Bo Nota
oz,Obeth.c Ex Ruth . Moabitide, vt oftendat impletum va
Ifa.16.a.
ticinium Ifaiæ:Emitte agnum domine dominatorem terræ. Per Nicolaus deLyra.
. hancfemen Abrahæ ad Chriftum deducitur.Ecclefia de Gentib⁹ filijs Ifrael ne vllo modo contraherent cum Chananæis ma
per Ruth fignificata,priufqua ad Booz.i.ad Chriftum veniret,ex trimonia,vt habetur Deuterono.vij. Dicendum ad hoc, quòd D
patrediabolo erat. Myftice:Ruth fignificat ecclefiam, quæ eft iftud fuit præceptum eis ne per Chananæas à cultu veri dei auers
Myftice terentur, & ad idola conuerterentur, vt ibidem habetur: & ideo
de Moabi.de Gentibus quæ ex patre diabolo) & petra deferti,
B
propter idololatriam,de qua deus fufcitauit filios Abrahę: Oblis quando aliqua perfona inueniebatur fidelis , & ex fide veri dei
ta prioris Gentis venit ad Booz qui fortis dicitur.i , ad Chriftum aliquid magnum egiffe,ficut fecit ifta Raab , vt prædictum eft,
tuncdifpenfabatur,vt poffet coniungi in matrimonium cum fis
Hcb.7.c. neminem
qui fufcitat femen fratris fui.i. Moyfi quividens
obijt fine
vel liberis, quia
ad perfectum duxit lex. Ins Ifrael:& propter hoc ifta Raab coniuncta eft principi nobilio
E
ecclefia puro corde deum videt quæ feftinat ad brauium fupernę ris tribus fcilicet Iudæ,quia pro filijs Ifrael fecerat magnum actu
vifionis,& diffinit pfeuerare in fide & dilectione dei.d¶Ieffe au virtutis in exploratorum faluatione,a CBooz autem genuit
tem.Pater Dauid fæpius nominatur Ifai,fed binomius fuit.Hîc Obeth ex Ruth . &c. Eodem modo ifta Ruth coniuncta eft
autem ideo dicitur leffe:vt fcires eum veniffe,de quo Ifa.Egredie Booz qui erat nobilior de ciuitate Bethleem:licet enim effet pa
tur virga de racice Leffe &c.Hic eft flos quem odorat Ifaac,dicés: hibitum in lege,quòd non acciperent in matrimonium mulie
Ifa.ti.a. res Moabitidas. Propter quod Efdras fecit illas enjci cum filijs
Ecce odorfilij mei ficut odor agri pleni,quia fpiritus eum abun .
Gen. 27.d dantiſsimè repleuit.e Rege.Non qd folus in hac genealogia fuis à filijs Ifrael,vt habetur.j. Efdræ.x.c.Ruth tamen Moabitidis
rex,fed quia primus rex de luda & regum principium , ppter qué propter actum virtutis ex difpenfatione coniuncta eft ipfi Bo
&cæteri infolio regni feruantur:& per iftum ordo generationis oz:quia ficut dictum eft, pro fide vnius dei ſuſcipienda reliquit
decurrit ad Chriftum qui habet regnum Dauid.f Dauid au terram fuam, &venit in Iudæam cum focru fua. Sed oritur du.
Obeth
Hiftoria tem rex.Hoftoria.Dauid in folario fedens,vidit Bethfabee ſe la bium, quomodo ifte Booz genuit Obeth ex Ruth:quia àprinci
quo geni
2.Re..a. uantem : placuit ei,& vocauit, iacuito cum ea:qua grauida reuo pio ducatus Iofue, quando.f.Salomon accepit Raab, & inde ges tus fit ex
cauit Vriam de expeditione, vt fic intraret in domum ,vt fic par nuit Booz vfq ; ad tempus in quo coepit Heli iudicare populũ,in Booz &
tus afcriberetur ei,qui nolens intrare iacuit in veſtibulo , dicens, quo tempore ifta Ruch venit cum Noemi in Iudæam,¡ fluxerunt
Ruth
qd dum arca effet in tabernaculis, nõ intraret in domū fuam.Ac cccxxv,anni & plus, vt poteft patere computanti tempora iudicũ
ceptis igitur literis mortis fuæ, ad expeditionem reuerfus eft: &fi intermediorum :& ideo dicendum qop tres fuerunt Booz fibi fuc
cut Dauid præceperat occifus eft à Ioab,Dauid in folario Chrift cedentes,auus,filius & nepos:primus genitus eft à Salmon de ipa
eft,qui infole pofuit tabernaculū ſuū. Bethfabee, puteus facieta Raab,& tertius genuit Obech ex Ruth.Et quia Euangelifta vole.
tis feptimus.f.lex per cuius cognitione fpüalis gratia monftratur, bat vfqz ad Dauid vnam quaterdenam tantum ponere,ideo iftos
Vrías,Iudaicus popul",q per lege de luce dei gloriatur: Sed huic tres fimiliter nominatos, & fibi inuicem immediatè fuccedentes
Chriftus legem abftulit,qua de le log docuit. Ille verò dữ mãda voluit vno noie cōprehendere, b CObeth au.Ifte aut alio no
ta legis implere nititur,quafi eplas fert vnde dānetur, Vrias etiá mine vocatus eſt lſai, vt habetur.j.Reg.Sed nome Ieffe hîc ponit,
Iudaicus ppl's qui noluit intrare in domu,i.in ſpūalē legis intelle quia deipfo hîc agitur ,put Chriftus defcendit ab eo , vt fcriptu
&um,dicens,quia arca dñi , i.ecclefia eftin tabernaculis.i.in figu erat Ifa.xj.d.Egredietur virga de radice Leffe, & flos de radice ei?
ris,Ideo non intrauit in domũ,id eft no accipit aliữ intellectum, &c.Et ideo ex nomine Ieffe hîc pofita oftenditur ifta prophetia
fed accipit literas fuæ mortis, i , intellectum literalem q ducit eum completafuiffe. c Cleffe autem genuit Dauid regem.Ifte
ad mortem.Myftice Dauid.i.Chriftus q Golia.i.diabolu fupe autem nominatur folus rex,licet ante eum & poft fuerunt plures
Myftice rauit.Ipfe eft manu fortis,vel vifu defiderabilis. De code dicitur: alij reges:quia ifte fuit primus electus in regem fecundum benes
Dis fortis &potens &c.Et iterum:Speciofus forma pręfilijs ho placitum diuinum,vt oftenfum eft fuprà & propter excellentiam
Pla.z3.b. minu.Bethfabee,puteus facietatis.i.abundantia gratiæ fpiritualis fanctitatis fuæ.d CDauid autem rex genuit Salomonem,
Ibi,44.a. quæ munere feptiformi eft puteus facietatis,in quo eftfons aque ex ea quæ fuit. Tacetur nomen Bethfabee, & exprimitur vir
falientis in vitam æternam. Tres prædictæfine pudore nominis eius qui fuitiuftus & bonus,vt patet.ij.Regum.xj.Et vt oftenda
Ioh.4.b. ponuntur,quia non ſolữ culpari,fed tur,qd Bechfabee de qua fit aliqualiter mentio,accidentaliter co
etiã laudari meruerut. luft
auté noie dignus eft.Sed in hac qaloquédo nequit,falte filentio juncta eft ipfi Dauid fcilicet per mortem Vrix, e Salomon
nois qd' turpe eft tegi.Nomě viri quafi iufti ponit, vt in hoc ima autem genuit Roboam. &c. Sub ifto Roboam diuifum eft
nitas fceleris verecudius memorer,du eius caufa eft occifus.Vxor regnum ludæorum in duo regna, vt patet.inj. Regum.xij. quia
tameppterfacramentu ecclefię dicitur,quæ occifo diabolo in co decem tribus recefferunt ab eo,& adhæferunt Ieroboam , & tunc
iugium veri regis afcifcit, g CVriæ. Vrias,lux mea dei fcilicet, dictum eftregnum Ifrael. Duæ autem tribus quæ remanferunt
Ifa.x4.c. id eft diabolus, qui dixit:Similis ero altifsimo:cui ecclefiam cõiu ipfi Roboam, dictæfunt regnum Iuda. f Cloram autem ge
gata Chriftus de folario paternę maieftatis adamauit,& pulchra nuit Oziam, &c, Sicutpatet ex.iiij. Regum , Hic omittuntur
facta fis tres rege
 Glof.ordi.
Matth. Cap . I. Glof.ordi .

Nota loram non genuit Oziã.fed potius genuit Ochozia. migrationê Babylonis numerat.reges fuerüt. fClechonias. G
E Ochozias genuit loas,& Ioas Amafiam,& Amafias Ozia,qui & Prior lechonias,reſurrectio domini,fequens Iechonias præpara
2.Pa.21.a Azarias.Cloram duxit filiã Iezabel & fornicatus eft , & fratres tio domini dicitur : Vtrūc congruit Chrifto, qui eft refurrectio
Ibidem . fuos occidit.Vnde infirmat❞eft dolore vteri. vt viſcera egereret. & vita. g CSalathiel.Petitio mea deus Chrifto conuenic qui Iohã.17.b
Ibi.24.c quefequut? Ochozias ingreffus eft p vias dom? Achab. Ioas au dicit:Pater fancte, ferua eos quos dedifti mihi , vt fint vnü ficut
tem adorauitſculptilia,&Zachariã fikū & nos. h Salathiel autem genuit
Ioiadę qui eu nutrierat & regemfecerat, a Robuftus domini. De quo dicitur:Fortitudo mea Zorobabel.Hoc in multis fcripturis le
dominus.
Occidi præcepit:qa eu de idololatria icre 2 gitur:fed in Paralipomenon filij Iecho
pauit .Amafias quoq coluit deos Seir. Oziam.Ozias autem genuit Ioa niæ:Affir,Salathiel, Melchiram & Phas
Ideo &ibi tres de generatiõe Chrifti fut a Profectus .i.Chriftus:de quo ecclefia quotidie in me daia:& de Phadaia orti funt Zorobabel
lius proficit.
Exo.20.a exclufi.fecudu illud:Vifitabo peccata pa & Semei.Sed tradunt HebreiTrinomiū 1.Para.3.b
than: loathan autégenuit Achaz,
trü,vfqz in tertia & quarta generatione. a Comprehendens.i.Chriftus,quia nemo nouit pas fuiffe Affir,Salathiel Melchiram & Pha
Sed hoc dictu eft deillis qpeccata patrữ trem nifi filius. daia. Vel Salathiel & Phadaia fratres fi=
fequunt.na & bonus de malo genit'mis Achâz autem genuit Ezechiam . líos quos genuerunt,vterq ſuum voca
b uit Zorobabel.Cùm de ifto dicat Euäge
4.Reg.s.g fericordia eft dign" :&malus de bono na
"Ezechias autê genuit Manaffen; 2
Ioachim, tus puniť. Alij q ponunt quis mali fuc Obliuio. lifta Abiud genitum . Paralipo. dicit op

Ioachim rint,vel bonos generant,vel à bonis ges & Manaffes autem genuit Amon . b Zorobabel Mofolle genuit , & reliquos
autem ge, nerant,vt Iora filius Iofaphat viri iufti. · inter quos Abiud non numerat:fed mul
nuit Ozias pene in oibus rectu fecit, nifi qp in Amon autem genuit Iofiam : Io, ta vicio fcriptorum in Paralipomenon
tin exilio cenfum adolere voluit,vnde & in frote fias aut genuit* lechonia &fratres deprauata fut.vn multe & iterminate ge
Babylonis lepra pcuffus eft.Hic tres reges fut inter nealogię iueniunt qs iubet aplus vitari.
eius fin tranfmigratione Babylo
co , feu de miffi:vel ideo qa ppofitü fuit Euangeli Zorobabel
nis.Etpoft traſmigratione Baby *
migratiõe ftæ reffeta decades ponere:vel qalorā mi a Flechonias præparatio domini quod conuenit Chri Nicolaus de Lyra.
in Babylo feuerar fe generi Iezabel: & dictu eft per fto qui dicit:vado parare vobis locum.'
nem. propheta in throno regni que non effe 'lonis, lechonias genuit Salathiel. tres reges fibi fuccedentes:quia Iorā
3.Reg.21, f. fenffurum de domo Achab,nifi in quar genuit Ocboziam: Ochozias aut genuit
Salathiel aut genuit Zorobabel.
gñatione: ideo memoria eius à fancta Ioas Ioas autem genuitAmafiam : Ama
ta
generatiõe tollit vfqz ad tertia generatio fias autem genuit Oziam. Ratio autem
nem :purgata verò labe gétilis familiæ , in quarta origo Chriſti huius eft fecundum Hiero.quia Ioram accepit vxorem filiã im-'
numerať, a Ozias aût.Sub Ozia,loathã, Achaz & Ezechia, pijffimęlezabelis : ideo filij eius vfq; ad quartam generationem
pphetauit Ifaias de Chrifto. Propter peccata principu claude de genealogia domini excluduntur , &maximę quia Euangeli
bantora prophetaru. b CEzechias.Fortis dñs, ipfe eft q diz fta volebat vnam quaterdenam tantùm ponere ratione iam prę
Infra.io.c cit aplis:Nolite timere Ezechiç cü effet fine liberis dictum eft: Di dicta:ideo oportebat tres reges excludere, Et ifti tres ratione præ
Ifa.38.a fpone do.tue:gamo.Ideo fleuit no ppter lõgiorē vitã, cũ ſciret dicta conuenientius alijs remouentur.Sequitur:a CEzechias
inde placuiffe deo Solomonem,q no petiffet ampliores annos. autem genuit Manaffen. Ifte Ezechias nõ habebat heredem
3.Reg.3.b Sed qa dubitabat ne pmiflio Dei impleretur cùm fe faret effe de quando dictum eft ei per Ifaiam prophetam, Efa.xxxviij.a.Dif
Dauid p que oportebat venire Chriftum;& ipfe erat fine liberis. pone domui tuæ, quia morieris tu & non viues ; & tunc fleuit H
Ifaię. 38.b vnde & dicebat:Non videbo Deu,no afpicia hominem ? Ecotra non timore mortis,fed propter defectữ feminis,timens ne Chri
F credebat,qa fidelis eft qui pmiferat.Deus aut fentétia quam de ftus de eo non nafceretur:& ideo ipfo or ante cum lachrymis ad
derat,ad pbationefidci imutat,& fpaciu gñandi dat. cCMa diti funt vitæ iplius anni quindecim : & tunc geuuit Manaffen,
naffes.Obliuiofus. Ifte eft q quafi cõuerfio peccatori dixit. Om Qui quidé Manaffes licet primò fuerit peffimus,quia de cofcri
nium iniquitatum eius non recordabor . d¶Amon.i. fidelis ptum eft,iin.Rrg.xxj.c.qp ipfeimpleuit Ierufalemfanguine pro
Ezech.18.c vel nutricius, fignificans Chriftum.de quo dicitur; Fidelis dñsin phetarum víc ad os.inter quos Ifaiam auunculum fuum feca
oibus vijs fuis,qui couocat filios,vt gallina pullos fuos, eClo ri fecit:propter quod in captiuitatem ductus eft:cn finaliter po
P8.144.c fias.i.falus dñi vel incenfum.Ille eftqui dicit: Dirigatur oratio nituit,& ad regnumfuum reductns fuit,vt habetur.ij.Paralipo .
Ibi,140.a mea ficut incenfum &c. Clofias,rexiuftus,quod no filij eius qs xxxin.capi.Sequitur: bCManaffes autem genuit Amon;
genuit,non in tranſmigratione:quia nunc tranſmigrauit:ſed ſe Amon autem genuit Iofiam . Iofias ifte fuit optimus qui in
cundum prædeftinationem dei ad tranfmigrandum . Iechonia iuuentute fua cœpit quærere dominum,& deftruxit templa ido
&fratres eiusfimul ponit, vt quoru eft cõis iniquitas, fimilis fit lorü p totu regnum fuum. cClofias autem genuit lecho
& miferia.Iechonias præparatio dñi,quia tam patre & filiū dñs niam & fratres eius in tranfmigratione Babylonis.Non
ad tranfmigrandum præparauit. Legitur in libro Regum o ga adhuc effet tranfmigratio qñgeniti funt,fed qa imminebat.
4.Reg.23.f lofias genuit loachaz,& Ioachim: q & Heliachim & Sedechiam . Noiantaut fratres Iechonię cu eo,qa fimiles ci fuerunt in capti
&.24.a. Iochaz fucceffit patri in regnữ , quo capto à rege Aegypti ſubſti uatione, loachaz auté qui prim” regnauit poſt Ioſiã captiuatus
tutus eft loco ei" loachim frater eius,Quo mortuo regnauit loa eft prege Aegypti, vt habet.iin.Reg.xxiiij.Rex aūtAegypti cõfti
chim (qui & Iechonias dictus eft)filius eius pro eo : quo capto à tuit regéloco ipfius fratre eius Eliachim mutato nomine ipfius:
rege Babylonis:loco eius Sedechias pofitus eft.CIfidorus.Veri &vocauit eum Ioachim vel lechoniam.Et ifte eft qui dicitur hic
tas hyftoriæ haber, duo fuerunt lechoniæ,vt vnus.f. pater fit genitus à Iofia:quem capriuauit rex Babylonis . ducens fecum
infine præcedentis tefferade cadis , alter in principio fequentis. in Babylonem :fed in itinere remifit eum fub iuramento op ei fiz
Sed myfticè fecundum Augu.vnus &idem eft in fine præceden deliter feruiret:fed ifte Ioachim quarto anno voles rebellare, ab
tis & in principio fequétis.Sed quare prætermiffus eft Ioachin exercitu regis Babylonis captus eft & occifus, & cadauer eius ex<
pater lechonig,forfita vt typu Chrifti faceret Iechonia bis nūe tra Ierufalem proiectum.ficut fuerat per Ieremiam prædi&um ;
Iere.xxij.ca.Sepultura afini fepelietur. & regnauit loachin filius
Iechonias rauit:&Ioachim ne numerus augeret prætermifit. Rab.Que
ritur quare Iechonias dicit filius Iofiæ,cu Iofias Ioachim,& loa eius pro eo,qui fimiliter dictus eft lechonias , fed aliter fcribitur Ioachim&
fcdm alios
chim genuit Iechonia?Si aut eūdē Iechonia bis numeremus in fi primus: quia pater eius Ioachim per.ch. &.m.alius autem per ioachin
&alios hic
ne.f.pręcedétis teffera decadis & in principio fequétis ad hoc vt ch. &.n.& ifte regnauit tribus mefibus,&poftea adductus eft in modo &p
p code &
tres plene teffera decades ĭuenianť:iam no erūt.xlij.patres. Diuer Babylonem captiuus cum matre & nobilibus de terra Iuda : & qb' nomis
altero acci fis modis foluit hoc. Hiero.dicit op vterq, pater & fili" Ioachim conftitutus cft Sedechias auunculus eius filius lofiæ rex in leru- nent & fcri
pitur,
& lechonias vocabať: & ita vnũ habemus in fine pręcedētis teffe falem à rege Babylonis.Et.xj.anno regni eius,quia rebellauerat bantur.
rędecadis & alterũ in principio fequétis,vt cú dicit Iofias genuit captus eft à rege Babylonis,& excecatus eft in Babylonem ligas
Iechonia,Ioachim itelligamus.Ci verò dicit: lechonias genuit tus ductus,& Ierufalem deſtructa,&templum combuftum.vc
Salathiel,Ioachim accipiamus. Aug. verò dicit op vnus bis nue, habetur.ii.Reg.xxv . Et fic patet. qp fratres Iechoniæ filij Iofiæ
Augufti, ratur.l.lechonias, qui & Ioachin dictus cft:à quo facta eſt quedã fuerunt captiuati ficut & ipfe : propter quod nominantur cum
in exteras gentes deflexio , qñin Babyloniã tranſmigratum eft. ipfo. d CEtpoft trafmigra. Babylo.Iechonias ge Sala.
Vbi ergo ordo à rectitudine deflectit & in diuerfum tēdit,angu
Ifte lechonias à quo incipit tertia quaterdena no fuit lechonias
lu facit:&id qd in angulo eft bis nuerat.Trāſmigratiò in Baby, filius lofix,fed nepos eius per.n.fcriptus ,vt dictum eft : aliter nõ
lonia,fignificat träfitu aploru ad Gētes.In qua tranfmigratione effent quatuordecim in ifta quaterdena vltima. e Sala
Chriftus factus lapis angularis,veruq populum coplectitur qo thiel autem genuit Zorobabel. Et ifte Zorobabel eft ille
oftendit plechonia bis pofitum.Oes gà Dauid vfqz adtranſ fub quo tranfimigratio redijt de captiuitate,vt habet.j.Eldrę.ij .
migrationem Zorobabel aur
 Glof.ordi. Matthæi Cap . I. DeLyra'

CZorobabel aute genuit Abiud . Magifter Babylonis. lifta recapitulatfub myftico numero.Tres diftinctiones inge- C
A ideft confufionis.Illi conuenit qui mundum ab errore idololas neratione Chrifti myftice infinuant fidem fanctę trinitatis , quant
Heriles triæ ad viam veritatis reuocauit.Fuerunt viri ftudiofi ex Iudæis concorditer aftruit doctrina legalis & euangelicę inftitutionis.
b
dici Heriles prpoter propinquitatem generis Chrifti, erantque Tres enim trinitatis fidem,quatuor doctrinam euangelicam,
Nazarçi,qui ordinem genealogię Chrifti partim memoriter,par cem,legis fignificatinftitutione, In tres tefferadecades diuiditur
tim ex libris dierum , partim ab auis & hæcgeneratio.Prima eft ab Abrahā vſe pron A
proauis retinentes fecundum ordinem a Zorobabe ዋ Dauid includatur , Sc
Zorobabel l autem genuit Abiud d;; ? ad Dauid, ita
fcripferunt. b CAbiud ideft pater b cunda, â Dauid, ideft iuxta Dauid, à Sa
meus.lfte Chrifto conuenit , de quo dis Abiud autêgenuit Eliachim : Elia lomone incipit, &in prioré Iechoniam
Pfal.88.d
b citur: Ipfeinuocauit me : pater meus es chim autêgenuit Azor: Azor autē finitur.Tertia,à fecüdo lechonia in Chri
tu &c. De Abiud vfq ad Iofeph nul fto terminatur:ab Abrahāvfq ; ad Dauid
genuit Sadoch : Sadoch autegenu
la hiftoria inuenit in Paralipomenon: &à Dauid vfq ; ad Chriftum tria in hac
fed annales fuerunt apud Hebræos, de it Achim :Achim aut genuit Eliud: diftinctiõe notantur tempora ad Chris
quibus Herodes multos comburi fecit, Eliud aut genuit Eleazar :Eleazar ftum currere . Antelegem in & Abrahâ

vt confunderetur ordo regię ftirpis:& aut genuit Mathan: Mathan aute naturale feruans mandatū.Poft lege quâ
forfitan Iofeph nomina patru : ibiles Supplantator vel luctator. Iudæi præuaricantes captiuantur . Poft
27.q.2.c gerat , vel aliquo modo ibi retinuerat gratiam per
genuit Iacob : tlacob aute genuit
genuic per quem euangelifta feriem hanc genes a Stella maris, b'Non de quibus,quia fine vis
rili costu de fola virgine natus. Nicolaus de Lyra.
rationis pofuit, Sed fiue hoc fiue alío
modo, euangelifte fuit hec certa genera Iofephuirum Marie,de qua natus
tionis fucceffio. c Eliachim.Do aZorobabel autem genuit.
johan.6.e minus refufcitans.Ille qui dicit: Omnis eft lefus, qui uocatur Chriftus.O
Contrarium videtur.j.Parilipomenon.
qui videt filium &credit in eum, habe, mnes itaq generationes ab Abra
in.b.vbi dicit op Zorobabel genuit Mos
bit vitam eternam , & ego refufcitabo ham ufque ad Dauid , generatio, follam, Anania , & Salomith.Eft dicen
eum &c. dCAzor. adiurus . Ille dum, aliquis iftorum fuit binomius:
nes quatuordecim ; & à Dauid
Pfal.s3.a eft qui dicit:Ecce deus adiuuit me,domi & fic dictus eft Abiud , quia plures bino
fad demis nus fufceptor eft animę meę. e Sa ufquet ad tranfmigrationem Ba
mijin facra fcriptura inueniuntur. Ab
grationem doch.luftus ideft Chriftus.de quo dici bylonis generationes quatuor , ifto Abiud vfqz ad Iofeph nulla hiftoria
Babylonis rur: luftus dominus & iufticias dilexit, in Biblia reperitur,fed apud Iudæos fu
decim : & à tranfmigratione Ba,
cam fCAchim.ideft frater meus ifte.Quis erunt aliqui ftudiofi qui genealogias à
Ibi ob alius quàm ille qui homo fieri voluit, bylonis ufque ad Chriftum ,gene, Dauid defcendentes diligentiffime fcri
vtpoffit habere fratres, de quibus dices pferunt propter Chriftum quem expes
Ibi.21.e ret:Nunciabo nomen tuum fratribus meis. goCEliud :Id eft Aabant à Dauid defcendere:&ibi Mattheus potuit refiduum hu
j.z7.f deus meus.conuenit Chrifto qui dicit:Deus meus,vt quid dereli ius genealogię videre. Vel fi dicatur op Herodes illas fcripturas
quiftime hCEleazar.ideft deus meus adiutor. Ille eft qui combuffit,ne linea regia ab alijs diftingueretur,vt dicunt aliqui:
Pfal.90.a experfona hominis dixit:Deus meus fperabo in eum. i CMa Tunc dicendum, qp Matthæus habuit per reuelationem , quod
than.Donans vei donatus,Ille eft qui dedit dona hominibus:Et non habuit per fcripturam : quia apoftoli & euangeliftę non fue
Iohan.3.b de quo dicitur : Sic deus dilexit mundum, vt filium fuum darer. runt minus illuminati,immo magis quam antiqui prophete.Se
Perhos patres Chriftus in mundum,& omnium horum inſe quitur: bMathan autem genuit Iacob. Contrarium dis
B gerebat officium.Et dignumeft,vt per eandem lineam fanctita citur Lucę.iij.vbi dicitur,qp Mathat genuit Heli,& Heli genuitD
ris ad eum afcendamus,per quam ad nos defcendere eft dignatus > Iofeph.Dicendu Ф Mathat & Mathan defcenderunt à Dauid:fed
kClofeph.Apponens Chriftus qui ludæis Gentes oppofuit, Machat per Nathan, qui fuit filius Dauid adoptiuus,Mathan au
qui & pater Chrifti dicitur,quem de fua remp Salomonem . Et ifti duo Mathan
coniuge natum adoptiuè fufcepit:fed & & Mathat habuerunt vnam vxorem fuc
y al
putatiue pater dicitur.Ioefph.Matthę? n i ad
ceffiue,quæ dicta eftHefta:& Heftaa Ma
u Dauid op
dicit Iofeph filiu Iacob, & lacob filium J h than concepit lacob, & à Mathat Heli;
Mathan. Lucasloſeph filium Heli,& He ita Heli, & lacob fuerunt fřes vterini;
Lyc.z.e
li filium Mathat: fed Mathan & Mathat fed de duobus fratribus à Dauid diuerfi
de eadem vxore Hefta nomine fingulos falomo nathan mode defcendentibus . Heli autém acces
genuerunt . Mathan qui per Salomonë pra vxore mortuus eft fine femine , &
defcendit eam prius duxit & relicto vno ideo Iacob frater eius accepit vxorefris
filiojIacob obijt,&poftea Mathat q per fui,vt eifufcitaret feme & genuiclofeph,
Mathan defcedit de Dauid, eandem du ita op Iofeph fuit filius naturalis ipfi" la
xit & genuit Heli. fic lacob & Heli fras cob,& fic accepit eũ hic Matthe".Fuit au
• tresfunt vterini ,Iacob autem vxorem mathan co
iu mathath te fili " Heli legalis, &fic accepit eu in ge
0
Heli fratris fui fine liberis defuncti ad fu "% ge
s 6 n1
8a ncalogia Lucas,vt patet i figura fequeri.
fcicandum femen eius accipiens genuíc Ratio autem quare Matthæ defcribit
fili
Fil

Iofeph natura fuum,fed fecundü legem
Heli filium.Quòd dicitur filius nomine
cius vocari cuifufcitatur,non eft verum
cum Booz eum quem genuit ex Ruth, . ‫اسم‬
no Elimelech cui fufcitat,fed Obeth vo
fil
e l
cauit. 1 CVirum Mariæ . Quid ad
Chriftum generatio ex Dauid deducta
adIofeph,cum Chriftus non ex femine
Iofeph Sed non eft confuetudo fcriptus
rarum ,vt ordo mulierumin generatio
nibus texatur;& ideo non per Mariam ,fed per Iofephinducitur,
cum de vna loſeph & Maria tribu fuerint. Vnde & ea quafi pro
pinquam cogebatur accipere,ne tribusin aliam fe confunderet;
vnde etiam fimul tanquam de vnaftirpe proficentur in Betleem
redirecum fingulis in fuam ciuitatem.Exemplo Mariæliquer
fidelibus coniugatis feruato pari confenfu continentiam poffe
permanere, coniugium vocari non permixto corporeo fexu ,
fed cuftodito mentis affectu . Vnde & Iofeph vir Mariæ dicitur,
quia coniugium verum eft vbi conferuatur amoris effectus, &
in Mariafructus nuptiarum inuenitur. mOmnes itace.De
Curfo ordinegenerationis tandem ,in fine concludendo , euanges
Ra recapitulat
befta genealogiam Chrifti per Salomonem
fil filium ei" naturalem hæc eft, quia defcri
ng
bit affumptionem noftræ humanitatis
beto à deo . Lucas autem per Nathan filium
y
na r adoptiuum:quia defcribit reductionem
ta o
v
a noftram in deum , quæfit pergratiã ado
iolepl ptionis. c lacob autem genuit lo
feph uirum Marię, dequa natus eft
Iefus qui uocatur Chriftus. Cum lo
feph non fuerit pater ſeſu vt habetur.j.
codem capitulo,no vdetur effe fufficienter probatum per iftam
genealogiam fic defcriptam,qp Iefus filius Mariæ fuerit de ftirpe
Dauid,dicendum,q immo: quia Iofeph & Maria fuerunt de ea.
dem tribu, quia mulier non poterat nubere cum viro alterius tri
bus, quando ad ipfam pertinebat hæreditas paterna, vt pater
Nume, xxxvj.c.De filiabus Salphaat,Btā autē virgo Mariafuic
vnica loachim při fuo: &io ex lege cogebať viro fuę tribus nube
re:ppter hocetiã iuit cu Iofeph in Bethlee ciuitate Dauid, vep
fiteret cu eo, vt habet Luc.n.Modu aut p que fuerût de eadé tris
bu Damaſcen⁹ deſcribit dices, quod Melchi habuit frem nomine
Panthea, qui genuit Barpächera :& hic genuit Ioachim,qui gc,
nuitbeata
 Glof.ordi . Matthæi Cap . I. DeLyra

gram p qua oés de captiuitatefoluunt.Et in his fingulis bis ſepte nuit beatā Mariam : & fic beata Maria defcendit à Dauid per G
E funt.qa gra fpuffancti in hoie geminat,vt cor & carne in vnum Nathan fecundum Daṁ.lj.jiij.ca.vj. a CChrifti autem ges
iugens faciat verüc exultare in deu.Q autē ter.xiiij.verā ſignis neratiofic erat.Defcripta genealogia Chrifti in quo Mattheus
ficat religione.Quatuor em &dece nouu & yet? Teftamētu indi oftendit Chrifti veram humanitatem , hic oftendit diuitaté eius
cat:qa via ad Chriftü p dece verbalegis & quatuor cuegelia præ permodum conceptionis eius mirabilem. Et diuiditur in tres Diuifio
dicat,ita tame vtquicqd afcribit trinita partes , quia primo ponitur beatę vir
ti que de eft,côfecremus, qa nulla pręce rationes quatuordecim.Chriſti auginis mira impgnatio.dedo ipilofeph
puio impletur,nifi hic numerus colendi * digna dubitatio,ibi : loſeph aūtcũ effec
a Per quam dignatus eft venire. b Nonait fic
deu teneatur.Vt & hac viã effe puenien facta eft,quia femper apud patrem erat. iuftus.Tertio,magna dubrj certificatio,
aatiuitas di ad Chriftu(q eft nřa terra pmimõis) ibi:Hoc auté co cogitate.Dicit ergo pri
tem tgeneratio fic eråt.Cueffet de
fcías,totum numert collige in fummā, a SVtper lofeph de Dauid monftraretur. mo: Chrifti autgeneratio &c.q.d.

& funt ,xlij , quo numero mafionuyeri fponfatamater lefu Maria lofeph , necredatur
tion , lelus
e maris& uit genitus
formina licut ex comix
Hebrei deAegypto ad patria veniut.Ec a SA Iofeph b Bcce illud nouum : Mulier circuns
bene hoc numeri facraméto venim ad dabit virum,non aliunde ö ex ſe gignendo. tes,&ideo deſcribitur modus mirabilis †deprehen
e
patria, quo Chrift? à patriarcha cui pro antes couenirent,finuéta eftin ute qui fequitur. b Cumetletidefponfa eft graui
a De quo eft qui concipitur & generatur. De pos
mill eft, quenit ad virgine, quafi ad for teftate non ex fubftantia,ne ſpiritus dicatur incarnatus. fata mater eius..Chrifti.clofeph da.
dane,(pullancti gra abundante. Et ideo
ponioiuo. d Antequam con- † 27.q.2.
cuangeliſta numerauit ab Abrahã quas ro habens de ſpiritufancto.tlofeph • uenirent. carnaliter ,f. Non quia poft prius q .&
dragitaduas generatiões , velut cæleftis couenerint, vt.j.dicet, e Inuéta eft cinueta, c.
patriæmanfionis:in fine Chriftu fupputas,que eft confummatio in utero habens.Inuenta ing a lofeph, qui curam virginis ha genuic.De
yix & manfio vita.In Abraham priinum fides iufticiam reputa bebat. f Defpiritufancto.Iftud refertur ad verbum præce, verbo, fig.
tur:quod eft initium viæ vel vitę ad requiem.Ideo.xlij.quia hoc dens,cum dicitur: Habens in utero: quia hocfuit virtutefpiris C.4.
numero prefens ecclefię tempus oftendit,quo domin' bene ope ruſſancti, Illud enim quod in generatione aliorum hominum fit
rantibus cooperatur. Septies enim feni.xlij.funt. Sex ad opera, per virtutem feminis decifi à patre,& recepti à matrein matrice,
feptem ad requiem prinet.vndebene populus illefubfpeintrans fuit factum virtute fpirituiſancti in virgine;virtute cuius exe
di in requiem,per fepties ſex mafiones caftrametatur,in quarum puriffimis fanguinibus beatæ virginis fuit corpus Chrifti forma
vltima lefuduce,patefacto Iordane requie intrat.Sic nofter Iefus tum,& in eodem inftanti animatum , & àverbo aſſumptum :quia
quadragefimafecunda generaciõe ab Abrahā credete, lauacra ba cum infinita fit virtus fpirituffancti,poteft omnia operari in in
ptifmi & cæli ianuas patefecit.Sub eiufdēnumeri facraméto nos ftanti.Sed quæritur quare ifta conceptio Chrifti no fuit facta Quæftio
curfuvirtutum ad patriam tendimus, dum quotidie prælibādo ante virgo defponfaretur ipfi lofeph,Dicendu q beatus Am
guftu cæleftium fruimur, & patienter. promiffum expectamus. bro,fuper Lucă ad hoc affignat multas rationes quarum aliquas
Matthee in hac vita(q quatuor temporu curfu labitur,in qua accipio Primo enim iftud fuit rationabile ex parte pueri;quia li
reginos oportet à Chrifto fcdm laboriofam difciplinā q filios conceptus fuiffet ante defponfationem,potuiffet rationabiliter à
flagellat,quæ in decem ppter decalogi mandata tignar)per quas Iudæis ficut illegitimus repudiari,& non ficut Chriftus recipi.Se
dragenariunumeru rege Chriftum veniffe teftatur, addiro bina cundo:quia puer propter perfecutione Herodis erat in Aegyptű
Matt..d rio ppter duo Teftaméta quibus regi nos oportet. Vel duo prę portādus:reportãd ' iō ſponſus Marię erat ad hoc & cõfimilia ne
cepta charitatis in quib" totalex côtinet,& cõpletur vetus fcri ceffarius.Ite hoc fuit ex parte virginis neceffariu, vt haberet mini H
ptura.Quapropter in generationib? Matthæique defcendendo ftru,non fufpectum ,fed fibi coniunctum, vt fponfum.Item hoc
enumerantur:noftroru fignat fufcepti peccatorü. In generationi fuit rationabile ex parte noftra: quia ficur per Thomam palpan
bus autem Lucæ (q afcendedo vfqz ad deuperueniüt, cui mun tem cicatrices Chrifti , certificati fumus magis de refurrectione
dati reconciliant per Chrifti facerdotiu) intelligit noftroru ablu Chrifti & per alios,ita per loſeph magis certificati fumus de vir✔
tio pctōrū.Ideo in feptuagefimofeptimo nuero tota ei? enũcra ginitate Mariæ:quia dolore iniuriæ fuiffet motus ad vindican
tio cōpletur,in cui myfterio Saluator remittédü effe peccati dis dum opprobrium nilì in virgine cognouiffet diuinum facras
cit:Denarius em iufticiæ eft numer?,vndenari? tranfgreffio eft de mentum.Clté quæritur hic:Cũ Maria effet iam defponfata lo
narij:qui fepties duct' explicat feptuagefimüfeptimu, in quo nu feph &in domo eius,vt dicit Chryfofto.quare non acceffit ad co
mero tanc vniuerfalis peti fit plena remiflio petōrup Chriftum gnofcendum virginem.Dicendum qp modus erat iuftorum -non
Succeffiõis
afcendentibus ad deū. Nec eft mirandu, Lucas plures fucceffio perficere matrimonium per carnalem copulam ,nifi prius vaca
ordo in ge nesponit à Dauid vfq ; ad Chriftu, Mattha" pauciores:cü ille po rent orationi per aliquod tempus implorando diuinam miferi
nerationi
nat alias perfonas,ille alias:& ex his forfan alŋ minus,alij plus vi cordiam , vt patet Tobiæ, vin.Et tunc creditur reuelatum effe
bus mulie
xerunt.Nota non effe confuetudinemfcripturarum, vt in genes ipfi Iofeph propofitum Mariæde obferuanda virginitate. Licet
rib, tribui
rationibusfucceffionis, ordo mulieribus cribuatur:ideo genera · enim cogeretur ad matrimonium contrahendum fecundum tem
tur tio Iofeph ordinabiliter ponitur qui de eadem tribu, de qua bea poris illius modum,propter rationes prædictas ,tamen habebat
ta Maria fuille cognofcitur. a Chrifti autem generatio. virginitatem in defiderio & propofito ,fed votum non expreffit .
Plal.44.b, Sine additameto,Iefu,ponit, vt eu intelligas de quo ppheta: Vn Contraxit igitur matrimonium committens fe diuinæ volunta
xit te deus tuus,Iefus,quod ſubſtantialiter illi conuenit,angelo re ti:& tunc ex reuelatione diuina creditur,q Iofeph cognouit pro
feruat,vt qui poft dicturus eft conceptum de ſpiritufancto,no pofitum Mariæ,& tuncex communi confenfu vouerunt virgini
men ei propriu ex faluatiõis officio fublimius declaret, b Sic tatem : quia vt creditur lofeph adhuc virgo,erat.Cuius ratio eft,
erat.Sicut dictu eft,vt ex Iofeph, origo Marię , que eft de Dauid, quia cum Chriftus in paffione fua nulli matremferuandam tradi
clarefceret:& Chriftus, non ex eius femine, vr deus & homo,per dit nifi virgini,non eſt probabile, o ante conceptum dum adhuc
genealogiam homo,per hoc,de virgine de fpiritufancto de❞ ofte effet iuuencula traderetur alicui nili virgini cuftodičda. g Clo
ditur.Sic inc erat vt pféripta eft & mox dicet, licut pofteafignis feph aut uir eius.Hicponitur lofeph digna dubitatio , Emillo
& prodigijs manifeftatur,vt totus liber deum & hominem natū autem voro prædicto angelus Gabriel venit ad virginem igno
demonftret:Quod eft credendū vt poffit intelligi. Hic enim fen rante lofeph,& impregnata eft de fpiritufan t&o ,vt habetur Luc.
fus deficit humanus,vbi non eft natura, ſed virtus, qui non cres j.Et ſtatim de licentia loſeph abijt ad cognatam fuam.f.ſanctam
Iohan..b dit,non intelligit, qp virgo peperit, op verbum caro factum eft, Elizabeth,vt ei prægnāti feruiret,&natum filij fui præcurforem
Quare Ma CCCum effet defponfata. Orige. Ideo defponfata vt fignis videret;& ibi manfit tribus menfibus vfqz ad peractam pcurſo
riavirgo ficaret ecclefiam , que virgo eft & fponfa:Et vt p Iofeph origoMa ris natiuitatem.Ipfa autem redeunte vidit Iofeph, vteru eius gra
defponfata ria oftenderet: Vel vt lofeph effer teftis caftitatis defendens eam uidum :incurrit hoc vehementem fufpicionem.Nec fuit mirum
Chriftum abinfamiafufpicionis,&ne yr adultera dānaretur, & vt virgo vi ppter Marielōgã abfentia,ex alterapte tm tenebat de Mariæ fan
ri folatiofuftentaretur,& vt diabolo partus occultaretur,q negt Aitate,vt dicit Chryfo, fibi videbat impoffibile eamcecidiffe.
conceperit
fatis dignofcere an ex femie nat" fit, an de virgine:& ne virginib Cum ergo
effet excufatio infamiæ mater Chrifti infamata fuerit, Deſpon
fatio fiebat per aliquot dies ante affiduam cohabitationem ,&in *g ClIofeph aurem uir eius, cum effet iu.&c.Per Iofeph Moraliter
terim eratvxorfub cuftodia viri. dAntequã cóuenirent, cogitantem dimittere Mariam,qui certificatus de myfterio per
Non oppoftea couenerit:vt fi diceremus ante poenituerit,mor angelum , accepit eam vt dominam , fignificatur homo dubi
te puent” eft,Nõ o poftea côuenerint fed oftendit pximũ tépus tans in fide vel moribus qui p prædicatorem vel cõfefforem bos
nuptiaru,in quo nuptiarũ ſolennia celebrant, e Inuentaeft num in fide ſolidatur, &lubijcit ſe ei in illis quæ fidei funt or
in utero habens . Inuenit Iofeph in vtero habere, fed non de thodoxx,
Kfpiritufancto 1
 Glof.ordi. Matthæi . Cap . I. Glof. ordi. 8
Kfpiritufanctofciebat effe,cu poftea vt dubius deliberaret dimitte perfeuerat. Tribus de caufis de veteri Teftamento aftruit C
A re eam.Apfs aut hoc addit ne interim furreperet fufpicio lectori. ea quæ ponit in Euangelio . Pro teftificatione , vt
Quo hoc factū fit, & quo ordine,vel in qua ciuitate Chrifti con Khabeattes
ceptio fit celebrata,hoc prętermiffum,à Luca exponitur. aClu Nicolaus de Lyra.
Luc.t.c. ftus.per fide,qua credebat Chriftum de virgine nafciturum; &
voluitfe humiliare ante tantă gratiam, a Cum effet iuftus & nollet
Qd iuftus erat,hoc eft teftimoniu ca Sponfus, eam traducere. id eft propalare, quia
2 1
ftitatis Mariæ,vt q feruat innocentē,íus autem uir eius , cum effet iuftus , non erat certus de crimine. Et ideo.
ftus dicat:fed & pius du nollet ppalare, a Pro traducere Græci habent propalare.
b Nefi palam effet vt adultera puniretur. b CVoluit occultè dimit.eam . Ne
ex conſcientia caftitatis iuftus, ex timore b
&nolletea m traducere, uoluitoc forte ex oppofita parte faueret fibi in cri
tinfamare pius Sciebat illa effe inculpabile:fed vn *
a Ne fi retineret,nefciens euentum rei,quaſi conſcius mine.Et bene dicitur, quòd occultè: ne fi
de vel gd efferignorabat:& ideo mediā effet peccati. b SVtocculte dimitteret.
in palam eam relinqueret, nefciret refpõs
elegit via effugiedi,vt neq inocête pde cultè dimittere eam
cam .
. Hec autem
autem dere determinate caufam dimittedi eam
ret,nec rei incognitę cõfentièdo fe reu Non delufor.
¿ hoc quærentibus, cum haberet argumen
faceret corã deo.Vera ytus ē,cũ nec pie eo cogitante, ecce angelus dñi in ta fibi infolubilia ex vtraq parte,vt vis
tas fineiufticia , nec fine pietate iufticia, a Non manifefta vifione:quia dubietate animi premes fum eft.Sed queritur hic quare Mariano
quefepatę ab inuicé dilabuntur.b CEt batur,velut fomno infidelitatis. b Ne vlterius pres
meret dubietas quem commendabat æquitas. dixit ei duinum fecretum?Eft dicendum
nollet eam.quã defpõfauerat in cõius quòd talía non funt reuelanda,nifi quan
fomnis apparuit Iofeph , dicens:
gium ducere, ne videret qd ignorabat a Familiarem & notum oftendit,culus nomen & tum fe extendit voluntas diuina:& ideo
celare,Vel traducere ad pœna in quano genus dicit .
beata virgo tacuit,tenens firmiter quòd
“
Nota ueratno effe infamia,ga fciebat fe ea vir tIofeph fili Dauid, noli timere ac ficut iftud fecretum fuerat reuelatum fan
t27.q.2.c gineaccepiffe,intacta feruaffe.cCHæc à Secandum præceptum legis nominatam.
8 tæ Heliſabet,vt habet Luc.j.fic reuelare
&
fi quisde autem eo cogit.Hicdocemur diu deli cipere Mariam coniugem tuam. tur alijs competenti tempore ex benepla
fponfaue berandu effe in incertis , ne pecceť temes a Et nefufpiceris.quod dealio fit.Quod enim &c. cito diuinæ voluntatis.Similiter quæri
b Slam conceptum .
rit.&.c.in, ritate leuitatis.d CEcce angelus do. tur,quare Iofeph non petiuit ab earDi
Quod enim in ea +natum eft, de
ftituti , et qa fic piecogitat,cofolari meret,& coli k cendum, quòd pro nihilo petiffet,quia tgenicũ,
c.genuit , lium fuu meliori cofilio mutat.eCFili fpiritufancto eft.Pariet autem fi, ipfiMariæ pro fe dicenti non credidif
&.c.prius Dauid.Recognofce qd pmiflu eft dos a Non impones,quod ab æterno impofitum eft. fet:& iterum ex diuina diſpenſatiõe hoc
b Saluatorem.
quam , mui Dauid,de qua tu es & Maria, &vilium,& uocabis nome eius lefum. factum eft , vt per reuelationem angeli
Nota deimpletuin ea.fNoli timere.Qua ipfe Iofeph fic certificaretur quòd de can.
a Subdit caufam nominis. b ¶Quod folius eft dei.
uis tantü fit tu credis,& ne timeas pro c Quos prædeftinauit. tero nullo mo dubitare poffet.c CHεc
m
reatu ,fed amplectere charitatis intuitu. Ipfe enim faluum faciet populum autem cogitante, ecce angelus do
gCConiugem.Coniunx erat no con a Quæexeisfunt. b Hoc quod narrat,teftimonio mini in fomnis . Hic ponitur ipfius
prophetico certius facit.
cubinatu,fed affectu, nõ cõiunctiõe cor 11 1
fuu à peccatis eorum.Hoc autem Iofeph dubitantis magna certificatio.Et
poris,fed copulatione animoru.No. diuiditur in duas partes: quia primò pos
O
tacoiuge dici à prima fide defpõfatiōis. totum factu eft, ut adimpleretur incels Diuifio
adintel
nitur eius certificatio quantum ad
Igitur difpenfationis eft, fi quis pmittit Bfaiam. lectum.Et fecundò oftenditur hæc certi
alia ducere poftfacramentu fponfionis, quod dictum eftà dño per prophe ficatio per effectum ,ibi: Surgens autem .
a Quafi ex ſubſtantia fuæcarnis,non aliunde,tan D
& fi nunc debitu foluere poffit. CВñ Prima adhucin duas: quia primò ad cer
B quam per coitum viri.
Iofeph vir,& Maria cõiunx dř, cũ in eo P tificationem ipfius ponitur teftimo
tlfa.7.co feruat affectus amoris,qd eft verũ cõiu tam , dicête:+Ecce uirgotin utero
a Alias vocabunt:primo angeli pfallentes,inde apofto nium angelicũ , Secundò,ad fidei noftra terit præs
giui,& in ea fine coitu eft fructus nuptia li prædicantes,vel alij credentes. confirmationem producitur teftimo , gnans,
rum.hCIn ea natu. De ea nafci,eft in nium propheticum,ibi: Hoc autem to,
habebit,& pariet filium,&uocabi ™
lucem pduci.In ea verò nafci,eftcocipi, q nomē Emanuel qd'eſt tum factum eft. Ad euidentiam primæ
tur eius : in
velſcď'm preſentiã angeli quã habet ex partis aduertendum , quòd magnum
deo:cui futurũ quafi præteritu, natū dis malum fuiffet , fi ad modicam horam
cit.i CDefpufancto.Spirituffanctus dicitur deus, & donum ipfe Iofephbeatam virginem quæ de fpiritufancto conceperat ,
dei,& charitas,& fola charitas eum incarnari fecit , k CPariet. dimififfet ;ideo cum adhuc de hoc deliberaret certificatus eft per
ne videretur Iofeph no effe neceffa rius ei. Subdit: Parie t . Et ita angelum antequàm ab ea diſceſsiffer . Et hoc eft quod dicitur:
eris neceffarius procurationi.1 CVocabis.Idem dicit iſti quod Hæc autem eo cogitante:ecce angelus domini in fomnis
prædixerat Mariæ,vt promiffum Saluatorem iam veniffe tā vi apparuit Iofeph dices.quia anima claufisfenfib exterioribus,
ris & fœminis reprefentet ex voce. m Ipfe enim. Nomen ins ad recipiendum reuelationem magis eft apta:quia tunc non eft
terpretatur.n CHoc autem.Quòd propinquo eftdefponfata: per occupationem fenfuum exteriorum impedita . Sequitur:
Qinuenta eft in vtero habes: Qd peperit virgo:Qd Iefus vo d Clofeph fili Dauid.Quia de Chrifto volebat loqui, qui
catus eft:Qdfaluat.Hoc enim ait Euangelifta, quando iam om erat promiffus ipfi Dauid:ideo de ipfo Dauid memoriam fecit.
Prophetia nia impleta erat.o Vt adimpleretur.Prophetia , fignum eft e CNoli timere accipere Mariam coniugem tuam.non
præfcientię dei,quia quod dicit certum eftà deo prefciri: & ideo ad carnalem copulam ,fed ad cohabitationem cum ea,& deuo
abhomine debet timeri.Nullum autem fignum quod defignat, tam miniftrationem.Subditur ratio: f CQuod enim in ea
efficit:fed tm fignat quod oftendit , fic prophetia non neceffitate natum eft. Non dicit, ex ea: quia natiuitas in vtero eft quando
corum facit quæ prędicit ,fed fignü eft præfcientię dei. CHiero. fozrus animatur, & illa erat completa :fed adhuc natiuitas ex vre
Non eftneceffitas rerum ex eloquio pphetaru,fed fola exhibitio ro tempore debito expectabatur. gCDe fpiritufancto.Mira
veritatis.Prophetia non facit neceffitatem eorum quæ dicit, fed culofè facta eft conceptio, non interueniente adulterio . Sequi
fignum eft præfcientię dei, Prophetia alia eft ex predeftinatio tur: h Pariet autem filium . fcilicet quando erit natiuis
nedei,quã neceffe eftomnibus modis euenire,vt fine noftro im tas exvtero. i CEtuocabis nomen eius Iefum.id eft Saluas
pleatur arbitrio: vt hec de qua hic agiť. Alia è ex pręſcientia dei, torem .Ideo fubditur: k CIpfe enim faluum faciet po
cui noftrum admifceretur arbitrium.Alia eft, quæ comminatio pulum fuum à peccatis eorum . In hoc autem oftendit an
dicitur,quæ fit ob fignum animaduerfionis diuinę,vt fugiant à gelus eum verum hominem,in partu virginis:verum deum, in
facie arcus electi ,& iufte pereant incauti ,& nõex præfcientia;qa falute populi à peccatis : quia nullus poteft faluare à peccatis,
Ifa.7.c. longealiter fcitur, futurum comminetur.p CEcce uirgo in nifi deus. I CHoc autem totum factum eft , ut adim
utero habebit,& pariet.Admiratur propheta Ifaias, & quafi pleretur quod dictum eftà domino per prophetam.Hic
omnes de fomno ſuſcitans, ait:Ecce virgo in vtero habebit, ſpi ad certificationem noftræ fidei adducitur ad hoc teftimonium
rituifancto præfens erat quod in tempore nondum erat. CEC propheticum. Vnde ifta funt verba Euangelifta fcribentis ,
ce uirgo.Dicunt Iudæi,quòd non eft hoc nomen integritatis, non angeli loquentis , Volebat enim oftendere in hoc com .
fed ætatis puella.Sed quomodo tunc eft fignum?Senfum Ifaiæ pletam effe prophetiam Ifaiæ.vij.c. Ecce virgo in vtero habe.
fequitur,noverba. Pro concipiet , ponit: In vtero habebit :& bit & parietfilium &c.Sequitur: m CCEtuocabitur no
vocabunt , pro vocabis, vel vocabitur . q C Emanuel: men eius Emanuel : quod eft interpretatum nobifcum
quod eft interpretatum nobifcum deus . Proprium eft deus. Per hoc oftenditur veritas deitatis & humanitatis in
Chrifti, vt Iefus, quia cum his quos faluat, femper adiuuando Chrifto . Priusenim erat nobifcum deus per effentiam , poten
perfeuerat.
o tiã & pñtiā
 Glof.ordi. Matthæi . Cap . I. Additio
I.
A
habeat teftimoniu à lege & pphetis.Pro cöfirmatiõe fidei: qa fa nit fcdm efficacia,non afft ppter peccatores finaliter ipœnitétes:
E cilius credim, cũvidem ipleta quefunt predicta.Pro cõiûctiõe ppter quos no venit efficaciter,nififcdm fufficiētiā tm vt eft ma
noui & veteris Teftamenti. a Exurges au.Io.à fom.Beda, nifeftu.Ite attedendu, op peccatrices in genealogia Chrifti no
Moraliter Moraliter.Quifquis à deo monetur,foluat moras,furgat àſom minatæfunt hmōi.f.finaliter pœnitetes. Fuerüt em in peccatofa
no,faciat quod iubet. bCFecit ficut prę, Perfectaobediétia, tis famofa,& deinde ad iufticiã cõuerfæ;fic op de earữ iufticia fina
Fecit no tm qd ' precepit angelus,fed li rōnabiliterfit præfumēdū: Qd fic
etia ficutpręcepit.Exhibitiõe feruitu a Verbum caro factum eft, & habitauit in nobis, pater.Na Thamar cũ effet Chanança
SNobifcum.i.in homine deus. idololatræ fuerüt,vñ ca
tis,& effectu amoris obediês recte dř 3 . fift & Raab,
feciffe,ficut pręcepit ei ägel.e¶An terpretatu nobifcum deus. † Exurgens rūnatiões in fcripturis facris fæpe de fExciter ,
Dubietatis.
gelus do.No relinquit metiédi los idololatría reprehendunt,vt in plu
cus,vbi offin angelorü celebratur. autem Iofeph àfomno fecitficut pręce rimis locis facręfcripturæ repit.Ruth
a ¶Non malignus. Propterprædictas caufas. etiã Moabitis ex genere reprehéditur † de bo.
dCEt acce.con.Ad vitandā virgi
nis infamia, ad celandû faluatoris ad apiteiång elus domini. Et faccepit con in fcriptura,vt patet.Bethfabee fuit fig.c.s.
uētu,ad neceffariu pueri nafceris ob a Ad opus coniugale. Propter fecreta quæ didicerat. notoriè adultera.De iuftificatiõe aut
с tadiunxit
iugem fuâ,& non cognofcebat eam dos Raab & Ruth faris patet i poftilla,De
fequiu.e Donec pe.Non o poft,
a Ideft fubftantiæfuæ. b Ante quènullus nec poft qué ali”.
qt magis coftat, cu multis modis co f iuftificatione aut Thamarpatet Gen
gnouit den es q natë.¶Nõ o poft necpeperit filiu fuum primogenitum: xxxviij.ed o poft ei" condenationep
a Die octauo quo fiebat circuncifio & nomen imponebatur.
ea cognouerit:fed ponit donec, p&, Iuda fuit ab eo iuftificata: ex quo præ
&uocauit nomen eius lefum . fumi debet ei innocétia,Sifr de Bes
Pfal.109.a vel peterno.vt; Donec pona inimi
costuosfcabellu pedum tuoru.Dicit thfabee iufticia fatis habet,iñ.Reg.j.c
Iofeph Mariam facie ad facie videre no poterat, qua fpuffatus vbipfucceffione Salomonis in regno poft Dauid ipfa dicebat re
coceptioeipleuerat penit.Et io no cognofcebat facie ad facie gi, nifi Salomo fuccederet effent ille & ipfa peccatores.Hoceft
t
qua defpofauerat, donec vterus euacuaret.de quo hic non agiť. dicere,qnifi Salomo fuccederet,iudicaret Bethfabee adultera à
I
f Primogeni.Primogenitum dicitur omne qď aperit vuls ppfo,vt ibide exponiť.Vñ à ſenſu cótrario,ga Salomõ fuccefsit,
uam ,fiue aliud fequat fiue no,Vel primogenit? inter oés electos fequit matre fuiffepurgatã ab illo petõ.vñ tales que priò pecca
V
pergram.Proprie autem vnigenitus dei přis vel Maria dicitur. trices &cófequéter iuftæ fuerût, cõueniéter ponunt i genealogia
Saluatoris,q vt påõres iuftificaret, venerat,Vñnotater Hiero.di C
Nicolausde Lyra.
cit nullam fanctā mulierē pofita in genealogia Chrifti,non enim C
tia &pñtia.Similiter erat p gram nobifcü tu ad fetos přest 0
dicit,nullä iufta muliere,qa prædictæ qtuor iuftę fuerüt,licet fan
ergoli nobifcu,iportat hicfpeciale vnione que facta eft p nie ctæ no debuiffent dici falte in vita ipfaru ppter påã præcedētia : fa
humanitatis affumptionë, a C Exurges aut.Hic ponit ipfius &fic verba Hier,funt fane intelligëda.Quã fentētiā videť tenere [
Jofeph certificatio p effectu: qa exurgens à fomno certificatus de 1
Ambrofius fuper Lucam: vbi de iſta materia tractans dicit:Ne
virginitate Marie ad mädatū angeli , b CAccepit cóiu.Taq puderet ecclefia ex peccatoribus cõgregari,cũ domin⁹ de peccato f
dñam fuam ei obfequiole miniftrando.c Etno cognofce. ribus nafceret.Ex quo patet refponfio ad obiectiones Poftillato
Quod exponut aliq de cognitiõe faciei ,dicêtes op ex pñtia Chri ris.Nam qobijcit primò de illis tribus regibus qui fuerūt ſub♦

c
ftiin vtero virginis tāta erat claritas i eius facie, op Iofeph no po latí agenealogia Chrifti ppter påm Iora:qui mifcuit Jſe filię im 10
terat eam cognofcere,ficut dicit de claritate faciei Moyfi ex cons pifsimæ lezabel:illud no facit ad ppofitu.Nã Iorã nõpœnituit B
fortio fermonis dñi; o no poterant intendere in eã filó Ifrael,ve deillo peto,vel faltem non legit pœnituiffe,nec hr aliqua ratio V
habetur,i.Corin.iij.TAliter exponit Hiero.de cognitione car vnde talis pœnitentia pfumat.vñ merito filij Iora vfq ; ad quars H C

820
Fnalis copule,qa cũ ea vouerat virginitaté,vt dictü eft, Sequitur; tam generationê de genealogia Chrifti tollunt, qui non venit ad

E
d Donec peperit .Ex hoc loco dixit Eluidius hæreticus , q faluandos efficaciter petõres impœnitentes, vt dictu eſt.Secus aut
ព
Marialicetà lofeph no fit cognita añ partum Chrifti, tõ poft ei” demulieribus iuftis fupradictis, CQP auté obijcit ſcďd de mas
P
partum ab co cognitafuit, & alios filios perperit, Qd arguit ex tre Chrifti,q ponit in eius genealogia &c.no facit ad ppofitum.
hoc qd dicitur hic:No cognofcebat eam.ergo poft partu co Hiero.enim loquitur de mulieribus quas ponit euägeliſta in hac Π

gnouit,Item ex hoc q& fubdit: Primogenitü.qa primogenit?
no dicitur nifi reſpectu alioru filiorü fecudo genitoru.Hoc etia
confirmat,ga Ioh.ÿ.legitur Chriſtű fratres habuiffe,fed hoc non
valet:qa ficut dictü eft: Maria & Ioſeph virginitatě vouerāt, Itē
beata virgofuiffet ingrariffima,fi tãto ac tali filio no fuiffet côté
talte lofephq dicit fatus,fceleratiffimus ac prefumptuofiffim
fuiflet,fiteplu fpuſſ&i ,& ſpeciale habitaculü dei violare ac pola
luerepræfumpfiffet,Ad primu ergo dicendu, hæc dictio,dos
nec,aliqñ fignificat tps determinatu,quo trafacto fit aligd, ficut
dicit:lfte no comedit donec effet hora ſexta, hoc eft intelligendữ
copleta fexta comedit.& fic no accipit hic,Alio mo accipitur
pfemp:ficut in Pfal.hr de Chrifto :Sede à dextris meis,donec po
nam inimicos tuosfcabellu pedu tuoru,No eft fic intelligēdü, q
qñinimici eius erut pofiti fub pedib? ei? tpe judicij, ą tūc dimit
tatfedere ad dexterā přistimo eternaliter fedebit,& hoc mo accis
Pfal.log.a pitur hic donec,cudicitur:Non cognofcebat.Adſcơm dicen
dum,q Chriftus primogenit? filius virginis dř,nõ qa alij fuerūc
poft ipm,fed qa nullu pepit an eu.& hoc mo accipiebat in lege:
vbi precipiebat q primogenit? deo offerret; & fi aliqua mulier
pariebat vnicu,tanq primogenitü offerebat illu, Ad tertium di
cendum op in euägelio fratres Chrifti,noiant cognati ei? germa
ni,qa de cadecognation ficut Abrahã & Loth dicunt fratres,
Gen.xin.b.vbi dicitur:Ne fit iurgiumiter me & te; fratres enim
fumus:& tamen Loth erat nepos eius.Et fic patet propofitum .
CIn ca.j.vbi diin Poftil.Sed iftud non vi pbabifr dictum .
Sententia Hiero.fane intellecta non vi
ADDITIO.I . detur improbari rationabiliter per ob
iectiones Poftillatoris. Ad cuius intellectum attêdendữ, pâtō
res poffunt intelligi dupliciter,f. peccatores finaliter impœnitens
tes.de quibus in pfal.Deficiat petores à terra&c.Vel petōres qui
per pniam in fine iuftificant,ficut ibi: Nõ veni vocare iuftos,fed
peccatores fadpenitentiam, Matth.ix ,b. Et de his loquitur Hie
ro.cum dicit: Qui propter peccatores venerat fcilicet propter.
patores finaliterpoenitentes:propter tales enim Chriftus tm vee
nitfecundum
1
genealogia voluntariè.f.q potuiffet omittere eas,& nullam de
eis facere métioné,ficut omilit noïare Sara & Rebecca & hmõi.
ex qua omifsione nullus defectus occurreret in hac genealogia,
1
qa fufficeret exprefsio viroru tm:fecus eft de virgine gloriofa,cu
ius expreffa noiatio fuit neceffaria.No enim Chriftus defcendità
Dauid,nifi p matregloriofam,no auté per Iofeph.Qšautë vlte
rius obijcit de Raab & Ruth,nihil facit contra Hiero,imo pro eo.,
probat emipfarufinalem iufticiã:ex quo non concludiť quia pri
us peccatrices fuiffent,prout manifeftę fuerüt;quod manifefte fas
cit ad fententiam Hier.confirmadam,vt dictum eft.Ratio autem
afsignaca per Poftillatorem circa nominationem harum mulies
rum non videť valere.Dicit em,q iftae mulieres hic expreffæ fue
runt viris ex quibus conceperunt occafionaliter feu accidentalis
ter coniunctæ &c.Quæ quidem ratio ex duobus videtur inſuffi
ciens.Primò, quia hoc omnino eft impertinės propofito.Nihil
enim videtur facere ad ratione genealogiæ, q occafionaliter ſeu
accidentaliter vel ex intentione,feu per ſe vir & vxor coniungan
tur.Secudò:Nam Lia prima vxor lacob ex qua Chriftus deſcen
dit occafionaliter & præter intentum feu accidentaliter fuit cons
iucra ipfi Iacob,ficut Thamar ipfi Iudæ,ficut patet Geñ,xxxvij.
&tñ no noiať expreffe ficut illa. Excufatio aut Poftillatoris de
hoc op contradicit Hieronymo no videt ſufficiens , primò; quia
quamuis liceat aliquo modo fentire contraria eorum quæ pfes
runtur à fanctis doctoribus,prout patet ex autoritate Auguftis
ni per ipfum allegata;non tamen expedit,prefertim vbi corum
dicta poffent rationabiliter faluari :vnde in talib" habet locum
fententia Apoftoli.j.Cor.vj.c.Omniamihi licent,fed non om
nia expediunt.Qd autem non expediat necfit omnino fecurum
Hieronymo & filibus fan& tis doctoribus ecclefiæin expofitioni
bus facræfcripturę contradicere,fatis patet in decretis in.c.decre
tales.dift.xx.vbi habetur , q diuinarum fcripturarum tractatos
res infacrarum fcripturarum expofitionibus,Romanis pontifi
calibus præponunt.Qaut Hiero,fit de numero taliufatis eft
diuulgatuin ecclefia dei,& habet in decretis dif.xiiij. Sancta Ro
mana,vbi
 Additio Matthæi Cap .
A mana,vbi inter opufculafetoru patru q in ecclefia catholica reci
piatur,fit expffa metio de opufculis beati Hiero.vn cōtradicere ta
lib" licet no fit hereticũ,poffet tñ dici ipiü.Eft eni cōtra donu pie
tatis ,fecüdü qď donüfai funt honorādi.Nec eft cõtradicēdūfcri
pturis eorüfiue fint itellectę fiue nõ:vbi nõ iueniať cōtra fidē ali
qd afferere,vtpatet p Au.i.j.de doctria Chriftiana, put allegat.
&in fecüda fecüdç.q.cxxj.arti.j.in refpofione ad tertiu argumētu.
CIne.c.vbi diciti poft.qa Iofeph & María fuerut ex eadē tribu.
Circagenealogia Chrifti à Mattheo traditam
ADDI.II.•nõfoluinfideliu feu hereticoru vehemēs mur
muratio,fed & fideliu nõ modica admiratio cõfurgit. Illi enim te
merariè calūniātes,ifti verò timorofè admirantes frequêter quæ
runt : cum intétio euägeliftę in huiufmodi genealogia circa hoc
principalit verfetur,vt Chriftu ex Dauid & Abraham fecūdu car
nem defcédente oftendat, quo de hocper defcefum Iofeph virum
Mariæ ab ipfis Dauid & Abrahā nos iftruere intendit. Alienum
eni àfide totaliter eft Chriftu ex femine Iofeph defcediffe.Vñ ſtāt
fimul beata ygo no defcediffet à Dauid,&p cõfeques nec Chri
ftus,&tn Iofeph de ipo defcederat.Que qde qftio i glo.or.moue
tur,vbi fic:Quid ad Chriftum generatio ex Dauid deducta ad Io
feph,cu Chriftus no ex femine Ipfeph.Cui qde qftioni glo. fic rñ
der:No eft cõfuetudo fcripturaru,vt ordo mulieru i generatiõib"
( texat.Etideo no p Maria fed Iofeph inducit, cũ de vna & eadem
Iofeph & Maria tribu fuerut.Vñ & ea quafi ppinquã cogebatur
accipere i vxore,ne tribus i aliam fecõfuderet . Vñ etiã fil tac de
vnaftirpe pfitebatur in Bethlee, cũ finguli in fuas pfitebatur ciui
tates: hęc in glo. Mat.j.Et ide in alia glo.Luc.iij.fub alijs verbis:
quam fniam fequit poftillator & ceteri expofitores lñales quos vi
di in hac materia.Sed his no obftãtibus, qm no ceffat animupul
fare.Q empfupponitur in glo.p hac refpofione.f.no effe cõfue
tum infcripturis ordine mulieru texere, no videt ftare ppter tria:
Primu,qa cotrariu huius inuenit.j.Paral.ij.vbi in genealogia
filior Ifrr,& fpecialit Ieffe,iterponit mulieres.f.Saruia &Abigail
àgb' cõfequéter fua texit genealogia,vt ibidē patet . Secudo.
nadato hoc op ñ effet affuetu i fcripturis vt glo,dicit,hoc haberet
locuvbip parētes mafculos tatugeneratio poffet deduci vfq ; ad
Billig genealogizari intendit, quod eftcomune ceteris hoib'.Sed
vbi genealogizat talis q patětem maſculũ non habuit,vt eftfolus
Chriftus,cófuetudo hmõi nõ debuit haberelocum, cum ſubeſt că
manifefta contrariufaciendi.Neceffitas igitur vrgebat vtmulier in
genealogia illius texeretur: cuius generatio fecundum carnem non
poterat deduci , nifi per muliere . In propria enim materia poffet
oftendi, euangelifta ptermifit cõem obferuare ppter fingula
ritatem excellentię Chrifti. Nam ceteræ genealogię in facrafcriptu
ratraditę confueuerut intitulari ab illo â quo originem deducunt:
non auté ab illo in quétermínufeu finem accipiüt.vn Geñ.xxxvj .
a.Hæfunt generationes Efau.& Nume.iij.a. Hæ funt generatiões
Aaron ,&c.In quibus tituli generationis à primis parentibus acci
piuntur non autem ab vltimo in quem terminant Quã confuetu
dinem fi euägelifta obferuaffet,poti? dixiffet : Liber generationis
Dauid Abraha, liber gñationis Iefu Chrifti: fed tale cõfuetu
tudine obferuare no curauit ppter excelletiã fingulare ipfi' Chriz
fti,Pari mo no debuiffet curare de obferuatione cõfuetudinis i no
texedo ordine mulieru:& hoc ppt excellētia dignitatis mris Chri
fti.Nec valet dicere, in genealogiis allegatis no intendebaťaccede
re ad alique vnu principale,fed folu multiplicationem àprio parē
te defcëdete ondere.Na Ruth vltio,vbi Dauid principaliter inten
dit genealogizari,non intitulať genealogía à Dauid quéintendit,
fed à Phares à q intedit.Dicit em:Hæ füt generationes Phares,&c.
Tertio,nã ficut deduxit euangelifta genealogiã vfqz ad Iofeph vi
ruMariæ,potuiffet deducere vfqz ad Ioachim patrem Marię,vt di
cedo:Barpathera genuit Ioachim patre Mariæ de qua natus eft le
fus.no em min? cöfuetu eft in genealogiis introducere přem talis
fœminę introducere talis fœmię viru.Vñ etfi vtrūc fit infuetu,
pprimu tn fieret rect? deſcèfus ad Chriftu pfcdm at minimè. Qď
etia fcdò côtinetin glo.f.qp Iofeph & Maria de eadë tribu fuerant.
&io ea qfi ppinquã cogebatur accipere,ne tribus i aliâ ſe cõfūde
ret,non fatisfecit quæftioni ppter duo.Primò, qa hec affertio vi
det effe de genere Apocryphon qin facrafcriptura nullu hñt fun
damentum.Vñ & talia eadem facilitate côténunt q approbantur
iuxta doctrina Hiero.Scdd.nã pofito op Maria effet eiufdem trib
cuIofeph,ex hoc nofequeretur ipfa defcëdiffe à Dauid. Tribus em
Iuda diuidiť pmftas familias pter familia Dauid.Deſcendentes em
de Zaram fratre Phares funt de tribu Iuda:nō tñ defcédut à Dauid.
Similiter cu Ieffe habuit multos filios & filias pter Dauid, cotinge
repotuit ab illis multos defcedere , q qdé non folu effent de tribu
Iuda,fed etiã de familia Ieffe & Bethalamitaru:& tñ tales no defcen
deret p Dauid. Cuigitilla lex quæ iubet accipere ppinquã, nõ co
git accipere ppinquã eiuſde familiæ,fed fufficit q fit propinqui
tas in
I. Additio 9
t as in eadé tribu,ne hæreditas vnius tribus in alia träfeat , vt patet C
ad lřam.Nue.xl , lõ ex hac ppinqtate qua glo.vult introducere,no
habem " neceffariu,qp Maria defcendat à Dauid,fed folu q fit de tri
bu Iuda: ex quo nõ hretur intētu.Quod etiã tertiò côtineturi glo,
f.op fit i Bethlee ambo cõiuges pfitebatur: ex quo vult cõcludere,
vterq effet de familia Dauid:non videt valere propter duo.Pri
mo.nã fcdm magŕm hiftoriaru dubiu eft ad lřam an mulieres pfi
teri tenebant in illa defcriptione de q agit Luc.ij. anfolu viri ,Vñ
no hř efficax argumétú de hoc q bta go pfiterer in Bethlee, fed
Iofeph portas fecu cõiugé vt obfequiu partus ei appropinquã
te neceffitate impederet, pfitebatur.Confirmat aut opinio illa que
tenet, folũ viri pfiteri tenebant, p illud Mar.xvij.vbi agit de fo
lutione tributi p Chriftum.Ibi enim apparetmanifeftè,qp tin capi=
ta domorufeu familiaru cenfum Cæfari tribuebat:& no alij de fas
milia feu domo.Vnde pro Petro tm qui caput aliorum erat folui
mandauit tributum,no palis Apfis, vt hr m'glo.ibide. Scdò,
nádato o bra virgo teneret pfiteri in Bethlee:ex hoc no ſegi ipfă
defcendiffe à Dauid.Na potuit defcendere de Ieffe qui erat Bethala
mitanus palios filios ipfius Ieffe præter Dauid : & fic teneret ibide
pfiteri ficut & Iofeph:non tame ex hoc, qp à Dauid defcederet.Que
ftio igit pfata minus fufficienter foluta remanere videt:& fic admi
ratio pdictain fuo ftat vigore. Maioru tamêfemp reuerétiafalua
doctori feu expofitorü,vlteri" videt hîc aliquid effe dicendu. Ad
cuius euidétia pfupponenda fut quædã vera generalia: deindefub
iugëda funt aliq coclufiones ad ppofitu. Priòpfupponit,q fi
li' putin bonis paternisfuccedit tripliciter poffet dici.Primò fecu
du vera generationé naturale,fcdm quã filius pleruq fuccedit při,
nofolu in bonis naturalibus corporis,vt in bona coplexiõe feu ha
bitudine corporali put legit Gene.vj.de gigantibus, quipotentes
viros infeculum genuerunt.i.magnos in corpore & robuftos:fed
etia in bonis aiæ vt in ytutib".Qñg fecundunaturale inclinatio .
në filij fuccedut fuis genitoribus put aptitudine ad certas tutes
alig hit ânatura,faltemfcdm aptitudine & ichoatione,vt in i pri
mafcdæ.q.lxin.ar.j.i corpore.q.Vn Caffio,i qdā epla:Laudabi
lis vena fua feruat origine,& fideliter pofteris tradit que in fe glio
fa traſmigratiõe pmeruit.Ad qd facit illud Ioh.viij.c.Si filij Abra
hæ eftis,&c.Scdò di fili" alicui" etiã ille quenõ genuit naturaliter,
fed tm fcd'm famã publică & cõem ppli eftimationem illi" dř fili".
Qd 'cótingit cu vxor alicui filiu parit que no ex marito habuit:re D
putať tni ppfo fine cotradictionefui mariti filius.Qui qdé fili'liz
cet i bois fupradictis no habeat natural fuccedere tali ficto při,fuc
cedit tñ ciuilr,no folui bonis minorib" fortunę vti diuitiis,fed eti
ami nobilitatefeu generis claritudie:q maiorafut feu magis defi
derabilia bona,falte ad magnanimos, diuitiæ, Hoies em hmõi p
pterhonores & generis claritudines obferuandas iactura in ceteris
rebus fortunæ patiunt, vt i pria fcde.q.ij.ar.ij.Hæc aut fucceffio p
iura cõmunia feu comunem gentiu cofuetudine patet: q dictat ve
ille qp filio legitimo alicui fcdm famã publică habetur,debet fis
bifuccedere in generis nobilitate,& hmõi, Tertiò dicit fili' alicuius
etiã ille q neutro predictor modoru defcendit,fed per legalem ads
optione tm eft ab aliqi filiu affumpt ,q qdé fili? tali při habet fuc
cederefalte i minorib" reb" fortunæ,vt i diuitiis prout iura volut
cõia.Quæ qde tres fucceffiões feu filiationes fupradictæ qñq cons
currunti eadé pfona, qñq i trib' diſtinctis,vt fatis patet.Scdò prę
fupponitur, filiatio fcdm vera generatione naturale , fpáliť cũ à
remotis parétib" plōga parentelalinea fucceffiua in téporu antis
qua diuturnitate defcendit , â nemie eft ifallibiliter cognofcibilis,
nifilpidiuina reuelationefeu facra fcripturā diuinit? traditã, Quod
inductiuè pbaf.Na paligs fit filius alicuius fcdm vera generatio
nem naturale p experiētia fenfualem,q ppriè fingularia cognofcu
tur, hři nõõt , nifi fortè à parentib" :vtpote à mře q dehocpoffet
certiore noticia hre:cu cæteri hoies & etia pater certā noticia expe
rimetale de hoc cõiter non habent ,Mater vero etfi certã noticia ex
pimétale defilio fuo,cui prisfitfcdm vera generatione habeat :no
tñ tale noticia de viro fuo nec de feipfa : & multo minus de antiqs
parentibus viri fui necfuis per lineam patentele afcendendo per
experientiam hře pt.Pariigit rõne cõftat, apud neminé põt effe
experimentalcognitio de aliq vtru defcendat à certo remoto pro
genitoremodo pdicto Fama aut publica feu cõis æftimatio ppłï
tucuq fine cotradictione i ppło fit extéfa , infallibile cognitione
no caufat : Sift nec teftes vel legítima documenta feu inftrumenta
cũ oia hmõi fint fallibilia,vt frequenter patet, & etiãin facrishiſto
rijs:teftium fallacia nõnunc reperit. p chronicas etiã antiquorum
qinfacris fcripturis no funt infertæ,noticia hmõi infallibil habes
ri nõpõt:cũ taliũcertitudo,certitudinem q per famã publicâ habe
turnon excedit: vt eft manifefti.Similiter nec p aliqua verā ſciam
naturalefeu liberale arte hoc eft cognofcibile , vt patet intuenti,
Reftat ergo,& hoc tm fit cognofcibile p diuina reuclationē,ſcďm
quã pphete,vt ait Gre.qñq de pterito, qñq defuturo vaticināť,
b Et ifto modo
 Additio Matthæi
EErifto mo Moyfes de Noe pphetare cenfet, de quo dicit genuiffe
tres filios &hmoi. Tertio prefupponit, vt aliqs fit filius alte
riusfecundũcomunē eftimatione & famā publică tm,vel fecūdữ
adoptione legale hoc poffet alit cognofcip diuina reuelatione
pbat.Nã per teftes idoneos, vllegitima documēta, vfchronicas
antiqru autéticas,talfiliatio fufficient poffet pbari vt de fepatet.
Quarto fupponit miraculo dei qdamfunt ad fidei confir
mationem:&talia debent effe manifefta. Alia verò funt miracula
queno perfui manifeftatione fed p fide habent,& ifta debent eſſe
Occulta,vt fides coru magis fit meritoria:vt eft facramētî altaris,
& ginis part?.Veritas ifti pfuppofiti patet i tertia pte.q.xxix.ar.
jinrifione ad fecudu ar.His pfuppofitis.Prima conclufio fit
ifta: Chriftus put expnofticis pphetaru habetur, habuit eſſe fis
lius Dauid & Abraham ſecūdū vera generationē naturalé:& fic
coueniés fuit hocp facram euägelicari doctrinaru traditione tes
ftificari.Pria pars pbat,nã depromiſſiõe facta Abrahg, Geñ.xxvj.
a.legit.Bñdicent i femie tuo oes getes terre: Quod exponit App's
ad Gal.in.c.In femie q eft Chrift" .In pfal.aut de promiffiõe facta
Dauid dicitur:De fructu vētris tui ponam fup fede tuã: q✯ba ma
nifeftè denotant verā filiationē natural.Ille em q fecundu famam
publică tm hmoi filius reputat alicuius, no verè dicitiur de femine
cius,nec de fructu ventrisfui,vt eft manifeftu.Et inde etiã eft, op cũ
ex tali filiatiõe in laudabili vena filij parentib" i virtutib" fuccedut
vt inprimo pfuppofito dictu eft:idcirco principales virtutes regię
quæ de ipfo Dauid leguntur, attribuebatur propheticè qfi p mo
dufucceffionis deberi Chrifto.De Dauid enim legitur fuiffe i oib
vijs fuis prudente feu fapiété.j.Reg.xxviij.Sifr op fuit faciens iudi.
ciu & iufticia oi ppło.n.Reg.vin.d.Quæ quidé rutes äfi per mo
dum germinariæfucceffionis predicant, à Ieremia Chrifto conue=
nire.vn lere.xxij.a.Sufcitabo Dauid germe iufti & regnabit rex,
&fapiens erit,&faciet iudiciu &iufticiã in terra.Vnde, licet enim
altiori & excellentiori mo Chriftus habuitytutes & Dauid & cete
rifti,vt in tertia parte.q.vij.ar.ij.in refponfione ad.ij.arg.Necipi
Chrifto perfucceffione à Dauid debebantur,præfertim cumulti p
genitores non eiufdem laudabilitatis iter Dauid & Chriftu iterfue
runt.Denotatur top pphetam in bis pdictis, q Chrifto etiã ptís
Fnebatfucceffio in talib tutib' fcdm verā gñationē naturalë hu
manam,inquantu erat ex vero & proprio germine ipfius Dauid,
put inprimo pfuppofito fuit tactu. Scda pars conclufionis pba
tur.Nam illa quç in vaticinijs pphetaru inueniunt tradita de Chri
fto,i euangelijs p maiori &principaliori preimpleta ee explicant
Mat.j.d.Vt adimpleret qe fcriptu eftp ppheta,&c.Et fic de plu
rimis quæ in pceffu euägelioru filib" legūtur. Coclufio fcďa,q
Chriftü fcdm vera generationē naturale à Dauid & Abrahā deſce
diffe fufficienter tradit, tu ad fideliu informatione fpectat p Mat
theum i primo titulo fui euangelij dicētē:Liber generationis Iefu
Chrifti filij Dauid filij Abraham.Etiã fi degenealogia Chrifti nihil
amplius tradidiffet, pbat: Nã ex folis iftis bis manifeftè afferit euã
gelifta Chriftu à Dauid & Abraha defcendiffe per vera gñatiōem
naturale:fed talis affertio è fufficiés teftimoniu apud fideles ad hoc
oñdēdū, etiá fi nihil amplius de hoc declaraller, ¡git cōclulio vera:
Cofequentia defe patet,& affumptu pro prima parte pbat.Nam
efto op filius dici poffet etiã ille q tm fecundu famam publicam vel
legitima adoptione eft filius,vtin primo præfuppofito,nuc tamē
ab aliq dicit gñariq fcdm fainam tmvfadoptione fit ei” fili":licet
enim pater dicat ſom cură ,ętatē,ſeu geniturâ & hmõi,&p confe
quens filius ta ei" correlatiu" :generare tñ ſeu generatio nõ codē
modo quocat.Cigit dicit:Liber generationis Iefu Chrifti: mani
feftè logi degenealogia quæ eft p via gñationis,no aut de illa quæ
fecundumfamam vel adoptioně tmdr:Talis em filiatio,nop gña
tione,fed p aliu modu procedit.Scda yò ps affumpti pbat.Nam
apud fideles euägelia Chrifti recipietes fufficieter filiatio pdicap
illa yba tituli co pbať. Nã fi hoc ñ eet verũ,nec titul⁹ ille vitate co
tineret, abfit à fideliu cordib' cogitare:cüfcdm Aug. Si vnufal
fuifacra fcriptura effet repertu tota ei autoritas ifirmaret. Apud
ifideles at q euägeliū negat vl'de ſui vitate dubitãt,nec tota genea
logia fequens fufficit ad hoc eis pbandu.Tales em à fide alieni,ver
bis euägeliftarūno pſtant fide:& io totā illā lineā negabūt,nifi for
te Hebræi qautoritate vete.Teſta. aliquã parte genealogia Mat
thæi hntrecipere.f.vfqz Zorobabel vel Abiud & hmōi , nõ vltra,
cuapud eos de cæteris hiftoria autentica nō habeat.Sic igitur tota
genealogia per extenfum in euägelis tradita non fufficit ad cōuin
cendos infideles de hoc qd Chriftus à Dauid defcedit, etfi p Ioachi
&Maria fieret defcenfus.vnde Apoftolus.j.ad Timo.j.phibet ge
nealogijs intendere,vbi glo.dicit qp infideles habebant genealogi
as qbus narratur Chriftum deſcendiffe à Dauid.vnde ficut apud ta
les nonfufficit illa narratio in euangelijs contenta de genealogia
Chrifti quantuncuc fextenfa tradatur,ad veramgenerationem na
turalem eius oftendenda,fic apud fideles fola verba tituli fufficiut
adhoc
Cap . I. Additio
adhocfundandum:que gde rõ includitur in bis, Aug.cotra Fau G
ftu Maniche volente pbare Chriftü nõ effe filiû? Dauid,cũ non eēt
coceptus ex Iofeph:ad que ferie generatiõis Matthe" producit,vbi
Aug.lic ait:Sicergo nos credimus etiã Maria fuiffe in cognatione
Dauid.qa fcripturis credimus,q vtrüq; dicunt.f.Chriftu exfemine
Dauid elle fecundi carnem,& eius matrem Maria gine effe.Hçc
ille.Si tn qratur q fit vtilitas feu neceffitas tradendi tã extenfam ge
nealogia vbi fol' prim ' titulus fufficit. Ad hoc rñdet̃ p feqntē ters
tia cóclufionem.Tertia coclufio,q coueniens fuit , vt Chriftus
etiã fecundu publică famã & cõem ppli æftimatione à Dauid deſce
deret, & op hoc cofonat antiquor ppheticis traditionibus.Pria ps
probatur.nam hocfuit conueniens dupliciter . Primò ad fidelium
in communi Chriftum illo tpe recipientiữ inſtructiõem.Scďò ad
confutationem infideliu Chriftu non recipientiu.primu patet fic:
nam proutin fcd'afcdæ.q.j.ar.vij.in refponfioe.in.arg. habetur:
Cognitio fidei in hoib' oportuit, vt ab imperfecto ad pfectũpro
cederet : &ideo Chriftus fuit pri" cognitus fub rone Saluatoris in
cõi,etiä apud electos, cognofceretur effe deus & ho.In prima em
vocatione Apforu loh.j.Andreas dicebat:Inuenimus Meffiam.i.
Chriftu:fed poftea Chrifto interrogate,Vos que me effe dicitis:Pe
trus'radit :Tu esfilius dei, Matt.xvj.c.Ex quo videt op prius feques
bantur ipfum tanq Chriftum ante cognofcerent eius deitatem.
Vlterius etiam tanc minus plenè informatis de fide fuæ deitatis,
eiufdem dicebat apoftolis:Tanto tempore vobifcü fum,& non co
gnouiftis me.Ioh.xiiij.b.Sifr & pari rōne pri? Chrift" fuit cognit
tang filius Iofeph, cognofceretur effe fine pře in terris.Non em
folum apud æmulos qui ipfum fpernètes dicebant : Nonefilius Fa
bri eft. Matth.xij.fed etiam apud fimplices difcipulos & cognatos
coiter filius Iofeph reputabatur, anteq myfterium virginitatis eēt
diuulgatum, In taliu em perfona euangelifta dicebat:Non cogno
uerunt parentes ei".Luc.ij.g.vnde non folu fimplices feu idiotęp
ut apoftoli fuerunt in principio,fed etiam Nathanael qui fecundu
glo.peritiffimus fcripturaru erat, cũ audiuit à Philippo: Ioha.j.g.
Quemfcripfit Moyfes in lege & prophetis inuenimus Iefum filiu
Iofeph àNazareth,non fuit admiratus de hoc qp Chriftus ect filius
Iofeph: fed de hoc op à Nazareth eet , cũ de Bethleem fpectabatur
Meffias.Et quod magis attentione dignum eft, q ipfa eadem beata
virgo huius myfterij diuini fuper omnes confcia, ilium modulos
quendi obferuabat di.Ego & pituus dolentes quærebam te. Lu.
nj.g.Ex qfequit,q ad inftructionefideliû in cõi q Chriftum veniēz
të i mudo receperüt, couenies modusfuit, vt eispfentaretprius fub
rõne regis.f.Meffiae filij Dauid fine reuelatione myfterij deitatis &
H
ginitatis matris: op eis à principio oia ifta arcana reuelarentur
ficem procefferunt ab imperfecto ad perfectu , q eft modus hoibus
in cõi maxiè conaturalis.Secundum probatur:nã fi Chriftusfecun
dum vera generationem naturalem tm à Dauid defcendiffet. & no
fcdm famă publică,& cõem ppli æftimatione , hoc non fufficeret
ad refutados ifideles ,pcipue Hebræos q ex illa ftripe tm Saluato
réfpectabat, vt autoritates facræ fcripturæ teftant: & Chriftus cos
exhortado dicebat:Scrutamini fcripturas, Ioha.v.f.Vnde fi eũroz
nabiliter ignoraffent à Dauid defcendiffe, prefertim cum cõis fama
& ppfi æftimatio hoc non teftaret,redderentur excufabiles.Nõ em
ipfi tenebantur cognofcere vera generationem naturale Chriſti ſe
cundi quã à Dauid defcedit, Talis em incognofcibilis eft,nifi p di
uinam reuelatione:vt in fcdò pfuppofito fuit oftefum. Diuina tñ
fcriptura intendit eos inexcufabiles reddere.vnde glo . fuper illud
Match.ij.a.Vbi eft q natus eft.Confufio Iudæoru eft vt Chriftina
tiuitaté à gentilibus difcant:etfi non credunt,inexcufabiles füt.hçc
in glo.Conueniens igitur modus fuit, vt etiã Chriftus fecundum
publică famã à Dauid defcenderet, vt fic ipfum refutantes faltē fub
rone Saluatoris fpectati i cõi recipere,inexcufabiles effent, qd eftin
tētu, ¶Scďayòps coclufionis pbat:Nã pphetęp modufucceffio
nis ipfius Dauid Chrifto regia dignitaië attribuebant ,Ifa.ix.b.Su
perfoliu Dauid &fup regnü eius fedebit.Que quidem & ba & fifia,
licet non de fede feu regno tpali principaliter intelligantur ,,prout
verba Ifa, denotant ibidem dicentis:Sedebit in æternum : Nec em
cocedédu eft, q i regno temporali Dauidico Iechonias à & Chriftus
defcedit habuit fucceffore pphetate Ieremia.xxij.g.deipfo lechos
nia.Nō crit deſemie ei" q fedeatfup thronu Dauid ; cũ hoc tñ ftat
qfcdm intellectũ min' principale feu figuratiuữ, què tot? ppls in
cõi principalit intedebat de regia dignitate, etiã tpali,q Chrifto de
bebat p fucceffione Dauid talia baintelligütur:p qd fignificabat
fucceffio ipfi' Chrifti hois i regno vniuerfalifupra ocm creaturā.
iuxta illud:Data eft mihi ois ptasi cæ.&in ter.Mat,xxvij.d. Rõ āc
huius figuratiuæ loquutiois feu duplicis intellectus talis eft.Nam
ficut nfa cognitio de imperfecto ad perfectum natufr procedit, vt
tactum eft,fic eo modo naturale eft nobis ex cognitione corpora
lium,in fpiritualium cognitionem deuenire . Inuifibilia enim dei
à creatura mundi per ea quæ facta funt intellecta confpiciun1
tur,ad
 Additio Matthæi
A tur, ad Rom.j.c.Qd no folü habet locu in puris naturalib" , fed
etia i fugnaturalib",vt i minifterijs eccle,pcipuæ in facramétis qui.
busfacra iuifibilia p figna vifibilia traduni.&io ex duina pordis
natioe,vt populus defefibilib ad infefibilia cõnaturali mo reduz
ceret,Chriftu que cõftituit herede vniuerforñ etiã i regia dignita
te tpali vt legitimu ipfi' Dauid fucceffore fecit,fic ius hereditariu
in ipfo regno eide prineret ex tali fucceffiõe: Quã qdě fucceffione
tpalem cotéporanei Chrifti diligent attendebat,vt teftat facra hi
ftoria.Nam apli q fuerutfuper ceteros de myfterijs Chrifti crudi
ti,etiam poft refurrectione, qñiam ipfi" glia erat eis magis mani
fefta ab coqrebat,Siin hoc tepore reftitutur" es regnũ lfrael?A&
t.
f.a.Quod intelligit ad litera de regno tpali, credentes talem reſti
tutione ad Chriftu pertinuiffe:nec Chriftus ptuciftu intellectum
figuratiuu feu minus pricipale ab eis exclufit expffe,vt ibidépater
Forti" ergo fétiendu eft de ceteris,q regnüdei ignorabat Cũ igit
fucceffio i regia dignitate teporali,ad illu etia'g fcd'm famã publi
cã eftfili" ptinet,vt i primo pfuppofito:no aut ad illu tm q fecun
dū verã gñationē naturalē tātūmo defcedit ,fegt opphetę tefta
tes ipm forelegitimufuccefforé i regno Dauid rpali,cofequet' p
moftrabat ipfifecüdü famã publică à Dauid defcefuru, qd eftite
tu.Quartacóclufio,q prędict” defcefus Chrifti à Dauid fecudu
publica fama & comune ppli eftimatione tu ad contéporaneos
Chrifti attrahedos vel iufte reprobados ptinebat,fufficient tradit
per Mattheu euägelifta ,cũ dicit: Abraha'genuit Ifaac &c.Et con
uenietius plofepho fip fola virgine gloriofã huiufmodi deſcē
fus traderet. Prima ps coclufiois phat.Na oes contemporanei
Chrifti,exceptis pauciffimis qb' myfteriūginitatis fuit reuelatu
credebat Chriftü effefiliu Iofeph,& fama publica hoc teſtabať,vt
patet ex iam dictis.Qui quidê Iofeph de directo genealogizatur
a Dauid p Mattheum,vt patet i litera.Igitur prima ps cóclufionis
vera.Secudayo pbat:na fi taldefcefus fecudu publica famãp vir
gine glofam declararet,& no p Iofeph, oportuiffet o contépora
nei Chrifti reputaret Chriftu nõ deſcèdere à Iofeph,& côſeqnter
credere gine ghiofam no legitime Chriftu cocepiffe,vľmyfteriu
ginitatis effet ftati eis reuelādi: qruprimu effet falfiffimü,& de
rogatiuuhonori ipi' beateyginis:q vt ab ifamia fufpitiõis effet
imunis,diuiapordinatiõe fuit depōfata,vtfeti doctores tradūt,
Secudu yo effet etiam cōtra dictame eiufdem diuinę pordinatiõis
qyginitate matris ex certis rationib", vt dictü eft, voluit effe ocz
B
cultă:& fic fecuda ps cõclufiõis vera.CQuita cóclufio,q cõueni
ens fuit vt Chrifti genealogia no tmfecudu pdictas filiatiões , fed
etiã fecudufiliatione legale.f.fecudu adoptione traderet, vt Luc.
tradit in.in.c. pbat: Nã vt doctores dicit, put poftillator Luc.in.
tractat :licet oës fapiētes Hebreoru¡ cocordit teneret Chrifti defce
furueffe à Dauid:aliq tñ coru opinabatur ipm defcédere ab co p
Nathan ei filiu adoptiuu ppt excelletia fetitatis pphetiæ:alij v
p Salomone ppt dignitate regiã & excellentia fapiæ.Secüdü ve
ritatem aut vt oino tolleret errãdi occafio,per vtrūc defcedit,p
Salomone,f.fecüdū lineã naturalgeneratiõis.p Nathā verò fecu
dumlinea adoptiõis legalis.Nathã em fili? adoptiuus fuit Dauid.
vñ cóueniéter Lucas fequit linea adoptiuap Natha & quofdam
alios,vt nobis oñdat op etiã fecudu lineã adoptiõis Chriftus à Da
uid defcedit:idcirco notant ptermifit hocybugenuit, & loco ei
vtit hocybo fuit.Sexta coclufio q generatio Chrifti vera àDa
uidperygine glofă defcedes cu expflione y ginitatis arcane quã
tu ad fideles fidediuulgata certificados pertinet,fufficient tradit
per Mattheū.j.'Nã i pdicto ca.poftq Matthe fe expediuit de ge
nealogia Chrifti fumariei primo ti,& cofequenti fingulari pex
tenfa fucceffioné (qua fucceffione i tres qterdenas ex certis caufis
myftice itellectis diuifit put in Glo.or.fufficieter tradiť) ftatim
ipfam materia generatiois Chrifti qfi alio modo refumes fubdit:
Chrifti autgeneratio fit erat:Cu eet difponfata mater Iefu Maria
Iofephjang coueniretinuenta eftin vtero his defpufeto. vbi ma
nifeftè tradit vitategñationis Chrifti, quã à Dauid defcendiffe i tiz
tulo pmiferat p Maria gine,no ex virili femine,fed fpuffeti iſpira
tione pceffiffe:cuq etiã oñdit eiginitate occulta effe illis tpib",
nifi cui de ex caufa voluit reuelare ficut Iofeph. CColligit ergo
expmiffis,qp defcenfus Chrifti à Dauid & Abraha in euägelio qua
druplr tradit.Nã autfecundu verā gñationem naturale:& hocfu
mariè tu fufficit ad certificados fideles i cõi de impletiõe pmiffio
nuapřib" fueruntfacta.& hoc duplr: qa autfine myftern, ginita
tis reuelatiõe:& fici prio titulo Matthei puti fcďacoclufioe : aut
cũ declaratiõe yginitatis ficut ibi: Gñatio aut Chrifti,&c.Mat.j.p
uti fexta cóclufioe: Autfcdm publicaeftimatione : & hoc extele p
fingula defcédédo & afcedédo qpfufficit, & regrit ad certificandos
Chrifti cotéporancos.Et de hoc o Chrift , fuerat legitim' fuccef
for ipfi' Dauid.hoc duplrqa aut fcdm linea naturalguatiõis puz
blicè eftiatalp Salomone qua Matthe❞ tradit puti qrta cóclufiõe:
aut fecundum lineā
IO
Cap. I. Replica
aut fcd'm linea adoptiua: & fic Lu.in.prout i gnta coclufione.QuiC
gde gdruplex defcenfus i Chrifto cocurrit put traditio euangelica
narrat fidelit: Et hæc ad murmurationes pfidoru cõprimedas & ad
mirationes tolledas fideliu in predictis fufficiat fcdm lialem expo
fitione:omiffis tamen quaplurimis alijs i hac materia a doctorib
traditis,quæ ad myfticam pertinent declarationem .
Sequuntur notule breues venerabilis ac religiofi patris fratris
Matthiæ Dorink profefforis facræ theologiæ eximij, miniftripro
uinciæ Saxoniæ ordinis minorum: quibus poftillafratris Nicolai
de Lyra valide ab impugnationibus domini Burge, defenfatur:&
primo circa euangelium Matthæi.
Et ga de veteri Teftamento non plus reperi
REPLICA.
*tackup Burg, io accedendú eft ad nouũ , &c.
In nouo Teftamento primò occurrit euangeliữ Matthæi;in cuius
prio capfo di ludas genuit Phares & Zaran de Thamar.quem paſ
fum exponens brus Hiero.dicit:notandi in genealogia Saluatoris
nullafanctarum aflumi mulieru,fed eas tm qs fcriptura reprehen
dit,vt ppter pctores venerat de peccatricibus nafcès,&c.Poftil.aut
ab hoc dicto beati Hiero . cum reuerentia declinatmotus ex certis
rationibus:Quarum prima eft: quia non videtur rationabile mu
lieres ratione illa poni in genealogia Saluatoris, qua ratiõe viri ex
eaprætermittunt.f.Ochozias: Ioas & Amafias ppter pampræ
termittitur, vt dicit idem beatus Hieronymus : igitur ppter pec
cata non ponitur ibi rõnabiliter mulieres.Item go gloriofa po
nitur in ipfa genealogia, quæ tamen eft & femper fuit fanctiffima.
Ite qa dicit btus Hiero.Ruth & Raab in genealogia pofitas tanp
fcriptura facra reprehenfas: Quod no videt ver:: quiafcriptura eas
comedat.Raab cōmendať Iofuæ.ij.& ponit in catalogo iuftorum
ad Heb.xj.Quod aut dicta fuit meretrix,non fuit ratione viti, fed
offici :qa vbi nos habemus meretrix, Hebræus habet hofpita , vel
fuit eis cognomen.Similiter & Ruth commendatur : In fcriptura
Ruth.j .&.inj.Nec alicubi legitur de illarum duarum mulierum re
prehenfione prout beatus Hiero.allegat. Exponit igitur poftilla
D
torillum paffum fic,pille mulieresꞌideo hîc nominant, quia viris
fuis fuerunt accidentaliter coniunctæ. † Nam quæ fuerunt primò †Tu dic eas
&principaliter coniunctæ,fiue bonę fiuæ maleno hîc nominant, nominatas,
Immo q inter illas qtuor fuit magis famoſa peccatrix.f.Bethfabea tũ quia infi
directè non nominat, fed dicitur ea que fuit Vrie, quæ principalis gne aliqdi
ter & directius, nominari debuit fi peccatum ratio nominationis cis geftü eft,
fuit.In hacre.Burg.affumit beatumHieronymum i fui defens tu quia alie
fione, quem tamen ex leuibus caufis confueuit improbare , vtpa. nigenas &
tet in multis locis fui corruptorn . Et puro defenfionem Burgen. peccatrices
beato Hiero.non placere, quia maiora inconuenientia cotingunt nominādo
defenfori & defenfo,vtpatebit.Dicit naq Burgen . primò oba indicat vo
beati Hiero.funt fane intelligenda de peccatoribus & peccatricib, catio genti
finaliter pœnitentibus &fic iuftificatis:& tales dicit fuiffe illas qua um , & ve
tuor mulieres in genealigia Chrifti nominatas.Secundò dicit Bur nia peccan
gen.q Raab & Ruth fucrunt famofæ peccatrices, quia nationes ea tium.
rum in fcripturis reprehenduntur. Tertiò dicit , qd etfi ille qua
tuor mulieres fuerunt iniuftæ,non tamen fuerunt dicende fanctæ,
faltem in vita earum propter præcedentia peccata.Ex his tribus di
Aisputat Burgen.accipere vellefufficientem rnfione ad argume
ta'poftil.facta contra btm Hiero.Sed certe ex ineptè dictis aptarn
fio fieri non pot. Nunc autem primum dictum ppofito eft ines
ptu.Na multæ mulieres patru noiatoru in fcriptura funt reprehë
fę tñ finalitaufte:ficut Sara,Rachel, Lia & ceteræ.io fecundu primu
dictu Bur.quaplures debebant nominari.Ceteru fi folę qtuorfina
literiuftificata debebat noiari,fequiť o finaliter impenitentes no
minari non debuiffent:& fic Achaz &multinominati , nominari
non debebant,per argumentum à contrario fenfu, qd Burg.fæpe
grandipendit.Necfecundum dictum Bur.eft aptum ppofito.Na
fiqs exfmala fama nationis,deberet dici famofuspeccator,maximè
Iob qui nationefuit gétilis:&tamen in fcripturis dicitur fuiffefim
plex & rectus timens deum & recedens'â malo, &c . q de eo dicunt
job.j. Poterant etiam illæ duo mulieres naturaliter facere quæ
erant legis ficut lob & non idololatræ . Vnde degentilitate ad Iu
daifmum cõuerfasfcriptura no reprehendit fed magis commedat,
vtprobat poftillator, Nec tertium dictum videtur propofito con
uenire.Nam beatus Hiero.in hac vitaiuftificatas & cum finali iu
fticia defunctas vtiq debuit dicere fan&as,nec hoc omittere ppter
peccatapræcedentia,fi qua fuerunt, quia Petrum , Paulum , Mat
thæum:& Magdalenam & cæteros verè fanctos dicere catholicum
eft quorum tu peta facra fcriptura commemorat,fed non illaru.f.
Raab & Ruth.Cu igit dicta Burg.prout viſum eſtſut ppofito im
pertinentia,rñfa ex eis accepta valere non pñt.Idcirco cu primữ
arguitur de tribus regibus ppter peccatum prætermiffis, refpõdet
Burgei illi fuerunt finaliter impœnitentes,'quod in mulieribus
non habet locum: Sed oftenfum eftfupra primum dictum Bur.
b nj gen.vnde
 Replica Matthæi
E geñ.vnfumit illa rifio no eſſe rõnabilis,necpcõfequés folutio.
Adfcdm argumētu de bra gine fine peccato i genealogia
pofita,refpondet Burg. fecus eft de beata virgine, quam necef=
fe habuit euangelifta ponere:& de illis mulieribus quas euange
lifta volutariè nominauit,&fine defectu potuiffet prætermittere.
Sed puto bea.Hiero.fic nõ voluiffe dicere: quia illa refpõfio plus
inuoluit,& foluit : nã dicēs euangelifta profola volutate illas mu
lieres nominaſſe,neceffe habet dicere 9a fine rõne . Qď fi fic, fruz
ftra bea,Hiero.qreret rõnem cuius nõ eſt rõ ,ſed volútas.Nec ve
rifimile, qfola voluntate: quinimmo ex rōnabili necefsitate eas
nominatim expfferat eus gelifta : quç rõnabilitas infràoftédetur,
Ad tertium argumétum poftil.Bur.rñdet qd facit pbtō.Hiero.
quia infcriptura cõmēdāt,hoc eft argumētu juſtificatiõis earum
finalis:fed p hoc no excluditur, qn pri fuerat famofę peccatrices
vt dicit Bur.cui oppofitu tn oftéfum eft in correctione fcfidi
&
ti.8.Nec aliqua fcriptura habetur pfonę alia vnc fuerintre
prehéfibiles, fed potius in fcriptura comēdant: vñ pot fumi argu
métum qd eft Bur.i ve.Te.valde familiare:fed ipe cófueuit argue
re ab autoritate negatiuè quod no valet.hîc arguit aut fimul con
ftructiuè & deftructiuè p hoc q non legit op fint rephefæſed com
médatę.Arguo tñ ex dictis côtra Bur.afr: Ois denoiatio debet fie
ri à principaliori & digniori:fed fides & iufticia funt digniora vi
tis:igit noiatio debet fieri potius à virtutib & à vitijs:fed conftat
exfcriptura Raab & Ruth fuiffe virtuofas,igit ear noïatio deber
potius fumi à virtutib' à petis fi qua pcefferut.Nã in comemo
ratiõe ſatōrũ, tutum fit metio de pfe:vitioru aut q fuerat p acci
des &recitatiuè:igit illefancte mulieres in Chrifti genealogiafetã
poti" debebat noiari ex couerfatioe prauitate tranfgreffionis.
Necilla tertia rõ poftil.facit pbtō Hiero. put Bur.dixit,fed co
tra fpaliter quia dicit, qs fcriptura rephēdit,qd nufq repit,fed cỡ
trariu: qa vtranq fcriptura commendat notabilit fatis,Patet igi
turq Burg.volens pro beato Hiero . certare plus eum inuoluit.
Confequéter vidēdū eft quo cõtra Poftil.irrõnabifr mouetur
dupliciter.Primò dicit,qp nihil ptinet ad rõnem genealogię cõiu
ctio viri &mulieris pfe vel p accides, & nihil refert, Na neceffari
um videtur vxoresfecudarias no principales in hmõi genealogia
F to,an fit legitimè natus. In quo nihil dicit pertinens ad quæftionis
nominari,quaten" ex tali noïatiõe oſtedať veru fuiſſe mřímoniu,
&nihilillegitimitatis iterueniffe. Qď autē verũ matrimoniu ſit
inter viru & vxoré principalē,nemo dubitat:nec ple ex eis fufce
pta fore legitimã, plem aut ex occafionalit & fecundario cõiüca
poffet pbabilit dubitare fore legitimã , idcirco in generatione ex
principali &pfe coniuncta in tota genealogia,de muliere nulla fit
metio:quia ibi plis legitimitas eft lata, In generatione autem ex oc
cafionaliter coniunctis neceffe fuit de mulieribus fieri mentionem .
Tum vt ex hoc inuat cõjuctioné fuiffe legitima,Tum vt oftendat
plé ex fic cõiuctorūgeneratione,nulla incurrere notă . Neceffariu
igit fuit in Chrifti genealogia hoc obferuare , ne Herodes aut alij
Chrifti pfequutores velamen excufationis poffent affumere qfi na
tum illegitimè perfequerent:Hæc eft enim rõ fanctoru doctoru de
macris Chrifti defponfatione. Nec valet op Bur.fcdò obijcit co
tra poftil.rōnē de Lia q fuit Iacob pter intentione cõiuncta : &tñ
nonoiati genealogia Chrifti, quod tñ oportet,fi rõ poftillatoris
valeret.Rñdeo q quis Lia fuerit cõiuncta præter eius intentione:
no tñexhoc fuit vxor eius occafionalis nec fecundaria , fed princi
palis ppter fequente ratihabitionë, Rachel emquis fuit plus dile.
&a,fuit tn vxorfecudaria:& io Chriftus fifuiffet natus per linea Ra
chel,fpaliter nominari in genealogia debuiffet propter rōnēprędi
Aa.Sed ga p linea Liæ qfuit prima & principalis vxor,Chrift? na
tus eft,idcirco eã noiarino oportebat.Cofirmat hæc rifio, qa fecu
dumagiftru in qrto di.xxx .& doctores.Error in perfona coniuncta
dirimit etiã contractu matrimoniữ,nifi poft cöiunctionem iterue
nerit ratihabitio.Cũ igit in coniuctione lacob & Lię interuenit er
ror pfonæ,potuit legitimè poft coiuctione ea refutare: qd th no fe
cit,fed poti" ratu his factu, p coniuctione Rachel vitro feruiuit.Et
Lia pria & pricipalis vxor fuit pcõfequés no noianda, CSed fina
liter i hacmateria Bur.valde mouet cotra poftillatoris excufatio=
ne,q fe excufat de hoc qd declinat hîc dictum bti Hiero.afferés co
trapietate militare fanctoru opinionibus cõtraire,induces ad hoc
canone,decretales.di.xx.Sed reuera in quo Bur.excufatione poftil
latoris reijcit ipfe magis venit inculpandus.Perfæpe quidem brin
Hiero.bto Augu.cæterifq; doctorib" etiã fine magna rõne obijcit
& ipforu dictis infideliu Iudæorũ dicta anteponit , Etfi aliqñ pro
ipfis certare videat,in odiú id facere videť poftillatoris,falua pace:
qnon nifi fcriptura aut ratione cogentibus interdu à fanctoru de
clinat fententijs. Nec id qd Bur,affumit facit cotra pietatem;quia
hîc honor,hæc reuerentia folis debetur canonicis fcripturis,vt qd
qdi eis repti fuerit,fine hefitatione ver effe credat, vt dicit beatus
Aug.in de vnico baptifmo,Scripturis aut alijs qbuſcūc rationabi
liter
Cap . I. Replica
liter cotradicere licet dicere eodé Aug.in epfa ad Hiero.Aliorum G
fcriptura ita lego, vt talibet feitate graue doctrina polleāt,non
ideo verúputë,qa ipfi ita fenferut,&c.Et in epla ad Fortunatũ die
cit:Talis elle velle lectores fuoru fcriptoru ales ipfe eft alioru, in q
fuafcripta cæteris corrigedafubijcit: ficut ipfe alior: fcripta vbi id
certa rõvel autoritas exegit refutauit.Nec putandum hanc Aug.
humilitatem bro Hiero .& cæteris fanctis doctoribus defuiffe Cas
non decretales contra poftil.inductus pro ipfo militat; Dicitur nā
que in ipfo:q qs maiori rõni innititur eo maioris autoritatis 'eius
ba elle vident.Igitur poftilla,fi nulla temeritate permotus inter
dūfêtōrũſnias cũ reuerentia( quæf& toribus debct) declinet:
tis do &
meliori rõne aut autoritate perfuafus,nequaq deber ob hoc à ve
ritatis amore criminari :quoniamin his quæ fidei non funt,necfa
cris literis obuiant, nequefancti, neque fcholaftic: doctores mutu
um confenfum experunt:fed fibi mutuo alijs & alijs rationibus p
fuafifine temeritate immo vtiliter contradicunt.
¶In eodem cap.vbi dř lofeph viru Mariæ: vbi omnes doctor Linea gene
res cocordat ,op fufficieter deducitur genealigia per lofeph virum alogie Chri
Mariæ, qa erat de vnatribu, &c,Burg.facit multa argumenta ali fti& lofeph
quafatis competentia ,qp no Dauid fufficit declaratio gloffe & do modo p
doru.lpe igitloga digreffione facit,i q putat fatisfacere nonfolu bari poflit,
qrenti,fed qftioni,q fieri cõfueuit in hac materia: cui placet videat.
Mihi autem videť o non amplius poftil.factu cöcludat . Cuem
Chriſti natū ex femie Dauid & Abrahã fcdm pmiffa vtrifq; facta
no nifi autoritateſcripturæ habeat,igit folu creditú é apud recipie
těfacrũ cano.Sic & apud Chriftianu hr folu autoritate Mat.& Lu
cæ.igit exfola fide.Fruftra igitur Burg.videtur tã plixa digreffio
nelaboraffe,pfertim cu quatuor fuæ fuppofitiones, & fex conclus
fiones citra vel vltra,ea & fidei funt nihil concludunt.Nam in pria H
fuppofitionefua dicit de filiatione &fucceffione fecundum formā
vulgarem,q modicumfacit ad propofitum deducedū.Na à Zoro
babel nulla apud catholicos nec puto apud Iudæos hf hiftoria au
tentica:vnde talis fama vulgaris autoritatiuè confirmari potuerit
vfq ; ad Chriftu &parentes eius:Etfi habetur,tñ quiain canone no
eft,ea facilitate cótemnitur qua probatur,fcd'm regulá bti Hiero.
CInfcdòffuppofito dicit Bur.dubiu effe qcuq naturaliter geni
motæ folutioné:qap nulla naturale cognitionem poffumus ad le
gitima Chrifti generatione peruenire. Et ppter idem no valet ſup
pofitio fua tertia; qa teftimoniu vel probatio p inftrumentum pti
net ad hunã& naturalem cognitionem.Et quia defubftantia iftru
mentoru funt teftes,ficut ad naturalis generationis cognitionê nõ
put honefti teftes adduci,ita nec inftrumenta formari : immo teftes
quicuc adducerent effent dubij ex fecundo fuppofito . Ex illis igit
tribus fuppofitionibus nihil fidei affertur nifi negatiuè: qp videli
cet Chrifti generatio non poteft haberi per famam publicam , nec
perteftes & inftrumenta,nec per naturalem cognitionem : Suffecif
fet igit quartafuppofitio op poteft fciri fidei autoritate : Et ad hoc
tendit prima conclufio Burg.quæ affumit promiffiones factas pa
tribus & teftimonium euangeliorum quæ omniafola fide recipi
mus.Secunda fua conclufio folum pertinet ad fideles, & non nifi p
pterfide.Ettertia conclufio refoluitur ad idem, quia vult expubli
cafamadicere conueniens Chriftum effe filiu Dauid . Sed vnde fas
ma nifi exprophetis?Sed quid prophetianifi credamus:Totu igi
tur refoluitur in fidem:per confequens apud infidelem nihil facit.
Perprobationes de fancto Tho.per Burgen.ex fua digreffione
fumptas non probatur Iudæorum inexcufabilitas: quia nec p fcris
ptură ,ppter interruptione à tpe Zorobabel nec per famam ex ſcri◄
pturis fufficienter factam,Iefum filium Dauid fore fcire poterant:
A
fed aliunde, quod oftendere non eft præfentis fpeculationis ,Nec
quarta conclufio ,nifi per refolutionem ad fidem procedit. Simili
ter & quinca: quia vtriufq ; lineæ tam naturalis & adoptiue teftis
monium non habemus,nifi exfcriptura : teftimonium autem fcri
pturæ ad fidem refoluitur. Nunc autemfcriptura veteris Teftamė
ti in vtrac linea deficit: quia à Zorobabel vfq ; adparentes Chrifti,
vtprædictum eft ,autoritatem non habemus.Credendum eft igi "
tur Matthæo & Lucæ in vtraq ; linea:Et ecce fideles: Et ad hoc fina
liter refoluit Burgen.fuam quintam conclufionem.Sed vnde Mat ?
thæus & Lucas tantæ facti funt autoritatis , nifi ex autoritate vni
uerfalis ecclefiæ tefte beato Auguftino contra Adamantinum dis Augu.con
tra Adamā
centem :Non crederem euangelio , nifi ecclefiæ autoritas me com=
ium .
moueret:Qui igitur credit ecclefię, credit Mattheo & Luce,etfi cre
t
dit Chriftum filium Dauid fecundum promiffa'facta patribus . Et
hæc eftfumma per quam foluitur quæftio per Burgen.fic diffini
tur prætractata ; qui autem his non credit , quoniam non ex fcri<
ptura quæ interrupta eft circa genealogiam , nec ratione nec fama
conuinci poterit , &ca. Remanebit dubius digreffione Burgenfis
non obftante,
 Glof.ordi . Matthæi Cap . II . De Lyra II .

Cap.II. 2
Vm ergo na.Quãuis Matthæus natiuitate ponit Chrifting fitio follicita ,fecüdè,ei " inuctio certa,ibi : Qui C
A Ftermittat,tame aduentu magorum referis,breuitea cu audiffent regem , tertiò ,ei" adoratio deuota,ibi: Et procidētes.
comemorat fic dicens:Cum ergo . Quatuor hic po Prima adhuc in duas quia primò ponitur inquifitio Chrifti cx
nunta pphetis roborata,natiuitas, nomē,loc",&tep" deuotiõe.Et ifta facta eft à magis,fecudò , ponit ingfitio . Chrifti
De natiuitate dñi i Bethlee Matthæus & Lucas cõfentiut . Sed q ex malignatiōe.Et hgc fuit in quifitio Herodis,ibi:Audiens autem
mo & q occafione ad eu venerit Iofeph rex. Circa inquifitionem Magorum q
& Maria Lucas exponit: Matthe? pterit, rentium Chriftum natum cuägeliſta tria
ficut & cetera vfq ad circucifione :ficut Cap. II. notat,videlicet,natiuitatis locum, cum di
a Ecce natiuitas, cum effet
ecotra de aduentu magoru Lucas tacet, nat us. cit: a Cũ er.na effet in Bethlee lu.
& Matthe exponit . b Bethleĕi u V m vt oftedat impletam effe prophetiam Mi
mergo natus ef
de. Ad differentiã illi” q eft i'Galil ça in Nomen . Locus. cheæ,v.vt videbit.j.co.ca.Addit autē luz
Duę Betha tribu Zabul3.Duæ cm funt Bethleem . b dæ ad diftinctionem alterius Bethleem q
fet lefusinBethle
leem
Bethlee prius dicta eft Ephrata . Bethlee eftin tribu Zabulon.fcd'ò notar tempus,
STempus.
domus panis,qaibinaſcitur" erat panis em Iudæ in dieb9b cum dicit: In diebus Herodis.rphetaue
viuus q de cælo defcendit, qui ponit in rat em patriarcha lacob Gene.xlix.b.Nõ
Herodis regis, ec auferetur fceptru de luda, & dux de femo
plepio:vt irratiōabiles paftos,faciatfoci
os angeloru.Significat aut eccliam, quæ ce Magi ab oriente uenerunt le re eius donec veniat q mittendus eft, &c.
eft domus,inq panis viuus comeditur. a SVbi erat caput regni. Ciuitas dei toto orbe res $ vbi traslatio Chaldaica habet fic: Donec
fulget inqua minus dofti erudiuntur diuina lege.
CCIn die. Hiero, Hoc non ponit tā f veniat Meffias,vbi manifeftè oñditurillo.
rofo lyma m , dicentes : Vbi eſt qui the Chrif tum elle nafciturum , qñ defice
Geñ.4 9.b. tum ptépore: fed vt videat impleta :No
a Ne hocde Herode quærere videantur. b Signa
t s
deficie prícep de Iuda &c.In diebus non fidelibus,fed infidelibus data funt. ret rex & dux de populo Judæoru.Et hoc
с
Herodis regis.Finito.f.regno Iudæos natus eft rex ludæorum : Vidimus imple tum eft in Herode : quia vfq; ad traf
ru:qñia Herodes alienigena in gente luz a Propriam quia hanc creauit ad oftenfionem fui. migrationem Babylonis habuerut reges
dçoru regnữ fibi occupau er at impleta enim ftellam eius in oriēte &fuenis de tribu Juda,& poftea duces, vt patet de † acceffim
Dañ.9.f. pphetia q dicit:Cuvenerit fan & tuſſ&õ a Quia deum intelligunt ftella famulante. Zorobabel Efdra.nj . & fic vfq ad Herode
rum ,ceffabit vnctio vra. d Eccema. h mus adorare eum.Audiens autem qui fuit Idumæus natione, & pconfeqns
Magino malefi ci,fed Philof ophi Chal с alienigena:fed regnum Iudæoru fuit fibi
Herodes rex turbatus eft, & omnis
dçoru,q de figulis philofophant.Et fuer daru à Romanis Imperatoribus , & cũ hoc
rut(vt dicit) de genere Balaã,& fucceffo adiutoriu ad ipfum acquirēdum:& capio
res doctrinaru ei . In iftis fides gétiu vt primitia deo cõfecrat. Hi Antigono ibidem regnante & poftea interfecto ,Herodes occupa
pdicat natiuitate, locũ neſciūt.Iudæi locu infinuat :tps aduētus nõ uit regnu.yt narrat Iofeph" libro antiquitatu.patet igitur op hoc
cognofcunt,e Venerunt.Magi ,nõ poft annữ: qa tuc nō inue qd dicitur: b In diebus Hero.re. Oftenditur tps præfinitum
nireti pfepio,fedi Aegypto ,fed.xiij.die.Fuerut aut de terra Perfa Chrifti nafcetis .Tertio,fcriptura circa natiuitate Chrifti notat cui
ruvbi & Saba fluuius à q regio noïať,iuxta qui & Arabia eft, vbi dens cælefte fignum : prophetatum em fuerat p Balaam , Nume.
Magi Chri Magi fuerüt reges.Qui etfi tria muner a obtulif fe dicunt,non ideo xxiiij.c.Orietur ftella ex Iacob & confurget yga de Ifrael.&c. vbi
ftum quere non plures tres fuiffe pbant,fed vtp eos gentes q ex tribus filijs oftend itur q ortus nouæftellæ apparentis erat fignum Chrifti nas
tes qt fues Noe natæfunt , ventu ræ ad fide pfigur ent : vel totfuerun t princ i fcentis: & ideo in hora natiuitatis Chrifti apparuit ftella nouai ori
-rint. pes,q multo s duxeru t in fuo comita tu . Ideo Magi apud Ierof o entali terra vbi quondam habitauit Balaam ,Quæ quidé terra eft i
D
limam precipuè natu regūt: qa per Balaam de Ifrael naſcitūrū au parte orientali refpectu Ierufalem ,vt habetur i eodem li.Nu.xxiij .
B diert.Noua em ftella nouu hominem indicabat.Stella Chrift" que &ideo ifti magi dicti funt magi non à magica arte, fed à magnitu
fequi debemus , q nifiin cordibus oriatur rex Iudæoru in oriente dinefcientię:& ideo dicti funt etiam reges,quia illo tempore Philo .
non quæritur.fVbieft qui natus eft rex Iudæorum.Cō fophi fapientes regnabant.Ifti ergo vidētes noua ftellam cognoue
fufio Judæorum eft,vbi Chrifti natiuitatem àgentib' diſcunt, etfi rut p diuina infpirationem ,q illa erat & predicta fuerat p Balaam
non credunt,inexcufabiles funt.g Vidimus enim ftell am & ioftatim mouerunt fe de locis fuis,vt veniret ad venerandû pue
eius . Hæc ftella dominicæ natiuitatis nuncia nunc prius appa runa tu:&fequentes ftellä venerunt in Iudæa die tertiadecima : qa
ruit,fed eam tunc puer creauit,& Magis præuiam deputa uit : quæ illa terra vbi habitabat Balaã nõ multu diſtabat à Iudæa:ipfis aute
mox peracto officio effe defijt. Chrift um nondu m loque ntem . Iudæa m intrantib ",ftella diuina difpofitione difparuit , vt neceffe
muta ftella prædicat , poftea loquentem apoftoli nunciauerunt , haberent recurrere ad ciuitate regia ,videlicet Ierufalem , & ibidem
CIudeis,tan rõne vtentibus , fubftantia rationalis.i.angel " or inquirere de Chrifto nato.Et hoc factu eft à deo duplici de că .Vna
tum Chrifti nunciauit , Magos verò primitias gentium nõdũ rõne propter ipfos Magos , vt qui prius fuerant commoniti cælefti fi
vtentium irrationalis.i ,ftella perduxit . Paftorib" angeli,Magis gno confirmarentur etiam dicto prophetico ex doctorum Hebrai
ftella,vtrifq tamen loquitur lingua cæloru, quia iam ceffabat lin 4 coru rnfiōe:vt infra patebit.Alia ca fuit propter Chriftum ,vt eius
gua prophetarum . Vtrum ftella orta fit in oriente,an ipfilibi natiuitas in ciuitate regia nunciaret : & p cöfequens Iudæi Chriftu
pofiti natam ad occide ntem viderint , ambiguum eft . Potuit em no recipiētes inexcufabiles haberentur.Per hoc etiã figurabatur op
nafci in oriente,&jcos in Ierufale perducere.Sed dum humanu qfi t fides Chrifti erat à gentilib" deuote recipicda , & à Iudæis pmaio
ex lege querut auxiliu,diuino deferuntur.Per ftellam intellexerunt ripte i ifidelitate remanentibus refutanda : qamagi q gentiles erat
euin Iudça natu;& i5 Ierufalem veniunt , vbi locum difcentes tūc ipfum Chriftum deuotè qfierunt , & inuetu adorauerüt . Sacerdo
aggrelli iter primu hit ftellam præuia quam recognofcunt. Al tes aut Iudæoru audiētes Chriftū natum p celefte fignui nullo mo
Allego . legori.Stella eft illuminatio fidei q ad Chriftum,ducit.Du diuertut tifunt ad ipfum quærendu feu venerandum.Dicit igit: c Vidi
ad Iudços cam amittut :qa du àmalis confilium qrunt, veram illu mus ftellae ,& patet fenfus perprædicta. d Audi ens au.H e
minationem perdunt . hAudiens autem Herodes rex . ro.Hi cponi tur inquif itio is
Herod ex malign atione .& primò po
Rex dicitur, vt excollatione eius qui quæritur , hîc intelligatur exs nitur ei" igfitio de Chrifto à Iudæis,fcdò ab ipfismagis ibi : Tunc
traneus qa ia defecerat proprius.Audiens autem Herod . aliu Herodes.Dicit ergo: Audi.au.He.f.Chriftum natup euidēs cele
regem Iudæorum fe quæri,volebat em cum effet alienigenalegi fte fignü, e Turbatus eft.Nec miru, qa erat alienigena vt die
timus rex videri:&ideo codices quibus genealogia texitur crema &ta eft , & io timebat pdere regnu;& no folüipfe turbatus eft. fed
Herodes quit.iCTurbatus eft:& omnis &c. Vel quia exitium regni fCEto.lero.cuil.Hic accipit psp toto.vi ois Ierofolyma , ac
re turbar in fui timet , vel propter iram Romanorum fi hoc pateretur , qui cipit hîc pilla pte q fauebat fibi,ficut cõit dr,qñ maiores ciuitatis
adučtu Ma decreuerant ne quis rexvel dominus fine eorum confilio dicere aligd faciüt qd tota ciuitas facit;fici ,ppofito illi q erat ibidé ma
tur . Nato rege cæli rex terræ turbatus eft quia nimirum iores & i regalib" officijs affiftētes : illi cũ rege turbati fūt.Sequitur:
gorum.
terrena altitudo confunditur cum cæleftis celfitudo prædicatur. Et congregans
NICO.DE LYRA Cum illo propter Moraliter. a CCu ergon m atus effet Iefus & c.Sequitur: Moraliter
Cap . II. CCVi dimu s enim ftell am eius &c. Per ftellam fignatur vir.
Vm er natus effet Iefus in Bethleem Iu. Hicfe r
go Maria, quæ interpretatu maris ftella,Hæc autemftella appa
cundo oftendit euangelifta ipfum lefum effe verum de ret magis condefcendendo fibi deuoris :& eos nauigantes p huius
um & verum hominem ex illuftratione cælefti & venes mundi mare turbulentum dirigit ad portum falutis q Chriftus eft.
Diuifio ratione regali.Et diuiditur in duas partes: quiapriò po Et ipfum inuenietes venerant, offerentes ei munera.f.auru charita
nitur huius rei manifeftatio.fecundò , ipfius Chrifti manifeftati p tis,& thus deuotæ orationis , & myrrham carnis mortificationis :
fequutio,ibi:Qui cum receffiffent.Item prima in tres:quia primò quia cum caro rõnabiliter caftigatur, ad cæleftiafpiritus eleuatur,
ponitur bij * Et refponfo accepto
 Glof. ordi . Matthæi Cap . II . DeLyra

a Cum illo: ppter fauore: gafe pe ppls pl eis iniuftè fauet qs aCEtcongre.os.prin. quia enim volebat Chriftum'pers G
E crudelesfuftinet.Vnde Salomon: Rex iniuftus omnes miniftros dere,io voluit de loco natiuitatis Chrifti diligenter inquirere abil
Prou.29.b. impios habet. bCEt cógregans oes . Nota diligentiam lis qui fcripturas prophetaru pdictas de Chrifto nouerat'& genca
inquirentis, vt fi inuenerit,faciat op poft fevelle oftendit : finau logias defcendentes à Dauid fciebat, b Atillidi. ei : i Beth.
tem excufatus fit Romanis . Explorabat etiam , fi rex eoru triſtes Sicut enim periti in lege riderüt p prophetiam quæ habet Micheę
vel lætos faciat Iudæos.c Vbi Chrif. v.qnon por exponi nifi de Chrifto:vnde
A ludæis quærit locu, à magis temp❞ vt in cadem autoritate vbi dicit: Ex te egre.
a a
de vtroq fiat certus.d In Bethleem Ierofolyma cum illo . Et congre, dietur qui fit dñator, &c.translatio Chal
Iudæ . Locum natiuitatis exprimunt, a Sontifices. daica habet. Ex te egredieť Meffias . Ad
quem teftimonio fcripturæ didicerunt, gans omnes principës facerdotum cuidentiam igitur huius prophetię vidē
vt ipfa eorum fcientiaillis fieret ad tefti a Moralium latores præceptorum. b Palam dum eft qualiterfcribitur Michee.v.quia
quafi ex bono afteciu.
monium damnationis, nobis ad adiutos videtur in aliquibus difcordare ab eo qu
rium fidei. Ex hoc patet , quia non ex & fcribas populi , fcifcitabatur ab hicdicitur,Scribitur em Micheæ.v.a.Et
a Sicvocat eum, quia nouerat inungireges Iulgorű.
ignoratia,fed ex cordis duritia credere no с b tu Bethleem Ephrata paruulus es in mis
eisubi Chriftus nafceretur . Atilli
luerunt.Ettu Bethleem.Hoc ficpõit, libus luda : ex te enim mihi egredieť q fit
vt ab eis dictú eft:quia etfi non verba, ve d dixer unt ei: In Beth leem luda .Sic dominator in Ifrael, & c , Matthæus autë
ritatem fenfus quodammodo ponunt. Micheam. euägelifta aliter fcripfit: quia debebat ſcri
Mich.5.a. In Hebrço fic eft:Et tu Bethlee Ephra enim fcriptum eftper prophetam : berercfponfionem ludæorum Herodi fa
taparua es in milib" Iuda;ex te mihi egre a Ad tribum Iudæ pertinebat. &am :Herodes autem erat alienigena &
† Mich.5.a. dietur qui fit dominator in Ifrael, & egref + Ettu Bethleem terra luda ,nequa ignorabatfcripturas prophetarum :& iō
fus eius ab initio à diebus æternitatis . Et a Fin Hebræo, in milibus. Arguuntur Scribæ obli fcribæ fibi refpondentes aliqua verba in
uionisop non ipuis verbis prophetæ vli funt.
Ioh.7.f. eftfenfus:Etfi fis paruus vicul" compara autoritatefcripta mutauerunt vt planius
quam minima es in principibus Iu regi loquerentur: tamen eadem fententia
† mihi pro ta ciuitatibus Iudæ,vbi tot milia: tamen
diturus eft. non es minima: quia ex te egredietur ma da.Ex teenim fexiet dux, qui regat tenuerunt: qd patet difcurreti per fingu
gnus Chriftus,qui non tmde Dauid , qa populum meum Ifraël .Tunc Hero la,Scribitur em in Michga fic:Et tu Beth
egreffus eius ex mea conftat fubftãtia:na с leem Ephrata.Ipfi autě refponderunt: Et
des clam uocatis Magis , † diligen
tus à diebus eternitatis, quia in principio tu Bethleem terra luda:Cuius rõ fuit : ga
a SQuialocum didicerat, quando nafceretur explorat. ifta ciuitas antiquitus vocata eft Ephrata † accurate
eratverbum. Antiquitus Ephrata,po
ter didicit ab eist tempus ftellæ que
Myftice ftea Bethleem.Myftice eft dicta Ephrata, ab vxore Caleph , fed poftea eft ibi facta quifiuir
apparuit eis:Et mittes eos in Bethle " t
furorem
3 vidit,quod præmonftrat inſani fames magna tempore Elimelech & Noe quo tem
a Cognito loco & tempore reftat cognitio perfonæ. mi vxoris fuæ:propter qua fame iuerunt pore ftella
am Herodis qui ibi pueros occidit. Vel
Ephrata frugifera), quæ colit agrum vi em,dixit: Ité & interrogate diligen adperegrinandum in terra Moab, vt has apparuiffet
F tæ.Merito in coloco Chriftus nafciť, qui ter de puero, & cum inueneritis re, betur Ruth.j. a . Tranfeunte autem fame eis
totius ecclefiæ typum gerit , & ex nomie a Hoc fubiungendo ad renunciandum inuitat. facta eft maxima abundantiain cadem ci
Vt alacrius per eum redeant, & ne Iudæi, quiarex
innuit Chriftum pabulum vitæ cunctis. eorum futurus erat occultent. uitate: ficut frequenter fit mutatio à con=
TerraIuda nequa. In Hebræo,Ephra f trario in contrarium: & tuc vocata eft ci
nunciate mihi,ut & ego uenies ado ,
ta: Bethleem, eft domus panis Ephrata uitas Bethleem.i . domus panis , propter
rem eum . Qui cum audiffent res abundantic cuentum . Herodes aute igno
fpeculum . Quæfunt domus ifte nifi fide
a Aftimantes fupple vera quæ dixerat.
lium mentes panem angelorum mandu g rabatifta hiftoriam:&ideo non dixerunt
cantes: & quantum in hac vita mortali gem , abierunt.Et ecce ftella quam * Et tu BethleemEphrata : quia nefciuiffet H
uiderant in oriente , antecedebat
coceditur, gloriam domini ſpeculantes? quid effet dictum: fed dixerunt: Tu Beth
a Donec. bgQ.d.Hic eft quem natum teftabar. leem terra luda.i , quæ fita es in tribu Iu
In quibus Chriftus iam per fide natus,de
gentilitate velut de longinquo venienti eos ufque dum ueniens ftåret fus da ad differentia alterius quefita eft in ter
bus perfalforum doctor demoftratione pràubi erat puer. Videntes autem raZabulon,ficut prædictum eft . Similit
aliquando quæritur,& inuentus adorať. a Inuento quod defiderauerant. quod fequiturin autoritate. Paruul
Clam uocatis ma. Remotis facer es in milibus Iuda:mutauerunt dicentes;
ftellam gauifi funt gaudio magno
dotib" & fcribis: timebat em ne Iudæi ä a Diuerforium illud quod Lucas commemorat. Nequaquam minima esi principi
fi ex dei oraculo promiffum occultarent, ualde.Etintrantes domum inuene bus luda.Licet enim videatur effe con
fi fe velle eum perimerefentirent.Ideo etik runtpuerũ cum Maria matre eius: trarietas in verbis,tamen eft eadem fente
am promifit fe adorare ne quis feriretdo tia: quia cum dicitur Paruulus es,&c.hoc
lum cius ;fed fine fufpitione ob gratiam eft dictum:Tu Bethleem paruulus es vic?
fauoris ei renunciarent.fCAdorem eum.Herodes deuotionem infitu & ambitu murorum refpectu milium ad te pertinentium ,&
promittit , fed gladium acuit : maliciam cordis depingens colore ratione Chrifti ex te nafcituri:& ifta paruitas fonat in dignitatem,
humilitatis.Finxit ſe vultu & verbis adorare eum que inuidia mē ficut fi diceretur:Parifius eftparua ciuitas in fitu refpecu multitu
te cogitabat occidere: Cuius perfonam reprefentant hypocritæ, q dinis ad eam pertinentis.Scribæ autem ludæorum refpōdêtes He
ficte deum quærunt,nunc merentur inuenire: g CEtecce ftel rodi,hanc dignitatem planius exprefferunt dicentes: Nequaquã
la quam uiderant oriente , antecedebat eos ufque dum minima es.Quod autem fequitur in autoritate hîc &ibi fatis co
ueniens ftaret fupra ubi erat puer . Viden . autem ftel cordat , vt patet intuenti. c C Tunc Herodes clam uocatis
1am . Ingreffi Iudæam deferuntur indicio ftellæ , vt cogantur Magis diligenter didicit.Hic ponitur inquifitio Herodis fa
ex lege inquirere . Vel diuino deferuntur auxilio qui quærunt ta ab ipfis Magis . Cognito em loco natiuitatis Chrifti ex Iudço
&
humanum. Nec dicebat fignum infidelibus datum apparere do= rum refponfioe, voluit fcire tempus natiuitatis ab ipfis Magisper
mefticis legis & prophetarum:quia,fi Moyfen & prophetas non fignum ftellæ orientis apparuerat eis , vt fi ad ipfum non rediret
Luc.16.g. audiunt , neque fi quis ex mor . &c. Non tenuit æthereas ex temporis &loci cognitione poffet Chriftum interficere , ficut
vias:Sed multum domui vicina, aliter non diſcernerent domum . poftea attentauitpueros interficiendo: & hoc eft quod dicit : Tuc
Moraliter Moraliter.Stella,eft bona exhortatio ducens ad Chriftum.Vel Herodes clam uocatis.Dicit clam,id eft occulte.quia cum effet
potius fides quem mentis illuminatio,per quam ingredies Chris alienigenanon confidebat de Iudgis: & ideo voluit fuum confiliu
ftum videt qui eft ftella matutina: & eo vifo gaudet gaudio &ado coslatere fequitur; d CEtmittens eos in Bethleem. Spõdet
rare non definit.h Gauifi funt gaudio magno ualde.Gau falfum obfequium,vt facili" eos decipiat : & ad redendum ad ipm
dio gaudet , qui propter deum ( qui verum gaudium eft)gaudet. inducat: e Qui cum audiffent regem abierunt.Pofita ipfi
Addit &magno, quo nihil eft maius, Et valde gauifi , quia de ma us Chrifti inquifitione follicita, hîc confequenter ponitur eius in
gno poteft alius plus , alius minus gaudere.i Et intrantes do
uentio certa , Dicit igitur : Qui cum audiffent regem abie
mum inuenerut . Tres Magi vno itinere deum veniunt adora runt.recedentes fcilicet de Ierufalem, vt iret verfus Bethleem, edo
re:quia in vno Chrifto ( qui eft via) infeparabilis trinitas ab eis erat fi dehocper prophetiam.fCEt ecce ftella quam uiderant
adoranda, k Puerum cumMaria matre eius . Sæpe puer
in oriente, antecedebat eos ufque dum uenies ftaret.Quia
Ifa.9.b. nominatur,vt eum agnofcant,de quo dictum eft: Puer nat" eft no enim vt dictum eft,difparuerat , vt Chrifti natiuitas pipfos i regia
bis.Cur non & Iofeph cum Maria inuentus eft à Magis:Ne ali ciuitate publicaretur,& vt ,pphetia de loco natiuitatis Chrifti iple
qua inde male fufpitionis occafio daretnr gentibus , quæ pris tamonararetur : ideo hoc peracto iterum eis apparuit , & reple
mitias fuas ftatim nato Saluatore ad eum adorandum miferunt.
tos gaudio ad locum determinatum vbi puer erat deduxit . Ex
YAdoraue. prædictis
 Glof.ordi. Matthæi Cap. II. DeLyra 12

a CAdorauerut.Sic cofitentes deû, qué factu effe hoiem intel
A ligût, & morituru qg myrra oftendit, bEt aptis . Fidem
fuá myfticis preftani muneribus: Munera claufa,fides eft cordis.
munera aperta,confeffio è oris.In thure confuditur Arrius, qui
foli patri facrificandu effe cõtedit.In myrrha maniche?, q Chriftu
mortuum non cre dit.In auro vterq, qa
& Manichæus defemine Dauid regēna
tum no credit,& Arrius folam ei feruitu
Moraliter
tem afcribit.Moraliter,Et apertis,Ma
gnum religionis facramentum hîc aperit
vt fide præuia thefauros noftrosi via no
pandamus,donec præteritis hoftibus fo
Ifa.39.a.
li deo ex occultis cordiu offeramus. Eze
chias,quia thefauros alienigenis pdidit ,
Quod qfc condemnatur in pofteris. c Obtule
Magorum runt ei.Quæritur an finguli fingula, an
dona obtu vnufquifq tria?quod magis fatendu eft,
lerit. quia congruit myfterio: quia oisye Chri
ftianus Chriftu,deum,regem, & paſſum
Regu Pers confitetur.Dicitur op reges Perfarum
faru qs rit' femper cú muneribus folent adorare , q
fit in obla- more & ifti munera obtulerunt . Sed ma
tionibus gis diuina inſpiratione è facti ,vt in hoc
fit myfteriu oim.vnde & figuraliter tria
dicuntur.Auru, ad tributū;thus, ad facri
ficium myrrha , ad fepulturam pertinet
mortuoru.Velp hec tria in eode Chrifto
itimatur,regia ptās,diuina maieftas,hữa=
Moraliter namortalitas. Moraliter,Nos ergoth
offerimus,fi cogitationes carnis in corde
per ftudiu orationis incendim?:Aurum,
difupernafapiëtia refplédem":Myrrã, fi
prædictis patet qp illa ftella no crat de ftellis exiftentibus in or=C
be,nec de ftellis cometis : que aliquando apparet in fuprema aeris
pre:qaille lucet tm de no &eifta aut de die.Item ex motu.qa ille re
uoluuntur fcd m motumobilis primi in die naturali: ifta ai tmo
uebat fed mq expediat Magor itineratiõi: vnde in tredecim diez
bus non eft mota nifi à terra in qua habis
a Signum humilitatis fine qua nullus vere adorat. tabat magi vfq ad ciuitaté Bethleem .
bs In carne verbum. Tertio hoc apparet ex fitu:quia fi fuiller
2 2
fita in orbe feu etiam in fuprema aeris p
& procidêntes adorauerunt cum ;
Fidem fuam myftic s profitentur muneribus. te,vbi generantur cometa,non poffet de
Etapertis thefauris fuis obtulerunt terminatum locum vbi erat puer, oftende
a Regi. b Deo. c Mort ali. re:& ideo patet qerat in propinqua ae
C
eimunera,aürū,thus,& myrrhẩm . ris parte . a Et pr.Hic defcribit ipfius
a Quia intus querebant, quid vellet diuina voluntas Chrifti inucnti adoratio deuora , ex quot oraculo
de reuertione ad Herodem, dei meruerunt reſpontio
nem. beQuia cognita veritate non licet letroire. paret,q cognouerunt ipfius diuinitatem monici
b
Ett refponfo accepto in fomnis ne per diuinâ reuelationem : cu enim viderēt
a Diabolum, b Fidem,fpem, charitatem. pueri pannis vilibus iuoluti in gremio
e с
rediret ad Herodem ,per aliâ ůiam pauperis matris pofitum, nullum regiæ
a Paradifum, vel celeftem Ierufalem. dignitatis habentem fignum,non eft ve
b impleto purgationis tempore prius, & co oblato %
Ф talem reuerentia ei exhibuif=
rifimile op
in Ierufalem:quod hic pretermittitur.
fent,nifiin co aliquid fupra homine co
reuerfi funtin regionem fuam.Qui
gnouiffent:Et hoc eft quod dicit: Etpro 2
cùm recefsiffent, ecce angelus domi cidens adora.eum.adoratione.f.latrię
a Hic Iofeph non quaſimaritus,fed nutricius & cus
ftos afcifcitur. b Etapertis thefauris fuis.non q
ni apparuit in fomnis lofeph,dicés: tunc aperuerunt,fed quia prius aperue
Gloriofam. rant,quando.fde terra fua recefferunt:&
inde munera apportauerunt. c ¶Au. † 7.q.1.c.
+Surge , & accipe puerum & ma thus & mir.Ifta tria obtulit quilibet ip aduerfitas .
{
trem eius , & fuge in Ægyptum : &
forum ,tu quia de talibus faciebant exenia &.23.q.3.01
a Ecce quod fraudes non latent ceum.¸
reges Arabum,tu quia per aurum fignas
efto ibi ufq
; dum dicam tibi . Futu bant regiam dignitate:per myrrhhomis
rum eft enim , ut Herodes quærat nis mortalitatem: quia myrrhafolent in

texcitatus . carnis vitia per abftinentia mortificam?. 8 pucru ad perdendu eum.Quifcon
Hæc munera ex thefauro animi condita
proferuntur, cũ corde creditur ad iufti.o furgens accepit pueru & matrem e
Rom.10.b a Quia fides Chrifti manfit in gentibus do.ple.gen.in.
re aut cõfefsio fit ad falu. ¶Auri e pfecta
ius nocte, & fecefsit inÆgyptum:&
fapiëtia,thus oratio munda,myrrha ope
ratio bona.Primu ergo fides Chrifto offe
renda:deinde oratio,tertio loco operatio. ! nfirma eft oratio quã
non munit eleemofina.Myftice,Tres magi, fignificant Genti
Myftice lem populum de tribus filijs Noe procreatum ad fidem Chrifti
B
venientem: Stella,propheticum fermonem, ortum Chrifti vera<
ci ter profitentem.Herodes ,diabolu, qui cognita diuinitate Chri
fti perfequitur cum in membris fuis , à quo magi pergunt dum
ab idololatriagentes recedunt:& ad domum in qua Chriftus eft
i.ad catholicam ecclefiam perueniunt,in quam intrantes p fidem,
inueniunt Chriftum cum matre fua.i.ecclefia.Iofeph femoto.i.Iu
dæorum ppło propter pfidia :& aptis thefauris fuis.i.lřaru peri
tia, obtulerunt ei munera.i.phyfică ,ethicā,logică, vel , hiſtoriam,
tropologia & allegoria.vel,fanctę trinitatis fide. d Et re.ac.
SicutMoyfes tacens clamabat , fic ifti pio affectu interrogabant
quid diuina iuberet voluntas . Hæc refponfio non fitper angelu,
fed per ipfum deu, quia nullus alius via reuerfionis inftituit, nifi il
as,& vita. Non loquitur puer ad
Ioha.14.a, le qui dicit:Ego fum via,verit
cos,ne diuinitas an tépus reuelaretur,& vera humanitas habea.vn
de & mox in Acgyptu mittitur: quia & fides nutrienda erat ad prę
miu,& vitadoctrinę preparada é ad eundu. e CPera.ui.In hoc
forma datur credetib",vt deuoti ad deū veniāt:& quod iubeat,in
tēdīt.f. ne ad diabolum redeãt:fed per femitas virtuti ad patriā
veniat:& qui ceciderüt cōtennēdo refurgit obediendo. f Fu..
j.10.c in AegyptumMira humilitas Chrifti: Fugit qui refugiu eft alio
rú & virtus:fugiendo inftruit fuos.vnde:Si vos perfequuti fuerit
in vna ciuitate, fugite in alia. g CQui confurgens.lofephfigu1
ra prædicatoru,qui Chriftum cumatre.i.fidem Chrifti & ecclefiæ
tulerunt adgētes,relicto Herode, i.Iudçoru infidelitate, h¶No
cte.qa occultè per fuga ad illuftrādā Aegyptum defcendit . reliz
da nocte Iudæis.Nocte tulit in Aegyptum , qanocte ignoran
tiæ his à quibus ipfe recefsit reliquit incredulis. Qñ redit , noctis
no fit mentio, qa in fine mudi,ludæi fidé tão Chriftum ab Aegy
pto reuertête fufcipiētes illuminabunt.Hic datur excplū fidelib"
vitandi rabieperfequutoru vbi eft oportunu,ficut ipe ait: Si vos
pfequuti fuerint &c.Significat aut hæc fuga dñi electos improbi
tate malori à fedibus fuis fæpius effe pelledos.Fugit vt ho,quem
paulo añ ftella deu moftrauit . i CIn Aegyptu. Omnigenum
deumoftra venerante: quia Chriftus à Iudæis no recept",p prædi
cationétrálit adgentes.Fugit i Aegyptu ficut nat" eft,vt corru
ptă reparet naturam.Sic fugit, vt fugaces reuocaret,Quodfugit,
facramenti fuit non timoris , vt exemplum fugiendi daret fuis.
Non fugit
ungi corpamortuorum : p thus ipfius di
uinitatem:ga thus ad honore diuinü cos
cremat.Vel aliterfecundu alios obtu
lerunt aurum ad fuftentatione pauperis
matris & filij ,thus contra fetorem loci, &
myrrhã ad cõfolidandữ membra pueri.
d Etrefponfo accepto.f.ab angelo cx diuina reuelatione .
e Per aliamuíam re.&c.peracio.f.obfequio: quia defcende
runt ad mare,& inde per nauem transfretantem in Tharfis abic
runt:propter quod Herodes irat" poftea naues Tharfenfium ince
dit,fecundum quòd fuerat prophetatum per Dauid: In fpiritu ve.
hementi conteret naues Tharfis. f Qui cum receffiffent: Pfal.47.b,
D
ecce angelus domini apparuit in fomnis.Hicponitur ipfi
us Chrifti nati perfequutio: Et primo defcribit euangelifta quod
dam antecedens ipfam perfequutionem , fecundò , ponitur ipfa
perfequutio,ibi:Tunc Herodes videns,tertiò,ponitur quoddam
confequens ad ipfam ibi:Defuncto Herode,Circa primam igitur
partem fciendum, deus præuidens Herodis perfequutionem
futuram , per angelum admonuit Iofephvt pucrum in Aegyptu
portaret.Ad cuius intellectum notandum , q Herodes credidit
primò Magos fuiffe delufos ex apparitione ftellæ phantafticæ : &
ideo non curauit tunc de pueri inquifitione : fed poftea oblato
puero in templo : & à Symeone jufto prædicato & manifeftato,
& fimiliter ab Anna prophetiffa coram toto populo,vt habetur
Lucæ..e Sed Matthæus illud dimittit.Tunc fama pueri nati cres
fcente voluit Herodes ipfum perdere:fed interim portatus eft per
Iofeph in Aegyptum. g CQui confurgens accepit pueru
&c.Non dicit filium fuum: quia erat tantum nutricius. h No
ce:propter timorem Herodis,vt negocium fieret magis occultè:
licet enim de hoc non haberet diuină reuelatione , no tñ ppt hoc
debebat omittere, qd' poterat facere fecüdū hũanam via .Sequit:
Vt adim
dCEtrefponfo accepto in fomnis,ne redirent ad He- Moraliter
rodem,per aliam uiam reuerfi funt in regionem fuam.
Per hoc admonemur, cum malis hominibus no contrahamus
aliqua focietatem,Prouerb.xiij.d.Qui cumfapientibus graditur
fapiens erit.Amicus ftultorum fimilis efficietur.Per Herodem ve
ro.quifubfpecie religionis voluit occidere Chriftum,fignatur hy
pocrita,qui tum eft in fe,Chriftum occidit,fecundum illud He.
vj.b.Rurfum crucifigetes fibimetipfis filium dei : Na fcdm Hie
ro: Simulata fanctitas,duplex eft iniquitas.Per Scribas autem &
facerdotes qui locum natiuitatis Chrifti ex Micheapropheta des
clarauerunt, &tamen ipfum natum non adorauerunt , fed magis
perfequuti funt: fignantur doctores bonæ doctrinæ , fed malæ
vitæ:quia quem prædicant fana doctrina,perfequuntmala vita.
biin Surge
 Glof.ordi . Matthæi Cap. II . DeLyra

E Non fugit morté qui mori venerat.Nec infidias expauit qui ve ligentiam,fiue qd in ærernum mortuos æftimaret,fiue qhîcnol- G
Ifa.19.a. nerat apire verfutias diaboli.De hac fuga pdixit Ifaias:Ecce dis let confolari in præfenti de his quos fciret in æternum victuros.
afcendetfuper nube leue.i.carne fine peccato:ingredieturo Aegy Hoc verius ecclefiæ conuenit quæ non tantu peremptos doletfed
ptum & co,fi.eius ,Septem auté annis í Aegypto latuit. a CEx eos amplius quos prius editos vult retinere, vel nondum genitos
Ofeæ,11,a Aegy.uo.fi.meu. In Ofæ iuxta Hebraici veritate hocin generare:de quibus nulla confolatio ,quia æternaliter mortui fut.
Nu.24,b. uenitur: vel in libro Numerorum:vt qui Allegorice: Bene autem Rachel, quæ Allegorice
dam afferút:quia totum difpofitione dei a Vfque in finem infidelitatis, quia Iudæa contra ouis videns deum dicitur, ecclefiam figu
factum eft , b Tunc Herodes uí. ecclefiam fæuit. rat,cuíus tota intentio vt deum contem
Verifimile eft, cum Herodi nihil renữ eratibi ufque ad obitum Herodis : pletur inuigilat:&ipfa eft ouis centefim a
2
ciatum cffet à magis , credidit illos fallaci qua paftorhumeris reportabat. Rachel
ut adimpleretur quod dictu eft à do
ftella deceptos effe , &ideo ad fe non effe id eft ecclefia plorans pro fuis occifis. Et
reuerfos : vnde & tandiu quieuit à pueri mino per prophetam dicentem : ideo non modicum fuit prophetæ tantu
a Confubftantialem:quia verbum caro factum eft,
inquifitione.Deinde vulgatis his quæ in & habitauit in nobis. facramentum ( licet obfcure) diligentius
2 b
templo facta dictaue fuerant : fe à magis prefignare. Plorat ecclefia,& non vult
Ex Ægypto uocaui filium meum.
fenfit illufum: & in mortem Chrifti pro C confolari hîc: quia filij fui nõ funt dehoc
Innocentū Tunc Herodes uidens , quoniam
perans pueros occidit . Verifimile eft mundo .Vel plorat: quia dum parit , tri
occifio qu a Sinde accumulatur ira iam turbato per'natiuitate.
poft annum & quatuor dies à natiuitate ftitiam habet.vnde dicitur:Vos plorabi- Ioh.16¸d、
ando phe illufus effet à Magis,iratus eft ual
Chrifti Herodein pueros defauiffe : qd tis,&c.fed additur cõfolatio:Trifticia ve
rodě facta a Lingua vfus eft pro gladio. b Vt hic,qui natus
forfitan ideo diftulit , quia Romam pro erat non effugeret. ftra vertetur in gaudium. iCDefun
fir
fectus eſt,vel ibi accuſatus, vel vt Romade,& mittens occidit omnes puesto aut Herode, ecce apparuit ange
nos confuleret fuper his quæ de Chrifto a SVtin tantamultitudine latere non pollet. lus domi.Quiafopita ludæorumperfi
dicebantur.Ideo forfita tandiu ab inquiros qui erant in Bethleem ,& in ôm, om , dia,& Helia & Enoch prædicantibus Iu
fitione pueri fe continuit,vt follicitius eū a Vtneque loco neque tempore celaretur. dæa verbum dei recipiet. Defuncto
deprehender et , neq ; clabi aliquomo donibus finibus eius , à bimatu & rege illico complices eius pereunt fic
pollet, c Occidit omnes pueros. a Abortu ftelle. ceffante, perfequutione ecclefiæ ad cæ
Quancito Chriftus apparuit mundo, in infra,fecundum tempus quodt exs Kleftiainuita texactè co
f gnouerat
cepit in eumperfecutio:quæ
fecutionem fan& figurauit
torũ:& dum infans p
queriqui fierat à magis . Tunc adimple Nico. de Lyra.

rur,infantes occiduntur : in quib" forma tum eft quod dictu eft per Ieremiã a Vtadimpleretur quod di
a In excelio. Longe latequerefonans planctus
martiri naſcit,vbi infantia ecclię dedicat. vfque ad deum peruenit. ctum eft à domino per prophetam,

¶Figurat mors paruulorum pafsionem & prophetam dicentem : † Voxin Rå f.Hofce.xj.bC ExAegypto uocaui fi
*lamettio oim martyrũ,quiparui, i , huiles & inno lium meum.Ifta autem autoritas habet † Iere.3.g.
centes occifi funt: qui no in Iudea tm ,fed ma audita eft, *ploratus & ululatus
" duplicem fenfum literalem: quia verifica &.31.c.
vbiq pafsi funt ab impijs,quos fignificat " multus:Rachel plorans filios fuos, h ta eft ad literam de populo Ifracl vocato
a Tamen, b Bo modo vt in mundum reuocaretur.
Herodes.Quod bimi:qa doctrina & ope c Reuocandi à domino de Aegypto: perfectius tamen
ratiõe pfecti.Illis occifis Chriftus eualit: de domino noftro lefu Chrifto , qui eft
êt noluit confolari , quianon funt. i
quiacorpora poffüt perimi,diuinitas no filius dei naturalis:alij autem funt tan
tum eft.
De quo predi&
cotingi. d Etin omnibus finibus *Defuncto k tum fili per adoptionem. ficut & illa au
aute Herode, ecce appa
eius.Non eft cōtentus vaftatiõe Bethle toritas que habet.i.Par.xxij.Ego ero ili i
em,fed adiacentia loca vaftauit : necvlla patrem, &ipfe crit mihiin filium ad lite- H
F mifericordiam ætatis habuit à filio vnius noctis vfq "
; ad filiu duo ram intelligitur de Salomone:tame minus propriè:de domino au
rum annornm, quin omnes occideret, e Abima.Ideo àbima tem noftro lefu Chrifto proprijffimè,vt dicit Apoftolus ad Heb.
tu,vt ficut preoccupauerat Herodes fines ciuitatis.Ita & præoccu j.b.dices:Cui enim dixit aliquando angelorum: Filius meus es tu,
paret alium annum.Ideo etiam à bimatu : quia timebat , ne puer &c. Etiterum:Ego ero illi in patrem,& hoc modo allegat euange
cui famulabantur fidera, paulo fupra ætatem vel infra fpecie fibi lifta hîc quod habetur Hofee,xj.vt vifum eft, c CTuc Herodes
conformaret. fTunc adim.Adimpletum dicitur: quia ante uidens.Hicponitur ipfa perfecutio.Herodes videns fe effe illuſu Innocentu
quã fieret legentibus eratfemiplenum , quia quod in litera fonas â magis per famam pueri crefcentemiratus eft valde,timens princi occifio are
bat,aliquidfuturum occultè promittebat .Clohannes Chryfo. patumfuum perdere:& ideo tunc occafioneipfius voluit omnes dilata eft p
in.vij.Homelia.dicit op ftella per annum apparuit, ficut in deftru pueros de Bethleem interficere,ne puer fibi icognit" euaderet: fed Herodem .
&tione Romanorum figna apparuerunt in cælo,quãdo vox ange fuit impedit" ab exequutione huius facti, quia citatus eft ad curia
loru audita eft;Tranfeamus ab his fedibus. g Vox in Rama. Romanam ad petitionem fuorum filiorum ipfum accufantium :
Allegor. i.in excelfo longè late diffufa eft.Allegorice.Vel,vox ecclefie &ideo non fuit aufus tunc pueros interficere, ne cum alijs facino
de nece membrorum gementis vfq; adfoliumfuperni afcendit iu ribus fuis accufaretur de tanta crudelitate.Eundo autem Romam,
Iudicũ.16. dicis .Vox in rama.Propter vxorem leuita fornicationeperem &remanendo in curia , & redeundo in Iudæam appofuir annum
g.&20. ptam,fecundunumeru tribuu in duodecim ptes diuifam ,ois Ifra & plus:& ideo fere poft duos annos ad regnum fuum reuerf" &in
el tribu Beniamin preter trecentos viros deleuit: eorü qui ſupers regno confirmatus : quia fententiam pro fe contra filios habebat:
fueruntploratus & vlulatus auditus eft vfq Rama, qui eft locus tunc adimpleuit de nece puerorum quod prius conceperat , & hoc
juxta Gabaa duodecimo miliario à Bethleem.Audita. Exagge eft quod dicit :dCEtmittens occidit omnes pueros qui e
rat,vt hyperbolice Rachel iam mortua, dolentis affectu filios iam rant in Bethleem.Sequitur: e CA binatu &infrafecun
flere dicatur.Vnde per hoc de Chaldæis hiftoria texitur , q fimi dum tempus. Qui duo anni ferè tranfierant ab ortu ftellæ & à
lis effet ab eis cladi priori populo Iudæorum futura vaſtatio. Magorum inquifitione . f Tunc adimpletum eft quod
Sed verius reuelante per euangeliftam fpiritu prophetia de nece dictum eft per Ieremiam prophetam dicentem , trigefimo
puerorum accipitur.Dicit ergo,q tunc cõpletu fit quod dictũ eft™ primo capitu. g Vox in rama audita eft ploratus & ulu
quia etfi ad imminente captiuitate fermo prophetiæ refpicit , ta latus multus. Rama aliquando eft nomen propriumloci , &fic
menjin eo ficutin vmbra,futura veritas cædis infantiu pronun non accipitur hic:aliquando eft nomen commune,& fignificat ex
ciatur. h Rachel.Quia fepulta eft iuxta Bethleem , & exter= celfum:& fic accipitur hîcfecundum quòd patet Ierem.xxxj.c.vbi
reno corporis hofpitio matris nomen accepit.Vel quia multi de dicitur:Voxin excelfis, Sequitur:h Rachel plorans filios fu
Beniamin & Iofeph occififunt.DeRachel natus eft Beniamin, ad Os. Licet autem Iudas non fit natus de Rachel.fed Lia,ficut habet
cuius fortem non pertinet Bethleem:fed ad tribu tantπ Iuda.Sed Gene.xxix , tamen dicitur hic mater puerorum de Bethleem, erat
quia contiguętribus funtIuda & Beniamin in finibus Bethleem,
fita in forte Iudæ: quia ipfa Rachel fepulta eft iuxta Bethleem , vt
multi quoq; de tribu Beniamin occifi funt.Nota,q melius per habetur Gene.xxxv.& ideo rationelfepulturæ dicta eft mater ipfius
Rachel fi per Bethleem ploraffe diceretur) figura facramenti in Bethleem,& habitantium in ea:& ideo diciturhic plorare metha
duitur, quiaper eam in omnibus Schema ecclefiæ commendatur
phorice ratione predicta. i Etnoluit confolari quia nõ für.
quæ plorat non tam morte translatos , fupplicio peremptos fubintelligitur viuentes . k Defuncto autemHerode, ecce
Rachel:Id eft ecclefia fuos tcneros agnos plorat peremptos : ne
appa.Hic ponitur illud quod eft confequens ad perfequutionem
quevult confolari in præfenti , quia non funt :fed omnem fpem
quiamortuo Herode qui puerum perfequebat, angelus monuit
& confolationem ad æternam tranfmittit vitam . Vel plorat, Tofeph vt puer i terra Ifrael reportaretur.No nomiauit at angelus
&non recipit confolationemfecundum duplicem quorūdā intel aliqua auitate determinatè vt exrñfiõe angeli inftruentis cum de
ligentiam e loco
 Glof.ordi. Matthæi Cap . III . De Lyra 13

Kleftia inuitatur. a CIn terram.Nodeterminat in quã partem,
A vt dubitate iofeph angelus reuertat:& frequéti eius allocutione
Iofeph certior reddať.Quia non dinftixit ī quã ptē ,ideo Iofeph"
Iofephus intellexit Iudæa q dignior pars regni erat , bCDefuncti.Tra
dunt qdã qa fecit Herodesfup fun? fuữ nobiliores Iudçorū occi
dere, vt fic cogeret Iudeos mortem fuam
Allegorice flere. c CQui confur.Alleg.Iofephge
rit figura apoftoloru,qru officio Chrift
circüfert.Apfi primu venerut in terra Iſra
el :qa primü prædicauerut Iudæis,Sed p
Herode,id eft manete hereditariainfides
litate , metuut & recedut admoniti gra
tiā gētib' prædicare,& ad eas Chriſtū trāf
ferre.Noiata terra Ifrael vifum eft Io=
ſeph nō alicubi tale pueru debere habitauade in terr
re,nifiin Ierufalem vbi erat teplu & cele
bratio pphetarum.Tamen angel" intelli
gi voluit Galilæã , quã & Iudæi incole
bant: quod oftédit fic fuiffe prædeftinatu
qa Nazareus vocabitur. d CTímu.il .
Si timuit ludæa pro Archelao hçrede pa
ternęcrudelitatis : Cur no & Galilæa ,vbi
Hærodes alius frater ei? regnabat ? Quia
Archelaus poft patremornarchia toti⁹ re
gni obtinuit:fed infolefces à Tyberio Ce
fare deiect" eft Lugdunũ in exiliữ, & tunc
diuifit eft regnü in quatuor tetrarchias ,
quarũ vnā.i.Galilæa Hærodes frater ei
obtinuit.Qugritur : quare non timuit
Iofeph qua Iofephire in Galilæa ficut in Iudæa,cũ &
ré magis Iu
ibi regnaret Archelaus.Sed meli potuit
dçam intra
reformida in Nazareth(quç remota erat)latere in f te quæ uocatur Nazareth,ut adim,
Ierufale,vbi erat caput regni & afsiduus
bat,&Gali
Archela' , e Sec.in par.Qd Chrift? il
Içam luc notrasferť vbi regnabat Archela” , ſiz
B gnificat, qa illis abfcodet Chrift , iqb're
gnabitAntichrift . f Na.Nazareth,
germenouelluvel flos capi intpretať , de
cui" radice germinis fanctusfancto ad fi h
gnificãdu eternitatis fuę ſubftãtiã aſcċ diffe
legit.Sicut ergo elegit tep" q naſceret &
locũ,ita & ciuitate in qua coalefceret;cui”
nome indicio e,pipe fetitas,in fetitate nu
trit", fanctuffanctorur.ctè dicit:vñ & diz i
fcipuli ci" pri" Nazarçi dicti fut,fed poft
ca à Chrifto Chriftiani vocati fut. Na
eCTimuit illo ire.Secefsit in partes Calilææ,vbi dominaba C
tur alius filius qui portiõe fibi debita à prefuerat priuat tuinſe
fuit,vt vifum eft: ppter quod Iofeph cüpuero ibidé fecuri" mâfit
d CEt ueniens habita.&c..vtibi Chriftus nutriret, qui in
Bethleem fuerat natus,vt prædictum eft. e C Vt adimplere.
Ifa.xj.Egrediet yga de radice leffe, &flos
a Quianondum publice reuelabatur, cui angelus deradice i afceder . Hebraica veritas fic
hocofficium deferebat. habet:Et Nazaren " d radice ei" cõfurget
ruit ange lus domi ni in fomn is Io, &io dicit fQuo.Naza.uo.quia in
2
feph in Egypto,dicens : Surg e , &
fephin Nazarethfuit cocept & nutrit , licet in
a Non filiúm tuum. b Non coniugem. Bethleë fuerit nat ,vt habet.8 . & Lu.ij.
2
accipe puerum & matrem eius , & explsius.
a Quia Scriba & Pha aCSur& ac.p.Per träfitu dñi in Ae
rifæi mortem Chriſti meditabantur cum Herode.
gypt ppter plequutione Herodis figni Moraliter
am Ifraël:Defuncti funt
ficat" fuit trafit apforú ad prçdicãdū gė
a Vitam .
ib" ppter pfequutione côtra eos mora
enim qui quærebat animâm pueri, aludæis,ficut dicitur Act.xij.g.Tũc cõ
ftat Paul & Barnabas dixerüt : Vobis op
Quiconfurgens accepitpuerum &
matrem eius,& uenit in terram If tebat primu loqui y bũ dei:ſed quoniã re
a Herodes,Phi pellitis illud,& idignos vos iudi. vitę ęť.
lippus,Archelaus, & ¡Lyfanias fratres fuerunt.
b ecce co.adge.Sic em pręcepit nobis dñs.
Perreditu aut ei" in Iudæa defucto Hero
raël.Audiens autem, qp Archelaus
a De quaputabat ſe admonitum. de,fignat illumiatio Iudeo i mūdi fine.
regnaret in Iudæa pro Herode pa Inca.j.vbi dicit in Poftil.Quia iſta ci
trefuo timuit illòire. Et * admonis uitas antigt" vocata e Ephrata ab vxore
Non mutat angelus præceptum,fed manifeftius Caleph. Xoraculo .
corrigit errorem pietatis. Immo per magna tpa
a Quæ & ipfa ADDI.I
terra eft Ifrael,quia & ipfam populus Ifrael incolebat. ante Caleph,f,tépore la
e
tusin fomnis fecefsit in partes Gå cob partriarchę vocata e Ephrata Bethle
d em.vn Geñ.xlviij.b.Sepeliui cã iuxta viā
■
lilææ,Etueniens habitauitin ciuita
FQuæ eft in Galilea. Ephrate, que alio noie appellabat Bethleë D
Cinco.ca.vbi dicit in Poftil,Et Nazare
usde radice eius confurget &c.
g
pleretur quod dictu eft per prophe,
a Nazareus.i.fanctus quod conuenit Chrifto. ADDI.II. Hebr aicavitas in illo
loco Ifaię nō dicit:Na
f
tas: quoniam Nazâreus uocabitur . zare de radice ei❞ cõfurget, fed dicit: 31
III. netfe r de radice ei? cõfurget: qd ' fi trasferať
Cap.
in lati nữ dicer et: Natf aren feu Natfare?
a Cum adhuchabitaret in de radice ei cofu rget cũ tf.lra: qd nó có
Nazareth,
gpetit Chrifto:fed bñNazare", q fignificat
†N diebus autem cofecratione & fanctificatione, vnde hæc fLuce.z.a
illis uenit Iohannes autoritas euägeliftę. f. Nazare" vocabit:
a FBcce quid veniens nō fundať in hac auctoritate Ifa.p Poftil.
fecit.
Baptifta predicans allegata:qd etia habetur in glo.fi Pfal .
cxxxj.put in additione fuper illum Pfal
mum.latius haberur.

zareth Galilee & transferi,parte eiuſdē gentis quæ fidè fufceptura,
erat,fignificat:vnde flos interpretatur: quia ecclefia quo ardentis
us à terrenis ad cæleftia tranſmigrat , eo magis virtutum flore &
germine abundat, g CPer prophetas . Prophetas pluraliter
dicit,quianonhabemus fixum de fcriptura exemplum : oftendit
fenfum non verba fe fumpfiffe , Vel eifdem verbis in Ifaia iuxta
Hebraicam veritatem :Exiet virga de radice leffe , & Nazareus de
faiex.a. radice eius afcendet.
GLOS . ORDI.
Cap.V.
Ndie aute. Præterit multa,& tranfit adprædicatio
nem Iohānis, h CIn dieb".Nonfolum pueritięan
nos,fed oes vfq; ad prædicatione Iohanis cõprehédit
i.cũfere eet,xxx.annoru , Lucas fignificati" tpa expri
mit,Anno.xv.iperij Tyberij Cæſaris. i Prædicas.Manifefta
In ca.ij.dicit: Nazareus vocabit.Burg.dicit
REPLICA illud fecund ü Hebraica veritate non funda
ri indicto Ifa.fed in dicto Pfalmi Memento domine Dauid. Ibi
efflorebit fanctificatio mea . Sed refpondeat hîc Beatus Hieroni
mus,à quo concordantia illa recepta eft.
Nicolaus de Lyra.
Cap. III.
Ndiebus aute illis.Hic tertio oftendit euangelifta
ipfumChriftum effe veru deum & verũhominé ex tefti
monio Iohannis& etiã dei patris:Et diuiditur in duas
partes:quia primò ponitur teftimoniu Iohannis,fecun Diuifio
dò ponitur teftimonium dei patris,ibi : Baptizatus autem Iefus.
Item prima in duas, quia primo ponitur idoneitas Iohannis ad te
ftificandum.fecundo ponitur ipfius teftimoniu,ibi:Ego quidem

uit feq prius filuerat,baptizando & prædicãdo via preparasdño
Luce.3.2. K In defer
Nicolaus de Lyra.
loco,lofeph ex frequenti locutione cu angelo magis cõfolaret
fequit:b Audiens autem &c . Ad euidentia huius notādū
fecüdu op refert Iofeph, antiq.xvij.ca.x. Herodes moriens condi
dit teftamenti,in quo ordinauit Archelau filiu regni fui ſucceſſo
ré,ita tame qď coronã fibi no íponeret,nifi p Romanữ īpatorē.
Ad accipiendü igit diadema venit Romã:fed & fratres eius Philip
pus & Herodes illuc venerunt peretes paternæ hæreditatis parte,
Finaliter decreuit imperator , vt Archelaus haberet medietatem
regni paterni, quædicta eft Iudæa. Aliâ autem medietaté diuifit
in duas pres,& vnã dedit Herodi,& factus eft tetrarcha Galilææ.
aliam dedit Philippo & factus eft tetrarcha Itureæ & Traconitidis
regionis, vt tagit Lu.inj.Igitur qa Archelaus fuerat à patre inftitu
tus quarum in fe fuit:io fauebat factis à pře:propter quod Iofeph
Timuic
baptizo vos.Iterum prima in tres: quiaprimò oftenditur ei ido
neitas ad teftificandum ex autoritate facrę fcripturæ . fecundò , ex
fanctitate vitæ,ibi:Ipfe aut Iohannes &c.tertiò,ex veritate doctri
næ,ibi:Videns autem multos,Circa primũ præmittitur tempus
prædicationis Iohannis,locus & modus & tepus, cu dicit: g In
diebus aut illis.i.in diebus Chrifti: Nec eft hoc referendum ad
dies Chrifti prædictos immediate.f.ad dies pueritia:quando fuir
reportatus de Aegypto:tunc enim erat in quinto anno àfua na
tiuitate,fed referendum eft ad dies Chrifu , quãdo fuit gratis pfectę
Erat enim incipies trigefimu annu quando venit ad baptifmum:
de quo hîc agitur:& io euägelifta Matthæus träfit totu tēp? inter
mediu à quinto anno Chrifti vfq ; adbaptifmum : tuc em incepit
Iohanes prædicare:& fic patet tep",& loc" defignatur cũ dicitur:
In deferto
Moraliter. g CIn diebus illis uenit Iohannes baptifta
prædicans inꞌ deferto &c . In Iohanne defcribitur euangelij Moraliter
prædicator : &primò quantum ad doctrinam , cum dicitur :
* Dicens
 Glof. ordi. Matthæi Cap . VI . De Lyra

a CIn deferto iudææ.Quia Iudçi â deo deſerti erãt, qbus ne ideo primòprædicauit ibi,& poftea ad regionem circa Iordanem G
defcendit:Modus auté prædicationisfubdit cu dicitur: b Po
E ceffaria eftpoenitétia,vt redeat. b CPniam.Hocpco nuciat,qu
poft p feipfa vitas.Pnia pcedit,fequit promiflio regni:Qui verè nitentiam agite.Ifta erat debita difpofitio ad inchoatione nouę
pœnitet,punit i fe pteritos errores,deinde erigit animu ad cælefte vitæ quæ per Chriftum erat danda.& ideo dicitur: c Appro
regnum.Si gratis in baptifmo fit remiffio,cur predicatur pnia? pinquabit enim regnum cælo.Alij autem prophetæ pmitte
Sed triplex eft modus pnię.Prim" , erro bant bona temporalia obferuantibus le
Triplex
res &omniamalaañ baptifmu abrenucia a Sic notis defertum pœnitentibus conuenire. gem ifte autem celeftia: quia erat precur
modus pore & cödemnare:qd neceffe è ad Chriftu b Puniat quife mala prioris vitæ, quia appropin for Chrifti , p que facta eft veritas & gra
nitentiæ. quabitfalus quam perdidimus, & facultas redeuns
véturis.Scd's, poft baptifmu lapfos per di vnde cecidimus. tia,& aperta eft cæleftisporta : & ad hoc † Mar.1.b

pœnitetiã renouari . Tertius,& fancti qui b in deferto Iudęę &, dicés: Poeniten confirmandum inducitur Ifaię teſtimoni † Refpifcia
dieà talib purgant pctis , fine qb vita a Opere. Hac promiffione eriguntur animi,res um,Iſa.xl,dicês illis: d.CHic eft enim. te.jvel, Ad
gnum dei intra vos eft.
no agit, Poenitere eft añacta deflere, & € flohannes,de quofcriptü eft: e CVox mentem re
deflenda no comittere.Poenitétib? regnữ tiam agite : appropinquabit enim cla in defer.quia Iohannes fuit ille de q dite.
celoru adeffe dicit: No terrena,vt in vete a Sic prædicauit.Sic enim propheta de co prædixit.
d prædictum fuerat , qp vocemprædica
regnum cælorum . Hiceftenim de tionis debebat clamare in deferto Iudæę:
rilege:& hoc pobediêtiã Chrifti , Et hoc
regni celorū prim' lohanes prædicauit: quo dictum eft per Ifaiam prophes ppterpræparationem ppli in aduentu
Poe.agi.Prima yt? eft , p pœnitétia pi Præco verbi,verbum præcedit. ipfius Chrifti.Ad hoçem ordinata eratp
Efa.40a mere vetere hoiem & vitia odire : qd
'q tam dicentem : Voxclamantis in dicatio lohannis,vt p fua predicationem
Marcia nofacit,nō mõ уtutes non cõprchendit, a ¶Quiafolatium redemptionis nunciat ludææ iam pppm cōgregaret, & populo congregato
Luce.3 . a . fed nec etiã fupplicia fugit.Pniæ &tus ti deferta. b Praua abiicite opera, rectafacite. (
Non pro terrrenis feruientes. c Fides eft via Chrifti aduentum denunciaret. fCIpfe
Johan, I. c. more concipit,q eft initiu fapiëtiæ. Pnia qua verbum ad cor afcendit dimores in mes autem Iohanes.Hic oftendit idoneiras Diuifio r
lius mutate, & fic tient femite rectæ. Iohannis ad teftificandum de Chrifto ex
à puniédo,qua quifq punit quod illicite Bene viuendo.
f fanctitate : hoc autem oftenditur ex vilis
commifit.Pniam agere eft dignos fru deferto:parate uiam domini,rectas
&us pniæ facere. Re.ca.i.Chrift : p qué a Strictas fed mundas, tate veftitus.Ipfe au.Io. &c.Et ex aufte
ritate victus,cũ dicit:h Efca au.e.lo.
fancti regnant in cæleftib.Vel euägeliu, facite femitàs eius. Ipfe autem lo
qinuitat ad regnum. cCAp.enim re.
hannes habebat ueftimetum de pi , quæfunt parua animalia volitantialper
Nifi appropiquaret,nemo redire poffet: modufaltus,& reperiuntur in deferto lu
Non de lana, quia hoc aufteritatis indicium eft,
qa infirmi &ceci via( que eft Chriftus)ca illud luxurię mollicies. a Zona eft corporalis dææ,&frixa cũ oleo funt cibus pauperũ.
continentia.
rebant: quam paransIohannes pœniten Sequitur: i CEt mel filue.Hoc autem
ti anteponit . d Vox clamantis. lis camelorum, & zonam pelliceam mel ibidem reperitur in truncis arboru:
a Lumbi,voluptas peccati,quia peccatum involus velfecundum Raba . funt folia arborum 7
Iohannes,vox Chriftus verbum, qui cla ptate fit.Vbi magis aegnat luxuria. b Non ftu
marin Johanne:Nullum verbum fine vo dio parata,ficut conuenit eremita. alba & tenera quæ manibus contrita has
h
ce audiť,nec vox fine intelligentia verbi circalumbos fuos.Efca autem eius bentfaporem quafi mellis;ralibus vefce
valer.Vox viam verbo præparat,vt reci a ¶Minuta animalia. b De truncis vel de herb is. batur Iohannes : ex quibus patet aufterie
c Propter nos
piatur.Vnde , Paraui lucernam Chrifto uitatem prædicationis & afperitatem veftitus & cibi. tas eius in victu & veftitu :Et quia in'mos
Pfal . 131. c. meo. e In deferto.Forma pozniten erat locuftæ& mel filueftre . Tunc k ralibus magis mouent facta o verba , &
tibus:locus conuerfationis,non frequen vitafancta loquela compofita. & ideo
tia hominum,fed defertum.Veftitus non exibat ad eum Ierofolyma , & o ftatim fubditur exhortationis fuæ effica
mollis ad fluxum,fed aſper:vict tenuis & mnis Iudæa , & omnis regio circa cia,cu dicitur: k Tunc exibat ade.
inufitatus.Typicè,defertum fignificat a Baptifmo præcurrente,non peccataa dimittente. Ierofoly.Hic accipitur cotinens pcon=
m
tento.i.populus de lerufalem, 1 CEto. H
fanctorum vitam â mundi illecebris fe Iordanem, & baptizabanturab eo
Typicè,
F gregatam. f Via domi.Via domini i in Iordane confitentes peccatafua. " Iudæa.id eft multi : ficut fecundum cō
ad cor dirigitur , cum fermo eius diligéter O munem modum dicim";tota ciuitas cur
Videns autem multos pharifæo
auditur. g Ipfe au . Io . Qui pniam rit illuc.i.multi qa non omnes currūt:im
prædicat,habitum pœnitentiæ præten mo aliquando plures remanent, & eft q
dit.In eo vilitas veftis & cibi laudatur,quoru vfus in diuite argui dam figura quæ vocatur hyperbole, id eft loquutio multum exs
tur. Ipfe autem lohannes in femetipfo erudit pœnitentes , & preffiua, m CEt baptizabantur ab eoin Iordane. Bas
formam vitæ exhibet in deferto habitans,de locuftis viuens,pilos ptifmus enim Iohannis ad hoc erat ordinatus, quafi quædam prę
cameli veftiens . Seruus dei non debethabere veftimentum ad paratio,& quedam præfiguratio baptifmi ipfius Chrifti de proxi
decorem vel ad delectationem,fed tantum ad tegendam nuditatē mo'venturi. & io Iohanes non folu predicabat,fed etiã baptizabat:
Inde lohannes pilis veftiebatur.Moraliter . In vefte fohannis quia ficutfuaprædicatione nunciabat Chriftu deproximo vēturū
monemur,vt afperis vtamur ad refrenationem carnis . In cibo vt ficfuo baptifmo affuefaciebat hoies ad libēti fufcipiendum Chri
non arte paratis,fed naturalibus cibis vtamur, Moraliter , Has ftibaptifmu:vnde baptifmus Iohanis erat qdā preftatio credendi
Moraliter, bitus & victus conuerfationem indicant . Afperis veftitur, quia i Chriftu věturu &faciédi opa pniæ,vt deuoti? reciperentipfit: &
vitia nopalpauit,fed afpera increpatione redarguit , fic: Genimi hoc eft qd' di Act.xix.a.lohanes baptizauit baptifmo pniæ ppl'm
na viperarum &c.Zona pellicea circa lumbos,quia carnem fuam dicés i eu q věturus cet poft ipmvt crederet,hoc eft i lefuio fequit:
crucifixit cum vitijs & concupifcentis.Mel & locuftas edit : quia nCConfi.pe.fua.delenda.f.p Chriftü venturu.qa hoc no pote
prædicatio eius turbis dulcis fapuit dum Chriftus putatur. Sed ratfacere Iohannes.fed denuciabat hocp Chrifti fiendữ, vt habet
cito decidit , quia non Chriftus fed eius præco effe apparuit.In eodem cap.o Videns autem multos Phari.Hic oftenditur Diuifio
melle dulcedo.In locufta alacer volat" fed cito decidu".h Tuc idoneitas Iohannis ad ferendum teftimonium de Chrifto exvitate
exibat ad eum &c.quia nifi quis àmalis exeat , non abluitur. doctrine, Moraliter
vnde aptèfequitur: Baptizabantur ab eo in Iordane: qui de aDicens:Poni-agi: Debet enim prædicare generaliter ea q
fcenfio interpretatur, quia de fuperbia veteris hominis ad humi recedere faciût à petis,& ea q faciut accedere ad confequutione res
litatem confefsionis & emendationis defcendebant , Iam tunc gni cæleftis.Et quoniã talis prędicator parat viam domini:vt per
enim baptizandis exemplum dabatur confitendi peccata & pro gratiam veniat in mentibus humanis.ideo de ipfo poteft dici qď
mittendi meliora. i CIn Iordane: quiain eo figura baptiſmi fubdit: d CHiceft enim de quo di- eft &c.Ipfe au.Ioh.Hic
præcefsit,& ex nomine de fcenfum defuperbia exigit , quod cons confequenter defcribitur prædicator euangelij quantu ad vita: &
gruitbaptizatis . k Confitentes : Confefsio peccatorum, primo quantu ad veftitum,cum dicitur: g CHabebat ueftime
confcientiæ eft teftimonium timentis deum . Qui enim timetiu tum depi.ca.Et quantu ad victum cũ dicit: hC Efca autem .
dicium dei,peccata non erubefcit confiteri.Perfectus timorfoluit eius. Aufteritas em vitæ requirit in euangelij prædicatore.ideo
omnem pudorem.Confefsio peccati pudorem habet,& ipfa eru dicit Apoftolus.j.Cor.ix.d.Caftigo corpus meu i feruitute redigo
befcentia eft grauis pozna.Ideóque iubemur confiteri peccata , vt nefortè cum alijs prædicauero ,ipfe reprobus efficiar.Et quia præ
erubefcentiam patiamur pro poena.Nam hocipfum pars eft dis dicatio talis prædicatoris eft efficax,ideo fequitur: k CTunc exi
uini iudici. Multos Pharifæorum & Saduceno. &c. bat.Nam doctrinam talis prædicatoris multi-libenter audiunt, &
Hi funt ex hereticis Iudgorum,& Phari fæi obferuationu& tradi pña fructum faciunt ,& tales funt demulcendi.Derifores autem &
7 Nico, de Lyra. Ktionu præferunt infidiatores funt increpandi:ideo fequitur: o C Videns autem
multos Pharifæorum.De quibus dicitur Lu. vij.e.Pharifæi āt
aCIn deferto.Ibi enim Iohanes nutr it? fuit,vt dicit Lu.j.&
& legifperiti fpreuerit in femetipfis confiliu deinon baptizati ab
ideo Xeo.f.Iohanne.
 Glof.ordi. Matthæi Cap. III . DeLyra 14

tionüpferüt iufticia ,vnde & Pharifæi,i ,d iuífi à populo p príua a CVenientes ad ba.non credentes fecundum veri tatem, fed C
A tā iufticia dicunt.Saducţi.i.juſti:vēdicāt eni ſibi qďnõ funt: hi ne magis ad fimulationem & infidiationem.fecudu qd habet.j.xxj.
gāt reſurrectioné,dicètes aiam iterire cũ corpore:Quinque libros vbi dicit op quæréte dño ab eis: Baptifm" Iohanis vnde erat,de ca
Moyfirecipiunt, pphetas refpuut.Hos venientes ad baptifmum lo,an ab hoibus: No fuerunt aufi refpondere de cælo : quiaftatim
Iohanes increpat:qa maximè indigebant correctiõe &pœnitétia. dixiffet eis,quare non credidiftis ei?Ex quo patet,q fictè veniebat
a Progenies uiperaru &c.i.venes Et hoc idem dicit Iofephus in libro antis
nati venenatoru filij:quia bonis inuidēt a Non confitentes peccata fua • quitatum.xix .& ideo Iohannes confiden
2
colo perfequuntur,proximos ledunt vt rum & Saducçorum uenientes ad ter arguebat vitia eoru dicens: b CPro
Mon 2 b
patres eorum.Vipera patrefuum oc genies uiperarum, quia venenu erro t.j.z.d.
Ad baptifmum fuum , dixit eis: † Pro,
cidit,fic Iudæi prophetas qui erat patres
a Nemo:quia non pœnitetis , fed fine pœnitentia ris & hypocrifis à fuis pgenitoribus tra
Lucę.3.b.
пре eori, b Facite ergo fru.dig.Beda. iram non effugietis. FQ.nullus,nifi filius dei quem xerant, cQuis demonftrabit uo
vobis annuncio.
Quali diceret: venena non с bis fu.àuentura di.licet falfi
deponitis , vt fic ad baptifmum veniatis genies uiperarum, quis demonftra,= tas veftra lateat in confpectu populi , ta
Vel uit. Vindicta.
Facite fructum,non qualecuq fed dignữ. men non poterit latere in iudicio dei : qa
Non enim par debet elle fruct? boni ope bit uobis fugere à uentura ira ? tunc erunt manifeſta abfcondita cordis
a Vtic effugiatis. b Carnis mortification
ris eius q nihil vel minus peccauit,&eius nem. c Secundum quantitatem culpæ, quod veftri. d Facite ergo fructum di.
qui grauius cecidit.Sed Iudæi de Abrahā fit ex difcretione quæ neceflaria eft pænitenti.
b d pœniten.quía aliter non poteftis illud
gloriantes nolüt fe agnofcere peccatores Facite ergo fructum dignům po iudicium euadere, Et non folum dicit fru
tfructus q vndefubdit:Et ne velitis &c.Ad Humili a ¶Cogitando vel reputando. &tum pœnitentiæ fed dignu pœnitétiæ,
deceat poz
tatem prouocat.li fuperbia em nulla eft nitentiæ.Ett ne uelitis dicere intra fecundum peccati modum, vnde dicitur † videami
nitétiam . a Bt in femis
poenitentia. Difcretio eftin pnia, quæ ne Abraham ne confi datis,quafi ex hoc folo falus fit. Apocal.xviij.b . Quantu fe glorificauit , ui.vel,ne fi
timoredei,& metum poenaru ante ocu uos : patrem habemus Abraham, &in delitijs fuit, tantu illi date tormentu tis, in hac o
los ponit,recolens antique turpitudinis: a Quia non filij carnis,hifunt in femine , fed qui & luctu . e CEt ne uelitis dicere in pinione vt
Sic dolor cordis in fletus erupit, quia fi filij dei.vnde fubdit:Potens eft &c. Pharifæi enim de hoc gloriabant: quia de dicatis
C g
ne dolore nulla funt vulnera , fi vitalia Dico enim uobis, tquoniam potes Abrahã defcenderant : & ideo ex pmifsio
mebrorü nofuerint circumortua: gratia a Gentibus quorum corda erant infenfibilia. nefacta Abrahæ,fine operibus faluté co
tquia
eft quefentit ,fentiens querit fanitatem. deft deus de lapidibus iftis fufcitare fequiprefumebat:& hoc eft manifefte fal
á FSi autem vos Chrifti ergo femen Abrahæ eftis. r ę
CCDico enim.A carne tetrahit,vt co h fum:qa non dicitu filij Abrah ex carna
gitent opera prædeftinationis dei.Prima filiost Abrahæ . Iam enim fecuris " lippagatione:fed magis ex fidei imitatio
HipfiAbra funt rudimenta fidei, credere deum poffe adradicem arborum pofita eft . i ne,vtdicit Ro.iiij.Et quia Pharifæi &!les
hæ , datiui
quicquid voluerit , vt oia q de nihilo k gifperiti fidem Abrahæ de Chrifto refpu
cafus. " Omnis ergo arbor quæ non facit
creauit pofsit de lapidibus vel de pulue a Perfecurim. Gehennæ. erunt,ideo nome filiationis Abrahę perz
1.1.7.c. refilios Abrahę formare.d Dela.De
diderüt:Et hoc eft op dicit Iohanes:Et ne † exciditur
monftratiue ad illos lapides quos lofue fructum bonum , † excidetur , &in ue.di.in.uos.p falfam.f.eftimationen. & in igné
a Redit ad fe,modum fui baptifmi determinans.
de Iordane transferre fecit, ad quos quafi mfPatre habemus Abraha: quia no mittitur .
i
digitu extendens ait: lofue duodecim igne mitt
igne tur . .Ego
mitteetur Ego quidē bapt baptizoizo '
eft ficfecüdü veritate .Econtrario Gêtiles + Luce.3.c.
Iofue.4.a . lapides de medio lordanis in terram trāſ fidem Chrifti deuotè ad prædicationem Marci. I. a.
portari fecit,& alios ex terra in eodem alueo reftitui:per quos ex apoftolorum receperunt :ideo filij Abrahæ facti funt : Et hoc eft Iohan. I.d.
B cæcatio Iudæorum &gentium ad lucem transformatio præfigna quod fubdit Iohannes: g Potens eft de lapidibus iftis.Di D
tur.Vel Gentiles lapides vocat: & eftfenfus : Ne gloriemini de citur autem op Iohannes demonftrauit illos lapides quos filij Ifra
femine carnis: quia hi tantumfunt filij dei, qui per gratiamfunt il el de fundo Iordanis abftulerant,vt habetur Iofue.iiij.in memori
luminati ,&interiusfufcitati.Sufcitare fignanter dicit,quia Chri am miraculi ,q dominus in tranfitu eorum aquas Iordanis ficca
ftus Saram.i.ecclefiam accepit,& fufcitat per gratiam filios Abra uit:Sed perillos lapides Iohannes Gentiles fignificauit,eo q co¹
hæ defuncto fine liberis, ne tantus patriarcha priuaretur promif lebant idola delapidibus facta.vnde dicitur in Pfalmo.Similes il
fis .In cuius rei præfagium olim deus de Sara genuit filium Pfal.113.b.
lis fiant qui faciunt ea. Filij ergo Abrahæ de lapidibus fufcitati
e Clam enim fecuris.Ne autem viderentur immunes , fifeà funt,quando ludæis per infidelitatem à filiatione Abrahæ deciz
talibus facramentis fepararent , comminatur , f Securis . dentibus,Gentiles fidem Chrifti recipientes in locum eorum fub
Chriftus , qui ex manubrio conftat &ferro .i.h uman itat e quate
ftituti funt:& hoc erat predictum Ofee.j.d.Et erit vbi dicetur eis:
r
netu :& diui nita te qua inci dit. Pofi .eft:qu ia & fi p pati entiaex
Non populus meus vos:ibi dicetur:Filij dei viuentis.Et quia do
pectat ,videt tamen quid eft facturus. Ad radi.i.fine Iudaici po tor veritatis non folum debet vitia confidenter arguere , fed etiā
&
puli, vt auferat de terra viuentium eos qui in Chrifto non credut pœnam prædicere ,ideo fubdit Iohannes, h Clam enim fe
Vel,fecuris,fententia iudici ,vel prædicatio cuangelij . gCAd curis id eft feueritas diuinæ iufticiæ. i Ad radicem ar
ra.Nota non ad ramos ,fed ad radicem.Cum enim filii malorum
borum pofita eft . Arbor ifta homo eft,qui eft quafi arbor co
tolluntur,quid aliud & rami infructuofæ arboris abfcinduntur? uerfa:Radix huius arboris eft voluntas mala,ex qua ficut ex radi
Cum tota progenies fimul cum parente tollitur , arborradicitus ce prodeunt omnia peccata, quia non poteft effe peccatum niſi ſit
abfcinditur,ne quid remaneat vnde iterum aliquid germinis ori voluntarium, kOmnis ergo arbor quæ non facit &c.
atur. Radices funt cogitationes , quibus plantati ,vel furfum cæ perfententiam extremi iudicij . I CEt in ignem mit. Linferni.
lo fuftolluntur,vel ad ima inferni mittuntur.CArbor humanum m CEgo quidem bapti.uos.Oftenfa idoneitate Iohannis ad
genus :Huius rami,alij funt aridi.i.Pagani incendio apti.Alij viri teftificandum ,hîc confequéter ponit ipfius teftimoniu : Et poni
des,fed fine fructu ;vt hypocrite, qui fpeciem fanctitatis præten . tur primò teftimoniu ipfius de Chrifto in ei" abfentia: & fecudd
dunt,ſed intus vacui:alij fructuoſi,ſed venenofi.i.hæretici :q præ in eius præfentia ,ibi:Tuncven it Iefus . In prima parte fert tefli
olici,quibo
dicando fructum pariunt ,fed mortalem.Alij.i.cath moniu
num fructum ferunt.h COisergo arbor quæ no facit fru.b. Xeo fcilicet àIohanne:& ideo per iftos qui veniebant ad prædica
excidetur & inignem mitte.vt Gentiles,hypocritæ, qui nul tione Iohannis, fictè fignanturilli qui veniunt ad prædicatorem Moraliter
lum,& hæretici quimalum.i C Ego quidem baptizo uos euangelij,vt ex ore eius capiant aliquid,vnde pofsint eum calum
in aqua in pœnitentia.Ne videatur fua autoritate minari,inci niari:ideo de talibus dicitur: b¶Progenies uiperarum & c.
pit aperire quantæ fit dignitatis :cuius præfentia cominatur ,vPcu q.d.nullus,nifi recedatis àmalicia veftra.ideo fubditur: dC Fa
iusbeneficijs perfuader:Ego quide baptizo uos in aqua.tātū cite ergo fru.di poeni.nam in vita præfenti poteft homo femp
corporalauo, quiapeccata foluere nequeo , vt ficut nafcendo , prę pœnitere, e CEtne ue.dicere intra uos pa.h. &c.credentes
dicando, præcurro : ficbaptizando :vt pœnitentes , quos ego hoc debebat vos faluare fine operibus poenitentiæ:quia hoc eftfal
fignaculo ab ipœnitentibus difcerno ,ad baptifmu Chrifti diriga . fum.Sic autem videtur de plurib" Chriftianis, q deuotione habet
Poftme fpeciale ad aliquéfanctu vel fancta , & p cori merita credut falua
Nicolaus de Lyra. ri fine operibus bonis. g Potenseft aute &c.i.de peccatorib⁹
deuotos facere. h Clam enim fe.f.diuinæ fnia. i Ad radi
doctrinæ,quæ cófiftit in hoc,q aliqs no timet vitia magnoru cemar.i.ad præfcindendu peccatores obftinatos de pñti vita, &
cofideter arguere,qd faciebat Iohannes : Quod notar ci dicitur: coburendum eos in gehenna. m Ego quidé bapti . uos in
Videns aut multos pharifæorum & Saducæoru.lfti enim aqua.Prædicator enim euangeln difponit populum afpergens
famofi erat in populo,ficut hoies literati & religiofi,vt patebit.j.
cuaquafalutarisfapientiae,vtp Chriftu mūdēt interi? aquagræ
Venientes * Tuncvenit
 Glof.ordi . Matthæi Cap . VII . DeLyra

a Poftme uentur.Etfi moneodignos fructus penitenti face Hinc decet impleri primũ oēm iufticia.f.pqua ois iufticiæ fuma G
Ere,fuperbiam abijcere:no tamen poffu apetis foluere. b¶For abomnibus deinceps impleatur,vt nullus ex operibus nec ex ar
tiorme eft.Quia ego baptizo i pniam,ille in remiffionem.Ego bitrio getur,fed fciesfe reuiufticiadei fit fubiectus.Ideo quif
fpirituhabeo,ille dat.Ego regnü cælorupdico,ille dat . c CCu quis eft renatus ex aqua & fpū iuftus dicit : qa hocimpler p quod
jus nofum.Alij fcribunt: Cuius nofum dignus corrigia cal.fol. ois iufticia impletur exgra, quã primò decuit implere Chriftu, nõ
Potuit aute Iohanes vtrunq ; dicere , vľ exindigentia fed ex myfterio , vt renatus
a Tantum non fpiritu, b Docendo pœnitere. filius dei oës renatos filios dei fratres fibi
contextim vel diuerfo tpe:vt ali? euange 2
lifta hoc,ali illud affumeret Oes tamë ve faceret:Sic.i.fubdendo feruo & inferiori
tros in aqua in poenitentiam : qui au
runarrauerunt ,Intedit aute in hoc often omnem iufticiā
a Ad predicandum & ad baptizandum.
dere excellētiã Chrifti & fua humilitate. b tem poft me uenturus eft , fortior » Nico. de Lyra.
C
Vel fcdm allegoria:Calciamētu ēine &
me eft,cuius nofum dignus calcia
Allego. carnatiōis myfteriú,corrigia,myfterij lis a Quiafan&ificat a peccatis, & accendit'amore dei. monium de Chrifto quãtu ad excelle
d
gatura.No ergo valet Iohannes corrigiã tiafuædiuinitatis dicens: Egoqdē ba
menta portare:+Ipfe uos baptiza,
foluere,quia incarnatiõis myfteriữ non uosiaqua.i.lauo tmmo corpora.Quæ tLuc.z.c.
a Tribulatione vel purgatorio igne.
с
fufficitiueftigare . Vel ,No fum dignus bit in fpiritufancto &igne . Cuius quidem lauatio eft fignu pniæ fienda . lõ
fol.cor.cal.ei .i. nomen ſpõfi mihi non a S.i.difcretio iudicij.Qui non credunt,hoc venti. dicit:In poeniten. a Qui aute poft
vfurpo,nec fpofus credi vel dici, fed ami labro non remouentur,quia iam iudicari funt. me ue eft.f.Chriftus.b Fortior me
b Poteftate.
Deu.25.c. cusfponfi volo.Mos em erat vt fi quis eã E eſt.quia ipfe habet virtutem diuinitatis .
uềntilabrum in mẫnu fua:& per,
quæ fibi cõpeteret acciperei vxorem nol CCCuius non fum di cal.por. Non
a SApaleis. b Prefentem ecclefiam.
let,ille ei calciamētu folueret qui ad hanc årea m h quiaChriftus calceatus incefferit, cum di
mund åbit ſuam ,& congre, "
fpofus iure ppiquitatis accederet. Iohan fcipulos fuos ad predicandum fine calcea
a gimmobiles aſpe eternorum. b Cælefte.
nes ergo q no fpõfus,ait:No fum di.cor. iuffit, vt habetur Lucę. xxij. d.
gabit triticum fuum in horreum : i mentis ire
cal,foluere.Ac fi dicat: Ego redemptoris Lenes, Quand o mifi vos fine pera & calceamen
no valeo denudare: nomen & paleas autem comburetigni inex, 1 tis,&c.fed eft modus cõis loquendi quan
fponfinon mihi vfurpo.Velfimplici a Vt qui diu latuerat,manifeftaretur. Quiain do aliquis fe cópara t alicui improportio
ter fe humiliat , vel euangelij facra nõ eft Nazareth habitauerat. nabilit er excede nti , qd' eft in propofito :
m
dignus circuferre pdicãdo , quod no fibi tinguibili , + Tunc uenit lefus à Gali™ quod declarat per factü dicens : d Ipfe
+Mar.r.a. deputatu,aplis eftcomiffum . No fum a Quia in eo figura baptifmi pręceffit, & ex nomine uos bapti infpi-gratiam fanctifpus co
defcenfum de fuperbia exigit
Lucę.3.d. dignus explicare natura diuinitatis ad hu b Maior ad minorem. ferendo : qd non poteft facere nifi deus.
Iohan.1.d, manitate.Vel nõ fum dign' euägelij præ læain lordånem ad lohannem , ut Additur autem: e CEtigni.Quiafup
78.di.c.pre dicationeportare,vfnome ſpoli vfurpas a Dominus a feruo:nullus ergo dedignetur inferiore. baptizatos de nouo in primitiua ecclefia
b Humilitatem regis imitatur miles. frequenter apparebat.f.in figno vifibili ,
fbiter.1. q. re,Iohanes vt pur" hō fpiritu dare no po n
I.c.dedit , terat,q remittit culpa.Chriftus uerò dat baptizaretur ab eo . Iohannes aute
ficut apparuit fuper aplos in liguis igne
qa de';& baptizati verbo, de q dicitur : a Qui egeo, b Qui non eges. Terrenus a celefti. is.Oftendit confequenter Iohanesi Chris H
O
Et vos mundi eftis propter verbu qďlo prohibebat eum,dicens: † Egoà të ftoiudiciaria poteftate, cũ dicit;f Cu- †Deconfe
quutus fu vobis , & alibi : Mundans eos a SAboriginali peccato mundari,quia tu es agnus ius uentilabru.Ad cuius intellectu fciè di.4.c.per
dei qui tollis peccata mundi.
Iohan.is, a lauacro aquæ in verbo vitæ fanctificatæ. b Cuius generatio non eft vitiofa dum ,q ventilabri eft inftrumétum quo aqu
am .
folebant purgari blada in Palæſtina : &
Ephe.s.f. d CInfpiritufancto.Vel fpuftifica debeo baptizari , & tu uenis ad
topus has tionis,& igne.i ,pbatione tribulationis. eft factu ficut pala cum qua pijcit granữ
merRefpodens autē lefus dixit ei: P
beo. Velfpuin præfenti abluit:pòft , fi q ma a Simpleri illud ad quod veni. Subdit quare venis paleis commixtum in altum,& vetuspas
cula furrepit,ignepurgatorio ad purum 2t baptizari Quia vita mea morum eft difciplina. leas tollit &granữ in area cadit.Iohannes
exuret:quod de leuiorib? credendum eft Sic.i.dum egofuperior, & non indigens a te ſuſcipio.
ergo metaphoricè loquens , per ventila
1
m. Sine modo.Sic enim decet nos im ¶
peccatis.Vnde in Leuitico,fuper altare fp bru intelligit diuinü iudicium, quo Chri
ignis miffus de cælo ardebat.i.ignis diui ftus.g Permundabitaream fuam.
ni amoris,qui omnes in Chrifto(.i.qui fuper altare offerunt) qli id eft ecclefiam in quafunt commixti mali cum bonis ; fed in iudi
rebaptizat & exurit carnis eoruvitia. eCuius uentílabru. ciofeparabuntur.h CEt congregabit triticum.fcilicet iuftos
Leui.9.b Ventilabri in manu eſt exame iudicij, q difcernunt leues &vacui & electos,i In horreum fuum.i. in æternam beatitudinem .
Fà fructu boni operis.In manu.quia pater non iudicat que ,fed k Paleas autem.id eft homines vanos & falfos. 1 Com
Iohan.5.d . omnejudiciu deditfilio. f Permudabit. i. quotidie à varijs buret igni inextinguibili.id eft in pœna infernali fenfibili.
terationib mudar.Vel,Permundabit,du ob manifeftapecca mCTunc uenit Iefus.Hic põitur teftimoniu Iohanis de Chri
ta peruerfus de ecclefia eijcitur,vel poft mortem danať. g Pa fto in ipfius præfentia.Venit enim Chriftus ad baptifmum Iohan
leas aut.Paleç de origine vnde & triticu oriuntur,i,de femine.zi nis, vt prædicationem eius approbaret.Secundò ,vt tactu fuæ car
zania verò de diuerfa.Paleæ ergo funt qui fidei facramentis im nis vt in regeneratiuam aquis conferret,Tertiò,vt popul" teſtimo
buutur,fed folidi non funt:zizania verò qui & opere & profeſsi= nium Iohannis de Chrifto & etiam dei patris audiret. n Io
onefecernumtur ab electis.De his dicitur: Qui non credit ,iam iu hannes autemprohibebat eum.ex reuerentia,cumfciret eum
dicatus eft, &ideo non fit hîc mentio de illis, h C Inextingui effe deum verum & hominem,lauacro non indigentem ,fed alios
bili.quia non extinguetur neque extinguet cruciatos, fed æterna àpeccato lauantem:ideo dicit. o Ego à te debeo baptiza
Iohan.3.c. liter puniet.Dicitur autem ad differentiam illius de quo dicitur: ri,id eft ab originali peccato mundari,non quia tunc Iohannes ha
ignenos examinafti &c. i CTunc uenit . Quando Iohannes beret originale peccatum , quiafuit in vtero matris fanctificatus:
prædicabat & baptizabat.f.quando lefus triginta erat annorum, fedloquebatur in perfona generis humani.Vel aliter. Ego à te
Pfal.65.b, oftendes nullu debere facerdote vel prædicatore fieri nifi virilis æ debeo baptizari.quia'fanctificati in vterò , indigent baptifmo
tatis,Sicut Iofeph tricenarius regnuAegypti fufcepit . Dauid re Chrifti ad hoc vt fint Chrifto incorporati:quia in baptifmo Chris
gnum ea ætate inchoauit:Ezechiel prophetia promeruit. Venit fti character imprimitur,per quem Chrifto configuratur.pCRe
Geñ.41.c. Iefus his de caufis vt baptifma Iohannis cõprobaret , & vi( quía fpondens autem Iefus dixit ei.Sequitur:qC Sic enim de
hō erat ) omneipleret iufticia & legis humilitate : & vt aquasfan cet nos imple.oem iu.i.humilitatem.Vñibi accipit iufticia non
ctificas p columbam in lauacro aduentum ſpulſancti oftenderet. put eft virtus fpecialis,fed generaliter put includit oem virtutem .
Venit em no neceffitate ablutiõis, fed vt nemo tulibet fanctus Baptizatus autem
baptifmi gratia fuperflua iudicaret. k CA Galilæa in Iorda.
Moraliter
Galilæa,tranfmigratio:Iordanis,defcenfus.Qui ergo vult baptiz *mCTunc uenit Iefus à Galilæa in Iordanem.Galilæa ve
zari,tranſmigret à vitijs,& defcendens humilietur. 1CSine mo rò tranfmigratio interpretatur.Per hoc igitur quòd Iefus de Gali
do.Sinemodo me à tebaptizari , vt poftea quod à me quæris læa venit ad Iohannem ,fignatur quòd eius membra fi debeant la
in fpiritu baptizeris . Sicut enim decet nos dare exemplum im uari'per gratiam , oportet ea tranfmigrare de vitijs ad virtutes.
plendæ omnis iufticiæ, vt difcant omnes neminem fine vndaba n Clohannes autemprohibebat eum, dicens: Ego à te
ptifmieffe perfectum. m CSic eni decet.i.per humilitatis exē debeo Per hoc defignatur, quilibet inferior fi velit fupiore cor
plum reducere ad vita,& oftédere op null' perfectè fit iuft' fine ba rigere,ex charitate debet hocfacere cumhumilitate & reuerentia,
ptifmate,Si enim defpiritufeto natus,no dedignor , quantò ma Superior autem debet talem correctiõem humiliter fufcipere: qd
gis neceffe eft alijs quamuis iuftus etiam à minoribus baptizari? infinuauit Iefus dicens:Sic enim decet nos adimpl.oem &c.
Hinc decer
*Baptizatus
 Glof.ordi. Matthæi Cap . IIII. DeLyra 15

omnem iufticia.i.humilitate que eft omnis iufticia, Et pfecta hus dei,Elias aut fortitudie cibi ,Nec dicitur illi duo efuriffe,fed Chri- C
A militas habet tres grad" .Prim" cft,fubdere femaiori , &fenopre ftus vt hō cfurit.vt celetur de :Significat aut defideriunoftræ falu 3.Rg.19.b.
Humiliatis ferre çöli:Hic vocatur fufficiens, quia fufficit aliquem fic humilia tis. Ecce couenit legi, quæperMoyfen accipitur,& pphetis qp
tres grad , ri:&ifte grad" omni iufto eft neceffari , Secud' grad" eft fubdere Elia.xl.dieb?, qtuor partes fut mudi,de qb9 Chrift" fuos cogregat,
fe ęqli,nec preferrefe minori:hic dicitur abundans,Tertius eftfub & decem præcepta legis, qbus fuos contra mudi oblecamēta ar
effe minori i quo eoisiufticia,Huc Chri mat.Ieiunat qdraginta dicb" añmortem
ftus impleuit,q vnă parte tm habet, quia a Docere confummationem iufticiæ.i.ad baptifmum cibo indigens.q.d.i tempore Agonis'ab
inuitare,quia baptifmus eft confummatio omnis iufticię ftinete à defiderijs feculi comedit poft res
in vnitate confiftit & pficit, Alij duobus Mefufcipiendo:te baptizando. b Id eft.omne præ
ceptum iuilincans. confenfit. furrectionem.xl.dieb? cibonõ indigens.
modis diftinguitur , qa minus pfecti nõ b
a q.d.Ego fum vobis cõfolatio & cib" oi
ficin vnitate cumulantur.a Tunc d. plêre omnem iufticiam.Tunc dimi bdieb Vñ:Ecce ego vo.fu.o.d.&c.Sifr Infra.28.d.
Cu tali ordine cognouiffet implendă iu b a Sine mora
2 em du viam dñm carpimus,à vanitate fe
fticia Dimifit,qa vera eft huilitas,jquam fiteum.Baptizatus autělefus con
ar Quiabaptizati ad patriam per virtutes afcendere des culi ieiunamus,& futuri pmiffione refici
Luc nõ deferit comes obediétia, Spusi mo
z bent b Quæ eftfundamentim afcenfionis. Kmur,In
mento eudocuit, qd prius nefciuit: & iõ C
m
fefti afcen dit de aqua.Etecc aper e
qd pri timuit humilit , deuot imple a Iefus vidit & baptifta,vt fohannes ait. Nicolausde Lyra
uit.bCBaptiza.au.Chrift' ağs baptif
ti funt ei cęli: & uiditfpiritum dei "
miſetificauit: qa cui eft creare,eiufdé eft a Spiritus in columba,nilius in homine,pater in voce: ita aBaptizatus aute.Hic ponit
Homo ex &fatificare.Sicut ho cõftat duob,,id ē trinitatis præfentia baptifmum confecrauit. teftimonium dei patris de Chrifto : quia"
duobus co corpore & aia,itaduobusrenafcit aqua defcendentem ficut columbam , & baptizato Chrifto apertifunt celi:no qď
ftat&ex du quæ purgat fordes & confepelit Chri a¶Ad quem illa vox fiebat. b . Hæc vox non vt ei ins cælu tucfuerit diuifum ,fed ga videbatur
obus rena fto:& igne fpus q coflagrati ad cælu rapi dicet quod nefciat,fed auditoribns proficiat. aperti ficut in corrufcatione videtur fiert
è
citur. mur.Sic ecchiapoft baptifmu culmen y uenientefupfe.Et ecce uox de cæ &p hoc fignabat gloriam cæleftem cre
a Demonftratiue ad homines, b Confubftantialis.
ã
tutu qbufd increm entis t
appeti ,vt Chri Sic oftenditur filius dei. dentib us in Chriftu aperiri. b C Etui
d
Dift.19.c. ftus baptizat de aq afcendit.Sui poft ba lis dicens : Hic eft filius meus di. fpiri. &c.ficut colum . Ad denotandữ
fecüdü. De ptifmu afcedit, qa ad ytutes pficiunt :& a In Adam difplicuit,vnde:Poniret me feciffe hominem. plenitudine gratia in ipfo.c Et ecce tbñ placa
e
confe.dif.3 . qpri' carnales &filij Adae ,funt fpüales e uox.Vox.f.patris ,d CHic eft fi.me'.
lectus in quo mihi fcomplacui .
¿.fi. & li dei.c CApti funt ei.Et hoc adji Naturalis.f.ali aut fut adoptiui . e CIn
CAP. IIII.
pletione iufticiæ . No em tuc primufibi • quomihi compla, i , in qvolūtas mea
patuere cæleftia vel fpuffetus eft dat?:fed f +Vnc Iefus ductus complebitur de falute generis humani:& †Mar.1.b.
Locum certaminis.
nobis p acceptu baptifmữ , aditu cæli pa g fic apparet efficacia huius teftimonij.Pa- Luc.4.a.
tere, & fpmfem dari moftrauit . Quem eftin defertum àfpí tet etia, in baptifmo Chrifli tota triniz De cofe.di.
I
cæli aperti, fpufletus venit, q vox přís ritu , ut tentaretur tas apparuit,large apparitionem accipies.c. quadra
Infonuit,&ce. hæc myftica funt in nobis. i do.pater.fi voce,fili in carne, fpirituffa gefimo,
à diabolo : & cùm
Patet renatis aditus in cælu p Chriftu &us in columbę specie:Differenter tñ,qa
qper Adam claufus fuir . dC Sicut c. fili apparuit in carne fibi vnita i vnitate
conf Verucorp formatu ad hora habuit in fpecie coluba: qa aliter fpi fuppofititi apparittiõe aut aliarupfonaru erat vnio p modi figni,
c.pr B ritus ab hoib' videri non poffet ficut columba,non qa vera colu aBaptizatus au Per hoc oftenditur qd ois lot & petis gra Moraliter
am. ba effet,fed qa fpus in corporali fpecie,nõ tñ ipſe corp'lta de hac diuinadebet conari cu auxilio dei afcendere de virtute in virtutem
D
figura fentitficut de alijs in quib' de'apparuit: quæ expleto offic &lic aperiuntur fibi cæli per fpem certam , & efficitur dei filius ad +
Quare fpi- cio refoluebant.Вñfpus in coluba q fimplex & manfueta defcedit optiuus ,&per confequens hæres ad hæreditandum vita eternam .
ritus in co- vt &fuæ naturæ fimplicitatem ,& euin que defcidebat,mitem mi In cap.in.vbi dicitur in .poftilla. Quando fuit reportatus de
lumba fericordiæ pcone datored indicaret.Sifroes baptifmo renati, vij, Aegypto ,tunc enim erat in.v.anno àfua natiuitate,&c.
rutib' in coluba fignificatis debent repleri . Columba à malicia Aliter autem habetur in decretis.xxin.q.
fellis eft aliena,in quo prohibemur ab ira , Nullu ore vel vngui. ADDITIO...Qdverò iniuriam.Ibi em expreffele
Columbæ b'lędit ,in q notať innocetia.Nec minimas auiculas inuadit i qb gitur, quòd Chrifius fugiens in Aegyptum latuit ibi p feptenniữ.
aliæ auesfe & pullos fuos nutriucinq phibemur à rapina, Puro Et pofuil.in.in.ca.dicit Chriftum fuiffe in quinto
natura
vefcit grano:in quo notať abftinentia alienos tac pullos fuos fo REPLI.anno reductum deAegypto propter canone. Quòd
uet ecce charitas , Gemitu dat p cãtu : ecce cõpunctio . Sup aquas fe verd.xxin.q.intelligitur non precife.exiftens enim . vij. annorum ,
det'vt accipitrem præuifai aquis vmbra declinet: ecce follicitudo, eft etiam ,v.annorum ,fed non precifè.
In columbafup dñm fpus apparuit: qa venit nos ip manfuetu
dine colligere.Sup difcipfos in igne, qs ad cõfumeda rubigine pec NICO.DELYRA. Cap . IIII,
caticotrafeipfos veniebat accedere,Adam peccando cælu amifit,
Vnc Ie.Hic quarto oftendit euangelifta inChriftoveri
Chrift" àfpuletop colubãglorificat" apparuit :flãmã vibrātē q vi tatem deitanis & humanitatis ex dæmonis tentatione , &
am pbibuit aq baptiſmi extinxit:qa aq eft cotraria igni.e Co
Tex fan& torum angelorum adminiftratione: & primo põit
-placuii.bñplacitu meu coflitui ,vt tuiq nihil nifibonuplaceas & .fe cum do fecundum ,ibi:Tunc reliquit,&c. Prima diuidit Diuifio
primum
pte alij noin fe,fed in te,i.tibi fide & claritate vniti placeant in tres fecundum triplicem tentationem & triplicem Chrifti victo
Triplex tes
GLOS. ORDI. riam.fecunda ibi:Tunc affumpfit eum , tertia ibi:Iterum affumpfit ratio.
Cap.IIII
cum.Prima ergo tentatio fuit de carnis cocupifcentia . Accepit át
Vncle.Poft baptifmu, quia nulla eft mora tentatione tentator occafionem primò de hoc tentandi ex efurie ipfius Chri
Vt mox doceat in defertum pugnare, docet baptizatos de fti,Poft baptifmum enim Chrifti immediatè ductus eft à fpiritu.f
mudo exire,in gete deo vacare:fic filij Ifrael poft träfitum fancto.quia humanitas Chrifti erat organum diuinitatis : &io ad
•
maris p defertur afcēdūt ,& mãna cõmedut donec veniat ad terrā, p ommia agenda mouebatur inftinctu fpirituffancti ,hoc igitur mo
miffiois.fCTuc Iefus.Hic eft ordo recta cõuerfationis ,vt poft tu iuit in defertum locum fcilicet aptum orationi ,vt ibi fpiritum
accepta fpetuffeti gram cotra diabolu arti' accingamur,& meteſe in oratione offerret pro nobis deo patri . g CEt cum ieiunaf
culu deferétesi vitæ çînægaudia qfi mãna efuriam deferti . Ibi fit fet. Vt carnem innocentem pro nobis maceraret.& exemplum
tétatio ,qano añ hoftis fe erigit: ho de mudo erit tenet em fub le fidelibus daret:& phoco poftbaptifmum talia egit,nobis often
Hifto. gib' fuis eu.In deferto pugnat afperis: qa Adã í paradifo delitijs af dit.qpq inchoat nouamvitam debet feipfum deo offerre piciuniữ
fluens vict" eft oblectamétis , CHiftor.Inillo deferto qd eftinter . & orationem Moraliter

iter Herlm & Iericho Chrift? diabolu vicit:vbi figuraliter dixerat Adã
incidiffe in latrones & eu viciffe.Latrones at ibi habitaffe pbat lo
cus q dicit Domim.i.fanguis , ppter effufione fanguinis qibi fie
Lu c. 10 .f . bat.Ea via Samaritan ' defcedit: qa carne indut eafdé tētatiões ſu
ftinuit.g Spiritu.fao.Qui qs replet ad pugna mittit fortes.Si
nehocfpuq ad pugna vadit cito cadit , h Vt tenta.Nō tētať à
diabolo ,nifi q ad defertu exierit.i ,bono fiudere cœperit , i CEt
cu ieiunaffet.leiunat vt tentet: tētať qa ieiunat,& exemplū ieius
d
Exod.24. nādi nobis dat,& op ieiunat diuinæ eft potentiæ . Moyfes & Elias
iciunauerüt,no extute vt Chriftus ,fed Moyfes fuftentatur elogo
dei,Elías
Moraliter.fCTunc Iefus. Per hoc infinuatur quòd aggre
diens defertum pœnitentiæ fortius tentatur ab hofte Eccle.fecun
do.a.Fili accedens ad feruitutem'dei fta in iufticia& timore,& fpa
ra animam tuam ad tentationem ,id eft ad refiftendum tentationi
que iminet tibi,Illos enim deus fortius tentari permittit quos for
tiores effe cognofcit ,primę Cor. decimo.c.Fidelis autem deus eft
quí non patietur vos tentari fupra id quod poteftis.Per hoc aur op
Iefus voluit tentari triplici tētatione,oñdit, omnis tētatio ,vel ¿
â carne vel yelà mundo vel ab hofte. Diabol" tñ vtit aliquãdo car
*ne & mundo
 Glof.ordi . Matthæi Cap . IIII . De Lyra

mur.In pugna Chrifti prius agit cotragulā ieiunado,p quã vic tate,fugite in aliam.Et ipfe idem fugit & abijt & laruit. Nuncauté G
E eft prim'ho.Gulalibidines inflamat,concupifcétia carnis nutrit poterat aliter de templo defcendere, quam piactantii fe precipita
que repugnat legi mentis:Hecnifipri refrenet, fruftra cōtra alia re.Poft deficit humana ratio,comender fe homo deo , non tentā
laborat. a Quadraginta d.hic nuerus totu tempus defignat do ,fed deuotè confitendo. mQuia angelis fuis manda
Chriftus cum fuis dimicar . In hoc numero due leges abftinēcia uit de te.Beda.Quod bene dicitur de corpore , diabolus malè in
coplent, qa in.xl.decalogus mādatoru & terpretat de capite: Quod fihoc dicit de
iin.euangelia refonāt.Võ inſtitutu ē nos Chrifto , cur non & hoc quodibi con
a Quod ieiunat diuinæ eft potentiæ. b Ecce afperitas.
hoc numero acrius dimicare ad diluenda a trafe dicitur : Sup aſpidem & baſiliſcum Pfal,90,c.j
ieiunâffet quadraginta diebus &
patã quæ fit,du moru carnis violať cha a Hocaddit, ne in nocte comediffe putetur. abulabis,& coculcabis leone & dracone,
a
ritas:&fic diu hîc fumus ,femperpaã D Sed de auxilio angeloz qfi ad ifirmū log
quadraginta noctibus, poftea efu,
plorem": qa hoc,nuero pñsvita oftendit. C Ktur.de fua
bCPoftea efumt.Hoc eft veræ huma rijt . Et accedens tentator, dixit ei:
a SHoc explorat quod timet, nec ideo fe ab eius tentas
nitatis:& phoc eft occafio tentādi. Later tione abftinet. b Quia fcinit fcriptum effe.Dixit & fa Nicolaus de Lyra.
ptās,patet infirmitas.c Et accedes. &a funt. c Tentatio de gula. A gula incepit:fed quo
ordine deiecit Adam ,ab ifto deuincitur. Lapis fignifi
Quia efuries &fignü infirmitatis.Etfic no cat duriciam diaboli. & orationem.Sequitur: a C Qua
d
bis in abftinetia no deeft tentatio. Perex Si filius dei es : dic ut lapides ifti € draginta die.non vltra tranfijt, vt virs
teriorem infirmitate Christữ tentat i quo f tus diuinitatis diabolo celaret: quia Moy
nulla legēpati inueniebat,d Si filius panes fiant.Qui refponde ns, dixit: fes & Elías ieiunauert tot dieb ,b Poft
a Temperat refponfum, ne cognoſcat eum effe deum.
†Deut.8.a. deies. Aliud horu explorātis eft, aliud b Id eft facramentali fpecie, fed verbo vitæ. ea efu.perhocife & veritatem humanæ
b
Luc.4.a , tetas,dudeu cõfiteri videt, &hõi illude Scriptum eft: +Non infolo panetuig infirmitatis oftendit ,& occafionê tenta
De offi, or reconat,Sic em tetat vt exploret qe ve a Sententijs vtitur,inftruens nos vt vincamus non po tori dedit.ideo fequitur: e CEt acce.te t viuet.fic
tentiafed humilitate. b SVerbů dei de ore procedit,
c.inter cete ret.Sic explorat,vt tentando decipiat.Si voluntas deireferatur ta.Ad euidentiam huius tentationis ad vetera exes
13
filius dei es . Nouerat filiu dei venifle i uithomo ,fed in omniuerbo quod uertendum ,q diabolus fciebat prædictü plaria legūt
mūdu, eu p pphetas feu p angelos nuci a Perquos deus loquitur. b Hæc tentatio hiftoria per prophetas,quòd Chriftus fucur" erat,
antes,feuplohannem demöftrant em:fed liter vltimafuit. c TBx permiffione,no imbecillitate, verus hō & verus, de'vt habetur expreflè
vnde inimicus fuperbit.
quia humilia in eo videbat, qd ' de deitare h
procedit de ore dei . Tunc affum , * Ifa.ix.b.Paruulus natus eftnobis &filius
darus eft nobis : Ecce vera humanitas, Et
fufpicatus eft, ex fupbia ei in dubiu venit.
a lerufalem, vbi templa fuit, & cultus dei fuit . Ex
Vn & callidè exgrit :Nec indignum fuit vfu dicit. vocabitur nomen eius admirabilis,confi
Chriftu tentari,qui venerat occidi,vt tē pfit eum diabolus in fanctam ci Larius,deus fortis,pater futuri feculi, pri
tationes fuperando nobis ptatem daret 1 ceps pacis.Ecce manifefta ei diuinitas: &
' uitatem , & ftatuit eum fupra pins
fuperandi tentationes,ficut fua morte tu a Summitatem templi. Non locus deo dicatus cohi pluribus alijs locis idė exprimit, qs omit .
lit noftram mortalitatem. C Chriftus nõ bet eum. b Tentatio de vana gloria,ficut Adam cui to ppter prolixitatem . Similiter fciebat
dixit,Eritis ficut díj.
nifi poft baptiſmũ ſe tentari pmifit,infis 118 tempus natiuitatis Chrifti effe completữ
naculum templi, & dixit ei : Si filius
nuans adfe euntes grauiores paffuros tē Tüpropter hebdomadas Danieă , in qui
a Scripturis vtitur:no vt virtutes inftituat,fed vt erro
tationes. Suadet efurie pane de lapidis res ingerat ficut & fui. bus erat determinatè præfixus terminus
1 n fui aduentus: Tum propter translationē
F bus facto releuare, non q eius curetfalus dei es,mitte te deorfum . Scriptum
tem ,fed ex mutatioe cognofcat tuté & Quivadit cōtra fortiore, ei prouidet victoria occafione. regni Iudçorum ad Herodem alienigenā
Pfal.90.c fi purus ho effet,panis oblectamento illu prout fuerat prædictum per Iacob patrí.
" eft enim : †Quia angelis fuis mans
Tribus mo deret efurie patienti. Tribus modis fit archam Genexlix ,vt fupra expolitum eft H
dis fit tenta tentatio.Suggeftione,delectatione,cõfen dauit de te , & in manibus tollent
plenius.fed nefciebat certitudinaliter, q
είο . fu.Chriftus verò fola fuggeftione tentat⁹ Iefus Nazarenus eflet ipfe Chrift" de quo
fuit: quia delectatio peccati mentem eius no momordit.e Scri talia fuerant dicta.Verut propter eminētia fetitatis e",& ppt cōs
Hominis p ptum eft.Non vtitur ptate,fed fcripturarum autoritate, docens pletionem temporis refpectu Chrifti aduentus habebat quandam
tes quo paz nos magis doctría a miraculis pugnare.f¶Noifo.pa.q.d.Per coniecturam quòd ipfe effet verè Chriftus : &ideo de hoc voluit
necibentur fuafio tua tentatio eft:qa agis de cibo corporis,& non de cibo mě experientiă accipere per tétatione qa tentare è accipere experiētiā
tis.Inferior pars hominis panefuftentatur,alia verbo dei reficitur: de aliquo ignorato.Intendebat etiam vlterius per hanc tentatione
quia verò agis de inferiori,patet op tentator fis. g Sed in oi u. inducere eum ad peccatum,fi inueniretur purus homo :fed neutru
Ômne verbi,charitas,i qua complent oia q procedunt de ore dei obtinuit , vt patebit. Dicit igitur tentando: dSi filius dei
qa cuiufcung minifterio dicantur,no ei" füt fed dei : fed fi aduerfu es.fcilicet naturalis , & per confequens ei æqualis in poteftate.
quid inferitur,hoc non eft dei.De vno verbo,id eft fapiêtia dei p eCDicut lapides ifti panes fiat.Lucæ quarto.d.dicitur :Dic
Chrift" tere cedit quidquid loquuntur fancti qui funt os eius, h Tunc af lapidi huic, &c. & idem eft, quia fingulare includitur i plurali:&15
tempratus , fumpfit.Prima & vltima tentatio in deferto,media quoq hifto fi demonftrauit plures ladides neceffario demonftrauit vnu vľaliz
rialiter,vltimafuit poftquam regreffus eft Ierufalem . Quia Mat ter dicendum ,quòd Lucas accipit fingulare pro plurali,ficut acci
thæus nonfecundum ordinem hiftoriæ,fed fecundum tentatione pitur Exod.octauo ,f.Venit mufca grauiffima in domos Pharao
Ade profequitur: Lucas vt res gefta eft.Quia ex rñfione Chri nis, id eft multitudo mufcarum, f Qui refpondes dixit.Sic
fti victus &incertus remanfit poft primam ad fecundam acceffit të reſpondit Iefus, quôd nec diuinitatem ei poterat perpendere, nec
tationem. Qd permifitfe affumi, non infirmitas fuit fed patie ipfum ad gulam inducere , dicens: g Scriptumeft . Deute
tia:in diabolo verò non virtus fed fuperbia, Nota hæc oia cor ronomin octauo.a. h Non in folo pane uiuit homo.
poreis fenfibus effe completa, Nec mirumfife permifit circumfer fcilicet corporali, i Sed in omni uerbo quod procedit de
ri:fi fic accipit affumptio,quipermifit fe crucifigi.i Suprapin ore dei. quod verificatur non folum de vita fpirituali ,fed etiam
naculum.In Palaeftina defuper plana erant tecta, &ibi erat fedes de corporali , ficut patet de Moyfe qui ieiunauit quadraginta die
doctorum,vnde populo loquerentur,vbi multos cepit vanaglo bus & quadraginta noctibus , verbo dei fpiritualiter & corpos
ria honore magiftern inflatos. In eo igitur loco Chriftum tentat, i raliter fuftentatus. k CTunc affumpfit eum diabolusifan
quo multos deceperat.Dum autem non confentit, docet eos qui i tam ciuitatem.Hîc fecundò tentat eum defuperbia , & ad eun
&
fublimi funt vana gloria non moueri. Diabolus alta petit, ad al dem finem ficut prius. Dicit ergo Matthæus: Tunc affumpfit
tafemper ducit,eleuando per iactantiam , vt precipitare poffit. In eum diabolus in fanctam ciuitatem.id eft Ierufalem, quæ di
hoc quòd Chriftus fe in altum tolli permifit,fed monēti cadere nõ cebatur fancta,quia diuino cultui deputata propter templum q
obediuit, oftendit,vt cuicunc bona & alta imperanti obediamus erat ibi : nec erat licitum in lege facrificare deo alibi. 1 CEtfta
fed precipitare volenti contracamus. k Si filius. In omnibus tuit eum fupra pinnaculum templi . Iftud pinnaculum erat
tentationibus hoc agit,vt intelligat fi filius dei fit, Sed Chrifius fic templi tectum , quod erat defuper planum ficut fiebant tunc
refponfum temperat,vt ambiguum relinquat.Quia verba ad in domus Palæftinorum. Erat enim intentio dæmonis illuc eum
uicem conferuntur,in fpecie hominis diabolum apparuiffe verifi portantis , vt àpopulo ciuitatis ipfe Iefus quafi volare videre
mile eft.1CMitte.Hæc vox conuenit illi,qui omnes precipitare tur ,& fic in vanam gloriam ferretur , fed diuina virtute fecit
fatagit:in quo infirmus oftenditur, quòd nulli nocere poffit , nifi quòd nullus eum vidit, quiain poteftate eius erat videri & non vi
prius ille fe deorfum miferit. Suggerebat enim , vt aliqui figno deri , m CEt dixit ei : Si filius dei es , mitte te deor
exploraret quantum apud deu poffet.Sed nemo debet tentare des fum . quafi dicat virtute propria potes fine perítulo , & etiz
um,quando habet ex humana ratione quid faciat.Vnde quamuis am propter minifterium angelorum tibi feruientium ,
Mart.to,c. omniapoffet,ait tamen fuis: Si vos perfequuti fuerint in vna ciui R
A Scriptum eft enim , de te fcilicet in pfalmo. Quia
tate
angelis fuis, &c

{
 Lyc
a
N
ruit. uncauteG
Glof.ordi. Matthæi DeLyra
atii fe precipita Cap. IIII . 16
deo ,nontenta
tur.de fua conculcatione tacet. a Ite.aff.Hęc tentatio ordine in quo & paffus eft poft carcerem Iohannis.Vnde etiam dicit:Hoc C
fuis manda
abolu mal in A precefsit,fed narrat prepoftere,fcdm qp factu eft Adę.b Mon. fecit initium fignorum Iefus.Et iterum.Nondum Iohannes miff loh.z.b.
s è ex.Ifido.Mons iftefuperbiamfignificat,per quam cecidit , & ali erat in carcere.n Clohanes tQd erat ppt euägeliu.Ief" hocide Ibidem.3.c
dfihoc dicit de
os ruere facit. c Ex.ual.quia eum,ad fummum fuperbiæ trahe perfecti' predicans ad tempus cedit & fugit, vt fit exemplum fuis.
quodi c
bi on: re voluit. Tentaturus de auaricia in montem duxit , quiaaua In Galilæam
bafilif Pfal.go.j
& cum ricia & ambitio femp alta petit. d CO
Nicolaus deLyra
d
& racone. ftedit.Non q vifum ei" q omnia videt a Legem in lapideis tabulis fcriptam in qua omnes
offendebant. angelis fuis,&c.a CAítil.Ie.Sic rñ
adifirmu log amplíauerit, fed vanitatem mundanę põ
Katur pæ qua amabat qfi fpeciofam oftendens tetnefort e offen das ad lapi dem pe detei pfcriptura, totaliter euacuat eius
.de fua
tnequãdo facere amari volebat . Vel fciens diabol", a Mentis greffum. tentationem.b CNō tē.do.det. Deu.
q Chrift' regnü fibi tolleret, oñdit ei oia dêm tuum . Ait illi Iefus rurfum: 2 vj.c.Tentare em deu eft quærere experi
4. a In deutero.A quo ideo teftimonia profert, vt fecun mentude dei tute abfq ineuitabili ne
regna mundi,non Perfas vel Medos : fed
de legis facram confrmaret,
ceffitate:& hoc eftpam :qa qñcuq hō ali
a Quas quo in hoib? regnaret muūdanis.Viggu fcriptum eft: Non tentabis domib
+Deu.6.c. la vel pauaricia vel palia, vt fuadens qd a Etfi victus'tamen non ceffat. qdpot facere fcdm via huanal ad euitan
anfijt , vt virs
volebat eum fibi fubijceret.Lucas dicit in dupericulu,no debet illud omittere, qrē
* num deum tuum . Iterum affum,
t: quia Moy monumento fibi oĩa oñfa:in quo non ta do diuin experimentu: & ppt hoc pba
bCPof a Super montem fuperbię omnis aua rus erigitur .
t celeritas confpectus, & caduca fragilitas tio ferri cādētis & monomachię tac illici
Jaltapetit.
m humanæ b
ta phibent in iure.Per hoc ergo rñdet lé
Deut.34.a* ptatis exprimit. Moyfi oftendit de' in с pfit eum diabolus in montem excel
Conë tenta 1 a Quia omnia momentanea funt,non o diabolus,fed fus diabolo tētāti ipfum: qa cu poffet de
Quo oñdit momento totam terrampromifsionis
Et acce.tet viuet . virtus diuina hoc pofsit.
pinnaculo tepli defcedere p via huanam.
dis Moyfi tute deitatis : ita modo actum eft.Oftédit
fum ualde , & oftendit ei omnia refpgradus ad hoc factos in teplo non de
ationi ad Vetera ai terra pmif- ei. e Oia regnaf.ptes terræ, in gbus :
s fionis a Quantaeft ei gloria trahere ad vitia? Tentatio de
ambitione. bebat per aliu locũ deſcendere , quia hoc
prædi plariale
git vnuqdq regnupofitu erat . Sicut fi aliq
Futur" ercaut f effet deu tentare. c CIterum affum.eu
dicat fup motes: Ecce ibi Roma: no ipfam gna mundi &gloriam eorum , & di
oftendendo ,fed partem terræ in quapofi di. Hic tertio retentat eu de concupifcen
ur exprellè a Non ቀ hoc pofsit. Regem te faciam b Tentatio
Dis & filius ta eft. Oiare.Oĩa cócupifcibilia i mữ de auaritia. tia oculoru feu auaricia, quia pofuit eum
anitas.Et do in qb hoies regnat.VP fimpliciter tó xit ei:Hæc omnia tibidabo, fi cades in mote excelfum. qs aut fuit ille mõs nõ
cus mundus illo fuggerente ab eo i mon a Quod effet cadere.Vtfuperiorem noiať,nec multum refert ad ppofitum.
-ilis, confi
te vifus eft. fCEt gloria eo.Ra.No q adoraueris me.Tunc dixit ei lefus: dCEtoften.ei.Nõ é fic intelligédum
eculi , pri
cã cócupifcétiæ oculo intueret ficut nos a SApoteftate quam habebas retro.Infignem eters exillo loco poffent oia regna & oés ci
iniras: & num. b Quia faluti aduerfarius.
fed fic hæc oftenfio fuit in mete,ficut me uitates determinatè videri:fed oñdědo di
In pentateucho.
ås omit.
Er fciebat dicividentmorbos fine læfioe.g CHec Våde Sathana . Scriptum eft enim uerfas partes orbis,dixit ei : tale regni eft
a Ohomo. Non ego te ,fed tu debes me vt deum in tali fitu,& tale in tali, enarrado in bre
+Deu.6.b. o.ti.da.Hæc de arrogatia dicit: non qď
ompletu adorare Ex debito, cui foli hoc debetur. uibus magnitudinem & gliam illorũ res
&.10.d. i
, in qui totus mūdus fuus fit. CAprincipioqd Dominum deum tuum adorabis,
Luc.4.b. dei erat vt fibi vfurparet diabolus labo gnor :& ideo onfio fuit magis ad audirū
erminus a Etiam cum hominibus feruis. b Secundum Grę
Diaboli in rauit.vnde vt in eis coleretur,idola inue cam interpretationem. c Ad tempus vt Lucas ait: ad vifu.q facto dixit ei: e C Hæc oia
slationě ti.da.Ex hoc loco & alijs filibus dixerut
ftigatione nit.Inhis tribus notantur gula,auaricia, perIudæos poftea pugnaturus.Jam non inueuiens quid
nigena agerer. Manichæi, diabolus eft dñs iftoru cor- D
idola iuen- fuperbia . Rab.Lucas auaricia mediam h
bparris ta funt. & illifoli feruies .† Tuc reliquit eu poraliuinferiorũ, ficut factor & creator †Mar.1.b.
ponit,vltima fupbia fcdm morā pñtis tē a Victus.
Frum eft H qVt viñoris deitas comprobetur. 1 COR ,fed hocpatet manifeftè falfum Geñ.
poris , quia fuperbia poft oes ytutes fæ diabolus: & ecce angeli accefferunt,
rer, q Buit.In his tribus,gula, auaricia,fuperbia, f.vbi defcribut facto à deo : & io dicendu
Non adiuuabant.
Je quo oia vitiafibi fœderata,fut perēpta.Vic m k Ф diabolus metiebat, qa medax eft & pat
& miniftrabant ei.Cum autem aus
p? co de gula,non tentat de libidine vel cæteris n mědacij,vt hr Ioh.viij.f. Creaturæ enim
andam diffet lefus , corporales nonfunt in ptate ipfi", nifi q
qde gula nafcunt . Sic etiã in alijs oib',q , q lohannes traditus
voluit in mudo funt,vt armis vtať diabolus co tu fibi pmittit àdeo.fequit: f Va. Sa.
rictia 1.Joh.2.c. tranos.Na nihil in mundo eft nificocupia carnis , & concupifcétia Hic increpauit eu & no.s.ad oñdenduo
tioné oculoru,&fuperbia vitæ. In his tribus oia genera tentationum co proprias iniurias debet ho portare,fed dei iniuriã nullo mo deber
tolerare.hoc aut maxiè fit , quando cult' debitus deo impenditur
zutru 1.Reg. 7.e.preheduntur.h CScriptum eft.Dauid Golia trib" lapidibus de
torrente pftrauit,& Chriftus diabolum tribus teftimonijs de lege. diabolo:quod diabolus facerefuggerebat : & ideo hanc veritatem
5 dei
iCDomínude.tu.Hoc vfad diabolu dř:no ga ex deuotiõe fit per fcripturam confirmat Deu.vj.g C Dominum deum tuu
Tate.
ado.Adoratiõe.f.latriæ.qfoli deo debet hoies at venerari pñt ve
:Dic impleturusfed vt econtra, ipfe moliebat fcriptu, oftédaf, non
ipfe,fed de' fit adorandus:Vel, non diabolo,fed fibilfecundu huas nerationedulię. h Tuncreliquit eum.Hic oftenditur diui
15 nitás ex minifterio fanctorum angeloru.reliquerat em angeli ipfữ
Palis nitatem &cuilibet homini hoc præceptü effe infinuat.fimiliter:&
Iefum ad tempus , vt diuinitas eius diabolummagis lateret , & vt
cci Deu.6.b. illud:No tentabis dominữ deu tuu. Dominum deum.f.filiữ
conuenientius locum tentandi haberet,& vt victoria ipfius Chri
201 &patre &fpmfam,iq eftvnus de".Deusadoratur, &fpaliter ei p
fti excellentior appareret ex hoc op folus ipfum deuinceret; Etideo
Sic
pter feferuitur. Hic oftenditur,q homo Chriftus,vt deus & do
minus fit adorandus ex debito.k Seruies.Græcè Latreofis.la victo tentatore &præ confufione recedente. i Accefferunt
nec terferuitus dicitur.Seruitus communis deo & hoi & cuicuc ,Græ an.Sicut vero domino feruifui.Ex quo apparet diuinitas Chrifti
te quia nulla natura eft fupra angelicam nifi diuina.Sequitur fecun
cè Dulia dicit:Illa'yòqfoli deo debetur, Latria diftincte.vnidolo
5. dapars totius euägelijk Cuau.fuperi? declarauit Matthæus p
latria, quæ qd' foli deo deber,idolis dat.Nota diabolum in his
e fonam ipfius mediatoris oftendendo in ipfo'veritatem humanę na
vincii quib" Adam.vicit.Quem de gula tentauit, du de ligno ve
Genza tito guftare rogauit.De vana gloria, cum dixit : Eritis ficut dij.De turæ & diuinæ. hic incipit agere de operibus Chrifti. De Chrifto
= autem inter alia triafuerant perprophetas prædicta.Primum , qď
auaricia,cum ait:Scientes bonum & malum , I CAcceffer.Non
effet legislator nouæ legis Iere,xxxj.f.Ecce dies veniunt dicit domi
quafi tuncprimum adeuntes,fed Agonem domini procul afpicie nus,& feriam domui Ifrael & domui Iuda fœdus nouum , &c . Ses
tes,ne videatur eorumprefidio eguiffe vel viciffe.Sed vt ille vict
cundum eft, qd'effet Chriftus redemptor per meritum fuæ paſſio
abijt,parati ad obfequium venerunt . Sicut in hoc agone militia
nis Ifa.lin . b.Ipfe autem vulneratus épropter iniquitates noftras,
noftra præftruitur,ita in obfequium angelorum gloriofa remues
ratio docetur.m CCum autem au.Hic Matthæus ficut Marc &c.Tertium eft, quòd effet mortis deftructor perjgloriam fuæ res
furrectionis Pfal.xv.c.No derelinques animam meam in inferno ,
Iou.a.b. & Lucas pretermittit primum aduentum domini in Galilæa ,poft
nec dabis fanctum tuum videre corruptionem.Quod non poteft
quã baptizat" eft,vbi aquã mutauit in vinum ,& cũ matre & difci
intelligi de Dauid cu fepultus fuerit & incineratus , fed de Chrifto
pulis Capharnaum manfit , à qua afcedit Ierufalem ppter Pafcha .
tantum , vt oftendit beatus Petrus,Actu.ij . Igitur refiduum huius
Ibide.c. Inde venit in iudæam & baptizabat, cum Iohannes in Ennon iu
euangelij diuiditur in tres partes: qa primò determinat euangelifta
xta Salim baptizaret.Poftqua verò traditus fuit Iohanes , iterum
abijt in Galilæa, cum audiffent pharifei op baptizaret, & plures fas de Chrifti legislatione Moraliter
ne & mundo tentationes eorum accendedo.k Cum autem
Iohannes ceret difcipulos Iohanes fecerat,de quo reditu incipiut tres eua
audiffet Iefus.Per hoc auté q ceffante prædicatioe Iohānis Chri
acta prior- geliftæ Iohannes verò pbato alioru euangelio de veritate dictor
ftus iuit ad prędicãdum ,fignificauit op lege ceffante fequutu eft euã
dialia Chri vidit aliq deeffe,& maximè quæ primo anno pdicationis fuæ gef
gelium,Perhoc aut qp audita Iohannis incarceratione feceffit, ofte
ftifcribedo ferat lefus:p quibus à fratribus rogatusfcripfit euangelium , quod
dit op licitu eft pdicatori à pfecutorib" elongari.Vnde dicit apl's in
fuppleuit. alij pterierant ante traditione Iohannis.colliges.f.geſta vnius anni
fra,x.c.Cu autem perfequentur vos in ciuitate ifta,fugite in aliam.
in quo & cij * Et relicta ci
 Glof.ordi. Matthæi Cap . IIII . DeLyra

a In Ga.Duæ funt Galilee.vna dicit Iudeoru,altera gentiu p au.Ie.q Iohan.tra effet.ex quo patet, Matthæus hîc omittit G
E prer inhabitationegentiu, qua parte dedit Salomon regi Tyriq omnia opera Chrifti, quæ fecit añ incarcerationem Iohannis:fed il
gentes ibi pofuit.b Na.Vnde Chriftus Nazarçus dicitur, vi la defcribit Iohannes ,vt patet.j.ca.ij.in.&.iin.licet eṁ añ incarcera
cusein Galilea iuxta mõte Thabor.Capharnaum oppidữin Ga tione Iohannis pdicau erit, no ti ita publicè , Locum autem huius
lileagentiuiuxta ftagnu Genezareth fitu in terra Zabulo & Ne prædicationis tangit , cu fubdit: a CEt relicta ciui.Naza.Cau
pralim: vbi prima captiuitas Hebræoru fa autem quare reliquit ciuitatem Naza
abAffyrijs.Vbi ergo prima legis obliuio a A luda apoft Pafcha, reth,Lucas exprimit.iij.ca.qa.f.ingreffus
²
ibi prima euangeln prędicatio,vt & delo effet,fecefsit in Galilæa: & relicta ci; eft fynagogam i die fabbati, & legit ibi il
co qfimedio afflueret ad gentes & ad Iu a Flos interpretatur. lud Ifaiæ:Spus domini fup,&c.lfa, lxj .&
b
Allegorice dæos . Allego.Quòd relicta Nazareth uitate Nazareth, fuenit , & habita, " dixit ibi aliqua ex quib" Iudçi fcãdalizati Luc.4.e.
tranfit Capharnau,fignificat qd ' defore Villa pulcherrima, duxerut eu ad fupcilium mõtis & voluez
figurarilegis,ad fructufpūaliu q in euan C uit in Capharnaum maritima in fi, rut eupcipitare.ipfe aut tute diuina per
gelio eft,trafire nos docet.Hæc verò fpua mediuilloruibat no vif" ab eis.b Ves
Zabulon quæ eft in Galilæa Iudæorum,ficut Nes
liafuntin villapulcherrim a.i.in ecchia: q phthalum gentium. nit & habi.in Ca.ad prædicandu m , vc
maritima,quia iuxta fluctus feculi pofita nibus Zabulon & Neptali m ; ut hîcdicitur:c Maritima. qa fupra litt
quotidie tunditur : &homines illecebris maris Galilæe fita eft. Ex hoc aut oftendit
adimpleretur quod dictum eft per
mudi inuolutos , retibus euangelij capit. Dicenter . Circuncifio. Matthæ eu gelifta prophetiã ipletã, Ifa. †Ifa.9.c.
d
In finib' at Zabulō &Nephthalim fitae, Ifaiam prophetam : † Terra Zabus ix.a.Prio tépore alleuiata eft terra Zabu
gai medio geti ad dilatadū ybu dei for Præputium. lon & terra Nep . &c. Ad cuius euidenti- † iuxta viā
tit cofiftit, vt credetib'refugiu piclitatiblon & terra Neptalim , †uia maris am confiderandum , q illä pphetiam ex
ondat fidei portu.c Infi.Za.Zabulõ, a SQuieft iuxta mare, & eft trans Iordanem Galilęz ponunt aliqui de captiuitate decem tribu
abitaculu fortitudinis, Neptalim,dilatą gentium,fcilicet populus qui ambulabat , vel populus um. Fuerunt em primò captiuati tempo
viditlucem & c.
†Ga Iça re Phacee filij Romelia p Teglathphala
t . In his tribub" fuere vinculi de qb❞
Pfal.s f trans lôrdanem Galileæ gentium :
api.vn:Principes Zabulo & princ.Nep . 2 Ad myslicum maxime eft refpiciendum, far regem Affyrior ,q captiuauit duas tri
b' vltra Iordane,& tráfiesIordane de Za
Ifa.9.a. dTerra Za.Rab.Qd primò pofitit populus quit ambulabat in tene,
eft ptermittit euägelifta.f.Primo tempore a SAudiuit Chrifti prædicationem & miracula, bulon & Neptalim &de Galilæa multos
† fedebat alleuiata eft terra Zabulon & terra Nepta Vel habitantibus,
e captiuauit, vt habetur.iiij.Regu.xv.& de
lim: ficut & quod in medio eft.f.Nouifli bris,uidit lucē magnã : &fedetibus hoc exponut prima partem pphetic.Pri
mo aggrauata eft via maris, Quod iõ fa a Agnitio veritatis vel prædicatio Chrifti. mo tempore alleuiata eft terra Zabulon
f
† in regiõe cit, quia intendit ondere initiu predicatio fin regione umbræ mortis lux orta &c.quia captiuatis malis hominibusfalle
& vmbra nis Chrifti: & ideo qďmyfticu eft tangit. h a Euacuata voce,ipſum verbum venit. uíata eft terra ponderibus peccatoru . Se
e Via ma.Ecclefia quæiuxta mare fe eft eis.Exide coepit lef' predicare:& cundò fuerunt captiuati filij Ifrael qui re
culi,ipfa eft trans Iordanem.i.pbaptifmu SConfona prædicatio difcipuli & magiftri, SPœniten manferant tempore Hofee per Salmana
tia eft correctio malæ mentis.
de priftinis erroribus eruta.Galile a.i.trafi h far regem Affyriorum, vt habetur.iiij.Re
dicere: †Poenitetiã agite : Appropin
Mar.1.b. migratio eft facta,& quæ prius fub gentis gum.xvij . & de hoc exponut fecundă par
li ritu in vmbra mortis & carnis luxu eft tem prophetiæ. Et nouiffimè aggrauata H
F verfata,Chrifto predicante per fidem Chrifti illuminata eft. Ga efttota terra.f.per domini flagellationem.Dicitur autem illa terra
lilæagentium que cft in tribu Neptalim,vicina Tyris;dicitur ad via maris: quia ibi eft via publica ad portandum merces à Iordane
differentiam Galilçe illius que eft in tribu Zabulon, quæ eft iuxta ad Mare mediterraneum. Additur autem Galilee gentium : ad dif
Tyberiadem.In illa autem quæ dicitur gentium,Salomon vigin ferentiam alterius Galilææ quæ vocabatur Galilæa ludæoru.Scri
Reg.9.b. ti ciuitares dedit Hyramregi Tyri in forte tribus Neptalim. In v bitur enim.in.Regum.ix.quòd Salomon dedit Hyram in Galilæa
trif immoratus eft Chriftus.Sed pro figura eoru qui vocandi fut xx.oppida:&quia erat gentilis, ideo dicta eft illa terra Galilæa gē
de gentibus,ea quægentium efthic memoratur, fCPopulus. tium.Alio autem nomine dicta eft Chabul.per illam ergo Galilçã
Auguft.Populus ifte qui prior ductus eft in captiuitatem ,&in te tranfibat via illa de qua eft hîc mentio.Sed ifta expofitio non vide
1
nebris vitiorum erat priorlucem prædicationis Chrifti vidit,Des tur vera.Primò quia videtur implicare contraria,faltem in modo
inde in oes gentes euägelii diffeminatum eft.Vnde feqt:Habita loquendi :quia primam captiuitatem vocat alleuiationem terræ,
tibus inregione.gVmbræ mor.Mors eft in inferno . Vm &fecundam vocat aggrauationem : & tamen funt eiufdem ratio
bra huius mortis funt peccata, quæ nunquam finemorte. Qui er nis.Secundò quia fi loqueretur de captiuitatefecunda quæ fuit to
go vult fugere mortem, vitet vmbra. h Exinde.Poftqua ba tius terre,non loqueretur folum de Galilæa gentium,fed de Samas
ptizatus eft.Baptifmu s idoneos facit ad predicandu m.Exinde.i. ria que erat ciuitas regia & principaliter fuit obfeffa & capta p Sal
tradito Iohanne:quia lege definente fequitur euangelium , vt au manafar,vt patet quarti Regum decimofeptimo . Tertiò quia il
roram fol ,Humilis magifter qui doctrinam difcipuli non impedit lud quod fequitur Ifai.ix.b. Paruulus natus eft nobis. &c, exponit
fed expectat donec confummet curfumfuum.In quo docet , ne qs de Chrifto tam à Iudæis quàm à Chriftianis.ergo & illud quod i
abinferiore perfona fermonem contemnat.vnde Apoftol": Si cui mediate præponitur:Primo tempore alleuiata eft ter,&c.de Chris
reuelatum fuerit,prior taceat, i Poenitentiam agite . Eadem fto intelligitur. & fic exponit Matthæus euangel. quia Chriftus in
quæpræcoprædicat:vt oftendatur non alius quã qui in voce cla terraZabulon & Neptalim primò prædicauit publice, vt dictum
mauerat.Chriftus enim verbum quod clamat in Iohanne organo eft,quia ciuitas Capharnaum ibi eft lita,& alia loca vbi primò prę
&in omnibus qui ab initio aliquid diuinitus dixerunt : & tamen dicauit:& ficilla terra primo illuminata eft doctrina Chrifti : & io
ifte folus vox, quia per eum præfens verbum oftenditur quod alij per Ifa.dicta eft primò alleuiata,fed poftea ad vomitum funt reuer
longènunciauerunt,Inter enim vocem & verbum nihil eftmediu, fi homines illius terre: ppter quod illis ciuitatib? exprobrat Chri<
fed vt vox fonuit mox verbum percipitur:ficut Iohannes claufus ftus Matthçi vndecimo vt patet intuenti.propter quod per Ifa.di
deftitit:Chriftus virtutibus claruit.Vnde Iohannes eft figurapro citur:Nouiffimo aggrauata eft.& hoc eft quod dicit Mattheus bre
phetarum & legis, qui verè funt voxclamantis fapientię dei ,, quor uiter accipiens autoritatem Ifa.Terra Zabulon &terra Neptalim.
Iohannes eft finis, quibus ceffantibus folum verbum , quod in eis dPopulus qui ambulabat in tenebris.ignorantię fcilicet.
fonuerat,pfe oñdit, Rab. Hæc prædicatio Chrifti in Capharna e CEtfedentibus in regione umbræ mortis. Vmbramor
um corufcantibus miraculis incepta, diciturpoft annu à baptifmo tis dicitur peccatum mortale, quod eft quafi figura & vmbrage
Nicolausde Lyra. Kincepiffe:vel henne. fCLux orta eft eis.quia illuminatio doctrina Chris
ftiprimò facta eft in locis prædicis. g CExinde cœpit Iefus
de Chrifti legislatione,fecundò, de ipfius paffione,capitu.vige prædicare, & dicere.Pofito tempore & loco prædicatiõis Chri
Diuifio fimofexto.Et factum eft cum confummaffet,tertiò de ipfius refurs fti, euangelifta defcribit modum quem tenuit.Tenuit autem talē
rectione ca.vlt.Vefpere aut fabbati . Circa primũ aduertédi,qlex modu quale tenuit Iohanes,di, h Poeni.a.&c.hoc autem fecit
no imponit nifi multitudini:& io legislatione precedit ppli aduna • Chriftus pris
tio.Et io circa primu duo facit: qa priò oftédit ppli adunationē ad
a CEtrelicta ciuitate Nazareth , uenit , & habíauit in Moraliter
Chriftu pei' pdicatione:&fecudo defcribit Chrifti legislationem ,
capitu.fequen. Videns Iefus turbas. Prima adhuc in duas partes: Capharnaum maritima in finibus Zabulo &Neptalim.
quia primòin gnali tagit Chrifti prædicatio : &fcdò fubiugit ex Erat enim maior & populofior.Et per hoc dedit prædicatoribus
hocfeqns ppl ad Chriftu adunatio,ibi:Ambulas aut Iefus. In pri exemplum, vt declinent ad loca in quibus poffent facere maiorem
ma pte defcribit prædicatio Chrifti tū ad tria.f. tπ ad tempus, fructum.g Exinde cœpit Iefus prædicare & dicere, Po
locum,& modum , Tempus autem tangitur cùm dicitur : Cùm nitentiam agite &c, Per hoc enim approbauit doctrinam Io,
au,Ie,
* hannis, qui fic
ra
Glof. ordi . Matt Cap IIII . De Lyra 17
hæi
nitrit G
:fed il Kincepiffe:vel fecudu alios incepit kalēdis Maij ,vt in eodé anno fu vtniam fupbía côfutaret, qa aliqñ dedignamur accipe dicta alio C
arcera A eritbaptizat" &ieiunauerit,& aliquatis diebus interpofitis, (qui rum . aC Am.au.Defcripta in generali , prædicatione Chrifti,
huius bus fecit que Iohanes fcripfit) Baptifta incarcerato prædicare in hîcponit ad ipm adunatio populi: & primò aliquaru fpecialiup
1.Cau cepit.a Qui uo.Pe. Vel quãdo primu Andreas adduxit eu. fonaru,vtpote aploru.ſcďo,turbarũ comuniữ , ibi. Et circuibar
Naza Ioh.1.f. hocnomen inditum eft ei , dum dicitur : Tu vocaberis Cephas, Iefus.Ad euidentiam primifciendum,qp ifti Apoftoli leguntur ter Apoftolo
qd'interpretatur Petrus. hîc videtur vocati à Chrifto.Prima vocatio fuit ime rum trina
greffus
defuturo promittere. Vel qñ confeffus ē a Id eft Chriftus qui dat, vel ecclefia, cui promiffum diatè poft baptifmu Chrifti, vt habet lo Vocatio
tibiil
Infrà.16.c., Tu es Chriftus fili dei viui.dictum eft ei: eft & paratum .
ha.j.d.qn duo difcipuli Iohanis audiert
Ixj.&
Jalizari Luc.4.. Tu es Petrus, & ſup hac petram ædifica quabit enim regnum celorum.Am ipfum dicentem de Chrifto : Ecce agnus
bo ecclefiam meam.Bed.Petrus,agno a Ante hec prædicta.& ideo non apponit tunc vel de
volue inde:Vel forfitan : Poft hęcprædicta. b Quod idem dei , &fequuti funt Iefum , &ibi dicitur:
fcens,Andreas, virilis :quod doctoribus dicitur ftagnum Genezareth,mareTyberiadis, Lacusfa Andreas frater Simonis Petri erat vn"
inaper linarum
conuenit:gahi foli magifterio funt apti, ex duobus quifequuti fuerant lefum . &
IVe bulans autem Iefus iuxta måre Ga
quifapientiæ luce illuftrant,& præceptis ibifubditur quo vocauit fratremfuu Si
um, vt a Quia vnitatem fraternæ dilectionis probauit,fine monead Iefum , Secunda vocatio fuitin
dei obediunt, & alijs viriliter fuggerunt. qua nullus in ordine prædicatoru admittitur. b Qui
ralitt . interpretatur captura pifcium , quam defcribit Lucas
Bene primu Petrug vocať obediens obediens, qui vocatus eft,quando Andre
ftendit as duxit eum ad Iefum.
& Andream g vocat fortis,põit: quiafi v.a ,dicens , op Chriftus ppter turbas irru
ã, Ifa. † Ifa.9.c. lilææ,uidit duos frâtres,Simonem
ne obedientia nullus intrat,fine fortitudi entes afcendit in nauem Petri ad prædică
Zabu a Agnofcens. Virilem.
nenullus pfeuerat,& hæ germanç funt 2 dum,&finita pdicatione iuffit laxari rete
qui uocatur Pétrus , & Andream
' enti † iuxta via tutes.Quia verò primus ho inobedies exi in capturam pifcium: & Petrus vifa mul
nex a Intentos lucris vitæ præfentis. Mundum.
uit,fecüdus obediens ingreffus e. Rab. bfratrem eius , mittentes rete in mare. titudinepifcium captorum, fciens quod
ribu non poterat efle virtute humana , proci
Matthæus dicitpoft habitatione Caphar a ¶Bledi ad ſpiritualem pifcationem fecundum gratię
Ioh.2.c.
npo 1 naum difcipulos vocaffe.lohannes dicit, electionem, dit ad genua Iefu.Sed ille duæ vocatiões
ala nonfuerunt ppriè ad aplatu,fed ad qua
† Mar.1.b. poftaqua in vinum conuerfam venit +Erant enim pifcâtores : & aitillis:
stri Iefus Capharnaum & mater ei? &fratres a No tam pedibus quâ imitatione & affectu, b Ali dam familiaritate,Tertia autem vocatio
Za Luc.s.b. ter fruftra laborat doctor, nifi deus faciat vt proficiat.
& difcipuli.Sed incertum eft vtrữ illi iam fuitifta quam defcribit Matthe", quando
tog adhefiffent , vt hîc recapitulando dicatur Venitepoft me, & faciam uos fieri relicttis omnibus fequuti fut lefum, am fieri
d
: de quafi prius factum.an defcendiffecum eo pifcatores hominu.+Atilli côtinuò pli ad pdicta negocia no reuerfuri,fed in
Pris dicantur difcipuli :no qp tuc difcipuli , fed a Vbi magis penfatur affectus quam cenfus. b Pe ' dicit † Mar,1,b.
tēdētes doctriæ Chrifti : & hoc é qd
tu , amplius ad
dum inceffu,fed magis obediêtia & affe&
lon quiafuturi. Ante aute veniret Iefus in propria non reuerfiì. Matthæus,Ambu.Ie.Mareiftud é qdā
alle Chana Galilee Andreas Petrum adduxit,
relictis retibus fequuti funt eu. Et lacus hns cet ftadia longitudinis & qua
.Se fed nondum difcipuli,b Mitten.re. e draginta latitudinis,per quem trafit lor=
i re Quia quosfepe terrenis lucris inhiare co procedens inde uidit alios duos danis fluuius,vt dicit Hiero , Dicitur aut
f
ina fiderat,cæleftib' defiderijs aduocat,& per fratres, IacobuZebedæi & Iohânē
Iohane marefecundum modü loquendi Hebrai
i.Re cos retibus euangelij alios de pfundo ini fratre eius in nauí cũ Zebedæo pas cum,in quo magna congregatio aquaru

par quitatis eripit,vnde fubdit :Venite poft a Oftendit perfonas non effe accipiendas.Reparan vocatur mare,fecundum illud Gene.j.a.
tes ad lucrum. b Concupifcentiarum. Cogregationes aquaru appellauit Ma
Jata H me,fa.uos fie.pif.ho.Mattheus & Mar 8
cus & Lucasdicunt Petru & Andream de tre eorum reficietes retiafua: & uo ria,vocatur etiam aliquando ftagnu Ge- D
erra SPerfecta eft conuerfio, vbi cum cupiditate rérum, care
Iohan... pifcatione vocatos in Galilæa , Iohannes nezareth Lu.v.a.Dicitur etiam mare Ga
lane nalis quoqz rumpitur diledio.
iuxta Iordanem ad teftimonium Iohānis
dif= B cauit eos . Illi autem ftatim relictis a lilee,quia eft in illa regione:&mare Tybe
Scri baptiftæ primò Andream fequutum effe riadis à ciuitate Tyberiade fita fup ipſữ.
cu alio cuius nomen tacetur, deinde Petru retibus &patrefequutifunt eu. Et b Vidit d.fra.& patet litera.
ilæa Et
tertiò Philippum . Sed tuc iuxta Iordanē SEcclefiam. proce.in.Hic agitur de vocatione laco
a ge circumibat Iefus totam Galilæam ,
alilea vifo domino,no ei infeparabiliter adhæ bi &Iohannis filioru Zededæi. & patet li
ferut, Sed cognito qs effet , eumirati ad tera.Sed quæritur hîc quo ifti fratres rez
vide
ppriafunt reuerfi.c Pifcatores.Pifca licto patre,&fimiliter alij duo relictis oi
nodo
turus per pifcatoria vadit loca, Myfticè.Dumincarnatus carne busitafequutifut eu?Dicēdu, quòd in eo erat virtus diuinitatis:&
erræ, Myftice fufcepit, diuinit" vidit i mari mundi fpuales pifcatores: & alijs qd ideo ficut poterat exterius vocare per vocem,ita poterat interi” at
ratio=
effent oftendit,qs ab æterno præuidit, dC Continuo . Perfecta trahere pro voluntatefua per infpirationem.Similiter queritur q
uitto Obediétia
obedientia eft fua imperfecta relinquere. Relictis retib": quia & refimplices homines primò vocauit ad predicationem euangelij
Samas Simplices
perfecta fipoftea refumut, non cupiditate &proprietatis amore. In his da Dicendum, ficut à principio aliquos fimplices vocauit, vt patet
R. Sal tur formavolentibus fequi.Murat intentio non pifcatio.mutan in iftis prædictis,ita fimiliter aliquos literatos vocauit à principio ad prædica
uia il tur retiain doctrinam,cupiditas in amorem animarum.fit mare ſe vt Nathanaclem & Nicodemum,vt habetur loh.j .&.inj.quia fifo tionem cuă
ponič culum,nauis ecclefia,pifces boni & mali homines.e CVidit ali los fimplices vocaffet,credi poffet op fuiffent ex fimplicitate dece- gelij electi
odi os duos. Ecce in his quatuor numerus euangeliftarum præfigura pti. Veruntamen fimplices magis conftituit apoftolos ad prædi- funt docis
Chris tur , qui animas à mundo extrahunt de quatuor partibus mundi. catores euangelij literatos,vt fides euangelij magis attribueretur poftpofitis
usin Bini &bini vocantur, quia charitas non nifi inter duos eft.Vo fapientiæ diuinæ humanæ. eCEt circumibat Iefus.Hicpo
ictum Roma.8.f. catio dicitur:Vel fecundum electiõem gratiæ, vnde dicitur, Quos nítur adunatio populi ad Chriftum quantum ad multitudinepo
mò pre Infra.zo,b. &vocauit,&c. Vel fecundum illud :Multi funt vocati. Quæri pulorum ipfum fequentium :quia non folum docebat verbo , fed
i : &io Concordia tur quomodo Matthæus & Marcus dicant binos vocaffe lefum: doctrinamfuam confirmabat facto,fcilicet per miracula,'que folπ
nt reuer euägelifta- Primò Petrum & Andream , poftea Iacobum & Iohannem : cum fieri poterant virtúte diuina.Sicut enim illa ad quæ attingit intel
Lt Chris rum devo- Lucas dicat in magna captura pifcium Petri & Andreæfocios Ia lectus humanus non probanturfufficienter, nifi per reductionem
er Ifa,di catiõe apo cobum & Iohannem fuiffe vocatos , cum retia trahere non poffet ad principiaintellectui perfe nota,ita fimiliter que excedunt facul
gus bre ftolorum, &Iefum Petro tandem dixiffe : Noli timere : exhoc enim iam tatem intellectus noftri, cuiufmodi funt illa quæpertinent ad do
homines eris cap.fimul eos tamenfubductis ad terram nauibus fez &rinam Chrifti, non poterant turbis communibus melius declara
ptalim. Luc.5.b.
fcilicet. quutosfuiffe: Sed quod Lucas dicit prius factum eft,nec tuncfut rijquam per opera,virtutem totius naturæ excedentia . cum enim
bramor adomino vocati:fed tantum prædictum eft Petro quòd homines deus nonpoffet effe teftis falfitatis,fi talia inducantur adconfirma
caperet , non vt poftea pifces non effet capturus. Vnde & dicit: tionem alicuius
brages
e Chri Subductis ad terram nauibus, quafi redeundi cura.Pofteaverò(vt * hannis ,qui fic inceperat prædicare , Sed moderni doctores faciz Moraliter
itIefus Matthæus &Marcus dicunt )bini vocati funt:& iuffi fequi. Ideo
unt contrarium , nam vnus reprobat quantum poteft dictum alte
Dis Chri autem pifcatores illiteratos mifit prædicare,vt fides in virtute dei,
rius:& nonfolu doctores hoc faciut,fed etiá Baccalaurei di& a fuo
cm talē non eloquentia hominum putetur. f C Zebedæi & Iohan
rum doctorum arroganter impugnant quarum poffut. a CAm
em fecit nem.Zebedæus,fugitiuus,id eft diabolus,Iacobus , fupplantator
bulans autem.fequitur poftea :dCIlli autem ftatim relictis
qui adiuuatur à lohanne,id eft à gratia dei.g CEt uocauiteos ,
ftus priz retibus & patre fequuti funt eum.Per hoc autem oftenditur
Illi aute Vocauit & alios,fed fufficit nominare iftos.h CEt cír
quòd perfecti fectatores Chrifti relictis rebus poffeffis & etiam pa
auit in Moraliter cumibat lefus totam Galilæam.Coadiutoribus vocatis præ
rentibus quantum ad carnalem affectum animo prompto fequu
oralim . dicationi infiftit , docens impigrum effe debere doctorem . tureum , è Et circumibat Iefus totam Galilæam doces.
Docens in
toribus Per hoc oftendit, prædicator euangelij debet effe diligens & fer
Nicolaus de Lyra.
aiorem uid" adfalutem aiaru,& q cius doctrina fit comunis &fana,io dr.
Chriftus primò vt prædicatione Iohannis approbaret .fed'd
re,Pœ c
с in Docens in
vtnoftram
nam los
is,qui fic
 Glof.ordi . Matthæi Cap . V. De Lyra

a Do.infy.Docens de moribus, vitæactiuæ fubditos . Præ tione alicuius doctrinæ,fequitur illa doctrinæ veritatem infal G
E dicans defuturis,vitæ contemplatiua pfectis. Doces natura libile continere.Hoc modo confirmara eft doctrina apforu.Marc.
les iufticias,caftitatefcilicet & hiilitatem & filia que hō naturalis xvj.d.Illi plecti pdicauerunt vbiq dño cooperante & fermonem
ter habet. Prædicans euägeliu regni, ad euägeliui pertinet myfte cofirmantefequentibus fignis, & hoc modo confirmauit Chriftus
riu iufticiæ,bonu initiu,beatitudinis promifsio,peccatoru remif doctrina fua,vt diciturhic:Et circumibat Iefus totã Galilæã.
fio,adoptio,refurrectio ,celeftis hereditas, Sequit: bEtpræ.euã.reg.qa Chris
angelog: focieras, b Infyna.Ne ocios JIudæorum. fius prædicabat apertionem regni cçleftis
fus doctor in vacuu difcurrat:fedvbi funt docens infynagogis eoru, & prædib qd no faciebat doctrina Mofaica,cCEt
plures prædicet, cEuangeliu. Quia a Non fabulas , fed quæ ad regnum æternum valent. fanans oem lan.i.infirmitatem incura
jufticia eftmoleftia viuenti i carne , labor b Quo regesfiunt,quo datur regnum. c Benignus
fit doctor dare qugcunq beneficia poteft. bilem virtute naturæ:ex quo & confimili
jufticiæ non fufcipitur, nifi merces operis с bus patet confirmatio fuę doctrinæ,vt di
& cans euangelium regni , & fanåns
expectetur . Ideo Chriftus euangelizat a Corporum vel morbum inueteratum. b Alta vt tum eft. d.CEt abijt opin.eius.i.fa=
&
btitudine, vt excitet ad boni operis parie animarum. Non enim pauciores morbi animam ve 8
xantquam corpus. male Intotam Sy.quia non folum in
tía. d Etfanans . Curare languore & Iudæa, fed in prouinci's vicinis abijt ipfi”
oẽm lânguorē,&oẽm
oem uore,& oẽm infirmitatem em
ifirmitatē nō fuit magnūũ,cu poftea mori famapropter eius crebra miracula : pro
Sic.
turi.Sed io factu, vt fic erigeret ad regnu. a¶Fama quam Iudæi obfufcit. Fama propter eos pter qorex Abagar" q regnabat iuxta Eu
Moraliter inftrués prædicatores etiã ter qui foris funt quærenda eft:non tamen amanda.
phratem, fcripfit Saluatori vnam epifto
rena fubfidia fubditis miniftrare, &ficad inpopulo . Etabnt opinio ei in tolam,vt habetur in Ecclefiaftica hiftoria,
regnum trahere.e CEt abijt op.Opera tam Syria, & obtulerut ei oēs male k CEtfequutæfunt & c.decap. Des Dec
falutis fine famaboni odoris nonfatis re a Grauibus, b Grauioribus & acutis. apolis
capolis nomen eft regionis dicta à decas
lucēt auditoribus, nec famafine ope pfi habentes uarijs languoribus &ftor quod eft decem, & polis quod eft ciuitas: † torminis
cit:fine quibus forma veri facerdotis non g f
mentis comprehefos, & q demonia quia ibi erant decem ciuitates , Cætera pa to
comedat. Famapropter pximữ eſt ne tent.
ceffaria, & maximè prædicatoribus, Hæc habebant,& lunaticos , & paralyti § *
aC Docens in fynago.eorum, &
i Moraliter
prædicta bona opera fequitur : Abito cos:&curauit eos . Et fequutæfunt k in latibulis: ficut faciunt hæretici & illi q
pínio ei.i. fama eius in totam Syriam . 3 5Que ráfmigrant ad virtutes. b Quædam regio. rum doctrina eft fufpecta.b CEt prædi
eft.x.tribuum, qui decem præcepta feruant.
Syria eft ois regio ab Euphrate vfque ad +
euturbæ multæ de Galilæa & dèca¹ cans euangelium regni non curiofa
maremagnu,a Cappadocia vfqz in Aegy &inutilia, Et fanans omnem lã
a Quos vilio pacis & confefsio illuftrat,
ptum,in qua eft prouincia Palæftina in q guorem . Debet enim prædicator fana
Iudaei habitant. Syria interpretať elata, poli & de Ierofolymis & de Iudæa ™ re omnem infirmitatem fpualem pro fuo
Galilæa volubilis vel rotata.i.mundus a Qui baptifmo tranfpofito terrä promifsionis intrāt,
F greffu ndei Chriftum fequentes. poffe.fCEt qui dæmonia habe per
q & fupbus& ad imafemp rotatur, i quo & de trans Iordanem. iftos fignanturfortilegi & diuini fuperfti
fama Chriftiinnotuit per prędicationem tiofi.gEt lunaticos . id eft inftabiles
apoftolori per quos faluati funt dçmo in bono.h CEt paralyticos . quifunt H
Cap. V.
niaci,i.idololatræ,lunatici.i ,inftabiles,pa 1 pigri quafi impotentes bonum operari,
ralytici.i ,remiffi ,& torpentes.paralyfis Ides at Iefus turbas, Et curauit eos.Ifti em poffunt cu
Grece,Latine diffolutio, f In tota Sy a Quafi multitudinem vi rari perbonam do&rinam prædicatoris
riam.Vfq ad faftigiu veræ laudis pincre tans vt folis difcipulis los &cofefforis difcreti.k CEt fequutæf
queretur.
mentaboni operis.Decebat magiftru pō, m
afcenditin mõtem: eu turbæ multæ de Ga. qua interpre
tificum teftimonii laudis habere ab his q tatur tranfmigratio.1 Et decapolí.
foris funt,vi talibus infirmitates morum
q dicitur à dece,& polis ciuitas, m Et
liberius panduturg CDæmonia ha.Alleg . Demoniaci,idolo
de Ierofo.quæinterpretatur pacifica. n Et de Iudæa, quæ i
latræ.Lunatici inftabiles.Paralytici ,diffoluti & Aluentes , Lunati
terpretatur confeffio ,o CEt de trans Ior.qui, interpretatur riu?
cos dicit illos quoru morbus in afcenfione crefcit lunæ: non quòd
iudici.per hoc enim fignatur quòd illi Chriftum fequuntur q de
hæcinfania fit per lunam ,fed diabolus qui infaniam facit,lunaria
vitijs ad virtutes tranfmigrant, & qui decalogum obferuant, &q
temporaferuat,vt infamet creaturam in creatoris blafphemiam.
&pacificè cum alijs habitant, & qui peccata confitent humiliter, q
hLunaticos &par. Inter hos fuerut quidam de quib? Marc diuinaiudiciaformidant.
& Lucas plenius agunt, i Curauit. Curat corpora,vt parati? CAP.V.
audiantinuifibilia.Aliter parum erat mox morituris curam impē NICO.DE LYRA.
derek Sequutæfunt . Quadripartitę turbę ſcilicet.Alij,ppt Idens autem Ie.turbas.Defcripta adunatione populi Diuifio
cælefte myfterium, vt difcipuli. Alij, ob curatiõem infirmitatum.
perprædicationem Chrifti , hîcponitur ipfius legislatio
Alij ,fola fama & curiofitate,experiri volentes fi verum effet quod
quæ,vt dictum eft , debet ferri populo adunato . Et priò
dicebatur.Ali, pinuidia,volentes eum accufare & in aliq capere.
ponitur hui" legis datio ab ore Chrifti , quic legifer nofter: Etfecu
GLOS. ORDINA. CAP.V. dò poniturprædicte legis promulgatio per miffionem difcipulo
dens autem Ie. Huic rei confentit Lucas dicens:Fa rum ad prædicandum ca.x ,Conuocatis,&c.Tertiò ponitur fecun
Luc.6.c dum legem datam & promulgatam iudicatio ca.xxiiij.Et egreffus
&um eftautem in illis diebus exijt in montem orare: &
Iefus,&c.vbi agitur de aduetu Chrifti ad iudicium ,Ifta autem tria
erat pernoctans in oratione dei :& cum dies factus effet
vocauit difcipulos & elegit xij.exipfis quos & apofto prædica pertinent propriè ad legem . Prima in duas:quia primò
poniturlegis explicatio.Secundò :defcribitur ipfius explicatæ con
los nominauit, Sed Lucas dicitpoft defcefum de monte in loco că
firmatio per miracula cap.vin.Cum aut defcendiffet Iefus de mon
peftri eundem fermonem turbis prædicaffe ftando, que Matthæus
te,Prima adhucin duas ; quia primò lcx euangelica explicatur.fe
dicit habitum in monte difcipulis fedendo.Potuit autem effe vt in
cundò,ad implendum populus incitatur,circafinem.vn.cap . Ois
monte xn.eligeret, quod Matthæus tacer,Lucas dicit: & electis fer
ergo.Prima adhuc in duas, quia primò lex datur: & fecundò oſtė
monem illum tunc haberet quem Matthæ dicit , Lucas pręterit.
ditur qualiter obferuetur,ibi: Petite & accipietis.poft principium
Et pofta defcendit:&,alterum fermonem fimile turbis faceret que
vij.ca.Prima adhuc in duas: quia primò pæmittitur quædam bre
Matthæus tacet, Lucas dicit. Vel potuit dominus primò effe cum
uis præfatio,&fecundò fubditur legis explicatio,ibi : Beati pau
folis difcipulis in eminentia montis,quãdo ex eis.xij.elegit,deinde
cum eis defcendiffe in aliquã equalitate,q tñeet i mõte , & multas peres.Circa primum quafiper modum prologi oftenditur primò
congregatio populi , cùm dicitur : p . C Videns autem le
turbas cape poffet,& ibi ftetiffe donec turbę cõgregarent , & pòft
fus turbas, vt oftendatur tempus congruum ad ferendum le
cum fediffet ppi" difcipfos veniffe:& itaillis & cæteris vnu fermo
gem populo congregato!. Secundò fubditur locus aptus , cùm
Luc.6.c ně habuiffe: que dicit Matthe❞ & Lucas diuerfo narrandi ordie:fed
dicitur: q CAfcendit in montem. quia in tali loco mul
cade rerú vitate.Turba q fequebat nõ afcedit.Vñ ali" fermo eis fit
ti poffunt audire:ex hoc etiam defignatur excellentia legis euange
Virgilius i capeftri, No em oes oia pñt: qd verius putat , quis idé veriſqzfil
licæ propter eminentiam montis in quo data eft lex euangelica .
in Buco. pofsitvideri factus, m Afcendit. Docés fuos afcendere nec in
Tertiò tangi
turba remanere,altiorē doctur” iufticiã,& illa q eſt ſcribaru & pha
rifæoru, Afcedit ipfe mos in montem,vt altiora tutu culmia do Moraliter.p C Videns autem Iefus tur.licet præfens caplin Moraliter
ceret,& ecchamfupra quã fedet,prçdicas pręceptů dñi fublimi” eri & duo fequentia cõtineat moralia,& fic poffet fufficere lřalis expo
geda onderer, cade doctrina vfq ad finem feculi pleni? erudiret. fitio ‫ ܀‬tippter reuerentia euangelijintendo breuiter aliq addere,
Apoftolos preemi , * &maxime
vra

rareminfalG Gl . Ma Ca . V. De 18
of tt p Ly
orü.M .o hæ
a rd ra
f'erm rc, i i locu dicit:Tuc aperuit os fuum, q añ i lege aperuit ora pphetaru.C
onem Apoftolos preeminetius abducit, vt àmonteprius fufcipiat mon
C A tes pacem populo, a Se.Sefsio humanitatis per quam cogno CC Beati pau.fpi.Hicponit iplius legis explicatio: & qa interio
t hriftus fcitur.Vnde: Et mudus cum non cognouit ante incarnationem ,
Ioh.1.a. legislatoris eftfacere ciues bonos p affuefactione bonoru operu,
Galil
æa b Ac.Vt vicinius audiant, qui adimplendum animo pperāt, vthr.n.Ethico.io priò in haclegedirigit pfectè huana operatio ,fes
ga Chris CCEtap.Apertio oris , profunditatem fignificat facramenti, cudo rectificat interior intétio , ca,fe,Et cũ oratis noli , &c.tertiò or
ni celeftis Quafi abilfum.quafi thefaurum aperuit. dinathuana affectio , ca.vij.Nolite iudica
1,CCEt quafi fluuium paradifi, In hoc monte no re.Circaprímucõfiderandu , q lex eſt de
incura a Dignitas magifterij notatur. Seffio eft incar
uum teftamentum in cordibus filior fcri natio in qua docet. b Vocati. Per fidem interius. operib⁹ytutu tutes aut , qdã funt cões
onfimili a
Exod.31 , d. bit,incipiés à brītudine:q in monte Sinai Etcum fèdiffet, accefferut ad eum → feu huang, quædã aut funt excellentes feu
æ,vtdi vet Teftamétum in lapidibus feruis dedit SHæc circumloquutio longiorem promittit fermos Heroice,vt dr.vij.Ethic, & tales dicunt q
nem Significat fe multa & magna di& turum.
IS.1.fa incipi ens à terror e. d C Be.pa up . Sen fi diuinæ,vt ibidě dř:Et inducit exéplu de
Thefaurum fapientię aperit,vt bona diuidat fuis.
lumin tentiarum numer? diligenter eft attenden Oris apertio, myfteriorum Hectore,q ppt excellentia y tutis dicebat
quæ in prophetis eft referatio.
tipfi dus,Incipit enim btitudo ab humilitate. e qdāmofilius dei,& nõ fili? hoís mortalis
difcipuli eius . Et aperiens os fub Lex aut euägelica eft excelletiffima : &iõ
1: pro Be.pau.fp. &in.vij . eft fapientia, id eft
a Non tantaverbo,fed intus in corde fcribebo ut defcribitytutes fcdm excellétiffimũ gras
rra Eur cotéplatio veritatis pacificas totu hoiem, deus:nunc verus homo qui prius aperuit ora pros
pifto Ordo beati fufcipiens dei fimilitudinem . Be.pací . phetarum. dū,vt videbit, Cõfiderãdu etiã, licet
a redit. quia cõfum matio um docebat eos , dicens : Beati tutes fint conexæ,tñ aliq funt magis pro
ría. rudinum & Octau ad caput
De donorum nem oftendit .In prima igitur & .viij . re a Humiles deum timentes.Vnde bene incipit:quia
Des capolis initium fapientiæ timor domini.vt:Superbia eſt ini
prie cotéplatiuorū ,aliq actiuorūf, & aliq
t.Septe ergo funt que pfi
ecas quò diuer gnu celorunoia tium peccati qua petitur regnum terræ,hic regnum
calorum . b Voluntate.
platoru:& io prid deſcribitytutes a pficí
tas: ciunt.Octaua clarificat, & qd pfectü è de unti vita côtéplatiua, &fecudd qpficiūt
fificatur,
ttormínia
pa bus moftrat.His.vij.gradib' cōgruit feptifor pauperes fpiritu : quoniam ipfo, i vitaplatiua, ibi: Vos eftis fal terræ. 'terz
mis operatio fpuffancti'que Ifaias deſcri a IIn fpe,quæ beatos facit. b Pauperibus cons tidi vita actiua feuffubditor ,ibi:Audiftis
Ifai.11.a. uenienter in præfenti promittuntur diuitiæ cæleftes.
bit.Sed ille à fummo ,hic ab imo :quia ibi
X

rum eft regnum cælorum , Beati gadi,eftantiqs.Priain duas: qa primò de

Moraliter doceturfilius dei defcefurus ad ima ,hic ho
de imis ad filitudine dei afcenfurus. In his
í
primus,eft timor,qui hîccongruit hominibus humilibus, de qb
a
dicitur:Beati pau,i ,non inflati:non alta fapientes,fed timetes.Se
cunda eftpietas quæ conuenit mitibus.Qui empie quærit honos
ratfancta,non reprehendit,nõ refiftit,quod eft mitem fieri,Tertia,
fcientia,quæ conuenit lugentibus qui didicerunt quib? malis nuc
vinctifunt,quæ quafi bonapetierunt.Quatta,fortitudo quæ có
¡ uenit efurientibus &fitientibus : quia defiderantes gaudium labo
1 rant de verisbonis,â terrenis cupientes auerti.Quinta, cõfiliü,qd
H cõuenit mifericordibus : quia vnum remedium eft de tantis malis
erui,dimittere alijs & comodare ficut nobis volum fieri. Sexta,i
! tellectus, quæ conuenit mundis corde,qui purgato oculo pñt vis
dere quod oculus non videt.Septima,patientia,quæ conuenit pa
cificis in quibus nullus motus eft rebellis,fed oia obteperant fpui.
B
Vnum premium diuerfè noiať pcõpetētia finguloru . Pauperib
Prou.9.c. regnum cælorum quod eft perfectæ fapiæ.q.diceretur.Initium ſa
pientiæ timordomini.Mitibus ,hæreditas quafi teftamêtū přís cū
pietate quærentibus.Lugentibus , confolatio:quafi fcientibus q
bus merfi funt.Efurientibus & fitientibus,faturitas:quafi certanti
Septenari bus &laboratibus refectio , Mifericordibus,mifericordia qua alijs
beatitudi impendunt,Mundis corde,qfipurgato oculo vifio dei. Pacificis,
num dono dei fimilitudo:qfi formatis ad imaginem dei.Hæ fingula beatitu.
rum & pe dines vt impleantur poftulantfuffragium.vij.donoru: q dona vt
uitionu, al- habeant in oratione dominica.vij.precibus,oramus,Ecce qualiter
rernata p fapientia dei cuncta præuidit,Virtus beatitudinis percipiť ex do
motio. nofpuffeti:donu,prece oronis qua Chriftus copofuit impetratur,
uifo Pfal.16.b. Septem quippefunt dona,fed vnusfpiritus , Septem petitiones
fed vna oratio .Vnam petij à domino ,hanc requirã , Septem virtu
tum beatitudines,vna charitas , CHierony , Beati pauperes.fpiri
tu.Quia non neceffitas fed fides, & deuotio paupertatis beatos fa
cit,vt contemptis omnibus deo viuant.Hæc habet duas partes,re
rum abdicationem,& fpiritus contritionem:vt etiam bonus fe iu
tilem & cæteris reputet inferiorem.Beatitudo iã i fpe perueniens
di.CPauperes fpu.hifunt q oia hit,& nihil poffident.Pauper
fpu, efthuilis corde paupere his fpm:nutrix cui eft huilitas , Si
cut initiu fapiæ timor dni ,fic paupertas eft principiubtitudinis .
eCBtimitesMites funt q malis morib dominatur.perfecta y
tus eftmorupoffeffio. Mitis eft que mentis afperitas feu amari
tudo non afficit fed fimplicitas fidei ad oēm iniuria fuftinendă in
ftruit patienter. Mitis eft qué no rancor vel ira afficit,fed oiaçã
nimiterfuftinet.Hui virtutis qfi magna magiftru fe facit dñs:qd
nonfaceret nifi via fummęperfectionis ifta virtus eēt,vñ dñs:Di
Infr.11.d. ſcite àme, qa mitis, &c,hæc poffidet terra viuētiū & delectabitur i
multitudine pacis.Manfuetus non irritat vel irritať, non nocet v
nocerecogitat. Qui cedunt improbis,& vincunti bono malu,
hipoff idebun t terrã viuentiu,Immites de terrenis rixant Cogrua
afcenfio.Príus
Nicolausde Lyra
Tertiò tangit modus conuenies,cu dicitur:a CEt cum fedif
fet.Sedido em & in getè data eft lex euangelica.lex auté vet, data
efti terroribus ad defignādū differētiă legis & euägelij, qa illa erat
lex terroris.cuangelium autem lex amoris.quartò onit huius legis
excellentia,cu dr: b CEtaperiens ,Quia Mofaica lex a deo data
eftmediantibus angelis ,vtfupra declaratum eft.lex autem euange
licaimmediate perfeipfum incarnatu, ppter qd Aug.expones huc
locum dicit:
fcibitytutes qpficíut ad bene agédū,& fe
cūdò,illa q pficit ad bene patiēdu,ibi:Btī
qpfequutione Pría i tres:qaprimò defcribit illas qpficíut hoiem
refpectu fui,fcd'ò.refpectu pximi,ibi:Bti qefuriut.tertid reſpectu
dei ,ibi:Bii mudo corde.Priain duas:qa prid ordinat hoim refpe
&u extrinfecorübonorü,&fcd'ò refpectu intrinfecorũmotuũ,ibi
Bti mites.Ad euidētiã dicêdorufciendu,q'beatitudo dicitur du- Beatitudo
pliciter,vno mo in re,ficut habet in patria, alio mo infpel, ficut hf dupliciter
in viain viris excellĕtib? in virtute,q,ppter excellentia tutis vidē dicitur
tur vita huanã excellere , & ad vita btam qdāmo appropinquare:
& tales dicut bri qdāmō, qa qďparudiftat qfi nihil reputať.n.Phy D
fico,& hoc mo ethico.j.dicut pueri felices,no o exerceât act ✯tu
tuigb' cõfiftit felicitas fcdm Philofophi:fed qahnt ad hoc bona
difpofitione,dicunt tales de ppinq ad hoc difpofiti.Igit quia tu
tes as hîc defcribit legislator dñs nf Iefus Chriftus, funt fic emine
tes:io dicunt btitudines,Primaigitur beatitudo dicitur paupertas
fpus:refpectu em extrinfecoru bonoru, q funt diuitiæ & honores,
benefe habet hō mõ humano & cõi, qñ non qrit talia vltra gradữ
fui meriti,fed fcdm cõdecētiã ftatus & pfona:& hoc facit tus po
litica q talibus vtiť moderate . Sed paupertas q fpus beatitudo dř
facit hoc excellétius, qa facit hoiem talia totaliter contemnere &a
fe abijcre quãtu poffibile eft,vt cõtemplationi diuinæ liberius pof
fit inhærere ,quiafecundum qd dicitur libro de ecclefiafticis do
gmatibus:Bonum eftfacultates,cum difpefatione pauperibus ero
gare,fed melius eft intentionefequendi Chriftum totum fildona.
re& abfolutum àfolicitudine cu Chrifto egere , igitur paupertas
fpis facit contemnere prædicta,non tãquam mala fimpliciter : qa
his poteft homo bene vti per virtutem politicam,vt vifum eft,fed
tanquàm minora bonamaioris boni impeditiua:ficut' contemnit
matrimonium tanquã minus bonum ppter yginitatē ſeruādam
igitur:Beati pau.fpi.quia paupertas abfoluta non dicit nifi carē
tiam diuitiaru & bonoru,qd non eftytuofum:fed potefteë i ma
lis hominib ,vt patet ad fenfum:fed paupertas fpūs.f.volūtariè af
fumpta ad liberius fequendum Chriftum,illa efty tus excellens feu
pfecta.Addit autěpræmium correfpondenscu fubdit:d C Quo
niã ip.In regno em itelligit oimoda fufficientia & excellêtia qbñ
repromittitur infcelis illis qui talia contempferit in terris,eCBti
mites.Hicperficit hominem refpectu intrinfecori motuu; &pri
mò refpectu motuum irafcibilis, fecundò refpectu motuum cons
cupifcibilis,ibi:Beati qui lugent.Circa primum confiderandi, qď
circa paffiones irafcibilis bene fe haber quis modo huano & cõi qñ
eas refrenat,fic op no nimis impetuofè excedit,tñ aliqlem pturba
tionem earum fentit,Mititas autem que eftbeatitudo,facit hoc ex
cellenti":qa reddit hoiem totaliter tranquillu àfmotib' irafcibilis.
per omnimodamfubicctione ad regulam rõnis vel diuinæ legis :&
hoc eft quod diz
*&maximè debis fctor . Sequitur: b CEt aperiens os fu
um docebat &c.Augft. Tunc aperuit osfuum,q in lege veteri Moraliter
aperuit ora pphetaru.Et in hoc appet eminetia euägelij, quod eft
traditu imediate àdeo hoie,vetus aut Tefta.â deo,p hoies tn, lo di
cit apps Heb.j.a. Multifariè multis modis olim deus loqués paz
tribus in pphetis,nouiffimè diebus iftis loquutus efti nobis i filio
que conftituit hæredé vniuerforum, p quefecit &fecula. cCBti
pauperes fpi.Ambro,Inde incipit beatitudo dei iudicio, vbi eru
na æftimatur humano, e Beati mites.Glo . Quoniam feipfos
in præfenti poffident,hæreditatem patris in futuro poffidebunt.
C in beati quilu,
 Glof.ordi. Matthæi Cap.V. DeLyra

afcenfio.Prius eft cõtemptusfeculi,cui dantur eterna; inde mores bit de corpore mortis huius:& ad Phili.j.c.Defiderium his diſſol. G
E temperatmafuetudo & lenitas:& non eftmitis qui prius pauper ui,& effe cu Chrifto ,& tu ad hoc dicit: Btiglu , volütariñ luctū
nofuerat.Impofsibile eft em fecüdum gradu afcedere, nifi primu in hac vita p pctis affumendo . Addit aut præmiu correfpondes cũ
apprehēderis: quia int diuitias,curas, odia,anim" nõ è mitis . Sed dicit: c Quoniã ip.co.Confolari em eft fimul folari :conuenies
hui"incedij materia vix ad purudelebitur: & ideo hçc lenitas fępe aut eft,vt illi q in pñti vita piChrifto volutario lucu occupanť, cũ
corrumpitur vel extrahitur , vndefubdit deo & angelis æternaliter confolentur.
a Be.g profuis vel alioru peccatis, q dCBtigefu . & fi.Hicponit y tutes q
a Sine afperitate mentis & fine liuore
abirriguo inferiori: fed q fit ab irriguo 2 pficiunt hoiem refpectu pximi. Hæc aut † heredita
mitès , quoniam ipfit pofsidebunt perfectio cofiftit i duob",priò i his q hnt bunt
fuperiori eft ex défiderio celeftis patriæ.
a Viuentium pro ftabilitate &foliditate.
Ille lauat præfetes fordes,hic accedit acri? b Pro peccatis fuis, & ronedebiti.fcdò in his qhit rõnemdoni
*Luc.6.c. ginorũ amatores.Qui aut peta depofuit, aliorumfpreto mundo,mundo defiderio cælorum . ibi:Bti mifericordes.Circa primu aduers
b b
Depe, dift , mores mafuetudine correxit , fleuit etia , terrâm.† Beati qui luget, quoniam с tedi,qi his q hūt rōnē debiti refpectu p
iã pōt efurire&fitire iufticia qd pri❞ no a Spiritu paracleto de æterna læticia. ximibi fe habet hō, qñ reddit vnicuiq
1.c.fleat. Propter confolationem,beati.
poterat.Hæc yt fine fpu fortitudinisno b d fibi debet, nõ nimis notabilit pcraftinan
+ cófolatio
ipfi conf olabuntur. † Beati qui es
nē accipiet, implet:gap en efuriendo adfatietatë quã do vel retardado, hoc aut facit p iufticiā
a Bfuries iufticiæ fpiritu fortitudinis fulcitur.
doc veniem". Be.q1 . Reftat poft prædi b Ne in via laffafcant. que eftytus politica,fed excellētius pbri †Decof.di,
.b
cta ruinaru colluuione luctu purgare.Lu furiunt & ficiunt iufticiam , quoniã tudine q dicit efuries vel fitis iufticiæ, qñ 2¸c acceſſes
&' p pctis vel p defiderio cælefti cõfola a Adepto quod defiderat. b Qui altis in quibusli f.cuqda feruenti defiderio infolito talia runt.
bet afsiftunt,quibus hoc a deo rependitur, vt libes
tionë meret,& no ali". Hi fciétiæ fpu il rentur a miferia. Mifericordia eft dare & exequitur:ficut efuriens &fitiens feruëter
luftrat, vt fciant gb" malis inuoluantur. dimittere . comedit &bibit. & hoc eft qd dicit : Bti
C
bBeqe.Amatores veri boni,qb' no ipfifaturabuntur.Beati mifericor 9 efu.& fi.iu.Addiť aut premiu cõueni
fatis eft op iufti funt , fed femp fitiunt op a fludicium fine ens,cũdicit: e Quoni.ip.fa . Saturi.
mifericordia fiet ei qui noluit mifereri.
iufticię. Iufticia e fua cuiq tribuere. Si tas emgloriæ q cõfiſtit in defiderý huma
bi,& pximis,& deo . Hęc iufticia ñ plenè des , quoniam ipfi mifericordiam ni repletiōe,fecundũ qď dřin pfal , Satia Pſal ,16,d,
a Quos non arguit cons
implebitur,donec de fit omniain omni fcientia peccatorum-Templum enim dei fancti eft. bor cu apparuit gloria tua cõueniéter p
b": ō hîc poffum efurire, non faturari, d h mittit efuriētib" & fitientibus iufticia prę
confequentur . Beati mundo cors
Iufticiæ lume eft mifericordia:mifericor a Hic per fpem,illic per rem. dicto modo , fC Bati mi.Hicponit bti
diet" iufticia.hæc mifcdia eget fpiritu
de , quoniam ipfi deum uidebunt. i tudo pficiens hoiem refpectu pximi i his
23.q.1.c. cofilij,fine q nemo circufpectèeft miferetur. с
Initium eftfui mifereri , finis proalio † Beati pacifici , quoniam filij dei i bet homo cõi & humano talib' bi ſe ha
pliberalitatem
noli
"1
mori.Ordo em eft miferendi vt vnufqf= quæ eft ytus politica i mediocrib❞ & par
que incipiat àfe,finem Chriftus infinuat, p peccatorib, mortu" ex uis donis,&p magnificentiamin excellentib' donis & magnis.Sed
mifericordia, c Beati mi.Mifericordia nafcit de præcedentib” excellentius hoc fit per beatitudine quæ vocaturmifericordia qu
quia fi pcefferit vera hiilitas & animus manfuefcat,& fuos & alio. defectu alterius totaliter accipit quaſi ſuum.vnde di mifericors q
ru cafus fleat, & iufticia efuriat,poft nafcit vera mifericordia. Tunc fi habens cor miferu, qñ.f.accipit cordi defectum alterius qfi fuum
F emmiferias alienas faciet fuas & pro virib iuuabit:&fi iuuandi fa &hoc eft qd dicit: Beati miferi.Additur autem premiu conue.
Luc.6.e. culcas deeft, compaffio no decrit.De hac dicit :Eftote mifericordes, niens cudr: g Quoniam ipfimi.con . In cælefti enim patria
ficut & pater vefter mifericors è.i. ad hoc mifereamini ad qd ' & de quilibetmifericordia cõfequet:quia vltra condignữ fibi retribuit, H
us vt bonitas redūdet in oib”.Mifericordia fine iufticia,remiffio& fcdm qd dicit ad Ro.viij.d. Nō ſunt codigne pallio.huius rpis ad
tepiditas, lufticiafine mifericordia,fæueritas & aufteritas dicitur: futu.glo.quæ reue,in nobis,h Beati mun.co.Hîc ordinať ho
d Btimun.cor.Mundicia cordisfexto loco ponit, vt hō fexta refpectu dei.& primò quantu ad intellectu fpeculado.fecũdò, Œtū Diuifio
die conditus phac reftituat. & depulfis vitijs præceptu dni illumi. ad affectu ipfi amãdo.ibi : Btī pacifici . Circa primũ aduertēdū ,
9
net oculos, vt deus poffit videri.Præmiffis ergo qnq gradib",pur in fpeculatiõe diuina,bene habet ſe ho modo cõi & humano p
gandus eft mentis oculus,nein vno mandatori offenfus animus fi tutes intellectuales, quæ funt fcientiæfpeculatiuę, & potiffimè per
at o mireus.ldeo homo fe à mundo exuat, æterna diligat,amplecta Metaphyficam, quæ docet proprietates diuinas ex creaturis confi
tur deum quoadufq ; poffit videre eu que tantu videt tu feculo derare,vt patet.xij.Metaphyfice:vbi oftéditur vnum effe deu eter.
morit,Infuturo ficut eft,oculo mentis videbit, lo fpus intelligētię num a& tum purum viuentem vita nobiliffima fempiterna & opti
huic gradui aptatur, quia intellectus mentis oculus eft, & expletio ma:fed hoc eftfolum confiderando deum ex proprietatibus creatu
mandatorum dei aperit intellectum , CBeati paci.Rab.Pacifici rarum :fed excellentius hoc habet per beatitudinem que eft mundi
funt qui omnes motus animi componunt , & rōni fubijciunt, qa cia cordis per quã mens humana deo coniungitur :& fic de occul
his nihil repugnat qui files při fuo funt qui eftfumma qes. De hac tis& diuinis fupra modum humanum illuftratur,ficut fuerüt Apli
pace ciectus eft qui peruerfis dñať.hac pace intus firmata, quæcun qui abfq humano ftudio fuerunt de diuinis excellentiffimè illuftra
queinteri❞ cocitauerit qui eiectus eft foras auget gloriam,& cũ des di,& hoc eft quod dicit: Beati mundo cor. Additur autem pmiữ
ficit,innotefcerefacit quanta firmitas interius fit,vnde fequit: Bri conueniens cũ dicitur: i CQuoniam ipfi deum ui , quia vilio
qui pfequutione,&c.Hæcpax non nifi bona voluntate nutriť, dei enigmatica per fidem in pñti,& facie ad faciem in futuro, bene
Luc.2.b. vñ:Et in terra pax hoib" bonæ voluntatis.Hac mudus dare no po repromittit habentibus talem mundiciam , fecundu qd dicitur.j .
Cor.xin.d.Videmus nunc perfpeculum in ænigmate,tuc autéfas
Joh.14.d. reft,fed lefus qui ait:Pacem meam do vobis, Hæc pax fuperat oem
hil.4.b. fenfum ,fed fide capir :vnde & ea illuftramur,& ei reconciliati ab oi cie adfaciem,k Beati paci.Hicponitur beatitudo ordinās ho
Ephe.1.d. qui ab ea diffentit nos abducimus.Cum autem deus erit omnia in minem refpectu dei quantum ad effectum quod fit modo cõi &hu
oibus,tunc btitudo adoptionis dabitur.CIn præfenti vò homo manoper amorem natutalem , quando diligit deum ficut principi
pacatus um fuitefficiens & conferuatiuum :licet pręter hoc alia diligat : Sed
Nicolaus de Lyra excellétius hoc fitper beatitudiné quæ eftpax, quando.f. homo to
hoc eft quod dicit: Btī mi.Addiť autem præmiu correſpõdés taliter p affectum mentis deo coniungitur,ficut bonitati fummæ,
cũdicitur: a Quoniam ip.pof.ter.ad hoc em homines fero " & fic nihil aliud extra ipfum quærit,fed in ipfo quietat &pacifica
ces mouent bella & lites fequentes motus irafcibilis,vt quafi fecuri tur,& hoceftqd dicit: Beati pacifici . Addiť aut pmiu couenies
poffideantterram deuictis:inimicis & io illis q funt totaliter getati cũdicit: 1C Quoniã filij dei uoc.Filiatio enim dei importat
a moribus irafcibilis modo pradicto bene promittitur poffeffio affimilationem ad de
pacifica terræ viuentium. b Beatiq lu.Hic perficit hominem * bCBeati qui lu,fcilicet pro miſerns pñtibus mundanorum, Moraliter
refpectu motuum concupifcibilis qui funt circa omnia concupifci &pro dilatione futurorum bonorum ,Ifti cum filia Caleph habēt Ioſ,15,d.
bilia ,ficut fut delectationes ciboru & venereoruin fenfu guftus & irriguum inferius & irriguum fuperius . dC Beati qui efuriût
tactus:&fimiliter melodiarum ,fpectaculoru, odorum,in fenfu au & fitiunt iufticiam quoniam ipfi faturabuntur.Chriſo.E
ditus,vifus & olfactus,in talibus bene fe habet ho mo communi& furit autem iufticiam quifecundum dei iufticiam defiderat conuer
humano moderate talib" vtendo &fuperflua refecando , quod' fir fari. Sitit autem iufticia qui fcientiam ei" acquirere cupit , fCBti
pertemperantiam quę eft virtus politica, Sed excellentius fehabet mifericor.Glo.Iufticia & mifericordia coniunctę funt, vt altera al

homo in talibus per beatitudinem luctus omnia talia à fe penitus
abdicando ,& luctum voluntariè in hac vita affumendo , tam pro
tranfgreffione culpæ cómiffe , pro dilatione cæleftis patriæ :ita
optoti ftatum pñtis vitæ reputat exiliu refpectu cæleftis patriæ,fe
cundu o dicebat Paulus ad Ro.vij.d.Infelix homo quis me libera
ebit de corpo
teram debeat tpare,nam iufticia fine mifericordia crudelitas eft, mi
fericordia fine iufticia diffoluit, h C Beati mun.cor.lo. Sexto
loco poniť cordis mudicia, quiafexto die conditus eft hō ad imagi
në dei.q capax eftipfius per cognitionem & amore, k CBti pa..
interna pace & fraterna, 1 Quoniam filij dei uocabu.in pa.
*cefuperna
ra

hisdiffol: G Glo Mat Ca De Lyr 19

f.o
rdi
. thæ p . V. a
arin luctu i
pondes cu pter Chriftum hoc patiantur, que nofequuntur. Quoniamer C
Kpacatus:&fi bellum gerat cu vitijs in nullo pacem abrūpit , quã
conuen
ics A de" dedit.vnde:Pax multa diligentib" legē tuã &c.Qui autem ab ces copiofa eft in cælis Hęc fententia videtur ad hoc refpicere
cupant, cu Põ.118.x. ea diuidit,iræ eft fili".Per hanc filij efficimur, qnihil amplius pro quod dictu eft ibi:docebat eos dices : Beati pauperes fpiritu , quo
lentur. mittit.In hac eft fapientia donorum maxima fcdm incrementum nii ipforum eft &c.Necnon & ad hoc:Vos eftisfal terræ . Et: Vos
virtutu:funt & incremēta premioru, quia & alia claritas folis &c. eftis lux mundi. f¶In cælis.No in volubilibus, cum nõîn re,
y tutesq
Hæc aut † heredita Eph.2.c Pax eftvnigenit" dei fili". De quo dĩ: bus volubilibus merces æterna effe debe

is qhat bunt eft noftra. Qui pace diligit, fili" a 3 at,fed infpiritualib❞ firmamentis vbiha
mdon 4.dif.cdi eft pacis.Beati pacifici.Pax à nobis in uocabutu Beati
r. fcelera,
i a Non propter non eftperfequut
vbiqui io
rides.nec eft iufti birat fempiterna iufticia.lã ergo fentiunt
u aduers cipit:qa du lex carnis repugnat legi men
faim ?,23.q. cia:quia iuftus ex fide viuit. hanc mercedelqui fpiritualib" bonis gau
pect p 5.ad fidem tisno modo alteri,fed nec nobis poffum" det.Sed pficietur cum mortale hocindu
u nem patiuntur propter iufticiam:
Liquid o 24.q..c. effepacifici ,Sed pofte intus ſpūs impat, et immortalitatem. g CSic eni perfe.
s quoniam ipforum eft regnum cæs
aftina ârecta . Devt totus hō fpui feruiat tuc pax ad alios a Ex odio in faciem contumelias dixerint. Tepat exéplo rigorepaffiõis, Tribus mo
n
renu.c.ve- deriuatur, vt pacem cũ oibus habeamus. blorum. Beati eftis cùm måledixe dis fit pfequutio : odio cordis , dictis, fa Trib❞ mo
Fuftici
a rum . Vera quidé pax eft vbi nihil repugnat.
a SPerfequi eft vim inferre, vel infidijs appetere. tis. h Vos eftis fal ter.Hicia often- dis fitperfe
spbri †Decof.d , Phili.4.a. Pax dei orm fenfum fupat.q & fi capi no ditur apoftolicum officium .f. qp
i rintuobis homines , & perfequuti Ф funt fal quutio.
iæ, qñ 2.c.accelle poteft vté,tñ p capacitate nřa capi põt, a Cum abfentium famam læferint. b Omnia ge terræ,&lux mundi.Hoc fpecialit ad apo
t a r u r
To lia nt. no ta eft,fed ctu ad reconfiliatione ad nera verborum malignantium ftolos,qui pdictis virtutib' , pauptate.f.
cructer
optionis fufficit, Infinitas æternæ pacis, uos fuerint : & dixerint omne ma, & alis debet ornari ,vt fintfal optimum
it : Bi d
*Verbum &fi no pot intelligi, & quofilns iræpax lum * aduerfum uos mentientes condieres alios doctrina, & vitæfuæ exé
coueni conueniat,& quo de" pax feuere iudicat, a Qui mendaciter blafphematur , & propter deum plo.Sal,falus à corruptione. vnde pphe
Saturi & quãta & qualis fit pax toti? trinitatis, beatus eft:fed fi alterum deeft,non merces eft beatitu
dinis. b Bt quia pro iufticia:ergo. Mente. ta pofui te in lucegentiu, vt fis falus mea
huma vbi vna virtus,vna opatio;tñ o eſt,&q vfq ad extre.terræ.Vbi corruptio cul Efa.42,2
Satia Pfal.16.d. propter më . Gaudete & exul ,
tanta & talis eft,qta pdical fide capimus. pæ deficcatur fale fapiëtiæ vermes non
Eter p= a Corpore. a Hoc eft quod fupra regnum celorum
Adgradum pacis q purgatus eft , inten= demoliuntur. Vos eftis fal ter.quia ter
ciaprę dit & dirigit, a Beati q pfequutio= ' tåte : quoniam merces ueftra co ra.i.humana natura p eos conditur ver
a QuiaTanto merces vberior, quanto gaudio & exs
onit bui nem.In prædictis feptem eft perfectio . ultatione in tribulatione fides erit deuotior. b Supe bifapiëtia,Sal facit fterile terram. Vnde:
mii his rioribus partibus mudi. c Id eft maledictis.perſequis ira victorum duftructas vrbes falefemi
In octaua perfectionis oftéfio & pbatio . tione:nec tamen a veritate defecerunt.
-ñfe ha Qui prædicta habet pati poffit plequus piofa eft in celis . Sicenim perſe, nabat,ne qd' i eis germe oriretur.Ita apo
Litatem tione: & rectè tenet pdicta q accepit qp 8 a Quorum exempla.nos inuitant. Quorum prophe ftoli deftructo regno peti , germē vitio
cis paratus eft mori . Qui vfq ; ad fapi tias in me completas effe videtis.Cur ergo nō poteftis
& par quod illi fine exemplo!
rum compefcebant.Sal cibos condit car
is.Se Ro.8.g. entiam p prædicta confcendunt pfecti & nes ficcat:prædicatio verò à vermibus &
d
dia qu roborati,no cedūt pfequutioi : quia nec quuti funt prophetas qui fuerunt àputredine vitiorum illæfam feruat fuo
mors necvita por fepare à Chrifto.Quo a Dat caufam quare non debent deficere. b Scd'm
icors a †Mar.9.g intelle&ium. & fcientiam. creatori humanam naturam . Vinon eft
h
fifuum Luc.14.g rumétes pmiffa britudinu illuftrant ex ante uos . † Vôs eftis fål terræ : cibusfapidus nifi fale coditus : itafermo
conue, 93.dift.c. ercitia,ear mundicia cor ad deum guber non eft vtilis fine documêto apoftolicæ
facerdotes, nat, vt reformet imago p peccato deleta doctrię.Vñi Leuitico : In oi facrificio fal Lcuit.z.d
patria
Octauafnia quæ ad caput reditpfectum bomine declarat , &fi offer.i.in of qd dicis vel facis.apoftolica fapientia habe. Ex aqua
ribuit, H
rpis ad B gnificat circucifionem octaua die:&refurrectionem domini poſt &ignefal conficit. ita iſti ex aq ſpulſancti & igne tribulatiĝis.Vel,
fabbatum,qui eft octauus & prim' dies &octauas qs in nouo Te per aquã baptifmi. & igne Charitatis in fapore fapiëtiæ funt nati.
inať hō
ftamento celebramus:& numery pentecoftes . Naminfeptenario
tu Diuifio
dò, qgi Nicolaus de Lyra. YF Quòd fi fal &c. D
ữ numero,fepties multiplicato,quo fiunt.xlix. qfi octauus additur
dū , q
vnus vt quinqginta cõpleantur: & tanq redeatur ad caput: quo
opy die miffus eft fpulfanctus:quo in regnu celorum ducimur, & hæ affimilatione ad deum , pprium auté é ipfì” dei q ſeiſo fruit,
mè per reditate accipimus:confolamur,& pafcimur, & mifericordia cõfe & infeipo qetat: Et ideo qui pdicto modo funt pacifici , rectè filij
sconfi quimur,& mundamur & pacificamur:& ita pfequutiões exterius dei vocabunt, a¶Beati qui pfequutione patiutur.Hicpo
eu ęter . illatas & moleftias p veritate &iufticia fuftinemus. Octaua veræ niturbeatitudo pficiens hojem ad bene patiendum . Sicut em ad
& opti circucifiõis beatitudo martyrio terminatur:q pbatum reddit, & virtutem ptinetbene agere,ita & bene pati.In hoc autè bene fe ha
is creatu fuppletur præcedentibus donis , Octaua pmiffio no eft alia quã bet homo modo communi & humano, quando pro tribulatiõe
tmundi Myfticè imminente non recedit àvirtute,licet hoc fuftineat cum aliq an
prima, verbis iterata,Myfticum eft in numero q& iteratin pro
e occul miffione.j.vn.prius fonat:&poftea conumeratur extra:vt gloria guftia & dolore:& hoc fit per fortitudinem quæ eft virtus politi
it Apli refurrectionis his octo gradib" cõfecretur.Octaua eft dies refurre ca.Sed excellentius hoc fit per beatitudinem, quæ poteft dici que
illuftra ctiois q & priain q & lux creata . Generalit oim dicit regnum dam fortitudo diuina quando talia fuftinet non folum patienter
cælorum,& fi fpecialitas numeretur merito :quia licet illius iu fed etiam lætanter: ficut martyres quantò acerbioribus tormen
npmiữ
ia vilio re poffit dici qui nouiffimus erit, tñ vniuerforum dignitas oib" tis cruciabantur , tantò magis in domino fetabantur . Et hoc eft
o , bene cõis erit,dum per charitatem q& in alijs eft,etiam vltim" poſſide quod dicit : Beati qui perfequutionem patiuntur . Et fe
citur.j. Beatus qs bit. Beat" dicit qui nihil mali vult:& oia habet q vult, Et ideo quitur: Gaudete & exultate:quoniam &cæte. b Vos
aure fas ois ibibeatus, quia non vult āplius,cũ nihil iniuftè vult.b CBti eftis fal terræ. Hic ponuntur virtutes prælatorum . Ad cuius
dicitur.
inas ho eftis cũmaledixerint . Hucufq generaliter fententias pofuit euidentiam confiderandum, prælatifunt fucceffores apoftolo
51 &hu quafi ad abfentes,cum & ad præfentes ptinerent,nunc ad eos ver rum:& ideo debent effe perfecti in vita contéplatiua & actiua &
ba couertit (quis &hoc alijs cõueniat) pdicens quãta p nomine ideo virtutes contemplatiuorum quæfunt prædictæ fupponu
principi
eius effent paffuri: quia dignitate grad eory eis intimare volebat tur effe in eis & fimiliter ille quæ fequuntur de actiuis: fed hîc ex
gat:Sed
dicés: Vos eftis fal terre vos eftis lux mundi.vt ex trifticia humili primuntur aliqua fpecialia quæ debent effein eis præ cæteris , Et
omo to
ummæ, tate,ex lætis accipent cofolatione.Sicut Moyfes decem præçe. primò quantum ad eorum vitam.Secundò, quantum ad eorum
pacifica pta ppones, poftea p pres explicat:fic Chriſt' qfi virtutũ genera doctrinam , ibi , Nolite putare . Circa primum aduertendum Diuifio
Sueniés octo beatitudines proponit, ex qbus pēdent oia q in monte dixit quòd prælati præ cæteris debent effe excellentes quantum ad Aq qruor
dominus.Sed quia obfcurè plura paucis bis cocluferat, exponit quatuor.Primum eft difcretio in agendis :qa funt ductores & gu plari debet
portat bernatores aliorum & hoc defignatur cu dr : Vos eftis fal ter alios excel
latíus vñ de octaua beatitudine lati" pfequitur ptes perfequutio
mad de
ræ.Sicut enim fale condiuntur omnia cibaria, ita difcretione præ lere.
norum, Moraliter nữ,fpecialiter aplos & eor feqces pro iufticiapaffuros exprimés,
CCMaledixerint.Antiqua tranflatio habet; Cu oderint vos latorum debent dirigi & ordinari omnia opera fubditorum.
hhabet Ioſis ,d.
homines,& dixerint omne malum, & expulerint, Idem tamenſen Quòd fifal &c.
efuriut
fus in noftra.cum maledicta ex odio cordis fiant, Qui gloria cali *ce fuperna. a Beati qui perfequutionem patiuntur
rifo.E
optat,no timet opprobrium in terra.quãtum quifq ; de laude ho ppter iufticiam.f.legalem que includit oem virtute. b Vos Moraliter
conuer
minu lætať, tātum de opprobrio triftatur, Quem laus extollit,vi eftisfal.&c.Hęcyba dicunt epifcopis q funtfucceffores apofto
CBti tupatio deprimit:vbi quis qrit laudari tim apud deū, no timet co lorum.Sal enim in fcriptura difcretione fignificat , quæ debet in
altera al
fundi in cofpectu hominu.d Mentientes.Hoc addit ne glo eis effe p excellentiam, ppter qd dicuntur fal in abftra&o, ficut ex
s eft, mi
rietur de quo verè mala dicuntur.Etiam addit:Propter me: quia cellenter liberalis, liberalitas nominatur.Ipforum aut diſcretione
. Sexto
aliquando falfa dicuntur, qd
' accidit temeritate hominu;no tn p debent operafubditorum fic codiri,vt cora deofapida reddatur.
dimagi pter Chriftum Cv Vos cftis lux
tipa.f.
I.in pa
uperna
 Glof.ordi . Matthæi Cap . V. De Lyra

aCQuod fifali.fivos p qs alij codjēdi funt ,aduerfis vP pſpe ris tegebatur & futura fignificabant,in fe perficit & in ecclefia: finę G
E ris cefferitis: p qs à vobis error auferet,cũ vos de tollere alijs cle quo figuræ effent vacuæ & fine effectu.q.d.io no debetis pcontari
Luc.14.g gerit:Ad nihilu valet: qa (vt ali” euägeliſta ait) nec terre vtilis eſt de veteribus præceptis & mirari de nouis,nec paffionibus terreri.
quam fuo inicctu germinare phibet nec fterquilinio qd non fœ CChriftus legem inpleuit, quia exteriores legis figuras foluensi
cundare finit.Sic qui retro vadit,nec ipfefructum ferre, nec alios pleuit veritate interiorem.J CIota,Hic oñditur , quæminima
valet excolere:fed ab ecclefia eijcitur,& in
Kputantur in lege
Luc.14.g hæc verba rider,Hîc homo cœpit ædifi a Aliorum fortitudo. b S.i.fi doctor errauerit Nicolaus de Lyra
Mar.9.g care,& no potuit confummare . Si fal, In tribulatione defecerit. c .i. per quos infirs
mus popuins confirmabitur, Infatuat
2.q.7.ca.ñ euanuerit.i.fi timorevel cupidine do a a
oës .&. z.q, &or faporemfapię omiferit , p quemfa Quòd fi fäl† euanuerit
fält euanu erit,in,In quo
quofa, ſa, 3 aCQuòdfifal.i.fi difcretio in pla vel infipi
a Sal infatuatum.i.tribnlationi cedentes. tis defecerit .b In quo falietur.q.d.in dus fuerit,
7.c.fi. tuitas eius emandabit Hocfolis apofto ?
lietur.Ad nihilum ualet ultrà, nifi nullo opera fubditoru cōdientur feu di
lis conuenit:Qd fequitur,omnibus ma rigentur.Ideo fubditur: cC Ad nihil.
a JAb officio docendi, vel ecclefia. b Dum vita
giftris, Ad nihilum ualet ultra &c. eius contemnitur, quæ ad nihilum valet. qa talis debet repelli â prælatione, ne offi
In fine de oibus concludit fic: Nifi abũ b
ut mittatur forås ,& coculcetur ab cium prelatoru in confpectu hoim redda
Luc.14.f dauerit iufti. &c.b Etcoculcetur a Irrideatur ab hominibus carnalibus. b Pers tur vile.Scdm in quo debet pcellere prę
ab hominibus,Sanctus & verus mini cipientes in Chrifto lucem veritatis. c Per quos
omnes illuminantur a tenebris ignorantiæ. lati,eftclara noticiain fcripturis intellige
fter Chrifti & fi amalis ridetur, conculca d Nomine mundi vel dis.Et hoc eft qd dicitur:d Vos eftis.
24.q.1.c rinon poteft , quia mente fixus in cœlo vniuerfiquifunt de mundo electi accipiuntur .
hominibus . Vos eftis lux mundi, Sicut em lux eft manifeftatiua oim ocul
qm . manet.cVos eftis lux mundi.Pri
torum,ficprælati per intelligentia facræ
fal qua lux quia prius vita quam doctri a ¶Q.d.aſpicite quo pofiti eftis. b Soliditas apofto
liça doârinæ.csCelari.Non licet clã effe bonos. fcripturæ debet ex officio notificare alijs
na,vitaducit adfcientiam veritatis. Qui e
+Non poteft ciuitas abfcondi fu, oiaopera virtutum , in cuius fignumpor
Mar.4.c. deum timet,fcientia no caret. d Lux Chriftum vel ecclefiam. tant mitramin capite,i qua duo funt cor
- mundi.Ali a caufa eft quare non debent a Ipfe mons manifeftat eam. b Alia fimilitudo.
f f nua,qa debent fcire duo teftamenta.Terz
deficere:quia illuminati à Chrifto verbo pra montem pofita, nec accedunt tiu in quo debent præcellere eft conftan
& exemplo: quocuq illati mudanis lucē a STimoris vel commodo vitæ præfentis.
tiain opprefforib? pauperum reprimēdis
fidei & fcientiæ debent miniftrare. Et fi lucernam ,& ponunt eamfub mô, Vnde dicit Saluator Ioh.x.b. Bonus pas.
cut(quiafunt) fal debent corruptionem a T.i.vitaintegritatem . for animam fuã dat pro ouibus fuis,mer tEt lucet.
*
pellere: fic &tenebras(quialux funt)fuga dio,fed fuper candelabrum: futlu cennaríus autem & qui non eft paftor, vi
re.Lux tenebrasfoluit, & poftea illu a Ecclefia vel mundo.
det lupum veniétem , & domittit oues &
ftrat:fic apoftoli depulfis vitijs deducut ceat omnibus qui in domo funt . fugit.Quod exponens Grego, dicit: Lup?
adlumen fidei & cognitionis. Lux mũ JVt dico,non fub modio pofita,fed fuper cadelabrā.
a Vere docet, etem fup oues venit, cũ glibet iniuftus &
di.Hæc eft eadem gratia qua mundi cor qui facit quod docet,aliter condemnatfeipfum.
†12.9.2.C h raptor fideles qfqz atq humiles opprimic
quatuor, de fiunt, quoru corda mundatur fide & +Sic luceatlux ueftra coram homi fed qui paftor videbatur effe &non erat,
F intellectu.Sic opfal vocantur pacificis co relingt oues & fugit:qa dufibi ab co peri
inibus,utuideant opera ueftra bo
gruit: quiafine fapientia no tenetur con a In vobis. b Non vos. c Cuius opus eft quod culu metuit,refiftere iniufticiæ no pfumit
dimentum pacis hęc fumma & precipua cæli faciunt.
fugitat no mutãdo locu ,fed fubtrahedo
fpecialirer apoftolis deputant, vt eos cæ= na, &glorificent påtrem ueftrum, folatiu:&ideo paftor bonus ciuitati imõ
tera affequutos plenè cognofcať . Vnde a Qui vos facit cæleftes.
h tepofitæ comparatur: quia ad ipfum de- H
fequitur: e Nonpot ciuitas abfco qui in celis eft.Nolite putare,quos bent habere oppreffi refugium , quafi ad
di fu .&c.quia apoftoli fundametafunt a Chriftus eftlegis & prophes
tarum virtus,per quem omnia implentur. quoddam fortalicium.Et hoc eft quod di
aptæ ciuitas dicuntur Supra mõtem. cit Saluator: e Non poteft ciuitas .
niam ueni foluere legem aut pros
† De cofe, locusmontem iufticiæ innuit, qui excel quiabonus prelatus in perfequutione nõ
di.4.c.pro fus eft, quo ppalamini nevos abfcõdatis phetas. No ueni foluere,fed adim debet fe abfcondere,fed ad defenfionégre
pric.f.figs No eft emfacultas fubterfugiendi vel clã a Implet qui figuras ceffare docet,poft res fas
&a eft. Implentur ne? gis fe manifeftè oftendere.Quarta in quo
In fine . aliquid faciendi,ideofubditos mifericor
plère. Ame quippe dico uobis,do debetprælatus excellere eft fanctitatis eui
↑ Luc.ed diter intus cofilio regite , & extra contra a Antec b Quianon omnia iam fed fenfim dentia in exemplisdandis : quia fcecudum
aduerfarios piufticia pugnando defendi fient. c .i.donec elementa mutentur de hac mutas
biliforma in immutabilitatem . d Non remanes qd dicitur in paftorai : Tātu debet excel
re:quod prinet ad fpiritum confili & for bit quin impleatur in capite vel in corpore. lere actione populi actio præfulis , quátũ
titudinis . Nec accendût lucerna nec tranfeat cælům & terra , iöta d
i diftat àgrege vita paftoris :& ideo cõpara
Domefticis exemplis docet,ne celent luce tur hic lucernefuper candelabrum,illumi
verbi fibi commiffam, Non accendüt,i. nāti totam domum.Sed intétio rectafub
non ideo data eft doctrina pdicationis,vt celent eam & fubijcient ditur: gC Siclu-lux &c.Et glorificent patrem ueftrum.
feruituti corpis, dum aliqua timent.Sed corp" fuum miniſterio quia non debent dehoc gloriam propriam quærere,fed gloria dei
deifubijciant,vt per vocem & cęta corpis officia lux excellentior &ædificationem populi , h Nolite putare. Hic oftendit emiz
Cor.9.d cæteris appareat. Vnde dicitur:Caftigo corp' meu &c.Vel Chri nentiam prælatorum quantum ad doctrinam . Et priò ponit mo
ftus lucerna accendit, du tefta huane naturæ flammafuæ diuinita
dum docendi ipfi Chrifto proprium.Secundò oftendit qliter des
tisimpleuit:quam nec credentib" abfcondit,nec modio,i.mēſu. bet ei conformari doftria prælatoru,ibi: Qui ergo foluerit.Circa
ralegis,vel terminis vni❞ gentis inclufit.Sed fup candelabrum.i. primum aduertendum , quòd Chriftus non folummodo erat do
ecclefia fidem fuæ incarnatiõis affixit,vbi oes poffint intueri,q in forlegis & euangelij , fed etiam inftitutor , Aliter tamen quia ver
domo.i.ecclefiafunt vel mundo .Vnde fubdit: Sicluceat.&c. Teftamentum dedit mediantibus angelis.nouu autem pfeipfu ,vt.
g Candelabru.Sicut lucerna, Chriftus.candelabrum, crux eft fuprai plogo vifum eft.ergo p fuam doctrinam nõ debuit lege de
fup quã erat leuadus. Cădelabru ecclia,q bū vitæ pñtis baiulat. ftuere,fedmagis eam pficere,& adimplere.Et hoc eft qd dicit:No
hSic luceat.Et hæc oia ita agite,vt no finem boni opis in lau lite putare quoniã &cæti C Iotaunum aut apex.i.modi Probatio
dibus hoim conftituatis , iVtuideat &c.Oparegro, vt vis
cum no trafibit quod non impleatur : quia iota Jeft minimalitera Chriftus
deant,& fic doctrina cõfirmetur:& hoc no adgfia vřam.k No
Hebraica. Queritur hic quomodo verum fit Chriftus legem legem non
lite putare.Poft hortatus eft cos oia pati p yitate, & non cela ' ipfefoluerit manda foluit , fed
impleuerit. & non foluerit , Videtur enim qd
re,& gliam dei facere,icipit docere qd docturi fint.Quafi diceret: ta moralia: impleuit.
quid eft op vetas abfcondi, p quo iubes omnia patican eft aliquid *d CVos eftis lux.Debent enim alios illuminare de credėdis. Moraliter
contra legem:Ingt:Non ueni foluere lege: fed adim.vf fa eCNon poteft ciu.Dicitur enim ciuitas in monte pofita.nã cē
ciendo qd ' deerat,& impfectü erat .No
' dicit,vel fupplendo, qd debet forte refugium iniuftè oppreffis , 'f Nec accendunt lu
lite putare.Hactenus docuit,vtfale condiant animas ad incor cernã.Debent etiã effe lucerna fuper candelabrum pofita , vt alijs
ruptionis fanitatem,vt illuminent ad veritatis intelligentiam :vt • luceant perfanctæ vitæ exempla, h Nolite putare qm ueni.
acquifitos ab hoftibus defendant , defenfos ad amore diuinitatis Hic informantur doctores, vt non foluant legem diuinam ei dos
accendant:Nunc vt cæleftis orator) ga poterant eftimare o vetes
Arina philofophica præponendo,nec ftudeat ipfam vel doceant
rapcepta vellet abolere) ante interrogata pfcius occurrit , dicens fpeculatiuè timfed etiã practice ipfa ope adimpledo , Nec cã malè
Nolite putare.Soluit quifpiritualiter facere vetat . Adimpler interpretetur,ficut doctores Iudæorum ,q precepto diuino nega
Chriftus dum prgmiffis ad inchoationem vitæ agendæ fuperad tiuo dicebant tm actu exteriorem effe phibitu: Contra qs dicit Sal
dit plura ad perfectionem moraliumpræceptorum: & quæ figu uator:Omnis qui irafci.fra.fuo ,reus erit iudi.Et ficde alijs.
ris tegebantur
*Si ergo offers
ler
fia a

fin G Gl . M C . V D 2
a
pcon:t g of t a
p
. e
L
0
ari .o t y ifta vnctioné C
rd fpiritualibus plenafunt, & h non eft de hoc mūdo.Ioh.xviij.f.Et ideo no habuir
s terreri. putantur in lege , facramentis
i
omnia
æ
i
r
a
lucns
is A recapitulantur in cuangelio.lota,minor eftcæteris literis. Apex corpale regū vp pōtificũ.fed vnctione fpualē à deo pre habuit ple
mini Iota eftliterę aliquafummaparticula,fignificat minimum præceptu, nitudinegre, fcdm qd'fcribit in Pfal. Vnxit te de' de tu oko le P3,44.b .
ma
urinlege vel minima præcepti particula . Apte autem ponit iota Gręcum , titię &c . Circuncifionem autem ipfe ad impleuit primò infeipfo
nonioth Hebræum,quia iota decem fignificat.i . decalogum , cu incipiendo.Secundò melius & efficacius & generalius inftitucn
ius apex eft euangelij perfectio . Clota do facramentum loco ipfius fcilicet ba
apud Græcos decima litera,decem figni ptifmum in quo confertur maior gratia
Infa
vel intfuiapti
io in pla * ficat:p qua dece præcepta agēdæ vitę acci
unum , aut apex unus, non præter , & eft remedium tam viris quàm mulieri
Quin.
r.q.d. du fueri
in s a bus.Quædam etiam cerimonialia prine
t, pim ' qru Chrift' nullu foluit ,fed præces ibit à lege , donec omnia fiant . bant ad facrificia, ficut immolatio agni
r feu di pit plenius adimpleri , nec apicem.i.nec a Quia omnia fient.ergo. b Velnon agendo.vel
dnihil. minima fignificantium . a TOia fiant. non credendo vt Pharifæi. pafchalis,iuge facrificium, & con milia.
cne offi Ifta autem erant figuratiua vni" perfecti
† laco ,r.d. Spualiter impleant,vel imperfecta pficiatQui ergo foluerit unum de man,
mredda tur,& fignificatia,impletoe confument. Munima funt quæ inchoanthomines. i.ficut foluit. facrificijfcilicet Chrifti in cruce offerédi.
b
llere pre bCQuiergofoluerit . Minima funt datis iftis minimis , & docuerit fic Et ideo ifta impleuit Chriftus vno mos
crux Chrifti & pafsio, quam q erubefcit, a y Defpecifsimus eft in eccleliafan&
torum. b Ab do corporaliter patiendo alio modo effi
telli illis quifuat in regnoo cælorum.
ge cacius facrificium fcilicet euchariftiam in
s eftis . minimus eft:q cofitet,magn".Vel Phari с
f.xs.a. homines , minimus uocabitur in ftituendo ,Quædam autem cerimonialia
nocul fæos notat,q mandata dei dimiferut pro d
facræ fuis traditionibus,quæ nihil valent dum regno cælorum : qui autem fece, d pertinebant ad facra:& de talibus erant
vel minimũ quod in lege eft.pretereunt. Sic, a Licet in præfenti
re alijs Moraliter abiectus,econtra licet ille hic prælatus tamen vilts. præceptaprohibentia vfum aliquorum
Moralitaut foluit q no implet,fed te= ciborum & confimilia:& ifta adimpleuit
mpor rit &docuerit , hic magnus uoca
netficut infirmis data funt. Vel qui non Chriftus,quia dicitPetrus A& t.xj.b. Im
nt cor a Quomodɔ ergo faciendum?
mundum & commune nunquam intro t enim.
Ter intelligit ſpualit . Soluere, eft non agere, bitur in regno cæloru.Dicofautem
quod recte intelligit, vel non intelligere iuit in os meum: & multo fortius Chri
aftane
quod deprauar,aut minuere integritatē ftus hoc feruauit,&ficifia pręcepta adim
medis
fugadditionis Chrifti . c Minim ' uocabi . &c.In regno cæ pleuit ea obferuando & obferuatio nem meliorem declarando.
s pas lorum minimus ,vocabitur qui erit in eo indignus ,in quo nullus per talem enim abftinentiam à corporalibus cibis fignificabatur
Smer tEclucet. abftinentia à fpiritualibus immundicijs. Hanc autem immundi
Rom, 2.c minimus fed omnes magni, dQui autem fecerit.Qui non
Or, vi foluerit , &fic docet,nõ minimus , nō tñ magnus : fed fi facit quod ciam inftituit Chriftus in lege euangelica quæ eft mundiffima.&
ies & docet.Soli em factores legis iufti funt apud deu. e Dico aute per confequens debuit ceffare figuralis abftinetia. propter quod
Lup uobis. Cum ait,dico,magnam vim & pfunda intelligentiã co dicitur actuum.x.c.Quod deus purificauit,tu ne communedixe
tus & gitandi incuffit: oftendit quo fupaddit:Et non que prius manda ris.quia nullus cibus coinquinat homines qui cum gratiarum
rimit uerat,abfoluit.Plus etiã eft diligere inimicos quam non odiffe: actione percipitur. Dimifit tamen deus in ordinatione ecclefiæ
crat, noncupere,quàm non adulterari : non irafci, quàm no occidere . de aliquibus abftinentijs faciendis pro loco & tempore. Patet er
Operi Nico, de Lyra. Nifi:id eft nõ go exprædictis qualiter Chriftus legem adimpleuit quantum ad
fumit omniagenera præceptorum.Secundo impleuit legem quantum
ta moralia:quia præceptu de obferuatiõe fabbati morale erat ad promiffa,promittens tamen obferuantibus meliora lex enim
hedo
B falte tum ad vacationem à corpalib " opib":fed ipfe fabbato cu Mofaica promittebat folum bona temporalia & tranfitoria fcis
iimõ
m de- H rauit,Ioh.v.Et fanato pcepit tollere lectu fuu i ſabbato.ergo &c. licet abundantiam & excellentiam temporalem, vt pater Deut.
afi ad
Item videtur op iudicialia non impleuerit, quia muliere dephen xxvj.d.Cuftodias omnia præcepta eius,& faciet te excellétiorem D
fam in adulterio quæ in lege pcipiebat lapidari, impuniti abire p cunctis gentibus :fed Chriftus obferuantibus dei mandata pros
uod di
mifit, vt habetur loh.viij.Item cerimonialia de abftinentia cibo mifit boa fpiritualia & æternafcilicet gratiam in præfenti , quæ
uitas .
rum inlege prohibitoru nõ feruauit: quia dicit.j.xv.b . Quod in præcellit omnibusbonis temporalibus , & etiam gloriam in fu
oneno
tratin os no coinquinat &c.lpe autem fecit, qalns faciēda dixit: turo j.xix.d.Omnis qui reliquerit &c.centupulum accipietfcili
one gre Argumen
tum . ergo talibus vfus fuit,ergo &c.Cotra,p illud quod hic dicir,Non cet in præfenti quia bonafpiritualia quæ hic recipiuntur intan
in quo venifoluerelegefed adimplere.Dicendu, o Chrift' lege & pro tum excellunt bona temporalia,ac fi centenarius numcrus paruo
atis eui
phetias adimpleuit.Et primo declaro de lege. Scdò de pphetis. numero comparetur & vitam æternam poffidebit falicet in fu
cudum Inlege aut qdam erat p modū pręcepti ,& qdam pmodū pmilli turo.Patet igitur, qp Chriftus adimpleuit legem quantum ad prę
et excel obferuantib" lege:& vtraq ; adimpleuit.De pceptis patet fic.Præ
Præcepto cepta & promiffa. Similiter adimpleuit prophetias:quia princi
, quãtu ru triplex cepta em erat in triplici differetia, Quedam erat moralia.f.pcepta paliter loquuti funt de Chrifto, & de aduentu eius, & de his quæ
copara differentia decalogi.Et alia moralia in lege pofita q faciebat ad eorũ declara
pertinent ad ipfum:& ideo adimpleuit prophetias nafcendo , co
■‚illumi tionem :&ifta impleuit Chriftus ea obfer uãdo pfectè, & ad obſer uerfando in mundo ,& moriendo , & refurgendo , & alia opera
afub uationem corum alios incitando.j.xix.c.fi vis ad vitam ingredi, noftræfalutis faciendo :propter quod imminente fua paffione di
ftrum . feruamandata.Secundò , ea impleuit,fanum intellectum eorum xit Luc.xxiin.f.Oportet impleri ea quæ fcripta funt in lege & pro
pria dei declarando & errorem Pharifæorum circa hoc excludendo', vc
phetis & pfalmis de.Patet ergo ex pdictis,q Chriftus impleuit le
itemiz • patebit.j.in præfenti capitulo.Tertiò ,adimpleuit ea, confilia ap
gem & prophetas. Ad primum dicendum, q Chriftus curan
it moz ponendo ,quæ faciunt ad pfectiorem mandatorum obferuantia. do infirmum fabbato non fecit contra legem: quia licitum erat Solutio
Liter de Perfectius enim obferuat mandatum hoc : Non occides ille qui facere in diefabbati ea quæ ad gloriam dei pertinebant, ficut or
C.Circa cauet abirainordinata ,quàm ille qui cauet tantu ab interfectio nare templum,&facrificia offerre, & laudes diuinas dicere & hu
rat do Præcepta ne.Alia erant præcepta legis iudicialia; &ifta impleuit rigorem iufmodi.& multo fortius fanare hominem miraculofe ad often
iudicialia.
uiaver corum per viam mifericordiæ temperando, in aliquibus per fe fionem diuinæ virtutis erat licitum :& eadem ratione q fanatus
ipfum:& alijs dimifit temperamentum ,fuis miniftris fcilicet eccle
ipfi,vc fubito portaret lectum fuum in diefabbati,faciebat ad magnifis
" fiæprælatis &principibus terrenis catholicis , vt de talibus ordi cationem miraculi ,Per hoc enim oftendebatur, q diuinavirtute
legede
nentfecundu qe viderint vtile communitati fidelium ſecūdum erat ficfubito perfectè fanatus , q erat ad priftina opera plenariè
rit:No Probatios
ra & Chriftu varietatem temporum & locorum & perfonari: & iftud non fuit reftitutus .Ad alia duo patet ex prædictis in corpore quæftionis.
namloitdei
deftruere legem, fed magis adimplere : quia fic ordinauit melios a Qui ergofoluerit &c. Hic confequenter oftendit qualis
legem non rem modum obferuationis iuftitiæ : Sicut non deftruitur puer debeat effe doctrina prælatorum per conformitatem ad Chris
s legem foluit ,fed quando fit vir:licet enim trãſeat pueritia, tamen remanet melior ftum :& ponit quandam diuifionem trimembrem doctorum.
manda
impleuit. ftatus eiufdem perfonæ ætate mutata : Lex autem vetus habuit Quidam enim funt qui malè viuunt & malè docent, ficut hæres
oralia: Moraliter
quafi ftatum pueri reſpectu nouæ legis.propter hoc dicitur ad tici.Et de iftis dicitur:Qui ergo foluerit unum de manda
rededis . Erdocuerit fic homi
Gal.in.d.Lex pedagogus nofter fuit in Chrifto ,ideft regulatiua tis iftis.malè fcilicet viuendo, b
ta.nā cē
ftatus puerilis :propter hoc erat lex timoris , ficut pueri fub diſci nes.alios fimiliter per falfam doctrinam corrumpendo. c¶Mi
Hunt lu plina& timore cuſtodiūť.lex autem euangelica eft lex amoris:& nimus uocabitur in regno cælorum.ideft in ecclefia militan
, vt alijs ideo non debet effe tantus rigor pœnarum: quia proprium ho
te, quiadecidit à vera fide alij funt qui benè viuut & benè docet,
mueni. minum perfectorum eft magis deduci ad virtutem amore iufti & tales doctores debent effe prælati ecclefie , propter quod dicit:
n ei dos
Præcepta ciæ quam timore pœnæ. Tertia præcepta erant cerimonialia . Et dCQui autem fecerit & docuerit &c . Alij funt doctores
doceant ifta diuidebantur in tria: quia quædam pertinebant ad facramen .
cerimonia qui bene docent & male viuunt.de quibus dicitur.j.xxiij.a.Sup
că malé ta,ficut circuncifio quantum ad omnes homines; vnctio quantu
lia cathedra Moyfi federunt Scribe & Pharifçi:quod dicunt facite;
O nega adreges &pontifices , Chriftus autem non affumpfit ftatu facerdo opera autem eorum nolite facere:dicunt enim & non faciunt
dicit Sal tis legalis vel terreni regis: immo dixit coram Pilato regnumeũ &quia hoc non fufficit ad falutem,idco dicit prælatis ecclefiæ,
de alijs. non eft
Nifi abundauerit
go offers
 Glof.ordi . Matthæi Cap . V. DeLyra

a Nifi.i.non foluminima legis precepta impleueritis ,fed & ea bilius offeras : non enim munus repellit , fed charitatem proximi G
E que addo:qa du fiut addita ad pfectione,etia hec plenius agunt - quærit fine quanemo ad charitatem deiperuenit,Vnde: Prius cha
quepremiffa funt ad inchoationé;quia q nõ videt mulierẻ ad co ritatem proximo exoluat , qui munus fuum deo placere optat.
cupifcédπ eã, nec fornicat:nec occidit q no irafcitur . b Clufti. Vade.Non
Iufticiam Pharifæorum vocat omnia illa ad cultum dei actualiz Nicolaus de Lyra.
terpcepta:feu figuraru myftica tantu ad
Jitera inftituta . Tlufticiailloru,mādata aCNifi abunda.iufti . q.d.ad fas
a Quod fit fpiritu confilij, & gratia mifericordiæ dei.
Moyfi:impletio illoru, iufticia 'Chrifti.Il a uobis : quia nifi abundauerit iufti, 2 lutem non fufficit bona do &
tria, nifi allit
la à pœna liberāt, ifta faluat . Quidam b bona vita, b Audi.qa di.eft.Superi
a Quæ eftin præceptis vitæ inchoatiuis.& myfticis
in hac expofitionc laborat, voletes nota iuxtaliteram. us defcripfit virtutes coteplatiuor & prę
refupabundatia effe in nouo qno obfer latoru in quibus confiftit iufticia abūdās,
cià ueftra plus quàm Scribarum &
uaret in veteri Teftamēto , cum &in illo hîc cõfequéter defcribit virtutes actiuoR
Pharifæorum,non intrabitis in re
mali actus & mala cocupifce tia phibere in quibus confiftit iufticia ad falutemfuf
Exo.20.b
tur.Sed no fecūdu hochic agit,imo i hoc gnum cælorum , +Audiftis quia di ficiens.Ad cuius euidentiam confideran +
abundatia maior fcribar & Pharifço du,q ad cõfequutione falutis fufficit ob. Deu.5.b.
ctum eft antiquis : Non occides :
rū oftédit: quia illi fcdm opa magis iufti a Vt iudicio puniatur legis. J Accufatione legis. feruat io mādatoru decalogi ,vt dicit Salz tobnoxius
uator.j.xix.c.Si vis ad vitam ingredi,fer
appellari, fcdm volütatě affectabant. Qui autem occideritfreus eritiudi
& infra.
Audiftis.Exponit quæ eft iufticia a S Plus impono non irafci. ua mãdata.& io Saluator noua præcepta
Pharifçorữ, quâ qui adimplet no ftatim cio.Ego autem dico uobis :qa om moralia non dedit,fed precepta decalogi
magnus,fed aliqué gradum confcendit. a Non fratri irafcitur, qui peccato irafcitur. b ¶ id replicauit,& ad obferuationem cori ho
eft dignus accufatione.
dCEgo aut.Perfectione qua venit im mines induxit, veru intellectu eorum de Xtemerevl
plere incipit explanare,& quo iufticia co nis qui irafcitur frâtri fuo reus erit clarado,&errores Iudçor circa hoc exclu fine caufa
a Quod fupra de homicidio.
rum debeat fupabundare. e Omnis b Qui de motu prorumpit in vocem indignationis. dedo.Et iō diuidit in tres partes: qa priò Diuifio
ts,di.c.fiqui irafcitur.Quia nefciebant homici iudicio. †Qui autem dixerit fratri dat intellectu aliquoru pręceptorũ mora
nali, dium effe nifi peremptionem:aperit om a Interiectio indignationem exprimens. b Cons lium.Secundò,aliquoru iudicialium,ibi:
némotuanimi ad nocēdum , in homici fenfu iudicum de danda fententia in eum.
d Audiftis quia,&c.Oculu pro oculo. Ter
conceffui
dium cõputari . Mandatum Chrifti non fuorácha,reus erittconcilio. Qui tiò intellectum cuiufdam præcepti i quo †
eft cötrariumlegi,fed lati lege infe coti a Qui vfque ad conuitia procefferit. b Aeque in fundatur tota lex,videlicet de dilectione †De here.c
deum credenti quem deus falem vocat,
nens.Qui no irafcit,non occidit . Sed no
proximi, ibi : Audiftis quia dictum ē , &c , cũ ex iniun
ecotra, licétia irafcendi caufa homicidij, autē dixerit , fatů e:reus erit gehen Diliges proximum tuum, Prima adhuc & to,
a SQuia non licet irafci:ergo multo minus odio habe H
Tolle ira,& homicidium non fit.Sup re b Boni operis facrificium. in duas:quiaprimò dat intellectum quo
f f
additio Chrifti nõ irafci , non concupif næ ignis : Si ergo offers munus rundam præceptorum fecundæ tabulæ
cere,à quibus difficile eft abftiere: &ideo a Infide, vel ad Chriftum ad quem nifi per fidem ats q ordinant hominem ad proximum : Et
magnafunt in remuneratione.Ira eft ois tingat, nemo digne offert.
fecundò dat intellectum cuiufdam pręce
malus motus ad nocendum, Subitus au tuum adaltare , & ibi recordatus
pti primæ tabulæ ordinantis hominem
a Quem lelifti.
tem motus cui non confentitur propaf ad deum, quo prohibetur periurium ,ibi:
fueris , quia fråter tuus habet ali,
fio eft.Accedente confenfu , paffio eft Iterum audiftis,quia dictum eft:Non per
Coram deo.
F & mors in domo . Omnis q irafcitur. g jurabis ,Prima adhuc in duas: quia primò
Gradus in Gradus funt in iftis peccatis . Primo eft quid aduerfum te , relinque ibi dat intellectum cuiufdam præcepti quo
irafci : & hunc motum animo retinere: prohibet nocumētu in perfona propria.
peccatis.
plus eft fi vocem commotio ipfa extorfit, qua feriatur ille cui iras Secundò præcepti quo prohibetur nocumentum in perfona con
Gradus in fcitur plus etiam,fi certa vituperatio increpuit . Similiter gradus tum,&c.No mochaberis.Iterum pri
iuncta,ibi:Audiftis quia di&
funt in pœna:nam minus eft iudicium, qñ adhuc cum reo agitur: ma in duas:quia primò declarat præceptum.Secudò infert duplex
pœna, & eft defenfioni loc',Plus eft conciliu qñ iudices inter fe conferut correlarium,ibi:Si offers,&c.Circaprimum aduertédum q ludei
quo fupplicio damnent quem conftat effe damnandum.Plus eft
credebant per præcepta decalogi fola opera exteriora prohiberi Iofephus
etiam gehenna,vbi nulla fentëtiæ dilatio.Et ita qd proprijs & cer non morum animi,vnde & Iofephus.xij.libro antiquitatu repro
tis modis exprimi non potuit, quibufdam fimilitudinibus diftin bat Polybium hiftoriographum Perfarum dicentem, quòdAntio
&um eft.His enim tribus iudicio,concilio ,gehenna, diuerfæ man chus Epiphanes mortuus fuerat in motibus miferè propter hoc
fiones in æterna damnatione pro modo peccati fignâter expri qvoluetat fpoliare templum Dianæ in Perfide dicens, volūtas
muntur.Qui irafcitur.Addunt quidam,fine caufa,ficut & ad di mala non eftpcm,nifi exeat in effectum.Et eodem modo dicebat
cere racha vel fatue: quia naturale eft iraſci:ita tamē ne fine caufa Iudæi de hoc præcepto :Non occides quia per hocprohibetur
fiat. Cui fenfui videtur aptari: Irafcimini,& nolite peccare , Sed occidendi factu,& non occidendi propofitum.Et hoc eft q& dicit:
Pš,4,a, omnis occafio ir tollitur, dum inimicos diligere iubemur.Qui Audiftis quia di.eft antiquis.hoc eft:ficinterpretabantur pce
non irafcitur,non foluit legem,fed implet;vt intus ficut extraſers ptu hoc,Sedhunc errore excludit Saluator dicens:c Ego aute
ueturinnocentia.Irapropriè eft commotio paffionis, Ira quæ ex dico uobis,quia omnis qui irafcitur fratrifuo . Vbi Salua
caufa& non ex paffione eft , iudicium eft non commotio illici tor ponit triplicem gradum irç.Primus eftin corde, Etnotatur cu
ta.Omnis occafio iræinfirmis fcilicer aufertur vel tollitur , Si dicitur: Omnis qui irafcitur.Secundus eftin ore per ybu cotu- Triplex irę
enim cum cauſa,nõ fratri iraſcitur ſed vitio.Iufta iramater eft dis gradus.
meliofum,confufum tamen :quod notatur cũ dicit: Qui autem
fcipline.Et ira quæ eft cum caufa,iudicium eft,non ira . ¶Racha, dixeritra. Tertius gradus eft , quando proceditur ad contume
Racha, Vel racha verbum Hebræum, & interpretatur cenos ideſtvacu lia determinatam , qd notat cu dr: Qui au.di.fa. Primus gradus`
us, quoddicimus fine cerebro, quod eft magna contumelia. Quí eft minoris culpæ fecundus ,& fecundus quã tertius. &ideo priò
ergo hæc dicit fratri quifpiritufancto plenus eft, luiturus eft con minorpœna determinatur , cùm dicitur: dCReus erit concil.
tumeliamfpirituffancti iudiciofanctorum iudicum. Non enim Quiaminus eft qp iudices debeant congregari ad determinationė
modicusfuror eft quem deusfale fapientię condiuit infatuatum pœnæ alicuius.quã q iam fit adiudicatus. quod ponitur in fecun
dicere &fallienti deo derogare, fCSi ergo offers munus tu do cùm dicitur,Reus erit iu . Et hoc eft minus paligs fit iã ex
um ad altare,& ibi recordatus fueris , quia frater tuus. tremæ pœnę determinatus : quod ponitur in tertio gradu,cùm dĩ:
Explanat ampliorem iufticia oftendēdo, fino licet fratri iraſci, eC Reus erit gehen.Confiderandum tamen, licet ira fit pec
multò min'in aio retiere qd ' in odiu qat cõuerti,Si qdqz mali cổ catum, vt hîc dicitur,non tameomnis ira.Ira em eft appetitus vin
traproximum in aio habem",deo placitè offerre non poffumus. dicte . Vindicta autem fi fit iufta, no eft pcm eã appetere:fed tmfi
Siergo offers,fecudu Iram hoc abfurdum eft,Eft ergo inīterio fit iniufta.Et hoc cõtingit qdrupliciter ,VPqñ appetitur pœna ei?
ri templo altareideft fides, cui quodlibet mun? ideft pfalm ?,hym qnomeruit vel plus meruit. Vel fi appetatur ordine debito p
nus,oratio,& huiufmodi,nifi fit innixum no eft deo placiturum. termiffio.Vrqa appetitur ppter indebitufinem , vt qñ appetitur
Etibi.ideft cum in corde (quod eft templum interius) tale mu
folu ppt vindicta,no ppt'iufticia , fCSier. ofhic ex pdictis ifert
nus oblaturus es,fi in mentem venerit qp frater tuus habet alis duplex correlariu.Primu refpicit placatione diuix offenfæ.Et fecũ
quid aduerfum te, quem tu læfifti.Si enim ipfe te læfit, non ipfe, du euafionem pœnæ ifligēda,Secundū põiť ibi: Efto cõfētiēs , &c.
fed tu habes aduerfus eum : nec tuc oportet te veniam petere,fed Circa primum
dare ficut vis tibi dimitti. g CRelinque ibi . Non ait refer: *fCSiergo offers munus tuum ad altare . Chryfoftomus , Moraliter
quia qd' recte offertur imutari non licet.Sed reling donec placas Plus enim diligit deus fidelium concordiam, mūera ſibi oblata.
bilius offeras * Efto confentiens
 a

proxim G Ma Ly
i Glo ord Ca V. De 21
f
. i. tt
hæ p . ra
rius cha i
e optar.
ade. Ka Vade.Non pedibus , fed animo humiliter ei profternas in in hui" vitę neceffaris.Sicut vifus oculo,ita manui cõuenit actio C
Non
A confpectu illius cui oblaturus es. Vel petendo veniam fi præfens Vel , in oculo &in manu dextera poffunt accipi fratres ,vxor,fi
eft. bOfferes.Hoc exfpu pietatis , quo mitis fit . & diuinum Inj, propinqui, qui fi funt ipedimeto, debemus ànobis fepare , ne
verbum piè intelligit,intelligendo obedit, & ad implendum cor düipfos lucrari volumus,nofipfi pereamus.Vnde in Leuitico de Leuit.27.a
.d.adfa magno facerdote dicitur:Cuius anima cultui dei mancipata eft,
erigit. c Efto con.Sicutiam præcepit fratri reconciliari , &
nifi aflic poftiubetinimicos diligi,ita hîc dữ cur ne fuppatre & matrevel filias polluatur.
t.Supe
ri
Ro.z.d.
rimus in via huius feculi,ad pacem & co 2 2 ideftnullus affectu fciat nifi eius cui cul
munus tuum ante altare , & uade tui dedicatur.Vel oculus,eft mētis vi
R &prę cordiam hortatur,ficut dicit ; fi fieri pot
abūdis a Quod nequit fieri,nifi fpiritu humilitatis fundas
, quod ex vobis eft, cum omnibus homini tus & timens deum. Quantum in te eft emendando fus. dexter dignior exterior: qui purgād
Atiuor bus pacem habentes . Etpro confentiens quod peccafti. eft ne fcädalizet. Quia fi ille fempin ppi
Item fuf ex Greco habetur benignus vel beniuol" prius reconciliari fratrituo: & tunc tiatoriu refpicit, exterior frenat lege eius,
fideran Exo.20 Cito:ne differas in craftinum.Dum eft a Intentionem reuocans ad id quod cœper as.
+ .b Hic fcandalizat concupifcedo illicita:fed
b Hoc ex fpiritu lenitatis quo mitis fit c Hafte
icit ob Deus.b. in uia:dum adhuc licet operari. Si fra nus de proximo,hic pacem iubet habere cu aduerfario. eft eruendus, ne per eum in vicium laba
trem læfiftireconciliare ei.Si aduerfarius b
cit Sale uenies
с uênies offeres munus tuum . † Efto
Efto mur. Ifidorus.Si contemplatio verti- †Luc,12,g
tobnox extiterit , efto beneuolus, vt fiat amicus. a Nemo enim nouit quando de hac vita exeat. turin tædium vel in arrogantiam , dimit
redi ,fer ius
& i n f r a. tbeneuol' Aduerfarius eft aliquis homo , vel dis † confentiens aduerfario tuo citò , te eam,& tranfi ad actiuã:quia melius eft
æcepta
uinus fermo.Efto bencuolus & cofentiés
calogi ¿ actiua faluari, cōtemplatiua pire,
verbo euangelij , quod mandat multa dumes in uia cum eo , neforte tra
rūho Erue cum
contraría'carni,cum quo ivia,id eft Chri dat te aduerfarius iudici , & iudex
um de Xtemerevl In tenebras exteriores. Nico . de Lyra.
fto,recte gradimur,dum ei obedičdo ad e
exclu fine caufa tradat te miniftro , & in carcerem
vitam eternam pertingimus . Aliter, Circaprimum aduertendi,q munus
aprio Diuifio Aduerfarius eft deus, vel magis fermo di f
mittaris . Amen dico tibi , non exi, go deo oblatu non pficit ipfi offerenti , nifi
mora a Id eft nunquam ficut ibi dicit:Donec ponam inimi fit in charitate.charitatem auté no habet,
uinus,qui contradicit peccare volētib".
n,ibi; Qui ad hoc datus eft, vt nobifcum fit in cos tuos fcabellum pedum tuorum.
nifi proximo læfo ab eo velit fatiffacere.
.Ter viacui oportet nos confentire, ne oderi fesinde donec reddas nouifsimum Et ideo dicit. Si offers mun' tuũ &c.
iquo tconceffus quadrantē.† Audiftis quia dictum " Sequitur: a Vade prius reconciliari .
mus, deus nobis nõ parcitdonec fane
tione †De here.c +Exo.20.c. mur. dCInuia cum eo.Sermo diui SAMoyfe. &cæ .Etpoteft hoc intelligi dupliciter
i
, &c, cu ex iniun †Nōcōmit nus,nobifcum eft in Chriſti via.Aduerfa
eft antiquis.†nõmœchaberis . Ego Vno modopedibus corporis.& hoc de
dhuc do. tes adulte- rius nobifcum in viafeculi . Sermo diui k bet fieri fi commode poffit haberi ipfius † 32.q.5.cfi
K
autem dico uobis : quia omnis qui
H nus nobisvia eft qua currim", vnde:Viã fratris offenfi pñtia.Si autem non poffit , cut em & .c
1 quo rium . a FEt animaei titillata fuerit quod propaffio dicitur
abulæ Pg.118.d. mandatorum tuoru cucurri, cũ dilatafti que &fi culpam habet, nō tamen crimen. b JCons fufficit ire ad eum pedibus mentis: quod fi Paulus &
cupifcentia eft mater adulterij.
m: Et cormeum. eCNe forte tradat.Sic te con cup ilc ens quand
fit loc o habet propofitum fatiffacien
† Adulte perauit , vt pœnitentiæ locum non affer- uiderit mulierem ad di o &te mpore copetenti, Et hoc mo c.q viderit
prece
inem ricommi ret: putaretur enim,q fi obiffet aduerfa dum eam , iam † mocchatus eft cam do vtitur ecclefia Romana, que reum co
m,ibi: fit cum ea, ri" &non poffet ei in via effe beneuolus , fitentem abfoluit,& fibi fatiffactionem le
On per
Ioh.s.b.d neceffario iudici traderetur . Sed & locu fo fiendă imponit.bCEfto cofemies .
primò pœnitentiæ reliquit,& impozitentem iudici tradit,dicés: Iudex Hoc eftfecundum correlarium : quiafi ille qui offendit fratrem ,
ti quo tradat teminiftro.Tradar,ideft caufafit cur tradaris in manus vult pœnam gehennæ cuadere ,debet ei in hac vita mortali ſatiſfa
Chrifti,cuipater omne iudicium dedit.Chriftus miniftro,ideft an cere.Et hoc eft quod dicit: Efto confentiens aduerfario tuo:
opria.
a con B gelo qui colliget Zizania, f Nouiffimum,quadrantem.i. Id eft fratri læfo qui habet aduerfum te. Efto confentiens p ipfius D
minutapeccata, quia nihil erit impunitum.Velper quadrantem placationem . c Dum es inuia cum eo. Id eftin pfenti vi
mpri
nouiffimum,fignificantur terrena peccata, quia prima ps mun, ta, d CNe forte tradat & c.tra- te mild e diabolo qui é exes
duplex
di cælum.Scda,aer.Tertia,aq.Quarta,nouiffima terra, ergo do quutor diuinæ iufticiæ, e Etin carcere mit.i.in pœna in
Iudçi
Shiberi Lofephus necreddas nouiffimū qdrantē,ideft donec luas peta q de terra con fernale, fCAme.i.fideliter. g Dico tibi: non exies inde
traxifti.Primus quadrãs eft ignis quo charitas fignificat.Scd's, donecreddas nouiffimum quadrantem . ideft nunquam
repro
aer quo fpiratur,quo fignificat vita, Tertius:aq, qua renafcimur. exibis quia in inferno nunquam eft poffibilis redditio . hAu
HAntio
Gen.3.d. Nouiffimus,terra, p quam carnalis vita.Vnde: Terra es & in ter= diftis quia dictum eft &c.Hic cofequenter faluator dat intel
ter hoc
ram ibis ideft exolues quod effe voluifti.Quadrãs genus numi lectum præcepti negatiui, quo prohibetur nocumentum alicui
volūtas
eft qui habet duo minuta .Vnde alius euangelifta dicit illam pau ratione perfonæ fibi coniunctae fcilicet vxoris. Et primò ponit
dicebat
perculam mififfe in corbonā drātem.Alius duo minuta quòd huius præcepti intellectum . Secundò , infert quoddam correla
hibetur
Mar..d. idem eft. gCAudiftis.Adhuc qui dixit: No veni foluere lege, rium ,ibi: Si ergo oculustuus.Circa primum aduertendum, quòd
dicit:
Matth.s.d. fed adimplere.Addit:Quantu debeat abūdare iufticia apoftolor Iudæi per illud præceptum : Non concupifces vxorem proximi
turpce plufc Pharifcorum ,Minoriufticia eft,no mochari corpore, Ma tui, intelligebant figna exteriora tantum prohibita, vt funt ta
aute ior iufticia eft non mochari & corde, Non ait:q concupierit:ſed tus impudici, & ofcula & huiufmodi . Et ideo fic exponebant.
&
Salua qui viderit ad cocupifcêdu ea.i , hoc fine & animo attenderit vt ea Non concupifces vxorem &cætera. Id eft figna concupifcentię
tur cu cocupifcat, qd ' iã nō eft titillari:ſed plene confentire libidini,vt fi non facies.Similiter per illud præceptum . Non mochaberis :
Icotuz Triplex irg
facultas fit pagatur.Hic nomine mochantium omnem carnalem intelligebant actum mochiæ tantum effe prohibitum: & fic con
utem gradus,
delectationem accipe: qñ anima relicta fuperiori lege,turpi volu cupifcentia latens omnino in corde non exprella figno vel faz
tume tate inferioriproftituta corrupitur. h Viderit mulierem. to,nullum eft peccatum. Sed hoc eft irrationabile ; quia actus
&
gradus Beda: Magna fupadditio.Vifus ponitur pro omni motu qui eft exteriores vel figna non habent rationem peccati nifi inquan
zo priò ad delectationem :non folum corporalis ,fed interior qui eft in co tum funt voluntari ,vt prædictum eft. Et ideo faluator excludés
oncil. cupifcentia,in qua aperiturilli oculi qui pro poena peccati priz hunc errorem dicit, kOmnis quiderit muliere ad cocu
ationė mis parentibus male aperti legūtur:tucitur in affectu cordis:nec pifcendum eam.Quia videre abfolutè non eft malum , fed in
fecun deeft voluntas,fed occafio peccati . Sicut ergo bona voluntas cũ quantum ex eo fequitur concupifcentia interior.Et ifta concupi
fitiã ex deeft copia agendi remuneratur,fic deliberatio cum molimine vi fcentia fic procedit: quia primò ex afpectu mulieris caufatur cocu
Em dĩ : tíoru damnatur:quianofecundum qd ; potuit & nolicuit,
' quifq pifcétiai appetitu fenfitiuo ,q dr fenfualitas, & fuenit actũ rõnis :
fed fecudum qd voluit & propofuit ex confcientia accufatur vel &ficno eft peccatữ,nec veniale nec mortale.Cui ” rõ eft, quia talis
fit pec
usvin defenditur, i Ad cócupifcendum.Vt tranfeat in affectum cor motus fenfualitatis
tmfi dis,vt facere difponat,vbi non deeft voluntas, fed occafio: quod
na ci paffio dicitur,q eftmors in domo.Propaffio eft animi fubitus,af bCEfto cofentiens aduerfario tuo cito, dum es inuía
Propaffio
fectus vel iræ vel amoris.Paffio adamı animi forma vel delibera cum eo,ne forte tradat te aduerfarius iudici, &c.Moralit Moralit
ito pa Pallio
etitur tio ex côfenfu.vn dicit aliquis iracud❞ vel amator.Propaffio ē aduerfarius peccatoris poteft dici pceptum diuinum quod accu
sifert fubit" mot" fine deliberatione boni vel mali opis.Paffio eft affe fat ipfum ,Eft etiã cum hominibus in vita prefenti, Prouer.vj.c.
tfecũ tio'deliberati animi fi fit loc pficiedi.Quòd fi oculus.Oculus
& Cum ambulaueris tecum gradiuntur &c. Munus autê hominis

, &c. pot accipi dilectus amic? cõfiliari", quafi iter demonftrăs : Dexter difcordantis apcepto diuino non eft accepti deo, Ipfeetiã ppce
mum quiin diuinis.Qui verò in his q ad corp' ptinet cofulit, fimiliter ptu quod tranfgredit coram fummo iudice accufat & etiã codem
Moraliter Oculus.Scandalizat ideſt ſi in hærefim aliquam trahere vult . Si nat, iCNon mochaberis &c. Omnepeccatu mortale mo
mus,
miliť dextera man³ dicit amic", q eft amic" in diuinis.Siniftra, qu chiafpüalis é a peccator cu diabolo relictofpofo pprio fornicat
olata. in huiuis
tiens *Quod fi oculus
 Glof.ordi . Matthæi Cap . V. De Lyra

YaEr.e.Adiram nullum mēbrum erui precipit:fed interior vi revl'acceptare.Et ficpatet q pdict" mod" fenfualitatis no eft pcm G
E fus q dext, & exterior q finifter dicit,p ftudium pij laboris fi nocet fed materia exercéda tutis,fi ei refiftat prōnē, Si aut teneat p des
eft reuocandus vel remouendus:& etiam longe faciendus,vt fcili lectatione morofam abfqz confenfu tñ,tuc eftpetin, fed veniale,Si
cet nec in memoria habeat . Eruit oculus cum fragitmalus vfus. aut fequat cõfenfus i aio,tuc eft pemmortale , etiã año exprimat
Proijcit , cùm ex toto annihilať, nec intrare pmittitur . bCDe facto vel figno.Etio de tali cõcupifcentia q eft confenfus dicit Sal
8.b. xtera manus tua.Profperaopatio,vel uator:lam mochat? eft eã in corde fuo.
24.q.3.c. aliquis adiutor ftrenuus intra vitæ nego aCQuòdfiocu.tu .Hic ex prædictis
illud. cia: qui fi fcandalum eft in lege dei, meli" in corde fuo ,† Quòd fi oculus tuus concludit correlarium.f.q illud qď facit
+ Obftacu eftillo præcifo faluari, q cum illo dāna a Ne noceat errore vel exemplo. hoiem ruere in talem confenfum prædis
3
lo tibifue- ri.Dextera manus,eft actio; oculus, co dexter fcandalizat te, erue eum, & ' &tum eftfollicitè vitãdu:& qa afpect" im
rit &infra, templatio in quafcandalizamur,dum ex a Ne afpicias , quo male pereas . pudicus eft hmõi,lõ dicit:Quòd fio.t.
C
infirmitate ad purum contemplari non dex.fcan.i.facit te ruere in prædictum
prońce abs te . Expedit enim tibi,
valemus .In hac pro defidia & torporís a Ille quem habes. vt vnum membrum. cõfenfum, b Erue eu.No eft fic intel
ocio, in aliapro feculi frequêtia & occu ut pereat unum mêbroru tuorum , ligendü,q hō ad vitandum concupifcen
cotempla, pationis tedio illaqamur.Er nota fi quis STu & ipfe. tia debeat fe aliquo mêbro fibi à deo da
d
tiu' ab opi non poteft frui cotemplatiua ,non torpe quàm totu corpus tuu mittat in ge to priuare:qaper hoc non fanat concupi
JOperatio profpera. fcentia queinterius viget. Sifr qap viam
bus actiuæ at ocio ab actiua,vel, nedum occupatur hennam . Et fi dextera manus tua e
actibus crefcat ab interna dulcedine,cum alia pot adhiberi aliqď remediu efficaci
vitænoab
melius in contemplatiua poffit pficere, c fp volutate actus mebroru illicitos repri
ftinear, fcandalizat te, abfcide ea, & proijce
Si de tu,i.fi du exeqris opa miçi actiua mentem.qa mébra corporis mouent ad
cadis i alia vicia,dimitte eã actiuã,& trafi abs te. Expeditenim tibi, ut pereat
actusfuos p volütatem :& io erutio ocu
a Ille quem tu habes vt membrum. Actiuavel con
da aliud, c¶Abf.ea &c.Si qs hoc pdi templatiua vita,fiue adiutor. li hic accipit metaphoricè.Oculus em eru
cat de mébris,affectu pietaris no debet au unům mēbroru tuoru , quã totum tus non pot exire in actum videndi , &p
diri. Sed vt iprobitas moru & prauitas a Tu cum illo, Tu cum illa vel illo. b Flta abun cõfequens ille bñ fibi oculú eruit quiifm
dantior iufticia,,quia ibilicet dimittere,hic nō nifi cau
actioni inde refecetur,vt qdquidi oculo fa fornicationis. ab actu vidédiípudico per volitatem re
corp tu metis de via iuftitiæ & morum pbitate d primit . Aliter exponitur:Ocul' dext.i.
tcorpus eat in gehẽnã . Dictum eft
um mittať nos fubuertit,& qdquid cotra opatione vifio bona de genere , fi fit alicui occafio
aut: †Quicumq ; dimiferituxorem : ruinæ,debet eã ralingre, & àfe refcindere tdeu.24.a
virtutuextrapulfat pcul pellat, d In
a Permiflio fuit non præceptum. b Non foluo fed
Geheneno gehenna.Nome gehenain veterib' li fuppleo. Verbi gra: Si aliqs vadit ad aliqd ' colle. 1.19.b.
e
men à quo bris no inuenitur:fed prius à dño ponit, fuam, dětilli libellum repudi.Ego gmulier caufa pdicationis vel'confili Marc.l.a
& qre pri- Cuius nominis occafio eft. Idolu Baal fu dandi:hoceftbonudegeneretñ fi ex hoc Luc.16,d,
mopolitu it iuxta Ierufale ad radicem mõis Moria, autem dico uobis : quia omnis qui pcipiat occafione ruinæ fibi imminentis
irrigua fuit & ne a Non concubinam.
fit vbi Siloa fuit,hęc vallis portu alicui familiaritatis malæ vel ten
dimiferit uxorem fuam , excepta
morofa & plena delitijs,&luc” in ea, ido f tationis periculofę , debet illud opus bo
Flis confecratus:popul" autem ifrPadeoin caufa fornicationis , eam mochari nu de genere dimittere,Ro autem fubdit:
faniunt, vt relicto templo ibi immolarēt, Quia debet manere innupta, vel viro reconciliari. CCExpedit emtibi utu.m.pe.Præ
+ Adulte- & filios fuos incenderent dæmonijs. Et facit: & qui dimiffam duxerit,†adul dicto mo.f.'actu illicitu quis delectabile H
riu nittat dicebat locus ifte gehenon ,i.vallis Ennō, a Fltem unhoc non foluo,fed fuppleo legem. deferido.VP,fi accipitpro bono degñre, † adulteriú
h
terat . Iterum audiftis : quia di
Comminatur autem deus fe impleturū melius eft illud dimittere , d Qua to comittit
locum illu cadauerib?, vt vocetur poliã cor.i.q tota cogeries bonorum operup
dru.i.tumulus mortuoru, hui" ergo loci grauem lapfum pereat occafione illi" pti
nominefuturafupplicia defignantur.e CDet illi.Scripfit Mo cularisboni.e CEtfi de.Sicut dictum eftde oculo , fic de manu
yles in Deuteronomio, fi vxor non placet viro propter aliquã dupliciter poteft intelligi. Vno mo fic qa fi eftoccafio ruinæ p tas
Deu.24.a foeditatem,dimittat eam . Quod Chriftus exponit ob duriciam
&tum impudicum, abfcindenda eft,prohibendo talem actup vos
Repudi li maritorum dici,non vt concedatur diffidium,fed vt tollatur ho
luntatis imperiu.Alio mofic: p manu intelligat bonu op" dege C
bell" qreà
micidium.Melius eft enim diuidi quàm podium fanguine fundi nere:quod eft relinquendum,fi fit occafio ruing,ficut fi aliqs alicui
Moyfeper
Chriftus verò folam fornicationem excepit, cæteras moleſtias ius mulieri det eleemofynam, vt ex hoc contrahat cum ea familiarita
miflus.
bet pro fide coniugij & caftitate fuftineri.Non eft dimittere con tempericulofam debet primu dimittere,quis fit bonu de genere,
tempta carnaliter cu vxorefpiritualiter viuere hic iubet vxorem neperdat maius bonu continentiæ. f¶Dictu eft.Hîc datintelle
no dimitti, qui alibi dicit:Quino oderit patre & ma,& fi,&c.nō tu cuiufda pmiffi i lege.f.delibelli repudij datione.de quofcribi
&
Luce,14 ,f,
poteft me elledifcipulus.Ideo dictu eft : qainregno dei nulla eſt tur Deu.xxiin.a.Si acceperit homo vxore,& no inuenerit gram añ
conditio vitæ præfentis : quam qui non oderit , & vt finiai opta oculos eius ppter aliqua fœditaté,fcribat libellu repudij, quã dabit
uerit,nondum diligit regnum dei.Odit ergo non homines, quos inmanu illius,& dimittet de domo fua.Credebant autem Iudçi,q
potius vulcfecum permanere , fed corruptibilem coniunctione Iudçoru er
hoc effetfimpf licitu,fed hoc eft falfum: ga cũfecundum tota vita
ror de iura
in vxore:legem mifera nafcendi & moriendi in parentibus.Amat indiuifibilitas fit de rõne cõiunctiõis matrimonialis , vt dicetur.j .
mentiliciti
verò æternum effe fibi & omnibus illis , Sicut diligit inimicum, xix.ideo hoc pmittebat:nō qa licitu,fed ad euitandu maius malu.ſ
&illiciti ob
non in hoc o inimicus & malus , fed op homo vt fecum fit falu”. vxoricidiu.Minus em malu erat op vxores dimitterent,& eas ins
feruatione,
Iohannes Chryfofto. Permifit Moyfes dari libellum repudij, terficerent:& ideo non erat licitum vxorem dimittere , nili propt
ne propter odium funderetur fanguis.Permifit fieri mala, ne fie fornicationem ,tunc em licitu eft eã dimittere quantum ad cohabi
rent peiora:& hoc permittendo non dei iufticiam demonftrauit, tationem & debiti redditionem:manet tamen vinculum per tota
fed à peccato abftulit culpam peccandi , vt quafi fecundum legė vitam,Et ideo dicit:q fi dimiſſa nubat alteri committit adulteriữ:
agentibus,peccatu no videatur effe pam.Si ergo pmiffum eft re &fimiliter qui eam duxerit. h Clterum au. Hîc dat intellectum
pudium , malum quidem , tamen licitum Hac ratione apoftoli cuiufdam præcepti primæ tabulæ, quo, prohibetur periuriu.Cir
præceperunt fecundas nuptias propter incontinentiam hominu ca hoc autem errabat Iudæi credentes, folú iuramentum mēdax
Permifit non præcepit: Quod permittimus nolentes præcipim": effet prohibitu,& qiuramentuillicitum effet feruandū,ficut A& t.
quiamalas hominum voluntates ad plenum prohibere non pof xxiij.e.dicitur, quidam Iudæi iurauerut inter fe interficere Pau
fumus. fCaufa fornicationís; eã mocharifacit . Quia in lum ante comederent vel biberent,& credebant fe teneri ad iple
hoc fides caftitatis & connubij rumpitur : & ille non facit eam tionem iuramenti.vnde Iudicum vndecimof. a .Iepthe ex promif
mochari ,fed ipfa caufa eft reatus fui.Si autem pro fornicatione fionedomino facta immolauit filiam fuam.vbi dicunt communis
dimittit,à fornicatione debet effe immunis , nec aliam ducere li ter doctores, non placuit deo.Ex quo patet , q iuramentum vel
cet dumilla viuit , Fornicationis caufa . Fomine, quæ forni votum de illicito factum,non eft obligatorium.Sifr iuramentum
cata eft vel viri,ne fornicet fcilicet fi vxor cogat ad idololatria,vel incautum
Moraliter
Kadauariciam *aCQuòdfi ocul.Ifte eft confiliarius: Manus dextera è fpālis
Nico.de Lyra.
amicus,qui debent à fe pfcindi,fifint in periculufcadali.g Qui
motusfenfualitatis non eft in poteftate hois , & p confequens cuc di.uxo.Vxor nullo modo dimittenda eftdefurfum defcédés
non eftpeccatum :fed retentio hui" cocupifcentiæ poft pcepta fapia,de qua dicitur Sap.vin.a.Hanc quæfiui mihi fpofam affume
eft,bene eft peccatum: vnde dicit Auguftinus: Non eft in potefta re.Multi tn dant fibi libellum repudi , & affumunt fibi fapiëtiam
te noftra quib' vifis tangamur:fed è in poteftate noftra ea refpue mundanam,q terrena eft,animalis ,& diabolica, vt di Iacobi.in.d.
re vel ac *Reddes
 yra
Glof.ordi. Matthæi Cap. V. DeLyra 22
snoeftpetm G
teneat p des Yad auariciam:vel ad alias illicitas concupifcentias. Non em for incautum qd fit fine neceffitate credebant effe licitu ,imo etia C
dveniale ,Si A nicatio eft tantü ftupri :fed generaliter q alege dei aberrare facit. perfebonum: ppter hoc qd ' fcribit Deu.vj.c.Dum deu tuū time
expri
i mat Per q iurasa Reddes aut.Si iurare contigerit: per creatorem iurabis: bis, Sequit:Et pnome illius iurabis.fed hoc pater effe falfum: quia
fus dicit Sal dum. non per creatura.Hocemp quod iurat quilibet veneratur: hoc nome tantæ fanctitatis accipe fine caufa iportat irreuerentiam di
n corde fuo. amat hoc timer.ideo lex precipit vt non iuretur nifi p deū.ludei uini nois.Quod aut df Deu.vj.b.Per nome illi iurabis : non eft
ex prædictis empangelos & Ierufalé & elemēta iuran dictum propter hoc qp côfuetudo iurādi
lud qd facit tes,creaturas venerabanť honore dei.Si fit licita fine neceffitate, vt ipfi dicebant;
cut ergo victimas deo immolabāt, ne eas &tum eft antiquis : † Nonperiura, tLeu.19.c
fum prædis fed ad excludenda iurationem per idola:
idolis immolaret,fic paruulis conceffum bis:reddes autě domino iuramen, " 22.q.1.c.ha
vt ibidem dicitur, quæ in nullo cafu eft li bcm ". &.c.
a aspect im
uòdfio. eft iurarep deum ,no op rectèhocfiar: Sed a Longe facio a periurio, dum iurare prohibeo. cita.q.d. fi occurrat neceffitas iuradi, tuc
t.
fi peccatu
prædi&um quia melius eft hoc deo exhiberi, quã cre ta tua.Ego autem dico uobis : non iurabisper nome dei, & non per nomen
aturis.Chrift verò omnino iurare phi Sermo fidelis pro iuramento debet haberi. Iuftum . idoli:ppter qd ' dicitfaluator: b¶Ego
5 eftficintel d
concupifce bet ideft ne quis quafi bonu appetat iufiurare omnino : neque per cælum, aut dico uobis:non iurare omnino .
n jurandu,& affiduitate iurandi labatur in a Et ita ineum deum iuras b Per peccatorem.
bià deoda ideftex quacumq caufa : quia hæc eftin
piurium:Iurat emPaulus dum deum te quia thrônus dei eft:neque per tër, * cau aiuratio.Per hoc tamen non excludi
nat concupi
Roma..a tem facit, non q bonum fit iurare,fed op tur iuatio i'neceffitate: quia negatio ibi
gapvi ram , quiafcabellum eft pedum es
am neceffarium,dum nifi iuretur, hoies funt præponitur figno vniuerfali affirmati
liù efficaci a Quando iuras per cam,non propter eam:fed quia
pigri credere,qd eft eis vtile. Qui non culture dei deputata eft.
icitos repri f uo,qd ægpollet fuo cotradictorio poft
jurat peierare nõpõt: ficut qui nõ loquie íus : neque per lèrofolimam , quia pofita at egpollet fuo cötrario vñ , Non
nouent ad
rutio ocu C
tur,non pot mentiri. b Ego aut di ciuitas eft regis magni.Neque per ois:valet qdam
couobis.Docet nil tam vile in creaturis a Quamuis ad te nihil magis videatur pertinere. Hic autem nonno , ois non,
dicitur: valetnullus.
omnino non iu
lus em eru b Qu.Quomodo noftrum eft qui
quod quis peierare debeat , dit à fummo rare: qa eet fenf ,qi nullo cafu effet iură
poteftate faciendi vel commutandi non habemus.
endi , &p
víc ad imu iuramétum vetatideft àcæ du, quodeft falfum: quia glibet tenet ſu
caput tuum iuraueris : quia non "
it quiifm lo vfq
; ad capillum . In deu peierare con periori reqrenti piuramentum dicere ve
utarem re potes unum capillum album face
uincit,cuius thronus eft cæli, & cuius eft ritaté,aliter periret veritas iuftitiæin mul
l' dext.i. a Quiiurare prohibuit loqui docet. S Quando nes
quidquid eft.In celo dicit deus federe,ter cefsitas non cogit. tis:Sed dicitur hic: Non iurare om flaco.f.c
i occafio ramo calcare, non q habeat membra fic
efcinderetdeu.24.2 reautnigrum. † Sit aûtefermoue, ¹ nino.Et ideo non eft fenfus quòd in nul 22.q..cita
locata,fed quia in corpe mundi maxima a Dere quæ eft. b De re quæ non eft. lo cafu effet iurandum , fed quadocumq ergo.&. c.fi
q colles 19.b. b k
* deeft neceffitas.Non ergo excludiť om peccatum
excludit om
* Eda etiã fpecies eft cæli minima terra.Dicitfedere fter,teft eft,non non : quod autem
l'confilij Marcia excellentiori præfentior pulchritu a Quia aliquando neceffe eft iurare & Paulus iurat ne iuramentum,vt vifum eft,fed excludi &.q.s.c.fi .
ifï exhoc Luc.16,d. dini:minimă iudicet, & ordiet i infimis, licet a malo fiat. tur iuramenti incautu.Et qa nofolin- De elect. c.
minentis Myftice
Sedes em dei iudicium fignificat .Myftie this abundantius eft,à malo eft.Au ' cautè iurare per nomen domini eft illici- fignificafti
læ velten +Vltrahęc cè.Cælum, a Neq hic legemfoluo. b Scilicetreddet.
eft anima iufti, terra. peccatoż tum, fed etiam iurare per creaturas eodé De iureiu.
adiugitur . c In legeretributio.
opus bo ris.Et quiafpualis oia iudicat, & à nemie 201 modo eftillicitum, inquitum in eis rclu- c.& fi Chri
1.Cor..d diftis quia dictú eft: foculupro oců,'
nfubdit: iudicatur,federe dr. Peccator, quia periu cet virtus diuina.Idco fubdit: dNec ftus.
fticiam in infimis ordinat, & fub lege po percælum:quia thron' dei eft, ideft + Exo.21.c .
•pe.Præ
tabile
cle& nitur fcabellu pedu dicit. cPer cælu quia.Illi vel cælu plus principaliteribi relucet gloriadei. eNeq per terram: quia Deut.19.d.
H
degñre, tadulterid aliquid fufplicabantur,vel per illud iurantes non putabant ſe iu fcabellum pedum eius. ideft infima creatura, ficut fcabellum
Qua to comittit ramento teneri:ideo fentétiam fic temperat, vt & cælum creatura eftinferior parsfedis . fNeq per Ierofolymã:quia ciui.eft
dei credatur,non plus aliquid:& quia thronus eius eft,periurium regis magni.i.ipfi dei, q eft rex regum,ad cui cultu erat depus
operūp B
timeatur.Sic& deterra,quia fcabellum pedum ei" . Qui ergo per tata ciuitas lerofolyma. g Neap caput tuu.quia.f.eft opus D
e illi" pti
de manu creaturam iurat,illi debet iuramentum qui eam creauit &regit, diuinũ,nõ tui :Quod probat dicens: hQuia no potes unữ
nec alij rectè putatur reddi . Non iuremus per creaturas vt ve capil.&c. vult dicere i oibus iftis , qp ficut per deu no eft iurā dū
næ ptas
neremur eas vltra quam debem?.Nō iurem per eas, vt viles exi incaute,&fine neceffitate, ita nec per creaturas: quia cũ clibet cre
ipvos
Ceñ.42.c ftimemus,vtfcilicet cum per eas iuremus nihil iurare putemus. aturafit opus diuini qui iurat p creatura,iurat p deu . Sequitur:
dege
s alicui dCNeq per terram.Alij per falutem Pharaonis,qui dei iudi iCSit autfermo uefter, eft, eft,non no.fimpliciter affirman
Rom.13a dicio pofitus eftin infimis , Non eft poteftas nifi à deo:& in hoc do veritate,& negādo falfitatem . & patet q loqui in cõi mõ lo
liarita
deum iuras, eNeq per caput tuum. Quod non eft tuum quedi inter hoies,Per hoc qp dicit:Sermo uefter &c . Secus aut
genere,
tintelle opus,fed dei:& ita in minimis deum iurando, periurium incurre eft in cafu vbi reqritur veritas à fupiori piuram tum. Quod auc
repotes.Qui per caput iurat, illi debet cuius figura & poteftas fubditur: k Quod aut his abundatius eft à malo eft.qa
ofcribis
in eo manet. fQuia non potes unum &c. Hæc prædicta cũ femper eftibi malu culpæ, vel ex parte iurantis,qñ iurat fine necef
gřam an
fint ardua & difficilia,nemo finefpiritu fortutidis feruat,Compel fitate,vt dictum eft.Si aut iuret in neceffitate requifitus, tücfemp
ãdabit
lit ad perfectionem ,dum tollit iurandi occafionem. gŒEſt, eſt, eftibi malum pœnæ à pte regrentis: quia ex infirmitate humana
udçi, non,non . Ideo bis dicit, vt quod ore dicis , operibus probes: quæ eft qdam pœnageneri humano inflicta, pcedit op hōies non
tā vita Iudçoru'er
ror de iura Quod verbis negas,factis no coprobes vel cófirmes. Non peni credut fibimutuo fimplici verbo abfo iuramento . Sifr ex parte
etur.j. menti liciti .Co.ro.d tus iurare prohibuit,fed occafione periuri : Quod perfectius eft requirentis aliquado eft ibi malu culpæ.qn.f.requirit iuramentu
malu.f
&illicitiob docuit oftendes qd
' vlterius eft à malo effe . Apoftolus iurat , ve fine neceffitate. 1CAudiftis.Hic cofeqnter ponit intellectu cu
eas in
feruatione, fidem perfuadeat ecclefia etiam pro foedere pacis acfidei fuos iu iufdam pcepti iudicialis;Errabat em ibide Iudæi crederes op vin.
propi rare concedit.Sed Chriftus quod perfectius eftdocuit, quodinfir dicta effet ppterfe appetenda.hoceftfalfum, quia velle pœnam
cohabi
mitatis indulfit,quod fuperftitiofum reſecauit . Veritas euane alicuius abfolute,no por habere ratione boni , fedfolum inqtu
er totã
gelij iuramentum non recipitfed alteri? infirmitas id cogit,dum appetitur propter aliud fcilicet propter ordinem iufticiæ feruan
lterii: veritati non credit. h CA malo eft. Non quidem malum, dum, vel propter illius correptionem qui deliquit , vel propter
eЯum terrore aliorum.vt videntes talem puniri à malis coerceantur:
quia & finon bonum,tamen neceſſarium,fed à malo eft,non tuo
u.Cir velpropter aliquod huiufmodi.Vbi ergo nullum bonum tale
fed illius à quo cogeris iurare : id eft ab infirmitate illius quæ
medax expoena alicuius æftimatur euenire,fed magis timetur defcanda
malum eft, iCAudiftis,quia dictum eft:oculum. &cæt.
A&. Lex vitio- Auguftinus.Lex modum vltionis inftituit ; oculum pro oculo . do vel de maiori malo fufcitando , tunc tenetur homo defiftere à
-ePau nëinftituit Quod fi dici poteft iniuftorum iufticia eft,non quia iniqua eft vl vindicta querenda
diples tio quam lex ftatuit: fed quia viciofa eft libido vlcifcêdi:magifo XaCReddes at dño &c.In iuraméto yddebitè facto cocurre Moraliter.
romif ad iudicempertinet hoc interhomines difcernere , quambonum tibus trib" comitibus q funt iufticia,vitas & iudicium, fit deo res
muni hominemfibi expetere, hic enim redderet malum pro malo . Iu uerentia.He.vj.c.Hoies p maiorem fui iurat.Et ideo alig dixeruc
m vel dex non:fed pro dilectione iufticiæ,iuftum pro iniufto , quod eft qiuramětu p deu ect freqntādū,qd' è falſĩ, qa ex tali freqntatiõe
ntum bonum pro malo, quòd etiam deus iudex facit . Quod dicit, acqrit habitus,quo de facili fit iuramentu illicitum.Ideo fubditur
urum Moraliter oculum pro oculo': dentem pro dente ; no alterum vult bCEgoatdi.&c.no iu.o.i.exoi că vel mõ,fed folũ cócurrēti
pilis tollere fed vtrumq conferuare , dum minatur talionem.Quam bus trib' pmiffis. mCOculi po. &c.Scdm dei iudiciu pocu
eriam cum modo facit,vt iniuriam vindicta non tranfeat: & hæc
Qui Perfecta lo corporis impudice refpiciente excecabitur oculus metis in te
cedes eftpacis inchoatio,& quafi iufticiæ inceptio . Perfecta pax eft nebris gehennæ . Pro dente verò detractoris mordenre , red
pax.
Tume nullam velle vindictam , quam facit gratia euangelij quæ iubet detur dens ferpentis antiqui crucians æternaliter in loco inferni.
tiam non tm nihil * Sed fi quis
d
.in. .
ed d e

I
 Glof. ordi . Matthæi Cap V. De Lyra

non tatu nihil mali reddi,fed nec refifti :vt fuſticat,bonu repeda ad vtruc dicit, a Ego autem dico uobis.Iftud non refiftere &
E tur.a No.refi.ma.Iufticia legis,rudes iftruit in iitio iufticiç.i. in aliquo cafu eftpræceptum & in aliquo confiliumvt viſum eſt:
non plus quam eftillatu reddere.Iufticia euangelij (que ducit ho & aliquando non refiftere effet malum ,quando.f.per hoc non da 1
f.d mines ad regnu) eft nõ refiftere malo.Non refiftere.vt ipfeide: retur audaciamalis hominibus fimplices opprimendi: &poteft co
P3.7.a. Difcite à me,quia mitis fum,& humilis corde.Et Dauid: Si reddi rum maliciæ fine periculo occurri.b Sed fiquis te percuffe
Thren.3.d di retribuentibus mihi mala.lere.Et ma rít in dexteram maxillam.Loquitur
xillam dedi per . Ecce'idem dominus le ntia furgeret
lo,dentem pro dente.Ego autem dia in illo cafu in quo ex refifte
Malutgale gis & euangelij . Malum temporale di maius malu: tuc debet habere animüppa
a FGratia in euangelio. b. Quod agitur fpiritu
fit triplicit cit, quod tribus modis fit. Cruciatu cor manfuetudinis.Non peccato,fed temporali . De quo ratum ad fuftinendū maius malü fibi illa
fubdit:Si quis te percufferit.
porum.de quo dicit: Si quis te percuffe a b tum ex refiftentia ſua ſuſcitaret ma + Luc.6.d.
couobis, non refiftere malo . Sed fi iusfcandalu & maius malu. Exemplu
rit.Dano rerum.vnde ait :Et ei quivult
a Difputando, b Confcientiam, quæ fecundum habemus in hoc op ecclefia non repetit de #Z+q+I+CI•
tecum &c . Angarns operum. vnde ait: deum eft culpando,quod in nobis precipus eft.STuam.
Et angariauerit te &c bPræ. cimas in terris in quibus non confueue
quis te percufferit in dexteram ma
Alapa ce illi &c.Non tantum no repcurias, fed fi a Non offerendo,fed non refiftendo. b STotum rut dari, ppter fcädalữ cuitādō.vnde pele
corpus ad affligendum.
vult alteram ferirepatienter feras.hoc de © git lefionem talis damni,ad euitandu pe
iniuria corporis.Deneceffarijs aut fipdi xillam:prebe illi & altera. Et ei qui riculum maioris mali :&fi hoc facit eccle + 14.q.1.c.
deris vnum, fine tolli & reliquu : Quid a Altercationis. fia,multòforti debet hoc facere vna fin- I.
ergo de fupfluis? Et quicuo angaria uult tecum in iudicio contendere,& gularis pfona.Et codem modo intelligen
ue.te:uade cum eo. Hocnon tam pes a Veftem interiorem. b Spiritu fortitudinis dum eft qd fequii: Et ei qui uult tecu
a
dibus parato animo . Hiftorialiter tunicam tuam tollere , dimitte ei & in iudicio contendere.Sifr aliud ybu
ením hæc necin lefu necinfanctis inueni a Exterius. b Non folum tua fine altercatios
ne,fed teipfum ei præbe. qd fequitur, d CEtquicu te anga
musfedfiquis cogitte feruire & folatiu a ríauerit.Jn cafu autem vbi non occurs
pållium.Etquicumq tefangaria
13.q.4.c. fibiimpendere, copaffionis affectu para a Vt isparatus non tam pede animo. rit talemalum,fic fuftinerenon cft neceffi † adegeric
tus efto multo plus impendere.Ita docet tatís,fedaliquando eftfupererogatiõis:& miliariu ve
uerit mille paffus , uåde cum illo
verus medicus, quos ad falutem ægros a 5 Quia para eft omnia tolerare,nifi des beneficium ,ad in aliquo cafu effet mali , vtin prædictis num .
torum dirigit manfuetè tolerare ; quod dit. b Rem,vel correptionem.Quia iocundus hemo eft determinatum.e Quipetità te,
illi intulerint ex infirmitate.Et triaponit quiriferetur & com.difpo.fer.fuos in iudi.quia in æters
f num non commouebitur. daei.Semper enim petenti dandum eft,
Quia in hoc numero notatur pfectio ,vt quía dari debet res vel verbum, fcdm q
& alia duo . Quipetità te , då ei : &
Cupičce qui hoc impleuerit perfectam jufticiam dicit Auguftinus : quia fi iuftè petit, no de
mutuu ac fe habere nouerit. Nec i his vindicta pro tuolěti mutuare à te , ne auertaris .
bet fibi denegari p petit:Si autem irras
cipere ne a hibetur quæ fit ad correctionem , quæ Audiftis quia dictum eft : † Dilis tionabiliter petit:dädum eft verbum,do
uerferis . & ipfa ptinet ad mifericordiam , nec im a Beneficium quod inchoantis iufticiæ eft. cendo eum de irrōnabilitatefuæ petitio- †Leui,19.d
k
pedit ppofitum manfuetudinis, Sed hoc gès proximum tuum ,& odio ha , nis.Doctrina em eft quodda donubonu, H
non conceditur,nifi ei cui poteftas ordi a Maleuolum , quod eft infirmis permiffum,non preceptum. vnde Auguftinus expones hoc verbũ di **
ne data eft &fine ira , vtpater in filium. bebis inimicum tuum . Ego autem cit:Tūcem melius aliquid dabis,cu iniu
Myftice Myft ice heret icus difp utan do fi dex ftè petentem correxeris , Et eodem modo
trum dogina vulnerauerit , pbe ei &alte exponitur quod fubditur: fCEt uolē
F ram dexteram , Iuftus enim non habet finiftram ideft oppone ei ti mutuare,ne auertaris Mutuado fi rationabiliter petit vel rõ
aliud defcripturis teftimoniu.Et tandiu dexteras para,donec lace nem reddendo fi irrationabiliter petit,g Audiftisquia dictu
; fcat vel fi quis contemnit in te nobilitate dei , qp Chriftianus es,q eft Diliges proximum tuum, & odio habebis. Hic day in
eft dextera, tolerabilius fit tibi contenini nobilitatem feculi, q eft tellectum præcepti de dilectione proximi : fug quod fundaturlex
finiftraalteram,dicit:non finiftram fed alteram dexteram quia iu inquantum ordinat ad proximum : quia in præcepto charitatis
Iudicum , ftus totus dexter eft.Sicut de Aioth legitur vtraq manu pro dex totalex pender & propheta. In hoc autem præcepto Iudæi erra
3.b tera vſ eſt:dũ interior & exterior virt deo offert, cEteiqu bant.Ex hoc enim quod præceptum eft,Leuit.xix.d . Diliges amis
Luce.6.e Confilium eft antequam contendas . Licet uidem infirmis fua cum tuum ficut teipfum , arguebant à contrario fenfu , quòd de
repeterefed non contendere : Lucas econuerfo qui aufert veſtem bebant odire inimicum,fed hoc eft falfum ,quia omnis homo ex
etiam tunicam noli phibere.Quod non de his folis,fed de omni charitate diligendus eft , inquantum ad imaginem dei creatus eft:
bus temporalibus faciendum eft. dC Tunicam tuam tolle & capax ipfius per cognitionem & amorem . Amicitia enim
re.Vel tunica ,eft anima quam fi quis perdere noluerit , dimittat charitatis fundatur fuper communicationem fupernæ beatitu
pallium ideft corpusad martyrium . Spiritualiter , doctor tuni dinis:& io ois creaturaintellectualis q in actu vel potêtia è beata ĕ
cam tollit, cum interiora vitia facit confiteri , vt eft inuidia,fuper excharitate diligenda, Mali autem hoies quãdiu fut i via fut ipo
bia,&huiufmodi.Ille addit:Et pallium : qui & exteriora vt fur tētia veniendi ad btitudine:& io licet cormalicia fit odienda, ipfa
rum & fornicationem non erubefcit confiteri . e Mille paf tamen natura poffibilis beatificari eft diligenda,Et hoc eft qd dicit
fus.Hoc eft iter fabbati, quo defignat perfectio fpiritualis : quia Saluator
Moraliter
non licet in fabbato feruile opus facere , f Alia duo, Vadit
& alia duo qui dum corpore tantum in feruitutem redigitur, *b Sed fi quis tepercufferitin dexteram maxilla, pre
fpiritu & aia ideft ratione & voluntate redigi eft paratus.g Da " beilli & alteram,Hierony.lufti nihil habet finiftrum . Eft ergo
ei Quæ honeftè & iuftè poffunt dari . Si deeft facultas , da ci affe fenfus moralis,Si hæreticus te per vnam autoritatem facre fcriptu
&um verbo vel obfequio . Da ei.Itafcilicet vt nec tibi noceat, ræimpugnauerit, obijce ei aliam vnde confufus fit, cEteig
nec ali:penfanda eft enim iufticia.Ita enim omni petenti dabis,& uulttecùm in iudicio contendere,& tunicamtuam tolle
fi non id quod petit, fed melius cum iniuftè petentem correxeris re, dimitte ei& pallium . Iofeph in manibus Acgytiæ dimi
hEtuoletí mutuare.Duo genera præftandi complectitur . 1. fit pallium,netunicam amitteret caftitatis, que cingulo conftringi
Duo pitan
di genera . Vel enim beniuole damus,vel reddituro commodam.Et quan tur aufteritatis.d CEt quicumq te angariauerit mille paf
doq qui donat, non vult commodare,quafi nihil mercedis in co fus , uade cum illo & alia duo. Moraliter in via dei proficifci
fit cum rem acceptam debitor perfoluit , Sed verè ille qui etiam primo eft angariofum :fed per affuefactionem & dei auxilium leue
3.Cor.9.b. hoci ubet, retribuit.Dicit ergo:Ne auertaris ideft ne alienes vo fit &gaudiofum,ita quòd tunc homo plus facit quam fit ab eo re
luntate tua.Hilarem enim datore diligit deus fic & ſpual doctor quifitum :Et quia non folum oportet bene pati, fed etiam bene a
verbi diuini fœnus auditoribus deber accomodare,vt boni ope gere,Subditur: e CQuipetit à té da illi & uolēti mutuare
à te, ne auertaris.Qd'exponit Auguftinus dicens:Donum fipe
In torocor ris retributionem ab illis poffit accipere , &à deo mercedemfpe
tit,id quod poteft & debet dare, vel verbum te excufando,fi aliter
pore legis rare. iAudiftis.Qui legem implere venit,in fine ad charita
non è ferie tem plenam perducit, quæ eft ipletio legis. Odio habebis petit,& tunc ei aliquid melius dabis, cum petentem iniuftè corre
xeris.Vel aliter poteft intelligi de fcientia quæ non eft petenti des
ptum hoc inimicum tuum . Forfitan intelligendum eft iuxta hoc qď.8.
fed depra Oculum pro oculo &c.Vel fubtrahedo officia humanitatis, neganda : quoniam auarum dedignatur poffefforem & in alios

uatio Iudę Diligite inimi rranslatacrefcit, g CDiliges proximum tuum, & odio has
Nicolaus De Lyra.
bebis inimicum tuum.Secundum Augu.Inimicus ifte diabos
orum eft,
lus intelligendus eft, quiprgcifus eft totaliter à dei confortio &fan
vindicta querenda :& hoc eft neceffitatis.Si aut citra talem ca
&orum Homo viator quantumcuque malus poteft ad deum res
fum defiftat à vindicta quærenda, eft fuperogationis. Etquantu
uerti , ideo diligendus eft ex charitate, Propter quod fubditur:
ad vtrumq
*Diligite
 &r
y
a
nonref
iftere G G . M C . V D L 2
l a a y
o t . e 3
vi vifum eft. f t p r
rhocno . a
o ontra ecclefia pugnat h modis:
tribus grarie & gloriæ. Alia autem bona in fpâli optare vel facere,no eft C
nda Ka Diligite inimicos.C
r æ
d i
i
A odio ,verbis,cruciatu corporis , Ecclefia econtra diligit , bñfacit, neceffitatis,fed fupererogationis.Ad prædicta autem facienda etiã
poteft.
co Ecdefia tri orat.Hoc eft nouũ mandarum,hoc de filijs iræfacit filios dei:vns inimicis,hortatur nos exemplo dei, d Qui folem fuum facit
p
te ercuffe
m.Loqu bus modis defequitur :Vt fitis filij.Adoptio filioru fola charitate acquiritur oriri.Beneficia enim communia non fubtrahis malit hoibus, q tñ
itur
impugnat, bC Benefacite. Miniftrando cibūmētis vel corporis .Quod ei inquãtu in eis eft inimicant, Arguit etiã hoc exemplo gentiliú in
f
wia urgeret
facit etiam qui dicit cum hmõi nec cibum fideliü,qui fuos amicos diligunt,& eis bñ
eanimi ppa 1.Cor.s.d. fumere.Omnia enim eafpectant,vt frés fl faciunt.Si ergo fupra ipfos mercede beati
nalu fibiilla a Quod perfectum eft non impofsibile. b Nofoli
ant.Singulis fingula opponuntur,vt oës non odiatis. Hac eft latitudo confummata charitatis. tudinis volumus hře , debemus plus pp ?
faitare ma Non tamen vitia.
t partes malicia bonitate vincantur.Vidē deufacere:dilectionem etiam adinimicos
น
turcontra effe imprecationes prophetar ' dico uobis : diligite inimicos ue, extendendo mo predicto. & hoc eft quod
Exempli Lucad a Vitiaodio:natura dilecioni eft habenda
b b concludit in fine: e
c Eftote ergo uos
nreperitde q q non dicunt voto optatium,fedfpu prę
confueue ftros , benefacite his qui oderunt
uidentiu.cOrateproperfe.Auguft. perf.legem.f.euangelica quæ eft lex amo
Lyndepele No ait hoc pro fratribus , in quibusfunt uos, & orate pro pfequétibus & ca ris,conferuando,vt fitis perfecti . fCSi + offenètis
irandüpe a Non enim natura fumus fed gratia. Re quod iam
aliqñ peta pfequutiõe inimicorugrauios cutpa.ue.ca.qui beneficia largitur etiã bus
faciteccle Lloh..d. ra.vnde cumIohannes dixiffet: Sigs fcit es in fpe. Vi dignitatem fuam heredes intelligant.
malis hoib": ita q ppter eoru maliciã nō
14.9 lumniantibus uos , ut fitis fili pa
reyna fin $ .1.6 fratrem fuum peccare non ad morte, oret deferit beneficentia circa ipfos :ita nec vos
I. · & dabit deus illi vitam: fubdit: Eft autem a Qui fimiliter facit. b i.in fanais ele& tis C Hoc
intelligen exemplum pietatis eft, quãuis & fpiritualiter poffit acci circainimicos,modo tamen predicto in
ulttecũ peccatum ad mortem ,non pro illo dico, pi. d lufticiæ.vnde dicitur,Vobis orietur fol tufticiæ, telligendo:quia aliquando eft neceffitatis,
vel hunc vifibilem.
aliudybu *
a aliquando fupererogationis.
vt roget quis. Vbi apertè oftéditur qfda ftris ueftri qui in celis eft, quifőlem t28.di.c.fi.
te anga
fratres effe pro quib? orare nõ iubemur. a Beniuolos & malignos. aCDiligite inimi.ue . Et quoniam
in occure Peccatu ad Peccati ad morte eft,ci poft agnitionem valde difficilè eft in bonis operibus pate- Depo.dif.
mortem fuum oriri facit fuper bonos &
dei p gratiam Chrifti oppugnat aliqs fra terfactis vanam gloriam totaliter euita- 3.c.intantu
ft neceffitadegerit a Imbrem doctrinæ vel pluuiam vt terra fru&ificet. De côfe.di.
ramioists miliariw ternitate,&aduerfus ipfam gratia qua re re,ideofubditur:Attendite,&c.
malos , & pluit fuper iuftos & in
radiftis num, conciliatus eft deo,inuidię faftibus agitať a Amare amantem naturæ eft, inimicum charitatis. Inca.v.vbi dicitur in poftil.Prima er- 4.c.necque
tità te, +Luce . quod fortaffe eftpeccatum in fpifam . iuſtos . † Si ènim diligitis eos qui gobeatitudo dicitur paupertas fpiritus, quam.
Pam non peccatum non ad mortem,eft fi quis non Circaharubeatitudinu
fum eft, a Ex dilectione, in celo nulla , & fic hic : de his enim ADDI.I.declaratione
poft dici:Recepiftis mercede veftram, ¶Nullam. Mers queda à fă
ad mortem amore àfratre alienauerit, fed officia fra
icdmq ces filiorum fola adoptio eft.
ternitati debita per aliquam animi ifirmi Ais doctoribus tradūtur etiam adfenfum
it,node Luc.23.e. tatem non exhibuit.Vnde Chriftus ait:Pr uos diligunt, quam mercedem ha
literalem pertinentia, quævidentur ab in
am irra a Qui publica vectigalia exigūt, vel publica negocia
ignofce illis:non enim fciut quid faciunt. feculi & lucra feftantur . uicem difcordare.Nam Aug , in libro de
›um,do fermonedni i monte, attribuit beatitudi
petitios Leuitg Nondum enim græfpuffeti participesfobebitis ? Nonne & publicani hoc
cietatem inierant fraternitatis.Hæc diffez a Salutatio eft quædam fpecies oratiois. nes hîc enueratas dõis ſpulſai.Ambroſiz
ibonu. H
rentia à Iuda Perrum negantem diuidit, faciunt : Et fi falutaueritis frés uros us autemfup Lucam,attribuit beatitudis
erbudi
non quia no fit ignofcendum peccati, fed a ¶In hoc non plus facitis,quã gentiles ex humano affe nes ibi enumeratas quatuor virtutib❞ car
inius Au hoc facientes. D
qa tanta eft labes illius peti , vt deprecădi dinalibus:& ficbeatitudines hmõi nõ di
modo ti ,quid amplius facitis? † None & ftingueretur à virtutibusfeu à donis . qď
humilitatem fubire non poffit : etiafi pec
uole catum fuu mala confcia agnofcere & enu a Getilesquales geiti funt.ethnos Græce, Latine gès, videt incõuenies: cũ quædã enumerantin t 23.9.3.Ca
Infra.17.b . merare cogatur:vt Iudas cu dixit: Peccaui b Vt filij patris effe mereamini.
velro • ter beatitudines a necfuntvtutes nec do fex
B ethnici hoc faciunt ? Eftote ergo
dictu facilius defperans cucurrit ad laqueum, a Ecce ad quod culmem prouehit fuos. Scơm modů na,ficut paupertas & luctus.Sa &us Tho.
atin humilitate veniam petit: Quod propter hominum vt quæratis prodeffe inimicis. b Imitatiõe verò in priafecundæ.arti..i cor.q.feōr
urlex magnitudinem peccati iam ex damnatiõe no æqualitate. c Tota trinitas hic intelligitur per pa fnías cocordas , cocludit beatitudines diz
trem. Adoptionis. Per gratiam.
itatis. peti tales hře credendu eft: & huic poenite figui à donis & virtutib " .Non ficut alij
perfecti, ficut &
i uos perfecti,ficut påter uefterfce
&påter uefter† cę
crra tiænon ignofcit deus :cum etfi peccaffe fa a Secundum quod deus per naturam, habitus diftincti ab eis , fed ficut actus di- tqin cælis
ami teantur,&feciffe mala veheméter eos pœ . ftinguunt ab habitibus . Et quia dona ſpi cft
leftis perfectus eft.
Ide niteat,tñ hmõi affectiones mentis habent ritullancti eminetiora funt virtutib❞ car

O ex vt fe non humilient ad petendam veniā. dinalibus , id circo Ambro.exponens bea

eft: Mouere autem pot, qd
' Iohannes in epiftola de dilectione dei &
im 1.loh.c. proximi tantum monere videtur, vt fratres diligamus,cum dōs di
ru: cat &pro inimicis orandum.Sed fratres intelligunt non foluq iam
ae credunt,fed qui credituri funt pro quibus orandum eft , vt frater
04 no fœdere nobis focientur.d Filij.non degeneres , quafi dice
a rer:Accepta poteftate operibus agite vt fitis film renafcendo p cha
Et i.Iohã,3, a. ritatem . eCPatris.lam di pater.Videte,vt fitis filij renati ex deo
Sap.s.b. qui eft charitas. f Qui folem.hunc vifibilem.Nam inquiunt
T
Moralite Amos.4.c. in libro Salomonis, Sol iuftitiæ non illuxit nobis.Et de pluuia do
&rinæ propheta dicit:Super vnam ciuitatem pluit, & non femper
alteram.Solem fuum.Quafi di. Quem fecit , cuius propriè funt
omnia quæ de nihilo creauit. Quid ergo nos faciemus de his quæ
de munere eius accepimus?g Publicani hoc faciunt.Exacto
res Romanorum quos Iudçi fic vocant , quia de republica curam
gerebant , dicuntur & nomen traxiffe à publio Romano rege, qui
prius eos ordinauit, h CEtfifalutaueritis.Si pro his tantum
oraueritis,qui aliqua affinitate vobis fint coniuncti, quid amplius
habet beneficium veftrum &infidelium?Oportet fratres diligere,
& humiliterfalutare:fed parum eft. i CPerfectiin charitate dei
&proximi.Cumulus pefectionis diligere etiam inimicos, & orare
pro illis,ficut & Chriftusfecit.
Nicolaus de Lyra.
Saluator. a Diligite inimicos ueftros.bonafcilicet gra
tiæ &gloriæ eis optando.Alia verònon funt eis optāda,nifi i qua
dam generalitate,inquantum valent ad eorum falutem: quod foli
deo eft notum:quia omnibus alijs poteft homo bene vel male vti
&ideo circa hocnon eftdeterminate aliquid petendum.Sequit:
bCBenefacite. Benefacere eft effectus dilectionis, & ideo ficut
tenemur diligere inimicos quantum ad bona gratiæ &gloriæ,ita
tenemur in effectu falutem eorum modo debito & poſſibili pro
curare.c CEt orate pro perfequentibus.optando.f. eis bona
gratiæ
titudines turbis propofitas , attribuit eas virtutibus cardinalibus .
Aug.aut exponens beatitudines difcipulis ppofitasi mõte, tā p
fectiorib" attribuit eas donis fpuffeti.Confequenter circa premia
quæ attribuuntur huiufmodi beatitudinibus ,videtur inter factos
aliqua differentia.Ambro.enim ſuper Lucam,tenet huiufmodi p
mia adfuturam beatitudinem pertinere.Aug.verd in fermone do
mini,afferit ea ad præfentem pertinere vitam.Chryfo.verò in ſuis
homelns quædam dicit ad futuram pertinere vitam, quædam d
ad præfentem.Sanctus Tho.verò.q.ea.arti.n.in cor.q.concordas
fanctorum fententias dicit , fpes futuræbeatitudinis poteft effe
in nobis propter duo.Primo propter aliquam præparationem ad
futuram beatitudinem per modum meriti . Secundò per quandã
ichoationem futuræ beatitudinis imperfectam , vt in virisfanctis
etiam í hac vita. Et exemplificando dicit, quod aliter habeturfpes
fructificationis arboris,cum virefcit frondibus , & aliter cum iam
primordia fructuum incipiunt apparere.Vnde in propofito ea q
ponuntur,tanc præmia poffunt intelligi,vel ipfabeatitudo pers
fecta:& fic pertinet ad vitam futuram , vel aliqua inchoatio beati
tudinis ,ficut eft in viris fanctis etiã i hac vita;& fic pertinet ad pfen
tem vitam.Nam regnum cælorum, vt dicit Augu.poteft intelligi
perfectæ fapientiæ initium ,fecundu qd ' incipit in viris fanctis ſpiri
rus regnare.Poffeffio em terræ fignificat affectum bonu aię requiz
efcentis perfpem in ſtabilitate hæreditatis æternæ per terram figni
ficate.Confolantur etiam in hac vita ſancti,fan &tum ſpiritum qui
paracletus dicitur,participando.Saturantur etiam in hac vitaillo
Ioh.4.c
cibo de q dominus dicit:Cibus meus eft,vt faciam voluntatem pa
tris mei.In hac etiam vita confequuntur homines mifericordiam
dei,fimiliter & purgato oculo mentis per donum intellectus deus
quodammodo per fidem videri poteft.Similiter & in hac vita qui
motusfuos pacificant ad fimilitudine dei accedetes ,filij dei noiant,
tñ hæc oia pfecti' erut in patria. Hçc & multa alia ad hac materiā p
tinentia,reperies notabiliter tradita in fancto Tho.parte &.q.alle.
ď In eod.ca.

1.
 Additio Matthæi
E CIn eo.ca.vbi diciturin poful.Bti mudo cor.qm ipfi det vide.
Mundicia cordis feu purificatio fequitur fide
ADDI.II.
* veram ,ficut effectus fegrur fua caufa . Primū
em principii purificatiõis cordis eft fides,iuxta illud apoftoli Pe
tri:Fide purificas corda eoru.A& t.xv.c.No ergo rectè dicitur, q
primũ cóuenies mudis corde vifio dei ænigmaticap fidé i præ
fenti ,put ait poftillator:i quo etiä videt variare modü fuæ expo
fitiõis in hac parte,fcdm que premia hic pmilla referunt ad aliā
vitam ratu.Melius ergo videretur dixille & magis ppriè , quòd
mudi corde funt illi , quorú corda p veră fidem mūdani feu puri
ficant .Tales eni de occultis & diuinis fupra modữ cōmunē homi
num illuftrātur,iuxta illud:Plurimafupra fefum hois oftéfa func
tibi,Eccle.in.Quibus cōuenieter additur pręmiū,cum dicit:Quo
niam ipfi deu videbut. Habētibus eni talem mudiciam per fidem
fecüdü qua nunc p fpeculi in egnimate deu vidět, rectè pmittit
vifio dei fipliciter, q eft facie ad facie,fecūdū autoritate Apoftoli
peripfu alle..ad Co.xij.Na ficut mudicia oculi corporal difpo
، nit ad clare vid dum,fic mundicia oculi intellectualis per fidem
ad claram dei vifionem difponit.
Tineo.ca.vbi dicitin poftil.Bti qui pfequutione patiuntur &c.
Nulla videt facta metio in litera circa hanc
ADDI.III . beatitudine de hoc quod huiufmodi patié
tes letater fuftineat pfecutiões. No em dixit : Beati q pfequutione
patiutur lętant feu gaudēter:fed folum beatificauit pfequutidem
patietes ppter iufticia,vt patet i lřa, Illud etiã qe fequit: Gaudete
&exultate &c.refertur ad fequété beatitudine in qua dicitur: Be
ati eritis,ci maledixerit vobis &c. Nec etiã ibi dicit, qd
' talia tole,
rent gaudéter:fed exhortat eos ad hoc,vt gaudeat . Vnde melius
videtur hic dici fecüdufactu Tho.vbi.s.arti.in.in refpofione ad
v.argu.qoftaua beatitudo eft firmitas ğdam omniu beatitudi
num pdictaru,acfi diceret: Beari q fic firmiter fe habet ad pdictos
actusbeatitudini, vt ab ipforu iufticia no recedant propter perfe
quutiões.Et ideo in repromittedo pmium huius beatitudinis re
dit ad caput.f. quod ficut in prima beatitudine fuit repromiffum
regnum celorü,fic &in haco& aua ide repromittit,vt intelligať
huicoctaugbeatitudini couenieter omnia pmia attribui,tãquam
omnium aliarum firmitatem habenti.
F In eodica.vbi dicit in poftil.Et ideo primò minor pœna de
terminatur,cum dicitur:reus erit concilio .
In Bibliisnoftris cõiter habetur fict
iyya ADDÍTIO.IIII .
Omnis qui irafcitur fratri fuo,reus
eric iudicio.Qui autem dixerit fratri fuo Racha , reus erit concilio.
Etfuper talem literam videtur fundari glo.or,& fententiæfancto
rum doctorum de hac materialoquentium .Vnde mirandum eft,
vnde poftillator habuit,vt ifte ordo tramutaret.Imponit em reu
fore concilio ci qui irafcitur,& reum foreiudicio ci qui dixerit Ra
cha: quod videtur nulla habere fundamentum in litera, Circaintel
lectum tamen huius triplicis diftinctionis,qu Saluator nofter hîc
pofunt:plures funt & diuerfæ ,tam fanctorum quã aliorum exponē
tium fententiæ , put in glois podent haberi : falua tamen femp fan
&orum & doctorum reucrecia,ifte pallus alite rpoteftexponi.Ad
cuius euidentiam fciendum, quòd hoc dictum Racha eft He
braicum ,vt Hiero.dicit:& idem fignificat quod vacuus feu vacu
um.Et poteft dupliciter intelligi.Vno modo idem dicit quod ho
mo vacuus,quo ad cerebrum vel intelle &um .& fic(vt Chryfo.di
cit) quantum ad fenfum verbi idem eft dicere,fatue & Racha.Alio
modo poteft intelligi de vacuitate feu inopia temporalium facul
tarum.Et ifto modo accipiturIudic.xj.vbi legitur : Congregatio
funt Iepthe viri inopes.Vnde vbi translatio noftra habet inopes.
Hebraica veritas habet Rechim, quod eft plurale huius no
minis fingularis Racha.ct iito modo intelligendo non eft vocabu
lum cótumeliofum, Poifibile enim eft hominem efle inopem fine.
aliquo vitio feu culpa fua, Primo autem modo intelligendo idem
eft quod ftultus feu fatuus ,quod eft manifeftè contumeliofum feu
conuitiatiuum .Vnde rectè qui Racha dixerit fratrifuo,reus eft co
cilio:hoc eft , requiritur congregatio iudicum ad examinandum
feu inquirendum per circunftantias facti quo prædictorum mo
dorum intelligendum fit verbum prædi&um.Si primò vt punia
tur:fi verò fecundo vrliberetur. Vnde in hac triplici diftinctione
Saluator nofter nobis oftendit qp iuftitia euangelica abundantior
debet effe in his quæ committuntur in proximum , plus quàm iu
ftitia Pharifæorum in tribus.Primà in hoc, quòd reatus iniurian
tis facto (ficut homicidæ ) æquiparetur reatui eius qui occidit tm
ex propofito cordis . Vnde ficut fecundum Pharifæos , qui occi
derit , reus erit iudicio : ficfecundum euangelium omnis qui ira
fcitur fratri fuo , reus erit iudicio . Secundum , quia cum quis
verbaprofert proximo quæ poilunt intelligi ad contumeliam di
ta,licet habeant alium intellectum quo poffint intelligi fine iniu
ria, nihilominus
Cap . V. Replica
ria,nihilominus inquirendafeu examinanda funt.& ideo: Qui diz
xerit Racha,reus erit concilio.f.ad examinandum quomodo debe
antintelligi.Tertium, qui dixerit verba manifefte contumeliofa,
vt Fatue,reus erit gehennæ ignis.In quo oftenditur magna excelle
tia euangelicæ iuftici e refpectu Pharifaicę.Illi enim in talib" ver † ex
bis condemnabantfaltem ad mortem vel grauem pœnam . Saluas
tor veròinquantum charitati contrariantur, cos codenat in gehe
nam ignis: quæ eft maxia & noua cõdėnatio & ppriè euägelica : fi
cut & regnum cæloru eftmaxia & noua repromiffio euangelica.
Pona enim ignis æterni gehennæ,ficut & præmium regni cæloru
in antiquis documentis minime inuenitur ita clare traditum .
ca.v.vbi agiturdebeatitudinib" Ipalit,cũ
REPLICA In dicit :Bri mudo corde , poftil.dicit, oppmun
dicia cordis in premi repromittitur vilio dei p fide enigmaticam
in plenti,& pafpectu faciale britică in futuro.Bur . putat cōtrariữ
huius demöftrare,& arguit fic:Fides eft puiū principiū cordis mū
diciæ:Igitur no fequiteă tac repromilla . Antecedens patet per il :
lud Petri Act.xv.c. Fide purificas corda corum.Si iftud argumen
tum potius videt tentatiuum & demonftratio, quia laboracin æ
quiuocis. Nã purificatio allegata,fuit fpuffanti infufio in figno
vifibili,&fuit fidei præcedentis teftimonium, vt clarè habet ex lřa
allegata.Fides ant pilla purificatione cöfirmatam præceffit illam
purification ,non vt purificationis principium,fed folu vt the pri
or.No aut omne prius tempore eft principiü & caufa pofterioris.
Illa autem fides ficprior tpe purificatione hic allegata habuit fuam
mundicia cordis præuia tanq beatitudinem de qua hîc fermo cui
mundicia illa vitio per fidem repromittitur. Nă fi eft fides formas
tanecellario pfupponit fuam formam tan principi , qeft dicta
mudicia.Quod fic patet, Na fcdm Apfm,Chrift? p fide habitat in
cordibus noftris,non autem habitat in cordibus fubditis peccatis.
Igitur regrit cordis mundicia, non vt fit illius purificationis prin
cipium,fed vt ab hmoi purificatione fumatpræcedentis purifica
tiōis teftimonii.Sec" ett de fide informi,per quã Chrift? nõ inhabi
tat:i paruul cm baptizatis mundatio ab originali pcedit fide fors
matec igit fides pcedit purificatione p Burg allegată.Hæc refo H
lurio materiæ patet,fi autoritas p Burg . trücatim allegata debitè
videat.Dicit em Petrus, ibi: Elegit deus p os meum gentes audire
euangelium & credere.Ecce fides ex auditu,& mundicia cordis pro
Chrii inhabitatione p fide prequifitam, quã mudiciam ipfa fides
fequitur can repromilla,vt vifio dei ænigmatica prout dicit po
ftilla.& fequiturin loco allegato.Et q nouit cordadeus teftimoni
um phibuit,das eis fpmlem ficut & nobis:& nihil difcernit inters
nos & illos,fide purificas corda eorü.Ex quibus patet fidé incipien
tiu pcederefidem pfectoru,& claritatẻ vel mundicia cordis incipiē
tiipcedereilla purificatione pfectoru.Sunt enim grad" hmõi ✯tu
tibus iuxta ftatus incipientiu pfici tium pfectorü,& etia funt gra
dus illuminationü gierarchicarum & terarchicaru:ideo i præfenti,
mundo cordi promittit illuftratio vifionis a nigmatice queptide
eft:mundiori cordi clarior,mundiffimo daritiima:& hoc it in hac
vitaponi pot clariffima,& i futuro fcdm gradum f:Pr repromittit
mudis cordibus vifio facialis.Nec i hocmo dicendi poftil.cecidit à
mō cõi fuæexpofitionis,qa quis repromiffa nouæ legis referat ad
futuru,ti repromifloru præguftationem non excludit.Etita refol
uithac materia ficut Thomas concordando di& ta fanctorum do
&orü, put Eurgenfis eu allegat circa primum hui" capituli . CIn
eo.ca.vbi dicitur: beati qui perfequutionem patiuntur, &c.poftil.
addit pmoduglo.lętanter, quia fi cu tritticia & difficultate plus vi
detur ad virtutem fortitudinis & ad beatitudine ptinere.Circa qď
rationabiliter additu arguit Burg. argumentu fui confuerum hæs
reticis modernis familiare,dicens: Lætanter non habeturi līa.igiz
tur,&c. Et vt poftillator non habeat viam euadedi illud qd legi:
Gaudete & exultate.Bur , exponit de hortatione Chriri, non de lę
ticia paffor.Quod dicere modici valet, quia illa exhortatio non
habet respectum ad actũ, fed ad præmiũ pmiffum:vnde etfi hic in
lia no exprint,tñ hr ex alio paffu fcripturæ , qa lætanter pati pti
neat ad häcbeatitudiné: qa dicit Act.v.g.Ibat Apli gaudentes.Eti
am fi debemus diftinguere beatitudines à donis & virtutibus fecus
du actuũ excellentia , put doctores communiter diftinguunt,dicen
tes opytutu act funt modo humano ,beatitudinu autem modo fu
perhumano: oportet hmöi fubintelligere, op hęc beatitudo ti habet
modüfuperhumanu, pati fit gaudenter:quia cum agonepati eft
modus humanus,& per confeques virtutis actus,no beatitudinis.
In eo.cap.vbi dicitur: Qui irafcit fratri fuo,&c. poftil.attedens
variafactori& aliorum in hacparte expofitione,pofuitſuã.Et vt
effet intelligibilior,tranfpofuit pœnas ex rationabili ordine,i quo
puto eum non effe reprehenfibilem.Burgen ,tamen feruato ordine
pœnarum ponit aliam expofitionem fatis competentem ,Vtrobi
que eft eadem veritas fententiæ, cum diuerfa tamen applicatione.
Li
ideo
ca

Gl or Ma Ca V D Ly 24
of
.
di
.
tt p I. e ra
Q
Jomod: uidis & hæ
o debes i
contum Cap. VI. rum edificatione & dei gliam, qd eft bonu & meritoriu,vt fupra di C
eliofa,
KE Ttendite &c. Qui hucufqz præcepit de mifericor< &tu eft.Sed qahîc loqt deimperfectis, q de facilii vanā glam effe.
magna excelle A rūtur,io cõfulit eoru bona opa occultada. fupra aut loqbač platis
dia,nucpræcipit de cordis mudicia qua deus videtur.
tin talib" ver tex ' no eft eftimadu,op de facili ferant in
Siem no fimplici intétione,fed pro hoim laude, non qfutin ftatu pfectiõis: ppt qd
enam.S
alua probanturàdeo opera mifericordiæ. Laus hoim non. vanā gliam.i3 dixit eor opai publico fiēda ad alioru çdificationē.
tenarin gehe
debet apperi,fed fubfequi , vt exemplo Sic luceat lux vra, vt fupra dictum eft.Ali
è eträgelica : fi alios inuicet . Hactenus de iufticia euane qdem bñ eft cõfulēdum viris pfectis de
c •
o uangelica . geln,q eft fuper iufticia Scribaru & Phas Cap. VI quor fecuritate cõfidit: qď nõ eft cõfulē
agIn his autem omnibus
regni caloru rifæoru.Nuc qua mudicia cordis eadem 2 finem iufticia ne ponatis in duimperfectis & paruulis, de quoru des
raditu . hominum laude. b Id eft bilitate timet, eCAme di.uo.i.firmit
m iufticia debeat impleri: qd in eleemofyna
inib" Ipalit, cũ feruat & oratione.Non em monet hîc vl opera iufticię quæ abundat
plus quam fcribarum & &fideliter affero . fC Recepe.mer.f
licit , pmun orare vpeleemofynam facere:fed quo ani pharifæorum. Ex qem intétio fertur ad hoies tm,no eft teleemofy
?
Enigma mo debemus facere , agitur enim hic de Ttendite ne iufti aligd à deo iuftè expectadū. dC Cũ er. nam
ticam
putat cotrariu mundando corde.b C Vt uideamini. C Hic applicat infpali. & priò excludit in.
clam ueftram facia,
biu cordis mus No phibet videri vt deus laudet,fed vide tètione vanæ gliæ ab operib" mifericor
a Appetendo laude eoru.
ri vt ipfi laudentur.cC Apud pa.cui? a Hocfine, dig.fcdò ab actib' latrię,ibi:Et cũ oratis.
7s patetper il:
ud argumen tis coram hominibus,ut uideamini tertiò ab operibus pnię,ibi:Cũiciunatis.
gloriam filij quærere debent, & oiabona
laboracin æ a Hoc enim deputatur pro mercede cuius amore fit.
adhoc vtplaceant ei,referre, d C Cñer. Dicit ergo priò: Cũ er.fa. elee.no.tu.
fufio in figno fa.à toto in partes , vt exponat quæbona ab eis :alioquin mercedem non ha ca.an.hoc eft ad laudé hoim manifefta
a Cuius amore non feciftis. thabetis
-è habet ex tra non fint phoim laude facienda.e C Tu= с re.Ad cui? intellectuſciēdữ , o apud Iu Iudæi vte
ræceffit illam bebitis apud påtrem ueftrum qui dæos vtebant tubis , ficut apud catholi bantur tuz
ba ca forfitan conuocandi gra hoc fece
a Bleemofyna eft pars iufticia cos cãpanis ,& io ficut videmus,q in ali bis vt Chri
olu vt toe pri runt:vt oës irent quafi ad ſpectaculum .
fCAnte te.Antefe tuba canit qui ante in cælis eft.Cũ ergo facis eleemofy, d quib' locispulfat capana peleemofyna ftiani cam
apofterior . ya Noli velle innotefcere.
s b Ad gloriam tuam.
a habuitfuam alios vultlaudari :vt appareat maior illis. recipieda,ita apud ludæos ad hocfacien
panis.
hic fermo cui gCRecepe.mer.â deo cordis infpe& to na,nôli tuba canere ante te, ficut hy dum vtebant tuba:fed hypocritę nonfa
re fallacia fuppliciu.de quib' dicitur:Re a SHypocrita eft quifimulat quod no eft repreſentator
tfides formas Pfal.5.e. alterius perfonæ. ciebat hoc principaliter ppt pauper vo
Luc.13.f. cedite ame operarij dolofi : nomen ením catione,fed magis ad ppriã oñtationem
i ,qcit dicta pocritæfaciutinfynagogis & inui,
fidehabitat in meum habuiftis:fed opera mea non feci SEO fine. vt patet in lřa cũ dicit : Vt honorificent,
+Depo.di ftis. h Nefciat fini.Siniſtra,vitia:de cis,ut honorificent ab hoibus.Ame &c.Rōnē at phibitionis fubdit : Amen
ditis peccatis.
fting.c.ca xtera,virtutes.Quod ergo agit vtús , nes a gMerces fualaus humana quã acceperunt. b JEt nō dei. di.uo.rece.mer.fuã.Modu aut conue D
Scationis prins
*
entis purifica uendum . fciat clatio , vivana gloria ,feu aliqd ' viti dico uobis, trecepert mercede fua, niente faciēdi eleemofyna fubdit, cũ di
um: fed lux recæ opatiõis fuget tenebras a Quiafunt aliqui qui fauorem quærunt cum aliqua cit: g CTe au fa-elee. Modus loquen
ift noinhabi mercede æterna. b Non fe mifceat laudis appetitus
peti. Siniftra eft delectatio laudis:dexte di eft qn aligd fit fecretè : p hoc innuens,
Sceditfidèfors vel vitium aliquod .
dei.Cũ h q
gara.Hæcrdo H raintentio
confcientię iplendi præcepta
facientis dei
eleemofyna ergo
m pro p Te aut faciete eleemofyna, nefciat aliafuntfacienda ppterden tm.vnde
a Dum præcepta dei implere contendis. fubditur: h CEtpa.tu ".f.de", qui př
llegata debitè
cepto dei implendo mifcetfe laudis appe oim p creatione, & iuftorp grę adoptio
gentes audire finiftra tua quid faciat dextera tua,
titio,iã finiftra eft cõſcia opis dextræ . Cũ a FId eftin bona cõfcientia, vbi homo non videt. Ni nē.i C Qui uidet in ab.qaipfe fol" vi
cia cordispro veròfola cupiditate alicuius terreni vo hil extra quærat, fed abfcondatur,fic quod vita tua cum det itētione cordium:reddetti.k CEt
Chriftofit abfcondita.
iam ipfa hides B lut aliq mifericordes videri , fola finiftra i cũ ora.Hic confequenter excludit inde
rout diat po operat:qd phibet dominus dum nec per ut fit eleemofyna tua in åbſcōdito: bitu modu circa actulatriæ.Inter a'la
eus teftimoni a Qui eft difcretor intentionum.
mifceri permittit. In bona autem confci triæ actus comunior eft oão. & iõ qd ' de
ifcernitinters entia multi faciunt eleemofynam, qui no & pater tuus quidet in abfcondito ipfahîc dr:de alijs actib? latriæ intelligit.
fide incipien habent aliquid qd ' exterius dent. i CIn reddettibi*.Etcum oratis, no eritisk lo circa orone priô excludit idebitu oraz
Cordis inapi in propa abfcon . In abfcondito eleemofyna fit, di modu. Scdò cócludit modu debitum
tulo .vel in ficut hypocritæ, qamant in fynago,
d" hmoiyu nullis mifcetur tenebris:lux intus eft, tene ibi:Sic autě orabitis , Pría i duas.qa priò
manifefto. a Vt melius videri poffint. b Non humiliati. 1
etia funt gra bræ extra, k Videt in abfcon.Vides m 1 ab actu orãdi excludit vanæ gliæ inten
"gis
gis &&inangu
in angul is platearüſt
lis aruftates oras ora
zoipræfenti, re dei eft approbare.llla aut timapprobat a SHoc fine:quia in hoc conftituunt finem orationis. tione, &fecundò quorudam gentiliu er
ice queptide quæ funt abfcondita,q extra funt no plas re,ut uideant abhoîbus . Amedico rore,ibil: Orātes autē.Ad euidentia priæ
hoc it in hac cent ei neq approbat.1 CEt cu ora.Ad a Laudē hominum.Quant petierunt. b No deipartis cofiderãdu,q duplex eft oro.Que Oratio due
repromittit fuperiora coiungitur hæcfententia . Sup " uobis receperunt mercedem fuẩm. dam publica, quefit à miniftris ecclefie,& plex eft,
oftil.cecidita dixerat; Attedite ne iufticia veftram facia iftanon debet fieri in occulto ,fed magis
gis referatad tis coram hominib ":hîc fubdit : Etcum in palam in loco cõi.f.ecclefia corappľo:
it.Etitarefol ora.No phibet orare,fed i orãdo hypocritis fifes effe.m CIn an quía pro tota communitate offertur:& ideo populus in hoc con=
ctorum do gulis.qfi abfconfores pcu,& tñ in plateis vt videant,& phocam formare fe debet miniftris ecclefiæ,ipfum deum deprecando fecun
pituli . In Allegorice pliorgloria. Allego. In angulo orat qui in abfcondito fe orare dum modum congruum &fibi poffibilem , Non poffent aute in
Lir. &c.poftil. fimulat:& tn in platea cum famam captat. C Anguli platcarum hoc fe miniftris ecclefiæ conformare.nifi prædicta oratio miniftro
ultate plus vi funt vbi viaper tranfitum viæ ducitur,& quadriuium reddit.No rum ecclefiæ fieret in publico prædicto modo.vnde de tali oratio
cre.Circa qu ením nefas eft videri ,fed appetere videri. n Receperunt mer . neno loqtur hîc Saluator.Alia eft oratio priuata:& talis magis de Quare ora
fuerum hæs cede.In his non folum vera merces praua intentione euacuat : ſed bet fieri in fecreto duplici de caufa.Prima caufa,quia oratio eft ele tio priuata
Ye vitiu uatio mentis in deum:mens autem humana citius & melius eleua- fienda fitin
turilrajgi NICO.DE LYRA.
Cap. VI. turin deum , quãdo in fecreto loco ho cõftituit:&â tumultib alio deferto.
ud qď legt:
1,non delę Ttendite Poft Saluator regfauithois operatione ,hîc rufeparatur.Alia caufa eft ad euitationé vanæ glię, que de facili in
ortatio non regulat ipfius affectionem , & primò reſpectu dei, fecũdò furgit qñ oratio in publico fit.& hoc eft qd dicit Saluator : Etcũ
A
de etfi hicin refpectu pximi ,ibi:ca.fe.Nolite.Prima in duas: qa primò oratis non eritis ficut hypocritæ, qui amant in fynagogis
terpaci pti regulat affectione hoís excludedo ab opib ei intétionĕvanę glię. & in angulis pla.ftantes orare.Dicit ftantes,vt magis appare
audentes.Eri Scdofollicitudinë auaricię,ibi;Nolite thefaurizare.Priai duas: qa ant ex modo fe habendi.In fynagogis & in angulis platearũ , ex ra
tutibus fecuz priò dat itētione fuãi gñali.fcd'ò applicat magis ifpali ,ibi : Cũ fa tione loci:qa fynagoga eft locus communis , vbi conueniebant Iu
guunt,dicen cis eleemofyna.Circa priam partě aduertédu, fcdm qd dicit Phi dei ad audiendum verbu dei,vel aliqua rõne hmõdi :Et dicit â fyn
em modofu lofop" ethico Bonu cotingit vno modo ,malű aut oifaria:qa quod eft con,,& goge quod eft populus:quiaibi conueniebat po
rudo tihabet ad hoc pact' huanus fit bon reqrit bonitas generis & circuſtāti a pulus,l CEtin angulis platearum.Plateæ ifta dicebant, acría
ru:fed reddit malus ex qliber defectu iftor . & io no fufficit,op actio queerant
gonepati eft Moraliter. aC Attendíte, ne iufticiam ueftram faciatis Moraliter
beatitudinis fit bõa de gñre,fed reqrit qp fiat recta itētione.bõitas em finis eft cir
tedens coram hominibus ,ut uideamini ab eis.Et illud quod fequi
Oftil.at ciftãtia principalis .&iojopus tucuq bonu degenere, fi fiat intēz
Et Cum ergo facis elee.Chrifoft.Si bonorum q facis vis
uitfua. vt tione vanegfia:reddiť malu: ppter qd dicit Saluatora Atten tur:d
dite.i.diligéter cofiderate. b Ne iu.ue.i.opa bona de genere inspectores habere,ecce habes non folum angelos & archangelos,
ordine,i quo
uato ordine qcuc fuerint illa, qa oia cõtinentur fub iufticia generaliter dicta. R fed etiam deum vniuerforu,k Cuoratis non eritis ficuthy
cm .Vtrobi
s CCFacia.co.ho.utui.abe.gliam ,f. & laudē hūanã ex talib'q pocritæ.Chriſofto.Eft autem oratio quoddam fpirituale tribu
a t i o n e redo.Per hoc autē no phibet, q opa bonafiat cora hoib' ad pxio tum , quod' offert anima deo , de vifceribus fuis , Quanto ergo
pplic . ruædificatio *gloriofior
d. n
 Glof, ordi . Matthæi Cap . VI . De Lyra

vitiufimulationis &irrifiois cotra deu augetur. a Tuat cum quæ erant prope templum,vbi conueniebant homines ad ora G
E oraueris.Hoc fimplicit intellectum ,docet vanam gloriam mũ du,vľad audiendu doctores:&fio erat locus communis.Confequé
di fugiendam.Sed magis videtur pcipi,vt inclufa pectoris cogis ter oftendit debitū modum orandi,cum dicit; a Tu aut cum
tatione,labïſo compflis oret deum . Cubiculum autè eft cordis oraueris.int.cu.i.locu fecretu. b CEt clau.oft.ne veniat mul
fecretum . Oftium,carnalis fenfus:per quem hec exteriora iprobè titudo impediens eleuationem mentis in deû , & moués ad elatios
fe ingerunt,& turbę phantafmatum orā në mentis. c Ora patre.patet litera.
a Non extra querendo deum.SQué diligis,fide teneas.
tibus obftreput.Parum eft ergo cubiculữ 2 d Orantes au.Hic excludit error ge- Gentilium
Tu autem cùm oraueris: intrà in cu tiliu circa oratione.Credebant em quidã error circa
intrare,fi iportunis cogitationibus oftiu
a Repulfis omnibus que improbe fe ingerüt. b Sic
patet.Sed refiftédum eſt carnali ſenſui,vt ora vt filius,fecundum quod renatus, & ad qď renatus. getiles,q vocabat Ethnici, ex multiplis orationem
oratio fpüalis ex intimis cordis dirigatur biculum tuum,& claufo oftio ora catione verboru copofitoru in oratione
ad deum.Cubiculu eft fecretius métis a Qui adoratur in fpiritu & veritate. aliquid manifeftareturipfi deo , qd
' pri
с
arcanum:ad hoe pulfat fapientia dicens, e patrem tuum in abfcondito: &pa ellerfibi ignotu : & pcôfequens mutaret
Apoc.3.a. Sto ad oftium & pulfo:fides aperit,fpiri a In cordisintimo. b Fructů orationis & mercede fidei. ad aliquid agendum , cuius pri volebat † 11.9.3.c.
tus-itrat & exaudit. In fide interiori & contrarium . Vtrunq illoru eft erroneữ: audi,
tertuus, qui uidetin abfcondito ,red
dilectione oratur deus :non ftrepitu vers a Vult deus vt oretur:ideo, vt defideranti det, & ne quia in deo nulla cadit mutatio vel igno
borum ,fed deuotione virtutum.Intra. vilefcat quod dederit. rátia,Huc auté errore excludit Saluator
d d
*in propa totum hoiem interiorem colligendo in det tibi * . Orantes autem nolite dicens: Orantes au.no.mul.Ex quo pa
tulo,feu in fe bClauſo oftio.Sefibus caufis,ne multumloqui , ficut ethnici faciūt. tet, non phibet multiplicationeybo
·
manifefto , turbę phatalmatum exterior Occurrat. Putant enim ,quòd in multiloquiorum abfolute ,fed ad illa intétionem qua
Tbalbutire Vel oftium vocat amorem vel timo Ethnici, quçè dicta.&hoc eft qu
'
a Verbis cor'accenditur, & in precibus ferenatur.
rem huius feculi.Sicut enim omne bonu fubdit: e Putantem. Pit tamen mul
fuo exaud iatur .Nolite ergo affimila Verborum
extimore & amore eftdei,fic omne ma tiplicariybai oratiõe duplici de cã.Vna multitudo
lum ex amore & timore feculi . His clau "ri eis : Scit empater uefter, qd opus eft,vt per fignificationem verborum des
fis,id eft ablatis ora. cPatrem. Quë a Sic ergo docendi eftis quid peratís,& lì alijs verbis: uotorum animus melius cleueturin deu, quo& qui
tum fic. Vt doceo, & quomodo doceo, & qd doceo. oratiõe eft
Pfal.4 . b. intus habes perfidem. vnde : Apud me 8
uobis fit , antec petatis eu . Sicergo Aliacaufa eft,vt homo in deu eleucťnon
oratio deo vitæ meæ. d COrantes a De malis remouendis,& bonis acquirendis. folum mēte,fed etiã corporali voce:fecuz habenda.
autem nolite multum &c.Sicut hy b Breuis captatio pręmittitur:Pater nofter qui es in. dum illud Pfal.Cor meu & caro meaexul
h 1 Pfal.83.a.
pocritarum eft oftendi & placere homi uos orabitis : †Påter nofter qui es x tauerunt in deu viuữ. Nō tamē poteft da
nibus,ica Gentilium eftmultiloquium , ri ibi regula certa:fed debet homo talib"
à quibus & cœpit.Hi enim exercendæ linguæ magis operam dant, verbis vti in oratione, quantum percipit homo, faciat ad deuo
Luc.II.a.
2 quam menti mundande: vt hoc nugatorn offici genus , etiam ad tionis excitationem.Si autem econtrariopercipiat, qp multiplica
deum prece flectendum transferant , putantes quòd ficut orator tio verborum diftrahat mentem eius, debet ceffare à verbis,& oraz De poe.dif.
F
judicem,ita &ipfi deum flectere queant. Gentibus erat necef re deum affectibus mentis, Hoc tamen intelligendum eft in oratio 3.c.de quo
faria verborum multiplicitas propter dæmones , qui nefcirent né priuata,vt dictum eft, quia oratio publica debet effe in verbis, tidianis,
quid illi peterent , nifi illorum verbis inftructi. Damnant autem vt poffet percipi ab alijs ,Sequitur: fScit enim pater ueſter.
mulaloquium de infidelitate , fed non multas lachrymas , non Hoc additur ad excludendum illorum gentilium falfum intellectu
mukas obfecrationes in cordis puritate : quod fancti faciunt . fecundum quem putabant aliquid deo notificari de nouo , qa oia
Luc.6.a. Et lefus legitur feciffe qui pernoctauit in oratione. Sed verbo fcit ab æterno. Sed quæritur, quare oratur deus, ex quo per ora Queftio
tenus fine affectione vacuas aures deiimplere malum eft , qua tionem nihil fibi manifeftatur,nec animus eius in aliquo mutatur
fi in hoc audiamur. e Putant enim quòd.Putantes quòd &ideo videtur, quòd fruftra oretur.Dicendum , quòd prædeftina H
perfuafibilibus verbis deus mulceatur. Vel fi abfens eft vocetur: tio diuina eft præparatio gratiæ in præfenti,& gloriæin futuro: &
& quod nefcit , verborum ambagibus doceatur. f Nolite. ideo cum fit æterna,ficut ab æterno prædeftinauit aliquem ab bea
ergo alimilari eis.Non enim apud deum agendum eft ver. titudinem:itapræordinauit modum per quem daret fibi illambea
bis, fed rebus , intentione cordis , affectu fimplici. Quæ cum di titudinem fcilicet per merita fua & orationem. &ideo non fruftra
cimus , non cum docemus , fed nos tempore orandi recorda orat deum ,quia oratio eft illud per quod ex ordinatione diuinade
mur. g Scit enim pater . Cur ergo fcienti loquimur.Non bet cofequi gratiam & gloriam, & eadem eft ratio de omnib" alis
vi noftræ faciamus indicium voluntatis , fed vt excitemus piæ bonis: quia cadunt fub ordine diuinæ prædeftinationis. g Sic Oratio fea
deuotionis obfequium. Ideo non eft opus narrare fed obfe ergo uos orabitis. Hic docet Saluator modum orandi conues cudum Da
crare : quod eft obfequium iufticiæ. Vult enim deus rogari &. nientiffimum.Adcuius intellectum fciendum, quòd oratio fecun mafcenum.
venerari , vt bonitas eius deriuetur ad plurimos , & ftatus iufti dum Damafcenu, eft petitio decentium à deo.In hacautem oratio Oratio dni
ciæ feruetur apud fubie& tos. h Pater nofter . Beda. Inter ne exprimitur quidquid decet hominem petere àdeo , & quidqd caoia peté
cætera falutaria monita & diuina , quibus confulit; credentibus, decet deum dare homini.Et fimiliter ordinatiffimè hoc defcribitur da decenter
formam orandi propofuit , difciplinam tradidit. In hac oratio quia illud quod maximè defiderari debet ab homine & peti à deo, complecti
non docetur , quę nefciat deus,fed quæ vult præftare fuppliciter primò ponitur : & quod debet peti fecundariò , in fecundo loco: tur.
veneratus. Vnde & orationem compofuit breuibus verbis, vt &ficconfequenter vfquein finem.Illud autem quod primò cadit
fit nobis fiducia cito annuendi, quod breuiter vult rogari.Qui in appetitum hominis eftbeatitudo. Secundò illud per quod hos
bus nec opus effet ad eum qui omnia nouit,fed vt nofter affectus mo beatitudinem confequitur.& illud fecudò petitur,ibi;Fiat vos
qui cum deo agit , difcerneret res quas oraret , non verba quæ luntas tua.Circa primum confiderandum,quòd beatitudo dupli
diceret. Vnde non his folum verbis oratur ,fed & alijs conten= ter dicitur. Vno modo obiectiue fcilicet ipfa bonitas diuina in fe- Beatitudo
tis fub eodem , & non alio fenfu : quibus etiam cor noftrum ac ipia, per cuius fruitionem efficimur beati. & ideobonitatem ipfam dupliciter
cendicur. Et hi funt veri adoratores , qui filij per gratiam ado diuinam prę omnibus amare debemus,& per cõfeqns gloriam ei" dicitur.
rant patrem in fpiritu & veritate. Nulla oratio magis fpi & honorem præ omnibus defiderare, & hoc eft qd petimusi pria
Crationis ritualis eft , quàm illa quæ ex ore filij qui eft veritas , proceffit, petitiõe,cu dicitur:Pater nofter qui es in celis,fctificet nomen tuu
Cominice Pater nofter . Cui non timore , fed amore hæreditatis ferui Dicit em: h Pater.oim generaliter ratiõe creationis . Additur:
excellentia. mus. Dum pater dicitur , de adoptione cogitemus , vt patri i Nofter.qae přfpecialis iuftorpgratia adoptiois.k Qui
pium affectum rependamus. Dum dicitur nofter , fraternitatis es in cælis.quia licet fit in omnibus per effentiam,præfentiam
admonemur, cum fit communis adoptio omnibus . Nemo diz & potentiam , eft tamen fpeciali modo in iuftis per gratiam:
cat meus , quod propriè filio conuenit, cui pater eft per natu tamen fpecialiffimè excellentia eius relucet in beatis per gloriam .
Sanctificetur nomen
Ioh.7.d. ram.vnde alibi: Vado ad patrem meum , fpecialiter per natu Moraliter
ram : & veftrum , coniunctum per gratiam . Pater nofter di gloriofior eft,tanto cautius eft feruanda,ne ppter hoies facta vi
citur quod commune omnibus , nemo dicat meus : quod fo lefcat, dOrantes nolite multum lo.Aliudeftfermo mult",
Jum Chrifto conuenit : qui filius eft per naturam , alijs conce aliud diurnus affe t
&us,Abfit ab oratione multa loquutioj, fed nõ
ditur communis gratia adoptionis. Monetur nobilis & di defit multa precatio : fed feruens affectio perfeueret, g Sicer.
ues , non fuperbire contra minores . Non enim verè poffunt uos orabitis Glo.Non folum his verbis oratur,fed etiã alns fub
dicere , pater nofter , nifi fratres fint. Cauendum etiam eft eodem fenfu conceptis. h Pater nofter.Aug . Admonentur
cuique à fordibus , ne tanto patre fit indignus . hicdiuites vel genere nobiles,vt cum facti fuerint Chriſtiani , non
Antiquis ,
v feruis dicitur dominus , nunc per gratiam pater , in quo fuperbire aduerf pauperes & ignobiles ; quoniam fif'dicut deo,pr
Jucia . Quid negabit filijs , qui iam dedit quòd pater eft? nofter,quodnon pñt fic piè dicere , nifi fe fratres effe cognofcant.
In cælis Sanctificetur nomen
 th-
omy
iner
sa
1 Gl M
ador G . a C . V . D L 2
nunis. of a I e y 5
Confeq a .o
t
t p r
a
ue h
r
a CIn coe.Spualibus,vt addfpualitatem in a habitat æ di
feftinare in nobis, vt mifericordes in re effe poffimus.Volūtas deifemper C
Tuautcum i i
neveniatmul Afcamus,&celeftia ab eo qramus. bESanctifi.no.tu.Videnda fit.fed oramus vt libertas noftri arbitrij fociet p gratia fuevoluta
noués ad elatio eft harum diftictio feptem petitionu.Nam cũvita noftra tpaliter ti,q eftfactificatio noftra & vita eterna. Volūtas dei eft pceptoru
agitfperato æterna,priora funt dignitate æterna, his tñ prius ac eius cuftodia. eCSicut in cælo & in terra. Sicutin angel, ita
atre,patetlitera,
xcludit error ge- Gentilium ceptis.In his fepté peritioibus oia bona pfētis vitę vel futurę cõti in hoibus.Vel ficut iuftis,itai petoribus cõuerfis . Vel ficuti Chri
ebantem quida error arca netur,in qbus eft ordo mirabil, vt i Ifaia fto,ita in ecclefia . Vel,ficut mete feruio Ro.7.d.
legit: Sicut fepté donafeifpiritus à fum San& tis, gIn fecretis, legi dei,ita & in carne. Secudufpiritu
mu o
i, pex ltiplis rationem mis incipiüt,& vfque ad initiu fapiæ de
a Tales fac in.quibus fanâus appareas. Donum eft
celu:fecudu carne terrafum".Oram" er
oru in oratione fapientia, virtus vero pax. b Quo filij dicimur.
currut,ita ordo pcum àfimis vfque ad cgInnobis,vt qui in baptiſmo ſanctificati fumus,in go vt ficuti celo.i.in fpu:ita in terra fiat
ideo , qd pr eo quod cœpimus perfeueremus.
fine,vt amalis müdi liberemur, extendiť. 2 a volūtas :vt caro & fpus fit homo fpualis
equens mutaret in celis : Sanctificetur nomen tuum,
Si aut in vtrifqz à fine incipimus , ad perfe de quo dicit:Cor meu & caro mea ex.in Pfal.83.c.
iuspri volebat † 11.935 &tione fit ordo afcenfionis, Si aut à fum
a Donum eft intellectus, virtus vero mundicia cordis.
b Donum, confilium, virtus, mifericordia. b deu vi.Nec tm orať vt bona velim”, fed
oru efterrone : audi, с с
utatio vel igno mis(qahocdefupnis accipimus ) fit or d Adueniat regnum tuum .+Fiat uo fiatvolutas ī nobis, vt viuam tibi, non †De co.di.
do defcefionis.Sed qap hec nos ab imis e nobis.Hęc tria pfectius habetur i futuro.c.i calice.
Judit Saluator luntas tua,ficutin cælo, & in terra,
ad fumma confurgimus,feptem beatitu f fed hicinteri ex pte oramus,vt poftea p
nul.Exquopa Donum fortitudo, virtus efuries & fitis iufticiæ.
†quotidia dines a per eadem dona qrunť,de imis f fectius habeatur.Quatuor feqntia pfen
licatione box Panem noftrutfuperfubftãtialem
nu vladue gradatim ad fūma pueniut. In pcibus er. tisvitę fut pfidia. f CPane.Efuries iu
tétionem qua
nientem, go eft vt ipetremus dona:i donis, vt ope flície vt adfaturitate ptingat , fulcit fpữ
a.&hoceft qu remur mandata,De operatione btitudinis fequuntur. In eterna vi fortitudinis.Ideo oramus:paně noftru quotidianu da nobis :fine
it ramen mul tà trium primarupetitionum impetrationes fiunt,licet hic incipi qfamemoreremur. Panis, corpus Chrifti eft,vel verbum dei:vľ
lici de cã.Vna Verborum ant.nã &fctificatio nominis ab ipfo humili aduentu agi cœpit,& ipfe deus quo quotidie egemus,vel qui eft fuper oës fubftantias.
verborum de multitudo aduent regni infine mundi manifeftabit: & perfectio voluntatis Hic eft panis viuus qui de cæ.defcen.cuius naturę fublimitas fu Ioh.6.e.
eueturindeu, quo &qui ipfa perfectione noftræ beatitudinis &feculi terminatione cõple per oes fubftantias eft, g CNoftrum.Quia Chriftus nofter eft fa
bitur.Et hæc tria confummata in æternum manebunt:reliqua qua
eu eleuetnon orative eft &us,& de' pater cu Chrifto omnia nobis donauit.Ideo oram vt Ro.8.f.
ali voce:fecü habenda, tuor ad iftam vita pertinent.Panis emfpüalis etfi etern", tame per qd' noftrü eft per donu, quotidie deť p effectu. h Superſubftã
caro meaexul tinet ad hoc tempus inquantum quotidie miniftratur aiæ. Etfor tialem vel quotidianum,Quia qui edunt me adhuc efu.Hic quo Eccle.44.
fan ideopanis dicitur,quia laborando & differendo difcitur. Tūc tidianus,in patria æternus.Hic panis affiduè per fidem & charita
aměpoteftda Pfal.8,2,
homo talib erit vt potus, quando fine labore haurietur.Et nec peccata noftra tè interius reficere debet:qa fine eo nemo viuere poteft. Vel panis
nobis dimittuntur & dimittimus. Et nunc tentationes vitam no
ciat ad deuo dicunturfpüalia præcepta, quæ femp funt exercenda vlcõferuãda.
ftram infeftant. Et liberatio à malo ad hanc vitam pertinet, quã Et dimitte
p multiplica Luc.ta Nicolaus de Lyra.
iufticia dei mortalē meruimus,vnde gratia ei? liberabimur.Vi
verbis,& ora De pa.dif
detur autem iftefeptenarius numerus illi congruere, ex quo totus aSanctifice.no.tu.nopetim ,qp aliquafetitas ei de nouo
Left in oratio3.c.dequo.
iftefermo manauit,Si enim timor dei eft, quo beati funt pauperes accrefcat, qa hoc é impoffibile:fed op fanctitas que ei eternaliter in
fle in verbis,tidianis,
fpu,qm ipforu eft regnum cæloru:petamus vt in nobis fanctificet eft,reluceat amplius in creaturis:& primò & principaliter quærat
ter ucfter.
pmanente in feculum feculi.Si pietas eft q in opib huanis,fcdm qddicit Apoftol" .j.ad Cor.x.g.Oia igħam
im intellectu B nomedni timore cafto
bti funt mites , quoniam ipfi poffidebunt terram: petamus vt ve dei facite.Alia eft btitudo dictaformaliter, q eft act' vltimate & p
ouo, gaoia
niat regnữ,vel in nos, vt miteſcamus, nec ei refiftamus : vel de cælo fectè coiugés nos deo.f.vifio & fruitio. & illud eft q& fcd'ò loco pe
quoperora Quetio Infra.25.C. in terras in claritate aduentus vbi lætabimur,ficut dicitur; Venite timus à deo,vt.f.fimus.pticipes fuę bonitatis, qď fit in vifione btã.
uo mutatur
bñ.přis mei ,Si feia eft qbti q luget, qm ipfi cõfolabunt:petam vt & hocpetimus cu dicimus: b CAdueniat.& bñ dr,adueniat, qa
prædeftinas H
fiatvolutas,ve cõfentiat carofpiritui:qa'no eft luctus nifi quiaifta nopoffumus ad eam venire per gram & gliam,nifi ipfe primò ves
n futuro: & Rom. 7.d. cótra fe cofligit, vt cogamur dicere:Infœlix ego homo ,gs meli niat ad nos.Vñ Aug,fup Ioh.Ille em venit que gra dei puenit. Et
uem abbea
be.de corpe mor.hui" Si fortitudo eft qbti funt q efuriut & fitiut Ioh.vj.e.Nemo pt venire ad me,nifiprq mi,me trax.euc Re
biillambea
iu.qmipfifa.oremus vt det nobis panis quotidiamus,q fulciti,ad gnutu.Btitudolem çinabene dicitur regnu, quiaibi habet, plena
onfruftra
ifta fatietatepueniamus.Si confiliu eft,q bti funt mifericordes, qm & pfecta copia oim bonoru. d Fiatuo tu.Hic cofequéter pe- Diuifio
ediuinade
ipfi mife.confe.dimittamus & nobis dimitti oremus.Si intellectus tit illud p qd poffum btitudine cõfeq.Et hoc di dupfr . vno mo
nnib" alr's directè & pfe:alio mo indirecte qfi p accidens,cuiufmodi eft remo
eft qbti funt mun.cor.qm ipfi deu vi.oremus vt non induci in tē
g € Sic Oratio fo tatione pafpera vel blada,ne non fit fimplex cor,dum non fimpli tio ipedimēti.fcdm ponit ibi:Et dimitte no.Adhuc prima i duas:
di conues cudum Da citerbonumpetat in oibus quæ agit.Si fapia eft q bti funt pacifici qaad affecutione btitudinis facit aliqd dupfr,vno mo principalit.
tiofecun mafcenum, Mar.14.d. qmfi.dei vo.oremus liberari â malo.Liberatio emfacit liberos .i. alio mo qfi inftrumentaliter.fcdm ponitur.ibi:Panem noft. Illud
moratio Oratio d filios,vt dicamus fpu adoptionis,abba pater, Amen , fignificat in aut'p qo'pricipaliter confequimur btitudine eft impletio volun
quidqd caoia peté oibus his petitionibus indubitanter à dño tribui quod petitur , fi fatis diuiæ p fetām operationē, Et quia freqnter volūtas ei? eft no
fcribitur da decenter vltimæconditionis pactuferuare no negligim.vnde fubdit: Si di bisicognita , & qñ cognofcit adhuc fum' impotētes & pigri adi
-ci à deo, comple miferitis,&c.Sanctifice.Hicfpm fapiæ oramus,ne à fanctificatio plēdu,io tertiò petim":Fiat uo.t.i.ifpires nobisytute & ppofitu
lo loco: cur. nenois in aliquo difcrepemus:fed přis nomen in filijs moribus & adiplēdi tuubñplacitu.Addiť aut ; e Sicuticæ &c. Bti em g
ao cadir vita oñdat.Nomě přis in nobis eft, q filij dicimur:qd petim fa fut in cælo.qa funt cõiuncti imediatè regulæ diuinæ,io no pñt de
odhos &tificari,No vt ipfe fanctior fit.fed vt i nobis opetur augmentum ficere nec deuiare à diuina voluntate,& io nos q fumusi viaqno
Fiarvo₁ fuçfanctificatiõis:nã fetificatio filioru noi ei? attribuit. Ita dicitur fum"ficcõiuncti,petimus vt diuina gra hocfuppleat i nobis,tenē
dupli fanctificari ficut clarificari & magnificarii nobis . Sanctificetur. do volutaté nřam in conformitate ad fuam in operibus noftris, fi
a in fe- Beatitudo ideft ita ficut èfanctu habeat hoib?:& ita inotefcat illis deus, vt no cut cõformant illi q fut in celis.f CPane no. Hic petit illud p qď
ipfam dupliciter putet aliquid fanctius. cCAdueniat regnữ tuu.Hic ſpirit" in inftrumentaliter ducimur ad beatitudine,& hoc accipit duplr.vno
un ei dicitur. telligétia petitur,q mudat cor vt de videatur,Duricia & ptās dis modo put aliquid eft inftrumentu ipfius dei,& ficfacra ecclefięfut
pria aboli excludit,& in futuro pfectius,cum euacuauerit oem princi qda inftrumenta, quibus fanctificamur , & ad beatitudinem duci
ruū . patum &ptātē,& tradet regnữ deo při.Congruè fequitur, vt poft mur:vnde dicuntur vafagatiæ ,omnia autem facra ordinantur ad
itur: adoptionefiliorum regni petam qd ' filijs debet. C Regnum dei facīm euchariftiç: quod petimus quartò cũ dicimus:Paneno.fu.
Qui femp eft:fed veniat.i. manifeftet hoibus qbus vt lux cæcis non vi Dicitur aurefupfubftãtialis, quia tranfcedit vitam corporale & dat
iam def,qd'null' ignorare poterit,cum filius iudicare venerit . In quo vita eterna.Ioh.vj.e.Ego fum pa.vi.q de cæ.d.fiqs mã.ex hocpa.
am: Infra.25.c. régnabūt &fancti vt dicit,Percipitereg.qd vo.pa.&c . CSpuin vi. &c.&petendo hoc facramétum petimus oia alia, qa ordinātur
um. telligētiæ regnũ futurum ingredientibus declarat,& mudicia cor ad ipfu,vt patet i.iiij.fen.& Luc.v.vocateu pane quotidianữ , qa
dis attribuit,per quam deus ibidem regnas ficut eft videbitur, vbi quotidie ipfufumimus p miniſtros ecclefiæ, q hoc facrm accipiût
en Moraliter
viz fpiritusfapiëtiæ coplebit,Septima fanctificatio nois ei" . In pfecti profe &ptora
" onefenarij aduentus regni pofcit,vt curram' oes in viru perfectu: *a Sanctifi.no.tu.Chryſo. Digna eft deum deprecantis ora- Moraliter
ó deinde in eo quiefcentibus fanctificet ipfein nobis, dum nos in il tio,nil petere an patris gloriam,fed omnia eius laudi poftponere.
lo fanctificamur.Eius requie iure pofcimus in nobis ſanctificari, bAdueniatre.tu.Ad Chriftum q eft dei regnum non venie
T.
b vtipereniter in eo fanctificati requiefcamus, in qua fanctifiatione mus ad gfiam ,nifi prius ad nos veniat per gratiam. dC Fiat uo.
r pax beatitudinis firmatur & plenafapiëtia donať. d C Fiatuolu tua.Augufti,id eft obediatur præceptis tuis ab hominibus terre,
-n tas tua.Hic petiturfpiritus cofili,p què volutas dei ingrič , vt à nis,ficut in cælo ab angelis fanctis, f Panem noftrum fuper
nobis impleat. Volūtas dei in terris ficut in cælo fpiritu confilij fubftantialem da nobis hodie.id eft euchariftiam , quæ refi
of
t. regitur.Nobis etiam op' eftſpũ confilij:vt voluntas dei dirigatur ċit animam,naturā corporis tranfcendentem , & quotidie profide
innobis d in libus offertur
-0

1
 Glof.ordi . Matthæi Cap . VI . De Lyra

a CEt dimitte.Poft cibu perit veniä peccatorű, vt qui à deo
E pafcit,i deo viuat,& ad vita eterna pueniat.CCũ dicimus: Dis
Scientię do mitte no.de.noftra: fpiritu fcię rogamus , & delicta itelligim?,
quefine fpü fcię no intelligitur.Sciétia gppe ad vfurpaliu perti
num'quo-
ruplicis vti net,q virtus eft,in vitandis malis,&petendis bonis,vt noſtra &
infua infidelitate condemnatur. h CCum ieiunatis. Poftqua G
docuit quo orandum fit,docet de ieiunio q& iterum ptinet ad mũ
dicia cordis,ne no fit fimplex ad deum,dum ad exteriora rapitur..
i CNolite fi.Non phibetytutem,ſed ficā virtutis ſpecie. Bo:
nú eftieiunio ppctis triftes effe ad poenitentia,& humiliare animā

licacis. aliorum contagia ploremus,bona cupía noftram.vnde:Cor cotritum & humilia Pfal.so.d.
mus • Magnifunt ifti tres gradus . nam q tu de" no defpiciet, Sed trifticiam , quep
a Qui folus potes. SDum dicitur hodie.
liberatur àmalo,iam heretfummo bono b SVt liberi redeamus ad patriam. Donum laude eft , prohibet. Vnde non ait fim.
fcientia, virtus,luctus. c Conuerfis. pliciter : Nolite ieiunare.fed addit , fiz
+Depo.di liberatus petit liberatorem,ne iterum du a
ftin.1.c.tres catur in tētationem.Sed quia in hac vita 2 då nobis hodie: † Ett dimitte no cut hypot remitte
a Quibus tenemur. SPeccata.
funt.&dift. nec iuftus fine peccato viuit ; fic petit ide b SBO paño aliter nullus Nicolaus de Lyra.
2.c, fi em & liberari,vtfciat quid ex charitate fratrib totius orationis eft fructus.
b
difti . 3.c.de debeat.Sed quia nondum vifiõe dei frui bis debita noftra , ficut & nos † di profe & ptota cõitate.Alio mo accie .
qtidiana.c, mur,cibus in via è neceffari",vt quãdoq a Veniam petentibus. piťinftrument u ad cõfequutionem btitu
t remittis
adhuc. adpatriam veniam.Vn panem perimmi ttimus debitorib us noftris . Et dinis ex parte cũ corpus fit inftru mus
aię:&ficcu
De co.di.. ad quem nemo peruenit fine fpu fortitus a Donum,pietas, virtus,manfuetudo. mentu aiæſeu organu, p cõfequens vita
b In tentationem inducitur,
d.iteratur, dinis. Vbi ergo fortitudo , ibi efuries iu qui tentatione frangitur . corporalis inftrumétalit facit ad cõfequu
Mat.11.d. fticiç. Aeternus enim cibus , plenitudo d Donum, timor, virtus,paupertas. tionefupernaturalis btitudinis , ictu aia
†De por di
eft iufticiç. Quotidianus ,du quotidieilla nenos inducas in tentationem,ffed , no exercet opa meritoria nifi in corpore
Commendat conditionem. qa tempus meriti durat tm ad tépus hui ftin.4.c. di
efurientes implemus, b Sicut.Ecce q f
libera nos à malo * . Amen . Si ei g vitae.Ad vitam aut corporalem neceffa- cit dñs.
cautione conftringimur, in qua etiã nos
adinuicem ad mifericordiam inflectit,& SVcs qui eftis quafi díj , a FQui in hoc quod pec rio requirit ſufficientia vic , &hocpetiz De cõ, di,2.
cant homines funt.
terrata,la peccatibus infe veniam promittit,& nos tur cũdicit:Paneno.& in hoc intelligu- c.panem .
nim dimiferitis hominibus pecca, tur peti oia vitæ neceffaria. a CEtdi. *Quia tuu
bis &p nos alijs veniam pmittit. Cul SEcce fiducia magna. no.Hic confequenter petit id p qď cõfe- eft regni &
pfus.
Marc.II.c, pæ veniam non debemus negare.vn, Cu
cata eoru, dimittet & uobis pater ue quimur btitudine ficut premouens phi- Potentiain
oratis ,remittite fi quid habetis aduerfus
g fter cæleftis delicta ueftra.Si aut no bens.Et diuidit in duas: quia primò facit feculafecus
aliquem; aliter enim pater veſter non di lorum .
Fludicium fine mifericordia fiete is qui non faciunt quod dictum eft: fecundo , reddit rōnem
mittet vobis peta veftra. Pecuniam ali mifericordiam .
cuiufdam dicti,ibi:Si emdimiferitis.Pria delicta
cui repetere conceditur,fed debita peōr dimiferitis hominib9*,nec pater ue fua
petēti veniam nuc iuftè negam'.cEt adhuc in tres:qa à britudine cofequenda
delicta ne nos in.Sed fpüfcientię illuftra,vt fcia fter dimittet uobis peccata ueftra , primò phibet nos petm commiffum.ſes
a gld eft ipfa vultus
mus qb' malis iuoluimur, & vt lachymę trifticia oftentare ieiunium. cundò pem de proximo comittendū. &
veftra. h
profint rogamus: Dimitte nobis debita Cuautē ieiunatis , nolite fieri ficut tertiò illud qd eft ad vtruck inclinatiuu.
noftra.Et ne nos . Non q ipfe inducat, Scam ponitibi;Et ne nos idu,tertiū ibi:
fed quia deferit,& ire permittit.Non ve Sedlibera nos,&c. Illud ergo qd prio
ròprecaturnon tentari,fed nec ad modicum vinci.Tentatiò enim & principaliter impedit nos à confequutione beatitudinis eft pecs
eft neceffaria ad coronam .Et nenos . deferens in tentatione finas catum iã commiffum: quia ad beatitudinem ingredi non poſſum?
vinci: etfi finas tentari,fine qua nullus probatus eft, d C Sed li. donec peccatum commiffumfit totaliter dimiffum,& quãtum ad H
nos. Hæc vna petitio , tantu continet quantu omnes fuperiores. culpam & quantum ad poenam:& ideo hanc dimiffionem petim❞
CVtfpu timoris dei omnia noxia intus & exterius pellantur : & quinto loco,cum dicimus: Etdimit.Additur: b C Sicut &
F fub paupertate beatè viuamus.Sed linos.In illam que nondum nos dí.quia hæc eft regula nobis impofita, q ficut volumus no
eft ne finas induci ,'& ab ea in qua fumus ducti,libera : quo facto bis dimitti peccatum noftrum ,ita debem proximo dimittere pec
nihil eftmetuendum,nihil reftat orandum , e CAmalo.omni, catum in nos commiffum.Ifta tamen dimiffio poteft intelligi du
vifibili & inuifibili.Hec liberatio quotidie neceffaria eft,dum fine pliciter.Vno modo quantum ad offenfam , & hoc eft neceffitatis,
malo animæ & corporis non viuitur , fed in fine complebitur, quia tenemur omnes diligere ex charitate. Alio modo quatũ ad is
quãdo immortales & impaffibiles erimus.De imis adfummagra juriam,& hocnon eft neceffitatis,licet fit fupererogationis . Sicut
datím fic afcenditur. A malo perfpiritum timoris liberamur : ide enim pecuniam ablatam non tenetur quis auferenti dimitterej, fed.
liberati pauperes fpu & rebus effe cupimus,dum dicimus nenos i= petere poteft,fic iniuria fibi illata poteſt recompenſationem pemē
ducas in tentationem.Spm pietatis rogamus,vt hõ interior man dam petere fecundū ordinē iufticiæ, cCEt ne nos. Scdò impe
fuefcat & mitis fiat, ne tentatione moueatur. Precibus laborane ditnosà britudie påm:qd formidať deproxio comittedū , & hoc
dum eft, vt dona percipiamus ex gratia.Donis agendum,vt venia · côtingit qñfum " pofiti i graui tētatiõe:cui pbabiliter timem" fuc
mus ad merita,Pro meritis btitudo fperanda:alioquin necfine p cubere:& io fexto petim" hoc ànobis amoueri cũ dicim": Et ne
cib"fidei ad donum ,nec fine meritis ad beatitudinem peruenitur. n.indu.i.inducipmittas, dCIn tenta.No em petimus vt nõ tẻ
Nihil deeftquod his feptem petitionibus non cõtineatur : fiue ad temur.qa tentari non eft malū:fed magis eft ad ytutis exercitiü,qñ
Satis compendio virilit refiftit.ppt qd dicit pfal.Proba me domine & tenta me.fed Pfal.25.a.
præfentem fiue ad futuram pertineat vitam.
Orationis fe tradidit Chrift?, non modo difciplinam mandatorum,fed & pre petimus nein tentationem inducamur.i.ne abipfa deuincamur.
dominicæ cum & donorum,vt paucis verbis memoriæ res multiplices & ne eCSedlibe.Tertiò impedit nos illud qď eft iclinatiuữ ad duo ·
cōpendioli cellarias commendaret,& fic fimplicitas fidei,fufficientiam falutis pdicta: & hoc eftfomes peti :q eft quædam pœna ex peto primi pa
tas. fuæ cito addifceret:& prudentia ingenioforum amplius profundi rētis derelicta:Et hoc malu pœnæ & alia mala pñtis vitæinquãtū
Lía.10.f tate myſteriorum ftupefceret.Hinc Ifaias : Sermonem breuiatum pñtnos ad pâm inducere,feptimò petimus amoueri,& ab eis libe
facier dominus fuper terram.Quoniam ita breuiauit, vt memori= rari cudicimus: Libe-nos.Sequitur in fine: fC Amen.qd efty
ter capi poffit:ita rebus impleuit, vt nemo finegratia fpiritufſacti bu'optatiuu refpectu pcedentiu. g CSienim dim.Hic redditur
percipere poffit.f¶Sie.dimi.Forma impofuit qualiter velim rõ cuiufdã dicti in prædicta'orone in quinta petitione,vbi diceba
judicari.Vnde indulgentibus coram deo fiducia refponder impe tur:Dimitte no .& patet fnia ex pdictis ibidé. h¶Cu au. ieiu.
trandi:exigentes vero, pæna remordet vltionis vel damnationis. Hic excludit intentione vanæ gloriæ ab operibus pniæ di.Cuau
De' mauult inuenire cui indulgeat quam quem puniat.ideo in ieiu.no.fierificut hypo.Dicitur enim hypocrita ab hypos qd
noftra poteftate pofuit qua confcientia iudicium dei quiſą puo eft fub , & crifis quod eft aurum , quia fub auro vel fub honeftas
cet ergafe, & quofententiam tanti difcriminis poffit téperare. Oës te exterioris conuerfationis habet abfconditum plumbum fal
debem",&indulgetiapatris oib' eft neceffaria,idco ex animo alijs fitatis
dimittamus, vt maiora feu plura nobis relaxentur. Hoc infine libus offertur, a CEtdi.no.Grego.vt profecto bonum quod Moraliter
concluditur, vt certifit nobis quid in orationibus promiferimus : àdeo cõpucti petim":hoc ipfum primuproximo cóuerfi facíam".
nec aliud exigit iudex quem rogamus,nifi vt tales fimus fratrib?, <CEtne.Aug.Aliud eft tentari: aliud in tentatione induci . Nă
qualem eum nobis pofcimus.Et qui hoc non facit dupliciter reus fine tentatione nemo pbat" eft, & io nopetim❞ nos non tētari,ſed
eft.primò , quia peccauit &deber:deinde,quia admonit❞ à iudice, in tétationem p cõfenfum induci, e C Sed libera.Chryfo , hoc
Mar.II.c. fratri non indulger.Vnde: Cum oratis,remittite fiquid habetis maluvocat diabolu ppter excellentiamfue malicię.g CSi enim
aduerfus aliquem : aliter enim pater vefter non dimitter vobis. dimi.&c.Cyprianus:Excufatio tibi nulla eft in die iudicij :cum fe
gSi autem non.Nulla excufatio relinquitur , quia vnufquif cudu tua fentétia iudiceris:& qd
' feceris:hoc ipfe patieris,h CCũ
quefecüdü haqfniam in futuro iudicabit.Ex hoc patet, vnufqfq au.ieiuna Leo Papa:Non funt cafta ieiunia quæ non de ratione
in fua *continentia
 aс
tisуга
Gl . M C . V . D L 2
of a a I e y 6
Poftqua G t p r
. .o t a
r h
ptinetadmu æ
cut hypocritę triftes. d
a CExtermina
i nt.i.extra minos i
huma mulēt pnię rigore:iofubdit:b Ex.Extermiare eni eft extrater- C
norarapitur.
A nęconditiõis obducut.Sicut de nitore veftiu iactantia eft:fic de minos ponere:& ideo illi facies exterminant qui quadam triſtici
fpecie Bo nimio fqualore & macia.Demoliri eft qfi diffipare:& venufta am extramodum folitum aliorum demonftrant:vt religiofi præ
miliareanima
tem vultus quafi ad nihilum redigere. b CFacies fuas. Lu ceteris appareant.Vel aliter . Sicut fiunt quandoq
; vnguenta
h
n& umiliaPfal.so,d &uofis fordibus in quibus etiã iactatia eft:& magis ſub ſpecie re ad decorandum faciem,quibus vtuntur mulieres ad fimulandu
iciam,quep ligiõis decipiut.Nota no debere oues pulchritudinem itafiunt quædam vne
non ait fim . pelles fuas deponerefed veſtiri,fi aliquã. a Repreſentatores alterius perfonę. SQui non vir guenta ad exterminandum prędico mo
ed addit ,fi tutibus ftudent:fed'fauorem vulgi excitant.b Prode do faciem:&forte talibus vtebantur adfi
do lupi eis fecontegunt. c CVnge ca moliuntur:hoc enim proprie de exulibus.
Pcuthypo-† remitte tobfcurat tu.Spirituali læticia mente refice diebus a a mulandum pœnitentiam:ficut etiam tru
hypocrite triftes . † Exterminant tanni talibus vtuntur ad extorquendum
abftinentiç: vt dilectionis odor fragret in a Finem intentionis'vt fupra reprehendit hic.
Lyra opib mifericordię. Cofciétia laua lachry SVt diffimiles alijs videantur, & ipfa vilitate vltra pecuniam per queftum . Subdit auté de
homines prędicentur. bitummodu ieiunādi , cu dicit, c Tu
lio mo accie. mis: vt fit munda corã deo . No em fuffi
benim faciesfuas,ut pareant homi,
onembut cit opus mifericordię fine munda cõfcía: aut &c.unge caput tuum:id eftfigna
u
us fit inftru remitti nechoc fine illo.Paleſtinis mos erat in fe= nibus ieiunantes . Amen dico uo, leticiæ prætende: talibus enim vnguen
mus ftis caput vngere:ergo caput vnge.i.fefti a Laudem quam voluerunt,non adoptionem filiorum tis &lotione corporis vtebantur Iudeiin
quens vita diebus folennibus & feftiuis.'d Ne ui.
►quia uu&hilare te exhibe:& mété ſpuali oleo bis, quiareceperunt mercedem fu
id cófequu
refice:& de ieiunio nõ quçras laudem ex a Sic vni dicit, quafi omnibus. b Caput vngit, h.i.ad gloriam hominum quærendam.
8,icti aia qui fpirituali letitia interius e
*Defa.vn. terius . Sed qa fic à feculo auerteris cora с
ncorpore Depa.di am .† Tu autem cum ieiunas , ungè
debes tantum quærere in operibus tuis.
tepushuis ftin.4.c.di ynico deogaudeas;& fic facie, i . cor mundabis
àfordibus quibus remotis:deum videre caput tuum ,& faciem tuam laua, f CQui eft in ab.quia deus in preſenti
mneceffa atdis a Hominibus ieiunat,qui fauorem eorum captat.
licebit.Vnge caput tuum.Ecce nondi Vifibilibus. vitanon poteft videri â nobis:licet fit prę
Chocpeti Deco, dish
omniain nouo Teftamento ad literam, fens vbiq.Cetera patent. g No. the
intelligi panem, ne uidearis hominibus ieiunans :
Ridiculi enim effent in ieiunio oleo delis Hic excludit ab affectione hominis pec- Diuifio
CEtdi.*Quiacu a Celesti. Qut eftinuifibilis.
buti:fedfpiritu amoris eius,cuius paſsio b Perfidem in corde. Vel fo. catu auaricię;Et diuiditur in duas partes:
qd cofe-elregni &
nibus debemus participare nos maceran fed påtri tuo,qui eft in abfcondito: quia primè oftendit propofitum in actu
lens phis potentiain exteriori:fecudò i actu interiori,ibi: Ideo
du:mens debet inungi & non oleo adula a SIn confcientia vbi ipfe eft.
mò facit feculafecus d dico vobis nefol.&c.Prima in tres: fecun
it rönem lorum, Ieiunium tionis:aliter vanafunt ieiunia Chrift & patertuus, qui uidet in abfcondi
qre& quo factus eft vnguentum nobis : quod effu a Pendet de hoc quod di&um eft:ne videaris ho.ie. dum tres rationes p quas excludit immo
itis.Pria delicia b Diuitias reponendo,fpe vobis collocare in terrenis.
fit facien fumperpafsionem mortis:ecclefiam fua derata congregationem diuitiarum.ſcďa
quenda lua dum fuo odore impleuit.Ideo non alterius că ' to,reddettibi .*Nolite thefaurizare ponit ibi:Vbi eft the.tu. &c.tertia ibi:Ne D
Tum.fe a F.i.in tranfitotijs. b.i.fuperbia,
B ieiunare debemus:fed eius perfufi fpiritu mo pot du.do.fer Prima ratio accipitur in pparu
endu. &
per abftinentiam macerantes carnem eius uobis thefauros in tèrra , ubi erů, " exdefectu thefauri temporalis.Thefaurus 10.
natiuu, a SInuidia. b Diffipat & confumit. c .i.hgres
pafsioni participemus ,Illo ergo vngua tici & demones qui femper ad hocfunt intenti,vt fpiri enim nihil aliud eft q congregatio diui
rtiuibi: mur:vt opera'mifericordiæ cumulentur: tua libus expolient. tiarum.Cogregantur autem diuitiæ pro
ď prio & charitasinterius diffundatur: quia fine go & tinea demolitur , & ubi füs į pter fufficientiam vitę habeda: ſed thefau
eft pecs illo calix noftri ieiunij non inebriatur,af rizatio,indebita recte inducit contrariu:
fres effodiunt & furantur. Thefaus
>Mum? quia reddit hoiem infufficiétifsimü:qa ta
fectu pietatis.Deo ieiunat qui pro amo a Non mihi,cui non prodeft,fed vobis.
um ad H re eius fe macerat & quod fibi fubtrahit rizate autem uobis thefauros in cæ lis thefaurizatio è quę fit ex auaritia :& cx
etim ? 2 amore diuitiaruin fe,ille aut q fic cogre
alterilargitur. d CEtpater tuus.Pa= In fpiritualibus & eternis.
ut & ter per fidem intus eft:&remunerat in ab b Quiafucure diuitię fanctoru incorruptibiles funt. gat diuitias no audet eis vti :fed iuxta eas
is no fcondito facta.Ibi ergo ieiunandum quo lo, ubi nec erugo nec tinea demo ducit miſerā vită,& dimittit eas putrefie
a Diffipat, & in nihilum redigt. b Quia ri:&ideo dicit Hie.i epiftola ad Paulinữ:
repec ipfevideat.Et neceffe eft vt ieiunans ficie ibi aduerfus electos dei nulla diaboli fraus prçualebit.
idu junet,vt ei placeat quem in pectore por Antiquũ dictu eft: Auaro deeft tã qď ha
litur : &ubi fures non effodiunt ,
atis, tat. e CNolite thefaurizare.Admữ a Vniuerfaliter, de pecunia,& omnibus voluptatibus bet, quod non habet :& talem modum
adis diciam cordis terrena erogari præcipit. huius feculi, ihuiufmodi thefaurus'eft'gula:huiuſmodi thefaurizandi excludit faluator cum dicit:
cut libido & fimilia.
CNolite thefaurizare , Qui ieiunat,vel h necfurantur. Vbi enim eft thefau, 111 CNo.th.uo.vbi erugo & tinea demo
fed feruando quod non edit:vel gloria quæs litur, h Eru.i.æris rubigo : & in hoc
me rendo:in terra theraurizat. Qui propter tangit corruptio diuitiaru artificialiū; vc
Des deũ incelo.i.in æternirate.Et fi fpealiter de eleemofyna moneat auri &argenti & cæterorum metallorum. i CEtti.Hic tangi
Oc taméde oi opevírtutu accipit: Quia quidqd p deo fiti eo çterna tur corruptio diuitiarum naturalium vt bladi & vint & veſtime
UC liter recipiem?.Erugo metalla cõfumit;tinea veftes: quod ab his i torum & confimilium. k CEtubi &c.Hoc diciturpropterla
е tactü eft collut fures.His tribus modis, omnisauaricia cōdemnať: pides preciofos: qui licet non pofsint rub iginari nec à vermibus
¿ prętereut enim oía que pofsident.Moralit.Si quid in carne ge corrodi:tamen poffunt à latronibus tolli , Ex prædictis patet op
7 Moraliter rímus:thefauros in terra condimus,dum preciofos corporis fen thefaurizatio quæ fit ex caufis honeftis non eftinterdicta à faluato
Pfal fus in terrenis defiderijs occupamus: quos erugo.i.libido confu retanquam illicita:vt quando aliquis thefaurizat ad bona opera
mit.Porro indumenta morum ,ira & fuperbia , & cætera vitia facienda:vt eft conftructio ecclefiarum , releuatio pauperum , &
deftruunt : quibus fi quid reftat , dæmones furantur . Omne huiufmodi:vel propter rempublicam feruandam & confimilia.
terrenum vel erugine confumitur ,vt aurum & argentum: vel 1C Thefaurizate autem uobis thefauros in cælo .
putredine& vermibus foluitur , vt veftis , vel quod ab his im Per hoc concludit excellentifsimum modum theſaurizandi:quan
mune eft àfuribus tollitur : vt lapides præciofi. In his ergo om do fcilicet bona temporalia & tranfitoria confummuntur in pie ·
ne genus auaritiæ reprehenditur . Rabbi, Erugo fignificat fu os vfus,& fic commutantur in bona fpiritualia & æterna : & per
perbiam quæ decorem virtutum obfufcat . Tinealquæ veftes cofequés incorruptibilia: & hoc & thefaurizare i celo: & pater Ifa.
Allego. latenter rodt :inuidia eft quæ & ftudium lacerat bonum:& com = m CVbiée.Hic ponitur fecunda ratio ad excludendum thefau
pactionem vnitatis diffipat.Fures funt heretici & demones qui rizationeinordinatā tpaliú:& accipitur ifta rõ ex qdã affectu ma
femper ad hocfunt intenti vt fpiritualibusfpoliet. fCThefau lo ipfi :q é excecatio metis: Ad tale em thefaurizationè fequitur
ri.autem.q.d.cum ieiunatis aut aliquid boni operis agitis;ibi re totalis couerfiometis ad amore diuitiaru:& hoc eqd ' dicit:Vbie.
conditevbi corruptio non poffit accedere, gCIn cælo.i.om ad hanc cõuerfionefequit auerfio à deo:& qaintellectus illumina
nemfpem in cæleftibus ponite: fidegradientes:charitatemample tur p coníuctioné ad deũ:ideo ex tali auerfione obtenebratur. Et
tentes.In cælo.i.infpirituali firmamento: quod non tranfit.Cę
& quia intellectus dirigit omnes alias potentias in fuis actibus; cum
ficer lum & terra tranfibunt verba autem mea nõ tranfibunt.Si ergo fit oculus hominis interioris:ad hocfequitur obtencbratio & obs
∙1.4.c cor eftin cælo:mundum eft quia munda funt cæleftia.Si autem fcuritas in omnibus operibus humanis.propter quod, fubditur:
interravolutatur:quomõ mūdum eftri,fi quid agit vt terrena Lucerna
confequéter: quomo mudum eft: Si eteni illa in genere fuo mūda Moraliter.
tamen fordefcit res dignior dum inferiori mifcetur : vt aurum *continentieveniunt,fed de arte fallacia. cCTu au.cũ ie.un.
argento:argentum plumbo . h CVbi enim eft thefaurus. Per caput Chriftus intelligitur:p facie propria cõfciétia: quę lauã
Si in terra:cor eft deorfum.Si in cæleftibus, cor eft in Chrifto fixữ dacft cofefsione:Chriftus autê vngendus deuotioe. g CNo.th.
Nicolaus de Lyra. Lucerna Ra.Erugo fignificat ſupbía que decore virtutum obfufcat.tinea
quelateter veftes roditi inuidia quæ bonữ ftudiū lacerat, furesfut
fitatis,Sequit: aC¶Tri.lfti emfoñdūt quãdã faciei trifticia :vt fi hgretici & demones q fempfut inteti nos bonis fpüalib" fpoliare
mulec diin *Lucerna
 Glof.ordi. Matthæi Cap . VI . DeLyra

aCLucerna.Profeqtur mudiciam cordis.Sicut ocul membra tentionis bona, hCIpfæ te quã erut.q.d.multò magis, quia G
E ad operandum dirigit,ficinten tio & lux fidei omnes virtutes , Lu actio mala de genere, q eft quafi qdam tenebra fi tñ huic fuperue
cerna eftlumein tefta,fic charitas in fide.Cu fides ceffabit , fola cha niat intentio mala, eft mfto deterior pria:vt fi aliquis mochet
ritas lux erit.De exteriori,docet officiu interioris hois , itētiõe më cum aliq,vt poffit ei" pecunia furari,ois talis tenebrofitas pcedit
tis & luce fidei oës virtutes illuftrant , vt reddat lucidum corpus, eximmoderata cõgregatione diuitiarum: ppter qd eft merito fu
Ite ad mundicia cordis p fe hoc capľm gienda, i Nemo pot du. &c. Hie
eft,vfgra priori operu q palā apparent. 2 a ponitur tertia rõ:quiaillud eft merito fu
bSifue.o.Si pura itentione,q potes rus tuus,ibi eft & cor tuum . +Lucer giedum ab hoie,p qd impedit obfequiu
▶tuj +Luc.II.c.
bõa agis,opa funt lucis, etiã fi nonita hoi b na corporis tui eft oculus tuus . Si deo debitum,ad qd obligat ho ex benefi tuus
b' videat Si puerfa intentio eft,prauu eft a Intentio, cuius merito opera lucis an tenebrarum cio creationis,& ex alijs bñficijs: fed impe
funt difcernuntur. b SVnus & purus, de quo in can
gdqd agit,etfi videat rectu, Ocul" vn' ticis:Vulnerafti cor meum in vno oculorum tuorum dit p cōgregatione diuitia inordinatā;
&fimplex eft.f.charitas q mo lucetin fide id eft charitate. c.i.congeries virtutum,vel ergo &c.Minor autě hui" rõnis declarat,
actio tota.
ficut in tefta,c Siau.ocu.tu.ne. Sii с cũdicit in lřa:Nemo pot duo.do. fer
tentio no eft ex fide,tot ho interior tene fuerit oculus tuus fimplex , totum uire.qd eft intelligendu qñfunt cotrarnj
d
brof' eft.Quia qd no eft ex fide,pcm eft. corpus tuum lucidum erit . Siaus с & difparati,& no fubalternati pofiti: fic
dCTene.e.Quando gde intétio feqns Intentio peruerfa. eft in ppofito, quia auaricia q eft feruit?
£
opus informat.Ergo fibona qagis quia tem oculus tuus nequam fuerit,to, idolon no pot ſtare cu obfeqo diuio,&
mala intentione fiunt tenebræfunt,quid d tum corpus tuum tenebrofum erit . io cócludit. k¶Non poteftis deo fer.
ea quep fe malafuit,& mala intētiõe flut e & mã. Māmona emlingua Syranome
* Si ergo lu.Intentio q facim' quod Si ergo lumen quod in te eft , tene eft diuitiarũ,vel nomē demõis q tétat de
a Mala quæ fiuntintentione peruerfa.
cuc:qi nobis eft nota,lumē dicit,exit” ve h cupiditatediuitiarum: Auar autem qui
bræfunt,ipfe tenebre quate erunt? thefaurizatiordiate,feruit vtrifq, &ideo:
ròrei icert? eft,vt cu qd alicui do vel ago a gQ.Nó poffum thefaurizare & deo feruire. b F.i.in
nefcio vtru cedat ei bono an malo : & io cælo & in terra thefaurizare. Vitijs & virtutibus. non poteft fimul deo feruire. Ille aut qui
+Luc.19.C+ tenebrasvocat.Dicit ergo : Si intentio q CFInter fe diffidentibus.
f opib diuitias expédit non feruit di .
26.di.c.acu facis(quæ tibi nota eft) appetitu tempo + Nemopoteft duobus dominis feruitis ,fed magis diuitię feruiunt fibi: quia
F.i.diabolum eis vtit ficut inftrumentis ad opa vitutu:
tius.21.q.1. ralfordidat: quantò magis ipfum factu
C.I.De poe, cuius dubius eft exitus:qa etfi bene cedat uire: Aut enim unum odio habe qafcdm qd dicit Amb.fup Lucã.Sicut
difs.c.I. S.i.deum. F.i.diabolum.
'nobona intentione facis, nihil ti
alij,qd diuitięfunt ipedimēta reprobis, ita pbis
bi pderit:qa quo feceris tibi imputatur, hbit,& alterum diliget : aut funum funt adiumetatutis,&io talis põtfimul thuicadhe
a Deum poftponit, & fi diligat eius mandata.
noquo illi euenerit, f CNemo feruire deo, & vti ipfis. 1C Ideo di.uo, rebir
poteritis ad oculu hoim boa agere, & ex i fuftinebit , & alterum contemnet .
quia nofolu cõgregatio diuitiarum quả
a Exprimit quifunt duo domini. b Bonus difpen
his deo placere,No fimul in cælo & iter= fator non eft feruus. c T.i.diuitiis. Habere quidem tum ad actu exteriorem deordiat hoisaf
ra thefaurizare, nec & vitijs & virtutibus licet eas,fed non feruire eis. fectu, fed etiãfollicitudo acquiredi deor
k
deferuire.Quidądfacis, vel ex amore dei, Non poteftis deoferuire,& måm, dinat qui tu ad actu iteriorë:io cófeqnter
vel feruitute diaboli, C Curegnum dei a Ne cura eorum retrahamini ab æternis , quia ni excludit follicitudine fupfluã circa talia
hil funt.
& diaboli diffideant inter ſe, in vtroq ne 1
mona . Ideo dico uobis , ne folli 1111 acqrēda.Et diuidit in duas ptes: quiapri
mo poteft fimul militare: vnde q baptis mo facit qd dictu ép qda exempla,&fe- Diuifio
F zătur, diabolo abrenuciat & operib" ei?.
cūdò p rõnes, ibi: Nolite ergo,Circa pri
gCAut ením unum odio.Nihil eft medium.Quidquid enim muaduertendu, q duo funt que requirur ad fufficiētia vitę pñtis
facis,aut ex amore dei,vel ex feruitute diaboli.CAugu.Diabolus fcilicet nutrimentuu,fine q hō no poteft viuere abfolutè, & veſti
enim femper eft odio habēdus deus verò diligendus. Nec em apte mentufine qnon poteft bene viuere:& ideo circa ifta folet homa Vitaplens
aliquis vnquã deum odio habuit:fed omnes fe eum amare fatetur, qt fuftétat,
gis follicitari.Primò ergo excludit follicitudinem circa vtrunq H
&diaboli nomen execrantur,quis vitiofi eum quafi tyrannumfu i generali,fcdò circa quodlibet pfefumptu i fpeciali, ibi: Refpici
per fe dominantemi fuftineant:deum verò odio non habent , fed tevolatilia, Circa primu aduertendum,qp naturanon potuitpro Brutis ani
contemnunt,victi concupifcentia fua,& perfuafione diabolica. uidere hoi de tegumento & defenfione, ficut puidit alijs anima
malibusne
h CAutunumfuftinebit.Auguftinus'. Non quidem diligit: libus :vtpote auib dedit plumas ad cooperimentum, yngues , & ceffaria
pa
nemojením diabolum diligit, fed fua cupiditate implicatus pati roftra ad defenfionem :fifr brutis animalibus pelles & pilos pin.
uiditnatu
tur eum,vt fi quis ancillæ alienæ coniunctus propterfuam cupidi dumento,cornua & dentes & hmõi p armis: quia in talib" no eft
ra& no ho
tatem duram patitur feruitutem; etfi non ametillum cuius ancil nifinatura fenfitiua,q eft ad vnu determinata:&ideo de talib'po
mini ratio
lam diligit, i CAlterum contemnet.Non quidem odio habe tuit eis puiderefufficienter natura.Homo aut rōnalis naturę eft,
nali : &qre
bit:nullius enim confcientia deum poteft odiffe.Idem in retractati " non eftdetermiata ad vnu:fed habet via ad difpata, & cótraria,
one rei eiufdem ,Non video fuiffe dicendum: Multi enim funt de &ionon potuit fibi fufficiet puidere natura q de fe e determiata
Pfal.73.d. quibus fcriptum eft:Superbia eorum qui te oderunt,&c. k C Et ad vnu:fed loco hui ho habet itellectu,p quepoteft cogitarediz
Mamona mammona . Mammona Syra lingua , diuitiæ , quibus feruire, uerfas artes & modos faciendi fibi veftes,& arma, & man" ad ope
deum negare eft. Non dicit,habere:quod fieri licet,vt bene difpen randum talia:&ideo oportet hoiem de talib" follicitari; qa tñho
fet,fedferuire quod eft auari.Dicitur hoc nomen effe demõis qui mo rōnalis eft,iō ifta follicitudo debet effe moderatafcdm regu
præeft diuitijs , non quòd in eius ditione fint: fed quòd his vti lã rõnis recte:&talē follicitudiné no excludit hic faluator, cum fit
tur ad decipiendum , irretiendo laqueis diuitiarum. 1 CIdeo. ps prudentiæ:aliterfeqret, homo tetaret eu, fi expectaret ab eo
dico uobis.Quia non poteftis deo feruire & mammona.Ne fi cofeq oianeceffaria:omittedo qd ' debet fieri circa hoc via hūana,
tisfolliciti,quod eftferuire diuitijs,Contemptumfeculi, & fiduci fedfollicitudo q hîc phibet eftde ordiata &fupflua p qua poftpo
am futurorum toto fermone præcepit , dum & malafuftinere & nunibonafpualia,vt magis videbit poftea. Et hoc eft qd dicit
Kenon vlcifci, hîc Saluator; mC Nefolliciti fitis.fupflue.f.& inordiatè de cí
bo &veftiméto: quia hoc non eft neceffariur:Quod ,pbat exéplo:
Nicolausde Lyra.
quiacorp" & aiam q funt maiora beneficia de dat nobis finefol
a Lucerna corporis tui.Metaphorica eft loquutio , acfi licitudine noftra:ergo & illa quæ funt minora,videlicet cibum &.
diceret:Sicut oculus corporalis dirigit opera corporalia: quia diri veftimentum:
git pedem ad ambulandum,manus ad operãdum,& fic de alijs:ita
Oculus mentis perintentionem rectam dirigit opa humana:inquã
tum in eis eft ratio boni moralis:& ideo dicit: b Siocu.tu.fu. XaLucerna cor.tui &c.Remi.Per lucernam ecclefiæ rector Moraliter,
fim.i.intentio mentis recta, cTotum corpus tuum.i.cogeri fignificatur, quibene ocul? dicit: quia plebi fubiectę ap corp? in
es operationud Lucidum erit.i.fan& ta &bona,dū tñ opus fit telligit,falutaria videre debet.Si ergo eccliæ rector errauerit, qua
licitu degenere, e Si autem oculus tuus fue nequã.i.inten to magis fubiect' fibi ppls deuiabit: k¶No pot. deo fer. &c.
tio peruerfa & mala. f CTotum corpus tuum tene eriti.to Hiero.no dicit q habet diuitias,fed q feruit diuitijs:Qui em diui
ta cogeries operationu tuarum erit mala, etiam fi actio fit degene tiaruferuus eft cuftodit cas, vt feru? dominum : qui aut earum fer
rebona:Sicut dare eleemofynam mulierculæ,vt poffit eã ad amo uitutis excuffit iugū,diftribuit cas vt dñs. m¶Ñe folli.fi. aïæ.
reilliciti attrahere,eftmalu fimplr, ppter malicia intentionis puer Non dicit vt manducetis,fed quid manducetis, Māducare nanc
fæ:propter quod fubdit: g CSi ergo lumen.i.fiactio bonade neceffariu eft ad fuftentatione naturæ: Sollicitari verò circa fum
genere,q eft qfi quoddam lumen,efficitur mala propter defectu in ptuofitatem cibi vel delectatione gula.Et ide dicendum de veſte,
tention is Nonneanima
 vra

magis,quia G Glof.ordi . Matthæi Cap . DeLyra

VI.
uicfuperue * 27
uis machet non vlcifci,& inimicos diligere iuffit,&humana gloria fugere. nonferunt neq'metunt,& tamen dominus fufficienter pafcit ile C
fitas predic A Nuc vult confirmate per fide in fpe eternoru, qa plures fur quos las cum follicitudine conuenienti fuæ naturæ . multò forti.
ft merito fu Gen jeb amor pñtiu,& defperatio futuroru torpētes facit. In fudore us hominem fufficienter pafcet cũ follicitudine conueniēti fuę na
vultusparatur panis,fed labor eft exercédus,follicitudo tollen ' fubditur:
turæ quæ eftfecundum regulă rationis recte:ppter qd
1. &c.Hic
t merito fu da eft, quçmente prurbat:dum timet neautpoffeffa difpereant d¶None uos magis plu. eftis il.i. natura humana eft maio
tobf aut elaborata non contingant, a¶Ani ris põderis coră deo: quia animalia facta '
equi
u
exbenef Lucu mæ ueftræ.Id eft animalitati cui hçc ne SQuiahoc eft diuitijs feruire. funt ppter hominé:fili" autē nobilior eft
i 2 his qfunt ad fine. eQuis aut ueftrũ.
s: fed mpe tuus ceffariafunt.Totam fpem deo commit citifitis animæ ueftræ, quid man,
nordi et qdbi, tite,quia nihil nifi quo decreuerit ille po Hic pbat de veftimento: Erponit duplex
nata .
bituri fitis teftis acquirere vel retinere. C Anima ducetis : * neque corpori ueftro , exéplum.Primum accipit ex eo quod eft
is declarat , S.i.vita
o.do hîc ponitur pro vita, quæ cibo fuftenta b a intra hominé.f. magnitudo corpis, qua
.fer
quid induamini : Nónne anima deus dat hoi fine follicitudine fua : quod
nt côtrarn Iohan..d tur vt ibi:Qui amat anima fuam, perdet -
cam. Animal itas cibo alitur:& poni plus eft quàm efca: & corpus plus patet, quia qtucunq ; aliquis folliciter de
pofit :fic a Queperpetuo non erunt.
i turhîc pro vita; viuit cum pecoribus . C augmetationefua, non poteft addere ad
eft feruit?
quam qui perdit propter Chriftum , in quàm ueftimentum:Refpicite uo ftatură fuã cubitu vnữ, cũ ergo veſtimen
diuio,& a Dei prouidentia al untur abfque cura.
ueniereamfpiritualem in vitam æternã. C tum competat maius vel minus hoi fecu
deo fer. dum quantitate corpalē, & quãtitas dať
bCNonne anima.Non vita propter latilia cæli.quoniam non ferut, nec
yranom ei fine follicitudine fua, p cõfeqns & veki
ē efcam,nec corpus propter vefti mentu m, metunt,neque congregantin hors
tetat de fed ecotra. Ideo non fitfollicit" animus, a Tuncmulto magis vos quinlit eitis. mentuconueniés abfq follicitudine fup.
utem qui vt percipiat quod propter fe creatum . b Tunc multo magis vos,qui rationales eftis quibus flua. & hoc eft quod concludit iterrogati
promittitur eternitas.
,&ideo eft.Quafi, Qui dedit maiora,ideft vi ue.Etde ueftimētis &c. Secudu exéplum
le autqui tam & corpus,dabit & minora, ideft viz.. rea: & påter uefter cæleftis pafcit accipitur ex co quod eft extra hoiem,f.ex
†magis ps a Quiarattonales,& in filios adoptati.
feruit di . &um & veftes.In his promiffis veritatis
ftatis terrenafcetib": qd ponit cu dicit, f¶Co
illa.Nonne uos magis pluris eftis 1&
fibi:quia nemo dubitet: Sit homo quod effe des fiderateli.agri,quo crefcut. finefolli
a Sua follicitudine & fagicitate.
La vitutu : e citudine corum , &fecüdū quãtitatē ſuã † follicitus
bet,mox adduntur ei omnia ppter que · illis.Quis autem ueftrum † côgis
ca.Sicut funt facta. cRefpicite. Hoc ad efcă. à deo veftiutur.prop ? qd dicit: h¶No exiftens
Sancti merito comparantur auib' quia tans poteft adiicere ad ftaturam fu laborat.f.ad ornandu fe. iNec net.
ita pbis a Supra de efca,hic de veftimento. + ideftfilant:ad faciendi fibi veftimétum :
õt fimul thuic,adhg cælum petunt, & quidã ita remoti funt f
am cubitum unum: Et de ueftimen
àmundo , vt iam in terris nil agant , fed &tñ optimè veftiuntur . Quod probat: † Luc.12.b
di uo, rebir a Hoc de indumento. Non funt hæc allegos
fola contemplatione iamin cælo degūt. k¶Quoniã nec Salo.i.licet fuerit rex
em quả rica,fed vt de muoribus perſuadeantur maiora.
hois af Ifa.60.b. De quibus dicitur : Qui funt hi , qui vt & tis, quidfolliciti eftis: Confiderate potetillimus, vt patet.inj.Reg.tñ non fuit
nubes volant &c. Hæc non ita bene veftitus, quia licet ars imitetur
di deor
conter prohibent prouidentiam, ne laboret ,fed lilia
a agri , quomodo
ornando. crefcunt.Non
b Vt indumenta fis &J natura:tñopa artis non affequiturpfer
follicitudinem , vt tota fiducia veftra fit bi conficiant. c Tamen tione operum naturę, &ideo tinctores
&
atalia *
iapriz in deo , cum & aues fine cura viuant. laborat, nec nent.Dico aute uobis , pannor non pot facere colore ita viride
dEt pater uefter. Exaggerat fiduci Quipræ aliis floruit. ficut natura i terrenafcentib".Ex hoc igiz
,&fe Diuifio am filiorum & confirmat: quia fiboni h
quoniãnec Salomoin omni gloria * tur concludit,op deus fufficienter veftiet
a priz hoiem abfq follicitudie fupflua , ppter
tas patris etiam ad illa fe extendit , quan
pñtis fua coopertus eft,ficut unu exiftis ,
to magis ad filios adoptiõis: eQuis i 1 quod dicit: Sieni fœnuagri &c .
Ivefti autem ueftrum.&c. Illi autem curam Si enim foenu agri, quod hodie eft, in præfenti. mEtcras incli.mit. Id
oma Vitapiens m
qe fufteta regendi corporis relinquite,quiillud ad * & cras in clibanumittitur , deus fic 11 eftin futuro:ponetur in furno : quia in
und H B hancmenfuram fecit peruenire, fCEt a Fornat. b SProcurabit in neceffariis. c S.l.ves aliquibus terrisloco lignon vtuntur fti
ftiet. Qui ad imaginem dei eftis ad æterna vocati.
fpici de ueftimétis,Non laborare & pulis & talib" ad calefaciēdu furnu . Vel D
pro uidere hoc non deceat led , omnis follici ueftit, quanto magis uos modice fis ° aliter: Cliban" accipitur hic pro aceruo
Brutis ani a Non aut nolite quærere. b Id eft talium cura
ima tudo abijcienda eft,&fpes in deo haben nolite impediri quominus cæleftibus infudetis. in q congregatur foenum deficcatü, quia
malibusne admodumfurnifeumonticuli eleuatur,
$ ,& da eft . g ¶ Confiderate lilia agri,
dei:Nolite ergo fölliciti effe ,dicêtes :
ins ceffaria p Exhortationem de indumento fatis con vñ & clibanus à cliuo dicitur : Et tamen,
uiditnan
eft gruo confirmat explo . hQuo . nec n CDeusfic ueftit fonu ipfum folli
ra&noho Salomon in omni &c.Quæpurpura règum , quæ pictura tex citudinefua. o CQuãto magis modi . fi uos: f. fine follici
po
mini ratio tudine fupflua.Vocat auté cos qui nimis follicitantur de talibus
ft, tricum poteft floribus comparari: lpfe color dicitur operimen.
ia, nali;&ğre tum florum,ficut dicimus : operuit iftum rubor, iCSi enim modicęfidei :quia ex defectu fidei procedit talfolicitudo fupflua:
Nonautě follicitudo rationabilis & moderata,fed magis includi
a foenum agri.Si ifta quæ ad vfum funt temporis tantum ,& cito
1 decidua igne cremabuntur,deus tam venuftè adornat . Cras tur:quia ficut natura auium eft, prædicto modo viuere, & terrę
+ nafcentium crefcere,fic natura hominis eft viuerefecundum dicta
Geñ.zo.e pro futuro ponitur in fcripturis,dicente Iacob Exaudiet me cras
iufticiamea, k In clibanum mittitur. Alij libri habent, in men rectæ rationis; ad quodfequitur ipfum debere follicitari ſol
ignével in aceruum, qui habet fpeciem clibani. ICQuanto licitudine moderata ad querendum ea quæ non dedit fibi natu

magis uos, fcilicet veftiet . Et ideo omnisfiducia in eo haben
da.Quòd fi necde his fidentes fumus, quomodo inuifibilia ſper
nam?:Permodica fides eft, quæ nec de minimiscerta eft.Ideo & de
æternis ingerit fiducia, & condemnat infi delitatë. m CMo
dicæ fi . Quicunq in aliqua promiffione dubitat , modicus eft
fidei , & quanto plus dubitat , tantò minus inuenit ea pro qui
bus follicitus fuit. n CNolite ergo folliciti &c.Plenius in
culcat & reuoluit, quod à principio fermonis docuit , vt abſo
follicitudine viuamus. Nolite ergo folliciti effe. Hic viden
tur argui hi qui fpreto victu vel veftitu communi, lautiora ſiz
bi vel aufteriorapræ his cum quibus viuunt alimenta quærunt
vel indumenta, o CSolliciti effe. Sollicitudo fuffocat vers
Moraliter. bum dei, ne fructum referat:& facit ſimilēgentili id eft infidelem .
Hæc enim
Nico, de Lyra.
Diuifio veftimentum, dabit fine follicitudine , vel cum follicitudine
moderata; b Refpicite uolatilia.Hicprobat de vtroq in
fpeciali:&priò de cibo fecundò ,de veftimento,ibi: Quis aut ve
Arum cogitans.Primum oftendit per exemplum auium, quæ
non ferut
ra: vt veftes,&arma & fimilia,vt prædictum eft. p CNolite er Diuifio
gofollici. effe. Hic excludit follicitudine fuperfluam per ratis
ones duas : Secundaponitur ibi : Nolite ergo . Prima accipitur
ex parte diuinæ prouidentiæ . Ad cuius euidentiam confide
randum, qaliqui dixerunt prouidentiam diuinam effe tantum
circa fuperiora, & non circa actus humanos , in quorum per
fona dicitur Iob.xxij.b. Circa cardines cæli perambulat,nec
noftra confiderat : & ex hoc dicebant quòd homo circa necef
faria vitæ debebat multum follicitari ; & hoc eft quod dicit:
Hæc em oia
vaCNōne aia plus &c. Hiero . Qui maiora præftitit , vtiq Moraliter
&minora præftabit. b¶Refpici.uo.cæ.ideft verè contempla
tiuos cQuoniam non fefe negocis fecularibus implican
do ,& dominus pro eis follicitatur ad neceffaria miniftrando.
fConfide.li.ideft verè caftos, gCQuomodo crefcunt.f.
non folum labore fuo,fed etiam dei dono , Sap.viij.d.Et cognoui
quia non poffum effe continens, nifi deus der. Si eni foe.per
foenum vires ad horam,& poft mittendum in ignem fignificătur
vanégloriofi ad tépus floretes, & poft igne gehennę gternaliter
fuftinetes.Igitur fi eis de dat tanta bona in terra,fuis electis dabit
in calo multo maiora, p CNoli ergo folli, exponatur vt.š.
*Hæc enim
 Glof.ordi. Matthæi Cap . VII. DeLyra
'

aCHæceni om.Quid ergo amplius habet âgentili: cui infide nima,& p cófequés circa eaqfunt hoi neceffaria:& fic feruictibus G
E litas animu follicitat ,& curis vitæ hui" fatigat ? b C Gentes. fibi talia fufficieter miftrabit: ppter quod cócludit: d Quæri.
Quibus defuturis cura no ē,fed filio e querere regni.cC Scite. ergopri.re.i.fpüalia bona:Et ga primữ relatiue dicit ad fecudu,
Prouifa funt hec àdeo, q nouit nobis hæcin via fua effe neceffa parer op non excludit follicitudine oino circa neceffaria vitę,fed
ría. Pater uefter . Sic filios de bonitate & prouidentia patris oftendit op homo principalit debet de fpualibus follicitari,& fe
fecuros reddit,abfcg curafcfi.d Qua cudo de tpalibus: ppter quod fubditur:
a f
rite er.p.Hic aptè oñdit ifta no effepeté quid manducabimus , aut quid bi, Ethec om. adijci.uo fuppofita
da ta neceffaria.Regnu a b tamefolicitudine debito modo habita,
autem dei petendum eft & in eo finis no bemus, aut quo operiemur? Hæc vt dictú eft. g¶Noli. er.Hic ponitur
fter eft ponēdus , ppter que omnia facia benim omnia getes inquirut: Scit e fecuda ratio ad hoc, & accipit ex téporis
mus:verbi gratia:Manducemus vt euan a Dum patrem audis, ne dubites de voluntate.Qui cogruētia.Sicut eni cuilibet negotio req
bonis filijs vifcera fua non claudit
gelizemus:non euangelizemus, vt mādu rit tep' debitu ad hoc qd ' bñ fiat, qa codi *cæleftis
cemus.Cum dicit primum,fignificat hoc nim påter uefter*, quia his omnibus tio téporis eft qdã circuftantia actus debi
a Bt dat nifi inidelitas veftra auertat. b Summa
pofterius, non tempore fed dignitate .Il hæc veftra fit intentio. c Præcipue. JOmnia pros ti:igit cuilibetfollicitudini ad hoc qo fit
lud enim petendum eft,hoc propter illud pter illud facite. Non poft ifta, fed quia fummum debito mo ordiāta,requirit tep" debitữ,
quod propter fe & extra quod nihil petitur. Quod &
neceffarium:ergo primum querite regnu dat,nili infidelitas veftra auertat. vt iminēte meffe eft tps debitu folicitudis
a d
dei.i.pponite oibus rebus cæteris.Vt aut indigètis. Quærite ergo primům 4 circafruges colligēdas,& iminēte vinde
Luc,12 ,d, hocquęratis ,no debet fubeffe follicitudo , a Vt per cum no per vos iufti fitis,per iufticia veni miaefttps follicitudinis videmiarū:& iō
ne illadefint:Scit em (vt dixit ) pater ve tur ad regnum. Iufticia regni eft quam fuprà docuit: fi aliqs poccuparet tps follicitudinis vin
Nifi abundaucrit iufti.&c.
fter,qa
de ifta quær ite :fed ait ; io
his indigetis:& hæcnon fubdit,deine
appo netur.i . regnum dei &iufticiam eius , & hec C demie deipfa follicitus in tpemeffis , effet
inordinatafollicitudo ex pre tpis:qd ' fa
a Vtenda in via propter illud non propter fe.
cofequentur fine vllo impedimento,fi il b Quia intentionem æternorum hæc comitantur. ciut illi q fut immoderatè & fupfluèfolli
c Quia omnia adijcientur.
la quæritis.Nec ait:illa dabuntur: fed ap citi:& hoc eft qd ' prohibet di.Nolite er
ponentur:qa aliud eft qdprincipaliter da omnia adijcientur uobis . † Nolite go fol.eeicra.i.i futur ,folicitudine.f. iz.q.1.ca.
a Non labor & prouidentia damnatur, fed follicitu. habebar.
tur aliud q fuperaddit, qa in intentione do mentem fuffocans. future tpi debita inordiato poccupando
æternitas !, in vfu debet effe tpalitas : &il- f fölliciti effe in craftinum . Quòd em craftinu aliqñ accipiat p futu
ergo ro patet Iofue.xxij.f. Cras dicet fili või fi
lud datur,hoc fuperaddit, Regnum dei q 8 ald eft futurus. Tuc enim de ipfo, &no ante curabitis.
ramus,fectando iufticia ei". Iufticia ve h Craftinus enim dies follicitus erit Ins nris &c.i.i pofteru tps.Seqt: hCra
rò regni eft, oia q Chriftus docuit obſer a Non eget alterius. b Dies malus non eft,fed'in ftin' eni di.&c.i.tps futuru habebit fol
uare Regnữ querere, eft ipfam iufticia opi eo fiunt mala. c Non peccatum,fed labor & angus licitudiné fibi cogrua & debita: ficut pas
ftia feculi tafflictio
i
bus implere
vt nos , ideoplacea
per tm vt deus
mus . glifcetur
Regn,&um fibijpfi . Sufficit diêi † mâlicia fua . ´ tetop exvariatioe
enda de qb' hoiestpis occurrerut
debet varia,iõ
tuc follicitari fi
Nolite dei fummum bonum eft: &ideo quære Cap. VII . fubdit: iSuffi.diei ma .f.i.cuilibet Y
n
codemnare dum. Quræritur autem fide,fpe, & cha k
Olite iudicare , & tpi follicitudo fua . Que qde follicitudo
& non con ritate.e Ethæc omnia.Quia omnia a SA deo. Alias non drmalicia, qa & qddã malū pœnę: i ſtaru
dénabimi - funtfilioru:& ideo hæc oia adijcietur,eti iudicabimini.
em inocêtię no indiguiffet hō tali follici
ni. Ne vete am non querentibus, quibusfi fubtrahu non iudicabimini : tudine. Moraliter
ra qdem ex tur, ad probationem eft: fi dantur,ad gra nolite condemnare, bCHæc eni oia &c.follicitudine ni H
emplaria le tiarumactionem :quia omnia cooperant
gunt. & non cödemnabi mia:quia no confiderat dei puidentia ex †Luc.6.f.
in bonum.fSolliciti.Timore,mæro 1 tendi ad hec iferiora.dQuærite &c. 2.q.1.c.des
Roma ,8 e re,& anxietate curarum quæ mentem per N
mini. In quo enim ideft cæleftiabona, e CEt iuftitia ei?
F
turbant, g In craftinum.i.In futuru, pquam peruenitur adilla. fCEt hæc †Rom.2.a
,2 ,b, deprefentibus cocedit :vnde Apoftolus:No &
1,Teſ te aç die operabamur
oia adijcientur uobis &c. Chrifofto ,in homel.No dicit dabū
ne quem grauaremus,De futuris q diuina procurat ordinatio , no turfed adijcientur,vt difcas quia pñtia nihil funt ad magnitudi
couenit follicitari, fed præfentia grate fufcipientes,cura futuroru q
néfuturoru. gNolite iu.i , tão certi de vita veftra: quia ficut
incerta eft, deo relinquamus ,cui de nobis cura eft. Curā ãt plentiū dicit Sen,Omnis dies ficut vltima eft ordinanda.
malicia vocat,qa pœnaleft:ptinet em ad hac mortalitaté, quã pec
NICO.DELY RACap.VII.
cãdo meruimus,q i fe fatis onerofa eft : Nec debemus fuperaddere
malũ nữæfollicitudinis, Nemo debet ſcādalizari , fi que iuftorum Olite iu.HicChrift" regulat affectu hoís circa pximu
viderit neceffaria fibi fuifc pcurare, neciudicet eu de craftino co Xpriò refpectu mali :fecudò reſpectu boni,ibi:Nolite
gitare,quiaille q hoc pcepit cui miniftrabant angeli, ppterhoc ex fanctu dare ca.Priai duas:quiaprimo oñdito pxim?
emplu dăduloculos habuit:vñ neceffaria vfib" pberet , qrum cu Nno eft temerariè
iudicãd":fcd'òq hō nõ eft temerarie
ftos erat Iudas,Hinc feqt: Nolite ju, &c, hCDies Non quefecit arguend",ibi:Quid vides fe.Circa primπ aduertēdu, q iudicium
Iob,,a, '
dis:fed.cui maledixit Iob & Ieremias.f.que diabol? iuenit.i Suf vno mō eſt act iufticiæ q ptinet ad iudice feclaré vl ecclefiafticu:
Iere,20,d,
ficit.Et qa cura pleti mēs obruit,no debet germinari malicia dei. & de hoc no loqt hîc.Alio mo accipit iudiciu put aliqs aliqb" fis
GLOS.ORDINA. gnis male iudicat de pximo.Et quia iftud vt i pluribus pcedit ex
CAP.VII. mala affectione: quia qui male afficitur ad aliquem.male interpre
tatur facta eius:& hoc phiber di, k¶Nolite iu.&c.i. vt noin
Olite iu.De dubijs, quia de manifeftis iudicat, &non curratis pcm mortale p qd ' fitis digni in iudicio cōdemnari. Ad Quot mo
de illis,de quibus incertu eft,q aio fiat:de qb nemo fi intellectu hui" ſcieēdu,q aliqs pot iudicare malu de pximo multi dis aliqs de
nepericulo iudicat. Iudicium temerariu eft,qñ qui pliciter. Vno modo ex euidétia feti :cu aliqs iudicat aliqué homí pximo ma
bus comiffum nõ eft,iudicãt, fiue fit demanifeftis , fiue cida:quia vidit eu iterficere hoiem :&hoc nullu è pam. Alio mõ le iudicat.
de occuitis.Comittiť autē iudiciữ,vel magiftris ecclefiæ vel princi exfignis cuidétib",vt fi aliqsiudicet aliquè fornicatore: qa vidit
pib" terræ .Hi ergo fi de manifeftis iudicent, quæ fcilicet funt con cũ aliq, nudũ cũ nuda,folu cufola:& hoc fimiliter nullu eft pcnt.
uicta vel confeffa,non temere iudicant.Si aute de incertis,, temere Tertio modo exfigni leuib",& in hoc iudicio triplex eft gradus.
iudicant:hæc iudicia prohibet. k Nolite iu. Duo funt in q Prim' è quleuib" fignis aliqs dubitare incipit de bonitate fratris:
bus temerariuiudiciu cauendū eft. Sunt enim quædam media & & hocpamveniale eft: quia procedit ex huana infirmitate,& hoc
incerta,q animo fiat, quæ &bene & malè pñt fieri.Nefcim' em q novocaturiudiciu ppriè,fed fufpicio.Scd'us grad" eft, qn ex tali
lis futur" eft,q nuc apparet malus: de cuius correctione defperare, bus fignis firmiter tenet in aio qp frater fit mal": & hoc ppriè dicit
eum abiectum reprehendere temerarium iudicium eft.1 CIn iudiciu:quia iudiciu importatfirma fniam:& hoc eft pem mor
quo enim. Quafi diceret: In'qua voluntate benefeceris, in calis tale, fi malu qd
' iudicat de fre ex leuib" fignis fit degenere peccati
Nicolaus de Lyra . beraberis mortalis:petmem mortale eft qd' cotrariať charitati . Quod aute
aliquis pdicto mo iudicet fratré, eft cōtra charitaté fraterna, Tere
bCHæc enim omnia gen.i. gétiles diuinam puidentiam ti grad' eft, qñ ex leuib' fignis no folum pdicto mo iudicat; fed
circa actus huanos negãtes:circa talia imoderate follicitat, fed vos
etia pcedit ad punitione fris ficut de facto: & hoc eftgrati :qa nō
nolite ficdicere,a Quid manducab.non quia non debeat hõ folú cotra charitate:fed etiã cotra iuftitię eqtate: & de talib" itel
follicitari moderate,ſed intèdit excludere follicitudinem immodes
ligit ybu pdictü:Nolite iu . &c. 1CIn quo eni.i.fecudu mén
ratam, quæprocedit ex gentilium errore:ideo fequitur: c CScit furam temeris Moraliter.
e.pa,ue.i.diuina puidentia fe extendit ad omnia tuncuque mi Moraliter. Nolite &c.Hilari” expõit hoc de temerario iu
nima & per dicio cotra deu
 Lyr
a
f 28
at fic eruitibusG Gl . Ma C
a
. VI . D
e
Ly
dQ of tt p I ra
dic: uæri .o
rd
hæ dum,id eft panis viu' & regni cælefte & iufticia eius docuit quid C
beraberis : &in quamale,in
è dicit adfecüdu i cad punieris . De his enim agitur
i in
A quibus vel temerè iudicantes offendimus, vel recte agentes excu petam ',mo pbet cofidentiam,vt nihil hæfitates petam" . Perimus
neceff vi f
aria te, ed famur.Kideo addit:In qua melura.Ec iuftè quoru voluntas non fide,peã ad Chriftu eūtes.Quærim” ſpe: q attingim" vfq ; ad inte
fo
s llicitari,&fe habuit fine peccan.li, puis cu fine peccauerint , non habent fincm riora.Pulfam ' charitate, dū laborib” infudam" , vt qd petim " &
quo fubditu vlaonis:& quib' iudicium fuitfine mifcdia,fine mifcdia iudica qrim' cǝfeqmur.Prima pete vt habeas:poft qre vt iuenias: inue
iuo.fd r
ta obferua,vt itrocas.A principio fermo
uppof buntur.In quo eni.No op de temere iu
ita
modo habit , dicet nos,&iniqmēſura rcpendat: fed eſt a Id eft ipfum iudici eft caufa quare a deo iudicemis nis filios regni iufticia docuit, & aios àſo
a
er.Hic ponitur ni. Bono vel malo. b Id eft pœnis iudicij tui mas licitudie remouit.Regnu at primü qrere,
ac fi dicat:Ipfa temeritas iudicandi, & ini
li punieris. eft an oia & fup'oia deû diligere, & deide
cipit ex reporis qua menfura tibi nocet, te punit: &fæpe
iudicio iudicaueritis ,iudicabimini:
berneg non illu de quo hæc agis: tale eft, Qui gla opus dilectionis pficere.Augu.Petite.
otio req ald eftiuxta menfuram culpæ erit menfura pœnæ &
bifiat,qacodi dio pcufferit,gladio.i.ptō hui" rei,pibit. i æternæ. Quali cofciusfugifirmitatis dicat: Quòd
a fanctum iubes abſcõdere, quasue Marga +menfura
a &in qua menfura mēli fueritis,tre
antia actus debi cæleftis +Mar.4.c inCin qua mefura.Pot inhac mefura
qua aliud mefuratu eft, vt triticu:aliud a Leuius quid quod conturbatioculum mentis , fed ritas dare vetas quas me hře non fentio, bitur
i adhocqd fit Deaccur. . c non obcæcar.
melurari,vt hordeu:& alia quantitas, vt K Cōtra hçc
it tep debiti, b 1 † animad H
qualiter fi vn' modi' de vno ,cētu de alio.Ita facit metieťuobis.Quid atțuides feftu b Nico. de Lyra.
itu folicitudis a Grauius crimen. b Interiori intentione mentis. uertis
tLuc.8.f
miněte vinde de",&ñinic vt illi içæternũ. Et ipaifa .
cãin oculo fratris tui, & träbe in ocu fura temeritatis in iudicado malu de
demiaru:&io mia vimalu qe tuleris,că ĕ cur pœna de
a Confideras. fratre:fecundum hoc erit vindicta poeng.
cirudinis vin bită icurras. luftè q çternal peō pfrui C
a Quid aut ui.&c.Hic ondit prxifrater
t..q.L.co volūt, ętna pœna & iueniüt: q volun lotuo nõuides. †Aut quo quõ dicis fra, *
pemeffis , effet i. 3.
mult te-. tasq m' no eft temere argued . Hoc auté cons
7.§.ide n habuit finepeccadi,nec hèbit fine tor tri tuo:frater fine enciam feftucã de
a Trabes alia litera. tingit,quille q arguit eft in cõlilib? cul
tetpis:qd fa quedi, b Quid au.u.Eccemoderamē
fupfluefolli ftatur pis vel maiorib": quia talis correctio no
iudici,vt puet' maiorib”,aliū nõ iudicet oculo tuo : & ecce tråbs eft in oculo
Noliteer a Apperens videri quod nõ es. b ¶Redi ad cautelam pcedit à charitate,fed ex pfumptione: qa
deminoribus, Multi enim puēti maiori
olicitudine.f $12.04.0 tui:primum te curans:deinde fratrem. ordo charitatis incipit àfeipo . Aduerten
b', leuiora i fremagis volut vitupare &
Foccupando habebat, .q.6 , in danare emedare .Vt fi pleni odio vfin tuot Hypocrita ,ênce primu trabē dum tn, crimina arguetis,autfunt pu
a Antea cæcus,quia caligine peccati preffus. blica,aut occulta:fi publica,peccat dupli
piať o futue uidia vel malicia, dănent i eo q deliquit f
cet fili vifi prin. ira:q eft vt festuca,odiū, vt trabs. Irat” ali de oculo tuo,& tunc uidebis eijcere citer arguendo,peccato.f.pfumptiois , &
a Monet difpenfatores ecclefiæ, ne det fancti canib?. peto fcädali.Si aut fint occulta,tücpeccat
hCra cui vultaliqă eu corrigi,q odit, hoc vel t † 43.dif.c.
habebit fol le neqt:& ideo ipoilibile dicit vt feftucă feftucam de oculo fratris tui.Noli prio mo tin.Si tn ifte qui arguit primo
a Verbü prædicatiðis, qďnõ debet corrupi. b ¶Nō poeniteat, & poftea fratre humilit arguat 2.11.9.3. C.
a: ficut pa fratri demat,qui trabem geftat pri? ergo facile inuenies,qd ei placeat qui margaritasDcalcat. nolite.1.&
no peccat.Dicit ergo : Quid aut &c.id
rut variaffafflictio trabs odij ,inuidiæ,fimulationis &totius tefanctum dare canibus , nec mit, eft pcm min'in oculo fratris tui.i. in co₂ cqñ.23.q.
ollicitari,io maliciæ reijcicda eft,vt fic mifericorditer a Quia non poffunt refipifcere ab immundicia.
uerfatiõe & cofciétia ei".c Et tra.ideft 4.ca.qde.
.i.cuilibet refpectu dei nõ nři,frem poffimus incre, tatis margaritas ueftras ante pôr
pare:vt fiue profit illi correctio fiue no, a Contemptores veritatis vilipendant: mai pem.d Inocu.tu..i teipono 249.1.c.qa
ollicitudo Porci.
cofideras,Trabs em eft adulterium refpe hec fola.
nos tã de fimplicitate nři oculi fim" fecu cos , ne forte conculcent eas pedi &tu for nicationis fimplicis:& fic de alijs. Depa.d.r
eneti ftaru
ri.Quid aut.Oculus q in paradifo poft a Ad voluptates & vitia. b Canes impugnando
talifollid veritatem. eAutqu o dicis &c.hoc dicut mali c.nonullis.
culpă eft releratus ,apte videt nõ vt pfici
Moralite at,fed vnde in deteri" cadat . Vidit emia f bus fuis , & + conuerfi dirumpant pdicatores & mali facerdotes, qui funt ir
rudine ni H tcanes a Fidei veftræ fimplicitatem. Fidem.veftram:Non retiti maioribus peccatis, illis volunt
tantia vanæ laudis , dum fibi cæcus alijs
& arcana dei,quæ incorruptibilia funt. Ita mundatis ocu D
identiaex Luck lis ad deum & proximum Petite. corrigere, f Ence prim.quia hic eft
Luc.11.b vultmederi.Quid aut.Apt" ocul” malè b Fide. Vires.
ite &c. 2.q.1.cade Joh.16.e videt,fiactantiâ fui du alij vult mederi. uos . † Petite , & dabitur uobis : ordocharitatis op afcipo icipiat.gNo
Titia ei us Sed cæcus fi no valet itueri,dui hoc dete li-fanctum dare canibus.Hic regulat
Iudicadi
Et hæc tRoma alios vitiữ ri⁹ cadat.¶Vixiueniť aliqs ab hoc vitio affectu hominis ad pximu reſpectu bõi
irdabu paucis ab- alien':qa vnufqfq ; fuis faues,aliena facile rephēdit: & aliena gra cõferendi,quia malis hoib' i petõ obftinatis ex affectione carnali,
ui tolerado non funtfacramenta miniftrada,vel fecreta fidei reuelada infideli
nicudie fua,fumit autoritatē arguēdi fine exëplo fuæ emé
cft bus obftinatis: quia ex pdictis feqt cotipt" facrōru ecclefię, & deri
iaficut • dationis.Saltem in eo quod tenere iudicat in oculo habent tra
bem . c Autquomodo dicis fratri tuo : ideft non pos fio fidei catholicę &occifio miftrorum:& hoc quod di. h¶Ne
teris minus(vt iram)in fratre emendare , donec maius ideft odiu fortè &c.videlicet diuia facra, vel fidei fecreta:q dicut hic Mar
VII.
vel inuidiam pepuleris de corde tuo. d Hypocrita ence. garite ppter eo pciofitate & petores dicuntur porci, ppter cor
ximu Hiem odio & liuore fufcipiunt oia accufare , & volunt videri immundicia. iEtcanes. Id eft obftinati in deles k Diru
Jolite cõfultores fine exéplo emedatiōis fuæ.Non em eft idone" doctor pant uos.hoc eft interficiant. 1 Petite & dabitur. Poftqua Diuifio
xim faluator dedit legem euangelicam, hîc oftendit eam obferuabile.
Rephenfo ali mederi,q nondu ſe ſanauerit . Aug , Nota li vis aliquére
rarie ru doctria prehëdere primuvide vtru fimilis fis ei. Quòd fi es, pariter inge Hæcem,eft yna de cöditionib? legis fcilicet quòdfit obferuabilis
ium mifce,& non eu tibi pariter obtéperare,fed pariter conari mone. Adobferuationem ipfius triafaciunt, imploratio diuini auxilij,
icu: Quòd fi no eft filis,tñ quía olim fuifti vel effe potuifti , cōdeſcède conatus liberi arbitrij,euitatio mali conſortij:&ideo ifta triapo
༡i , & non ex odio,fed ex mia argue,Raro ergo & no fine magna ne nit Fer ordinem , fecundum ponitur ibi;Intrate per anguftam
t cx ceffitate obiurgatiões funt adhibendæ: & no nifi refpectu dei,re portam :tertium ibi:Attendite à falfis prophetis.Prima adhuc in
Dre mota prius ab ocho trabe. e e
Nolit fan. Purgato oculo pñc duas: quia primo oftendit quid requiritur ad hoc q oratio fit
in difpefatores eccfiae alios caftigare ,fed no ftm canibus dare: quia exaudibilis exparte orationis: &fecundo ex parte iphus orantis
d Quotmo ficut periculofum eft abfcodere ,ita pdigu eft canib" dare. Talib" ibi.Omnia ergo . Circaprimum fciendum op oratio eft exaudi
ti dis aliqsde myftica nofunt apieda,fed velo tegeda fanctafetoru: aptiora vò bilis tribus concurrentibus. Primum eft quòd fit pia: id eft de
ipximoma & qli viliora,dici pñt.Nolite.Eade res dicit fem & Margarita.i . pertinentibus
5 le iudica euägeliu &facra ecclefiaftica.Sanctu.quia natura iuiolabile,nec dicio cotra deum,quo aliqui deum iudicant iniuftum, quan
r. debet ab aliq corrupi.Margarita.qi abfcodito latet; &de figu do vident bonos deprimi & impios exaltari. Iudicia nanq; dei Moralit
ris.q.aptis cochis eruit,gema eft pciofaq no pot corrūpi . Canes femperfunt iufta,licetnobis occulta, b Quid autem uides
veròfunt q oblatrat ,& qe itegru eft dilacerat.Porci q vilipēdut feftucam in oculo fratris tui: &c.Chrifoftomus. Laici pec
& coculcat ,Vel canes ad vomitu reuerfi ,porci nõdu couerfi : fed catum modicum eft & feſtuca quantum jad peccatum facerdotis *
i luto vitioru verfati: Nolite.No funt difpefatores ,fed pdigi ex quod trabi comparatur. g Nolite fanctum dare cani
tirpat ores q tollut panë filioru,&mittut canib":ignorates op res bus,nec mittatis margaritas ueftras ante porcos.Chri
abſcōfa auidi? quærit,celata,venerabili❞ cõfpicit, diu qfita chari” foftomus . Quia baptifmus & alia facramenta non funt danda
tenet,fine faftidio fit pcepta cu mefura.Ideo nec crudeles qritib nifi fidem habentibus:myfteria veritatis quæfunt Margarite non
oportet effe difpéfatores ,nec icautos deluforib " vl faciles, f¶Еt funt dande nifi defiderantibus veritatem & cum humana ratione
couer.Ne forte couerfi adhuc aliqd audire dirūpāt ,nõ‘Margari viuentibus:fi enim porcis eas miferis idjett cœnofæ vitæ delecta
tas qs cõculcat ,fed vos idignatiõe , No em facilè pot iueniri qeta tionegrauatus,non intelligent preciofitatem earum, fed æftima
bunt eas fimiles fabulis mundialibus , & eas actibus fuis carnar
lib' gratu fit g CPetite.His gradib ” via,vitas,&vita legitimè
libus conculcabunt. 1 Petite & dabitur uobis:quærite
certãtib" pftat. Chrift" eft via q ambulat,vitas q inuenit, oftium
ad qd pulfatur,vt ad ipfum pipfumingrediamur. Aug. Ide & inucnietis :pulfate, & aperietur uobis .Remigius. Pe,
eftpetendum qd & qrendum :&ad qd vtīgrediamur eftpulfan imus orando, quærimus rectè viuendo,pulfamus perfeuerando.
Aut quis
Oralite dum, ideft
 Glof.ordi. Matthæi Cap . VII . De Lyra

Contra hec fubijcit,Petite.q.infirmus pedib" prius perat , vt ſa trate. Etfi difficile fit, vt alij facias qd
' tibi vis fieri:tamē fic faciēdu G
E netur,poft quærat vt inueniat viam que ad propofitu ducat.de. eft vt intremus.1 CPer angu . Angusta quærit , nec ab oibus in
inde cuilluc venerit, vt aperiai pulfet.Sic pri eftpetitio fanitatis, uenit. Nec oés q inueniunt pea ingrediunt , qa capti feculo retro .
vivires dentur aio: quibus qd ' præcipit implere pofsit.Virib" ac eunt. Quãuis charitas fit lata , tñ per angufta & ardua abducit
ceptis,fcda eft inquifitio viæ. Quid em funt vires per deuia eun hoiem à terra.Quid anguftius illo foramine , qd vnus ex militib
tes:Cum aut via ad deftinatu pduxerit, in latere Chrifti aperuit:p quas tñ angu
' claufum eft pof
tertia eftpulfatio, vt qd a Spe. b Vitam c Charitate. Ad oftium™ ftas portas iã penè totus mudus intrauit.
fit aperiri:&hoc bene congruit.Cumem quod eft Chriftus:& inuento inftate.
mEtfpacio.Hac etfi no querāt , oës
beata vita actione& cognitiõe copleat. quærite , & inuenietis : půlfate , & tñinueniüt,qai ca nati.Voluptas vtme
actio defiderat facultate virium, cogni SNonenim diffidendum. retrix importuna fuis oblectamentis oēs
tio manifeſtatione rerü ,Horu primupe aperietur uobis . Omnis enim qui inuitat ; & ideo multi intrant per eam.
titur,fcdm qrit.illud vt det, hoc vt inue a Pie & perfeueranter. b Qui non accipit, Quàm angu
conftat eum non bene petere. Pie & perfeueranter.
niatur.Sed in hoc fecudo prius eftcogni Nicolaus de Lyra.
petit,accipit: & qui quærit inuenit:
tio vię quàm poffeffionis.Et q vera viā
a Pie & perfeueranter. b Oftendit perfimile
inuenerit pueniet ad poffeffione, quę cm quid fit petendum. pertinentibus ad falutem: fecundum
b
pulfanti apietur . Aug. Operole qui & pulfanti aperietur. Aut quis eft eftop fit perfeuerans.i.non interrupta per
demquid ifta tria interfedifferant expo aligd oratioi cotrariu: quia no cellat ora
nendu putaui , fed longe melius ad inftă exuobis homo , quem fi filius fuus re,qui non ceffat bene facere:Tertium eft
a Charitatem, vel Chriftum qui eft panis qui de calo
tiffimam petitionem oia referütur. Hoc defcendit b Cordis duriciam. qoret p fe. qa licet aliquis piè & perfeue
quippe oftendit vbi eodê verbo oia con petierit pånem , nunquid lapidem ranter oret palio,tamen effect oratiõis
clufit dicens :Quantò magis pater veſter a SInuifibilem fidem inter aquas fcripturæ latitantë. poffetimpediri propter malicia illius p
с
qui in cælis eft,dabit bona petentibus fe. porriget ei? Aut fipifcém petierit, quo oratur:fed tribus prædictis concur
Non em dixit petētib" &qrentib" &pul a Infidelitatem. Venenum perfidiæ. rentib"femper exaudit & hoc eft qd' nos
fantib', a Ois enim &c.Vt pbeat co nunquid ferpentem porriget ei ? tatur in tribus verbis hîc pofitis,Petite
ftantia pfeuerādi,diligentiâ qrēdi,fiduci Amatores fæculi. f.pie.a Querite -pleuerāter.b Pul
d
am ipetrādi addit : Omnis &c.Supdo. Si ergo uos cum fitis mali , noftis fate & aperie.uo.Ex q patet, q logtur
cuit quid petam?,regnu.f. Hîc confiden SVtilia. Non veftra. de oratióe facta pro fe cum dicit: Et ape
+Dona tiam vt nihil ha fitantes petamus.Node bona+ data dare filijs ueftris: quan rietur uo. Et quia iftis tribus concurren
negat fe petentibus, qui fpontè obtulit Cuius eft omne quod eft. tibusfemp exauditur,ideo fubditur: Ois
d
fe non petentibus:& querentes inuenient to magis pater uefter qui in cælis enim qui petit.Sequitur: c Autgs
eum quinon querentibus dedit vt inue Fin functis. a ˜SÆterna quæ dantur filijs tantum. ex uobis homo.vbi declarat, qd dictu
Spiritum fan&um bonum.
nirent,& pulfantibus aperiet, qui clamat eft p exemplum: qafi hoies q tam proni
eft dabit bona petentibusfe . Om
Apo3d. Ecce ego fto ad oftiu & pulfo.b CAut funt ad malu, & io dicuntur mali:ti filijs H
a Quiaregnum cælorum quærendum eft & iufticia
quis.Explanat quid petendum fit,& ex eius,ergo &c. b Voluntas hic de bonis tantă dicitur. fuis petentibus ab eis bona dant illis mul
I 1. Luc.6 e.
humana circafilios beneuolentia diligen to fortius.d Pater uefter qui in cæ 1.di.ipr.n.
nia ergo quæcunque uultis ut
tiam patris circa nos commendat.Peten Dictante Charitate. lis eft.qui ex natura fua eft bonus, per ef so , dc.poni
tibus Chriftum recta fide non datur lapis faciant uobis homines , & uos fentiam , e Dabit buona pe.fe..grati deret.10.q .
offentionis nec duricia cordis, Ita fi petie a Id eft Diliges proximum tuum ficut teipfum.
b Quantum ad proximum diligendum. с T.i.in am & gloriam. fCOmnis ergo.Hic 1.c.placuit.
ritispatrem veftrum charitatem fine qua hoc vno impletur. d Spiritualiter intellecta. oftenditur per quid oratio eft exaudibi
nil funt cætera,vt fine pane inops eft me lis à parte orantis :Quod fit quando iuftè
facitè illis.Hec eft enim lex & pro,
F fa, cui cotraria eft cordis duricia. c Si a Ad vitam. viuit, faciendo alteri qd fibi vult fieri:&
p Etfi hæc dura:labores, ieiunia:
tamen amantibus iugum fuaue eſt. Charitatem.
pifcem.Per pifcem fides quæ fub fluen h hoc eft qd dicitur: Omnia ergo quæcu
†Luc.13.c inui
cis ſpiritullan &i nutritur. Pifcem dicitphete. Intrate per anguftam por que uultis.Oia enim præcepta ordinis
fibilium fidem : vel propter aquam a Quã pauci inueniunt. b Seculi voluptas tiahominem adproximum,non funt ni
c Vbi nulla corporis anguftia.
baptifmi, vel quia de inuifibilibus locis m i fi quædam conclufiones deriuatæ ex iſto
Luc.1.b. capitur, vel quia fluctibus huius mundi tâm : quia lata portâ & fpaciofa
principio : ficut in fpeculatiuis hoc princi
non frangitur. In euangelio Lucæ fequi pium.De quolibet affirmatio vfnegatio
tur comparatio oui &fcorpionis , In ouo fpes accipitur, quiain fe habet ad omnia quæ fequuntur ex ipfo,&propter hoc fubdit:
co nondum eft fœtus perfectus:fed fouendo fperatur. In fcorpi gCHæc eft enim lex & prophetæ.Intrate per angu.Hic
one cuius aculeus retro timendus eft, accipitur contrariufpei,fci ponit fecudum,qd ' requiritur ad legis euangelice impletionem .f.
licet retro afpicere,cũ fpes fe debeat in anteriora extédere, desi liberi arbitrij conatus:quia lex datur de actibus virtutum,&maxi
ergo uos.Quandoquidem patres bona tribuunt filijs,ergo mul mè lexeuangelica, quæ eftperfectiffima: Virtus autem eft circabo
to magis pater nofter qui bonus eft incomparabiliter bona da num & difficile:& ideo ad impletionem eius requiritur conat❞ ho
bit petentibus fe filijs: e CNoftis bona.Secundum fenfum eo minis,&hocdeſignatur,cùm dicitur; h CIntrate per anguſta
rum bona qui eapro bonis habent, quanquam & in rerum natu portam.quia lex euangelica eft porta intrandi ad gloria , Dicitur
hilofo.
rabonafunt,& ad vitam iftam pertinentia, quæmalus nõ de fuo aut angufta propter artitudinem virtutis quæ confiftit in medio , hus
dat,Domini em eft terra &c.Vel apoftoli mali dicuntur, quantu &fecudum op dicitur.ij.ethicor.Difficilè eft attingere medium:fed
Pšuz.
ad fe refpectu dei qui folus bonus,ex quo omnes boni.Conftar facilè eft deuiare àmedio:ficut fagittantibus difficilè eft percutere
quòd à deo non nifi bonapercipimus, qualiacunq ; nobis videā fignum ,fed facile eft deuiare à figno.Et fic eft de bono virtutis:qa
tur:Omnia enim electis in bonum cooperantur,& omnium bo bonum contingitvno modo,malum autem omnifariam.Ad hoc
norum fpiritualium diftributor eft,vt onera charitatis implean enim opactus fit virtuofus oportet op fit bonus de genere, & ex oi
tur. f Dabit bona.ideft fpiritumfanctum . Vel bona fcilicet bus circunftatis, qd' difficile eft cocurrere : fed act" efficit malus ex
æterna, que non dantur nifi filijs.gCPetentibus fe.Omnium fingulis defectibus : qd facile eftcõtingere:& hæc defignanť cũ dici
bonorumfpiritualium diftributorem:vt opera charitatis imple tur: iLata eftporta &fpaciofa &c.quia multi inueniucur
antur.Vn fubdit: hOmnia ergo &c.Quia amare amantem defectuoli,fecundum quodfcribitur Eccle,j,d.Stultoru infinitus
naturæ eft , nō amantem verò cogi beneficijs ad amorem , perfe eft numerus.
ctionis Chrifti eft. Cum nos priores, vt nobis fieri velimus alijs
facere iuberet,mox cundemfenfum aftruit dicens: Omnía ergo *c CAutquis ex uobis homo,quem fi filius fuus petie
Moraliter.
quæ &c..ideftbona que vultis accipere ab alijs,eadem facite il rit panem nunquidlapidem porriget ei?Aut fi pifcempe
lis vt charitas proximi impleatur quæ fine dilectione rectè non tierit nunquid ferpentem porriget ei : Remigius . Per pa
poteft perfici.Et io addit:Hæc eft lex & prophetæ, quia nec nem ,intelligitur fpecialis doctrina:per pifcem,baptifmatis vnda;
deus fine proximo,nec proximus diligitur fine deo . Quia non ex p lapidem,ignorantia:per ferpentem , diaboli aftutia defignatur.
odio vel ex inuidia iudicandus eft proximus : ergo qua charitate
fCOmnia ergo quæcunque uultis , ut faciant uobis ho
velletis moneri,facite alijs. i Vt fa.uobis homi.Quia addit, mines,&uos facite illis.Auguftinus . Voluntas nanque nõ eft
hoies: dicit tantum de dilectiõe proximi.Vñ nec fubdit: totalex, nifi in bonis.Nam in malis cupiditas dicitur propriè,non voluns
relinquit verò de dilectioe dei.Quòd fi dixiffet: Oia quæcuq vul tas. g CHæceftenim lex & prophetæ Romani,tertiodeci
tis fieri vobis faci te alijs vtrunq complexus effet , in quibus tota mo.c.Qui proximum diligit legem impleuit. i CLata eft por
lex:propter falutem hominufcriptu efti pphetis & lege, kIn ta quæ ducit ad perdi.i.diabolus extenfionefupbiæ dilatatus.
trate *Quàm angufta
 Jameyra
Gl . M C . V . D L 29
ficfacieduG of a a I e y
t p I r
becaboibus in .o t a
rd h
æ
A a CQua.Satis anguftui ē oia pimittere,vnu folu diligere
i vnu reft diceredominus Iefus nifiin.fp.f. n Multi dicent.Ma C
ti feculo retro.
ardua abducit Kqrereadvnuqtidie pulfare pfperano abire aduerfa no timere. ximè autem cauendum eft ab his qui propter nomen Chrift eti
bCEtpau.Si pauci iuenit,pauciores peã itrare cotēdūt.Neo am miracula habent, quæcum propter infideles dominus fece
hus exmilitib
intrat finelabore, &fine aii puritate. c At. Cu dixiffet arctã rit,monuit tamen ne à talibus decipiamur:putantes ibi effe inuis
quas tn angu
udus intrauit, viaà paucis inueniri, ne forte fui implicarent errorib' pſeudo fibilemfapientiam,vbi eft vifibile miraculum. vnde adiungit:
pphetaru adiecit: Attédite. Atte. Qď Multi dicent Qua mudo ergo & fim
o querat ,oës
fupralata portam dixit, falfos pphetas Errantium via. plici oculo op" e,vt iueniat viafapiçin
oluptas vtme
eftament o apti' dicit.Attédíte.Licet hoc de oib totdeceptiões. Nofolu q vbotenus
is es uia eft , quæ ducit ad perditione , &
aliudhabitu &fermõe, aliud ope ofte a Non quærunt eam, quia fponte fe offert. nomināt no recipiūt,fed etiã hi qui fine
trant peream.
dut,poffit accipi:tñnfpecialit dehereticis multi funt qui intrant per eam . opibus pphetat: & demonia eŋciüt &v
Quàm angu
qqda pietatis veſte tecti, venenato aio Sed. In ingreffu. In progreffu. tutes faciut.Sicut cauere monuit à falfis
ra.
†Quoniã & itētiõe nocēdi lupi funtrapacesvlex † Quàm angufta
2 †Quàm anguſta porta &arctauia & arctauia * prophetis,ita ab his q dæmonia eijciut
teri" fi copia dať pfequédo,vel interius Quia. & virtutes faciunt: Prophetare virtutes
em: fecundum
corrupido. d Aduos in.In cofpe b quæ ducit ad uitam , & pauci funt facere,dæmones eijcere:interdū non eft
interruptape
r &u hoim fimiles miniftris iufticię dū ie a Et quia pauci inueniunt ergo. Diligenter cauete. meriti illius
iano cellarora iunātorāt eleemofinas dãt:fed no fut eo с
quiinueniunt eam.Attendite à falb Nicolausde Lyra.
re:Tertium eft rūfruct , qa p vício eis reputat. e a Quid ergo ab illis vbi nec fpes. Qui in humili
A
tate ambulant ex falfa religione, SVt decipiant.
piè & perfeue fructibus eo.Hiero.Nō à veſte,ſed ab d eft numerus:&pauci valde inueniu.
Hect oratiois opib":qd de manifeftis accipit.Quō ab fis prophètis qui ueniunt ad uos in tnrvirtuofi. & hoc eft quod fubditur:
alicia illius p a JEt ideo cauete,ne vos dilanient blanditijs & fimu
eis:qa vt fpina no facit vuã:fic bona ar lationibus. a Quaanguftapor. &c.& pater
lictis concur borbonufructu,mala malũ,&no econ b Attendite à falfis pr.Hic poni
ueftimentis ouium ,intrinfecùs au
oc eft qd nos uerfo.Afructibus eorü.qa fideles op a Quomodo illi dinofcuntur? tur tertium,qd
' requiritur ad impletio
ofitis,Petite
primut: deu fi no verbis, factis blafphetemfunt lupi rapaces. †Afructibus nem legis euangelice.f.vitatio
dicens : falfa do †
eftdiligen Deregu
iu.c.2 . .
ter.b Pul mant.Maximè aut per ipacientia diſcer f
corum cognofcetis eos Nun

T
et, of logtur nuti tpe aduerfitatis.Ieiunia em &ora ter cauete. c Afalfis pro.id eft do,
a Et fifuper eas pendeant vites,non tamê de eis:quia
tionesfunt fimulatis ficut & bonis,fed nonfunt in vitæ, &toribus hæreticis.Propheta enim vno
icit: Etape
s concurren no debet oues pelles fuas depõere,& fia modo idem eft qd' proloquutor: & qa
quid colligunt de fpinis uuas , aut
bditur:Ois liquãdo eis lupi fe cõtegat, f CNuqd. Non, SVt de fpinis non colliguntur vuæ venenum non ppinatur nifi melle tin

Autgs Allegori. Allego.Spine & tribuli funt heretici,a detribulis ficus ? Sicomnis arbor &um.ideo fubditur: d CQui ueniüt.
quib" nullus fapientũ ſetitatē vel verita a Voluntas bona. Voluntas mala, aduos in uefti. ouium . quia falfam
ť, qď dictú
tepoterit inuenire:fed cõfcindut & cru bonafructus bonos facit, tmala au f doctrinam palliant apparentia virtutữ.
tam proní tputris,
ali: filijs H entāt approximates.Vel fping &trbuli: a Non enim aliter. Et quia non poffunt vitari nifi cogno- marcida
tillism ; vitiorum ,
curæ funt feculi ,puctionefq h tem arborfruct malos facit . Non fcantur,&non pñt cognofci ex apparen
ul Luc.6 .
inced tia exteriori,ideo fudit vnde debeant Luce.6.g
i.ipr Vua & ficus,dulcedo nouę cõuerfatiõis a Dum bona eft, Quia a radice, fructus arboris pul.
ui .n. lulat
quaChrift in nobis efurit, & feruor di cognofci fcilicet ab operibus, propter
d e
us, per ef so, poni
lectionis,qlætificat cor hois.Non ergo poteft arborbonafructus malos fa quod dicit : A fructibus eorum co
e.grat deret.10 a Dum mala eft.
i .q. gno .&c.Sequitur: e COmnisar D
go.Hi 1c.placui . B de fpinis &tribulis vua,& ficus: qa mēs
c t adhuc veteris hois cõfuetudie pffa,põr cere . Neqz arbor mala fructus bo bor &c.Arbor bona dicitur hic homo
t8.3.c.
audibis Sed non impune. ¶Anima. habens voluntatem bonam: & talis vt texciditur
De deci.c. fimulare,no ferrefructus noui hominis
dojuftè
Qd
Qď ' fialiquãdo dicta vel facta maloru nosfacere.tOmnis arbor quænon ficfemp facit op bonum.Et fifr arbor & in igne
fieri:& quis a De numero fidelium feparabitur.
pfunt bonis,no hoc faciunt mali,fed fit mala eft hohabes malā volütate.& ifte mittitur
facitfructum bonum, texcidetur, fep facit malu actu, Sicut em fedes inc
qua cũ deillis cofilio dei: qano eorü fructus eft
Ordinis a Qui paratus eft diabolo & angelis eius. b Quia
fed vitis q fup fpinas aliquãdo exube mala arbor non poteft facere fructum bonum. tufedes no pot ambulare,vñ in fèfu cõ
unt ni k
-ex ifto rat.Sed carped'
da.Vitis Chriftus. botrus
eftSui , fpina quite
palmites, cauen & inignem
tibus mittetur.Igitur
eoru cognofcet ex fru,
is eos . †Noni pofito falfa
ambularet eft:quia feqret
fimul.infefu op federet
tñ diuifo & † Luce.6.g
eft ve
princi rut vuas.i.opafpus q inebriant mente. ra qa ille qui fedet nuc pot poftca,ambu
Confitentur fe noffe deum., factis autem negant.
egatio g CSicideftfcdm pdicta ipoffibilita m lare:fic habes bona volutate,du retinet
bdit: ' omnis qui dicit mihi domine domi
té:quia de mala radice non poteft fruc cã no pot malè agere, qa adbonitatem
u.Hic fuauitatis errupere,Expectãdi funt boni ne , intrabit in regnum cælorum , volütatis reqrunt oēs circuftantiæ bo
nem.f. fructus de bona arbore.Arbor bonavr næ.ho tame habes bona volutate nunc
fed qui facit uoluntatem patris *
&maxi mala,non natura, qi oibus bona'à deo a Qui modo fan&os per tidē inhabitat, perducit eos potea dimittere,& fic malè agere, & p=
ircabo eft creata,fed volūtas bona vimala.Fru ad vifionempacis. ►ipfeitra
pter hocfubdit: gCOmnis arborq
ar"ho mei qui in cælis eft , ipfeintrabitin no facit fructu bonum exci.&c .
bit i regnú
&us, opaq necbona malæ voluntaris. 1 cælorum
gufta in morte quando àvita præfenti fepara
poffit effe.nec mala bōg volütatis.Fru regnum cælorum . Multi dicent
Ficitur. 'bonęarborisgaudiu pax patiētialõ bitur. h CEt in igne mitte.f.gehen
hilofo, mihi in illa die : domine domine,
medio , ganimitas &c. qs fruct, nõ nifi bõa vo næ:&fic apparebit fruct talis arboris.
hus
m :fed lūtas prurit.Sic ecõtrario malos mala i ppter qd repetit:Igitur exfru.e. &c.
cutere tétio nutrit. h CNo po.No ait:no pot mala arbor bona fieri, iCNo ois q di,Oftefo qd reqrit ad legis impletione, oftendit
is: qa Pbonamala qa Paul de'pfequutore fact apps,& aiafmanente cofequet op aliano fufficiut fine iftis ad falute:qa italia illa q vi
dhoc integra natura, affectu volutatis corrumpitur,vel in melius mu det magis fufficere ad hoce cofeffio fidei vfopatio miracloru v
ex oi tatur.Voluntas vniufcuiufque arbor bona vel mala.Et ficut pphetia, vl ifta cõiucta fil,& tñ no fufficiut, Cofeffio em fidei fi
us ex arbor radicatur in terra,fic volūtas in anima. Fructus male ar ne opib no fufficit, qa talis fides mortua eft,vt dicit Iacob.nj. &
Idici Fruct ma boris funt opera carnis.f.fornicatio ,imudicia,luxuria. i COis hoce quod dicitNo ois qui dicit mihi domine do . &c.con
jurur lę arboris arbor.Hac fentétia hypocritas & pfeudo prophetas damnat. & fitcdo fidem catholica,nifi affint opa.ideo fubdit: k Sed g
itus. quod fupra docuit decordis mundicia,hoc exemplo confirmat. facit uoluntatem.Similiter prophetia non fufficit ad falutem .
erus. qd nemo de mala intentione fructum bonum pcipit,nec de bo qa aliqu dať malis hoibus,ficut ipfi Balaã,vt patct Nu.xxiiij.Er
na nifi bonum metit. k CIgitur ex fru.Quafi di.A falfis P ideo dicit: 1CMulti dicentmihi in illa dif.iudicij extremi
phetis attendite,& ex fructibus eos cognofcite. Ex fructibus. Nonne in nomine
etie
Moraliter Quia licet dicant:Domine domine,no continuo funt credendi.
пре a Quamangufta porta & artauia quæ ducit ad ui Moraliter
Hoc autemdicunt,vt àvobis recipiantur.Verè dicere dominus tã,hoc eft Chriftus humilitate conftrict". b Attédite à fal
paz
Iefus, eft in corde credere,ore confiteri, operibus atteftari: nāvnū fis pphe.Hoc exponi poteft de damõib in angelos lucis fe traf
da:
finealtero,negare eft. 1 Non ois qui dicit.Sicut cauédi fut ferétibus, vt iuftos decipiant.ideo dicit j.Io.inj.a. Nolite cre
tur.
qui habentfpeciebonę vitę ppter dogmanequitiæ,fic & hi eco dere omni fpiritui :fed pbate fpus,vtrumex deo fint. e Ois
10=
trario, qui cum integræ fidei & doctrinæ fint, turpiter viuunt. arbor bona &c.hoc efthomo radicat" in charitate. f Ma
eft
Vtruc enim neceffe eft,vt & opus fermone &fermo operib❞ co la aut arbor &c.hoc eft, homo radicat" i iniquitate.i Non
ns
probetur. m Qui dicit do.d.Iter regni dei eft obedientia, omnis qui dicit mihi domine dñe &c.Hoc em facto dicun
cis
non nominis núcupatio.Non efthoc illud verè & propriè dice tur hypocritæ fanctitatem exterius fimulantes. 1 Multi di
or 1.Cor.12.a
revbiprolatio difcordat afvolütate.de quo Apls ait:Nemo po centmihi inilla die &c.Ifti für bene docetes,& malè viuetes.
5.
teft dicere *Omnis ergo
a
 Glof.ordi . Matthæi Cap . VIII . De Lyra

meriti illius qui operatur:fed inuocatio nois Chrifti hoc agit ad fidei Chrifti cõfirmatione.& hoc eft qd dicit: c CEt in tuo noG
E dānationē inuocatis:vľob vtilitate eo qui vidět vlaudiūt: & li mine uir.mul.fe.Ratio aut oīm pdicorü eft, qa funt grę gratis
cet defpiciantur qui faciunt: deus tñ cui inuocatio facit honorať datę q dant principaliter ad vtilitate comune ecclefie, & no ad v
aCNunquã uoui uos.Non nouit lux tenebras.i.non aſpicit: tilitatefingularis pfonę. &i deo aliqñp malos hoïes à deo nobis
qa fi afpiceret tenebræ no cent. b Qui operamini iniquita dant:ficut bonaeleemofina aliqu dať à bono dño, mediante ma
tem.Nog opati eftis,ne tollat poenite loferuo.ppter qd ' fubdit: d Et tuc
tia:fed q in iudicio, licet no habcatis fa confi.noticia.f.approbationis , fed re
a JVt Balaam & Caiphas. b Quafi organo noftro tu
cultatepeccãdi, tame habetis affectum . prophetafti. a probationis.propter qd' fequitur: Di
CCOis ergo.Q. Oia prædicta bn te nonne in nomine tuo prophetaui fcedite &c. & patet litera.e Ois er
nenda funt, qa qui tener affilabit Chri a Vt in adibus apoftolorum filij facerdotis exorciftę.
ciegb ioli qua Saluator pofuit legis fuæ
go.Poftqua
fto: q no tenet,diabolo. d Qui au. mus ,& in nomine tuo demonia explicationem ,& ei"
quæimõtehabita funt : Qd dicit vt on a Eccenon magnum eft virtutes operari. onis poffibilitate,hîc confequêter inui
datfermonein mõte habitu, oib?' pręce cimus, & in tuo noie uirtutes mul, tat ppfm ad obferuatione: qa ei audi
ptis:qb" Chriftiana vita informat effe a Qui aliquando dicere diffimulaui . tio inutilis eft,nififequat opis impletio
pfectü.e Affimilabitur.Quia ficut tas fecimus? & tunc confitebor ila & hoc e qd dicit: Ois er.i.bonoru ope
Chrift' de plonis varijs vna ecclefia co a In nullo approbaui,fed reprobaui. ru conftructioné. f Supra petram.
ſtruit, erudit ,regit , in vitâ dedicaturus lis: quia nunquam noui uos. + Difce id eft Chriftü.Talis emfacit opera bona Pš.6.c.
æterna , fic
mafione ifteædificat,
fibi varijs &tutib' perpetua
in futura dedi dite à me oes qui opamini iniqtate. degenere &recta intétione: que duo re- † Lu.z.f
a Quianon hos nouit:igitur eos qui mandata eius cu quirut ad impletione legis euangelicæ.
catiõe cuChrifto lætabif. f Viro.Il ftodiunt, & hoc eft,ergo. b Tintelligit. c Non fonā.
C g CEt defcendit car
†Luc.6.g liq dicit:vt fapies architect' fundamen † Oîsërgo qui audit uerba meahec, nalis lafciuig, h Et uenerit flu. au
a In futurum prouidenti.
tupofuiin Chrifto. g Qui ædifi.Il e piditatis & auaricię. i Et flauerût
Taffimila- le edificat in Chrifto, q.qd audit abillo &facit ea, † affimilabitur uiro fapi uenti.vanitatis & fuperbiæ.k Etir
a Aurum, argētā vel lapides præciofos. TVnã celefte.
bo eum facit. h Supra pet.aq Petr nomen rue.in do.il pimportunitate tentatio
accepit p firmitate fidei.i.fup feipm ,edi * enti , qui ædificauit domum fuam nu. 1 Etnon cecidit. à ftabilitate
Homo tri- ficauit ecclefia, i Et def. Trib" mo Chriftum. a Aerce poteftatis impugnatio. ff.virtutis.Cuius ratio fubdit cum dicit:
bus modis dis diabol ' impugnat, carnis cocupifcé fupra petram : & defcendit pluuia, Fundata enim erat. &poppofitum
à diabolo tia, exterioribus mudi oblectamētis,vel * à Potentum perfequutio. b Minæ,blandicia,vel
malignifpiritus. mOisqau. &c.fu.are.i.fup mo=
impugnat perfe,cũ vniuerfos vētus impulfionum &uenerütflumina,& flauerut uen bilefundametum.Qd' facit ois qui inte
laxat. kCPluuia.Cocupifcétia ,à q a Hæc omnia. b Aedificiu virtutō, c Alias fuã. tioné fuam ponit fupra aliud & fupra
quifqz tétatur , quæfenfum rigore fidei ipm deum: qa ois creatura mutabilis ē.
ti,&irruerunt in domum illåm , &
emollit,quæfi no pficit,maiora flumi a Quia ftat fundata,non fibi fed Chrifto tribuitur. n CEt defcen- plu.patet ex pdictis.
naeueniut. Qui audit &c. exte non cecidit . Fundata enim erat Sequit: o Fuit ruina eius ma
ríus.Etideo non habet excufationem, a Quæ ergo cadit,non ædificatur in Chriſto.
m gna.quia priò ruit in foueam culpæ &
fed eft ruina eius magna : qa monita fa 1 pofteain fouca gehenne ruina eft ma
fupra petram. Et omnis qui au,
lutis cotempfit. m Viro ftulto.de gna,qairreparabilis oino. p Etfa
7.13.d quo dicitur:Inimic"ho hoc fecit, cuius dit uerba mea hæc,& non facit ea,
a Gentili vel Iudæo vel diabolo. b Quino prouidet. ctu eft.Hicponit coclufio oimpcedê- Lu.6.g
taffimila- opa oia inftabilia funt,& ruinæ patent. m H
tíu,vbi oñdit eminetia doctrinęChrifti
bitur fimilis erit uiro ftulto q ædificauit
n Sup are. Qualiacuc fint quæfup phoc dicit:q Admirabāturtur
a
cocupifcenti vitioru fundatur, nõ fta a SIn fpe terrenorã qui arenæ comparantur , propterea
quia labiles & a vento funt cito mutabiles. bæ.quia vt patet ex pdictis, docebat e
Fbunt. oEtcecidit . Ois confcientia Que eftfluida.
ufuam fup årenam:& defcen , minétiflimas ytures,& impfectione les
quæ fiza in deu fpe nõ pmanet, in tenta " dom
gis fupplebat:&nofolum terrena bona
tionibus no valet fubfiftere, & tãtò am
dit pluuia ,& uenerüt flumina ,& fla fed cæleftia promittebat.Doctrinam e
pli' agitur, quãto plus in his quæ mũdi Maligni fpiritus. tiam fua mirabiliter cõfirmabat , ppter
funt àfuperiorib" difiugitur:&vere oës uerūtuēti , & irruerut in domuillã, qd dicit: r Erat em doces &c. Sic
mali velficte boni,ingruēte qualibet të a Perijt. b Site maledicti in ignem eternum. aut no docebat Iudæoruperiti.f.fcribę
Quiaeterna.
tatione peiores fiunt, p Turbæ.vel • &pharifæi.
aliqui in turba, quia infideles,vel poti⁹ & cecidit,fuité ruina eius magna,
a Quia nihil imperfectionis habet hic fermo. *e Omnis ergo qui, au.uer. &c. Moraliter
+Mar.1.c oes de excellentia fapientiæ.
Etfactu eft cu confummaffet lefus Vir fapies eft humilis.Prouer.xj.a Vbi
Luc.2.g.
GLOS. ORD. humilitas,ibi &fapientia. Vir aut ftul
&.4.c Puerbahæc , admirabanť turbæ fu,
Vm aut defce. Ca. VIII. r tus eftfupbus. qa kultus dicit qfi ftatu
+ 23. q.1.C.
Poft defcefioné dni de monte per doctrina eius . †Eratem docens altus.Ois autem fupb" altiore fe repu
ideo a Vt dominus Moyfi addebat que minus erat,vel cõ, tat, fit in veritate.Sapies igitur ædifi
quãtu interuallufuerit antec mutabat figuras in lucem.
catfupra petra.i.Chriftu, oia opera fua
Capharnau intraret noappa eos ficut poteftatem habens, & non bona facies ppter ipfu.Stult aut ædifi
ret.In ipfo aut interuallo Leprofus mū a ¶Qui tantă ea quein le
' Matthæus fuo loco dicit
datus eft : qd ge data funt infirmis, docue catfup arena, quæ eft terra mobilis. nã
runt.
opera fua facit propter gloriam huma
Luc..e & (Lucas verò alibi recordat? eft) q poft ficut fcribę corũ nam, quæ eft inftabilis . g CEtdefce
7.a verba illa dicit Chriftu intraffe Caphar
& pharifæi , ditpluuia. &c. per quam fignificatur
nau,no tn oftédit poft tu tpis iterual
tentatio carnalis lafciuie. Pervētos yo
Luc.6.c lu. q Cu aut de.Scam Lucam & in Cap. VIII.
tentatio fuperbię.per flumina verò im
capeftri loco fermone qué iã forfitã.8.
habuerat eis feciffet. Sequutæfut. 9 Vmat defcêdiffet petus tribulationis humane perhec au-+ Mar.1.d
tem edificium humilis non lęditur ,fed Luc.s.co
Ali ppter charitate , alij ppt doctrină,
Phil.2.a alij propter admiratione& curatione. edificiumfuperbi totalitur diffipatur.
Myfticè aut. Cu aut defcendifcet.i. cũ fe exinaniret formā Erat enim docens &c.i.fuam doctrinam confirmans p
ferui opera miraculofa. Ceteri do &ores qui nõ poffunt hoc facere;do
ctrinam fuam cõfirmare debent p opera virtuofa.
Nicolaus de Lyra. Cap. VIII .
NICO . DE LYRA.
a¶None in noie. Sifr nec eiectio dæmonữ: quia aliqñp Vm autem de. Lege data : hîc cõfequéter ponit eius
malos hoies talia fit ad inuocationem nois Chrifti, ad declara confirmatio per miracula in hoc ca. &feqn, & eft filis
tionevirtutis Chrifti, licet ipfi inuocãtes fint mali.ficut habetur proceffusin vtroque, fed in hoc ca. principaliter pos
A&t.xix.q quidã infideles enciebat demones dicedo:Adiurovos nuntur dam miracula ad confirmationem euange
per Chriftu que Paul' prædicat .Verutame:qa tales indignè affu lice legis. In fequenti verò ponunt quedã miracula ad declarati
munt nome Chrifti,idco fup ipfos aliqñ dať ptas dæmoni ,ficut onedeitatis ipfius legislatoris, ibi:Et afce.iefus, i hoc ergo ca.fic
in eodé ca.dicitur,& hoc eft op dicitur: bEt in noie tuo dæ, pcedit,quia primo euägelifta deſcribit ĝdā miracula ad credēti
Sifr nec miraculoru operatio , quæ fit aliqñ per malos fiunt ad u vocatione.fecundò dã miracľa ad vocatorā confirmatione,
inuocationenois Chrifti :non ppter merita inuocantium,fed ad ibi:Et afcedete co.Pria in duas ga priò poniť miracloru opatio.
fidej fecüdo
 yra
Gl . Ma Ca . VI . De Ly 30
tintu of tt p II ra
enoG .o h
* r di æi
nt gręgratis Aferui accipies,fequutæfunt ett turbæ mitæ: qa qui pri' in Iudça Licet autem poffet curare folo verbo ,tamē appofuit manữ quia C
Knot' erat,tunc in vniuerfa fra mirabilisfact" eft.Qd'autem poft humanitas Chrifti erat quafi organum feu inftrumentum ipfius
noadv
deo nobis pręcepta manu extendens leprofum fanat, fignificat eos q de illis diuinitatis.& ideo ficut artifex mediante inftrumento operatur,
ediant pręceptis iplēdis dubitant,fuo auxilio ab hmõdi varietate mūda fic virtus diuina in Chrifto per applicationem humanitatis ali
ema
Ettüc re.No exprimit cert" curatiõis locus: vt oftendat no vnu populu qua faciebat, vt eam coniunctam diuinitati declararet. Sed quæ- Quæftio
Icfus alicui ciuitatis ,fed oes fanare, a CA riturhîc,quare tetigit Leprofum, cum
nis ,fedres
2 hoceffet in lege phibitum:Dicendum,
uitur:Di dorabat eu priufq peteret, cultu diui +Iefus de monte,fequutæfunt eum
quòd non erat prohibitum Leprofum
Oiser nitatis oftendit. b Siuis po.Devo a Que ad altiora afcendere non valuerunt. Alix a
lutate nõ(qfi pietatis icredul³ ) dubito : prædictis b Qui nec ipfe cum lepra tam alta audi tangere ei qui ex tactu fuo poterat cura
legisfuæ re poterat,fed fanatur vt poffit implere. Elias & Elifeus non fecerunt co
obferuat fed quafi meæ colluuiois confci" no prę
i turbæ multæ: & ecce leprofus ueni
fumo. c CExtendes.Poftfermone, tra legem tangendo mortuos ad refufci
eterinui a Cum humilitate poftulat.
& miracula facit,quib? fermo apud au tandum , vt habetur.inj. Regum .xvij.&
ei audis ens adorabat eum , dicens : Domi, " iin.Reg.iin. e CEt ait.Hic ponit mi- +25.q.1.c.
ditores cõfirmať. d CTetigit. No gn a In voluntares e poteftatem tribuit.
impletio me mundare. Et d raculi manifeftatio ,quæ facta eftordis ideo
fine tactu fanare poffet,fed vt indicet fe b ne,fìùis , pot
oruope † nate. Scriptum em eratin lege Leuiti . Depo.di.
nõ fubiectu effe legi,fed dñm legis, q nõ a SQui mifericordiæ prætendit affectum, b Contra
Detram. xii ij.quòd mundatus à lepranon debes r..hoci
timet contagiu.Tetigit.ppt huilitate. legem quam fuperat gratia,in quo humilitas.
rabona Pŝ.6.c. bat reftitui ad communein habitationé dě. & .c.vo
vt nos doceret nullüfpernere p aliqua extendens Iefus manu tetigit eum,
duore Luz.f hominu,nifi prius iudicaretur mudat ” luiſſent
corpis maculatiõe.Apparet fupra le a In hoc pietas. b inhoc maieftatis potentia.
gelica. †mundus ge(queleprofu perfacerdotis iudiciu: & facta oblatiõe
excludit) effegratia, quç ' dicens : Volo : † mundare . Et con
tio car 16 efto a Quia dixit, & facta funt. Nihil eft medium inter domino pro eius mundatione. Et ideo
fanat eu,vt ait.No veni foluere legefed
flu.at 8.5.b. adimplere &c. e præceprum & opus. lefu s ait illi: f Vide nemini dixe.
Volo.Eo fanauit
ucrut genere quo fuerat obfecrat?, deindeim . feftim mundata eft lepra eius. Et fcilicet ante ea quae fcripta funt in le
a Formanoftri eft,ne nos iactemus de bonis operibus. ge compleueris.Præcepta enim ceremo
Etir perat:Mudare.Eccepoteftas . f CVi b Non erat neceffe, vt fermone iactaret quod corpore
entatio de nemini.Taceri iuffit, nec tñ taceri præferebat. nialia habuerunt curfum fuum vfq ; ad
ilitate ait illi Iefus : Vidè , nëmini dixe, Chrifti paffionem , vt fupra vifum eft.
potuit.No op aligd voluit & no potuit
dicit: a Difciplina noſtri eft vt nos oftëdam, facerdoti nřo. Et ideo vfq; tunc Chriftus ea obferua
fed dat exemplu,vtfui i magnis qfaciut
fitum latere velint:fed vt profint alijs,proda ris:fedfuåde, oftende te facerdoti, uit,vt patet in fua circuncifione , &ea
mo Mar.z.d. turiuiti. Ne díxe.Hunc tñ Marc vbi a Non debet auferrifigna priufquã veniat fignificata. obferuare alis præcepit,vt patet in hoc
i h leprofo cui dixit: g Vade often
inte tfacerdoti &hoc pdicaffe dicit, quafi Euangelifta & offer mun' quod præcepit Moy
fact fit.g Vade.Mittit ad facerdo a Scilicet vt credant virture dei magna effe , br Hoc de tefacerdo.&c.Per hoc etiamfigu
upra bus miraculum factum eft fanato leprofo continue.
ise. t93.d.c. tes ppter humilitate,vt facerdotib, des j rabatur , quòd peccator qui per lepro
* fesin teftimoniu illis aum.+Cum autin onem
fum figuratur , licet fit imundatus
dominus ferat honore
ra offerrquib? lex iubet
tesmudatos iffet aphaarn effitad * pra peccati per contrit nà les
,tame ad .
Ais B mune
e
,& vt viden credat ei: 1 tro C , acocfcilicet.
Fide & defideri
+Lu.7.a.
ma huctenetur fe oftendere facerdotiper co
vel finō credut,inexcufabiles fint, & ne
& a Per internuncios . c Nullus
Alienigena. b feffionem.Qualis autem erat oblatio le
ma lege fragere videret. h COftende te alius proferuo.
facer.vtfacerdos non legis ordine, fed eum centurio,roganseũ , & dicens: profimundati , in lege habetur Leuiti .
fa= xiiij.& ibi debet exponi.i Cum au
fl gratia dei fupralege curatu effe intelli
Č u.6.g
gat.i COffer.galegēno foluo, qa no te introiffet Carpharnau.Hicponi
j
fú H
du cœpit verumfacrificiu. k CIn teftimoni.i.domino credāt turfecundum miraculum.f.curatio paralytici. Et diuiditi duas
partes:quia primò defcribitur huius centurionis fides & deuo
fiimpietatis lepra difcedat. In tefti.fpualis curationis, offeredū
3 tio.Secundò ex hoc inferi conclufio, ibi:Audiens Iefus.Circa prí Diuifio
eft munus fpuale ho ipe. Typicè.Leprofus genus humanum
Typicê fignificat plenu lepra:qd extēta manu, id eft verbo dei humanā mum aduertendum, qp ifte centurio ad cuius preces feruus eius D
côtingete naturā,à priſci erroris varietate mūdať,vt diu abomis curatus eft,non erat Iudæus,fed Gentilis,ibi pofitus à Romanis
1.Cor.3.d. nabiles &fequeftrati ia queant teplo reddi.Templu dei fanctum ad cuftodiamprincipalis ciuitatis Galilea fcilicet Capharnaum
Pfal.109.a eft, quod eftis vos.Et facerdoti offerri: de quo dicit : Tu es facer quia tota illa terra erat fubdita Romanis, propter quod Iudæi
coram Pilato dixerunt: Non habemus regem nifi Cæfarem. Et Euägelifte
Ro.12.a. dos in æternu fecundum ordinem Melchifedech.Et offerant pro cocordant
Lucæ.7.2, emundatione corpora fua,hoftiam viuentë, fanctă,deo placētē. ideo quia Iefus erat Iudæus,ipfe non venit ad eum in perfona p de céturio
1 CAcceffit ad eu centu.Lucas re vt gefta eft narras, dicit eu pria,reputans fe indignum ad hoc'impetrandum :fed mifit ad le
nis acceſſu
Moraliter mififfefeniores Iudæorum.Sed Matthæus caufa breuitatis, eum fum principes ludæorum,vt dicitur Lucæ.vij.vt per eos curati ad Iefum
cuius fides laudat, cuius defideriu & voluntas defertur, maluit, onem ferui fui facilius impetraret. Et quia quod per amicos faci
8.5.Co prudenter dicere acceffiffe, eos p quos mandabat. Vt mulier: mus,quodamodo per nosipfos facimus.ideo Matthæns dicit eut
qa credidit,magis dicit tetigiffe Chriftu, turbę q coprimebant veniffe ad lefum,non quia in perfona propria venerit,fed per in
Ita centurio & magis credidit, eo magis acceffit . Tria dicit, iacet termedios. &fic eft intelligendum quod dicitur hîc: k Accef
paralyticus torquet,& vt animę ſuę anguftias indicet,& dñm ad fit ad eu.f.p amicos.Dicit aut ceturio,qa habebat centum ho
mines i armis fub fe,ad cuftodiã illi terre,ne forte vellet contra
mifericordiam cómoueret.Et hec ei ghia , qfic rogauit pferuo:
Nico.de Ly. KIn quo difca Romanos rebellare.Ifte ergo centurio auditis Chrifti miraculis
firmiter credidit, poterat fanareferuum eius, qui erat ei valde
fecũdd qrūdā ad fide Chrifti cõuerfio,ibi:Vi.le. turbas.Pría charus,vt dicitur Lu.vij.Ideo de eius fanatione erat valde folli
in tres:qa priò defcribit curatio leprofi, &fcdò palytici,ibi:Cu citus.Iefus autem fcienseius fide & deuotione,refpondit ei per in
aut introiffet Capharnau, tertiò laboratis calore febrili ,ibi:Et cũ ternuncium fcilicet: Ego veniam.Cum autem effet in via, mifit
Diuifio veniffet le. Priai duas:ga priò ponit curatio leprofi.fcd'ò mira centurio nucios obuiam ei,vt dicit Lucas:dicentes ex parte eius:
culimanifeftatio,ibi:Et ait illi Ie. Adfeuidētiã dicedorũ cõfidera Domine nõfữ
du,qd'duplex eft doctrina.Quædã que no excedit facultate intel Moraliter. b Ecce leprofus ueniens adorabat eum Moraliter
Tar.1.d
lect” hūani :&iſta debet p rõnes demonftratiuas cõfirmari. Alia dicens.Per iftum leprofum qui confitebatur ſe immundum,&
+5.co eft doctrina excedens facultate huanā ;& ideo non poteft confir Chriftum potentem ad fe mundandum dicens:Domine fijuis
mari per ratione euidete: ppter qd' oportet q,cofirmeturpopa potes me mundare.fignificatur peccator verè pœnitens, &iad
diuinę tutis oftéfiua:qa cu de" no poffit effe teftis falfitatis,fi ta dei mifericordiam confideter recurrens,ideo fubditur: d Et
lía inducunt ad confirmatione alicui' doctrine,fequit că infallis extendens Iefus manum tetigit eum dicens &c.per qd ' fi
bile veritate continere. Talis aut eft doctrina euangelica: & ideo gnificatur,quòd talis manus diuinæ mifericordiæ protenditur
eius confirmatio facta eft p miracula. & hoc'eft qd dicit:Cũ au eius crimina relaxando . e CEtait illi lefus :uide nemini di
tedefcendiffet Iefus de mõte.in q lege euägelica pmulgaue xeris fed uade oftende te facer per hocinnues,ቀ eccfię mi
rat, aSequutę funt eu tur. &c.qa aliq fequebant eum ex de niftri nõ debēt gloria hoim qrere,fed dei. h TEt offer munus
uotione proptfanctitatefuæ do &rinæ aliqui aut ex curiofitate, &c.nã àpctis mudat? debet effe deo valde grat". i Cum au
vt videret miracula & audirent noua aliqui vt ei infidiarentur, teintro.ca.ac.ad eu ce &c.lfte Gentilis erat,in Chriſtūtamē
ficut pharifæi:& aliqui vt ab eo curarentur,ficut infirmi:de qui credebat: aliter eum p fanationefui pueri no rogaffet, ideo per
bus erat ifte de quo fequitur: c Domine fi uis.vbi cófitet ei ipfum primitię Getium fignificant credetes in Chrifti,& laborā
potentiam,in quo apparet hui" leprofi fides & deuotio ,ex quo tes ad conuerfione aliorum.de quibus fuit Lucas euangelifta,&
fequuta eft eius curatio.vnde fubditur; d Etexten.le. &c. Dionyfi❞ Ariopagita.& alij plures.p hoc aut op Chrift fubdidit
Licet autem *Non inuca
 Glof.ordi. Matthæi Cap . VIII . DeLyra

In quo difcamus ficmifereri cõferuis, a CEgo uenia.Magna e CAudi.Hic ex dictis infert quædã cõclufio, quia ex fide hui? G
E humilitas op feruu dignať vifitare, qp fides Centuriõis meruit, gentilis & infidelitate Iudeorü cöcludit faluator vocationegetiū
q ex gétib' credit; & hữilitas, qp fe indignữ iudicat cui tectũin adfide,& reprobatione Iudçoru: & hoc eft qd ' dr: Aud.au.le.f.
tret,& prudétia, q vltra carnè diuinitatē latētē videt . Ad filiū verba Centuriõis expreffiua tatæ fidei. f Mirat" eft.Sed quæ
reguli venire noluit,ne diuitias honorare videret.hîc feruile cō rit:Quo in Chrifto fuit admiratio, que côfurgit in hoie ex alicui" Quæftio
dicione nefpernere videaf,mox ire con incogniti &infoliti inſpectiõe. Chrift
fenfit.Qui verbo curare potuit, ppt a Seruus. b Non in vno tantum miferabilis quod aut abinftati coceptiois plen" fuit fcia,
humilitate vifitare dignat.& tame i me iacet,fed quod eft paralyticus, & quod torquetur.hæc
enim omnia cum dolore nominauit. nec aliqd denouo cognouit : io vfqin
† famulus dio itinere verbo fanat,ne nō ppter hu ipfo admiratio fcdm re no fuit , fed tm
Domine † puer meus iacet in dos
militate,fed ob impotêtia viriu corpas fcdm apparetia: qa ad modu admiran◄
a Repentina diaboli aggreffione,
literireputaret. b Non fu dignus.
mo paralyticus , & male torque ris fe habuit, vt dicunt aliq.Nec ibi fuit
Propter confcientia vitę getilis, magis a Scilicet virtute.virtus enim Chrifti præfens fuit falfitas, quia hoc fuit ad defignādu ali
timet grauari prefentia & iuuari.qa & fi 2 que fufcitauit eam. quod veru.f.fide ceturionis , & infideli
erat fide pditus,nondü tame erat facra tur . Et ait illi lefus : Ego uêniam tate Iudæoru.Sed meli" dr, q fuit i ipfo
mētis ibutus.Sed qd ' nec infirmitas no verè admiratio : ad oftendendu veritaté
&curabo eum.Etrefpondens cen
+23.q.c.no ftrapfumit,gradare nouit. c Nam b 2 humanæ naturæin co. Ad cui euidētiā
turio ait: Domine , non fum di,
li.De cofe, & ego &c.Siego homofub alio pof fciedu, in Chrifto ponitur duplex fcie In Chrifto
a Ecce humilitas.
di.2.qtidie fum impare minoribus , quantò magis tia.Vna diuina, que eft æterna.&fedm duplex ſcía
tu qfup omnia, habes famulites angez gnus , ut intres fub tectum meum : hac no pot effe admiratio: quia nihil co
Magna fides, quæ dei dicere, credit effe facere.
b
los,potes p
prefentia corüifirmitati
dicere mifteria fine
vt corporis fed tantu dicuerbo,&fanabit puer gnofcitur
vel creata: ab eo de
&hæc eftnouo . Alia humana
duplex.Vna ,vifios
a Ecce prudentia. b Scilicet habens aliñ dominum.
recedet,& fanitati vt veniat, & veniet.
nis reru in verbo qa aia Chrifti ab infta talteri po
Myfticè Mira fides in gentili. Myftice. Centu '7 me':Nã & egohōfum fubpotefta ti cóceptiõis cognouit oia i verbo, quæ teftati fube
rio,fignificat electos ex Gétib", quafi ce te conftitutus , habens fub me mili, cognofcit verbunoticia vifionis,& hec ditus
cóftitu- tenario milite ytutu ftipatos: q nihil ter a Mira fides in gentili.
d funt oia quæ habet effefcdm quacu
tus tes : & dico huic uade , &uådit : & differetia tpis, cuiufmodi fut prefentia,
renu,fed fola æternę falutis gaudia fibi
fuif querut.Centenari em,qa à læua alío,ueni,& uenit: & feruo meo fac preterita & futura . & fcdm hacfciami
trafit ad dextera,in celeftis vitę fignifica a Flea angeli tibiferuiunt, b Quod fuam intelligit Chrifto no fuit admiratio ficut nec in
maieftatem.
tione poni confueuit.Talis ergo meriti e nouatio.Alia eftfcia i Chrifto cogno
viri p his neceffe eft vt fupplicet, qui ad hoc,
a Non &facit . Audiens
vt turbati autem
animi,fed docentis Iefus
nos,quos opus fcit res in pprio gñe . & hæc eft duplex.
hucferuitutis fpu tenent,vt pfecta cha eft moneri de huiufmodi & mirari. Vna habitualis:&i iſta nō eft áliq noui
tLu.7.b. ritas foras mittat timore. Domus aut tas, qa ab inftati coceptionis fuit anima
miratus eft, &fequentibus fe dixit:
in quã non audet eũ inuitare, gentilitas Chrifti pfecte repleta habitib⁹ oim fciē
+ Amen dico uobis, non inueni tan
F eft ppterfotore idololatric:neq emgë tiaru.Alia expimentalis', ficut aliqs ha
a Etfi a prophetis edoci. Præfentis temporis,inues
tibus corpalis pfètia Chrifti exhibita eft nit enim in antiquis. b Vnde prędico vobis , omul. bés habitufciæp doctrina , poftea expiť
fed bū fidei mifit eis p apoftolos, & ab ad exemplum iftius, in quo fides gentium præfiguratur. k pintuitionein effectu.Et ifto mō in aia
infidelitate fanauit.Vel milites & fer tam fidem in Ifrael,Dico autem uo Chrifti erat aliqd de nouo cognitum.&
ui céturionis,virtutes funt naturales , q JExomni genere.
fic ex infpectiõe illi' hocmo incogniti
rum copiam multi ad deum venietes febis, & multi ab oriente & occidente pri poterat in ipfo admiratio de nouo H
cu deferüt,vt Cornel' dicit viriuft" & ti Ad fidem. b Requiefcent feliciter epulaturi . caufari.Et fic factu fuit in ppofito. Seq
mes deu. CAb oriete & occi. uení. uenient,& recumbent cũ Abraham
tur: gEtfequé.i.difcipulis fuis:Di
& re.&c.Vel oriens, q illuminati fta & Ifaac & Iacobin regno celorum : xit: h No inueni . i.in ppło Iudai
t36.di.ecs tim tranfeut.Occidens :qui paffiões vfs Fludei in quibus ate regnabat dominus. A faciedomini co:qa licet aliq de Iudæis firmiter crede
q admorte tolerant.Per iftas duas par filijautem regni eijcientur in tenem ret.f.difcipuli fui,tñ pricipales illi ppli
n
tes mundi ex quib ' gentes vocande erat bras exteriores : † Ibi erit fletus & no crediderüt,& multitudine ab ei" fide
š+S+g⭑ defignatur.e CFilij autem &c.gain O auerterit,vt inferi” patebit.Et idco con
ftridor dentium.Et dixit Iefus cens cluditfaluator: i Amen . 1.fideliter.
hoc mudo fruut beneficijs dei.fcdm il
a Cui ficutcredit ita fit. Pro mēfura fidei, quia cre
lud:Pluit fup iuftos &iniuftos, Núc vi didit omnia poffe,indicat per fidem meruiſſe. kCDico autě uob.op multi &c.qa
def in facie dni,fed tucminime.f CIn multitudo gentiliuin diuerfis partibus
turioni: uade , & ficut credidifti fi
tenebras exteri.Quia à dño foras ex a Probaturtides domini dum fanitas feruifequitur. orbis exiftentiuper prædicatione aplo

pellent.i
. in
ceciderit injaterna nocte:
exteriores.i. in qa hîcfponte
cecitate men at tibi.Etfanâtus eſtpuerțex illa ho
tis.Per fletu q eft oculoru,& ftridorē dētiũ,nota verã reſurrectio
ne corporu.Detes ftridet: qui hîc de edacitate gaudebat. Oculi
flent,q per coucupifcentias vagabant.Fletus de ardore, ftridor
dentiude frigorefolet excitari, quia ibi trafibunt ab aquis niuiữ
ad calorem nimiu.Vel ftridor pdit indignatis affecti, quo fero
' deligt ptinaciter. g CFlet". Per hoc oñdit magni
poeniter qd
tudo tormētoru.Per fletū,tormētu aię:p ftridoré dětiu, corpis.
KEt cum
Nicolaus de Lyra.
a Domine non fum dignus.Erat enim homo genti
lis,&abominabile erat Iudæis comedere & bibere cum Gentili
bus,& etiam domos eorum intrare, vt habetur Act.xj. Et forte
ifte qui Gentilis erat,, idola in domo fua habebat: & ideo ex
rucõuerfa eft ad fidem .& fic preceperut
gratia & gloria. Filijaute regni. tin ill²
i.Iudæi:ex quibus Chriftus natus eft, & quibus principaliter mif
fus eft ad prædicandu eis cæleftis regni euägelium. m Eijcie
turin tene.exte.quia repulerunt fide Chrifti,& fic remanenţın
peccatis fuis obftinati : & fic eijcitur ad pœnas inferni, quæ dicu
tur tenebre exteriores: quia tenebræ primæ funt tenebræ culpæ,
aliæ aute funt gehenne.Sed quæritur: quomodo fint ibi tenebre
cuibi fit ignis q de natura fua eft lucidus:Dicendum, q ille ignis Quoiifer
defcribitur in medio terræ:&ideo fumofus eft & obfcurus. Item no tenebrę
nõlucet ad oftendendum damnatis aliquid ad eorum cõfolatio
nem,fed ad eoru defolationem.ideo dicunturibi effe tenebræ ex
teriores, Sequitur: n CIbi erit fle. In fleru duo funt.f.trifticia
animi ex qua procedit fletus. &fcdm hoc fletus eft in damnatis
generaliter , tam in dæmonibus quã in hominibus . Aliud eft ex
parte corporis.f. lachrymarum refolutio , & turbatio cerebri &

humilitate Chriftum abingreffu domus fuæ repellebat, dicens: oculoru:&ifta no poffunt elſe in ſpiritibus feparatis,fed poft res
? furrectionem quãtum ad aliquid erunt in hominibus damnatis,
Domine nonfum dignus ut intres fub &c.Et ex alterapar
tefirmiter credebat, quod abfens folo verbo feruum fuum cura qaibi eritprædicta cerebri & oculoru turbatio : fed no erit ibi la
re poterat,propter quod dixit: b Tantu dic uerbo &fa chrymarum fluxus à capite vel refolutio, quia ceffante motu cœ
nabitur puer m. Quod probat per hoc qefubdit: cNam li ceffabit omnis generatio & corruptio. Ex quo patet vlterius
" qibi erit. o Stridor de qa no importat aliquam corruptio
& ego homofum fub poteftate conftitutus.id eft licet has
nem,fed tantum doloris oftenfionem , fequitur: p CEt dixit
beam aliquos fub me qui mihi debeant obedire,tamen fum fub
ditus maiori poteftati,videlicet præfidi & imperatori: & tamen Jefus centurioni uade,& ficut credidifti&c .f.perfecte:fic
fubditi obediunt mihi ad nutum. d CEtdico huic uade, qCFiat tibiinfanatione ferui tui.vnde feqtur:Et fa.eft. &c.
Et cuveniffet Moraliter
& uadit &c.Et ex hoc intelligitur fequens conclufio.f.hæc: Er
go tu qui non es fubiectus alicui poteftati,potes præcipere infir i Non inueni tantam fidem in Ifrael &c. fignificas
mitati,& eam encere:&fic folo verbo feruum meum curare. turdeuotio gétilium ad Chrifti fidem ,& obduratio Iudeorum .
Audiens *Et cum ve
 Lyr
a

quia exfide hui G 1 Gl . Ma Ca . VI . D Ly 31

vocati s of tt p II e ra
one itu .o h
Aud.a rd æi
ules. a CEtcuue.Quãdo hoc ifit factu no exprefsit Mattheus ,no em tus möftruofi:& hi no habuerut locum in Chrifto, quia corp'ei' C
at" eft.Sedquae A neceffe eft vt poft illud factum credatur,poft qd narrat.Lucas & fuit formatum ex purifsimis fanguinibus virginis Mariæ : & fic
Marc'prius de hoc narrat de leprofo:fed nil obftat narrādi di no habuit loci defetus vel inordinatio materiæ . Fuit etiam for
hoie ex alicui? Quaeftio
Deftioe uerfitas,vbi eadé dicut,maximè cũ idē euangelifta co ordine cres matum virtute fpuffan&i infinita:&ideo non habuit ibi locü de
.Chrift
diderit fe debereire, quo de voluit narranda recordatiõi ei'fuga fectus virtutis deformatiue. Alio mo contingunt ex defectu regi
plen " fuit fcia, minis,ficut febris, morb" caduc" & ¢5
Quit:io viqin Febris gerere. b CEt febrici . Febris Græcè,
a Foftendit non fequi ordine prædi&um miraculum: filia:vel à dco inferitur ppter pcem.Et
15 fuit ,fed tm feruor Latinè dicit: & fi qñhec pafsio fa
quia ante fermonem montis fuit fa&um. ifta i Chrifto no poterat haberelocũ, i Forevers
odu admirane Luce.4.f ciat tremere naturę é hūanç.c CEt teti. 2 2
ra. *Etcum ueniffet Iefus in domu quo no potuit efle defect' alicui " debi fus ceturio
g.Nec ibi fuit Lucas dicit, rogauerunt pro ea. Chri
ftus mō rogatus , mõ vltro curat often Petri , uidit focr um eius iace ntem ti regiminis vlpaṁ.Allump /ìt tñ ³ſta i idem fuz
Achignādu aliz
pfona aliena quodāmodo ,inātū mife am in illa
dēs fe côtra vitioru qq pafsiões,& preci с & febricitante, & tetigit manu eius,
is , &infideli ricorditertalia curauit: & fic euangeli
b' fideliufemp anuere,& ea nõnuq quæ å d hora inue
F,q fuitiipfo & dimifit eã febris ,&furrexit & mi fta exponit dictu ppheng Laie dicetis: nitfiliu!u
ipii fenō itelligūt,vlītelligēda dare, vel d
endu veritate
pièpetētib" etiã nō intellecta dimittere: e Ipfeinfirmitates noftras acce= um fānum
niftrabat eis. Vefpere autem facto
cui euidétia pit.ftum ad illos defectus, quos afs
Pfal.8.d. vt Delicta quis intelligit:ab oc.m .mun. obtulerunt ei multos dæmoniaha
ur duplex fcie In Chrifto me.d.d CEtfur.Naturale eft febricită 4 fupfit in ppria pfona. f Et egrota=
erna. & fedm duplexida bentes,& eijciebat ſpiritus uerbo, & tiones &c . qtū ad illos defeétus hu
tibus incipiente fanitate laffafcere,& mo Per iram & odium.
quia nihilco tIfa.3.b. leftiaegritudinis fentire.Sed fanitas quæ mang nature, quos patienter fupportas
Alia humana omnes male habetes curauit , utad uit,& potenter curauit: no tni pria 2
â domino datur hec tota fif redit, & etiã
.Vna,vifio eo roborecõfirmat ,vt adiutorib" fuis co impleret qd dictu eftper Ifaia pros fonaaffumpfit. g Vides auté le
rifti abinfta talteri po tinuò miftrare fufficiat . Dom'Petri, e fus rur.Hicex,doctrina & miraculis pe
phetam ,dicetem : + Ipfe infirmitates "
iverbo,quæ teftati fube a No vt fibi haberet,fed vt a nobis auferret.b Ano dicus ponit aliquorü cöuerfio ad Chri Diuifio
circucifio éeius apoftolatui comiffa: Sos
fiomis.&hec dirus bis fcilicet abftulit. Q.fufcepit vt medicus. ftu. Etdiuiditi duas ptes: ga primò no
tivlterio crusfynagoga, quæ quodammodo mřē f
I'm quacio tať Chrifti receffus ad defertü locü, &fe
rēripam. ecclefie Petro comiffe. Hec febricitabat, noftras accepit: & ægrotationes no
a Suftinuit in cruce. b Poft fanationem iftorum. cudo , iftoru cõuerforu acceffus ad Chri
fut prefentia, quia iuidiç çftib' laborabat pfequens ec f
m hic fciami ftras portauit . Videns autem le, * ftu ibi:Et accedes vnus. Circa primu ad
clefia.Cuius manữ tangit dñs, qñcarna
ficut necin= lia ei" opa in fpirituale vfum couertit, & fus turbas multas circum fe , iuffit uertêdu,q qa Chrifti actio noftra crat
ifto q cogno Chrift' à turbis re
Moraliter ita erecta miniftrat ifpu. Mora.Quæ
eceft duplex. & difcipulos ire + trans fretum .s Et ceffiffe ad defertu locũ, vt daret pdica
a Literx ccidêtis feruus. b Hoc defidera quod
Simon magus,voluit emere vt de miraculi s lucraret ur. ' ro: ib" verbi diuini excmplu . Vna caule
eft aliq noui bribus eftuat. Sed manu mifericordię tas,
accedens unus fcriba , ait illi : fa fuit ad habendi quietepoft labores Ro.8.d.
is fuit anima &ta,p cotinentia lafciuiã refrenat,& ficut
feruierat imudicię mo feruit iufticie. h * fuos & difcipulori fuorum, vt habeat Lucę.9.g♦
tib" oim fae
Magifter fequar te quocunque Mar.vi.d. Venite feorfu i defertu, locũ
CVefpere aut. Occafusfor,morse
cut aliqs ha
Chrifti,p quã ples fanauit demoniacos, &requiefcite ibi pufilli. Erant em qui
,poftea expiť veniebat & redibat multi, necfpaciu manducadi habebat. Alia
fto mō in aia quam ante viuens i carne egrotos.f Videns autemIe.Ma.
caufafuit ppter orōne,ondes op pdicator ybi diuini aliqñ debet
nifeftú eft aliū eē diem q iuffitire trasfretu,non eu q fequit illū,in
cognitum .& vacarefeorfu cõtemplationi, vt ibi hauriat in deuotione quod
qfocrus Petri fanata eft: q die Lucas Marcufq; eu in defertu exijf
mo incogniti
fe affirmant.Iuffit ire trans freti, fignificans vt amaros feculi flu poftea effundat populo in pdicatione. vñ &Moyfes aliquando
atio de nouo
H &us träfeamus. g CEt accedens.Quod Matheus dicit hoc fa afcendebatin montem ad dñm,& aliquando defcendebat ad po
D
ponto. Seg &u qñiuffit ire trans fretu; Lucas verò ambulatibus illis in via: pulu: & hoc habet Luce.vj.c. In diebus illis exijt in montem le
Dulis fuis:Di fusfol' orare,& erat ibi pnoctasi orone dei.Tertia caufa fuit ad
no eftcôtrariu:quia via abulabāt vt venirēt ad fretu.h CMa
ppłoIudaiz B
fugiendupopuli applaufu, Iohan, vj.b. Iefus aute cum cogno.
miter crede gifter.qfivn' fit de plrib". Et ipfe liator erat, no ſpual'auditor.
Magi. Nodixit dñe,fed magř. vnu deplib' magris cftimās. uillet quia venturi effent vt raperent eum,& facerent eum rege:
lesilli pppi fugit iterum folus in montem. Ifta ergo triplici de caufa,vel fal
KVulpesfoueas
cab ci" fide tem aliqua earum dicifhîc: Videns Iefus turbas multas cir
Etidco con Nicolaus de Lyra.
cumfe. nimis. f.opprimentes & applaudentes.h luffit di
‫܀‬
.1.fideliter. fcipulos ire trans fretum.i.vltra mare Galilee in locu magis
aCEtcumuenif.Hic ponitur tertiu miraculu de fanatiõe fecretum. i CEt accedens. Hic ponit quorundam difcipulo
ilti&c.qa
focr Petri .& primò ponithocmiracului fpeciali: & fcd'ò ex hoc ru acceffus ad Chriftum.Quorum vn" accedebat ficte: & ideo re
is partibus
cócluduntur multa miracula i generali,ibi:Vefpere aut facto.In pellitur:Secund" verè,& ideo recipitur,ibi.Alius autem de difci
ioněaplo
prima igitparte dicit fic: Et cu ueniffet Iefus i domu Petri. pulis.Circa primum confiderandum,q vnus de hisq audierant
preceperut
Saluator enim nofter. cum corpus paflibile ad noftra faluté acces prędicationeChrifti & viderat miracula, qui erat fcriba, id eft li
eregni tini
aliter mif piffet, aliqn declinabat ad loca familiarium fibi & deuotoru ad teratus, cofiderauit opfi effet familiaris Chrifto, poffet ma
quietem habendă polt labores: & ifto mo venit ad domũ Petri. gna pecunia colligere ab his qui,à Chrifto curarent pipfi" fug
IEújcie bCViditfocru eius iacente & fe. &c. & furre. miniftr. geftionem &introductionem ,ideo voluit fe ei coniugere,dicés:
anentan
Quod nonpotuit fieri nifi diuina virtute. Natura em no opať i k CMagifter fequar te quocuq ieris . Iefus aut videns ei?
uæ dicũ
iftanti,& ideo licet à febrib" tute nature poffit ho curari:nō tñ aim , non rñdit ad eius verbatm, fed ad ipfius animum, dicens:
e culpæ, itafubito & pfecte, quòd poffit ftatim opa confueta facere. ficut Vulpes foucas
tenebrę
lleignis Quojifa, dicit hic:Et furrexit & miiftrabat eis . d Vefpc- aut fac.
us. Item notenebre Hicponut ad cófirmatione legis euägelicę multa miraculai gene * a CEtcum ueniffet Iefus in domum Simonis Petri. Moraliter
rali: qa audito hoc miraculo, oës qi cade villa detinebāt varijs &c. Per focrum Petri quæ mulier erat ,fenfualitas fignifica
folatios
laguorib",fut Chrifto oblati, & ab eo curati, & fic adimpleta eft tur,qmulier ab Auguftino vocatur. ipfa verò iacet febricitans
ebræ ex
prophetiaIfa.lin . vbi dicitur fic: Verè laguores noftros ipfe tuz concupifcentic calore. Per Chrifiu autem qui eft imago patris,
trifticia
lit, & dolores noftros ipfe portauit.Ad cui intellectu cofidera ratio, fecundum quam homo factus eft ad imaginem dei, figni
amnatis
du, Chrift' qui venerat ad falute huani generis, ītātu accepit i ficatur. Igitur moraliter focrus Petri fanatur, cum fenfualitas p
ud eft ex firmitates nras intu valebant ad opus nrę falutis. Ad hoc aut rationem ad debitu ordinem moralis virtutis reuocatur. idco
rebri & non faciunt defectusfcietie & gratię fed magis contrariantur: & fubditur: c CEtminiftrabat eis. quiafenfualitas reforma.
poft res ideo Chriftus non accepit defectum ignorantię,& fomitis incli
tavirtute morali, miniftrat & feruitrõni, d Vefpereau
mnatis, nantis ad peccatum; quia contrariantur plenitudini fcientię &
a tem fa obtule. ei mul.dæmonia habentes &c. Per quod
ritibil
gratiçquefuerit in anima Chriſti ab inftanti coceptionis.Alio fignificatur quòd hora mundi vefpertina Chriftus venit demo
¡otu cœ
s rum autem defectuum qui non repugnant fcię & gratię: aliqui nes encere,& infirmitates hominữ curare. gC Videns aut le
vlteriu funt,quifequunt totam natura humanam, &funt materię exer
o fus tur.circüfe &c. p hoc docuit pdicatorem cuägeli applau
rrupt i
cendęvirtutis:ficut paffibilitas,mortalitas, fames,fitis,& fimilia, fu populi decliare, i CEt accedes un" fcriba &c.lfte fecüdu
t dixit
& talia affumpfit Chriftus in propria perfona, quia faciebant ad literale fefu fequi Chriftu volch at.qaphochabere miraculorữ
fecte:fic
opus noftre redeptionis.Ali funt defectus qui no fequunt totā gratiafperabat,& ea vti ad lucru tpale:propter qď Chrift repus
.lEllec
t.Moraliter
ci
f ni natură humanam,fed aliqua in pticulari, & hos no affipfit Chri litipfum.Ergo peû fignificant querentes intrare religionem pof
ftusi propria perfona: quia hmõi cõtingut dupliciter. Vno mỗ feffiones habetu,non ex deuotione qd ' eft bonü,fed vt ex paupe
nificas debilitate tutis formatiuę,& ex defectu materię,ficut fut par rib? diuites fiant,& ex côtéptibilib” honcrati ;ió de talib dícit
ɔrum . tus monftruofi e iij *Vulpesfoucas
m yes
 Glof.ordi . Matthæi Cap. VIII . De Lyra

a CVul.fo.ha ,Q.Quidme ppter lucrafæculi vis fequi.ci ita pter qd dicitur in lib.de ecclefiafticis dogmatibus : Boni eft fae G
E fim pauper,vt nec hofpitiolu quod meũ fit habea?Vel,ifte mira cultates cu difpenfatione erogare,fed meiius eft intétionefequé
culis comot", ppter inane iactatiã feq voluit , quã fignificat aues di Chriftu totu fimul donare,& abfolutu à follicitudine cu Chri
Myfticè cæli.Finxit obfequiu difcipuli in q vulpes.Recliatio capitis, huili fto egere. cAlius autē. Hic defcribitur cõuerfio alterius ad
tate fua fignificat, que in illo fimulatore & fuperbo locu no habe Chrifti,qui veniebat vere fed imperfecte: &ideo à Chrifto reci
pitur & pficit: & hoc eft qd dicit : Ali
bat.Vel vulpes hereticos fignificat, qui
no virtute dei cofifi dolis feducere nitu a Dolofitaslaret in te profunda. auté de difcipulis ei'.. Chrifti:no q
tur,Aues,malignos fpus elatos, q incor ieris.Et dicit eis lefus : Vulpes for adhuc effet pfecte difcipul , fed volebar
dibus Iudaici ppli nidos & foueas,i. do a Blatio nidum fecit cortuum. fieri, dAit illi: Do. Ifte autem non
micilia habent.In talibus diuitati Chri ueas ,habent, & uolucres celinidos: petebat vt fepeliret iã mortuu , qa hoc
ftinoeftloc , b Filius au.ho.Cum a In te locum mea humilitas. SHumilitatem mortis. nonfuiffet fibi denegatu : fed à fequela
homines vocent cum filium dei,ipfe feb filius autem hominis non habet Chrifti impediebatur ex amore carnalí
ipfumvocatfilium hominis,humilitatis a Quem ad difcipulatum vocabat, dignus in quo di ad paretes,cu quib" volebat vfq ; ad eos
uinitas quiefcat
caufa. cAlius aut.Nota huc voca C rum morte effe,& tuc Chrifto infepara
ubi caputfuum reclinet, Aliùs au, biliter adhærere.Sed quiaparentes non
tu effe à lefu. d CDomine.Ille qui in Non de duodecim.
d erat in tanta neceffitate pofiti,q no pof
geffit fe,vocat eu magifter,vt clat pha tem de difcipulis eius ait illi : Do
Lu.9.g. rifeus,alter q recept? eft,dim vocat hu fet cöuenieter eis palios miniftrari:ideo
a Non refpuit effe difcipulus,fed expleta pietate pas
militer,ficut publican' . e Dimitte terni funeris vult liberior fequi. dixit : e Sequere me : & dimitte.
mor.Addit Lucas:Tu aute vade & an mor.i.in infidelitate maneres. f CSe
mine permitte me primum ire &
nucia regnữ dei.In q notať ptermitten pelire mor.Ex hocloco patet , qp aliqs
fepelire patrem meu , lefus autem ab ingreffu religionis no debet retardas Paretes ína
Mortuos da effe miora bona p maiorib". fCSu a Illi carne mortuos condant,tu autem mortuos ani,
fepelire marefufcita. b Culpa,vel non credentes. ri ppter paretes affectione carnali.vnde greffurelia
Os.q culpa exierut,vt ipi cum culpa vi e
с
uut.Mortuos fepelire, eft peccatores in ait illi: Sequere me:& dimitte mor • &fupra . iiij.c.Iacob' & Iohanes legunt giõis phi
peccato fouere, g CEt afcende.Qui Natura Carne. fequuti fuiffe Chrifti relictis retibus & bentesfper
f
magna fecit interratranfit ad mare, vt tuos fepelire mortuos fuos . Etaff g patre.Propter qd Hiero. in epla ad Ru nendi func
& ibi faciat:& dñs terre & maris appare a Finarmi &fpretores mundi. fticumonachu dicit: Licet pater tuus in
h
at.h Ecce motus.Non ex fe orta eft cendente eo in nauiculam , fecuti 1 limine iaceat,licet mater tuavbera &pe
k &tus oftendat,p calcatu perge patrë, per
tepeftas ,fed eius imperio: vt difcipfima funt eum difcipuli eius: Et ecce mo
gis timeant & rogent:& rogantibus o a Vt magna virtus liberatoris videatur. b Tan calcatã perge matre,& ad vexillu crucis
ftedat potentia, i CDormiebat.Dors to magis conturbat timor difcipulos . Chrifti cuola.Secus aut effet:fiparentes
mitin nobis dominus.i.fides dñi, cũ ne tus magnus factus eft in mari,ita ut effent in tali neceffitate pofiti,q no pof
Alias mergeretur. a Hichomo oftenditur. fet eis cóueniéterfine prefentia filijfub
gligeti agim ,& ideo tepeftas.Si vò fi
des refurgit, impat ventis & fluctibus, nauicula operiretur fluctibus: Ipfe . ' ueniri : tuc no effet ei licitu ingredi reli- H
k Sufcitauerut. Primu eft Iefus in a SVt apoftolos fufcitare faceret. b Semper vult ro gionedimiffa neceffitate parentu , quia
gari . Adeo territi,vt non modéfte irrueret & ſuſcitarēt
F tribulationib" orõnibus excitandus, vt hoc effet de alieno deo facere facrificiu
i uerò dormiebat. Et accefferunt ad
Mar.4.d. poft increpationefurgens imperet ven k Ad prædictoru maiore intelligentiam
Luc.8.d. tis & mari, & fit tranquillitas magna. eum difcipuli eius,&fufcitauerunt cofiderandu, aliter pater tenetur puí
a Qadhuc paruuli &iufìrmi. dere filijs,& aliter filius parētib?: qa paź
ICModicefidei.Si nouiftis potetē i
terra:cur nocreditis etiã i mari? Quipa eum , dicentes : Domine , falua ter cũfitprincipiu filij, per fe obligatur
In
ru credit,arguit: qui nihil, cõtemnitur. nos , perimus . Et diciteis Iefus : ad puidendu filijs de doctrina &nutris
1 mento,no aut econuerfo.Vñ dicit.i.ad
Nico.de Ly. Imperauit + Quid timidi eftis modicæ fidei : " Cor.xij.e. Nec emdebent filij thefauri.
a Vulpes foueas habent: & zare paretibus,fed paretes filis . Et idco
uolu.cæli nidos.i.bruta habent fua latibula in quibus pñt la parentibus nolicet ingredi religionem omiffa cura filioru omni
tere, b Filius autě ho.i.ego fuita pauper op no habeo do no:fed debent de eis curare,vel de cura cõpetenti eis prouidere.fi
micilium vbi poffim reclinare me.q.d.fibi ;Cur vis me fequipro lius autem licet non fimpliciter teneatur habere curam patris,tes
pter lucru tpale:& fic conuenienter à Chrifto repellit. Sed queri netur tamen per accidens.f.fipater fit in cafu neceffitatis, in quo
Quare per alium non poffit conueniéter fibi fubueniri, & ideo tali cafu
Chrift vo tur hic,quare Chriftus in paupertate voluit viuere:qa ficut diui
tiæ fut impedimēta reprobis,ita pbis funtadiumēta tutis.Ni
ceffante,poteft & debet etiã cótra voluntatē parentữ intrare relia
Juiti paup hil auté facies ad virtute debuit Chrifto deficere.ergo videt op de gione: gCEtafcendente eo.Hiç ponuntur quædã miracula
tate viuere
buit diuitias tpales habere.Dicendu, q Chtift' multis de caufis i ad difcipuloru cõfirmatione:& primò in creatura corporali ,ſes
Pria caufa paupertate vixit:duæ tame præ ceteris videtur valere.Prima cau cundò infpuali,vt oftendat Chriftus dñs totius creaturæ.fecun
fa,qa Chriftus venit ad predicadū veritate in mido,fcdm qipe du ponitur ibi:Et cũ veniffet Iefus tras fretu . Primu miraculum
met dixitIoh.xving.Ego in hoc natus fum,& ad hoc veni imu fuit in fedationefubita tepeftatis ipfius maris per imperiu ipfius
dum,vt teftimonium perhibeam veritati:prædicatio autem ims Chrifti,vnde dicit fic:Et afcendente eo.i.Chrifto . h In na
peditur per adminiftrationem bonorum temporalium.propter uículam.vt iret in locũremotu ppter caufas prædictas. i CSe
qd Chriftus apoftolis ad prædicandữ miffis dixit.infra.x.a.Ñoli cutifunt &c.tranffretātes. f.cũ eo. k CEt ecce motus ma.
te poffidere auru & argentum &c.q.d.ifta impedirent vos à pdi Hoc eft factum virtute diuina, vtmanifeftaretur virtus Chriſti
catione & fpiritualium adminiſtratione. Ipfi autem apă , A&t, difcipulis ei". I CIpfeuerò dormiebat.duplici de caufa. Pri Quarechrf
ma,vt veritas humanæ naturæ in eo oftenderetur.Secunda , ve ſtus in na
vj.a.dixerunt: Non eft æquinos relinquere verbum dei,& mi
niftrare menfis.Confiderate ergo fratres ex vobis viros bonite difcipuli in periculo pofiti ad ipfum recurrerent . idco fequitur: uicula dor
ftimonijfeptem,quos conftituamus fuper hoc opus:nos autem Etaccefferunt & fufcitauerunt eum dicentes . Sequitur; miebas:
oroni & minifterio verbi inftantes erimus.Ex qu ;b" patet,q ad m CEtdicit eis Iefus : Quid timidi eftis . q.d.nõ debetis
miniftratio tempaliu impedit predicationis officiu.Et ideo , quia timere,cumfim præfens vobifcum quem vidiftis tot miracula
Chriftus voluit pdicatoribus euangelij debitā formā viuēdi tra facere, n CModicæ fidei: Difcipulos autem fuos dicit eſſe
dere,ideo voluit in paupertateviuere.Scd'a caufa eft, quia ficut modicæfidei,qa fi perfecta fidē haberent cognoſcerēt eûtātā vir
Secuda cã Chriftus mortalitatem noftrā affupfit, vt peã nobis imortalitą tutem habentem
tem coferret,&fic pauptate noftra voluit affumere, vt p eam no *aCVulpes foueas haid eft dolofi dæmones &fuperbi ha Morali
ter
bis eternas diuitias tribueret.Et hanc caufam tangit Apoftolus bent in vobis habitaculum, fed non Chriftus. c Alius au
.Cor.vin.b.Scitis gratiam domini noftri Iefu Chrifti, quoniã tem de difcipulis eius ait illi:Domie permitte me &c. &
Tertia cã egenus pnobis
factus eft,vt illius inopia diuites effem" , Tertia per hocquod dixit ei: e CSequere me &c.oftendit quòd car
autem ratio poteft addi,ne conuerfio fidelium facta per Chriſtū nalis affect" à fequétib? Chriftüeft totaliter dimitted . g CEt
poffet afcribi diuitijs feu potentiæ feculari . Ad argumentum di afcen.co in na.Moraliter.Nauicula fluctib" opta,eftecchiamis
cendum, aliquid bene eft actus virtutis fecundum inferiorem litas in pfequutioib' pofita.Chrifti verò dormitio e diuina pmif
ftatum,quod tamen eft impeditiuum actus virtiutis ad altiorem fio.vn qi vidět hoies tribulatiões iniuftas durare,dicūt deû dare
gradum:Sicut debit vfus matrimonij eft impeditiuus virginita mire.q excitat,qu bonoru precib" pulfat, & ficipfo præcipiéte fit
is,& code mo adminiftratio tpaliu bene eft impeditiua perfectę traquillitas magnap ceffation pfequutiois, vidado patiētiã trị
fequelae Chrifti,inquantu impedit actu contemplationis . Pro bulatis, & hectraqllitas virtutis melior eft traqllitas corpalis.
Et cüveniffer
pter q
 Lyr Gl . Ma Ca . VI . De Ly 32
a of tt p II ra
.o hæ
libus Boni eftfae G rd
i i mnữin nullo ipediebať. , a Tuc fuges &c.Ex & patet ei” di C
tintéti fec Ka CImpe.Cui impatur,iperatem fentit.Nota pois creatura cre
one ues A atorefentit.Que apud nos infenfibilia, iſti funt fenfibilia. CAlle. uinitas: qa miracula faciebat iperãdo ficut dns creature, vñ fequi
licitud
ine cu Chri Allegori. Myfticè.Mare, æftus fæculi.Nauicula, crux Chrifti : cuius benefi tur: b Porrò homines.ex effectutute diuinitatis er" cogno
uerfio alterius ad Dicetes qualis eft.q.d.no eft ho
cio ad littus patriæ cæleftis venimus,in qua vnà Chriftus cũ fuis rcétes,ac etiã cõfitētes.
coà Chrifto reci Lucç.9.c. paffus eft.Vn poft ait: Qui vult poft me ve.abne,femet,&tollat mo pur?,fed ver" de'. d Quia ueti & ma.obe.ei ficut crea
q dici Al turacreatori. e CEt cum ueniffet.
Pft..Cd'hri t: i cru.fua & feq.me.Dormit du illi naui
fti.nop gant,qa illis feculữ calcãtib" & ad celu Hic deus oftenditur. Hic ponitmiracului creatura fpūali in
pul ,fed volebar Tucfurges imperauituētis & mari: dæmonu eiectiõe.Et diuidit i puas pres Diuifio
o.Life autemnon redentib", tps fubito dnice paffiois adue ga primò defcribit miraculi opatio, &
nit:quã Mar.etiap hora fol ad occafu eũ a Magna poteftas, quia de magna tëpeſtate fit magna
mortuũ , qa hoc tranquillitas. fed'ò ipi' diuulgatio, ibi: Paftores aute
tis fignificat, dū dicit:hęc iminēte nocte b
tü :fedà fequela gefta fuiffe.Sufcitat eũ, dum vifa morte &facta eft traquillitàs magna . Por fugerunt.Defcribedo miraculú Euange
a Non difcipuli, fed nautæ & cæteri qui erat in naui. lifta,priò tangit locũ. Et cũ veniffet lea
cx amore carnali refurrectione qrūt, ne eo diuti" ſopito, .
ro homines mirati funt , dicentes: fustrans fretum in regione &c.i . vltra
lebar vfq;adcon měs eoru peat.Sufcitatus increpat dep
Lu.24.d. ua fide di.O ftulti & tar.cor.ad credēdū Dormit vt homo: imperat vt deus. mare Galilæg,qd' alibi dicit ftagnữ Ge
Chrifto infepara
Qualis eft hic, qa uēti & mare obediª nezareth,à quada ciuitate fic nominatu
aparentes non nonne fic oportuit pati Chriftu:Vent
†Mar.3.a. unteistEt cum ueniffet Iefus trans q vocat Genezar vf Genezareth. & eft in
pofiti, nopol id eft diaboli fupbiã ftrauit.Aquã fedat
Lu.8.d. .f
miniftrari:ideo i.rabië Iudaici populi labefecit.Velnas b f alio littore ex oppofito Galilee.Cü ellet
Quidnaui fretuin regione Gerazenoru, occur igitibi i regiõe Gerazenorü.fOccur
uicula eft pñs ecclla,in q Chrift? cũ fuis Legionem.
e : & dimitte. cula rerut ei duo ho. &c.Mar.v.a.drop ez
aneres.fCSe marefeculi tranfit, ventos dæmonu aqs rerut ei duo hñtes demonia exeuns
pfequutoru compefcit : vnde miremur d rat vn". & Lu.vij.d.Dicēdū q nõ é con
Opatet , paligs tes de monumentis fæui nimis ,ita tradictio : qafed'm veritate erat duo dæ
& gratias agamus. b Inregionem
5 debet retarda, Paretesin moniaci,fed vn' erat famofior & feuior
Ger.Geraza vrbs eft Arabię iuxta mõ utnemo poffet tranfire p uia illam ,
mecarnali.vnde greffürelis a Non eft voluntatis cõfeffio.fed neceffitatis extorfio: altero: qa in eo erat legio demonữ,vt i◄
tem Galaad, nolongè à ſtagno Tyberia
quia timent eius præfentiam. bide dr:&io de illo faciut motioné Mar
Johanes legunt giois phi dis,in porci pcipitati fut.Geraza inter
lictisretibus & bentesfper Et ecce clamauerunt , dicentes : cus & Lucas:nec tu negat gn fuerit alius
pretatur colonu encies,vel aduena pro
a SQ.Nobifcum nihil tibi eft commune,ne quis ergo cu eo,qa vnitas cõcludit i binario.Mat
in epla adRu nendifunt piquans. Hæc eft gētilitas q diabolu àfe dicat, quod iu principe dæmoniorum eijcit dæmonia.
et pater tuusin e Quid nobis &tibi lefu filij deir Vethæus aut facit métione de vtroq.Seq
Mar.s.a. aecit, & prius longe,mo facta eft pro
tuavbera&pe tur: g Demonumētis exeuntes.
Luce.8.d. pè, poft refurrectione à Chrifto vifitata nifti hucan tps torquere nos.† Erat
erge patre, per pprædicatores. c Duo ha. Marcus g In talibus emlocis habitant dæmoniaci + Mar.s.b.
a Significat irrationales & immundos homines.
vexillu crucis & Lucas dicut vnữ,qa eorů vn" fuit cla aliqñ,vt p hoc demones ingerat terrore Lucę.8.e.
aut nologe ab illis grex porcorum hoib'de aiab' defunctoru. h TSæui
Tet:fiparentes rior & famofior,pro quo dolebat maxi In monie fuperbiæ.
Ofiti,q no pof mè illa regio,& quo fanato fama exiji la nimis.no quia dæmoniaci poffint,nifi
Entia filijfub multoru pafces :Demones autroga tu pmittit eis deus,fequif: i Quid
tior.Sicut pvnum ita p duos accipe Gi De electis.
1 nobis.Hocd icunt magis ex coniectura
Tingredi reli- H tes qui de duob' filijs Noe exierut.Moz
bant eum dicêtes.Si eicis nos hinc,
arenti , quia per certitudine: qa ille dæmo qui tēta
numēta aiarū funt corpa , pq fœditatē a In eos dominari fìne, qui in immñdicia gmanferint.
uit eitin deferto erat acurioris ingenij ,&
ere facrificiu Discrepan corpora oftédebar. d Seui.Marcus h
mitte nos ingrege porcoru . Et ait " tame no potuit fcire p certitudine,vtrū
telligentiam dicit q nullus iam dæmoniacu poterat a Permittit, vt fit occafio falutis hominum per inters
tia euange fectionem porcorum .
liftarum ligare.Lucas,ruptis catenis ideferto agi, Iefus effer ille qui erat pmiffus ad falutē D
- tenetur pui
illis: Ite.At illi exeuntes abierunt in " mundi & deiectionem diaboli:&multo
tib': ga pas B ga Geresnullo vinculo legi poterat co
hiberi.vnde deterius fæuiebant infe,vel i minus ifti poterant hocfcire per certitu
fe obligatur porcos . Et ecce magno impetu dine. k Veniftihuc ante tepus
ina &nutris in alijs.Nec patuit in eis via prophe tis Fld eft valde.
torquerenos.Ad cui? euidentia confi
ñdicit.i.ad &fan& tis autorib" , vel perduos,Iudæos abijt tot grex per præceps in mare,
nõ k derandum,q vfq ; ad iudicium eft tem
thefauris &Gētes accipe, q no habitabant in do . & mortui funt in aquis . Paftores pus meriti & demeriti hominum:&io
is.Et idco mo..i cõfciétia fua nõ reqeſcebãt: i mo
ioru omni numētis manebat.i.i opib' mortuisde aut fugerüt, & uenietes in ciuitatem ficut ad illud tépus fancti angeli habitāt
lectabat:necfinut p via fidei quá impu inter nos ad noftra defenfionem,ita ma
ouidere.fi li ad noftram tentationem & impugna
gnat aliqué tranfire. e Clefu fili dei.Hila.Magis fufpicati
patris,tea tionem.Licet auté fecuportet igne fuu,tamê reputantſe torque
noffe credendi funt. Ambro.Iefu fili dei tãtu eis innotuit tu
tis, in quo ri & affligi queijciuntur ab hoibus,ne eis noceant, propter o
otali cafu voluit:cātū voluitquãtū oportuit: no ficut angelis ,p hoc që vi
Roma..d ta & lux:fed eis terrendis per qdā virtutis effecta, potentia ei" tis dium qu'erganos habent.Et quia fi no pit hoibus nocere in p
intrarerelia
fona:tame appetut eis nocere i fubftãtia iō rogabāt Iefum dicen
amiracula ment adpœna:fed nõ nouerut diuini confilij difpenfatione. Si
em cognouiffent,nunc dim gloriç crucifixiffent.Credebant tes Si encis nos hinc,mitte nos in gregeporcorum Et Quæftio
porali.fe ait illis : Ite.concedendo eis petitionem ipforum ,vt patet perſe
dæmones aliquãdo illü dei filiü effe,videntes figna, iteru ppter
ræ.fecun
nimiã ¡firmitaté, quã videbant in eo, no credebat. f CAnte te quentem effectum. n CAtilli exeuntes abierunt in por
iraculum Cos.Sed quæritur hîc quare permifit eos intrare in porcos & p■
pus,Sciebant em fibi futuram in dei iudicio damnationě. Ver
iu ipfius cipitare cos:Dicendum,q forte homines illiusterræ peccaue
ba dæmonti diuerfè relata nihil habent fcrupuli, cum ad vnã ſen
In na rant: & ideo demeruerant iftud damnum fibi fieri.Vel aliter dis
tentia redigi,vel oía pñt dicta intelligi . Nec qd hîc pluraliter:
.1 CSe cendum,q Chriftus aliqua fecit ad fignificandum quoddam alis
Mars.b. apud alios fingulariter : quia &ibi dicit op legio noiai: qa multa
tus ma. rc ud,ficut Mat.xxj .& Marci.xj.Maledixit ficui non habenti fructu
Lucę.8:e, funt demonia.Ma " dicit porcos ire circa monte: Lucas in mon
Chrifti fedfolia tantum: & tamen nulla ratio fuit ex parte arboris quia
te fuiffe,qa de tãto grege alijin mõte,alij circa mōtē erāt: fuerüt
ufa. Pri Quarech
vt ibidem dicitur,non erat tempus ficorum:& ideo ratio male
nda, vt ftusinna enim duo milia,vt Marcus ait: g Torquere nos.Præfentia
Chrifti tortura eft eis.Vel,torquentur du de corpib? eijciūtur,in dictionis fuit ad fignificandum maledictionem Iudæorum: quo
quitur: uiculador
quoru tortura delectabat,ficut preſentia dei refectio angelorum rum fructum boni operis quærebat Chrift us,& tamen non in
quitur: miebas
h CMitte nos.Nota multò min" eosfua poteftate nocere ho uenit in eis nifi folia tantum,id eft apparentiam bonorum ope
debetis rum.Sic Chriftus permifit dæmones intrare in porcos ad fignifi
minib",q nec pecoribus pñt.Nifi qs more porci vixerit,dia
iracula candum , q dæmones habitant in immundis hominibus, ficut
bol' i euprātē no accipit,nifi forte ad pbādū. i ¶Et ecce &c.
icit effe porcus eft animal immundum, o CPaftores autem fuge
Dignior hō beſtηs,cũ ppter ſalutē duorūhoim duo milía porco
tātā vir rūperietut. Liberato ppło Getiu,increduli agut malos ritus in runt, & uenientes , Hîc ponitur miraculi diuulgatio, quia pas
Dentem abditis :cæca&profunda curiofitatefubmerfi, k Paftores ftores fugietes venerut in ciuitate, & nūciauerūt hẹcoia.Segtur:
rbi ha Et ecce tota
Moralite autem fu.Quia etiam quidã principes impiorum,& fi fugiūcfi
ye CEtcuueniffet Ie.tras fre.Per duos nimis fæuos pñtin Moraliter
us au dem Chrifti,tamepotentia eius mirando nunciare non cellant.
KExijc obuiam telligi Paulus & Conftatinus ante fua conuerfione, q pfequuti
Xc.&
iòd car funt acrit ecclefia,ficut patet de Paulo Act.vij .& ix.Et de Cōſtā
Nicolaus de Lyra.
tino dicitin legēda feti Silueftri, Cõftantin " impator cũ multas
CEt
Ba miz ftrages martyrum dediffet &c. fed p Chriftu fanati fuerūt valde
tutem habentem in dormiendo, quantã in vigilando: qaſo mafueti. Si encis nos mit-nos.Per hoc auté o permiſit,ſi
apmif
idare mnus &vigilia funt paffiones fenfitiuę partis,fcdm quã nō com gnificat op hoies vită porcinam ducentes,in poeftate dæmonum
petebat Chrifto facere miracula:fed magis ytutediuia q pfo traduntur,&in infernum cum eis finaliter demerguntur.
têtefit
mnu in nul e in
đã tr
ipalis. 1
enile :
 Glof.ordi. Matthæi Cap . IX. DeLyra

a CEx.ob.Beda.Pro.deutes,fignant quofdam cofuetudie liga offerebant ci paralyticum.Modus autem offerendi hîc tace G
E tos.mirari gde & venerari lege Chrifti,fed nolle pati.vnde tranfi tur,fed exprimitur Mar.ij.quia non potentes intrare ad Chriſti
Luce.8.c. rerogant.Et inuenerüt hoiem(vt Lucas ait) veftitum, & ſana præfentiam propter turbam circunftantem,de tecto domus fube
miferunt eum in lecto ante Iefum : & hoc fuit magnum fignum
mere federe ad pedes Iefu. b Rogabat eũ, rogant non de fu
Ibide.s.b. perbia,fed de humilitate iudicantes fe indignos,vt Petrus fecit, & fidei ipforü propter qd 'fequitur: f Vidēs aut lefus fidem
vidua de Elia. Timebant, ne deftrueret il.f.paralytici & offerentiu, qd ' patet ex
3.Re.17.b.
eos pñtiafanctitatis eius,& ppter pecca
nunciauerunt hæc oia,& de his qui hocqd ' fequii. gCDixit paraly.Co
ta fua,ficut deſtruxerat porcos. 3 fide fire.ti.pec.tua . Licet em fanitas
dæmoniahabuerant . Etecce tota
GLOS.ORDI. b corpalis vfaliqd hmõi det alicui ppter
2 ciuitas exijt obuiam Iefu: & uifo co aliena fide:remiffio tñ petōrūnō dať ali
Tafcedes &c. Cap. IX. cui fine ppria fide.Ideo nõ videni bñ di
rogabant cum ,ut tranfiretà finibus
CIn ciuita.Ne putes hanc cere q dicut,q li illoru refert tm ad offe=
effe Nazareth: ga Marcus di eorum . retes,ita q ppter fide offerctiu tm fitfa
· Mar. 2.a. eithocefle factui Capharna natus.Dixit auté Iefus . Remittuntur
Cap. IX.
um.Sed cu Nazareth fit i Galilça,i qcūz s C
Ta fc en de le fu si n tibi pctã.admodü boni medici , q pris
qoppido Galilee fit dreffe i fua ciuita a De terra Gerafenorum. mò remouet caufà morbi,& tuc poftea
te.Sicut regnui tot ciuitatib" cõftitucũ intendit curationi.Infirmitas autem hęc
nauicula tranffretâ,
drRomana ciuitas,ita Galilæa dř ciui
a Non ait in Nazareth, fuerat inflicta paralytico ppter pam,&
tas Chrifti, in eft Capharnaut fime fed Galilæam intellige.
d io Chrift" primò remouet caufã dicés:
Mar.2.a. tropolis.d Offere.doctores fut, qui uit,& uenit in ciuita Remittuntur.& ex hoc infinuat cum
fubleuat & offerut Chrifto monido & i C
Lu.s.d. E te fua . † Et ecce offe
të paralyfi curandu,ficutftatim patuit p
tercededo . eCFidé.Quantu valet as effectu.Ad maiore predictu intelligētiā Multis de
Io.s.a. a Anima,illecebris carnis refolutam. b Sin corpo
pud den fides ppria,apud qué fic valuit re vbi iacet anima- In voluptate feculi. fciendi,qd ' infirmitas corporalis infli, caufis in
aliena,vt int & extra fanaret hominem gitur alicui à deo multis de caufis . Vno firmitas à
rebat ei paralyticu iacetein lecto. Vi
fConfi.Lucas dicit Ho.q.q peccafti a Non vecordiam ægri. dco alicui
Lus,d: moppêpêti punitione,ſed nõ ppt pur
Ego de' q dimitto.Et vtrüq dixit lefus dens autē leſus
densautē fidem illorum,dixit
lefus fidèm illorum ,dixit gatione.Et talis ifirmitas & qdda pream infligitur .
qvterq euangelifta teftat.Hūilis dñs fi a in hoc innuit fe deum.
f bulu poznegehene;& ficifli& ta eft Hero
I vocat, que facerdotes dedignaret tan paralytico : Confide fili,remittutur di,A& t.xij.d.vbi dr, pcullit eu angel"
gere .Vel mo dimiffis peccatis fuis filius
tibi peccata tua.Et ecce quidã defcri" dni,eò q no dediffet honore deo; &co
Pri fanat aia,nec gras agit,q pl' defi a Quiain prophetis dicit dominus: Ego fum q deleo fumptus à mibus expirauit. Eodē mõ
derauit cură corpis. Ecce mod'curatiõis iniquitates. Cum fit homo,quod dei eft arrogat libi.
fuit de Pharaõe,qp flagella induratē .
pri" dimittit peta tolles caufam morbi, bis dixerunt intrafe : Hicblafphe Sedomo infligit ad pati comiflipurga
poft curat corp'.g CQuid eft.Nota Sed deum fe effe, & occultora cognitione, & operā vir tione,ficut Nabuchodonoforamétiafe
tute indicat.
s
Fifirmitate aliqn cotingere pptpcã:&
mat.Et cùm uidiffet lefus cogitatio pte annoru, vt habet Dañiin.Et filr Ma
Iob.2.b. iō pri' dimittit,vt fal” reftituat. Quiq rię Magdalenę vexatio demonữ.Tertio
SQua poteftate cogitationes veftras video, & peccata
2.Cor.12.b modis ifirmitates cõtingunt: vfvt iuftis poffum dimittere.
1 mono ppterpam comiflu, fed ad glo- H
Nu.12.c. merita ppatiētiã augeant,vt Iob: vľad
nes eoru,dixit: Vtqd cogitatis ma 13 ria dei manifeftandi , ficut de cęco nato †Mar.2.b,
loh.9.a. cuftodia tutu,ne fupbia tétet, vt Pau
* lain cordibus ueftris: Quid eft faci dicit Ioh.ix.c.Neq ; hic peccauit nec pa Luces.
Ibidé.rr.e. lo:vel ad corrigéda peta ,ficut Mariçle rentes eius.f.vt cęcus nafceret:fed vt ma
Afta2.d. pra,&huic palytico: vel ad għam dei, nifeftent opa dei in illo . Quarto ppter
Iere.17.c. vtidececo nato & Lazaro:vel ad initiupoena,vtHærodi: qtinus humiliationem alicuius ne in fuperbiam eleuet,ficut Paulus apps
hîc videat qdi inferno feqt.vn:Duplici cotritiõe coteret eos do dicit de feipfo.ij.Corinth.xij.b.Ne magnitudo reuelationum
min'. Be.Quid eft facili", Sed qm hoc fpuale no creditis, pber extollat me,dacus eft mihi ftimulus carnis mee,angelus Sathang,
figno vifibili qu
' no mioris cõftat ce potetię,vt i filio hois latetë qui me colaphizet.Quinto infligit propter alicuius probatione,
cognofcatis,potétia maieftatis, quæ pot dimittere påã vt deus.
& patientiæ declarationem , ficut patet de Iob.ij.Vnde verſus:
Tunc ait Iob probat,inclinat Paulu,fefe manifeftat In cæco : purgat Ma
Nicolaus de Lyra.
riam,punit Herodē.Et patet fentétiaex dictis. h Et ecce qui
aCEtecce to.ci.ad faciēdu fibi reuerētiã. b CEtuifo.re
da de Scribis.Hic ponitur reprehéfio negantiu Chrifti diuinie
putabat em feidignos tãto doctore,ficutfupi, è dictu de ceturio
tate.&primò ponitur eoru negatio,cũ dicit : Et ecce quidã de
ne, reputabat fe idignu tato hoſpite.Ite qa Chrift dimittebat
Scrii.legisperitis. iDixerunt in.fe.f.cogitando, quia ybu
eisillos curatos à demonib" ad eoru iftructionē.vñ Mar.v.df,q intrinfecü eft conceptus mentis. kCHic blafphemat.Blafphe
Chrift noluit op ille q habebat legione ſeqret ipm,fed magis p mare eftcreaturæ attribuere illud quod eft ppriu dei . Dimittere
dicaret miraculu factu,& ide itelligédu é de alio q erat cu eo ,Vel aut pâmfoli deo conuenit.Perhoc ergo q Chrifto blafphemia
alit pot intelligi, iftiGerazeni ex pctis fuis timebant offendere
imponebant in hoc o peta dimittebat,patet, quia negabanripm
Chrifti plétia,& p cõfequés icurrere maiorē pœnā pcedēti,&iõ elle deũ,dicentes eu cifepuru homine,fed Chrift" cõfequéter eos
rogabat eu difcedere. MICO.DE LY . Cap.IX. coueniéter redarguit , oftedes fe efle deu dupliciter.Priò qareſpo
diteorũ cogitatioib",qs cognofcerep certitudine foli deo ppriu
Tafcedes.In ca.pręcedēti pofita funt quædã miras
Diuifio cula ad confirmatione euägelicę legis,hîc cõfequéter ppter quod dicit:Et cu uidifIefus co . co. dixit : 1 CVt
declarat virtus ipfi" legiflatoris. Et diuiditi tres pres: quid co.ma.imponendo.f.falio mihi blafphemiam . Secundò
quia primò ponit ad hoc miraculi perpetratio.fcd'ò, hoc idem oftenditfanãdo paralyticũ p imperium tão propria
credentium vocatio,ibi :Et cum tranfiretinde & tertiò eoru con tute:quod eft eiufde pratis ficut & peta dimittere.Licet em palys
firmatio,ibi:Hęc illo loquete.Prima in duas.qa primo i opatio fisytute naturę aliquãdo pofsit curari,no tn fubito necita pfectè
ne miraculi ad declaratione fuæ deitatis fides credentiu approba vt ftati ho pofsit lectu i quo iacet portare: ficut dicit hic.ppt qd
tur.& fecudd infidelitas negatium reprobatur,ibi:Et ecce quidã dicit, mQuid eft facilius.q.d.æqualis poteftatis eft vtrüq.
de Scribis. Circa primu Euangelifta notat loca,vbi factu eft hoc Ex quo concludit virtutem fuae diuinitatis perfectam , dicens :
miraculu,dicés:Et afcendes Iefus in na.vt.f.p nauigiu de ter c Vrautem
ra Gerazenorurediret in Galilçam vnde illuc iuerat, vt patet in Moraliter, c CEtafcendens Iefus in.Sequitur : e CEt Moraliter
ca.pcedeti.d CEt uenit in ci-fuã.f.in Capharnau, quia ibifa. ecce offerebant ei paralyticum .Per paralyfim quæ priuat
tum efthoc miraculu,vt Marcus dicit expreffe.n.ca. Dicitautė
& vfum membrorucorpaliu,fignificatur peccatumortale , qď pris
Capharnau ciuitas domini, non quia ibi fuerit natus vel conces uat actu meritoriu.Exiftés eni in peto mortali priuatur greffu me
prus.Sed qa erat principalis ciuitas Galilee:ppter qd centurio ritorięaffectiõis,&ta&tu operationis,& guftu fuauitatis celeftis,
ibi manebat ad cuftodia toti? terræ,vt dictu eft ca.pcedenti, Na &vifu diuinę côtemplationis,& auditu diuini fermonis, & odo
zareth autem vbi Chriftus fuit nutritus & conceptus, erat quod ratu diuinę coiolations.& cü fupuenit cöfuetudo,tuc iacet i lecto.
dam oppidum vel vicus respectu illius: & ideo dicitur ciuitas, Huc at offerüt Chrifto orates deuote pipo.& ipfe offert, qñ ipis
ipfius Chrifti,ficut Parifius dicitur ciuitas alicuius nati i aliquo i orãdo cõformat.Chrift aut fide illorü afpicit,cupces coru exau
oppido iuxta Parifius. Vcl fcdm alios dicit ciuitas dni qai prin dit:&palyticus cura , qñpem à deo fibi dimittit , & donať ſibi
cipio fuæprædicationis multa miraculaibi fecit, e Erecce grap quã ad act'meritorios reftituitur,&inde deus glorificatur.
offerebant * Et cùm tranfi
 Lyr
a
offerendi hi race G Gl or Ma Ca . IX . De 33
c s of
. di . tt p Ly
intrare ad Chrifti hæ ra
i
erecto domusfube ACTunc ait para.Ecce per remifsione pœnę, dimifsionem cul a CVtautfcia-qm filius hois habetptatem interra. C
pæ intellige. b Surge.Surgere, eft animam à carnalibus defi vt deus,no vt hō pur". b Tuc ait . Sicut em p Iram hōtem fi
magnu fignu
m m derns abftrahere , Lectum tollere, eft carnem à terrenis defiderijs gillu declarat volūtas ipi" fcribentis,ficp fignũ qd eft vtutis dis
aut lefus fidem
entiu, qd paterex ad voluntatem ſpiritus attollere.Domum ire, eft ad paradiſum re uinæmanifeftatiuu oñdit diuina virtus . Ali aut fati qui fecerut
dire,vel ad internamfui cuftodia ,neiterum peccet. c CTolle. miracula,faciebāt hæc implorado diuina ytutē,nõ iperãdo:& fi
Dixit paraly.Co
Vt qd 'fuitteftimonium infirmitatis,fit aliqni talib'iperabãt,hoc no erat itu
Licet emfanitas
probatio fanitatis. d CEt furrexit. Quod folus deus nouit. te ppria,fed exprimedo virtute Chrifti,
def alicui ppter
Magna virtus,vbi fine mora imperium lius dicere : dimittuntur tibi pecca, tanq miniftri non dñi:fic aliqñ impera
ptör
ünō dataliz falus comitatur.Vndemeritò, qui ade a Quod ipfi viderent. bat dæmonib?, vt recederet ab obfeffis
o no videni bñ di rant relictis blafphemijs ftupentes , ad corporibus in nomine Chrifti & auteri
Frefer tm ad offes laudem conuertuntur tantæ maieftatis. ta tua,an dicere, furge & ambula ?
t a Quiaidem est filius hominis & cus. tateeius. c Vidētes.Hic cõfequéter
Offer
etium fitfa e Vidit homine. Hicprobabilius a
Vt autem fciatis , quoniam filius ponithui miraculi effect' qa turbehoc
Remit
tuntu videt, prætermiffa memoret, cum xij. r Non ad blafphemantes, fed ad difcipulos:& funt vidētes timuerut iponere fibi blafphe
r verba Mathæi vel Chrifti.
ni medici, qpris elegit anfermone.fIntelonio . Tes mia.d¶Et glo.i.ipm Chriftuq eft vir
rbi,& tüc poftea lonos Gręce,Latinè vectigal. Mattheus hominis habet poteftatem dimit tus dei patris. e CHoibus.ad corũ.f.
mitas autem hęc Hebraicè,donat , q tātū mun” grę acce Spofitus.
a b falute, CEt cu.hîc ponit credetiu vo
o ppterpam,& pit:Leui,addit vel affumpt ,qa diuina tendipeccata in terra , tunc aitpa catio . &primò circa coru vocatione de
Vt maius miraculumfit.
Duet caufa dicés: electio eu affumpfit,& numero apofto fcribit codefcenfio ad petõres, fcd'ò po
Ocinfinuarcum ralytico: Surge,tolle lectum tuum
loru addidit. g Matthæum.Cereri nit ei reprehéfio cōtra murmurātes, ibi:
euägelifte ppter verecūdiā nō appellāt a Ne Chriftiana fidecuratus moreris in peridia lugor . Et videtes Pharifæi . Circa primi aduer
t ftatim patuitp
euvulgato noie,fed Leui . Binomi" em 4 &uade in domum tuam , Etfurre, tédum, vocatio Matthei,& iftud con
tu intelligétia Multis de
fuit. Ipfe aut publicanữ ſe nominat,ne xit, & abijtin domum fuam : Vi, uiuiufuit ante curatione paralytici , de
Corporalis infli, caufis in.
quis à falute defperet.Vocationem fua quo ditu eft:fed hic ponit precapitula
de caufis . Vno firmitas dentes autem turbæftimuerunt,&
pretermiffam hîc videt recordari,qaLu 2 Slam quodammodo credentes. b Id eft hominem tione.Vel fcdm alios vocatio eius fuit † admira
fed no ppt pur deo alio cas dicit xij.apfos in mõte fuille electos tam potenter operantem inter homines. ante,& conuiuiu ei de q hicfcribit fuit tæſunc
Luc.6.c.
seqdda pream infligitur ,
ifita eft Hero vbi fermo fupradict fuit. h CSur glorificauerut deum qui dedit po poft:& vt cöuenieti, defcribat couiuiữ,
ges.Be.Lucas pleni? dicit,relictis omni teftatem talem hominibus.Et cùm f ei'vocatio repetit.Dicit ergo euägelifta,
ullit eu angel?
bfequut? eft eu tā corpore mete,No a De Galilæa. b Non tam corporeo quam mi Et cutranfiretinde Iefus uidit ho.
noré deo: & co
leuitate duct" ,ſed vitate operu, & diui ferentis intuitu.
feden.in quo folebant campfores fede
auit. Eodemo
na potétia int? operate tractus. Perfecta tranfiretinde Iefus, üidit hominem . re,qd 'qde negociu vix aut nuc exerce
lla indurat'è. a Pertinaciter lucris in hiatem .
comilli purga obediétia,&perfecta abrenuciatio ,& lu ri fine pato pot,ut dicit Grego . g Ec
cra religt,nec piculu à pricipib" timuit, fedentem in telonio . Matthæum aitilli.feque.me.Mattheu aut talibus
mofor amétiafe a Amodo. b Non lucra.
qa rõnes vectigaliu impfectas reliquit, Occupatu vocauit,vt de gra dei null" de
in.Et fir Ma cupid'fequcdi Chriftu, i In do . No nomine: & aitilli : Sequere me.Etfperet quätücüqs fuerit in vilib'occupa
-monu.Te h
rtio t.h CEtfurges &c.fine aliq dilatio
dicit cui fed Lucas exprimit: quiafecit furgensfequutus eft eu.Et factum i
Tu ,fed ad glo-H B ei cõuiuiu magnuLeui i domo fua.Qď Jeius Matthæi. ne,qa ficut poterat mouere aure exteri
decęco nato k
Ma b cōgruit.Qui em Chrifti int? recipit,pa eft difcumbente eo in domo , ecce verbo,ita etiã interimente inſpirando,
ccauit nec pa +Lucra
e fcit multis delectationib” . Itaq
; dñs in a Quipublica veftigalia exigūt, & conducunt, & qui Sicut em paffioni ppinqu" illos qui ad D
ret:fed vt ma gredit &i ei recumbit affectu . Ecce ma lucrafæculi per negociafectantur. capiendüipfum venerat,folo verbo p.
1
Quarto ppter gna huilitas dñi cudo ad paéres. Etiam multi publicani & peccatores ues ftrauit.d.Ego fum,vt habeť Iohã.xvin .
Paulus aps SVsab eofpiritualiter pafcerentur. a.itafolo verbo poterat quofcüq ; adfe
potentia doctrine conuerfione pœnite
reuelationum nientes difcumbebant cum lefu & trahere:&in hoc apparebat virt? diuini
tit oftendit. k Ecce mul.pu, Bo
a Dupliciter errabant:quia & fe juftos putabant tatisico.iCEt factú eft.in do.f.Mate
clus Sathang, num pręſagiữ:iã ei? cxēplo multi cõuer cum fintfuperbi, & illos reos,cum iam pœniteant.
sprobatione, tunt.Iam poft fe multos trahit , apf's & thei .k Eccemul.pu.Fuerat em ſo
difcipulis eius . Et uidentes Phả,
Vnde verſus: doctor gentiufuturus. Hiero. Fu.& cij Matthçi,& ideo recedens ab eis & vo
pec.Tertullianus dicit hos fuiffe ethni rifæi dicebant difcipulis eius : les feq Chrifti,fecit eis couiuiu, ficut de
:purgatMa Quos lex damnat.
2.Par.8.b. cos,dicente fcriptura : Non erit vectigal m m Elifæo legit.in.Reg.xix . vocatus ab
Et eccequi + Quare cum Publicanis & pec,
Chrifa diuinis + Mar.2.c. pendes ex Ifrael.q.Matthe? no fuiſſer lu Elia,vt eum fequçrei mactauit par boũ,
Luc.s.f. deus,& ille q cũ Pharifæo teplu afcedit, catoribus manducat magifter ue, & deditfocijs fuis comedere:& fic fequu
ze quidã de
Luc.8.b. qd no faceret Gentilis.Et Lucas ait:Ois a Q.Vos declino,quia ron egere vos putatis. tus eft Eliam magiftrum fuu: & hocmo
do , quiaybu n
mat.Blafphe Ibi.7.c. ppl audies , & Publicani,iuftificauerunt fter: At lefus audiens , ait : † Non " do faciunt qui recedentes à ſocijs faciūt tz.j.c.mlti
deumbaptifmo Iohanis baptizati. Dñs a Squi gratiam non quærunt. pri" eis cautifuu,vel fed'm alios burdo
1.Dimittere
autem qui venit adoues domus Ifrael, eft opus uålentibus medicus > nem.1 CEtuidentes &c . Hic ponit
blafphemia a Hos iuuo, quiapenitendo dantlocum gratiæ fed fi Lu.s.f.
Infra, 15.c. qui dixit : Non eft bonum fumere pa reprehenfio côtra iniuftè murmurantes
gabantipm fanari vuitis, Bun.&c. b A temeritate vituperationis.
nemfi.& mit.ca. non conuiuatur cum Lun O
de prædiis,& primò cotra Pharifæos,
equéter eos P fed måle habentibus
ethnicis , cum id maximè caueret, ne lez fcdò,cotra Iohanis difcipulos,ibi : Tuc
igarelpõ accefferit.Circa primüfciēdu,q Pharis
gem foluere videretur, qui & difcipulis
deo ppru Infra.10.2. præcepit.In viam gentium ne abieritis. 1 CPeccatores ue fæi in populo Iudæorum reputabantur religiofi , vnde etiam in
t: 1CVt
nientes difcum.Poenitentes, exemploMatthæi veniam fperan habitu ab alijs quodammodo diftincti erant,vt videbitur infes
.Secundò
tes:vñ Marcus dicit hîc,quia multi fequebant eum, m CQua rius.Videntes igitur Chriftum cum Publicanis & peccatoribus
Mar.2.c.
propria manducare,indigne ferebant & murmurabant dicentes difcipus.
re cum Publicanis.Omnis quæftio ex lege, que eft iufticiæ te
tem palys nax,mifericordiam non habet. Omnes enim declinauerunt . Sed lis eius. m Quare cum publicanis &c . q.d. vos eftis fas
itapfecte Pö.13.a. tui, qui talem magiftrum fequimini, n CAtIefus au. &c . Re
eius aufteritatem miffus filius cuangelij gratia temperauit . Pros
c.pptqď uocat ergo ad pœnitentiam peccatores , cuius cibus & potus & fpondit eis primò per rationem , quia fenfibiliter videmus,
eft vtrüq . ambulatio,& omnia quægefsit , faluti feruiunt, n CAtIefus quòd medicus familiarius fe debet habere ad infirmum , qui co
, dicens: indiget quam ad fanum.Cum ergo Chriftus fit verus medicus
audiens ait.Et fufceptos poenitentes amplius in fide confortat,
Vrautem animarum,vt dicitur in Pfalmis : Mifit verbum fuum &fanauit Pš.106 ,b
e CEt Moralite &fuperbos ad humilitatis & pietatis gratia prouocat. o No
eftopus ualentibus medicus,fed male habentibus . Me cos.ideo familiariter fe debuit habere ad peccatores,quifunt
æ priuat dicus eft Chriftus . Valentes , qui ignorantes dei iufticiam fuam infirmi infirmitate fpirituali . Secundò refpondet per autoritas
qd pris volunt aftruere.Male habentes, qui confcientia victi non ex lege, tem quæ haberur Ofec.vi. o Euntes autem difcite &c.
greflu me fed exgratia quærunt iuftificari . Per Matthæi & Publicanorum q.d.ite & diligentes confiderate illud quod fcribitur Ofee. vi .
s celeftis, vocationem fides gentium exprimitur , qui prius lucris mundi
• Quid eft
6, &odo * f CEtcumtrafiret inde Iefus , uidit ho.fe.in &c.Voca Moralite
inhiabant,& nuncfpiritualiter cum domino reficiuntur , Perfu
et ilecto. perbiam Pharifæorum inuidia Iudæorum de falute gentium. tio Matthæi ad apfaru , fignificat vocationem hominis fecularis,
, qñ ipis Hi enim de ieiunio gloriantur,dum Publicani cum domino co adreligionisftatum.Pharifæi verò murmurantes funt homines.
oru exau uiuantur,quia qui legefequuntur,fame cordis patiutur :fed qui maligni,religiõis flatui detrahetes, quibus bene dicit. o CEun
onať fibi dei verbum recipit,efurirenon poffunt. p tes aut difcite quid eft,mi.Opus em magnæ mifericordiæ eft
Euntes.Tumen
ificatur. tib' de falfaiufticia confiliu correctiõis dat , vt.f.popa mifcd'ic petores adpœnitétia inducere,ad religiõis habitum affumendo:
n tranf mifericordia e v Tucaccefferut
 Glof.ordi . Matthæi Cap. IX . De Lyra

mifericordi querat, &no cõteptis pauper curis p facrificia deŭ ditioibus maiore deprauati finceritatem præceptoru Chriftine G 1
E placare cofidat,Vnde & fuu miſcię exéplu dat. Non eni.Vnde queuntcuftodire.Diftat inter nouu vinu &veftimentũ,Vino,
Luc.rs.a tres pabolę additur apud Lucă de Oue,& Drachma,&duobfi int reficimur , vefte foris regimur.Veftis ergo funt bona opera,
Ins.a CNonem ueni uocare iu.Nonne Nathanael & Petri foris agim", qb' corã hoib' lucem".Vini , feruor fidei, ſpei &
Lucs.f. &Andream & alios iuftos vocauit ? Lucasapertius dicit ; Non charitatis,q in cofpectu dei in nouitatefenfus int reformamur.
emveni vocare iuftos,fed pec. in pœnis Ecce prin.
tétia.Vocat ergo iuftos ire, vt magis p a Diligentibus fcripturas inquirite Teſtimo
nium de propheta Nicolaus de Lyra.
ficiat ptores,vt corrigatur. Vel no vo
cat iuftos,di iufticiæ dei no funt fubie tes autem diſcitè, quid eft, † miferis * a Quid eft.q.d.fi hanc fcripturam + Hofee.5 .
a Sine mifericordia. Sine compafsione delinquentiú. cõfideretis inucnietis me facerefcdm ip C₁
ai:fed q pata cofitent. No emue. uo.
cordiam uolo , & non facrificium .
Lucas expfius dicit,in pniam: qa quos fam, ppter qd cōcludit, b No em.
a Mifericordiam fequimini ficut ego. b Falſo fe
opib'iufticię deditos iuenit,vt Natha fe iufticantes, dum in hoc funt. licet aliquosiuftos vocauerit ad augmé
nael, & Petru & Andrea, non adpniam Non enim ueni uocare iuftos , fed tum gratiæ,vt Petru, Andrea, &confi
adpœnis præteritoru inuitat,fed ad pfectü vitę p a Peccata attendentes . miles, cSed pctores. fupple voca
fectioris vocarillis vò ad pniam q pec *
tentiam . peccatores . Tuncaccefferunt ad read poenitentia . d Tunc acceffe.
caris grauiorib" inuoluti erat. Vel non Hîcreprehendit Iohanis difcipulos : &
eum difcipuli Iohannis dicentes :
eos vocat qiuftos fe reputat , qa &hifi primò ponit corum interrogatio maliz
a Superba interrogatio, & plena defupercilo Pharifçorā
+Mar. 2.c. Cuertunt,iã nō juſti ſibi vidět.b CDi gna :fcdò , Chrifti rifio benigna ,ibi : Et
+Quare nos &Pharifeiieiunamus
Iohannes , Marcus & t ait illis Iefus.Circa primu notandum ,q
hoc narrat.q.alij aliq de hoc quæfierit. frequenter,difcipuli'autem tuinon difcipuli Iohanis in trib" deficiebat:priz Difcipli lo
aAufertieiunium trifticiæ a difcipulis propter præ mò quiade fua' abftinentia fe iactabant hãnis in tri
Vifci du hoc à plurib" effe quæfitum . fentiam,fuam.
Difciph to Trib' de cais rephe dedi funt difcip to iciun at: Et aitillis Iefus : Nunquid & dicentes. eCQuare nos & Phari . bus deficie
bant.
hānis tripli hanis, qa deieiunio fe iactat, & qa calu a F.i,domini. CApoſtoli. CQuos de eccleliâ ges ie.fre. quia taliafunt fienda in fecreto,
nuit. b Chrifti. c Fleiunio afligi, dum eos o vt fupradicti eft. ca.vj.c. Tu aute cum
cirone
tōne rep miniatur qui fciebat à mgro ec pdicatu:
portet de fponfipræfentiagratulari:Spirituali enim ies
hēdēdi fut, &iugutur Pharifeis qs mgř corü codéz junio nondum funt apti, donec me affumpco fpiritufans ieiunas &c.Scd'ò, quia pharifæis fe cons
nauerat.Spuafr difcipli Iohanis & Pha do fint conûrmati.
d iungebant dicentes:Nos & pharifæi.qa
rifæoruiciunat,qa qopa legis vel tradi poffuntfilij fponfi lugere , quam , audierat Iohanne magiftrữ fuum phari †thalami
tioněhoim fequit,vel q etiã você Chris diu cum illis eft fponfus . Venient fæos redarguente , & dicenté fupra cap, nuptialis
fti tm aure pcipit, abftines abonis,ieiu. asTempore pafsio nis. inj.d.Progenies viperarum , quis demon
no corde tabefcit . Sed q Chrifto adhæ autem dies , cùm auferetur ab eis ftrabit vobis fugere à ventura ira ? Ter
Luc.r.b
ret,reficit. Iohānes vinu & ficerā nõ biz Non folum a cibis. tiò quia Chriftum arguebant ex defectu
bit, qa abftinetia meritu auget, cui nul. fponfus , & tunc ieiunabūt.Nemo abftinetia in difcipulis dicêtes. f Di
la eft potétia naturæ.Dñs aut q peta po Partem fcipuli auté tui &c. Defectum em di
teft codonare,cur à petōrib" declinaret, autem immittit † comiffura panni " fcipuloru retorquebant in magiſtrũ , de
taffumétu quos abftinentib" poterat facere iuftio a Si autem hoc folum eis importune traditur quibus quo tame audierant Iohanně dicêtem:
præuvet vetus confuetudo,cito quod habent auferetur
res:Iciunauit & Chrift",ne præceptu de Ecce agnus dei, ecce q tollit peccata mũ H
¹ trudis in ueftimentuuetus : Tollit
timpexi, clines.Māducat cu petōrib ",vt gratiã & di,Iohan.i.d. gCEt ait illis Ief. Hic
Veteri fcilicet.
impoliti prateintelligas. c Nungd pof. Q. ponitur Chrifti refponfio,in qua often
† plenitus Facturi eftis,vt lugetes ieiunet , qa eftis enim plenitudine eius à ueftimēto ་
i dit,qpieiunium corporale nõ cõpetebat
do, fupple fpofum occifuri.Nigd pof.Devtroq & peior fciffura fit . Neq3 mittunt fuis difcipulis pro illo tempore:quia du
mentum. lucu vel ieiunio, qd eft in tribulatione plex eft ieiunium . Quodda qd ordinać
F
vel gaudio rider.Cũ ablat? erit fpofus,tūcerut in mœrore & lu ad carnis refrenatione,& ad contéplatione difponit : &iſtud nõ
au,donec pfpmlam cõfolatio tribuat. Quo dono pcepto,ieiu competebat difcipulis Chrifti, qn erat cu eis corporaliter:&hoc
niu,qd fit p læticia ia renouati in vita fpūalē, celebrabūt:nec ſo eft qd dicit: h Nunquid poffunt filij fponfi.i.Chrifti qui
lum à cibis , fed ab oib' terrenis. d Lugere.Hoc verbo expri eft fponfus ecclefiæ. Lugere &c.Sequitur: i Venient auté
mit illudieiuniuqďptinet ad humilitatē tribulatiõis,illud alte dies &c. quãtum ad prefentia corporale, fcilicet in paflione &
ru qoptinet ad gaudiu metis ad fpualia fufpenfæ, & ideo à cibis afcenfione in cælum. k Et tunc ieiu.q.d.tunc cõpetet eis ta
corporeis alienatæ.fequétibus fifitudinib" de pãno nouo & vi le ieiunium.Aliud eft ieiuniu qd ' explenitudine & perfectiõe co
no nouo fignat,oftédés o carnalib ', & ob hocvetere ſenſum ad templationis procedit, quale fuit Moyfi ieiunium in mõte : ĝtò
huctrahentibus hoc genus ieiunij no cōgruat, quia dĩ ita carná enim aïa eft in contemplationemagis eleuata, tantò eft pauciori
A lesfunt,perfectione nouæ vitę habere no poffunt.Qd hîc ait lu alimento contenta.vnde &.x.ethicorü dicitPhilofophus,q felix
gere,Marcus & Lucas dicutieiunare.vnde & ipfe: Poftea ieiuna contëplatiuus eft pauciffimis corentus.Et tale ieiunium no cope Philofos
but,nolugebut. e CEttuncie. &c. Luctus de abfentia fpõli, tebar difcipulis,quia adhuc erat rudes & imperfecti, fed prius de
phus
nec ante incarnatione defuit in patribus , nec poft paffione , nifi buerut per charitatem ſpirituſſancti innouari, qd ' factum eft die
Allegorice diu in carne cu difcipulis cõuerfat' eft. Allego . Quãdiu nobif Pentecoftes, quado fuerunt per gratiamfatifpus innouati, &tuc
ci eft lætamur,cu ppterpeta recedit, tuc indicedus eft ieiunij lu debuerut incipere nouữ modū viuēdi;& hoc eft qd dicit Salua
Aus. fleiunabunt. A mūdi amore,nõ ſolum à cibis.Spuale torp duplex exeplū: Primu ponitur hic. 1CNemo autěím .
enim ieiuniữ cũ fit pars vitæ nouæ,nondữ eis cõuenit, qui palia i.junctură feu fupplementu. m Panni rudis.f.noui, quia in
dediti funt veteri vitæ. g Nemo aut. q.carnales nondu fide nouitate eftfpiffior. n Inueftimentum ue. quia hoc caufat
paffionis & refurrectionis folidati , nõ poflunt feueriora cõtinen deformitate. ppter qd fubdit. oTTollit enim ple.i.vnifor
tiæ præcepta fuftinere,ne per aufteritate etiã fide perdant . Sunt mitatem feu pulchritudinem à veftimento. pEtpeior fcif.
ergo difcipuli qfi vet veftis cui incõuenieter nou? pannus aflui quiapropter deformitate non coniugitur folide cũ veteri pāno;
tur.i.aliqua pars doctrinæ quæ ad nouæ vitæ téperantia perti & fic defacili caufatur ruptura maior in veteri . Scd'm exemplu
net:quiafi hoc fiat,ipfa doctrina quodāmodo fcinditur , cui" ps ponit ad hæc.d. qCNeq3 mitt.quia tunc eft in ebullitiõe: cæ
de ieiunio ciboru importune traditur, cũ illa doceat generale ie terapatet.Et his vult cocludere,qp ea quæ funt pfectiõis magnę,
iuniuab omnibus voluptatibus, cuius pānu.i. parte quæ ad cis nofunt imponeda hominib ,donecfpoliati fuerint veteri vita.
bospertinet, dicit non oportere hoibus adhuc veteri vfui dediz Hæc illo
tis impertiri, quia &illinc videtur.q.cõcifio fieri,&ipfi vetuftati dTunc accef- ad eu dif.Io. Per iftos qui iactauerut ſe de
no conuenit, h Tollit enim.i.perfectio nouævitæ que vna frequenti ieiunio fignificantur hypocritæ dicentes cu pharifæo , Moralite
r
eft diuiditur,& veteri fides qua habet aufertur , cui perfectio no Luc.xviij.b.Ieiuno bis in fabbato : quib" refpõdetur: h¶Nun
uæ debebatur. i Neq mittunt. Eofde difcipulos veteribus quid poffuntfilij fpofi lug. &c.q.d. Non.Ifti filij funt de no
vtribus cõparat,quos nouo vino.i.fpualibus præceptis facilius uo perbaptifmum ex ecclefia & Chrifto regenerati ,& iftis non
dirupi, idpoife continere dicit.Sed poft afcefione acceptospi funt ieiuniaimponeda:quia ficut dicitur Gal, v.d. Fructus fpus
factifunt vtres houi.Aliter:Vtres veteresfunt Scribæ & Pharis eft charitas,gaudiu, pax &c.ſed cũ auferetur ab eisſpõfusp more
fai.Pannus nouus,& vinum nouum ,præcepta euägelij.quæ nõ tale pâm,tuncieiunandi eft eis p penitentiæ effectum. 1 Ne
poffuntfuftinere Iudæi,ne maior fiat fciffura, cũ quibus Galathe mo aut immit. co.hîc dicit nou? panus rudis. Per què & p viz
præceptalegis mifcebant,in vtres vetres vinum nouu mittetes. nufignificatur nouitas facramentoru ecclefiafticorum, quæ non
Coueniunt aute hæc præcepta euangelicaapoftolis,no his q tra funt adminiftranda hoibus in vetuftate peccatoru manentibus.
ditionibus Hæc illo
 Ly
ra

eptoru Chriftine G
veftime V Glof.ordi. Matthæi Cap. IX. De Lyra 34
nti, ino,
funcbonaopera,
ruorfidei,fpa A a CEcceprinceps unus accefsit.Marcus & Lucas dicunt ar dixit eam effe in extremis. Lucas autě op moriebatur: &hoc eft C
reform
Ir amur. chifynagogum nomine Iairum & filiam non mortua , fed morti verum quãdo pater receffit ab ea,& venit ad Iefum :fed anteq ; le
Mar.s.c proxima.Sed Mattheus caufa breuitatis dicit rogaffe, quod con fus,veniret ad domum patris eius,filia mortua eft:propter quod
Ecceprin. Luc.8.f ftat factum effe:nec attendit verba patris , fed quod cogitauit & nuncij fuperuenerunt de domo,qui dixerunt: Noli vexare magi
de Lyra. voluit.Ita enim defperabat,vt potius vellet reuiuifcere, qua non ftrum ,quia defuncta eftfilia tua,credentes op Chriftus no poffet
putabat viua inueniri poffe. Vtruq em fufcitare eã à mortuis , licet poffet eãſa
anc fcripturam Hokes petitum eft, vt vel morietefaluaret, vel a Nouæ vitæ myfteria non funt cōmittenda mentibua nare.Matthe' igitur ifta omittit, vt bre
facerelcemip nondum innouatis.
mortua fufcitaret.Ecce prínceps.Ar uius fcribat,& accipit patris verbü abil
.b (No em. chifynagogus,Moyfen fignificat. Dicit uinunouum in utres ueteres: Alio
uerit adaugme lo tempore quo recepit nunciu: quia af
Iairus.i.illuminans vel illuminatus : qa a Quod fi fit,nec rudes mētes hoc pati poffunt. b Ipſa,
doctrina nihil prodeft. fecuratus perChriftu dicente fibi: Coōfi
ndrea , &confis accepit verba vitæ dare nobis . Vi
quinrupunť utres , & uinum effun de.vt dicit Marcus: credidit ipfamfufci
3. fupplevoca dens dominum in carne venturũ, cadit
a Iple mentes pondere præceptorum fuffocantur. tandam per ipfum.e CEtfurgens Ic
Tunc acceffe. ad pedes eius dicés: Qd'infirmi eft dei, b Noua myfteria mêtibus innouatis comittuntur. fus fequeba.pergens.f.ad domu eius
difcipul : & fortius eft hominibus . Pro filia rogat,
os dit,& utrês pereunt. Sed uinum no propterfidei fuæ meritum. fEt ec
rogatio maliz id eft profynagoga , quæfola lege in a Doctrina memoriæ tradit, & mens nõ eft fine fruâu. ce mulier. Hic interponitur miraculu
ftructa vnica ei erat: quæ lege & pro uum in utres nouos mittunt, & âm, de fanatione mulieris emorroiffe, qd ' fe
enigna,ibi: Et
norandum,q phetis educata,poftq filios deo genera conferuantur Hæcillo loquete 2 cit Chriftus in via eundi adfufcitatione
bo .
re debuitfpirituales,crroribus langues, a puellæ . Quod fecit Chriftus duplici de + Mar.s.e
eficiebar pri Difcipli lo puellæ . Quod fecit Chriftus duplici de
ad eos, ecce princeps unus accefsit, caufa.Prima fuit, vt oftenderet nobis,q Luc.8.f
feiactaban hanis int in peccatis moritur.Prius pro eapatres
t
s & Phari, bus defic rogauerut , tamēmagna fides gentium &adorabat eum ,dicens : Domine ; no foluin termino , fed in via debemus
prius impetrauit. Synagoga in ciuitate Incarnatus.
la in fecreto , bant, bonis operibus occupari . Scd'a fuit,vt
u auté cum legis,vt in domo in qua vnius dei cult filia mea mo defuncta eft : fed ueni, pmiraculu factuin via archifynagogus
ifistecons a eft,moritur &fufcitatur.Hæc nõ in do a Mifericordiæ vel potentiæ. hoc vides certificaretur de fufcitatiõe fis

pharifei.ga mo ,no in vrbe,à quap lege excludebat, impone mânum tuafupeã, &uiuet. liæ fuæ in termino: Dicit igitur euange
fed in itinere pergente dño fanat. Vnde a Ad deuotionem patrum refpiciens,Iudæis prius ver lifta.Etecce mulier,quæ fluxu fan.
fuum phari tthalami bum vitæ per fe & per apoftolos prædicauit.
&apoftoli : Vobis oportebat primùm e
A&.13.g patiebatur.xij.an.Hoc exprimitur vt
:fupracap , nuptialis prædicari verbũ dei :ſed qm re.illud, & Etfurgens Ieſus ſequebatur eũ , &
juis demon a FBcclefia gentium. oftendat infirmitatis plixitate , &cura
in. &c.ec.co.ad gites.Scdm Marcum & tiõis difficultate. g Acceffit retro
aira Ter Mar.s.c. difcipuli eius . † Et ecce mulier quæ ts.dif.c.ad
Luca,mulier oēmfubftãtiã in medicos Chriftus em erat in turba magna, vt di
ex defectu Luc.8.f a Carnalium dele&
tationum. ei?, depœ
erogauit,nec curari potuit: quia quãtô c cut Marcus & Lucas : &ideo non pote dif.3 . c.iter
's. f Di fanguinis fluxu patiebať duodecim
magis gétilitas vires naturalis induftrię rat de facilihabere acceffum ad eum.
um em dis a Superabundans vitijs. b Fide. c Poft afcenfio
ad philofophos expedit, qui rectè viue nem. Quia eum fequitur. d Manu fidei. h CEttetigitfimbriam.Chrift em hechircũ.ſ
giftru ,de d annis , accefsit rétro , & tetigit fimportabat veftimentum fuum ad modu D
dicêtem: di præcepta hoibus fe dare pmittebat,
tantò minus poterat à fordib' liberari: a Corde credebat ad iufticiam. Iudçorum. Ad cuius euidentiam fcien
ccatamu H i
fed vbi cælefte medici cognouit adeffe, briam ueftimenti ei'.Dicebat enim dum , populus Iudaicus de quo Chri
Ief.Hic cœpit remediu fpare & rere, b a Sifufcepero fidem incarnationis eius. ftus erat nafciturusfcdm carnem,debes
Mu
ua often k
lier quæ.Salutem Iudæis paratam,fpe intra fe.Si têtigero tantu ueftimen, bat pollere quadafan & titate ſpeciali prę
Spetebat certapræripuit gentilitas. c Duo a Ab omni iniquitate mundabor. b SA iudicio ad alijs ppfis,&ab eis diftigui:& ideo data
mifericordiam,
quiadu decim annis. Duodecim annis fluxit,
ordinač tum eius,falua ero.At Iefus conuer 1 eft eis circuncifio , vt quoddam fignum
ficut &illa filia creuerat duodenis: quia diftin&tiuum in carne. Similiter data eft
ftud no a Quia quos præfciuit & prædeftinauit, hos & vocas
B exquofynagoga cœpit deo famulari, uit. b Habe fpem . eis lex, vt haberent quendam fpecialem
Shoc m modum viuendi.Similiter præceptum
cœpit gentilitas idololatria & peccato ffus & uidens eam , dixit : Confide
ifti qui pollui. d Acceffit. Credidit,dixit, a ldeo filia gaFides tua. b Tiam in eo credidifti . fuit eis in habitu diflingui,vt patet Nu
ଫ୍ଲୁ
at auté Mar.s.c quia his tribus fide verbo & opere ois filia.t Fides tua te faluam fecit . Et me.xv.d.Loquere filijs Ifrael, vt faciant
one& falus acquiritur, e CSi tetigero tm. a Exilla hora dominici aduentus cœpit haberefalute, fibifimbrias per quatuor angulos palli
eista: Fimbriam non vefte. Quiano vidit in falua facta eft mulier ex illa ho, orum , ponentes in eis vittas hyacinthi
õeco carne dñm,fed fufcepit per apoftolos in JAffumptis electis gentium,fides Chrifti prædicatur in nas.Vittęem hyacinthinæ quæ erat cæ
carnationis verbu.Beatus qui vel extre populo Iudæorum.
to leftis coloris defignabant , q debebant
mā parte verbi fide tagit. fC Confi ra . Et cum ueniffet Iefus in do " habere conuerfationem eminetem præ
ciori
g
felix defilia .Credidit vtiq quæpetijt, fed mum principis,& uidiffet tibicines cæteris,fcdm qd ' Paul? dicit ad Phil.in.
inculcat robur & perfeuerantiam fide, Noftra autem conuerfatio in cælis eft:
pe Philofo
de phus go CVidiffetti.Tibicines fut carmen vnde fequitur ibidem Nume.xv.d.Vt
die lugubre canetes. CHi funt magiftri mærorefuo fubditos de recordentur mandatorum dei,& fint fancti dño deo fuo.Talem
uc mulcétes, &turba Iudçoru aduerf" doctrina Chrifti calcitrātiu. ergo vefteportabat Chriftus,ficut &alia legalia obferuauit vfqz
ཊྛཾབྷ་

KP Eccur, ad paffione:&ideo mulier tetigit fimbriam , quiaillud quod eft

in angulo pallij quod eft à parte pofteriori,facili" poteft attingi.
ཀྐུ

11. Nicolausde Lyra.

aCHæc il.lo.Hic ponuntur quædã miracula ad difcipulo
Diuifio rum cöfirmationem.Et diuiditur in duas partes, quia primò nar
rat ad hæc quædam miracula in fpeciali,fcdd , multa concludit
in generali,ibi:Et circumibat.Prima in tres , fcdm tria miracula
quæ narrat.fecunda ibi: Et tranfeunte,tertia ibi . Egreſſis autem
illis.Prima in tres , quia primò incipit narrare primu miraculū,
fecundòinterponit quoddam aliud in medio factum,ibi:Et ecce
mulier.tertio reuertitur ad primu,ibi:Et cũ veniſſet.Primũ autē
miraculum fuit de fufcitatione cuiufdā puellæ defunctæ: & hoc
incipit narrare dicens :Hæc il·loquen ad eos . hoc eft ad Ioha
nis difcipulos , reprehendendo cos , vt patet ex præcedentibus.
oralita
bCEcceprin.unus. Qualis aute fuit princeps ifte, non expri
mitur hîc,fed habetur Mar.v.& Luc. viij . vbidicit, q erat prin
Iudei teplu ceps fynagoge.Iudei em habebant tm vnu templu,vbi poterant
vnu tm ha offerre & immolare.f.in Ierufalem:fed in alijs ciuitatibus & vil
buerut i le lis habebant loca determinata , in quibus conueniebat populus
rufalé, vbi ad orandi & audiendum verbum dei, & tractandum de his quæ
offerebant pertinebant ad cõem vtilitate populi:& ille qui preerat cuius au
toritatecongregatio fiebat, dicebatur princeps fynagogæ ; talis
eratifte qui acceffit ad Iefum, cEtadora eum. faciendo.f.
fibi reuerentia debitam.di, d¶Domine fil.Marcus aut dicit,
q dixit
iCDicebat enim in.f.credendo. k Sitetigero tantum
ueftimentum eius,falua ero.non quia veftimenta habeãt ali
quam virtutefanandi , fed quia per hoc declaratur virtus illoru
quorüfunt veftimenta. 1AtIefus &c.&ui.approbas ipfi
fide. m Dixit:Cofide fi.&c. patet litera, nEt cuue,
hîcreuertitur ad narrandum miraculum primò propofitum de
fufcitatione puellæ dicens:Et cumueniffet &c. Diuerfę melo
dia excitant
aCHæcil.Princeps ifte fuit archifynagogus, per quem figni Moraliter
ficatur archiepifcopus:cuius filia dicitur quælibet fuffraganeoru
fuorum ecclefia:quæ tuncmoritur quando errore aliquo in fide
vel moribus deprauatur,& tuc archiepifcopus debet erga deum
crum poteft profufcitatione eius laborare. f Et ecce mul.
Hæcmulier gentilitatem fignificat, quæ fœdata fuit effufiõe fan
guinis martyrum téporib xij.imperatoru quoru Nero fuit pri
mus quiperfequutioneprima mouit cotra ecclefia.Hæc aut mu
lier fimbria veftimeti Chrifti tetigit, qñCoftantinus fideincarna
tionis credidit, & alij gentiles eius exemplo. Humanitas em veſti
mentu diuinitatis eft in Chrifto ,de quo dicitur Phil.ij.a.In fimi
litudine hoim fact? eft,& ha,inuētus,vt homo.Et tuc à fluxu fan
guinisfanata fuit, quia funderefanguinem catholicum ceffauir.
* Et tráfeunte
 Glof.ordi . Matthæi Cap . IX . De Lyra

E a CEttur.tu.Quiafynagoga læticiam dominicę inhabitatiois Petro & Iohanne,& patre & matre puelle , vt expreffius dicitur
proinfidelitate amifit. q.inter fletes & eiulantes mortua iacet. Marci.v.adhoc vt iſti eſſent teftes miraculi. g CEt tenuitma
Solum iudicium patebat,cum expulit gentes dicens.Non fum num eius.per tactum enim curabat, vt oftenderet,q illa huma
miffus,nifi ad oues quæ perierunt.Non quòd fine mifericordia nitas erat inftrumentum diuinitatis miracula facientis , vt dictu
7.IS.CO
effer deus,vel eius iudicium , fed poft patuit in fufceptione . eft fupra, h CEt furrexit puella, ad vitam perfectè reſtituta.
bCNoneft enim mor. Vobis mor iCEt tranfeunte illo. Hic ponitur
tua eft:deo aut qui fufcitare poteft dors a Dimittite perfuafiones:quia quidquid mentiamini fecundummiraculum principale in illu
de Chrifto,electio falualerit. minatione cæcorum. k Sequuti funt
mit,tain anima in corpore, c CEt a 2
cũ eiecta effet.i.cum reprobati effent & turbam tumultua te, dicebat:Re euduo cæci & c. Vocabant aute cum
irrifores , intrauit in electorum mentes. a Nonfornicata eft poft deos alienos. filium Dauid, Vulgata enim fama erat Vulgatafa
Moraliter Mora. Turba curarum eijcienda eft , vt cedite,no eft em mortua puella,fed с apud Iudæos ,q Chriftus nafcitur erat maiter lus
a Quia deo viuunt omnia. b Quod faciunt Iudæi defemineDauid fecundu carne: & ideo dæos fuit
Luc.8.g. anima refurgat. Scdm Lucă eiecta tur affenfum dare nolētes veritati.
banullus adhibet , nifi Petrus Iacobus с quia credebant firmiter ipfum effe Chri Chriftü fu
dormit:& deridebat eu.Et cum eie e
f ftum promiffum ipfi Dauid,idcovocat turu filium
& Iohanes,& pater & mater puellæ: qa d
blafphemis &irriforibus no funt reuela &ta effetturba,intrauit & tenuitma g eum ficfili ü Dauid.Sequitur , 1 Cre Dauid
Non enim digni erant videre, quod non credebant.
da myfteria :fed fidelib' q honorēt. Vñ h ditis , quia hoc poffumfacere uo
Luc.7.e. alibi:Iuftificata eft fapientia à filijs fuis. num eius, & dixit: Puella furgê. Et ' bis.No quærithoc quafi ignorans co
a De morte infidelitatis. b Quia in omněterram
dCEttenuit ma eius.Nifi pri ma exiuit fonus eorum. rum fide: quia omnia fciebat per certitu
dinem ,fed vt confeffio exterior addatur
► & dixit. nus Iudeorũ quefanguię plençfut,mūs furrexit puella , & exiſt fama hæc
puella fure datæ fint àmorte,no refurgunt.Tenuit i fidei interiori , &ficfint digniores illu
in uniuerfam terram illam . Et
ge manuleprofam Moyfi,per qd ' carnalia minari.quia fcdm q વ્ fcribitur ad Ro.x.
Tranfire volente de mundo ad patrem,
Moraliter opafpiritual intelligi fecit.Moraliter. e b.Co rde em credi tur ad iufticia, ore aūt
tranfeunte inde Iefu , fequuti funt * fit cofeffio ad faluté.Sequitur: m
tra Et
Puella fignat peccati delectationem ad a Secundum humanitate affumptam. b Aliqui ex
huc corde tecta , nondum opere perpe Judæis & gentibus qui fuerant, fine lumine veritatis cominatus eft illis Iefus dicens:Vi
trata; cuius facile correctione dominus f cum a
duo ceci clamantes , & dicen dete,nequis fciat. Illiaute exeun
oftendit dicendo puellę.Surge.Nam in a Quem veram credimus affumpfiffe carnem. tes diffamauerunt.i.publicè nuncia
ti.20.d alijsduob" quos fufcitauit, aliquam vi tes: † Miferere noftri fili Dâuid. uerunt.Sed queritur,quomodo fecerut
Luc.7.c. detur feciffe mora. Vel in dicedo vel in a Cum celos afcendiffet. b.Domus in qua cecos cotrarium eius qd dixerat eis:Quia aut Chrifti prę
illuminauit fancta ecclefia eft, c In vnitatem fidei
Ioh.II.c expectando , vt: Iuuenis tibi dico furge. Chrift' voluit fieri illud qd ' dixit eis aut ceptũ non
conuenerunt.
Pro Lazaro fremuitfpu,turbauit fe, fle Cum autem ueniffet domum , ács no:Si noluit,fequitur op fecerint contra feruates an
uit,clamauit.Pro quo funt deuoteforo pręceptu eius,& ficpeccauerut: qd ' non peccauerut
cefferunt ad eum cæci , & dicit eis
res.i.follicitæ cogitatiões.Puella iam in videtur: qa no fuiffent digni fanatione:
a Fidem cõfeffio promat. Non quafi nefcius inter
domo paucis arbitris furgit, & eis vt ne rogat,fed vtfides orãdo impetret.qd ipfe vult dare. Sinaut voluit,fequitur qp Chriftus men
minimanifeftent precipitur. Iuuenis ex dax vel duplex in verbis fuit,qd eft im
Iefus : Crèditis , quia hocpoffum
tra portã multa turba comitante. Laza poffibile.Sciedu opin Chrifto ponit du Duplexvo
facere uobis Dicunt ei: Vtique
rus quoqcorã multis, qa publica noxa plex voluntas , ficut & natura, vna diui- luntas in
Confeffio oris tactum meretur pietatis,
publico eget remedio,leuis leuiori,& ſe na,& eft duplex,vnafigni & alterabene Chrifto
cretapot deleri pœnitétia, e CTranf dñe.Tunc tetigit oculos eorum di placiti. Volūtas em beneplaciti eft qua
a gId eftficut fides illuminatmentem,ita oculis refti
eunte in.i.de domo pricipis in fuã do tuat lucem. vult aliquid fimpliciter & abfolute : & H
mu.Domus principis fynagoga eft, ſua cens: Secundum fidèm ueftram fiat fic Chriftus voluit miraculu publicari :
F domus cæleftis Ierufale, fDuo
cœ SNon tame in itinere fanati funt,fed poft venit dos quía côtra voluntate beneplaciti nihil
cí &c.Duo cæci,duo ppli infcij ,donec mum id eft celos afcendit, fit,fed bene fit cotra voluntatem figni.
m
Chrifti cœperut feq. CHęc de duobus uobis ,Etapertifunt oculi eoru.Et Alia fuit in Chrifto volutas humana ;&
cecis,& de muto dæmoniaco fol' Mat fic Chrift' quodāmodo voluit,& quo
comminatus eft illis Iefus , dicens:
thæus ponit.Illi aut duo cæci, de quib” SBxemplum fugiendæ iactantiæ. dammodo noluit miraculu publicari,
alij narrat,no funt ifti:fed fimile factum
Videte ne quis fciat .Illi autem exs " quia voluitpublicari ad dei gloria.No
eft:Ita vt fi Matthæus no illius etiã facti a Propter memoriam gratiæ,uo poffunt tacere. No luit aut hoc, vt oftenderet humanā lau
ta aliquod inftum inter fe effe contrarium . dé effe fugienda: ficut etiam funt aliqua
meminiffet , poffet putari qd nuc dicit
dictum fuiffe de illis. Sed fcire debemus euntestdiffamâuerunt eum in to, quæ funt partim voluntaria & partim
O
† diuulgas quædam facta effe fimilia: qd probatur ta terra illa. † Egreffis autem illis, inuolutaria,vt dicit.in.ethicoru:ficut il †Depe.di.
uerunt fa- curide Euägelifta vtraq; commemorat, a Prædicatores. b A confeffione fidei. leg proijcitmerces in mari, vult & non 3.c. furplu
P
mam eius vt fi quando talia fingula apud fingu ecce obtulerunt ei homine mutum ན vultpijcere diuerfis refpectibus:qanon res
losinuenerimus,atq; in eis contrarium, vult abfolute, vult tame in cafu tali po †Mar.7.d
quodfolui non poffit occurrat: no effe fitus. oCEgreffus aut il. Hic confe- Luc..b
hocide factu,fed aliud fimile. g CHomine mu.Significat géti quenterponiturtertium miraculum principale de dæmonis eie
le pplim , vel omne gen? hominữ , quo ducto p prædicatione ad &ione. Egreffis autē illisid eft cæcis ia illuminatis.p Cob
Chrifti, & ablata idololatria cõfeff' eft Chrifti. Raboth Grę . tulerunt ei.homines,fillius terræ. q CHominem mu.das
cè,vfitatius,fed tamen indifferenter,& mutus & furdus dicunt. mo.hab.Dicitur autem dæmonium mutum no formaliter:fed
Phari , effectiuè tantum :Ad cuius intellectum confiderãdum, quòd na

Nicolaus de Lyra. tura corporalis obedit ſpirituali ad motumlocalem : voces au

die excitant diuerfas paffiones in homine:Aliquæ enim exci
tant audaciam,ficut patet in bellicis tubis :& aliquæ deuotione,
vtpatet in canticis ecclefiafticis:& aliquæ læticiam ,ficut patet in
diuerfis inftrumentis muficis:& alia excitant fletum & lamenta
tionem : & talibus vtebantur antiquitus in fepulturis magnaru
perfonarum ,vt prouocareturmultitudo ad fletum : Et tales dis
cuntur hic tibicines,carmen,f,lugubre cantantes, a CEtturba
tumultuantem.i.lachrymantem & eiulatem : &illud vocatur
. tumultus, quia caufat fonum confufum . Sequitur: b Non
eft mortua puel.quia licet effet mortua fecundum viam natu
ræ,tamen no erat mortua illi qui poterat ea fufcitare, cCSed
dormit.Quod dicit, quia poterat eã ita faciliter ſuſcitare , ficut
homo poteft alium hominé àfomno excitare, d CEt deride
bant eum.credentes,qp loqueretur ex ignorantia: quiafciebant
cam mortuam . eCEt cum eiecta effet turba. Ex quo enim
erant increduli,non erant digni videre miraculum : quiafcriptu
eſt ſupra.vij.ca. Nolite fanctum dare canibus. f Intrauit.cũ
Petro &
tem fignificatiuæformatur per motu linguæ & labiorum & ali
oruinftru.
Moraliter
* i CEt tranfeunte inde Iefu fecu.&c. per ipfos fignifican
turfideles fimplices & ignari, qui fequuntur dominum quando
deuotè vadunt ad fermonem audiendum:& ab co illuminātur:
quando ab eo per prædicatorem inftruutur de neceffarijs ad fa
lute.Per hoc auté qd dicitur: n CVidete ne quis &c.oftédit,
prædicator debet cauere ne laus hominum poffit fibi nocere;
quia tn diuinu recipies beneficium,debet ex hoc ipfum laudare,
fubditur:Illi aut exeutes diffamauerut eu &c. o CEgref=
fus autil. ecce obtulerutei hominem mutum dæmoniữ
habentem &c. Per illum fignificatur homo poffeffus à dæmo
ne per peccatimortale, Et dicitur mutus , quia loqui non poteft
meritorie:fed deo curandus offertur, quando iufti pro eo depres
cantur.Sed tunc demon eijcitur, quädo peccatu ipfius à deo per.
infufionem gratiæ relaxatur : & tunc foluitur cius lingua ad dei
præconia perfoluenda. Pharifæi autē dæmonioru principi hæc
attribuentes, funt homines maligni bonu deprauare ſtudentes.
* Et circuibat
 Ly
ra

texpreffiu dicitu D L M C . X A 3
s r e y a a . d 5
r t p d
gCEt tenuitm a t
CPharifæi aut.In Pharifæis infidelitas Iudæorum i
a hfignatur. ne intelligãi manifeftã cõtineãt veritatē.Ad cui”
t euidētiã fciēdū C
i
æ
Mifertus o
nderer, pilla huma A i meritu duplicit pot cõfiderari,prout cõiter doctores diftiguūt
Nicolaus de Lyra.
facienti , vt dictu f.de cõdigno vel de cogruo.Codignu em attēdiefcdm pportio Meritu du
s
perfectè reftitura, ora inftrumétoru naturalium : &io ga dæmo p volutatefua në æqualitatis.Cögrui verò attêditfcdm æqualitate pportio: pliciterpot
illo.H poni poteftiftalocalit mouere,poc per linguãhois diuerfa verba for
ic tur nis: Si autloquamur de cõdigno nullus põtmereri alteri prima cõfiderari.
princip i il mare, &fic arreptitij aliqñlloquuniidio gratia,nififol' Chrift",de q ad Heb.ij.c.
ale n lu
kSequ ma eis ignotu,ficut pur" laic" latinü: & a Idololatriæ deditum. b Ablata idololatria. Quimultos filios in gloriam adduxe
utifu 2
cabant aute cunmt
hoceft manifeftü fignữ, o ficloquens fit demonium habentem : & eiecto de rat &c.Si at loğmur de merito cōgrui,
aenim fama erat Vulgari demoniac": qa talloquutio no ptpcede Confeffus eft Chriftum . pot aliqs mereri alteri primă gratiam.
tus nafcitur erat maitera re nifiab aliq itellectu: &io cũ no pcedat monio loquutus eft mutus,& mira Cogru eft em fcdm amicitie pportio
abitellectu hois tale idioma ignorātis,fe a In turba nationum confefsio. b Quis fimilis nē,vt de" ipleat hois iufti feu fai volun
du carne: & ideodaos f tui in fortibus domine?Non propheta:non patriarcha.
quit op pcedat ab itellectu angeli vľ dæ с tatë ifaluatiõe alteri”, pferti nõ ponētis
ipfumeffe Chri Chrif tæ funtturbæ, dicentes: Nunquam
monis linguă fic mouétis: & ficut dæmō ipedimētu:vñippolito remillio peto
Dauid,ideovocat turüfa a Quia virtutē negareno poffunt opera calumniatur.
pot mouerelinguã ad lo andū idioma in ว d rufuit cocella paralytico ppt meritu fi
uuimtu r, CCreDaui apparuit ficin Ifraël . Pharifæi aus
face1 re uo d cognitu,ita potipedire linguam ne mo, dei offerétiu,no de cõdigno,fed de cons
ueat adloqu duidioma cognitum: & fic tem dicebant: In principedçmonis gruo:& ficfut itelligede autoritates fan
ignoran cos reddithoiem mutu talis aut erat ifte ob
s
orum eijcit dæmones . † Et cir oruput fatusTho.i priafede.q.vl.ar. Luc. 13.6
ebatper certitu dat Chrifto: ppter qd
' feqt: a Eteie vi.i rifiõe ad primi argumētu hoc dez
xterior addatur a 5Vbic indifferenter predicabat.nō perfonas difcer
to dæmonio &c.qaamoto ipedimé nens,fedfalutem credentium quærens. clarat,Nec ex hoc feqret, remiflio pec
digniores illu to habuit officium loquendi ficut prius. cumibåt lefus omnes ciuitates & ppria
catorufuiffet paralytico datafine,
biturad Rox
bCEtmiratæ funt turbæ . qa admis caftella , docens in fynagogis co f fide:na i iuftificatiõe impij q hrp primā
ufticia, ore aut ratio cofurgit ex inſpectiõe rei infolitæ: gratia,fides ppria reqrit. vñ Ro.v.a.lu
a id eftprædicationem,quæ ducit ad regnu cyleste.
itur: m CEt
qu' fuit i propofito. Sequit c CNun rum,&prædicans euàngelium reftificati igif ex fide &c.fed talis fides no p
Is dicens:Vi qua appa.fic &c.licet em in vete.Teſt. SVt quibus no perfuadebät verba,pfuaderēt miracula. cedit primăgratiã pmodū meriti ,alio
uté exeun h
alig legatur arrepti à demonib ,no tamē gni ,&curans omnem languorem , gn hopoffer fibimereri prima gratia;
blicè nuncias legitur aliqs curat", q cũ obſeſsiõe demo In populo. qd eft cótracõem determiatione docto
modo fecerut nis fa fuiflet mut". d Pharifæi au 1
& omnem infirmi, ru. Qdat allegat poftillator ,p opiniõe
eis:Quia aut Chriftig tē &c. Inpri. Odiu em & inuidia faciut tatem *. fua,ex hoc qdr:Cōfide fili, remittunt ti- in ppfo
dixiteis aut cept no interprętari facta in deteriore pté & puer bi &c.no valet.Tu qa hoc itelligit facta
erinc contra feruára ti iudicia.Pharifæi aut odiebant Chriftu Cap. X. dimiffiõe p qua fuit fili? adoptiõis. Tū
a Clementiæ intuitu .\ qahocfuit dictu ad oftendenda humili
d non peccaui
it: q' quia acriter arguebat eoru vitia, vt patet b Genus humanum.
i fanatione: peuangeli decurfum : & ideo miracula k tatem Chrifti:vnde glo.fuper illud ver- † Mar.6.
+ Idens auté turbas
à Chrifto facta virtute diuina dicebat ee bum :Humilis dñs filiu vocat, quefacer D
hriftus men
facta arte magica , & eodé mõ eiectione dotes tagere dedignantur.
qd'eftims
dæmonufacta p Chrifti,dicebat fieri virtute cuiufda fuperioris REPL.In ca.ix.vbi dř:Vtvidit fide illorü,exponit poftilla
oponitdu Duplant
demonis,cui inferiores obediebat ad nutu de corporib, exeūdo. tor.i.paralytici &offerētiữ ,addēs, nɔ̃ bñdictũ, q cx-.
, vna diuis Juntas a
alterabene Chrifto Dionyfius Sicut em in angelis funt ordines , & alij funt alijs fupiores , fic in ponut de fide offerětiu tm:Et ponit ad hoc rone: fed Burg. dicit:
de angelis, dæmonib' cut in eis remaferint naturalia integra fcdm Diony. hocfore magna audaciæfЯõru autoritatib❞ cõtraire : Addēs P ..
iti eft qua
B Dicebat em Pharifei, qp Chrift habebat aliqué demonefupiere, dicta illoru doctoru fi fanè intelligant manifeftă cōtinēt vitatē.
folute:&H
que vocabāt Beelzebub fibi familiare & priuatu:& fic demones Ervoles hoc declarare inuoluit,& fe & doctorũ dicta i multis mi
publicari:
inferiores de corporib obfeffis enciebat pillũ : fed illud inferius nus pbabile dictis:de qb' p fingula iudicare no ēpñtis ppofiti.
aciti nihil
rõnabiliter reprobať à Chriſto vt videbit.xij.ca . e CEt circu Drigithic, audacia no eftrephefibilis,negare i dictis fanctoru,
em figni Miraculo, ibat.Hic ponitur miracula in generali: qa Euägeliſte non pote qdi factis dei corrñdēter ſe hñtib" , cõcedere nõ audem” : Verifi
umana;& rúmultitu rant oia facta Chrifti fcribere in pticulari,vt di loh.vlt.d. Mul care em,qd ' formalē īcludit cõtradictioné fi deo nõ cõcedimus,
-, & quoz do Chrifti ta quide & alia figna fecit Iefus in cõfpectu difcipuloru, quæ nõ necdoctori tucuq faoi hoc gerim' more. Nuc ãt:ficut pteri
blicari, funtfcriptain libro hoc:quæ fi fcribatur p fingula, non arbitror tū no ce pteritu apud deũ cēſeť ipoffibile,ita Iuftū nõ eē iuftū cir
ná.No ſcripto co
prehédere totumundu capere eos q ſcribēdi funt libros.Propter hoc enim caide & p code fili rõnevõiopinabile.Paralytic at(de q fermo)
anilaue in ecclefia dicit in martyrilogio : Et alioru plurimorum fancto curat' eft,no folu à morbo corpis,fed et métis,vtvult btus Aug.
aliqua no poffut. ru &c.hac.f.de caufa:qa Karolus magnus fecit inquiri
diligēter lib.lxxxin.qonu.q.viij.igit fuit iuftificat" . Doctores aut p Burg.
partim obit" & actus martyri,& alioru fan & torũ:& inuentũ eft, q dieb, adducti negare videtur ei' fide. Si igiti curatiõe no habuit fide,
cutil tDepedi Martyrum fingulis occurrebat plus
Chriftiano trecēta fefta: ppter hoc ftatutü eft , vt nec iufticia:&fic fuit iniuft",fic curat" fuit iuft", curat? fuit iniu
non 3.c.furph rumulditu in fine martyrilogij adderet prædicta claufula, vt in generali fal ftus,quæ eftformalis cōtradictio.Pñtigit doctores aliter itelligi
non res rū maxia, te memoria fanctoru fieret in ecclefia in die trafitus eoru.Ita ſimi
do
Bur.ibi voluit intelligi,ficq hi q dicut Chriftu ad offerétiu fi
po †Mar liter Euägeliftę qui no poterat oĩa miracula Chrifti in particula de refpexiffe,no oblati,fubaudiať principal , cũ hoc ftat q ét rez
nfe- Lucub rifcribere,ideo frequéter multa cõcludut in quadă generalitate, fpexit fide paralytici minori fortaffe affectiõe formata: nec valet
s eie ficut dicitur hic: Et circuibat Iefus &c.i.in locis cõibus eoru
rnfio.Bur.ad argum tu poftil cũ dĩ phoc qd dr: Cöfide fili,fides
Ob in quib' fapiêtes coueniut:p qd ' oftéditur fanitas doctrinæ eius, fit exacta poft dimiflione patõru,qa p dimiffione petõrπ fuit iu
quæ no erat in latebris & angulis , ficut eft doctrina hæreticoru. ftus,&fili" adoptiõis,vt dicit Bur, fruftra igit poftiuftificationē
fed gCEt prædicas euágeliu &c.i.legê nouã quæ immediate exigebat fides,fine qua nemo iuft :qa iuft" ex fide viuit, impoffi- Heb.11.
na introducit ad regnu: qd no faciebat lex vet". h CEt curãs &c. bile eft finefide placere deo.Exigeret igitur fides an iuftificatione
u= i.infirmitateprolixa. iEt oem infirmi. quãtucüq ; alias in quatin' ex fide iuftificaret præuia:Fuit igit fides, & oblati & offe
i= curabile:Ex quo patēt multa miracula hîc in quodã generali in rentiu,ad quã Chrift" dr hîc refpexiffe fecundum poftillatorem.
clufa ad confirmationem legis euangelicæ à Chrifto facta.
Moralite NICOL. DE LYR.
* e CEtcircuíbat Iefus oem ciui.In hoc datur forma prędi
Moraliter catoribus euangelij ,vt folliciti fint difcurrere p prædicatioe ver Idēs aut. Poft Matthæus defcripfit legis Cap.X.
bi diuini, fDoces in fynagogis.no in latibulis, ficut faciut euangelicæ datione,&eius cõfirmatione,hîc cõfequen
hæretici. gPrædicans euange.&non fabulofa inutiliavel Merponit eius pmulgationē.Et diuidit in duas ptes, qa Diuifio
curiofa. hEtcurans &c.f.fpiritualem . primò ponit eius pmulgatio apud ppinqs.f.ludeos:fcd'ò apud
In ca.ix.vbi dicitur in poftilla.Et ideo nõ videntur bene di extraneos.f.getiles.ca.xv.Pria in duas: qa primò pmulgať mani
cere qui dicunt,q li illorum . feftè,fcdò,parabolice.ca.xiij.Ite primaitres:qaprimò defcribit
ADDI Sancti doctores & magna autoritatis hoc tenent pmulgatiuipfam.f.aploru inftitutio:fcdò dubitantiu cõfirma
qd' reprobat poftillator, vnde Hiero , fuper illud tio ca.fe.tertiò,impugnatiu cofutatio. ca.xij . Iteru prima i duas: ..
verbu : Vidēs aut lelus fide illoru dicit: No eius qui offerebatur, qaprimò ponitinftitutiõis rõ.fcdò,ipfa inftitutio,ibi ; Et couo
fed eoru qui offerebat: qd'etia videt fentire Chryfo.fimiliter Ic catis,Circa primüfciēdum, qp ficut patet ex præcedetibus multi
hannes eps, qui in hoc loco fic dicit : Quãtu valet apud deum fis fequebantur Chriftü: tu ppter eius prædicatione audiêdã. : tum
des ppria apud qué fic valuit aliena: vt intus & extra fanaret hoz ppter infirmitate curationu habēda.Chrift aut ita paup erat,
mine:Qualniam glo.or.iterlinearisi hoc loco feqt.No ergo mo nec domiciliu vbi caput reclinaret habebat: &io turbæ fequer Luc.9.
dic audaciç vĩ taxis fetoru autoritatib cotraire , pfertim cũ fifa tes eu iacebat vexati fup terra fub diuo : propter quod Chriftus:
neintelligătur Mifertum
 Glof.ordi. Matthæi Cap. X. De Lyra

E a Mifer.Viam veritatis aperiendo ,& moleftias corporales au primò confertur autoritas feu potétia prædicadi ipfis aplis:fecu
ferendo.b CEtcon . A curationefocrus Perri vfq huc continu dò,numerātur ſub noibus pprijs,ibi : Duodecim aut diſcipulo
ationem habuerunt relata miracula,& fuerunt antefermonem in rū.Circa primũ cõfideradu, fcdm qd dicit Luc.v.no folu do
mõte habitufacta: qd ex electione Marchçi quæ inter ipfarefert, minus mifit duodecim aptos ad prædicandū,fed etiã.lxxij.diſci
indubitant habemus .fuit'em vnus de duodecim electis in mon. pulos:verutame quia duodecim apli fuerut principales eius di
te ad apoftolatu.Hic auté redit ad ordi fcipuli, & maiorpoteftas eft eis collata à
nërei,ficut gefta eft poft curatu ceturio Compaffus eft. a SPer varios errores dæmonum. Chrifto,ideo de ipfis facit hicfolumen
1
nisferuum. c Duodecim difcipu mifertus eft eis, qui erant uèxati , & * tione Matthæus dicens : Conuocatis
lis. Hifunt operarij , qui mittendi erāt, a Vanafecuritate terpentes:&hoc ex vitio doctorum, duodecim difcipulis fuis:id eft apo
qui eos in viam veritatis non adduxerat.
†difperfi & quadrati orbis partes ad fidem trini ftolis,qui principaliter erat fui difcipu
tiacentes ficut oues non habentes li,vt vifum eft. h Dedit illis pote.
tatis vocaturi.Quorum prædicatio, vt b
pondus haberet autoritatis , dat eis po paftorem.Tunc dicit difcipulis fuis Cum em doctrina no fit efficax, nifi fue
teftas curãde ois infirmitatis, d¶Duo a Turba populorum, fnfcipiendo verbo &ferendo rit pbata.ex quo mifit eos ad docendữ,
fructui apta. Prædicatores.
+Luc.ro.a decim aute. Catalogus apoftolorum debuit eis dare gratiã miraculorữ : quia
21.dif.c.in ideo hîcponit , vt præter hos qpfeudo +Mefsis quidem multa: operarijau & aliter no poteftprobari veritas hui do
futuri erat excludatur. Et vt tā noia eo tem pauci: Rogate ergo dominum &rinæ,cu excedat facultate intellect hu
nouo
ru eis credentiu in libro vitæ effe fcriz a Prædicatores ad congregandam electorum ecclefia. mani:ppter qd dicit Marci vlti.d. Ipfi
f
pta fignificentur. ePetrus & An= messís , ut mittat operarios in mefs verò pfecti prędicauerüt vbiq; dño co
dreas. Apforu paria iugac fociat, Pe a SVnde dicitur:Non vos me elegiſtis,fed ego ele
operate,&fermone cõfirmante fequéti
gi vos per gratiam.
triPrimus
&Andrea fratres Simo
fcribitur no tã carne fpu.
cognomēto b fem fuam . †Etconuocatis duode, bus fignis.Si aut querat quare prædica
tores moderni talia figna non faciut.Re Mar
.3.b
Petrus ad differētiä alterius Simonis q cim difcipulis fuis, deditillis potefta " fpondet Grego.quia cum fides catholi
dicitur Chananææus à Chana vico Gali a Tam vifibiliter in corpore,quâ inuifibiliter in anis
ma vexantium. ca fitfufficieter pbata p'miracula Chris
Ioh.2.b lxx,vbi dñs aquas cõuertit in vinữ.Vo fti,& apoftolorum,no oportet vlterius
tem tfpirituum immundorum , ut
taduerfus luit dñs aploru principe pri alio noie Tam intrinfecus quam extrinfecus. hac pbatione reiterare.Sicut etiã arbu.
fpūs īmun vocari,vt ex ipfa cómutation e nominis eijcerent eos ,& curarent omnelan, fta primò cuplantãtur,frequéter irriga
dos facramenti viuacitas comendaret.Idem d tur:cum aut in terra radice fixerint, talia
eft Latine Petrus & Græcê , qd ' Syriacè " guore, & oem infirmitate. †Duode ' ſubtrahūtur :verūtamen ad cõfolatione Luc.6.c.
Alias difcipulorum
Cephas,nomen deriuatu à Petra,qd ' eft fidelium etiã pofteris temporibus mul- 21.dif. §.x.
Chrift'in que credebat . CHier . Raba. C cím autēnoĩa apoftoloru hæcfunt. k ta fecit¡miracula,vt patet de tépore mar quare apla
Simon.i.obedies ,q ppter primatu apo Primus Simon, qui dicitur Petrus, tyru & cofefforu, iDuodecim au rūnoia ex
ftolici ordinis vocar Petr.i.firm ", An a Os lampadis,quia oris officio lumen quo intus illus Hicnoia aplorum exprimitur duplici primutur
ftratus eft,mox inuento fratri propinauit.
dreas Græce virilis,qa'viriliter Chrifto 1 de caufa.Vna ad excludendum Pfeudo.
& Andreas frater eius , Philippus
Fadhæfit, Philippus os lampadis quilu apfos,q à tpeChrifti inceperūt,& aplos
men inuentum prędicauit Nathanaeli. veros plequuti funt, vt patet in actibus
Bartholomeus filius fufpendentis aquas.i.dei, qui mentes docto apoftolorü,& in doctrina apforu.Alia caufa, cur ifte nuer" duo
rum furfum eleuat,vnde inferius aquas diftillat.Iacobus fupplā denarius apforü fignäter hic exprimitur eft, quiain facrafcriptu
tator,Iohannes dei gratia,vel in quo eft gratia : quia & le cura ramultipliciter defignat.Figurat" eft emper duodecim filios la
carnis domino vocante fupplantauit , &ipfam carnem Herode cob , per duodecim pricipes tribuu Ifrael , per duodecim fontes
trucidante contempfit. Ifte ob præcipui amoris gratiam fupra in Elim,per duodecim lapides fublatos de Iordane , per duode
pectus domini recubuit. Iacobus fanè & Iohannes ob eximium cim boues fuftentantes mare æneum , per duodecim pphetas in H
Mar.3.b. virtutis &animi culmen,filij tonitrui(vt in euangelio Marci fcri vno volumine artatos , per duodecim ftellas in coronafponfæ,
1.Ioh.I.a
ptum eft)cognominati funt:quorum vnus à cæleftibus intonat; per duodecim fundamenta ciuitatis, p duodecim portas eiufde.
j.17.a. In principio erat verbum. Et ambo fæpe feorfum duci , & ali Et vt reddamus fingula fingulis,ifti funt duodecim patriarchæ,
quando fonum de nube terrificum audiremeruerunt. Hicfilius quia principales patres in nouo Teftaméto: Duodecim pricipes
dilectus, Thomas & Matthæus.Ceteri Mattheum prius ponut, qui cöftitutifuntfuper oëm terra,vt dřin Pš.xviij.a.Duodecim
Ro.s.d &prudenter tacent publicanum. Ifte & fepoftponit &publicas fontes,ex quib? manauit aqua falutaris fapientię ad irrigandum
num dicit:vt,Vbi abundauit delic,fuperabuda, & gratia. Tho hortumilitantis ecclefiæ:Duodecim lapides viui cõiuncti ceme
mas abyffus,vel geminus,Græce dydim":quia quo cæteris diuti to Charitatis ipfi Chrifto tanqprimario lapidi , duodecim bo
us dubitauit, eo altius veritate refurrectionis agnouit .Matthæ ues fuftentantes mare æneu. i.doctrină facramétoru in quib" las
donatus.Iacobus Alphæi qui & frater dni, quiafilius materteræ uantur aiæ fideliu:Duodecim pphetæ annuciantes mūdi termis
eius Marię,quæ maria Cleophæ dicitur.Vel quia Alpha Cleo nu&iudicis aduētu;Duodecimftellæ illuftrates totu mundum:
phas etiã dictus eft,vel eo defuncto poft natum Iacobu Cleophę Duodecimfundamēta ipfius fpualis Ierufale : Duodecim portæ
nupfit.Thadæus corculus.i.cordis cultor.Alio noie dicitur Iu eiufde,gap ipfos habem aditu ad přia æterna.Dicit ergo:Duo
das frater Iacobi fratris dñi,vt in epiftolafua dicit.Simo ad diffe decim &c.Prim? Simõ,nõ, ppter primitate tpis,fed dignitatis:
Iude.a
rentiam Chananæus à Cana vico, qd ' interpretatur zelus . Vnde qa tan principali apfo Chrift? dimifit fibi ecclefia regédam,vt
&zelotes. id eft emulator.Iudas fcariothis, à vico vbi ortus eft. patet Iohã.vlti.e.Andreas autem frater eius fuit primus Chrifti
Vel extribu Ifachar, præfagiữfuæ damnationis nomen accepit: difcipulus ordine téporis,vt patet Iohan.j.qavt ibi dicitur, vn?
Kquia Ifachar ex duobus qui fequuti funt lefum, erat Andreas frater Simonis
Nicolaus deLyra. Petri,& tac principalior de illis duob”,vt ibidē nominať:nomē
aut alterius tacetur,& poftea ibidem fubditur de vocatiõe Petri,
aMifertus eft eis quia erat &c.Sacerdotes em eorum &vocat Simo,quia hocerat nome eius, k CQuidicitur Pe
& doctores intēti auariciæ non vacabat debito modo coru do
trus.quia hoc nomen Petrus fuerat fibi impofitum poft couer
&rinæ:& hec fuit occafio mittedi aplos ad predicandu populo , fionem,ficut etiam quando adultus baptizatur , mutatur nomē
&fanandu infirmos, vt non effet neceffe,q turbæ currerent poft Andreas frater eius,Philippus & Bartholome
eius.
Chriftu tanto labore: ppter qd fubditur: cCMeffis quidem Iacobus Zebedei.f.filius: Et ifte dicitur Iacobus maior reſpe
multa.i.multitudo præparata ad hoc,qp certa fide colligať, & Au alterius
inhorreu reponat, d COperarij aut.i.doctores & prædicato Moraliter. b CTunc dicit di.f.per hoc oftédit op habentes Moraliter
res verbi: qa adhuc difcipuli Chrifti nõ prædicauerat. e CRo gratiaprędicadi no debet alios abhoc impedire: fed magis pro
gate ergo ,ipfum Chriftum . fVtmittat operarios.i.prę mouere. gCEt couoc &c. ficut natura dãdo formā fubftãtia
dicatores ad erudiendu populu.Ex quo patet, licet Chrift" ve
lē,dat pprietates cõfequétes:vt igni leuitaté, terræ verò grauita
lit aligd facere,tamen vult à iuftis exorari. gCEt couocatis. té,ficautor naturæ ftatues hoiemin aliq dignitatis gradu , fi ille
Diuifiq Hicponiturprædicatoru inftitutio : Et diuiditur in duas partes: ' in fe eftdat ei gratia exequedi in effectu. Exemplum de
faciat qd
quia primò defcribitur informatio prædicantiu,fcd'ò,ipfos reci Saule.j.Reg.x.b.Cũ em vnxiffer cũ Samuel de mādatodõi,dixit
pientium in fine ca.Qui recipit propheta &c.Prima in tres,quia ei: Infiliet in tefpus dñi,& mutaberis in viru alterum , Et fimilis
primò defcribitur inftitutio aploru quãtu ad collatione poten
ter.j.Reg.xvj.c.inuncto Dauid dicitur. Spūs dñi directus eſt in
tiæ.fcdò,qui adformã doctrine,ibi :Hos duodecim, tertiò, quã Dauid &c.Et eodé mõ inftitutis aplis Chriftus dedit eis gram fi
adveritatem vitæ,ibi:Gratis accepiftis.Item prima in duas.quia gnorũ,quætūc fuit neceffaria ad confirmandu doctrinã eorum.
primo * Hosduo.
 Lyr
a

dicadiipfisaplisfecü C Glof.ordi. Matthæi Cap . X. De Lyra 36

odecim autdifcipul
o
citLuc.x.no folido Kequia Ifachar( quod dicitur merces) perditiõis premiu infinuat. aduentus primò denuciaretur Iudæis , quib' principal erat mif- C
hi,fed etiã lxxij. dulcis A Scarioh interpretatur memoria mortis:quia no repente perſua fus:ideo illud tépus, qu' erat vfq; ad paffione Chrifti futurū,erat
princi fus:fed diuti meditat" peregit fcelus: Qui prouide inter apofto neceffariu ad manifeftandu Iudæis paplos Chrifti aduentum : &
pal eius dia
teftas eft ciesscollataa los eligitur: quia quanta eft veritas quam nec aduerfarius minj ' fubditur. k
hoc eft qd Sed potius ite ad oues.Et patet per
hic
s facit folumen fter infirmat & ad iudiciu hianę infirmitatis voluit deferi &pro Chriftipaflione aliqb" Iudæis conucrfis ad fide,& alijs p maiori
Conuoca di modefte tulit . Duo & duo nomi
cens: tis partein infidelitate remanetib",apfi iue
ulisfuis id eftapo natim exprimunt, vt iugalis focietasap a Syrum nomen. b Ad differentiam,quia fes rut ad prçdicädü getilib : &hic erat mo
quitur Iacobus Alphei.
er er f difcipu probetur. Hi funt.xij.filij.laco.xij.prin dus à deo inftitut", vt habet Act. xin.g.
Deditat ui & Bartholomeus , Iacobus Zebe,
illispote. cipes pleb'is Ifrael. xij . fontes reperti in ą Barnabas &Paul" dixerut Iudeis :Vo
a a
5 fic efficax, nififue Elim.xij.lapides in vefte facerdotis.xij . dæi & lohannes frater eius , Tho bis oportebat primu log verbü dei : fed
rcos ad docendu panespropofitionis.xij . exploratores à a Donatus vel affumptus a Maffa perditorum, qm repellitis illud. &indignos vos sudi
miracul q bgluftus in principio accufator fui eft,
oru: uia Moyfe mifli.xij.lapides altaris.xij . lapis catis vitæ æternæ, ecce conuertimur ad
ivericas hui do des a Iordanè eleuati.xij.boues fub mas mas & Mattheus Publicanus , & Ia getes:fic em præcepit nobis dñs . Scdd
a Id eft dofti,
Irate intellect?hu ri æneo.xij .ftellæ in corona fponfæ.xij . tradit forma doctrinæ et ad docendi * Lebbeus
fundamenta.xij.portæ ciuitatis.Multis cobus Alphei, &* Thadæus, Simona ,cü dř:
di: 1 Eutes aut &c.appro.
Marci vlti.d.Ipf Emulator. quí
alijs figuris præno : ati funt , apti ad di re.ce.i.Chrift" qeft datorregni cloru. qui cogno
ütvbiq,dño co Cananæus , & Iudas Scariothis , qui a minat" eft
fpenfanda diuina myfteria. a Tho Sciendú em , qp regnü calori qnq; mo=
firmante fequëti Principaliter. Regnữ cæ
mas. Abyflus : quia altitudine diuinæ
quare prædica & tradidit eum , Hos duodecim mit dis accipitin hoc euangelio.Primò pro lori accipi
virtutis in refurre&tione certa fide pene ecclefiamilitāte.8.v.b.Qui folueritvnü tur quinq
anon faciüt.Re
trauit . Vel Thomas geminus, quod eft fit lefus præcipiens eis, & dicens.In g demãdatis iftis minimis, & docuerit fic modis
n fides catholi Margh a Non prius ad extraneos,fed ad proprios.
niracula Chri Græcè dydimus , propter dubiu cor in Ꭵ hoies, minim" vocabit in regno celorũ,
credendo. b Et Iudas Scariothis. uiam gentium ne abieritis , &in cis
Dortet vlterius vt Grego.exponit , q regnum cælorum
Magnü in nobis exéplü doctrinæ , cum • uitates Samaritanoru ne intraue
icut etiã arbu m ibi dicit ecclla præfentis téporis.Scdò,
qui oia nouerat no dubitaret pditoré a Vt ab eis repulfi, ordine ad gentium vocationem
pecchiatriúphante.eo.ca.Beati paupe
quêter irriga tranfeatis.
in difcipulu eligere, atq; Aplm ordina kres fpiritu , qm ipforu eft regnü cæloru.
fixerint, talia ritis : fed potius ite ad oues que pe,
re.Habet em Chriftus cofciu mundicia
cofolation Luc Tertiò, plege Moyfi.j.xxj.d.Aufereï à
e a
oribus mul- 21.dif.f tefte,cũ ſuũ nõ dubitet eligere pditore. rierut domus lfrael , Euntes aut pre ' vobis regni dei,& dabit get faciéti fru
c Inuia &c.Poft refurrectionem di d
dicate, dicêtest quia appropinqua &u eius:qa ver" intellect" veteris Tefta
téporema quar
r e †Mar.6.c cit:: Dacete oes gentes.Sed hocante: qa a Vt magnitudinem promifforum, probaret magnitu mēti eft ablat" à Iudæis fuis pais exige D
decim au runoia Luc.9.a prius oportet Iudæis prædicari ,ne cau do fignorum.
m tib",& dat" eft Chriftianis. Quartò ,pro
rur duplici primina &.10.b fam habeat nõ
no recipiedi, quia adgentes bit regnücelorum,infirmos curate, cuägelio Chrifti.j.xij.g. Ois fcriba do
um Picudo Allegorice aplos mifit. Allego. Ne fimus fimi Hæreticos.
&us in regno cæloru klis eft hoi patrifa
-ūt, & aplos leshæreticis. d Appro.re.Per fidem mortuos fufcitate,leprofos mudate milias, qui pfert de thefauro fuo noua
tin a&tibus prope eft regnu.Sicut em fit peccas,ter Sicut ego fine præcio do vobis talem poteftatem : & &vetera : quia doctores catholici tefti
vos gratis date, ne euägelij gratia corripatur venalitate.
nuer duo Luc.17.e ra,ita iuftus fit cœlu,in quo deus præfi E n monia pferut de nouo Teftaineto , & p
demones eijcite : Gratis accepiſtis ,
cra fcriptu B det. Vnde dicitur : Regnữ dei intra vos ' includiti ipfo , fi
cofequés de veteri qd
n filioslas eft &c. Ecce quid debeant prædicare: cut rota in medio rotæ, vt habet in figu
im fontes Appropinquabit reg.cælo. e Infir.cu. Ecclefiainfirmos fta
ra Ezech.j.Quintò , accipit ,p ipfo Chrifto..xij.c.Si i digito dei
er duodes tuboni operis confortat,mortuos in peccatis,vel fine fide,ſuſci encio dæmonia, pfecto peruenit in vos regnữ dei.i. Chrifius da
heras in H tat,leprofos erroribus afperfos mundat , dæmones per exorcif tor illius regni. Per eiectione enim demonữ virtute dei probauit
fponfa, mos fugat. fGratis accepiftis.Ne ludas qui loculos habe. fe effe Chriftu.Et hocmodo accipit hîc regnữ cælorü.i.Chriftus,
us eiufde. oh.izie bat de prædicta poteftate pecuniam congregare vellet,nequitia Ifta erat prædicatio apoftoloru pillo tempore , quia denuncia
riarchæ, eiusfupprimit dominus,dicés:Gratis acce. Damnat etiam hic bant Iudæis Chriftumveniffe.Et quia doctrina no eft efficax,nifi
pricipes perfidia fimoniacæ hærefeos.Dona fpiritualia precio vilefcunt, affit probatio,fequitur modus cõueniens ad probandu veritatē
Aurunec
odeam huius doctrinæ.f.opera facta diuina virtute,cũ dicit : Infirmos
andum Nicolaus de Lyra. cura. &c. n Gratis accepiftis. Hicinformantur apoftoli
cemés quantum ad veritatem vitæ:Et diuiditur in quatuor partes:PriDiuifio
mbo Au alterius Iacobi triplici ratione.f.ratione vocatiõis , quia mò,oftenditur,qp non debent moueri ad prædicandum cupidi
prior vocatus à Chrifto.Secüdò ratione familiaritatis, qa Chris
blas tate:fecundo, nec terreri aduerfitate , ibi : Ecce ego mitto vos:
ermis ftusipfum ad fecreta fua admittebat, vt patet in tranſfiguratione tertiò,nec retrahi carnalitate,ibi: Nolite arbitrari: quartò, quod
Matth.xvij .& in fufcitatiõe puellæ Marci.v. Tertiò ratione paf nec amorepræfentis vitæ, ibi :Et qui non accipit crucem . Prima
um:
fionis , quia prim" inter aplos eft ad dei gloria träflatus p marty in duas,quia primò retrahit cos à cupiditate.fecundo , quia in vi
Ortæ
rium, vt habeť A& t.xij . a CEtIohanes frater eius &c.& Ia ta mortalis quilibet indiget neceffarijs,oftendit qualiter debeant
Quo
cob Alphæi.f.filius. Etifte lacob" dicit lacob" minor refpecu habere neceſſaria vitæ,ibi: Dignus eft operarius. Circa primum
_tis:
alterius:&hoc ex eifdé ronibus quib" alter dicit maior, b Et
vt fciendum , quòd cupiditas oftenditur in duobus : In male acci
2344

Thadæus.Ifte Act.j.vocať ludas Iacobi, quia frater fuit Iacobi
fti
minoris, cSimo Chana.dicit aut ifte Chanane?,no ga effer
degenere Chanaã: fed fic noiatus à Chana , que eft quædã villu
is
la Galilææ , vbi fuerit ille nuptiæ,de qb' habet Ioh.nj. d CEt
Iu. Scari.dicit Scariothis no qa de genere Ifachar,vt dicut ali
qui,fed àloco vñ nat' fuit Scarioth , qui eft quidã vic' in Iudça.
eQui & tra.eu.Iftud addit ad differetia ludę fratris Iacobi,
& ad oftédédu pphetia Dauid cöpleta, que dicit op Chrift" eller
Ps.40.c tradendus à difcipulo ,fcom op diciturin ps . Etem homo pacis
meæin quo fperaba.Et ad excufatione bonorü, quin congrega
tione coru aliqs malus reperit. f Hos duodecim. Hic tradi
tur apfis forma doctrinæ:& primò quãtũ ad locũ cũdř: h CIn
Coralice
uiagentiu.vbi phibuit eis ne iret ad prædicandu gétilibus ex
cra terra pmiffionis, i Et in ciui.licet ifti effent in terra pro
miffionis,tñerat partim getiles &partim Iudæi, vt habetur.iin.
Reg.xvij.Ducts em dece tribub" in captiuitate pregē affyrioru
millifuntab eo gétiles adhabitandu in Samaria,& in alijs ciuita
tibus ppinquis,fed dñs mifit leones q interficiebat eos: &iofup
hoc habito cofilio rex Affyriorumilit vnu de captiuis facerdoti
bus ad eos,vt doceret eos colere dñm; vnde & ipfi receperunt li
bros Moyfitm, & nihilomin” cũ hoc idola colebãt . Ratio aute
qre apli fuerut phibiti prædicareprædictis getilib ,fuit, qanon
crat magnu tps vfq ; ad Chrifti paffione: X couenies erat , vt eius
aduentus
piendo . & hoc prohibet di. Gratis accepiftis . fcilicet gra
tiam à dco
*fCHos duodecim mifit Iefus. Periftuni numerũ qui cōMoraliter
ponitur ex denario & binario, fignificatur qp apoftoli & eorum
fucceffores qui funt epifcopi debent præ cæteris implere decalo
gum legis, & duo præcepta charitatis. g Præcipiens eis &
dicens.In uiam gentium ne ambieritis :Id eft modu viuen
di corum no tenueritis:Quia ficut dicit Greg.in paftorali : Tan
tum tranſcendere debet actionem populi actio præfulis, quantu
diftat àgrege vita paftoris. iEtin ciuitates Samaritano .
per quas fignificantur conuenticula & doctrinæ hæreticorum:
Quiaficut Samaritani partim tenebant vetus Teftamentum , &
partim negabant , fichæretici partim tenent fidem Chrifti , &
partim negant. ICEuntes autem prædicate dicentes, qa
appropinquabit regnum cælorum.Vetus enin Teftamen
tumpromittebat bona tranfitoria & terrena, fed euangeliupro
mittit cæleftia &æterna. m Infirmos curate , mort. & c.
Moraliter,Infirmifunt acidiofi in quib' non eft vigorbene ope
randi.Mortui verò funt qui dignamortis opera faciut. Leprofi Moraliter
funt luxuriofi, nam luxuria eft vitium contagiofum ficut lepra
Dæmoniaci funtfortilegi.Iftos curare debent prædicatores Euã
gelij. Etfubditur modus curandi cum dicitur: n Gratis ac
cepiftis,gratis dat perhoc excluditur ab eis vitiumySimonię .
Nolitepoflicte
 1
Glof.ordi . Matthæi Cap. X. De Lyra

Ea CAune.ar.Qui hec haberent,viderentur no caufa falutis prę doctores Hebrçoru in fignu doctrineportabant virga in manu,
Kadicare,fed lucri . b Neq pe. Duo funt genera necffariorum : & ga cófuetuerat apud ludæos puideri eis de victu àpplo que
Duo fut ge vnum qemuntur necellaria,aliud ipfa neceffaria . Per pecuniam docebat:ideo Chrift? voluit,q hoc fufficeret apfis p aliqua pro
nera necef inzonis,illud vnde emuntur : Per peram quod emitur,quodibi uifione.p hoc em oftedebat, ppls cui prædicabat , debebat eis
fariorum reponitur. De hocin pafsiõe.Quando mifi vos fine facculo & prouidere.vñ fequitur: h Dignus eft enim.vbi oftedit qua
pera nuqd defuit vobis aliqd?At illi di liter debeat habere victum.f . à populo
Plato xerüt:No. Nec calci.Et Plato di a Qui alios ad contemptum diuitiarum hortamini cui prædicabãt: Et diuiditur in duas p
2
cit duas corporu fumitates nõee velan gratis date . Nolite pofsidere aus tes:quia primò oftenditur , qualiter de
das,nec affueta fieri debere mollicie capi a Prepe neceffaria amputat,ne curent de craftino,qui bet fe habere ad recipietes ipfos:&fecu
tis &pedu:Cũ aut hec habuerint firmita b docent omniaregia deo. dò ,, qualiter ad non Ec
të, cetera robuftiora fit.d Nequir. rum,nec argentum, nec pecuni, quicunq no receperint . Circa primum Diuifio
a Non cellarium fecum vehant.Nec ipfaneceffaria. fciendu, de iure naturali eft & diuino
Matthe⁹ & Lucas dicut neq ; virga, Mar d
cus nõ nifi ygã:q noie fignificať ptās ac am in zonis ueftris Non pèramin & etiã humano, vt illi qui feruiut com- †Mar.6,b
a Nil præter indumentum, quo contentus effe potes.
cipiedi neceflaria de q & hic: Dign❞ éo. munitati infpiritualibus , vt in diuino 20.q.3.c
ci.f.Qua vti poffit , nec tameinobedientia,neq duas tunicas , nec calcea cultu & doctrina eis à communitate p. præfens
a Fauxilium baculí.Nec minima. b Ecce quare
tes fut,qui defuo iure cedut.Marc dicit præcipit nihil ferre,quia omnia debentur eis. uideatin tpalibus:& hoc eft quod dicit:
Mar.6.b eoscalciari fadalijs vel foleis: vt neq pes a Dignus eft enim operarius.i.prædi
menta , neque uirgam . Dignus eft ;
fit tect' nec ad terra nud.i.nec occultet e a Quomodo accipiemus cator qui operatur opus dei ad vtilitas
euägeliu,nec terreniscõmodis'inhietur. i
enim operarius cibo fuo.In quam tempopuli. i Cibo fuo :id eftvictu
Noindui duab tunicis,fimpliciter, no conueniéti:in quo intelligitur veftimē
cum autem ciuitatem autcaftel,
dupliciter ambulare.Lucas dicit:Nemi 1 tū¹& domiciliufine quib? no viuit decē
Luc.1c.a nem falutaueritis ,vt fub quanta feftina lum intraueritis ,interrogate , quis tergenus humanu. k CIn quacunq
tione iter prædicatiois pergere debeat, a Non eft curfitandum per domos. autem ci. &c.i.fidelis & bonæ famæ,
་
Allegoricè oftendatur. Allego.Per auri, oftendi in ea dignus fit , &ibi månete , do, " oftendens op predicator verbi diuini no
Quidpau turfapientia fecularis.Per argentum,fa SAd alia migraturi. n debet ad loca mala & fufpecta declina
nec exeatis.Intrantes autemin do
rū& argen cundia rhetorica. Per pecuniam, zone: rega per hoc impediretur doctrina ei”
a Pacem hofpiti precamini, vt fopiatur omnis repus tão fufpecta. m CEtibi. donec exea
tu &c.figni fapientia abfcondita, Per peram, onus gnantia contra veritatem.
ficatur feculi.Per calceamenta,mortuoru ope tis träfituri.f.alibi ad pdicandu. Nō eft
mum ,falutate eam dicentes : Pax °
ruexempla:ne fua opera per exépla ftul a Sifuerintibilprædeſtinati ad vitam. tamen intelligendu, per hoc velit exe
torum tegat, fed fancta terra ingreffur, cludere caufas honeftas excundi : vt ad
huic domui.Et fiquidem fuerit do,
fenfus habeat nudos,& àmaloru exem a Quam optatis. docēduvel huiufmodi, cum ppter hoc
plis alienos : Nec debet alicuius præfi intrauerint ciuitate:fed per hoc vult ex
mus illa digna ,fueniet påx ueftra
tveniat dio carnalis inniti.Qui falutat in via, oc cludere difcurfus curiofos,& inutiles,q
t
cafione itineris facit, non ftudio falutis: fuper eam:fi autem non fueri dis non debet effe in pdicatore : fed magis
Prædicationis merces a deo vobis recompenfabitur. ceffante neceffitate exeudi deber vacare
Hic eft qui no amore æternæ patrię,fed
præmiorum ambitu falutem prædicar. gna,pax ueftra ad uos freuertetur . cōtéplatiõi,vt ibi hauriat qo'pofteapo treuertat
Dign' eft. Vnde ergo neceffaria: Et quicuc nonreceperituos,neq pulo in prædicatione effundat. n In
+ Mar,s.b Tantu accipite , tu ad neceffitatè ſuffi, Sobedierit. trantes autin domu, falutate eam:
cit,vt indefecuri æternis meli? vacetis. audierit fermones ueftros : exe. Id efthomines habitantes in ea:quia pa
FfCInterrogate qs . Teſtimoniɔ vici untes foras de domo uel ciuita, rietes non funt falutan di:Modus faluta
norum eligēdus eft hofpes,ne eius infa, 3 Infignum terreni laboris inaniter expenfi, vel vt tionis fubiungitur cũ dicitur, o Di
oftendatis appetitum terrenorum non effe in affectibus
mia prædicatio lædať. gCDign' fit. veftris. cetes pax huic domui.quia prædica
Vt fciat fe magis accipere gratia î da i tor verbi diuini debet habitantibus do
re. h CIbi manete. Ambro.Dat con te, excutite puluerem de pedibus &
mum quam intrat pacem optare : &no
ftantiæ generale mandarum , vc hofpi folum optare,imo euangelium Chrifti
talis neceffitudinis iura cuftodiant: Ideo domus eligenda,vt mu prædicare, quod eft euangelium vere pacis. pCEt fiquidem H
tandi hofpitij neceffitudinifo violandæ caufa non fuppetat . fuerit do.illa digna.i.ad vitam æterna prędeftinata &ordina
Excutite puluerem de pedibus.Per excuffionem pulue ta. qCVenietfup illa pax ueftrai.oratio veftra & prædica
ris intelligitur amiffio itineris.Excutite puluerem. ad conte tio habebit ibidem effectum. rCSi autem no fuerit digna.
Keftationeter. id eft ad vită æternam no prædeftinata. s CPax ueftrareuer
tetur ad uos.id eft dato quòd non habeat effectum quãtum ad
Nico.de Lyra.
ipfos,tamen habebitis mercedem inde apud deum, t CEt qui
tiã àdeo vobis collata,fiue fit gratia gratu facies , fiue fit gra cunc . Hicoftendit qualiter fe debent habere ad non recipien
gratis data. a Gratis date code mõ ficut accepiftis.Profpi tes eos nec prædicationem eorum di, vCExeuntes foras de
ritualibus em actib ,vt p adminiftratione facramentoru &præ domo uel ciui.oftendentes per fignum manifeftum, quòd nõ
dicatiõe & cofimilib",no debet aliqd accipi,quafi preciu. Scdò, veniftis ad prædicãdum eis propter temporale lucrum:quia etiã
oftenditcupiditas in male poffidendo:& hac excludit, cum dicit: puluerem qui adhæfit pedibus veftris de loco ipforum non vuls
bNolite poffi . Prædicator em verbi diuini debet effe abfo
tis portare.Vel aliter. x Excutite puluerem de ped. &c.
lutus à follicitudine. Tpalia em in fui acqfitiõe moleftat animữ, in teftimonium laboris veftri impenfi ad conuerfione ipforum,
&adhucplus infui poffeffioe:qafunt ia quafi mébra incorpora quisipfi
taipfi habeti:&ideo magis trahut animu hois ad inordinată di
* a CNolite poffidere auru &c.In facrafcripturaper auru Moraliter
Jectionefui:& qa hocfuffocat ybu dei;ideo no debet effe inpræ verum intelligitur fapiëtia diuina;Et per oppofitum aurum fale
dicatoribus euägeln . Sequit: c Neq pecunia . ad puidēdu fum,eftfapientia terrena quæ animalis eft & diabolica , vt dicit
f.vobis deneceflarijs in via. dCNo perasi, repofitoriu ciboru Iacob.in.d.Argentum falfum, eft eloquentia deceptiua.Pecunia
adportanduin via, Hoc totu dicit ad excludendu follicitudine falfa, eft malum fimpliciter fub bonitatis apparentia. Peraverò
temporaliu à prædicatoribus verbi diuini: fequitur: e Nec mala,eft repoſitorium malè acquifitorum , Per duas tunicas , fie
duas.i.veftes fuperfluas. Terra empromiffionis calida eft mul
gnificatur duplicitas. Per calceamenta quæfiunt de pellib❞ mor
tum,& de comuni curfu fufficit vna tunica : illud em peffet ibi tuorum,fraudulentia in tractatu teftamentorum virgam appe
fufficiens vel etiã fuperfluu,effet in regione frigida neceffarium: titus nimium dominandi : Ifta nullo modo debent effe in prædi
&ideo p hoc no excludit quin prædicatores euägelij habeãt ſuſ
catoribus euangelij. 1 CInterrogate &c. Cauēdum eft enim
ficiens tegumētu. f Neq calcia.integra.f.qa apoftoli vteba prædicatoribus ,ne locum fufpectum intrent,& ne de euagatios
tur fandalijs.vt habet Mar.vj.b, ex quo patet q fandalía no cō ne inutili notentur: ideo fubditur : m CEtibima. &c. Intra
putabatur ppriè inter calceameta. g Neq uirga.Cõtrarium tes autem in domumfalutate eam. i.falutë habitantium in
videt haberi Mar.vj.vbi dicit,q dñs præcepit aplis,vt no porta ea bonis verbis & exemplis procurate. p CEtfiquide fuerit
rent aliqd in via nifi virgā tm. Dicēdū,q virga hîc & ibi accipit domus illa digna,ueniet pax ueftra &c.i.recipient do & trie
æquiuocè.Hic em virga accipitur metaphorice: vndefenfus eft: nam veftram.Quod finon fecerint , nihilominus à deo habebis
Nec uirgai.non innitamini fubfidio tpali, ficut corp' innitiť tis mercedem. xCExcutite puluerem. Id eft leuia peccata,
baculo fuftentāti,In Marco aut accipitur virga ad literam : quia ex talibus accidere, etiam in hominibus perfectis
quæ folent 4.
doctores He Ame dico
Vra

Gl . Ma Ca . X. De Ly 37
irgainmanu,C of tt ra
.o hæ p
rd
u approque i i
paliq pr A ftationem terreni laboris, que p eis inaniter fufceperant vel vt vocem prædicationis in eis impedire, vt patet ex doctrina apo. C
ua o
abeis nec ad victum aligd accipiat,nec terrenu aliqd ab eis que ftoloru & in atıb" eoru.&io cófequéter oñdit qliter in hac tri
, debebat cis
biofte q rere oftēdāt, vt & pulueré de terra eorữ fibi nō patiant adherere. bulatiõe fe debet habere di. dCEftoteer.pru.qm aliqñpru,
dit ua
CAliter:Pedes,funt opus & inceffus prædicationis, Puluis, ter dēter declinada eft malicia pfequutoru,ficut Paul? vides malicia
m.f.àpopulo
rena leuitas cogitationis,â qua nec fummi doctores poffunt effe Iudçorũ volētiữ cũ iterficere fine caufa,appellauir ad Cæfarem,
ur in duasp
immunes,du intendut curis fubditorũ, Act.xxv.cEt fimplices.quia occur
qualit de
er & quafi in itinere mudi puluerē legūt. rente neceffitatedebet prædicator euan
pfos:& fecu a SQuia cui plus commiſſum eft ab eo,plus exigitur.
Qui ergo recipiunt verbu.ipfi curā do ueftris . Amen dico uobis, tolerabi gel fi neceffe fit,fe offere fine amaritu
Entes,ibi : Et dinis felle,ex qbus pater,qd' aftutia vůl
*1.q.1.c. &oru i argumētū ytūt hūilitaris: q fper a Quibus lex naturæ tantum, hi autem & legem li
rca primu Diuifio nonne, nut,ad teftimoniudānatiõis inflectut, Et teræſpreverunt:& difta prophetarữ & apoftolorü. pina vitupalis eft,& fifr ruditas bouina
m
eft & diuino j.II.e. fed medio mo debent icedere difcipuli
ipfe eft puluis, qui in euägelij cōtēpto. lius erit terræ Sodomoru & Gomor
ruit come†Mar Chrifti:io fequit:f¶Cauete aut.quia
Lucæ.10.b res extergi,&àpbonos auditores eua
t in diuino 20.93.c ræorum in die iudici , quàm illi ci
ficut dictü eft,aliqñ cavede ſunt infidiæ
gelizantiu pedes iubent ablui: imo per a Qui elegi,qui decui. b Ex difcipulis,miffos
unitate po præfens . ipm faluatorenarrant abluti, a CEc facio, ideofitis manfueti, & humiles innocentes .
2 malignoru, g CTradet. Hoc emfres t36.di.c.q
quod dicit : uitati. Ecce ego mitto uos ficut o quenter hrin Act.apforü, q & difcipuli ecclafticis
fLuc.10.a ce ego mitto . Illis fua poena feruabit
rs.i.prædi in futuru: vos aut oem exhibere patiētiā a Scribarum & Pharifæorum. Chrifti funt i cõfilis adducti ,flagellati , Tſynceri
ad vtilitas ues in medio luporum . Eftote ergo
10,20,c. Ecce ego.Cõgruit illi qd fcom Ioha & incarcerati propter nomen Chrifti.
deft victu a SVt vitetis infidias. Vt fidem feruetis. Vt non i CEtadre.& prę.Hic oñdit magni
në Sicur mifit me pater ad paffione,fic faciatis mala.
veftime * tudo tribulatiois iminētis Chrifti difci
&ego mitto vos : non ad gaudia,fed ad prudentes ficut ferpêtes , & fimpli
viuit dece paffiones.Vbi feruate inocêtia, qa qui pulis à principib' Getiliu, Iudçiem pil
a Hicaperit quos lupos dixerit.
acunc locuprædicationis ſuſcipit, mala infer lo tpe erat fubditi Romanis :&io no ha
f 10
ces ficut columbæ . Câuete autem
a fama, renodebet,fed tolerare.b Sicut fer. bebat alta jufticia,& ppter hoc nopote
a F.i.a perfuafionibus hominum , b Præmunit eos.
diuini no Serpentis aftutia eft,qd toto copore ca rat aliquê cōdenare ad mortë,fcd'm qď
åb hominibus : + Trådent enim uos
declina +Mar.13.b puti quo vita eft, occultat & pregit: ita hr lo.xvin.f.Nobis non licet inter,quë
a TVbi potiori ſententiæ dandus eft locus.
Frina ei? Lucę.12.b. &noftri periculo corporis caputnoftru in conciliis, &in fynagogis fuis fla &io nofufficiebat eis difcipfos Chri
nec exea &,21.c. qd eft Vel qď p a Sub fpecie corrigendi, quia ille locus corre. fti in cocilis ducere & eos flagellare, fed
anguftias fe coartans,veteri tunica exus tionis eft.
& b Quali ad maiorem audientiam tradebant eos iudicibus Romanorū,vt
Noeft cum perfe vobis inferre vim non poterunt.
clit exe tus inouatur,ficintras p anguftā portā, 1 ficpoffent eos ad mortem deducere. Er
vetere exuit homine. c CIn teftimo. gellabuntuos:& ad reges & ad præ
:vtad C k hoc eft qd dicit: Et ad re. & prævt.f.
vt inde puerfi pereat fine excuſatiõe, võ codĕnemini ad mortem, k CIn teft.il.
erhoc fides ducemini propter me in teftis '
electi exéplucapiunt vitæ. In teftimos a Contra terrores confolatio. actiuè.f.vt poffint contra vos deferre te
lt exe quafi dicat,nolite turbari
Lucz.21b nium illis & gen.Lucas:Cotinget vo ftimonium. I CEt gentibus.hîc ac
iles,q monium illis & gentibus . Cimcipitur autoritatiuè , quia iudices poten
bis in teftimoniu: ga pfequutio nomi
magis nis Chrifti,non folu Iudæis & Gentib autem tradentuos.tnolite cogitare tes codenare homines ad mortem, Gen fne fitis
acare a De modo proferendi ornate an inornate
coru malicig,fed etiã ipfis apoftolis fit in tiles erant:propter qd Pilatus dixit Iefu folliciti
apo treuertal b Demodo inueniendi,
teftimonium ipforüinnocetię.dCDa "
n Ioh.xix.b.Nefcis quia habeo poteftate D
In quomodo aut quid loquamini :Da
bitur enim uobis in illa hora.volun crucifigere te &c. Dicit ergo: Gerib”.
9.q.
m: a Materia dicendi.
tate veftram p Chrifto offerte:Chriftus d.ludei no habétes autoritatë vositerfi
pa bitur enim uobis in illa hora , quid vos cora iudicib? Gentilib
B verò loquei ple, eCTradet autem a ¶Quia non ex ingenio vel arte veftra verba pro
frater &c. Minorem doloreingerunt cedunr,fed ex fpiritu flanci gratia. vt contra vos deferāt teftimonium ad
Dis cōdemnationem mortis,confequenter
mala que ab extraneis,maioré que ab il loquamini.Non enim uos eftis qui
ca
lis patimur,de qru mětib❞ pręfumebas oftendit qualiter fe debent habere i hac
Ho loquimini,fed fpiritus patris ueftri tribulatione di, m Cum aute tra.
m' qacũdāno corpis,mala nos cruciat a Velutorganis. b Adeo crefcet perfequutorum ra
NicolausdeLyra. Kamille bies,vt nullus fit inter eos affectus, quori diuerſa eſt fides, Per hoc non intendit excludere via præ † Mic.7.
fti
quiloquitur in uobis . † Trådet au uidendi fibi de refponfione: ſed qď nõ
m H quãuisipfe noluerunt recipere:ideo
tem frater fratrem in mortem,& pa deben tpturbari fi no habeat tépus præ
na fubiungitur eorum pœna cum dicitur: cogitandi,& hoc duplici decaufa. Priò
ca a CAmen dico uo.to.id eft min❞ pu qa in tali cafu fufficit fidë cõfidérer cōfi
a. nientur in extremo iudicio.Sed videtur alicui, qd
' hoc non fit ve teri coră íudicibus:qd facere poteft qlibet Chriftianus, tūcūc
er rum,quia Geñ.xiij.fcribitur, qd ' homines Sodomite peffimi es fimplex.Scdò,qa hoibus de deo cõfidentibus fpirituffanctus no
rant & peccatores nimis coram domino.vnde & in fignü magni deficit in neceffitate, cum nopoffint aliter occurrere, Et hoc eft
í tudinis peccati ipforum mortui funt igne & fulphure deſcendes qd fubdit. n Dabitur emuo.Et patet ex predictis, qd ' no lo
11 te fuper cos.Dicendum,qd Sodoma & Gomorra fuerüt infecte quit hîcde verbo prędicationis . Debet enim prædicator verbi
pluribus pecccatis fcilicet peccato fuperbiæ,luxuriæ & auariciæ, diuini præcogitare qualiter debeat verbum diuinum propones
vt dicitur Ezechi.xvj.f.Hæc fuit iniquitas Sodoma fororis tuæ, re,fcdm qd ' dicit Prouer.xvj.a.Hois em eftanimu preparare, &
i fuperbia,panis faturitas &c.Sequitur:Eregeno manum no por dni gubernare lingua,aliter tētaret deu fi negligeret de hoc cogi
rigebat:ergo comparantur hîc negantibus victum apoftolis qua tare,dū tn habeat tép' oportunữ, o CTradet autem fra. Hic
tum ad iftud vltimum,non quantum ad alia præcedentia: quia oftédit magnitudine tribulationis imminētis Chrifti difcipulis,
comparatio debet effe ſecundum ea quæfunt eiufdem generis; ex eo qd' paffuri erat abinimicis & parentib, qďefi grauiffimū.
& non eft dubium qd ' grauius eft peccatum negare victum ſemi ppter qd dicit:Tradet au.Hocinuenit de multis fetis'q p Chri
Moralita nantibus ſpiritualia,quibus tenentur homines de iure naturali fti fide feruanda traditi funt ad mortemab amicis fuis ficut bea
diuino & huano,vt fupdictú eft, manum no porrigere egeno tus Chryfantus tradit” eſt ad mortè à patre fuo Polemio Cætera
fimplici fpiritualia non feminanti. b CEcce ego mitto.Hîc patent
oftendit Saluator, qd prędicatores verbi diuini nõ debet terreri * a CAmen dico uo.to.nã repellere & ipugnare veritatem Moraliter
aduerfitate.Et quia in aduerfitate non folum oportet fuftinere agnitam, queda fpecies eftpeti in ſpiſanctum. b CEcce ego
Diuifio
patiéter,fed etiá aliqñ nomë Chriſti cōfiteri cõftater,iō hçc ps di mitto uos ficut oues in medio.p quos in primitiua ecclefia
uidif i duas:ga priò hortat eos ad actữ tolerādi, ſcďd ad actum intelligebattyrani,fed modo peos pñt detractores įtelligi,ppter
cofitédi,ibi:Ois ergo qui cöfitebit me.Prima in duas, quia prid quorumorſus no eft à fidelibus prædicatio fubtraheda. f¶ Ca
oftendit tribulationis iminētis magnitudine fecundò hortatur uete auteab ho.vos maliciofè ad peccatu trahere nitentibus.
apoftolos ad ei ſufferentia,ibi:Non eft difcipulus fup magiſtrữ, g CTradent em uos in con. &c.i.trahere vos conabunt ad
Primain tres,fcdm qd magnitudo tribulationis futuræ oftendi fua confortia mala. hCEt in fyna.fu.fla.uos.fcilicet flagellis
tur extrib :qa priò erant paffuri à legiſpitis,fecüdò â principib linguaru fuari,co qd arguitis mala ipforum, i CEt ad reges
Gentilib, ibi:Et ad reges,tertiò â pprijs parentib",ibi:Tradet au & præfi.du.Multi enim propter prædicationem veritatis accu
tem frater:&in liber pfequutioe oftendit qualiter fe debent has fant malè apud magnates hui" feculi, 1 CCum autem trade
bere.Dicit ergo:Ecce ego mitto uos ficut oues.id eft fimplis uosno.co.&c.i.non cõfidatis principaliter de ſcientia veftrat
ces innocentes, per arma vos non defendentes. c CIn medio & eloquentia,fed de diuina prouidentia, o CTradet aut fra=
lupo.i.Scribaru & Pharifçoru.Lupem deribus oues laniar, ho ter fratre Frequéter enimcõtingit, qďfrater carnalis fratré ſuữ
mines āhelitu inraucat ita ifti apfos Chriftinitebat iterficere,& trahit adculpam mortalem,& pater filium,& etiam econuerfo.
vocem f *Et eritis
 Glof.ordi . Matthæi Cap . X. DeLyra

E amiffe charitatis. a CQui aut &c.Docet virtutem loganími . habebit plenarie effectu fuữ circa fine mudí. e CNō eft difci. G
Ktatis & patiētię . Non enim coepiffevel facere,fed perficere virtu Oftela magnitudine tribulatiõis imminētis,horcat difcipulos ad
Lucæ.2.d tis eft.Vnde cauda hoftis iubetur offerri . Hoc idem Lucas expri ipfi' toleratia,&hoc triplici rõne:primò exéplo fui , ſcd'ò ex cõfi.
mit:In patientia veftra pofside,aias vras qa dū nobis domïari di deratione diuini iudicij,ibi : Nihil opertu , tertiò ex meditatione
cim?,hocipfum incipim pofsidere qd fum.b Cu au.Hoc diuinę prouidetiç& cofilij,ibi: Et nolite timere. Circa primahor
ad illud tps ptinet, dictũ eſt:In viā gē tatur eos exéplofui, qa multa &grauia
tiune abieritis.Qdp fequutiões no de à Iudæis paffus eft fine caufa,& pro veri
beant timere,fed declinare: vt tribula ter filium, & infurgent filij in parens tate fidei, & multò forti? debet hoc pati
Myftice tionis occafio,fit ,euangelij feminariữ. tes & morte eos afficient:& eritis os ei difcipuli.& hoc eft op dicit: No eſt
Myftice.Cu vospfequent i vno tefti a Non tantum amicis. b Quia amatores mundi difcipu. &c.Sequitur:'f Sufficit di
funtinimici dei
monio, fugite ad alia volumina. Quía fcipulo &c.i.fi no plus coculcet & coa † fuftinue
dio omnibus hominibus propter denet & magifter eius . &ideo cõcludit: rit
quis fir contentiofus pfequutor:añ prę
fidiu Saluatoris adueniet, illi cöcedať nomen meum. Qui autem †perfes g CSi patréfa.i.Chriftu, qui eft pater
victoria, c¶Non eft di.Nec indiges nofter. h Beelzebub uoca.Sicut
uerauerit ufqz in finem , hic faluus
mini tolerare qd
' tolero,q domin' ſum a Non debetis defiftere,fed ad tempus declinare, empatet ex præcedetibus, dicebat Chri
faciens qď volo,&magifter docens qď vt aliis pofsitis prodeffe. Non ante ftum faceremiracula in virtute cuiufda
b
vtilefcio.d CSipatrefa . Oftédit calū erit.Cum autem perfequentur uos demonis fibi familiaris nomine Beelze
nias fuas,vtfuo exëplo ferat iniurias. a Non mirum fi a quibufdam fugitis,quia confum bub:& fic Chriftü quodāmo vocabant
matio Ifrael non flet in fide, donec Chriftus a mors
vñ dixit:Sufficit die Beelzebub. tuis refurgat. Beelzebub,inqtu opera ei' ipfi Beelze
Beclipfe eft Bel ,Zebub mufca.i.de? mu in ciuitateiftafugite in aliã : Amên •
‘ bub attribuebant: qd
' erat magnablaf
† Luc.6.f. fce,pfpurcicia faguinis īmolati . Idolu phemia cotra eu, i CQuãto magis trambula
dico uobis: non't confummabitis ci
Ioh.13.b. eft Acaron ,nomine cuius fpurciffimiis d do.eius.diffamabut, imponedo Apos
uitates Ifrael, donecueniat filius ho ueritis.
Beelzebub doli principe dæmoniorü appellãt:qui ftolis , q funt de domo Chrifti, qp faciat
e
idolum di mufca dicit ppter imūdicia. Beelze minis . + No eft difcipulus fuper ma miracula in virtute demonis. Qd em
uerfa noia bub idolũ apud diuerfas gétes diuerfis Apli facerēt miraculavirtute demonis,
giftru , necferuus fuper dominufus
in diuerfis noíbus nuncupatu.Ninus rex Affyrio a Perfectio eft difcipuli non vlcifci iniurias,&cut dixerunt Iudæi & Getiles, vt patet mul
getib' for ru coditor Niniue ciuitatis poft morte ego feci. tipliciter ex legêdis corum. k CNeer
ritum eft patris fui Beli copofuit ftatua i honore um ,Sufficit difcipulo,ut fit ficut ma ' go timueritis eos:omittedo fidei ve
Tferuus ipi' , ei diuinos honores iuffit perfolui a Prius faciens quam docens. Qui potui. ritatem propter perfequutiõis timorë.
abhoib". Cuius fimulacri fimilitudine gifter eius,& feruo , ficut dominus ICNihil em op. Hic hortatur eos ad
Chaldæi fufcipiētes,vocabāt Bel , vt in a Cui famulatur cæleftia & terreftria, idé ex cõfideratiōe diuini iudicij,in quo
Daniele legit . Inde Palæftini illud acci eius. Si påtremfamilias Beelzebub oia mãifeſtabuť, qa bona & mala oim,
pietes vocabat Baal, Moabitæ verò Be e FQrid mirum de famulis. oibus erut manifefta . Cui ratio eft,qa
elphegor,atq ; ita per diuerfitaté Gétiu uocauerunt, quantômagis domefti tale erit iudiciữ , o videbit ab oibus iu. H
diuerfa ei dabantur nomina. At Iudæi k
cos eius Ne ergo timueritis eos. ftu:qd non poffet effe nifi merita & de
vníus dei cultores vocabāt Beelzebub a Corde. Hoc ad bonos. merita oim videretur ab oibus manife
obderifionem Gētiliū.Baalvir,zebub, +Nihil enimopertum,quod non refte. Confideratio huius manifeftationis
+Mar.4.c. mufca,vir mufcaru fiue habens mufcas, SA&tu.
a Hoc ad malos. debet dare magnā audacia in prædica
Lucæ.8.c, 1
f CNe ergo timueritis eos.Eoru fæ ueletur, & occultum quod nonfcia tioe veritatis:& hoc eftqd dicit: Nihil :
8.12.a. Flu myfterio.
uitie vel blafphemias, qa veniet dies cũ opertữ. Lin pñti tpe, m¶Quod nõ
F
deus iudicabit occulta hominu,vbi & tur . Quod dico uobis in tenebris, reue.in iudicio. nTEt occul. quia fe
nequitia difcooperiet,& veftra intentio a Prædicate aperte. b Spiritufan&o. c Priuatim. creta cordis quæ foli'deo funt nota , tūc
mofoli deo cognita,ab omnib? ſcietur. dicite in lumine,& quod in aureaus q erunt nobis manifefta: &hoc debet pres
g CQuod dico.Hoc eft,in quo volo a SPalam,publice. Calcate carnalia.
h dicatores mouere ad prædicandum ve
vos cõftātes effe.Vel qd dico in tene ditis ,prædicâteſup tecta .† Etnolite ; ritaté fecurè, ppter qd dicit: o CQď tu.q.3.c
bris.i. du adhucin timore eftis, dicitis dico uo.intenebris.i.i locis priuatis. nolite.z
I lumine id eft ifiducia veritatis,accepto fpufancto,Et qd' i aure licet em Chrift ,vt cõiter pdicauerit i coib' locis,vt i teplo & fy- de her.c.cu
auditis.i.qd
' fecreto auditis,fup tecta.i.calcato carnis domicilio nagogis:in aliqñ docebat difcipulos fepatim à turbis,vt hi Mar. exiniucto.
pdicate.h Super.Logtiuxta more Paleſting,vbi folēti tectis iin.a.Seorfu aut difcipulis fuis differebat oia. p Dicite in lu.
refidere q nofut cacuminata,fed eğlia vñ lexpcipit vt q nouam i.pala, qa pofteappli pala ppło pdicauerut ea que à Chriftofeor
domum fum didicerut: ppter qd feqt. qCEtqd.i.ifecreto. r CPræ
Nicolausde Lyra. di.fu.te.i.publice.In Paleftina em tecta domoru erat plana defu
per,&ibi cõueniebāt hoies in diebus feftiuis ad ludēdū & cõfas
patent vfq ibi: b Cum autem per.&c.vbioftédit qua, bulãdum .&p hoc defignat quelibetlocu publicũ , vbi coueniūt
liter debet fe hře i tali tribulatiõe:qa aliquãdo diſcipli Chrifti de hoies.Vel ſcďm alios tecta ifta dicebant quædã deabulatoria fa.
bet fugere.Ad cui euidētiã ſciēdū, qďplequutio aliquãdo é plo &
ta circa teplu,fup que aſcedebat doctores &inde docebat pplm.
nalis,vt qñ aliqs qriť ad morte,no qa fidelis pricipafr, fed ppter s CEtnoli.Hic hortat eos ad tolerantia tribulationis ex cofide
odiuplonę determinate:& tuc eftfep fugiēdu,ficut Paul' qrebat ratione diuing puidétiæ feu cõfilij.ad cui? euidētiã fciēdữ,q aliq
admorte i Damafco,vthr Act.ix.qd paret qa alij fideles pmitte dixerut diuinā puidētiã tṁ ſe extédere ad incorpalia,& nõ ad iſta
banfibi pacificè habitare :fed querebat folu Paulu interficere:io inferiora:ex quorupfona di Iob.xxij.b.Circa cardines cæli pābu
demiffus à fratrib'pmuru,fugit pfequutione pfonale.Aliqn au lat necnfa cofiderat. Alijat dixerut,q fe extédit circa iferiora iſta,
të nō folữè pfequutio pfone,fed etiã fidei & iufticiæ:&tuc fi hỗ exceptis actibus humanis:&hoc ne tollerent ab hofe libertate ar
pcipiat pbabifr q ex fuga ſua ſeqi derifio fidei & deffſio iuſticię, bitrn:fed vtruc eft falfum fcdm Philofophu.j.de aia.vbi repręs
fuga eft mala& eft pâm mortale.Si aūt no apparet hoc pbabilifr hedit Empedoclédices,op de? effet infipiètiffim',fi aliqd ignora .
fed magis cotrariu,vt pote,qa ex fuga tali pot alibi fieri vtilitas ret qd
' nos cognofcerem.qd fequebatur ad dictu Empedoclis,
ecclefiæ: ex remanfione aut nõ hreret nifi occifio miftroru eccle quiadicebat oia coponi ex amicitia & lite, excepto deo in quo lis
fiæ à canib.i.obftinatis infidelib?:& conculcatio, margaritarū‚i, non erat.Ex quo fequebatur,q deus lite non cognofcebat, quia
artículoru fidei ab ipis:tunc eft fugiedum & alibi pficiēdu: ppter ponebat fimilefimili cognofci:&ide inconueniens fequiť ad dis.
qd fubditur:c CAmê di.prædicando.f.ibi aduentum vel fidē &um iftorum
Chrifti, d Donec ue.à mortuis.f.refurgedo:quia denuciato * a CEt eritis odio oibus hoibus . Sequêtes enim Chriftu
Moraliter
aduetu Chrifti paplos per ciuitates Iudæç,immediate paſſus eſt frequenter funt odiofi etiã carnalibus amicis. b Cum aute
Chriftus,& à mortuis refurges difcipulis apparuit,Vel'fi'intelli perfequenturuos in ciuitate ifta.Qui enim proficere nopo
gat de aduētu Chrifti ad iudiciu,tuc intelligéda eft cõfummatio teft in vno loco,debet ad alium tranfire, e Non eft difcipu
predicatiõis apforup totu orbe, tu ad couerfionis effectu:quia lus &c. Iftud ad hoc inducitur,vt patet perliteram fequentem .
vbiq; difpfi fut filij IfPfcdm prędeftinatione,vc dři epła ad Ro. q Chrifti difcipulus patieter toleret blafphemiam fibi irrogatã,
ix.Licet em pdicatio apforu difcurrerit ptotu orbē atpeiporu, cum Chriftus patienter tulerit fimilem & maiorem. 1 CNihil
fcdm qd dein Pfal.In omne terra exi. &c.tame effectus couerfas enim operta,quod non reueletur.fin die iudici,vbi patien
Pfal.18.a.
fiõis fideliu tu ad eos qui generaliter couertedi funtad fidem, tia martyrum premiabitur, & perfequutoru nequitia punietur.
habebit * Nonneduo
 yra

oeftdifci. G Gl . Ma Ca . X. De 38
of tt ly
.o hæ p
ifcipulos ad rd ra
i i
d'ò excol A domu edificat, murữ tect' ponat in gyro,ne fundatur fanguis in aliori.Dipondi aut valet duplex as.& io dicitur Lu.xij. qd'gn C
meditat noxius labente aliquo.Ergoin tectis predicat, qd
' cunctis audien
ione paff res habebatur p dipondi o; hîc dicitur qe duo pro alle
primuh Luce.12.a. tib' pală dicitur, & eft: Quod vos erudiui in paruo Iudeę loco, in quia paffer impar rõ poterat copetenter diuidi,iõ remanebat vē
or
toto mundo dicite. a Nonne,duo paffe.Lucas: Nonne gn denti.dicit ergo:None duo paf.i,veduntur, quia venco nis ha
a &grauia
que pafferes venerut dipondio? Nec multü diftat , vt duo alle & betfenfum paffui fub voce actiua, b CAffe.i.pro affe. & tñ
& pro veri
quinq dipondio.Dipondius em eft ex vnus exillis tūcūc fit parui valoris,
Et hocpati
duobus affib",Q aut in nueris eft vn" vt vifum eft. c No cadetfu.i.non
CNo eft a`STantum, b Quin cam deus reddat corpori.
hoc in pondere as:& qd ' duo, hoc dipo morietur. d Sine patre ueftro.i.fi
ufficitdi timere eos qui occidunt corpus, ani
dius. b Et unus ex illis.Quo ergo ne puidétia dei pris: p cofeques ſupple
Icet&coa
coclu Apoftol": Nunquid defbobus cura eft mam autem non poffunt occidere : nec vos moriemini,qn de ordinet de
dit: rifsuftinus
deos Sed aliud eft cura,aliud fcientia. mortevra: ppter qd cõcludit, e Ve
fed potius eum timete , qui potef t &
i eftpater c CNumerati,hoc eft,ſcientia dei nu a Mittendo in æterna fupplicia. ftri au in de pręſcientia: iō concludit.
ca.Sicut meru illorü cõprehendit. Numerati. f Nolites.maioris reputatiõis apud
bat Chri animam & corpus pêrdere ingehe
Non actu cōputationis, fed facultate co a Nolite timere mortem corporis,qui mori non po. deũ, ga ad imaginé dei fact " , qď no co
cuiufda tpaffercu teftis fine nutu dei:quod in minoribus liquet.
gnitiõis: A fimilitudine pecuniæ, quæ " 2 petit creaturę irrōnabili. g COis er.
Beelze nam.Nonne duo +pafferes affeues
numerať vt feruetur Vbi magnaproui Oftenfo, qd ' debent tribulationes fufti
ocabant dentia dei,q nec parua ociofac dicta a Non moritur fine prouidentia dei, quãto magisvos? nere conftäter,hic hortatur eos ad con
b
Beelze Gal.s.d. neunt.Etunus exillis non cådet fu firendunome Chrifti confidéter dicenst
eulateãt. d Qui cõft.Vel confitetur
a Sine nntu dei. b Vt taceam de corporis mafs
na blaf quis lefum ea fide, que p dilectione opa Omnis.&patet &fequit: b Qui
fa,etiam minimæ particulæ dei prouidentia cõferuatur.
magi trambu tur: Negat qui pręcepas dei non obe au.Negatio auté nois Chrifti fep eft
s la per terram fine patre ueftro . Veftri
Apo ueritis Qui aut . Negat à filio apud peccatumortale:&iō negās iōm,dign
*Mar.8.d . dit . e autem & capilli capitis omnes nu, eft dánatiõe.SPr & no cofiterifeu tacere
faciat ueritis, patre,cui no manifeftatur in diuinitatis
Luce.9.c. a Omnem curam in eum proiicite,apud quem non
dem potentia fili? & pr.Confitet à filio apud capillus peribit. aliqñ cft pctm mortale, vt quãdo.f.ex ta
Depę.d i.3.
monis, cadhuc, parre,quip filiu habet acceffum ad pas citurnitate alicui tollit honor deo des
mèratifunt . † Nôlite ergo timere:
et mul tre. f Pacemít.Miſſum eft bellubo a SQuia rationales ,quia æterni. bit,ficut in cafu q aliqs iterrogat de fi
*preftatis. deex taciturnitare fuaigerit opinione
Neers nuve rumperetur pax mala, g Ve
Lucar.12.g multis pafferibus † mêliores eftis
eives nie.Hic Lucas ait:Erut qnqi vna do Ergo prædicate fuper tecta: quia : Omnis, a fore ' ipe no fit Chriftian", vPop fides
alijs, qd
mo diuifi,tresi duo,& duo in tres diui confefsio fit ad falutem. Fide,corde & ore. Ne fitita derifibilis,qp null? audeat ea cofite
more. quis tempore perfequutionis fufficere fibi putaret fl.
dit,Quoergoqng cūfex pfonarũ non dem cordis. ri:tuc tacere vľno cofiteri,pam mortas
os ad
mina fubijcit,přis filij matris filiæ Socry
quo uos. Omnis ergo qui confitebitur leeft.Si aut aligs no interrogat? ex fer
& Nurus.Sed mater filij ipa eft Socr⁹ v a Perducam ad con. uorefidei publice pfiteat fide Chrifti ad
Dim, fefsionem patris. Venite benedicti patris mei.
xoris ei? io illa ipa,& in filiā ſuā,& in declarationevitaris fidei,& ad cõfirma
ga me coram hominibus confitebor &
Nurudr effe diuifa.Poffum & patrem tione trepidatiu , ficut legūt aliq marty
iu.H
intelligere diabolữ,cui” eram” aliqñ filij res feciffe:hoc eft donữ ſuperogationis
de ego eum coram patre meo , qui eft
10.8.e. non naturafed imitatiõe , vt Iudæis dis In confortio fanctorum. STimore, i CNo.ar.hîc oftédit prędicatores e
fea
Pfal.44.c. &um eft:Vos ex patre diabolo eftis.Sed * in cælis . Qui autem negauerit me uägelij no debet īpediri ex amicorü car
is
poft vocem audiuim” monētis.Obli. a IVbi prodeſſe debet mei nominis cófefsio, b Non nalitate, Ad cui? cuidētiã ſciēdū,qp chas
a perducam ad viſionem dei patris , qua perfruentur
po.tu.& do.pa.tui Venit glad dõifes fancti. ritas eft ordinata,fic o homo debet dili
1
8.6.b. parare nos ab inuicé,& oftédere aliūpa corâm hominibus , negabo & ego geredeufup oĩa, etià fupra feipm:& 10 D
B tre,cui diceremus :Pater nofter gesicæ p nulla amicitia cuiufcuc,pximi debet
lis. Materfynagaga, filia primitiua ecs eum coram patre meo , qui in cælis retardari qn plequat ea que ptinent ad
a Sicut timor mortis non debet retrahere,fic
defia, Socr" eadé fynagoga , Nurus pri nec carnalis affectus, b Non ad hoc inter homis honoré divinu: ppter qd dicit: Nolite
tLuc.ra.g mitiua eccfia de getib , Spõfus ecclefiæ, nes yeui, vt carnales affectus confirmem,fed ſpiritua
li gladio diffociem. ar.qa ue pacem mittere in terram.
Roma.9.a. fili? eft, dicete Apoftolo : Quoru patres &loquitur de pace mala, que eft contra
eft.†Nolite arbitrari, quia uenerim
• til.qizic ex quib" Chrift, fed'm carne.Socr' igi. deu, k Non ue.pa.mit.f.talem que
nolite.z f pacem mittere in terram . Non ueni t
tur.i.mater fponfi,& in nurữ & in filiú dicta eft. Sed gla.hoc eft diuifioné
= deher.c Verbi doi. talis cocordig. Aduertédū tamen,q iſta
diuifa eft fynagoga carnalis , quia ec
- ex iniūão, ‣ diffidere clefia plequi no ceffat, ſed &ipa in mas pacem mittere,fed gladium. Venia â Chrifto ,funt facta occas
quæ dicut hic à
facere trem &in focrum diyifa eft, volens reci fionalr,qa ad Chrifti prędicationé &a
enim +fepararehominem aduerfus
pere circufionê cæterafó carnales obſer plorualig couerfi fữt ad fidé:& alijin ifi
patrem fuu,& filiam aduerfus ma delitate remanetes tucuq eis couci,
uãtias. b Separare.i . priuatos care
nis affectus extinguere, quibus ita inuis trem fuam , & nurum aduerfus for perfequuti futiftos ad morte ppterqd
a Non poffunt inter eos effe iura pacis, inter quos eft Teqt: m Veniem. & patet. o CEt
cèdiligunt,vt deo min” ſeruiāt. Vel pe bellum fidei. b Qui non credunt.
nic' auertāť,nō qď nõfint honorādi pa crum fuã:êt inimici hominis dome, qui no ac.cru..Hîc oftédit,qďprædi
ter & mater,fed poft deum,hîc eft ordo cator verbi diuini non debet retrahi
a Bt huic religioni pietas non eft anteponeda,quod pe
tLu.14.f. charitatis. i Quí amat pa.Poftdeu facit qui quod deo minus amandum eft , plus amat pter dulcedinem præfentis vitæ, quæ eft
quam deum,
amandi funt,fed fi vtrüq; non poteftfer breuis & tranfitoria ,& ad merendu vis
iftici eius.Qui amåt patrem autma " tã æterna ordinara.& io,ga finis melior {
uari,odium in fuos, pieras eftin deum
k CEt qui non accipit &c. Crux trem plus & me,non eft me dignus . eft his quefut ad finé,imo ea quæ fut ad
duobus modis portatur.cũ vel p abftis a Quipræponit carnalem affectum fpirituali fine no fut nifi ppter affequutione finis
nentiã corp" afficit,vel cup copaffione †Et
tEt qui amat filium aut filiam fuper io de ipis no curat,du tame finis habeat;
tï.16.d.
Mar.8.d. primi affligit animus.Peccata pximo
* me,non eft medignus, Et qui non ppter qd de vita pñti nõ eft curãdữſeḍ
rum frixoriu funt fatoru. Crux femper de affequutiõe vitę eternę: & hoce q di
Lucę.9.c.
eftportanda ,vt amor Chrifti oftendat. cit Quino.f.volütarie morte tolerado
X,17.gl Non eft me
NicolausdeLyra. Etfequitur:

cũ iſtorũ, quia nos habem” noticiã de iftis inferioribus, & de
humanis actibus:& per confequens deus talia cognofcit & ad fi
nem debitum deducit:quia cum fit agens vniuerfale & primum
oia quefubiacet ei? cognitiõi ordināťp ipm.Er ga natura nobis
.
Free liorpricipali cadit fub ordie puidétis,feqi qp natura huana que
imortalis eft ex pte aię,fpeciali mo cadit fub ei? ordinatiõe:pro
pterq iufti no debet morte timere.qa de" ordiabit ad finé vltimữ
& hoce dicit:Noli. & pater vfqibi: a None. Ad euidētiā
hui'fciēdu,op pafferes abūdāt in tra pmiffiois:& io de ipis fiebat
oblatio paupu,q nõ poterat alia hře‡vñerät pauci valoris, quia
duo hebat palle.As affis é gen' numi.vñé méfuraipōderib'vt
diditglo.fup iſtũ locu.In vnoqąz emgñe ille qmimũ é méfura
aliorum
*a ¶Nonne duo.Hilarius.Myfticè auté corpus & anima aſſe
venduntur, cum pro minima delectatione diabolo traduntur.
h Qui autem negauerit me &c.Remigius : Negabit aute
fe negantem ,quia peripfum non habebit accreffum ad patrem,
&ficp oppofitu intelligit cõfiteri ſe cõfitētë, qa dabit ei acceffu
adpatre. Nolite.Hiero.Ad fidem Chrifti totus orbis in ſe
diuifus eft, vnaquæque domus fideles habuit & infideles , & bo
numbellum mixtum eft,vt pax mala ruperetur, n Qui as
mat patrem &c.Hilarius.llli enim qui domefticas dilectiones
hominum ,eius dilectioni prætulerint,futurorum bonorum in
digni erunt hæreditate, o CEt quinon accru . Grego, Duo
bus modis cruce dñi baiulam?:Cûùm aut p abſtinētiā carné afflis
gim , aut cũp compaffioné pximi neceffitate illi? nřam putam
fij Quiinuenit

1
 Gof.ordi. Matthæi Cap. XI . De Lyra

E a CEt fequi.me. Aliquis em carne macerat pinani gloria , vel qua etiã in bonis, ficut hic patet:qa in difciplis fuis dicit fe effe re-G
proxio carnali copatitur vt culpæ fauzat : Hic cruce ferre videt, ceptu. gCQuireci.i.dei nūciữ. h¶In no.i.inātu dei nữci”,
fed domini no fequitur. b CQui in.Nomie alæ vita præfens i Mercede pro..ab eo cui eft nucius. Et filr: k¶ [ Qui re.
defignatur. c Quire.Cum ad prædicationem mittit , as quod non pot effe nifi propter deum, à quo iuftificatur ois vere
næ rollit, pericula non timeda dicit,affectū fubijci religioni,Vñs iuftus. Mercedē iu acci. Là deo q iuftificat ipm : Secus eft
ergo fump ?Aufteritatē mādatoru ſpe autéfi recipit ipm inquãtū amic” velcõ
teperat pmifforu. Qui recipit(iqui‹) a Vel carnem domando,vel proximo compatiendo, parriora velhmõi: quia nõ recipit eum
& hoc contuitu eternorum.
vos Ad fufceptione magiftroru prouo a purè in noie dei. m CEtquicuc po.
cet difcipfos. Dicit ergo aliquis:ergo & accipit crucem fua, &fequitur me , Hoc dicit ad oftédédū, q quilibet quã ■
pfeudo prophetas & Iuda pditorē fufci a Nec aduerfa timenda funt,quia
qui querit inuenire temporaliter vitä,æternaliter pået eå. tucuma pauper pot facere opera miferi
piemHoc dis pcuras dicit no pfonas b
non eft medignus.Quiinueni ania t b cordie.quadare calice aquefrigidæ pōt
effe fufcipiédas,fed nomina:& mercede quilibet quãtucunc paup, n In no.
nõ carere ſuſcipiêtë,licet idign, fit q ſu mam fuam perdet illam : & qui pers difci.i.qn eft fidelis denuciãs fide Chris
a Paratus eft eam hic perdere omnia poſtponës
fcipit.No ait mercede de ppheta vľíu amori meo. fti, o CAmen.i.fideliter. p Dico
fto,fed pphetę & iufti mercede:qa dum diderit animam fuam propter me, uo.no. quia in his que dantur propter
eas fuftetac q aliter nō poffet qd corû ē In futuro. Chriftu,no tantu penfatur quãtitas dos
·
†Luc.io.c facere. & ipeeft q i hoc noie facit, no p
inueniet eam ,†Qui recipituos meni,quanti péfatur,quaticas bonæ volu
eisfolu,fed corūdē mercedē hēbit,i.talē a Qui in vobis fum. b Quía non aliud reipit in taris,ex qua datur.Sequit: q Et fac
qle & ipi.Quia Chrift? i aplis,de⁹ au apoftolis quam quod eft in Chrifto. eft cũ co.&c.modũ.f.prædicandi & vi
t
tei Chrifto:ergo qapfos recipit,recipit recipit : & qui me recipit , recipit uēdi prædictum.r CTranfijt inde ut
t73.di.c.i deu.Hocdicit, ne apforü fufceptio vilis a Qui in me eft.
8 doceret & prædicaret in ci.f.Iudæo
noie přis habeat his à qb fupra dixit, debere ftis eum qui memifit.tQui recipit pro rum : Er fic patet cõcluſio hui” capiruli.
a Sproeoq nominatur propheta.
pedia accipe . d Et quicuc . Qui pi h *a Qui iue. in delectatiõib illicis Moraliter
culũ nō fufcipientiũ teftimonio excuffi phetam in nomine prophetæ, mer tis nutrics ea. Perdet ea, quãtũ ad
a Ne & pfeudo imeant recipere.
pulueris denunciauit. meritũ recipiētiū k vita fucură, dQui reci.uos, corpo
vltrafperaticomédat.Nota deũ magis, cedem prophetæ accipiec Et qui raliter.f Merecipit, fpiritualiter:& †Mar.9.f.
a Pro eo nominatur iuftus,
ad più affectu refpicere ad quantitatē 1 per cofequens recipit patre & fpiritum
rei exhibitę. r ¶Vni ex.Minimi fut q recipit iuftum in nomine iufti , mer, fanctu,qui cu filio per gratiã inhabitant
a Ne quis fe abhofpita
nihil penitus habent in hoc mundo, & litate per paupertatem excufaret,hoc leui pręcepto diluit. recipietis mětě. g Qui reci.i.qadei
iudices erunt cum Chrifto. 4 138
cedem iulti accipiet. Et quicumque nucius eft. i Mercede &c.i. deo
GLOS.ORDI. recipiec mercede cui” eſt nũci”, k CEt
potum dederit unitex minimis iltis
a Ne dicas deeffe vnde calefieret. qui re.i.ppter iufticiã ſuã, nõ ppter co
Chanes. Cap. XI.
Et du Chriftus prædicaret , & calicem aquæ frigide tantum in no, fanguinitate vel affinitate . Merce. H
F iufti.i.particeps erit meriti fuę iufticiæ.
prædicatione fignis Pro co nominatur difcipulus
tè pufillis öfirmaret.lohãnes eius opa In ca.x,vbi dicitur in poftilla ; Nolite
minedifcipuli:amē dico uobis, non
P poffidere aurum &c.
vel:paruis audiuit pofitus in vinculis ab Herode, a Quam exbono affectu meruit potius quam ex actu.
Sed cuaudif.mit.duos de diffuis, perdet mercedem fuam. Etfactum " ADDITIO. Qualiter fint ins
Sermones. telligēda fecüdū
ait illi:Tuesque.Iohannes interficien
Io.1.d. eft cùm confummaffet Iefus, pręci doctores ifta que aplis ad pdicãdữ miſ.
dus ab Herode interrogat,no qa dubi.
a fecit quod docuit prædicans Iudæis,non Sama. fis àChrifto iniugūtur, habes infra in ad
tet,qui alijs dixerat:Ecce agnus dei.Qui
ritanis,non Gentibus, vt fecundum promiffa, prius ditione fuper Iohannem.xij.videibi.
&você patris audiuerat: Hîc eft fili? me offeratur Iudæis falutis occafio.
NICO. DE LY.
Luce.3.e. us diled'.Sed vt miffi figna vidētescre pies duodecim difcipulis fuis,trânſ, *
derent,& dictis eius opa Chrifti fide fa ¡Ohannes aut. Ca. XI.
Mat.9.b. cerent, ne alius Chrift expectaret. Q iitinde, ut doceret & prædicaret in Pofita inftructione prædicās
a ludæorum,
auté difcipli Iohanis aduerfus Chriftu tu. Hic cofequéter poniť cõ,
ciuitatibus eorum.
fupbiret,& aliquid liuoris haberet, fuß firmario dubitatiū ;& diuidiťDiuifio
inotuit ibi:Quare nos & pharifeiiciuna Cap. XI. in tres:qa primò faluator nofter confir
f mat dubios de fuo aduětu.fcdò cõdem
mus.Et vbi Iohanni dixerunt:Magiſter
tohannes aut cu Luce.7.c
cui teftimonium dedifti:Ecce difcipli ei? Pofitus. nat icredulosfeu puerfos,ibi: Cui fi,ter
baptizant, & plures veniunt ad eu.Hæc tiò comédat deuotos,ibi:In il.tēp.re.le. tin carcere
audiffettin uincu
e
omnia cade de lohān Lucas ponit, nõ Pria in duas: qa ad cófirmationé ppło
ipfo ordine,fed quis ordinem rei geftæ lis opera Chrifti, rũ oftědit Iohanne effe pphetā famibi :
a Lex ad gratiam euans
teneat,nõ apparet. g Tu es qui uen gelij mittit. Ne alium afe Illis aut abeūtib?.Pría i duas , qa primò
tu.Non ait q venifti:Q. Cum ad infer prædicatum putarent, mouet dubitatio , ſcďò poniť ei” rñfio,
na defcefur"fum: debe o te nuciare infe mittens duos de ibi:Et rādēs Ie.Circa primũ cõfiderãdữ,
ris,q nūciaui ſupis.An cõueniar filio dei a SPer illos. b Hoc dicite.
· ቀ Herodes antipias icatcerauit lohānē pillis 2
mori,an alium ad hec facra miffurus esdifcipulis fuis , ait tilli :Tu es qui ppter hoc o reprehédebat eũ , co o aba
Qui non
uêturus fes,an alium expectamus ▾ ftulerat fri fuo Philippo vxore fua noje
terat Herodiadě, vt hŕ Mar.vj.Iohanes ergo
Nicolausde Lyra.
in carcere cõftitut” mifit difcipulos fuos
a¶Nō eft me.i.vita æterna,quia in cõiunctione ad Chri ad Iefum ,queres vtrü ipfe effet Cbrift? an no: Sed qa quæftio eft
ftu per vifione &fruitione confiftit vita æterna, b¶Qui inue. dubitabilis propofitio,mirabile eft q Iohines qui baptizauerat
i.vitam præfente, quæ caufatur ab anima exiftéte in corpore.vn Chriftum,& viderat fpiritumfanctum defcendere fuper cum , vt
eft ibi prædicatio p caufam.Qui amat igit vită præfente inordi de eodixerat: Ecce agnus dei &c. vt habetur Ioh. j. de hoc quafi
na e ,pder ea,Res em perdit quãdo no attingit fiiné debitü,ficut dubitans quærebat . Ad hoc reſpondet beatus Gregorius dis
medicia pdit qñp cã fanitas noacqrit:Et code modo vita pręlēs cens,quòd Iohannes non dubitauit ipfum effe huius mundi fal
quæ finaliter ad cofequutione vitę æternæ ordinat,irecte pditur, uatorem, fed dubitauit vtrum ficut natus erat in humanitate no
quãdo ppam ad æterna vitam non puenit:qd contingit illi,q ftra,ita etiam moreretur pro falute humana : Sed hæc refponfio
inordinate amatipfam & econtrario. cCQui pdi.aiam.vi no videtur
tam præfentem ppter Chriftum contenendo:Talis em dicit per Moraliter . s Clohannes autem &c. per Iohanem qui mi
dere,non fcctim veritatem,vt patet ex prædictis,fed fcdm homi fit difcipulos fuos ad Chriftum dicendo: t Tues qui uen Moraliter
num opinione.lfte inquã, d CInueniet ea .accipiendo ptra turus es &c. Licet ipfe de hoc nullatenus dubitaret; fed vt eius
fitoría æternam, eQui reci.uos.Poftqua Saluator hortat? difcipuli de hoc dubio certificarentur per opera Chrifti,fignifica
eft prædicantes,hîc hortatur recipientes ipos, oftédens magni turbonus doctor & humilis, qui quãuis non dubitet de veritate
tudinem præmij ipforum. fCQui recipit uos inno.Ea.em alicuius cóclufionis , tamen difcipulos dubitantes remittit adfa
quae font Chriftifidelibus,reputat fibi fieriChriftus:& hoc tam pientiore,vt per eũ certius informētur: cõtra multos do&, & cõn
in malis,A&
t,ix,e,SauleSaule quid me perfequeris.j.fideles meos fello.qui dedignatur ficremittere ne videantur aliqua ignorare.
quàm etiam *Illis aute
 yra
Glo . Ma Ca . XI . De Ly 39
f.o tt p ra
dicitfeeffereG rdi hæ
i
Früdei nüci? Aa CQuinofu.Qui de diuinitatis potêtiano dubitauerit,hoc eua.i.denuciant habere regnü cæloru, vt fup dictu eft ca.v. Bti C
Quir non corra Iohanne que mox à deo comendat, b De Iohan. pauperes &c. d CEtbeatus.f.dubitado de deitate, qa me vidit
e Præcurfor Chrifti de Chrifto certificare dis
aturois verè in paffibili carne, e Illis aut.Hic confe
S
im: ecus eft fcipfos voluit, qa fefit eos dubitare.De præ quéter oftendit Iohanem effe rphetā fan
amic velco curfore Chrift? turbas dubitantes, ne dubl Norrad interrogatafed ad ſcandalû nūciorü. &u &hoc ne ex quæftione ppofita alig cre
recipiteum tēt docuit, molle leue putantes, c CEc Etrefpondens lefus , aut illis, derĕreu dubitaffe & ignoraffe cum fuiffe
ce qui.Qui ponunt puluinaria fub cubito. a Nonrefpondit Iohanni,quia nõ dubitabat Chriftu ,& comedat eu de quatuor . Primò
uicuc po. fedillis.
qui vitã peccatiu palpãt,nõ pungūt. (No de foliditate fidei & conftantiæ, cum dicit:
anhbi quân Euntes renunciate Iohanni b
ta.Rigida vira & prædicatio debet dedinas a Ceffent verba loquantur opera Per mi fCQuid exiftis.q.d.no ga lohanes ita
peramiferi racula. Per doctrină euangelij illuminàtur.
frigidapor remolliu pallacia.quæfrequētāt mollib❞ in conftans erat, quòd nec timore necfauore a
duti adulantes, d Plus p.Be.ga ange quæfaudiftis & uidiftis.Cæci Vitate declinabatfed'dab aufteritate pœnite
Inno
fauditis lus nonatura fed officio. e Maior Io. V uident claudi ambulat tiæ,cũ dicit: g CHomine.q.d.no,qaficut
fide Chris &videtis
, , lepro
In hocno præfert patriarchis,& cuctis ho fup dictu eft: lohanes habebat veſtimentū
Dico minibus,fed æqualis cæteris fetis oftendit. fi mundantur,furdi audiunt, de pilis cameloru,& eſca ei? erat locuftæ &
a Pauperes fpiritu vel opibus intus illumi
r propter Qui aut.i.ois fЯus q iã eft cũ deo ,mas nantur, vt in prædicatione nullla diftentia mel filueftre. Ad hoc etiã manebat i deferto
áticas do
ior eft co q adhuc i mudo . Vel ego qué mi fit interpauperes & diuites vt aufterā vită duceret,nonfolu ex victu &
one voli C
flętu acci, norë facit multoru opinio,in ecchaſetõrữ mortui refurgunt , pauperes veftitu ,fed etiã exloco :ppter qd
' fubditur:
[Et face 4
andi&vi piut euage illi prælat? fum . Vel nouiffim angelus celi teuangelizantur . Et beatus hEcce q mol . Ad hoc em multi magna
lij nucium melior eft quis hoic.g CIn regno.Regnu Tia hoc nuncios percutit ficut poft oftenditur. tib, adulat,vt cũipfis comorâtes delitijs vtå
indeut
toffenfus caloru duobus modis accipit:Aut fupnui eft quinon fuerit +fcandaliza tur:fed homines veritatis talia afpnant, vñ
Lludæo per me quo nõdu fum":Aut præfés ecchia in q ad. a Ne turbæ Iohannem liuore motum fufpi narrat Valerius maxi.li.i.q quidã dixit
capituli. hục viuimus,& iã q dã mõ regnam”.h¶Ã centur, & vt fctant cum quæfiffe non fibi,
fed difcipulis. Diogeni olera lauanti: Si tu Dionyfio adus
ib' illici Moralite §,10.a. dieb' Io.Aptos dis ad oues'q p.do.Ifrael e lari velles, ifta non ederes. Cui rñdit:Si
tus in me.lllis autem abeunti
uātuad ire iufferat , vt ad regnữ reduceret. Sed hęc tu ifta edere velles,Dionyfio adulari nolles
• Quæ nes 1
s,corpo prædicatio ad pfectu publicanorũ & pcō. fciebant myfterium interrogationis eius. Etfequit.Hic veridicus vitatis annuciator
iter:& †Margh ruyfa eft q crediderüt.Cæteru Iohani à ple . malës olerib” ſuftëtari, quã magnatib⁹adu
• bus,coepit lefus dicere ad tur
irituma be no creditur,Chrifti opera nõ autorizan lari.Tertiò comedat en Saluator à claritate
bas de lohanne: Quidexi,
bitant tur,quia crux eft fcãdalo, lã pphetia ceſſat noticia,cũ dicit: iProphe.dr em.j.Re.
a Quiomni vento agatur, vt leuitate men tis
ia lex explet , Chrift? alijs prædicatur, & ab de me ambigat quem prædicauit, ix.b.Qui em dř hodie ppheta, olim appel
gadei
à deo alis recipitur,fui refpuunt,inimici accipit ftis in defertum uidere , arûn , labať vides :qa pphetæ videbat ea que alijs
Icac regnú cæloru vim patif, quia gloria Non. erac occulta:fed no folu lohanes ppherafu
CEt
terco Ifrtpřib" debita,à pphetis nữciara, à Chri dinem uento agitatamk Sed it,fed etiã pl" & ppheta ,qa nō folu Chriftu
fto oblata,fide gétiu occupať & rapiť.Vel à An vana gloria ductus lucra quærat pro
erce.H dapibus vel veftibus, qui locuftis viuit , & puidic veturu &p dixit ficut alij,pphere,fed
ficia dieb' Iohānis.q pniam prædicauit.qpator pilis camelorum induitur. etiã ipm digito oñdit.qrtò comendat cu ab
*veftibus
'olite reuiuifcit,& non ang a lex pœna intulit & quid exiftis uidere: Homine autoritate doctrinæ. k Hic eft.Mala.iij.
nõppniam viuificauit . Patriacæleftis vim 1 CEcce ego miti.lohane qui duxit vis f21.q.4
Ec › "
* mollibus * ueftitum ? † Ec
tina patit du paōr ad eã qfii alienu locuitratp ta angelicam.m Ante fa.i.ante Chriftü c.L.
pniam.Grādi violecia eft interra nafci & cę ce qui mollibus ueftiuntur,in quiafili" di figura dei patris,&p cõfequés
idu
virtute op no poffu a Vbi aliquid venentur.
Blum cape,& habere per facies ei.n Qui præ.i. corda audiētiū,
mus p natura, i COēs em.Non qd poft domibus regum funt . Sed ad recipiedu Chriftump pdicationem fua,
ad a Quime non tantuka venturum prædixit:
lohanem no fuerint alig, vc Agab",fed qa & bapuſma ſuum: & vt cophendat fummā
fed etiam digito demonftrauit.
quidqd pphetauerut,de domino vaticinas Ponit quod erat. comendatione Iohānis,fubdit; o CAmeD
i
ti funt..O. em.ga quidqdilli dixerunt,de quid exiftis uidere : Prophe, di.uo.non negat quin æqualis furrexit in
L věturo loquuti fuc,hicò veniëtë oftendit ter natos mulieru,Chrift enim maiorfuit
tam ? Etiam dico uobis , &
cās Act.d. kCEt fi uultis recipere ipfe. Vtmin t fed non propriè dicit filius mulieris fed vir
õ, texcellens excufabiles fitis , quia eum non recepiftis. †plufquàm prophetam . Hic ginis,qa mulier de cõi curfu accipit p fo
In Malachia.
Hit Diuifio tiorem palpfe eft Elias in virtute , non in perfona mina corrupta. p Qui aut mi.id eft in
eft enim de quofcriptum eſt: britudine, q Maior eft il.quia quilibet
Is pheta parin vitæfeueritate,mentis rigore præce
SVerbapatris´ad fitium. ■ Nuncium.
11 Mala..a des Chrifti primũ aduentu,vt ille fecundu. btūs tucu minim maior eft actu qui
Luce.7.6 Mar.1.a Nicolausde Lyra. Cui autem Ecce ego mitto angelum me cuc viator purus,licet aliqs viator fit ma
a Manifeftationem tuam
tin carcere 11 ' lo
ior in potétia aniq bro.Et qa dixerat, qd
um antefaciem tuam, qui prę' B
novidetur cõueniens, ga Iohannes no fuit hanes erat plus ppheta,io cofequerer de †Lu.74
a Peruia reddet tibi cordă auditorum pos
min' illuminat pphetę ve,te.quiajhic di nitentiam prædicando,baptizando. clarat hoc di. r A diebus.quia lohanes
cit pl " & ppheta , vt fequitur in ifto ca.Proparåbit uiam tuam ante te . incepit prædicare cõfequutione regnicæle
phetæ aut cognouerut Chriſtũ nõ tm naſci a SVtfummam virtutum eius comprehendam. ftis p poenitentia.qd ante effe non poterat.
turi in carne ppter nos,fed etiã morituru, Amen dico uobis : non furre ° s CEt uio ra.il.Non enim poteft homo
! vt habet lfa.liij.c.Tãq; ouis ad occifioné du a ¶Non virginis. natus in terra rapere cælum,nifi fibi faciat
tillis cet &c. & in phib alijs locis,quæ ppter plixit inter natos mulierum ma violentia coercendo à delectabilibus pro
xitatē vitādā omitto : ergo multo forti" lo a FBtfi æqualis. priuappetitum. t COmnes em.quia in
hines qfuit pl' ppheta cognouit.Ite lo fior lohanne Baptifta . † Qui lege & pphetis veritas de Chrifto erat fub
hanes de Chrifto pdixerat: Ecce agnus dei a Tempore. b Fin cordibus apoftoloru figuris & ænigmatibus tradita: fed à Iohan
b
g neeftmanifefte oftenfa decente:Ecce agnus
lo.j.d.qd no dixilled,vt videt,nifi vidiffet autem minor eft in regno ca cæs
cuimmolādu pfalute mudi,& io aliter di a Dignitate. dei &c. v CEt fi.noi plona fed in ſpũ, qa
b Alia commendatio Iohannis.
cendum, lohannes no dubitauit de predi fuit filis Elig: & hoc in trib?, Priò i auſteri
etis,fed certitudinaliter cognouit:fed difci lorum ,mâior eft illo , A die tate pnis, qa de Elia fcribit.in , Reg.f.qde
phi e ' qno erat fic illuminati,dubitauerut, bus autem Iohannis Bapti rat vir pilofus,& zona pellicea accinctus re
&ideo lohanes p difcipfosfuos qftioné p a Quantum dicetur nunc.i.femper. nibus,Dicitur autem ibi pilofus ppter hoc
pofuit,no propter fui dubitatione,fed difci ftæ ufque nunc regnum cæ habebat vefte hirfuta & afpera.Similiter
puloruhæfitatiu, aCEtrefpon.Hicpo a Quibus non erat promiſſum.` de lohanne
lorumuim patitur, & uiolen eCIl.au.p hoc auto Chrift? comedauit Moraliter
+diripiut nurChrifti refpófio :& qae refpofiono
erat ad confirmationc lohanis q non dubi ohan è de métis cõftãtia & de afpa vira & Le.16.d.
tit rapiunt illud . † Omnes '
lita tauit,fed ad confirmatione difcipuloru duz a Præcedentes. Vbi Chrifli tempus de cognitiōis excellétia,oñdiť o doctores fu Depe.dif
bitātiũ,iō Chrift" no refpeditp vba,fed p oftenditur,quem Iohannes oftendit. piores no debétiferiores cotenere,fed magis 2 , fi em.
1
facta,facies in confpectu difcipforu Iohānis enim prophetæ & lex ufque tu pñt falua vitate eos comedare.r CA paulifqer.
miracula multa manifeftè declaratia ipfe a Vel prædicauerunt. di.Per regnü ççlorū põtītelligi militãs ec
effer Chriftus:& hoc eft qd dicit: b Re ad Iohannem prophetaue clefia,quçno eft ipi pietes,fed fideles qrum
x V
nuciatelo ad præceptum meu. Et cætera mivalde paffifut martyriu p violecia ty
runt: &fi uultis recipere,ipfe
quæfequut patet vfq
; ibi: c Pauperes rānorũ,&fic rapucft regnu celorü.COës
euan fin xem p.&les
 Glof.o
€ rdi Matthæi DeLyra
. Cap. XI .

E a Cui au.Laudato Iohanne tranfit ad increpandum illos, qui
necpredicatione Iohannis moti funt.vel ipfius Chrifti prędicatio
nëdefpiciur.Iohannes talis ac tātus vt dixi, & adeo dign', vt ei de
beat credi:fed vos cui eftis afsimilandi qui noluiftis credere ei ?
bCSími eft pu.Pueri,doctores funt humiles fpiritu.Foru, fy
nagoga vel ipa lerufalé,vbi iura præce
ptorü dei recōdebãt.Coeqles contribu
les quos folebat exprobare, ad laudes
dei no affurrexerüt corde deuoto,mem
brorữ agilitate,qďnotat falt".Nec pla 2
mēta pphetarup excidijs iā factis vifa * bet aures
ciedis ad pniam couerfi funt, c Ce
ci.uo.vt Dauid Exul.d.adiu,no.jub.d.
Ia.&c.hmói.d CLamen.vr :Cõuer.ad
mei to. cor.veft.i ie.& fle.& pl .& hmõi
Pfal.80.a, Venite.Sicut tuc,ita & nue verac
via falutis refpuitis. Lamētēuim" ad lo
Iohel.z.c. häně,cecin im" ad Chriftü.Hçc eft fuma
Generátio ifta nec plorat cu lohane plo
rante,nec gaudet cu Chrifto gaudente *
Nec miru fi duplice via falutiscôténut,
cũ &ieiuniu & lacuritate pit fpnut,fiie
flugubría
tecinimus iuniu placet,cur Iohanes difplice:? fi fa
turitas,curfili? hois: f CEt fufti.Ofte
dit filios fapięitelligere, nec i abftinedo,
nec i maducado eĉ iufticia:fed i ganimi⚫xiftis.† Venit enim lohanes,neque
†35.di.ca.
fextodie tate tolerādi iopia,& tēpātiā no fe cors
Rom.14.c rūpēdi pabfidatia. No e regnü dei efca
& panis:qru no vfus fed cócupifcétiare
phedit.i gbufda libris hr:Iuftificata efas
pia ab opib fuis,qa fapia nō qrit vocis
teftioniü,fed opũ, g CTũc.Qui hacte
nus Iudços cõit icrepauit,nuc noiati ci
uitates exprimit.q freqnt audita doctri
na & vifis tot fignis credere noluerüt q
€4.8. bus nõoptat mala,ſed pdicit vēsura.
Fh CV tibi.Supra vbi legit,qa circũ
ibat lefus ciuitates & oës vicos, curans
ocm eft iter alias etiã
*
I corozai & Bethfaida dñm feciffe ru
tes.Corozai itptať myſteriũ meũ Bethe
faida domus fructuum vel venatorum
iSii.Hocipletũ mõ videm , qa Co
rozaim & Bethfaida pñte dño credere
A&.zt.e. noluerut.Tyr? & Sidon poftea pdicāti
baplis credidert:a deo deuoti,vt Pau
mile erat de Iudæis
nec perhoc fuerat moti ad pniam:& poftea dulcedine & māſue.
tudine Chrifti,q dulcedine mifericordiæ eis prædicauit , & cũ eis
dulciter & mafuete couerfat? eft, nec graues poenas impofuit pœ
nitentibus,fed dixit. Vade & noli amplius peccare. & ti per hoc Ioh.8,b
Hoc effe myfticum,& indigere intelligentia, oftens
dit,cum fubdit:Qui habet.
eftElias qui uenturusteft . Qui ha
a Cordis. b Quod dixi myſtice intelligat.
audiendiaudiat . †Cui au
a Tot monita falutis audientem
& non obedientem ,
tem fimile æftimabo generationem
a Fludaicam, bgHuic toti negotio. c_¶SicutDa
uid & Ieremię.
iftam Similis eft puerisfedentibus
a Flerufalem . FQuantum ad monitores.
SVbilex &iura promuntur.
SQuantum ad monitos.
inforo, qui clamâtest coæqualibus
dicunt: Cecinimu s uobis, &nonfal
a Non affurrexiftis operando. b Poenitentię lachry
mas neceffarias vobis prediximus, & non acquieuiftis,
nec adhuc acquiefcitis Per compafsionem.
taftis : flamentauimus, & non plan
a Exponit predictam fimilitudinem.
a TExemplo abftinentię fug pænitentiam vobis indis
cens,& noluiftis humiliari cum eo.
manducan s neque bibens , & di , "
cunt dæmo nium habet . Venitfi
a Cibo &potulæticiam futuri regni prefignans , &
noluiftis cum illo gaudere,fed calumniati eftis.
lius hominis maducans & bibens , m recacceffum familiare ad ipm . m¶Et
&dicunt: eccehomo fuorax & pos O
tator tini , Publicanorum & pec
a Quidquid me putetis.ego tamen dei virtus & dei fas
pientia iufte facere intelligor ab apoftolis.
catorum amicus.f Etiuftificata eft
a Quibus paterreuelauit quæ prudentibus abfcondit.
fapientia à filijs fuis . Tunc coepit
exprobrare ciuitatibus in quibus fa 1
&efuntplurimæuirtutes eius , quia
a Quequondam myfterium dei tenuifi.
no egiffet pœnitétia . Ve tibi Coro
a SQuefrustum gignere debuifti, ad quam fpirituales
venatores mifsi funt. b In ciuitatibus gentium,
quas diabolus venator in anguftia tētationữ cõprehedit
tum ad hoc:quia viderat aufteritate Ioānis, G
nofuerüt moti ad deuotiõis dulcediné
&pietatis, fed magis remäſerunt obſti=
nati in potis.f.vtriufq vită in malữ in- † erat
terpretado .&hoc eftqd ' dicit : Cui aut
fimilé &c. de qua fcribit in ca,fe, Gene
D
tatio mala & adultera fignum quærit, †Luċ.7.e
e CSimilis eft &cno quatum ad eos
rūinnocetiã :fed etữ ad ludi 'corũ inter.
pretatione, dQui cla.quia pueri in
C presęquales diuifi fibi dicebanc mutuo
ea quæfequuûture Ceci.uo. & pa
tet exprædicti s. fCVe nite mIo. Hic
applicat fifitudine ad ppoficu, g CNe
quemane bi.i. i abftinetia maxima †fodalib?
· viués.ille em g paru comedit, dicit non
comedere fcdm cõem modu loquendi,
ficut q mali videt , dicitur non videns.
h CEt dicunt. Iudæi.f, i Demo.
ha.aufteritate Iohanis demoni attribué vobis
f do dæmoniaci em poffunt multa agere
& pati quæ non pñtalij, k¶Venitfi.
ho.i.Chrift 1 Mādu. & bi.i.com
munë vită inter hoies duces,Hoc em de
j bebat facere, qa erat mediator dei & ho
minum :&ideo tale vitam debuit coiter
ducere , vt cõiter viuetes & pctores habe.
1 di.f.pharifæi malè interplado, nEc
tedax
• cehouo.in quo notat eû de exceffu in
P
quãtitate cibi, o CEt pota.ui.in quo
notat eũ de ebrietate, qd ' erat falfum : qa
perfec tiffim e vitefuit . vñ vt poft baptift Luce.7.c
mu.xl ,diebus & no& tib' ieiunauit,vt.s.
T vifum eft. p Publi.& pec.ami.Hoc
accipiebat ex hoc op videbat cu cũ eis co
medente & bibente, vt.s.dictü eft ca.x,
hoctñ non erat,vt eorum vitia amaret,
fed magis vt fanaret, vt ibidem dicitur:
qCEtiuftifi.&c.hoc dupfr exponit. † Lucio.c
Vno mo referêdo ad aplos :&eft fenfus: H
g cft fapiêtia dei přis fit pdi
licet Chrift' 9

Pfalz 4.b. lú Tyro abeunte oscivxorib?&libes i zain,ug tibi Bethfaida: qa fiin Tyro
ris ad naues pleqrent.Cur ergo no
credituris pdicauit,credituros cuitauit
ipfefcit cuius viæ funt mifericordia & veritas ,Propofuic tamen
fines Iudæç no excedere,ne iuftã pharifeis & facerdotib?plequu
tiõis occafionem daret,Et erat tuc q in Corozaim effet vocandi :
Nicolaus de Lyra. Konec tamen
de lohanne dictú eftfup.ii.q habebat veftimetum de pilis
camelorữ,Scďò,in foliditate conftantiæ. De Elia emfcribit,qd
ipfe conftater argucbat regem Achab.jij. Regữ.xxij .& Ochozia
regem.iiij.Reg.j.Similiter Iohanes cõftanter arguebat Herodē.
Mar.vi.Tertiò in autoritate doctrine qa ficut Elias ventur" eftp
prædicatione fua,denuncians Chrifti aduentữ ſcďm,ita Iohanes
preuenit primu,vt dictũ eſt ſup.iij.ca. Et hocnotať cũfubditur;
aCQuiha.au.ad denuciandu,q' d illud q immediate.pponit
myftice eft intelligendu.b Cui aut.hîc cõfequenter exprimit
codenatio obftinatorữ,&primo in generali refpectu Iudæorum
coiter.fedoin fpeciali repectu aliqrü,qb' fpecialia bñficia contu
lerat,ibi:Tuc coepit exprobrare.Ad euidentia primi aduertendữ
qd 'multi valde facit ad virtute,op aliq à pueritia fua fint cofue
ti opibus &tuofis:&ideo expedito pueriexcerceant in ludis ho
neftis &inducentib” ad virtute & retrahentib" à vitijs:,ppter qď
pueri Hebræoru habebāt talē ludū. Diuidebant em in medio cie
uitatis in duas ptes æquales,& illi qui erat ex vna precanebat car
men lætitiæ,& alij ex oppofita carmen lugubre:poftea exprobra
bant fibi mutuo:Et exultantes dicebat alijs quare fibi nõ cõgau
debant & ecouerſo alijs.f.lamētātes quare fibi no nó copatiebat :&
hoc fiebat ad exprimendu vanā læticia & defectu cõpaffionis &
amicitiæ ad inuice in hoc mudo.Et hoc modo ficut videmus fre
quenter qd
'in eadem ciuitare immo & in eodem vico vel etiam
in domo aliqui lætantur,& aliqui ex oppoſito triftantur.Hocfi
mile erat
dumo à pharifæis reprobat , tn iuftifia
cat? eft,i.cognit" à fuis, hoc eft
à difciplis,q funt filij Chriftip adoptio■
nem,fecundmo dicitur Ioh.j.a.Quotquot autem rece.eum &c.
CAliter exponitur,referédo ad pueros Ludçorum prædicto mo
do ludentes. & tunc fenfus eft:Er iuftificata eft fapiétia.f, lohānis
& Chrifti, r Afi.fu.hoc eft à filijs Iudæorum , quia declarata
eft corum iufticia & fapiëtia inquãtum reprefentabatur per eos
rum ludum obftinatio patrum fuorum ,ficut patet ex prædictis.
s Tunccœ.expro.Hic in fpecialioftendit Chriftus condena
tionem aliquorum propter eorum ingratitudinë, quia illis præ
dicauerat Chriftus frequenter,& inter eos miracula fecerat: &lie
cet eius prædicationem primò recepiffent deuote, tamen poftea
advomitum reuerfi,in infidelitate remāſerunt,ficut prædictum
fuerat plfa.ix.Primò tépore alleuiata eft terra &c. ficut expofitu
eft ca,iin.& hoc eft d'q dicit:Tunc cœpit ex.&c. t Væ tibi
Coro &c.ifta erat vna de ciuitatib”,in quibus predica fecerat.
v CVętibi Betzaida : de iſta ciuitate erat Petr? & Andreas.
* CQuiafi in Tyro & Sidonefactæ.quod patet, quia rece
perunt prædi Moraliter
* enim pro.& lex &c.per lege & pphetas fignificatur docto
res ve.Te.p lohanne verò doctores noui: ppter qd ' debet ei affi
milari in tribus prædictis.f.mentis cõftantia,auſteralvita, &fana
doctrina, b¶Cui autem fi. &c.Sequitur. e Ceciuo. &c.
Illi verò non faltant ad cantum qui audientes predicationem de
gaudijs cæleftibus , & nõ eleuantur ad ipfap deuotionis affectữ,
& illi nõ plăgunt ad lameratione qui prædicatione audiût de pu
nitione petōrum q nõ mouetur ad aliquã contritione, f¶Væ
em&c.abftinetia Iohanis fuit alijs exeplum pnię.Māducatio ve
rò Chriſti fuit alijs exeplum condefcefionis & mifericordię.per il
los igif qui vtrūc in malum interpretabãtur, fignificătur detras
&ores,bonos actus aliorum nequiter deprauantes. s Tunc
*cœpit
1

-yra
fterita loin G Glof. ordi . Matthæi Cap . XI . De Lyra 40
te s,
dine&malue.
A nectamé de cōtemptu grauius puniendi . Tyrus anguftia . Sis diuiclaudis,dicés: gCCófi.t.i.ad ghã tuã declaro, h ¶Quía C
icauit,&cüeis
don,venatio. a CEt tu Capharnaum.Non folum Coroza abfco.hec.i.myfterio fidei, i Afa. & pru..in fapia huana
i
is mpofuitpœ im & Bethfaida ve erit,fed & tibi Capharnaum; quia b Nun cofidétib?:&iftifut fapiétes i oculfuis tim,fed no fimpl . k CEt

. &ciperhocloh.
& quid ufo in cælum exaltaberis.Nonne tu es quefama hoſpi re.ea.par.i.huilib . & fic patet op cã à pre credetiu fuit eoruhuili
iõis dulcediné in mei,& fignorumin te factorû famoſa efficeris, vel cotrapræs tas:q ad fapiam difponit,vt dicit Prouer.xj.a . Vbi humilitas, ibi
aferunt obfti
dicatione mea fugbiffimè reftitifti . Ca lapia expre aut nõ credētiū fuit eorũ (u
iin malüine teras
pharnau interpretať villa pulcherrima, pbia,q eft irellect" excecatiua .fed ex pre
idt:Cuiaut Ezec.16.b in qua codenatur perfida ler❜m ,cui dici & Sidone factæ effent uirtutes quæ dei căfuitfimplex volūtas diuia: & hoc
apromemoria pungentis peccati.
in cafe,Gene tur, luftificat aeft Sodoina foror tua ex eft qdfubdit: ICQm fic fu.&c. Q& ď
factæ funtin uobis , olim in† cilício
nut quærit,+Lucza reisex tui copatiõe cũ illa exëplo Loth em aliq fint electi, & alig reprobati : bn tlaceo
a Pro mortis confideratione,
atum adeo nõ eft correcta, tu filij dei verbis & mira por affignari ca in gñali eria ex predei,
c & cinere pœnitentiam egiffent .Ve,
i orüinter culis femp extitifti ingrata, cCRñ vtin clectis appeat dei mifericordia , in
a Sed nec ficæfunt in eis, nec pœnituerat, & time.
juia pueri in dens Ie.Rñdens tacitę obiectiõi , quafi 1 alijs aut ei iufticia, qa ficut ad għã regis
" quærerct,quæro q ludaic ppł's dei cal rumtamen dico uobis , Tyro & Si terreni &decore fui regni no folu prinet
ant mutuo a Sicut minor ſuit culpa eius quæ nuncios veritatis
tor,deifiliu in carne veniête ta obftinat? non habuit eius quæ refutauit, ita minor pœna. aula in q ftrenui milites honoranť,fed et
cí.uo.&pa
emlo.Hic reiecit, quem gētilitas tā prona recepit? doniremifsius erit in die iudici quã patibulu in q malefactores puniunt , fic
d CDñece.Qui facis cælos,&relings a Que fimiliculpæ fubiaces. ad glia dei nofolüptinet pmiatio bro
ú.g CNe 3
b uobis. Ertu Capharnaum , tnun, ru,fed etiã punitio reproborũ. In fpecia + quæ es
ia maxima fodal in terrenitate quos vis , vel ad literam.
li tn nō poc affignari rõ ex parte dei, qre vfqz ad cor
,dicitnon Paruulis.Sapieribus & prudétib?, quid ufque in cælum exaltaberis ?
loquend nōapponit infipiètes & hebetes, ſed par iftu eligat & illu dimittat , nifi eius fim. lu exaltata
i, Fd20 maioribus fuppliciis punieris , quia credere
uulos,vtpbet fe tumore dănare,no acu nɔluti vilis virtutibus. plex voluntas.vnde dicit Aug.fup loh.
n videns . · víquein
men. f Ita pater.Bladictis affectu lo Vfquein infernum defcedes.Quia Quare illu trahat , illu autem dimittat,
Demo .
quit vt incepti in aplis bñficiu cõpleať, noli velle dijudicare ,fi non vis errare.
fiin Sodomis factæ fuiffent uirtus
i attribué vobis
Hic exéplü hüilitatis accipim",netemes a Certe. b No m COia mi.t. fut.hîc ponit pdicte vo
Ira agere contigiffet eis fubuertio,vbi fuiffet correctio.
redifcutere præfumam fupna confilia catiõis mediu. Chriftus em mediator eft
7enitfi. tes, quæ factæ funtin te,fortè mån, ma
de vocatiõe hori ,& repulfioeillorữ . cữ dei &hoīm.Debit? cft aut pceff" , vt ab
i.i.com extremo in extremũ pcedat p mediu . & tr.q.cnõu
emvtrūce attuliſſet,nõ mox rõne reddis fiffent ufque in hanc diem.†Verum
cem de iō ois pceffus grę deriuať ad nos p Chri ne
dit, fed fic deo placitu dixit, oftendes ga
ci&ho tamen dico uobis , quia terræ Sodo ftu.& hoc eft qd' dicht : Oia mi.trb.qd
injuftu effe no pot qiuſto placet. In oi a Quiaminor culpa.
coiter
bus ergo q exteri" difponitur, apte cau veru eft in Chrifto:qa fcdm natură diui
morum remifsius erit in die iudicij,
s habe fa rõnis eft, occultę iufticia voluntatis. nã habet effe à pře ,& pcõfeques pofle,
Cum exprobraffet Iudæis.
CEt gCQmfic &c.ne qs iteru querat, cur C licet habeat idë eë nuero & poffe cũ ipo.
quàm tibi.In illo tempore respons & fic oiafunt fibi tradita à patre ab eter
CEc. huiles eligat,fapiêtes reprobet, hOia a Gratias ago in te exulto.
Quin tedax no,fedm auté naturā hūanā oia tradita
mi.&c.Tradété patrē & accipiëtë filiū dens Iefus, dixit : † Confiteor tibi
† Gracias
Iquo Myftice myftice itellige.Alioqn fi iuxta fragilita a Mi. b Nou pater. funt inprāte Chriſti & dñio à deo pře.
niga +Luce:7% vē noktrā accipis,cũ cœperit hře acces Sed hoc intelligédi eft dupfr . Vno mo ago
pater domine cçli & terræ, quia ab, tad autoritaté,& fic oia creata fūt fis
puf pit ,incipiet no habere q dedit.poia ,co a Sacramentum mei aduentus, b Scribis &
t.s. oipotèté nota,p tradita,filiữ, cui p natu pharifæis qui fibi fapere videntur. bi fubdita ab iftati cōceptiõis: qa eo ipo
loc . rä oia p vnius fubftãtic iure funt ppria, fcondifti hec à fapientibus & prude natura hanaybo eft vnita , oia creas
Et hoc per me. THumilibus fpiritu, ta funt fubiecta fibi.Alio mõĝtū ad effe Lucejo.d
co no data p gratia,Tradita aŭt oia,nõ cæ
JX₁ 1 &terra & cetera & fecit: fed hi gp filiu , tibus, & reuelafti ea paruulis.ltapa au:& fic in iudicio oia erut fubiecta pe
zt, B acceffum habet ad patre , & añ rebelles , a TVc humilis redeat, qui ſuperbiendo recefsit, bidib" ei : qa tuc ei volutas pfecte iple
1
ar: dinpoftea fentire cœperut .Tradita ätter,quoniam fic fuit †placitum an, bitur i oib',vt hrad Heb.x. Et qafcdm D
Coomnipotens. · Confubftantialis patri. diuină naturā idé eft cũ pře,ideo ſubdiť, † bonavo
if. †Lucios nō allafunt ; q in filio foli nota fūt pa B
eri.Nota verò filio foli cē ÿ při fūt, arc tete.Omnia mihi tradita funt à pas" n CEtne.no.fi.code mo; no tñ phoc luntas
IS: H Hoc nature.
-di i ta in hoc mutuę cognitiõis ſecreto itel, i n excludit ſpūſſ& tūs , qa dictio exclufiua ad
tremeo . Et nemo nouit filium ni dica,vni plona i diuinis refpectu termi
fi ligit,no aliud in filioq in pre agno
fcibile fit extitiffe.iTEtne.no.ff.&c. Non quodfolus. ni effentialis ,no excludit alia, fed potius
cft O
fi pater : neque patrem quis nouit
O☐ feipfum reuelare, Et nemo nouit přem includit:qa licet alia fit pfonapatris,alia
Hoc naturz. SHocgratia.
c. nifi fili",& cui patre voluit reuclare. Ad k P filij & alia fpületi , tñ ifte tres plonę fut
viraq emillud fubditü refertur, Vers nifi filius , & cui filius uoluerit res vn' de':ita opneci diuinitate,nec in effe
-0 a Et quia per me habetis acceſſum ad patrem. tialib” hñt alietaté aliquã,di& tio aūt ex
‫܀ܘ‬

is bo enim fuo pater fe declarat . Et verbu Credendo obediendo.

feipfum declarat, ga metis noftre lumë
a uelare . Vènite ad me omnes qui
eft. k Nifi filius, & cui filius uo
luerit,Mutua cognitio,quæ eft equaliz
tate naturę,Illa autē tatilla q in nobis eft,dignatiõe reuelatis cft.
Tolliceiu
Nicolausde Lyra.
perutpdicatiões Apforü & deuotè crediderit , vt patet Act,
xxj.b.vbi Paulu cōduxerut vic ad naué ex deuotiõe.Per hoc ta
mé,no icelligit aliq variabilitas in diuina prędeftiatiõe,ſed tmin
hoim volutate, a Verutn dico.Quia graui eft audită fidem
repellere, mori in gètilitate, Illi aut erat gètiles , q habitabāt in
Tyro & Sidone, bEt tu.hoc dicit improperado,qa p prædis
cation? Chrifti & miracla debuiffet exaltari ad diuina : fed qa p
pter pam ingratitudis femp peiora priorib, inferunt , io fequit:
oraliter
Vfa infer. Quia fiin fo. qui ti fuerut hoies peffimi,vt hr
Geñ.xin , d¶Factę fu.qa feciffent pniam ficut Niniuitę ad påi
carione lone.Dicit auté forte,nõ ad notādữ dubitatione ex parte
fua,fed ad denotãdū mutabilitatē liberi arbitrij ex pte hominis.
← CVerutn di.qa repugnatio veritatis agnitę quæ fuit'in iſtís,
gavitate dei cognita p predicatione Chrifti poftea impugnaues
ruc,cu fit fpés pati i ſpmſ&m,grauius eftpem & fit vitiū luxurię
cõrra naturā q erat infecti iſti ſodomitę. fCInil.te.Hîc confe
quéter ponit deuotorũ comedatio:Et circa deuotione primò po
niť principiu motiuữ.fcdò ipm mediu,ibi:Oia mi.tra,funt. Cir
ca primi aduertédū o poffet ab aliq qri , q fuit cã q ludæi lřati
& inppło famofi p maiori prei infidelitate remālerüt.fimplices
& Irati ad fidevocati fût,Huic qõi tacitè rñdet Chriſt'p modữ
diuinæ
१
clufiua folu excludit qu ' alietate impor
tat,Noticia aut abfolute fumpta,ellena
tial accipit:&ideo cõis eft tribus . & io
cũ df, nemo no.fi.ni.př &c.p hac dictionē exclufiuã,nifi,ab hac
noticia ñ excludit fpuffЯus,fed magis icludit,vt dém eft. Sciedū
et,q hec dictio neo, no accipiť pprie.i. null? ho, qd' patet phoc
abifta vniuerfali negatiua excipiť př p dictione exclufiuã, cum
fubdit: o Nifi pat.q tñ př nō eft hō.fol” em fili” in diuinis eft
ho:&io dicčdu, nemo,ibi accipit magis large.i.nullüfuppofi
tū naturęitellectualis:& ficbñ excipit př,q licet no fit hō, ẽ tñ na
tura itellectual,& tñ ipe cognofcit filiu pfecte.Er ga Xps eft me
diator dei &hō.iõ notícia dinorū ad nos deriuat p ipm , ppt qď
fubditur: pCEt cui.nō qa ifti qb' fit reuelatio mediate filio ha
beatnoticia cõphefiois ficut fili",qa hocè ipoffibilecreaturę illď
em qd cophědit, totalt & pfectè cognofcit: & qa dictu eft des fili
eft mediator dei & hoim,io cofequéter oñdit 9 op familiarit & fecu
rè poffum” accedere ad ipm,di. q Venite ad &c.fub onere
legis,qd
' onus fuit importabile patribus antiquis, vt hf Act,xv.
Et ego refi
* ce.ex. &c.per iftas ciuitates,in quib? Chriftus frequêter pręs Moraliter
dicauerat & miracula fecerat,fignificanturilli qui frequenter aus
diūt dei verbum,& vident exempla virtutū,& tamē in påïs fuis
obduratur, ppter qd cæteris parib alijs graui puniët̃. f C In
il.te.&c.fequii: k CEtre.&c.magn" honor ex hoc eft humis
libus veris : quiafunt de fecreto cofilo fummi Regis,& qm hūili
bus oia patiëterfuftinétib? frequenter imponunt grauia,iõ indi
gentrecreatiõe diuina;,ppter quod fubdit: Venite ad me &c.
fiin
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XII . Additio

Ea Tollite iugu &c.lugu Chrifti,cuägeliu eft,quod Iudços & tanter dicit euägelifta:Cu audiffet Iohã . opa Chrifti &c. licet em G
gétes in vna fide coiugit .Tollite fuper uos..in honore habete: viderat Chriftü& ipm vè cognouerat,vt dictú eft,nõ tñ viderat
non fubt?,vt cōtenatis.Qui laboratis, difficultate legis,& onerati opa Chrifti pferti illa q teftimoniu de ipo phibebat.f, miracula.
• Ad qd Chrift tac fcies cogitatione cordis ipfi Iohānis , ppriè
patis.f.reficiam fiiugu tollitis.i.præcepta mea.Et quid iugo eius
fuauius, quid onere leuius probabilem fieri,abftinere à malo,bo rñdit:Renuciare Iohâni &c.Vbi attēdēdu, nõ folữ dixit , renun
numvelle,amare oës,eterna fequi ,pñti ciate lohani q vidiftis,licet fortè hoc vis
bus no capi,nolle alij facere qu patino Quali victi. b Peccatis, velingo legis. deret fufficere: fed dixit, & vidiftis &au
vis. b Di.à me docete verbo & exs laboratis & onerati eftis,& egofres diftis,ad denotadu, pea qaudiuerat ap
emplo,vt fitis huiles mērib",mites mo a Interius non tantum exonerabo. phetis pChriftüficda,videbāt pipmim trecreabo,
rib".Huiles,vt neminem cōtenant.Mis ' ficiam uos . Tollite iugum meufu pleta.vn dicit: Cęcividet, & clau.ab. &c . refocilla
tes vt nullu lædant.Corde,vt idé extra a Infide combinatos. Quia nullum Hec emmiracula i ppria forma legunt bo
lado. Moribus.
d in ppheticis vaticinis.vn Ifa.xxxv.b.lo
in opere fit & i corde,ne lateat ferpes in b peruos , & difcite à me, quia mitis
42.q.6.que fpecie colube.c Elugu enim meũ . qués de Chrifto ait : De venit,& falua
fcit a Quia nullumdefpicio, Mente. b Non ficte.f.
Quo euägeliu lege leui eft, cuibi opa uit nos.Sequit:Tuc aperient oculi eorũ.
fum,& humilis corde,& inuenietis
hîc & cócupifcétia danatur?'Sed in lege a Hicfpe,& pofteare. b Euangeliam, Sifr Ifa.lxj.a.Ad annüciādū ſeu euägelis

mira iubet, que apfus ipleri nopoffedi requiem animabus ueftris . Tugum
cit:hîc volutas quærit quę i arbitrio no a Non detractantibus,fed dilatato corde currentis
ftro é,& quefola fufficerepot &præmi bus.
comodi, um habere ,Ite quo juguChrifti fuaue, denim meumtfuaue eft,& onus me,
vel bladū. cũ fupradicitur : Artavia é queducitad
" um leue.
6.7.b
vita,Sed agufta,qa ñ nifi 'ãguſto initio
icipit.pceffu verd tpis ineffabili dilecti
onisdulcedie dilatatur. d CO.me.qa
illud mometaneu noftræ tribulationis
æternữpōd gloriæ operatur in cælis.
GLO. ORDI.
Nillotpe. Narrata prædicatiõe Ca. XII.
& miraculis vni anni ante qōnë Ioanis factis,t ranfit
adilla quæ factafunt alio anno.f. poft morte loanis,
qñ iã in oib? Chrifto cõtradicit, Abijt Iefus per
Alleg.Sata,fut auditores,pq difcipuli träfeut,cüfollicitè doctos
Allego, res infpicit, quo vnuquece attrahere poffint, qru faluté efuriūt,
Spicas vellut,du fingulos hoies à terrena intentione retrahunt.
Fricant
Nicolaus de Lyra.
a CEtegore.uos , in pñtipgram ,& in futuro p gloriam.
bCTollite ,volütariè.f. c Clugu meu fu.i.lege euägelicā,quç
dfiugu à iugo gis.qa lex euägelica eft lex amoris, & per coteques
jugit fideles adinuice,Iudæos & Geciles, qaamor eft vis vnitiua
fcdm Diony.cofequéter oñdit qualiter nutriať amor ifte,dicens.
dCDifciteà me.nulluledédo. e CEthumilis corde: nemi
nē cõtēnēdo.Iftis aut duob' maximè nutriť dilectio. Pręmiữ autë
amoris fubiugit, cu di. fCEt inuenietis re.a.ue.quia fcdm q
dicit Auguft.lib.cõfel.Inquietu eft cor meu, donec requiefcatin
te:Quç qdé quies hîc inchoat,fed in patria pficiet,vbi charitas co
fummat.Et ne ex iugolegis euägelice alig terreãtur, iofubditur:
g Cluguem &c.quia fcdm op dicitur.j. Ioh.v.a. Mādata eius
grauia non funt.quod exponens Aug.dicit.f.amanti.
In ca.xj.vbi dicitur in poftilla: Et ideo aliter dicendum, q
Johannes non dubitauit deprædictis.
ADDI.Hæcro poftillatoris nõvidet cofona literęfequé
ti,cu dicit:Eutes renuciate Iohani quæ audiftis &
vidiftis &c.Si em Johanes nõ pponebat hac qõne propter ſe,ſed
Im ppter difcipulos,cũ hoc no latebat Chriftü, q cogitatiões ho
minu pfectè cognofcebar,fupfluŭ & imptines vidicere: Renun
ciate Iohāni;Iohanes em de hoc cert erat, fed poti debuiſſet dis
cere:Attédite q audiftis & vidiftis:dirigedo ba fua difcipfis qui
hocindigebat, vt dicit poftillator,no autē lohanes . Sed meliori
judicio fempfaluo ad hac admirationē tollēdā aliter poffet dici,
Pro cui declaratiõe attêdēdu, nõ eft incõuenies, vt qs fcies alia
quaveritaté certitudinalr p vnữ modū,vlteri" pficiat ſciédo cã«
dēvitatë p aliữ modu:licet fcd's mod, ſciëdi nõ fit ita pfect, ficut
prim.QP patet ex hoc: nã Chrift? q no folū ſcď'm ſciam icreată,
fed etiã fcdm fciam infufam oia cognouit, vt cõiter tenet: ſcďm
tn fciam acqfita ,f. expimétale legitpfeciffe,Luc.ij.g.Iefus pficie
bat fcia & etate &c.Sift dicendu eft,op licet lohanes certitudinalr
cognouiffet Chriftū p diuinã reuelatione, & pfpm femfub for
ma vifibili defcedente,&hmõi:adhuc tn poterat pficere in ipfi
cognitiõe experimetali,hoc eft cũ expientia haberer, opa ipfi
Chrifti manifefte correfpõderet his quede eoin ppheticis fcriptu
ris prenofticata fuerut,iuxta illud Iohã.x.a.Opa que ego facio te
ftimoniu phíbét deme.fed cũ quaæhibet cognitiois pfectio fitaps
petibilis feu defiderabilis,præfertim cognitio Chrifti,idcircolos
hannes no dubirado de Chrifto an effer Chrift",fed poti defide
rando habere ipfi? cognitioné expimētalē ex opibus ? quã iã hạ,
buerat exreuelatiõe diuina,dicebat: Es tu ,an aliú expectam hoc
eft dicere:defidero te cognofcerc effe Chriſtu ex opib? p te factis,
ficut te ia cognoui p infpiratione feu diuina reuelatione . vñnos
tanter dicit
zandupauperib?
tet, mifit iõe
Chrift" in hacrñf me.Ex quib? pa
b Difciplina. defiderio Iohannis rectè ordinato circa
cognitioně Chrifti,oñdēdo o opa fua
miraculofa corrñdebāt vaticinijs pphe
taru: & ficpoterat de Chrifto noticia ex
Cap. XII . perimetale hře ex operib?,de quo ia has
h buerat noticia diuinitus reuelatam .
N illo tempore. 1
gIterum datur occafio con REPLI Inca.xj.vbi agit de qo
tradicendi Iudæis. ' ne Iohannis baptiftę ad
+Abiit lefus perfata Iefum,deq poftil.dicit :cu qo fit dubita
bilis ppofitio,no mouet in pfona lohã- † Mar.2.b.
nis,q fuit p diuinā reuelatione & occultă vifionē certificatus; fed Luce,6.2.
" moueti pfona difcipuloru Iohanis heſitātiū:fed Burgeñ.dicit ta
liter dictü no ce cōſonữ lŕę,q dicit rñdēdo ,Eūtes renuciate Iohan
ni:q rñdet Iohāni,nõ diſcipulis ei”,Ad qďpot dicí duplr:Primò
3 qremifit Chrift' difcipfos ad Iohane , vt ex relatiõe difcipuloru
heſitatiū Iohanes materia accipet eos pleni” informãdi. ſeďd dici
pot,q Chrift' tenuit modũ curialē.nã directè rñdēdo ad difcipu
loru hefitatione qua nouit,vifus fuiffet hefitatione eorum redara
guiffe,qd ' curiale nõ fuiffet circa legatione Iohãnis factã, Curiali
tas igiť vỡ tã ex pte qrētis,& ex pterñdētis,dū & Iohannes in fua
pfonaicredulitaté difcipuloru no detegeret,& Chrift" fic curialr
quçreti rñdit,ne icredulitate legatoris increpare videret:cu ad fo
ru Iohanis ptineret.Mo aut dicēdi Burg.que hic addit multains
coueniétia cốtingut.primò qa ponit Iohane p diuina reuelatio
něde Chrifto & de his q de ipfo erat fcripta, certitudinalt & fuffi
tu;& tñq Iohanes petiuir amplius inftrui. exſcďa
cienter inftru&
em pte infert oppofitu primę ptis.qabñ fequit :Ille petit de.a.cõ
clufioepfecti' inftrui:igit pfectè no fuit inftruct : cuius oppofití H
dicitBurg.addes op fat's mod fciédi nõ fit ita pfect ficut prim ":
exq pater Iohane pl qfiffe curiofa & vtilia,ficut logica ſcơm cỡ
mentatore.ij.metaph.nõ eft ſciëtia.fed modus fciendi: q igit effec
pfecte inftruct in theologia, & poft qreret ſcire logică , curiofus
veniret iudicãdus.Secudu incõuenies:quia Burge. dicit dñm no
ftru Iefum Chriftu profeciffe fcientia acquiftra per experientia:&
hoc videtur dubiu,nã fi Chrift? aligd didiciffet p experientia,qď
pri vel quale pri no nouit,fequit op no fuit ab inftati cóceptiois
fuçomnifcies, qd eft cótra fatos doctores & mgŕm li. ifj. dif.xiiij.
fed.xin.di.exponit quo intelligit Chriftu pfeciffe,no ve Burgen.
vult.Tertiu qď Burg.ponit Iohane baptiſtă inouiſſe ſui ex pre
quæftione,vt eu que fciret ee Chriftữp diuinã reuelatione &fen
fibile oftenfione etia fciret per miraculoruopatione:videt abfur
du:quia Iudæi noita plene docti de Chrifti aduěru cu peterent fi
gna audierut:Generatio praua fignữ quærit,Matth.xij. & fic los
hannes videtur ad genetatione prauã ptinere , eo q ab infallibili
veritate doct" fingularia figna & fallibilia quærit ſcď'm Bur.qd
abfurdu dicere videt.Cõfirmatur,quia poft mediufciedi infalli
bile,fiveru diceret Burg.Iohanes quefiuiflet mediu fciēdi valde
fallax.f.operationē miraculoru.nã & praui antichriftiani dabunt
talia media no ad inftruendi fed ad fallendi,vt dicit beat Aug.
jj.de ciui.dei.ca.xiij.&o&ogintatriữ quæftionu.q.lv. & quaplu
rima alia quæ contingunt huic fingularitati,
NICO.DELY . Y
Ca XII.
Nillotpe.Pofta pofita eft cofirmatio
dubitatiuca.pcedé, vt patet i difcipulis Johānis,hîc côfe
DO queter ponitcõfutatio impugnatiu.f.pharifæoru . Et dis
uidit iqtuorptes: qa alig ipugnabat Iefu Chriftu rephēdēdo ei? Diuifio
Vitate qfi cotra lege agète,aliq caluniãdo ei bonitate opa diuia
virtute facta dæmoni attribuendo,ibi:Tunc oblatus eft,alij ten
tando eius
Moraliter. hCIn illo tge abijtIefus p fa.&c. Per fata pot Moraliter
intelligigetilių doctrina,in qua funt multę ſpicę.i, dicta philoſo
*phica ha
 dit
io

riftiStc.licetemG Glof.ordi . Matthæi Cap. XII . De Lyra 41

ft,noin viderat
ar,fmiracula, A Fricant,dum exëplis virtutu etiã â concupifcentia carnis mentes cas & cõfricantes manducabant grana , quafi cotra lege ageret ex C
Lohan ppr Chrifti doctrina. Confiderandü tamen, non arguebat eos age
is , iè exuunt.Grana comedūt,dum emudatos in corpus ecclę traŋciūt
lūdixit,renun Bene hoc agit difcipuli ante dominữ , ga neceffe eft precedat fer re côtralegé quafi raperēt alienu,quia licitum erat intrare fegete
tfortè hocvi mo doctoris,& fic gratia cor illuftrabit auditoris: Sabbato , quia proximi & comedere,nõ tamen metere falſe,vt habet Deut.xxiij.
vidiftis&au Moraliter hoc agūt ſpe quietis eternę,ad quã & alios inuitāt , ¶Moraliter fed quia violabant fabbatu, quia præceptum erat in lege op cibas
audiue Itep fata cudno ambulāt,q diuis impijs ríapræparentur die præcedenti & non
ritàp
p i ftudētes in fcripturaru meditatiõe deles 2 ſabbato :† diſcipuli autem eius efuri in die fabbari , vt habetur Exod.xvj.lpfi
Dit mimtrec
p
clau.ab,&c,refodila tant.Efuriut, qi eis panevitę.i.dei amo
& aut præparabant fibi cibu (picas frican +6.
a.Auftera vita, non prępas 9.3
réiuenire defiderat, Sabbato,dû à turbi ratos,fed fimplices cibos querere, vel comedere.. do,& hoc eft qd ' fubditur: a Difci
rma legunt bo c.fcriptum
a.xxxv.b.l dis cogitationib" vacare, & videre quã entes cœperut uellere fpicas & man puli tui.qd no licet eis facere fabbatis .
o 25.q.1.c.jõ
fuauis eftdñs, gaudēt. Vellunt fpicas & a Peccatorum conuerfioftultisfabbati defenforibus Sed Chriftus rñdet eis oftendēdo , Фq nõ
nit,&falua difplicet:fed a fabbati domino probatur.
terüt,cu teftimonia affumunt & difcu faciebant cotra legë, quia aligd qd eft le
foculicoru.
tut, donec i eis medullã dilectiõis inues ducare.Pharifæi autem uidentes di
ge phibitu,bene efficit licitu propter ne
eu euägelis a Nota quod apoftoli literam fabbati deftruunt.
niut,q latebatin lfa . Sed q fola fupficië 2 ceffitate imminete. Sicut Dauid q legit
Ex quib' pa xerunt ei : Eccè difcipuli tui faciunt
tiffacieba liæ fequutur, nec mětis refectioné no, fanctus ,mãducauit panes ppofitiois fi
t rūc,nec aiarũ requié que̟rūt; vñ cõfura a ¶De vinea vel fruge vicini licet edere ,fed nõ faicem bi datos àfacerdote in neceffitate , &tn
mittere,vel foras eijcere
inato circa tiofequii:At ille dixit eis: a Efurie
quod non licet eis facere fabbatis. in lege erat præceptu , q foli facerdotes
Popa fua tes &c. Quia vt ali ait Euägelifta, nec b comederet:qui facerdos inde nõ repro.
nis pphe loci vefcêdi habebat p turbis: ppter ni d Atille dixit eis: †Non legiftis quid batur, dedit alijs, nec etia Dauid , cp co t1.Re.21.b
noticia ex Luce.6.a miãimportunitate eoru. Ali Euage fecerit Dauid, quando efurit,& qui meditcu viris fuis.Ex hoc patet, op necef
uoiaha liftę addut, manib? cõfricaffe. Vñ & Pe fitas faciebat aligd licitu, qd
' als effetillicis.
cum eo erant : quomodo intrauit in
itam. Actt.10.b. tro dicit : Macta & maduca . b Non citu.Sic in ppofito,dato q nõ effet licia
domum dei,& panes propofitionis
licet.Scdm præceptülegis. Sed qa alia tufricarefpicas in die fabbati , tñ ficbat
it deqon
Hofee.6.c. fcriptura dicit: Mifericordia malo fas comedit , quos non licebat ei edere, licitu ppter neceffitate famis ; & hoc eft
priftead
dubitas crificiū.Melius fuit hoíem de famis peri neq his qui cum eo erant , nififolis odici faluator pharifæis: b Nõne
culo liberare, facrificiu deo offerre:qa · legiftis: vos fupple q debctis faire $
aloha +Marah facerdotibus? Aut non legiftis in le lege,
hoftia deo placés eftfal" hoim. De vafta f t cQuid fecerit Dauid : que tñ re
tus; fed Luce,6,2, ge: quiafabbatis facerdotes in tem,
dicittas tionefrugú no arguūt, ga licet plegem putatis fanctu. d CQuo intrauit in
inde edere. cAt ille dixit &c. In a Dum tauros cedunt, pueros circuncidunt ; & dum domu.& hoc factū habet̃.j . Reg.xxj.b.
Iohan vnam legem feruant,fabbatu deftruunt, b Tamen.
hocfacto nihil aliud inftruimur , nifi ve cetera patetex dictis vfqp ibi: e Ant
Primò plofabbatum uiolånt, et fine crimi
fabbatu nōlad Iram, fed fpualiterintelli 2 no.vbi ponit alia refpofio , qa facerdot nihil eis
ulorú L.Reg.21.b • nefunt:Dico aute uobis , quia tem
gamus. d¶Nolegiftis . Si Dauid & tes in die fabbati in teplo manualer opa imputatur
dici a Ipfelefus dominus templi. Inhoc loco.
Abimelech no rephēdiť, qrũ vterq mã. . batur.qa immolabāt aialia deo oblara,
Scipu plo maior eft hic. Si autem fciretis, &excoriabat & hoftias lauabāt , & cõfi- thófee.6.c
datū legis pbabili neceffitate trafgreffus
edar eft,& hicfifis caufa famis eft, cur non ide a Quam & Abimelech fecit,dum efurientes pauit.
milia,&tñnõ violabāt fabbatu: quia ta De pę.di.I.
Iriali quid eft mifericordiam uolo , &
pbatis in aplis. e Panes ppo. Q t lia opera erat ordinara ad dei cultum,& § . libenter
afua fignificauit facerdotalé cibũ träfituru in nonfacrificium :nunquam condem hoc effe qd dicit faluator. f Sacer. ignofco
iafr vfum ppforu.Vel qa oés facerdotes des FId eft apoftolos. a Id eft preeft,& non fub. in tem.fab.uio.i.manual operantur, D
dfo eft veteri obferuantię :& ideo non peccat qui fecundum
bem" imitari . Vel q omnes facerdotes eius ordinationem obferuat. gCEt fine cri.qa etiã erat præceptũ â
Ins
tinnoxios fum ' . Comedit in fabbato , qñ de mě naffetist innocentes . † Dominus dño, talia opa faceret in fabbato.& ea
On B fa tollebani alijs fubftitutis . Erat etiam dé rõne apli velletes fpicas in die fabba- †Mar.2.d
eft enim filius hominis , etiam fab,
ffi tunc neomeniæ dies. f Quia fabba 205 ti & comedētes ex pcepto Chrifti no pec Luc.6.a
Ja tis fa.Hic fine neceffitate oftedit fabba bathi . Et cum inde tranfiffet , ues cabat,qa meli" eft ipfi Chrifto obedire,
02 tuviolari ab ipfis qui calūniantur. Vnữ a Altero fabbato, vt Lucas ait . 1 * victimas in teplo offerre,Et hoc eft q
ti H exêplū datū éſt regiæ poteftatis , de Das nitin fynagogam eorum . t Et ecce dicitfaluator: h Dico aute uobis, † Mar.3.a
19:
xerat ibi uid,aliud facerdotalis ,de hisqp minifte ' homo manuhabens aridã , & inter, quia teplo.fcilicet ego (cui autoritate Luce,6.b
co riu tepli fabbatūviolāt, vt multo min❞ hoc faciut)fum maior.& in hoc etiã iple
fet adipm pineat crimen ſpicarữ fabbato oñditfuã deitate.vñ feqt: i CSi at ſci
us vullarum,qui verus rex &facerdos eft &dñs fabbati. g C Di retis.i.intelligeretis id qď fcriptu eſt Hoſee, vj.b. Mifericordia
10 co autem uo:Q.Si figurale templupotuit defendere facerdotes volo,& nofacrificiu:ex quo oftédit perdictum prophete , qopa
Xx fibiferuientes, cur fpüale nopot defendere difcipulos fibi creden mifericordięfut magis accepta deo victimę. k Nuqua có
ㄓ tes. h Siaute. Et vt oftéderet oia futuri tpis fpecié cōtinere, denaffetis.i.difcipulos meos in neceffitate famis de licetia mea
adiecit:Si aut fciretis.i.quia de' per gratia difpofuit liberare pos fibi prædicto mō fubuenietes.Et poffet eos licentiare oftendit:
pulu,& nō per exteriores obferuatias ,nõ reprehenderetis meos, 1 CDñs em eft &c.quia obferuantia illa poterat mutare, ficut
fi vetera omittut. i CDominus eft enim. Si Dauid paftus & patet qin nouo teftamento autoritate eius mutata eft, m CEt
facerdotes templi minifterio fabbatuviolantes fine crimine funt, cum inde tranf.Hîc ponitur confutatio eorum qui reprehen
quanto magis filius hominis qui verus eft rex & facerdos & do debāt ei veritatēin ppria pfona:Et primo ponit ecru cõfutatio,
minusfabbati kCEtecce homo. Ifte homo dicitur cementa fcdò ex hoc oriens machinatio,ibi: Exeuntes aut pharifæi . Circa
rius fuiffe,quia manus cui fpualis ædificij cura comiffa fuit, arida primum cófiderandữ, ad reprehēdēdu eu propofuerür ei quç
erat víc ad tépus Chrifti. Ecce homo ma. Significat humanu ftioné maliciofè:vtrum licitu effet fabbato curare:quia fi non cu
( genus in fœcunditate boni operis arefactu pro manu ad pomữ raret,arguerēt eu de impotentia.Si aute curaret,de fabbati traf
extéfa,qua fanauit manus innoces in cruce extéfa,Bene manus in greffione :& hoc eft quod dicitur : Clterroga. &c. fequitur:
fynagoga eratarida,quia vbi mai? donu fcię , ibi träfgreffor mas Vraccufa
iori fubiacet culpæ. ICInterrog.Quia difcipulos de violatio * phica habentia grana veritatis,palleis tamen vanitatis & falli Moraliter
ne fabbati probabili exéplo excufauerat , ipfum volut calūniari, tatis ad mixta.Igitur difcipuli cũ Chrifto per fata trāleūt,quando
vt fi no curet crudelitatis,vel imbecillitatis vel curet, träfgreffio, Chriftianæ fidei zelo doctrina philofofică ftudendo difcurrunt,
Mar.3.a nis arguant.Mat.dicit interrogaffe,Mar. & Lu.interrogatos ei vt ibi reperiant aliqua fidei Chrifti accomoda:& efurientes fpi
Luce..b fe.Sedfciendi,op illi prius interrogauerüt,deinde intelligés cogi cas vellicant,qñ veritates ibi contentas ab erroneis & friuolis fe
tationes accufationes quærentiu.coftituit in medio fanādū, & parant:& comedut qñ in ventre memorię recõdunt , fcdm illud
interrogauit, qd Marcus & Lucas ait:Et tuc illis tacetib" propo Aug.de doc. Chrift.Si in dictis infidelium inueniatur noftręfidei
fuit fimile
Nico.de Lyra. accommoda,nofolum non funt abhorreda,fed etiã ab ipfis tac
abiniuftis poffefforibus accipienda,& in noftrum vfum vēdican
^ tando ei ptātē, ppter hoc quærebãt figna de cælo,ibi; Tunc da.Per pharifæos autē factu difcipuloru arguentes, ſignificantur
Go refpondebat ei quidã de fcribis,alij infidiado ei affumptæ infira aliqui doctores indifcreto zelo quod ignorant reprobantes : fed
mitati,ibi:Adhuc eo loquete.Prima adhuc in duas , quia primô faluator rationabiliter excufat :nã omne veru à quocüq; dicatur
Diuifio reprehédut ei veritate in fuis difcipulis, fcdd, in pfona propria: àdeo eft, m CEt cũ inde trâf.Sequitur:Et ec-homo ma.ha.
ibi:Et cũ inde träfiffet.In prima ergo pre reprehendut eu de hoc ari. &c.per qué auar? fignificatur,cui? manus ad opa pietatis &
lite q dilipuli eius tranfeuntes diej fabbati per blada vellebant ſpis largitatis inualida reperitur:fed vt fanetur per Chriftu,ei dicitur
cas,& *Extende ma₁:
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XII . De Lyra

E fuit file de oue,& coclufit qp licet fabbato bene facere , Poftremo meret morte,fed quia futuru erat,vt alig infirmi Chriftiani nonG
circüfpectis eis (cu ita dixit)extede. a Sabbatis &c. precipuè auderet ftarein pfequutione.ideo ne fuga eoruimputaret in pec
1 docet & opať Iefus, nõ folü ppter fpeciale fabbatu,fed & ppter catu,voluit oftéderefacto,q fugere pfequutione aliqñ eft licitu,
celebriorem populi cõuetum,quçrens falute omniữ . b CQuis ficut.s.pleni" dictú eft ca.x.Sequit: iEtfe.f.eu &c.f.ex eo op
erit.Copetēti exéplo foluit queſtionë,vt eos oftēdat fabbatū vioviderat prædictu hoiem fanatu, kCEt cu.eos oes. Et quo pa
lare in ope cupiditatis , q euviolare ar tet ei? benignitas,quia perfequut à lu
guuri ope charitatis. Arguit eos q legë dæis beneficiafanicatum eius impendit,
malèinterpretant, q dicut in fabbato à rogabant eum,dicentes :Silicetfab 1 CCEt præ.eis.i.fanatis. m¶Ne
bonis opib, feriandữ, Sed à malis tm fe ma.eufa.Pharifæis eu manifeftado; no
batis curare , ut accufaret eum. Ipfe
Leuit. 23.ª riādū eft:vñ dr:Oë op' feruile no fico,
b autem dixit illis: Quis erit ex uobis gamorte timeret,vt dictũ eft,fedvt ofte
i.pam.Sic &in eterna rege à malis tātū deret, ficut aliqñ eft licituin pfequu
feriabūtur , noà bonis. Extende. homo , qui habeat ouem unam, & tione fugere,ita licitu eft fe occultare ad
Quianil pl valet curatiõi eleemofyna fi ceciderit hæcfabbatis infoueam , cedendu malicia : Et vt oftenderet maa
Ecde4.d rulargitate.vñdf : No fit manus tua ad a Non animali ,fed fuæ auaricia confulens. gnitudinefuę potētię:&hoc cófirmat di
accipieduporrecta,fed ad dadu collecta. nonne tenebit,& leuabit ea? Quans &o Ifa.xlij.fecundum tranflationē Lxx.
Quia fruftra ppaís rogatur , man" ad a Quiailla die licet fibi vtile facere.
nCEccepuer.i.Chrift ,q fuit puerin
deū expādit, q has ad paupes ppoffeno tò magis melior efthomo oue ? Itas formaferui. o Que elegi. Hoc dus
extedit, dSicut alte. Ho an aduētu SAlij. plicat ad oftédendu,q ipfe fuit elect ad
Chrifti dextera habuit laguida , quia ab quelicet fabbatis bene facere. Tuc pficiēdu opus noftreredéptiōis, & null
eleemofynis torpebat: finiftra fana,quia ait homini : Extende manum tu, ali :gapnullu aliupoterat ita copetēter
fugvtilitati intedebat:fed veniëte Chris fieri. p Dilectus &c. hocdimetas Metapho .
} am . Et extendit , & reftituta eftfa
fto dexterafanat vt finiftra:qa qd'cögre phorice de deo, ad exprimēdi magnitu
a SAlumine recedentes.
gauerat auidè , mõ diftribuit charitate, d dině přnędilectionis ad filiu: ficut apud
nitati ficut altera . Exeimtes autem f
CReceffit.Nota exéplu:Si vos ple hoies illi q multi diligit, dr haberi cor
8.10.0 a Liuore permoti,non enim culpa fuit, vel hominem
fu.in.v.c.f.in alia, fSecuti.f.Docti, manum extendere,velChriftum fanare, di. qCPona fpm.qa fpulatus rege
hĩ
vifis virtutibus plequutur:indocti,opi pharifæi confilium faciebant aduer uit fup eu in humana natura , vt hi Ila.
niõe ei? ducti amãdo fequunt, vñ & cus fus eum, quomodo perderenteum ...Egrediet yga de radice I effe &c.leg
rari meretur. gCEt præcepit.No ti a ŜBoruminkdias vt homo fugit odientes. tur:Et requiefcet fuper eu fpuffetus &c.
more,ne pdit? occideret,fed parcedo lu e +Iefus autéfciens recefsitinde: &fe CEtiuge.ga Chrift? futurü iudiciū
deis ,ne, inuidia trucidarent in ei? innoce prædicatione,vt † Mar.3.a
a¶Acceſsit vbi inuenitfequentes. i nuciauit hoib'p fuam
f hr.j.Si fr in iudici o futuro fniam iudicij Ioh.o.g
Myftice tia &manfuetudine . CHic myfticè nos quuti funt eu multi , & curauit eos
inftruit,ne cũ aliqd magnifacimus ,lau feret in humanitate, qain eadë formain
† turbæ g
de foris queramus . h Aixmee.Per omnes : &fpræcepit eis, ne manife 222 quaiudicat? eft corã Pilato,in eafedebit
multæ
aian ois affectus demonftrat, i Aru ftum eum facerent , ut adimplere , in iudicio hoc excepto , qp tuc apparebit
† intermi
dine,ludços,oi vento cedētes, qui abin in formagloriofa:& hoc eft op de A&.j.
natus eft. tur quod dictum eft per Ifaiampro
uice difcrepãdo diffipati funt, non mox b.Hic Iefus gaffumpt" eft à vobis ,fic ve
a in perfona patris defilio. Quia in forma ferui.
danabit: fed fupportabit. Arudinem dicentem:tEcce
phetam dicentem puer meus
: tEcce puer niet.f.ad iudiciu,ficut vidiftis eu afcéde
quaf.Qui peccati nõ porrigit manum, a Ad opus quód nullus alius poterat facere, Redis té.i.in forma humanitatis gloriofa , in q † Ifa.4.20
necportat onus fratris,quaffatu calamữ merehumanum genus, afcëdit in celũ, fequii: s¶Nõ côté.f.
H.
confringit .Et qui fidei modică fcintilla quem elegi : dilectus meus , in quo , vtvindicet.vt patet ex prædictis: qa ple
contemnitin paruulis,linữ fumigās ex a Quia ipfefolus eft agnus fine macula. b Volunta quutione pharifæoru declinauit humili
timex. c Quod alibi:Requiefcitſu.e.fpi.domini
tinguit:Quod Chriftus nõ fecit, quipo bene complacuit animæ meæ . Po, terable cotétione, Nec cla.vt.f.
tius venit quærere qe perierat, patiētiā liberetur, ficut patuit infua paffione. :
F namq;feruauit,donec iudiciu qd in eo a Non dei verbum fed puerum. b Futurum,
& modo iufta iudicia agit. v Neq au. Qd patet ex fua tacitur
r
Leui.19.b agebat,ad victoria pueniret , & expulfo nam ſpiritum meu ſuper eum &iù, nitate corá pilato , qa hoc fuerat pdicu
mudi principe ad regnữ rediret,in dexte a Per prædicatores noui Teftamenti. Ifa.lin.c.Sicut agn'corā tōdēte ſe obmu
ra patris' fedens, donec ponat inimicos dicium gentibus nuciâbit .Non con stefcet,& no apuit osfuu. x Arũ.qf.
P8.119. fubpedib . k Linữ fu. Gētes, quas a Quia cum malediceretur, non maledicebat ,fed ficut R arudine qffată intelligit ppls Iudaic' à
naturalis legis ardore ferè extincto ,fu ouis ad occi.du.eft,& non ape,os fuum.
t fide &pietate vacu". y CEtlinuf.per
mus erroris amariffim?, & odoris noxi tendet,neq clamabit, neque audiet V hoc intelligunt Getiles qb' claritas rõ
,i
a SMyftice.Quilatam viam infiſtunt & non audiunt
inuoluit;quas nõ extinxit , fed de parua vocem Chrifti. nis naturalis erat extincta p cõfuetudinē
fcintilla in magnu ardore ignis dei ſuſcii aliquis peccadi,remanete fumo volutatis malè
in plateis uoceeius ,Arundi
tauit. Donec.Tādiu prędicatio ei k faciedi. Vult ergo dicere, qp Chrift" per † lignum
nullis infidijs fupata mudo lucet,donec 1 nem quaffatã non cõfringet,&flinu fortitudine deitatis noluit refiftere lu
ponat in terra iudicium,&impleat Fiat fumigas non extinguet, donec eiici deis &getilib, eu crucifigétib?: qa Iudçi
$.6.bi voluntas tua,ficut in cælo,&in terra. a Quianon crucifixerüt liguis fuis,ipm iniuftę accu
eft aliud nomen fub cælo,in quo oporteat faluari.
Nico.deLy. Etcurauit fando.gétiles verô manib” ipm crucifi
at ad uictoriaiudiciu : & in nomine *
gédo,qa milites Pilati q erat gétiles hoc
a CVtac.eu.alíquo dictorữ mos fecerut,vt hr Ioh.xix. fequit, z CDos
doru.Mar.iij. & Lu.vj.dĩ,q ipſe Chrift? interrogauit eos, Dice nec eijciat &c. Id eft donec veniat ad exequendum extremữ iu
du, no cótrariant: qa primô interrogauerut eũ malítiofè, vt di dicium,in quo manifeſtabițur ſua victoria . Tuc enim inimici ei?
&u eft.Et hoc fcribit Matthe".Poftea aut ftatuto hoie infirmo in ponétur plenarièfub pedibus eius,vt habetur in Pfalmo.viij.b.
medio,quæfiuit àpharifæis,fi licet fabbato curare, quafi repeten Omniafubiecifti fub pedibus eius. aCEtin nomine eius ge
do quæftione ab eis motã añc folueret eã.Et hoc fcdm fcribunt tes fpe. &c. Quia ad prædicationem apoftolorum gentiles ad
Marcus & Lucas qd ' tacuit Matthe?, &omittutillud primũ qď fidem conuerfi funt . Iudæis pro maiori parte in infidelitate
ipfe expllit.Sequit: b Clpe aut di.il. vbi Chriſt? ſoluit queſtio remanen
něprimo verbo,oñdēs plocu à minori olicitu erat fanare homi * eCExtedema.quia cũ ex dei dono ad opera charitatis extes Moraliter
nein die fabbati:qa brutū aial lapfum infouea licitu erat in die ditur,tuc fanatur. fExeuntes autē pha.per hoc auté op les
fabbati extrahere:ergo multo forti hoiem q melior eft, cũ fit ad fus à cofilio malignantiu receffit,& fequétibus fe benefecit, infor
imagine dei fact ,fi in infirmitate ceciderit, licitü eft ſabbato cura mauit prædicatorem , vt fugiat obftinatos & foueat deuotes .
re.& hoc eft qd' dicitur: cCQuis erit ex uo.& patet ex dictis, 1 CEt præcepit eis &c. per hoc oftedes q prædicator nodes
fed'd foluit quæftione facto hoiem habētē manữ aridā fanando , bet quærere humanā laudem, nec cũ obftinatis contentionem ,
dCTuncaít hoi &c.& patet. fExeuntes auté &c. Hîc ideofubditur de co: s Non coté. &c.Tunc oblatus eft ei de
ponit ipforupharifæoru cotra Chriftü machinatio, &ipfi Chri monium habens,cæcus & mutus. Poffeffus âdæmone per pcm
fti humilis declinatio.Hoies em i malicia obftinati prōnēno pñt mortale,cecus eft in his quæ ad fua pertinent falutem, & mut" ad
copefci:& idco pharifçi no potetes Chrifto rñdere prone,incepe pronunciandū laude diuinâ fed cũ curat à Chrifto, videt fibi pfi
rut cogitare aduerfus eufraude. glefus autěfci.f.machinas cua & pronuciat præconia diuina.Per pharifæos aut Beelzebub
tiones coru, qa nihil latebat ipm.h Receffit inde. No qa tiz attribuentes,fignificatur maledici bona in malum peruertentes.
meret * Omaneregnum

1
 Ly
ra
Gl . M C . D L 4
Chrifti no a a e y 2
i ani nG of t p r
.o t . a
imputa h X
ret inpec A a CEtcurauit.Tria r figna æ in
fimul facta funt,quæ & quotidie I Chrifti,p quēptāsdæmonis erat auferă C
&ex hoc fequit aduētus
di i I
aliqn eftlicit , couerfione homini fiunt,vt expulfo dæmone lume fidei videant da. & hoc eft qd dr: g COere.di.&c.&pater Ifa.fcda rõ poni
Scha & deulaudent, b CIn Beelze.Beel.i.Baal:muſcaru,ob fordes tur,ibi: h CEt fi ego.qa no folu Chrift' eijciebat demones, fed Scďa ratio..
eog
ots.E qu p etiã difcipuli Chriftiin noie ei”: & nõ folūmo difcipuli fed etiam
t oa immolaticn fanguis:deus eft Accaron ,quo nomine vocant prin
erfeq aliq Iudæi,qui no erat Chrifti difcipuli fcdm op dr Mar.ix.e. Vis
uural cipem dæmoniorũ. c COmne re.Neceffaria cõplexione eos ars
u
eius impendit guit : Velem Chrift” virtute dei dæmo dimus queda in noie tuo eijciëtë demo- †š.9.d
atis. mCNe nes eijcit,vel in principe demoniorữ,Si nia, qui no fequiť nos . no poterant aut Lu.tt.b
anifef n
tado o virtute dei , fruftra caluniant: Si in prine eius gentes fperabunt.Tunc obla , Iudeidicere,q Aplifaceretmiracula vir de ps.di.z.e

eft,fedvt ofté cipe dæmonioru,regnữ ei? diuifum eft, tus eft ei dæmonium habens, cæcus tute magica , cũ ellent fimplices &illites funt plures
itu in pfequus necftabit:& io àregno ei recedant: qd & mutus: & curauit eum,itaut los rati, Et fi diceret de Apfis qp Chriftus do
occ innuit eos fibi elegiffe,dui fe no credut. cuit eos artemagica : tñ no poterat dici
e ultaread a Mirantur minus eruditi: & ob
fienderetma d CEtoi ci.Eade rõ eft ciuitatis & dos mifericordiam & beneficium filium Dauid prædicat. de eis,q nō erat ei" difcipuli;cũ ergo eija
Occofirm di mus,quçregni.Ciuitas Ierlm femp glo queretur, & uideret . Etftupêbant cerent dæmones in noie Chrifti , vt dis
at C
lationeL riofa.poft in Chriftu &in Aplos exar omnes turbæ,& dicebat: Nunquid tu eft,nec poterat hoc attribui fpui ma
fit.feta diuifiõe excidio cecidit. e CEt a Quifapientes videntur, vel negant, vel detractāt ligno,vt vifum eft. filr per cofequés nec
fuitpuerin quafi non fint opera dei,fed immundi fpiritus. eiectio demonữ facta p Chrifti, & hoc
fi ego in Beelzebub. Si expulfio da
gi. Hoc dus
monuin filijs veftris,deo no demonib hic eftfilius Dauid: Phâriſæi autem eft qd dicit: Et fi ego in Beelze. &c.
uit cleft ad с
i.Apoftoliq erat de femine ludæorum ,
deputat,quare in me idē opus candē nõ audientes dixerunt: +Hic non eiicit
ois,&null a In quo nefcientes confitentur diuifionem dæmonum. vel aln ludæi q nofequebatur Chriftu, † Mar.3.c.
racópetéter habet caufam: fCIpfi.Cōtemptibilia
in qenciut.q.d.cunon poffitis hçc attris Lub
ocdi metas mudi in qb' fancta fimplicitas mee vir dæmones , nifi in Beelzebub prin
tutis apparet.Velita potius:Filij.i.apli f buerenifivirtuti diuinę , p cõfequés nec
Meta cipe dæmoniorum.Iefus autem fcis
Ha magnitu ph qui bene fibi colcij erant . nihil malè ar eiectio fetap me,vt patet ex dictis.feqi.
a Vel vt fic crederet in eum qui cordis occulta videbat.
ficutapud i CIdeo ipfi &c. De Aplis patet , q
tis ab eo didiciffe:ideo ipfi teftes mei iu ens cogitationes eorum , dixit eis:
aberi cor j.21.d erut Iudices.i.affeffores Chrifti in iudi.
dicη iudicantes.xij.trib” Iſrael. g CSi с
Gus reges † in Omneregnum contra fe diuifum cio, vt hf.j.xix.d. Cu veneritfilius hois
aut ego.Illa pars : Si ego in Beelzebub a
vthi la + Mat.3.c defolabitur ,& omnis ciuitas uel do in fede maieftatis fuæ,fedebitis &vosfu
encio dæmones ad plura incōuenientia
elle &c.leg Lu.II.c. A perfedes.xij.iudicantes duodecim trib
perducta eft, modo agitur de alia parte mus diuifa contra fe, non ftabit . Et
flatus &c. 25.qõ.2.c.fi Ifrael.Si auté accipiať pludeis nofequé
coplexiõis. Si autem ego in fpu dei. Ideo. a Cuius intra ſe beltum pax eft hominum
rūjudici са vt iam non habeátin mundo locum. tibus Chriftu, q tñ eŋciebat demones in
ū Hic Lucas aitin digito , Digicus dicitur
atione,vtMarga Luc.II.c. fi Sathanas Sathanã eiicit, aduerfus noie eius:fic dicütur Iudices aliorũ non
fpufletus pro partitiõe donorũ . Regnữ
a .i.non ftabit, vt iam fit finis mundi. credentiu,quia ex facto eorũ alij oftédé
n iudici lobog dei,vel ſeipſum dicit . Vñ alibi, Medius
formain Ioh,1.d fe diuifus eft:quomodo ergo ſtåbit tur codenabiles,qa nõ crediderût i Chri
inter vosftetit,què vos neſcitis. Vel,res
8,3,a с
afedebit regnum eius. Et fi ego inBeelzebub ftum, cui deitas declarata fuit per mira
gnum q& Iohanes &ipfe Iefus prædica culain virtute eius facta. k Siaute
Sparebit uit. Poenitentia agite: appropinquabit Exorciftæ Iudæorum, qui ad dei
nominis inuocationem eiiciebant dæmones. ego &c.ficut cóclufum eft ex prędictis.
em regnü celorũ. Eft & tertiu regnü fcri
Adj.
s,fic ve
j.21.d pturæ fanctæ,qd aufertur à Iudæis , & eiicio demones,filij ueftri in quo eijs 1 Igitur pue.&c.i. Chrift " cuius res
a Non poteftate ,fed comperatione , quia deo tris gnu erat à deo pmiſſum,Ifai.ix.a.Regni
alcédé datur geti facieti fructu eius. Vel regnữ buunt,quod illi Beelzebub.SIudicantes duodecim
tribus Ifrael. eino erit finis.&iftud regnum expecta
Ta, in tanga i.oēs mūdi pres , Aplis & fuccefforibus
B f 1
eoru ad couertedu diftribuit. hAut ciunt.Ideo ipfi iudicês ueftri erunt . bat iudai:tnin hoc erat decepti; qa cres
Stel
quo po. Oftendit ergo dñs per manife. Incipit deftrui poteftas diaboli, vt regnet deus in nobis. debant iftud regnữ téporale, qué erroré
apleH * exclufit Chrift" dices,loh.xviij.f. Regnữ
mili fram parabola ,op no cocordat in fallaci Si autem ego in fpiritu dei eiicio dę
1 meũnō eft de hoc mũdo .Terti ārōnē po Tertiatõ
στη tpræuenit opatioe cu demonibus ficut calūniaban mones: igitur † peruenit in uos res
ad. tur,fed virtute diuinitatis hoies à demo nit ibi: m Aut quo &c.i.diaboli de
76.! a Nifi præualeret diuina potentia
gnudei.A ut quomodo poteft quif" quo fcribit lob.xlj.d. No eft pras fu ,ter. D
tur nio liberaret, ideos grāde fcelus comits quæ ei copetur . Dom' aut ei? eft homo
tur,qui qď dei effe cognouerat, diaboli Mundum qui in maligno eft, b §Diabolus,a quo nes
Au mo poterat fe eruere. obfeffus , in quo habitat ficut in domo.
effe clamabat.Nec em poffunt effe con
mu qua m intrare in domum förtis , & ." n CEtua .&c.Vaſa aut fut hoies peō
cordes:quorú opera diuerfa funt.Vnde
äf. a Homines decepti. b ¶A fedu & tione electorũ com res qà Chrifto diripiutur , qñ de prate
addit: Quino eft me.&c. i CDo pefcuerit, poteftatem ademerit.
बे
mũillius. Vel domu.i.oës mundi'pres demonis pipm eripiunt. o Nifi pri.
per uâfa eius diripere , nifi prius alliga , J i.diabolu.q.d.cu ifta fecerim ,vtpatet ,ſe
apoftolis &eorü fuccefforibus ad cons a Breptos diabolo per diuerfos
srõ gradus ecclefiæ ordinat, quitur q ipfe diabol" fit p me allegatus .
uertendum diftribuit. k Quinon
në eft mecum contra : Id eft qui diffimi uerit fortem:Et tuncdomum illius Ex quo cócluditur, pipfe fit vere Chris
liameis facit opera, contrarius mihi eft: a Diabolus. Opera mea non poffunt operibus ftus:quia in aduētu Chrifti ptās dæmo
ert lignum Beelzebub comparari:quia ego cōgrego:ille difpgit. nis erat diminuéda & arcéda . Quarcam
Ille trahit ad vitia , ego ad virtutes. k
14 diripiet.Qui non eft mecũ , contra q rõne ponitibi: Qui no eft mecũ: & talis Quarta rõ
Ka Omne pam
a Quia diabolicum eft congregata difpergere.
zi Τ eft.Volūtas ei" q'obedit alicui eft côfor
Nicolaus de Lyra. meeft:& qui non cogregat mecum, mis volūcati illi cui obedit fake in fétō.
remanétibus. a CTunc ob.&c. &io fi Chrift in tute demonis faceret
C hiccofequéter ponit cõfutatio caluniantiu Chriftibonitaté,attri miracula,fequeret & Chriſt? & dçmō effent cōcordes-i factis:hoc
buendo ei miracula fpiritui maligno:& primò ponit eorũ calữ■ trina erat ad tetrahēdum
aut patet falfum, qa facta Chriſti & do&
niatio,fcd'ò,calūnięcõfutatio ibi :Iefus aut fci.Circa primũ ponit hoies à petis.facta autē dæmonis funt ad diftrahēdum hoies per
euides miraculu de eiectiõe demonis cæci & muti,no ga talia fint pam:ex quo fequito Chrift? no opabatin virtute damonis : &
in demone formaliter fed effectiue: qa hoiem que oblederat, cęcu hoceft qd dicit: pCQuino eft &c.p cocordia in facto & vo
& mutu effecerat,& ideo ipfo eiectoho loquebat, bTEt ftu lutate. qCotrame eft.& hmoi eft diabol , vt patet ex dictis.
Diuifio
pebant.admirates , diuina virtute in Chrifto. c CEt dicebat r CEtquinon co.me.f.fideles ad vnitatem fidei reducendo.
nu.c.q.d.fic.qa hic eft Chrift? nobis pmiffus,de femie Dauid. Spargic,& hic
d CPharifæi aut &c.turbas.f.cofitetes ipm effe Chriftü ppter. * g COmnere.di.Tale regnü eft aia hois mali,cuius fenfuali Moraliter
oralite euidetiã facti: e CDixerunt:hic &c.quia em factum mirabile tas rebellat rõni,,ppter qd
' de ralibus dicit,viij.Eth. cōtendit ipfo
negare nopoterat,ideo modū faciēdi calūniabāt.dicētes ipfum p rum aia & hoc trahit huc,hoc aut illuc, queadmodu difcrepatia.
afiquedemone fuperiore fibi familiare &priuatu eijcere dæmo Et hoc regnüdefolabitur,quia Chrift" q rex eft pacis,inde recedit
nesinferiores de corpibus obfefforu,ficut fupra dictum eft ca.ix. & diabol' ingreditur, k Siaut &c. Demo in fpu dei eijciturs
flefus autfci . hîc ponit calūnię cõfutatio :& primò oftendic qn gratiędonu diuinit' infunditur, & tuc Chrift'q dei regnü eft,
Miracula o miracula que faciebat , no poterat attribui ſpũi maligno.ſcďd, ingreditur. m CAut quo &c.fortis ifte diabol" eft.de quo dic
Chrifti pro o oportebat ea attribuere ſpũi diuino.ibi ; Aut facite arbore bo tur lob.xij.d.Non eft po.f.t. que ei co. Hunc alligabāt apoftoli
baní nō dę na:Prima in duas,quia primò oftendit propofitü per rōnē,ſcď'à quãdo prohibebat eũ dare rñía populo idoloru cultori , & tunc
moniaco iftoru calūniatiū danatione ,ibi:lo di.yobis , Primü oftédit qtuor eius vafa diripiebantur,qñ idololatre adfide Chrifti conuertebā
adıninícu - rõnibus, prima rõ talis eft:qa fip demone aliqué encicbar alios, tur. p Quinon eft mecum.per fidem formatam charitate,
lo faca legt op diuifio effet iter eos,&fic no poffet ſtare diu ptās diaboli q Contra me eft, qm eft cum diabolo aduerfario Chriſti,
& exhoc * Autfacite
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XII . De Lyra
'

Ea Omne peccatu.Quod huana fragilitate contrahit , remiſsi peccatoru, ficut obuiat pem in fpmfam: Cui? fex funt fpecies,de G
bile eft,fi congregatio no deferatur. Si verò diabolica obftinatio fperatio:prefumptio, obftinatio,finalis impoeniteria,inuidétia fra Species in
nededifperfione ad cogregatione nunc reditur ,peccatum info ternęgratię,impugnatio veritatis agnitę. Cui fufficiétia fic accis fpmlancũ
lubile iudicat. Hiero. Omne peccatum.Non omnia pecca picur fcdm opremouet ab hoie principiu , pq fit remiffio pcti: funt ſex
Nouadiani ra omnib? remittunt,fed his q in vita pocnitet, Refutan thîc No &hoccotingit tripliciter.Vno mo ex pre ipfi dei, alio mo ex p
Origenis uacian", pœnitétib? eis qi martyrio la te donoruipt" ,alio mō ex pte paiipi?.
für venia negãs.& Origenes: ofs ves
errores re- pfifit Expre ipfi dei principiu p qd remittit † Mar.z.d
felluntur niã cõfequuturos poft vniuerfale iudi fpargit. Ideo dico uobis : † Omne
Facti. Diai. pem ,eft ipa dei mifericordia;& hæctol Luczb
ciu, rāfactis licet multis feculis afferens. a litg defperatione,ficut fecit Cain, Alio
peccatum &blafphemiaremittetur
b Spus auté.Qui manifeſte opadei TEAfpiritus blafphemię contra veritatem,cum eam cos modo,timor iudicioru dei eft principiu
tat conui intelligit , cũ de tute negare no poffit, gnoueris induratio. pqd ' aliqs refilit à pcto ;& hic tollit per blafphe
D
ciu
ciữ infpm, fiftimularus iuidia calūniat, & dicit effe hominibu s : † fpiritus autem blaſs ' prefumptione, pqua aliqs prefumit co mia
Beelzebub:ifti nõ dimittet. Non q & ei
phemiæ non remittetur . * Et qui fequigloria fine meritis, quätücüc agat hoibus,
verbum neget remiflio fipœniteret: fed quia hic malè.Ex parte aut donorữ dei duo funt
† blafphe, blafphem",exigètib meritis fuis malis. cumquedixerit uerbum contra filis
que maximèfaciūt hoiem retrahi à pec
mia ficut nuc ad remiffione,ita nec ad pœni um hominis , remittetur ei ; qui au cato.Primü eft veritatis cognitio:& hęc
Joh.1o,f tentia quétur? fit. Sicut Ioānes euägeli,
tem dixeritfuerbücontra fpiritum . tolliperhoc paligs veritate agnitā im
fta de quibufdã blafphemię fuæ merito · pugnar: & fic via falutis à fe fcieter repel
fanctũ,noremittetur ei,nec inthoc
excęcatis ait: ppterea nõpoterãt credere. t a Id eft exiftimate:vel iudicate. lit.Secundü eftgratię diuinæ collatio,& † præfenti
Ifaic.s, Quod iteri dixit Ifais: Excęcauit oculos hec repellitur ab hoie quatũ eſt in ſe per
feculo neque in futuro . Autfacite
coru,& indurauit cor corũ, venõ vides inuidentiã fraternęgratię:& non accipit
ant oculis,&intelligāt corde,& cõuertã arborem bonã , & fructum eius bo, hîcinuidétia fraternæ gratiæ prout alí.
tur,& fané eos. Qui fpiritu fanétū nō nõ eë, 8 num: autfacite arboré malã, quis inuider fratri fuo vel alicui fingula
& frus
vel minore patre credūt,&dicūt : qa nõ a Vtrum autem bonus fit autor an mas ri perfong,fed qñ efttanta malitia in eo:
inuidia diabolica,fed humana ignoran lus,ex fruâu cognofcitur. q difplicet fibi de gratia dei crefcente in
tiahoc faciüt,irremiffibili crimine nõ te &um eius malum.Siquide ex fructu mūdo.Et pre peccati verò duo funt que
a Filij diaboli eius veneno corrupti.
nent,Sed q in fimilitudine diaboli cotra ✰ retrahūt hominéà peccato.Vnữ cft,curs
cofcientia fua maieftaté dei oppugnant, arbor cognofcitur . Progenies ui pitudo actus comiffi , ex cuius cõfideras
nohabet remiffione in eternu,ficut Mar tione folet homo pœnitere:& hoc tolli
Mar,3.d
cus aperte declarat: q pofito hoc teftimonio dñi fubiuxit: Qm di tur per finale impœnitenti a . Nec accipit hic finalis impœnitentia
cebit ſpm immudu habet, cEtqcuc .Amb.etiã g fcãdaliza, prout eftpcti circüftantia. f, qua alıgs in petõ mortali morit: fed
tusinfirmitate carnis mee,puru hoiemvel voratorefufpicat?fue qñ aliqs tantæ malitiæ eft, elegit de petõ fuo nunc pœnitere,
rit,remiffibile erit. dCQui aut.Gratia fatifpus q pnia ispirat ita q no vellet,q deus daret fibi gratiā pœnitedi.Scdm eft breut
&ad cögregatione redit no cognofces impœnitéti corde pman tas delectationis quæ in peccato eft.ex cuius confideratione folet
ferit:ci hoc ia non fit humanữ,fed diabolicum, irremiffibile erit. homo fcdm electione pam refugere: & hçc collit per obftina
« Nec in hocfe. Queda em culpe in hoc feculo laxant: qdā tione,qñ.f.homo firmat ppofitü inherendi oino peto.Ex prædis
verò(puefcilicet)etiã i futuro.Que gde poft morte grauant, fed tis autěpatet,opem in fpmfamita irremiffibile dicit , quía de
&
& dimittitur,fi ho bonis actib'i vita.vt ibi dimittant, pmeruit. difficili eft remifibile:& hoc eft qd fubditur: f CSpūs autem H
Ff CNec in fu. Quiafüt qdã leuia, que fi in hac vita nõdu funt blaf.Dicitur autemfpus blafphemiæ,qñ aliquis excerta malitia
remiffa ,poft mortem grauant, fed & remittuntur, fi digni funt. blafphemat cotra deû,ficut erat in ppofito,qñmiracula diuinit
g CAutfacite. Nihil em mediu gn boni autoris bona tm fint facta attribuebat diabolo, vt vifum eft: & erat quædam fpecies
opa,& mali mala.Coartat eos hincinde cõplexiõe, & vtroq cor tu, quæ ta&
peccati in fpiritufan& ta eft, videlicet impugnatio veri
nu præmit.Si mal⁹ eft diabolus , nõ facit bona Si bona funt,nõ tatis agnite.Etp ea quae dicta funt apparetfnia illis qd fequitur:
funt diaboli, Adhuc pbat op' fuuno ee diaboli, qa bonũ:dia g CEt quicunq &c. Vult dicere,q blafphemia quæ erat con
bol' verò mal',qnegt facere bonu.Quafi fi diabol" mal” eſt,bos tra humanitate no erat fic irremiffibilis,ficut illa quæ erat contra
na facere no pot. Si bona funt q videtis, nõ eft diabol?
' q eafecit. diuinitate, hAutfacite.Oftefo op miracula à Chrifto fată no
Myftice No em pot ex malo bonu,vel ex bono malu nafci: Aut faci.ar. poterat attribui ipfi demoni, cõfequéter oftédito oportebat ea
bo.Myftice arbor bona,Chrift":fru& t",prædicatio euägelij,cura attribui diuinæ virtuti.Ad cuius euidētiã fciédum fcdm op dicit
tiones,red&ptio.Arbor mala diabolus & fui.i. fcribę & pharifæi: Hiero.licet virtute magica poffint aliqua miracula fieri,tñilla p
&cæteri mali fru &us,inuidia,detractio,blaſphemia,hçrefis & hu tinet ad curiofitaté tantũ & vanitaté : ficut Simō magus faciebat
iufmodi.Vnde fequit: hCProgenies uiperaru,quo po.bo. ftatuas ambulare,loqui,& ridere & cõfimilia: vt habetur in Itine
10.&c.Oftédit eos malā arborem:&fructus afferre blafphemiæ. rario Clemétis:fed illa quæfunt falubria , vt curatio lāguidorữ, I
Ex abundan illuminatio cæcorũ,& hmõi,nõ poffunt magicis artibus fieri : &
Nicolaus deLyra. ideo oportet talia attribui diuinæ virtuti.talia aut faciebat Chri
aCSpargit. & hic eft diabol? q diuerfasfectas & herefes & ftus:&ideo ex hoc cõcludit,q miracula ſua erāt virtute diuina fa 11
fchifmata tu pot introducit, b ldeo dico uo.declaratapha ta:& hoc eft op dicit : Aut facite ar.bo.& fru eius bo. Arbor
&
7 em hîc accipitprincipiüipforü operu:fructus aute ipfa opera.Ins T
Diuifio rifæoru falfitate, hic cofequéter oftédit grauitaté pcti ipſoru, Ad
cui? euidētiã aduertédu, pharifçi &legifperiti ex cofideratione teraut arbore & fructu femp eft fimilitudo,quia arbor bona fru
14
opatiōis Chrifti,& ex cõfideratiõeſcripturaru,in qbus de aduen tum bonu pduct:ergo quia opera miraculofa que Chriftus fa
&
Scripturis tu Chrifti erat tōs determinatū, vt hf Dañ.ix. & cofimiliu. Primò ciebat,non erant curiofa & vana,fed falubria.Cõcludit, princi
docétib? o cognouerunt ipm effe Chriftū,yt hr.j.xxj.Agricolęvidētes filiū piuper qd' taliafaciebat , erat fam& bonum: & hoc eft op dicit.
patioib' dixerüt intra fe,hic eft heres, & glo.ibidedicit, primo cognoue Aut facite arborebonã,& fructu eius bonu.q.d.ex bonita
miraculo rūcipm effe Chriftü fcdm veritate:qa tñ incepit vitia eoru repre te operu quæ ego facio:poteftis perpedere,qp virtus per qua ego
fis legifpiti hendere,& cotra fimulatione coru publicę prædicare; io cocepe facio non eft mala fed bona. iCAut facite ar.&c.q.d.ex ope
& pharifæi rut odiū & inuidia cotra jpm,ex qb? excecatià prima noticia ceci ribus quæ fiunt per artem magicam cum fint mala , vana , & cu
Iefum effe derurin errore: qa talia puertut iudiciu rõnis rectu, & extuc ince riofa,poteftis perpendere, quòd fiut virtute maligna. k C Pro
Chriftu co perut oia feta ei? interptari in malu; & primò vocauerut eũ vora genies uiperarum. Poftquam oftendit eorum falfitatem, ofte
dit hui" falfitatis redicem.radix.ſiſta erat inuidia & odium , quia
gnouerut , ce,& potatore,&pctōrū amicũ : &in tată infaniã pruperut,op mi
racula que nullo mõ poterat fieri,nifi virtute diuina, demoni ate licet pharifæi primò cognouerunt Chriftum,vt dictum eft,tamē
tribuebat,vt patet ex dictis.Et licet primu ect graue pctm:tñ erat tantum odium conceperunt erga eum ex hoc quòd reprehende
folublafphemia cōtra eius hữanitate, Scdm tñ fuit incōparabilr bat vitia corum,quod omnia facta eius interpretabantur in mas
graui ,qa erat cõtra ej? diuinitatē.vñ talis blafphemia eftpctmi lum ad diffamandum ipſum : &hoc eft quod dicit : Progenies
fpmlam:qa eft impugnatio Vitatis agnitæ:qa ficut viſü eft, ipſi, uíperarum, quomodo po.bo. &c. quia venenum inuidia
primò vitate cognouerut de Chrifto,fed excecati errore & iuidia exveftris parentibus traxiftis,qui perfequuti funt prophetas ex
inuidia:& vos
impugnauerüt:& talis error caufat ex malicia no excufat : & hoc
eft opdicit: cCO pec, pce.f.cx ignoratia &ifirmitate, dTEt hCAutfaci.ar.bo.&c. Aug. Hoc preceptu falubre eft cui Moraliter ,
blafphemia.ex talib" pcedes, e Remittetur ho.i. remiffibi obedientia neceffaria eft,Quod autem dicit; i CAutfacite ar
Je eft pam de fe:qadirectè nõ obuiat principio , pqd fit remiffio bo.ma. Non eft præceptum vt faciatis,fedmonitio vt caueatis.
* Bonus homo
peccatorũ,
 Glof.ordi . Matthæi Cap .
eciesin
aCEx abun.e. Ho fæpe fallitur, quipens
Can A fat corde ore & opere.Sed deus opus & vera
fa baex corde quod nouit iudicat . Illi ergo ex
abun.cor.oslo.qui fcit ex qua intentiõe exit.
b Bonus ho.Thefaurus cordis intentio
ara eft ex qua de iudicat opera,vt' & aliqñ mino
ra maiore maiora minore habeant mercede,
Hocinloco,vel Iudæos oftendit de quali the
fauro proferant blafphemiam. Vel cum fupe
' ficut bonus homo no po
rioribus hæret, qd
teft pferre mala,vel malus bona:fic nec Chri
Boun ftus mala,nec diabolus bona opera poteft fa
cere. c Verbum ocio.Si de ociofo verbo
reddet homo rationem in die iudicij,quantò
†22.q.5.c.q magis vos qui opera fancti fpiritus dicitis ef
ties fe Beelzebub: d CEx uerbise.Mors & vi
Prou8.d. ta in manib" linguç, e Tunc re.Cum fcri
bæ & Pharifæi verba nullatenus poffetipro
fed
2
bare,in operibus quærunt tentare,querentes
figna videre,quafi non fuerint figna quæ vi
derant.Tunc refponderunt . Quidam ca
lumniabantur i Beelzebub encere demonia
quibus hucufque refpondit:Alij tentantes,fi
gnum de cælo quærebant adhuc inuidentes,
&locum calumniæ inquirentes.Qui calu
Mar.8.b. niaris ea quæ vides, &vtilitatem fentis,quid
facies de his quede celo? Dices & magos i Ae
Luc.id,
gyto figna fecifle de cælo.f Signum que
de eft
videre. Difcipulis fignum dedit de celo, gbus
&gloriam æternæ beatitudinis prius i mon
tefiguraliter,& poft veraciter in cælum fuble
Buatus oftendit. g CNifi fig. Oftendit Iudç
os ad inftar Niniuitarum criminofos , & nifi
pœniceant fubuerfioni proximos . Sed ficut
illis & denunciatur fuppliciu : & demonftra
tur remedium, ita Iudæi non debent deſpera
re veniam , fi faltem poftqChriftus refurrexit
àmortuis,comoniti egerint pœnitentia: quia
mors Chrifti recõciliatio eft mundi.Vnde fe
quitur: h Sicut enim fuit Io.lonas,i.dos
Я phetc. Sicut enim fuit Ionas
Hong, 2 ,b , les fignificat illum dolores noftrosportas
Pifcis q vorauit in pelago,
mors quã paffus eft in mundo ,Sicut eiect" eft
in aridam,lic Chriftus furrexit in gloriam.
iCTribus die,more antiquoru,q diem cũ
nocte precedente cõputabunt. Partem diei q
fepultus eft cu præterita nocte, p nocte & die
accipe, hoc eft p toto die per fynecdochem .
Sabbati nocte & diem integrè Nocte dñică
cũeadé die illucefcëte, parte p toto & ita ha
+Ionę.3.b. bes tres dies & tres noctes.Primi dies propter
Luc.id. futurum hominis lapfum à luce in nocte.lfti
propter hominis reparationem à tenebris ad
Myfticè lucem cõputant, Myfti . Tres dies:tria tem
Tres more pora,ante legem,fub lege,fub gratia,Tres no
tui trib⁹ cõ &es , tres mortui quos fufcitauit dominus.
parantur. Sic ergo fibi conueniunt,vt vnus dies fit an
Matts.d. telegem,quando peccatulatebat.Cuius nox
eft,cum puella in domo iacens tanc peccatữ
in confcientia latebat.Secundus fub lege, qui
Luc.7.b. peccatum protulit in publicum.Nox ,adole
fcens fili" viduçforis portam,tan påm aię
manifeftum.Tertius fub gratia,qñ voluntaté
domini fcies pl" peccat , & peccatoru meritò
Ioh.u.f. putet.Nox, Lazarus.i.anima iam fœtens. In
his tribus diebus & noctibus iacet fides Chri
fti in cordibus eorum qui habitant in terra,
kCViri Niniuitæ.Et eft fenfus:Ionas pau
cis diebus & fine fignis prædicauit genti in
credulæ,& profecit:ego logo tempore,& po
pulo dei,& complurib" fignis, inuanum prę
dico,Eò magis indigni funt venia , qui ex le
gefunt infideles,quò plus eft fidei in his , qui
legem nefcierunt.Niniue,fpeciofa:fignat gen
tilitatem quam Chrift? amauit foedam ,vt fa
ceret pulchrã In Niniuitis &regina Auſtri,fi
Kdes eccle
XII . DeLyra 43
perarum , quomodo poteftis inuidia:& vos ex eadem rõne pfequimini C
me.propter qd fubdit: a Quo po .q.d.
a Fructus vefter eft blafphemia. b gCum
fitis arbor mala. non poteftis de me bona loqui inuidia pro † Luc.6.g.
a
bonâ loqui cufitis målistExhibente . &ideo fubditur: dEx abunda.
a Non enim poteft de ore e.quia bum exterius eft fignificatiuum inte
veftro procedere nifi malicia,quæ abundat in
cordis intentione. rioris conceptus,& ideo fubditur: c Bon"
abundantia enim cordis oslo ho debo.t.i. de bona voluntate , quæ ficut
thefaurus abfconditus latet interi? i mēte: p.
a Quia quantum boni quis facitquanto intëdit,
b quitur.Bonus homo de bono fert bona,verba.f.&fa& ta.d CMalus auté.
a Tantum quoq mali quantum intendit. i.de mala voluntate profert mala, quia cõtra
thefauro profertbona.Malus riæ caufæ habent cotrarios effectus.Et ne cre
derent talia verba remanere impunita.io fub
autem homo de malo thefau,
dit; e Dico autem uo.& multò fortius fi
C
ro profert mala . Dico autem fuerit nocíuum & blafphematorium , quale
C f
erat verbum Pharifçorum,tale redder eos co
uobis,t quoniam omne uer
demnabiles in die Iudicij, propter quod feqt:
a Quod fine vtilitate loquentis dicitur, &
audientis,vt de friuolis & fabulis . Scurrilia gCEx uerbis enim tu.iu.fi fuerint fancta
non funt ociofa,fed criminofa.
& bona &bonitati mentis confona.h CEt
bum ociofum quod loquuti
ex uerbis tuis con.f.fifuerint mala & præs
fuerit homines,reddentratio dictis contraria. i Tuncre.ei quidam.
d
nem de eo in die iudicij . Ex hîcponitur cofutatio tentantium ei³ ptātem, Diuifio
a Sibona & bona intentione. Et diuiditur i tres partes: qa prio ponic coru
uerbis enim tuis iuftificaberis cõfutatio,fcdò,denuciatut, eoru cōdenatio.
SMalis. ibi:Viri Niniuitæ,& tertiò, eorum execatio,
h
& exuerbis tuis codemnabe, ibi :Cu autem immundus fpus. Circa primu
ris . Tunc refponderunt eii fciedu,fcdm o dicitLuc.xj.Alig volentes ex
a Quærentes adhuc calumniam. periri Chrifti'ptātē petebant fibi figna fieri in
quidam defcribis & pharifæ corporib' cæleftibus; qd
' petebat non ex de
>fed magis ex curiofitate & calūnia
is, dicentes : Magifter, uolutione .& hoc eft qd dicii :k Magifter.no
a De cælo,vt euangelifta
quodcuc :fed de cælo,vt habet Luc.xj.grñ
mus à tefignum uidere . Qui des ait illis: 1 Generatio ma.qa ex plecu
refpondens,aitillistGenera, ' torib" pphetaru defcenderãt, m CEtadul
a Malos fructus faciens. 'b Quæ dis +Luc.n.d.
tera.qa patres eoru idololatræ fuerant.
miffo viro multis amatoribus fe copulas
uerat. n Signum quæ.decælo.f.o CEtfig.n . D
m
ratio mala & adultera fignum n da.ei.de celeftib', quia funt indigni propter
a Potentiæ qua indigna eft. eorum curiofitatem & maliciam. p Nifi
quærit , & fignum non dabi fignum Io.p.q.d.terreni funt & infimi,&io
a De profundo,non de fublimi,pafsionis, de terra & infimis fignum habebūt: & hoc eft
non gloriæ.
g quod fubdit:q Sicut enim f. Io. & patet.
tur ei , nifi fignum lônæ pro, rCViri ni.hic exprimitur eorum cổdēnas
a Exponit fignum Ionæ,
agentespeores egerunt pniam ad praedi
SVt Niniuen a fubuerfione liberaret
in prædicatione Chrifti, qui tamen erat dns p
' in uentre ceti tribus diebus
phetaru,& io exfacto illoru apparebit codes
&tribus noctibus , fic erit fi natio iufta coru. & hoc eft qd dicit :ViriNi.
a Mundum redemptun fepulchro. hoc eftdictu ex facto eoru apparebit iufta cõ
danatio iftoru.fequitur: s Regina au.i.re
liùs hominis in corde terræ
gína Saba de qua habet.in.Reg.x.Et dicit hęc
Synecdoche.
regina Auftri,quią regnũ ei” eſt i auftrali par
tribus diebus & tribus noctis
a Quí.funt Affyrij, gens incredula. te refpectu Ierufalem, t Surget in iu.hoc
eft exfacto fuo oftendetur iftoruiufta codes
bus . Viri Niniüitæ refur, *
a tione.
In communi omnium refurre& natio. v CQuia ue.à fi.ter.i.à longings p
ribus.x Audire fap.fa.quia non fuit rifi
gentin iudicio cum generatio .
a Quæ eft populus dei. folü figura Chrifti . y Et ecce plus quàm
teftatefed comparatione. Sa hic.i.Chriftus pñtialiter pofitus, cui' pdi
neiſtâ,& condemnabūteam : cationem iu
a Non videntes figna. *cCBonus ho.Ifte thefaurus eft fides cha
quia poenitentiam egerunt in ritate formata,de qua procedit operatio bo- Moraliter
a Paucis diebus facta. b Minoris me. na:malus thefaurus,eft infidelitas, aut volun
Quia tanto tempore figna facio. In
medio veftrum. tas mala,de q procedit actio praua.fCQuo
prædicatione lồnæ : Et ecce niam oĕuer.ocio.Greg.Verbum ociofum
eft quod vtilitate rectitudinis aut ratione iu
plus quàm Iona † hîc . Reftenecefsitatis caret . i ¶Tunc refpöderut
Non tantum gensNiniuitarum condem
nabit eam, fed etiam regina. periftos qui querebant fignum de cælo figni † hoc loco
gina Auftrifurget in iudicio ficantur curiofitheologi nitetes prefumptuo 13.Re.10.a.
a S Quæ deifapientiam fibi loquentem 'nõ fèintima diuinitatis perfcrutari, & fic oppri 2.Para.9.a.
modo nonaudit,fed & blafphemat
muntur à gloria,quia per hoc aliquando la 8.q.1.c.ve
cum generatione ifta , & con bunt i erronea documēta.io dicit eis: Ge reor,
a Comparatione facti melioris.
neratio ma.quia quærunt ea quæ non funt
demnabit eam : quia uenit fcibilia,nec ad fidem vel mores vtilia. & ideo
a Cum magna difficultate, imperio non dabitur eis fignữ,nifi fignum Ionę pros
relicto.
x
à finibus terræ , audire fa phete,quedeglutiuit cetus; & fic deglutit eos
Quem fama nouerat. diabolus & deludit.r Viri Nini.per Nis
niuitas fignificantur peccatores ad você præs
pientiam Salomonis . Etec
Inter vos. dicatoris pœnitetiã agētes,& p reginam Aus
ce plus quàm Salomon hîc, ' ftri fimplices fapientiam Chrifti deuote que
rentes:quoru falus fecundu fniam Saluatoris
go *præponitur
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XIII . DeLyra

des ecclefignat,que no minus p pniam pacte infipientiæ per fine lege,& pphetaru oraculis viuentes.& ideo cos tenebatiido G
E induftriam difcendæ fapientiæ deo cociliatur . Duæ enim partes lolatriafubiectos.Sed adueniente Chrifti prędicatiõe & apforum
funt ecclefie, que peccare nefcit, & que peccare defiftit,Peñia enim Iudæi p maiori pre fuert icreduli gétiles aut deuotè fide Chrifti &
peccatu abolet,fapientia cauer. a CCuauté &c.Q.Vos nões aploruacceperut.& fic diabolus eiectus ab eis p fide Chrifti reuer
ftis fimiles Niniuitis vlreginę Auftri:quia me prędicate pœniten fus eft ad poffidendu ppl'm Iudaicũ errore excecatu:& fic factafut
tiam non poenituiftis , & me docente fas nouiffima huius populi peiora priorib❞
pientiam nō didiciftis.Sed eftis files hoi, FInter vos eftmaior Iona,vel Salomone,fed diabolus quia ftat" ppli ludaici peior è mo, fues
ad vos reuerfus dominatur.
aq diabolus exclufus iterum ingreditur. & rit à principio añ lege datã hoc eft ergo
a
Diftat inter opera mea g polluta mu Cum autem immundus fpiritus qd ' dicit:Cu au.im.fpi.ex.ab h.i.apo
† Luc.II.c.
do,&Sathanæ,qui mundata graui con b a in baptiſmo. b SHæretico & malo catholico. b pulo Iudaico viuente fub lege nature: qa
raminat. bCAmbulat perlo . Explo exièrit ab homine, ambulat per lo, eiectus eft pfufceptione legis Mofaica.
rat corda fidelium álmollicie fluxæ cogis ca arida ,querens requiem ,& nonin ; bAmbulatglo.ari.i.corda gentili
tationis purgata,fi quos greffus ibi fige uenit.Tunc dicit : † Reuertar in do, um . c Quærens re.i.in ipfis ppetua
repofsit,qd'quia nequit, ad humida res manfione.d Etno inue. quia predi
a Quæ per incuria vacat. b Per virtute facramēti.
dir, cReuertar in dom.Sub vmbra cantib" Aplis inde ciectus fuit.eCTuc †Depo.di
mum meam,unde exiui.Et ueniens
dormit,infecreto calami,& locis humen J.i.abonis per negligentiam. di.re.in do.me.i.Iudaicu pplm.fCEt fti.4.c. res
tibus.Vmbra tenebrofa,confcientia, Ca gue.in.eă ua.i. fide & bonis operibus vas uertar
inuenit eam uacantem ,fcopis mun
lamus foris nitidus,intus vacuus,fimulą a SAvitiisper baptiſmum. b Simulatis virtutibus. cua. gScopis mun.gapps Iudaic
tor.Locus huidus , lafciua mollis més. datam & ornatam . Tunc uadit habebar quada exteriorem mundiciam .
hEtorna.propter legis apparentiā.
dSeptem ali.fpi.Septem vitia,feptë a Svniuerfa vitia.quem enim vel hærefis vel cupiditas
virtutibusfpiritualibus contraria. Neg arrípit,in ima omnium vitiorum profternit. iCTucua.& afper hoc quod dicit,ſe
· ptem aliosintelligit vniuerfitate vitioru
ores quia non modo habet vitia,fed &&affumit feptem alios fpiritus fe
bona fimulat.Tantò nequiores, quantò cum nequioresfe,& intrantes habi hoc eft dictum ,q ante legem data fuerūc
callidiores.Septem,quia tot erant gratię a Melius eftviam veritatis aon cognofcere, quam pais irretiti& à diabolo poffeffi:fed poft
Septemvitia, poft agnitionem retroice. aduentu Chrifti in petõ fuo obftiati, fuc
cum Chrifto deftinatæ.
feptem dæmonia feptem fpiritibus con tantibi,& fiunt nouifsima hominis peioresfacti, quia ex ingratitudine potã
a Quiafaciunt eo: ad quos redeunt deteriores quam eoru func quafi duplicata :Et hoc loquen
traria ,fpui fapientiæ & intellectus , &cæ. prius effent.
eSicerit & ge.Quod de vna fola re Quo tendat parabola exponit. do quafi de vno hoie,dici p fimilitudinē
dixit,hoc in hac tota gente fit. Immūd illius peiora prioribus . Sic erit & intelligat de toto ppło Iudaico ,patet per
a ludææ b Videlicet. hoc quod dicit:Sicerit & ge.hu.pef.
fpiritus à Iudeis exiuir, quando legem ac k
ceperunt. Ambulauit ad gentes, quae cu generationi huic pefsimæ. Adhuc kAdhuc eolo.Hic vltimo ponit co
F a Dum occupatus eft officio prędicandi. futatio infidiantium ipfi infirmitati affữ
poftea domino crederent,non inuéro lo H
co in eis dixit: Reuertarin Iudæos vacan ' co loquente ad turbas, † ecce mater ptæ in hoc ipfo prædicante dixit ei 9+ Mar.3.d.
a Confobrini more veteris fcripturæ t
tes præfidio dei & angelorü,increpatiõi dã infidiator, mater fua & frès eius exs
Luc.8.c.
bus & correctionibus mudatos, ornatos eius & fratres ftabant foris quæren pectabant en foris,vt fi ppter hoc dimit

fupfluis obferuationib ". Adduntur feptétes loqui ei.Dixit autem ei quidam: teret pdications, argueret ipfù effe purtr
quia multo maiore numero dæmonum hoim motu ppt affectioné carnalé „ Scie
Ecce mater tua & fratres tui foris
pofsidet blafphemates lefu, i Aegyto dūcñ,qp hîc dicit frés cognati ei ” germa
poffefsi fuerut,Cotra feptéfpus virtutū, ftant quærentes te. Atiple reſpon ni fcdm moré fcripturæ : q freqnt noiar

Myfticè eft numer" vitioru, f CEcce ma.e.My " dens dicenti fibi, ait: Quæ eft mater 1 cõfanguineos fres.lefusautē illúinfidia¹
ftice.Mater& fratres popul? eft Iudçoru m tore cofurauit,oftendes , qpfpüalis occu
mea,& quifuntfratres mei? Et ex
q Iefu intus docete no pñt itrare,qa fpira patio eft carnali affectioni præponeda,
liter eius verba intelligere negligunt: fed tendes manũin difcipulos fuos , di di. Quæ eft.q.d.prædicatio non eſt
i
turba gentilis cofluens interna myfteria xit: Ecce mater mea & fratres mei, " interrumpenda feu dimittenda.m Ec
capit.Foris fiates nec ipfi agnofcunt pare o ex-m.quafi ad proteftandum veritatem
Quicumqz enim fecerit uolütatem
tes.Quo ergo agnofcemur,fi foris ftam” n Ecce m.Q.d.incantữ eft mihi aliqs
Foris ftat cognati , cu Iudæi fpüale fenfu patris mei,qui in cælis eft , ipfe mes ppinqu' inctü eft fpüalib' actibus inte
non quærentes,in lfa fe fixerunt & Chris SPro vtroq fexu tus,& patet.
ftum potius ad carnalia docenda cogunt us frater,&foror, & mater eft . *præponitfaluti corü q funt multūlīa Moraliter
exire, ipfi ad difcenda fpiritualia confe Cap. XIII . ti de fua tm ( cia plumires a Củau
tiant intrare.Sed Iefus eos non agnofcit, mũ.p iftu fignificat petor curat' per dei
Nillo die exiens le bonitate,fed ppter ingratitudinefua fes
qa in carnalib eis no affenfit.Fratres do
Fludæorum.
mini,funt confobrini eius,filij Marię ma quête,dimittit cadere i hypocrifis prauis
fus de domo fede
terteræ ei":q dr mf Iacobi minoris & Ios taté,& ficfiūt nouiffima hois ill "peiora
Gentium.
feph,& luda & Simonis, g¶Dixit au priorib", qa ficut dicit Hiero. Silata fetis
batfecus mare,† &
teei.Infidiofè,vtrüfpüali operi carně p tas duplex eft inigtas. k Adhuc eo
ferat:& ideo fe noffe diffimulat matrem cogregatæ funt ad lo.p hoc at op Saluator à prædicatioe no †Mar.4.a.
a Ad prædicationem eius deftitit ,ppter aduentu fuae matris & fra
& pximos p cognatione , fed p cõiuctio per apoftolos factam ,
ně fpus effe fibi pximos dicit,h Quæ trufibi loq voletiữ,declarauit manifeftè
eum turbæ multæ , ita ut † naui fin
eft m.mea.No recufat obfequia matris opus dei pponedū eft negotijs familia
fed præfert minifteria patris,fres non cos riu pfonarü.Per hoc autem op fubdidit;
temnit,fed op" fpüale prefert cognationi,vt & nos carni fpm pre o Quicunqz.oñdit quod propinquitas charitatis preponēda
Supra.io.d
feramus.Vnq amat patré aut matre plus me,no eft me dign'. eft propinquitati confanguinitatis.
iCEccema.Hi funtmater mea, qui me i credentium cordibus NICO.DE LYRA. Cap.XIII.
generant.Hifunt fratres qui faciunt opera patris mei, Fratres &
foror credendo,mater prædicando. Nil.d.Poft deſcripta eft promulgatio eu gelij facta
Cap.XIII manifeftè. hic confequenter ponitur pmulgatio legis
GLOS. ORDI.
euägelice feta parabolicè.&diuidit i duas pres qa priò
Nillo die.per hoc indicat hoc geftu cõfequêter,nifi for ponitpabolica pmulgatio ,fcd'ò põit hui pmulgatio Diuifio
tè dies ponať prpe morefcripturæ.Marc" eūde tenet or nis permiracula confirmatio.ca.ſe.In il.tempore. Prima in duas;
dinem.Lucas in aliud trafit,fed nec repugnat huic.Non quia primò ponitur Chrifti prædicantis multiplex documentum.
folüfacta &dicta domini,fed & itinera & loca plena fut facrame fcd'ò,populi audientis impedimentum,ibi; Et fa&tum eft,&c.Pria
tis , Poft i duas,qa prio præponit quædã præfatio.ſecũdò ,ſubiungit euan
Nicolausde Lyra
gelij pabolica pmulgatio,ibi:Ecce exijt.In pria parte deſcribit pa
cationem Iudæi cõtepferunt. a Cum au.immun.Hic po mulgationis tps,locus & modus.Tempus , cũ dicit: p Inil.die
nit eoru excccatio & poffeffio à diabolo.Ad cui? euidentia fcien qa fem op dicit Aug.ibi accipit dies ptpefcdm modû loquèdi
dum , q diaboli ptas fuit eiecta quodamo à ppfo Iudaico p legis ſcripture: & eftlefus: Inil.d.i.paucis iterpofitis inter illa qnarrat
datione, quæ excludebat cultu dæmonữ, & inducebat ad colĕdū iftae pcederis ca. & illa q fubfequunť i pñti ca , Loc? aūt notatur,
ynudeūverū.&fic eicctus tranfijt ad pofsidendu pleni❞ gentiles cũdicit:q Exies de d. quia dom?in qua erat Chriftus cum di
fine lege,&
fcipulis fu
 steneb
yratiido
a
Gl . M C . D 4
of a a e 4
G t p L
a t .
& pforum .o
r h X
I
y
Ktis.Poftfermonem ind domo vbi demoniu habere dictus æ eft,exit humanitatem,q r
de vtero matris exijt in mūdum ad docendu,vel
fideChrifti& i i I a C
I
Chriftireuer A ad mare,& docet, qa relicta perfida Iudea,que dom " domini fuit, deloco arto, vt de domo ad locumfpaciofum,vt vifum eft.Secu
ad gētes tumidis amarif fluctibusfiles, colligendas per apofto dum tamen diuinitatem non potuit exire,nec de loco ad locu pa
&ficfactafit
los träfit,& externis interna contulit,ad que Iudçi nō intrauerut, gredi:quia fic eft vbiq. dTEt dufe.i.doctrina indifferêter ſpar
iorapriorib
foris in litera fixi. a CTurba fta.Hifunt,q nup audire veneruc git:Comparatur autem eius doctrina femini, quia femen in terra
¿mo, fues q & à fluctib❞ maris fecreti funt necdu cæ bona proiectu refurgit multiplicatū , fic
hoc eftergo verbudiuinữ in corde deuoto receptum
abh. leftib myfterijs quæ defiderant imbuti a Ecclefiam in medio non credentium,& contradices
i.ap tium edificandam, quam gratia fua illuftrat,& in quamã facit multitudinem bonorum operum .
o cu Chrifto afcendunt. bLocutus eft
genatur fionem fibi confecrat.
ega a
mul.quia turba non vnius eft ſententiæ, o e CQuædam ceci.fe.ui.i.fuper corda
s Mofaica. † cùlam afcendens federet , & 01
expofita tentationibus dæmonu:& p cõ
fed diuerfarum volutatu,loquit eis mul a In foliditate fidei ,nondum tamen per gratiam ba
rdagentilis ptifmi recepti. fequens côtrita & coculcara ab eis p ma
tis parabolis,vtiuxta varias voluptates,
fisppetua diuerfas recipiant difciplinas. c a
Qui mnis turba ftabatin littore : & lo, laconfenfum & factum. g C Etuene.
queiCa predi femi.Ipfe Chriftus,qui verbum veritas a Non omnia,quçdam enim aperte, vt per ea ad obs uo.Id eft dæmones per pam fuperbię al
TüctDe fcuraprouocentur. b Similitudinibus.
pardi tis quod apud patrem vidit, hominibus ta perentes. Vnde de diabolo fcribit lob
I'm.fCEtfi.4.c.te perfe viper fuos feminauit.Qui difcipu cutus eft multa in parabolis, dicens xlj.d. Ipfe eftrexfuper omnes filios fup
cribusvas uertar + Luc.8.a. lis facra loquebat,exijt ſeminare dei vers a De fiau patris in mundum, vel de domo ludgorum biæ, Peccata em carnalia non pñt in dæs
parte affumpta ad gentes.
s Judaic bum in turbas, d CSec' ui.Via,eſt mēs с e exit quit feminat ſeminare monibus effe. h Et come...fructu im
+ femina tEcc
ndiciam. malar cogitationum fedulo meatu trita Semina. pediuerüt, i CAlia au.cæ.in pe.i. fup
bat
parentia. corda humorefidei & deuotionis carens
Luc.8.a. & arefacta .Vbi dupliciter peritfemen,ga +femenfuum.Et dumfeminat, que
dicit,fe feme fuu & tranfitu cogitationu coculcatur,vt lu a Hifunt quinec prædicatione compunguntur,nec f tía. k Sole au.or.æft, quia aduenien
vitioru cas ait,& à volucribus rapitur.Demones bene agere incipiunt. te tribulatione & perfecutiõe tales prius
fuerüt dicuntur volucres ,feu quia cæleftis fpuadam ceciderunt fecus uiam, &uene verbum receptu reijciut. Alia au.c.
life naturæ,feu quía per aera volitant. a Rapuerunt,
fed poft f in fpí.i. i corda follicitudinib" diuitiaru
e CEtuene.Secundum Lucă ab homi runtuolucres cæli , & comederunt lacerata,&io follicitudo talis impediuit
jati, fűt a SIn duriciam proteruæ mentis.
nibus conculcatu eft,quia praua perfuas i fructu prædicationis . Vt em apparet ex
ne petă %
fione impiorumfublatum eft.f CEtco ea. Alia autem ceciderunt in petros decurfu vtriufq ; Teftamenti Iudæi fuert
Joquen a Lenitatem animæ obedientis, & probatæ.
me.Quia à mêtibus hominum illud fur femper auari,& omnino vitio cupidita
tudiné
ripuerunt.gCIn petrofa.Petrofa cito fa,ubinon habebant terråm multa: tis fuerant excæcati, & femper elõgati ab D
terper a Quia dulcedine tantum auditi verbi & promifsios
queruntgerminare,fed non figitur radix nis, ad horam delectantur,ſed radicem non figunt. agnitione veritatis . Ex predictis pater op
pel. prædicator ybi diuini no debet ceffare à
nit co quia non eft alta terra , id eft quia pa & continuo exorta funt , quia non
jall H ruineft defiderij falutaris.In hac expofi Feruore perfecutionis, prædicatione,licet videat paucos profice
ú k
tprofundi tione domini difcimus, quia res non fès So,
ceiiq + Mar.. habebantfaltitudiuem terræ . A re: infructuofe
quia tres huius feminis partes dicunt
d tatem per in eadem fignificatiõe ponunt, Nam a Per impatientiam,quia verbum non firmiter hæſes hic ,quarta autem pars tṁ fru
Sex rat menti.
Luc. B petrahic p duricia,terra plenitate mens &u facere,& tamen intelligitur ad literā
mit: 8.c.
Mat.13.f. tis,fol pferuore pfecutionis.Cũ fol alibi le autem orto eſtuauerunt , & quia deprædicatione Chrifti, qui eft exëplum
uru a Virorem fidei perdiderunt.
in bono:Fulgebuc iufti ficut fol.& petra omnium prędicatorum:& ideo licet audi
Sce infundameto, p fortitudie fidei,& terra non habebant radicem aruerunt , tores non proficiant , prædicator tamen
1a1 Pterrenis cogitationibus.h Altitu.t. a. In corda diuitiarum ambitione fullicita faciens quod in fe eft no perdit meritum
Fat Altitudo terræ eft probitas animi difci Alia autem ceciderunt in fpinàs , & fuu.m Alia au.ce.in ter.bo.i.in cor
31 plínis cæleftibus eruditi , &in tentationi a Multiplicatę funt diuitię. b Occupauerunt men fidele & deuotum.n CEt dabāt fru.In
tem,vt fructus fpiritualis in ea proficere non pofsit.
bus probati. i Sexagefimum . Quia hoc tanguntur tres gradus qui poffuntfi Vi
creuerunt fpinæ , & fuffocauerunt rt? qu
quæe
in numerofenario mundi ornatus exple gnari in qualibet virtute (verbi gratia)in
a Fidelem & deuoram confcientiam . libet tribus
tus eft,per huncbona operatio fignatur, m virtute caftitatis.Primus gradus eft cafti
ea. Alia uerò ceciderunt interram
I Luc.8.b. kQui habet aures audie. Quoties A ftas cõiugalis, per quegradu vitatillicit gradıb" di
ftinauitur .
Apoc. 2.b. hæc admonitio i euägelio vel i apocaly bonam , & dabant fructum , aliud .@ cocubitus: licito ramen cocubitu retento
S a Cum omnia eternitatis intentione nos facere docet. in matrimoniali actu. Secundus gradus
† centuplu pfi Iohannis interponit myfticum quod b Cum perfectionem bonę operationis docet Hæc
dřinfinuatl CEt acce. Quo accedut di duo ad actiuam. eft caftitas vidualis,per queeuitatur de ce
i
Kfcipuli cum † centefim um , aliud † fexagefi tero omnis cōcubicus , vt animus pofsit
a Moralita ↑ trigecus
a Cum fidem fancie trinitatis infinuat. b Quiahoc de cetero liberius deo feruire ,licet pofsit
myfticum cft.
S plum. Nicolaus deLyra k O licite matrimonium contrahere.Tertius † fexagecu
mum aliud † tricefimum.t Qui
a Interiores fenfus audiendi, obediendi faciendi . eft caftitas virginalis,qui eft fuperior iftis plum.
fcipulis fuis non poterat capere mul 1 per quem omnis concubitus fimpliciter Apo.2.b.
titudine quæ venerat ad audiendũ ei” do habet aures audiendi , audiat . Et P
euitatur, vt mens ipfa tanquã ſpoſo fuo
ctrina , exijt ad loca fpaciofa iuxta mare, accedentes difcipuli dixerunt ei ; foli deo per amorem copuletur, fecundu
Modus autem tangitur in duobus : prid quòd dicitur.j.Corin.vij.f. Virgo cogi.
in hoc qp. a Afcendit naui.vt fic au tat quæ domini funt, vt fit fancta corpo
+Mara ditores effent ante faciem fuam, vt poffent magis attentè audire. re&fpiritu quæ autem nupta eft,cogitat quæ funt mundi, quos
Secunda in hoc quod dicit:b CEt locutus eftmul.in pa.Non modo placeat viro.Similiter in virtute fortitudinis poffunt tres
dicit omnia,quiafi omnia loqueretur in parabolis,multitudo re gradus affignari.Primus gradus, quando propter bonum virtu
fin cefsiffet vacua fine vtilitate,&ideo aliqua parabolicè loquebatur tis fuftinet conftanter detrimentum in exterioribus bonis, vri pof
ea.f.quæ erat fecreta,& no debebat fciri à turba,fed foluà difcipu fefsionibus & in diuitijs & huiufmodi.Secundus , quando fuftinet
lis,vt videbitur infrà eodem capit .alia autem loquebatur mani detrimentum etiam proprij corporis,vt flagellariõis & huiufmo
feftè,ita qp turba poterat capere. c Ecce exijt.Hic ponitur de dí,Tertius autem gradus eft,quandopropter virtutem contenit
curfus ecclefiæ à prædicatione Chrifti vfqz ad finem mundi in fes etiam totam vitam per martyrium.Sequitur: o Qui habet
prem parabolis fibifuccedentibus, Et diuiditur in duas partes,qa aures audiendi.fecundum Hier.vbicuc ponitur hoc verbum
Diuifio primò decurfus ecclefiæ in iftis parabolis defcribitur . &fecundò, defignatur myfticus intellectus,quia fub verbis parabolicis alius
intentio principalis concluditur,ibi: Intellexiftis hæc omnia, Pria fenfus eft per intellectum requirendus. p CEt accedentes di
diuiditur in feptem partes,fecundum feptem parabolas, ſecunda fcipuli, Hic confequenter quæritur huius parabolæ intellectus,
ifo incipit,ibi,Aliam parabolam,tertia,ibi:Aliam parabolam,quar Et primò queritur.Secundo intellectus aperitur,ibi:Ergo audite, Diuifio
ta.ibi:Akam parabolam locus eft.quinta,ibi; Simile eft regnum Primò ergo dicitur fic: Et accedentes.quia apoftoli percipies
cælorum.fexta ibi:Iterum fimile eft regnum cælorum homini ne bant Chriftum myfticè loqui:& ideo quæfierunt intellectum.Ad
gociatori.feptima,ibi: Iterum fimile eft regnum cælorum . Prima uertédum tame, non quæfierut tunc, cũ effet i actu pd:çādi,ſed
diuiditur in duas:quia primò parabola ponitur : &fecundò eius qp habetur Mar,iin.b
poftea qñfuit in domo fine turba fecudum ቀ
intellectus quæritur,ibi:Et accedentes diſcipuli.Parabola ergo pri Et cum effet
ma eft de femine proiecto in terram:Cuius quarta pars tantū fecit Morali.d CExijt qui feminat femina.Grego , homel.octa, Moraliter
fructum,&in hoc denotatur prædicatio Chrifti , qui prædicauit ua dicit: Hæclectio expofitione non indiget fed admonitione.
Iudæis indifferenter bonis & malis; & pauci cóparatiuè ad ei prę Quam enim veritas per femetipfam expofuit , hanc exponere hu
dicacionem crediderunt.pro maiori autem parte in infidelitatere mana fragilitas non præfumit , ideo de alia expofitione taceo,
manferunt,&hoc eft quod dicitur;Ecce exijt Chriftus .f.fecüdu tranfiens ad illud quod Saluator exponendum reliquit fcilicer.
humanitatem,
gj Er facit quidë
 Glof.ordi . Matthæi Cap. XIII . De Lyra

fcipuli cum dominus in naui federet.Sed fortè intelligendű, du ceffum ifta intelligere, & propter hoc loquebatur eis calia para: G
E dum c ipfo nauē conſcenderint;& ibi ftantes quærunt, a Vo bolice,vndefequitur: d Qui enim habet dabit.ei.quia ha
Nota bis datum eft.Nota nõ ſolữ verba domini,ſed & facta,parabos bentibus deuotionem & fidem,vt Chrifti difcipulis, dat” eft intel
las effe:id eft figna myſticarum reru,quæ non intelligebat multi lectus verus facræ fcripturæ,vt habetur Luc.vlti.g. Aperuit illis
gforis funt.b Qui eni.ha.i.apoftolis habētib" fidë,fi quid mi fenfum,vt intelligeret fcripturas.e CEt abundabit.quia ex abu
nusvirtutü habet,coccditur. Iudæis qui danti reuelatus eft eis proceffus ecclefiæ
non credunt in filiu dei, etiã fi quid boni Per ænigmata vt videbitur. f¶Qui autem nonha
. bet.fidem fcilicet & deuotiõem ad Chri
pernatura habent,tollit. Nã nihil pñt fa
Quare in parabolis loqueris eis ?
pienter intelligere qui caput non habent a Solis & veftris fequacibus fti doctrinam.gEt quod hab.aufe
Lapientiæ.c Auferetur ab eo.Nulla qui ad me introeunt, non his qui foris funt. retur ab eo • quia intellectus ſcripturæ
.
veræ fapientiæ dulcedine gaudebit. Quir efpo nden s ,ait illis . † Quia uò⚫ veteris Teftamenti quem habebant:abs Mar.4.b
Excęcatio a Abdita fcripturarum .
d¶ldeoinpara. Dicitur qd ' ideo exce latus eft ab eis: ppter eorum incredulita Luc.8.b.
Iudçorum bis datum eft noffe myſtèria regni tem,& datus eft gentilibus propter eos
cati funt,&fententiæ domini perparabo
vnde& las eis occultatę funt,vt poft falubrius co JQui claufis fenfibus non curant intrare. rum fidem & deuotionem.Sequitur:
tò
to tempos uerterent.Nam quia obfcurè dicta noi celorum:illis autem non eft datum. h Ideoin parabolis loquor eis.id
re JVos veroverbo intëdite,quia , Qui habet verbi amos
tellexerut,ideo no crediderüt in eul, & fic eft velatè & myſticè, i C Quia uiden
rem,dabitur ei fenfus intelligendi .
a
crucifixerut, & fic poft refurrectione mis Quienim habet , dabitur ei , & a , tes.Chrifti.f
Non cilicet opera & miracula :
raculis territi,maioris criminis reatu com k uident.id eft non intelligűt
Intelligentia. a Amorum verbi çterni
puncti funt.Vnde accepta indulgêtia am budabit : qui autem non habet , & ca diuinitus facta, quia virtuti dæmonu
Ioh.iz.f. attribuebant'talia ,vt vifum eft fupra.
pliori flagrant dilectione . Sed Iohannes a ¶vel naturali ingenio, vel ftudio literarum. Nunc
hunc locum ita dicit:Propterea non po reddit caufam apoftolis,quare turbę loquitur in parabolis. JCEtaudientes. Chrifti fcilicet dos
Ifa.6.c.
terat credere, quia iterum dixit Ifaias: Exquod habet auferetur ab eo.Ideo &trinam fan & tam & bonam , & do & trinæ
tid qď vís cęcauit oculos corum,vt non videat vbi Moyfi& prophetarum conſonã, & ipfi”
detur habe in parabolis loquor eis , quia ui ,
apertèdicit,non ideo factam excęcationě a Videreſe prefu mentes ingeniofuo. perfectiua,vt fuprà viſum eft.m ¶Ñб
re, b Priuantur fpirituali intellectu Neque ins
vt ea comoniti & dolentes fe non intelli k audiunt, affenticndo. n
gere conuerteretur aliquando: non enim dentes non uident , & audientes telligunt, intellectu eius fpiritualem q
Foris. Intus. Expofition I
hocpoffent nifi crederent ,fed porius iō nem literę & fiexponatur eis: principalior eft,capiedo.o CVtadim
excęcari , vt non crederent , quod alijspec non audiunt , neque intelligunt ut m pleatur.li,vt tenetur ibi confecutiuè.Ex
catis meruerunt. eC Videntes no uí hoc enimfacto impleta eft pphetia, Iſa.
dent.Sicut auarus multas haber opes & adimpleatur in eis prophetia Ifa vj.licet verba fint aliquantulum alteras
Exteriori.
*Ifa.6.c. nullas,quia inutiles funt ei,f¶Auditu tain translatione Hieronymi, p CAu•
Ioha.z.f. audietis.Hæc de turbis prophetata fut, fiæ dicen ditu audietis. fcilicet corporaliter.
tis : † Auditu audietis , &
Oculo corporis .
Act.28.g. qui ftant in littore,& domini non meren T qCEtnon intelligetis . fcilicet fpiris
tur audire fermone.g Oculos fuos. non intelligetis : & uidentes uidebis tualiter, r CEt uidentes uidebitis.
JOculo mentis. Abundantia malitiæ
id eftipfi fibi caufa fuerit,vt deus eis ocu Chriftum fcilicet miracula & opera diui
Joh.12.f. los clauderet . Alius enim euangelifta di tis ,&fnõuidebitis.Incraffatum eft : na facientem . sCEt nonuidebitis. H
Tludeorum.Alias eius,
† no pfpi- cit:Excęcauit oculos eor.Sed vtrů,vt nữ Y eius fcilicet diuinitatem, t Incraf
cietis , feu qua videant:an verò ne vel fic aliquãdo enim cor populi huius : & auribus +
fum eftenim cor populi huius.Lo
a Quia ingrate ſuſceperunt verba dei.
cognofce videant,cęcitate fua fibi difplicentes ,& ex b Intuitum mentis per inuidiam auerterunt. cutio eft metaphorica . Sic enim crafs
tis, t
hochumiliati vt piè querant deu.Mes grauiter audierunt , & oculos fuos fitudo circa cor congregata fuffocat &
F eft oculus,quia naturali vigore ad intelli a Non ad horam,fed cum tanta mentis impœnitudis extingitvitam corporalem , fic malicia
ne vt nunquam conuertantur ad fidem, ludæorum extinxit in eis vitam fpiritua
gendum aliquid dirigit.Auris ,quia alio h
docente difcit. h Ne quando . Id eft clauferunt , ne quando oculis uides lem.vnde fequitur: v CEt auribus
ideo,quia oculos & aures aperire nolue ant & auribus audiant , & cordeins grauiter audierunt . quia doctrinam
runt,non meruerunt aliquando conuers Ad pœnitentiem, a Reddam innocentes. Chrifti facta & apoftolorum audire nõ
ti:quod tamen mifericorditer factum eſt telligant,& conuertantur ,& fanèm potuerunt , ficut patet ex decurfu evang
eis. iBeati oculi.Verè beati , qga hoc a Non Scribarum: b Interiores gelij & actuum apoftolorum. x CEt
1
etiã pręſentialiter videre & audire merue eos .† Veftri autem beati oculi , oculos fuos clauferunt ne quando
† Luc.io.b
runt,qd' nullus priorum quatiuis meriti a Per fidem quod vifurt funt quandoq per fpeciem. oculis uideant & auribus audiant
b interiores.
meruit,quis multūdefiderauerit.kCEt & corde intelligant, & conuertan =
Luc.ro.d
iufti cupi.Lucas iuftos reges dicit, quia tquia uident:& aures ueftræ, quia tur,&fanem eos.facta Chrifti euidens tqua
t qui Obediunt.
motus fuos bene regunt.1 Vos ergo a tía peruertendo,& eius miracula virtuti
audiunt.Amen quippe dico uobis,
au.Primam parabol ´m exponit , vt idë demonis attribuendo : & ex hoc fecuta
attendant in cæteris. Exponitnon fecuqa multi prophetę & iufti cupierut eft eorum excecatio & induratio, quia fu
dum fingula verba,fed fummam fenten In prefentia. is culpis exigentibus funt derelicti à deo.
tie.Anguftinus fuper Gene.ad literam uidere que uidetis,& non uiderunt : y Veftriautem oculi,beati , quia
Niß a longe per aliquas fpecies vifionum.vos autem uident.Oftenfa excecatione Iudæorum
libro octauo capi,feptimo . Proindeq in prefentia conuefcentes, & que vuliis interrogantes.
narrauit euangelifta ( etiam factum eft) ex eorum incredulitate fecuta; hîc confe
& audire qua auditis , & non aus
dominum fcilicet talia fuiffe locuri.Ipfi a FQuia vobís dată eß noffe myñerium regní dei. quenter oftendit illuminationem apos
+ Mar.4.b autē dominį narratio parabola fuit,de q dierunt.t Vòs ergo auditepara, • ftolorumpropter eorum fidem & deuo
nunquam exigitur , vt etiam ad literam tionem eis diuinitus datam dicens. Ve
Luc.8.f. d
bolam feminantis Omnis qui
facta moftrent,que fermone pferuntur: ftri autem oculi beati, quia uident.
Chriftus eft non folum facta exteriora confpiciendo
fedvirtutem diuinitatis latentem intelli
Nicolausde Lyra gendo, zCEt aures ueftræ quia audiunt.non folum audien
do exterius,fed etiam per fidem affentiendo interius, a Amen
Et cu effet fingularis interrogauerunt eum,&c. a CQuare quippe dico uobis.id eft fideliter. bQuía multi prophe
inparabolis loqueris eis.volentes faire intellectum,conuenies tæ&iufti cupierunt uidere quæ uidetis,& non uiderunt.
ter petierit ab eo quare locutus fuerat turbis fic parabolicè:vt on Dicit multi,non omnes,quia aliqui viderunt, ficut deAbraham
deret fe no de ipfis folū,fed etiam de alijs follicitos effe.bCQui dicitur Iohã.viij.g.Abraham pater vefter exultauit, vt videret di
refpondeos ait. Apoftoli enim erat quafi fundatores ecclelia em meum ;vidit & gauifus eft. Vel aliter:Multi, i.oës;quiali
poft Chriftum.Vnde Apocalip.xx.d.dicitur: quòd murus ciui✔ cet antiqui patres & prophetæ aliqui viderunt Chriftum per fidë
tatis habebat fundamenta duodecim , & in ipfis duodecim noia à longe pfpiciendo,non tamen viderunt ipfum præfentem inter
apoftolorum & agnifcripta,& ideo ad ipfos pertinebat fcirefecre cos conuerfando & docendo,ficut viderunt Apoftoli, & ideo di
ta ecclefiæ,de quibus erat proceffus ecclefiæ à prædicatione Chri cuntur beati , quia in eis fuit completum quod antiquis patribus
fti vlc ad finem mundi,quia ifta erat futura in diuina difpofitios fuerat promiffum.cVos ergo auditeparabolam. Oftenfo
nepræordinata,Et iftud vocatur hic myfterium regni cælorum. quòd apoftoli debebant fcirefecreta ecclefie,hîc confequenter eis
id eftfecretum ecclefiæ militantis. cIllis autem non eft dat.
aperit intellectum parabolæ,dicens: d Omnis qui audit
id eft vulgaribus turbis, vel etiam Pharifæis incredulis non eft co uerbum regni.id eft euägelij quod introducit ad cælefte regnũ.
ceffum ifta
Etnon intelli

1
 u-
r yra
Gl . M
a a
eiscaliapara:G of t p
bit.ei .o t .
.quia ha
r
Chriftus eft lapis vnctus à lacob,& lapis res
di
is,dar eft intel
A probatus ab edificantib",qui factus eft i ca
9. Aperu illi
bit.qu ietx abus Pfal.117.c. put anguli.Sed illud eriam in rebus geftis fa
ia tum eft.hoc autè tantü in figuris prędictu
& Diabolus.
ceffus ecclefiæ
Item nonha Illud qppefcripfit narrator reru præteritas
ru,hocprænuntiator tantumõ futurorum.
tidemad Chri
aSuperpe.Super petram & in fpinis fe
odhab.aufe minant, qui bene accipiunt:fed vel aduerfa
Ausfcripturæ
terrendo,vel pfpera blādiēdo,retardat eos
abeban nepficiat.Diuitis iugitur follicitudo cuftos
tab Mar
mincred
ulita Luca diç quæ affligit, &voluptas quæ effluere fanatus
propter cos cit.b Aliudquidecete. Tres differétig
Sequirur: funt inbona terra ficut fuere in mala,Trígi
quoreis.id ta enim refert ad nuptias. Sexaginta ad vis
duas,Centu,qui numerus iam eft'in dextera
uía uiden
miracula: ad virginitate.Vel cetum quod transfertur
nintelligüt ad dexteram,fignificat æternam beatitudi
ti dæmonit nem.Si quidem triginta & fexaginta contis
nentur in leua , fed centu continentur in de
eftfupra.
fcilicetdo xtera.Quãuis enim magna fit fides quæ cos
doctrin gnitionem dei reuelat, magna opera quib
æ De loco ad locum.
fides,ne fit ociofa cõfummatur, tame ambo
n3 ,& iph
in hac vitafunt neceffaria : præmium verð
m¶N
o fidei & operationis in futurofperatur. Vel
Jeque ins
bona terra fert fructum centefimum marty
itualemq
rum propterfanctitatem vitæ vel contem
7tadi
m h
utiuè.Ex ptum mortis.Sexaginta virginum propter
Ocium interius,quia non impugnant cõtra
etia.Ifa. cõfuetudine carnis. Solet enim cõcedi ocit
1 alteras fexagenarijs poft milicia. Tricefimum cõíu
CAu
gatoru,quia hæc eft gtas preliantium,& his
alicer.
eft maior conflictus nelibidinefuperentur.
tfpiris <CAliam parabola.Quafi diues pater
bitis. familias inuitatos diuerfis reficit cibis , vt
B låcia diuitiarum fuffocat uerbu.
adiui vnufquifquefecundum naturam ftomachi
tís. H fuí varia alimenta ſuſciperet. Vnde & dixit
raf
aliam parabolam & non alteram,vt plures
Lo fequi intelligantur.Hæc parabola proponi
raf tur.dimifsis turbis domi rogantibus diſci
:& pulisexponitur.Et docet hic bonam volus
RO
ia tatem,& cautelam, & patientiam , & difcres
a tionem ,& longanimitatem,& iufticiam.
s dCHomines .Qui alijs ad tutelam & cus
n ftodiam deputati funt prælati in ecclefia ,
Velcudormitionem mortis accipient apo
ftoli.eCCum autem creuiffet. Quiacu
Et fpiritualis effe cœperit,tunc iudicat omnia
O
&tunc ei apparent errores.Sed donecma
t turefcat q herba eft,poteft eum mouere,q
re fub nomine Chrifti multæ funt hærefes,
+que Vnde dicit: Nonne bonum femen ſemina
i fti.fVis imus . Cum fpüalis homo au
3 dit hoc effe à diabolo qui nihil valet contra
I voluntatem dei , poteft ei voluntas fubos
†De elec.l riri, vt tales auferat de mundo fi
habeat.Sed confulit iufticiam dei an facere
cet de vita
da debeat , & an deus velit effe hoc officium
Khominum.Sed
Nicolaus deLyra
aCEt non intel.quia non radicať in≤
tra mentem tétationibus dæmonum puia :
&hæc eft pars feminis que cadit iuxta viam
vtfupràdictum eft. b C Venit malus.i.
diabolus,non quia fit malus per effentiam .
vt dixerüt manichæi q pofuerut duo princi
pia,vnumbonum fimpliciter, & alteruma
lu fed qa efti malo obftinatus,& ad malum
femper intentus.cQui autemfemina.
i.fupra cor humore fidei & deuotionis ca
rens.dC Hic eft guer.dei au. quia tales
ad hora aliqñ ex aliq pafsione moticu gau
diofufcipiunt prædicationem, fed quia no
fundatur in humore fidei & deuotionis ci
to euanefcit : propter quod fequitur.
eNon habet autem in fera di fed eft
teamus & té.i.ad modicum tps ftās,fCFacta au.tri
colligam". bu.propter verbum euangelij fufceptum.
Continuofcan
C . D 4
e 5
L
y
h bX T.i.ad
a Per
æ quod promittitur regnum. I gCon tinu o fcand r
aliza tur. cadendo C
tum noni Nulla fide nulla faltem II a
a& perducit.
coeper
occafione vtilitatis capit. ab eo quod at.h Qui autem ſe
audit uerbum regni,& non in minatus eftin fpi.hic eft qui perditur p
pter follicitudinem diuitiaru: Et patet.Iftis
b
telligit , uenit malus , & & rapit autem trib? de caufis pdictis ,pdicatio Chri
fti & apforüfuit ludæis p maiori parte inu
quodfeminatum eftin corde e
tilis & ifructuofa:non ppter defectum dos
a Vbimeatus cogitationum verbum abos
let,nec quidquam boni incipit. &rinæ,fed ppter impedimentum fuæ mali
t
cice. i Qui uerò in terram bo.fem.eft
ius:hic eft quifecus uiam femi
hic eft q audit verbum dei, fideliter & deuo
a In duriciam proteruæ mentis .
etekCEt intelligit.quia talibus datur in
eft. Qui autem fuper pès
a tellectusfacræ fcripturæ.1 CEtfructum
trofa feminatus eft , hic eft qui
affert.adimpledo opere. n CAliud qui
Ad tempus.
dem cente.ficut fupra expofitum eft. "Per
uerbum audit,& continuò cum
hanc autem quartam partem feminis quæ
a Quia & vtilitatem probant, & defiderium
guftant. b Cepit,fed non perfeuerauft. cadensi terrã bona fecit fructum fecudum
gaudio accipit illud.Non håbet triplice tutis gradu , intelligit prædicatio
a Charitatis. Chrifti & aploru tu ad illos Iudeos q cam
autem inferadicem, fed eft tem fidelit & deuote receperut & in fide reman
In locofuo.
ferüt.o CAliam parabo.Hic poniturfes
poralis.Facta autem tribulatio, cunda parabola, in qua defcribitur ftat ec
clefięfequés imediatè poftmorte Chrifti &
ne&perfequutionepropter uer apforü, qa diabolus inuidet fidei feminatę
a Fidei. Diftat enim inter hunc , & eum qni in cordibus fidelium:& io inter fideles com
multis pœnis compellitur Chriftum negare.
b Tranquillitatem mentis perdit. mouit aliquos ad perfidia hærefis, qfi femis
bum continuò fcandalizatur . nans Zizaniã in medio tritici ad ipfius des
ftructionem .& hoc eft quod dr: p Simi
Quiautemfeminatus eft in fpis
lefa eftregnucæ.i.ftatus ecclefiæ militan
nis,hic eft quiuerbum dei audit tis.q CHoig. Ho ifte Chriftus eft. Ager
a Spes acquirendi,timor perdendi aut ecclefia labore &fanguine Chrifti excul
&follicitudo iftiusfeculi & fal ta.Bonumfemen eftfancta doctrina &fides
a Quiapromittunt quod non dant voluptatem catholica.r Cum autem dor. homies
& iucunditatem. b Quia dum bonum deßt
derium ad cor intrare non finit , quafi aditum uenit inimicus.Poft dormitionem Chris
vitalis flatus claudit.
fti & apoftolorum per mortem iftas hæres
fes inter fideles feminauit diabolus p maio
i
& finefructu efficitur. Quiues ri par:e:quia etiam aliquæ hærefes viuentis
Fidelem & deuotam confcientiam.
bus aplis fuerunt feminatæ , vt patet i eplis D
rò in terram bonam feminatus Pauli.&.j.canonica Ioh.ij.c.Nuc Antichri
a Foris.
fti multi facti funt.Sequitur :Ex nobis pdie
eft,hic eft qui audit uerbum , & * rut,fed no erat ex nobis.s Cum aute c.
a Intus ædificatur. b Boni operis per
ducit ad maturitatem. herba & fru.fe.quia cu fides catholicaper
intelligit & fructum affert , & m orbe inciperet multiplicari, tunc hærefesq
primò latuerant, manifeftè apparuerunt in
facit aliud quidem centefimum "
perfecutione fidelium. t Accedentes
aliud auté fexagefimum , aliud autem ferui.Serui ifti funt patres antiqui,
uerò tricefimum .†Aliam para qui fuerunt in primitiua ecclefia, qui admi
Sedens in naui rantes perfidiam hærefis infurgetem,ad de
bolam propofuit illis,dicens: Si um accefferunt poratione inquirentes vñ †Mar, 4.c.
a Ecclefia. talis pfidia oriret.qb" fuit diuinitus reuela
tu, hoc erat ex diaboli opere deo pmittes
mile factu eft regnum celorũ ho
a Bonum non feminat nifi bonus qui femen bo te:& hoc vt ftabilitas fidelium pbaret, Vñ
næ voluntatis ad bona opera ftudet producere. fequit: v CInimicus ho.i.diabolus hoc
mini qui feminauit bonufeme fecit.x CSerui aute di.i,ſæti přes per ora
SMundo. a Cautelam amouet.J.i.inertia tione diuinü cõfiliü quæfierunt. yVis
& incuria torperët.
imus & col.feparando eos â coitate eccle
inagrofuo. † Cùm autē dormi
p excõicatione , & tādem dimittendo iufti
Diabolus.
a ciæ feculari , exterminandos per mortem,
renthomines,uenit inimicus e
Præcedente nomine Chrifti. a Quæ non Et aitnon
defemeietritici,palec vero funt hi, qui & fi non *m CEtfa.aliud gde.per qd ' Saluator Moraliter
vita,fide füt de ecclefia. SHereticos pmifcuit ele&
tis
oftendit triplicem gradum í virtute,vtpo
ius , & fuperfeminauit zizânia tè in virtute caftitatis:per fructum cétefimu
a S.i.latuit & occultifsimus factus eft.
gradūcaftitatis ginalis, pfexagefimü, gra
in medio tritici, & abiit. Cũ au
du caftitatis vidualisp tricefimu,gradũ cafti
a Proficeret. b Bonæ fpei opera monftraret.
tatis cóiugalis:& fic poffet triplex gradus in
tem creuiffet herba, & fructum 1
a Manifeſtauerunt ſe hereticorum dogmata.
alijs virtutibus affignari, o C Aliampa
bolam.f.de Zizania feminata in mediotri
feciffet , tunc apparuerunt & zi
Cuftodes meffis. tici.& de iftapoteft dici ficut de præcedenti
qm ipfam exponit Saluator ficut & prima,
zania . Accedentes autemferui
&in hoc capfoiterpofitis tñ duab alijs pa
patrisfamilias dixerunt ei : Do, rabolis. & io de alia expofitione ptrāfeo,ex
mine,none bonuſemen ſemina cepto eo'qd
' Saluatorinexpofitum dimifit
fti in agro tuo. Vnde ergo habet fcilicet: r Cuautem dor.ho.hec at dor
mitíoſuperiorũ negligétiam fignificat cira
zizania?Et ait illi: Inimicus ho, ▾
ca cuftodiam gregis fui,& fimiliter neglige
mohocfecit.Serui autem dixe, tiam cuiuslibet circa cuftodiam fuę proprię
a De officio. b gVt excomunicemus eos perfonæ.Vtramque enim negligentiam ex
f
runt ei ; Vis † imus & colligi, plorat diabolus: & fic per fuggeftiones ma
las Zizaniam feminat in humanis cordibus
g in *Aliam para
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XIII . De Lyra

hominu.Sed veritas refpõder:No noffe hoiem in hac vita qualis vthabetur infra eodem ca. f Triticum.i . fideles in arca huiusG
E futurus fitqmodo errat,& quidbonis cõferat eius error : & ideo mundi mihi contritos & flagellatos.g Cogregate in horreu.
eos non effe collėdos,ne forteinterficiant , qui forte futuri funt, i,in ecclefię gaudium, h Aliam parabolam.Hic ponitur tere
vel nebonis obfit, quibus pfunt &c, Tuc verò oportunè fieri, cũ tiaparabola in qua defcribitur ecclefiæ ftatus fequens immedia
iã no eft cõmutande vitętepus & pficiēdi alijs:& tuc no ab hoib? tèfurrectionem hærefum:quia contra hærefes infurgentes domis
fed ab angelis dicit fieri. a CEtaitnon nusi ecclefia fufcitauit doctores fanctos †24.q.3+ci
&c.Eccepatientia.Non enim audito do Ecce difcretio, literatos,vt fic poffent hæreticos perros notandum
a
lore exarcit in iram,nec mox vlcifci volumus ea?Et ait:Non.tNe forte colli në&fcripturam confutare.Et licet prid
it, ita & nos læfi patienter feramus, Sic nec tu reddas vicem malis,vt fcandalizes bos fuerinrhumiles & abiecti ,tamen diuina
nos,fed patere.
b Ne fortè.Hic datur locus poeniten difpofitione fuerunt poftea exaltati , &
gêtes zizania ,eradicetis fimul cum maximis principibus valde chari: vt bea
tiæ,&monemur non cito amputare : qa
a Longanimitas ek,quævíc ad finem neceffaria
qui errat hodie, cras forte defendetwitas cft. bgin ecclefia. tus Syluefter Conftantino, &beat? Am
tem. Si ergo modo auelleretur,triticum utraq crefceb
' eis & triticum.Sinite utraqz crefce broff Theodofio: vt per poteftatem fe
qdfuturum erat eradicaretur.Vel necef cularem ecclefia ab hereticis purgaretur
Iudicium.
fe eft vt mali permixti fint bonis p quos reufqz ad meffem, & in tepore mef, &hoc per rationem & fcripturam quan
exerceantur. Vel quorum comparatiõe a Non vobis. b Separate a bonis. tum ad illos q doctrina fanctorum reci
nicant ad melius,quib' fublatis altitudo fis dicam mefforibus: Colligitepris perent. Vel perpoteftatem feculare qua
charitatis marcefcit quod eft eradicari. Hic vagos. tu ad eos qui indurati effent: & ifte ſtat
Clbf patienter tolerandi funt mali, vbi mum zizania ,& alligate ea in fafci figurat p parabolam de grano finapis:
aliqui inueniuntur quibus adiuuentur a Non vnum falcem,quia pro modo peruerfitatis Quod cum fit. k¶Minimum.i quan
fuæ vnufqui punietur. titate:tamen eft magnum in virtute, qa
boni.Aug.Multitudo non eft excōică t
da,nec priceps populi.cSinite. Hoc culos ad comburendum , triticum crefcit ad modum arboris . m Vtuo
a SVtqui vnitatem amauerunt . b In cæleftes
videtur contrarium illi apoſtolico; Aus manfiones lucr.cæ.Sic fancti prædicto modo fues
2.Cor.5.d. ferte maluex vobis. Sed ficut inter loliu grūt paruuli in humilitate ,fed magni ſcië
autem cögregate in horreũ meum . tia & virtute,& ideo fic diuinitus exalta
& triticum diu herba eft , parum diftat
Aliam parabola m propofuit eis,diri ,q volucres,id eft principes hui? mu
ita monet dominus ne de ambiguo iudi f i
+Mar.4.c. cemus,quod dominus in die iudicij non cens. †Simile eft regnum cælorum di alta petentes,habitabant in ramis eos
Luc.13.d. fufpiciofè,fed manifeftè damnabit. Tln a Quãto plus teritur,tanto plus redolet. b Acces rum ,id eft regebantur per eorum cõfili
ptum habens.
patiendo iufticiam meditemur. In iudi um.o
cando iufticia non negligamus, d CEt grano finapis , quod accipiens ho nitur quarta parabola, in qua defcribit
a Deus in iufto,vel iuftus vir in corde fuo granu prę
in tempo. Qui longanimiter tulit pius dicationis fouet. b SHæc prædicatio primo humi ftatus ecclefie fequens exaltationem prę
fticiam digna retribuit;difcretæ enim fut lima eft omnium diſciplinarum profcandalo crucis. dicatorum fanctorum.Et diuitur i duas Diuifio
virtutes,fed non cotrarig, e CEt alli.In mo feminauitin agrofuo,quod mi * partes:quia primò ponit parabolam,ſe
hac vita no eft alligatio,alioquin no tot nimum quidem eft omnibusfemis cundo,fubiungit huius parabolę & alia
errore refipifcerent. fC Simile eft nibus.Cum autem creuerit , maius 1 rum rationem, ibi:Hæc omina, &c. Cirs
F ab
Infra.12.d, regnu.Regnum celorum , prędicatio eft ca primum confiderandum ,quòd prin
euangelij,de qua alibi:Auferetur à vobis eft omnibus oleribus , & fit arbor, cipibus huius mundi per fanctos prædi
regnum dei,& dabitur genti facienti fru ita utuolucres cæli ueniant, & † ha, 11 ctos ad fidei veritatem indu&is,data eft †nidificãe
&um eius.Vel noticia fcripturarum . a SVtpro varietate mortorum varia fit medicina. licentia per totum orbem Romano im
gGranofina . Grano finapis compa bitant in ramis eius . Aliam para, perio fubditum predicandi fidem catho H
raturpro feruore fidei,quia dicitur vene licam,&ecclefias conftruendi;& ficfides Luc.iz.e,
bolam loquutus eft eis . † Simile eft catholica in modico tempore per totu
na expellere.i.omnia dogmata prauitas a Vita iucrum. b Charitas proferuore,
tis.Poteftin grano finapis humilitas do vel fancta doârina. orbem vulgata eft. Et hoc fignatur per

minicæ incarnationis intelligi.Quo acce regnum cælorum fermento , quod parabolam fermenti abfconditi in trib
fatis farinæ & fermentantis totum.Tria
pto homo mifit in hortum fuu,quia cor
pus crucifixi Saluatoris accipiens Iofeph fata,funt tres partes orbis,Afia , Aphris
in horco fepeliuit.Expandit ramos,in quibus volucres cæli regef ca,Europa:quæ tunc erant fubiecte Romano imperio,vel ptoto
cent,quiaprædicatores difperfit in mundum,in quorum dictis & vel pro maiori parte,Fermentum autem propter colorem intrins
confolationibus fideles ab huius vitæ fatigatione refpirarent. fecum fignificat legem euangelicam , quæ eft lex amoris mulier
h¶Cum au cre.Toto mundo vel in animo fingulorum : quia autem ponens fermentum in tribus fatis prædictis eft diligens
nemo repente perfectus,Creuerit & factum eft in arborem , quia tia fanctorum ad fidem catholicam vbique prædicandum .
furrexit & afcendit in celu.Vel creuerit,id eft mêtibus hoim quas Hæc omnia
tæfit virutis innotuerit, Cetera apparent olera, quæ cito crefcunt h¶Aliam para.Sequitur: i Simile eftregnum cælos Moraliter
& corruunt; non viuida,fed marcida: illa non olus , fed arbor fit, rum gra.Iftud moraliter exponi poteft de virtute humiliatis, quę
vbi folia cum fructu,& in eius diuerfis fententijs fpirituales quies fundamentumjeft'aliarum virtutum . & fic habet proprietateprin
fcunt. i Oleribus &fit arbor. Id eft dogmatibus Philofes cipiorum in fcientijs quæ funt minima quantitate & maximavir
phorum, quæ citò crefcunt & corruunt , nil vitale promittentia. tute.ideoffubditur : 1 CCum autem creue.maius . ideo fcribi
In farina turLuc.xiin.Qui fe humiliat exaltabitur. m Vtuolucres.id
Nicolaus de Lyra
eft angeli fancti qui ad confolationem humilium deſcendunt.
Et ait nõ. a CNe for.col.Ex quo pater,q dñs non vult hes nC Ethabitant in ra.Perramos iftos poffunt intelligi duode
reticos permitti viuere abfolutè,fed in cafu tanti.f.quando non cím humilitatis gradus, qui ponuntur in regula beati Benedicti
poffunt feparari à fidelibus fine periculo fidelium:Et hoc contin Primus,eft,in corde & corpore femper humilitatem oftendere,de
git duplicide caufa.Vna, quando non bene cognofcütur, nec bes tibus.Secundus,vt pauca verba &rationabi
fixis in terram afpe&
nediftinguuntur à fidelibus.Alia quando habent tantos defenfo lialoquatur aliquis,non clamoſa voce. Tertius,vt non fit facilis
res,quòdfi contra eos procedatur,maius periculum in ecclefia p aut promptus in rifum,Quartus], taciturnitas vſque ad interros
babiliter timetur,vt fchifmatis vel interfectionis fidelium à fauto gationem,Quintus,tenere quod habet communis monafterij res
ribus hgreticorum: tunc enim permittendi funt propter majus pe gula.Sextus, credere & pronunciare fe omnibus viliorem . Septis
riculum euitandum:vbi autem non occurrerunt iſta pericula, fűt mus,ad omnia indignum & inutilem fe confiteri & credere. Octa
feparandi ab ecclefia & iufticiæfeculari relinquendi ,vt exterminē uus confeffio peccatorum, Nonus, pro obedientia in duris & af
tur per mortem, neper eos totum corpus ecclefiæ corrumpatur, peris patientiam amplecti.Decimus ,vt cum obedientia fe fubdar
Sequitur:b Sinite utraq crefcere ufq ad meffem.i.vfque maiori.Vndecimus,vt propriam voluntatem non delectetur im
ad mundi confummationem:quod duob" modis intelligit:Vno plere.Duodecimus , vt deum timeat,& memor fit omnium quæ
modo,quia in cafu funt permittendi;vt vifum eft.Alio modo,ga præcepit.o Aliam parabolam locutus eft eis.Sequitur, Si
quantucuc ecclefia hæreticos perfequatur,nunc tamen ab eis po mile eft regnum cælorum fermento quod. Licet in fcriptus
fectè mundabitur vfqz ad finem mundi.c CEt in tempore mef rafrequenter fermentum accipiatur in malum eò quòd eft corru
fis.Id eftiudicij, d CDica mefforibus.Id eft angelis.e Col ptiuum,tamen hic accipitur in bonum,& fignificat charitatem eò
ligite primum Zizaniam.quia minifterio angelorum feparas quòd continet calorem ficut in principio huius operis dixi de leo
buntur mali tunc de medio iuftorum,&mittentur in gehenriam, ne.Qui propter voracitatem diabolum fignificat,& ppter cõftã
vt habetur *tiam Chriftu
 yra
Glo . Ma Ca . XI . De Ly 46
lesin areahuiusG f.o tt p II ra
rdi hæ
ate in horre i
a SAgratia dei. b Mater ecclefia vel fapien cet trifticia vehemens quæ fignatur per fles C
Infarinæ ſa.Vt ſpūs,anima,& corpus tia dei, c Commendat hominibus de tri.
Hic poniturtere tum;& alia ex parte corporis, quæ fignat p
A in vnum redacta non diſcrepēt inter ſe.Vel busNoe filiis originem ducētibus quos eccle
mensimmedia fia ad fidei veritatem colligit. ftridorem dentium.hCTunc iuftiful -p
tres animæ virtutes in vnum redigūtur,vt
gentesdomis acceptum mulier abfcondit in dotem fcilicet claritatis redundantis ex glo
in ratione poffideamus prudentiam , in ira
ctore fanctos+24.qui ría animæ ad corpus. iTQui habet au
s farinæ fatis tribus , donec fer,
retic perr notand odium vitiorum ,in cupiditate defiderium
os o um virtutū.Vel,mulier, ecclefia , fidem hominữ a Non quia nihil proprie,fed quia nihilvbí nỗ " res.exponatur ficut fupra expofitum eftin
Erlice prid farinæ tribus fatis mifcet, credulitati patris fit aliquid parabola. eodem ca,k Simile eft regnum cælo.
r
tame diuin &filij & fpüfci.Cuc in vnum fuerit ferme mentatum eft totum .† Hęc of Hîcponitur quinta parabola defignans ece
n a
ea exaltati,& tatum ,non nos ad triplicem deum ſed vni clefiæ ftatum fequentem poftprædictum; †Mar.4.d.
mnia loquutus eft lefus in para
chari:vtbea us deitatis notíciam perducit , quia non eft a No,ad difcipulos quibus volebat aperta loqui. quia diuulgata fide in orbe terrarum p prę
b
dicationem fan&orum,multi valentes viri
& beat Am diuerfa natura in figulis.Satum eftgen bolis ad turbas,& fine parabo
poteftatemfe menfuræ iuxta morem Palestinorum mo SBt fic impletum eft & literati in doctrinis Philofophorum co
spurgaretur dium & dimidium capiés.Poffunt in ſa uerfi ad fidem catholicam inceperunt fe exs
lis non loquebatur eistut imple
tis tribus illi dominici feminis fructus intel ercere& fuam fcientiam conuertere ad vtili
turamquan
retur quod dictu eft per prophe
forumrecis bigi,tricefimus fcilicet fexagefimus & centes a in pfalme.lxxvij.ex perſona domini. tatem & regimen animarum.ficut Auguft .
Tecular qua fimus.i.coniugatorum ,continētium,& vir b Qui prius aperui ora prophetarum. & multi alij valentes epifcopi:& hoc fignat
e
tam dicentem: † Aperiam in pa per thefaurum abſcōditum in agro, qager`
:& ifte ftat? ginum,Vel fata tria genera hominữ, Noe,
a De profundo eliciam. omnibus venditis emitur, vt thefaurus ibi
Daniel,& lob. b C Donec fermentatu. † Pfal.77.
no finapis: rabolis os meum, eructuabo ab dem abfconditus habeatur.Ager enim ifte a.
Tamdiu charitas in mente recondita crefce
um.iquan
fcondita à côftitutione mundi. labor eft pofitus in exercitio vitæ actiuæ,&
virtute,ga redebet donec mentem totamin fui perfes "
&ionem commutet , vt nihil præter deum Myftice. A tumultuâtibus feceffit ad ele operibus mifericordiæ in regimine ecclefiæ
Vtuo &orum corda, qui digni erant inftrui.
diligat vel recolat ,quod hic incipitur,i alia · Thefaurus autem eft premium celefte.Ager
modo fues autem omnibus venditis emitur, vt thefau
Tunc dimifsis turbis , uenit in
vitaperficitur, c C Inparabolis ad tur.
magni fcie Quia quidquid ibi dicitur de exercitu Ifras domum & accefferunt ad eum rus habeatur:quia propter magnitudinem
tus exalta Familiares. premij cæleftis prædictus labor eft fufcipies
el,& omniafigna occulta funt facramenta ,
hui? mu dus ex charitate alijs dimifsis:vñ dicit Aug.
dCThefauro . Thefaurus , poteft accipi difcipuli eius dicentes : Ediffere
ramis co in epiftola ad Valerium : Cogitet religiofa
verbum dei,qui in carne Chrifti abfcondis
im cófili nobis parabolam zizaniorum
tur.Vel fcriptura,in qua repofita eft notis prudentia nihil effe in hac vita maximè hoc Prefbyter
Hic pos agri . Quirefpondens ait: Qui tempore difficilius laboriofius periculofi, & diacona
cia Saluatoris . VP,duo teftameta i ecclia, p
cfcribit feminat bonum femen, eft filius epifcopi aut prefbyteri aut diaconi officio rus officiu
qruintelligétia oibrenunciatur vti ocio
empre difcantur , Terrenis regnum celorum fi fed apud deum nihil beatius,fi eo modo mi arduum eft
hominis . Ager autem eft mun
ri duas Diuifio milatur,vt per cognita furgat ad incognita litetur quo imperator nofter iubet.Ad ins operib⁹ co
dus.Bonum uerò femen,hifunt tellectum autem huiusparabolamaiorem mirantib" ,
lam,le animus,& diligat.e Abfcondit præ Omnes iufti. fciendum, quòd aliquafunt q nunquã fue- D
&alia gaudio illius.Vt feruetur â malignis fpi
Cir ritibus & laudibus hominum . Sic fit opus filii regni . Zizania autem filii runt inpoffeffione alicuius,vt lapides pre
Omnia fcandala. ciofi in littore maris & huiufmodi , & talia
prin: in publico , vt intentio maneat occulta . funt nequam . Inimicus autem
rædi atori funtipfius inueniētis.Alia autem funt que
Nicolaus de Lyra. Negoci
Negociatoris
a eft fnidificat qui feminauit ea , eft diabolus . aliquando fuerunt in poffeffione alicuius,
im fedtantum tempus eft elapfum quòd non
aCHæc oia.Hic confequenterreddit Mefsis uerò cofummatio feculi
eft memoria,ficut thefauri antiquitus in ter
ho H rõprædictę parabolę & aliarum . Et diuidiť
Diuifio eft.Meffores autem angeli funt raoccultati.& idem iudicium deberet effe
des fLucize in duo.quia prio ponitur dicta ratio.&fe a Omnis immundiciain fegete zizania
‫נ‬n
dicitur. ficutde pręditis:fed propter pacem cõmus
cundò,quæritur cuiufdam parabola prędi
nem hominum , ftatutum fuit antiquitus,
er &æ interpretatio,ibi:Tunc dimifsis turbis, Sicut ergo colliguntur zizâria ,
a Filius hominis confummabitur . vt medietas inuentoris cffet,& medieras il
09 Ratio autem quare loquebatur parabolicè
ia & igni comburuntur : fic èrit in lius cuius eft ager in quo inuenitur, &ideo
turbis fuprà eft affignata .& iterum hic alia
Tia confummatione fæculi .*Mittet hîc dicitur quod ille qui inuenit thefaurum
B affignatur,fcilicet vt fcriptura quæ hoc prę
vendit omnia & emit agrum , vt habeat
to dixerat pfal.lxxvij.impleret . Et patet lřa ex a Bonos quorum officio vindicta implebitur.
ius poffidendi totum. 1 Iterum ſimile huius
ins cepto hoc qd dicituribi qď. b Sine pa filius hominis angèlos fuos , &
a Prius:quia in tribulatione precedente fepas eft regnum cælorum homini.Hicponi
er rabolis non loquebatur eis.Quod non
rabuntur impija piis. turfexta parabola,in qua declaratur ftatus
no eft intelligendum , qďnihil loqueretur nifi
colligent de regno eius omnia ecclefiæ immediatè fequens præcedentem ,
parabolice, vt expofitum eft i principiohu
Non qui fecerunt . quia pok ftatum prædictum inceperunt
ja jus ca.fed quia cu hoc aliqua dicebat clarè, 1
fcandala , & eos qui faciuntinis aliqui côtem
-Moralite illa fcilicet quæ debebat turba fcire, aliqua
*tiã Chriftum.Per tria verò fata fignificā.
etiam interponebat parabolicè,quefcilicet quitatem,& mittent eos in cami Moraliter
17 tur tres regulæ religioforum fcilicet res
pertinebant adfecreta ecclefiæ, c CTunc Nota duplicem pœnam.
n
gula beati Augu . & regula beati Benedicti
dimif.tur.Hic ponitur interpretatio para num ignis.Ibi erit fletus & ftri,
bolæde Zizania in medio tritici ſeminata,` a Quorum vita hic æftimatur infania. & regula beati Francifci , quæ fundantur in
h
&norat euangelifta locum.vbi facta eft in, dordentium . Tunciuftifulge, perfectione charitatis,& ex earum doctrina
1 inducitur ad charitatem totus orbis. Muli,
terpretatio ifta dicens:Tunc dimiffis tur Sine defectu.
er autem abfcondens hoc fermetum in tris
bis uenit in domum.Vnde ex hoc etiam bunt ficutfol in regno patris co
Quiamyftice omnia. bus fatis eftdiuina fapientia, per quam oía
patet, alias parabolas eis ibidem expofuit
rum. Qui habet aures audiendi fuauiter difponuntur. k CSimile eft re
licet non fiat hic mentio de aliarum expos
Conuerfatio iuftorum. gnum cælorum thefauro abfcondito
fitione parabolarum . Vnde dicitur Marc. k
iin.d.Seorfum autem difcipulis differebat audiat.Simile eft regnum cælo in agro quem.Thefaurus ifte fapientia eft
a Thefaurus,cglefte defiderium eft. b § Ager, de qua dicitur Sap.feptimo.b.Infinitus em
omnia.Interpretata è autem parabola prę eftceleftis ftudij difciplina thefaurus eft hominibus ,&çæ.Ager autem
us
dicta à Chrifto , ficut fuperi expofi ta eft. ru thefauro abfcodito in agro, eft facrafcriptura fub fenfu literali fenf my
Et patet vfque ibi: dCMittetfilius hos a Qui impetrata gratia dei
b Depredari fticos habens abfconditos tanquã thefaurữ
minis angelos.Id eft Chriftus,qui iudica defiderat qui thefaurumpublice portat in via,
bit mundumin forma human a,in qua ius preciofum,quem inuenit qui follicitè eam
quem quiinuenit homo abfcon ftudet & deuote.& fic pro ifto thefauro vēs
dicatus eft coram Pilato , fed tunc appare= a SIncipit ire,cum incipit diligere. dit omnia quæ habet,quia i eius cõparatio
bit in forma gloriofa, e CEt colligent
de reg.eius omnia fcandala, id eft hære dit & prægaudio illius uadit, & ne ea paruipendit, Sap.vij.a.Et præpofui il
a Omnibusterrenis renunciat. lamfregnis & fedib",& diuitias nihil effe dis
ticos,qui'generant ſcandalum in ecclefia.
uêndit uniuerfa quæ habet , & xi in comparatione illius,&c. 1 Iterum
fCEt eos qui faciunt iniquitatem.qa a Percontemptum terrenorum venit ad ftudis
non folum damnabuntu hæreti r ci,fed etiã um æternorum . fimile eft regnum cælorum homini ne

fidem tenentes, habentes tamen opera ma go.quæren.bo.margaritas.lfte marga

èmit agnum illum , Iterum fimi, ritæ funt virtutes,inter quas vna eftprecio
la.g CIbi eritfletus.In hoc fignatur dus le eft regnum cælorum homini fa fcilicet charitas,ficut dicitur.j . Co.xin.b.
plexpozna inferni,vna ex parte mentis ,fcili
cet triftitia g in Maior autem
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XIII . DeLyra

a Negociatori.Beatitudine qua exuti fum ' culpa primi ho. fine mundi trahetur ad littus per apertum iudicium,quia tuc erût G
E minis,debemus oës intelligédo rectè,& operando bene negociari manifefta abfcondita cordium: & tunc iudicio diuino & minifte
b Bonas margaritas . Bone margarita , lex & prophetæ . rio angelorum feparabuntur mali de medio iuftorum,& mitten
Vna preciofa ,fciétia faluatoris, pqua homo vt Paulus oib' my turin infernum ,vt fic ecclefia purgata offeratur deo patri fine ma
fterns legis & obferuationib? renunciauit, c CInuenta autem . cula & ruga, d Intellexiftis.Hic ponitur principalis cóclufio
id eft Chrifto, qui præeft oib' hominis Ad hoc enim in parabolis prædictis prę
bus,vel fpuali præcepto dilc&tionis.Vel fcriptus eft proceffus ecclefiæ militantis
SQuicum fit pauper multis laboribus negociatur.
intellecto verbo,qd' erat apud deu pene vt apoftoli qui erant ipfius fundatores
negociatori quærenti bonas mar
trafa carnis teftudine. Vel cæleftis vitæ poft Chriftu per fanguinem fuum, vt fu
a Bonos homines cum quibus viuat, v el bona pręçes
dulcedine,pro qua omnia vilefcunt, Rra,vel bonos intellectus. prà dictum eft, intelligerent huiufmodi
dCSagenæmif.Impletur Ieremię va C
gåritas:Inuenta autem una precio proceffum:&hoc eft quod dicit :Intelle
Lere.16.c. ticinium,Ecce ego mitto ad vos pifcato ¶Cæleftis vitæ dulcedo, p qua omnia vilefcunt. xiftis.q.d.ad vos pertinet intelligere.
res multos. Poft audierunt Petrus & b Reniciat omnibus fuis & libiipf. §Alias cõparauit. e Dicunt ei. & cæ.fcriba.i.doctor,
Suprà,4.c. Andreas,Iacobus &Iohannes: Sequimi fa margarita , abiit &uendidit om g Doctus.i.literatus & à deo infpira
2 Terret timore pœnę
ni me faciam vos pifcatores hominum : quos premij amore inuitauit. tus. h Inreg.c渡.in eccleſia militan-e
contexuerunt fibi fagenam ex veteri & te, i CSimilis ehomini. quià ficut pa
nia quehabuit, & emiteam.Iterum *
nouo Teftamento, &in mare feculi mi terfamilias habet pafcere filios pane cor † verricus
ferunt, quæ vfqz hodie trahitur,& in flu fimile eft regnum cælorumflagenę porali ,ficifteparuulos fideles pane (pis lo iacto.
a Tin mundum, b Que að veniam vocat omnis ge
Atibus tundit: capiens quidquid incidit neris homines. rituali, kQui profert.id eft de feis
bonos & ,malos, quos ad litus trahit.i.ad entiain corde abfcondita. 1CNoua &
miffæ in mare,& ex omni gènere pi
finem mundi,vt tunc fiat diuifio. Vnde SVniuerfaliter. uetera.i.autoritates vel proceffus noui
fequitur:Sic erit in confummatione fes & veteris Teftamenti , Ex quo parer , q
fcium congreganti . Quam cum im
cu ,&c.Sagenæ comparatur ecclefia vel a In finefeculi. epifcopi qui fucceffores funt apoftolos
· rum,debent habere noticiam vtriufque
prædicatio euangelica , quæ à fluctibus pleta effet, educentes, &fecùs littus
feculi ad cælum trahit. c CEt fecus lít a Quia tuuc verum iudicium fecernen lorum patebit. Teſtamenti ,in cuius fignum portant mi
SIn æterna tabernacula. tram in capite cum duplici cornu .
tus.Litrus,finis feculi,in quo boni ad cę
lū,mali ad tenebras mittent : in præfenti fedentes , elegerunt bonos in uafa , m CEtfectum eft. Poftquam euange
Jin infernum .
*fua enim erant permixti , f Ideo omnis lifta defcripfit Chrifti multiplex docume
fcr.Quia intelligitis myfteria que vobis +malos autem foras miferunt . Sic tum hic defcribit populi doctrinam eius
Ad opus fibiiniunctum
reueloțideo faciam vos prædicatores ,& recipere debentis impedimentum : quia
eritin confumma tionefæculi: Exis
eritis mihi fimiles qui de thefauro fciens illi de patria fua ppter paupertatem ge
a Aperte dicit de tormentismalorum,ne quis ſe excu neris,ciinuidebant & ipfum deſpiciebāt
F tiæ meæ,noua & vetera profero , vtvos fet per ignorantiam.
bunt angeli & feparabūt målos de & in hoc irrationabiliter mouebantur,
fimiliter faciatis. g Qui profert de H
thefau fuo.Vetus erat p culpa adinfer quia Dauid qui fuit radix regum & exis.
medio iuftorum , & mittent eos in
num defcendere:Nouum eft per aduens mius prophetarum fuic paſtor ouium.
tum Chrifti,vc couerfus in regno viuat caminum ignis : † ibi erit fletus & &ideo ifti ex malícia ſua facti funr iepri
hoc ergo in conclufione ponit quodprę Hæc ad apoftolos qui fant futuri magiftri, quos ad recipiendum doctrinam Chrifti & ei"
non vult audire tantum vt populum.
x t infrà.zz.
mifit.Prius em de regni fimilitudine the miracula, & hoc eft quoddicit; n Cũ
ftridor dentium . Intellexiftis hæc b.8.25
confum.lefus.docens difcipulos fuos Atillis .
faurum &bonă margarită protulit ,poſt Iç
demalorücöbuftione narrauit;tuccon omnia? Dicuntei: Etiam. Aitillis: C lę
& cubas. o Tranfijt inde & ue.in
fus
a Tutelligentibus dignum teftimonium reddet:dicens
cludes fubiugit:loo.fcri.Ac fi apertè di eosfunties effe fibi. pa.fu.i.in Galilæam , vbi fuerat conce
cat.ille in fanera ecclefia doctus eft predi f ptus &nutritus, licet fuiffet in Bethleem
Ideo omnis Scriba doctus † in res g
cator,q noua fit proferre de fuauitate re natus vt fuprà dictum eft. p Duces tadregnữ
gni,& vetufta de terrore ſupplicij ,vtpœ gno cælorum fimilis eft homini pas bat eos in fynagogis eorum , ita ut
næ terreant quos premia non inuitant. 8 trifamilias , qui profert de thefaus * mirarentur.quia non viderant eum li
Apoftoli funt fcribę & notary Chriſti a ¶Nouum teftamentum preponit dignitate. teras difcenteni,necin lege ftudentem :p
1
verba cius fignantes in tabulis cordis & ro fuo noua & uetera.Et factumeft, pter quod dicebant, q Vndehuic
pollent opibus patrisfamilias , eijcientes 11
cum confummaffet lefus parabo fapientia hæc.i.noticia fcripturarum.
dethefauro doctrinaru fuarũ noua & ve r Et uirtutes.q.d.non habet hæc à
a Vt ibi doceat apertius.
tera,quia qdqd in euangelio prędicatur O
las iftas,tranfiit inde.Et ueniens in deo,vel exercitij ftudio , fed magis à dias
legis & prophetarũ voab” comprobāt . a Galilæi vel fpecialiter Nazareth. SCõuentibus. bolo,quod arguunt ex ignobilitate feu
hCVtmira.Magna cæcitas quem y P
patriam fua docebat eosin fynago infirmitate parentum.s Nonne hic
bis & factis Chriftum cognofcut,ob ges h eftfabrifilius.Id eſt loſeph, qui vt dicí
neris noticiam contemnunt, i Fabri gis coru, ita ut mirarētur & diceret; tur eratfaber lignarius , & ipfe putabat
Greci fapientiam, Iudei figna petunt, Ad doctrinam. cius filius , vt habetur Lucæ tertio.
fili" .Non fine revoluit dici faber fabri Tanta. Ad miracula.
Kfilius Etfratres
Mar.6.a, tVndehuicfapientia hæc, & uirtus
Moraliter
Nicolausde Lyra ites:Nónne hic eft fabri filius: Nón
Maior autem horum eftcharitas: pro
aliqui contemptis mundi delitijs, di pter quod ad habendum ipfam omnia
uitijs & honoribus ,intendere vitæ contemplatiua.ficut beat" Be funt exponenda , Can, octauo.c.Si dederit homo omnem fubftã
nedictus & alij fequentes ipfum in gradibus diuerfis ,& ftatibus re tiam domusfuę pro dilectione,quafi nihil defpiciet cam.cIte
ligionum.Et ifte ftatus figuratur per margaritam quæ inuenitur rumfimile eft regnum cælorum.lfta fagena regularis eft difci
in cochilis maris.quia religio fundatur & nutritur in humore de plina : mittens eam , eftinducens feculares ad religiõis ingreffum .
uotionis.Ifta autem margarita dicitur vna & preciofa.a CVna. Trahens autem ad littus eft recipiens ad profeffionis votum & il,
quia hominem vnit. Actiua autem vita magis diuiditi : propter los qui probati funt de bonitate deber recipere:alios autem reijce
hoc dicitur quòd Martha erat circa multa occupata : Maria verò re.fTOmnis fcriba doctus in regno cælorum . Sequitur;
circa vnum.Dicitur etiam. b Preciofa.quia vita contempla Profert de thefaurofuo noua.Thelaurus ifte eft facra fcriprus
r
tiua fimplicite & abfolutè melior eft quàm actiua ,licet in cafu as ra continens nouum & vetus Teftamentum ,quorum differentia
&iua hit magis fru &ifera:propter quod dicitur Lu ,decimo.g.Ma fecundum Aug.eft timor & amor.ergo predicator doctus de the
ria optimam partem elegit fibi &c.lfta autem margarita venditis faurofuo profert vetera quando prædicat terrentia,ad incuffio
omnibus eft emenda :in quo defignatur , ad quòd ftatu religionis nem diuini timoris:& noua quando prædicat demulcentia,indu
requiritur relinquere terrena,faltem quantùm ad proprietatem , cens ad amplexum diuini amoris. q Vnde huic fapientia.
Hocautem dicebant de Chrifto contemptibiliter propter paus
&in particulari . Et quia ifte ftatus duraturus eft vfque ad finem
mundi,ideo non ponitur alia parabola poft iftam ,nifi illa quæ fiz pertatcm parentum,vnde fubditur : s Nonnehiceft fabri fi
gnat finem mundi : & hoc declaratur , cum fubditur : cIterum lius.lfus fimiles funt illi qui doctrinam pa perum religioforum
fimile eftregnum cælorum.ld eft ftatus ecck fiæ militantis.Si contemnunt & diuitum venerantur,fecundi illud Eccle . decimo
cut enim non diftinguuntur boni pifces à malis quandiu ſagena tertio.d.Diues locut" eft & omnes tacuerunt verbum illius vfq
eft intra aquam ,fic in ecclefia admixti funt mali cum bonis : fed in ad nubes perducent ;pauper locutus eft,& dicunt, quis eft hic.
fine mundi
 y
m quara
Go . Ma C . XI . D L 4
f. tt a II e y 7
ric erfly G or p r
ino & minifte. hæ I a
di
filius,no illius quemputant,fed fabricatoris omnium.Se
i d huius Et hoc exduobus.Primò ex fama nominis.Secundò ex eius mira C
rum,&mitten
Afacraměti ludæi ignari diuinę virtutis opera carnalis profapięco culis,ibi:Quod cũ audiffet Iefus.Prima in duas, quia primò ofte
patrifine ma téplatiõe cótemnut. Non enim confiderat preſentia eius opa fed dic fama ipfius Chrifti.Scdd: ex hoc incidentaliter narrat morte
palis coclufio fragile recordantinfantia, a Propheta. Chriftus dicitur pro Iohannis,ibi;Herodes em, Circa primu aduertendu, o miracula
prædict p Deu.18.c pheta.vndeMoyfes dicit:Propheta fufcitabit uobis domin' defe
is re Chrifti fuerüt intantu euidentia , & non folu fama eius fuit inter
e militantis minevro. b In patria.I.in popus vulgares hoies,fed inter magnas pfonas
fun
s datores lo Iudæorũ.maiora auté facit in gedib” . &principes.Et hoc eft qd dicit:h Au
ne mater eius dicitur Maria, & fra
ว fuum , vt fu C CEtnonfe.Fecit rutes aliqs,fed diuit Herodes.Dicit autê tetrarcha,qa
hu a Cognati more fcripturę Fluftus.
t iufmodi no mitas , ne icredulos cõdēnarer. Vel habebat quartaptèregni Iudeę.Mortuo
dicit:Intelle três eius lacobus & Iofeph & Si,
defpectus pauca facit,ne penit” excuſabi em Herode aſcalonita qui interfecit ins
ntellige mon& ludas,& forores eius nón nocentes,diuifum eft regnü eius in duas
re. les fint,maiora autêin gentibus facit.
a.i.doc medietates,ita qp Archelaus filius ei? ha
tor , neomnes apud nos funt? Vndeer,
GLO.ORDI. a Quiahuicmagna,huichumilia. buit medietatem,vt fupra dictum eft,ij.
deoinfpira
fia militans CAP. XIIII gohuic omnia ifta ? Et fcandaliza, ca.Alia autem medietas diuifa fuit in du
a as partes:&vna data eft Herodi, & altera
iaficutpa Luc.9.a Nillo tpe,audiuit Hero banturin eo.Iefus autem dixit eis:
des.Lucasverô ita:Audiuit Philippo,qui erant iuniores. Et ideo di.
pane cor tverric 2
Vel ego,vel quilibet alius.
Herodeste,oia quefiebāt ab • Non eftpropheta fine honore,nifi cit tetrarcha , à quarta parte regni, â te
pane (pis loiado
Heft de feis +Mar.6.a co, & hæfitabat,cò q diceret a Quia mos eft ciuibus clues inuidere, & recors tras quod eft qtuor , & archos quod cft
dari fragilitatem infantiæ. princeps, quia principabať in quarta pa
Noua & Luc.4.d gbulda, Iohanes refurrexit:à qbuſdā b C
с inpatriafua &in domofua. Et non te,no tame dicebat rex :qaRomani abftu
ellus noui Ioha4f verò, quia Elias appuit. Quod ergo ait:
lerat àludæis nomen regiữ ad frāgendữ
Darer,qd 1.9.1.0.
Hic eft lohanes. Vel cõfirmatus quo. fecitibi uirtutes multas propter in !
Paulianiftę rudam fnia poft hefitationem dixit, vel corüfuperbiam .Vñ dixerunt cora Pilas
poftolos credulitatem illorum .
Deimmor adhuc dubius , hæc'emverba ad vtruc to Ioh.xix.c.No habemus regē,nifi Cæs
triufque
talitate aiæ fe habent. e CEtait. Nota inuidia lu Cap. XIIII. farem.Sequitur. i CHiceft Iohan.
tantmi
Ornu. loquétiu deorü.Hic alienigena dicit refurrexiſſe Nillo tempore, baptifta. Opinio em oim loquétiu de
immortalitate aiæ & refurrectione fuit,
euange opinio Iohannë,qui nullü fignữ fecit.Illi Iefum audiuit Herodes h
totvirtutibus approbatu no refurrexiſ o poftrefurrectioné hō fit excellétioris
ocume tetrarchafamam
fecontendur. f CEtideo.Senferunt virtutis & ante:&ideo licet Iohannes ba
m eius
em o maioris virtutis funt futuri læti à Iefu,&ait pueris ptiftain vita fua no feciffet miracula , Iſte †famulls
furrexiffe à mor- † Mar.6.a,
: quia mortuis refurgentes,& fragili carne gra 1 tñ Herodes credens eu
mges fuis: +Hic eft Iohã tuis,afferebat eum facere miracula,
uati.g CHerodes eni.Quia dixit de Luc.9.a
jebat
opinione refurrectiois cu nihil de mors f nes Baptifta , ipfe k C Herodesenim.Quia fecerat më
tur, H fioné de morte lohānis, iō hic incidenta- Diuifio
te dixiffet , reuertit & narrat qualiter & furrexitàmortuis: & ideo uirtutes
exis. k liter oñdit modu mortis . Et diuiditur in ægefippus
B cur obierit. Herodes ifte & Philipp' fra operantur in eo.Herodes enim te
m. duas :ga primò eftëdit interfectiõis eius lib.2.cxci
tres fuerunt filij Herodis , fub quo dñs
epri nuit Iohannem , & † alligauit eum , caufam.Et fcdò modu &ordinē,ibi:Die dij Ierofo.
ttenuerat fugit in Aegytum. h CHerodia
ei aute natalis, Caufa auté fuit ifta, ga Hes C.4.ait Phi
tinfra.zz falligaues dem uxorem. Herodias filia Aretha &fpofuit in carcerem propter Hero
Từ b rac regis quéipfe pater tulit Philippo,& in Gentilis populi, rodias quæ fuit filia Ariftoboli & foror lipp.Hero
Ds Arillis le tpofuerat doloré eius dedit Herodi inimico illi". diadem uxorem * fratris fui . Dices Herodis agrippe & neptis huius Hero- dia.virūvi
า fus a Fratre adhuc viuen dis &Philippi fratris fui,fcdm qp dicit lo uere dulo
*philippi. No licet.Herodes forfitan legë lu te,mortuo enim non prohibebat lex. fephus & magi in hiftorns ,fuit coiun&a hãn, argu.
dçorutenebat,& ideo Iohanes eu ab ad
bat enim illi lohannes: Non licet tf matrimonialiter Philippo fratri Hero- Hero.vide
ulterio phibebat.k Timuit populu.
tadregni bihabere eam . Et uolens eum oc dis:ga hoc erat licitufcdm lege . Ipfam locum.
Populu timebat,fed amor fupabat, pro
a JF acileaiufticia deuiat qui non habet deum in aut adamauit Herodes amore illicito, & D
quo & deu poftponebat . Timor dei cor caufis,
ideo cã abftulit fraudulecer fratri fuo,de †26.dift.c.
rigit,timor hoim differt, fed volütatem cidere , timuit populum quia ficut
noaufert:vñ & auidiores reddit ad cri volūtate to ipfi❞ Herodiadis,& hoc erat vna.
a Non tantum populus fed & Heroles.
200 illicit ,vtviuete eius fratre haberet ei? + Cuauté
men quos aliqn fufpendit à crimine,
! prophetam eum habebant . † + Die vxoré,lohānes auté vir fan&tus & iuftus
1 CCũ
¶Cu iuraméto . Ad hoc forteiura agerentur
autem natalis Herodis , faltauit fis de hoc arguebatHerode, ppt qď ab eos natalitia.
uit,vt occafionepararet,q videret face STriclinio.
reinuit, qd
' faciebatfpōtaneus. No em de capt? eft,&incarcerat?:qano audebat
lia Herodiadis in medio : & pla euinterficere,ne feditioneppfi excitaret
hocimpleffet de alíquo amato, qd'im=
pleuit de ppheta:qd & añfeciffet, fi ex cuit Herodi . † Vnde cum iura, cotrafegaoës reputabāt lohānē fanctữ
†22.9.4.c.
ppheta. m Die aut nat.Hic ponit etia.&.c.
cufabiliter poffet. Beda.Si quid nos mento pollicitus eft ei dare quod ,
forte incautè iuraffe cõtigerit, quod ob modus mortis ipfi" .Herodias em times
vnufqfq
yferuatu.f. ne ad prędicatione Iohanis Herodes po & c.actioe.
niteret,& ipfam fratri redderet: &pcõfequés cũ priori maritoà
Nico.de Lyra.
quo recefferat cu periculo remaneret : ideo excogitauit modum
Moraliter
Fluidij aCEt fratres ei” Ia.Dicitur aute fratres Chrifti , qa erant quomodointerficeret lohanes abfq ; feditiõe populi, & eiufdem
error. eius cognati germani,no ga effent de Maria & Ipfeph poft nati doli Herodes confcius fuit,vt videbit . Et hoc eft quod dicitur:
uitate Chrifti generati, vt dicit Eluidius hereticus , q dicit Maria Die autēnatalis.Ifta erat confuetudo apud antiquos,& princi
effe cognita à Iofeph poft natiuitate Chrifti:fed hoc fupra impro pcs folemnizabant dié fuæ natiuitatis ,&die etiā natalis impij fui:
batu eft.j.c.Sequit: b CVnde ergo.q.d.finon habet exercitio in quo.f.coronabatur.In illo ergofefto: n Saltauit filiaHe
vel ex genere,habet ergo ex demoe.Et ideo fequit: c CEt fcan rodiadis.id efttripudiauit .& hoc fuit ex difpofitiõemřis & ipi
dalifabatur.Attribuētes tuti dæmonis qd ' debebat attribui Herodis. o CVnde cum iuramento pollicitus eft ei &c.
tuti diuinitatis. d Clefus au.di.qa inuidia magis eft ad pa At illa Moralite
triotas & ad propinquos ad extraneos.Cuius ratio eft,qa inui Moraliter.g In illo tempore audiuit Herodes tetrarcha
dia eft triftitia de excellentia alterius inētu apprehendiť: vt pprij famam &c.Sequitur: i Hiceft Iohannes.Omnes credens
boni diminutiua,excellētia autē alicuius diftãtis multūno appre tesrefurrectionem mortuoru, dixerut eos fore maioris virtutis
hendit,vt,ppri boni diminutiua:propter qd ' inter artifices eiufs poft refurrectionëqante.Per qdmoraliter fignificat , o refurgé
dem artis eft magis inuidia , & eadem ratione iter compatriotas. tes de morte culpę maiora virtutữ opa debet facere, q añ,vt fic
Sequitur: e CEt non fecit.Quia erant indigni.Caufafubdit, oftedät fe deo gratos de fua refurrectione. 1 Dicebat enim.
fCPropter incre.No tñ nullas,qaibi aliqs tutes fecit,vt no Non omittens dicere veritatem ppter poteftate Herodis , nec p
haberet ex cufatione de pcto fuo videres opera diuinitatis in co. pterinfidiationě Herodiadis.Et in hoc dedit excplu prędicatori
NICO.DE LY. bus euägelij,vt ppter talia nõ omittat conftantia veritate prędin
candi, m Die aute nata.Per hoc qp in couiuio Iohanes præ
CAP. XIIIL
cipiť decollari ad faltatricis petitione & fuæ matris adulterę mo
Nillo tempore.Pofita promulgatione euangelij pas
nitioné, oftédiť op multa mala fiut ppt crapula & mulierũ mali
rabolica,hic ponitur huius promulgatiois cõfirmatio. ciã‚Eccli.xix.a.Vinu & mulieres apoftatare faciüt etiam fapiëtes.
Ex hoc ex duo
g v *Qd cum
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XIIII . DeLyra

feruatu.fpeiorem vertați exitum,libere illud confilio falubriori Omnes gétes quafi non fint,fedfunt coram eo.Sed dñs papofto G
E mutandum nouerimus,acmagis inftante necefsitate periurandu los reficere decreuit vndefubdit:Iefus autem,&cæ, i CDimitte
nobis, pro vitando periurio in aliud crimen grauius effe diuer turbas.Diu é qu'idola fequitur,ideoq no eft à nobis pafcêda pa
1.Reg.25,b tendum Denic iurauit per dominum Dauid occidere Nabal ví ne verbi dei.Dimittetur turbas.His Marcus & Lucas confens Iohan.
6.a
ruftultun & impium,atq ; omnia quæ ad illum pertineret demos tiunt,hoc prætermiffo,non habent neceffe ire.Iohannes ait: pros
liri:fed ad primam intercefsionem Abi fpectis turbis dominum quefiuiffe à Phi
gailforminę prudentis mox remifit mi Klippo ten
nas,reuocauit enfem in vagina , nec ali cum poftulaffet ab eo.Atilla præ
a STimente,ne Herodes aliquando cum fratre fuo Nicolausde Lyra
quid culpæ le tali periurio cotraxiffe do conueniret.
Juramenti luit. CIfidorus. Non eft conſeruãdum a CAt illa præmonita à ma Peti
monita à mâtręſua , da mihi inquit
fractio to, facramentum quo malum incautè pro uit caput Iohannis, b CEt contriftat
hicin difco caput Iohannis baptifte eft rex.Hoc tantü fuit fecundü apparen
Jerabilior mittitur,velut fi quifpiam adultera per a SVtGmulator oftendit, in quo fe reum innuit. ITri
ftupro co, petuam cum ea manendi fidem pollicea fticiam preferebat in facie,cum lętaretur in mente. tiam,ad reprimendum ppl feditionem .
finuato tur, tolerabilius enim eft non implere fa Etcontriftatus eft rex : propter iufiu Quod patet primò : quia voluit cu prid
a Suboccafione pietatis iphus fuit dum iuramento occidere,fed retardatus fuit tantu expos
crametū , manerein ftupro . a Co fcelus excufat. Alias iuramentum. bgVt omnes puli timore.Secundò , quia fi vellet eum
triftatus.Vtdifcubentibus videbatur. fierent confortes fceleris.
viuere,non interfeciffet eu ppter iurame
Talisquippe erat triftitia Herodis qua rândum autem,& eos qui pariter re
tum:quia in promiſſione facta in genera
lis pœnitétia videlicet Pharaois.bCEt cumbebant ,iufsit dari.Mifitg & de li etiã cu iuramento non intelligitur ali
decollauit.Minutus eft lohannes capí
In pafchalibus diebus. quid illicitu fub obligatione cadere , cus
re,exaltatus eft in cruce Chriftus:quia il
collauit Iohannem in carcere.Etal, iufmodi erat interfectio lohanis . Tertiò
lius fama decreuit,ifti creuit. vñ. Illum
Ioh.3.d oportet crefcere,me aurem minui.In trữ latum eft caput eius in difco , & das quia non eft verifimile, ppter faltatio
cato capite Iohānis, oftenduntur Iudæi nem vni puellæ pmififfet fub iuramen
tum eft puellæ : & illa attulit matri
to etiã medietatem regni fui dare vt has
Chriftum(qui eft caput omnium p phe a SVt habeat in poteftate linguam,quæ illicitas mus
ptias arguit. betur Mar.vj.Et iō credědū eft,q totum
Moraliter, taru)perdidifse. Moraliter, MorsIos d
fuit ficticium ,vt hřet occafione apparen
hannis fine fignificat legis,qua finita mes fug. Et accedentes difcipuli eius tu

Roma,1 ,b, ritò migratur ad Chriftum , qui eft finis lerunt corpus eius, &fepelieruntil te interficiendi Iohannem.Ita em ardebat
libidine in Herodiade, o voluit fingere
legis ad iuftitia omni credenti. c CEt a Quod Iohannes paſſus eft.
lud, & uenientes nunciauerut lefu. tantam maliciã.Et iō q& fequit: Et con
fepelierunt.lohannes apud Sebafté oc
cilus,apud Macherōta fepultus eft. Nar trifta eftrex,propter iufiu . Totu eft
Quod cum audiffet lefus fecefsitin
intelligendum fecudum apparetiam, ad
Iofephus rat Iofephus vinctum Iohannë, in caftel
de in nauicula in locu defertum fe, " reprimedu ppl feditione ,Et eodem mo
lumMacherontam adductũ,ibió trūca
a Cum predicatio Chrifti fieret in gentibus,multis exponédú eft de ifta materia , qd dicitur Caput Io
De'obitu tum. Et Ecclefiaftica hiftoria fepultu eu tudo crediditin eum.
& fepultu, in Sebafte vrbe Paleſting, que quondam Mar.vj.Sequitur: cCEt allatu cft ca: hannis ba
orfum, Et cum audiffent turbæ, fese.Pri
mò em allatüleft in pñtia Herodis , Priſtæ vbi
ra Iohānis Samaria dicta fuerat:& à tempore Iulia SVt mentis ardorë oftenderent.
Poftea i Ierufalé. Er poſt in Aquitaniam eft.
baptifta niprincipis paganos inuidentes chriftias 'cutæfunt eum pedeftres de ciuitati
F nis, qui fepulchrum elus pia follicitudi JAmauit. apud Eugoliftiu:nuc autě dř effe Ambia
nis.dCEt accedentes di.e.tu.cor.e. H
nefrequêtabant,inuafiffe monumentū, bus.Etexiens uidit turba multam ,
offa difperfiffe per capos, & rurfum col f.de carcere. e CEtfepe.il. f .in Sebafte
a Magua retributio laboris eorum.
k ciuitat e quæ antiqu itus Samar ia diceba
lecta igne cremalle,ac denuo difperfille. & mifertus eft eis, & curauit langui
tur. Quod cu au.le.Hic ponit cos
Affuerunt tunc temporis ibidem de les
dos eorum.Vefpere autem facto ac ' firm
rofolymis monachi , qui mixti Paganis atio prædicte doctrinę ex Chrifti mi
cefferut ad eum difcipuli eius , dicen raculis.Et hoc qdrupliciter.Priò , ex fana
offa legentes, maxima coruptē cōgrega
m nõelanguoris multiplicis.Secũdò ,i mul
uerüt,& ad patré fuu Ierofolymã detule tes : Defertus eft locus & horaiam ‫די‬
rut:atille mifit ca beato Athanafio Ales a Tanto tempore idololatrę fuerunt. tiplicatiõe panis,ibi:Vefpere aute facto.
i Tertiò,in calcatione maris,ibi. Et ftatim
xandrię epifcopo ,ibi feruata vfqz ad te præteriit.Dimitte turbas , ut eun,
impulit.Quartò in fanatiocinfirmorum
pora Theophili eiufdem vrbis epifcopi.
ad tactumfuę veftis,ibi; Et cu transfretaf
Clohannes figuram legis tenet.Herodes fignificat populum lu
fet.In prima parte dicitur fic:Quod cum audiffet Iefus ,f.mor
daicum,qui fibi velut vxorem gentilis populi de eodem parente
tem Iohannis propter doctrinam veritatis. gCSeceffit inde.
progeniti fociauit infidelitatem. Quod quia vetat Iohanes tanc
non timens mortem,fed vt oftenderet, quòd aliquãdo eft cedēdu
Jex claufa tenetur,& vocem dare non permittitur . Ad vltimũ in malitiæ humanæ.h CIn locum defertum.vt daret prædicato
natali Herodis id eft in'expletione naturalis voluptatis faltat filia
ribus verbi diuini exemplum aliquando recedendi à turbis, &res
i. exultat praua voluntas ex infidelitate orca.Et poftulat addi ad dire ad locum folitarium,ad corrigendum pprios defect",qui cõ
delitias fuas caput Iohannis id eft auferri Chriftum de intellectu trahunt ex cõuerfatione cu hoibus;& ad vacandu orationi,vt ibi
legis,& per filiam defertur matri, quia per prauam voluntate fa
prædicator hauriat quod poftea populis effundat. i CEtcum
tis fit infidelitati.Quo facto difcipuli Iohannis id eft auditores les audiffent turbæ fe . Ex quo patet quòd pauperes fequebantur
gis corpus Iohannis fepeliunt,id eft carnales in ſe obferuatias ex Chriftum equos non habetes.Sequitur: kCEt curauitlan.In
tinguunt:&fic à lege ad euangelium venientes,verbi dei audito quo verbo miracula multa includit,quia noielanguoris intelligi
res folliciti fiunt. d CQuod cum audiffet Iefus.Poftquàm
tur omnis infirmitas,l CVefpere autem facto.Hic confequen
apud Iudæos lex & propheta caput perdit & vocem, Iefus trans ter ponitur fecundum miraculum de multiplicatione panis.Dicit
fit ad defertum ecclefiæ locum, quæ ante non habebat virum ,
ergo: Vefpere autem facto . Ex quo patet deuotio populi ad
e CSecefsit.Non fugit timore, fed fecefsit parcens inimicis ne
Chriftum, quia necpropter noctem imminentem recedebant ab
homicidium homicidio iungeret,dans exemplum vitandę teme
eo. Sequitur: m CEthora iam præterijt, dimitte turbas ut
ritatis. Velfecefsit. vt probaret fidem credentium , vnde: Et
eun. Redeundi fcilicet ad propria, & quiefcendi . Sequitur:
cum audiffent turbæ &c. f Pedeftres de ciuitatibus
Dateillis vos
&c.Proprio labore,vt ardorem mentis oftenderent. Relinquut
* fCQuod cum audiuiffet Iefus,feceffitinde in nauícu. Moraliter
ciuitates,id eft priftinas conuerfationes.Habent voluntatem,fed
Non propter timorem Herodis,fed vt oftenderet, quòd aliquan
nonvires perueniendi.Ideo Iefus obuiam exit,& mifertus curat, do dandus eft iręlocus, & condefcendens fidelibus infirmis qui fu
yt plena fides ftatimpremium habeat. Ecce tum delectatur de gituri erant tempore perfecutionis. i CEt cum audiffent tur
uotione credentium: g CVefpere autemfacto accefferunt bæ,fecutæfunt eum pedeftres de ciuitatibus. Adhuc popu
ad eum.Recedit lefus de ludæa,vadit in defertum, turbę ſequus
lares & pedeftres magis vadunt ad fermones quã diuites & eques
tur,quibus obuiat & curat.Hoc non mane vel meridie,fed velge
ftres.1Vefpere autem facto accefferuntdifcipuli eius ,di
quando foliuftitiæ occubuit & finis mundi appropinquauit.. centes : Defertus eft locus & hora iam.Per hoc autem quòd
h CDifcipuli eius dicentes.Carnales,& de futuro miraculo pauit eos corporaliter,fignificatur qd prælati & curati debet ſub
upra,10,a refectionis ignari, quibus dictum crat:In viam gentium ne abie ditos pafcere verbo doctrinæ & facramento euchariftiæ . vnde &
Myftice ritis. Myftice, Faftidiunt Iudæi gentes recipi &murmurant: Iohannes euangeliſta deſcribens hoc miraculum præmittit,quòd
La.40,d quorum voce vtitur Ifaias:Ecce gentes quafiftilla fitulę.Iterum: prope erat pafcha Iudæorum,in quo fideles pafcütur euchariftia,
Omnes gentes
*Et ftatim
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XIIII . Glof.ordi . 48

lippotetãdo:Vnde emem " panes vi mã.hi?Intelligit ergo difci > uit turbam vt deus,afcendit orare,vt homo : Non omnia noC
A pulos príus rogaffe , vt dimitteret turbas . Poft hæc verò verba habens in poteftare,fed vt formam hominis impleret.In hoc offi
dominu infpexiffe multitudinem, &dixiffe Philippo qď Iohan. ciumpietatis eft,fequitur infigne poteftatis miraculữ. I CVe
Iohan.6.a. nes memorat,& ifti prętermittut.Deinde qd ' Philippus apud Io. fpere autem.Merito dicitur hæc tempeftas effe in vefpere, quia
hāne refpōdet,hoc Marcus à difcipulis cffe refponfum comemo dum ecclefia in tribulatione eft:dicitur effe quafi in nocte, & Sol
Mar.6.c rat ,volens hoc intelligi ex ore cæteroru iufticiæ fe abſcōdiffe vidctur, m (Na
Philippum refpondiffe, a CDate il a Id eft afuis pharifeis mittant fibi eſcam. uícula autem . Nauis in medio Mari,
lis.Prouocat ad dandu.vtillis fe non ha tes in caftella emant fibi efcas . Iefus folus Iefus in terra : quia aliqñita eft ecs
bere teftantibus notior fit magnitudo fi a Svtaliunde querant cum ego fum panis. clefia no modo afflicta ,ſed &fœdata, vr
gni,vbi etiã innuit, p eos funt pafcens autem dixit eis: Non habent neceffe prorfus videatur derelicta à deo:fed de Mar.6.f.
daieiuna corda. b Quing panes eam non relinquir,Vnde Marcus ait:Vi
a ire, date illis uos manducare Ref
.
& duos pifces. Per quinq panes &du dit eos laborantes remigando . Et fi non
os pifces, toti vetus Teftamentu fignifis ponderunt ei: Non habemus hic,ni præfens,& fi differt,tame videt &corros
catur.Per quinq panes,ang libri Moyfiquing panes,& duos pifces . Qui borat. n Quarta aute. Totanoctè
fi,qui bene hordeacei,qui cibus eft iumē a Legis intellectum ad me referte. periclitatur , quia cũ fe ho cõfiderat ,nihil
torum,rudibus em afpera & groffa dan ait eis: Affertè mihi illos huc. Etcu inuenit nifi tenebras anguftiaru & æftus
1.Cor.ad da.Animalis em homo no pcipit ea quæ a Studio continentię calcata carne. hoftium . Sed quarta vigilia dñs venit
funtfpus dei ;intus tamen latet medulla iufsiffet turbam difcumbère fuper Id eftiam diluculo ,cum mentem adpræ
fuauifsimi fenfus.Per duos pifces, pphefocnum , acceptis quinq panibus & fidiu dei erigit , qfi iter tenebras ortu lus
Luca4.f tæ&pfalmi:vñ & poft refurrectionë ait: a Vt nos furfum habere corda doceret. ciferi videt
Quæfcriptafunt in lege & prophetis & duobus pifcibus , afpiciens in celum Nico.de Lyra.
pfalmis de me. Difcubuere aut alij qns a Integri non in tot diuiderentur. b Qui prius
ageni, alij ceteni.Diuerſi diſcubit?,diuer apoftolis dederat fenfum,vt intelligeret fcripturas.que aDate illis uos man.lohã.vj.à
per minifterium apoftolorum aliis exponuntur.
fi funt ecclefiaru cōuêtus , quivna faciunt dicitur o petiuit à Philippo : vnde emes
catholică.lubilei requies, quinquagena= benedixit, &fregit, & dedit difcipus
mus panes Et hoc eftveru,ga prio inter
rij myfterio cōtinetur . Quinquagenari lis fuis panes : difcipuli autem dedes rogauit eu tentans eu,quia fciebat quid
em bis duct? centu facit,quia prius à ma a Intellexerunt. Edent paupares & faturabuntur. effetfacturus,vt ibide dicitur. Et poftea
lis actibus quiefcit, vt poft anima plenius runt turbis. Et manducauerunt om d dixitillis quod hicponitur, b Et cum
quiefcat in cogitatione. Quidam igit qn e nes,&faturatifunt. Et tulerunt reli iufsiffet turbam difcübere fuper foe
quageni , qa quidā funt qui à malis acti
quias duodecim cophinos fragmennum , fuperherbam agri. c CAſpi
bus habent requie. Quidã centeni , quia ciens in cælumbenedixit.in quo de
funt gàmalis actib" & prauis cogitatio. torum plenos . Manducantium aus dit exëplu ante comeftione ad laude dei
Of nibus habent requie metis, c CAcces benedicere cibu. d CEtmanducaue
tem fuitnumerus quinque milia ui
34
*Mar.6.f ptisqnc &c. Accepit ano panes, non runt.Ex quo patet, panesfuerüt mul.
bi rorum , exceptis mulieribus & par
tiuſsic nouos creauit,qa veniës in carne nō alia tiplicati inter manus ipfius:quia ex tam
B & prædicta erat prędicauit,& ope imple uulis.Etftatim +compulit Iefus di modico cibo non potuiffet tam magna
uit. d CBenedixit.Cum aperiens fen multitudo faturari,nec tãtæ reliquiæ re D
fcipulos afcendere in nauiculam : &
fum , vt intelligerent fcripturas,dono in i manere:quia plus remafit & àprincipio
præcedere eu trans fretum, donec di
Luc.s.c ternæfuauitatis multiplicauit. Fregit cũ fuerit.De modo autě multiplicatiõis eft
&6.b myfteria legis in mediu ptulit, e Re mitteret turbas. † Et dimiffa turba ' dubitatio inter doctores, quia no deter
a Sic qui bene orat mentem furfum a terrenis eleuat. minatur in litera.Dicut em aliqui,q hoc
Ioha.6.b. liquias.Secretiora quæ à rudibus capi SNon profe fed pro nobis
nõ funt negligéter habēda , fed
nequçût , no fuit fine additione alicuius materię,ficut
afcedit in montē folus oråre. Velpe
à duodecim aplis qui pcophinos duode de coftaAde formatu eft corp? mulieris .
a Noce tribulationis appropinquante difsimulat
cim fignificatur,&ab eorumfuccefforib opem ferre.
M Sicutlem deus poteft de nihilo aligd fa- tr.q.4.c.
diligéter ingreda , Cophinis feruilia opa re autefactofolus erat ibifNauicula cere,ita modicum corpus in magnu con ecchia ..
gerütur,& deus infirma mundi elegit,vt a Dum lefus abierat. b Significat labores ecclefig uertere fine additione materiæ,Ali autē turbat,&
in hoc feculo dum tendit ad patriam.
.Cor.d confundat fortia, fC Quing milia dicunt, hoc fuit per couerfione alicui” ¿4.q.1, nõ
aut in medio mari iactabatur Aucti
Pro qnofenfib' corgis,hi funt qui in ſe materiæ præexiftentis , vt aeris vel hmõi turbatur,
culari habitu exteriorib" rectè vti noue- n a Malorum fpirituum flatus.
bus.Erat enim cotrari' uetus.Quar " in fubftantiam panis & pifcis,& hoc vi,
runt.Hi quinq panib.i.legalibus præce detur Aug.fentire fuper Ioh.vj.ca.dices:
ptis adhuc neceffe eft vt inftituant. Nam indemultiplicauit gnc panes , vnde ex
qui mundo integrè renuciant , quatuor miliafunt,&feptem pas paucis granis creat fegetes . Certum eft aute, fegetes creatur ex
nibus.i.cuangelica perfectione fublimes & ſpirituali gratia refis conuerfione materiæ præexiftentis in fegetem. e CEt ftatim
Ioha.6.a ciuntur . Quod alibi narratur: Hoc miraculum panum fcriptus &c.Hic ponitur tertium miraculum de calcatiõe maris : vt ficut
rus lohannes præmifit , quia proximum erat Pafcha dies feftus oftenderat fe dominữ ter rę in multiplicatione panis,ita oftende,
Iudæorum,Matthæus verò & Marcus hoc mox occifo lohanne ret fe dominum maris.Dicit ergo:Et ftatuit &c.Caufa hic tace
Mar.6.d
commemorant factum. Vnde colligitur lohannem imminente tur.ſed loh.vj.habet ,quia turbæ quæ viderant miraculu de mul
eadem feftiuitate fuiffe decollatum,& anno fequente cum denuo tiplicatione panis,voluerunt venire,&facerc eu regem ,i pſe auté
Paſcha rediret,myfterium dominicæ pafsionis effe completum. præfciens præcepit difcipulos fuos vltra mare galileæ tranffreta
g CExceptis mulieribus & paruulis.Sexus fragilis & mi, re,&ipfe folus fugit in montem,vt poffet ibi patrem orare . Et in
nor ætasfunt numero indigni . Significat infirmos in fide nõdu hoc dedit nobis exemplum humilitatis,quia quæfitus ad hono
idoncos pugnæ, h CEt ftatim compulit Iefus difcipulos. rem fugit,vt hic habet, quæfitus auté ad mortě vltro ſe obtulit,
Quia vt ait Iohannes,venturi erant vt facerent eum regem , qui vt habetur Iohan.xvij . g Nauícula autem in medio
lohan.6.b miraculum panum viderant, quos fugit, doces nos fugere de bo mari.Ex quo infinuatur,q illi qui carent Chrifti focietate, expo
nis noftris fauorem.Crucifixoribus verò proptus occurrit, vt pa nuntur tentationibus.Sequitur . h Quarta autem uigi
rati fimus ad aduerfa,cauti ad blanda,pro quibus ne nos emol lía noctis uenit &c.lfta erat confuetudo antiquitus in exercitis
liant oremus. i CPræcedere eum trás fretum , donec di bus,quòd noxin quatuor partes diuidebatur,& in qualibetpar
Mar.6.f mitteret tur.Quo præcederent Marcus oftendit ad Bethfaida. te diuerfi milites fibi fuccedentes vigilabant ad cuftodiam exercis
tus.Quarta Moraliter.
quæ eft in Galilea ciuitas Andreæ & Petri & Philippi , prope fta
gnum Genezareth,quod dicitur & Mare Galilea.Dicitur vt Ty Xe CEt ftatim compulit Iefus difcipulos &c.Per affenfio.
beriadis,à ciuitate Tyberiade.Sed quomodo dicit Marcus pacto nem in nauiculam ,fignificatur promotio ad animarum curam .
miraculo panữ,iffe ad Bethfaida cũ Lucas dicat hocipfum factu quam nullus debet affumere nifi compulfusfuperioris autorita
effe in locis Bethfaidae;Sed Lucas ait in defertis locis no vicinis ci te.Hebreo.v.a.Nec quife affumit fibi honorem , fed qui vocať
uitati,tame ptinentibus ad cam.Marcus de ipfis confinibus ciui àdeo tang Aaron. i CEt dimiffa turba afcendit &c.ficut
tatis.VndeLucas non dicit in defertum locum qui eft Bethfaida, dixerat fupra.vj.a.Tu autējcu oraueris intra in cubiculum tuũ &
fed qui eft Bethfaida.lohannes autem dicit manducaffe panem claufo oftio oralpatre tuữ in abfcodito. g Nauicula autê
iuxta Tyberiade,& inde difcipulos veniffe trãs mare in Caphar in medio mari.i, ecchia turbabatur pfequutioib'. h CQuar
naum,quæ ambæ funt ciuitates in Galilæa, k Afcendit. Pa ta autem uigilia noctis.Permittit enim fuos aliquando per
uitturbam turbari,fed
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XV . De Lyra

ciferi videt,quí die nūciat.Lucifer ad plus tres horas noctis,i. to
E eft auté Petrus ex timorefibmergi,vt cognofceret ppriã fragilis
tam vigilia marutinā illuminat,adeft dñs q fopitis piculis protes
git, a Venitad eos.Marcus ait:volens præterire eos , pro
quibus tamen liberandis venit. Quod fit vt
ad horam turbati,fed mox liberati amplius a
ftupeant, &gratias agant: quod idem fæpe
fit in pafsionibus fanctorum. b CEtuis
dentes &c.Quiafepe fit, vt cum aliqua fu
† Mar.6.g
bito diutinæ tribulationis oritur fedatio,
nonſtatim credatur vera liberatio. Ideoq
permanentepriori formidine intenfa, ad li
beratione dirigitur oratio.c CEgo fum
nolite timere.No fupponit quis, quia ex
voce fibinotapoterant eum cognofcere.
Exo.3.d Vel quia ipfe eft qui dixit:Qui eft , mifit me
ad vos, d Domine fi tu es.Si tu es ille
liberator,íube mevenire ad tuã imitationë
fupandopreffuras. e CEtdefcendens.
De huano defperans adiutorio,méte calcat
preffuras,vt lefu fit coformis.f CAmbu
labat fuper. Ecce homo fup aquas ambua
lat, Ne ergo dubites Chriftu veru corp el
. iufsione
fe,quiafup aquas ambulauit. Super ma
re ambulare fecit, vt oftêdat diuina poteftas
tem.Mergi facit,ne infirmitatë obluiſcatur,
ne puter fe equalem deo , &ne fuperbiat.
g CEt cum cœpiffet &c. Paululum re
linquitur tentatiōi,vt augeatur fides,vt em
crediditfe eius imperio poffe fluctibus fu
taquas ftétari,fic dum mergitur , poffe eius virtute
faluari. h Ceffauituentus. In quocu
que deus per gratia adeft,mox vniuerfabel
la quiefcunt. i CEtadorauerunt & c.
Vilo figno filium dei confitentur: cur ergo
Arrius creaturam effe predicat. kCInter
Allegorice ram Genefar.Allego.Genefar interpretas
tur,ortus principum , PerTypu ergo apro
F rum & nauis,intelligédum eft ecclefiam de
perfequutionibus liberatam â domino du
ci ad litus , quietem , vbi paradifi reſtitue
tur hereditas, & primæftolæ iocunditas.
1 CFimbriam ue. &c.i.minimum man
datum,vel caro qua ad verbu dei venimus ,
que qui credédo tāgit, ab omni morbo im " afcendiffet in nauiculam , ceffa,
pietatisfanatur, CVt ex vefte fimbria.ita
exipfo virt fpüffancti,quæ apoftolis data, 2
falutem his qui tangunt miniftrat.
GLO.ORDI .
XV'
CAP.
Vnc accefferunt.Hoies Gene
farminus docti credunt,fed q fak ueneruntin terran Genefar . Et
pientes videntur adpugnam ve
niunt. n Non enim lauất.Intus nihil
arguût,q incus liuore polluti funt . In vanữ
quide fua baptifmata feruat,qui fuorũ cors
dium & corporu fordes abluere negligunt,
Quare&
Nico.de Lyra.
' banteumutuel fimbriam uefti
tus. quarta ergo vigilia eft vltima pars '
noctis.Ex quo patet, qp in trib? partib" præ
1 in fide.Secundò,in moribus decimoo&a- tqcquor
cedetib' in periculo fuerat, a Venit ad
eos am.fup ma.Ex piculo em præcedenti
logo magis defiderabät aduentum Chrifti,
b CEtui.eu &c.tur.ppter vifione info
fita. c Dicetes:quia phatalma eft.i.
apparitio rei no exiftentis, d CEt præ ti
more. timentes, ne effet apparitio alicuius
fpus maligni nocere voletis ,&ideo Iefus al
fecurauit eos dicens.Ego fum, Sequitur:
e CRefpõdens aute. Pe.intantü defide
rabat focietatem Chrifti,qp nolebat expecta
Mar, 7b
readuentum eius vfqz ad nauč,fed volebat
Occurrere fupra aquam: oblitus præ amore
Chrifti aque piculu.Et in hoc appuit maius
miraculu qa no folus Chriftus cute diuini
tatis fupra aquas ambulauit , fed etiã Petrusorum , Non enim lauant manus oculo tuo, & ecce trabs efti oculo tuo,&c.
eadem virtute ad ipfum venit. fVidens ue.ue.ua.ti.pmiff'G
tate.ficut ex fua faluatione cognouit Chrifti diuinitate.Sequitur:
gCModicafiin hoc emapparuit pars
uitas fidei in Petro,qa ex quo ad preceptū
ta autem uigilia noctis , uenit *
JEt fipondus carnis habens. Comprimens dei fup aqs liquidas ambulauerat , de ven
preffuras feculi. to cótrario timere no debebat.h CEt cũ
ad eos ambulans fupra mare . afce. In hoc oftédit fe Chriftus dominum
b difcipuli
aeris,ficut in deambulatione fuper aquas *
Et uidentes eum * fupra ma,
oftenderat fe dominữ maris, i CQuí au.
reambulantem turbatifunt,di,
&c.ado. Adoratioe.f.latriæ que foli deo
centes: quia phantafma eft . Et debetur.k Dicetes: Verèfili' dei es
a Nagni timoris indicium eft confufus clamor, Dicitur verè.i.no metaphoricè,nec pads
& incerta vox.
optioné,ficut fancti, fed ppriè & eiufdem
præ timore clamauerunt . Sta
Quia prope eft omnibus timentibus cum. naturæ.1 CEt cũ trasfre.Hic ponit qrtū
miraculude curatiõe infirmitatis ad tactu
time lefus loquutus eft eis , dis fuæ veftis . Hoies em terræ Gerafenorum
a Contradefperationem. Non phātaſma.
prius cognouerat eũ miracula faciente&
cens:Håbete fiduciam, egofum
C dæmones eijcientem,vt habetur.§.viij.ca.
* nolite timere.R efponden s autê &ideo videntes eũ cognouerut,& adduxe
a Quia vbiq ardentifsimæ fidei eft Fla
perfona præfentis ecclefiæ & laborantis. rūt ad eu oës infirmos illius regionis,fcien
Petrus dixit : Domine fi tu es, tes, poterat eos curare : & ga no poterat
præ multitudine eum tagere,lo:m CRo
a latua fiunt aquæ folidæ , & corpus
leue contra naturam. gabant euut uel fim.uefti.ei? tan. Por
fuper a
tub
iûbe e me uenire ad te tabat em Chriftus veftimentum factum ad
quas.At ipfe ait:Veni.Et defce moduIudæoru, quib? erat preceptu, vt in
dens Petrus de nauicula ambu, angulis palliorü fimbrias infererent,vt ..
habitu eſt.ix.ca.Et illa erat pars veftimenti
labat fuper t aquam, utueniret quæpoteratfacilius tangi.Seqt: n CEtg
f
ad lefum.Videns uerò uentum cuc teti.falui fa.funt.i.corpore & men
Perfequutionem vehementem. te:gaillos quos Chriftus fanabat corpore
fanabat & mente,fecudum qď di Ioh.vij.
ualidum timuit.Et cùm cœpif
c.Totu homine faiuum fecit in fabbato . Moraliter
fetmergi,clamauit dicens :Do
*turbari fed non debellari , faciens cũ tens H
minefaluum me fac . Et conti tatione puētu, vt poffintfuftinere , vt dis
n Impendens auxilium : quia non eft volentis
nec currentis,fed dei miferentis. citur.j.Cor.x.c.eRefpondens autem
nuò lefus extendēs manum ap Pe.Perhoc aurem op times cœpit fubmer
Sicnullus prædeſtinatus perit. gi,reprimit aliquorum præfumptio , qui
ardua petunt,in quibus deficiuc.i¶Qui
prehendit eum ,& aitilli:Modi
Quia vel parum timuit. a Ardebat fides, autein na erant , uenerunt & adora.
fed humana infirmitas in profundum trahir,& eum.Quilibet enim recipiens beneficium,
in hoc et oftenditur, non domino æqualis fit.
b oftendere fe debet effe gratu. 1CEtcum
cęfidei,quare dubitafticEt cùm " trãsfretaffent.Per hoc,quòd curauit oës
malè habentes iili regionis,fignificatur qp
Nautg& vectores.
i prædicator euangelij debet curare languis.
uituentus: Qui autem in nauis dosfpiritualiter medicina prædicatiois &
cula erant,ueneru nt, & adora, fanctæoperationis: Vnde dicitur hic , qď
tangentes fimbriamveftimenti Chrifti fue
uerunt eum dicentes: Verè fili,
runt fanati ,Tangere verò fimbriã veſtimē
us deies.Et cùm transfretaffent
ti prædicatoris eft imitari veftigiaſuæper
a Ita nominatam a vicinialoci. Genefargeo fectionis.
nerans auram ex criſpantibus vndis.
NICO.DE LYRA , † Mar.6.g.
a Alij rumore, alij quoc facie.
Vnc acceffe.Super Cap.XV.
cùm cognouiffent eum uiri loci
pofita eft publicatio legis euages .
illius ,miferunt in uniuerfam re Tliceinter Iudæos.Hîcponitur ci
a Magna fides, non contenti falute fuorum,
fed aliorum quærebant falutem. promulgatio quantum ad gentiles. Et di
uiditur in duas partes,quia primô oftendit
gionem illam, & obtulerunt ei ecclefia gentium legitimè fundata. Et fecu
omnes malè habentes:& rogas" dò finagoga Iudæorum iuftè reprobata,
vigefimoprimo capitulo. Item prima in
n
duas.quia primò fundatur eccleſia gentiữ
menti eius tangerent.Etf qui,
cum tetigerut, falui factifunt.
uo capitulo.Prima in duas,quia primò re
probatur fuperftitio Iudaica i lege. Scdd
Cap. XV . declarat in fide veritas euangelica ,ſe.capit,
• Et tertiò , confirmatur vtruc dupliciteste
Vncaccefferut
in Chrifti transfiguratione,xvij. capitulo.
ad eum tab les Præfens † t qui ab.
rofolymis Scri Moraliter. o CTunc accefferunt.Per Moraliter
fcribas & Pharifæos multum follicitos de
bæ & Pharifçi,
a Mira ftultia , filius mundicia exteriori & modicum de interio
deltraditionibus homi
num non eft fubiectus. ri,fignificatur hypocritæ falfi , arguentes
t frequenter alios de modicis, cum tame ſinc
dicentes : † Quâre difcipuli tui
infecti grauibuspeccatis.Propter quod eis
tranfgrediutur traditiones feni diciturfupra feptimo.a. Quomodo dicis
Non dei fratri tuo:frater,fine, vt eijciam feftucă de

eadem virtute *Quare & vos

 Ly
ra
Glof.ordi. Matthæi Cap . XV. Delyra 49
uuatipmilfG
ppr fragi
nvietrate.ia le falfam.Et hoc eft quod dicit Saluator e CVos aut di.falſo.f . C
Sequitu a Quare & uos.Si vos mandata dei cõtēnitis propter tradi
r
mappar A tiones hominü,quare arguitis difcipulos, q mandata hominum exponedo mandatu dei. Quicuc di.pa. &c.quod eft ex
uitpar
dimittunt,vtfcita dei cuftodiat. b Vosau.dici . Veſtra aut me,deo cõfecratũ,f. & oblatu g C Tibi pde. magis fupple
quo ad precepti
lauerat,deven traditio cótraria eft.Hoc filios dicere paretib' cōpellitis , qd
' deo fi expenderes in necefsitates tuas: & eft cõftructio defectiua : & eft
bath Etc oblaturus crain tuos cofumo cibos,tibic pdeft &pater, vt time. fenfus:Quicuc dixei, licite & bene poteftdicere qd dictú eft:
iftus dominum at confecrata comedere. Vel quod deo Et impleuitpreceptu diuinü,&eft dignus
offero, tibiipfi pdeft. Impietate fub ■
one fuperaquas dil fuas, cum panem manducant. Ipfe vita æterna, qd eftfalfum: ga fcdm verita
* ipa
iCQu a
nomine pietatis inducunt,qui docet o b tem eft träfgreffor precepti . Et hoc eft qď
i u oblatio domini, qui verus eft pater, ob. autem refpõdens, ait illis: Quare & fubditur: h CEtnon honorífica. &c.
e quefolideo fequijs parētum preferat:&hoc plucris uos tranfgredimini mandatum dei illud quod erat fibi debitu fubtrahendo.
Prèfili deies
fuis.vnde & patres ne facrilegij crimen propter traditionem ueftram:MamiCEiirritufeci.vos facerdotes & Pha
price,necpads rifæi. k Madatu dei. Ad maiorem
†præcepit incurrat,deo cõfecrata deuitant,& eges Imbecillitati confulens. a Dando neceſſaria.
riè & eiufdem
Exo.20.b ftate conficiütur, c Quicuq dixe intellectum cöfiderandu,cp pater per fe tea
deus † dixit : † Honorâ patrem &
Hic ponit qrti Deut.s.b rit.f.vita æterna dignus erit. Vel díxe netur prouiderefilijs,qa eft caufa eoru
a Debitis obfequiis parentes indignos iudicauerit.
itatis ad radu tum ad effe: & ideo debet eis nutrimétum
Gerafe Eccl.3.b ritid eft dicere poterit. d CProde
norum matrem . Et qui mâledixerit patri
rit.Q.Non imofacrileg? cffes,fi accipe Eterna & documentu,filius aut tenet puidere pa
la faciente &
tur.S.v res,qa deo deuoui. Vel,tibiproderit: uel matri , morte moriatur . Vos rentibus de neceffaris p accidens.f.fi indi
in.ca.
fi deo dedero, < autem dicitis : Quicumque dixe, geant,&ipfefitpotens : & ideo
de fi parer ia
ut, & adduxe Ifaias.29.d Præuidit Ifaias e Bene
in fpiritu pphetauit.
fimulationem incurre rit,bona filius
gionis ,fcien ludæorum,q in dolo repugnarenteua rit patri uel matri ,† munus quod pot fibi adminiftrare, iam funt fibi debita. †qdquid
Deo deuotum.
ano poterat f me honorat.
omCRo Mar.12.b Magifter.Scimus quia verax es .Vel excum eft ex me,tibi proderit, &no facere, &ideo talia deo offerre no eft licitus, profectum
tan . Por teriorem mundiciam commendando, quia hoc eft tranfgredi præceptü de hono orat
honorificabit patrem fuum aut mas
factumad interior, & que vera eſt, in eis non eft. Sita. reparétu.Secus auté effet,fi fili? bona fua
NicolausLe Lyra. Non tremfuam:& irritum feciftis man, deo vouiffet vel cõfecraffet , año paretes
ceptu,vt in
a Defuftentandis parentibus SQuæ veftræ effent in necefsitate pofiti : qa tücno effer
rent,vt ,s, Diuifio feruit auaricia.
veftimenti Præfens capim'diui litur in tres par licitu de eis puidere parëtib”, quia fi effet
tes:quia primo recedit à Iudæis confus datum dei propter traditionem ue deo votũ factü de aliquo immolatitio.nõ
En CEtg a Simulatores. b Quia bene conuenis
-e & mens tato prius errore eorum.Secudò,trāfit moribus corum. poffet immutari. Si autê de aliquo nō im
corpore ad gentiles , comendaro in cis, fidei amoftram. Hypocritæ ,bene propheta, molaticio, no poterat mutari, nifip redes An liceat
Ioh.vi. re,ibi :Egreffus inde.Tertio reuertiť ad In perfona domini. ptionem.Ex dictis patet falfitas illius opi filio exire
bbato. Moraliter Iudæos collato eis ampliori muere,ibi:
uit de uobis Ifaias , dicens : † Po , nionis,que dicit, filius poft pfefsionem religione
facta in religiõe tenet exire clauftrũ pprer vi patri
Et cum tranfiſſet.Hoc autë factü eft ,vt
5 cuting H pulus hic labiis me honorat , cor necefsitatem parentu etiã cōtra voluntatè ſubueniat,
perChrifti facta oftenderet nobis quid
, vtdi
futuru ellet in eclia:gain adučtu Chris fuifupioris:qap tale pfefsioné eft deo iã †Ifa,29, d
autem
fti Iudæi p maiori ptefunt excecat i,& gētiū ppfi illūina ti: fed ite cofecratus,& ideo ppter necefsitate parentu no debet cotra votu † Appro
ubmer
ru Chrift❞ in fine reuertet ad Iudæos , qñcõuertent in fine mūdi, talefacere.Hoc etiã pater alia rõne,quia filius cu venerit ad etatē pināt mihi
, qui B Primain tres:qa primo Chrift? arguit Iudæos de falfa legis expo adulta, ficut pōt inuitis parētibus licite mfimoniữ cổtrahere, vel pplus hic
Qui fitioe.Scdo:de appareti fetitate,ibi : Hypocritæ. Tertiò,de vana ad facerdotiu pmoueri,ita etiã religione ingredi ceffante tuc ne- ore fuo, &
dora.
fupftitiõe,ibi:Audite & intelligite.Prima in duas:quia primo po cefsitateparētu fed p facerdotiu excufat de hoc,q no tenet fubue cor eoru
um,
nitur Iudçoru maligna interrogatio ad Chrifti deprehenfionem , nire patrip vfum armorufi ab hoftib? inuadať: qa iã nõ eft ſibi li &cætera,
um
Scd'ò :ponit ei' rñfio vera ad corũ cõfutationé,ibi:Ipe aūt rīdēs, citu pugnare corpalif.Sifr p mřímoníu excufat, qp non tener ma D
Oes Ad euidétia primę pris aduertédü,qpà tpe Moyfi de volutate def nerecu pre,ga eft obligatus vxori:Ergo multo fortius p pfefsio
rop cõftituti ſunt,lxx.ſenes,çtate & morib” maturi , & ſcia pręditi ad nē factãin religiõe excufat à fubueniendo parétib?:nifi fcdm mo
guis. regime ipfius ppři,& Moyfes erat fup cos,ita q in vniuerſo crất dum coueniente fuç regulæ.Etp cõfequens nodeber ppt hoc co
is& Ixxj.vt habet Nume.xj.Et ex illo tpe ftatutum eft,q tot effent ad tra votu obediētię facere,imo effet inobedies hoc faciendo , Per
qď regime populi ordina ti ,& ifti dicebā tur iudices ordinar ij , qa per hocpatet folutio cuiufdã rõnis,quefolet ad oppofitü induci, quç
¡fue impofitioné manus inftituebantur , vt habetin glofsis Hebrai talis eft:Vorufactu de his que fut fuperogatiõis no piudicat illis
imě cis in multis locis:& ifti reſidebāt in Ierfm, & ad eos fiebat recurs quefunt de necefsitate præcepti,cu preceptuimplere fit necefsita
per fus de ciuitatib' in ambiguts & difficilib ”,& eorũ deťminatio ha tis:vouere auté talia,nõ,ſed votũ religiõis eft de his quefunt fup
bebat plege firma,quã nõ licebat trãſgredi,vt hf Deu.xxviij . Iſti erogariõis,fubuenire aut parētib” in necefsitate,eft de necefsitate
C.tMar.g etiá ftatuebat aliq q ptinebat ad regimen populi. & in ftatutis eo pręcepti:ergo pvotũ religiõis p pfeſsionē ſolénizatũ nõ abſoluit
ru erat aliq que cadebat fubpræcepto tanc necefsitatis :&aliqua aliqs,qn teneat adminiſtrareparētib” ficut ante.ergo p cõfequés
V. fub monitiōe tã cuiufdã decētię &honeftatis.Detalib, aut erat teneť exire clauftrü ppt necefsitatē parentu etiã cõtra volūtatēfu
e= Iftudftatutu qď hîc tagit,videlicet op accedétes ad méfam prius perioru.Dicendu,qppfefsione no abfoluit à pręcepto:bn tñ ab
‫ور‬ lauarēt man" fuas:verūtñ pharifæi &ſcribæ intellectũ hui” māda foluit ab aliq mo iplédi pceptü qapceptu de honore parentur eft
'ís ti volebat trahere ad quadă falfitate , videlicer op phocacgreret affirmatiuu:&ideo no obligat ad fp,fedp loco & tpe & alijs de
ht quçdă mudicia fpüalis. Mouebani aut ad hoc , qa in lege aliquç bitis circuftansijs,quç aliqñ variantfcdm coditione ipfius imple
ū immudicię p corpales oblatiões dicebant emūdari.Et qa difcipfi tis preceptu:qa aliqs modus fubueniēdi patri,efficiť incõueniens
Chrifti aliq que no erat neceffaria,fed magis cuiufda fupftitionis &illicitus ipfi filio paffumptione alicui? ftatus liciti , imo etiam
inquãtū intellect, fic trahebat,no obferuabāt:qa Chriftü in diſci pfecti,ficut fubuenire patri p defenfioné armoru efficitur illicitű
i pulisfuis arguebat tac cotēptore doctrinæ feniorü,vific redde pfacerdoti ftatum,tenet tame ei fubuenire alijs modis fuo ftatui
tqrquot rent cu populo odiofum. a Ipfe aut.Hic ponit Chrifti rifio cóueniétibus:lta code modo poft votu obedientiæfubuenice pa
vera'ad ipforü cõfutatione,dicés: b CQuare &uos. No refpo tri contra voluntate fuperioris efficitur illicitum ipfi religiofo:te
det dicédo,qplotio manuũ que faciebat ad honeftate effet mala; netur tamen ei fubuenire modis conuenietibus profeſsioni fuæ,
velo apli ipam omittendo bñ faceret,vt facit ad honeſtatēμlicer 1 CHypocritæ,Hic redarguit Saluator Iudços de falfa fanctis
bene faceret omittedo ppt fupftitione,fed qfi clauữ clauo retun tatis fimulatione: quia ad hoc qp effent in reucretia populi oftéde
dédo dicit eos deficere, qa faciebat träfgredi mādatū dñi ppimā bant fanctitate in verbis &in exteriori conuerfatione,cum tamê
zh
qui datu hoim.Qď pbat dicés: c CNã deus di.Exo.xx. d CHo, corrupti effentintentione,ficut fuerat pphetatup Ifa.xxix, licet
oralite norapa.&ma.Honor ifte no folümodo intelligit reuerétia,ſed fub alijs verbis ponat & hic:Sententia tame eft eadem.Sequitur:
& adminiftratio neceffarioru:hac autè excludebat p fuã doctrinā Sine caufa
falfam,qa facerdotes qui erat cupidi,vt bona que effent admini « *bCQuare & uos.Sife fit hodie, & in multis locis in qb, ma
ftrāda parētib' cōuerterent in lucra eoru dicebat, q meli? erat illa ior folliatudo hf circa cuftodiã mãdatoru hoim, circa cuftodia Moraliter,
deo offerre:Tu ga eft př principalis &fpüalis:Tu ga licet p talem am diuioru pceptoru: qa graui? fatis punit träfgredies mandatu
oblatione parères fuftineret detrimētu corpale , cofeqbant tame principisvel plati(qd tn freqnt no é malu nifi qaphibitũ) ¶ crāf
bonu ( puale,intű illď'qď erati eoru necefsitat è cõuertédū,deo gredies dei mädati qd defe femp eft illiciti. m Popul' hic.
offerebat & ex hocfeqbat pceptu de honore parētu inātūitel Hocpot dici de doctorib" & predicatorib q docentbn & viuūc
ligit i hoc admiftratio necefsarioru, euacuabať ptalé expofitione malę.Cęta fut ita moralia,q nō indigēt alia moralitate vfqz ibi:
falfam
*Egreffus,
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XV . De Lyra

a Non quod intrat.Nihil eft extra hoiem quod interi? iqui malè afficitur ad cibum , k Sed quod pro ex ore.i.verba que G
Enet,necidolothitui hoc op dei creatura è.Vno fermone ois fupfti funt malicia interioris fignificatiua.l CHoc coin.ho.Confide
tio obferuationu elidit, cu in difcernendis cibis religio putetur . randu, Chriftus non dicit hic contra legem licet em aliqui cibi
b Tunc acceden.Pharifæorum magna eft religio in cibis,q in lege reputarentur immundi , vt caro porcina & hmõi,hoc tñ
audito verbo hoc fcãdalizati funt ,i.indignati funt. c Scan non erat fecundum eoru naturam,quia ois creatura dei bona eft.
dalizatifunt. Scãdalon vel fcandali j.ad Timo.iiij.vnde Gene.j.d. Vidit de?
a
Gręce nos offendiculūvel ruinā vel im cucta quæ fecerat,& eratvalde bona.Dis Eſca quo
autem corum longè eft à me . Sine
pactione pedis poffum dicere. Vnde: Ideo. a Non habituri mercedem cum veris cit tn porcus immudus,& agnus mūdus non coing
cultoribus.
Qui fcãdalizauerit aliqué.i. occafioné vt dicit Aug.cōtra Fauftu , quia paialia nat, cũ aliq
caufa autem colunt me, docêtes do immunda fcdm legem fignant quedam in lege phi
ruinæ dederit. d CSinite. pmittite
fuo arbitrio,qa irreuocabiles funt, võ Contemptis diuinis.
vitia,quæfunt euitanda, & ideo quialex bitæ fint.
Titu.3.c Paulus Hæreticu hoiem poft prima & &trinas & mandata hominum . Et
euägelica que ſpiritualis è inchoata erat
a Quæ in dei mandatis ktiebant. d
fecūdā correctione deuita. e CEdif p Chriftü,io & illa obferuatio figuralis ci
conuocatis adfe turbis,dixit eis:Au ; boruno
fere.qd apertè eft dictum putat apli g erat apli" obferuada ,m Tuc
a
parabola dictu.Vitiofus eft auditor, q dite &intelligite: Non quod intrat accedentes difci.eius . Hic ex doctrina
vel obfcura manifeftè vel manifeftè dis SAug.Non timeo immundiciam obfonij fed cupiditatis. Chrifti ponit Pharifçorū ſcādalizatio ,qa
a Verba maliciam cordis exprimentia.
ta obfcurè vult intelligere, f CDe
& quia p doctrina Chrifti videbant corû fi
corde &c.Non em à diabolo immit in os, coi nquinat homine: fed quòd k mulationé & doctrina reprobata:&ideo
1
tutur,fed ex propriavolūtate naſcunt. procedit ex ore,hoc coinquinat hos no poterat refiftere p rõnem vel ſcriptu
Diabolus em incentor eft no autor,qa b
minem . Tunc accedentes difcipu , " ram ,ideo ex inuidia mouebantur contra † 11.q.3.c.i
nec interiora,nifig habit? &geft' no a Quorum religio eft in cibis. Chrifti ad mouendi feditione.Et qa ve
uit. g CNōlotis.Spualia dicta pro nt ritas vitæ iufticiæ & doctrinæ non eft di ter verba,
li eius dixeru ei : † Scis quia phâri De renu.c.
Ifa.I.c phetaru,de cordis & corpis caftigatio fæi aud ito uer bo hoc fcandalizati mittenda propter fcandalű alioru , quia
ne,vt hæc:Lauamini mudi efto.Phari nifi.S.pgra
n tale ſcandalu pcedit ex malicia ipfi fcan ui. De vos
fæi carnaliter defolo corpe accipiebat, funt.Atillerefpondens ait:Omnis dalizati. Vnde dicit beatus Grego . Si de
Doctores cum fequacibus fuis,qui non habent fun to.c. mas
quod vanu eft fieri. h CEt egreffus veritatefcandalum oritur,rectius oriri
damentum Chriftum,cor figentes in terrenis. Carna gne,
inde Iefus.Relictis calūniatoribus in lis cupiditas cui cofulunt. mittit, veritas relinquatur, lõ fequit
trat fines Tyri & Sidonis,vt filiam libe nCOmnis platatio.i.doctrina ab ho=
plantatio, quam non plantauit pa
raret,&per fidem gentilis foeminæ per a De terra viuentium. mine inuenta quæ non eft legi ipfius dei
fidiam fcribaru argueret , Relictis calu ter meus celeftis eradicabitur. Sinis , confona.o Eradicabi.qa non habet
niatorib' fignificat, ppoft refurrectio= a Traditionibus tenebrofis lace mandatorum dei pri firmum fundamentum & radice,p CSi
uati. b Quia nõ folum fibi non profpiciunt,fed etiâ
nem relicturus effet perfidiam Iudæo alios in precipitium trahunt. nite il.i.doctrina eoru euitate. q CCx
rum,per prædicationēiturus ad gētes. ૧ ci funt.Id eft carentes vero intellectu le s
teillos:ceci funt, & duces cæcorum.
Mar.7.c i Et ecce mulier.Idem Marcus di gis.rCEt duces cæco.quia alios exces
q ait:Iefum fuiffe in domo cũ
+Luc.6.f cit , nifi Ф +Cæcus autem fi cæco ducatum prę cantfuo errore,& ducunt eos ad præcipi
$
38.diftin.c. mulier venit.Matthæus per ifta verba: ftet, ambo infoueam cadunt . Res tium,s CRefpondens au.Pe.Hicape
SAd prædica. riturprædictę doctrine Chrifti intellect
que ipis. Dimitte eã,qa clamat poft nos: innuit
Derenu.c. o poft ambularem Iefum preces emi fpondens autem Petrus , dixit ei: magis infpeciali: quia Petrus pro fe & p H
poft tranffit.Venit ergomulier in domūvbi erat Quafi myftica fit in hoc intelligentia. alijs quæfiuit intellectu dicens:t C Edif
Ediffere nobis parabolam iftam.fe.nobis.i.expone,v Parabola ifta.
lationem Iefus ,fed qa Matthæ ait:Non rñdit ei
F verbu,dedit intelligere,ga ambo caeue Increpatiue, Putatis myfticum quod eft pro i.fententiam occulta.x At ille dixit:
prie dictum.
+Mar.7.c. rut, &in filétio egreffum ee lefum,&ita Adhuc & uos fine intellectu eftis.
At ille dixit: +Adhuc & uos finein, *
† Nōdum cætera cōtexut que in nullo difcordāt. q.datam diu audiftis doctrinam meam ,
KClamauit tellectu eftis:†Nonintelligitis, quia ftatim deberetis intelligere ea quæ di
omne quod inos intratin uentrem &a funt.Vnde fequitur: y Non intel
Nicolaus Le Lyra.
Poft digeftiones. ligitis:quia omne.Iftud eft veru per fy
a Sine caufa aut.Id eft fruftra, uadit, & infeceffum emittitur. Que necdochen,quia aliqua pars de omni qa
b Colunt me.Sicut em medicina JVt verba turpia & nociua.JDe cordis immundicia. intratios. z In feceffum emittitur.
dicit fine caufa vel fruftra ppinari quę autem procedunt de ore , de corde b quia in omni cibo atuncuq puro eft ali
nõ cõfert ſanitate:fic cult diuinus,qui a Inquinatum cogitatione magis inquinant for quid impuritatis, & à natura expellit tās
dida loquutione.
nõ ducit ad verã fœlicitate , Sequitur: C quâ fuperfluum , & aliquid retinetur tās
exeunt , & ea coinquinant hominē.
CCDocentes doctrinas.quia pro d quã ad nutritione neceffariu:Et neutrum
De corde enim exeût cogitationes
pter fuam auaricia docebant tranfgre iftorum coinquinat hominem fpirituali
di mãdatu dei propter traditionē fuã, mala, homicidia , adulteria , forniter loquendo.a Quæ autemproces
vt vifum eftin falfa expofitione præce dunt de ore.vt verba. b Decorde
catíones ,furta , falfa teftimonia , &
pti de honore parentữ.&hoc etiam fas Intus latentia. exeunt. quia funt conceptus mentis fi
ciebant propter fuam fupbia,vt propt tblafphemię.Hec funt que coinquignificatiua.cCEtea coinquinat hos
couitia doctrinæ autoritatem populus defera Exteriora autem. minem.quando funt malę cogitationis
reteis maiorem reuerentia. f CAunat homine.Non lotis aut manibus fignificatiua. Et hoc eft quod fequitur :
díte & intel. Hic Saluator arguit Iu d¶De corde enim exeunt cogitas
Diuifio dæos de vanafuperftitione . Et diuidit manducare,no coinquinat hominē. tione s malæ.Et per cõfequens.e Ho
in duas partes, & primô facit quod dis Etegreffus inde Iefus fecefsit in par " micídia.id eft confili & colloq a uia ad
&tum eft in generali.Secundò magis ex i Quæ fuerunt ciuitates gentilium. perpetrãdum huiufmodi vitia, que hic tā
i
plicar intentione fua in particulari.ibi: tes Tyri & Sidonis . Et ecce mulier gütur,&confimilia. fC Hæc funt quæ
Refpõdens auté Petrus.Prima in duas. coinquinant hominem. fpiritualiter,
quia primò in generali ponit fuum documentu,Secundo ex hoc g¶Non lotis autem manibus manducare.immundicia fpi
fubiungit Pharifæorum fcandalum,ibi :Tunc accedentes. Circa rituali:h CEt egreffus inde Iefus fecefsit in partes Tyri &
primum aduertendum , & ficut dictum eft: Lotio manuum ante Sidonis.Reprobato errore Pharifæorum , hic Chriftus tranfit
comeftionem vel cibariorum appofitionem faciebat ad quandã adgentiles,vt ex deuotione Gentilium oftendatur iufta reproba
honeftatem & mundiciam corporalem:& in hoc erat bonum,fed tio Iudæorum. Et hoc eft quod dicitur: Etegreffus inde les
fi omitteretur,dicere qp ex hoc incurreretur immundicia fpūalis, fus feceffit in partes Tyri & Sidonis. Tyrus & Sidon funt
hoc eftfalfum &fuperftitiofum,quia immundiciafpualis proue quædam ciuitates fitę in terra promifsionis prope montem Liba
nit,ab interiori delectatione & confenfu mentis, non ab ipfis re ni , quia filij Iſrael non potuerunt totalit expellere gétiles de terra
bus corporalibus, Et hoc eft opФdicitur hic: e Conuocatis fua.i CEt ec.m.natione.f.Chanangi em habitauert i terra pmiſſi
ad fe turbis &c.Reuocando cos à falfa doctrina corũ. f CDi onis ante

xit eis:Audite.aure corporis. g CEt intelligite. aure men

tis. h Nonquod intrat in os.id eft cibus corpalis, i¶Co * h CEt egreffus inde Iefus feceffit in partes Tyri & Moraliter
inquinathominem,fpũaliter,f,nifi inquantum per delectatione Sidonis . Per mulierem Chananæam , cui dicitur à domino:
male afficitur *O mulier
 yra

ecx oreiverbaqueG Glof.ordi . Matthæi Cap . XV De Lyra Jo

oin.ho.C
onfide 50
icer em aliqui abi a CClamauit de Perfide clamat.'vnde nouit vocare filis
Chrifti repulerit, & gentiles ea fufceperunt.ideo Apoftolus fub. C
a & hmoi,hoct A um Dauid, Chrifti incarnatione cõfites. Rogatp filia.i.p populo
dit ibidem Rom.xv.c.gêtes autem fuper mifericordia honorare
rura deibona eft fuo nōdū credete, vt ipfa fraude diaboli abfoluatur Vel , filia,eft
anima vel colcia cuiuflibet itra ecclefia diabolo mācipata: p qua deum & c.Sequitur: g CAt illa uenit & ado: adoratione las
me.j.d.Vidit de triæ,dicens: h CDomine adiuua me Infirmitatem enrm filię
valde bona.Di Ela mi eccha rogat , vel ipfe hopfœdata cofcia, b Qui non re.
fuæ reputabat fuã, & per confequés fanatione. i Qui refpo
agnus müdusnon Spi fuprano, a Non de fuperbia ,fed ne fit cotrarius fen dens, negatiuè.f. & cu improperio ,ait:
tentiæfuæ, In viam gētium ne abieritis.
a Ecclefia de gentibus. b¶A priftin a conuerfatione. k CNon eft bonu fumere.i.doctri
quia paialiana Vndevitat calumniam Iudçorũ, Gentiữ
mant quedaminlegep Chananæa à finibus illis egreffa cla ' nam & miracula promiffa ludçis tanq
autéfalus, pafsiõis & refurrectiõis tépori
a Per fidem.vnde nouit clamare filium Dauid. fpiritualibus filijs propter cultum vni
ideo quialex bi
nchoar erat Myftice, feruatur.Quino refpodit.Myftice . Si . mauit dicens ei: Miferere mei domi
a ad primã petitione ecclefiæ dominus fa dei. 1 CEt mittere canib': Id eft da
"
ariofiguralisdi nefili Dauid,filia mea malè à dæmo rrgentilibus, qui erant dediti cultuiido
da.mC lute animædiffert dare,non eft defperan lorum:ficut canes circa cadauera anima
Tüc JVtprobaret patientiam & longanimitatem.
dum , vel à petendo ceffandu : fed magisnio lium defunctorum. m CAtilla dis
Hic ex doctrina uexatur.Quinon refpondit ei
precib" infiftendu,&ad deum & ad fatos
dalizat ,ga a Myſterij ignari vel mifericordia mos xit :Etiam &c.Id eft bonum eft in cas
io donec orent p ecclefia, & tuc perficietur
Lebant coru ti,vel importunitate eius carere cupientes. fu, n Nam & catelli edunt.q.d.
ofo. c CNon fum miffus.q.d.prius uerbum.Et accedetes difcipuli eius ficut catelli aliqua modica, vtpote mis
bata:&ideo oportet mefacramentu mei aduētus co
cascadentes de cibo concello filijs perd
wel fcriptus plere in Iudeis,&fic adducere alias oues. rogabant eum , dicentes . Dimitte
SQuam tenes non exaudiendo. piu nt,ita etiam gentiles debebat aliqd
tur contra &hoc defigno petitione huius differen faltem modicum percipete de beneficijs
II do. d CPane filiorũ . verbũ ſalutis, eam quia clamat poft nos. Ipfe au
Er gave + .qui Chrifti:ex quo patet qnon eft contras
te r verba quod prius debet fudgis, no eft bonu da
non eftdi tem refpondens, ait: †Non fum mifi rietas in verbo Chrifti ,cum dicit:Non
D ere ni a Corporali mifsione.
q
oru , uia
nili.§
re canibus vel gentib? canina rabie latrā †2.q.7.c
.pga eftbonum &c.Et verbum huius mu teftes
tibusfemp. e CEtia domine.Sub p fus nifi ad oues quæ perierunt dos
pfi fcan ui lieris dicentis, imo bonum eft, quia ver
.Dev fona mulieris, mira fides ecclefiæ,& patië a SQuæ alonge clamabat confequta eft eum.
rego. o bum Chrifti eft intelligendum , q non
Si e CO.C.
tius orirdip tia,&humilitas prædicatur. Fides, quia mus Ifraël.Atilla uenit & adorauit
SVt deum. ratregulariter & vniuerfaliter bonum
credit poffefanari filiam ,Patientia, quia Supra fili Dauid . †Mar.7.c
rlo fequit sne, cum Chriftus effet apoftolus Iudæorũ ,
toties defpecta in precibus perftat . Huis eum , dicens:+Domine, adiuua me.
ina ab ho vt dictum eft,verbum autem huius mu
litas,quia fenon canib",fed catellis com Quirefpondens, ait:Non eft bonu
iplius dei lieris intelligédum eft in caufa, propter
on habet parat. f¶Nam & catelli. Menfa, eft i
fumere panem filiorum & mittere fcilicet petentis deuotionem : & vt often
fcriptura,micę pueroru, funt inter
pCSi Verum eft. deret ecclefiæ gentium futuram funda
tcatellis
na myfteria quib? humiles reficiunt fub et canibus . At illa dixit : Etiam dos 111
CCa 43 tionem . o Tuncrefpo.le . Omu.
lectule menfa:quia fcripturę huiliter fubditi , cas Non mereor panem vel federe ad menfam, fed ma.e,fi.t.Quod patet ex verbo &facto
telli getes huiles,Paruuli educ no panes, contenta fum reliquiis. I Quas Iudæi vilipēdebat.
ios exces f n fuo,quianofuit retardata à feruore pe
no cruftas.i.non literęfuperficie, fed me mine.Nam & catelli edut de micis
præcipi tendi. Primò, propter Chrifti taciturni
fupra.8.b dullam: g Magna eft fides . Sicfu a Fludæorum qui
Hic ape bus fcriptura primo loco appofita eft, tate. Nec fecudo ppt etus refpofionem
perius de centurione:No inueni tantā fi
elled negatiua.Nec tertiò ppter improperiữ
Pfal.17.g dem in Ifrael,qui fift(vt hęc Chananæa) quæ cadunt de menfa dôminorum
0 adiunctum refpofioni negatiu ę.Etideo
fe & pH fidem gentiu præfignabat, Magna eft fi fuorum.Tuncrefpondens Iefus ait
Edif fubdit: q Fiat tibi ficut uis.q.d.fi , D
des gentiu, quæ in auditu auris obediūt,
iftã illi: Omulier,magna eſt fides tua, des tua hoc meretur, Quod patet ex fas
&i deo falutè fibi fuifos impetrat. Quod fiat tibi ficut uis . Et fanata eft filia
ixit: puerữ centurionis & filia Chananec non to, cumfubditur: r CEt fanata eft
tis. i filia eius,Patet etiam ex dictis,q tardi
veniens ad eos fanat,fignificat gétes , ad eius ex illa hora.Et cùm tranfiffet in '
tas Chrifti ad exaudiendum eius petitio
am, qs no venit ppñtia faluādas p ✯bū ſuū. de lefus,uenitfecus mare Galilææ: nem nonfuit ex ignoratia vcl volutare,
- dis h CEtfanata eft.Vbi datur exemplữ a JVt auditores erigat ad fuperna. b Quia requies
tel non nifi in cæleftibu s quærend a eft. fed vt ex perfeuerantia mulieris oftende
B cathezizandi & baptizandi infantes ,qui
& afcendens in motem fedebat ibi. retur fides eius & deuotio dignior exaus
er fy necfapere,nec facere aliqd poffunt,fed p
a Mente deuota, b Regnautem in cælo. c Fi ditione. s Et cum tranfiffet.Hic ter
iqď fidem & cõfefsioné parentữ liberantur à delium- d Quos fecum ducunt doctrina & exemplo. tio Chriftus reuertitur ad Iudæos , colla
ur. diabolo. i CEtcu tranfif. Cũ in filia
tali Chananitidis falutë gentiû pręfignaffet, Etaccefferunt ad euům turbę multa,; to eius ampliori munere, ficut poft con
Ecā uerfionégétiu reuertet ad ludços p fidei
reuertitur in Iudæam.qui a cũ plenitudo
illuinatione; & ideo facit eis plura mira
-tā gentiū intrauerit,tūc ois Ifrael falu? fiet. k TIn motē. Dñs in
cula ante.Primò infirmos eoru curado.Scd'ò eos corpaliter fa
um Rom.d, mõte, buin alto feder;quia in fua maiefte non poffet intelligi.
tiado,ibi:lefus autě,Circa primum in quodam generali implică,
iali Cæcos.
tur plura miracula & diuerforum generum,quefi explicarentur
ces Nico.de Lyra.
-de in particulari,implerent vnu magnü librum : ppter quod diciur
Monis añ filios Ifrael,necpotuerut p eos totaliter extirpari, vñ Ioh.vlti.qp fi oia fact Chrifti effent fcripta p fingula,totus mud
=us
ifta mulier abillis q remaferat defcéderat, Ifta auté audiuerat mis no pofset capere libros qui fcribedi effent,Dicit ergo. CEtac
01
racula & famã Iefu Chrifti,& io firmiter credebat, opfilia ſua ſana ceffe.f.cũ reuerfus fuiffet ad Iudæos. v Turbæmultæ hab.
is
repoterat. a CAfinibus.quia Chriſtu ſequebatin via ad im mutos.quia de multis ciuitatibus& caftellis & villis venerat ad
r:
petrãdu fuæ filiæfanatione,Marcus tñ dicit.vij.ca.q venit ad Ies impetrandum fanationem infirmorum.Et hoc eftquod fequit:
as Habentes fecum
fum intra domu.&hoc eft veru primò:fed qa cã ibi noexaudiuit
o Miferere mei do. fi. Da.
fecuta eft euin itinere clamãs. b *pCOmulier magna &c.Poteft ratio fuperior itelligi, que
Audiuerat em Chriftu pmiffum Iudæis defcedere de genere Da legib eternis infpiciēdis& cõfulēdis intendit fed'm Aug.xij.de tri
á
uid. c CQui no refpó.ei uer.no ppter indignatione, fed vt nita.per filiam eius ratio inferior.per dæmonium autemipfa fen
2
expfeuerãtia ei? in prece oftéderet fides ei" & deuotio difcipulis. fualitas,quæ etiam per ferpentem fignificatur, vt dicit Augu.ibi- Moraliter,
d CEt accedentes difcipuli,Moti em erat ad hoc videtes ei? dem.Sic igitur filia mulieris Chananeæ àdæmonio vexatur,quã
fidem & deuotione, e Clpfe auterefpodit.Primò negatiue, do per fenfualitatem inferior ratio ad cõfenfum peti mortalis im
tamen fine improperio dicens: f Non fum miffus.quia pellitur,cui" fanatio per matré.i.rōnē fuperiorem à dño petiť. nã
Iudæoru Chriftus erat primò &principaliter miffus Iudæis tão apls eoru. ratio fupior femp ad optima depręcat:&ficut dñs diftulit exaudi
apl's dicit Et ideo in, ppria pfona no predicauit nifi Iudeis,nec fecit miracu repetitione mulieris Chananes,vt ei? fides clari" appareret, fic &
Chriftus la nifi in cafu ex aliq ſpeciali caufa,vt.f.oftéderet ecclefiam in fide dns aliqñ dimittit impulfum rõnis inferiotis p fenfualitate diuti
gentiú effe fundanda, ficut habet hic &Ioha.iiij.vbi Chriftus prę ptrahi,vt augeat meritu tētati . ppt qd Paulo peteti ftimulum
dicauit Samaritanis deuotè eum recipiētibus.Poft morte autem carnis âfe auferri dicit dñs.ij.Cor.xij.c. Virtus in infirmitate pfis
Chrifti fides predicatajē publicè gētilib".Et hoc eft qd dicit Apps cit &c.s CEtcum tranf.Sequitur: t CEt accef. &c.Sæcos
Roma.xv.b.Dico autě Chriftu Iefum minifteriu fuiffe circucifio aut illuínar, cũignoratib" cognitioefuæfalutis infundit,Mutos
nis.ſ.apľm Iudæorũ ppter veritatē dei,ad confirmandas pmif. etiã curat,cũ eoru linguas in laudne fui creatoris foluit, Sifr claus
fiões patru:qa antiqs patrib' ludæoru fuerat facta promifsio de dos cũin via iufticię greffus eoru dirigit.Debi les fortificat,cupi
Moralite
Chriſto,ficut Abrahe &Dauid: qa tñ Iudei p maiori parte fidem gros &accidiofos operari bonum viriliter facit.Turbæ verò mi
Chrifti repule *rantur & deum
 Glof.ordi.
Matthæi Cap . XV , DeLyra

a SA confefsione Chrifti. b Claudos ca Gerafam. Edinterpretatur poma vlnucia; G

Ka Cacos.Ceci funt qui non intelligunt,
E etiam fi obediant iubentibus,Surdi qui non
Qui dican obediunt,etiam fi intelligant. b Clefus au
tur cæci,q tem. Conuocat difcipulos, vt doceat magie
furdi a dos, cecos , † debiles , & alios"
ftros cum minoribus cõicare cõfilia fua . Vel
a Quía mediatori per humilem aduentum
vt exloquutione intelligat figni magnitudi curandos fubijciunt fancti prędicatores.
nem, c Mifereor tur.Turba triduo fu b Quaficonfitendo humanitatem Chrifti.
ftiner dominum,quia fideles pœnitétes fe ad multos:& proiecerunt eos ad
dominum in opere &fermone & cogitatioe
conuertunt,qui in præfentis vitæ via defices
rent,fi in fua confcientia fine doctrinæ pabu
lo dimitterentur.In fuperiori figno propin .
qui memorantur,& vicini qnq fenfuum,&
corum norecordatur dominus,fed difcipuli
in vefpa iam inclinato fole.Hîc dñs fe mifere
ri dicit & quare:qa triduo iã pfeuerat mecũ.
tgrificabat In toto feculo tertiu tps eft, quo gra datur.
primũañ lege,fcdm ſublege,tertiū ſubgra,
tia,quartueftin futuro:vbi dies erit fine no
t&e,ad qďtedens reficit in via. d CInde
ferto panes. Panes prædicatores, defertum
fefe id eft infoecundos dicunt.Q.vnde nobistisdifcipulis fuis , dixit: †
tanta facundia vt pofsimus tam auidis audi
toribus fufficere. e CEt acccipiens.Vt
oftendat fe congaudere de falute hominum,
& nos ad agendas gratias informat etiam de
temporalibus, f Septem panes.Septi
formi fpiritu pafcit adiuncta apoftolica auto
ritate , quafi paucorum piſcium ſapore qui
nos reficiunt exemplo fuæ vitæ vel mortis
Septem panes ,fcriptura noui teftamēti in
quo gratia fpirituffancti & reuelatur & dať.
Necfunthordeacæi, vt fupra . quiahic non
(vt in lege)vitale alimentum animæ figuris,
quafi tenacifsima palea tegi tur.Hic noduos
pifces(vt in lege duo vngebantur, rex & ſas
cerdos)fed pauci id eftfancti noui teftamen,
ti,qui de fluctibus feculi funt erepti , &fuſti
nent turbulentum mare,& exemplo fuo nos d
F reficiunt,ne in via deficiamus , Ibi fupra fœ
num , vt defidería carnis comprimantur, hic
fuper terra ,vbi &ipfemundus relinqui præ
cipitur.Velmons in quo dominus reficit eft
altitudo Chrifti,Ibi ergo fœnu fup terrā , qa
ibi celfitudoChrifti propter carnales carnali
fpe & defiderio tegit. Hic remota omni cu
piditate carnali,couiuas noui teftamēti fpei
permanentis foliditas continet.Ibi quinque
s us
milia: quia carnale quing fenfib fubdit :
Hic qtuor ppt qcuor✯tutes quib' ſpualiter
viuitur,prudentiam ,tēpantiā,fortitudinem ,
iuftic iam,Quaru prima,cognitio eft rerũ ap
petédarum & vitandarum.Scďa,refrenatio
cupiditatis ab his quetemporaliter delectat.
Tertia , firmitas contra moleftias feculi.
Quarta que per omnes diffundit dilectio dei
&proximi . Et ibi & hîc mulieres & paruuli
exceptifunt , quia in veteri & nouo teftame
to no mittunt ad nữerũ q no perdurāt occur
rere in viru perfectu, vel infirmitate virium,
vel leuitate mentis.Vtraq refectio in monte
celebrata eft,quia vtriufq Teftaměti ſcriptu
ra altitudinem cœleftium præceptorữ man
dat & præmioru:vtraq altitudinem Chrifti
prædicat, g CEt quod, Altiora myſteria
quæ no capit cõis turba, apfi fuftollut,&im
plet fepte fportas.i . pfectoru corda feptifor
mi fpus gratia ad intelligendum illuftrata.
h Septemfpor.Sportæ iunco & palma
rum folijs folent contexi , & fignificant fans
tos,qui radicem cordis in ipo fonte vitę col
& fibus obnoxius,fed quatuor animi virtutibus
locant, ne arefcant,vt iuncus in aqua, & pal
tvirorum mam æternę retributionis in corde retinent,
i CEt dimiftur , Hic docet o prædicato
res miniftrato turbæ verbo ipfi intra cubicu
† præter
lum cordis virtutum debent refici pomis.
Mar,8.b k CInfines magedan . Magedan qua
k dimiffa turba afcedit in nauicu °
alio noie dicit dalmanuta, quae eft regio cirs
ca Gerafam
per deuia praui operis non recte euntes.
habentes fecum mutos , claus
a Alamine fidei- b Sarfinapeccatoru.
b tum.Et ibi nunciatur nomen domini,
C aCHabentes fecum mu.cæcos clau
pedes eius , & curauit eos , ita
a Quia fideles inęſtimabili gaudio exultant
quandohec vident.
ut turbæ mirarentur uiden ,
Chriftum confitentes.
tes mutos loquentes , * clau
Per bona opera.
dos ambulantes , cæcos uiden,
a Credendo.
b Dicunt:Quis deus magnus, ficut deus nos
fter! c Deum non recentem .
tès , & magnificabant deum
C
Ifrael . lefus autem conuocas
MidCEtcurauit eos.folo.f.bo.Ille folo y
a Compatitur vt homo,pafcit vt deus.
b In fide trinitatis lucidi pro fuis
fuorum peccatis inftanter fupplicant.
g uocatis difcipulis fuis. Hic ponitur miras
ferêor turbæ, quia triduo iam
a Pro curatione fuorum. Pabu
lum fcripturę.
h s induceret ad pietatem. g CQuia
perfeuerant mecum , & non
habent quod manducent , &
a Prius aufert debilitatem,poft cibos offert
famis. b Afacra admoni.
tione vacuos.
dimittere eos ieiunos nolo ,
a Perit qui fine celefti pane ad patriam
tendit.
ne deficiant in uia . Et dicunt k quod manducent.quia cibaria quæ de do
a Rudes in fide,qui non recordantur quinq
panibusquing milia hominum fatiata fuiſſe.
eidifcipuli : Vnde ergo nobis
a Ipfi apoftoli defertum, quia adhuc infos.
cundt.
in deferto panes tantos , ut
faturemus turbam tantam ?
a Non ignarus fed docendo refponfurus.
Etait illis lefus : Quot panes
habetis ? At illi dixerunt , fe, " tum diftant.Et ideo non poffumus p huma.
a Scriptura noui teftamenti,
b Sancti illius temporis, quo
ea condita eft ,vel quorum fidem vitam &paf
fiones contin et.
12
ptem , & paucos pifciculos .
Et præcepit turbæ,ut difcum ,
a Super ipfius montis foliditatem,nullo fœs
no interpolito.
b Primum complens infe pręce
pta quæ dabat & fan& torum vitam in fe.præfi
gurans.
•
berentfuperterram . Et acci
piens feptem panes & pifces ,
a Sacramenta aperuit.
& gratias agens fregit , & des
a Quia minifterio apoftolorum voluit eccles
fe diftribui cibaria vitę.
difcipulis fuis ,, & difcipu
dit difcipulis difcipus
li dederunt populo : & come
a Audiendo & exempla.intuendo,
b Memorię recondendo & operando,
derunt omnes, & faturati funt
a Vt eft :Si vis perfectus effe, vende omnia
&cetera.
&quod fuperfuit de fragmen
a Spiritualium fumma perfectio.
h fed in extremitatibus cõjunctę.Et ideo exiftés
tis tulerut feptem ſportas ple
nas.Erant autem qui mãduca
a Nouiteftamenti populus,"non quinq.fen
exornatus
uerut quatuor miliathominu,
a Exceptis leuibus & infirmis,
qui in virum perfectum non creuerunt.
'fextra paruulos &mulieres.Et
* lam,& uenit in finestMagedã,
&fignificat hortu de quo dicitur:Hortus cō- Cañ.4.d,
clufus,fons fignatus vbi crefcunt poma virtu
Nicolaus de Lyra. †mutilos
dos, debiles.Debilitas accipitur hîc fecundi
Hiero.non in generali,fed in ſpeciali , qñ.f.nõ
poteftquis fe iuuare de vna manu.hoc modo
dicitur debilis ficut claudus, q non poteft am
bulare,nifi de vno pede.Ifte autem infirmitas
tes erant incurabiles via naturæ & medicinæ.
ideo propter curatione earum recurrebat ho X mutilos
mines ad Chriftu, cui nihil ipofsibile.b CEt incolumes
alios mul.Hoc addit euangelifta ad include fic vetera
dum omnia infirmitatum genera. c Etp
exéplaria.
iecerunt eos ad pedes eius. vt illi qui non
poterant fidem & deuotionem oftédereybo
vtfurdi & muti,faltem oftenderēt eam facto.
+ Mat.8.a.
bo poterat curare, qui folo bo poterat mūs
dum de nihi lo crea re,e Iefu s aut em con
culum de multiplicatione panu. f€ Mifes
reort urbæ. Hoc autem prædixit apoftolis,
vt ipfo
triduo iam perfeuerat mecum.qa tatum
afficiebantur ad doctrinam Chrifti audiendā
& videndum eius miracula,quôd per tres dies
non redierant ad loca propria manentes cum
Chrifto in loco deferto & fub diuo.Ex quo
patet eorum deuotio.h CEtnon habent
mibus fuis apportauerant iam erant confum
pta.Et ideo prima die vel fecunda hoc miracu
lum non fecit.Tum quia alimenta adhuc ha
bebant.Tu quia magis apparuit,quando eis
victus oino defuit. i Ei dimittere eos ie † tot
iunos nolo,ne defi.in uia.quia plures eo H
rum longè diſtabãt à domib fuis , & die præ
cedenti parum comederant, k CEt dicunt
ei difcipu.q.d.locus eft defert? & villæ mul
nã puidentia talia habere. CEtait illis le
fus: Quot panes h.Non perit ignorando,
fed vt eorum refponfione prouideat de mō.
mAt illi di.fep.quod erat quafi nihil res
fpectu tantę multitudinis. ' n TEt pauc.pif.
quia pauci erantin numero & parui in quan
titate.Omnia ifta dicuntur ad maiorem decla
rationem miraculi, quòd ex tam paruo cibo
potuerit tanta multitudo fatiari . & hoc fuit
per multiplicationem cibi in manibus Chri
fti eodem modo ficut dictum eft fuprà.c.ix.
Sequitur: o Et dimiffa turba.Poft mira
culum oftenfum aſcendit in nauiculam fugis
ens turbæ applaufum & reuerentiam , in hoc
dās predicatoribus exemplum.p CEtue.in
fines Mageda.Ifte eft loc in quoIofias oc
curres regi Aegypti,vulneratus eft,vc hř.iij.
Regum.xxiin.Marc" autem dicit in fines Dal
manuta,ca.vin.b.Et dicendum ad hoc,quod
non eftibi diuerfitas fecundum rem, qa fecu
du aliquos eft eadem regio habens duo nomi
na.Marcus acipit vnum,& Matthæus aliud
fecundum alios funt duæ regiones diſtinctæ,
in confinio vtriufq ,verè dicitur efle i fine ifti
us vel illius:& in tali loco erat Iefus.
*rantur,& deum għficant,cu ex talibus mu Moraliter
tationibus quæ funt dextræ excelfi , deu laus
dat.f Mifere.turbæ. per quatuor hoim
milia qui Chriftu in deferro funt fecuti,fignis
ficatur multitudo credentium in Chriftu de
qtuor partibus mundi. iCEt dimittere é.
ieiunos no.ne de.fecundum op dicit Greg.
in Homd."In pñti víta , quafi in via fumus †Magdala
*quaadpatriam
 Moraliter Matthæi Cap. XV .
Aqua adpříam pgim?.ergo ne fideles i hac via deficiat ,pafcendi
Moraliter funt p prælatos,doctores & curatos,panefanæ doctrinæ & facrę
fcripturæ & eucharifti ,q auget feptiformis gra fpull&ippt: qď
dicitur hîc, fuerit feptë panes,&pauci pifces:p quos fignificās
tur facręfcripturæ fnia à pifcatorib? ecclelia cu labore quæfita
Cinc.xy.vbi dicit in po . Vos aut dicitisfalfè exponēdo mādarū
ADDI.I. Hæc expofitio no videtur valere ppter duo.
priò qano cófonat literæ,fcdò qa pfuppõit
falfu.Primu patet de fe lrambn afpicienti qd etiamipfe poftilla
tor vi fateri cu dicit,op hec eft cöftructio defectiua,Vbi ergo con
ſtructio deficit,manifeftú eft q lřa nõbñ cõcordat ſenſui libi da
to.Scdm patet primò, qanus iuenit Hebrços afferere,q meli
eft deo offerre fubuenire paretibus in necefsitate pofitis, imo
communiter tenet, q meli” eſtlelemofynas largiri, facrificia vo
luntaria offerre,prout ex multis autoritatibus veteris Teftamēti
deduci pot.Vnde à fortiori meli" eft fubuenire parentibus in ne
1
cefsitate cöftitutis offerre & hmõi.Scd'ò quia Rabbi Moyfes
Aegyptian"(qui inter eos magnę reputationis eft) fuo libro de
directione pplexor, vbi de caulis facrificiorun tractans ,fcripfitle
tradit opfacrificia no fuerut præcepta populo Ifraelitico ex inten
tu principali:hoc eft,qfi fuiflent p fe intenta à deo,fed ex intentu
fecüdario quafi p accides vfindirecte, vt.f.qphmoi facrificia ho
mines retraherent à facrificijs idolorum .Ad quod allegant illud
Iere.vij.f.No fum loquutus cu patribus veftris,nec precepi eis in
die q eduxi eos de terra Aegipti, de ybo holocauftomatum& vi
&imaru: Et alias autoritates que hîcfonet.Sed coftat op pceptum
de honoratioe parentü eft pfe principali? intētu,tan cofonum
&coforme iuri naturali.Illud aut qu'eſt p se,fèp pferi ei qop ac
cidens eft.Et iõ nunc etiã fed m eos cōcederet q ppter facrificia
offerenda ptermittendi effet pceptu de honoratione parentum .
Vñ ad iftipaffum bu intelligendū,recurrendũ eft ad traditiones
Pharifaicasfeu Talmudicas, quas Chrift intedebat in ppofito re
Error- al probare.Ad cui euidetiã fciendu, op circa materiā votoru vn'li
mudic ri ber aTalmudicis eft copofit' q intitulat Nedarim.i.vo
B ta:in quo libro plura erronea fcripferütfinealiquo fulcimento fa
cræfcripture:inter q vnus error talis eft.Tradut enim , ficut q
libet poteft cofecrarebona fua deo,fic q facta huiufmodi cōfecra
tioepvotu,poftea nõlicet alicui talib'bonis vti,nifi in dei obfeq
um.f.in feruitio altaris vP tepli & hmōi.Sic glibet pot cōfecrare
bona fua fingularit,hoc eft relpectu vnius perfonę tm.verbi gřa
Si quis dicit alicui pxio,volo feu voueo q bona mea fint confes
crata refpectu tui,tuc dicut pilla bona fint cõfecrata refpectu il
lius hois tm,fic op nullo mo poteft eis vti,ac fi effent fimpliciter
deo cófecrata: dñstñ illorü bonoru & etiã alij hoies qcu pñt v
† pphana
ti talib" bonis,ac fi nō eënt cõfecrata,fed meret ,ppria.Votu aut
hm3i fcdm eos mltipproreten? exprimit,& fpâlitcũybis figni
ficátib' aliqua re cõfecrata.Vt fi dicat aliqs,ficut teplú fic eft res
mea,tucillares e cõfecrata tac teplu.Sifr fi dicat,ficut altare vel
ficut corbona, & hmōi.Sifr fi dicat Munus fit,vel eft talis res,idē
eft iudiciu,itelligit em de munere deo oblato . Ex quibus inferüt
qfi dicat'qs při fuo: Mun' qcunce ,ex metibi pderit, tucpa
ter nullo mō pot vti aliquo bono filij fui, etia filio volete, & pře
in neceflitate cxiftête & hoc idco , fcdm traditione fuã pdicta
omniabonafilij fui ,funt cõfecrata refpectu přis.Vnde manifeftè
Pharifçi irritu fecerût mãdatπ dei ppter traditiões fuas, vt Chri
ftus dicit.Ni fcdm traditione illa ( nulli fūdamēti eft) fili'excu
faretur àfubuetiõe přis, qd eft manifeftè cotra dei præceptü.Ver
ba aut euangelij fcdm predicta cõftruut planè & fine defectu fic
Quicuc dixexit při vel mří: Mun? eft qacuq ex me,tibi pderit
&c.Cui" fenfus eft,q filius vouet, vt fit tanc mun" altari confe
crati:quidqd fit de bonis fuis patri proderit .& fic filius taliter
vouens nullo mo poteft pdeffe patri fcdm eos, qďé de directo
contra pceptu diuinü.Et hoc eft op legit Mar. vij.b.Corban qd ' teft etiam p calorem naturalem refolui,& per occultos quofdam
cuc ex me tibi pderit,& vltranõ dimittitis eum quico facere
patri fuo aut mri.Ex quo patet,q noperfuadedo Pharifæi hoc
dicebanr,fed potius cogedo: qdpatet ex hoc qd dicit: Nō dimit
titis cũ &c.qa ex tute illius voti ptenfi,iá non poterat filiusp:
deife patri:&ficirritū fiebat mandatū dei p fuã falfam traditios
né.Etficifte error no pcedebatexauaritia facerdotu,fed ex eo op
male interpretabantur ſacrã ſciptura ,& traditiones fuas diuinis
præceptis præferebant .
Cincode ca.vbi dicit in poſtil.Iftud eft verup Synedochen.
ADDI.II.Attedendū,Ф nō dixit Chriftus:Totū qd'in
osintrar,fed oë quod in os intrat.Vnde adfa
ne intelligéda verba Chrifti in hoc loco,non requiritur veintel
ligat p Synedochen,fed fufficit op fiat ibi diftributio pfpeciebus
finguloru.ficut cũ dicit: Oē aial fuiit in arca Noe. Cuiusintelle
Aus cõiter eft,op dequaliber fpecie aialium fuit aliquodaial in ar
caNoe
Replica 51
ca Noe.Eri ppofito de qualibet fpecie ciboru aliquid emittit :li C
cet aliquid'ad nutritioné retineat.Sed adhuc hoc no videi ſuffi
cere ad amouendū ſcandalũ Pharifæorũ , qui videbant credere,
qea quæ remanebant in corpe poffet homine coinquinare:alio
quin nihil faceret contra eos,qp cibus intransp.os emitteret in
feceffum vel nõ.Vñ melius videt dici fem Hiero.f.qp quidqd
ex alumēto generat,poteft etiã per calore naturale refolui,& per
Occultos quolta poros emitti.
RELPI Inca.xv.vbi agit de traditiõib" feniorũ infirmanti
Qus obferuatiam diuinoru præceptoru.Burge.in
duob" redarguit Poftil.primò , quia vt dicit expofitio ei” nõ cõ
fonatliterę.dò vt dicit, Poflil.prefupponit falfum.Primüpro
bat p hoc,qa Poful.dicit cõftructionēliæ defectiuã cũ dr: Mun”
qdcunq elt ex me tibi pderit.Ex quo arguit Burg.igit fenfus ei
datusnoconfonat litera. Vbi dico, q hoc argumentū venit ex
dilimulatiöe gramaticè & rethorice, vel ambaru artiữ ignorane
tia.Sape emi vete. Tefta.facit Bur.mentione de gramatica Hez
bræoru,hic autē grāmatica Latinori videt ignoraite. Eft em in
gramatica Apofiopefis defectiua oro fape vtitur fcriptura,Eft
etiã in rethorica pcifio color verborü,qua fæpe vtii fcriptura,&
coincidit cu Apofiopefi:pter op hîc excufat defectus figura,ibi
oftediť ornat" rhetoric" ex oronis trūcatiōe.Argumētū ¡gif Bur.
videíteratiu cu dr: Oratio vel cöftru& tio é defectiua, igiturfe
us darus no confonat lřæ,Nam p confonãtia habendain hite
ra fupplet, qd pfiguram vel colorem truncati cft.Secundò dicit
Bur.Pofnl.pfupponere falfum ,in eo qp dicit Iudæoru fcribas &
facerdotes ppter auaritia feciffeinter cæteras traditiones etiãillā
op melius eft offerre deo fubuenire parēnib" &c.Hoc dicit Bur.
falfum,Primò vt dicit,nuf repit ludæos hoc fenfille, qnimmo
pponderat eleemofyna ipõraneis facrificijs,multo fortius hono
rem parētu &c.Vbi dico, fi cõfequëtia valcat, antecedês cîìmi
hi valde dubiu ppterdistabti Hiero.& ppter glo.fup Matih.&
Mar.& Scholaftică hiftoriam,&propter dicta alioru doctorum :
quorü multi fciuerunt Hebraicu,& concorditer dicut ficut Po
ful.q'ab eis recepit.Sed dato(quis no concefloop ludæorupce
res ficut dicit Bur.fenfillent , no tn fequit:igit fic facerent vel dos
ceret auaricia cæcati.Nec hodie eoru docti docent vel faciütid
qd
'fentiunt,imo poti'p Talmudicas & erroneas doctrinas fim
plice pplin decipiunt, &vera literam corrumput.Secundò dicit
Bur.dictu Poful, falfum . Allegat ad id pbandum Rabi Moyfen
AEgyptiu fatis bene dicente: ied no allegat bñ faciété, quitradi
tionibus huanis diuina pcepta ppondera:.Et op Bur.nos vlirà in
fua expofitione ad Talmud remittit,& libri que nominat Neda
rim ,nihil aliud e fideles Chrifti retrahere àfetoru veris expofi
tionib",& remittere ad vidēdu vna fcripta errorib" plena,prout
ipfeBur.met teftat in multis locis. Nec eft cautu fimplices fentū
Irale fæpe cupictes hmõi erroribus occupare. In eodé capituz
lo vbi dicit Oe qd intrat in os &c, Dicit Poftil. intelligendum
fcdm Synedochen.Bur. facit inutile obiectione,& incidit in id
qd improbare putat.Dicit em, non oportetdici p Synedochē
quia no dicit totu qd intrat fed oë. diftributio debet accipi vt
dicit pfpcbus fingulorü, vt fit fenfus,dequalibet fpecie ciborum
aliqd mittitin feceffum,licet aligd ad nutriēdū retineaĹ‚Nūc au
te& apud philofophos & thiologos,totũ vniuerfale,& oè,q cọ
de accipiunt.Qui em dicit oë,nihilf excipit.Sic & fimiliter de to
to vniuerfali,& fpecialiter omne eft totum in quãtitate fed'm lo
gicos, vñ refolutio Bur.qua dicit de oi fpecie ciboru aliquid mit
ti,ide eft ficut diceret debere intelligi, fcdm partē,& fic of capit
pSynedochen, qd voluit iprobare.Sed mouet Bur.hîc dubium
qap vtraq expofitione no videt tolli fcandalū à Pharifæis , & p
pter hoc dicit dubiu allegado beatu Hier.qp vniuerfaliter debeat
accipi fic, quidquid intrat in eos & ex alimento generatur pos
poros emitti.Sed illud videi fruftra dici p Bur.Primum ,ga Chri
ftus dicit,omne qďintrat &c.phoc noluit nec curauit tollere ſcă.
dalum Pharifæoru :quia dixit:Sinite cos,cæci funt & duces cæco
rü:fed folu voluit inftruere difcipulos petêtes.Et nõ eft verifimi
le,op de illis occultis modis digerendi & egeredi curauit difcipu
los inftruere:fed innuere argumento à maiori.f. vt fi impurum
nutrimeti quod in feceffum emittiť,non coingnat : igitur multo :
magis id quod puru eft nõ coignat,iuxta illa regulă: Si id quod
magis videt inelle nõ ineft,nec quod min".Sed fi ex cibis deberet
homo inquinari,magis videt hoc verūde ipuris.quod tamen nō
eſt,vt dřín lĩa.Et fubintelligédū eft moraliter,quia ex hisq natu
ralia funt nec laudādus quis eft nec vituperādus. Si igit per natu
ralé digeſtione vel indigeftione ex puro vel impuro cibo genera
retur corrupt" humor vile faciés hominë,ex học tamē nō dicitur
moraliter inquinari ,quis naturaliter,de qua hîc non dicitur,
h
 ?

Glof.ordi . Matthæi Cap . XVI . De Lyra

YP tacceffe. &c.Vtfig.de. Vtgpa Cap XVI ple dicere poteftis. f CHodie tem.erit fupple.g Rutilat. G
E uit multos paucis,mana plueret qoes reficeret . Vnde quod contingit in corrufcatione & toniruo : & hoc eft fignumtë
Ioh.6.d. lohanes pofteduliupanu:Q fignüfacis,vt videam" peftatis. ppter quod fubditur: h CFacie er.cæli'dijudicare
& credam tibi:qd oparis:Pres noftri mā.mã.in deſer, no.inctu.f.facies cæli eftfignu alicuius difpofitiois futuræ in ele
Petebant tentando,vt in morem Elię ignemde fublimi mitteret mentis, i Signa aut teporu non po.i.fignatemporum defi
3.Reg.18 ,f
vel in fifitudiné Samuelis eftiuo tрemu
nitorum in præfétia dei de adučtu, Chri
giretonitrua faceret: quafi,no poffent&
Cap. XVI . fti nõ poteftis per' talia dijudicare, quia
illa caluniari,& dicere ex occultis & va folümodo dependet ex diuina difpofi
a 2
rijs aeris paſsiõib" accidiffe.b Facto Taccefferunt ad eu
tione,& no ex côftellatione. Et propter
ue.Increpat eos, opex ordine eleméto, a Legis fiducia infolentes. hoc aduétus Chrifti cõfiderãdus eft(vt
ru difcernāt dies,fed figna teporuigno dedignantes opera virtutum.
Pharifai & Sadu, dictü eft)ex dictis pphetaru: qui hoc ha
rāt,cũ-ois lex &,ppheteaduer fui idicia b buerant ex diuina reuelatione,ficut ha
ex operuagereret admiratiõe fignificēt. cæi tentantes, & ros betur Dan.ix.vbi circa hoc taxantur he
Cum qualitate tpis futuri ex fignis p gauerunt cum ,ut fi, bdomada determiatæ.& Gen.xlix.Vbi
cedétibus cognofcerēt:rē tā necellariam
gnum de cælo often fignuaduentus Chrifti ponitur tranfla
exfignis fuis intelligere negligebant .
to regni Iudæoru ad alienigena , quod
CC Rutile.Patiunt apli poft refurre deret eis.Atille refpondens ait eis factu eftfub Herode.k Generatio
&
tione,p quos me iudicare in futuro ſci a Fltain morte mea debetis refurrectionem peccatorum
per meum fanguinem intelligere. mala & adultera.Hocfupra expofiz
re poteftis,quia cũ no parco meis bonis b tu eftca.xij. 1 CEtcu ueniffent.Hic
† Rutilat, quin patiant,nõ parcam alijs in futuro. t Facto uefpere dicitis ferenum
d concludit doctrina Pharifæoru vitādā
+ rubicun dum eft enim cælum;
dCSign.au.adrps græ pertinentia à erit: †
rubefcit à difcipulis fuis, no folum tanc curioſă
Lu.12.g. Pphetis pdicta,no put vobis fide facere a Futurum iudicium præuidere per præcedentes tris
bulationes fan&
torum. e & inutile,fed etiam mală & piculofã.p
demeo aduetu.Signa au.Signa tepo ·
ri dixit de aduētu fuo vel pafsione,cui & måne , hodie tempeftas , rutilat pter hoc vocat ea fermetu ppter corru
Hypocri ptionem malitiæ & nequitiæ contentā
enim trifte cælum .*Faciem ergo cę
te , faciem fimile eft rofeu celu vefpe.Et ite de tri i in ea.&hoc eft quod dicit: m Intue.
bulatioc an aduētu futuru, cui'file eft ro Ex iftis fignis.
quidem. per diligentem confiderationem men
feu celucũ trifticia.e No da.ei. Sed lidiiudicare noftis, figna autem tē
tis.nEt cauete à ferméto.id eft à
datur fidelibus de celo qu,videntibus a a Nota e adem fuperius dica
Act.1.a. doctrina corrumpente.Neceft mirum, †Mar.8.b
plis in cælu afcedit,&fpmſancti mifit, porum non poteftis fciret Gêneras
a SIncredula pro fpirituali carnalem intelle&um habens. fi fermentum dicitur hîc doctrina cor Lux.d.
fCOblitif.p.Quomodo panes non rumpens,Supra'autē.xiij.cap.fermentữ
habet ,q,modo ipletis ſportis naué alcēs tío måla & adultera fignum querit,
T derut,& a De cælo. Hoc poteftatis fuæ fignum conftitutum accipitur pro feruorefidei ,vt vifum eft
nauigates audiut,vt caueant â effedemonftrat. b De inferiori. quia eadem res ex diuerfis proprietati
fermeto Pharifçoru? Sed tñ ait fcriptura e
& fignunon dabitur ei,nififignum bus bene fignificat oppofita & diſpara
obliti funt collere panes feci,vni vc a Vt infidelibus,non dimiffis. Iudeis. ta , ficut Leo aliquando accipitur pro
ri &interni panis(q cũ eis erat) dulcedie Iona prophetæ . Et rêlictis illis as Chrifto , vt dicitur Apocal.v.b .Vicit
capti ,parum fe curare iudicates de cura Ad gentes. leo de tribu Iuda:& hoc propter conftă
1
corpis & neceffarijs,cu & ipfa naturalis tiã & audacia in aggrediendo ardua & H
biit.Et cum ueniffent difcipuli eius
.b.
F refectio à mente excellerat, g CA fer. periculofa . Aliquando , autě accipitur Mar.8
Fermentu eftpuerfa doctrina, quæ vel trans fretum obliti funt panes acci Lu.12.a.
+Videte m propter
modica totam maffam corrumpit, & in pere.Qui dixit illis:† Intuemini, & n
1.Cor.s.b. Fi.a vanis traditionibus,quibus videntur quod non funt. op dicitur.j.Pe.v.c.Aduerfariusve
dum qp
fuum fapore trahit. h Quidic.Quid rò vefter diabolus tanq leo rugiens cir
cogitatis me dixiffe de terrenis panibus cauete à fermento Pharifæoru ,,&
cumit querés &c.Ita code modo fermë †Intra ſe.
de quibus nõ eſt vobis dubitadu, cũ de Saducæorum . Atilli cogitabat tin rum propter calorem inclufum fignific
că paucis tantas feci abundare reliquias? a Non vult, vt de panibus corum accipiamus. cat feruorem fidei,propter autè corrus
Cauete
ter fe,dicentes:quia pânes non acce ptionem,doctrinā malā. o ¶At il.co.
NICO. DE LY. a Cogitationes eorum. interfe di.qa pa.no acquafi diccret
P
pimus. Sciens autem lefus dixit;
intrafe:bene cauimus, quia ab eis nullu
CAP. XVI.
Quid cogitatis inter uos modica panem accepimus.Ex quo patet,qintel
Taccc.ad.In pcedéti caplo a Nec myfterium intelligitis,nec virtutem in ligebantfermentu ad literam.i.panefer
Chrift reprobauit errore lu memoria habetis.
q mentari.Patet etiã eorum deuotio ad † Accepis
deorü i lege, hic docet funda fidei, quia panes nonfhabetis:Non Chriftü, quia fic ei infeparabiliter adhæ ftis.
tione ecchie getiù in fide. vbi rebat, oblti fuerant accipe neceflaria,
dum intelligitis,neq recordamini
primò apit incarnatiõis myſteriū,ſcďò Expenforum, PCSciens autē Iefus cogitationes
pdicit redéptiõis pau,ibi:Venit aut le quinq panum in quinq milia ho, eorum &cæ.tang deus. Quare
fusi ptes.tertiò,iponit imitatiõis exem
minum , & quot cophinos fumpfis non intelligitis.q.di . ex factis meis
plu,ibi:Tuc Iefus dixit difcipulis. Priai Expenforum, præcedentibus & doctrina deberetis fic
a
duas: qa priò myfteriu incarnatiõis apiť
ftis ? Neqpfeptem pânum in quas effeilluminati,q verbum meum intelli
fecudo,ex hoc doctria Pharifeoruno fo
tuor milia hominum ,& quotfpor, geretis.
lu ficut erronea,fed ficut curiofa & inu Moraliter. á CEt accelièrunt
r Moraliter
† Quomo tilis excludit,ibi : Et cũ veniffent difcipu tas fumpfiftis. † Quare non in ad eum Pharifæi & faducæi tenta
do. li eius.Circa prima parte aduertendu,qp tes eum &c.Per iftos qui veneruc ad
aliqui Scribe & Pharifæi omiffo ftudio
Chriftum non addifcendi gratia,fed ma
legis & prophetarum ftudebant'in matematicis ,& potifsimè in
lignandi:fignificantur illi qui veniut adfermone vel lectionem,
aftrologia:vnde & vfque hodie aliqui eoru in hoc funt valde
nó vt ædificentur,fed vt prædicatori vel lectori infidientur. Per
curiofi.Et quia aftrologi aliquando volunt iudicare'per confi hoc autem q quæfierunt fignum de alto, fignificantur illi qui
derationem aftrorum de inchoatione legum &fectarum diuerz
quærunt audirefubtilia,curiofa& inutilia.propter quod dicū
farum,ideo & ifti per aftra volebant prænofticare de aduentu
eft eis:qp fibi non dabitur fignum,nififignum Ionæ prophetæ,
Chrifti.hoc autem eftimpofsibile, quia virtus cæli non fe exten=
qui propterfuam inobedientiam fuit deglutitus à cero :fic & ipfi
dit ad talia,licet fe extendat ad prænofticandum de futura difpo deglutiendi funt à diabolo:fi tamen vere pocnitcant de fuis de
fitione aeris, vt ficcitate,& pluuia,& huiufmodi.& hoc eft qd di fectibus,faluabuntur,ficut Ionas verè poenitens de ventre ceti
citur: a CEtac ad eu ph. &c.f.fi poffent eu in aliquo capere.
fuitliberatus. 1 CEt cum ueniffent difcipuli eius trans
bEtrog eu ut fig.declarando.f.tempus fui aduentus ex ali fretum &c.Per iftos fignificantur illi qui Chrifti doctrinam au
quo figno caletti. At ille refp.i.aliquid prædicere de futu diunt,fed non retinent,vel opere nō adimplent.ideo dicitur eist
ra temporis difpofitione poteftis per confiderationem celi: quia
q Nondum intell.Et interrogabat difcipulos fuos dicens:
adhocbene fe extendit talis fcientia.propter qd fubditur : Sere Quem dicunt homines elle filium hominis &c.Origenes. In hoc
num erit. d Rubicundum eft enim cælum. Talis em di
dedit exemplum, vt nos femperfcrutemur qualisopiniofit apud
fpofitio cæleftis eft fignum futuræ ferenitatis, quia.f.fic frequen
homines de nobis,vt fi quid mali dicitur de nobis occafiones
ter contingit,licet aliquando impediatur. e CEt mane. fup illius præfcindamus:Si autem quid boni, occafiones augeamus.
ple dicere * Caro X
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XVI. De Lyra 52

Ka CCauete a fer. A fupftitiofa do& tria,q more fermenti veri tum eft.s.Dicit etiam Cæfarea Philippi: ad differētiã alterius, q C
A panis fimulat fefubftan tia hře.Pe hocinnuit, qd fignificat qnos
r dicitur Cæfarea Paleftina,vbi cornelius Ceturiomafit Act.x. &

panes vel fepté. Si enim fermentu dicit heretica dogmata,panes ifta ciuitas antiquit" dicta eft Lachis, & poftea Dan à filijs Dã cã
funt vera doctrina, b CInptes Cefareæ Phi. Ifte locus eft, Occupãtib',vt haber.Iudi.xvij.poftca dicta efi Cefarea Philippi
vbi Iordanis oritur ad radice Libani,ex lor & Dan duobus fonti & nuc Pelneasfeu Palneas dicit.In ifta aut ciuitate habitabat Gee
tiles & in cõfinibus ei?:& ideo ex hoc op
bus. c CHoies effe.Hoies fut g de fi
lio hoís loquut: Dij em q deitate intelli a Pane corporali Chrift hoc myfteriu fuæ incarnationis
gunt, dFiliu hois.Dñs defe humi reuelauit,' oftendit fundatio ecclefiæ in
telligetis , quia non de pâne dixi
2 fide Gentiu.Sequit: c CEtinter. dif.
litate huanitatis pfitetur,difcipuli deita uobis:Cauete à fermento Pharifço
a fu.Non interrogabatignoras quid cre
teitelligūt. e CAlij Iohannē bapti.
rum & Saducæorum .Tunc intelle derent vel quid riderent,fed vt eorum
Sicpoterat errare in Elia vel in cæteris
alijs,ficutHerodes errauit in Iohane cũ xerunt,quia nondixerit cauendum fideli confefsione conuenienti? folida

Mar.6.b. ait:Iohanes que ego decollaui furrexit rent in fide. d Que dic. ho.i.turbæ
à fermento panum : fed à doctrina
àmortuis:& ideo tutes opanturin eo b vulgares.Et quia de ipfo erat variæ opi
Pharifæoru & Saducæorum . Ve niones in populo.Ideo fequit: e At †Mar.8.c.
lõ vult expoi errores eoru,vt eis repul a Quam in honoreTy
fis difcipli vitate pferãt,nõ ex vulgi os berij Cæfaris Philippus frater Herodis extruxit. illi disalij Ioh.bap.Cui opiniõis fuit
piniõe,fed ex dni reuelatioe. fCRef b nit autem Iefus in partes Cæfareæ Herodes &fuifequaces,vt.š.vifum eft.
põldeo vn' rñdes, &vni rñder p oib' a Vtvera.confefsionis mercedem reddat,non xiij.ca.fC Alijau.Eli. ppter zelum
quafi nefciat. veritatis. g Alij ue.le.ppter patien
vt vnitasi oib'obferuet.g CDei uiu. с
↓ Philippi , & interrogabat difcipu tiam in aduerfis. h Aut unu ex p.
Ad diftinctione falforti deorü,quos Ge 4
tes vel de mortuis hoibus, vel de fenfi los fuos, dicens: Quem me dicunt antiquis.f.fecundñ qphabet Luc.ix.vbi
bili materia fibi inftituerut, h Bar a Non dicit me:ne infolenter loqui videatur, habet fic, ppheta vnus de prioribus
& homines effe filium hominis:Atil . furrexit.Opinio aut oim loquentiu de
iona. Benefilius columbe, quia dñm
с immortalitate aiæ, & de refurrectione
pia fimplicitatefequebat, vel qa plenus lidixerunt : Ali Iohannem Bapti,
fpuali gra erat.Filius fpuffancti dicit, q fuit,paiafepata à corpe fit maioris vir
oftéfus eft in columba, ab eo que filium ftam, alij autem Eliam , alij uerô le tutis, coita tali corpi quale nuc ha
dei viui vocauerat,& filio columbę pą remiam , aut unum ex prophetis . " bem ,fcdm qd ' di Sap.ix.d.Corp" qd
afDifcreti ab alijs,non homines fed dij. corrupitaggrauat aiam.Et fift.qpi refur
ter reuelat:qa vna eft operatio patris &
i rectione hoies erut maioris virtutis. Ee
filij cufato fpu.Reuelat inquã myfterũ fi Dicitillis lefus : Vos autem quem
Id quia videbat Chriftü maiora facere mi
dei,ga caro & fanguis non reuelare pos a Sciunt & apoftoli,fed Petrus refpondet pro omnibus.
f
tuiti.hoies carnali fapientia inflati, quime effe dicitis: Refpondens Simon * racula, aliqs prophetaru fecerit.ideo
a Omnia coplexus eft:qui & natura & nomen expreſſit. credebat op vn' de antigs pphetis furre
nõ columbę filij,& ideo à fapientia ſpi Veri hominem, & verum deum credit & confitetur. xiffet à mortuis:& fic maiora miracula
tloh.6.g. titus alieni.de qbus.s.Aln lohānē ba 1
Petrus dixit : Tu es Chriftus filius m faceret, antea feciffer:& hoc modo mo
ptifta,ali aute Eliam &c.i CTu a In Petro omnibus refpondit.
n tus eft Herodes ad credédu op effet Ioha
es.no dico vocaberis , fed tu es Petrus, 8 dei uiui.Refpondens autem Iefus ,
obfortitudine fidei & confefsionis con
a STam altę fidei coufeffione. nes baptifta, vt habitú eft.§ . Sequitur:
b Filius colum bæ Syria ce. iVosau.q.d.fi alij errat opinãdo fal
ftantia. k Petrus.A mepetra,ita tñ
fa de me,vos tñ no debetis errare q tās
vt mihi retineam dignitatem fundame , dixit ei:Beatus es Simon Bariona,P
a Carnalis q uilib et. b Tantum arcanum. diu mecũfuiftis,& meã doctrinâ freque
1.2 ti:tu fuper me ordinabis lapides mune .
q
quiacaro &fanguis non reuelauit ter audiuiftis, & miracka tanta vidiffis,
dos,&abijcies leprofos. Sicutlumen
&cætera nomina,vt Vos eftis fal terræ a Quiilluftrat mentes hominum . kRef.Petr ta pricipalis,iter alios .
3.5.b. *
B à domino fortiti funt aph,fic Simoni à tibi , fed påter meus qui in cælis pfe & palijs dedit rnfu. 1 Tu.es:C.
af
a Tu dixifti mihi filius dei, & ego dico tibi, cuius di qd'interptai,vnc .& fic cofiter ei" huar D
fenomen Petri dedit. Et porte.in. 8
cere eft facere. nitate,in qua vnctus eft oleo grep alijs.
Porteinferifunt peccata,minæ, blandis i † 19.dift.c.
eft.Et ego dico tibi , quia † tu es Pes mCFil.de.naturalis.f . & no adopti
menta ,hçrefes, quibus infirmi ruunt in a.i. Chriftum in quem credis. ita dñs . &
mortë,qui nõ verê fuprà petra,fed fup x uus ficut alij,&p cõfequés eiufdé natu 21.di . c.in
arena domu pfefsionis fue crededi funt trus, & fuperhanc petram edifica, Y ræ cũdeo patre:& ficcofitet veritate di nouo.X.c.
uinę naturę & haneli eode fuppofito.
ædificauiffe.i.non fimplici & vera inte bo ecclefiam meam , & portæ in, quis.
a Non feparabunt eam a charitate mea & fide. nCViui.Hoc addiť ad differétia illo
tione Chriftum fequi,fed ob terrenam z
feri non prgualebunt aduerfus eam, rug colebant tac dij à Getilib ,vt Her
(C1 quamlibet caufam habitum prætendif.
fe.Qui enim inintimo cordis amore fi cules,Iupiter &cofiles.Fuit em antiquo
ruopinio,q qntales excelletes perfonę
dem Chrifti percipit,quicquid ingruit
extra facile moriebant ad vita deoru tranfferebatur. vnde.ij. Mach.xj.drop
rex Antioch' fcripfit de pre fuo mortuo.Patre noftro iter deos
Nicolaus de Lyra. tranflato,nos volētes eos qfunt in regno noftro fine tumulu age
re&c.Ad iftas ergo falfitates excludendas dixit Petrus: Dei'ui
geretis no de pane materiali, quiade hoc poffum vobis fuffie
uío Refpondes autē Iefus,Hic confequenter ad cõfeflio
cienter puidere.Quod pbat duplici exëplo ,in quo magna mul
né deitatis fubdit collatio poteftatis. p CBeat' es Simo Bar.
titudinefatiauerat paruo cibo,vt patuit.8.xiin .&.xv.ca. & hoc
i.fili", Iohana.Bar em ide eft qd fili".Iona aut ponit p diminutio
eft qd
'dicit:Nondu intel. &c.& patet.Sequit: a Tucintel.
nëfubtractamedia fyllaba p Iohana,vñ eft ibi copofitio ex inte ,
&ca fer.pa.materialiu,fed à doctrina Pharifeoru, q vocatfers
gro & corrupto.Vn Bariona hiç accipit,ac fi dicere fili" Iohan
menti ratione pdicta. b C Venit aut.le.In ifta parte oftendit
nis.ppt hoc Petr dilo.vl.Simo lohānis:dr aut hic Bea.qa con
fe humanæfalutis pciu.& primò oftendit fe dei & hominum me
feflio veręfidei ducit ad btitudine, q Caro & fanguis non
diatorem.&fecundò hominum redemptorem per fuampafsio. reuelauit tibi.i.homortalis no docuit te illa veritater Sed
nem ,ibi:Et exinde cœpit Iefus &c. Circaprimi primò ponitur
pater meus.& p cõfequés tota trinitas,ga indiuifa funt opera
difcipulorum cõfefsio.Secudo , ex hocfubdit poteftatis collatio,
trinitatis ad extra. s CEt ego dico tibi pro te & pro focijs
ibi:Refpondens aut Iefus.Circa primu aduertendu, o mediator
tuis. t Quia tu es Petrus.i.confeffor petræ veræ Chrift
interjaliqua debet participare extrema. & ideo Chriftus qui habe
eft fact . x Et fup hanc petra.quamcofeffus es id eft fuper
bat duplice natura in vno fuppofito.f.diuina & humanā,vnā fi
Chriftu ,y CAedificabo ecc mea.Et portæ inferid eft per
bi naturalem,alia pro nobis affumpta, erat verè dei mediator &
fequutiones tyranoru,&infultus & tētationes fpirituumaligno
hominu,& p confequens aptifsimus vt effet humanæ redéptio ru. z CNopræualebut aduer.eã . à vera fide fubuertendo
nis pciu.Hanc aut duplicem natură declarat in feipfo.Humanā p
euidente oftenfion , quia dicebat fe & oftédebat fe filiu hominis. Ex qparet, ecchia no cõfiftit i hoib' rõne pratis vel dignitatis.
ecclefiafiicę vel fecularis,qa mfci pricipes & fumipõtifices & alij
Aliã ex vera confefsione Petri pro fe & alijs difcipulis diuinã na inferiores
turain eo confitentis ,qua cõfefsione tanc veritatis expreſsiuam
qCCaro &fang.Origen.Si ergo & nos'patre nobis reuelan Moraliter
approbat Chriftus.Dicit igit :Venit au.le.inp.Cefa -Phi.Di
ciť auté Cæfarea Philippi, quia renouara & ampliata à Philippo te qui eftin cælis, qu.f.conuerfatio noftrai cælis fuerit , confeffi
retrarcha fratre Herodis.Extuc nominauit ea Cefarea ,in honore fuerimus Iefum Chrifti effe dei viui filiu,& nobis dicet: vTu
Cæfaris qui dedit ei quarta parte regni,vt refert Iofeph",& habis es Petrus & fuper hanc.Petrus cnim eft omnis imitator Petri,
tum eft h Et qdcüq
•
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XVI . DeLyra

extra facile vincit. a Ettibi.vt oibus coftaret, qa abſq ea cō materiales fed ptas fpualis duplex.Vna eft poteftas difcernendi G
E fellise ac fide nullus regnú celorú polecintrare, Quip cæteris cõ petm a no peccato, ficut in veteri lege facerdotes iudicabat inter Claues Pes
fellus eft, cæteris donat clauib" . Claues für difcernědi fcientia & lepra &no lepra.Aduertendu etiã, licet homo non poffit hoc tro coceffe
potétia, q dignos recipe,in dignos excludere debet à regno.vnde bi iudicare finefcientia, tñ ſciêtia nỗ dicit clauis,fed poteftas iu- q & quo
fubdit: b Erqdcu liga.i.que in pâis pfiftere æternis pœ dicâdig fcientia phabita :&ideo licet fcia no fit clauis,tñ neceffa tuplices.
nis adiudicaueris:vel que humile & ve rio pexigit ad debitum vfum huius cla
re pœnitente abfolueris,fic erit & in ce a Præfentis iudicij potestatem. b Ecclefix. uis,Alia clauis eft poteftas admittedi ad
2
lis. CEt quodcumq ; ligaueris fu Et tibidabo claues regni cælorum. regnu, vel excludedi, fcdm verũ iudiciú
per terram ,erit ligatuni & in cælis af Quemcum indignum remufione iudicaueris præhabitu:quia debet indigni excludi,
dum viuit, apud deum indignus iudicabitur.
Ioh.20.e. & quodcu.Hiero. Habent quidem b & digni recipi.c CEt quodc.lig. qa
cande iudiciaria poteftaté alij apli, qui Et quodcumq ligaueris fuper ter fuppofito hic in terra debito vfu clauis,
bus poft refurrectione ait:Accipite fpiri ram , erit ligatu & in cælis: & quod deusillud approbat in cælis,aliter non.
tum fanatu:quoru re. &c. Habet etiam Quemeum foluendum iudicaueris dum viuit, dCTunc præ.difci.fu.Hoc viderur
& remiffionem peccatorum confequetur a deo,
Omnis ecclefia in prefbyteris & epis :fed effe contrarium ei quod eft dictum ca.
ideo Petrusfpecialiter accipit,vt oes in cumq foluerisfuper terram, erit fo x.qp mifit difcipulos ad denunciandữ ad
telligat,q quicuq ab vnitate fidei Sfo lutum & in cælis . Tuncpræcepit di uentufuu.Dicedū,op tuc denuciauerunt
cietate eiusfe feparauerit,nec à peccatis aduētu eius,tão cuiufda fancti ppheta
" fcipulis fuis , ut nemini dicerent ,
folui:nec cælu poteft ingredi. Hunc lo e à deo miffi: & iftud no pcipii hîc taceri,
cũ quidã no intelligétes,aliquid fibi fu с quia ipfe effet lefus Chriftus.Exin
fedpoft cognouerat hic diuinitatem
a Non alijs fed proueftioribus .
munt de fu pcilio Pharifçoru,vt dānare f
ipfi ,vt patet ex cofeſsione pdicta pręce
Leui.tz.f. innoxios, vclfoluerefenoxios putet:cũ de cœpit lefus oftendere difcipulis
pit vt eius diuinitatē alijs non diuulga
apud deu no fnia facerdotu,fed reorum fuis,quia oporteret eumire lerofo rēt,ne vulgares homines qui videret eūt

vita quæraf.Vñ in Leuitico oftendere .
fe facerdotibus iubent leprofi, quos illi
Sacerdot no faciunt leprofos,fed difcernunt qui
präsligadi mundi vel immundi ſunt , ita & hîc.
&c. quata Nota Chriftum p fe intus viuificare,
& qualis miniftris poteftatem foluendi poft vită
redditam tribuere.Non enim aliquem
↑ Propiti foluere poffunt,nifi viuar què folur.
Sed ad quid foluedi poteftaté accipiūt,
cum à deo iam liberatus & viuificatus
quem foluunt, quærit?Dicut quidã mi
niftros foluere.i.folutos demonftrare
reconciliatos ecclefiæ, quos prius de cri
+ Aduerfa mine manifeftos vel conuictos ab ins
rie. troitu ecclefiæ priuauerant. Alij,à qua
lymam,& multa pati à fenioribus,
& fcribis , & principibus facerdo
tum ,& occidi, & tertia die refurges
a Separatim,ne coram alijs magiftrum arguat.
re.Etaffumens eum Petrus, cœpit *
SAmantis affectu.
f 1
increpare illum , dicens : † Abfit
a Non poteft effe vt filius dei occidatur.
à te domine , non erit tibi hoc .
a TA'laude ad vituperium. b Sequerefentens
tiam meam.
Qui conuerfus dixit Petro : †Vam
a Aduerfarie meæ voluntati. bgOffendis
me volendo præire.
de poft me † Såthana : fcanda , °
pati ta ignominiofe , fcandalizarent de
eoru pdicatione:fed poft refurrexit à
mortuis,habita pfecra victoria mortis
voluit hoc publice pdicari. e CExin
de. Hic oftendit feeffe mundi redem
ptore pfua pafsione: & hoc eft qd dicit:
†Mar.8.d.
fe ofte derat habere vera
Exin.i.pofte ſe
natură diuin ,fcd'in qua eft impaffibiz
lís,&humanã in qua poterat verè pati.
fCCœpit le.o.quia crat præordina
tu à deo patre,qibi copleret myfterium
redéptiõis noftræ. Illud aut quod pordi † Abi
natum'eſt à deo infallibiliter euenit:qa H
licer'no fit neceffitas.cõfequétis,eft tñ ibi
necefsitas confequérię. Modus autê nãæ

dam impotētia bene operādi,quæ poft

remifsioné & fatiffactione adhuc remas lum es mihi , quia non fapis ea P redéptiois fubiungit cu dicitur: g¶Et
વ mul.pa.a.quia ab iftis iudicatus eft ad
quæ deifunt,fed ea que hominum,
net,& eft fex &reliquiæ pcedentiu peto mortem,& præfidi tradit". h CEt oc.
rum,non tñpam,abhac purgatur ho Tunc lefus dixit difcipulis fuis . * àGentilibus, qui eum crucifixerunt ma
mo cũreconciliat ecclefiæ ,p iudiciú fa nibus proprijs,vt habetur Iohan. xix.
cerdotis.Vtem in hoie poft f.bris purgatione debilitas quædã i CEtter.die .re.Hocpre dixit, vt minus triftarentur de cius
remanet & febris nõ eft, à qua nõ cito purgat.Sic in hoie poft cri morte.Oportebat autem ifta impleri,quia à deo erant præordis
minale remifsionép qua iudici eccliæ fubjjt,ipfi" pati debilitas nata. k CEt affu.eum Pe.&c.in fecreto.f.quia inferiornon
remanet,Ali ,veritati & cu gelio adherentes,miniftros eccliæ à debet fuperiorem publicè arguere. Abfita te domi.q.d.in
Ioh.zo.c.
pao foluere dicut.Dicit em vitas: Accipitefpmfâm :qrucuq re. decens eft, tu tamignominiofè patiaris. m Qui conuer
&c.Dehociteru Au.cotra qnq herefes.Nec eos audiamus q ne fus:id eft facie verfa erga Petrum,vt eum de fua temeritate effica
gat catholică eccfiam no oia peta poffe dimittere.Illi em i Petro cíus argueret. n Dixit Pet.ua.fa.1. aduerfarie, inctum per
petra nõ intelligūt,& nō intelligētes ecclię dataseſſe claues regni iftam increpationemfuam volebat falutem humani generis quo
celoru,ipfi eas de ppria manu amiferut.His opponit qp fol" de dammodo impedire : & per confequens Chrifto aduerfabatur,
lazar fufcitauit:aplis foluēdu tradidit.Ite op folius ei dimittere qui erat huiusfalutis nuncius. o Scandalum es mi.Scanda Scandalu
pam eft.Ad hoc dicit,op de' pri" Lazarufufcitauit,hoc c,qipe lum ibiimpropriè accipitur; quia fcandalum actiuum propriè quid fit &
àfe,no ab aliopci dimittit.Quod difcipli refufcitatu foluunt, dictum, eft dictum alicuius vel factum minus rectum, præbens qttuplex
Mar.z.a. hode op no à fe,fed àldeo habet op pêtã dimittuit :fic dr,folus deus Occafionem ruinæ alteri.Scandalum autem pafsiuum , eft ruina
pam dimittit, qa hocqp ipm facim",ipefacit. c Vine.Su alicuius ex tali facto vel dicto, Neutri aut potuit habere locũin
pra aduētu fuu pdicare pcepit,hîc ne dicat eũ eē Iefu.Sed aliud é Chrifto:& ideo ſcandalum hîc accipit pro impedimento. q. di.
pdicare Chrifti, qd'écoenome dignitatis:aliud Iefu, qd ' ē ppri Scandalumi.i.quantum eftin te vis me àfalute mundi impe
um faluatoris, q.d.no pdeft publicè pdicari maieftate pplis:q vi dire.Cuius ratio fubditur: p Quia non fapis ea quæ dei
furifuntmemulta pati, qd ' tuc demu licebit,cu refurrectio pote funt quærendo , f.impedimentum præordinationis diuinæ.
tia deitatis oftéderit. d lef.Saluator, ne ſcãdalizarenti co que qSedea.quia illud qd dictum eft,Petr dicebat Chrifto mo
paulopoftvifuri funt confpui & crucifigi.c Exin.Ecce caufa tus ex affectu humano . rTunc le.Hicproponit Chriſt ſuæ
phibicepdicatiois.q.di.tuc me pdicate curifta paffus fuero: quia imitationis exemplu.Et diuidit in duas partes.quia primò facit Diuifio
no añ pdeft, f Abfit.Nõ vult Petr" deftrui cöfefsione fuam: quod dictum .
nec putat filiu dei polfe occidi. g Vade.Supra :oia illagioſa
*CCEtquodclig.Hiero.Iftumlocum epifcopi & prefbyteri ¡Moraliter
infuturu pmiffafunt,no in pfenti data. Aedificabo ecclia mea: male intelligentes, aliquid de Pharifæoru aſſumüt ſupercilio,vt
& tibi dabo dla.&c. Que fi ftatim dediffet,nic poftea locũ error vel damnēt innocetes,vel foluere fe noxios arbitreni : cum apud
inueniffet in eo.b Quia nó.Nõ placet tibi, vtp mortem me dñm nonfnia facerdotu,fed de eoru vita quæratur. d Tunc
am mundum redimam, que eft volütas patris:fed carnaliter hæc
pr.dans alijs exemplum,vt non quærant,fed magis fugiant glo
Klapis riam hominum.eExinde coe.Ad hoc enim ignominiam
fuæ pafsionis, & refurrectionis fuæ gloriam pra dixit,vt eius exē
Nicolaus de Lyra. plo timorem pafsionis tolleret,& eos ad confiderandum fuæ res
inferiores inuenti funt apoſtaraſſe à fide: ppter qd ecclefia con furrectionis gloriam eleuaret. k Etaffum.eum Pe.Sc.Hic
fiftit in illis perfonis in quibus eft notitia vera,& cófefsio fidei & fecit Petrus ex affectu carnali:propter quod Chriftus dicit ei:
veritatis, a Ettibida,non folùm pro te,fed etiã pro alijs. Siz n CVadepoft me &c.q.di.non debes impedire paffionem
cut enim confefsio Petri erat confefsio alioru,ita poteftas hęc da meam:fed magis fequi.ideo fubditur, r Tunc ait difc.fuis: Duo abfti
ta Petro intelligitur dari alijs,licet Petro principali inqtū erat fi quis uult poft me.Maximus in fermone de fancto Iohanne nentiæ ge
aliorumcapitaneus.b Claues regni. Ifta clauesnon funt baptifta.Duo auté abftinentiæ & crucis funt genera,vnum cor nera
materiales porale.
 eL
yr
a
d i f c
oteftas rnendiGe Gl . Ma C . X . D 53
of tt a V e
i .o p I L
res udicabit interCl rd hæ y
r
Kapis. aCSigs uult.i i
Predicta aplis paffione & refurrection e a C
teftatem regni,tunc enim dixit difcipulis fuis Matth.vlt. d. Data
nononpoffiht octo
A hortatur ad feqndu tam eos qturba, bAbneget fe, quod eft mihi omnis poteftas in cælo &in terra.
is,fedpoteftasiueq pvetuftate eft,vt capiat qd vltrafe eft.Remotis vitis, rus fequa * porale,& aliud fpirituale. Vnũ eſt à potu & epulis téperare ap Moraliter
rdau ,in necef
is fa tur:tollat crucefuam,&feqtur me.Qd ' erat p vetuftate , abnega petitugule, à delectationibus &mollifsimis fuauitatibus coerce
1vfu huius da up
m li Cala.d. uerat ille q dicebat :Viuo aut ego, iam no ego.Quod verò vltra re,& ab his q tactu,guftu,viſu decipiunt,fenfum viriliter reuoca
ftas admittedi ad re,ac violenter abftrahere. Alterum ab
fe erat coeperat: viuit verdi me Chrift .
I'm verit judicia ftinétię & crucis genus eft pciofius atq
c Tollat cru.fCrux tollit vel cũng SQ.Ego vere patiar, &, fi quis vult me imitari,renuns
indigni excludi, Mar.8.d. abftinentia corp",vel cup copafsionem ciet voluptatibus fuis, fublimius mot? animi regere, & pertur
2 a
quode lig.ga Lu.9.c. pximi anim' affligit.Cruce abftinentia Si quis uult poft me uenire, abs bationes illius modeftia tranquillitate
ebito vfuclauis , placare:iræ ac fuperbiæ impetus quafi
1.Cor.9.d , habuit Paulus, dū dicebat: Caftigo cor C negetfemetipfum,& tollat crucem
alis,aliter non fera beftia refrenare, litigare quotidie co
pus meu,& in fer.&c.Copafsiois quoq Faciendo hoc ex charitat
inHoc viderur d
2.Cor.II.g cũ ait :Quis ifirmat, & ego no infirmore tra vitia,increpare fe quada cēſura &au
fuam, & fequatur me.Quie
fuam ,&fequatur me.Qui enim nimuo uo
eft diftum cas dCQuid e.p.Ecchia habet tpspfequu SHic. fteritate virtutis,& rixa quodammodo
enuncian ad cũhomineinteriore cõferere, d CQui
du Perfequu- tiõis:habet & rpspacis.Hectpa defignat luerit animan fuam faluam facere,
denuciauer enim uo.ani.fu.i.vită animalemvolu
unt cionis&pa inpceptis.Na tpe pfequutiois ponenda In futuro. Quafi dicatur agricole,fi frumentum
anti pphetæ as tépore eftaia,& tpe pacis frangeda funt terrena feruas,perdis:fi feminas,renouas. ptatibus exponere e CPerdet eam, æs
pit hic taceri, gdagendü defideria.Nã quid prodeft,homini &c. perdêt cam . Qui autem perdiderit ; ternaliter . f¶Qui au.p.i.à voluptati
a Noh propter vanam gloriam vel aliud quodlibet. bus ratraxerit.Inuenieteam.ad glori
: diuinitatem fit. eCAut q.Neclucra,nec timor, nec as g
animam fuam propter me,inueni, am ordinatam . h Quid enim pro.
pdicta proce liquid aliud retrahat à falute: qa quã cố
P..a muta.da.homo.Calice falutaris acci a Cum deeft perfecutio, cuftodiatur cor,quia pacis ho.q.di.nihil.fed multum noçct nam
non diuulga tempore licet viuere,licet & ambire.
†Defimo. piam,& nome dñi inuocabo . Vel nihil d anima rationali imagine trinitatis infis
ui videret eu
eteam . Quid enim prodeft homi- " gnita præciofior eft omnibus terrenis,
lalizarent de c.matthæ terrenu pro aia pdita poterit homo , da
re.f¶Fil.a.Nec duru videat hoc pati, ni,fimundum uniuerfum lucretur, iFilius e.ho.Hiero.Times morte,
refurrexit à B
oria mortis Ro.8.d qa no funt cōdigne paſsiões hui" tpis ad animæ uerò fuæ detrimentum patia audi gloriam triumphantis,vereris cru
futura gham qre,i nobis.g Sunt q. a SQ.d.Quid retribuam domino pro omnibus &c. cem , aufculta angelorum minifteria,
e CExin b Nihil dabit pro anima, quia filius hominis fecun.
quia rudes erat apoftoli, etiã in pfenti,vi CSunt q.de hic ft. Cu Chrifto hîc
ndi redem dum opera dabit.
ta promittit eis aliqua cõfolatio,vt cer ftant qui proipfo paffiones patienter ſu
•ft q& dicit: +Madh tur? Aut quam dabit homo comů,
tius credant de futuro. h CIn regno a Quam ipfe redemit. ftinent,& ifti mortem culpæ vel Gehen
abere vera
f
fuo.in regno beatitudinis æternę vel os tationepro ânima fua:Filius enimi nenon guftant,fed cum ipfo tranfeunt
impallibi ad gloriamfempiternam ,
ftendendo fua ptátem in pſenti ecclefia. a Qui venit humilis.
vere pati. CIncap.xvj.vbi dicitur in poftilla.Si
hominis uenturus eft in gloria pas
ordina Nicolaus de Lyra. gnaautem temporum non poteftis .
wyfterium +Ro.2.2
trisfui cum angelis fuis , & † tunc ADDİ. I.Hæc refponfio fes Mar.9.a.
'dictu eft pponedo.f.exepltifuæ
qd a Omni conditioni,omni fexui. Stella enim differt cundum expofitios Lu.9,d.
odporditAbi aftella in claritate.
imitationis.fcdò, pmittit ex hoc gloria
uenit:ga H nem poſtik.no videt ptinere ad propofi
eft tn ibi futuræ refurrectiõis,ibi:Fili" em hois.di reddet unicuique fecundum opera "
a Quod quia incertum eft. tum.Petebant enim Pharifæi fignum de
uténiæ B cit igit: a Siqs u.p.meã do&
trinã & $ cælo,in quo declararetur tempus Chri
SCEt facta fequendo.b Abneget fe.i.af eius. Amen dico uobis : funt qui , fti aduentus,vt patet ex dictis fuis. Dice
eft ad fectum humanu, non folumea pafsione dam de hic ftantibus , qui non gure aut,op hoc non poffent cognofcere p
nonimpediendo, fed etiã me in hoc imi a Afanctismors,quafi libando guftatur,vitam vero
Et oc
poffidentin futuro. conftellationes fiderum feu per faciem
It ma tando.CEt tol.cr.fu ,ideft paratus
cæli,nihil videtur ad propofitum facere
fit in animo voluntarie cruceportare in ftabunt mortem , donec uideant ?
XIX, a In ea claritate in qua erit peracto iudicio,quod com cum ipfi fupernaturalia figna petebant,
qua crucifigatur ignominiofe, Ad hoc D
-cius pletum eft in tranfiguratione,de qua ftatim agit non figna q fecundu curfum temporũ
ordis aut rationeinducit dicens: d Quie. euangelifta.
naturale apparet. Vnde iftepaffus me
Perderedu uo.ani.Hoc aut pot dupliciter intelli hfilium hominis uenientem in rẻ ,
non lius exponitur per Chri.fuper Mat, vbi
din pliciter ac gi.Perdere em habet duplice fignificatis fic ait: Sicut ergo in celo aliud qde eft fis
gno fuo .
cipitur one.Vno modo ide eft qd ' amittere ; &
ter gnuferenitatis,aliud pluuig:ita & in me
in iftofenfu cũ dicit hîc:Perdet ca.fubin
ifica putare oportes Nãnunc in primò ad
telligendu eft,in aliavita.q.di.Qui enim uo.ani.f.fal.i.delitis uentu fignis qin terra funt opus eft, que aut in celo funt,cóferua
per
&voluptatibus occupare in hac vita: quia hoc eft vitam fuã fal turtpi fecudi aductus,qñ virtutes celoru mouebunt.hec Chryſ.
quo
uarefecundum opinionem carnalium:talis perdet eam in aliavi
tur, Que quidem expofitio propriè videt applicari propofito,vt pa
nda Scandi ta, quia obligat eam ad pœnam inferni.Alio modo perdere idë tetferiem literæ bene intuenti
One quidht qd'deftruere: & tunc cum dicitur,perdet eam,fubintelligitur in CIn eo.ca.vbi dicitur in poftil.Et ideo licetfcientia non fit clas
hac vita. & eft fenfus:Qui enim uo.a.fu.crùm ad merituin vis
ens Яrtupla uis,tamen neceffario præexigitur.
na tæ æternæ, e Perdet ea.i.deftruat corpus laboribus & pafsio Licet fcia difcernedi pctm àpetofcdm ma
nibus exponedo ,ex quibus fequitur feparatio animaà corpore ADDIII , iiij.di.xviij.fit clauis,nō tñi hoc te
in grm
Ethoc eft animam perdere fecundum æftimationem falfarn car netcõiter a doctorib",vt ibidē tractat.Nã put cõiter tenet,i facer
di. nalium:licet fit faluare eam fecundum veritatem, fecundu hunc
Des dotis ordinatiõe nõ ifundit habit? fcię de nouo,fed iprimitfacer
fenfumvltimũfequitur: fCQui autemperdiderit animam dotalis character,i quo fundant he dug ptates.f.difcernedi& ligā
ei
fuam propter me.hoc eft propter deum mortemfuftinendo. difeu foluédi,q qdē ptātes vnufunt i radice,fed diftinguunť pes
7.
g Clnueniet eam in beatitudine deo fruendo. Ed quia ani nesearu act?.Quod aut dicit poftillator, fcia neceffario pexigit
0
ma cum fitimmortalis præponenda eft omnibus corruptibili ad debituryfum clauis,nõ võ veru.Quauis em claues ecchie recipe
r
bus & tranfitorijs, ideo• fubditur: h Quid enim prodeft nõ debeat,nifi habés fcię habitu cõueniété ſeu ſufficiētēad execu
Divisio
hom.q.di.nihil;imo per talia perdit multum. quia perdit illud tione hui' ptatis:ex hoc tñ no fequií, fifacerdos no habeat tale.
quod eft immortale & diuinum in eo.i CFilius enim.quia in fciam,q nohabeat claues.Effet em maxièpiculofu,cu plurimi
Mor uitauerat eos ad imitandum exemplum fue pafsionis.ideo ne ter & inumerabiles facerdotes cura aiaru habentes,tale ſciam nō ha
rerentur morte corporali & tranfitoria, promittit eis præmiu fu beant,vt quotidie cõftat p experientia,& fic tales nec ligaret nec
turę teſurrectionis:qd coplebit in aduentu Chrifti ad iudicium, folueret:qd crudelifsimu effet opinari.Hoc tñ manifeftè fequere
quia tuncrefurgent homines ad vitam immortale. & hoc eft qo ' tur ex dictis poftil.dicentis, fciétia neceffario pexigit ad debitu
dicit:Filius e.h.i.Chriftus verus homo,k Ventu.eft.ad iu vfum clauiu.Nihil aut eft fine eo, qd ' neceffario pexigit . Vñ vis
diciu.f.l CIngl.p.f.quia in forma gloriofa iudicabit, m CE det dicendu prout dictu eft.f.cp facerdos de cogruitate debet hře
tunc red.uni juftis gloriam animae & corporis:alijs autē pœ fcientia fufficiente,no tñ de necefsitate.Et ficfacerdos,q non has
nam vtriufq.Et vt fint de futura gloria animæ & corporis ma bet tale fcientia actualiternec habitualiter,põt tñ vti clauiu pos
gis certi,pmittit eis op aliquibus eoru'oftendet in hacvita prefen teftate,fcdm quã ligat,& foluit tanq habens diuina prātē,vt iụz
' oftendit infua trafiguratione ,vt patebit in ca.fequenti,&
ti qd dex ecclefiafticus.Qd intelligendum eft femp claue non errante,
hoc eft qd dicit:In Amei.fideliter. o Sunt qui.de h-ſta REPLI Inca,xvj.vbi dr:Signa aut teporu fcire no pote
tí.f.Petrus,Iacobus & Iohanes, vt videbit, p Qui no gufta. 'ftis.Qd
' exponit poftil.ad intentione beati Hies
mortem.de vita præfenti recedendo. q Donec uideantfi. ro.glo.or.& aliorum.Bur,auté adducit expofitionem Chryf. &
ho.ue.inregnofuo.f.apparentem cis in forma corporis glo obhoc abijcit expofitione poftil.fine ratione, quafi eiufdépaffus
riofa,qualem habebit poft refurrectionem, cũ adeptus fuerit po nopoffint effe pluresexpofitiões,fidei tñvitate goiaferuata.Cu
teftatem hin enim poftil.
 Replica Matthæi Cap . XVII . De Lyra
E eni poftil.dicit,qfigna téporu in diuia pfcientia definitorunon intermediu:&ideo fcdm veritaté cõputãdo totũ tps â pmiſsiõe G
pollutfciri ex his q in celeftib' corpib' fiut,itelligit etiã fi fiat pter factavfq; ad traffiguratione,traffiguratio fuit i octaua die.Ratio Tranffigu
curfu cõem naturę,de q ratio reddit:qa hmõi tpa aduet Chriſti aut hui fuit,qa ifta träffiguratio feta è ad oftédēdu difcipulglia ratio quas
&figna,no depēdēt ex his q in corpib" celoru fieri pñt,fed exdiui futurę refurrectiõis:illa aut eriti octaua çtate mudi,& ppter hoc re facta o✩
na pfciétia:vñ etiã celi ortu habuerunt.in eo,ca,vbi circa col= figurata efthicp octaua dic :Pria em çtas mudi fuit ab Adã vfq &auo die
latione clauium poftil . dicit,licet fcía no ad Noe.fcda à Noe vfqz ad Abraham, &c.
fit clauis,tñ neceffario pexigitur : de q die tertia ab Abraham vfqz ad Dauid.qrta Etatūmũ.
Cap. XVII .
to Burg,magnü facit ftrepitu, impones 2 à Dauid vfqz ad traſmigrationē Babylo di initia &
poftil.falfu,fed falfe. Na poftil.non dicit T poft dies fex af nis,qnta â träfmigratioe Babylõis vfqz fines.
fciam neceffario pexigi ad fufceptione cla b
fumpfit lefusPetru ad Chriftü,fexta à Chrifto vfq ; ad finem Mar.9.2.
uii,nec ad vfu clauiu,fed declarado fic di mudi.lfte autfexetates accipiunt fcdm Luc.ga,
& Iacobum & lo,
citfciam neceffario pexigi ad legitimũ & diuerfos ftat viuetiu i hoc mudo.Septi
debituvfu earu:& fic Bur,i fine hui" cor hannem fratré eius
ma aut accipit fcdm ftatu aiaru gefcēciū
Subducit ruptorij venit i eādē fniam cum poftil,di 2 Gloria maicftatis oftéfurus. с i padifo.&ideo incepit ab afcenfioe dni
cés vfu clauiu feq claue,claue tame nõer & † duxit illos in
qñ eis celu patuit,& durabit vfq ; ad iu
a SVt difcant gloriam non in profundo huius feculi,
rāte.vbi igit clauis errat, certu eft vſũ nõ fed in regno fupernæbeatitudinis effe quærendam. diciu : is ab afcefiče dõi currit cũ fex =
effe legitimu.vtědo aute autoritate dif- 4 montem excelfum feorfum, & traf e taetate tu ad fimultate tpis. Octauaç
cernědi abfq ; fcia& difcretione, comitti Nonfubftãtiam carnis amifit,fed gloriam futuræ tas erit refurgétiu:& fic patet,qbñfigni
tur error. Ad euitandū igiť errorē necef refurrectionis oftendit.
f ficathîc poctaua die,& fic patet tps cos
fario pexigitur difcretio qfcia dici poteft figuratus eft ante eos . Et refplen, uenies hui traffiguratiois.Cofortiu aut
no clauis,q eft fnia poftil.bene vifa,non a Non habet clarius quid cui comparet. b Sans notat cu dr: b Affu.Pet.& Ia.& I.
Ai quicunq baptizati eftis Chriftum induiftis.
trucatim.Qd ' aut dicit Bur,de identitate Ifti em tres funtaffūpti ad vidēdū gloria
duit facies eius ficutföl , ueftimen
clauiui radice,& earu fcdm act diftictio future refurrectiõis ppter progatiuam
ne,habet tractari lib.iiij.di.xviij.&.xix. ta autem eius facta funt alba fi
eminētięfpecialis inter alios.Petrus em
a Vt oftendant eum effe quem
lex & prophetæ promiferunt. ppterferuore fidei erat iter aliospricipa
GLO . ORDI. f
cuttnix. Etec cet appa ruer unt il, lis:ppter qd & pricipal datefunt ei dla Vififunt
+Lux CAP. XVII. ues ecclię,vt pateti pcedeti ca.Iohannes
YE
T poft di.Idemarcus dicit, aut excellebat i progatiua virginitatis .
Mar.9
.a. fed Lucas octo.Hiergo ponunt medios, Lucas addit r
propte qd ' erat inter alios Chrifto magis familiaris.Iacobus au
Lu.g. & primum quo promifit,& extremum quo cõpleuit. tem inter alios difci pulos primu sfuftinuit martyrium propter
d
Et illi poftfex mundi ætates quiefcendum ab omni la Chrift i, vt habet A& t .xij.C onfide rādu tn op beat' Ambro.fuper
bore,& hîc octauo tpe defignat effe refurgēdu.Tres ducit, qa q Luc.& Aug.fupeppam ad Gal.vident dicere,q Iacob? ifte q fuit
fide trinitatis firmiter feruauerint, in æterna vifione gaudebunt. in tranffiguratione ,fuit ille lacobus qui primò rexit,ecclefiam le
In monté et fcdm Luca oratur ,qa q refurrectione expectat,me rofolymitana:&ille no fuit frater Iohanis & fili ? Zebedei,fed fi- H
tes,in excelfis habitare, & pcib' côtinuis debēt infiftere.Seorfum lius Alphçi.Sed dicendu op cũ textus expffe dicat iftu fratrem Ios
qa iufti & nuc aio funt ab ipijs fepati,& in futuro oi modò fepa hanis,&p cõfequés filiü Zebedæi, q Aug.& Amb.no loquutur
bunt, cu abfcōdet eos in abfcodito faciei fuæ à cōtur.hominum . afferendo,fed magis opinione alioru referédo.Si tñ loqueretur
Pš.30.£. b CРetru-Noia iftorũ cõueniut. Quifq ; debet effe Petr¾‚í‚ fir affertiuè,no effet curandu de dictis eoru,qñ facra fcriptural expl
F
mus in fide. Inde Iacob.i.fupplātator vitioru.Inde Iohannes.i . fe dicit cotrariu,ficut hîc,Vñ Aug.in epla ad Vincentium Dona
oia græ diuinæ afcribés cotra fupbia vitę,q folet oriri ex virtuti tiftam dicit de doctrina fanctoru qeft extra fcriptură canonicā .
bus.cIn mo.Facta funt alba qd ' no añ,qa nõdu apparuit qd Hoc gen'fcripturaru ab illis q canonicæ nominant diftinguēdu
Mar.9.a. erim',fed cũ apparuerit files ei erim ",Marc ait: Qualia fullo fup eft:no em ex eis ita teftimoniuproferendu,vt cõtrariu ſentire nō
ter.no po.f.i.deus in hac vita tam claros nequit facere,quia nulo liceat:maximè vbi aliter fenferunt & veritas fe habeat:nos in illo
lus fine peccato.Nullus mundator fui in terra faciet, qd deus in genere fumus, vt non dedignemur etia'ab apło dictū ſuſcipere:fi
cælo,mundās veſtë fuã ab omni inquinamēto . Fullo eft doctor quid aliudfapitis,deus illud reuelauit, Confequéter euangelifta
animaru,vel mudatorfui corpis. d Traffiguratus.Speciem defignat locum di, c CEtdu.il.in mo.exc.ad defignandum ,
Quale cor qua habebat per naturā, oftedit,no amittes carné quá affumpfe qpilli funt apti ad contemplandum cæleftia, qui eminer in côté
pusdederit rat voluntate, Illud aut corpus qd ' habuit per natura,dedit difci platiua vita.Subdit aut: d Seorfum.ad denotandu,q cõtem
difcipulis i pulis fuisin coena,no mortale,no corruptibile, e Refplen platiui debet effe à tumultu feculariufegregati Confequenter de
duit.In exemplum futura beatitudinis & claritatis, quam vide feribit tranffiguratiõis modum di. e CEt traf.non mutaue◄
çœna,
buntiufti,prius fublatis impijs. fEtecce Quales vel quid lo ritlinea menta corpor is vel figura, fed propte r clarita tis vultus
Luc.9.d. quuti, Lucas dicit:Vifiin maieftate, & dicebat exceffum eius que eius immenfitate: & hoc eft qd fubdit: CEtrefplen. Ad cui
copletur" erat in Ierfm.i.pafsione & refurrectionem.Significant euidētiã cõfiderādữ,9 aía Chriſti à principio creationis fuit glio
oracula legis & pphetic,q in dño completa,& nunc doctis & in fap apta vifioné & pfecta fruitionë.Veruntñ ex diuina difpofiti
futuro omnibus clectis patebut.Et bñ vifiin majeftate, quia tuc one fiebat,vt gfia aiæ nõ redundaret ad corp":vt fic corpus effer
Kapertius paffiblle & mortale adimplendu pciu redéptionis huanæ. Et eo
defmodo ex diuina ordinatione factu eft,vt gloria animçredūda
NICO. DE LY .
ret ad corp" in hora träffiguratiõis ,vt oftéderer difcipulis għa fu
CAP. XVII . turærefurrectionis ,no tm aiæ fed corpis,vt fic aiarent ad fequé.
dū Chriftui acerbitate pafsiõis ,ad qd eos inuitauerat i ca.pce.Et
Tpoft di Fundata ecclefia gentium in fide pce.ca.
hîc ponit eiufde fundatiõis confirmatio.Et diuidič in fic patet, claritas illa i träffiguratione fuit claritas gliæ tū ad
duas partes: quia primò declarat gloria futuræ refur effentia,fed nõlötu ad modu:qa fuit eiufde rationis cũ illa clari
rectionis,&fcdò efficacia fuæ pafsionis,ibi: Conuer tate q eft in corpib, gliofis,fedinõfuit ibi p modũ qualitatispma
Diuifio.
fantib' aut.Procedit aut hoc'modo,ordine.f.retrogrado ad pce nētis,ficut eft in illis,fed p modupafsionis tranſeūtis: & ideo illa
claritas no debet dici dos glię, qa dos defua rõne iportat qualita
dens ca.vt continuet principiu hui" ca.ad fine pcedentis,vbi p
miferat gloriam futuræ refurrectionis, vt vifum eft.Prima diuis të pmanété.Et eft file de lumie cleuate aĩam Pauli ad vidēdūī ra
dit in duas pres:qa priò oftédit għa future refurrectiõis.ſcďò ex ptu diuina effentia,qď fuit eiuſdem ronis cũ lumine elcuãte aias
beatoru.Verutn,ga nofuit in Paulo p modu qualitatis pmanē
hocfubdit folutio duplicis queftiois ibi:Et interrogauerut diſci
puli.Primain tres: qaprimò ad declaratione futuræ refurrectio tis,fed p modu paffiõis trafeūtis,ideo ex tali eleuatione fiue vifio
nis defcribit Chrifti träffiguratio.fcd'ò fubiungit hui? tranffigu ne non fuit Paulus beat",quia beatitudo importat pmanenţia,

ratiõis teftificatio,ibi: Et ecce apparuerut.tertiò circa hoc ponit
difcipuloru inftructio,ibi;Et defcedentib' illis.Circa Chrifti traf
figuratione euangelifta notat quatuor,videlicet tps determina
tu,cõfortiu,locũ & modu,Quatum ad tps dicit fic: a CEt poft
di.f.à promifsione pcedeti difcipulis facta,qñ dixit: Sunt qdam
de hîc ftantib" &c. Confiderandu tn,q Luc.ix.dicitur, poft dies
odo.quia Martheus no computat diem in qua Chrift fecit eis p
miſsionē,nec vltima in qua tranſfigurat' eft,fed cõputat tm tps
intermedium
gCEtecce.Hic ponit tranffigurationis teftificatio, Et primò
teftificatio
Moraliter.a CEtpoft di.fex. Origenes. Sex diebus factus Moraliter
eft vifibilis'mundus igitur qui tranfcendit omnes res mundi vifi
biles,pot excelfum montem afcendere,& afpicere gloriam verbi
dei.g CEt ecce appar Orige.Si quis intelligitfpiritualem le
gem conuenientem fermonibus Iefu, & in prophetis abfcondită
deifapientiam,ille videt Moyfen & Eliam in gloria cum Iefu
Die bonum

1
 Lyr
a
Gl . Ma C . XV . D L 5
tpsâpmifsideG of tt a e y
r 4
taua die.Ratio Tra .o p I a
h I
di rd ate æi fenz
dū fcipulgħa ratioqa
apti? videt quãta dignit i veritatis ,ois diuinorũ nõ folum ribus affumptis.Per hoc etiam oftenditur, q Chriftus erat domi C
A fus,fed etiam fermo fuerit platus.Vel Moyfes & Elias fignificant nus vitæ& mortis, quia habebat teftimonium ab Elia qui erat
,& ppterhoc re omnes cũ Chrifto regnaturos.Mortuus Moyfes,mortuos . Elias adhuc viuus,&à Moyfe qui iam fuerat mortuus, b Refpon
abAdivigeGaso
A viuus,eos q viui inuenietur.Quib ? couenit in maieftate viderip dés.Hicponitur teftimonium apoftolorum qui fuerut eminētes
ad braham, &c
Dauid. E gloria qua habebut, & exeffum memorare , quia vnica materia in no.Teſt.Ad cuius euidetiam fciendum, q beatitudo effentiali
d qrra ratin
laudis fit fidelibus paffio Chrifti . Et ga ter confiftit in afpectu claro ipfius diui
tione Babylodining
guftata dulcedine cælefti vilefcut ifima, a Legiflator. b Seximius prophetarum. c De nitatis & perfecta eius fruitione:acciden
Babylois vfq fine paffione eius & refurrectione.
. Petrus vifa dñi,& faōrū maieftate , ſo taliter autem confiftit in afpectu huma
fq; ad finem Mar lis his ppetuo vult hærere dicés: Bonu lis Moyfes & Elias cum eo loquen, nitatis Chrifti, & delectatione confeque
ipiuntfcdm Luc a Oblitus regnum non in terra,fed in cælis effe proz
eft nos hic effe : faciamus hic &c. miffum;nec mortali carne circundatos poffe intrare. terper quam ficut per inftrumenti con
mudo.S b iun& tum diuinitati funt fanc ti adducti
&
epti
Secundü aliü euägeliftain nefciebat qd tes . Refpondens autem Petrus dis 6
aru gefcetiu diceret,ineo opin cælis tabernacula que ad gloriam, Ifti autem apoftoli qui ads
fcenfioedni rit,vbi nulla aduerfitatis aura eft timen xit ad Iefum : Domine,bonum eft milli fuerunt ad videndum tranffigura
a His non refpondet dominus, oftendens non impro
vfqad jus bum effe fed inordinatum quod cuperet. tionem Chrifti,non viderunt ipfius diz
da , quia deus omnipotens teplum eius d
urrit cu fexs nos hic effe : fiuis faciamus hic tria uinitatem,ficut Paulus in raptu,fed tan
Apo.21.g. eft & agnus.Sed in hocfciebat quid die
Octaua ceret,bonum eft nos hic effe , quia verè с tum eius humanitatem in forma glorio
ç tabernacula , tibi unum , Moyfi
folum hominis bonum eftintrarei gau 2 f fa:&tame n in eius afpectufuerut,fic de
qbñfig
ní unu m & Elig unu m . Adhuc colo, lectati, voluiffent ibi perpetuo mane
arettps co J.25.b. dium domini fui. Quòd fi Petr" vidēs
Sfortiu aut b quente , ecce nubes lucida obum, re,propter qd ' dixit Petrus:Domi.bo.
glorificatã humanitatē tāto afficit gau
dio,vt nuc velit ab eius intuitu fecerni C brauit eos.Et ecce uox de nube di eftn.h.e.dC Faciam hic tr.ad ma
Ia.& I. nendu.f.hiccõtinue.e Tibi un. Nō
gd putãdã eft de his q diuinitate videre
dū gloria d cens: +Hic eft filius meus dilectus
ogatiuam † Deco.difmeruerut: a CAdhuceolo.Vt dif loquitur de tabernaculo faciédo pfe &
a Qui prius dixit:Pœnitet me feciffe hominem. focijs fuis:quiavolebat cu Chrifto efle
Petrus em cat q tabernaculum quæfiuit,in refurre C
3.c.fina. in quo mihi bene coplacui : ipfum infuo tabernaculo , & focij fui cum alijs
ospricipa &ione no tegmine domoru,fed fpuffan
Homo fragilis maiorem gloriam non fu duobus.Lucas aute dicit, q loquebatur
untei da Vi &igra ptegédos effe. b Ecce nu. ftinet,fed cadit.
f 1
Johannes audite.Et audientes difcipuli , ceci, Petr nefciesqd diceret: Sicut em ex mas
lu .&c.Sicut baptizato dño ,fic&clari gnitudinepalliõis, vt timoris,vel amo
ficato myfteriufete Trinitatis oftendit; a Non folum de patris, fed de filij maieftate.
ginitatis.
qaghiam ei' quam in baptifmo confite ris aliqs prupit in aliqua verba fine prę
Ecbus au deruntin faciem fuam, & timuerut
mur credendo ,in refurrectione laudabi meditatione,ita fimiliter ex magnitudi
a Quiaper fe furgere non poterant. b Vtme
propter tum fuget & membra ſolidet. ne deuotionis & delectationis ex parte
mus videndo.Spuffanctus ibi in coluba m
ro.fuper hîcin nube lucida . Quia q modo fim ualde . Etacceffit Iefus , & tetigit n dixit Petrus illa verba, quæ tñ non erat
te q fuit a Quos manu fanauit,fanat imperio. rationabilia: quia in folo afpectu huma
plici corde fidemferuat, tuc apertavifio
efiam le g cos , dixité eis :Surgite , nolite ti nitatis Chrifti non confiftit beatitudi
he qd crediderit cotemplabii : & eagra
1,fed fiz H h nis effentia, vt iam dictum eft: & ideo ila
cia qua illuftrabitur, pregetur. cCEt mere:Leuantes auté oculos fuos ne °
rem lo ec.uox &c. Quia imprudenter qfiuit JVbi cœpit filius defignari,ferui difcefferunt. lud non debebat fufficere pro finali bea
quitur í minem uiderunt ,nififolum lefum . titudine, f Adhuce.Hic ponit teſti
refponfioné dni nõ meruit.Sed vox pa
Jerctur tris defilio teftat,docer Petru ,&in eo ficatio diuina: Sicut enimin baptifmo
Et defcendentibus illis de mõte pre Chrifti in quo confiftit regeneratio & D
■ expl cæteros veritate. d CHiceft fi.Moy. k q
Dona fes & Eliasfut ferui , & nobifcum debet cepit Iefus,dicés :Nemini dixeritis principium vitę fpiritualis apparuit to
onica. uifione,donec filius hominis à mor tatrinitas,filius in carne,pater in voce,
in cordibus dño pparare tabernaculu.
quidi r fpirituffanctus in fpecie colube:ita fimi
Be Clpfum audite . Hoc ia paterpci tuis refurgat.Etinterrogauerut eu
e no pit,q& Moyfes incarnationi teftimonis liter cöueniens fuit qdappareret in traf
um das prędixit : Prophetam fufci .&c. figuratiõe,per quam oftenfus eft termi
illo
Deu.18.c. nus, feu perfectio vitæ fpiritualis, videlicet gloria futurę refurre
re: fi Quafi dice. Ifte eft quem Moyfes promifit. f CEt audientes
difcipuli ceciderunt in fa.Altiore enim ſenſu vnam vtriufq &tionis:& ideo ficut filius apparuit ibi in carne, decorata tñ clari
Lifta
intellexerunt deitatem ,Timuerunt , vel quiafe erraffe cognoue tategloriæ,itafpirituffan& tus in lucida nube,per quam fignifica
Lim,
rut,vel quia nubes operuit eos , vel quia vocempatris audierut. ta eft plenitudo veritatis in Chrifti pdicatiõe:, ppter qd dictum
Ste
eft: kCIpfum au-pater aut apparuit in voce d. h Hic eft f.
tem g CSurgite,nolite.Pulfo metu, doctrina datur, quo manen
te non audiretur. h Leuantes autem oculos fuos ne f.naturalis, alij autfunt adoptiui. i In quo mij.in quo diui
r de
minem &c.Ablata nube vidēt Iefum,& Moyfen & Eliam cua num beneplacitum complebitur de redemptione mundi.Sequi
ues
nuiffe:qa pofto legis & pphetarữ vmbra diſceffit,q velamento tur: 1 Et audientes di.cecide.infa.fu .& timue.ualde.
rus
fuo apfos texerat, veru lumē í euägelio repit. i CNifi folum Hoc autem factum eft ad declarationem humanæ fragilitatis iuz
ui
xta excellentiam diuinæmaieftatis . m CEt accefIe.ad confo
Bo Iefum & c.Si em Moyfes & Elias cum Iefu pfeueraffent, vox pa
tris videretur incerta,cui potius dediſſet teftimonium . k Ne } landum cos.fCEtteti.eos.familiariter & dulciter eos confo
iti
mini dixeritis nifi. &c.Negloria futuri regni prçoſtenſa in lando Sequitur. o Leuantes au.oculos fu.nemi.uiderût
Tet
credibilis effet , & apud rudes fequens crux fcandalum faceret. nifi folum lefum.quiaMoyfes & Elias iam recefferant, reduz
20
KQuòd Elia &i voluntate diuina ad loca vnde fuerunt adducti. p CEt
Ha Nico. de Lyra. defcendentibus illis de monte præcepit lefus &ca. Hîc
teftificatio huana,fecudò diuina,ibi:Adhuc eo loquête.Priz ponitur difcipulorum inftructio de vifione præhabita, quia prę
Diuifio. ma in duas:qa primò ponit teſtificatio eminētiū virorūī ve.Te. cepit eis Iefus,ne vifionem prædictam alijs diuulgarent ante res
fecudo eminētiu in nouo,ibi:Rñdes aut Petr , Dicit ergo primò furrectionem fuam,ne alij audientes Chriftum eis apparuiſſe in
Moyfes &Elías apparuerut illis,hoceipis difciplis. a CLo forma'gloriofa fcandalizarentur:poftea vidētes ipfum pati tam
quentes cũ eo.De quo aut loqrent,Lucas exprimit.ix.ca.dicēs, ignominiofe.r CEt interrogauerunt eum.Hicponitur fo
loqbat cu Iefu de exceffu que expleturus erat in Ierfm:q qdem lutio duplicis quæftiois fubortę ex predictis.Secunda ponit, ibi:
exceffus fuit in fua paſſione,i q fuftinuit dolorē exceffiuu &igno Et cum veniffet ad turbam.Circa primum aduertédum, q diſci
miniã excelliuã ppter amore exceffiuu ad nos . Rõ aut qre Moy puli audierant à Pharifæis &legifperitis, quod Elias debebat ves
QuareMo fes & Elias magis apparuerut alij,fuit qa Moyfes erat legifla= nire circa
Moraliter
yfes & Eli- tor,& Elias maximus emulator phonore diuino,fecüdum op de XcTDomine bo.eft nos hic effe. fcilicet in contemplatio
as Chrifto eofcribitur.in.Reg.xix.Zelat ? fu pro dño exercituu:&ideo pte= nis dulcedine. d CFaciamus hic tria tabernacula.quæ con
apparue ftimoniü iftoru apparuit, Chriftus non erat diffolutor legis vt templatiuus moraliter facit, quando legem & prophetas & euan
runt, imponebat fibi Iudæi,fed magis adimpletor.Sifr necblafphema gelium practicæ legendo difponit, fcilicet corde credendo, ore
tor diuini nois,vt iponebãt ei Iudæi, qa dicebat fe filiū dei ſed ma confitendo,& opere adimplendo. g CEcce nubes lucida.
gis cõfeffor yitatis.Cofideradu etia ,q Moyfes &Elias nò fuerut i.cognitio vera:ideo fubditur. h CHic eftfilius meus di
oraliza ibi fecūdu apparetiã phātaſtică,fed fecudu yitaté: qa Elias fuit ad lectus inquo mihi bene compla. &ca . 1 Etaudiētes
duct ibi deloco qdã eminēti ad que fuerat rapt",vt hř.iij.Regū difci.ceci.in faciem fuam &c.nam fic illuminati venerantur
j.&fic apparuit ibi in aia & corpe.Moyfes aut fuit adductus ibi dei maieftatem. q CNemini dixeritis uifionem:donec fi
de limbo fanctoru patrum,non quia refurrexerit,fed qa aia appa lius hominis à mortuis refurgat &cæ. quia diuinamys
ruit ibi in qda corge fibi adaptato ,ficut apparet angelii corpo fteria nonfunt femper,fed loco & tempore debitis publicanda.
ribus allum hiin * Quid ergo

d
 Glof.ördi . Matthæi Cap . XVII . De Lyra
'

a CQuòd Elia oporteat pri.ue. Traditio Pharifçorum eft interficiendo. g Sic & filius paffurus eft ab eis : Quíap G
E iuxta Malachiãpplieta , Lias veniat an aduētu Saluatoris, & confilium Pharifæorum captus eft & morti adiudicatus , &ma
Mda.vl.b, reducat corda patru ad filios,& filioru ad přes,& reftituet oiai nibus crucifigentium ipfum traditus, h CEt cumueniffet
atiquũ ftatu,Aeftimat ergo aph träfformatione glię vltimã hãc ad turbam,accelfit ad eum homo &c.Hicponitur folutio
effe qua viderat,& dicut Si iam venifti in glia,quo pcurſor tu fecundæ quæftionis:Etprimòponitur quæftionis occafio.fecun
no apparet,maximè qaj& Elia viderant dò, quæftionis diffolutio,ibi : Tunc af
receffiffe. b COia.Vtic illa quæ pro Cum iam tein gloria viderimus cenderunt . Circa primum confideran

pheta pdixit.i , corda patru ad fide filio
ru,& ecõuerfo reftituer: etia hocq mor
ti debet & foluet,f.moriet,vtin Marco
Mar.9.a, aptius demonftrat, c CTunc intelle
xerüt & c.Exindicio paffionisfuç quã
fæpe dixerat,& pcurforisfur qua coplex
tã videbant, d
' CEt cum ueniffet.
Loca rebus congruunt.In monte orat,
tranſformat, arcana'maieftatis aperit,in
feri" turba occurrit, miferos audit,infir
mos cõfortat,docet, caftigat.e Quía
Mar.9.c, lunaticus eft .Huc marcus furdum &
mutum dicit quem Mattheus lunaticũ.
Non luna dæmonib" feruiat,fed dæ
mõ lunæ curfum obferuans corripit ho
mines ,vt per creatura infamet creatore,
Typice Typice : Lunaticus eft qui per horaru
momentamutat in vitia , nec perftat in
incæpto ,fed crefcit &decrefcit:& nunc
irę
in ignem libidinis vel ire fertur,nuncin
tveniffent aquas cupiditatis , que no valent extin=
tturbas guere charitatem . f Et obtuli &c.
ter accufat difcipulos , cufæpe im
+Genuafle Late
tens poffi bilitas curādi no ex vitio curantiữ
fed eorum qui curandi funt proueniat.
g CRefpondens , Notædio fupera
tus,q mitis eft in verba erupit , fed ficut
medic" ægroto cōtra fuapcepta agenti .
rep auit.q uia iratus eft no
h CEtinc
hoi,fed vitio :&per vnubomi ne Iudes
difcipuli, dicentes: †Quid ergo Scri dum, palij difcipuli videntes , op non ef †Mar.9.b.
fent admifli ad fecreta Chrifti ,, ficut alij
bæ dicunt, quòd Eliam oporteat pri
SAnte aduentum domini. tres difcipuli prædicti , aliquod huma
num palli incurrerunt quendam mos
mum uenire? At ille refpondens , tum turbationis & inuidiæ , ficut clari
a ¶Præcurfor iudicis,vnde cóftat hunç non eſſe ſecũ
dum aduentu. us videbitur capitulo fequenti : &ideo
ex hoc factum eft,op in abfentia Chrifti *Primum
aitillis : Eliâs quidem ueturus eft * ,
с
&reftituet omnia.Dico autemuos d non habuerunt tantam virtutem demo vel prius.
nes expellendi ficut ante:& propter hoc
a Præcurfor redemptoris , vude conftat primum
aduentum completum. Non corpore, ſed virtų. quedam dæmoniacum per lunationes
te & fpiritu, afflictum eis oblatum non potuerunt
с
bis,quia Elias iam uenit,& non co curare.Alia autem caufa fuit increduli
a Amauerunt. Spreuerunt, decollauerunt. Pharifæj tas patris,qui perfecte non credebat:fed
enim confenferunt,
£
gnouerunt eum,fed fecerunt in eo f Chriftus adueniens ipfum folo verbo
curauit:& hoc eft quod dicitur : Etcut d
quæcunq uoluerunt ,, Sic&
Sic & filius us &
ueniffet ad turbam.rediens de mon 1
a SAIudæis Herode confentiente.
$ te,vbi fuerat tranffiguratus. i CAc=
hominis paffurus eft ab eis , Tunc
ceffit ad eum homo genibus pro
intellexerunt difcipuli, quia de los uolutus ante eum &c.Duplici enim
hanne Baptifta dixiffeteis , Etcum " de caufa dæmon aliquando fecundum
varietatem luna affligit hominem ma- Quare dæ
tueniffet adt turbam , acceffit ad i
gis alio tempore , vna eft, vt per hoc mo affligit
eum homo † genibus prouolutus creatura dei.fipfa luna infametur. Alia hoies plu
ante eum,dicens : †Domine mifere caufa eft,quia propter mollicie cerebri nationes
. in nouilunio quando abundat humida † Mar.9.c
refilio meo , quia lunaticus eft , &
a Deprecans exponit omnia incommoda ægroti. fuper quæ luna habet dominium , ceres Luc.9.c.
1 brum eft aptius vtlin ipfo dæmon,alis
malèpatitur : Nåm fæpe cadit in
a In aquam voluptatis quæ emollit. quid operetur . Sequitur: 1 CNam
ignem. Quia diabolus
ignem, & crebro in aquam.Etoba m voleba t eumin
fæpe cadit combu rere vel fubmerge

os arguit infidelitatis. Vnde addit.Af tuli eum difcipulis tuis ,& non po re,fi deus permififfet. m CEt obtuli
ferte illum huc ad me. i CEt exijt tuerunt curare eum.Refpondens eum difcipulis tuis &c . Caufae hu
ab eo da Marcus dicit de ifto,ga cum ius iam dictæ funt. o Refpondes
autem Iefus,ait: † O generatio in
vidiffet dim,ftatimfpus cõturbauit çu: autem Iefus ait:O generatio incre
Diftorta, &elifus in terra volutabat fpumans , & credula & peruerfa : quoufqz ero dula & puer. Hoc dixit & ppter difci † Mar.9.c.
P
dño iubente vt exeat,clamans & difcere uobifcum Vfquequo patiar uos plos & ppt patrēpueri rationib" dictis: H
pensexit, Quiafæpe du conuerti ad do Afferte huc huc illum ad ad me . Et in P CVfquæquo patiaruos : Id eft
P
minum poft paã volumus,magis à dia a Per ipfum Iudæos arguit. b Puerum non dæ defectus & malicias veftras. q CEt
bolo impugnamur:vt vel odium vírtu monem, vt oftenderet traditum effe immundo fpiris increpauit illum Iefus.f. dæmonem
tui propter peccatum fuum vel parentum.
tis incutiat , vel expulfionis fuæ vindi * affligentem puerum. r CEtexijtab
crepauit illum Iefus , &exit ab eo
cet iniuriam.Exiturus difcerpit,& furen eo.Non audens refiftere Chrifti præces
a Quiaibi nullus morbus præuas
ti clamoreintuentes terruit, quia plærữ let, vbi omnipotētis interuenit manus. pto. s CEtcuratus eft puer ex il
dum de corde expellitur,acriores ten demoniu, & curatus eftpuer exilla la hora , Quia extunc non afflixit eum
tationes excitat, prius quando poffi. t Tunc accefferunt di
dæmon. t
hora .Tunc accefferunt difcipuli ad
debat quietus. k Propter incre.Ec fcipuli ad.Videtes difcipuli, no pos
feorfum, ce quando non exaudimur non eft im Iefum +fecretò, & dixerunt: Qua tuillent curare puerum, cum tamen alis
poffibilitas pftatis, fed culpa'depcantis. re nos non potuimus eijcere † il . as pluries eieciffent dæmonia de corpo
Nã ex oppofito fifides via ta ferues ef ribus obfeffis . Ideo accefferut ad Iefum +Illud.f.dę
lum: Dicit illis Iefus : Propter in
fet q tribulata magis & magis calefceret fecretò,Probabiliter enim timebant, & monium,
ex culpa eoru erat in parte: & ideo nole
"
NicolausdeLyra, Sicut
bant de hoc Iefum publice interrogare,
nire circa mudi cõfumationě,vt habet Malach.vlt. &ideo qa fed magis infecreto. v Etdixerunt ei: Quare nos non po
Elia viderat,credebat fine mudi ppinquũ:mirabant tñ,qipe ita
tuimus eijcere illum:Dicit illis Iefus:Propter increduli
cito recefferat,& nihil docuerat , vel pdicauerat:cutñfcriptü fit. tatem ueftram. Quia vnum peccatum trahit ad aliud:inde eft
Malach.vlt.q deberet cõuertere corda patru ad filios; &io quere quòd poftquam incurrerant motum turbationis & inuidiæ cō
bat intellectu huius, quo fit intelligendus eius aduētus añ Chri traalios apoftolos,confequenter incurrerut quendam teporēin
ftü.Et faluator breuiter ridet, duplex ipfius eft aduētus. Vnus fide;ex quibus fecutũ eft,op non potuerut dæmoniacum curare,
ad iudiciu in fine mudi,& hunc pueniet Elias in propria pfonapa Amen.i.fi
dicando Judæis & couertédo ad Chriftum,& falfitatem Antichri
fti detegedo:& hoc eft qd dicit: b Elias quidé ueturus eft,
aCQuidergofcribæ dicunt,q Eliam opor primò ue
infine mundi fcilicet . c CEt reftituet oia.ga oes Iudæi q tunc "
ni.&c.Sicut eft duplex aduentus Chrifti , ita & duplex Elias.f.in Moraliter.
inuenientur,ad Chriftü cõuertent.Alius eft aduentus ipfi" Chris
fpiritu &perfona:prędicator aute euangelij gerit officium vtri- Chriſti ad
fti in mūdū,qiã pceffit,& huc preuenit in fpu Elias.i.Iohanes ba ufq :nam difponendo populu ad fufcipiendu Chriftu per gram uentus due
ptifta,qui habuit zelum veritatis ficut Elias : & hoc eft quod di venientem gerit officiu primi.f.Iohannis baptifte. Difponendo plex: quor
cit faluator. d Dico autem uobis quía Elias iam uenit. verò populu ad fufcipiédum Chriftum iudicem venturum gerit que pcee
Iohannes baptifta qui venit infpiritu &virtute Eliæ , vt habe officium fecundi.f.Eliæ perfonaliter . Et cum ueniffet ad tur- dicElias fed
turLuce.j. e CEt non cognouerunt eum : id eftfacta eius bam &c.Sequitur: k CDominemiferere filio meo quia aliter &c.
&doctrinam non approbauerunt , quia Pharifæi & legiſperiti
luna eft.per quem inftabilis defignatur,ficut dicitur Eccle.xxvij.
baptifinafuum &doctrinam contempferunt.Herodes autem de b.Stultus vt luna mutat: Ideo fequit: 1 CNamfæpe cadit in
corüconfilio,vt probabiliter creditur, cu incarcerauit. f Sed
igne.f.iracundiæ:na ira eft accenfio fanguinis circa cor. n CEt
fecerunt in eo quæcunq
; uoluerunt.Ipfum incarcerando & crebro in aquam voluptatis & luxuriæ;&de hoc dicit infra.
interficiend
‫لا‬ o. * Hocaut ge
 ∙yr'
a
Q
is: uiapG Glof.ordi. Matthæi Cap . XVII . DeLyra 55
us,&ma
nuen Sicut gra.fina. Fidem pfecta grano finapis cõparat , quæ tibus autem eis.i.Iefu & difcipulis fuis. g CIn Galilæaq C
iffe Aa
t fit in facie humilis,& in pectore feruens:vilis videntibus,& nul erat terra vbituerat conceptus & nutritus. h Dixit illis le
turfolutio
afio. larum viriu apparens ,fed preffuris trita,quid intus habet often fus: Filius hominis tradendus eft in manus hominum .
fecun
dit. b Hoc aut ge . Quomo proteruitas diaboli fuperetur quia perinftin&um dæmonis intranti cor Iudætraditus eft in
Tunc manus Iudçorum , vt habetur Ioh.xiij.Et à Iudçis tradituseft in
onfid al oftendit,vtgrauiora que fciam ieiunijs & oratioib" fupanda:
erans manus gentilium. i CEtoccident
&irà deiin noshoc remedio poffe pla
non eftMar a
cari. c Nifi per oratione.Ifta care credulitatem ueſtram.Amen quip, eum , &tertia die refurget.cum
ficut alij b mortefua prædixit refurrectionem fu
naliumvoluptatū mutabilitas non mu
d'hu pedico uobis : Si habueritis fidem
ma tatur vel vincitur,nififpiritus oratione am , nein paffione eius incurrerent def
am mo a Quod minimum contra montem. Vnde alibi: perationem , k CEt contriftati
confirmetur,& caro per ieiunium mace Quæcum in nomine meo petie.cre.quia accipietis.
ur clari retur.Nifi per oratione & ieiu.Ieiu 2 b Superbo diabolo. funt uehementer . quia eius focietas
:&idco niu em generale eft,nonmo ab efcis fed ficut grånum finapis: dicetis monti & ita eratdulcis & grata, op non mirum eft
ab oibus illecebris carnalibus,& ab om a Ab obfeffo corpore in altum maris.i.in profuns fi contriftati funt paflione eius audita ,
Chrift *Primum dum inferní.
i 1 CEt cum ueniffent.Hinc oftendi
n demo vel pri nibus vitijs abftinere:Sic & oratío gene huic:tranfi hinc, & tranfibit:& nihil
ter hoc ralis nonfolum verbis.fed etiam in om tur paffionis eius efficacia,quæ eft liber
a Nullaincommoditas infanabilis.
ationes nibus quæ in obfequium dei & fidei de b с tas vera, quiaper paffionem Chrifti fu
impoffibile erit uobis.Hoc autem mus àferuitute diaboli liberati , & iſta
uerunt 1.Tel.s.d. uotione gerimus:vnde dicitur: Sine in
C libertas fic declaratur , cum dicitur :Et
reduli termiffione orate, d Fili" hois. Se genus non feijcitur, nifi per oratio
f
nem & ieiunium . Conuerfantib us cum ueniffent capharnaum,accef
Sat:fed fegreditur per lætis mifcet triftia, vt cuvenerint ÿ q
fiprçuifa minus molefte ferant: e CEt fe.qui didragma accipiebant . Ca- ·
verbo autem eis in Galilæa , dixit illis leg
contriftati.Hocno de infidelitate pro pharnaum erat ciuitas pricipalis in Ga
Etcutá uenit,fed de dilectione: quia nihil,humifus . † Filius hominis tradendus eft lilæa:&ideo ibi manebant qui tributữ
mon: a Si hoc contriflat.
i colligebant ex parte Romanorum qui
Ac † Mar... le de eo patiuntur audire. f Et cum in manu homis nữ ,& occident eum
Luc.9.e. ue.ca.Per Auguftum cæfarem Iudça fa bus Iudæa erat fubiecta :& quilibet Cas
pro Hoc lætificet.
&ta eft tributaria , & omnes cenfi capite с pit aneus domus foluebat didrachma :
enim & tertia die refurget . Et contriftati & valet didrachma duplex drachma:
dum ferebatur:vnde & Iofeph cum Maria p
Luc.2.a. fectus eft in Bethleem.Rurfus qa nutri= funt uehementer.Et cum ueniffent ' Drachma autem eft octaua pars vncię,
_ma- Quareda Exaftores triburi. & valet fex obolos: obolus autem valet
tus eft in Nazaret, quod eft oppidu Ga
10c mo affligit quantum vnus paruus turonenfis,& fic
lileç,vrbi Capharnaum fubiacens, pofcũ Capharnau, accefferunt qui didra
lia hoies plu quilibet Capitane? foluebat annuatim
turtributa,&pro fignorữ multi tudine chma accipiebant ad Petrum ,& dis
bri nationes quafi duodecim turonenfes:ifta autem
non audent ipfum aggredi,fed conueni
da +Mar. unt difcipulum ,fiue maliciofe,fiue fide xerunt ei: Magi ster r
uefte non fols ™ poffunt colligi ex his quæ dicunt Pas
Vere non.
res Luc.g liter:vtru reddat tributa,an contradicat n pias & Ifidorus de ponderibus, Ifti igi
lis uit didrachma ait:Etiam.Et cùm in O
Cæfari. g Quid tibi uidetur.An tur qui didrachma accipiebant à quoli
m bet Capitaneo,dixerut Petro:m Ma
tec Petrus fuggerat , dis interrogat ne T traffetin domum præuenit cumle
us gifter uefter nofoluit didrachma.
ſcandalizentur difcipuli ad poftulatios & fus , dicēs: Quid tibi uidetur Simõ? non faciebant mentionem de apoftolis
la
nem tributi , cum videant cum nofle Reges terræ à quibus accipiunttri
eo abfente gefta funt. h Reges ter quianon accipiebant nifi à Capitaneis
De terris. vt dictum eft. n Ait etiam.Quali
ræ Dominus nofter , &fecundum care De capitibus.
nefili" regis erat ex Dauid nat",& omi butum uel cenfum , à filijs fuis, an ab dicat:hoc eft verum. o Etcumin D
† dicit eiPe traffet domum præuenit eum Ie
potētis verbu:ergo vt fili" regũ tributa
trus. alienis : † Et ille dixit:Ab alienis.Di fus . ea quae facta erant in eius abfentia
† Mar.9.c no debebat , fed phuilitate carnis decet Quanto magis dominus regum .
H B r fibi prædicendo : Et in hoc oftendit , c
eu implere oem iuftitia. Ergo lib. i xitilli lefus : Ergo liberi funt filij. nihil latebat ipfum.Sequitur: p CRe
&c.Liberifut filij regnii oi regno,tuc
mfto magis liberi füt filij illi regni,ſub ges terre à quibus accipiunt tribu
tum uel cenfum & c . Hocautem ins
1 q fut oia regna in qlibet terreno regno.
Et eum terrogauit, non ignorans quid erat refponfurus,fed vt ex fua ref
NicolausdeLyra. ponfione melius informaret eum de veritate. q CAt ille dis
"
a CAmen.i.fideliter. b Dico uobis,fi ha.fidem xit,Ab alienis.Dixit illi Iefus.concludendo veritate. r ŒEr
fic.&c.quodeft modicum in ritate,fed maximum in virtute, go liberifunt filij.Ipfe autem Chriftus erat filius dei fecundum
c Dicetis.id eft dicerepoteritis. d Mõti huic.trafi hinc naturam diuinam , & per confequens nulli fubiectus . Similiter
&tranfibit & nihil impoffibile erit uobis . Licet apoftoli fecudum natură humanã erat filius Dauid , & per confequens li
non legantur montes traftuliffe ad literam ,leguntur tamen mas ber à tributo.Et ex hocfequitur,q apoftoli qui erant de ei? fami
iorafecifle in virtute fidei, vt mortuos fufcitaffe,& cæcos illumiz lia effent liberi.Verutamen ne fcandalizarētur illi qui colligebat
naffe,& confimilia: quæ non poffunt fieri nifi virtute fupernatus voluit tributum reddere.Ad cuius euidentiam confiderandum,
+Illud qfcandalum aliquando oritur ex malicia,quale fuit fcandalum
rali &diuina.Tranflatio aut montis ad alium locu aliqñ fit virtu
monium, Pharifæoru: Et tale eft contemnendum,ficut dictum eft.§.xv.ca.
Mõtis traf tenaturali,ficut in terræmotu vehemēti,Vel poteft dici, op mons
Aliquando oritur ex ignorantia , & tale fcandalum vitandü eft.
latio quo- hicaccipitur metaphorice,id eftdiabolus qui poteft dici mons p
modo itel- pter fuperbia:quia ipfe eft rex fuper omnes filios fuperbiæ,vt di Salua tamen triplici veritate,fcilicet iufticiæ,vita & do &
trinæ.&
ligenda fit, citur in Iob:&fic eftfenfus: Si habuiffetis fide feruente.f.ch aritas tale erat
Iob.41.b. rẻ,potuiffetis dixiffe monti huic.i.diabo lo:trafi hinc:id eft de ob
feffo lunatico:& tranfiffet de corpore exeudo: & fic in hoc often e CHocautemgenus non eijciturnifi per orationem Moraliter.
dit caufam quare non potuerunt ei eijcere : & hoc eft quodfub & ieiunium.Perieiunium enim curantur peftes corporis, & p
ditur: e CHocautegen' no eijcitur &c.Oratio aut quæ eft orationem peftes mentis. f Conuerfantibus autem eis
mētis eleuatio in deu,& ieiuniup quod refrenat caro,fut effectus in Galilea dixit illis Iefus : filius hominis tradendus
fidei formatęper charitate.Sciendu etiã, ficut in diuerfis rebus eft &c. Galilæa volubilis interpretatur:& ideo per hoc quod
corporalibus adminiftrandis diuerfi angeli à deo præponuntur dominus ibi prædixit paffionem fuam difcipulis , fignificauit op
& diuerforum ordinum,fic etiã in diuerfis tentationibus diuerfi memores effe debemus mortis Chrifti , & etiam noftrę diu fu
oralita
rifti ad dæmones habent fpecialem effectum:quia aliqui potiffimè tētāt mus in volubilitate vitæ præfentis. I CEt cum ueniffent
de diuitijs cōgregandis,aliqui de honoribus apperendis . Vnde Capharnaum ,accefferut qui didrachma &c.Didrachma
arusdu
&aliqui dicuntur fpiritus fuperbiæ,& aliqui fpus luxuriæ.Ifte au continet duplex drachma.Et per vnum poteft intelligi pœnaliz
quae tas corporis,fcilicet fames & fitis, & huiufmodi.Per aliud autem
tem dæmon habebat virtutem tentandi potiffime de vitio car
$picc pœnalitas mentis,fcilicet timor, trifticia & huiufmodi:Hoc aute
nis,quod vitiupotiffime refrenatur per orationem & ieiunium ,
asfed
&per confequens dæmon de talibus tentans p talia fuperatur. duplex drachma debet reddere quilibet imperatori omnium p
36c.
f Conuerfantib' aut illis.Hic declarat fe effe precium no peccato primorum parentum , quod facit patienter tolerando
ftræ redemptionis, Et diuiditur in duo:quia primò oftédit ſuã fu poznalitates dictas :Licet autem Chriftus non haberet peccatum ,
tură paffione.fecüdò ex quodam facto declaratfuæ paffionis ef tamen reddere voluit profalute omnium ,& quia carnem aſſum
ficaciam.ibi:Et cũ veniffent.In prima pre dicit fic : Conuerfan plit fimilem peccatrici.
tibus autem
 Glof.ordi : Matthæi Cap . XVIII . De Lyra

a CEteupifce. Allego.Chrift eft pifcis in hoc mari moratus, adhuc confirmati per miffione fpirituffan& ti,in via pofiti cœpe- G
E qui prim" morti predemptiõefe obtulit,vt id qd ' in ore ei”,i,in runt inter fe altercari de maioritate, quis eorum effet maior vc
Allegorice cofeffioe fueratiuctu, p Petro & dño daret.Et bene idipm pcium habetur expreffius Mar.ix.& poftea dum veniffer ad domum le
fed diuifu,qa p Petro qfi p pōre.Dñs autēpam non fecit.Sta fus quæfiuit ab eis,de quo in via difputauerat:& tūc ipfi præ ves
ther dicit q habet duo didrachmata,vt oftéderet fifitudo carnis recudia tacuerunt,videntes motum fupbia in eis depræhenfum
di eodelpcio dñs & feru' liberatur.Sed à Saluatore : & poft aululum factum eft
etiã fimplicit intellect? ædificat,du dñs Non fimus eis caufa offenfionis.
a quod hic defcribità Matthæo: d CIn
Chriftus qe tata fuit pauptatis vt vnde daret tribu +Vtautem non ſcãdalizemus eos, il.ho.hoce poft rep" modicu, e Ac
re & vnde tano haberet Iudas gde comunia in louade ad mare, & mitte hamum,& celle difci.adle.videres fe effe dephes +11. q...
tributufol culis habebat,fed res pauperui fuos vf Mira prefcientia. fos ab ipfo de cocétione maioritatis di magnfi &
μίτ , çõuertere nefas duxit , idipfū dãs exéplữ eum pifcem qui primus afcenderit, cetes. f Quifputas ma.eftire.cæ.
nobis.Chriftus eft pifcis,mare mud, a Mira potentia, qua hoc dicendo creauit ſtateṛem . non fecerit tunc quæftionem quis effet 93.c.inter
ba.23.q.
maior int cos de q pri" cõtederat,fed qs vlti.c.tri
ham? mors, Chrift? gerebat pciu noftre tolle.Etaperto ore eius inuenies ftå

redeptionis. Quod aut pciu i ore pifcis
inuētu eft, fignificat redéptione noftrā
ore Chrifti pnuciată effe.Ille cēlu foluit
q nil poffidebat,tu'g lucrufeculi feque
ris , cur feculi obfequiu non agnofcise
GLOS. ORD .
Nilla ho.&c. CA.XVIII
+ Quifna, Quifpu.Ex qlitatepcnqin
tributi redditione dño fuer
rat comparatus arbitratifut
Petru omnib" aplis platu. c CInre
gno cæ Velregnữ dei, doctrina eft euã
gelij,cui obedire fimpliciter & fine vlla
retractatione debemus ,ficut puer no co
Mar.9. tradicit doctorib", d CEt aduocas .
Secundu Marcu pueru Iefus cõplectit,
fignificans humiles dignos fuo comple
xu &dilectione, e Paruulu &c.Par
uulu ætate,vt fimilitudine demöftraret
Velfe ftatuit i medio q no venit miſtra
1.20.d,
ri ,fed miſtrare . Vel Paruulu.i.fpman
cu pofuit in cordib eoru,vt
tefuperbia vitarent. f CQuicunq
ergo hu .&c. Inuitat difcipulos fuos,
& omnes alios domin " , vt quod puer
habet p natura.i.innocentia & humilis
tate,hoc habeant difcipuli & omnes alij .
therem : illum fumens da eis prome eller maior in ecchia militate pmeritu, butum,
& quis in ecchia triumphate per premiu
&te.. Cap . XVIII . Et quiain moralibus magis mouent fa
d Nillahora accefsa verba,ideo docens eos de humili
tate pofuit eis exemplü fenfibile: & hoc
feruntdifcipuli ad
eft op dicitur: g CEt aduocans le
Iefum dicentes :
fus paruulu. ætate & malicia.f. beatu
f
+ Quifputas mas Marciale qui poftea à beato Petro mif
a In collegio, iuftorum. fus in Gallia prædicauit Lemouicenfiz † Mar.g.e.
ior eft in regno cæ bus fide catholicã. h Statuit eu in Lucę.9.f.
a Contra ambitionem glos medio eorũ.vt ab oibus videret & at
rix humilitatem proponit.
tete cõfideraret, i CEt dixit amé.i.
C lorum: Et aduocâns lefus † paruus Dico uobis nifi couer †Puellum.
h fideliter, k'
lum ,ftatuit eum in medio eorum, fi fue ab elatione.f.fupbię & ambitiõe
& dixit:Amen dico uobis, nifi con k maioritatis. Et efficia.ficut par.
a SA veftra clatione. i.huiles & fimplices fine malicia pecca
uerfi fueritis , & efficiamini ficut} ti. m No int.inreg.cæl. Demo
a Finnocentes & humiles per virtutes. Non fens nes em abiecti fuerut per fuperbia,&iổ
fibus,fed malitia,
m oportet hoies illuc venire per via cótra
påruuli, non intrabitis in regnum ria.f.per humilitate:Cõcludit ergo inte
a Quide le maiora non fenferit, innocens erit.
b Quia aliter non intratur. tum,dicens: n CQuicuc ergo hu.
iSTaiem per virtutem qualis ifte per natur am. fe &c.q.d.ille qui erit humilior erit ma
cælorum . Quicunqz ergo humilia "
ior hîc per gratia: quia humilitas eft re
a Quem præpono, vel qui me imitatus fuerit:qui ta ad grațiā ſuſcipiendā,ſes
&
me exinaniui formam ferui accipiens.
cudu 9 o dicitbrus lacob".iij.b,De" ſup
& uerit fe ficut paruulus ifte, hic eft
bisrefiftit,huilibus aut dat gram:& talis
maior in regno cælorum.Et qui fu etiã erit maior in ecchia triúphante , Ad Quæ tus
uertédu tame, ex hoc no fequit, qhu vocaturiu

F per virtute. g CSicutparuul' ifte Innoces erit ficut ifte puu
Jus,qui no pleuerat in ira,lef nõ memint,vilã muliere no cupit.
NicolausdeLyra. Quiaute
tale erat iftud fcãdalu, qa illi q colligebat tributu erant genti
les,legem& pphetas ignorantes,& ppter hoc ignorabat of Chri
ftus effet immunis à tributo.Tu qa filius dei fecudunatură diui
nã.Tu qafili" Dauid fecudu hūanā,qa no tenebant talia fcire:da
reaut eis tributūnon eft cõtra veritate vitæ,iufticiæ & doctrinæ:
ideo Chrift" voluit dare ppter fcãdalữ vitādū : eadē rõne ecchain
aliquib" terris,vbi no eft cofuerum decimas dare,no repetit decis
mas adfcãdalu viṭādu:& hoc eft qd dicit Chrift . a CVtaut
no fcandalizemus eos ua ad ma.& mitte . Ex quo patet op
Chriftus erat ita pauper,op nohabebat vnde poffet foluere tribu
tum.Sequit, b CEteupifce &c.Ex quo patet eius diuinitas,
futura cotingétia certitudinaliter pdicedo. c CIllufu.da eis
pro me & te.Stather em valet duplex didrachma . Chriftus em
voluit dare tributu pfe & p Petro,quia iam Petrumfecerat capi .
taneum fuper alios apoftolos,vt habetur in precedenti capítulo ,
NICO,DE LY.
CA, XVIII .
Nilla ho.&c.Superi fundata efteccľa getiū in fide,
Diuifio
hîccofequéterfudat in morib?: Et'diuidit in tres ptes
fecudu tres ftat diuerfos in eccfia.Primò em defcribu
curytutes actiuoru,&fecudò religioforu ſeu cōtēpla
tiuor ,fequēti caplo,& tertiò platoru.xx.capło.Primai duas,qa
primò defcribitvirtutu fundamētu.fe‹ ūdò, ædificiu defuper co
ftructuibi; Et q fufceperit. Ad euidentia primæ partis aduertédu
Saluator defcribendo virtutes actiuoru conuenienter incipit
ab humilitate duplici de caufa:Primò quia eft fundamētum alia
rum virtutü,vt dictu eft.Secudo, qa habuit occafione ex præha
bitis immediatein precedeti caplo.Dictu eft em, qfaluator affu
pfit fecum Petrum,Iacobum & Iohannem alijs dimiffis: & duxit
eos in montefeorfum,& tranffiguratus eft ante eos,ideo alij alis
quid humanu palli ,motu cuiufdam inuidia incurrerunt . Item
quia pro Petro iufferat folui tributu,qd folum à capitaneis cols.
ligebatur,ideo in hoc cum principalem alijs conftituerat & capi
ancum:propter quod alij aliquo modo indignati ,quia nō erāt
adhuc
militas fit maxima virtutũ, quia virtutes theologicęfunt maio perior.
res morales,videlicet fides,fpes,& charitas . Humilitas autē eft H
virtus moralis.Et iterum in virtutibus moralibus prudentia que
dirigit alias virtutes morales,& ponit in eis medium , eftmaior
alijs.Etiterum iufticia que importat rectu ordine ad alterum eft
maior humilitas, que facit hominem effebene fubditum huic
ordini:Sed pro tanto dicitur, maioritas in regno correfpõder
humilitati ,ficut thefaurus cæleftis difperfioni thefauri terreni pa
pter deum,vt habetur.j.fequenti capitulo.Item quia ficut dictu
eſt,humilitas eft fundamentum aliarum virtutum : ficut ergo ex
magnitudine fundamenti proiecti arguitur magnitudo edificij
fupædificandi, fic in ppofito ex magnitudine humilitatis,argui
turmagnitudo felicitas,licet humilitatis no fit maiorinter alias
virtutes:quia illa quæ funt priora generatione,non funt maiora
fimpliciter.Item quia virtutesfunt connexe, & maxime virtutes
infuſe quæ connexęfunt in gratia & charitate:&ideo tumị cref
citvna virtus in eodé homine,tātu crefcit altera proportionabi
liter:fecuduillud qd eftformale in virtute.Sicut digiti man" eq=
liter crefcunt,licetin fe non fint eqles.Ille aut qui habet maiorem
humilitatem loquendo de vera humilitate , per confequens ha
bet alias virtutes maiores &ideo ille qui eft magis humilis eſt ma
iorin merito & premio:non propter humilitate tatum,fed pros
pter alias virtutes huilitati conexas, quæfunt etiã maiores ipa hu
militate, o CEtqfufce.Hic docet cõftruere edificiu virtutum
fup huilitatis fundamentu.Iftud aut edificiũ cõfiftit in cõicatiõe.
ad proximu
Moraliter. d CIn illa hora accefferunt difcipuli. &c. Moraliter.
Sequitur: g CEt aduocans Iefus paruulum &c. Morali
tet paruulus inmedio ftatuitur,cum verè humilis in ftatu ponis
tundignitatis:quia tunc ficut lucerna fuper cadelabru ponit alijs
in exemplum, quia plus honoratus,plus reputat fe indignu.Ideo
fubdit: k Nifi couerfifue.f.afupbię faftu. 1 Etefficia
minificut parimitantes eius humilitate,& no afpirates ad di
gnitatem, m No intra.in re.cæ.nam angufta eft porta,vt di
cit.s.vij.ca.ppter qd groffi pfupbia trafire no pñt pipam , fed
huiles tátu . Ideo concluditur n Quicuc ergo hufe. &c .
Et qui fufceperit unum paruulum talem in nomine
* meo,me
 14.

Ly
ra

viapafiacapeG Glof.ordi. Matthæi Cap . XVIII . De Lyra 56

m ellermaior vt
d
et ad omum le malo alteri nõ ruit in pam.Sequitur. d CEpeditci,ut fufC
Ka CQui autfcãdali. Et fi hoc generaliter dicit contra omnes
tücpliprave penda. &c.loqtur euägelifta ad modu terrę paleftinoru in qua
A tamen hîcfpaliter contra aplos q hîc de diginitate vidēť côtédere
depreh & inhoc poterat alios pdere.Mola afinaria fcdm ritu dicit puin condenati ad morte ligato faxo ad collum pcipitabani in mare,
enfum
lum factumeft cię,vbi iſta pœna eft maiorữ criminữ. Expedit ei: qa multo vtili❞ Senfus eft ergo.Expedit &c.i.melius effet homini mori corpo
thaod In eft innoxium grauiffima pœna vitam finire, lędendo fratrem raliter, ex malo exemplo fuo facre aliu ruere in peccatu morta
dicu,eCAc mereri morte perpetua.Vel per molam le:quia ex hoc mereretur morte eternā,
a Humilem mex innocentiæ imitatorem.
sfe effedephes afinariam fecularis vitæ circuitus,& la 2 queeftgrauior morte téporali : &ideo
maiorita fceperit unům paruulum talem in * fequitur: e
ris di TILO bor exprimitur: per profundum maris, Væmundo ab fcan
2 Neputent fe honorari.
extrema damnatio . Quicuc ergo fpe a b dalis.i.mudanis hominibus , qui non
a.eftir
e.c magni ciem fan& titatis habens verbo vel exem nomine meo me fufcepit. Qui au с curant fcandalizare pximos f¶Ne
em quis elleær 93. a Magnus enim non poteft moueri
. † Mar.9.f
iderat,ledgs vlbaa..co plo cæteros deftruit , melius effet ei, vt ceffe eft em,ut ueniatſcandala . Nõ Luc.17.a.
cum fub exteriori habitu ad morte ter autem fcandalizauerit unu de pus eft neceffitas abfoluta,fed tamen ex fup De renữ.c.
pmeri bu
te ti, um, t d
eperpremiu rena acta conftringerent, facra officia fillis his qui in me credunt, expedit, pofitione: Si em homines velint viuere nifi. S. pro
cæteris in culpa'imitabilem oftéderent: b mundane, id eft in cibus voluntatem fu graui.
is mouent fa eiutfufpendatur mola afinaria in
quiafifolus caderet tolerabilior eũpœ am adimplere,neceffario fequit ad hoc
s de humili na cruciaret. Aliter.'
Afinus ad mola collo eius ,& demergatur in profun fcandalum alioru , qanon formidāt, pxi
ibile: & hoc Ergo.
getilis cecus ad lapidem quem adorat. a Que non cauet. mos fcandalizare. g Veruntame
uocansle
Hic cum perfecutionem Chriftiano in uæ hoiilli.i.commina io ponę æter
cia.f.beatu dum maris . Vemundo abfcanda, “
tulerit,hac poena plectitur,vt cufui fa 2 Tamen. SVtile. b Vt qui probati funt, næfibi infligenda. h Perque fca
Petro mil meliores fiant.
crilegij mola iudicandi feculi fluctibus dalum ue.actiuè.f.proximu fcandali
mouicenfi Mar. lis : Neceffe eft enim ,ut ueniatſcanzando . i Síaut man' tua &c. Et
Denoui mergatur.Nota o inatu potes finepec
C &
tuite in Luci ope.nu.c.2 cato vitare ſcandalum proximi, debes. quiafcandalizare paliuè femper eftpec
deret & at dala: †Verumtameuæ homini per
+8.5.co Quia fi de veritate eft,pro fcandalo ves d icatu,quia eft ruina ex dicto alterius mi
<it amei . quem fcandalum uenit . †Si autem
Mar.9.f. rítas relinqui no debet. Quicuq ; fpecie nus recto:idco admonet pufillos, vt cxª
a Quantumcunque vtilis adiutor.
EREBBER

ifi couer tPuell fanctitatis habés , verbo vel exëplo elaz b Difcurfor un tuos vius. c Scandal iz arqui dicio cludat àfe occafione ruined . Si aute
ambitioe vel facto minus recto occafionem datruinæ. Lædit
tionis vel alterius vitij , că ruinę infir te in caufa animæ. manus tua &c.i.tibi eft occafio ruinę
mo fuerit,cui maximè nos oportet con b
cut par. in pam per tactu inhoneftum vel per
manus tua uel pes tuus fcandalizat
iapeccas fulere,expedit &c.b Expedit.Quia a Rumpe affectu. b Deuita eius focietatem quena greffum diffolutu. k CAbfcide eu.
1.Demo caftigare nequis.
multò melius eft pro culpa breuefufcis k No quia aliquod membru corporis fit
bia,&io pere pœnam , æternis feruari cruciati te , abfcide eum , & proijce abs te. amputandum ad vitandi pem.Mebra
Nau.I.c. bus.Non enimiudicabit deus bis in id e 1
ia cotra m enim corporis funt à deo data : & ideo
Bonum tibi eft ad uita ingreditdes
rgo inte fecúdúfalia ipfum cCVæhomini.Quia non iu a Sine perniciofo adiutore vel difcurfore. no eftin poteftate alicui" pfonę abfcine + Mancum.
träflatione dicat fecudum vtilitatem quæ inde pro b. Cum his. derefibi mcbru:ficut necfe occidere:fed
gohu.
eritma uenit,fed fecudu exitum quem intendit bilem uel claudum, quàm duas ma feper hocēillicitu pfonę fingulari nifi i
s eftre d CSiaut manus tua.Docuitfupra cafu ,quãdo.f.vnu mēbru pptfui corru
nusuel duos pedes habetē mitti in
dā,fes nefcandalizemus credetes,nunc tu ca a Prouifor in conflijs in erros ptione èi piculu toti corporis: qa vni
rem vult te in ducere.
uere debemus eos q fcadalizare nos pof cuic comittit cura fanitatis fui corpis
fup
ralis funt: ga parum diftat in vitio fallere vel ignem ęternü.Et fi oculus tuus fcan "
ignem çternü.Et io tuc licitu eft fibi per fe, vel per alium
falli,fcandalizare vel fcandalizari , fi ex vnum mēbrum abfcindere ne pereat to
J

Ad dalizat te, erue eum ,& pice abs te

Quæyou negligétia:Si ex inuincibili ignorantia tum corp". Et eodem modo licitum eft
•

vocatur Bonum tibi eft cum uno oculoin ui

diftat,quia tuc falli peccatu no imputa
perior. tur.Inemendabiles amici funt à no
H bis alienandi,ne per immundicia coru,& ipfi polluti pereamus.
B Omis affectus ois propinquitas amputet,neper occafionem pie
tatis pateas fcãdalis. e Bonu tibi eft &c.Melius eft vitamfo
litariam ducere, ob vite præfentis neceffaria vita eterna pdere.
Videre
Nico. de Lyra.
i pa adproximu:& hoc cõtingit dupliciter.f.rone corpis, & rōne
ictu
aiæ.Primo ergo docet cõicatione charitatiua ad hoiem ex parte
corpis,vt ex notiorib" pcedat ad min❞ nota,bona auté corporis
func nobis magis nota . Secudò docet cõicatione ad proximu ex
pte aig,ibi:Qui aut fcädalizauerit Dicit ergo primò.Et qfufu .
p.ta.huile.f.& fidele. a Clnnoie meo.hoc eft propter deum
ipfum adhofpitium recipiédo,& neceffaria corporis miniſtrādo
&phoc intelliguntur omia alia bñficia quæ impendunt ppter
ef deuex partecorporis. b CMefufce.ga vbi vnu ppter alteru
ཋ "
ei qui tenetlocum iufticię publicę inter
ficerehominem vel mutilare ppter co
feruationem iufticiæ.Sed propter pm euitandum no eft alicui
licitum abfcindere fibi aliquod mébrum.Tu quia per hoc no ex
cluditur concupifcentia interior in qua viget peccatum . Tuga
D
per aliam viam poteft meliusobuiare peccato ,p rationem.f.& li
berum arbitrium , cohibendo membrum à peccati exercitio.Et
fic dicitur manus abfcindi ingtu phibetur ab illicito a&
tu quia
manus abſciſa nõ põt aliquid agere : Et code modo exponendu
eft de alijs membris.Aliter tamen poteft exponi , vt per manum
intelligatur auxiliator in negocijs fuis , quia manus eft organum
organorum.Per pedem intelligatur curfor qui currit ad negocia
peragenda.Per oculi,cofiliari" q dirigit in agendis .Amicitia aut
iftorum tucune fit vtilis in temporalib", eft tn præfcindenda à
fe,&remoueda:fi fit occafio ruinę in fpiritualibus : propter hoc
quod fequitur: Bonum eft tibi:id eft melius. m CAd
uitam ingredi debilem uel claudum . Sicut enim fequenti

vtrobiq tm vnü:& ideo q recipit pximu propter Chriſtữ , diciť capitulo dicitfaluator, vno modo dicitur caftratus propter re
Chriftu recipere.Exeplūhui" habem'in legēda bti Martini , vbi gnucælorum qui continet membra genitalia ab illicito actu, fic
n dicit, Chrift" fe veltitu oftendit illa pre chlamydis, qua beatus
-

dicitur hic claudus qui continet pedem ab inordinato greffu :

1 Martin? dederat paupi ppter Chrifti. c CQuiauté fca.Hic
3 docet cõicatione charitatiuam ad pximu ex pre aię.Que confiſtic
་ in duobus,primò ne pximo inferať nocumētu.ſecũdò vt ei præ
beatbñficiu,ibi:Venit em filius hois faluare. Prima in duas quia
primò admonet neproximuſcādalizemus.fecūdò , ne eũ cōtêna
m'ibi:Videte ne contenatis.prima in duas: qa primò docet vita
reſcădalu actiuu.fecudò,paffiuu,ibi:Si aut man" tua . Circa priz
mū aduertendu,q ſcãdalũ actiuè dictữ, eſt dictũ vel factum min"
Ioralite rectu,prçbes occafionem alteri ruinę . Scãdalizare igit aliqué eft
facere eum ruere in pm mortale ex dicto vel facto fuo malo: &
hoceft pprièinferre ei nocumêtů ex pte aiç, qd ' eft rectè cotra cha
ritaté:& ideo talis facics aliu fic ruere,fi faciat hoc de intentione
feu ex aduertétia fep peccat mortalit,etiã fi factu vel dictu ex quo
ruit alius,no effet de genere peti mortalis. Sicut dicēs mēdacium
iocofum mulieri intentione ptrahēdi eã ad adulteriū,eft peccatu
mortaleex intentionefinis. d Quifcãdalizaue.unũ &c.
Dicit autě pufillis,qa'nullus ſcádalizatpaffiue,nifi inctum pu
fillusi.paruę virtutis:qa homo pfecte virtutis ex dicto vel facto
malo alteri?
&debilis
* meo me fufcepit. nã ab eo verè fufcipitur qui ei conforma Moraliter.
tur. c Quiautem fcandalizauerit &c.Sequit: d Ex
peditutfufpendatur mola afinariain collo eius &c.Eligi
bilius enim eft corporaliter affligi & æternaliter cruciari. i Sí
autem manus tua uel pes tuus fcandalizat te &c.Per mas
num quæ eft organum organorum , intelligi poteft opus bonu
degenere,quodtanien non eft neceffarium adfalutem , & fi tas
le bonum fit occafio ruinæ, vtpote feperbiæ,vel alterius mali de
bet dimitti.Per pedem verò poteft intelligi greffus honeftus nõ
tamead falutem neceffarius , & fi fit occafio mali debet dimitti.
n CEtfioculus tuus fcandali.te.&c.Per oculum poteft in
telligi fciétiafæcularis, quæ licet fit bona, tamě fi fit occafio mali
debet dimitti,ficut dicit brus Grego.de fanco Benedicto,qui li
beriori genereex prouincia Murcie ortus, Romæ liberalibus lite
rarū ftudijs traditus fuit :fed cum in eis multos ire p abrupta vitie
orum cerneret,eu que qh in ingreffu mudi,pofuerat pede retraxit
Etfubditur ibide.Receffit ergo fcieter nefci",& fapicter indoct”.
* Videte

J
 Glof.ordi . Matthæi :
Cap. VIII . De Lyra

E a CVidete ne contenatis.Sic pcipio! vobis feueritatem dis d CIn cælis femper uidet faciem patris.Quia tuncunc
mittendi oës amicitias, vt admiſcea clementia ,vt qratisl eorum fa mittant ad tempaliú reru adminiftrationë, tamē fup deo inhæret G
lutem.Sed fi pfiftat in mal,meli” eſt ſolum faluari, dānari cum paperta vifione, e CQui in cel.eft.Licet enim deus fit vbiq
plurib".Quauis pfcãdalois rūpend" eft affectus: qrite tamē ſalu peffentia,pfentia & potentia , tame ſpecialiter dicit effe in cælis,
tem ifirmoru cum poteftis. b Quia angelileo. Cur non vbi adeftbeatis p aperta vifione. f CVenitem filius ho.Ofte
funt côtenédicga pro eis quotidie mits fo q no eft pximo inferēdu nocumētu Diuifio
tunt angeli , Hierony . Magna dignitas ex pre aie,hoc oñdit, ei eft bñficiu im
animaru,vnaquæq ; habeat ab ortu na tam intrare, quàm duos oculos ha pēdēdu: & primo i affectu.fcd'ò in effe
tiuitatis in cuftodia fui angelu delega bentem mitti in gehennam ignis.
2 Atu ibi:Si aut peccauerit, Primū oftēdiť
tu. c Semp uidet &c.Vifione dei * Videte ne côtennatis unum ex his ¹ exemplo faluatoris qui ad falute hoim
manifefta pfruunt,ideo nõ eſt ſpernēdū Deputat eis custodiam. defcedit de celis,dicés: Venit em filius
ab homine , qd tātæ curæ eft
' apud deu tara b pufillis.Dico enim uobis, quia an e hominis faluare qd perierat.& idu
ergo vos nolite fpernere , tu in vobis C
geli corum in cælis femper uident cit ad hoc exēplu de illo q habet ‹ entū
eft.CEt fi enim miſſi veniat ,fic exteri e Oues:vna em erräte dimittit nonaginta
implet minifteriuvt nuc intus defintp faciem patris mei, qui in cælis eft. nouē, & vadit ad qrēdu illa, que erraue
cotéplatione.Mittütur ad hoim falute, a Non debetis curam hominum paruipendere rat:& cu inuenit eã gaudet fpeciali gau
Luc.19.b &tamefemp vidět facie patris:qa quo pro quibus ego veni,
f Nõ qa magis diligat
tVenitenim filius hominis faluas dio de iuetiõe ei": Nō
libet miffi veniat , intra ipfu currūt qui illam fola & nonagintanoue, fed qa fiz
Sifuerint alicui cen a Ad clement:am prouocat qui præmifit: Videte
Angelimit vbic eft d ne contemnatis.
tunt ad ho tum &c.Domin' centũ oues habuit, cut dictu eft,habet fpeciale rōné gaudē
re quod perierat.Quid uobis uide di de inuétione eius quã no habebat in
minu falu dirationalis naturæ numerus angelo
a Aliud de eadem re ſubdit exemplum. alijs.Sic deus de reuerfione peccantium
tem . d
rū &hoim integer.i.infua perfectione tur Sifuerint alicui centum oues, ad falute habet fpeciale ratione gaudij
mafit,fed vna errauit , cũhomo pecca a Quia rationalis creaturę numerus pereunte homine
fuitimminutus. quã no habet de pmanetibus in iuftitia
Luc.rs.a. uic.Ouis pdita oés petores gper pe
· Cæteris tameparib",pmanētes in iuſti
nitentia recōciliatur deo . Nonaginta & errauerituna ex eis,nónne relin
Alias quit. a in cælo ab homine derelido. ciafunt magis dilecti deo.Hoc autē in
nouefuntfuperbi, quos reliqt in mon 2 . Alius euangelifta dicit, in montibus.i.exellis . ducitfaluator ad cofideradum ,q fimili
tibus p tumore vel follicitudine gerut ter debem" gauderein affectu de falute
quet nonagintanouem in deferto,
in animo, q folos fe videri volunt, q de a In terram. Hominem vt fumma reintegretur. pximoru . Cõliderãdū etiã , q alia rõne
fe prefumêtes pœnitétibus præponunt & uadet quærere eam quæ terra , aliqn deus magis diligit peccatores res † Errabat.
fe:quib ad perfectionem vnitas deeft. uertentes remanetes in jufticia:noō qa
e Nonne relinquet &c . Grego. uit.Et fi contigerit, ut inueniat eam .
a Quia maior gloria reformantis eft perdita reſtaus peccauerunt,fed quia ex peccato com■
Phil.2.2. Quiafeipfum exinaniuit formã ferui ac rare,quam ea quæfunt immota retinere. miffo humiliores efficiunt,& factiores,

cipies, angelica natura perfiftete in fum Amen dico uobis, † quia gaudebit & in bono feruetiores. Vnde dicit bea- † so.dift.
mabeatitudine.Alij in nonagintanoue tus Grego.in moralibus , princeps mi quia fancti
iuftoru numeruputat intelligi , in vno fuper eam magis quam fuper nena
litiæ plus eum militem diligit qui poft tas tua.
Mar.2.c. pctorum,vnde alibi: Non veni vocare gintanouem , quæ non errauerunt. fugam fortiter hoftem pmit, qui nun
a Docet parabolam ideo propofitam , vt pufilli non
iuftos,fed peccatores.Inluca fcriptü eft contemnantur. Sicut non eft voluntas paftoris, fugit , nec vno aliquid fortiter egit:
Luc.s.f. Maius gaudiu eftfuper vno pec.po.a. vt vna de ouibus pereat Et eode mo eft de peccatore poft poenis H
fupnonagintanoue iuf.q no in.po. Sic non eft uoluntas ante patrem tentia viriliter agere : & de iufto tepido Diuifio.
Quia vt quotidie experimur, q illicita a Sed omni beneuolentia ab his quos offendunt cor in fuaiufticia pmanente. g Siaute
rigantur. Si perit,no voluntate eius perit.
non comiſerut,in rebus licitis fæpe fibi peccauerit &c.Hic cofequéter often
ueftrum qui in cælis eft , ut per
prebent vfum,ad celeftia anxiè nõ anhe dit,op debem effe benefici pximo ex p
g g
Flant.Et quia fecuri funt,ad bona ageda eat unus de pufillis iftis . t † Si au te aig in effectu :Et hoc duplicit: Primò , † Lu.17.a.
pigri remanent.Ecotra aut plæruq pec a .Finiuria vel contumelia affecerit. defectus corum charitatiuè corrigendo
· 45.di.c.fed
cator facit.Maius ergo gaudiu de eo,q tem peccauerit in te frater tuus , & fecundo,offenfam mifericorditer re illud 2.q.1
.
de ftanteiufto , vt dux in prelio :Plus em a Ne publice correptus veres mittédo,ibi:Iterum dico vobis ,Ad eui
cundiam perdat qua perdita in peccato permaneat. c. fi pecca
milité illum diligit qui poftfuga reuersuade & corripe euinter te h dentiam primi aduertendum, duplex uerit.
fus hoftem fortiter præmit, & eum qui & ipfum
eft correptio . Vna quæ eft ad peccantis
nunc fugit,nec vno fortiter egit , Sed punitionem propter conferuationem
&funt qda iufti,de quib" eft tātu gaudiu vt eis null' pœnitens p iuftitiæ:&ifta nō ordinat femp ad correctione delinquetis,qa ali
poni poffit:q & fino fint malorü cöfci fibi tame licita refpuunt, quãdo fibi infligit pozna mortis:&ideo principalit eft ad confer
in oib'fe humiliat. Quštu ergo gaudiu eft,fi hūilit plagat iuftus uatione iufticiæ & terrore alioru: & talis correptio no ptinet ad
cu tatufit fi qd
' malegeffit danat iniuft f Gaudebit &c. fingulares pfonas:fed ad iudice ad que ptinet cõferuare juftitia
Magis dñs gaudet de nfa repatione(qa magis nos gaudere facit) inter homines , & propter hoc talis correptio eft actus iufiitiæ.
de angelorü imutabilitate, Maior em dei yt? & hiilitas in nřa Alia eft correptio quæ ordinatur ad fratris peccantis emenda
reparatiõe cognofcit, in nia creatione. g Si aut peccaue tionem:& hæc eft actus charitatis,& pertinet ad omnes : quia fi
rítin te &c.Siem in deum,no eft noftri arbitri . Hoc ordine cut dicitur in Ecclefiaftico:Vnicuiq mandauit de" de proximo.
fcandala vitare debemus,ne quem lædamus:& peccantem zelo Et ideo ficut quilibet tenetur proximum ex charitate diligere, Eccl.17.b
juftitiæ corripiamus , & pœnitenti mifericordiæ vifcera pan ita tenetur defectus eius charitatiue ad emendationem eius cor
damus. h Corripe eum inter te & ipfum &c. Non paf rigere,fi tñ pbabiliter credat op ex fua correctione debeat ſe emēs
fim iuber peccanti dimittere , fed pænitenti . Ita peccat qui vi dare.Et de tali correctione loquit hîc Saluator,no de prima, que
dens fratrepeccare tacer:ficut qui poenitentinoniudulget.Nam eft actus iufticiæ . Tangit autem debitum modum huius corre
Nicolausde Lyra. Kqui dixit: &ionis,dicens . Siautem peccauerit in te frater tuus . Et
intelligit iftud in te dupliciter:vel gate folu læfit , vel ga te folo
& debilis qui continet manu ab illicito tactu: Et ficut tefti fciete peccauir: Si enim alios læderet,vel coram alijs peccaret,tuc
monio Saluatoris illa caftratio ,quæ eftper membroru genitaliữ non haberet locum illud quod fubditur: h Vade & corri
côtinentia, eft meritoria & laudabilis :no autilla quæpermcbro pe eum inter te & ipfumfolum . Quia peccata publicafunc
rū amputatione, Sicin ppofito claudicatio vel debilitas feu ce in publico argueda,fecüdü d'q dicitur.j.ad Timoth.v.d.Peccan
citas quæ eftper cohibitionem manus ab illicito ta&u ,& oculi tem coram
ab illicito vifu , &pedis ab illicito greſſu , eſt meritoria & lauda. a Videte ne contennatis unum ex his pufillis . Gra
bilis:non autem illa que effet per membrorum priuationem.Cæ ue ergo eft contennere quem deus honorat angelo cuftode,& pe Moraliter.
terapatent. a Videte ne contenatis &c . Hic confequen pter cuius falutem dei filius voluit in mundum venire: Et hæ raz
ter prohibet ne pximi cõtēnamus: Cuius ratione affignat : quia tiones tanguntur, cum dicitur; b CDico enim uobis, quia
runcung homo fit paruus in hoc mundo , tame habet angelu angeli eorum in cælis femper uident &c.Siaute pecca.
affignatum à deo ad fui cuftodiam : & ideo fi homines tm a deo in te fratertuus.i , te fciente : vñ Augu.Quid eft in te peccauit.
honorantur , qad eius imaginem funt facti, multo fortius à no nifi tufcis,quia peccauit. b Vade & corripe eum inter te
bis funt honorandi : & hoc eft quod dicit : Videte ne contem & ipfum folum Hieronymus. Corripiendus enim eftfeorfum
natis.Sequitur: c CQuia angeli eorum .i . affignati eis. frater,ne fi fémel verecundiam amiferit , permaneat in peccato.
CIncælis → Si te audi
 ra

pruncu Glof . Mat Cap. XVI . De Lyr 57

ng .ord thæ II a
coinhærit G i i
to per denunciatione publicam:&tunc funt teftes iducendi adfa. C
qui dixit:fipœnitet dimitte,premifit, fi peccauerit increpa. Nec
us fitvbiog difficilis fitvenia nec remiffa indulgêtia. aDic ec. Vi detefta ti pbatione,a prius fuerat idu&
& ti ad fratris fecretacorrectionem .
Teinca
ls, e CSi autec no au.pcepruplati cotenendo. f Sit tibi .
A tioni eum habeat.Et qui non potuit pudore faluari ,faluetur
ཊྛིརྞྞབྷྲཎ

sho.Of
te opprobrijs ,& vt rubore fequeftrationis emeder,fit tibi ficut etha ethni.&c.i.fepet ab alijs fidclib'p excõicatione & cenfuram ec
སྙབྷ

cumiti Diuifio
ཊྛ

nicus & publicanus . Sed ne quis fuperbus talem contemneret clefiafticam . Et qp talia poffint prælati ecclefiæ inferre, fubditur
ficillim
e g CAmen.i.fideliter.h Dico uo.
fequef tratio ne fubdit : Amē dico uo.
ཎྜབྷྲ
ནྡབྦ
ཎྜཎྜཎ

in effe Quiadeus tale punitione approbat,fi

ཾ་

Poteftate tribuit aplis,vt fciant gà talis a Per alterius falutem falus tibi acquiritur.
ཨྰཿདྷྱ
བྷྲཏྲཱ

oftedit iudicium ecclefiæ non erat.Confideran

bus dñani,huanã fententia diuiafenren
ྜཊྛ
༄

folum, Si te audierit , lucratus eris

ཨྰཿ
༄
ཊྛཱ

hoim
ཱཎྜ

b
་
ྜ

tia corroborari, b¶Sicut ethnicus. dutame circa pdicta,q fipam occultu

fratrem tuum . Si autem te non aus fratris fuerit i piudiciu cõitatis:vt fi alis
tDeu.19.b Deteftabilior eft q fub nomine fidelis a
a Studio corrigendi vel conuincendi fub teftibus. qs tractaret fecretècu aliqb' ciuib" qli
Sidu 1.Cor.13.a. gir opa infideli , aptè Getilis. Nec io
dierit,adhibě tecũ unum uel duos, ter ciuitas effet hoftibus tradeda.vffiali † confiftat
falus ci neglig éda eft,nã & Ethnic os.i.
tutin ore duorum uel trium teſti qs heretici fecreto corrupet fideles,tüc
Einta Getiles & publicanos in numero gdem
c fecreta correptio vf admonitio no effet †De iure.
fratrum no deputam” ,ſed tñ eorûfalu umfſftet omne uerbum . † Quòd fi
expectada:fed ftati effet plato denucian, iu.c.quéad
tem fempingrim".Typice , Publica a Adhue incorrigibilis extiterit. b Vrobiurga
tio plurimorum cum corrigat. Hic autoritas de du,q poffet tali piculo pcauere.Et idem modum
nifuntq lucra feculi fectant & exigunt manifefta vocatione, iudiciu de cofimilib? cafib' eft habēdu. †24.q.1.c.
vectigalia negotiationis p fraudes,p fur a non aŭdierit eos , dic ecclefiæ . † Sid
e i CIteru di uo.Hic confequet oñdir, oib'.& 26.
ta & pperiuria. c CAmen dico &c. f
A deo veftrafentétia cofirmať diuia vel autem ecclefia non audierit , fit tibi qnofoludebem' fratre corripe,fed eti q.7.c.erga
a Gentilis. bBxactor publicorum veftigalium. am offefa nobis illata remittere.Et diui 35.q.8.c.fl.
ad recipiedi pocnitētē, vel ad abijciēdū
,ficut ethnicus & Publican' .†Amē® dif in duas ptes:qaprid facit qd dictu †loso.c.
cotumacem. d Si duo.Typicè.Vbi
a Vinculo anathematis. eft.fcd'ò oñdit qties fit offefa fris remita
Ipus aia & corp" cõſenſerint,vt nō fit is
dico uobis ,quecuque allígâueritis tēda,ibi:Tuc ac ad &c.Dicitigit pri
ter eos bellu , carne cupiête cotra fpm & 2 Diuino iudicio. mò: k Si duo & c.f.offefam fibi in
fpū corra carne,qdqd perut fier.Quia fi
1 fuper terram,erunt uiceremittedo . 1 CDeoire.&c.ga
corp? vult, fpus vult ,tm bonarũ reru ē ligata & in cæ
oro no eft accepta coră deo,fi teneat o
petitio.e Ibi fum inme.Omnis fer lo: & quæcunqs folueritis fuperter, diucotra fratrei aio: propter quod fub
mo,fupra adcocordia puocat & pack, ram , eruntfoluta & in cælo, Ite,
quã a deo comedat,vt dicat deu in mes dit: m CVbiemfut.i,charitate vniti.
d I.q.I.c.cu
retErrabas dio effe eorú,q pax & charitas fede fibi rumdico uobis , quia fi duo ex uo * n In me &c.Acgefcedo bona vo
1
in pacificis cöftituit,& vnitatis merito luntati&petitioi corude,dutn illaoño 120.di.c.
bis confenferint fuper terramde o de quibus
oia petenda impetranda effe confirmat. auxtapro falute corrigendorum. habeat coditiões cõueniétes,q ad hoc re
fcriptura.
fCTunc accedes . Dixerat videte ne grüt.f.qp aliqsoret pfe pie & pfeueran
mnirequamcung petierint , fiet il
a In fan&is. In omni ter.His em cocurretib" fep oro exaudit: 24.9.1.C.
eat so.de cōrem.v, de pu.i.adiecerat :fi peccat,cor audiuim?.
bus quæ indicando aguntur in terra ad falutem hos
quiafand ripe.&pmium pmiferat: Si duo ex vo= & fi aliqñ differt,tñtpe cõpetēti ¡plet,ſi &.c.alien
minum,affum cooperator.
oft rastua. 112
bis.Prouocat ergo Petrus,qritqties di lis à patre meo qui in celis eft . Vbi cutfupra habitu ē c.vij.Aduertédū tň,
mittat. gSeptuagies fep. Hiero.i . qplicet offifa fitfep remittéda,nō tñiiu
a Monuit ad concordiam :nunc præmium pollice
cccc.xc.vicibus.i.toties i die quoties il tur quod eft in medio eorum. ria.Si em ex remiflice iiurię & ponę des
H enim funt duo uel tres congregati bitefeqret pnitas i co cui remittit ad fa
le peccare pot. Aug. Typi.xj.pfetraf n
Diuifio. in nomine meo , ibi fum in medio cili peccadu,no cetbonu ei remittere.
greffione fignat qa iã eft extra decalogue fifr fi ex tali remiffiõe eet fcãdalu alioru
Cum verò multiplicatur per.vij.iam o f eorum . Tunc accedens Petrus ad °
B & omiffio iufticię &i cofilibus cafibus.
mnis intelligitur tranfgreffio. propter
feptem vitia.Nota.Aliter daturve eum dixit: Domine, quoties pecca, o Tucac-Hicoñdit qties fit fratri re D
niapetenti fratri , vt nobis .f.focia cha a Pœnitenti quidem. mittedu:&prid oñdit ppofitü,fcdò cõ
Lu.17.
ritate conicet : ficut Iofeph fratribus , bitin me frater meus , & dimittäm firmat pexepla,ibi: Ideo af.eft.Circapri
45.d1.c.le!
ficut frequêter dicta ē
illud.2.q! +Depe.di. Aliter inimico perfequenti, vt bonum eist Vfqz fepties ? Dicit illi Iefus: ? mu aduertédū,
c.fi pec 3.c.fepties ei velim?:& fi licet faciam " , vt Dauid lu Petrus tac pricipalis aliqñloqbat pfe
Non dico tibi , ufqz fepties , fed uf & palis:& io audito à Saluatore qp of
cerit. gens Saul. h CIdeo affimilatu. vt
fciatis dimittedu effe coferuis, oftédam que feptuagies fepties . Ideo afsi féfa fris peccatis effet remittéda, iterro
pfilitudine,qa fi ille rex & dñs dimifit a Vita iuftorum b Huic toti negotio. Typice gauit qties effet remitteda fratri, & hoc
Chrifto qui merita cuiufq; examinat.
feruo ,multò magis homo cõferuis fuiss t petit fifufficeret ad falute dimittere fes
milatum eft regnum cælorum ho,
Hierony. Mos erat Syrioru p parabolas loqui pties.Dicit il-le.No'di.Et ponit
Etvxorem mini regi , qui uoluit rationem po ibi numer determinat pidetermiato,
acfi di.toties quotiens,vtdicit Augu.
Nico.de Ly. SCIdeo af.eft.Hic pbat hocp exsplu
Peccante corã oibus argue,vt cæteri timorë habeãt:fed quã, qa magis fum debitores dei & pl' offedim " eu q ho poffit offe
do fut fecreta,tunc habet locu correctio fraterna:q eft a&t" chari dere,pximu,quia tāta eft offenfa quãt' ille q offendit.Deus autē
Fraternæ tatis,q debet fieri primò in fecreto. Cui? .atio eft. Sicut em me eft infinit",& ideo offenfa in ipm comiffa quãdã infinitatém has
Eccl.175 correptios dicus corpalis fi debito modo pcedat, nitiť inducere fanitate cũ bet:&tñ qtiefcuq offendimus deu,ipe toties patus eft remittere
nis mode minori difpendio corpis,vt fine mébri abfcifione:& fi non pof dutñ velim, veraciter pœnitere; ergo multò forti? fikr debem?
ramen. fit,tuc abfcindit mēbrumin" nobile, vt coferuet magis nobile v peccati i nos facere:& hoce qd dicit:Ideo af.eft.i.ftatus ecclefię 1
totu corp".Sic illeq fratre peccante occultè corripit,charitatiuè militatis.t Hoi regi.i.Chrifto,q eft ver" ho & ver'de',rex re
; detrimento fuæ fa
debet tetare, fi poffit fratre emendare abfq gum &dñs dominatiu, vQui uoluit &c.id eft rõnégerere.
mæ:quia fama cõputatur inter maiorabona hominis citra virs de factis
tutes:&ideo corriges fratre debet tupot cõferuare ei famam. Na Site au.lu.Per falute em alteri" nobis quoq acqrit fal". Moraliter
Alia caufa eft, qa amiffa fama vel læfa,efficitur homo inuerecun bSi autem.Gloffa,vt fi dixeritnon effe peccatum,probent
dus:&p.cõfequés min' à peccato retrahitur & prius.Eft ergo de illud effe petm. cCQdfino au.eos.Chryf.i.his qui ecclefiæ
bitus pceffusi correctione charitatiua,vt homo corrigat fratrē prefidet. eCSi autem ec.Aug.i.Gentilis & paganus in nu
fuum interfe & ipſum ſolu,vt fic poffit eu faluare cu oïmoda in mero fratrum non computãdus. g CAmédico uobis &c.
tegritatefuçfame.Et hoc eft op fequit; a CSi te audi. lucrat❞ Augu.De verbis domini in mõte: Capifti haberefratrē tuu täc
eris &c.Eum.f. cum integritatefamæ adfalutem reducendo. Ethnicũ & publicanu,liga illüin terra:fed vtiufte liges eu vide:
oralize b Siautetenon.Quia em fama eftminus bonu, q fit bona nã in iufta vincula dirumpit iufticia. i CIterum dico uobis
vita:fi non poffitferuari bona vita fratris fine detrimento fuęfa qfi duo.Subintelligēdu eft fi petierint piè,perfeueranter, & ple
mæ,tunc pccdendữ cft ad faluté bonę vitæ cũ aliqli læfione fuæ p CDomine quoties.fubdit: qTVfio fep.fep.id eft quas
famæ: & ideo adducēdus eft vnus ali vel duo ad fciendi,f. fras. dringentis nonaginta vicibus,vel vt dicit Aug. oino quicfcüq
tris deli&u,&vt corã eis arguat:& fi fe no correxerit,tüc fimplici pecccauerit,ignofcas, s Ideo affimilatum eft regnữ cælo
ter contenéda eft eius fama, vt conferueturbona vita,vel faltem rum.i.Chrifto qui eft rex regu. Qui uoluit rationem po
ordo iufticiæ ad terrore alioru.&hoc eft qd fequit: cCQdfi nere cuferuisfuis.Huius em regis ferui funt omnes homines,
non audierit eos:ſe corrrigendo, d CDicecclefiæ.i.præla &cum eis rationem ponit:nam omnium actus diligéter difcutit
sop denun i Oblatus eft
 Glof. ordi . Matthæi
a CEtuxore.Eum no folu populu,
E fed etiã prelatos & fubditos fimul cu to
ra familia vi fubftãtia corũ pmágnitu
dine delictoru tradidit exteris natiõib":
vt qď noluerut voto,foluat tormento ,
Cluffit pcupiditate & opib”: qa vxo
re&filijs poenasfoluere. b Mifert"
au.Mifericors dis non folu captiuita
te Iudaicam abfoluit, fed etia peccatoru
oim veniam in aduentu Chrifti fedare
promifit, fi perfifterent in incepto .
Dimifiteii . pondere carnalium
obferuationu abfoluit, & debitu dimi
fit.i.priores tranfgreifiões, d Inue
nit unu.Gentile ppľm , qfi fibi debito
refatigabat:gratia Chrifti no efle eis ad
faluté dices,carnales obferuantias ab eis
non modò perfuafionibus fed etiã tor
mentis expectabat. e Serue ne.Sæ
*mutuum pe debita dimifi tibi, quando in angu
ftijs rogafti:fed liberatus compaffioně
no habuifti,quin potius pphetas & apo
ftolos pleqris. Xingratus,& de iufticia
plumes fpernis gentes,indignas tuafo
cietate in Chrifto iudicans. f Sic &
paterme".Si non dimiferitis ex corde
qfin vos delinquitur,& hoc qdp po
nitentia dimilum erat à vobis exigitur
Repetetivel de mala voluntate dānā
do , a q omne malu, vel de inobedientia
quæ eft origo totius mali: Quoties em
quispeccat,inobediens efficitur.Inci
pit narrare, dis in Iudæa fecit, & do
cuit,&paffus eftpriò tras Iordanem ad
oriente,poft & citra lordane, quãdo ve
Sermo
nit à fericho i Ierufalem. g
nes:Quos in Galilea poft tributum de
humilitate &innocétia, & correctione,
& venía habuit. h CVenit in fines
Flu. Ois ludçoru puincia ad diftinctios
nem aliaru Genti Iudæa dicit, fed fpe
cialiter meridiana plaga ad differétia Sa
marie,Galilee,Decapolis,& ceterarũ re
gioni eiufde puincia. i Et fecuta
funt.Galileos maluitcurare in Iudæa,
vt Gentes in cam veniam, quæ ludææ
parabatur,adimitteret.
Nico.de Lyra.
de factis humanis. a COblat' eft
*Decofe, eiunus,q debe.ei decem mi.talen
ta.i.obligatus ad magnã pœna propter
dif.4.c.
multa peccata. cCum aute no ha
quoin fi.
beret,unde red.quia peccator non ha
bet vñ fatiffaciat deo p pato.dluffit
eu dominus uenudari. quia oiafua
funtpoeng eterne ppter peccatu fuu ob
ligata, e Procidens autê fer.i. pec
carorper pœnitentiam . f Patienti
am habe pœna çternã in téporalé co
mutando . g CEtoia reddam tibi:
opera meritoriafaciendo . h Mifer
tus aut domin'.qa dñs parat" eft miſe
reri &parcere vere pœnitétib'. iCE
greffus aut fer.ille à fa.domi.f.pres
Mar..d cidiuupti.k Inuenit unữ de co
fer.i.de ho bus, q funtferui dei cuipfo.
1 Qui debet ei cen dena.i.modi
delica cum eu offenderat,ga offenfa in hoiem
eorum modica eft refpectu offenfecommiffçin
deu: m Ettenes fuffocabat eum :
id eft ftragulabat. Et dicit à fub &faux
cis, dicens: n
Redde qd ' de. In quo
oftédit aufteritas in repetendo vindictā
à pximo. o CEt ,pcidens confer.pi
poeniteria. pRögabat eu dicens: trans lordanem , & fequutæ funt d
Patietia.q.d. paratus fum fecüdü pof
fibilitatem meam fatiffacere. qCille cum turbæ multę , & curauit eos ibi,
autem no
Cap . XVIII .
nere cum feruis fuis.Et cùm cœpif,
a
fetrationem ponere , oblatus eft ei
a Populus Iudaicus, qui dećalogo conftri&
tus mul
tarum tranfgreffionum reus erat.
b
unus qui debebat ei decem mília ta
a Viribus fuis hoc explere non poffet.
lenta.Cùm autem non haberetun, с
a Permifit iufto iudicio, mas
lignorum fpirituum feruum feri.
deredderet,iufsit eum dominus uę
2 ex liuore vindicta. t
nundari , & uxorem eius , & filios ,
& omnia quæ habebat , & † reddi.
Cum fponte nollet malus, coa&us populur
ille pœnitet.
Procidens autem feruus ille roga
Parce peccatis .
f tend o . y CEtirat" do. &c.tor.id eft
bat eum ,dicens * : Patientiam habe
a Credendo in te, qui es finis legis.
in me, & omniareddam tibi.Mifer & stern
tus autědominus ferui illius , dimi
a Inlibertatem idei vel de captiuitate liberatus.
fit eum , & + debitu dimifit ei.Egrefi pater meus cæleftis.Hic inducitur ap "
a fus autem feru' ille , inuenit unum
* plicatio parabole ad propofitum eode
ST.i.recognofcebat ab eo falutem pręstitam fibi.
de conferuisfuis, qui debebat ei cen '
a Non finebat eum reddere rationem.
m culoru,cu dicit: Et factu cum cófum
tum denarios, & tenens fuffocabat '
a Obferua carnales obferuantias.
eum,dicens : Redde quod debes. "
O poffeffio duaru tribuu &dimidię.f.Ru- crabat
Etprocidens conferuus eius * roga
a Parce peccatis.
bat eum ,dicens : Patientiam habe
a Quicquid lex precipit fpiritualiter implendo.
in me,& omnia reddam tibi.Ille au
b Spiritualia.
bSAfpirituali iutelleâu receffit.
tem noluit , fed abiit & mifit eum
a Artan tribulationem .
b Hoc intendens, vt legem carnaliter impleret
quod videbatur debere.
in carcerem , donec redderet debi
a Angeli quireferunt deo gefta hominum , vel
prædicatores euangelij.
r
tum . Videntes autem conferui es
a Propter afflictionem Chriftiani populi.
ius quæ fiebant, contriftati funt ual
aProfalute credentium contra dolum perfe
quutorum dominum implorant.
de,& uenerunt, & narrauerunt do ,
minofuo omnia quæ facta fuerant .
Tuncuocauit eum dominus fuus,
. V
& ait illi . Serue nequam , omne
Omnes præuaricationes .
debitum dimifi tibi , quoniam ro,
x fetp pœnitétia fatiffacere, f Mifer
gafti me . Nónne ergo oportuit &'
a Dignas mifericordia gentes reputare, quo
niam omnes peccauerunt & ègent gratia dei.
te mifereri conferui tui, ficut & ego
a lufta animaduerfione.
tui mifertusfum? Etiratus domi,
a in manus Romanorum, vel
tartareis miniflris.
nus eius , tradidit eum tortoribus ,
In perpetuum .
quoadufque redderet uniuerſum *
f a
debitum . † Sic & pater meus cæle
a Repetet a vobis dimifa.
ftis faciet uobis , fi non remiferitis
Non fita pace.
unufquifquefratri fuo de cordibus
ueftris.Et factum eft, cũ confum,
8 maffet lefus fermones iftos, migra
uit à Galilea,& uenit in fines ludça
a De Galilea. Ex pictate vt doceantur,
& innrmifanentur.
S la Iudça.
De Lyra
aut noluit.In quo notat crudelitas in C
modo repetendi vindicta . r Viden
tes aut cofer.eius.Ifti funt qui viden
tes crudelitatehominu erga pximos co
triftant,quia ad eandē virtutē pertinet
gaudere de bono,& triftari de oppofito
malo. s CEt ue.& nar.domino,
quia in oratione petunt à domino talia
vindicari ad declarationem iufticię, nõ
Tunc uoca.il
lu domin' fuus.Ifta auté vocatio fit in
morte: vbi oportet de oib' rõne reddes folutio
re ftricte, v Serue nequã oë debi . nem fieri
id eft offèfam magna in me comiffam ,
x Nonne ergo opor. paruã remit domine
demonib",q in hoc funt executores dí
uingiufticiæ. z CQuoadufqz . id eft
aliter, quia in inferno femp eft red
diti o abfq ; quietatiõe:cu pœna femper
remaneat æterna a pte finis. a TSic &
modo quo dictum eft. b Etfactu
eft cum co.Hic ponitur confirmatio
doctrine precedetis per opatione mira
maffet Iefus.Sequitur: c Et uenit ad pedes
in fines Iudæg trans Iorda .vbi erat eius obfe
ben & Gad, & dimidiæ tribus, Manaſſe.
d CEtfecutęfunt eum tur.mul.Ex
qpatet deuotio populi ad eu,
eũ, qa multi
fequebant:Aliq caufa pdicatiois audien
dæ,aliqui caufa curariõis im petrandæ.
e CEtcurauit.eos ibi. Et fic patet, q
Euägelifta in vno bo multa miracula
fanitatu includit: qa ppter multitudine
miraculoru no poterant oia in particus
lari defcribi ,vt dicitur Ioh.vlti .
a Oblatus eft ei unus.i.quiliber
peccator, quia prefentialiter fibi afliftit.
b Qui debetei de.mi.i. debitum D
valde magnũ, quia tanta eſt offeſa,'quã
tus ille eft q offedit, c Cũ aut nōha.
unde red.quia peccator no habet vñ
poffetfatiffacere deo. d luffit eum
domin' eius ue.phoc fignificat deter
minatio ei" ad pœna debitam.Per vxo
t
rem aut eius fignificat delectatio praua:
& p filios,actus malt pcedentes indep
qbus eftpuniendus. e Procidens
aute.vtfibi daret fpaciu vite, in & pof
tus aut domin",plus em dat dominus
roget.gEgreffus autem fer.il.
Egredit aut à domino pam reiterando.
h CInuenit unu deconferuis fuis.
id eftde peccatorib , q ei tenebại in mo
dico refpectiue:crudeliter cogebat cum
reddere.r Videntes auté. per quos
oes Chriftiani & angeli feti intelligunt:
vñ Apoc.,xxij.b.dixit angel” btõ¡lohā
ni.Coferu" tuusfum,&fratri tuoru. Et
cora deo repñtat factahoimv Ser
uenequã &c.nonne oportuit & te
mi.conferui tui.q.di.fic. Remigius,
Seruus ifte nullu legit refpofum dño de
diffe:in quodemonftrat, qp in die iudi
cij & ftatim poft hac vita ceffabit ois ex
b cufatiopati.y Etira . do.&c.tort.
ideft demonibus . z Quoadufq
с
red.i.vfqin perpetuum.na in inferno
nulla é redéptio. Et factu eft. Sequit
c CEtuenit.Origen , Sanauit domis
nus turbas trans Iordanem, vbi daba
tur baptifmus.Verè enim à fpiritualib
infirmitatibus curantur &faluàntur ho
mines in baptiſmo.
 Additio Matthæi
A In eo.ca.xvii.vbi dicitur in Poftil.Sicut digiti manus æs
qaliter crefcunt.
ADDI.I.Hæc rõ nullapropria prçeminētiã attribuit hu
'militatiinter ceteras uirtutes.De qualibet enim
alia virtute verè poffet dici,op illa crefcete,cæteræ crescut ppor
tionabiliter ppter conexione virtutu, vt Poftil.allegat . Sedyba
Chrifti diceris:Difciteà me, quia mi.fum & hu.cor.Matth.xj.d.
denotat quandã excellētiæ fingularitate in ipfa humilitate exifte
re,qui doctrina cõiter doctores fequutur. Aug, em de vera reli
giõe dicit, tota vita Chrifti in terris difciplinamoru fuit adimi.
tandu pcipuè humilitate fua.Sifr Greg.in paftorali dicit,qp in are
gumentu redéptionis noftræ inueta eft huilitas Chrifti . Ex qbus
0 patet, op huilitas comendada eft ex aliquo fingulari fibi inter cæs
¡ teras virtutes ppriè ptinēti.Et iō dicedufcdm Tho.in fcďa fcdę.
q.clxj.art.v.in rifione ad.inj.argumentu, op huilitas comedať ex
hocopilla maximè remouetur impedimētu hūanęfalutis,q cõ
fiftit in hoc qhomo ad celeftia tedat,à qbus ípediť,dū i terrenis
magnificari ftudet.Et fic humilitas eft qdā ppria difpofitio ad li
berum acceffum hominis in fpiritualia & diuina bona.
In eo.ca.vbi dicitur in poftil.Venit enim filius hominis &c.
ADDI.II.cedétibus Meli videt co tinuari hoc dictu Chrifti cu pe
fic.f. vtp aliam rõnem fortiorem
oftédat,q no funt pufilli cõtemnedi: qd fic pater.Na poffet qs di
cere, ille pximus nõ eft cõtemnedus, q.f.eft iuftus,feu de q rona
biliter pfumi debet,qp eft in ftatu gratie:fed prauus feu petor vide
ret debere cõtemni , cu fit à deo remot?.Ad qd remoucdum Sal
uator inducit exeplum defeipfo, q venit faluare qd perierat.Ad
quod etiã inducit exeplum de cetum ouib",vt patet in litera . Et
hęc videt effe fentétia Chrifo.q in hoc loco fic dicit:Rurfus aliam
bia ronem ponit, quare pufilli nofunt cotēnēdi priori maioré dicés:
I Venit ením filius hominis faluare quod perierat.q.d.fecudů Res
migiu no cotenat pufillos.f.patores, qa ego phoibus homo fieri
dignatusfum. CIn co.ca.vbi dicitur in poftil Si duo ex &c.
Licet verüfit, oro no è accepta coră deo
ADDI.III. illi
qui tenet odiu cotra fratre in aïo, non
tame ex hoc feqt, oro femp fit accepta coram deo illi qui nõ
tenet tale odiu cotra fratre.Poteft emin alns fic deficere, vt non
B audiat.Sed Chriftus dixit: Si duo ex vobis cõfeferint de oi re qua
petierint,fiet illis.Ex quibus fequit, q oão cõfentiētiū ſemp audi
atur:vñ aliter videt dicēdū. Ad cui” intellectü fciēdū,q hmỗi cõ
fenfus q facit oroné efficace fcdm doctores, nõ ſolũ extédit ſe ad
excludendũ odiû fraternũ,fed etiã ad includēdũ oïa qad petitio
nem (que eft digna exaudiri) requirunt.f.vt orans fibiipfi cofen
GLOS.ORCI. tiat.Vnde
Taccef. Cap. XIX.
Q.complexione capiatur. Si AU SENSOR
K 3
diceret: Dimittéda eft qcüq
E Taccefferunt ad eu
ex caufa,& ducenda alia: pu
dicitiæ prædicator contra fe facit.Si di
cit nõ é dimittéda, cõtra doctrina Moy
fi & dei facit.Ideo refponfum temperat
naturalem legem,primamo dei fenten
tiam fecundò opponens, q no volutate
fcribebantur in libro repudij.
dei,fed peccatiu neceffitate conceffa eft.
Ee fœminā tere uxorem fuam quacunque ex
a Non fuarefpondit,fed hiftoriæ veteris& manda
NIC.DE LY. torum dei recordatur.
Tacceífe. Cap. XIX.
caufa ? Qui refpondens , ait illis: e
Hiccofequenter Saluator do
cet tutes contemplatiuoru
feu religioforu.Et diuiditin tres pres:qa'primò docet
continetia.Scdò obediétia,ibi:Tuc oblati fut ei paruuli , Tertiò
Diuifio
paupertate volūtariā,ibi:Et ecce vn”.In iftis aut trib” cofiftit pfe
aioreligioforu.Prima diuiditin duas pres: qa priò docet Chri,
ftillud qd eft neceffitatis icotinetia videlicet cotinetiã cõjugalē
Scdòilludqdépfectiõis.f.cõtinētiã ab oi actu venereo,ibi :Di
cut ei difciph.Prima in duas:qa primò circa hoc ponit Pharifço
rudolofa interrogatio.Et fcdò ponit ipfius Chrifti vera rifio,
ibi:Qui rñdes.Dicit ergo : a CEt acceffer ad eu.i.ad Iefum.
bCPhari.Qui in populo Iudæoru pre a lijs videbatur religio
fi,vt dictũ éft .8. & dicet iferi".xxj.c. cTen.e.Cape.f.i'y bis.
d CEtdi-Sili.ho.di.i.ex leui caufa,vt ppter aliquã fœdita
tefeu turpitudinem corporalem.Hanc quæftionem propofue
runt Chrifto ad capiendum eum:quia refpofio ad vtranq prem
erat caluniabilis: quia fi diceret q licet, videbatlaxare frena cons
cupifcentiæ carnali: dicendo o homo pro libito volutatis fuæ
poffit vxorem dimittere & aliam ducere,& etiam contra dicta
men legis naturæ,quia infeparabilitas eft de ratione matrimonij.
yt diceturpoft.Si autem diceret, non licet, videbatur contra
Moyfendices
Cap . XIX . Replica 58
tiat.VndeHiero.dicit:Vbi ſpus & aia corpul cofenferint, & nõ с
intrafe bellum diuerfarum habuerint volutatu,nulli dubiữ, în
bonarurerü poftulatio fit,vbi corp" vult habere ea q vult spirii
tus.Hæc Hiero.Silt in hoc confentu etiã includit, qorantes fib
ipfis cõfentiat in oib" his q ad vera doctrina &bone vitæ couer.
fatione ptinet.Vnde Orige.in hoc loco: Ifta eft caufa ppter qua
non exaudiunforantes,qa non cõfentimus nobisp oia fup terra
nec dogmate nec cõuerfatiõe, Sicut em in muficis,nifi fuerit con
ueniétia vocu,no delectat audiente,fic in ecclefia nifi cöfenfum
habuerint orantes, nec delectat deus ,nec audit voces corũ ,Hęcil
le.Vbiigit confenfus pdictis modis eft,neceffe eft impetrare q
petit.Includit em hîc ta idoneitas petitionis petentium . Et 16
fequitur in litera:Vbi em duo funt vel tres cögregati in nomine
meo,ibi fum in medio coru.Vbi notandu, fententia horu ver
boru,eftredditiua rõnis pcedentiu.No em dixit:iterum dico vo
bis.i.vbi emfunt duo vel tres &c.ficut imediate precedenti cons
clufione vbi denotat diftinctio illius dicti à precedencb" :fed dis
xit:Vbi em funt: quafi redditiuum ronis de hmoi petiuonis cffi
cacia,vt intelligat fic.Ro qre talis cõfenfus eft efficax,talis eft, qa
tales congregati fut in nomine meo. Vbi cm talis confenfus eft,
tales congregat in nomine Chriftiqui eft vera pax ,& vera cócor
dia: per cofequés eft in medio corü.qa vt ait Origen, Mox ein
vt aliqui confenferint,Chriftus inuenitur in eis.
REPLI Inca.xviij.vbiPeftillator comedat humilitatē cum
debitomoderamine.Burg.vult humilitatem habe
re fingulare excellētiã inter cæteras rutes:patet hoc ex dicto btí
Aug.de vera religiõe dicetis,qp tota vita Chrifti in terris difcis
plina moris fuit ad imitādu pcipuè humilitatefua, Sed phocno
pot Burg aliqui inferre huilitatis progatiua,qabtus Aug. vult
phocoñdere imitatione humilitatis faciliorem. Vita em Chris
fti in multis exiftit potius admirabilis imitabilis: quo ad humi
litate tñ facilitimitabilis.Ideo idē brus Aug.infer.cõi de martys
rib? dicit:Chrift" dñs nõ dixit;Difcite à me mortuos fufcitare,fu
per aqs ficcis pedib" ambulare:no hoc dixit:Sed qd ait :Diſcite à
me,qa mitis fum, & humilis corde. Et ad eundé fenfum pertinet
qd Burgen.de bto Greg.Poftillatore allegat.Nec concludit ſuữ
propofitum p dictu.f.Tho.ex fcd a fcdæ.q.clxj.Nam cum dixif
fet, humilitas eft quedã ppria difpofitio ad liberu acceflü ho.
minis ad fpüalia & diuina bona,fubit idem fetus Tho. ibidem .
Igiturficut pfe&
tic potior eft difpofitione,ita & charitas. Et ille
virtutes quib" homo directe mouet in deum, funt potioreshu
militate,&ita dictum fati Tho.potius eft cu Poftilla, cu Burg. D
q hic & alibi eft trucator autoritatu & Nicolaus deLyra.
Moyfen dicere dicentem Deute.xxiiij.a.
Cap . XIX . Si acceperit homo vxorem,&non inue
nerit gratiam ante oculos eius propter
aliqua foeditate, fcribet libellum repus
Ex liuore vt decipiant. dij &c.eQui re.Hîc ponit Chrifti
b
Pharifæi tentantes Ic refponfio.Et diuidit in duas ptes:qa pri
mòponitrifio.ſcdò remouet qdã fibi Diuifio
eum ,& dicêtes: † Si
facta obiectio,ibi: Dicut illi ,Ad euiden †26.dif.de
licet homini dimit
tiã primi,aduertēdu, indiuifibilitas ē inde.28.q.
a Barum caufarum quæ
de rone matrimonij: ppter qd ponifin 1.nunqd.
diffinitiõe ei t㶠formale,cu dr:Matri Decōfan.
moniũ eft cõiūctio maris & fœmingine & affi.c.4.
legitimas pfonas indiuidua vitę cõfue
tudinem erinens.i.indiuifibilitatem ſe
cudum totam vitam alterius coniugữ.
Ratio autem huius eft,quiamatrimoni
um è cõiûctio maris & fœmine ad educatione plis ad cultu diui
numltiplicadu.Ad hoc auto ples fit apta ad cultu diuit,& pof
fit fibi fufficere poft emãcipationē à petib",regrit magn'tpis tra
&":qa'optet filiugñari educari & doceri,& fibi de neceffarns vi
teaparetib puideri.Quiafcơm qd dicit Apl.ij.Co.xij.Paretes
debet thefaurizare filijs,& no filij parētib".Añaut ho poffit ge
nerare de cõi curfu ,eft.xviij.annoru vel xx.Añc vò fili" genitus
fit educat" & edoctus à patre ſciens & potesfe &familiam rege
re, oportet,op fit.xx.an.vel circit.Et fic patet, licet vir no gene
raret nifi vnu filiui vxore,tñ anteq fili" effet difpofit' ad recede
du à pře,iã pater effet.xl.annoru vel circiter:nunc aute ita eft op
mafcul" & fœmina debent fimul cohabitare indiuifibiliter diu
intedut generationi & educationi prolis,ficut videm" in brutis
aialibus & auib',qp determinat" más,determiatę forminę infepa
biliter
Moraliter. a CEt accef.Orige.Tétato aut dño,nullus difcis Moraliter
puloru ei " qui pofitus eft ad docedugrauiter ferat,fi tetat fuerit
à quibufdam: fed tentantibus refpondeat dogmata pietatii
iPropter hoc
 Glof.ordi. Matthæi Cap. XIX. DeLyra

. a CEtfœmina.Non ait fœminas, vt vnữ cõiugiu fit non plu tra reuerentiam naturalem eft, qp filia coniungatur patri,&filius G
E ra,qd' ex repudio priorü qrebat, bAdhærebit uxo.Si mal matri.Vnde & aliquãdo aialia magis appropinquantia ad indu
morib",fi luxuriofa, feu quidlibet hmōi ſit vxor,velim ” nolimus ftriam humanam,talem cõiūctioně can abominabilem refugis
fuftinenda eft.Cũ eni liberi effemus,volentes nos fubiccimus fer unt,ficut narratur de elephante: qui adductus à magiſtro ipfum Elephanti
uituti.Si ancilla libero,vel feruus fiberæ fupponitur, no reputa cuftodiente ad impregnandum matrem propriam renuit:,ppter caftitas na
tur cõiugiupofic dete&um fuerit:fic & quod magifter vultu eius operuit,& cu turalis
de cofanguineis, c CEterunt duo in a ficignoranter matre cognouiflet & dif † Gen.1.di
+ Non legiitis , quia qui fecit tho,
car.Præmiunuptiaru eft ex duobus'vna 2 cooperto vultu hoc videret,infilijt præ
Nuptiaru caro: Caftitas coniu &afpiritui vnusipi minem ab initio, mafculum &foe, dolore in ductorem fuit &interfecit eus tibidē.z.d
premium ritus efficit, Salubri cöfilio dei factu eft, €
quod eft minam fecit eos.Et dixit: † Propter & hoc eft pd dicit i litera:Propter hoc. Ephes.g.
vt portionem fui corpis vir amplecteret id eft ppter opus generatiõis, d CDi 1.Cor:6.d.
hocdimittet homo patrem & ma, a
infœmina,ne àfeputaret diuerfum effe, a Non vxoribus. mittet homo patre & matre.Homo
b
quod de fe cognofceret fabricatum, trem, & adhærebit uxori fuæ, &e, tamen eft comunis generis , & ideo figni
non fepat, qñpro ficat mafculu & fœmina.Eft ergo fenfus
Non tres. b la carnali copula.
tin carne defiderio fecudę primã dimittit. De" fe q filius nullo modo debet copulari mať
ynam runt duo fin carne una . Itaque iam
pat (q &coiugit) qñ ex confenfu ppter Quia vnum facit carnalis coniunctio. tri ,nec filia patri.Confequenter poni
cultu dei,co op tep'i arto fit,fic habem" d id quod eftformale in matrimonio,ſciz
non funt duo ,fed una caro . Quod
vxores qfi nohaberes. e CQm Moy. a Faciendo vnam carnem b Sed deus licet coiunctio indiuidua per toram viz
Seru" coſtitut" iifirmitate pmifit, ego au tam,cum dicit, e CEt adhære bitu
ergo deus coniunxit,homo non ſeh
temagifter & dñs precipio.Moyfes rudi a Ecce aperiunt calumniam. b Quandoquidem xorifuæ per coniunctionem animo
†Deu.24. b'in qb" lex naturalis hebetata erat idul deus fic ordinauit, quare Moyfes fuperordinauit. rum ex amore & fidelitate, f CEterût
a.
get.No em idulgeret, nifi haberet poft paret.Dicunt illi: Quid ergo Moy duo in carne una.quarum ad corpo
Matth.5.e . ea perfectos quos argueret :de rudibus rale cohabitationě,& ad vnam carnem
fes mand auit dari libel lum repud ij ,
Mar.10.a. enim paulatim boni effe cœperunt.Con с 1 prolis ex ambobus, pducedă Aduerten
filium fuit hominis,no dei impiu: q ma & dimit tere Etait illis: Quon iam dum tame, ifta verba dicitur hîc ver
Non deus.
luit indulgere diuortiu, q defiderio ſe ba dñi:&rame Gen.ij.dicitur verba ip
cudarunuptiaru fieri homicidiu vel per Moyfes ad duriciam cordis ueſtri fi 'Ade:no tamê hîc eft contradictio,ga
Nonimperauit.
durare odiu. f Nifi ob fornicatio illa verba ptulit Adam ex diuina reue
permifit uobis dimittere uxores ue latione, quia in extafi factus viderat mu
ně,Aug.Vxor vt dimittatur,vna carna a Non fic habuit lex naturalis. Do&rina Chri
lis caufa cftfornicatio:vna fpiritualis ti fti concordat legi naturali , quia iam eft tempus liere,de cofta fua formata:& ideo illay.
mordomini: vt viua ea,alia ducať, nulla perfectionis.
111 bafuerut dei principaliter tan reuclan
Mar.10. caufa in lege dei eft. g CEt aliam du ftras, ab initio autem non fuit fic. tis,& ipfius Adę inftrumctaliter & ficut
b.
xerit.Quia poterat accidere,vt aliquis + Dico autem uobis : quia quicuns " proferentis. Concludit ergo Saluator:
Lu.16.d. calumnia faceret innocenti,& obfecuda f g CQdergo deus coniunxit..viz
que dimiferit uxorem fuam , nis
crimeimpingeret primę vxori: fic prio a Quæ vnam carnem diuidit in alteram & feparat. rum & vxorem infeparabiliter, tu ad
re dimittere jubet, vt ea viuetefecüdam O
fi ob fornicationem , & aliam du totam vitam. h CHomo no fepet.
non habeat.Et ne vxor idem faciat viro Id eft mochiam facit. dimittendo propria voluntate vxorem
eadécautela precipit ne fecundu habeat
xerit , mœchatur . Et qui dimif ? antoritate tamen diuina aliquãdo ſepa
rantur, rum ad cohabitationem & de
virum.Et quia addultera non timet ope
H
probriu,viro dicit, qp fi tale ducit fub ad biti redditionem, non tamen qrum ad
Prou.18.d ulteri crimie fit.dicit fcript.Qui adultera tenet,ftult & ipius eft. vinculum:&hoc contingit quando feparantur fic propter diui
K -Non expe num cultum altero religionem intrante, i Dicunt il. Hicre
Nico.deLy. mouetur quædam obiectio quã fecerunt ei Pharifæi de autorita
te Moyfifupra allegata. k Quid ergomandauit Moy
biliter coiugit tpe q intendüt generatioi & educationi filioru fes.q.d.Manifeftè dicis contralege Moyfi Deut.xxiin. 1 Ait
Maris& Verutn,gai alijs aialib" &auib" film nati in modico tpe futfuffi illis qm Moyfes. qli diceret:non dico cotra Moyfen,qa Moy
fœminę co
cictes victu fibi qrere,io mafcul" & fœmiano cõiûgūt infegabi fes nonfcripfit hoc tan licitu &bonum,fed pmifit ppter mai?
juctio are liter ptorá vita: fed tm tpe educatiõis filiorum, Cu ergo natura malu vitãdū,ne.f.vxores eis ingratas occideret,qa minus erat di
ifegabilis humana debeat magis elle ordinata natura brutorum,ideo de mittere occidere.ficut Deut.xv.conceffit dare ad vfuram extra
F
distamine naturali eft, op vir & vxor infepabiliter coiungant,ö neis ne fratres grauarent.Sicut ergo qui non dat ad vfuram nec
diu ftat neceffaria educatio & doctrinafilioru:& hoc eft fď'm to
extraneo nec ppinquo,facit magis fecundum intentionem Moy
tă vitã cõiugatoru: qaficut vifum eft,hō habet qdragita annos fi,ita ille qui docet vxorcm non dimittenda , non dicit cōtra eius
anc prim" tili" ei" fitfufficieter educat",& fic fola occafioe primi intentionem:fed magis fupplet & perficit iftiuslegis datæ imper
filij dictat natura,q tantu debeat cũ vxore infepabiliter habitare. fectionem : ficutfupra dictum eft,v.cap. m Ab initio au
Et quiainterim ante prim" fit fufficieter educat", naſcitur filij tem non fuitfic id efti ftatu naturæ inftitutæ :fed in hominib”
alij velfaltē pñt nafci:qb" cófifr oportet p parentes puideri, ad lapfis perpeccatum permiffum eft,proptermaius malum euitan
qd requirit vlterior tract" tpis magn'.Ideo ficut natura dictat
dum:non tanquam licitum,fed ficut minus malü:& hoc eft qď
in alijs aialib", mafculus foeminain fepabifr cohabitent tpe fubdit: n Dico autem uobis,quia quicunque dimife
determinaro à natura in generatione & educationefiliorum :ita rit uxorem fuam,nifi ob fornicationem . fupplendum eft
dictat in natura humana,vt vir & vxor infepabiliter cohabitent peccat,&facit contra legem matrimoni.Tunc enim dimittenda
per tota vita:& fic patet, indiuifibilitas matrimonij noniolu
eft,fi inpeccato perfeueret,ne vir videatur effe fauor malicia ei
eft de iure diuino,fed etiam de iure naturali : Hanc autè veritatē
Et hoc intelligendum eft quantum ad cohabitationem & debiti.
declarat Saluatorp fcripturam veteris Teftmeti,dices; a No
redditionem,non tamen quantum ad vinculum, quod non fol
legiftisqaq fe.ho-abin.fcilicer qñ folum currebat lex naturę uitur nifiper mortem.Et propter hocfubditur: o CEt aliam
ancedatam legeper Moyfen, a CMafculum & fœminam duxerit.hoc eft dictum;fi dimifla vxore propter fornicationě
fecit eos.In hoctangitur materia ipfius matrimonij fcilicet ma
aliam duxerit. p Mochatur.quia remanet adhuc vincų
fculus & fœmina, quia matrimoniu ordinatur ad generatione & lum matrimonij cum prima: &fic patet quòd litera hui” verſus
educatione plis:Ad hoc aut requirit determiatū actiuum & paf
predictidefectiua eft:& fut ea que prædicta funt interponenda
fiuu;&hoc in aialibus pfectis, qanon generantur ex putrefactio ad habendum fenfum perfectu,ficut contingitin pluribus locis
ne.In maſculo autem eſt virt” actiua,& in fœmina virt" paſſiua
facræfcripturę. q CEtqdi.àviro prio ppter fornicatione.
Homo autè eft perfectiſſimu animalium,& ppter hoc adperfe Duxerit
tione ei reqrit diftinctio fexuu,videlicet maris &fœminę. Seg
&
tur: c Et dixit:propter hoc dimittet homo patre &c. * Propterhoc dimittet homo patrem & matrem & Moraliter
In quo tangit debita conditio materię prædiétæ: quia matrimo adhærebit uxori fuæ & erunt duo in carne una.Remigi",
nium debet elleinter perfonas legitimas ad contrahendumTan Myfterium hoc dixit effe Apoftolus in Chrifto & ecclefia: Domi
gitur autem hic legitimas per hoc op excluduntur perfonæ nus enim Iefus Chriftus,quali patrem deferuit, cum de cælis ad
illegitimæ, quæ funt pater & mater. Iftæ enim perfonę funt terra defcendit ,&matre.i.fynagogam deferuit propter eius infi
excludendæfecundum dictamen legis naturæ.Cuius ratio eft,qa delitatem ,& hæfit vxori fux,fcilicet ecclefiæ,Etfunt duo in car
vir & vxor in actu matrimoniali ad paria iudicantur:& ideo con ne vna, id eft Chriftus &ecclefia in vno corpore,g dixi tad illis:
trareuerentia No omnes
 ra

FliesG Gl : Ma Ca . X . D Ly 59
of tt p I e ra
.o X
aad indu rd atgrauepõdus h æei ia
luntatem reprimente concupifcent ab acu venereo, illa „ ppriè C
aNo expedit Videb i vxoru, iracud ebrio
En refugis Afæ &huiufmodi,q qdem für fuftinede: qa cu effem" liberi fubiecis eftlaudabilis.& hoc eft qd dicit: Et funt eunu.no p mēbro
oipfumElephant Hieron. mus nos feruituti . b Nõ oës.Quafi cõfentit.q non expedit : rū abfcifione,fed p cócupifcentiæ repffione. k Propter re.
tippter czas fed infirmitatem vidēs,dicit:No oes ca Non dicit, no poſſunt vt liberius continentes vacet cotéplationi diuinę: quia ficut fcri
ir,St i rurals bitur.j.ad Cor.vij.f.Quiaut fine vxore eft follicitus eft que dñi
capere,:ſed,non oës volut capere . Nō oés ca.i,non oës implere
funt,& cogitat quo placeat deo:q autē
+ & dif†Gomal poffunt preceptu cōtinentiæ:qa nõ oi cũ vxore eft,follicitus eft q funt mundi,
ncpræ
b' datu eft à deo,nec etiã oib" pdeft ad fam duxerit, mocchatur . Dicunt ei b quo placeat vxori,& diuifus eft: fed qa
citei hid præmium cõtinere : & hoc exponit. a Vt nullo modo fit C
dimittenda,nifi pro fornicatione. talis ftat" eft alt", necpoffunt oës adhoc
hocEphong Eunucho CSut enim.Tria funt genera Eunu d
attingere,fedfolu perfecti : & io fubdit:
Di- Cor difcipuli eius.Siità eft caufa homi
uu genera choru,duo carnalia ,coruq fic nafcitur: a .i.bonum eft continere
omo 1 Qui pot cape capiat.q.d.tanti
quotfint & q captiuitate & delitijs dñarπ abfcifi 2 с
nis cum uxor e ,non exped it bonunon eft neceffitatis ,fed fuperoga † ducere
figni funt.Tertiu fpüale,q cu poffent effe vi † nube,
ftionis. m Tucob.funt. Hic confes vxorem .
enfus ri propter Chriftu cōtinēt . d Qui fa b re.Qui dixit illis: Non omnes † ca
quenter docet humilitatis obedientia p †capafesfu
imat &ti fut.Inter hos cõputant etiam hi qui a Quía non valemus nifi ex gratia dei.
nt huius
Donia piun t uerbum iſtud , fed quibus da hoc puulos fibi oblatos dulciter fufce
ſpecie religionis fimulant caftitatem . pit,man' illis impon edo, & peis oran- dicti
Quipot Vox eft hortantis no iu a Continentes.
0,fcie e h do: verè aut obediètes illi fütye puuli:
m via bentis ,qfi vnufquifqz vires fuas confide с tum eft.Sunt enim eunuchi , qui de
& hoc eft qd dicit: Nunc obla. funt
bitu ret,an queat virginitatis &pudicicię im a Sine inftrumentis vel frigidæ naturæ.
b Quorum neuter prę ei.ex deuotiõe.f. offerētiu. n ¶Vtma
‫ וחור‬04 plerepræcepta. f Sinite paruulos. mium habet,quia neceffitate abftinet non voluntate.
i nus eis impo.f.benedicedo & orando
erut Si fancti funtfuturi,cur vetatis venire måtris utero fic nati funt: & funt eus pro cis. o Difcipuli aute.timentes
Orpo ad patrem: Si mali ,cur fententiam pfer nibu s : ne import unitas offerentiu offenderet
nuchi, qui facti funt ab homi
rnem tis añ culpa. g CTaliu.Nam quales a Qui voluntate fe deuouerunt caftitati. magiftru. pIefus uerò ait fuis difci
ertens funt mo,meum qdem eft: qd honorate
&funt eunuchi , quifeipfos caftra, pulis.qSinite puulos.quia ifti fūc
C vers qles poftfuturi funt,iporu eft:qd miſes figura vere humilia & obedientiu , quo
remini.No ait iftoru fed taliu:vt o uerunt propter regnum cælorum. *
aips a Cum de caftitate effet fermɔ. rum familiaritate ego volo . Sequitur:
e
ftédat no etate regnar fed mores: & his
0.ga
Qui poteft capere , capiat . Tunc Talium eft em regnu cælo.ficut + Mar.1o.c
reue Ffimile habet inocêtia &fimplicitate ,p a Vt cis manu & voce benediceret. Quafi lauda eft dictu ça.pcedeti ,null" pot intrare re Luce.18.c.
I mu miu pmittit.h Et cu ipo.Imponit ret caftos neceffitate, non virtute continentiæ.
11 gnum cæloru nifi fuerit paruulus &hu
lav man"paruulis,qñ humilibus auxilium milis.t Et'cce unus accedens.Hîc
oblati funt ei paruuli,ut mânus eis
clan gratiętribuit.iCEt ecce unus,Beda. a Infirmi fide.
O confequenter docet paupertatem volu
ficut Audierat ille Giles paruulo condignos imponeret , &oraret . Difcipuliau taria :Et diuidit in duas pres : quia priò Diuife
tor: effe regno, vultos cæteris no p pabolas a Timentes deum importunitate offerentium lakari. docet id qu ' eft neceffitatis, fcdè id qď
vie fed apte exponi, qb' meritis vita poffit tem increpabant eos.Iefus uerò ait P eft fuperogatiõis,ibi :Dixit ei adolefces:
cofeq.CHiero.Ifte adolefcés & diues & a Nonenim perfonarum acceptor eft deus.
ad In prima ergo parte ponit cuiufda vos
et. fupbu s erat.E t fcdm aliu euägeli fta cu illis : Sinitè paruulos,& nolite cos lētis afcendere ad ftatu pfectiois interro
Luce.io.d novoto difcetis fed tentatis interrogat
em g gatio dicentis: v Magifter bone
kCQuid me interrogas debono . prohibere ad me uenire : talium eft S .
Daz adbonifaci.Iefus aut ridit ei , primò
Quia bonu dixit magiftri, & non det enim regnum cælorum.Et cùmim,
de . a Vt humiles fua benedictione dignos fignificet. tu ad ei cogitatione: qa ille cogitabat
H vel dei filiu cofeffus eft: dicit quelibetfa t Iefum effe puru hominem,licet crederet
d i
pofuiffet
pofuiffet eis eis manus,
manus, abiit abiit inde
inde .. Et Et
i Au homine cõparatione dei non effebo eum effe bonu & fan& um doctorem: &
ni.Chrift' autē no renuit teftimonium
ecce unus accedens , aitilli : † Magi ideo quafi refpondens Iefus cogitatio- D
bonitatis,fed magiftri abfq ; deo exclu ni,dicit ei: x C Quid meiter.debo . † Mar.1o.c
fter bone , quid bonifaciã,ut habeã
B dit errore. No fe magiftrü bonũ eſſe a Quid me q.d. ex quocredis me puru hominem, Luce.18.d.
negat,fed magiftrum abfq; deo ,nullum vocas bonum magiftrum, quafi aliquem hominem.
x non debes me vocarebonu: cuius caufal
bonum effe * uitam eternam: Qui dixit ei: Quid fubdit: y CVnus eft bonus deus.
†dicis box
Nicolausde Lyra. metinterrogas de bonor Vnus eft Hoc eftdictu, deus eft folus bon" per cft nulus eft
num? a Viam quæ ducit ad vitam.
N fentiam ,& null' alius.Confequenter re bonus nifi
aDuxerit.accipiens ea in matri bonus deus.Siauteuis ad uitam in, fpondit ci" interrogationi dices:z Si vn" deus,
monium. b Mochatur.Quiarema aute uis ad uita.q.d.hoc fufficit ad la
net adhuc vinculu illius dimiffę cuviro lutem, quod amplius eft non eft neceffi
priori .& exhoc verbo patet intellectus literę immediate precede tatis, fed

: tis,que defectiua eft: quia eadé rõne qua vxor dimiffa ppter for=
" nicationenon poteft duci ab altero viro,fic nec vir eã dimittens
poteft ducere altera: quia æqliter manet vinculu matrimonij ex
1 vtrack parte. cCDicunt ei difcipuli.Pofito eo,qd eft necefli
tatis in virtute cōtinētię,confequéter ponit id qd eft fuperoga
tionis & confilij,videlicet cotinentia ab omni actu venereo: difci
puli emjaudientes qp vinculu matrimonij eft indiffolubile,dixe
runt.d Siita eft caufahois cu uxo.qnopoffit ea dimit
Ccotinetia tere nifi modo predicto. e No expedit nubere.Ac fi dicăt
præfereda Meli eft fimpliciter cotinere:& hoc duplici de caufa. Priò quia
eſt matri - ex tali indiuifibilitatematrimoni poffunt multagrauiafequi qa
monio fi vxor incurrat leprã, vel aliquã infirmitate horribile, oportet
tamēilli debitu reddere.Scd'a caufa eft,qa maius meritũ eft cōti
nere fimpliciter q cóiugalis côtinentia.vn fupradictu eft.xij.ca.
o côtinétiaginalis habet fructu cetefimu, vidualis fexagefi
mu,& coniugalis tricefimu.Et ad iſtū intellectu rõder Saluator
cofequéter. fNo oes capí. uer.qa altus eft ftat",adque infir
minon poffunt afcendere. g Sed quibus da.eft fcilicet a
deo exfpeciali munere:quiafecundum qd' fcribitur Sapi.vin.d.
Nemo poteft effe continens nifi deus det:fed quia non omnis co
tinentia eftlaudabilis,ideo confequéter oftédit quæ fit landabiz
Moral
lis,&quæ non,dicens: h Sunt,e.eunuchi Quia continentia
quæ eft ex naturali frigiditate contracta à parentibus ,vel
priuatiione membrorum genitalium, non eft , laudabilis,
nifi intum per voluntatem acceptatur:nec illa quæ eft per vio
lentiam,ficut in illis quibus fecantur genitalia.& hoc eft quod
dicit: i CEtfunt eunuchi.Sed illa continentia que eft per vo
lūtatem re
*f¶Non omnes capiunt uerbum iftud.Sapi.'viij.d.Co .
gnoui quia non poffum effe continens, nifi deus det. i CEt fut Moraliter
eunuchi qui feipfos caftrauerunt per obferuantiam caftita
tis. ICQuipoteft capere capiat.cum adiutorio dei .Hiero.
Hortantis dei vox eft milites fuos ad pudicitiæ præmiū concită
tis:q.d.qui pot pugnare pugnet, ac fupet &triuphet. m CTũc
oblati futeiparuuli.Sequitur:o Difcipuli autem eius.
In hocper ipfos fignificantur illi qui iuuenes impediût à religio
nis ingreffu , quos dominus reprobat dicens: q Sinite par
uulos & nolite cos prohibere à me.Chryf.Nam fifancti fu
turifunt,quid vetatisfilios venire ad patrem:Si autem peccato
res ,vt quidfententiam condemnationis profertis antequam cul
pam videatis? s Et cum impofuiffet eis man' abijt inde.
Remigius.Manibus impofitis pueris benedixit,fignificans quèd
humiles fpiritu digni funt eius gratia & benedictione, & CEt
ecce unus accedens ait illi.fequitur: x Quid meinterro
gas de bono:Hierony.Saluator nofter non renuit bonitatis te
ftimonium,fed à magiftris abfque deo exclufit errorem.Que au
tem vtilias,vt ita reſponderet reducit eum paulatim & erudit
liberari ab omni adulatione,& ab his quæ funt fuperterram ab
duces,deo adhærere fuadet,&futura quærere,& noffe cum qui
verèbonus eft,& radix &fons omnium bonorũ. z CSi autem
uis ad uitam ingredi , ferua mandata &c. Remigius. Des
monftraturhis verbis , quòd lex fuis impletoribus nofolü bona
temporalia dabat,fed etiã vita eterna, fuo tñ tépore cofe quēdā.
i ij Sivisperfe
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XIX. DeLyra

bonum effe negat,fed magiftrum abfq; deo nullu bonum effe di qd dicit Marx.c.Iefus aute intuit eum dixit: Qd nõ effet verũ G
E cit. a Ser.man.Ifte qfierat, qd faciam :contra nõ ait,diſce: qa fi veniffetfict'.Q auté arguit Hiero.cotrariu ex hoc qd feqtur
de" eum docueratfactor rõnalis creature:oftendes qaille non eft Abijt triftis.non eft cõtra ifta,qa aliqs potes eftftatu inferiorē
bon' q quærit de bone,fed q facit qd bonum eft . Be . Ecce feruare,qui tame non eft potens ftatu altiore afcedere, mCAit
actiua vita quæ ad legem ptinet.Nota q iufticia legis fuo tépo illi Iefus.Si uis perfectus effe.i.afcedere ad ftatu perfectionis
Legis vete re obferuata no folü bonaterre,fed vita fupra comuneftatufaluti neceffarium
ris obfer eterna dabat, b Dicitei adolef STentando quah o CVade,contenendo omnia tépo
non legerit,vel dominus poffet iubere contraria deo.
uatio quo Bed,Non putandus ifte(vt quidā aiūt) ralia p CEtuen.quæ. propter deu:
mōæterna vel dñm tentaffe ,vel defua vita metitgredi ,ferua mandata . Dicit illi : qa abijcere téporalia ppter oftentatio
a SHæc eft pueriliş innoçentia & caftitas,
vita pftitit effe,fed fimpliciter vt vixit cõfellus eft: b nem non eft meritoriu, ficut aliq philo
Quæ: Iefus autem dixit : Nonhỏ ,
alioquin(vc alius Euägelifta ait) noin fophifecerut, q CEt habebis the.
Maroc, tuitusarcana cordis eius diligere eu dice micidium facies.Non adulterabis . Hocnon dicitur,quia pauptas fit mas
ret Iefus:Diligit em eos qui mãdata le Non facies furtum.Non falfum te, ior virtus continentia vel obedien
gis cuftodiuit,fed qd'ibi minus eft his q g tia , fed dicitur per quandă (correſpōdē
perfecti volut effe, adiungit.vnde fequi ftimonium dices : Honora patrem & tia:qa thefaur" celeftis fic refpõdet vo
Non quod facit, fed quod factus eft. Non vitium luntariç pauptati,ficut exaltatio humi
tur: Si vis perfectus effe. c Oia hæc. tuum vel fuum.
Hiero.Mentit.Si em diligeret pximum h liationi,ficut dictu eft ca.præce, Sequi
tuum ,& matrem , & diliges proxi
fuum ficutfeipm, ope compleffet: non i tur: rCEt ueni feque me.quia in
mum tuum ficut teipfum.Dicit illi ‘ fequela Chrifti per opera charitatis co
effet triftis cufua pauperibus dare iube k
ret. d Diues diffi.Diuites no mas adolefcens : Omniahæc cuftodiui fiftit perfectio principaliter.in pauper
nentes,fed qui effe defierunt intrabunt tare autě volutaria confiftit inchoati
àiuuentute mea: quid adhuc mihi 2 '
Deoib' tutius eft,nec habere nec ama a Quia ex voluntate eft." My dilectione dei. uèper modữ remouētis prohibētis &
rediuitias.e Facilius .. Myfticè m
deeft:Aitilli Iefus: Siuis perfectus n difponentis: quia per hoc auferetur cu
Facilius eft Chrifti p dilectorib feculi a Non partem. ra temporalium quçîpedit animũ à di !
pati dilectoresfeculi adChriſtucõuer effe,uade & uende omnia quæ ha, o it
P. lectione dei ,& difpon anim" ad libe
Sic dando, rèd eo vocãdū, s Cu audiffet aut ➡omnia
ti.Camel' dicit Chrift , qa ſpõte hūilia
tifirmitatis nie onera fuftulit,Acepu bes, & da pauperibus , & habebis Hic cofequeter oftedit qd fit huipfc
tio p qua anguftias paffionis fignifi
& a Retributionem. b Bcce contemplatiua, que ad tionis ípedimētu,videlicet nimia dile
&
euangelium pertinet. tio terrenaru poffeffionu;& hoce qu
&
cat,q paffiõe velut acu nrę natu ræ qfi G Non fufficit relinquere mala,nifi fequatur dominumą
fcilla veftimēta reſartire dignat❞ é.i.re i.imitetur. fubditur:Cum audiffet aut adolef.
r
parare poft lapfu , CAliter: Facili" eft uer.f. Chrifti de perfectione pauper
thefaurum in cælo , & ueni fequere
Getile ppm gibbo petõru (deformē
S tatis voluntariæ, t CAbijttriftis. H
me.Cùm audiffet aute adolefcens
panguftę viç vita igredi, Iudçu de Quare: Cum amore. quianimis amabat poffeffiones terre
*triftitia meritis fuis gloriate,& ad fubeūdu le uerbũ,abijt† triftis: erat enim habest nas:& ideo non poterat ad perfectione
affectus. ue onus Chrifti fe humiliare nolētem , a SQue femen dei fuffocauerunt . volütariæ paupertatis afcendere.Cofe
fCQuã di.Ifido.Nullus diues intra= quéter oftédit quo diuitiæfaciūt diffi
multas poffefsiones , Iefus autem
F bit.i.confides in diuitijs,vt lefus fcďm cultate i attingedo perfectione,dicens:
Marcu expos dixit difcipulis fuis : Amen dico vCAme dico uobis quia diues.
a Amator diuitiarum. b Non impoffibile eft,fed
Nicolausde Ly. rarum,quia difficulter contemnuntur diuitię. No dixit ipoffibile,fed difficile,qa dif
d ficile eft diuitias poffidere, & no teneri
uobis ,quia diues difficile intrabit
tatis,fedfuperogatiõis,a Dicit nimis amore earu: quia fecundu q di- Bonorum
illi .f.adolefces, b Quæ:f,funt illa in regnum celorum.Et iterum dico cic Aug.in epiftola ad Paulínu: Bona terrenoru
+Mar.ro.c mãdata,quoru obferuátia eft neceſſa= a SIngentibus membris enormem.
е terrena diligunt arti❞ adepta q cocupi cupdoi q
s
Luce.18.e. ria ad falute.c Clefu auté di non uobi s: + Facil ius eft camelum per fota.Aliud emē nolle incorpare qua de moaugeaf
.f
homi.hoc èpræceptum decalogi per ramē acus tranfire,quàm diuitē ins funt,aliud iã incorpata diuellere . Illa
qd'prohibetur nocumētum proximi em velut extranea ia repudiant,ifta ves
in perfona ppria. d Non adulte lut mébra prefcindutur &c.Et Chriſo.
ra,per hoc prohibetur nocumentum pximi in perfona fibi con fuper Matth.Appofitio diuitiaru maiore apponit flammam, &
juncta.e¶No facies,Per hoc prohibetur nocumentum proxi vehemetiorfit cupido.Et quia cupiditas eft venenu charitatis,
miin repoflefla. fCNo fal teft-di-per hoc phibetur nocume ideo poffeffio diuitiaru reddit hominé difficile ad pfectione ac
tum proximi in fama. gCHono . patretuu & matrem.per quiredam,no tamen facit impoffibile: quia Abraham fuit valde
hocpræceptum affirmatiuum intelligitur omne beneficium p diues,vt habet Gen.xij .& tn fuit pfect”, vt hĩ Geñ.xvij.iō diciť
C
ximo reddedũ: quia nomine patris & matris intelligitur omnis Ecchi ,xxxj.a. Beat” vir diues qiuët” è fine macula&c.Seqt.Quis
proxi mus. &hoc eft qd fubdit ur: h CDil iges proxi mum eft hic,& laudabim' eu?q.d.Vix &cũ difficultate iuenit, Confe
tuu ficut teipfum.quia obferuantia mandatorum no eſtme quéter oftédit qliter diuitię faciunt ipoffibilitate ad perfectione
Pręcepta ritoria vitæ æternæ,nifi fiat ex charitate ,Aduertendum , q licet &ad regnü cæloru confequédum, quãdo fcilicet homo cöftituit
primęta ponantur hîc folummodo præcepta fecundæ tabulæ, quæ ordi fine in diuitijs.Et hoceft qd dicit:x CFacilius eft camelũ in
bulenecef nant hominem ad proximum, intelliguntur tamen cum hoc p trare in reg.cæ.Primu eft ipoffibile,vt patet manifeftè: ergo &
fario i fecu cepta primæ tabulæ ordinantia hominem ad deum: quia homo fcdm.Quod aut loquat de diuite cõftituete fine i diuitijs , patet
dis pceptis magis tenetur deo & proximo :& ideo ſi obferuantia mandato pillud qd hr Marx.c.vbi dr: Qua difficile è cõfidetes in pecu
itelligütur rufecundę tabulæ neceffaria eft ad falutem, multo fortius obfer nijs regnü dei introire &c.&fequit ibidem : Facili' eft ca. &c.
uantia mandatorum primætabulæ.Per prædicta etiam often Ex quo pater.qp illud qd dicit diuiteimpoffibile itrarein regnu.
dit Saluator, obferuantia præceptorum ceremonialium.&iu dei ,intelligit
dicialiu no erat ampli" neceflaria ad falute.i Dicit illiado. CSi uis perfectus effe uade & uen.Genadius de ecclefia
Hic cofequéter oftédit quid fit fupererogati õis.f. abiectio loim fticis dogmatibus :Bonum eft facultates cu difpenfatione eroga- Moraliter
téporaliup pauptate voluntaria.Et diuidit in duas pres:qa pri re,fed melius eft intétione fequendi Chriftum totu fimul dona
mo docet pauptatis volutarię meritu.fcdò vt eã alliciat oftédit re&abfolutu à folicitudine cum Chrifto egere. Orige. Non
cius pmiu,ibi:Tunc rñdens Petrus.Prima in duas,qa primò do tamenfic intelligédum eft,q in ipfo tempore quo bona fua tra
cet paupertatis volütarię meritu.Scd'ò quid fit hui" pfectiõis re didit pauperibus,fiat omnino perfe&us,fed ex illa die incipiate
Diuifio
tardatiuu,ibi: Cu audiffet aut adolefces.Circa primu aduertédu fpeculatio dei,adducens eum ad omnes virtutes:ideo fubditur:
qp adolefcens ifte volebat ad ftatupfectiõis afcendere ideo dixit: r CEtuenife.me.Hiero.Sequitur enim dominum quiimira
kOmnia hæc cu.mandara implendo. 1 CQuid adhuc tor eft eius,& per illius veftigia graditur. b Cum audiffet
mi.deeft.ad perfectione vitæ.Hierò, autem dicit,op ifte juue autem ado.uer abijt tri.Chryfo.Non enim fimiliter detinen=
nis mēdaciter & fictè loquebat : Qd prnbat p hoc qd ' fubditur tur qui pauca habent & qui multis abundant: quoniam adiectio
poftea:Cu audiffet verbu,abijt triftis qd no feciffet,fi ad Chriſtū diuitiarum maiorem accendit flãmã &violentior eft cupido:io
exdeuotiõe acceffiffet Sed Bed.& alig alij expofitores dicutcotra fequitur: v Amen dico uobis quia di diffi.intra in re.
riu,videlicet o fimplici aio venit ad Chriftum petens de falute Chryf.Qoqdem dixit nō pecunijs detrahës,fed eis qui detinen
eterna;& op veru dixitfe obferuaffe mandata:quod pbať p hoc tur abipfis, & difcipulos pauperes exiftentes non debere ve
qd dicitur Xrecundari
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XIX. De Lyra 60

Marcu exponit. aCMirabatur.Quia in numero diuitum de do fol'Chrift? iudicabit: alio mo pro federe i loco eminēti iuxta C
A putabantur oes g amat diuitias:& fino habeant .Aliter enim cu iudice,ficut aſſeſſores iudicis:& hocmo apli & alijperfecti cum
fit maior turba pauperu,no dicerent . Quis poterit faluus effer Chrifto iudicabunt.tertio modo large accipit.f.p fententiam iu
bCDeu.Qui ab amore terrenorum ad charitatem æterrnorum dicis approbare,& hoc modo omnes electi iudicabunt, quia fen
tentia iudicis approbabūt. Cõfiderandi etiam o licet iudiciaria
couertit:No o cupidi & fupbi intrent.c In regeneratione
poteftas acoperit alicui ,p modu afſes Sancti ali
Duæ funt regenerationes.prima ex aqua
* foris coueniat aplis & viris pfectis rõne ter & alite
& fpiritufancto ,fecunda in reſurrectio
ne,Ira due adoptiões & due refurrectio 2 trarein regnum cælorum . Auditis fuæ pfectiõis fupra alios eminetis , tamē judicabūt r
nes.d Filiu s hois.id eft cu ferui for autem his , difcipuli mirabantur magis attribuit volutariæ pauptati in iudicio
ma quæ iudicata eft,iudiciariam exercue ualde,dicentes : Quis ergo poterit alijs tutibus :&hoc p quadă correſpo- finali
rit poteftatem ,eritis & vos mecum iudi a Suo afpectu attentos facit. dētiá,ficut.§.dicto eft:quia ficut exalta
ces. e CSuperfedes duodecim Per faluus effe:Afpiciens autem Iefus tio correfpondet huilitati , fic iudiciaria
duodecim fede , vniuerfitas iudicantiữ. poteftas pauptati : quia pauperes in hoc
dixitillis : Apud homines hoc im mūdo coculcatur &puerfè iudicantur:
Per duodecim tribus , vniuerfitas iudi a Vt perfe a cupiditatibus fuis conuentantur.
candorum intelligitur.Qui reliquerunt pofsibile eft, apud deum autem os qa etiã eoru bona in malu interptantur
ido ecotrario eminētia fedis
omnia ,& fequuti fut dñm , hi iudices e d
runt ,q licita habétes rectè vfi fūt: Iudica mnia pofsibilia funt.Tunc refpon с cõpetit eis in generatione.p CEt ois
1.25.0 quire.do.Non eftfic intelligendum:
butur,qbus dicetur:Venitebñdicti přis dens Petrus,dixit ei:Ecce nos relis
mei Efuriui em . & dediftis mihi mãduca a J.i.voluntatem habendi. b S.i.etiam. c FQyod vt aliq dixerut, poft aliqua reuoluti
eft perfectio. oneteporupoft iudiciu centuplu oim
re. Duo enim funt ordines bonorum .
quimus ômnia , et fequuti fumus que hic dimittunt ppter deũ reddant in
fCCetuplu.i.q carnalia pro domio a Præmij.
f eadefpecie,vt centu agri pro vno agro
dimiferit ,ſpualia accipiet que compara te:quid ergo erit nobis Iefus autem £ dimiffo:fedé fèfus qpq corpalia p Chri
tione &merito fui ita erut,quafi paruo
Marro.d. numero centenarius cõparet , Marc" ait dixitillis:Amen dico uobis , quòd fto dimiferit,fpüalia bona recipiet hîc
a Non qui reliquifiis tantum,quod & Socrates fecit.
in pñti,q ita excedunt bona temporalia
Centies tấtū nữc in tepore hoc cũ perfe b 59 uando mortui refurgent incorrupti. ficut centenarius numerus vnitatem.
quutionib " fres & forores, &in futuro
isi hac vita plequutioib' ple uos quifequuti eftis me in regenerar CEtuitam æternam.in futuro.f.
vită sternäs
ęternã.i.i d 1
nagaudiu regni deguftat,& oim electo a tione,cùm federit filius hominis in m propter qd cocludit in fine.s CMul
11 ti aute.Quia illi qui funt hîcprimi in
rum fincera dilectione fruuntur. Sed fede maieftatis fuæ,fedebitis & uos
honore al ios iudicantes iniuftè,tunce
quia multi tepefcut vel retrocedūt ſub TQuia vobis credentibus credere noluerunt.
е O runt nouiffimi & inferiores & iudicio
dit:Multi auté erunt primi Xc. * fuper fedes duodecim iudicantes. aliorumfubiecti: & econtrario volunta
a Non tantum vos.
28.q.1.Øjí
Nicolaus de Lyra. riè pauperes qui funt hîc nouiffimi,ī iu
duodecím tribus Ifraël . † Et omnis P
a Omnes affectus charitati fuppofuerit. dicio futuro erunt primi:quia ficut di
deiintelligitur no de quocunq di &um eft,eruntiudicis affeffores,
qui reliquerit domum , uel fratres,
uite:fed de diuite cõfidentein diuitijs,& recudari propter inopia: cApud Moraliter
inipfis fine cõftituete,,& hoc debet hîc autforores ,aut patrē, aut matrem ,
deu oia poffi funt.Remigi"..Hoc no
fubintelligi, a Auditis autē. Quia
aut uxorem, autfilios ,aut agros pro eftfic intelligendum , qpoffibile fit apď
talem pfectione pauptatis volūtarię& f
pter nomen meum , centuplum acci deum,vt diues cupidus auarus &fuper
aliarũ✯tutũ null" docuerat,Ante Chri r bus intret in regnũ çælorũ,ſed vt cõuer ·
ftü.fequit: Quis ergo pote.fal.effe: piet, & uitam æternam pofsidebit. tatur,& fic intret. e Ecce nos reio.
un
B Ad qd refpödens: b Cle.di.il.&c. a Multi prius fèruentes poftea torpent,multi fubis
rű to inardefcunt. Grego.homel.xxxMulti dimifit qui cũ
Quia homo no pot ad hoc attingere ex
+Multi autem erunt primi nouifsi, repoffeffa etiã concupifcentijs renucia- D
tute propria,fed folu ex diuina gra, Vt ludas SVt latro. uit:Tanta ergo àfequétibus dimilla fut †Mar.ro.f.
to
habet ad Ro.vj.d.Gratia dei vita æter quanta à nofequétib? cöcupifci potue Luce.13,f.
mi,&nouifsimi primi.
na:&p hoc excludit error Pelagij ,q po
runt. i Vos qui fequuti eftis me:
fuit hoiem ex fola libertate arbitri, pof Hiero.Non dicit qui reliquiftis omnia
femereri.Et quia licet meritu vitę eterne no poffit effe virtute na Hocem &Socrates philofophus fecit, & multi alij diuitias con
Expofitio turæ,pot tame effe tute gratie diuine.ideo feqt. c CApud tempferunt,fed qui fequuti eftis me,qd ppriè apoftolorum eft
de porta a deu auté oia pof. Aliter autem exponitur abaliquibus illud ato credentium, k Inregeneratione.Sequit: n Sedebi
cusin Ieru Facili" eft camelu &c.dicêtibus qqda porta erat i Ierufalé q vo tis & uos fuperfedes duodecim.Chryfo,Qd fuit ex tunc,q
falem'abij cabat porta acus,p qua no poterat camelus trafire nifi pri' depo
gentes credere cœperunt in Chrifto † regenerante. Ex tunc em
fito onere:Sic nec diues in regnu cæloru nifi depofita farcina ter apoftoli federit fup duodecim thronos.i.in omnibus Chriftia- tregnante
citur
renoru:fed quia hoc de ſcriptura no habet autoritatē, ideo eadē nis.Omnis em qui recipit verbu Petri fit thronus Petri: &idem
facilitate contenitur qua pbat.No em inuenit fcriptu in aliqua de alijs apoftolis eft dicendum. o Cludicantes duodecim
fcriptura autética pin Ierufalem fuerit aliqua porta fic nomina tribus Ifrael.Hierony.id eft condemnantes :na apoftolis credes
ta:&ideo prior expofitio melior videtur. d Tunc refpons tibus,Iudei.õmmuniter credere noluerüt.Et ois qui re.do.fes
dens Petrus.Hic cofequéter oñdit volutarie paupertatis præ quitur. qCentup. accipie. Orig.etiamin hoc feculo : quia
miữ:&pmittit interrogatio Petri. e CEcce nos reli.Licet aus pro fratribus carnalib" multos inuenit fcdm fidem: Sifr patres.f
tem Petrus effet pauper,tame afferit cofideter fe reliquiffe oía:
epos & facerdotes,& filios.fiuniores credentes: & forores.f.ocs
qa licet effet paup in actu,tame habebat multa in potêtia . Et ga qui fe Chrifto exhibuerunt virgines caftas ,& agros: quia de agris
Rpauptate volutaria no folu mõ relinquut poffella in actu, fed multorufidelium pafcitur fufficieter, & hoc modo Augu.xx.de
etia poffibilitas acqrēdi &poffidedi:& ifta poffibilitas aliq mo ciui.dei: exponit illud Aphi ta nihil habentes,& omniapoffi
do fe extédit ad oia,ideo cõueniéter Petrus dixit fe reliquiffe oia.
detes,s Multiauté erunt primi & .Orige.Per hoc exhor
fCQuid ergo erit nobis.in premio retributionis pro tali vo
tatur eos qui nuper venerunt ad verbu,vt feftinent ad pfectum
luntaria paupertate, Confequenter ponitur refponfio Chrifti,
afcenderepræ multis,qui videntur fenuiffe in fide.
g CAmen.i.fideliter. h Dico uobis.quia vos qui fequu
ti eftis me,dimiffis oibus terrenis, k In regeneratione id eft In ca.xix.vbi dicitur in poftilla: Et fic patet, qp indiuifibilitas
matrimonij no folum eft de iure diuino,fed etiam naturali .
iniudicio tempore refurrectionis mortuoru:que quidé refurre
tio dicit regeneratio, qui terminatur ad effe fecudariò acceptu
& ADDI.I.Miruvidet,op aftruere nitiť Poftillator videli.
1 CCum federit filius hois.Quia ficut in forma hois fuit iu cet,op de iure naturæ matrimoniu eft indiuifi
dicatus corã Pilato,ita in forma humana iudicabit,ficut dicitur bile inducens ad probationem hui" conclufiois inftinctu aialiū,
Act.j.b.Hic Iefus qui affumptus eft àvobis in cælum, fic venier vt patetin literapofulle, qd
' tñno videt veritate fulciri.Ad quod
ad iudicium:fcilicet quia ficut in humanitate afcendit ,ita in hu probandum primò eft euacuanda ratio eius , fecundòfunt ali
manitate dufcendet ad iudiciu: quia tame apparebit in forma hu qpfupponeda ad veritate materię clari' lucidanda.tertiò fut ali
manitatis gloriofa,ideo fubditur: m Cin fede maieftatis que coclufiones formada Circaprimũ dicedu eft op ratio Poftile
fuæIn primo em aduentu fedit in fede humilitatis , n' Sede, latoris no probat intentu fuu, nec eget alia folutione nifi interem
& uos.Aduertendum op iudicare accipitur tripliciter.Vno mo ptione:negatur em aialiabruta ita fimul adhærere,vt conjunctio
do principaliter,ficut iudex qui profert fententiam :& hoc mas fuain aliquo indiuifibilitatem fapiat: qnimmo oia fere aïalia vel
dofolus Chriftus i in pmaiori pre
 Additio Matthæi
E promaiori parte abinuíce poft copula difcedit, & vn" mafculus
fufficitpluribus fœminis, vt aries qui fufficit centu ouib",&vnus
equus multis equab" , & vnus taurus q fufficit multis vaccis: &
fic de fimilib :ideo non poteftfumi ad indiuifibilitate matrimo
ni efficax argumentu ab animalib❞ brutis:& fic ratio hui" ceffat.
Circa fecundu priò pfupponendũ eft,cp ius naturale dicit multis
modis,Interdu em ius naturale ponitpro diuino:interdu pro il
lo iure qd eft cõe oibus hoibus, qd
' ius gentiu appellat:fed ppriè
fumpto vocabulo.Ius naturaleprímguu eft, qd'couenit omni ani
mali.Hinc eft opfolet dici:Ius naturale eft quod natura oĩa aialia
docuit:& ideo licet pmifcuè vtamurillo bo,ius naturale,,ppriè
tñ loquédo ius naturale folímō dĩ illud qd ' couenit omni aiali.
Adloqueduigit ppriè in hac materia,ne icertitudo vocabuloru
aliqua ambiguitate vel errore pariat , cu dixerimusius naturale,
intelligimus deiure naturali primæuo cogruēti omni aiali , &de
hoc videt intellexiffe Poftillator.Secüdò eft prefupponēdu, o ex
hociure eftmaris &fœmine cõiunctio,liberoru pcreatio & edu
catio,& proprij corpis defefio, &filia:q ptinet ad cõferuationem
indiuidui &fpeciei : qd manifeftè dicut iura,că de iure naturali lo
quitur.Tertiò eft pfupponendu op eft aliud ius qď dicit Gētiū,&
exhocdefccdit cõfenfus, &fuerüt inducti cõtract",dñía diftin&
ta,
introducta bella ,feruitutes,& cætera hmõi.Quartò eft pfupponě
di,qp eft aliud ius qd
' dr ciuile feu hranu:& ex hoc iure fuit data
forma cotractib' & æquitas naturalis ,q erat in cõfufo,fuit reduz
&aad certas formas;vt patet in'diuerfis cafib❞ determinatis per le
gulatores.Quintò præfupponit, cp eft ius diuinü.f.quod in vtro
que teftaméto cótinet:& quãtu ad plente materia ptinet,no eft co
ftituěda fpes in iure canonico,qaabheret iuri diuino.Sextò pfup
ponendu eft,op hō eft alligat" oibus iurib" iftis, diuerfis tamen res
fpectibus,luri primæuo naturali alligat inquantu eft animal.Iu
ri verò Gétiu inquãtu eft animal rõnale: Iuri aut ciuili inquãtum
eft aial ciuile.Na vt Ariftoteles ait,à natura eft ciuile aial hõ & o
mniūaggregabilițiuri vò diuino vtriusq teftameti inquâtū eft
aial catholici & fidele. His ergo pfuppofitis circa tertiu ponen
defunt aliq cóclufiões: Quaru prima eft,qp de iurenaturali primę
uo no eft indiuifibilitas matrimonij:Quod patet, qa de hoc iu
F re no eſt matrimoniu,ergo, nec ei' indiffolubilitas. Antecedes pro
batur autoritate principaliu gloffatoru vtriufq; iuris . Iohannes
em Teutonic" gloffator decreti,in ca.Jus naturale,diſt.j.cũ text”
loquens de iure naturali diceret:Ex hoc iure eft maris &fœminæ
coiuctio, qua nos mrimoniu appellam'.expones dicit cõiuctio
f.corporuno aiorü.q.d.coit? eft à iure naturę,fed mrimoniữ nō
Hoc idem notat Accurfius. in.infti.de iure naturali.Patet etiā
hocmanifeftè per rationem.nã fi veru effet, qp matrimoniu effet
de iure nature,fequeret op cocubinat' effet matrimonium :qaius
naturale primçuu qd ' copetit hoi vt aiali,no facit inter illa diffe
rentia.Nec obftat, paliq dicut rone naturale inducere matrimo
nium ,ex eo q rõ dictat o certi fint paretes ppter educationem
liberoru.Na fateor hoc:fed aliud eft ratio naturalis,aliud infiin
&us naturalis.Inftinctus em naturalis eft cõis oi animali:& ifte
eft âiure naturę.Ratio naturalis eft ,ppria hominis,& ifta eſt àiu
re Gétiual's em fequeret,op aialia bruta haberent ratione natura
le:cuius naturale elt(vt dicta eft) quod natura oía animalia do
cuit.Coit ergo eft ab inſtinctu naturali , q defcedit à iure naturę
cõi oi aiali.Matrimoniữ vò, qd eft qda qlitas iuftificatiua coit"
defcendit à cofenfu: qui puenit à iure Getiu.Forma em ellentia
lis matrimonij put eft de'iure Geti , cõfenfus eft:vnde Legiftefo
lent dicere:Nuptias no cocubitus,fed cõfenfus facit.Sequit ergo
àjure naturali primçuo non eft indiuifibilitas matrimonij, cũ de
taliiure nō eft matrimoniüvt fuit affumptu.Seda cóclufio eft,q
deiure Gétiu eft matrimoniu:fed nõ indiuifibilitas matrimonij
Prima ps coclufiois patet ex fupradictis.Cu em matrimoniu for
met cõfenfu,& cófenfus fit à iure Getiu:ergo &matrimoniu. Se
cuda ps pbať prōnē ciufdējuris.Fundametu em i iure Getiü eft
vt qdqd holes cofentiut de agēdis, per eos feruet: vñ & legiſlator
dicit, nihil ta cogruu naturali æqtati eft,ficut ea q placitafut
interhoies feruare.Hinc ergo eft,qp matrimonii defcedit ex hoc
iure vt cofenfus feruet:fed in diuortio eft cõfenfus vtriufq
; coiu
gis ad difcedēdu,ergoferuãd" eft.Facit adhoc regula iuris ciuilis
que dicit, nihil eft naturale,q illa q vno genere ligant,eodě ge
nere foluat.Cu ergo ius Geriu dutaxat refpiciat naturalē rōnem,
fequit opmatrimoniu qd ' ex hoc iure cõfenfu firmat cotrario co
fenfu tollat, & fic patet qp attéto hoc iure matrimoniữ nō eſt idiz
uifibile.Tertia cóclufio eft,q de iure ciuili no eft mrimoniu ori
ginaliter:fed eft data forma accidētalis mřimonio,& additęfolě
nitates & rit":fed tñ ex hoc iure nõ eſt indiuiſibilitas mřimonij:
Que cóclufio p vtraq; pie patet ex pdictis:& etiã qa iuriftę ciui<
" les tractat de ritu nuptiaru & de diuortijs & de repudijs &de alijs
materys
Cap . XIX . Additio
materijs tāgētib' matrimonia, Quarta cóclufio eft, q de iure di- G
uino cofifteri in veteri Teftamêto matrimoniu no eftindiuifibi
le,cu ex iure hoc pmittat diuortiu, put manifeftè patet Deutero.
xxij.Quinta coclufio eft,op de iure diuino cofiftete in lege cuãs
gelica, & de iure canonico qd ' ei" veftigiafequit, matrimoniu eft
indiuifibile:vñ vitas ait:vt patet in code ca.f.Mat.xix.Qt deus
coiuxit hō nofeparet &c.Ex oib' his coclufionib" elicit vna con
clufio, videlicet op nec de iure naturæ nec Getiu:nec de ciuili nec.
diuino,prout eft in veteri Teftamēto,eft indiuifibilitas matrimo
nij:fed de lege enangelica, quã lex canonica fequitur: Ad diffinis
tionematrimonij qua inducit Poftil.pro fundada fua opinione,
diccdu op illa diffinitio dat fcdm lege euägelică feu canonicam.
queea feqi.Poffet etiã dici, cũ in illa diffinitione ponit, indiui
dua viteconfuetudine retinens, intelligitur durate matrimonio,
no autépoftfeparatione legitima, quefcdm iura pdicta feperaz
tioně pmittétia fieri poffet, vt ex pdictis pater:&ficpredictà diffi
nitio cópetit matrimonio etiã fcdm iura ciuilia & hmōi.Ratio
autêhui" differétiç inter vet" Teftamētu & noui circa indiuifibi
litatemřimonijpoteft effe duplex.Vna generalis fumpta ex imp
fectiõe ve.le.que nihil ad perfecta adduxit, vt ad Heb.vij . vnde
matrimoniuve.le.tāc impfectu erat diffolubile:noux vò legis
ga pfectu,indiffolubile.Alia verò ratio magis fpecialis,proutin
prima fecude.q.cij.ar.v.in rñſione.iÿ argumēti. Matrimonium
fuit i vele prout erat officiu naturæ,non autemprout eft facim
coiuctionis Chrifti & ecclefie,q nõdū erat facta.yñ in vele.daba
turlibell repudij ,qd eft cotra facři rõnc,no autçin node , Quả
quidéröne idefanctus doctor amplius videt declarare fuper,un
di.xxxinj.in primü.q.vbi dicit qp triabona matrimonij.f.proles fi
des & facramétu cõpetut hoi fed'm triplice rõně. Na bonupro
lis coperit hoi fcdm natura fuigeneris. vñ procreatio & educaz
tio prolis cõis eft aialib”,vt in.viñ.Ethi , Sonu autē fidei qď reg
rit ad cōgruã cõicatione operu funt neceffaria in vita humana
copetithoi fcdm natura fue fpecie.f.incrữ hō.Bonu auté facra Ḥ
měti cópetit hoi inqztu eft catholicus:& hoc tu apud fideles, qa
fignificat cõructione Chrifti & ecclefiæ.Ex qb" cõcludit, plura
litas vxoru nec tollit nec impedit primu fine:cũ vn" vir fufficiat
plurib" vxorib" fœcudadis ,etiã educãdis filijs ex eis natis: fed fe
cüdü fine q eft fi des,&fi no totaliter tollit multü tñipedit,co op
nofacilepot effe pax in familia, vbi vni viro plures vxores iun
gunt,vt ibide declarat.Tertiu auté fine.f.facramétum pluralitas
vxorutotaliter tollit, eo q ficut Chrift? eft vnus,ita vna ecclefia,
Ex quib' paret fatis,q diffolubilitas matrimonij no eft cōtra le
genaturę,nifi inqtu matrimoniu eft facramétum: qd folum cft
apud fideles catholicos. De hac materia plenius habetur fupra
Deut. xxiiij.in additione.ij.vide ibi.
In co.ca.vbi dicit in poftilla: Et fic patet q lřa huius' verfus p-.
dicti defectiua &c.
ADDI.II Litera huius verfus pfuppofito vero intelle
* &u eoru q tradunt circa libellu repudij.fupra
Deut.xxiin.in additiõib " ibi pofitis,no eft defectiua ,fed plane io
nat veritaté.Ad qd fciédúeft prout ibide fuit ,dictum, nullo
modo licebat in ve.Te.repudiare vxore, nifi ppter turpitudinë
fornicationis, put veritas līę ibide teftat:tñfcdm pharifaică do
trina,q fepe mãdata dei irritabat ppter fuas falfas traditiões vt.
&
fupra cap.xv.ex multis alijs caufis licere repudiu afferebat ,etiá p
folo libito volutatis viri.Cui doctrinę falfitate Chrift" oftédit
hoc loco di Dico autévobis qp quicuc dimiferit vxorem fuam
nifi ob fornicatione & aliã duxerit ,moechat.Ex quo manifeftè ha
bet à contrario fenfu,qpq dimiferit vxore fua obfornicationem
etiāli aliã duxerit ,no mochat: qd eft veru,co qp libell" repudij
ex caufa legitima in lege determinata.f.fornicatiõe ,licit" erat.vt
paretfupra i additiõib" fupradictis.Qd aut fubdit: Et q dimiſſā
duxerit , moechať ,itelligit planè de illa de qua immediate añ los
quit.f.de dimilla no obfornicatione:calis em dimiflio nulla eft,
qa cotra formain lege datã,& fic manet vinculu vxoris fic dimif
fe cu viro priori & p cófequés fecüd" ea duces moechať.vñ præ
fuppofita veritate no oportet fupplere nec interponere aliq nifi
folu illa q ex litera plano fenfu accepta itelligéda funt , lliud etia
qd Poftil.dicit peade rčne vxor dimifla ab altero viro no pot
duci,ficut nec vir eã dimittés poteft ducere altera:quia æqualiter
manet vinculūmřimonij ex vtraq ; pre vt dicit,manifettu eft ves
re
ritatèno obtine fcdm legem veterefe cunduquã pluralitas vxo
rum fuit licita feu pmifia : nunc autěplural itas virorü.
REPLI In cap.xix.vbi Poltillator dicit de indiuifibilitate
matrimonij Burgen.hocficut Deute.xxiiij.grandē
facit cotraPoftillatore commotione ,ad quam fedadam clariori
modo redigă fa&u Bur.hîc & Deut.xxiiŋ.inter cætera dicta. Pri
mum dictum ei", in vele,non fuit licitum dimittere vxorem ,
niliproptre

Replica Matthæi
A nifi propterfornicatione.Hoc dictuhrin fua digreffioe.Deut.
xxiiij.Secūdu dictu eft:Indiſſolubilitas mfimonioluptinet ad
lege euägelij,Tertiu dicñ,dare libelli repudij in ve , le, non folu
fuit licitum fed etiã fuit diuinu pceptữ . Quartũ dictu ei”,‹ ius
natureiq difponit de indiuifibilitate mřimoný folū itelligitur
de iure expffoi euangelio & iure canonico ipm feqnte.Quintu
dictü ei' eft tale,aliqd eftius naturale qu' eft cõe oi aiali , &hoc
dicit ppriè ius naturale.Sic dicit poftillatore accepiff: iusna
turale qui dicit indiuifibilitats cõiugi effe deiure naturę: qďtň
novidet veru,vt dicit Bur.Ex qb' dicis elicit certas coclufiones
qqa plixe für habeant pinfertis, qa etiâ tangētur in ptractatiõe
ifti" digreffiõis, Quārī ad iftă materiã primò vidēdū devita
te & conexiōe dictoru Bur.Scdò,rñdebitur ad rõnes eiufdemfa
Aas contrapoftillatore.Quo ad primu dictu Bur.videtur falfu,
qa dare libellu repudij fuit pmiffumin vele.no folu ppter fore
nicatione fed etiã ppter quancuc fœditatem.pater hoc Deute.
xxiiij.vbi dicit: Si accepit ho vxoré & nõ inuenerit gratiã añ ocu
los ei' p aliqua fœditate,fcribet libellu repudij &c.Probatur etiã
pcanone priuilegia.di.iiij.vbi dicit q qdā pmittunt vt licita vt
petere pmiu:qda aut pmittunt vt illicita,ficut dare libellu repu
dij ne fiat grauiora.Videam' inſup quõ illud primi dictũ cum
tertiò cocordet,Nam primu dictum vult traditione libelli fore
illicita pter in cafu fornicatiõis. In tertiò aut dico dicit ipfam
non folu fimplr licitam ,ſed expſſe à deo mandata : qď tñ nullibi
legitur,imo rotunda lřa hîc cótradicit: qa dicifhìc ppt duriciam
cordis vři pmifit vobis Moyfes &c.Etidē tanc min” mali per
mittit ex canone priuilegia,fupra allegato.Nulli auté malū in
lege generaliterpcipit: Et dico generaliter ppter pceptu factum
' no erat regulare,nec generale fed ad
Abrahę de occifioe filij, qd
tentandufingulare.Sifr & pceprum daru Ofee put patet in locis
fuis.Sifr &fem dictu Burg.falfum eft &cōtra literam euangelij
pfentem,in Chrift" indiffolubilitate martimonij fub eu gelio
pbatpindiffolubilitatem eiufdem fub lege nature, fuit p Adā
infpirate deo pmulgata.Dicit em tentantib" Pharifæis: Quia q
fecit hominem ab initio,mafculu & foeminam fecit eos:& dixit:
Propter hoc dimittet homo patre & matrem & adhærebit vxori
fue,& erunt duo in carne vna:itaq iam non funt duo fed vna ca
ro.Quod ergo deus coniuxit homo no feparet.Quid planius,ni
fip matrimonijinfeparabilitas fub lege euangelica & canonica
ortu habet ex infeparabilitate fub lege naturę per Chriftum hîc
B D
allegata.Vnde pater etiã quartu dictu Burg . effe falfum :quia in
ea re(de qua fermo )lex euangelica & canonica ſe fundat ſup lege
naturæ & matrimonij inftitutioneprimaria. Sic & tertium di
&um falfum eft& repugnas primo, vt fupra oftéfum eft.Quin
tum aut dictu de iure naturæ primæuo comuni omni aiali eſt co
ficti,ga nullu tale ius reperit in fcripturis facris nec canonibus.
Nam ius fumptu infua maxima generalitate folu ad vocalia ex
tendi pbat Gratianus antoritate beati Ifido.ij.etymo . dicentis :
Ius generale nome eſt.lex autem iuris eftſpès.Ius auté dictum, qa
iuftum eft.Omne aut ius legibus & moribus cõftat.Nunc autem
iuftu &iufticia ad fola rationabilia ptinent.Hoc aute ius genera
liffime acceptum vbi fupra,diftinguit in ius naturalegétiu & cis
uile.lus naturale dicit comuni omni nationi:fola aut retionabi
lia p nationes diftinguunt:& ideo comune, qa vbiq; ex inftin&u
nature eft,no cõftitutione aliq,vt maris &fœminæ cõiunctio , li
berorum fucceffio,pueroru educatio,cõis oim poffeffio ,& oim
vnalibertas:acquifitio eoru q celo terra mario capiunt,depofiti
vel commodati reftitutio , violentiç pvim repulfio , & hoc & fi
gd fimile huic eft,nuc iniuftum fed naturale æquum habetur.
Hæc in oia iuris naturalis portiones,folis rõnabilibus conues
niunt.Coiunctio aut maris & foeminein irrōnabilibus non eft fe
cundujus naturale,fed fecudu inftinctu naturæ. Aliud eft em dis
cere de iure naturali & de inftin&u naturali:qa fe habet ficut infe
rius & fuperius :Nã omne ius naturale eſt inſtinct” naturalis , fed
no ecouerfo : qa aliâs extenderet ius naturale nõfolũad irrationa
bilia fed etiã ad infenfibilia , qainſtinctus naturalis ab appetitu
naturáli nõ videt diftingui . Ius igitur naturale fic diftinétum ab
alijs,primatum obtinet & tépore & dignitate.Copit em ab exor
dio naturæ rationabilis,nectpe variat , fed immutabile pmanet,
vtdicit.v.di.ca.j.Fingit igit Burg.tale ius naturale primcuum,
immo improprijffime diceret ius iuxta pdicta:idcirco falfum im
ponitpoftillatori qp ita acceperitius in ppofito.Et qa fundame
tu Burg,falfum eſt, nimirü falſæ funt cóclufiones fue in cofunda
te.Prima nace conclufio fundať ſup fuo fido iure naturali ,&fe
cuda cóclufio.f.qp matrimoniu eft de iure gétiu,fed no indiuifi
bilitas. Nã ex litera euägelij matrimoniu eft à prima inftitutione
naturæ rationalis: que ius gētium longe pceflit.Sed nec tertia co
clufio eft vera,quo ad hoc pexiure ciuili non eft matrimonium
indiuifibile
61
Cap . XIX. Replica
indiuifibile . Nec quarta cóclufio:quæ duæ initunt eidé medio, C
videlicet qa in iure ciuili tractat de diuortijs & repudijs. & in ve.
Te.fimiliter q mediano pbāt bene illas cēclufiones :nã & fi diuor
tiu in lege pmiffum eft pptermai" malū vitãdữ , ex hoc arguere
igit matrimoniu eft diuifibile , cõfequétia nõ valet: nec formaliť
nec legalit.No formaliter, qa arguit à ſecũdū qd ad fimplici : Si
cutfi argueret:Antichrift" eft pmiffiuê ens,igit eft ens,ficut in p
pofito.Nec legalit valet cõfeqntia. No em feqt: Lex apud legifla
toreno eftnecellaria:igit no è neceffaria.Sicut lex qcuc no ligat
deu quin poffit vel mutare vel difpefare,ftat tñ legem effe folidă
infe. Sicut neceffario ignis calidus eft & calefactiuus materia de
bita approximata:nō tñfequit:in fornace triu pueroru nõ fuit ca
lefactiuus,igitur non fuit calefactiuus.Ita eft de matrimonio qď
ex caufis in litera expreffis , Deut.xxiiij.fuerat fepabile:non tame
fequi , igit no eft indiuifibile . Iura aut dicut de diuortijs & re
pudijs &c. no probant matrimonij diuifibilitate, qaptinent ad
illegitime cōtractu matrimonium, quod nõ meret dici matrimo
niu:quod de fua formali rõne eſt cõiun&io legitimaru plonari:
& fiqua iura aliter de repudijs & diuortijs fentiret, cffent abolen
da tãq; naturali nõ cõfona.qd ' hic in litera p Criftum allegatur.
Quinta aut cóclufio quis in fe vera,tñ nõ ad intētionē.Burg.
videlicet originaliter & primo mrimoniu ex euägelio habeat
fuãindiuifibilitate:nă ficut fupra dictu eft euägeliu & canones &
ad id fe referit ad lege naturalep Chriſtũ hîc allegată . Et his pa
tet falfitas coclufionis p Bur . collectæ exillis quinq ineptis con
clufionib",vt patet.¶Nec valet reſpõfio Burg.ad argumétum
poftil.cu dicit diffinitione allegată in poftil . tame intelligi debes
re de coinctis in lege euägelica tm . Huius rifionis fallitas oftefa
eft.§.immo debet intelligi in omni lege iufta & confona legi natu
rali & primeug àdeo inftitute in exordio rõnalis creaturæ .Diuor
tiu auté &repudiu intelligenda funt pmiffiuè,ex qbus nõ fequiť
diuifibilitas nifi p accidēs, vt pdictu eft & fecūdu qd.Et ad hoc te
dere videi fecuda rñfio quã dat Bur.ad idē argumētu:qa dicit op
illa diffinitio tenet durate mrimonio:fed diuortio facto fecundu
pmiffione iuriu nõ tenet:vñ patet qpinftãtia Burg.ad diffinitio
nēmřimonij eftfecüdü qd.Nec valet differétia legis no. & ve.
qua allignac Bur.quo ad hoc, qa quis vetus lex fuit impfecta,tñ
in eafuerat veru matrimoniudefui natura & inftitutione infolu
bili quis ppter malicia coru q erat fublege , non autem propter
ipfi legisimpfectione diuortiu pmittebat fecudumodu pri9 di
Au.Nec ex hocdebet dici matrimoniufolubile,nifi fecundü qd,
fcilicet folutione pmiffa.Nec valet qd Bur.de fato Tho.adducit
qvidelicet in ve.lege.ideo repudiu erat licitu, qa matrimonium
ptuncfuit in officiu:no auté erat facramentufignificatiuũconiu
Ationis Chrifti & ecclefię,q nõdū erat.falfumeft em in veteri lege
ecclefia(q incipit ab Abel iufto ſecūdū beatū Greg,) deo nõ fuifle
cõiucta:qa vet" Teftame.frequéter oftedit fynagoga deo defpon
fata,q defpofatio eft in vnaſpoſa vfqz ad nouiilimu iuftu. Cui ec
clefie totali Chriftus vtfpofusfecudu deitate abinitio coniun& t
eft;cuiufq coinctio indiffolubilis eft vfq; ad confirmatione feculi
Matth.vlti.Et ita oportetfemTho.& Bur.fentire,nifi velint er
roncè dicere cum Helyndio Chriftum anteMaria nõ fuiffe.Chri
ftus em & fi ex tépore eft fact' hō,eternaliter tñ fuit Chriftus : qa
àpatre vnctus,non vnctione vt dicit puectionem ,fed vt ſignifi
cat vngendi p generatione cõicatione . Eſtem deus vngens ficut
eft lume,& ficut filius eft lumen de lumine , ita eft vngens ab vn
gente fentétia eftHila.xj.de trinitate prope mediu . Itemfecūdū
fam doctore & magiftrum in.iiij.matrimonium fuit facramētu
antepam:igit alicui " facrærei fignữ , & nõ nifi cõiunctionis dei
ad anima iufta q eft eccfia,vel in ecclefia fuit ab exordio rationa
lis creaturæfponfus & fponfamyſtica,& eorũ coniun& tio: qñigit
inftitutufuit matrimoniu , no deficit eius facrüfignu proutlan
&us Tho.dixit & Burg.Sic igitur patet dicta Burg.no habere cõ
nexionem nec veritaté. CQuanti ad fecundu articulữ reſtat ref
pondere argumentis Burg.factis contra poftillatorem fed preno
tandum o factum Burg.fundaturfuper falfa imaginatione: Ima
ginatur enim, quia deuspcepit dari libellu repudij,q ergo prę
cepiffet diuortiu.Sed hoc falfum eft: nam libellum precepit dare,
non fimpliciter fed ex fuppofitione, vt fuppofito q quis habeat
odiu cōtra vxore,& voluerit eam repudiare,det illi libellu.Non
igitin hoc conditionato pcepto dať modus dimittendi vxorem
fed datur modus tēperādi furore : & ita Chriftus in hoc refpōder
Pharifæis pponētib" fallacia fecūdu plures iterrogatiões,vt vnã
dicêtib" Quid ergo mandauit Moyfes dare libellu & dimitteres
Sed dñs Iefus hacmultiplicé quæftione diftinxit tacitè cöcedens,
Moyfes bene mandauit dare libellum , fed negauit op Moyfes
mandauit dimittere vxorem : vnde dixit adillam partem quæ
ftionis Moyfes , ad cordis veſtri duritiã pmifit dimitterevxo
i v rem
 Replica Matthæi Cap .
Erem:abinitio autem fic no fuit.Glof.interli, fimiliter & in arg.&
eft beati Hiero.Moyfes permifit non deus,qa contra legem natų
rale,Hæc inglo.fparfim,&magiftro lib.iiij.circa hanc materiam ,
Sicinterptatur refponfio Chrifti:Et hoc eft op beatus Aug.defer=
mone dniin mõte vult.No ingt qui pcepit dare libellü præcepit
vt vxor dimittat,fed q dimiferit,inquit, det libellu, vt iracudiam
temerariam pijciendi vxorem libelli coactio temperaret, Per
hocad arguméta.Et primò ad glo,Iohanis Teutonici& Accurfij
dico, vbi glo.directè vadit cõtra textufequéda élra,& glo,fper
nenda,nifi haberet euidetem pbatione qual no eft hîc, Qd aut
glo.corrupatliam pater.qa vt dicit Bur.lra habet op de iure natu
rali eft cõiuctio maris & fœminę quã mãimoniu appellam" , Glo.
conjuctio corporu,non aioru:vt allegat Burg.Talis aut glo.de
ftruit textu,ga conjuctio corporu fine coniuctiõe aioru no ē mří
moniū:ga ftat veru mrimoniu fine coiuctioe corporu:Stat etiã
coiuctionecorporữ cēfine mrimonio, qai ftupro adulterio &c.
Male igif gloffatur cõiunctio mrimonial,dicedo cã cóiunctione
corporum.Alijvoletes faluare gloffas dicit,q loquuntur no de
jurefed iftictu naturali:fed nec fic eft cõiuctio illafcrm & mřímo
niuficut text accipit:qa talis cõiuctio fe extedit ad irrōnabilia &
adulteria &cetera peta,de qb, vadit argumétum Burg.qď val
Burgenfis de poderat,quãuis modicu valeat. In declaratiõe aut huius inua
ponit hic lidi argumenti Bur.ponit tria inopinabilia:primũ,q inſtinctus
tríainopis naturalis eft à jure nature.fcdm qd
' rõ naturalis eft à iure gétiu.
nabilia tertiu, mrimoniu eft qlitas juftificatiua coit",& hoc àjuregetiữ
ppter cofenfum.Primum aut videt irrōnabile.Nam ius naturale
fequit inftinctum naturæ,no cuiufcuq ,fed rõnabilis naturæ,non
igitinstinctus ille eft à iure naturali.Similit fcdm falfumvidet, qa
iusgētiũ eft ânaturali rõne,& ei? recto dictamine: Non igit natu
ralis rõ eft à iuregētiū: qadictamen recte rationis pceffit &gentes
& ius gentiu.Sic &tertiu dictũ nõ võ verũ,Quáuis em coit" fit ex
inftinétu naturæ, tamē no ex lege nature generalr:qa fic ois effet
juft" & ordinat",& tuc no effèt adulteria & cætera mala.Qui igit
generatione pcepit q fine coitu p naturã fieri no pot,hic ronalē
dedit ordine pinftitutione mimoni , qua inftitutione hîcChrift
allegauit,Siigiur coitus cadit fub dei pcepto pcipientis genera
tione,no fuit de fe mal",fic nec hodie eftmal" , Iuftificatio igitur
matrimonij no refpicit directè coitum,fed ei vfum:vſus aut irra
tionabiliūno pot effe deordinat , qa Illa agut fcdm impetu natu
rę,Natura aut non ponit laudē nec vituperium.Rationabilia au
tẻ agūt feçữ dữ phærefim & electione poffunt deordinari,Illi
F autecouenienter dat ordo p matrimoniu,no ad iuftificădu coitu
qui ex inftinctu naturæ bonus eft,& per deum mãdat":fed ad p
hibēdu abufum q fact" fuiflet & fieret, nifi lex mřimoniafinterue
niret.Adprimũ argumētu qd Burg.facit circa Deut.xxiiñ.di
coplex naturæ fatis exprimit matrimonij iudiffolubilitate put
hic à Chrifto allegatur:no igit oportuisin lege mofaica de hmõi
fingulare
GLO. ORDI.
Imile eftre. CA. XX.
Oftédit p pabola: ga primi
erut nouiffimi,& nouiffimi a
Xenim & S
primi.Pater ifte familias co
ditornr eft,q habet vineã,vniuerfale ec
clefia,qab Abel vfqz ad vltim electuq
ifine nafcitur? è quotquot fetos ptulit,
tot palmites mifit.Hicpater exit ad ex
coledă vineã mane hora tertia:fexta:no
dominus fubditos in domo.
na:vndecima:oparios cõduxit à mundi b clefiæmilitantis. b CHomini patrí.
† ipſo ſta- hui³ initio vfq; ad fine:ad erudiedã fides it primo mane conducere operas
tim dilucu liu plebe pdicatores mittere no defiftit,
10. Simile eftre.No hoi folu,fed toti negocio ab hoie gefto , &
in fimilibus fifr. b Primoma.Manifefte coepit à primo iu
fto æterna mercede pdicatores ad plantandam ecclefia inuitare.
NICODE LY. KCōuétione
Imile eftregnu cæloru.Hic cofequé CA, XX.
In prelatis
ter Saluator docet virtutes platoru.In platisautēprę
debent effe
cæteris virtutib' debet effe qtuor.f.feruor ad conti=
quatuor GENESIS
S literaliter &moraliter , prout competit communitati fidelium.
nuelaboradū i agro dñicovigor adfe martyrio expo
nendum pro grege fibi comiffo,humilitatis tenor etiam in ftatu
alto,pietatis dulcor cotinue fubditis bñfaciedo.primutangit in
prima pte ca.fcdm ibi: Et afcedes Iefus.tertiu:Tuc acceffit ad eu.
quartu:Et egrediētib illis.primũ oftedit in parabola illoru q vo
cati funt ad operādu in vinea à mane vfq; ad vefperam.Ex quo
patet op plati debent cötinuò laborate per doctrina in ecchia.de
bet etiä opari ibide fine inuidia &mutua æmulatiõe: qd pater p
hocqalaborates murmurātes hîc rephēdunt.ppt qd Nu.xj.di=
citurq
XX . Replica
fingulare mãdatū dare . CAd fecūdū dico, de pcipiédo datio
ně libelli , nō dat modu repudiadi,fed dat modu teperãdi prinax &
odiu: p confeques dat magis modū īpediendi dimiffione, Ad
tertiu dico,q qtucunc fiat repudiufemp manet vinculu : fed op
in veteri lege poft repudiu permittebat vterq nubere alteri,hoc
fuit ad vitandu mai? malu.Repudiu enim pmittebat ad vitandu
vxoricidiu.Alteri nubere pmittebat ne remaneret odiū & vita
retur incōtinentia.De iufticia em legis naturæ & euangelij quis
videať vinculum rumpi,non tñ rūpiť etiã facto deuortio in cafu
fornicationis : nã permiffio de nubedo per euangelium correcta
eft:pmiffio auté de diuortio manet in cafu fornicationis : fed illa † Mar.ro.g
non tollit vinculu, quia feparatione legitima facta neuter nube Luc.18.f
repoteftfine mochia , vt dicitur in litera hîc: & ita fuit in veteri
lege de iuftitia,fecus fuit de pmiffione ex caufis fæpe dictis Ad
quartum affumptum negat,videlicet , op repudiu fit de expreffo
mandato dei.Probatio autē no valet, quia no fequit:De" preces
· pit dare libellum, ergo præcepit repudiu:ficut patet ex dictis . Et
cum poftillator refpondet rõnib9 alteri" opinionis,Burge.replis
cat,fednihil cócludit.Cuem arguit, ficut pluralitas vxorum no
fuit in veteri lege illicita,fic nec repudium . Refpondet poftilla
tor q no eft fimile quia pluralitas vxorūno fuit phibita,nec vni
tas vxoru eft de lege naturæ ficut infeparabilitas:& ideo propter
maius bonupluralitas fuit licita &fea patribus fanctis: Secus eft
' coceffum eft propter maius malū vitãdū:hoc ta
de repudio qd
mēminus malu,non facit fore licitu.Ibi replicat Burg.per illud
Apoftoli:Nofunt facienda mala vt eueniant bona: quafi habere
plures vxores ppter maius bonu, deberet effe malu , qd ' falfum
eft.Sed adhuc replicas Burg.arguit fic:Pluralitas viroru eft mas
la quia cotra legenatura:igitur pluralitas vxoru:cófequétiā iſtā
negat Scotus circa,iiïj.dift.xxxij.in.q.de bigamia. Sed quod inci
dentaliter dicit Burg.qpin repudio no permittit aliquod malu,
hoc redarguithîc planalitera;vide eambñ. Sed & burg . hîc
calumniatur exéplupoftil.qd ponit de aialibus brutis,quorum
coiuctio inparte & fino in toto manuducit ad videndu infepara
bilitatematrimonij.Quod exeplum & fi no fit in toto fimile,no
igit caluniari debet,quia exempla & fimilitudines no femp cur
runt quatuor pedibus : put patetfupra Ofee.j.&.j.Matthe.xx,
in additione Burgeñ. & patet totum . In code ca,vbi dicitur:
Quicunq dimiferit vxorem &c.poftillator dicit verfum illufup
plendum,quia oratio defectiua eft.Burgen.dicit eum plane effe
intelligendum.Suppofito op verufit totu quod ipfeper fuas di
greffiones hîc & Deutero.xxiiij.differuit:fed fuppofitünon con H
cedit igitur nec reliquu.Sed qp obijcit contra poftillatore de pas
ri iure viri & vxoris q ad poffe nubere alteri,allegans cauſam di
uerfitatis:quia pluralitas vxorum fuit in veteri Teftamento licis
ta,non autem virorum,non valet propter fuperius dicta & vide
ibi Scorum in loco fupra allegato,
Nico, de Lyra.
cit op cũ Iofue diceret Moyfi,vt phibe
Cap . XX .
SBxponit per fimile . ret Heldad & Medad pphetãtes i caftris
Præfens ecclefia, Moyfes redarguit ipm dicés:Quid emu
Imile teft regnum laris pme:Quis tribuat yt ois pplus p
a Vita iuftorum , phetet, & det dis eis fpm fuuclgit circa
celorum homini pab hoc duo tagunt.Primü eft vocatio ad la
trifamilias , qui ex, boristexercitiuScdm ad recipiedu pmiu
Paterfamilias conditori, qui ibi:Cufero factü effet, Circa primũ ers
pofsidet electos in mundo , vt
godicit:Simile eft regnữ cæ.i.ftat ec
Lfte eft de pr,qita gubernat totu mūdũ
ficut paterfamilias fubditos in domo.
cCQui exijtprimo mane coducere operarios in uine
am &c.lfte exitus non eft per loci mutationem,fed per fuæ bo
nitatis diffufionem in creatura fubiecta . Vinea ifta eft vniuerfas
lis ecclefia.q à primo jufto colligitur vfq
; ad vltimữ , qui in fine.
mundi na
Moraliter. a CSimile eft regnü cælorum homini &c.
Parabola ifta de laboratib" in vinea patriffamilias, alías expofui
Moralitere
Nucauté eã exponã prout confpicit comunitate religioforu:qa
religio vineafpüalis eft dñi,ad qua veniut aliq in pueritia quafi
in mane,aliqui in iuuêtute quafi hora tertia,& aliq in ætate vis
rili tanq hora fexta, & aliq infenectute tão hora nona, & aliqui
infenio tão hora vndecima.Dñs auté vineæ Chriftus eft,,pcura
tor aut ei" pfides illi religioni, q aliqu tm vel plus honoris vel re
creationis facit vltimo venietib9 ppter copaflionem vel perfo
narureuerētiã feu alia rõnabilé caufa, quantu primò veniētib".
Et aliqñcotingit , primò venientes accipiut inde occafionem
* murmurādi,licet
 S

Ca
Glo . Ma Ca . XX. De Ly 62
f.o tt p r a
rdi hæ
cipiedodatio i
eradiprinax CConuetiõe autfacta,i.cõfirmata pmiffione qp ad imagine quo gentiles vocati funt per pdicatione apoftoloru & alioru ecs C
Tion . Ad A dei reformadi effent,fi ecclefiam ædificando mandatis decalogi clefiæ doctoru:& ppterhoc dicit hic: e Quid hic fta.&c.
e
nculu:fedop infifterent. b CEx denario diurno ,mi.eos.Hiero.Denari qaq à principio mudi vfq ; tuc laborare i bonis morb" neglexes
re alteri,hoc us habet imaginem regis, q olim pdecem numis computabatur. rat,qfitota die ociofi ftabat. f Dicut ei : quia ne.nos con
fadvirandi Quantò plus aliquis in cultu ecclefiæ laborat decalogi manda, duxit.i.nullus doctor,null" ppheta ad nos inftruēdū venit : qa
diu & vita tis infiftendo,tanto plus informatur in lex &prophetæ filijs Ifrael dati fuerant
angeli quis imaginem regis dei. Prædicatores funt 2 3 vt illi fpeciali fa &
titate fulgerent, ex qui
j b rios in uineamfuam . Conuentio, bus Chriftus fecüdü carnem erat nafcis
rtio in cafu operarij, etiam vnufquifq; dum fide re
mcorrecta &
tain bono opere perfiftit . Mane hora ne autem facta cum operarijs ex de turus. g Ite & uos in uineã me.
Prima hora ab Adam vfque ad Noe.
nis :fedilla Ma tertia,fexta &nona antiqu❞ & Hebrai . Interponitur hęc cõiunctio copulatiua
+ Indiem. nario † diurno, mifit eos in uineam
uter nubes Luc cus populus qui fide recta deum coluit quia gentiles Iudæis adiun& ti funt ve
A Noe vfque ad Abraham
it in veteri in electis,ad vndecimam gentiles vocā b vna ecclefia ex ambobus fieret. h CCũ
cur.Poffunt etiam diuerfitates horaru fuam . Etegreffus circa horam ter feauté fa.effet.Hic defcribitur voca
iais Ad a Quan venales,fi quis digne emere vellet:a bono
Hois ata in vnoquoq notari per momenta æta tamen opere cefantes. tio ad recipiendu premiữ. Sero auté ab
le exprello tes diuerfis
Deypreces tum.Mane quippe intellect" noftri pue tiam ,uidit alios ftantes in foro ocio aliquibus hîc dicitur finis mudi,in quo
difti horis figni ricia eſt , hora tertia,adoleſcentia , quia vocabuntur iufti ad receptionem præ
s.Et ficantur. fos, & dixitillis : Ite & uos in uineã
iam fol in altum proficit . Sexta,iuuen, mij,vt habetur.j.xxv.c.Venitebenedi
rge.r
epli tus,cuplenitudo roboris folidatur.No meam , & quod fiuftum fuerit da &ipa.mci &c.Sed illud quod fequitur † quodcu
corum no с
na,fenect , quandofol.i.calor ætatis de bouobis.Illi autem abierunt.Iteru videtur contradicere , qp aliqui accipie que,
poftilla
fcedit.Vndecima,decrepita ætas.In om a Ab Abraham vfque ad Moyfen. tes premiu murmurabant aduerfus pa
a,nec yni b A Moyfe vfque ad aduentum domini.
nibus his aliqui ad bona vita perducũ tremfamilias quia nullus in fine mudi
propter autem exit circafextâm & nonam
Secus eft tur.Qui fibi viuit vt ociofus:redargui præmium æternum receptur" murmu
tur . Qui & vfq ; al vltimã ætatem dif a Ab aduentu domini vfque ad finem mundi. rabit contra deum,fed erit fuo præmio
ithoctas
fert rectè ei dicit . Quid hicftatis to horam, & fecit fimiliter.Circa undeª contentus . Ad quod refpondet beatus
ser illud aPer feipfum apparuit, qui prius per patres innotuit.
ta die ocio.i.vel in vltimis refipifcite, b Gentilem populum a bono opere torpentem. Greg. ifta murmuratio non eft aliud
i habere
c CAnouiffimis.Quia q in aduen, quam dilatio premij quam fuftinue
' falium cimam uerò * êxijt , & inuenit alios
horam. tu domini vocati funt ad regnu,fine ali erunt patres fancti in limbo vfq; ad paf
eft mas ftantes *,& dixit illis:Quid hic fta fionem Chrifu ,fed hęc refponfio nõ vi
qua tarditate pueniut,æquales his qab
ītiã iſtā ociofos. initio mudi cœperut : omnes qdemide a Omni tempore pro falute lab rate negligitis. detur conueniens, quia murmuratores
f
nt ei : Quia
odiná cœlũ,ſed ſtella differt à ſtella in claritate tis tota die ociofi: Dicu hîc dicuntur nequam , quod no poteft
Imalū, 1.Cogs.e. A nouiffimis incepit,du pri❞ latronem a Vias vite nemo nobis prędicauit.
dici defanétis patribus in limbo exiften
nemo nos conduxit . Dicit illis : Ite &
g.hic Luce.23.f. 8 Petru in paradifumintroduxit.Quia tibus :&in fine parabole concluditur:
Cum finismundi vel cuiufliber veniffet.
1orum prius aliquãdo remuneratur fero venië Multi funt vocari,pauci verò electi.Ex
& uosin uineam meam.Cùm fero quo pater, ifta parabola non folum et quod
fepara tes,quia pri' de corpore exeut, qui in
ule,no pueritia vocati funt. d CEt accipie autem factum effet , dicit dominus ¹ extendit fe ad electos , cuiufmodi funt cuq fuerit
ip cur tes.Quia antiqui patres in infernu def SPater, a Filio cui omnia dedit in manus. illi qui in fine mundi recipient præmiu, iuftumacci
b Statue ante tribunal tuum.
hexr cëdentes à gloria dilati ſunt quali:ergo Etideo dicendum , q fero hîc accipitur pietis ,
citur: uineæ procuratorifuo : Voca opet
poft murmuratione denarium accipiut pro tépore gratie, quod incepit â à Chri- Þ
a Vnicuiquefecundum opera fua prout geffit.
ufup qui poft loga inferni tépora ad gaudia rarios ,& redde illis mercedem :incim fto.vnde Ioh.j.b.dicitur:Gracia & veri
e cfle B peruenerunt.Et accipietes. Hi funt q tas per Iefum Criftum facta eft : &ideo
as dis in initio nafcentis ecclefiæ vocatis ex gepiens à nou ifsimis ufq ue ad pris cum dicit:Cufe.aut fa.effet.i.cũ tem
con H a_Gentiles, vel qui decrepiti funt vocati pus gratiæ aduenillet. i CDicit do.
tibus fe preponebat, quafi populus dei
adinitio mudi:& illi canes,qui pondus mos.Cum ueniffentergo qui circa " minus ui.deus pater. k Procu
pas O
dis obferuationiportabat.Sed qui no vez undecimam horam uenerant, acces ratorifuo.i.homini Chrifto.qui miff
licia nitfuperbos vocare iuftos,fed humiles a Bandem eternitatem cum his qui ab initio mundi eft ad procurationem falutis humanæ
vocati funt.
ide pœniteres,cui magis placet humilis cō P 1 Voca oparios &c.Illa merces bñ
† finguli feſſio maloru fuperba gloriatio bo perunt ffingulos denarios.Venies intelligitgra ,qa eft qdã inchoatio glæ
.i.Iudæi
denarium, norum,fubdit:Amice no facio tibi iniu cu gloria no ficaliud gra cõfummata.
tes autem & primi , arbitrati funt ,
RS

riam.No dolent quafi'fraudati fua mer m Incipiens.qa in primitiua eccha

a Digniorem locum in regno, qui prius in tabernaculo.
Des cede,fed(ritu inuidoru) pilli pl❞ me= r gra Chrifti data eftgērilib' q vltimo ve
quòd plus effent accepturi:accepe, nerat ad fide,Iudæis p maiori ptei infi
ís rentur, accipiūt:&nõ tãipi plus accipe a Conformitatem claritatis corporis Chrifti.
† finguli re,& alios nihil vel minus accipere defi / delitate remanétib?.n Cuueniffet.
u
denarium . derant , quafi alterius confortio fibi prę rūt auté & ipfi † fingulos denarios.
i.gétiles. o Accepe fin.i.donugře q
mium minuatur. e Murmu &c. Et accipientes murmurabãt aduer eft qda ichoatio &arra ghæ. p Ve
a
Queritur , quomodo accipientes mur fuspatrefamilias, dicētes :Hi nouiffi nietes aut& pri.i.Iudæi , q à princi
a
muraffe dicantur,cumin illa beatitudi
T mi una hora fecerunt,& pares illos pio legisdate deo feruierāt. q Arbi
ne omnis inuidia & murmuratio pror trati fut &c.qain primitiua ecchia cre
a F.i.qui diu fub onere legis fudauimus, & longiora
fus remo carnis tentamenta fuftinuimus. debant,op plus deberent habere de Chri
nobis fecifti, qui portauim' põdus ftigra vnde reputabat gétiles indignos
Nico. de Lyra. gradei,fecudum op dicit A.x.vbi Pes
mundi nafciturus eft,vt dicit Grego. Operari aut funt docto trus vidit lintheum fubmiflum de cælo,in quo erat aialia qdru
res &prelati à deo miffi ad culturam huius vinee per prędicatio pedia &ferpentia& volatilia immundafecundu legé.Et dictum
nem & doctrinam.Primo ergo mane deus pater operarios con eft Petro:Occide & mãduca: in quo fignabat incorpatio gētiliữ
duxit , quia à principio mudi vfq; ad Noe aliquos factos patres itra ecchia p fide &gram,ficut patet ex lřa cõfequëti: qa à deo mif
ad eruditionem hominum mifit,videlicet Adam Seth & Enoch fus eft Petr ad pdicandu Cornelio Céturioni & alijs getilib ”.p«
& aliosiuftos. a Couentione aute facta. Conuentio ifta pter qd 'Petro abominationē habête de manducatione immudo
eft promiffio vitæ æternæ pro labore . Quæ quidem vita eterna rufecudu lege,in quo fignabat(vt dictű eft) vocatio gētiliū ad fi
dicitur denarius diurnus,qui eft æqualis omnibus, quia vita çter de:dictum eft fibi adeo: Quod deus purificauit , tu ne commune
ral na erit æqualis omnibus à partefinis. b CEtegreffus circa dixeris : Et.j.eo.ca.dixit Petrus Cornelio & amicis fuis : Vos A& t.10.
ho.ter.&c.Hora tertia intelligitur mundi difcurfus à tempore fcitis quoniam abominatio fit viro Iudæo cõiungi aut accedere
Noe vfqz ad Abrahã , in quo aliq fti ad eruditione alioru miſſi ad alienigenam :fed mihi oftendit deus neminem communě aut
fut àdeo,vt Noe, Se,Heber,Thare & Abrahã & cõfiles. c CIte immundum dicere hominem. r Acceperut aut & ipfi fin.
rum aut eit cir.fex.ho.& no.Hora fexta fuit ab Abraha vfq dena.i.cõfimilé gram,ficut & gétiles & no maiore:vñ Act.x.dis
ad Moyfen , in amiſſi ſunt Abraha,Iſaac & Iacob,&.xij.Patriar citur, pdicate Petro cecidit fpuffletus fup oes gaudiebant vers
che.Hora nona à Moyfe vfq; ad Chriftu,videlicet tépore legis, bu,videlicet fup Corneliu & amicos ei":qa vt ibidē dicit.Recepe
in quo aderuditione ppl milli funt Moyfes & Aaron Iofue iudi rut fpinfami ligno vifibili & donulinguaru,ficut receperat apli
ces reges pphetæ & facerdotes. d Circa unde.uero exýjt. & alij difcipuli q crat Indai in die Petecoftes. s Et acci. &c.
Vndecimahoraintelligit à tepore Chriſti vſq ad finé mundi,in Hino.&c.ga ad Iram i primitiua eccfia cõuerfi Iudæi murmura
nerüt de
quogen
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XX . De Lyra

fus remoueda fit :Sed hic eft mos diuinę fcripturę,vt cũ de multis f CVolo auté &huicnouiffimo dare,ficut & tibi.i.gen
E in collectione agat, quædam tm quibufdam de illa collectione, tili vocato immediate ab idololatria , ficut ludæo vocato à le
Pfal.104.d &non toti collectioni tribuat:Iuxtaillud prophetæ:Eduxit eos gis obferuantia. g CAut no licct mihi quod uolo facere.
Ibide.77.f cum au.&.ar.Et inde: Et induxit cos in mon.cum tamen illi qui Quafidiceret: Sic: qa dei voluntas nullo modo poteft effe diftor
de Acgipto exierut, omnes præter Caleph & Iofuepropter incre ta. h Anoculus tuus nequam eft &c. Quia talis inuidia
dulirarefuam in deferto perierut quorit & iudicium procedebat ex humano des
filijin montem fan&
tificationis inducti a Carnis. feau.i Quia ego bonus fum:per
tæftum. funt.Ita ergo & de primis accipientibus effentiam : & ideo no poffumalè agere.
diei & æftus? At, ille refpondens
quidă & non omnes murmurāt, qui ta 2 Quia par erat hominibus murmurandi ratio. k Sicut erunt nouiffimi primi
Primehore operario.
men poft accipiunt.Sicut fepe côtingit Reddeo quod debeo. &c.quia gentiles qui à Iudæis erat qua
b
multi domino per longa temporafer unicorum dixit :Amice,non facio с fi viles reputati,funt conuerfideuote ad
uierut,alij autē mox in principio fuęcõ a Non enim promifi tibi nifi conformitatem in meam. fidem Chrifti. 1 Et primi nouiffi
uerfionis martyrio vel aliquo modo ad tibi iniuriam . Nonne ex denario d mi.Quia Iudæi qui fuerant populus pe
denaria recipiendu tranflatifunt.Quod a Reddo tibi fecundum opus tuum,in te itaque culiaris ipfius dei,propter infidelitatem
iuftus fum.
audientes qui diu laborauerut.f.qp alij e fut ab eo deiecti. &hoc eft quod fubdit:
ftatim ap premium tranfferunt,ipfiaut conuenifti mecum:Tolle quod tus m Multi enim funt uocati:ad fi
tanto tépore in labore detinetur,de dila a Gratia eft & mifericordia vt coæqualis & cons
corporalis tibi fiat populus Gentilis. dem Chrifti per legem & prophetas.
tionepremij quafi murmurare vident. n Pauciuero electi. Quia pauci
um eft & uade. Volo autem & huic
Poteft etia dici de malis , q in principio de Iudæis comparatiuè crediderunt in
a Nonne eft poteftas iudicis, vel
quidé boni fuerit,fedbonu quod ince iufticiam facere, vel mifericordiam cui vult impedere. Chriftum : & de credentibus multi re
perunt,adfine nõ perduxerüt.Vnde,nõ 22 nouifsimo dare ficut & tibi . † Aut uerfifunt abecclefia, & adhuc reuertun- † An
illi qui denariu acceperut,fed ifti qui in tur ad vomitum. Moraliter auté po in ijs que
non licet mihi quod uolo facere ** teft exponi parabola ifta de vocatis ad meaſunt
bonitate no perftiterut, premio priuati a Intentio qua ad primatum niteris. b Inuidia ple
murmurat : qa denario carebant, qui in nus, cui meanon placet benignitas. gratiam fecudum diuerfas ætates. Ita o
principio boni pro quo etia pricipio cu An oculus tuus nequam eft , quia hora prima,fignat pueritia,hora tertia,
primis accipietib' cõnumerant,ſe pme a Sicut oftenfum eft. b Gentiles, vel qui mas iuuentutem , quia ficut tuncfol incipit
ioris videntur meriti,funt minoris, & econuerfo.
ruiffe crediderant. a Autno licet с afcendere & calorem oftendere: fic in ius
+Luc16.a ego bonus fum? + Sic erunt nouif,
mihi &c.Stulta quæftio cotra bonita uentute calor naturalis in homine.Hos
Fludzi FQui confitentur fe noffe deum , facis au
tem dei.Quærendu.cffet , Non fidaret tem negant. rafexta,ętatē virile, qa tunc homo eft in

quod no deberer:fed fi non quod debes fimi primi, & primi nouiffini . Mul m ftatu pfecto, ficutfol in cæli medio . Ho +Mar.10.c
rer. b Anocul' tuus &c.Verè Iu Ad fidem, a Ad regnum. ra nona,ſenectutë,in qua calor natura
dæi prauam intentionem habuerut qui lis incipit,in homine refrigefcere.Vnde Ï.22,b.
ti enim funt uocati , pauci uerò elê, "
prohibuerunt apoftolos gétibus loqui, a Secundum fitum loci. cima vero,fignat fenium quia tunc ho
O
vt faluæ fierent. c CSicerut nouiffi cti.Etafcendes lefus lerofolymam mo eftprope mortis occafum . Vocanť
mi primi.Au.i.Iudæi de capite verten ergooperarij omnibus iftis horis : quia
affumpfit duodecim difcipulosfus P
+ feorfum tur in
cauda :&gentes de cauda in caput 4 ostfecreto, & ait illis: Ecce afcendis aliqui vocantur ad fide pergratia operā
Vnde Moyfes in Deu,Aduena quitecũ tem in pueritia,alij in iuuētute,& fic de
in uia. q
moratur,afcendet fuper te:ille erit in ca mus Ierofolymã , & filius hominis alijs etatibus : &omnes habent denariu + Mar,10.c
Deu.16.b.
put,&tu eris in cauda.Sed tame nec oës SA luda. diurnu, quia tucunq ; homo tarde ad Lu.1 d.
&28.b. 4,
primi nec omnes nouiffimi ad numeru gratia vocetur,dum tame in ea perfeue=
F tradetur principibus facerdotum ,
electoru pertinet. d CEcce afcedi &fcribis,&condenabunt eu morte ret,habetgloriam æternam.Contingit
m' &c.Hiero.Hocfæpe eis dixerat,fed Fludæi. a Pilato & miniftris Romanorum. etiam quãdoq,q ille qui vocatur in fe H
quia multis interpofitis poterat labi de b Aue rex ludæorum. necute,confequitur tanta gratia & glo
Luc.14.d memoria,iturus Ierufalem & apoftolos
& tradēt eu gentibus ad illudendu ; ria àdeo,ficut ille qui in iuuentute voca
fecu ductur",ad tētationé eos parat : ne tur:tum ex diuina liberalitate,tū ex ipi”
&flagellandum & crucifigendum; vocati ferueti voluntate & operatione.
deignominia crucis fccdalizent , &pafli
onis pœna & refurrectiois ghã prędicit • CEt afcendens Iefus Ierofoly
vt cũ moriété viderit,refurrecturũ nō dubitet, e Ad illu.&. Hicfaluator oftedit op inprælatis debet effe vigor ad tolerandu
Ideo dñs i mudo noluit pfperari fed grauia pati vt onderet nos martyriu,fi neceffe fit pro grege fibi commiffo:& hoc docet per
quip delectatione cecidimus,cu qamaritudie redire debeamus. exemplum fui, qui voluntariè venit in Ierufalem adfuftinēdum
KTunc ac mortem profalute mundi.vnde beatus Gregorius exponens il
lud Iohannis.x.b.Ego fum paftor bonus & anima meam pono
Nicolausde Lyra.
pro ouibus meis.dicit de fe & alijs prælatis.In hoc oftcnfa eft no
bis via quamfequamur.Et hoc eft quòd dicit hîc: Et afcendés
uerunt de hoc, cõfimilis gratia fiebargentibus ficut & ipfis Jefus hierofolymam . Que refpectu totius terre promiffio.
vnde Act.xj.dicitur, cum Petrus rediffet in Ierufalem baptiza nis eft in alto fita : & propter hoc venientes illuc ab alijs parti
to Cornelio & amicis ei'difceptabat aduerf" illu q erat ex circuci b'ibant afcendendo . p CAffumpfit duodecim difcipu
fione diceres:Quare comunicati cuillis,q habet pputu,mādu los fuos fecreto &c.Et hoc duplici de caufa:Vna eft,qafecre
cafti cuillis.Etbidē.vj.a.dicit: In dieb illis crefcête numero di tum myfterium fuæ paffionis futurum volebat apoftolis com
fcipulor ,factu eft murmur Græcoru aduerf? Hebræos, co o def muniter præ alis reuelare,ne videntes eum poftea mori ignomi
picerent in minifterio qtidiano viduæ coru, a CAtillere.Per niofè fcandalizarentur.Secunda eft quiafecreta myfteriafunt tās
F diuina reuelatione aplis facta, b¶Vni eo.di.Sicut aut aliqñ ac tum maioribus reuelanda & detegenda , cuiufmodi erant apo
cipit numer" indeterminat p determinato,ita etiã aliquãdo fu ftoli.fequitur: q CEt filius hominis tradetur principi
mitvnitas p numero,ficut fupra di&u eft,q,Petr loqbať ,poi bus facerdotum & fcribis.i.legifpetitis : quia eis per Iudam
bus apoftolis:ita fimiliter qd hîc dicit vni,intelligit elle dictum fuit traditus & venditus. r Et condemnabunt eum mor
multitudini eoru,q de gratia data gentib' murmurabant feu ad te.Quiaipfi iudicauerut eum efle reum mortis ,licet non habe
mirabant:& hoc facti eft Act.xj. vbi Petrus ratione reddidit lus rent poteftatem interficiendi : quia iudicium fanguinis erat eis
dæis murmurantibus de hoc, q baptizauerat Cornelium ,dicés ablatum à Romanis , qui dominabantar cis . & ideo fequitur:
pexdiuina reuelatione fecerat & quia viderat fpiritu ſanctū des s CEt tradent eum gentibus . videlicet Pilato præfidi &
fcendentem fupergentiles ficutfuperludæos, vt habetur ibidem fuis militibus,ad perficiendum illud quod non poterant,vidcli
Sequit: c Amice non facio tibi iniuria. quia iniuria nõ cet Chrifti mortem , & hoc eft quod fubditur: t CAdil
habet locum vbi eft mera gratia;&lideo fi det gratia cuicunq vo ludendum & flagellandum & crucifigendum . Ifta
Juerit,nofaciet alicui iniuriam. d Nonne ex denario & c. enim tria inflictafunt Chrifto per ordinem,vt videbitur infra.
Quia ad hoc aliquis venit ad fidem,vt habeat gratiã in preſenti, Terria
Moraliter
&gloriam in futuro. e Tolle qetuu eft & uade i.gratiā murmurandi ,licet iniuftè:propter quod merito arguuntur à
quameruifti , crededo legi & pphetis de Chrifto : quia licet priz domino, o CEt Afcendens Iefus Ierofolymam &c. Hie
magratia no cadat fub merito,augmētu tamen grę cadit fub me ron .Dominus crebro de paffionefua difcipulis anteprædixit
rito:qd
'quidé augmētu datu eft Iudæis credetibus in Chriftum, ne cum veniret perfecutio & crucis ignominia,fcandalizarentur ,
Volo * Ettertia,
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XX . De Lyra 63

A a Tuncacceffit ad.Audita refurrectione putauit eum ilico determinate,fed tantu in generali , vt conceffione facta in genera C
(immemorfecudi aduet )regnaturu,& auiditate fœminea pfen li primò,min' poffet poftea fibi denegari infpeciali, f Qui
tía cupit,immemor futuroru. b C Dic ut.Bonum defiderium dixit ei : Quid uís. Non petit vt infcius , fed ve petitio fua
fed incofiderata petitio.Et ideo non voluntas non ppofitum poftea conuenientius oftendatur irrationabilis. g Aitilli:
culpat,fed ignorantia:&fi impetrare non debet fimplicitas, non Dicut&c.i.fint tibi collaterales & maiores in regno tuo poft
meretur confundi. cCNefcitis. Qui te:Quod quidem regnum credebant te
fedem gloriæ petitis vel quæritis,quam a Vt tam cito refurre&io euacuet fcandalum crucis. 2 porale vt dictu eft miru,fi talia apoftoli †Mar.10,
2
nondum meruiftis,delectat culmen ho credebant & appetebant,qui adhuc car
&tertia die refurget, † Tunc accef bс
noris quos nondum exercuit via labo. nales erant & nonduilluminati perfectè
fit ad eum mater filiorum Zebedæi
ris. d Poteftis . Et hoc fciebat,qp ei? nec cofirmati pergratiamfpirituffancti.
paffionem poterant imitari.Sed hoc di cum filijs fuis , adorans & petens h CRefpondens autem Ie.di.&c.
a Non de ignorantia,fed vt illa palam proferat, &
cit,vt co interrogante,& illis refponden ipfa fit occafio docendi. Refpondet filijs,& non matri : quia fcies
tibus, omnes audiamus: quia nemo po f
bat ipfam effe miffam à filijs,& informa
aliquid ab eo . Qui dixit ei : Quid
teft cum Chrifto regnare ,nifipaffionem tã de petitione faciéda pro eis. i CPo
buise Ait illi : Dicutfedeant hi duo
eius fit imitatus, e Calicem qui teftis bibere ca.quem &c.i.fuftinere
Act.10.a. dem . Vt Iacobus ab Herode truncatus filij mei , unus ad dexteram tuam: morte ignominiofam & crudelem quã
& Iohanes in feruentis olei dolium mife ego paffurus fum :& per quam debeo ve
&unus ad finiftram in regno tuo.
fus,& in Pathmos relegatus , animo non ad regnum non temporale vt credis
Refpondens autem Iefus , dixit dixit: : hire
defuit martyrium fČNon eftmet. tis,fed ẹternữ. k CDicunt ei pof.Lo
Actio.e. Hoc eft regnum cælorum non eftdantis a Matre petente,filijs refpõder quorum voluntas
te illa petierat. b Quid ante hu quuntur ficut inexperti proprie fragili
fed accipientis . Non enim militatem paffionis vultis exaltari. tatis:Quod patuit per effectum , quia in
acceptio eft apud deum: Sed quicunq; di Nefcitis quid petatis : Poteftis bis paffioe Chrifii fugerit præ timoremor
с
u
+ Pocul , gnus eft accipit , quod non paratum tis. I CAitil.Calice &c. quia Iaco- † bibo,
beretcalicem , quem ego † bibitu
perfonæ eft,fed vite. Si itaque tales eftis a Inexpertis leuius videtur, quod experti timuiffent. bus propter Chriftum ab Herode eft oc=
autbapif qui confequamini , quod victoribus pa rusfum Dicuntei : Poffumus. cifus , vt habetur Act.xij . & Iohannes in
ter parauit accipietis . Vel , non eft me 1
mate quo Ait illis:Calicem quidem meum bi dolium feruentis olei propter Chriftum
ego bapti- um dare fuperbie quod adhuc eftis , ſed 11 miffus eft:&ficparet, habuit promptā
zor, baptiz alijs quibus paratum eft.Ergo & vos no betis , federe autem ad dexteram voluntatem moriendi propter Chriftu.
f
lite effe quod eftis,fed eſtore alij.i.humi meam,uel finiftram non eft meum Fuit etiam miffus in exiliupropter ipm .
zari?
liamini qui iam vulris exaltari ,& eftpa SNondum humiliatis. Exilium autem quædam mors eft ciuilis
ratum vobis. g CEt audientes de. dareuobis:fed quibus paratum eft " m Sede.autem &c.dare uobis:in
O illo fupple ftatu in quo eftis,i.nondum
Vt illi carnaliter periuerunt effe fuper & à patre meo . Etaudientes decem
omnes,fic & ifti carnaliter cotriftati funt humiliatis & adhuc carnalib" .nCSed
a Non matri, quam ipfi miferant ad grandia peten
effe aliquem antefe. h CScitis . Ac fi 1 da,ignorantes menfuram fuam immodica cupidita quibus pa.eft a patre.i . vere humili
te exarferunt.
dicat:Vos morefecularium petitis , per bus &fpiritualia fapientibus. o Et
indignati funt de duobus fratribus : P
prelationem venire vultis ad requie vel audien.de .f.ali apoftoli. p Indi
B regni poffeffionem.Scitis ga prin.ge. Iefus autem uocauit eos ad fe,& ait:
fe, & ait:? gnati funt &c.aliquid humanum paf- D
h fi, quia adhuc erant carnales ficut &illi
+Mar.19.f. Humilis &mitis magifter nec immodicę
+Scitis quia principes gentium do, † magni.
Luce.22.c. cupiditatis duos arguit,nec decem indis &ideo indignatifunt, op excellentiam fu
以 tcarum gnationis & liuoris:fed conuenienti exe minantur † corum , & qui † maio per alios habere voluerunt. q Iefus
plo docet eos fruftra immoderata quefif res funt,poteftatem exercēt infeos . auite.Hic confequenter inftruit difcipus + eas.
fe,aut iftosfuper eorum defiderio dolus a Cum econtra ad fummam losfuos de humilitate ex præhabita occa
virtutum veniatur,non imperando ſed miniſtrando.
iffe,cum ad funima non potentia fed hu 8 fione,vt ambitione Iacobi & Iohanis re
Non ita erit inter uos : † Sed quis t t93.di.c.di
militate veniatur. i CEgrediétib?. primeret,&indignationem aliorum ſe aconi funt,
cunque uolueritinter uos maior fie
Myftice . Myftice.Chrifto de præfentis vitæ defe daret, r CEt ait:Scitis qa prin.ge.
a Non primatum ambiendo, ſed humiliter deuitando. 9.9.3.0.
&u ad cælos redeunte , & omnibus ele q.d. maioritas in regno meo no codem nullus
t erit. tis iam cælum cum eo ingredientibus
& ri , ſituèſter miniſter:& qui uolue modo acquiritur,ficut in regnò terreno
cœpit vterq populus diu perfidia cæs rit inter uos primus effe , crit ue , qain regno terreno acquirit p'ambitio
cus fpem falutis & illuminatiõis habere a Quod charitas non conditio exigit. në&poteftate,fed in regno meo cotras
vifum , &defideranter quærere . Nifi b Exemplum ponit,vt fi
verbis non credunt, erubefcant ad opera. riomo acquirit , videlicet p humilitatë.
ab Ierufalem defcendiffet in Ierico , poz ppter qd dicit, t' Quicu uo.&c.
fter feruus . Sicut filius hominis
pulus vfqz hodie in tenebris federer.fed a Non tantum prædicando vel miraculis admonen i.fe exerceat in obfequijs humilitatis; Et
tvtfibi mi ideo defcedit, vt multos fecum traheret. do,fed animam quam pro nobis accepit impendendo. qa in moralib❞ magis mouēt factaq ; ver
niftraret. Et ecceduo non uenit † miniftråri , fed mini , ba,ideo inducit funpfi" exéplūdices: Si
cutfili' hois no uenit &c. v CEt
Nicolaus de Lyra. ftrare , & dare animam fuam re
a Non omnibus,fed prædeftinatis b Poftres
egredi.Hic cofequet ondit Saluator q
a CTertia die refurget. Hoc au furre&ionem gentes credunt in eum.
in platis debet elle pietatis dulcor ad co- Diuifio
tem fubdit Chriftus , ne apoftoli eius demptionem pro multis. Et egre, Chriz
tinuè benefaciendu fubditis : quia Mar.1o.g
morte audita abforberent præ triſticia. ftus nonfoluin domo & in gete exiſtēs, +
Luc.18.f.
bCTunc.Hic oftédit tertiò, in prelatis debet effet tenor hus fed etiã in via ambulas no ceflabat populi docere & ifirmos cura
Diuifio. militatis , quia non debent appetere preelle.Et diuiditur in duas re:& hoc eftqď dicit hîc:Et egre.illis.i.Chrift" &ei difcipulis
partes : quia primò ponitur huius documenti occafio.fecundò, Ab Iericho
fubiungitur humilitatis inftructio,ibi : Iefus autem vocauit eos. a CEttertia diere. Chryfo.Quod quide hui? gra dicit , vt Moraliter.
Circaprimum aduertendum,q Iudæi eftimabant Chriftum per cum viderēt triſtia,refurrectioné expectarent. b CTuncac-ad
prophetas promiffum regnaturum temporaliter in lerufalem, eu&c.Periftos qui per matrē petierut à Chrifto prę cæteris diſci
quiafcripturas de regno Chrifti carnaliter intelligebant:& ideo pulis alijs honorari,eo qp erat ei" conſanguinei , fignificătur ani.
regnum ablatum eis per Romanos credebant fibi reftituendum bitiofi,qui habetes prælatũ cõfanguineu volunt per hoc in eccle
per Chriftum.propter quod apoftoli dicebant Chrifto Act.j.a fia præ cæteris promoueri:quib" bene refpõdet: Nefcitis quid pe
Dominefi in tempore hoc reftitues regnum Ifrael: & hoc modo tatis.Na honores echę no funt difpefandi ex ppingtate faguinis
Iacobus &Iohannes filij Zebedæi,& mater eorum audieres Chri fed exidoneitate pfonag rõne fciétia & virtutis io fubiti Po
ftum poft mortem tertia die refurre& turu ,crediderunt ipfum im te.bi.i.fuftinere martyriŭ ppt deu.oEtau.Cryfo.Sicut duo
mediate poft refurrectionem regnaturuin Ierufalem téporaliter carnafr petiert,ita &dece carnaliter cõtriftari lut:nä velle fup oës
&ideo cupiētes ei effè collaterales pre cæteris, quia erat ei cogna effe vitupabile eft no fuftinere aut alterû fup femin' è gliofum,
tigermani,informauerunt matre fua de petitione fequeti :& hoc $ Non ita erit &c.Chryfo.Pricipes mudi ideo funt,vt domi
eft op dicitur hic: Tunc i. audita refurrectione Chrifti futura. nent minoribus fuis, & eos fubijciant feruituti:principes aût ec
c Acceffit ad eu.i.ad Chriftum. d Mater filioru Ze clefiefiunt vt feruiant minoribus fuis, & miniftrēt eis quçcunq à
bedæi cum filijs fuis:cofcijs de peritione matris; e CAdo Chrifto receperit,& fuas vtilitates negligant &,illoru procurēt,
rans &petens aliquid ab co. Non petijt primòin fpeciali & &mori mo recufent pfalute inferiori. Eteg.il. &c. Sequitur:
determinate * Et ecce
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XXI . Additio

a CEtecce duo ceci.De iftis vnu comemorat Marcus, quia * ducit hoc,vt oñdat aliqs inuidię morfus,fed vt oñdat hos tanto G
E fuerat in illa ciuitate famofiffimus, q ex magna felicitate eiectus, potitos cehonore,q etiã inuidiam alijs poterat gñare:Hæc ille.
Mar.10.g. notiffime erat miferię.Cęcus nempe & medicus:vñ & nomen ei Vñ inhoc locomurmuratores illiq dicunt nequa,no de fatis in
memorat, & nomě přis ei" Barthime" Thimei fili", qď in alijs nõ telligendu eft,fed de alijs hoib' nequã , q in fili cafu cõfueuerunt
facile occurrit,nifi in Iairo ,'qui & in illo loco nobilis fuit.Famo murmurare.Sifr & qd dicit in fine:Multi fut voca.pauci yò ele
fitas aut illuminati ,magnā famā miracu Ai:fcdm eude Chryf.no ad fupiores fan
lo cõparauit.Venies Iericho vnữ illu a tum noftræ mortalitatis.
Luna,&fignificat defe& &os ptinet,fed ad gentes ex ipfis getib',
Luc.18.f minat q& Lucas ait: qamorti ppinquãs dientibus illis ab lerico,fequuta eft , licet multi funt vocati pauci tn electi
lumē euägeln predicauit Iudæis, exiens a Vterq populus fine Chrifto cxcus. Et aduertédu, in ipa expofitiõepo
1
duos:qa poft refurrectione, Iudeis & ge eum turba multa.Et ecce duo ceci ftillatoris inueniütur maiores difsimili Mar.ro.g
a Flam voto Chriftum cognofcere cupientes , aduen, Luc.18.f
tibus:Dequib" Marcus vni ponit , qui tudines in principali feu finali pte ipfi
tus eius præconia audierunt. pabolę. Dicit em:Qd cufero factu eller
gentibus fcribit. b CEtftetit Iefus.
fedentes fecus uiam , audierut quia ' incipit à Chris
intelligit de tpe græ qd
Trafiens audit,ftans illūinat: qap huani
a Magno defiderio illuminari poftulauerunt, con ' fero iā
tatemifert ,pvbi eternitate(que no mo feffi Dauid filium. fto:qd no pot ftare.Priò,qa illd
yet)lumereddit.Quia ceci feq no potes Iefus tranfiret, & clamauerut dicen no erat tps opandi, fed poti" recipiendi
tfup.9.crat,ſtat&iubet vocari,ne turba,phibeat a Quem deum credimus,filium hominis factum. mercede opatiõis :qd patet exhoc qp di
tes:+Domine miferere noftri filiDad cit dñsvinec.i.deus.Procuratori fuo.i.
GLO. ORDI .
a Carnalia defideria vel perfequutiones obftabant. Chrifto.Voca oparios,& redde illmers
CAP. XXI: ecede.Ex q patet,qpiã no erat tps opan
uid ,Turba autem increpabat eos,
Tcu appro.Hic prętermit a Orando,pulfando infiftebant, donec ftrepitu turs di,fed mercede recipiedi.Non em dixit: A
bæ vincerent.
tit Matthe? ea quefetã fūt'an f voca opariosvt laborēt,fed vt mercede
tec itraret Ierofolyma, quæ ut taceret,Atilli magis clamabant, recipiat laboris preteriti: qd
' nõ cõpetit
alij plixi ' tractat.c CEt cũ a Quía fides incarnationis temporalis ad æterna tpe gre in qmagis optet laborare, q in
intelligenda nos præparat.
ap. Dñs fpualiter Ierlm appropinquir, dicentes : Dominè miferere noftri pdictis tpib" q..antique legis & hmõi.
qn incarnat" , eccliam iq eft vifio pacis, a Tranfeunte Iefu cæci admoniti funt, vt illuminens Vi Apts.nj.Com vj. a. Exhibeam" nof
vifitauit, qua pcõfefsioné fibi recòcilia tur,& aftante illuminatifunt. metipos ficut dei miniftros in multa pa
g tiētia,in tribulatiõib" ,in necefsitatib",i
uit.Bethphage em dom' bucce'dicit. fili Dauid, Et ftetit lefus , & uoca,
dBethphage.Bethphage erat vicu a Nonignorat,fed audire vult confeffionem qui anguftijs &c.Quo filia no leguntdetã
nouerat intentionem.
lus facerdotu in mõte Oliueti,i cui mõ h anus p modu exhortatiõis, licet aliqñ
uit eos,& ait:Quid uultis , ut facia
tis latere eft ciuitas Bethania.Bethpha pmodüpane.Scdò ,qa licet gra fit que
ge,dom " buccę.Bethania , dom? obedie uobis Dicunt illi:Domine , ut apes da inchoatio gliæ: no tñ di merces, fed
tie.Has dñs pergens Ierlm fua præfentia riatur oculi noftri , Mifertus autem poti" principiu merēdi . Merces aut cos
fublimat,quiamultos añ pafsionem do a Oculos tangit, qui radijs fuæ lucis confcientiam piofa eft in cælis.8.v.b. Vñ fnia fctōrű
Nicolaus de Ly, cedo donis illuftrat. validior eft: fcdm qua pillď dr: Cũ aūr
i
corum Iefus,tetigit oculos corum , fero fem effet itelligit.cũ dies toti? mũ
† vifum re a Fide. b Imitatione.
aCAblericho. Nomen ciuitatis di ad vefperu cofumatiõis incliata effet.
cepert ochi
eft,que cora filijs IfrPcorruit , vt hr in li. +Et confeftim fuiderunt, &fequü. * REPLI In ca.xx.vbi dicit ,fero , qñ
forum .
Iofue.vj.ca.fed poftea reædificata eft. tifunt eum . oparij vocant ad recipien
†Mar.10gb Secuta e eu turb. Defiderātes au dum mercede , optet accipe ptpegřæ,
Cap. XXI .
dire doctrina cius etiã in via. c CEt Salute data credentibus, in qd à Chrifto incipit.Propt hoc q dř qf
F H
ecce duo cæci fe.Marcus dicit , operat gredi cupit pacis vrbem ', & dam murmuraffe, qd in æterna btitudi
vilionis dei.
yn":Nō efthîc cõtradictio, qa licet eſſet i ne locũnō habet , Burg, obijcit , qp tps
duo fcdm vitaté,vt dicit hjcMatthus : Tcuappropinquaf¹ grę, no eft tps recipiēdi , fed merēdi . Ad
m
tñ vn" erat famofior altero , vel impor fet lerofolymis & hoc potdici, tpsgrę fuit &eft tps reci
tunius clamabat:& ideo de illo tm facit a Domus bucca inters piedi q ad pręguftatione gliæ, quæ co
pretatur.
Marcus métione.Sequit: d CMife piofa fuit i primitiua eccha: Et ficut pus
rereno.fili Da.Vocat eu filiu Dauid, ueniffent Bethpha tat Burg.foluere argumentu poftillato
&
qa credebat ipm cffe Chriftup pphetas ris,per hoc qa parabolænõ dicunt oms
pmiffum,& notu erat apud omnes Iudæos, Chriftus nafcitu nimodā fimilitudinem,per idem foluitur argumentum eius.
CAP. XXI.
rus erat de femine Dauid, e Turba aut &c.ut tace.Quia p NICO.DE LY .
clamorefuu impediebant turba ab audiendo Chrifti doctrina .
Tcu appro. &c.Poftq; defcripta eft edificatio eccfię
f CAtillima-cla. &c.Timentes ne ab increpatiõe alioru im
getiliui fide &morib",hîc deſcribit reprobatiofyna
pediretur auditio & exauditio petitiõis ipforu. g CEtfte. Ie
goge Iudeoru.Et hoc triplici rõne:qa priò fuert cōtē
fus.Inhoc apparet eius clementia, gano dedignatus eft ftare &
ptores diuiæmaieftatis.Scdò ,qa fuert cōtradictores
alloq pfonas viles & paupes. h Quid uul. &c.Non petit,
diuingvitatis,ca.fe.Tertiò,qa fuert ötuin fe fuit,depuatoresſeu
qa ignoret coruvolutates,fed qaad miraculoruopatione, vult
dānatores diuinæbonitatis.xxiij.ca.Prima diuiditur in tres : qa Diuifio
hře fanãdoru'cõfefsione:vt ex hoc magis appeat euidentia mira
primò oñdit ppofitu figno celebri.Scdò,facto patenti ,ibi:Etin
culi, iTetigit oc.eo. &. co.i.fubito.Ex q apparet , q illa
trauit lefus.Tertiò ,verbo rõnabili,ibi:Quid autê vobis videť.
illuinatio fuit miraculofa,nonaturalis:qa natura no opať in ifta
ti.k CEtfe.fut eu.Fide.f. & morib :qa illi q illuminati funt à Prima in duas:ga primò ponitur veritatis adimpletio.Scďò ,lu
Chrifto corpaft,ab ipo illuinati fut etia metafr;ga totu hoiemfi dæorũ cōtradicio ,ibi : Cum intraſſet.Iteru prima in duas: quia
mul fecitfaluu,vt df Ioh.vij.c.Totu hoiem,faluu feci i fabbato. priò oñdit ppofitüp duplex celebre fignu Chrifti.Scdm ponit,
Moraliter, Etec.duo cæ.Per quosmyfticè fignificant duo populi.f. ibi:Plurima auté turba, Circa primu aduertendu,q fignü aduen
gentiles,qui erant excæcati per Idololatriam , & Iudæi per do tus Chrifti in lerim ad redeptione populi fuerat prædicũ, & ces
lebri fama diuulgatu,Zach.ix.videlicet op Chriftus ventur? erat
&rinam peruerfam:mandatudei tranfgredientes propter tradis
tiones hoim:fed adueniente Iefu & eoru oculos mentales tange in Ierlm in pauptate &humilitatefedens ſup afina & pullu eias.
te,illuminati funt plures de'Iudæis, & de gêtibus pluriores, eum Et ideo legifperiti hoc vidētes in ipfo adimpletū,oftendūtur cō
per fidem & operafanctafequetes temptores fuæ maieftatis, qa no receperut eu,fed magis tanc de
In ca.xx.vbi dicit in poftil
la:Sed hæc refponfio non videtur conueniens &c. ceptore pfecuti funt.Et hoc eft op dr hic. Et cu appro.&c.
Non videt hæc rñfio bti Grego.rõnabift exclude f.Iefus & difcipli ei". mCEt uenif . Beth.Mos oliueri eft ppe
ADDI Terim diftans ab ea per vnum miliare:qa dicitur Actu.j.op diftar
da ppterillas difsimilitudines quas allegat poftil. Atm ab ea
Nam ca quepabolicè dicitur, nõ funt totalr applicabilia inten
Moraliter. ICEt cu ap.Ier. &c.Per afina quæ erat oneribus
tui,vñ ipemet poftil.Luc.xvj.expreffè dicit, q filitudo pabolica affueta,fignificat ludea, que legis oneribus eratfabiecta. De q diz Moraliter
nocurrit femp qtuor pedibimo fi teneret in oibusiā non eſſet
cit Petr Act.xv.b.Quid tetatis imponere iugum fup ceruicem
filitudo,fed magis idetitas:prefertim cũ ad tollendas filitudines
' nec nos,nec patres noftri portare potuimuse
difcipuloru, qd
hui" pabolę fufficit fnia Chry.q in hocloco fic dicit:No oportet
Per pullu yò de quo dr Marci.xj.a.in q nemo fedit,fignificatur
ea quein pabolis funt,fcdm totu qd dřinueftigare,fed itĕtioně populusgentilis qui nõ eratfubiectus oneribus legis.Chriſt'aūt
ppt quã cópofita eft intelligere,&nihil vltrafcrutari, No ei in fup vruc fedit,qa ex ambob vnã ecclefia fibi fubicctam fecit.
ducithoc
*Et impofuerunt

1
 Glof.ordi . Matthæi
cendo donis pix c5fefsiois & obediétia ipleuit . Sitæ aut funt il
A le ciuitates in möte Oliua.i.in Chrifto dão ,à qvnctio & lux oi
(np.j.b bus venit:vñ: No pt ciuitas abfcodi fup motempofita. a
mote &c.Ad fublimitate miæ refpici.
at na,
ens,Oleos,miaint erpret . Olei
tura lucisminiftrae,& laborü & dolog
2
folamen, &excellit cæteris liquoribus,
b Mifit.galucernã quã accepit, nõ
4 vultfub modio abfcondi, c Duos
b 2 fortalicis ad modū caftri , vt haber.in . Reg.
di.Duo ppterfetti Vitatis &mūdiciā
opis, facim gemiç dile&isis pdicatu
ri.Quida dicunt hos duos Petri & Phiz
tpagu,qui lippu, primugètiles ad Chrifti addu
xerüt,Philipp" Samaris quã afină inter
A&.8.b pretani,Petr Corneliu qfi Samariç pul
Ibidē.ic.a lū . d¶Ecpullu.Pullus cft ppl'sgetiu
gētiū
cui null' doctorû frenu correctiõis ipo
fuit,liber & lafciu", q & ipevinculis pec
Roma.3.c catoru irretit erat . Oes eni peccauerut
&eget gra dei.Alij de folo pullo : Mars
the'qHcbreis fcribit,&de afina dicit, do
cès nō deipari falute Hebrgis fi pœnite
Mar..a ant.Mare dicit pullu añ ianuã in biuio.
inuētu:lanua Chrift", extra quã ppl: gē
tiu ftabat ligat": nō in vna via fidei,fedi
diuerfis errorib". e Dicite filie fio.
Filia fion, eft lerlim fita in monte fion.
Myftice. Myftice :Ecclefia ptines ad fupernam
tiniccit Ierlin quæ eft mater oim noftru,cui'nõ
totum minima pars tunc erat in populo Iſrael.
loha.19.c fRex.Ne dicatis: No habem rege,
nifi Celare.g Tibi, fi credis; cõtrate:
fino credis.h Sup afinam & pull.phetam , dicentem : † Dicite
Non adliteram fup vtrúq fedit. Sed in a In fpiritu videre, non oculis,
Potuit dñs
præcordijs vtriufqppl .
fup vtruc afcendere,defcedens de vno ,
& alcendis fup aliu . i CEt adduxe
runt.Sic &apř mūdū virtute Chriffi à
poteftate diaboli foluerüt, &impofuert
B veftimita fupeum.Sed cætera turba.i,
Iudæi veſtimēta.i.legis mādata ſternűt,
qa chriftianis erat coculcanda,in via.i.
† Mar.11.a in Chrifto.k Sup eos ue Veftes apo
Luc.19.e ftolorü funt precepta diuina,&grafpua
lis,quibus turpitudo carnis nfæ tegitur.
His prius nudi ppl ,fed modo per aplos
ornati Chriftü habent fefforem . Minor
turba no ponitveftes fup afina,fed ivia,
nec vbi offendat: qafeti martyres carnē
exuentes fimpliciorib9 via per exemplữ
Moraliter, fuofanguineparant. Moraliter.Ite:
Iefus afellum infidens Ierlin tendit;non
folu quãdo cuiufq; fidelis animam reges
tfugilla ad pacis intimę vifione ducit,fed etiã cũ
fanctæ ecclefiæ vniuerfaliter prefidet, &
eam infupnæ pacis defideriu accendit.
Multi fternut veftimentaſua in via. qa
corpora fua domant , vt ei iter ad mēte
paret, vel exépla bonafequentibus præ
beant. 1 Ramos de &c.Ramos vel
frondes cædunt, qa verba & fententias
flohaz.b. de libris patru excerperuntvel exempla.
m Ofanna. Iero . Ofi.i.falua:faluifi
ca.Anna interiectio deprecantis , quafi
falua obfecro, Ofanna totu Hebraicum
eft,&fignificato aduentus Chrifti falus
mundi lit.vnfequit.Bñdict ".Ofanna .
quebantur , clamabant , dicen,
i.falua. n Cln ex.qa aduet? Chrifti no
ti hoim,fed toti" mudi fal" eft, terrena
coiuges cæleftib", vtin noie Iefu oë ge m tes :
Phizab nu flec.cæle.ter. &infer.In excel. ga &
rain angelorü falus quorü numeru implet.
o Cum intraffet. Frequêteringref
fus eft ciuitate Ierfm:fed non cũ his lau
benedictus qui uenit in nð ,
dib":nō rex vocať: Qd femp fugerat ni
fi modo cũ afcedit pallur.Quod ideo fa
&u eft,vt ampli illoru aduerfum fe exci
taret iuidiā,qaiā tēp" paſsiõis inftabat. O
Intrauit Iefus
Cap .
tm ab capiterfabbati , qd' continet mille paffus, qui faciunt C
vnumiliare.Bethphage cft qda villa parua in defcenfu montis Bethphage
Ad Oliueti verfus lerfim ,& erat villa faccrdotu :qa licet facerdotes
a Vons oliueti fignificat ecclefiam vel ceifi
tudinem dominicæ dilectionis. ban
do matericordiæ recordatus eft.
ge ad montem † Oliueti : tanc
a Duosprædicatorum ordines, alter in Gen
tes,alter in circunctione. Quia lucernam
quam accendit non vult ſub moato poni.
Iefus mifit dãos difcipulos , di, ²
Penetrate Barbara & indoña mundilates
ra, quali contrapoäiti caftellimœnia.
censeis : Itein caftellum quod
contra uos eft , & ftatim inue,b bat fibi pabuli:&facto ope reducebat ad lo
a gludæos legis iugo domitos,fed tamen pec
catis irretitos.
d accipe re eam , & pullus eius nutricbať cũ ea
nietis afinam alligatam , & pul
a FA peccatis.
Quæcunc folueritis foluta erunt.
lum cum ea:foluite, & adducis
te mihi , Et fi quis uobis ali ,
a Obedientiam corum denegare voluerit.
b Non deliftatis prædicando. c Simpli
citer omnium rerum, cui feruire debet ominis cipitur contines pro contento.f.ciuitas pro
creatura.
quid dixerit , dicitè , quia dò ,
mínus his opus habet : & con
a Veri domini feruitio mancipan dos.
с
feftimt dimittet eos. Hoc aus
tem * factum eft , ut adimple ,
retur quod dictum eftper pros
9 Zachariam.
Prædicatores.
filia Sion : Ecce rex tuus uenit
a TVt ametur, non vt per potentiam timeas
tur. b Ecce manfuctudo.
" tibi mânfuctus , ſedèns ſuper
a Non in curru, veljin equo fuperbię vel bel
li:fed in alina pacis, quia in humilibus & quie
tis requicfcit. b Quia exemplo lus
dæorum Gentilis populus credidit.
afinam , & pullum filium fub,
a Chrifti virtus, qui cor illius 'domini ad
dandum animal parauit.
iugalis . † Euntes autem difci
a Minifterium apoftolorum.
puli fecerunt ficut præcepit il
ilis lefus . Et adduxerunt afi ,
nam & pullum , & impofue,
a Nota fidem & mores.
k
runt fuper eos uêſtimenta fua:
a Non adliteram fuper vtrung fedit, fed
in præcordijs vtriufq populi.
& eum tdefuper fedêre fece ,
a g.i Iudæi.
runt . Plurima autem turba
a Id eft fimplicibus in exemplum viuendi
proponunt. Vtillefopede pullus in
cederet. S.i.legis mandata fternunt.
b Fidem & mores.
ftrauerunt ueftimenta fua in
uia. †Alij autem cædebant ra
mos de arboribus , & fterne,
a Primitiui patres, & corum fequaces, cum
magno affeftu fatebaatur,quia falus afcriben
da eft homini a verbo dei affumpta.
bant in uia . Türbæ autem
quæ præcedebant , & quæ fe
a Vel fecundum Hierony.ofi interiecto,
anna falua.i.o domine falua. Salus.
Ofannà filio Dauid , Veftimenta igitin via fternere,eft in viavitę
ã JEt tu apeccato immunis, qui prius in for
ma ferui,tandemappariturus es in gloria
domini b Vnde & ipfe:Veni in no
mine patris mei.
k
mine domini , ofanna in ex
a Qui prius redimes ab inferis.
Alias in altiffimis.
b Cum tanta turba.
cêlfis . Et cùm inträffet lero ,
XXI . De Lyra 64
no haberent hæreditates ad excolendum ,ha:
bebant tamedomos ad aialia nutriendum ,
& ad manendo tpe quo novacabat cultui di † Cliuarũ.
uinoin Ierfi exillo loco. a Mifit duos
difci.& c.in caftel.i.in Ierufalem que erat
claufatriplici muro cum propugnaculis &
& ideo dicitur caftellum. b Et ftatim in
afi.&c.Ifta afina erat comunis pauperibus
non habétibus aialia,& gopabatur in ea da
cum determinatum ,vt alius indigens pofler
pro cofimili ope.c Hocaut &c.qd'di.
eft per pro.Zach.ix.c.Dicite fi. Sio. &c.
hoc eft ciuitati Ierim , que dicebat filia Sion.
quiain more Sion erat fortalicium ciuitatis
illius:&protegebatur ciuitas ab illa parte,fi
cutfilia à matre.Confiderãdu etiã , qp hîc ac
habitatibus in ciuitate . d Eccerex &c.
i.Chriftus qa hæc autoritas à do & torib" He
bræis exponit ad litera de Chrifto , e Se
densfuper afina & pul . No quia federit
fuper vtruc fimul,fed fucceffiue :qa priò fes
ditfuper pullu,qa tñ nõ erat domit': qaad
hucno fuerat applicat" huanis vfibus, vt hř
Mar.xj.& Luc.xix.ideo poftea fedit fup afi
nam.Hoc aute factum eft in figura, quiaper Quid ppul
i fignifica
pullum fignificabatur ppl's gētilis, q no fue- tur.
ratfubiectus iugo legis . p'afină verò ppfus
Iudaicus q laborauerat fub lege. Ad hoc aut †Zach.9.'c
Ifa.62.d
veniebat Chriftus , vt verüc populu fubiu
garet fibi per fidem catholicam.g Pluri †filię dati.
ma autem tur.Hic ponitur fcdm fignum uus cafus.
'per Zacharia fuerat dictu , q Chrifto ad
qd
D
ucniente fuper afina & pullu ciuitas Ierofo
lyma exultaret &lætaret : & hoc factum fuit
tuc,vt diciturhic :& hoc patet in trib" . Priò
qa dihic:Plurima auttur.ftra.uefti.fua
in uia.& hoc fuit infignu exultatiois &ho
noris,& ne afina & pullus offenderet ad lapi
des.Secundò in eo qd dicitur: h Alijau
tem cæ.ra.de ar.&c. Viriditas ramorum
f eratfignulæticiæ & exultationis . Tertiò in
eo qd'dicitur.i Clamabant dicentes.
ofan.filio Dauid. Ofanna eft verbum He
braicum copofitü ex ofi, qd eft falua , & an◄
na qd eft aduerbiu optādi, & valet vtinam .
& dicitur ofanna remota vltima litera priæ
dictionis : vnde eft ibi compofitio ex corrus
pto & integro : &ideo ofanna tātū valet ötū
vtinä,vel obfecro falua. Er de qua falute in
telligatur,fubditur: k Ofanna in excel
fis.quia Chriftus veniebat ad dandum falu
tem cæleftem & æternam.1 Et cũ intraf.
h Hic ponit Iudæoru indignatio, quia princi
pes facerdoti & maiores indignabantur de
reuerentia Chrifto exhibita . & ideo dicitur: †frondes .
Commota eft
fCEt impo.fup eos uef.fua &c.fcili Moraliter.
cet Apoftoli ,p quoru veftimēta fignificatur †23.q.3.1
eorudo t&ria,q recepta à Iudæis & getib" fe- thofiahna
dit in eis Chriftus. g Plurima autem i.falua obfe
tur.&c.Greg.Homel.xxiiij . Quid funt ter- cro.
rena omnia,nifi quædã corpis indumenta
w
præfentis bona terrena pauperibus erogare.
Ramos de arboribus cædere , cft fanctorum
exempla accipe.Ofanna clamare, eft falutem
fupernam à dño poftulare , nam ofanna ins
terpretatur obfecro falua.1 Et cum in
traffet lero. &c.Per hoc fignificatum fuit
o intrante lefu Ierufalem cæleftem , ange.
li dicturi erant : Quis eft ifte rex gloriæ
*Et intrauit
t
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XXI . De Lyra

aCIntrauit Iefus &c.Ingreffus vrbe primò templum adijt , trauit Iefus.Templu aut aliqñ accipit ppriè pro domo templi, G
E dans forma religionis,vt quoq imus , primò domu orationis(fi qd ' diuidebaturin duas partes.Vnapars vocabatur fan&ũ, vbi
ibi eft)adeamus: & porones deo comedati, fic ad agenda negotia erat altare thymiamatis,mefa,&cadelabru,Alia pars erat fanctu
fecedemus.Appropinquate paffionis tpe appropinquauit lefus fanctoru,vbi erat arca teftamēti,&duo Cherubim.Illa pteq dice
loco vbi poffet inueniri, oftendens fe non inuitum pati , Hic in batfam , intrabat quotidie facerdotes ad offerēdū incenfum , &
troitus in Ierufalé factus eft ante dies Pa nulli ali:intrafemf& törü folus fummus
fchæ,i quo paffio cõpleda erat:Dicit em a Mirans frequentiam,nefciens veritatem. pontifex intrabat,&femel in anno.Ali.
²
ohan.12.a Iohannes pante fex dies Pafchæ venit folymam commota eft uniuerfa ci qñaut accipii teplú largu quædã platea
Bethania,vbi cœna facta à forore lazari a A minoribus inci quadrata ante teplu claufa muro ,& dice
pit confeffio, vt ad maiores perueniat.
oleopunctus eft,& in craftino afino infi b bat atriifacerdotu,gafub diuo erat alta
uitas,dicens:Quis eft hice +Populi C re holocauftorü, & illud intrabat no fo †Turbæ.
dens,obuiate turba cu palmis venit le=
rufalé.Ecce tu cõuenit veteri vmbræ. Sicut & Moyfes cum prophetam dixit. d lufacerdotes,fed etiã Leuitę eos adiuuā
Ibi dicit decimo die menfis primi tollat autem dicebant : Hic eft lefus pros tes in excoriatione hoftiaru, & ablutiõe,
2
vnufqfq; agnữ.i.domi ítroducat,&fer pheta à Nazareth Galilææ.Etintra & confimilib" , vulgares aut hoies illuc
uervfq; ad.xiin.diem, qua immolabiť ad Ardore fpiritus concitatus. nointrabat , fed ad oftit illi atrijaïalia
t
.veſpera: Et dñs decimo die ci" menfis.i . uit lefus in teplum dei, &teiiciebat viua offerebat facerdotib" . Ifta aut duo tr.q.3.c.ex
ante gnq dies Pafchæ,ciuitate i qua paf omnes uendentes & emêtes in tem locano intrauit Chrift" ,qa no erat facer mftis.16.q
Mar.11.b furus erat intrauit,certa præftolas hora a Altaria dei.fic vocat propter auariciam facerdotü. dos nec Leuita :fed preter ifta duo loca, 7.c. &hoc
Luce, 19 immolationis :&.xiiij.die ad vefpera cos plo, & menfas numulariorum, & eratadhuc duo alia loca , vbi homines diximus.
prehenfus &ligatus facraméta victima a Gratiam fanctifpiritus vt ordines &c. fub diuo erat in oratione: & in vno ora
Iohan.2
tionis inchoauit.b CEtencie.Augu . cathedras uendentium columbas bantviri,&in alio mulieres: & ifta atria
Eiecerat & ante alia vice, qd
' Iohanesfo noie tepli vocabant, fecundu qd fcribit tEfa.ss.
lus dicit,fed de hac vltima eiectiõe dicut euertit,& dicit eis:Scriptu eft:† do, i
* Actu.in.a. Petrus & Iohannes afcende
SVndeAug.Nemo in oratorio aliquid agat,nifi ad Hiere.7.b
& alij.c Menfas numula.Quia de quod factum eft, vnde & nomen habet. bant in templum ad horã orationis no Mar..c
oibus partib" ad replũ veniebat , vende nam:& de hoc diciturhic . Et intrauit
mus mea dom ' oratiõis uocabitur,
e 1
bat facerdotes no habentib' oia aialia, uos autê feciftis illam fpelucam la, Iefus &c.Sed
non refti terut quæritur hic:quomodo
, qp ex Saluatoris
maie ftas
etiã columbas quas pauperes offerunt, a Calumniatoribus virtutis potentiam oftendit, vt in
vt vendita poftea reciperet oblationes. his facta corporaliter,melius fiant in illis fpiritualiter eius & facie exibat fulgor terrens eos,ira
b Tekes vocis puerorum. fulgoreter
Sed ga alig nihil habebant vnde eme f qnonaudebant refiftere : Sicutin voce
tronum.Et accefferunt ad eum ceci" fua terru eos, ruit ludços
rent,pofuerüt numularios,q mutuo da it qui veniebat ad capien
22
rent:&qalexvetat vfura , p ca variasfpe & claudiin templo , &fanauit eos. dum eum, qui cum audiuerut ipfum di
cies.i.poma,vuas & huiufcemodi accie centem : Ego fum: abierut retrorfum , &
Videntes autem principes facer,
piebant:hos encit.Sic & Myfticè quotie ceciderunt in terram,vt habetur Iohan.
die de ecchia enjcit.Et habet vníus crimi xviij.a.In voluntate etenim Chrifti erat
nis reos vendetes & ementes ecclefiaftica officia. d CEt cathe oftedere infirmitatem affumpta, & fue diuinitatis virtuté.fequis
dras uenden.Quæ magiftrorum funt, id eft facerdotiu eorum tur: iCEt dixit eis: Scriptü eft.Ifa.lvj. k Domus mea
F deftruit,qui de impofitiõe man",per quã fpirituffanctus dať,prę domus orationis uocabitur:uos aut feciftis &c.Quianõ
ciu accipiut.Hinc eft, q herefis Simonis dānať . Ad litera autem curabat de cultu dei,fed magis de excoriatione populi paftutias
abfurdum eft dicere inftitores columbarữ in cathedris federe, fuas exqfiras,vt vifum eft.Speluca auté latronu dicit eile locus,
Latro eC Latronum.Latro eft qui lucra fe t
&atur, q & nõ dantes cor vbifpolia quæ rapiunt congregantur : &hoc fecerunt facerdo H
poraliter pfequit, & dates necat ſpualiter,& du læfioné proximi tes de templo, vt vifum eft. m Et accefferunt. Hic poni
cogitat, quafi latro fedet in fpeluca, fCEt accefferunt.Myfti tur fecundum factum oftenfiuum fuæ diuinitatis in curatione
Myfticè
cè, Simplices peores ad fe per pniam accedentes,prius cæcos in infirmitatum incurabilium, quod non poteft fieri nifi virtute dis
cognitiõe & claudos in opatione illuminãdo ,& in via rectitudi uina.&hoc eft quod dicitur : Et accefferunt ad eum cæci &
Knis dirigendo claudi in templo.A priuatione enim in habitu non fit regref
NicolausdeLyra. fus per naturam. Etfanauit eos &c. Virtute propria,
quod nopoterat facere virtus creata. o CVidetes aut prin.
a Comota eft uni.ciuitas.Quia factumaioru dicitur Hic cofequéter poniť cótra Chriſtū Iudçoru īdignatio,&diuidiť
effe factu toti ciuitatis,dicens: b Quis eft hic.q.d. iftenon in duas pres:qa priò ex indignatiõe impugnät ei" famã : &fcdo
Diuifio
eft talis ac tant", talia deberet fibi exhiberi. c Populi au ci' doctrina,ibi:Et cũ veniffet in teplu.Prima in duas: qa primo
tem id eft fimplices & vulgares, quafi ratione de contrario red ponit Iudçoru impugnatio.fcdo ponitur Chrifti refponfio, ibi
dentes. d Dicebant:Hic eft Iefus &c.Et vocant cum pro Iefus aut dixit eis.Circa primữfciendu , o ficut frequenter dictū
pheram,no quemcunc ,fed illum qui dictus fuerat per Moyfen eft,principesfacerdotucoceperat rancore, & odiu corra Chriftu,
prophetam,Deu.xviij .& replicatur Act.vij.c.Prophetam fufci propterhoc o manifeftè reprehendebat auariciam & alia co
tabit vo.deus defra.veftris &c. & ideo meritò deber honorari. rum vitia. Et videntes miracula quæ fecit, infirmos fanando .
e CEtintrauit.Hicfecundè oftenditur,q Iudæi fuerunt con Et pueros .
Diuifio. temptores diuinæmaieftatis in facto patēti.Et diuiditur in duas: eCEt intrauit Iefus in templu dei.Chrifoftom".Hoc erat Moraliter.
quia primò oftendit Chrifti diuinitas ex duplici facto : fecundò ppriubonifilij intrare domum patris.Et tu imitator Chrifti fa
fubiungitur Iudæorum impugnatio , ibi :Vidētes aut principes. &
tus,cu aliqua ciuitaté fueris ingreffus,primum ad ecclefiam cur
Primain duas,fcdm duplex factum à Chrifto oftenfum.Secun ras.fEtenciebat oes uendetes.&c. Nam mercatores eijci
dum ponit,ibi:Et accefferunt ad eum.Ad euidentiam primi co debent de ecclefia. g CEtmenfas numularioru& c.Chryfo .
fideradu, principes facerdotu,q erat auari paftutias fuas diuer Significans,op intemplo dei non debet effe numi , nifi fpirituales
fas,conabant excoriare pplin:igit qa de longinquis partibus ali habentes imaginem dei . h CEt cathedras uendentium
qui veniebant in Ierufale caufa deuotionis:quia non erat cís lici colubas euertitid eft dignitates ecclefiæ obtentas fimoniacè
tualibi facrificium offerre,& non poterat ex tã longinquo aialia k CDomus mea domus orationis uoca . Sed nunc domus
adducere:&iofacerdotes ftatuerat in teplo aliquos de fua fami diffolutionis poteft vocari,& domus cupiditatis.ideo fubditur:
lia,qui vendebant in atrijs templi illa quæ poterant in templo 1CVos aut feciftis illa fpelucam latro . Magnilatrones in
offerri,ne venientes à longe haberent excufationem ceffandi ab fpeluncis fuis exiftentes , quando faunt aliquos parum habentes
eblationibus.Similiter quia aliqui veniebant ad templum , qui tranfire,non exeunt de fpeluncis,fed mittunt famulos fuos ad il
nonhabebant pecuniam,vnde poffent animalia offerenda eme los fpoliandum:fed quando fciunt homines tranfire multipecu
re:ideo facerdotes ftatuerantibi numularios, qui fub certa cautio niofos currut illuc de primis.Sicmulti canonici, quãdo fciut ma
ne pecunia traderet:& fic null excufaretur quin poffet facrificiū gnulucrữ téporale currut ad ecclefia ,fed qñ modicũ eft lucru res
offerre.Licet em pro illa accomodatione pecunię non reciperent manet in domib" fuis & recreationibus , & ad ecclefiam clericos
pecuniã vltrafortem ,recipiebant tame aliqua munera vel xenia: fuos mittunt . m Et accefferunt ad eum cæci & claudi
&fic patet quòd peccabat ex facto quod erat illicitum.f. aliquid in templo.Moraliter cæci funt ignorantes, claudi verò recnu.
reciperevltrafortem quãtūcūc modicu.Et ex loco, qatalia exer dine iufticiędimittentes.Et ifti curantur,aliquãdo p pauperes prę
; illicita de
cebat in locis orationi deputatis:& io Chrift'talia tãq dicatores,Chrifti fectatores,p cor bona cofilia & hortaméta , de
teplo eiecit:&i hocfe dim repli oñdit. & hoc e qd
' drhic:Et in q tameindignant aliqñ mali faccrdotes. Contra quos fubditur :
intrauit
* Nungle

1
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXI . De Lyra 65

A mis dirigedo quotidiefanat. a CMirabilia quæ . Vt flagello phetæno folu verbis fed aliquãdo factis' pphetabāt, ficut Ifaias C
Kvni? & vilis tot enci,menfas fubuerti, quo nihil mirabilius egit, iuit difcalceatus,in fignü qd populus ficduceretur captiuus.ira
Igneum & fideret aliquid radiat ex eius oculis,lucet in facie maie Chriftus maledixit ficui,no ppter maliciam arboris vel defectu
ftas deitatis.bDixit eis. No patet calumnię,non air , bene fas eius,quia non erat tempus ficorum, vt dř Marci, xj.fed ad fis
ciunt vel malè ,vel ærati parcite,fed temperat, &fe tacete verba pu gnificandum,qd ' facerdotes qui erant fine fructu bonoru operű,
erorum teſtimonio fcripturæ confirmat. effentmaledicti adeo.Dicit ergo: Mane
c CInfantíum & lac.Teftes miraculo . au.i.in Ierufalem. i CEfurijt. Ifta autē
dotum &fcribæmirabilia que fe
rum Chrifti infantes dicuntur,non ætate • efuries nō fuit naturalis, quia in fero præ
fed fimplicitate.Lacences quali la ce id cit,&pueros in templo clamans cedêti comederat, nec erar adhuc hora co
eft miraculorum fuauitate delectati, que tes & dicentes : ofanna filio Da mededi:fed ficut maledictio arboris erat
dicuntur lac, panis verò doctrina perfe a Non aufi manum mittere,opera calumniabans figuratiua,ficifta efuries fignabat defide
ta. d CAbijt foras.Quia pauper,nul
& tur & teftimonium populi. rium Chrifti de falute populi. k CEt
lic adulatus , nullum in tanta vrbe inue uid:indignâti funt &dixerunt ei: uides fi.Per hoc aut op arbor iftano erat
nit hofpitem :fed apud Lazarum recept a Quafi afcribis tibi hæc effe fcripta de te.: ivia fed extra fignificabat op facerdotes
eft. e Fici arborem. Sicut multa di Audis quid ifti dicunt? Iefus aus erāt extra viã iufticię. Venitad.quia
I.Q xit in parabolis,ita & fecit. Cur enim in b a Perfidis contemptoribus. Chrifti facerdotib nõiuenit fructu pie
с
Fas ficu fructu quæreret,cuius tépus nondum tem dixit eis : Vtiq : Nunquam tatis,fed tm apparetia fetitatis. m Et
effe quilibet fciret, & ob id æternæ fterilis legiftis: quia ex ore infantium & aitil.qa facerdotes ex maledictiõe dei fue
JENCE a Perfectio laudis eft feri ab indoctis, in qui
†Pfal.8.a. tati damnaret,nifi quia plebem quam do rūt reprobati,& honore fidei & deuotiõi
cebat verbo terruit hic facto? nequis ha bus fola veritas operatur,non ingenium hominis.
totaliter priuati, n Etui.mi.de fubi
bens foliaid eſt verba iuſticiæ fine fructu lactētium perfecifti laudem? Et
a Incredulis & contradicentibus, ta arboris exiccatione . o CRefpodési Mar.11.b
Elas operum mereat excidi. f Folia.tradi Iefus dixite Ad miracula em facienda
a
Hiere. tiones Pharifæorufine fru&u veritatis, relictis illis abiitforas extra ciui, 8
requiritur fides, vel faltem fignum fidei,
a In domum obedientiæ vocationem gentium
ar vnde alius Euangelifta:nõdum erat tem præfigurans. b Vfque ad confummationem quia etiam aliqui mali ad inuocationem
U pus faluationis Ifrael, cò quòd populus feculi.
Chrifti legunturfeciffe miracula,vt dictu
alux Mtt.11.b. Gentium nondurn fubintraffet, vel quia tatem in Bethaniam , ibić † man, eft fupra.vi.ca. q Non folum defi. diuerfat
ale præterit tempus fidei, cum fpreius ad gé Moreftudiofi operatoris qui manefurgit. &c.iac.te in.Hoc eft aliquid æquale vel
eft
Igor tes tranfit. g CNunquam ex. Non fit.Mane autem reuertens in ciui maius,licet em apoftoli & difcipuli Chri
a Spro veritate carnis vel falutem credentium.
clus facit iniuriam creator poffidenti,fi creatu b Synagogam. fti non legantur tranftuliffe montes de
rafua ad arbitrium fuum vtitur,& ad vti · i loco adlocum,tamēleguntur maiorafe
tatem efuriit , & uidens fici arbos
litatem aliorum. h CEtuidetes.Paf ciffe, ficut eft fufcitare mortuos ,& illumi
a Non in via fpiritus,fed literæ. b Immo
furus dñs & fcandalữ crucis portaturus, bilem fine pedibus euangelif. nare cæcos,& cofimilia, quæno poſſunt
1
fin via difcipulorum animos debuit figni antici rem unam + fecus uiam uenit ad fieri nifi tute diuia euerfio aut motiu &
f
patione fignare.vnde &mirabantur, qd eam, & nihil inuenit in ea nifi for " præcipitatio corum in mari aliquando
ficus aruit, potuit eadë virtute inimicos a S.i.eloquia legis & prophetarum. fit virtutenaturæ,ficut patet in terremotu

ficcare,nifi per patientiam eorum expes lià tantùm,& ait illi: +Nunquam CEt omnia quæcumq.du tamen †Nõ vltr ♪
taffet falutem.i
& Fidem & non hæ. STali. oratio fit pro fe ad falutem & perfeueras .
a Damnanda. • Credentes acci. quia omnis talis
Perfectam fidem habet qui per dilectio.
nem operatur:hic poteft montes tranſfer exte fructus nafcatur in fèmpis oratiofemper exauditur,licet aliquando Diuifio
re.Alij de peccato veniam obtinent,fi ip a Folia & truncus art,fola exauditio differatur ,vt dictum eft fupra
radix viuit,quæ infine mundi pullulabit.
fi alijs dimittunt.Myfticè.Per prædica vij.ca.tEt cum uenif. Poft facerdo
ternum . Et arefacta eft continuò
Myftice tionem apoftoloru dominus qui eft mõs tes impugnauerut Chrifti famam & glos
R
a ludæis eft ablatus,& in mare Gentium ' ficulnea . Et uidentes difcipuli riam,hic impugnant eius doctrina, & dis
a JQuando maledictà eft.
miff". Exclufione fua de electis, apli uiditur in duas:quia primò ponitur eos
feuiedo vindicat i reprobis.k Accip. mirati funt , dicentes : Quomo, rum impugnatio,fecundò ponitur ipfi
Et fidifferat ad tép" oportunữ,& fi non do continuò aruit * ? Refpon' Chrifti cauta euafio,ibi:Refpondens les ficus
his quib? petitur.tame qui dignèpetunt.
dens autem Iefus,ait eis:†Âmenfus dixit: Dicit ergo: Cum ue.in tem.i. † Mariz.c.
Ka Interroga a Quæ non frangatur aduerfis. in atrium templi,vbi conueniebat homi Luce.17.b
nes ad orandum & verbum dei audiédu
NicolausDeLyra. i dico uobis , fi habueritis fidèm,
B vt fupra dictum eft. v CAccefferunt
a Vos accepturos quod petitis.
a CEt pueros &c.ipfum fcilicet ef
&non hæfitaueritis,non folum ad eum do.Ex quopatet,qd ' non vene
fe Chriftum veru, b Indignati funt. runt ex ignoratia,fed ex malicia. x Dis
a FEt ad literam quando ratio exigit,
tid qď ac verumtamë, quia non audebant miracu lam in multis factum eft, vel ſuperbo diabolo.
centes in qua poteftate hæc facis.
ciditficui la manifeftè impugnare,ideo arguunt eu tde ficulnea facietis,fed & fi mon Aliqui exponut hoc de miraculis à Chri
de applaufu populi,qué fuftinebat circa a De prædeftinatis. fto factis, qfi dicerent :tu non facis virtu
fe.c CEt dixerut ei:au..qd.q.d.fi tu tihuic dixeritisttolle &iacta te in te diuina,fed arte magica . vnde fupradis ttollere &
effesiuftus & bonus,tu non fuftineres ta a SIn turbulentos infideles. cebant , xn.b.In Beelzebub principe dæ iactare
Que ad falutem pertinent.
lem applaufum populi . d Iefus aute r moniorũ endit demones fed hoc no videt
måre:fiet . † Etomnia quæcum ,
flo.14.b. dixit eis.Hicponitur Chrifti refponfio: Non hæfitantes. verũ,qa illa die non legit aliqd miraculu
&.16.c. vbi Chriftus oftendit eos iuftè reproban feciffe in Moraliter
quepetieritis in oratione creden , * е CNunqua
dos à deo:&prmò facto ,fcdd euidenti fi *e m legiftis &c. quafi
gno, ibi: Mane aute reuertens. In prima * tes, accipietis.Et cuueniffet inte dicat fifacræ fcripturæ noticiam haberes
ergo parte dicitur fic:Iefus audi.quafi a Q.Si diceret fe Chriftum:arrogantem & fu
perbum &facrilegum inuaderent. tis,non indignaremini,fed gauderetis: &
diceret:bene fcio,quidifti dicut,me Chris ▾
plum,accefferunt ad eum docen ita fic communiter, quod bene literati no
ftü cöfitedo:& qd hoc debeam fuftinere indignantur fed gaudent; quia per hoc
patet,quia hoc eft ex diuina præordina:i tem ,principes facerdotum & fe impofito fibi onere fubleuant. ,f CEt
x relictis illis abijt foras extra ciuita +Mar.11.d
one, fcdm qd 'fcribitur in pfal.,ppter qd niores populi, dicentes : Inqua เช่
fubdit: e CNunc legiftis:quia ex o tem in Bethaniam &c . Chryfoftom" , Lucę,20,a,
reinfan.q.d.vos qui eftis legifperiti ,des vtibi maneret corporaliter, vbi habitas
beretis fcire hanc fcripturam,&per confequens me non reprehe bantfpiritualiter, k CEtuides. Per arborem iftam fructu vas
dere. f Etrelictis illisab.anquam excæcatis per inuidiam. cuam,fed folia habëtë fignicať doctor vel prædicator van" & cu
g CAbitforas extra ciui .& in hoc qd ' dimifit eos corpora riofus,quærés auditoru applauſum,& non fructu,ppter qďdei
liter , oftendit facto cos effe dimittendos à deo fpiritualiter pro maledictionem incurrit.& p deuotionis defectu exiccat & igne
pter eorum excæcationem. h Mane autem re.Hic cofequé gehenęfinalitercocrematur,pCAme di.uo.fiha.hoc fecerut
ter oftendit eos iuftè repro bando s à deo euidenti figno,in hoc vi apoftoli myfucè quando dæmones qui montes dici poffunt,
delicet,qd ' arborem fici habentem folia tantum, maledixit,& p ratione fuperbig eijciebant fuæ fidei, virtute, r CEt omnia
hoc oftenditfacerdotes illos effe maledi&os à deo,in quibus non quæcunqppetieritis in ora. &c.hoc enim fit femper quando
crat opa veritatis,fed tm exterior apparetia faticatis: Sicut emp oratio eft,pro fe perfeuerans, & de pertinentibus ad falutem.
phetæ non k *Baptifmus
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XXI . DeLyra

E a CInterroga. &c. Poterat apte confutare a ¶Quafi non dei,fed Beelzebub , vt

cos:fed ideo iterrogat, vt fuo vel lilētio velſen
Pfal.57 .a. tentia dãnent,& in qua poteftate hoc facit co
gnofcat pfe,fcdm illud;Deus coteret dêtes co
rin orcipforu.b CNec ego di uo.Duab
Io.16.c, de caufis occultat veritas, vel qa non funt ca
8.7.a. paces auditores.vn:Habeo multa vobis dicere
fed no poteftis portare mõ. Vel ga funt côtés
ptores.vn:Nolite fam dare ca. c (Homo
gda.Facta facerdotibus cauta rñfione, ftatim
infert pabola.q & illos impietatis arguat, & ad
gētes regnü dei trāfferēdu doceat. CVcfim
pliciter,hec pabola eft non de Gĕrib” & de lus
B.co.b. dæis ,fed de pctorib" & iuftis , vt poftea domin
differit: Amē dico vobis, qa publica ,&mere.
$.7.d. præce.vos in regno dei, d Vade ho , exquo
homo coditus eft lege habuit.Qd tibi non vis
tapud fe fieri,alij ne feceris. e Dicut ei:In quibufda
fc
codicib' habet, p prim ? nouiffim.Intelligt
emveritaté fed tergiuerfãdo vel
nolut dicere qd fentiut, vt de baptifmo Iohan
nis, fClohannes in ui,iu . Iohannem Iudçi
cotemnentes:
Nicolaus de Lyra.
feciffein templo ideo intelligit melius de
actu docédi , quem exercebat actualiter,&hoc
fignatur,cum dicit:Acceffe.ad &c. &ideo fe
Duplex cerunt fibi duplicem quæftionem, ad terren.
quæftio dum eum & ad capiendum.Prima fuit;In qua
F mêmus turba: † Omnes i
poteftate hæc facis id eft qua autoritate doces
populum: quia autoritatem docendi in tems
plo habebant facerdotes & legifdoctores, ad
hoc affignati à principibus facerdotu, & non
alij.Chriftus autem neutram autoritatem ha
bebat. Secunda quæftio eft, a CQuis tibi
dedit hanc poteftatem.quia poteftatem do
cendi non habebat à facerdotibus nec ab im .
peratore,cui erant fubiecti & fic à nullo vides
batur habere,fed magis fibi vfurpare, bCRe
fpondens autem Iefus &c. Hic ponitur
Chriſti cauta euafio,quia quaſi retundens cla
uum clauo ,propofuit cis aliam quæftionem,
per quam coacti funt recedere able Chrifti re
Iponfione:Quæftio autem iſta fuit, c Bas
ptifmus Iohannis &c.ecælo,id eft ex diui.
na ordinatione, d¶An ex hominibus.i.ex
human afictione, eCAtilli cogitabant.in
ter.viam,fcilicet refpondendi,fedno habebant
ppter qd fequitur; f CSi dixeri.e.cæ,.i ex
diuina ordinatione. g CDicet nobis &c.
quate non receperant baptifmum Iohannis.
fed magis fpreuerant, Similiter & teftimoniū
Johannis de Chrifto,quod ipfi audierant per
nuncios ad lohannem miſſos,vt habetur Ioh.
5.a.Si autem dixerimus ex hominibus, hoc eft
ex humana fictione. h Timemus tur
bã ne fcilicet lapider nos, taquã blafphemos.
Cuius ratio fubditur: i COmnes enim ha
bebant,id eft reputabant, k Clohan.fi.p .
fanctum fcilicet & verum,& per cõleques ba
eius & facta ex infpiratione diuina. I CEt.re
fpondentes Iefu di. Ne. Ait illis &c. Ex
fui enim taciturnitate compulfifunt àfua peti
tioneceffare,Sed quæritur hîc,quare non re
fpondit eis manifeftè, quia ftatim poterat dis
fupra. b Filtä dei negant,quem
nofuisfea alienis virtbus operari putat
poteftate hçc facis & quis
tibi dedit hanc poteſta
tem ?Refpondens autem
a
Iefus dixit eis:Interroga
lefus eis : Interrogas
bo uos & ego unum ſer
monem , quem fi dixeri,
tis mihi , & ego dicam uo
bis , in qua poteftate hæc
Dicite mihi,
facio. Baptifmus Iohanis
a FBx ftatuto dei.
unde erat: ècelo an ex ho
a SAn fictione hominum.
minibus ? Atilli cogita,
batfinter fe,dicêtes:Sidi,
xerimus è cælo : dicet nos
bis: Quare ergo non cre
a Qui dixit:Ecce agnus dei, ecce qui
tollit peccara mundi.§Qyi mihi teftis
monium perhibuit, & in qua poteftate
hęc facio,demonftrauit.
didiftis illis Si autem dixe
rimus ex hominibus :ti
aiment lapidationem,ſed magis
veritatis confefsionem
a Cuius baptifma fufceperant.
enim habebant lôhãnem
ficutpropheta.Etrefpon 1 rent opera iufticiæ. x At ille refpondens
dentes lefu dixerunt : Ne ait: Eo domine: quia ludæi obligauerunt ſe
ad feruiendum domino per fufceptionem le
fcimus : Aitillis & ipfe: gis,vnde dixerunt Exo.xxiin.d. Cuncta que lo
a Non ego dico vobis quia non vul
tisfateri,quod vtic (citis. quutus eft dñs faciem". y CEt non iuit.quia
Nec ego dico uobis , in
qua poteftate hæc facio.
Quid aut uobis uidetur, " cum:&libro Regum, zCQuis ex duo.fe. H
•
a Deus,qui paterne diligit omnes
quos creauit.
n nus malum eft non promittere , promiffum
Homo quidam habebat '
a Populos.
duos filios , & accedés ad
a Gentilem ga Noe. Quia prius fuit
gentilis Iudeus. b Non in auribus
fed dans intellectum in fenfibus.
8 fcom Hiero, Simulata fanctitas duplex eft ini
primùm dixit : Fili: uade
a In tépore huiusfeculi. b Quod
tibi non vis,alij ne feceris.
hôdie operarein uinea me
a Superbe cu bonu religt, & malu elegit.
am.Ille autem refpondes
a¶Hic liberă arbitriū-b§In aduētu Chrifti.
• rest
ait:Nolo.Poftea autěpo
a Sermonis cōrum aciâ labore correxit.
nitētia motus âbýt . Ac , *
Sludgum qui ab Abraham
cedens auté ad alterum ,
dixit fimiliter , Atillere
Moyfi.
a Omnia quecumą dixeris faciemus,
fpondens ait: fEo domine:
a Quiafilium extra vineam interfecit,
&noniuit : Quis ex duo,
retur.Secüdò, quia Chriftus voluit oftédere fa« G
&
to, licet vti cautelis contra cautelas maloru
2
infidiantium bonis. Hoc modo Paulus pofuit
diffentionem inter Pharifæos & faducæos vo
b lētes eum occidere, vt habetur Act.xx iij .& ap
pellauit ad cæfare,ne tradereť Iudæis in Ierlm ,
A&t.xxv. m Quid autuo.ui.Hic Chriftus
oftédit Iudços cōtemptores fuæ maieftatis ver
bo rationabili :& hoc dupliciter. Primò, qale
gem à deo receptă non feruauerunt.Secundò,
quia legiflatoreChriftū impugnauerut,ibi:Ho
mo erat paterfamilias.Circa primum dicit fic:
n CHomoqda &c. Homo ifte eft ipfe de":
•
Qui dicitur homo, ppter hoc , qp homo eft ad
imagine dei factus , & propter humanitatē al
fumpta.Ifti duo filij fūt duo populi , gétiles &
Iudçi , o CEtacce. ad pri.i.ad gétile ppl'm
·
qui incepit à Noc. Iudæi aut ab Abrahāvel ab
ipfo Heber.vn dicti funt Hebræi, & Heber fuit
lōgèpofterior ipfo Noe. Sequit: p Dixit
g
primo.i.gentili populo . q C Fili uade ho.
ope.&c.Id eft faciufticia,quia nunc deus des Ne
ftitit homines incitare ad bonum per occultos
inftin&us. r CIlle aute refpódens.quia ge
tiles per totum mundum ad idololatria decli
nauerunt. sPoftea autem pœnitétia mo
h
tus abijt.quia gentiles ad prędicationé Chris
fti & Apoftolorum credentes opera pœnitens
tiæ humiliter egerunt, t CAccedens au
tem ad alterum . hoc eft ad Iudaicum popu † 8.14.a
lum, v Dixit fimiliter. Per Abraham &
alios patriarchas & Moyfen, quod fcilicet face
1
Iudæi legemfufceptam no obferuauerunt; led
ad idololatria & prophetaru occifione , & ad
infinita mala declinauerút.vt habetur lib.Iudi
non enim aliter poterant refpondere, quiamis
non feruare a CDicit illis Iefus.ex refpon.
fione eorü cofutans eos. b Amen dicouo
bis &c.q.d.no folü gétiles, fed peffimi de gèti
bus erut maioris meriti apud deu, vos : quia
quitas.Et hoc vitiu potiffime vigebat in facer
dotibus & leuitis.Et ad declarationem fui dicti
fubdit: dVenit enim ad uos Iohannes oca
in uita iufticiæ &c. Quia opera perfection
nis faciebat , & iterum , quia Chriftum an
nunciabar qui eftipfa iufticia fempiterna,vt ha
betur Danielix. CEtnon credidiftis ei.
opera eius imitando, & doctrina eius audiédo.
Publicani autë
*c Baptifmus Iohan. &c. per hoc oftendit Moraliter
Chriftus,q malignantibus quales erant iſti, nõ
funt dei fecreta reuelada, ficut Chriftus dixeras
š.vij.Nolite fanctū dare canibus:ſed corũ mas
licia prudenter eft declinanda. nCHomo
quidam ha. &c. per primum filiữ qui primò
renuitpatris preceptu fed poftea fecit , fignifica

cere,quod ipfe non haberet autoritatem do busfecit uolutate patris tur peccates quipoenitet,poftea viriliter operă
cendi à facerdotibus vel à Cæfare : habebat a SVt fuo iudicio damnentur. tes.per fcdm verò filiü qui facere voluntatem
· a 1 patrispromilit &no fecit, fignificantur illi qui
tamen immediate à deo patre, quod erat mas Dicut ei: Primus.Dicit il

jus: Sicut&multi prophetae leguntur immes
diate miffi ad docendum populum,& non
ex autoritate regum vel facerdotum. Dicen
dum ,quod licet poffet prædicto modo refpo
dere,noluit tame, duplici de caufa.Prima quia
fregnu prædixerat fupra. vij.a. Nolite fanctum dare
m
lis lefus: Amedico uobis: operari virtuofè fe promittunt,fed non facius:
de quibus funt multi religiofi profitētes ferua
a SVt Matheus, SVtMaria.
remagna.f.euangelica confilia, cum tame non
quia publicani &meretri
obſeruēt etiam præcepta.propter q&feculares
ces precedunt uosin fre etiã peccatores tamé poftca pœnitétes eis corā
a SIn cælo,vel ecclefia.
b Quaere. domino præponitur,cum dicitur: cQuia

canibus,nec margaritas ponere ante porcos,
illi autem erant in malicia obftinati : &
ideo non erant digni,yt eis veritas manifeftas
rerurg
gno dei. Venitemad uos
f Prædicata.i.Chrifto vel preceptis dei.
Iohannes in uiaiufticię &
publi. & me.præce.uos in regno dei &c.
Sequitur: Homo erat paterfa.&c. Secundu
fenfum allegoricum homo ifte Chriftus eft,
qui plantauit ecclefia de fuo latere formatam.
*Etfepem
 Glof.ordi. Matthæi Cap.XXI . Delyra 66

A contenentes,nec viã iufticię cõprehenderūt , nec de operibus ma eum in manu cõfilij fui. m Cum autem tepus fructuum C
lis pœnitentiam egerunt, a CVos aut.Gregorius.Quia apertè appropinquaffet.quia poft legem fufceptar debebant facere
nolebant refpõdere fapientiç,in parabolis capiuntur, b CVine fructum bonorum operum. n Mifit feruos fuos. Id eft
fa.5.b.
am.de qua Ifa.Vinea domini ſaba,&c. c CFodit. In fofsione prímos prophetas, o Ad agricolas-id eft ad reges & facer
timor notatur,quia præcepta illa legalia non amore ſed timore fer dotes principaliter, & ad alios eis fubiectos côfequerer. p CVt
uabat, d CTempus fru.Benetepus acciperent fructus.per prædicatione
fru&uum,non fructus :quia nullus fuit fuam eos ad fructum bonorum operu
in illo contumaci populo. e Nouif non credidiftis ei.Publicani aute & reducendo.q CEt agricolæappre
fime &c.Vide patriffamilias patientia a meretrices crediderüt ei: uos autem b henfis feruis eius, quia reges multi &
tpœniten qui expectar ad pœnitentiam, f¶Ve a Viam iufticiæ quam prædicauit. facerdotes prophetas fibi miffos à dño
tíamotifu rebuntur.Quafi faciam qd' meum eft. turpiter comprehenderunt, & incarce
uidêntes , nec pœnitentiam habuis
ipfi videant qd'fuum eft. g Hic eft a Saltem poft completam eius prophetiam. rauerüt,ac occiderüt,& hoc eft qd'fub.
iftis
heres.Pater principes facerdotum non ditur: r Alium cæciderunt.ficut
ftis poftea,ut crederetis ei . Aliam
per ignorantiam ,ſed per inuidiam occi a SVbi mortem fuam eisimproperauit. Ifaiam qui ferratus fuit cu ferra expræ
diffe Iefum.cum fcirent eum effe, cui dis b Alias loquutus eft. cepto manaffe regis Iuda, sAlium
& dabo tibi gen.ha parabolam audite.tHomo erat pas occiderunt. ficut Amos quem Ofias
Pfal.2.b. citur:Poftula à me, a Dominus fabaoth. b Communitionem.f, ters
re.tu.vnde & confulentes fibi aiebat: Si vecte per rímpora träffixit.t CAlium †Mar.1z.a
Ioh.11.f. ram promifsionis.
dimittimus eum fic&c. h Habebis b uerò lapidaue, vt Zachariam, quem Lucæ.20.b
tèrfamilias , qui plantauit uineam
mus hære.Hereditas Chrifti quam re a Murum vrbis, vel angelorum cuftodiam ,vel bel Ioas rex Iuda lapidarè iuffitinter teplu
furgens poffedit, ecclefia eft quam mo licoforum virorum, vt Dauid & Machabæorum. & altare. vIterum mifit aliosfer
C
licbantur præripere Iudæi: dum fide ei” &fepêm circumdedit ei , & fodit in uos plures prioribus. multiplicando
extincta iufticiam quæ ex lege cft, Genti a SImpofuit ei tormenta legalia,per quæ cogeretur ad fcilicet prophetas ad populi correctio
Mar.12.a. bene viuendum. b Templum.
bus perfuadere conabantur, i CEiece nem. Etfecerunt illis fimi.cos.f.
runt extra ui.Marcus mutat hunc ors ea torcular,& ædificauit turrim , & occidendo intantum qd impleuerunt
dinem,dicens: Occiderunt & eiecerunt a Quifupra operarij in vinea. b Non mutan •
do locum,fed operandi relinquent liberü arbitrium. Ierufalem fanguine prophetarum vfq
extra vinea, quafi vile cadauer. In quo ad os, vt dicit.iin.Regū.xxj. y ¶No
locauit eã agricolis, & peregrèpro,
notat pertinaciam, qa occifo domino 11 uiffime aut mi.ad eos filiu fupno
D
& refufcitato,àfuis finibus eum exclufe • profectus eft . Cùm autem tempus bis incarnatu,dicens: z Verebûtur
n
B runt,& Gentibus miferunt, k Quid fructuum appropinquaffet , mifit fortefi.me.hoc no dicit, qa deus igno
Ea Luce.20.b faci agri. Hiero.Alij videntes contra a Moyfen & Aaron legiferos b Quifemale raret contemptu quê Iudçi facturi erāt
colebant. c Vt inquirerent fructum legis.
Mar.12.a. fe dictum , dixerunt fecundum Lucam,
feruos fuos ad agricolas,utaccipe, • beret Chrifto,fed per hoc exprimitur qd de
Abfic,cum etiam fecundu Marcum do fieri,ac fi diceret: Verebuntur fi.
Myftice min' afe dixiffet: Malos male per.&vi. rent fructus eius . Etagricolæ ap 1 me,id eftin reuerentia deberet habere.
a Legis cuftodibus. b Vt Ieremiam.
fuam lo.agri.alie.q.r.e.f.t.fuis. Mifti t a CAgricolæ auteid eft facerdotes &
pre hen ſis fer uis eiu , alium cæcide,
s
cè.Cuique vinea locatur colenda: cum legifperiti, b Videntes fili. id eft
a Vt Ifaiam,
mifterium baptifmi datur:quod operan dominu Iefum Chriftum opera diuini
do exerceat.Mittitur feru? vnus &alter: runt, alium occiderunt, alium uerò tatis facientem ,& omnia quæ prædicta
a SVt Zachariam quem occiderunt inter tem,& al.
cum lex,pfalmus,propheta legitur,quo erant de ipfo adimplentem, c CDixe
rum monitu bene operetur. Sed miffus lapidauerunt.Iterum mifit alios fer runt intra fe hic eft hæ.qa de ipo ves
ceditur:encitur;cum fermo contenitur. a Prophetarum choros.
X rã notíciam habuerunt, vt iam dicetur:
vel(quod peius eft)blafphematur.Here uos plures prioribus , & fecerunt il, d Venite occidamus eum.ppter
a Adhuc locum dat pœnitentiæ.
dem quátum adfe occidit, qui filiū dei hoc tractauerunt de morte eius,ne occa
⚫lis fimiliter.Nouifsimè autem mifit
conculcauerit,& fpiritui gratie cotumes 3
fione Chrifti venirent Romani, & aufer
f
liam fecerit.Perdito malo,vinea alij da ad eos filium fuum dices : Verebun rent eis locum & gente,vt habet lo.xj.
tur.cum donum gratie quod fuperbus a Non de iguorantia,fed femper ambigere dicitur &fic occiderüt eum,vt pacificè poſſide
deus,vt libera voluntas homini referuetur.
perdit,humis a rent ciuitatem & templum : contrarium
tur forfitân filium meum.Agricolę
Nicolaus De Lyra. b tamen accidit eis,quía per hoc in vindi
autem uidentes filium,dixerunt in, &
tammortis Chrifti perdiderüt locum
a Publicani au & me.cre.ei. strafe.Hiceft hæres , uenite occidasa & gentem: quia per Titum Veſpaſia
Adprędicationé eius pœnitentiam agë &
h num deftructa eft ciuitas & templum,
do. b Vos aut viden.Iftorũ.f. museum , & +habebimus hæredi
toccupes &popul❞ occifus & captiuatus, e CEt
mus pœnitentiam. c Nec pœnitentia tatem eius . Et apprehenfum eum apprehéfu eum eiecerunt extra ui.
ha.ad imitationem eorum.Ex quo feq a Quia extra portam paffus eft , vel prius a cordis quia Chriftus extra ciuitatem Ierufalem
turaggrauatio peccati facerdotu & pha bus incredulorum repulfus,deinde crucifigitur.
i crucifixus eft. f Cumergo uenerit
rifæorum, d CAliam parabolam. eiecerunt extra uineam , & occides
Diuifio FIudicauerit. dns uineægdfa.agrico.il:Venit do
Hic cofequéter oftédit qliter ipi impus minus ad iudicandu & vindicandum il
gnauerut Chriftü legiſlatorë, Èt diuidiť runt . Cum ergo uenerit dominus
a SNon ignorans quærit,fed vt ſua refponfione'cos lud factum , quando ex ei? ordinatione
in duas:qa primò ad oftédēdū ppofitu condemnet. venit contra eos exercitus Romanoru.
pponit quãdã parabola,fcdo cõfirmat k
uineæ , quid faciet agricolis illis ? g CAiunt illi malos male perdet.
fuu ppofitum p fcriptura ,ibi: Dicit illis
Aiunt illi: Malos malè perdet , & Lucas verò ifta verba refert qfi à Chris
Iefus nuclegiftis.Circa primữ dicit fic: fto dicta:& facerdotes dixerüt cōtrariū;
a Ecclefiam de aliis nationibus eliget.
e CHomo erat.Ifte homo,deus eft,
uineam ſuam locabit aliis agrico, Abfit:vt hr Lucęxx. Dicēdữ, qďnõ eft
rationib" prędictis:Qui dicit přfamilias cotradictio:qa in turba illa erant aliqui
quia fic gubernat totam creaturā, ficut
qui cõfentiebant doctrinæ Chrifti.&il
paterfamilias gubernat fubditos in do
li dixerunt:Malos male perdet.vt hic dicit Matthæus :Et hanc
mo. f Qui plantauit uineã.domum.f.Ifrael ,fcdm qď di
refponfionem quafi approbãdo tan veram Chriftus repetijt,
cicur Ifa.v.b.Vinea domini excercituữ dom” Iſrael eft. gCEt
vt dicit Lucas:Et tunc cõfequéter facerdotes vidētes qď erat di
fepem circudedit ei.f.claufuram legis & mãdatoru, h CEt
&ucótra eos,dixerüt Abfit; Malos autě dominus perdidit, quan
fodit in ea torcular.dando doctrinam prophetarum , in qua
do ciuitaté & teplup Romanos deftruxit Seqt h CEtui.quia
exprimitur & declaratur magis virtus legis. i CEt ædificauit
Chrift? eccliam fua regēdam tradidit apoftolis & alijs difcipulis.
turrim.fcilicet templum in Ierufalem,qd' erat ædificatú ad mo
Qui reddat Moraliter
dum turris.vnde templum dicitur turris.Micheæ.in.c.Et tu tur
ris nebulofa &c. k Etlocauit eã agricolis.videlicet facers *g CEtfepecir.ei.i.do &rinã euägelică, hCEt fo.i ea tor.
dotibus &principibus, qui habent officium feruandi cultu die Id eft martyrium patientiam qua roborata eft ecclefia, i CEt
ædificauit turrím.Id eft contemplationem cõfeſſorũ & docto
uinum & iufticiam in hominibus, 1 CEt peregre profectus
eft.non quia mutet locumcumfit vbiq præfens,fed quia dimii ru. k CEtlocauit eã &c. Rab.Moraliter hæc vinea cuicunc
tit homines agere fecundum libertatem arbitrij, fecundum qu loquatur cum baptifmi myfterium fibi datur, vt bene operana
do in ea excerceatur, Mittitur feruus vnus alter tertius cum lex
dicit Eccle.xv.c.Deus ab initio conftituit hominem,& reliquit
cum in kij xpfalmus p
 7
Gof.ordi . Matthæi Cap. XXI . De Lyra

E perdit:humilis accipit. a CLapide qué.Quod vinea alijs lo ta fanctus & deus in vnitate fuppofiti . Dicunt ergo aliq & bene G
cabitur,affirmat pphetico exeplo. Lapide..Chrifiū cui fidē tu adhoc, qp minores ppli Iudçoru no cognouerut Iefum effe
&iufticia contempferut, b Edificates.Qui de fubdita plebe Chrifti,nec quãtu ad diuinicate,nec rū ad humanitaté: qalicet
quafideo domum ftruere videbar. CEtqce. &c.Qui credit: cognofcerent eu effe hoiem veru,tñ no cognofcebant illum effe
& tame peccat:cadit fup illulapide & non coterit ; fed coftringit, hominefeu prophetam, qui erat à deo promiffus ficut Chriftus.
gap patiëtia ad falute referuat,fed cui la Cuius ratio eft,quia ignorabat fcriptus
pisirruit.i.q negat penit conteriť,vt a Verbi vel act,pro competentia temporis, ras quæ loquitur de Chrifti diuinitate,
nectefta remaneat,Vel cadit fup eu qui lis , qui reddant ei fructum tempos & illas quæ loquitur de determinatiõe
↑ Pla.117.emo côténit& iniurijs afficit, necdu peni C téporis & de fignis fui aduetus : fed mas
Mar.12.a. tus interit,fed quaffať vt no ambuletre ribus fuis.Dicit illis Iefus: Nunquã
a iores cognouerunt cu effe verum pro
Luce. 20 ,c. & .Cadit fup illu lapis, quãdo venies legiftis infcripturis : tLapide quem pheta à deopromiffum & miffum: quia
f.as.d. Suas traditiones,
In iudicio opprimit,cũ dicit:Itein igné fciebant fcripturas loquentes de tepore
eternu.d Et quæren.Quali mediete reprobauerunt ædificantes, hic fa, fui aduétus,& de fignis, quæ omnia vis
a Duos populos in fe vno condens. b Non hu
interficere querüt,inq vera pbãt,quæ manis viribus,fed dei potentia. debant in eo impleri : non tamen vt ifti
dixerat:Ipfe eft em hæres:illi praui colo · dicunt cognouerun
ctus eft in caput anguli : Adomino t ipfum effe deũ : &
ni,q folo humano terrore retardanť do fcfm hocloquitur Apoftol? in autori
Myftice nec veniret hora ei". Myftice. Princí factum eft iftud & eftmirabileinos
tate preallegara.Quod fi cognouiffent,
a Concludo ex veftra conceſsione & prophetica
pes & fcribæ quęrūt manữ mittere in le autoritate. nuc dim gloriæ crucifixiffent.q.d. nữ
t
fum,nec audēt timore cu glibet folo no culis noftris.Ideo dico uobis,tquia quam cognouerut eius diuinitate : Sed † 22.q.7.
minefrater,fidei & pacis veritate (qua a Fludzis. b Sacra fcriptura. Vt non fitis quod hocno videtur cöuenienter dicu, ga fiz cfi de reb
no diligit) ppter bonos cohabitātes vel effe præfumebatis. cutfcripturæ determinate loquutur de
10.39.00 erubefcit,vel timet ipugnare:q tñ(ficut auferetur à uobis regnum dei,&da téporefui aduetus : Dañ.ix.f.In hebdo
deftultiffima auiu ftruthione dñs ait) a FGentilibus, Opera, madibus illis abbreuiatis,& de fignis fui
cũtps venerit in alcu alas erigit, qa plebitur Genti facientifructus eius.Eti aduentus ficut eft tranflatio regni , vt ha
Mar.11.c quendo ecclefiam ,qfi deu cruci adijcere betur Gen.xlix.Et modus eius adueniés
quiceciderit fuper lapidem iftum,
&.12.a. & oftentui gaudebit habere. di in paupertate & humilitate, vt habet
confringetur:fuper quem uerò ceci.* Zach.ix.a.vt
Luce.19.g. Nicolaus de Lyra. dictum eft in præcedeti ca.
derit,conteret eum . Et cùm audif
&.20.d. 2 ita expreffe vel expreffius loquútur fcri
X.22.a. a CQui red.ef.qa ad prædicatio fentprincipesfacerd otum
fentprincipes facerdot & pharis
um & phari, pture prophetaru de ci" diuinitate lere.
S nëeorum credidit multitudo gentium . xxxin.c.Ecce dies veniunt,dicit dñs,& fu
Joh.7.d. fæi parabolas eius , cognouerunt ,
b CDicitillis Ie.Hic cofirmat pabo Fillas fcitabo verbum bonu qd ' loquue fum
&.g m
lă fuã p facra fcriptură. c Nuncle . quòd de ipfis diceret : & querentes ad domu Ifrael & Iuda:in dieb illis ger
pfalmis.q.d.Vos geftis legifpes minare faciam Dauid germē iuftū,& fa
riti,deberetis hoc fcire. d Lapidem eum tenere,timuerunt turbas,quo," ciet iudiciü &iufticia in terra . & hoc eft
qué.Ad litera dicit de ædificatione tepli niam ficutpropheta eumhabebant . nome qd vocabut eu, dis iuftus nofter.
Salomonis,q quidē lapis pluries oblat In Hebraico vbi habetur hic,dñs, poniť
eftin ædificatione: & quia non poterat nome dni tetragrāmaton, qd nullo mõ H
couenienter collocari,iõ pluries reiect” eft qfi reprobat, ab ædifi pot dici de aliq nifi de deoverd.Cũ ergo ifta autoritas fcdm oës
cãtib?:vltimò aut pofit? eft in cõfummatiõe anguli,vbi cõiūge. doctores etiã Hebraicos expofita lit de Chrifto,fequitur ipm effe
F baniparietes tepli,& de illo fcribit in pfal. eCA domino &c. veru deu.Ité Ifa.ix.b.df:Paruulus natus eft nobis.fequit:Et fact
qa illud no fuit à cafu,fed ex diuiapreordinatiõe:qa lapis ifte fi eft principat fup humeru cius,& vocabitur nome eíus admiras
gurabat Chrifti,qui multoties & multipliciter reprobatus eft à bilis,cófiliari",deus fortis,pater futuri feculi ,princeps pacis, quæ
principib"facerdotu,& tame fact? eft in caput anguli,cõiugés lu etiam autoritas fed'm Hebræos intelligitur de Chrifto,&in eafit
dæos & gétiles,qfi duos parietes in vnã ecchia . Q aut Chrift? di expreffa mentio de eius diuinitate ficut de humanitate; & multæ
cat lapis in fcriptura hř Dan.ij.g.Lapis qui pcufferat ftatuã,factª alię autoritates cofimiles pñt ad hoc induci:fed ppter plixitatem
eftmos magn",&ipleuit vniuerfa terra.Qetia fit lapis angula omitzo.& ideo dicêdữ, ficut maiores ppli Iudçoru habuerunt
ris hr Ifa.xxvin.d'Ecce ego mittã in fundametis fion lapide angu noticia de tpe & fignis fui aduētus,ita noticiam per fcripturas ha
lare pbatupciofum &c.Et ex autoritate cocludit reprobatio Iu buerunt, quantum ad eius diuinitate. Confiderandû tame, ali
deorü,fldeo dí.uo.qui Chriftu reprobatis. g Aufere quid cognofcit in habitu,cui? tñ cognitio actualis impediť pro
tur à uo.i.regime ecclefiæ. h CEt dabitur.i. aplis & eorü fuc pter aliqua paffionével habiru impediětě,ficut dicit philofoph .
cefforib . i Et qui ce. Ille aut cadit fuplapide,g credens peca vi.Ethico.qpincorines differt ab intéperato, phoc qd ' habet efti
cat plubricitatem carnis feu alijs petis, & illecõfringetur, fed no matíone vera,no folu invniuerfali,qua etia habet intepat ,vt q
dōminuitur,qa no peccat tã grauiter,ficut ille qui peccat petõ í fornicari eft malu,cũ no peccet pignoratia:fed etia habet eftima philofos
fidelitatis. k Sup que.Sup illu verò cadit lapis,in quo inue tione verã in pticulari:&p hocdiffert ab iteparo:&tñ adueniëte phus
nitur peccata infidelitatis Et ifte coteritur, quia ex pondere diui paffioe corrupit eftimatio vera particularis, quia paffione vince
ni iudicij grauiffimè punitur, 1 CEtcu au.prin.Hic ponitur te iudicat nuc forniçãdu,ita op paffio impedit actualé cófideratio
coclufio hui' ca.vbi oftéditur obftinatio facerdotu,quia audien nëvera in pticulari. & fi paffio fanpduraret femp ficiudicaret
tes do&rinam ei ,non fuerüt cotriti,fed magis ad occidendu eu Eodemo dicêdu eft,op Iudçi habuerüt verā çftimatione de Chris
incitati. m TEt quærentes eñ.f.ad occidendữ, n Tímue fto & i hitu & i actui principio.fed qñ incepit cotra eos pdicare,
runt turbas.cx quo patet, qdfolo timore retracti fuerut ab ei? excitati fuerut cotra eu paffioib' irę racoris, & iuidię:gb' paffioi
morte,Occafione dictoru in hocca.queritur vtrũ Iudæi cognos bus ípediebat ab actuali cõfideratiõe vitatis phabitę de Chrifto.
uerüt Iefum Nazarenu effe Chrifti fibi promiffum. Et arguitur io machinati futí ei? morte,ficut &incotines ppter paffionecos
primo q'non.pillud qd dicit..Cor.n.b.Si em cognouiffent. cupiffibilis cligit fornicari:qd tñ afs refugeret. Cõfiderādū tñ,
ļ
nun dominugloria crucifixiffent &c.Ite Act.in.c.dicit Petrus illa noticia qua habuerut de Chrifto pfcripturas pphetarũ, non
loqués Iudæis:Scio fratres,qd'pignoratiam feciftis ficut & prin erat certa certitudine euidētie:Tu qa talis certitudo folú hřp des
! cipes veftri.Item Lu.xxiij.e.dicebat Iefus in cruce:Pater dimitteil monftratione vel fenfum.Tu qa pphetię pñt aliqñvariè exponi.
lis,quia nefciunt quid faciunt.Contrarium arguitur,per illudop &io erat magis noticia pbabilis &verifilis coniecturę: vel ſcďm
habetur Io.xv.d.Nunc autě viderunt,& oderunt me & patrem alios erat ibi certitudo adhęrētię,q tñ põt impediri i actu mõprę
meum.qauté videtur manifeftè cognofcitur.Item:ſup illud qď dicto. Per dicta pñt folui argumēta ad vtraq parté , quia illa ars
dictum eftin prefenti ca.Agricolæ videntes filiü,dixerüt intraſe; guméta que pbat q habuerut noticia de Chriſto, intelligēdū eft
Hic eft heres.dicit Hiero. Manifeftè probat dominus his verbis denoticia habituali prçdico mõ.Aliç aut autoritates quedicunt
Iudæorum principes non per ignorantiam,fed per inuidia dei fi côtrariú,loquutur de actuali cognitione applicate ad opus quæ
lium crucifixiffe,Refponfio,Dicendum, qd ' in populo Iudæoru fuit impedita ppter paffionê inuidię & rancoris,vt dictum eft,
aliqui erant maiores fcientes fcripturas legis & prophetarum,ali *Pfalm2, pphetia legit,fed miffus cedit eijcit cu fermo cotēnit, Moraliter
quiautem minores,ficut laici & vulgares,tmmo fciētes illud qu vel qd peius eft,blaſphemat.Hærede yò quãtu in fe eft occidit,q
eft de neceffitatefalutis:vt præcepta decalogi & huiufmodi quæ filiu dei coculcauerit,&fpui gratiæ contumelia fecerit . Perdito
debentſtiri ab omnibus:fed fubtilitatem fcripturarum &di&a malo cultore vinea alteri dať , cũ donugræ qd' fuperbus fpreue
prophetaru ignorantes,Item qpChriftus erat verus homo, pphe ric humilis accipit. ICEtcu audiffent &c. Chryfoft. Hæceft
tafanctus *differentia bonorű

yra
Mor . Mat
ali t p
alig&beneG hæ
ter i o
rutlefum elle
differentia bonorühominũ&maloru.bonus eni cõprehēſus in
mitate:qalicet A peccato gemit,malus'aūt fremit,non qa peccauit,fed qa compre
antill
um fle henfus eft in peccato.
t Chriftus In capitulo xxj.vbi dicitur in poftilla:In qua poteftate hoc
bat fcriptus facistid eftqua autoritate doces populum.
diuinit
ate, Admaioré haru queftionu declarationë atten
ermina ADDI.I.dendi eft,quòd autoritas docēdi apud Hebreos
tioe
us: fed ma duplex erat:qa aut fecudu deriuationegeneris,vt in facerdotib
rum pros Iuxta illud Aggæi.ij.c.Interroga facerdotes lege.Aut fecúdum
Tum:quia graduatione:Sicut cu qs accipit gradu in fciétia ab alio gradua
det pore to habere ad hoc ptátem.Er tales erat illi feptuaginta viri,g ordi
omnia vis nariè iudicabatpopulu,vt in libro Thamuldico ,q dicit Chahe
enveiti brin tractat.Et ga principes facerdotu hanc qftione mouētes,ſcie
bant Chriftü no defcedere p linea maſculinã ab Aaro facerdote,
deu :&
& p cófequés no habere autoritate docendi facerdotale : Idcirco
in autori
dimiffo hoc mébro circa fecudu qrebant.f.Quis dedit tibi hanc
Quiffent,
poteftate, qa talis poteftas ab ipfifmet feniorib" & facerdotibus
q.d. nu cōcedéda erat,& no ab alio. Abimpatore enim no ptinebat talis
ate : Sed 22.07
licentia impetrari, quod patet ex hoc.Nã cũ Chriftus Luc.xx.c. &
tū, ga fiz coliderd jxxn.b.refpõdiffet Pharifeis:Que funt dei,date deo.Ex hoc non
utur de
fuerit indignati Herodiani, q ibi erat,fed potius cõtēti de reſpon
hebdo
fione Chrifti.Sed conftat, quòd doctrina diuinę legis no eft Cę
gnisfui faris,fed dei.Hoc etiã patet p cōmunē doctrinã corữ ſecũdữ quá
ni,vtha nullus recipiebat,nechodie tepore captiuitatis eoru autoritatē
duenies
docêdi legerecipiutab aliquo pricipe, quauis fit fubiecti.Et ideo
thabet
exhis qftionibus tacite feipfos glorificabãt,& Chriftu vilipende
dética.
bant :quafi diceret: Nulla poteft habere poteftatem docendi, nifi
ur frie à nobifmetipfis qui fumus doctores legis: vnde Chriftus in fua
e Iere. cauta refpöfione non folu eis filentiu impofuit, fed etiã ipforum
is,&fu errore exprobrauit.Errabant em in hoc,qnulla poteftatem do
fum cendi attribuebant deo ,fed hominibus,aut ex deriuatione gene
lis ger ris vel graduatione perfonę,vt dictum eft.vnde Chriftus oftédit
eis op eft alia autoritas docedi præter illas ,& illis altior.f.exdeo.
, &fas
hoceft Et ideo quærit de baptiſmo Iohānis,in quo noua doctrina fuit
ofter. diuulgata,vtrum effet exdeo an ex hominibus , in quo includi
tur,ppofsibile eft aliquã doctrinam effe ex deo tantù,ficut patet
ponit
omoH de baptifmo Iohannis,& percõfequès remanebant confufi : eo q
mors præfupponebant omnis autoritas docendi erat ab hominibus
neffe modo prædicto.
fact BCIn eo.cap.vbi dicit in poftil.Iudeiab Abrahā vel ipfo Heber.
ADDI.II.Hebræi non dicunt ab Abraham rõne pprij
piras
nois,vt manifefte pater plřas Hebraicas ,vt
que
ipemet Poftillator tradit, Gen.xiiij.Cui” rõ eft, qa Abrahã inci
ea fic
pit ab aleph Ifa.Heber yòp ain.Et ideo fi Hebræus diceret ab A
ultæ
atem braha inciperet ab aleph qď nõ eft veru:ſed incipit pain. Nec etis
am dicut Hebrgi ab Heber, qa fi fic Ammonite& Moabitæ q de
zrunt
Loth defcédût , fifr& Ifmaelite & Madianitę q defcederut ab A
as ha
braha.Sifr & Edomitę, q defcedut de Ifaac,oes dicerent Hebręi,
pali cũ oës pdicti deſcendunt ab Heber,vt manifeftu eft in Ira Gen.xj.
pros
&.xvj .& in alijs.Sed hec denominatio accipiť ab Abraham,non
ph'. ratione ppri nois,fed alia rõne. Ad cuius euidentiã attēdēdum,
t ęſti qpinter Mefopotamiam & terra pmiffionis tranfit fluuius Eu
Viq
phrates,q cu fit magnus &vn" de qtuor fluminibus paradifi,vt
masphilo habet Gen.n.Idcirco in limitationibus terrę promiſſionis vocat
ietephus Aluuius fimpliciter,no exprimedo nome ppriu qd eft Euphrates
nca
vt habet Exo.xxij.d, vbi dicit:Ponã terminos & c. àdeferto vf
atio
qad fluuium:qd'intelligit de Euphrate qui terminabat terram
-eta pmiffionis ex parte Mefopotamię,vt patet ibidē.Et qa Abraha
ri nat"fuit in Mefopotamia,vbi Thare pater ei" & alij cognati ſer
-G uiebãtidolis:& inde adductus fuit diuia directiõe in terra Cha
Di
naan, vbi ſegregat" ad cultu diuinu, ædificauit altaria dño inuo
D. cans nomé ei" ,vt habet Gen.xij.Idcirco Abraham veniens in ter
rã pmiſſionis,Hebreus vocabat.i.trãffluuialis.Heber em cũ ain
fcripta, Hebraicè tranffluuialis fignificat.Et ideo ficut illi qui ve
niut de partibus vltramontanis communiter vltramontani dicũ
tur,fic Abraham in initio fuæ vocationis ad fidem,in terra pro
miffionis exiftens Hebrçus vocabat,hoc eft träffluuialis.vñ Gen.
xiin.b.Venit vnus de his q euaferut & nuciauit Abrahæ Hebrço
qu'ide eftdicere,vt fi dicat Abrahæ tranffluuiali.Ex quibus pa
tet,q Abrahã dictus eft Hebreus, eo qex ptib⁹ tranffluuialibus
in terra fancta venit.Et quia ifta tranſportatio fuit facta in prin
cipio fui acceffus adfide vel falute fuæ publicationis,ideo inde co
gnominatus eft cu fua pofteritate, quafi à principio fuæ fidelita
tis:Queqdem ratio pot haberi Iofue.xxiij.vbi fic: Hæc dicit do
Morals minus:Trās fluuiū habitauerut,patres veftri ab initio,Thare pa
ter Abrahã & Nachor,feruierutó dijs alienis.Et feqt:Tuli přem
veftrü Abrahã de Mefopotamia finibus, vbi in Hebræo haber:
DeHeber fluun.i.de träffluuio, & adduxi eu in terram Chanaan
vbi.f.fegrega
1
V
Ca . XX . Ad 67
I di
ti
vbi.f.fegregat" àparetibns idololatris fe publicauit diuino cul C
tui măcipatu.Ex pdictis patet, quare Hifmaelitę Idumite & hu
iufmodi nõ dicut Hebrçilicet defcedant ab Abrahā . Nā illi foli
q fequut Abrahã in fegatiõe ab idololatria & cognitiõe dei, He
bræi debet dici tanc fequétes rõně illius denoiatiõis.Et hoc eft
qdfeqt in pallegata autoritate.f.Iofue.xxiiij.vbi loqués de trãf
portatiõe Abrahæ à ptib' tranffluuialib",fubiugit:Multiplica
uita feme eius & dedit ei Ifaac, nulla facies métionem de Ifmaes
le & alijs.Cõfequêter dicit de Ifaac: Illiq dedi Iacob,& Efau dedi
montem Seir.Et ad excludendum Efau fubiungit,Efau dedi mõ
tem Seir.Iacob vò & filij eius defcéderût i AEgyptũ. Ex quibus
patet,q illi tantumō nominādi funt tranffluuiales,'q defcendut
abAbraham,p Ifaac & Iacob,alijs exclufis ratione prædicta.
CInco.ca.vbi dicit in poftil . Lapide que reprobauerunt &c .
ADDI.III.Fudamētu hui" expofitiois, qua dicit lřalē
eft fictitiu feu fabulofu.nufqem legiti fcri
pturis auteticis, hoc cõtigiffet in ædificatiõe tepli Salomonis
f.qp aliquis lapis pluries fuiffet reprobatus in edificio , & deinde
in caput anguli collocatus,licet magř hiftoriaru hoc videat dice
re.vn Rabbi Abraha Hebrę",q inter alios expofitores Hebreo.
rumagis videt feq lřalē fèſum,hoc nõ exponit delapide materia
li,fed de fpuali.Dicit em, lapis ifte eftppls Ifraeliticus, q repro
batus à Gerib? in captiuitate exiftés in pofteru erit caput oim no
virtute ppria,fed à dño factu eft iftud. Cui expofitio licet falfa
fit in hoc dicit,q ppls ille q mo captiuus eft,erit fublimat" p
utipfe credit tpefui Meffiæ.Tn habet in dictis fuis quoddam ve
ru.f.q heclia no tractat de çdificatiõe tepli Salomonis.Sfr Rab.
Sa.exponit hanc autoritate dictã de Chrifto . vñ tenēdum eft,q
ad Iram lapis ifte eft Chriftus, q dicit lapis abfcifus fine manibus:
Dan.ij.g.Vretiam Apl's Petrus exponit A& t.iiij. Non em effet
Chrifti argumentum efficax,fi ex fenfu myftico fumeretur, put
dicit Aug.contra Vincentiu Donatiftam, Et qa ipfemet Poftil.
reuocat illa que in hoc loco pofuit de fenfu Irali iftius fus Pfal
miftæ in expofitione ipfius pfalmi. Vbi de hoc largius tractat.
Ideo ifta ad prefens fufficiant.
In eo ca,vbi dřin poftil.Sed hoc no videt cõuenienter dictũ.
ADDI,IIIÏ.Hanc qftione difputat fetus Tho.in.inj.p
te.q.xlvij.ar.v.in cor.qftionis fub forma
pdica,vnde infolutiõe principali tenet eãde opinione, quã hîc
Poftil.conat iprobare,q qde iprobatio non videt rõnabilis.Ad
cui declaratione attēdēdu, licet oia q in facris fcripturis crede
da tradūť,funt à fidelib' tanqvera certiffimè amplecteda, cũ fint D
à deo reuelata,cuius teftimoniu fidele eft:qdam in de his q ibide
etiam expreffè tradunt,funt exponenda taliter:vt non credantur
fub ppria boru fignificatione,eo qpfi fic accipent,repugnarent
rõni naturali,feu etiam alteri auctoritati diuinę.Verbi gratia.Li
cet de deo i fcripturis facris dicat expffe aliqua verba, quæ in pri
ma fignificatiõe fignant illius,localè motionē feu altercationem
vel pallione & hmõi,vt cũ dicit in perfona dei:Defcendit deus vt
videret ciuitate,Gen.xvij.c.Sift Exo.in.b.Defcendi vt liberarē
eu de manu AEgyptioru.Que locutiones in ppria fignificatio
ne fignat deu localiter moueri.Sfr & alibi fepe legit deum iratu
fuiffe vel pœnituiffe & huiufmodi : nullo mo tamē taliafub pro
pria fignificatiõefut credéda de deo, cũ manifeftè rõni naturali re
pugnat,q deu penitus imobilé atqz imutabile demoftrat.Simili
ter & cotra autoritate facręfcripturę dicente Malach.inj.b. Ego
dñs , &nō mutor:Vnde oportet hec & filia de deo intelligi nõ in
propria verboru fignificatiõe,fed tranflatiuè feu metaphorice,
put Ambrofius declarat in.ij.libro de trinitate.Similiter cotin
gitfcdm opinione Hebreoru circa ea q in fcripturis facris vete
ris Teftamēti tradunt denotatia deitatem Chrifti.Dicunt em oia
talianoin ppriafignificatiõe effe intelligéda,fed fimilitudina
riè feumetaphoricè:quorữ motiuũ eft, qa credut q deum incar
nari implicat copofitionem feu naturari cõfufioné in deo ,q ma
nifeftè funt impoffibilia, cũ fint cotra fiplicitaté diuina.Et hoc co
tigit eis nofolu antiqs fed modernis,co qe no pollut cape feu in
telligere habitudinë naturę affumptę ad ybũſecudu verã cathos
lica traditione.Nec de hoc videt effe multu mirandu, cum heretis
ci q nofolu autoritates veteris Teftamēti recipiunt,fed etiam no
ui,in quo explius myfterium deitatis Chrifti tradit quàm in anti
quo:vt cũ dicit:Ego &pater vnu fumus:vel anteq Abraham fie
retego fum, & hmõi.In qbus verbis & fimilibus clarius exprimit
deitas Chrifti:Sed hoc nonjobftate deitate Chrifti negare conat,
peruerfe exponentes pdictas autoritates,vt Arrius & Sabellius &
eorum fequaces.Ex quibus patet manifefte , quod licet fcripturę
facre prophetarum que mentionem expreffam faciunt de diuinis
tate Chrifti , fint fatis euidentes ad huiufmodi myſterium fi
delibus oftendendum , non tamen ex his fumitur argumentum
k in efficax ad
 Additio. Matthæi Cap .
E efficax ad hoc,vtprincipes Iudæoru habuiffent cognitione de ei?
diuinitate,Hocem myfteriu tm excedit capacitate humană, qra
ro vel nüc fine auxilio diuino intelligi poffet . Inde eft op Petro
expreffè confiteti deitate Chrifti dicedo : Tu es Chriftus fi.dei vi.
Matth.xvj.c.Chrift" refpõdit: Caro &fanguis non reuelauit tibi
&c.Ex quo patet,op ad myfteriu incarnatiõis intelligendữ ſeu ve
raciter cöfitendu,reuelatio diuina regrit, ppter ei" fummã excelle
tiã.Sec eft de aliis cōditiõib" Chrifti in prophetis antiqs cōtentis
vt de tpe fui aduetus,& de fignis eiufde.Sifr dey tutib ipfi" Chri
fti,&de ei" excellétia refpectu alioru pphetarữ, & de mö aduenië
di,&hmɔ̃i.nã talia in ppria fignificatiõepoffunt accipi:nō em ex
cedit coem huange intelligetię capacitate.Et fic patet , q obiectio
Poftillatoris in hoc paffu eft inualida. [Sifr & ei opinio nõ vi
def rōnabilis ex trib".Prio, qa pfupponit falfum.f.qp autoritates
antiq teftaméti folęfufficit ad cogedu Hebreos ipfas recipietes,
vt cognofcat deitate Chrifti.Cui" oppofitu patet ex dictis.Scd'ò
quia exéplu qd ' inducit de incõtinete(cui' actualis cognitio pti
cularis feu cofideratio impedit feu corrupit ppter pafsione immi
nente:vt hiin.vij.Ethic.)no vr ad ppofitu facere.Nam inconti
nësfemphabet æftimatione vera in vniuerfali, adueničte tñ paf
fiõe,corrumpit æftimatio vera pticularis.Sed in ppofito vtraq
æftimatio e pticularis feu fingularis. Si emprincipes ludçoru efti
maffet Chriftu ce de año p paffione ipediret,deinde adueniete
paffiocipediret hmõi cõfideratio,ita qp crederet ipm no effe deu
put opinat Poftillator,manifeftú eft, vtraq haru æftimationữ
eftfingularis feu pticularis:cui vtraq eftimatioe Chrift" ſuppo
niťvt fubiectu,qepfonafingularis.Tucigit aut fil &femel æſti
mauerut Chriftu eê deu, & Chriftu no ee deu:q fut cōtradictoria
&pcofequés ieftimabilia circa ide: aut prim? habit? totalt corru
pet,& tn remaneret i eis actualis cõfideratio,fcdm qua ipm iudi
caret hoiem puru.Cui" oppofitu dr de icotinēti.f.qp fep remanet
in eo vera eftimatio falte i vniuerfali, & philofoph" in code loco
manifeftè oñdit: &fic exeplu no facit ad ppofitu.Tertio,qa hæc
opinio no cõfonat facris fcripturis,q circa hec allegant. Nam in
pabola Chrifti cu agricole dixiffent:Hic eftheres; no pot rõnabi
literintelligi, pipi æftimaflent eum hærede in diuinitate, como
quo Apps ait ad Heb.j.a.Que cõftituit hæredem vniuerforum.
Nulla em ametia ad tată pot coit deuenire infania ,vt credat dis
uină maieftate in ppria pfona fupare. Cõis em coceptus eft etiã
apud idololatras, deus feu dij tranfcendunt oes poteftates. võ
ridiculu effet dicere, p eoipfo op principes illi credebant ipm effe
herede.f.deu veru,auderent eum interficere. Hoc etiã vř contra
opinione ipfi" Poftil.met,q dicit,q qñ euinterficere voluerunt
iã nõ eftimabat ipm deu effe ppter impedimētu paffionis inui
dię & hmói:& ficia no diceret de ipfo:Hic eft heres.Optet igit di
cere,vt p hoc qd dicebat:Hic eft heres :itelligebat, erat homo
tate ecelletię,oppoterat vocari filius dei,nop natura ,fed p fpecia
le adoptione feu excellentiam refpectu pphetaru aliorū;qď veri
ficatde Chrifto etiã fcdm humanã natură cõfiderato, cótra qué
nō obftãte tāta excelletia potuerunt eftimare,vt eu poffetfupare
ficut & alios antea miffos.nã magis & minusnõ variāt ſpem fee
cudu Philofophu.Sifr autoritas bei Petri dicētis Act.in.c. Scio
pignorantiafeciftis, ficut & principes veftri.Videt facere con
tra opinionePoftil.na fcdm eu debuillet dicere,podiu feu inui
diafeciftis.Hæc em fuitcaufa pricipalis fui erroris fcdm Poftil.
magis ignoratia.Scdmvò prima opinione që fati Tho.hac
autoritas pprièfonat:eò em q habuerät ignorãtiã de Chrifto.f.
de eius diuinitate, aufi funt ipm inuadere tanc hominēpurum:
cui cofonat autoritas apli dicitis:Si em cognouiffent nuc dñm
glorięcrucifixiffent.Q denotat manifefte,ipfos nunc cogno
uiffeipm fuiffe dim gloriæ.Et notandu, hec ignoratia no exs
cufat principes Iudçoru à crimine,fed magis aggrauat,cum effet
quodamo ignorantia affectata.Na licet no attigiffent exfcriptu
ris pphetaru ad cognofcēdu Chrifti diuinitate , co qpfcripturæ
de hocloquetes funt quodamo exponibiles,vt dictu eft:debuif
fent tame affentire fuae doctrinæfcdm qua filiu dei fe fatebatur.
Tenebant em credere & obedire Chriftoi lege pmiffo: Iuxtail
lud Deute.xviij.c.Prophetam fufcitabit tibi &c. ipfum audies ,
Qd intelligit de Chrifto ad Iram;& fic ei" deitate tenebant cre
dere tãq; ab eo dogmatizatã,& p miracula confirmată ,Vñ¸ Ioh.
xv.d.dicit:Si no veniffem,& locutus eis fuiffem, peccatum non
habuiffent;nuc aut excufatione non habet &c. Fuerut em impe
diti ab acqefcedo doctrine Chrifti p inuidiã & ɔdiū ipfius : &fic
nechabitualiter nec aditualiter crediderüt ipm effe deu. Nã per
fcripturas antiqs de deitate loquétes nō omnino cõuincebantur
vt dictu eft: Nec etiam p doctrina Chrifti de fe hoc teftatis,impe
dietib' racoris & odij palliõib".Sicut em hō cõiter nat? eft cre
derefuo amico,fic & difcredere inimico.Ex quibus bene atten
tis fequit corres
XXI . Replica
tisfequitur correlarie, catholicus difputas cum Hebræis vel eis
predicado pfuades de myfteriis Chrifti, no debet conari ad pban
dum deitaté Chrifti ex facris fcripturis ab eis acc pris. Poffent em
hæc declinare per varias expofitiones, vt etiã Poftillator dicit in
hoc caplo:fed potius eft pcedendi ad pbãdum , qp ipfe fit verus
Chriftus in lege pmiffus, cui eft audiendi & obedi- dum ex præs
cepto diuino.Quo oftéfo,deitas Chrifti facilius probatur per do
Arinam noui Teftamenti à Chrifto diuulgata.Etifte etiam eft p
ceffus fcientificus: quia fecundum Philofophum.j. phyficorum.
Connatururale eft nobis à magis notis ad minus nora procedere.
REPLI. In ca.xxj.vbi Poftill.dicit Hebræos dictos ab He
ber.Burg.obiicit cuius obiectio correcta eft.Gene.
x.&.xij. In eo.ca.vbi dicitur: Lapidem qué reprobaucrūt &c.
quem paffum exponit Poftillator p figura de lapide materiali in
ædificio tepli, put Scholaftica hiftoria narrat,fed cxponit de Chri
fto tan figurato principaliter inteto :fed Burg.vult narrationë
illam effe fictã, & vult prima literale expofitione effe de Chrifto:
Si Bur. accipit prima,pro principal :hoc nonegat Poftillator:
Sed qp figura fit ficta,no pbat fufficieter Bur.p Rabbi Abrahã q
minoris e autoritatis apudfetam ecelia Scholaftica hiftoria, i
mopl" fictu vider, qp ille rabbi exponit lapidé de populo Ifracliti
co.Alię at expofitiões adducte no funt Irales,fed figuratiuç.Opor
tet igit aliqua affignare figura, quæ etfifica foret, quia tame ni
hil habet abfurditatis,pem no videt comitti:qano oisfictio pec
catu eft,patet Exo.vij.in.j.correctorio . In co.ca. vbi requirit
Poftillator,an doctores & principes Iudeoru nouerat Chriftü in
lege pmiffum &c. Recitat etia opiniones quorunda dicentiu,
nouerütfeū eſſe veru Mefsia &c.fed no nouerut eu effe deu ,Hactň
opinione Poftillator reprobat optimis ronibus , Burgen.autem
dicit fanctu Tho.tenereopinione illi , quã reprobat Poftillator.
&ideo pfito Tho.certas magna facit cõmotionem , quæ ftat in
certis dictis.Primữ, qa Iudæi anti qui & moderni non potuerut,
nec hodie pñt videre & intelligere modu vnionis naturæ huma
ne ad verbufinecõpofitiõe & naturaru cõfufiõe, igit no potuerūt
H
eu cognofcere deũ nec ei? deitate.Scdm dictu:Sicut hæretici ma
lèexponentes fcripturas negat Chrifti deitate,fic non eft mirum,
Hebræi propter falfas expofitiões hoc ide negant. Tertium dis
Au, myfteriu deitatis Chrifti no pot intelligi finefpeciali reue-
latione, pbat hoc: qa dictufuit Petro Matthei.xvi.c. Caro &fan
guis no reuelauit tibi, Quartπ di& tõ:tēpus aduēt? Chrifti & cæte
ra,quæ i fcriptura de Chrifto tradit,no excedut cõem intelligetię
capacitate,ficut ei?' diuinitas.Ex qbus dictis conat Bur. concludes
re op opinio poftillatoris è irrōnabilis, & obiectio ei" contra ops
pofită opinione inualida, Hic primò vidēdū ē de irrōnabilitate
illorü qtuor dictoru Bur.Scd'ò, de rõnabilitate opinionis peftil
latoris .Tertiò,de obiectionivalore cotra opinione oppofitam,
Quo adprimi articulu videtur primu dictü Bur.valde irrationa
bile,qa ex eo fequitur nulla chriftianu cognofcere Chriftü effe de
um.Probat ex dicto fuo.primò, ga null' chriftian' pot intelligere
modū vnionis hūanę naturæ ad verbu : igitur fecudu illationem
Bur.null' chriftian? pot fcire Chrifti effe deu ,Añcedes eft beati
Leonis papędicétis: deu & hoiem i vnã cóueniffe pfonă ,nifi fides
credat,fermo no explicat.Excedit em & multu fupereminet huma
nę rõnis facultaté,& cætera quæ de hac ineffabili vniõefancti do
&ores fentiut Illatio eft Bur.cõfequés aut falfifsimu:ga Chriftiani
nomō Chriftü fciut effe deu,fed etiaita tenacit huic fentetię adhæ
tēt,vt faguiné pro ea effudere fint parati.Stat igit fimul,q Iudæo
rufapientes, etfi cognofcere nopoterat Chrifti deitatem ex mō in
carnatiõis,poterant tñ ſcire ex fcripturæ teftionio, put poft dicet.
CNec fecudu dictu Bur,ronabile eft.nã & fi puerfi doctores He
brçorumalefcripturam exponetes & hæretici , ex prauitare volu
tatis itelligere nolentes Chriftu,dixerint nö effe deum : ex hoc no
feqtur, exfacrafcriptura no poffet efficacit oñdi Chriftu effe de
um.Nã puerfa fcripturæ expofitio autoritate ſcripturæ nõ minu
it Sicut negato primo principio,pricipiū ipm no eftmin” verũ:
qnimo remanet neceffariæ veritatis:fed fic proteruientes indiget
fenfu & pœna.iij.Metaph.Necpoftillator vult probationem ex
facrafcriptura dicere fic efficacem, vt fufficere poffit fideli & ifide.
li prauæ &corruptævolutati.Nam vbi voluntas errorisfe tenet
contra rectam rõne,ibi ptinax pugna eftfecudu btm Hylindium
do.x.de trinitate.Cum emfcripturæ Chrifti deitate fonates,pau<
tenticos Hebræor doctores bi exponunt,hæretici & alij cotra ra
tione & autoritate eas exponentes fide facere doctis & principiz
bus nõpotuerunt,nifi volütate praua præcedēte : cũ hoc ftat cos
exautoritate fciuille Chriftu effe deū,& fi volūtas fic deprauata
iudiciu recæ rõnis abforbuiffet, ex hoc nofuiffentexcufati ,prout
prætendit Bur.ficut nec incontinens excufatur à peccato fi in
actu venereo rõ dicatur abforpia. Nec tertium dictü Burgeñ.
valet,vbi
 Nar
e
plic
a
Hebr
aisveleis
conari ad pban Replica Matthæi Cap. XXII . Replica 68
ris.Po
ffente A valet:vbi facra fcriptura planè dicit aliquid ad fide & mores per articulum, dico q arguméta Burg.contra poftil.no valēt. No C
m
ullato dic tinės,ibi fides debet adhiberi, vt dicit brūs Aug.xj.de ciuitateca
r itin prímu.quia falfe reportat poftil.quafi dixerit o fola autoritas li
in.Cum igitur facrafcriptura prout autenticè à doctoribus He teræfufficiat.nã poftil.no fundar pbabilitate pofitionis fuę fu
iple fit verus
dum exprac brçoru exponitur,clarè dicit Chriftu fore deu,ei fides eft accomo per nuda litera, quç,ficut dicit Burg.variè pot & corrüpi & expo
obat pe d danda.No igit apud doctos &principes Iudæoru,adid fciendu ni:fed fundat(ficut dictum eft)fuper autoritatib Iudæoru: quas
ur r o
neceffaria erat fpecialis reuelatio,fed fufficere potuit fides acqfita declinare coru docti non confueuerüt. Secundu Bur. argumê
fe etiam eft p
phyf non impeditap praua volútate. Nec Bur.probat fuupropo tum eft fophifma pertines ad vicu ftraminu.Putat ei Burg.qga
icor
um fitump ea que dicebatur Petro, quia Petr" ante mifsione fprituf Chriftus eft fuppofitu fingulare,q Iudæi vel alij non pollent de
proc
a eder fancti fuit idiota ignorans fcripturas de deitate Chrifti loquetes: eo habere æftimationein vniuerfali : quod falfum eft: qa de vni
e
tos ab He
taeft.G & ideo Petro fuit facta fpecialis reuelatio prout dicit autoritas al cofuppofito poffunt multa vniuerfalia demonftratiua conclus
ene
legata.Secus eft de principibus & do&oribus Iudæoru. Ad falfifi di:videlicet op Sortes eft rifibilis,corporeus,fenfibilis &c.No fo
aucrüt &c.
candum etiã hoc tertium dictu Burg . valet fecuda qftio prologi lum in predicamentis qualitatis fed etiã quantitatis.Non aduer
material in
i doctoris fubtil.Sed quartum dictu videt cotradicere fecundo . tit Burg.Auicc.v.Meta.fuæ,qui dicit,q omne vniuerfalercipe
Onit de Chri &u fubiecti in quo eft fingulare, quia omne receptum recipitur
Nã Burg fundat fecundum dictu fuper falfa expofitione literæ,
narrati
one fonantis deitate Chrifti , ex ea concludens op per facra fcriptura à permodumrecipientis.Vniuerfaleigitur comparatum ad intel
e Chrifto Iudæis recepta non poteft efficaciter probari Chrifti effe dcum. lectum fingulare eft,& tamen de tali cftfcientia pprie dicta, quæ
Poftilla
tor Nunc autem tempus fui aduetusin fcripturis ita fuit occultatu eft confideratio in vniuerfali,cum qua ftat ignoratiain particu
Abrah
ag in computatione hebdomadarum à Daniele defcriptaru,q nòn lari:ficut exemplificat poftil.de incontineti. Eft igit exēplū illud
Liftoria, i folum apud Hebræos, quinimo apud catholicos doctores in ex bene ad ppofitu.Sicigitur do &i Iudçoru habuerüt çfiimatione
o Ifracliti pofitione multa eft diuerfitas.Sift & paffus de Genealog. & alijs vera de Chrifti deitatein vniuerfali:particularis auté æftimatio
jue.Op locis fonantes tempus aduentus Chrifti, Hebræi antiqui & mos fuit propter odium illius perfonę præpedita. Similiter tertiu
or
a tameni derni exponunt corrupte:igitur non poteft fumi argumentu ef argumentum Burg.concludit folu de actuali æftimatione in fin
fictio pec ficax ex fcriptura de Chrifti aduentu ,ficut nec de eius deitate, qd
' gulari.de qua Apoftolus dicit: Si cognouiffent &c. Non autem
requi eftoppofitum quarti dicti.Et fortaffe ex fcripturis planius & effi concludit de vniuerfali confideratione præcedente pafsiones ex
rit
Chrift in cacius argumentu poteft fumi de Chrifti deitate, de fui aduen cæcantes fcdm quã dixerunt:Hic eft hæres.Peride dicit ad oes
ü
centiu, tus tpe.Quia auté habemus Hebrçoru expofitores de primo ,de autoritates adductas popinione.f.Tho . Nã ignorantia,de qua
Hacto fecundo autem non:propter igitur Burg.inepta dicta no debuit loquit brus Petrus,fifr & Paulus,intelligifignoratia affectata,
n.autem dicere opinionem poftillatoris irrationabilem . Quatum ad quo ad doctos Iudæorũ, put etiã Bur.dicit in notabili :fed igno
Fullator. fecundum articulum,dico o pofitio poftillat eftmultum ratio= rantia affectata non procedit primò ex rõnis errore,fedvolutatis
nabilis:quia fundatur fuper expofitionem literæ apud doctores prauitate puertete iudiciu rõnis circa particulare , cuius vniuer
æ ftat in
Hebræorum autētica tranflatione Chaldaica & ceteris que rõna fale nouerat,prout vult exemplum de incontinete.vnde patet ra
Otuerit,
huma biliter nullus Iudæus intelligens audet negare,Sed fi quis negat tiones poftillatoris pro fua pofitione non effe inualidas,fed pos
non facit hoc ratiocinando,fed proteruiendo prauitate affectio tius Burg. rationes in,contrarium minime valere.
Oruerüt.
nis: quod no facit probatione apud vtentes ratione minus effica
ici ma H Nicolaus de Lyra.
ce, putfupra dictu eftin pbatiõe fcdi dictiBur.Quo ad tertiut
mirum, non admittenturboni cum malis,fed folu boni.nullus etiam ibi
GLOS . ORD . articulum
um di receptus eicietur:& ideo per iftas nuptias intelligitur verbi icare D
reue CAP. XXII. natio.tucem de" pater fecit nuptiasfilio
Tane 馆 fuo,qn natura humana copulauit natu
Trefpõdes. a CSimile
cæte factuIterum arguit per pas Cap . XXII . rædiuinæ infuo fuppofito. Que quide
rabolas.no tacet , qa exafpe Jobuians eorum prauę cogi
getic tationi de morte fua. nuptiæ celebratę funt in vtero virginali
ude a
ratifunt:fed peiorem irādei, de quo Chriftu.Exnt tanc fponfus pce
T refpondens le, des de thalamo fuo. d Etmifitfer.
a ops Bp alia parabola dicit eis effe venturam.
fus , dixit iterum &c.lftiinuitatifunt Iudæi quibus dara
litate b CNuptias.Nuptiarữ thalamus, eft
oftil yginis vter".Deinuitatis ad nuptias ſo in parabolis eis di , eft lex in qua facta eftpromiflio de incar
itam, lus Matthe narrat.Aliud fife ex pte Lu a Hic de perfequutione apo natione Chrifti,vtpatet Geñ. penult.b.
ftolorum arguit. b Congre
riona Luc. 14 d. cas dicit de cœna.l.ęterno cóuiuio , de q Non auferet fceptru de Iuda &c.& Deu . †Lu.14.d
gatio iuftoru. Præfens ecclefia.
2 b
xviij. Propheta fufcitabo eis de medio
fle de nemo ingreffus repellit,ficut de pñti ecs cens: +Simile factum eft regnum ce
clefia. c Tauri . Quia prius pphetę, Deo patrí. Per incarnationis myfterium ec fratrum fuoru &c . Serui auté qui miſsi
igere clefiam filio copulauit.
& pòft apfi ab infidelib' pafsi funt: qvo funt ad vocãdum inuitatos iftos,fuerüt
Onem с
beati bis modo funt in exeplu,qd fit vobis cre lorum homini regi,qui fecit nuptis pphetæ qui clarius denuciauerút ea de
dendu.Venite fide, cæteris cõcordando. a Prius prophetas prænuncios incarnationis.
fides d Chrifto que obfcurierat pofita in lege,
as filio fuo.Et mifit feruos fuos uo hortabatur empopulu Iudaicu expecta
uma Tauri funt přes veteris Teftamēti, qbus
a Fludeos,quibus in patriarchis hoc promiferat.
ido indulta eft licentia inimicos quafi cor e reChrifti aduentu,&rendere in ipfum p
Fiani nu feriendi. Altilia ab alendo, id eftpin care inuitatos ad nuptias:&nolebat fidem &bona opa. e CEtnole.quia
a f.i.credere. b Apoftolos qui afferunt factam . nolebat bis pphetaru obedire , vt pa
the NI.DE LY , guia inter vnde,hic dicitur:Prádium paratum eft.i.myfterium
incarnationis impletum. tet ex decurfu li.Reg. & Paraf. f Ite
20 f rum mifit ali.fer . Ifti ferui fcd'o mifsi
CAP. XXII . uenire.Iterum mifit alios feruos di
5in
ct. Trefpõdens . Poft often cens : Dicite inuitatis: ecce pran , g fueruntilli qui de ppinquo denuciaue<<
dit Iudços iuftè reprobatos tã a Doctrinam iufticiæ,,& menfam fcripturarum ex rūt aduentum Chrifti ,vt lohanes bapti
He
quã cõteptores diuinæ maie omnibus prophetis ordinaui. Introitus regni aper fta & difciph Chrifti miſsi ab eo in oẻm
T tus in fide meæ incarnationis,qui antefuerat claufus.
ftatis, hîc cõfequéter oftendit h ciuitaté & locu quo ipfe erat vetur , v¢
‫ة‬
eos iufte reprobatos , tão cõtradicores ' dium meuparaui: tauri mei & altis hr Luc.x. g
C Ecce prandiu meu pa
diuinæ veritatis,cui cõtradixerut triplr. raui.videlicet facraméta eccle,&doctri
I
primò,ipfam refutado , fcdo,ipfamimpugnado, ibi: Tuc abeu nã,qb' reficit aia: & potifsime facro euchariftiç:in quo datur no
tes Pharifæi.tertiò, cotrariu errore amplexãdo ,ibi : Congregatis bis caro Chrifti in cibu, & fanguis eius in potum. h CTauri
aut Pharifæis.Primu oñdiť p pabolā inuitatorum ad nuptias & mei & al.tauri funt præcepta moralia, altilia cõfiliafupaddita.
nolentiuvenire,&ideo ipfis reprobatis,alij funt vocati:in q defi llliautem ne
gnat vocatio Iudçoru ad fide Chrifti,vt videbit : quã repellêtes, Moraliter. b Simile eft reg.&c.Iftud nuptiale conuiuiu Moraliter
2 iuftè à deo reprobati funt: &gētiles loco corumerito funt voca
eft euchariftiafacfm ,ad quod Chriftus inuitauit Iudços Iohan .
Diuifio ti.Et io prima diuidit in duas pres: qa priò deſcribit Iudæorũ re vj.d.dices.:NoMoyfes dedit vobis pane de cælo,fed př me9 dat
probatio digna, fcdò gétiu vocatio benigna,ibi:Tūc ait feruis vobis paneveru de celo.Et iftud cõuiuiu in cœna dni fuit patu.
Circa primi dicit fic. b Regnu cælo.i.ftat eccfię militatis. Per tauros &altilia fignificant fpaffei dona, quç cõferunt i hui
CCHoi regiq f.nup.Nuptic ifta no poffit intelligi britudo facri pceptiõe deuota. d CEtmifit fer.f.apoftolos aliofa dis
æternain ecchia triüphate: quia infradicit, qp ferui vocauerut ad fapulos. g Dicite inui.i.Iudæis à Chrifto iã inuitatis, qru
nuptias bonos & malos & impletæfunt nuptię.Dicit etiã cõfe aliqui renuerut venire p negligentia, & aliqp occupationě ter
quêter ibidē,op inuētus eſt ibi hō nõ habens veſte nuptialē,& p rena,& aliq pinimicitia,qa Chrifti feruos occidert.. Stephanu
pter hoc eiect in tenebras exteriores,Ad btitudiné verò cælefte IacobufratreIohanis & Iacobu iuftü, yt hr in actibus apforum.
non admíttetur k in *Et mifsis
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXII . De Lyra

E guia interna charitate,noui Teftamenti præcones , contemplatio
nis penafupernapetentes. Occifa,vel ab eo quòd fuerant,vel per
mortem carnis iam in requie pofiti, a CAlius in uillam . In vil
lam ire, eft terreno labori immoderate incumbere.Negociari ve
rò,terrenislucris inhiare.b Rex autem.Supra homo dū inui
tabat & opera clementiæ agebat , nữcin
vltione rex tantu, cCEt miffis. Mif
timmola fis exercitib".i. angelis per quos iudiciu
fa exercebit,perfequentes perdit: & ciuita=
tem.i.carnem in qua habitauerunt cum
anima in gehenna,cremabit. d Nu *
ptiæ quidem para. Omnefacramen
tum incarnationis peractum eft, natiui
tas & paffio &c. e Ad exitus &c.
Actiones,funt viæ: exitus,defectus actio
num :quia pleruq facile conuertuntur
quos in terrenis actibus profpera nulla
comitantur. fCVtuideret difcum
bentes.i . vt videri faciat iudicandoru
merita,& difcernat. g Non uefti
tum uefte nuptiali . Confutatis aute
Pharifeis fupponit non omnes qui funt
in ecclefia,effe dignos regno,ne torpeāt
fui. h CAmice quomodo huc in
trafti non hab. ueftem nup. Ami
cus,quia ad nuptias inuitatus. Quomo
do,impudentiæ arguit . i C Ligatis
manibus & pedibus.ligantur pœna dferuisfuis : Nuptiæ quidem para
quí hîc à malo noluerunt ligari , id eft
cohiberi. Manus quæ nõ extenſæ ad
e
eleemofynam. Pedes tardi ad bonum.
CIbi fingulamembra pœnis fubijcien
† quotqt, tur , quæhic fingulis vitijs feruierunt.
k CExterio.&c. quia hic interiores
habent tenebras cordis. 1 CMulti au
tem funt uocati, pauci uerò electi
Repulfo vno ,in quo omne corpus ma
lorum exprimitur,generalis fentétia ins
fertur. Multi autemfunt uoc. Q.Et
F fi de vno dixi, de multis eft intelligédū.
Kg Cũ herodi
ad prædicandum gentibus per totum mudum:&ipfi deuotèfu G
fceperunt fidem Chrifti ad prædicationem apoftolorum , & hoc
eft quod dicitur A& t . xiij.g. vbi Paulusloquens Iudæis indura
tis,dixit fic:Vobis oportebat primum loqui verbü dei :fed quos
niam repellitis illud & indignos vos iudicatis æternæ vitæ, ecce
1
conuertimur ad gentes.fic enim præce.
a Fide cæteris concordando.. pit nobis deus: & hoc eft qp dicit :Tunc
lia toccifafunt,& oia parata,uënite aitfer.i.apoftolis fuis & alijs difcipulis
a Salutis fuæ præconium. per diuina reuelationem, i CNuptiæ
a
adnuptias.Illi autem neglexerunt, quide pa.funt.i.myfteria Chrifti im
pletafunt.
&abierunt : alius † in uillamfuam, k CSed q inuitati erant.
f.Iudæi,vt vifum eft, 1 CNonfuerut tin agrum
alíus uerò ad negociationem fuam . di propterfua incredulitate. m CIte fuum.
a Alij non folum contennunt , fed & perfequuntur.
b De mortibus difcipulorü dicit:qui fuprain aliapas ergo ad exitus ui.i.ad difperfionem
rabola de morte fua dixit.
с gentiu. nCEtquofcunq inue. uo.
Reliqui uerò tenuerunt feruos e ad nup.quia nullus voles fide catholi
cam recipere, repellendus eft. o CEt
ius , & contumelijs affectos occi
egreffi fer. &c. quia in ecclefia militā
a Vocem fanguinis.
derunt . Rex autem * cum audiffet, d teadmixti funt boni cumalis. p CEt ille
a Tamen cum tranquillitate iudicans. b Romanis imple. funtnu.di. quia fides catholi
fub Tito & Vefpafiano.
e ca diffufa eft per orbem vniuerfum.
iratus eft : & mifsis exercitibus fuis q CIntra. auté rex ut ui. di. difcer
a Iudæos interemit. b Ierufalem. nendo.f.merita& demerita credetium .
f
perdidit homicidas illos ,& ciuitas g Intratautdupliciter : generaliter intra
a Adhuc alios inuitat,quia fermo dei & fi alicubila. bit in futuro iudicio,fpecialiter in mor
borat,alibi requiefcit.
te cuiuflibet hominis. rCEt ui.ibi
tem illorum fuccendit . Tunc aith
i ho.non ue.ue.Ifta veftis nuptialis , eft
charitas quæ diuidit interfilios regni &
a gludæi- b Per legem & prophetas . 1
k perditionis,vt dicit Aug. Dicitur aute
tæfunt , fed qui inuitati erant, non veftis nuptialis fed'm Greg. quia ea ine
fuerunt digni , Ite ergo ad ad exiexi, dutus Chriftus ad nuptias venit, quan,
a Vix,funt errores gentium. b Cuiufcunq condi do ex charitate incarnari voluit.Sequi
tion
tur: s CAmice quomodo huc in.
tus uiarum , & † quofcunque inue, " Vocatur
SAd fidem. autem amicus peccator pro
a De Iudæa. pter natura,quæ ad imaginem dei facta
•
neritis,uocate ad nuptias. Etegrès, eft,&propter fide informe quæ dei do
num eft, licet non fufficiat ad falutem.
a Secasgentium. b Sicut ecclefia inter celü & in
fernum eft,indifcrete malos & bonos colligit. t CAt ille ob.quia nullus pot refpõ
fi ferui eius in uiâs , cogregauerunt deredeo:fed propria arguente cõfcien
omnes quos inuenerunt malos & tia couincitur,& mut" efficit. v CTuc
Crediderunt quotquot præordinati erant ad vitam. dixitrex mij.angelis executorib dis H

Nicolaus de Lyra,
a Illi autem ne.quia Iudæi pre
dicationem Chrifti & apoftolorum con
tempferunt:quia pauci comparatiuè de
Iudæis crediderunt.Caufa autem huius
fuit cupiditas rerum temporaliū. Pro
pterhoc enimfacerdotes confpirauerut
inmortem Chrifti,ne perderent ciuita
tem & templum: in quo quidem teplo
hauriebant pecuniam populi,vt vifum
eft capitulo præcedenti fub obtentu cul
tus diuini .& hoc eft quod fubditur :
bonos : &implètæfunt nuptiæt di P
a Ad iudicium veniens,illuminabit confcientias.
q
fcumbentium . Intrauit autem rex,
a Infide requiefcentes.
f *
ut uideret difcumbentes , & uidit
a Omnes qui in malo funt vnum. b Id eft fide has
bente, non opera charitatis,per quam domin, ad ſocian
dæ fibi ecclefiæ nuptias venit.
& ibi hominem non ueftitum uefte
a Impudentiæ arguit.
h uinam fententia. z Clbierit fle. &
nuptiali , &aitilli : Amice quomo,
a SPer fide,no per operationē. b §Noui hois fed veteris. .
do huc intrâfti , non habens ueftem
a Quianon locus negandi ibi eft.
uinæ iufticiæ. xLigatis mani. & † diſcuben
pedí. quia poftmortenon poteft pec- tibus.
cator bonuoperari,nec ad faluté reuer
ti. y CMittite eu in te. ex.Tenebrę
enim interiores funt tenebræ mentales,
quas folu habet modo peccatores . Tes De
nebræ verò exteriores funt tenebræ cor
porales, quas cu predictis habebūt poft
morte, qñininfernu detrudentur p dis
ftri.de.hocfupra expofitum eft ca.xiij.
a CMulti aute funt uo.f.ad fide ca
tholica. bPauci uerò ele.f.ad glos

b CEtabierunt, alius inui.fuam. nuptialem:Atille obmutuit.Tunc V riam:quia pauci funt.f.cóparatiuè reſpe

alius in negociationem fuam . Per a Ligātur pœna g ligati fuerût culpa abonis opibus. &u illoru qfut vocati ad fide. c CTüc
#tollite eu, laborem vineæ intelligitur omnis occu x
' dixit rex miniftris. t.Ligatis mani abeu.Pha.Hic oftenduntur Iudæi co † 35.di.c.
&iacite patio corporalis circa terrena impedies tradictores diuinæ veritatis ipfam im- ecclefiæ
bus & pedibus eius mittite eum in
diuina.Per negociationem verò , occu e Inferni ga hic interiores habet tenebras. b Ocu pugnando . & diuiditurin tres partes: Diuifio
patio mentalis circa talia. c Relig 1orum in vanis vagorum. quia primò impugnauerunt Chriftu de
k x
uerò te.fer.eius & cotu.af.occide tenebras exteriores : ibi erit flë, veritateiufticis.fcdo ,de veritate do&ri
runt :quia Iohannes Baptifta ab eis eft a SQui de edacitate gauifi funt. næ,ibi:In illo die.tertiò, de veritate vi
8.20.b. incarceratus & occifus.Similiter Iacob tus & ftridor dentium . † Multi 2 tæ,ibi:Pharifæi autē au.Prima in duas.
Mar.12.a frater Iohannis,& Stephanus & alij die a Adnuptias. b Fide. c Ad regnum. qa primò ponit Pharifçoru fallax inter
Luc.20.d. fcipuliChrifti, &fimiliter pphetæ mul autem funt uocati , pauci uerò èle, b rogatio.fcdò ,ipfi” Chrifti ya rñfio,ibi:
ti in teftamento Veteri, dTRex aut Cognita aut lef? neqtia eoru. Circapri
cui . † Tunc abeuntes Pharifæi ©
cum au.iratus eft : quia à deo meritò mu aduertédū, qPharifçi maliciofè co
protalibusfunt puniti. e CEt miffis Spírabant
ex.fu.f.exercitu Romanorufub principib' Tito &Vefpafiano, eCEtmiffis &c.i. Romanis,q dicitur exercit dei ,qa vene Moraliter
qui ex diuina ordinatione venerunt contra Ierufalem xlij.anno runt ei" instinctu in vltionemortis Chrifti.f Perdi.ho.il.p
poft Chrifti paffionem. f Perdidit ho.il. quia in vltionem tim occidedo ,ptim captiuado .Tuc ait.Sequit: m Clteergo.
fanguinis Chrifti,&fuorum difcipulorum ab exercitu Romano hocfuit impletu Act.xiij.a.cu Paul & Barnabas cõftanter dixes
rum funt trucidati,& captiuati de Iudæis vfqz ad decies centum rut Iudæis:Vobis oportebat primuloqui verbu dei, fed quonia
milia,vt dicit Iofephus in libro de Iudaico bello. g CEt ciui repellitis illud,& indignos vos iudicatis vitæ æternæ , ecce con
tatem il -fuccendit.quia tunc Ierufalem fuccenfa eft &templu uertimur ad gentes . fic enim nobis præcepit deus. Sed qui ve
in ea. h Tunc ait fer.fu.Hic confequenter defcribitur voca niuc ad cóuiuiû caretes vefte charitatis, quæ eft nuptiale veftime
rio gentium benigna : quia Iudæis repellentibus fidem Chrifti tū,mittunt in tenebras exteriores ligatis manib" & pedib":p qď
ab apoftolis prædicatam, apoftoli de mãdato domini tranfieruc impoffibilis exitus defignatur.Tuc abeun.Pha. &c.fequitur:
ad prædi Magifter

;
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XXII . De Lyra 69

Aa Cum Herodianis dicen.Tanqingnotis, vt facilius decis præcepit,vt defcriberetur vniuerfus orbis. Et hæc defcriptio prisa C
K perent,qa timebar turbas:Quod per ſe nõ audēt , præfidis mãib” mò facta eft in Iudça,quæ eft in medio terrę habitabilis. & in ifta
Hierony, attentat.CuHerodianis.i.militib Herodis.Sub Cefare Augu defcriptione omnes ibant ad ciuitates,de quibus erant oriūdi, vt
fto quãdo defcriptio facta eft,Iudæa facta eft tributaria. His tribu profiteretur fe reddituros tributum Cæfari . Tuc furrexit quida
tis prepofitus eft Herodes antipatris filius alienigena & profely nomine Iudas,natione Galileus, qui dicebat hoc effe Iudæis illi.
tus,rex Iudæis ab Augufto conftitutus. citu,q.f.recognofcerent aliqué dñm in
Erat ergofeditio in ppło, alis dicentib⁹ a SVt aliquid quafi eo ignorante extor terris,fed folu deu qi celis eft, & mulros
debere dari tributa, pfecuritate & quie querent ab eo in quo argui poffet. traxit ad fe,vt habei Act.v. Et Iofephus Iofeph lis
2
t.Illaquea te,cuRomani poibus militer ,pharifeis cofiliuminierunt uttcaperent eum ide refert.xx.lib.antiqtatu: &extücǝliqd bro.xvin.
a Quafi mia
rent cõtranitētibus , no debere pplm dei qui huic opinioni adherebãt, qa ifta opinio
nus notos ,a quibus minus caueret , & reprehenfi mínus antiqtatū
decimas foluit,& cetera que lex dicit,hu erub efce rent . erat plibertate ppl , & phonore ipfi"
с
manis legibus fubiacere. Mittunt igitur infermone.Et mittunt ei difcipulos dei videbať:ecōtrario alij afferebant , q
pharifæi fipoffent decipere. b Non a SEO tempore Herodes erat Ierofolymis. erat licitu dare tributu Romanis: quiap
eft tibi cura &c.Illuc puocant,vt deu fuos cum Herodianis ,dicentes : Ma defenfione patriæ militabant, & ab ho
magis timeat,quã cæfarem:&ideo non a Quali laudatus myfterium fui cordis fimpliciter eis ftibus & à latronibus defendebat, & pa
debere folui tributa dicat , vt herodiani aperiat,colop velit habere difcipulos. cê inter hoies cõferuabant & iufticiam,

quafi autore feditiois teneat . c Hy gifter,fcimus quia uerax es, & uiam Hancaute quæftione maliciofè propos
Non timens prelatam perfonam. fuerunt Crifto,vt fi diceret non effe licis
pocritæ. Quia aliud funt,& aliud fimu b deiin ueritate doces : & non eft tibi
Jant, dCReddite ergo.Vel ficut ca tum,ftatim caperetur tanqz cōtrari” im.
far exigit impreffionem fuæ imaginis , cura de aliquo . Non enim refpicis peratori.Si auté diceret effe licitu, vides
fic & deus animam lumine fui vulcus fi a Indifcrete dicis veritatem maioribus & minoribus. retur effe cótrari' libertati populi & dis
Duçfuerüt gnatam . e Saducæi &c.Duæ erant uino honori:& fic incurrerer maliuoles
perfonam hominum . Dic ergono
herefes Iu b
hærefe in Iudæis.Pharifæorum ,q præ
s bis,quid tibiuidetur : Licet cenfum tia ppl . iCognita aut &c.Hic po
deorum, ferebant iufticiam traditionum & obfer i niturChrifti rifio.Primò rñdet ad eoru
uationu:&faducæorũ, qui & ipfi vendi dari Cefari, annon? Cognita autem intétioné. k Quid mete. &c.q.d.
a Dolofitate. b Non fecundum verba eo.
cabant fibi,q nõdū erant id eft iufti. Sa« rum blaude,fed fecudum confcientias eorum afpere. nõ quæritis veritate addifcere,fed me in
b.
tverfutia ducæi namo iufti interpretatur ,q refur verbis cage.Et ppter hoc vocat eos hy
Iefus nequitia eorum, ait: † Quid *
rectione corporu non credut, & animas a Quia aliud eft in corde,& aliud fimulant in ore. pocritas,quia aliud prętedebat, & aliud †Mar.12.b
interire putat cu corpe, turpitudine fame tentatis hypocritæ Oftendite intedebat. Cofequéter rndet ad qftione.
bulæfingur, quæ delirameti eos arguat a Denarium,qui pro cenfu foluitur,qui & habet ima 14.Oñdite mihi nữ. inumming dat
ginem Cefaris,qui pro decem nummis computabatur. annue p cenfu impatori, mAt illi
qui refurrectioné afferunt.Pot aut fieri
mihi numifma cenfus.Atilli obrule" obtulerut.quia ifte numm", q dabatur
vtin gete eoru hoc aliquãdo acciderit.
a Genus nummi quod pro decem numis cōputabatur
Myftice Myftice.Hi oes feptem reprobi funt, pannuo céfu à quolibet capitaneo dos
runt ei denarium . Et aitillis lefus: mus valebat decê numos vfuales . Etio
qui totahac vita quæ feptem dieb” eſt,
a Satis patet, qp non de ignorantia interrogat, fed vt vocabatur denarius,& erat de argento.
fteriles àbono opere funt:quibus mi að verbacorum competenter refpondeat.
[ ere mortuis, ad vltimum mundana co A nCuius eft imago &c. quia ima
Cuius eft imago hæc & fuperfcris D
uerfatio quæ fine fructu eft tranfibit . a Tyberij priuigni Augufti,fub quo paffus eft dominus, go Cæfaris erat impreffa i illo denario,
O & nomé eius in circuitu. o Tuc ait
Erratís. ptio: Dicunt ei:Cefaris .Tunc ait ils
Tributum , pecuniam. illis: Reddi. &c. quia reddere debitu
Nicolaus de Lyra. oibus eftbonu & iuftu: no eft aut incon
B " lis: + Reddite ergo quæfunt Cæfa P
Spirabāt cōtra Chriſtū,quorũ mali a Decimas, victimas. b Qui credere debuerunt ueniés,nec cõtradictio, q homo fit lub
ifes 23.q... cia primò oftédit,&hoc quadrupliciter. mirantur: non habeant tentandi locum.
ditus hoi in tpalib", & deo immediate i
us, militare.& Primòi hoc qd dr: a Cofiliü inie ris Cefari &quefunt dei deo.Et aus fpüalib".& maximè, qaiurauerāt Iudçi
q.fin. ca.fi runt,vt ex colloquutiõe cõi melius ppē dient es i
mirat funt: & relic to eo abi feruare fidelitate & reddere tributũ ros
morte . & deret qualiter poffent eu decipere. Secu a SInfidelitatem reportantes. b Qui,Pharifçi abi manis atpe Popeiq Iudæa fecit tributa
c.couenior dò cũ dicit: bCVt caperent eum in erunt. ria Romanis: & audiētes miratifunt , &
De cle.con fermone . Quiano poterant eu capere erunt . In illo die accefferunt ad ¶ relicto eo abierût ficut cõfufi, qCIn il
a Quilinterpretâtur iufti. Vt per frequentiã vincerēt.
iu.c.exgte in malo opere, Et quia facilius capiť ho · lo die. Hic cofequéter oftédit quo ipu +Mar.12.b
tua. mo in verbis & in factis. Tertiò ,cũ ſub cum Saducæi , qui dicunt non effe gnauerüt Chrifti Iudæi,in veritate do Luc.20.e
a Pharifçi credebant & aui
ditur: c CEtmittunt ei difcipulos mę & corporis reſurrectionem,fed Saducæi etiam anis ctrine,ad quaptinet refurrectio mortuo Act.23.b.
fuos.i.hoies Chrifto incognitos fcdm mas interire cum corporibus. ru,que eft de articulis fidei. Et primò cir
çſtimationē eorũ,vt corā ipfis audacius reſurrectionẽ : & interrogauerunt ca hocimponii Iudæoru interrogatio.
loquerer,& laxaret lingua ad aliqd dicē Scdo Chrifti rifio,ibi: Rñdês aut lefus.
eum dicentes : Magifter , Moyfes
dum ,vnde peffet capi. Quartò, cumfub Circa primuaduertédum,q inter Iu
ditur: d CCum herodianis . Ifti em dixit : fi quis mortuus fuerit non ha
dços qda erat q vocabāť Saducçi: q reci
herodiani erat milites Herodis:quia ifta bens filium, ut ducatfrater eius u piebat tm qno libros Moyfi, & dicebat
quæftio fuitfacta Chrifto feria quarta xorem illius : & fufcitet femen fra, aiam hois mortale,& p cõfequés nega
ante paffionefuam. Et de Herode legis r bat refurrectione,fcdm qlofeph refert
tur,quòd ipfe erat in Ierufalem cũ exer trifuo . † Erant autem apud nos fe tej
de iftis.xx , libro antiqtatu . Et magifter i
•
↑ Mar.12.d citu fuo in die paffionis,quia venerat in ptēfratres , & primus uxore ducta hiftorijs, vbi pleni' tagit diuerfitas quæ
lerufalem propter folennitatem Paſcha defunctus eft, & non habes femère, erat in fectis Iudæoru: qď ppter breui
lem.Sicergo milites Herodis miffi funt tate omitto. Ifti ergo mouerüt qftioné,
liquit uxorẽfuâ fratri fuo : fimiliter
cum difcipulis pharifæorum,vtdifcipu q videbat eis infolubilis:& ppter hocvi
li poffent eum capere in fermone, & mi fecundus & tertius ufque ad fepti debat eis refurrectio mortuoru ipoffibi
lites ftatim raperent eum , vt puniretur mu . Nouifsimè auté omniũ & mu, lis.Et ponit caf de muliere q defpõfata
in corpore.Sic ergo pater, qualiter mas eftfeptefrib" fucceffiue:qa qñ aliqs mo
liciofe agebant contra eum verbo:quia riebat fine filio,frat ei? tenebat accipere
primò commendat cu verbis,vt facilius inducant eum ad dicens vxoré ad fufcitādu femēfri fuo,ita o prim' fili" nat? ñ afcribebať
dum aliquid cotra poteftate Cæfaris: de quo volebat fibi facere guanti,fed mortuo fri,fcdmqd ſcribitDeu.xxv.Ifta ergo mulier
quæftionem, vt videbitur.Dicunt ergo fic: Magifter fci fiueple fufcepta mortua è poft oës fres.Et iõpponûr qōnēXpo.
mus quia uerax es.In vita. f CEt uiam dei in ueritate do In refurrectione
ces.In ſana doctrina, gCEtnon eft tibi cura de aliquo. In * eCMagifter fci. &c.Chryfo.Hæc eft hypocritaru prima fi Moraliter
quo apparet tuaiufticia: & fic eum commēdant,licet fallaciter de mulatio, qa laudat qs perdere volut. pReddite ergo &c.
veritate vitæ,doctrinæ & fufticiæ, q.d. non dimittes tímore cu Orige.Mudi princeps diabol" Cefar dici pot.no em deo reddere
iufcunq hominis etiam Imperatoris dicere veritatem:& tuc pro poffum'qfuafut, nifi pri pricipi mudi reddiderim" q für fua.i.
ponunt: quæftionem brigofam apud eos dicentes: hLicet nifi depofuerim malícia vniuerfa .In illa &c.Segt: r CErat
cenfum dare Cæfa.an no. Ifta quæftio habuit ortum âtépo, apud.Periftos feptë,qnō reliqrut ſeme,defignať vniuerfitas de
renatiuitatis Chrifti:quia prout habetur Luc.ij.c.Cefar Auguft fidentiu, q exfuis opibus no relinquut aliqd memoria dignum
præcepit, *In refurrectione.
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXII . De Lyra

Ea CErratís.Ideo quia nefcitis fcripturas. Vnde fequitur.vt ne fione&fruitione dei.Et fic patet eorum argumentum nihil con
fciant virtutem dei, b CIn refurrectione. Refurgenc quidem cludere,quia illa inconuenientia ad quæ deducebant,non fequũ &
corpora, quæ poffent nubere & nubi :quod de his dicitur, qui has tur,nifi ex fuppofitione, actus carnales venereorum fint in res
bent membragenitalia:fed alta ratione nõ nubent, c Dere furrectione,quod patet effe falfun.Tertiò confirmat veritatem
furre.&c.Hoc quidem de refurrectiõis conditionibus queftioni refurrectionis authoritate fcripturæ dicentis Exod.in. k Ego
propofitę reddidit. Deipfa verò refur fum deus Abrahã & de' Ifaac &c.
rectione contra infidelitate coru ita ait: Quando enim dominus protulit hæc
De refurrectione aute mortuoru : lierdefuncta eft:In refurrectione er,
verba,illi patriarchæ erant mortui core
a Opinabantur, & refurgerent, ita tunc ficut nunc
ita teftimonium ponit : Qd videt ambi in hoc feculo viuerent. poraliter: cum ergo aliquis non poffit
Diuifio
guu,vel no fatis ad refurrectionis pertis effe deus rei no exiftentis , vel eius quod
go cuius erit de fepteuxor? Omnes
net veritatem , quia illi prophetas (vbi с eft nihil quod idem eft (quia creaturæ
enim habuerunt eam.Refpondens ad deum eft relatio realis quæ non pos
aptafunt teftimonia) non recipiunt,fed
tm qnq libros Moyfi.Et hicde refurre * autem Iefus, ait illis:Erratis,nefcienteftfundari in nihilo) oportet ergo q
&
tione , & alibi de diuinitate quædã co a Querefurrectionem afferunt. b Qua poteft cor ifti patriarchæ aliquo modo effent . &
porafu fcitare.
rã inuenit dñs dixiffe: non cum non viuerent vita corporali,
8.7.a
vt daret fanctü canibus, &mitteretmartes fcripturas,nec uirtutem dei : Infequitur quod anima adhuc viuebat, &
Viri producent.
garitas ante porcos,fed quia inter eos q per confequés o immortalis erat, qua, neq du
reſurrectione enim , neq nubent,
tentabant,erant aliqui qui vtiliter aude a Fœmine producentur. b Bcce fpiritualis cons renon deftruitur deftructo corpore , & cũtvxores,
bant,quos pro aliorum immundicia ne uerfatio.i.fine labe corruptionis vifione del fruentur per cõfequens fequif op refurrectio erit: neq ; nu
qui ibi erunt. quia anima no poteft effe perfecte quie prű dãtur,
d¶No h
In Moyfe que recipitis, alioquin poffet neq3 nubentur : fed funt ficut ängelii tata, necbeata , nifi vniatur cum corpo
apertiora de refurrectione teftimonia p deiin cælo.Derefurrectione autem re: ad cuius vnionem habet inclinatio
phetaru dare:fed pphetas faducæi non aSIn Moyfe quem recepiflis. nem naturalem.Confiderandum tamë,
recipiunt, eCDeus Abraham &c. 4 mortuorum non legiſtis , quod dis Ф faluatorbene accepiffet autoritatem
*
qui iam mortui erant, quando hęc dice tum eft à deo,dicente uobis: + Ego
& magis expreffam de immortalitate ani
bat ,ergo p hoc animas pbat pmanere e mæ &futura refurrectiõe , autoritatem Exo
fum deus Abraham , deus Ifaac , & + .3.co
poft morte:non em diceret deus nõ exi f.prophetarum , vt viſum eſt,ſed illa nõ Mar.rz.c
ftentiu . Et ficintroducit & corporu res deus Iacob.Non eft deus*mortuo, recipicbatur àfaducæis: &ideo nõ fuif- deus.
furrectio,quæ cũ aíabus bona vel mala a Simpliciter gradientes miracula venerantes fequun fet efficax contra eos. Pharifæi au
tur doârinam †Mar,1 ,c.
tftupebat gefferunt.Deus Abraham & Ifaac tem . Hic confequenter oftenditur qua
rum fed uiuentium .†Et audiētis tur
& Iacob.Per hoc pbat æternitate anis literimpugnauerunt Chriftum in veris
maru.Etftatim infert: No eft de' mor betm irab atur in doctrina eius. Pha ' tate vitæ,in hoc oppofuerut fibi quæ
a Sapientirefponfioni. ftionem tentatiuam de primo mandato
tuorum &c. vt cuprobauerit animas tos occlu
permanere poft mortem, confequenter ' rifæi autem audientes , q †filentium legis . Circa quod primò ponitur eoru Gillet
a Non habentibus quid dicerent.
introduceret etiã corporu refurrectio , interrogatio . Secundò ponitur Chrifti
impofuiffet Saducæis , conuenerut refponfio,ibi:Ait illi Iefus, Circa primu
quæcum animabus bona vel mala gel
a Proomnibus legiſdoctor,vt fi vincat,omnes viños
ferunt. fCSilentium. Nota venena res habeantur, vel fi vincitur,folus erubefcat. dicitur:Pharifæi autem &c. Licet em
inuidiæfuperari poffe,fed difficile con= ipfieffent contrarij faducæis in opiniõe
in unum , & interrogauit eum unus
quiefcere, gConuenerunt.vt mul a Non fciredefiderans. de animęimmortalitate & de mortuos
ticudine vincerent quem non poterant legiſ docto r rum refurrectione,vt viſum eft , tamen
ex eis s
tentā eum . Ma
ratione.In tentando conueniunt, qui in a Cuius non vult eſſe difcipulus. b Egregium. con ueniebant cumeis in Chrifti perfe Et dice
doctrina contrari funt.Iam confutati quutione.Et ideo audiêtes, filentium
gifter , quod eft mandatum må ,
erantin oftenfione denari, iam viderāt impofuiffet eis. m Conuenerunt H
etiam faducæos obmutefcere , fed tame in unum.Ad inuadendum ipfum Chri
Mar.1a.c
maleuolentia & liuor nutrit impudentiam. hTentās eum . ftum alio modo,& ad ipfum venerunt in magna multitudine ad
Marcus ait,quod ei fapienter refpondenti dominus dixerit:Non magis eum terrendum. n Et interrogauit eum unus ex eis.
longe es à regno dei.Potuit enim fieri,vt qui tentās venit reſpõs vt fi confufus effet, folus videretur confundi : fi autem vinceret, C
fodominico conuerfus fit . Vel tentatio non eft mala quafi vos omnes viderentur per eum viciffe,fecundum quod dicit Chriſo
lentis decipere , fed cauuta volentis amplius experiri ignotum . ftomus. o CTentans eum. Capere.f.in fermone. Marcus tas
Diliges dñm men videtur contrarium dicere, xij. cap.vbi dicitur quod Chri
ftus dixit ifti legis doctori quærenti de primo mandato legis:No
Nico.de Lyra.
longe es à regno dei. Dicendum , qp ifte in principio venit mala
aCInrefurre.ergo cuius erit de feptem uxoreq . dice intentione cum alijs:fed poftea audita Chrifti refponfione vera,
rent:impoffibile eft,op detur alicui eoru determinate. Cuius cau pœnituit & Chrifti refponfionem approbauit, dicens. Magifter
fa fubditur: bCOmnes enim habuerunt eam.Et per confe in veritate bene dixifti &c.vt habetur Marc.xij . Et tunc Chriftus
quens eadem ratione fi debeat affignari vni,&alteri¸Item non vi videns eius pœnitentiam intulit verba premiffa,dicens: Non lõ
detur poffibile,quod detur feptem fratribus fiinul:quia eft côtra ge es à regno dei &c. Simile autem habetur Ioh. vij. vbi dicitur
legem Moyfi, duo fratres fimul coiungantur vni mulieri ma. quod principes & pharifæi miferunt miniftros,vt comprchende
trimonialiter:& ex hoc intendunt concludere , q impoffibile fit rent Iefum, Ulli autem audientes Chrifti prædicationem pœnitue
animam immortalem effe & hominem refurgere. cRefpo runt,& fic ad principes redierunt:& cũ quæreret ab eis,quare nõ
dens autem Iefus.Hic ponitur Chrifti refponfio.Vbi tria facit audixiffent eum. Refponderunt : Nunc loquutus eft fic homo.
Moraliter
per ordinem;quia primò oftendit eorum errorem,& erroris cau cofequenter proponit quæftio: p CMagifter quod eft mã
fam,dicens: dCErratis . In hoc fupple , quod refurrectionem datum magnum in lege: Credebat enim, ftatim refponde
negatis, eNefcientes fcripturas. Ipfi enim non recipiebat retde mandato primo primę tabulæ:Non habebis deos alienos.
fcripturas prophetarum in quibus fit expreffa mentio de refurre Et tunc habuiffet argumentum contra eum de præcepto Chari
Яione mortuorum,vt habetur Dañ,xij, a Multi qui dormiutin tatis quod eft maius; ficut & charitas eft maior virtus ipfa fide.
puluere terræ euigilabunt &c.Et Ezechi.xxxvij.a. Facta eſtſuper Aitilli Iefus
memanus domini &c.Et ex ignorantia iftarum ſcripturaru pros * gC In refurrectione enim &c. Refurrectio fpüalis eft à
cedebat error eorum . Secunda cauſa tangitur , cum fubditur: morte culpę ad vitã gratię,quç eſt arra gloriç:& ideo qñ hçc refur
f CNeq uirtu. dei. Si enim bene confideraffent virtute dei, rectio firmata eft p ppofitu cauendi recidiuũ firmatu profeſſiõe
quæ poteft aliquid ex nihilo facere , quod ipfi habebant neceffe religionis,& etiã obferuatu,tüc eft fimilitudo ad angelică vitam,
concedere,ex quo recipiebant libros Moyfi,vbi fit expreffa mēs quiap caftitaté fit cõformitas angelicæ puritati. Angeli fimiliter
tio decreatione mundi,nõ negarent quin poffet refufcitare mor nihil proprium poffident in hoc mundo , & obediunt continue
tuos , Secundò foluit argumentum eorum,dicens: g C In re ipfideo. pMagifter quod eft mandatum magnum in
furrectione enim neq nubent. id eft virinon accipient vxo lege.Chryfo.Demagno mandato interrogat qui minimum nõ
res. h¶Neq nuben . id eftmulieres non accipientur à viris, obleruat.Et iftis funt fimiles multi ftudentes, qui quærût alta &
quiahomines non refurgent ad vitam carnalem cibis & vene . fubtilia,cũtñ adhuc ignorēt comunē doctrină & prima rudimē.
reis vtentem. i CSed funt ficut Angeli dei . Viuentes, vi ta,volentes volare antec alas habeant : & ficin vanu laborant.
fione & * In his
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XXII . De Lyra 70

A aCDiliges dñm deu tuu. Ficta confciam interrogantis dñs qaliquid dicitur primữ dupliciter.Vno modo origine:&fic illa C
primo rñfo pcutit.Deus tuus vnus eft,Non affumes nomen dei quæfunt imperfectiora ptiora funt in illis quæ procedunt de po
Exo.20.a tui in vanum,Obſerua diē ſabbati.Hęć tria ad dilectione dei per tētia ad actu,vt dicitur.ix.metaphyfice. Alio modo dicit aliquid
Ibidem.b tinent.Cuius cogites vnitatem:veritatë : volūtatem.b CEx to primu dignitate feu perfectione. Hoc ergo ledo mō pximitatis,
to corde Integritas fidei exprimitur,In tota aia,pfecta obedien mandatu de dilectione dei diprimữ, qa origine, dilectio proximi
tia exigitur: In tota mete, perfeuerantia prior eft fcdm op dicit btus Ioh.j. cano
oftendif. cIn his duo.Nãideo duæ nica: ca.iiij.d. Qui no diligit fratrefuli
a Fld eft diligere debes.
tabulęlegis datę funt in quib? erat dece a que videt,de que no videt,quo pot di
gnum inlege : Aitilli Iefus : † Dili
precepta legis que funt decachordupfal ligere:Et fic patetfedm . Circa tertiu † Deut..a
inum deum tuum ex toto
teriu.Tria in vna q funt ad deu,feptéinges dom cofiderādu, q totữ & perfectñidé funt,
a gIntellectu, vs nullum in confefsione diuinitatis
altera quefunt ad pximũ. In primapri, relinquas errori locum, b idë voluntate:vt nihil vt habet.inj.phyficorũ. & iõ diligere deu
Deus.a. ei contrarium velis.
mü eft:Ego fum dñs de tuus,q eduxi te ex toto corde,& ex tota aia,& fic de alijs
de terra egypti. Non habebis deos alice corde tuo:& in tota anima tua:& in eft diligere ex pfecto corde vel ex pfecta
Exo.20.b nos:quia Chriftus cu patre & filio &fpu a F.i.In memoria nil reminifcens quo minus de eo aia,&fic de alijs. Perfectū aut dicit aligd
fentías. b Dignitate.
fancto vn' eft de?.Scd'm: Non affumes duplr. Vno mo,qñ nihil fibi deeft de ps
nomen dei tui in vanữ.i.nomen Chrifti tota mente tua.Hoc eftt maximum
a gordine, b Befi in exequutione fit primum. fectione fibi poffibili . Alio mō, qñ nihil t
† magnữ
G

no debet in vanữ accipi, vt putemus eu
factum,p que oia factafunt.Quiaverò
vn' deus eftpater & filius &fpuffan&”,
Infpufancto.i. in dono dei requies no
Ibidem.
bis promittit.Vntertiu ſequit: Memēto,
vt diefabbati fanctifices : in eo no facies
Ibidem.
omne op".In altera tabula. Honora pa:
2349
& primum mandatum . Secundum '
a Non par. Quia de dilectione.
autem fimile eft huic: t Diliges pro
a la proximo, o dei bonitate facus eſt.
b id eft tuam fubftantiam.
ximum tuum , ficut teipfum . In his
a fid eft ad hæc duo refertur totus decalogus, & moni
fibi deeft de pfectione fibi debita vel cổ
petěti:ficut hō mediocris ftaturę di pfe
& quãtitatis , licet no habeat quaritate † Leu.19.d
gigatis . Sic ergo accipiédo pfectu prid Mar.12.c
mo,fic implet pręceptu dilectiõis in pa- Ro.13.c
tria :qa mes ibi fert in deu totalt & pfe,
&è,qtufibi poffibile eft , & fine aliq ins

trem & matre:Et:Non occides:No mo taprophetarum ibi habent finem

terruptiõe,& fcdm hoc dicitAug.libro
chaberis:No furaberis : Non falfum te duobus mandatis uniuerfa lex pen
De pfectioeiufticis, q mãdatữ charitatis
a Quiaillo fertur,vbi habet finem. b Qui ad ten
ftimoniudices:Non concupifces vxoré tandum venerant:occafionem dederut fue confutatióis. foluimplebit in patria , vbi erit charitas
proximi tui:Non concupifces rem pro det & prophetę. Congregatis au, pfecta. Si aute accipiat pfectüfcdo mõ,
THE ximi tui. dCDe Chrifto. fiue venit, ficimplet in via, qñ nihil diligitur cōtra
fiuefuturum creditis , que puru homi tem Pharifæis , interrogauit eos les deu.Ifta em eft pfectio quæ debet ineffe
f
nem afferitis . eCDixit. Iftud dicere fus,dicens: Quid uobis uidetur de ex debito neceffitatis , & hoc fufficit ad
eftequalem fibi filiu generare. fDo a Secundum carnem faluté, Diligere ergo deu ex toto corde,
mino. Non fcdm q de eo natus ,fed op Chrifto, cuius filiùs eft: Dicuntei: * hoc mo eftfic diligeredeu , q nihil dilis
SOC depatrefemper fuit. gCQuo.Repus a Non reprehenduntur,& Dauid filium dicunt,fed ga
filium dei effe non credunt. b Si purus eft homo. gat cotraipm.Seqtur: c¶Scdm autē
a gnantia funt hec fcdmveftrü intellectu. h
Dauid. Aitillis : Quomodo ergo "i fimile &c. Diliges &c.i.ad eandem
Et nemo btitudiné,ad qua diligis te. d¶In his
Nico.de Ly. a SNon de cordefuo,fed in fpitituſancto, b Quinon
ante enm fecundum vos. duob .&c. Sicut em in fpeculatiuis oēs
Bob a CAit illi Iefus. Hic poniť Chri Dauid in fpiritù uocat eum domi, coclufiones dependet ex hoc principio :
+ P8.109. fti refponfio.b Diliges dominum Pater. Filio De quolibet affirmatio vel negatio : Sic
Mar.12.d deum tuu &c. Hoc eft maximu & num,dicens: Dixit dominus domi in opabilibus oia dependet ex dilectiõe D
Luc.20.g primữ mãdatum, Hic tria funt viden Non ad horam , dei principaliter ,& confequéter ex diles
Et & da de ipfo precepto charitatis.Primü eft meo,ſede à dextris meis , donec m
no meo,fede tione pximi.ppter hoc oia mãdatales
&
qualiterfit intelligendū.Scdm.qualiter Inobedientes, Subiiciam tibi volentes vel gis &monitiões non funt nifi quędã exª
nolentes.
fit primu. Tertiu,qualiter implendum. plicatiões iftoru duorữ mãdatorữ, quia
Dilectiois Circaprimü fciendữ, iftud præce ponam inimicos tuos fcabellupedu oia ordinat ad dilectione dei & pxini ,
n
pręceptü q ptum in quatuor locis traditur inſcri tuorum: Siergo Dauid uocat eum vt patet intuěti.Ec fifr doctrina ppheta
tuor in los ptura.f.Deut.vj.vbi ponuntur tria:Di a Quod eft fecundum deitatem b Quod eft ruad hoc ordinať, eC Congregatis
fecundum carnem.
Diuifia
dis traditur liges dominữ deutuum , ex toto corde • auté &c. Hic cofequéter oftediť pharis
dôminum , quomodo filius eius
tuo,& ex tota anima tua, & ex tota fors fæos effe cötradictores diuinæ veritatis
titudine tua. & hîcMatt.xxij. vbi dimit< errori cotrario adherendo, Ad cui? cuis
titur fortitudo,& duobus alijs additur vnữ deus diligatur ex détiam cõfiderandu, licet pharifæi & legiſperiti cognouerunt
toto corde & ex tota anima,& ex tota mente.Mar.autē.xij.ponu in principio Iefum effe veru Chriftü,& p cofequés deu & homie
tur ifta tria,&additur quartu,f.ex tota virtute quod eft idem cũ ně,vt.s.dictü eft.c.precedeti fup illud:Hic eft heres: qa tñcocepe 1
eo quod dicitur Deut.vj.Et ex'tota fortitudine. Et eodemō Lus rut cotra eu odiu & racore:ideo hęc vera æftimatio corrupta efti
ce.x.habetur:nifi qp dicitur ibi, ex omnibus viribus tuis , qď ide eis aliquo mo,vt.§. dictũ eft.¡& ideo inceperut eũ negare & pleq
eft cum eo quod dicitur:ex virtute vel ex fortitudine.Et fic patet, tanq blaſphemu,qa dicebat ſe effe filiu dei:& p cõfequés incipie
quod quatuor ifta funt de ratione iftius precepti.f.diligere deum bat corruperefcripturas & deprauare queloqbant de ei' diuini
extoto corde,ex tota mete, ex tota anima,& ex tota fortitudine. late, ppter qd'Chrift fecit eis ifta queftione de Chrifto, gCCu
Cuius ratio eft,quia diligere eft actus voluntatis.Duplex eft aute ius filius eft:Dicunt ei:Dauid.folum.f.diuinitatě negando.
actus ipfius,vnus eftelicitus,& alter imperatus, Actus autem eli h CAit illis.Arguēdo.f.in cōtrariữ. iQuo ergo &c.i.fpi
citus eft qui immediate egreditur ab ipfa voluntate. & ifte actus ritufanctoinſpirat³. k CVoca. eû &c. Quem iftafcripturain
tangitur cum dicitur:Diliges dominum deum tuum ex to telligat de Chrifto.Patet, qa ipfi pharifæi nõ negauerüt hoc,imo
Oré
to corde.Id eft ex tota voluntate:quia ficut ex corde oritur mo concefferut. I Sedeà dextris &c. Sedere aut à dextris vno
tus ad alias partes corporis,ita voluntas mouer alias potētias ani modo accipitur pro equalitate,& fic Chriftus fcdm o deus,fedet
mæ. Actus autem imperatus voluntatis eft a&tus alterius potētiæ ad dextera , Alio modo efteffe in potioribus bonis.& hoc modo
motę adfuũ actum per ipfam volūtatem, Per voluntatē autē in, couenit Chrifto fcdm humanitate:qa vt fic i gloria prçeſt angel.
formatam charitate mouetur intellectus ad affentiendu his quæ m Donecpona ini. &c. Iftud cõplebitur in iudicio , qñoia
funtfidei & ad meditandu de deo dilecto . Et ifte actus fignificat, perfecte fubijcetur hoi Chrifto. n CSi ergo Dauid &c.q.d.
cum fubditur:Intota mente. Ibi enim accipitur mens pro ipfo cũfcdm naturā huanã fitfili” Dauid,& pcofequés eo iferior, os
intelle&u,vlterius per voluntaté mouetur appetitus fenfitiuus, portet ponere in eo alia natura , p qua fit dñs ei? & eo fuperior.
vt conformeturfuperiori parti:quia ficut fphera fuperior mouet Hçc aut eft diuia: & fic i Chrifto dug funt naturę,diuina & hūana.
Inferiores fuo motu,ita volūtas appetitu fenfitiuum,vt habetur Et nemo poterat
Philofop.j.de anima.Etifte actus notatur, cu dicitur : Et in tota anima. * d CInhis &c.qa tota facra fcriptura ad dilectione dei & p Moraliter
Per animã em hic intelligit pars fenfitiua. fcdm qd
' fcribit Gen. xími ordinať, f¶Quid.u.u.de Chr. Chrift?Gręcè dicit vnc
j.c.Factus eft homo in aiam viuētē.i.vitā animalē &fenfibile cor Latine: qd cõpetit epis & regib": ppter qd ' debet imitari Dauid
pori dante,vt dicit glo.Vlterius per voluntatë mouétur potētiæ tão boni fili i măfuetudie & iufticia ipfi , Dr em de ipfo.ij.Reg.
motiuæ&executiuç ad operandu ex dilectione . Et hoc notatur xxiij.a.Ipfe eft em qfi tenerrim² ligni micul”,q licet fit molliffi
cu fubditur:Extota fortitudine tua.vel,ex oib' uirib" tuis: mus,tñ pforat lignữ durum.Sic reges &epi debet effe molles &
quod idem eft, patet ergo primum. Circafcd'm confideradữ, fuaues ergabonos,& efficaciter punire rebelles obftinatos.
q aliquid
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XXIII . De Lyra

Ea CEtnemo poterat &c. Nota venena inuidię fupari poſſe, oftendit.Scdò,hoc motiuữ â fuis difcipulis excludit ibi: Vos aut
fed difficile conquiefcere. Cap. XXIII . Moriuu aut fuit fuperbia Pharifæoru & legifperitoru. Et hçc fu
Vnc locutus eft.lilis confutatis qui dolofi funt, ins perbia oftédit ex trib?.Primò ex abufu fue pratis. Scd'ò exfimula
ftruit eos qidonei ſunt, nihilomin' hortas eos fubij tiõe fanctitatis,ibi: Oia ergo.Tertiò ex ambitione dignitatis,ibi;
ciillis propterfacerdotium, & nominis dignitatë : nõ Amant autěprimos.recubit? in cœnis . Circa primu confideradū,
opera , fed doctrinam confi qpatpeMoyfifuerut cõftituti à deo.lxx.
a
derantes.cOnera grauia.Legisma eft? Etnemo poterat ei refpondere fenes etate &fcia prouecti , qui cũ Moys
data permixtis fuis traditiõib?, ſcď'm ea Quiaconfutati funt verbis-ISed aperte comprehens fe haberer cura pph : & dicebant iudices
" fuadetes viuere:& no venire ad facile & fum tradunt Romanę poteftati,
ordinarij, qa adipfos fiebat recurfus in
B.11.d delectabile gratiã Chrifti . vñš, Venis uerbum , neqz aufus fuit quifquam
dubiis caufis.Magne etiam caufeno tras
te ad me qui laboratis & onerati eftis ,
ex illa die eu amplius interrogare . tabacur fine eis : & iftud fuit obferuatū
dCOia uerò.Dixit tales doctores au apud Iudços diu fuerunt in poteftate,
Cap. XXIII .
diédos effe , non imitados.nuc oftendit Et hoc eft qd dicit hicfaluator: c Su.
caufam propter quid no poffunt credes SVt confufio illorum iftis fit cathedram.i.in autoritate iudicãdi po
difciplina.confutatur malus
re Chrifto.i.quia omnia faciüt vt videa vt corrigatur bonus:quidquid pulum. d Sederüt fcribę, quiailli
tur ab hominib".No poteft enim Chri b facit malus,propterbonos fit.
quividebatur in populo effe magis pe
fto celeftia prædicati credere, qui gloria Vnc locutus eft le, b riti ad hoc eligebantur, eCOia ergo
terrena cupit. e CDilatant.no vt fas
fus ad turbas & ad quæcunq dixe.quia prælatis etiã mas
ciédo fint iufti,fedvt dicedo appareãt iu lis eft obediendu, nifi in his que funt ma
difcip ulo s fuos , di,
fd.Dilatant enim philateria . Datis nifeftè cõrra deu:& funt habendi in reue
FDo&rinam,quam docuit Moyfes.
Hierony mädatis per Moyfen intulit dominus:
t19.di.c.fe ligabis cathedram Moyfiferentia, diu tolerant in officio fuo.Qď
ea in manu tua , & erut immota cens: +Super
cundum. a Propter cathedram,non vitam. patet per exemplu Dauid qui veneraba †1.qō.1.c.
Kante oculos · tur Saule rege , licet ſciret eũ cé malu & oia.&.c.fi.
Nicolaus deLyra. derunt Scribe & Phariſgi. † Omniâ
a Ad cathedram pertinentia. In corde. à deo reprobatu. f¶Opera uerò eo- gnificaftis,
a
a Etnemo poterat eirefponde ergo quæcumq dixerint uobis,*fer rum noli.quia no funt imitandi in ma &.c.nōq,
re.Quia no poterat fcripturam negare, In opere. Do&rinam tenete,non vitam. lis: imo tantiin bonis. g Alligant les.3.q.7. $
Confiderandu tame , o Iudæi moderni enim onera. quia fupralegis
uate & facite:fecundum opera uerò precepta fina.
diuinitate Chrifti negantes dicut prædi Quia nonconcordat vita că doctrina. cóftituerat multa ex fuis traditionibus, *feruare,
Яam autoritatem dictã effe ad litera de corunolitefacere , Dicunt enim , & ficut.s.patuit ca.xv.que erant fubditis
Abraha : & q Eliezer difpéfator dom a TVndecumq grauia&importabilia.h Digito au
Abrahæ fecit hunc pfalmum,agens deo traditiones colligant,quæ confcientiam non leuant,fed • tem fuo.id eft modicũ conatu ad agens
quas fuis viribus non poffunt.
¢
gratias de victoria qua habuit Abraha nonfaciunt. Alligantenim , onera du talianolunt apponere.Ex hocpatet ,
de regibus,vt habetur Geñ.xiiij. qpille qui cöftituit lege aliquã , licet non difficilia
+Luc.II.f.
poftqua victoria apparuit dñs Abrahę, grauia , & fimportabilia, &impo, fit fubditus legi ,quatu ad hoco punia portatu
86.q.7.c.al a Quafi ad hoc fortes fint.
dicens:Noli timere Abraha, ego prote tur per hominéficotrariu faciat, tamen H
liğat,de co nuntinhumeros hominum , digi, " obligatus eft ad lege implēdā, &graui?
cor tuus fum, & merces tua magnani.
fe.dift.4.c. mis . Dicut ergo , qeliezer loquitur fic: a Idek nec in minimis perficiunt,qu çfine gratia im.
plenda docere prefumunt. punier à deo fi faciat cõtrariu, qa tranſ
baptifmus Dixit dñs.i.de celi qui eftdñs oim.Dño greffio eius grauior eft ppter fcandalũ.
to aute m fuo nolut ea moue re. Om
meo, Abraham.Sede à dextris meis &c. B propter qd 'dicitfapiës: Patere lege qua
TEt hoc per partes oftendit:Dilatant &c.
quia cõfortauit cũ,vt vifum eft pmitte nia uerò operafua faciunt, ut uide, ipfe tuleris.Et extra de cofti. ca. Cu oës.
do ei auxiliu& præmiu.Sed ifta expofi■ a Bo fine, vt venentur gloriam: & id eo non poffunt dicit,Qd qfqs iure in altero ftatuit, ipſe
tio patet falfa.Primò per titulu Pš. vbi credere Chrifto celeftia prędicati , b Perpartes ofte dit codeiure vti debet. Patet etiã ex prædi
ponitur Pfalm❞ Dauid etiã in Hebræo, * ântur ab hominibus ,Dilatant enim Ais, illi qui ftatu ecclefiæ in generali,
quod non ponitur in Ps. factis ab alijs. feu aliqué ftatu ecclefiæin ſpeciali onez
Item per illud quod fubditur in Ps.codem,Ex vtero ante lucife rant grauib'ftatutis fine magna & euidenti neceffitate, abutunt
rum genui te . Quod non poteft dici de Abraham , o fit genitus fuaptate,ficut faciebat Scribe & Pharifæi , vnde dicit Auguft.ad
ex vtero dei vel fubftantia & ante luciferu,id eft ante mundi crea inquifitiones Ianuarij loqués de religione chriſtiana: Ipſam relis
tionem,fed folum poteft verificari de filiodei . Et iterum in fine gionem noftrã quã dñs nofter Iefus Chriftus in pauciffimis facra
Pfalmi dicitur . Tu es facerdos &c.quod no poteft verificari de mentorum celebratiõibus voluit effe libera, queda feruilib pre
Abraha, qui nofuit facerdos: & dato q fuiffet,tñ facerdotiữ ci? munt oneribus,adeo vt tolerabilior fit cöditio iudæoru, qui nõ
nopotuiffet fuiffe i ęternữ,fed folu Chrifti facerdotiu eft et
r ernữ. humanis præfumptionibus , fed diuinis fubijciuntur inftitutis,
In capitulo.xxij.vbi dicitur in poftilla:Quia anima non po i COmniauerò.Hic oftenditur fuperbia Pharifæorũ ex fimu
teft perfectè effe quietata. lationefanctitatis,quia hoc faciebat vt effent in reuerétia & hos
ADDITIO.Perfecta hominis beatitudo ( que in vi nore in populo.Et hoc eftquod dicit : Omnia uerò operafua
fione diuinę effentię principaliter confi faciat utui.&c.i.propter gloria humanā; quia videri in bonis
ftitin anima) non depender à corpore : vndefine corpore poteft propter gloria diuinā no eft malu,fed magis meritorium , vt.š.
anima effe beata,vt in primafecundæ.q.iiij.arti.v.in cor.q.licet dictum eft.v.capitu. k¶Dilatant phylateria fua Phylates
verum eft, perfectius habebit anima fuam propriam operatio ria fecundu quod dicit Hiero, erat quædam chartæ in quib?ſcris
nem in quafelicitas cõfiftit, cum fit vnita corpori gloriofo & fes bebatur deca
parata:&hocdenotat verba Augu. xij . fuper Genefim ad literā Moraliter.bCTücloquutus.Sequitur: Oia ergo que Moraliter
firecte intelligatur.Similiter dicendū eft,q anima ſeparata, in vi cunq dixe.uob.fer.& fa.fcdm opera uerò eoru nolitefa.
fione diuinçeffentię totaliter quiefcit ex parte appetibilis cum ha Hocgeneraliter intelligendüeft de oibus bñ docetib" & male vi
bet illud quod fuo fufficit appetitui, licet no totaliter quiefcit ex uétib?:na coru doctria debet acceptari,&vita repudiari, gCAI
parte appetentis:quia illud bonu non poffidet fcdm omné mos ligatem &c.Hiero.Hocgeneraliter dicit aduerfus o mnes ma
dum quo poffidere vellet.vnde corpore refumpto beatitudo nõ giftros qui grandia jubēt, & minorano faciūt. Chryfofto, Tales
crefcit intefiue,fed extenfiue tantu,vt in quæftione præallegata , autfunt qui graue põdus veniétib? ad pniam imponut, & ficdữ
Nec eft neceffariu o deductio ifta intelligat in Verbis faluatoris pñs pœna fugit, côténitur futura.Si em fafce fuper humeros ado
ga ad cõcludenducotra Saducços fufficit pbare op aia fitimmor lefcétis, que no pot portare pofueris: neceffehabet vt aut fafcem
talis.Nã ex mortalitate animæ qua ipfi credebant, pcedebant ad * renciat, autfubpõdere cõfringatur . Sic& hoi cui graue pondus
negandum refurrectionem . pœnitentiæ imponis , neceffe eft vt aut pniam reijciat, aut fufcis
NICO.DE LY. piens duferre nopot,fcādalizatus ampli peccer, Deinde fi erra
mus modica pniam imponedo,nõne melius eft ppter mifericor
Vncloquutus eft Iefus , &c. Ca.XXIII. dia reddere rone ppter crudelitate : Vbi přfamilias largus eft,
Hic oftenditur tertiò ludços cffeiuftè reprobatos, qa
difpéfator no debet effe tenax, i Oia uerò opera fua faciut.
fuerunt fictores bonitatis.Et diuiditur in duas partes, Chryfofto.In omni re nafcitur quod eam exterminat, Sicut in lis
Diuifioquia Saluator primò ponit huius fictiois motiuum. gno vermis,&in veftimento tinea.vnde facerdotu minifterium
Sefò cōcludit hui motiui multiplicè effectu, ibi : Vę aut vobis quipofitifunt ad edificatione fanctitatis , corrumpere diabolus
fcribe & pharifæi . Priai duas:ga primò faluator hmoi motiuữ nititur,vt hoc ipfum bonu dum propter homines fit, fiat malū.
oftendit *Amant pri
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXIII DeLyra. 71

A ante oculos tuos.i.finttibi in ope & meditatiõe. Et Pharifçi mas Licet em aliquis pofsit vocari pater in terra ratione generatiõis C
le interpretates fcribebāt decalogũ in mēbranulis, & ligabant in doctrinç fiue ætatis,tame folus de eft pater principalis: qa ab eo
fronte,p qd ' religio fi viderěť populis.lufferat etiã Moyfes,vtin folo habem' aiam intellectiua, quæ eft forma hois pater autem
quattuorangul'palliorü faceret fimbrias ,vc p hoc effent difcreti eft ille q dar forma, gNec uocemini magiftri &c.ficut iā
ifraelitici populi Illi verò faciebat grandes fimbrias,& in eis liga fupra expofitü eft h CQui maior eft ueftrum.i.vult effe fe
bāt acutas fpinas,vt eudo & fedédoin cūdū veritate, i CErit miniſter ue.
terdu pūgeret:quafi fic comoniti retra id eft paratus ad officia huilitatis fcdm
herent ad officia dei ,Hmõi faciunt ho phylateria fua:& magnificant fim decētiãfui ftatus:,
ppter hocpapa vocar
a SQ.mercedem fuęreligionis gulamfequuntur: & in
*veftimen die zelo dei,fed no fecüdü fciētiā,mulier publico gloriam querunt. fe feruu feruoru, k CQui aute fe ex
torúfuoru culæin paruis euägelijs,& ligno crucis,
brias.*+Amant autem primos recu altauerit.in prefenti pfupbia.1 CHu
†Maraz.d & in huiufmodi reb":qd fuperftitio ¿ a Magiftros primos federe non vetat fed eos arguit. milia.in futuro per gehenne pœnam .
Luc.i.f qui hæc habita vel non habita indebite appetunt.
CPhylateria hebraicum nomen eft,& Væ aut uobis . Pofiq Saluator o
&.20.g bitus in cœnis,& primas cathedras
fonatferuatoria,phylaxe enim feruare, ftendit hypocrifis motiuu,qd eftſuper
Phylateria Thorath lex interpretať, a CVos au bia:hîc oftendit eius multiplice effectu.
in fynagogis , & falutationes in fo
Duplici ratiõe ab his attedere iubet, ne a Magiftri. Erdiuiditin duas partes:qa primòde
C
corüfimulatiõe feducamur,vel ne çmu ro & uocari ab hominibus , rabbi . fcribit ex multiplici effectu hypocrifis
latione inflămemur.bTVnus eft.q a Fld eft quod deo debetur vobis pręſumatis:nec alios culpã ſcďòfubiungit pœnâ,ibi: Serpen Diuifio
rabbi voceris,ne diuinum hominibu honorem deferatis.
illuminat hominé,quod nõ ali” homo tes genimina, Circa primu aduertédum
*rabbi ** Vos autem nolite uocari rabbi . qd'hypocrifis eft fimulatio falfa, & iõ
fed tätü exercet docêdo no intellectum Vnus eft enim magifter uefter: om d
præftat. c Pater ue.Deus dicit pater opponit veritati .
Veritas aurem ipler
Ab vno facti vnius naturæ. vitæ,Et ideo di
& magifter natura,homo indulgentia.
Pacer,vt honor ætati deferať,nõ vt au nes aut uosfratres eftis.Et patrenoli ' uidit in tres partes:qa priò oñditur qua
tor vitę habeat.Magifter,ex cõfortiove te uocare uobis fuper terram : unus liter Pharifæi corrupcbāt p hypocrifim
ri magiftri tanq ei” nūcius,& preuerēs a Autor nature:quia ex ipfo funt omnia. veritate doctrinæ,fcdò ide oñdit de ve
с ritate iufticiæ, ibi. Væ vobis fcribæ &
tia ei à quo mittif,honorat.dCQui eft enim påter uefter, qui in cælis eft.
maior.Ċertantibus de prioratu difci a Neappetatis vocari. pharifei hypocritę qui decimatis.tertid
tlac..a pulis(vt Lucas ait) Chrift" no eos initæ
+Necuocêmini magiftri:quia magis de oftédit de veritate vitę.ibi : Væ vo
cotétionis arguit,fed formā humilitatis a Repetit propter filium per quem funt omnia, vel bis fcribæ & phari.hypo.q muda.Circa
per quem reconciliati fumus. b Cui quidquid fcitis at
oftedir. Qui maior eft.i. maioris me= tribuendum eft, c De primatu non Gt contentio primũcófiderãdum, qď doctrina legis
inter vos. ad tria ordinabat,videlicet ad cognitio
riti,vel q præfert alijs,debet eos præue
nire obfequédo,nofuperbe dominanfter uefter unus eft Chriftus . Qui nem Chrifti in lege promiffi . fecüdò ad
do.Bene agentibus,p humilitate fit fo maior eft ueftrum , erit minifter ue, i falutis confequutione per mädatorum
RA cius cotra delinquêtes, zelo iufticiæ fit 2 Incaute eleuauerit, ipletione,vt fupra dictu eft.ix.c. Si vis
erect".Nōnuc graui” delinquitur,fi in fter.tQui autem fe exaltauerit, hus ad vitam ingredi, ferua mãdata. Tertio
+ Luc.14.c ad cultum vn ? dei obferuandu.Et ideo
&.18.c ter peruerfos pl❞ equalitas & difciplina a SAdomino,& fi non coram hominibus. b De be
cuftoditur.Rectore & matrem exhibeat nefactis prouide,
' ifta tria Diuifio
diuidic in tres partes, fcdm qd
miliâbitur,& qui fe humiliåuerit, ex
B pietas,& patrem difciplina.Cauenduc a SA deo.
per hypocrifim corrumpebat pharifæi Vein facra
eft, ne aut diſtrictio rigida,aut pietas fit b Qui habetis noticiam legis &
prophetarum . fcda ibi :Vevobis fcri .& phari.hypo. fcriptura
remiffa. e Clauditis . vel malo ex 100
altabitur. Væ auten uobis Scribe & circu, tertia ibi :Væ vobis duces ceci . Co cuius nota
emplo,vel myfteria fcripturarum tolle fiderandu aut,qd ' in omnib" iftis effecti fic
a Qui aduentum Chrifti doctrinę fimulatione abfcon
do Exéplo em & doctrina eoru qui ma ditis,qui aperit regnum cælorum. bus hypocrifis preponit hac dictionem
ve: quemaledictione fignificat . Cuiras
giſtri ſunt,alij qdë Chriſtu no recipiüt. Pharifei hypocritę, qui clauditis re
KCircuitis h tio eft,ga ficut in lege veteris Teftaméti
NicolausdeLy. gnum celorum antehomines . Vos
a Non creditis . b Credere volentes. ponitur benedictiones obferuatible.
bebat decalogus mandatori,& po enim non intrâtis , nec introeuntes fi , gem,& maledictiones tranfgredientib
nebaťilla charta in capite ad modu co a SQui veftra fuperftitione nihil fatenditis ,nifi vt eã,vt habet Deutero.xxviij.ita in euan
predam de fubiecta plebe faciatis. gelio ponutur beatitudines, vt habitu
↑ Antiqui ronx.Per hoc fignificabat, debebant
nitis intrare. Væ uobis Scribæ & eft.v.ca.& hocreſpectu iuftorum,& hic
libri no ha lege in memoria habere,fecüdü qphabe
bent iftud , tur Deut.vj.Dicebant aut phylateria à Pharifæi hypocritæ, qui comeditis cotrarię ponit maledictiones cōtra hy
pocritas falfo iufticiam fimulates dicit
Væ vobis phylaxe qd ' eftferuare,& tora quod eft domos uiduarum , orationes lon
; ad lex:qa erant quædã figna feruade legis.
&c.vfq ergo:Væ au.uobis fcribæ & phari.
Pharifæi igit vt viderent præ cæteris re Regnum cælorum hîc accipitur P p beas
pximũ vę. titudine æterna: Oftium per qd ' intratur ad ipfam Chriftus eft,
ligiofi,faciebant fibi phylateria magis lata,& fcribebant in eis
decalogu de groffiori litera.& eadé ratiõe faciebat fimbrias mas fecundum qd ' ipfemet dicit Ioh.x.b. Ego fum oftium: per me fi
fores in pallijs fuis,Quæ autè effent iſtæ fimbriæ, dictum eft.§.ix. quis introierit,faluabitur.Clauis autem qua aperitur hoc oftiu
Diuifio cap.fuper illud verbu:Tetigit fimbria veftimēti ei", a C Amat vel clauditur, eft doctrina:propter quod autoritas docendi vo
Pharifæi a aute.Hic cõfequéter oftendit fuperbia corum ex ambitione di catur clauis fcientiæ,vt habetur Luca.xj.& ideoper fanam doctri
māt prios gnitatis,cum dicit :Amant autem primos recu.in cæ. &hoc nam aperitur hoc oftium, & per falfam doctrinam claudiť. Ergo
recubit? in duplici de caufa.f.ratione gula: quia ibi ponuntur fercula melio quia pharifæi & fcribæ autoritates quæ funt in lege & prophetis
coenis due ra,& ratione fuperbiæ, quia eft locus honorabilior.bCEtpri de Chrifto corrumpebant,vt vifum eft præce.ca,ideo claudebat
regnum cælorum ante homines,eos àfide & noticia Chrifti veri
plici de cã. mas cathedras in fynagogis.vbi conueniebant homines ad
audiendum verbum dei.Et falutationes in foro.i.in loco pa auertendo.ideo fegt; n Vos enim.quia à cognitione quã
tenti.cCEtuocari ab hominibus rabbi. Defiderare enim habuerunt de Chrifto per odium & rancorecõuerfi fuc i errore
fcientiam & actum docendi non eft malum,fed meritorium:fed vt vifum eft ca.dræce.& ca.xxj . o CNecintroeuntes &c.i.in
defiderare nomen tantữ,hoc eſt malum & fuperbiæ peccatu.Si trare volentes, qles erat fimplices ppl . p CSinitis.Quia p iftos
tamen defideretur nomen & autoritas magifterij ad hoc,q fcien pharifæos fuerus decepti,& à fide Chriftip maiori parte auerfi,
tia iam habita aliquis melius poffet vṭi,nō eft malū, led eft bonu: Vævobis
qa bonus doctor debet quærere illa quæ faciunt ad efficacia fuæ *a CAmantprímos recubitus in cœnis, & primas cath.
doctrine,Verutamen quia homo no eft magifter pricipalis, fed Ifta recipere cum exhibentur ordinate,non eft malum,fed ipla cõ
folus de" ideo dicit: d Vnus eft enim magifter uefter. qa cupifcere. f CEtpatrem nolite uocare uobis fuper terra.
folus deus potinterius docere intellectu illuminando, feu fpecié no excludit exhibitioné honoris debiti ſed indebiti.f. vt propter
intelligibilem infundendo.homo autem docet tantum exterius adulatione vel aliqd huiufmodi nõ fiat. m Væ auteuobis
aliqua proponendo:ex quibus formantur phantafmata debita, fcribæ & pha.hy q clau.reg.cæ.ante homines &c.Hoc fad
à quibus intellectus agens facilius abftrahit fpeciem intelligibile, ciucilli q neqter repellut prędicatores.& cõfeffores viam falutis
ficut infanatione hominis natura agit tantum principaliter,me ápire petōrib⁹ voletes,&fimiliter illig fulminar indifcretè lentē
dicus autem aliqua adminiſtrat ex quibus natura iuuatur. tias excõicationis,fufpéfionis aut interdicti.p Væuobis fcri
e COmnes autemuos fratres eftis.quia filij dei per creatio be & pharifæi hypocritæ qui comeditis Ifti funt begbardi
nem & adoptionem gratiæ. f CEt patrem nolite uocare. factitatéfimulates ppter quæftu,non ppterfalutem animarum
Licet em 1 *Væ vobis
 Glof.ordi . Matthæi Cap. XXIII . DeLyra

Ea CCircuitis.In toto orbe euagelio detrahitis: &fi quis vobis
Kadheret,duple ponę filius eft: quia nec remifsione peccatoru ac
cipit,&in eorufocietate incidittqui Chriftü funt pfecuri . Quifq
eius filius dicit cui opera agit. b Profelytu.Profelytifunt de
gentibus in fynagoga recepti,quorũ raritas p vnum fignificatur
quia vix aliqs poft Chriftu. c Qui
cuc.Pharifæi qoia fecerunt propter lu
cru,dicebant effe etiã fan& tioria oblata
templū vel altare :vt hoies pmptio
res effent ad offereda dona , ad præces
a altare,& no econuerfo:& fic fe habet ad tabidad
fundedas i templo vel iufticias faciēdas.
In quo no dei timorre,fed fuă cupidita
tem attédebat.Ideo arguit eos.dns ftul
ticię&fraudulentię. СTēplū vel altare
ad gloriä dei pertinet,& ad hois falutē.
Aurũ vel donữ altaris,&ipfa ad gloriá
dei pertinet,& tn magis ad delectatione
hoim ,& vtilitaté facerdotu. Et ideo au
ru quo delectant,& dona qbus paſcun
tur,ſanctiora dicunt: vt hoies pmptio=
yes fint ad illa offereda. Typice.Tem
plum & altare eft Chriftus. Auru & do
nu,laudes &facrificia que deo offerūtur:
no em ille phec,fed hec pillufanctifican
sur.dincælo.Per creatura ,vbi non
putatis piuriu effe,iurat in cælo.i.p ſub
jectă creatură iurat, & p diuinitate prefi
détécreaturæ, eCVæ uobis. Et hic
arguit cos auariciæ:quia nihil prętermic
tut de his quæ ad comodum fuum funt,
fCQui deci.gadeus præceperat oim
reru decimas offerri ppter alimoniã fa
cerdotü.Nota qd
' p eleemofyna aliqua
ipunitas no emit in iniqtate manétibus.
Hec opor
Nico.de Lyra,
aVæuo.fcri.Hic oftendit liter
tum valet illud donu.Er ifte error fimiliier pcedebat ex cupidita
Cæci:quid enim maius eft,do
te, ppter quod fubditur: i
altare &c.q.d.ipfi altare:qa fiquis feciffet tunc
num,an qd .
oblationem deo alibi in Ierufalem & in altari quod erat in
in téplo, non erat acceptabilis deoțimmo i hocincurrebat crimë
facrilegij . Addit etiã fecundă rationem
a Qu. Seruus domini volantatem fçiens, & non facis
ens,vapulabit plagis multis. ad hoc: k Qui ergo iu. &c. Exq
gas orantes: propter hoct amplius patet,qd ' iuramentum qd fit in altari in
accipietis iudicium. Væuobis Scri, cludit illud qd fit in dono qd eft fuper
accipietis iudicium .Væ uobis Scri
de & Pharifei hypocrite qui circumi illud ficut totum ad parte.Addit etiam
Totum orbem,
tertiam rõnem abhoc dicens: 1 CEt
tis mare& aridam,ut faciatis unum
qui iu.Quia enim teplum erat ordinas
Adlegem conuertatis vnum aduenam de gentibus.
tum ad diuinum cultu,ideo deus (pecia
S profelytum:&cum fuerit factus,fa
li modo habitabat in téplo: ideo iurans
Dum videns vitia veftra,reuertitur gentilis fa &ụs;
& pro preuaricatione,maiori pœna dignus, pertempla,urat per deu qui colit items
citis cum filium gehennet duplo plo:& hoceft maius iurare in dono
a Scribe& Pharifæi. Aliorum.c Stulti. qd fibi offert.Confirmat auté vltimum †dupla
uos. Væuobis duces ceci , qui dicis dictu per exemplu, m CEtqui iu.cæ magis
a g3i conuictus fuerit mēdacij,non tenetur criminis reus. lo.quiaficut dictum eftfup.ca.v.qui iu
iurauerit templu
tis: quicum
tis:quic umq iurau erit perper temp lũ,, ratper cælü,iurat quodãmodo per ipfu
a Reus periurij non tenetur.b_Fla pecunia, que facerdo deu,incrum virtus diuina relucet fpe
tibus ofertur: conuincitur,ftatim in quo iurauerit co ciali modo in cælo, n Væ uobis
gitur exoluere,
nihil èſt:qui autem iurauerit in aŭro fcribæ & pharifçi hypocri.Hic often
a Proterul, b FA vero lumine,quiputatis maius fan dir qualiter pharifæi corrumpebant ve
Aificatum fanctificans. ritate iufticiæ per hypocrifim,quia illa
templi debitor eft, Stulti & ceci , qd '
quæ erantparui ponderis, multu repus
tabant ad fimulationem faitatis:&illa
enim maius eſt, aurum : an templu,
* quæ erant maioris neceffitatis ad falutë,
quodfanctificat aurum Et quicum
Non e reus periurij. contenebat:& hoc eft qd dicit: o De
h cimatis men.
queiurauerit in altari nihil eft : qui, Hoc poteft intelligi dus
a In oblationibus & viðtímis,& cgteris qug offerûn pliciter.Vno modo reſpectu ſui, quia li
tur:hgc mox repetuntur. cet miniftri templi acciperent decimas à
populo,tamen de illis acceptis à popu
cumq auteiurauerit in dono quod
eſt fuper illud , debet . Cæci , quid 1o , & de his quæ habebat ex labore fuo,
¶ Sanctificatum , decimas reddebat fummo facerdoti, vt
habetur Numeri.xvin.Etideo ad fimu
enim maius eft:donum , an altare ,

quod fanctificat donum ? Quier, lationem fanctitatiscreddebant eis decis

corrumpebant veritate doctrinae in his
quæ pertinent adfalute:dicebat em ,qd
' tificatio deriuatur.
obferuare legem erat neceffariu oib' ad
faluté:qd eft falfum,ga multi Gentiles
funcfaluari,vt lob,& plures alij ,Ex fup
pofitione autě hui? falfi difcurrebat ali
qui doctores Hebræi per diuerfas ciuita
tes & caftra,vtpoffent conuertere aliqs
degentilitate ad Iudaifmum : & hoc eft
qd dicit hic: b Qui circuitis ma,
Profelitus em legis diccbatur ille qui de
Getilitate ad Iudaifmum conuertebat.
c CEtcumfue.fa. &c,quia per mala
vitamfuamipfum in moribus corrum
pebant:fed additur: d CDuplo quã
uos &c.quia ille fic in moribusdepra
uatus ad gentitilem ritum reuertebatur
SEx quo oblatorum fan&
go iurat in altari , iurat in eo , & in
omnibus quæfuper illudfunt . Et
a SAftringiturfacramento continentis, & contenti, &
tificantisl& fan&
fan& tificati.
quicumque iurauerit in templo ,
iuratin'illo , & in eo qui habitat'in
* ipfo . Et quiiurat in cælo , iuratin "
throno dei , &in eo qui fedet fuper
a SHic arguit eos avaritiæ:quia nihil prętermittunt de
his que ad commodum fuum funt.
e
cum .†Væ uobis Scribæ & Pharifçi
a Qui queritis decimam. Diligenter exigitis, decis
mas cunctarum rerum, b §Ideft viliora olera.
' hypocritæ, qui decimâtis mentham
Incorrecta,
mas de minimis.Ho etiam faciebant ra
tione cupiditatis, vt per exemplum fui
inducerent populum ad reddendum fis.
bi decimas de omnibus vfque ad mini
ma.Aliter poteft intelligi reſpectu alios
rum:quod per doctrinam fuam induce
bant ad decimas ftricte foluendum fibi,
vt fitfenfus.Qui decimatis menthã
&annethum.hoc eft qui decimare do
cetis. p CEt reliqftis quæ grauio
rafunt &c.Hocfimiliter intelligit du †Luxf¡
pliciter.Vno mo refpectu fui, qa que es
rat magne nceffitatis, facere obmittebat
Alio mo refpectu alioru qa alios ad ta
lia obferuãda iducere negligebat , Siml
liter faciuntfacerdotes ecclefiæ & præla

&fic erat apoftata à lege quam obferua & anethum & cyminu,& reliquiftis qui follicitè arguunt & argui pcurat
repromiferat:&fic i morib & fide pec
cabat,Similiter autem faciunt illi qui multum laborant ad hoc Moraliter
vt poffint aliquem ad ftatum religionis adducere:& cum addu * a Væuobis fcribæ&& pharifçi hypocrite, qui circui
&us fuerit, per mala exëpla faciunt ipfum apoftatare,& fic fiunt tis mare & aridam &c.Iftis funt fimiles aliqui religiofi, qui
nouiffima cius peiora prioribus, e Væ uobis duces cæ cum magna diligentia inducunt feculares ad religionis ingreflu
ci qui dicitis quicunque & c.Hic confequenter oftendit qua & poftea malè nutriuntur:& fic peiores flunt quam in feculo, pa
liter corrumpebant veritatem doctrinæ in his quæ pertinent ad pter exempla mala quæ vident,& frequenter reuertuntur ad fes
actum latriæ:cuius actus eftiurare modo debito,& iuramentum culum. e Væ uobis duces cæci qui dicitis quicunque
obferuare.Pharifæi enim & fcribæ ex cupiditate moti, dicebant, jurauerit per templum nihil eft &c.Chryf.Multi aute Chri
quod illi qui iurabant per templum dei , nec peccabant, ftiani ficinfipienter intelligüt. Etenim fi aliqua cauſa fuerit,mos
necerant in aliquo obligati:fed illi qui iurabant per aurum tem dicum videt facere qui iurat per deum :qui verò iurat per euan
pli,erant obligati ad foluédum facerdotibus certam portionem gelium,maius aliquidfeciffe videtur. Quibus fimiliter refpon
auri.Et ifte error procedebat ex cupiditate, vt dictú eft. In reb dendum eft,Scripturæ, propter deum funt,& non deus propter i
enim materialibus non eftaliqua fanctitas,nifi inquantum ordi fcripturas.Maior eft ergo deus qui fanctificat euangelium, quàm
nantur ad cultum diuinum; ad hoc autem directe ordinabatur cuangelium quod fanctificaturà deo.Auguftinus.Templum
templum.Aurum autem quooperiebantur parietes templi inte autem & altare ipfum Chriftum intelligimus,aurum &donum
ríus,magis ordinabatur ad templi decorem.propter hoc dicitur laudes & facrificia quæ per eum offerimus:non enim ille per hæc
Duces cæci.quia erant in erroré,& alios in errorem inducebant fed ifta per illum fanctificantur , n Va uobis fcribæ &
f Quid enim ma.eft aurum antem.&c.q.d.nulli dubiu pharifæihypocritæ,qui decimatis mentham & cyminữ.
qd templu eft maius,ratione predica, g CEtquicuc iu.in. Per hocarguitillos qui modica diligenter obferuant , & negli.
id eft non peccat, nec eftin aliquo obligatus, h Quicunq gunt maiora:ficut aliqui religiofi plus ponderant & puniunt fi
auteiura.debet.id eft obligatus eft ad foluendum tantu quan lent fractionem, vel inclinationis omiffione o dfraudationé
tum valet proximi,vel aligd huiufmodi p monafterij fui vtilitate téporali..
*Vævobis
 J
e
L
y
a
edeba e cupid G . M C . D 7
t x ita l a a e 2
maius o t p
m eft,do f a Id eft vtrede ins rib'.Pharifæ i em ad L
oftcattione mudicie qñ
A aCHæc opor. . Ne eleemofynas fructuữ tSinegligantur.
ter hos iu dicetur ¶In difcutione .
caufar um. y
quis feciffettwee o h X debebat afcedere i'teplu adoradum , primũ C
q terre,videret reſpuerre ,hęc addidit.bDu r
rar uoderati d is in minimis que æ
que grauiora funt legis, iudici X lauabar vrefilia dom" & veftiméta & cofis
incuirr c n ces cæ.Opinione religiõ i i b In deum. I a
ebat rime a gIn pauperes & viduas
lucru habet diligétia oftenditis :fed magna Imilia:& paru curabant de iteriori mudicia.
cunda rationem um & mifericordiam & fidem . I eft qd dicit: Qui munda.fequitur;
Myftice Præcepta de iudicio fide,& mifericordia de &hoc
Maiora. a Vos vel populum. Prins hIntus autêe.Et hæc erat magna cæci.
o iu. &c. Exq s tis , c Excolates.My cipaliter.
dfit in altari in Luc.23.c uorati &negligi b Minora.i.des tas,quia mudicia exterior non eft deo acces
ftice Culicis noie feditiofus homicida Bar
cimas terrenorum fructuum exigere, vel illos
-oqd eftfuper rabas fignatur: qa hoc animal ftrependo in dare. pta nifi ppter mundiciam interiorcm.pros
a b pter hoc dicit: i
fic fehabetad t Hæc oportuit facère , & illà C Pharifæe.&c.Per inte
quierat & fanguine delectat. Cameli noie
Additetiam ppter humilitate ad fubeuda onera,dñs in b riora enim calicis& parapfidis itelligit:mes
C non omitttere . Duces cæciex taphorice interiora mentis : ex cuius mund
cens: 1 CE telligit ,Colāt ergo Iudæi culicē,i, minima a Aliquem liquorem magis purum facere
obferuat ,qa barrabā q no ſoluerat ſabbas vt lac. JÖnera. cia dependet bonitas exterioris mundiciał
erac ordina 1
tu dimiferüt: & camelūglutiut.i.ma iora co colan tes culic em , came lum au propter qd' fequitur: Vt fiat & id qd'de.
to deusfpecia
: ideo furans ténūt: qa Chriſtū ſpūafr ſabbatu infinuated temglutientes .†Veuobis Scri foris eftmun. CVæuobis Scribæ.
piudiciu & miam & fide(quæ illi cōtēnut) Hic ponitur fecudum exēplū,qď eracio p
ui coliti tem
occiderüt. d Væuo.Diuerfis filitudini. bæ& Pharifæi hypocritæ : qui prijs actibus:quia exteriorem couerfatione
rare indono Illud. Omnia fallaciter faciunt.
bus fimulatiJis & mēdacij arguit pharifços habebat honeſtä,vt coopírēt maliciam oc
utevltimum mundatis quod de foris eft cali
t galiud hoib' oftedunt,aliud domi agunt. cultam.hoc eft qd dicit : 1 ¶Quia fimi
Erquiiuilca magy a Vasquadratum eft. b Fin confcientia
CQui mã.Fruftra fetitate exteri❞ pręte h les eftfe.de .&c.&patet litera.m Væ
p.ca.v ciis & parâpfidis : intus autem
.quiiu uo. Hicponit tertiữ exēplū,qďrefpicit a&
Luc. II.e ditis, ficut fi qs calice mudet exteri”, it” aūt a Auaritia.
odo per ipfi
tplena fut relinquat fordes: cu ei vfus fit interior.Lu prędecefforum fuorum.Ifti em Pharifæi,vc † iniuftitia
areluc fpe
et † pleni eftis rapina , & fim videretiufti refpectu pręcedētiū patrū,orna
cas ita:Stulte,q fecit qďdeforiseſt,etiam id a Sordibus viti orum.
Væ uobis i bat & ædificabat fepulchra pphetaru à præ
cri.Hic often Luce.II. qd ' intus eft fecit.i.qui vtraq ; natura hois mundicia . Pharifæe cæce mun
fecit, vtramq mundari voluit. Nemo igit decefforib' interfc&orü,& hoc eft qď dicit
a Quiintus non vides b Cor & confeis
mpebant ve entiam a frau de & malis defiderijs. Qui ædificatis fepul.fequitur: n Ita
puret fornicatione & hmõi corporalia vi,
fim,quia illa riafolūmodo grauia effe,& auariciã,&¡ſup dà prius quod intus eft calicis q teftimonio &c.Hoc enim ipfi dicebat,
mulcurepu a Vt pofsis foris veraciter often
bia,& iram,& cætera ſpiritualia leuia effe. vt patet ex litera immediate precedenti vbi
titatis :&illa dere fanctitatem per opera. dicitur: Si fuiffemus in diebus paino.
fCCalicis.pfimilitudiné ,nõ q in calice
Eis ad falute, Qui ędi
parapfidi
& parapfidis ,
s , ut
ut fiat
fiat &&id id quod
quod &c.Sed quiano folum erat filn predeceffo
&papfide fit coru fupftitio.g & a Non eft mundum quod intus eft fordidum,
Lair: oCDe fi,extruitis memoria occiforũ ppter fauo rufuorü quarü ad naturam, fed etiã quãtű
b Item alia fimilitudine eosarguit. k Implete.i.implebis
rẻ vulgi,vt iufti videamini,arguitis etiã fa admores,tubdit: o
intelligid deforis eft mundumt Ve uo,
us
fui,quiali cinora patru veftroru.h CItaqz.qa fceles tis. p Méfura pa. Qd' factum eft, quan †Luce, II,f
t decimass ra patrudeteftamini pfpë qde fetitatis:Du bis Scribæ & Pharifæi hypocri do occiderüt Chriftu,cuius ferui fucrüt ps
a id quod fupra fi
tis à popu Chriftu pfequédo & apfos eadé facitis,f&õ militado calicis. Vos enim eftis fepulchra phetae:qui fuerat à přib" Iudæoru occifi. & D
pbatis vos cefilios,nõ folữ carne,ſed imita quibus alios mortificatis ideo Pharifæi ipleuerüt, méfura parru fuo
abore fuo,
cerdoti, vt tiōe iniq : & patet eos fcietes peccare.Ide tæ , quia fimiles eftis fepulchris ' rum,eosi malicia excededo. q CSerpen tapparent
o ad fimu ↑ calce illi, eft corra vos loqmini dū přes dānatis ; fifr + dealbatis : quæ à foristparent tes.Poftoi pharifæis arguit hypocrifis cul ! Luce.II.
emfacitis. i CEt uos.Probato q filij funt a Sicperuerfi mas pam,hic oftédit cofequente poena, &priò
nt eis deci
tis. ifrí qui alía docent, & alia faciunt. pœna æternam ,fcd'ò téporalē, ibi : Ierufalé
ciebantr homicidaru,ponit id ad qď tendebat.Et
a Ierufale.dicit ergo: Serpentes . venenữ ing
Buos implete.qd illis defuit implete.Illi p hominibus fpeciofa , intus ue,
mplum fui Genimina uiperarữ
phetas,vos dñm pphetaru occidite. No iu uidięhabetes. r
endum fis rò plena funt offibus mortuo,
bet,fed qd' facturi funt oftédit. k CQũo a Putredine & fœtore. &c.quia venenu maliciæ à parentib” traxe
- ad mini b Omnesfuperiores fis
ectu alio fu.Hic.Sepulchra fetõru ædificado ,an po militudines breuiter hic exponit. rant, s Quofugietisà iu. gehena.
tius corda à malicia mudando:Liberabunt q.d.nullo modo:ga erat in malicia obftina
n induce rum , & omni fpurcicia . Sic &
vos fancti,quoruſepulchra ornatis?no cer a Habitu veftis: ti,No folum autehac pœnam meruerütp
dum fibi,
tè.Sancti no funt amici inimici, dei: fruftra phylateria longa oratione. pter morte Chrifti,fed etiã ppter occifioné
mentha
fanctos honorant,qui ſanctitatë (pernunt, uos à foris quidem parètis ho, apforum & difcipuloru ei : ppter qd ' legi:
imaredo
Sapientes CEcce ego mitto & c.gain difcipulis
grauio minibus iufti : intus autem ples Chrifti mulri habuerüt ſpiritu ppheticũ,fis
Amore vang laudisSOdio veritatis.
gif du flu Nicolaus de Lyra. cut lohanes euägelifta,vt patet i Apo, & A
a que ni eftis hypocrifi & iniquitate . Lu.11.g.
gab & multi alij vt patet iu actib'aploru
mittebat fubiectos de redditiõe decimarum & cổ † Væ uobis Scribæ & Pharis
Aliqui etiãfuerüt Scribæ,ficut euageliſtę q
sad tu fimiliu quæ eis debent, & paru curāt,fii ma JHypocrite omnia fallaciter faciuntpropter
opinionem vulgi. fcripferunt euangelia ad inſtructionem po
t.Siml
forib' criminib inuoluant:Quæ aut fintil fæi hypocritæ : qui ædifica, puli Chriftiani . Fuerunt etiam fapientes
præla la maiora â Pharifæis neglecta, ſubdic, qa de diuinis & cæleftib' à deo illuminati.
curat a Cludíciu & mifericordiam & fide. tis fepulchra prophetarum : Et exil.oc. Moraliter
a Aliorü:fi non
iectos Fides importat debitum ordine hominis verbir:opere ambitioſe ornando monumenta tu
korum,quos a patribus non negant occifos elle. * CVæuobis fcri.Chry.Calixeft vas ad
Maris ad deum.Iudiciữ aut iportat debitũ ordinē
& ornatis monumenta iufto potum ,&paraplis ad cibum . Sermo ergo
hominis ad pximu i his quæ habet rõnede
rcui per qué fpiritualiter potamur, & ois narra
biti. Mifericordia aut i his quæ habet rōnē rum , & dicitis : Si fuiffemus
, qui tio per quã nutrimur,vaſa funt pot" & ci
rellu doni.Et etiã i iftis trib” itelligūt oia illa'quę
fut multu neceffaria ad falutem.Sequitur. in diebus patrum noftrorum , bi.Qui ergo ftudet fermone copofitu pfer
JBffundedo re,magis & fefu falutari repletu,calix eius a
D₁p₁
dfes b CHæc oportuit facere &c.tang ma nonteffemusfocij eorum inſan foris eftmu dat? int” aūt vanitatis fordib
†fuiſſem³, gis neceffaria, c CEt illa non omittere.
Que guine prophetarum † Itaque eft replet , k Væ uo.Chryf. Veqd vis † Luci.g
tanquam minora bona.Hoc autè dicit, ne
ris apparere q no nõ vis effe nã qd turpe eft ap
EREXIS

forte ex bis prædictis crederet aliquis,qd teftimonio eftis uobifmet

201
nõ effer bonum foluere decimas deminis
ns
mis, d Duces cæco . Vocat eos dus
по
ces,q habebat regere populu, & cæcos: qa
cer
puertebat intellectu fcripturarũ,'dicētes eē
m implete menfuram patrum ue
mult curãdu de minimis,& paru de ma
D Dolofi homicidę . De homicidis nati.
' fubdit: e CExcolates cu
gnis: ppter qd
m
licemi, minima cu diligentia pquirétes &
tractates . f¶Camelũ auté glu.i.illaque
funt maioris ponderis pro nihilo reputan
tes:quia camelus aïal eſt magnũ & põdero
fum.gCVæuobis.Hic cõfequéter ofté
dit qualiter corrupebat veritate vitæ:& po
é mitcría exepla.Primü erat in rebus exterio
.
1 ribus
i
ipfis quiafilij eftis corum qui
prophetas occiderunt : & uos
JA patribus feptem .
ftrorum.Serpentes , tgenimi r fed tucadiplet eorü mefura,quãdo exccdut germina
Non enim edificando fepulchra.
k na uipera
rum , quomodo fus
SVt impleatis quod patribus defuit
de me & meis.
gietis à iuditio gehenne. Ideo
ecce ego mitto ad uos prophe ,
parere,turpius eft effe,& qd formofum eft
apparere formofi? eft elle:aut ergo efto q
appares, aut appare qd ' es. Væ uo.fcri .
&pha. hypo.qui ædi fepul . prophe.
Sequit. n Itaqz tefti.lllife effe filios
malorum teftant, qui mores eoru fequunt:
8 coru malicia ,& fic fecerucludæi,qru patres progenies
occiderit pphetas,& ipi dominu ppheta
rum . t ldeo ecce ego mit. ad. Multi
de Chrifti difcipulis iftas gratias habuerunt
、 qui tamen à ludæis perfequutiões paſſi lūt.
Vtueniat fuper uos &cate . Sequitur :
1 Vfquead
 Glof.ordi. Matthæi Cap. XXIII . De Lyra.

Ea CSapientes.qui fcunt que pferat fermonem. b C Scrib. id eftfuper populum Iudaicueft:qa piftis punitus multipliciter G
in legeperitos. Vtue.fu.uos.Non hos tātū preſentes dicit diuerfis tpib.Cõſiderādū etiā, qď Abel fuit fimplex homó,pas
fed omnem generationé malorữ pręcedente & futura:qa oēs vna ftor ouiu &illfat”, Zacharias autē fuit facerdos &legifpitus, Per
ciuitas funt,vnucorp' diaboli. d C Abel iufti.Iufticia Abel hos ergo duos itelligūt oës iufti ab eis occifi, & eft fenfus: Vt ves
approbata eftper munerũ acceptione, e CVfq ad.Cur vfque niat fup vos ois fanguis iuft” q effufus eft à fanguine iufti Abel
ad hunc,cu multi pofthunc occifi añ na vfq adfanguine Zacharię.i ,a fanguine
tale
' Chrifti, & Chrifto nato mox pueri iufti minimi.vfq ; ad fanguiné maxımi
a Qui ventura'dicant. b ¶Quia fcripturas exponit
abhac generatione funt pempti? Sed qa Moralium latores. iufti. i Clerufalem Ierufalem. Hic
Gen.4.b. Abel paftor'oui fuit,necatufo in agro: tås &fapientes &fcribas : &ex illis prædicit eis confequenter pœna tpalē.f.
Zacharias facerdos necat? eft in atrio të a SVt.Paulum. b SVt Petrum. deftructione ciuitatis & templi quæ fa
pli, vtriufq gradus martyres &laicos occidêtis & crucifigetis, & ex eis fla ", ta eftperTitum & Veſpaſianữ in vins
&
& officio altaris mācipatos,fub eorũ vo a Vt apoftolos in actibus apoftolorum . dictam mortis Chrifti.xlij . anno àpræ
luit intimare vocabulis. Zacharias q oc gellåbitis in fynagogis ueftris , & dicta paffione :dices ergo, Ierufalem Ie
cifus eft à rege loas inter teplu & altare, De Iudça ad gentes.
rufalem ,Alloquit hicpopulu Iudaicũ
vt biftoria Regum narrat,filius fuit Ios perfequemini de ciuitate in ciuitate, fub nomine ciuitatis metropolitanç.Et
a Debita vltio pro effufione fanguinis iufti. hic eft cõis mod loquédi: hoc em dicit Pe,24
iade,&in euägelio quo vtut Nazaræi,
pro filio Barachiæ legit fili? Iolade. Sed utueniatfuper uosomnis fanguis iu ciuitas facere qd populus habitas in ea
vriufticia loiada facerdotis prædicerur fecit. k Quæ occidis pro.id eft co
ftus, quieffufus eft fuper terram , à
Ipfe Barachias vocat.i.bñdic? domini. Cuiuslibet laici. fueuifti occidere. 1 Et la.eos & c.
Pa24.f. Ifte Zacharlas de duodeci prophetis f
¿ fanguine Abel iufti ufqz ad fanguis adte mif.i.ad inftructionê tua, ficut pa
vnus erat,ficut př lohannis de pphetis Sacerdotis a Benedicti domini. tet in prophetis antiquis, &in Iohanne
vnus erat. f Super ge. que à primo +
nem Zachariæ filii Barachiæ , que baptifta, qui fuerunt à Iudeis occifi . Vi
parricida vfqz ad vitimu perditionis fi FQuem occidit veftra generatio in atriis templi fub diuo
jin.Reg.xxj.c.dicit , qd tepore Manaffe
liu coputat:Quafi,fimiles erut in pœna occidiftis inter templum & altare . effufus eft fanguis innoxius in Ierufalé,
ficut fut & i culpa. g Clerufalem.Q. a Nemiremini fuper his que dico. donec repleretvfq ad os. m Quo
k
Rei eftis fanguinis,& meritò:quia muls Amen dico uobis:uenienthæc om tiens uo.fub cultu vnius dei per fidem
toties mifi ad vos cõgregados,& nolui a Scelera. & charitate. n Filios tuos.i.Iudços.
ftis. h Quotiens. Acfi dicat: Egoniâ fupergenerationem iftam . Ieru • CQueadmo. Ponit exemplum de
volui,& iu noluifti: & qrquot cógrega a Homines,non faxa,plangit affectu patris. gallina,ad oftendēdum affectu fuum ad
i
ui mea volutatefemp efficaci,te nolen fálem Ierufalem quæ occidis pro populu Iudaicum :quia inter alias aues
tefeci,quia feperingrata fuifti. i Gal a Dominum nunciantes prophetarum. gallina videt magis affici ad cõferuatios
b Duricia cordis a te repellis.vel corporaliter vt
Galline af lina.Hoc animal magnũ affectü haber Stephanum. nem & nutritionem pulloru. p CEt
fect' in pul in filios ,ita vt eorum infirmitate affecta
1os phetas,& lapidas eos qui ad te mifsi ' noluifti.quia primò prophetas à deo
infirmet,& eos alis ptegés cotra miluū a Per prophetas miffos a me hactenus. ¶In vnitatem miffos poftea Iohannem baptiftam:&
F fidei. vltimo dominữ noftrữ lefum Chriftu
pugnet.Sic dei fapientia p carne ifirma, m
ta, protegit nos , & defendità diabolo. funt: quoties uolui congregare fili n conté pferunt, propter quodfubditur
Patriarcharum heredes.
k CRelinquetur.Ciuitas auxilio dei 1 pozna:q CEccerelinquetur uo.do.
nudatafuæditioni relinquetur, que be os tuos, quemadmodum gallina co id eft ipfum templi, quod per Roma H
P nos fuit deftructum necreædificabitur
ne derelicta eft,cũ à deo derelinquitur, gregat pullos fuos fubalas ,& nolui
1 CBenedictus qui uenit. Hoctur a In proximo. b Templum, vel ciuitas romas amplius:quia fecundum quod dicitur:
be dixerunt domino veničti Ierufalem. nis tollentibus gentem & locum.
k १ Danix.viq in fine müdi pleuerabit de
fti. Eccèrelinquetur uobis domus
Quod autem his trafactis hic dominus folatio, r Dico enim uobis &c.
a Nifi pœnitentiam egeritis,& confefsi fueritis mefi
dicit,cogit myftice intelligi de aduentu lium omnipotentis patris,meam faciem non videbitis. id eft àtge paffiois Chrifti que de proxi
claritatis fuæ,vbi confitebūt filiū quem r
ueftra deferta.Dico enim uobis , nõ mo iminebat futura,quãdo Chrift, dis
crucifixerunt . Nico.de Lyra. Poft pafsionem. xit ifta:s Donec dicatis. Benedi
meuidebitis amodo, donec dicatis: &
tus qui uenit in nomine. Hoc erit
aCEt ex illis. occi.&c. quia Ia Confiteamini filium omnipotentis quem benedictum.i. quãdo apparebut figna euidentia adue
cobus frater Iohannis ab eis occifus eft. apeccato immunem ,milit pater ad glorificandum nos tus eius ad iudiciü :tüc em ludæi q cres
men fuum.
Act.xij . & Stephanus, A&
t.vij.& multi 1 Benedictus qui uenit in nomine dni. dituri funt in Chrifti in fine mundi , lau
ali. b CEtcrucifigetis.vt Petru & dabunt,&confitebuntur' ipfum, Moraliter
Andrearm fratrem eius, & multos alios, * CVfqz ad fan, Orige . zacharias
c Flagellabitis in fynagogis ue.Hoc patet etiam in Actis interpretat memoria dei . Omnis ergo qui memoria dei pderefe
bus apoftolorum.xvj.vbi dicitur qd ' Paulus & Sylas flagellis ca ftinat in eis quos fcandalizat,Zachariæfanguiné effudere videť.
fi funt,& .ij.Corint.xj.e.dicit Paulus:Ter virgis cæfus fum &c. Abel auté luct❞ iterptať.Qui ergo no recipit qď fcriptü eft: Beas
d CEt perfequemini de ciuitate in ciuitatem.Hoc pater qui luget,fanguinë Abel effudit. qCEcce re.Chry.Sicutenim
Act.xij.g.vbi dicit, qd ludæi Paulum & Barnabam eiecerunt corp' aia recedete priò gde frigefcit,deinde putrefcit & foluit, fic
definibus fuis. e Vtueniat fuper.De ifto Abel nulla eft am &teplu noftru dei ſpulco recedete, pri" ſeductionib" & in difci.
biguitas , quin fueritille,qué Cain frater eius occidit.DeZacha plinationib? repletur,deindevenit ad ruinam.
ria autem func opiniones, Vna eft, qd' ipfe fuerit pater Iohannis In capítulo xxinjvbi dicitur in poftilla id eft à fanguine iufti
Opiniones baptiftae: & hæc fuit opinio Origenis, dicentis, qd ' propter hoc minimi vfque ad fanguinem iufti maximi.
de Zacha occifus eft i teplo domini, quia beaca virgo poft partum filij fui ADDITIO.Qd Abelfit minim' iuft? & Zacharias ma
ria occifo Venic adorare in Ierufalem,& ftetit in illa parte vbi virgines con xim",fiue intelligat fimpliciter fiue reſpe
fueuerant ftarein oratione,in'quo loco non erat licitum mulieri &u occiforũ tm,ex fcripturis nõ habet autoritatē, vñ ſcơm Hie,
iter alcare,
bus cognitis à viro orare,&ideo miniftri templi voluerant eam eadé facilitate côténit q approbat.Nec etiã exhoc o præfuppo
repellereAt Zacharias pater fohannis, qui eam virginem ſciebat, nit Abelfuiffe fimplice paftore & illfati,& op Zacharias fuit fa
' erat digna ftare in loco illo; &ideo ipm
oppofuit fe eis dices, qd cerdos & legifpit",legt qd Abel fuitminim³ iuft?, & Zacharias
Zachariam tanc legi contradicentem interfecerunt.Hoc autem maxim".No em excellentia iufticigfequit literatură. Quod patet
reprobatHierony.taną apocryphữ ,& dicit qď ifte Zacharias inplurib", prefertim cũ antiq patres,licet nō legātur līas didiciffe
fuit filius Ioiada facerdotis qui interfectus eftin templo,vt habe fuerut tn in diuinis maximè illuftrati: Qd
' pater de Adam & patri
tur.ij.Paral.xxiiij.Sed contra hoc videt, qpifte dicit hic Barachia archis.Et forte ex his que legunt de vtroq.f.de Abel &Zacharia
' rñder Hiero. Saluator vos
fili",ille aut dicit fili? Ioiadę.Ad qd plura ad ratione iufticię prinētia legunt de Abel, de Zacharia ,
luit hic exprimere fetitate loiadę facerdotis,io vocauit cu Baras In hoc em op fuerunt ambo fine culpa occifi, gqles videní.fed de
chiã.i,bñd¡âũ dñi,ficut aliquãdo cótingit, q aliquèliberale ho Abel fup hoc legit , qd tã ipfe & munera eius fuerüt deo accepta
mine vocam" Alexādrũ,ad exprimēdu liberalitate er : quis hoc Gen.iij.b.qd eft maximũ teftimoniu ſuę iufticię.vñ Hiero.i hoc
no fit ppriu nome er ,Aliter poffum dicere,op loiada fuit bino loco de Abel dicit: fuft? auté no ex hoim fetëtia,fed ex Gene, teſti
mi" ,ficut př Dauid vocat" eft Leffe & Ifai, & multi alij i facra fcri monio coprobať:vbi accepta eius àdeo narrať munera.vnde pla
ptura,Saluator hic exprimit vnữ nomēei”, aliud exprimit.ij . Pas nior poteft rõ affignari circa noiatione iftoru duoru.f.qloquen
ral.xxiiij. Sequit: gCAmen.i.fideliter, h Dico uob. &c. do dergib⁹ preteritis añ paffione Chrifti, quãdo ifta diccbātur à
id eft fuperpo Chrifo
 Additio Matthæi Cap XXIIII . De Lyra . 73

A Chrifto,Abel fuit primus iuft” q fine culpa legit occifus, Zachari egreffus de teplo ibat.In hoc oftedebat per factu,q teplum effet C
asverò vltim.vnde conueniéter noïat extrēa,ad hoc , vt omnes adiuina protectione relinquendu, b CEt acce.Non quia ofté
intermedij includanť . Quicūc enim fuerit ifte Zacharias fcdm derent fibi aliquid incognitum,cum frequéter in templo fuiffet,
diuerfitatéopinantium,ipfe,t ,fuit vltim' iuftus occifus, de quo vt patet expræcedentibus: fed vt ex nobilitate ædificiorum quæ
infcripturis expreffa metio habeat.Si autem obijciat de lohanne erant facta ad diuinữ cultum, prouocarent eu ad mifericordia ;
baprifta.refpõdetur, q&ille nõfuit occi &per cõfequens mitigaret pœnam prę
★Mar.13.a. fus à Iudæis fed ab Herode alienigena ;
dictam.cCIpfe au.q.d. Quantumcu
Cap . XXIIII .
Luce, 19.g hic aut agit de occifionib" factis perHe funt magna & fortia. d Amen.i.
&.21.b. *
bræos & eoru prędeceffores, iter qs oc + T egreffus Iefus fideliter. eDico uobis.Non eft fic
cifio Abel debet computari,cũ tuc tpis de templo ibat . Et intelligendi quin remaneret lapis fup
oës fideles erat fub vna lege naturali,cui accefferunt difcipu lapide,faltem in fundamentis:fed emo
fucceffit lex fcripta qd patet in hoc qď dus loquendi ad exprimendu magnitu
dicitur:Ierufalem Ierufalem quæ occis li eius , ut oftende ,
dinem deftructionis,quæ cópleta é fub
a Nonignotas,fed tãquam
dis prophetas &c. admirandas:quia videbatur q Tito &Vefpafiano , vt dictu eft præces
In c.xxij. vbi Po nunquã deftrueretur tale opus denti ca.f¶Sedente au.Ex prædi& tis
REPLICA'ftil.reddit rõnem & fruttra effet cominatio Chrifti
formatur duplex quæftio.Quia em au
rentei ædificationes templi.Ipfe aus
nominationis illoru.f.Abel & Zacharię dierant à Chrifto euerfione illam , crede
a Videtis tam firmam ædificationem.
gave ingt,per eos fignificant oës iuftià bant propinquam effe mudi cōfumma Nonne
tem refpondens , ait illis : * Videtis
quibufcuq occifi,fiuemagni fiue parui SQuod.xlij. tione.ideo quefierunt primò.g Dic
fic qd magni fignificat per Zachariam anno poft pafsionem domini factum eft a Romanis. nobis quando.i.deftructio ciuitatis
magnữ facerdoté & doctorem, p Abel hæcomnia.Amen dico uobis , non & templi.fecundò,quæfierunt. h CEt
autēparui &illřatí, Burg.nolēs intellis quod fi.vtrüq; enim fimul fict. & pros
gere Poful.putar q velit dixiffe iufticia relinquetur hîc lapisfuper lapidem
ciuitati. pter hoc eftquæftio vna.Notandüetiā
b
feq literaturam:qd nõ eft verum.Nam qui non deftruatur . Sedente autem fpiftæquæftiones fuerunt fibi facta fu«
qu cõparat paruos iuftos Abel ,hoc eft a F.i.fructiferam ecclefiæ celfitudinem. per montem oliueri .& hoc rationabili
· per quadam fimilitudinem,nõ pprieta ter,quia locusifte diftat folum à ciuita
eo fuper montem † Oliueti, acceffe
toliuaru tem.No igit fegt eu ergo fuiffe puu ius a Marcus ait:Petrus & Iacobus & Iohannes & Andreas. te per vnum miliare;& fic ciuitas illa &
ftü :ficut Chriftus cõparatus oui,leoni runtad eum difcipuli eius † fecretò templu exillo loco clariffimè videtur: feorfum
&c.no ideo dicit ouis velleo.Ifta autem • & occafione hujus de rpe deftructionis priuatum ,
dicentes:Dicnobis, quãdo hæc erut
tranſlatio poteft habere rōnē, ganume illius ibi queritur.Similiter etiã iudiciu
rus quicuc incipit à minimo . Numer, & quod fignum aduētus tui,& con extremũ futurũ eft circa illũ locũ, vt ha
igit fctōru incipit ab Abel;rectè igitur
fummationisfeculi. Etrefpondensi betur loe.inj.ideo coueniéter fit ibi que
minimi denominant ab illo. Ratio auté a Ne quisperfuadeat,quafi hæc omnia mox fint futura. ftio de futuro iudicio.i Et refpon
k
†Mar.13.a. affignata per Burg,ad idem,non eft ob Iefus ,dixit eis :t Vidère,nequisuos dens.Hic ponitur vtriufq; quæftionis
Lucæ.1.b. iectionis expers, fed tranfeat. a Antichrißi pro Chriſto:quorum primus Simon mas folutio.&primò primæ,fecundò, ſecũ
gus,cui omnes in Samaria aufcultabant,dicētes, Hac
Eph.s.b. virtus dei magna dæ ibi:Orate autē.Circa primum duo
GLOS.ORDI. b Ante horum
Col.2.d. 1
feducat. Multi enim uenient in no, facit:qa circa ea quæ pertinet ad deftru Iofephus
Tegreffus XXIIII . &ione ciuitatis & templi primò fcribit D
le. &c.No relin.hicla.fu mine meo , dicentes :Ego fumexcidium.
tentatio. Chri " initiu,&fecundò , finalē exitü, ibi : Cũ er
perla. Myftice, recedête do n govideritis.Circa quod confiderandũ,
'ftus:&multos feducent . Audituri "
Myftice mino de teplo omnia legis qpinchoatio &fignữ deftructionis fu
ædificia &cópofitio mandatorữ ita de turæ fuerunt clades & peftilentiæ, quæ
B ftructa eft, vt nihil poffit â Iudæis impleri.Diuinitus autem pro fuerunt in Iudæa ante bellum romanorum cótra eos,vt dicit lo
uifum eft,vt crefcente euangelij gratia,templum illud cum fuis ce fephus libro de judaico bello.Diuiditur ergo in duas partes qa
remonijs tolleretur,ne quis infirmus in fide illis ftantibus Iudaif primò tanguntur mala quæ contigerunt Iudæis in generali.fecu
mi occafionem haberet.Ìdem qui cōminatus eſt verbo , oftendit dò,mala quæ contigerunt Chrifti difcipulis in fpeciali,ibi: Tunc
Mar.13.a. figno,dum egreditur ab illis facta comminatione, b Seden tradent vos.Circa primum quatuor tangūtur.Primum eft ledu
teautem.Vbi Marcus ait,contra templum, Sedet cotra teplum tio erroris.quod notatur cũ dicitur: kCVidete ne quis uos
&
cũ de ruína ei? &excidio Gētis diſputat ,vt & corpis fit? bis fuis feducat.Ifta autem prędixit, quia minus iacula feriunt quæpræ
cogruat.Myfti , Sedet i mõte Oljueti.i.i ecclia qet manēs ſup uidentur. 1 CMulti enim uenient.i.aſcribentes fibi nomen
Mark 'Myftice
boru deteftat arrogatia. c Dicno.Quia dixit omnia deftrus meum.quod patet per hoc quod fubditur: m CDicentes ego
Difcipuli enda,tepus & figna deftructiois quarut.Tria quæruntq tpe fum Chriftus &c.Detalibus fuit Simon magus: qui perhocfe
Chrifti que deftruéda Ierufalë fit:q větur? Chriſtq cõfumatio feculi větura ducebat Samaritanos,de quo habetur A&.viij.b.q Samaritani
fiuerut tria fited Videte.Cũ hec fiet,ne putem iftare dië domini, cui? ſi dicebant de illo:Hic eftvirtus dei quæ dicitur magna.Hie.etiam
gnu pfpicuèponit in fequétib?.Præmunit ne turbent, vf deficiat dicit fuper locũillum,q ante deſtructionem ciuitatis plures ap
per deceptionem ,vt per Simonem magū , vel per tribulatione paruerunt qui dicebant ſe eſſe Chriſtos. n Audituri enim
&perfecutionem vt per Nerone.Nota hçc veniëtia ante excidiữ eftis.Hic poniturfecundum quod eft concuffio timoris,cum di
Ierufalé:fifia funt & eadë fere his que fiët i cõfumatiõe feculi: &lo cit:Audituri enim eftis prælia.Secundum enim op refert loſe
quit ita de vno qfi de alio. e Multi.Imminente Ierufalem ex phus lib.antiquitatum.xx.poft paffione Chrifti ante deftructio
cidio multi fuerut principes q fe diceret effe Chriſtos, & tēpus li« nem ciuitatis,multæ feditiones & multa prælia fuerunt apud Iu Moraliter
bertatis ppe elle. Multi in ecclefia tpib apforü,q præter aliafal dæos:qa famaritani qui ptim tenebat ritü gētilē;iſurgebat cõtra
fa diceret inftare die domini. f Audituri.Hæc in Iudça a paſ Iudços,& ecöuerfo.Ité i ppľo Iudæorũ erăt plurimi q incitabāt
fiõe dni abundauerut :qb' ne territi aph , [eruſalem & Iudçam de populü ad rebellādū cõtra rõanos,alij aut contrarium.Sequitur:
ferat admonēt: ga no ftatim fini,fed poft qdragintaduos annos. Er opiniones
Confurget. Moraliter.a CEt egreffus Iefus de templo &c. Sequitur:
NIO.DE LY .
Cap.XXIIII . CNon relinquetur hiclapis fuper lapidem ,qui no &c.
Tegreffus Iefus detemplo ibat. Poftq ; pofita eft Origenes.Omnis homo qui fufcipiens eft verbum dei templum
legis euangelicæ pmulgatio & cofirmatio p miracula eft.Si poft peccati adhuc faluat ex parte veftigia fidei & religio,
hiccofequéter 'ponit iudiciu fcdm legēillā.Et qalex nis,templum eft ex parte deſtructum, & ex parte confiftens. Qui
euägelica eft pfectiſſia & extrema,iõ fibi corrñdet iudi autem poft peccauit curam fui non habet,paulatím minuitur,
' erit pfectiffimü.Et diuidit i duas ptes qa priò po
ciu extremu, qd donec ad plenum recedit à deo viuente:& licnon relinquetur la
9
nuť quędā antecedētia ipm iudiciū :ſed'ò ipm iudicium defcribit, pis fuper lapidem mandatorum dei, qui non deftruatur.fCSe
ca.fequéti.Prima in duas:qa priè circa hoc ab aplis pponit que, dente autem eo fuper montem oliueti.Contra templum fe
ftio & fcdo ponit queftionis folutio,ibi:Et refpõdes lefus. Prima dens,de ruina Iudaicæ genus difputar,vt etiam ipſo fitu corpos
in duas ga priò ponit queftionis occafio.fcd'ò habita occafione *
ris monftret, quietus in ecclefia manens, impiorum fuperbiả
formar queftio,ibi:Sedere auté eo fup mõte oliueti,Circa primů condemnat. Multi uenient in nomine meo dicentes.
1
' Chrifti fine ca.precedétis dixerat, qd
cofiderädu, qd ' dom' cem ego fum Chriftus &c. Id eft.Multi videtur plus dicere facto.
plirelinqueret deferta ideo in principio huius ca,dicit qď lefus quiafuaftatuta diſtrictius faciunt obferuari qua præcepta dei.
egreffus 1 in Confurget .
 Glof.ordi. Matthæi Cap. XXIIII , De Lyra

Ea Confurget enim gens &c.Myfti.Regnü furget in regnu fictionis dupliciter,fab itra & ab extra.Illa que fuit ab extra,fuit G
&peftileria eorú,quoru fermo vt cancer ferpit.Et fames,verbi dei * Iudçis fideles pfequétib",de quo hf A&.viij.a.vbi dicit,& poft
Myftice comotio terræ,& à fide feparatio . Vltima enim tribulatio mul . mortebti Stephani facta eft pfequutio magnain ecclia, que erac
tís prçuenit,& per crebra mala idicat mala perpetua.Et ideo poft Ierofolymis& ibide fubdit,q Paulus deuaftabat ecchia. i CEt
bella& feditiones no ftatim finis quia multa mala debet precurs occi.uos.qa illo tépore occif eft Stephan" â Iudçissvt patetAc.
rere,vt nunciet mala fine finç ,Eoru aus vij.g.&Iacob' filius Zebedçi :Act.xij.a.
trumores tem alia è cælo, alia è terra,alia ab eles SQuæ ad hoftes a Expectationes vt rumores. Iacobus frater domini,vt dicit Iofeph
mentis,alia ab hoib". Surget ges. Ecce SIn Luca,feditiones. Que ad ciues
2 libro.xxij.antiqtatu. m CEter.odio.
pturbatio hoim.Terremot : Ecce refpe enim eftis prælia &†opiniones præ i, aliquibus cim gentiu. n Propter
a Sludgam deferatis.Quantum ad pręlia.
Xomnia usirę defup. Peftilentia: Ecce inęlitas liorum :uidete ne türbemini . Oporno .me u.H oc addit ad eoru cofolatio
Lucæ.21.c corporü.Fames:Ecce fterilitas terrę.Ter ne:quia ad hoc fequitur magnum pre
↑Luc.21.c. rores de celo & répeftates,ſcơm Lucam a Conftat hec omnia contigiffe tempore iudaicę fediti
onisantevltimam prouincię euerfionem. miu,vt habitum eft.fup.v.c. oEttuc
Sap.5,d. Ecceineğlitas aeris.Oia ergo cõlūman, * fcandalizabuntur.Hicponit afflictio
tèt enim hæc fieri : fed nondum eft
da conturbant, vt qi oib' deliqm'ioi a Audituri eftispre.& opi.&c.Confur.enim gens. abintra.f. à falfis fratribus. quia multi
a e
bus feriamur.vn:Pugnabit peo orbis Hæc finis, Confurget enimgens contra qui receperant fidem Chrifti, videntes
perfequutione oriri cotra cos fcadaliza
autem oia funt initia, no cofummatio; gentem
gentem,, & regnum in regnum , ,&& bant,cadetes ppter hoc àfide fufcepta:
SHæfuntpartes prcliorum.
qfi præconia Antichriſti,vel excidij vr & fic habebant odio veros difcipulos.
erunt peftilentiæ & fames, &terræ, *
bis.Hæcptim ad euerfione Iudæorum h Chrifti, quos ad mortem tradebant.
b
partim ad diem iudicij ptinct: quia ita motus per loca.Hæc autem omnia ↳ P CEtmul.pfeu . Hic ponitur fecun
de c a Futurorum. bagMiniftris. feductionis: quia mul.
tra.Quo merito hec Iudeis eueniat,fub initia funt dolorum .Tunctrådentti pphetaefalfidenunciabant contraria
dir,quia poft occifioné Chrifti.nois & a Exercendos.
1 prædicationi apoftolorü.q CEt quo
uôs in tribulationem , & occident 100
fidei cius præcones perfequuti funt , niã abunda.ini.Hic ponitur tertiũ.f.
a Perapoftolos omnium credentium perfona fignatur
dCEtmul pleu. Quidã hoc ad euer b In fine mundi fimiles apoſtolis, tribulationibus funt abundantia iniquitatis, quæ erat in fal .
fionem ludçorum referüt.Sed tucinter probandi. fis Chriftianis: & ppter hoc refrigefces
eos,quia nullus erat fidelis, ad quefie uos , & eritis odio omnibus genti " bat charitas in multis alijs,licet non ca
retexhortatio.melius hoc accipitur de a Propter affertionem veritatis. derent totaliter. propter qd ' concludit.
n
hæreticis,quoru prim" Simon magus bus propter nomen meum.Ettunc r Qui autem perfeueraue ufc .
.fuit.Extremus maior oib?,Antichriftus a Difcedent a fide timore, vel portentis:vel immanita in fide.f.formata charitate: hic faluus
tetormentorum,
eſt,Diligéter intuendum eft,qď fignorữ erit.s Et prædicabitur.Hicponi
fcandalizabuntur multi,& inuicem
ad excidiu vrbis,qd
' ad diem domini re tur quartu qfi ad cõfolatione prædicto
a Gladio domini ab inuicem feparante eos.quod in prin
ferat.Refpondit em dñs, quç ex illo tem cipio prędicationis factum eft,maxime tempore Antichri rū:qd eft euiditia credulitatis.& hoc eft
pore erant fecutura,fiue de excidio Ieru fti eft futurum. b Frater infidelis fratrem fidelem.
qd fubdit:Et prædicabitur hoc eua
t1.q.3.ca. falem fiue de aduentu fuo, e CEtpræ trådent, & odio habebunt inuicem. gel.i.euangelium Chrifti, qď introdu
Saluator dicabitur.Quia nouerat dominus cort Et multi pfeudo prophetæ fur, cit ad regnu celefte, qd
' non faciebat lex:
F da difcipuloru de excidio & pditiõe fuę a Vtmiraculis feducant.Hoc tempore iudaica vaſti propter qd ' erat iperfecta refpe&u cuã,
getis cötriftada,hec folatio releuat vt fci tatis,plene tempore Antichrifti.
4 gelij,vt fupradictu eft in principio hus
ret multò ples focios gaudij æterni de gent , &feducent multos : +& quos iuslibri. t In uniuerfo mun.Quod
a Vnde Apoftolus:Brunt homines aman.ſe.
toto orbe colligendos.Adhuc tenete b Infidelitas. enim ante deftructionē ciuitatis per Ti
hoc fignữ, noinftet dies dõi vel defos tu&Vefpa fianu in tribus partibns or † Derebus
niam abundabit iniquitas , refrige,
latio lerufalé:antec apli toto orbe difp a Pro tribulatione, quæ ante tribulationem videbatur bis.f.Afia,Aphrica,& Europa,prçdica- ec.nõ ali.
fint preterduos lacobos,q pri'i Iudæa calere, vel calebatvtcum in pace. liu Chrifti,pater fic. Vis c.fi. www
T tum fit euange
interfe&ti fuc.Difpfi inquã,vr fi dolerët fcèt charitas multoru.t Quiautem uente enim Petro fides prædicata eft in H
de pditione fuç getis, folatium habeant In fide & charitate. Quocumq tempore incipiar. Italia, &nofolũi Italia,ſed etiã in Gal- † 8,10.c.
Prefentis vitæ,
plures focios de omni gente collectos. lia.qafan& Sauinian" qui fuit vnus de Mar.13.b.
perfeuerauerit ufque in finem , hic m ſug
Abominati · 1 Lxx. miffus àbeato Petro in Gallia 7.q.tc.
fal uus erit . Et præ dic abi tur hoc cum plurib alijs,ciuita te Senon enfem geftu. De
Nicolausde Ly
a Aedificatorium ecclefig ante finem mundi ,ficut ante (que tuc erat metropolis Gallię,& vo- pęni.dif.2.
Signa excí deſtructionem Ierufalem per apoſtolos.
di lerufasa CEt opiniones præliorü. qa t cabat ciuitas aurea) couertit ad Chriftü c.no reute
lemi celo ante deſtructionē ciuitatis multa figna euangeliũ regni in uniuerfo orbe, &ibi tribus ecclefijs edificatis, vna.f, in rebant,&
apparuerunt, quç interpretaba nt ab alf honorebeatę ginis,alia in honore bei c.apps
quib' inbonum & pacem ciuitatis,abalijsautem in contrarium Stephani promartyris,& alia i honore ſeti Iohānis baptiſtę,qra
& deftructionem :& inter alia ponit vnum.f.Et fydus ftetit fuper tã edificauit i honore apfcru:que qa viuête Petro conftructa eft,
ciuitatem pannu fimile gladio.Quã apparitionē qdam dicebat io ecchia bti Petri viui adhuc noiata èvfq in hodiernũ diē.Ex lo
fignificare auxilũ fibi affuturũ cōtra inimicos.Aliqui econtrario co aut illo fatus Sauinian? focios fuos circa alías pres Gallię mifit
dicebat fignificare vindictam dei contra mala habitantium in ci ad prçdicãdu.Ex q pater, viuête Petro fidei prędicatio puenit
uitate,&p hoc erat diuerfę opiniones de prelijs iter eos, b¶Vi fus mare occidētis,vbi terminať vltimũ clima nřę terrę habita
dete ne tur.&c.recededo de Iudça ppter talia Voluit em Chri bilis.Qlaut eft vltrà,ſcď'm autores aftronomię poniť extra clis
'difcipulifui manerent aliquantulum in Iudça poſt mor
ftus qu mata.lerufalé aut de q exierut apli & alij Chrifti difcipli ad præs
tem fuam ad prædicandum fidem catholicam. c Oportet dicandum, eft in medio terrę habitabilis,quia eft in quarto clima
ením hæc.ga funt àdeo preordinata. d Sed nondum eft. te,vbi primò publicata eft fides catholica:& ideo ficut à lerufale
qa poft auditione caliu ftetit adhuc ciuitas p lõgū tépus.f.xl.an« vfqz ad fines terre habitabilis ex pte Galliç vbi prędicata eſt fides
nis poftpaffione Chrifti. e Cofurget em ges.Hic ponitur pfam Sauinianữ & focios eius, fitr ex pte Hifpaniæ, vbi Paulus
tertiu,videlicet difturbatio pacis,cu dicit: Confurget gens in prædicauit:eadem rõne pbabile eft, qd ' à Ierufalem vfq ; ad ali
gête.qa gens Iudeorum erat diuifa intra fe,vt pater. f Etres os terminos terrę habitabilis peruenit prędicatio fidei per alios
gnu aduer.qaregnữ Iudçoru contra regnữ Romanorum res apoftolos &
bellauit:&hoc patet ex predictis. g CEterut pefti Hic ponit *e Cofur.Hie.Myfticè aut videt regnü cotraregnu cofurge
quartu.f.pturbatio orbis feu elemétoru:exqbus cofurgut peftile re,& peftilétia, corü qrüfermoferpit vt cacer,&fames audiedi
tigi aere & mari,& pcõfequés fterilitas & fames i terra, Qd aut būdei,& cômotio vniuerfę terrçi hçreticis magis itelligi, q cõe
hoc acciderit illotpe,pater Act.xj.d.vbi dicit,q ppheta Agab" tra fe iuicē dimicātes,eccfię victoria faciūt. k Tuc.Qd nucis
predixit famemagna futură, que facta eft iperate Claudio ppter plet myfticè,qa paupes religiofi phoies malos , & fpaliter p cle
Ф fideles q erat Antiochię,miferut auxiliu de facultatib' fuis fide ricos puerfos tribulat & p detractiones corû liguarũ gladijs occi
lib'q erat i ludça & Ierufale p manus Barnabę & Sauli.Segtur dōt,& ples ifirmi fcādalizāť ,odičtes ftatü fuü,&fratres fuos ncq
h Hæc autem oia.i. qtuor predicta. i CInitiafunt do.q ter accufant ab ordine recedentes. p Et multi.i.prædicato
quide dolores fueruc, cõfummati in deftructione ciuitatis & të res,quefua fut tm quæréces,furgit & mitos fimplices feducur,&
plip Romanos. k Tüctr.Hic ponit mala que cōtigerut Chri fic frigefcere charitate abundat iniquitas. rQuiau.pfe.f.i do
fi difciplis i fpeciali, vbi ponunt quatuor .Primü eft violetta afs Arina Chrifti;& à talib? verbo & facto prædicat euägeliüregni,
fiction is *Cum ergo
 2
Glof.ordi. Matthæi Cap . XXIIII.De Lyra 74

G Aa. Abominationem &c.Vel fi de exc.dio vrbis,abominatio
1
i.idolum.Pilatus enim pofuit imaginem Cæfaris in templo defo
= lato,Vel hoc dicitur de ftatua Adriani equeftri, quæ in ipfo fans
&orum loco longo tempore ftetit. b Tuncg in.Hæc ad lite
râfacta funt cum appropinquate exterminio ludæorum oraculo
moniti omnes Chriftiani fugerut in res
gnum Agrippa qui parebat Romanis
Myftice .Tuc.i.cũ hærefes & flagitia
Myftice
regnare ceperint inter fetõs, & pace cos
+finis
ru diftrahere:qtò přes vidēt ſeq praua,
tātò altius virtutes petat, c CVæ au.
quia farcina grauate fugere no poterut
Inifto,qui in Iudæa funt fugiant ad mõ
Lucæ.ar.d, tes,concordat Lucas.cætera videtur ali
ter dicere, ita & qui in medio eius difce
dant.Sed quo cum prædixit euangelifta
circundari Ierufalem ab exercitu : qui in.
mediofunt.i.cum ita vrgebit periculū
vt euadi non poffit, difcedant.id è non
capiantur defiderio huius feculi in alia
viram migrare parati? Idem qď alij die
xerunt,in tecto eft,non deſcendat tolle
re aliquid de domo fua: hoc eft nullo
affectu inclinentur ad carnem.Et hoc q
Lucas ait:& quiin regionibus non in
Lucæ.21.d
trentin eam.i.qui iam bono' propofito
cordis extraillam facti funt,non eã rurs
fus carnali cupiditate defiderët.Hocalij
& quiin agro,non reuertatur tollere tu
nicam fuam: hoc eft:iterũ inuolui, curis
tveftimen
quibus exutus erat.Graues animæ pecs
tafua
catis,& quęnutriūt.i.imperite Antichri
ftu effugere non poterunt.Vel,væ illis
qui fuagermina non pduzerūtin virữ
B a Non tunc prim oincipiatis declinare a malo, cum
pfectü.d Orate.Si de captiuitate, os
rent nefuga corufit hyeme vel fabbato
quiain altero prohibet duricia frigori
ad folitudines fugere, & in defertis latis
tare.In altero tranfgreffio legis eft ſi ſu.
gere volunt:vel mors fi remanet,Spiri
Dera tualiter autépræcipitur,vt no frigefcat
enia fides in deu & charitas, nec ociofi in o
-6 Lucæ,21,f,pere torpeamus virtutu fabbato. Hane
H fententiam Lucas illuftrat.Dic em Atte
AUG
git prophetia Danielis itelligat eã effe dictã de hoc facto. Secun- C
dum quibi ponit eft Iudæoru captiuatio & pfecta corũ difpfio,
cũdicit.e Tunc qui in Iu.funtfu.q.d.extunc Iudæi no has
bitabur in Iudæa plus: quialicet Acli?" Adrianus Ierofolyma reę
dificauerit:præcepit tñ ne aliquis Iudçus haberet licentiam intrā
diilluc Aliter aut exponit ab aliquibus
Suę damnationis. SNon credentibus. detpe qd 'fuit ante deftructionem ciui
inteltimonium omnibus gentibus: tatis imediate:ga fideles gerät in Ierue
a Poft hæc omnia b Non ftatim,fed non prius.
b falem:admoniti funt pangelu vt fuge
b
ettucueniettconfummatio. †Cùm rent in regnu Agrippa vltra Iordanem Dan.9.
a Hominem peccati, qui aduerfatur & extollitur fus + g
ga rex Agrippa erat cõfederatus Roma Lucæ.21.d
pra omne quod dicitur deus,qui deftruet, & ad folitudis
nem rediget fufcepturos fe. nis:&ideoibi fideles faluati funt: vtfcri
a biturin Scholaftica hiſtoria: Sequitur:
ergo uideritis abominatione des m
SPrædicta, g CEtqui in te.q.d.melius eft q fal
folationis , quæ dicta eft à Daniele uet vitafua re poffeffa.i CVæaut.
Diuifio
a intemplodei:vel, vbi non debet ,fecundumMarcă qa prægnantes nopñt bene fugere ag
quod idéfignat.
grauatæ pōdere:nec etiã nutrientes pro
propheta , ftantem in loco fancto : pter cura circapuulos, k Orate au.
a illam prophetiam vel ſequentia. +Mar.13.b
b d Hicincipit foluerefecüda quæftionem Lucæ, 21.d
quilegit
a intelligat. dimiffa Tunc quiin
occidente literalu de cofumatiõe feculi. Et diuidit in tres p
& iudaica prauite,æternis approprient montibus. tes,ga circa cofumatione fæculi priò on
b Virtutum culmen altius afcendant. dit tribulatiois magnitudine.fcdo rpis
dgå funt,fugiant ad montes : Etqui g icertitudine,ibi : De die aut illa & hora. † res fuas
aqui excedit carnem,animo non redeat ad aliquos tertiò excitat nřã ſolicitudine,ibi: Vigi domefticas
actus prifting conuerfationis .
late itaq.Pria adhuci duas:qa priò tan
in tecto,no defcedat tollere taliquid git tribulationefutura tpe Antichrifti.
a Carne vel mundo . b Qui operatur in eccle
fia. Qui exierit ciuitatem huius mundi. &fcd daduētuipfi? Chrifti ad iudiciu,
+ Mar.13.b
dedomofua:& quiinagro, non re, ibi Statim aut.Priai duas: fed optribula Lucæ,12,d
a Fideft rem fecularem, qua fe exuit vt nudus Chris tionefutura tpe Antichrifti defcribit ex
Aumfequatur. b SV ambitiolis pāriturorum. duob".Primüeft violentia afflictionis.
C i
• Ve
uertatur tollereftunica fuam. fcdm eft vehemétiafedu &iõis: qď tägit
a Diuitias quas adepti funt fouentibus,quia farcina
grauati fugere non poterunt. b Qui initia fidei ibi:Tuc fi qs vobis dixerit.Circa primữ
habent, & egent nutrimento magiftrorum. aduertédü: qqa prædixerat tribulatio
autem prægnantibus & nutrienti ne Iudæoru ex deftructiõe ciuitatis Iero
folymitanę:vt patet ex prædictis : & nũc
moriepreueniente iudicium dei non poteftis effugere
a businillis diebus . Orâte autem , ut * prædicit tribulatione fideliü futurā ſub
Antichrifto maioré, iō cõuertit fe ad diz
à Quiahæc tempora non funt itineri conuenientia.
fcipulos fuos:i gb ' admonet fideles pro D
non fiat fuga ueftra hyeme uelfab,
illo tpe futuros dicés : Orate au, &c .
a Hocproprie temporibus Antichrifti. b Cuius
non concutiatur tides,cu perfequutor pietatis erit opera tpeincõpetenti ex aeris importunitate.
tor virtutum.
Vel fabbato.i.pe icopetëti ad fu
bato.Erit enim tunc tribulatio maga
exquacüq ; alia caufa:quia tunc non
gna qualis non fuit ab initio mundi erit fabbatum obferuandum : in q non
erat licitum Iudæis ambulare vltra mil
ufo modo, nec fiet.Etnifi breuia ,;

dite vobis, negrauentur corda veftra, le paffus.Per fabbatum ergo intelligit

Ira in crapula & ebrietate & curis huius vi, ti fuiffent dies illi , non fieret falua
45. tæ,&fupueniat in vos dies illa repentis
na. Vigilate itaq ; omnitpe,vt digni habeamini fugereifta oia
quefuturafunt:Ad hyeme ptinet cure quetriftes funt, vt hyems
nia crapula & ebrietas ad fabbatum:quia in eis delitijs affluere mos
erat ludæis,ignaris veri fabbati, e CEt nifi.Que ergo fpes eles
&is,nifi gratia dei, quæ dat patientiam pijs,vt citius demat potes
tiam ipηjs:Quarò em erit hęc tribulatio grauior, tātò erit breuis
tate moderatior. Vel dierum nomine, ipfa mala fignificantur .
f Breuiati fuiffent.non menfura, fed numero, ne mora tem
porûfides concutiatur credētiū.Erunt enim hęc mala trib? annis,
Et dimidio
Nico.de Lyra.
apros& difcipfos ad hoc miffos:& ficpatet qd viuete Petrofi
des Chrifti predicata eft i vniuerſo mũdo:qa cognitiofidei pue
nit ad oes pres orbis,Petr❞ yò martyrizat é fub Nerõ e. poft ipe
riu aut Neronis deftructa eft ciuitas Ierofolymitana ſeďdanno i
pij Vefpafiani:vt hř lí,de Iu.bello.i fine, a CIn tefti.q.d.ad hoc
predicada eft fidesi vniuerfo orbe:vt teftimoniu Chrifti audiret
i oigete:fdm qd dictu fuit aplis A& t.j.a,Eritis mihi teftesileru
fale& Iudça & Samaria & vfqz ad vlumu terrę. b CEt tuc.qa
poftprędicatione euägelij prędictă facta eft columatio deftructio
nis ciuitatis à Chrifto predicta.Cofideradu aut qp alia eft prçdica
tio euägelij futurai oib' gétib? tũ ad efficacia:fic qď oes gétes
recipiet fide Chrifti: & hoc erit i cofumatiõefeculi, c'CCu erg.
Hic defcribit excidiu ciuitatis tu ad ei terminu. Et ponunt ibi
duo.Primü eft pphetię ipletio: que hr Dan,ix.g. vbi dicit op de
ftructa ciuitate & teplo poneť obomiatio i defolationé.i. idolữ
(qďnoie abomiatiõis itelligit i vete.te.) debebat poni i teplo de
folato.hoc aut ipletu eft qñ Aeli? Arianꞌ imaginē ſuā fecit ftatui
vbi fteterat arca teftameu:vt fcribiti Scholadica hiftoria ,& hoc
eft qd dicit:Cũ er. &c.Sequitur; d Quilegititel.q.d.q le
git prophe
tépus inconuenies ad fugam modo prę
dicto &fubiugit rõ cũ dicit; m CErit
ením tunc, id eft tempo re Antich rifti. n CTribulatio ma
gna &c.depræterito. o Neque fiet.de futuro.Ex quo pa
tet qd loquitur hicde tribulatione Antichrifti: quæ ab omnib?
doctoribus dicitur maxima. p CEt nifi bre.fu.di.il.Non eft
intelligédu qď dies fint breuiores tépore Antichrifti fint mos
do:quia quantitas diei cauſat ex motu folis q eft vniformis :fed di
es hic accipiunt p tempore; quia tempus illius tribulationis erit
breue: quia non durabit vltra tres annos cum dimidio :vt habeť
Dan.xij.c.vbi dicitur:qd durabit per tempus & tempora & di
midium temporis. Caufa autem huius breuitatis fubditur cum
dicitur: q Non fieret fal.omnis caro.Caro autem hic ac
cipit phomine:fcdm qd habet Gen.vj.a. No permanebit ſpus
meus i hoie i æternu qa caro eft.Sēfus ergo eft ifte: Ois caro non
fieretfalua.i ,nullus homo fieret faluus fi effet longum prædicta
tribulationis tempus, Negatio enim poftpofita huic figno vni
uerfali omnis facit ipfum æquipollere figno vniuerfali negas
tiuo: quia omnis non valet nullus, propter quod fubditur :
Sedpropter
*c Cum ergo uideritis abominationem defolationis.
Abominatio ftas i loco feto eftprælat malus in eccfia.de & dicit
Zach.xj.d.O paftor & idoluderelinques grege. e CTücquii.
id eft cofeffiõe veritatis , f CFugiant ad montes. id eft quæ 1
rant auxilium à deo vt prouideat de paftore bono.g CEt qui
i te.p quefignificat bon? cotéplatiu ?, h CEtquii agro &c.
id eftbon actiuus.q.d.ifti nõ dimitāt occupatione fua bonā p♦
pter prælati maliciam . i CVæ autem prægnatibus & nu.
•
i.qlibet debet optare vt non impediať fuga tanti mali ecclefiæ.
m CErit enim tuc tribulatio magna qualis &c.f.figurati
uè:qa malus prælatus eft Antichrifti figura:q fedebit in templo
dei:vt dicit.ij.Theſſa.ij.b.Ideo diciť.j‚lo.ij « ‚Ïā Antichrifti mul.
tifunt.Tamen dies taliū aliquãdo breuiant p bonoru orationes
I in *Tuncfiquis

1
 Glof.ordi. Matthæi Cap. XXIIII , De Lyra

E Brdimidio tm, aCEccehic Chriftus.Habet vna quæcuq he Chrifti in carne fuerit occult",tamē aduentus eius ad iudiciu erit G
refis.Vel certas mundi partes.vnde dicit: CEcce hic & ecce il: ita manifeft”, qď non poterit aliqué latere ppter quod fubditur:
Vli occultis autin obſcuris cõuéticul'curiofitaté hoim decipir. n CVbicunc fue.i.Chriftus in huanitate,quia ficut fuprafres
vñ dicit:Ecce i cubilib",ecce i deferto.¶Multi ert qui nõ credéc quéter dictũeſt,iudicabit in forma humana,gloriofa tñ.lo Il
Chriftü effe comunë faluté omniú,fed quorūdam.vnde diciť, học liccongrega.i.fancti occurrentes obu am Chrifto venienti ad
aut illic. b Si fieri pof.i.fialiq mo iudícsũ,ſcďm qďdiciť,j . adTheffal.úñ.
do fieri poffet,vt dei prefinitio mutaret p Statim aute.Defcripta tribulatio
a Ne defperent,
&ideo no de veris itelligi poteft electis, ว ne,quç futura eft per Antichriſtū, deſcri
omnis caro ,fed propter electos brè Diuifio
CCElecti.Non qď diuina electio fru bit aduětu Chriſti ad iudiciữ„Et¡ diuidiť
In illa preffura.
✦Mar.13.c. ftret,fed qui iudicio humano videntur b in duas ptes:qa primò deſcribit quædã
uiabuntur dies illi . Tunc fi quis с
Luce.17.c, clecti. d TEcce in defer. Multi etiam a Vekris imitatoribus, SApud Arrianos.
figna pręcedêtia iudiciũ. Secũdò defcri
credunt non venirein publicum, fed in a bitiudicis aduentum ,ibi:Et tunc appas
deferto.Multi credunt Chriftum dedif uobis dixerit : † Ecce hic Chriftus,
SApud Donatiſtas vel huiufcemodi. rebit.Circa primi aduertédū,qď prout
fe fecretaria præcepta fidei alijs,nõ oib dicut doctores &f&
ti,poft tribulationë
aut illic,nolite credere.Surget enim
vnde dicit,in penetralib".Nolite cre a . Membra eius qui fe efferet fuper omne quod dis Antichrifti,ante appareant manifefta
dere,qd Chriftus in deferto vel in pene citur deu aut quod colitur. figna iudici,erit tépus breue,i quo pos
tralibus,fed q& fides ei? ab ori čte i occi pfeudochrifti , & pfeudoprophe teruntilli qui fuerut decepti per Anti
dentem in catholicis fulget clara & ma a Aliquid magni fignificantia. chriftu pœnitere, & hoc fignatApo.viij.
·
nifefta.Ne ergo credatur fchimaticis,no tæ:& dabuntfigna magna & prodi a.Eactum eft filentiữ in cælo qfimedia
mine orientis & occidentis totum orbe hora.Iftud enim tepus no durabit vt die
defignat. e Sicut enim ful. Progia,ita ut in errorem inducantur fi
cutnifi per.xl.dies vel circiter. & hoc eft
manifeftatione & claritate inter nubila, fieri poteft etiam electi.Ecce prędi, qd dicit hic:Statim autem &c.i.para
SVt præfcij vigiletis.JQuia præmoniti eftis.
vel noctem huius feculi.Stultu eft ergo uo tempore elapfo poft tribulationem
xiuobis.Si ergo dixerint uobis : ec, "
eũ querere in paruo loco, vel in abfcon Antichrifti, apparebunt ſigna manifes
a Chriſtus moratur in dogmate gentilium philofopho
dro,qu itatius mudi lume eft. Et ne lo TUM. b A fide ad doctrinam corum. fta,propinqiudicij:& hoc eft qd ' fubdit:
i
ciin quo futurus eft effemus ignari, ait: is cè in deferto eft, nolite exire: ecce in Sol obfcura.non p priuationem
Vbicuq fuerit corpus.i.in cælu & hinc SHæreticorum,qui ſe iactant arcana dei noſſe. fui luminis cufit ei naturalis. Corpora

1.The.4.d leuauit corpus fufceptu;

obuia Chrifto in aera,&quia rapiemur penetralibus, nolite credere.f Sicut 118 aute celeftia tunc manebut in fua natus †Lucy.c
fic femp cũ do Contra hoc quod dixit:Ecce in penetralibus. ra integra,fed ifta obfcuritas erit refpest appares
a Cunctis videntibus,non in fecreto.
mino erim".De naturali exemplo Chri &u noftri per interpofitione alicui cor
fti aftruit facram čtu.Aquil? & vultures enim fulgur exit ab oriente, & pa poris opaci,quemadmodü fit in eclipfi. Quo intel
dicunttrafmarina fentire cadauera.ibi a Contra quod dixtt:Ecce hic,ecce illic. b Nec
vnoloco,nec occultus erit aduentus Chrifti, fed in ro CErluna.Qd poteftdupir intelligi ligito lus
†Lu.17.g. &cōgregari.None ergo nos rōnales co to orbe manifeſtabitur. Vno mō,qa erit interpofita inter terra na non da
34.9.4.c. gregabitur ad eu qui vt fulgur erit.Vel retufqpinoccidentem : itå erit aduen &fole:&fic pars lune que eft verfus ter bit lumen
qm vetus per corp? qď fignificati” dicit cadauer,
tus filij hominis .† Vbicumq * fuera,obfcurabitur,cum non habeat lumē Xenim
qd' morte cadat,paffione Chrifti intelli a Verus Chriftus non eft fictitius, b Bo feftis nifià fole.Alio modo per interpofitio. H
ge:adqua puocamur,vt vbicüq
; legit nat intentio fanctorum,quiin veri fplendore folis nem nubiu obfcuratu. s CEt ftellæ
fuos poffuntfigere intuitus.
tcadauer congregemur,& p illa venire poffimus cadent de cæl.non quãtũ ad earữ ſub
ad verbi dei . CVel ſeti funt Agk,qui ritfcorpus ,illic congregabuntur & ftãtia,cũ fint icorruptibiles,fed fecundu
"
innouant cofumpta vetuftate adpetra aquile.t Statim autem poft tribus apparentiam:quia verç ftellæ abfcoden
tloel.2g. qui eft Chriftus. f CSol obfcu. &c. a Nou quod tota tranfacta, fed quia præcedet tribu tur per nubium denfitatem,& de nubis
latio,vt dam defectio.
Mar.13.c.
Myftice Myſtice .quæ
vt Ecclefia fpeciofa
nocte vt luna,
illuminat electa
vt ftellæ: lationem dierum illorumfol obfcu bus verfus terra defcendent exhalatio
fol,& nes ignitæ,quedicuntur ftellæ cadentes,
tuncnon apparebit,impijs vltrà modú rabitur,& luna nõ dabit lumen fuŭ ' CEt uirtutes cælorum cố.&c.
a ¶.i.lumine çarebunt. b. STimebunt angeli, quans
F fæuientibus.Et cadent multi qui fulges to magis homines. Virtutes hic acipiuntur angeli, q func
revidebantur,& firmiffimi turbabunt,
&ftellæ câdēt de cælo, & uirtutes cę de medio ordine fecundæ hierarchic:ad
Vel,fol & lua & ftellę ad tempusfuo JEt venient ad vos. quorum officium fpectat cooperari ali
lumine priuabunt,vr vicinữ indicēt ad¹
lorũcómouebūtur.Ettuctparebit X quo modo ad miracula, fecundum q
uentudni.Sed pacto die judicij , mũdo a¶Thau,impreffum frontibus fidelium. Vel fignü dicit beatus Dionyfius. Et ipfi tunc fres
tappare
innouato mai lumē recipiēt. VPfupue crucis, vt videant in quem trasfixerunt , vel vexils
quentius folito mouebuntur exdiuina bit
lum fignum victoriæ triumphantis.
niëte claritate veri lumis, videbunt oba Y voluntate ad faciedumiraculofas tranf
fignům filij
fignum filij hominis
hominis incælo:&
in cælo: & tunc tunc
fcurari,& nulli effe lumis,& angeli i te mutationes in elementis, ad incutiendữ
Job.26.c. nebras reputabūt.Iob dixit:Čolūna hominibus terroremiudicis venientis,
celi contremifcut, & pauēt aduentu ei?, v CEt tunc.Hic defcribit iudicis ad
In nubibus uentum:& circa hoc duo facit, quia primò facit qď dictũ eft.Sca
cundò inducit exemplum ab arbore fici:Dicit ergo:Tunci.ims
Nico.de Lyra. "
mediate poft figna predicta x Parebit fignum filij homi.
aSedpropter electos bre.ne ex tribulationis magnitu id eft crux,claui, & lancea, quefunt paffionis Chrifti inftrumenta
dine cadant a veritate. b Tunc.Hicconfequenter oftendit Vel aliter.Signu.i.cicatrices, que apparebut i Chrifti corge,
magnitudo tribulatiõis ex vehemēria feductionis:quia multi dis Ifta aut apparebuti cœlo.i.í aere:q aliqñ vocat celui fcriptura,
1 fcipuli Antichrifti venient ad feducendum populu, dicendo, qd Y CEt tunc plan. &c.i.aliqui de oibus tribub" & natioib' in
iple fit verè Chriftus in lege& in pphetis promiflus:&ideo hoc quibus funt aliqui m ali;quibus aduentus iudicis erit triſtabilis,
predicit,ne fideles tunc decipiant,di.Tunc.i, tepore Antichrifti. Et videbunt
CSi quis uo.di.Et quia non folumō habebunt verba ad de *cCTunc fi quis.Nunc autem fit hoc myftice: nam adulato
cipiendu,fed etiã figna:qd eftdifficilius ad euadédum.io fubdit: res multi laudant malos prælatos & principes,tanquam fint bo
Cd CSurgent em perhoc intelligit Antichriftum & diſapus ni Chriftiani, Chriftus enim Græcè dicitur vnetus Latinè.Epifco
los ei ,q funt mebra ipfius. eCEt da. fig.quia virtute demo. pi verò &reges faltem aliqui ſunt vncti. 1 CNolite credere.
nữpñt multa mirabiliafieri, quãdo pmittuť à deo. f CIta ut . fcilicet talibus adulatoribus, quia prophetæ funt Antichrifti,
Hocdicit quia prædeftinatio licet fit certa,tamé non collit liber n CVbicunque fuerit carpus illic congregabuntur &,
(
tatem arbitrn.Ifta enim ppofitio Prædeftinatus poteft damnari. Id eftvbi ebon prælatus,ibi congregat bongperfone. p Sta
falla eftin felu căpofito,tame in fenfu diuifo vera eft,ficut diffuſi tím autem poft tri.fcilicet electionis vel prouifionis peruerfe
us declarat primo fētētiaru. g CEcce prædixi uobis.q.di nam ralis prouifio eft ecclefiæ magna tribulatio. q
૧ Sol obe
Ad hocifta predico nuc,vt caucatis p tunc:quia min” iaculaferi fcurabitur &c. quod fit moraliter quando malus præficitur.
une quepreuidet, fcdm qd dicit brus Grego. h Siergo di. CEt luna non dabit lume fuu.Id eft ecclefia quælumen ha
uo.ec.in.Chriftus fupple, tanc homoreligiofus in loco defers bet abono paftore ficut luna a fole proprer quod ipfo fubtracto
to exiftens, i Nolite exi.ad ui.eum,ne feducamini.Et fi di deficit lumen ecclefiæ, s CEt ftella cadent de cælp.id eft re
xerint: k Ecce in pe.id eft in locis occultis, CNolite cre. ligiofi de contemplationis excelfo. t CEt uirtutes cæloru
Ratio autě fubdiť; m Sicut enim ful, quia licet aduentus mo.nam pleci de dei patientia in gmiffione mali prelati mirāt,
Chrifti *Et videbunt
 Glof.ordi. Matthæi Cap.XXIIII . De Lyra 75
it G
==

A aCIn nubibus.Vel in nubib.i.in fanctis , ficut quotidie facit cis immediate veniëtis:& hoc eft qd dicit:Ab ar.fici.i.fimilitu, C
dūprędicatores & angelos mittit, b CCũ uir.Secundus aduen dine ad ppofitũ cōgruả:&patet litera.Sequit: m Amen di.
tus nõin humilitate vt prior,fed in gloria demõſtrabit, c C¦ A uo.&c.ge.hcc.i.cögregatio fideliü, n Donec oia fi.ga qu
fummis cæ.Ne quis putaret à quatuor plagis terræ,& no à cun cunq fideles opprimatur tpe Antichrifti , tñ aliqui pmanebūr in
&tis finib? ei",fimul & mediterraneisregionib" electos effe cogre fide ftabiles vfq; ad fine mudí. o Cælu & ter. &c. no ga cor
gādos,fubdit:Afüūmo terrę vfqz ad fum rumpant ſcďom ſuã fubftãtiá,fed ga cela
mũ cæli.i.ab extremis terrę finib? p dire Sero accufante confcientia fabit mot celi, & trafmutatio in eleme

Dista
&umvſi ad vltimos terminos eius:vbi
lõge afpiciétibus circulus cæli, terrævi
Myftice detur infidere.d CAbarbo.&c. My.
ftice. Applo Ifracl,in q cæcitas ex pteco
tigit:&fuit fic" dānata , Sed cu de arido
lignoramus fidei & charitatis in coviru
Mar.13.c erit,& folia.i.verba prædicatiõis exorta
Ttubavo fuerint,ppè eft æftas,que expectal.i.çter
naferenitas.& renafcentium defiderata
cis magnæ
nouitas.Cũ em tādē ablata pfidia Iſrael
ois falu? fict, ppe eſſe diě iudicij non du
bitandü eft . c¶Celũ &ter.Innouabu
tur,depofita pri ori forma,pmanete aut
fubftãtia.vn dr. Terrain æternữ ftabit.
Eccle.1.a fCDedie.Ne forte auditis fignis,quç
1 ¿
reret etiã illius diei certu terminum ait:
+ Similitu De die nouiffima , poft quot annos vel
dinem dies vêtura fit,nolite effe ſolliciti .Nulli
diffinitũ eft,q vel in die vel in nocte iu
dicium futuru fit. Sed pro manifeftatio
ne dicitur dies ,vel pro occultatiõe nox,
F
plangent omnes tribus terræ, &uistis.Ifta em ordinata funt ad contempla ,
Ad iudicandum. dum numeru electorū:& ideo ipfo com
debunt filium hominis uenientem pleto iiudicio cellabur , ficur ea quelûr
a Sicveniet , quemadmodum vidikis eum euntem in adfinem habito fine. p Verba autë
cælum.Qui qualihumilis & infirmusiudicatus eft.
b meanon.Per verbu em Chrifti factus poteftate
b in nubibus cæli cum uirtute multa eft mudus , &ideo verbum eius eft ipfo mita & glo
&maieftatet Et mittet angelos fu, mudo ftabilius. qDe die aute. Hic ria.
a De qua apoftolus loquitur, b Tam aperta &tam circa iudiciu oftendit tpis incertitudinë,
intela voce que vbic a mortuis audiatur, c ¶Ãd iudició."
f Poffet enim aliquis credere , op exfignis
oscuttuba &uoce magna: &congre prædictis poffer aliquis tepus iudicij de
a Id eft mundi clima
tibus oriente,occidente,aquilone,auſtro. terminatum certitudinaliter cognofces
reideo hoc excludit dicens :Dedie au
gabuntelectos eius
gabuntelectos eius à quatuor uen
à quatuor uên, N
tem illa.quia pronem naturalé homo
tis ,àfummis cælorum ufqad † ters
noportep' illud certitudinaliter cogno † Extrema
a Sub exemplo arberis
docet deaduentu confummationis. fcere:quia dependet ex fimplici volun †Mar.13.c
tate dei.Sifr nec per reuelations cognos
minos eorum. † Ab arbore autem fi '
fcit,quia fi hoc reuelaffet aliquib?, hoc
ci difcitet parabolam : cum iam ras
Intelligitis æftatis aduentum. fuiffet factum apoftolis qui fuerunt ma
ximè illuminati : & tamen ipfis de hoc
mus eius ten er fuerit &folia nata,fci
quærentibus,Act.j.a.refpondit : No eſt
tis quia ppe eft eftas : Ita & uos cum veftrum noffe tépora vel mométa quæ
a Quefcriptafunt,que dixi fupra. b Ne putetis

g CNemo fcit &c.In quibufdam co
T
dicibus additur,neq ; filius:Qui quidem
oiafcit cupatre,fed no facit homines fci
Quir
re, ficut Apls ait:in eo effe abfconditos
ligi Col.2.a
†Mar.3.d thefauros fapiêtię & fciëtiæ, Nõfacit fci
na no
Lucæ,af, re,quia inutiliter fciretur : Sed femp fis
bit
mus incerti deaduētu iudicis,vt fic quo
Kenin
tidie viuamus quafi in alia die iudicadi
H
fimus.Neq ; electi angeli quēcſcire fece
runt. Vel nulli fanctoru angelorü cocefdonec omnia fiant. +Celům &terra :
fit deus noticia diei hui" , nec filio ado
ptiuo.i.nec vlli fanctorum hominum.
h Sicut aut. Subită aduētus fui die
plurimis affirmat exéplis: Nã & fulguri
cito oia tranfuolāti cõparauit , & dieb
B Noe,vel Loth feďm aliữ cuangeliftam 8
iam effe confummationem mundi,fed precurfiones quals
dam queoftendunt prope fit in ianuis.
uideritis hec omnia,fcitote quia pro
a Credite que dixi.
peeftinianuis:t Amendicouobis
a De morte ad immortalitatem,donec veniat dies dos
mini. b Vel omne genus hominum ,Vel,gens [us
dæorum, que non deficiet donec veniat dies domini.
quia non præteribithęc generatio,
a Aereum,non æthereum.
a Innouabuntur. b Sed ficut dicuntur,fine vllaim
minutione implebuntur.
tranfibunt, uerba autē meanon pre
Ne apoftoli quererent certā horam aduentus Chrifti,
tur
qui intelligi etiam in morte vniufcui ufq .
f ૧ Dictio enim exclufiua addita vni perfo
teribunt.De die auteilla & hora ne,
a FIn quofilius & ſpirítuſſan&us intelligitur.
paterpofuit in poteftate fua; Quod exs
ponens Auguft. xviij.de ciuitate dei ,dia
cit: Omniucalculantium digitos refol
uit ille qui hoc dixit:per digitos , potens
tiam numerandi intelligit. r Nec
angelicælorum . Sicut em principiu
mundi à folo deo fuit præcognitu,quia
mudus immediate eft abipfo factus, ita D
& finis mūdi foli deo eftcognitus,& ho $35.quo.c.
mini Chrifto reuelatus ad que pertinet fraternitas
iudicare de omnibus. s Nifi pa.for tis
lus . Perhoc non excluditur filius vel
fpirituffanctus , fed magis includuntur,
quia vna eft noticia trium perfonarum,
næin diuinis, refpectu termini effentia,

Luc7f. quiparat.Myſtice.Noe arcã edificauit, lisnon excludit aliam , vt diffufius tra

mofcit,necp angeli celorum , nifi på ',
Myftice cudñs ecclefia cõftruit quã cõfummatā a Sicrepentinus interitus incredulis fuperueniet cum &t atur primofententiarum . Sic auté eft
Geñ.6.c ingred itur cũcã in die iudicij pręſen tia dixerint pax &c. t in propofito , quia illa quæimportant
h
*Meus vifionis fuæ eternus habitator illuftrat. ter *folus , † Sicut autem in diebus refpectum ad creaturam funt commu- †Ge.6 . &7
▼
Sed cu ædificatur arca,iniqui luxuriant. Noe, ita erit & aduentus filij homi nia tribus : Huiufmodi autem eſt noti« Luc17,f,-,
Cuintrat intereut,ga q hicfctis certāti≤ K cia diei iudici . Confirmat autem prædi
nis . Sicut enim erant in diebus ans
B

武 bus infultant, illis coronatis punientur.
NICO.DELY.Come.
aCEtui.fi.ho.quia ficut dictum eft in formahois iudica
bit. bVeniente in nu.cæli.ficut in nube afcendit in cælu ab
apoftolis: ppter qd ' dicitur Act.j.b.lefus qui affumptus eft à vo
bis,fic venier: c Cum uirtute mul.quiaprimus eius aduen.
tus fuit in infirmitate,fcd's erit in virtute.d CEtmaie.quia ve
niet vt dñs qui primo venit,vt feruus. e CEt mit.an.fu.quia
minifterio angelorum colligentur cineres mortuorũ, f¶Cum
tu.Sicut enim in datione legis auditus eftfonitus terribilis, vt ha
betur Exod.xix.c.ita audietur tune fonitus confimilis,virtute an
gelorü factus in elemétis. g CEtuo.ma,illa vox erit vox Chri
fti vocantis mortuos ad iudicium ex cuius virtute fufcitabutur.
hCEtco.ele.Licet enim omnes adducantur ad iudicium,tamē
electi fpecialiter adducentur minifterio fanctoru angelorũ, quia
erunt conciues eorum, i CAquatuor uen.i.à quatuor partis
bus mundi ,vnde oriuntur principales venti:&per hoc intelligūs
tur aliæpartes orbis minus principales. k Afummis cælo.
rum &c.Ifte modus loquendi eftfcd'm apparetia , quia fummu
cæli videtur effefuper cenith capitis noftri.Terminus autem cæli
videtur vbi terminatur afpectus nofter , quia ibi videtur cælum
coniungi terre,licet fcdm veritatem æqualiter diftat à terra vne
diq.Eft ergo fenfus:A fummis cælorum &c, i,ab omni loco qui
fub cælo eft,adducētur electi ad locum iudicij . I CAb arbore
autfici difcite parabola . Hic ad declaratione prædictorum
adducit exemplum , quia ficut viriditas arboris incipiens eft fi
gnuæftatis propinquæ , ita figna prædicta erut figna ipfius iudi.
cis imme
cta p exemplu veteris teftamēti , dicens:
CSicut autfuit in die.Noe.qñ di
luuiu erat occultum. v CItaerit ad
uentus fi.ho.i.Chrifti veniétis ad iudiciu, xCSicut em erant
in diebus ante diluuium.id eft in magna ſecuritate exiftentes.
Donec Moraliter,
* a CEt uidebunt &c.i.Chriftum qui in tali tribulatione ve
nit aliquando proconfolatione bonorum, deijciens malum prę
latum , & fubftituens bonum, e CEt mittet ange fuos &c.
Tuncenim mittuntur angelici viri cum tuba prædicationis ad
congregandum electos hinc & inde in vnitate charitatis. kCA
fummis cælorum.id eft à maioribus vfq ad minores,quia prę
dicatio debet effecomunis. ICAb arbo.fici difci &c. Per fi
cum cuius dulcis eft fructus, fignificatur bonus prælatus , qui in
inftitutione fua incipit virefcere per opera bona: & hoc eft fignu
fructificationis bonæ in fe,& in alijs de proximo future. q CDe
dieautem illa & hora nemo &c. Iftud ad literam exponitur
de die iudicij generaliter).Moraliter autem poteft exponi de die
iudicn particularis,qui eft dies mortis cuiuflibet hominis . Diem
autem mortis fuæ nullus fcit nifi deus fibi reuelauerit : ideo fub
ditur. Sicut autemfuit in diebus Noe &c. Erant enim
tunc comedentes et bibentes in fecuritate , diluuium nou timens
tes. Sic etiam multi de morte fua non cogitant,quamuis certitu
dinaliterfint morituri, ideo fubditur: v Clta erit & aduen
tus filij hominis. Ad particulare iudicium venientis: Nam alis
qui moriuntur repente in prandijs & feftiuitatibus magnis : &
de operantibus in agro vnus aliquando fulguratur , & alij relin
quuntur:&fic eft in alijs fequétibus exemplis:& idco çõcluditur:
I v *Vigilate
 Glof.ordi . Matthæi
E a CComedêtes & bibe.nube. &c.
Noalimēta & nuptię,fed immoderat
licitoru vfus arguit . Poft bella fames,
terremot? &c.tuc breuis fequet pax,vt fi
† ducentes delis pbet: an trafactis malis fpet iudice
vxores,
věturu. vñ dř: Cu em dixerint pax &les
1. Thef.s. a curicas , tuc repete interit? fuperueniet.
Luc. 12.e. b Tunc. Lucas in illa nocte.i.illa in
tribulatiõe q pbant, in qali permanët,
alij cadut. c Duo erunt. Duç diffe
rentięprędictorũ funt in ecclefia , quafi
in agro laboratium , eorum qui fincere
Chriftü annüciat, & eorü qui verbi dei
adulterat.d Duæ mol Duę differé
tięfequétiu orbē reru mobiliu,q fœmi
nino genere defignatur,qa maiorữ cõfis
lio regunt fœmine à viris, e CDuo in
lecto.qui ociú eligüt &qetë,que fignifi
cant noie lecti,nec feckarib nec ecchaftis
tis negocis occupati. f Vnus affu.
9 ppter deũcótinereftudet, vt finefollia quetur. Duæ molentes in t
citudine viués cogitet que dei füt. Qui a Qui in incerto diuitiarum (perauerunt
authūana laude,vel aliq vitioru corrus
ptione monaſticā vitã elegerit, relinque
tur à deo.Nofunt alia genera hominữ,
Ezec.14.3. & hęc tria in ecchia, Vñ Ezechiel tres virarelinquetur . Duo in lecto,
f -Duo
+ vnus ros liberatos vidit,Noe, Daniel, &Iob
Tria funt i.rectores vt Nos, cōtinētes vt Daniel,
gña hoim coiugatos vt lob.Et fcdm hec tria gene
Mar.13.d ra hominu, tres fupponit parabolas. In
prima agit de laborātib' in agro,qď eft
cuftodia vbi dicit: Vigilate ergo. In feta agit de
exiftétibus in lecto,qdeft vbi dicit : Si
F mile eft regnü celorüdecê virginib". In 名
tertia agit de molétibus in mola, qď eft
vbi dicit.Sicut em hoperegrè profi. &c.
g CSifciret &c.Nefciente patrefami
lias,fur domuperfodit, quia dû à fui cu
ftodia fpus dormit,improuifa mors car
nis habitaculum irrupit, & ad fuppliciu
trahit.Furi autē refifteret fi vigilaret, qa
aduentuíudicis occultęveniente pręca
uens occurreret pænitedo. h Quif
putas eft fidelis feruus. Tribus fimi
qua non fitudinibus fulguris,furis, &fubmerfio
expectatis nis pentapolis , terroreiudici introdus
hora.
xit cõiter ad oes , vt vigilarent & parati i
effent. Nunc fpaliter ad prelatos loqui
tur q humiles ,prudétes , no appetentes
bonupropter lucrutpale , fed verbo &
exemplo & opere debent pafcere oues.
Quifputas.q.d.Admonēdi eftis, nã î
rarus eft,dño ppter dimferuiens, olies
Chrifti no ad lucru , fed amore Chrifti
pafces. i Prudens.in futuro fibi p.
uidens. k Quecõfti . Qua rarus q
†Luc, 12,c fit vocatus à deo tano Aarō & nõ mæ
gis fe ingefferit,& qui non magis fe pa
fcat oues. 1 CBtus ille.Aeterna aut
britudinegfficādus eft, q dño veniente
ad iudiciu repert? fuerit fideliter annos
nā verbi miniſtrās & in cura gregis vigi
lās. CRar" inuenit fidelis vel prudens:
fed q talis inuenit btus eft. m Super.
i.fuper oia celeftis regni gaudia, ceteros
i.bonos auditores faciet difcumbere : &
trafies miniftrabit eis. n Percutere
cóferuos. iniurijs afficere vel infirmo ,
rum cõfcientias prauo verbo vel exem
Luc.12.f.Plo vitiare. Vnde Lucas ait: feruos vel
ancillas quorum quanta infirmior eft
çtas velſexus , tantò facilior eft ruina.
Nicolaus de Lyra. K☞ Cũ hypocri,
a CDonecuenit dílu . & tulit.
id eft perdidit exccpto Noe & his q cũ
eoerant in arca. b Ita erit adue.fi.
hois. qahoibus in fecuritate exiftenti
bus:&de
Cap. XXIIII .
Gulz dediti.
te diluuium comedentes &
Ebrietati dediti. Et his toti dediti & iu
dícia dei contemnentes perftiterunt vſąz in
eum diem .
bibentes , † nubentes, & nus
ptui tradentes ,ufque ad eum
diequo intrauit in arca Noe,
a ¶Cognofcere noluerunt quãuis Noe pdicète.
& non cognouerut, donec ue
nit diluuium & tulit omnes,
a STamquam fur comprehendit filios noâis.
ita erit & aduentus filij homi
a Flailla confummatione.
b Prædicatores.
e FInuenientur in femente pares,fed non
æque metentes fructus.
b C
с nis.Tunc duo erunt in agro,
unus affumetur & fun' relin
Occupati fecularibus, FQui
habuerunt tamquam non habentes.
mola,una affumetur, & +ålte
a Continentes,non occupati ecclefiafticis
vel fecularibus.
unusaffumetur,&falter relin
a Eccequo tendant quæ dixit. Sollici
tl eftote.Hæc enim eft caufa , cur nefcire
veltnos diem aduentus fui.
quetur. +Vigilâte ergo, quia
nefcitis qua thora dominus
Probat debent vigilare & fobrij eſſe.
uefteruenturus fit.Illud aute
fcitote, quoniam fi fciret pas
Spiritus a Deus in morte,
terfamilias ,qua hora furuen
a Inilla hora quæ fibi effet ſuſpecta.
turus effet, uigilaret utics , &
Id eftcorpus.
non fineret perfodi domum
Sine macula & ruga
fuam.Ideo & uos eftote para
ti:quia nefcitis quahora fili
a Difficultatem oftendit,per quis,non,ims
pofsibilitatem virtutis.
us hominis ueturus eft.Quif•
putas eft fidelis feruus, & pru
Bene erogando pecuniam domini ſai.
FChriftus.
dens, quem conftituit domis
a ¶Diſcernens capacitatem fingulorum .
Ecclefiam .
nus fuper familiam fuam ,
a Pro capacitate auditorum. b Sermo
nis diuini, vel exemplifui.
ut dêtillis cibum in temporeg
't Beatus ille feruus , quem
a Chriftus
cum uenerit dominus eius ,
a Cibum miniſtrantem.
inuenerit fic facientem.Amē i
"dico uobis : quoniam fuper
a Pro tempore & cæteris fupra dicta.
SNon vi foli, fed vt præ cæteris habes
ant æterna præmia . Tum pro vita fua:
Tum progregis cuftodia.
omnia bona fua conftituet
JBcontra, & diffimulauerit iudicium def
in proximo venturum,fecuritatem lībijpů
faciens.
1
eum . Siautem dixerit ma,
lus feruus ille in corde fuo :
moram facit dominus meus
a Iniuriis afficere.
" uenire , & cœperit percutes " ftodiam. k
a Ipfeautem fit dedis
tus gulæ vel ebrietati vel facinoribus &
illecebris feculi plenus fit.
reconferuos fuos:mânducet
De Lyra
bus,& de nullo timētibus,fubito veniet G,
tribulatio Antichrifti. Vel fecudu alios
refert ad tps poft morteAntichrifti
ift
ipfo mortuo , & p cõfequés hoib" in les
curitate exiftétib",fubito appebut figna
iudicij & iudicis aduenietis. cTunc.
Per exiftentes in agro intelligunt prelas
ti,quoru officiü eft laborare in agro mi
htatis ecchie, Per molêtes i mola, vbi eft
magn ' labor corpalis, itelligunt actiui.
Per exiftétes in lecto intelligütur cõtem
platiui,q funt in requie côtéplatiõis. De
iftis tribus dicit : Vnus affumetur &.
quiaiftoru triuftatuu alig ftabūt in fide
ipfecutiõe Antichrifti , & aliq cadēt. Er
fimiliter adueniéte iudicio aliq affumē
tur ad glam , alig relinquent ad poena.
d CVigilate. Hic ex predictis excitat
nram follicitudinem : Quía em tps iudi † alter
cij eftincertu,ideo fempdebem effe pas + piſtrino.
rati ad ipm expectãdum :qain tali ftatu,
inq aliqs capiet i morte, quç etiã nobis
incerta eft,ita etiã in tali ſtatu pñtabitur
in iudicio . Ad hoc eria adducit duplex tvna
exêplū. Primum eft de přefamilias qui
follicitus eft de cuftodia dom":& multò
in
fortius nos debem effe folliciti ne per lecto , vn"
dam vită çcernã : Qď'erit fi iueniamur
affumet,&
imparati pcaretiã gře i morte:& hoc eft
vn reline
qd dicit:Illud aute. & patet lia. Scdm
exiplu ponit ibi. e CQuifputas . de quetur.
feruo přiffamilias q follicitus eft regere
domi fibi comiffam ,nõ folũ in pręſen
tia dñi, fed etiã in abſentia, vt fic veniés
dñs eû remuneret.Si aut in cõtrarijs acti
bus ipm inueniat çternaliter puniat.Ifte
aut ſeru” eſt glibet Chriſtianus , q eft dis
fpéfator dnifui.Qfpōt intelligi triplr.
Vno moin difpelatiõe fpüaliu, qd ' pro
prièptinet ad prelatos.Alio mõ in regis H
mine téporaliuqď prinet ad principes
feculares,& iudices. Tertio mo in bono
vfu gratiarü fibi à deo collatarũ , & hoc
ptinet ad oes : hocergo eft quod dicit:
Quifputas eft fidelis &c. Qué
côftituit.Et pot refponderi,vt patet ex
predictis.Hic eft bon" prçiat” vel bonus
iudex, vel etia bonus fimplex Chriftia Luc.iz.c
nus,qa vt dicitur in ecchiaftico:Cuilibet De pę.dij
mãdauit de de proximo fuo. g CVt §. fi lacer
det illis.i.auxilium.i.in tpe neceffitatis, dos.
·ad quod quilibet predictorû tenetur,
vtvifum eft.h Beatus ille fer quê.
querens in morte rationē ſeruitηj ſui, in
uenerit fic facientë.i . in actibus charitas
tis fe exercentem, quia per talia meretur
beatitudinem: propter quod fubditur :
iCAmen dico uobis quoniã fup.
quia beatitudo eft ftatus omnium bo
norucōgregatiõe perfectus, vt dicitur H
inj. de cõfolatione. I Siautem dix.
malus feru' ille in corde fuo : mora
facit dñs meus.Hoc dicut illi qui non
cogitat de morte, n Et cœperit p
cutere conferuos.id eft occupare ſe in
actibusmalis & charitati contrarijs.
Venier dñs
xd Vigilate ergo. Vos ad morte Moraliter
follicite preparando. eQuifputas.
Hic eft bonus prelatus , q fubditos fuos
pafcit pabulo facræ fcripturæ & eucha
riftiæ:què fi dominus inuenerit vigilās
tem fuper perfonæ fuæ gregifs fui cu
Super oia bo dando ei
feipfum
,& per cófequés omne bonum .
1 CSi aut dixe.De aduétu ei in mor
te nihil cogitado.m CEtcœperitg
cu.confer.i.viuere iniuriofè & gulote,
* Veniet dñs
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XXV . DeLyra 76

A a CCum hypocri. &c.Cu illis.f.qui erat in agro,& qui mole. cem;& fic confequenter.Propter qd
' dixerut aliqui philofophi C
bant, & nihilominus derelicti funt . Qui dicuntur hypocrite,&in q numeri non procedunt in infinitu , fed folum vfq ; ad decem,
agro,&in mola.i.qui bona videbantur facere,fed exitus diuerfæ vt habetur, inj. Phyficorn:&ideo denarius numerus bene fignifi
voluntatis apparuit . b Fletus . Per fimilitudiné membrorữ catvniuerfitatem . Virginitas aut que tenet fupremum gradum
magnitudo oftenditur tormentorum. in virtute caftitatis, fignificat vitam contemplatiuam , quia cas
GLOS.ORDI. fti tas eleuat mentem à carnalibus : Et
autem & bibat cum ebriofis : ueniet ficut difponit intellectum ad contem
Vncfimile &c.Ca.XXV. plati onem veritatis : fic econtrario luxu
a Inquo omnes mali prępofiti intelliguntur.
Dece uirgi. Virgines funt ria deprimit mentern & caufat hebetudi
joës q fe a luxu fechi côtinent dominus ferui illius in die qua non
nem jintellectus, & ficreddit hominem
T
tapectar. d CEt fpöfa &c. Ois fit fperat,&
tfperat, & hora qua ignorat, ignorat,& &fdiuib
diui quafi beftiale : propter qd. j . Ethicori †diffecabir
a A confortio fidei. b Sortem eius.
funtfponía, quæ mō defpõſata eft , vir R 6 vita voluptuofa vocatur vita pecudū.
goa corruptioefeculi.Nubet,cu morta det eum, partem eius ponet cum gCQuæ accipietes . Lampades ifte,
a Licet non fuiſſet hypocrita. b Pro calore,
lis immortali cõiunget, eQuinq: c Pro frigore. funt opera vitæ contéplatiue , quefunt
Quia eft cõtinctia in car b
' a bona de genere. hExierut . Ad hoc
hypocritis :illic erit fletus & ftridor
nalib" illecebris , videlicet vt in quince debet ordinari exercitium vitę contem
fenfus contineant fe a voluptatibus . dentium . Cap. XXV .
platiuę, vt homo poffit fecurè & decens
fMora &c. Quia nõ eft paru rpis SHçc parabola tam ad fubie ter obuiare Chrifto veničti ad iudiciu,
inter priore & fecüdi aduentuChrifti. dos ad prelatos refertur. qui tuc coniunget fibi ecclefiã totaliter
Jaliud de codem exemplum.
gDormitauerut &c. quia poftea mudatã , non habentemacula nec ru
2. Tefa.5.a. fufcitādi . h Media autenocte cla Vnc fimile erit res
a Ecclefiapermixta oms gam. i Quinq aute. Prudentia au
mor.i.nullo fciente vel fperate. Vnde; nibus tam religiofe & fuper tem eft virtus directiua operum huma
Dies domini ficutfur in nocte veniet. ftitiofe continentibus.
norum in finem debitu : Propter quod
Date gnum cælorum de, ' àphilofophis , & à fanctis dicitur auri
g
NicolausdeLyra. cem uirginibus, que accipietes lam, ga virtutu .Virgines aut prudétes funt
a SOpera que fecundum continentiam fiunt. côtépl ativi feu religiofi , opera fuabona
aTVeniet dñs &c.Quia nihil eft bConcordauerunt voluntati fponfi &
matris ecclefix. de genere ad finé debitum ordināces: vi
प n delicet ad gloria dei principaliter, ad p
Etfpofe incerti hora mortis.bCEt diuidet. pådes fuas exierunt obuiam fponfo
t1.qo.1.c. feparado aiam,à corpe i morte.cPar i fectione fui , & edificatione primi cõfen
qo'quide, tema eius .i.cũ falfis chriftianis fepara &fponfe.†Quinq aute ex eis erant quéter.Et quia fatuitas eft priuatio pru
a Quiaveritati feruiunt pro laudibus hominum .
32.q.5.c.fi do ipfum àbtis , & cõiungedo cōdēnas b Quia veritati feruiunt pro æternis.f.premits. dětięcotraría:ideo fatue virgines, dicuntque fatue
k
paul , De ris.d.Illic eritfletus.hocfupra expo tur contéplatiui à prędicto fine deuiane D
fatue,& quinque prudentes .† Sed
facravne, fitü eft ca.xiij. a Accepta oftenfione bonorum operum . tes, propriagloria & fauoré hoim , vel
c.vnico. Veniet dñs fer.Repetés mortis queftu principaliter intèdentes.Et meri
quinc fatuæ acceptis lampadibus
Morali ter, debit um repentinæ, ficut frequenter ac a Gloriamintra confcientiam, vel, oleum eft leticia tò dicitur virgines fatuę , qa bonữ cp
cidere confueuit. mentis quam habet qui intus deo placet. degenere perdut ppter defectu intétio
In cap.xxiiij . vbi dicit in poftilla. non fumpferunt oleum fecum. Prunis recte.k Sed quinq ;. Olen iftud
a Nitorem gloriæ. q Idckin confcientiisfuis
Hmõi aut eft noticia diei iudicij. eftfpuale gaudiu,quod oritur ex operis
BADDI.Quecunc noticia deo at dentes uerò acceperunt oleum in uå busbonis factis ppter deu: De quo dis
* tributa,etiã ſi nõ impor JOftenfione bonorum operum. cit Apoftol, ad Philiin.a. Gaudete in
f 299
taret refpectu ad creaturam , neceffariu fis fuis cum lâmpadibus . * Moram dño femp.Hoc aut oleū nō habet virgixfuis.
eft op fit comunis tribus plonis,eadé em a Iudicium differente extremum.
nes fatuçpropter defectu intētiõis rectę,
eftcum eſſentia diuina. 8
*autem faciênte fponfo , dormitates licet habeat lapades, id è opera bona de
a Antemortem languoribus. b Bledi & reprobi.
REPLI Inca. xxiiij. vbi dicitur c So mino mortis, d Securis omnibus. genere. ICPrudentes. Quiapropter
de noticia diei iudicij , rectitudiné intentionis gaudent in dño
runtomnes, & dormierunt . Mes
paterfolus &c.dicit poftil , o per hoc a Fin infperato. b In voce archāgeli, & in tuba dei. defuis operibus bonis.Dicitur aut gaus
O
no excludiť fili" & fpūffctus ,quia ois res diu iftud oleu, quia nutrir & fouet ignė
dia autem nocte clamorfactus eft ,
fpectus dei ad extra eftcõis tribus : talis Ad fociandam fibi perpetuo virginem, boccur charitatis. Ex hoc enim,q aliqs delecta
aut eft noticia diei iudicij . Burg.dicit q rite eiin acra.
tur in opere,fortius & melius operať,ſe
I cunc noticia deo attribuitur , etiá fi no ecce fponfus uenit , exite obui, cundú Philo. & per cõfequés difponit,
a Afomno mortis. b Boni& mali.
importaret reſpectũ ad extra:neceffe eft vt ei maior charitas infundat.m.CMo
am ei . Tunc furrexerunt om ram autem.Mora ifta cft decurfus rem
vr.fit cõis trib' plonis:eade em eft cum
effentia diuina . Sed fi rõ, Burg, valet, poris ab afcefione Chriſti vfqz ad dié iu
paternitas erit cõis tribus perfonis ,quía dicij. Quod tepus ppter longitudinem
eft eadé effentia diuina.Sed dictum in ſe non videtur ſcholafticũ vocať hic mora: ia em durauit pmille ducetos,&feptuagitaqnq
quia pnoticia generatur verbu. Si igitilla eft communis tribus annos & refiduum eft nobis incertu.In hoc aute ipis interuallo
tres perfonæ generant verbum.Ité verbü eft noticia , per paters moriuntur omnes tam boni ä mali.Que quidem mors fignatur
num intelligere expreffa,&ideo dicitur fapiëtia , Si igitur illa no hicp dormitione:quia ita faciliter excitabutur à morteper Chri
; erit fapiens fapientia genita, quod
ticia eft cõis tribus,pater vtiq ftum adiudiciuveniente,ficut homo purus excitat aliu dormic
negat beat" Augu..Retrac.ca.xxv . tem.n.Media autem nocte.Hicponitur examinationis iu
NICO.DE LY. Ca. XXV. diciu circa prędicta opera contëplantiu.Dicit ergo : Media au
tem no. Non eft intelligendi per hoc qpiudiciu extremu fit ce
Vncfimile erit. Data lege euangelica, pofte faluator lebradu de nocte: Sed de die prout dicit Apls.j.Co.iij.c. Dies dñi
oftendit queda antecedentia iudiciū extremũ,hic deſcri« decla..Sed quia tépus iudicij eft nobis occultu,vt patet ex prę
Diuifio bit ipfum iudiciu. Et quia vniuerfitas iudicanda diſtin ce.ca.ideo hoc fignatur per hoc Ф dicitur : Medía autem no.
guiturin tres ftatus,videlicet actiuoru, contëplatiuoru, & etiam quia illa quefiunt media nocte funt hoibus occulta, o C Cla
prelazorú:ideo diuiditur in tres pres fecudu tres parabolas quas mor autě.i.vox Chrifti vel angeloru ad vocãdū mortuos adiu
hic ponit adiftos tres ftatus pertinetes. Prima pertinet ad cõtem diciu,vt dicet infra eodé ca. d Tuncfurre. oes uir. il. quia
platiuos,fcd'a ad prelatos,ibi:Sicut emhomo peregre &c.Tertia omnes refurgent boni &mali,vt appareant in iudicio Chrifti.
. ad actiuos,ibi: Cũaut veneritfilius hominis.Prima in duas: quia Ecorna.
primò circa vitacotéplatiua ponitur meritu, & fcd'ò ponitur cir Moraliter, eTunc fimile erit regnum celorum decem.
Moraliter.
ca hoc examinatiõis iudiciu,ibi; Media autnocte. Dicit ergo pris Per quas intelligi poteft vniuerfitas fidelium , qui ppter integris
mò.e.Simile erit.i.ecclefia militas, tū ad ftatu cōtéplatiuu. tatem fidei virgines nominantur fecundum illud..Corin.xj.a.
f CDece uirgi.Per quas fignaturvniuerfitas cotemplatiuoru Defpondi vos vni viro,virginem ca. &c. i Quinq; autem
Iaco.2.b
Numerus enim denarius eft primus digitus vel primus limes nu ex eis erantfatuçi . bonis operibus vacue : quia fides fine opes.
meroru:vnde & numeri fequêtes cõponūturex denario pluries ribus mortua eft. Et quinqprudentes.i.operabona has
fumpto vel aliqua pte cius,ficut patet viginti bis decem. xxx, ter bentes : & fic acceperunt oleum ad ornatum fuarum lampadas
dece &fic cõfequéter, Similiter.xj.vnũ &dece.&, xij, duo de des rum : propter quod à Chrifto dicütur receptę , alię verò excluſę
cem:& * Sicut enim
 Glof.ordi Matthæi Cap. XXV . De Lyra
E aCDatenobis de oleo &c. quorufa
ta aliena fulciunt laude, eadé fubtracta
& a
deficiunt,& de conſuetudineid femping
runt,vnde gaudere anim" folet.Itaq; ho
minuq corda no vidět, teftimoniu volut
habere apud deu, qui cordis ifpector eft.
bCExtinguütur.i.aduētu iudicis int
obfcurant:& à deo no habet mercedem:
qareceperut laude. c¶Nefor.qa qlq
pro ſe rõně reddet,nec alieno teftimonio
iuuatur quis apud deu,cui ſecreta patēt,
& vix fibi quifqz fufficit, vt ei perhibeat b
teftimoniu cofcientia fua.Neforte.vnuf C
quifq; pro fuis operib? mercedefufcipiet
necpoffunt in die iudicij alioru virtutes,
alioru vitia fubleuare. d CAd ueden.
Vendentes funt adulatores,q dat laudē
& accipiüt aliqua mercedem: e Dum
aute.inclinantib" fe illis in ea quæ foris
funt,&folita gaudia requiretibus, cũcuin.
terna no nouerunt,venit ille qui iudicar.
fCEtclaufa eft.Poft iudiciu magnae
eius feueritas,cuius eft ante ineffabilis mi
fericordia.g Nouiffimèue.per vera
† Poftea, pœnitentiam ,per ifructuofas lachrymas
deinde,
pulfat foris relicæ.No dicitur q emerit
oleu:qa nulloia remanēte gaudio de alie
†Mar.13. d nis laudib”,in anguftijs redeût ad implo
Luc.13.e rationedei, hCVigila videlicet vt te
ftimoniubonæcófcientiæ nobis prepare
mus,ne cũfatuis virginibus foris rema
neamus. i Nefcitis die nec hora.
Nofolu die iudici:fed die mortis cuiuf
vl'hora in qua q parat" inuenit,&tuc
paratus inueniet.Et qa paratos nos iueni
re defiderat,fubijcit alia de eadë re para
Xin quafiz bola, k Peregre proficif.uocauit.
li hois ye Locus carnis terra eft ergo Chriftus car
niet. në noftra ad peregrina duxit,quãdo cælu
+Luc.19.b afcendit.1 CEt profectus eft ftatim.
F no locumutans,fed libera eispoteftatem
operandi permittes. m Operatus eft
in eis.A vifibilib" fecuftodiédo,alios p
poffe exhortãdo,vt de vifibilibus ad in.
uifibilia tranfeant.Vel vtriq lexui prçdi
cando,& de bonismorib” informādo,ge
minauit accepta talēta. n CPofuit au.
Cœpit fingulori actus difcutere accufan
te cófcientia vnuquemą vel excufante.
OCEcce alia quinq qtquotab errore
couertit,tot dño obtulit, teftimoniu fibi
date cõfciétia,qp gratiã ſibi dạtã nō tṁ
fibi pfuit,fed etiã quos potuit lucrifecit,
K Super
Nicolausde Lyra.
aCEt orna.Ifte ornatus non eft as
liud, recurſus ad mentem cogitado de
iufticia fuorum operu & bonitate circu
ftantiarum.b Fatuæ autem.Ifta peri
tio vana &refponfio uegatiua fignificat
nullus ad alium rumcunq iuftu po
terit recurrere,pro auxilio habendo, nec
aliquis qrucuc iuftus poteritaliu iuuas
re:fed fibi foli fufficier iufticia fua;& hoce
quod fubditur: c Ne for. Exprobras
tio eft præterita fatuitatis in hoc q bona
opera degenere dederut propter fauoré
laudis humâç,qa veditores olei funt adu
latores fecüdü Aug.q.d.Cõfiderate quid
valuit vobis pro tali fauore cotineter vi
uered Du au.per hoc infinuatur re
morfus propriæ cõfcientiæ dicentis tefti
monium de prædictis corrafe, e Ve
nitſpō.i.Chriftus ad remunerationě bo
noru.fCEt quæ pa.per opera charitas
te formata. g Intrauerut cum eo ad
nup.i.ad gloriam cæleftem eft alijs reli
is adpoenam.h CEtclaufa eft ianua
quia
Continentes. Numerauerunt fecum operafua,
pro quibus emunerationem expectant.
nes uirgines illæ, & ornauerunt
a Sua fiducia dece
ptæ intus vacuæ dicunt proximis.
lampades fuas.Fatua autem fas
a Teſtimonium laudum,
dicendo de operibus noftris quod vidistis.
a Sed quia fides earu fuit iformis,ideo ſub
pientibus dixerunt: Dåte nobis
a Opera noftra quæ hominibus clara videbantur,
de oleo ueftro , quia lãpades no
a Non de auaricia fed timore, quia in illo die teftimo?
niu cuiufce vix fufficiet fibi, nedū fibi & proximo.
ftre extinguntur.Refponderunt
C bidu fcilicet,fidem formatam charitate.
prudentes, dicêtes: Ne fortènon 1
a Increpando. Ste.i.modo videamus quid vos
adiuuent qui vobis laudes vendere confueuerat.
fufficiat nobis & uobis : itè po
a Venamíni laudes veftro more. Non dant con
Glium,fed ex obliquo commemorant crimē earu.
J
• tius ad uendentes , & emite uo
с peregre.Hic ponitur fecunda parabola
bis.Dum autem iret emere,uenit
a Quibus confcientia dabat bonum teſtimoniữ.
fponfus, & quæ pâratæ erant,ins
a Vbimunda anima verbo dei copulatur.
£.
trauerunt cum eo ad nuptias : & *
a Aditus regni cæleftis,quia precibus poftea nuls
lis patebit aditus poft iudicium.
i fecundú diuinitatē no poffit proficifci de
claufa eft ianua .†Nouifsimè ues
ròueniunt & reliquçuirgines , di *
a Dolore repulfionis compullæ appellationem
ingeminant dominationis.
cêtes :Domine domine, aperinos
bis.Atillerefpondēs, ait:Amen
a Ideo vos defero,quia per vitæ metum non
m q
dico uobis , nefcio uos . Vigila,
a Ecce quo parabola tendit.
i ail.bo.Bona.f.naturæ
tè itaq , quia nefcitis diem neque "
* horam . *Sicut enim homo pere °
P
grè proficifcens uocauit feruos
a Dedit dons hominibus naturalia & gratuita.
fuos, & tradidit illis bonafua.Et
a Exteriorum fcientiam quinq fenfibus acquilitu,
uni dedit quinq ; tålenta , alij aus
a Intellectum & operationera. b Intellectum.
C Non pro largitate vel parcitate,alij plus,alij
minus,fed pro viribus accipientium.
D
tem duo, alijuerò unům , unicui
quefecundum propriamfuirtus
Promouit.
tem: & profectus eft ftatim.Ab iit :
a gScientiam exteriorum & fi myftica non
penetret.
autem qui quing talenta accepes
Dum fe a vifibilium voluptate cuftodit, ab his
etiam alios amouendo compefcit,
"rat,& operatus eft in eis, & lucra
tus eft alia quinq . Similiter qui
a Intellectum & operationem. b Predicando,
& miraoperando,tales infruit qui itidem flos
rent fcientia & opere.
duo acceperat,lucratus alia duo .
a Intellectum.
b Per fe,fed non rediens per fe.
Qui autem unum acceperat , ab
a STerrenis actibus fe applicauit,nec lucrum
fpirituale quæfiu it.
iens fodit in terram , & abfcons
a Quod eft ab aſcenſione domini víą ad fecuns
dum aduentum.
dit pecuniam domini fui . Pôft
e SAd iudicandum. ;
multum uerò temporis uenit do
" minus feruoru illoru , & pofuit
Præparansfe ad reddendam rationë,
rationem cũ eis . Et accedens qui
quinq talenta acceperat, obtulit
alia quinq talenta , dicens : Do
mine quinque talenta tradidiſti
O rein cuiuflibet hois morte, & duplicates
mihi ,ecce alia quinque fuperlu
quia poft iudicium non erit alicui adit⁹ G
poffibilis ad gloria:propter qd lubdit:
i CNouiffime uerò. i. nimis tarde,
k¶Veniunt &reliquæ uir.di.domi
ne domineape.Per hoc o vocát cũ do
minu,fignatur op crediderüt in Chriftu:
ditur: 1 CAtille refpo.Amédico uo
bis,nefcio uos.noticia.f. approbariõis,
qua foli electi à deo cognofcütur.Et infi
nehui" parabolçad noftrã inſtructionē
concluditur.mVigilate itaqz.ad ha
nCQuia nefcitisdiem nec horam.
f.mortis,nec per cofequés ftatus p dieju
dicij.Quia ficut dictu eft in tali ftatu præ
fentabitur quilibet in iudicio,in quo iue
nietur imorte. o Sicut enim homo
quæ pertinet ad prælatos.Et primò circa
ftatu eorü defcribitur meritü, & demeri
f
tu proprieactiōis.Scdò,iudiciu difcretio
nis,ibi.Poft multu verò temporis:Dicit
ergo primò:Sicut homo peregre pfi
cifcens.Ho ifte eft Iefus Chrift ,qui licer
loco ad locũ, qa fic eft vbic,femper,& de
neceffitate.fecüdü tamē naturā humanā
peregre profect' eft, qñ aſcedit in cælum:
qa loc propri oim copofitorü ex cleme
tis,vbi naturaliter gefcut,e terra, vt hf.ij.
1
de gñatiõe:ga elemeta grauia excedit in
eis fecundu ctitate molis. p Vocauit
feruos fuos.i.prælatos ecclefiæ, & fpäli
modo funt eius ferui. q CEt tradidit
,bona gratiægratis
datæ,bona fcientiæ,bona potètiæ, & bos
na opulentiæ:& dicunt talenta, qap bos
nuvfum taliu pot homo fibi acqrere ca
lefte præmiu. CEtuni dedit quinq H
ta.quia aliqui habet oia ifta à deo fibi col
lata,alij plura iſtorū,&alij vnum tãtum.
tCAbiit au.Quía aliqui funt qui iſta
talenta multiplicat & geminant bene vtē
do prædictis ad fui pfectioné & proximi
ædificatione.Alij aut abfcondut in terra,
qui prædictis vtunt ad mundi gloria &
tpale lucru feu quæftũ. v CPoft multũ † potentia
uerò this.Hicponitur circapredicta exa vires.
minationis iudiciu. Poftmultum uerò
tpis uenit dñs feruorum illorum. qa
magnu tempus eft ab afcenfioe Chrifti in
cælu vfqz ad aduentữ ei” ad iudicium , vt
prædictu eft. xCEt pofuit rationé cũ
&c.quiatunc diftrictè exiger rationem
debonis ab eo collatis , bene operantes
remunerando : Propter quod fequitur:
Euge.
0CSicut enim homo peregrèpro Moraliter
ficifcens &c.Hoc communiter exponiz
tur de Chrifto qui afcendens in cælu fuis
fidelibusbona fua dedit,de quibus ratio
něexiger iiudicio finali.Poteft etiã expo
ni de Chrifto nobifcu exiftente in huius
mundi peregrinatiõe,ficut ipfe dicit in fis
nehui euägeln:Ecce ego vobifcü fum oi
b' dieb? vfq; ad cofumatione feculi.Ipfe
etiã dat nobis bona fua inequaliter,tamē
fecúdum fapientiæ fuæ ordinem , s TEt
x
profectus eft fta . Per hoc non intelligit
eius receffus ab ecclefia,fed quia dimittit
nos agere pro libertate noftra, Illi verò
duplicant talenta, qui ex eis faciunt ope
rabona.Illi verò abfcondunt , qui viuuc
ociofè,vel ex eis temporalia tantum lucra
quærût.Venit aut domin' rõnem quære
talenta remunerat:alios verò damnat.
*Cú autem
 Glof.ordi. Matthæi Cap. XXV. De Lyra 77

Aa CSuperpauca.Pauca funt bona prefentis vitæ, quis multa
Kvideantur, quia non fine alicuius moleftię admixtione funt,Mul
ta autem bona æterna,que funt fine omni corruptiõis moleftia.
b.CIntraingaudium dominitui.Admixtus choris angelo.
rum fic intus lętare de munere,vt iam non fit q exterius doleas
decorruptione.cQui duo talenta
acceperat.lfte viribus fuis quidquid in
lege dei didicerat,in euangelio duplica
uit : Siue confcientiam & operapræfentis
†Bene, res
te& ifra. vitæ,futura beatitudinis typos intellexit
& fuper pauca fuifti fidelis , fupra
CDurus es.Quia ardua eft via quæ
8.7.b
ducit ad vitam,& quia quantò grad” al
tior,tantò cafusgrauior. e CEt timens
abij &c.Et timens aggredi altioris vitæ
gradum,ne alterius faluté quærens ipfe
periclitarer, f Abfcondi talentum
tuum.non prædicaui quod te donante
intellexi. g In terra.in carnali vitafub
fiftens,ficut habui, fic tenui non augens
vel minuens.Nota o piger feruus inerti
am non excufat,fed fuperbit calumnian
do dominum : Et dicit fe prudenter fecif
fe,ne dum lucra querit,periclitetur etiam
deforte,& vocat eum durum,cui tamen
nonferuit ad lucrum.Cui fimiles funt in
ecclefia, q melioris vitæ vias aggredi me
tuunt,& iacere in ignauia non verentur:
&cum fepeccatores confiderat,fanctitas
tis viam arripere timent;& tamen in ini,
quitatibus remanere non timet : Quoru
tnouite. Petrus adhuc'infirmus fpeciem tenuit,cũ
vifo pifciu miraculo dixit:Exi à me dne,
Luc.s.b
ga homo peccator fum.Imo fi peccator
es,deum â te non repellas: Quod faciuns
hi qui videntes fe infirmos nolunt ad me
liora progredi:Peccatores quidem fefate ·
rur & dominum repellur, & velut in per
turbatione confiliu non habent.Du mo
riuntur,& vitam timent,hac fibi blandie
B tes peruerfitate quafi diceret.Sufficit mi
hi de merationem reddere,quid opus eft
alijs miniftrare,vt de eis quoq cogarras
tionem reddere?Cum etiam hi inexcufa
biles fint,qui non audita lege vel euange
lio dormierunt,cu per creaturam deum " piger,fciebas quiameto ubi non
cognofcere potuerunt.Vnde dicit. Meto
vbi nofemino &c.h Sciebasq.Qua
tfeminaui re ifta cogitatio nõ incuffit tibi timorem
vtfcires me mea diligétius quæfiturum?
Quod dixit pexcufatiõe,vertit in culpă.
i Numulariis.Vel cęteris doctorib
vt apoftolis & epifcopis,Vel, cunctis cres 1
dentibus qui poffunt pecuniam duplica
rekCEt date ei &c.Hoc in ecclefia fie
ri plerumą videmus, ga pleriq du bene
miniftrant exteriora quæ accipiunt pad
aCEuge.interiectio eft gaudentis.b Serue bone& fi C
delis.quærens in fuis actibus gloria domini nōfuã, c¶ Quía
fuper pauca &c.Bona enim in hac vita collata homini parua
funt refpectu bonorum gloriæ,quia ibi cõfertur homini bonữ
infinitum:propter hocfequitur: d Super multa te confti
tuam &c.& paretse Accedens aut
cratus fum.Ait illi dominus eius? & qui &c. quia mali licet(inuiti) appa
Nontua querens,fed quç Iefu Chrifti 2
b rebuntin extremo iudicio diuino cõfpes
Euge ferue bone & fidelis quia &
tui.fCAit:dne.Tu ga de" àferuis fuis
2 J
regrit opera ardua,f.opera virtutis : Tũ
a Gaudens quiain iudicio durus erit,qui modo eft
dominusin gaudium intrare iubet.
pius & manfuetus, g Metis ubinon
multa te conſtituam: intråingau feminafti &c.Hoc intelligitur duplici
dium domini tui . Accefsit aus ter. Vno modo ,quia nonfolum requirit Eccfię præ
in prælatis ecclefiæ bona in propria per lati de fub
e tem & qui duo talenta acceperat,
fona,fed etiam in aliena: quia corum offi ditis rōnē
& ait:Domine duo talenta tradis cium eftiducere alios ad bonu,Alio mo
reddent.
difti mihi , ecce alia duo lucratus do,quia requirit ab homine opera meri
toria vitæ æternæ:& tamen non femina.
fum.Aitilli dominus eius : Eus
a Non tua querens,fed quæ Iefu Chrifti. uitin natura hominis principium ſuffi,
ciens huius operis.Homo enim ex purís
Beferue bone & fidelis : quia fu,
naturalibus non poteft mereri vitam æ
pra paucafuifti fidelis fupra mul, ternam.imo contrarium dicere eft hære
a Accipe quod oculus non vidit necau.audiuit
fis pelagiana,non tamen deus iniuftè re
ta te conftituam : intrain gaudi quiric opera meritoria vitæ æterne:quia
a Infelicifsimum habens a fuaconfcientia teftis
monium. fi homo faciat quod in fe eft,deus ifundir
e
um dominitui.Accèdes autem & fibi gratiam,per quam poteft predictum
f opus exercere . h Et timens abii. &
qui unum talentum acceperat ait:
abfcon.ta.quia ex pufillanimitate aliq
a SAlias aufterus.
refugiunt aggredi opera virtutum, & de
' dominetfcio : quia homo durus clinant ad vitia,& ad fola terrena quære
a Non parcis ,fed pręcidis falce iudicij tui eos
quibus legem non commififti. da:curantes tantum de corpore,& nullo
es:mêtis ubi nonfeminafti, & con modo de anima: propter quod fequitur. Terrena
a In regno tuo bonos, etiam ex gentibus:& iCEccehabes &c.quia aliqui adtan
ex eorum comparatione,qui naturalem legem tam infaniam deueniunt,op dicunt: deus quæretes,
feruant,damnas eos qui negligunt fcripturas. aiæ faluté
h fecitanimam ,curet de ea fi voluerit. Alij coremnūt.
greg as ubi nonfparfif & timens ti
Per liberum arbitrium. autem præfumentes credunt habere glo
riam'fine merito dicentes :Deus non fecit
fabij ,& abfcondi talentum tuum
8 animam pro damnatione,ipfamfaluabit
in terra: Eccehabes quod tuum Refpondens aute
k & trahet ad fe. k
eft . Refpondens autem domi, domi nus &c.Ex verbo enim fuo cum
a Superbe qui calumniam facis domino. conde mnat , quia in iudici o confcientia
nus eius dixit ei : Serue måle & vniufcuiufq; teftificabitcõtra fe,l Scie
a Qui lucrum facere neglexifti. bas quia me.quafi diceret:ex quo fciesતિ
¹
12 bas me effe durum in repetendo multipli
a Quia etiam ab his exigo cationem talentorum tibi traditoru per
quibus non commifi ad erogandum.
exercitium bonorum operu, ex hoc oftes
tfemino:&cogregoubínonfpar dens te juftè condemnandum : propter
Diuinumfermonem
quodfequitur: mCTollite itaq &c.
fi . Oportuit ergo te pecuniam bona diuinitus collata nō cedent ad glo
a Numularij
funt qui predicatlonem auditam valent verbis riam malè opantibus vel ociofis , fed ma
& opere exercere.
gis adpœnam . n CEt da.ei decem ta
meam committere nummulārijs len. quia damnatio reproborum ceder
a Id eft merita difcutiens.
in gloriam electorum ,fecundum fcribi
& ueniens egorecepiffem utique turin ps. Lætabitur iuftus cum viderit: Pfa.57.b
a SBt te per grati
am bene difpenfatam, & per te acquifitos vin. &c.propter quod etiam fequitur

iucta gratia, ad
pducunt, intellectu quoq
Oiem.Multi myfticut
em naturali
cetfapiétes & acuti,fi fint defides, pdunt
bonu naturæ,& præmiũ qď erat eis pro
miſſum,vī trāfire adlalios,q qď habent
min', p naturaacqrut p induftria.Velg
haber fide &bonā volūtatē, etiã fi minus
habet in ope, dabit ei à bono iudice. Sed
qui fide no habet,et virtutes quas natu
raliter habet perdit,fine qua nõ ſunt vir
tš.13.b
Mar.4.c tutes.Vel qui habet amorë verbi, datur
Luc.8.c eifenfus intelligendi.Qui verò non has
bet,etiam fi naturali ftudio callet deficit.
Vei qui no habet charitate,amittitomne
bonuquod habet.Nota,q hoc qd cuiq
darur in rebus mundanis vel fpiritualib
pro talento imputať de quo eſt rōnë red
diturus. m CCu aute.Tradend' in pro
ximo cruci præmific gloriã triumphātis,
vt fecuturafcandala hac pmiffione copë
faret.Poft parabolas de fine mundi nunc
exequiturdominus modữ futuri iudicij,
Omnes
quod meum eftcum ufura . Tol "
a FIntellectum .
liteitaque ab eo talentum , & da, "
a Qui exteriora bene adminiftrauit fed intel
lectu adhuc vacuusfuit.
te ei qui habet decem talenta :
a Studium verbi erogandi, dabitur
gratiafupergratiam.
1 +Omni enim habenti dabitur , &
abundabit : Ei autem qui non
a Hoc ftudium vel charitatem. bgVel natu
rali ingenio, vel literali ſtudio.
habet , & quod f uidetur habere
a Quia nulla dulcedine internę fapientiæ gau
debit. b. Infructuofum qui
fponte & negligentia fua corruit in interiores te
nebras
auferetur ab eo . Etinutilemfer, ¶
uum eijcite in tenebras exterio ,
a Non delectatio,vt in iftis fuit.
f Cũ autêue.Licet em idem fit filius dei
res : illic erit flêtus & ftridor den,
a In fecuudo aduentu.
131
" tium . Cum autem uenerit fili ,
CHabenti dabitur &c.quia ei qu
reperietur i gratia dabitur gloria,&
dabit,non folum de fua & aliorum gloç
ficatione:fed etiam de impletione diuini
iufticiæ in malorureprobatione. p CE.
autem qui non habet &c.quiaei q nõ
inuët" fuerit in gřa in morte,bona natu
O
ræ &græ quæ habuit, ceder ei ad pœna,
P qCEtínu.Paōres em mo folu hnt tes
nebras interiores quefunt tenebræ mētis
i inferno at habebut cuhoc tenebras cor
pales,quefut tencbrę exteriores.r CIllic
erit.i.dolor metis & corpis:Et ad ifta res
ducit ois pœna ifernalis. s Cu au.Hic
ponit tertia pabola , quæ ptinet ad acti thabet
uos:ad quos prinet fe exercere in actibus
miæ, p quo exercitio remñerabunt :defi=
ftetes aut à talib cōdēnabunt.Dicit ergo.
&hois
*s CCu aute.Hoc etiã põt exponi de Moraliter
aduētu Chrifti al iudiciu ptickare,ficut è
*par præcedes
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XXV . De Lyra

a Qui eft & filiusdei. b In diuis

BaCOes ange.Qui teftes funt huanoru a nitate,quiiudicabit qui prius yenit in corporis alimento,fine quo non pot effe: G
K t&uũ,fub qru cuftodia bñ vel malè egerūt. humilitate. a Et hoc alimentu duplex eft.Vnũ eft calidū
fancti b Oues ab.Duo ordines erut in iudi &ficcum,&hoc vocatur cib":& fic vnum †gloria
us hominis in†maieftate fua .
In iudicio cio electoru.f.& reproboru:fed electorum * b opus mifericordiæ eſt paſcere efurientem. Mifericor
&omnes angeli eiuscum eo,
erunt duo alij iudicabunt, quib? dicit:Sedebitis& vos Vndedicitphilofophus.n.de anima, efu diæ operu
a Regnabit. b Ecclefiam,in qua tunc
ordines. fuper ſe.duo.iud.tri.ifrael.Alij iudicabunt apparebit omnis potentia eius ries eft appetitus calidi & ficci.Et aliud eft corporalis
8.19.d qb dicit:Efuriui & dediftis mihi mãduca alimentu corporis frigidū & humidū,& \ l- fufficienua
tuncfedebitfuper fedem ma
re.Itéreproboru:alijq extra ecclefia funt, alud vocatur potus,& ficfecundum opʼmi
ieftatis fuæ, & congregabun
nō iudicabūtur:Alij qui iudicabunt, qbus a Omnis temporis,omnis conditionis, fericordiæ eft potare fitientem.Et fic dicit.
dicit:Efuriui,& no dediftis mihi manduca omnis fexus,omais ætatis. j.de anima: fitis eft appetit? frigidi & hu
re &c. cCHedos.Hoedus eft aial petule tur ante eum omnes gentes. midi.Secudo indiget aliquo,fine quo non
cũ &olidū,q pro peccatis offerebatur in le &feparabit eos abinuicem, fi poteftbene effe ,videlicet indumento & do
ge,&fignificat peccatores:Necdicit capras a Quipofuit animam pro outbus fuis. micilio in quo poffit requiefcere;Et fic eft
quæpoffunt habere fœtus , dCBñdicti b Bonos. duplex opus mifericordiæ.f. veftire nudu,
b
på.Bñficio patris mei pmoti ad obrinēdā cut paftor fegregat oues ab & colligerevel recipere hofpite.Tertiò ina
JAmalis. Confirmabit in beatitudine bonos.
gloria,in qua fine corruptione regnetis,ad diget poft vita iftam fepultura:& fic ponit
%
qua prædeftinati eftis a cõftitutiõe mundi.
hocdis . Etſtatuet oues quide quintum opus mifericordie.f.fepelire mor
h
Myftice Ad litera nota opa mifericordiæ.Myftis à dextris fuis,hoedos autem tuum.Ifta aut quinc prædictafunt omni -
cè,charitatis pfectione:Qui efurienté & fis In miferia æterna. bus communia.Alia funt duo opera mifes
tiētē iufticia,pane verbi reficit, vel potu fa ricordiæ,quæ impendūtur alicui ex aliquo
finiftris . Tunc dicet rexhis i
piëtiæ refrigerat,charitatis agit opa:Et qui
à accidentefuperueniente:vt fi aliquis incur
erratein domo matris ecclefiæ reuocat, & SAd beatitudinem pertinent a FInvitat
ad regnum.non expellit ad pœnam. ritinfirmitatem vel capiatur ab hoftibus:
ginfirmi in fide affumit,& q tribulatione &fic accipiuntur duo opera quæ funt vifi
quià dextris eius erunt: Veni
aliquafeu carcere trifticia oppreffo fubue a k tare infirmum,& redimere captiuum:Erin
nit cōpatiendo vel cofolado, vera dilectio te benedicti patris mei ,pofsi
1 nomine redemptiõis intelligitur omne bes
něadimplet. e Tuc refpo.no diffidetes dete paratum uobis regnum neficium eis impenfum.Ifta autem ſeptem
deverbis dni,fed vel ftupetes pro magnitu àconftitutione mundi.Efurism opera mifericordiæhabenturin vno vers
dine maieftatis regis.Vel qa paru videtur 11 fu:Vifito,poto,cibo,redimo,tego,colligo Verfus
illis ofbonu qd fecerit.vnde dicitur:Nonuienim, & dediftis mihi man
condo.& patet fententia ex prædictis. Ifta
Roma.8.d funt codignæpaffiões huit.ad fu.glo. &c. ducare.Sitiui,&dediftis mihi autemfeptem impenfa Chrifti fidelib' pro

8.12.d fDehis fra.Fratres mei & mater funt
q faciut volütate patris mei, g CNon de
diftis &c.Quid meret qui aliena rapuis,fi
æternaliter damnatur qui defuo no dedit
hCDomine quando. Excufare ſe fata
gūt,quafi deũ fallere poffint qui homines C
Kefallebant ftis ad me . Tucrefpondebūt
Nico.de Lyra.
F &hois:facit tñ mêtione de filio homi
nis,qa in forma humanaveniet ad iudiciữ.
a Cinmaie.ga tunc apparebit in forma
hois gloriofa, qui in primo adučtu appuit
in forma paffibili & infirma. b CEt oes
ange.Tupropter honore iudicis:Tu pro
pter executioneiudicij: qa minifterio laō
ruangelorüdeducent electi ad cælu: p ma
los angelos reprobi trahentur ad infernu.
CTunc fede.per hocfignat poteftatem
judiciariam, quæ data eft Chrifto homini.
dCEt congrega.quia nullus tuncpotes
rit latere, e Etfepara.ga iufticia cuiufli lis:Amedico uobis,quãdiufe
bet & malicia apparebit omnibus manifest
ftè,& talis diftinctio vocatur feparatio : &
cu hoc fortè diftinguentur fecundü fitum.
fCSicut paftor. Per oues intelliguntur ·
iufti propter eoru innocêtiam: per hædos
reprobi,propter eoru nequitiam : Hoedus
enim quãdo crefcit eft animal fœtidum &
luxuriofum:vnde & in lege hircus offere
batur pro peccato principis ,vt habetur Le
ui.iin.g CEt ftatuet oues.i. potior ibus
*Luc.13.f bonis:quiafancti träfferentur ad gloriam.
h CHœdos au.quia mali dimittentur ad
poena vel ga force fic erunt difpofiti fecun
dum fitum in iudicio, quia dextera eft loc
honorabilior,&io cõueit electis.i Tuc
dicet rex his qui à dextris eius erunt:
Venitebenedicti pa.mei.i.à patre meo,
kCPoffidete.i.æternalt tenete. 1 CPa
ratum uo.quia à principio mudi factum
eft cælum empyreum, quod eftlocus beato
rum, mCEfuriui enim,& dediftis mi
hi manducare &c.Hic tanguntur ſex 0
Sex opami pera mifericordiæ, quæ funt neceffaria ex
fericordia. parte corporis.Et intelligitur per hoc fepti
mum quod eftfepelire mortuos ,Sufficiens
tia autem iftoru hoc modo accipitur , quia
homo invita prgfenti primò indiget expre
corporis
bibere.Hofpes era & collegi, r
ftis me.Nudus , & cooperuis :
ftis me.Infirmus, & uifitaftis x
me.In carcere eram , & ueni,
eiiufti,dicentes:Domine quã •
do teuidimus efurietem &pa
uimus:fitientem ,& dedimus
tibi potum: Quãdo autem te
uidimus hofpite,& collegim
te:aut nudu,& cooperuimus
te,aut quãdo te uidimus infir
mu,autin carcere, &uenimus
ad te. Etrefpõdens rex dicet il
Innuit fe non dixiffe generaliter de omnibus
paupibus,fed de his qui pauperes funt fpiritu.
ciftis uni de his fratribus meis
Capiti in membris.
minimis,mihi feciftis .Tuc di
a Afiniftris funt qui finiflra.i . præfentia
quamdiu vixerunt ardenter amauerunt.
cetrex & his qâ finiftris erut:
aSVt tollatur impius ne vi.glo.dei.
b Quia
vifi funt effe că eo,dū promixti ſunt bonis mali
A
+Difcedite à me maledicti in
a gludicium fiet ei fine mifericordia, quí non
fecit mifericordiam.
b Præordinatus a con
Atitutione mundi, vt bonis regnum.
ignem æternum, qui paratus
eft diabolo & angelis eius .
•
Efuriui enim , & non dedi , "
ftis mihi manducare . Sitiui,
&non dediftis mihi potum ,
Hofpes eram , & non colle
giftis me . Nudus , & non
cooperuiftis me.Infirmus &
in carcere,& nouifitaftis me.
Tuncrefpondebuntei &ipfi,
dicentes:Domine quando te
pter Chriftum ,fibi reputat totum factum,
quiafideles funt membra eius. Et econtra
rio fidelibus denegata,fibi reputat denega
ri:propter quod facientibus opera miferis
cordiæ reddit vitam æternam, denegatib
autem pœnam.Ex iftis patet litera,Aduers
tendum tamen, quando dicitur : b CDos
mine,quandouidi .&c.Non eftqueftio
procedens exignorantia: quia iufti certitu
dinaliter
Xpars præced ens:nã à tpe afcenfi onis feder Moraliter
in maieftate ad dexteram dei patris,& ange H
li funt cum eo:oes etiã gentes congregatæ ww.
funt ante eum,quia nuda & apta funt ocu
lis eius omnia,Hebre.iiij.Ipfe etiam ſegre
gat oues ab hædis, omnium merita & des
merita difcernendo :& ponit bonos ad de
xteram dando eis gratiam quæ eft arraglo
riæ,& per oppofitu malos ad finiftram , ar
ram gloriæ denegando:& fic dicit bonis,
kPoffidete paratum uobis regnum
àcóftitutione mundi.fecūdū Ф dicitur
Luc.xvij.e.Regnữ dei čītra vos, mŒEſu
riui.In membris meis defideratibus eucha
riftiam: n CEt dediftis mihi mandu
care &c.Vosfacerdotes bene miniftrādo.
o C Sitiui. Potum fapientiæ falutaris.
p CEtdediftis mihi bibere. Vos do
Atores &prædicatores ecclefiæ. q CHo
fpes eram . Exclufus à confummitate ec
clefiæ. r Et collegiftis me.Vos pij
iudices abfoluentes me.s Nudus. Ope
rimento virtutum. t CEt cooperuiftis
me .Reducendo me ad virtutis bonum.
v CInfirmus .Infirmitate paffionis in
ordinatæ. x CEt uifitaftis me.Sup
portando charitatiuè . y CIn carcere
eram . Ligatus praua confuetudine.
z CEt ueniftis ad me.Soluendum à
tali ligamine , Econtrario verô dicit mas
lis, a CEfuriui enim, & non dediftis
mihimanducare : fitiui &c. Expofitio
patet ex dictis per negationem collationis
dictorum beneficiorum:& ficut conferen
tes dignifunt præmiatione,ita denegantes
&dare potentes punitione.Ideo concludi
turin fine : Et ibunt hi in fupplicium
æternum.Iufti autem &c.
 Glof.ordi. Matthæi Cap. XXVI , De Lyra 78

fallebant.Sed nõ habent excuſationé qui cõuerti à malis & agere
A eleemofynas noluerunt: vndefubdit: Quãdiuno fec.uni, &c.
a CIn fuppliciu æter.Eruftra ergo Origenes fpõder liberatio
nem poftmultos annos malis hominibus &ipfis demonibus.
GLOS. ORDI.
Tfa.elt cũ có . CaXXVI,
De cofummatione feculi,&
difcretiõe judicij: vel ab ini.
E tio euangeln vf ad paffios
né oiafaciendo & prædicando copleue
rat.Poftfermone quo fe věturuin clari
tate prædixit ,paffuru fe oftendit,vt fa
cramétu crucis admixtu effe gloriææter
Johã..a
nitatis admoneat.cCScitis qa . Sicut
exlohanis narratiõe colligit.anfexdies
tiohã.s, e pafchævenit Iefus Bethania:ibic factữ
eft illud cōuiuiu,in quode vnguēto pre
ciofo fit comemoratio.Inde venit Ieru
fale fedens fup afellu:poftea gerütur ea
quæ narrant:pofthuc aduetu Ierofoly
mis acta vel geſta.Ex illo ergo die, quo
venit lefus Bethaniã vfqz ad diem,quo
oia ifta gefta & di&a funt, intelligimus
effe cõfummatũ quatriduu,vt occurres
ret dies queante biduupafchę Matthe
Miftice &Marcus diffinierunt. Myſticè.Poft
B duos dies clari luminis vete.& no.teft.
verupaſcha per mūdữ celebrať. Pafcha
Exod.1 , d qd hebraicè dicit phafe,no à paffioefed
aträfitu noiat:ga exterminator viſoſă
guine in forib" Ifrael trãfiuit eos, & de
auxiliu præbens eis defup ambulauit.
iufta codénatio per executionégétiliu capitulo fequéti.Prima di C
uiditur in quatuor partes:quia primò defcribit Chrifti venditio
fetā no ex ei' ignoratia,fed magis ex prefciétia & volūtate, Sedd
iplius venditi traditio,no ex difplicetia,fed ex charitate ibi: Pría
aut die azymoru.Tertiò ipfi tradit cōprehéfio,no ex ipfius ipo
tentia,fed exfua mititate,ibi:Adhuc co
loquête.quarto,cõprehenfi illufio,non
uidímus efurientem , aut fitientem,
ex eius iniufticia,fed ex eius humilitate
authofpitem, aut nudum ,autinfirs ibi:Princeps aut facerdotü.Circapri
mum,uel in carcere,& non miniſtra mũ quatuor pordinē ponunt:Primā ē
ipfi,vēditionis prænüciatio.ſcďm ven
uimus tibi ? Tuncrefpondebit illis
ditionis cõfultatio,ibi:Tuc congregati
dicens:Amen dico uobis : quamdiu funt,certiũ vēditiõis occafio,ibi:Cũ auc
Solatium charitatis. b Humilibus fpiritu.
effet Iefus:quartu venditionis mod &
non feciftis uni de †minoribus his, ordo,ibi:Tūc abijt vn? ex duodeci. Cir †minimis,
Capiti vos exhibuiffe gaudeatis.
ca primũ cófideradū, ea quæprędicta
necmihifeciftis. Etibunt hiinfup
funt capfo precedeti, predicauit Chrift
plicum æternum.Iufti autem in uis feríatertia ante paffione fuã,& eadé die
tam æternam, prædixit difcipfis fuis paffione fua fucu
rã poft duos dies,ficut pofteafuit cople
Cap. XXVI .
tu. Ex quo patet q nõ fuit ex ignorāda
a tradit ,fed ex fua prefciétia & volūcare,
b Tfactum eft , cùm
vt dictü eft;hoc eft ergo qd dicitur hic
cõfummaffſet Iefus Et factum eft.qui cotinet ca.præcedēs
fermones hos om, ti.b Dixit.cade die fcilicer. c CD}
b fcipulis,in fecreto,& nō coram turbis,
nes,dixit difcipulis
d dScitis qufa.i.immolabiť agn? pae
fuis: † Scitis , quia fchalis, q debebat immolari vefpere fes
a Prenouit & non declinauit,fed etiam cæteris ireno riæqntæ à quo incipiebat folênitas fe † Mar.14.a
lentibus, pergit intrepidus.
poft biduum Pafcha fiet, & filiisho quetis dici , e CEt filius -ga cade no. Luce,a , a,
a Qui debues Яe tradit? eft à luda Iudæis, fC CVt
runt fe parare ad paſcha,crntra verum agnum ſe armant. crucifi.quia vlteri” Iudæi tradiderunt
mínis tradeť, ut crucifigatur. Tunc ipfum Pilato ad crucifigedū. g CTûc

Myftice Myftice.Quia in ea feftiuitate agnus co.funt.Hic ponitur ipfius venditiõis

dei de hoc mudo erat trāſitur”,vel nos
* fcribæ falubri träfitu quafi de Aegypto huius
mudi eductur? Pafcha ppriè folus dies
dicit: quo agn' ad veſpera occidebat,id
eft.xiiij.luna primi mēlis, Decimaquita
luna qua egreffi funt de Aegypto erāt
12
B azyma fepté diebus.Sed indifferéter &
Mar.14.a pafcha pdiebus azymorü,& dies azy.
Luce.2.b moruppafcha ait Marcus: Erat pafcha
†Mar.14.a & azyma poft biduu.Lucas:dies feftus
Myftice azymoruq dř paſcha.Myſticè. Vno
die agno immolato fepté dies azymo.
congregatifunt principes facerdo,
i cofultatio,quae facta eftferia quarta añ
tum *&feniores populi in atrium paffione:& tuc lefus no venit in Ierufa
principis facerdotum , qui diceba lē,ficut fecerat als tribus dieb præce
tur Caiphas:& confilium fecerunt, ' dentibus:fed manfitin Bethania,vt da
D
a Nam fipalam, timebant ne els tolleretur. retIudæis locũ tractādi liberius de mor
ut lefum dolo tenerent , & occide tefua.& hoc eft qd diciturhic:Tunc.i .
fequenti die poft dixit lefus apoftolis,
rent . Dicebant autem : Non in
■ SNon timentes fedinonem, fed ne auxilio populi verba premiffa, h Cogregatifunt.
defuis manibus tolleretnr. qui conceperat erga Chriftu rancore &
die fefto . †Ne fortè tumultus fier " odiu,vt patet expremiffis. i CEtfe.p.
O Ifti erant judices ordinari ,de quib' , s.
ret in populo . Cùm autem effet
a Mundum redempturus moratur,in domo obédiëtig. dictú eft.xv.ca.in prin.k CIn at pri.

ru fequunt, qa Chrifto femel paffo,p to Iefusin Bethania , in domo Simo, Ifte eftq prim' dederat Iudæis confiliu
tū tpsfeculi viuēdu eft in azymis fince a Olim,fed poftea a Chrifto mundati. de morte Chrifti,vt habetur Iohan,xfa

ritatis & veritatis, d¶Cu au.Habitonis Leprofi , accefsit ad eum mulier
cofilio ordo narratiõis illuc tráfit.Tunc
abijevn? exduodecím,vt factü Iudę co
iungat ad cõfiliú facerdotũ.Redit aữt adeū dië,q erat añſex dies
pafchæ dicés: Cu aut &c. e Simonis.Permãet priftinữ nomè
vt'virtus curatis appareat.Per eã domũ accipe illā partë ppl que
credidit dño & curata eft.Simon.i.obediès. fCAcceffit. Hier,
Diligenter obferua, que de duab' ſup caput.Siquidem peccatrix
fuper pedes,& ea quæ dicitur non fuiffe peccatrix,fuper caput,
gCMulier ha.Maria magdalena foror Lazari modo jufta &
familiaris,quæ quondam peccatrix venit & pedes lachrymis la
loha.II.a uit,nunc caput & pedes vnxit, pedes nunc, vt Iohannes dicit.
Vnguéri
Nicolaus de Lyra.
dinaliter cognofcet, opa mifericordiæ facta mébris Chrifti
Chrift fibi reputat fieri,& p talib” certitudinaliter fe faluari. Et
Mifericor. fimiliter mali ſcient ſe danari pro cótrario.Sed eft quæftio admis
ratiōis p magnitudine gratiæ,quæ fiet ele& tis,& magnitudie mi
diæ opera
feriç queinfliget reprobis,Cõliderădū etiã,q hic nō fit mētio de
(pualiai
dicio iu opib, miæ expre aiæ: qa illa ptinēt p maiori pte ad prælatos,ad
fubti
quos pertinet alios inftruere,& dirigere in falutë:hic aut agit de
cent & ğre
iudicio circa ftatu actiuorü,vt vifum eft.Cætera patent ex dictis,
NICO.DELY. Ca.XXVI.
Tfa.Poft Matthæ euägelifta in principiofui euan
gelij declarauit pfona mediatoris,& vlteri lege euäge
licã â deo data ad iftructione hois träfgrefforis,hic co
fequéter defcribitipfius mediatoris paffioné,p quã fo
Diuifio lutũ eft preciú nřæ redéptiõis.Et diuidit in duas:qa ' prid oftediť
malignaChrifti coprehéfio p explorationë Iudæoru.fcďd,ei” in
iufta codénatio
CEt cófilium.Prius enim determi
nauerat ipfum interficere, fed cõfilium
quærebant de modo faciendi, qualiter
poffent facere occultè,& fine ppl feditioe:& hoc eft op fubditur:
mDicebant autē.i.in folénitate pafchali imminete de proxi
mo,vt viſum eft, n CNe for.Multi enim propter folēnitatë pa
ſchæ venerat in lerufale:Et qa alig reputabāt lefum effe verum
Chrifti,alij autfeducti à facerdotib reputabat cũ magũ; & ideo
fl occideret durate ſolēnitate pafchali timebat piculofamfeditio
něpopuli: propter qďcõfulebãt mortè eius vſq ; poft feftü differ
ri:tñiftud cófiliu poftea mutauerut, quia inuenerut oportunita
të eu capiedi per Iuda,vt dicetur infra. o Cumaute.hic poit
venditiois Chrifti occafio Iudas enim cupid',mot" fuit ad Chri
ftivenditione,vt poffet recuperarep hoc valore vngueti fup ca
put ei? effufi. & hocê qd
' dr:Cu au.illud fuit factufexto die añ
paffione Chrifti,vt hilo.xij.fed hic recoliť à Matthço:ga fuit oc
cafio vēditiõis Chrifti,vt dictū ē iā , p CÎn d.fi.Jfte enim tũc nõ
erat leprofus,qaia fuerat curat? à Chrifto,retinuerat tamen no
meleprofi:ficut Matthæ poft vocatione ad ftatu apoftolicu ad
huc vocabatur publican' ,vt dictü eft.§.z.cap. q CAcreffitad
eum mulier.Ifta fuit Maríaforor Lazari, vt dicitur Iohan.xij.
Habes
Moraliter.CEtfa.Seqtur: d CScitis quia poft bi.Morali
ter exponendo Chriftus poft biduu mortis fuæ die tertia tranfijt Moralises
ad gloria corporis,&nos ei" mēbra poſt biduữ cōfeſſionis & fa
tiffactionis trāfibimus ad gloria patris.Tunc cógre. &c.Sequi
tur: mCDicebant autem &c.Sichæretici de proditione ver
bi dei tractant in occultis, timentes contra fe fieri tumultum à
Chriftianis, q Acceffit ad eum mu.j.Corin.xj.a.dicitur ca
put Chrifa deus; itaq Chrifti caput vngit qui ad honorem dei
Xoiaopera
 Glof.ordi Matthæi Cap.XXVI. De Lyra.

E a CVngueti preciofi.Mare :nardiſpicati.i.defpicis & folis non &c.Sed contrariù videtur Mat.vl.d.vbi dicit diſciplis fuis: G
confefti,quod preciofi e.Iohannes nardipiſtici.i.fidelis nõ adul Ecce ego vobifcüfum vfqz ad colum.fecu.Sed hic intelligitur de
Myſtice' terati alijs herbis :piftis grecè,fides larine.C Myfticè,Hec deuos effe cuhoibus per gratiã,& etiã facramétaliter in ſacraméto altas
tio Mariæ,fide fignificat ecclefiæ,quçdu deitate Chrifti prędicat ris:fed iftis modis no poffuntfibi corpalia obfequia exhiberi.Se
caput vngit:du huanitate,ped-s.De hoc vngueto in domo Si quitur; n Mittes enim.q.d.In hoc facto præfigurauit ſepul
Mar.14.a monis leprofi in Bethania dicunt, & tură meam futură de propinquo, vnde
Ioha..a Matthæus & Marc? & Iohannes ,Lucas a Genus marmoris in quo bene feruantur vnguenta Io.xn.dicit o precepit ptë vnguenti ad
fine detrimento .
Luc.7.f verò aliud dicit fimile huic factũ añ in 8 fepultura fuă referuari:vnde credendữ
domo alteri" Simonis pharifæi non les habens alabaſtrum unguēti precios eft, hæc mulier hoc fecit edocta à fpus
Ioh..a, profi, nec in Bethania, fed de eadé mu
fi,& effudit fuper caput ipfis recum d fato.Sequit: oCAmedico uo.hoce
liere quetue acceffit peccatrix. b CDi Synecdoche. facti huius mulieris ptines ad cuãgeliū
•
fcipuli indignati.Iohannes'dicit hæc bbentis,Videntes autem difcipuli in Chrifti, p Dicetur & op hæc.i.ad
ludă locutu,& hoc gratia cupiditatis, t laude ci recitabitur tā factū virtuo,
dignatifunt, dicentes: †Vt quid per
alij potuerut verbis ei? cõfentire,vel ét g fum :& hoc pater adimpletu. qC Tuc Mari4.a
idem dicere:fed ppter curam pauperữ , ditio hæc Potuit enim iftuduenun abijt.Hic cofequêter defcribit vēditio- † Ad quid
Opus enimbo.ficut Maria piæ dari multo,& dari pauperibus.Scinis Chrifti modus & ordo:Et priori Diuifio
denotiõis adepta eſt gloriam,ita ecõtra * ad tps, cũ dicit:Tunc.i.feria quartaqñ *vngučtu.
ens autem Iefus, ait illis : Quid mole'
Judas cotradices pfidiç infamia,fed dis FDeuotionis & pietatis. principes facerdotu fuerüt cögregati ad
q hæc *
a bona laudat, tacendo hac præterne, fti eftis huic mulieri? Opus enim bo ' tractandu de morte Chrifti vt dictú eft.
dMe au.Corporali præfentia,alio r¶Abijt unus.i.ex principalib" Chri
gn dicit alibi, oib” dieb❞ vitæ vobiſcū num operata eft in me. Nam fem ftidifciput. s Qui di. Hoc dicitur
232
fum vfc ad confummationem feculi, per pauperes habetis uobifcum,me ad differétia alteriusiude qui fuit frater
Infra.28,d Mittes enim .Officii eft fepultus
autem non femper habebitis. Mits jacobi minoris.Er notandup fcarioth Scarioth
ræ,qd ' vos pditione ec putatis.Nec mi eft nomen ville de qua erat oriūdus iu+
rü,fi mihi dat fidei odore, pq mox fu. tens enim hæc unguentum hoc in
das pditor: ppter quodinde cognomi
fur (um fanguine. fCTüc abijt.Præ corpus meum , ad fepeliendum me natur. Adprin.quos audierat effe
miffa eft ca,quæ cõpulit Iudā ad vende a f.i.quocumq fe dilatauerit ecclefia. congregatos ad tractadū de morte chri
dū dominü, Cu em fur effet, & loculos fecit.Amen dico uobis : ubicumq fti. vCQuid uultis .occulte fcilicer
haberet,& vidiffet vnguentu fuper cas a Nota notitiam futurorum in Chrifto.
&fine ftrepitu: pprer q & mutauerut co
put & pedesdni effufum,qfputauerat prædicatumfuerit hoc euangelium filiu predict , x CA illi.i.ex pacto fir
a F.i.ecclefia, b Id eft obfequium quod mihi
elle vendendu & preciu fibi effe tradë. pie exhibuit. miter pmiferit. y CTriginta argé.
dū,vt aliquid inde furaret: qd
' perdide. Argeteus numus valebat decê numos
in toto mundo ,dicetur quòd hecfe
racin effufione vnguenti,voluit reco a Mariz. vfuales:&p confequés trigita argentei
penfare in venditione magiftri .CQuacitin memoriam eius .+Tunc abiit valebat trecetofdenimis vfualib , vt †Mar.14.a
do cögregari funt principes. Vbi pater a Damnum de effufione vnguenti vult magiftri pre patet manifeftè fi multiplicentur trigin Lucę,.22.a,
non inuitus nec coactus,fed fpontè çio compenfare. ta pro decem:& flein věditione Chrifti 11.9 3.c
innt cõfiliüfceleratoru.Quarta feria co unus de duodecim , qui dicebatur ; recuperauit valorem predicti vnguēti abijcludas
gregati funt principes facerdotũ &c,lu Memoria mortis. z CEt exinde.fcilicet téporis & loci H
das acceffit, vt venderet magiftrum.Et Judas Scarioth ad principes facer, * a CVt eum.fcilicer occultè:q& adim

hoc oftendit pphetia Ifaiæ, que legitur dotum,& aitillis: Quiduultis mis pleuitin nocte dici fequentis, vt. • pate
quarta feria vbi dr:Ecce merces eius cũ bit. b Pria aut.Hic defcribit ipfius
Ifa.40.f eo.g Quid uultis.quafi vile máci hidare , & ego uobis eum tradam ? Chrifti vediti traditio vbi quatuor tan
F a Idem precium quo Iofeph venditus eft a fratribus,
piu tradens,ponit in poteftate ementiū argutur:ga primo premittit paſcale cõui
At illi conftituerunt ei triginta
cu velint dare, h CEt exinde. Mule h uium ad pditoris reuocatione,fecudo,
ti hodie funt, qui factu Iudæ exccrât,& gent eos . Et exind e quær ebat or inftituit euchariftie facramētū ad fideliu
idēfaciut.Nam cũ cu pro munere falfum a Quod fine turbis cum tradere poffet,quod Lucas refectione ibi:Cœnantibus aūt.tertiop
aperte ait,
teftimoniu dicunt, qa veritate negant, i dicit difcipuloru ſcādali ad išorū ğmu
deu qui veritas eft vendüt : du charitatépor tuni
' portunit tate
atemm ,,ut
ut eum
eum traderet.P ret .Pri
ris ;
a Bcce oportunitas. b Pafcha. nitioné,ibi:Tuc dixit ill.quarto lubiun
violāt,deū qui charitas eft prodūc; præ gitur chriſti defideriū ad nīam redēptio
fertim cũ nó ignorātia,fed oportunitas mâ autem die azymorum acceſ,
ně,ibi.Tunc venitiefus.Dicit ergo fic:
tefaciédi quæfita hoc faciunt. i Pri Prima aut.Ifta dies fuit feria quinta ,q
ma autem die &c.id eft quartadecima die primi menfis, quan erat vigilia paſchę in qua immolabať agnꞌ paſchaľad vefperā ils
do abiecto fermento agnum immolant ad vefperam,qd expõit lius diei,q erat dies quartadecima primi melis:& tuc tenebantve
1.Cor.. b Apoftolus : Etenim pafcha no.im.eft &c. Qui licet die fequenti fci panib azymis vfq ad vefpera vigefimęprimę diei eiufdé mě
Kid cft.xv. fis,vt hf Exo.xij.Aduertendum tamen eft, Gręci dicut Chriſtū
Nicolaus de Lyra.
conaffecum difcipulis fuis ante paffionem fuam tertiadecima
a CHabens ala.j‚vaſculû factū de alabaſtro, qd eft genus die primi menfis,ita q anticipauit immolationein agni paſcha,
marmoris cādidi, qa tale vaſculữ optimè cõferuat vnguēta i ter lis per vnam diem : quia præuidebat fe paffurumin craftinum
railla,& hoc eft qd dicit: b Vnguēti præ.i.cōtētiui vnguēti. quando debebat agnus immolari fecundum legem; hoc autem
Aduertédu tñ, vnguētu hic vocat lachryma flués de arborib probant ex euangelio.Io.xvii.vbi dicitur q ludæi ducētes Chri
quæ eft multi preciofa in terra illa: ga valet ad multa medicina ftum ad Pilatu,no intrauerunt in prætorium,vt non contamina
lia. cCEt effu.ficut effundit aqua rofacea propter refrigeriũ & rentur,fed ve manducarent pafcha , ex quo concludunt q eadem
odore,dCRecubētis.i.refidētis in mefa:qa faciebat magnum die paffus eft,in qua immolabant agnum paſcalem.f.quartadeci
feftu Chrifto & difciph ci ,& Lazar? q fuerat refufcitarus ab co ma die menfis primi:& per confequens die tertiadecima cœnauic
crat vn? de recūbētib",ficut hŕ lo.xij.a. e Vidētes aut.Hic po cum apoftolis:Ex quo vlterius concludut, 9 Chriftus cõfecit cor
nit plurale pfingulari fecūdū cõem modüloquēdi.qa qď vnus pusfuum in pane fermentato: qa Iudæi non velcebatur azymis
de aliqua focietate facit, tota focietas dicit facere: Solus enim Ius ante vefperam quartedecimæ diei.Ex quo vlterius in tantam in
das murmurauit,vt habetur expreffi loa.xn.Vel fi forte alig cu faniam prorumput,q dicunt Matthæum Marcum & Lucă fal
ço murmurauerüt fuerit ab eo incitati. Dicentes ut quid fum fcripfiffe:quia deſcribunt Chriftum coenaffe cum apoftolis
perdi.putabat enim Iudas vnguentu perditu ppter hoc,q no prima die azymorum,in qua agnus pafchalis immolabatur.pro
habebat apud fe preciu. g Potuit enim.Iftud expreffi' ponit pter quod dicunt vlterius, lohannes qui fcripfit pofterior in
Įo.xn ,a.vbi dicit,q poterat vendi p trecētis denarijs, h CEt da hoccorrexit cos.xij.capi.dicens: Ante diem feftum pafchæ &c.
ri pau.No dicebat hoc ludas copaties pauperib , vt habet Ioā. vbi cófequenter
xijfed ga dolebat q vngučtu nofuerat fibi traditū,vt ei” pciũ ſi * oia opa fua facit,fecüdü illud.j.Cor.x.g.Oia in gloria dei faci Moraliter
bi retineret & furart . iSciens au.f.malignā Judæ, k CAit te. e ¶Videntes au.Per hoc defignantur detractores bonoru
illis:quid molefti eftis.q.d.fine caufa.Cuius ratio fubditur; operadenigrantes.qTunc abijc unus de duode. &c.Per
ICOpus enim bonum operata eft in me.q.d.Semper pote iftum fignificatur hærefiarcha, qui verbum dei promittit trade
fis recuperare ad faciendum illis eleemofynam.m CMe aute re inconclaui, b¶ Prima autem die azymo .&c.Sequitur?
non &c. *Tempus meum
 Glof.ordi.Matthæ Cap.XXVI.DeL
i yra 79 .

id eft.xv.luna fit crucifixus, tame ea nocte paſsionis fuę tentus à bant comedere azymos panes in vefpere,vt patet ex prędictis.Ex C ,
A Iudçis celebrauit exordiu. a CVbiuis &c . Non erat eis cer◄ quo patet,q Iohannes nõ cõtradicit alijs,fed magis conuenit cum
ta dom :In quo iprobatur edificatio fupfluoru . b Ad qué, eis:Sequitur: a CVbi uis pare.tibi.co.pa.i.agnum pafchale?
Mar 4.b. Eunde fignificat, quem Marcus & Lucas dicunt patremfamilias. bCAt Iefus di. Ite in ciui.ad quen.Matthæus hic loquit ges
Luca Qui ergo ait ad quenda,tanc ex perfona fua(& non dñi) ftudio neraliter,quia Chriftus non exprefsit illis nomen illius ad que de
bebant ire: tamen dedit eis fignum, pqď
breuitatis illum cõpédio infinuauit.Ad
que.Non ad quemlibet, fed ad aliquem poterat determinatè cognofcere,fcdmo
certu,que ex perfona fua loqués rectè po ferunt difcipuli ad Iefum dicentes: habet Mar.xiiij.b.vbi dicit fic : Occurret

fuiffet.Modo autê cũ verba domini po Vbiuis paremus tibi comedere pa
fuit:Ite in ciuitate interponit ipfe,ad que b mini cũ:& quocūc introierit,dicite dño
fcha: At Iefus dixit: Itein ciuitatem
dam:no quia dominus hoc dixerit,fed vt
b
adquemdam, & dicite ei : Magifter
Ipfe nobis infinuaret tacito noie proprio
fuiffe ibi quendam ad que mittebantur. dicit,tempus meum propè eft,apud ;
cCEt fe.di.fi.In alio euangelio fcribit
Marx4.b. tefacio pafcha cum difcipulis meis.
Inuenerunt coenaculữ gran.ftra. Conaa
*
culū,lex ſpiritualis eft, quæ de anguftijs li Et fecerunt difcipuli ficut conftituit
teræ egredies infublimi loco recipit Sala
a JQuando verus fol ad occafum properabat.
uatore,Nam qui literam fequitur, iimo illis Iefus,& parauerut pafcha.t Ve
a SQuia eis eternam requiem præparabat, & per eos
pafcha facit.Sed qui aquæ baiulum.i.prę aliis.
conegræin domů ecclefiæ fequit,hic per
fpere autem facto difcubebat cum
Tpiritu litera träfcedes in alto metis Chris
duodecim difcipulis fuis.Et edenti,
fo refectione parat.d CQuiaunus.
Qui prædixit de paſsione,prædicitde pabus illis dixit:Amedico uobis, quia " cim;&tamen illũ non repulit à cóuiuio
ditore,vt vidés fe no latere pœniteret fas unus ueftrum me traditurus eft . Et
t
& i, Mittit crimé i nữero,vt agat cofci❞ a Quia non erant Gibi hujus reatus conſcij.
pniam,non tñ defignat ſpecialiter , nei contriftati ualde coeperunt finguli
pudentiorfieret. e C Coeperunt fing.
dicere:Nunquid ego fum domine?
Quia plus credut magifto fibi; & time a Qui latenter notatus
tes etiamfragilitatem fuam,quærunt de non refipifcit,manifeftius arguitur,non tamen ex nomine.
! 1
peccato cuius nõ habent confcientiam .
Atipfe refpondes , ait: Qui intingit
fCQui intingit.Alijs cōtriftatis & ad $
mecum manum in fparopfide , hic
bo manuretrahentib",ea impudentia q STR
tradidit manữ cũ magiftro mittit, vt au metradet . Filius quidem hominis
a Homo pacis mex,qui edebat panes ineosmag.f.m.ſu
4 dacia bonã cōfciam mêtiretur. Ecce huis
litas & patiential, q pditorem ad mēſam uaditficutfcriptum eft de illo . Væ
vobis hõlagenam aquæ baiulans , fequi
domus, &c. c Tempus me.f.patiens
di.d Prope eft:apud te fa. pa.cum
dif.me.q.d.prouide mihilde loco & ci
bo.vnde credit,qpille erat difcipul Chri
fti occultus tamen.Patet etia' Chriftus
o
ita pauper erat, nec domicilium habes
bat:nec vnde poffet cibum pafchale eme +Mar.14.b
Luc.22.c.
re.Sequit: eVefpere autē fa .qa illa
erat hora comedendi agnum pafchalē. Iohã.13.c.
{ f¶Difcubebat cu duo.di.fuis'. Ex q
partet, quati erat in fe reuocabat prodi
toreamore primò , cũ effet vn? ex duode
agni pafchalis,licet eius proditio non las
teret eu.g CEt edentibus illis.Hicfe
kcundò reuocat proditorem dolore,præs
dicendo coram eo paſsionem fuã, que de
bebat effe difcipulis fuis materia doloris
& hoc eft qd dicitur: h C Amen dico
uo.quíaunus ueftrum.i.xij.difcipulo D
rum principalium, iCMetradi. &co tcatino
tri.ual.Nofolu ppter mortem magiſtri
fui futuram contriftati funt fed quia qui
timebat de fe ne efferlille q debebat
n libet
eum radere,propter q : k Coper.

-
admittit.gCIn paro.Marcus in catino autem homini illi , per quem filius fin.di.nungd ego fum do.quia quili
Paropfis eft vás efcarum quadrangulu à hominis tradetur.Bonum erat ei, fi bet debet fibi timere de pato futuro quan
paribus abfidibus.i.ab equis lateribus di a Netacendo videretur tücüce fitfanctus. 1CAt ipfe refp • ait:
Aum,Cacinuvas fictilè aptu ad admitte feprodere,aliis interogantibus. Qui intin.me.m.inpa.hicmetra.p
dū liquoré,&potuit fieri vt menfa fictile natus non fuiffet homoille..Refpon hoc non poterant perpendere qs effet de † tradebat
B vas& quadrangulu contineret.Pœna terminatè, quia oês comedebant in eode
dens autem ludas quit tradidit eu,
vafe, in quo erant carnes agni pafchalis
pdicit,vt que pudor no vicerat:corrigat 1
dixit : Nunquid ego fum rabbi ? pofite.m Filius qui.ho.ua.ad paffio
denuciata fupplicia.h¶Bonu e.ei.Mul b. Finito veteri
a STu prodidifti non ego. nem fcilicet.nSicut fcri.eft de.il.Ifa.
tò melius effet omnino non effe, malè pafcha tranfit ad nouum.
r
effe:vfirate & fimpliciter hoc dicit . Non Ait illi : Tù dixifti .† Conantibus lij.cvbi dicitur fic: tanc ouis ad occifio Mar.14.c
poreftenim ei bn effe qui non eft.An día •nem ducet, &c. & Danielis.ix.Poft hebdo Luc.zz.b.
madas.lxxij.occidetur Chriftus ,& in plus
bolodicit no nafci ad pctm:an etiam bo
numilli erat vt Chrifto nafceretur p vocatiõem,vt non effet apo= ribus alijs locis fife habet, o CVæau.Hic tertio reuocat prodito
ftata per pditione. Vel folemus dicere fimpliciter,melius effet nõ rem timore,prædicedo ei pœnam damnationis fuædi .Væaute
effe, malè effe. i Rabbi.Alij dicunt,domine,ifte rabbi ,Qua hom.il.pquefi.ho.tra.pCBonum erat ei fina.no fuif.ho
fimin' pem habens prodere magiftru o dominu,vel blandiedo. ille.Minus enim malu accipitur hic pro bono.Minus autem ma
kCTu dixi.Nec hic apertè dicit, an ipfe effet;Potcft enim intelli lum eft non effe fimpliciter, quã effe damnatum :quia &fi non fit
gi.q.d.non ego dixi, 1CCœnãtibus autem &c.Finitis folems minus malum rõne pœnæ adiunctæ, quæ non priuat totum eſſe
nibus gaudijs veteris pafchæ quæ in memoriam liberationis pos creatum:mínus tamen malum eft ratione culpę mortalis , que infe
K puli dei parabiliter adhæret damnatis: &ipfa non folu priuat quoddam
effe creatum ficut poena,fed etiam priuat bonum infinitum.f.di .
Nicolaus de Lyra
uinum.propter quod effe miferum miferia culpæ mortalis æter
vbi confequenter agitur,quõ lauit pedes difcipulorum fuoru naliter,hoc eft peius qua fit non effe fimpliciter. q Refpodés
& eadé nocte traditus eft.Sed ifta funt falfa & erronea. Dicere em au.Iu. Hic quarto reuocat pditorem pudore,quia illi oftenditfe
Scriptura in fcriptura canonica fit aliquid falfum eft erroneum,cũ fit tra= fuam proditionem cognofcere,& hoc eft quod dicitur:Refpon.
facra iper, dita à fpūſetõ:& iterũ ſi cõcedant effe falfa in aliquo loco,per co au.lu.q teu di.Nuqd ego fumrab.Si enim Iudas alijs de hoc
mixta éali- fequens non poteft habere aliquid firmitatis in alijslocis,vt argu quæretib tacuiffet,reddidiffet fe eis fufpectum , r CAitil.tu.d.
qua falfica ir Augu.in epľa ad Hieronymum.Item o dicunt Chriftum cofes & ijhoc delictu fuu alijs no publicauit,fed cofciæ Iudæ fignificauit
ciffein fermentato. hoc eft cotra Chryfo.qui fuit doctor Græcus fe ei delictu fcire.Poterat emp hoc ybu mente Iudæ fic mouere,
te.
qui dicitfup Mar, Apertifsimè dominus demonftrauit, qa à prin Ф alios latebat,s Conantibus au.Hic inftruitur euchariftia.
cipio circucifionisfuæ vfqz ad diem pafchæ extremum no erat co facramentum ad
trarius diuinarum legum.In lege autem præcipiebatur , o carnes
agni pafchalis comederent cu panib? azymis.ergo in illa cœna vl XcTempus me.pro eft:apud te fa.pa. Per hoc autem qd Moralites
tima,in qua confecit corpus fuum,erant panes azymi.& ppt hoc Criftus morti propinquus, non folulagnum typicum,ſed etiă cor
benefcribit Matthę?,qui'fcribit:Prima dies azymorũ,&c . Quòd pus fuū veru facraliter cũ apoftolis fuis manducauit, oftédiť o gli
auté arguût de Iohane,q dicit q ludæi nõ introierant ptorsū ne i bet Chriftianus periculo mortis imminente ,debet fi pot facramé
pedirent àmanducatiõe pafcha.Dicendum qp pafcha accipiťnon taliter cõicare Sed fi non pōt,cōicet ſalte fide.ſcď'm bu Aug.Cre
pagno pafchali q fuerat immolat? nocte precedéti,fed pazymis de & manducaſti. Vefpere autem fa.Sequitur: g CEt eden il
panib quibus vtebantur fepté diebus,ad quorũ comeftione req lis dixit:amen dico uo.quia unus ueftrum me tra.eft.Per
rebatoho effet mud .Ad fcdm qd ' arguit de euägelio Ioh.xij . hoc quòd in cœna pñtiam proditoris denunciauit, fignificauit,&
a.Ante diem feftum,&c.dicêdū, q quintadecima dies menfis pri proditiones innocentium frequenter fiunt in couiuns.f.per vene
mi,illa erat dies feftiuitatis pafchalis, quæ tamen feftiuitas incipie nu.Conantibus autem il acce.Iefus panem.Augu . De vno
bat âvefperedeiprecedentis.& propter hoc illa eadem dieincipie panePetrus accepit;& Iudas;fed Petrus ad vitam, Iudas ad morte,
bant comedere m * Et accipiens
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XXVI . DeLyra

puli dei de Aegypto agebant,tranfit ad nouu qd ' i ſui memori bus diftinctis. Confiderandi etiã, fub vtraq; fpecie eft totus G
E am, ecchiam frequentare volebat . Vt videlicet pro carne agni Chriftus,quia fubfpecie panis eft totu corpus ex vi cõuerfiõis vel
acfanguine,fui corporis ac fanguinis facramétum fubftitueret: facramenti,fanguis auté & anima & diuinitas funt ibi ex cõcomis
Pfal.109. a. Ipmq ; effe moftraret,cui iurauit domin? & nopœnitebit eu : tu tatia naturali &infeparabili.S.Pr fubfpecie vini fanguistancũ eft,
es facerdos &c. a Accepit.Hi ero.Poftq typicum pafcha fu ibi ex vi ſacri,cętera aût ex cõcomitantia,vt diffuſi” tractat.iij.fen
erat ipletu,& agni carnes cu apoftolis tentiaru.Dicit ergo; Cœnã.au.il.Id eft
comederat,affumit pane. bCEtbe a poft comederat carnes agni pafchalis,
autem eis, accepit Iefus panem , &
ne. &f.Quia hoiem affūptuita more b an furgeret de cœna. a CAcce.le.p.
tgratias e tifubdidit,vt ei immortalitatis poten +benedixit ac fregit , dedit difcipu qavbi terminat figura, ibi debet incipere
git tiam ineffe:&ideo cito refurrecturum a SQ.Intelligite.
d veritas:agn' aut pafchalis erat figura hu
+Mar.14.c effe monftraret. Fregit.vt oftedat cor lis fuis, & ait. +Accipité , & comedi iusfacri;Xio inftituru eft poft comeftio.
a Quod fub fpecie panis videtur.
Luc.zz.b. poris fui fractione non fine fua fponte nem agni.b CEt bene. In hoc dedit no
te :Hoc eft corpus meum.Et accipis bis exeplū,op ante fumptione huius facri
1.Cor.11.f. fore.Benedixit prius,quia naturã quã
a Inter aduerfa. b Ipfe æqualis deo.patri,
qre Chrift affumpfit cupre & fpufetō,gřa diuinę debet més eleuari in deu.c Dedito d.
quid ergofubditus faciet;
corpus fuu tutis impleuit.Clōpoft cœna corp e inter qs erat ludas,vt dicut fci cōiter,lia
ens calicem gråtías egit,& dedit il f
dederit lus fuum dedit,quia neceffe erat paſcha ty cet Hilari dicat cōtrariu.Rōāt qre Chri
lis dicens:Bibite ex hoc omnes:Hic & ftus dedit ei corpus fuu,fuit, qa pem eius
dæ, picũpri⁹ cõfummari, & fic veri paſchę
a Dedicator. b Non veteris,quod fanguine hir.
facramenta poftfubftitui.Nos verò p corum dedicată eft. erat difcipulis alijs occultu:& ppter hoc
reuerentia tanti facramenti prius refi i ecchia obferuat,op pctori occulto eucha`
eft enim fanguis meus noui teftame
cimur dñicæ pafsionis facramentis , & a Quiaimpofsibile eft fanguine hircorů peccata auferri. riftia no negat, d Et ait:Ac.& co.h.

corporalibus efcis, c¶Gratias egit ti,qui pro multisetfundeturin remif eft cor.m.Si embu Chrifti tata eft + Matu4.c
Oftendir o quifq facere debet i flagel 1 tútis,op fecit de nihilo oēm creaturā, nõē
fionem peccatorum . †Dico autem miru,li vnã creatură conuertit in aliam,
lo culpæ ppriæ, cuiple equanimiter a Mortalitatem bibit Chriſtus, & legis vetuftatem,
culit alienæ:quia panis corpus confir dum ei placuit. b Quod est mortalitas & paſsibis • CEt ac.ca.feparatim cófecrabat fan
Myftice litas.
mat,vinum fanguinem operať. My guineàcorpore rõne prædicta.f¶Gra
ftice. Hoc ad corpus, illud ad fanguine uobis, non bibam amodo dehocge * tias egiteade rone , ficut in cofecratiõe
a SBA humanitatis.
Chrifti refert. Veru nec panis fine aq 1 corporis dictú eft. Sequit:g CHic eft e.
cõficit,nec vinữ fine aqua offertur:per nimine uutis , uſe in diem illum , cũ i.ad cófirmationeno.Te.qa ficut vet Te.
Genimen. a ¶Immortalis & impaſsibilis,
cõfirmatũ eft i fanguine aïaliu immolato †Mat.14.c
aquam ppl's fignat, qui nec fine Chri fillud bibam uobifcum nouum in 118
ftipafsione faluať,nec fine eius amore rū,ve hř Exo.xxiiij.ita nouu Teſt. fangui 44.dift.c
Chriſt' paffus eft.Oportet ergo vt nos regno patris mei.Et hymno dicto ' ne Chrifti cófirmatũ eft.In q apparet exs qñ.1.de co
ei vniamur , vt ipfe in nobis maneat, a Spirituali cibo paftus debet confcendere ad mons celléua no.Te.reſpectu veteris, vt arguit dift.r.c.de
tem virtutum quibus vnguatur vel reficiatur.
& nos inipfo.d Non bibam.Nõ k Apoftol" ad Heb.ix, hQui pm.ef. hymnis.
delectabor ceremonijs huius ppli , i q= exierunt in montē. † Oliueti . Tunc P dicit autem pmulcis , qa fanguis Chrifti † Oliuaru
i
bus facra pafchalis agni precipua funt, dicit illis lefus : + Omnes uos fcan, poib" effufus fuit qru ad fufficiétia, tū †Mar.14.
Poft pafsionem non aſſumă carne, at ad efficacia , no fuic effufus pomnib",
dalum patiemini in me in iſta nos ;
donec affumam eã nouã quæ mõ mor a F.i.in ifia tribulatione. No&i congruit ſcandalum. iCDico au.hîc cõfequenter predicitur
b fin Zacharia:Percute paftorem, ex perfona pro æternęvitæ inchoatio: qa pceptio huius
talis eft. e De hoc geni.ui. Vitis phetæ.
eft humana natura,genimia eius mor ſacří dat vitā æterna ,fecüdu o dicit Sals †Zach.13.c
te . Scriptum eft enim . † Per
&
F talitas, & legis vetuftas.Mortalitatem a Ab vnitate fidei foluentur. uator Ioh.vj.f.Qui mäducat meã carne, H
bibit Chriftus,& legis vetuftatem , dữ & bibit meufanguinē,habet vitã gternã,
cutiam paftorem , & difpèrgentur *
ipfi placuit,& ipfe obferuando imple Dicit ergo:Dico au uo.hoc eft ab hora
uit. Degen imine viris eiuſdë bibit i re qinftituit hocfacīm . k De hoc g.u.
furrectione factus immortalis: quia immortalitas eft genim en il hoc eft de vino quod generat in vitelVfog ini.nouo modo.
li vitis,quã in refurrectione bibent ſui ,Ideo dixir vobiſcum, Im hocfit impletum,qñ poft refurrectione fua comedit & bibit cu
mortalitate enim reſurrectionis eadem remanebit ſubſtantia,&ſi C
apoftolis fuis ad declarationè fuæ refurrectionis:vt habetur Luc.
qualitas fit mutata.Si autě vitem de cuius vetuftate nunc pafsio viti.Et tuc bibit nouo modo,quia corpus fuum no erat tunc paf
nis calicem bibit, ludæos accipis, fignat etiam gentem ad corpus fibile & mortale,fed gloriofum,non indigens cibo vel potu fed
Chriſti per nouitatem vitę acceffuram, cum poft gentes ingreffas folu comedit ad declarandú veritatë fuç refurrectiõis, vt dictum
omnis Ifrael faluus fier.Vinea domini Saboth domus Ifracl eft eft.m Inre.pa.i.ego tuc exiftes in regno přis mei bibă tunc vo
Ifa.s.b.
de quafeperbibit, quia non defuerunt aliqui quoru pictate dele bifcum modo prædicto.Licet enim Chriftus fuerit beatus ex par
taretur,fed paffo domio tempus erat,vt illa legalis obferuantia
& te animæ abinftanti cöceptionis,ex parte tamen corporis erat via
ceffarec,&in ſpiritum tranfiret.f¶Nouum in re pa.Dicens il tor & pafsibilis ante refurrectione fuam:fed completa refurrectio
lud nouum,hoc vetus,oftendit corpus.f.de veteri Adam qďim, ne fuit beat in anima & in corpore, n Et hymno.Hiccoleğn
mortalitate immutabitur . Vobifcum :per hoc & fuis immortali ter ponit p prædictis graruactio.Dici : ergo,Et hymno.i. cantis
tas promittit,& fi non eodem tempore.De hoc genimie, quia eas co diuinæ laudis.Dicto.pfacri inftitutione & nouæ vitæ denữ
dem corpora refurre& tura.Erit autem dies meæ refurrectionis, cu " ciatione.f.i loco,vbi ifta erät facta , o Exierut in mo . hoc eft
in regno dei.i.immortalitatis gloria fublimat",de falute eiuidem verfus morem Oliueri:quia locus ad que Chriftus exijt, & in quo
ppfi fpirituali gra regenerati, nouo vobifcum gaudio perfundar. fuit capt ,erat fitus in pede montis Oliucci,vt dictü eft.p CTũc
Pfal.21.f.
gEthym.Hæc eft qd Pfalmus dicit:Edent pauperes &fatura di-il-Hic prædicitur'difcipuloru fcandalum ad corum præmuni
Iohan... buntur,&c.Vel hymnum fecundum Iohan.patri gratias agès cã tione,&primò prædicit in generali refpectu oim.fecundò , in ſpe
tabat in quo pfe &difcipulis & credituris precabatur.h CEx ciali refpectu Petri,ibi :Refpondens autem.Dicit igitur: q COës
ierût in mon.vt per facramentorum perceptionem & fuam iter uos fcan.ruina in peccarum.r In me.i, recedêtes à me ppter
cefsionem ad altiora chariſmata quibus corde pungamur nos co timorem humanum.s In ifta nocte.Futura enim contingens
fcendere doceat:vbi laboris refectio,doloris folatium, iCOës tia prædicit eis certitudinaliter, & determinato tepore,vt cogno
Hosfcandalum pati.Prędicit illis quid paffuri funt, vt poft euen fcant ipfum effe deum, qui poteft talia cognofcere propria virtu
Ktūnon de te. Scriptü eft e.Zach.xij . v Percu pai.Chrifti.x CEt
Nicolausde Lyra
difpergentur oues.id eft difcipuli ex timore fugientes . Ad
Diuifio facramentum ad dominicæ pafsionis recordationem.Et diui uertendum tamen, Zach,xiŋj,mutantur yba , licet fit eadë fnia:
ditur intres partes.quia primò defcribitur huius facramenti infti quiaibi ponitur
tutio,fecundo,prædicatur immortalis vitę inchoatio, ibi:Dico au Moralites
xe CEt accipi .ca.ad fignif icandum perfec tam aiæ refectione,
tem vobis.tertiò,pro vtroq redditur gratiarūactio,ibi: Er hym, ficut excibo & potu fit pfecta corporis refectio.feparatim tñ fecit
Sacīm eu no dicto . Circa primum aduertendum,op iftud facrm duplici fub corporis &fanguinis confecrationem ,quia fanguis eius erat i cru
chariftia q foecie inftitutum eft.f.panis & vini:quia panis conuertiti corpus ceà corpore feparandus. n Et hym. Meritò de tãto conuiuio
re fub fpez Chrifti,& vinum i ſanguiné: & iftæ conuerfiones fiūt feparatim, grę reddendæ erant deo. p Tunc di.il.&c. Ref.au.p. Remi.
cie panis & quia Chrifti fanguis fuit feparat'à corpore vel à carne in paſsios Quille pdixit pręuidendo,ipfe denegat amando.Vbi moraliť in
vini, ne.Hocat facīm, vt dictū eſt , iſtitutÿ eft,qli qddã memoriale illis ftruimur,vt tu cofidimus de fidei feruore, tantutimeam" de hu
us pafsionis:& ideo confecratio carnis & fanguinis fit fub fpecies mana fragilitate ;videtur tamē Petrus accufabilis, quia cătradixit.
bus difun
* &quoniam alij
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXVI . DeLyra 80

tum non defperent,fed penitentia liberentur. a CPoftquàm.Si. bebat i mente,fed præfumptuofe loquebatur nõ cõfiderans debi, C
A cutprędixit locu pafsionis, fic predicit locum refurrectionis, vt fis litatem fragilitatis fuæ: ppter qd graui? cæteris pmiffus eft cades
cutfunttriftes ex pafsione,fic letet glorificati reſurrectione vel vi re:&iterü qa futurus erat paftor ecclię, vt ex fuo cafu fciret alijs co
fiona b Præcedãuos &c.Vt infirmitate eorü,ſponſiõe redi defcendere. eAit il.le.amedi.ti.qa in hac. Mar.xiiij.c.dicit
tus fui cofolaret. c Etfi oes . Non eftmedaciu nec temeritas, expreffius:Añq gall? bis você dederit,ter me es negaturus.Aug.
fed fides & ardens dilectio,intantũ ve im in lib.de concordia euägeliftaru dicit qo
becillitatem fua & fidem verborum dei, tertia negatio Petri fuit inchoata etiã añ
non contueretur, d¶ Antequã gall”. oues gregis.Poftquàm autem refur primūcātu galli,añc tñ effet confumma
b b
Mar.14.d, Tres ita fimpliciter,folus Marc , antequa rexero,precedam uosin Galilçam. tagall cantauit:qa negatio fcdm totali
+Mar.14.c gallus bis vocem dederit.Tertia negatio C tatefuã accepta habet aliqué tractu tpis.
+ Refpondes autem Petrus , ait illi : d in hoc em includitybu illorü q dicebant
Ioh.13.d. Petri,fi tota poft primum gallicātū incis • Et fi omnes fcandalizati fuerint in
peret , mêtiri viderentur tres qui dicunt. Petro:Tu ex illis es : & argumētu qď ad
Antequã gal.can.Ite fi tota ante,fuper te, ego nunquam fcandalizabor . ducebat ex loquela ei":& negatioPetri ſe
flue dicerer Marcus ante bis cantet.Sed Petrus ex ardore promittit,Chrißus vt deus vens qués:&fic patet q bñ potuit inchoari il
Ibidem tura prædicit.
quia ante prímữ cœpta, attenderunt illi la negatio año gall' priò cãtaret & poft
Aitilli Icfus: Amédico tibi,quia in terminari.Matthe ergo Lucas & Iohan
tres,no qñ cópleturus effet cã,fed quanta
a¶Marcus dicit:Ante gallus bis vocem dedederit.cæ
futura effet qñcuc incœpta. Vel tota in teri:Antecgallus cantet. nes q dicut Petru ter negaffe Chriftū, añ
animo timentis Petri peracta eft ante pri primu gallicãtu:loquunt habendo reſpe
hac nocte antequàm gällus cantet,
mum cantũ;quis verbis ante primũ cœ a Timor erit caufa ter me negandi. cu ad negatiõis ichoatione.Marc" aut q
+ Mar.14. t
'
pta,antefecundu peracta fit. Tantus em dicit tertia negatione Petri effe poftpris
d. ter menegabis.fAitilliPetrus :Etia
timor menté eius inuaferat,qui ter nega a SIntellexit enim quod timore mortis prædiceret cũ mũgallicãtū,& añ ſcď'm ,loqt habedo re
Luc.22.d. negaturum.
refaceret.Matthæus & Marcus negatio fpectu ad negationis confummationem.
nëPetri fubnectut , poft lefus egreffus fi oportuerit me mori tecum ,non te fCAítil.Pet.etiam'fi opor .Petr? &
a Ex amore & ardore eodem. alij difcipuli hoc dicēdo nõ dixeft mēdas
eft de domo,vbi manducauit pafcha.Lu
Luc.22.d. negabo.Similiter & omnes difci
difcipu
pu
cas & Iohannes,antec inde egreffus effet ciu,qa ficcogitabat fore dixent tñ falfum
Ioha.18 , a. Iefus.Sed facile intelligimus illos recapi lidixerunt.Tunc uenit Iefus cumil, qa cotrariu accidit . g CTücue.le.Hic

† predium tulaile, vel iftos præoccupaffe,nifimagis lis in tuillam quæ dicitur + Gethfe 1 cofeqne oftédit Chrifti defiderit ad nos
ftra redéptione.Qd oftédit tripl Chrift?
moueret ,q tam diuerfa non mõyba,fed Non moneamini ficut nec loco ita nec mente. †'Geffema
Priò anxiãdo,fcdò orãdo,ibi; Et pgref
etiã fnias dni premittut:quibus permot difcipulis fuis
mani.Et dixit difcipulis
mani.Et fuis:: Sedete ni
fus pufillu.tertiò pditori occurredo ,ibi :
Petrillä præfumptione preferet mories a Cuiusoratio omnium redemptio.
B di.vt magis cogat intelligi ter illuexpref
hic,donecuadam illuc & orêm.Et 3 Ecce appropiquabit. Circa primu aduer
LO fiffe præfumptione fua diuerfis locis ad 1 Progreffus parum. b Quibus fecretiora manifeſtarat, tēdū, anxietas animi è paſsio caufata ex
13 fermones Chrifti :& ter illa à dño rñfum, apprehéfiõe magni mali de pxio imitētis
affumpo Petro & duobus filiis Ze D
lar W ipoffibilis ad euadēdū,Chrift” at videbat
peũ añgallicātu effet negatur :ficut poft bedæi , cœpit contriftari & mœ ,
ANA refurrectione an fe amaret ter interroga morte acerbiffimã fibi de pxio iminentë
Ne putetur irrationalis
uit: & ter de pafcendis ouibus præcepit. &no euafibile : qa fciebat hoc effe deter
ftus effe . Tunc ait illis : † Triftis minatu à deo pře, à cui determinatione
CAnte gallicantữ.i.crefcétibus tenebris
anima Chrifti:Animalia merent fed non norunt cur
negat,poftgalliciniu.i . luce vicina culpă & quoufcp triftentur. Pro luda damnando. no poterat decliare cu ropoffet peccare. † Moefta
acht Ifta tn neceffitas libertate arbitrij notol, † Mar.14.
lachrymis lauat, e Inuil.que dicitur eft anima mea ufque ad mortem .
Luc.22.d. Gethfe.Lucas ,in monte Oliuaru.Iohan a Pondus tribulationis. b Afomno ins lebat.Igit ex tali morte fic iminéte Chrie d
Ioh.18.a. nes,trās torrêté Cedron : quod idé eft:qa fidelitatis & torpore mentis,ne ingrauante diabolus ft' habebat materia maxię anxietatis. Itē Iohã. 12.d.
obrepit. Decelebra.
+Manete Gethlemani locus in quo orauit eft ad ra ⚫ parsfenfitiua nõ alleuiabať â tali anxieta
+ Suftinête hîc , & uigilâte mecum. mif.c.iqda
dice mõtis Oliueti vbi eft ortus. Gethfes te ex côtéplatione diuiç effetię feu pmpti
mani interpretať vallis pinguium:& loca tudine volutatis, quæ erat in fupiori par
&tempora plena funt figuris.Cum in monte orat,furfum nos ha te aiç.qa diuina tutefiebat, vt ex fuperioripatre aiæno fieret in
Orantium bere cot in oratione docet.Cum in valle : & hoc in valle pinguiū, fluétia i inferiore,vt fic effet ibi dolor partis fenfitiuæ maxim' ad
difpofitio. docet in oratione humilitate,&internę pinguedinem dilectionis nram redéptione:Ex q ergo ex tali anxietate Chriftus nõ fugiebať
effe feruandam, fCEtorem . Proxima morte aptè orat in valle fed magis venit ad locu,vbi pditorē vētur fciebat, oftédit defis
pinguedinis ,quia per humilitatem & charitatis pinguedinem pro deríu ad nřam redéptione.& hoc eft qd dicit hic: Tuc ue.le.cũ
nobis fubijt morrem.g CCœpit contriftari . Non timore paf il.i.difcipulis fuis. h CIn uil.Illa em villa erat fita in pede montis
fionis,qui ad hoc venerat :fed pro ſcandalo apoftolorum &perdi Oliucti.&ppter hoc dicit Luc.xxij.qp venit in mõte Oluarū . In
tione impiorum . Hiero.Cœpit contriftari ,vt veritatem aſſum fine etiã illius villæ erat qdã hortus cotéplationi aptus & illuc in
pti hominis probaret.Verè cõtriſtatus eft,ſed non paſsio eius aio trauit Iefus,vt dicit Ioh.xviij.& eft vltra torrëtem Cedron ,vt dici
dominatur:verum propafsio eft.vnde ait: cœpit contriftari.Con tur ibidem,quia vallis Iofaphat eft intermedia inter mõtëOliueti
triſtatur autem non timore patiendi ,qui ad hoc venerat ,ſed pros & ciuitatelerufalem ,torrens auté Cedron currit p mediu illi val
prer infelicem Iudam & fcandalum apoftolorum, & eiectione lus lis:& fic patet q euangelifte cocordant de loco,licet ipfum diuer
dæorum & euerfionem Ierufalem . h¶Triftis.Anima eft quę ti fimodè nominent, i CEt dixit di.fu.fe.h.hoc dixit octo aplis,
met&triftatur. Petrus inferior non timet dicens,animam meam quiaIudas no erat ibi,& tres fecum duxit,vnde fequit: 1 CEt af
ponam pro te:quia vt homo vim mortis ignorat ,Chriftus timet fumpto Pe.& duo fi.Ze.Ifti enim tres erant magis familiares
quiavt de' in corpore conftitutus fragilitate carnis exponit , qui ipfi Chrifto,&ad eius fecreta inagis admittebantur qua ali . Ra
corpus fufcepit omnia debuit fubre quæcorporis funt, i CVE tio autem racta eft fuprà.xvij.m Copit contri.& mæ.effe.
que ad mortem . Hila . Non propter mortem fed donec apos hoc fuit ad oftendēdu veritate humanæ naturæ . Et qp ifta trifticia
ftolos fua liberet pafsione.Non mors fed tempus mortis in metu fuerit maxía,fubditur; n CTriftis eft anima meaufq adm.
eft,quia poft virtutem reſurrectonis,fides eſt firmanda credētiữ. &poteft li vſo accipi dupliciter.Vno modo intenfiuè,quia tãtū
Si pofsibile intenfa erat quantupoterat effe vt vifum eft.Alio modo extenfi
Nicolaus deLyra. uè,quía durauit vfq; ad horam mortis, o CSiftinete hic & ui
quia ibiponitur prophetia ac fi propheta loquatur ad domis gilate mecumtanquâm
num di.Percute paftorem &c, hic autem ponitur,acfi domin” lo * Et qm alijs fe præpofuit di. d CEt fi o.fca . & tertid qm totu Moraliter
quatur di,Percutiam pa.quia idem eft verbum domini & pro fibi attribuit.f.cp effet fortiter perfeueratur , vt hoc igiti eo fana
phetæ licet diuerfimodè: quia ipfius domini principaliter,&ipfi⁹ ret,permifit fieri cafum eius,non impellens ad negãdum :ſed eũ fis
prophetæ inftrumentaliter , a C Poftqua autem re , hoc addit bi deferens, & humanam naturā de fragilitate cõuincés. g CTúc
Corda
ad confolationem eorum,vt qui audita eius morte erant deſolati ue.le.cũ ili uil.quæ di.Gethfe.quæinterpretat vallis pingue
audita ei futura refurrectiõe eſſent aliqliter cõfolati.b CPræce dinis.Remigius.Pulchrè appropinquas pafsiõi in valle pinguedi
damuos in Gali. Non folum promittit eis vifionem ſuam in nis oraffe dicit,vt demoftraret,qd ' per vallem hūilitatis & ppin
beatitudine & in loco multum diftanti ,ſed in propinqua regione guedinecharitatis morte p nobis fufcepit.Moraliter etiã nos iftru
fin Galilea.cRefpondens autem. Hic fpecialiter prædicit xit,vt non geftemus cor aridu à pinguedine charitatis. k Sede
fcandalum Petri.Refpondens autem Pe.quia erat cæteris fer te hic do uadam illuc & orem.Chryfo.Confuetudo illi erac fi
uentior.d¶Ait illi:&fi oës.In hoc no mentiebat, quia fic ha ne difcipulis orare,hoc aut faciebat erudiens nos in orationibus
bebat in
mij *quietem con
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XXVI . DeLyra

a CSipofsibile eft.Hoc no p timore,fed p mifericordia:ne Iu rem facto quantu verbo.Sequitur. e CVigilate & ora.i.vt nõ G
E dçi q excufatione ignorātię nō habet,me occidāt.vñ ait:iſte.i.pos fuperemini àtentatione de pximo imminente,ficut fuerut poftea
puli Iudæoru:no fimplr calix.Si poffi.eft. vt fine interitu Iudço fuperati.f Spiritus quidē.ad dicendu.f.cp eftis parati pro me
rucredat Gċtiles,pafsioné recufo.Sinaut;illi excęcãdi funt, vt gen mori,vt patet ex præcedentibus.g Caro aute infir.ad fuftine
tes intiēt:fiat,no mea,fed tua volutas. b CNofi.egouo. Au. dū imminente tétationé,Hoc autēdixit Chriftus, qa apli dixerant
Trasfigurati fefuos,qui nihil aliud vult ex magno fpiritu pri? mortemfubire
Sup.as.c. & pater,vt ibi:Eſuriui & de,mi,man.Et, a SVt humilitatem mentis habitu corporis oftendat. ipfum negare:cuius tamen contrariu fe
Adu. 9.a. gdmepfequeris:Docet auté cos priuatā ceruntimpulfu carnali.h CIterum fe. +Mar.14.d
Et progreffus pufillumt procidit
volütate corrigere,& dirigere iuxta diui abijt.Vbiiterat oratione,oftendens q Luc.az.c.
infaciem fuam orans & dicens:Pa
nã. Amb.Hoiem que veritate corpos oratio debet effe continua.Sifr iterat vifi
a S.f.vt me non moriente mors moriatur.
ris demoftrabat,equabat affectu , vt dice · b ratione difcipulorữ fuo , quia opera cha
ter mi,fi pofsibile eſt tranſeatà me ritatis debent effe cõiuncta orationi.
ret:Sed ñ ficut ego volo, fed ficut tu Su a Quafi in fe reuerfus hoc dicit.
fcepitvolūtate mea, fufcepit trifticia mea calix ifte . Verumtamen non ficut CEt relictis il. Ter oratione replicat,
Cofidenter trifticiam nomino qui cruce a SHumano affectu. b Docet humanæ voluntati vo ficut ter fuerat tentatus , vt fuprà paruit
Mar.14.d
prædico, cCaro autem. Non de fe luntatem dei præponi. iiij.ca.vt liberet nos primò à malis præte †
Luc.zz.e
vtiqs hoc dicit, fed de his qui dixeruntfe egouôlo,fed ficut tu uis .† Etuenit ritis per veniam.fecundò ,à pñtibus pru
nu negaturos.d CIterum fecundò. tela,tertio à futuris p cautela. k CTunc
ad difcipulos fuos , & inuenit eos
Secundò orat.i.fi no poteft Niniue fals a Præ triftitia fomnum vincere non poffunt. ue.ad difci.fu.Ter difcipulos vifitat,fis
uari aliter,nifi aruerit cucurbita.i.ppl's b Quia præcæte cutter orat,ratione prædi&a. 1 CEtdi.
ris erat gloriatus,præcæteris erat increpandus.
Iudæoru,qui prius fuit eius tabernacu l.quaficompatiens eis ppter tentatione
dormientes ,& dicit Petro: Sic,non
lu,vt me occidat.e COrauit ter.Trib de pximo eis imminentë, m Dormi
vicibus orauit,vt & nos àpræteritis pec potuifti una hora uigilare mecum? teiã & requi.q.d.paru poteritis hoc fa
catis veniam,& à pñtibus malis tutelam, a Non,ne tentemini,fed ne tentatione fuperemini. cere.n Ecce ap.Hic tertio oftenditur
e
& à futuris periculis cautelam orem ,& Vigilate &orate,utnon intretis in Chrifti defideriu ad noftram redemptio
Ideo orandum. a FAd confitendum.
vt oëm orōně ad patrẻ & filiu &ſpmſan f në:quia nõfolu pditorẻ cũ turba venien
Au dirigam,, Ité ficut eft trina tētatio cu tentationem Spiritus quide prôm, te expectauit,fed etiã occurrit eis,vt habe
piditatis,ita& timoris,Eft em cócupifces a §Ad¸tolerandum. Quianondum induti virtute
ex alto. tur Ioh.xvij .& hoc eft qd dicit hîc:Ecce
tia carnis,cócupifcentia oculoru & ambi appropin.ho. Poft enim dixerat difci
Triplici tis tio feculi , Eft & timormortis, & tior vili aptus eft,caro aute infirmå . Iterum
Similiter. pulis fuis:Dormite iã & re.vt dictũ eft.
more tris tatis & timor doloris , cotra quæ omnia dimifit eos aliquantulu quiefcere:poftea
fecundò abiit,&orauit dicens : Pa
plex concu docet nos debere muniri oratione . Vñ cũfciebat Iudam appropinquante dixit H
pifcentiare & ppter trinā tētationē pafsionis, poteft ter mi,fi non poteft hic calix tranſ eis:Sufficit.vt habetur Mar, xiiij.e.&tūc
primitur, intelligi dominus ter oraffe.f Dormi ire, * nifi bibam illum,fiat uoluntas euigilauit eos dicens: Ecce appropin
Xame te.Primò reuertens obiurgat ,fcdd filer, SVicina iam negatione. ho.o Surgite eamus.obuia.ſ. ludę
&tertiò quiefcere iubet. Quia priò poft C tua. Etuenit iterum , & inuenit eos proditori. p Adhuc eo loqué. Hæc
F refurrectione diffidentes reprehendit.Se a SLanguefcebant enim corum oculi vicina negatione eft tertia pars principalis huius ca.vbi de
cundò,miffo fpu grauatos ad contuēdā dormietes.Erant enim oculi eorum fcribitur ipfius Chrifti traditi cõprehéfio
euangelij libertate oculos vifitauit.Ters grauati:Etrelictis illis,iterum abiit, vbi tria defcribuntur gordinē.Primü , eft
tiò,claritatis fuæ reditu fecurę quieti eos e ipfius Iudæ fraudulentia,fcdm, eft Chris
&orauit tertiò eundem fermonem
reftituit.Dormite iam & requi. Huic fti patientia,ibi:Et ecce vnus,teriữ, difcis
videtur repugnare quod connectit: Ec dicens .Tunc uenit ad difcipulosfus puloru ignauia,ibi:Tunc difcipuli . Circa
f 1 +de cetero
ce appropin. Sed fciendu poft illa ba os,& dicit illis:Dormitetiam & re m primu dicit fic:Adhuc eo loqué.f.Chri
filuiffe dim,vt fieret qd
' promiferat. Et Interpofito aliquofilentio ait. fto cum difcipulis fuis. qEcce Iudas
12
poftfecundü Marcum intulit.Sufficit, quiefcite.Ecce appropinquabit ho, unus.id eft de pricipalibus Chrifti diſci
Mar.14.c. ia requieuiftis.Addidit : Ecce ap.Sur ra,& filius hominis tradetur in mas pulis, rVenit & cum eo tur.mul.
giteeamus.Vlrrò nos offeramus:no ti Talem autem turbam adduxit ne fortè
mentes inueniant,vi confidétiam & gau nus peccatorum : Surgite camus : : alij credentes in Chriftum ipfum vellent
dium palluri videat . Poft in hortu Ecce appropinquabit qui me tras eripere.Sequitur: s Qui autem tra
dominum cũ difcipulis dixit lo didit eum ,dedit eis dicens.
Ioh.18.a. hannes , no comemerat qdillicegeritdo det . Adhuceoloquente, ecce ludas Hoc autem fecit ne loco Chrifti caperent
+Mar.14.c nec traditor venit.g CĈu gla.& fu.Faunus de duodecim uenit, & cum eo Iacobum minorem qui erat fimilis Chri
CCũ
Luc2z .. đứcogruit mutata miti . Làcm venit cũ turba mula cum gladiis & fuftibus fto in facie, propter quod dicebatur fpes
fuftib',q diu cupace fust traquillius fe cialiter frater domini.Sequitur: v CEt
1 mifsi à principibus facerdotu &fe
egit. h Dedit eis fign.Putabat figna of.ee.In & apparet maxia Chrifti mafue
nioribus populi . Qui autetradidit
q viderat no diuinit led magicè facta:& tudo,q nonegauit ofculu proditori fuo.
que in mōte trasformatu audierat,times eu, dedit eis fignu,dicens :Quecum ,; Dixit illi
bat ne tali mo nunc de manibus eorula, Moraliter
* quietem cöftituere , & folitudine qre
que ofculatus fuero ,ipfe eft , tenete
beretur:& ideo dabat fignum.i Qué re.bCTranfeat à me calix ifte.Hilas
· Et confeftim accedens ad le
cunq; ofcu .Habebat adhuc aliquid de rius.Pro his orat,qui poft fe paffuri erat,
a Impudeus confidentia:magiftrum vocare , &
verecundia difcipuli,cũ non eum palam ofculum iungere ei quem tradidit. di.Tranfeat à me cal.i.quo àme bibit

tradidit perfecutionibus ,fed per fignum * fum , dixit : Aue rabbi : Et ofcu,
ofculi.k CEt ofcu.eft.Sufcepit domiz
n' oſculũ,nõ q fimulare nos doceat,fed
Kneprodis
Nicolaus deLyra.
gilate me.tanq amici fpeciales qui debet in anguftijs amicis
affiftere. a CEt progreffus.Hic oftenditur Chrifti defiderium
Oratio adnoftram redemptione,quia per orationem offerebatſpiritum
mo & vbi deo patri pro nobis:Quequidem oratio oftenditur perfecta quia
fieri debeat folitaria, cudicitur:Etprogreffus pu.recedens aliquantulu à p
dictis tribus apoftolis:quia oratio eft eleuatio mêtis in deum, qď
melius fit quando homo eft fequeftratus ab alijs.Secundò.qa hu
milis,qd notatur cu dicitur:Procedit in faci.fuam. Tertiò, qa
deuora.cu dicit:Pater mi.Quarto, quia recta: quia noluit cotra
ire prædeftinationi diuinæ, quod notatur cu dicitur: b CStpof
fi.eft.Sed volütatem fuam fupponit voluntati diuiæ di.c CVe
rutamenon ficut ego.Quinto,charitatiua: quia in agonía mor
tis pofit" dulciter fuos difcipulos vifitabat.vnde fequitur:Et ue.
ad di-fu.d CEt dicit Pe.Sic,&c.q.d.non oftendis tantũ feruo
rem facto
ita ab eis bibatur,fine differentia ſpei mes
tu mortis. c Verumtamen nonfi
cutego uo. Leo papa.Hæc vox omnes
fideles inftruxit, omnes confeffores accendit , omnes martyres cos
ronauit. Nam mundi odia,tentationum turbines, perfecutores,
errores qs poffet fuperare,nifi Chriftus in omnibus , & poib' pa
tri diceret :Fiat voluntas tua.f Spiritus quidem promptus
eft caro autem infirma . Iterum fecundò abijt & orauit di
cens.Hilarius . Itaque quantum de ardore fidei confidimus , tane
tum decarnis fragilitate timeamus , n Ecce appropinqua
bithora, & filius hominis tradetur in manus peccatoru
Surgite eam Ecce appropinquabit qui me tradet.Orige
Sed & nuc in manus peccatorum lefus tradit,quando hi qui vidē
turin Chriftum credere,habet eum in manibus fuis cum fint pecs
catores:fed & quotiefcunque iuftus habens in fe Iefum,in potefta
te traditur peccatorum. t Quemcunque ofculatus fuero , Sacerdotio
ipfe eft ,tenete eum.Et confeftim.ac, Hieronymus. Dic facer libidinoſe
dos dic clerice quomodo eifdem labijs deofcularis filium virgi abutētes in
nis , quibus deoſculatus es filiam meretricis , O Iuda, ofculo fi culpantur
*lium hominis
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXVI. DeLyra 8

ne pditione fugere videatur. vnde : Cũ his qui oderunt pacè era que en fanauit Chriftus tactu fuo,vt hf Luc.xxij.& i hoc adimple C
A pa. a Seruum prin.fa.Myftice.Seruus, eftppl ludçoruprin ' pdixerat Mat.v.g.Benefacite his q oderunt vos.
uic Chriftus qd
Pfal.'119.a, cipibus facerdotu indebitè mācipatus, q in domini pafsione dex hTuc ait. phibedo defenfione armor:Et ad hoc inducitmul
Myftice zerā aurē.i.ſpūalē intelligētiã pdidit,finiftra.i.vilitate literę cõten tiplice rōnē.Pria rõ tangitibi:k COés'enim qacce gla.gladiu
rus,no Petro tolléte,fed diuino iudicio ablatā pādente; qua auris em accipit geo vúť ad vindictam propria autoritate:& hoc eft il
in his qui credere.maluerut pietate dei re licitū.gladio aut vtiť fibi tradito q eo vti
ftituit.VPauris amputata & fanata:figni tur ad punitionë malorum zelo iufticiæ
ficat auditu ablata vetuftare innouatum
latus eft eum.Dixit illi Iefus:Ami * ficutprincipes q autoritate habent à deo
th
vt fit in nouitate ſpus,&non in vetuftate Ironice.Vt fupra:Amice,quomodo huc intrafti qa in hoc princeps minifter dei eft,vt dia
non habens vekem nuptialem,
Iræ,qd ' cui dať à Chrifto , dať & regnare ce,ad quid tuenifti: Tunc acceffecit Paul' apfs.& fifr miniftri ad hoc à pri Rom.13.a.
tades? cũ eo.Vnde bene Malchus dicitur , qď cipibus cõftituti.Secûdam rõnē aſſignat
eft rex vel regnaturus. Quod feru? inuen runt,& manus iniecerunt in lefum, cudicit: !CAn pu.q.d.p aliam viã pof
SPetrus eodem fem euadere,fi vellem.m CEtexhibe. Mar.14.e
tus eftpertinet ad vetuftaté quæ inferui
ardore mentis quo cætera,zelatus ficut Phinees. Legio aut vna cotinet fex mis Luc,22, e,
tutegenerat:fed cũ acceffit fanitas,figura d &c.le.an.
&
Luc.22.f. &tenuerunt eum,tEt ecce unus ex
ta eftlibertas. Lucas addit, qď dñs tāgés lia fexcentos fexagintafex.Aduertendum Ioh.18.b.j
f
auré fanauit;qui nec hoftiu pietatis obli his qui erant cum leſu , extendens tamen quòd Chriftus non dicit hoc pro 23.9.3.C.P
uifcit.bGladio per.Gladio illo quo manum exemit gladium fuum , & ppter hoc o Ф indigeret auxilio angelorü mébris . &
igneus vertitur anteparadifum.i.diuinę fed magis ecouerfo ipfi indigent fuo aus q. finais . &
vindictæ , & gladio ſpiritus,i. verbi dei: percutiens feruum principis facer xilio:fed vt oftendat qu pluribus modis c. fecudo &
<CAn pu.q.d.no indigeo auxilio apo dotum,amputauit auriculam eius . poterat euadere . Tertiam rõnè affignat 24.q.1.c.fi
Ceffet vindicta, exhiheatur pas
ftolorum duodecim qui poffum habere tientia,vt patientiam nokros doceamus,non vindiЯä. cudicit:n Quoergo implebu.fcri . Petrus.
duodecim legiones angelorum,in quib? Scri ptur æ em diuinitus reuelatæ loquís
Tuncaitilli lefus . +Conuerte gla, h " ·❤ expreffè
funt.lxxij.milia , qboim getium lingua a Nam econtrario. Si omnes,tunc & Iudæi. de paffione Chrifti , vt patet
exprimit.Innuit aut no effe verēdu, fi co Ifa.li.&Dañ.ix , & in plurib alijs locis † 23.q...
dium tuum in locum fuu . †Omnes
tra Iefum oës nationes infurgant,cũmul a SExercuerint vindictam, ipfa vindicta erit eis caus quæ non implerentur nifi Chriftus pas 1.&. q.fi.§.
tòfortiores ipfe habeat exercitus angelos fa perditionis. teretur,qd eft incõuenies,cũ fint deriua,
ru.Aliter.Hic numerus fignificat oëgen❞ enim qui acceperint gladium , gla taa prima veritate . ppter qd ' fubditur:
hoim cũ Romano imperio contra Iudę. e 1
oCQ uiafic opor.fi.quia ex quo ali- * modò
dio peribunt , Anputas, quia non
os certaturu.Hi funt angelidei , qui poft 13 quid eft fecüdü prædeftinationem à deo modò
poffumrogare * patrem meum , &
refurrectionem anno quadragefimofecit pdictu oporret illud ipleri.lbi eft neceffi
do,cuTito & Vefpafiano perdiderüt ho exhibebit mihi modò plus quàm tas confequétiæ no tamen confequentis :
B micidas illos , & ciuitatem illorü fuccens duodecim legiones angelorum ? qa diuina pordinatio no collit cõtingen
derunt. dCExiftis cugla.Stultü eft cũ tiam à rebus. p Inil.ho. Hic oftendit
Quomodo ergo implebuntur fcri "
gladijs & fuftib" quærere eu qui vltrò ſe Chrifti patictia y bo:qa no impatienter,
a Quibus cft:Tanquam ouis ad oei.du.eft &c.
tradit,&in nocte p proditore inueftigas fed rõnabiliter alloquut? eft turba ipfum
pturæ: Quia fic oporter fieri. In illa comprehedente.qTaq.ad la.ex.cũ D
re qfi latitante , qui quotidie in templo
docebat.Sed in tenebris cögregamini,ga hora dixit lefu leſus s turbis is:: † Tan quam
Tanqua m gla.& fu.co.me.q.d.fine ca feciftis hoc
Quotidie. † Mar,14.e
poteftas veftra in tenebris eft.e Tunc cui rationeaffignat di.'r Luc.z z.f.
ad latronem exiftis cum gladiis &
di-om.re.Sicut Petrus qui negationem com ifre quen CAp ud uos. i.in loco in
fuftibus prehendere me : quos ters
lachrymis abluit, & cofeffione dei fundis q habetis ptate. Sedebam. pacificè
tus extirpauit , recuperationem eorú fis tidie apud uos fedebam docens in : & fine armis.q.d.tu potuiftis me copres
c
a Promptum animum oftendit ad patiendum , vt
gnificat qui in martyrio labuntur.Ita cæ fua paffione afferat prophetarum dicta. hendere.Sequitur: vC Hoc au.to.fa.
ceri q fugerunt,cautelam fugiendi docēt eft,ut ad.feri.p.ga fcriptu erat de co, q
templo,&non metenuiftis.Hoc au
cos q minus idonei funt ferēdis aduerfis; tractaretficut malefactor & latro, Ifa.lin,
quibus tuti eft latere, fe difcrimini cō tem totum factum eft , ut adimples d.Cu fceleratis reputatus eft. x C Tunc
a Tanc ouis ad oc.ductus eft.
Marca4.e. mittere.Ita etiã adolefcés,q fecudu Mare * difci.Hic defcribitur difcipulorum Chri
rētur ſcripturæ prophetarutTunc Mar.14.e
cũrelicta Syndõe nudus profugit, illorũ STimorem mortis oftendentes. fi ignauia.Primo oim in generali , cũ dī †
opus &animũdefignat , q vt fecuriores Tunc difcio.reli.eo.i . Chrifto magi
+Mar. 4.f. fint,oia que in mudo hñt abijciūt: & deo difcipuli omnes relicto eo fugerut. ftro Fugerunt.timore perterri
Luc.22.f. poti famulari nudi o hærendo mundi + Atillitenentes Iefum duxerunt ad ' ti,& dimiferunt magiftrum fum ficut la
Ioh.18.c. reb , materia tentandi & à deo reuocãdi a Qui pontificatum illius anni precio fibi acquifies tronédeduci,propter qdfeqt: z At
rat ab Herode Romanorum principe , prius tamen
loſeph,q ad Anuam, vt Iohannes ait. illi te.le.du.eu ad Cai.Licet em primo
Gene.39.c dare didicerunt.Iuxta exemplu f
relicto adultera pallio, maluit nud? deo fuerit ductus ad Annam , vt dicitur, Io
Caipham principem facerdotum ,
indutus meretricis cupiditatibus ferui ubi fcribæ & feniores conuenerant. ahā.x viij.tñ Matthæus de hoc no facit më
re.fCAd Cai. Conuenit nome actiõi. tione:qa no fuit ibi duct? nifi ppter qua
a In hoc diuerfus a ceteris. b Hoc eft deuotionis. c
ddam reuerentia : quia eratfocer Caiphe,
+Mat.14.f Caiphas.i.inueftigator vel fagaxadim †Petrus autem fequebatur eum
a Hoc timoris naturę eft:quod negat,obreptionis vt ibidem dicitur: a CVbi fcribæi, les
Luc.22.f.
Johan, 18.e ore,quia impudens ad proferendum më eft:quod poeniter,fidei eft. gifperiti. bCEt feniores.i.iudices ors
dacium,& ad petêdū homicidiū.g CA à lôngè ufque ad atrium princi, dinarij,vt vifum eft fuprà.ca.xv.c¶Co
lon.Meritò à lōgè , qi pximo fuerat ne a SPer difcipulum notum pontifici. uenerant.ad examinandum & iudicans
gaturus,fignificat ecclefiam imitaturam dum Chriftum.d Petrus au.Hic pos
pis facerdotum . Et ingreffus in ,
paffione Chrifti longè differenter qaec® a Expectans, vel amore difcipuli,vel humana niturignauia Petri in fpeciali , cum dici
curiofitate.
clefia patit pfe,ſed Chriftus pro ecclefia. quòd. CSequebatur eum à lo.quia
trò fedebåt cum miniftris , ut ui ,
Nicolaus deLyra Duo fals timebat ne perciperetur eius effe difcipu
lus.Sequitur: fCEt ingref.intro.Qua
aDixitq il.le.Amice.q.d.tu oftendis amicitia figno, & liter autem ingreffus fuerit dicitur Ioh.xviij. fcilicet per impetras
agis proditionem de facto :qd patet ex hoc qd
' fequit: b Tunc tionem alterius difcipuli , qui erat notus pontifici. g Vt
acceffcilicet qui erant in comitiua Iudæ.cEt manus inie, in uideret finem . Licet autem non auderet Chriftum confiteri
Ie.violentas quantu erat ex parte ipforum, d CEt tenuerunt " feu defendere, tamen volebat videre , quidfinaliter
fieret de eo.
eum.quando enim voluittentus eft,& no ante, e CEt ecce un', Principes Moraliter
Hicdefcribitur ipfius Chrifti patientia : & hoc dupliciter.primò ,fa lium hominis tradis:Et ecceunus.Sequitur: g CEt percus
to.fecundò ,verbo,ibi;In illa hora. Patientia autem Chrifti fas
& tiens fer.prin.fa.Hiero.Populus Iudæorum feruus factus eft im
Chrifti pas &o oftenditur in hocquòd difcipulos fuos prohibuit àdefenfiõe pietatis & deuoratiõis facerdotum :dexteramo perdidit auriculă,
tientia, eius,&hoc eft quod dicitur:Et ecce unus ex his qui erant cũ vt literæ veritatem audiat in finiftram iCConuerte gla.tu.in
Iefuiftefuit Petrus,vt habetur Iohan.xviij.fCExtendens ma lo.fu.Rabanus.Oportuit vt autor gratiæ fideles patientiam fuo
Code nu.ex.gla.fu.Habebat enim duos gladios,vt habetur Luc.xxij. doceret exemplo,& potius ad fuftinendum aduerfa fortiter iſtrue
T d.quos credofuiffe duos cultellos magnos quibus vfi fuerantin ret, ad vindicandum prouocaret, x CTunc difci.omnes res
burie decifione agni pafchalis, gCEt percutiens feruum princip. licto eo fugerunt , ficut prædixerat eos fcandalum paffuros.
quem tamen m in Hicdixit
culpa
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXVI . De Lyra

Ka Duo falfi teftes &c.Quia non eo fenfu q dñs,qui dixit de gens princeps facer. Hic cofeqni oftenditur qualiter Chriftus €
E templo corporis fuitfed in verbis quibufdam additis vel mutatis condemnatus eft per malos iudices.Dicit ergo fic:Et furges pri
Joh.z.d. quafiiniuftam calunia faciüt.Dñs dixerat:Soluite templum hoc: ceps facer.Eximpatientia furrexit de tribunali,quia non inuenic
Cōmutant. Ego diſſoluam teplú hoc manufactum . Vos inquit bat vnde poffet iuftè Chriftus condemnari.h Ait illi.Nihil
foluite no ego:quia no eft licitu vt nobis mortem iferamus.Item refpondes ad ea quæ ifti aduerfum te. quia ea quæ contra
dis dixerat:Et ego fufcitabo. qd ' de aiali Chriftum dicebantur,erant falfa,& rñfi.
teplo dicit.Illi inuertut. Aliud manufa a Quid iudicaret pontifex de Iefu. oneindigna,ideo nolebat refpõdere.Ité,
&
tuædificabo,vt ppriè de teplo Iudaico quavolebat adimplere illud qd ' deipfo † Mar.14.f
dêret finem .†Principes autemfacer
Marc.14.f. dictu videat.b Tu dixifti.Marcus: fcriptum erat Ifa.liij.c.Quafi agnus cora Luc.2.g.
dotum & omne confilium quære, tondente ſe obmutefcet , & non aperuit Mar.15.a.
Ego fum:qd idé eft : Et é filis cotra Pilatπ
&Caipha rñfio,vt à ppria ſententia con bantfalfum teftimonium contra le os fuum.Sequitur: k Adiuroteg
denentur.cFilium hois.Meiforma a Quia non erant deum uiuum , ut dicas nobis fitu.
vt Marcus ait,conuenientia teftimonia
Phli.2.c. quaiudicatis exaltatữ,& habentë nomen b Ad hoc autem refpondet Chriftus pros
fum ,ut eum morti traderet .Etnon
qd
' eftfup oë nome. dCScidit ue.Fu pter reuerentiam diuini nominis inuoca
ror qui fecit de folio furgere,facit & vefte inuen erunt , cum multi falfi teftes ac ti dicens: 1CTudixifti.fupple verita
a
Ioh.19.d. fcidere.Magno myfterio cu veftis domi cefsiffent . Nouifsimè autem uene, tem.quod patet ex fequentib.m CVe
ninec àmilitib?fcindi potuit. Significat rumtamen dico uobis, amodò uide
runt duo falfi teftes, & dixerut : Hic
† Mar.14.f emfacerdotiu corup fceleribus pontifi debitis filium hominis fedentem à
cũ effe penit" foluēdū: Sed foliditas eccle dixit:† Poffum deftruere templum dexteris uirtutis dei, & uenientem .
Ioh.2.d.
fiæ (quæ veftis dei dicit)vfqz in finefecti dei , & pofttriduum reædificare il quia iniudicio extremo fic videbitur ab
† per tris
duum . indirupta manebit. Mos eft ludæorữ a Motu corporis indicat infaniam mentis, illis qui eum iniuftè condemnauerüt. Di
cũaligd blafphemiæ audiunt,ſcindūt ve b Iratus:quia non inueniebat calumnic locum. cit igitur amodò,quia à tempore fuę paf
A&t.14.b. ftimēta. Quod Paulus &Barnabas fes lud.Et furgens princeps facerdotu , fioniseum vlterius nõ viderit.n Tüc
h
cerūcîLicaonia, cũ dicti fūt Iupiter & A ait illi : Nihil refpondes ad ea quæ princeps facerdotum fcidit ueftime
pollo, e Tunc expue.Sicut tunc co ifti aduerfum te teftificantur lefus ta fua.lfte erat mos Iudæorum ,fcindere
fputus eft faliuis infideliū , ita nuc oppro a Sciens vt deus,quidquid refpondiffet torquendum veftimenta in fignum doloris quãdo au
brijs exhonorat falſorum fidelium,& co in calumniam. diebāt blafphemia diuini nominis . Hoc
laphis.i.blafphemijs eorundem cæditur. autem tåcebat.Et princeps facerdos aut imponebat princeps facerdotu Chri
Prophetiza . Dicunt contumelie *
f tum aitilli: Adiuro te per deum ui, fto.propter quod fubditur: o Blaf
am ei,qui fe pphetam haberi voluit à po phemauit.Quid adhuc egemus tes
uum,ut dicas nobis fi tu es Chriftus
pulis. Velauerunt enim faciem ei" fes ftibus: Ecce nunc audiftis blafphe: H
a Didicifti in
1
cundum Marcum, non vt eorum fcelera bfilius dei.Dicit illi lefus: Tu dixifti. miam.Quid uobis uidetur. At illi
F nõ videat,ſed vt à feipfis gratiam cognis a Quamuis vt hominem condemnatis, tamen dico. refponden. ppter quod ipfe & alij afſi,
tionis eius abfcondant . Sicut velum 118 ftentes iudicauerunt eum dignum morte
+Veruntamen dico uobis , amodò
+Mar.14.f fuit fuper faciem Moyfi, quod vfque ho cum tamen dicetet veritatē,vt patet mul
Luc.22.g. die manet uidebitis filium hominis fedentem tipliciter ex prædictis in hoc euangelio.
a Adiudici
Nicolaus de Lyra um in nube, vel mirabiliter operantem in fanctis. PC Tunc expuerunt infa . Hic con
fequenter oftenditur qualiter Chrift” fu
à dextris uirtutis dei , & uenientem
aPrincipes.Hec eft qta pars pri it turpiter vituperatus per malignos ap
+Mar.14.g
Lue.22.g. cipalis huius ca in qua defcribitur ipfius in nubibus celi. † Tunc princeps fas paritores:& hoc dupliciter.Primò facto,
Chrifti apprehefi illufio, vbi quatuor tacerdotum fcidit ueftimenta fua , dis
cùm dicit:Expuerunt in faciem eius.
gunt per ordinem.Primum eft eius accu
⚫ tamquam'in hominem peftiferum & di
fatio maligna per falfos teftes.fcd'm,accu cens: Blafphemauit . Quid adhuc
gnum morte.Mos enim erat Iudæorum
fati iniufta cödemnatio p malos iudices, egemus teftibus:Ecce nunc audiftis fuper talesfpuere in contemptu.qCEt
ibi Et furgés.tertiū,cōdénati vituperatio A colaphis eum ceciderunt . fine caufa
* Eius blafphemiam . * Quid uobis uide,
p malignos apparitores,ibi :Tunc expue percutiendo & vituperando eum.Secun
rut.qrtu Petri negatio per tres vices ,ibi: tur: Atillirefpondentes , dixerunt:
a giacum blafphemum putauerunt,ideo morti addł dò,verbo dicentes:r Prophetiza no
Perrus autem fedebat. Circa prímu dicit xerunt. b Significat eos qui gratię eius præfen
tiam refpuunt. bis Chrifte. Quis eft qui te percuffic
fic:Príncipes au fa.quia verum no po
+ Mat.14.c p quafidicat, tu ex falfus prophetas Pe
terantinuenire, bTVteum mor.per Reus eft mortis.Tunc expuerutin trus uerò in atrio. Hic
Luc,22.g. Pilatum prefidem , quia ipfi no habebāt a Colaphis cædunt, qui honoresfuos præferunt.
oftenditur qualiter Chriftusfuit negatus
altamiufticiam. cCEt non inue.vnde faciem eius,& colâphis eum cæcide
a Significat cos qui eum veniffe negant,tanquam præ àfuo difcipulo per tres vices . Primò Trina Chr
poffent eu accufare tanq
; dignum morte fentiam eius afe repellentes. Alias alapas fimplici:verbo,fecundò cum iuramento fti negatio
coram Pilato, d Cum multi fal.ad
runt.Alij autem pålmas in faciē eius tertiò , per deteftationem cum iuramen»
id quod dictüeft procurandu. No ,
dederunt , dicentes : Prophetiza to,ideftper execrationem quod eft quan
uiffimè au.ue.Sed quæritur quoifti dia
do aliquis non folum iurat per deum
cuntur falfi teftes,quia lohan.n.d.fcribit nobis Chrifte : Quis eft qui tepers
fed etiã imprecatur fibimet aliquod mas
qp Chriftus dixit Iudæis: Soluite templu a SNon appropinquabat
Iefu ne miniftris aliqua fufpicio oriretur. lum, nifi id quod dicitfit verum. Dicit
hoc,&in tribus diebus excitabo illud.qd
cufsit: Petrus uerò fedebat foris igitur: Fetrusuerò fedebat foris in
videtur idem effe cum eo qd hic dicitur. atrio.Non enim Petrus erat fimpliciter
Dicendum ,quòd illa yba quæ dixit Chri extra domum , vt iam dictum eft ,fed
ftus Iohan.n.intelliguntur de templo corporis fui, vt ibidem dici erat extra locũ,vbi Chriftus illudebatur in quodam atrio in quo
tur,& hocfonant verba ibidem pofita,quia dixit ibi:Soluite tem erat ignis accenfus in medio, fecundum quòd dicitur Lucæ, xxij.
plum hoc,non præcipiendo eis,fed prædicendo eis quid effent fa Er acceffit
Auri diffoluendo corpus eius:quod erat templum fpirituale dei.
vndefenfus eft : Soluite id eft foluetis corpus meum per mortem * f CHic dixit:poffum deftruere templum dei, & poft Moraliter
quã mihi inferetis.vnde fequitur ibidem;Et in tribus diebus excis triduum reædificare illud. Hieronymus. Falfus reftis eft qui
tabo illud,Excitare enim eft àfomno mortis reuocare:quod non non eodem fenfu dicta proponit, Saluator dixerat: Soluite tems
t o
cõpeti templ materi ali o
fed templ fpiritu ali fcilicet fuo corpos plum hoc. Ifti commutant & aiunt:Poffum deftruere templữ
vi.Ifti autem teftes loqueb antur ac fi detemplo materiali Chriftus dei.Item dixerat:& excitabo illud, quod eft viuentis corporis, &
intellexiffet,cum dicebat;in tribus diebus reædificabo illud , quia non lapidei, i Clefus autem tacebat.Etprinceps facerdo
reædificare propriè refpicit templum materiale.Item , Non dixit tum ait illi.Auguftinus.Ex hoc autem loco difcimus calumniã
deftruam ,vel poffum deftruere,vt ipfi imponunt.fed dixit: Solui tium & falforum teftium voces, vt nec refponfione dignas habea
te,id eft foluetis mihi mortem inferendo : prædicens mortem fuã mus, maximèvbi maius eft liberè fortiter fuftinere, quàm des
&refurrectionem ,vt patet ex predictis.Et fic patet,quòd ifti teftes fendere fine vllo profectu , p CITunc expuerunt in fa
mutauerunt verba eius & fententiam :in quo apparet falfitas eos ciem eius & colaphis eũ. Auguftinus.Per hoc fignificauit eos
rum.Dato etiam, quòd bene repetiffent verba eius & fententiam qui præfentiam gratie eius refpuunt; Et tanquam colaphis eum
tamen poffunt dici falfi teftes alia ratione fcilicet ex falfa intentios cædunt , qui ei fuos honores præferunt . Et palmas in faciem
ne,quiaintendebant procurare mortem innocentis. g CEt fur cius dant , qui fuperbia cæcati eum non veniffe affirmant .
gens *Acille nega
 Glof.ordi. Matthei Cap . XXVI . DeLyra 82

die maner. a¶Vna ancilla.Cur prima ancilla prodit,cum viri ideft fe difponente ad exitum : quia adhuc erat prope ignem, vtC
A magis poterat cognofcere:nifi vt ifte fexus oftendať in nece domi dicit Iohannes fed timens ne perciperet volebat exire . Tertia auc
ni peccaffe: &p paffione redempt":Et iō,mulier pria refurrectio negatio facta eft multis eum accufantibus,inter quos principalis
nis myfteriu accepit:& mãdata cuftodiuit,vt vetere puaricatiõis erat cognatus illius cuius Petrus abfcidit auriculam, propter qd
'
adoleret errore,Sicut per foemina hoftis antiquus primu parēcē exprimit illum Iohanes de alijs tacedo.His dictis la patet vfq ad
feduxit,ita per muliere ad magim negã, illu locũ: c C Nã & loqla &c.licet em
Marc dū què Chriftü filiu dei confeffus fuerat, 2 lingua Hebrça fit vna , tổaliq mõ varias
UC2 principe eccliæ copellit. bC Exeunte in atric.Et accefsit ad eum una an batur fcdmdiuerfitate puiciary : &ideo
42
La aut.Hic Marcus adimplet quòd ifte bre illi de Galilea alit loğbat aliq mo q illi Ma 14.g
rk cilla,dicés:†Et tu cum Iefu Galilço
a ¶Quia manifeftare ſe expa erat de lerfm.ficut ligua gallica è vna Luc.22.f
Mar.14.g. uitatis caufa omifit.Exijt inquit foras añ
uit,qui adhuc nolebat mori. gera
atriu,& gallus cantauit:quo reuerfo, i as & tñ alit loquutilliq funt dePicardia Ioh.18.c.
Luc.22.f. trio fit negatio. Exeunte aute. In hac eras . Atille negauit coram omni illiq habitat Parifi" : &p talē varietatā
fecüda negatione à duobus copellit. Abbus,dicens:Nefcio quid dicis . Ex pot papi,vñ aliqs fit oriud" . Sequitur:
ancilla.vt ait Mattheus & Marcus. Et ab dCTuccoepitde. &c.In hocfignificat ti veſtibu
eunte autem illo tianuã,uidit eum
alio vt ait Lucas dices : Et poft pufillum Cum quibus calefaciebat ſe Petrus. juramētu pexecrationem. CEt re.eft lum,
ait alius:Ettu de illis es.In hoc pufillo exs alia ancilla , & ait his quierantibi: Pe.Dñs em refpexit Petru , vt dicii Luc.
Iohan.18.e nt,& reuerfus ftãs ad focum , vt lohanes xxij.g.Et ex hoc Petr recordat? eft de
Et hicerat cum Iefu Nazareno.Et bo Chrifti, dixerat eũ negatũ & ad poe
ait:Iterum negat.Exeûte aut illo , ideft
a SAb illis inquifitus quibus ancilla propalauerat. nitētiã reduct❞ ē vñ feqt: f Etegref
cum exiret,hoc eft cum exurgeret vt exis
ret,animaduertit eum ancilla, &dixit his iteru m negauit cu iuramento, quia foras.&c.Et extic Petr traxit i cofue
a Lucas ait quafi facto interuallo vnius hora.
qui circa igné erất : Quibus rediës iurat tudiné,vt à primò gallorũ cãtu vſo ad
non noui hominem . Et poftpufit
petrus.Nonoui hoiem.j . no fum eius hora matutina ftaret in orone fles pifta
difcipul",in quo &ipfum Chriftu nega₁ alum accefferunt qui ftabant, & dixe negatione,vt hr in Itineratio Clemêtis.
uit,Nora,primữ ait : Nefcio quid dicis. runt Petro : Verè & tu ex illis est *bTAtillene. &c.Rab, In hac autne Moraliter
Secudo,cu iuraméto negauit.Tertid,cę Jerofolymita & Galilæi æque funt Hebræi vnius gatiõe Petri difcim”,nõ folũ negare Chri
linguæ,fed quæque prouincia habet fuum fonum. ftum , q dicit eum Chriftum no effe:fed
pit deteftari&iurare , quia non nouiffer
homine,quia perfeuerare în pâõ dat in +Nam & loquela tua manifeftum qui cu fit,fe negat effe Chriftianum.
Myftice In ca.xxvi.vbi diciti pofti.Pria aut t22.q.4.ci
crementu ſceleru:& qui minima ſpernit, te facit.Tunc cœpit deteftari & † iu die azymoru&c.Ifta dies fuit feria qnta actione.
cadit in maiora. cCNonouího . Que
B rare,quia non nouiffet homine.Et
noxia prauorữ colloqa,q cogut Petrum 1 ADDITIO , Ad declara † expro
H continuò gallus cantauit. Etrecor brare.
negare Chriftu,vel homine fe noffe, qué tioné tpis cœ
I0.18.c. a Refpiciente fe domino. nædni, circa qď no foluit gręcos & lati † Ma.14.g
confeffus eft Inter difcipulos dei filium?
Luce22.fe dCQuiftabat,Iohanes & Lucas vnữ datus eft Petrus uerbi lefu, quod di nos fed et it ltos doctores diuerfitas no Luc.22.g.
modica iueniť , oli ändă formaui qſtio
dicut cognatu Malchi, Sed vel eft plura xerat:priufquam gallus cantet , ter
le pro fingulari . Vel vnus erat qui eum a Vt haberet liberum locum flendi. në.quã ihoc loco fupaddere decreui:cui
*
viderat .& pcipuè dicebat . quem fecuti menegabis.Et egreffus foras , fle, tenor tafe.Vtru qnta fer.in q Chrift? cu
cæteri fil arguebant, e Et continuo difcipul.pafcha mãducauit fuit.xiiij.lua
uit amare .
gal.can. Poft certiã negatione fequitur primi méfis, i q agn" pafchal fcdmlege
gallicātus,Sacra rerū‚p ſtatū téporũ defi imolari debuit.Et videť prío q fic.Mat.
gnat. Media nocte negar,in gallican tu pœnitet,poft refurrectio xxvj.b.legić o pria die azymoru accefferut difcipuli adIefu, dicē
néfub luce que ter negauerat,ter fe amare pfeffus e: Quiaquod tes.Vbi vis pre.tibi paf,& , Sed prima dies azymorū. Vel é.xiiij. D
My Rice in tenebris obliuionis errauit, fperate iã lucis rememoratiõe cors lũa icui fcd is vepisimolat agn 4 cũ azymis coedebat.Vel.xv .
rexit:& eiufdé verælucis pñtia plenè quidquid nutaucrat erexit. luna qerat pria dies folēnitatis azymoru.Sedi ppofito nõ ¿.xv.
Myftice.Gallus aliquis doctor eft,q fomnolecos increpās, ait: luna.Na fi fic nec Chrift paſcha cõediffet i tpe debito, neci tpe à
Euigilate iufti & nolite peccare, Quôd Petr” añ primũ gallicātū lege pfigurato fuiffet paffus:qruvtruc è valde icõuenies i ppofi
n negat,cos fignificat q Chriftu ãte refurrectioné deũ no putauerut to.pater cofeqntia ,ga fic cõediffet pafchai.xv . & fuiffet pal in
effe morte eius turbatí. Quòd bis ante fecundum gallicantũ nes xvj.ergo pria die azymoru pdictae.xiiij.lua.PręteaMar
0 .xiiij.Pria
it
gat,illos fignificat,q nuc in illo fecundu hoiem vel fcdm deũ in die azymorum qñ pafcha imolat,dicut ei dif. &c.vbi expffe hiq tprima
int ppria die imolatiõis agni Chriftus paſcha cõedit, qd ' éppoйì
e vraq fubftãtia errat,& ideo veritatē negãt. Primus gallicātus,
eft dni refurrectio in feipo.Scd's,è eiufdei corpe ecclefie, f Re tū,nā illa folū ē.xiin.Pretea Lu.xxij.a.Venit at dies azy.iqnes
cordatusē. In alio euägelio dicit:Refpexit dns Petru, &intuitu ceffe erat occidi pafcha &mifit Petru & Iohannem, &c fed nulla
IS
Luc.22.g. puocauit ad lachrymas: qfi in mentë ei reducês quiés negauerat, dics eft i q nceffe fit occidi paſchainifi.xiiij.lua.vt patet Exo.xij.K
ò Trini
& qd eipdixerat necpotuit i tenebris pmanere,qué lux mūdi res Nu.ix.& i alijs plimis locis.ergo ppofitú. Cldē patet p Chri.
o ins
F fpexit, g Etegerffus. Ab ipiora cofilio feclufus culpa lauar, fuper Mat, dicentem quod vfqz ad vltimum diem non fuit Chris
quod'no intus.Obhochefitare pmiff' eft, vti ecchæ priciperes ftus contrarius legi : Quod fuiffet fi paſcha comediffet non të
En
medii pœnitetię côderet,&nemo auderet defua tute cöfidere. pore debito fed'm legem Idem patetp Hier.dicété expile, op
Chrift? coena fecit, xiiij.Sed ad oppofitü arguit fic: Sexta fe.i qua
Nico.deLyra. Chrift fuit Paff erat lua.xiiij.ergo fegnta imediate pcedés erat
a¶Et acceffit ad euuna ancilla. De iftis negationib' pes lua.xiij.Cõfeqntia patet de fe,& antecedes hr Ioh.xvin.e.vbi dicit
n Euägelifta tri videntur euangeliftæ diuerfimodè fcribere maximè de fecun
1 qludæi no itroiert ptoriu pilati vt ñ cōtamiarēť , fed māducarēt
ruconcorda &tertia: quia de fecunda dicitur hic,q fuit ad vocem ancillæ, pafcha Sed cupafcha mãducari nõ poffit legitie , nifi .xiiij . lũa‚f.
d fcdis vefpis ,vt Ex.xij.ergo dies paffiõis xpi fuit.xiiij.lũa qď fuit
dia de ne- Lucas auté dicit op fuit ad você hois.lohānes auté dicit op fuit ad
Igationib" vocem plurium.Similiter de tertia dicit lohannes , q fuit ad vos aflüptu.Nec cõfonu videt op maducare pafcha i loco euágeln alle
petri. cem vnius qui erat cognatus illius cuius Petrus abfcidit auricu ' cib.pafchalib.f.de azymis , put videt fêtire Chri
gato itelligat d
lam.Mattheus aut hîc dicit, fuit ad vocem illorum quia ftabāt, fo quefeq.s.Th. & et alig moderni gloffatores. Tu qa licet pafc.
Dicendum igitur o principalis intentio euangeliftarum erat ne cũazymis hebat cõedi: nufq tñ legit qp azyma nec agreftia dicat
ft Ma gationem trinam Petri exprimere : & in hoc conueniunt omnes paſcha nec ecōtra: Tū qa azyma poterat cõedi etiã ab imūdis:cu
1 euangelifta.Exprimere autem perfonas accufantes Petrum, non i cótrariu ñ legit i aliq loco vbi agaf de hac matia í fcra fcripta:
erat principalis intentio eorum,fed tantum ex accidenti. Tamen Qď etiã cõfuetudo Hebrço hodierna teftat: qa licet pfitet fe effe
non contrariantur in hoc:quia verifimile, q multi ad illaverba imúdos & cotamiatosifto tpe(cu careat legitia afpfiõe cieris vitu
& concurrebant circa Petrum:&confimilia verba proferebant ip læ rufæ de q Nu.xix.) comedunt tamen hodie azyma & agreftia
0 fum accufando : & fic vnus euangeliſta vnam perſonam nomi. in pafchatis tempore, non curantes de contaminatione.Ite
m
E nat:alius aliam:vnam vel plures: nec eft ibi falfitas:ratione dicta. Iohan.xix.expreffe dicit: Erat autem para.pafchæ&c . Cum enim
1 Videtur autem fecundum veritatem hiftoriæ, q prima negatio parafceue alicuius fefti idem eft quod præparatio ad illam diem
21 fit facta ad vocem oftiariæ principaliter . Secunda ad vocem illos &non dicit parafceue fabbati ,fed paſche: manifeftè oftendit,
21 rum qui ftabant ad ignem :fuerunt tamen excitati ab alia ancilla. iilla die pafcha fpabať o ppofitữ. Clté ſi ſexta fer, i q eftChrift
S propter quod Matche? illam exprimit hic,&de alijs tacer, Quòd paffus fuiffet.xv.feqretur qp res non correfponderent ppriæ figu
Ф facta eft Petro exeunte ianuã, intelligēdum
autem hicdicitur o ræ,qd eft valde inconueniens in hac materia . Nam cum agnus
eft lic
m iin Pafchalis
 Additio Matthæi
Epafchalis nihil alid' figurabat nifi pafsioné Chrifti : ad cuius agni
immolatione fola.xiii ,luna erat tps determinatữ , intātū qpipes
diti à comeftione agni ppter euētu cōtamiatiõis, no poterat defe
Aufupplere in.xv.fequeri, nec in alia qcuq ,fed in.xiiij.luna mēlis
ſcďi,vt hr Nu.ix.ergo nullo mo dicêdữ videť, op res principalit fi
gurata eet in.xv.lua.vn & ide Chryf.expffe dicit,Chriftu referuaf
fe fua occifionéfextę feriç,qñ vet? pafcha fiebat.Nec videť rōní co
fonu qd Remigi" & alij doctores dicut.f.qp Chrift?fuit ligat, &të
t'in.xiiij.in veſpis,& op tuc inceperut paſſiõis exordia.Nã immo
latio Chrifti ppria nofuit nifi i ara crucis, vt cõis doctria eccfię te
ftat.Ité feria fexta i q Chrift? fuit paffus,no fuit celebris nec folem
nisi obferuatia Hebreon.ergo no fuit.xv.lua menfis primi. cõfes
queria patet.nã Exo.xij.de eadé die.f.xv.legit:Dies prima erit ſ& tã
ac folênis,nihil opis facietis i ea, exceptis his que ad vefcêdū prinēt
Ex qb'ybis mãifeftèelicit op gcgd opis phibet i fabbato,ē phibis
tūï‚xv.lūa primi méfis,exceptis his quæ ad vefcedūptinct.Sed af
fūptu pbat.nā mfta fecerunt Hebræi i cade ſexta feria,'quæ nullo
mõ licebat fieri i fabbato,nec in tali folénitate , videlicet accufare,
Aagellare,teftes preſentare, examiare & fniam diffinitiua ferre que
oia exercuerut circa plonã Chrifti,vt euägeliſtę teſtāt.Quç qdēiu
dicialia etiam apď nos i ſolēnib” dieb" feftiuis fut illicita,mfto ma
gis apdeos q nimis Iřalizāt.Itē āgariauert přem Alexãdri& Rufi.
Mar.xv.qd eft mãifeftę phibitū in dieb" feftiuis,pfertim extra ci
uitate,lere.xvij.qd licet de fabbato dicat,idé tñ è de pria die folē
nitatis pafchal,vt dictu ē. Nec è dicêdū o hoc comififfent ex odio
Chrifti.na ipli tencbat juſtificare facta fua:& p legë moſaică ea re
uclare,dicentes:Nos legem habe,&c.Pręterea vitas affumpti pa
tet expfle in fepultura Chrifti,Fuit em fepult per Iofeph ab Aris
mathia & Nicodemũ q iufti erāt, & nullo mõ qď nõ liceret i ipe
folēni feciffent, vñ ſup illď Ioh.xix.ibi;Propter paraſceuę Iudço.
rum,quia iuxra erat monumētû &c.Aug.Acceleratã vuk itelligi
fepultură ne adueſparet, qm iã facere aligd nõliceret. Sed cõftat
op fi feriafexta fuiffet,xv.luna,fic erat illicitu in eadé fepelire ficut
erat in fabbaro.hoc idė pater Luc.xxiij.quia dies erat pafceue, '&
fabbatu illucefcebat.Ex qvidetur,q fepultura illa licita erat in fes
xta fería,no tamë i die fabbati.Ex q patet op feria fexta illa no erat
prima diefolénitaris pafchalis apd Hebrços,qu fuit affumptum
&c.Necvalet dicere,q Iofeph ab arimathia ex deuotione Chriſti
feftu violaffet peius fepultura. Nã de Magdalena quæ Chriftu
F feruentius diligebat,& de ceteris mulieribusipm fequentib'legit
Mar.xvj.Et cũ träfiffet fabbatu emerunt aromata:vbi manifefte
apper, ab emptiõe aromati pfepultura domini'pertinentiu:
(qd' eftvalde leui? opus & fepultura) mulieres deuotę ppt obfer
uatia fabbati abftinuerunt.Idem Hiero.fuper illud Mar. xxviñj.a.
Venit maria Magdalena &c,Sepulto namą feria ſexta domino
mulieres prepauerut aromata &vnguēta , diu licuitopari.f.vfs
q; ad fol'occafum.Sabbato filuerüt.j.qeuerunt ab opando fcdm
legis mãdatu,vt Lucas ait.Hęc Hiero.Ex quo fequit q feria lexta
illa no erat celebris folēnitas azimor Nã fi fic oia prædicta fuif
fent illicita,ficut in fabbato,vt dictum eft.Preterea loh.xix.f.Erat
dies illa magna dies fabbati, ergo in illa die fabbati concurrebanc
due feftiuitates.f.fabbatina & pafchalis .& p cõfequés dies fabbati
erat.xv.luna apud eos.cõfequétia patet:quia tota celebritas hebs
domade azimor eratfolu in pria die &.vij.vt patet Leuit.xxiij.
Concordat Beda dices: Erat magna dies illa fabbati.i, ppter folé
nitate pafchale.Ad cuj" difficultatis declaratione aliqua funt cir
ca feftiuitates legis antiq pfupponenda: qrū qdã fumunt ex facra
fcriptura, vel in ea hnt aliqd'fundamentu.qdã ex regulis kalēdas
rij hebrço apud eos diuulgatis,& vfqz in hodiernu diē infallibi
liter obferuatis.Primu pfupponēdi eft,qp dies naturalis apud
hebreos incipit ab occafu folis diei fabbati,& terminatur in occa
fum folis diei diice:& fic de alijs.Et fic intelligitur illud: A vefpe
vfqz ad vefpera celebrabitis fabbata veftra,Leuit : xxiij . Secundu
eft,opméfis apud eos eft lunaris,& pficit ext.xxx.diebus &.xij.ho
†
+ xxix, rís naturalibus& duab tertijsvni horę cuftribus minutis: qdé
tcertis,cõputatio cocordat cu Ptolemeo & alijs aftronomis fcdm curfu
mediu lunç q eft inuariabilis. Tertium eft pann' hebraicus inci
pit à kalendisfeu nouilunio.qd eft ppe equinoctiu vernale. Vñ
Exo.xij.a.Mefis ifte vobis principiu mēliū primus erit in méfib
anni.Er.j.Exo.xiij.a. Hodieingredicmini in mefe nouarum fru,
gū. Quartu, q oia fefta Hebreorupter fabbatu exordium copu
tatióis,& p confequés mobilitatem p diuerfas ferias hebdomadę
fumur à neomenia primi menfis pdicti. Verbí gřa.Sit pdicta ne
omenia in qnta feria,tūcdies folēnitatis azimo erit file qnta fe
ria: quia in.xv.luna & dies immolatiõis agni folennitatis pafchal
juxta illd Nue, xxviij.d.Nuerabitisergo ab altero die fabbati&c.
feptem hebdomadas plenas , & feftutubarum erit in die fabbati,
Na fex menfes lunares qui caputabant à neomenia primi menfis
vfqz ad neomes
Cap . XXVI . Additio
vfqz ad neomenia feptimi funt cetu.lxx . & fepte dies integri , qui G
reuoluti ghebdomadas i fexta feria finiut,& fic neomenia menfis
feptimi fequétis erit in fabbato.Cofeqnter feftum expiationis erit
. feria fecüda.nã eft in decia die à fefto tubaru.Cofequéter feftü fces
nophegięfeu tabernaculoru erit in fabbato,quia in.xv.fefto tuba
rū & fic de filib",quç oïa Leuit.xxiij.& in alijs locis habet . Quins
tu eft,qi quacuq die cõiuctio luminariữ fcdm mediu curfum fu
pradictu ppe equinoctiu vernale occurrerit,î eadë dje ë kalendæ
feu neomenia mefis primi predicta,nifi i certis cafib❞ in quib❞ res
pellada éfeu transferēda ad feqntë dië,& qñq ad ſubſeqntë. Qui
quidé caf" duo fut.Prim" :qñ talis cõiūctio trāſcēdit,xvin.horam
eiufdé diei in qua è, Cuius repulfiõis rõ ē, quia tūc magis declinat
talis cõiūctio ad dië ſeqntë q ad illã in qua è:cũ iã trâfit tres quar
tas partes illi' diei,& attingit quartã vltimã, & talis cõiûctio vos
cat apud cos nouiluniű vec? feu antiquū. Verbigra.Sinouiluni «
um æquinoctij vernalis eēt in.xviij.hora fabbati vel infra,tūc ka
lendas feu neomenia effet fiêda in eadé die fabbati : & per cõfeqns
principiucõputatiōis feftiuitatu totius āni effet ab eadê die fabba
ti.Si aut coiunctio effet vltra.xviij.horā,tūc talneomenia eēt trãs -
ferenda feu repelleda ad diem dñică imediate feqntem: & per cõfe
qns pafchaliafefta & aliæ feftiuitates illius anni trasferent ad feris
ascorrñderes diei dñicæ & no fabbati,vt patet ex dictis, Scd's caf
é qñ nouiluniūnale occurrit i ſcďa feria ğrta vlſexta. In his em
trib" ferns non pñt figikalēdæ feu neomenia equinoctij vernalis.
Cuius ro patebit.infra.Sextò preſupponēdu é, & qñą oportet op
fiat duæ repullæ de eandé neomenia.Hoc patet ex duob? cafibus
fupradictis.nafi-nouiluniu ✯nale occurrat i die dñica vltra,xviij.
hora:tuci eadě dienō eft neomenia figëda ppter antiqratê feu ve
tuftate nouilunij fcdm primũ cafu:Neci fcda feria fequétippter
hoc eft vna de tribus ferijs interdictis,iuxta feď'm cafum : & fic
oportetop trasferať ad tertiã feriã:& hoc contingit apud eos fatis
frequenter.Nec fentiédú eft erroneũ feu côtra mētem legis loqn
tis fimplr de pria die mefis, nã cõputatio mēſium qtū ſpectat ad
cultu feftvitatufufficit, qp fit vniformiter regulata & apud omnes
cõiter fufcepta,& aliqualiter Vitari ppinqua: put gratiofi” & res
morius, cótingit i cõputo não circa feftiuitate paſchalë & alia fefia
mobilia ipfam fequentia.Rõ auté qre prædi& tætres feriæ.ſ.ſcďa,
arta &fexta repellūtur,ne i aliq earũ neomenia primi méfis fig az
tur,qtu ad fcdam & qrtā feria vna eft & è talis. Nã cũ feftü expia
tiōis fit celeberrimu ficut dies fabbati,intātū cp cibaria no pmitrus H
tur ī eadējdie parari, ficut necin ſabbato,vt exfacra lĩa pōt hãi:ins
de eft op ex earũ traditione antiĝ ſeu cõfuetudine imutabili,q vſą
hodie durat, hrop dies expiatiõis nüc cõcurreret i dieveneris nec
in die dominica.Nam fi dies fabbati àparte añ vľà parte poft co
tinuaret cũfefto expiatiõis ;tuc effent duo dies naturales côtinui ce
leberrimi ,in qb'nullo mo liceretparare cibaria, quod effetgraue
& valde onerofum toti ppło.Ex quo fequit,q neomeniaprędicta
primi menfis no pot effe in fecunda feria,nã fic feftũ expiationis
occurreret in fexta feria,& cõtinuaret cũ die fabbau à parte ante,
qd eft contra predicta.Sifr nec neomenia primi menfis habet effe
in ğrra feria.nä fi ficfeftu expiationis effet in dominica , & p coles
quens côtinuaret cu fabbato à partæpoft: qd eft cotra pdicta.vñ
patetrõ repulfæ fcdæ feriæ & ärta.Sed rõ quare feria fexta exclu
dit ad hoc,vt i eadê neomenia primi menfis no figurat apud eos
talis eft:Na'in fefto tabernaculoru ſeu ſcenophegiæ, qď feftü ſecu
du eos & etiã fcdm doctores noftros preceptu fuit ad comemorā
dū bñficiū diuinæ , prectiõis & dedu&ionis : q& habuerut p deſer
tu,vbi i tabernaculis habitauerut, i quo habebant lætari per fepté
dies coram dñofumêtes fructu arboris pulcherrimę spatulas pal
marum ,&cæ.prout legitur Leuit,xxiij.ad fignificandū, per aris
dam terram deferti deduxit eos deus ad terram delitiofam , prout
fanctus Tho.prima fcdæ.q.cij.arti.iiij.in refponfione ad.x.ar.pos
nic.in qua læticia put tradiť in eoru codicibus apud eos autentis
cis, circuibat altare folêniter cũhmõi fpatulis & ramis femel i pris
madie &in alijs diebus vfqz ad fextam inclufiuè . In feptima auté
circuibant fepties in memoriam captionis Iericho que fuit prima
ciuitas terræ promifsionis ab eis capta per huiufmodi circuitiões
feptenarias, vt habet loſue ſexto.Vnde &in illafeptima die pros
cedebat í hmỗi læcicia intantũ, q'quædam ibi facta nõ licebat fies
ri in die fabbati :Cui circuitiõis memoria hodie fit inter eos in gy
ro rotuli legis,cu altare non habeãt . Sed fi neomenia primi mefis
fuiffet in fexta feria,fequeretur q feſtū tabernaculorum concurre
ret in die dominica,vt patet cõputāti,& fic feptima dies taberna
culoru effet in die fabbati, vñ ceffarent illa quæ dicta funt. Ex
quibus oibus elicit quædam regula in kalendarijs eorũ vbiq &
apud oes diuulgata,'& vfq in" hodiernu diem īfallibiliter obfers
uata. Qua pria dies folênitatis pafchalis nuc,eft feria ſcďa , ğrta,
nec fexta.Septimum eft,op anno quo Chriftus paffus fuit, cocurrit
coniunctio
 Additio Matthæi Cap. XXVII . Additio 83

A conjuctio luminariu ppe equinoctiữ vernale iuxta verã cõputa agni mãducatiõe,necde facri inſtitutiõe, cu jã de hoc facro plc C
tione Hebrçoruq eft fecundũ mediū curfu folis & lunæ, vt dictū teris tradide rat:fecit poti? metioně defed axiiij.f.legitia tm, quę
eft in feria qnta poft.xix.horã cũ certis minutis, hoc eft certifsimè fuitfextaferia,vt dictü eft. Ad excludedu errore qifurgere poffet
calculatū p me,& cupitis Hebræoru diligétifsiè reptũ,& cócorda exhoc, pricipale figuratuno correfpõderet figurę i tpe ta difiri
tu.Quib' pfuppofitis pater folutio dubij pdicti. Nā in anno paſ de plege derminatio:vñ & vocat eu pafceue Pafcha.i.vigilia. Et
fionis Chrifti licet coiuctio luinariu,vt dictu eft,fuit feria quinta, dicit op hebræi nondu mãducauerat pafcha pepafsiois Chrifti:
no potuit in ea neomenia figi ppter ipfius vetuftatem , quia fuit qd habet vitate fcdm legitimã cõpuratione hebrçoru & cætero
vltra.xviij.horā,vt patet in feptimo prefuppofito : & p côfequés rūmyfteria pafsiõis ptūcignorantiu. Er iō in illa fexta feria licuit
Occurrit primus cafus repelledi fupradict?. habuit ergo transferri eis iudicialia exercere,fepelire,angariare, & hmõi.Et fetis mulieris
ad fequentem diem;fed quia fequés erat ſexta feria , nec in ea po b' in eadefexta feria aromata prepare, tac i die no feftiuo.Ex
terat neomenia affignari ,,vt dictum eft, nã eft fecundus cafus res quo clarius patet error Græcoru dicentiu, Iohanes correxicali
pulfionis ia dict :habuit ergo repelli feu transferri neomenia ad os euangeliftas afferētes gntā feriã protūc.†xiñ.lunã. Nã vc ex iã
diemfabbati:&per cõfequens.xv.luna fuit eodem anno fď'm he dictis patet: Iohanes no correxit alios,ficut nec ipi ffm aliqd
' affe txiin
braicacõputationem legitima & affuetà in die fabbati,in qua cõ ruerunt,fed potius vt de more euägeliftaru eft,illd qďalý pters xiiń.
currut duefeftiuitates folénes apd eos.fabbatina,ſ, & pafchalis,q milerüt ipfe declarauit.f.†xiij.Junā protuc etiam fuiffe feria fexta
eftpriadies folênitatis azimoru:&fic erat magna dies illa fabba fcum alia cõputatione legitima:cui cocordat hiftoriæ Hebreorū
ti fcdm Ioh.&in feria fexta imediate peedeti fuitfcdm eos.xiiij. dicentiu manifeftè, qp in vigilia pafchæ Chriftus fuir patibulofu
luna in qlegitimè erat paſcha immolandữ.Vñ in eadé fexta feria fpenfus: & àfeculis nuc fuitinter eos pria dies pafchalis feriafe
fuit immolat"ver" agn" paſchalis ab eis:filr & typic?: p cui? typi xta.Et attendendu, exybis euägelij prædicta differétia dupli
cimãducatiõe,vc no cōtaminarent nõ intrauerüc prętoriü fcdm cis neomenia feu.xiiij.lunæ aliqualiter poffet notari Nā Match.
Ioh.Chriftus aut in hmõi neomenia prima repulfam tm tenuit & xxvj.legit: Magifter dicit :Tēpus meu ppe eft,apd te facio pafcha
nõ ſcďam.Pria em eſt rōnabilis in ſe & fine reſpectu ad fefta futu cudifcipulis meis.vn fi li tps meu ppe eft,diligenter intelligebat,
ra,fed folū ppi vetuftaté cõiūctiõis.vñ neomenia illi? anni apud nohabet teferri ad tps pafsionis,ficut cõiter exponit . Na licetfit
ipm fuic traslaca ad ſextă feriã:fed de fexta ad feptimā nullatenus veruo tps pafsionis erat ppe:no tñ cófonat culitera fequēti.Da
debuit trafferri apď cũ,nã rõ illi repulfe ex feftis futuris in menſe to em qtps pafsiois effet ptuc remotius,adhuc Chriftus habebat
feptimo depedebat,vt patet ex iã dictis,q feſta.f.futura cũ Chri paſcha mãducare cu difcipulis fuis,vt lege adimpleret:Sed verus
ftus fciuiller p pafsione fuã de ppinq immineté caffari,ficut & cę intellect iuxta prædicta videť talis : Magi dicit:Tepus men.i.tps
tera legis cerimonialia,nullā vim habebat träfferēdi ſeu repelledi māducādi Paſcha ſcďm verã meã cõputatione ppe eft.i.hodie fe
præfente neomenia,vt patet intuēti.Nã ceffante caufa prefertim riaqnta:licet aliquorūtps iuxta ipforü aſſuetã cõputationé fuiſ
finali,ceffare habet effect.Fuit ergo iuxta✯iſsimã & infallibilem fet remotius.f.in feriafexta.Et io fequit: Apud te facio &c. Et
noticia Chrifti neomenia tpe fuæ paſsiõis in ſexta feria.Sifr,&pri notandu etiã videt,qin mãducatiõe pafchę cu Chrifto no fit më
ma dies Pafchalis folēnitatis,hoc eft.xv.luna apud eũ.vñ &in fe tio de alijs diſcūbētib? vel cõueſcētib”,nifi de duodecim difcipus
ria qntapcedéti fuit ✨a.xiiij, luna in q Paſcha cũ difcipulis tpe de lis tm,ficut &illis tmfecretè pafsione futură denuciauit Mat.xx.c.
terminato fcdm legis vitatē māducauit. In hoc etiã vř cocorda cocordat predictis.Na ex pafsione futura.quã folis Aplis fecreto
re magi hiſtoriarữ,dicens, Qďfi tabulā cōputi diligècer retro på expreffe prenofticauit,diuerfitas huius pafchalis rpis dependebar
curram",ïueniem" tpe paſsiõis Chrifti feria ſexta fuit.xv.luna. vtdictü eft.Etideo nimirữ fi fetē mulieres,&lofeph abArimathia
Echoc eftveru, licet tabula nfi cōputi fit grofsior & hehraica in & hmõi,potius fequerent hebraicã cõputationé cõem, Chriſti
hac materia.CEx qbus habet,q tpe paſsiõisChrifti duplex fuit. vera cõputationé.Na myfteria pafsionis & precipue legaliu eua
xiiij.luna ficut & neomenia primi mëfis.Vna,f.vera fimul & legi cuatio abfcondita fuit etiã aplis poft refurrectione vfq ad tépus.
B
cima ſcď'm verā cõputatione Chrifti, cũcta legis myſteria tā pñtia Et ficiuxta fniam phi.j.Ethi.oia vera cofonat vero . Diuina igit
futurafciétis,Aliad legitimatm ſcďm cõem & affuetă cõpu puidétia circa hæc deuotè attendēda eft, quæ pafchalia feſta fic in
tationë alioru oim pręterChriſtū:& i vtraq.xiij.vterq agn' fuit antiquis præordinauit,vt tpe paſsionis Chrifti duplex. xiii . luna
immolat, ver" & Typic”. In.xiiij . em va &legitia quæfuit feria ocurreret ad agni immolatione præfignata, vt in prima Chriſt
qnta Chrift? mãducauit agnu typicũ, &cõfequéter veru agnum facrificium adimpleret legale& nouum inftitueret, & in fecunda
fubfacro difcipfis tradidit.In.xiin.yo legitima em que fuit fexta fedco infacrificium offerret vefpertinum:vt vtrūc téporepræ: D
feria agn" ver? fuit immolat", cofequéter aut Typicus: & fic red ſignaro phumana falute perficeret:Quam nobis concedat &c.
dendo fingula fingulis,oia yaciter cõcordant.Nã Matthe❞ Mar. REPLICA In capfo.xxvj.cum poftilator foluiffet
oes difficultates circa cœnã dñi & efum
cus &Lucas q de cœna dni notabile métione fecerut exprimédo,
in illa agnū Paſchalē ſolēniter Chriſtū cũ diſciplìs manducaffe,& agni pafchalis moueri cõfuetas præfertim à Gręcis. Burgeñ.facit
in eade facím euchariftiæ inſtituiſse,vt patet ex eorüdictis.qlibet vnā logā fingulare cõpucationè in qua multa ponit multis dubia
corüipam feriaqntā notat,tā ,ppriã ad immolatione agni. & p cuiplacet videat.Et finalit in code capfo dicit qs fuerit ille hyms
cõfequés.xiiij.luna fcdm vera cõputatione Chrifti pdica fcdm nus de quo dicit:Et hymno dico &c.Et dicit,q fuit magnu alles
quã autoritates Chryf.& lero.ad pte affirmatiua fupra inductæ luia quod incipit àpfalmo:Laudate pueri:vfq ; ad Beati immacu
&files obtinetvitate. Sed Iohanes g de coena dni breuifsimè (e lati, exclufiue.Idé dicit circa pfalmu Laudate pueri:fi veru eft plas
expediuit folũ,dicés:Coena facta &c,Lohan,xiij.nihil exprimés de cet,Autoritate autem adid facri canonis non habemus.
agni mãducatione
NicolausDeLyra.
GLOR.ODDI.
CAP. Scd'd,ipfius prefentati diligens interro
XXVII.
. CAP. XXVII. gatio,ibi;lefus auté ftetit, Tertio, innos
比 Vide quam folliciti in malo
Ane aute.Matthæus & Marc? tota nocte vigilauerunt vt face centiæ eius declaratio,ibi :Per dié autem
Mar. 4.f rent homicidiium
cotexerüt narratione de his que folemnem.Quarto, innocentis condem
a
W cudño acta funt vfq +Ane autem facto natio,ibi:Videns autem Pilatus.Prima Mar.is, a
; ad mane: Luc.23.a
fed poftearedeut vfq ad negatione Pe tconfilium inierunt adhuc in duas: quia primo defcribitur Iohã, 18.c.
tri narrandam:qua terminata redeūt ires ipfius Chrifti præfentatio,vt dictum eft.
rum ad mane,vt inde cætera cõtexerent . omnes principes fa Secundò , incidentaliter fubditur Iuda cofiliam
M
Peccaui cerdotum & fenio, defperatio,ibi: Tunc videns. Circa pris
mum diciturfic: a Mane autem
NICO.DELY. res populi aduerfus Iefum , ut eum
Quévinxerant in horto,vt Iohannes ait. facto.Quia à media nocte vfqz ad illā
Cap. XXVII. morti traderet.Etuinctum adduxe hora illuferunt eum confpuendo & pal
| Ane aut.Oftenfo qliter paſsio a Mos erat,vt quem morti adiudicaffent , ligas mis cædendo,vt vifum eft. b Con.
tum iudici traderent .
Diuifio
MChrifti fuit p Iudæos inchoata, runteu, &tradiderutPontio Pilato filium inierunt .&c. No enim ex tefti
hic oftéditur qualiter fuit p gēti monijs præhabitis habebat aliquid , vñ
les colummata.Et diuiditur in duas par poffet accufari coram Pilato, ficut reus
tes,quia primo defcribitur ipfi? Chrifti crudelis occifio.Scdd, el mortis:& ideo vlterius ,confulebant qualiter eum ficut dignum
fidelis & deuota tumulatio , ibi:Cũ fero factü effet. Pria adhucin morte accufarent,vt patebit infra.Sequit: c CEtuinctuad
duas:qa primo defcribit ipfius Chrifti iniqua condenatio.Scoo: duxe.Illi em qui reputabatur digni morte , ducebantur coram
ipfius,Inięinique executio, ibi:Et poft illuferut ei.Primain qua iudice ligati. d CEt tradiderunt potio.Aliqui dicunt q Pie
tuor:qa primo deſcribitur ipfius Chriſti corã prefide preſentatio. latus erat propriu nomen eius,compofitum ex noie matris quæ
Scod ipfius *dicebatur
 Glof.ordi . Matthæi Cap . XXVII . De Lyra

Ka Peccauitradens &c . Quafi inpoteftate fua effet mutare dicebatur pila,& přis qui dicebat atus.Ponti autè cognome G
E perfecutorũfniam :licet autem mutauerit volutate,tamen primę
ei',qa fuerat iudex miffus à Romanis adinfulā Pōtiana, hoc aute Ponti" no
Pœnitétia volutatis exitu nõ mutauit. b Quid ad . Quid ad nos ptiner diffufe hr in quada legédalquæ vocat aurea.Sed quia ibi multa di men дpriu
Iudę infru de hoc tu videris,tu fcias qd fecifti,Vel qd videris ptinere ad nos cutur de hoc,q videnť pria facie falfa , quæ ppter plix tate omits & Pilat co
&uofa Quid ad nos pertinet pciu acceptu: tu iftud probaueras&tu inde to,lõ aliť dicēdữ,qPoti erat ppriu nomé ei'.qd ' patet ex duob". gnome qui
fac quod vis. Qui ad morte peccant. Priò,qa poftponit cognome,& noppo- Lugdunen
tantam habent ignorantia &cęcitatem, nit pprio noisfaltē de curfu cõi. Secudo fis erat.
vt nec turbentur in fceleribus fuis , nec prefidi.Tuncuidens Iudas qui eum a qa hoc nome fatis cõe eft i Burgudia,või
a Magnitudinem auaritię,impietatis pondus excludit.
pœnitentia dolore cruciétur. c CEt bille Pilat erat oriūdus; Erat em natione
tradidit , odamnatus eflet , poceni,
proiectis.Sicut pœnitentia eius fuit in с Lugdunelis:vt dicit magifterin hiftorijs.
fructuofa : fic & hæc oblatio in templo tentia ductus,retulit triginta argen Eride dicit Iofephus libro antigratu.Pis
eft execrabilis. d CEtabiens.Iero. teos principibus facerdotum & fer latus antem erat ei cognome.Prefes aut
Nihil profuit Iudæ egiffe pœnitétiam, a Quanto magis qui cmerunt. erat nome officij fui. Et dicit à præfiden
ti.q.1.c.g
tinnocêté per quam fcelus corrigere non potuit. * níoribus,dicens: † Peccaui,trådens do,qa pfidebat Iudæis ibide miffus à Ro ftudet , &
a manis. a CTûcui.Hîc incidentalit ſub
Sed quando frater fic peccatin fratrem, fanguinemtiuftu . Atilli dixerunt; dit ludę defperatio ,cu dr:Tucui.Iudas 23.9.5.c.fi
†videbis vt emendare valeat quod peccauit,po Emiffe fe audiunt,& tamen extra reatum fe credunt, non licet.
teft ei dimitti.Sinaurem permanet opes & in vendente fcelus conftituunt. geutra.qd dã ef.Hçc aut defperatio P De poz.dif.
b
Quid ad nos Tufuideris . Et pro ceffit ex duob",Priò,ex magnitudine ſce
Pfal.108.a ra,fruftra voce affumitur poenitentia. 3.c.iterHir
Hoc eft quod de eo dicit: Et oratio eius leris,trādēdo ad mortè illû cui? tãtã fans
iectis argenteis in templo recefsit , cum.1.&.c.
fiat inpctm:vt non folum emedare nes a SVt oftenderet ſe peroſum cæli &terrę &itate expert' fuerat.Scd'ò, ga dānatio ludas.&.c.
d f
quiuerit,pditiois nefas, fed ppri homi &abiens laqueo fe fufpendit.Prin, nefua audierat à Chrifto, vt dictü eft cas nihil Iudę?
cidij fcelus addiderit.Leo papa.Scele pitulo pce.qué fciebat pphetã veriſſimũ,
ratior omnibus òtuda & infelicior ex cipes autem facerdotum acceptis ar &.c.fequés
bPnia du.Infructuofa tã:qa erat fis
a Oblatio impiorum abominabilis eft domino que of ti.6.dif.c.l.
titifti , quenon pœnitétia reuocauit ad fertur ex fcelere. ne fpe venię,ficut de his q funt in inferno † videbis
e
dominü, fed defperatio traxit ad laques genteis dixerunt:Non licet eos mit dr.Sap.v.a.Dicêtes intra fepniam agen
um; Expectaffes cófolationem criminis a Corbonan interpretatur oblatio. gazophilatium. tes.c Retulit tri.argen prin.fa.Ex
tui, & donecfanguis Chrifti pro omnis tere in corbonan,quia precium fan quopatet, cupiditas fua nihil valuit fil

bus effunderetur , informis lætifufpenguinis eft.Confilio auteinito ,eme, bi.Sequitur: d Atillidi . Quid ad
dium diftuliffes. e Non licet nos.q.d.non curam , fi peccafti vel no.
verè colentes culice & camelum glutiē runt exillis agrum figuliin fepultu i e CTuuide.i. ad te pertinet videre fas
Huius feculi.
tes,fi enim ideo non mittut pecuniã in k tu tuum. fCEt abi.lo.fe fu.ex deſpe
&
corbanam.i.in gazophylacium.i. inter ram peregrinorum :propter hocuo ratione:Et in hoc plus peccauit i tradē
Actu.f.c dona dei : quia preciữ fanguinis eft, cur catus eft ager ille Acheldemach , do Chriftu,vt dicit Hiero.Cui" rõ eft qa
in traditione Chriſti peccauit contra eius
ergo ipfe fanguis effundit. Et quid pres thoceft ager fanguinis ,ufque in ho
mij eis,fiinde ager emitur in fepultura humanitatem directe:fed i defperatione Hacel de
diernum diem . Tunc impletum
Allegorice pauperum: f Emerunt ex illis. illa peccauit directè contra ejus diuinitas ma. bon
Allegorice, Magnum myfterium eftin eft quod dictum eft per Ieremiam tem,qa contra infinitatem diuinæ mife hoc
Roma.9.c factis iniquitatis, Figulus eft deus in cu m ricordiæ.Sequitur: g Nor. licet eos eft.
prophetam ,dicentem † Et accepes
Fius manu eft ex eodem luto facere aliud SQuo din Zacharia:appenderunt.i.alij rei conparauerüt. mitte.in corbonam. Corbam [ Zachu.c
vasin honorem, alium in contumelia. a SHoc,f. Hebraicè,ide eft qd
' oblatio,Corbonam
)
} autéerat locus ad ponědu oblationes fa
Ager eius,feculi quod vniuerfum præ runt triginta argenteos , preciům
a FIllius Chrifti, b Scilicet me. c là eft non plu tas in teplo prepatione tepli & alijs nes
&
cio eius emitur,vt ei commortui fepelis
ris precij me facientes,quam vile mancipium.
antur peregrini . Non vtiq lfrael , fed ceffarijs.Magna igit apparet facerdotum
appreciati , quem appreciauerunt
alieni:qui in precio fanguinis Chriſti ſe h excæcatio,qui occifionem Chrifti reputa
pulti æternã requiem fortientur , Cilli à filijs Ifrael , & dederunt eos in bat fibi licita,imo tanc facrificiu deo fas
a Conftitutum mihi reuelauit.
quidem fecerunt alia voluntate, vt eter cerent , & tamen precium venditionis ei?
agrum figuli , ficut conftituit mihi ?
num relinquerent fuæ nequitia moni reputabat nefariu &indignum applicari
mentum. Sed nos qui peregrini eram❞ ad vfus templi.h CCófilio autem ini
àlege & prophetis, praua eorum ftudia ſuſcepimus in falutem,& to ,emerunt ex illis agrum figuli.quia ille cuius ille ager erat fi
inpreciofanguinis Chrifti requiefcimus. g CPer Ieremia . gulus fuit,ideo fic vocabatur. Vel fortè, quia ibi erat terra apta ad
Iero.Hoc non in Ieremia:fed in zacharia legitur:tamen alijs ver faciendum vafa fictilia. i CIn fepulturam peregrinorum . qa
Euägelifta bis.Legi nuper Ieremiæ apocryphum,in quo hæc verba fcripta non habebant proprium fepulchrum , kCPropter hoc uocat
rũ excufa repperi.Sed tamen magis mihi videtur hoc fumptum de Zacha eft ager ille Acheldemach . Hoc ex dei ordinatione factum eſt
tio in alter ria morèapoftolorum , qui verborum ordine prætermiffo , ſen. ad memoriam perditionis Iuda & pafsionis Chrifti , Tunc
nata pphe fus tantum de veteri Teftamento proferunt. Per Ieremiam p impletum eft quod di.eft per Ier.Quia fecundum quòd dicit
tiarữ alles phetam.Sed hoc in Ieremia non inuenitur : fed in Zachariaferè Hiero.licet autoritas fequens non fit in libro leremiæ quem habe
fecundum fenfum,non fecundum verba, Vnde quidam codices mus:tamen Hiero.vidit autoritatem iftam de verbo ad verbum
gatione
non habent,per Ieremiam,fed tantum,per prophetā. Tamen fe in quodã libello Hebraico qui dicebatur effe Ieremiæprophetæ.
creto dei confilio factum eft , vt animo Matthæi pro Zacharia Multi enim libri prophetarum non habetur.Vel áliter,li , leremis
Occurreret Ieremias:quia omnes prophetæ vno fpiritu funt los am non eft de textu ,vt dicit Hiero.nec etiam in antiquis libris eft
quuti,ita vt fingula fint oim,& oia fingulotu. Quare ergo Mat & tunc quod dicitur per prophetam intelligere debemus Zachari
thæus hoc emedaret, qd fpû regente fecerat:vt per hoc ammone am:quia Zachariæ vndecimo habetur ifta fententia , licet verba
remur tantam inter prophetas effe concordia,vt vni deputeť cõ aliquantulum fint mutata, m Et acceperunt triginta argë
' ab alio dicit. Vel apud Ieremia inuenit de empto agro,
grue qd teos ,precium appreciatiid eft ipfius Chrifti . Quem ap
Iere,32.e fedno fub hoc noie pręci.Apud Zachariã de triginta argenteis. pre.fi.If.Quia iftud precium fuit conftitutum inter ludam & fà
Zacha.li.c &nihil de emptione agri.Vtrūc ergo interpretatur euangeliſta
cerdotes qui erant defilijs Ifiacl. o Et de eos in ag.fi.Hoc eft
ad hoc qd de dão cõpletu eft, &cofert in vnữ triginta argenteos pro agro figuli . pCSicut cóftituit mi.domin" . Hoc eft addi
qd'eft in Zacharia,& agrum emptu qd eft in Ieremia, Quod fub tum ab euangelifta , quia iſta prædicta erant à deo prçordinata .
dit:Que appreciauerunt.Apud neutrum inuenitur,fed ex per lefus autem
fona euangeliftæ accipiédum eft,quia hoc ex reuelatione dni cos Moraliter.a CTunc uidens Iudas qui eum tradidit quod Moraliter
gnouit ad hanc ré,que de precio Chrifti facta eft hmõi ptinere p damnatus effet pænitentia.Orige . Si autem locum pœniten
Iere.32.c phetia.Liber quippe empti agri apud leremia iubetur mitti in tiæ,requififfet,& tempus poenitentię obferuaffet,forfitan inuenif
vas fictile.Et hic emitur ager figuli de precio domini in fepulturā fet eum qui dicit:Nolo mortem peccatoris , fed magis vt conuers Ezech.18.g
peregrinoru,id eft ad permanlionem quietis eorum qui peregri tatur,& viuat.h CEmerunt exlillis agrum fi.in fepulturam
nantur cum duo & confepeliuntur ei per baptifmum, nam & illa pere. Auguft.Peregrinis inquam qui line domo, patria &toto
emptionem agri hoc fignificare Ieremiæ dominus dicit: qa erit p orbe exules iactantur,requies Chrifti fanguine prouidet.Iftos aūt
mafio de captiuitate liberatoru in illa terra. h CAfilijsIfrael peregrinos dicimus effe deuotifsimos Chriftianos , q renūciates fe
&c. A quibus minus oportuerat, qui magnificare debuerant. culo &nihil pofsidentes in mundo in Chriftifanguine regefcunt,
Tues rex *lelus autem
 Glof.ordi. MatthæiCap . XXVII . Delyra 84

a CTues rex Iudæorum.Secüdü Lucă duo obiecerãt,f.qp funt quæ exprefsius tagunt Luc.xxij. d Nihil refpondit. C
A hibebat dari céfum Cæfari,& qp diceret fe rege . De regno ergo Tum ga manifeftè falfa erant & refpofione indigna.Tu qa vole
Luc.23. a Pilat , quia nefcit interrogat.De tributis, qa audierat eu rñdiffe: batimplere illud q erat fcriptu de eo.Ifa.lin.c.Sicut agnus coră
Luc.zo,d Reddite quæ fut Cæfaris Cæfari:qfi aptu mēdatiuinuidorũ nes tondentefe obmutefcet,& no apier os fuu, e Tuc dicit illi
gligit.Vnde Marcus: Et no erat cõucniëtia teftimonia corũ . In &c.Eade rōne no rñdit ei:&iteru qa nobebat impedire pafsione
CL Mar.24.f hoco Pilat nihil aliud criminis interro fua.Sequit. g CIta ut miraretur.de † Mar.rs.a
gat,nifi an fit rex Iudæoru:arguunt im Chrifti patieria fic tacendo : cũ oia quæ Luc.23.a
dominus.† Iefus autem ftetit ante
pietatis Iudei,q nec falfò inuenire potue cōtra eũ dicebatur, poffet exuflare vno Iohan.18f
rut qd obijceret Saluatori. b CTudi præfidem & interrogauit eum præ bo. hCPer die.Hic cofequéter po
cis.Sacerdoti,quafi de præteritis rñdit: 'fes,dicens: Tues rex Iudæorum? niturinnocentiæ Chrifti declaratio. Et
quia lex omnis venturu Chriftu prędica Sic temperat,vt fermo eius calumnię non pateat; primò oftéditur eius innocētia.Secüdd
& tamen verum dicat Iudæoru refiftentia,ibi: Principes autē
uerat.Tu dixifti: quafi venturu Chriftu
ex lege ipe dixiffet. Huic legis ignaro di Dixit illis lefus : Tu dicis . Et cum Prima in duasiga innocetia Chrifti pri
citur:Tu dicis:qap fide pñtis cõfefsiõis mò declarat de verbo iudicis.Scd'ò: ex
accufaretur à principibus facerdo
falus gétiu eft.Nora o Pilato aliq ex pte SVtverum patientiæ det exemplum,ficut flagellatus teftimonio fuæ vxoris,ibi: Sedēte autē.
J ante,ira modo filet accufatus.
refpōdet qui inuit" ferebat fniam. Pha Ad euidentiã primę partis aduertēdū,
rifæos verò indignos fuo fermõe iudica tum & fenioribus , nihil refpondit . " q'infauoreIudæorü conceffum erat à
a Ethnicus eft qui condemnat Iefum,fed cauſam refert
uit.c CQuidi.Bar. Barrabas in euãs in populum Iudæorum Romanis,vt in folemnitate Pafchali di
+quot gelio fcdm Hebrços filius přis vel magŕ mitteret vn' incarceratus fcdmvolūta
Tunc dicit illi Pilatus : Non audis
coruinterpretat. Ipfe eft antichrift ,què tem eoruin memoriã liberationis co
† quanta aduerfum te dicunt tefti,
illiChrifto preferunt, quib'dicit :Vos ex rum de Aegypto : quia in folemnitate
By a Necrimen diluens dimitteretur a præfide,& cru. Pafchali fiebat memoria illius bñfici.
Iohã,8.f patrediabolo eftis . Pilatus gos mallea eis vtilitas differretur.
toris interpretat, diabolu fignificar,q eft Pilatus autéfciebat eos cupidos ,de oba
monia ? Et nonrefpondit ei ad ul
malleus vniuerfæ terræ , p qué dñs vaſa f feruãda illa cõfuetudine, Ex altera par
lum uerbum , ita ut miraretur præ
†Mar.15.a. fua pmittit pbari:&ad vltimũ conterit, te volebat Chriftüliberare , ideo ppo
Luc.23.c quado in extrema dãnatione cõfringet. fes uehementer Per diem autemfo fuit cis optione dices, liberaret eis Ies
a Non imperiali ſanctione,ſed ductus populi con fum vel Barrabã,& nullu alium, phoc
John8, g. ₫ CQué uultis . Populo volens fatif fuetudine,cui placere volebat.
facere dat optionem , quis non dubitet fubtiliter credes liberare Chriftü de cos
lennem confueuerat præfes dimit,
Chriftü eligendüſcies p inuidiã traditữ. fenfu eoru:ga non credebat aliquo mo
e CQui dicitur Chriftus. Idemqď terepopulounum uinctum , quem do o peterent liberatione Barrabæ, qa
k
Marc ait.rege Iudçoru,quoru rex Chri uoluiffent . Habebat autem tunc erat homicida &feditiofus & pefsim",
fus vocabat.f CPro tribunali . Tria a Propter feditionem &homicidium. b Vulgatum vt hř Luc.xxiij.Et ideo credebat, prę
in malitia.
bunal fedes iudicũ , vt folium regu , ca. eligerent liberatione Iefu.Et hoc eft qd
• unum uinctum infignem, quidices dicit:Per dié au fo.no quecuq , fed in
E thedra doctorum. g Vxor ejus. a Barrabasfillius magifiri, vel Barrabas filius patris,
Vxor viri gentilis hoc in vifione intellig quod rectius. folênitatePafchali ,vt dictü eft.j Co
fueuerat.Ratio dicta eft, k C Habe
git,quod Iudei vigilantes intelligere no batur Barrabas.Congregatis ergo
luerunt. h Nihil tibi. Nunc demu bat au.Dicitur aute hic infignis no no
⚫illis dixit Pilatus: Quemuultis dis¹
B diabolus intelligens perChriftum ſe ſpo bilitate generis,fed ex famofitate fui cri
N

lia amiffurum, ficut primum per mulies mittam uobis,Barrabam , an lefum minis:quia etiã bonữ ad mala trafferis
·
rem morte intulit,ita modo per muliere mus,vt dicitur,v.Meta . ficut aliqs dici
vult Chriftum de manibus Iudæoru lis quidicitur Chriftus : Sciebat enim,
a STimentes,ne omnes crederentin eum. turbonus latro,ita pot dici infignis.Se
berare,neper mortem eius mortis amits opper inuidiam tradidiffent eum.Se " quit. 1 CQueuultis.q.d. nullu aliu D
tatimperium. i Barrabam &c.Fi . a In Pilato & vxore eius, Chriftum iuftum con habebitis :& p hoc credebat liberare les
fitentibus,gentilis populi teftimonium eft. fum,vt dictú eft.Cuius ratio fubditur.
lium diaboli elegerunt pfilio dei, vt Sal
uatorem cũ fua falute perderent,& pdi ' dênte autem illo pro tribunali , mi m Sciebat enim.quia publicē ar tín
torem liberarent, quæ fuapetitio hodie fit ad eum uxor eius dicens :Nihil guebat vitia facerdotu & Pharifæoru, ne quid
étiam hæret eis,amiſſa gente & loco & li P n CSedente. Hic declarat innocetia rei fit tibi
tibi & iufto illi: Multa enim paffa "
bertate: quia datorem libertatis perdere Chriftip teftimoniữ vxoris Pilati , Ad cuiiuſto
tifomnis voluerunt, k Quid igitur faciam fum hodietper uifum propter eum cuius euidentia fciendü, q diabol? qui illo.
་
+Mar.15, a de Iefu . Multas quærebat occafiones, † Principes autem facerdotum captione Chrifti pcurauerat pludæos ,
Luc.23.c vt eum cum beniuolentia populi libe a Egreffa eft iniquitas'a fepibus & iudicibus. paliq figna ppedit qp ipe eet vere Chri
Iohã.28.g raret. Primò , latronem iufto confe & feniores perfuaferunt populis , ftus,&p coleques , peius mortè ſpos
1 r liaret infernus.hoc aute ppēdit pcipa
rens:Deinde. Quidergofaciam de ut peterant Barrabam : Iefum ue
Iefu ,qui dicitur Chriftus : Et cum tientia, & pfcripturarữ impletione,&
Kodicerent: rò perderent . Refpondens autem forte pfatōru patrû in lūbo exiftētiū ex
præfes , ait illis : Quem uultis uo, ultatione:&ideo morte Chrifti impedi
bis de duobus dimitti Atilli dixe re volebat p vxorē Pilati : cuius preces
Nico.de Lyra. efficaces credebat in cofpectuviri fui, Er
runt, Barrabam . † Dixitillis Pila
aClefus autéftetit . Hic ponitur hoc eft qd dicit hic . Sedente aut eo. Mar.15.b
k
tus: Quidigitur faciam de lefu, qui iudicando.f. Chriftü: o Mifit ad Luc.23.c
ipfius pñtati interrogatio. Ad cuius eui
dentiã cófiderandữ,œludçi accufauerút eu uxo.q.d.nullo modo cōdēnes eum,
Iudçi accu Chriftum coră Pilato de tribus,vt habetur Luc.xxin.a. Primum fed magis eu'dimitte. p CMulta eni paffa.quia diabolus aps
fauerunt fuit,q fubuertebat gentem Iudæorum â cu Itu legis. Secundum . paruerat ei,moués eã terroribus ad liberationé Chrifti. Vtrũ aut
Chriftü co op auertebat populum à redditionetributi imperator iRomano talis apparitio fuerit ei facta in ſomno vel vigilia expreffè nõ ha
ramPilato Tertium, op dicebat ſe effe regem : & fic volcbat fibi vfurpare re betur hic:videt tño fuerit in fomno, phoco hic dicit p viſum.
detribus, gnum.Deprimò non curauit Pilatus, quia erat homo gétilis: & Chriftus em fuit pñtatus Pilato valde mane, vt dictũ eft in princi
ideo non curabat de obferuatione feu violatione ludaicæ legis. pio huius capfi.Et ideo pbabile eft, q vxor cius iacebat adhuc in
Secunda fciebat effe falfum,quia audiuerat à Chrifto refponfum lecto:qa dñeno folet ita mane furgereficut viri fui. q Prin
fuiffe Iudæis:Reddite quæfunt Cæfaris Cæfari . &c.vt fupra, has cipes. Defcripta Chrifti innocentia,hic fubiugii Iudçoru refiften
bitũ eft.xxij.De tertio aute interrogauit ipfum Chriftu : qa cōtra tia.intantu em odiebant eum,q pręelegerunt liberare hominem
impatorě videbat effe directe, aliqs diceret fe effe regē ludçorữ peftiferu,neChriftus liberaret.Et hoc eft qd fubditur hic.Princ
qferuiebātimpatori Romano fub tributo, ppt qď Romani aba au.fa.&fe.Falfas rõnes inducedo.r CVt pe. Et patet vfqz ibi;
ftulerat à ludæis nomē regiû à tõe Põpei. & hoc eft qd diciť hic: Quid enim mali
Et interrogauit eû Præſes,dic.Tu es rex. b CDixit illi *aClefus autéftetit &c.Sequitur. f CEtno refpö ei &c.
Iefus:Tudi.f.veritatë: qa nõ negauit ſe eſſe regē:ſed magis con Ro dicta eft ca.pce.fcdm Aug.Hic .Vel ideo nihil refpödit ne cri Moraliter,
fenfit,verūtamé expoſuit dictū fuū,dices Regnũ meũ non eft de medilues dimitteret âpcide,& crucis vtilitas differret, q Prín
hoc mudo,vt hi loh.xvin.g. Et in hoc fatiffecit Pilato:qa regnữ cipes.Orig.Eft & nudvidere,quo ppls Iudeoru à fenioribus fuis
impatoris non põt eſſeniſi in hoc mūdo,& fic regnữ Chrifti non &Iudaicædoctoribus fuadetur, & excitatur aduerfus lefum , ve
erat cotrariu impatori. c CEt cũ accufaretur &c.Que dicta perdat eu:&hodie inlocis plurib? fit idem aduerfus membra ci?
lunt quæ exprefsius *Innocens
 Glof.ordi. Matthæi Cap . XXVII . De Lyra

diceret,crucifigatur,no ftatim acqeuit,fed iuxta fuggeftioné vxo &fauoré Iudæoruhabēdu.h CTüc dí.il Car.Facta rñſiõe à lu G
Eris ait:Quid em mali fecit:Quo dicto Pilat abfoluit Chriftum . dæis, totupâm reciperet fup fe & filios fuos. i Iefum au.li
a CLauitmanus.Getilem ppm ab impietate Iudçoru alienữ cet ifta flagellatio Chrifti ponat hic poftfniam iudicis, tñ fuit añ
defignas,qui clamaucrüt:Crucifige crucifige eu. b CSanguis. facta vt hiloh.xix.quia ad hac intétione eu præcepit Pilatus fla
eius,Perfeuerat vfque hodie imprecatio :&fanguis Chrifti non gellari & illudi,vt Iudæi effent fatiati fanguine ei ,videntes eûfic
aufertur ab eis, cTunc di.il.Barra. punitu etiã vltra codignu. & io ponit hîc
Barrabas latrofeditiofus, & homicidio SQuirex vefter eſt. qfi precapitulatione.k Tuc mi.i.poft
rum autor,dimiffus eftpopulo Iudçoru. dicitur Chriftus ? Dicunt omnes : flagellatione imediatè & ante fentētiam,
Ifidorus
Tlfido.Diabolus q iam olim obfupbia a Vt vxor mandauerat,nihil tibi & iuſto illi, ICSufci.Ie.ipræ.vt magis illi illuderēt
àpatria lucis expulfus, & in tenebrarum in loco patenti& coram multitudine.
Crucifigatur.Ait illis præfes:Quid
carcerefuerat miffus , Et ideo Iudæi pacē a JQuantoplus audiebant,& Pilatus vellet eu liberare. mCEt exu.f.veftimétis fuis,n Chla
habere no poſſunt, qa feditionu princi my.coc.i.rubea infimilitudine purpurę
enim mali fecit: Atilli magis clama
Crucifige pem eligere maluerut,Vel Barrabas Ty eqvtuntreges.o C¡Circũd.ei.ipfum ve
bant, dicentes : Crucifigatur . Vis
di legeRos pum gerebat antichrifti, d Clefumue à ftiendo.p CEt plecten.co.defpi.i.de
mana priro fla.Ideo credēdus eftPilatus Iefum fla dens autem Pilatus , quianihil pro iucis marinis ad modū fpinarum acutis.
flagellabat gellaffe, & militib' adilludendu dediffe, a FId eftrebellionis crimen ei contra Cefarem impin Et ego qui hæc fcripfi , audiui à qdam g
vt fatiati pœnis eius & opprobris,Iudei fuerat vltra mare cufeto Ludouico rege
ficeret ,fed magis tumultus fieret,ac ;
morte eius vltra no fitirent.Iefum uerò Fraciç, i littoremaris fenferat pucturas
a Quodammodo conteftans,ego innocentem volui li
Seruiens Romanis legib , quæ crucifiges berare. iucorupfotulares intermedios. q CPo
$
dos prius iubet flagellari. e Chlamy cepta aqualauit manus coram pos fueritfu.ca.e.p fimilitudine coronę re
dem coc.quæcuc fecerüt, licet aliames a Non in hoc deum fallit,particeps eft:fed innocens gia.rCEtaru.idee.pfceptro regio.
tior illis qui dicunt:Crucifige crucifige.
Mar.15.b te,tamenobis facraméta dederunt. Chla CEt genufle.an.eu il.ei. facto fifr &
myde idem qd'Marcus dicit purpuram, pulo ,dicens : Innocens egofuàfan , bo.vnde fequit: t CDicen.Aue rex
a JBgo minifter ſum legum, veftra voxfanguinë fūdit. Iu.q.d.voluifti regnare,&nopotuifti:&
in qua Chrifti caro paſsiõib" obiecta infi videbitis
Ifa.63.a nuat.vndeppheta:Quare ergo rubrũ eft guinehuius iufti, uost uideritis . Et ficeoru illufio accufationi Iudæoru cors
indu,tuũ,In ſpinça corona, noftrorufus L. refpondens uniuerfus populus, dis rñdebat. v CEt expu.in eu. tão in ps
1.q.4.c.ecfceptio petorü,quæ per ſpinas notani.In JCulpa& pœna. Vnde per Iſaiam:Sis fonã côtéptibile & vile.x CAcce⚫aru.
clelia. calamo:venenata occidit animalia.luxta leuaueritis manus ad me,non exaudiam:manus enim ve
ftrefanguine plengfunt, de manu ei?.y CEtpercu.caput e. Et
Luc.23.b Luca apd Herode alba vefte induit, in qxit: Sanguis eius fuper nos ,& fu rõnecotemptus & ratione doloris infli +Mar.15.d
innocentia& caftitas affumptæ huanita gendiga ex tali pfecutiõe aculei coronæ
per filios noftros .† Tunc dimifit ile intrabat caput ei?.z CEtpoftq.Poftq Luc.23.d.
tis exprimit: & glia regni imortalis , quã a JA Pilato,vt Iohannes ait, F[deo flagellatum, vt Ioh.19.a.
per pafsione accepit,Vel induit purpura nos aflagellis liberemur. defcripta eft ipfius Chrifti cõdēnatio ins
id eft fetis Martyrib?, alba vefte, alijsfatis: lis Barrabam : Iefum uerò flagella iufta, hic ponit iniquæfniæ executio . Et H
gayòfolet calamo fcriptura fieri , caput
tum tradidit eis , ut crucifigeretur .
Chrifti pcutiut calamo,q diuinitati illius fixio: Scdò , crucifixi illufio ,ibi: Prętereữ
çõtradicentes,errorefuu autoritatefcri Tunc milites præfidis fufcipientes tes,Tertiò,illi' expiratio,ibi:Afexta auté Circa Chri
pturæfanctæ cófirmare conant, In facië a Quia obijciebatur ei o vfurpaffet imperium in pos
pulo Iudeorum,illufionibus hoc oftendunt. hora.Circa Chrifti crucifixione qtuor ta fti pafsioné
fpuut,q lefum in carne veniffe denegãt. guloci vilicas : Iudeorü crudelitas,ibi :Et quatuor tā
Iefum in prætorio, congregauerunt
Vt illi falfo adorabat,ita hodie q creduc 1 Poft aut, guntur,
ad eum , uniuerfam cohortem , & ex Latronu focietas,ibi:Tuc crucifixi fut.Cir
Ffed puerfis actib' verba eius & pmiffa re
a Proprijs veftimentis. b Pro purpura qua
gni defpiciut quãfi fabulofa. Iero,In reges vtebantur. ca primu dicit fic: Et poftq il.qa chlas
■
chlamyde coccinea opa genti cruentauentes eum, chlåmidem coccineam myde illa coccinea impofuerüt fibi folu
fuftentat. In corona fpinea, maledictum ad deridendum eum ficut regemfalfum.
circumdederunt ei.Et plectentes coo
foluit antiquu.In calamo ,'venenata occi aCEt índu.eu ue.e.qb' fpoliauerunt
a Pro diademate.
dit animalia,Velcalamu tenetin 4 prçdictu eft:& hoc fecerut,vt du &
yt facrilegiü fcriberet Iudæorum,Infuis ronam de fpinis, pofueruntfuper ca admorte magis cognofceret in ppria ve
veftibus non illuditur,fed in his que pro fte in aliena .c Exeu.hoc no eft con
put eius ,& arundinem in dexterae,
pterpetania portauit.Cũ crucifigeretur tra id qd
'df Ioh.xix.c.Et baiulās fibi cru
a Adorant vt regem.
fuu recepit ornamētū ftatim : qa elemēta ce.&c.lpe em priò portauit crucê fuâ,qñ
ius :& genuflexo ante eum illude ,
turbant,&creatori teftimoniu dat crea exiuit de domoPilati,vt dicit Iohanes.fed
tura, f CExeûtes aũt.Primò domin? bantei,dicentes: † Auerex Iudeoru. qa erat fatigatus ex pręcedēti labore ieiu †Mar.15.b
Iohan.19.c cruce fua portauit:qd lohānes refert an= Et expuentes in eum , acceperunt as x nijs & vigi
Leifteveniret obui":cui impofita eft. Et Y
rundine,& percutiebant caput eius gCInno.Leo Papa.Excefsit ergo Pi Moraliter
hoc cogruo ordine myſterij, qa Chriſtus lati culpă facin' Iudçorũ,ſed nec ipſe eua
=
1.Pe..d paffusé pnobis,no,re.exe.vt ſe. ve.ei?, Etpoft illuferunt ei , exuerunt e,
fit reatu,q reliqt pprium iudicium,& in
um chlamyde: &induerunt eum ue
Et qa Simo de cyrenis eft,quæ efti libya: crimē trāſit alienu.h Tuc di,Hilarius
peugentes fignant, qui primo peregrini b
ftimentis eius,& duxerunt eum , ut In quo archanu infidelitatis futuræ often
†Mar.15.b à teftaméto dei,nunc obediendo ciues. · ditur.f.Antichriftū Chrifto præferendữ.
funt & domeftici'crucifigerent.Exeutes autem inue
Luc.23.d. kCTuc mili,Chryf.Que igitur erit no
bis cura de cætero,fi contumelias ab aliq
Nicolausde Lyra. patiamur poftq Chriftus hæc paffus eft.Etem quod fiebat iChri
fto,vltimus contumeliæ terminus erat, nec vna particulatantum
a CQuid enim mali fecit.q.d.no allegatis caufam fufficie fed vniuerfum corpus patiebaturiniurias caput per coronam &
tem,fuæ mortis. bCEt illi magis.per clamore auté & tumul arundinem & Colaphos.Facies:quia confpuebantur genæ & ala
tum populi voluerut obtinere qd no poterat prone habere, dis pis cædebantur corpus totum per flagella denudatur,& circuda
cetes: Crucifigatur.i.morte turpifsima & acerbifsima mo tionem Chlamydis ad fictam adorationem.manus per arundine
riať. d Vides au Declarata Chrifti innocentia,vt vifum eft,
quam dederunt ei pro fceptro.acfi timerent ne præmitterent ali
hîc ponit ipfi' innocētis iniufta cōdēnatio,quæ pcefsit ex pte ius
quid grauiffimæpræfumptionis.Moraliter,Rab . Caput Chrifti Moraliter
dicis ex timore,ne fi dimitteret cũcôtra clamore ppli,accuſaretur
deus,igitur calamo Chrifti caput percutiunt qui diuinitati ei? cõ
poftea ad Cæfare.& hoc eft qd dicit hic : Videns au.Pi.ofteden tradicentes errorem fuum autoritate facræ fcripturæ quæ calamo
do Chrifti innocétia ad ei liberationé. e CSed magis tu.f.cla fcribitur firmare conantur.Spuunt in faciem eius, qui præfetiam
mātis ad cotrariup feductione facerdotu,vt vifum eft. f.CAc
gratięfuæ verbis execrandis refpuunt,& deumin carne veniffe de
cepta aqua la.ad hocvt Iudæi totu petm fup fe accipent, & ipe negant.Falſo autem illum adorat qui eu credunt, fedperuerfis as
immunis eller â peto.Sed hoc no fuffecit ad oimodă ei excufatio
tibus defpiciunt. b CEt du.extra ciuitatem,vt per hoc oftende
&
nē,qa cũ eēt iudex tenebat ex officio feruare iufticia:&iõ grauiter retur, quod pro totius mundi falute patiebatur.Heb.xij.b. Iefus
peccauitfaciédo cotra eã,ad hñdū ppři fauore:minus tñ peccauit vtfanctificaret populum fuum extra portam paffus eft. c C Ex
Iudæi:qa eius motiuũfuit minus malū:Iudæi em ad occidēdu
euntes autem inue.ho.cy.Hierony.Myfticècrucem fufcipiunt
Chriftü motifunt prãcore & odiu,Pilat autppt timore Cefaris
nationes,&peregrinus obediens portat ignominiam Saluatoris.
&fauorem
* Et dederu
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XXVII.DeLyra
85

funt & domeftici dei & hæredes . Simon enim obediens . cyrene &.obliuifcant egeftatis fuæ , & doloris fui no recordent ampli".Io C
A hæres interptatus, Qui bene devilla venit.i . de gentilitate .Villa ex occafioe hui" verbifeniores Iudæoru ftatuerat, vt codenatis ad
Græce pagus,vnde pagani,q à ciuitate dei funt alieni: qui relictis morte daret vinu aromaticu ad bibendi , vt facilius toleraret paf
: paganis ritibus paffionis veftigia imitantur. Vel i domino figuz fione.In Ierufalé, ast erat matrona deuotæ & copaffiuę, q hoc vi
rantur:qui fponte portant crucem domini,in Simone qui inuiti. nudabāt ex deuotiõe.ludçi ergo ex nimia crudelitate moti tale vi
a Cyreneum.Ecce non Hebræus,fed nu datu pChrifto & alijs duob' cum eo
alienigena opprobrio Chrifti fubdiť , vt 2 crucifixis acceperut fibi, fcdm q dictum
plenitudo facramentoru tranfire à circu nerunthominem cyreneum nomi, erat Amos.ij.c.Vinu damnator: bibcbat † adegerut
cifione ad prapuciu oñdať.b Golga ne Simonem: huncfangariauerunt &loco ei pofuerit acetu cu felle mixtu. †Mar.15.b
2 cCEtcugu
.no bi.Marc dicit : Et no Luc.23.c
tha.Syrum eft,& interpretatur Caluarie ut tolleret crucem eius . † Et uenes a
no ob caluitiū Adæ qué mentiunt ibi ſe a SVtvbi erat area damnatorum,ibi fint vexilla accepit:ganon accepit ad bibendi,fed ſo † Ioh.19.d.
: pultu,fed ob decollatione dãnator.Adã martyrum li ad guftandu modicu ,vt fic ipleretur i
Iofue.14.d juxta Hebron in libro lefu legit fepultus. b
runt in locum qui dicitur Golga eo qd fcriptü eft in Pfal.lxviij.e.Dederut †
Loca funt foris porta in quib? capita trữ a Decollatorum. in efcă mea fel, & in fitimea porauert me
cabantur damnatorü.Et Caluaria : hoce tha, quod eft Caluària locus.Et de aceto.dCPoftqua cruci.eu.Hic poni Golgoltha
Interpres decollatoru fumpfere nome,Q.ergo no a Qui omnes conuerfi funt ei in amaritudinem vitis tur militu crucifigetiũ cupiditas in hoc op
carum aliente.
xius inter noxios. c Cum felle mi. Velpro amaritudine. abftulerut fibi veftimenta ſua oia; cum tň
C danatis ad morte dimittat aliq veſtimē
0 Alius euangelifta dicit Myrrhatü.i.ama dêrunt ei tuinum bibere cum felle
† acetum riffimu . Et potuit vtraq effe commixtio a Guftauit quidem mortem ad horam , fed tertia tu ad carnis fug operimentu. & hoc eft Ф
Maris.b. fellis & myrrhæ. d CEt cum guf.no die refurrexit. dr:e Diuiferutfi.ue.e.i quatuor p
a
luit.Hoc Marc tacet noluit bibere.Hoc mixtum.Etcùm guftaffet,noluitbites ,fectmqp di loh.xix.qa qtuor crat mi

eft quod Marcus ait: 'non accepit.f.vt bi
beret, e CDiuiferunt.Hoc Iohannes
diftinctius : veftimenta in quatuorpartes
...
bere.Poftquam autem crucifixerut lites ipm crucifigentes.f Sorte mitte.
• eum ,diuif с Ifta forsfuit miffafup tunică dñi'inconfu vt imple
erunt ueftimenta eius for f
tilē, q crat facta qfi reticulato ope: & io retur quod
g

Iohã. 19.d. vt ecclefia in quatuor partibus mundi fi tem mittentes ,utimpleretur quod nopoterat bene diuidi cũ no haberet ali- dictu eft R
3

gnet.Tunica fortita,fignificat oim parti dictum eftper prophetam dicētem : quã futurã,&iō mifert fortes, qs haberet pphetā diz
Pğ.21.d. um vnitatem vinculo charitatis , q forte ea integra.gVtadimpl.qd' dictué cente: Diui
+Diuiferunt fibi ueftimenta mea, &
i.gra dei puenit,non humano arbitrio, a Tunicam inconfutilem. per pphe.d.Diui.fi.fcdm Hier. iftud ferunt fibi
fCCaufam .Pro qua cũ Iudæi Pilato fuperueftem meam miferunt for, no eft de textu Matthæi , nec eft in antiqs veftimenta
tradiderunt.Rex p crucem non perdidit, a Diligentiahec nobis profecit, vt apertior virtus libris,fed tm in euägelio lohannis . Expo mea & fup
fed confirmauit,imperium,velint nolint refurrectionis appareat, fitio tame hui" autoritatis patet ex dictis, vefte mea,
Iudæi. g CVnus à dex.Vnus à dextris tem.Etfedentes feruåbat eum . † Et hEtfede fer.eu , ne aliqs rapcret eu miferunt
a Pilatus & miniftri.
p quemortificatio fignificat carnis p ce de cruce antec effet mortu". Et ipo fortem.
H
Tefti gloria:vnus à finiftris , per queiteri impofueruntfuper caput eius caus fue fu.ca.e.lite erat modus Iudæoru,q Mat.is.c.
fignificatur mortificatio carnis pro aliq fup capita crucifixoru ponebatur caufa Luc.23.e.
ite Cit Sap.2.d. famipfius fcriptam : Hic lefus teft
mudi caufa.h C Blafphemabat.Præ codenationis ipforu : Ipfe aute accufatus Ioh.19.d.
rex Iudæorum.Tunc crucifixi funt
dictu erat in libro fapie : Morte turpiffi fuerat, q fibi volebat vfurpare regni Ju- † Nazares
Et qua ma condemnemus eu : Erit em refpectus • cum co duo latrones,un? à dextris, dæoru,vt vifü eft. k Tunc cruci.fut nus
a Non in via veritatis pedem ponentes.
Ic, Batt B in fermonibus illius:Si em verè filius dei 1 cũ eo. Hic defcribit latronu focietas.Ad † Mar.15.c·
eftfufcipiet illu,de manu contrario fuo & unus àfiniftris . † Prætereuntes hoc em crucifixi fut cu Chrifto ex intétio
Cir
rum liberabit illu.Quia ergo crucifigeba a Sicut mobiles greffu corporum, ita & mente,ita
fermone. ne ludçori,vt Chriftus videret particeps D
lū tur,& non liberabatur, credebant illum h & magifter i malefactis eor.Sed ex inten
autem blafphemabant eum mouen
m. non effe dei filiu:propterea pendenti in li a Fatuus populus concordat voci falforum teftium. tione dei hoc pmittētis factü eft, vt iplere †Mar.1.c.
Inc gno infultant:& caput agitant, i CSifi tes capita, & dicentes : † Våh quitur qd ' de Chhrifto fcriptü erat:Ifa.liij.d.
lius dei es.Si infultantibus cedens def Et cü fceleratis reputatus eft.1 Præter
cenderet de cruce,virtutem patientiæ no deftr uis temp lum dei , & in tridu o
ve 11 euntes au.Hic defcribit ipfi' Chrifti cru
on demonftraret. k Et credemus ei. illud reædificas . Salua teipfum . cifixi derifio:qa priò fuit derifus à prçter
O eūtib",hoc cà vulgarib " hoib" circa locu
TU Fraudulentapromiffio : maius facitfuri Si filius dei es , defcende de cruce.
gens de fepulchro, & non creditis: fi ergo crucis cocurrêtib ",dicétib?: mCVah.
de cruce defcenderet, non crederetis . Sed Similiter & principes facerdotum❞ Interiectio eft infultantis feu deridentis .
hoɖdæmones immiferunt,ftatim em fen illudentes cum fcribis & feniori Qui deftruis te.dei.Imponebat em fi
iu f ૧
ferunt virtute crucis,& fuas vires fractas Nolentes verum dicunt, & qui hoc potuit,poffet bi,q hoc dixerat :Sed hoc falfu eratvt vi
vtique,fed munus volebat vt faceret maius.
& hoc agunt vt de cruce defcendat , Sed r fum eft cap.pręce. n Salua te ipfi.q.
Pj Ma & Pharisfciens hoc dñs , permanet . vr diabolu des bus , dicebant : † Alios faluos fe
d.no potes,exq patet falfitas tua.Secudo Luc.23.c.
Læis †
cit ,feipfum non poteftfaluum fa fuit derifus à facerdotib". & hoce qd ' dr:
Nicolaus de Lyra .Keſtruat.
cere . Sirex Ifrael eft , defcendat : PCSimiliter & prin.fa.illu.cũ fcri
C

18 k
nijs&vigilijs :iõ milites coegert Simo nunc de cruce, & credemus ei.Con,
n në ad portādu ei" cruce,vt citi" poffent p
7 uenire ad locum crucifixionis . vt dicitur
hîc.aCEtuenerunt in locum,qui dicitur Golgatha : qd
eft Cal.lo.Ille locus non eft fic nominatus à CaluariaAdę ibi fes
pulti,vt dicut aliqui: quia Adam fuit fepultus in Hebron vt habe
turIofue.xiin. ppter q Hebron dicebat antiquitus Cariatharbe.i.
ciuitas qtuor:qa qtuor magni patriarchæ funt ibi fepulti cu vxo
ribusfuis.f.Ada & Eua,Abraham & Sara,Ifaac & Rebecca,Iacob
& Lia,Dicitur ergo Caluariæ loc", qa locusille erat plen", capitib
mortuor ,q ibi decollabāt:qaibi malefactores puniebantur: & fic
patet loci vilitas,in quo Chriftus crucifixus eft, b CEt dederut
Hic confequenter ponitur Iudæoru crudelitas,cũ dr:Et'dede- ei
ui.cũ fel.mix.lohanes at dicit,q dederunt ei acetum .Ad euiden
tiam auté huius confiderandum,q aliq dicut hoc effe factum vt ci
tíus moreret : & ficmilites de eius cuftodia citius; expedirentur qa
debebant eu cuftodire, quoufqlexpiraffet.Dicut em,qp exñtes i tor
mento fi potentur aceto citius moriuntur:Sed hoc no videt mul
tuprobabile:qa acetu eft frigidū , & pcõfeqns videt magis mortē
taliu differre: ppter'qd
' aliter dicendu eft,Scribit em in quodam li
bro Hebraico q apud eos intitulatur liber Iudicu ordinarioru : q
quia Salomon dixerat:Prouer.xxxj.a.Date ficeram.i.potuinebria
Hiuum mærentibus,&vinum his qui amaro funt animo , vt bibāt
& obliuifcan
bis.i.legifperitis.qEt feniorií.i.iudi
ordinarijs.r Dicebat:alios fal.
fe.q.d.non eft veru:qa fipoffet facere tas
lia,faluaret femetipfi. s Sirex Ifrael eft.no qcüq ; fed Meffi
as pmiffus ilege. Defcen.n.de cru.qa alij reges no poffet tas
lia facere. vCEt crede.ei.Falfü dixerüt:ga maiora fecit, qñ La
zar fufcitauit,& qñ poft morte de fepulchro furrexit, & tñ no cres
didert ei. Tertiò fuit derifus à latronibus,& hoc eft quod dicitur:
Idipfum
bCEt dederuntei uin.bi.cum felle mixtum,Hocmora- Moraliter
liter faciunt qui membra eius amaritudinibus affligunt. eDis
uiferunt ueftimenta eius.Hoc nequiter attentant, qui ecclefias
fpoliant, k Tunc crucifixi funt cum eo duo.Per iftos du
⚫os latrones defignantur omnes qui artioris vitæ continentiam ap
prehendunt,Quicunque enim intentione placendi deo hoc faciut
defignantur per illum qui à dextris Chrifti crucifixus eft.Qui verd
pro appetitu laudis humanæ,vel aliqua minus digna intentione,
per illum qui à fimiftris, 1 C Prætereuntes autemblafphe
mabant eum mouen capita & dicentes.Sic & modo qui vi
am prætergrediuntur iufticiæ,non ceffant ipfum blafphemare.
o Si filius dei es.Ra.Si autem tunc de cruce defcenderet,virtu
em patientiæ non demonftraret:fed expectauit paululum,irrifio.
nem fuftinuit, & qui de cruce deſcendere noluit,de fepulchro refur
n Xrexit.Afexta
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XXVII . De Lyra

ftruat. aCIdipfum aut & latro. Prius vterq blafphemauit, perauitprimò Chrifto:fed alter videns poftea patientiam Chrifti G
E deinde vifis fignis vnus credidit . Ita vterq populus deum prius poenituit,& mifericordiam pecit:& fic inuenit. c A fexta au
blafphemauit:fed alter fignis territus poenituit,& nunc Iudæos tem hora.Hic confequenter defcribitur ipfius Chrifti crucifixi &
arguit. Vfitatè dicitur:Et ruftici infultant mihi, fi vn" hocfa derifi expiratio:vbi primò notatur perturbatio elementorum qfi
Luc.23.f. cit.Ita & hic.Lucas enim ait vnu fideliter dixiffe.Memento mei Chrifto morienti compatientium, Secundò confeffio affiftentium
domine dum, &cat. Moralem fan ibi:Centurio autem.Prima in duas: quia
Ephe.z.d. tæ crucis figuram defcribit Paulus , vbi
& primò defcribitur perturbatio corporữ
† deo ait:In charitate radicati &fundati ,vt pof fiditinfdeum :liberet eunuc fiuult*.
a fuperiorum. Secundò inferiorum , ibi:
* Eum. fitis cõprehédere cum omnibus fanctis. Dixit enim, quia filius dei fum . Id Et ecce velum. Circaprimum dicit fic:
quæ fit logitudo ,latitudo , fublimitas & Plurale pro fingulari. Afexta hora tenebræ factæ funt.
pfundum.Cognofcere eria fupereminen ipfum autem & latrones, qui crucis Hieronymus dicit fuper iftum locum, qp
tem fcientiæ charitatem; Chrifti.In lati iftæ tenebræfuerunt facte per retractio
fixi erant cum eo improperabãtei ,
tudine quippe opera charitatis fignificat nem radiorum folis diuina virtute. Oris
Compatiuntur elementa conditori fuo.
+Mar.1.c. Inlongitudine,perfeuerãtiã cõuerfatiōis a Ne fol pendentem dominum videret, vel ne impij
fua fruerentur luce. genes autem dicit , quòd hoc factum eſt
fancte vfq i fine. In altitudine,fpe cælefti
Luc.23.f. b Afexta autem hora tenebræ factæ с per interpofitionem nubium denfarum.
um pmior. In profundo,infcrutabilia iu Sedin hoc magis credendum eft Dionys
d
dicia dei. Qñ iftagra inter homies venit, funt fuper uniuerfam terram , uf,
fio, qui dicit in epiftola Ad Policarpum
&hæc coaptantur facramento crucis,vt i a Ne putetur confueta eclipfis per tres horas tene hocfuiffe per interpofitionem lunæ iter
brę facie funt.
latitudine accipiat trâfuerfūlignū & extęs · terram &folem : ficut fit in eclipfi folis:Et
que ad horam nonam . † Et circa ho
dună manus ppter operum fignificatio ibidem dicit,quòd ipfe hoc vidit:tuc exi †Mar.1 .
‫ ז אלי אלי‬nē.In lõgitudine , ab ipfo vfqz in terram, ram nonã clamauit Iefus uoce ma,
ftens in Aegypto, vbi eft aeris puritas :qa
‫למה‬ vbi totucorpus erat fignificatur perfiltes a Sufceptę naturę in primis parentibus corrupte de rariffimæ fiunt ibi nubes & pluuiæ: pro
plorat miferiam.
pre.i.lõganimiter pmanere . In altitudine d pter quod taliapotuit tunc magis perpē
gna dicens: Eliěli lamma azabta,
eli eli lama ab ipfo tranfuerfo ligno furfum yf❞ vbi dere.Vidit ergo vt dicit lunam ab orien
fabathani caput erat,,ppter fpectatione fupnorum, ni:hoceft : Deus meus deus meus , "
te afcendentem verfus meridiem, & ſup.
& eft vltia ne illa bona opa,&in eis perfeuerantia,p a SHumana natura crat derelida, fed non dei filius
e h ponentem fe foli, Hieronymus autem &
dictio Chal pterbeneficia dei terrena ad tpalia faciens . ut quid dereliquifti me ? Quidam "
Origenes non loquuntur de illa eclipfi
dea,fiue Sy da credat:fed ppterillud ferpiternum qo autem illic ftantes , & audientes di, afferendo, quòd fic fuerit vt dicunt , fed
ra. Ex eo quod dixit eli. quod potuitfic fieri.Ex dictis patet, q il Eclipfisthe
defup fperar fides qp dilectione operať.
f i
Gal.s.a. In pfundo aut pars illa q in terra abdita cebant:Eliam uocatifte. † Et conti la eclipfis no potuit naturalis effe fed mi paffionis
defoffa latet , fed inde confurgit of illud nuò currens unus ex eis acceptam raculofa:Et hoc multipli citer. Primô ga Chrifti fuic
qd
' eminet . Sicut ex occulta dei volütate luna erat quintadecima , vt paruit ca.prę miraculo
vocat hō ad participationem tante gratie fpongiam impleuit aceto, & impo , cedenti, & tuncluna diftat â fole per dia- fa.
alius fic,alius aut fic: Supereminentem ve fuit arudini,& dabat ei bibere. †Ce metrum cæli.Eclipfis autemfolis no poz † Mar.1.c.
rò fciëtiæcharitate Chrifti, eã pfecto vbi g teri uerò dicebant : Sine : uidea teft fieri naturaliter,nifi tempore coniun Ioh.19.f.
pax illa eft,q præcellit omnem intellectu tionis folis &lunæ propter quod dicit ↑Mar.15,c,
bCAfexta au.ho.Nota fole à centro mus , an ueniat Elias liberans e
Dionyfius , quod mirabatur ; quianon
a Quid dixerit Lucas aperit.Pater in manus tuas com H
mundi receffuro crucifigitur dñs,qa pro mendo fpiritum meum. crat tempus conueniens ad talem coniu
F
pter péta morit,&Ada poft meridie cum um . Iefus autem iterum clamans * tionem.Secundum miraculum fuitibi:
&
Gen.3.b. peccaller você dñi audiuit: Et ordo eft rõ quia tranfacta eclipfi,luna redit ad orien
nis,vt quo tépore præuaricati Adæ clau
tem,ita qin vefpere fuit in oriete fole exi
Marc.15c fit,eo tpe poenitenti latroni ianuam referet paradifi.Q& Marcus ftentei occidente:& fic orbes eorumfunt ad priftinum ftatum refti
ait hora tertia crucifixiffe dominum,ideo eft,vt Iudços qui fe excu tuti.Tertium miraculum fuit ibi, quia, pars orientalis folis primo
fant,magis crucifixiffe oftendat linguis milites quorum manib” fuit obfcurata,& iterum vltimo illuminata.Contrario autem mo
factum eft:qui hora tertia vt crucifigerentur inclinauerunt: Quan , do fit eclipfi naturali , d Super uniuerfam terram.Hîc acci
do enim crucifixus eft,hora'erat quafifexta , id eftnon adhuc plenè pitur pars pro toto, Eclipfis enim folis non poteft effevniuerfalis.
fexta, cEt circa horam no.Cum inclinata eft dies ad vefpera & propter hoc quando dicitur fuper vniuerfam terram ,intelligen
&repefactus eft fol à feruore,paffionem confummat , oftendens fe dum eft de terra Iudææ.e CVfque ad horam nonam.Ex quo
mori propter peccata noftra quibus à diuina luce & dilectione in patet, luna fuit immobilis fubfoleper tres horas. Et in hoc fuit
hanc noctem cecidimus. Manefurrexit dominus,docens refufcita quartum miraculum illius eclipfis :quia in naturali eclipfi luna co
tos in aiafe effeproducturum in lucem eternæ felicitatis d CEli tinuè moueturfubfole.fCEt circa horam nonam clamauit
Eli lamma Quorum fufcipitnaturam eorundem plorat miferis Jefus uoce magna dicens:Eli Elilamma azabtani hocê.
am.In quo oftendit quantuipfi flere debent qui peccant. Nemi Eli Hebreo ide eft qd deus:iota litera Hebraica adiūcta facitfigna Interpretas
reris verborum humilitatem,& querimonias derelicti,cum formā recuhoc me ,&ideo Eliide eft qd ' de' me? .lamma vna eftdictio tio iftorum
ferui fciens ſcandalum crucis videas, e CQuidamautem.Non pfe:& ide valet qdqre i Latino azabtani non eft vera litera : qa nominum
omnes,forfitan Romani,Hebræi fermonis ignorantes proprieta ' dereliquifti me,fed debet præponi ibi queda Hebraicor
non defignat idé qu
tem.Vel aliqui Iudæi Chriftum minorem Elia reputantes, vt eius litera quæ vocatur Ain:& fonat ficut.a.formatu in gutture.vnde Eli eli lāma
auxilium deprecetur, fCEt continuo cur.Quare acetum fit ei debet ficfcribi azabrani ,& tunc fignificat idem qd dereliquifti me azabrani,
fal.68.c. datumn Iohannes oftendit dicens: Sciens Iefus quòd omnia alia co fed per ignorantiam fcriptorum corrupta eft litera in latinis libris
fummatafunt, vt & hoc impleretur.Et in fiti mea potauerunt me Dicit autem Chriftus fe derelictum à deo patre, quia dimittebat eu
aceto,dicit:Sitio.Iudæi erant acetum degenerantes à vino patriar in manibus occidentiu. h CQuidam autem illic ftantes.ſci
charu de pleno vafe, de iniquitate huius feculi impleti , cor haben licet milites ipfum cuftodientes qui erant gentiles propter qd lin
tes vt fpongiam cauernofis & tortuofis latibulis fraudulentum vt guam Hebraicam ignorabant,dicebant: i Eliam uocatiftæ.
fpongia Spongiaherba eft vacua & cauernofa. Hifopus humilis Cæterapatent vfquæ ibi: k Iefus autem iterum clamans
herba & purgans pectus , humilitatem Chrifti fignificat.Spongia uocemagna emifit fpiri.Ex quo paterq illa vox non fuit natu
ergo hifopo circumponut, quia humilitatem Chrifti c.rcundederc ralis fed miraculofa:qa hɔ̃ magno cruciatu & longo afflictu , & ex
&le cicumueniffeputauerunt.Arundo fignificat fcripturam quæ tali afflictiōe morti fic pximus no poffet fic clamare tute naturę.
hoc facto implebatur,Imponunt ergo'fpongiam arundini.i.euen Et ecce
Moraliter
tum rei præmiffe pphetia adiungunt.g CSine,uidea.quia vo rexit.cTAfexta.Orig.Sicut Moyfe extendente manus i cœlũ
cem dni malè intelligebant , fruftra Eliæ expectabant aduentum. factæfunt tenebre fuper Aegyptios , fic & Chrifto hora ſexta má
Et ecce nus extédete i cruce ad cælumfuper populu q clamauerat Crucifi
Nicolaus de Lyra. ge cũ:factæ funt tenebræ,& omni lumine priuati fut in fignü futu
a Idipfum.verba præmiffa, b Et latro-impro.ei.cō raru tenebraru quæ apprehéfurę erant Iudaicam gente. g CDe
trarium videtur Lucæ,xxin.f.vbi dicitur, vnus increpabat cum, us meus, deus meus ut quid dereliquifti me, Gloffa.Subtra
alter autem rogabat cum,dicens :Die memento mei,dum veneris xit protectionem,fed non foluit vnionem, Sic martyres in manib
in regnum tuum.Dicendum qp Matthæus loquitur fecundum il carnificum dereliquit,quos tamen charitate firmiffima fibi iunxit.
lum modum loquendi,quo focietas dicitur aliquid facere qñ vn" k Clefus autem iterum clamans uo.ma.emi. fpi. Oñdes ex
defocietate hoc facit.Vel aliter dicendum,quòd vrerque impro 冬 clamore fupernaturali , ex maxima charitate tradidit noftrę falus
perauitprimò Xis precium
 Matth
Glof.o

Cap.

Lyra

86
2

.
a CEtecce uelutepli.Vt arca teftamenti & oia facramentale tatis,g videntes figna pdicta in morte Chrifti, confeffi funt verita C
A gis q tegebant appareant ,& ad gentes tranfeat.Iofephus ait virtu tefuæ diuinitatis dicentes: k CVerè filius dei eratifte, & pco
Jofephus tes angelicas pfides quodã templi tunc pariter coclamaffe:Tranf feqns eiufdem naturẹ cũ eo.Scd'ò ponit confeffio mulierũ deuora
1.Cor.13.c. eamus de his fedib . Velu qd dicebatur exterius, qa nữc ex pre ru,q confitebantur eufacto,inctū affiftebant ipfi morienti: quod
videm ?:Cũ autě venerit qe pfectum eft, tuc velu interi" dirupet
nõ audebantfacere apli:quia folus Iohannes legitur ibi ftetiſſe ; &
bTerramo.eft.Oia elementa fuum
dñm crucifixu demonftrant: Terra moue hoc eft quod dicitur; Erant autem
Non alius extorfit. ibi mulie.multæ à longè.Côtrarium
tur,dim fuum pendëtë ferre no fuftines. 2 videť Io.xix.vbi di, q ftabant iuxta crucē † Mar.15.d
cPetræ.icorda gentilium, vel vatici uoce magna, emifit fpiritum.Et Dicēdu, perat lõge refpectu militu Chri- Luc,23.f.
nia pphetaru , qui petræ dicütur â petra
ecce uelum templi fciffum eft in ftum crucifigentium & cuftodiétium:fed
Chrifto,vt qdqd in eis duro legis velami a Innouum & vetus teftamentum. b Ab initio
ne claufum erat,fciffum pateret gentib". mundi quando homo conditus eft, vſqz ad confum, propè erant refpectu alioru aftar tiũ. Nõ
mationem feculi. eratem ita longè, qn poffent eu loquen
Myftice.Corda terrenoru p paffiõem
Myftice fummo ufque deor të audire, qn dixit matri fuæ: Mulier ecce
Chrifti comutatur.Petręfciffæfunt, quia b duas partes, à
b filius tuus,&c. m Quæ fecu.erat.Ex
durícia Iudaica ex parte erat emollienda, terra mota eft, & petræfcif
futuræ refurrectionis. deuotione qua habebant ad audiendu y
dCEtmonumen. Et tñ cu monume d a In typum
d bum eius. n Miniftrantes ei.neceſſa
ta aperta funt, no añ furrexerunt, domi · fæ funt, & monumēta apertafunt: ría vitæfuæ de facultatibus fuis.ifte enim
nus refurgeret, vt eet priogenit exmul e
Roma.8f. &multa corpora fanctorum , qui erat mos Judæorum,op neceffaria vitę ad
SAY

tis fratribus. e C Corpora f.Hi crededi
fut cũ dño afcedēte filr afce diffe cũ corpo
re.fC Infanctam ciui.lerim quæfœtá
dicitur ppter templπ:& fæãſcõ® quod
nulla alia, g¶Centurio aute.Hii fcã
dalo crucis confitentur dei , Arrius in ec
REAFI
a Oro ordine hoc, & quando, confiderandum eſt.
f miniftrabant doctoribus. o C Inter q.
dormierantfurrexerunt.Etexêun
erat MariaMagdalenæ. fic nomiata
a SAdteftimonium dominicæ refurrectionis ,
à Magdalo caftello. p C Et María Ia
tes de monumêtis poft refurrectio
a Pro antiquo nomine, vt Matthæu s publican us. cobi & Iofeph ma.lfta erat foror Ma
t riæ matris Chrifti.Et mater filiorü Zebe
nem eius uenerunt in fanctàm ciui
dæi.f.Iacobi & Iohannis. qC Cu fero

clefiaprædicat creatura, quem cæci Iudei F.i.idoneis . Non omni

bus:quia non generali s refurrect io. autéfactum effet.Hic defcribitur ipfi
nectot miraculis credunt. In centurio g
h
PAE

nefides ecclefiæ defignaf, quæ velo cæle
ftium myfterior pmorte dní referato,le
fum filiu dei tacetefynagoga confirmat.
Luc.23.g. hMulieres multa.Mattheus & Lu
† factafue
rant. cas dicut Maria Magdalena à longè ftetif
fe.Iohannes verò iuxta cruce, quia tanto
12
Ioh.19.f.
interuallo aberat, vt iuxta dicere :quia p
Jobs fto erat in confpectu ei?, & longè cõpara
* ſpectates tione turbæ ppioris.Poffum etiã dicere
TM
qpillæqerát cumře dni pofte eã comen
dauit difcipulo,abire cœperitia,vt à des
=
tatem,&apparuerut multis. Cen, i Chrifti mortui deuota tumulatio , vbi Diuifio
turio autem , & qui cum eo erant , duo ponuntur.primu eft fepelientiu de- † Mar,15 ,d
SMilites. uotio.fcdm ,Iudæoru malignatiu machi Luc,23.g.
cuftodientes Iefum , uifo terræmo natio,ibi:Altera auté die.Circa primum
aduertendu, qd ' licet mors Chrifti fuerit
tu & his quæt fiebant , timuerunt
ignominiofa, vt patet ex prædictis ,fepul
ualde,dicentes: Verè filius dei erat turatnei' fuit nobilis & fumptuofa . Cu
hifte.Erant autem ibi mulieres mul 1 ius rõē : qa paffibilitate & humanitatem
affumpfit Chrift' propter niam redépti
tæ à longè* quæ fequutæ erant les ™ onem:& io ipfacopleta i fua morte.pdis
1
fum à Galilæa miniftrantes ei . In a debuerut ceffare:& ea que feqbantur

a De qua dominus eiecerat feptem dæmonia.

fitate turbæ erueret ſe & cetera q factafit qdamodo ad gloria fuæ refurrectionis p
B lõgi" intueretur. iCMiniftrantes eí. ter quas erat Mária Magdalenæ, tinere.Vtruc autéfuerat prædicto plía.
a Soror matris domini. b Minoris.
Cofuetudinis Hebraicę erat , vt mulieres k ppheta de turpitudine mortis ei",Ifa.liij.
Maria lacobi & Iof mater, P
& Mâr
& ia lac obi ,&
, Iofeph eph mat er, Taq ; ouis ad occifione ducet . Et fequii D
defubftãtia fua pceptorib"fuis miniftra. JQuæ regnum fuis poftulauerat filifs. ibide: Cu fceleratis reputatus eft.Denobi
rét:qd & dñs accepit, vt exēpludaret apo & mater filiorum Zebedæi. Cùm ª litate fepulturæ eius di Ifa.xi.c.Radix Ief + Mar.15.d.
+ ferumfie ftolis,k Claco.Iacob" Alphţi minor dř
ret ad differétia lacobi,g inter primos aplos + fero autem factum effet,uenit qui fe quiftat in fignü ppforü,ipm gentes de Luc.23.g.
eft & Samuelis ciuitas. precabunt :& crit fepulchru ei glorioffi : Ioh.19.g.
vocatus eft & electus à dño . Homodam homo diues ab Arimathiano :
diues.qaad pfidem nifi diues hoc eft ergo qd dr hîc:Cu fero aure fa
m
non poterat,noop diuitias comendet euã V ctum effet.qa circa vefperä feriæ fextæ
mine Iofeph ,qui & ipfe difcipulu s
SEcce Iofeph dignus apud feculum. depofitus eft de cruce.r Venitgdam
gelifta.Dictus eft & decurio,ga fuit de or
dinecuriæ & officium curiæ miniftrabat erat lefu.Hic accefsit ad Pilatum ,& homo diues.& ppter hoc potuit de fa-·
cili accedere ad Pilatu : & quia erat nobis
phocpotuit habere facultatem , per hoc
petit corpus lefu.Tunc Pilatus iuf! lis,& vn' de curia,vt habetur Luce.xxiij.
difcipulus, hocminifterio dignus fuit.
fitreddi corpus . † Et accepto cor a SCAb Arimathia.Ifta eft ciuitas que †Deco.di.
mDifcipulus erat Iefu.Hic accef
5.Reg.dicitur Ramatha. De q fuit oriun
fit ad Pilatum.Etfi occult? ,vitās prius 1.c.confuls
inimicitias Iudæorum , in hoc extremo officio nihil curat deillis. dus Samuel, t CNoie Iofeph. Nome to.
Infyndone auté eius exprimitur, quia erat ho famofus. v CQui & ipfe di
fci.erat Iefu.occultè tñ ne expelleret de fynagoga, quiafcoin qu
Nico . de Lyra. di Ioh.xij.f.Ex principibus multi crediderüt in left:fed ppt Phari
aCEcce uelu templi . Hic fecüdo declarat pturbatio ele fæos no cofitebant, ne de fynagoga eijcerent.x Hic acceffit ad
mêtoru inferiori,ga ad motu terræ & aeris velu templi fciffum e Pi.depofito em timore,cofidenter. y Petit corpus le.ad fepe
liendu honorificè , z CTuc Pilatus iuf.reddi c Túga Iofeph
Illud aut velit erat fcdm aliquos in introitu tepli, phibes afpectu
eorüq erat intra teplu: & iop tale fciffione declarata eft impletio erat hō valès & nobilis,propter qd Pilatus petitioni ei voluit ac
veritatis i morte Chrifti, quæ latebat in figuris veteris Teftamenti quiefcere:Tu qa fciebat Chriftü crucifixum iniuftè. a Et acce
Sco❜m alios verò,non fuitvelu qd erat i irroitu templi,fed velum pto cor- lo.inuol.hoc eft in panno lineo mundo: Propter quod
qd ' erat intra tepluinter fam &famfatoru:& fcillio eius idé figni corpus Chrifti no confecratur in altari fuper panni fericufed line
ficat qd
' prius dictu eft. & hoc dicut communiusdo& tores.De vtro um , ga corpus Chrifti in fepulchro tali panno fuerat inuolutum ,
Erpofuit Moraliter.
que vero velo dicti fuit plenius.Exo.xxvj.b CEt terramo.eft.
qfi non potes fuftinere mortem Chrifti.c Et petræ fciffæfût. aCEcce uelumtempli fciffum.Dei templum eft fidelis ani
in fignu huius,op corda quãtūcũq dura deberet Chrifto morienti ma.j.Cor.in.d.Templum dei fanctum eft,quod eftis vos.Cui" ve
copati.d Ermonumenta aperta funt.ex terremotu ad deno lum fcinditur,quando velamen hypocrifis diffipatur,terra moue
tãdum, refurrectio Chrifti propinqua erat & alior cuipfo refur tur, quando terrenum defiderium in amorem cæleftium commu
gētiu , e CEt multa corpora fanctoruq dormierat , furre tatur. & petræfcinduntur , quando duritia cordis per pietatem es
xerunt.non tuc qñ monumenta aperta funt.f.hora mortis Chris mollitur.&mortui refurgunt, quando fonus pigricie ad boni ope
fti,fed poftea qñ refurrexit:qa cu eo furrexerut tão teftes fuæ refur ris exercitium excitatur, q Cumfero autem factum effet.
rectionis,& hoc eft quod fubditur: f CEtexeuntes de monu Sequitur:Et petit corpus Iefu.Ille corpus Iefu poftulat, qui p
mentis poftrefurrectionem eius.i.Chrifti. g Venerunt digna receptione euchariftiæ,deum fuppliciter exorat, & inuoluit
infanctam ciui.i.leruſalem: Quædicebatur fancta,ppt téplī di fyndone munda , quando recepit mente pura , & ponit in mo.
numēto nouo,id eft i corde pgratia renouato.Et aduolit faxu ma
uino culturi deputatu, quod erat ibi : h CEt apparuerunt mul
tis.ad declarationem dominicæ refurrectionis.i Centurio at gnu ad oftiu, qñ põit diligés obftaculữ cõtra pâti recidiuũ, & mu
Hicponit affiftentium cofeffio .& primò centurionis & fuæ focie lieres fedet cotrafepulchru,cũ aię deuotę cofiderat paffiõis Chrifti
tatis:qui viden n jmyftcrium .
 Glof.ordi . Matthæi Cap.XXVIII.DeLyra

KaCInfyndone muda.Myftice.Syndone munda Iefum inuol eius fodientes in terra defubtus per viam fubterraneam. d CEtG
E uit,q puramente eum fufcipit.Hinc etiã mos ecclefiæ habet, vt aduoluit fa.ma.qd ' non poffetde facili amoueri ne aliquis veni
Myftice facrificiu altaris no ferico,no pãno tincto.fed puro lineo celebre ens poffet rapere corpus Chrifti. e CAd oftium mo.Monumē
tur. b Inmonu.Quia fiin monumento, vbi ali pofit' effet, tuillud factum erat ad modi cuiufdam domumcula in cuius me
poneret,ali" fortalle refurrexifle fingeret.In petra,ne fi ex multis dio erat fepulchrü,& in domuncula erat quodda oftium ad habē
lapidib" ædificatum effet,fuffoflis tumu du illucingreflu. f Erat au.ibi Ma.
li fundamentis ablatus furto diceretur. Maioris meriti apud deum. mag.affiftentes fepelientibus Chriftum
a
eCErat autem ibi.Alijs notis Iefu ad ex deuotione,ad videndu qliter poffent
pore Iofeph inuoluit illud in † fyn .
fuaredeūtib" ,fole mulieres quæ artius b a reuerti ad ipfumiungendum,g CAlte †De confe
amabat, obfequiu funeris infpiciebat , ex done munda, & pofuit illud in mo ra au.Hicponitur ludçoru machinatio di.t.c.cõful
a In fimplici fepultura domini condemnatur ambis
petites qpmiferat Iefus:&io priæ re tio diuitum,qui nec mortui diuitijs carent.
b qa impetrauerut cuftodiri ſepulchrū, ne to,
furrectiõem vidět.d CPoft parafceu.
numento fuo nouo , quod excide , с difcipuli Chrifti raperent corpus eius,
Parafceue.i.pparatio:hoc noie dicit ſexta a Vtnnn poffet aperirí & diuulgarent cu refurrexiffe. Sed qano
fepulchrum fine auxilio maltorum.
fabbati.i.i qpparabatur neceffaria fabba d eft cõfilium cotra dñm,vt dř Pro.xxj.d.
to,vt de mâna dictú eft:fexta die colliges ratin petra.Etaduoluit faxum må iõ factũ lude̟orũ magis fecit ad oppofitu
с
Exo.16.b. tis duplu, qa fexta die hō factus eft,& in ſe gnum ad oftium monumenti , & f.ad certitudine dnica refurrectionis : qa
Gen.2.a. ptima requieuit dñs, lo fexta die Iefus p с f
abijt.Erant autem ibi Maria Mag, abipfis cuftodibus teftificata eft, vt habe
Marc.15.d. hoie morit; vñ & dixit: Cõfummatu č.i. turfequéti cap.&hoc eft magnữ.f.hře te
Ioh.19.f. fexta die p redéptione mudi opus exple dalenæ & altera Mariafedētes con ftimonii ab aduerfaris.Dicit ergo:Alte
g
tu eft:&in fabbato quicuit in fepuchro trafepulchrum.Altera autem die, ra die geftpoft pa.i. fabbato : ga feria
Præparationem Pafchæ.
Ita & nosi hac fexta ætate pdño pati de d h fexta i q paffus eft Chrift , dicta eft para
bemus,& in feptima(q eft mortuoru) in quæ eft poft Parafceuen , conue fceues.i.pparatio : qa illa die pparabant
fecreta pace gefcere , donec octaua relur cibaria p fequeti die.In craftino igit dñi
nerunt principes facerdotum , &
Gene.2.3. &ionis veniat.In Genefi feptim" dies ve cæpaffionis.h CConuenerunt prin.
Pharifæi ad Pilatum dicentes: Do
fperam hře no legit , qa in illofeculo re face,patet vfqz ibi: ICAit illis Pi.i.co
a Non fufficit fcelus mortis nifi poft mortem famā
quies aiar nullo marore cofumitur:fed eius laccrent. Quod erant, domino imponunt. cedo, accipiatis milites ad cuftodiendu
gaudio futuræ refurrectionis auget. No eup volütate veftra, m Illi autem
mine , recordati fumus quia fedu
ftru pafcha eftimmolatio Chrifti ,i.para abeun.militibus armatis, n Signan
ctor ille dixit adhuc uiues: poft tres tes lapi.figillo fuo,ne aliquis poflit igre
fceue.i.fparatio eius ab hora captionis. e i
'
dies refurgam.lube ergof cuftodi di finefcitu eoru t muniri
ePoft tres dies. A parte totu :pars
fexti diei q crucifixus eft cũfua nocte pro Moraliter
rifepulchrum ufqz in die tertium , myfterium. g CAltera au.die. Seq
vno die.Sabbatu integrè . Tertius dies à 1
parte prima.i.nocte totus cum fuo diur nefortèueniant difcipuli eius & fus tur: i Clube ergo cuftodiri fe.Notă
dum:q volentes impedire diuina puidē
no:&fic eft triduu,f Munieruntfe. rentur eum ,& dicant plebi : furres
k tiã,cōtra fua intentione pmouent illam;
Diligentia coru noftrę pfuit fidei , Nam xit à mortuis: & erit nouifsimus er ficutfratres lofeph vedidert ipfi,ne ado
quantò amplius feruabatur , tantò ma a Ignoranter verum dicunt , quia peior eft contcm , :
ptus pœnitentiæ i error ignorantix. raret eu,&p hoc copulfi füt eu adorare fe
F gis virtus refurrectionis oftenditur.
cundu ordine puidentia.diuinæ.fic.pri
ror peior priore . Ait illis Pilatus :
GLOS . ORDI . a Q.diceret.Sufficit vobis op in nece confenù innos cipes Iudçoru volentes impedire celebri H
centis,vobifcum permaneat error. taté nois Chrifti,fuerüt valde diligentes
+ Habere CAP. XXVIII .
+Habétis cuftodiam.Ite cuftodite de cuftodia fepulchri : & p hoc celebrata
Efpere au. fabba.Marcus ait: a Quanto diligentius eft famade veritate fuæ refurrectionis :& † Mar.16.c
Valde mane,i q difcordat à Lu. feruatur,tanto magis virtus refurrectionis oftenditur.
f m pcõfequens fui nois.k Eterit no.er.
VXIohane. Matthæus àpria par ficut fitis.Illi autem abeuntes mů
Veritatéignoranter dixerüt:ficut & Cai
Mar.16.a. te noctis.i.à vefpera nocte fignificat, cui nieruntfepulchrum fignantes
fignantes la
Luc.24.a. fine venerunt ad monumentu. lõ aut fic nieruntfepulchrum las " phas.nã error coru & milites pecunia cor + figillates
pidem cum cuftodibus. rupert,vt furatu corp" Chriſti mêtirent,
loh.20.a. noïat, qa ab eo tpe licebat facere op vellet
peior fuit errore , qpetiuert cuftodia fe
trafacto fabbato.Vefpere aut fabbati.i. Cap. XXVIII .
pulchri,ne difcipfi corp? Chrifti furaret,
nocte diei fabbati ,Vefpere qde cœperut 8 NICO . DE LYRA, † Mar.16.2
venire.i.aromata preparare:fed lucefcen +Efpere autem fab °
te mane puenerüt: Qd Matthæus caufa P CAP. XXVIII. Luc.24.a.
bathi , quæ lucefcit Iohan.20.a
breuitatis ponit obfcurius , alij apertius. Quando primum licuit Efpere au.fab.Poftq eu geli
Veipere folet tenebrefcere : fed Myfticè operari.
fta defcripfit Chrifti paffione & fabbaton
dicit lucefcere, pro gloria refurrectionis. in prima fabbathi , V fepultura,hic cofequenter defcri qui
Hucufq diem nox præcedere dicebatur: h 4
uenit Maria Mag, bit ipfius refurrectione, & priò defcribit
nuc ordo mutať,& nox & refurrexit , diei dnica refurrectionis manifeftatio. Secu
dalenæ , & altera Maria , uidere
qfe oñdit adiufta eft.Cogrue pri diem dò,ipfius manifefta diuulgatio ibi:Vnde
nox fequebat,qa ho à luce in tencbras ce cim aute.Pria in tres, qapriò , manifeſta Diuifio
ciderat.Nuc diesfequitur nocte: qa poft reſurrectioné à pctis ad vi eft refurrectio per defcendente angelu.fecudò ,per apparenté dim.
tã reducimur. Vefperei . nocte q lucefcit.i.q terminat luce : qd ibi:Ex exierunt . tertiò teftimonium militum cuftodientium , ibi:
noprima pars noctis e, fed extrema ps noctis eft diluculuq venert Que cum abiffent, Circaprimum tria notant. Mulierum deuotio,
CHiero.Quod diuerfa tpa iftaru mulierũ in euangelijs deſcribun Angeli apparitio,ibi : Et ecce terræmotus.Et Refurrectionis mani
tur,no mēdacij fignú eft,fed fedulæ vifitationis officiu,, du crebro feftatio,ibi:Scio em.Ad euidentiam primi confiderandum, quòd
abeut &recurrit,& no patiunt à fepulchro dñi diu abeffe vf lon denominatio fit à nobiliori,ideo apud Iudæos omnes dies hebdo
gi".Sepulto dão diu licuit eis opari.i.vfqz ad occafufolis vnguē made denominabatur àfabbato: ita quòd dies immediatè fequens
taparabat:& qapre anguftia tpis opus explere nopotuerunt,trāf fabbatum dicebatur prima fabbati.i.prima à fabbato , aliafecun
acto fabbato.i.occidente fole, vbi licentia operandi redijt, emerūt dafabbati,&fic confequenter,Ab illa auté hora q Chriftus fuerat
aromata. Erganocte præoccupante fepulchrum adire nopotues fepultus,non poterant mulieres emere aromata ad iungēdu Chris
runt,mane adeunt. h Maria Magdale.& altera Ma. Dua ftum vfq ; ad vefperam diei fequentis, quiafolemnitas fabbatiincę
vnius nominis & deuotionis mulieres,duas fignificant plebes pari pta erat ab horafepulture,in quanon licebat aliquid emere vfque
deuotione Chrifti paffionem & refurrectionem amplectentes . ad vefperam fequentis diei ,f.fabbati, & tunc,f.vefpere fabbati eme
Terræmo runt aromata,& præparauerunt fe ad veniendum:non tamen ve
Nicolaus de Lyra. neruntpropter noctem de proximo imminentem , fed in manefe
quenti venerunt in prima hora diei fequentis, quæ dicebatur pría
a CEt pofuit illud in monumento fuo . quod erat fum fabbati.Sic ergo conftruenda eft litera: o CVefpere autfab.q
ptuofe factum. bNouo.quia fi aliqs fuiffet ibi ante fepultus, f.vefpera.p Lucefcit in prima fab.i. incipit illucefcereiprin
calumniari poffer a ludæis, quòd ille furrexiffet , & non Chriftus. cipio diei fequentis.q CVenit Maria-præmittitur aut ibi:Vefa
cQuod excide.inpe.Eadem rõne factum eft hoc: ne Chrift pere autéfabbati: non quia illa hora venerut ad momumētū, vt di
fuiffet fepultus i terra, diceret à Iudeis q difcipuli rapuiffent corp Au eft;fed qa tuc fe præparauert ad veniēdu videre fepulchrü.i.q
eius fodientes
liter poffent
 Glof.ordi.Matthæi Cap.XXVIII . DeLyra 87

KaC Terræmotus. Sicut in paffiõe ,& in refurrectiõe fit motus ppararet exitu de fepulchro dño refurgēti: qaChrift? exiſt claufojfe C
A terre:fignificat aut corda terrenorup fide paffiois &refurrectiõis pulchro, ficutitrauit ad difcipfos ianuis claufis,fed vt onderet fe
ad pœnientiam mouenda . b CReuoluitla . Clauſo potuit pulchrum vacui,& refurrexiſſe dominu.hoc eft ergo qd dicit:Et
exirefepulchro, qui claufo nat" eft virginis vtero.Reuolutio la, ecce terræm.fa.eft magnus.Cuius caufa fubdit: b Ange
pidis fignificat referationem facramétorum Chrifti,q velo literę lus autem do.defcen.de cæ.i.tute ei” fact” è ille terræmotus
regebantur:q ablato,refurrectio, mortis ga corporalia obediunt angelis ad nutũ
abolitio,vita æterna coepit toto otheps tu admotulocale.cCEt accedes re.
1
Dea dicari.cSedebat.Regnate indicans, fepulchrum.Et ecce terræmotus fa lavt onderet Chrifti refurrectione com
1 qi natiuitate ftado,bellaturu fignificaue Præbens obfequium domino fuo.
AL b pletam . e Erat aute afpe ei? ficut
rat.Suplapidé,q monumētu claudebat, tus eft magnus.Angelus enim dos " ful-ad incutiendu terrorem cuftodibus.
&
¿

vt clauftra ifernorum fuperata doceret. cfCVefti eius ficut nix.ad dandã cõ

Mar.16.a. Marcus dicit, Introeutes mulieresin mo.
numentu,iuuenē vidiffe i dextris cooper
tū ſtola cãdida. Qď põt mouere,nifiitel
ligam ", vel Matthæu tacuiffe de illo an
gelo,que intrantes viderät:vPMarcu de il
lo queforis fup lapide videft,vt duos ví
derint,& vt à duob? fingulatim eadé au
dierint.Aut certe intrãtes i monumētu,
hoci aliq ſepta macerię debem' accipere
(qalocu tuc fuiffe munitu credibile eft)
fi aliq fpatio añ petra:q excifa loc' fact
eft fepulturæ,vtipm viderint i code ſpa
†Mar.16.b
cio fedete à dextris, que dicit Matthæ fe
Luc.24.a., dente fup lapide. d Sicut ful.In can
dore veftis fignificabat blādū iuftis, i ter
rorefulguris,fignificat rerribile future
probis.e Nolite ti.Quæ vños conci
ues videtis . Illi timeat qui ad eorufocie
tatēno ptinet, fCEt cito eu.Nec con=
I fot
ceffum eft nobis hoc gaudiu occulto cor
dis tenere, fed fimiliter amantibus pan=
dere, g Etecce præce.qa ia à morte
ad vită trafimigrauerat, cui reſurrectiõis
gloria poft leti videbimus: fi mō à vitijs
ad ytutes traimigram ": Exiert cito cur
Luc.24.e.{ rētes nữciare. Lucas idē dicit,Regreffænữ
H ciauerut oia illis vndecim & cæteris oib
Marc.16.b. Sed Marc" ait:fugert exeuntes.Inuaferat
em eos timor,&neminiqda dixert.Ne
B mini.f.no aploru,fed angelorü,qb' non
fuerut aufæ aliqd rñdere . Vel¦ certe ipfis
cuftodibus qs iacetes viderut. h¶Cum
ti.& gau.Duplex è affect' i eis, timoris
&gaudij, Alter de magnitudie miraculi
alter ex defiderio refurgetis .& vterogra
22413.
mini defcendit de cælo,& accedens
folatione mulieribus.propter quodfub
a Non vt egreffuro ianuas aperiat,fed vt egreffum
elus pandat,iam factum ditur:g CPræ timore autem eius cx
b d
с reuoluit lapidem,*&fedebatfuper terri.funt cu.& illud qd fequitur: Reab oftio
Tipfo habitu terribilem futurum
reprobis & blandum fignificat iuftis. fpondens autem angel' dixitmu
d lieribus:nolite time.h CScio enim forma
eum . † Erat autem afpectus eius fi f Hicponitur dnica refurrectionis mani album
cut fulgur,& ueftimentu eius* ficut feftacio:quæ quidé refurrectio priò mas
Quia terribilis impijs. nifeftatur mulieribus ipfum deuorè que
nix.Prę timore aut ei' exterriti funt rentibus.Et hoc eftop dr.Scio enim , q
a Quia vitam viuerefperabant.
Iefum q crucifixus eft. Hoc addit ad
cuftodes,& facti funt uelut mortui. differentia alior :qa multi erāt qui voca
Quia blandus iuftis. bant: nomine Iefu.i CQuæritis , in fe
Refpondens autem angelus dixit pulchro ficut mortuu, k No eft hic
mulieribus :† Nolite timere uos . furre.ením ficut di. Hocautem addi
a Quia multi hoc nomis dit angelus, vt reduceret ad memoriā -
ne dicebantur, determinat qui cruci.eft.
h ba Chrifti dicta ante paffione fuã , vt fic
Scio enim , quòd Iefum qui crucifis magis crederent refurrectionem eius fa
a Per præfentiam carnis. tam. 1
& Venite & ui.lo.vacuũ ſcili
xus eft,quæritis,non eft hic: Surresi
cet. m Vbipofitus erat. & patetli
a Impofsibile eft non fieri quæ dixit.
tera,Sequitur: o Præcedet uos in Vobis
xit enim , ficut dixit * : Venite, & ui¹
Gali.ibi.eumui.non folu in beatitu
a Et fi verbis non creditis.
m tudine,fed i propinquo tpe & ppinq res
dête locum ,ubi pofitus erat domi
f gione año afcendat in cælum, qCEt
nus.Et citò euntes dicite difcipulis " exierut . Hic 'ponit manifeftatio dnica à mortuis
• refurrectionis p ipm dñm apparenté mu
& eius , quiafurrexit *& ecce præces
lierib" defepulchro reuertêtibus : & hoc D
det uos in Galilæam : Ibi eum ui,
eft op dicitur: Exierunt cito.ad denun
debitis : ecce prædixi uobis . † Etª ciandum bonos rumores Chrifti difcipu †Mar.16.b
r
h exierunt citò de monumento cum lis, r CCu timore.ex infolita angel: vi Luc,24.a.
1 fione, s CEt gaudio magno.ex Chri
timore &gaudio magno currentes :
fic intente . fti refurrectione . Currentes nuci
i v difcipulis : Mar.xvj.dicitur q fugerut de dumibát
nunciare difcipulis eius . Et ecce
a JVt maledictum Euæ in mulieribus folueretur. monumento ,timentes & nemini qdquã vt renuncia
x dixerunt.Dicendu,q verbũ Marci intelli rēt diſcipu
Iefus occurrit illis , dicens : Auête. '
Y gendur eft de militibus, qui iacebant præ lis eius.
* Ille autem accefferunt , & tenue,

dufœmineu cocitabat, Eccele.oc. timore ficut mortui: & nemini illo mu

z
il.dic.Sic oib' iter virtutú inchoantib❞ runt pedes eius , & adorauerunt lieres aligd dixerut,fed verba angelicum
adiuuãdo occurrit Chrift".k Ettenu eum , Tunc aitillis lefus : Noli , a eis loquentis apoftolis dixerunt: v CЕt
erut Superius dictu eft clauſo exiffe mo b ecce le.oc.il.reuertētib ”.f.de monume
te timere . Ite , nunciate fratribus to, anc venirent ad apoftolos. x Di
numento,vt immortale corpus intelligem Non in Iudæa fed in Gentibus.
res:Hic tenent pedes, vt vera carnem cõ n cens: Auete bu eftconfolatorium,
meis,ut eant in Galileam:ibi me ui
probes.Et qa tata vifione tremebant,pri y CIlle aut accef. & tenue.pedes e.
mupellit timor:Nolite timere: vt mente exdeuotione, z CEtadorauerunt eu
placida poffint audire quæ dicuntur.Ifte tenentpedes quæ adorat adoratione latriæ. a CTunc ait illis nolite timere . Hoc dicit
refufcitatum:fed illa que nefciebat adhuc refurrexiffe filium dei au ad earu pfectă cõfolatione,qa timorginuaferat eas ex afpectu an
C Iohã, 30.e, dit merito :Noli me tangere:nondum enim afcendi ad patrem me geli,adhuc no totalit recefferat ab eis. b Ite & nucia.Difcipu
um, 1 CNunciate.Vt mulier mortíferaferpentis verba narrauit los fuos vocatifratres,eos amicabili? noians folito , vtfecuri" acce
ita modoba viuificatoris ,vt à qua tunc mors,modo ab ea vita. dantad eum,& non timeant,accedere,propter hocq reliqrāt etin
mCFratribus meis.Ante etiam feruos vocauit,modofratres, fuacaptione
vt poft refurrectionem eandem humanitatem refumpfiffe , & illos Mora. aCEtecceter.Bed.Qd terramot refurgete dño ficut Moraliter
idem fperare doceat, nVt eantin Gali.Non tamen ibi folu, & ipfo moriete i cruce fact" eft magn", fignificat terrena pri corda,
nec ibiprimum vifus eft à difcipulis,Lucas enim & Iohannes fatis pfide paſſiõis ac refurrectionis ei ad pniam cocutiedo falubri pa
apertè dicunt,ipfo die refurrectionis dominum vifum effe in Ieru uore comota.b Ange.e.do.def.de cæ.Angelus ifte fignifi
Ioh.zo.d. falem : Primo Maria Magdalenæ, quando dictum eft' ei: ' Noli me catbonu platu.de q di Malach.n.b.Angelus dñi exercituu eft,qui
Luc.24.b, tangere.Deinde eidem & alij Mariæ currentibus nūciare aplis, qñ defcendit de altitudine cõteplatiõis diuiæ, ppter reuelatione necef
&pedes eius tenuerunt:vifus eft etiam ipfo die duobus, difcipulis fitatis fraterna.'dCReuoluitla.ipedimētu tollens accedendi ad
in via.Viſus eft etiam & Petro.Quod quomodo factum fit euage Chriſti monumētu,qa monet mētes fubditoru ad cõfiderationem
liſta nõ'declarat, Vifus eft etiã & difcipulis'fimul , cũ loquerent re mortis Chrifti pcopaffione , & refurrectionis ei' p cæleftiu amo
uerfis illis q cognouerut eũ in fractione panis: quando ftans in me rë. e Afpectus ei' ficut ful.nã obftinatos terret. fCEtue.
Ioh.zo.c. dio coru dixit:Pax vobis.Tamen fpecialiter Matthæus & Marcus e.fi.nix.qa pœnitétes demulcet: i fignü hui" fubdit: gCPræti.
fcribunt dixiffe angelum,vel ipfum dominum qi Galilæa vidēd au.e.ex.f.cu. & mu.di.No.ti.uos .Veni. & ui.lo.p diligétem
Myfticè effet. Myfticè quidem ', quia Galilæa dicitur tranfmigratio. meditatione pdictoru.n CEt cito eun.i.alios iducētes ad fimile
KPrecedet bonu, o Præcedet uos i Ga.q traſmigratio iterpretat, quia
Chriſt' traſmigrās } ad¡cæleftia pceſſit ad pparādū clectis fuisloca
Nicolaus de Lyra.
pCIbi eum ui.facie ad faciem in gloria, v CEtecce Ie-occur
literpoffent ingredi ad vngendum Chriftum. a CEt ecce ritillis. Ra . Per hoc oftendit omnibus iter virtutum inchoanti
terræm.Hîc deſcribitur angelica apparitio,non ad hoc q angel bus,vt ad falutem ppetua puenire qant , adiuuando fe occurrere.
præpararet exitum ninj in Pecuniam
 Glof.ordi.Matthæi Cap.XXVIII . De Lyra

Precedet ergo vos in Galileam.i.gra dei tranfmigratura à Iudçis ex euangelio quando facta eft ei ifta apparitio.Probibale tamé eft
B adgétes pceder vos viam in cordib? corupparādo:& ibi videbiz q hoc fuit quando ipfe & Iohanes cucurrerunt ad monumētu;&
ris eum.i.membra eius & viuu corp", ei" ibi inuenietis, Vel Galiz non inuento corpore Chrifti abijt Petrus mirans fecum quod fa
lça dicitur reuelatio,no i formaferui,fed inea i q patris eft æqua &
tum fuerat,vt dicitur Lucæ vlti , & ideo du cffet in tali admiratio
lis.Illic nos pceffit, cum fimiles ei erimus ,ibi videbimus cum fis nefolitarijs creditur Chrift" fibi apparuiffe.Quartò,apparuit duo
.Ioh.3.a, cuti eft.Et hæc eftbeata reuelatio vel träf bus difcipulis euntibus in Emaus,vt habe
migratio de ifto feculo ad æternitatem. 2 tur Luc.vlti.Quintò, apparuit dece apo
debunt . Quæ cùm abijffent , ecce
a Pecunia copio.Hiero.Qui rebus ftolis abfente Thoma,vt habetur Ioh.xx.
eccleſiç abutūtur in alijs rebus quibusfu quidam de cuftodibus uenerunt in Et ifte quinc apparitiones facta funt ipa
am expleant voluntaté,fimiles funt Scriz a Indoda fimplicitas fatetur veriratem . die refurrectionis ,vt patet euangeliaincu
barum & Pharifæoru & facerdotu redi ciuitatem , & nunciauerunt princis enti.Sextò, apparuit vndecim apoftolis,
mentiu mendaciu & fanguinem Salua Miracula que viderant. exiftente ibi Thoma,vt habetur Iohannis
toris, b Furati funt eun dor .Au pibus facerdotum omnia quæfacta
pibus quæ facta xx,& fuit octaua die poft reſurrectionem,
gu.Sidormicrut,quõ viderūt? Si nõ vi a Aftuta duplicitas modum querit quomodo aftruat vt habeturibidem, Septimò,apparuit Pe
falfitatem.
derüt,quo teftes effe potuerut? Auari с
fuerant.Et congregati cum ſeniori tro & focijs fuis ad mare Tyberiadis, vt ha
cia q captiuauit difcipulu comitem dñi, betur Iohan.vlti.Et octauò, in mõteTha
a De templo acceptam,ficut prius.xxx.argenteos.
decepit & milites cuftodes fepulchri : & tbor :vt hîcdicitur apparuit apoftolis &
bus confilio accepto pecuniam co
ficludços feduxit.vnde fubdit:Et diuul multis alijs. Et iterum bis apparuit difcis
ga.eft.cCAbierunt .A Ierufalem in piofam dederunt militibus dicen, pulis in die afcenfionis:femel in Ierufalem
Ga.in montem : quia corpus de commu tes : Dicite , quia difcipuli eius no ipfis conuefcentibus , & femel in monte
ni terra fufceptu ia fuper oia terrena erat beteuenerunt,& furatifunt eum no Öliueti hora fuæ afcenfionis : vt habetur
eleuarum.Et monet nos,vt fi eum videre Furtim eum fublatum. Marci vltimo;& Lucævltimo. & A &u.j.
volumus,ad fuperna de ifimis eleuamur bis dormientibus . Et fi hoc audi, Sequitur: 1 CEtuidentes eum ado
tfubpræfi Præceffit Chriftus primitiæ dormientiữ a Ne quidquam a vobis exigat. rauerunt.adoratione latriæ. m Qui
deid e,fires fequuntural in fuo ordine , & videntes dam autem dubitauerunt.Ex quo pa
tum fuerit † à præfide, nos fuadebi
apud illum eu adorat.i.finefine laudant, dCQui SAbfque periculo. tet,quòd ibi erant alij quam apoftoli,qui
judice agas dam au.Dubitauerut vt Lucas ait : cxi mus ei,& fecuros uos faciemus. At iam erant certificati de eius refurrectione,
tur. ftimantes fe fpm videre,que moriedo tra etiam Thomas qui inter alios fuit magis
illi accepta pecunia , fecerunt ficut incredulus . & hæc patent ex præcedentis
Luc.24.f. didit,e Et acce.Et io pius magifter&
a Errorempti mendacij perfeuerat ne in Chriftum
illos ad fide confortat , & dubios ad fide credant. bus, n CEt accedens Iefus loquu
vocat,intimans ad quãtã peruenerit glo tus eft eis dicens.ad certificandum cos
erant edocti . Et diuulgatum eft *
riam.f Data eft.Hoc non de coæter qui dubitabant de fua refurrectione , dis
uerbum iftud apud Iudæos ufque
na patris diuinitate,fed de affumpta dicit h cens: o Data eftmihi omnis po
Hebr.2.b. hūanitate, in a minor angelis,in q etiam in hodiernum diem . Vndecim aus teftas in cælo & in terra.quia licet
*
Chriftus quantum ad diuinitatem ab eter H
glia &honore coronatus eft & oib' fup tem difcipuli abierunt in Galilæam
pofitus. g Euntes.qa iam in lucē ve in montem ubi conftituerat illis lek no haberet hanc poteftatem, & inquantu
F nit,qd hactenus quibufdã de caufis du a Credentes, fe ante eum humiliauerunt. homo ab inftanti conceptionis haberet
biu hoib' fuerat, h¶Docete.Cogru 1
fus.Et uidentes eum adorauerunt
eum adorauer unt,, poteftatem in cælo &in terra autoritatis
ordo, Primò em docendus eft auditor. uè , tamen executiuè non habuit ante res
a Dubitatio corum noftram auget fidem.
d m
Deinde fidei facramentis imbuendus, tuc quidam autem dubitauerunt.Et ac furrectionem fuam: fed voluit effe paffibi
ad feruanda mandata inftruendus,Quía litati fubiectus propter noftram redem
nifi prius anima fidem recipiat, non eſt cedens Iefus loquutus eft eis, dices: ptionem. p Euntes ergo. Hic pos
a vt qui anteregnabat in cælo, per fidem regnet in
dandus baptifmus , nec valet munda terris. nitur diuulgatio dominicæ refurrection
ri,fipoft non infiftat bonis operibus.
* Data eft mihi omnis poteftas in cæ nis quantum ad omnes populos, quæ fa
KEL ecce a Ideft primnm cathetizate:quia fine tide impoſſibi ta eft per prædicationem apoftolorum
&
Nicolaus de Lyra, le eft placere deo.
+ Mar.16.f per vniuerfum orbem. Ethoc eft quod
fua captione. a Quæ cum abijf lo &interra. Eutes ergo docete oes , dicitur: q CDocete omnes gentes.
fent.iHcdeclarat refurrectio Chrifti per a Nifi quis renatus fuerit ex aqua & fpiritufan&o,nõ
poteftintrare in regnum cælorum. prius enim dixerat eis, quòd folum prędi
teftimonium cuftodu.qui vt dicitur hic carent Iudæis vt fupra dicitur.x.cap.quia
gentes , baptizantes eos in nomi ,
bVeneruntin ciuita.de fepulchro ante Chrifti refurrectionem fides Chrifti
In inuocationenominis. In proceffione trinitatis.
Chrifti,quod erat aliquantulu extra leru * nonerat diuulgada per vniuerfum orbe,
falem,vt dicitur Ioh.xix.c Etnunci. ne patris & filij & fpirituffancti :
vt ibidem dictum eft. r C Baptizan
prin.fa.a quibus erant pofiti ad cuftodi tes eos.Præpofuit,docete,quia cathecif
endum fepulchru Chrifti, d Omnia quæ fac-fue.f.Chriſti re mus debet præcedere baptifmum vnde adulti prius debet inftrui
furrectione, & angeli terribile apparitionem. e Et congrega de his quæ ptinent ad fidem baptizent, s In no.ppt vnitatē
cumfenioribus.Iftud mendacium militu emer unt care,quodad fubitauig.t Pat.& f.ppt diſtictionë pfonar.Ifta ë forma baptiſ
huc tenet ludæos in errore.vnde fequitur poftea: g CEt diuul miinftituta
gatu,tanq veru qd tamen eratfalfum apud Iudæos vfq ; in hodi f Pecuniam copiofam dederunt militibus dicentes
Moraliter
ernum diem. hVndecimau.dif. Hic ponitur refurrectionis Dicite . Hilarius. Emitur ergo refurrectionis filentium , & fur
manifeftare diuulgatio,& primò quantum ad Chrifti difcipulos. ti mendacium argento : quia honore feculi qui in pecunia eft& cu
fecundò,quantum ad omnes populos,ibi:Euntes ergo . In pria piditate Chrifti gloria denegatur.Item iftis ludæis fimiles funt qui
ergo parte dicit: Vndecim autem difcipu.quia ludas erat mor cum magnis fumptibus & laboribus conantur ad fubuerfionem
tuus,yt vifum eft cap.præcedenti.i Abierunt in Galilæam. veritatis in fpeculabilibus vel agibilibus,cuiufmodi funt aduoca
fecundum mandatum Chrifti & angeli.k In montem.ſ. Tha ti dolofi & doctores gloriofi. Et illi qui eos ad hoc inducunt.
bor,in quo transfiguratus fuit coram Iacobo, Petro &lohanne,vt hCVndecím autem difcipuli abierunt in Galilæam in
habitum eftfupra capi.xvij.Ibi enim paucis oftéderat gloriamfuę montem ubi conftituerat illis Iefus.Rab . In monte quidem
refurrectionis,vt ibidem dictum eft:& ideo ibi refurrectionem co apparuit eis dominus , vt fignificaret quòd corpus quod de com
pletam manifeftauit omnibus difcipulis fus.Vnde probabilit cree muni generis humani terra nafcendo fufceperat,iamfuper omnia
ditur,quòd illa fit manifeftatio,de qua fcribit Apoftolus.j. Cori. terrena fubleuabat ,Et veadmoneret fides fi illic celfitudinem refur
xv.a.Deinde vifus eft plus quam quingentis fratribus fimul.fhîc ta rectionis cius cupiunt videre,hîc ab infimis voluptatibus ftudeant
men non exprimuntur,nifi vndecim Apoftoli, qui erant principa ad fuperna defideria tranfire. pCEuntes ergo docete omnes
les Chrifti difcipuli,Prius tamen vifus eft fepties perfonis, fpecializ gentes baptizantes eosin nomine patris &filij &fpirituf
bus.Primò,Mariæ Magdalenæ manenti iuxta fepulchrum alijs re fancti.Ex hoc patet,quòd prædicatores euangelij debit omnibus
cedentibus, vt dicitur Iohannis vigefimo & Mar.decimofexto.Se magnis & paruis fine acceptione prædicare & miniftrare facrame
cundò,ipfi Mariæ Magdalenæ cum alijs mulieribus à fepulcho res ta fecundum gratiam & poteftatem immediatè à domino vel per
uertentibus:quia poftquam viderat Chriftü,fequuta eft alias, &in miniftros fuos fibi dată.Quibus promittitur affiftentia domini, cũ
Henit eas in itinere, & tunc apparuit eisChriftus. Tertiò,Petro, fe dicitur:Et ecce vobifcum fum,&c.fcilicet dirigendo fermonemad
cundum quod habetur Luce vltimo licet non habeatur expreflè falutem audientium & meritum veftrum,,
ex euangelio
 Glof.ordi. Matthæi Cap .
A a CEtecce ego uobifcüfum.Quæ autem merces piæcõuer
fationis,quodve pignus future beatitudinis etiam in præfenti
fit fidelibus,fubdit: Ecce ego vobifcum fum &c. Quod apofto
lis,p fucceffiones vniuerfali ecclefiæ promittit. Nota quòd vfq
in finem feculi non funt defituri qui diuina manſione ſunt digni.
CAug.Priafabbati diluculo ( ficut oës
euägelifta confentiunt)ventu eft ad mo a ¶Quia fides fine operibus mortua eft.
Quæ quidem non funt pauca vel leuia.
numētū,Iam factuerat,qd ' folus Matthę
us ait,de terræ motu & reuoluto lapide, docentes eos feruare omnia quæ,
a
& territis cuftodib" . Venit autem Maria
cunque mandaui uobis . Et ecce
Magdalena cæteris feruentior. Vnde Io Diuinitate.
Ioh.20.a. hannes de ea comemorat tacitis alijs,que ego uobifcum fum omnibus die ,
cu ea fuerat: videnſe lapidem fublatum, Cum finitis laboribus mecum regnabitis.
antec diligentius infpiceret,credens fub bus ufque ad confummationem fe,
latum corpus, cucurrit nuncias' Petro & " culí .
Iohanni, qui etiã cucurrerut ad monumē
tú:&non inuento corpore crediderunt,
q& Maria dixerat, ablatum,abierunt . Maria autem ftetit foras
ploras,in horto.f.vbi ingreffe fuerant.Tunc viderit angelum fe
dentem fuper lapidem reuolutum,de quo Matthæus & Marcus di
cunt.Qui dicit illis:Nolite timere:fcio enim q Iefum qui crucifix"
eft quæritis.Quibus fimilia Marcus non tacuit. Ad hæc verba Ma
Ioh.20.c. ría dum fleretinclinauit fe, & profpexit in monumēto,& vidit du
os angelos,vnum ad caput & vnum ad pedes fedentes in albis. Dis
cunt illi:Mulier,quid ploras? Quia tulerunt dominum meum , &
nefcio vbi pofueruntcum.Hic intelligendum eft angelos furrexif
Luc.24.a. fe , vt &ftantes viderentur ficut Lucas ait, qui &cos dixiffe refert:
Quid quæritis viuentem cummortuis.&c.Poft hæc.conuerfa eſt
Ioh.zo.d. Maria retro : & vidit Iefum ftantem(vt Iohannes ait , & nefciebat
quia Iefus effet , putans hortulanum:vbi & nominata agnouit eu
tum eft . Noli me tangere. Tunc egreffa eft de monumen
cui & di&
to , id eft de loco ante lapidem effoffum:& cum ea aliæ quas(vt
Mar.16.b. Marcus ait) timor inuaferat,& nemini quidquam dicebant . Tunc
Matt.28.b. iamfecundum Matthæum:Ecce Ie.oc.e.di.Auere.Illæ autem ac,&
te.pe.e.Sic colligimus & angelorum allocutionem bis eas habuif
fevenientes admonumentum ,& ipfius domini femel,quãdo Ma
Bria hortulanum putauit:& nunc cum eis iteru occurrit, vt eas ipfa
repetitio firmaret.Venit ergo Maria Magdalenę nuncians difcipu
Luc.24.b. lis,&aliæ quæ cum ea erant, quas Lucas commemorat . Plures q
1.Cor.15.a. dem fuerunt apparitiones quod innuit Paulus dicens :Vifus eft la
cob,vifus eftplus quam quingentis fratribus fimul,fed decem legi
Ioh.20.a. mus in euangelijs.Quinquies in ipfo refurrectionis die.Primò ap
Ibidem.e. paruit Mariæ Magdalenæ flenti ad monumentum.Poftea eidem
Luc.24 . b. & alij Mariæ egredientibus nunciare apoftolis . Tertiò , Simoni,
Ibidem.e. Quartò,Cleophæ & focio eius.Quinto reuerfis illis & narrantib
Joh.20.f. quomodo cognouerunt eum in fractione' panis . apparuit ianuis
Ibidē.21 . a, caufis vbi Thomas abierat.Sexto poft dies octo, quando cum eis
Matt.28.d, erat Thomas.Septimò, pifcantibus ad mare tiberiadis.Octauò ,in
Luc.24.g. monte Galilea qui non longè erat ab Ierufalem,Nond,recumben
Actr.b. tibus illis vndecim, die quo afcendit.Decimò , viderunt eum iam
non in terra pofitum,fed eleuatum in aera,calos petentem,dicens
te cís angelo:Sic veniet quemamodum vidiftis eum euntem in co
lum.
Nicolausde Lyra.
emi inftituta à Chrifto ,fed familiari confilio fpirituffancti quo
dammodo mutata eft in primitiua ecclefia. quando apoftoli ba
ptizabāt in nomine Chrifti,vt habetur Act.decimo & decimonos
no vt nomen Chrifti quod tunc erat odiofum magnificaretur: &
hoc diffufius tractaturin quarto ſententiarum. a Docentes
eos feruare omnia quæcunque mandaui uobis . videlicet
facramenta àChrifto inftituta & alia ad fidem catholicam pertinë
tia. b CEtecce ego uobifcumfum omnibus diebus' . &
hoc dupliciter.Vno modo affiftendo eis in operibus miraculofis
ad confirmationem doctrinæ,Alio modo exiſtendo in facramen
to euchariftia,vbi eft totus Chriftus,vt patet ex prædictis capitu.
vigefimofexto. c CVfque ad confummationem feculi.
Ex quo patet quòd fides catholica non deficiet vfque ad finem mū
di,quantuncunque tribulationibus agitetur. Aduertendum etiã.
quòd licet deus non affiftat continue doctoribus ecclefiæ per ope
rationem miraculorum : quia non eft neceffe cum fides chatholica
fit fufficienter confirmata per miracula facta in primitiua ecclefia.
tamen aliquando hoc modo affiftit ecclefiæ faciendo miracula alia
qua ad confolationem fidelium.Affiftit etiam ecclefiæfemperiplă
dirigendo per occultos inſtinctus fpiritufſancti,vt ficnon deficiat
fides Petri,Ad laudem & gloriam domini'noftri Iefu Chrifti; Cui
eft honor & gloriain feculafeculorum.Amen, · Deuterono.xxxiijed . In dextera eius ignea lex , id eft lex euangelica
XXVIII.D.eLyra 88
Incipitproœmium uenerabilispatris
fratris C
Nicolai de Lyra in euangelum Marci.
Acies leonis à dextris ipforum quatuor,Ezech.j.cap.
Scd'm q dictu fuit in principio euangelijfcdm Mats
thæuper quatuor facies qs vidit Ezechis
el ppheta in animali vno,defignat qtuor
2 euägelifta feu quatuor euägelia ab eisfcri
ptadedño não Iefu Chrifto:&ficut i facie
hois defignatur euägelium Matthæi , fic
in facie leonis defignatur euangeliu Mar.
ci.de q dicitur verba propofitum.Facies
leonis, &c, In quo qdeverbo circa Marci Quatuor
euangelium poffum qruor notare, vide notada cir
licer:Procedendi modu,cudr:Facies.Spe- ca Marci e
cialefubiectü,cũ df, leonis.Ordine vel fia uägelium .
tu,cũ dràdextris.Ipfi” cũ alijs certũ nume
ru,cudr:ipfo quatuor. Circa primu confiderandu, licet faci
es fit breuis ps corporis;tñ in ea côtinent oës fenfus videlicet vifus
auditus,&c.fic in euägelio Marcilicet fit breue refpectu aliorũ ; tñ
in eo breuiter continentfententiæ alioru triu euägelioru,fecundu
quod dicit Grego.fup Ezech.Si quæras quid Marcus de incarna
tione dnifenferit,hoc nimirú qď Matthæus Lucas & lohannes,&
ideo talis modus procedendi in quo fub quodam cõpendio cõti
nent aliorüfniæ cõpetenter p faciem defignant:de quo pot accipi
' di Efther.xv.d.Facies tua plenagratiaru: quia modus,pce
illud qo
dendi ipfiusfati Marci cuangelifta,licet fit breuis vt dictum eft,tñ
plenius eft fniaru gratiofaru:& fic patet primum. Circafecüdu
confiderandu,q licet Marcus de omnibus Chrifti factis fcribat,fi
cut & alij : tn specialit verfať &immora? circa reſurrectioné & res
{ gnu Chrifti qd affequutus eft Chrift” in ſua benedicta refurrectio
nefcdm qd ' dixit aplis immediatè poft refurrectioné fua . Matth.
vlti.d.Data eft mihi ois ptas in cælo &in terra.Qd ' quidem regnữ
pleone couenient defignat, q eft rex aialium,vt dicit Ifidor" libro
Etymol.xij.& io fpeciale fubiectu , circa qď fpecialiter immorať:
Marci euangelium defignat in nomineleonis:& hoc ppter tria Quare eua
qin refurrectione Chri ?i reperiuntur & prietatibus leonis affi- geliū Mar
milantur.Primu eft,refurrectionis efficiens principium, qd ' in alijs ci in leone
hoib' eft extrinfecũ , fed i Chrifto fuit intrinfecu,fcdm qd
' ipfe die defignatur.
cit loh.x.d.Poteftate habco ponēdi aiam,&ptate habeo iterufus
D
mēdi că, quia ppria tute refurrexit. Et fimile huius in pprietate
leonis reperit.Dormit em oculis apertis,fecüdü q dicit Ifido . vbi
fupra.Licet aut caro Chrifti in fepulchro dormierit p vera morte
& aięfepatione,tñ diuinitas vtroq ; cõiûcta vigilabat,fcơm qď dễ
Cant.v.a.Ego dormio & cor meu vigilat . & tute huius deitatis
fic vigilatis furrexit à fomno mortis.vñpotexponi de eo qd dicit
Iere.iin,b.Afcëdit leo de cubili fuo:qa Chrift? q eft leo de tribu Iu
da defepulchro afcedit tute ppria.Scdô affimilat leoni ppttps
&modu: qarefurrectio Chrifti facta eft poft triduu : qd tn accipit
pfynecdoche,ita fifr leo nat de nouo tribus dieb, dicit dormire fe
cudu Ifidor vbi fupra , & poftea fremitu & rugitu patris excitať:
fic Chrift poft triduudormitionis ifepulchroy tute dei patris fu
it excitat" à mortis fomno,fcdm qď dř A& tu, íî.c.Huc deus fu
fcitauit à mortuis,&c.&io de hocpoteftexponi illud Geñ.xlix.b.
Catulus leonis Iuda.& fubdit:Regefcens accubuifti vt leo.f.infes
pulchro.& fubdit: Quis fufcitabit eu.f.de fomno mortis poft trie
duum:Ad qd ' pot rñderi,deus pater,vt patet ex pdictis.Neciftud
dictú cótrariat ei qd pmiflu eft.f.qp Chrift? refurrexit &tute,ppria
qa vna & eadé fimplr eftptas patris,& filij.Tertiò affimilatur refur
rectio leoni ppter affequutu imperiu:qa licet Chriftus añ refurres
&tione fua humilis & abiect apparuerit,tñ in refurrectione domis
niu obtinuit,fcdm qu'dicitApf's ad Phil.ij.a.Humiliauit femeipfu
fact" obedies vfq
; ad morte,mortem autem crucis'. Propter quod
& deus exaltauit illu,& donauit illi nome quod eftfuper oc nome
vtinnomine Lefu omne genu flectatur cæleftium,terreftriu,& in
fernoru,&c.Et in leone inuenit huiufmodi filitudo,ictü eft rex aia
lium,vt pdictü eft:&io nome lconis dr àleon Græcè qd 'fignificat
rege Latinè .& de hoc di Apoc.v.b.Ecce vicit leo de tribu Iuda:ga
perfua benedictam paffione & refurrectione fubiecit fibi omnem
creatura:&ficpatet fecundum. Tertiò in verbo paffumpto no
tat huius euägelij fitus vel ordo,cũ dr:A dextris. In illa em vifione
imaginaria Ezechieli prophetę oftenfa fic apparebat animal habes
qtuor facies op facies hominis erat in directo afpectu pphete,facies
autem leonis in dextera parte,& bouis in finiftra.& ideoficut euan
gelium Matthei,quod defignatur per faciem hominis poniturpri
mum,ita euangelium Marci rationabiliter ponitur fecundu: quia
dexterapars prior eft finiftra:& de hoc poteft exponi quod dicitur
n iin àMarco
 Glof.ordi , Prologus in Marcum De Lyra

K nace deum laudatibus,Daniel.inj.Vndecimò in quatuor fabris corG

E Incipit quædam introductio circa húcprologu.
Quatuor i Ieronymus.Quatuorfunt qlitates de quibusfancta
74601 euangelia cõtexuntur . Pręcepta,mādata,teftimonia,
euangelijs
exempla.In preceptis,iufticia:in mādatis,charitas ; in
teftimonijs,fidestin exemplis,pfectio.Præ
Matt.10.a, cepta huiufmodi: In via gentiune abieri.
Pfal.33.c. tis,hoc eft: diuertere â malo , Mandata vt Incipit Prologus beati Hieronymiin
Ioh.13.d, hoc:Mandatum nouum do vobis, vt dili
gatis inuicem:hoc eft facere boni & chari
tateimplere.Teftimonia quæ in ore duo
Joh.8.c.
rum vel trium teftium.vt hoc: Iohannes
Iohã, 1.b.
teftimoniuperhibet de me:fed habeo tefti
monium maius Iohanne: Eft em paterq
teftimonium perhibet de me.Exempla ve
Matt.II.d. hoc:Difcite â me, quia mitis fum & humi
Ibidem.5.g lis corde,Et : Eftote perfecti ficut & pater
Ioh..b. vefter, & alibi : Exéplu em dedi vobis , vc
Pfal.18.c. & vos ita faciatis.De his em Dauid: Pręce
ptu domini lucidum illu.Hiftoria maxiè
Ibi.118. m. præcepta continent.Et alibi.Latum man
Ibidem. datu tuum nimis:quia qui diligit pximũ
Pfal.18.d, tota legem impleuit.Ité : Teftimonia tua
intellexi.Et alibi:Teftimoniu domini fide
le.quia plus fide animi oculis carnis te=
Ibidem.c. ftimonia indiget.Quarto. Iudicia domi .
ni ve.iu.in fe.Vt fic.f.fint iudiciorũ nŕor
exempla iuftificata, ficut in iudicijs dei co
Ibid.118.p. parata habemus.Vñidē alibi : Aiudicijs
Matt.7.a. em tuis timui.In quo,em iudicio iudicas
uerimus,iudicabitur de nobis.In his qua
tuor qualitatibus funt timor , fides , fpes,
charitas.Timore não incipimus,fidefer
uamus quæ incipimus: fpe erigimur,cha
1.Tim.1.a. ritate cofummamur.Finis enim pręcepti
eft charitas,Hifunt quatuor menfes,quos
nua hærefum deijcientibus,Zach.j.Duodecimò in quatuor qua
drigis per orbe difcurrentibus,Zach.vj.Tertiodecimò in quatuor
animalibus oculatis ante & retro,Apoc.iiij.de quibus ibidem fub
ditur,q requiem non habent die ac nocte dicentia:Sanctus ,fan&
fanctus dominus deus oipotens: Cui eft
honor & gloria i feculafeculoru.Amē.
Sequitur poftil.uenerabilispatris, fra
Euangeliumfecundum Marcum. “
tris Nicolat de Lyra inprologum
a
Arcus Euangelifta euangelij beati Marci.
& Petri b
dei electus Arcus euangelifta, Euange. Diuifio
lio Marci beatus Hieronymus
in baptifmate filis
Mpræmittit plogum iftum : Qui
usato in diuinoſer
diuiditurin tres partes:quia primò Hie
M
mone difcipulus,fa ronymus oftendit fcriptoris autoritatem
cerdotium in Ifrael agen s ,fecu dum fecundo,fcribendi modum & ordinē; ibi:
Na initiuprincipij.tertiò, ordinis ratio=
carnem Leuita ,conuerfus ad fidem
d ně,ibi:Deniq ,Circa primu oftediť auto
euäg in Itali fcripf : toritasbeati Marci fcriptoris huius euan
Chrifti elium a it
oftendens in eo quid & generi fuo gelij.primô , quantu ad officium poft ei
Confirmationem. conuerfionem ad fidem catholicam,cùm
deberet & Chrifto . Nam initium go dicitur: a Marcus euangelifta dei
a Quæ eft de Iohanne Baptifta, qui eft de genere electus.Ad officium enim fcribendi eua
Marci,quia de tribu Leuitica:& ita oftendit Marcus
gelium fuit àdeo electus & affumptus.fe
quid debeat generi fuo..
hcundò,qtu,ad eruditionem in fide catho
principi in uoce propheticæ ex
lica pleniorem,cùm dicitur:b C Et Pe
clamationis inftituens , ordinem i triin baptifmate filius, atque in di- .
F.i.dignitatis.
k uíno fermone difcipulus.Ex hoc em,
Leuitica electionis oftendit , ut
quòd fuit filius fpiritualis beati Petri fuit
-a S.i.folagratia dei creatum .
ei magis familiaris:& p cöfequens ſpecia
prædicans prædeftinatum Iohan. lius ab eo eruditus de factis & doctrina
nem filium Zachariæ in uoce ans Chrifti,fecundum Ф q Petr viderat i Chri
F.i.ad hoc emiffum, vt effet vox & angelus annuncians, fto,&audierat ab ppter quod certi
ipfo:,
quæ notantur in illis duabus autoritatibus:Vox cla
mantis.Et:Ecce ego mit.an. 1 us poterat fcribere euägelium à Petro au

Joh.4.c.
Chriftus ante meffeprædixit dices: None geli annunciantis emiffum . Nonm ditum, quam cæteri difcipuli eius .ter
quatuor menfesfunt vfq; ad mellem: Vt
folum uerbum carnem factum ,
& nos p præcepta domini atq ; mandata,
F ac teftimonia,& exempla , maturos poft iudicium metam” fruct
cugaudio:qui in lachrymis timorisfemina pœnitentiæ iactauim"
in terra,noftros portantes charitatis manipulos cum gaudio meta
mus in cælo, Hieronymus, Marcus euangelifta dei, Petri difci
pulus, Leuiticus genere & facerdos :in Italia hoc fcripfit euangeliữ
primus Alexandriæ epifcop :cuius per fingula opus euangelij di
afcire, &in fe difponere: & difciplinam in fe legis agnofcere,&
diuinam dontini in carne intelligere naturam. Qui feminat poft
Matthæum, qui fremit vt leo, qui volat vt aquila, qui difcit vt ho
mo , qui immolat vt facerdos , qui irrigat vt flumen, qui flore
fcit vt ager qui feruet vt vinum . Chriftus enim de quo lo="
quitur : vt homo naſcendo , vitulus moriendo , leo refurgendo.
Kaquila afcendendo
Nicolaus de Lyra.
àMarco defcripta quæ dicitur ignea,quia accendit animos fi
delium ad amorem cæleftium inquantum defcribit! refurrectione
Chrifti,per quam introducimur ad cæleftia: quia tuc Saluator no
fter deuicta morte æternitatis nobis;aditum referauit,ficut dicitur
in Collecta Pafchę.& in fignum huius angelus refurrectiõis Chris
fti nuncius qui perennem vitam eius,nunciare venerat,rectè in de
xtera fedebat fecundum qd'dicit beatus Gregorius Homel.xij . Et
ficpatet tertium. Quarto in verbo præaffumpto defcribit nu
merus determinatus euangeliorum, cũ dicitur: Ipforum quatuor.
Circa quod confiderandum, licet plura euangelia & à pluribus
fuerintfcripta,quatuor tamen tantüfunt approbata,fecundú qď
dr in prologofup Matthæum: & hoc propter figuram facramenti
quia ifte quaternarius numerus multipliciter fuit in lege figurat" .
Primò in quatuor fluminibus de paradifo exeuntibus, Gen.n. Itē
in quatuor patriarchis principalibus à quibus denominata eft Ca
riatharbe.i.ciuitas quatuor, Gene.xxiij.quia quatuor principales
patriarchæfunt ibi fepulti cum fuis vxoribus,Tertiò in quatuor
circulis arca Teftamenti.Exo.xxv . Quartò in quatuor pedib❞ mě
fae propofitionis.ibidem.Quintò in quatuor cornibus altaris ho
locauftoru,Exod. xxvij.Sextò in quatuor ordinibus lapidum ra
tionalis,Exod.xxviij.Septimò in quatuor deambulatorijs dom "
Salomonis.inj.Reg.vij.Octauo in quatuor ventis mortuos viuifi
cantibus ,Ezech. xxxvij.Nonò in quatuor minimis terræ,præ cæ
teris tamenfapientibus:Prouer.xxx.Decimò in quatuor viris i for
nace
tiò oftenditur eius autoritas ex ftatu qué
habuit ante conuerfionem , cùm ſu bdíť:
CCSacerdotium in Ifrael ages.quia
ad Sacedotes & Leuitas pertinebat fcire præ cæteris fcripturas ve H
teris Teftamenti, quæ de Chrifto teftimonium perhibent. d C In
Italia fcripfit. vbi tunc vigebat ftudium quod à Græcia fuerat
Romam translatum: & in eadem ciuitate Marcus rogatus àfratri
bus fcripfit iftud euangelium, vt dicit Hierony.in libro illuftrium
virorum :& ex folemnitate loci fcriptoris oftenditur autoritas : qa
in talibus locis non folent fcribere nifi homines autentici, e CO=
ftendens in eo.Sacerdotes enim Leuitici,qui debent intelligere
fcripturas prophetarum teftimonium de Chrifto perhibentium,
ex hoc redduntur magis idonei ad fcribendum euangelium.
f CEt Chrifto.quia licetbreuiter fcripferit euangelium , tamen
fufficienter Chrifto reddidit debitum eius euangelium complete
fcribendo.g Nam initium.Hic confequenter oftendit Hiero
nymus fcripturæ ipfius Marci ordinem.Circa quod fciendum, q Diuifio
Marcus in principio fui euangelij ponit quandam prefationem vſ
que ad illum locum:Fuit in deferto Iohannes : vbi præmiſſa præ
fatione incipit narrationem.Primò ergo oftendit Hieronymus or
dinem fcripturæMarci quantum ad præfationem feu prologum.
Secundò, quantum ad narrationem feu tractatum , ibi: Deniq ; cũ
perfecti.Circa primum fciendum, q Marcus in prefationefui euās
gelij ponit duas prophetias.Prima habeturMalach,in.a. Ecce ego
mitto angelummeum. & loquitur de aduentu Chrifti in mundo:
ad quem denunciandum præmiffus eft lohannes Baptifta in hac'
pphetia defignatus per angelum.Angelus enim interpretatur nu
cius.Secunda habetur Ifa.xl.a. Vox clamantis in deferto,parate vi
am domini.Et loquitur de aduentu Chrifti in corde humano per
fidem & deuotionem : & de iftis duobus oftendit hîc Hieronymus:
licet obfcurè op contineant in præfatione ipfius Marci euangelifte,
cũ dr:Nam initi prin.i,initiale principium:feu prologum à qin
Inuo.prophe exclamationis in
cipit fuum euangelium. h
ftituens.quia prologum fuum inchoat à prophetijs:vt dictum ē
iCOrdinem Leuiti.electionis oftenditi . fuæ electionis ad
fcribendum euangelium oftendit ordinem per hoc qà principio
·
fui operis allegat prophetias, quarum intellectum facerdotes Leui
tici generis,de quibus fuerat, debebat habere, kVt prædicans
Johannem prædefti.i.à deo præordinatum, ICEmiffum in
uoce angeli.id eft fignificatum noie angeli,vt dictū eſt.m An
nunciatis.fcilicet Iohannis, n CNon fo.uerbum car factü.i.
aduentum Chrifti in carnem,per quã in mundo vifibilis apparuit,
Sed & cor
 Glof.ordi. Euangeliftam DeLyra 90
E

Kaquila afcendendo.CHiero . Marcum penè intactum , maiores lij opus in &c.co op incipit narratione euangelij fui à baptifmo C
A noftri pterent,gapenè cade q Matthe❞ narrat,licet qbuſdä diftin Chrifti,quo tpe in ætate fuit perfecta.m No la.n.c.f.Chrifti
dis teftimonijs,vt alteri" ala alam alterius tangac animalis , & ro n Qua in prio.ui.f.dictis Matthæi ad vitandu ſuperfluitatem
ta rotam cade viaſequat,& verfis adinuicem vultibus fefe anima o CSed to.ex.i.quomodo poft baptifmuimediate intrauit de
lia contueatur.In primò canone Marc" cum Mattheo Lucac co fertum ibi habitando. p Cleiunium nu.f.xl.dierum.q nume
mitatur & Iohane.Infecūdo cũ Matthço rus eftmyfticus, co op confurgit ex dena
& Luca.In quarto cum Matthæo & Io JEcclefiam. rio,per quaternariu ducto :in quo fignifi
2 catur impletio decalogi in fide verbi in
hanne.In fexto canone comitatur femper fed & corpus domini in omnia
cũ Matthæo,vt duo annuli in vno vecte, a Id eft prędicationem &lij dei. Quod oftendit ibi carnati in quaternario euangelioru defcri
ante faciem tuam, & ante te.f, hominem: & hoc eft
Id eft in quadraginta nouem capitulis quod Chrifto debet. b Iohannis. pti ducit ad vită beatā,fcdm op dicit Sal,
uator Matthçi.xix.c.Si vis ad vita ingre
Nicolaus de Lyra . In octauo per uerbum diuinæ uocis anima,
a S.i.charifmatum impletum donis. b Hoc ibi; di,feruamandata. qCTenta. diaboli:
a CSed & corpus do.ecclefiam Qui præparabit viam tuam.Et ibi:Parate viam do quæ pleni" defcribitur Mat.iiij. r Co.
mini,rectas facite femitas.Et hoc item debet Chrifto.
feu congregationem fidelium,quæ eft cor gregationem beftiaru & mifteriu
pus Chrifti myfticum, b CIn oiapue. tùm in initio cuangelicæ prædi
с protulit ange.vt oftenderet, o anima,
di.an.i.viuificatum:quia ficut anima vi cationis oftenderet:ut quihæc fle liairrationabilia & creaturæ intellectua- legere
uificat corpus vita naturæ,ita verbu diui a Iohanni. b Principium carnis. c In vir les cæleftes obediant ei. s Vt inftitu.
tute domini & operatione.
num quod eft deitfilius veniens in menti nos &c.Adhoc prędicta breuiter tetigit
gens fciret cui initium carnis in do,
bus hominu,viuificat eos vita gratiæ : & a Se effe habi. vt inftrueret nos . t Ad intelligen.
vtrumqz aduentu Chrifti.f.in carne & in с peade latius dicta Matthæo vera ellent
mino,& Iefu aduenientis habitacu
mentem denunciauit Iohannes baptifta p ideo fubdit: v Nec autoritatem fa
a Vtin fe inuenirct illa caro.
fua prędicatione.Et qa ifta prædicatio Io f &tæ rei.i.euangelij defcripti à Matthæo.
g lum caro deberet agnofcere : atqu e
hannis fuit ordinata ad eruditionem fide a Filium dei. JIohannis. F.i.Adam & x Demeret:fed magis adderer & con
lium,ideo fubditur: c C Vt'qui hæc Bua,& diabolo. firmaret. y Etperficiedi operis ad
dendo aliqua his quæ à Matthæo fuerant Diuifio
legens fci i.animaduerteret, d'Cui infeuerbum uocis quod in confo
initiu carnis.in deo,i.in Chriftum,cu a Illa caro. b.i.recuperet in Chrifto. prædicta, z Deniqz amputaffe.Hic
ius caro non habuit principium ex viro: k nantibus perdiderat inueniret.De confequenter oftendit prædicti ordinis ra
quia non de femine virili nat? eft,fed vir tionem ,licet enimfpuffanctus principali
tutefpirituffancti illa caro fanctifsima fu nic cum perfecti euangelij opus in ter caufa fuerit huius ordinata defcriptio
it formata, e CEt lefu aduenien.ha. ' traffent,à baptifmo domini prædi nis,Marcus tamen fuit caufa inftrumenta
i,mente humana quæ eft habitaculum ip care deum inchoans, non laborauit " lis:&exprecius hic afsignatur dicti ordia
fius Iefu venientis in mětě , vt dictum eft, n
nis caufa:Et primò ex eius humilitate ,fe
natiuitatem carnis , quam in prio
FCCaro debe.agno.i.homo, qui in ſa a F.i.Matthæo,pluralis pro fingulari: vel quia plus cundò exftudiofitate,ibi: Cui" p fingula.
cra fcriptura vocat caro ,Ifa.xi.b . Omnis res ante cum fcripferunt. Circa primufciēdu, q fapiëtis eft ordiare
caro fœnum, & omnis gloria cíus quafi ribus uiderat dicere,fed totius expri° fe & ordinatè fcribere.Huilitas aut maxi
B flos agri:quia p prologu Marci euangelis a Non'numerum ieiunij, fed ieiunij numerum, mè difponit adfapientiam diuinam.ſecũ D
î quod quafi fubeft numero pro myfterio numeri.
fta homo leges debet cognofcere viruą du qd dicit Prouer.xj.a.Vbi humilitas,
aduentu Chrifti ,f.in carne & in mentem . mens expofitionem deferti,ieiuni, P ibi &fapientia:& ideo oftenditur Marci
g CAto infeuerbu uo.i.dei filiu qď um numeri , tentationem diaboli, humilitas cũ dicit : Deniq amputaffe
r
Johanne,q vocatur vox verbi, ſcď'm qď congregationem beftiarum, & mi, fibipoftfidem pol.dicitur.ut fa -re
habet Ioh.j.c.Ego vox clamantis in defer S
pro-habe.Ex humilitate enim reputabat
nifterium protulit angelorum : ut
to annunciatum. h CQuod in cofo. t fefe indignum :& ideo reformidabat aſcen
perdi.i.in primis parentibus fuafioni fer inftituens nos ad intelligendum fin dere tantum gradum . a C Sed tantu
pentis confentietibus in quibus genus hu gulain breui compingens , ne au confcentiens fidei prædeftinata po.
manum pdidit verbum dei mences viuifi a 5.i.Matthæi dica deftrueret. id eft,diuina ordinatio , quæ ita potens eft
cans vitagratiæ, i CInueni.per fidem toritatem factæ rei demeret,& pereis nullus poteft refiftere. b Con
verbi incarnati,quã prædicauit Iohannes a F-i.prætermiffum ab eofuppleret. fentiens fidei.i.condefcendens deuotio
prout traditurin euangelio Marci , Aliter ficiendi operis plenitudinem non ni fidelium, qui defiderabant eum habere
exponitur ab aliquib" ab illo loco.Caro Z
negaret . Denique amputaffe fibi epifcopum,fecit aliter ipfum promouen
deberet agnofcere.i.pater carnalis lo do,licet ex humilitate refugeret,ideo ſub
hannis baptiftę.f.Zacharias deberet agno polt fide pollicedicitur, ut facerdo, ditur: cVtnec fic in opere uer.per
a
fcere, angelus ei apparens veru fibi ane tio reprobus haberetur:fedtantum deret.i.in prædicatione, quod eft opus e
nunciauerat:quia propter dubium verbi Fidelibusvolentibus ipfum paftorem .
D b pifcopi.vnde Act.vij.Apoftoli quorum
eius factus eft mutus.Atc in fe u.uo. confenties fidei predeftinatapotuit fucceffores funt epifcopi, vt habetur in de
i, loquelam articulatã.Quod in confo .
electio,ut nec ficin opereuerbi pdecretis dift.xxj.ca.in nouo Teftamento,ad
muti poffint fonare voca d miniftrationem
a feptem dia
Tesfaltë aliquas , non tamen cu eis poflüt ret, quod prius meruerat in genere , coníbus commiferunt, vt operi prædica
fonare confonantes.Inueniret:quia Za Nam Alexãdriæ epifcopus fuit.Cu tionis liberius vacarent . d Quod
charias in natiuitate filij firmiter creden 8
ius perfingula opus fuit fcire euan príus meruerat in genere .fuit enim
do recuperauit loquelam, quam perdide de tribu Leui , ad quam fpectabat fa =
rat verbis angeli difcredendo . k De cerdotium , e Nam Alexan
nic cum perfectieuangelij &c.Hicconfequenter oftenditur driæ epifcopus fuit:non obftante, quòd amputailet fibi polli- Mutilati
ordinem fcripturæ Marci tum ad narrationem feu tractatum cem . Non enim dicitur quòd amputauerit fibi totum pollicem: an & qñad
fui euangelij, oftendens eum ordinatè fcripfiffe p hoc qd aliqua fed forte aliquam partem per quam non impediebatur à congre orationes
omifit, eoq fufficienter erant à Matthæo expreffa , aliqua etiam gando.Et fimile legitur factum in libro qui dicitur Paradifus de pmouendi
ab eodem Matthæo dicta breuiter tetigit,vt vitaret prolixitatem Antonio Anachorita,quem cum quidam ciues vellent rapere & funt
Mat.18.b. & verborum Matthæi oftenderet firmitatem; quia In ore duoru conftituere fibi epifcopum,ferro fecuit fibi aurem finiftram , dices
Deut.17.b. vel trium teftium fiat omne verbum.Et in hoc etiam, q aliqua ad Lex diuina iubet nullum aure præcifa optari in epifcopum.quod
didit Matthæi dicta ad perfectam euangelij defcriptionem , & hoc cum Theophil o epifcopo hoc dictum fuiffet, refpondit à Iudæis
; eft quod dicitur:Deniqu lex iftaferuatur:Ego autem fi dederitis mihi aliqué auribus trunca
e cumperfecti &c. id eft narrationē
euangelij:incipiens.&dicit perfecti euangelij: quia lex Mofaica li tu,fed moribus probu,no dubito eu epifcopu facere : hoc tñ mo
cet effet bona,tamen fuit ipfecta:quia populo rudi & imperfecto do non obferuatur. f Cuius per fingula opus. Hic confe
fuit data:ideo dicit Heb.vij.c.Nihil ad perfectum adduxit lex ,fed quenter redditur ratio ex ftudiofitate.Hoies enim ftudiofi magis
euangelium imperfectionem legis fuppleuit. vfaliter dr . Perfe. poffunt cogitata ordinare & ordinatius fcribere , Marcus autem
euta.vt continuetur litera cũ hoc qd fequit: 1 Aba + inchoa. fuit valde ftudiofus,fecudum qd dicit hic : Cuius per fingula
1 qa Chrift? tpe predicatiõis fue inceperat.xxx.fue etatis annữ.vt hř op.fci.f.prophetias de Chrifto prenunciatas. g Euangelij in
Lu.iij.qd etpis etatis ple&
te;& fecüdü hoc poteft dici:Per.euage fe dicta difponere:non folum intelligendo ,fed etiam operado .
In opu n v Et difcipuli
 Glof.ordi . Prologusin Marcum . De Lyra

In octauo canone cum Luca comitatur in tredecim capitulis . In &mortis humanæ, & per cõfequens omnium membror::& ideo &
E proprijs verò quæ maximè vtcunq ; explanare difpono,decem & fi precipiat hoi auferri fibi vitam vel mébroru aliquod,non folu
octo inceditfpaciatim capitulis , quæ fimul oia ducentatriginta licitum,fed etiã debitu eft hoc fieri:& hoc modo dicitAug.j.de ci
tria funt capitula.Marcus ,exelfus mandato: Lucas,ifte confurgés ui.dei op Samfon interfecitfeipfu cũ Philiftçis:Quod pbar exhoc
Marc qua vel ipfe eleuans.Beda.Marcus Petri difcipulus rogatu Roma dominus ad hoc agendum reftituit fibi miraculofe priftinam
re cuangeli noru euangelium fcripfit, vt qd Petrus fortitudinem.vnde dicit ibidē Aug.q il
1 le hoclateter iufferat fieri, mi.
fcripfe, verbo prædicauerat, coferuaretur in pers
um ſcripſe gelij infe dicta difponere,& difcipli
ric, peruum literarum memoria.Primò , ex racula faciebat. Et hoc etiã modo dicit:
pulfio demonis in fynagoga ab homine nam in fe legis agnofcere , & diuis Aug.de quibufdam fanctis mulieribus,
Secudo,liberatio focrus Simonisà febre. nam in carne domini intelligere na que tépore pfecutioisfeipfas occiderunt,
a SVtprius faciamus opera bona,poſt " de quib" ecclefiamemoriam facit . Iudçi
Tertiò,leprofum mundauit. Quartò,pa
doceamus .
ralyticum curauit. Quintò,in fynagoga verò & aliqui Chriftiani i hoc ipfos feqn
manum aridă curauit.Sextò , dæmonia turam . Quæ in nos primùm o tesdicunt, op etiã fine tali pcepto diuino
d
velinftinctu licitum eft alicui fe occidere
cum à legione poffeffum,liberauit.Septi portet requiri: dehinc inquifitauo
с vel mutilare in caſu.f. quando videt ras
mò,fluxum fanguinis tactus à muliere re
lumus agnofci , habentes merce,, tionefuæ vitæ vel alicui" mêbri iminere
ftrinxit. Oftauò,filiam Iairi in domo fu a Bona exhortationis.
{ fibi ludibrium in contempradei:quiade
fcitauit.Nono,quinq panibus quinque dem exhortationis, † quoniam qui
milia hominum fatiauit. Decimò,à filia STantum. bet negligere vitam ppriam:multo fors ti.Cor.3.b

Syropheniffe demonium expulit.Vnde plantat ,& qui rigat unum funt:qui tius aliquam partem fui corporis : fed ad
cimò,furdi &muti hominis aures & lin contemptu honoris diuini:
autem incrementu præftat,deus eft. & hocmododicunto Samfon interfecit
guam aperuit . Duodecimò, cęcum extra
vicũ Bethfaidę illuminauit. Tredecimò, feipfum, confiderans op Philiftçi exerce
bant in eo ludibrium ad laude idolorum fuoru,&in diuinum cõ
quatuor miliafeptem panibus faturauit,Quartodecimo hominë
temptum ,& Razias vt habetur,ij,Machab.xiin.Et eodem modo
furdo & muto fpu(quod difcipuli nequibant)liberauit, Seipfos oce
quædam mulieresfanctæ leguntur fibi nares amputaffe,neab in cidentes no
Nicolaus de Lyra.
fidelibus cxercereturluxuria in corporib? carû in contemptũdi. nulli quo
a CEt difciplina in fe legis agnofcere; non folum lites uinu.Sed iftud dictum videt effe expreffe contra dictu Saluatoris excu
fant,
ralicer intelligendo,fed etiam fpiritualiter. b CEt diuinam in Iohanis.vlti.f.dicētis Petro:Cum elles iunior cigebas te & ambu
car.domini intelligere naturam: quantum ad diftinctionem labas vbi volebas: cum autè fenueris extendes manus fuas,& ali”
naturaru,vt fuppofiti vnitatem:Et quoniam vitam & doctrinam te cinger & ducet quo tu non vis.Et fubdit:Hoc aute dixit figni
beati Marci debemus imitari,ideo concludit Hiero. c C Qua ficans q morte clarificaturus ,effet deu: Super que locu dicit Aus
in nos primum opor.requi.doctrinam beati Marci imitando guftinus hicfatis expilit non àfeipfo fed ab alio debere occidi
d Dehinc inquifita uolumus agnofci.fupple ab alijs:qa q veftigia fequit Chrifti.Et code modo dicedū de mutilatione.
perfectionem quam aliquis haber, deber alijs tradere,fecundum il Ratio etiã qua inducitur p oppofito no valet:qa licet intétio in
jud.j.Petri.in.b.Vnufquifq prout accepit gratiam in alterutrū fideliufit exercere ludibriuin fanctis ad dei conteptum : tamē ex H
illam adminiftrantes,ficutboni difpenfatores multiformis gratię diuina ordinatiõe quæ ex malis elicit bona, ordinatur ad dei glo
dei quia hoc ceditad magnum meritum: vnde fubditur. e Ha riam,& mericum electora:Quod patet in martyrib?: qui quantò
bentes mercedera &c.Sed quia ifte labor fine dei adiutorio maiora ludibria & magis exquifita tormentafuftinuerunt,tantò
non proficit,ideo fubditur: f Quiplantauit primò erudiē gloriofius de tyrannis triumphauerunt ad tyrannoru cofufione
do. g Etquirigat &c.illam eruditionem fouendo & nucriē & pprium meriti & dei gloriam qui inmartyrib' triumphabat .
do.vndedicit Apoftolus.j.Co.inj.b.Ego plantaui,Apollo riga Ex dictis patet ad primu argumétum, Marcus credit fibi ampu
uit,deus autem incrementum dedit,qui eft benedictus in fæcula fe taffe pollicem inftinctu fpiffancti . Et eodem modo dicendum
culorum:Amen.Occafione cuiufdam dicti in hoc prologopo ad fecudum &tertium . Ad quartu dicêdum , q no eft licitu fibi
Fteft quæri,vtrum licitum fit alicui feipfum mutilare : Et arguitur amputare virilia ppter obferuantiacaftitatis: Tum quia hocno
Queftio: fic, quia beatus Marcus amputauit fibi pollicem(vt dictum eft) eft efficax remedium:Tum quia per hoc no abfcindunt concupis
An liceat nectamen ex hoc reprobatur.Item occidere feipfum peius eft fcentiæ interiores : Tum quiaper alia viam habetur meli reme.
mutilarefe mutilare.Samfon autem feipfum interfecit, vt habetur Iudi.xj.g. bium ,videlicet per conatumliberi arbitrij refiftedo retationib"
ipfum Et tamen numeratur inter fanctos,vt habetur Hebr.xj.f.Item Ra cũ adiutorio dei, fcdm illud.j . Cor.x.c.Fidelis deus eft qui non
zias feipfum interfecit, vt habetur.ij.Machab.xiiij.g.Et tamen ſcri patietur vos tentari fup illud quod poteftis: fed faciet cum tenta
ptura videtur ex hoc ipfum commendare: quia ibidem dicitur eli tioneprouentum, vt poffitis fuftinere.
gens nobiliter potius mori, fubditus fieri petõrib".Item minus Marci in prologofecundò, vbi dicitur in poftilla : Ratio
bonu eft contemnēdupropter cõferuatione maioris boni , ficut etiam quæ inducitur pro oppofito.
ad cóferuationevitæ aliquis proijcit mercesin mari:fed virt" ca Hęcratio eft valida et confona autoritatibus fans
ADDI.orum in poftilla allegatis :licet poftillator eam
ftitatis eftmaius bonu q mebrũ corpale:ergolicitè poteft fibi qs
abfcindere virilia propter cõferuatione caftitatis,Contrarium ar reijcere videatur.j.Reg.xxxj. vbi videtur tenere cum Hebrçis &
guiturper illud qd ' habetur in Decretis dif.lv.ca.Siquis amputa alijs minusbene fentientibus , qafferunt q Saul poffet excufari
uit fibi virilia,clericus non fiat,quia homicida fui eft . Refponfio. ab occifionefui, eo qp timebat ne inipfum, qui erat principalis in
quælibet pars corpis ordinatur ad totu, & ideo de ipfo ordinādű populo,fierent, ludibria in contemptum dei:quam affertionem
eft,prout refpicit bonu totius corpis, & vlteri'prout refpicit bo feu opinionemibidem recitat tan veram vel faltem tolerabi
num hominis & comunitatis: quia ficut pars corpis ordinatur ad lem:qmanifefte cotrariat his q in hoc loco tenet,q manifeftè fūc
totu corp",fic corp" ad homine , cuius eft pars & vnus homo ad vera: ptut patet legēti ea q hîc & alibi à poftillatore ponut &cæ,
tota comunitatem. Ergo fi membru aliquod fit noxium corpori, In plogo circa cuägeliū ſancti Marcipoftillator mo
REPLI
vtpote, quia,ppter aliqua egritudiné è alioru mēbroru corrupti * uer queltionem.An fit licitum quemquã ſeipſūmu
uum,licitè poteft abfcindi, ne inficiat alia mebra:& hoc ab eo cui? tilare. Etrefpondet quòd non :nifi interueniat inflinctus diuinus:
eft fi habeat arte medicandi,vel ab alio de voluntate eius;quiacui Et addit q ludæi & quidam Chriftiani in hoc eos fequentes dicut
liber eft comiffa cura falutis fui corporis : ficut etiam homicida q licitum fit non folüfe mutilare,veruetiam occidere fine tali in
vel raptorper iudicem licitè occiditur,& à communitate homi ftin&tu,ad præcauendum ludibrium &contemptum honoris diui
num abfcinditur,inctu ci? vita effet in nocumentu comunitatis; ni :fed illum modum dicendi reprobat poftillator : & excludit rõ
quia iudicib' comittitur curafalutis cõitatis.Si aut mēbrum fit nem eius,quia ludibria & tales contemptus deus fit conuertere in
fanu,tucregularit no eftlicitu alicui feipfu mutilare.Primô gahō bonum patientis,&c. Hîcputat Bur.poftil.velle inuoluere in cō
naturalit amat fcipfum,& p cõfeques oia quefunt de integritate tradictorijs comendans illữ modum dicêdi hîc.Sed dicit eum fen
ipfius.Et ideo mutilarefeipfu eft agere cotra charitate,quã qliber tire oppofitum illius.j.Re.vlti . Sed diligenter per legenti quod
tenet habere ad feipfum.Item homo fingularis eft pars cõitatis,& poftilla.fentit de Saul & alijs fe interficientibus , patet q Burge.ci
ideo inferre fibi nocumentuper mutilationem , eft agere contra falfum imponit.Poftil.enim opinionem Hebræorum & aliquor
comunebonu.Item deus eft inftitutor naturæ ,inftituendo mem= Latinoruibi recitat:fed finaliter in hoc refidet op beatus Auguft.j.
brain corpe: & ideo mutilas feipfum agit contra deu ; incafu ta de ciui, nullam perfonam excufat fefe occidentem,nifi interuenerit
men licitu eft,videlicet ex pręcepto dei occulto, qd
' alio mo voca diuinus inftinctus. Ita de Saul dici poteft,fiviæ aliæ non fufficiunt
turinſtinctus ſpulſancti:quia deus eft autor naturæ & dñs vitæ vndepater Burgen.fruftra Poftillatorem notaffe.
& mottis
 Glof.ordi. Marci Cap . I. De Lyra 99
အချိန်

Nitiu euägelij . Ifid.Euägeliu bona Cap I.

Incipitpoftilla uenerabilispatrisfratris Ni, C
anuciatio,qd pprie ad regni dei &remiffioné paō
ruptinet:vñ:Pænitemi & credite euâgelio:& appro colat de Lyrain euangelium Marci.
pinqbir regnuceloru. Hiero . Quatuor euange Nitium euangelij Iefu Chrifti. Cap. I.
lia vnufut,& vnu quatuor;Itaq; & Marci liber dicit Euangelium fecundum Marcum in duas partes di- Diuifio
euangeliu,& fitr alioru:qa vnu oia, uiditur.f.inprologum & tractatu.
& oiavnu, bCIe.Ch.Hiero . Iefus fecunda ibi:Fuit in deferto Iohan
Hebraice.Sother Gręce, Saluatorla Incipit Euangelium fecundum Marcum. nes,Sicut patet ex prædictis Marcus
tie.Chrift? Grecè , Mefsias Hebraicè breuitatiftuduit in fcribédo,& ego
vnc Latïè.i.rex facerdos: df de gñe fimiliter intedo breuitati ftudere ip
Dauid regis, & Leuitico, c Fid. fum exponendo , ea quæ repetit dis
INITI &tain Marthæo omittendo,& ad ex
Be.Matth.dicit, filijDauid filijAbra EVANG VM
JE ELI
Matth.I.a. hã.Marc.dicit.filij dei ; vt paulati à C3SV pofitione ibi pofita remittédo,ma
miorib, admaior a furgam".Et Mat ximè vbi effetimmorandu.Dicit er
the qhĩanã gña tio nèfcribit, cõue go: a Ini euange . Euangeliu
nient eu filiuhois dixit. Marc aut q idem eft qd' bona annuciatio, quia
fuulibru abiitio euägelice pdicatio ibi annucíať inenarrabilebonu, qď
nis ichoat,cóueniēter eũ filiû dei ap ab antiquis patrib" fuit fumme de
pellat. Euägeliui em foli'dei eft.Vbi fideratu,fcdm o
Ф dicit Saluator Lu
notādu, cuageliftę vno fpüfcripfe cæ.x.d.Multi pphetæ & reges vo
rutfed diuerfüfibi fcribedi & iitiu & luerut videre quæ vos videtis & no
fine ftatuerüt. Matthe" , à natiuitate viderüt,& audire quæ vos auditis,
incipit, î reſurrectiõefinit.Marc?,ab & nonaudierut, b Clefu.i.Salua
initio pdicatiois Chrifti vfq
; ad afce toris.c Chri.i.vncti:qa eft rex &
fione & difcipuloru prędicatione p CAPVT I. facerdos,qb'i lege debebať vnctio .
.
uenit.Lucas, â natiuitate Iohānis vf dCFi.D.Matthę aut in pricipio
a a
quead afcefioné dñi, cũ difcipuli in NITIVM EVANGELII fui euägelij dicit: Fili Dauid filij A
Ierm expectat aduētū ſpūſſâ¡.Ioha b INITIVM EVANGELII b braha, qa ei' genealogia fcdm hu
с
nes abginitate bidei ichoat,in re d Iefu Chrifti filij dei , ficut fcriptum eft mana natura enarrare volebat , vt
furrectiõe dni cõfumat. d C Si.fc. a Spiritus ad påtrem de filio per Malachiam, vel vox patris patet inpricipio euägelij fui.Marc
ad filium de Iohanne. b Iohannem . SAngelus nuncius,
Marc" pphetar teſtionia premittic qui nunciat de Chrifto.Poft me venit qui ante me factus eft. verò illa tancfufficieter enarratam
fin pphe gb" hec vetera & no noua , fed à pa е dimittés,vocat eufiliu dei .f.natura
tis tin Ifaia propheta .†Ecce mittò angelu me lë,no adoptiuu,diuinā naturā (inq † Mala.z.a.
phetis preſcita & predicta afferit,i q
& ludços q lege & pphetas fufcepe um antefacie tuam,quipræparabit uiam eft ide patri) oftēdēs. Sciēdu etia, qp Matth.1.b
a Pœnitentiam. b Fikum,vel antepræfentiam aut incar
rat ad euägeliu iuitat:& Getiles q e nationem. c Iohannes, de quo clamat dominus ad Iudæos: Marc ante couerfione ad fide, erat Lucæ.7.d.
uāgeliū tenebāt ad veneratiõem les Inter natos mulierum non furrexit maior Ioanne Baptifta &c. inſtruct in lege & pphetis de Chris
d FAd furdos obturantes aures voci, Chrifti. e Deludça.
gis & ppheta puocat, ne qsjuxta ftuam ante te h fto teftimoniuperhibétib?:& ideo † Ifa.40.2.
. Vox clamantis in deferto:
hereticos alter fine altero fufcipiat. g apphetis de Chrifto incipit fuu eua Matth.z.b.
h a Quas incuruaftis declinando ad dexteram vel ad finiftram.
eCEcm.Be,Angel" dř Iohannes geliü:fub vno cotextu duas ppheti Iohan.¡.c.
Parate uiam domini, rectas facite femitàs
no focietate naturę,vt mētiť Orig. as cõiunges: Quaru prima fcribitur D
B fed officij dignitate:Sicut & facerdo m eius.Fuit Iohanes in deferto baptizans,& Malach..in.Secuda Efa.xl.quaruin
a Beda-Vtita baptifmum pœnitentiæ quo peccata foluuntur,
Malac.2.b. tes,de qb'dř: Labia facer.cufto.ſci . fuo baptifmate quo peccata folui non poffent, præcurreret. tellectus patet ex prędi &is in prolo=
& legé exqrut ex ore ei ,qa angelus go:verütame Marc" hic folu expri
dni exercituué. CBe . Notaq hoc prædicans baptifmu poenitetigin remiffio mit Ifaia pphetă dicés; e C Si fcr.
Ideo.
teftioniũ:Ecce ego mit.an.&c . Ma h quialicet ambo pphetę vno ſpũ p
Malach.3.a lachię ē,vtrüq; tñ dicit Ifaię effe : qa nem peccatoru. Et egrediebatur ad illum pretauerint,Ifaias tame principali
† Mat.3,a. & fiýba,ſenſus tñ inuenit in Iſaia, or eft altero:iofol" noiatur. Et quia
Lucæ.3.a. &manifefti" in hoc fu:Vox cla.in defer.Angel" em q mittit ante autoritas vltima éipfi Ifaiç:res auté denominať à fine.Item quia
Iohan. c. fa.d.eft vox clamatis in deferto prepar aut viam dicés:Parate vis Marc breuitati ftudebat,vt dictu ē in plogo.f Fu.Io.in.Hîc
am do .&c.Potuit aut p Malachia Ifaiæ nomé diuitus occurrere; ponit tractat? fiue narratio.Circa qd' cöfiderandi,q intétio euās
necvoluit Marc' emedare, qa oës pphetę vno ſpu loquuti fūt qfi gelifte è oftédere reductionê petõris in deu pop" mediatoris:& iō
vno ore. fCCla.If.Ad Iudæos furdos propter peccata longè primò oftédit pfonã mediatoris,ſcďd ,reductioné petõris,ibi: Et
pofitos indignationis clamore dignos. g In defer.In deferto
ftatim fpus expulit.C Circa primumediator oftédit duplicit.Pri
fit vox & clamor: quia deferta domus Iudæa vacans ſcopata fine mò verbo precurforis,fcd'ò,facto & bo dei patris, ibi : Er factũ
fpiritu dei: ppheta,rege facerdote.Vnde lefus & Iohannes quæ eft in dieb.Circa primũ defcribit locus vbi Iohanes prędicabat,
rut qd' in deferto amiffum eft.Vbi vicit diabol",ibi vincit:vbi ce
cùm dicit:Fu.Io.in d.qa predicabat pniam agēdā, vt hoies eent
cidit homo,ibi refurgit. h Para.Ifido.Pœnitētiã agite &præ difpofiti ad Chrifti de pximo veturi receptione.Et fic loci condi
dicate.Vnde Parafceue ante fabbatum dicit.i.pnia añ requie.Hîc tio cogruebat fue prædicationi. Afperitas em deferti , aufteritatè
Match.3.a &initiu prædicatiois Iohanis & Chrifti:Pniamagite &c.qai die
pœnitétiæ defignat. g CEt præ.ba.Hoc exponit duplicit.Vno
Ceña .. feptima requieuit de ab oib' operibus fuis . Neceffe enim nobis modo de baptifmo Chrifti, tute cui? dimittunt pctä Et qa tale
feptem vitia tanq feptem gentes delere p pœnitentia ,vt pofsidea baptifmu lohanes dare no poterat,io ipfum predicabar dāduper
mus quieti terram defiderabilem . i CVi.do.Hieroni . Via do
Chriftu in pximo venturur:&fecudu hoc li baptizas,refert adba
mini qua ad hoies ingreditur pnia eft, p quã ad nos deus defcen. ptifmum Iohanis.Et quod fequitur : Prædicans baptifmum.
dit,& nos ad illu afcendímus.Vnde angeli aſcendentes deſcenden
ad baptifmum Chriftifuturum.Alio modo exponitur de bapti
tefe memorantur fuper filium hominis. k CRe.fa.fe.Ifidor" fmo Iohannis:&fic baptizans & prædicans referuntur ad prædis
Precipit,vt regia via euntes,proximos diligam? vt nos, & nos vt catíonem Iohannis &baptifmum eius:quialicet baptifmo Iohan
proximos.Qui fe diligit & non'proximum,ad dexteram declinat nis non dimitteretur peccata,tamē fufceptio illius baptifmi erat
Quiproximum non fe,ad finiftram.Multi bene agūt,& non cor quædãproteftatio agendi verapœnitétiam de peccato.per quã
rigunt,vt Eli.Alij corrigūtſed nõ bene agunt, vt Scribæ & Phari
dimittunturpeccata.h CEgredieba . adillum omnis Iu
fei, qui fedebat fup cathedra Moyfi.Hinc os turturis ad afcellas in
dææ &c.i.multi de illa regione &de Ierofolymis:Et é hyperbo
legeretorqueri iubetur,vt non feparetur os ab opere , nec opus c ‫ ܀‬licaloquurio
ab ore. Semitæ poft viam,qa mãdata moralia poft pœnitétia Moraliter. a CInitium euangelij Iefu Chrifti filij dei fi Moraliter
fcom Marcu vel Matthæu explanantur.Parať via p fidë &baptif cutfcriptum eftin Ifaia &c . Per hoc q Marcus euangelium
mũ & pñitētiā.CRectefemite p auftera indicia veftis,zonæ,cibi, à verbis propheticis inchoauit ,prædicatorem euangelij fermo.
potus,vocis humillima.Vnde: ICFuit Ioh.lfi.lohanes : Gra
nem incipere àfacra fcriptura debere , non à poeticis verbis aut
tiadei. A gra dei incipit.vnde fequitur: m CBapti &c.Perba Philofophicis demonftrauit. f CFuit Iohannes in' deferto
ptiſmũ petă dimittuntur.vnde:Qd gratis accepiftis, gratis date. baptizans & prædicans &c. Hieronimus . Veftis autem los
St Aplus:Gratiafaluati eftis . C Baptizans &c . Baptifmum hannis,cibus & potus aufteram vitam prædicantium defignat.
Kpœnitentie Venic

1
 1

Glof.ordi . Marci Cap . I. Glof.ordi.

pœnitentię dedit,baptifmu in remiffionë patorā pdicauit,tame niu phibui , ga hic eft dei filius.lfid.Ego baptiz o vos aqua ille,G
Enodedit.Sicutpdicatiõe fua Chrifti pdicatione pcurrit,fic baptif &c. Dei Auuius femp plenus , femp calis , deq : Fluminis impetus Pfal.45.a.
mo pnię baptifmi remiffiois . Qd columat q fpofum,initiatur letificat ciui.dei.Multa diftat inter fpm q fert ſup aqs nõ fubter, &
pparanymphu,Vnde cathecumini.i.inftructi incipiut p facerdo aqui, tuiter aiam q regit,& corpus qd regit, Sed manfit fup eu
Nūc amicũ fponfi inducit fponfa,
tem ,chrifmatur qepifcopu. Nucp fpus.Hæc eft vntio Ch ftifcdm carne, de q:Vnxit tede", de tu? Plai.44.b.
vt Rebecca Ifaac,p pueru pallio albo ve oleo læticiap confortibus tuis.Oleũ nõ
lata, a InIorda.Hiero.Iordanis alie fub creator fub crea
na defcenfio,vbi peccata abfoluitur. Ar omnis Iudææ regio,& Ierofolymitura.Oleu de amaritudine radicis furgit omnes
ca enim peuinterra aliena träfiuit, & me tæ uniuerfi, & baptizabantur * ab * in pabulum luminis, medicinam vulne
diapte in mare fluête, altera ad mõtis for Vel is. a Aliter non valet baptifmus. ris,refectionem efurientis . Vñ fit qp vnz
a
mam erigit,Sicnos oli alienati à deo per illo in Iordane flumine confitentès &tio Chrifti de amaritudine paffionis p
Lueç,14.c. baptifmu huiliati erigimur ad alta, Quía a Merito egrediebantur, & baptizabantur a Iohanne, uenit adgloriam refurrectionis.vn apls. Phil.z.a.
quia Iohannes erat veftitus &c. b Conueniens
qfe huiliat, exal Pars quefluiti mare ama b Hoc fentice in vobis, qd & i Chrifto Ic= + Mat.za
peccata fua . Eteråt Iohannes uefti
ricat,qa arca dei.i.corp" Chrifti,no mūda fu,&c.vfq :Propter qd & deus illum ex
veftis prædicatori.
tis no pficit,fed i deteri' mutat, b Có a Diuites gentium. b SPauperes. altauit.gCEt bapti.eft in Ior.Trib
Pfal.9.b fi.p.f.Hiero.Confefsio & pulchritudo i tus pilis câmeli, & zona pellicea cir caufis Vt iufticiam & hūilitate impleret
confpectu ci'.i.fponfi.Vñ defilit fpõfa de SHabitatores folitudinis non decet ciborum delitias Vtbaptifmu Iohanis coprobaret:Vt lor
camelo,cüfe hūiliat ecchia Chrifto,q figu quærere,fed tantum neceffitatem fupplere. danis aquas fatificaãs per defcenfione colu
a Sapientes.. b Fideles.
Gen.18.b. ratur pIfaac,in cui? natiuitate rifum fecit с bæ fpmfem i baptifmo adeffe moftraret Pfal.41.2.
calumbos eius, & locuftas & mel
de" Sare,Sicut ad Maria dicit, que eft pri d CHiero.Marcus :Sicut ceruus defideras
Luce.I.d.c ceps cum deo: Bñdicta tu in mulieribus. filueftre edebat: & prædicabat dis ad fōtes aqy falt dat,culmia pratory car
a Mifericordia. Gratia.
tloha Ig Beda.Cofitétes peccatafua baptizať. d pit,palmas iytice portat,velut apis mel
Debet em melioris vitę nouitatë pmitte a cens: Venitfortior me poft me, liflua flores agri (cui odorveri Ifaacfifat) Gene.27.d.
a SPer gratiam remiffionis.
A&
t.9.d, re,q baptifmu defiderat accipere. Vñprę fūmatim guftat.Vñà Nazareth Galilæç
dicate Paulo dicit:Multi veniebat cõfite cuius nonfum dignus procumbes " veniente
Ad.lob. tes & annuciates act fuos.Et Petro dicit: a Explicare. b Quam fecit fibi de noftra ,mors Nicolausde Lyra.
talitate. Id eftmyfterium incarnationis dei,
Ma& ta & mãduca.Q.Occide mala que in e lica loquutio,ficut i cõi mõ loquen
foluere, corrigiam calciamétorum
eis erat, & fic mudatos chriftiana religio a Quia. Homo purus. b Non fpiritu. Deus. di dr de aliq fpectaculo :Tota ciuitas va=
në pmittétes in ecclię membra cómuta. f
eius . Ego baptizaui uos aqua, ille g dit ad tale fpectaculum, licet aliqñ maior
C CEter.Io.ue.Hie.Veftis pphetę & ci a Bed.Non fold in die baptifmi,fed quotidie , cum ps populinon vadat. a CEt baptiza.
bus & pot ,totã auftera vita prædicatiữ per gratiam fpiritus proficimus. b Qui fuper ab illo in Iorda.flu.pillud em flume
aquas.
fignificat :& gētes adgratia dei quæ eft lo ' fin Ifrael träfierüt ad terrā pmiffionis:&
hănes,int, & foris effe iūgēdas,Pili came uerò baptizåbituos ſpiritufancto . ideo baptifmus Iohannis cõuenienter fa
a Iohannes baptizaret. h
li , diuites gétium: zona pellicea , pauperes &us eft in Iordane flumine: qa erat quæ
Et fac tu efti n die b illis , uen it Iefu s
IF mudo mortui,locuftę,fapiëteshui" mūdi, Flos. Rota k da proteftatio pœnitentię agende,p quã
H
q ftipulas aridas reliquêtes
calore Iudeisfruméta
fidei falt" inha à NazaretGalilee, & baptizat' eftin ' efttranfitus ad terram viuentium, fcdm
qd' dicit Mat.in.a.Pœnitentiam agite,ap
bitat.Melli filueftri fideles de incultafilua propinquabit em regnü cæloru.Et quia
Roma.10.c præparati coparantur, quia oia à gratia euangelij,in qua non eſt prædicatorem decet aufteritas vitæ fecundum op dicit Paulus apl's
Moraliter diftin& tio Iudæi & Græci . Beda,Moraliter.Veftit pi.came.qa I.Cor.ix.d.Caftigo corpus meum,& inferuitute redigo , ne forte
Luce.3.b. peccata non fouit,fed aſpere increpauit,dicens :Genimina vipera cum alijs prædicauerim ,ipfe reprobus efficiar,& ideo fubditur:
rum,&c.Zona pellicea circa lumbos, quia carnem fuam erucifixe b Eterat Iohannes ueftitus pilis camelorum.In quo ofte
Gal.j.d.
runt cum vitijs &c,Locuftas &mel filue.e.qa predicatio ei? adeo ditur aufteritas veftitus.Et etiam quia Iohannes veniebat in ſpiri
dulcis fuit,vt etiam Chriftus putaretur,Sed cito hæc opinio deci tu &virtute Elię,vt habetur Lucę primo ideo defcribitur in confis
dit,quia cum no Chriftum fed Chrifti præcurforem effe innotuit mili habitu,prout habetur iin.Regum.j.c CEt locuftas & mel
In melle enim dulcedo ,in locufta alacer volatus,fed cito deciduus filueftre edebat.in quo oftenditur aufteritas victus.Ifte eft enim
d CFor.me.Hiero . Quis fortior eft gratia qua abluunť pôā? cibus pauperum in terrailla. d CEt prædicabat dicens:uení
Matth, 18.c etfortior me.Hoc autem dicebat Iohannes ad remouendam fal
Ille qui fepties & vfq feptuagieffepties peccata dimittit , Gratia
quidem prior eft,fed femel remittit peccata per baptifmum.Miſe fam opinionem populi:quia credebant ipfum effe Chriftum.
ricordia verò in miferos ab Adam vfque ad Chriftum,per feptua e C Cuiusnon fum dignus procumbens folue. corrigiã
gintafeptem generationes, & vfque ad centumquadragintaqua calceamentorum eius.Matthæi tertio.c.dicitur: Cuius nonfu
tuor miliaperuenit . e CSoluere corrigam calciamento dignus portare calceamenta.potuit enim Iohannes vtrunque dice
rum eius.Beda.Modus fuit apud veteres , vt fiquis eam quæ fi re,Matthæus tamen expreffit deportationem, Marcus autemfolu
bicompeteret accipere vxorem nollet,ille ei calciamenta folueret, tiõem , tamen per vtrunqz idem intelligitur.Q.d.Iohannes: Tantę
qui ad hancfponfus iure propinquitatis veniret. Chriftus autem excellentiæ eft Chriftus refpectu mei, non fum dignus ei exhibe
fponfus eft ecclefiæ:de quo dicit idem Iohannes:Qui habet fpon re etiam minimum obfequium non enim Chriftus habebat calcea
Iohan.3 , d. fam,fponfus eft,Quia ergo homines Iohannem Chriftum effe pu mentaportanda vel foluenda, quia fcribitur Act.j.a.Coepit Iefus
tabant,rectè feindignum foluere corrigiam dicit:Q.Ego Redem facere & docere.ipfe autem difcipulis ad prædicandum miflislim.
•
ptoris veftigianudare non valeo , quia fponfi nomen mihi non pofuit fine calceamentis incedere,vt habetur Lucæ.x. & ideo non
vfurpo. Hieronimus.Corrigia calciamentoru,myfterium.f.in eft credibile, calceamentis vteretur, fCEgo baptizo uos a
Iohan.t.a, carnationis,quomodo verbum caro factu eft:vnde caro Chrifti, qua.quiabaptifmus Iohannis lauabat tantum corpora, gCIlle
vnde anima,vnde fpus fumit exordium,vt verus homo fiat per ueròbaptizabit uos fpiritufancto.quiain baptifmo Chrifti
oia abfq peto,vt verus de" in deo vero fineprincipio.i.filius hois conferturgratia fpirituffancti. h CEtfactum eft.Hic confeque
Pfal.10.b. q eftin cælo,& quo tac fponfus pcedes dethalamo fuo.i.de vir ter oftenditur mediatoris perfona teftimonio dei patris , cum bapti
ginali vtero claufi relinqns.Vñadueniente vero fpofo , domus zaretur à Iohanne. & hoc eft quod dicitur: i Cln diebus illis.f.
"
Iohannis dom' difcalciati dicit. Vñin fpecie colube fpuffanctus in quibus Ioannes baptizabat & prædicabat,antec in carcere clau
defcendit.De fponfa dicit: Sponfa mea,amica mea,proxima mea, deretur.k Venit Iefus à Nazareth Galilææ.In illa ciuitate
Cañas.d.
dilecta mea, coluba mea,Sponfain patriarchis, amica ,in prophe fuit nutritus , vt habetur Lucæfecundo. 1 CEtbaptizatus eft
tia,proximain Maria & lofeph,dilecta in Iohanne baptifta,colu à Iohanne in Iordane.Quamuis enim non indigeret aliquo ba
ba in Chrifto & aplis: quibus dicitur:Eftote prudentes ficutferpe ptifmate,venit tamen abbaptifmum Iohannis :Primò vt illum ap
Mat.10.b.
tes &c.Calx extrema pars corporis.In fine enim ad iufticia e Salua probaret,&ipfum à deo ordinatum oftenderet contra maliciã alt
torincarnatus,vn: In Idumçã extéda calciamētu meu: qa nifiiữ quoruIudçoru:q'dicebant ipfum hñana fictiõe adinuētu.Scďdyt
Pfal.$9.b.
gatur fcieria fpus nemo p gratia remifsionis inueftigat incarnatio Iohannes Moraliter
nis myfteriu. f CEgoba.uos aqua.Beda.Nondum Iohannes eCVeniet fortior me &c.Per hoc autem oftendit Iohannes,
dicit deum aut dei filium effe aperte , quia rudes erant auditores: prædicatoritatis fe iactare non debet:fed magis alios( veraci
fedpaulatim per humanitatem glorificatam ad fide diuinitatis du ter tamen) commendare, k ' Venit Iefus à Nazareth Gali.
cit, dicens: Ille verò baptizabir ſpuſtō.Sed poftea verò cum ca f. vtbaptifmulohannis & eius doctrinam approbaret.In hoc dans
Iohan... paciores iam videret, dei filiu iam aperte prædicat dicés:Teftimo exemplum maioribus , vt approbent bona opera fubditorum .
nium perhibui * Et ftatim
 Glof.ordi . Marci Cap . I. DeLyra 91

veniété Iefu ad baptifmu in Iordane acceptu à Iohanne cnarrat; optiui . cIn tecoplacui :ad pficiedu in te opus redemptionis C
A & ftatim de aqua afcendiffe,apertos cælos vidiffe ,fpiritu vt co humane.Ad maiore intellectu dictoru poteft queri hîc vtru con
lumbă defcendiffe,in ipfo manfiffe,voce de celis facta patri in dis ueniés fuit celu aperiri Chrifto baptizato ,& você patris audiri.
lecto filio coplacuiffe,& ſpiritu eu in defertu expuliffe , tentatum Arguitur qno, qa talis aptio nofuit fcdm veritate,cu corpa ca
à Sathana,qdraginta diebus & qdraginta noctib❞ cum beftijs an leftia fint icorruptibilia.Nec fcdm apparetia tm, qa falfitas fuiffet An fuerit
gelis miniftratib” cõmoratu . Que ordi i opib, diuis, qd'nõ cõuenit.Ité, Chrifto coueniés ce
Gratia, a Poft baptifmum. baptizato nofuit apta ianua celeftis,fed lum apirili
nem nobis feqndum ad cõfortia angeli.
ca feftinantibus prius ope voce often Iordane à Iohanne.Et ftatim afcens in paffioe:cu ergo talis aptio celi fignifi- Chrifti baz
dit Chriftus.Debem" eni de volubilitate a Qui aperiuntur baptizatis,claufi Adæ interpos caret aptioněbtitudinis,videf op non de ptifmo
fito Cherubin & flammineo gladio qui extinguitur buitfieri Chrifto baptizato ,fed ipo paſſo † findi
mundi penduli, voluptatis odore,floris in aqua baptiſmi.
mūdicia tracti cũ adolefcentib" poft ſpõ 2 Ité,vox patris fup Chriftu erat adam ap
2 dens de aqua, uidit + apertos celos, probatio fuepdicatiõis.vnde Mat, xvij.
fum currere:& ficp baptifmi facramenta
+defcende de duobus fontibus dilectiois dei & pxi & fpiritum tanquã columbamt de a. vbi fimilis vox facta eftfup ipfu in traf † Mat.3.b.

teminipm migratia remiffionis abfoluimur: &afcefce fcendent

ndentem em & manente in ipfo.Et figuratiõe,addit,ipfü audite.fed non pdi Luca...
dentes, fpe celeftia fecreta mundis cordis a Non lohannes. cauitimediate poft baptifmu,fed poft in
* b carceratione Iohānis, vt dicit.j.eo.ca.ers
oculis intuemur. Deindefpiritufamfpi uox facta eft de calis : Tu es filius
ª go &c.Rñfio:dicendu,q Chrift" baptiza
ritu cõtrito & humiliato,cu fimplici cor meus dilectus in te complacui . Et 4 tus fuità Iohaneno vt baptifmo indiges
+ in quo
mihi bene de defcendente ad manfuetos,& cũ chari Poft baptifmum . Sanctus.
cōplacitu e tate nunc cadete manentem fufcipimus ret,fed vty tutê regeneradi aqs cõferret,
ſtatim ſpiritus expulit eum in defer & vt teftimonio Iohānis manifeftaretur,
& vox à deo ad nos dilectos dirigitur :
Beati pacifici quoniã filij dei vocabūtur vt dictü eft.Et ppter vtrunq coueniens
Matth. S.a.
et
Et tunc in nobiscoplac patri cum filio &ſpiritufan & to , quãdo uit cælum aperiri,você patris audiri:quia cum teftimonio Iohan
efficiemur vnusfpiritus cu deo.Vnde:Vt fint vnu, ficut & nos v nis quod erat humanum,fuit teftimonium dei patris &fpirituffa
9

Ioh.17.b. &i apparentiu in'voce & colūba;& fimiliter creaturę irrationabi

num fumus. Tunc fpiritus nos expellit in defertum.xl.dierum nu
mero tentandos à Sathana,vt patientia probationem , probatio
Rom.5.a.
fpem,fpes autem charitatem gencret, cu nobis non fit colluctatio
Eph.6.b aduerfus carnem &fanguinem,fed ad.prin.re , te. Et tunc beftia
eruntpacatæ nobis, cu in archa animæ noftræ muda cu immūdis
manfuefacimus ,&cu leonibus ficut Daniel cubam" ,cũ fpüs no fit
aduerfus carnem ,nec caro aduerfus fpiritum.Poft hæc angeli mi
Lucę.r.a. niftri, qui vident femper faciem patris in cælis,mittuntur in folas
Mar.16.a. tium dicentes:Exaudita eft oratio tua:Et:Nolite timere,lefu quæ
Apoca.z.d
rentes Nazarenu. &: Ego quos amo arguo &c.Et:Vincenti dabo
Ibide. 2. b. edere de lig.vitæ,quod einp.d.m. a Vi.ap.Beda.Myfterium
trinitatis in baptifmo demonftratur, filius baptizatur , fpüs eftin
I B
columba,pater in voce fonat:Aperiuntur cæli non referatiõe eles
mentorum,fed fpiritualibus oculis, Sedit columba fuper Iefum,
ne putareturvox ad iohannem facta,no ad eu, Pulchre autem ad
didit,& manente in ipfo :hoc em propriu eft Chrifto ,vt femel eu
implensfpiritus,femp in illo maneat.Fidelibus yò aliquãdo con
fert ad miracula faciēda,aliqñ tollit: Quib'tame ad operatione iu
fticiæ ad'amore dei primi cõferuādu nunq ; abeft.Vnde apud nos
manebit & in nobis erit iuxta méfură fidei fpūs , De Chrifto aute
Iohan.1.b . dicit;Plenu gratię & veritatis. b Ma.inip.Maner in eo fpūs,
non ex quo baptizatus,fed ex quo coceptus.Quod aute in baptif
mo defcedit,fignificat nobis gratia fpualem in baptifmo dari qui
bus in remifsioem peccatoru ex aqua & fpu regeneratis folet am
pliorfpiritus grap impofitionc man" epi cælitus dari. c C Tu
es fi.me.di.Be.Non quod nefciebat docetur,fed nobis qd ' crede
re debeamus oftédit,ipfum.f.q quafi hō cũ alijs ad baptizandum
venit,verum eſſe dei filiu:& ideo in fpiritu baptizari poffe , nos
quoc peraqui abfolutionis &fpiritufanctificationis dei filios ef
Iohan.1.a .
fici.Quotqt em receperut cu dedit eis ptatem filios dei fieri . Bene
aut infpecie colubę defcenditſpus, quæ fimplex animal & fine fel
le:quiafimplices quærit,nec habitat i metib" ipuris. 'd Spiri.
Be.Ne dubiu quis fpiritus.Lucas confulte præmittit; Iefus plen" .
fpiritufancto regreffus eft à Iordane, deinde intulit: & agebatur à
fpiritu i defertu,ne putetur imūd❞ ſpūs quicq contra eu potuiſſe
Quadraginta
Nicolaus de Lyra.
Iohannes ipfum effe Chriftum in lege & prophetis pmifsu po
pulis denuciaret,fcdm op dicit Ioh.j.c.Sed vt manifeftet in Ifracl:
ppterea veni ego i aqua baptizas.&io dixit de eo: Ecce agnus dei
ecce qui tollit peccatamundi. a CEt ftatim afcen.de aqua,
uidit apertos cælos, & fpiri-tanquam columbam defcé.
Inbaptifmo enim Chrifti apparuit tota trinitas,pater i voce , ſpi
tus in colubefpecie,& fili" in carne.verutamĕ caro vnita
rituffan&
erat filio in vnitate fuppofiti:vox aut & columba non habebant
vnitatem fuppofiti cu patre &fpufancto,fed tantu i repreſētatiõe
figni:& cu per tale apparitionë trinitatis baptizato Chrifto figni
ficatu fuit, qp baptifmus Chrifti deberet conferri in nomine patris
&filij &fpirituffancti:tamen in primitiua ecclefia adtep" collat"
fuit in nomine Chriſti,vt habeť act.ij.&xix.vt nome Chriſti í ma
L iori reuerentia haberet. Et ad excludedu errore illoru, qui virtuté
baptifmi attribuebant miniftris,fcdm q habet.j.Cor.j.b.dicen
tes:Ego fum Pauli, ego autem Apollo,ego verò Cephe &c . fed
ceffantibus illis caufis redijt ecclefia ad forma'prçdicta , b Tu
es fili.me. &c.præ cæteris: quia filius es naturalis , alij autem ad
optiui
lis &infenfibilis teftimonium per illam apertionem cælefte.Item
conuenics fuit ad fignificandû virtutembaptifmi dandi per Chri
fium,p que,cft introitus in regnu dei,fcdm qd dicit Iohan, iŋ.a.
Niti qs renat" fuerit ex aqua & fpüfctõ,nõ põt introire in re.dei.
Adprimudicedu, illa aprio no fuit'i corpe cæleftifedi aere:
ficutfolet ficri in corufcatiõe in q videt celu apiri:& ficdicut hos
mines vulgares: Cælu aperit in corufcatice,fcriptura autfacra cõi
ter tenet moduloqndi vulgare.Nec fuit ibi falfitas aliq, quia fuffi
cies erat adfignificadu aptionē ianuæ p baptifmü,ficut fecúdu ali
qs docto.colubailla no fuit vera coluba , & tñ no fuit ibi falfitas
aliquarõnedicta, qa fufficiebat ad rep fentãdū vffignificadüfpm
fancti.Ad fecüdü dicedu, licet p Chrifti pafsione ianua cæli fit
apta tu ad remotione ipedimēti general,qd ' erat ex peto Adæ, D 1
tn applicat virt" paſsiõis tu ad fingulares pfonas beatitudinē in
trantes pbaptifmu:p que incorporatur Chrifto & efficiuntur par
ticipes redeptionis facta p pafsionem,& iō cõuenienti fuit cælu
apeririin baptifmo, in pafsione, qa p baptiſmu eft immediate
ingreffus ad beatitudine,vt vifum e, Ad tertiữ dicēdū , q licer
Chriftus inceperit prędicare publicè & cõiter poft incarcerationé
Iohānis, vt dicit.j.co.ca.tamé ante icarceratione dicta docuit,&
miracula aliqua fecit & difcipulos habuit,vt habet Iohan.n .& . in
licet non itapublicè prædicauerit ficut poft. dCEtftatim fp.
Hic confequeter defcribitur reductio peccatoris in deum per op" Diuifio
mediatoris:Et primò per ipfius prædicatione,fecundò,p paſsio
nis redeptione,ca.xiin.tertiò,prefurrectionis glorificationem.ca.
xvj.Circa primu ponitur prædicatio Chrifti p viam amoris. f,cũ
prædicatioe curando & miracula faciendo.fecundò p via timoris
terrorefuturi iudicij incutiēdo,ca.xin , Adhuc circa primu pręmit
titur Chrifti prædicatio p feipfum tm.Scdo,cu hocp difcipulos.
fedapars incipit circa mediū.inj.ca.ibi:Et afcendes i mõte.Adhuc
circaprimum præmittit Chrifti prędicatio.fcd'ò,ex hoc ponit lu
dæoruçmulatio.fe.ca.Adhuc circaprimu pręmittit prædicatoris
debita difpofitio.fcdò predicatiois executio.ibi:Poftq aut tradi
tusē Iohanes,tertiò,fequés aliqrã cõuerfio,ibi:Et præteriensfecus
mare quartò conuerforu confirmatio,ibi:Et ingrediunt Caphars
naum. Circa primü fciendu,q debita difpofitio prædicatoris
mortificatio carnis,vt ſit ſubditaſpui ,fecüdü qd dicit Paulus.j .
COR.ix.d.Caftigo corpus meum &inferuitutem redigo,ne for
te cum alijs prædicauerim,ipfe reprob" efficiar, Et folitudo conte
plationis,vt ibi hauriatur qd poftea ppło p doctrinã effundatur
Et licet Chriftus talib'no indigeret , cu in carne eius nulla fuerit
rebellio ,& abinftanti fuæ cóceptionis fuerit replet gřa, tutib?
&fcietis:verütn egit talia prebes alijs formã & exéplu:& io primò
præmittit folitudo deferti,cu dicit:Et fta.q eftloc apt? còtepla
tioi pptfegregatiõem à tumultu fclariu.fpūs āt ifte à qdi expulf
i defertu , itelligit ſpūs diuin" & etiã human":qa Chrifti voluntas
erat oio cõformis volütati dinæ,&feqt maceratio carnis, cũ dicit
Et erat
* a CEtftatim afcendens de aqua uidit cælos &c. Per Moraliter
hoc defignatum fuit,q baptizatus baptifmo Chrifti recipit ſpiri
tumfan& tum , & efficitur dei filius adoptiuus , d C Et ftatim
fpiritus expulit eum in defertum &c. Per hoc infinuatur,
qilli qui funt dei filij adoptiui fequuntur inftinctum fpirituffan
Яi, Roma,o&auo.c. Qui fpiritu dei aguntur , hi filij dei func
* Eratch cũ ,
"

Glof.ordi . Matthæi Cap . I. DeLyra

a Quadraginta di.Be.Totum temp? fignificat, quo mēbra gCEt ingrediun.Hiero,Marcus dicta euangelij in femetipfo G
E ei" diabolus tentat.Quadriptit em mudus p obferuantia dece difponens,ordinem hiftoriæ non fequutus , myfteriorum ordinė
pceptorú cótra diabolum certãdo dño famulaf, Quater verò de feruat.vnde i fabbatis primam ytute narrat dices:Et ingre.&c.
cem qdragitafaciunt,Vbiq & femp adeft aduerfari',qiter nŕm Capharnaru
Nicolaus de Lyra.
impedire non ceffat. b Erato cu.Nos quoq fi in eremo
fancte conuerfationis beftiales hominum aCEterat in defer. in quibus ieiu
mores impolluta mēte toleram" ,miſteri a TVt & nos mundi illecebras fugiamus. nauit, vt Marc,iin , bEt tentabatur
2
Mat .4.a um angelorum meremur , à quibus cor tum . Eterat in deferto quadragín à Sa.Modus autem & ordo huius tenta .
Luce, 4a, pore abfoluti in cælum transferamur . SIn profperis. In aduerfis. tionis hic tacetur, fed exprimitur Matth.
CTPoft.au.Ifi.Accepim ? gratiam pro
ta diebus,& quadraginta noctibus, iin.cErato cumbe.non tamen no
gratia,carnalia decollantur,fpiritualia ví JVtnos poft baptifmum non folum ad bona agenda,fed cebât ei fed magis applaudebat. d CEt
uificatur.Cellante vmbra adeft veritas.Io etiam ad mala toleranda accingamur.
SVt homo. an.mi.il.p hoc oñdebať dñs terreſtrium
Lifi ces
hannes in Carce re, lex in Iudç a, Iefu s in Ga & tētabatur à Sathana . Erat cum b cæleftiue Hic
C
lilæa,falus in gentibus.Be.Nemo pu confequêter defcribitur Chrifti prædica- Diuifio
JVt deo.
tet traditu Iohannem ftatim poft tentatis Etpriò rad ips, cũ dr :Poftqtrao
beftijs , & angeli miniftrabant illi. d to
one,xl.dieru & ieiunium domini. Inueni JLex. eftlo.Sicut enim lohannes erat Chrifti
Iohan. 2.b. C с
tur enim in euangelio: lohanis ,dominu Poftquam autem traditus eft lo, præcurfor, ita pdicatio ipfi erat præuia
ante multa docuille & miracula feciffe: & Buangelium. Gentes. prædicatiõi Chrifti .& iō Chriftus nõ pdi
d f
hocfecit initiu fignoru le, in Chana Ga. 4 hannes,uenit lefus in Galilæã præ cauit cõiter & publicè año incarceraret
Iohan.3.c. lilææ. Et iteru: Necdu erat miffusin carce Quod ducit ad regnum, Iohannes finita eius prædicatione , fcdd
rem Iohannes,Fertur autem,quia cũ alio tu ad locũ,cũ fubdit:f C Venitle.in
dicans euangelium regni dei, & di,
rum legiffet Iohannes euangelifta,& pro a Hoc. b Beda.de qua:Vbi venit plenitudo tépo Gali.Quare aut ibi primò prædicauerit
baffet cos verè hiftoriam texuiffe,fed vni ris, in quo mifit deus filium ſuum in ter.& c. loquendo de publica& cõi prędicatione,
O
us anni tantum in q & paffus eft poft car cens:Quoniam impletum eft tem, Matthæus expreffit.iiij.ca.circa mediu,&
h
cereIohannis:prętermiffo ano cuius acta
pus, & appropinquabit regnü dei. ibi eft expofitu, gCImple.eft tem.f.re
àtribus expofita fuerant,fuperioristepo a Beda.Renunciate operibus mortuis. Ergo. demptionis humane p ppheras predictę.
SAliter non intelligetis. Non hunt opera vt fit
Matth, S.a, ris anteq traderetur Iohannes gefta nars fides,fed tides vt fequantur opera. h Et appropinqua reg.dei.quia p
rauit. d Prædicans euan.Hiero.Be t i Chriftu aperta eft ianua cæli. i Pœni
Mat . 4.c †Poenitemini,& credite euägelio .
ati pauperesfpiritu, qm ip. &c.Regno ter Mundum volubilem . temini & cre.eua . gafine pnia pteriti
A&.z.d.
reno fuccedit paupertas, pauptati Chri delicti & fide Chrifti no habet vita beata. †Poeniteat
Johan,18.g Et præteriens fecus mare Galilææ
ftianoru regnüfempiternu.vnde : Regnữ Prius mittuntur pifcatores ad prędicandum, vt fi k CEt præteri.Hic cõfeqnt defcribitp vos,feures
meum no eft dehoc mundo:omnis enim des credentium in virtute dei putetur eile;non in elos dicatiois Chrifti fructus.f.aligru conuers fipifcite
quentia vel doctrina hominum.
F honor terrenus , fpuma , fumus,fomnus JObediens. Virilis. fio ad ipm,videlicet Petri, Andræ,& Ia
e CPœnitemi.Hiero . Amaritudinë ra f
uidit Simone & Andream fratrem cobi & Iohanis.patet lravfq ibi: 1 CEt
dicis,dulcedo poni compefar:picula ma a Mundanis intentos lucris. relí pa.fuo. Dicunt aut hîc mercennarij
ris fpes portus delectat,dolorem medicis aliq hoies , q in pifcatione iuuabant Ze
Simonis teius,mittentes retia in mare . Erat
nęfpes falutis mitigat,Qui defiderat nu bedçup mercede.Sciēdū aūt,q iſta voca
cleum,nucefrangat,pniam agat, qui vult enim pifcatores . Et dixit eis Iefus:
a Cum retibus euangelij. tio de q loquit hic Marcus, fuit illa q vo
eterno adherere hono . Præconia Chrifti
cati fut prædicti ad difcipulatum Chrifti H
+ Mat.4.d narrare poffunt, qui adpalma indulgen Venitepoft me, & faciam uos fie
vlterius adpropria negocia non reuerſu
Luce .S.b. tię peruenire meruerut : Vnde poft pnia ri pifcatores hominum . Ett proti, rí.Prius enim yocati fuerant faltem tres
prędicatores eliguntur . f C Vidit Si. JOmnino illorum ad quandam Chrifti familiarita † ftatim
Hiero.Simon obediens, Andreas virilis, nusrelictis retibus fequuti funt eu. te. poftea tn reuerfifunt ad propria nego
Poft vocationem horum.
Iacobus fupplătator,lohānes gratia. His cia, de qualoquitur Iohannes,primò di
noibus in imaginem dei conuertimur:O Etprogreffus inde pufillum , uidit cés quòd duo difcipuli Iohannis Bapti
Supplantatorem. Fugitiui. Gratiam.
bedientia vt obediamus,virilitate vt pu= ftæ audientes eu dicentem de Chrifto: Ea
gnemus,fupplantatione vt perfeueremus Iacobum Zebedæi & Iohannem ce agnus dei,fequuti funt eum.Et ibidem
Pfal.126 ,a gratia vt conferuemus.Nifi enim domi fratrem eius , & ipfost componen, fubditur , quòd Andreas erat vnus ex il
nus ædi.do.in va.la.qui &c,Hæ quatuor lis duobus:& de altero dicunt docto.qd reficietes,
tes retia in naui , & ftatim uocauit
virtutes cardinales dicuntur.Per pruden a JObliuifcere populum tuum, & domum patris tui. fuit Iohannes euangelifta.Et de vocatio- farcientes
tiam obedimus,p iufticiam viriliter agi
illos . Et relicto patre fuo Zebe, ne Petri fubditur ibidem.Ifta tame voca
mus,per temperantia ferpentes calcamus tio lohannis & Andreæfuit inftrumenta
deo in naui cum mercennarijs fe liter verbo Iohannis Baptifta,principali † Luc.4.e
per fortitudinem dei gratiam meremur,
Hiero.Quem non inebriat eloquentiafequu ti funt
quuti funteum . † Et ingrediuntur "
eum.Et ter at Chrifti infpiratione. Si aute que
cularis:Difficile homines potentes,& no ratur,quomodo homines fecularibus im
biles,& diuites: & multò his difficilius elo
plicati ad folum Chrifti verbum , relictis
quentes credut deo.Obcecatur mēs eorum diuitijs & opib, atq ; lu omnib"fequebantur eum.Dicendum, quòd humanitas Chriftiis
xuria,& circudati vitijs no pñt videretutes, fimplicitate fcri ftrumentum erat diuinitatis coniunctum :ficut man'eft inftrumé.
pturęfance,nō ex maieftate ſenſuũ,fed ex y boru iudicat vilitate. tum artificis.&ideo ficut verbum Chrifti inquantum vox moues
Hiero ,Vocantur quatuor pifcatores , Simon ,Andreas, Iaco - bat aurem,ita inquantum inftrumentum diuinitatis moucbat me
4.Reg.2.b, bus,&Iohannes: Relictis omnibus fequuntur. Hac quadriga ve
tem , mEt ingrediuntur Capharna. Hic confequenter po
himur ad ætheravt Elías.his quatuor angulis conftruitur pri nítur conuerforum confirmatio per opera miraculofa, Et defcris
ma ecclefia,his quatuor literis Hebraicis Tetragammatõ nomě bunt hîc tria miracula, Primu eft de demoniaco curato . Scďm eft
dei cognofcitur à nobis.Quibus etiã fimilitprecipit , vt audiam defocru Petri fanata,ibi: Et protinus egredientes. Tertium autem
dñm vocātē,& obliuifcamur ppm vitioru,& domu paternę tra deleprofo mudato,ibi:Et venit ad cum ,Circa primu dr:Et ingre
ditiois, que eft ftulticia deo,& rete aranearu q nos pene lapfos ve diun.Ca.Inilla enim ciuitate in principio fuæ prædicatiois plus
lut culices tenebat aer inanis.Naue priftinę couerfatiois fugiamus ries Chriftus prędicatit,&multa miracula fecit: ppter qď Lu.x.c.
Eph.4.c. Pellibus em mortuis tegit Ada přni fcdm carne, depofito cum Exprobrabat illi ciuitati, qaper hocno fuerut ad deum è couerfi
Cañ.2.b', actib' fuis nouu fequetes,pellib' Salomonis tegimur,qb" fpon c Eritaim
fa fe gloriatur formofam. Be.Quærit quo primu Petru & An Erato cube.f.pacificè.'d CEt an-mi.il.Per hoc moralr Moraliter
drea & poftpufillu lacobu & Iohané vocauerit,ficut narrat Mat ifinuat,q illı qru fenfualitas fub rõne pacifice tenet,p angelorü mi
thæus & Marchus: cu dicat Lucas in magna captura pifciufocios niſteriũ ad celeftia trasferēt. f ¶ Venit Ie.in Ga.præ.Per hocin
Perri fuiffe Iacobu & Iohane, & Iefum dixiffe Petro:Ex hoc iã eris finuans q pdicator euägelij prius debet träfmigrare de carnalibus
hoies capies:& fileu fecutos fuiffe,fubductis ad terra nauib".Sed ad fpüalia,& deterrenis ad meditādu cæleftia:qa Galilæa tranſmi
qd dicit Lucas,primo factu ē & Petro predicti eft op hoies eet ca gratio interpretatur , k CEtpræteries fecus mare Galilææ
ptur",ñ op extucneet pifcatur.Ad captura em pifciu redierut, & uidit Simonem & Andream.Per hoc autem qo ' Petr” & An
poftea ficut Matthe❞ & Marcus narrât,bini vocati fut.Primò Pes dreas relictis retib',& Iacobus,& Iohanes relicto patre vocantem
trus & Andreas:deinde & alij .Tuc enim no fubductis ad terram domínůftatim funt fequuti,nobis oftenditur,q non cupiditas tē
hauibus tão curaredeūdi ,fed tanc vocatē & iubete fequuti fuc poralis nec affectio carnalis retrahere nos debent à fequela Chrifti .
Etingrediuntur * Ét ſtupebane
 4

Glof.ordi. Marci Cap . I. De Lyra 92

Capharnau.Hiero.Carpharn aũ villa cõfolatiõis,ſabbatū
a
A reqes, Homo in fpiritu imido.gen" human.in quo imundicia
regnauit ab Ada vfq ad Moyfen.Nam fine lege peccauerunt,
fine legepibunt.Qui fciésfantu dei,,obmutefcereiubetur :Dum
fecundu qd plenius declaraui in quada queftione de aduetu Mef C
fię cópletas in eo: &per alias circuftantias fciebat 1pm effe Chriftu
inlege pmiffum.vn.j.co.ca.dicit:op no finebat eos loqui , quonia
fciebant eu.f.efle Chrifti ,fecundu op expreffe dicitur Luce.in.ve

Roma.I.c fcientes quidem deum ,non ficut de glorificauerunt aut gratias rūtamen nefciebat ipfum effe deu: Nec per tetatione Chrifti in des
egerunt,fed euanuerunt in cogitationib ferto diabol' potuit fcire de Chrifto vtrū
fuis.Spiritus difcerpens hominé exiſt ab SVilla confolationis. Requies, effet deifiliusper natura,habens eandem
2 natură numero cum patre:licet adhuc f
eo,quia appropinquante falute , appro capharnaum :&ftatim fabbatis ins
pinquat tentatio ,Pharao dimiffus ab If nem tripliciter eu tentauerit,vt dictum fu
greffusin fynagogam docebat eos.
rael, perfequitur eum,diabolus cõteptus it plenius Matth.iiij.Si enim cognouiffet
Mat.7.b furgit in fcandala . Beda,qp fabbato ma Et ftupebant fuper doctrina eius. demones ipfum effe deum, nunc induxif
ximè curat & docet,oftendit ſe non fub le Fideo. Subitantialem & propriam. fent Iudæos ad ipfum crucifigendü,fcdm
geeffe,fed fupra:& docet nos veru fabba Erat enim docens cost quafi pote quod dicitur.f.ad Cog.ij.b.Si cognouiftranquam
tum ,vtfaluti .f. animarum ftudentes, ab fent,nuc dominuglorie crucifixiffet.Ali
ftatem habens , & non ficut fcribę .
omni opere feruili.i.ab omnibus illicitis Cum doceret. qui autè doctores dicunt, non folum
abftineamus. b CErat enim.Be, Scris non cognouerunt dæmones ipfum eſſe
Eterat in fynagoga eorum homo
eft)fed
bæ dicebant quæ fcripa erant in Moyfe& infpiritu immundo, & exclamauit de
runt(vt dicten )fed nec
certitudinaliter etiam
ipfum effecognoue
in
prophetis.Iefus vt deus & Commune.
с
Moyfi libere quæ deerant legi addebat, dicens:*Quid nobis &tibi lefu Na lege promiffum :fed tantu hoc cognoue
Ah. vel commutabat :vnde in Matthço : Au a Prefentia Iefu, tormenta funt dæmenum . runt quada coniectura pbabili multum,
Matth. .c diftis quia dictum eft antiquis &c.Ego au zarene? Veniſti perdere nos Scio quæ in hoc loco &in aliis locis euangelij
tem dico vobis. c Quid nobis &c. pluribus nominefcientiæ exprimit . Sed
Beda . Non eft hic voluntatis confefsio, quia fis fanctus dei . Et commina, prima dicta magis videtur confonu tex
d
fed necefsitatis extorfio :ficut feruus fugi tus eft ei lefus dicens : Obmutefce, tui & dictis fanctoru, i Obmu.Com
tiuus vifum dominum timet . & de verbe C k
tex & exide thomine . Ettdifcerpens pellat enim Chriftus dæmones ad tacēdữ
† cõ ue xa ns ríbus deprecatur Dæmones enim in ter deipfo,ne verisfalfa mifcerent,& ne vide
eum fpiritus immundus , & exclas
ris dominum cernentes ,fe continuò iudi retur querere teftimoniu ab ipfis:Maximè
candos credebant effe. d Obmutef mans uoce magna exijt ab eo . Et quia Pharifæi dicebant ipfum in Beelze
a Quod exiens ei non plus nocuiffet. Eub principedæmonior exijcere dæmo
Beda Congruo ordine lingua ferpentina
Geñg,a quæ prima virus fparfit,ne vltra fpargat mirati funt omnes , ita ut conquis nia,vt habetur.Mat.xij.vbi dictum Phari
fæorum plenius excluditur , ficut ibidem
primò obcluditur:deinde femina que pri f rerentinterfe , dicentes Quid nam

ma feducta eft à carnalis concupifcentia eft hoc : Quænam doctrina hæc no, expofuik Et difcer.Contrarium
detur haberi Lucæ.i iij.vbi dicit de ifto vi
de
SPropria alij inaccepta. Etiam,
11 mone,op exiuit ab illo & nihil ei nocuit .
obediuit ,ab erroris lepra mundatur : vt
fit idem ordo reftaurationis in domino, ua? Quiain poteftate * fpiritibus Dicendum , qp dæmones ab obfefsis cor
JVt deus.
qui perditionis in protoplafto. Dif. poribus folet exire,non folũ cũ afflictiõe etiam
immundis imperat,& obediunt ei.
Bevel conuexans,ficut quidãcodices ha Quia tanta faciebat. corporis,fed etiã cu mutilatione alicuius fMa.8.b
Lucæ.4.f. bene , Lucas aut dicit ga nihil ei nocuit. membri.Per hoc ergo q Lucas dicit qni Lucæ , 4, f
H Et procefsit rumor eius ftatim in
1 hil ei nocuit, intelligendu eft tu ad muti D
B Sed qd Marcus ait,difcerpens,ide eft qď
totam cir Lucas; cum proieciffet eum in medium. tomnem regionem Galilææ . Et ; mutilatiõemem
latione,quia exiuit abfq
FIefus & difcipuli . bri.Quod aut dicit Marcus, difcerpens cu
Cuiacentem Quod verô addidit,nihil nocuit; intel
regionem ligendum eft: quia illa iactatio non eum egredientes de fynagoga,
protinusifionem intelligendü eft qt rd afflictione: quia lis
a Circunc Petro commiffam. cet in exitu nõ mutilauerit cũ,tñ multum
debilitauit:ficut exeunt demones amputa O
uenerunt in domum Simonis & afflixit:& hoc ide habetur Lucæ.iij.f.vbi
tis vel auulfis aliquibus membris, C Be.
MoraliterVirum a dæmonio liberatum, Andreæ cum Iacobo & Iohanne . dicitur:Et cum proieciffet illud demonii
: a Alleg Sinagogaquodammodo mater ecclefię com in medium: p quod intelligit obfefsi af
Moraliter animum ab immunda cogitatione pur
flictio.ibidem fubdit: Exiuit ab eo,nihilo
gatum intelligimus .Fœminam verò àfe
Decumbebat autem focrus Simo ,
bribus confequenter curatam , carnem à ei nocuit,per quod excluditur mutilatio.
a Inuidiæ æftibus laborans & ecclefiam perfequens. 1CQuanã do hæc.quia pręceptis ve
concupifcentię feruore per continentiæ
* nis febricitans , & ftatim dicunt ei
2 præcepta frænatam, f C Quid nã eft: teris legis addebar nouitaté confilioru,&
a Slufpiritualem vfum erexit carnaliaeius opera. 1
Per ea quevident ad inquifitionem corữ etiam quia nouo modo confirmabat do
de illa. Et accedens eleuauit eam
queaudierant excitantur.Ad hoc enim & &rinam fuam.f.p operationem miraculo
rum:&ideofubditur: m Quia in po
Th ipfe domin'fignafacit,& difcipulis facere
dedit,vtper hoc euangelio certius credatur,dum qui cæleftia pro teftate &c.Sequitur: n CEtprotinns egredientes. Hic po Diuifio
mittüt terrenis,cæleftia & diuina opera operent in terris. g CEt niturfecundum miraculum:Etdiuiditur in duas partes,in princi
ftatim dicunt ei &c.Lucas dicit quia rogauerunt pro illa. Mo palem & incidentalem,fecundum ibi:Vefpere autem facto. Circa
Lucæ.4 f. do enim Saluator rogatus.modo vltrò curat, vt contra vitioru primum dicitur:Et protinus egredientes de.fy.f.poft Chriſti
quoq pafsiones, & feprecibus fidelium femper adeffe, & quæ no prædicationem & eius confirmationem per expullioně demonis,
intelliguntur,vel intelligēda dare,vel no itellecta dimitterepiè pe o CVenerurin do.Si.vt ibi acciperent refectione poft labore
Pfal. 18.d tetib, oftedat:vñ Delicta qs intelligit:ab occultis meis mida me. PC Recubebat aut focrus Simo &c . Licet enim virtute
Aprehenfa naturæfebris pofsit curari,non tamen in inftanti.Chriftus autem
fanauit ea hic fubito:& ita pfecte op illa mulier miftrabat eis: Ex q
Nicolaus de Lyra.
oftenditur illa curatio miraculofa ad difcipuloru confirmatione.
a CEt ftatim &c.Synagoga enim eft locus vbi cõueniebãt Vefpere autem
legifperiti & cõis ppl's ad audiedu doctrină legis, maximè dicbus
fabbatorum,in quibus diuinis erat vacādū:&ideo tali loco & tē * CEtftupebantfuper doctrina eius.Erat enim docens Mcraliter
pore docebat Chrift",qa crat cõueniëtia doctrinę ei", b CEtft.
quafi poteftatem habes.i.fuam doctrina confirmās operibus
fuper do eius.i.admirabantur:Tum quia lege & prophetas nõ miraculorum . d Etnon fi. fcri. qui fuam doctrină affirma
didicerat:&tñ clarifsimè docebat,Tum quia doctrină fuă diuinis bantiactantia verborum.Per hoc oftendif, prędicator euägelij
opibus confirmabat.vnde fubditur: c Erat enim doctrina no debet doctrină fuam oftentare verborum affluentia , fed cam
eius q.ha.f.faciendi miracula.Quod ftati oñdit p factu cufubdit firmare per opera fancta.eCEterat in fynagoga eorumho
Et erat &c.ho.infp.im.i.obfeffus à demone. f CEtex. moifpiritu immudo:per quem fignificatur homo pollut' car
dolens de Chrifti doctrina, quæ erat animarum falus & medicina nis vitio,de quo dicitur: k CEt difcerpes eum . quia vitium
Et quia de falute hoim torquetur diabolus inuidia motus,ideo carnale non curat,nifi carnis afflictiõe:vtper que peccat quis, per
fubditur: g Venifti perde. &c.i.diminuere & auferre pote hæc &torqueatur. p CRecubebat aute focrus Simonis
ftate noftram nocendi hominibus. h Scio,quia fis fan.id eft febricitans :per qua fignificatur mulier calore luxuriæ laborans
Chrift ad faluté hoim miffus.Per pphetias em de Chrifto dictas quæ manu eius apprehenfafanat, quia talis mulier ei" repreſſa li
quædeterminauerat tps,loců &modum veniendi ipfius Chrifti, berta te curat, Eccl.xxvj.b.In filiano auertête fefirma cuftodiam.
fecundum
*Velpere aut
 BEN Glof.ordi . Marci Cap . I. DeLyra

a CApprehéfa.Socrus Petrifebricitans apphenſa manu leua voluntas poteftas eft.Itaq tanq poteftatem habens fanandi,& au- G
Matth. 8.b tur.Febris,intemperantia eft,de q nos filij fynagoge p manum toritatem iubendi,non refugit teftimonium operandi.Volo enim
difciplinæ,& leuationem defiderij fanamur:&hui" qui fanat nos. dicit ppter Fotinữ,imperat ppter Arriu,tangit ppter Manichçu.
ad vefperu declinantis à nobis miftramus voluntati, b¶Mini Nicolaus de Lyra. KVide nemi.
Roma.6.d ftrabat eis. Be, Tropo.i.membra q feruierac immundicia:fer
uiant iufticiæ, e Vefpere autem.Be aVefpere au fa.Hicponitur ps
da.Occafus folis mors Chrifti.Afferebant a Non remanente moleftia egritudinis, vt folet incidentalis : occafione enim huius fana
ad eum omnes male habentes. Plures em fanitas quæ datur imperio domini, tota fimul redit¸
2 tionis illi qui habebant infirmosi illa vil
per apoftolos poft mortem fuam fanauit apprehenfa manu eius:& continuo la adduxerunt eos ad Chriftü quærentes
Luc.4.
cum in carne viuens Iudeis prędicauit. b dimifiteam febris , & miniftrabat remediu:& hoc eft quod dicitur: Veſpe
d Adianuam.Hicron ,Ianua regni, a Beda.Morte, re autem fa.Dicit aute Theophilus ex
C
Lucæ.4.g moraliter pœnitentia eft cum fide , quæ pofitor, ita tardè adduxert eos ad Chri
eis .+Vefpere autem facto cum oc
Moraliter operaturfalutem varijs languoribus ,Va a Beda.Chriftus qui dicit:quandiu in mundo fum: ftum, qa illa dies erat dies fabbati , & cre
lux fum mundi. debant curationes non effe licitas duran
ria enimfunt vitia, quibus languefcit ci
cidiffet föl, afferebant ad eum om,
uitas mundi. e CQuoniamfciebant te die fabbati, quæ finiebatur in vefpere
eum.Beda.Lucas dicit apertius: exibant nes male habentes & dæmonia ha illius diei.b CEt erat omnis ciuitas
demoníaàmultis clamantia & dicentia: bentes , & erat omnis ciuitas cons b congregata ad ianuam.i.multi de ci
quía tu es filius dei:& increpans non fine SPœnitentiam. uitate:Et eftmodus loquendi hyperboli
bar caloqui,quia fciebant eum effe Chri d gregata ad ianuam.Et curauit mul cus,ficutfupradictum eft. c CEtcura.
ftum.Dæmonia ergo Chriftum effe ſciut Vitijs. mul.i.oes qui fuert ibi adducti, qui erat
r
&filium dei effe confitentur . In ieiunio
tos qui uexabantur uarijs languori multi , Aliter exponit:Multos.id eft plu
enim fatigatum hominem diabolus pu res de adductis,quoru fides & deuotio cu
bus. Et dæmonia multa enciebat, “
tauit,nec tentando potuit eum experiri, rationem merebat.d CEt dæmonía:
a Beda.Peccatori dixit:quare tu enerras iufticias
an effet filius dei. Sed poftea per fignoru meas &c. Ne quis dum audit prædicantem; multa eijciebat : Eode modo duplicit
fequatur errantem, & falfa veris mifcentem.
potentiam ,vel potius fufpicatus eft , vel с e exponitur.i.oia velplura.e CEt no fi
intellexit . Non igitur cum quia ignora & nonfinebat ca loqui , quoniam nebat ea lo.ex caufis predictis.fCQm
f
*Chriftum ret crucifigi perfuafit,fed quia morteilli fciebant eum * . Et diluculo ualde & fci.eum, la dictu eft, qliter hoc fit intelli.
elle. us damnandu fe elfe non præuidit . vnde a A morte. b Gentes. gendu.g CEt dilu.ual.fur.In hoc dãs
J.Com.2.b Paulus: Nemo principu huius feculi cos furgens, egreffus abijt in defertum exemplum,vt prædicator & mirabilium
gnouit.Si enim cognouiffent,nunc do, Beda:in fuis. diuinoru operator debeat fugere ppli ap
minū glorię crucifixiſſent. f CEt dilu. locum, ibig orabat . Et profequu, plaufum ,veruntame quia no debet omit
Be.Sicutper occafumfolis mors , ficper Fobediens. terefalutem animarum,ideo fubditur :
diluculum refurrectio Chrifti: cuius ma tus eft eum Simon , & qui cum eo hEamus in proximos uicos & ci
nifefta luce abijt in defertum gentium , & erant. Et cùm inueniffent eum , di uitates.utibi prædicem .Cætera pas
in fidelibus orabat: quia eorum corda ad tent. i Etuenit ad eum lepro.Hic
orationem excitabat, g CEterat præ xerunt ei: quiaIam
omnes quærunt te.
facto fermone ponitur tertium miraculum de leprofo
.
dicans infynago. Be.In hac prædica a Non decet ociofum effe prædicatorem . mundato,cuius fides exprimitur cũ diciť:
tioneintelligitur etiam fermo ille habit Etait illis : Eamus in † proximos ui hk Siuis potes me mun , confitedo
in monte quem refert Mattheus: nã Mar em in Chrifto diuinam potentiam ,meru † proxima
cos & ciuitates, ut ibi prædice : Ad it curationem ideo fubditur: 1 Iefus munic.pia,
cus adiungit :Et venit ad eum le.de quo hoce prædicans
talia dicit.Quibus intelligit ille effe que nim ueni . Et erat
autem mi.e.Licet enim fecundum deter vt ibi , &c,
H
Mattheus dicit fanatum, poft dominus infynagogis eoru,& in omni Gali minationem legis ex tactu leprofi contra
defcendit de monte . Sic enim Matthæus heretur immunditia , tamen hoc in Chri
Matth,8, a læa,& demonia eijcies . Et uenit ad i
ait: Cum autem defcendiffet lefus de mõ fto locum non habuit,quia ex tactu leprā
te,fe.funt eu tur.m.& ecce leprofus veni eum leprofus deprecas cum, & ge, curauit, mAtilliuolo.Hic eft puns † Mar.8.2,
ens adorabat cum,dicens : Domine fi vis Softendit vulnus,remedium poftulat,
i k Aus:& quodfubditur: n CMundare . Luc.s.c.
nuflexo dixit:Siuis potes me mun
potes me mundare, h CEtgenu.Be. imperatiuum eft, vt oftendat fe per mo
1
Humilis pudibundus . Deber enim qfq dare . Iefus autem mifertus eius , dum imperij lepram curare, tanq domi
de maculis vitæ fuæ erubefcere,fed cofel a Mifericordig affectum. In hoc humilitas. nus creaturæ,
b Gratia fuperat legem non timet contaminari qui
fioneverecudia non reprimat : oftendat alios liberat.Nullum fpernamus, & lì maculofum a¶Vefpere'autem facto' cum oc- Moraliter
videamus. cidiffetfol , afferebant ad eum oës
vuln",remediu pofcat. Hiero , Lepros
fus genuflexo domini voluntaté depre * extédit mânũ ſuam, & tầngés eum , male habentes.Beda.Myfticè folis oc- Myftice
Ezech.8.g a Inhoc pietas. b in hoc poteflas.
cans mundať, q non vult morte peccato= c Be.Nihil medium inter præceptum & opus. cubitus paffione morte fignificat illius
ris,fed vt cõuertať & viuat.Lepranřapec 1 m qui dicit : Quadiu fum in mundo,lux ſũ
aitilli : Volo : Mundare . Et cům n
catu primi paretis, que à capite icepit, qu mundi: &fole occidenteplures & ante dę
a Illud:Volo mundare.
regna mudi defiderauit radix oim malo moniaci & ægroti fanantur : quia qui të
dixiffèt,ftatim difcefsit ab eo lepra,
1.Timo.9.b rucupiditas . vñ Giezi auariciã fecut? ,le poraliter in carne viuens paucos Iudæos
4.Re..g. prafuifundit.Hæcverò facerdoti fcdm rum docuit,omnibus per orbem gentibꞌ
ordinem Melchifedech oftenfa, oblatione mundatur,dicenti¿Da fidei falutif dona tranfmittit. eCEt non finebat ea loquí.
Luce,11,f. te eleemofinam ,& ecce omnia mundafunt.C Beda.Leprofus ge Theophilus :In hoc docens nos non credere dæmonibus ,etiam fi
nus humanum fignificat,qui fecundum Lucam, lepra plenusfuif vera dicant : quia fi aliquos credentes fibi inuenerint , veritatibus
Lucas.c. ♦ fe perhibetur.Omnes enim peccauerunt & egent il la gloria dei.f. mendaciamifcet.Vnde in collatione Moyfi abbatis' dicitur quòd
Roma.. c vt extenta manu Saluatoris ,id eft incarnato verbo, humanamo quidam anachorita deceptus fuit à dæmone in angelum lucisſe
contingente naturam à varietateprifci erroris mundentur : & q transformante: qui poft plura vera quæ fibi dixerat , proiecit feis
diu a populo dei fecreti erant à templo dei reddantur; & vero faz pfum in puteum ad eius verbum.Nam ei dixit quòd tanti meriti
Roma.12,3 cerdoti offerre(qui eft in æternum fecundum ordinem Melchife erat apud deum, quòd ex hoc nullum pateretur malum.quod fuit
dech) corpora fuahoftiam viuentem .f.d. p. i CSi uis potes. falfum : nam ex hoc letaliter fuit vulneratus & cito poft mortuus.
Be.In voluntate tribuit poteftatem,nec dubitat vt incredulus de g.CEt diluculo'ualde furgens egreffus abijt in defertum
volütatedomini,fed colluuionis fue confcius no præfumit. Be. locum.Per hoc oftendens, quod prædicator eu gelij redire debet
Qui exclufus à lege domini fe poteftati curari poftulat,fupra legē ad orationis fecretum,vt ibi hauriat quod poftea populis effudat..
iudicat gratiam effe,Vtenim in domino poteftatis autoritas , fic ideo fequitur: h Eamus in proximos uicos & ciuitates,
in illo fidei conftantia. k Extendit manum.Beda.Leprofu ut ibi prædicem, Ad hoc enim ueni.Et erat prædicans in
tangi lex prohibet,fed qa dominus legis eft, no obfequit legi,fed fyna. &c.Etuenit ad eum leprof" . Per lepram quæ morbus
leg facit.No ideo tagit,qa fine tactu curare no poterat, fed ficp eft contagiofus, originalis culpa fignificatur, quæ per carnale gene
bat ,quia legi fubiectus no erat. 1 CVolo,mundare &c.Beda rationem ad pofteros deriuatur, qui manu Chrifti tactus fanatur,
Illud mirabile,quo rogatur eo fanat genere. Volo , mundare: quia virtute eius per baptifmum emundatur. Per oblationem aut
& cum dixiffet,ftatim difcefsit ab eo lepra . Beda. Nihil muneris & diuulgationem operis , fignificatur quòd baptizatus
Pfal.32.b, medium inter opus & præceptum ,Dixit & factafunt,Vides qui a tenetur deo fideliter feruire, & eum iugiter collaudare.
volu
 1

Glof.ordi. Marci Cap. I. Additio 93

CVidene. Beda.Non quia voluit qd non potuit,qa oia quæ piantur,cu fcdm myftică expofitione vtruc fitver.Si qs aūtītā C
A cuq voluit fecit. Sed docet nra bñficia reprimi , nõ tm à mercede tu voluerit pteruire, nullo mo calceamēta intelligat nifi mates
Pfal.113.b. qecunię ,fed etiã gratiæ. b Often.Beda.vt intelligat non legis rialiter,tuc ex dictis apli habebit concedere, prædicatores euage
ordine, fed gratia quæ fuplegem eft effe curatu.Offerre iubet, vt In debet habere calceamēta.Dicit ei Eph.vl.c.State ergo fuc. &c. &
oftedat, quia no lege foluit fed implet,du fcdm lege gradies fup le fequit:Et calceati pedes i pparatiõe euägelij pacis. Optet ergo dis
ge fanar, qs remedia legis non fanabant. cere , o tai dictis Chrifti, phibetis calcea
Nec añ facrificiu , fignificas ceffare debes mēta diſcípulis, i di& tis Apli pcipietis p
a dicatorib? calceari,vtrobiq itelligant cal
bat,cũ nōdū fignificatu cõfirmatum erat & mudatus eft.Et comminatus eft
conftitutione apporũ &fide credentium . ceamēta ñ materialr fed fpüalr. Tertiò, nā
* ei :ftatim eiecit illum , &dicit ei: Vi
a CCAtil egref.Bc. Vnius faluatio mul b cofuetudo ecchia ylis maxiam habet au
*quidqu de nemini * dixeris:fed uade oftéde
tos ad dñm cogit.No poteft tacere bene: toritate.Ipfa em doctria catholicoru dos
†facerdoti ficiu,etia iuffus ab co q dedit.Precepit do &orü ab ecclia autoritate habet.Dicit em
tet principi facerdotum , & offer
minus abſcõdi.Vult em,vt i bonis q agiz a Secundum legem offerri Aug.ili.de vtilitate crededi: Nõ crederē
mus latere velimus, qd eft huilitatis:& is pro emundatione tua , quæ præcè euangelio ,nifiecchia illud mihi traderet,
uiti pdamur vt alijs pfimus, qd ' magnæ a Si deo credat,fi impietatis lepra difcedat. Coftat at, ex cõfuetudine ecclig vniuers
Salutis .
eft fublimitatis , cũ etiã fi ipfivelim , opa falis pdicatores diuini bi materialibus
pit Moyfes in teftimonium illis . vtut calceamētis nec ex hoc rephēdūť,nis
nopñt taceri.d CIta ut iano.Hierony.
Prohibitus eft dicere, At ille egref. a Sedinec
No oib?manifeftat? è lef", q latis atq ; pla ad horam potuit abfcondi. fi fortè illi q ex regula vP conftitutiõe ad
с b
taneis
+ diuulgas tib feruiūt laudib?,
his q foris & pprijs voluptas Atille egreffus cepit prædicare , & hoc reftringut.Cæteriât nullo mõtage.
';fed cuPetro exeût,& ides с neralit &irreprehéfibiliter hoc feciffet, fi
re + diffamare fermone, ita ut iam nõ
t
fertislocisfut,q elegit dñs ad orãdū & re exjpcepto Chrifti hocfuiffet iterdictūps
ficiedu ppl'm,q deferüt delectatiões mun poffet manifeftè in ciuitatem intro, dicatorib",vt pofti.videt ſentire.Quarco
di & oia q poffidēt,vt dicat :Portio mea Tumultuofas carnalium mentes fugit , fecretos a galex,his bis Iohānis baptiſtæ Auguſt.
Pfal.118.h. dominus.Gloria verò dñi manifeftať his mundanis curis vifitat.
itellexit ad lfam,q Chriftus calceamenta
ire,fed foris in defertis locis effe: &
g coueniut vndiq.i. p plana & ardua,qs materiafr portabat.vñ di、itî lib. deybis
SAllego. Hifuut quos nihil poteft feparare a cha
nihil poteftfeparare à charitate dei. ritate Chrifti. dni:De his calceametis qb calceatifum",
Nicolaus de Lyra. conueniebant ad eum undiq. cõfortat me dñs lef",qa nifi calceat? fuifs D
fet,de eo Iohānes nõ dixiffet;¡cui” nõ fum
a CEtcomi.eft ei.phibedo ne hac dignus corrigia calceameti foluere: Surre
curatione diuulgaret,donec oñdiffet fe facerdotibus,& facrificiui pat ergohuana plüptio di.Ego euägeliu feruo:qa nudo pede am
legepceptu p fua emudatiõe obtuliffet. Legalia em habuerut cur bulo.Hæc ille.Eft etiã alia rõ ad ppofitü:vide.j.ca.vj.i additione
fufum & obligationem vfqad Chrifti paffione,in qua oblatu eft ſcďa. In e.ca.vbi dri pof.dicêdu qpilla aptio no fuit i corpe celes
vnupfectufacrificiu euacuatiuu legaliu.& io vfq ; tuc Chrift, lega Meli" dicedū eftfcdm Hiero. ( lefti fed i acre
ADDI.II.fup Mat.dicëtë, nō referatiõe elemētorü fed
Lia feruauit,ficut declaratu fuit Mat.v.fupillud ybum:Non veni ,
B
foluere legefed adimplere.&fitr alijs feruanda mãdauit , vt hîc pa fpualib⁹ ocufceli apti fūt , ficut Ezechiel i prio fui volumis aptos
cet, bC At il.egref.co.f.poft facta oblatione pdicta.c Vtiã cé comemorat, fed'm quã fniam nec i corpe celefti, nec in acre ap
no pof.propter preffuram hominum fibi occurrentiu ad queren tio illa fuit facta,fed tm reſpectu ipfi" Chrifti hanc aptioné ſpualis
dum fanitates,& videndum miracula. In capit.j. vbi dicitur ter cõfideratis.Qd etiã ipfe mod' loqndi euägeliftaru teſtať.Dicit
in pofti.Ideo non eft credibile, quòd calceamentis vteretur. em Mat.in.d.Et ecce apti fut ei cæli, vbi Chryfo, Quod corporali
ADDI.I.Vti calceamētis manifeftü eft eĉ de cõi hoim co ter apit,oib? apertu eft.Silr & Marcus dicit de Chrifto tm : Vidic
fuetudie, nõ folu rudiu feu imperfectorum ,ſed cælos aptos: qfi ipfa aptio cæloru ad vifioné Chrifti referaťſin
etiãfætōru,vt patet de Moyfe Exod.iŋ.b,cui in reuerentiã terrę fã telectuale, put Chriftus baptiſmo iã fatificato vidit aptũ effe cæs
Aadip angelu:Solue calceamēta de pedib” tuis.Sifr de Iofue les lu hoib":qd tñ antea viderat fiēdū .vñí hac aptiõe ſcdm Tho.in
git lof.v.d.Vñ no ēicredibile,qp Chrifi q nofolitaria duxit vitã, iij.par.q.xxix.ar.v.icor.qf
tionis.Tria funt confiderēda q ptinent
fed cu hoib' couerfat" eft,vt Baruch.iin.d.calceamētis vteret.Cos ad efficacia nri baptifmi.Priò gde pricipalis virtus ex q baptifm"
ueniétiſſimum em eft, vt qs cũ eis qb' cõuerfať, faltē i licitis & ho efficacia habet:Quæ gde eft ytus cæleftis.f.diuina.qd rectè fignis
neftis cõformet.vn.f.Cor.ix.d.Oib' oia fa.fum.Nec obftat illud ficať papertione cæloru, Scďô, ad efficacia baptiſmi operať fides
qd poftil.allegat,q Chrift impofuit difcipulis ad pdicãdū miffis ecclefiæ & ei" q baptizať.Baptiſm ” em eft fidei facramētū, p fidem
fine calceamentis incedere.Priò,qa nõ oĩa qipfis difcipulis ad auté cognofcim cæleftia,q ſenſum & humanā rõnē excedunt : ad
predicandumiffis impofuit Chriftus,ipfe feruauit. Pręceperat em qd' fignificandum apti funt cæli.Tertiò, qa p baptifmu aperit no
cis,i'ciuitates Samaritanorūno intraueritis,Matth.x, a, qd tñiple bis introitus regni cæleftis, put in poftilla. In eod.ca.vbi dicit
Chriftus noferuauit,vt hr Ioh.iiij.Sifr Mat.x.a.In via gētiữ ne ab inpoftil.Si em cognouiffent demões ipfü effe deu,nuq iduxiffet.
ie.Chrift aut abiti via gentiu,vt patet Mat.xv.b.vbi legit: Secef Non videt rõ qre dæmones nõ induxiſſent
ADDI.III.Iud æos ad crucifigédum Chriftu , etiã fi co
fiti ptes Tyri & Sydonis.Vñ illud qd legit Actu.j.a.Cœpit lefus
facere & docere.itelligit de his q fimplr futbonafcdmlege natus gnouiffent ipfum effe deu.Dæmones em cũ fint in termino dānas
rale vľ diuina,feu de his q ptinet ad pfectione vitę. Vfus at calcea tois,qntò ad maiora peta homines trahere pñt, tātũ ad illud ma
métoru de fe nec eft bon? nec mal2fcdm vtraq ; lege pdictă.vn le gis conant:& io Beda i hoc loco loquens de diabolo fic dicit: Nõ
cudu Aug.de doc, Chriftiana.In oib? nõ vfus rerü,fed libido vie igit ideo ludçis eũ crucifigere perfuafit, quia dei filium non eſſe pu
tis in culpa eft. Scdò,qa illud quod di Luc,x,a. Nolite portare tauit.Ex quo patet,q etiamfi filiu dei ipfum effe putaffet , adhuc
peră nec calceamenta,a doctorib" intelligit,non vt lřa fonat, fed pfuafiffet vt crucifigeret.Dictum autem Apl.j. Cori.j.b.dicētis :
figuratiue,vnde i glo.ibide:vtruc de mortui aialis corio fit.vnde Si em cognouiffent,nuc dominum għa crucifixiffent, &c.no fas
nihil mortale vult effe in illis qs ad pdicādu mittit.hæci glo.Que cit ad ppofitu.Loqi em de hoib' q taq viatores tuncuq viles
qděglo.no myftica tm cefeda e,fed potilfalis.Na cetera q Chri fint, nodum tn communiter attingunt ad terminum damnationis
ftus phibuit difcipulis ad pdicatione miffis, ad litera itellecta funt . In primo ca.vbi dř:Non ſum dign' foluere corrigi
REPLI.
Ipeditiua officij pdicationis , inqtu aliquã follicitudinem fupfluã *am calceamēti,&c, poſtil, hoc exponens dicit, phoc
fecutrahut,ficut eft poffidere auru & argētu,vfportare facculum fignificari vile obſequiũ.q.d.nõ ſum dign' ei í minimo obſequm
vel pera & hmõi. Sed calceamēta manifeftü eft, no impediūt ad pftare.No em ad liam Chrift" calceamēta foluenda habuit,g apo
itineradu,fed potius expediut.vnde domin ' q Ifraeliticis exeutib? ftolis ne portaret iterdixit,qa cœpit lef? facere & docere, &c. Bur.
deAegypto,ad feftinationem exeundi & ambulandi hortabatur i hoc dictu egrè feres fortaffe ppter poftil. nudi pede calceamētor
efu agni pafchalis,pcipiebat eos haberecalceamētai pedib?, vt pa vfu paruipèdit, nōattédés ofetus Dionyfi? ca.xv.angelice.hierar.
tet Exo.xij.b.Cui⁹ rõ eft,ne nudis pedib" ambulandop offenfionë fingulari myfterio deſcribit angelos difcalceatos , vt oñderet ad
Iapidū vel hmõi,ipediretur ab itinere.Ex qb videt feq o Chrift diuinias illuminationes fufcipiendas & cõicãdas nudi pedes cē ap
no phibuit pdicatorib? materialiter calceamēta, fed intelligédué tiores, Attendat Burge, prímu ecclefiæ electum & deputatum res
puti glo.allegata.Hocem patet.j.vj.c. manifeftè, vbi Chriſt' dis &orem Moyfen,non nifi nudipede ad diuina cotemplada accede
fcipulis ad pdicãdu miffisiubet calceari fadalijs.vbi Aug.de cõfen repotuiffe:Exo.iij.a.Et pphetaru difertiffimü Ifaiã ad dei pceptū
fu euägeliftaru dicit,q Marc ,dicedo calceari fādalijs,aliqd hoc cal nudipedé iceffiffe, Ifa.xx.b.Ec magiftrữ vnicu nudipede fediffe,vt
ceamětu myftice fignificatiõis admonet, & io nulla cōtradictionė patet ex Mariæ pnĩa,q pedes eius lauit, Luc.vij.g.Apfos calcea
icludit,fivno loco calceamēta difcipul phibeat,& i alio eifdé pcís tos nofuiffe, Et quis oim illaru rerü fint rõnes myfticę per docto
piantnr ores& gloffam
 Replica Marci Cap . II . Replica

res & gloffa afsignatę,veru eft tamé ad literã illã cõtigiffe,& Moy docuit quidquid fecit:fed dicitur:quidquid docuit, hoc primü fe
fi & [faię & apfis precepta fuiffe:Ecchie catholicæ vfus é i picturis cit:&fecit quæ non docuit facienda,prout Auguf.dicit. Non em
&imaginibus aliquor fanctoru depictis cũ calceis , imagines tñ Chiftus dixit:Difcedite à me mortuos fufcitare, fuper aquas ficcis
apport & Chrifti nudi pedes apparet:quæ picturę libri laicorum pedibus ambulare.Non hoc dixit:fed qd ait:Difcedite à me, quia Mattu, d.
dicunt,& rerugeftarurememoratiuç. vñ Bur. fe inaniter fatigat, mitis fum & humilis.Poteft etiã¡dici,qd cu Chriftus tranfiret per
in cōmédatiõe calceamēto in fuggillatiõem poftil. quafi dixerit mediam Samariam,ibant etiam cum eo apoftoli, qui per eum p
vel fenferit euägelicos predicatores fub precepto Chrifti aftrictos hibiti erant ad prædicandum gentibus propter caufas affignatas
ad abiectione calceorü: qd tame no intendit : fed dicit aplos phis in glo.autoritatis allegate:& fic Chriftus etiam feruauit,quia oc
bitos.Conftat aut prędicatores verbi del multa licēter facere, quæ cafionalis fuit eius tranfitus per Samariam ,non pricipaliter inten
facere apis no licebat.Coftat enim aplos reliquiffe oia quæ eorü tus ad ibi prædicandum:ideo Matthţi decimoquinto.c.dixit mu
fucceffores no relinquit,fed quidă thefaurizat. Cõftat etiã aplos lieri: Nofum miffus nifi ad oues quæ perierunt dom? Ifrad.Etſe
vota emififfe:quæfucceffores eoru nõ emiferüt,Cõftat aplos in it quitur: Non eftbonum fumere panem filiorum & dare canibus.
latis cōtumelijs fuiffe gaudētes , fucceffores eorum iniurias acriter In codem cap.vbi dicitur:Cæli aperti funt.poftil.exponit de fi
vindicantes,& fic de multis alis.Fruftra etiã Burg, ſe fatigat ad p gno vifibili ſenſibili, velimaginaria vifione confiderato.Burge.
fuadendum Chriftum inceffiffe calceatu,quia vt dicit cõuenientif autem nonvult aliquod fuiffe reale fignum in aere,fed foli" Chri
fimifuit fe cõformare cũ his cũ qb cõuerfabat ilícitis & honeftis, ftifpecialem intuitum fignificare cælum apertum,Sed doctores p
Allegat ad hoc apfm.j.Cor.ix.d. Oib' oia factus fü.Et ficut Bur cum allegati non loquutur cum pręcifione, reftringentes fe adfo
gen fubfumit de calceamētis,ita & ego fubfumo de diuitijs & pof lam fpūalem vifionem Chrifti, cuius fignum reprefentatiuum in
feffionib",q funt honefta & licita.igitur cõueniebat Chriftü fuif aere apparuit etiam Iohanni baptifte:propter id quod dicitur Io
fe diuite & pprietarin,ficut Burg,arguit eũ calceatuțied confeqns han.j.Ipfe baptizans accepiffe adeo fignum agnofcendi baptizas
eft cōtra Chrifti pfellione Dixit em:Vulpes foueas hit, &c . filius tum.Nam fi prçcifè de Chriftoḥntelligeretur vifio fpüalis illius
at hois ñ habet vbi caput fuữ reclinet , Ita ſubſumi põt de nuptijs apertionis cæli , mirum videretur ad quem finem,cum aia Chris
&multis alijs licitis &honeftis.patetigitur principiu Bur,modicũ fti viderit omnia in verbo quæ verbum.Sicut igitur nō oportuit
Vitatis hře.Ité fi ppter cõferuari cũ hominibus, put allegat Burg. dici aperiri cælum,vt cælum videat, quia perfectior eft vifio oim
Baruch.in.Chrift debuit effe calceatus,igitur fuit calceatus año in verbo quã in fpecie propria.Incelligibilius igitur videtur dici,
incarnatus.Tenet confequentia, quia illa conuerfatio cum homi quòd Iohannes viderit imaginaria vel fenfuali vifione (ficut Eze
nibus,allegata,exponitur adliteram de conuerfatione cũ Iudçis i chiel)fuper Chriftum cælum aperiri, ficut vidit fpum defcendere
deferto.App's etiap Burg,allegatus,p totu capitulum probat op ad perhibendum teftimonium de efficacia baptifmi Chrifti: pqd
pofitum intentionis fuæ, quia probatibi autoritatibus & ronib? aperitur ianua cæli; Vidit inquam in hoc,ficut in figno repres
àlicitis abftinendu veris prædicatoribus,ficut accipere fumpt❞ ne fentante. In eodem cap.poftil.praponderat opinionem dice
ceffarios ab his quibus pdicant :Vide Boñ,in apologia.Nec valet tium dæmones non fciuiffe Chriftum effe deum.propterhoc qd
refponfu Burg,ad argumétü poftillatoris, quia facit gloffam dicitur primę.Corin.ij.b.Si enim cognouiffent,nunquam domis
uam illius dici: Coepit Iefus facere & docere.Et puto fuam gloffă num gloriæ crucifixiffent,id eft induxiffent Iudæos ad crucifigen.
fore errori ppinquã:illud.f.di&tu intelligendum effe folu de his q dum Burgen,autem abijcit rationem dicens,quòd non videt rõ
fimpliciter funt bona fcdm lege naturalé & diuinam: qa fcdm il etiam finouiffent eum effe deum, quare non induxiffent, quia co
lã gloffam Chriftus no feciffetinec docuiffet opa fuperogatiõis ne nătur homines trahere ad peccata maiora libentius . Sed Burge.
que codefcefionis, nec cofilia,quæ non funt fimiliciier bona ad le potuit bene vidererationein multiplicem, cur ad crucifigendum
gem naturalem & diuinam pertinentia,al's em no poffent omitti non induxiffent. Nam diabolus fciuit per mortem Chrifti fuum
F fine peccato,quod falfum eft,vt patet Matt.xix. Meli autem glof perireimperium , & hominem faluari,& regnum Chrifti exaltari,
fatur illud dictum , qpcoepit Iefus facere & docere.i. quidqd ad vir &cæ.quæ quia diabolo præiudicant fcienter,ad fui præiudicium H
tute & aufteritatem vitepertinet, quod Chriftus docuit, ipfepriò non conatur:vnde &fi trahit libenter homines ad vitia,non tamë
•
fecit.Et qa nudipeditio aufteritatis eft,& apoftolis præcepit, io fes in fuæ poteftatis deftructionem, &fic allegatum de Apoftolo eft
cit,qd eft argumentu poftil.Sed huic rationi.Burgen.dat inſtā magis ad propofitum quàm de hominibus malis,de quibus Bur
tiam dicens:Chriftus precepit apoftolis:In viam gentium ne abie gen.exponit qa nemo vrens ratione fibijpfi nocere cupit,
ritis.Matth.x.a.& tamen ipfe tranfit per mediam Samariam ,&cę.
Hîc dico, op inftantia non valet, quia non dicitur A& t.j.q Chrifi
docuit qdqd NICO.DE LYRA.
GLOS. ORDI
Titerumitrai Ca. Cap.II.
Cap. II.
II. poft di-octo.Poftq defcri
Cap.
Titerum intrauit.Seqt: pta eft Chrifti pdicatio,hîc co
a Be.Poft defertum . Sed C
aCItautnon.Bed.Prędis quia nec carnales deferit, ite fequenterdefcribitur ifurgés
cancedomino,in domo no rum intrauit in Caphar. ex ea ludæoru æmulatio , & hoc in quas
3
capiunt,nec ad lanuã:ga p T iterum intrauit ' tuorcafib.f.í paralytici curatione,i Mar
dicante in ludça Chrifto ,ge Be.ciuitatem..
thæi vocatione,in difcipuloru Chrifti ar
tiles ad audiedu nondu intrare voluerit, Capharnaum poft gutione,& in manus arida fanatione.fes
ad quos tamen(&fi foris pofitos) doctrię dies octo: & auditu cunda pars indpit ibi:Et cum præteriret,
Paralyfis fuæverba direxit per prædicatores fuos. 2 Be.in Judæa. Ideo. vidit Leui,tertia,ibi;Et erant difcipuli Io
* amplius
bParalyticum.Hiero . Paralyfis Tys eft, quòd in domo effet, & conuene hannis.quarta in principio fe.c. Circapri
pus etorporis, quo piger iacet i mollicię $.f.domus. mumpræmittitur æmulationis occafio, caperetur
carnis,habens defideriu falutis:fed turbis
* runt multi , ita ut non * † caperent fecundo,amulorum peruerfa cogitatio,
ignauis & duplis cogitationibus , acfi a Beda.Tamen. b Be.Per apoftolos. ibi:Erat autem illic quidam de fcribis, ter
†ne ea qui eneruatis membris offeditur . Quem por ne ad ianuam; êt loquebatur eis tioipforum confutatio , ibi: Quo ftatim
dé quæ ad tant quatuor quas fupradixim❞ virtutes Dodores. cognito Iefus . Ifte tres particulæ expofis
ianuam. ad regulas diuinitatis & fapientiæ i do uerbum . +Etueneruntferentes ad te funt Matc,ixin principio capituli: hoc
Matt.9.a mo carnis Chrifti patefactas.Cui vice mu a Be.Alle.animam molicie carnis torpentem. excepto quòd ibi tacetur modus offeren
b Quiaquatuor
Luc.s.d. neris dicitur portare carnem quæfe pors libris euangelijomnis do&rina firmatur. di paralyticum ipfi Chrifto, qui hic expri
b mitur cú dicitur:c CEtcum non pof.
rabat,vḍp aliă viã cũ magis i fuam regio ? cum paralyticũ, qui à quatuorpor
nem redeat. cAquatuor portabat. ofeuin &c.nu.tec.f.domus in qua erat tappropi
Beda.Quia quatuor virtutibus ad domi tabatur.Et cuno poffent offerre cu Chriftus . Ad cuius intellectum fciendum quare illi,
a Cogitationum . Domus.
Sap.8.b num fiduciamentis erigitur.De quib' di a qdomus in terrailla habent plana re&ta
illipræ tur ba , nud aue rût tectũ ubi
in libro Sapientia:Sobrietatem & fapien &ibi afcendunt hoies caufa recreationis
tiam docet & fcientiam & virtutem , qs ad habendum aerem & confabulādum
alij prudentiam,fortitudinem,temperantiam & iufticiam nuncu adiuuicem :quia Moraliter
pant.dNudauerunt tectum ubi erat. Tecum domusiq Mora.aCEt ite.intri Ca.Seqib CEtue.fe . &c.pque figni
Pfal.118.b. Chriftus docet,fublimitas eft fcripturæ,in qua corrigit adoleſcen ficat turpi marcens ocio,Lecti q iacet eft praua cófuetudo . por
Luc.s.c. tior viam fuam,in cuftodiendo fermones tuos.Beda.Domus tatores ei? vt fanet à Xpo fit qtuor fuæ falutis pcuratores.f.mo
Iefu fecudum alium euangeliftam regulis tecta dicitur,quia vilita nes fecretè,pdicās publice,oras peo, & iuitas exëplo : & fic añ deū
te literæ fenfus fpua'is tegitur.Cum grabato ante Ieſum deponi locať, & dictor meritis ,filtñ obice nõ põat,fed magis cõfenfu,fanat
nur, quia cognofcere Iefum debet etiam in carne hac conftitutus, &collit lectu malę cõfuetudinis pexercitiu bõi opis &fic pcedés de
K Cum vidiffet *virtutem.
 Glof.ordi. Marci
aCCumau uidi.Beda.Multi valet apud deum fides propria,
A vbi tantu valuit ali ena;vt homo interi? &exteri? fanat' repete ex
urgere:,aliorüc meritis,fua ei relaxarentur errata, bCFili.Mira
humilitas,defpectu ab omnibus ,diffolus
tperfodie, tum totis arcubus,filium vocat.Aut cer
tes. tè ideo, quia dimittutur ei peta. cCDi
mittun.ti.pec.Oftendit propter pecca
ta fuiffe morbo percuffum,& io no poffe
Ioh.S.co
fanari nifi pri❞ his dimiffis. Sicut paralyti
Quibus de toad pifcinam:Ecce fanus factus es,ia nos
li pec.ne deterius tibi con.Beda Quinq с illorum,ait paralytico : Filidimit.
caufis
de caufis afficiuntur hoies moleftijs cars
ciamur,mo
nis.Aut ppter merita augenda,vt Iob &
leftijs care
nis. martyres. Aut ppter huilitate cóferuäda
vt Paulus ab angelo Sathanę.Aut obpec
2.Cor.12.b
cata intelligenda & corrigenda,vt Maria
Nu.12.c.
foror Moyfi.Et hic paralyticus qui nõ ni
fi dimiffis pâtis potuit curari, aut ad glo
Ioh.9.a.
riam dei, ficut cecus, de quo:Nec hicpec a
Ioh.11.b.
cauit,nec paren.eius,&c. &Lazarus, cui
+ loquitur
ifirmitas nofuit ad morte,fed pro gloria
blafphemi,dei.aut ad initiu æternæ damnationis , vt
as
Herodes, dQuis poteft di.Be.Verū
dicut: Sol' de' hoc pot fol etiã p eos dis
mittit quibus poteftatem dimittendi pec
catatribuit,ideo verè de?,Verum teftan
tur,fedperfonam Chrifti negando fallus
tur.Errat igit,qa vt deŭ effe,& peccaca dí C
+ Mat.9.a mittere credut, Chriftü tñ ee eu ñ credut.
Lucie Seddementius, Arriani qui & Chriftum
effe & peccata dimittere negare nõ audēt:
deu effe,negare non timent, e Quide.
Bed.Q.Qua potentia cordis occulta itue
or, eaděpetă dimitto.Q.Ex vobis intellis
gite qd cofequatur paralyticus. f Fili
hominis.Bed.Solus deus dimittit petă,
B & filius hominis habet poteftatem dimits
tendi'pcta:ergo idem'deus & fili? hois eft:
Itahomo Chriftus per diuinitatem dimit
tit peccata,per humanitate pro peccatori
bus poteftmori, gCVade in do. tua.
Beda.Qui languerat,grabatum domum
reportat, cum anima peccatoru remiffio
necurata,fe ad diuturnam fui cuftodiam
cumipfo corpore refert : ne quid iterum
vnde teríatur admittat, h CEt egreffus
Hftuperent &c.Bed. Poft curatione paralyticii Cas
pharnaum ad mare egreditur,quia noſo
lum ciues, fed & maris habitatores inftru
it,& flu &
tiuagos mūdi motus fidei firmis
† honorifi
carent tate cōtemnere docet . Ibi turbam multa
erudit.ibi publicanum apoftolum facit,
ibi peccatores per pœnitétiam correctos,
fuo dignos reddidit conuiuio , & auditu
fuorum arcanorum, &abvndiscupidita
tum feparatos,ad folitudinem quietę cos
uerfationis quæ eft in fpe cæleftium pers
trahit.Nam fequitur: Et cum præteriret,
vidit Leui,&c. iCLeui.Hiero.Leui ad
ditus,quia â telonæo negociorum ſecula
rium fequitur folum verbi quod dicit:
Luc 14.8. quia qui non renunciat omnib? que pof
fidet,non poteft meus effe difci . Beda.
Marcus & lucas verecundiæ caufa & ho
nore euangeliftæ nomen vulgatum non
Prou. 18.c. ponunt. Ipfe(fecundum hoc quod fcris
ptu eft:Iuftus in primis accuſator eſtſui)
Matthæumfe & publicanum nominat.
vt oftédat nullum conuerfum debere de
B
falute diffidere.cum apoftolus & euange
lifta de publicano fit factus repente.
k CSequutus eft eum.Bed.Lucas ple
Luc.s.f.
nius:Et relictis omnibus, fequutus eft eu.
513
Sequitur.Qui vt pauperem Chriftu non
tam corporis greffu quâm mentis affectu
poffit fequi,omnia relinquit ,ficut Mat
thæus qui non folum lucra vectigalium,
fed etiam periculum quod propter ipers
fectas ratio
Cap . II .
fectas rationes accider e poterat à principibus feculi contenit, cu C
pidusfequendi.Qui enim exterius vocauit,vt mox fequeretur,in
tus accendit,&modum docuit.Meritò ergo qui obediendo hua
a Scripturarum myfteria.
2
erat,&fpåtefacientes fubmiferunt
· Carnem. STorpens.
grabatum in quo paralyticus iace
bat. Cùm auteuidiffet l'efus fidem
Quia.
b
tuntur tibipeccata.Erant autem ils
a In incredulitate non furgentes ad fidem.
lic quidam defcribis fedentes & co
a Ideo inuident, quia dixit:Dimittuntur tibi
peccata.
SNon dei. Despectiue .
gitantes in cordibus fuis : Quid hic
STam alte. JBnim.
fict loquitur: Blafphemat . † Quis
poteft dimittere peccata , nifi folus
a Quia perfidos faluare defiderat occult orum co
gnitione, & operum virtute fe deum effe manifeftat
deus.Quo ftatim cognito lefus fpi
ritu fuo,quia fic cogitarent intrafe,
aHoc.f.cognito.
dixit illis:Quid ifta cogitatis in cor
a Mihi.
dibus ueftris? Quid eft facilius di
a Dixit & fa& ta funt Hiero.Q.Biufdem fententiæ
eft animam fanare & corpus. b Quod fpiris
tuale, quod folus deus nouitqui facit.
cêre paralytico : dimittuntur tibi
a Quod corporeis oculis videri poteft.
peccata, an dicere : furgé tolle gras
batum tuum & ambula. Vt autem
a ¶Vt vifibile miraculum probet inuifibile.
fciatis, quia poteftatem habet filius
hominis in terra dimittendi peccas
a Beda.A carnalibus defideriis . BedaCarnem
per continentiam ſpe cæleftium aterrenis fegrega.
ta,aitparalytico.†Tibi dico, furge,
a Paradifum
quæ prima domus hominis fuit.
tolle grabatum tuum , & uade in do
a Mira domini virtus, fine mora falus
in iuffu eft.
mum tuam . Et ftatim furrexit ille,
& fublato grabato abiit coram os
mnibus ,ita utfmirarentur omnes ,
a Damnata blafphemia ad laudem vertuntur.
& glorificarent deum , dicentes :
Poft curatum paralyticum.
h
quia nunquam ficuidimus . †Ete,
a Capharnaum. b Vt maritimos colligat.
greffus eftrurfus ad mare, omnis
turba ueniebat ad eum , & docebat
b Oculis mifericordiæ. b Additus.
i b
eos.Et cùm præteriret , ùidit Leui с
a SAd curam veſtigalium, telos enim Græce Latis
ne vectigal
с to Iefus.Circa primum dicitur: cCVi
Alphei fedentem ad telonæum ,
a gImitare.
& ait illi : Sequere me. Et furgens
SPauperpauperem. Beda Et fecit ei conuiuiu
quod Lucas dicitur.
fequutus eft eum . † Et factum eft
m *virtutein virtutem.vadit ad domufu Moraliter
cum accumberet in domo illius ,
multipublicani & peccatoresfimul
difcumbebant cum Iefu & difcipu
SPœnitentes.
lis eius . Erant enim multit quifes
quebantur eum . Etfcribæ & pha,
rifæi uidentes , quia manducaret
cum publicanis & peccatoribus, di
cebant difcipulis eius.Quarecum
publicanis & peccatoribus man ,
DeLyra 94
na contempfit negotia,diuinorum difpē
fator factus eft talentorum. 1 Et fa Luc.s.f.
ctumeft dum.Bed.Lu cas . Fecit eis con
uiuium magnũ Leui i domo fua, Qui em
Chriftum intus recipit, voluptatum dele
tatur vbertate,& dominus libenter igre
&
dit,& in eius recumbit affectu.Hocefpis
rituale cõuiuiu bonorupauperu, quo di
ues eget,pauper epulatur, m Publica
ni & peccatores fimul difcumbebat
cum lefu & difcipulis eius . Erante.
multi quiffequebantur eum . Et fcri
bæ. Qui publica vectigalia exigut,vlfes
culi lucrafectantes, qui exemplo publica
ni conuerfi iam de falute prefumunt, nec
vt pharifæi calumniantur in vitijs pma- †'Luc.;.d.
nentes,fed pœnitentes.Vnde enim , &cę.
Bed, Moraliter.Ad conuiuium pecca Moialiter
torum vadit.vt docendi occafionem ha
beat,&fpirituales cibos ipertiat,Eudo ad
peccatores,domini humilitas oftenditur:
in conuerfióe pœnitentium patet doctris
nę eius potentia.Be , Per vocationem
Matthæi fides gentium,q relictis lucris fe
culi,epulis charitatis & operum bonorữ
cum domino conuiuantur,Per pharifæo
rum fupercilium, de falute gêtiu Iudæor
iuidia defignatur, quibus dicitur:Publica
ni & meretrices pcedent vos i regno dei.
Non necefs
Nicolaus de Lyra.
adinuicem:quia de tecto vnius dom
poreft de facili tranfiri ad tectum alterius
domus.&ppter hoc dicit Saluator Mat.
x.c.Quodin aure auditis,id eft in fecreto †Mat.9.a.
prædicatefuper tecta, id eft i publicovbi Luc.5.e.
conueniunt homines.Et i quolibet recto loh.s.b.
eftvna clauſura que aperitur, qñ homines D
de domo afcendunt luper tectum,& clau
ditur, quando defcendunt.Illi igitur qui
portabant iftum paralyticum , no poten
tes ingredi domum in qua Chriftus erat
propter turbam: quæ non folum erat in
tra domum,fed etiam ad oftium, per aliā
domum cotiguam portauerunt illum pa
ralyticum fuper tectum dom' i qua erat
Chriftus,& aperientes claufuramtecti p † Mats.30
dictam ,a CSubmiferunt.paralyticum Lucs.f
in lecto ante Chriftum.Cætera exponun
tur,ficut expofita funt Matthæi nono.
b CEt cum'præteriret uidit Leui,
Hic dfcribitur æmulatio Iudæorum con
tra Chriftum in Matthęi vocatiõe . Et pri
mò ponitur æmulorum murmuratio.fes
cundo, eorum confutatio,ibi; Hoc audi
dit Leui Alpheil fedentem ad telo
næum. Matthæus enim ante vocationë
Leui vocabatur,&erat filius Alphei.Ca
tera exponantur ficut fupraexpofita funt + Mat.g.b ,
Matt.ix. Luc.s.f.
am cæleftem illi verò q inde murmurant
fignificant dæmones qui inde valde dos
lent.b CEt cum præteriret uidit Le
Ibi fedent aliqui cupiditate lucri per artē
+ &fequuti
campforiam,& aliqui per artem decepto fuerant
riam in ludo taxillorum.Er aliquando ta
les vocantur à domino,non folum ad po
nitentiam agendum ,fed etiam ad prædi
candum,ficut hîc vocauit Matthæum:&
† Mat.9.b.
cum talibus voluit difcumbere,'oftendes
Luc..
quòd nullus debet eos defpicere , igno
rans quid deus de ipfis difpofuit ordiare.
o nj * Et erant di
 Glof.ordi .
aNon neceffe.Be.Si medicum dicit,qui miro medicandi ge
Enere vulneratus eft propter iniquitates noftras,& liuore eius fana
Ma.z.b. ti fumus. b Eterat dif.3ed.Alij euangelifta dicunt pharifços
& difcipulos loh nis hoc quafiffe.Hic videtur dicere, al que
fierunt quas eiufdé rei cura mouiffet . Vnde colligitur hoc à plu.
ribus fuille obie&u,à pharifæis, à difcipu
lis Iohannis, à conuiuis , vel quibusliber
Myftice alis. Bed .Myftice ,Difcipuli Iohannis
&pharifçoru ieiunant,quia q operib❞ le
gis gloriantur, vel (quod peius eft)rradie
tionesfequunt hominum ,vel etià Chri.
ftipræconiutm aure,no cordis amore p
cipiunt,& fpaalib” bonis ieiuni corde ta
befcunt,Difcipuli Chrifti nõ ieiunant,qa
q fidelit mēbru Chrifti eft,corporeipfius
epulatur &fanguine aliter, Dns cupatos
ribus manducat & bibit,fed ideo , qa illi
abſtinentia meritü auget,cui nulla potes
ad pœni- tia naturæ cft,Dñs auté q delicta naturali
tentiam , terdelere poteft, manducnates iciunatib
pot facerepuriores ,leiunauit tñ Chriftus
vriciunares:máducauit cum põrib", vt
gratiã cernes ptâté agnofceres.cNuq.
Matt,9,d. p.Marth " ita Nagdpat filij fponfiluge
re, diu cu illis eftfponfus,&c.Sponfus
Chriftus,fponfa ecclefia,de quo fpuali cõ
nubio apfi creati funt, qui lugere &ieius
nare nō pât, quãdiu fponfum cũ fponfa
† quo tpe vident . Quando träfierint nuptiae, ac paf
fionis &refurrectionis tps aduenerit, tūc
Moraliter ieiunabunt . Bed.Moraliter , Quãdiu
fponfus nobifcü eft,in læticia fumus ,nec
Fieiunare poffumus,nec lugere, cũ verò p
pâtō recedit &auolat,tūc ieiunium indi
cendu,tuc luctus multiplicãd
a.Difcipulous,d CNe
s , veftime
mo affumen.Bed
tablar fue ta vetera dicit,i ,adhuc carnales , necdum
ric innouatos fidei firmitate: quibus fi nou?
panus,i.ps doctinæ quæ ad nouă vită p
tinet afluat,& ipfa qdāmodo fcindit, cui».
parsimportune tradit,q ad ieiuniu valet
†immiffu- ciborũ, cũ illa doceat generale , no à cibis
ram panni tm,fed ab omni voluptate carnis.Ca
nondum'à uendữ eft doctori , ne aiæ nondữ innoua .
fullone cu- tæ,fed in maliciæ vetuitate perdurāti ,no
rati uorum myfteriorum fecreta committat.
Allegorive Bed, Allegorice , Vefte foris tegimur
vino intus reficimur . Veſtis bona opera
deterior gbus hominibus foris lucemus , Vinum ,
feruor fidei fpei & charitatis, quo in con
Tinouella fpectu dei intus fenfus nouitate reformas
mur,e Sed uinum no. Erant autem
noui,cum poft afcenfionem defiderio co
folationis eiusfperando & orando inno
uabantur ; tuncfpmfem acceperut ,q q
fi nouo mufto noui vtres repleti funt.
fCu fab.Beda, Notaprimò apofto.
los literamfabbati deftruere contra He.
iterum
bionitas, qui cum alios difcipulos recipi
ant, Paulum quali trafgrefforem legis re'eftiterum cùm fabbatis ambularet
pudiant, gEtuel.fpi.Efuriunt vtho
mines , præ turba manducandi fpaciuno perfata, & difcipuli eius coeperunt
habentes.Sed exemplum aufterioris vi prægredi,&uellere ſpicas.Pharifçi
tæ præbent , non præparatas epulas , fed
Myftice fimplices quærunt, Be,Myftice ,Difcis
puli per fata tranfeunt, cuprælatifubdi
ros pia follicitudine circunfpiciunt ,&
; adfidem trahant,fedule perpé
+ Nungd liter queq
dunt,quorufalutem efuriunt. Vnde Pes
I.Reg.21.a.
Matt,12. a. tro interpreces efurienti,oblatis quas eſu
Act.10.b. riebat dapib" dictum eft:Surge Petre,oc
cide &manduca. Et mira facramenti co
cordia:ibimaftari & manducari jubent
Luc.6.a. an malia hicfpicas conueliunt difcipuli:
&fecundum alios euangeliftas manibus
Col.3.a. confricantes maducant.vnde: Mortificate membra veftra, & exuis dem vitæpanem inueniunt :fed tunc manducant , cum fibi per ins
te veterem hominem ,Aliter enim non tranfeunt in corpus Chri
fai: Aliter doctorem fui profectus fructus nonpafcunt. Vellere ita
Marci Cap . II . DeLyra
quefpicas,eft ab omni intétione terrena radicem m ētis eruere.Fri G
care manibus,exemplis virtutữ àcocupifcétia carnis qfi ariftarum
folliculis mentem exuere,Grana manducare,eft purgatum quem.
queperprædicatorum ora ecclefię incorporare. Hoc difcipulrañ
dam faciut,qa pceditfermo doctoris, fubfequitur gra fupernę vi
fitatiõis.Et benefabbatis : qapdicatores
pro fpe quietis laborant,& auditores ad
Cum peccatoribus iuftus. monet,vt à curis feculi feriantes, pater.
na requie laborent. Beda, Moraliter, Moraliter
ducat & bibit magifter uefter. Hoc
Magifter pro difcipulis refpondit. Per fata cum dño ambulant, qui eloquia topus
* audito Iefus, ait illis:Non † neceffe facra dño obtemperantes meditantur,In
Superbi. Humiles. fatis efuriunt, cu in eis illa inuenire defi
habentfani medico,fed qui male ha derant, quib" amplius accenfi,amore dei
a Fideo vos declino. b Vos qui tanquam iufti fugi qfi pane pafcantur:& hoc fabbatis, vnde
tis peccatores,qui veftram iuftititiam flatuentes, iu Guftate & videte, quoniã fuauis eftdñs Pfal.zz.b.
fticia dei non eftis fubiecti.
bent.Non enim ueni uocare iuftos , Vellutfpicas & cōtert, qa teftimonia ſcri
a Quife peccatores agnofcunt. Non per legem ius pturaru affumut & pfcrutant , donec me
ftificari fe videntes, Chrifti gratiæ colla fubmitunt. dulla dilectiõis extrahat q fub vilitate li-·
ideo ad peccatores declino. tere fub ariftaru horrore velař , Hoc
2
fedpeccatores*. Et erat difcipuli Io dñs fabbati pbat , ftulti defifores fabbati
à Caufam fequentis quæftionis præmittit.
iprobant, qui folam literę fuperficiem di
hannis & pharifæi ieiunantes, & ue ligunt,mentis refectiōcm neſciut, regem † Mar,9,b,
niunt, & dicunt illi: Quare difcipu animarum non norunt . vnde & ait illis: Luc.f
li Iohannis & Pharifæorum ieiunat Nunquãlegiftis quid &c.h Sub
Abiatharprincipe fa . Non te turbet
tui autem difcipuli non ieiunant? quod alij
Ideo. J.i.debent.
& ""
Et aitillis Iefus : Nunquid poffunt Nicolaus de Lyra
Apoftoli. a Chrifti & ecclefix. b Chriftus.
Mat,ix, a CEt erant dif. Iohan . Hîc
filij nuptiarum, quamdiu fponfus
a Corporis præfentia. SNon. defcribitur emulatio Iudæorum contra
Chriftum in difcipuloru Chrifti argutio
eft cùm illis,ieiunare : Quanto tem
ne,volentiu retorquere apparetem defe
a Cuius plus proficit præfentia, corporalis
abftinentia. &um(licet non cxiftentem ) difcipuloru
pore habent fponfum fecum , non Chriftiin magiftrum .Et ponitur duplex
poffuntieiunare . Venient autem cafus.Secundus ponit ibi: Et factume ite
Afcenfionis. Paſsionis. b Corporaliter. ru.Primus cafus eft de hoc, qd
' arguebat
a
diès cùm fauferetur ab eis fponfus, difcipulos Chriffi, co q no iciunabat fis H
a Be.Tam a cibis & a mundi amore. cut lohanis &pharifei;fed Chri
& tunc ieiunabunt in illis diebus . ftus eos confutat,difcipulos fuos Ratios
a Ideo non ieiunant, quia. b dæueriora præc , nabiliter excufando , & expofitio literæ
pta nouæ vitæ.
patet ex his quæ dicta funt Matt.ix.parữ
Nemôt affumentum pãni rudis aſ antemediu capituli.b CEt fac.eftite.
a Apoftolis veteri cöfuetudini deditis. b Si affuit.
c Repugnat noua vita veteri.
Hicponitfecüd" caf", ga arguebat Chri
fuit ueftimento ueteri, alioquin,au fidifcipulos , eo cp,cuellebant fpicas , &
comedebant in die fabbati : fed Chriftus
fertfupplementum * nouum à uete confutat eos excufado pfcripturas vete.
a Quia fi quid boni inerat , nimio quafi pondere * cius
Tefta.Et patet expofitio huius literæ ex
preffum perit.
dictis Matt.xij.in principio:hoc excepto
ri,& maior fciffura fit . Et nemo
qd hicadditur: c Sub Abia.Etvide
a Spiritualia præcepta. n Apoftolos.
mittituinům †nouum in utrës uete tur hoc falfum : quiaprinceps facerdotu
tunc erat Achimelech vt habetur.j.Reg. nouum
Non poffunt pati,quia carnales adhuc
xxn.Dicendum , qd Abiathat erat filius
res,alioquin dirumpet uinum * u ,
a Doctrina fpiritualis memoriæ non comendatur Achimelech,& tunc agebat facerdotium
Qui habentperdunt. fubpatre, verutame magis hîc exprimit
tres,& uinum effundetur, & utres Abiathar pater ci? Achimelech, quia i
Spiritualis doctrina. terfecto Achimelech à Saule, Abiatharfi
e
peribunt.Sed uinum nouum in us líus eius fugit Dauid vtibide dr , & fuit
Spirituales. focius itineris & laboris ipfius, & p con- † Mat.12.2
b
tres nouos mitti debet. + Et factum feqns maioris nois & autoritatisfuerat Luc,6,a,
qua přei' ppter quod hîc exprimitur ta
cito patre, Moraliter
*a Eterant di.Io.Per iftos auté q
ppterfuu ieiuniufe difcipulis Chrifti pa
ferebat,fignificant hypocrite, ppter aps
autem dicebant ei: Ecce quid faci
parétiafue religiofitatis alios contemne
untdifcipuli tui fabbatis quod non
Veterem hiftoriam obiicit. tes,di,illud Luc.xviij.b . Nonfum ficut
cæteri hoim,rap, adul .&c. Sequitur ibis
licet.Et aitillis: +Nunquam legiftis
dem, leiuno bis in fabbato , &c . b Et
a In Nobe. b Fugiens Saulem.
fac.eftite.cu do.Per fata fignificantur
quid fecèricDauid, quando necefsi
facri libri , in quibus funt femina verbi
tatehabuit, & efuriit ipfe & qui cu dei,Luc.viij.b.Semē ē bū dei.Igit p fa
eo erat: quomo introiuit in domũ ta difcipuli cum Chrifto ambulant, cufa
deifub Abiathar principe facerdo, crasfcripturas deuote ftudent & hoc fit
fabbatis :quiaftudium hoc quietem exi.
git mentis,Spicas autem vellut, cum ibia
pletionem operis incorporant:& hæc refectio àmalignantibus re.
probatur,fed à Chrifto veraciter approbatur,
quefpicas,
 Glof.ordi. Marci Cap. III . DeLyra 95

qali dicunt Achimelech:ambo em tuc illic aderat , Achimelech Tintroiuit iteru.Hîc ponitur quartus Cap.III. C
A pater,& Abiathar filius: qui occifo pře à Saule , comes cxilij Da cafus de fanatione habentis manum aridam.Vbi pri
1,Reg,21,a, uid fa&? ¿,& eo regnáte fumm" pontifex maioris nois q př ÷ & io mòponit fudæoru infidiatio.fed'ò , com cofutatio,
dignus cur" dominus métione faceret,quafi fumi facerdotis , etiã ibi:Et ait hoi.tertiò, eorü obftinatio ,ibi: Exeuntes at
patre viuente, a CPanes propo.Beda.Q.Si Dauid &Achime Expofitio primaru duaru partiu patet ex dictis Mat.
lech à nobis no reprehédütur , fed pro fa xij. vbi cafus ifte plenius ponit,hoc exce
me excufantur, curi his cam improbatis a pto, qd fubbit hic: b Licet fab.be
Mez qua in cæteris pbatis:quis fit magna dis tum , & panes propofitionis mandu nefa.Circa rquodfciendu , qd ' aliq funt
ftantia:hi fpicas cõfricant,illi panes Leui cauit quos non licebat manducare actus boni in genere entis, qui tamen ex
etiã ijs
ticos comedur:& accedebat fabbato neo Btleuiticis. Achimelech. fe no habent bonitate i genere moris , fi †
meniarũ dies qui couiuio reqfitus fugit nifi facerdotibus ; & deditt eis qui cut ædificare domu vel hmõi,& talia nõ
exaula regis . Bed.Figurate, qd Dauid a Aliter probat id em. b Beda.ideo falus homi erat licita i die fabbati. Alij atfunt actus
nis prima cuſtodia fabbati, prout hominis vtilitas exigit
&pueri eius panes factificatos comedunt boni in genere moris fecundum fe, ficut
cum eo erant:Et dicebat eis : Sabba
fignificatfacerdotale cibum in vfum traf funt opera tutu,& talia licita funti die
ituru populorum: qa oës facerdotu vitā tum propter hominem factum eft, fabbati:de qb eratfanatio man" aridæ,
e
debemus imitari,& omnes filij ecclefię fa qa erat opus pietatis, & cum hoc erat ad
& non homo propter fabbatum .
cerdotes füt, iuncti in facerdotin fam, of d gloria dei manifeftādā inētu fiebat mi- †Mat.12,a,
Itaq dominus eft filius hominis eti raculofe,& io de talib" nulli debet ce du
feretesfeipfos fpuales hoftias deo.bEt
Hofee.6.b. dedit eis.Hoc fequut : Mifericordia vo am fabbati.
Cap. III. biu,qn poffintfieri in die fabbati,nõſo
lo,& nofacrificium :meli iudicauit à fa T introiuit iterum a lum licite,fed etiã laudabiliter:&hoc eft
mis periculo hoies liberare, facrificium a Vbi maius donum fcien qd dicit:Licet fab.benef.q.d.certu eft
1 tię ibi maius periculum culpę
offerre.Hoftia deo placabilis,hominü fas oib' qfic, c Anima faluamface.
lus.cHomo pro -fab.Beda.Itafabba infynagoga,& erat i,hoiem curare.Et accipii hic animapro
Genus humanum
tu cuftodiri pceptu eft,vt fi neceffitas fue ipfo hoie: qa eft principalior pars hois.
ibi homo habes ma
rit,non fit reus qui violauerit . Sabbato Erptale modum loquendi dr Exod.j.a.
circucidi non eft phibitu, ga neceffarium num aridam: & ob Ocsaiæ qegrellæ funt de femore lacob
Iof. 6.a.
Iofuemuros Iericho fepte diebus circuit. feruabant eum fi fabbatis curaret &c.dAtillita.Non potentes cõtra
1.Mac.2.e. " dicere bis eius,nec tñ voletes confiteri
Machabçi in fabbato pugnat:Quod non Calumniam præuenit
*eum veritate, e CEt cir.eos.fpter corü cæ
eft licituin lege, neceffitas licitu facit, Sic * ut accufarent illum.Et aithomini
&hodie in ieiunijs , fi qs ieiuniu fregerit TVcab omnibus videatur. citate &malicia ,Ad maiore itellectü hu
ægrotus, reus non tenetur.d Itac do habenti manum aridam : Surge in ius dicti quęrit,vtrū ira fuerit i Chrifto?
min'.Q.Si Dauid rex & facerdotes (feci Hominem curare an non: Arguit priò o no, qano eft nifi duplex + Mat.12.a
Mart.1z.a.
dum alium euangeliftam ) propter tepli medium.Et dicit eis: t Licetfabba, irafcdm doctores catholicos.f. irap vi Luc,6,b,!
minifterium fabbatu violantes , crimie ca h riu,&irap celu:fed neutra fuit i Chrifto:
tis benefacere , an malè : animam fal
rent:qtò magis filius hominis verus rex i ergo &c.Probatio minoris, qa Greg.die D
foccidere? &facerdos; & idco dominus fabbati i fab
uafacere, an † perdere ? At illi tace, cit mora, q ira p vitiu excecat oculu mē
a Non audentes refpondere.Quafi incredulitati il, tis,iraper cælüipfum turbat: fed oculus
bato vulfarum fpicarum crimine non te 1orum irafcens.
netur reus? mentis in Chrifto nonfuit excęcatus nec
"
bant . Et circumfpiciens eos cum
turbatus,ergo,&c.Itemira opponiť mã
GLOS. ORDI... Philofo ,
ira , contriftatus fuper cæcitatem fuetudini, vt habetur,iin , Ethic,fed Chri
* ftus fuit maximè manfuetus , ergo irain phus
Tintro. &c.Seqt: Cap.III. cordis eorum , dicit homini : Ex
Manum ari.Beda . Quæ ad Ilico. ipfo no habuit locũ, Côtrarium diciť in 1
fructu vetitũ extéſaeft, à bono litera:Et circunfpiciens eos.Dicendu tillius fana
tende manum tuam . Et extendite
E vt altera,
opere aruit.p man ? Chriftiin m & reftituta eft manustilligt Exeun iniuriam
pira eft appetitus
fibi vel alteri,vt
vindicta haber.ij
ppter. illatā
Rhes Mat.12.b
cruceextefas,bonorü operum fucis refti
Ifa.4.c. ruta Hiero.Homo ifte fignificat aua toricę.Talis autem vindicta poteft appe Iohã,10.g.
ros, qui nolentes dare, volunt accipere,prædari & non largiri:q tipræter ordinerationis,& fic eft vitiofa:& vocatur ira p vitiu,de
bus dicitur vt extendit manus fuas.i.qui furabatiam non furetur qua dicitur lacob.j.c.Ira viri iufticiam dei nõ operatur, Alio mos
magis auté laboret operans manibus fuis qd bonum eft,vt habe do poteft appeti fecundum ordine recta rationis :& hoc eft lauda
atvñtribuat neceffitatem patienti. fCEt obferuabant.Beda. bile,fecundum qp dicit Pfal.lvij.b. Lætabitur iuftus cu viderit vin
Quiadifcipulos pbabiliter excufauerat:ipfum obferuant, vt fi in dictam ,&c.Iftudem laudabiliter appetitur de quo qs iuftè lætatur
fabbato curet,träfgreffionis:fi non curet, crudelitais aut imbecilli & talis ira eftp cælü,fecundu qd dicit Augu.fup loh..Zelo dos
tatis arguant, gCLicet fabbatisbe.Beda.Arguit, q legis præ mus dei comeditur, qui oia peruerfa quæ videt emendare cupit:
ceptapraua interpretatione violant,æftimantes infabbato abo &fi emendare non poteft,tolerat & gemit:& talis ira fuit in Chri
Leui.23.a. noferiandum,cü lex dicat : Omne opus feruile nonfa.in eo.i.pec fto.vnde Ioh.ij.illud pfal.lxvin.b.Zelus domus tuæ comedit me
catú.Hoc præcepto figuratur, qaq pfexfeculi ætates bonafecerit introducitur tão dictu de Chrifto .Ad primu dicendu, qd'ira pze
infeptima à malis,tm feriabut.Non em erit ociofus boni opis fru luin nobis aliqliter bene turbat oculum mentis, quia potètiæ aiæ
Mat.12.a. ] &us,in laude dei quiefcere. Matthe dicit illos interrogaffe: Mar ficfe habent , pyna intenfa in actu fuo alia remittit,Et ideo mos
cus & lucas,interrogatos fuiffe. Sed illi prius interrogauerunt : & tus iræ qui eft in irafcibili parte quãuisfit moderatus rõne,impe
Iefus cognita nequitia eor ,ftatuit in medio eorum fanandu,& in dit intellectuà contemplatione vitatis :& fic dicitur turbare ocus
terrogauit: qd Marcus & Lucas dicunt:Et tunc illis tacentibus,fi lum métis ,Talis tn turbatio no épeccatu, verūtñ i Chrifto no ha
militudine præpofuit de oue,& conclufit q licet fabbato benefa buit locü:qaytute diuia qlibet potétia pmittebat agere illud q
cere.Et fic circunfpiciens, &c, hAnimam.Beda.Hominem to erat fibi ppriu,ita q vna no ipediebat alia i au fuo. Etio ficut
tum per partem fignificat.Vel quia propter animam hoc faciebat gaudiu fruitionis i aïa Chrifti nõ impedicbat dolore paflionis in
velo hçc manusfanatio,animæfalutem fignificat. i Perdere. parte inferiori,fic econuerfo motus iræ in parte inferiorii nullo
Beda.Non op fummè pius que poffit perdere , fed eius non fal impediebat actum mentis fiue rationis .Ad fecundữ dicèdū,q ira
uare eft perdere. Sicut dicit induraffe cor Pharaonis, non o obdu qeftpter rõně opponit mafuetudini ,no autè illa q eft moderata
rauit,fed obduratum nõ emolliuit. k Extende manum.Be rone,qa de rõne manfuetudinis eft,qd faciat tale moderationem ,
Moraliter da.Moraliter.Infructuofa debilitas animæ,non melius curatur fCExeu.au.Hic defcribit Iudæoru obftinatio, quia nec verbis
Lu,3,b. eleemofyna largitione.vñ: Qui habet duas tunicas,detvnam non Chrifti necfactis refiliert à malo fuo:fed magis obftinati funt in
habenti : & qui habet efcas , fimiliter faciat . Et in ecclefiaftico :Fi cipien
li,non fit manus tua porrecta ad capiendum & ad dandum colle Morali. aCEt intr.iterum ha.m.ari.Per manum quæ eft or Moraliter
&ta.Fruftra enimi orone manus ad dñm expandit, qui eas ad rogã ganum organorum,vt dř.in.de anima,conuenienter intelligitur
Ecde. 4.d, te vidua non extendit. ICEtrefti.eft ma.illi . Magnu ftudium opus meritoriu, & ideo manus eft arida,quæ eft ad hoc opus inua
nequitiæ in crimen reputant, ad verbum illius fanata eft man". lida:fed cu ad y bu Chrifti furgit p gram,tunc manum extendit ad
Neque & fabbato poteft conuinci laboraffe,q dixit & factafut;cũ fetam operatione, fCExeunt.autem.Per pharifæos qui diuifi
ipfiifabbatis cibos portent, calices porrigant,& cætera victui ne interpretantur,difcoli qui diffenfiones faciunt, fignificant.Per He
ceffaria.m Exeu.Qui pfe no pñt, focios iniquitatis quærunt. rodianos autemfupbi,qa gloriofi in pellibus interpretantur, Iſti
Cum Hero, o i verò confiliu
 Glof.ordi. Marci Cap . III . DeLyra

CCumHero.Miniftri Herodis propter inimicitias quas ip nem qui gratia accepit q& alij perlaborem.Et impo.eis no.Bo G
E fe aduerfus hominem exrcebat,Iefum infidijs & odijs perfeqbātur aner.quod eft filij toni . quora fublimemeritu in monte mere
quem Iohanes predicabat. b Se.Fugit vt homo , quia nōdữ tur audire tonitruum patris per nubem de filio tonantis.Hic eft fi Mat.17.2 .
Allegorice venerat hora ei , & pafsionis ei" extra lerim non erat loc". C Be. lius meus dilectus,vt per nubem carnis & ipfi Chrifti ignem ac ful
Alleg Defynagogafecedit ad mare &c.Iudæam relinquit,ad gë gura in pluuiam fpargerent in terris: quoniam dominus in pluui- Pfal.134.b
am fulgurafecit,vt extinguat mifericor
tes venit cu difcipulis.f.predicãtib" aplis
corda gētium adijt:&fic multos ad fe ve día quod iudicium exurit. vnde : Miſerie
*THiero.Similis fimilem quærit. b Quiafoli n☎ poffunt.
nientes fufcepit, & defideratam faluté de tes autem ftatim pharifæi ,cum He cordiam & iudicium catabo tibidomie . Pfal ,too,
dit.vn aptèfubditur:& dixit dif.fu. lacobum
a Gens fiue confilio. Magna infania, qui falute
indigent,denece Saluatoris conciliantur.
CCEtmul.tur.Be . Magiftri plebis &
rodianis confilium faciebant aduer Nicolausde Lyra
miniftri regis odiopfequutur:vulgus in
a Quiaratione vincuntur mortem machinantur.
doctidilectionefequitur , & plurimi fa cipientes machinari in morte Chrifti .
tv nari meretur.d CNauícula. Ecchia de fuseum † quomodo cum perderet . a CumHerodia.hoc exponitur du
gentibus congregata fluctus feculi men FIdeo. a Medicus cedit infano populo. b Odien
tibus cedit:amantibus accedit. pliciter:quia dicut aliqui, q ifti Herodia

+ Mat, 4.d te tranfgreffa : q quanto finu cordisgræ Et lêfus cum difcipulis fuis feceffit nifuerunt quidam Iudæi, fingentes quan
dilatar , fluctus feculi fe Rota dam fecta nouam,dicentes de Herode A
Luc.4.8,
curius calcat, e Ne compri.Copri ad mare, & multa turba à Galilæa fcalonita,qd erat Meffias,moti exfalſo is
mut,q ecclefiæ pacem turbant.Tagut, q Confefsio. tellectu illius qď di Gene,xlix.b.Non au
2
fidem vero corde &dilectionefufcipiunt feretfce.de luda:vbi dicitur, q ablatio re
1 & Iudæafequuta efteum , & ab les
q tetigere fanati effe perhibentur : fugiés Vilio pacis. Sanguinea. gni à tribu luda erat fignum aduēt? Meſz
fiæ.Ifte autem Herodesobtinuit regnum
comprimétes nauiculam afcedit,fCEt rofolymis , &ab Idumæa & trans
fp.im.&c.di.Be: Vterq & plagas hñ SAliena difcenfio. SAnguftia. " illud,cu tñ effet alienigena, qa př eius fuit
tes,& immundi fpus.Sed infirmi piain Iordanem , & qui circa Tyrum & Idumæus , fcdm qp dicit Iofephus & alij
rétionefalutis; demoniaci, vel potius in Venatio pifcis. hiftoriographi.Et quia Meffiam pmiſſữ
cis dæmones : non folu timorecoactiad Sydonem , multitudo magna , au illi intelligebant regnare temporaliť, nec
pcidendi,veruetia ad confitendu maies a Soria.Beda.Opinionem virtutum. videbat aliu regnare tuc in Iudça,nifi He
ftate ei? Præfentia em ei'pterriti,quefili dientes quæ faciebat , uenerunt ad rode io dixerất cũ effe Meffiam :cũ tốp
um dei effe iac nouerat,celare non po Ideo. phetia Iacob prædicta cet fcdm vitatem
terant,Saniores Arrianis, qui etiã hodie eum.Et dixit difcipulis fuis , ut in " intelligéda de Chrifto , qui natus fuit tpe
negant filiu dei effe.gCNe manifeſta a JEcclefia de Gentibus congregata. dicti Herodis,vt hr Mat.ij.a.Ifti igiturha
d
rent.Bed.No folü demones,q inuiti,vt nauicula fibi deferuirent propter bebat occafionem perfequendi Chriftu,
ab eofanati, qui fpotè cõfitent:fed & apli Difcordes. co op ipfum ee Chriftü ficut eratfcdm ve
e
toto orbe poft paffione prædicaturi , añ turbam , ne comprimêrent eum . ritatem,erat cotrariü ſectę ſuæ . Alij autē
F paffione tacereiubentur,ne diuina maie a Ideo confluebant quia. dicut,qifti Herodiani erat milites Hero
H
ftatepdicata paffio differret,&fi cfal' mũ Multos enimfanabat,ita ut irrue, dis Antipe,q'fuit filius prædicti Herodis
di, h CEtafc.Be.Poft imundosfpūs Fideles. & dñabatin Galilæa,non ficut rex, fed vt
d
fe pdicare phibuit,fatos elegit, q eupdi rent in eum ,ut illum tangeret quot Tetrarcha, vt hi Luc . in.Et ifte incarcera
C uit Iohannem , ex & hebat aliqua occafio
carent, &nefandos
ifte ſignificat altitudinem iufticia,qiftruquothabebant plagas . Et fpiritus
nëplequedi Chriftü que pdicauerat Ioha
immundi cùm illum uidebant pro
+Luc.4.8, endi,& quã pdicaturi erat:p locũ admo Dæmones. nes.Et exhis patet malicia pharifæorum
net ad cæleftia erigi,fic & legem in mon . q cuperuerfis hoib" tractabat confilium
cidebant ei,t & clamabant dicêtes:
te dedit, Hiero,Confuetudo diuięfcri f ad perdendum Chriftum.b CEt Iefus.
pturę eft Allegorice log :fed nos fic excel Tu es filius dei.Etuehemeter com, hoc expofitum eft Mat.xij.cEt dixit
fa fenfibnris applicemus,vt hiftoriævi a SPeccatori dixit deus:Quare tu enarrasiufticias
meas.&c. b Dæmonibus & curatis. c Deum Iefus difcipulis fuis&c.fibi defer.in
tate cernamus , Chriftus emfolus fpüalit effe,ne differretur pafsio. firmitate oftendes i fe carnis. dC Quot
mōs eft, cæleftiữ rerü ğlitate copiofus,ex minabatur eis, ne manifeftårent ili quot hab.pla.id eft infirmitates varias.
+Mat,10,a q & Aluūt aq viuæ, & qdgd fumebonu crelum . † Et afcendens in montem eC Et fpiritus immundi.i hoc oftes
dit,in hoc fundat q eft mons oim monti a Gratia Non meriti,fed diuinæ gratiæ ek. debat virtutem fuæ deitatis.vtrumq em
um,& f& túff&
tōrū,qs qtidie ad fe inuitat. b Non vos me elegiftis,fed ego elegi vos. neceffe eft confiteri fuiffe in Chrifto ,f.ins
In môté vocatur excelfi & meritò & ver firmitatem carnis , & potentiam deitatis.
uocauit ad fe quos uoluit ipfe: & ue
bo,vt loc cõgruat meritis altis. iCVt SLibero arbitrio. &ideo vtrumque manifeftabat Cbriftus
I
effent duode.Specie lacob dilexit deus nerunt ad eum . Etfecit, uteffent uteffenti in operibusfuis. fC Tu es filius dei.
cu videret excelfus gentes,& fepararet fi a Vtter quaterni fidem charitatis per quatuor coniecturaliter loquebantur.g CEtue
partes orbis prædicarent:vnde ab oriente portæ
lios Adam, Statuit terminos populoru tres,ab aquilone portæ tres, ab auftro portæ tres, hementercomminabatur eis.Cuius
juxta numerufilioru Ifrael , vt fint fuper ab occafu portætres. caufa affignata eft fupra in primo capit.
fecum thronos duodecim,iudicãtes duodecím duodecím † cum illo , & ut mitte, hCEtafcendens in montem uoca
k
tribus Ifrael.Quib? data eft poteftas,qua ret eos prædicare . Et dedit illis po uit ad fe. Poftquam defcripta eft Chriſti
Diuifio
Ioh.14.b , filius accepit à pře fcdm carne , vt opera prædicatio per feipfum tantum , hîc con †Mat.10.a,
teftatem curandi infirmitates , &
q'ipfe fecit &ipfi faciant,&maiora horu * fequenter defcribitur eius prædicatio eti
facient. Be .Dedit etia ptate mortuos eiiciendi dæmonia.†Etimpofuit Si am per apoftolos. &primò ,defcribitpos Luc,6,a,
teftatis collatio.fecundo, dicta collatiõis
Mar,to,a. fufcitandi,ficut Matthe dicit,vt tus on
fa fidem verbo daret,& noua facerent q noua prædicabant. nunc exequutio.vj.ca.ibi:Et vocauit.xi.Circa primum,primò poteftas
autem quia numerus fidelium creuit,multi vitam virtutū tenent, confertur,fecundò ,dubiumremouetur,ibi: Et veniunt ad domu.
&fignatutum no habent:qa fruftra foras miraculu oftenditur , Circaprimum defcribitur electio apoftolorum, & numerus, & no
fi deeft q intus operetur:quia linguæ in fignüfunt no fidelib", fed mina corum,& poteftas eis collata, & patet fententia ex his q dicta
infidelibus, k Et impofuit.Beda.Non modo primu,fed cum funt.Mat.x.
Ioh.1.f.
adducto ab Andrea dixit:Tu vocaberis cephas , quod iterpretatur * verò confilium faciunt contra Iefum, qui cum humilibus & cha Moraliter
Petrus.Sed hic euangelifta te attentum reddit dicens, quòd eu dñs ritatem habentibus commoratur:& ideo recedit ab eis fe elongă
fic cognomiauerit . Aliter enim putares fic vocari cafu,no puidē do,& humiles eumfequuntur, & à deo falutem confequuntur .
tía dei .Voluit autem eum deus prius alio nomine vocari , vt ex h CEtafcendens in mõtem.Per hoc autem quòd apoftolos
mutatione nominis viuacitas facramenti notaretur.i . Græcè vel inftituit in monte, fignificauit quòd epi quifunt apoftoloru fuc
Latine Petrus,quodfyriace cephas:& in vtraque lingua à petra di ceffores,infuperiori gradu funt ecclefiæ.vnde dicunt ab epi quod
tum : de qua:Petra autem erat Chriftus.Sicut enim à Chrifto luce
1.Cor.10 ,b & eft fupra,& fcopos intentio, quia fupra gregem dominicum debet
luxmundi vocatur apoftoli ,fic àpetra Petrus,Simon ponens mo intendere,vt cum dirigere valeant adfuperna. i CEtfecit ut ef
rorem negationis.f.vifio domino poft refurrectionem.Vel audi fent duodecím.ad fignificandum, quòd quilibet eoru,per quat
ens trifticiam mortis.f.cum ei dicitur:Alius te cinget & ducet quo tuorpartesfuæ diocefis fidem trinitatis debent prædicare.duode
Ioh.21.f.
tunon vis Hiero.Et impo.Srmoni nomen Petrus.de obe cim enim confurgunt ex ductu quaternarij per ternariu ,k CЕi
dientia afcedit ad agnitionem.Qui enim habet dabitur ei,& abu. dedit il.po.curandi infirmitates peccatorum.1 CEt enciend.
Infra.4.c
CEtlacobum.qui fupplantata habet defideria carnis.Et Ioha dæmonia.i.excommunicandi fuperbos & rebelles de ecclefia
nem ,quigratia *Et conue,

L
 Glof.ord Marci Cap . III . De Lyra 96
i.
G
Cla.Qui cură carnis domino vocate fupplätauit ,& ipfam car humeris portant,vt tabernaculum vnum manfionib' multis ad C
A nem Herode trucidate contempfit.b Ioha . Beda.In quo eft terra promiffiois portent, quos vnius exeplu ad timorem humi
gra,vľdomini gratia, qob amoris præcipui gratiam quã giali liat , vt angelos luciferi cafus,vt no gloriet fapiensi fapiafua,fed
Pla
pi glia pmeruit,fupra redeptorisfui peci coena recubuit. c Fi. qui gloriat in dño gloriet, nEt ueniut &c. Be. qui aliorum Hiere.9.a .
Be.Quor vn' intonans ,vocem theologam(quam nemo prius curam fufceperunt,follicitè cuftodire debent cõfcientiæ domum, 1.Cor.1 , d.
edere nouerat) emifit : In principio erat vt fe prius,inde alios regant . CHieroni.
Pal verbü&c.quã tanto pondere grauidă re a Vocauit ad fe. Dom' in q coueniunt, primitiua ecclefia
b Supplantatori.
n ligt vt fit aliquato plus intonare voluif eft.Tu rbę quæ impediunt panem mādu
moni nomen Petrus: èt lacobum
fet , nec ipfe mundus capere potuiffet . care,peta & vitiafunt quia qui mãducat.Cor.11.g
a Fugitiui.
dCEt Andream.H iero.Qui viriliter corpus domini índigne , iudiciu fibi mā
Zebedæi & lohannem fratrem la
vim facit pditionis fuæ vt rñfum mortis ducat& bi.no di.c.d.Vñ domin' in furo
2
pin fe habeat, & aiam fg in manib" fuis. cobi : & impofuit eis nomina Boa rem vertit cum dicit: Nifi mäducaueritis [oh.6.f
T
CEt Philip.Hiero. Qui os lampadis nerges, quod eft filij tonitrui.Et An carnem filij hois & bi.e.f.n.h.v.o CEt
a a 5 Beda.virilis ,a Greco aner-quod eft vir,quia virili
eft,qui illumiat ore quod accepit cui da cuaudif. & c.Turba freqntat eu,fui tan
n ter domino adhe̟lit. b gos lampadis vel lampas
ЗГ tum &op" oris illumiati,Hocloquutiois darum, c Filius fufpendentis aquas quã furiofum defpiciunt ,in quo fal' gen
gen' fæpe fcriptura comemorat,qñ noia prædicatores ad cæleftia, vnde vberius inebrient corda tium notatur,& inuidia Iudæoru repro
1 terrenorum Syrum eft.
ppter myfteria funt pofita, qd ' nunc euā batur de quibus;In ppria venit &fui eu loh,La
# gelifta ,ex dei pfona veheméter affectans dream & Philippům & Bartholo, no
a Donatus , b Abiffus vel geminus , Gręce dydimus receperunt.pCEt fcribe. Be.Si qui
re interferit, fEt Bartho.Hier . Qui eft tarditate mentis no intelligūt verbũ dei,
Efa.s.b
f filius fufpendetis aquas illius,fcilicet qui meum & Mattheum & Thomam
a Ad differentiam lacobi Zebedzi. Dosti vel mil remanet tamé fpes falutis, fi forte intellis
T dixit.Mandabo nubib' meis , ne pluant. lefimi. b Corculus.i.cordis cuftos. gant.Qui autem intelligere nolunt & in
it
Nome filij dei p pace & dilectione ac & lacobum Alphei & Tadeum & uertunt q& intelligūt,nulla fpes eft.Vñ,
Mat.s.a. quirit.Bri em pacifi.qmfi.d.v.Et diligi a Ponens trifticiam. b Ad differentiam Simonis fcribe.i.fapientes &c. qCAb Iero.Q
Pet ri c Huius cafus confirmat alios in hiilitate.
Luc.6.d. te inimicos vros,vt fitis filij dei. g CEt b fignificat eu à ciuib" fuis effe pfequendu
Matthæu.Qui eft donatus. cui nofolu 100 Simonem Chånangum , &lůdam vfqz ad morte.Legimus.8. quia fequuta
a Memoria mortis.
remiflio peto ,fed etiã i apforu numero n efteu turba à Galilça &Iudea & Ierofo
Efa.it.b & effe dat,vt leo & bos fimulcomedat, & lu Scarioth,qui & tradidit illum . Et
lymis,&tras Iordanem & circa Tyru &
1 a Felix occupatio faluatoris,fœlix ftudium turbæ
•s.d pus cum agno.Nora , qp alij euägeliftę confluentis Sidone,q funt ciuitates gétilium : &fcris
t Matthçum pponunt,& publicanu no di
ueniunt ad domum , &conuenitite bead lerofolymis blafphemabāt : qatur
2 cunt.Ipfe poft Thoma feponit, & publi a Idiotæ minus eruditi. bappli Iudçoru illu cum palmis & laudi
Btiam
canu.fe dicit: h CEt Thoma. Hiero. bus pduxit gentiles defiderabãt, fcribê &
rum turbâ,ita utnopoffent neq pa
Qui eft abyffus.Multiem pfundafciunt, O fenior es ppl de nece ei tractabat,r¶Be
T nem manducare.Etcum audiffent
fed no pferunt.Vñ Scio hoiem in Chri elzebub Virmuſcaru fiue hñs mufcas:
a Difcipuli. Que faciunt alij magnum,fui defpici
acor..a fto &c.vfq: q non licet hoi log.CBed. unt,quia non eft propheta fine honore nifi in patria fua quo noie príncipe demoniorữ cognoia
c Tancfuriofum. dsquia
Thomas abyffus:quia altitudinem virtu · fapientiæ eius altitudinem capere non poterant,alieno bantpropterfordes immolaticij cruoris
tis in refurrectione penetrauit. Vel gemi fenfu loquutum putabant.
Nicolaus de Lyra. Quo
nus Græcè, qd ' dicitur dydimus.i, dubi fui exierunt tenere éum .Dicebant D
B funt.Mat.x.hoc excepto, a
ppter dubium cor,quia refurrectionem a Ex hoc errabant difcipuli. Boa
Ps.90.b vix credidit.i¶Etia.al.i.docti vel mile
enim quoniam in furorem uerfus nerges . &c.fi.to. Sic em vocati funt a
lefimi cui à latere cadent mille,& decem a Sapientes. Chrifto:quia in tranffiguratiõe Chrifti
¿
Eph.6.b. milia à dextris tuis,Hie.Iacobum alphei, & eft . Et Scribæ qui ab Ierofoly, audierunt verbum dei patris dicentis de Mat.tab
cui non eft collu& tatio aduerfus carnem a SHoc. Chrifto:Hic eft filius eius dile. &c.Quod Luc, 1 ,b
&fanguiné,fed aduerfus pricipes po.te. mis defcenderant , dicebant , quo, quidéverbum vocat tonitruu fcd'm illu 84c
&c.Be.Iacobum alphçi ,q & frater dЛi a Hie.patitur ipfe quod nos I docuit dicens:Bea modü loqndi Iob.xxvj.d.Cum vix par
ti eritis cum maledixerint vobis ho. Virmufcarum. uam ftillamfermonis eius audierimus,to
dicit : qaMaria alphçi fuit Soror matris T
niâm Beelzebub habet : & quiain nitru um magnitudis illius quis poterit
Iohas.e domini quam Iohannes Maria Cleophę
dicit fortaffe,quiaidē Alphæus & Cleo intuer i: b Etue. Hic cofequenter res
principe dæmoniorum eijcit dæ
phaz.Vel defuncto Alphao poft natum mouetur dubiu : Ex hoc em, q cotulerar
Iacobum Cleophae nupfit : Qui merito poteftatem prædicandi apfis , poffet ali
filius Alphæi.i.docti inde enim poft refurrectionem.ftatim Iero quis credere,qp in perſona propria vellet à prædicatione ceffare:
folymorum ordinatur eps, tanquã doctus vel docti fili".k¶Ta quod remouetur perhoc feruentius prædicauit quam prius.
Luc.6.e deu. Cuftos cordis:Hunc Lucas in euangelio, &in actibus apo Et ifte feruor primè oftenditurin generali. fecundò in fpeciali fe,
ftolorum Iudam Iacobi nominat, quia frater lacobi fratris domi ca.Adhuc circaprimu dictus feruor primò oftenditur.fecundò,
.1.b
A&
ni.Vnde dicitur filius Mariæ matris Iacobi & Iofeph & Ius irrationabilis loquutio ex hocinfurgens repellit.ibi: Et cum au
dæ & Simonis, CHiero.& Tadeum qui eft corculus.i.Cordis cul diffent fui.Circa primũ dicitur: c CEt cõue.ite.tur.ad audien
tor qui feruat cor fuum omni cuftodia: Mundicia namq cordis dum verbum dei abipfo:& ipfeita feruenter intendebat prædia
videtur deus vt per vitrum mūdum. ICEt Simonē. Be,Simõ cationi, ipfe & difcipuli eius non habebant tépus manducădi.
Chananæus à chana vico Galilea, qui & Simon zelotes,i.æmula dCEtcu audif.Hic irrationabilis loquutio infurgens ex præ
"1 tor.Chana zelus;chananææus Zelotes.CEtSimo Chananæũ. dicto feruore repellitur:&hoc in tribus cafibus,Secundus. poni
"T qui &Zelotes.Simon ponens vel habens trifticiam. Beati namq tur,ibi,Et ſcribe.Tertius ibi:Et veniunt mater eius.Circa primu
Mat.s.a
qui lugent, quoniã ip.co.Trinum luctum implet q cõfolatione fciendum 9 illi qui erant de cognationefua ex parte matris vidē
qritfuturam.Deflet ppria peccata cum Dauid& María:Cũ Pau tes infolitum feruorem in eo , quia ficut dictum eft, propter fer
Apo.Ja to fler cum flentibus:Et flet multu cum lohanne q dicebat. Et ego uoremprædicandi omittebat horam comedendi. Videbant etiã
fleba multum.quia nemo dign' inuent? eft gape.li.& fol eius.Že in vultu eius infolitam claritatem ex virtute diuinitatis proceden
Nu.25.b. lotes autem dr quem coedit Zel' dom' dei, vt Phinees:& ceffauit tem.Item audiebant eumloquentem de diuinis ardua, & ifolita,
quaffatio. mCEt Iuda fca.Qui nõ delet påm ſuum ppniam, &p confeqns eis non intelligibilia,ideo credebat eum log ficut
P.108.b, nec illud delet p memoriam.Vnde & peccatum matris ei nõ de arrepticium vel furiofum:ideo voluerunt eum tenere & ligare,
leaf:Fiat contra dñm fp.Cludas confitens vel glofus , Scarioth ne fibi vel alijs poffet nocere:& ifti mouebant pietate. Circa cafu
memoria mortis.Cofeffores miti funt in ecclefiafupbi & glorio fcdm qui põitur,cum dicitur;eEt fcribæ, cõfiderandū, ifti
fi quorumprim? Simo magis,&alij hæretici, quorum memoria moti cotra Chriftum inuidia & malignitate dicebant ipm Chri
mortalis in ecclefia celebratur.vt deleat. Hiero.Ludas fcarioth ftu habere qndă demoně priuatu, alijs demõibus fupiore:p cuius Moraliter
vico in quo ortus,aut â tribu Ifachar.Ifachar merces,ptium.f.p virtute expellebat demões iferiores à corpibus obeffis ab eis . &
ditiois.fcarioth memoria mortis, qa nõ repetente, fed pmeditat ideo Chriſt' illoru & iftorirrationabilia ba repellit, cũ dicitur.
deum tradidit.Hic puide inter aplos eligit, quia magna vis veri Et conuocatis
tatis quam nec aduerfarius minifter infirmat.Voluit dñs pdi à di XcTEt conuenit iterum tur. &c.Hoc eft contra illos,qui di
fcipulo , vt cu àfocio pditus modeßè feras, tuum erraffe iudiciū mittunt opus prædicatiois ppter faturitate comeftionis. dTEt
tuuperiffe beneficium. CHie.Hi em apli circa tabernaculu dõi cu au .&c.exi.te.eu.Sifr illi g funtferuidi ad feqndu Chriftu à
per quadrumterni excubant,&fancta dñiba proprijs operum mudanis hoibus infani reputat, &ab eis quitu pollut retinetur.
humeris o iin *Quo poteft

1
 Glof.ordi . Marci
a Quopot &c.Be Eligant qd volunt.
E Si Sathanas Sachanam non poteft eijcere,
nihil cotra dominum dicut.Si aut pot,reces
ei”,
dant à regno ci ", quòd diuifu ftare non pot
tunc do . &c.Beda domu diripuit
quia omnes mundi partes à diabolo poffefs
fas,apoftolis & corum fuccefforib' quafi di
uifasprouincias.vtpopulos ad fide conuer
terent diftribuit, cQui autem blafpe.
Hiero.quia non meretur pœnitentiam age
re vt recipiatur.qui Chriftu intelliges,prina
cipédemonioru effe dicebat: quia nuncfol
uitur à carcere qui quadrarem verbi nouif
fimum non foluerit ante finem vitæ . Qua
Denari a
tuor nam partib' fundatur denarius eter
tyor ptib
næ vitæ,vt quod corde credistore confitea
ris: &quod cõfiteris , opere compleas: & qd
Mat... compleueris,docere non ceffaueris,Qui em
fecerit & docuerit , hic magnus vocabitur
in regno celorum. Beda , Matthæus di
Ibide.Iz.c
cit:qui blafphemauerit in fpiritum ſanctũ,
vel verbum dixerit contra fpiritumfanétu,
non habebit remiffionem nec in hoc fclo,
nec in futuro.Vbi oftédit qdam relarari in
futuro.Quod de minimis intelligendi eft,
vt defermoe ociofo,de rifu nimio : qrū etiã
hæc vita venia pmeruit. dinæter.Hoc
cotra Origene,q oib' pctōrib" venia pmit
tit poft iudicium trafactis inumeris feculis.
e Re' eritæter.de.Bed. No qafpiritu
nōeé:vľga cé,fed nõ deū ee:vel deũ ce,fed mi
norem pře & filio:quia hoc no iuidia diabo
lica,fedhumana ignoratia,fed,quoniã di
ce. &c.fFatres.Hiero.Non filij Mariæ
femp virgisvt mětiť Helindi”: vľ leſoph ex
F alia vxore , ficut ali garriunt ,fed cognati .
Myftice Be.Myftice,Mater & fres popul' ludæo
ru ex quib? Chriftusfcdm carne , foris ſtat
t25.dift.c. in literalifenfu.Turba in domo gētes in fpi
qualis rituali myfterio.Foris volunt Iudæi videre
Chriftum,quiafpiritualem intelligentia nõ
quærentes,potius ad carnalía doceda eum
exire cogunt vel qrunt, gCQuæ eft ma
ter.BedaNo refutat obfeq matri qui dicit
Exo.20.b Honora patre &matré:fed oftédit fe pl' de
TIudich. bere paternis myfterijs, quã maternis affecti
+Mat.12.d bus:idē exëplo mõſtarauit qeybo ait: Qui
Luc.8.c
amat patrem aut matre plus quã me, nõ eſt
Mat,to.d medignus.Nec fratres iniuriofè cotemnit,
fed opus fpirituale prefecit cognationi, do
cens meliorem effe copulam cordium quã
corporum. Ecce mater mea &cæ
tera.Hiero.Vt fciamus nos effe & fratres
eius & matrem fivoluntatem přis eius fece
rim",vt coheredesfimus quia no in fexibus,
fed in factis difcernit.Soror & frater creden
do mater prædicando dum perprædicatio
nem amor Chrifti quafi ipfe Chriftus in cor
de auditorisgeneratur
GLO.ORDI . Cap. IIII.
Títerữ cœ. docereBeda.Exis
ens de domo vbi dæmonium ha
bere dicitur , docet ad mare , vt
oftederet fe ob perfidiæ culpam
Iudæam relicturum & ad gentes tranfitu
rum .Vnde aptè præmittitur , quia præs
dicante eo in domo , mater & fratres foris
fteterunt.Hiero . Copit docere ad mare,
vtlocus indicet auditores amaros & infta
biles . Er ideo in parabolis loquitur,vt qui
non intelligerent : ab apoftolis quos cotem
nebant inquirentes difcerent myfteriumrecogregata eft ad eu turba muum
ftatus amarus eft , & vitiorum fluctib' in
quietus : fed ab ipfo domino eripiuntur
prædeftinati , qui amara dulcificat , triſtia
couertit in gaudium, ægritudinem in falus
tein .
Cap . IIII .
Vt probet ratione,quia neq mente captus eft
a rem. k
nep in beelzebubeiicit dæmones.
a ma.Bed Ecclefiam, quæ eft in mari in
monia.Et conuocatis eis,in para
a Vtnon intelligant donec capiantur
bolis dicebat illis : Quomodo pob
Hoc. Sicut dicitis me in Beelzebub eiicere
dæmonia. Nullo modo quia.
teft Sathanas Sathanam eiicere?
Caufa præmiffa. a TVt dæmonespugnēt cōtra fe.
с
Etfiregnum infe diuidatur,non
a Difcordia maximæ res dilabuntur.
poteft ftare regnum illud . Et fi
Aliter probatidem. b Contra . Pugnando
domus fuper femetipfam difper
tiatur,non poteft domus illa fta,
Ergo De cuius regno eftis. Contra
re . Et fi Sathanas cofurrexerit.
in femetipfum , difpertitus eſt,
&nonpoteritftare,fed finem ha
a Vos dicitis,quiain Beelzebub eiicio dæmo
nia,fed: Nemo po.&c. b Homines a diabos,
lo deceptos. c' Diaboli:
bet.Nemo poteft uafa fortis in
a Be.Mundum in maligno pofitum, in quo vi
que adaduentum Saluatoris quali in pacato im
perio fine contradictione quiefcebat.
greffus in domum diripere , nifi
a Diabolum. b A feductione compefcat
b &fratres . Hic confequenter ponitur
prius fortem alliget , & tunc dos
a Ereptos a diabolo ecclefiæ adunauit.
& per diftinctas gradua dignitates ordinauit.
mům eius diripiet . † Amen dico
Dicitis me immunda fpiriti habere,fed , Hxc
cotraNouatianiqui in martyrio lapfisvenia negat.
uobis, quoniam omnia dimitten
Digne pœnitétibus. a In quoslibet . b In değ.
tur filiis hominum peccata &blaf
phemiæ , quibus blafphemaue
a.i.qui intelligens opera dei, cum negare uo pof
fit ex inuidia contradit: & opera fpirituiſancti
diciteffe Beelzebub.
runt . † Qui autem blafphema,
aQuia poenitere digne non poteft.
ueritin fpiritum fančtu , non has
с betremifsionein eternu,fed reus
a.Quia fimilis diabolo, contra cõfcientiam fuã
maieftatem dei oppugnat. b Quia ipfe delin
quitqui nunquam pœnitet,
èrit æternit delicti : quoniã dice,
f terinclinat ad malum , fed per ratione
bat,fpirituimmundu habet. † Et
TEo prædicante. Populus Iuda orum. a In litera
f
ueniut mater eius & fratres& fö
ris ftantes miferut ad eu uocans
a ¶Foras. b §Be.In ſpūali intelligētia quiefcebat.
Gentilium.
teseũ.Et fedebat circa eum turba,
... & dicutei : Ecce mater tua & fra
tres tui foris quçrut te . Etrñdens
a Nos quoquefi foris ftemus,non cognofcemur.
eis ait: Que eft mater mea, & fra
SVt attentos faciat.
tres meicEt circufpiciens eos qui
in circuitu eius fedebat , ait : Ecce
mater mea,& fratres mei.Qui es
nim fecerit uoluntate dei, hic fra
a Propter vtrumą fcxü fidelium.
ter me⁹&foror mea & mater eft.
Cap. IIII .
Bode die. vnde Mattheus
poft fugiore fermone , cōti.
nuofubiuxit.In il.d.ex.& c
Titeru cœpit do
Gētes tumidas & amaras.
cere tad mare, &
a Be.Frequêtia populorā
ad fidem confluenti lt
. a,
ita ut in nauim afcēdēs federetin
1 mari ,& ois turba circa marefup.
Infidelium.
111
" terra erat : & docebat illos in pa
De Lyra
Nauim afcendens fe.in G
ter infideles , quam deus gratia fuæ vifi
tationis illuftrat , & dile&tam fibi mafio
nem cõfecrat. CEt omnis turba cir
ca mare.Hiero.Hifunt qui nup ad au
diendum verbum venerunt,& inde pie
tate animi , ab amaritudine reproboru
tanquam àmari,fequuti funt: fed nõdū
cum domino in nauifunt , quia nondu
cæleftibus myfterijs vel facramentis que
'defiderant imbuti funt, m CIn paras
bolís multa.Parabola eft rerum natu Parabola
radifcrepantium fibi fub aliqua fimili
quid eft.
tudinefacta comparatio , More fuępru
dentiæloquitur,vt qui cæleftia capere
Kononpoterant
Nicolaus de Lyra.
aEt conuocatis eis . Quia rõ
nabiliter loquendo, oftendit fe non effe
furiofum.Et vera & fancta docendo,oñ
ditfe non habere dæmonem priuatum
cum fit pater mendacij, vt habetur Ioh.
vin.Cætera patent ex his quæ dicta funt
Matth.xij.fCEt ueniunt mater ei"
tertius cafus:Ipfo enim predicante nun
ciatum fuit fibi ifidiofè, quòd mater ei? Mat.12.c
& fratres ftabant foris ad tentandum,fi Luc, 12,b
ex affectu carnali ad matrem dimitteret
vel'interrumperet prędicationem:& ipe
hoc verbum malignum repulit rationa
ta funt.Mac.xij.
bili vt patet ex his q di&
bCQuo poteft Sathanas Satha Moraliter
nam encere Hoc autem moraliter fit
quando vitiu vnum aliud expellit ,vt p
digalitas auarici , vel ecouerfo.c CEt
fire.in fediuida.Regnu animę diuidi
tur,quiando fenfualitas rationi contra=
riatur.dCEt fi domus fuperfe.Hoc
contingit, quando i codem homine ha
bitus malus ad aliquid declinat,cui con
fcientia recalcitrat, e C Nemo poteft
uafa for lite fortis eft fomes, qui forti- H
fortiter alligtur , quando virtutis ha
bitus in irafcibili & concupifcibili p bo
num exercitium confirmatur , & tuc ei?
vafa,id eft opera diffipantur.fCEt ue
niuntmater eius & fratres foris fta
tes.Chrifti mater,& eiusfratres poffut
dici fynagoga &Iudæi , qui foris ftare
dicuntur Chrifto prædicante, quia gen
tibus Chrifto credentibus fynagoga cũ
ludæis extra fidem manfit pro maiori
parte.
NIC.DELYRA.
Titerum coe.Hîc Cap.IIII.
cofequéter oftéditur feruor p
dicandiin fpali.Et primò de
fcribit feruor prædicationis
fcdò,ex hocinfurgens liuor æmulatios
nis:in principio.vj.ca . Circa primũ euā
gelifta primò defcribit prędicationis ty
pum.fecundò , prædicationis fructum,
ibi:Et dice.Sic eft regnum dei.tertiò,cõ
firmas miraculum,ibi : Et ait in illa die.
Circaprimü priò defcribit prædicatio: Luc.8.a.
nis Chrifti tempus &modus.fecudo prę † iuxca
dicationis parabola fiue typus,ibi : Ecce
exijt feminās , tertiò,hui" pabola aperit
intellectus, ibi: Etcum effet fingula. Diuifio
ris. Et ifta pars diuiditur in duas: quia
primò aperitur intellectus parabola
rapoftolis fpe.
Moraliter. g CEt iterum coepit: Moraliter
docere ad mare, & cong. Sequiturt
* Ecce exηj

Glof.ordi.
G Etenim fecundu mefuram D
non poterant , per fimili.
A tudinem terrenă auditam
Maraz.a pcipere potuiffent , Gręce,
Luc.8.a filitudo dicit qñ qd'intelli
gi volum , paliqs copatio
nes indicam ,vt ferrũ , alis
què duru,velocê vêtis coa
pam' & auib".Ide fit in tri
cefimofexagefimo & cen=
tefimo fructu ,i,lege, pphe
tia,& euangelio , in ore
Matt.17.a triū teſtiŭ myſteriữ regni
inmonte oftenfum.i.Mos
yfi Eliæ & lefu confiftit.
aCAliud cecidit fecus
uíam : & ueneruntuo
lucres &c.Lucas:Et con
Luc.viij.a
culcatum eft , & volucres
cæli comederut , Viamis,
metu carnalium cogitatio
num trita.vnde femě perit
necfru&tum affert,& avo
lucrib" rapit.i , à dæmonis
bus. Qui volucres cæli di
citur,fiue quía cæleftis &
fpiritualis nature,vel, quia
i aere habitat, bHi aut
Ma t. z. b funt.qui circa uiam u
bi femiatur uerbũ &c.
Differentias ponit eorum
quí audiût verbum . Sunt
Proue.7.a
tExterius, autequidā,vt gentiles, qui
nec audiut, c CReli.co.
&c.fuf.uer . Quod pce
PŠI.a
tu eft, pcipit em: Cõcupi
fcesfapiam,feruamandata
&c.Et alibi:Btus vir qui ti
B
met dñm in mandatis eius
volet nimis,Hę cocupifce
tiæ bona,q reliq cócupife
fcit,& aberrat, d¶Lucer
na.&c.Hiero.Lucerna .
bum dei,Modi' aut lectus
audit inobedientiu.Can
delabrum , apoftoli: quos
illuminauit verbum dei.
Abfcöditu & occultu, q
pală fit cum adão tractat
Bed.modi ,vita nřadi
uina pſcientia menfurata,
Lectus caro , in qua quief
ciranima . Lucerna verbu
quodilluminar.Qui ergo
amore plentis vitæ & care
~ nalis illecebrę occultar ver
bum dei, quafi fub modio
vel lecto lucernam operit,
quia ei carnis concupifce
tias preponit, e None
utfuper candelabrum
ponatur..Bed. Vt domi
netur prędicatio veritatis,
fubfit feruitus corporis,p
quam tamen excelfior ap
pareat doctrina tanquam
per candelabrum lucerna.
Mat.s.b.fNon eft enim ali
Luc.8.c quid &c.Q, Nolite cruz
&
L.Iz.e befcere euangelium , quia
nihil occultumodo,quod
non fiat palam in iudicio ,
quando illuminabit deus
abfcondita tenebrarum,&
manifeftabit confilia cor
dium vbi vobis à deo laus
tIn propa illis autem pœna æterna.
sulum. g Inquaméfura mē.
&cætera . Hieronimus .
Etenina
}
De Lyra 97
Marci Cap. IIII.
rabolis multa, & docebat illos in doctrinafua . Audite:
a Chriftus. Definu patris in mundum, vel de ludæa ad Gentes.vnde Habacuc: Ifidei vnicuiq; diuidiť intel + factu eft
Egreffus es in falutem popuii tui. b Verbum per fe vel per fuos. ligentia myfteriorum , & du femina
2
+Ecce exiitfeminans ad feminãdum.Etf dum feminat: adijcietur nobis donufcie ret.
a Circa.
1 tiæ,etiã adijciētur virtutes
aliud cecidit fecùs uiam: & uenerunt uolucres, & come Qui em
a Bed.Duriciam proteruæ mentis.
derunt illud.Aliud uerò cecidit fuper petrofa, ubi no ha Nicolaus de Lyra.
a Be.Leuitatem animi obedientis, b Bc.Quia audito verbo ad horã delectantur.
buit terram multam & ftatim exortum eft,quoniãnon
a Probitatem animi cælefti diſciplina exercitati, & ad obediendum regulariter ins apoftolis fpecialiter.fe
ftituti. b feruor perfequutionis.
cundo prędicitur aperien
habebat altitudineterræ, & quãdo exortus eft föl, exa,
dus per apoftolos omni
a Firmi defiderij. b Quia huiufmodi ad horam tantum audito fermone delectatur.
bus generaliter , ibi:Nune
ftuauit,& eò non habebat radicem, exaruit.Et aliud ce
a Corda diuitiarum cura follicitata, b Multiplicatæ funt diuitiæ. quid venit lucerna , Tres
c Nec poteft fructificare verbum . primępartes expofitę funt
ciditin fpinas,& afcederunt fping, & fuffocauerutillud, Matthee.xij.paucis exce
Idea. Fidelem mentem. ptis. b Etcu effet fin
& fructu non dedit.Et aliud cecidit in terra bonã, & da gularis iterrogauerüt
batfructu afcendetem & crefcétem: & afferebat unữ tri euhi qui cum eo erant
a Fidem fanctæ trinitatis. In coniugatis,quod fignificat index & polle x, ad figni duodecim para.i.extra
ficandum tricenarium quaſî blandó ofculo iuncti. b in viduis. C In virginibus. preffuram turbarum tunc
4 Significat fe alta dixiffe.
expofuit parabolam apo
gintâ,&unum fexaginta,&unữ cētum.Et dicebat: Qui ftoli. c Nunquid ue
2 Cordis. b.Intelligat. c Secretus a turba.
b nitlucerna:ut fub mo
habet aures audiedi audiat.Et cũ effett fingularis,inter dio ponatur &cæ . Hic tfolitaris
a Difcipuli.
oftenditur doctrina cuan- tqui circu
rogauerunt eum hit qui cu eo erant duodecim parabo
a SQui mecum,non his qui foris funt. b Secretafcripturarum.
gelica per apoftolos publi illu erăt cũ
canda Quod facta eft poft duodecim
lam . Et dicebat eis : Vobis datum eft noffe myfterium
a Nolunt accedere. b Non in naui mecum. c Non modo verba,fed & faña: afcenfionem Chrifti ad cę- †ſcire
quianon poterant capere fpiritualia, quæ in eis tegebantur. los.tucenim difperfi funt
regni dei : Illis autequit foris funt, omnia in parabolis per orbem vt in omnem
a Exterius. b Exteriora. c Corde. d $ Exterius. terram exiret fonus prædi
fiunt,utuidētes uideant,& no uideat,&audiētes audiat, cationis corum : & etiam
Corde. a Id eft vt non. b SQ.Ideo non conuertuntur, nec remittuntur eis peccata. ante paffioné Chrifti mifs
&non intelligat, nèquando couertatur, & dimittantur fi funt ad prædicandum,
a Excitat attentionem. no tamé ita diffufę : & hoc
eis peccata.Et ait illis: Nefcitis parabolam hanc.Et quo eft qd dicit: Nunquid
ue.lucer , ideft doctria e
modo omnes parabolas cognofcetis. Quifeminat uer
In quibus. uangelica fecundum illud Põ.118.0
bum feminat.Hi autem funt qui circa uiam ubi femina Po.Lucerna pedibus meis †corde
verbum tuum &cætera.
tur uerbu,& cùm audierint, cõfeftim uenit Sathanas &
dC Vtfub modio po
a ❤Qgia nulla tide,nullo intellectu, vel tentandæ vtilitatis occafione percipiunt.
natur &c.ideft occultè in
aufertuerbum quod feminatu eft in cordibus eoru. Et latebris doceatur, ficut do
Be.Hi vtilitatem probant, defiderium guftant,fed aduerfa impedist quæ formidant.
&ring fufpecte hereticoru
hifuntfimiliter qui fuper petrofa feminatur, qui cuau & hominum malorum.q.
dierint uerbũ,ſtatim cum gaudio accipit illud,&no ha dicat Non. e None vt D
Fidem firmam. a ¶Ad tempus eredunt. Ergo. b Interiori.
ttéporarij
bentradice in fe,fed /tepor ales funt,dein de orta tribulà fuper candelabrum po
a De loco in locum. natur.hoceft inpalam, &
publicè doceatur. quafi di
tione & pfequutiõe propter uerbu, cõfeftim ſcãdalizan cat.Sic f Non eft eni
Diuitiis quæ diuerfiscuris pungunt, quia permultis indigent,qui permulta pofsident.
aliquid abfconditum.
tur.Etalij funt qui in fpinis feminatur,hi funt quiuerbu
a Curarun. b . Appetitus deficiens. quiailla quæ Chriftus do
C cuit apoftolos fecretè, vo
audiut,&ferumnæ feculi*,& deceptio diuitiaru & circa
a Acquirendi. bId eftftrangulant guttur mens luit per apoftolos predica fcura
tis,nec bonum defiderium ad çor tranfire finunt. ri publicè & manifeftè fe- huius
cundum qd dicit eis Matt.
reliqua concupifcëtiæ introeuntes ſuffocånt uerbum,&
Fidelem confcientiam. x.c.Quodin aure auditis
fine fructu efficitur.Et hi funt qui fuper terram bonam predicatefup tecta. gCSi
a Beda.Hi excipiunt, conferuant, & fru&
tificant. quis habet aures audi
endi,id eft defiderium in
feminati funt:qui audiunt uerbum & fufcipiunt, & frus
aw¶Fidem trinitatis in electorum cordibus, b Perfectionem bonæ operationis, quia telligendi doctrinam Chri
fex diebus ornatus mundi expletus eft. c Be.Perpetuam
fti.qfi dicat tal'poteſt pfi
beatitudinem,quia centenarius a leua transfertur in b
dexteram digitali computatione.
cerenonfolum fibi intelli
ctificant, unum triginta ,unumfexaginta ,& unum cens Moraliter
a Q.Vobis datum eft.n.m.r.fed cæteris per vos idem myfterium reuelandum.& ideo gendo,fed etiam alijs ipfos
carnali timore non abfcondatis. Verbi dei. docendo , ideo fubditur:
tum.Et dicebat illis :† Nunquid uenit lucerna , utfub d iIn qua memefi fu.
a SVita veftra. b Carne. Qd'expōit fic Be.Sifolerter
modio ponatur , aut fub lecto ? Nónne ut fuper cans omnia
a Corpus. SVt dominetur. +Mat.ro.c
£ Luc8.c
délabrum ponatur? Non eft enim aliquid abfcondi *a Ecce exijt femi
Al's reueletur.
nans ad feminandum.
tum , quod non manifeftetur:necfactum eft occultu,fed Sicut docet quis verbo, fic
a¶Intelligēdi verbû dei. b ¶Mēoriæļmādet, ¶Nō ſe ſubtrahat, nō auditů ad fabulas couertat. etiam exemplo Marthei.
uttin pala ueniat.Si quis habet aures audiědí, audiat.Et xiij . parabolam iftam ex
à sq.Omnia quæ poteftis folerter facite,quia:In qua mêſura men.fue reme.vo.
pofui deybo docting Hic Mat.7.a
dicebatillis : Vidête quid audiatis . † In qua menfura autem exponi poteft de Luc.6.f
Xexemplo
 Glof.ordi.
aCQui emhabet dabitur ei.f.qfidë habet,habebitvirtutem,
E & qui haber opus verbi,habe bit intelligentia myfterij.Et ecõtra,
qui no habet fide,defiat virtute; & qnon habet op verbi:eius in
telligétia caret: & qui no intelligit iã audituperdit,acfi no audifa
fet.bCSic eft regnum. Hiero. Scriptura diuina p terrenas fi
militudines monftrat cæleftia facramenta,ficut totum euangelio
rum corpus coftat.Regnum dei. eft ecclefia quæ regitur à deo,
&ipfa regit homines,& vitia calcat, vt cen
turio habens fub femilites.Homo iaciesfe
menfilius hominis eft. Seme , eft verbum,
Terra,corda humana, Dormitio hominis,
mors eft faluatoris . Exurget feme nocte &
die,poftfomnu Chrifti,numerus credentiu
Rpfpera, &aduerfa magis ,magif germia
Tropice uitin fide,& creuit in opere,du nef.il.Tro
pica eft ifta loquutio,& in diuinis creberri
Mat.10, c_ma:neſcit, ideft neſcire nos facit , quis fru
Aum in fine afferat,dum dicit: Qui perfeue
Mat.9.e, rauerit in fine,hîc faluus erit . Vltro enim
terra.fructifi. dum voluntate noftrā deus
expectat dicés Si vis puenire ad vitã ſerua
P8.110.b mandata.Primũ herba.i.timorem. Initiū
†De pe.di. fapientiæ timor domini. Deidefpii.po
2.c.dufan nitentia lachrymofam:Deide ple.fr.ifpi .
&am ideftcharitate.Plenitudo ei legis é charitas ,
Ro.13.c Et cuex fe p.Falx,eft mors, vel iudicium
quod fecat oia,Quo.adeſt meſ.i, cõfum.
PS.125.a matio fæculi,in qua iufti gaudebunt qui in
lachrymis feminauerüt. cSicut granu.
Hiero.Hoc femen iterum comparar grano
t,pducat infinapis, quod minimu
maior timore
ineft eft,magnu
omnib" olerib germinat& fincrefcat dum në
1.Ioh.4.c quia de' charitas eft,& omnis caro fœnum
Ela.40.b qui infirm" eft, olera manducer , Et facit
ramos mifericordiæ,& cõpaſſionis : Cuius
Ro.14.a fub vmbra paupes Chrifti qui funt cæli
Mat.13 .c
animalia delectatur habitare, d Semia
tü fue.A Chrifto fiue ab hoiei terra , vfin
agro.i.in corde fup.Hîc homo, eft ſéſus no
fter & animus,qui foues granum prædica
tionis humore fidei facit pullularein agro
F pectoris fui. eCCMinus eft &c. Quafi
cōtēptibilia prædicās,&primò non credit,
quia pdicat de hominé mortuữ crucifixũ
hoc eloquétia & fapientiæ Philofophoru
coparatum min? inuenitur, fCAfcedit
in arbore.Quæ altitudine , amplitudine,
annofitate trafcedit herbaru natura . Alta
eft, quia ad celeftia fuftollit.Ampla quiato
†Luc,13, d tumundum occupauit.Annofa, quia non
poterit finiri . gCOlerib”. Bed. Philofo
phicis difciplinis, quæ quantò apertius ex
crefcunt,viliores fiunt:quia ficut olera herscùm feminatum fuerit in tèr,
baru cito decident. h Sine parabola.
Bed.non o nullum fermonem turbis aperra,minùs eft omnibus femini
f
tum faceret,fed quia nullus fermo eius in bus quæ funt in terra : & cùm
ueniturin quo aliquid parabola non inue
natum fuerit, afcenditin arbo
niatur. iSeorfum autem difcipulis.
Hiero.Illi enim digni erant audire myfte
ria in intimo penetrali fapientie, q remotis
cogitationu tumultib9 in folitudie ✯tutũ
pmanebat.Sapia emein tpe ocij difcenda.
KIn nauí.
Nico.de Lyra
oia quæ valetis bona facere acproxi
mis intimare ftudetis, aderit diuina pietas,
vobis in præfenti fenfu altiora capiendi
tnidificare conferet,& in futuro retributionem æter
nam adijciet:& ideo fubditur : Et aijdcie
tur uobis. aTQui eni ha.da.ille. &c.
quia habens fidem & gratiam ex vfu talis
gratiæ meretur,qpiteru fibi detur gratia ad
augmentum præcedentis. b Et qui no
habet.fcilicet fidem & gratia quales erant
tmat.e. fcribæ & Pharifcis cEtiam quod has
bet au . ab eo. Quia noticia legis quam
habebant ablata fuit ab eis inquantũ non
valuit eis ad falutem:fed magis fuit eis i au
gmentufug dänatiõis,fcdm dictu Saluato
ris Luca
Marci Cap . IIII . DeLyra
'
ris Luc.xij.f.Seru? qui fciuit volutatë domini fui,& non fecit,vas G
pulabit multis,dCEt dice. Hic conſequent defcribitur Chrifti Diiufio
pdicationis fruct' priò in vno hoie.fcdd,in cõicate eccliæ,ibi;Et
dice.cui affi.Circa primu fciedu, pfemeintelligitpdicatio,fis
cut patet i parabola pcedenti.Exfemine at ifto recepto in aliquo
hoie fit talis pceffus:qa priò cocipit timor diuinorü iudicioru,&
fignificat p herbam,qeft qd imperfectü,cũ dicit:Fructifi.pri. h.
Et ga ex timore ceffat homo à malis,& īcis tmenfuras
a In præfenti,fenfus intelligendi, & effectus pitfe exercerein bonis:ideo fecundò cócipi
operandi, & in futuro dona æternæ retribus
tionis adiicientur. tur pes diuinorum beneficiorü quæ ligna bitur
menfifueritis , tremêtieturuo turpfpica,iqia eftfpes grani futuri, cũ dr: XQui audi
a SQ.Verboquod audiftis Deinde fpi.Tertiò, ex hoc dat charitatiu tis
operam date.Qui enim habet &c.
1 amor,q habet opus pfectu:&ideo fignifica t'Luc.
8.c.
bis, & adiicieturuobis . † Qui turp plenum frumentu,cũ dr: f Deind.
2 Amorem verb i. b Senfus intelli Ma rt . 13.b.
gendi quod amat. plenum fru.Quia vt dicitur ad Ro. xiij.c.
enim håbet dabitur illi , &quib Plenitudo legis eftdilectio : & tuc eft homo
SAmorem, a Naturali ingenio vel lite difpofitus,vt de ftatu græ tranfeat ad glori
rarum exercitio. am.ideofubditur: g CEtcu ex &c.mit.
C
non habet , etiam quod habet fal.f.ipfe dñs abfcindendo iuftos de præfen
a Beda.Id eft nulla vera fapientiæ duls ti vita,vt trasferat ad gfiam.ideo fubditur :
cedine gaudebit.
d CQuoni.adeft mef.i.collectio iuftor
auferetur ab eo , Et dicebat :
in patria. iCEtdi.Hîc confequéter deſcri
SEcclefia.
+ Sic eft regum dei , quemads bitfructus pdicationis Chrifti tu ad com
Verbum. munitate ecclefie,quæ de paruo ftatu creuit
Filius hominis.
ad magni ficut finapis granu : & patet fnia
modumfi homo iaciat femens
ex dictis.Matth.xiij.excepto , qp hîc fubdit:
Corda. Moriatur.
m CEt tali.mul.Quod exponit Theophi
tem in terram , & dormiat : &
Aduerfis. Profperis. lus dicens:Quoniam turbæ erant indoctæ
â confuetis noib' inftruit eas R fimilitudie Parabolic
exurgat nocte & die , &femen e
nererüfenfibiliu,quæ erat eis cognitæ.Sed
a Inopere. b Nefcire facit. re
qua 'dis
hocvidetur cõtradiccre ei.qd.§.dixit Chri populis pa
Quiain arbitrio hominis eft. ftus apoftolis eodem capitulo.Vobis datū dicauit,
eftnoffe myfterium regni dei:Illis autem q
fcitille , Vltrò enim terra frus
a Timorem. foris funt in parabolis,vt videntes videant
& non videant:& Matt.xin.d.In parabolis
ctificat , primùm herbam , des
a Pœniten tiam lachrym ofam. loquor eis , quia videntes non vident,&c. H
Charitatem.
f Dicendum,quòd facra fcriptura hoc habet
inde fpicam ,deinde plenu frus proprium,quòd fub vna litera habent plu
mentum in fpica. Et cùm ex fe res fenfus,quorum aliqui funt potentiores,
& alij magis latentes:& ioin parabolis Chri
produxerit fructus,ftatim mit,
fti turbæ capiebant fenfum magis patentë,
Mortem vel iudicium.
Finis feculi. nõ ár latentem , fed de tali intellectu doces
tit falcem, quoniam adeftmef, bat Chriftus apoftolos ad partem.ideo fub
ditur: n Seorfum autem difcipulis.
fis. Et dicebat: Cui afsimila
&c.De turbis autem prędictum eft , vt vis
a Beda. Prædicatio euangelij , quæ ducit
ad regnum dei:de qua dicitur : Auferes dentes videant,& non videant, id eft capiat
tur a vobis regnum &c.
fenfum magis patentem, non autem latété
bimus regnum dei, autt cuipa Et aitillis † quapara
bola
rabola comparabimus illud ?
Sicut granum finapis , quod ' exemplo vitæ, quod femen dici poteft . Moraliter
at a Beda.In Corde Videntes autem exemplum hocfemen reci
credentis,vel in mundo.
piunt,fed diuerfimode: Na aliqui funt des
monumfuggeftionibus parun qui rapiut
a SIn timore,
femen illud,fignificati per volucres ,per fus
perbiam alta petentes.Aliqui verò funt, i
malicialīdurati ficut petra ppter quod fes
men in eis non facit fru &
tum. Aliqui verò
a Primo parua. funtficut fpinæpungitiui & maledici :pro
b Charitate. pter quod exbono exemplo non proficiut
rem, êt fit maius omnibus ole, fed magisdeficiunt attribuentesillud hypo
a Omnis caro fænum.
chrifi.Aliqui verò funt bong voluntatis &
b Prædicatores ex ipfa prædicatione na
fcentes. Ramos,mifericordiæ & com deuotionis;& ifti proficiût inde diuerfis tñ
pafsionis. gradibus fecundum gratiam à domino fis
ribus,& facit magnos ramos , bi datam.'e Sic eft re.Grego. Cum defi
a Protectione dei, de qua fub vmbra illius deria bona concipimus , femen in terra 1a
quam defidera.fedi &c.
&amus:cum operari recta incipimus,herba
ita ut pofsint fub umbrâ eius
a San& ti, fumus:cum ad profectumboni crefcimus,
aues cèlithabitare . Ettalibus m adfpicam peruenimus : cuin eifdem opas
tionis perfectione folidamur, iam plenum
multis parabolis loqbatur eis frumentum infpicaproferimus.Miffioya
a Lac potum
dedi vobis,non efcam. falfis tempus eft bonæ mortis, k Cui af
fimilabimus re.dei.fequitur: 1 Sicut
uerbum , prout poterant audi
h gra.fi.Seminatio,eft boni propofiti conce
re: +Sine parabola autem non
SA turba. ptio: profectus feminis incipit à timore q
principium eft fapientiæ: & eft minimu in
loquebatur eis . Seorfum au
ter fepté fpufféti dona:fed fit magnum ítro
Spiritualibus fpiritualia dignis intelli
gere. Aperte, ducta charitate q maior eft oib? ytutib'.j.
Co.xij.Et facit ramos pa&t" charitatis diſti
tem difcipulis fuist differebat
t
&os ;i qb' aues celi ,i.cōteplatiui regefcunt tapiebat
* Et facta eft
 Glof.ordi . Marci
aCIn naui. Bed. Allegori. Mare ,feculi
A æftus . Nauicula , crux qua mudi fluctus
allegorice, afcendimus,& ad littus patrię cæleftis præ
tin vlteris uenimus.Aliæ naues que cu domino fuif
oremripa . fe, nec in altum ductæ,nec tempeftate pers
Mac.8.d tulifle dicunt: eos fignificant , quiita fide
dominicæ crucis imbuut.vc tanc rudes
nondutribulatione pulfati fufcepta fidei
(姐 myfteriain pacecõferuent. Vel eos q poft
bar
tribulationữ crebras pcellas ad tps pacis
ferenitate vtut.Erat em forfita illæ naues
nuper factæ,& in porta tm deductæ: vel
this *Irruebãt
poft maris pericula ad portum reducta.
bCIn puppi.Hie.Puppismortuis pellib
viuos coriner,& fluctus arcet, & ligno fo
lidatur,ideft cruce &morte domini falua
tur ecclefia. CHiero.Puppis initiu eft fan
Açecclefiæ in qua dominus dormit mor
Pg.120.a. te corporali: qua nunc dormiet,q cuſto
Pğ.88.b. Ift.Cominatvēto & mari,de qdr Tu dña
ris ptāti maris.Vent & mare , dæmones
&plequutores funt, qb' dicit:tace:qñ co
pelcit edicta iqru regūvt , voluerit,qa nõ
eft h ois,vt dirigat greffusfuos.Tranquil
litas mag.pax ecclefiæ poft preffuras, fiue
theorica poſt actiua vită.c Dormies.
Bed.Difdpufnauigatib' Chrift" obdor.
mit,quia fidelib regnifuturi qetë medi
tätib' ,& fpüſſäcti fedd flatu vel Remigio
pprij conat , mudi fluctus poft terga ia
tãtib' fubito Chrifti paffio aduenit: quo
➡ſcendete puppi crucis, vt ſomnũ mortis
caperet,fluct blafphematiu dæmoniacis
excitati pcellis affurgunt:qbus 'tñ nõ tur
bat ei patientia,fed diſcipuli turbāť:trepi
dāt,periclitat.
H Moralt.Cu figno crucis
Moraliter
imbuti, mundu relinquere difponimus;
B ftinenti patientia bonam præftat : Et hæc
naue cu leſu cōſcēdim ”,mare träfire cona
P320.a mur. Sed q nodormitabit neq dormiet
cuftodies Irf,nobis nauigantib❞ dormit,
quia infmedios tutūniſus,veldæmonā
vel hoim prauoru vel noftraru cogitatio
nữ ipetu,fidei ſpledor obtenebreſcit , ſpei
celfitudo tabefcit, amoris flama refrigefcit
Sed ad gubernatoré recurram” , illū ſedu
lo excitem" ,qui no feruit , fed imperat vě
ris,q oía ſedabit,q portū falutis īdulgebit
d Tace ob.Nota qois creatura fentit
imperiu creatoris. No o oia aiata, vt mē
tiut heritid,fed maieftate coditoris q nos
bis ifenfibilia,illi fut fenfibiila. eCQuid
timi.eftis.Be.Q. Quid me plente timetis
Cuifile eft, oppoft refurrectionem expro
brauitincredulitaté illoru,& duricia cor
dis quia his q viderūt eũ refurgere,nõ cre
Luc.4.d. diderüt.Et item : 0 ftulti & tardi corde ad
credendu in oib' q loquuti funt pphetæ:
Nōne oportuit fic pati Chrifti,& intrare
in gloria fuar fCEt timue. Matthæus,
Matth.8.d Porrò hojes mirati funt dicétes : Qualeft
&c.Noergo difcipuk,ſed alij qï naui erāt
mirabat, de eo dubitātes, cui mare & vēt”
obediret.Vretiã ipi diſcipli rectè hoies di
&
i,qa necdũ nouerat potentiâ Saluatoris
Ca.V.
GLO.ORD .
Tuenerunt &c.Gerafeno
ru.Beda. Geraſa vrbs infignis
Arabiæ trans Iordane iuncta
moti Galaad i tribu Manaſſe,
non loge à ftagno Tyberiadis in quo por
cipcipitatifunt fignificat getes quas poft
refurrectioné fuă dñs miffis pdicatoribus
vifitare dignat? eft.Vñbñgerafa fiue ger
gefi,colonu eicies, fiue aduena appropin,
quas,interptat:qa gentiu popul" colonu
fcilicet diabolu àquo diu incolebať expus
it,&g erat lõge,fact? eftprope in fangui
me Chrifti
Cap . V.
a
omnia.Etaitillis in die illa cùm *
a Appropinquante occafu veri folis.
ferò effet factum : Tranfeamus
tcontra. Et dimittentes turbā
a lege naturæ, nec dei , nec huano timore tnauículę
2 affumunt eum , ita ut eratin na
Vel cum eo.
ui:& aliętnaues erant cum illo.
a Perfequutorum vel dæmoniorum .
Etfacta eſt procella magna uēti
Ecclefiam.
& fluctus mittebat in nauim ,
ita ut impleretur nauis . Et erat
a Alias naui. b Corpus cui diuinitas,fis
cut caput inclinata recumbit. c Corpora
liter vthomo.
b
C ipfe in puppi fuper ceruical dor
a Be-Ne diutius refurre&ione dilata perio
rent omnino. b ¶Difcipuliturbati precan
tes refurre&ionem.
miens.Etexcitanteũ, & dicunt
SQ.Non eft tibi curæ.
illi:Magifter,non ad te pertinet
a SAmorte.per mortem deftruxit eum,qui
habebat mortis imperium.
quiaperimus.Et exurges com
a Diabolo. b Perfequutoribus.
minatus eft uento , & dixit må,
a FBc.Iudæorurabiem per refurrectionê res
prefsit, quæ caput quatiens clamauit:Si fili
usdei eft,defcendat nunc de cruce,
Imperat vt deus.
ri : Tace , obmutefce . Et ceffa
uit uentus ,& facta eſt tranquil
a Pax in ecclefia poftpreffuras, vel theoris
ca poft actiuam.
с Chrift' dormit cum talia permititfecüdū † Mat. 8.c
litas magna.Etait illis: †Quid
Ideo timidi:quia nec &c.
timidi eftist Necdum habetis
f cu perfequutio ceffat: vel interi? qñ de❞ fu
fidem? Et timuerunt timore
magno : & dicebant ad alter ,
Vere mirabilis.
utrum: † Quifputas eft ifte ,
quia & uentus & mare obe,
diunt ei.
Cap. V.
Tuenerütt tras
fretum maris in
regionem Ge
rafenorum . Et
† exeunti ei de
d priddefcribit
nauiftatim occurrit de monu,
a Beda.Gentes, quæ dæmoniacis illufæ dos
&rinis idola colunt.
⭑
mentis homo infpirituimmun
a Quia gentes mortuis operibus.i. pecca
tis delectantur.
do , qui domicilium habebat in
a Beda.Perfidorum corpora animæ pecca.
tis mortuæfuntfepulchra. b Legibus
diuinis,quia non er at dignus.
i
monumentis.Et neque catenis
SVel deus, vel homo.
iam quifq poterat eum ligare:
quoniam fæpe compedibus &
catenis uinctus dirupiffet cate
nas & compedes comminuif,
fet:&nemo poterat eu domare,
SAduerfis. Profperis.
In fœditate operum.
Etfempernocte ac die in monu
In faftibus fuperbix. a Be.Per ver
ba durifsimæ infidelitatis.
mētis & in motibus erat clâmãs
a Beda.Idolis Quoniam arreptis cautis
bus feipfosfuribundiçõcidebant.
&cocidens fe lapidibus. Vides
autem Iefum àlogè cucurrit,&
De Lyra 98
ne Chrifti.h CHō in fpu.Ifido . Homo C
ifte defperatiffimus.eft ppls gentiu quem 2.Tim.3.a
enumerat apls,Flatus,fupb',immud' ,fan
guinárius, idololatra, ignominiofus:nec
ligat : cui legio nomé eſt.i.decê milia q ca
dunt âdextera patris que eft Chrift?.Huic
grex porcorữ creditur hi fine refpectu mi
fericordie fimul in inferno per iperiuims
b
maturæ mortis fuffocat. Ab his multifu
giunt,qui pafcebant cos : Flagellato em Pro.19.d
ftulto fapiens fapiétior fit vel prudétior.
iCEt neq catenis &c . Beda. Carenis
& compedibus graues, & duræ leges gens
tiu fignatur, quib" peccata in re eorupu
blica cohibebant:Ruptis catenis(vt Lucas Luc...
fcribit)fubito agebať à domino in deferto
quia etiam tranfgreffis illis legibus ad ea
fcelera cupiditate raptabantur , quæ iam
vulgarem excederent confuetudinem.
Nico.deLyra KTorque.
Et ait illis in illa die.Hic confe
quêter defcribunt miracula doctrię Chri
fi cöfirmatiua,Et primo defcribt miracu
lu factu in mari.fcdd, in terra.in pricipio
fequentis capituli : Sententia primæ par
tis patet ex his quæ dicta funt . Matth.vin .
*bTEt facta eft procella mag . &c. Moraliter
Nauis quam Chriftus ingreditur eft aia
iufti quæ ab eo p gratia inhabitatur. Pro- D
cella verò furgens eft tribulatio,q frequen
ter infurgit pie viuentib' in Chriſto,Sed
vulgare dictum :fed excitat,cum oratio pa †Qũo nõ
tientis exaudit.Et fit tranquillitas exterius
trãquillitas melior eft & prima:ficut dictu
fuit Paulo.ij.Cor.xij.c. Sufficit tibi gras
+Quifna
tiamea,Propter quod fubluxit: Libenter + Luc.8.d.
igitur gloriabor in infirmitatibus meis,
vtinhabitet in me virtus Chrifti.
NICO . DE LYR.Cap.V.
T uenerunt trans fretum .
Hic confequêter deſcribuntur †In vlteri
Chrifti miracula facta in čra ad orē ripam
doctrinæ fuæ cofirmatione.Et †Gadare
primüdefcribit dæmoniad curatio, fcdo norum.
filiæ Archifynagogi refuſcitatio ibi.Et cũ Diuifio
afcëdiffet lef? in nauí Prima in duas:quia †Mat.8.d
curatio demoniaci, fedo de Luc.8.d
uotio ipfi curati,ibi :Cuc afcederet: Ex † excunte
pofitiopriępartis patetex dictis.Mat,viij. co.
paucis exceptis qa difcurretur, dOccur
ritei demonu. homo infpi.imûdo.
ideft obfeffus â demõe Mat.vij.dî q erāt
duo. Ad quod dicēdu, qpfcdm veritatem
duo erat demoniaci, vt dicit Matthe?, fed
vn' eratfeuior altero in quo erat legio de
monum,vt dicit.j . & ifte folus nominat
hîc à Marco,& alius racetur, quia no erat
itafamofus in malo.e Etfemper &c.
inm.fcilicet gentilium dānatorü fup qru
aias demones iã hēbāt ptātē:& ideo habi
tabãtvbi corpa corum erātſepulta, tanc
habituri Moraliter
Moraliter. CEt uenerüt tras fretã.
Seqt: dStati oc. &c.Per iftu dæmoni
acu diabol'fignificat,q i monumētis & in
mōtib”.i.in fędis & i fupbis hoib' habitat
& cocidit fe lapidib.i.hoib'i fide ftabilis
b' qs acrit tetat.Sed cõcidiť:nā ab cis deuï
cit.Nomě ei? legio: quia mitis i malú fos
ciat.Ei" aut eiectio p Chrifti , fignificauit
demonữ mititudine deuiceda pirm . Qd
aut demões eiecti porcos intrauerüt,figni
ficat, intrat ducetes vitam porcinam : &
*cospcipi.
 Glof. ordi. Marci
KaCTorqueas.Beda.magnum tormentu
E eiàlæfione hominis ceffare,& tantò dimit
tit graui' quantò poffidet diuti.bCQd
tibi nomen eft: Beda. Non quafi nefcius
interrogat,fed vt cofeſſa publica peſte quã
tolerauerat , virtus curantis gratior appas
reat.Sed etiam facerdotes noftri temporis q
pexorcifmum dæmones eijciunt folet dices
re:non aliter patietes poffe curari,nifi quan
tum fapere poffunt omne quod à dæmoni
bus vifu,auditu ,vel quolibet fenfu corpo.
ris aut animi vigilantes dormientes ve pers
De po tulerit,patenter confiteantur. cCLegio
dif.3.c.plus &c.Beda.Significat populum gentilem is
res numeris idololatrię cultibus mancipatum:
cui contra eft:Multitudinis cre, e.cor vnum
&anima vna.Vnde bene in Babylonis co.
ftructionelinguarum vnitas p fpiritum fus
perbięfciffa,in Ierufale pgram (puſſeti lin
guaru varietas eft adunata ; & illa confufio
Huxca
&hæc pacis vifio dicitur:quia electos i plus
rib" linguis & gentibus , vna fides & pietas
grex porcorum magnus pa
toto orbe pacificando confirmat:reprobos
fcens in agris . Et deprecaban
Luc.8.e. aut plures fectæ linguæ diffociando cos d
toès dæ fundunt. d Mitte nos.Beda.Lucas : Et tur eutfpiritus,dicentes : +Mit
mones rogabant eum ne imperaret illis,vt in abyste nos in porcos,ut in eos intro
fum irent.Sciebant ergo aliquando futuru a SVt porcorum perditio, hominibus effet fa
lutis occafio:paftores enim videntes ftatim nā
vt per aduentum eius mitterentur in abyſ
fum ,non futura prędiuinantes, fed prophe eamus . Et concefsit eis ftatim
taru in fe dicta recolentes:ideo glia Chris
fti quã mirabantur , adfuam tendere times
bant damnationem, e CIn porcos.Beda.
Porci fignificant homines immundos , qui
vocis & rõnis expertes in monte fuperbiæ
pafcunt,& lutulentis actibus! oblectant : q
bus per cultum idolorum poffunt dæmo
F nes dominari.Nam nifi quis porci more vi
xerit,in eum diabolus poteftatem non acci
pit,nifi fortè ad probandum : no autem ad
perdendu.fCGrex præci.eft.Bed.Quia
iam clarificatajecclefia,,,& liberato populo
gentium â dæmonum dñatione in abditis
agunt facrilegos ritus ¡q Chrifto credereno
luerunt cæca & propfunda curiofitate ſub
merfi,gCAd duo milia,Bed.Erubeſcat
Manichæus fi de eadem fubftantia,& ex eo
eughas dem autore hominum beftiarum funt
buerat les animæ: quoniã ob vnius hominis falutem
duo mi.porcorum fuffocantur.h Qui
gionem.
au. Quia quidam primates impioru quis
Chriftianam legem fugiant, potentiam ta≤
me eius ftupendo & mirando per gentes p₁
dicant. i Etuident illum.Beda . Lucas
fedentem adpedes eius : quod fignat eos q
âpeccatis correcti funt fixa mentis intentio
ne veftigia Saluatoris quefequantur intue
rijk Veftítum.Virtutum ftudio, quod
Luc.rs.d, vefanamente perdiderat . Vndefilius pro
digus ad patrem rediens , mox ftola prima
cu annulo induiditur:qa qfqs vero corde
pœnituerit poteft donate Chriſti gratia prí
ftina iufticię opera de quibus ceciderat cum
annulo inuiolatæ fidei recuperare. CEt
timuerunt.Multi enim antiqua fuauitate
delectati honorare fe, fed pati nolle Chris
ftiana lege dicut,quia eam implere nõ poſs
funt , admirantes tamen fidelem populum
apriftina conuerfatione fanatum, m CEt
ro.cœperunt eum.Rab.Vt Petrus . Exi à
me domine,quia homo peccator fum,&c,
Luc.s.b. Ne tangant arcam dei,vt Oza, n Vade
2.Reg. 6.b. in domum tuam . Be.Sic quifq ; poft refur
traieciffet rectionem peccatorum in confcientiabonā
redeat & ppter aliorum falutem euangelio
feruiat;vt poft cu Chrifto gefcat, nedū præs
properè vult iã effe cu Chrifto , negligat p
† illum dicationis myfterium fraternæ redemptioi
accommodatum.Hierony.Homo fana
tus mittitur
Cap . V.
adorauit eum , & clamans uo
a Be.Quihil commune nobis.
SHoc cötra Iu
dæos qui dicunt:In Beelzebub eiicit dæmo.
ce magna ,dixit : Quid mihi &
a SHoc contra Arrium, qui negat filium dei.
Credunt & contremifcunt nlium dei.
Alias fummi.
tibi Iefu fili déi altifsimi? Adiu
ro te perdeu , ne me torqueas.
Dicebat enim illi:Exifpirit' im
munde ab homine ifto.Etinter
b
rogabat eum:Quod tibi nome
с
eftet Et dicit ei:Legio mihi no
men eft , quia multi fumus .
©
Etdeprecabatur eum multùm
a Sed mitteret in gregem porcorum, &
hoc eft:Erat enim & c.
d rædepofita fpíritu illuftratus & illumina, Rod
nefe expelleret extra regione.
Erat autem ibit circa montem
ciauerunt ciuitati.
a Beda.Accepta poteftate a deo:aliter
enim nec pecoribus nocerent.
Į Iefus . Etexeuntes fpiritus im
mundi introierunt in porcos ,
f
& magno impetu grex præci,
g in illo homine habitatium ex cõfeffioeeorü
pitat? eft in mare ad duo milia
fuffocatifunt in mari . Qui
autem pafcebant eos, fugerut,
& nunciauerunt in ciuitatem
& in agros. Et egrefsi funt ui,
dere quid effetfacti,& ueniunt
i tionë vñ & Luc. viij.e.dř í abyffū:loc, em
¹ad lefum , & uident illum qui
à dæmonio uexabatur feden
k ter homines habitare vfq ; ad iudiciū vt glo
tem ueftitum , & fanæ mentis,
1 *& timuerunt.Et narrauerunt
illis qui uiderant , qualiter fas
ctum effet ei qui dæmonium
a Confcij fragilis
tatis fuæ adhuc infirmi pondus fapiëtiæ eius
fuftinere non poterant.
"habuerat, & de porcis.Etroga
re cœperunt eum ut difcederet
de finibus eorum .†Cum afce
deretnauim , cœpit illum depre
cari qui à dæmonio uexatus fu
a Diffolui, & effe cum Chrifto multo melius
eft. b Quia manere incarne propter ali.
os neceffarium eft.
erat,ut effet cùm illo,& non ad
n dò, interponitmulieris fanguifluæ curatio
mifit eu,fed ait illi: Vade in do
mum tuam ad tuos , & annun,
cia illis quanta tibi fecerit do,
minus , & mifertus fit tui . Et &
abiit & cœpit prędicare in deca
poli quanta fibi feciffet lefus:
"
J & omnes mirabantur. Et cùm
+ trafcêdiffet lefus in naui rur
fus trans fretum , conuenit tur
ba multaf ad eum : & erat circa
SMoyfes legislator.
o mare . Et uenit quidam de ar,
De Lyra
tus mittit in domū fuã.ideft in ſpūalē legis G
obferuantia:& pdicat in decapoli ideft obs
feruat decalogu,dū à Romano nuncregno
cõuertuntur Iudæi ideft ſunt de eccfia.qui
etiãin lĩa tm pendent decalogi:quia mora
lia ad litera obferuada funt. Beda Matthæ
us duos Marcus & Lucas vnum à demo.
ne curatum dicunt quia vnus eorum clari
oris nominis, eft famofioris: &ideo curatio
eius & famofior. CAIP. Duo,gentes fignis allegorica
ficant de duob? filijs Noe, Cum enim Noe
tres filios genuerit. vnus affumptus eft in
poffeffionemdei,duo idolis dediti. CEt
uenit quidam de ar.&c.Hiero. Poft hęc
Iairius archifynagogus venit, quia cum in
trauerit plenitudo gentium tunc omnis If
rael faluus fiet , layrus illuminans vel illus
minatus ideft Iudaicus populus vmbra lite
tus,procidens adpedes ideft ad incarnatio
nem Iefu fe humilians , rogat pro filia:qui
fibi viuit alios viuere facit.Abrahã & Moy
fes & Samuel.rogant pro plebe mortua,&
fequitur Iefus preces eorum. Beda.Iair” †Mat.8.d.
illuminans vel illuminatus: quia verbis vitę
populum illuminauit : & vt hoc poffet â
ſpirituſancto illuminatus eft,
KQuoniamfilia
Nico.de Lyra
habituri poteftatem fup ea poft finale
iudicium. a Et interrogabat eur.qd
ti.no.eft.Interrogauit autem Chriftus, no
quia ignoraret:sed vt multitudó dæmonữ
apparet vnde fubditur: b¶Legio mi.no Legio gd
men eft.Legio aut propriè dicit numerus eft
determinatus armator in exercitu : Et cõtis
netſex miliafexcentos fexaginta fex,& inde
dicit legio in demonib' qui militant contra
H
nos. CEt depcabatur.f.legio de monữ.
d CNe fe ex &c.i.extra hominũ habita,
inferni debeť dæmonib”, pmittūť tamē ins
riofior fit electorũ victoria i demonữ tentā
tiufupatiõe. eCuq afcede . Hic defcri
bitur curati deuotio:quia gratus de benefi
cio fibi collato,voluit fequi Chriftum.lef
aut: f¶No admifit eũ ideft nõ recepit eũ
ad aplatuvel difcipulatū propter horrorë
pcedentis paffionis. Itë ne aſcribereť dæmo
ni,q ifte faceret fi effet difcipul Chrifti.Ex
hocloco accipitur , qp dæmoniaci &furiofi Luc.8.
poft curatione no pmouet in ecclefia dei.
gCEtabijt & cœpit pdicare in deca
po.qua &c.Nomen eft regionis:&dicit à
deca quòd eft dece & polis quòd eft ciuitas.
hCEt cũ träfcen.Ie.inna.Hic cõfeqnter
defcribit refufcitatio filiæ archifynagogi: Et
primò defcribit huius facti inchoatio ,fecu
ibi;Et mulier quæ erat in profluuio ſangui
nis:tertiò,defcribitur prædicti facti confum
matio,ibi : Adhuc eo loquente : Sententia
iftarum triupartium patet ex his quæ dicta
funt Matth.ix.exceptis aliquibus quæ expo
nent,Quãtum ad primã partem dicitur hic
Depcabatur
eos præcipitant in gehenna, i CEtue Moraliter
nit quidãde archifynagogis.Per quem
intelligi poteft vnus de facerdotibus cura
Mat,9,
tis,q fi habeat aliquã pfona i periculo mor
tis fpüalis,cui no pot aut nefcit fuccurrere,
debet ad Iefu venire.i. ad illuq habet zelu
falutis animaru : & fcit & poteft remediu ad
hibere.Et fi aliqui velint impedire dicentes :
*Quoniã filia
 Glof.ordi.Marci Cap.
A
aCQoniamfilia mea.Beda.Lucas, quia filia vnica erat illife
K re annoru.xij.& hæc moriebat Filia Archifynagogi,eft fynago
Lucæ.8.f.
ga fola legali inftitutione copofita,quafi
vnica Moyfi nata.Hæc.xxij.anno.i.tpe pu
bertatis appropinquante moriebat, quia
nobiliter à prophetis educata, poft ad in
telligibiles annos puenit, & fpirituale deo
fobole generare debuit,fubito errore lan
guore confternata,ſpirituales vias deſpera
biliter omifit. b CEtcomprimebant.
Dū ad puella fanandā vadit,à turba com
primitur:qa Iudæis falutis monita prebes,
qb' ægrã corũ coſciētiã erigeret, noxia car
naliuppforum confuetudine grauatus eft.
c CEtmulier &c.Pergete domino ad fi
liam Archifynagogi,morbofa mulier ānis
znj.preripit fanitate, & poft filia fanata eft,
fic difpéfata eft fal” hữa
R Rom.ti.c. &fufcitata eft: qa
ni generis:vt priò aliq ex IfrP,deinde ple
nitudo gêtiu:& fic ois Ifrf falu? fiet . Be.
Nota
Notādu,qd ' puella duodenis & muliere
texpendes
rat xij.annis fanguine fluxit.i . quãdo hęc nata
fuit illa ifirmari coepit. Vna em penè eadë
feculi etate & fynagogai priarchis naſci
tadiumēti
fenferat &gétes cœperut idololatria foedari. Be.
Mulier faguinaria à domino curata,ecclia
eft de Gétib' ingēti carnaliu delectationữ
fluxu polluta ,& iã à cœru fideliu fegrega
ta.Hæc du Chrift? Iudæa fanare difcerne
rec,iã paratā alijs pmiſſam ſalute ſpecer
tapræuenit. d Multa perpella à co
pluribus medicis &c.Beda:Falfis theo
logis,philofophis, legu feculariu doctori
bus,q fe vtilia viuēdi pręcepta dare pmite
tebat.Demones,quoq qfi hoib" cõfulėdo
†cognouit fe pdeo coledos ingerebat : quibus audien
B dis, quanto magis naturalis induftriæ vi
res expēdebant, tato min" fanari poterant.
Sed cu audiffent ppm Iudæoru ægrotaffe
&veru medici de cælo veniffe, coeperunt
Ioh.12.d.
languoris fui &fperare &inquirere remes
Ofec.u.d.
dium, e Venit in tur.re. Bed.Si quis
mihi miniftrat meſequatur. Et alibi :Poft
dominữ deũ ambulabis , Vel qa deu pręſē
tëin carne no videt,fed poft ad fidei agniz
tu.i.participatio
tionis gratia puenit,& ta&
ne facramêtoru ei ' meruit fanari à peccatis
Frons qppe,fanguinis ,origo peti,primor
diu imüde cogitatiois,ex q of peccatu ori
tur.Sed dñs non folu opa fed & yba ma
la &cogitationu radicēfacramētis euage
licis quifuis veftimétis,fontes obfceni fans
guinis emudat. f CTetigit.Bed.Sola fi
delis mulier dominu tangit, quem paffim
comitans turba coprimit.Quia qui diuer
fis inordinatè glomerantiu hærelibus,vel
Ioh.20.d. puerfis morib” grauat,ſolo fideli ecclefiæ
corde tagitur.vñ:Nolite me tagere:nōdữ
enim aſcedi ad pa.meũ. Quia veraclter tā
gere eft euæqle, patri credere. Hierony.
+Mar.9.c
Septima virtute ſuſcitat mortua,fed intra
Lucæ.9.g.
via tangit fimbriã retro mulierfãguinaria
Lucæ.8.f.
Mar.2.a. que cũ falute fubftãtiã in medicos nihil ps
ficietes perdiderat.Septimo die reqeuit de
ab omni opere. Quando fufcitatur mors
tua intus,& femiuiua foris cum turbis,flu
Gal.4.d. xus ſanguinis fterilitatem facit.Vnde dici
tur ad ecclefia Gentiu:Lætare fterilis quæ
non paris.Retrò accedit.i.poft refurrectio
nem . Fimbriam tangit, ac cymbala & ma
lapunica quependet in extremis oris tuni
cęfumi facerdotis.Cymbalu, cofeffionem ,
malupunicũmartyrij volūtatem fignificat
&virtutu candore. g Mulier aute.
Bed.Ecce quo tedebat iterrogatio,vt mus
lier fcilicet cofiteat veritate diuturnę ifirmi
tatis,& fubitę credulitatis & fanationis:&
ita ipfacõfirmaret in fide, & alijs preberet
exemplum
V De Lyra
exemplum.jhAdhuc eo lo.Be.Muliere fanata ftatim nucia C
turpuella mortua,qa ecclia Getin à labe vitiorum curata:& obfi
chifynagogis nomine Iairus :
a Beb.Humiliat fe. b Caput Chrifti deus:
pedes,incarnatio eft.
Incarnationem.
&uidens eum procidit ad pe
des eius , & deprecabatur eum
SPlebs Iudaica.
& b
multum,dicés : Quoniam filia
In defperatione.
a In carnem.
mea in extremis eſt:uêni impos
Mifericordiæ. JA vitiis.
neļmânum tuam fuper ea,utfal
In virtutibus
ua fit & uiuat.Et abiit cum illo ,
&fequebatur eu turba multa,
Emorroiffa.
b +Mar.9.c.
& coprimebanteu.†Et mulier
queeratin profluuiofanguinis
d
annis duodeci , & fuerat multa
perpeffa à copluribus medicis,
Naturalem induftriam.
&terogauerat omnia fua , nec
quidquam profecerat,fed ma
gis deterius habebat : cùm audif
Per fidem.
с qd' modicudiftat qfi nihil reputat, & hoc D
fet de leſu, uenit in turbaretro,
& tetigitueftimentum eius . Di
cebat enim :quiafi uel ueftimen
tum eius tetigero ,falua ero.Et
Radix immundæ cogitationis.
confeftim ficcatus eft fons fan
guinis eius, & fenfit corpore,
с
quòd fanata effet à plaga.Etfta a
tim lefus in femetipfo, cogno,
fcens uirtutem quæ exieratt de
illo,conuerfus ad turbam , aie,
a Beda.Interrogat vt falus quam mulieri
dederat,declarata & agnita fidei virtute mul
tis proficiat.
f f
bat : Quis tetigit ueftimenta
mea? Et dicebant ei difcipuli
Inordinatos. Hærefibus.prauis moribus.
g tia,fed vtp cõfeffione mulieris fanatæ ap
fui:Vides turbam comprimen
tem te,& dicis , quis me tetigit?
a Beda.Oculi domini fuper iuftos, & a.
e.in pre-e.Ifte pauper clamauit, & dominus
exaudiuit eum .
Et circumfpiciebat ,uidere eam
་ quæ hocfecerat ,Mulier autem
timens & tremens ,fciens quod
factum effet in fe, uenit , & pros
cidit ante eu, & dixit ei omnem
ueritatem . lefus autem dixit
a FIdeo quia fidelis.
ei: t Filia , fides tua te faluam
a Be.Nondicit faciet. In eo em quod cres
didit iam falua facta eft. b Beda.Perfeue
rando in eadem fide:Qui enim perfeuerauit
vfque m &c.
fecit:uade in pace , & eftoſana
h Moraliter
à plaga tua Adhuc eo loquen,
te ueniunt nuncij ad archifyna
i debet; qalde nullo defperadu eft vita præ
gogum , dicentes : quia filia
tua mortua eft , quid ultra ues
xas magiftrum Iefus autem
audito uerbo quod dicebatur,
k
ait archifynagogo: Noli time,
1 porepeccatis polluta,fed tangendo Chri
re, tantummodo crede,Etnoni
99
deimeritu filia noïara,continuò fynagoga
pfidię leto refoluta eft, qa in Chriftum nõ
credidit,& inuidiæ,qa ecclefia credere dos
luit. i Quía filia tua.Bed. Multi em
hodie ftatum fynagogæ videntes, reſtau
rari poffe no credut: & p reftauratione ei
fupplicandu effe nõ eftimat, Sed qd homi
nib" eft ipoffibile,deo eft poffibile.vñ ſeg¿
Iefus aut &c. k Archifynagogo .
Archifynagogus , cœtus eft doctoru legis
de quib'ISup ca.mo.f.fcrib.& phari. Qui Mat.23.a.
fi credere voluerint etiã fubiecta eis fyna
gogafalua erit. 1 Et non admi.Bed .
blafphemis &irriforib? nõ funt reuelanda
myfteria,fed fidelib” q honorēt. Vñ alibi :
Nicolaus de Lyra. Iuftificata eft
a Depecabatur eu mul.di.quo
niam.Mat.ix.c.dicit qd Archifynagog Lucæ.8.f.
dixit Chrifto: Filia mea modo deficta eft.
Ad qd dicedu, qd euägeliftę repetendo di
&ta alicui vel aliqru,aliquãdo repetunt ea
dem yba:aliqnyò fetëtia p alia vba.Filia
autArchifynagogi laborabati extremis,
fecudu qd dicit hic Marc.verütñ erat ita
ppinq morti, op reputabať mortua.vñ etiã
fecudu cõem modü loquendi de aliq qfic
eft morti ppinquus dicit, q mortu ? eft qa
modo loquedi vf eftMattheus.Circa fecũ
dam partem dicitur: d CEt fuerat mul.
fcilicet nofolu in facultanıb”, fed etiã i cors
pore,vt patet p Iram fequête. e CEt fta.
Ie.in.No eft intelligēdữ, qď aliqua c' ex
iftes in Chrifto migrauerit extra ipfu,fed †deſe
talis exit" intelligit p modũ cauſę pducen
tis effectuin que dicit exire inctü caufa re
lucetin effectu . Erp talëmoduloquēdi di
cit Sap.vij.d.de fapiëtia icreata, pnatio
nes in aias fanctas fe tranffert,& amicos dei
& pphetas cõftituit . Que traflatio no pot
intelligi,q fapia icreata fit alicubi vbi pri⁹
no erat,cu de neceflitate fit vbice preſens :
fed ga caufat ibi nouũ effectu.Viru autem
talis virtus in Chrifto fuerit virt? diuia tan
tum ,vel cũhoc humana, dicet in fine hui
ca.'f Quis teti.No quærit ex ignoran
pareat fides ei ,& à Chrifto cōmendet,&
gamanifeftatio miraculi dictæ fanationis
cedebat ad glia dei , & archifynagogi affe
curatione:vt per hoc certificaret de futura
fufcitatiõe filiæfuæ. g CTurba copri
Licet i tali preffura eu tangeret corpaliter,
notā tāgebat eũ cũ tali deuotioe & fide fi
cutilla mulier tetigerat, & de tali ta&
tu fin
gulariter querebat,Circa tertia parte dicit
fic hQuid ultrà ue.Licet em crederet
ipfu poffelcam, fanare,nõ tñ â mortuis fu
fcitare;ex quo patet op eoru fides erat imp
fecta, i Et non admifit '&c oftendes
quod in operibus miraculorum no debet
faciens querere oftentatione , in hoc dans
exemplum eius difcipulis qui erat facturi
miracula.verūtī
bCQuonia filia.i . qd ' impoffibile fit
remediu adhibere, ppter hoc dimittere no
fětí durate. c CEt mulier quæ erat in
proflu.huanitas Chrifti dicit ei'veftimētū
Phil.n.a.In filitudine hoim fact? eft, & has
bitu inuétus vt homo, Cuius fimbria funt
pedes tan extremitates . Mulier,xíj, annis
fanguiniflua fuit, Magdalena multo tem
fti pedesfuit fimpliciter emundata.
P
 Glof.ordi. Marci
Cap . V. De Lyra

E Iuftificata eftfapientia ab om.fi.fu. a Flentes & ulu.Beda.
Letentur omnes,qui fperant in domino, & içternu exultabūt, &
Luc.7.e ha.in.e.Hac leticia merito ifidelitatis fynagoga amifit:&ideoiter
Pfal.s.c flentes & vlulates mortua iacet . Sed lefus eam funditus interire
non patiť, vndefequitur. Etingreffus eft b CNon eft mor.
Mihi in cuius difpofitione & aia reces
miraculis Chrifti, quçriť vtrữ Chrift? fecerit miracula fola diuina G
virtute.Et arguit primò qd ' fic.Dicit em Leo papai epla ad Fla
uianu:Cũin Chrifto fint duę naturę,vna earð eft.f.diuina que ful
get miraculis.altera.f.humana quæfuccubit iniurijs ergo ficut fe
habet humana natura ad fuccumbendum iniurijs,fic fe haberdis
uina ad agendum in operibus miraculo

ļ pta viuit, &caro fufcitada quiefcit,Hic admifit quem fequife,nifi Petrum fis:fedfola natura humana iniuri's fuc
mos eft Chriftianis,vt mortui qui cumbit,quia talia pati repugnat deitati
recturi nō dubitant,dormietes vocent. & Iacobum & Iohannem fratrem ergofola natura diuia agit in opib, mi
vñ:Nolum" vos ignorare fra. de dor. Iacobi. Etueniunt in domum Ar raculofis.Et confirmatur autoritate
Pfal.cxxxv.a.Qui facit mirabilia magna
1.Thef.4.c CBed.Cu aia quæ peccauerit moriať,
ea chifynagogi ,& uidit tumultum , &
Ezec.18.a catñ quã dominus ad vita æternã præs folus ergo fola diuinitas eft principium
uidet,nobis quidem mortua fuiffe fed flentes & eiulantes multum : & in,
agendi miraculu. CItem opera miracu
lofa exedunt totam virture naturę crea
ei obdormiffeno incogruè dici poteft. greffus ait illis.Quidfturbamini ,&
CTEiectis oibus.Be.Moraliter. Tur tę.natura autem humana in Chrifto cre
Moraliter ploratis:Puella non eft mortua,fed
ba encitur vt puella ſuſcitet:qa niſi ſecu ata eft:ergo vt videt in nullo attingit o trumuku
lariu curaru multitudo à corde eijciať: dormit.Et irridebant eum . Ipfe ue
pera miraculofa. Contra quia Chri- amini
Irriforibus, Quimiras
aía quæ intus iacet,mortua nõ ſuſcitat. culum venerentur. ftus practucorporis fanabat miraculo. Mat.9.c
Du em fe per vniuerfas cogitatiões fpar rò eiectis omnibus affumit patrem fè,vt dictü eft de muliere patiente fluxu
git,ad cofideratione fui fefe nullatenus fanguinis,& ifra.vj.g. Quotquod aute
colligit. dC Thabita cu.In Syro fer & matrem puellæ, &qui fecum erat tangebãt eũ,falui fiebat.fi ergo taltac
mone qué euägelifta¡ponit, nõ plus eft & ingrediuntur ubi puella erat ia nil ageret ifanatione predicta,fruftra ad
puellafurge.Sed fortè ad vim dñica a Be.príus mundat manus Iudçorum que fanguine hiberetur:qd nõ cõuenit ipfi Chrifto.f.
plenęfunt:aliter puella non refurgeret.
iuffionis exprimedă hoc addidit:tibi di aligd fruftra agere.ergo ille tac aliqd
cens: & tenens mânum puellæ aitil,
cofurge. & magis fenfum loquentis faciebat:& certi eft op ptinebat ad hua
Be.i.puella furge.
a U
‫ טלימא‬verba intimare curauit.Sic fepeapoftoli: Thabita cumi: quod eft interpre nitate.ergo &c.Rñfie.in hac quæftione
li &euägeliftę cũ aliquod teftimonium fic eft pcedédü:qa primò vidēdū eft qli
affumut,magis fenfum verba ponut. tatum:puella tidi dico furge. Et con ter virifæti viui vṛdefūcti qrü miracula
talitha cu Hie,Ad puella dicitthabita cumiid Be.a vitijs,
fcripta fut,i illopati fuerunt,fcdo ğliter
mi feftim furrexit puella , & ambulas
eft puella furge. Archifynagogo dicit. Chrift' in tuho opat" fuerit. Circa
Filia tua mortua eft.Iefus:No eft mors Be.inbonis operibus.
primu aliqd eft certi, videlicet op mira.
bat.Erat autem annoru duodecim :
tua,fed dormit.vtrüq eft: mortua vo cula non poffit fieri al tute tā pri
bis ,fed mihi dormit ,Annorum ,xij.erat & obftupuerut ftupore magno,Etcipaliter agente nifi tute diuia : quia fis
puella. & annis.xij.mulier ppeffa,pecca cut dictu eft,opatio miraculofa excedit
præcepit illis uehementer, ut nemo
taincredentiuapparet in initio fidei cre tota faculcate tutis creatæ.Sifr certum H
+dixit dari idfciret.Ettiufsit dareilli mãducare "
dentiu.vnde dicitur: Credidit Abraha eſt, op facti viri ad miracula pñt operari
Gal.z.a
Moraliter deo,&rep u.eft ei ad iu. Bed .Mo rali meritoriè:quia frequêter exptü eft mira
ter. Qd Chri ftus tres mort uos fufci tauit,tria gene ra anim arữ ſi cula feta fuiffe à deo ad preces fatorü.Sed dubiū é vtrū viri ſati
Matth.9.c
gnificat.Puellam fufcitat adhuc in domo claufam.i.animă cõfen in miraculis oliquãdo opati fut per aliqua virtute in eis exiſtentē
ſum tantũ nõ actu delectationi malæ prçbente.Iuuenem ſuſcitat non quiailla fit principalis ratio agēdi,ſed tṁ iſtrumētalis,vt fic
Luc.7.c
jam extra portam delatum.i.peccatorem qui confenfum iã pro deus tan principaliter agens fecerit miracula per fanctos tanq
Joha. 11. duxit ad actu, Sufcitat Lazaru iam fotentem, & longa confuetu
per quædam inftrumenta.Et hanc quæftionem relinquit Augus
dine peccandi animam male olenţă,& alios fama corrumpente. ftinus.xxij.lib.de ciui.dei inſolutam;vbi enarratis multis miracu
Puella paucis alloquitur,qa eã facile refufcitat,quam & mortua lis martyrum dicit fic: Siue enim deus per feipfum miro modo
negat,&animã fimilē cito reſuſcitari demonftrat.Iuuenem plų quo res temporales operatur æternus,fiue per fuos miniftros iſta
ribus corroborat , cũ dicit:Tibi dico furge, quia tales aiæ aliquã faciat,& eadem ipfa quæ per miniftros facit:fiue quædam faciat,
do difficilius reuiuifcut. Ad monumētu Lazari fremit,turbatur, etiam per martyrum fpiritus,fiue per homines adhuc in corpore
lachrymať,magna voce clamat:Lazare,veni foras.Similiter lon conftitutos,fiue deus ifta per angelos quib” iuifibiliter immuta
ga côfuetudine peccãdi pffus,vix & quafi cum labore fufcitatur. biliter,incorpaliter,iperat operet:vt que p martyres fieri dicütur
Notādu quoq, publica noxa publico eget remedio .Leuia 㢠eisorantib' rantum & impetrantibus:non etiam operantibusfis
Mortuip &fecreta poffunt deleri poenitentia eui & fecreta,Puella in dos ant fiue alia iftis:fiue alia illis modis,qui nullo modo comprehe
Chriftum mo iacens paucis arbitris furgit,& eis præcipit,vt nemini dicant.
di à mortalibus poffunt:ei tamen atteftatur fides hæc in qua cars
qt & quo Iuuenis extra portam turba multa comitante & vidente . Laza nis in æternum refurrectio prædicatur.Beatus tamen Gregorius
fufcitati
rus de monumento vocatus intantum innotuit:vt propter hoc hanc quæftionem determinare videtur.ij.lib.Dialogorum, vbi
funt.
turbæ cum palmis domino, occurrerent :& multi abierunt ex Iu, dicitfic. Qui deuota mente deo adhærent,cum rerum neceffitas
dæis:&crediderunt in Iefum.Quartum mortuum annunciante expofcit,exhibere figna modo vtroque folent,vt mira quæq ; ali
difcipulo audiuit:fed quia viui qui pro eo precarentur defues quando ex prece faciant, aliqñ ex poteftate conceffa illis a deo: Et
Mar.8.c
runt:Dimitte inquit mortuos fepeliremortuos fuos hoc pbat confequéter ratione & exéplo.Ratio autē talis eft,Cui
conceditillud qd eft mai?,no eft miru fialiquãdo cõcedať qď eft
NICO.DELY .
min',fed maior eft poteftas filios dei fieri,et p adoptione, cũ hoc
miracula:verūtñ, qa in operib? miraculofis manifeftatur dei folu fanctis cōcedať miracula operari:qd etiã aliquando malis
gloria.ideo aliqñ faciebat miracula valde publice, ficut patet in conceditur, vt habetur Matt.vij.Sed primum conceditur homis
Lazari fufcitatione,& cæci illuminatione, oftendens exemplum nibus fanctis,fcd'm op dicitur loa.j.a. Quotquot autē receperut
difcipulis,vt in talibus quærerent dei gloriam tātũ,& nõ ppriā. eum,dedit eis poteftate filios dei fieri. Item probat hoc exemplo:
aThabita cumi.Duæ funt dictiones hebraica:quarum pri quia Petrus fufcitauit Tabicam orado,vt habetur Act.ix.g‚Âna
ma eftnome,& feda verbu,vt patet pinterpretationē. Sciendu niam verò& Saphirā morti tradidit ſubito abfq oratione,ſed ſo
auto Thabita no eft nomen cõe:fed eft propriu nome illi' puel lum culpam corum increpando , A& t.v.a. & fic videtur illud fa
læ quæ fuit fufcitata: & hoc patet per fimile Act.ix.f.vbi dicitur: Aufeciffe ex aliq poteftatefibi cõceſſa à deo tanc iſtrumētū diui
In loppe autfuit queda difcipula noie Thabita.& ideo Marc" p nęiufticię.Ité ad hoc videt facere, gřa dei diuidiť p gřam gratis
noie ppriè pofuit coe interpretado.f.puella ,Sciendu ēt,qpillud datam & per gratiam gratu facientem,& licet aliqñ ab aliquibus
qd' ibi interpõit.f.tibi dico.no eft de fignificatofermonis hebrai dictu fuerit,qd gratia gratum facies nihil ponit in anima: tamen
ci hic pofiti:fed additu fuit ab euägelifta ad maiore expffione,q de gratia gratis data ab hoibus cōceditur,qd ' aliqd ponit in aia.
ad verbuChrifti illa puella fufcitabat.bCEt precepit illis ue & hoc patet manifeftè degratis gratis datis, quæ vocanturfer
he.&c.Cã iã eft expreffa,per hoc voles dare exéplu alijs,vt non mofapiëtię &fermo fcientię.j.Cor.xij.a.qa fignificant quafdā es
quæreret oftétationé in opib" miraculofis. CEt iuffit dare minentes cognitiones diuinoru & humanoru,que ponunt aliqd
illi mã.ad pbationé veræ refurrectiõis,ficut & Chriftus poftres in aia.Similiter fides,prophetia genera linguarü, & interpretatio
furrectionefua manducauit cũ apoftolis,vt habetur Luc.xxiin. fermonu.Et eadé ratione videtur,qd gratiafanitatum & opatio
CAd maiorem euidetiam eorum quæ dicta funt hîc & alibi de tutum ,i,miraculorü,que ponut grę gratis datę dicat aliquam
miraculis virtutem
 100
Glof.ordi . Marci Cap. VI . De Lyra

A Tegreffus.Sequit: a Vnde huic &c. Cap.VI ,
Mira cæcitas . In factis & dictis Chriftü cognofcere
K
poffit,ob folă generis noticiã cōtēnūt . b Faber
Ioh.1.c. Be.Qui operatigni & fpiritu.vnde : Ipfebaptizabic
vos inigne & fpiritu.Faber eft qui fabricatus eft auroram & ſo
le.Hiero.Fili 'fabri vocat:& hoc myfti
cu.f.fabri q fabricat" eft aurora & ſolē,
Caput . VI.
ecclefia primã & fequente ,in qrũ figura
mulier &puella fanat. c ¶Nõē &c.
Propè naturale eft ciues ciuib? inuidere
quia non opa fed infãtiã quam viderüt
3.Reg.12.d.recordat.lfido . Comitat fepe vilitas
Pfal.137.b. originē.Vt qs eft fili [ſai.Sed huilia do
min' refpicit,& alta à longe cognofcit.
Lean
quam feparatum:& io talis yt opandi miracula efficaciorinue, C
niin huanitat e Chrifti, in qbufcunq
; alijs.His dictis poteft res
fpõderi ad argumēta.Ad primu dicēdu, qd file tenet qtu ad hoc
qd'ficut huanitas i Chrifto fuit ratio patiedi,fic deitas eft ratio &
principiufaciédi miracula pricipaliter:nō tñ tenet tu ad fcdm :
qa no repugnat huanitati Chrifti opari
ad miraculapmodu inftrumenti:repus
gnac auté deitati qlitercuq pati.Verūtn
Tegreffusinde abijt rone idétitatis fuppofiti idiomata coică
a Nazareth,vbi natus fuit.
tur:qa ficut hec eft vera:de? pafl ' eft ita.
in patriam fuam , & hęc eft vera demoftrato Chrifto: ifte pu
fequebantur eum di er creauitſtellas.Ad illd Ф
op iducit de pfa.
a Malefabbatum celebrat dicéduqď li fol' nõ excludit hūanitatē
qui vacat a bonis operibus.
taqiftrumétalr agente,fed tac pricipa
fcipulifui . Et facto

d CEt non po.ibi. uir.ul. Ne ciues liter.& fic itelligēdu eft respectu aliorū
S

a SVt pluribus proficiat.

incredulos peius cödemnaretfacies mul fatõru,qd ' fol' de' facit miracula.f.tāc
fabbato cœpit infynagoga dôcere : princpale a gés.Ad fcdm dicedū,q in tftupebās
tas virtutes. Vel quia i patria fua deſpis
citur,paucas ibi ytutes fecit & figna,ne & multi audientes admirabantur ftrumentum in tute principalis agētis
a b
penitus excufabiles fint. Maiora qtidie in doctrina eius , dicentes : Vnde bene actingit ad aliqd,qd ' excedit facul
in gétibus figna facit,non tã in corporữ FId eft doctrina. tatè ppriã cõueniété ei ſcď'm ſe, ficut ca
lor naturalis itute aięgenerat carnem ,
fanatione animaru, e CEt mirab. huichæc omnia? Et quæ eft fapiens
Velhuic. a Be.fanitates. Miracula. vt habet.ij.de aia.Argumēta aūt i cõtra
Bed. Non quafi de iprouilo ,fed qfi mi
tia quæ data eft illi, & uirtutes tales , riũ cốcludut tm,q huanitas Chrifti age
rãdum oftédit:qa nec pphetis credunt ,
bat ad miracula ficut ages inftrumétale
†Mar.13.g. necipfi qué prefëtë cernut, fCEt couo quæ per manus eius efficiuntur ?
&fecundariu:qd ' conceditur.
cauit.Hiero.Mittuntur.xij.apoftoli,&
Nonnehic eft faber , filius Mariæ, " GLOS.ORDI.
Miffio apo datur eis poteftas prçcepta docêdi vt co Cognatus.
ftolorum mitet bū fimul & factũ:& cũ pmiffis
inuifibilibus tutes mifceatur ,& fic cũ frater lacobi& Iofeph & ludę & Si Tegref. Cap. VI.
CT vngunt ægros oleo, infirmitatem fidei monis? Nonne & forores eius híc Pofic defcriptē feruor præ
SHac de caufa. dicatióisi Chrifto , hic confe
tapud nos tute corroborant. g CEt dabat il.
Benignus dominus & magifter nō inui tnobifcum funt . Etfcandalizaban, quéter deſcribiť liuor çmula
det difciplis & feruis poteftate fua . Sed Ergo. tiōis cotra ipm ppter doctinã & mira tinnullo
+Mat.13.g. tur in illo.†Et dicebat eis Iefus: quia
ipfe poteftate fua agit,illi fua ifirmitate, cula ipi :& patet fnia ex dictis Mat-xin . præcio has
Lucæ.4.d. Prophetam fufcitabit vobis deus.
figd agunt,& dñi virtute cofitēt dicētes с exceptis que fequut: cNone.In Mat bitus
Ioh.4.f.
H In lefu noiefurge & ambula, h¶Ne non eftpropheta † fine honore , nifi theo dicit fabri fili".Credebatem ifti qd fincercos
A&.3.2. effet eiufdé artis cuprefuo putatiuo lo gnatos
gd tolle.&c.Tanta fit in domino fidu. in patriafua,& in cognatione fua,
1 a D
Mat.10.a cia, vt nihil deeffe certiffimè fciat,ne du & in domo fua . Etnon poteratibi feph: dicitfuifle faber lignari ?. Et pba
bile videt,qd Chriſt' eādē artē exercuit
Lucæ.10.b fibi prouider téporalia, minus alijs uirtutem ullam facere , nifi paucos
i deant æterna.Beda. Matthæus & Lu qanofuit occupat⁹ i do& tria & miracu
B
cas memorat dnm difcipulis dixiffe,vt infirmos impofitis manibus cura lis vfqz ad tricefimũ ætatis annũ:nec añ
necyga ferrent : Marcus,ne quid tolles с fuitlincet ftudio fcdm qp dicit Ioh.vn.
uit :& mirabatur propter increduli • Quo hic Irasfcit,cũ non didicerit. Nec,
ret nifi yga.Sed illi realiter virgam acci f
tatem illorum . Et circuminabat
piunt.Marcus per✯gam poteftarem ac verifife,9 tato tpe fuerit ociofus: magis.
cipiendi neceffaria âfubditisintelligit. caftella in circummitu docens . Et aut verifile eftop fuerit occupat❞ in arte
Calciatos { pris fui putatiuii alia, & hoc videť R
conuocauit duodecím,& cœpit eos
1 Charitate concordes, ybu iftoru g erat de Nazareth,q modữ
Nico.deLyra. g ?
mitterebinos, & dabat illis potefta fuu viuēdi cognofcebãt,& fabrũ cũ VO
virtutem in anima exiftêtë.Dicut tň cabat. dd CEt non po.ibi &c.lftud
c.Iftud
taduerfus temffpirituum immundoru.Et prę "
f fpūs immu aliq.qd iftavt
yt opantis miracula nõ eft k non poffe,non refertur adpotentia e
dos aliq mafiua p modũ habit”, fed per cepit eis,ne qd tolleret in uia,nifi uir abfolutam,fed congruitatis &decentię:
modū paffiõis tranfeūtis,ficut & pphes e Poteftatem viuendi de euangelio Onusfeculi. quia non erat congruum qd ibi faceret
Delitias.
tia: tales nõ poffut facere mi multa miracula cuius caufafubdit, cum
's
IS racula qtienfcüce volunt, nec pphetare . gam tantu, non pera,non pane,nec dicitur: e CEt mirabatur propter.
Sed qdquid fit de cóclufiõe,ratio tamé Fides enim credētiū eft meritoriade co
no valer:qa ficut dictum eft,talis virtus operandi miracula, non gruo, cis fiat miracka ficut patet.ca.precedêti de muliere făgui.
eft principalis,fed tantu inftrumétalis.Inftrumentum auté opera niflua cui dictu eft à Chrifto.Fides tua faluam te fecit:& i multis
ri nopoteft,quis fit perfectum,p formā fuã,nifi moueat actua alijs locis in euägelio file hf. fCEt circuibat. quiafui doctri
liter per manum artificis ficut patet qdfecuris non poteftfecare, nã ei? repulerat cõueniéter ad alios docēdos trãîîuit,&ita fecerūt
nifi p manu artificis moueat .& ideo dato qd talis virtus fit man apli,fcdm o dicit Act.xiij.g.Vobis oportebat primü loqui.f.lu
fiua no poteft tñopari ad miracula abſq motiōe diuinæ tutis daisybudei fed qa repellitis illud & indignos vos iudicatis çter
principaliter agêtis,li tamē talis yt fit māſiua vlp modu paffio nę vitę,ecce conuertimur ad gentes:fic em præcepit nobis deus.
nis träfeuntis folu,ficut eft motio inftrumēti,cũ mouet ab agente g CEt conuocauit duodecim & cæpit eos mitte. Supe
principali,nihil dico modo.Ité ad conclufionem inducitur illud ri.in.c.defcripta eft collatio poteftatis prædicādi facta aplis,hic
qd àfanctis & doctoribus catholicis dicit de facramêtis nouę le defcribit executio dictę poteftatis,& primò deſcribit apkorú miſ
1
gis,videlicet qd' efficiūt qd'figurant,ita q tang quędã inftrumés fio ad prædicādu.fcdò eorü rcuerfio ad Chriftü,ibi: Et cöuenien
ta diuinæ mifericordiæ agut ad inductioné græ ipaminftrumen tes apli ad lefu,Priai duas, ga priò defcribit dicta miflio,fcdò ex
1
taliter attingědo,vtfalte aliqua difpofitione ad ipam,vt chara hoc furges Herodis opinio,ibi:Et audiuit rex Heredes. Epofitio
&ere,vfaligd file correſpõdes in facramétis, que no iprimūt cha primæ partis patct ex dictis Matthæi.x.exceptis quæ fequuntur
ractere:ita qp in facramétis eft aliqua vt ad efficiēdu modo prędi Sed calciatos
&o:&tamefacraméta confiftuntin gbufdā rebus fenfibilibus:& Moraliter
ideo multo fortius videt qd in aiab” fctōrū virorum defunctoru Moraliter a CEt egreffus inde abijt in patriam fuã &c.
vel viuentiupoffit poni aliqua virtus diuinit? eis cõceſſain opes b CVndehuic hæc.Ifti files funt ruftico,qui crucifixũ adora
ribus miraculofis p modū prędictũ.Ex dictis patet qd dicêdū fit re nolebat, eo qd
' lignum creuerat in horto fuo. g Etcouo .
de huanitace Chrifti, que eft organu ſeu inftrumētũ cõiunctūip xij.Sequit: h CEt præcepit eis negd &c.Beda.Per petram
fius deitatis,ficut man" eft inftrumentum artificis.Hoies autē alij onerafeculi ,per pane delitiæ corpales.pes in zona fapiêtię occul
tücü lai no füt ficconiuci.& io fūt qfi que dã iftruméta deis tatio defignat:qa qfqs officiu doctoris accipit,ncqs onerib” ſecu
tatis fepata,: 3 adhuc plus fepara fur ecclefię facraméta.inftrumē lariu negocioru deprimi,nec delitijs carnalib⁹ refolui, nec cõ.
tu autëçojunctu magis participat efficaciam agentis principalis miffi fibi talentu bi fub ocio lenti corpis debet abfcondere.
quàmfeparatum P Quocumq
; in
 Glof.ordi. Marci
Ea Calceatos fandalijs. Beda. Vt
pes neque rectus fit neque nudus ad
terram ideft nec euangeliu occultetur,
nec terrenis comodis innitat. b Ne
Mat.10,b indue dua.tu.Beda.Qt'eft vt fimplici
tvbicunqz ter ambulent, non dupliciter, c Ex
Luce.10.a. cutite puluerem de pe. Beda. Puluis
excutitur de pedibus in teftimoniumla
boris fui, qd'ingreffi funt ciuitatem, qď
prædicatio vfque ad illos peruenerit.
Iaco.s.c. Velquod nihil ab eis acceperint ad vis
&um neceſſarium qui cuangelium fpre
uerunt. d Etungebat. Beda.laco
bus dicit: Infirmar qsin vobis, indu.p.
ec.&o.fuper e.vn.e.o.&c. Vnde parec
ab apoftolis hunc morem effe traditum
Vienergumini & alij ægroti vnguanťo
leo âpotifice confecrato. e CEt au
diuit rex.Beda.Lucas.Audivit Hero
Lucæ.9.a des tetrarcha omnia quæ fiebant,ab eo
&hæfitabat ,eo qd ' dicebaturà quibus
dam ,qd' lohannes refurrexit à mortuis:
à quibufdam verò qd Elias apparuit.
Vndeintelligendum , aut confirmatum
eu ex aliorũ verbis credendo dixiffe,aut
adhuchæfitado : Quem ego decol. &c.
f Quia lohannes bap.&c. Bed.
Mira cotra dominum inuidia Iudçorữ
Johanne (dequo dictu eft,quia nullum
fignum fecit ) potuifle refurgere nullo at
teftante credut. Iefum fignis & cutib⁹
approbatu,cuius mortem elemēta tre,
muerunt,& refurrectioné &afcenfionë
angeli & apoftoli ,viri & foemine,præ
*eftipfe dicaueruntnon refurrexiffe : fed fubleua
tum effe furtim credere maluerunt .
F
g CPhilippifratris fui. BedaVetus
hiftoria narrat Philippum maioris Hea
rodis fuille filium, & fratrem Herodis,
fub quo paffus eft dominus,& duxiſſe
Herodiadem filiam Arethæ, & poftea
Aretham ortis fimultatibus filiamfuam
tuliffe, & Herodi inimico Philippi in fui, qa duxerat eã.Dicebat enim los
dolorem ipfius nuptijs copulaffe . Egish hãnes Herodi:No licet tibi habere
fippus vel lofephus tamen longe aliter.
Reg.18h Non licet tibi ha.Beda . Qui ves
uxorefratris tui.Herodias aut infi
&.21.f.
neratinfpiritu & virtute Eliæ Herode
diabatur illi,& uolebat euoccidere
arguit & Herodiade,ficut Elias Achab,
& lezabel,malens apud regem periclita nec poterat.Herodes aut metuebatthæi.xiin . h CEt libenter eum audi
ri,quam immemor effe præcepti dei,
+ obferua Beda Soli Herodes & Pharao legun
tur natalisfui diem celebraffe , & vterch
bat
folennitatem fanguine fœdalle.Sed He
rodes tanto nequius, quanto fanétum
& veritatis doctorem & regis cæleftis
*quando Pręconem occidit:&pro voto faltatris
cis caput occifi ante couiuas inferre non
tin natali
puduit,Pharao peccantem Eunuchum
cijsfuis
occidit.Vtriufque tamen exemplo mes
Geñ.40.d. lius eft & vtilius nobis,diem mortis, fé
Job.s.b.
per comemorando timere, quam diem
natiuitatis luxuriado celebrare. Homo
enirn ad laborem nafcitur , & fanctig
mortem tranfeunt ad requiem. iTErbi.Etiurauit illi: quia quidquid pe
iura.Bed. Non excufatur à periurio p
tieris , dabo tibi , † licet dimidium
tvfque ad juramentu.Ideo emforte iurauit , vt oc
regni mei : Quæ cùm exiffet , dixit
cafione inueniret occidendi . Et fiillapa
tris aut matris inceriti poftulaffet, non matrifuæ: Quid petam ? Atilla di
yuq coceffiffet Herodes, k CEt con
triftatus,Bed . Confueto morte fcriptu
ræ contriftatus, non re,fed multorum
opinione.Sicut & ipfe Iofeph ab ipaq,
Maríadicitpater lefu;fic contriftatus
Herodes, quia hoc difcumbentes puta
bant.Diffimulator mêtis fuæ triftitiam
preferebat in facie, læticiam celabat in
mente . Scelus juramento excufabat,
vtfub occafione pietais impius fieret.
Caput eius
Cap. VI .
a Occultam fapientiam.
in zonaès , fed calceatos fandaliis , a
Ne alia induti,aliam in futuro referuent:non vna
tuyicain locis glacialibus contenti eſſe debeamus
& ne induerntur duabus tunicis .
a Alienum eft prædicatore per Jomos curfitare, & ho
fpicij iura mutare.
Et dicebat eis, Quicumq introies
ritis domum,illic manete donec ex
eatis inde.Et quicumq non recepe
rintuos nec audierint uos, exeuntes
с co vobis,
e inde , excutite pulueret de pedibus
ueftris in teftimonium illis . * Etex
a Accepta poteftate & auditis præceptis a domino.
b Quæ eft prima viafalutis.
euntes prædicabant ut poenitentia
agerent , & dæmonia multa eiicie ,
d credidit licet falfo,qipe effet Iohãesba illi ciuitati
bant , & ungebant oleo multos æ
Sic. a Quia tot ſigna fiebant,
gros, &fanabantur.Et audiuitrex
a Pelliceus b Hiero.Non eft fas lucernam abfcou
di fub modio.
Herodes ,manifeftum enim factum
a Chrifti. b Be.Bene fentit de refurrectione,pp.f.ma
ioris potentiæ funt fancti futuri poft refurrectionem.
f
eft nomen eius,& dicebat: Quia lo
hanes baptiſta refurrexit à mortuis;
& propterea uirtutes operatur in il,
10.Alij aut dicebat, quiaElias eft: alij
uerò dicebat, quia propheta eft,qua
a TBTet. b Non dominus prophetarum .
fiunus ex pphetis.Quo audito He
a Be.Hæc pronunciatio vel affirmatiua vel dubitatiua.
rodes ait: Quéego decollaui Iohan
a Hiero. Non per ironiam expreffe pronunciat.
nem ,*hic à mortuis refurrexit.Ipfe
enim Herodes mifit ac tenuit Ioha,
nem ,& uinxit euin carcerepropter
a Be. Tetrarchę Iturex & Traconitidis regionis.
Herodiadem uxore Philippi fratris
tu tenebatur ab interfectione Iohannis,
Adhuc viuentis. quia propter fanctitatem eius quæ erat
.
nota toti populo, timebat fi Iohānem
interficeret, ne totus populus infurge
ret contra eum , vt plenius pater Mat
SIdeo,vel enim.
Iohanem ,fcies eum uiruiuftu & fan
Ctum,&tcuftodiebat eu . Et audito
eo multa faciebat ,& libêter eu
eũ audi "
ebat.Et cũ dies oportunus accidiffet
*Herodes /natalis fue cœnâ fecit pri
cipib? & tribunis & primis Galilee .
Cumqz introiffet filia ipfius Herodi
adis,&faltaffet,& placuiffet Heros
di fimul recumbētibus , rex ait pu
ella:Pete à me quod uis , & dabo ti
a BeTimebat.ne Herodes aliquando refipifceret
vel fratri amicus fieret.
xit : caput Iohannis Baptifte.Cum
queintroiffet ftatim cũ feftinatione
adregem,petiuit ,dicens : Volo ut
In altari.
Dignum faltatione fanguinis præmium.
protinus des mihi in difco caput lo
Opinione non re.
k giofitatis machinantur opus facere ma
hannis Baptifta.Et contriftatus eft
DeLyra
a CSed calceatos fandalijs . G
Matth.x.dicitur qd no portarent calcea
menta.Ex quo pater,qd fandalia no nō di
cuntur calceameta proprie jqa illispo
terant vti apoftoli,vt hic dicit . c CEt
ungebat oleo mul.Ex hoc loco pater
qd vnctio extrema queeft infirmorum
fuit inftituta à Chrifto . d Et audi
uitrexHerodes , Hic cofequenter des
fcribitur opinio Herodis de lefu.Etdi . qui fub
Amendi
uiditur in duas partes,fcilicet principa *
lem & incidētale.fecũda ibi: lpſe em He
tolerabili
redes.Circa primum fciédum, qd ' apo
ftolis prædicantibaductum Chrifti & erit Sodo
mis aut
eius miracula:ga no folu erat predicates Gomor
fed etiam facientes miracula in nomine
rheis in die
eius,Herodes audiuit famam de Iefu &
iudici,
prifta,que ipe decollauerat, & pa mor
tuis furrexiffet,Ex quo pater,op ifte He
rodes no fuit de fecta Saducçoru, quine
+Ma.14.a
gabāt refurrectionë:ſed de ſeca Pha rifę Lucæ.9.a.
orũ qeã cõficebant,vt hř Act,xxiij.Cęte
ra patet ex dictis Mat.xiiij. e Ipfe em
Herd.Hic ponitur pars incidentalis.In
tentio enim principalis euangelifte erat
defcribere gefta Chrifti:Et quia pptero
pinioně Herodis de Chrifto fece rat më.
tione de decollatione Iohannis baptifte
ideo incidentaliter hic defcribit modu
dicta decollationis.Et primò deſcribis
tur eins incarceratio, fecüdò incarcerati
decollatio,ibi:Herodias aute, tertiò des
collati tumulatio ,ibi: Quo audito difci
puli eius vene, &c. Sentētia auté iftarữ
triu partiupatet ex dictis Match .xiiij.ex
ceptis que fequunt circa partefecudam.
f CHerodiasautem infidi.Ipfa em †Mat.14.a
timebat ne Herodes ad prædicationem Luce.z.d.
Iohannis de peccato fuo pœniteret, & H
cã maritofuoredderet:& ideo querebat
mortem Iohannis. g Herodes au
tem metuebat Iohan.Soloenim me
ebat &c.Totuiftud erat fimulatoriu,
vt ex tali auditu Iohannis & obtempe
ratione dictis eius,in aliquibus retineret
populum à rebellione cotraipfum Et fi
militer qd poftea iurauit dare puellęfal
tanti quidquid peteret,fuit maliciofè fa
tum,vtratione iuramenti & multitudi
&
ne magnorum cum eo comedētium hạ
beret occafionem decapitandi Iohannë
abfc rebellione populi ,qui habuit eŭ
excufatum faltem in partepropter ifta.
Et hanc fententiam tenet Beda fuper lo
cum iftum,& qd fubditur: i CEt co
triftatuseft rex.dicit Beda, qd licet tri
ftareturin facie,lętabatur tame in corde
Et conue
Moraliter
*b Quocunq introieritis in
domum & c. Theophilus ne de gula
contingeret eos reprehendi ab alis in
alios tranfeuntes. d CEt audiuit rex
Herodes manife . &c. Sequit poftea
i TEtcontriftatus eftrex & c.Bed.
Diffimulator mentis fuæ triftitiam præ
fert in facie, cum leticiam haberet in me
te,fcelulos excufat iuramento,vt fub oc
cafione pictatis magis impius fieret . &
ideo.pipfu fignandilli q fubfpecie reli
fignantis .Per Herodiadam verò fignat
*luxuria, Per
2
 Glof.ordi . Marci Cap. VI . De Lyra . 101
1or

A a CCaput eius in di.Be.Hiero.Caput legis quod & Chriftus, tis defideriu oftédut.Rurfus ipfe excipiédo fatigatos, docedo in C
àcorpore abfcidit:proprio, i.à Iudaico ppfo , & datur puelle de fcios,fanãdo ægrotos ,recreando ieiunos, tu deuotioe credētiū
getib".i.romanç ecclę& puella dat mři fuæ,adulterç.i.fynagogæ delectetur infinuat. i CEt pedeftres.Nota qa non in alia mas
in fine crediturę, Corpus Iohannis fepelit, caput in difco loeatur : ris ripā fine Iordanis nauigio puenerüt.Sed träfito aliq freto vľ
Ira humo tegitur,fpus in altari honoraf acfumitur. Beda , los ſtagno pximos eiufdé regionis locos adierunt,q etiã pedeſtres in
hānes capite minoratur.i.fama illi qua digente puenire potuerut. k CEt mi
Chriftus appro credebať minorari ofte fer.Beda ,Quo mifert? fit, Marthe ple
rex. Propter iufiurandum, & pro
DAB

dit.Chrift in cruce exaltat.qa q ppheta a Be.vult omnes fimu¡ fceleris fui effe confortes vt in'lus nius exponit hoc modo, Et mifertus eft
14

tm credebat,de" & dñs pphetaru eftco . xuriofo conuiuio cruentę e pulę deferrentur. eis,&curauit laguores ecru.Hoc eft em
$
=
J
£

gnit.Vn & ipe Iohanes :Illum oportet pter fimul recumbentes noluit cam pauperu& no habētiū paftorem veraci
CO Johã.3.b crefcere,me aut minui. Iohanes aut que
contriftari : fed miffo fpiculatore ter mifereri, & viam veritatis aperire,&
†& prin . oportebat minui,cu dies decrefcere inci Altari. laguidos curare & ieiunos reficiédo ad
*rex
piut nat ? eft.Chrift? aut qeftlux mudi, præcepit afferri caput eius in difco : laudem fuperne largitatis aiare quæ fe
1032 cufincipiut crefcere dies. b'CEt tule. quëtia eũ fecifle declarat, 1 CEtcum.
& decollauit eum in carcere. Et attu Die declinata Saluator turbas reficit, ga
Iofeph'an Be.Iofeph narrat Iohane vinctu, in cas
a Chriftum . b Legis.
ti. Iuda.li. ftelli Macher õta adductu,ibic trūcatū velfinefeculi propinquate,vlcũ folus
18.ca.14. Ecclefiaftica narrat hiftoria,in Sebafthe lit caput eius in difco , & deditillud
fticiæ p nobis occubuit, âdiutina (piri
a SEcclefia de'gentibus. Synagoga.
vrbe paleſting, quæ dicta eſt quõdā Sa talis inediæfum liberati fame. Bed.
puellæ , & puella dedit matri fuæ:
†Mat.14.b maria.Tpevo Iuliani paganos inuiden b Alle.Chriftü deferta gētiů petété mlę fi
tes Chriftianis,q fepulchru ei?folicitu † Quo audito difcipuli eius uenes deliu cateruæ relictis moenib' prifcę co Allego ,
dine frequétabat, monumēti inuafiſſe Literam.
uerfatiõis,neglecto variorú dogmatū
& offa ci' p capos difpfiffe, & rurfus col runt,& tulerunt corpus eius , & po pfidio fequui, &cum primu not in lu
lecta igni cremalle, ac denuo per agros * fueruntilludin monumento.Etcodea deus)tunc exaltatus eft fuper cælos P§.75,a
fparfiffe. Affuiffe tñibi de Ierofolymis a Riui ad fontem, & fuper omnem terram gloria eius;
d b
monachos,q imixti paganis offa legens uenientes apoftoli ad Iefum ,renun Nicolaus deLyra. Kate illis
tib',maxima coru precogregauerüt, & Gratias agentes
ad Philippi Ierofolymã detulerūt, & il ciaueruntilliomnia que egerant, & aCEt conuenientes.Hicdefcribi
le mifit ea Athanafio Alexãdriæ vrbis a Ne malis confentiatis. tur reuerfio apkori ad Chriſti, vbi pri
· cōdefcefto Chrifti ad apo
50 ,& ibi poftea feruata Theophilius
epo,& docuerant. Et aitillis: Venite feorolos
a Hic Breuis requies fanctis,longus labor. Ideo . redett es, fed & ad pplin ipfum fe
bére Theodofio oib? gentiu phanis de
ftructis,expurgato â fordib " teplo Sera oportuit difcipulos requiefcere:Brant enim &c. quētē,ibi: Et viderūr, Circa primū diciť
·
pis offa eadé ibi pofuit,& bafilica in ho ' fum in defertum locu, & requiefcis Et cõue.de prædicatione redeutes ad
a Felix ftudium difcentium. SVt latro.
nore fai Iohanis cófecrauit. ipfum. b CRenun.miracula faciēdo.
tep ufi llu m . Erå nt eni m qui uenie, ¿ CEt docuerat.prędicãdo oftédeas.
Eccled.bueniētes,Hiero. Ad locü vnde exeunt SVt ludas.
Alumia redeūt,deo gratias fēp referπūt fu tes,qd' mādatu eius executi fuerat fideli
tabibant bant,& redibant multi.Et necfpa
per his quæ acceperut. d Oia quæ. ter, d CEt aitil.compatiédo eisde la
Felix labor docentiữ.FQuia nondü eft conuitiumhorum. Venitefe.vt.f.poft
Nofolu quæ ipi egerat & docuerat apli f boribusfuis, e
cium manducandi habebant . Eta labore quiefcerec aliquãtulu.in hoc ofte
domino renuciat,fed etiã quæ Iohanes
a Nonfolu difcipuli,ſed că domino vt Matheusdicit dit Chrift' qd' prædicatores bi diuini
Luz eis docétib? paffus fit. Vel fuivt eiufde
B fcendentes in nauimfabierunt in de
H Iohanis difcipuli ,ficut Matthæ fcribit, poftlabore poffunt recipere recreationafcedens
Mar.14.b vñfequit:Et ait illis. e CVeniteſe. a FIgnis non abſcõditur qui ſemper lucet,
ne copetetem , f Et afcendit inna. tesi nauim
fertum locumfeorfum.Etuiderunt &
Bed. Nofolum requietionís cauſa,ſed vtfegregati à turbis poffent quiefcere. tabijc
myfticè fignificat, q& reli &
ta Iudæa que eos abeūtes ,& cognouerunt multi, g CEtuiderunt.Hic cofequenter des D
i
fibi pphetiæ caput abftulerat,nocreden & pedeftres de omnibus ciuitati fcribitur codeffentio ipfi Chrifti ad po
do in deferto eccliæ que virũ nõ habue pulu ipm fequëtë.Et primò defcribitur
bus cucurrerunt illuc , & præuene dicta codefcentio.fecundò Pharifæoru † Mat.9.d
rat,✯bi cibaria qfi panë & piſciũ epulas
*& conue effet largitur.Ibi em predicatores feti q runt eos . * Et exiens uidit turbam confutario.ca.fequenti.Circa primum
nerut adil apud Iudçã no credêté,ſed cōtradicente 1
* multam Jeſus , & mifertus eftfuper primò defcribitur condefcentio Chrifti
lum. diu graui tribulatiõe pmebât,regē ade ad populosipfos pafcendo . fecundò ad
eos : quia erant ficut oues non ha
ptifunt de gétib" gřa fidei collata. Ve, difcipulos eos de periculo liberado, ibi :
Seorfum ducit quos elegit, vt inter ma ' bentes paftorem : & cœpit illos dos Et coegit difcipulos fuos.tertiò ad infir
t
le viuentes mala non attendat,vt Loth, ceremulta . Et cum iam hora mul, mos ipfos curando, ibi:Et cum tranffre
in Sodomis,& Iob in terra Hus , & Abs a'sVefpere:vnde Lucas :Dies autem cœperat decli. taffent.Sētētia aut iftarum trium prium
†facta effet días in domo Achab.Et aitillis, fCRe tåffieret , accefferunt* difcipuli eius patet ex his quae dictafunt, Mat.xiiij . vf ad eum.
+multa quead finem illius ca.exceptis quæ fes
gefci.vrjaues i ramis finapis.Pufilla hic dicentes : Defertus eft locus hic : &
Táírcuiacè reges fetis ,lōg' labor:fed poft dicitillis, quuntur.Quantum ad primam partem
tes vt requiefcat à laborib" fuis. g Erat iam hora †præterit : dimitte illos , dicitur: i Erant ficut oues non.
enim.Hiero.In arca Noe aïalía que in Sacerd otes enim illius temporis & prin
ut euntes in proximas uillas & ui
t? erant foras mittebantur: & quæ folis cipes erant ficut lupi rapaces fpolians
cos emant fibictbos , † quos mandu
erant,intus erumpebant.Sicin ecclefia tes populum bonis temporalib " & per
Iudas difceffit,latro acceffit.Qnādiu rece malum exemplu fpiritualibus : fed Chri † quid em
ditur à fide,nec ecclefiæ requies eft finemoerore. Rachel plorans ftus tan bonus paftor paſceb at eos ſpũaliter cōtinuè ✯bo do, mãducēt,
Ierem.31.c. filios fuos &c.Non eft hic conuiuium in quo bibatur vinum no trinæfuç,& aliqñ corporaliter, fecüdum qd dicit cofequenter, no habent,
&
uum ,cum cantabitur canticum nouum in cælo nouo. & in terra Euntes emamus
noua ab hominibus nouis ? Cum quinque panibus & duobus *luxuria,Per faltatricem diffolutio libidinofa.per quas Iohan
Roma. 9. f pifcibus quinque milia hominum vefpere vitæ pafcentur? Cum nis id eft hominis gratiofi frequenter procuratur mors fpirituas Moraliter
1.Cor.13.d decem cophini octaua virtute fragmentis pleni colliguntur:Cu lis,& aliquando corporalis , d Et ait illis:uenitefeorfumn .
funt fuper thronos.xij. tribus Ifrael.quæ funt fragmenta Abras Theophil'.Quiefcere facit Chriſt' difcipulos fuos, vt diſcãt præ
ham Ifaac & lacob. quando reliquiæ Ifrael fal.fi. quando facie pofiti, quòd qui laborant in opere &fermone requiem prome
ad facrem deum videbim": q' in lege Moyfi & prophetis & pfal rentur: & non debent continuè laborare. hCEt pedeft. &c.
1.Iohan.z.a mis de Chrifto legimus.Vnde poft quartam vigiliam noctis co Adhuc temporibus iftis pauperes & mediocres perfonę magis
pefcit Chriftus Iefus tumorem maris ambulans fuper illud, & di currunt ad fermones magnæ, kCEtcum iam hora mul
cit:Confidite ego fum,quia cum videbimus ficuti eft;tunc ceffa ta &c.Beda.Myftice declinata die,turbas faluator reficit : quia
bit ventus & procella,Iefu fedente & regnante in naui que eft cum fol iufticia pro nobis occubuit,a ſpiritualibus inediæ tabe
vniuerfalis ecclefia. h Abierunt indeferto.Be. Petendo fo fumus faluati, Prouocat apoftolos ad fractionem panis.inli
litudinem fidèm turbarum an fe fequatur explorat & exploratã nuans quotidie per eos fint corda noftrapafcenda , corum fci
dignamercede remunerar,Turbæ autem non iumētis non ve licet literis & exemplis.Per quinq; panes quinq libri Moyfi.per
hiculis ,fed proprio labore pedum iter deferti arripiunt, & falu, duospifces prophetæ & pfalmi figurantur . Duodecim cophini
tis defiderium P in funt duodes

1
 Glof.ordi. Marci Cap . VI . Glof.ordi .

E a CDate illis.Prouocat apoftolos ad fractionem panis, vt il emolliendo decipiant crebris jà domino precibus imploremus, G
lisfe non habere teftantibus,magnitudo figni notefceret. Et infis k CAd Bethfaidam.Be.Bethfaida ciuitas eft in Galilæa An
nuans,quia qridiep eos ieiuna cordafunt pafcenda', cũ eorũ exē dreæ & Petri & Philippi ppeftagnü Genefareth.Sed Marcus die Lucæ.9.
plis vel verbis ad amãda cæleftia fufcitamur . Notandum , quòd cit pacta refectione venille trans fret ad Bethfaidam:Lucas q
Joha,6. a hoc panữ miraculu Iohannes fcripturus premifit, pximü effet in locis Bethfaida factu fuerit miraculü.Ait em: affumptis illis fe
Mar14.b pafcha.Matthæus & Marcus hoc interfe cef,ſeor,in locûdefertum qui eft Bethfai
do lohanne,continuò effe facti dicunt: a Q.Veftrum eft officium. dæ.Qu ' cum cognouiffet turbæ fequu †Ma14b
tæfunt illu,& excepit cos &c.vfque ad Luce.9.b
vnde colligitur Iohanne imminete pacent.Et refpondes ait illis : Date illis
fchafuiffe decollatu,& alio fequente pa 3 refectioné illa, Sed forfită Lucas defertu Ioh.6.a.
manducare.Et dixerunt ei:†Euntes locú geft Bethfaidæ, no ipfius viciniam
Allego. fcha crucifixu dominum. b Quing .
Bed.Alle.Quinq panes quinq Moſai emamus ducentis denariis panes , ciuitatis dixit,fed loca deferti ad eã perti
cæ legis libri, quibus diuinæ æternitatis & dabimus illis manducare.Et dis nentis,Marcus em dicit aperte, qd præs
cognitio,mundi creatio, curfus labētis cederent eu adBethfaida ,vbi ipfi fines
cit eis: Quotpanes habetis: Ite & ui
feculi,& vera deo feruiedi religio.hữa ciuitatis notat.Lucas verò g no!dicit in
no generi innotuit.Duo pifces, pfalmui dete.Et cùm cognouiffent , dicunt: defertu locu geft Bethfaida, fed qui eft
Libros Moyfi. Prophetas & pfalmos
& prophetæ, qui eruditu in lege dei po Bethfaide, forte non ipam ciuitate, fed Ioh..a
*per conui pulum de promiffione dominicæ incarb Quinq , &duos pifces.Et præcepit locudefertu ad ipfam ptinente intelligi

uiafup vi! nationis nouægratiæ dulcedine pafces
ride herbă. bant quibus tota veteris te.feries com
Luc24 of prehenditur .Vnde :Oportebat omnia
impleri quæfcripta funt in lege Noyfi
&prophetis & pfalmis de me.Et cũ ape
ruiffet illis fenfum,vt intelligeret fcriptu
ras,&intellectas fideliter auditorib" tra
derent,quafi benedicens apoftolicis pa
nibus &pifcibus:& eos internæfuauita
tis dono multiplicans turbis difpartiri
Johã..a
præcepit.Etbene (ecudu Iohannem pa
nes hordacei dicuntur, qui cibus eftius
mētorũ maxie, rufticorum ac feruoru:
qa incipientibus auditoribus afperiora
1,Cord & quafi groffiora funt comittenda præ
cepta.Aialis verò homo no perdpit ea
quæfunt fpiritus dei.Et ideo dñs cuic
pro viribus tribués dona,& femper adfunt.Et fuftulerunt reliquias frag,
perfectiora prouocans. Primò quinq
panibus quinq milia.fecudo, feptë pas
nibus quatuor milia reficit ,tertiò, difei
pulis fuæ carnis & fanguinis myfteria
credidit,advltimum verò magno mus
*pães ferè, nere dat electis vt edant & bibat fuper
F menfamfuam in regno fuo, c¶Secu
+Mat.14.c du contu.Bed.Diuerfi diſcubit",diftin
Ioha,6,b ti ordines ecclefiaru qui vnam catholi
cam faciunt.d Per cente.
& quin.
illis , utaccumbere facerent omnes ,
Diuerfos ordines.
fecundum contuberniaſuper uiri
Continentem carnem.
foenum.Et difcubuerunt tin par
a Perfectam requiem. FRequiem .
&
tes percentenos & quinquagenos .
·
Etacceptis quinc panibus & duo,
a Surfum dirigendam aciem mentis fignificat ad lu
cem fcientiæ quærendam.
bus pifcibus, intuens in cælum be
nedixit, & fregit panes : & dedit dis
Quifunt difpenfatores verbi. Aperirent.
fcipulis fuis,ut ponerent ante eos,
& duos pifces diuifit omnibus . Et
manducauerunt omnes ,& faturati
mentoru duodecim cophinos ple
nos,& depifcibus.Erant autem qui
manducauerunt* quing milia uiro,
a Quia ficut Iohannes poft hanc refectionem ftas
tim continuat,venturi erant vt caperent, & faces
renteum regem.
i
rum.Etftatim coëgit difcipulos fu
os afcendere nauim, ut præcederent
J
* eutrans fretu adBethfaida duipfe di
2
voluit.Iohanes dicit turbas manducaſ
P
fe pane iuxta Tyberiadě, & afcendentes
Li
nauim difcipulos veniffe in Capharna tperare
um trans mare, quæambę funt ciuitates las
in Galilæa iuxta ftagnữ Genefareth; q
eria Tyberiadis à Tyberiade ciuitare fic
vocat. 1 CAbijt in mon.Beda. Bene
orat qui deu orando quærit, à terrenjs
adfuperiora pgrediens, verticem curig
fublimioris afcedit.Qui de diuitijs,aut
honorefeculi, aut de morte inimici orat
in imo iacés viles ad deum preces mit
tit: Orat autem dominus, non pſe,ſed Ioh.g
pro me. Nã & fi omnia pofuerit pater
in manu filij,fili tñ vt formā hois im alde
mo
pleret obfecrat patrē pro nobis,q aduo H
catus eft nobis.vñ:Aduocatu habemus
Stade
apud patrē Iefum Chriftu. Si aduocar.Ioh
eft,deber pnris iteruenirepotis Non rbantu
ergo qliinfirm" obfecrat.fed quafi pius
impetrat. Oia que vult poteft, quia ad
uocat" &iud ex nofter eft alterupietatis
officium , alterum poteftatis infigne.
kapor
KEtiplelo
Nico.deLyra.
a Euntes emamus ducê &c.
loh.vj.a.dicit,q Iefus quefiuit à Philip

Per quinquagitabis
jubilei requies.Quin mitteret populum . Et cũ dimififfet
facit. & a Be.Pro fe obfecrat,fed pro me impetrat.
ideo vtriufq; quietis perfectione figni- 1 cos , abiit in montem orâre.Et cùm
ficat.f.corporis & mentis.Qui em quie
fcit ab actibus prauis,requie habet cors
poris.Qui aut â cogitationibus etiã peruerfis,requie habet men
tis. Bn autfup viride foenu difcübētes,dei pafcunt alimētis, q
perftudiu abftinētię,calcatis illecebris carnis,audiēdis implēdifģz
verbis dei opera impēdūt.Ideo alij qnquageni, alij ceteni, qa
regefcit pri" à malo ope,vt poft fit etiã requies in mente, e CEt
acce.No noua cibaria creat,qa incarnat ,nô alia & quæ fcripta
crat prædicat: fed lege & pphetas myfterijs grauida effe demons
ftrat fCFregit.Et ante turbas poneda diftribuit difcipfis fuis,
qa facraméta fanctis doctorib",q hæc toto orbe prædicent, pare
fecit. g CEt fuftule.Be.Secretiora myfteria quæ rudes capere
nequeunt,perfectiores diligêter inquirur.Nã per cophinos,duo
decim apoftoli:& papoftolos fequêtes doctores figurantur. fo
ris deſpecti ,intus falutaris abi reliquijs ad alenda humiliữ corda
cumulati . In cophinis enim feruilia gerunt opa:fed ille cos paa
nis fragmētoru impleuit ,q infirma mũdi, vt fortia frågat vel co
.Cor.1. d
*
fundat,elegit. h Quinq mi.Bed.Propter quincfenfus cor
poris.Hi dñm fecuti,fignificant eos qui in feculari adhuc habitu
pofiti,exteriorib qua poffident bn vtinorūt.Qui rectè quinq
panib' alunt:qa neceffe eft yt tales legalib adhuc præceptis in
ftruant.Qui aut mūdo oino renūciant,& quatuor funt milia &
feptépanib? refecti,hoc eft euägelica perfectione fublimes,&ſpi
rituali gratia intus eruditi, i Et fta.co.Exemplum dat nobis
vtin oibusbonis quç agimus humani fauoris retributionem vi
remus:ne nos operatio virtutü ad cócupifcentiam Alectat tempo
raliu.Qipfe dñs nobis infinuas ,cũ hi qui virrutes eius admira
bantur,regem eu facere vellent,fugit in monte orare: Crucifixo
ribus promptus occurrit, vt fcilicet parati fimus ad aduerfa toles
ad blandimenta fi arriferint, & ne nos fi affluanc
randa,cauti to
emolliedo
po Vñememus panes , vt mãducēt hi.
fubdit:Hoc aut dixit tētās eum.
Ipe em fciebat qd effe factur :& tuc Phi
lippus refpōdit,vt ibidē dicit: Ducētorû
denarioru panes non fufficiut eis &c.q.
d.Tătu preciữno habem? cũpaupes fimusEt hic Marc dicit dis
feipfos generaliter hoc refpödiffe,licet aliq modo fub alijs ✯bis.
Eutes emamus ducentis denarijs quafi dicat fi vellem eis dare ad
manducan du,oporteret nos ire ad emendum panes precij dus
centoru denariorum.&tñ hoc precium nonhabemus: & fic fe ex
cufabant perimpotentiam.Dicuntur autem hic diſcipuli refpõs
diffe illud qd
' folus Philippus refpondit.Tum quia non folum ex
pfona fua fed etiam aliorum loquebatur.Tum quiaillud quod
facit aliquis de aliqua communitate vel dicit, dicitur communi
tas hocfeciffe vel dixifle:& tunc difcipulis fe excufantibus de dati
one ciborum populis Chriftum fequentibus dixit Chriftus qo
hic habetur, b Quot panes habetis &c.quinque pas
nes & du. pifces.Io.vj.dicitur folus Andreas hoc refpondiffe:
per alia tamen verba dicens:Eft puer hicvnus qui habet quinq
panes &c.Dicuntur tamen hic difcipuli hoc refpondiffe in gene
rali,quod dixit Andreas eo modo ficut dictum eft de Philippo.
Circafecundam partem dicitur: c CEt ftatim coegit difci
pules fuos afcendere nauim ut præcederent eum tras fr.
quia non libenter recedebant abſque magiftro fuo, eius focieta
te &doctrina delectati. d¶Ad Bethfaidam dum ipfe.loc
erat vnde recedebant. eCEtcum dimififfet.p hoc oftendens
qd' prçdicator verbid iuini debet poft fermone fuum ad deuin
oratione redire, vt quidquidiboni ibi fecerit glorie dei afcribat.
Etvolebat
Moralite
*funt duodecim fructus fpiffancti, quibs reficimur in eucharis
ftiæfacramento. e CEtcum dimififfet eos, abijt in mon
tem.p học oftédés, op oras no debet in terrenis defiderijs iacere,
*Erat nauis
 102
Glof.ordi . MarciCap . VI . DeLyra .
Us,G
An taſma effe,& tamējā viderāt tātamiracula eu feciffe, qd ' credere de C
Aa CEtiplefolus &c.Qui aliqñoino in periculis eccliam des
HisLuczy bebatipm fuper aquaspoffe ambulare. Circa tertiam ptem dicit
feruifle videtur.vn:Vt quid die re.lon. &c Sed ga differt auxiliū
K
Pfal.9.d, no aufert fubfidiu.vn fequit: b CEt circa quar.Beda . Station c Cuq egref.ef.de.co.f.illi deterra Genefareth.quia per
sit nes & vigilię militares,horarū fpacio diuiduntur patet ergo cos famã quã audierat & miracula que aliqui eoru viderat,cognoue
rūc qd'ille erat,q infirmos curabat, &mirabilia, alia faciebat. &
tota nocte laboraffe,& diluculo appropiuquãte auxilium habu
a

ideo fubdit: d CEt percur.uni.re.

ut iffe:quia cu preffuris obfita į huana fragi
dLu litas paruitaté virtũ fuarũ cõfiderat, i le
t
Joh nihil nifi tenebras anguftiaru & hoftiu
1 infurgentiú æftus cernit.Cumverò men
tě ad fupní præfidij lume,& ad *ppetuæ
retributioisdona erigit,quafiinter vm. * &ipfefolu in terra . Etui
bras noctis repete ortuluciferi confpicit
qui die pximu.i.Chriftü nüciet,Lucifer
b portabat Chriftus ficut & lege feruauit:
nāc tres horas noctis.i.totam vigiliam
matutina illuminare dicit. c CEtuo
lebat. Bed. Vt ad horam.f.conturbati :
+Mar.14.c fed cótinuo liberati, plus liberatiois fuæbula
miraculumftuperet,& ereptori fuo ma
Pfal.41.c.
iores gras referret.Sic fæpe diuia pietas
Ifa.43.a. in tribulatiõe videtur fideles deferuiffe
quafi laborates in mari difcipfos putet
Iefus voluiffe præterire, vnde ; Quare
mede . qua cõtri in ,dữ aflime.inimi
Sed cötinuo domin' adeft, qfi diceret:
Cũ tráfieris p aquas tecüero ,& Alumina
* du més ad fupni lumis claritate oculos e
no operient te: cu ambulaueris inigne,
It nocōbureris ,& fläma nõardebitite.vn
at
de fequitur:Et ftatim loquutus eft &c.
ས་
a Sic ecclefia in fluctibus feculi tendens ad littus pa
trię celeftis.
fero effet, erat nâuis in medio mari,
a Pietatis afpectu.f- corroborat.
s dens cos
laborantes in remigãdo , erat enim
SFlatus demonum.
uentus contrarius eis.Et circa quar,
tam uigilia noctis uenit ad eos am,
Comprimens omnia perícula mundi.
b Xa
ns fupra mare,&uolebat præ
Ad horam, vt gratior effet liberatio.
terire eos . Atilliutuiderunt eum
ambulantem fupra mare , putaue,
Non enim putabant verum corpus fuper aquas ince
dere poffe.
runtphantaſma effe , & exclamaues
runt : Omnes enim uiderunt eum ,
Ifidorus.videbimus eum ficuti eft.
& conturbati funt : Et ftatim locu
tus eft cum eis, & dixit illis:Confidi
quia Gerafeni miferunt per ciuitates ad
hoc,qd ' adducerent infirmi ad præſen.
tia Chrifti, vt fimbriam veftimēri ei” tās
geret.Iudæi em erat diftincti ab alijs gē
tibus,no folū in lege,fed ctiã in habitu:
qa Numeri.xv.precipit, qd ' faceret fim.
briasi angulis pallioru,& tale habitum
& ad tactu huiufmodi fimbriarum cu .
rabantur infirmi.
Erat na.in me.ma.&c. Nauis
eft corpus humanum , in q fed'm Pla Moraliter
tonicos aia eft ficut nauta in naui: quæ
fluctib' paſſionu iræ & concupifcentiæ
(quæfur in organis corpalib" ) frequen
terimpell it & aliquãdo piclitat.nã mos
tus paffioisaliquando fubuertit judiciü
ratiõis.Sed quarta vigilia quæ termina
turiluce matutina,Chrift" venit: quia
rigit,paff ionü ipet? côgefcit:& tunc fit
applic atio ad terra Genefareth.i.genes
rātis aura,p quã fignificat fpus aurales †Mar4.d

Els d Putauerüt.Bed.Adhuc hæretici te: ego fum ,nolite timere.†Et afcen

Bcelefiam. nis, vbi eft dñs,inj . Reg.xix & fanantur
putant phatalma effe,nec vera carne de
er virgine affumpfiffe.Theodor? em Pha infirmi à languore peccati.
+2

dit ad illos in nauim & ceffauit uens

1: CIn ca.vj.vbi dicit in poftil.Nec eft
tvalde fus ranitan ? eps fcripfit pondus corporale,
tus. Etfplus magis intra fe ftupe verifike,qd tanto tpe fuerit ociofus.
OH pram odữ ſcď'm carnē nō habuiſſe dominữ,ſed ab a Magnitudine miraculorum, & non cognitione deita Cũ Chriftus etiã in
IS fo podere & carne fupra mare ambus tis, & hoc eft:Non enim &c. ADDI I
hac vita fummum
cal *& admi, laffe , Fides aut catholica & podus eum ' bant . Non enim intellexerunt de
0 SQuare. gradu cōtéplatiõis attigit,nullo modo D
rabantur fcdm carne habuiſſe prædicat , & onus
IS panibus :erat enim cor eorum obcæ dici potuerit ociofus,etia fi aliquando
corporeum & cũ pondere & onere cor
ad ab omi actiōe feu exercitio corpali ceſſaſ
+Ma.14.d porali incedere fupra aquas non infufis catum .† Et cum tranffretaffent ues
CS fet:hoc em ptinet ad cõtéplatiuā vitam
pedib.vnde Dionyfi" in opufculis de
nerunt in terram Genefareth ,& ap ab exteriori actiõe gefcere fcdm Greg.
40

76 Xinportu diuinis nominibus ita ait: Ignoramus

10
B qualiter de virgineis fanguinibus alia
lege prêter naturale formabat, & qliter
no infufis pedibus corporale põdus ha *
bentibus & materiale onus,deambula
bat in humidam & inftabilem fubftans
tiam. e Noliteti. Prima fubuétio
D₁ eft pellere timore, fecüda, tepeftate pręs
bi
fentiæ fuæ virtute copefcere.Nec miru
E
plicuerunt . * Cum egreffi effent .U in vj.moraf.&io irrationabile eſt attri
$Incolę. buere Chrifto occupationē i artıb? mo
chanicis ad remouédi ab eo ociofitaté:
i de naui, continuo cognouerunt eur,'
Mirafides,non preſentium tantum falute continenti nec ex hoc qd illide Nazareth ipfum
funt,mittunt ad illos per circumitum ,vt currant om
nes ad medicum. fabru vocabat,cócludit ipm fuiffe fabrū
& precur ren tes uni uer fam * reg io, a ficut nec fegi ipm habuiffe forores, licet
ipi dixiffent.None forores er? hic nobif
ne illam , cœperunt in grabatis eos cũfut? fed fabrũ ipm dicebant ad vilipe circumia
glafirmos
dēdā doctrina Chrifti:Frequéter em hi centem

ri fi domino afcendētein nauim ceſſat vē

qui fe malè habebant circumferre, qoccupati actiõib" corpalib", deficiūt
-q. tus:qain quocuc corde per gram fui
ubi audiebant eum effe : & quocuq ab itellectualib". Vidicedu'fed'm Au.
Lig amoris adeft,mox vniuerſa vitiorum &
introibat in uicos uel in uillas aut cí q eo ipo fabrũ Chriſtū credebant,q fas
aduerfantis mūdi & malignorũ ſpiritu
um bella gefcut. f CNo em.Be. Mis bri filiü qa coiter fili credut hre arte přís
ad uitates,in plateis ponebat in firmos CIneo.ca.vbi dicit i poftil.Ex q pater
Us raculo panu,qd ' effet rerü cõditor often h
& deprecabantur eum ut uel fimbri qďſandalia non dicuntur calceamenta.
={ dit.Ambulando fuper vndas, qd ' totu Non Manifeftū eft ex cõi
1
corpus habebat, liberu ab omi grauedi
am ueftimenti eius tangerent : & ADDI.II• modo loquêdi, qu
ne peti.Placãdo vētos &vndas, qď ele a SHoc infuturo.JQuãdo aufugiet dolor & gemitns.
mētis domiaret oftédit.Sed carnales ad fandalia funt queda fpecies calceamenti.
H
quotquot tagebat eum ,falui fiebat. Calceamētu em fe habet vt gen? ad oia
huc difcipuli magnitudine quidë virtu
qb' pesiduit.Vn fi apli,phibet ne aliq
tu ftupebãt,fed diuinæ maieftatis veri
mo portaret calceamera, put itelligitPo
tatem no cognofcebāt. g¶Cognoue.Rumore , non facie vel
ftillator,ex cofequéti nõ poffent portare fandalia, cũ fint quæde
magnitudine fignoruțetiã vultu plurimis not erat. h Fimb.
fpecies calceamenti:& fic effent eis iniuncta contraria præcepta,
Bed.Minimum mandatum qď qui tranfgreffus fuerit,mínímus
quod eft manifeftè contra rationem.vnde aliter dicendum eft.
vocabitur in regno cælorum:vel affumptionem carnis per quã
venimus aad verbum dei. Ad quod fciendum, op calceamenta feu fandalia poffunt duplicia
ter portari.Vno modo in pedibus prout comunit? fit.Alio mos
Nicolaus de Lyra. do ligata fub cingulo vel recondita in facculo vel in pera & hu
iufmodi :prout pauperes itinerantes qñq faciunt, vt cum cora
bEtuolebat præ.co modo ficut poft refurrectionem fu rumpuntur vel deficiut calceamenta feu fandalia quæ habentin
am ambulans cum duob⁹ difcipulis fuis euntibus in Emaus,fin
pedibus,prouideantfibi de alijs,quæfecum portant modo præ
xitfelongi" ire vt habet Lucę vlti.Nec tamen fuit ibi aliq duplis dicto.Primo modo nuncfuit prohibitum apoftolis vti fanda
citas feu falcitas fecumduc dicitbea. Greco.Hoc em fecitvt fic
lins nec calceamentis fcilicet in pedibus:quia hoc pertinet ad ves
oftéderet fe eis exterius qualis apud eos erat in mentibus eorum
locius feu expeditius incedendu.Vnde Ifraeliticis vt citius exis
interius. erant enim dubij in fide refurrectionis Chrifti,& tardi
rent de Aegypto,& no defidiofè ambularent,præcipiebat à dos
ad credendum,vtibide dicit:& ppter hoc dubiu erat aliquâtulu
mino vt haberent calceamenta in pedibus,prout ipfemet poſtil
clogati à veritate & ideo apparuit eis in peregrina effigie & finxit lator dicit Exo.xij.Scdò verò modo prohibitu eft apoftolis cun
fe lõgi, ire qa cales apparitiones fiut coiter fcdm difpofitlonë in tibus ad prædicandu,fcilicet portare calceamēta in faculo vel hu
teriorem ipforu quibus flut:Et eodé mõ dicit hic q volebat præ
iufmodi:qa hoc eft impedimentu itineranti,ficut & alia fupflua
terire cos:qaerant paruæ fidei,fcdm op dicitin textu,ga putabat vəl duplicia quç oino phibebani aplis eutibus ad prædicandu:
phantafma effe
piin vt in præfen
 Additio Marci Cap . VII . Replica

E vt in pręſeti ca.Veritas aut hui, diſtinctionis.f.de duplici mõpor intellectualis cotéplatiõis: vt Bur,arguit, ficut nec dolorfumm? G
tādi calceamēta,patet ex mo loquédi facręfcripturę.Nam Math. in paffione potuit remittere fummam fruitionem.de quo alibi.
x.b.vbi calceamenta eis phibebat ,no phibet eis portare in pedi In co.c.vbi cócedūť aplis fandalia,Poftillator volés faluare lis
bus,Dicit enim :Nec calceamēta, nec virgam . Sifr Luc.x.a.dicit: tera.Mat.x.vbi phibet calceamēta, dicit fandalia ppriè non effe
Nec peram nec calceamēta, nõ exprimes in pedib?, fecúdũ Marcũ nec dici calceamēta ,Bur.vult, qd fandalia fint con tenta, vtfpes
in hoc ca.no pmittit aplis portare fadalia fimplr:ga hoc effet co cies fub genere calceamětoru.Et foluit eã cõtrarietaté quã mouit
tra alíud preceptu de directo,fed pmittit eis calceare fadalijs ,qd
' Poftillator de Mat.x.& hic p portare in pedibus vlinfacculo &c.
eft portare fandalia prío mo:vñ expffe dicit:Sed calceatos fanda Sed no videt maturu de hoc oportere fieri mandatu, qd raro &
Ins,Similiter Apts ad Eph.vj.c.i cade materia dicit: Calceati pe pviles pfonas fieri cõfueuit.f.portare calceamenta'in dorfo liga
des i preparatione euagelij.No em dicit, portei calceamēta:qd ta.Ridiculofa igitur videt diftin&tio Burg.Satis em dictum arbi
pōt itelligi ſcďo mo portãdi ,fed q portent in pedibus. & fic in tror de vfu calceamētoru in pedib" Chrifti & aploru fup Mat.x.
his duob' præceptis nulla eft cõtradictio,cua fifandalia & calcea Defandalijs aut hic coceffis fecus eft,qa no ptinet ad gen" cal
mēta p codefumat, & de hac materia vide.š.c.j.i additiõe fcďa ceamētoru:Gen' dico logicu:fed ppter fimilitudine vfus refpes
REPLI Inca.vj.vbi dicit:Nonne hic eft faber.dicit Poftilla &u pedu,modulhabet'calceamēti,que alio noïe dicunt caligę, iu
tor,q no eft verifile Chriftu à iuuentute vfqz ad xta illud Act.xij.b.vbi dicit Petro: Calcea te caligas tuas, græcus
tricefimum annum fuiffe ociofum. Bur.dicit Chriftum non des fermo habet fandalia,vbi nos caligas;Et vt quidã volut,ſandalia
buiffe opari opera mochanica, qa impediuiffet opa intellectua funt infoleis integra,fuperius aperta,& fic cu non fint calceamen
lia, in qbus Chrift? fūmũ gradữ tenuit:iõ ociofus dici nõpotuit: ta,habet tamêjaliquid fimile: qa pedu cõtra afperitatem viæfunt
Hoc dico,q ad factũ,q &ſi Chriſt” nihil opando corper ociofus munimenta.& fic phibitis calceametis, cõcedunt fandalia fine co
nofuit,prębuiffet tñ exëplu ociofis,q ab eo furneret velame ex trarietate,Ad plenam enim calceationew requiruntur multa,fci
cufatiõis.Laborauit igit ficut & orauit,nõ ad fuffragiũ, ſed ad exé licet caligaligaturæ &c.Ab huiufmodicuriofitate funt apoftoli
plu.Nec talis labor in Chrifto potuit remittere ſummulgradum prohibiti,& cæteris quæ in litera enumerantur,fandalijs coceffis
intellectualis
NICO.DE LY.
GLOS.ORDI. Caput . VII.
K Tconueni. Cap. VII .
Tconue. Capl VII. Tconueniunt ad eu Poft defcripta eft erga diz
Beda Patet'quâm verafit co fcipulos Chrifti codefcenfio
feffio domini ad patrem qua pharifçi,& quidam hic cofequenter defcribitut
b
dicitur:Quia abfcondifti hęc de fcribis uenientes Pharifæoru cofutatio,& hoc qdruplicit
&fapientibus & ad prudentibus, & reue Primo in eoru obferuatijs.Secundò in
ab Ierofolymis . Et
lafti ea paruulis, Indocti veniunt infire a Aperit quare veniffent. miraculis Chrifti,fequenti ca,ibi:Et exs
Mat.fi.d. mos adducunt,vt vel fimbriam eius co
cum uidiffent quof, ierunt pharifæi.Tertiò in lege permiffis
ь
tiquinatis! tingant,& ideo cupita falute potiunt. dam ex difcipulis eius, †comunibus x.cap.Quartò indefcribitur
parabolis.xij.ca. Circa
Pharifæi verò & q doctores po с primum primò
puli effe debebant,non ad verbum au • manibus id eft non lotis manduca confutatio.fecundò populorum conſo
tincufaue
diendum,non quafi ad medicũ, fed ad d repanesfuituperauerunt ,Pharifæi latio ibi:Et inde furgens. Circa primum H
runc
queftionu pugnas cocurrut, bCom Ideo. primò defcribitur pharifæorum obfers
munibus.Hiero.Immundis , vel com enim & omnes Iudæi,nifi crebrò la uatio vana,fecundò ,eorum interroga■
munibus manibus communionem gen Panem. tio maligna,ibi:Et interrogabant phari
tium fignificat. Mundicia Pharifæoru uent manus,non manducant,tenen fæi.tertiò corum confutatio vera,ibi:
fterit eft,coio apoftolorum non tota ex a Non dei. b Redeuntes. At ille refpondens.quarto,dictæ confu
tendit palmites fuos vfque ad mare. tes traditionem fenforum.Et à foro tationis expofitio plana.ibi;Et cum ins
c Non lotis.Denon lotis corporis a FLauentur.Fruſtra;baptizantur fic,dum in nomine troiffetin domum. Sententia verò iftas
tabluti fu faluatoris non abluuntur.
erint manib" vituperant,'cum in eoru opib❞ rupartium patet ex dictis Mat.xy, exce
nihil imūdiciæ inueniat.Ipfi aqlexterius nifitbaptizentur, non comedunt : & pris quæ fequuntur . b Pharifæi
tacceperut loti, cófcictiæ liuore intus funt polluti em &c.la.ma. &c. volentes per mun
tenenda d Pha.Be.Supftitiofa hoim traditio alia multa funt quæ ftraditafuntil
. diciam exteriorem pretendere, qd' habe
ablutiones lis feruare baptifmata calicum & ur
crebri' lauari,obmanducandum & hu rent interiorem, cum tame effent pleni
F ceorum ,& æramentorum &electro
iufmodi.Sed neceffaria 'doctría vitatis iniquitate &immundicia,fcdm qd dis
eos iubet,q panë vitę g de celo defcëdit rum.Etinterrogabant eum phari cit Mat. xxiij. c CEt à fo.nifi bap.
+Mat.1.a. manducare defiderant, crebro eleemo
*fæi & fcribæ: Quare difcipuli tui non come.quãdo em exibant ad nego
fynarum,aliorum iufticiæ fructuü las cia exteriora in publico, reputabant ſe
non ambulant iuxta traditionem fe
mento fua opera purgare. e CВa immundiciam aliquam contrahere ab
Jimmundis.
ptifmata ca. Fruftra vaforum baptif alijs,qui tamen erant meliores ipfis: &
nioru,fed comunibus manibus mã
mata feruant, qui cordium fuorum & ideo redeuntes â talibus negocijs laua
corporum fordes negligunt.No enim ducant pane?Atille refpõdens dixit banc fe antequam comederent , quafi
hoc de materialibus manibus dictü eft, eis: Bene pphetauit Ifaias de uobis purgantes immundiciam ab alijs con
fed pro mēriu emudatione,& operũ ca₁ f enim dixit:
hypocritis , ficutfcriptu eft:†Popul?
ftigatione,& animarữ fanctimonia & Extrinfecus. Honora patrem tuum & matrem tlfa,29.d.
procul falute. fCQuare difcipuli.Miraftul tuam &c. Dominus autem dixit hoc, Masa.
hiclabiis me honorat , cor aut eoru
abeft ticía filium dei arguunt, quia non fers vt habetur Exodixx, fed Moyfes expla
a Et quia longe eftcor:In vanum &c.
uat præcepta hominu.Man? autè id eft nauit qliter effet intelligédu contra que
flogè eft à me.Inuanu at me colut do
opera no corporis fed animæ lauandæ SQuia. SNon dei intellectufacerdotes & pharifçi docebãt
funt,vt fiat in illis verbu dei. g Bene Corbanqo
cêtes doctrinas & pceptahoim,relin
propheta Hiero.Latratum pharifæo Neceffaria. SVanas.
Moraliter. a CEtconueniunt ad Moraliter
rum reprim it furca rationis.i . Moyli & quêtes mãdata dei tenetis traditiões
Ifaiæ increpatione,vt & nos hæreticos SNon dei. Scilicet. eum pharifæi , & quidam de'fcri
verbis fcripturæ vincere poffimus. bis uenien. Spiritualiter. Illotis mani
hoim,baptifmata urceoru& calicu,
hCBene irritum fe. Falfam caluniã Superftitiofa & inutiliafacitis bus manducare eft immundum viuen
vera ratione confutat, quafi vos ppter & aliafimilia his facitis multa . Etdi tem euchariftiam tractare. d Popu
Freijcitis traditione hoim præcepta dei cōtenitis lus hic labijs me honorat, cor aute
cebatillis : Benefirritu feciftis pceptu
& negligitis,quare ergo meos difcipfos eorumLabijs & non corde deum hos
f
dei uttraditione ueftrâferuetis.Mo norare, eft bene loqui & malè viuere,
arguitis, q iuffa feniorữ quipēdut,vt cu
ftodiant mandata dei. i Vos aute aSNō tantufalutatione & officio deferédo, fed munere,ficut
illud eft:Honora viduas.i.tribye neceffaria. • CBene irritũ feciftis præceptų
tExo.20.b dicitis.Beda.Confulens dominus im dei.Hoc autem faciunt principes & prę
Leui.20.b. becillitati, vel ætatum vel penuriæ pas yfes em dixit: Honorâpatre tuu & lati facientes ftatuta fua fub graui po
rentum,præcepit,vt filij honorarët pas matrētuã,&qmaledixerit patrí uel na diligenter obferuari, & paru aur ni
Kêtres etíam mairi,morte moriatur.Vos autedi hil curat de obferuatiõe mãdatoru dei.
*Et aduo
 Glof.ordi. Marci Cap.VII . De Lyra 103

Atres etiã in neceffarijs hui? vitæ.Hanc aut lege fcribæ & pharifæi Allegorice.Mulier gentilis,fed cum fide ad dominum veniens, C
fubuertêtes,vt impictate fub noie pietatis induceret, docuerut fi ecclefiam fignificat degentibus collectam,quæ pro filia dæmos
Hos fuos,vt fi quis ea quæ paretibus offerenda funt,deo vouere niaca dñm rogat,id eft pro fuis populis nondu credenbus: vr K
voluerit:qui ver? pater eft:oblatio dni preponat. a CTibi pro ipfi à diaboli fraudibus abfoluantur.Quæ bene fecundum Mar
de.Ifido.in tuos vfus cõfumit:qd facrilegiú eft.Vel interrogati thæum de finibus fuis egreffa:fecundum Marcum ingreffa ad do Matus.b
uè.Q.Proderit tibi:No deber:Hoc meruētes patres afficiebatur Nicolaus de Lyra. minum
inedia.b Nihil eft extra &c.Bed.Nec idolothitum inētū
cibus eft,inātu dei creatura eft: fed dæmos aCorbãquod eft do.Corbã no ß
nioru inuocatio hoc facit immundu.Vn a SQ.Bene poteft dicere. b Filius.
gnificat donugñaliter acceptũ:fed donum
1.Cor.10.e de:No poteftis bibere calice dni & calicem citis:Si dixerit homo patri aut deo oblatu vel offerendu.Pharifei &facer
Quod deo voui. dotes auaricia moti diccbant, meli erat
dæmoniorü.ludæi fe partem dei iactāt,
cões cibos vocant, quibus omnes homines matri, corban,quod eft donữ * filijs offerre deobona fua, prouidere pas
a rentibus in neceffitare pofitis;& fic euacua
vtunt, vt oftrea,lepores ,& hmoi animalia, quodcumq ex me tibi prode,
quæ vngulam nõ findunt, nec rumināt,nec Alias profuerit, a FSic. bāt præceptü dei de honore parētu,vt ple
fquamofa in pifcibus funt. cCEtuos im rit:êt ultrà non dimittitis eum nius dictum fuit Mat.xv.cSiquis ha.
Tboni. a Qui debet fuftentari neceffa i.fi quis haber voluntatem audiendi veră
pru.Corripiunt, qa quæ per fe patet,myfti riis huiusvitæ.
ca putant.Ex quo aduertimus vitiofum ef doctrinam , audiat meam,& no pharifæos
fe auditore,q obfcura manifeftè,aut manife quidquam facere påtri fuo aut ru.d In feceffum.Natura enim que eft
a Quafifin hocrefcinditis, b FDeparētibus.
ftè dicta obſcurê vult intelligere, d CЕt fagax,impuritaté quæ eftin alimeto fufce
matrifrefcindêntes uerbudei
tabrogan infecef.Be.Hinc caluniantur quidã hære pro,emittit perfeceffum ,retinens illud q
i tes. Veftræ auariciæ.
tici,op dñs phyficæignarus putet omnes cis eft ibi puriad corporis nutrimenti, & fic
8 bos in ventrēire,& in feceffudiger , cũ fa per traditionem ueftra quam purgatur efca corporis nutritiua, e
Non deus. De
tim infuſe eſcæ per artus & venas & medul corde homínu.i.cõfenfus deliberatiui ad
tradidiftis , Et fimilia hiufmo
las,neruofo fundantur.Vnde & multos q Contru mandatum dei Confutatis fu mala agenda:quæ explicat magis in partis
! vitio ftomachi perpetë vomitữ fuftinent, perbis humiles aduocat & docet. culari,cum fubdit: fAdulteria.In qui

} poft coenas & prádia ftatim euomere dicut, dimultafacitis . Et aduocans b bus eft violatio thori alieni. g Fornica
& tñ corpuletos effe:ga ad primutactulig tiones.i.illiciti concubitus perfonarum à
C titerum turbas , dicebat illis :
dior cibus & potus per membra funditur. matrimonio folutaru, h Homicidia.
1
frota tur. Sed quis tenuiffimus humor & liques efca, Audite me omnes & intelligi
Audite me omnes & intelligi, , quibus infertur nocumenti in pfonas pro
1
bam,
cũ in venis &artubus cocta fuerit & digeste:Nihil eft extra hominem ,in ximoru, i Furta.quibus res alienæ fub
fta,per occultos meatus(quos Gręci poros troiens in eum , quod pofsit cu
Vocar) ad inferiora dilabitur & in feceffum iniuftè retinentur . ! Nequitiæ. Queco
coinquinare : fed quæ de hos fiftunt in calumnijs proximoru, m Do
vadit.Aug.Quædã fic accedüt vt etiam
a De corde hominis.
mutent &mutentur,ficut & ipfe cib❞ amit lus.in deceptiõe eoru. n Impudicitia,
0
tens fpeciem fua,in corpus noftrũ vertitur, mineprocedunt,illafunt quæ tum ad tactus & afpectus immundos.
a Alias communicant.Commune enim di
& nos refecti in robur mutamur. e De cunt Iudæi immundum. Attentos facit. • Oculos malos.rum ad odium & D
⚫
B corde hominữ.Be.Aiæ locus principalis coinquināt hominem . Si quis inuidia,ga no permittut videre recto ocu
noiuxta platone in cerebro,fediuxta Chri lo bonuproximi. p CBlafphemiæ.i.in
i habet aures audiendi audiat .
ftum in corde eft. Arguuntur etiam ex hac juriæ in deum. qSuperbia.dei vel pro
fnia qui cogitationes à diabolo immitti pu Et cùm introiffet in domum à ximi cotemptus. r Stulticia.i.quçliber
tant,non ex propria nafci volutate, Diabo Reli&a. iniuriain proximo. sEt inde furges.
lus incentor & adiutor malaru cogitationu turba , interrogabant eum di Hic cofequêter defcribitur cofolatio popu
effe poteft:autor effe no poteft.Si aut in ins SExponere. loru.Etprimò gentiliu.Scdò Galilæorum
fidijs femperpofitus leue cogitationum no fcipuli eiust parabolam.Etait ibi.Et iteru exiens. Circa primü dicitur: Et
+
de paras ftrarufcintilla fuis fomitibus inflammaueillis: † Sic & uostimprudens indefurgens .Vbi habitant gentiles , ad tline intel
rit,non debem' opinari eu quoq ; cordis oc quos tranfic Chriftus ad benefaciendum
tes eftis: Non intelligitis , quia ligentia,
†Matas.b cultàrimari,fed ex corporis habitu & gefti eis,relinquens Iudæam propter maliciam
bus extimare,quid verſemus intrinfecus vt omne extrinfecus introiens in pharifæoru & ingratitudinem. t CEtig.
fi pulchra mulierem nos crebro viderit in hominem ,non poteft eum co, &c.ne.uo.i.noluit manifeftari aduētu ei
fpicere, intelligit nos amare. f CEt inde Vel communicare. per difcipulosfuos, oftendens, & prædica
fur.Relictis fcribis &pharifæis calúniatori inquinare : quia non intrat in tor & operator miraculoru no deber quæ
bus, in partes Tyri & Sidonis feceffit,vt Ty rerepropriam oftentatione. v CEt non
cor eius,fed in uentrem uadit,
rios Sidoniosa curaret: g CNeminē uo. • d potuit latere.Illud non poffe,no refertur
2 Bed.Quamuis latere no potuerit, nõ tamē & infeceffum exit, purgans o, ad eius potentiam abfolutam ,fed ad cons
factu eft qď voluit:Sed exemplu eis dabat, mnes eſcas Dicebat aute.quo gruentia.Non enim erat congruu ,op adue
quibus lanandiinfirmos gratiam confere tus medici lateret infirmos:Necfuit deces, }
1 niam quæ de homine exeunt,
bat ,vt in miraculis humani fauoris gloria op manifeftaretur per fuos difcipulos,vt di
tupoffent declinaret:nec tame à pio ope illat coinquinant hominem . Aum eft.Et ideo manifeftatus fuit peralios
tcoicant In quo eft fedes animæ.
revirtutüceffarent,cũ hoc fieri vel fides bo с qui famam eius audierant,& aliqui eũ vis
†159.5.6.1 . †Abintus enim de corde ho,
norú iuftè expeteret, vel incredulitasprauo derant:qa nõſolữ de Iudça,fed etiam de na
rum neceffario cogeret, Ob hanc enim cau minum cogitationes male pro , tionibus alijs multi veniebant ad cu pros
¿ fam Tyri & Sidonis fines intrabat,vt filiam prer miracula & fanitates que operabatur,
cedunt: Adulteria ,fornicatio, & h
à dæmonio liberaret, & per i vt habetur.sn.ca, x Mulier ením fta
fidem gentilis fœminæ fcribarum & phari nes , homicidia ,furta , auaritiæ, time &c.Non eft intelligendü, qp curauerit
fæorum perfidiam argueret.h Mulier nequitiæ, dolus , impudicitia, m filiam eius exiftens in domo, quia tunc no.
ením.Marcus dicit dominum fuiffe in do Sinuidia. n luit facere,fed magis in via cum ipfa clas
Mat. Is.c mo,cum venit ad eum mulier, Matthæus oculus malus,blafphemia, fu P , maretpoft eos, vt habetur Matthæi.xv.c
Erat em
dicit,op clamat poftnos. Per quod innuit, perbia,ftultitia . Omnia mala ?
poft ambulante preces emiferit. Venit er *b CE duocans iterum rurbas &c. Moraliter
go ad eum mulier in domu :fed quia Mathecab intus procedut, & coin
$ Hoceft itamorale, no indiget alia mora
thæus ait:Nō reſpōdit ei verbü,dedit intelli ' quinat homine.Et inde furgés litate . Et inde furgens &c . Sequitur.
x Mulier enim &c. Peccatrix anima
gere, ambo tacuerut, & cufilentioingref abiit in fines Tyri & Sidõis:&
fi funt:Et ita cætera in nul g bene mulier dicitur fragilis & infirma : cu=
Allego, lo diffentist, Hiero . Allegorice Mulier, ingreffus domu, nemine uoluius filia eft opatio à dæmone poffeffa, Peca
eft mater noftra romana ecclefia. Nata, does itfcire,& no potuit latere.Mux catores dicuntur catelli,propter quod non
a gid eft romana ecclefia. b Ideo, c Fin tMatus.c
moniaca,occidentalis barbaries, cuius fides auditu auris obediuit mihi. funt digni recipere panë dei,fed cũ humilis
fecit de cane ouem. Micas intellectus quæ
lièrenim ſtatim ut audiuit de eo ter cofitent peta,de quorũ nữero eft mulier
rit,nopanéinfractum literæ cupit. Bed. ifta cui filia fanat :na opatio praua deletur.
Allegorice. *Et adducunt
 Glof.ordi. Marci Cap.VII . De Lyra

E minu arc ad pedes pcidiffe dicit,vt ex vtro colligatur : quia illi auriculas mittit,cu per dona fpirituffancti aures cordis ad intelli G
Kfoli fidelit &rectè perratib, orant, qui prifcas fue perfidię māſio genda & fufcipienda verba falutis aperit,Et quia cognitionë ve
nes relinquut,atq
; in domû dei.i.ecclefiam pia fe deuotioe transs ritatis debet fequi cofeffio.Sequitur:Et expuens te. Cum.f.ad
ferunt. a Sine prius faturari filios. Q. Futurum eft , vt & cōfeffione fidei ora cathecizatoru inſtruit.Sputũ nãq; dñi eſt ſa
vos gentes falutem cofeqmini:fed pri? oportet Iudços qatiq eles por fapiëtiæ quæ dicit:Ego ex ore altiffimi prodij primogenita. Ecde34.a
ctiōe filij dei nominant pane cælefti:refi Vnde:fputo eius terræcomixco cæc il
ci,& fic tande gentibus vitæ pabula mi a Occidentalis ecclefia b Caufa cuius venerat luminatur.Sputu enim qd ' ex capite do
mater ad Iefum.
niftrari.b Filioru & mit.Beda.Mis mini defcendit,diuina eius natură expri
racóuerfio:nã Ifrael quondă filius, nos cuius filia habebat fpiritům immun mit,quæ ex deo eft.Portio terræ cui fpu
canes.Pro diuerfitate fidei ordo nomis a Humanitatem.
tū immixtü eft,humanā fignificat natu
Pfal.21.c nữ mutatur.De illis dicitur: Circudede dum intrauit , & procidit ad pedes
ram.Sic ergo ex fputo ac terra compofi
Ioha ,to, c runt'me canes multi.De nobis:Alias O= eius.Erat enim mulier gentilis Syro to medicamento oculos cæci nati apuit
ues habeo,quæ non funt ex hoc ouili. a SHic fides, qua credit filiam poffe faluari. qa genus humanu per cõfeffione vtriuf
cCDemicis.No itegros cibos digna phoeniffa genere . Etrogabat eum , fuæ naturæ ab ingenitis errorũ tenes
fum recipere:reliquis catellorữ conten ut dæmonium ejiceret de filia eius, bris eruit.Expuens ergo lingua muti,vc
Allego, tafum,vt ficveniam ad paneintegrum loqui valeat tangit, cu ora diu bruta ad
Pfal.22.b Bed, Alleg.De micis &c.Menfa, fcri Qui dixit illi:Sinę prius faturari fis
verbafapientiæ proferenda cõtactu fuæ
+Mat.is. c ptura.vn:Parafti in colpe.meo me.&c. lios.Non eft enim bonum fumere pietatis informat.m CEt fufpiciens
Gentilibus.
Pfal.37.b Mica puerorữinterna myfteria,quibus &c.Hier.Ingemuit. Gemere nos do
SHicpatiëtia,qua toties contèpta vt Matthe? dicit pleuerat.
Pš.147.a humiliu corda reficiūtur, fecūdu illud: cuit,& in celu theſaurữ noſtri cordis eri
panem filioru,&mittererefcanibus .
Et adipe fru.fati.te, Couerfi enim ad fi gere, quod per cõpuchone cordis à fri- †catellis
de catelli.i.qui in gentibus erant deſpe At illa refpondit, & dixit ei: Vtique uola carnis læticia purgatur.vt dicitur:
a SHumilitas:qua fenon canibus fed catellis comparat.
cti,nõ literæfuperficie.fed fpiritualium Rugiebam àge.cor mei: Dñe ante te oë R0,10,b
fenfuu inquirunt medulla . Et hoc fub domine.Nam & catelli comedunt defi.meũ &c.Et ait illi:Effeta : quod
měla dominorufuorū.i.dū¡bis dei hu Myftice loquitur mulier gentilis
a Intellectus. b Mon ad menfam. eft adape.Corde creditur ad iufti.&c.
militerfubditi,& ad implenda quæ fcri Et ftatim apertæ &c. Aures apertæ
' demicis fub menfa puerorum . Et
pta funt cuca cordis & corporis officia b funt ad hymnos & cantica & pfalmos,
fupponunt, vt adfperanda fuperna que ait illi:Propter hunc fermonem ua Soluitur lingua,vt eructet verbu bonũ:
Beda.Humilem,fidelem, SHiero. Prudens humilis
à domino promiffafunt præmia in cæ meretur quod pofcit. qdnopoffunt nec minæ nec verba co
lo,mericafe huilitatis erigāt, d Pros de,exiit dæmonium à filia tua . Et hibere vel prohibere.Vnde Paul". Ego 2.Tim.z.b
pter huncfer.Beda, Hîc dať exemplu vinctus fum ,fed verbu dei no eft alligas
cathezizandi & baptizandi infantes: qa cum abiiffet domum , inuenit puel,
tum in me.Et præcepit illis ne cui di
pfide & cofeffione parētu, in baptifmo lam iacentem fupra lectum , & dæ, ce.No in virtutibus gloriandu elle do- Mat.15.b
liberant à dæmonio paruuli qui necdu Ab ca. cuit,fed in cruce &in humiliatiõe.Quã
per fe fapere vel aliquid agereboni pof monium exiffe.Et iterum exiens de * to aut eis præci.&c.Ciuitas in mõte
Anguftia Venatio.
funt aut mali. e CTyri. Hiero. Tyrus pofita vndic circunfpecta abfcondi nõ
Efa.8. anguftia,fignificans Iudæa,cui domin finibus Tyri, uenit per Sidonem ad poteft:humilitas femper præcedit glo.
a Fluctuofam volubilitatem b Alias contra.
Coanguftaci eft ftratu,breue eft palliu riam, nAdaperire.Ad aures pro
tuu viruq operire no poteft, vt tranſfe måreGalileginter medios finesDes priè,Aures enim ad audiendum aperies
Mandata decalogi, a Genus humanum.
ratfe ad aliasgetes.fSidone.Hiero. Quia audiuit. dæ lingua vt loqui poffic erat foluéda.
Sida,venatio,fera indomita, noftra res &c. H
capoleos ,& adducut ei furdum + & Vnde fequitur: Statím aperte
gio vel natio eft. g CDecapoleos. Quia loquutum. b Patriarchæ vel prophe Et log.Timpedite
tæ incarnationem domini defiderantes. Nicolaus de Ly. linguæ.
Bed.Regio dece vrbiu trans iordanem
ad orienté.Qfaut dicit:Venit ad ma mutum . Etdeprecabantur eum , ut a Erat enim mu.i.de SyriaPho
F Mifericordiæ. nicis.Eft enim Syria nomen gñale pro
re Ga.iter me.fi.De.No ipos eu itraf K
fe fignificat,nec enim mare tranſnaui imponat illi manum.Et apprehens uinciæ: phoenis aut nome cuiufdam fpe
gaffe dicitur,fed vfq
; ad mare veniffe: at Alias illum. De ftrepitu mundi, cialis côtratęin illa puincia.Et inde cos
1 g
ad locum qui medios fines decapoles dens eufeorfum de turba mifit digi ponitur fyropheniffa.i.de tali contrata
oslonge transmare pofitos refpiciebat. Ifidorus, verba,fpiritus. orianda, bPropter hunc fer.i. pro
a Sapientiam.
CHie, Saluator ad faluandas gentes ab pter tuę fidei cofeffioné. c¶Exijt dæ
tosfuos in auriculas eius . Et expu
1. apoftolis deducitur, & docet quod ado a Vt dicat, Credo in deum patrem & c.
monium à filia tua.quia cofeffio fidei
Luc.18.d lefcenti interroganti reſpõdit:Noftimā b Quafi homo. de congruo eft meritoria miraculi, Ca
data,hæc fac & viues. h Surdum & ens tetigit linguam eius,&fufpicies tera patet ex dictis Mat.xv.d CEtite.
mutum.Be.Qui.f.nec aures verbis dei a Quiainde verba mutisauditus furdis, medela cuns Hic cofequéter defcribit cõfolatio Gali
ctis infirmis. Docens corda ad domini,dirigi, bgGe læoru.Et primò in curatiõe demoniaci,
audiendis,nec os pro loquendis aperit mere nos docuit, vel pro noftris vel pro noftrorum
Quales neceffe eft, vt hi qui audire & lo reatibus fupplicantes, b Vnofermone curauit Secundò,in miniftratione alimenti ,in
quia deus.
qui verbu dei longo vlu didicerut,dño principio fequentis capituli . Circa pri
in cçlüm ingemuit ,& aitilli: Effeta
fanandos offerant,vt eos quos humana parte locus ,vbi Chri
a Ad hymnos & cantica & pfalmos. ‫הנתת‬
fragilitas nequir, gratiæ dextera faluet 11 ftus fecitfequentē curationé,cũ dicitur :
quod eft adåperire.Et ftatim apertę ↑ Hephe
CHier.Genus humanu tanc vnus ho eCInter me.Decapolis eft nomen res chah.
JVt exudet verbum bonum.
mo variapefte abfumptus in, protopla gionis ,vt dictu eft.s.ca.v.Et huiufmo
fto,cæcatur du videt,furdus fit dum au funt aures eius, & folutu eft uincu
di regionis vna pars eft vltra iordanem ,
dit,dum odorat emugitur, obmutefcit alia citravt pateti defcriptiõe terrę l&e.
du loquitur,mancus fit di manus erigit,incuruatur du erigitur, Igitur mare Galileæ qď eft quidã lacus,p què trâfit iordanis flu»
hydropicus fit du cocupifcit, claudus dum progreditur,lepra fuf uius refpicit terminos vtriufq partis regionis prædictæ, f CEt
funditur dum mundatur, dæmone impletur du diuinitatem ap addu ei fur. & mu.Mon erat talis à natiuitate, nec ab infirmita
petit,moritur morte dum audacter excufat, i CEt deprecaba te fuperueniente,fed à dæmone ipfum obfidente,ei" auditū ipe.
tur.Incarnatione dni prophetæ & přiarchæ cupiebant.k CEt diete &loquela.g CMifit digi.Chriftus aliquando fanauit in
apprehendens eum &c.Seorfum à turbulentis cogitatiõib" firmos tangendo corporaliter,vt oftenderet humanitatem fuam
& actibus inordinatis fermonibusc incopofitis educitur quifa effe diuinitatis inftrumentum modo fupradicto cap.v.h CEt
nari meret.Digiti qui in aures mittutur,verba fpuffancti,de qua fufpiciens in cæ.inge.Vt oftéderet le veru homine,a deo qua
Exo.8.e dicitur:Digitus dei efthic,Et:opera digitoru tuoru funt cæli.Te rens auxiliu. i CEtait il.Effeta &c. Oftèdens fe verũ deum
Pfal.8.a tigit lingua &c.Spuma de carne dni,diuina fapientia, quæ fol curando p
uit ignorãtiã humani genetis; vt dicat: Credo in deu patrē oipo *fCEt adducunt ei furdu & mu.Spualiter,furdus eft ino- Moraliter
tente &c.1 Seorfum de tur.Bed.Prima falutis via eft de tur bediens ,mutus laudes dei debitas omittes,fed tactu Chrifti vtru
ba educí.De turba educit dñs infirmũ,cum mentem peccatis lan q collit impedimētu;qa cũ Chriſt' ſua gra tagit cor hois fic hūis
guida vifitando illuftrat,& à cõfuetæ couerfationis morib? ad liter obedies & deuote deu laudās.Qd at Chrift furfu afpiciès i
uocat,& adfequenda præcepta fua prouocat, Digitos autem in gemuit,fuit ad oñdēdū,op oẽ remediū ē ide cũ deuotiõe querēdữ
aurículas
*Et præcepit
 Glof.ordi. Marci Cap . VIII . De Lyra 104

G A CEtloquebatur re.Be.Illefolusrectè loqť vl'dñm cõfitédo , iubemur quæ eft fœnu.Ois carofœnữ.In novo aut teftō ipfam C
vel alijs prædicádo: Cui auditu vt cæleftib" poffit aufcultare & quoq &facultates tpales relinqre iubemur.Vel ga mõs in q fir Ifa.40.a
obfecüdare mădatis diuia gra referat : Cuius linguam dñs tactu refectio,Chrifti altitudinefignificat:ibi fupra foenu,hic fuprater
Po.s.a fapiçque ipfe è ad loqndū iſtruit, Hic tal' dicere pot:Domie labia rã reficii:qa Chrifti celfitudo ibi ppter carnales hoies & Ierufale
mea aperies &c. b C Quãto aut.Sciebat ille qui omnia nouit terrena carnali fpe & defiderio regif.hic aut remota oi cupiditas
ante fiat, magis prædicarent,& hoe te carnali couiuas noui tefti fpe pmane
0 præcipiedo pigris voluit oftédere, td a tis firmamētu tā ipfi mõtis folidiras
i lum linguæ eius , & loquebatur res
tferuetius ftudiofius rotfrequenti? prædicare a Quia non eft in altis gloriandum,fed in cruce & hu nullo fœnointerpofito corinet, i Pi
debeant,quibus iubet vt prædicerent: militate. fcicu.Be.Sctos illi tpis, p qs eadé codi
a
qñilli g prohibentur tacere nopoterāt, &té.Et præcepitillis,ne cui dicerent. tae fcriptura:vt qruipa fcriptura: fide,
Humilitas precedit gloriam. vita&paffiões (ötinet,q de fluctib? ſe
GLOS. ORDI. b b
#t : culi erepti,& diuia bñdictioe cõfecrati
6. Quantò autem eis præcipiebat ,
Nil.di.&c.Seqt: Ca.VIII tantòmagis † plus prædicabant , & fectione nobis, ne i hui mudi excurfu
tabundan
C deficiam virę fuę & mortis fue exeplo.
tius. Mifereor fuper tur.
R Quía ver hō miſeret & com eo amplius admirabantur , dicen, prebuere. k Maducauerüt. Be.Sut
ftupebãt Hoc.f.
ad patitur affectu humanæ fras multiq quis oia fua reliqre, & altiora
tes:Bene omnia fecit , & furdos fe,
12 gilitatis.Q defepté panibus & paucis hui? mudi nequeat ipleř,tñ cfuriētes &
S pifciculis quatuor milia hoim fatiauit, cit audire,& mutos loqui. fitietes iufticia faturāť, cîì zudiētes māda
01 diuinæ potetiæ opus eft, cotra Euticetis Cap . VIII . ta dei ad vitã quentur æternă. ! COL
Eri errore.dTriduo fuftinent. Quare C fu.Bc.Altiora precepta vel exhortame
Nillis diebus iteru
triduo fuftinerent Matthæus dicit fic:Et ta,&cófilia,quegñalis fideliū multinuă
I afcendens in monte fedebat ibi, & accef cum turba multaef do negtattingere ficut hic: Si vispfe Mat.19.c
D ferunt ad eu turbæmultę,habentes fecu fer tcum Iefu,necha ee,vade & vēde oia que ha. &c.m Se
►cũ Iefu, mutos, cæcos, claudos,debiles , & alios ptefpor.Septe sporic ſpiſſäti gřa ſepti
berent quod madu
G multos,& profecerut eos ad pedes eius, a Materiammiraculi pręmittit formi repleti.Fiut em sportæ de iucto,
& curauit eos.Turba triduo dominufu & palmaru folijs. Iūc” nafcit ſup aquas,
carent , conuocatis
4 ftinet propter fanationé infirmorufuo Scilicet futs. palma victore coronat. Seti quoq ne
rū,cũ electi quic fide fanctę trinitatis lu f
** difcipulis ait illis: t Mifereor fuper ab huore æternitatis arefcat, in ipo vite
0: cidi,dño pfuis fuoruc peccatis, animæ • fontefe collocãt, & eterne retributiois + Mat..d
Hefus palma expectant.n Etſtatim. Pro
0.7 manet a peccatis.f.languoribus inftanter fuppli turba, quia ecceiam triduo ffuftinet Matis.d
Fideo.
cat.Clte.Turba multa triduo dominu hocin Math eo habem us : Afcendit in
pudine, me, nechabent quod manducent : &
Hi ( uftinet,cũ multitudofideliti peccata fua nauiculam,&venit in fines Magedan .
mifero eos ieiunos in domu fu,
7.1 per pœnitētiã declinās ad dominu fe infidi Sed non eft dubitandum eundélocum

Myftice opere in locuriõe & cogitatione cõuer.
tit.Bed.Myfticè.Hoc miraculo defis
gnatur, via prefentis feculi,aliter inco
lumes tranfire nequimus, nifi alimento
verbifui Chriftus nos reficiat.Hoc ves
rò typicè inter hanc refectione, & illam
quiq panũ &duoru piſciũ diſtat, q ibi
glitera vete.fpirituali gra plenè defigna
45
a Sindeide prope iege prophetis edocti,gètes de lōgeve Nicolausde Lyra, celub
niuntad Chriftum:nullis doctoribus de eius fide premonit
am,deficient in uia . Quidam enim curãdo pipiú. a ¶Et præ. Often.
ex eis de longè uenerunt.Et refpon des, q bñfactor de fuis brificis ppriam
laude no debet quærere. b Quáto D
derunt ei difcipuli fui: unde iftos qs
aut.qabñficiar debñficis acceptis des
poterit hicfaturare panibus infoli, bec legratu oñdere,& bñfactorēlauda
tudine:Et interrogabat eos : Quot re,quis hoc bñfactor no querit. c E

tur: hic noui teftamenti veritas &gratia
miniftrāda mõſtrať.Vtraq aût refectio
in monte celebrata eft,vt aliorũ euange
1 iftaru narratio declarat: qa vtraq
; fcri
ptura rectè intellecta prædicat altitudi
nem cæleftium præceptorum & præs
miorum,& altitudinem Chrifti qui eft
mons in vertice montiữ.Ipfe enimædi.
ficatafup fe ciuitate.i.ecclefiã in alta bo
norũoperu extollit,& cũctismanifeftat.
Ipfe abinfimis delectationib " abftractā
pane cæli reficit,ato ad appetitữ ſupnæ
g
panes habetis? Qui dixerunt: Septē.
‫ט‬
‫ ܨܐ‬Et præcepit turbæ difcumbere fu
a Hiero.feptem dona ſpirituſſancti.
perterram.Et accipiens feptem pa
a SOftendit &tum gaudeat de falute noftra.Ft nos dos
cet gratias agere ce carnali & fpirituali refectione.
b Sacramenta aperuit. cQuia fpiritualem fcis
entiam tradidit eis, & per cos alijs.
nes gratias agens ,fregit,&dåbat di
fcipulis fuis,ut apponerent:&appo
Libros noui teftamenti.
i fueru nt æ
turb : & habe bant pifcicu
eo.de tara ei hüilitare .dBñ oïali
cet no exprimat hic nifivnữ furdum &
mutũ effe curatu,tñ plures fuerut ceci X
claudi & muti curati,vt hr Mat.xv.Sed
inter illos erat vnus cuius cura fuit m -
rabilior inter ceteros :qa in ipfo tria mi
racla cocurrert,fcdm qdt Hie.qa audi
fuit ei reddit ,& affat", &à demõe fuit
liberat" & hic fol? exprimitur à Marco.
Moraliter
a¶Etprecepit &c.ad oftendēdữ op
homo defuis bonis actibus non debet
querere laudes hominum.

fuauitatis cibi fpüalis dato pignore acce los paucos: & ipfos benedixit, & iuf NIO . DE LY. Cap. VIII.
a Attente audiendo
dit.e Sidieos.qa conuerfi petõres k
in præfentis vitæ via deficiüt,fi i fua co fit apponi.Et mãducauerunt &fatu N die.Hiccofequéter poni
fciétia fine doctrinę pabulis dimittatur. a SBdent pauperes & faturabuntur. Plene pficiëdo. tur cõfolatio Galilæoru i alí
Moraliter Myfticus intellectus.
mēti dariõe.Et patet fnia ex
Deloge.Mora.Qui nihil carnalis 1 rati funt , & fuftulerut quod fupera
corruptiois expertus,ad feruitute dei fe his que dicta fut Mat.xv.hoc
Primas ecclefiasa
†Mat.16,bftinat,de longinquo novenit, qui etiam excepto.gCVenit in.Mat.xv.d.dici
uerat de fragmentis fepte fportas . tur:Et veit i fines Mageda . Dicëdü é q
Iohan.6.d nulla impudicitia,nullis flagitijs inqui
natus,folữ aut cõiugiu expertus,nec iſte +Erant autem qui manducauerant caderegio duplr vocata.h CEt exie.
a Annus noui teftamenti. Vt in ipfo numero ſe dos Híccõfequêter defcribit cõfutatio Pha
de longinquo. Alij poft multa flagitia
ceant paftos elle euangelijpreceptis,
rifcorui mirachis. Er priò põit dicta cõ
veniut:& ideo de logiquo.gSepte. quafi quatuor milia & dimifit eos.
Be.Myfteriué noui teftaméti,in quofe 1 futatio.Scdo,difcipforü rephenfio,ibi:
Et ftatitafcēdēs nauim cũ difcipulis Et præcipiebat eis Snia priæ partis pas
tingreffus priformis fpus gra pleni? credit & dať.
Necfunt panes hordacei,ficut illi gnq, fuis, uenitin partes Dalmanuta . Et tet ex dictis Matthæi, xv.hoc excepto .
de gb' qno milia hoim fatiata funt: ne Si dabitur
exierunt Pharifçi & cœperunt cons Moraliter
ficut in lege,vitalis aiæ alimētū corpalis Mora.eCIn il.Segt: f Mifereor
bus facramétis tegere.Hordei enim me fu.Triduo verò dñm fuftinet,q côtriti,
dulla tenaciffima tegit palea. Hie.Septe panes,fepté dona ſpuf cofeffi & fatiffaciétes pfuo poffe dei bõitate expectat qru mife.
f&i.Quatuor milía,annus noui tefta.cũ quatuor tpibus. Septē ret,& pafcit eos feptē pãib.i.feptë dõis fpuffeti ne deficiat in via
fporta:fepteprime ecchie. Fragmeta panu myftici intellect pri hui? müdi.Per fepté fportas remanetes,fignificat feptë dores que
mæ feptimanæfunt.Pifciculi benedicti:libri noui teftamēti.quo referuat dadę poft hac vita:quæ fut, clara dei vifio,fruitio,tčtio,
I pifcis affi pterefurges poftulat,& pifce fuppofitü prunis difcipli tu ad aiam.Impaffibilitas,fubtilitas,agilitas,& claritas, quãtū
in captura pifciu porrigit , hSup ter.Be. In refectiõe gnq pa adcorp' in refurrectiõe. h Et exie.Iftis fignum de cælo quæ
nuturba fupra fonữ difcubuit : que at feptē panib" reficiéda eft, rentibus Chrift" no dedit,quoniã irrifores erat & indigni. Āpo
fup terra difcübere præcipit:qa per legecarnis defideriú calcare ftolis autemdedit,quando ipfis videntibus afcendit in cælum.
iubemur *Videte &
 Glof.ordi Marci Cap .
E effe fubvtroc noie.Na pleriq'codices ha⚫ quirere cum eo , quærentes ab
bet Mageda,etiâ fecũdū Marcũ, aCQues
retes ab.Quafi ea quæ viderat,no fuillent illo fignum de cælo tentantes
a Proinfidelitate eorum.,SVt verus homo.
figna.Sed quid quærat p hoc determinat,
de cælo,vel in more Eliæ igne de fublimi. eum.Etingemifces fpiritu ,ait:
†Mat.ajc vel ad fimilitudinë Samuelis æftiuo tpe mu
Luc , d gire tonitrua, vel fulgura , vel imbres : quafi
no poffent & hæc caluniari q ea calumnia=
bant quæ oculis viderat,manu tāgebät,vti
litate
vt qui fenticbat . Vel figna dehoim
paucis panib cælo ,milia
manna,
fae
tiauit, nuc ficut Moyfes mana calit? miffo
populū omné paffim reficiat.Vnde Johan
nes poft eduliu panu turbas quæfiffe dicit:
Iohã,6. Quid operaris Patres noftri mãducauerūt
māna in deferto &c. b CSidabi.Aug.de
cocordia euägeliftaru.In Marco ita fcriptu
effe edicit:& fignu nõ dabitur ei.¶Bed.Ge
nerationi ifti.i.tentantiu deû & cötradicens
tiữ verbis ei”,nõ dabitur fignữ de cælo, qd
' fecum in naui. Et præcipiebat
Mat.16.b tentantes quærût; quib? tñ multa cæleftiafi
Luc...a gna dabar in terra.Generatiōi aut quærens
tiu dñm fignu de cœlo oftendit , qñ cernens
tib' apoftolis in cælu afcedit,fpm mifit: ad
impofitione manu apoftoloru gratiafi
fpus de cælo plurimis credentibus infudit.
CCAfcendens na.Be.Septe ſportis mo
do impletis ftatim afcederūtin nauicula , &
venerüt in fines Mageda: &ibi nauigantib?
dictü eft, op cauerent à fermento pharifçoru
& Saducæoru.Sed fcriptura dicit op obliti
funt panes tollere,in quo oftenditur cp mo
dica cura carnis haberet intēti domini præ
fentia.d Quid cogi.Bed.Accepta oc
cafione docet quid fignificet quinq panes,
&fepté, &pauci pifciculi , quinq milia ho
minü aut quatuor.Si enim fermentuphari
fæoru & Herodis traditiones peruerfas &
†P.113.b
hæretica fignificat dogmata, quare cibi qui
F bus nutritus eft populus dei, nõ veram do
trina integrac fignificat e CEt expues.
Mat.14.c &
8.6.e. Bed.Sputu ab intus à capite domini proces
dit.Manus verò membra corporis exterius
Luc.9.b
Iohan.6.b pofita.Expuens ergo in oculos cæci,manus
hūa
fuasimponit, vt videat:quia cæcitate huae
ni generis & per inuifibilia diuinæ pietatis
dona,& per offenfa à foris facraméta aſſum
ptæ humanitatis abfterfit.Qué vno ver
bototu fimul curare poterat,paulatim cu
rat, vt magnitudinem humanæ cæcitatis
oftendar:& quævix & quafi per gradus ad
lucem redeat, & gratiam fuam nobis indis
cat ,per quam fingula perfectionis increme
ta adiuuar, f CVideo homines. Hiero.
a.Re.24.c - Omnes æftimat fibi fuperiores,fe indignu
judicans;vt Dauid fe vocari hominem,ſed
canem mortuum & pulicem vnum.Primà
autem videt homines quafi arbores ambu
Janres.i.formam corporum, ita vt non fit
facile,an homo fit an arbor diſcerni ; quia
primus profectus virtutis eft cæterorum vi
res,vitam,mores,infpicere,bonum imitari,
malum cauere,Sed quia longa obfcuritate
defipuit, & inter, bonum & malū,fidem &
perfidiam,finceritatem & fimulationem ad
hucdifcernere nefcit;homines cernit ambu
lantes ficut arbores: quia facta corữ abſo
lucedifcretionis videt.Huic dominus fecu
daimpofitione manuum,lucem omnia cla
re videndi reftituit:fcilicet quid credendu,
quomodo viuendum , quæpræmia fint fpe
randa.g Deinde iterum &c. Hiero.ait . Video homines , uelut
Vtclare videret omnia.i.per opera vifibi
* arbores ambulantes . Deinde
lia, inuifibilia intelligeret : & quæ oculus
non vidit, & clarum animæ fuæ ftatum
tfecit eum poft rubiginem peccati mundi cordis os
refpicere, culo contempletur . Beati enim mun
Mac.sia do corde ,quoniam ipfi deum videbunt.
Et mifit
VIII .
Fincredula.
† Quid
Quidgenergeneratio iſta ifta fignum
quærit ? Amen dico uobis ', fi
a Id eft non dabitur,ficut illud eft:Si Dauid
mentiar. Apofiopelis.
dabitur generatioiifti fignum,
Vtinfideles.
Etdimittens eos afcendens ite
rum nauim , abiit trãs fretum.
Difcipuli.
Et obliti funt fumere panes : &
a Myftice.Chriftum panem vitæ,cuius qui
reficiuntur amore,minus curant de terreno
pane.
nifiunum pånem non habebất
b
eis,dicens : Videte & cauete à
a S.i.Legem dei traditionibus hominum poft
ponere, verbisprędicare, factis impugnare, do
minu tētare, doâring ei? vel opibus nō credere,
fermento pharifçorum & fers
a Quod eft adulterium,homicidium,temeri
tas iurandi,fimulatio religionis.
mento Herodis,Ettcogitabat
a Qual hoc ideo dicit:quia pa.
ad alterutru dicêtes: quia panes
non habemus , Quo cognito,
Iefus ait illis: Quid cogitatis,
Me ideo hoc dixiffe:quiapa.
quia panes non habetis:Non
¶Spiritualem ſenſum.
dum cognofcitis ,necintelligis
a Poft tot miracula.
tis? Adhuc cæcatum habetis
cor ueftru:+ Oculos habentes
Interius.
non uidetis, & aures habentes
noauditis .+Nec recordamini
quando quinc panes fregi in
quinq milia:&quot cophinos
fragmentorum plenos fuftulis
ftis:Dicut ei :Duodecim . Qua
do &feptem panes in quatuor
milia:quot fportas fragmeto
rum tuliftis? Et dicut ei: Septe.
Etdicebat eis: Quomodo non
a Poft tot miracula. b Hiero.domus vallis
i.mundus qui eſt vallis lachrimarum.
duintelligitis : Etueniut Beth,
a Qui nou videt, quod fuit,quod eft,quod erit.
faida,& adducut ei cecũ, & ro,
a Velamētatione de cæcitate cordis agat fles
cum Ieremia fubuerfionem ciuitatis dei, .i.anis
mæfuæ. Tangitur qui compungitur,
m.Et
ga ba t eu,ut tangeretillu
a Vt ad bonum opus confortet.
apprehenfa manu cæci eduxit
a Ciuitatë malorü.Corrumput bo.mo.co.ma,
C gnificauitfenfibili figno phocop demāda,
eum extra uícùm ; & expuens
a Vt videant voluntatem domini per flas
tum ſpirituſſancti. b Mifericordiæ
in oculos eius impofitis manis
bus fuis interrogauit eum , fi
a Majeftatem.A magnitudine ením crea
turæ cognofcitur creator.
aliquid uideret . Et afpiciens
iterum impofuit manus fuper
a Mundo corde,
oculos eius, & *cœpit uidere,&
reftitutus eft,itaut clareuideret
DeLyra .
a Sidabitur & c.i. non dabitur: qa G
accipitur fi pro non ,ficut Pfal.Quibus iura Pš.94.b
ui in ira mea,fi introibit in requiem mea.
bCEt præcipiebat.Hic ponitur difcipu
lorum Chrifti repræhenfio.Et primo in eis
arguiturignorantia , Secundò oftendit co
ruimpotentia , fequenti ca.ibi:Et veniés ad
difcipulos.Tertiò reprimitur eorum ambi
tio velfuperbia,ibi: Et inde profecti. Circa
primum defcribitur primò reprehenfio dis
fcipulorum generaliter,Secundò:ipfius Pe
trifpecialiter,ibi.Et ingreffus eft Lefus.Ad
huc autem primò arguitur ignorantia difci
pulorum verbo.& fecundò facto ,ibi: Er ve
niut Bethfaida.Circa primũ dicit. c CСas
ueteà fer.i.à doctria eoru puerfa q prepo
nebãttraditiões fuas diuinis præceptis , vt
dictum eft cap.vij. d CE: fermento He
rodis &c.i. à fecta erronea Herodianos
rum, de qua dictum eft.š. capitu.inj . Hoc
autem dictum Chrifti difcipuli intellexerut
de fermento vel pane materiali ,in quo aps
paret eorum ignorantia:Tum quia Chrift
frequenter fuerat eis locutus in parabolis,
& eas eis expofuerat,vt dictü eft. 8.ca.in. &
ideo bene intellexiffe debuiffent hoc verbu
Chrifti dictum parabolice:Tum quia ipfis + difputa .
videntibus Chriftus fatiauerat quinq ; mi- bant inter
fe.
lia hominu de quinc panibus & duob' pi
fcibus,vt dictü eft.§.vj.ca.Ité quatuor mis
lia hominüde feptē panibus, vt dictũ eſtin
hoc capítulo.Et idco bene debuiffentintel.
lexiffe 9 Chriftus non erat folicitus de ma
teriali pane,nec de ipfo loquebatur. Cære
ra patent ex dictis Mat.xvj.eCEt ueniût
Bethfaida.Hic arguitur ignorantia difcis H
pulorüfacto,per hoc ipfis præfentib❞ il
Juminauit cæcum.primò,imperfectè: quod
notatur cú dicitur; fC Interrogauit eũ
fi aliquid ui. Et afpi ait:uideo ho.ue.
ar.am.Non enim diftinguebat lineamen
ta humanoru corporu:videbat tamen obs
fcurè corpora corum moueri de loco ad lo
cu,&pofteailluminauit eũ perfectè : quod
notatur cùm dicitur:Iteru impofuit ma
nus fuper oculos,eius.Et fubdit: g CEt
reftitutus eft.ita ut cla.ui.omnia . Cercu
eft autem,qp Chriftus poterat eum ftatim p
fectè illuminare:fed per talem modum fe,
cit,vt defignaret difcipulos adhucin parte plenas,
obfcuratos caligine ignorātie,& ad clarein
telligendum indigebant maiori illumina,
tione,vnde & poft reſurrectionem ſuã ape
ruit illis fenfum,vtintelligerent ſcripturas,
vt habetur Luc.xxiin . Et per talem modu
Chriftus maledixit ficum habentem tãtum
folia.vt habetur.j.xj.cap.ad fignificandum
facerdotes Iudæorum erant maledicendi
&puniendi à deo eo qop non habebant fru
&
tum iufticiæ,fed tantum folia verborum ,
fecundum op dicit Augu.in home.Et fimili -
modoleremias propheta qui denunciaue
rat captiuitatem babylonicam,hoc idem fi
to domini pofuit catenas in collo fuo, vc
habetur Hieremie.xxvij.per hoc defignās,
Ф fic catenari ducerentur Iudæi in bas
bylonem captiui . Alý autem exponunt
illuminatios Moraliter
*cCVidete & caueteà ferméto &c.
Theophilus . Fermetum, vocat doctrinam
corruptiua, Herodiani enim doctores erat
qui Herodem Chriftum effe dicebanc, pha
rifæi verò traditiones hominum dei præce
ptis præponebant. e CEt ueni. &c.Per
hocautem q iftum cæcum illuminauit fuc
ceffiuè,fignificauir , op aliquando deus dat
ua gratiam augmentando primam darā
*nterrogabar
 1

Glof.ordi. Marci Cap. VIII . De Lyra 105

A a CEt mifitil.Hiero.Vtvideret in fe qď Cor. k CQuæ deifunt &&Mea eft voluntas C

ante nõ vidit.no enim putat defperans hos
mo de falute,oino poffe fe qt facere illumi
Myſticè natus per fpem pot pficere. Myfticè.Ad
moner dominus omnes qui agnitione veri
tatis illuftrant,vt ad cor redeant,& qtūſibi
donatu fuerat folicita mēte
beneficis dei digna operatione refpondeat .
bNemini dixeris.Bed.Qd fanatione
filere jubet,exemplum eftfuis,ne fi mirada
faciant,fauorem quærat: fed diuinis aſpecti
bus fint placere cotenti.Bed.Philipp"fra
ter Herodis tetrarcha itureæ,& traconitidis
regionis in honore Tyberij cefaris ,Cæfareã
philippi(quæ nuc Paneas dicitur) appella
uit:imitatus Herode patrem fuum:g in hos
nore Augufticæfaris appellauit Cæfareã,
quæprius turris ftrathionis vocabatur.Cæ
dices Libani :& habetduos fontes : vnuior,
alteru dan,qui fimul mixti Iordanis nomen
efficiunt.c Quem me dicunt.Pulchræ
primò fentétiam hominữ interrogat,ne co
feffio eoruvulgi opiniõe,fed veritatis agni
tione videatur infirmata;ne ficut Herodes
Mat.16.c de auditis hæfitare putentur. Vnde Petro fe
cundum Matthæum dicit: Caro & fanguis
B
a
omnia . Et mifit illum in dos & patris,vt profalute hominum moriar:cu
mum fuam, dicens: Vadein no vis granufrumēti in terra cadere, vt mul
rum fructum afferat. Si quis uult &c.
domutuam: & fi i uicũ intro
Hiero i.cæcitatem tui cordis prædica non Bed. Poft myfterium fuæ paffionis & re.
virtutem. Vnde Paulus:Blafphemes fui , & furrectionis oftendit,hortatur oës ad imitā
perfequutus fum ecclefiam dei. du paffionis omnibus falutem
ieris , nemini dixeris.Et egref * promittit animarü.Sed perfectioribus , ta Mar. 9. b
"
fus eft lefus & difcipuli ciusin paffurus, à mortuis refurrectur? effet ape Luc.9.c
ruit,formam tribuens prædicandi,vt.f. pro
caftella cefaree Philippi, & in
a Necin eundo docere ceffat. fuo quifq modo inftruatur,neq; infirmis al
b
tiora comittantur. m Deneget. Nõva,
uia interrogabat difcipulos
C let apprehédere qď vltra ipfum eft,fi neſcie
fuos, dicens eis: Quem me di
8 rit mactare qd' eft.Nifi quis à femetipfo de
cunteffehomines:Quirelpõ ficiat,ad deu q fupra ipſum è nõ appropin
derunt ei ,dicentes :Alij Iohã, quat.n CTollat cruce.Vel per abftinens
tiam macerando corpus,vel per compaffio
nem Baptiftam, alij Eliã , alij në animum.De corpore dicic Paulus.Cafti
a Non dominum prophetarum opinātes.
go corpus mei,&in fer.re. &c., Idem de cõ 1.Cor.9.d
uerò quafiunum de pphetis. paffione animi .Quis infirmatur, & ego no 2.Cor.11.g
Vos qui
infirmor. o Qui enim.Be.Duo tpa ecs
Tunc dicitillis:Vos uerò que
clefiæ fignificat, aliud perfecutiois, quando
meeffe dicitis ? Refpondens ponenda eft anima.Aliud pacis:qn' frageda
a Be.Vnus pro oibus, omnes enim idē fciebat. funt defideria terrena. Vñ feqi: Quid em
e
Petrus ait ei : Tues Chriftus "
pro.&c. p Quienim me. Quia multi
Et comminatus eft eis,ne cui auaricia vincur:labētia defpiciut,fed fidei re
a TEum filium dei effe. b Præmunitne titudine qua habet verecudia impediti,no
&

non reuelauit tibi.i. doctrina hominum. pafsione deficiant. Caufa quare non dicat. exprimut voce.Addit : Qui enim me &c.
с
dicerent deillo.tEtcoepit do Amedico †Mat.16.c
d Homines.Pulchrè qui hominữ morè
Luc.9.e
diuerfam de domino fententia ferunt,hoiescere illos, quoniam oportet fi Nicolausde Lyra.
dicuntur.Nã qui veritate potentiæ ei pia a Nota quod eum quem totpati oporteat,
filium hominis appellat: quia paffo in cars illuminatione huius ceci fucceffiuè factã
mente cognofcut,nõ homines,fed dij appel ne Chrifto divinitas impafsibilis manfit .
lari merent.Vnde dicit illis:Vos uero &c. propter paruitate fidei ipfius cæci, & offere
lium hominis multa pati , &
Q.Illi homines humana opinantes, fed vos tiuipfum Chrifto.Et poteft effe, qp ifta cau
reprobari à fenioribus , & à fa & prædicta cócurrerun : ad iftu effectum .
dij que me effe dicitis, eCTu es Chrift .
H Bed.Omnia coplectitur qui & naturam & fummis facerdotibus & fcris a CEt egreffus eft &c.Hic cofequéter de
nomen exprimit,in quo fumma virtutum . fcribitur increpatio Petri fpecialiter, Et pri- Diuifio
bis, & occidi,& poft tres dies
.Cor,2,a Paulus dicit : Nihil iudicaui me fcire inter Spe refurrectionis confortat mò ponitincrepatio Petri, Scd'ò, incitatio
B vos,nifi Iefum Chrifti,& hunc crucifixum .
De morte:refurrectione adpalmā martyrij ,ibi:Et conuocata turba, D
refurgere. Et palam uerbum Circa primu præmittitur de Chrifto homi
Petrus nihil amplius dei filiu putauitcon
Seorfum. nufalla opinio.Scdò:fubditur difcipuloru
firendu.Nos & quando & quomodo nat
loquebatur . Et apprehedens vera cognitio,ibi: Tuc dixit illis. Vos verò
fit &quantus fit , humanæ infirmitatis côtés
1 platiõe rimamur, Finis ergo fidei meæ Chri &c.qa Petrus pro fe & alijs apoftolis rñdit.
eum Petrus , cœpit increpare
ftus eft,finis fidei meæ dei filius eft. Non li Ad difcipulos. Tertiò,ponitur Chrifti paffionis prænucia
eum . Qui couerfus , & uides tio,ibi:Et cepit eos docere. Quartò,defcribi
cet mihi fcire generationis feriem. No licet
tur Petri increpatio,ibi:Et apprehendes Pe
tamen nefcire generationis fidem.f CEt difcipulos fuos comminatus trus cu Petrus enim ex zelo Chrifti volebat
comminatus eft. Bed.Noluit fe ante pafs a Non contra.
impedire eius paffioné:Et quia ifte zel erat
fionem & refurrectionem prædicari : quia i eft Petro ,dicens: Vade retro a
indifcret":qa paffio Chrifti erat ordinaca ad
completo fanguinis facramento apoftolis a Aduerfarius fiue contrarius, quia contras
ria loqueris voluntati mex. falutegeneris humani :ideo meruit durā res
Mat.28.d oportunius dicit : Emes docete gêtes Bapti
...

meSathana, quoniam nonfa prehéfione. Snia aut ptiu iftarū patet ex di

zantes eos in noie patris & filij& fpirituffan
ti:quia no prodeffer eu publice prædicari, k
& Svt pro falute hominum mortar.
quem flagellatum funt vifuri,& crucifixum
multa pari, gCQuoniam oportet &c.
Hier.Sicut gubernator peritus tempeftatē
in cranquillitate præcauens,nautas paratos
Mat.16.d vulceffe fuos.Sicut alibi: Si quisvult venire
poftme,abneget fe,&c. h Et apprehen
dens.Bed.Amantis affectu dices: Abfit àte
domine.Vel vt melius in Græco habeturt
1 & etiam Græci:
Propitius efto domine: non erit iftud.i.non m
n getfemetipfum ,& tollat cru
poteftfieri: nec recipiunt aures meæ, vt dei
filius occidendus fit. Beda. Et apprehe.
eum Petrus.Quia nimis amat dominum.
+Mat.16.d Er quia confitendo dixit:Tu es Chriftus. &
Luc.17.g præmium fuum audiuit fecundū Matthçũ:
Mat.16.c Beatus es Simon ba. &c.nonvult deftrui co
feffionem fuam,nec putat poffe fieri, vt dei
filius occidatur:apprehendit eum in affe
&um fuum , vel feparatim ducit,ne præſen=
tibus cæteris magiftrum videatur arguere.
i Vaderetro me. Beda , Multi putant,
n5 Petrus fed aduerfarius fpiritus fit cor
rectus,quo fuggerente hoc Apoftolus dice
tia &
turam bat: Sedmihi error Apoftoli de pietatis affe
Au veniens,nunq ; incentiuũ videbitur dias
boli.Diabolo dicit:Vade retro fata. Petro:
Vade retro me,i. fequere fententiam mea.
Quæ dei
Atis Mat.xvj. e Et conuoca.qa Chrift"
pis quæ dei funt,fed quefunt increpauerat Petrum volente impedire paf
Prius folis difcipulis loqbatur altiora arcana. fionem cius,ideo hic cofequenter inuitat fis
hominum.Et conuocata tur deles ad tolerantiam paflionis.Et primo fas
cit hoc verbo.Scd'ò facto in pricipio feque
ba cudifcipulis fuis,dixit eis :
a Siue difcipul” fiue alius.b¶Alter fact? exaltero. tis cap.Sentétia primæ partis patet ex dictis
Mat.xvj.hoc excepto qd ' fubdit:g CQui fabneget,
iquis uult mefequi, tdene,
[!!
ením me confufus &c. Hæc eft vera lite
a Veterem hominem exuat , & nouum in
duat-Vnde Paulus :Vjuo ego iam non ego, ra;quia fichabent antiqui libri & correcti,
Viuit autem in me Chriftus.
*bC Interrogabat difci. &c. Per hoc Moraliter
cem fuam , & fequatur me . oftendens, ቀ doctores debent inquirere de
Ac fi dicatagricolæ , frumenti fi feruas,perdis, fua fama,vt fi bona fit, bonis operibus au
†Qui enim uoluerit animam geatur:fi verò mala,occafio tollatur. Nam Quicūą,
fuam falua facere , perdet eã: bona fama doctorismultu facit ad doctrinę
Sifeminas,renouas. fructu:& mala ad decrimentu, Greg. Cuius
Qui autperdiderit animã fuã vita defpicitur,reftat vt eius prædicatio co
temnatur: c CEt ce.do. &c. Sequitur;
ppter me & euägeliū,faluã eã
dVade retro me &c. Per hoc oftendit
a Q.In aduerfitate perdenda eft anima,in pas
ce autem cor muniendum omni cuftodia. qilli qui detinentur affectu carnali adhuc
faciet.Quid enim proderitho apti non funt eum fequi:propter quod pes
asTêpore pacis:quia licet viuere,licet ambire. tentio permitteret eum primò fepelire pa
mini filucretmudum totu, & trem fuum,dixit:Dimitte mortuos fepelire,
mortuos fuos,Matthe.viij.c. f CSiquis
†detrimētufaciat anime fuer
uultpoft mefequi &c.Beda. Perfecutio
Autqd dabithomo comutas nis tempore ponenda eft anima , Pacis autë
P
tiois panimafuaQuiem me tempore frangenda funt defideria terrena;
*Et diccbat

1
 Glof.ordi. Marci Cap.XII . DeLyra

E a CAmen dico.Bed.Cum de futura vitaloqueret, ideo neceſs ceffaria no effe.Legi qq & ppheris euägelio tria tabernacľa G
Kefariu fuit,vt hoc pmitteret de pñti vita,vt rudes adhuc difcipuli facere cupit,cu ñ poffint fepari, vnu habētia tabernaculũ.i.eccle
P8,104.d hac confolatioe cofortarent,ficut de iudaicoppio dicit:Dedit illis fia dei. k Bonu eft.Multò ergo meli? choris fõruintereffe,
regiõesgentium &la.po.pof.vt cuftodiat iuftificatiões ei',& lege deitatis pfrui vifiõe: Si fic delectat hūanitas Chrifti trāſfigurata,
ei requi. b Regnu dei.i.ecclefiam cotra mūdi hui' għam ere & duoru focietas ad pūctũ oftēſa, 1 CNubes obu. Vñ qa quæ
&a.Velfutura in cælis beatitudinem , fiuit materiale tabernaculu,nu bis acce
qua in monte viderut.Qď pia puifiõe Corde, ore,opere. pic vmbraculu,vt diſcat in reſurrectiõe
tconfufus factu eft,vt æternugaudiu, tametfi ad tconfeffus fuerit , & uerba mea in ² no tegmine domoru, fed fpüffati fâtõs
breue momētum prælibatu, ad aduers b
effe pregidos, m CHic eft fi.Q.Hic
generatione ifta adultera & pecca
fa ferenda fortius animaret. verè eft ille que Moyfes ifte vobis pmí
trice, & filius hominis † cofitebitur
GLOS. ORDI. fit,huic aufcultate,& oés aufcultare iu- †cõfunde
eum,cùm uenerit ingloria patris fui bete.Nota qp ficut in baptifmo fic i mō tur, erube
Tpoft dies &c. Cap.IX. cum angelisfanctis.Et dicebat illis: temyfteriu trinitatis declaratur,qa glo fcet de eo.
Hie.Poft cominatione crucis Confolatoria promifsio. riam eius qua in baptiſmo credentes co
refurrectionis gloria oftendi fitemur,in refurrectione vidétes collau
Amen dico uobis :quia funt quidam
tur, vnde feqt.c.CEt poft dabimus.Hicfpus in nube lucida, illic Mat.17.a
a Difcipulis. b Ad horam habituri vitä æternam .
dies &c.Vt non timerent opprobria dehic ftantibus,non guttabūt mors Nicolaus de Lyra, Kinco . Iohã..
crucis,qui oculis fuis viderant gloriam a Corporalem. b Bcclefiam.
Luce.9, d
futuræ refurrectionis. d CBed.Et poft tem,donecuideant regnum deitue &etiã græci.Et hocpatet pilld q
dies fex.Lucas:Factu eft aute poft hæc Alias venientis vel vinentis. habet Luc.ix.vbi eadë fnia poniť palia
verba ferè dies octo &c.Octauo die res verba fic: Quia me erubuerit & meos tveniſſe
niens in uirtute,
furrectionisgloriam manifeftat,vtoftë Cap . IX . fermões. a In gene.ga Iudæi defcé
fa cæleftis vitæ dulcedine,cûctorũ cor derat a přib? gadidololatria declinaue
C Tpoſt dies fextaf ,
da quæ hoc audire poffunt refoucar:& ratdimiffo deo geos defpõlauerat i da
Multi vocati pauci vero eleâi.
octonario numero veru tepore refurre tiac legis in mõte Sinai.Et io fili ab eis †Mat.17.a
Яtionis gaudiudoceat effe věturu. Ipfe fumpfit lefus Petru defcédentes adultera gñatio vocantur, Luc,9.d
enim poft fexta fabbati qua cruce afcen & Iacobum & lo bEtpec.qa ficut patres eoru plecu
dit,&feptimã qua in fepulchro quieuit hannem ,& duicitil ti fuerat pphetas eos occidedo, ita ipfi
mortuis refurrexit: & nos poſt ſex hu los in montem ex pfequebant Chriftu morté ei? quçrens
ius feculi ætates in quibus pro dño pa a Non fubftantiam ves do.cCEtfi.Hæc eft vera litera: qa fic
tigaudemus,& feptimã aiarũ quæințe ra m carnis amifit.TGloriam resurrectionis oftendit. habent græci & antiqui.Et patet p iftď
*tranffors rim in alia vita agitur, octaua atare recelfum feorfumfolos , & † transfigu '
matus. qd habetur Luc.ix.c.vbi dicit: Et filius
Mattheus a Sancti hois erubefcet eu,i, non recognofcet cũ
Mat.17.a dominu poft fex dies traffiguratum die ratus eft coram ipfis , & ultimenta de fuis,ficut hō no libēter recognofcit
cunt,nec tpe,nec myfterio difcrepant. illu de quo erubefcit, Et per tale modu
eius facta funt fplendetia &candida
Illi enim medios dies tantu ponut.Vn loquendi dicit Hiero.de quada fancta:
a De quo: Amplius laua me ab iniquitate mea b SNō
de & abfolute poftfex dies dicut factu. poteft in terra claritatem dare fidelibus fuis,, quam Quia nõ eft cõfuſa Chriſtū, Chriſt” nõ
eis conferuat in cælis.
Hic primuquomodo hoc domin' pro cõfundetur eã.Nec eft curandu,fi eft im
mific & vltimũ quo cõpleuit adiūgit:& nimis uelut nix , quâlia fullo fuper
propria locutio fecüdü regulas grāma▪
idea téperanti, ponit,fere dies octo.Et terram non poteft candida facere . rice quibus no fubiacet theología.
Myfticê Illi fex müdi ætates fanctis & Ettapparuit illis Elias cum Moyfe: * dCEtdi.il . &c. Guftare morte eft Moraliter
tvifus eft, ab oi labore quiefcendü: hic verò tépo incurrere culpam mortalem: qď nõfa H
Fre octauo fignificat effe refurgédü. Vn & erantloquentes cum Iefu . Etres ciutilli qregnü dei femp attédūt: vel q
Stupefactus tanta claritate. feueritate venietis iudicis cõtremifcut.
Pfal.6.a de fextus pfalmus poctaua infcribitur; I
Dnene infurore tuo &c.quia p fex æta fpondens Petrus ,ait Iefu : Rabbi ,
Quamuis ftupefactus,infitum tamen fibi affectũ indicat NIO. DE LY.
tes quibus operari licet,precibus eft in Ca.IX.
* bonu eft nos hic effe&faciamus tria
fiftendu,nein octauo retributionis tpe Tpoft dies.Hicponit incis
Luc.9.d ab irato iudice corripiamur, d Cin tabernacula,tibiunu,&Moyfi unu, tatio admartyriu facto.Illď
mõteex.Bed.In monte vt oraret,fecu Quali ftupefactus. em qe maximè excitat ad to
dum Luca.In montem oraturus, vt fic & Eliçunu.Non enim fciebat quid lerantia martyrïj,eft magni.
tranffigurandus afcendit,docens eos q diceret.Erant enim timore exterriti, tudo pręmn, que magis mouer vilaĝ
fructu refurrectionis expectant, qui res audita:ideo Chrift” oftédit trib” princi
Et facta eft nubes obumbras cos , &
ge in decore fuo videre defiderat,mens palibus fuis difciplis gloria refurrectio
a Pa tris pro filio
te in excelfis habere, & cötinuis precibuenit uox de nube dicens : Hic eft finis in traffiguration, in qua oftendit ſe
incubere.Tres folümodo difcipulos claritate gliæ.Et priò defcribitur
cũ ducit,vel qamulti vocati, pauci ve ifta oftéfio.Scd dex hoc mouet queftio Mat.17.a
rò electi.Vel quia q fidë fetë trinitatis incorrupta mete feruaues ibi:Et interrogabat eu.Snia iftaru ptiu patet ex dictis Mat.xvij.
rint,tuc eterna eius vifioe merebuturlæcari.e CTraffigurat' . exceptis quæ fequunt, fCEt trasfi.no eft intelligédü, qfigura
Bed.No veram fubftantia carnis amifit,fed gloria futuræ fuæ, corpis Chriftifuerit mutata:fed qafigura eft i extremitatib❞ cor
yel noftræ refurrectiõis oftédit.Talis poft iudiciu cuctis appebit poris,& fifr claritas gloriæ quã tuc in corpe fuo habuit eftin ex
electis:In iudicio in forma ferui & bonis & malis,vt impij quem tremitate corpis:&io vocat traffiguratio : & p tale modữ loqué
fpreuere,que Iudæi negauere, milites que crucifixere,Pilat" Hes di dicit Apps Phi.in.d.Saluatore expectam dñm nîm Iefu Chri
Galz.d rodes queiudicare nequeat iudice agnofcere, fCEt ueft.Ve ftu,qui reformabit corp" hūilitatis nræ cõfiguratu corpi clarita
ftimēta dnifeti.Vñ:Qui in Chrifto bapti.e.Chri.in.Hæc dño in tis fuæ,hEtue.Sicut in baptifmo Chrifti auditu eftteftimo
mūdo manēte videbant defpecta.fed ipfo mõte petête nouo cã¹ niūpřís de filio ei” naturali,fic &i träffiguratiõe . Cui? rõ é,quia
1.Ioha.3. a dore refulget.Quia nuc qdefilij fum dei,fed nõdu apparuit qď hoies fut filij del adoptiui paffimilatione ad filiatione naturalē
Deu. 34.b erim". Cu ergo appuerit fimiles ei erim', qa videbim” eũ ficuti ipi" Chrifti:Que qde affimilatio fic dupfr.Vno moi pñtip gras
1.Reg.z.b. eft,vnfubdit: Qualia fullo.g CEtap.&c.Moyfes fetus mor tia.Alio mō i futuro & pfecti' pghia,fecūdū illd.j.lo.in.a. Nuc
Luc.9.d tu , Elias viu in celu rapt?,vifi in maieftate cu dño(vt Lucas di filijdei fum" & nõduappuit qd erim":Scim ' qm cu appuerit fi
cit)futura in illo oim fatorugloria fignificat:q tpeiudicij vel vis miles ei
ui in carne repient velmortui.h CElias cũ.Bed. Legiflator,& Moraliter. CEt poft diesfex &c.Sex dieb' fact? ē mūdus Moraliter
eximi" pphetaruapparet:Loquuni cudno in carne viuere often Geñ.j.propter qd perfexdies figurari pot tot? mundi decurfus;
detes ipm effe que lex & pphetæ pmiferūt: Nō in infimis ſed in quo copleco Chrift" fuos verè difcipulos.i.electos ducet in mō,
motecuillo,qaq terrena defideria mete tranfeut folui maieftatë te excelfum.i.in cælu empyreũ gliofos in aia & corpe vidētes ei?
feripturefete quæ in dño impleta eft pfpicit. i Rabbi.Qua gloria fingulare. g CEtap.illis El.cũ Moy..lege & pphetas
uis ftupefact infitu tn affectu fibi indicat:oblitus fatis regnum cueuägelio cocordates.Qd'aut Petr dixit: Faciam hic tria tas
pmitti,no i terris,fed & i celis:& fe& coapfos mortali carne idu bernacula:nefciuit quid diceret.nam omnium erit vna gloria,
tos imortalis3 .vitæ ftatu fubire no poffe,& domu manufactā nes ficut vnus denarius diurnus , licet in illa fint diuerfi gradus.
ceffariam *
*Precepit illis

Glofordi. Marci
A in coluba:qa quã pcipit fide quifqs fim
Kplici corde feruat:tuc luce aperta vifios
nis quã crediderat cõteplabit;ipfac illu
ftrabitur gratia & in perpetuu preget.
1.Cor.19.d a CEt ftatim. Bed. Cufieret voxfup
lohā.3.b filiū hois inuētus eft ipſeſolus.Quia cũ
manifeftauerit feipfum electis:erit deus
oia in oib':imo ipfe cufuis vn? per oía
Chriftus.i.caput cu corpe fplêdebit. vn
de: Nemo afcedit in cælu , nifi qui destíbus illis de mõte,præcepit illis ne
fcendit de cælo filius hois q eft in
cuique uidiffent narrarent ,nifi cũ fi,
b¶Præcepit illis.No vult gloria res
gnifuturi & triuphi quã in mõte often lius hominis à mortuis refurrexerit .
derat publicè prædicari:ne & incredibı
le effet p magnitudine, & poft tatagha
1.Cor.15. apud rudes aios fequés crux fcãdali fa
ceret, c | Verbũ cốt.Hiei củabfore
pta morsfueritin victoria,nõ erūtime
moria priora,cũ abftulerit dñs forde fiz
liæ Sio,auferés omne lachrymã ab ocu
lisfetoru. d Quid ergo.Tradut fcri
Mal.4.b
bæfcdm Malachia , Elias veniat ante
aduentufaluatoris,& reducat corda pa
trū ad filios:&filioru ad patres eorú,&
reftituat oia in antiquũ ſtatū. Exiſtimāt
544
ergo difcipuli hac aduentus gloriã eſſe,
quã viderat in mõte,& dicut: Si iã veni
fti in gloria,quare præcurfor tuus non
+de filio apparet?maxiè qa videt receffiffe Elia.
eCReftituet &c.fcilicet cõuertet cor
patru ad filios,& cor filioru ad patres,
Reftituet enim morti qd debet & diu
viuendofuftulit.vn addit; f¶Etquo
modo fcrip.Q.Sicut de Chrifti pallio
ne pphetæ multifariæ fcripferunt:fic &
Elias multa paffurus eft.Reftituet ergo
oia.Primò,corda hoim illi? rpis ad cre
didū in Chrifto , refiftendu Antichrifto.
Deinde põet aiam p chrifto. g Tur
B Difputantes.
bam magna.Hie. No eft requiesfub
fole:femp occidit paruulos inuidia,ma
gnos percutiut fulgura mõtes,alij diſcē
tes cufide,alij inuidētes cu faftu ad ec
clefiam veniunt.hCCoquirentes.
teum
Be.Quid coquirerēt cuãgelifta nō dicit
Sed pot intelligi de hoc quæftione mo
ta fuiffe,quare difcipuli dæmoniacũ g
+ Mat.17.C in medio erat,no poffent liberare: Hoc
Luc.9.e
em ex fequétib? cõcipi pt. i CEt inter
roga.Be.Nota oploca rebus cōgruūt
In mõte orat,träfformat,difcipfis arca
na fuæ maieftatis aperit,in imo à turba
excipit,miferoru fletu pulfat.Surfum di
fcipulis myfteria regni referat,deorfum
turbis peta infidelitatis exprobrat.Sur
fum você patris his qui audire poterat
pãdit,deorfum malos fpiritus expellit,
Nuc pro meritoru qualitate alis afcen
nõ
dere, alijs nodefiftit defcedere.CEt in
1 terrogauit. Hie. Scit & interrogat,vt
cofeffio pariat falutem,& murmur cor
dis noftrifermonibus foluatur prius vc
Efa.43.d eft:Dic iniquitates tuas prius vc juſtifie
fed'm Lxx, ceris. kCEt dixi difcipulis . Latēter
†Mat.17.c culpa obliquat in difcipulos, cum fæpe
Luc.9.e curatio non curantiu,fed curandorum
impediatvitio, ICO generatio.Nõ
homini irafcitur, fed vitio.Non tædio
† illũadeñ affectus hoc dicit,fed vt medicus ægro
tdifcerpfit contra præcepta agenti . Et arguit per
tcadens la vnu Iudæos incredulitatis , m Stati
plus. fpi.Quia dú poft pctm ad dñm couers
tivolum ,magis â diabolo impugna
mur,vt vel excutiat virtutë, vel vidicet
fuam expulfionem, n CAb infantia.
Hieronymus. Significat gentilem po₁
pulum cui à natiuitate increuit cultus
idolorum , vt ftultè immolaret filios
fuos dæmo
Cap. IX.
a SMoyfes & Elias fervi,huic faciendum tabernacu
Jum,huic feruiendum ,non illis. Et Moyfes.tan
quam meipfum audietis.
lius meus charifsimus , aŭditeillu.
a FVdi cœpit filius defignari,mox ferui difcefferunt
ne ad illos vox facta putaretur.
a Et ftatim circumfpicientes , nemi
nem amplius uiderunt nifi Iefum
Poft transfigurationem .
ftantem tatum fecum.tEt defceden
Nemini dicentes.
Etuerbu continuerunt apudfe,con
Hoc.
quirentes quid effet, cùm à mortuis
refurrexerit.Et interrogabant eum
a FQ.Si iam apparuifti in gloria, Quid ergo &c.
d
dicer es : Quid ergo dicunt phari
fæi & fcribæ , quia Eliam oportet
a Non aliter eft fecundus aduentus,nifi ille
pręcedat .
uenire primům?Qui refpodens ait
Q.Non eft hic aduentus quem putatis,quem præ
cedet Blias:Elias enim cum venerit & c.
e xit:O generatio &c.Tertiò vtriufq; cã,
illis:Elias cum uenerit, primò refti .
tuet omnia: & quomodo fcriptum
f eftțin filium hominis , ut multa pas
Sic & Elias. Q.Venturus eft Blias ipfe in corpos
re,fed etiam venit in ípiritu & virtute.f.Iohannes.
tiatur, & contemnatur.Sed dico uo
bis, quia& Elias uenit , & fecerunt
a Spreuerunt, decollauerunt.
illi quæcumque uoluerunt, ficut fcri
De monte.
ptum eft de eo.Etuenies ad difcipu .
g los fuo uidi tur f o CEt cum uidiffet eum ftatim fpi
s, t bam mag nam cir
h dum , faciebat peius quod poterat.
cacos, & fcribas conquirentes cum
a Indecti,non fcribæ fapientes.
illis . Et confeftim omnis populus
a Quafiftultus. Timor non eft in charitate.
uidens † lefum , ftupefactus eft , &
a Quali ferui.
expauerunt , & accurrentes faluta,
1 bant eum . Et interrogauit eos :
† Quid inter uos conqueritis Et
refpondens unus de turba , dixit :
a Deprecando per conqueftionem exponit incom
moda filij.
Magifter , attuli filium meum ad º
tehabentem fpiritum mutum , qui
ubicum eum apprehenderit, tal
a Hiero.Alie.Peccatorum fpumat ftultitia. b ¶Iracudia.
lidit illum, &fpumât, &ftridet den
Signauia.
n
tibus , & arefcit . Et dixi difcipulis "
tuis, ut eiicerent illum , & non po,
tuerunt . Qui refpondens eis , di
a SQ.Incredulitas veftra impedit ſalutem.
1
xit: togeneratio incredula, quam ,
diu apud uos ero ? Quamdiu uos
a Puerum non dæmonem,vt oftendat illum dæmonio
traditum propter peccatum fuum vel parentum.
patiar: Afferte illum ad me. Et at,
tulerunt feum.Et cùm uidiffet eum
m i
ftatimfpiritus † cõturbauit eum,&
telifus in terra uolutabatur fpumas .
a Non quali ignorans interrogauit,fed vt diu
turnitas infirmitatis oftenfa curationem gras
tiorem faciat.
Et interrogauit patrem eius :Quan,
tum téporis eft ex quo ei hocaccidit
121
At ille ait: Ab infantia . Etfrequens
S
De Lyra. 106
miles ei erimus: quoniam videbim, C
eum ficuti eft.In baptifmo verò Chrifti
data eft aquis virtus regenerandi p gra
tia.In tranſfiguratione verò oftenfa eft
claritas gloriæ in corpore Chrifti.Et qa
in iftis duobus vt dictū eſt, aſſimilantur
homines filio dei naturali , ideo conue
niens fuit,vt in baptifmo Chrifti & ei"
tranffiguratione audiretur teftimoniu †Mat.17.b
a
eius naturali filiatioe.b CEt
uerbûde
patris co.fecundü præceptum Chriſti.
CCCoquiretes &c.Videbatur enim
eis inconueniens, Chriftus moreretur
& refurgeret à mortuis:poft viderant
eui claritate gloriofa, ad quâ alij veniet
poft refurrectionem :ideo terminus re
furrectionis vel finis iam videbat eis co
pletus in Chrifto, e Et ueniens
ad difcipulos fuos &c. hic oftendi
tur difcipulorum Chrifti impotentia
in hoc op non poterant curare dæmo
niacum eis oblatu.Vbi fic proceditur:
qa circahanc curatione primo oftendi
tur difcipuloru impotentia.fed'òChri
fti efficacia,ibi.Qui refpondens eis diz
ibi:Et cu introiffet in do.Sententia ifta
rupartiupatet ex dictis Mat.xvij. exces
ptis quæ fequuntur:Et ue. ad dif.fu.
ра
f.quos dimiferat affumptistantu fecum
tribus,corã quibus tranffiguratus fuit.
d
fCViditturba &c.conqui.quia de
ridebat cos, eo q tetauerant curare dæs
moniacu eis oblatu & no potuerant,vt
patet i litera fequēti.k Allidit illu.
i.ad terra proncit. 1 CEt fpumat &c.
Ad oftendendu vehementia paffionis,
rítus & c.Videns enim fe citò eijcien
PCEt inter.no ex ignorâtia,fed vt ex D
refponfioe patris appareret oibus diu
turnitas paffionis & difficultas curatio=
nis, vt ex his miraculum effet euidens,
Si quid
*a Præcepit illis &c.per hoc ofte Moraliter
dens op fecreta diuina non nifi debito
tempore publicanda . Elias cũ uene.
Sequitur : d Sed dico uobis quia
&c.per hoc oftendit duplicem Eliam,
ficut & aduentu Chrifti duplicem.Offi
cium primi Eliæ facit homo monens,
fratrem charitatiuè,ficut & primus ad
uentus fuit in manfuetudine , Officium
verò fecundi facit prælatus corripiens laceradia
ex autoritate,quia fecundus aduet, erit
1
in potétia &maieftate.g¶Magifter
attu.&c.Per iftum ab infantia vexatu
àdæmone, fignificatur peccator ab ins
fantia nutritus peruerfè,ficut refert bea
tus Gregorius de puero quinquenni,
quem cum teneret pater in finu fuo,via
dit dæmones in ſpecie maurorum ve
nientes ad rapiendum ipfum : & tunc
deum blafphemauit , & ftatim expira
uit.Et quoniam in tali ætate crefcente
crefcit malicia , fubditur: hCHaben
tem fpiritum mutum &c. Quia ta◄
lis non audit correctionem ad bonum .
Qui ubicunq apprehenderit
alliditillum &c. Quia cedit cuilibet
tentatioi dæmonum, 1CEt fpumat.
per gaftrimargiam. m Etftridet de
tibus.Per iracundiam. n CEt are
fcit per ignauiam,Hunc difcipuli cu
rare non poffunt:quia cōtemnit moni
tiões hoim,fed folus deus aliquãdo de
gra fpeciali curat eum, Ideo fubditur
*Ego tibi
 2
Glof.ordi . Marci
E fuos demonijs.vnde fequit: Et frequenter euin ignem &
Kin aqua mi.Alij enim igne,alij aqua venerabat.a
Hieronimus, Credulitas noftra,vt roftrata lingua infirma eſt ,'ni
fi innixta adiutorio dei.Fides cũ lachrymis optata vota capit, vt
Mat.is.c eft:Fiat tibi fecundum fidem tuam. b CSurde & mute Spi
rituiimputat qhoi præftat du ille audiret,nec loqueretur qd
peccator pœnités audit & loquiť. Exi ab
co,&amplius ne introeas &c.Exiens ab a Mora'iter.irę vel libidinis. b Cupiditatis.
hoie nunc reuertit,fi cor ſuũ ſeruaue
P8.70,arit clauis humilitatis ,& oftiu obtinue
rit homo munitatis.vnde :Efto mihi in
deuprotectore,& in locu mu.vt fal.ine
facias. c Difcerpens &c.Hiero.Di
fcerpit diabolus appropinquates ad fa
lute.qd eft ei efca dilecta, quos in ven
tre fuutrahere defiderat per terrores &
dāna,vt Iob. d CFactus &c.Ifido .
Col.z.a Rab,&c.Sanatis enim dicit: Mortui em
eftis,& vita veftra ab.ẽ cũ Chrifto Ie.d ,
Vnde infirmitas Chriftianoru non eft
mors:fed mortis fimilitudo . e CHoc
Hier Stulticia ad luxuria carnis ptinet
& ieiunio fanať.Ira & ignauia oratione
depellit.Medicina cuiufq ; vulneris ad
hibéda eft ei.No fanat oculu qď calca
neu,ieiunio paffiones corpis, oratione
fanant peftes métis.f Occidet &c,
Profperis mifcet triftia, vt cũ venerint ,
noimpræmeditatis ferant animis.Si ca
triftat eos,qa occided , e,debet lerificare
qa die tertia refurrectur? c. & Cigno
rabant.No tã ingenij tarditate amo
re,qa deū verũ cognouerāt , moriturū
credere nequibant.Et quia eis in figuris
Joqui cõfueuerat , horrentes eius mor
te,in his quoq eu loqui figurare puta
bant. h Capharnaum . Hier, Villa
çõfolatiois :Cogruit prædicæ ſentētiæ;
Iohâ.12.d
Occifus die tertia refurget . Granum fru
F
měti morit,vt multiplici ' colligatur:fi
no moriť
Hier,In ,folum
via tractabant i CQuid in
manet.de
milis tractatio loco.Principat enim vi
ingreditur,fic deferitur,& du teneť labi
tur:&incertu in qua malione.i , in qua
die finiai.vnde dicit: Qui vult effe priz
+Mat.17.d mus &c.Be.Hinc exorta videt diſpu
tatio:qa viderat Petru & Iacobũ & Io,
Luc.9.e
hāne feorfum ductos in mote, & aliqd
$.8.d, & .1* fecretu ibi effe creditu eis : fed & Petro fi
10.e.
Mat16.c cut Matthæus dicit,claues regni cælorunus hominum , & occidenteũ,& oc
pmiffas, & ecclefiãſup Petra fidei â qua
it
ipfe nome acceper ædific andam. Puta
bant ergo vel illos tres cæteris,vel oib
Petru effe prelatu , k CEtrefides &c.
Illi euntes difputabat de principatu , & " rogare.Et uenerunt Carpharnaum .
fedens docer humilitatem. Princi
iple
i dixeratparuulos recipiendos in nomi
pes enim laborant, humiles quiefcunt.
gloriæ vult humilitate fana
Xinter vos
re,& priofimplici monet imperio, mox
metipos di innocétia puerilis exeplo.1
Cople
fputab atis. xus.Significat humiles dignos cfle fuq
copl.xu, qui iure poffunt gloriari & di
Cant.2.b.
cere:Laua eius fub capite meo,& dexte
+Mat.zo.d raillius am.me, mQuifquis unữ.
et.18.a
Velfimpliciter pauperes Chrifti ab his
Luc.9.fi qui velint effe maiores,pro eius hono
tvlumus reoftendit effe recipiédos. Vel ipfos ma
Mat.18.a licia paruulos effe fuadet, vt tanc puu
Luc.9.f
li fimplices fint, n CEt quicuc.Quia
in pueris fe recipi docebat, vt caput in
mebris, ne putaret hoc folu effe quod
videbatur,adiunxit:Et quicunq3 me
fufce. &c. o Refpondit illi.Quia
dixerat:quifquis vnum ex huiufmodi
1 a Solu. Sufcepit. Quia inter eum & me nihil diftat.
pu. receperit, me recipit , intelligit Io
hannes op in nomine eius eas non reci
piat,qui no fincere ambulant.vnde ait:
Magiſter
Cap . IX. DeLyra
aCSigd po.Ex quo patet ,qp pf erat dubi' in fide dubitās G
Adiuua. de Chrifti ptate. b COiapoffunt,cre.Fides enim credetis me
retur decógruo,v: ei det bñficiu poipotentia dei, c CCredo
dñe adiu.qui dixit:Credo: no erat oino incredulus:fed vocauit
incredulitate fuam fidei fuæ imperfectione, quã petebat à Chri
' ftofuppleri & perfici, dSurde & mu.Non formaliter,fed ef
fectiuè, quia in puero obfeffo auditum
impedicbar & loquela. g CEt factus
eft ficut mor.vt per hoc magis decla
ter eum in ignem & in aquam mifit,
raretur Chrifti virtus:qa ad tactu Chri
ut eum perderet ,Sed fi quid potes, fti furrexit perfecte curat.iHoc ge
adiuua nos mifertus noftri.lefus au nus in nul.Demones em no funt equa
a Libertatem arbitrij indicat. lesin virture naturali: & ideo vnus ab
tem ait illi: Sipotes credere , omnia aliopot difficilius expelli . Ad expulfio
a Que in nomine Iefu poftulantur, në aut'iftius requirebatur in expellente
pofsibilia funt credenti. Et conti fubiectio carnis ad fpiritu,quæfit perie
juniu,& magna eleuatio fpus i deu que
nuò exclamās pater pueri cũlacry
C fit pofone, talia at adhuc no erat i aplis
mis , aiebat: Credo domine, adiuua
qa ptpe illo no cõpetebat eis ieiunare,
Alias finein.
vt dictü eft.s.c.ij.Nec erat adhuci deu
incredulitatem meam . Et cum uis
pfecte eleuati:qa fuerut rudes & impfe
a Alias credentem.
&ti vícqreceperut poft paffione Chri
diffet lefus concurrentem turbam , :
fti plenioregratia ſpiritufſeti.Mat.xvij.
a Q.Comminatio potentia eft,
dixit illis Chriftus ,q no potuerat illum
comminatus eft fpiritui immundo
d encere propter incredulitaté fuam:quæ
dicens illi : Surde & mute fpiri că ibi eftexpofita.Et tenendū, vira
Cuius precipere eft facere.
cã,filla quæ hic illa quæ in
tus, ego tibi præcipio , exi ab eo , & Matthæo ponit, fimul cocurrerut i difci
amplius ne introeas in eum . Et cla pulis:propter quas illu dæmonë expelle
re nopotuerut. k CEtinde.Hic cofe
mans & multum diſcerpens eum ,
g quêter exprimit difcipuloru Chrifti fu
exitab eo , & factus eft ficut mor perbia:vbi priò exprimitipfius Chrifti
Mundo.
huiliatio.Scd'ò exprimiť diſciplorũ am
tuus,ita ut multi dicerent: quia mor bitio,ibi:Qui cu domi effent.Circa pri
h
tuus eft. Iefus autē tenens manum mũ deſcribiť hūiliatio Chriftip hoc o
eius eleuauit eum , & furrexit . Et prędixit eis ignominia fuę paſſiõis, quã
volütariæ erat paffur : & hoc debebat
cum introiffet in domum , difcipuli difcipfis exéplu ee hūiliatiõis : verūtī tā H
eius fecreto interrogabant eum : † adhuc rudes no capiebat ad plenum †Mat.17.d
Quare nos non potuimus eijcere verbu ei.lo fequit . m At illi igno.
cum : Et dixit illis: Hoc genus in a frequêter loqbat eis in pabolis: pro
pter qd'dubitabat fi hoc verbu eet pa Diuifio
nullo poteft exire,nifi in oratione & bolicu. n Quicu &c. Hic reprimit
k
* ambitio difcipuloru.Et diuidifin ptem
ieiunio.Et inde profecti prætergres
pricipale & iddetalë.Scda ibi:Et rñdit
diebantur Galileam , nec uolebat
Se ibi effe. illi lohanes.Et priæ pris pate tfnia ex di
&tis Mar.xvin.exceptis quæfequuntur.
quenc fcire. †Docebat autem difci
oCInterrogabat eos.No ex ignorā
pulos fuos, &dicebat illis : Quoni tia,fed vt ex doctrina ſequenti apperet
am filius hominis tradetur in ma Chriftu no ignorare verba que dixeruc
1
interfeipfo abfente.pCAtil.verecu
m dia ducti.Cui' cã ſubdit cũ dr: q Siq ► At illi
cifus tertia die refurget.Atilli -igno de in.qd' in eis erat verecudu & reprez ignorabat
rabant uerbü,& timebant cu inter henfibile,cumagifter coru effet humilli verbū:& ti
Villa pulcherrima, mus,& immediate eis prædixerat hūi mebāt iter
liatione fuæ paffiois. s TRñditil.Học rogare eũ,
eft ps incideralis . Ex hoc enim of Chrift
Quicum domi effent,interrogabata
eos : Quidin uia *tractabatis: Atil P ne eius, quis fint paruæ reputationis: †Mat.18.ja
Pre verecundia. JQuia.
ideo Iohannes mouit quæftionem de Luc.9.f
li tacebant , Siquidem in uiainterfe , quodam eijciente dæmonia in nomine
difputauerant , quis eorum maior ~ Chrifti, qui tñ
* CeEgo ti.Et no ali" , f Exi ab. Moraliter
* effet.Etrefidens uocauit duodecim
qd
' fit qñ ex dei adiutorio no patiť reci
& aitillis: +Si quis uultprimus effe. diuu.ad qd defignâdū fubdiť; h Cle
erit omniumfnouifsimus , & omnis fus au. Docebat aut di.&c. Sequií:
r
1CEt occi.Theophil'.Poftq ; verò di
um minifter. Et accipiens puerum
xerat, qd' erat trifte, adiuxit q & debet læ
ftatuit eum in medio eorum.Quem
tificare,vt difcerem ex hoc o poft agu
a Qu.Formam virtutis feruent propter me rationis
auxilio,quam paruuli etatis beneficio. ftias læticiæ fubfequent. q Sigdein
m cum coplexus effet , ait illis : Quif
Quif uia &c.Hie.Vbi notandu, illi cutes
difputabat de principatu: ipfe verò fes
quis unum ex huiufmodi pueris res
des docet humilitate: qa principes labo
ceperit in nomine meo , me recipit : rát,& humiles requiefcut.r CЕt accí
n
Et quicumq mefufceperit , non me piens pue. &c.Be.In quo malicia par
uulos effe fuadet, vt fimplicitatem fine
O
fufcipit,fed euq me mifit . Refpon arrogantia, charitatem fine inuidia, de
uotionem fine iracundia conferuent. Luc.9.f
*Magifter vi
 Glof.ordi: Marci Cap IX.De Lyra 107

CMagifter ui- qué.Qua.Hic in nomine tuo no 'debet ſuſcipi . dò,prohibitio fcandali,ibi:Et quifquis vnu de pufillis,&c.tertid, C
A a CEtprohibuimus eu-Putauit eum excludēdu â bñficio q declaratio cuiuſdam dicti,ibi:Omnis emigne falietur. Circa prí
novtit officio,fed docetneminé à bono qd ex parte haber arcedū mum eft duplex modus dicendi.Dicunt enim aliq qp ifte de a que
' no habet puocãdum.vn : Nolite prohibe.
fed ad hoc poti" qd fiuit Iohannes,non eratfidelis, Aliqui enim infideles videntes per
Phil... b Nolite phibe.Be.Hinc Apoftolus: Sed fiue occafione fis experientiam nomenChriſti tuoſum in noie ei” eijciebāt demo.
ue veritate Chriftus annücietur, & ihoc nes,vt habetur A&
t.xix.Dicit tñ Chrift
gaudeo femper & gaudebo.Tales quan 2 q ille qui ficfacit, no eftprohibēdus: ga † Luc.9.f.
uis figna faciat,& ob aliorû falutem cens dit illi Iohannes, dicens: †Magifter talis electio dæmonis facit ad declaratio
featur effe non prohibendi,non tñ eis fe nem virtutis Chrifti.Nec etiã talis (licet
uidimus quendam in nomine tuo
Matt.7.d. cura cofcia.Immo cũ dixerit:In noie tuo fit infidelis)habet fronté loquendi cōtra
eijcientem demonia, qui non fequi
pphetauimus ,& dæmonia ciecim³, &c. fidem Chrifti ,cũ glorietur defignis in no quia'no
a tur nos:&prohibuimus eum * les *
dicet eis:quia nunquã noui vos: difcedi mine eius factis .& hoc eft quod fubdit; fequit nos
te à me qui operaminiiniquitatem.Itaq3fus autem ait . Nolite prohibere bCNemo eft enim qui fa.uir. i no.
hæreticis &fchifmaticis & malis catholi
eum.Nemo eft enim quifacit uirtum.Infideles enim aliqui bene i aliquib
cis non facra cõia in qubus nobiſcũ funt conueniut cu fidelibus,vt qď de? fit vn?
tem in nomine meo , & poffit cito & hmói:&in talib" funt cu eis, licet non
no cōtra,fed diuifione paci veritatic co
traria q aduerfü non funt,& dominữ nō malè loqui de me.Qui enim non eft in alijs.Alij verò dicut,qp ifte de quo Io
a Q.dico:quifquis vnum ex huiufmodi &c.fed ne hanes quæfiuit,erat fidelis credés í Chris
fequunt nobifcu , deteftari & prohibere paupertatis excufationem pretendana.Quiſquis enim, ftum.& i hoc dicit Chrifofto , verūtamē
debemus.cFrigidæ.ne paupertate&
aduerfum uos,pro uobis eft.Quif, nõ erat tatæ perfectionis , q vellet fequi
penurialignoru aliqs fe excufet . Sifr di
= Gal.6.b. quis enim potum dederit uobis cali Chriftu & difcipulos eius in modo viue
cit apfus ad Gal . Coicet aut is q cathechi
= a Leuifsimo enim pręcepto excufationem diluit. di,ficut nec modo omnes fideles volunt
zatur verbo ei qui fe , ca, in oibbonis.
Ibidem cemâquæ frigidæ innomine meo , fequi Chriftum per religionis ingreffu.
Et ne quis fepaupertate excufet ait:No
1 lite erra.deus non ir. Quæ enim feminas Et talis etiã no eft prohibendus,quia bi
quia Chrifti eftis, amen dico uobis ,
ficia diuina nonfolu dantur per maiores
uerit homo,hæc & metet. d CEt quif. a
non perdet mercedem fuam.Et quif fed etiã aliquando p minores & imperfe
fcan.Quaq hocgenerale fit:pot tamen
fecundum confequêtiã fermonis contra quis fcandalizauerit unum ex his tos:vt in hoc etiam declaretur virt?no
&
a Magni nullo modo mouentur:pufilli occafiones minis Chrifti, quæ per magnos & puos
apoftolos dici,q de primatu diſputabat querunt.
&eos quos ad fidem vocabāt , excmplo indifferéter poteft operari . Et quia tales
pufillis credentibus in me , bonum
fuo perdere poterant . Beda. Notaqd imperfecti aliquando ad tempus credut,
с
B eft ei magis ,fi circumdaretur†mola &in tempore tentationis à fide recedut,
inbono opere noftro aliquando cauen
†
Matt... dum eft fcandalum proximi, aliquando afinaria collo eius , & in mare mitte ideo ſubditur:Nemo eft enim qui fa lapis mo
84.18.2. • cituirtutem in nomine meo.Quia fi
tte ma
pro nihilo habendum:Inquãtu fine pec returt .Etfi fcandalizaueri
proximoru aliquis imperfe& fecerit miracula in no
caro g nus tua , abfcinde illam.Bonum eſt
dalum debemus. Si aut p veritate ſcan mine Chrifti,& poftea recedet à fide,non
SQuia Sine cupito principatu.
dalū fumitur ,vtilius naſa permittitur habet frontem loquendi contra Chriftu
tibi + debilem introire in uitam , ö
f mancu, veritas relinquatur, e Mola afinar. in cuius nomine fecerat miracula ,de qui
D
mutilu Hiero.Secundü morem prouinciæ.Hæc duas manus habentem ire in ge, bus gloriabatur.Et quia non folû i no,
H a Inferni pœnas enumerat, vt exterreat. mine Chrifti fienda funt miracula,fed eti
enim pœna maiorum criminum erat,Et
R
reuera eft meli” innoxium pœna atrocif hennam inignem inextinguibilem, am opera meritoria,ideo fequitur:
a Putredogehennæ. Confcientia fera.f,doior ins
fima téporali tm finire vită corporea, terius accufans cos. cQuifquis enim potum dederit
lædendo fratrem morté aiæ mereri pers uobis calicem aquæfrigidæ. Hoc di
ubi uermis eorum non moritur , &
pecuā.Per molā afinaria fecularis vitę cir a Hiero.pœna exterius fæuiensinconfumpta.vnde pro cit,ad oftedendum ,quòd quilibet quãtu
cun & labor,p pfundu maris , extrema pheta:Ambulate in'lumine ignis veftri, in flammis quas cuc pauper poteft aliqua piecaris opera
fuccendiftis vobis. b Amicus neceffarius cuius ribi
damnatio.Melius eft vt fol' peratfub ha quotidianis v&ibus feruit difcurfus. facere:quia potum aquæ frigidæ poteft
biru exteriori,no fimulando ſe bonu, dare quilibet quãtūcūc pauper.d¶Et
ignis non extinguitur.Etfipes tuus
fimulado le bonũ corrumpere alios,Le a Cum corrigere nequeas,amputa a focietate tua, quifquisfcandalizauerit unum ex
ui? ergo è fi fub exteriors habitu ad mor b Quia.
his pu.Hicconfequenter ponitur pros
tē terrena acta conftringat , fi facra of te ſcandalizat , amputa illum. Bő, hibido fcandali. Et patet fententia ex di
ficia culpã ceteris imitable demoftrēt ga num eft tibi, claudum in uitam eter &is Matt.xviij.excepto quod fequitur:
fifol' caderet,tolerabilior vtcuq eũ ins fC Vbi uermis eorum non morit.
ferni pœna cruciaret,fCEtfi fcã.Quia nam introire, quàm duos pedes ha
&ignis non extin.i.acule❞ vel remor
fupra docuit,nefcandalizemus eos q cre bentem mitti in gehennam ignis in fus confcię, qui corinuè affliget dānatos.
dūsin eũ,admonet ātū debemus cos ca i extinguibilis : ubi uermis corũ non Omnis em
uere quifcan dali zāt. ¶Scā dalo n Gręc è CMa gif ter uid imu s que ndam Moraliter
moritur, & ignis non extinguitur .
offendic ulu vel ruina vel impa ctio pe a Qui tibi prouidet. Fin oculo:noftri carnaliter amis in nom ine tuo eijc ient e de.P er iftum
dis.Vel vt alij,fcrupul.Ille ergo fcanda ci,fpiritualiter aduerfarij ſignificantur. qui no erat de focietate apoftolorum fi.
lizat fratrem , qui ei dicto vel facto oc = Quod fioculus tuus fcandalizatte, gnificatlaicus bonus ,qui non habet præ
cafioné ruinæ præber.g Manus tu. Quia. dicandi officium,tamen bonis verbis &
Amicus,cuius ope & confilio indigem ence eum .† Bonum eft tibi , lufcum exemplis agit ad expulfionem dæmonis
quoridie, Sed fi hic lederein caufa animę de cordibus proximorum:quis non fe- †Mat.18.b
introire in regnữ dei , quàm duos
voluerit:excludedus eft à noftrafocieta quatur Chriftum per ftatum religionis
te,ne fi cum perdito in hac vita partem oculos habentem mitti in gehen , & clericatum, dEt quifquis fcada
habere volumus , fimul cum illo pereas nam ignis : ubi uermis corum non lizauerit unum ex his pufillis crede
mus.h Quam duas ma.Hier.Duæ itu r uit ur tiinme.Grego. Per molam afinariam
mor ,& ignis non exting .
manus principatus ,humilitas &fupbia. fecularis vitæ circuitus & labor exprimis
Abfcide fuperbiam ,tene humilem prin. tur.Per profundum maris extremadam
cipatum. i CVbi uermiş.Beda ,Fœtor vermium de corruptio natio defignatur.Qui ergo ad fecularitátis fpeciem deductus, y
ne carnis &faguinis,io caro recens fale cõditur, vt exiccato hão bo cæteros deftruit vel exemplo,melíus profecto erat vt hunc ad
refanguineo , mis effe nequeat.Caro ergo & fanguis mes cre mortemfub exreriori habitu terrena acta conftringant, quàm fa
ant,qa delectatio carnalis cui cõdimētũ cõtinētie̟ nõ refiftit,pœná cra officia i culpa cæteris imitabilem demonftrarent:quia nimiru
luxuriofis generat eterna.Debemus ergo corp' cotinentiæ fale,& & fi folus.caderet,vtcunque hunc tolerabilior inferni pœna cru
mentem cōdimento fapiëtiæ ab erroris & vitiorulabe caftigare. ciaret.eCEtfi fcandalizauerit temanus tua abfcide illam
Omnis em &cæte. Sanctus lob vigefimonono.c.dicit: Oculus fui cæco &
Nicolausde Lyra pes claudo , id eft confiliarius ignorantium & adiutor impo
Chriftig tñ nō erat de focietate eius,qué phibuerat difcipuli: tentum . Ergo manum abfcindere , & oculum eruere neſcan.
vtrubene vel malè feciffent ad fciendu fi effent hoc als facturi in dalizent, eft hominem quantumcunque fibi vtilem in téporalib
cafu confimili.Et circa hoc primo ponit refponfio Chrifti.fecun afuafocietate expellere,fi fit fibi ad periculum ruinæ i ſpualibus,
dò , p ro q *Omnis enim
 Glof.ordi. Marci Cap.X DeLyra

faa TOmnis enim igne.Quia tertio metione fecit ignis & ver nis acgrit fal difcretiois.b CEto ui.Sicut emi lege veteri fal po G
Emis,oftedit quo veru valeamus vitare . Omn.en.ig. Mire dis nebati oi facrificio dei,fic in omni opere bono requirit difcretio.
&
tum e:Q'em fale falit, vermis putredine arcet . Qf verò igne.i CCBonu eft fal.i.difcretio bona eft,p qua opera huana habent
Leui.z.d. iigne,afpfo fale carne cofumit.Hec fcdm lege i hoftijs fiebar bonitate.dQuod fi fal.inful.fu.Hic accipitur fal phoib' dis
quei altari cremabātur , vbiin oi victima & facrificio tal offerri fcretione hñtib", co aliqs excellens i aliq pprietate no folü deno
præceptü eft.Sal dulcedo fapie.ignis ,fati minatab ea cõcretiuè,fed etiã abſtractiuè
fpus gra.Ois e.ig.fal.qa omnis elect" ſa a SGratia ſpirituffandi vel tribulatione, b Afperfo ficut notabiliter liberalis vffapies dřípfa
fale ficut in hodijs rebat. liberalitasvel fapia.Et p tale modu loğn
piëtia conditur,vt digna victima dei effi a
ciat altarib ,vndebene addit: b Ois Omnis enim ignè fallietur , & om di Chrift? dixit aplis q ceteros precellere
a Humanum genus. b Purgatorio igne.
ui.fa.fal.llle'em verè domini victima eft
с debebat fapia:Vos eftis fal terre,Matt.v.
↓ q corpus & aiam à vitijs emudando per nis uictima fale fallietur.Bonum eft b.Dicit ergo Saluator: Quod fi fal.inf.
a Sapientia. Hie.Bonum eft verbum dei audire,fas
amorefpuffeti deo cõfecrat:Nec folum fa lefapientię cor condire,immo cum apoftolis fal effe.i, qa fiille g debet alios dirigere p eminen
alijsfapientiam miniftrare. b. Hiero.Sal infuifum tiafuædifcretiõis&fapiæ,fuerit infulfus
le afpergit,fed igne cofumit,qñno pecca
eft qui amat principatum,qui increpare non audet nec
Matt.s.b. ti tm coragio pellit,fed etiã præfentis vis confiteri,ne de fynagoga eijciatur, diligens gloriam hos p defectu difcretiõis,ifte defect” redūdat
Luc.14.g. ta delectatio tollit,&future vitæ cōuer minis magis dei. i alios,e Habete i uo.f.i.difcretionë.
с P
Phil.3.d. fatio tota mēte ſuſpirať.vnde:Nřa cõuer fal . Quod fi fal infůlfum fuerit, in fCEt pa-ha-iu.q.d.pfapiëtia pax inter
Rom. 12.a. fatio in cælis eft,Er, Obfecro p mifericor quo illud condietistHabetein uo, hoies acquirit,& ctia conferuatur.
diam dei,vt exhibeatis corpora veftra ho a Flufticiam. Hiero. Sal correctionis amor proximi
*a Oise.ig.fal. Per igne intelligere Moraliter
ftiam fatam,&c.Aliter. Altare dei,cor bo temperet,& dilectionem¡ſal íuſticię condiat. b'¶Dilectio
poffumus fpulleti ytute,q dat? fuit apo t43.di.c.1.
nem.Qui fapienter loquitur, magnopere metuat,ne
noru:hoftiæ &facrificia ,bona opera fide eius eloquio vnitas rumpatur. ftolis in fpecieignis p qué oisfalieť, qa §.fed cũ res
liū,In oib' facrificijs fal, qa nullum opus bisfal , & påcem habete inter uos . f eius difcretiõe ad bonu dirigit:qa ficut di ctor,
bonum fine fapia.Ignis facrificia i altari cit Sap.xin.Incertę funt prouidentia no Iohã,1,2 }
Cap.X.
Mat.3.c. cofumit.de q:Ipfe vos baptizabit in fpu ftræ.b CEt ois ui.fa.fal.i.opus deo ac
fato & igne.Vel,ignis,tribulatiões.Refpi ceptu condii ſpüffati directione.d Q
Tindeexurgensue, fi fal-infu.fu.i.fi humana diſcretio cares
cit hoc ad fuperiora , vbi ſcandalizantía
nitin fines Iudçç *ul
mébra euelli præcepta funt: quia hoc eft aqfpiritufancto,non proficit,fed aliquan
ignefalliri , & tentationibus exerceri ob tra Iordane: & con do magis officit quia facit hominem nis☀ per locữ
Chrifti amore dilectos & pximos nobis ueniunt iteru turbæ mis confidere de ſeipſo. qui eft
abnegare,Ois ui.fa.fal.Hiero. Victima In ca.ix.vbi dicit in poftil.Et fitri claris
adeum : & ficut con
genus huanữ, qd' hic fapiæ fale vel rõne tas gloriæ qua tunc in corporefuo habu
fueuerat iterudocebat illos.Et acce it,eftin extremitate corporis.
fallit,du corruptio fāgu nis,cuftodia pu
tredinis,& mater vermiū hic cofumit, & ! dentes interrogabāt
Pharifçi interroga
dentes Pharifçi eum fi
bāt eum ſi " ADDI .Quod figura fiti extremi
poft purgatorio igne examinabitur. SHoc. * tatibus corporis, patet ex
Quod fi fal.i.fi qs femel codimens licet uiro uxoredimittere:tentātes eũ eu definitiõe. Figura em que termino vel
tis veritatis refectus ad apoftafiam redies terminis comprehēditur,vt ait Geomes
rit, alio doctore corrigii: q cã qua gus tra:Sed op filr fe habeat claritas glorię vt
Eccle2.c. ftauit fapientia,vel aduerfis territus,vel profperis illectus refpuit? f.fitumin extremitatib' corporis,hoc nõ eft verũ,Claritas em glo
F Vnde:Quis medebitur incantatori à ferpente percuffo:In hoc lu riæ no lolu extremitates cotinet, fed tou corpus penetrat, cũ totữ
dã & focios eius fignificare creditur, qui philargiria corruptus,& fit ghofu,ficut & rotu agile.Et ió i trasfiguratiõelegit :refplenduit
aplatu perdere,& dñm tradere nō dubitauit.Quia autemfunç facies ei" ficut fol.Sed cõftat,qp claritas folis no eft tm i extremitas
mulu qs dūmaior fcia erigit, ab aliorum focietate difiungit , & q tib' ei",fed etiã in oib' partib" fuis itrinfecis, Rõ aut qre affuptio
plus fapiunt, eo plus à concordiæ virtute defipiunt,fubiungit: " claritatis trasfiguratio dicit,licet figura no muret, eft,qa ficut cos
dHabete in uobis fal & pa.Bed.Habere fal fine pace, non lor(q pricipat claritate imperfecte)in fuperficie corporis colorar
virtutis eft donum ,fed damnationis argumentum.Quo enim q f attédit,fic & claritas que eli pfectè lucida,in e fupficiè attedi pót. H
que melius fapit eo deterius delinquit, REPLICA Inca.ix.vbi di de trasfiguratiõe,poftil.dicit
*claritate trăsfigurati fuiffe i forma & figura
GLOS. ORDI.
corporis , p confequés in extremitate,Bur,at dicit hoc non effe ve
Tinde ex. Hucufq ; ea quæ in Galilea fecit Cap.X. rum:qa vt inquit,claritas gloriæ non folu extremitates continet
& docuit:Hinc narrat quæ in Iudæa fecit & docuit & fed totu corpus penetrat,cũ cotu corpus fit gloriofum,ficut & to
paffus eft.Et primò quæ trans Iordanem ad orientem tu agile.Sed Burg.hic vnum fupponit fatis dubiu,op videlicet cor
deinde:quæ cis Iordane, quando venit Iericho,& Bes pus Chrifti in trasfiguratione fuerit gloriofum:non fuic verè paſs
thaniam & ferufalem.Cum enim omnis fudæorum prouincia ge fibile &formaliter:qd cugloriofo corpe fimul ftare nõ põt qa oë
neraliter ad diftinctionem aliarum gentium Iudça dicta fit,fpecia corpus gloriofum impafsibile eft. Cu enum Chrifti trasfiguratio
lius tamen meridiana plaga dicitur Iudæa ad diſtinctionem Gali fuit facta ad oftendendū gloriam refurrections ipfis aplis,quoru
lex,Decapolis,& cæteraru in eadem prouincia regionu.f Pha oculi pfundū corporis videre non potuerüt,fed folu fupficie cor
rifæi inter.Magna diftantia inter turbas & Pharifæos. Hæ cons poris &figura,fufficere debuit claritas extremitatu.Et dato ,pre
ueniunt,vt doceantur,& infirmi curentur, ficut Mathe? apertè di dundantia gliæ in corpus pafsibile ex fingulari difpenfatione fue
cit:Illi vt tentando decipiant.Has enim deuotio pietatis,illos ad rit penetratiua,ab oculis tame non glorificatis videri nò potuit,
ducit ftimulus liuoris. g CSi licet ui.Bed.Cornuto fyllogifmo nififuperficierenus, nifi Burg,aliud ponat miraculũ circa miracu
tentauit, & quidquid refpondeat capere putant, Si dicit dimitten lu qa ' coiter ponit in amotione obicis redudantiæ għalq ocu
dam & aliam ducendam,pudicitiæ prædicator fibi videtur cōtra liapforufuiffent miraculofè eleuati ad videndum claritaté exiften
ire. Si non dimittēdā,reus facrilegij,& contra doctrinam Moyli, tein profundo corporis.Necro Burg.concludit , q vult exlra
& per Moyfen contra doctrinam dei facere.Igit dominus rñſum op refplenduit facies eius ficut fol.Sol autë habet claritatë non mõ
fic téperauit,vt träſeat decipulam,fcripturam fanè intellectã in te in fuperficie,fed etiam in profundo.nam fecundum Burg.in mul
ftimoniu adducens & naturale lege,primamo dei fniam fcdę op tis locis fimilitudo non eft recipienda oimode,ga als <ffet identis
ponés :queno voluntate dei,fed peccatium necefsitate coceffa eft. tas non fimilitudo, quæ currat quatuor pedibus.Argumentu aút
Ad duriciam àfimili non valet generaliter; quia ftat faciem Chrifti ficut folem
Nicolausde Lyra
refplenduiffe,& tamen claritate im fuperficietenus habuille.
aCOise.ig.Hic ponitur declaratio cuiusdam dicti,Dixes
NIC.DELY RA.
rat em Chriftus, ad euitandu fcandalum pes effet amputandus Cap.X.
& manus & oculus eruendus.Quæ quidem mutilatio non eft ins Tindeex.Hicponit cõfutatio Pharifæoru de aligb
telligéda p abfcifioné vel erutione alicuius membri , fed p reftris E JERSE in lege pmifsis. & priô,defcribit cõfutatio Pharifçoru,
&tione ab actu malo,qd fit p maceratione carnis & difciplina :vbi fecundò fa
neceffaria eft difcretio fapię.vñ dicitur:Ois enim ig.fal.In q dos Morali.g CEt inde ex.fequitur; h Silicetuir . Vxor ifta Moraliter ·
cet modu acquirendi difcretione fapientiæ,quæ acqriftribulatio poreft itelligi fapia philofophica:& hęc nó eft à doctorib" theolo
nis igne.qa vexatio dat intellectu: & hoc eft op dicitur: Ois ením gisfimpfr repelleda:nā i multis valet ad fidei cõfolatione, & diſpu
igne fa.i.tribulationis igne fapiens efficietur.Sicut enim pignē tando cũ hæreticis ad ei defenfionë:ſed ſi fornicet eft repudiada.
decoquentem materia conuertitur in fal, fic per ignem tribulatio Et hocfit,quando ppter rationes philofophicas incipit quis du
nis acquiritur *bitaré de fide
 Glof.ordi. Marci
KaTAd duri.c.Be.Nuquid deus corrarius
A fibi
& idem nouo
Rupudij li- fregerit imperio : No. Sed Moyfes vides pro
bellu qua- pter defideriu ſcďarũ nuptiaru vxores prias
re Moyfes iterfici , aut i mala vita duci, maluit indulge
permifit. re difcidiữ ppt difcordia, podia & homi
+Deu.24.a cidia pleuerare nuptiaru copula.b CEte.
Mat.s.c. & Premiunuptiaru eft è duob' vna carne fieri
19.3 Caftitas iucta fpui vn' fpūs efficit. c CHõ
no fe.defideriofcdevxoris.De ſeparang co
iūgit,'qñ ex cõfenfu vtriufq ppt feruitutem
1.Cor.7.e. dei(co qp tps breue fit)fichnt vxores qfi non
habentes.d CEti d.Hiero.No difcipuli i
creatiõis terrogauerut prius,fed Pharifçi,Sed féďa ins
terrogatio ab alijs,1.abapfis iteru dicta eft,qa
de eadé re de q Pharifçi.Hiero.Iterata ſen
SAY
tentiabi,no faftidiū,ſed eſurië & fitim præ
Eccle.24.c.ftat,vnde:Qui me cõmedut, adhuc efuriût,&
q me bibūt,adhuc fitiunt.Melliflua fapię elo
vna caro quiaguftata,diligetib, multimodu faporem
Pin carne reddüt.Qd fignificatü eft qñ dñs pluit man
vnam . na ad māducādū,fub fole liquefcens,vte hoc
• Exod.16.e. Fulgebfit iufti ficutfol i regno přis eorü. Ad
Matt . 13. f. igne durat ,vt panis cor hois cofirmet , vt eft
I Luc.9.c. Sigs vult poftme venire,&c. e Quicuc
Matth.s.e dimife.Beda.Matthæ pleni":Quicunq dis
miferit vxorefua,nifi ob fornicatione & alia
Separatiõis duxerit,mochať .Vna ergofolumō caufa eft
coiugatoru carnalis, fornicatio:vna fpüalis,timor dei,vt
caufa fo la vxor dimittat, ficut multi religiõis ca feciffe
eftfornicas legūtur. Nulla aut cã eft dei lege præfcripta,
vt alia ducat viufte ea q eft relicta.fDifci
cjo
puli au.co.of.No ga nollent eis &manu &
B voce Saluatoris benedici, fed nõdū plenā fia
dé habétes putabat eu more hoim offerentiu
importunitate laffari. g CTalíu e.eft.Tali
um fignificanter dicit,noiftorü.Q.dicat :Mo
res regnat,no etas.His pmittit regnü celoruulos ,ut tageret eos: difcipuli
† increpa®
bant q fimile habetfimplicitate &innocentia,qui
L.CO.14.d. bus cōgruit illud Apoftoli: Nolite effici pars
uuli lenfibus,fed malicia paruuli eftote,
h CQuifqs non.Qui non perfeuerati ira,
læſus nõ meminit, vidēs pulchrā mulierē nõ
cocupifcit,non aliud habet in ore,aliud i cor 8 te paruulos uenire ad me : &
de.Q.Sitales non fueritis, non intrabitis i re
gnu cæloru.i Regnu dei.Id eft,doctrinā
euágelij ficut paruuli accipere iubemur,i. fi.
cut paruulus doctorib, no cotradicit , rones " dico uobis: Quifquis non re,
aduerfus cos no componit,fed fideliter fufci* 1
pit,cũmetu obtemperat & quiefcit:ita & nos
obediedo fimpfr,& fine oi corradictione ver
badomini debemus fufcipere.k C Procur
res g.g.Be.Audierat credo ifte àdño tm eos
qvoluc paruulis effe fimiles irroitu regni cę
leftis effe dignos , & io certior effe defiderat.
.
nop parabolas fed aptè: quibus operu meris
is vitam æterna confequipofsit. Quid
me di.Bed.Quia magiftrum vocauerat bo
nữ,& nō deũ,vel dei filium,difcit queuis fans
tum hominem , comparatione dei non effe
Pfal.106.a. bonum.De quo: Confitemini
niam bonus.Vnus dominopater
auté deus bon?,no quo
folus,fed & filius , qui dicit: Ego fum paftor uitam æternam † percipiam
Iohã.10.b. bon? .Et fpiffanct' bon' eft de quo: Pide ce¹
Iefus autem dixit ei : Quid
Lucar.b. lo dabit fpm bonu petētib" fe.Vna,f,& indi
uidua trinitas,pater & fili? &ſpūſſan&us ,fo
lus & vnus deus bonus eft, Non igitur bonữ
fenegat,fed deu effe fignificat . Nec fe magis
ftrum bonum ng effe, fed abfq; deo, nullum
bonum effe teftatur, m CNe adul.Bed.Hgc
eft puerilis innocétia caftitas,quæ nobis imi
tanda proponit , fi regnum dei intrare velis
mus.Notãdum fanè,quòd iufticia legis fuo
tempore cuftodita,no folubona temporalia
fed etiam vitam conferebat æterna.n Ma
gifter omnia.Bed.Non putandus eftvoto
tentantis(vt quidam putāt) dominum inter
rogaffe,& de fua vita mentitum effe ,cũ legis
mandata cuftodiffe
!
Cap . X.
At ille refpondens dixit eis :,
Quid uobis precepitMoyfes
+ Qui dixerunt , Moyfes pers
mifit libellum repudijfcribe
re, & dimittere . Quibus re
fpondens Iefus ,ait: Ad duri,
a Moyles.Q.Hominis eft cõûliú,non dei impiō
ciam cordis ueftri fcripfit uos
bis præceptu iftud . Ab initio
SNon feminas.In hoc oftendit fecun
da effe vitanda coniugia.
mafculu &
autemfcreaturæ , maſculũ &
foeminam fecit eos deus . †Pro
pter hoc relinquet homo pas
tremfuum & matre,& adhæ
Non ad vxores. Non tres.
rebit ad uxorefua,& erut duo
fincarne una.Itaggianon funt
duo,fed una caro.Quod ergo
a Faciendo vnam carnem viri & fœminæ.
deus cõiunxit,homo no fepa
ret.Et in domo iteru difcipuli
De quo pharifæi,
eius de code interrogauerunt
eum.Etait illis: † Quicucs dis
miferit uxorefuam, & alia du
xerit, adulteriu committitffu
per ea.Et fi uxor dimiferit ui
rum fuu,& alij nupferit, moes
a Forfan quia paruulum ftatuerat in mes
dium difcipulorum, & complexatusfuerat.
chatur.Etofferebantillitpars
: " folutio: Chriftus primo oftendit quid fit ne
aute comminabatur offerētis
bus.Quos cùm uideret Jefus,
indignè tulit.Et ait illis : Sini
neprohibueritis eos.Talium
Vere talium,quia amen dico vobis.
ením eltregnum dei . Amen
ceperitregnum dei uelutpar
uulus , non intrabit in illud.
SVt fignificet tales fua dilectione & gra
tia & benedictione effe dignos.
Et complexans eos , & im
ponens manus fuper illos,bes
nedicebat eos . Etcum egref
* tionemaiorē no potuit afcedere ppter ipes
fus effet in uia , procurrens
quidam genuflexo anteeum
rogabat eum , dicens : 1 Ma
gifter bone , quid faciam', ut
SComparatione dei.
medicis bonum ? Nemo bo
a FQui folus bonus ex ſe,alij per ipſum boni.
nus ,nifi unus deus . † Præ
m tur: d CTalium eft r.dei. Matth. v.Beati
cepta nofti : ne adulteres , ne
occidas , ne fureris , ne fal,
fum teftimonium dixeris , ne
fraudem feceris,thonora pa
trem tuum & matrem . At
n
ille refpondens aitilli :Magi
fter , omnia hæc obferuaui à
1 nem purum, kCPræcepta no.&cæ.q.d.
iuuentute mea . Iefus autem
De Lyra 108
fecundò facerdotu.ſe.ca. Prima in duas; C
quia primò defcribitur Pharifæoru confuta Diuifio
tio, fecundò difcipuloru inftru &
tio ibi :Et of
ferebant illi paruulos, Sententia primę partis
patet ex dictis Mat.xix, Licet enim Mattheus
de factum fub alio referat ordine, non tamen
differt qtu ad veritatem,vt dicit Aug. & hoc
inuenitur frequenter in vete,Tefta,vtpotè li
bris Reg.& Para.qp cade dicta & facta expri
mut hic & ibi,fub alio tñ ordine.a Quid
uo.p.Mat.xix.dicit op Pharifæi hoc dixerunt
Chrifto qfi ei obijciedo.Et dicendu,q Chri
ftus priò quefiuit hoc ab eis,vt hîc dicitur:qa
ante diceret fua fententia: volebat o audi
ret eoru falfa opinio,q credebat hoc effe licis +Geñ, 2.d.
tu:&ideo tunc quafi obijciendo dixerunt. Matth.9.a.
b CMoyfes permi .&c.Et in doite.di. Ephe.s.g.
quia difcipuli adhuc rudes ad plenữ non in- 1.Cor.6.d,
tellexerunt verbu Chrifti.io cũ veniffent ad
domũiterum interrogauerūt eũ,& ipfe idem
repetijt qd' prius dixerat in pñtia Pharifæos
ru.cCEt offere.Hic confequenter defcribi
tur inftructio difcipulorum, & primò ponit
dicta-inftructio,fecundò inſtructionis confir
matio, ibi:Et pficifcente eo de ler. Prima in
tres:quia primò inftruit difcipulosde humi
litate,quæ eft fundamentữ aliarũ virtutū,ſes
cudò,devolütaria paupertate, ibi :Et cũ egref
fus effet.tertiò,de tolerada aduerfitate,ibi: Et †Matt.s.c
affumens iteru duodecim.Primu autem do. &.19.b.
cet per hoc qd ' dicit nullu intrare in regnữ cę Luc.16.e.
lorü,nifi pueru,i.huilé , co mo loquédi quo tin cã,ado
diatur.j.Reg.xv.c.Cu effes paruulus in ocu, uerfus eã
lis tuis.Et patet fententia ex dictis Matth.xix.
gCEtcũ egref.effet.Hic confequenter do
cet difcipulos de volūcaria paupertate.Circa tpuellos.
qd primò mouet quæftio ,fecüdo ponit que
ceffariu ad faluté,videlicet obferuatio māda
toru, fcdd , qd regrit ad maiore pfectione q
coftitit i obferuatione cõfilioru, i q pfectio
ne,primum eft abrenuntiatio tpalium, vt qs
liberè pofsitfequi Chriftum. & hoc ponitur D
ibi:lefus autem intuitus, &c.Sentêtia duaru
partium primarum patet ex dictis Matt, xix.
iClefus autem intuitus.Hic docetur vo
e
luntaria paupertas. & primò quanti ad eius
perfectionem.fecundò, quantũ ad eius diffi
f cultatem ,ibi:Qui contriftatus , tertid.quantu
ad eius remunerati onem,ibi:Et poft hæc coz
pit ei pe.di.Senten tia iftarum partium patet
exdictis Mat.xix.exceptisquæfequuntur:Ie
fus aute in eft eum & di.ei. Propter bos
nam conferuationem fuam pręteritam,oftēs
dit fibi vultum amicabilem. Verutñ ad pfes
&
dimētu diuitiaru, Aliqui' em funt apti ab bñ
, viuēdū ininfee † Mat.19.b
bitarede fide que eft fuprà ratione.c CEt Luc . 1o.d.
offere.Paruuli poffunt dici pauperes & ge. &.18.d.
neris infimi.per difcipulos autem impediens Moraliter
tes ne offeratur Chrifto, fignificatur ecclefiæ † hæredita
rectores vPreligiofi, qui propter paupertate te pofside
vel generis infirmitatem repellunt eos à de bo
bita promotione vfreceptione ad religiõem
cum tamen aliâs fint apti:propter quod ims
pidientes arguuntur oreChrifti.idco fubdis +Exo.20.b
quoniam ipforum, &cæte .
pauperesfpiritu:
non re.re.dei eft
finefuperbia & dolo. Non intrabit.
Sequitur:h CMagifter bo.q.Ipfum inter
rogabat,quialicet crederet eum homine pu- Eccle, 3.b
rum,tamen eum reputabat in legeperitum.
propter quod refpondit dicens:i CQuid
me dicis bonum. ex quo credis me homis
q Xeorumob
 Glof.ordi . Marci
mandata cuftodiffe dixerit,fed fimpliciterco
E feffus.Si enim mentiretur,nunc intuitus ar
cana cordis ci eum diligere diceret Iefus,Di
Mat.19.c, ligit enim eos qui mandata legis etiam mino
Luc.18.d. ra cuftodiunt:& quod in lege minus fuerat,
his quiperfecti effe deſiderãt, oftendit:qa nõ
venit foluere legem,fed adimplere.vnde ad
Mat.s.b. dit:Vade,quæcunq habes vende, & da pau.
&ce.a CEtu.fm.Be.q.d. Poft contempras
diuitias Saluatore imitare.i.relictis malis fac
bona.Facilius facculus contemnitur & cocus
pifcentia vel voluptas.b C Qua difficile.
Bed.Qui multiplicandis diuitis incumbunt
pater quia vitæ alterius gaudia quærere con
temnut.Sed aliud eft pecuniam habere,aliud
amare.Multi habent,& non amant, & multi
non habent & amant. tem alij & habent &
amant.Ali verò no habere nec amarefe gau
dent,qui tutiores funt. & quidem cũ Apto di
Ga¹ 6.d.
cere pit : Mihi mūdus crucifix? eft,& ego mu
Eccles.b do.Vnde & Salomon non ait.Qui habet,fed
qui amat diuitias,fructus nõ capiet ex eis . Et
ipfe dominus in his verbis difcipulis obftu
penribus dicens:Filioli.non ait,impoſsibile
(Quod enim impoffibile e, omnino fieri nõ
poteft:qd'difficile, cum labore poteft fieri)fed
cumagno labore iuuante dei gratia,vt pecui
as habentes,vel etiã in eis confidentes exutis
Phylargyrię retinaculis intrare pofsint regnu
dei.c Facilius eft ca.Beda. Quo ergoin
euangelio Matthæus & Zachæus & Iofeph
&in veteri Teftamento quã plurimi diuites
Mat.19.c. itrauere: Fortè qa diuitias pnihilo habuere
Luc.18.c. vel ex toto contemnere didicerunt.vnde Da
Pfal.z4.c uid:Vnicus & pauper fum ego.Et idē,Diui
Ibidē.61.c. tiæ fi affluant,nolite cor apponere. Non ait,
Allego , nolite fufcipere.All.Facilius eft Chriftum
F pati pro dilectoribus feculi, eos ad Chriftu
poffe conuerti. Camelius enim Chrift” eft q
+ amplius fpontè humiliatus infirmitatis noftræ onera
fupcbant fuftulit.In quo enim melius intelligitur: Quadicentes ad femetipfos . Et
Eccle.3.c. to maior es,humilia tein omnibus :Ac ,pu.
&iones.i.dolores,pafsiones. Foramen acus,
quis poteft faluus fieri : Et in
anguftia pafsionis,qua(velut ſciſſa)veſtimēs
tuens illos Jefus ait:Apudho
ta noftræ naturæ quodammodo refarcire.i.
reparare dignatus eft.Vnde poft lapfum me mines impofsibile eft,fed non
Gal.3.d. lius induti gaudeamus.Ad hoc teftimonium apud deum:Omnia enim pof
Apoftoli:Quicunq baptizati eftis i Chrifto.
fibiliafunt apud deum . Et co
Chriftum induiftis. d CEt quis po.Cũ plu
res fint pauperes quã diuites,non hoc dixiffet
nifiin diuicu numero intellexiffet cunctos,qpiteiPetrus dicere : Ecce nos
diuitias adipifci vellent. e CApud de Qui dimifimus omnia , & fequuti
acupiditate terrenorum ad charitatem æter
nori conuertere poteft,& fuperbos facere hu fumus te . Refpodens Iefus ,
miles.fEcce nos di.Grandis fiducia.Pi
fcator erat diues non erat,victum manu & ar
Xautyxore te quærebat,& tamen confidenter dicit:Ecce
nos relinquimus omnia, &c . g CEt fe.fu.
Quia non fufficit ficdimittere , iungit quod
perfectum eft,&fecuti fumus te, Q. Fecimus
qd' iufsifti:Quid ergo dabis premjch Ce
ties ta.Be.Hac occafione quidã ludaicā mil
leannoru fabulam poft refurrectiõem iuftos
rum dogmatizant , quando omnia quæ pro
pter deum dimifimus,multiplici nobis fœno
refunt reddenda, infuper & vita eterna, Nec
vident fint inepti,faltem in cètenis yxorib?
Luc.20.f. fecundum alios euägeliftas,prçfertim cũ dñs
dicat:nec nubetneq nubetur: & ea reddenda
†Mat.19.d in hoc tempore, cum perfecutionibus,q poft
Luc.13.f. refurrectionem omnino iuftis nullæ crunt.
Senfus ergo eft:Qui propter euangeliu Chri เ
fti carnalia reliquerit,ſpiritualia bona recipi
et:quæfui meritò & comparatione ita erunt
quali paruo numero centenarius comparat
quia à fratribus & fororib"(quibus fpiritua
liglutino colligatur)multò gratiorem etiam
in hac vita recipiet charitatem.vnde: Multitu
tudinis cre
Cap. X.
a Arcana cordis eius.
intuitus eum , dilexit eum, &
a Ad perfectionem.
dixit ei: + Vnum tibi deeft . *
a FOmnia omnino, non partem ficut Apanias.
Vade, quæcumque habes uen
a Beatus qui intelligit fuper egenum
& pauperem .
de , & då pauperibus , & habe
a Quem nec erugo nec tinea demolitur.
b Quia hoc folum no fufficit.
"bis thefauruin cœlo , êt ueni,
a Imitando,ficut ego ambulo ambulando.
fequere
fequere me
me .*
. * Qui
Qui contrifta,
contriſta ,
tus in uerbo , abiit morens .
a FCaula triftitiæ. ↳ CHiero.Q.ſpinas
nafcentes & tribulos , quæ fementem
dominicam fuffocauerunt.
Erat enim habens multas pof
fefsiones . Et circumfpiciens
•
Iefus ait difcipulis fuis:Quàm
difficile qui pecunias habent
inregnum deiintroibunt.Di ,
a Quia non poterant intelligere,
fcipuli autem obftupebantin
uerbis eius . At lefus rurfus
refpondens, ait illis : Filioli ,
a Non dicit habentes,fed in eis con
fidentes.
quàm difficile eft confidentes
in pecuniis in regnum dei ins
a Vere difficile, quia. b Chriftum.
troire .†Facilius eftcamelum
a Anguftias paſsionis.
perforâmeacus trafire, quàm
Diuitias amantem SQuod eft pauperum .
diuitem intrare in regnum dei.
a Quam ante, quia idem repetendo
confirmauit.
Quit magis admiråbantur ,
Cum pene omnes cupiunt fieri diuites.
FQuia audiuit deuites non poffe intrare in
regnum cælorum.
f
ait: Amen dico uobis , nemo
eft qui reliquerit domum , aut
fratres, aut forores, aut patrem
aut matrem, * aut filios,aut a
gros , propter me & propter
euangelium , qui non accipiet
a Omnes fan&i, & quęcumą habent
communicantur ei.
centies tantum nunc in tempo
a Spirituales.
rehoc,domos & fratres &for
rores & matres & filios & as
a Hoc em perfequutionibus plenu eft tempus.
gros cu perfequutionibus , &
infeculo futuro uitam eternã.
Fludas de apoftolo apoſta ta.
+Multi aut erut primi nouiſsi. *
JVt latro.
1
mi,& nouifsimi primi . Erant272
autin uia afcendentes Ierofos
a Quak caput vnus moriturus pro omnibus.
SAd mortem imperterritus.
lymam ,& precedebatillos le
DeLyra
tudinis cre,erat cor vnữ & anima vna;& erat G
illis omnia cõia.Aliter. Centenarius àlæua
Act.4.f
translatus in dexteram ,licet eadem in flexu di
gitorum videatur tenere fignificatio em vlfi
guram quã denarius in leua numerum tame
quantitatis magnitudine fuperuadit, qa oës
qui propter regnum dei temporalia fpernut,
etiam in hac vita perfecutioibus plena regni
gaudiumfide certa præguftant: & in expecta
tione patriæ cæleftis quæ per dexteram figni
ficatur,omnium pariter electorũ verifsima
dilectione fruutur.i CNulti au.quía multi *tolles cru
incipiunt fed non perficiunt.Terribilis fente cem
tiafubditur:Multi autem,&c.Latro in cru
ce confeffor eodem die quo pro peccatisfuis
crucifixus eft , gratia fidei cum Chrifto in pas
radifo gaudet. Quotidie quoque videmus
multos laicos magnis vitæ meritis exceļa
lere ,& alios à prima ætate fpirituali ftu
dio feruentes , ad extremum odio tors
pefcere
Nicolaus de Lyra.
viuenduin in feriori ftatu, non tameima
iori& perfectiori.g CPropter me.i. ppter
amorem mei,h CEtpropter euange.i.do
&rinam Chrifti.Qui non ac , quia pro
temporalibus accepit in præfenti bona fpiris
tualia,quæ tantũ excedūt temporalia tum
centenari vnitate. Aliter autem poteft expo
ni de religiofis , qui pvno patre carnali vel
fratredimiffo,habent ſpirituales patres &fra
tres multos,& poffefsiones & agros,ínquan
tum ex poffeffionibus omnium fidelium fuf
ficienter fuftétantur , fecundü illud Apoftoli
ij.Cor.vj.b.Quafi nihil habentes,& oia pof
H
fidentes.Et no.p.quia reprobatis Iudçis
quíbus data fuit lex tanc ppło à deo præele
Яo,gentiles funt vocati.Poreſt etiam exponi
aliter,quia aliqui tarde nenientes ad fidem vr
religionem,aliqnita feruidè operantur , qď
pręcedunt meritis illos qui venerunt in iuue
tutem Erat au inuia.Hic confequenter
A
Chriftus inftruit difcipulos de toleranda ad
uerfitate.Et primo ponitur corum inftxuctio
fecundo,reprimitur ipforum ambitio,ibi: Et
accedunt.Primum docet Chriftus exëplo fui,
quía promptè & hilariter aſcendebatinleru
fale vbi erat paffurus mortem fecundu o̟ di
fcipulis ja pdixerat:& hoc adhuc replicat. &
patet fnia ex dictis Matthæi.xx.hoc excepto.
of Etftupes
Xeoru obferuatio fufficit ad faluté,fed no ad Moraliter
euangelica pfectionē.io fubdit: a Vnũ ti.
dee.Be.No parte tm,ficut Ananias & Saphi
ra Act.v.b.b CEt da pau.Non amicis car
nalibus,nifi fuerint indigentes . c CEtha
the.in cæ.Chrifo . Oftendit op plus reddit o
tò maius eft celum quàm terra.d CQuico
tri.abijt mo.ipeditus à perfectione quã quê
rebat,poffefsioni amore.Beda.Inter pecuni
as habere,& amare, multa diftantia eft,vnde:
Salomon non ait:Qui habet,fed quiamat di
uitias , fructu non capiet ex eis.Et accipit amas
re pro finem i diuitijs ponere.Et de talib" fub
ditur; eCQuã diffi qui pecuias ha.Er ca
cipiturhic difficile pro impofsibili , vtpas
tet ex litera fequenti,& declaratum fuit pleni
us Matthæi.xix.fCEccehos dimifimus
omnia & fe. Hoc moraliter facit qui inors
dinatum amorem ad omnia terrena deponit:
&talis nuncrecipit centies tantum , quia pro
abiectione carnalis amoris recipit charitatis
donum, quofe& omnia ordinat in deum.
kCMulti autem erunt,quia detenti circa 11
terrenorum amorem inordinatum ,primi fūt
in hocfeculo:fed erunt nouifsimi in futuro.
* Quiaecce
 Glof.ordi. Marci
Ed pefcere.a CEtftupebat.Ideo.f. qa memi a
fus,& ftupebant, &fequentes
A nerat op fe paffuru multa à ſummis facerdo
+Mat.20.d uibus &fcribis prædixerat, & occidendu.Metimebant . + Et affumens ite
Luc.18.f. tuebant ergo ne vtipfi cũ eo occiderentur,
vel ille cui vita & magifterio gaudebat , oc
aderet.b Et ailu.Be. Pręuides difcipulo
rum animos ex paſsione fua perturbandos,
longè ante&pafsionis poenam & refurres
tionis gloriam prædicit:vt cu morientē vis
& a Ad quem pertinet pati,quia non poteft
derent,refurrecturũ nõ dubitarent.Pagano
rũ quoq dementia(qui eius crucem irridet)
apertè cõfutat,cũ & paſsionis tps quaſi futu
rorü præfcius oftendit,&locũ mortis quafi
intrepitus adirac CEt acce.Audita refurre
&ione,immemores fecundi aduentus,putāt
t eum morte,& tradēt eum gen
cum more hominữ regnare.Matthæus dicit
matre poftulaffe:fed Marcus dicit ipfos:defi
deríum eorum volens aperire , quorü confi
+Mar,20.c.
lio mater petebat.Et in vtroq euangelifta,
dominus non matri,fed ipfis refpondit.
dCAutbaptifmo.ldeqd calix:Vnde alis
bi de paffione fua dicit:Baptifmo habeo ba
ptizari:& quomodo coartor:vfq perficiat.
eCCalice qui.Beda . Iacobus ab Herode
capitetruncatus.Iohannes in feruentis olei
doliu miffus.Inde ad coronã martyrij Athle
ta Chrifti proceffit,ftatim in Pathmos rele
gatus.Ita & martyrio animo non defuit ,
& calicem confeffionis bibit,quem biberunt
in camino tres pueri , licet pfecutor fangui
I
nem non fuderit. CSedere au.Q.Vultis
vt hoc tribuam vobis :Sed regnú cælorum
A&.10.e.
non eft dantis,fed accipientis ,Non enim p
fonarũ acceptio eft apud deu:ſed quicūc di
B gnus fuerit,accipiet:quod non perfonæfed
vitæparatum eft. g CVobis.Adhuc fuper
bis.Q.Si vultis accipere;nolite effe qd eftis.
alijs paratum eft,& vos alij eftote , & vobis
paratum eft.quod eft , prius humiliamini q
iam vultis exaltari.h CIndignat i füt.No
de matre,fed de filijs,qui ignorantes menſu
►que ego ramfuam immodica cupiditate ardebant,
bibo
iClefus autemuocas cos. Humilis mas
gifter,& pius & mitis, nec cupiditatis immo
dicæ duos arguit , nec decem indignationis
increpat &liuoris, fed docet maiorem effeq
minor fuerit,&dominum quiferuus fic.Fru
ftraigitur,aut illi ad maiora fufpirant , aut
hi fuper defiderio eorum dolent,cum ad fũ,
2 mitatem virtutū non potentia ſed humilis
↑ cœperut tas ducat.Suis denicz proponit exemplu,vt
Indignari fi dicta paruipenderet,ad opera erubefceret,
Nam &filius hominis.k CEtueniunt
Iericho.Hiero.Iericho luna vel Anathema
quod congruit appropinquanti paſsiõi.De
fimperare fectus carnis Chrifti , præparatio eft cæleftis
Ierufalem.vnde Iericho deferentes , lerufalē
† 3.di. dia id eft vifioni pacis appropinquant . IC Et
conifüt
q.3 .l
.c. nul proficifcen
9." lis a afc
.Beda.Quite eo end
deent e ad cæl
lericho & domino
osdifcipus
us
& fidelibus fequentib ,cunctis , ſcilicet ele
primas .
tis ab initio mundi cum illo regnum cæles
& inuobis : fed quicumque uo,
fte ingredictibus ,mox gentium popul" diu
perfidia cæcus ,audito Chrifti aduentu , cos
pit lumen falutis fperare.Iuxta via fedēs mē
b dicat,quia nondum veritatis iter agnofcens
1 fedula defiderij inquifitione ad hoc venire
A&.10.d. contendit,vt Cornelius qui deum quem co
lebat,crebris precibus vt feilluminare digna
S retur,orabat . Tranfeundo audit ,ftando illu
minat:quia per humanitatem miſeretur,in
ๆ qua natus ,paffus ,refurrexit ,afcenditque eft
TO actio temporalis & tranfitoria . Et ftans cæ
cum illuminat ,quia verbi æternitas non trã
fit,quæ in fe manens omnia renouat . Stare
†Mat.20.d dei,eft incommutabili diſpenſatiõe mutabi
Luc.18. lia cuncta difponere. Quare ergo tranfiens
audit ftans illuminat? quia qui propter nos 1 Etproficifcente eo de Ierico &
temporaliapertulit,inde nobis lumē tribuit
vnde träfi
Cap . X. Glof.ordi . 109
vnde tranfitum mutabilitatis habere nefcit. C
Beda.Mathæus in hoc loco dicit duos cę Matt.io.d.
cos fecus viam fedentes illuminatos, Lucas: Luc.13.f
Quia videbat eos timere. cum appropinquaret [ ericho, vnum illumi
rum duodecim cœpit illis di natum pari ordine:fed Lucas fcribit quod
SHac.f, Matthæus omifit,Quod aute hoc loco Mat
cere quæ effent ei uetura: quia thæus duos dicit,Marcus dicit vnum,alterū
ecce afcedimus Ierofolymam , non negat.Sciendum eft vnum eorum fuif
fe notifsimum : vnde nomen eius & patris
diuinitas pati vel lædi.
commemorat Marc :qd ' in alijs nõ facit, ni
&filius hominis tradetur prin fi cum Iairum exprefsit nomine quia & ille
cipibus facerdotum & fcribis nobilis fuit:Ita ifte ex aliqua foelicitate deie
&us, notifsime & famofilsimę miferięfuit q
& fenioribus , & damnabunt
non folu cecus,verumetiã medicus fedebar:
Huius ergo illuminationem Marcus defcri
tibus,&illudēt ei, & colpuent bit,qa hoc miraculo maiorem famam com
parauit.Be.Appropinquas ergo Iericho
eum, & flagellabūt eum,& in
cæcũ vnữ illuminauit, quia in carne veniens
terficiet eum, & tertia die refur paffioni propinquans ,non multos ad fi
· › &
get.Et accedunt ad eum laco dem adduxit.Non enim primò , fed paucis
annis antequã pateretur lume verbi exhibu
bus & lohannes filij Zebe, C
it.Sed de Iericho proficifcens cecos illumina
dæidicentes : Magifter uolus uit:quia refurgens à mortuis arq jafcendens
SARutefine nomine munus.
in cælũ,ſpmſam apoftolis mifit, eos ad il
mus , ut quodcumą petieri luminatione oim ppforũi műdū difperfit.
mus facias nobis . Atille dixit KE Typicè
Interrogat.vt flultitiam confefsis corrigat.
Nicolaus de Lyra.
eis: Quiduultisut faciam uo
bis Et dixerunt: Da nobis , ut aEt ftupebant.Ex hoc qp ita prom
ptè& hilariteribat ad locũ paffiois.b CEt
unus ad dexteram , &alius ad fequentes timebant.quia nondum erant
finiftram tuam fedeamus in perfecti víc ad tolerātiam martyrij.Quod
patuit per effectum : quia Petrus inter alios
gloria tua.lefus autem ait eis:
Regnare vultis qui non meruiftis,cule feruentior , poftea timore mortis negauit
men honoris fine exercitio laborts. Chriftum. d Et accedunt.Hic confeqn
f
Nefcitis quid petatis.Poteftis ter reprimitur difcipulorum ambitio.Et pri
a Paſsioné,vnde appropinquâte paſsione mò duorum in ſpeciali , fecundò omniữ in
fua:Pater fi vis transfer calicem hunc a me.
generali,ibi:Audientes decem,Sentétia pris
bibere calice quem ego bibo , mæ partis patet ex dictis Mar.xx.excepto qd
a i.tin&
tura paſsionis.
aut baptifmo quo ego bapti, & fequitur: e Filij Zebedæi
mater eorumdi . Magift.
zorbaptizari.A tilli dixerunt iftam petitionem . Sed quia fuit inducta ad
D
ci:Poffum'.lefus aut ait eis: Ca hoc p filios,ideo dicütur hic ea fecifle; Quia
quod per amicos facimus ,quodãmodo per
lice quidēt queego bibo bibes
nofipfos facimus.gCAut baptifmo quo
tis ,& baptifmo quo ego bapti ego baptizor.Tincturam enim fanguinis
zor baptizabimini ,federe aut ful infua benedicta paffiõe vocat hic baptif
mum.h CEt audientesdecem.Hîc repri
ad dextera meã uel ad finiftrã ,
mitur ambitio difcipulorum in generali.Et
४ non eftmeum dare uobis : fed
patet fententia ex dictis Maili.xx.i CEt p₁
Petitionem eorum.
1 ficifcente eo de Iericho.Hic ponitur.iftru
quibus paratum eft. Et audi, Euonis præcedentis confirmatio per illumis †Mat.20.d
h
ent es dec emț ind ign ati fun t de nationem cæci . Et patet fententia ex dictis
e.l efu s e Matthæi vigefimo, excepto quod fequitur:
i lacobó & lohann aut
Cæcus fedebat
uocans eos, ait illis:Scitis quia xcCQuia ecce afcendimus Ierofoly Moraliter
hiqui uideturtprinciparigen mam.Frequenter prædixit difcipulis patsio
nem fuam, perhoc fignificans quòd multo.
tibus ,dominantur eis, & prin ties effet paffurus i membris fuis. vnde Act.
cipes eorum poteftatem habēt ix.a.dixit:Saule Saule quid me perfequeris?
ipforum . † Non ita eſt autem Er Petro imminente fua pafsione dixit:Va
do Romam iterum crucifigi. d Etacce
In czlo. In terra. dunt ad eum Iacobus & Iohannes filij
Zebedæi dicentes: Ifti credebant Chriftu
luerit fieri maior, erit uefter mi
SId eft. in lerufalem temporaliter regnaturum. Et
uolue , quoniam erant eius cognati , volebant eſſe
nifter : & quicumque
poft'eum primi.Et iftis quantum ad hoc fűt
ritin uobis primus effe, erit os
fimiles , qui terrenis honoribus funt multữ
a Quod debetis amplecti.
folliciti,& de cæleftibus negligentes . quod † Mat.20.d
mniumferuus . Nam & filius
eft valde fatuum ,Ideo dominus dixit illis:
SIn carne.
Nota eum qui miniftrat, homìnis filium appellari. fCNefcitis quid petatis. Sicut fauus
hominis non uenit ut miniftra petit cafeum &negligit aurum, hC Et aus
a Fintantum vt etiam animam daret.
dietes dece indignati funt de Iacobo
retur ei ,fed ut miniftraret , èt & Iohanne.humanum quid palli,propter
daret animã fuã redéptionem quod Chriftus vtrofą reprimens,cœpit ecs
Non p omnibus fed p his q credere voluerüt. docere de humilitate:per quam honor cæle
▸ pro multis.fEcueniut lericho . ftis acquiritur,& contemnitur terrenus,
iCEt proficifcente eo de Iericho &
difcipulis eius, & plurima m.Sequitur:
q iij Barchimus
 Glof.ordi. Marci Cap . XI - Glof.ordi.

Typice.Vnum,appropin puansIericho illuiat,qa antepaf Etbene Ierufalem venturus,& mundum fanguine redempturus, G
E fionefua vni tatu ludæoru populo prędicauit. Et proficifcens primò Bethaniam venit:& ibi à deuota muliere vnc eft qa mul
A
Typicè de Iericho duos: quia poftrefurrectionem per apoftolos & Ius tos ante pafsionem docendo,dcmũ ſibi obedientię feat, quorum
dæis & gentibus prædicauit,& eternæ diuinitatis & affuptæ hus pia actione qfi odorifero vnguentodelectat. Hinc ciuitas etiã hęc
manitatis archana patefecit,Marcus vnữ fcribit:quia ad gentes in monte Oliueri pofita dicitur,vt ecclefia per gratia dei effe falua
quib?ſcribebat, refpicit,q omnino à lu da fignetur,qua vnctionefpüaliũ charif
ce erat alieni.quorü cæcitas to famofis matum,&fcientię& pietatis luce fouer.
or,tātò illuminatio gratiofior.Matthæ difcipulis ei' & plurima multitudi
Mos enim Oliueti fpüalium diftributor Maus.b
a Hiero.Qui fcripturam feruat, nec complet, iuxta
duos , qa Hebræis credentibus fcribebat menfam mendicans efurit. giaru.Ne autè abfconderetur ciuitas fu
euangeliu:qd ad gentiu quoc noticiam * ne:filius Thimei Barthimæus cecus per hunc mote pofita mittit duos de dia
eratpuenturum , vt ad eafdem vnam fi A
fcipulis fuis in caftellu qd
' cotra eos eft,
fedebatiuxta uiam mendicãs . Qui
dei gratiam ptinere doceret , Hinc etiam * doctores.f.qui indocta vel barbara ors
Mar.21a, eft op Matchçus afinam & pullu refert,alij cùm audiffet, quia Iefus Nazarenus bisloca,quafi oppofiti caftelli moenia p
† effet dicatione diruerent.Duos, ppter verita
tres q gentib" fcribūt conuerfis ,afinum teft,coepit clamare & dicere: Iefu fis
tanti ad dominum ductu dicunt.Cæ a Peccatoris. b Dæmones compefcunt clamo tisfcientia,& operis mundicia.n CDu
rem pauperis quem exaudiuit dominus. os & difci.Hier.Bini vocant,bini mic E
ciquos dominus illuminauit , homines
li Dauid miferere mei.Etcommina tuntur,quia charitas non in vno confis
funt fupernæ lucis(qua Chriftus eft)ne
d
fen :fed ipfo donante ad confitenda cæci bantur illi multi ut taceret . Atille ftit.vn:Væfoli.Duo educunt Hebræos Eccle.4.a
tatem & petendam veritatis lucem funt de Aegypro:Duo portant botru de ter
multòmagis clamabat , fili Dauid
compuncti.Iericho,luna: quæ defectum Qui tranfiens audiuit. rafancta,vtfemper prepofiti coniugat
noftremutabilitatis fignificat.vn:Homo operifcientia.Duo mandara de duabus
LUCIO.C. miferere mei. Etftans lefus præce R
gdam defcendebat ab Ierufalem in Ieris Per apokolos. tabulis pferant,in duobus fontibus ab.
· luantur & abluat,& duobus vectib❞ ara
8 cho. a Barthimæus cæ.Hiero.Cæci
pitillum uocari.Etuocant cæcum,
tas ludçorum quç illuftrabitur i fine i ad a J.i.Perfeuera in oratione. b Per pœnitenriam cam domini portant,&inter duo cheru
+Confide, uentu Eliæ &Enoch.b Qui cum au.
dicentes ei:† Animæquior efto,furbim dnm cognofcant ,ſpū mente pfalles
vel, Bono
Popul' gentium audita fama Chrifti, cu a Per baptifmum; b Nudus veteri homine. tes. oCEt ftatim.Be,Alle.Introeun Allego
animo efto f "
ius particeps querebat fieri, cõtradicebat geuocat te.Qui proiecto ueftimens tes mundum prædicatores inuenerunt
multi.primò Iudæi,poft etiam gétiles,nę SVt hinnulusfuper montes. pppm nationu,põrufuniculis alligatu †lefum
illuminadus fanādus mundus Chriftuto fuo,exiliens uenit adt eum.Etre & etia Iudçoru.Oés empeccauert Vnde Rom.3.c.
Mo
apud Mattheu afina qo cu pullo alliga Matza
♦ inuocaret , nectñ ad vitã præordinatos fpondens lefus dixit illi:
fpondens lefus Quid tibi
illi: Quid tibi
æterna poteratimpugnantium furor pa ta reperit,qfubiugalis & domita fignifi
uis faciam Cæcus autem dixit ei: FA
Fhibere.c Fili Da.Hiero . Per merita car fynagoga,qiugū legis traxerat.Puls
SMagifter. a ¶Vnam petij a domino,hanc requiram, Luc
patriarcharum illuminať Iudaicus ppls, vt videam volunta,do, fus lafciu" & liber,gentes fup que nemo H
Lah
e
†vifum re cui adeft mifericora deus & miferator, il Rabboni, ut fuideam.Iefus autem adhucfedit: qa nemo rõnabiliú doctoru
cipiam luminans çæcos & erigens elifos.d At Vide, eifrenu correctionis ipofuit,quo vel lin
il.mul.ma.Ingrauefcente bello vitiorú, guam à malo cohiberet, vel in artā viā
dixit ei: Vade, fides tua tua te fal,
+Mat.20.d manus leuanda iunt ad lapidem adiuto vitæ ire cogeret.Duo difcipuli ad aialía
uum fecit.Et confeftim uidit , & fer
Luc.18,g rij cu clamore.i.ad lefum.Hiero.Con mifsi,duo ordines prædicatoru.vnus in
gentes,alius in circucifionem miſſus. Et Pa
ueniens ordofalutis,Audimus primò,de ' quebatur eum in uia. Cap. XI.
20
inde clamamus per fide,vocamur p apo abeuntes inue.pul.&c . Bene pullus ante
ftolos,furgimus ppniam,exuimur pba
Tcuappropinqua ianuam foris inuenitur in biuio . Ianua Ioha.10.b.
e Viñoni pacis,in qua immobi
enim eftille qui ait: Ego fum Ianua Quiz Al
ptifmu,interrogamur p voluntatem ,vñ lis fœlicitas que eftmater omniữ
m noftrum,
Qui proiecto veftimento fuo, exilire nu um:per me fi quis introierit , egredietur tladBeth
dus veteri hoie dicitur, vt hinnulusfalies ret lerofolymæt& & ingredietur , & pafinue.quibuspa phage & T
fup mores,fegniciem deponens, patriars Bethanię ad montē fcuis ppls gentium carebar, cu adhuc ex Bethania
chas & pphetas , aplos in altis cõfiderás. oliuaru , mittit dus Nicolaus deLyra tra ianuā
eCEtuo.ca.Beda.Alle.Cæcu claman dharitate juncios. Propter dilectionem dei &
Allego,
tě dominus vocat, du ppło gentiu fcienti proximi. a Cacus fedebat.Mat.xx.dicit,
am veritatis defideranti,p letos prædica os ex difcipulis fuis , & ait illis : operant duo ceci :fed quia vnus erat ma
tores verbu fidei comittit:Qui vocantes h
Ite in caftellum quod contra uos gis notus, & clamabar altero fortius : 10
cæcuaiæquiore effe & furgere, ad euc ve O
nire pręcipiunt;cũ prędicando fpefalutis eft.Etftatim introeuntes illuc , in, i
eft.Etftatim introeuntes hicfolus exprimit. cC Animæquior
efto,i.magis quietus animo: ac fi dicant
habere,de vitioru torpore furgere,atque appropiquat tua illumiatio, d¶ Qui
ad virtutum ftudja quib' illuminari mereatur,accingi jubet.Q proiecto. In quo mendicabat, vt celerius veniret ad Chriftum .
Pfal.33.3.
Accedite ad eum & il.Et,Surge qui dor,&c. f Qui proiecto e Rabboni.id eft magiſter mi. P -21
Ephe.s.d.
ue.fuo.i.abiectis mūdi curis, expedito mentis greflu ad, datorem * aC Barthimæus cæ.fe. Barthimæus qui filius pinguedinis Moraliter
jucis properat.gExiliens . Promptam voluntatem comples interpretatur,fignificat hominem in delitijs carnalibus nutritum Ichan.6
Infrà.II.c.
tione defiderij remunerat.vnde:Quodcunque petieritisi oratio. ideo dicitur cæcus.f.fapientiæ lucæ priuatus, de qua dicitur lob
ne credentes accipietis.h Quid tibi uis.Scit quid velit,fed pes xxvij.quòd non inuenitur in terra fuauiter viuentium,quia deli
ti yult,quod fe dare & nos petere prænofcit,qui iportunè admo ciæ carnales hebetant intellectum. b CQui cum audiffet.Tas
Matth.6,b. net ad orãdum:& tamen dicit :Scit namą pater vefter quid opus lis enim cum audit defaluatore,debet clamare per orationem de
fit ante petatis eum.Ad hoc ergo requirit vt petatur , &cor ad uotam.vt ab eo recipiatfapientiæ lumen,qui dat omnibus afflu
orationem excitet.vnde cęcus; i Rabboni,ut ui.Non aurum enter,faltem de neceſſarijs ad falutem.
quærit,fed lumen.Cæcus enim diuitias habere poteft,fed non vi
NICO.DE LYRA. Cap.XI.
dere qd' habet.Exemplo huius non falfas diuitias quæramus,fed
luce qua cufolis angelis videre poffum ?: ad quã via fides ē.Vñ il Tcum ap,Hîc cõfequenter defcribitur confutatio fa Diuifio
lumiato cęco dicitur:Vade,fides tua faluum tefe.k C Vidit
cerdotu:Et primo ponitur aduentus Chrifti ad teplū
Peli
&fe.Beda.Moraliter.Videt &fequitur,qui quod bene intelligit fecundò ,fubditur confutatio facerdotum,ibi : Et alia p
Moraliter operaturfequi imitari.vnde: Siquis mihi miniftrat mefequatur. Luc
die.Sententia primæ partis patet ex dictis Mat.xxj.ex
Iohã.12.d.
ILInuia.Confideremus qua via graditur,&fequamur per hus ceptis quæ fequunt: fCEt cuap.Ier.Mons enim Oliueti elt me
militatem, per labores, Via, quæ dicit:Ego fum via, veritas & dius inter Ierufalem & Bethaniam; & ideo eft propinquus viriq.
Ioha.14.a. vita.Hec eft via angufta quæ ducit ad ardua lerofolymę & Betha iCInuenietis pulli.Cum ipfo afina erat fimiliter, fcdm op di
niæ ad monte Oliuarü,qui eft mons,luminis & confolationis. cit Matthe", Sed Marc⁹ hic tacet de ea:qa non oportet o oia à q
GLOS. ORDI. ~ liber
Cap.XI.
Morali.f¶Et cũ ap.Sequit: g Mittit d.ex di.Per binariu Moralite
Tcuap.Sequitur:m CBetha.Bed.Bethania villa fi infinuas o difcipuli fui hře debet gemina charitate.f.dei & pximi,
ue ciuitas in latere montis Oliucti, quæ ſtadijs.xij.ab le h Clte in ca.i.i mundum ad prædicandum . iiluc, inue.pul
rufalem vbi Lazarusfufcitatus eft, domus obedientiæ interpretat lum liga.i,hominem diffolutum,praua confuetudine ligatum.
Etbene
L *Super

1
 Marci XI. Glof.ordi . 110
Glof.ordi . Cap.
C
ul tra ianuam,in biuio ligat erat.Bene in biuio: quia no adhuc pit:&pater de filio. Ofanna:verbi Hebræu, & copofitü ex in- C
A vnă vitę fideich vită cert? tenebat,fed plures fetas . Võ Lucas tegro & corrupto . Hofiah em falua vel faluifica na
Lucu.c aic,qa dixerut domini ei? ad illos: Quid foluitis pullū? N5 vni interiectio deprecatis. Deniqp in pfalmo vbi Lxx, interpretes trāf
appe fupftitioni dedit erat,led plibitu imūdorữ ſpirituūra, tulerut: Odne faluu me fac: iHebrço habeť na adonai Hofiah na
prabať varijs errorib • Cõis em e qimũd' ē q aūt mūd❞ &l&ūs quod nofter Iero.ita tráftulit: Obfecro dñe, falua obfecro : Idem
eft,folius dei eft. a CPulluli,lero.Pull ergo eft, O Dne, per interiectiončobles
ligatus & indomitus , qué ſoluūt & do. 5 Gentes. Peccatis. crantis, qď obfecro dñe,per ipm verbu
māt,popul' gētilis eft. Ante ianua fidei, uenietis pullu ligatum,fuper quem obfecrationis. 1 CEtintro.lero.lã
cũvinculis petōrữ (uoru in biuio ftat: in a Rationabilium doctorum corrigendo. appropinquate paſsionei loco paſsiõi
libertate arbitrij dubitat inter morië & praefinito ante feculavult effe, vt qui eu
nemo adhuc hominum fedit.Solui
Allegorice vita. b CEtdimi.Beda . Allego.Qui cape vellet ibi inuenite poffent, vt oftes
teillu,& adducite . Et fiquis uobis
in foluedo cotradicebat,audito noie dni deret,op no inuitus ,fed fponte mortem hoce
dimiferit.Quia magiftri ertoru qui pri dixerit,quid facitis,*dicite quiafdo fubiret.Introiuit autem ante qnodies †dñs eo
doctorib' cotradicebat , poft per mira mino neceffarius eft:& continuo illu Pafcha.Dicit em Iohanes, op an fex dies op habet
+Mat.21.a culo virt' fidei dominiceappuit,ampli Pafchęvenit Bethania,vbi cœna ei fetã Iohan.12a
dimittet huc. † Et abeuntes inuenes
refiftere no valebat;&ficliber credentiu & Maria foror Lazari vnguēto cũ pers
Exo.12.a Fidel.
popul'ad dominü ducebat.Et impo.il fudit,& in craftino afino fedens obuia
地 runt pullum ligatum ante ianuam
liue.fua.doctrina.f.yturu :vel fcriptura tecum palmis turba Ierufalé venit.In le
rūdiferetione, vel ecchiafticoru dogma foris in biuio ,& foluunt eum. Et ge em dictu eft, qp decima die melis tol
tum varietates,quib? hoim corda,nuda quidam de illic ftantibus , dicebant lat vnufqfq agni, & feruet eu vfqz ad
S
ante &frigida,quo Chrifto feffore fiant TQ,Quis poteft dimittere peccara. decimuquartu die mēlis , immolerceữ
Rom.6.b digna operiut. c CEt fedit. Iero.Co allis: Quid facitis foluentes pullum multitudo filioru Iſrael ad vefperu.Vñ
pir regnare vt no regnet påmin morta Quiadomino neceffarius eft dñs decima die mefis.i.ante quinq dies
บ Pafchæ ciuitatein qua pateret ingreffus
li vellafciua carne :fed jufticia & pax & Qui dixerunt eis ficut præceperat
& Pullum. eft,&certũ fuæimmolatiõis die cõfpirá
gaudiu infpiritufan&to. d CMulti au
Ak illis lefus : & dimiferunt eis . Etdu te contra eu omni confilio principũ &
tem ftra.Quia multi martyres fe ppriæ
7
A carnis amicu exuentes,fimpliciorib? viã • ſeniorum expectauit . Agnus immola timpone
xerunt pullum ad lefum : & fimpo
KP

fuofaguine parát, vt inoffenfi ad fupnã
e ciuitaté,ad quã ducit Iefus icedāt. Mo
C
Moraliter.raliter.Saluator nofter afino fedens Ieru
A falé tendit, quãdo aiam cuiufq; fidelis re
OF
a Per baptifmum. b Fld eft primam ftolam im. batur, xiiij. die primi menfis ad vefpe, tes ei
mortalitatis. rum , & dominus eadem hora agnữ cũ
nunt illi ueftimentafua , & fedit fu difcipulis fuis maducans vbi legalis Paf
a Hifunt qui corpora fua per abſtinentiam domāt, cha decreta cõpleuit , egreſſus eft, cum

vt menti iter parent,vel,bona exempla fequentis

h bus prgbeant cis ad locum orationis, vbi comprehen
Ho +Mat. 21.2 gens,quali iumētu fuu ad pacis ęternę vi
Luc.19.f. fione ducit.In pullo etiã fedet, cu ecclefie per eum, Multi autem ftrauerunt fus à Iudeis & legatus,iam facramétum
Ti Iohan.uz.b vniuerfalit prefider , eac infupnæ pacis Vtinoffenfo pedepallus tranfiret. beatæ immolatiõis inchoauit, m In
·
in defideriu accendit.Iero.Multi &c. Pe ueftimenta fuain uia. Alijautem • * teplum.Exemplu dedit nobis, vt quo.
ji des,funt extremi quos ad iugendữ cõfti Sententias. De libris, cumą veniremus, primi ad domu ora
a frondes cædebant de arboribus , & tionis fi ibi fic diuertamus : & cum nos p
tuit Apps,q & fi no funt dorfum,in quo
B fedit domin", tamê cũ militib❞ à Iohane Prophete,Patriarchę. orationis ftudium deo commendaueria
f
E Pfal.91.c inftruitur, e CAlijautem . Iero. Iufti fternebantinuia . Et qui præibant mus,ad ea propter quevenimus agenda
* Apofloli. fecedamus. n CEt circumfpe . &c.
2.Cor. 2.d vt palma florebūt, Angufu in radicibus,
latiin florib" & fructibus : qm bonus o No femel hoc fecit , fed per omnes quina D
& qui fequebantur , clamabant dis
Allegorice dorChrifti funt,& fternātvia mādatoru Saluifica que dies.Perdiem in teplo docebar,no
8. tibus exiens in monte Olueti moraba
‫לנא‬ dei bona fama.Bed. Alle. Alij autem. centes: +Ofanna, benedictus qui ue
Frondes vel ramos de arborib cadunt, nitin nomine domini , benedictum tur,ficut Lucas ait : Docendo enim in Luc.12.g.
credulis officiu correctionis fedulimpē Xinnoie
Hofiah na qui in doctrina veritatis yba &fnias pa
tru de eorü excerpūt libris.Et hæc in via
quoduenit regnut patris noſtri Da debat, manedo apud fideles gram benis domini
a Mane venit ad Iudeos Chriftus.
dei ad animu auditoris venientis humili i gnitatis ppiti' exhibebat, Moraliter, Moraliter,
* uid: ofannain / excelfis.Et introiuit * Circunfpectis &c.Infpicit omnia corda ,
faltifsimis prædicatiõe fubmittur, f CCEt qui a Siquis cum hofpicio fufciperet:Tantęenim paupers
taris fuit,& ita nulli adulatus , vt in tanta vrbe nullum &in contradicētihus veritati nõ inuenit
præibant.Præcefsit Iudaicus populus ,
ma hofpitium inueniret, vbi caput reclinet.Secefsit ad fideles, &in
fecutus eft quia oës qui fideles
tó
funt vel fuerüt in Chriftü crediderüt & Ierofolymain templu , & circunfpe ' eis qui obediunt mafionem fecit. Betha
or Fin vefpera mundi viſitat nos, nia nāc dom? obedientię interpretatur,
credut,&q præeût, & quifequutur ofan
Int ctis omnibus cum iamuefpera effet
na clamat: qd falua nos Latinè dicit : ab KF Cuc vi.
ut Nicolaus Le Lyra.
ipo em oes priores etiã falutë quçfierūt .

Pfal.21.b g Benedictus qui ue.Quoniã vna fides, vna fpes omniữ.
of Illi expectabant & venturucredebat,&nos veniſſecredimus.Et
ΠΕΡΙ
Iohan.6.b quipræibat.lero.Preeunt pphetæ , fequunt apoftoli. Abyffus
abyffum inuocat.i.lex legem alterã, h Benedictu.Scdm Io
ct hanne:Cum turbæ eũ rapere vellet,& facere rege fugit: & regnữ
de adhuc victurus noluit. Nunc aute iam paffurus regé no refugit
T₂ fe dici:Non hymnos filio dei & rege dignos no eos reprimit qui
regnum Dauid in eo reftaurandu,& Prifcæ benedictiois donum
concinnut:quia.f.non tpalis & terreni,fed æterni in celis rex effer
RB
libet euägelifta referant.Et qa principaliter querebat pull' ad
obfequium Chrifti. h Benedictum quod.Credebant em
ipm cito regnare in regno Dauid,& reftituere regnữ tempale qď
a Romanis erat vfurpatữ, cuius contrariữ dixit Chriftus corā Piz
lato.Iohã.xviij.f.Regnũ meũ nõ eft de hoc mũ, fed fupple de cæs
lo.Et hoc diuina ordinatiõe fignab atybis laudātiū,cũ dicebant,
iCOfanna i ex.licet nointellig
nõ eret,ficut & Caiphas dixit mor
të Chriftifutura pfalute mudi,Ioh.xj . licet hoc no intelligeret.

ICEt cir.di.&cJicet fuiffet honorificè.recept? à cõi populo &

impern:ad quod per contemptu mortis & gloria refurrectionis,
Mat.28.d &triumphu afcenfionis perueniret. Vnde difcipulis poft refurre
&ionem ait:Data eft mihi ois poteftas in cæ.&in terra, i CRe.
t
gnumpa. &c.Be,Per hoc quod iungitur:ofanna in excelfis: qd
eft falus:fignificat o aduentus Chrifti non folu hominü falus,fed
Philip.z.d.
totius mundi terrena iungens cæleftibus, vt ei omne genu flecta
Luc.I.c
a tur,cœleftium terreftriū & infernoru. Clere . Hoc Gabrieli cõfo
nat.qui ait:Hîc erit magnus,& filius altifsimi vocabitur:&Dabit
illi dominus deus fedem Dauid patris fui.Vt.f.gente qua Dauid
tempaliter rexit & exemplaiufticiæ præbuit , &fpüalib" hymnis
ad fidem ,& dei amore accedit,ipfe factis, verbis,donis & pmifsis
C regnũ cœlefte regeret, & ad vifione dei introduceret, k Ofan
na in ex. Iero . Saluifica vt iufti ædificētur in ruinam angeloru,
&terreni faluentur ab co benedicto vincente & veniente in no
minedomini.j.patris fui ; quoniam filius de patre nomen fuſce
pit,& pas
prædicaffet p tota diem vfqz ad vefpera,nullus tñ inuitauit eum
ad hoſpi
Moraliter
* a CSuper quene, quia nulli voluit obedire, b Soluite
monitis veftris extrahentes eum de fua praua confuetudine.
c CEt du pul.ad confefsioné fidei chriftianæ.Sequit.dCEt
impo.illi ue.i.virtutu opa. e CEt fedit fu.eu.per obedien
tiæ actu. f CMulti autem ftra.Nam quãdo aliquis infolens
perfecte couertit ad deu,alij "plures animari folent ad fimile facie
dum. g CAlijaute frondes.per quas fignificatur leticia: fpt
quod p iftos fignificătur illi qui gaudent & deu laudat de muta
tionecali, k CEt introiuit Iero.in templo.B.da,formam
nobis religionis quã ſequamur demõſtras,vt cum quælibet loca
in quibus fit domus ofonis intramus,ad hanc primò diuercam".
1 CEt circunfpe.om.quia nullus recepit eu in domum fuam.
q jin *Abijc
 Glof.ordi.
Cumq uidiffet. Be.Sicut p parabolas loquit ita facit:iō
Ya
E efuries in ficu fructu quærit cuius nõdu tps effe nouit.Eã tñ ppe
tuafterilitate dānauitvt oñderet plebem quam docebat,ppter fo
lia.i.verba rufticię quę hebat fine fructu.i.bono ope no poffe fal
uari:fed excidi,& in igne mitti.Efuriens ergo dñs viditficu folia
habente,& fructu in ea quefìuit & no in
uenit:qa falutem humani generis defide
tabije
rans vidit ludæã habété eloquia legis &
pphetari:quefiuit in ea fructu boni ope
ris docendo,corripiédo,miracula facien
Mat.21.b do:& noinuenit:io danauit.b Clã nó
Moraliter, amplius.B.Moraltier.Tu quoq fi non
Mar.25.d. vis audire in iudicio àChrifto:Difcedite
à me maledi.in ig,æter,qa eſu. & nõ de.
mi.mã.Arbor fterilis effe caueto, fed po
tius Chrifto paupi & efurienti fructum
pietatis quo indiget offert. c Cœpit
eijce.In ipfa re oñdit qd
'p figura in ficu
tvtiq
fecit.Fic emno peccauit fi añ tps fructu
no habuit,fed facerdotes. d Veden
tes.Be.Ea,f.que q de lõginq venerût ab
indigenis offereda emebat.Si ergo hocp
hiber, to magis rifum &vaniloquiu&
Iefus
* hmoide Etca.Be.All.Colubasvědūr
Allegorice q de impoſitiõe manuữ mun⁹ accipiūt,
pqua fpus dat,qp coluba fignificat q in
fpecie colübæ fup Chriftü appuit. Horü
cathedras euertit,quiafacerdotiu talium
dns deferuit.Hinc canones tales à facers
dotio priuari pręcipiūt.Oes em tales vel
añ deioclos vel añ huanos femp priuas
turfacerdotio. f CEtnofi.Futuri iu
†De cufto , dcin exéplū præmittit , qñoës reprobos
eucha.c.fi. ab ecchia repellit:& nevltra ad ea turbā.
dam intrent æterno verbere compefcit.
Luca 9.g
Moraliter. Dom ' me.Mo.In pñti dom" dni
cor eft.Erectio , cordis purificatio, vt no
tṁ pâã que inerất tollat cõpūctio diuis
nit” immaſa fed ne vltra repetant adiu
+Ifa.56.e uet diuina gra pfeueras, h Vos aut
fe.Ad hoc emin teplo erat,vt vel nõ dă
Iere.71
tes corpalit pfequeretur,vel dātes ſpữa.
liter necaret.Teplữ &dom” dei mēs eft &
colcia fideliü,quç in lefiõe,pximi puerías
Allegorice cogitatiões pfert,qfi in fpeluca latrones
refidet,& fimpft gradictes infficiüt:& fic
nõ dom'dei , fed fpeluca eft latros
mes iã no
nu, i CAridă fa.Be.Alle.A radicibus
arefacta eft ficus, vt onderet gens impia,
no ad tps,vel ex pte corripieda exinorű
incurfib",& p pniam liberāda,ficut fæpe
factué:fed oi & eterna dānatiõe feriēda,
CAlit.Arefacta eft à radicib , vt oñdať
nöfolühuano extrinfec?, fed diuio int
fauore fundit" deftituēda:nã & vita pdi.
dit in cælis,& patriã in terris. k CRe
cordatus pe.Petr” agnofcit aridã,&ab
fcifam radice cui fuccedit oliuapulcher
rima fructiferavocata à dño.Vñfequit
Amedicouo. 1 CQuicuc dixe.
Be. Solet quidã dicere, op noftri nondu
Luc.17.b
plena fide habuerüt, qui mõtes trafferre
no potuerut. Quibus refpõdem',q nec
thabetis oia facta Chrifti funtfcripta:& hoc in le
†Mar.17.c gim factu precib gregori neceffarięPo
871.c ti epi:Sed mõs,diabol" , ppt ſupbia q ſe
Ifa.14.c cotra deu erexit dices Silis ero aluísimo:
hic ad pręceptu prędicatorũ ab electis ex
pulfus in mare.i.in ¡fideliū amaras &tur
bulētas mētes vefania fuã exercere pmit
titur:qui tanto acrius in eos qs pofsider
ſe expulfum ge
fæu ,cito à piorü lefiõe fe
†Mar.21.a
mit.lero.Sed hoc factü eft.qñ dixerüt
loh. 4.b
aph :Digne tranſferimur ad gentes, quia
vos indignos iudicaus Beda, Notan
da eftdiftinctio deprecanuữ: Qui pfectă .
fidé habet orãdo vel iubedo etiã poteſt träfferre vel corpales mõ
tes veletia fpūales: vt Pau.de Elima mago qué ochs & arte nefan
Marci Cap. XI , DeLyra
ad hofpitium in domum fuam:& ideo cum difcipulis redijt in G
Bethaniam ,vbi manebat Martha,Maria,& Lazarus. b Et Actu.3.b
aliadie cum exirent.Hic confequenter defcribitur confutatio
facerdotum:&primò figno fenfibili,fecundò,facto mirabili,ibi:
Et cuintroiffent,tertiò, verbo rationabili ibi:Er veniût rurfum.
Sententia primæ partis patet ex dictis
SVt quiin vrbe non inueniebat,in agro paruulo apud Mat.xxj. d CEt cum introiffent
Lazarum &forores eius haberet holpicium.
in templum. Hic ponitur confutatio
hora,texiit in Bethaniam cum duo 2
b facerdotu facto mirabili , & primò de
decim . Etalia die cùm exirent à Bez fcribitur dicta cõfutatio ,ſecũdd, incide
■ Veritatem humang carnis oftendit. Salutem homi
num eftuans ad incredulitatem Ifraelis. ter ponitur difcipuloru inſtructio, ibi:
a · Et cum vefpera effet.Circa primü fcie
thania èfurijt .+Cum uidiffet àlon
a Ideftfynagogam, veſtitam mandatis hominum, & du,q fatis mirabile factu fuit,q vn hō
fuperftitionibusfcopatam ,cui denegat fructum in æuum paup oés vēdētes & emētes enceret de
vnde mplum ingrediens exijcit v endentes & emētes
&c. b SVerba, c Homo factus. templo,& nullus ei refifteret: Secundữ
enim opP dicunt fancti, quidã fulgor mi
gè ficum habentem fòlia , uěnit , ſi
a Boni operis. rabilis egrediebatur devultu ei? &ocu
quidtfortèinueniret in ea . Etcu ue lis : quo territi facerdotes & etiam alij
non valebant reſiſtere ei.Et ifta eiectio
niffet ad eam , nihil inuenit pręter fo fuitfignum,cpfacerdotes effent eijcien
a Reliquig in fine fructificabunt .
di de templo & officio tanc indigni.
lia.Non enim erat tempus ficorum . g CEt nonfinebat ut quifquam
B
Et refpondens † dixit ei : † Iam non traffer.uas per templu. Er loquit de
vafis humanis vfibus applicādis, quia !!.
amplius in eternum quifquam ex te tnepoft
vafa diuio cultui deputata ibi debebat hac
fructum manducet. Et audiebant di
effe,& non alia,Cetera parent ex dictis Inftructio
fcipuli eius , & ueniunt lerofoly Mat.xxj. i CEt cũ uefpera effet.
d
Hic incidenter defcribitur difcipuloru difeipforu
mam. Etcum introiffet in templu
inftructio,eo q Petrus fecit mentione
coepit encere uendentes & ementes
& de arefactiõe fic? fubira ad maledictio
Quodfoli orationi dedicatur.
с nem Chrifti : &ideo inftruit eos occas
de templo :& menfas nummulario,
fione huius de efficacia fidei. Secundò,
Quihonores vendunt:& gradus emunt.
e rum , & cathedras uendentium cos de efficacia ofonis, ibi: Proptereadico
vobis.Sententia ex
&
' lumbas euertit. † Etnon finebatut dictis Matt.xxj. k Propterea di
a Commune immundum mercandi gratia
non deodedicatum . co uobis.Hicinftruit difcipulos de ef
ficacia orationis quæprocedit ex duo
quifquam tranſferret uås per tem , H
bus,videlicetexfidei certitudine:quod
plum: & docebat dicens eis:Nonne
notatur cum dicif. 1 Quæcumq
In Ifaia.
qrantes &c. Et hoc eft intelligédum ,
& fcriptum eft: quia domus mea do ouãdo quis orat,piè,pro fe,&pleuerã
Non taurorum vel hircorum. a Non in Iudça
vellerufalem tantum. ter:Nifi em quis piè oret.i.de ptinenti
mus orationis uocabitur omnibus bus ad falute,oratio eius no eft exaudi
h bilis,Itè fi oret palio de prinêtibus ad †Lu.19.g,
' gentibus : Vos autem feciftis eam
a SIn Ieremia. falute: poteft carere effectu ex demeris &20.6.3
fpeluncam latronum . Quo audi, toillius pro quo orat . Ite fioratpie p 2.2.2
fe,non tame perfeueranter poteſt cares
to principes facerdotum & Scribæ re effectu:quia deus no ftatim dat bene
quærebant quomodo eum perde, ficium petitü, fed differc aliquando ve
congruo tépore detur, & vt ex dilatio
rent:timebant enim eum : quoniam
ne carius habeat: Secundu ex quo ora
uniuerfa turba admirabatur ſuper tio habet efficacia, eft difpofitio orans AnCh
a FQuiain Iudçis tenebras reliquit fol egrediens s,vit
tis.f.quando non retinet,iram vel ran
doctrina eius. Et cum uefpera effet Lash
core contra illu qui fibi iniuriam fecit
t SAd aliam beaiuolam & obedientem. ‫الا‬
i vnde dicit Ecch.xxviij.a. Homo homi †Matar.b
facta egrediebatur de ciuitate . † Et ni feruatiram ,& àdeo quærit medelā, Andre
a Cum fol occidit Iudeis,oritur apoſtolis.
b Ipfe cum apoftolis. q.d.fruftra, propter hoc Et fubditur: rigor
cum måne tranfirent , uiderunt fi • Etcum ftabi. repatio
a Synagogam. b Caim & ceteris,a quibas XaCAbijt in Bethaniam ,quis gau Moraliter. Ji
omnis fanguis iuftus requiìitur ab Abel vfqz ad Zachariā dioferecepiffent eum in mane : &ideo
1
cùm aridam factam à radicibus, Et piftos fignificant illi q cugaudio reci
*
recordatus Petrus dixit ei:Rabbi:ec piut prædicatiois verbu, & tame nō fa
ciût fructu. c C Cuc uidifadeo per
ce ficus cui maledixifti aruit , Etre
ipam fignificat hypocrita habes tm ap
paretia lctitatis &no opa : ppi qd
1fpõdes lefus ait illis . Habetefide dei qď dei
maledictioneincurrit, d CEtcuin
+Amédico uobis:quia quicuq dixe
a Fld eft Chrifto, qui eft mons crefcens de lapide abfci troiffet&c.Ifti funt adulatores q laus
fo fine mambas. Complex
des falías vendunt prælatis, & ipfi cas
ritjhuic mônti, tollere,&mittere
rithuic tollere,&mittereií ma
ma
emunt ecclefiafticis ,beneficijs indebitè
a Gentes .
collatis, e Etmefas.Ifti funt ma
rẻ ,& no hefitauerit in corde fuo, fed
li prelati &curati qui magis ftudent pe
; dixerit
crediderit: quia quodcumq cunijs leuandis, animab faluandis
fiat, fiet eit Propterea dico uobis ,f CEtcathe.&c.i.ecclefiaftica facra
imenta,in datur gra:ficigiť domus
omnia quçcuq orantes petitiscred
i dei fpelunca latronu efficit:qa latroci
niu eft qdqd dictis modis acquiritur,
h Quo audito prín.facer.&c.Adhuc duratifta perfecutio
contra deteftates vitia corum.Baptifmus Iohanis. Sequitur
Kda priuauit:& de *Nec ego dico:
 Glof.ordi. Marci Cap . XII . Delyra i

dapriuauit:&dePhython iffa in Philippis.Qui aut ad faftigium vel ignorantes poft inftructioné debită in ſcādalo pmaneant: iamC
A tate pfectionis afcedere ne quent,petat fibi peccata dimitti, quo tale fcãdalu no pcedit ex infirmitate vel ignorantia,ſed malicia.Ec
ad vira mereatur intrare perpetua: &fine dubio impetrabut fi ta tale ſcãdalū è cōtēnēdū,maxiè qñ eft cōtra boni comune:qa bonữ
měin ſe peccatibus primò dimittunt. a CEt cum fta . Hiero. cõe femp eft preferēdū vtilitati & paci quorucuq hoim finguləri,
Marcus fuo more,ſepte verfus orationis dominicę vna oratione um.Tale aut fuit ſcãdalu facerdotu,Scribaru,& Pharifæoru:quia
comprehēdit. Is nãq ; cui dimiffa funt oia fua malicia nitebatur impedire doctrinā
gd amplius rogabit,nifi oppfeueret in eo a Redx fidei. Chrifti,inqua cofiftebat falus populi.Itě
qd obtinuit: b CIn qua po.De dei du fuis malis exéplis & morib" trahebat po
te, quia accipietis , & uenient uobis .
bitat ptāte:&volunt fubintelligi diaboli a Vos qui tantæ perfectionis non eftis. pulus ad peccādu.Itep doctrinã fuã mas
a lã euacuabāt dei mādata ppter fuas tra=
effe qd' facit. c CInterrogabe.Potes Etcumftabitis ad orandum+dimits +Mat.6.b.
rat aperta refpofione calūniu tentatoru a Querimoniæ. b Qui vos læfit, ditiones,vt dictú eft.8.& iõChriftus i pu
cofutare:fed prudéter interrogat, vt vel blicodebuit vitia eoru reprehédere : nec
tite,fi quid habetis aduerfus alique,
filétio fuo vel fnia coděnent. d Sidi a Magna fiducta, b Non vnius:omnes enim ab hocceffare ppter eorufcadalu.Propt
xerimus.lero. De lucerna mudi obfcu fratres eftis. qd Matt.xv.b.cũ difcipuli dixiffet Chris
Pfal.131.c.
rant.vnde dicit : Paraui lucernã Chrifto tit & pater uefter qui in cælis eft, di , fo.Scis,ga Iudæi audito hoc bo fcãda
a luftis. STremenda fententia. lizari fūt:rñdit:Sinite illos:cęci funt,& du
meo:inimicos ei indu.cõfu.e Quare
ces cæcoru.Si cæcus cæco ducatu preftet. t.Mat.18, d
ergo &c.Q. Que cofitemini de cælo ha mittat uobis peccata ueftra . † Quòd
buille pphetia.mihi teftimoniu phibuit fiuos non dimiferitis ,nec pater ue amboin fouea cadunt.Ad primũ dice
& abillo audiftis in qua prate hæc facio. dum,q loquiť de fenib honeftate & mo
fter qui in cælis eft dimittet uobis rib":non defenibus ætate,malicia corrus Ratiões ad
ICSi dixerim.Quodlibet horu reſpõ JA Bethania,
deant:videt fe in laqueữ ruituros timent ptis:quia tales funt acriter arguendi,ficut argumēta
peccata ueftra . Et ueniunt rurfum
lapidatione:fed magis cõfefsione verita Daniel dure increpauit illos fenes impu
Ierofolymam . Etcũ ambularet in dicos Danie,xin.Ad fecundum dicens
tis g Neg ego dico uo.Be. Dua
bus de caufis fciétia veritatis occultatur templo,accedunt ad eum fummi ſa ' homo debet effe fine offenfiõe Iu
du,qd
Mat.21. c quærétib",cũ aut his qui querit min” in cerdotes & fcribæ& feniores ,& di deis &gentib',ita o dicto fuo vel facto
Luc.20.a telligit,aut odio aut cotēptu veritatis in SQ.In Beelzebub eiicis dæmonia minus recto no præbeat alicui occafioné
Iohã. 16.c. dignus eft cui debeat aperiri . Propter als ruinæ,Sed fi de veritate fcãdalum fumit
cunt ei: In qua poteftate hæc facist
terum dicit: Adhuc multa habeo vobis a Aperte filium dei negant, quem putant non fuis fed rectius oriri permittit,quã quod veritas
Matth.7.a dicere, quæ non poteftis portare modo. alienis viribus figna facere. relinquatur,fecundü qd dicit btūs Gre
Propter alteru:Nolite fem dare canib?, & quis dedit tibi hanc poteftatem, go.fuper Ezechielem . Moraliter
GLO.ORDI. utiftafacias Iefus autem refpon *CCNeq ego di.uo.Bed.q.d.No di
C co vobis quodfcio, quia non vultis dice Duabus
CAP. XII. dens , ait illis: Interrogabo uos & de
re qd'fcitis . Duabus autem caufis maxiè caufis fcia
Tcoil.&c.Sequit. Lacu.fi fcientia veritatis eft occultanda quærenti
ego unum uerbum , & refpondete Vitatis oc
ue torculor aut altare,autilla bus: Cum.f.is qui quærit aut non eft ca
mihi,& dicam uobis in qua potefta cultanda
torcularia qru titulo gdã pfal pax ad intelligédu quod quærit,aut indi
mi prænotant, i Peregrè pfe.Dans te hæcfaciam . Baptifmum Iohan,
gnus eft,vt ei debeat aperiri:& hicvtrūc
H liberu arbitriu operandi,non mutatione nis de cælo erat , an ex hominibus? concurrebat.
loci: quia vbiq; deus, & omnia compler.
Refpondete mihi . Atilli cogitabat NICO.DE LYRA.
Nico.de Lyra. Seruum Cornuto coartati fylogifmo.
D
fecum,dicentes: Si dixerimus de cæ Cap. XII.
a CEt cu ftabi. ad orandữ . Scien e T coepit il.in pa.Hic confe
B dum tame , hoc intelligit de remifsioe 10,dicet nobis : Quare ergo non cre
quenter ponitur cõfutatiofas
offenfæ , quia ho tenetur effe in charitate, f didiftis ei Si dixerimus,ex homini cerdotu.& feniorũ in parabo
fedremifsio iniuriæ no eft de necefsitate. lis.Etprimò ponitur confuta
SK bus , timemus populum . Omnes
Poteft enim aliquis petere fcdm ordinē tio facerdotu,fecüdò, Pharifæoru & Hea
201 enim habebant Iohannem , quia ue
Lufticia recompéfatione p iniuria fibi fa rodianoru,ibitEt mittut ad eu,tertiò Sa
2 da. b CEtueniuttur. Iero. Hicpo repropheta effet . Et refpondentes ducçoru, ibi:Et venerunt ad eu Saducæi
nitur cõfutatio facerdotu,Scribarũ,&Se dicunt lefu :Nefcimus . Et refpon quartòfcribaru,ibi:Quo ergo dicut fcria
niorũ verbo ronabili:&patet fentëtia ex a Quianon vultis fateri vos quod fcitis. bę.Sententia primæ partis patet ex dictis
di ctis Matt.xxi . Ad euidentiam dicto Hiero.Hic cum peruerfo peruertitur deus.,
8 Matt.xxj.exceptis quæfequunt, e CVi
rum & dicendorũ quæritur vtru Chrift? dens lefus,aitillis:Neque ego dico " neam pafti.ho.i.coluit.Et diciturà pas
An Chris
in prædicatiobus fuis debuit vitare offen ftus pafta paftum , & eft propriè modus
ftus, vitādi uobis in qua poteftate hæc faciam . ļ
fione vel ſcandalū facerdotu,fcribaru & colendi quo poniturfimus vipinguedo
Cap. XII.
fcadali cau pharifæoru : CEt arguit prió o fic.j.ad
terrę circa radice vineæ vel arboris.Radi
q
fa,debuit
Timo.v.adicitur Seniore nc increpaue= ces eum fecundu Philofophum.n.de aïa
infmittere T cœpit illis in pa
ris:fed obfecra vt patrem : prædicti autē funt ori fimiles, qa ficut i animalib❞ pos
pharifçoru erant feniores populi & patres; ergo &c. rabolis loqui.țVis fumit alimentum vnde animalia nutrius
increpatio CItem.j.ad Corint.x.g.dicitur.Sine of a Domum Ifrael plantauit. + Mat.21.d
b Deus pater humano affectu tur,ficper radicis trahitur alimentum ter
nem₂ fenfione eftote ludæis &gentibus, & ec Luc.20.b
renafcentium. g CEt fodit lacum.La
clefiæ dei ; cum igitur facta Chrifti & di neãtpaftinauit ho
0 cus proprièdicitur locus vbi recipiuntur plantauir
&a fuerint nobis data p exemplari,vide mo & circudeditfe !
a Cuftodiam angelorum vel murum vrbis. b SLegem. aquæ à riuulo,& ibi colligūtur.Et ad fi
rur q debuit cauere ab offenfione prędi militudinë huius loc vbi recipitur uinữ
&
torum.Contra.Ifa.viij.fuerat pphes pem, & fodit lacu & ædificauit tur
a Templum. b Sacerdotibus. TOperariis condu fluens à torculari , dicitur hic lacus,
tatum, q Chrift' foreţin lapide offenfio Ais hora tertia & fexta & nona. Hic eft hæs
nis, & petra ſcădali duab ' domib Ifrael rim,& locauit ea agricolis, & pegre Morali.d pafti.ho.Id
CEt coepit eft
illis in parab.
TRñfio: Duplex eſt ſcandalũ, actiuũ & log,uinea Chriftus plā Moraliter
Scandalu profect' eft.Et mifit ad agricolas in
pafsiuũ:Actiúûnõ habuit in Chrifto lo tauit ecclefiam fanguine fuo. fCEt cir
duplex cu,qa tale fcãdalü eft dictüvel factu alicu cundedit fep.Id eft euangelicam doctri
jus min" rectu,prçbes alteri occafioné ruinæ , vt hř ex bis Iero. nam.gCEtfodit lacum.id eft abundantię fpirituffancti deflu
fupMat.Oia aut fa ta &dicta Chriftifuerut rectifsia:& io queſtio
& xum.h@Et ædificauit turrim.Id eft ſpiritualem angelorum
ifta intelligit de fcãdalo paſsiuo:Qď eftqñaligs ex dicto vel fetõ cuftodiam, i CEt locauit eam agricolis. id eft Chriftianis.
alterius bono fcãdalizať exipfectiõe fua.Et iftud feadalu aliqñp k CEtperegrèprefectus eft. Beda, Non loci mutatione,fed
cedit ex ignoratia,vel infirmicate illi? q fcãdalizat:Et tuc data vel abire dicitur à vinea:quia vinitoribus liberum operandi arbitri■
facta bona,occultāda funt vel differéda qufq ; infirmi vel ignorā um dereliquit.1 CEtmi.feruos fuos ad agr.i. bonos epos ad
tes inftruant,nifi fint talia bona quefint de necefsitate falutis,quç malos Chriftianos arguēdu:Et aliquos ceciderunt, vt lohane Das
non funt omittenda propter fcandali alterius. Si autem infirmi maſcenũ,cui abfciderüt manữ,&fanctum Brictium contumelijs.
vel ignoran Xafflictuma
 Glof.ordi. Marci
a CSerui. Primo miffus eftMoyfes,q fru
E &u legis qua dederat cultoribus ingrebat:
Pfal.ros.c fed cæfum dimiferüt & vacuū, vñ:Irritaue
Ibidem rut Moyfen in ca.& a.fan, do. Et vexatus eft
Moyfes,ppter eos &c. bCEtiteru mi.a.
fer.Dauid & alios pfalmiftas, qui miſsi funt
tremifert poft Moyfen; vt cultores vineæ ad exercitiu
boni opis excitarët. Sed ipm quod Dauid,
qcaput pfalmodię & fons,in ſpuſto clarues
3.Re.12.d rat,abiecerut dicetes:Quæ nobis pars in Da
uid,aut quehereditas in filio Ifai? c CEt
rurfum aliu.Prophetaru,chorum cum fuis
Nue.16, a focijs,quifuis atteftationib" populu conue
nerunt, & mala huic vineæ ventura predixes
runt:Et rurfum aliữmi.&c. His trib" fer
uorum gradibus omnes doctores qui fuble
ge & pphetis fuerāt intelligim?, vnde alibi:
Luc.24. f Neceffe eft impleri oia que fcripta funt in le
ge Moyfi&prophetis & pfalmis de me.
uum d CQuiareuerebutur.Nohoc ignoran
do dixit,quia omnia nouit,fed femper ambi
gere dicitur deus,vt libera voluntas homini
+Agricole referuetur. Beda Interrogem" Arrium &
Iohã.12.c. Eunomiu:ecce pater dicitur ignorare,&fen
tentiam temperat,& tu in nobis eft dicitur
effe mentitus,Quidquid pro patre refpõdes
rint,hoc intelligant pro filio,q fe dicitigno
rareconfummationis diem, e CColoni t
aute.Beda.Probat Iudæoruprincipes no p
ignorantia Chriftum crucifixiffe, quiaintel
Pfal. 2.b lexerut eû effe, de quo dicit:Poftula â me &
da,tibi gen.hære.tua &c.Vnde fibi confulenus uinex
10.12.c tes dicebant: Ecce mudus totus poft eum a.
& fi dimittimus eum fic, omnes credet in eu.
Hæreditas ergo filij dei ecclefia eft de cunctis nos , &dabit uineam alijs.Necfcri
gentibus ei data,qué fanguine acquifiuit, re
furgendo poffedit.Hanc mali coloni præri
pere moliebantur, cum eum crucifigentes fi
dem eius extinguere, & fua iufticia que ex les
geeft,preferre nitebatur. f CEt elecerut.
Notat pertinaciam eorum:qui nec crucifixo
ac refufcitato domino ad prædicationeapo
ftolorü credere voluerüt,fed quafi vile cada
uer proiecerunt:quia tum in fe erat, àfuis
Mat.21.d finibus excludentes gentibus fufcipiendu de
Luc.19.g derunt. g CVeniet &c.Beda.Auferet à
Piazd vobis regnữ dei,& dabitur genti facienti fru
&
tum eius,Hoc autē diuinitus fuiffepcuratū
pphetico teftimonio vel exéplo pbat dicés:
Necfcripturam. &c.Clero.Vinea datur
Matth.8.b alijs ab oriente & occidente & auftro & ag
lonæ venientibus & recubentibus cũAbra
ham , Ifaac &Iacob in regno cæloru. Bed. cos parabolam hanc dixerit . Etreli
Morahter, Moraliter :Cuicumq
; fidelia myfteriu bapufi &
to illo abierunt . † Et mittunt ad
mi, operãdo exercéat comittit,quafivinea
qua excolat ei locatur.Mittit feruus vnus,& qui Ierofolymis erant illis diebus;
† copiareg alter,&tertius:q de fructu accipiant, cum lex
pfalmodia, pphetia, quaru ammonitionem
adbene agedu populus fequat legitur . Sed
miffusferuus cotumelijs affect³vel cæfus ei
citur,cu fermo auditus vel cõtemniť vel blaf
phcmať.Miffum Hærede tu in fe eft occi,
dit, qui & filiu dei coculcas, &fpui græ quo
fatificatus eft contumelia facit.Perdito malo
cultorevinea datur alij,cùm dono grę quod
tcenfum fuperb fpernit,huilis ditatur,Manữ mittere
yan nōrda in Iefum, timore turbæ retinent, cu glibetfo
bimus
lo noiefuper eã qua non diligit eccfiaftice fi
dei & pacis vnitate, ppter cohabitantiữ mul
titudinéaut erubefcit,aut timetimpugnare.
Cu autetempus fuerit pfequédo ecchiam qfi
dominu crucifigere & oftetatui habere gau
debit. h Lapide quã re.Iero. Lapis res
prob',qué gefsit angulus,cõiunges in cœna
agnũ cũ pane , finiens vetus, nouữ inchoans
Mat.zze Teftametu, hic præftat mira in oclis noftris.
Lu.20.d
i CEt mit ad eu.Be,Turbã timebat, atq
Ro, 13.b quod perfenon poterant,terreng poteftatis
manibus
Cap. XII .
Non in prouentu,fructus, quia nullus erat.
b Prophetas.
1
tempore feruum , ut ab agricolis
a Fructus vinec obedientia.
acciperet de fructu uineæ . Qui
a Alij prophetę cæfi,alij vulne
apprehenſum eum cæciderunt &
b reppim dei q decimas, & quæ in lege pre tillifactis
† dimiferunt uacuum . Etiterum
mifit alium feruum ad illos,&fil ,
lum in capite uulnerauerunt , &
contumelis affecerunt . Etrurfum
alium mifit , & illum occiderunt ,
& plures alios quofdam cædentes ,
alios uerò occidentes . Adhucer,
a Chriftum vnigenitum.
go unum habens filium charifsi ,
mum *& illum mifit ad eos nouifsi
Per Ironiam
J hocloco difcat,qd ' potuit fcire cui' ima
mum , dicens : quia reuerebuntur
·
filium meum .† Coloni autem dis
xerunt ad inuicem : thic eft hæres ,
Venite occidamus eum , & noftra
erit hæreditas : & apprehendentes
eum occiderunt , & eiecerunt extra
a SId eft plebem,dicentes:quia Samaritanus es tu,
& dæmonium habes.
uineam . Quid ergo faciet domis
? Veniet,& perdet colo
SQu.quo alio modo impleb itur hçc
fcriptura?
Chriftum.
pturam hanc legiftis : † Lapidem
a Magiftri:qui fe & alios deo dignam
domum ædificare debebant.
quem reprobauerunt ædificantès ,
a Duos condens in femetipfo,ex
viroc populo vnam cinitatem & vnum templum.
fibi ædificans.
hicfactus eft in caput anguli : à dos
mino factum eft iftud ,& eft mirabi
lein oculis noftris.† Et quærebant
a Quali mentitum contra fe,in quo magis probant
cum vera dixiffe.ipfe enim eft hçres:illi mali coloni.
b Ad modicum timore retardantur,quia
nundum venerat hora eius.
• dianoru; &patet fnia ex dictis Mac.xxij.
cum tenere , & timuerunt turbam .
FId eftpropter.
Cognouerunt enim , quoniam ad
SAlias.direxit.
e a CAdhuc er.unu h.f.Hice Chrift" q
a Militibus Herodis,
eum quofdam ex Pharifæis & He
rodianis ut eum caperentin uerbo .
a Mellitis fermonibus circundant,ficut
apes mel portantes in ore,aculeum
in dorfo.
k f
Qui uenientes dicunt ei: Magiſter,
fcimus quia uerax es ,& non curas
quemas. Nec enim uides in faciem
hominum : fed in ueritate uiam dei
doces.Licet darif tributum Cęſari ,
*annon dabimus ? Quifciens tuer
futiam eorum , ait illis : Quid meten
a Sapiêtiafapienter agit, vt ſuis fermonibus
capian tur.
" tatis: Afferte mihi denarium , utuis
deam.Atilli obtulerut ei.Et ait illis:
Cuius eft imago hæc & infcriptio
Dicunt ei :Cefaris.Refpondens aute Herodianos qui gloriantes in pellibus in
TQuod necefsitatis. 8 terpretantur,prælati bene forrati fignifi
cantur. Per Pharifæos qui interpretans
Iefus ait illis: Reddite ergo quefunt
tur diuifi , fignificantur religiofi habitu
Glof.ordi
manibus efficere tentabant : vel veipfi à G
morte eius viderentur immunes. Nuper
enim Iudça fub Augufto Cæfare,qni to Luca
to orbe celebrata eft defcriptio , ftipendia
ria facta erat.Vnde feditio magna . Alij
3
dicebant Romanis poibus militantibus
debere tributa pfolui. Pharifæi nõ debes Au
cipiebant foluerer, fubiacere legib huas lapidibus
nis.Cui feditiois fomes adeo iualuit, vt caputcotu
poft refurrectione dni patria & gente & derunt, &
regnü & oia pdere maluerint, & effe tris remiferunt
butarij.k CMagifter fci.Be.Blanda & cotumelia
fraudulenta interrogatio ad hoc puocat affectum,
refpõdente,vt magis deu & Cæfare time
at,& dicat no debere tributa folui,vt au
dientes Herodiani feditionis côtra Roma
nos autorem teneat.1CQui fci.uer.
Quiputant interrogationem Saluato
ris ignoratione effe nõ diſpenſatione ex
go effet,Sed interrogat,vt ad fermonem
corũcõpetenter refpondeat, m Dena
rium.Denarius gen? numi'quip decem
numis cõputatur, &habet imaginem C † Mar,21,d
faris.n Reddite er . quæfunt Cæ.
Hoc ipfe fecit pfe & p Petro foluedo tri
buta Quæfunt dei deo. Hoc qq fecit
patris implens voluntatem.Aliter: Red
dite quæfunt Cæ.Cæ impreſsione fuç
imaginis.Quæfunt dei deo, animam
lumine vult? ei? illuftratam.vnde:Signa Pfal.4.b. 4.
tum eftfuper nos lumen vultus tui, &cę.
Sadu.
VXO
Nicolaus de Lyra.
bCHic eft hæ.Ex hoc dicit Bed. H
facerdotes & legifpiti habuert cognitio P.07
.
něde Iefu,q ipfe erat yè Chrift? ilegep Mattad,
Gene.2
miflus:fed ifta cognitio poftea exinuidia Luc.20.c.
fuiti eis obfcurata,& hoc pleni fuit des
claratu Mar.xxj.i quæftione qdã de hoc
motai fine hui capfi.cCEtquære.eữ
tenere.Ex quo pater eorũ obftinatio in dua
Txor
malo . d C. Et timuerunt turbã. Ex q
patet, exfolo timore ppl retardabant que
amorte ei.e CEtm.ad e.Hic cõfeqnt dant
defcribit cõfutatio Pharifæorũ & Hero Pfal.
Sani
Ervenerunt Ephes
Pet
Xafflictu, &fam Thoma Cantuarieſem Moraliter
occifu,& de plurib alijs filia leguntur.
PRESERVEKE
mittit iuifibiliter à patre, qñ aliquè infti
+Mar,22.b
gat ad bonu:fed alig funt ingrati, ei? in,
Luc.zo.d.
ftictu no folü repelletes, fed & pefsimè a
getes : ppter qd ' tūi eis eft,occidūc eũ,
de qb' dicit Hebr.vj.a.Rurfus crucifigen
tes filiu dei.Et fic dei iufticia mali pdūtur pura
& vinea locať alij,cũ eorũ loco boni ſub.
rogant.c CEt quærebãt eũ te. &ti.t.
Raban".Hoc qtidiegerit i eccha, cũ quilí
bet folo noiefup eã quã diligit ecclefiafti
ab
cæ fidei &pacis vnitaté,propter cohabi
tantiufratrübonoru multitudinem aut
erubefcit aut timet impugnare ,f Ma
gifter fcimus, quia uerax es , &non
curas quemqua.Nec enim. Comuni
24
ter dicitur:Quibene ſcit vngere, benefcit † hypocris
pungere: ppter quod minutores vngut fim,fimula minu
oleo olius Lanceolas fuas, vt melius pof tionem
fin venam pungere: & fic fecerunt ifti &
fimiliter alij proditores. g Reddite
ergo quæ funt Cæfaris Cæfari. Per
* & vitaab alijs
 Glof.ordi. Marci Cap. XII . Glof.ordi . 112
uz

a Saducæi &c.Duæhærefes'erant in Iu a Nummum,tributum,pecuniam, b Quod

A dæis,Pharifæoru & Saducæoru.Pharifæi tra
ditionũ & obferuationu(quas illi deuterofis
vocant)iufticiam præferebant :vnde & diuifi
+Mat. 22.c vocant à populo, Saducæi autē.i.iufti,&cor
Luc.zo.e poris & animæ refurrectione negabant. Sa
Act.23.b ducæi &c. Bed . Qui refurrectioné corporu
effe negant,vel non credunt,animas iudican
tes interire cum corporib" , rectè huiufmodi
fabula fingunt, quæ deliramenti arguat cos
qui afferunt refurrectionem corporum. Po
tuit autem &in gente eorum aliquando hoc
accidere. b Septe ergo &c. Beda, Tur▲
Fliberos pitudinem fabulæ opponit , vt refurrectio
Myftice nemnegent.Sed myfticè, fepté fratres fine fis
Ins defuncti, omnibus reprobis cogruunt.q
pertotam vitam(quæ feptë dieb voluitur)
abono ope fterilesfunt,quibus viritim mo
rientibus,ad vltimũ & ipfa mundana cõuer,
fatio moritur.i.tranfit, quafi vxor infœcun
da,quã illi fine fructu boni operis exegerut,
Clero.Mulier fterilis , nec relinquens femen
exfeptem fratribus,nouifsimè moriens,fyna
gogamfignificat relictam quafi mortuam à
fpiritu feptiformi , qui feptë patriarchas im
pleuit,qui non reliquerunt ei femë Abrahæ
quod Chriftus eft: Licet enim Iudæis natus,
tamen gentibus datus. Hæc mulier mortua
Chrifto,nulli de feptem in refurrectione iun
getur.Septenario em perfectorum vniuerfia
tas fignificatur:Sicut verfa vice per Ifaiam di
no citur:Apprehendent feptem mulietes virum
Ifa.4.a vnum. Septemfunt ecclefiæ quas dñs vnus
Apoc.I.a amat,arguit,caftigat, adorant enimvna fide.
vxore. Hæfunt feptem fportæ fragmentis panum
수원
voluntatis. Vos, & decimas,primitias.
Cefaris Cæfari,& quæ funt dei
a Quiзinfidiarum calliditate præualere non
poterant. b.i.fuper fapientia eius.
deo . Et mirabantur fuper eo .
a Virtus,in patiëtia aiam pofsidet . Sciétia
Etuenerunt ad eum Saducæi,
qui dicuntrefurrectionem non
effe , &interrogabant cum , di,
centes : Magifter , † Moyfes
fcripfit nobis , ut ficuius frater
mortuus fuerit , & dimiferitu,
xorem &ffilics non reliquerit,
accipiat frater eius uxorem ip
fius , & refufcitet femen fratri
fuo.Septem ergofratres erant,
& primus accepit uxorem , &
mortuus eft , non relicto femi,
ne. Et fecundus accepit eam
Ipfe.
& mortuus eft : & nec ifte reli,
quit fernen.Ettertius fimiliter.
Et acceperunt eã fimiliter fepte
& nonreliquerunt femen.No ,
uifsima omnium defuncta eft
SMun daua conuerfatio.
& mulier.In refurrectione ergo
cùm refurrexerint, cuius de his
erituxor Septem enim habue
mană fragilitate clementer indulger,Spi- C
ritus timoris improuidã ignorantiam ar
déter & bene decoquit & bene replet, Sa
piëtia domu ædificat . Intellect , guberna
cula inuenit, Cofiliu bona difcreta facit.
diuitiæ fidçi & falutis munera acquirunt.
Pietate,profperitas pñtis vitæ & futuræ
cofiftit.Timore,hūilitas cõferuatur,& oë
pam expellit,qa initiu fapiërię timor do
mini. c Nec nu. nec . Be. Græco Eccli.1.b.
idiomati Latina cofuetudo no refpõdet: †Deu.25.b
Nubere em ppriè mulieres dicunt :&viri
ducere:Sed nos fimpfr dictu intelligam
nec nubent viri nec nubetur mulieres.
d CDemor.au . &c.fupru.le.In quo
filrudo vra in quo ignis ardebat, ſed nõ
ci' fpinas cõfumebat,fic vos eloqu meū
inflamat necfpinas fub maledicto germi
natas abfumit.Inges : De Abrahã & de
Ifaac & de la.Ter deunoiando trinitatë
fignificat,deũ iterās vnā ſubſtāciā ,Viuūt
autéq vendicat portionë fuã quã elege
rat.Mortui verò funt q qd vedicauerut
pdiderüt.Be.Cu multa aptiora teftio
nia derefurrectione poffer pferre,hoc tñ
ptulit quis ambiguũ:qa Saducçi, nec an
gelos,necfpm,nec refurrectionecorpor
cofitent:&aiarữ interitu mentiutur: Tm
quinq libros Moyfi recipit, pphetas re
fpuut.Stultu ergo erat eoru teftimoniu
pferre:quoru autoritate nolebāt recipe.
Porrò ad æternitatē aiarum pbandã po
nit exemplu:Ego fum deus Abra. &

de.Ifa. & de.la.Et infert : Deus no eft

runt eam uxorem.Etrefpon
Matas,g plene.Panes,verba fpuffancti . Sportæ verð mor.fed ui.vt cu pbauerit aias manere
dens lefus , ait illis :Nonne ideo
ecclefiæ.Panes Iefus benedicens fregit , &dis poft morte:no em poterat de" effe eoru
보호

Quia.
fcipuli eius diuiferunt turbæ , cùm die feptis q no fubfifteret, cõfequéter iduceret cor
mo benedixit opera fua requieſcès in eis.Vñ erratis , non fcientes fcripturas
a Ideo., b Chriftum. porurefurrectio,quę cũ aiabus vel bona
Gene.2.a luce facta primo die,qui eft fapientiæ : & fir= vel mala gefferut, e Interroga. Ie. D
nêquirtutem dei? Cùm enim à
mamento infecudo, qui eft intellectus;& ari Iero.Quid fibi vult hæc queſtio , cũ hoc
B da tertio,qui eft confili: &luminibus quar mortuis refurrexerint , neque
a Nemo ibi moritur, fciat omnes periti in lege ? Sed diuerfè in
to,quæfunt virtutes:& volatilibus & pifci nemo nafcitur,nec infans nec fenex ibi Exodo & Leuitico & Deure, ordinantur
Tducunt bur quinto,qui funt fcientię: animatis & aia
fnubentneq nubetur,fedfunt mandata. De his enim duobus vberibus
vxores.ne viuente fexto.i.homine ad imaginem dei fa a Soluta quæftione probat refurrectionem eſſe, fuper pectora ſpoſæ leuatis alitur noftra
que nuptu &o, quod eft pietatis : feptimo die fpiritu tis infancia. f Primũ oim & c.Maximữ
dantur moris domini qui permanet fanctus in fecus ficut angeli dei in cælis.Demòr
quod ante omnia debemus in corde,qfi
Pfal.18.c lumfeculi , & replet orbem terrarum, fancta tuis autem,quòd refurgãt, non
vnicu pietatis fundametu locare,hoc eft, tin rubo
Sapie.1.b ecclefia repletur non habens maculam nec legiftis in libro Moyfit fuper fcognitio atq; confefsio diuinæ vnitatis
Ephe..f rugam.Ideo ecclefia feptiformi.i . perfecto cum executiõe diuinæ opatiõis, quç in di
rubum , quomodo illi dixerit
1.Pet.4.d timore repletur,quia iuftus vix faluabitur,q a Hic probat æternitatem animarum. lectione dei & proximi perficitur : hæc tExo.3.b
rogat:No intres in iudicium cum feruo tuo eftfides quæ per dilectionem operatur. Mart.22,e,
Pfal.142.a domine: quia no iuftificabitur in confpectu deus,inquiens , tègo fum deus
Abraham , & deus Ifaac, & de Bene ma.
tuo omnis viuens. De his feptem qualitatib Hic refurrectionem corporum.
fpiritus,commemorat Dauid:Quid neglige Nico.de Lyra.
us Iacob.Non eft deus mortus
tia noftra peperit, quid diligentia quæfierit,
quid diuina prouidentia contulerit,quid ini orum ,fed uiyorum . Vos ergo a CEt.ue ad eu fa . Hîc cõfequéter Moraliter,
mici inftigatio fraudauerit, quid obliuio lu multum erratis.Et accefsit us • ponit confutatio Saducæoru:Et diuidit Diuifio
in duas,in pté principalë & incidentalē. †Mat.22.d
brica fubtraxerit, quid humana fragilitas in
tdifputan tulerit,quid ignoratia improuida fefellerit. nus de fcribis , qui audierat illos fcd'aibi:Et accefsit vn'de fcribis.Sentētia
tes, +conquirentes : & uidens quo primę partis patet ex dictis Matth,xxij.
Hos omnes effectus in pfalmis inuenimus .
d c Et accef.Hçc eft pars incidentalis:
Primus :Concepit dolorem & peperit iniqui niam beneillis refponder in,
Pfal.7.d it,
tatem.Secundus :Prçueni in maturitate & ca Cum ia diuerfis libris diuerfe ordinentur. Quia em Chrift? cõfutauerat rõnabiliter
Ibi.18.c •
maui:Tertius. Incerta & occulta fapietię tug. terrogauit eum , quod effet pris Pharifæos,& Saduceos, hoc vides quida
Ibi.so.b Quartus eft: Inimici mei animam meam cir fcriba quefiuit ab eo. e CQuod effet
mum omnium mãdatum , Iefus
tiefum cundederût. Quintus: Obliuioni datus fum pri.qa de hoc erat tuc queftiões apud ſa +Deu.6.c.
Ibi.16.c
tanqmortuus a c.Sextus ; Quoniam lumbi autem refpondit ei : quia pri, pientes, f Clefusautre. vt patet fnía Mat.22.d
Ibi.zo.d mei impleti funtillufionibus, Septimus:De f mum omnium mandatum eft. ex dictisMat.xxij.exceptis que fequutur. Luc.io.
Ibi.37.b licta iuuentutis meæ & ignoratias meas &c. Bene ma.
+Audi Ifraël , dominus deus Moraliter.
Ibi.24.b Hos effectus,fpiritus feptiformis eneruatvel * &vita ab alijs diuifi,& ifti reddere de
a JDij Gentium multi funt.
+nofter bent deo deuotionē,& mūdo vitã exem
eliminat & illuminat.Vnde feptem lucernæ ftuus deus unus eft . Et dili,
dominus
abauftro ardentes , & aquilonares.tenebras plarem.b CMagifter, Moyfes fcri
in tabernaculo domini illuminantes, Spirit ges dominum deum tuum ex pfitnobis.Exponatur vt fupra.Mat.v.
fapientiæ in pigro negligentiam repellit.Spi toto corde tuo , &ex tota anima d CInterrogauit eu quod effet pri
ritus intellectus diligentiam rõnabiliter quæ mãoim mädatum.Ifte querebat de pri
tua ,& ex tota mente tua , & ex
rit,Spiritus confilij,diuină prouidentia pru Id eftmaximă. mitate dignitatis , vt patet ex fequenti
ones bus:propter quod fibi fimiles funt noui
denter innuit.Spiritus virtutis,inftigati tota uirtute tua.Hoc eft primu
fortiter retundit.Spus fcientiæ, obliuione lu tij qui ftatim ardua religionis volunt fas
mandatum.Secundum autem cere&nonpotentes recedut à religione,
bricam diu effe no linit,Spirituspietatis hu
manam *Quomodo
 Glof.ordi . Marci Cap.XII . DeLyra

ſcriba interrogauerat Chriftum,no ad capiēdu eu in verbo ficut &

a CBene magifter.Be.Oftédit fcriba in hac refpofiõe inter fcri
' effetprimu
E bas & pharifços graue queftione diu verfata effe,qd ali pcederes, fed ad audiēduvirate, qua fcire defiderabat ppiva
mandatu &maximu in lege. Aln hoftias & facrificia laudabant. rietate opinionu.Vel aliter pot dici ,op à principio maliciofè quę
fiuit,fed ex Chrifti rñſiõe contrit? Chriftü cōmendauit,& Chrift
Ali fidei & dile& tiõis opera preferebat : qa plurimi patru añ legē
eū;vidēs ipfum emédatũ ; Et hãc fcdam expofitioné pofui Marth,
abfq ; omni facrificiorú cófuetudine, exfide em que p dilectionem
xxij.Aug.verò libro de confenfu euange
operatur deo placuerant : nemo autem
liftaruponit virūc dicens: Nec moueat
abfq fide & dikctione.In qua fententia fimile eftilli. Diliges poximum tu que , Matthæus dicit tentant em fuif
fcriba ifte declarat fe fuiffe. b Non
†ficut um tanquam teipfum . Maius ho fe à quo dominus interrogatus eft. Fiert
longe &c.Ifido, Quauis ad tentandữ
rum aliud mandatum nõ eft . Et ait enim potuit,vt quãuis tentans accefferit
venerit:Longior nãc eft ignorantia
a 3 domini tamen refpofione correct fit,aut
Matt.22,c fcientia, vt Saducçis dicitur , Erratis ne illi fcriba:Bene magifter in ueritate certèipfam tentationē no accipiam” ma
fcientes fcripturas nec virtutem dei. dixifti,quia unuseft deus , & non eft lam tac decipere volentis inimicum ,fed diligere
Matt.zz.d, CBeda.Mattheus dicit, quia tentando ipfum
quærebat,cui fcd'm Marcu dicitur: No alius pręter eum.Etfut diligatur ex tan experiri volentis amplius ignotum
bCEt di.pro.tã.feip mai" eft. Circa
Sapie, a longe esà regno dei, cu fcriptura di toto corde,& ex toto intellectu, &
hoc em tuc erat cpiniones doctoru:quia
car:in fimplicitate cordis querite illum , ex tota anima, & ex tota fortitudi, quidã dicebat facrificia & oblatiões mas
quoniam inuenietur ab his qui nõ tens
ne: &diligere proximum tanquam gis effe accepta deo q exercitium in ope
tant eum ,Sed fortè audito refponfo do
ribus charitatis, Alij auté dicebant corras
mini mox ad pictatis gratiam redijt. & feipfum,maius eft omnibus holo
rium:Et huius opinionis quæ vera eft,vi
quem prius tentando decipiendum pu cauftomatib⁹ & facrificiis: Iefus aut
deturfuiffeiftefcriba: &rpt hoc ei dicu
tauit, mox amplectendo fequendum co
uidens op fapienter refpõdiffet dixit approbat à Chrifto cũ fubditur:c¶Nõ
gnouit. Aut certè tentationem accipias a Quia noui teftamenti fententia & euangelicæ per lo.es à re d.i.à veritate cuägeli, quæin
mus no malā quafi decipere voletis inis fectioni confentit.
illi :Non longè es à regno dei: Etne pluribus locisvocaturregnum
de credendum dei
eft,q ifte cõuerfus :&in
fuit ad
Ecchi 9.2 micum
volentis , fed cauta quafi expeririampli
ignotum,fecundum illud:Qui
facile credit leuis eft corde, & minorabi moiam audebat eum interrogare . Chriftu. d CE refpondens Iefus. Hic
a Hiero.Palã loquitur, vt inexcufabiles fint, & vt defcribitur confutatio fcribarum. &pris
tur.cCEt nemo,quia in fermonibus ignis incendit arida fcribaru & pharifæoră exépla.
•
Etrefpondens lefus dicebat doces moponitur dicta confutatio , fecundò di
confutantur, vltra non interrogant,fed fcipulorum inftructio,ibi : Et fedens lef
aptè cõprehéfum Romanę prāti tradūt, a Non reprehenduntur,quia Chriftum Dauid filium di
cunt,fed quiafilium dei effe non credunt. contra Gazophylacium : Sententia priæ
Mat.z2,'d. Vi patet venena inuidiæ fupari poffe,
partis patet ex dictus Matthæi.xxij.exces
Luc.20.d fed difficilè gefcere, d Sede à dex. in templo.†Quomodo dicunt fcri
a Hominem fimplicem pro quod fubditur: g Qui deuorat
Nã in hoc infirmitate fili : fed ga alter
domos uiduarum.bona earum fibi at
in altero opat oftedir.Na & filius fubije bęChriftum effe filiumDauid : Ipfe
a Non errore,non propria voluntaté. trahendo fallaciter per fimulationem fãs
F citinimicos parri,&deu patre glificat ſu
enim Dauid dicit in fpiritufancto: &tatis.h Hi accipient prolixi" iu•
per terra, e Cauete. Bed .Nota,ga
dicium.quia fimulara fanctitas duplex
Pfal.19.a non vetat cos q huius offici funt in fo +Dixit dominus domino meo ,fede
eft iniquitas,fecundum quòd dicit Hier,
ro falutari,prio federe , fed qa hoc amā
àdextris meis, donec ponam inimi iCEt fedens Iefus contra gazoph.
tes quafi improbos docet effe cauēdos ,
cos tuos fcabellum pedu tuorum . Hicponitur difcipulorum inftructio.Sa
aim.f.nõ gradum redarguēs: Quãuis &
cerdotes cním qui erant auari, docebant H
hoc no culpa careat eu in foro litib' ins Ipfe ergo Dauid dicit eum dominũ
Tantum & non quòd ille qui plus offerebat in templo ab
tereffe, qui in cathedra Moyſi magifter deus.
folutè loquendo, plus habebat demeris
vult appellari.Duab'de caufisvane glo & unde eft filius eius.Et multa tur,
riæ cupidos cauere iubemur: ne eoru fi tò:quod eft falfum: quia quantitas meri
ba eum libenter audiuit.Et dicebat
mulacionefeducamur,vel æmulatione f ti non accipitur fecundum quantitatem
†Mat.23.a
adidem inflammemur. f Qui de
eis in doctrinafua: † Cauete àfcribis doni abfolutè,fed per comparatiõem ad
a Voluntatem arguit, non gradum . b Cultioris Luc.11,f.&
facultatem dantis,& promptitudine fuæ
uo do.Quafi patroni in iudicio futuri , bus veftimentis ad publicum procedere, voluntatis & deuotionis :Et hanc fenten 20.g.
ab infirmis & peccatoru confcientia tur qui uolunt in ftolis ambulare , &fa
tiam doret Chriftus cùm dicitur; Et fes
batis pecuniã accipere no dubitat : cum
lutari in foro ,& in primis cathedris dens Iefus contra gazophylacium .
comender deo ofone man' porrecta ad
Locus erat vbi ponebatur pecunia oblas
dandu.no collecta ad accipiendu.quib? federe in fynagogis , & primos dif
8
cubitus in conis:qui deuorant do, la pro neceffarijs templi & facerdotum
Beci 4.d illud congruit :Oracio eius fiat in petm , & multi diuites
Pfal.108.a. g Gazophylaciu.Be . Phylaxe gre
mos uiduarum fub obtentu prolis iacta.multa.fecundum doctrină illoru
+ pretextu ce, feruare Latinè, Gaza perfice ,diuitiæ,
prolixè ora Gazophylaciulocus quo diuitiæ ferua xæ orationis : hi accipient † prolis facerdotum.Sequitur fententia Chrifti:
a Quam qui amant in angulis ftantes orare,hi enim Vidua + abundan
Les tur,& Arca.fin qua populi donaria cổ non iolum laudes hominum , verumetiam pecunia
quærunt. tius
gregabant ad vfus tepli,Vñ in lib ,Reg.
xíus iudicium . Et fedens Iefus eQuomodo dicut fcribæ Chri Moraliter
4.Rea2.b Tulic Ioiada pontifex Gazophylacium
Diuitiarum cuftodiam . ftum effefilium Dauid.Per Chriftum
vnu,apuit foramé defup &c.& portis
tex adue cus in quib' feruabatur.Vñ.Hæc verba contra gazophylacium afpicie, qui vnctus interpretatur rex, per vnctio
nem inftitutus eft rex figni
fo Gazo loquut? eft lefus in Gazophylacio,do bat quomodo turba iactaret æs in ficatur:qui filius eft epifcopi Parifienfis
phylacr cens in teplo, h CAfpiciebat quo, a Hiero.Qui proferunt de thefauro cordis fui nos
ua & vetera,quæ funt incerta & occulta vtriufque in fpiritualibus,& eius dominus in tem.
Sicut appetitores primat? & vanæ glæ
teftamenti. poralibus:fic Chriftus eft filius Dauid fes
cauedos effe dixit, & fimulatiõe orãtib" i k
gazophylaciữ:& multi diûites ias cundum carnem eius dominus fecundif
plixius iudiciū prædixit, fic etiã offeren
tes jufto examine difcernit, vt retribuat deitatem. f¶Cauete à fcribis qui uo
fingulis ,fcdm cor & opa: quod & hodie facit in eccfa, i C Diut lunt .In fine concluditur:h CHi accipient prolixius iudici.
Id eft condemnationem,quia ficut dicit Hier. Simulata fan&
titas
Allegori , tes: B.Allego. Diuites, Iudæi de iufticia legis clati . Vidua paup,
ecclefia quæ fpm fuperbiæ, & tpales rerum cocupifcentias quafi duplex eft iniquitas. i CEt fedens Iefus contra gazophyla
mundi diuitias abiecit,Vidua,quia eius vir pro ea mortuus eft, cium afpiciebat quomodo turba iactaret æs in gazophy
& ab ei oculis occultus in cœlo eft.Hæc duo minuta offert: quia lacium.Magis ponderans quantitatem deuotionis quàm mune
in confpectu diuinæ maieftatis qua oblationes deuotæ noftræ ris:vnde cõfequêter vidua pauper pones du o minuta plus lauda
operationis quafi certo numero cofcriptæ,& cõfignatæ feruant, tur ab co o diuites ponentes munera magna . Moraliter. Hæc Moralitet
vel dilectione dei vel proximi, vel fidei orationifa munera deo vidua pauper dici poteft perſona fimplex carens diuitijs &fcriptu
offert.Quæ refpectu fragilitatis minuta, fed merito piæ intentio rarum noticia:quæ tamen apud deum plus meretur orationibus
nis accepta , cunctis fuperborum Iudæorum operibus præftant, & bona vita qua potentes in temporalibus & fcientia magna. Vñ
Auguftinus cum legiffet vitam Pauli fimplicis dixit: Simplices & Auguft.de
Nico.de Lyra. Vidua pau .
illiteraci rapiunt cælum, & nos cum literis noftris trahitur ad in. Paulo fim
aBene magifter in ue dixifti.Ex dictis videtur , op ille fernum .. plice
fcri ba interro.
 1
1
"

!
"
Glof.ordi . Marci Cap . XIII . Additio 113

ACVidua pauper.Hiero.Hçc paupercula me &fimiles fignat , & talis quatitis meriti refpondet præmio effentiali: qd
' confiftic C
gmitto quod poffi & defidero quod non poffum vobis expla in dei fruitione. Qui em ex maiori charitate aliqd facit,fruetur 1
nare.Non quãtu,fed ex quãto defiderat de”.Vnufqſqz quadrātē deo pfectius.Alio modo poteft penfari quatitas meriti ex quan,
Leui.1. pot offerre.Hęc è torra panis i leuitico , quç eſt volūtas propta • titate opis:Que quidé eft duplex.f.abfoluta & pportionabilis.
Quadrãs qa ex trib" cõfiftit,cogitatu ✯bo &facto.bQuadr. Vidua em quemifit duo era minuta in gazophilaciu,min' opus.
fecit quãtitate abfoluta, illi q magna #
Quadrante vocat calculatores ērtā prē
+ Luc. 21.a cuiufc rei.floci,rpis,pecuniæ. Forfitan tabant multa . Cùm ueniffet autem numerapofuerüt:fed quãtitate portio
&
Moraliter ergo hic quarta pre ficli.i.quiq; obolos nabili vidua pl" fecit fecundü fententia faduocans
Ecclefia. Spiritu, a Dilectionem dei & proximi,
tpaupcu fignificat. c Vidua hæc. Moraliter 2 domini:qa magis eius facultaté fupera.
una uiduafpauper mifit duo minu
intimat & fit acceptabile deo qd offert b budabat: vtrace tamen quatitas meriti I
2 bono animo,q no offerétiu fubftantiă ta,quod eft quadrans. Ett conuos refpondet premio accidétali, qd ' eft gau +24.9.20
fed péfat cofciétia.Nec ppēdit quãtum cans difcipulos fuos ait illis .†Ame diu debono creato,Hec fact" Thomas. odi. in fi.
Quib'bene cofideratis & ad ppofitum 1
offeras in eius facrificio fed ex quanto . 'dico uobis, quoniã uidua hæc pau De pę. dif.
4

Allego. d COēs em,Be, Alleg.Iudę? ex abun,
dāti mittit in munera ,ga de iufticia fua
Mat.18.b plumit &dicit:De? gratias tibi ago, qa
nofum ficut ceteri hoies &c.Ocm victu
ful in dei muera mittit ecchia,ga of qd
vicit dicit nō fui eë meriti,fed diuini mu
neris dicês:Deus ppiti? efto mihi pâōri,
Ibidem
P3.58.b Etiteru:Fortitudine mea ad tecuftodia:
qa tu de fufceptor me?,deus meus,mi,
fericordia eius præueniet me.
GLOS. ORDI.
Mar.24.a
Tcu egre.Bed. Ca.XIII
Luc.21.b
Recedête de teplo dño oiale
gis ædificia & copofitio mã
datoru ita deſtructa eft, vt ni
hil àIudæis impleri poffit:&capite ſub
lato vniuerfa inter fe mébra cõpugnēt.
Aptè poft laudată in paupcula muliere
ecchio deuotione,de teplo egreditur,qa
fundaca in gétibus Chrifti ecchia, Iudæa
fuæ perfidiæ pœnas, erat luitura & ædifi
cia ruitura. f Vides has. Diuinitus
aut procuratu eft,vt patefacta p orbě fi
B ' dem,qui non deftruatur.Et cùm fes
dei euägelicæ gra,ipfữ téplũ cũ ceremo
nns tolleret:ne fortè aliqs puul" adhuc:
ac lactens in fide,fi videret manere illa à
H pphetis facta à dño inſtituta , admirādo
fanctufeculare,paulatim ad iudaiſmum
337
. per plus omnibus mifit, qui miferut
d
ingazophylacium.Omnes enim ex
co quod abundabat illis miferunt,
hæc uerò de penuria fua omnia que
a hiero.quia tora voluptas corporis invicu confiftit
vnde:Totus labor hominis in ore fuo eft.
habuit mifit , totum uictum fuum .
XIII.
Cap.
Facio oftendens quæ verbo
dixerat.
†T cùm egredere,
tur detemplo, aitil
liunus exdifcipulis
fuis:Magifter afpis
Hiero.qua.enumerat potius
fpernendafunt i tractāda.
ce quales lapides, & quales itructus
fræ:Et refpondeslefus aitilli : Vides
has omnes magnas ædificationes?
Non relinquetur lapis fuper lapis
De raina templi & excidio gestis difputans.
a Fipfe fitus corporis congruit verbis.
deret in monte oliuarum † contra
a Quia prædixerat omnia effe de
kruenda,difcipuli fecreto tempus & igna deftru&io
nis quærunt:&,cum fe.in mon.
1
applicatis, patet q hec vidua cōmēdať S.ca.L. acfi.
â Chrifto,ex hoc folu q& quãtitate pro
portionabili pl"fecit alij g maiora ob
tulerut:no auté de quãtitate meriti effen
tialis,quæ confiftit in radice 'charitatis:
que qdem charitas eft caufa proxima de
uotionis.Hoc em foli deo eft notũ. Vn.
de non dixit Chriftus;hçc vidua pl" me
ruit:fed dixit, plus omnibus mifit.
REPLI.Inca.xij.vbi poſtillator di
cit,qd
' quãtitas meriti nõ
b
accipit fecüdi quaritatem doni.lbi Bur
gen dicit fatis bene & coformiter cũfan
&o Thoma & Poftillatore: Sed addit de
T
fuo,qd Chriftus non comedauit viduā 1
1
de quãtitate meriti eflètialis: qd cõfiftit D
in radice charitatis que eft caufa pxima
deuotionis: Sed fic dicedo videt Chriftu "
•
"
no directè reprobaffle errore facerdotu
' plus meretur q plus offert,
dicentiu, qd
Hocautem pbat Chriftus effe falfum de
vidua queobtulit minuta duo:quia ma
foris meriti eft ex magna deuotioe offer.
re modicu, qua remilla deuotioe multũ
quiade' pl" penfar affectu cenfu,lecũ
dum beatu Greg.Si igitur vidua comen
datur ex deuotione quæfecudum Bur
"
gen.caufatur ex charitate,fequii qd
' eius fexaduers
comendatio pertinet ad quãtitate meris fo tepli, è

relaberetur.Aufert ergo vmbra & pal
mă tenet veritasp orbē declarata. Hie
ro.Prænüciat dadē nouiffimi tpís.i.de.
WI ftructioně tepli cu plebe & litera fua.De
Luc.21.b qua:Lapis fup lapide no relinquet.j.tes
† cõfüman ftimonia pphetarufup cos i quos Iudçi
da funt? retorquebât ea vtin Eſdră, in Zorobas
bel,i Machabeos. g CEt cũ.Be.Myſtis
Myftice
ce:in fetis get maner,dũ fupborū deter
¹ timoris,terrorem futuri iudicij incutien
Luc.21 . b ftat ametia.Mons em oliuaru fructifera
ecclefię celfitudine fignificat;Mõs ille nõ
Ephe.s.b
HEA
templum ,interrogabant eum fepas effétialis, cui oppofitu dicit Burgelis . Jegione të
ratim Petrus & lacobus & Johan Nicolaus de Lyra. pli
nes & Andreas : Dicnobis quan Cap. XIII .
Diuifio
doifta fient: & quodfignũ erit quã, Tcum egrederetur temp.
Superius à priò capitulo vſc
do hçc omniafincipiet cofummari
hucdocuit Chriſt'p viä amo
Etrefpondens lefus cœpit illis dice ' ris miracula facicdo,& benefi
re: t Videte ne quis uos feducat . cia conferendo.Hic incipit docere p via
!
Multi enim uenientin nomine meo
do. Et circa hocprimò duplex quæftio
dicentes, quia ego fum : & multos
pponit.fecūdò folunt.ibi Et refpondens

infructuofas arbores fed oliueta gignit,

quibus lumen alitur,vmbra fugatur,res
quies laffis tribuit, infirmitas foluit, h CEt refpon.Be.A tépo
re dñicæ paffiõis in populo Iudçoru q latronē feditiofű elegerūt
Chriftüfaluatorè abiecerut ,nec bella hoftiu,nec feditiões ciuium
ceffauerit.Sed apli ne his aduētātib' terreant,&ne lerofolyma
Iudæam deferat, admonent,qa nõ ſtatim finis. In quadragefi
mũ em annũ defolatio puincię & vltimũvrbis ac templi excidiu
protelatu eft. i Multi enim ueniēt:Imminēte excidio mul
ti venerüt qui fe effe Chriftos, & iam tempus libertatis adeffe mē
tirentur.Multi etiã in ecclefia téporib" apoftolorü inter cætera
die dni inftare minati funt.Multii noie Chrifti venere antichrifti
quorũ prim' Simõ mag”,cui aufcultabãt oés g erāc i Samaria à
minimo vią ad maximũ dicētes: Hic eſt virtus dei quæ vocatur
magna:
Nicolaus de Lyra.
aVidua pauper.no abſolutè loquendo fed confiderata
facultate fua.plus eft enim vni puero ferre qno & viro forti fer
reviginti.Et code modo plus eft pauperi dare modicum,q diui
ti multumodo prædicto ,
In ca.xij.vbi dicitur in pofulla ,q quantitas meriti non acci
5 Quantitas piturfecundum quantitatem doni,
meriti dus ADD 1 De quatrate meriti quo accipi debet ppriè hři
plici er pès pria pte.q.xcv.art.iiŋ.in cor.q.vbi fic quãtitas
A
Iefus.Circa primum preponitur queſtio
nis occafio,per hoc qd Chriftus templum predixit deftruédum:
& ideo difcipuli quæfierunt ab ipfo primò de tempore huius de
ftructionis:quod notatur cum dicitur: d Dicnobis quan
do hæc fient & c.Et quia poft deftructionem templi credebant
de propinquo vltimum iudicium fieri, ideo de hoc quæfierunt
fecundo:quod notaturcum dicitur: e CEt quodfignum e
rit quando hæc omnia incipient confummari . tunc enim
erit confummatio huius mundi. f CEt refpondens Iefus.
Hic ponitur dictæ quæftionis duplicis folutio. & primò primæ.
1
fecundò fecundæ,ibi:Orate ergo. Circa primum premittitur dis
tæ deftructionis templi inchoatio,& fecundò colummatio, ibi:
&
Cũ autē videritis. Adhuc circa primum prędiciť quid eueniēdų
fit oibus generaliter.fecudò gd difcipulis Chrifti fpecialiter,ibi. !
Videte aut vofmetipfos,Circa primum prædicuntur pericula.f,
feductio
Moraliter. b CEt cum egrederetur de templo. Tem. Moraliter
plum dei quælibet religio poteft dici, que fic deftruitur, qd non
remanet lapis fuper lapidem, quando non remanet ibi confor
mitas aliqua ad primum fundatorem. c CEt cum federet in
monte olíuarum contra templum, in per hoc fignficauit,
qd' cultus nouiTefta abijceret ceremonias Iudçorũ, g CMul
ti enim uenient in nomi. Athanafius. In vnaquaque hære.
fi diabol figurat dicit:Ego fum Chrift , & apud me verittas cft.

fatur. meriti ex duob' por pëfari.Vno mò ex radice charitatis & græ:

& talis *Cum autem

#
A
"
{

1
Glof.ordi.Marci Cap .
magna,co qď multo tempore magicis ar◄
tibus dementaffet eos. a CExurget em
frumores Beda.Hæc omnia ante vltimos & accerbif
fimos dolores, quibus ois vaſtata eft pro
tturbemis uincia tempore Iudaicæ feditionis conftat
ni ad literam contigiffe. Poteft verò regnum
a
+Lucgi.c. fupregnū. & peftilentię corū qrũ fermo fer
pit vt cancer,& fames audiêdi verbum dei,
&comotio vniuerfę terræ,& à vera fide ſe
paratio,in hæreticis magis intelligi:qui cõ
tInitia tra fe inuicem dimicantes, ecclefiæ victo
riam faciunt. b CVidete autem. Bed.
+ Cauere Quare hec omnia inferantur,dicit: Vide
aut vobis te &c. Ea enim vel fola vel maxima cauſa
ipfis eft excidij:qa poft occifionem domini, nos
†Mar.10.b minis qq ac fidei precones fil & cofeflores
& 24.a impia crudelitate vexabāt. c Etino
Luca.at.c.mnes gen.Bed.Quia nouerat dñs corda
tapud difcipulorú de pditione fuæ gentis triftan
tftatuemi da,hoc modo coſolať, vt fciant amiffis Iu
ni dæis fe focios regni cæleftis ex toto orbe
habituros.Sicut enim ecclefiafticæ hiftorię
teftantur , multò ante excidium Iudex, ous
apoftoli ad prædicandum euangeliu pto
tu orbefue difperfi,exceptis Iacobo Zebes
dæi,&Iacobo fratre domini :qui pri❞ in Iu
+Ma.24.b dea p verbo euange
lij fanguine fuderunt .
d Cum aut euideritis &c. Be.Poteft
†nean foli
abomiario intelligi ,vel Antichriſt”,vľima
citi fitis, vp
go Cæfaris, qua Pilatus in templo pofuit.
anxij
vel ftatua Adriani equeftris , quæ in iplo
*neq me fanctofanctorum loco multo tempore fte
ditemini
tit.Abomiatio quoqfecūdu fcriptura,ido
lūnuncupatur.&ideo addit, defolationis.
qa in defolato teplo atqz deferto, idolu po
fitu eft. Be.luxta ſpirituale fenfum : cum
viderimus abominationem defolationis
ftare vbi non debet,i . herefes & flagitia res
gnare in eis qui cęleftibus myſterijs funt cõ
fecrati ,cum operantes iniquitatem loquen
tesmendaciu, viros fanguinữ & dolofos.
F pacem fidelium turbare perpēdim". Tunc
qui in fudea id eft in cofeffione veræ fidei
perfiftimus, ad inontes fugiamus ,id eft cul
minavirtutum .Tunc qui fuper tecumq
fcilicet excedit animo carnalia,& t㋃ in au
ralibera ſpualirer viuit,nõ deſcendat in do
tperfeuera mum ad infimos fcilicet actus prifting con
uerit
uerfationis , vt ea quæ reliquerat müdides
+ Dañ.,.g. fideria carnisuê repetat.Domus enim noz
Lucę.27.d. ftra, vľhic mud ,vel caro,in qua degimus
e CTuncquæ in Iu &c.Beda.Hæc fa
&tafunt, cum appropinquante Romano
bello & Iudææ exterminio qui in prouins
quedicta
eft àDanie cia erant Chriftiani ammoniti oraculo(ve
Ecclefiaftica narrat hiftoria) trans lordanē
le ppheta
fecedentes, ſub Agrippę regno manebat
ad tempus in Pella ciuitate; qui cu ea quæ
fibi obtemperare voluit parte Iudæorum
2.Reg.4.b.
femp parebat iperio Romanoru. fVæ
aute præg. &c.Quia vivieri pondere
vel filiorum Sarcina grauatę fugere no po
+Mat.24.b terunt.Vnde libro hiftoriarum legit vxos
Lucæ.21.d. rem Ionathæ turbatam fuga ,filium finu
tlactatib fuo lapfum recepiffe perpetuò claudum .
g COrate autem.Hierony.Vt non fiac
fugaveftra hyeme vel fabbato.Ifido.ne fi
niat fructus operis veftri cufine temporis
Hyeme em finitur fructus , fabbato tempus
Bed.Orate autem.Si de captiuitate Ti
to & Vefpafiano facta hæc accipim " ,oras
re debent,ne fiat fuga corû hyeme vel lab
bato,Hyeme enim prohibet frigus fugere
ad folitudinem ,& in montibus defertis la=
tere.In fabbato aute,aut tráfgreffio legis fi
†Ma.14.b fugiunt,autmors,fi remanent. Si de colum
*decurtale marione mundi intelligitur, præcipitur ,vt
fides & charitas noftrain Chriftū nõ refri
gefeat,nech
XIII .
feducet.Cùm audieritis autem
a Hoftium. b Seditiones ciuium.
bella &t opiniones bellorum
b tim ad diem iudicij pertinet, vnde Mats Matt.24.a
nettimueritis. Oportetenim
hæc fieri , fed nundum finis .
Exurget enim gens fupergens
tem , &regnum fuper regnum:
a Lu.Terræ motus magni erunt per loca
& peftilentiæ & fames.
&erunt terrę motus per loca &
fames.tInitium dolorum hęc .
+Videte autem uofmetipfos .
tTradēt enim uos in conciliis,
& infynagogis uapulabitis, &
a Conftantes animos tam bona caufadabit,
tantereges & prefidest ſtåbitis
propterme in teftimonium il,
SHiero.vt clamet ecclefia: A finibus ter.ad
te do.cla.Q.Ne de perditione veftræ gen
tis triftemini,qui focios de omnibus genti
bus eftis habituri.
lis.Etin omnes gentes primùm
oportet prędicari euangelium .
Ante præfides.
+Et cùm duxerintuos tradētes,
a Voluntatem tantum offerte:ego loquar qui
fum in vobis. & gratia fpirituffandi in res
fpondendo aderit. b SAnte præfides.
noliteprecogitare quid loqua
SA fpiritu .
mini * : fed quod datum fuerit
uobis in illa hora , id loquamis
ni.Non enim uos eftis loquens
Quod continet omnia fcientiam habet vocis.
a Hoc in perfequationibus frequéter viſum eſt.
d Quod autem Moraliter
tes,fed fpirituffanctus.†Trådet
autem fraterfratrein mortem,
a Non eft eorum fide affectus,quorum diuers
fa eft fides,
& paterfilium, & confurgent fi
lij in parentes , & morte affici,
ent eos . Et eritis todio omni ,
a Tam bona conßanter caufa tuēda fuit. Non
enim martyrem facit pœna ſed caufa,
bus propter nomen meu.†Qui
a Finis non pugua coronat.
autem fuftinuerit in finem ,
• qfq tradic ppinquũ fuũ in mortë, quãdo
hicfaluus erit . †Cum autem ui
a Antichrißum vel imaginem Adriani, vel
Cæfaris.
deritis abominationem deſola,
a Matth.In loco fan&
io: qui idem eft : quia
in loco fancto abominatio ftare non debet.
tionis * ftantem ubi nonfdebet,
a¶Prophetas qui hoc prædixerunt,
f
quilegit intelligat, Tunc quiin
Judæa funtfugiant in montes,
& quifuper tectum ,non defcen "
datin domum , nec introeat ut
tollat quid de domofua : & qui
in agro erit.no reuertatur retrò
tollere ueftimentum fuum .
f
+Væ autem prægnantibus &
fnutrientibus in illis diebus .
a Matthæus autem;Orate autem vt non fiat
fuga veftra vel fabbato.
Orate uerò uthyemenot fiant ,
Fideo orandu.Brunt em. THæc proprie ad Anti
chriftü qn crebriora &acerbiora tormēta inferent
fidelib :& qdgraui? eft,figna quoq
; comitabūtur.
Erut enim dies illi tribulationis
tales, quales no fuerut ab initio
creaturæ qua cõdiditdeus ufq;
nunc,neq fient. Etnifitbreuial
fet domin' dies, no fuiffetfaluas
Dc Lyra
gefcat neq
; vt ociofii opere dei torpeam⁹ G
virtutum fabbato,Hæc em domini loquu
tio partim ad captiuitatem Iudaicam, par
ræus:Dic nobis quando hæc erunt, &fis
gnum aduentus tui , & confummationis
feculi. h CEtnifi breuiaffet domi.
Quod in tantis malis refugium ? Quæ
fpes electis: Hoc folum fcilicet vt deus qui
dat virtutem patiendi ,breuiet potentia p
fequendi. & hoc eft: Et nifi breuiaffet &c.
TBed.Et nifi breuiaffet domin' dies.Hæc
tirbulatio quãtò ceteris grauior, tātò bres
uitate mo
Nicolaus de Lyra.
feductio erroris, ibi: Vid- te neqs vos
feducat,incuffio timoris,ibi:Cum audieri
ritis.commotio plebis,ibi: Surget ges &c.
turbatio orbis,ibi: Er cruc terræmotus, Et
patet fētētia iftaru partiu ex dictis Mat.xx
iij.vfq ibi: c CEt cum duxerint uos.
Cuius fententia patet ex dictis Matthęi.x.
e Cum autem uideritisabomíntio
nem &c.Hicprædicitur cõfummatio des
folationis templi. & patet fententia ex dis
&tis Matth.xxiin . I Orate uerò ut hy.
Hic foluitur fecunda quæftio: In cuiusfo
lucione Saluator primò excitat diſcipulo
rum deuotionem ,quæ eft neceffaria tépo
remagnętribulatiois.Secudò prædicit tri
bulationem futuram ante iudiciu,ibi:Erūt
em dies illi tribulationis.tertiò prędicit iu.
dicis aduētu,ibi:Et tunc videbunt filiú ho.
quartò excitat attentionem credentiũ,ibi: H
Videtevigilate &c. & ideo cōcludit in fine †Lucac
*a Cuauté audieritis bella & op.
&c.Ambro.Sunt autem & alia bella quæ
WW
vir fentit chriftianus.f. diuerfarum prælia
cupiditatum , ftudiorum conflictus , multò
emgrauiores funt hoftes domeftici quã ex
tranei. b Oportet enim hæc.fed non
du eft finis.Magnitudo malorupræceden todio ha
tium generale iudicium eftfigurafequëtiū biciį ab,
in comparabiliter grauiorum, d CTra
det autem frater fratre in mortem, & †Mat.io.c L
824.b.
pater filium &c.Spiritualiter auté vnus
vn'iducit alteru i culpă mortale , e CCũ
autem ui.abo.def.per qua poteftintellis
gi fimonię vitium quod eft deo abomina
bile.Eft etiã defolatiuu ecclefig:qa per hoc
indigni pmouetur,& digni repellūť, Quæ
qde abominatio ftat vbi no debet,quãdo toportet
in ecclefię prelatis locu habet. f CTücq.
id eft in cofelliõe vitatis,eo qd ludça cofel
fio iterpretat. g CFugiat in mo.i.recur
rant ad ciues cæleftes per orationem deuo,
tam vt de amoueat peftem iftam, hŒEt
qui fuper te.i.bon' coteplatiu", Et qin as
gro, id eft bon" actiu": neuter iftorü quçrac
fed magis fugiat talem promotionem, vel
potius dānationem :ideo feqtur: i CVæ
autem præ.id eft illis qui conceperunt in
animo taliter pmoueri, k Etnutrien
tibus.i.pmotis fimoniacè,felaute nutrien
uibus debonis ecclefię. 1 Orate'uerò.
ut hyeme non fi.i. vt dicte promotiones ffiat fuga
fimoniace non fugiantur repide, fed in cha veftra
ritatis feruore. m enim dies il
li tribulationis tales quales non fue
runtabinitio creaturę quã condidit
deus.fcilicet maiores qua téporibus tyra
poru,de qua beat? Bernard" exponit illud
Ifaiæ.xxxvin.c.Ecce i pace amaritudo mea
amariflima, dices q hoc dicere potmoder
nis pibus ecchia,qa maiora mala, fpūaliter
*patiturfub
 Glof.ordi . Marci
uitatemoderatior. Tribus annis.f.&dimis
r A dio quãtu ex Daniele & Apocalypfi lohā.
Als conijci poreft ecclefia p orbem ipugna
tura eft. a CEt tuncfi qs.Beda. Quidă
5 hoc ad captiuitatem Iudaicam referunt,
quando multi Chriftos fe effe dicentes, po
thocloco pulu poft fe decepti trahebat.Sed ibi null"
erat fidel, que de exhortaret,ne puerfos
magiftros fequeret, Omnes & obfidentes
& obfeffi alieni à Chrifto obdurabãt. vñ
melius de hæreticis accipiédú,q cótra eccle
fia venientes,fe Chriftos effe mentiuntur,
dru prim' Simo mag extrem? Antichris
ftus. b Sed in illis diebus & c. Beda.
Sidera in iudido videbuntur obfcura,
non lucis fuæ diminutione,fed fuperuenië
teveri luminis claritate.i.fummi iudicis,cũ
La +Ioel.3.c. venerit in maieftatefua & patris, & facto.
E Mat.24.e. ruangeloru.quis nihil phibeat ye intelli
Ya gi tuc fole & lună cu alijs fiderib” ad tépus
S +Mat.24.c fuo lumine priuari,ficut folin paffionedo
‫ܕܐ‬ Lucæ.21.e. mini.Luna em tuctemporis cufeffer plena
Ioel..g. fub terra latebat.vn illud Ioel adhucimg
tio
des fectu eft, qui cũ dixiffet: Sol cõuertetur in
tenebras,addit,& luna in fanguinem ante
dis
hy. qua veniat dies dñi magnus & manifeftus .
Et qd de dieiudicn Ifaias dicit: Erubefcet
=fo.
luna & confundetur fol &c. Sed peracto
[fa.24.d. die iudicij & clarefcente future glia vite, cu
f quatuoruentis ,à fummo terræ
Po Ibidem.of fueritcælunouum & terra noua , tuncfiet
toni
t
: fimilitu
Erüt dinem yo ide ppheta alibi dicit: Et erit lux lunæ
ficutfolis,& lux folis erit feptëpliciter ficut
‫ار‬
FXI
Cap . XIII
SHiero.Ne malicia mutet intellc&um corum.
omnis caro.Sed propter electos
quos elegit breuiauit dies .
tuncfi quis uobis dixerit: Ecce
thic eft Chriftus , ecce illic , ne
credideritis.Exurgēt enim pleu
do chrifti & pfeudo prophetæ.
& dabunt figna & portenta ad
feducendos(fifieri poteft)etiam
electos. Vos ergo uidete : Ecce
prædixi uobis omnia.Sedin il,
lis diebus poft tribulationem
corda
illam +fol contenebrabitur , &
luna non dabitſplēdorem ſuũ,
&ftellæ cæli erunt decidentes ,
· &uirtutes quefuntin celistmo
uebuntur.Et tunc uidebunt fi
lium hominis uenientem in nus
bibus cum uirtute multa & glo
ria.Et tunc mittet angelos fuos .
a SVi triticum ventilatum, de area totius terræ.
& congregabit electos fuos à
Prophetia.
ufqz adfummum cæli . †Aficu
DeLyra 114
tranfcendit vltrà aeris 'ætherife cofinia no C
peruenit. Ecclefiaftes: Generatio præterit, Ecclefi1.a
Et & generatio aduenit: terra verò in æterni Mac.24.b
ftar. Sic ergo cælü & terra tranfeur, fecüdū Luce. 17. d
imagine,manët in æternữ lecũdū effentiam
Nec fi.In eo em fūt oës thefauri ſapië A &u.d.a.
b 1
tiæ&fciëtiæ abſcōditi ,Ideo abſcõditi,quia
nobis fcire no expedit.vñ ait:Nō eft veftru
nolle tepa, vel mo.quep.p.in l.p.In q oftč.
dit opfciat,fed noffe aplis no expediat,vt lē
perincerti de aduentu iudicis, fic quotidie
viuất qui alia die iudicandi. Scit ergo filius
fibi, fed no nobis, vt femper fimus foliciti,
Vnde:videre,vigilate &c. Hilarius. Fili
Matt.24.e
tus:quia non funt à fe, de die
& fpirituffan&
illa nefciut àfe:pater autem quia àfe eftfcit
àfe. k CEtianitori præcepit &c.Hie
Ezechi:3.e
rony.ci.f.qui prædicat . Cui dicitur:Si non
annunciaueris iniquo iniquitatem fuam,
fanguine ei de manu tua regrat, ICVis tquatient
cocutietur
gilate ergo.Præmiffo patriffamilias exem
plocur confumationis diem reticeat,dicit:
Vigilate erg. Qui dormit :non corpa fed
phantafias videt , cũ cuigilat nihil habet de
his quæ viderat. Sic funt qs mundi amor
rapit in vita, deferit poft vită. m CQ
aurem uobis.Nonfolum rectores ecclefię
fed & omnes vigilare præcipimur,ianuas
mat.14.c
cordium cuftodientes,ne antiq hoftismas
la fuggeftio fub intret,ne nos dominus dor Lucy.z.f.
mientes inueniat.vnde Paulus: Vigilate iu 1.Cor.ti.c.
D

autem diſcite/parabolam:Cum fti,& nolite peccare.

ux leptedierũ, cCDecident.Alumine
ho.
quãdopenè deerit femen Abrahę,cui affi
bi H
milacę funt ftellę. d Et uirtutes quæ.
fine L
Beda.Quid miru tremere homines, cum af
temM
pectu iudicij tremant angelicæ poteftates.
op. VndeJob:Colunæ cæli cotremifcut , & pa
que Lob.6.c. uent ad nutu ei?, Et quid patirur virgula
B deferti, vbi concutitnr cedrus paradifi ,
• CMouebuntur Hierony.Ad iră vine
ja dictæ quãdo mittentà filio hominis venią
S Iudæorum.
te in nubib' cæli cum rute, que pri" ficut
tadisk
pluùía in vellus deſcendir in humilitate.
f CA quatuor uen. ab oriente & occi
†Mar.24,'c dente,auftro aqlone,& non em ab his,fed
Lucæ... à lūmo terrę vſe að ſūmũ ce̟hĩ.i.ab extres
is finib terræ p directivfq ; ad vltimos
do termios ei?vbi logè afpiciétib? circul" cæli
Cũ terræ videt ifidere. g CAficu autē. Q
Ilu
qmodo cu fuerinti ficu teneri cauliculi,&
gemmain flore erupit, intelligitis aduentữ
LOC eftatis & veris & fauonn , fic cum hæc que
J2 ſcriptafūt videritis,nõ puretis iâ adeſſe fine
mudi,fed äſi prçcurfores venire, qui often
dat ppe effe. Bed.Myftice.Ficus fynago
Myfticè ga,quæ qa adfe venièce dño fructu iufticię
Rom...
nohabuit,æterna fterilitate dänata eft.Sed
qa cæcitas expte cótigit in Ifrael do.p.g.i.
& fic omnis Ifrael faluus fieret, diu fterilis
arbor fici fructum reddet qué negauit.'vñ:
1 Iob.14.b. Iob:Lignü fi præci.fu.rur.vi. &c.Hoc vt fa
+1
† et vnicui cum videris , feito in primo effe dicm iudi
➡opus fuũ cij ,&æftate verę lucis & pacis.CHiero. Fi
ci parabola.i . pphetia. Folia naca, ba fucnitori præcepit ut uigilet. †Vi,
præfentia, æftas pxima dics eft iudicij,
in quo vnaquæq arbor manifeftabit q
intus habuitan aridu ad cõburendu, an vi
ride ad plantãdū in eden cũ ligno vitæ; cui?
folia in faluté Gétiü.i.verba qb, dicet; Ve
nitebenedicti pa.mei &c. h Cælum &
Mat.25.c. terra tranfibunt. Cælum aereum, à quo
aues cæli & nubila cæli.vnde Petrus: Cælu
aPet.3.c. autéqui nuc funt & terra eodem verbo res
i inueniat uos dormietes . Quod
pofitifunt & igni referuati, aperte docens,
ud
qaalij celi fut igne perituri aqua plici,i,
E autem uobis dico, omnibus dis
der Geñ.z.d. inania & nebulofa. Aqua en diluur quæ
tătũ quindecim cubius cacumina motium
id tranfcendit vitra
출
( Nicolaus de Lyra.
iamramus eius tener fuerit , &
SVerba. :
m Quod autem uo. oftédens quod
nata fuerint folia , cognofcitis, noloquebat p difcipulis tãtū fed poibus fi
delibus
quiain proximofit æltas.Sic &
*patiturfub pace principữ Chriftianorũ,
uos,cùm uideritis hæc fieri , fci
ppter fimonias & aliamala clericorũ quả
tote op in proximo fit in oftiis . pateretur expfequutione tyranorũ;&do- Moraliter
minusper fuam gratiam breuiecifta mala,
Amen dico uobis , quoniam nõ
a CTuncfi quis &c.de epifcopo velfa, Lucæ,210.
a Vel omne genus hominum, vel fpecialiter
cerdote malè pmoto,q chriſt”.i.vnêtus die
trafibit generâtio hæc, doneco cipoteft, eo qo'p vnctionem eft inftitutus.
mnia iftafiant.Cælum & terra b Necredideritis.qa ficcomendātes
eos defcientia vel vita funt mendaces.
tranfibunt, uerba autēmea non
Segtur: c Sol contene.i . Chrift fecu.
a SQ.Signa illius diei prenuncia, dixi : De die
autem il. dū apparētiã hoim:vnde dicût, quãdo fiūt
tranfibut.De die aute illa uel ho tales puerfæ pmotiones, qd Chriftus dor
mit, eo qď talia mala pmittit. d CEtftel qui in ce
ranemofcit nec angelifin celo, lo funt.
læcæli &c.na hoies boni & Irati per dicta
Hiero.i.corpus eius in terra politum, quod eft
ecclefia. Nobis. In quo & filius deprimutin ecclefia dei. e CEt uirtutes
i
nec filius,nifi pater. Videte,uis quæ,jnam homines cõtemplatiui miranť Lucg.9.b.
SHiero.Vigilia opus eftmentis ante morte corporis. aliquãdo ppter prædica de patientia dei.
gilate & orate: Nefcitis enim fEt tuc uidebût fili.quia recogitat,
a Iudicij. b Hiero. Corpus Chrifti in Chriftus bonis viris hic deiectis referuat bo
cælum delatum relinquens domum.i.ecclefia.
h na maiora. g CAficu autem difci-pa.
quãdo tempus fit . Sicuthomo Cum enim incipit ramos & folia pducere, †Mat.25.b
Locus carnis proprie terra ek.
fignum eft fructificationis futuræ,fic bona Luce.16.b
qui peregrè profectus reliquit indoles iuuenis fignum eft boni pfectus ſe.
i
domufuam, & dedit feruis fuis quentis, h Sicut homo qui peregre
a Hiero.Odo talenta fecundum Matthæum,
decem mnas fecundum pfect.hoc de deo dicitur,eo qd ' à nobis in
k
poteftatemfcuiufq; operis , & ia * præfenti non videtur, i CEt deditfer
a Quiducit in domum cæli. uisfuis poteftate cuiufqz operis &c.
Hoc dicitur, quia dimittit homines agere
fucundu libertate fuæ voluntatis. k CEt +Mat.24.d
gilate ergo,nefcitis enim quãdo ianitori præcepit ut uigilet &c. id eft & 25.a.
dominus domus ueniat , fero , ' rationi, quæ debet effe vigil ad claudendu
a Quando occifa funt primogenita Ægypti. oftium confenfus diabolo ,& ad aperiendu
an media noctean gallicãtu , an Chrifto q ad oftiu pulfat,quãdo ad bonu
nos iuitat.1 Sero an media nocte, an
mane : necum uenerit repentè,
a Hiero.Hoc fine concludit fermonem, gallicantu, an mane, ne cã uenerit re.
vtcommune omnium præceptum nouif. Per mane fignificatur iuuentus,per gallică.
fimi per primos audiant.
118 tum virilis ftatus, per mediam noctem fes
nectus,per fero fenium.Et quia domini ad
a Generalebonum non fingulare.
uentus eft nobisincertus, ideo vigilādum
eft omnibus æratibus,vți mortę venien
co, uigilate, tem eum recipiamus per bonā 'volūtatemą
rij
 Glof.ordi. Marci Cap . XIIII. DeLyra

E Cap. XIIII . nu,quæfunt ad imagine dei factæ.Qď factué de doctrina Chri

·
Ke Rat aut pa.Hiero.Pafcha,traßitus interptať,phaſeve fti,qua impreffit métib' difcipulorü.Et hoc fuit prædictŭ lere.
rò immolatio.In immolatiõe agni & tranfitu p mare xxxj.e.Ecce dies vēi.dicit dñs,& feria domui ifr? & domui Juda
vel pAcgyptu prefigurat paffioChrifti,& redéptio po ford" nouü,no fecudu pactü qd ' pepigi cũ přib" veftris i die qua
puli de inferno,qn poft biduu nox vifitat.i.pleniſsima luna,grate apphēdi manữ corü,vt educere eos de terra ægypti &c.Et fubdi
Chrift pefecta,vt pre nulla tenebrofa tur:Sed hoc erit pactu qď feria cũ do.
carnes agni immaculati q tollit pecca mo Ifrael:dabo legemea in vifcerib" co
Cap. XIIII.
ta mundi ,in yna domo que eft vna eç STranfitus,qnod Heb.phafe. rũ,& i corde eorüfcribã ea.Sed p aplos
clefia catholica,calciati charitate, & are a alios difcipfos Chrifti deriuata eft do
+Mar26, a mati virtute comedam dicentes:Et em tRat autem pafcha
Arinaei? verbo prædicatiols & etiã fcri
Lucæ.22.a. Pafcha no.imo.eft Chrift" , Bed.Paf & azyma poſtbidu
Ioh.iz.a. " pto,vt patet i euägelijs apporũ & epřis.
cha qo Hebraicè Phaſe,à tráfitu, non â
um , & quærebant Ex hoc patet folutio primi argumenti.
1.Cor.sec. paffione, eo qd extermiator vides ſan◄ CAd fecudu dicēdu, figura deficit à
fummi facerdotes
guinein forib' Ifraelitaru träfierit,nec pfectiõe figurati:& io lex euägelica non
Exod.uzd. pcufferit eos: vt dñs auxiliu dās eis defu & fcribæ , quomo, folu fuit fcripta in tabulis lapideis & pel
Joh.13.a.
pambulauerit,cui” myfteriu Iohannes do eum dolo tenerent, & occideret. libus mortuis ficut lex vetus,fed etiã in
aperuit.Ante die feftu Pafche fcies Ief Non feditionem timebant , fed mētib' huanis,vt dictü eft, tu ad pris
ne auxilio populi de manibus eorum tolleretur,
qa venit hora ei?,vt träſeat de hoc mu mã ej” cõſcriptioné, Secudariò autéfuit
'Dicebant enim:Non in die fefto ,ne
do ad patre.Vbi oftédit fic myfticè no
C fcripta in libris:vt dictum eſt.
tatu,qd ' agn' dei qpeccata mundi tols * fortè tumultus fieret in populo.tEt
NICO.DELY.
lit,de hoc mudo effet tranfiturus. Vcl a Simon enim obediens dicitur. Ca.XIIII. †Mat.26,a
*Iefus
nos falubri tranfitu,de Aegyptiacafer * cũeffet*Bethanigin domo Simonis
Rat aut.Poftq defcripta è
a Nomenpriftinum manet, vt virtus curantis appas
uitute;redempturus eft vel educturus. reat. Leprofus enim fuerat ,fed a domino curatus reductio petoris in deu per
Bed.Pafcha ,folus dies quo agnus occi erat. b Hiero.Bcclefia habens fidem quæ dis
F mediatoris prædicationem ,
cit:nar me-deo.fuum.
debatur ad vefperum quartadecima lu f hîccõfequéter defcribit eadē
leprofi,&recuberet,uenit mulier haª
na primi mēlis,Azima gndecima luna, g reductio p paffionis fuæ redéptionē,Ec
Carnale defiderium .
quãdo film Ifrael egreffi funt de Acgy
gafupe ri prædixit paſſionē ſuã per lu
" bens alabaſtrum unguenti nardi
pro, quæ ſeptè celebrabantur diebus.i . dæos inchoandã ,& pgētiles colummā
vfq ad vicefimum primữ eiuſdē menfis da,ad quos tucptinebat iudiciu fangui
diem ad vefperu.Sed indiffercter alteru p altero ponit,ga & dies nis in I eruſalė:iõ primò deſcribit ei" paffio p Iudæos inchoata:
Pafchein azımis celebrabatur,& nos quali perpetuum Paſcha fcd'ò,p gétiles cofummata, ca.fe.Circa primu quatuor p ordine
facietes ,femp ex hoc mũdo trâfire præcipimur. Vno quippe die defcribunt.Primü eft ipfi Chrifti véditio,nõ ex eius ignorātia ,
agno imiculato imolato ad vefperu, fepté ex ordine dies fequut fed ex ei" præfciétia & volūtate.ſcďò ,vēditi traditio,nõ ex cı' di
azimorum :quia Chrift? p nobis femel in fine feculoru vel tépo fpliceria,fed charitate,ibi:Et pria die azymorũ.tertiò,traditi cō
rū paffus,per totü huius feculi tempus(qd ' feptem diebus agit in prehéfio,no exfua ipotétia,fed mititate,ibi:Et adhuc eo loqué,
azimis finceritatis & veritatis nobis præcepit cffe viuendu: & oi te.quarto,cöprehéfi codenatio , no ex fua iniufticia fed humlita

nifu defideria terrena quafi Aegypti retinacula fugere,& velut à
mundana conuerfatione fecretam folitudinem , iter.f. admonet
fubire virtutum. bCEtquærebant fumi fa.Hiero.A princi
pibus egreffa eft iniquitas,qui templum parare,& vafa,&le pu
rificare fecüdü lege ad efum agni debuerant . c Nonin diefe
fto.Hiero. Vitant die feftu, qd ' couenit illis:No eft feftiuitas eis
qui vita & mifericordiam pdiderunt . d CEtcum effet Beth.
Hierony,Hinnulus ceruorum femper ad lectylu fuũ redit.i. fili
obedies při vfqz ad morte, obedictiam à nobis petit: Simon c
obediens dicitur. e Simon.leprofi.Hiero.Simon leprofus
mūdū infidelem primò, poftea fidelem fignificat, f CEtrecum
beret, ue. &c.Hiero.Recumbente feipfo id eft humiliate le, vt
cum tangeret fides peccatricis :quæ de pedibus afcendit ad caput
à capite defcedit per fide.id eft à Chrifto ad mébra ei". g CMu
lier.Bed.Maria Magdalena forror Lazari quem fufcitauit domi
nus HocIohannes dicit effe factum ante fex dies Pafchæ pridie
Joh.12.a.
afino fedens venerit Ierufalem.Ipfa eft enim non alia,quæ quon
dam adhuc peccatrix ( vt Lucasfcribit ) pedes domini rigauit &
Lucæ.7.f.
Mar.26.a. vnguento vnxit.nunc iuftificata & familiaris facta,non tatum pe
des,vt lohannes dicit,fed & caput, vt Matthæus & Marcus perhi
bent, oleofancta perfudit . h Alaba.Ajabaftrü marmor çã
didū varijs guttisdiftinctu vnguēta icorrupta feruat.i , Nardi
fpicati.Piftica nardus dicitur mixta,quia non folum de radice,
fed defpicis & de folis compofitum erar: quod eft preciofius .
Nicolaus de Lyra. KEt fra& to
dclib" pñtib" & futuris.Sentētia aut iftaruptium patet ex die
Chrifan is Mat.xxiiij.Ad maiore predictorû itelligétia querithic, va
doctrinam truChrift? doctrina fua debuerit tradere fcripto.Et videt op fic
fuã debuit qa fcripturaiucta eft ad hoc vt doctria memorię comedet ſed do
tradere feri &
trina Chrifti erat maximè memoriæ comedada, ergo &c. Ite
pig figura debet ridere figurato & ecouerfo:fed lex'vetus que fuic tis
gura legis noue,fuit data in fcripto:ergo &c. Ad contrariu ar
guit,qa nulli libri ab eo fcripti habet i canone:fed tãtū à difcipu
lis fuis,vt apoftolis & euägeliftis.Refponfio:Doctrina Chrifti
fuit imediate tradita à deo:qa ipfe i vnitate plōę fuit,& eft verus
de' &homo. Vet aute Teftametulicet fuerit datu à deo, non tn
immediate,fed mediatib? angelis,vt dicit Gal.in.c. Lex data eft
CROB
tr,ibi:Summi verò facerdotes.Circa primā ptē præmittiť vēs
ditiõis occafio, quæ fuit duplex.Prima facerdotu inuidia:& hæc
ponit in principio.Scda fuit luda auaricia,qui voluit recupare
pciu vnguēti effufl:quæ ponit ibi:Et cu cffet Bethaniæ &c.Ters
tiò ponitipfa véditio,ibi: Et iudas fcariothes &c.Secüda ps prin
cipalis incipit ibi: Et prima die azymoru,vt dictu eft. Et diuidic H
in quatuor:qa prio poniť paſchale couiuiu ad pditoris reuoca- Diuifio
tione,fcdò,inftituit euchariftiae facramētu ad charitatis vnione,
ibi:Et mãducantib' illis.tertiò, prædicit difcipuloru ſcãdalú ad
eorü cõfirmatione, ibi:Et ait illis lefus:Oes vos fcandalizabimini
&c.quarto,defcribit Chrifti defideriữ ad noftrā redēptionë, ibi;
Et veniut in prædiu. Tertia pars principalis hui" capituli quçin
cipitibi:Et adhuc eo loquere, diuidit in tres: qa primò deſcribiť
Iudæ fraudulētia.fecūdo, Chriſti patiëtia,ibi: Vnus auté de cirs
cũftãtib ,tertiò,diſcipuloru ignauia,ibi :Tūc difcipuli relicto co
fugerut,Quarta pars principalis quæ incipit ibi :Summi verò ſa
HV
cerdotes.diuidit in quatuor:qa priò fcribitur accufatio Chrifti
pfallos teftes.fecüdo,eius codenatio p iniuftos iudices,ibi: Exur
4
$
gens autfumm'facerdos.tertiò,codénati vitupatio p malignos
fatellites,ibi Et cœperut quidã cõfpuere eu.quartò,negatio Pes
trip tres vices,ibi: Et cũ Het Petrus.Sententia aut huius toti ca
pituli patet ex dictis Mat.xxvj.vbi iftafunt expofita eodem ora
dine quo hicponutur:& fub eifdé verbis pro magna parte & res
ftant pauca exponēda quæ difcurrêtur.In prima parte principas
li dicitur:Erat autēpafcha & azyma poft biduu. Solcnicas
autepafchalis Iudçoru celebrabatur quintadecima die primi më
fis,vt habetur Leui.xxiij.Hçc folênitas incipiebat à vefpere quar
tædecimæ diei qñ immolabatur agnus,& tuc vefcebant azymis
vfq; ad feprimu die. e Alabastru unguen. Dicunt aliqui,q
nard' eſt herba faciens fpicas in cacumine,de quib" extrahitur h
quor optim",ficut aqua rofacea de rofis:& calis liquor vocatur
hic vnguentũ.Alij dicut, op eft frutex vel arbor puula,& ide fluit
vel extrahitur liquor mō prædicto.In fcd'a pre principali dicit.
Et primo
Moraliter. a CErat autem Pafcha &c.Theophilus. Vos Moralite
luit enim domin' in pafchate crucifigi, qaipfe erat veru Palcha.
b CEt quære.fum.fa. &c.Adhuc aliqui de iftis Chriftum per
<3

fequiturinmembris fuis. c Et cum effet &c.pet hoc ofte

pangelos in manu mediatoris.& Act.vij.g.dixit Stephan" Iu
dris:Accepiftis lege in difpofitiõe angelorü.Et io doctrine Chri
fti debebat excellétiffim ' mod, tradedí eã ,q eft in hoc o doctrina
dit, prædicatores no debet abhorrere peccatores. d Venit
mulier ha.ala.&c.Mulierifta ett rõnalis aia, quæ frangit alaba
ftru,cu ronabiliter domat corp" ppriu.Et qm hoc cedit ad hono
L

aliqua no immediate fcribit in pelle mortua,fed in meub❞ homi rédei,effunditfug caput Chrifti.j.Cor.xj.a, Caput Chrifti deus.
num quæfunt *Erant aute
 Glof.ordi 115
.
Glof.ordi . Marci Cap . XIIII .

A a CEt fract.Hiero.Domus impleta odore , celum & terra eft bijt ad.Ille abijt ad principes:& poftq; exiuit,intrauit 'i eu Satha C
Fractum alabaftrů , caṛnale eſt defideriu , qďfrangitur ad caput : nas.Hic nox nocti indicat ſcientiam.Vnuquodq animal ad fibi Pfal. 18.a,
Myftice ex quo omne corp" compaginatum eft. Beda, Myftice.Deuos fimileiugit.Maria currit ad apoftolos.vt dies diei eructetybum Eccle.z.c
Cant.r.d. tio Marig,fide & pietate defignat ecclefie, quedicit:Dit effet rexir Iudas ad Iudæos ,vt nox nocti indicetfcientia. 1 Et quærebat.
accubitu fuo,nardus mea dedit odore fuu.Quod ad literā Mannę Hiero.Promittit ſe tradere, vt magifter eius ante dicebat:Tibi da
tfidelis vel manib" compleuit,& quotidie fpiritua bohancpoteftate vniuerfam.Be.Multi
probatæ literin mebris fuis implere no definir, hodie fcelus Iudæ exhorrent, nectamen
Carnali defiderio,
quçin toto mudo gloriado dicit Deo a cauent.Cum enim pro muneribusfalfu
1.Cor.z.d. auté gratias ago q femp triuphat nos in tpiftice preciofi:& fracto alabaftro
contra quemlibet teftimonium dicunt;
a Hiero.Perfy
Chriño lelu.Et odorem noticięfuę ma necdochen dicitur vnus pro multis, & multi pro vno. quia veritatem pro pecunia negant, de
Ibidem
nifeſtat p nos in omni loco: qm Chrifti effudit fuper caput eius . Erantau, um pro pecunia vendut : Qui dicit: Ego tapud fefe
bon' odorfumus deo, cũ potentia diui fum vía, veritas & vita. Cum focietate †Ad quid
nitatis ei" queilli vna eft cum patre dis tem quidam indignèferentes† intra
C fraternitatis aliqua difcordia commacu Ioh.14.a.
gna reueretia cõfitetur , laudat, &prædi femetipfos , & dicentes : † Vtquid lant,deum produnt,quia Deus charitas
d
cat.Caput ei vnguento pfundit pręcio eft. Et quod peius eft, non infirmitate,
perditio ifta unguenti facta eft: Pos
fo,cũ humanitate digna reueretia fufcis nonignorantia,fed ficut Iudas quærūt
pit.In pedes vnguentu piſticum.i,fidele terat enim unguentum iftud uæ
oportunitatem ,vt amotis arbitris men
& veruperfundit , quia illa natura eius nundari plus quàm trecentis dena dacio veritatem, crimine mutent virtus
qterra contingere , interhoies couerfa a Be.Hoc de folo Iuda,fynecdochycos.
tem. m Et prima die azimorũ.
ri dignat? eft,pia predicative & deuotis riis & dari pauperibus . Et freme , Bed.Quartadecima luna, quando abies
†Mat.26.a veneratur obfequijs. b CErant aut bant in eam . Iefus autem dixit : Si, b to fermento agnus occidebatur ad ve, 1.Cor.s.c.
Ioh.12.b. quidã. Beda. Per fynedochen plurale fperum.Quod exponens Apoftolus ait
10.12.a. nite eam. Quid illi molefti eftis?
pro fingularipofuit. Iohanes Iudā hoc · Et enim Pafcha noftrum immolatus eft
dixiffe dicit,qa fuerat fur:& loculos has U Bonum opusoperata eft in me,Sem Chriftus.Quãuis enim fequenti die gn=
bens ea quæ mitte.por. Forfitan & alij per enim pauperes habetis uobif decima luna fit crucifixus,hac tamen no
difcipuli autfenferunt hoc,aut dixerüt, &e qua agnus immolabatur,& difcipus
cum ,& cùm uolueritis, poteftis illis
aut luda dicente perfue.fi funt ,& omnis lis fuis corpus fanguinem fuum dedit
benefacere, me autem non femper
um volutate Matthe? & Marcus verbis & à Iudæis tentus & ligat" ipfius immo
a Hiero.Non aliunde quæramus quod in nobis habemus.
exprefferunt . Sed ludas quia fur, &alij lationis.i.fue paffionis exordiu facrauit.
habebitis. Quod habuit hæc fecit, Ifido.Cum amaritudine comeditur
Ppter curam pauperu.Iohannes autem
a Antec veniret qui excluderet.
illu folum comemorare voluit, cui? hac azima,quç eſt redēptio noftra.Amaritu
de caufafurandi confuetudinem intima præuenit ungere corpus meum in do enim eft paffio domini. n Cltein
h
recurauit.c Vtquid perditio ifta. fepulturam.Amen dico uobis: ubi ciuita. Beda. Indicium eftpræfcientiæ
B Hiero. Perditus defalute perditionem diuinitatis, qd
' & cum difcipulis fuis lo
cum prædicatum fuerit euange,
inuenit, vtin ficu fructifera mortis la quens quod alibi fit nouit. Pulchrè aus
lium iftud in uniuerfo mundo , &
queum nãcifceretur, d Poterat em tem paraturis Pafcha homo lagenam
te fœmi, ungue.Hierony.Sub pretextu auaritię quod fecit hæc , narrabitur in me, vel amphoram(fecundum alium euan- Lucæ.22.a.
ninum eft mylterium Iquitur fidei.Et enim noftra a Remi.Damnum effufi vnguenti vult compenfa geliftam) aquæ baiulans occurrit,vt os D
reprecio magifri
t'Mat.26.a fides trecentis emitur denarijs.i.decem ftendatur huius Pafchæ myfteriumpro
moriam feius . Et ludas Scariothis
Lucæ.22.a fenfibus per corpus & animam &fpiri ablutione mundi effe celebrandi.Aqua
a ¶Noninuitatus, non coacus;precium quoq in vo
2Cor.4.b, tutriplicatis:vt& nos ficut Gedeon tre luntate ementium pofuit,quafi vilis mancipj : Quid enim lauacrum gratiæ,lagena fragilitas
vultis mihi dare &c.
Iudic.7.b. centorum virorum numerum aſſumen tem eorum defignat,per quos hæcgras
unus de duodecim , abiit ad fum, tiamundo erat miniftranda, Vnde: Has
ottraderet tes ,Allophyloru caftra pauperes fpiritu
Gen14.b, fractis lagunculis noftris cu cubis & lu mos facerdotes , ut † proderet eum bemus thefaurum iftumin vafis ficti
cernis deftruamus.Et ficut Abrahã cum libus.Parant Pafcha difcipuli,vbi aquæ
Roma.4.d illis . Qui audientes gauifi funt , &
trecentis viris fpolia diuidamus ad vef a Amiferunt vitam,quam pecuniam ipfe recipit infertur lagena, vt ad effe tempus infi
cum vitam amittit.
peram, e Bonum opusoperata . nuet & cultoribus veteris Pafchæ typis
Hierony. Qui credit in deum, repucat promiferunt ei pecuniã fedaturos . cus delimic acpoftib" cruor auferat:&
eiin opus iuiticiæ.Aliud enim eft crede a Oportunitas doli nunc inuenitur; indicatur ad tolléda mudi crimina viuifici fōtisba
enim hic velillic.
re ei, aliud eft credere in eum,i.totum 1
ptifma cõfecret. Hie . Ciuitas eft ecclia
feinijcere in illum. f CMe auténo Etquerebat quomodo illu oportu
m
femper . Beda. Corporali præfentia & quemurofidei cingilo occurrens pris
ne traderet , Etprima die azymoru mitiu' ppls eft,amphora aque lex literę.
familiaritate coniunctum nuc. vñ quãdo paſcha immolabãt , dicunt ei Homo lage
2.Cor.s.c.
Apoftolus:Et fi nouerim? Chriftum fes a SHiero-Vt cum voluntate dei dirigamus greffus
+Mat,26,b noftros. Nicolaus Le Lyra.
cundum carnem,fed nunciam nouim"
Lucę.22.a.
Mats8.d. Spiritualiter autem femper eft nobifcü .
Mar. difcipuli: † Quo uis eamus , &pared CEtprima die azimorum.
a Alias,vt manduces. Deifta die eft cōtrouerfia inter Grecos
vnde: Ecce ego vobifcumfum vfqz ad
confummatione feculi o.di. CHiero. mus tibi comedere paſcha? Et mittit & Latinos, qug pleni? tractata eft Mat.
a Charitas non eft fola. Occuret uobis
Itaintelligendum eft: Me autem non fë xxvj .& Ioha.xiij . f
per habebitis in corporali præfentia,vt duos ex difcipulis fuis , & dicit eis: homolagenam aquæbaiulãs &c.
SEcclefiam .
prius in conuictu & familiaritate.Vnde B Iftud fignum dedit eis ad inueniéndum
&per Apoftolum :Sinouerimus Chris Itein ciuitatem, &occurret uobis locum pro cocna . Et credit qd domin
2.Cor.s. ftum fecundum carnem,fed nữc iam nõ illi' dom ' effet difcipul? Chrifti occult?
Vbi eft re
nouim'. g Quod habuithæc fecit.Quod putatis perdi
tionem effe vnguenti,officium fepulturæ eft. Nec mirumfi mi *a Erant autem quidam indigneferétes intra femet.
hi dedit odorem fidei bonum,cum ego pro eafufur" fum fangui Iftisfunt fimiles illi qui grauius portant expenfas decem foli
nem meum, g CAmen dico uobis. Beda.Nota in Chrifto dorumpro Chrifto quàm quinquaginta vel centum pro mun
noticiam futurorum, paffuros poft paucos dies præfcit euange do.ideofequitur: b'Sinite illam.cius approbando opera
tionem. c Etludas fchariothis unus. Beda. Multihodie
lium fuum toto orbe prædicandum.Bed.Noiãdum,qd'ficut
Maria toto orbe quo eft ecclefia diffufa gloria meruit de pio oba fcelus Iude.f.qd dominu ac magiftrü deu fuupecunia vēdides
fequio,qd domino deuotè exhibuit: fic & Iudas qui ei detraxit, rit,velut imane acnefariu abhorret.Nec tn cauent.nã cũ pro mu
perfidiæ nota longèlated infamatur, Sed dominus bonum pia nerib" charitatis ac veritatis vita fpernüt,deu q vitas & vita eft
laude remunerat,futuras ipij cõtumelias tacet. i CVn' dedu. fpernut. Etprimo die azimo.Sequitur: e CEt mit. duos
Hiero.Vn numero,no merito,noie nõnumine,corpore no ani ex di fuis &c.f.Petrū & lohānē,vt dicit Lu , xxij.pPetru figni
Can.4.b. mo.vifpofus ad fponfam : Vulnerafti cor meuforor mea ivno ficat actio bona, plohane côtéplatio deuota:quæ preparāt Paſ
oculoru tuoru,& in vno crine colli tui. Oculus & crinis fapiêtia cha.i.duponut ad Chrifti corp" debitè fumendi preparant aute
Mat.13.b, eft & virtus, quoniam Iudæ cum cæteris dicit: Vobis datum eft in coenaculo.i.in hoiep orōne i deu eleuato. Grādi lõgitudine
Lucæ 10,c, noffemyfteriu regni dei.Et:Dedi vobis poteftatë cal,&c. k¶A longanimitatis :lato latitudie charitatis.ftrato varietate virtutis.
bijt ad. rin Vefpere autē
 Glof.ordi . Marci Cap . XIIII . Glof.ordi .

E a CHomolage. aquæ.Be.Cofultè & aquæ baiuli,& dñi do uinęvirtutis impleuit.Benedixit pane &fregit: qa hominé affu- G
mus tacita funt vocabula:vt omnib? verupafcha celebrare volen ptum ita morti fubdidit:& ei diuinæ immortalitatis veraciter in
tibus.i.ſacramētis Chrifti imbui:euc fue mentis hofpitio fufcipe effe potentiam demonftraret:ideo velocius à morte refuſcitan
. re quærentibus,facultas danda fignetur. dum. m CAcce.Ie pa.Hiero.Figuras corpus fuum in pane:
b C Sequimini Hies
lof.2.c roni.Qui ducit in altum vbi refectio Chriſti. Vnde Raab explos qoeft ecclefia pñs quæ accipit in fide:benedicit in nuero frangit
ratorib" mādat; vt nõ p ima fed p excel in paffiõib":dať exéplis:fumit doctrinis.
vas fictile fa irent. cCCœnaculu gran. Hier.Ec b a Primitiuus populus. b Legem literę. Formas făguinefnữ in calice vino &aq
vel aqua, clefiamagna:quænarrat nomē dñi ſtra mixtum:vt alio purgemur a culpis,alio
homoflagenam aquæ baiulans.Se
Jē fictilem, ta varietate virtutũ & linguarữ , vnde: redimamur a penis.Sanguine nāc agni Exod.t.d,
quimini eum : & quocumq introie
Pfal.44.c Circuamicta varietate virtutu. in qua domus feruatur à percuffioibus angeli.
paratur dño pafcha.Dñs dom? Petrus rit,dicite domino domus quia ma, Et aqua marís rubri extinguitur inimiz
Diuerforium meum.
apoftolus cui dominus domu fuă credi ci quefunt myfteria eccliæ Chrifti.Beda.
dit : vt fit yna fides fub vno paftore. gifter dicit : Vbi eft refectio mea,ubi Myftice.Panis qui cöfirmat cor his re Myf
tice
Be.Conaculu lexfpüalis:quæ de an pafcha cum difcipulis meis mandu fertur ad corpus:vinữ qu fanguine ope
1.Cor.3.b guftijs literæ egrediens in fublimi loco ' cem:Etipfeuobis demoftrabit cœrat ad faguinem.Sed qa nos in Chrifto:
recipit faluatore.Nam qui adhuc occi. & Chriftuin nobis manere optet vinu
dēte literaferuauerit:qui in agno no a naculum grande ftratum * , & illic ' paratum
aqua mifcetur:qa tefte Iohane:Aque po *
liud pecus intellexerit in imo paſcha parate nobis. Etabierunt difcipuli puli funt:neq aqua fola neq; vinufolu Apoc.7.d
facit:qa maieftatefpiritus no cõprehen eius,& uenerunt in ciuitatem ,& ins ficut nec folu granufine aquæ cõfectiõe
dit in verbis dei.qui autê baiulu aquæ in pane cuiclicet offerre:ne videatur a
i.gratiæ præcone in domu ecclefiæ fue uenerunt ficut dixerat illis; & para, membris caput fecernere: vel Chriftum
Fine mundi.
rit fecutus,p fpm fciæ illuftrātē ſuperfis fine noftræ redéptionis amore pati poz
cië Iræ tranſcendendo in alto mětís fo • uerunt pafcha . Vefpere autem fas tuiffe,vel nos fine illius paffione faluari.
lio parat refectione Chrifto: ga cuncta Єto uenit cum duodecim ,& difcum n Gratias ag. Gratias egit & benes
pafchæfacraméta & cætera legis decres bentibus eis & manducantibus ait dixit ia proximus paffioi: qui pena alies
ta facraméta dVe næiniquitatis nihil dignum
tloha..e
fpereau.Hie .Vefpera dici vefpera idii Iefus: +Amedico uobis , quiaunus paffione egit : vt oftendat æqnimiter *Iefus
cat mudi,Circa vndecimã não horam ex uobis tradet me , qui manducat vnufqf pprix culpæ flagella fuftinere
៩ debeat, o CBibe.Hie.Ebrietas felixfa
veniut nouiffimi:q primi denari acci mecum.Atilli coeperunt contriftas
lutaris facietas que tò copiofi'fuit tātò
piūt vitæ æterne: qa ante cruce Abrahari &dicere figillatim: Nuquid ego.
eratininferno:& poft crucelatro in pa fobrietatem metib'dignať donare.Et Iu
+& ali ,nữ difo.eCAmedi.Sic dāsbibir,fed no ſaturať,nec ſiti extiguic
ut de paffioepretQui ait illis : Vnus ex duodecim
quid ego dixerat:ita de proditore prædicit, dans ' quiintingit manum mecum in catis ignis æterni:qaq idignè ſumit myſteria
locupœnitendi,vt cu intellexiffet cogi Chrifti,hic macula in luna oftendit quæ
no,Etfilius quidem hominis uadit
tationesfuas præfciri à deo pœniteret nuc delecur.Luna ecclefiæ cóparat mes
. Væ autem
eu facti fui, Nõ tñ ex noie deſignat, ne * ficutfcriptum eft de eo ritò,quæ à fe no habet fpledore fed à fos
a Hiero.Multi bonum vt Iudas faciunt, fed nihil
apte redarguutus impudētior fiat, Mits le certis modisfufcipit lume.i.à Chrifto
eis proficit.
tit crime in numerũ:vt cõſci” pœnitens qui pmanet in æternữ. Sūt eṁqdamin
hominiilli per quem filius hominis
tia agat.fCVnus ex uo. Du falfitas aFSimpliciter dictum. ecchia qs facrificiu nullu emudat,fed infi
Pfal.40.c arguitur veritas coprobat & impletur. tradetur.Bonum erat ei fi natus no piens cogitatio perducit ad culpas:q fe
Quiedebat pa,me.ma,fup mefup.Oës crudelitatis cœno mifcuerut , Sanguis ei Mat.26.c
# Latens materno vtero, melius eft non effe quam
ad tormenta effe. Alias fuiffet. noui Teftaméti qui p multis effudiť no
tagunt vt fiat harmonia in cithara.Oes e
+Mat.26.c nerui bene fufpéficõfona voce refpon ' effethomoille.tEt mãducantibus oës emudat. pClanonbi.Hiero. Hic
Luca.b det:Nugd ego fum dñe: Vn' remiffus mutat facrificiu fed nõmutat tempus :vt
' illis,accepit Iefus panem & benedi
nos nuc cœnā Iefu añ ärtādecimā lună comedite
Ioha.13.c & pecuniae amore affect dixit:Nungd
censfregit & dedit eis ,& ait:Sumi faciam.Qui facit i qrtadecima refurres
1.Cor.11. egofum rabbi. g CCōtriftari . Sciut f
vndecim qa nihil mali cõtra dñm cogi te*: hoceft corpus meum . Et acce tione,i vndecía cœnã dñi facit, qď nūc
&
a Hiero.Gratia non meritis faluati fumus a deo. iuēcué necino, neci ve.Te.q Vitis.
tauerat:fed plus credut magiftro fibi
" pto calice gratias agens dedit eis : Be. Vitis vel vinea domini ſynagoga .
&timetes fragilitate fua triftes de peto
O vñ Ifa.Vinea domini Sabaothdomus If Ifaiæ..b.
fuointerrogat: cui? no habebat colcien Etbiberunt ex illo omnes . Et ait
tia,h CVnus ex duodecim.Hie.Se a Non veteris,de quo;Hic fanguis teftamenti eft. rael eft,De hacdominus mito tpe bibit:
Quod ad vos deus.
parat feorfu oué lup" quã cupit, Ouis quís plurib' ramis in amaritudiné con
quæ de ouili egredit, lupi patet morfi illis:Hic eft fanguis meus noui tefta uerfis.pijs tamē qrūda cogitatioib' fum
a Hiero.Pro multis effunditur fed non omnes emudat. milgytutib" delectabatur.Sed poft paf
bus. i Qui intin.Be. Mira domini
patičtia.Prius dixit:vnus ex vobis tra menti , qui pro multis effundetur . fionem domini figuralia.in fpiritualem
Mat.26.c det me.pfeuerat pditor in malo. Aper ' +Amen dico uobis o iam non bi fenfum tranflata funt.Itur ergo ad pafs
fionéait:lam non bibamde genimine.vi
tius arguit: & tñ no ppriè defignat , lubam de genimine uitis ul ufqp in diem
das alijs cõtriftatis & manu retrahetib, tis vfque in diem cụm il , bi.vo.in.re,dei,
à cibis temeri tate & ipudería qua dñm Nico.deLyra. KQuod eft
tradit:etiã manữ cũ magiftro in catino mittityt audacia bonã co aCVbi eft.i.agn' Pafchalis:qa dñs illi? dom? non folu pui
fcientia mêtiretur.k Væ au.Bed.in fempiternu væhoi illi q
dit de loco,fed etiã de agno . b Vobis de.In illo cœnaculo
ad mēlam dni indignè accedit.Ille em in exemplum Iudæ filium Pafcha comederunt,& in illo poſt reſurrectionem latuerunt dis
hominis tradit no Iudæis quidē patōribus :fed tñ petõrib" mem fcipuli ppter metum Iudæoru:& iillo fpiritufanctum recepe
bris:fcilicet fuis: q accipe dni corpis facramētu temerarie præfus runtin die Pentecoftes: vt habetur A& t.ij. d CQui intin.ma.
mit,Ille dñm vēdit q ei? timore& amore neglecto ,terrena pillo
in.Vas eftfictile ad refrigerandu vinu, in &illol erat ius lactucarū
& caducaimo & criminofa diligere &curare no metuit.Væ au
agreftiu,cũ quo carnes agni debebant comedi:vt dicit Exodi.xij .
té.Be.Necprio necfecudo correct pœnitet :fed patiētía dñi nu Abbapater
trit impudentia fua & thefaurizat fibi ira.Pozna prædicit vt qui c¶Vefp.phoc auto Chrifti mefa denuciauit fuü pditore Moraliter
pudore novincit,timore corrigat. 1 CManducantibus . Be. defignauit opmlti pditori eveniut ad mēlā fua,Hiero. Dic facer
Finito veteri pafcha qd ' in comemoratiõe liberationis ppl dei dos,dic clerice, qmodo eifdē labijsdeofcularis filiu ginis qbus
ab Aegypto agebatur: tranfit ad nouum, qd'in fuæredemptiois deofculat esfilia meretricis, o luda ofculo filiu hominis tradis
memoria eccleſia frequétare volebat :vt.f.pro carne agni ac fans e CEt mãducãtibus.Per Iefum q fal' interpretat icelligitur
guinefui corpis:ac fanguinis facramētu fubftitueret;& fe effe mo bon" prelat Chrifti vicari , & de fua fubditorūc ſuorufalute fol
Pfal.109.d ftraret:cui iurauit dominus;&no pœnitebit eum: tu es facerdos licit :hic accipit panë cũ diligëter ſtudeţ facra fcriptură & hōdicit
in æternữ &c,Frangit ipfe panë: qué difcipulis porrigit:quia fra quãdo deo attribuit ei? itelligétia.fragic aut & dat deuote prędi
Ioha.to.d diofui corpis fpontefua & pcuratiõe venit:vnde,Poteftatë ha cãdo ecotra de ignorāțe de Thie,iin….a.puuli petierūt pané & non
beo ponendi ani.meã &c.Prius & frageret benedixit : qa naturā fuitg fra, e.fEt ac.per qua plequutio defignat i fcriptura. hic
humanã quã pallur" affumpfit:vna cupatre & fpüfancto gradi calix.fumitpatienter tolerado & datur alijs ad fimile exhortado
uinæ virtutis
*Et hymno
 Glof.ordi . Marci Cap . XIIII . Glof.ordi. 116
G AQuod eft,non vltra carnalibus ceremoniis fynagoge delectabor valle pinguium vel pinguedinis :monet nos humilitatem in ora C
=

in quibus erat & paſchalis agni facramentu qď pręcipuũ eft. Ade tionibus habere:& pinguedine dilectionis internæ.Et pulchrè ap
#

rit tépus cuin regno dei pofitus immortali gloria ſublimac", de propians morti in valle pinguium orat :quia per vallem humili
ine
falute eiufdem populi baptifmo regenerati nouo vobifcum gau tatis & pinguedinem charitatis pro nobis fubijt mortem.vnde:
dio perfundar, a CEthymno dicto.Beda.Poteft intelligi hy Humiliauit femetipfum factus obediens vfque admorte.Et ma. Phil.z.a.
nis
Iohan.17. mnus qué fecundữ lo.při gratias agens iorem hac dilectioně nemo habet vt po Ious b
decantabat:in quo & pfe & pfuis difci illum cùm illud bibam nouum in nat quis animam fuam pro amicis fuis.
alio
agniEnd pulis:& phis qui per verbu corũ credi a Hiero.Laudabunt deum qui requirunt eum. Et ICEt cœpit pa. Hiero. Pauere & tri
turi erat,eleuatis furfum oculis præca adorauerüt eum & mãducauerunt oes pingues terre. ftati docemur ante iudiciumortis quí
2
batur: Et pulchrè difcipulos facraméto regno dei . Et hymno dicto exies non poffumus per nos dicere nifi per ils
ཊྛཾ ,

fui corpis &fanguinis imbutos:& hym b runt in montem oliuarum . Et ait lum:Venit princeps huius mundi & in
eda
no dicto patri comedatos, educit in mõ C menon habet quide . m CTriftis eft. Ioh, 14.c.
3re:Mot eis lefus : Omnes fcandaliz abimi,
▶in nocte tem oliuaru:vt doceret nos pacceptio Be. Non propter mortem triftis eft:qa
ope
ifta nëfacramentoru;&per opem intercef niin meinnocteifta, quiafcriptum eum conditio corporalis affect" no forz
ifto: •. mido mortis offendit.Nam qui corpus
Mat.26 ,c fionisfuæ ad altiora virturum dona, & eft: Percutiam paftorem , & difper
vini
Zach.13.d charifmata fanctiſpiritus quib' in cors a Apokoli. bgHiero-Promittitur refurres fufcepit omnia debuit fubire quæ funt
po dè perungamur debere confcendere, &io,ne defperent. corporis:vt efuriret,&fitiret angeretur
folú gentur oues.Sed poftquam refurre & triftaretur:Diuinitas autem nefcit co
bCIn monte oli.Hier.In monte olie
Stive
ueti tenetur Iefus:&inde afcendit ad cæ xero , præcedam uosín Galilæam. murare per hos affectus.Be.Triftis eft a
cura nima &c.Timet Chriftus Petrus non ti
los:vt fciamus quia inde afcendim" ad a Non eft temeritas nec mendacium,fed fides & ar
frum dens affectus.
cælos:vnde vigilamus:& oramus: & li f met,immo dicit; Animam meam pre
1po Petrus autem ait illi : Etfiomnès
gamur necrepugnam'i terra.com ponam.Chriftus dicit:Anima mea turs Io.13.ds
luari. a Petrus ex ardore fidei promit "
nes fcanda.Be. Prædicit quid paffuri tebat,fed Chriftus vt deus futura prænouerat. bata eft vfq ad mortem . Petrus quafi Mar.26.d.
bene homo vim morti signorat. Chriſt":qa
funt:vt cupaffi fuerint no defperet; fed fcandalizati fuerint , fed non ego . timo
alie deus in corpore conftiturus exponic fra
1.Theff.s.b pœniteant.d¶In no.ifta . Qui ebrý Etaitilli lefus : † Amedico tibi , quia
num gilitatem carnis :vt homo verus appare
+Mat.16.d funt,nocte ebrij funt,& qui fcandalizan
miter Luce.22.d cur,nocte fcandalizantur.i.měte obfcu tu hodie in hac nocte prius quàm at:triftis eft anima mea.Sufcepit triftitia
tinere hominis & volütatem hominis ficut &
P8.40.b radi.Hiero.Omnes cadut: fed no oes bis gallus uocem dederit , ter mees
lixfa facent.Nunquid quid dormit nõ adijs dolorem hominis qui profe qd ' doleret
trad cietvt refurgat:Carnale eft cadere:dia= negaturiu.At ille amplius loqueba non habuit femota delectatione eternę
Ela bolicũ eft iacere. e Percutiam pa diuinitatis afficitur tędio humanç infir=
tur: Et fi oportuerit me fimul com
figur mitatis. n Suftinete.Bed.No â dor
ftore Hiero.Percute paftorem.Prophe moriftibi,non te negabo.Similiter D
fteria misione præcipit abftinere:cuius nõ eft
frecum tapoftulat paffionem domini: pater res aute & omnes dicebant.Et ueniunt
fponder.Percutia paftorem.Precib " fan h tempus imminente difcrimine fed afőz tgeffemas
¿que
ime Atoru filius à patre mittitur:id eftincar in prædium cui nomentGethlemas no ifidelitatis & torpore métis. o CEt ni
Hafo orabat ut fi.Bed.Hæc vox eft fonusin
natur &percutitur &patitur: diſpergi ini, & ait difcipulis fuis : † Sedete hîc
k firmitatis noftræ,Multi triftantur mors
hrito tur oues paftore capto.Refurrectio pro donecorem.Et affumit Petrum & tMat.26.c
amin mittit vrfpes no extinguatur. f Pe 1 te futurafed habent rectu cor vt vitent
dinf erus aute.Hiero.Auis fine pennis in al ! Iacobum & Iohannem fecum , & mortem quantum pñt. Sed fi non pof
tüvolarenititur:fed corpus aggrauat cœpitt pauere & tedere.Et ait illis: funt dicant qd ipfe Chriftus:Pater fifie
gle
ri po.tran ,a me ca.ifte. Ecce habes volu Mat.26.d.
Busd † Expaue animă vt timore humane mortis,timor Triftis eft anima mea ufqz ad mor
Icere&gra domini fuperetur. g CBis gall' uo n luntatem humana expreffa.vide rectu †manete
C uiter angi cem.Be.Alij fimpliciter:Prius & gali tem.fSuftinete hîc & uigilate* . Et cor,Sed no qd ego volo fed qd'tu vis, mecum
a FHumilitatem mentis oftendit habitu corporis. vnde No vení facere voluntatem mea Ioh.6.d.
Mat.26.d cantet,ter me negabis, Marcus:Priusq
lund gallus bis você dederit,ter me negabis. cum procefsiffet paululum , proci fcilicit quam temporaliter füpfi ex vir.
Curre B qd no eftcontrarium.Tota enim Petri dit fuper terram & orabat,ut fi fieri gine fed vo. eius qui mifit me. quam.f.
ni negatio,trina negatio eft:&in eo ppo habuit æternus cum patre, Orac trafire
poffet tranfiret ab co hora , & dixit;
icis fito animi remanfit vfqquo amare fles a Hiero.Hebraice & Grace, quia non elì dikincio calicem : quia homo fed ppter qe miſ
Iudæi & Græci.
uit.Hectota fi poft primu gallicantum fur eft reminiſcens :perficit difpenfatio
goga,
inciperet:falfum tres dixiffe viderentur Abba pater, omnia pofsibilia funt nem,& dicit:non qď ego ,volo fed qď
mus lif
bibit qui dixerüt dñm dixiffe:Prius q gallus tibi:traãsfer calicem hunc à me: fed tu.Q.fi moritur mors me non morien.
econ catet,ter me negabis.Itē fi totã ante per p te:fecūdu carnem tranſeat calix:fed quia
non quodego uolo ,fed quod tu ,Et
Jum egiffet gallus cantare inciperet, fuper aliter non fict,no quod ego volo fedqu
fluè dixiffet Marcus ex perfona domini; uenit & inuenit eos dormientes . Et tu.
1.CHiero.Hoc contra euticianos qui
oftpaf Hiero.Sicut dormiunt mente,ita dormiunt corpore. dicunt vnam tatu in Chrifto operatio
prius & gall, bis você dederit:ter me es
alom
negaturus.Sed qa ante primũ gallican ait Petr o:Simon dormis.Non po nem:vnam volūtate:hic aut oftédit hus †Mat.16.d
¿pa's
tu incepta eft:attenderut tres no quãdo manam qnæ per infirmitatem carnis re
nev
-edi eam impleturus effet:fed quando futura: quando ceptura: quia cufat paffionem,& diuina quæ pmpta eft perficere difpenfatio
odat trina.f.cœpit ante gallicantum.Poteft etiam intelligi : quia ante nem. p Sednon quod.Hiero. Vfq in finem non ceffat do
primum gallicancum tota in animo eius fuerit: quis enim vers cere nos patribus obedire:& voluntatem eorum voluntati nľ Matt.16.c.
ūpu bis ante primum gallicantum fit cœpta:&ante fecundum cõple præponere. q CEt ait Petrus &c.Qui dixerat:Et fi oporteat
aculo ta:tamen in affectione & timore animi Petri ante primumgallis memori tecum non te negabo& fi omnes fcãdalizati fuerint ſed
Ind Matth.5.d cantum tota cepta eft:ficut &illud: Qui viderit mulierem ad co non ego nunc triftitiæ magnitudine fomniú vincere non poteft
cepe cupifcendi eam,iã męchatus eft eam.CHiero. Gallus cãtar:Pe= Nico.deLyra. KVenon
tur
trus negat ter.Gallus nuncius lucis fpiritufſanctus eft:Cuius vo
Tuca cein prophetis & apoftolis nos de trina negatione qua dominữ eCAbba pater &c.idem fignificant:tamen vnum eft Græ
dis negauimus noffe;voce ancillæ exterriti exhortamur ad amariſſiz cum & aliud Latinum;In tertia parte principali dicitur:
pate mos fletus poft lapfum:qui malè cogitauimus de deo; malê locu Et ducite
Short tifumus ad proximum:&male fecimus ad nofmetipfos. CHie *aCEthymno.p hoc oftédit op afcedes ad vita artiorê primð
-loca ro.Nota o Petrus negat & tertio negat:fed poft gallus cecinit debet iplorare clemêtia diuina. b CEt ait.Chry. Carnale eft ca Moraliter
gba & difcedentibus tenebris vicina lux nunciata eft,conuerfus ama dere fed diabolicũ eftiacere. c Petrus. Cõiter accidit qillig
rade? P8.21.c rèfleuit:& trinæ negationis fordes lauit lachrymis, hCGeth alijs in ✯tuteſe preferūt turpi” alijs cą dūt,iõ ſubdit: d CAmen

gitur femani.Hiero.i.vallis pinguium.vbi tauri pingues obfederunt di. &c.Etue.in præ.qd ' di.qd interpretatur vallis piguedinis
relat eum; & vituli multi circundederunt eum, i Sedete hic. ideo fignificat humilitate gratiofa,Per hocigitur qd Chrift' ora
Ifido.Separantur in oratione qui feparantur in paffione:quia il uit ibi humiliter fignificatur qď oratio humiliantis ſe veraciter
idor
le orat.illi dormiunt pinguedine cordis oppreffi. k Donec deo eft accepta, Eccl.xxxv.c. Oratio humiliantis fe nubes pene
prid
orem Beda.Cum dominus in monte orat:admonet & nos vt trat &c.Per hoc auté qd dicit dis hic ter oraffe docuit nos orare
BOR
orandofublimia.i.cæleftia petamus.Sed cumin valle;& hoc in perfecte, quia pfectio cõfiftit in tribus.f. principio medio & fine.
a.hic
valle ? iiij * Quicumq
ido
J
 Glof.ordi, Marci
E a CVtnon in:No ait vtnon tentemi tuifi una hora uigilares Vigila
a
Kni,fed,ve no incretis in retatione.i.vt teste&orate,
tatio vos nofuperet,no teneat Itra fuos
caffes.CHierony. In tentationem ftrat tationem.Spiritus quidé prom,
qui orare negligit. Ter difcipuli dormis
unt,ter domin oras fufcitat.Trina dora
mitio tres mortuos quos dñs fufcitauit ,
fignificat.Prim ' in domo fecüdus ad fee
pulchru,terti" de fepulchro . Trina dom
ni vigiliatres pfonas nos habere in orā«i
do docet,& de preteritis & de preferib .
&furis venia rogare. b Spiritusq;
dem . Temerarios reprimit,q quidqd
crediderint putant fe poffe confequi :fed
tu ex mêtis odore confidim ?, tatum ex
ttraditur fragilitate carnis timeam :fed tame fecu
di Apl'm ſpiritu facta carnis mortifice
m². c Dormite.Nota q hoc dicto,
ttradit aliceulu filuit & requieuertit vnde dici
*continuò tur:Suffi.q.regeuiftis.deinde intulit:Ee
ce venit hora &c. d CSurgi.eamus .
Poft rertio orauit,apoftolorú timorẻ
pœnitétia corrígēdū docuit, fecurus ad
paffione pgit, dicés:Sur.ca, Q.nos nõ in
ueniāt timētes,fed vltrò cam⁹ obuiā ,vc
Gene.4.a , paffuri gaudiu & coñdetiam videant ,
eCSig.Hiero. Dat lignú ofculi cu ve
neno diaboli :Sicut Cain obtulitfacrifi
ciữ fubdolũ & reprobati . vnde vinū cũ
aceto in cruce ponut. f Rabbi.Bed .
Impudes &fcelerata cõfidêtia magiftru
trucòfee
vocat, & ofculu ingerit ei quem tradit.
curè 1
Aliquid tame habet devecudia difcipli.
• cedens ad eum, ait : Aue rabbi:
quia no pală eum pfequutorib' tradit, •
t
Pfal.119.a fed figno ofculi.Sufcipi ofculu domin❞
novt docerernos fimtare,fed ne pditio
F
nevideat fugere, Illud etiã complet: Cũ
Ioh.18 .b.
g 8
Num.25 . his qui ode.pa. &c. & CVnus.Beda,
ardore métis & cæ
tera.Sciebat em quãdo Phinees punien
Luce, .f, da facrilegos ,mercede iuftitię & facerdo
tij penis accepat.Lucas aft:quia domin?
Myftice
tā auricu . ſa, cã, Ipſe em pietatis nuqua
obliuifdt,hoftes etiã fuos vulnerari no
patit.Myftice.Docens eos qui in fuæ
mortis cõfenfiōe vuln? aię cõtraxerunt,
fi digne pœnituerüt falutem poffe mere
ri. h Tamad latro.Bed.Q.Stula
tü eft cum gladijs & fuftibus cõprehende
re,qui vltrò fe vobis tradit : &in nocte
quafi licitātē inueftigare p pditorē,cum
quidie in téplo doceat.Sed ideo aduerfu
me cōgregamini in tenebris, quia potes
ftas vrain tenebris eft, i CTüc.Be.Im
pleť qďdixit.op oës ſcâdalizarentin ipfo
in illa note.Na &fi turba permittente
adpetitionedomini fugerüt fcdm loh.
pauoré camē mētis oftēd‹bāt,& ad fugá
pmpdores erat ad patièdi fiduciam.
Be.Tuc difci.& c.Sicut Petr qui ne
gationelachrimis abluit, & confeffione
dominici amoris
extirpa
uit,recupatione corû oftëdit, qui imar
tyrio labut,Sic difpli alijg articulu con
prehéfiõis fugiedo puenerüt, cautelā fu
uaxaem giedi docet eos, quife ad fupplicia min❞
fentiut idoneos:quib" tuti" ett latere,
Summi fe difcrimini opponere, Ita eriam adoles
fcens qui relicta fyndone nud profugit
ab ipns,illoruop' defignat &animaqui
vt fecuriores fint,oia mudana abijciut :
& nudi poti? domino famulari , & mụn
do adheredo materiā tētādi,& à deo res
uocandi , aduerfarijs dare didicerunt.
kAdole,Quis ifte fuericeuangelifta
†caleficbat n 5 dicit,Quia ÿò pl³ ceteris dim ama
adlucem uerit, res ipa indicauit,alijs fugiễub'ipe
donec ab hofte coprehenderetur charis
tatis
Cap . XIIII.Glof.ordi.
ut non intretis in tens
ptus eft, caro uerò infirma.Etite
rum abiens eudem fermone ora
uit,dices , Etreuerfus denuo ins
uenit eos dormietes. Erant enim
• Languefeunt oculi apoftoloră negatione viciną.
Oculi eoru grauati, & ignorabat
quid refponderet ei.Etuenit ter
tiò,& ait illis:Dormiteiam , & re
quiefcite.Sufficit: Venithora: ec
cefilius hominisftradeturin ma
a faga.No à domio cui? amore etiã abfes + Matu6.c
nus peccatoru. Surgite , eamus .
Ecce qui mettradet ppèeft.Et
*
adhuc eo loquente uenit Iudas
Scharioth unus de duodecím ,&
Hiero.Confidit de virtuje feculi , qui defperat
de auxilio dei.
cum coturba multa cugladiis &
lignis mifsi à fummis facerdoti,
bus &fcribis & fenioribus .+ De
· fi timeat.Qtimeat,naturę eft:q& fegt,
derat autē traditor eist fignum .
dicens :Quemcucs ofculatus fue
b në eûté Petr à lōgè fequit,fignificat ecs
ro,ipfe eft, tenete eum , & ducite
tcauté.Etcum ueniffet,ftatim ac
Etofculatus eft eum.At illi mas
a Hiero, Adeft Iofeph vinctus,venditus,a fra
tribus,& ferrum pertranfiuit animameius.
nus iniecerunt in eu,& tenuerunt
eum.Vnus autem quidãde cir
cuftantib us educes gladium per
cufsitferuumfummi facerdotis ,
Hiero.Prædicatio Petri,auditum regni dei abs
fciditaIudæis,
& amputauit illi auriculam.Etre®
fpondens lefus, aitiilis :Tanquã
ad latronem exiftis cum gladiis
& lignis comprehendere me .
Quotidie era apud uos in teplo
docens ,& non me tenuiftis . Sed
i Alijauto fuit lohānes euägeliſta, quiiu
utimpleantur fcripturæ .†Tunc
a Hieró.Adimpletum eft.Blongaſti a me ami.
cum &proximum & notos meos ame,
difcipuli eius relinquentes eum ,
Adolefce
omnes
omne fugerunt
s fuge runt . † Adol efcens
ns
autem quidam fequebatur eum
Nihil indumenti habebat nih folam.
fyndoaem.
amictus fyndonefupernudo: &
Aljas reiecta.
tenuerunt eum * . Atille relicta®
fyndone,nudus profugit ab eis ,
" Et adduxerunt lefum ad fum,
Hiero.Fit congregatio taurorum in vaccis
populorum,
mum facerdotem . † Etconue
nerunt * omnes * facerdotes &
a Hiero Vir duplex animo inconftans eft
in omnibus viis fuis . timor retrahit, charis
tas trakic,
fcribæ & feniores . Petrus au,
0
tem à longè fequutus eft eum ,
ufque intrò in atrium ſummi ſa
· monia,cii quib' qui fedet non pot flere
cerdotis,&fedebat cũ miniftris,
k
&†calefaciebat fe adigne. Sum
mi uerò facerdotes & omne coci
tatis vinculo aftri &
tus dominu fequi nõ
omifit.Nádi tame pfecta charitate has
buit qvel ter fugere potuit. Poffumus
tñ huc Iohaně fuiffe itelligere pre ceteris
dilectu à mio.que eo rpe fuiffe adolefce
tē lõga poſt vita ei” acta indicio eft.Pos
tuit aut hoc fieri,vt ad horã clapf” , mox
fupto veftimento redierit,& fub dubia
noctis luce ſe turbis ducētiû lefū äfi vn"
exipis imifcuerit,& ad pueniret ad arriữ
pontificis,cui erat notus,ficut ipfe dicit.
ICAtil.Sicut Iofeph relicto pallio nu
d'de manibus ipudicæ domine effugit.
Qui aut vul. effugere man" iniqrurelin
quesmete que mudi für,poft lelū fugiat.
m CAbe.qru & prefètia deteftabat &
corpe fieu feruauit i mère. n TSūmũ. Lucæaze,
Caipha , f.qui fc.fm loh.erat porifex ani Ioh.18.2.
illi?.de q colecaneũ ſcribit Ioſeph”,& põ
; merito dignitatis emes † Mat.26.c
tificiū fibi abfq
rata pricipe Romano:qd ergo miru, fi tfymbolu
iniqu" põtifex iniquè iudicar? o CA10
gè.Be.Quia negariõi pxim" , fi Chrifto
pxim" fuiffetno negaffet.In hoc tamen
admiråd eft, qď dominữ nõ reliqt etiã
deuotiois eft:qd negat,obreptiois eft: Allegoricè
poeniter, fidei eft. Alle Quad paffio
clefia quidé fecuturā domini paffionem
fed lõge differéter, eccha em p fepatitille tRabby
pecchia. pAtriữ.Hiero.Atriūī, ſecu- rabbi
laris cicuit eft, Miniſtri dæmonia funt.
Ignis defideriu carnale,cũ quib” qui ma
net,flere påã nō valet. q Et calefa
ciebat fe.Beda.Eft ignis charitatis:de q
dicitur:
& quid Ignem veni
volo nifi mittere in
vt ardeat?Eft terram
etiam cu
piditatis,de q dicit :Omnes adulterates +Mar.16.e
velut clibanus corda corum.Hic fuper Lucca.f.
crederes defcēdēs,varijs liguis eos dñm Joh.18.b.
Klaudare Ofce7b
NicolausLe Lyra.
bCEt ducite eum cau.ne fortèra
piatur de manib''veſtris: quia ppls cõis
habebat deuotione ad cũ. d ŒÂdolef
cens autem.quia ifte no noiať hîc ideo
dicut aliqui op fuit lacob" frater domini †Mat,26,f
10
nior erat inter apoftolos.Alij autem die
M
cunt, fuit iuuenis de illadomo in qua †Adoleſce
comederāt pafcha, e Amictus fyn culus
done id eft vefte linea. f Super nu
do.f.corpore:quia no habebat alia ve
ftem.In quarta parte principali diatur: Moraliter
Audiuimus adoleſcé
a CQuem cucs amicitiae fignis pro tulk
ditores vrunt,vt eorü dol'lateu'pagat.
cEtam.Hoc fignü fuit de métis au
reludçoru amputada,ficut patet p effe.
Au:qa nihil audire volunt defalute fua.
g CAt illere fyn.nu.profu.ab.Bd ,
Qui vult fugere inan" iniqru,relinqués †Mat.16.f
mente que mudi funtfugiat ,poft Chris Lucæ.z.f
ftü:ficut lofeph.relicto palho fugit de Ioh.18.b.
dominęmanib" impudice, h Petrus
aute &c.Bed.Meritò à longè fequebat
qerat de pximo negatur", no em nega.
repoffet,li Chriftus pximus adhæfillet
ENT
i Etfedebat.Hierony.Atrium facer
doris elt circüitus fecularis, Miniftri dæs
peccata.Ignis auté defiderium eft carnis
C Summi uerò facer.&c. Modus Mat
aureiudiciuiniquoru eft aduerfus inno. Lucæg
centes querere feftimonia &recipe falſa
*Summus
 Glof.ordi. Marci Cap.XIIII . De Lyra 17
;
A laudare docebat.Ille in atrio Caiphę inftin&u maligni (piritus enim Iudæi,gentiles,hæretici,mali, catholici,humilitatem domi Ç
accenfus,ad negandum ac blafphemandum dominu pfidoru lin ni contemnant:eius tamen inuiolata permanet caftitas víc ad
guas armabar.Quod em ini in domo maligna fynod" gerebat conſummationem feculi in illis quos fors electionis inuenerit.
hocignis in atrio inter frigora noctis accenfus figurabat. Qui k Qui oes. Hie. Quo reatu fuo noftrum reatum folueret,&
P8.118 huiusignis in pretorio flāmā extinxit,dicat:Fact fuficut vterin velamen facieifuæ velamen cordium noftrorum auferret : & fpu
pruína &c. In qbus aut flāmā charitatis tis fufceptis faciem animæ noftræ laua
Mar.24.a vitioru flumina obruerüt,à dño audiāt ret,& colaphis quibus in caput pcuffus
Qm abundat iniqtas, refrigefcit charis lium querebant aduerfus lefumte eft,caput humani generis qd ' eft Adam
tas multorum.Hoc frigore torpens ad ftimonium , ut cum morti trade, fanaret:& alapis quibus expalmatus eft
hora Petrus,quafi prunis miniftrorum 2 Mentita eft iniquitas.fibt , vt regina aduerfus Ios maxima laus eius à noftris manibus &
feph,facerdotes aduerfus.Sufaunam,fed ignis fine mates P8.46.a
Caipha calefieri cupiebat: qa tpalis co ria defecit. labis plauderet. Vnde; Omnes gentes
modi folauu pfidoru focietate quære plaudite manibus.Et crucefua, crucias tautem
rent,nec inueniebant . Multi tenim
bat.Sed refpectus à dño cum igne perfi a tum noftrum folueret,&morte fua,no
falfum teftimonium dicebant ad
tæqua,fufdorũ corpore,tum infidelitate reliquit + ftram necaret, quiaferpente de virga fa
ficiècia,aut mente.Et poſt reſurrectioné dni,fancto uerfus eum , & conuenientia teftis to,alij abforpti funt ferpentes. Vnde:
&
bona ignerecreatus,fundit? exceffum trinæ a Qyod variatur incertum eil. Ero mors tua &mors,&
6 morfus tu? ero Ofeenz.d
!! negationis trina dilectionis confeffione monia non erant.Et quidem furgen inferne,Opprobria eius noftrữ obftru
purgauit.Tuncenim completa illa me tes falfum teftimonium ferebantad xerunt opprobrium .Vincula eius nos
morabili captura pifciu, cu veniret ad liberos fecerunt.Corona fpinea capitis
uerfus eu , dicentes: Quoniam nos
dominũ,vidit cũ diſcipulis fuis prunas a Dominus dixit Soluite vos eius,diadema regni adepti fumus. Vul
pofitas & pifcefuppofitu & panë: mox fed non ego, quia nullus debet ſibi inferre mortem. neribus eius fanarifura", Sepultura ei?
fui cordis arcana prunis inflamauit audiuimus eum dicentem : † Egỏ refurgimus.Defcenfu eius ad inferos as
amoris, a CFalfum tefti.Bed . Falfus fcendimus ad cælos.Hic inuenitur mel †Mat.26.
diffoluam templum hoc manufa
eft qui nōin code ſenſu dicta intelligit Hoc addunt, vtproprie de templo iudaico videatur in ore leõis mortui.Hinc pphera: Quid Ioha.2.d
quo dicunt.Dñs enim dixerat de teplo dixule.
retribua domino pro oibus quæ retris Iud.14.b
tper corporis fui:fed in ipfis verbis calunian ctum , & poft triduum aliud non buir mihi.Velare fa . &c.Non vi Pfal.is,a
tur paucis additis vel mutatis. Mos Dominus dixit, ſuſcitabo, viuum animal lignificaus fcelera eorú non videat,fed vtipfi quõ
&fpirans templum .
hæreticoru eft,vmbram de veritate tras dam Moyfifecerunt ,à fe gratia cognis tneficqde
here.Ille no dixit quod illi dicunt,fed fi manufactum ædificabo . Etfnones tionis eius abfcondant.Hoc velamentu
1 mile verbu:Vt de templo corporis fuí rat conueniens teftimonium illoru . vfo hodie manet fuper cor cori,qd ' in
1 Chriftü credetibus eft ablatu. Vnde co
qd poft triduum refufcitauit,dominus Et exurgens fummus facerdos in
dixit:Soluite vos,fed no ego:quia null moriete velu tepli fciffum eft,& fancta
medium interrogauit lefum ,dicens
debet fibi mortem inferre.Hoc addüt, fanctoru arcana patefacta, m Pro
vtpropriede teplo Iudaico videatur dí Non refpondes quidquam † ad ea phetiza.fecüdualios.Quis te percuffit †Quid ifti
ed ret

xiffe.bCEtexur.Irat”,qa nõ inuenit
a locũ calūniæ,motu corporis infaniam
mētis demoftrat. c CÑo refpondes
&c.Ad refpofum prouocat, vt ex quas
A
quæ tibi obijciuntur ab his? Illeau Hocfaciunt in cotumelia eius q fe pro- aduerfum
a Sicut ouis ad occiûonem ducitur,& obmutuit & pheta volut haberi.Sed diſpeſauit hoc, te teſtāturs
filuit a bonis . Taciturnitas Chrifti apologiaadęfoluit. vt nos ad tolerādā pro eius nomine ira
tem tâcebat , & nihil refpondit . †

rifionem præpararer,qui pro nobis fus †Mat.16. f

·

libet occafione fermonis locu accuſan
53 **
. di inueniat.lefus aūt nō rñdit:ga preui
La B dit qdquid rñderet in calūniam verti.
Mend dTu es Chri.Hic.Qué expectabat
Geñ,17, a àlōgèno videbat pperlicut Iſaac cali«
gānb" ochs,Iacob ſub manib? no agno
icebat,fed lōgè poft de eo futura canit.
CEtuide.Sacerdos interrogat filiu
2
Rurfumfummus facerdos interro, ftinebat. n Alapis eu cæ.Bed. Qui Luc.az.g
tunc cafus eft alapis , & nunc cæditur D
gabat eum , & dixitei. Tu es Chri
b blafphemijs falforum Chriftianorum .
ſtus filius dei benedicti.lefus autem
Qui confputus faliuis infideliū,nūc væ
a Hiero.vt inexcufabiles fint. b Be.Marcus
Egofum Matheus:Tu dixıftı:quod idem eſt. fanis fidelium opprobrijs exhonoratur
· KPEccum
dixitilli: Ego fum ; & uidebitis fi
Hiero.in vita regnantem fempiterna & Viriate di ™ ina
lium hominis fedetem à dextris uir, Nicolaus deLyra.

5 de:lefus refpondit filiữ hominis,vt itel

ligamus eundé filiu dei effe & filium ho tutis dei , & uenientem cum nubi,

=0 minis,ne quaternitatem faciamus in tribus cæli . Summus autem facerdos aCAudiuimus eum dicētem:

top' habe nitate; & homo in deo, &deus in homi fcindens ueftimenta ſua , ait: Quid Ego diffolua templum hoc manu
ป .
mus teftibone fit, f CA dextris. uir. Quia hus factum &c.Falfum enim impofuerüt
บ adhuc t'defideramus teftest Audi ei,quia hoc no dixerat, vt habetur Ic. Mat.6.g
miliauitfeipfum factus obediés vfqz ad
Je
hannis ,fed fic dixerat : Soluite teplū Luc22.g
24 Phil.2.a morie:ppter qd & deus exaltauit illu, ftis blaphemiam:quid uobis uide,
t
& dedit illi nomen'qd eft ſuper oë no tur ? Qui omnes condempnaue hoc &c. prædicens mortem fua,in qua
42
men.g¶Cũnubibus cæli.Hic, Afce
Ela 9,2 corpus eius quod erat templuin deitas
dizinnube ,cữ nubevenieti.cũ corpore runt eum effereum mortis.Et cepe tis folutü eft. Et fi de materiali templo
t a SIdeo. b Faciem meam non auerti a confpus
folo fuo qd affumpfit à virgine afcédic entibus in me. Vt nos lauaret. intelligatur,adhuc falfum impoſuerut,
I
& cũ multiformi ecclefia , quæ eft corp quafi abfolute dixerit:quod tamen dixe
runt quidam confpuere eum & uela
ipfius & plenitudo adiudicium ventus a SV₁velamenta cordiumauferret. b SV4 ca rat conditionate ,&ideo benefubditur:
· put noftrum quod adam eft fanares.
rus eft,ficut dicit Matthæus:Cu autë ve · Etno erat cóuenies teftimonium
Mat,24.c neritfilius, hominis , & omnes angeli cũ rè faciem eius . & colaphis eum ces illorum. blefus autēdixit il. &c.
co &c. h Summus autē facerdos. a sopprobrijs exhonoratur. Interrogatus de veritate diuinorum res
M
Beda.Eade rabies quæ prius de fedeexs dere , & dicere ei : prophetiza . fpondet qui prius in alijstacuerat, quia
SVt applandamus ei manibus . Dedi maxillam de diuinis non debet ita taceri vericas
cufferat,ad fcillionëveftiu prouocat,vt meam alapis.
1
oftendat
didiffe,&iudæos facerdotale
fedem vacuã gloria per
effe.Mos Ius Et miniſtri alapis eum cedebant . fi interrogetur ficut de humanis . In
quarta parteminusprincipalidicitur fic
deorú erat,cu aliqd blaſphemię,& qua chNam &
Act.14.c fi contra deum audiunt,fcindere veſtimenta: Quod etiam Paul *cCSummus autēfa.fcin per hoc fuit,fignificatum , quod Moraliter
&Barnabas cum in Licaonia quafi dj honorarentur, fecerunt. prefcindendum erat facerdotium iudeorum,ficut & ftabilitas fa
iCVeftimenta fua &c.Hiero.Hoc eft Ephod in quo Iudæi cerdotij chrifti:per hoc quod eius tunica etiam à crucifigentibus
habebant honorem ,amilerunt.Hic adeft Samuel fciffo palho de eum nofuitfailla. d CEt coeperunt quidam confpuere
1.Reg. 15. fmanu Saul:id eft regno.Milites gentiles non fcindunt tunicam eum &c.Hiero .Vefpuraminibus fufcepus,faciem anime noftre
Ioha.19.d Chrifti,fed facerdos fcidit facerdotij fui dignitatem. Magno lauaret,& velamine faciei fuæ velamen codium noftrorum au
myſteriofactum eft,vijin paſſione domini pontifex fua veſtimē, ferret, e CEt colaphis eum cedere , & dicere ei : pro
ta fcinderet:cum domini tunica nec à crucifigentibus militibus pheti. &c. quibus in capite percuffus eft, caput humani genes
fandi potuit.Figurabatur enim,q facerdotium Iudæorum pro ris quod eftAdam fanaret. CEt miniftri alapis eum cede
fceleribus pontificum effet fcindendum. Soliditas verò ecclefiæ bant.quibus expalmatus eft laus eius maxima manibus noftris
quæveftis eft redemptoris fui, nunc valet dirumpi, Quamuis fabijfo plauderet.vc dicitur; Omnes gentes plaudite manibus. Pfal.46.a
* V *Etſta:im
 Glof.ordi . Marci
Ka Etcu effet.Ancilla primü Peru
E prodit,cu viri magis poffent eu cogno
Mat.26. fcere,vt & iftefex in mortedomini vi
Luc.a2.g deaf peccaffe,& ppaffione dñi redime
Ioha.18.c ret.Et ideo mulier, prima refurrectiõis
accepit myfteriü,& midata cuftodit, vt
vetere præuaricatiōis aboleret errore,
+Nec no b CAt ille.Nota, negar Chriftu q
uineqfao fe negat ei? effe difcipulu,Dñs enim nõ
Mar.26.g dixit:Negabis te difcipulumeu ,fed me
Luc.22 . negabis.Negauit ergo eu cu fe negault
10.18.9 ci" effe difcipuli, cEt exijt fo. &c.
Hiero,Petrus fine fpiritu, voci ancillæ
ceffit,cũ fpū,necregib" nec principibus
terræ cedit, Prima ancilla tirubatio,ſe
çūda cõfenfio,terti” vir: a& .Hæc triną
negatio quã abluit per flet" verbi Chri
fti recordatio,Tuc aut nobis gallus că
tat,cu prædicator ad cõpuctione corda
noftra reuocat, Tunc incipim? flere,cũ
ignimur intus p fcintilla fciétie,& foras
deteftari, eximus extra qd fuimus, d Gallus
deuouere , cãtauit,De hoc gallicantu alij tacent,
†nānoui nõtame negar,ficut & alia multa quæ
† fecun lò, ali dicit, ali prætereunt. Nam &
Iterum gali.Be.Eade lingua Galileis & Ierofo
Mar,26 g lymitis eft,fed tame quæcuc puincia
Luc, 22. & regio habet proprin loquedi fonum
tprorupit que mutare no poffit.Vnde cu apoftoli
in fletum, oibus linguis loquerent,inter alios etia
qui habitabant Iudæã dixiffe referunt,
Adb None ecce ofs ifti qui loquunt Galilæi
funt: & quo.n.a.v.l.n.i qua nati fum?
Mat.17,ª Er Petrus loqués fratribus in lerufale
Luca ait:Noru factu eft oib² habitãtib' inIes h
Joha 18. rufalé,ita vt appellaret ager ille lingua
Adul. coru acheldemach:qdiodr:ga nomen
illud aliter Lerofolymitę, alter Galilæi
F fonabat, f Et recor.Be, Petr noctè
negat ad gallicantupœnitet.In die que
tertio negauerat,fe tertio amare profef
fus eft.Qem in tenebris obliuiõis ers
rauit,fperare ia lucis rememorariõe cor
i
*Mat.27.Þ rexit, & cius iã adepra prefentia plenè to
tu quidquid mutauerat,erexit, gŒEt
a coepit.Bed .Qua noxia prayorũ collos
Joha,18 . quia inter fideles:hoiem fenegauit nof
fe que inter codifcipulos in filiu dei fue
rat cõtellus,Sed in atrio Caiphe poeni
tētiã agere nō põt: egrediť foras(vt alij
çuāgeliſtæ naṛrãi )vt ab impijsfecretus,
negationis culpâ liberi" abluat fletib",
GLOS. ORDI.
Tcofeftim &c. Ca.XV,
Mat.17.b
Segiuin.Iefum. Mos erat
Luc.zz.c
Iudæis,yt que morti adiudi
Lohã. 8.g caffent, vinctu iudici trades
J tuor.qa priò,Chriftus gētili iudici præ
rent. Et notandũ ,q no tuc primu liga.
uerat,fed mox cōprehéfum nocte i hor
to,vt lohanes dicit:& fic adduxerut eu
Johã,18.b
ad Annā primũ.Hier.Adeft Sanfon
Judic.16 . vindus a Dalila , Sanfon interprætatur
Tacclamaf
fol coru qb" occubuit foli meridie.Da
fet
bla, firula interpretara.fynagoga quæ
fitule more limpidū liquore no tenet,
& qfghas immudas colligit, Sanfon nr
maxilla verbi fui inumeras cateruas lu
dæorü & dæmonũ hic fternit, & fonte
perennis vitae fitictib" nobis,i,corpi fui
aperir. Tu es rex Iudæoru. Cum
Mat.27.bPilatus nihil criminis interrogat nifi an
Luc.23.c_fitrex Iudæoru: arguit impictas eorü,q
turbam ,utfmagis Barrabã dimitte
Joha.18.g nec falfo qdem qe obijciat inueniunt .
kTudicis.Sic téperat refponfum: ret eis. Pilatus aute iterum refpon
yt verum dicat:nec tame calumniæ pas
dens,aitillis:Quid ergo uultis faci
tei que di teat.Et nota, Pilato giuitus fert fenté
citis regem tiã, aliqua in parte refpoderit.Sacerdos
amtregiludeorum .At illiiteruc
tibus autemau erunnt
Cap.XV.
Etcü effet Petrus in atrio deorfum ,
Titubatio.
uenit una ex ancillis fummi facerdo
tis, & cum uidiffet Petru calefacien
tem fe,afpiciens illum,ait:Et tu cum
Jefu Nazareno eras.At ille negauit
dicens: Neq fcio,neque noui quid
' latrone,pfaluatore interfectoré eleges
dicas.tEt exiitforas fante atrium ,
a Prædicator qui dicit:Vigilate iufti & nolite peccare.
& gallus cantauit . Rurfus autem
a Confenfus. Non que prius.Vnde Matthæus;
Vidit eum alia ancilla.
cùm uidifferillu ancilla, cœpit dices
recircuftantibus: quia hic ex illis eft.
At ille iterum negauit, Et poft pufil
JAЯus.
lumrurfus qui aftabant,dicebat Pe
tro: Verèexillis es, nã Galileus es*,
Illeautem cœpitfanathematizare&
iurare, quiatnefcio hominem iftum
quem dicitis.Etfftatim iterũgallus ▾
cantauit . Etrecordatus eft Petrus
uerbi quod dixerat ei leſus :prius c
cantetbis ,ter menegabis.Et
gallus cantetbis,ter
Compungl
† cœpitflere,
Cap. XV .
Vide fint folliciti in malo
totanode vigilauerunt vt face
rent homicidium .
†Tconfeftim mane d
cofiliu faciêtes fum,
mifacerdotes cũ fe
nioribus & fcribis
& uniuerfo concilio uincientes les
a Non folum ad Pilatum,fed etiam ad Herodem
duâus eft, vt illuderet ei vterą,
fum duxerunt & tradiderüt Pilato.
Et interrogauit eu Pilatus : Tu es
rex ludæoru.Atillerefpondens ait
illi;Tudicis.Et accufabant eufum
mifacerdotes in multis.Pilatus au
tem rurfum interrogauit eu,dicens:
1 defcribit Chrifti paflio p geti tqua ad
Nonrefpondes quid ? Vide † in
a Ne crimen diluens a pre
fide dimitteretur, & crucis vtilitas differretur.
quantis te accufant . lèfus autem
amplius nihil refpondit,ita ut mira
returPilatus. Per diem autem fes
ftum folebat dimittere illis unum
exuinctis quemcucs petiffent. Erat
autem qui dicebatur Barrabas, qui
cum feditiofis erat uinctus,quiin fe
ditioefecerathomicidium . Et cùm
ſis
tafcendiffet turba, coepit rogare fis
cutfemper faciebat illis.Pilatus aus
tem refpondit eis, & dixit : Vultis
dimittam uobis uobis regem Iudęs
orum Sciebat enimqpfper inuidia
tradidiffent eum fummifacerdotes.
g traditi funt Romano exercitui qui fal
† Pontifices autem concitauerunt
SHircum emiffarum.
T la
: Crucifige eum. Pilatus
De Lyra
tibus aut & principib refpõdere nolue G
rit,indignofos fermone fuo iudicauerit.
ICVide in quan.Ethnicus condenar
Iefum ,fed cauiam refert in populu lus
dæoru.Videin quatis &c. m Ve
magis Bar.Be.Adhæret Iudæis vfq
hodie petitio fua:quam toto labore im
petrauerit.Daca em optioe fibi, p lefu
rūt.Meritò ergo falute & vita pdiderūt † in vefti
& latrocinis ac feditionibus intātum feb ulu atrij
fubdiderüt,vt regnữ & patria perderét
&libertate corporis & aiæ nunc recis
perentan Pilatus uerò . Multas oca
cafiones dedit Pilatus liberandifaluato
reprimò iufto conferens latroné, deins
de inferes.Quid ergo uultis faciam
regi lu. Cüq rñdiffènc; crucifigať :nõ
ftaum acqcuit :fed fcdm fuggeftione
*Et loque
vxorisque mádauerat ei(vt Matthę? di la tua fins
ct) Nihil ribi& iufto illi rīdēs ait: Quid vf cōuenit
em mali feci ?qd
' dicëdo Iefu abfoluit
Mar.27.b
Nicolaus deLyra, Aitilli
a Nã & Galilæus es ,Licet em
effet vna lingua oẩm Hebrçorūañ lecũ
dū varias ptes Iudçæ variabať i aliqua
pprictate:ficutlingua Gallica in Picars
dia & i Normadia p qua paipitiloğla
deq natiõe fit aliqs b Coepit ana.
i.maledicere fibiipfi fi cognouiffet lefit
vñ anathematizatio fignat iuratione q
ep execratione.f.qñ aliqs ipcat fibimet
iplimali poene fi itafit ficut impōit ei
*CCEt fta.Hie.Gallus lucis nüci qd Moraliter
t",cui? voce in pphe
eftnififpirituffan&
tis & aplis nos de trina negatiõe excitas
mur ad amariffimos poft lapfu flet , q
malè de deo cogitauim”,& malè locuti
fum'pxio,& malè fecim" ad nofipos
In capi.xiii.vbi dicit in poftilla:Abs H
bapater idé fignificant in vnum &c.
Abba eſtpro
ADDITIO. priè noměfy
rum ,id eft chaldaicum,& frequéter ha
betur in traflatione biblia chaldaica.
NIO.DE LY. Ca.XV.
Tcófeftim.Hiccõfequéter
ca
uerfum te
escofummata.Et priò deſcri
bitipli Chrifti crudelis occi "teftantur
fio.Scd'ò er? fidelis & deuota tumulas
Diuifio
tio,ibi;Et cu ia fero ellet factu . Prima in
duas:quiapriò defcribit Chrifti iniqua
cōdēnatio.Scdò ,iniquę fniæ executio,
ibi:Et pofte illuferut ei. Prima in quas
fentat, Scd'ò ,ab eo examinať ibi:Eciters
rogauit eu Pilat?.Tertiò,ei” innocentia
declarat,ibi: Per diē āt feſtũ.Quartò , ini
què cōdénat,ibi:Pilat aut volens facile
facerepopulo.Sententia iftarũ ptiū pas
tet ex dictis Mat.xxvij.vbi iſta ponūtur
code ordie à principio illi ca.vfq ; ppe
mediữ:tñ aliq fūt ibi iterpofita que hîc
omittuni qa Marc"breuitati ftudebat ,
vt dictum fuit à principio libri huius.
Poftail propter
Moraliter. e CEt interroga , lufti Moraliter
uatorem tradiderunt Romanoru pro tpotius
fidi. fCIta ut miraretur Pilatus . ſ.
de eius patientia quem audierat peritū
in lege &potente ad omnia refpodere.
g Pótifices auté &c.Adhuc enim
hodie aliq magis nitunt faluare & etia
promouere malos homines bonos,
*Pilatus
 i
rd r di
Į o i
f. c .o
o a
r
a
p V of 8
ueG Gl . M C . X . Gl . 11
4 Aa CAtilli magis.Dauid: Circudederut me ca m.&c . Efa . Ex natauit.Hic adeft Ionas de ligno nauis foris & in mare ventrec C
! pectaui vtfaceret iudiciu:fecerut autem iniqui.& iniuf.Hiero.Fa cæti triduo miffus , h CVt cru.Hier.Ipfa crucis fpecies quid eft Ion.x.&.2.
Pg.21.c &a eft hereditas mea mihi ficut leo i filua :dedert fuper me você nifi forma quadrati mundi ?Oriens de virtute fulget,arcton des
Efa.s.b fua,b Barrabam & tra.Hieroni,Hi funt duo hirci.vn" apo xtera tenet,aufter læua cõfiftit, occides fub plantis firmatur.Vn
Leuit.16.e peius.i, emillari? cu peto populi in defertũ iferni abſolut? dimics de Apoftolus: Vt fciamus quae fit latitudo,lõgitudo, fublimitas Ephe.z.d
tit. Alter ppctis abfolutoru, vt agnus & pfundu.Aues i forma crucis ad ethe
occidit. Pars dñi femp mactat.ps diabo a Quoddicendo lefum abfoluit. ra volāt,homo adorat & natat i forma
li,q eft magifter eoru effrænatain tarta crucis,nauis p maria antenna cruci affi
uerò dicebatillis: Quid enim mali
ra præcipitat, c Clefum fla.Vt nos à a Infanię fuç fatiffacientes,non interrogationi milata fufflat.Tau lřa fignum falutis &
tabūdāti , flagellis liberaret.vnde: Flagellu no apa refpondentes prefidis. crucis demoftrat.i CEt an. Bed. Ipfe Io.19.c
A

P8.90.b pro.ta.tu.Cu pri diceretur : Multa fla fecit:At illi magis clamabant : Cru domin' primò cruce fua portauit,ficut
Po.31.c gella pctoris.Bed.Iefum fla.cæ. Cæ₁ 2
cifige eum.Pilatus autem uolens fa Iohanes dicit,Poft ifte Simo,de quo &
Ioha 19. a fus eft ab ipfoPilato.vnde Iohanes.Ap btisfacere populo dimifit illis Barra alij dicut:& hoc fatis cogruo ordie my 1.Pet.2.d
,
prehendit Pilatus Iefum & flagellauit . a Hircum emiffarium . a Pro peccatis occidenda. fterij.Chriftus em paffus p nobis,nobis
Et poftfubiuxit: Et milites plecteres cobam,& tradidit lefum flagellis cæ, re.ex.vtfe.ve.e. Et quia no Ierofolymi
rona de fpinis &c.&militib" illudendu SVt nos a cruciatibus liberaret. ta,fed Cyrene" à ciuitate libye rectèper
præbuit.Qd ideo fecit, vt eius poenis & eu gêtes fignant,qui quonda peregrini + Mar.27.b
fum, fut crucifigeretur .+Milites au
opprobrijs faturati vltra morte no fiti & hofpites teftamêtoru, nuc obediédo Roma.8.c
rent.d CEt indu.Bed,Matthæus ita: tem duxerunt eum in atrium præ ciuesfunt& domeftici dei ficut alibi:
tquod eft
Mat.27.c Et ex.eu chla.coc.cir.ei : qd
' ide eft.Pro torij , & conuocant totam cohor Hæredesquidem dei,cohæredes autem prætoriu.
regia enim purpura data eft ei chlamys a a Gentili ecclęfia. Chrifti.Vnde: Simon obedies ,Cyrene"
ab illudentibus :& eft quędã rubra pur tem ,& induunt eum purpura , & + hæres iterptat.Et nota, de villave
†círcupo
nire dicit.Villa enim græcè, pagos ,vne nunt.
pura cocco fimillima.Pot etiam videri, imponunt ei plectentes fpineam co
Marcus purpura comemorauit, quã a SVt reges efficiamur. de paganos appellamus,quos à ciuitas
chlamys habebat , quis effet coccinea. b
ronam: &cœperunt falutare eum . te dei alienos & quafi vrbanæ cõuerías
Et indu.Veftimētis fuis nudatur.i.Iue tiōis videm exptes,Sed de pago Simõ ↑Mat.27.d
dais:purpura induit.i.getili ecclefia de +Auerex Iudæorum. Etpercutie , egrediës crucê lefu portat,cu popul ? na lohã.19.a
amaris populis collecta.lté ea fcãdaliză bant caput eius arundine , & con / tionu paganis ritib' relictis veftigia do
te exut ,in fine Iudaica rurfum induit fpuebant eum, & ponentes genua a minice paffiõis obediéter amplectitur.
Roma.II. plæbe.Cu em plenitudo gētiūgêtiu fubintra CHie.Simon gportat cruce i angaria.
dorabant eum.Et poftquam illu,
+Mat.7.d uerit,tüc ois ifrael faluus erit. Quia rex hic eftq laborar p laude huana. Cogit
Gentili ecclefia.
dicebat, & hoc facerdotes & fcribae ipo euhoies huic labori quen cogit timor
ferunt ei, exuerunt illum purpura ,
nebat,qa imperii in populo vfurparet, vel dilectio dei. k Patre Alex.Mas
FIudçis.
illudedo induût purpura qua reges vtū gnæ opinionis Simo ifte videt effe,cũ
& induerunt eum ueftimentistfuis :
tur, p diademateſpineã coronã,pro fce STanquam fraterCain, Abel in agro. &filij eius tac noti oibus ex noie defi
†proprijs
ptro regali calamũ donãt: ficutMarthe & educunt illum , ut crucifigerent gnant.Hie.Alij per merita patrufuo
dicit.Et adorat quafi regem &c. Si= d rū comemoranť,alij p merita filiorum .
Mat.27.c
cut Caiphas nefciesdixit: Oportet enim eum . Etangariauerunt quempiam Hic aute Simo q cruce in angaria pors † Mat.27.d
Iohã.n.c vnuhomin ě mori ppopulo: ficmilites
prętereuntem Simonem cyreneum tat,filiorufuoru meritis q erat difcipu Luc.23.d
¡ k C
B oia myftice nefcientes faciût . Purpura : * uenientem de uilla,patrem Alexan li comemorat.Per hoc monent in præ- Hiere.11.c
caro eius rubra paffionibus.vnde.Qua fenti vita patres adiuuari pmerita filio
Efa.63.a dri & Rufi,ut tolleret cruce eius . Et
re rubrũ eft indumentű tuu, & ve.t.fi.
rufuorü,vt popul" Iudaic' p příarcha
cal.in tor.Spinea coronã portat, qap perducunt eum in † Golgotha lo ru,pphetarii, & apforü merita fæpe co
tgolgoltha
' cum:quod eft interpretatu Caluarię
nobis factus mortalis noftra fufcepit de memorat.De amaritudie em radicis fur ‫גילגיל‬
licta.Vnde:Ecce agnus dei, ecce q tollit a Amara vitis,amarum vinum facit, & propínat Iefu git dulcedo oliuæ,Vnde Hier. Oliuam
vnde:Dederunt in efcam meam fel.& in fiti meapotaue ‫תא‬
Iohã.I.d " petā mūdi.Qď autéſpinæ peta fignifi runi me aceto. vbere,pulchra,fructifera,fpeciofam vo
Mat.27.d retdñs fic oftendit . Terra tua fpinas 011 cauitdominus nomen tuu.1 CCalua
& locus . † Et dabant ei bibere myrra ! 10.Hie.Tradut Iudei, q in hocloco mo Geñ.22.c
Gen.3.d tri.ger.tibii, confciétia tua, pûctiones
##

tibi & aculeos vitioru pcreare no ceffa
bit.Qď verð ſecudum Luca apud Herodė alba vefte induitur,
Luc. 23.b &fecundi alios à militibus Pilati coccineo vel purpureo habitu
induitur.in vno innocentia & humanitatis caftitas,in altero ex◄
primitur veritas paffionis,per quã venit ad gloria regni immor
talis.Purpura enim & paſſioné & regnüfignificat. Sed qa vt ait
3 Gal.3.d Apoftol": Quotquot baptizati eftis,Chriftu indui, & Efa.His ve
Efa.49.c lut ornamēto indueris.Poteft in vtroq habitu probrofa quidē
inimicoru iudicio,ſed domini electiõe gloriofiffima multitudo
electoru defignari,quæ in martyres cæteros fideles diftinguit.
Alba vefte induítur, cum munda confeffione iuftorum circun
datur.Purpu ra vel cocco veftitur, cum triumpho glorioforum
1.Cor.11. a martyrum gloriatur. e CEt percutiebant caput eius arữ
dine &c Caput Chrifti deus eft.Caput ergo Chrifti percutiunt
qui eum denegat effe deu.Et q fcripturæ autoritate errore fuum
defendunt(ga fcriptura arudine folet fieri) quafi arūdine caput
cius feriut.In facie ejusfpuunt q præfentia gratiæ ei? execrand is
verbis ex interna cæcæ mētis inſania cõceptis refpuunt, & euin
carne veniffe negat, fCAdora.eu.Quafi falfo fe dixiffet deu.
Sed hodie(qd eft grauioris infania) quidã eu certa fide vt deum
veruadorant,fed puerfis actib' mox verba ei? quafi fabulofa de
Gene.4.b fpiciunt,ac pmiffa regni illius tpalibus illecebris poftponunt,
Ibide, 22.cg CEteducunt illum,ut cruci.Hiero. Hic educitur Abelin
35 Ibidē.37, e agrum àfratre vt perimatur.Hic adeft Iſaac cũ lignis,& Abrahā
Nub cum arieteinter vepres herente.Hic adeft Iofeph cum talari tuni
Ibidē.13.b calita fanguine.Hic adeft Moyfes cu virga & ferpente fufpenfo
Reg.6.a in ligno.Hic botrus in ligno portatur.Hic adeft Elife? cu ligno
adquærnedam fecurim quæin imo demerfa eft:& natauit ad li
gnum.i.genus humanum: quod à ligno vetito in infernumceci
dit,per lignum crucis Chrifti &per baptifmũ aquæ ad padiſum
natauit
tis,immolat” fuerit aries p Ifaac, vt ibi
decaluetur Chriftus.i.carne fua fcilicet ludça carnali feparet.Be.
Extra portã trūcabant capita dānatorũ,& caluaria decollatoru
loca dicütur.Ideòibi crucifixus dominus,vt vbi erat area dãnato
rum,ibi erigātur vexilla martyrũ.Et quoniã pro nobis factũ eſt
maledictu crucis & flagellatus & crucifixus pro falute oim quafi
noxius inter noxios voluit crucifigi, m CEt dabant.Be. Mac
Mat.17.d
thæus,cũ felle mixtu, qd
' idè eft. Fel enim p amaritudine pofuit.
Myrrhatu enim vinữ eſt amariſſimum:q fieri poflit vt & felle
& myrrha amariffimum redderent vinum, CHierony. Et da
bant &c.hoc aceto fucus lætalis pomi abftergitur.Etnon acce
Pfal.68.a
pit.id pro quo patitur.vnde de eo.Q no rapui tuc exolueba .
Et no ac
NicolausdeLy.
Poftq.Hic cõfcquêter defcribit inique fnia late in Chri
ftuexecutio:vbi priò põit ipfius Chrifti iudicati crucifixio.ſcďd,
crucifixi illufio,ibi.Et pręte.blafphemabāt.tertio,illufi expiratio
ibi: Et facta ho.fexta.fnia iftaru ptiu patet ex dictis Mat.xxvý.ex
ceptis quæfequūt. e ¶Patre Ale.Hic dicit Hie.qp nomë iftius
Simõis hic exprimitrōne filiorü fuoru q erant difcipuli Chrifti,
fCEt da.Dicut aliq,q iftď vinữdi myrrhatu ex pprietate myr
rhæ que é valde amara;iſta tñ amaritudo cauſabať ex admixtiõe
felf.Alij aut dicut,q no folü fuit ibi mixtio fellis,fed etiã myrrhę.
Et no ac
a Pilat át.Sic faciut mali iudices p fauore humano iufti
cia fubuerteres. bCEt coe.itafaciut multiin ecclefia, deuote fa Moraliter
lutãtes eũ in apparētia,ſed eū expoliat bõis & affligūt & pcutiūr
in mebris fuis. d CEt an.fic multi portat hodie in āgaria crucē
pnix.fCEt da.Sifr hodie multi dat Chrifto bibë potu amaru,
&diuidut fibi veftimétafua,rapiëtes bõa fimpliciu Chriftiãoru.
*Et cum
 Glof.ordi. Cap.XVI .
Marci De Lyra

Ea CEtnon accepit , Matha : Et cum guſtaſſet noluit bibere
Indicat Mathæus, pnobis amaritudine mortis guftauerit ,fed
die tertia refurrexerit, bEtcrucifigen.Hier.Hic figitur falus
in ligno.Primò infixa eft mors in ligno:lignum primũ,ſciæ boni
& mali.Sco'mboni tm,& vite nobis ligna eft.Extefio primęmas
1 nus ad lignữ,morté apprehédit,extéfio
fecuda vita quæ perierat iuenit. Ligno
hoc vehimur p mare vndolum ad terrã
viuétiu.cVeftimēta fua.Be.Quas
dripertita veftis Chrifti fecüdü numeru
militu ,fignificat ecclefia quatuor ptib
orbis equaliter.i ,cocorditer diftributa . C cifigentes eum diuiferunt ueftimen
Hie,Veftiméta dñi,mādata funt qui
d
bus tegit corp" ei" qdé ecclefia:qa diui
dunt inter milites gentiu,vt fint qtuor C
ordines,cu fit vna fides.i.coniugati,vis f
Tifcriptio duati ,præpofiti,feparati, Sortiti funt tu
nica indiuifam quæ eftpax & veritas in
cuctis in modu regalis amictus vel anu
li.d¶Mittetes for.Hier,Supertunis
cã.f.que erat incõfutilis.Hçc fortita oim
ptiu lignificat vnitaté,quæ vno viculo
charitatis cõtinet,qa quæfupeminet of
fciétia,& fup oia præcepta e,quafi des
fup cotexta eft.In forte,gra dei cōmēda
tur,fic em in vno ad oes puenit,cũ fors
oib? placeat,qa dei gratia in vnitate ad
oes puenit,& fors folius dei iudicio ve
nit vel cedit, e Erat aute hora ter.
Hie.Hoc propriè Marc?, nã ſexta hora
tenebræ fuffuderit terra, vt nõ qs pof
fer mouere caput,A tricefimo nāc fru
Au Marcus afcedit ad çetefimữ. i.a ters
tiahora crucis vfq; ad tertia refurrectio
nis quepoft tres dies fuit.Tricefim' fru
&tus in cruce.fexagefim" in inferno, cète
fim' in paradifo.Quafi dico,q milites
crucifixerüt eu,qd factü eft hora quafi
F uos fecit , feipfum non poteft faluu
fexta fecūdu lohanē,fed pri” Iudçi hora
tertia crucifixerüt eū q magis dicēdi fūt
eu crucifixiffe,quis nicant hoc diffimu
lare, milites q fecüdü officiü fuü duci
Mat.27. fuo paruere.fEt erat ti.Beda,Titu
Luc.23.f lus oftédit.cp nec occidedo potuerit effi
PS.22.3 cere,cp no effet eis rex.vnde Ego aut co
ftitutus fum rex ab eo. &c.Вn cnim fi
mul eft rex & potifex,cu eximia při fuæ
finiftru,alteru affumit dextru,fic faciet in die iudicij,ex fimili cri
mine diffimilesfortiunt vias,Alter præcedit Petru in padifum,
alter Judain infernt.Cofffio breuis vita acgrit loga,& blafphe
mia finita pœna plectiť æterna.Hic pull? Iudæ ligar ad vitē.ana
bologiu,i.palliu tingit in fanguine vua.hic lacerat hædi vinea.
i CMouêtes ca.Hiero.Emittiť mors
a Nolait bibere fecundum Matthæum. b Maledis iniquoru qu excitantur vincula inferni
Aus omnis qui pendet in ligno:factus eft maledi&
tus vfq ad ceruice,quæ eft ceruix huani ge
vt noftrum tolleret maledictum,
2 neris, k CAlios fal.Hie.Eria noletes
tum uinum ,& non accepit . Et cru +Mat.27.d
a In quatuor ordines. In quatuor partes fecudum
cofitentur, alios fecit faluos,&fe pro Luc.23.e
Iohannem. b Mandata.Bt alia pręter tunicam . pria danant fnia, quia alios faluos fecit, Ionā.9.e
&fe fi veller faluare poterat. I De 1
Alias fua, fcendat nuc.Plus eft de fepulchro fur P§.13.2
gere,& tame no crediderüt.Hi oês decli
ta cius , mittentes fortem fuper eis
quis quid tolleret. Erat autem ho, b nauerüt,fimPiutiles facti funt. m CEt Luc.23.e
qui cum eo.Beda.Secüdü Lucã vnus
ratertia,& crucifixerunt eum . † Et latro blafphemabat dices.Si tu es Chri
ftus faluufac te & nos,Alter eum redar +Mat.27.c
eratttitulus caufæ eius infcriptus : loha.19.d
Hebraice, Gręce, & Latine. guit & dicit:Domine,memento mei,dữ
Rex Iudæorum.Et cum eo cruc fi veneris in regnữ tuum.Sic hodie qui fi
a Ques adextris. Hic affumitur. &o corde & ficta mente dnicę paffionis
t
" guntduos latrones,unům à dextris facraméta geftat,ad mundi gaudia libe
b Hędos a finiftris. THic relinquitur. rari à domino cupiunt:& ideo à domi
& alium à finiftris eius . Etimpleta no cōtemnunt,nec vlla reſpõfiõe digni
Latronibus. iudicatur.Qui auté cũ Apoftolo in cru Gal.6.d
C
eft fcriptura quæ dicit : Et cum inis ce Chrifti gloriant,ita potius à præfens †Ela.g.d
d
tib' erumnis optat exui,vt fpiritumſan Luc.22.d
' quis reputatus eft.Et prætereuntes
&ufuuin manus dei cōmendent,vnac
blafphemabant eum mouetes capi * cũChrifto regni cæleftis participes effe
tafua, & dicêtes : † Vah qui deftruis defiderent.Vnde domin' preces eius q †Mat.27.e
templum dei, & in tribus diebus re falutéquærebat piè audiuir,qa qui i trí
a Infultant nefarij falutem quam inchoauerat. bulationibus pofiti à dño tm téporalia
folacía quærit,& à tpalibus feparatur †Mat27.e
ædificas.Såluufac temetipfum de
&æternis priuant.Qui cæleftia petunt, Rom.4.d
fcendens de cruce. †Similiter& fum ad ea fine dubio Chrifto mediāte & mi
mifacerdotes illudentes ad alteru ferante perueniüt. n CEt facta hora. H
* trum cum fcribis dicebat: Alios fal Beda.Notandu, qa hora fexta.i.fole res
ceffuro à centro mudi crucifix? fit, & di
luculo,oriste fole refurrexit,quia mor
facere.Chriftus rex Ifraël defcendat
tu' eft propter pctã noftra,& re.ppter
Fraudulenta promifsio.
iuf.no.De Adam enim peccate dictum Geñ.3.b
' nunc de cruce,ut uideamus & creda
eft,cp audierit você dñi in paradifo de
Plurale profingulari.
ambulantis ad auram poft meridie idi
" mus.fEt quicum eo crucifixi erant nataiã luce fidei. Ad auram refrigefcëte 1
n
conuiciabatur ei.Et facta horafexta feruore charitatis.Deambulans auté au 1
a Sol refugit quia non poteft videre mortem Chrifti
& collaborat labor anti : Velne impij blaphemantes diebat, qa ab homine peccate recefferat fuper
fua lucefruerentuur, Rationis ergoimo diuinę pietaris ordo F

carnis hoftia offerret in altari crucis,& tenebrefactæfunt per totã terram pofcebat, vt eodé téporis articulo quo
regis dignitate titulo præcederet, vɩ.cũ Adæ preuaricati obcluferat,latroni pœ
ufqueinhoram nonam .† Ethora
Ais infinuaret,q p crucis patibulu non nitenti ianuă referaret paradifi. Et qua †Mar.27.e
pdiderit,fed cõfirmaueric iperiu.Hie nona exclamauit uoce magna lefus horaprimus Adam peccando mundo
ro.Qd in titulis pfalmoru prenotatur . a Beda.vt homo loquitur.vthomọ flet,vt homo mortem intulit,eadé hora fecüd' Ada
crucifigitur.vt homo turbatur.
Infine ne corrupas,& cu tribus linguis, morte moriendo deftrueret, o CTe
dicens: † Eloi eloi lammaazabtha
Malc Iudæoru,bafileos exomoliffon, nebræfa.Hie.Hic adeft Noe inebriat
rex cofeffori:hæ tres linguein crucis pa ni:quod eft interpretatu:deus meus ac nudatus,cælo ac terra ebriofo pal 4 #
Eli El Hiero.principium eft vicefimiprimi pfal.quod enim " lio te&
tus,& abhomine irrifus:hic ftilla
tibulo coiutęfunt, vt ois lingua come in medio ponitur refpice in me,in Hebræo non habetur.
e
Jamma fa moraret pfidia fudeorü.g CEtcũ co uit de ligno figuis .pDeus meus.
deus meus, ut quid me dereliquifti
dereliquiſti
bachani cru.Be, Sicut dicit apls :Vet" hō nofter Hier.Inde infcribitur pfalmus ifte.Pro
Roma.6.a fimul cu illo crucifix? cft,vt deftruat cor affumptione matutina, qua Chrift” ad
pus peti,vt vltrà nō dñet fuper nos pem.Quãdiu ergo id agūt cruce duciť. Verba filij hominis in ppheta.Vnde etiã ſequit iu
opa noftra vt euacuet corp pci, diu exterior hō corrūpiť,vt xta Lucam,In manus tuas commendo fpiritum meum. Nona Luc.23
interior renouet,tps eft crucis.Hæc qdē etiã funt bona opera,tЛ hora, inuenitur euerfa domo decima drachma quæ perierat.
adhuc laboriofa,quoru merces requies cius.Sed io dicii fpe gaus Et quidã
Nicolausde Lyra.
détes,vt requié futurã cũ hilaritate expectemus in laborib ,Hac
hilaritate fignat crucis latitudo in tranfuerfo ligno ,vbi figuntur aCEtno acce.Cotrariu tame videtur Io.xix.f.vbi dicitur:
manus.Per manus enim,opera,per latitudinë,hilaritatem operā Cũ acce.Iefus ace.&c.Ad qd ' dicendu, q aliqd accepit ad guftan
tis intelligim , qɔ trifticia facit anguftias.Per altitudinem cuíca dū,modicũ tñ ,ppter ipletione pphetiæ dicétis:In liti mea pora
put adiungitur, expectatione retributiois de fublimi iufticia dei, uerut me accto.Et quia illud qd modicü eft quafi nihil reputať.
Per longitudine, qua totu corpus extenditur, tolerantiam:vnde io hic dicit: op no accepit.f.ad pfecte bibendữ. b Erat au.lo.
longanimes dicunt:Per pfundu qd
' terrę eft infixu,ipfū facramé xix.c.dicit:Erat aut hora quafi fexta,ſcďm veritatē erat hora me
ti fecretu.Vnde apls:Vt in charitate radicati & fundati poffitis diainterfexta & tertia,mediu verò denoiať ab vtroq ; extremos
Ephe.3.d
coprehédere cu oib' fatis quæ fitlatitudo,lõgitudo ,fublimitas rū,& io ab euägeliftis aliqñ denominatur tertia aliquãdo fexta.
& pfundu, h Duos latrones.Bed.Latrones q cu domino Videns
crucifixi funt,fignat eos qui fide & cofeffione Chrifti, vel agone XcCEtcum ini.ficfit hodieipfius membris per iufticiæ fub Moralret
fui martyri ,vl' qualibet artã cōtinētia fubeut.Et q hoc p eterna uerfionein multis locis.d Etpræter.blaf. &c.Hoc fimiliter
gha gerut,dextri latronis merito &fide fignant.Qui aut phūas faciunt detractores bona facta membroru Chrifti denigrantes.
næglorie vel qualibet min? digna intétione,finiftri latronis me e CDeus meus, ut quid.propter qd nõ debet Chriftian mi
te imitai & act",Hie, Cuinigs veritasdeputata,vnu relinquit rari,fi à deo pmittit p malos tribulari, qa ficfuo capiticõformať.
finiftrum, *Etvelum
 Glof.ordi. Marci Cap . XIII . Glof.ordi. 119

A a CEtquidam.Non ofs.Forfitan milites romani nõ íntelli ■ operefuo requieuit.Vnde & hunc fabbatu.ierequié dici voluit, C
gentes pprietate Hebi çi fermonis,ex eo qd ' dicitur Eloi puraue rectèfaluator eadem fexta die crucifixus hominem reftaurauir.
rut Elia ab co vocari. Vel Iudçi folito fibifermone verba dni de Ideo cũ accepiffet acetu dixit: Confummatũ eft.i.diei fextæ op
prauates,imbecillitatisifamabant eum ,q Elię vocaret auxilium ' pro mudi reparatione fufcepi.Sabbato autem in
côpletu eft,qd
Currens autem.Beda.Iohannes plenius dicit.Pofteal ſci s fepulchro requiefcés,refurrectiois quæ o&aua die futura crat,ex
Lohi.19.f b
ens lefus,qa iã oĩa cõfummata funt,vr pectabat exitü,vbi noftræ deuoriõis &
738

cofumareifcriptura dicit: Sitio.Vas ers a retributiois prælucet exéplu, quos i hac

go pofitú erat acero pleni &c.Q. Hoc
min" feciftis,date qd eftis.Erant emace
Hlohã.19. f tū degenerates à vino prophetaru & m
patriarcharū,tanqde pleno vaſe de iní
quitate huius mūdi pleni,cor habétes fi
cut fpongiã cauernofis & tortuofis lati
bulis fraudulentu.Ifopo circūpoluerūt
3
me. Etquidam de circumftantibus
fexta ætate,pro domino pati, & mūdo
andientes, dicebant:Ecce Eliam to neceffe eft crucifigi.In feptima verò eta
b cat. +C urrens autem unus , & im, te.i.cũlæti qfq debitufoluerit: corpora
a Ipfos cauos igni aptos. b Dolo,malicia. quide in tumulis ,aías autē in ſecreta pa
ce cudomino gaudere,& poft bõa opa
plens fpongiam aceto , circumpo ,
a Amaritudinem. b Dulcedini. oportet quiefcere, donec octaua venië
nensé calamo potum dabat ei , di tectate &ipfa corpora refurrectiõe glo

fpongia aceto plenam.Ifopus herba hu rificata,cũ animabus fimul incorruptio

BSN

cens: Sinite, uideamus fi ueniat Elis

milis pectus purgans, Chrifti fignificat Quidecalo. në æternæ hereditatis accipiat. 1: Ve
humilitate,qua circudederut & circuue nitIofeph.Hiero.Iofeph venitfero pa
5.
&

P8.50.b niffe putauerüt.vnde: Afperges me do " as ad deponendum eum . Iefus aus rafceue ab Arimathia,quę interprætať
a Nos cum nulla,vel cum vna quæ de terra.
mineifopo,& müdabor. Chrifti enim Paterin manus tuas commendo fpiritum meum. depones,ad deponedu corp" Chrifti in
humilitate mudamur, qa nifi humiliaf,
tem emiſſa uỏce magna expirauit. monumēto.Nobilis decurio expe.
be Phil.z.b ; ad
fet femetipfum factus obediens vfq Celum aperitur. redem.dei.Intrauit ad Pila.& pe
1 +Mat.27.f morte, morte aute crucis,fanguis ei' intEtuelum templi fciffum eft in duo, tiiccor.Iefu.Iofephinuoluit fyndone,
.
Luc.23.f mudatione noftra fufus no ect.Peraru àfummo ufqp deorfum . Videns au in fyndone inuolută corpus pofuit in
monumētu qu'excifum erat de petra,
3445

TU G dinem cui impofita eftſpongia,fcriptu. a Nouiffimiprimi.Gentilis confiretur plebs,iudais

ra fignificatur,quæ hoc facto impletur, ca cecata negat,vt fiat eius error geior priore. & aduoluit lapide ad oftiữ monumen, Millius
quia arudine fcribit,ficut locutio (quæ tem cênturio, qui ex aduerfo ftabat, ti.Mariæ afpicit vbi ponerei.Hæc oia
per lingua formatur ) lingua diať: Vn: f cogruur ad populu Iudaicũin fine cre
quia fic clamans expiraffet,ait : Ves
delingua græca & latină dicimus. Hie. Beda.Hominem & deum confitetur. dence,qui nobilitatur fide, vt Abrahæ
Currens auté: Inuenit fimilitudine eoréhic homo filius dei erat . † Erant fit fili" :Deponit deſperationé, expectat
sq +Mar.27.f
ru:Spongiam concauã,ętatem aridam , regnü dei.itrat ad Chriftianos vt bapti Luc.23.g
autem &mulieres de longe afpicien
ignibus apta,impler aceto,hoc eft mas zetur, quod fignificat nomē Pilati.i.os
licia & odio veldolo :de quo dñs plans tes:inter quas erat Maria Magdale malleatoris.i.qui domat gétes feras, vt
CUT Efa.s.a a ¶Ad differentiam Ticobi Zebedçi qui inter primos
tauit vineam Soreth.Et quomodo co regat eas in virga ferrea,& petit facrifi Timo...a
K apoftolos vocatus eft & elccus a domino.
uerfa esin amaritudinē vitis alienæ,& ciu qd'donaťpœnitétibus in fine.i.via
næ,&Maria lacobi minoris , & lo
232

expectaui vt faceres vuas,& fecifti fpis ticu.Et mundo corde & peccatis mor
ra.H Luc.23.f feph mater & Salomæ . Et cùm cffet tuo,inuoluit in munimine fidei, ftabilis
nas. cClefus au.Beda. Quid dixerit
G
Lucas aperit.Prin man tuas comendo in Galilæa fequebantur eum, & mis tuoperculo fpei per opa charitatis con
d Io.19.f
fpiritu meu. & hoc dices expirauir. Qď a Beda Mos erat vt mulieres præceptoribus de cludit. Finis enim præcepti eft charitas.
B fua fubftancia miniſtrarent.
auté dicir Iohannes:Cũ accepiffet aceti Afpicientibus à longè clectis, qui funt D
XC niftrabãtei,& aliæ multæ que fimul
dixit:Cōfummatũ eſt: & inclinato capí ftellæ maris,quando ti fieri poteft fcan
tetradidit fpiritu . Inter hoc qd
' ait:Con afcenderant cum eo lerofolymam . dalizabunt etiã electi. Decurio .Of
Luc.23.f fummatue & illd:Inclimato capite emi In fine. ficium curiæ adminiftras magnæ digni
tferum ins
†Mat.27.8 fit fpiritü :emiſſa è vox illa magna,quá tEtcũ iam †fero effet factum , quia & tatis apud feculu, maioris apud deu fuil ftarce
Luc.23. Iohanes tacet, cæteri comemorat: In ma fe legitur.Tale enim fuiffe decebat, qui
2 erat parafceue,quod eft ante fabba
Ioha.19.gnus tuas &c. Hie.Jefus autē.Infirma corpus domini fepeliret, q & p iufticiā
a Deponens. Allego.Iudaicus populus deponens
rat ta etenim carne,mox virtus diuina iua< defperationem. b Qux & Rimatha ciuitas Hel
cana & Samuelis. dignus effet,& pnobilitate fecularis po
do Pğ.17.c luit que dicit: Aperite mihi portas jufti k tum , tentiæ facultate obtineret.No emigno
‫טש‬ ciæ &c.Nos aut cũ nulla,vel vna voce uenit Iofeph ab Arimathia &
Fide. tus aut mediocris ad præfidem accede

+ honeftus
nful morimur , qui de terra fum . Ille em cũ nobilis decurio , qui & ipfe erat ex
qua co exaltata voce expirauit, qui de cælo des 1 re,& crucifixi corpus, poffet impetrare.
do fcedit. d Etuelu té.Vt arca teftamés pectans regnum dei.Et audacter in. "
di Nicolas de Ly.
ti, &oia legis facraméta quæ tegebãtur
Te P8.75.a appareant .&ad gentes tranfeant. Ante dicebatur:Not? in Iudça bVidens autem centurio qui ex aduerfo. Videbar
Ibide.56.b deus in Ifra.m.n.e.Nunc aut: Exaltare fuper cę.de?, & in oi &c. enim ,q illa vex non poterat naturaliter formari ab homine fic
Mat.10.3 Et in euangelio prius,In viam gentium ne abieritis.Et poft paſ propinquo morri,&ideo conclufit,qp effet formata virtute dei
Ibide. 28.d fionem: Ite & docete omnes gentes &c. eCVidens autē.Ofte dicens:Verè hic homo filius dei erat. c Etcumiam fero fa
PUS ditur quare centurio miratur,quia vidit eum fic expiraſſe.i.ſpiri &
tum effet.Hic defcribitur ipfius Chrifti deuota tumulatio:&
EE

rum emififfe.Nullus enim habet poteftatem emittendi fpiritu,
nifi conditor animarum . fCVerè &c.Hiero.Nota o ceturio
antecruce in ipfo fcandalo paffionis verè filiu dei confitetur:&
3
2
patetfententia ex dictis Matthæi ,xxvij.exceptis quæ fequuntur.
d Quiaerat parafceue:id eftpræparatio: quia tunc erat fe
riafexta,in qua præparabantur ea quæ debebant comedi diclea

G2.. Arri gen- Arrius in ecclefia prædicat creaturam. Vnde meritò per céturio
tiliữ credu nem fides ecclefiæfignificatur, quæ velo myſteriorum cæleftiū
licate cofus per morrem domini referato cõtinuò Iefum & verè juſtū homi
tatur nem,& verè filium dei fynagoga tacente confirmat: g
Erant
ur. autem.Hiero.Sicut non excluditur muliebris fexus à faluteper
Máriam virginem:ita nõ repellitur à myfterio crucis faiencia &
refurrectionis per viduam Mariam magdalenam & cæteras ma
Ioha.19.e tres. h lacobi minoris:& Iofeph . Beda. Minorem laco,
To bum dicic lacobum Alphei, qui & frater domini, eo q eller fi
10 lius Mariæ matertera domini.De qua Iohannes: Stabanr autem
10 juxta crucem Iefu mater eius , & foror ma.cius Maria cleopha,
12 & Maria magdalenæ Cleophæ videtur eam dicere à patre vel à
19 cognatione, i CEtcum iam fero eilet &c.Beda.Parafceue
6.3 Gręce.preparatio Latine.Hoc nomine ludçi inter grçcos morā
ď tes fextam fabbati appellabant, quiain eo quæfabbato erant ne
ceffaria præparabant.fecundum op de manna dictum eft: Sexta
Exo.16.€ die colligetis duplum &c.Quia ergo fexta die homo factus eft,
Geñ.2,a &tota mūdi creatura perfecta eſt,ſeptima autē çōditor ab omni
operefuo
quenti. e Venit Iofeph,ad fepeliendum Chriftum antes .
quam intraret fabbatum:in quo non erat licitum facere talia.
fCAb Arimathia.que antiquitus dicta eft Ramarha, de qua
fuit Samuel, vt habetur.j.Regu. g CDecurio , qui & ipfe Decurio
erat &c.id eft vnus de curialibus.Decuriones enim dicütur, qui
funt de curia alicuius magni principis.Dicuntur etiam decurios
nes,qui accipiunt curam plebis. h Et audacter introiuit
ad Pilatum.Prius enim erat difcipulus Chrifti occultus ppter
metum ludæorum,fed exemplo mortis Chrifti aiatus oftèdit ſe
publicè effe Chrifti difcipuli,petedo ci' fepultura & exequêdo.
Er aduoluit
*aCEtuelum templifciffum eft.j.Corin.iij.d.dicitur Tem Moraliter
plum dei ſanctum eft,quod eftis vos,&ideo velum hui? templi ·
Icinditur quando per compaffionem mortis Chrifti, fidelis ab
omni terrenorum inordinato amore feparatur, b Videns
aute centurio.Perhoçifte gentilis confitebatur in Chrifto
veritate deitatis,fignificata fuit illuminatio futura getium , & exª
ccano Iudçoru, e Venit Iofeph ab Arimathia.Sequitur
*Er petne
 Glof.ordi. Marci Cap.XVI. De Lyra

E a Clofeph aute. Beda. Ex fimplici fepultura domini, ambitio cũtps dñice refurrectiõis illuxit,vt tüclaudes Chrifti tota cătaret G
diuitum condénatur,qui nec in tumulis poffunt carere diuitiis. ecclefiafetaru foeminaru,qñ vită præftitit &lume credulitatis in Mat24.c
Allego. CAllego.Corp Chrifti,no auro,no gemis,aut ferico , fed linco fudit.g CEtdi.Hiero.Aquile cõgregant ad corp" martyres &
Moraliter puro obuoluendu eft. Moraliter aut:Ille in fyndone muda le apli vidēt lapide revolutu, qui eft lex mortis , q. d.Vbi eft mors
fum inuoluit,qui eum pura mete fufcipit.Hinc ecclefia facrificiu aculeus tuus: hReuolutu la.Be.Quo lapis p angelu fit re. Allego,
altaris noferico neq pãno tincto,fed li uolutus.Matthæus dicit. CAlleg.autéMat,28.a
neo terreno celebrat,ficut corpus dõi in AdChriftianos. Maileator. Viaticum. lapidis reuolutio refurrectione facforu
a
fyndone muda fepultu eft.fic à papa Sil troiuit ad Pilatum , & petiit corpus Chrifti quæ velamie liæ legis tecta erat
Defcriptio ueftro ftatutu eft. b CQd erat exci. infinuat. Lex etemi lapide fcripta é cui? Exo.24.c.
Iefu . Pilatus autē mirabatur fi iam
monume , Beda.Dicitur,q monumentu di dom ablato tegmie,glia refurrectiõis oftenſa &.31.d &
ti domini rotunda fuitde fubiacete rupe excifa,ta obiiffet , & accerfito centurione ins é,& abolitio mortisatique,& vita nobis 34.a

†dudum tæ altitudinis, vt homo rectus cofiftens terrogauit eum,fitiam mortuus ef, fperada ppetua toto orbe cœpitpdicari
Nicolausde Ly. Kluuene.
mortuus vix extenta manu culmen poffit attinge fet:& Cum cognouiffet à centurio
re.Et habet introitu ab oriente,cui lapis . *ipfi
ille magnus aduolut? atq; impofituseft. ne,donauit corpus Iofeph.+* Iofeph Et aduol.Circa em fepulchru Mat.27.g
a Cor mundum & peccatis mortuum.
In ei" parte aquilonari ipfum fepulchru erat queda claufura,& ad ofti illi clau Luc.23.g
i.locus dñici corporis de eadé Petra fas autem mercatus fyndonem , & depo furæfuit pofit' lapis magn" no à folo Io Iohaug.g
ctus eftfepté habens pedes lõgitudinis, nens cum ,inuoluitfyndone: & po feph,fed etiã ab alijs, qui!fuerūc cũ eoin
triu palmorữ mefura à pauimēto altius In munimine fidei. fepultura Chrifti, c¶Maria au.i.que
eminens.Qui fcilicet loc'no defuper,fed fuit eum in monumento quod erat erat mater Iofeph, d Afpiciebant
latere meridiano per totu patét vñ cor a Quæ eft Chriftus, b Per opera charitatis. ubi ponere.ad hoc, vt tranfacto fabba
Alias: in. e Operculum tidei.
pus inferebatur,Color aut monumenti b to venirent ad vngendum corpus eius.
&loculi albo &rubeo dicitur effe pmis excifum de pêtra, &aduoluit lapide a CEtpe.Moraliter: lofeph q inter.Moraliter
Lucuz.g a qui funt ftellæ maris.
xtus. c CMaria au.Beda.Lucas dicit pretat accrefcés corp" Iefu petit,qñ plc.
ad oftium monumenti. Maria aus
quia aftabat oës noti eius à lõge,& mus na crefcēsin virtutibus euchariftiam fu- †Mat.7.g
lieres quæ fecuta fuerant eu.Sed alijs de tem Magdalenæ & Maria Iofeph mit.Etiuoluit i fyndõe, quádo deuotio
pofito corpore eius ad fua remeantibus Alonge,quiafcandalizabuntur & fieri poteft, në fuã abſcōdit ab hữana laude, Et põit
etiam electi.
folæmulieres quæ artius amabant fun a in monumēto,quãdo iugiter cogit at de
afpiciebantubi poneretur. ipfo,qa monumėtū dicit quafi mo nens
fubfecuta quomodo poneretur infpice
Cap. XVI .
recurabat,vt ei cōgruo tépore mun❞ de mětě.p hoc aut op fete mlieres afpiciebāt
Poß triftia fabbata , fœlix
Moraliter uotiõis offerret.Be.Moraliter.Sanctę irradiat dies. vbi poneret,fignificatu fuit op religioſę ".
mulieres die parafceues.i.præparationis d Tcùm tranfiffetfab pfonæ quæfunt mundo mortuę,debēt
idē faciut,cũ animehumiles & quo ma cucop copaffionefepeliri ve refurrectio
batum ,MariaMag
ioris fibi confciæ fragilitatis,eo majore nis eius participes fieri mereantur,
Elect qui fun ftellæ maris,
faluatoris amore feruentes,paffiõis eius
daleng & Mariala NICO.DELY. Ca.XVI.H
veftigis in hoc feculo (quo præparāda
reges futura(diligéter obfequutur.Et fi cobi & Salome eme Tcutranf. Poftq defcripta
·
forte valeat imitari pia curiofitateq or eft reductio petoris in deūp
runtaromata, ut uenientes ungerēt
F dine fit ei" paffio amplectenda ppēdūt. 3 S.i.prima a fabbato.Eadem, prima ſabbati dicitur, que Chrifti prædicatione & fuæ
nunc dominica appellatur. E paffionis redeptonē, Hic cō
GLOS.ORDI.
†Mat.28.a ' Iefum . † Et ualde mane una fab , fequéter defcribit dicta reductio perfua
Luc.24.a Tcu traf.Bed. Ca.XVI. a S.i.requietionum quæ in fabbatis cuftodiebantur.
refurrectionë & aſcèſionë.Et priò deſcri
Iohã,20.a bâtorum ueniunt ad monumētum
Lucas dicit:qa reuertentes à biť manifeftatiofue refurrectiois- Scďd,
a Poft occafum corporis. b Chrifto. fublimatio fuæ afceliõis,ibi: Et domin"
monumero pauerut aroma,
FOSTERDERE a &vngueta ,& fabbato fi orto iamfole:& dicebat adinuicem: qdeIefus.Prima i duas.qa priò defcri
luerüt: qa mădatπ erat, vt fabbati filēti& SLegem mortis. bit manifeftatio refurrectionis p denun'
1
à vefpera vfq; i vefpera feruaret. Ideo Quis reuoluet nobis lapidem ab ciatione angeli.Scòp apparitione ipi⁹
religiofæ mulieres fepulto dño du licuit domini,ibi:Surgens [efus.Circa primā
oftio monumenti ? Et refpicientes
opari.i.vfq ad folis occafum vnguenta a Originale peccatum. b Legem mortis. ptě defcribit aduct? mulierü ex deuotio
h *
parauerit,vt Lucas dicit: Et qa præ an uiderunt reuolutum lapidem. Erat ne ad fepulchrü,vbi audierut ab angelo
guftia tpis explere non potuerunt,mox S.i.etiam infantes tangit in vtero gemitus omnium refurrexiffe dominu.& hoc eft qd dicit:
& omnibus grauis.
trafacto fabbato.i , occidetefole,vbi ope CEtcutraf.Quãdiu em durauerat
quippe magnus ualde . Et intro ,
randi licentia redijt, feſtinauerūt emere fabbatu ñ erat eis licitu aliqd emere:ſed
aromata ficut Marcus dicit,vt,venieces i velge eiufde diei terminabatfolēnitas:
mane vngerent Iefum.Nec vefpere fabbati præoccupante iam & tuc emerüt aromata,vti craftino bã mãe veiret ad fepulchru
noctis articulo monumentu adire valuerunt. e Vtueniétes io fubdit: g CEt ual.i.pria dierữ illi? hebdõadæ poſt ſabbatu.
Moraliter
ungerent.Moraliter Sanctæ mulieres,quæ dominum fueranţ ficutdr Geñ.j.a.Et factu è vefpe & mane dies vni.i.prim ?, Scië
fecuta cum aromatibus ad monumenti venerunt, & ei quem vi du et op oes dies illi" hebdomade vocabāt fabbata p táto ga erāc
uentē dilexerunt,etiã mortuo ſtudio humanitatis obfequuntur, feftiuæ,co op folênitas paſcalis durabat fepté diebus,Pria ñ dies
Et nos ergo in cũ qui mortuus eft credentes: fi odore virtutu res &feptima erat celebriores intermedijs,ita qp in illis poterant emi
fecti că opinione bonoru operu quærim' dominữ,ad monume aromatailla , h COrto iamfo.i.ad ortu iã appropinquante.
tueius cu aromatibus venimus.Qaute valde mane veniūţ ad Sol enim pot intelligi oriri dupliciter. Vno modo perfectè, quá
·
monument orto vàfole ,i cũ đã calūab oriëtis parte albefceret , do primò egreditur &apparetfuper terrã;& fic no accipitur hîc.
qd fitfolis orientis vicinitate,ad litera magnus quærendi &in . Alio modo quando lux eius incipit apparere.f.in aurora;& fic
Myfticè
ueniédi dñm feruor charitatis oftendit.Myſticè aut nobis exems accipitur hîc ort" folis.& ideo Io.xx.dicit adhuc q tenebræ erat;
plu datur illuminata facie decuffis vitioru tenebris odore bona qa aurora media eft inter tenebras noctis & luce perfectam diei.
rū operūdño & orationữ fuauitate offerre.Hier.Nūc cũaro &ideo ab vtroq ; potnoiari ficut mediu ab extremis:qa partici
maub' redolentib' cũ ſpõla & adoleſcetulis quæ currut,poft eã pat naturā vtriufq; extremi. iQuis reuol.q.d.non poffum
Can.2.2
cofpergim' libru.i.cubile mentis noftre.Nuc introducit nos rex reuoluere per nofipfas,qa erat magn' valde.& poftea fubditur
Įbidem...a in cellaria fua.Nuclurgit amica Maria,hyems abijt,pluuia recef kViderūt reuo.per angelu q venerat ad manifeſtādū Chri,
fit,flo.ap.vox turturis audita eft in terra noftra; vt flo.odo.de. fti refurrectione facta. 1 CEt introeun.i.intra claufuram quæ
redit fpofus de vmbra,ſub qua dormiut in meridie.Poft triftia crat circa monumētu.Dicit aut monumétum quafi moués mens
fabbata felix irradiat dies, quæ primatŭ in dieb? tenet:luce pria tem.f.illi
P8.117.d
in ea lucefcete, 3 dão in co cũ triūpho refurgéte & dicte:Hecef Moral . CEt cutranf.Sequit:Vt uenietes un. Grego . Nos Moraliter
dies qua fecitdñs &c. f CEtualdema.Hier.Quod alius dicit aut in eu qui mortu" eft credetes fi odore virtutü referri cu opas
diluculo.Diluculu eft inter tenebras noctis & diei claritatë i qua tiõe bonoru operũ deũ quærim”,ad monumētũ ipfi” cũ arоiñas
falus venitin eccleſia declarāda more folis, qui cõfurgés rofeam tib? vēim , k¶Viderüt re.phocât referatio myfterion: Chri
præmittit aurora,vt tant? ſplēdor præpatis oculis poffit videri : fi fignificatur,quæ velamine legis in lapidefcriptæ tegebantur.
củ tậpus *Præcede
 Glof.ordi. Marci Cap.XVI . Glofordi . 120

Willi A a Cluuene. Hieroni.Non fené, noninfantem, ſed iocūdū çtate vos fufceperint cognofcetis, Secudu aut hoc q Galilea reuelatio C
Kvt dicit.Letare iuuenis in adolefcentia tua, quæ no eft hic vera dū dicitur:no intelligédú eft in forma ferui,fed in qua eft equalis při
Ecclesi,d fenio mixta.CBeda. Mulieres angelos vidět quæ cum aroma q dicit:Ego diligã eũ & oñdă ei meipm.no fcdm hoc qp videbat
tibus venerüt, quia ille metes fupnos ciues afpiciur, quç cũ virtu eũ:no etiã fecūdu hoc qp cũ cicatricib, vidēdū & tāgēdū poft res
tib" ad deü p feta defideria veniut. b Sedetem in dex . Be. furrectione oftédit,ſed ſecūdūineffabile luce quæ illuminar oëm
Ad meridiana parte loci illi ,vbi pofitu ho.ve.in hūc mūdū ,fecüdū op lux lucet Iohâ.l.c
fuerat corp" Iefu.Corpus enim qd fupi a Be.in domum, f.rotundam que erat excifa in petra. in tenebris & tenebræ eu nocopre.Illuc tadolefces
nu iacens caput habet ad occafu,dextrā euntes in monumentumuiderunt nos præceffit,vnde ad nos veniés no re tulum
neceffe erat habere ad auftrü. Scribit at a Regnantem in profperis:Hic iuuenis formam refur ceffit,& quo præcedes nos no deferuit,
rectionis timentibus mortem oftendit. Illa enim reuelatio vera eft Galilæa cũ
Mat.28.a Matthæ",q angelu q reuoluit lapidem
aboftio monumēti, primo viderüt fup iuuenemfèdentem in dextrisf coo †indutum
fimiles ei erimus, & vi.e.fi.cft. Ipfa eriā
a Que vera leticia eft,hofte depulforegno adepto. *
ipfum lapide fedente,q eas intrarein lo b Hiero.Quod oculus non vidit,nec au erit beatior tranſmigratio exiſto ſeculo
cũvbi pofitus erat dñs iufferat,& vide ris audiuit quæ prę.do.dili.fe, in illi æternitaté,fi ei" præcepta fic am
recpjā refurrexit à mortuis.Lucas autē, " pertum ftola candida,& obftupue plectamur,vt ad eius dexterá aggrega
Luc.24.a intrates in monumētū duos angelos Deus charitas eft timor non eft in charitate, ri mereamur.Tüc cm ibutin igne æter
C Mat,25.d
ftantes ibi inuenerüt. Greg. Per fini runt.Qui dicitillis :Nolite expaue , nu finiftri,iufti aut in vită æterna, Hinc
d
ftră vita præfens,per dexterã vita æter illuc tranſmigrabūt, & ibi eû videbunt,
fcere : lefum quæritis Nazarenum
na fignat.iuxta illud: Læua eius fub ca Aloco . SA caufa. quo mō no vidět impij.Tollet em im:
Cant.2.b.t Efa.26.c
pite meo,& dextera ei” amplexabiť me. a Radix amara crucis euanuit, flos vitę cum pius vt novideat claritatē dei, & impij fcd'm Lxx,
fructibus erupit,qui iacuit in morte furrexit in gloria. lumenõ videbut.Hæc eft aut vita æter
Quia Chriftia pręſentisvitę corruptio ·
crucifixum :furrexit,non eft hic . Ec na,vt cog.te ve.de. & que mi.lefu Chri loh.17,a
në träfierat,rectè qui eius vitã perenné f
nuciabat in dextera fedebat.Quiin ftos ce locus ubi pofuerunt eum.Sedite, ftu,ficut in illa æternitate cognofcetur,
la candida apparuit, ga & fuæ & noftrę a Mulieribus dicitur, vt nuncient apoftolis:quia per quo & nos pducet ppter forma ferui,
mulierem ,mors nunciata eft:per mulieres, vita refurgés.
feftiuitatis gaudia nuciauit.Illa em dni b
dicitè difcipulis eius & Petro , quia vt liberi coteplemur formā dñi, i ¶Fu
refurrectio,& nos ad immortalitate res * gerut.Hie.De futura vita dicit : Fugier
duxit,& ad angelorũ numerũ reftitués precedetuos in Galilæam : Ibi eum
Non Gcut vidiftis. dolor & gemit , Imitant mulieres añan re
Efa.35.₫
cæleftis patrię dāna reparauit, c¶No furrectione oim qd' faciut poft.i.qp fa
uidebitis , ficut dixituobis , At illæ
lite expaue.Greg.Q.Paueant illi qui &uræfunt fugiunt morte& pauorem.
1
nō amat aduētū dñi vel ſupernorũ ci« exeuntes fugerunt de monumento , k Etne.Hier.Quia illi foli myfteriữ
uiü,qui vitijs pli de eoru focietate de a Angelorum & hominum. refurrectionis vidēt, q meruerüt.vñ ſer
fperat .Vos aut qd timetis quæ veftros Inuaferat enim eas pauor &tre, cudu lohane: Petr aut furgés cucurrit
Mat.28.2 cōciues videris.Vnde Matthæ angeli ad monumētā,vt videret quæ audiuit. Iohā,20,2
mor , & nemini quicquam dixerunt
apparuiffe deſcribes ait:Erat afpect? ei? ·· ' Bed.Marcus.Etne.q.d.Lucas:Ec
ficutfulgur,& veftiméta eius ficut nix. Timebant enim . Surgens autem le regre.à mo.nu.hæc o.il. vn.Matthæ": Luc.24.b
d Clefum.Salutare.Sed qa multi nõ Et exierunt ci.demo.cuti . & gau.mag, Mar.28.a
1 fubftãtialiter fed nucupatiuè hoc noie dicebant,determinat per cur.&c.Sed poffum :intelligere, qa nemini āgelorü quicq dixe
locũnazarenũ,& caufam ſubdit:cruci.Atq addit: e CSur.no rut.i.ad ea quæ ab illis audierat nihil refponderut,aut cuftodib
efthic per præfentia carnis, qui tamē nuf deeft per prefentiam quos iacetes viderut, Illud aut gaudiu, qd' Matthæ dixit,no re
B maieftatis. fCEccelo. Oftenditur mortalitas mortalib" ad as pugnat timori de quo Marc fcribit:vtrüq em in carũ aio fuit
&tionegratiaru debita,vt intelligamus quid fimus & fuerimus, fed Matthæ timore tacuit. 1 Sur.au.Mãe furrexit,fero fepul
D
&fciamus quid erimus. g CEt Petro. Beda.Petr vocatur ex tus eft,vt hoc adimpleret: Ad veſperū demo.fle. & ad male. Se
nɔie, ne defperet ex negatione.Nifienim eu angelus noiatim ex pultus ergo fexta fabbati quæ vocat parafceue circa vefperi fez P§‚29.b,
primeret qui magiftrũ ter negauerat,inter difcipulos venire non quêti nocte & die fabbati,cu fequēti nocte in monumēto pofit".
auderet.Et notandu cur eu que ecclefiæ fuæ oipotens præferre die tertia.i.prio mane pria fabbati furrexit.Et bñ vna die &duas
ppofuit,ad ancillæ você negare pmifit.Hoc em actu eft magna bus noctib' in fepulchro iacuit, qa luce fuæ fimplæ mortis.nræ
pietatis difpéfatiõe,vt qui futur" erat paftor ecclefiæ in fua culs duple mortis tenebris adiữxit.In morte enim aię &ſpūs tenebra
pa difceret quomo alijs mifereri deberet.CHiero.CEt Petro. mur,vñ ad nos fuã.i.carnis morte attulit,& duas nřas ſoluit:lìm
Qui fe indignum difcipulatu indicat,cu ter magiftrữ negat. Sed plă fuã duplæ noftræ contulit,& duplă noſtrã moriens abſtulit.
peã præterita no nocét,qñ nõ placent, h Præce.uos . Breuis Apparuic
Nicolaus deLyra.
fententia infyllogifmis,licet ingès in quãtitate pmiffio.lbiĕ gau
di noftri fons,æternitatis noftre origo præparata eft. Ibi cōgre tem.fillius qui afpicit vt oret pro'aia fepulti & pręcogitet de
gant difperfiones iſrael:&fanant cõtriti corde,Ibi eũ vi,ficut dix. morte ppria: a CViderunt iu.Lu.xxiiij.a.dicit.Ecce duo viri
vo.No ficut vidiftis.Precedet.Bñ de redeptore noftro dicit. aftiterut fecus illas in veftefulgenti.i.duo angeli in fpecie virorũ.
Galilæa nāc träfmigrario facta interptat.lã enim à paſſione ad ppter hoc dicit Aug.qp ibi apparuerut tres angeli.vn" cxra mo
refurrectioné,à morte ad vita,à pœna ad gloriā träfmigrauerat. numētu,intra tñ prædictă claufură fedes fup lapidé reuolutữ.fed
Et bene poft refurrectioné in Galilça à difcipulis videtur,quia re intra monumētu apparuerut duo.vnus ad caput & alius ad pe
furrectionis eius gloria poſt læti videbimus,fi modo à vitis ad des vbi pofitu fucrat corpus Iefu,vt dicit Io.xx. b Dicite di.
virtutũcelfitudinē trāſmigremus.Qui ergo in fepulchro nucia fpecialiter noiat Petru:aliter nõ fuiſſet aufus venire ad pręſentia
tur,in traſmigratiõe oftédit.Et qui in mortificatiõe carnis agno, domini qué negauerat. d Inua.e.e.p.ex infolica apparitione
fcitur,in traſmigratiõe mentis videtur.Beda.Nota & Marcus angeli,& ex vifioe cuftodu q iacebat ibiqi mortui, e CEcne.
dicit:Præceder vos in ga.ibi cu vi,ficut dixit vobis.nec tame ibi q.di.Contrariu videtur Mat.xxviij.b.vbi dicitur.Currētes nu
viſum retulit.Matthæus aut dicit,difcipulos in Galilea abijffe in ciare difcipulis.Qd foluit Augu.quia cũ dicit hic:Nemini qo
Mat.28.b
mõtē,ibiq ; dòm vidiffe & adoraffe,& preceptu ab eo accepiffe eu díxerunt.f.de cuftodibus,nec etiã angeloloqučti refponderuit:
di,docédi,baptizandi oes getes in noie patris & filij &fpirituffan fed cucurrerut nuciare apfis qď audierāt & viderāt. f¶Sur- au
&i.Ali aūt euägeliſtædocent eu antea fæpius difcipulis vifufuif tēle.hic manifeftať reſurrectio per apparitionē dñi.Et diuiditur Diuifio
fe,maximè die refurrectionis in Ierufalem,& ipfo die in caftello in tres partes fecudu tres apparitiones,fecuda ibi: Poft hæc aute
Emaus.Quare ergo in Galilæa ſpecialiter præceffuru, & ibi vidē du.tertia ibi:Nouiſ, aut.Circa primă dicitur: Surgens autele.
du prædixit,cũ nec ibi folu nec primũ vifus fit? Quia verò fpāli Sciendu,q apud heb.dies hebdomade denoiani à fabbato: ga
ter hæc vox no euägeliftę narratis,fed angeli ex mãdato domini, denoiatio fit à digniori :& io dies illa quæ imediate fequit fabbas
& ipfiusdñieft, ppheticè dictu intelligendü eft. Galilæa namą tuyocat,prima fabbati;& alia,fcd'a fabbati.i.à fabbato, & fic de
trafmigratio vel reuelatio dicit:Prius fecudum tranfmigratiõis alijs.
fignificatione.qd dicit.Præcedet vos in Galilęã ibi eu videbitis, *cCPræcedet &c.quæ trafmigratio iterptat.ppt qe q vult Moraliter
fignificat, gratia Chrifti de populo Ifrael erat tranſmigratura deu videre debet de vitijs ad virtutes trafmigrare, e CEtnemi
ad gentes à quibus apoſtoli nullo mõ prædicates fufciperet, nifi ní.Theophil , Mulierib” em audire,no loqui datu eft, difcere, no
eis dñs via præparaſſet in eoru cordib",& hoc eft.Præcedet vos docere.fSurgens au.Beda.Rectè aute hæc mulier quæ læti
in Galilæa.Qu aut gaudētes mirant,victis oibus difficultatibus ciă dominicæ refurrectiõis priò nuciauit ,à feptē dæmonibus cu
aperiri fibi oftiu in dño p illuminationëfideliū;hoc eft:Ibi eũ vi rata memoratut,ne quifq ; dignè pœnités de venia cōmiſſorũ de
debitis.i.ibi membra eius inuenietis.ibi corpus eius viuuin eis q fperaret, vt ibi abudauit pem ,fupabūdare gra monftraretur,
vos fufcepering XPofthee
 Glof.ordi. Marci Cap. XVI. DeLyra

E a CAparuit primo Ma.magda. Marię magdalenæ primò tem eius de hæreditate paterna. & iſta no legitur fuiffe dæmonia G
Koftendit,de qua eiecerat feptë dæmonia: quia meretrices& publiz ca.Alia quæ fuit nata de Magdalo,nō tamē dña illi caftri,&iſta
Mat.21,c cani præcedit fynagoga in regnữ dei,vc latro præceffit aplos. dicit fuiffe peccatrix,& propter peccata fua poſſeſſa à dæmonis.
Aphi flet & luget,quia necdu viderur,fed cito cofolabūř.vn.Et illi Grego.aure dicit op fuit eadem,&op perfeptë demonia intelligū
audiétes &c. Be.In principio mulier autor culpę viro fuit,ex tur oia vitia;Et vfus ecclefiæin officiohoc tenet, b Pofthoc
ecutor vir erroris extitit: nunc quæ pría aute.Hic deferibitfcda apparitio, quæ Secüda apa
mortë guftauit,reſurrectione prima vi a Quomodo, & vbi hec apparitio facta facta fuit duobus difcipulis Chrifti eun paritio
det:Et ne perpetui reat” apud viros op fit,lohannes plenifsime dicit. tibus in emaus ,Quã apparitioné defcri
probriu fuftineret, quæ viro culpa traf 'fus mane prima fabbati apparuit pri bit plenius Luc.xxiin.Et ga qa erant dubij
fuderat;träffudit & gratiam. Vnde hæc in fide,vt ibide dicitur,ideo Chrift? aps
mòMarięMagdalenæ , de qua cie ,
quæ lugentib" læticia refurrectiõis pria paruit eis in alia effigic, vt per hoc defi
ceratfeptem dæmonia. Illauadens
nüciauit,àfepté dæmõib? curata memo gnaret op talis erat apud eos in mete. Di
ratur, vt vbi abūdauit peccati, fupabus nunciauit his qui cum eo fuerant lu cunt aut aliqui Ф hoc factu eft p aliqua
daſſe &gratia monftraret. Septenarius b gentibus & flentibus:&illi audien mutatione facta in facie Chrifti, ficut in
empro vniuerfitate ponitur.Quæ aut à träffiguratiõe p daritate gloriæ ad ho
tes quiauiueret,& uifus effet ab ea ,
feptë dæmonibus hoc eft vniuerfis fccle rã,vt dictufuit.š.ix.ca. Alij verò dicit,
a Quomodo factum fit,Lucasexponit.
rib? liberata erat,pria refurgētē dñm vis b qiftamutatio fuit tantu in oculis videe tLu.24.b
non crediderunt. † Pofthæc autem
dit:ne qs dignè poznitesde venia defpet, Laborantibus, ti . &huic dicto cocordat qď diciturde
vides cã quodá tot vitijs fubditam, nec ifta apparitiõe Lu.xxiiij.c.Oculi aūt co.
duobus ex eis ambulatibus oftēlus
†forma à deo dilecta,vt ipfis euägeliftis & aplis a a Non io natura fua . rūtenebat,ne cũ agnoſcerēt: qualitercus
refurrectione euangelizaret, b CEt illi q taméfactũlit nõ fuit ibi aliq falfitas.
eft'in aliat effigie euntibus in uillã ,
au.Beda.Qd ' difcipli refurrectione car · cui ratio eft qa ficut aliqd poteft fingi
de credut, no tã eft illorü ifirmitas, nfa Etilli eutes nunciauerut ceteris, nec verbis,ita & factis primu aut fit fine fàl.
Aliqui eorum. a Die afcenfionis vt omnes
firmitas.dubitatibus enim refurrectio p teftes fint,& omnibus narrent quod communiter vide fitate:vt patet in parabolis no.ac ve.Te
multa argumēta mõſtrata eft, quibus & runt & audierunt. fta.quib aliqd fingitur verbisad verica
Luc,24.c
tpoftea nos firmi folidamur. c CDuob' ex illis crediderüt, +Nouifsimè auteres të aliquã cóuenienti defignandā.Et eo
Ibidem his.Beda.Hoc lucas apertius: Oculi eo de modo hic Chriftus facto apparuit in
cubentibus illis undeci apparuit, &
rũ te.ne,e,ag,&c.poft cognouerut euin a TV fuccedat credulitas. effigie,vt hic dicit.Et finxit fe longi" ire,
3
fractioe panis.Et ficut luc.ait. Surgentes exprobrauit incredulitate illorũ & vt habetur Lu.xxiin.d.vt p hoc defigna
eade hora re.futi Ierufale &c.d Am retop erat quodãmodo alien' & lōgina
duriciam cordis :quia his qui uide
bulantib',Fides hic laborat agens acti quus ab coru cordibus qbus apparebat
uã vitâ,illic cõtéplatiua fecura viſiõere rant eum refurrexiffe ,non credide propter dubiuin fide.& hoc eft qd dicit
a Hieroni.Nunc poft acceptum fpiritumfančtum, Greg.Home.xiij.qa adhuc in eoru cor
gnat.Hic pfpeculữ cōtuemur imaginē, tam vala limofa per ignem confirmata.
t36.dift.c.
illicfacie ad faciē videbim" veritatë. Vn dib? peregrinus erat eis à fide ire fe lon
quiecclefia runt. Et dixit eis: † Euntes in mun ,
de poft hoc duob' ex eis &c, ambulanti * gius finxit. c Nouiffimè autë re. Tertia ap
fticos bus.i.laborantib" oftéfus eft in alia effis dum uniuerfu, prçdicate euangeliu Hicdefcribitur tertia apparitio de qua paritio
gie.Et illis nüciațibꞌ nõ eft creditū,dūfiz a Be.fide,quæ per dilectionem operatur.
f dicutaliqui, no fuit facta in die afcefio H
F omni creaturę. Qui crediderit &ba
cut Moyfes viderit qd ' non fufficiebat nis ante, qa hic fubfcribit. Et ex
eis.Vnde Moyfes dicit:Oftende mihi te ptizatus fuerit ,faluus erit: qui uerò probra.incre.Ante enim die afcenfios
Exo.33.4 ipfum.oblitus carnis fuae fuæ poftulat iifta nis refurrectio dñi tot argumētis fuerat
non crediderit condemnabitur.Si 8
vita qď poftillam fperamus in futura , declarata,q iãtūc nõ erãt increduli.Alý
Lucr4. R Necillis.Beda.Lucas aut dicit.In gna aute eos q crediderinthec fequé aut dicit,op facta fuit in die afcenfiois.&
a Bedla.Bonis exhortationibus maliciam
ue,aut cōgre.xj.& eos q cũipfis erat dis auferendo ab aliorum cordibus. ad hoc cocordat text?,cũ dicit:Nouiffi
cites:ga fur.dnsvere & ap,Sed notadu, 1 tur: In nomine meo demonia ĉijci , mè autêre.fimiliter qd poftea fubdit:
ga aliq fuerur q non crediderunt.Vnde Et dñs quidêlefus poft locutus eft eis
Marc':Nec illis &c. f Nouiffimè au affumptus eft in celu.Ex quo videtur op Φ
te.Be.Quadragefimo die quãdo erațiã ab eis receffurus in celữ, ifta appicio fuit facta immediate añ aſcefione fua,Ad argumētu
hoceis maximè illo die exprobrare voluit:quia his qui videranc in oppofitu pt dici,opicrepauit icredulitatē ñapporπ ,fed aliqrū
cũ refurgente no crediderunt,antec eu ipfum viderent: cu poft aliorü q erat cu eis qui de refurrectioexpino credebit ad plenu
afcefione cius prædicātib' illis euägelu gentes quæ nó viderunt apfis.Altecdicitq icrepauit icredulitatë aplɔrū.ñ que tuc erati
credituræ effent.Vnde ftatim adiungit Marcus ,& dixit eis:Eun eis,fed que fuerat an:licut patet de Thoma 9 qñ credidit alijsdifci .
tes in mundữ vni.prædi.euange. g¶Duriciã cordis.Hier.Vt plis.lo.xx.& filr alij ñ crediderit Marię magdalene, que eu vide
fuccedat cor carneũ charitate plenu.Hinc eft op cateruæ martyrű rat,& alijs mulierib", Et couĕieter Chrift' recedes ab aplis icrepa
mortehuius feculi libēter affectãt,qa norunt pro cpali interitu uit hac icredulitate ad defignādu op getes ad qs apli erät mittedi,
perpetuò fe effe victuros . h Oicreaturæ.Omni nationi ge vt patet ex feqntib' cent merito icrepade à deo & codēnāde,fi nõ
lorum
to
Mat ,a t.A nte u
enim dict erat:In via gēti ū ne abie.vt.f.apofto
getiu crederet aplis de his quçipi viderāt i Chrifto.vñ fubdit : d CЕũ
prius a lud ea repulſa prædicatio tūc gentib ' in adiutoriû fieret. tes in mũioi hoi ghabet
д couenicti cũ of creatura.per ce enim
Hiero,Omni generi humano,quod habet aliquid cõe oi crea cōuēst cũ inaïatis,p viuere cũ vegetabilib" & plătis, p fentire cũ
turæ,angelis ,pecoribus ,lignis ,lapidibus,igni & aquæ, calido & aialib', pitelligere cũ angelis.io defignat nomine ois creature.
frigido ,humido & arido : quia minor mūdus hō dicit: i CQui fQui cre.No enim fufficit fides abfq ; baptifmo,per què ali
cre Per alios paruuli credüt ,ficut ex alijs ea quæ in baptifmo eis quis incorporat Chrifto fi affic facultas recipiēdi bapuſmū.fi aût
" no affit facultas,fufficit baptifm" fanguinis vt in martyrib⁹ qui
remittuntur peccata contraxerut.k Signa aute.Nunquid fi
fignano faciamus ,no credim?? Sed hæc in exordio neceffaria fue pro Chrifto fuerüc interfecti antec effent baptizati: vel flaminis
runt,vtfides miraculis nutriretur.fide autem ecclefie iam confir ficut è i habétib" fidē Chrifti ,q deſiderat baptiſmuſed prçueniūč
mata non funt neceffaria . 1 CDæmonia eijcient &c.Hoc morte,año hoc poffint adimpleri: g Signa au.In primitiua
hodie fpiritualiter facit ecclefia , cum per exorcifmi gratiam eccfia fides erat nutriēda & firmāda miraculis, ideo gratia miras
manum credentibus imponit , & malignos fpiritus expellit. culorüno folum
Nico.de Lyra, Linguis lo * bCPoft hæcau.per hoc fignificaturop dubitantibus de fide
Moraliter
veritas noreuelat apertè, e¶Prædicate euan.i.oi hoi indiffe
alns.Dixerunt autem aliqui,q Chriftus refurrexit mediano. rêter fine acceptiõe. g CSigna au.In noie enim eius dæmonia
te,& tunc hæcdictio mane non refertur ad furgens,fed ad vers enjciunt,qui dæmonữ tentatiões fide &figno crucis repellunt,fis
Pria appi bum quod fequitur:appuit.quiailla hora primò apparuit Ma cutlegit de fată Iuftina:Linguís loquunt nouis qui verba façra
rjo. riæ magdalena.Alij autem dicunt, op refurrexit in aurora; & tūc habet in ore,dimiffis friuolis &imūdis:Serpētes colluc qui detra
Maria ma limane refertur ad furgens,ita qp determinat horam refurrectio &
tores efficaciter reprçhēdūt.mortiferu bibūt :fed eos no nocet,q
gdalena nis.Et huius opinionis eft Aug.& communiter tenetur. aCDe pluafiones mortiferas audiût fed no colentur: Sup egros man?
= iponut & bn habet,qp bonayba & opera alios à petis retrahit
apud di qua eiece.feptem dæmo.Ex hocdicunt aliqui,qp fuerunt due
uerfos alia Maria ,& quælibet fuit cognominata Magdalena. Vna carum & in bono cófirmat: Et hçc figna (pualia funt corpalib? meliora,
& alia dicit fuit foror Lazari nominata à Magdalo caftro, quod ceffit in par quantò quæfunt animæ corporalibus præferuntur.
tem eius
 Glof.or.Marci Cap.XVI.Prefa . Lyrę in Luca 121

Ka CLinguis loquetur nouis.Hoc fit dumfideles veteris vi C

Incipitprooemium uenerabilis patris
fratris
A tęfeculariaverba relinqūt, &fatã myfteria infonant,& dei laudes
& potentiam quantua vlent extollunt, bEt fimortife.qd. Nicolat de Lyra fuper Lucam.
Dum peftiferas pfuafiones audiunt, nec ad opationes vfq; perdu Aciesbouis à fiipfo.qua.Sicut'fuit dicu in prin
cunt, inde eis no nocet fi mortiferu bibūt.c
7 Super ægros. cipio euangelij fecundu Matthæum,Ezechieliprophe
Du pximos inbono ope cõfirmatos ro tæinvifiõe aialis qtuor facies hñtis, defiz
borât exemplo bona opatiõis,fuper æ 2 gnatu fuit Chrifti euägeliū fore ğdrifariè
gros man" iponut, & benehabebūt.Hęc ent linguis loquentur nouis , fer b defcribendū.vidclicet à Matthæo in facie
с humana,à Marco in facie leonina,à Luca
miracula tantò maiora, quantò fpüalia. b pentes tollent:& fi mortiferũ quid
phocem aiæ fufcitat no corpa.d CIn C in facie bouina,â Iohanne in facie aqlina
cæ.Aug.Nota, aliqñ cælos pluraliter biberint,non eis nocebit : ſuper e
&ioiyboppofitojcirca euägeliū! Lucæ
& aliqn cælu fingularit inuenis : fed qdā gros manus imponent, & bene ha qtuordefignant.primü eft elegantia ftili,
Qui de calo defcendit. cũ dr:Facies.Materialibri ; cũ fubditur:
modoloquutiois abufiue,fingfaria plus
rali nuero dicimus,& pluralia fingulari. t
bebunt.E dominus quidem Iefus Bouis.Ordo euägelij,cũ dř:A finiftris
Adoriété verò qd ' Pfalmifta dicit,euan poftquam loquutus eft eis , affum. pfixio nueri,cũ addit:Ipforü qua.Circa
geliftæ tacet, fignificat Ierlm , quæ eft in JVnde venerat. primu,cõfiderãdum, q facies eft elegatior
d f
orientis ptibus collata.vñ aplis videnti ptus eft in cælum, &fedet à dextris &nobilior ps corporis: &io couenienter
bus afcendit: & terra multisplena miras Præceptum obedientia , obedientiam figna p facié noticia & elegantia fcripturæ defi
comitantur.
culis vbi fideliu credulitas plus actibus gnatur q in cuangelio Lucafpecialr repe
loquutionib erudit. eEt fedetà ' dei.llli autem profecti prædicaue, & ritur,vtpatet intueti.ppter qd dicit bea
dex.Beda.Et nuc omnia iudicās.in fine runtubicz domino cooperante , & tus Hiero.Sermo aut Lucę ta in euägelio
oim Iudex ventur" eft.Stephanus aut vi 1
fermonem confirmante † fequen , in Actibus aploru coptior eft& fecula
Actu.7.g. dit eum ftatem , qa in certamine habuit ri redolet eloquentia: ppter quod de hoc
eum adiutore. fIlli aut.Beda.Nota tibus fignis . pot diciillud qd fcribit Apo.j.Facies eit perfubfe
Marc euägelium fuu quãto ichoauit ficut fol lucet in tute fua:qa ficut clarita quentia fi
1 tefolis refulget tota mundi machina,fic ex defcriptione euangelij gna
tardius,tāto in lõginquiora tpa ſcribedo porrexit.Neq ; enim de
natiuitate ipfi domini aut pcurforis ei" , neq de infantia,nec de fcom Luca tam eleganter tradita,refulget & relucet tota vniuerfa
puericia cuiuflibet horū aliq comemoras, nec de natiuitate falua lis ecchia ,Circa fcd'm confiderădu. licet Lucas euangelifta defcri
toris aliquidfcribens:excepto qp in capite euangelij fui filium dei bat totu decurfum euägelij :incipiens à Chrifti miraculofa cocepti
nominat.Ab initio euägelicę prędicatiois qd 'p Iohanné factu eft one,ptrafies per eius natiuitate,conuerfatione,mortem , & refurs
narrado puenit, q aphidē euagelij ýbūp totu orbē ſeminauerūt rectione,terminãs eius euangelium in eius afcenfione,vt fic ab co
Nicolaus de Lyra. dem inciperet A& tus apoftoloru in quo terminauerat Chhifticua
geliu,tn eius principalis intentio eft circa Chrifti morte & paffio
culorūnōfolũ dabať apoftolis & alijs maiorib", fed etiã free nem defcribenda , ppter quod ipfe Lucas defignat in facie bouis q
quet alijs fimplicib credetib". a C Linguis loquentur. Hoc eft aial immolaticiu fecüdu traditione legis: pter qďfuu euágeli
Te
factu eft in aplis & alijs credetibus q erat cu eis, qñp gratiă ſpūſ um incepit àfacerdotio Zachariæ:ad qd officii fpectat immolas
pant fati in die Petecoftes receperut donulinguarum , b Serpētes
H re:&io materiaprincipalis huius libri defignat in facie bouis:qa fi
D
toi.Hoc patet de Paulo Act.xxvin.a.g pcuffus àvipera in nullo cut dictu eft,Lucas principaliter defcribit Iefum Chriftu pnobis i
Blæfus fuit :fed vip era pendente ad manu eius in ignem excuffit. molatu: ppter qd de hoc pot exponi qd ' fcribit Prouer. xiin . Vbi
c CEtfimor qdbibe . Quod patet de Iohanne euangelifta, pfimæ funtfegetes,ibi manifeftajeft fortitudo bouis. In euangelio
qui venenu mortiferu haufit,&nihil ei nocuit. d Et do.qde enim Lucæ continentur fegetes plurimæ. videlicet domini noftri
Iefus.Hic confequenter defcribitur afcefionis Chrifti fublimatio, Iefu Chrifti baq funt aiaru pabula:ibi etiã manifefta eft fortitu
do bouis,Virtus enim fortitudinis eft circa terribilia bonæ mor
cũ dicitur: eCAffumptus eft in cæ.No ytute aliena,fed ppria
Turone deitatis quæpot oia.Tu rõne humanitatis glofę:quiacor tis:fortis em impauidus eft circa bonã mortē,vt dř.iiij.Ethi. mors
pus gliofum obedit ad nutu aiæ'ötu ad motu locale p dorë agili autéChrifti nonfolu fuit bona,fed etiã præciofiffima . fuir etiã cir
ca maximè terribilia.& io ytus fortitudinis Chrifti hominis maxiè
tatis quæ erat in corpore Chrifti gloriofo:& io nubes que fufcepit
eu ab oculis apforü, vt habetur A& t.j . &'angeli affiftentes no fuert apparuit inipfa.Et quia Lucas præ cæteris defcribit hac mortem
ibi nifi ad oñdědu, creatura corporalis & fpúalis fubiecta eft ob & paflione,vt dictu ēiõ de ei? euägelij deſcriptione cõueniéter dr
fequio Chrifti.fCEtfedet à de.dei.Sireferat ad Chriftum rōne qibi eftmanifefta fortitudo bouis :qaibi maxièrelucet fortitudo
deitatis,fic ifta feffio importatæqualitatem cũ præ:qa ſcďm diui Chrifti hominis p nobis immolati ad modu bouis. Circatertium
confideradū, facies bouis erat tertia in fitu illius animalis haben
nitatefili" eft æqlis při.Si aut referat rōne huanitatis.hoc pot ee du
pliciter,Vno mo inquantu eft vnita actualiter ipfi ybo: & fic ifta tis quatuor facies . Facies em hois erat prima, quiai recto afpectu
prophetæ fita,& p cöfequens facies leonis fecunda q erat in dexte
feffio importat quãdã aſſociationē honoris:quia eademveneratio
ne veneratur hñanitas inquantu vnita bo cũ ipfa deitate,ficutve ra:quia parsdextera prior eft,& potior finiftra, & fic facies bouis q
ftis regia cu ipfo'rege qñ eft ea actualiter indutus. Alio mōfecudu defcribitur in finiftra parte erat tertia, put i principio Matthçi ple
fe:& fic federe ad dextera přis defignat effe in potioribus ei' bonis nius fuit declaratu,& fic inter quatuor euangelia euangelium Lu
i ficut dextera eft pars nobilior & potior corpis . Defignat etiã quã cæ tenet tertiu locu, qd' notat cu dicitur:A finiftris. In figurã hui"
dã iudiciariaptātē q cõicata eft ipfi Chrifto hoi,qa ficut fuit iudi dicit Iudi.vij.e.qp Gedeon habebat in dextera tubã,& in finiftralã
i catus i forma huana,ficvenier ad iudicandu mundum ,fcdm qơ padem ,Per Gedeon yò Matthæus euangelifta pot intelligi: qa Ge
deon interpretatur circũiens in vtero,& Matthæus defcribit Chri
dr Act.j.b.Quéadmodū vidiftis et aſcēdētē in celữ,ſin forma hu
ftum natu de vtero yiginali.Per tubã verò in eius dextera exñtē,
mana,cui cõpetit videri oculis corporalib' &de loco ad locũ mo
ueri:ita veniet in eade forma ad iudicādū mūdu:veruntñ iudicat? telligitur euangeliu Marci, qd
' eft qfi gdā rugitus leonis q affimis
fuit informa humana paffibili, afcendit autem in celu & veniet ad laturfono tubæ terribilis.Per lāpadě in finiftra exiftétë , intelligit
judiciu in forma humana impaffibili & gloriofa. g CIlli aute. euangelium Lucę qd pcedit lucidè & claré:&io de hac finiftra po
Lapli &Chrifti difcipuli. h Profecti fecundu mandatu Chri teft exponi qď fcribit Prouer.inj.In finiftra illius diuitiæ &gloria.
In euangelio enim Lucæ virtut diuitiæ continentur actualiter,
fti pdictu.i CPrædicau.ubic.fecundu qd dicitur Pfal.xviij.a.
In omnem terra exi,fo.co.k CDomino coo.Eos dirigedo & p &gloria virtualiter,quiaper exercitium virtutum acquiritur glo
tegendo , 1 CEtfermo.confir.fe.fi.Sicut em veritas q fubiacet ria btor.Circa quartu confiderandu,qp licet plures fcripferint euã
facultati naturali intellect?,declarat & firmať preductiõem ad pri gelia,tñ qtuor funt approbata,vt drin prologo fup Matthæu:&
Mez
F

hoc ppterfigura facramenti oftenfi Ezechieli pphetæ i aiali hnte

品

maprincipia per fe nota,fic veritas quæ tranfcendit naturale lumē

intellectus(cuiufmodi eft doctrina fidei catholicæ,falte quantu ad
principales articulos fidei)declaratur & firmat p opera miraculo
fa foli deo poffibilia:Cum em talia fiunt ad teftimonium veritatis
ipfius doctrine.declarata eft veritas,cum deus non poffit efle tes
fis alicuius falfitatis.Et hoc modo declarata eft veritas euangelica
coram principibus & poteftatibus ac fapientibus huius mundi ad
laudem &gloria domini noftri Iefu Chrifti:Cui eft honor & glo
ríainfeculafeculorum.Amen.
qtuorfacies, & in rota qtuor facies habente, Ezech.j.Et ifte äterna
rius figuratus eft in multis quaternarijs,vt declaratum fuitdiffufi?
inprincipio euangelij fecundum Marcum.Et vltimò defignať ma
nefeftè Apoc.iij.in quatuor animalibus oculatis ante& retro,qa
euangeliftæ refpiciunt ad tempus præteritum & futurum.De qui
bus animalibus ibidem fubditur,quòd requiem non habebat die
ac nocte,dicentia:Sanctus fanctus fanctus dominus deus omnipo,
tens,cui efthonor & gloria in fecula feculorum.Amen,
 De Lyra Prologus
Incipit poftilla uenerabilis patris,
fratrisNicolai de Lyraſuper
prologumHierony.in cuan
gelium Luca.
Vcas Syrus natio.Euágelio fe
E fis arte medicus ,
cundu Luca brus Hierony.prolo
gupmittit.In & priò exprimit bti
Luce comedatione,fcdò,fuã excufatione
ibi.Q & legêtibus . Circa primu pmittit
comèdatio bti³Lucæ, citu ad euangeliü abflorum, poftea Paulum fequutus
† confeffio eo defcriptu,fcd'ò, tu ad defcriptionem . a Mortem vel fidei, quia idem prædicauit.
nem Actuũ apforü,ibi : Cui Lucæ no immeri.
Diuifio &c.Prima diuidiči tres ptes:qa priò oñdiť
Lucæ fcriptoris autoritas,fcd'ò,fcribendi
neceffitasfiue vtilitas , ibi: Qui cu iã effent i
fcripta,tertiò,fcribēdi mod" feu qlitas,ibi:
Cui io poft baptifmü , Circa primu deca
rač Lucæ autoritas ex patria , cùm dicitur: 1
a Lucas Sy.na. Fuit em antiqtus Sy m
ria valde nobilis puincia:Et à ciuitatepro
priacu fubdit: bAntiochenfis . Fuit
em Antiochia valde nobilis ciuitas à Se
leuco rege Afiæ ædificata, & i noie Antio
chi přis fui denoiata. cArte medi.vt
ex medicina corporali defignaret futurus
medic" fpialis aiaru. d Difcipu.apo.
qa ab ipfis didicit euägeli.fcdm pipedi
cit in plogo fui euangelivt parebit infra.
ePaulu fec.qafuit comes indiuiduus
fu e peregrinationis. f CVfq ; ad cō.e.
pmartyriu i vrbe Roma. g Seruiens
d.fuitto ad exercitiu boni.h Sinecr.
tu ad euitatione mali : qa vixit fine
notabili falté poft fuä cöuerfione:Qd des
clarar p hoc qe fubdiť: i CNã nec ux.
unquã.h.Ex quo patet eius continentia,
k Septuaginta & quatuor anno.
obrt.In plogo fup Act” apoftoloru dici
tur:Octogintaquatuor annos ætatis agés,
&c.Etdicut aliq,q iftud cõtigit vitio fcri
F
ptoru à principio,ex q alij libri fequêtes in
hocfunt deficientes.Alij dicunt,qp in pro
logo fuper Actus apoftolorum cõputant
oes anni fue etatis,hîc vò cõputať tm ane
ni'cõuerfionis fuæ ad fide catholicam.Sed
hoc no videt probabiliter dictu, qa hîc dĩ
añ couerfione fuit arte medicus.Puer āt
decē annorūtṁ nõ pōt illa artem ſcire , &
multo minus exercere: quod tamen opor
tet dicere fcdm iftos . Plenus fpiri.
fan.ex quo patet eius felix confummatio.
mQuicu iam cilentfcri-Hic confe
quenter oñdit fuæfcripturæ vtilitas,ac eti
am neceffitas,q fuit duplex. Vna ppt ve
ros euangeliftas,q licet vera fcripfiffent,tñ
aliq de Chrifto omiferant, qrum noticia ē
valde vtilis,immò neceffaria:vt de conce
ptione & natiuitate noftri Saluatoris , &
eria fui pcurforis,quep Lucam fuerut fup
pleta, vt patebit.j.vt fic quatuor euangelif tans in fe completa effe , quæ ab
fte in defcribendo veritatem euangelij cō
cordarent: &tn finguli aliqua propria di
cerent.Secunda fuit neceffitas ppter pfeu.
do euangeliftas,qui fub nomine difcipulo
rum Chrifti, vtpote Thomæ & Matthiæ,
fcripferunt euangelia inferentes hærefes,
vt fub nomine difcipulolum Chrifti faci
lius feducerent fimplices, quorum falfitas
ex defcriptione euangelij Lucæ deprehen
dicur,ficut & per alia euangelia à Mattheo
Marco & Iohanne defcripta . Hancigitur
fententiam ponit hic Hieronymus fatis in
uolute Lucas fcripfitpoft
Match dr: Qui cuiam
Hard rum &Marcu.cũ dr:Quí cũ
efferi.n In Achaie par.hoc eft i Grę
cia. o Significans etia ipfe iprinci.
Id eft in
in Lucam
Incipit Prologus fancti Hieronymi
in Euangelium fecundum Lucam.
Vcas Syrus natio
Vel Antiochenus.
b ne & Antiochen
a Petri & Pauli,fed mas
xime Pauli.
difcipulus apofto
a Commendat a conuictu.
* ufqz ad + confummationem eius
a Mortali, quod ex continentia patet.
feruiens domino fine crimine .
Nam neq uxorem unquam has
Exiftens
bens nec filios,feptuaginta qua
tuor annorum obijt in Bithynia
plenus fpiritufancto . Qui cu iam
a SA pfeudo , & a veris. b Hebraice.f.
effent fcripta euangelia, per Mat
thæu quidem in Iudæa,per Mar
Infpirante.
cum auté in Italia,fancto inſtigan
Græciæ.
tefpiritu in Achaia partibus hoc
Græce.
fcripfit euangeliu,fignificans etiã
a In prologo fuo. b Ad differentiam præs
fentis qui eft Hieronymi .
ipfe in principio ante +fuum ,alia
a f.i.præterhoc quod melius ordinauit.
effe defcripta.Cui extrâ ea quç orris domini. b
Hiftoriæ.
do euangelicæ difpofitionis expo
Neceffaria caufa.
r Theophilo epifcopo in hoc o euangeliu
fcit,ea maximè neceffitas laboris
a Bt maxime.
fuit,ut primum Græcis fidélibus ;
aa Ab omnibus pphetis pdicti. b Quâți ad pphetas .
V uis,quod eft animal immolaticiu.e@Co
omní prophetatione ueturi in car
nem deiChrifti manifefta effet hu
JEt vt.
manitas,ne Iudaicis fabulis atten
ti,in folo legis defiderio teneren,
tur,uel ne hæreticis fabulis & ftul ™
tis follicitationibus feducti exci z
derent àueritate, elaboraret.De ,
Alia caufa,f.tertia.f. Sui.
hinc,ut in principio euangelij Ios
Baptifta. Præmiffa.
hannis natiuitate præfumpta, cui
SAd honorem cuius.
euangelium fcriberet,in quo ele,
a Verboin prologo fuc, &' in ipfo cpere.
ctus fcriberet indicaret , conte, e
Plene fcripta.
£ fcendendo,non folum vfque ad Abraham
JBnangeliftis . Luca.
alijs effent inchoata.Cui ideo poft
baptifmum filij dei à perfectio
ne generationis in Chrifto tim,
a QuiaMatthæus iam fcripferat Sed . Chri
fto,vel Iofeph,qui fuit initium natiuitatis Chri
fti,vnde Genealogia incipit a fofeph.
pletæ , & repetendæ à principio
natiuitatis humanæ Scirepoteftas
volentibus. per
Afpiritufan&
to.
miſſa eft , ut requirentibus de ,
a Per quem.f.per Chriftum .
b Ipfe vel quilibet deum
monftraret in quo apprehendens
a Dauid.
erat per Nathan filium * introitu
De Lyra
Id eft in plogo euangelij ab eo defcripti. G
vtpatebit infra.Confequenter ponit cau
fam fecundam, quarefcripfitfcilicet ad ex
cludedu hærefes cùm dicitur:p Cuiex
tra.i.præter. q Ea quæ ordo euan
gelicæ . Id eft præter illâ caufam fcribēdi
illud euangelium, quæ fuit vt veritas euã
gelijin quatuor euangelns ordinaret pro
pter myfteriumi fcripturafacra multipliz
citer defignatur. rEa maximè necef
fitas laboris.f.Lucæ fcribentis.s Fuit
utelaboraret qualiter manifeſta ef
fet humanitas Chrifti dei, quia eft ves
rus homo & verus deus. t Omni pro
phetatio. uenturi in carnem, quiaoes
prophetæ de eius aduentu prophetaue
runt , fecundum quod dicitur Actu.x.g.
Huic omnes properæ teftimonium perhi
bent.v Primum Græcis fideli.fci
licet ellet manifefta, dicta Chrifti humani.
tas.x Ne Iudaicis fabulis attenti,
in folo legis defiderio tenerentur.cre
dentes effe falutem in legis obferuatione.
y Ne hæreticis fabulis & ftultis
follicitationibus feducti . Per pfeudo
euangeliftas vel alios hæreticos. Z CEx
ciderent à ueritate. quia primi credens
tes de Græcia erant in fide teneri: & ideo is
digebant per euangelium Lucæ ( qui Grę
ca linguafcripfit)in fidefolidari.Confeqn
°
terHierony.ponit caufam primam fcribē
'di euägeliumfcilicet vt ea quæ omiſſa erāt
ab alijs complerentur:& hoc eft quod dici
turta Dehinc ut in principio euan fhoc
M
Natiuitate præfum=
pta.i.in principio euangelij Lucæ pofica.
LS
B
Cui euangelium fcriberet.fcilicet
fuum incepir à facerdotio.d Etiquo
electus fcrii,in quo animali electus effer
ad fcribendum euangelium.f.in figura bo H
teftans in fe.i.in cuangelio ab eo deſcri
pto.Et bene dicit in fe & non àfe . per hoc
infinuans ofcripturafui euägelij effet deo
w2
attribuenda tanquã principali fcriptori. no
A
fCCompleta effe quæ ab alijs effet
inchoata.licet enim Matthæus de natiui.
tate Saluatorisfcripferit ,non tamen ita p
fectè ficut Lucas.Matthæus etiam & Mars
cus conceptionem & natiuitatem præcur
foris tacuerant quam Lucas expreffit,& in
multis alijs dicta coru cõpleuit, g C¶Cui
ideo.Hic confequenter defcribitur mod
b
fcribendi euangelium Lucæ feu qualitas.
In defcribendo enim Chrifti genealogiam
Matthæus inchoauit ab Abraham vfque
ad Chriftum defcendendo . Lucas autem
ordine retrogrado inchoauit à Chrifto a
fed etiam ad deum , vt patebit infra,íñj.ca.
Cuius ratio fuit, quia ficut Matthæus on.
debat modum qualiter deus venit in mun
dum carnem affumendo à patribus defcen
dentibus , ita Lucas oftenderet quomodo
per benedictam Chrifti incarnationem rẻ. †complete
ducimur in deum p veram fidem quæ eti
amfuitin patribus vete. Tefta. licet no ita
explicita ficut eftin fidelibus noui Tefta.
Hacaut fniam ponit btus Hierony.multu
intricate:fed ego accipiam verba cíus non
fecundum ordinem fcripturæ fed fentétię :
Cui ...Lucæ: ptas permiffa eft.i.concef
fa:à perfect generationis in Chrifto
impleta.i.fcribere perfecte genealogiam
in Chrifto impletam : quia ibi terminatur
defcendendo.Etrepeten à princip.na- Dauid
tiuitatis
 Glof.ordi . 122
cuangeliftam DeLyra

Vonia quide. Fcda. Lucas de oibus quæ fecit Iefus
& docuit vf in diem q affumpt" eft fermone fa&
primò eoru q deco falfa fcripferütredarguit audaci
am.Scribit aut hiftorico ftilo . Magis enim in defcri
bedis rcbus & exprimēdis preceptis ftudium habuit,& hiftorico
more de narratiõe fumpfit exordiu,& eā
hiftoria plena digeftiõe pfeqt. Be.No
ta,ea că maxiè fcripfiffe euägeliu,ne pfeu
do euangelijs eet facultas picadi: q fub
noie Chrifti apforü conati funt fectas
pfidiçiducere, b TMulti.Be.No ta nư
merofitate & hærefu diuerfitate.Qui nõ
fpiffeti muere donati ,fed vacuo labore
conati,magis ordinarēt narratione & hi
ftorię texeret vitate.cConati.Amb.
Conat,q incipit nec pficit, q fuis viribus
nogrędei q irrrigat cofidit, q qd ab alijs
dictü videt abolere intedit . No cona ,q
diuio fpūres & dicta miniftrante, cœpta
coplet.d Copleta.Amb.Redūdāt p
vniuerfu mūdu,mētes fideliu rigāt & co
firmat.CAmbro.Qd redundat i nullo
deficit,& de cõpleto nemo dubitat, cũ fi
de affect aftruit, exit" pbat.e Nobis.
Bed.No folu Marc" & Lucas auditu die
dicerut qfcriberet , fed etiã Matthæus &
Iohanes multa de infátia,puericia,genea
logia Saluatoris alijs narratib❞ didiceres
rut.fCViderüt & mi.Amb. Gemía
tus efti hoie pfecto ,itētio & actio vtrā
B que notat i aplis fuiffe,& vifionē.i.ïten
tione, &minifteriu.i.actione,vt pid qd '
I
viderint diuiæ cognitionis intelligat in
1
†quęrētib, tētio: p id qp miniftri fuerut eo actio de
Mat.4.c. claret.Amb.Hocybūno platiuu:ſed
fubftãtiuu iteriori mēte videt̃. Vñ Moy
3 Pro quamuis.
fes dicit,qa ppls videbat você:q no foler
Exod.zo.c. videri,fed audiri .Audiuit Petrybu,qñ
dictum eft ei:Veni poft me, faciam te pie
fcato.ho,Miniftrat qu tollit cruce,&feqt
Y@ Chriftum.
5 Nico. de Lyra.
H tiuitatis hua.i.retrogrado mo ſcri
bere genealogia pdicta, i dicipit ab hua
nitate Cxrifti.Poft bap.fi.dei.qa poft
† Ali libri baptifm Chrifti imediatè fcripfit genea
non habet logia pdica ,vthĩ.j.iij.ca.Ïõ.i.ppēcām
fequétia vfIq ftatim dicet pdicto mo defcripfit gene
alogia :Vt req.i.fcire defideratibus . De
que ad pœ
mium. moftra i quo ap.e.i.ipm deu i q termi
natgenealogia,i cui apphefione paprā
B currentis defignata ueftigio funt ,
vifione cofiftitbtitudo.Introí. admif.
Ĭ no modo coniugat errori , fed peto
gei difp.dei.i.ipfi ' Chrifti q fcdm dei
=
į.viã & modū veniēdi vfq
; ad Chriftu. a Cui Lucæ.Pofita cổ C
tur”, médatione bti Lucæi fcribedo euägeliu,hic cõfequéter ponit ei"
comedatio i fcribédo Act" aploru,cũ di: Cui Lucæ no imme.
i.no irrōnabilit,fed ex magna rõne. b CEtiãfcrib.Actuũ apo. ,
po.in mini.da.Quia ficut.s.dictu eft,fuit difcipulus apoftolor
&fpecialr Pauli,cuiusfuit comes indiui
duus:& fic vidit facta ei",de qb" liber A
recurrentis in deum generationis
J.i.deducto. Alias infeparabilis. Яtuu aploru pro maiori parte logi quæ
certius potuit fcribere ta vifa. In princi
admiffo , indifparabilis dei,ut præs pio tñilli libri fit metio de Chrifti afcen
dicans hominibusChriftum fuum, fione & Matthię electice. & hoc eft quod
a .i.hominem in quo perfecta ſunt operafex dierum.
b Ad ftatum vnde cecidit. Vel propter quem dr: c Vt deoi deuple.Chrift? aut dr
omniafunt perfecta. de'i deo, qa filiusfemp eft in pře tu ad
opus perfecti hominis redire in fe ipfa deitate , tu verò ad humanitaté fuit
plenè cu deo pře, qñ i huanitate glofa af
per filium faceret , qui per Dauid
a Chrifti vel Nathan. b§Âd deum. c .i.præ fumptus eft addextera přis.de & fit mêtio
beri oftendebat.
in principiolibri.d Etfi.pd.extin.i .
patrem uenientibus iter præbébat Juda pditore, de cui" morte ibide agiť añ
a electiõem Matthiæ. e Oratione ab
in Chrifto.Cui Lucænon immeri‹ 2
b ipfis apo.fa.for.do.ele.nu.co. Quiai
tò etiam fcribedorum actuum apo,
electione Matthiæ apoftoli pmiffa ofone
Bene in minifterio, quia bene fcripfit.
dederüt fortes,& ceciditfors fup Matthia
ftolorum poteftas in minifterio das & ficcópletus fuit nuerus aploru duode
a Dicta afcenfione in
quaplenus deus effe comparuit. SIuda,fcilicet. cim à Chrifto electoru: de qru nuero lus
tur , ut deo in deum pleno & filio das ceciderat, fSico Paulus.Quia i
с actib? ci" ifte liber terminat.g Quem
perditionis extincto , oratione ab
diu con.fti.re.do.ele.Quia du perfec
ipfis apoftolis facta,fortet dominis ret Chrifti in mebris fuis , fuit à Chrifto t
† domini
cæ electionis numerus complere , elect",vt hî Act.ix. hQd ' & legēti.
f Poft Lucæ comendatione , hîc Hicrony
tur.Sic Paulus cõfummationem
mus ponit fua excufatione ad hoc qd ita
apoftolicis actibus daret, quem diu 8 breuiter trafierat, qd
' fecit ad vitādū pli
contra ftimulum,recalcitratem do xitaté & curiofitate,& hoc eft quòd dicit
minus elegiffet . Quod & legen, Quod etfi.i.quis : Legenti.ac re.deu
utile fue.à no expe..p nos enucleari .
tibus act requirentibus deum et.h iPer fingu.i.particulatim & pleni?.
f kCSciens tamé.f.ego Hieronymus.
fi per fingula expediri à nobis uti. Quod operantem agri.id eft dos
le fuerat,fcies tamen quòd operandorem.m Oporteat primum de D
m fructi.fuis ede.i.de doctrina fua fructu
tem agricolam oporteat primùm
percipere . qd fitqñ auditores proficiūt .
de fructibus fuis edere , uitauimus "
Laudem humanam. Prout. nCVitauimus publica curio.ne n.
uidere.tam.i ,tatu:Demoftra.i . plane.
publicam curiofitatem , ne non tam ondere.Deu.i.veritate de diuinis . Qd
uolentibus deum demonftrare ui, i.quatu .Faftidientib' prodi.i.fcribere
ad libitu & voluntatem curioforu, g at † prodeffe
deremur quàm faftidientibus pro
tediantur in auditu vtiliu:& magis i fub
didiffe .+Lectorem obfecro ftudio,
tilibus & parum vtilib” delectant , Videť
fè paginas recenfentem huiuslibri , tn aliquibus falua reuertentia bti Hiero.
ea quæ incautè contra eas ftyli præ nymi ipfam fententiam quæ planè & lu
cidè dici poffet,verbis obfcuris & intrica
tis obumbraffe.

meęi cereigno
gnofcere rati æ:& Incipit expoſitio uenerabilis patris ,
tatê é idiſpar à pre, qa ficut eft ei equalis. megignof ignor atiæ : & que ob
11 Que Chriftu.Ponit i ītroitu.i.i pricipio
ftinatio legantis ampliata uirtus ex fratrisNicolai de Lyra fuper pro
Genera.i.genealogiæ ab eo defcriptæ :
œmium .
--

Recur.i deu.qa ad ipfu terminat, vt di ercitat ad purudociles , mētis meæ

1 Au eft:Per Natha filiu.Sicut em Matthe fauoribus mei memor benignè .
E Voniam quidem.Hic incipit
ponit Salomone filiu Dauid i genealo Prooemium beati Lucæ in Euange btus Lucas fcribere.Et priò fuo
gia Chrifti ab eo defcripta,ita Lucas põit euägelio pmittit pfationé,fcd'ò Diuifio
Nacha filiu Dauid duplici de caufa.Vna liumfuum incipit . fubiugit euägeln narrationem,ibi: Fuit i
eft.qa Nathã di fuiffe fili" Dauid adopti O
+Voniam quidem diebus Herodis, In pfatiõefuaponit dus † Quando
uus:nos at reducimur i deup hoc effi plice caufam quare fcripfit euangeliu.fci quidem
a SVt Bafilides & Appelies
címurfilij dei adoptiui :& io Lucas q fcri & quifubnomine Thomę vel licet ad coplēdu aliq quæ à Matthæo &
1 Matthiæ vel aliorum apofto.
bit genealogia afcēdēdo i deu, defcripfit b lorum falfafcripferunt. Marco fuerat omiffa,vel minus plenę dis
eap Natha filiu adoptiuu . Alia cã e, qa multi conatitfunt P ta,& ad excludendum falfa quæ ab hære
&
Natha iterpretat donũ,& io figurat Chri ticis fub noie difcipuloru Chrifti fcripta †agreffi
с ordinarefnarratio,
ftu,q eft dei fili" natural: & p hoc Ф fuit ī fuerant:ficut plení" dictum eft in prolo
No nos fed in nobis deus fecit.
nobis dat" à pře,efficimur filij dei adopti a † narratio
Hieronymi .& hoc eft quòd dicitur :
uit:qa peutap mediatore reducimur nes quæ in nobist completæ funt, &
a Buangelij. o CQuoniam quidem.id eft certe. nem
o
i deu přem.i fubdit: Vt præ.f. ipfe Lu с r
rêrum , ficut tradiderunt nobis qui PCMulticonati funt ordinarenar + pleniffic
cas.Hoib" Chri.fu.qa dat" eft hoib' à ratio.rerum.i.geftoru euangelicorum: mæ fcictiæ
a Non folum corporali fed potius mentis intuitu.
pře peor ſalute.Op” p.h.i.coditioena quiaficut dictum eft aliquifcripferant ve
fab initio ipfi uidêrunt , & miniſtri
turalęhianę i ftatu inocêtia q fuit pfecta rè, fed tamen aliqua omittendo,aliqui āt
tutib' &fcietis . Recurre.in fe. i. re falfe hærefes inferendo . q CQuæino
dire i dignitate priftinaaq ceciderat. Face-p fi.i.p Natha figura▪ bis completæ funt rerum.i.euangelio à nobis fcripto, quia co
tiue,ronepdicta,fed p Chriftu effectiuè, q eft deifili" fcdm naturā pleuit dicta eorum q vera fcripiferat,& exclufit dicta eorum q fal
diuina & fili? Dauid fcdm carne.Quip Da.pa.ue.in Chri.i.de fajinferuerantor Sicut tradiderunt nobis qui ab initio ipfi
fcedentibus vfq; ad Chriftup generationes.Iter præbe.i Chrif uiderüt & miniftri.Ipfi apfi à quib? didicit veritatem euägelr
.viam & si Vilum
 Glof.ordi. Luca Cap . I. DeLyra

Chriftum, aCOmnia.Bed.Non omnia quæ affecutus,fed de princeps i Achaia:qa Paulus tali mõ loquédi vtiť ad Feftum,A& t. G
E oibus qadfidem legentiu cõfirmanda credit idonea. Et confulto xxvj.f.Noinfanio optime Fefte. Sed illud motiui nullu videt,ga
talis modus loquendi pprius eft ad platos q alios debent excellere
enim mita pterit,que alij dicut, vt diuerfa in euägelio gřa refulge
ret, & pprijs gbufdä libri finguli myfterioru geftorüc miracu inbonitate vitæ,Ite nõ eft verifimile, tantus euangelifta omiffis
lis eminerent. Ambro.Prolixiorenotat hunc euägelij librum epis(ad qru officiu spectat euangeliüfcire , & de hoc alios docere)
a.Cor.8.d. alio euangeliftary.vnde & à Pau fcriberet pricipi feculari euägelium
a Huius verbi quod caro factum eft. b Et quoniam Etio melius videf dicendum, q fuit
lo laudatur, quia omnia affequutus hoc eft. C SNonhumana voluntate,fedfpiritufanco intus eps,vt dictu eft.§. & hoc vider phoc
eft, non op omnia fcripferit, quæ nec inftigante.Cuius gratia geritur , vt id quod bonum eft nobis
etiam bonum videatur. qd' fubdit,Quibus erudit es,&c,Dis
mundus capit.b CTheophile.Be 2
da.Theophilus,amās deum, vľ ama fuerunt fermonis : uifum, eft mihi tåffer cit ergo optime Theophile , no P + affectato
rus à deo,Qui amat deum vel à deo a b ipfofolofcriberet,fed qa fcripturam
quuto à principio omnia, † diligenter ex ei dirigebat pipfius & oim fideliū fa. † exactè
vult amari,ad fe putet euangeliü ſcri b
ordine tibi fcribere, optime Theophile , lute,dVtcogno . fcilicet pleni".
bi, & vtbonu depofitum fibi com=
ut cognofcas eorum uerborum de quis fCVerita tem eorum uerboru.
mendari.Non noua Theophilo pro
ad fide catholică pertinenti.e De
mittuntur,fed eadem quibus eft eru bus eruditus es ueritatem .
ditus, vt quo quid ordine â domio quibus eruditus es ueritatem.
non tamen ita perfectè ficut poft les
geftum dictumve fit agnofcat : quia
Euangelium fecundum Lucam incipit. ctionem huius fcripturę.
perfectus non folum in Iefum credes
re,fed & fidem perpetuæ diuinitatis
Incipitpoflilla uenerabilispatris,
& temporanea dipenfationis illius
debet ordinem noffe. fratris Nicolai de Lyra fuper
GLOS . ORDI . euangeliumfecundumLucam.
CAP . 1.
CAP. I.
Vit in die.Amb .Vitulus Vitin diebus.Hic incipit
facerdotalis hoftia.Per viru Lucas narrationem euange
F lum ergo hoc euangelium F lij: Etdiuiditur in quatuor Diuifio
figuratur , in quo à facerdotibus in parres,qa priò defcribit Saluatoris ī.
choatur,&in vitulo confummatur greff inmundu p fuă incarnationē.
i.in Chrifto quí pro mundi vitaim Scdo,eius pgreffus p fua pdicatione
molatur.d Sacerdosi quidam . in.ca.Tertiò , ei egreff" de mundo R
Impleuit ordinem;dixit regem,& re fua paffione.xxij.ca . Quartò eius re
gionem in qua fuit,facerdote & gēs greffus ad přem p fuă reſurrectionem
tem eius & vxorem illius indicat . & afcefione.xxiin.ca.Priain duas: qa
Bed.Amb.Non folum à parenti CAPVT I. priò defcribit purforis & Saluatoris
F bus,fed etiam à progenitoribus no coceptus.Secundo vtriufq ortus.cir
VIT IN DIEBVS '
bilitas Baptiftamonftrat , non ſecu ca mediu huius ca.ibi:Exurgens auté 8
Slam alienigena regnabat.
lari poteftate fublimis,fed religione. d F h Maria.Pria adhuc in duas: qa primò
Tales enim parentes prænuncius ha e Herodis regis Iudææfacerdos qui, defcribitur conceptus pcurforis. fecũ
f i
bere debuit,vt quafi iure naturæ in dam nomine Zacharias de uice A dô ipfius Saluatoris,ibi: In menſe aut
H
fufam fidem aduentus Chriftipredi & bia,& uxor illius de filiabus Aaron,& no fexto .Circa primum, concept pcurs
caret.CAmb.Docet diuinafcriptu m
g men eius Eliſabeth , Erat autē ambo iufti " foris oftenditur mirabilis ex trib".pri
ra in his qs comendare volum ,non mò ex parentum conditione.fcdoex
a Non coram hominibus, quia omnis fterilis in lege males
folum mores,fed etiã parentes opor dicta fuit. b Quinon fallitur vt homines. angelica nunciatione,ibi; Factu eft āt
re puri
tere laudar hře videant
tatei,vt hæredi tario
illi quoslau zan
i te deum ,incedêtes in omnibus manda " cu facerdotio , tertiò ex přis increduli
punitiõe,ibi; Et dixit Zacharias ,Circa
dam". Nobilitatur itaq Iohanes ba primum in defcribendo conditione
ptifta parentibus ,miraculis ,moribus›munere ,paffione. fic Samue parentum beati Iohannis præmittitur tempus regis fub quo fue
el,fic Ifaac à parentib" nobilitatem pietatis accepit , quam pofteris runt,cùm dicitur: g CFuit in diebus Herodis regis Iudææ
& reliquit , e Zacharias !. Zacharias ,memor domini:Cui appa quia Iacob patriacha fpiritu prophetico dixit Genefis quadragefi
ret angelus à dextris altaris:quia ei q memor domini eftdemonftra mo nono.b.Signum aduentus Chrifti quando regnum Iudææ efs
tur myfterium , fCDe uice Abia.Beda ,Abia,pater dominus. fet träslatum ad alienigenam ,fecundum quòd dicitur ibidem: No
Et apertumfuit vt in tepore officij patris domini conceptus effet auferetur fceptrum de Iuda& dux de femore ei",donec veniat qui
.Par.24. ifte qui patrem dominum prædicaret.
a Cum Dauid cultum do mittendus eft,&c.Ifte autem Herodes fuit alienigena : quia pater fu
mus domini ampliaret ,minifteria facerdotum in.xxiiij.fortibus di us fuir'[dumçus . h CSacerdos quidam nomine Zachari
uifit.In quibus familiam Abia de qua Zacharias fors octaua con as.Per expreffionem nominis intelligitur quòd ifte fuit famofus
tigit,vt pręco noui Teftamenti in octauę fortis vice naſcat: ga per in vita & doctrina.i De uice Abia,fecundu quod dicitur pri
octo ,nouum,ficut per feptem teftm declaratur vetus. g CElifa mo Paralipome.vigefimoquarto.a . Dauid volens ampliare cul
bet.Elifabeth , dei mei faturitas.fignat Mariam quæ plena deo fu tum dei ordinauit de vigintiquatuor generationib ",vigintiquatu
it. h CErant autem.Beda.Ambro . Plena laudatio quægenus or facerdotes, quifucceffiuè feruirent per hebdomadas in templo
in maioribus,mores in æquitate, officium ,in facerdotio,factum in
domini ,& octauafors cecidit fuper Abiam, vt ibi dicitur , de quo
mand atis iudi cium in iufti ficat ionib us comp rehedit ,i Clufti an
defcendit ifte Zacharias, k CEt uxor illius de filiabus Aa
te deum.Ambro . Non enim omnis qui iuftus'eft ante homines,
ron.Hoc exprimitur:quia propter dignitatem facerdotalem filiæ
iuftus eftante deum.Aliter enim vident homines , aliter deus, ho
detribu Aaron diligentius & honeftius feruabantur. 1 ¶ Etno,
mines in facie,de” in corde, Ideo fieri poteft , vt aliquis affectara
men eius Elifabeth.Quod nomen exprimitur propter eiusbo
bonitate populari iuftus videať mihi ,iuftus tamen non fit an deu: nam famam & vitam,ficut dictum eft de Zacharia.vnde fubditur:
fiiufticia non ex mentis fimplicitate formetur,fed adulatiõe fimu m CErant autem ambo iuftilante deum. Hoc dicitur ad
let,k C Mãda .& iu.Amb.Be.Prius mādatu,ſcďa éiuftificatio .
excludendum hypocrifis fictionem . n Incedentes i omní
cuem mãdatis cæleftibus obedimus, in mīdatis dei incedimus.Cu
bus mandatis.quantum ab obferuantiam moralium pceptor .
rectè& cōgruè iudicam ",tenere domini iuftificationem videmur. Et iuftificationibus
K Sine querela
Nico , de Lyra. Moraliter. g CFuit in diebus Herodis regis Iudææ fa Moralita
aCVifum eft & mi.affe.f.veritatē euangelij mõ prędicto . cerdos.Inter euangeliftas Lucas fignificatur per myfticum vituli
vultum qui eft animal immolaticium , quia prædicauerat Chri
bOia à prin.di.ex or.ti.fcri.quia incepit euágeliu fuû à coce
ftum pro nobis immolatum. Immolare verò pertinet adfacerdos
ptidepcurforis & Saluatoris.Quòd aut dicit oïa, nõ eft intelligen
du, poia ada Chrifti fcripferit: qa totus mund" no poffet cape tãe tis officium . propter quod à facerdotio euangelium incepit.
tā fcripturā ,vthř loh.xxj.fed accipit hîc oia,ga fcripfit de oib? nes m CErant autem ambo iufti.Bene ex iuftis accepit originem
qui nunciare venerat iufticiam confummatam. n C Ante deu
ceffarijs, qrū noticia erat neceffaria ad falute.cCOptime Theo
inced.non ficut hypocritæ qui fingunt iufticiam ante mundum.
phí.Ex hoc ybo dixerüt alig,q ifte Theophilus fuit vir potens &
Factum eft autë
princepsin

6
 Glof.ordi. Luce Cap.I. De Lyra
123
Ka Sine quer ela. Ecce temperata iufticia. Plerunq durior qd dicit Iohanis.xj.qp Caiphas erat põtifex anni illi ,Dicut ergo C
A iufticia homínu querel am puocat, vnde Apls: Prouidétes bona Zacharias fuit fum"facerdos anno illo, eo q pdictum feftum
2.Col.8. d. non tatum corã deo,fed etiã corã oib" hoib". Et ecchaftes: Ne fis ceciditin hebdomada ipi :fed qa nullafcriptura autética neq ; lo
Eccle.7.e. multum iu ftus.Vel, incedetes in oibus manda . & iufti.do. fephus nec alij hiftoriographi defcribetes facerdotium Iudeoru,
fine querela i . fine confciétia vanae laudis. b CEt no erat aliquã métionem faciunt defummo facerdotio huius Zachariæ.
illis.Be.Diuinitus pcuratu fuit,vt de p iofaluo meliori iudicio videi meli" dice
uectis diuc fructu coiugi priuatis Loha a Non non peccanerint ,fed quia per gratiam du eufuiffe fimplicefacerdote.Necex his
dei abluti peccare defierint.
nes nafceretur , vt inopinato ortu prolistis & iuftificationibus dominit fi 2 qinductafüt, ondit fuiffefummusfacer- tirreprehe
dos:fed magis oppofitü vt videt : Tū fibiles
29

&ipfos donu dei gratius afficeret,& cæ
teros ftupormiraculi pararet auditui fu
turi pphetiæ.Vnde poftea fubditur:Po
fuerüt oës q audierant i corde fuo dicen
tes: Quifputas puerifte erit? c C Fa
ctu eft aut. Cum ex pcepto Moyfivno
►Zachari facerdote decedente , vnus fuccedere iu
beat,tepore Dauid ftatutu ē, vt viciffim
as
miniftrates poctonos dies à fabbato vſ
qad fabbatu tpe vicis fuæ finguli cafti
moniæ ftuderent,nec interea domu tan
gerent. dCIn or.ui.Ambro.Zachari
as defignaturfumm' facer dos,q vno tā
tum anniteporefol intrat téplũ , cũ fan
guine qué offert pppfo.Qui toc forte q
rebat,cum ver" facerdos adhuc ignora
batur q in æternu pmaneret:&tuc vices
erant,nunc ppetuitas. Solus intrat,quia
H
Duæ caufæ non hab endi
memorantur, vt maior appareat virtus. qadrhic ingreffus fuit teplu ad pone † proles
b с du incefü tm : hoc atlicitu erat minorib"
ne querela.Et non erat illis † filius ,
facerdotib ,fcdm q dicit Heb.ix. In pri
eò quòd effet Elifabeth fterilis , &
mo gde tabernaculo qtidie intrabant fa
ambo proceffiffent in diebus fuis. cerdotes facrificioru minifteria cöfumã
с
Factum eft autem, cum facerdotio tes:qa pacto facrificio i altariholocaufto
d ru qd erat i atrio vbi miniftrabat mino
fungeretur Zacharias in ordine
resfacerdotes,facerdos q ibi miniftraue
uicis fuæ ante deum,fecundum con ratlotis pri" manib"&pedib" accipiebat
e f
fuetudinem facerdotij , forte exijt, prunas de altari holocauftor ,&itras pri †fortit eft
Hic notatur fummus. ma partetepli qvocabat famvel fanéta,
* utincenfum poneret , ingreffus in cocremabati illa fup altare incefi thymia
ma,& tuc eratfacrificiu cõfummatu. In il
templum domini : & omnis mul , "
la verò pte tepli q dicebat famfetõrufo
titudo populi erat foris orans ho lus fummus facerdos intrabat cuffanguis
f
raincenfi,Apparuit autem illi an ne hirci & vituliimolati p peto ppl , vt
exillo afpgeret cotra ppitiatoriu.Quod

illum fignificat cuius facrificium non effet commune cum cæteris. autē Zacharias intrauerit cu fanguine tali,no dicit hîc : fed folu ad
e Sorte.Be.Non noua tuncforte electus, quando incenfu erat
adolendum:fed prifca forte prçelectus,cum primùm ex ordine fui
pontificatus in vice Abia fuccederet.Hæc folemnitas feptimo mě
fe celebrabatur,& diesexpiationis fiue propitiationis vocabatur: nebant,vt hr Hebr.ix.& Leui.xvj .& io non videt , qd intrauerit
quandofolus pontifex introibat in fecundum tabernaculum cum
fanguine,In quo fignificatur Iefus facerdos qui impleta difpenfa
tione carnis,cæli fecretafubijt, vt propitium faceret nobis patrem
&interpellaret pro peccatis eorum g'adhuc pro foribus expectat
orates & diligunt aduentum eius . Pulchrè igitur ea die deſcèfio
Ephe.4.b. eius per angelum nunciatur, qua eius per legem afcenfio figurabať
qa q defcedit ipfe eft qui afcendit.q quodāmo pdiciť dū ille pmit
B titur paurfurus.fCIngreffus in templum.Ambro.Ingreditur
Zacharias templum,ideft Chriftus i Mariam ,populus orat liber
H cotrariu dicere Exo.vl .&.xxx.vt ibide plenius declaraui.Qď at dr
tatem de captiuitate.Apparuit non dixit,venit, quia ante ibi erat.
Zacharias turbatur,i.Iudæi adueniente Chrifto, gCApparu
it.Ambro.Beda.De deo vel de angelis dicitur apparere q nō pof
Kafuntpreuideri:
Nicolaus de Lyra.
1 aCEtiuftifcationibus domini,Quantum ad obferuanti
¿ am ceremonialium.b CSine querela Quantum ad obferuan
tiam iudicialium;quia pacificê ad proximos fe habebant, c CEt
non erat eis filius . Cuius duplex caufa fubditur. Vna ſpecialis
mulieri fcilicet fterilitas.Alia communis viro & mulieri fcilicet fe
nectus.& hoc eft quòd dicitur: d C Eo quòd effet Elifa.fte.&
ambopro.Ita tranfierat tempus generandi in patre & concipi
endi in matrefecundu curfum communem naturæ.Ex quo appa
ret conceptio præcurforis miraculofa,quia non fuit per naturam
tātu,fed p naturam gratia diuina adiutam . e CFactum eft au.
j
S
Hic defcribitur conceptio præcurforis mirabilis ex denunciatiõe
angelica.Et primò defcribitur loci conditio.fecundò denunciatio
angeli,ibi:Apparuit autem.Circa primum dicitur:Fa.eft au.Pa
tri em exiftenti in loco fancto.fin templo & in diuino officio oc
o
cuparo,facta eft diuina denunciatio deprole habenda.ad denotan
10 dum fetitatefuturam prolis. f Sorte exijt.Quia diftributiões
hebdomadarum in quibus fucceffiue debebant vigintiquatuorfa
ม
cerdotes miniſtrare,vt prædictum eft,fuerunt diftribute per forte,
vt habetur.j.Para.xxiing CVt incen.poneret.Ex hoc loco di
xerunt aliqui,qZacharias fuit pontifex velfummus facerdos , qa
incenfum ponerefemel in anno intra ſemſetõrũ.ſi fefto expiatio
nis foli fummofacerdoti erat licitum:& hoc videtur dicere beatus
Ambrofius,& Beda fuperlocumiftum , & tempus conceptionis
præcurforis videtur concordare: quia feftu expiationis celebrabať
decima die feptembris , & poft illud fuit conceptio beati Iohannis
3
circa finem eiufdem mēlis,reuerfo Zacharia ad domumfuam poft
completionem fui officij:& fic ab illo tempore, vfq; ad natiuitatē
beatiIohannis fluxerunt nouem menfes:qui continent periodum
j à conceptu pueri vfq; ab natiuitatem . Sed qualiter ille Zacharias
fuerit fummus facerdos non legitur.ideo ad declaratione huius di
xerunt aliqui,q vigintiquatuor facerdotes prædicti erant equales
in ordine & in dignitate,non tamen fimul fed fucceffiuè , quiaille
in cuius hebdomada feftum expiationis cadebat , erat fummusfa
cerdos toto illo anno . Et ad hoc confirmandum inducunt illud
quod dicitur
ponendiincenfum.Si enim intraffet templu ad inferêdum fangui
nëintrafemfanctorum,non eft verifimile, euangelifta tacuiffet
choc fit maximum inter oia qad officium fummi facerdotis pti
famfatoru qd' erat de officio fummi facerdotis,fed fola primā ptē
templijad quã fimplices facerdotes poterant ingredi,vt dictum eft.
Item angelus apparuit ipfi occupato in folemniori pte fui offi
cij propter folenitatem nuncij quod nunciare venerat . Hic aut dř
qapparuit ei ftas à dextris altaris incenfi.Illud altare non erat itra
famfanctorum,fecundü q dicit Hiero, & oes doctores Hebræi &
chatolici,excepto Auguftino,cuius dictu non videturjin hoc tenē
dū:Tū qa cõtrariatur dictis oim alioru,qru aliq fuerunt valde ex
7 perti infcriptura vete.Te.Tum quia textus facræ fcripturæ videť
foli fumo facerdoti licitu effe ponere incenfuitra' femfctō in die D
expiationis,dicenduq veru eft:fed illud incenfum no ponebať ad
offerendu,fed vt nebula inde confurgens operiret oraculu qñpõti
fex afpergebatfaguinē hirci & vituli cotra oraculu,vt hî Leui.xvj .
no aut hr ex hoc loco q Zacharias pofuerit icefuu hoc mo,vt pa
tet ex dictis:fed folupofuerit incenfum offeres ipm fup altarein
cefi ad cõfummationefacrificij.Quòd aut dĩ, qp expiationis dies ce
cidit i hebdomadafua,hodno pbať,vt patet ex dictis:&dato q ve
rū fuerit , nõ tñ ex hoc cocludit op intrauerit fanctum ad ponendu
incenfu:qa præter illu ingreffum q ptinebat ad fummú pontifice
tm ,qtidie intrabat facerdotes minores ad offerendu íncenſum i al
tari incenfi, vt pdictũ eft:& hoc mõ ingreffus eft Zacharias i hebdo
mada fui miniſterij.Quod aut vlterius dicitur, q de vigintiqtuor
facerdotib' ille erat fummus facerdos vel pontifex p annữ, i cuius
hebdomada cadebat expiatiõis feftuvideileffe ficticiu.Tu qa hoc in
nullaſcriptura autentica habetur.Tu qa vt hr in libris Regũ & Pa
• ralip.poft ordinatione vigintiquatuor facerdotu vnus erat fum
mus facerdos fuper eos,non foluvno anno fed totã vită ſuāļ: & ita
cõiter factu eſt vſq ad tempus Machabæorũ, in quo Græci fup Iu
dæos obtinuerut dominiu:& tunc ex cupiditate Græcorũ & ambi
tione Iudæoru aliqui funt amoti defacerdotio antemorte,& alij i
ftituti,ficutpatet.nj.Machabę.iii . de Iafone & Menelao & Lifima
cho,&.xiiij.ca.de Alchimo.Et codemo pofteafactu eft qn Roma
ni cœperunt Iudæis dñari', qa tūc erat venale facerdotiữ, vnde di
cit Iofephus, Caiphas emit facerdotiu vnius anni potuit etiã ef
fe op ludæi inter fe ordinauerut ppter iftas contentiones & ambiti
ones op facerdotiu vnius duraret tantum pannữ, Addictum verò
Ambrofij & Bedę dicendum,qnon loquuntur affertiuè.h Et
ois mul.quia non erat licitum ppło ingredi teplu;fed tm atrium.
iCApparuit.Hic confequent defcribitur angeli denunciatio:
&præmittitur
Moraliter
*e Factum eft aute.Per Zachariam quil dominimemoriter
pretat,bonus platus fignificatur, q femper i fuo pectore debetgere
re dei memoria pfua & fuorufubditoru falute.Hic autě tmplum
ingreditur p diligête diuini cultus folicitudinem, & offert incenfu
perferuentem orationem:& populus orat per ei? informationėm
& angelus apparet ei per diuinam confolationem . ideo fubditur:
S in Ne timeas
 Glof.ordi . Luca Cap . I. De Lyra

funtpuideri:fed repetino afpectu vident.nec in pratenfa eft illos &pręmittZachariæ ftupefacto,cu dicitura CEt Zac.tuba. G
Evidere:fed in prate illoru eft apparere &videri qñ volut . Et bene f.ex vifioe angeli infolita,&ex fragilitate humana iuxta angelicam
in templo,iuxta altare & à dextris, apparet:qa veri facerdotis ad ' angelus cofola
poteftatem,ficut de Danielelegit:Dañ.x.ppter qd
uentum,& minifteriu facrificij vniuerfalis,& celeftis doni gaudiū, tusfuit eudicens: b CNetimeas Zacha.q.d . Veni ad confola
qo'p dextera fignificat prædicat, a CEt Zacharias. Ambro, tionē tuã,iõ fubdit: cCQuoniã exaudi.eft depre.tua.Freqn
Solemus turbari & à não affectu alienari ter em deu deprecatus fuerat de aduentu
qñpftringimur fupioris ptatis occurfu. Meffiæ,&de habendaprole. Et io angel?
Sedficut huani defect' eft terreri,ita ange gelus domini ftans à dextris altaris vtrüq; fibi denunciat,dicens: d CEtu.
licębenignitatis eft pauête defuo afpectu incenfi . EtZacharias turbatus eft ' tua Eli.pa.tibi fi.Et dicit: Tibi,hoc eft,
bladicdofolari.Cotrà,dæmones,fi quos ex te tamen cũ virtute naturę fuit ibi virs
uidens, & timor irruit fuper eum.
fuapræfentia territos fenferint, ampliore b tus gratiæ,vt prædictu eft.Angelus autē
horrore cocutiunt.b Qmexau . Ex Aitautem ad eum angelus : Ne ti loquens Iofeph de partu Mariæ, non dis
audita eft magis perifti . Rogafti pro meas Zacharia : quoniam exaudi, " xit:pariet tibi,fed pariet abfolutè: qa los
liberatione plebis,& donatus eft tibi præ a Facta pro populi redemptione,non pro ſobole. feph nihil cooperatus eft,ibi:e CEtuo.
toratio curfor.Amb.Multa diuina bñficia hîc quam defperabat fe poffe habere.
d
a no.eius Io.Prænomínať ab angelo pro
funt congefta. Primum , deprecationis ta eft + deprecatio tua . Etuxor tua pterfanctitatem eius futura , & offich pro
Bed.Ecceordo falutis exprimitur, cum illius nati
fructus,deinde fterilis partus. Tum lætis uitas prædicitur, qui pręconando redemptori fit iter prietate.Iohannes em interpretatur, inq
ciaplurimoru, & magnitudoy tutis, altif facturus,prædicando pœnitentiam & fidem chrifti. eftgratia,qa Iohannes Chriftu manifefta
e
fimi etiã ppheta pmittit , Quinetia ne q Elifabeth pariet tibi filium , & uo, uit p quegra & veritas facta eft, vt hf los
effet dubitatio , futuri nome defignatur. f
cabis nomen eius lohanem . Et erit han.j.fEt erit tibi gau. in mente in
Tantis igit fupra votū fluētib',nõ îmeri a terius. gCEt exultatio.exterius. Dici
tibi gaudium & exultatio , & multi g tur enim exultatio, quafi extra faltatio, &
to diffidentia poena plectiť filēti.c Clo
a Quiaper eius prædicationemgaudebunt
hane. Be Singularis meriti eft indicium in vitam æternam . hoc eft propriè,quando gaudiu eft tantu
qties hoib' à deo vel imponit nomě vel in natiuitate eius gaudebunt . Eriti interius, non poteft bn côtineri, qn ap
mutat:vt Abrahā q pater multaru genti a Ambro . Non virtute corporis,fed animi pareat exterius. h C Et multi in natí.
Geñ.17 . a. magnitudine.
tium eratfuturus, Abrahā eft vocat , Ia enim magnus coram domino , ui, ega.fcdm qď qd dr.j.qin ortu ei” cõgras
Ibid.32.f. tulabatur vicini.Et nuc etiã videmusim
cob q deû vidit, Ifrael eft appellatus.loha
f
nes ergo interpretať in quo eft gra vľdñí num & ficeram non bibet, &fpiripletu, dies fuæ natiuitatis no folifefti
gratia.Primò,gratia fterilib" parentibus Manens in vtero. uatur ab oib' Chriftianis, fed etiã à Sara
donaf,deinde ipfi lohani, q magn" corā tufancto replebitur adhuc ex utero cenis & aliquibus alijs. i CErit ením
dño futur ,& fpületō ex vtero mris reple matris fuæ: & multos filiorum If nmag.co.do.Vn dicit Saluator , Match.
dus.Poftremò filijs Ifrael, qs ad dñm erat xj.b.inter natos mulierữ non furrexit rna
Gaudi.Be.Meritò gau raël conuertet ad dominum deum
couerfurd ior Iohanne Baptifta, k CVinum &
a Prius natus,prius prædicat,prius
det propilenectute natu,& op talis grę ac moritur,præcurritpræco iudicem. fici.quécuc potu inebriatiuū. 1 C Nó
regni cæleftis ·
cepitfiliu, Gaudēt alij qb bibet.Erat em Nazargus.i.cofecrat dos
ipforum . Etipfe præcèdet ante il,
Feuägelizaret igreffu.Nato pcurfore mul Sancto. Signorum. mino p totā vita fuã:& iō ab¸oi inebriati
+ incredibi ti gaudet.Nato dño gaudiu magnunu uo abftinuit.ficut Nazarei in veteri lege
ilum in fpiritu & uirtute Eliæ , ut
les ' erit oi ppło: qa hîc falutemultis
ciat, qd k tpe feparatiõis fuæ, vt habeť Nume.vj.
Parentes p pdicat,ille yò oibus dat, Amb.Gaudí conuertat corda patrum in filios , mCEt fpiritufan.re.qtum ad purga
natis proli- um & exultatio. Monent parētes ñ minꞌ & tincredulos ad prudentiam iu, tionem,originalis peti, & ad operatione
Præcedet.
bus gratias gras agere portu fetor filiorup mes 8 boni meritorij.nEt multos fi.Ifra. H
agant, ritis.No emparuu munus dei eft dare li ftorum , parare domino plebem co.ad do.i.ad Chriftü perfuã pdicatio
hæ nem.o CEt ipfe præce.Primò propt
† apparata beros ppagatores'generis , fucceffiois has perfectam , Et dixit Zacharias
difpofitam redes.lacob in generatiõe.xη ,filiorūgau 1 V fimilitudiné vitæ,qa vterq vixit in aufte
In quo co det, Abrahæ filius dať, Zacharias exaudit. ad angelum : + Vnde hoc fciam ?
ritate victus & veftitus.Scdò , ppter fimi
gnofcam Diuinum igit munus, eft foecunditas pa litudine in veritate doctrinæ: qa vterque
rentis.Agant igitur patres gratias quia genuerut,filij quia genera conftanter vítía redarguit,etiam perfonarum magnarum . Tertiò
ti , matres quia honorantur præmiis coniugij.é Vinu& fice propter fimilitudinem officij, quia ficut Elias præcedet aduentum
ram.Bed,Magnæ coram deo virtutis eftprædicare in deferto gau Chriftifecundum,ita lohannes primum præceffit, pCVtcon
dia cæleftia , terrenas delicias afpernere, obludum lafciuientis pu uertat cor-pa.in fi.f.patru veteris Teftamenti ad difcipulos Chri
ellæ capite truncari ,Cuius ordinem magnitudinis fubiungit: Vis fti,quia plures de facerdotibus & fenioribus Iudæoru qui dicebă
num &ficeram non bi.Sicera interpretatur ebrietas : Quono, tur patres populi,conuerfifuerut per apoftolos ad fidem Chrifti,
mine fignatur omne poculum dei quacunque materia factum qCEt incredulos .fcilicet illos qui prius fuerant increduli.
quod inebriare poffit.Decet autem vas cælefti glorię mancipatum r CAd pruden.iufto.quæ prudentia non confiftit in operibus
afeculi illecebris abftinere, fC Etfpirituf.replebi.Beda.Cum legis,et quibus non iuftificathomo,vt habetur Roma.iij.fed in o
intrante beata Maria,in vtero genitricis exultauit , & præcurfiõis peribus fidei charitate formatæ & deuotionis. s Parare domi
fux officium quoad potuit impleuit : Necdum erat illi fpiritus no plebem . Per euangelij fufceptionem, quianeminem ad pers
vitæ,& iam erat fpiritus gratiæ.g CEt multos filiorum Ifra fectum adduxerat lex,vt habet Hebr.vij.c.& ppt hoc illa lex di lex
el conuertet.Beda,Cum Iohannnes Chrifto teftimonium perhie timoris,quia imperfectorum eft timore pœnæ retrahi âmalis, Lex
bens,in fide Chrifti baptizans,dicatur filios Ifrael ad deum conuer autem euangelica'dicitur lex amoris:quia perfectorum eft retrahi â
tille,pater Chriftum effe dominum deum Ifrael. h CPræcedet malis amore boni.t CEt dixit Zacharias,Hic oftenditur con
ante.Bed.Sicut Elias preco iudicis,fic Iohannes preco redempto ceptio præcurforis mirabilis ex punitione incredulitatis in patre:
ris.Ambo in deferto,ambo victu parci,veftitu inculti,Ambo res Et primo ponitur dicta punitio . fecundò : fequens confolatio,
gum infaniam tolerant.Ille Iordanem diuifit cælum petiturus,hîc ibi : Et factum eft . Circa primum fciendum , quòd Zacharias
ad lauacrum falutare quo cælum petitur conuertit,Hic cum domi verbis angeli non credidit , quod oftendunt verba eius , cùm dici
no conuerfatur in terris,ille cum eo manifeftatur in gloria, i In tur: vVnde hoc fcíam ? Et caufa incredulitatis fubditur:
fpiritu & uirtute. Ambro , Bene iunguntur fpiritu & virtute. Ego fum fenex
Non emfine virtute fpiritus,necfine fpiritu virt" eft.Elias virtutē bCNe timeas Zacharia, quoniam exaudita eft.Et filius Moraliter
habuit abftinentiæ,&patientiæ,& conuertendi'animos populoru ei nafciturus nüciatur,id eft de bono fucceffore aliquando certifica
a perfidia ad fidem,fpiritum autem prophetandi habuit, k Co tur, ficut fuit beato Martino de fuccefforebeati Bricti , & beato
uertat corda. Beda.Corda patrum in filios conuertit , dum fpi Amatori defucceffionebeati Germani. h CEt multi in nati
rituale fanctorum antiquorumfcientiam populis predicando in uitate eius gaudebunt.Magnum enim gaudium debet effe de
fundit.Prudentia verò iuftorum eft,non de legis operibus iuftici, boni paftoris creatione , quæ eft quædam natiuitas. v CVn
am præfumere,fed ex fidefalutem quærere, vt quamuis in legepo de hoc fciam ? Per hoc autem , quòd dubitans factus eft mus
fici,legis iuffa perficiant:gratia tamen dei fe faluandos per Chriftu tus , & fidem calamo confitens apertum eft os eius , & loqueba
Rom,1, b, intellegant: luftus enim ex fide viuit.Qua fententia, quia diutius in tur benedicens dominum , fignificatur quòd lingua dubitantis
creduli, & per Iohanem imbuti , & per Eliam funt imbuendi.fere in fide facta eft muta, quoniam eius oratio non eft deo accepta,
Mala.4.b, eadem verba quæ angelus de Iohanne, Malachias prædixit de fed hominis in fide firmi eft deo grata , ideo dicitur Iacobi , pri
Elia. Vnde hoc fciam:Beda, Si homo effet qui promitte ma , a . Si quis veftrum indiget fapientia,poftulet cam àdeo: qui
bat impue * dat omnibus

"
 Gl
2 of.ordi
: Luca Cap . I. De Lyra 124

bat.ipune liceret qrere fignü:fed cum ãgelus fit q pmittit nõ de fecit.Be.Geftafunt hæc inquit Iohannes Chryfoftom" ,mēſe Se- C
A cet dubitare. Beda.Propt altitudine pmiffori dubitat,fignū ptébri, octauo kalēdas Octobris. Luna.xj.quãdo celebrabatur ie
inqrens, quo crederevaleat,cui angeli vifio & allocutio p figno Juniu Scenophegiæ in equinoctioquãdo incipit nox crefcere, qa Iohan, 3,d
fufficere debuerat . Vnde tacedo merito diffidētiæ pœnam luit : ille cõcipicbafq dixit:Me oportet minui,illuat crefcere , Minora
cui eadé taciturnitas,&fignü fidei qd ' qfiuit , & infidelitatis effet ta enim fuerat lux à tenebris.cũ ſcď'm lege deo facrificia offerretur
pœna quam meruit. a CAnte deum . queiã ceffare debet cũ baptifta cõcipit.Et
8 . b Be.Cu ad nos veniunt angeli,fic exterius 2 iopater ei'mutus fit,qa oportet facerdos
†Geñ μ
implent mifteriu,vt tamē ante deuminte + Ego enimfum fenex, & uxor mea talia facrificia ceffare veničte facerdote q
b
rius per cotéplationem afsiftant . Quia & proceffitin diebus fuis.Et refpon propatisoim fe offerret.In die ieiunioru
fiangelus eft fpiritus circufcriptus , fum dens angelus dixit ei:Ego fum Ga coceptio lohanis prædicit , qa p ipfum af
musfpiritus qui deus eft, incircufcriptus a Fortitudo dei.b Alias affifto.
Allego, eft:intramittatur.Be.Alle.Per
uetvel que currit angelus quocuc moabriel qui aftò ante deum, & miffus & me.au.ſex.Hie.Sicut fexto meſe miſſus
Zachari eft Gabriel angelus à deo in ciuitate Gali
am facerdote,facerdotiu Iudæorü.Per E. fum loqui ad te, & hæc tibi euange, lææ,itafexto millenario miffus & Chrift"
a Bed.Dat fignum quod rogatur vt qui difcreden
lifabeth,lex fignatur: que facerdotum do do loquutus eft, iam tacendo credere difcat.
f Nicolausde Lyra. Gabriel.
trinis exercitata, quafi virili auxilio fpua gelizare . Et ecce eris tâcens & non
les filios deo gignere debebat . Sed quafi aCEgo e.fu fe. &c.q.d tépus ges
fterilis erat :qa nemine ad pfectü ducebat, poteris loqui,ufq ; in diem quo hæc nerandi in me trafijt, & in ea tépus cocapi
necianuă cæli aperiebat.Ambo erat iufti fiant pro eo quòd non credidifti endi . b CEt re.an.Arguedo eius incre
► pro quialex bona, &mandatũ iuſtū & fan& tū dulitate, c Egofu Ga.angelus fan
uerbis meis quæ implebuntur in
Aus zelans p falute Ifracl,vt hr Dañ. ix.d
&facerdotiu legale fcdm difpenfationĕi: g
lius temporis ,bonũ,ſanctū & iuſtū, Aml temporefuo.Et eratplebs expectas CQui afto.a.d.Licet enim angeli mit
k
bo procefferant in diebus fuis , quialega Zachariam , & mirabantur optar, tanti mynifteriu pfalute hoim, vt hf He.
lis deuotio tepore Moyfi quafi in adole j.tñ non recedut à cotemplatione diuina:
daretipfe in teplo . Egreffus autem &fic dicitur deo aftare piugem contépla
fcetiafuit & effloruit:fed adueniéte Chris Per hoc.f.
fto iam incuruatur ad fenium , cum & fa I tionem.eCEtmiffus fum lo.&c.Ex
non poterat loqui ad illos . Et co,
cerdoin ordo per ambitiones & côtentio parte dei cuius veritas non poteft impedi
gnouerunt quòd uifionem uidiffet
nes pontificũ confunditur, & ipfalexper ri. f CEt eceris ta.propter icredulita
k
traditiones Pharifçorum difcifa minus ha in templo.Etipfe eratinnuens illis, tem tuam:Tum quia angelus dedit,fibi fi
1
bilis eft ad generandu.ingreditur Zacha &permanfit mutus.Et factum eft, gnum refpectu futuri implendi, & pœnã
rias templum,quía facerdotum eft intra= rone incredulitatis præteritæ . Tot enim
ut imple ti funt diest offici eius ,
reinfanciuarium, & intelligere nouifsi figna veritatis concurrebant op Zacharias † miniſterij
ma myfteriorü cæleftiu. Foris erat multi abijt in domum fuam . Pofthos au, non potuit difcredere abfq ; peto, qa ange
SOfficij Zacharia. lus apparuit ei infacro loco , & exiſtenti
tudo,quia dum myfticapenetrare nequit
neceffe eft vt humiliter intendat doctoru tem dies concepit Elifabeth uxorem in mifterio diuino,nuciabat etiam ea que
monitis Du altari Thymiamaimponit , ius:& occultabatfe mefibus quinq; pertinebat ad oim hoimfalutem &ad
nafciturum Iohannem agnofcit : quia dữ с dei gloria:ex quibus debebat Zachariæ
dicens : Quia fic fecit mihi dominus
doctores altiori flamma diuinæ lectionis
giftis. coftare, crat bon" angel', & p cõfequés
arderent,gratiam dei per Iefum Chrifti erat verudicti eius , cu mentiri nõ poſ
in diebus quibus refpexit auferre
venturam ,de interioriliteram medulla q Quodnon opprobrium domini. fit:&in hoc peccauit Zacharias, qa credes D
H f
fi de vulua Elifabeth prodituram reperi
unt.Et hoc per angelum: quia lex per ans
opprobriumeum inter homines.In " ipm bonu
(quibus cocurrentib us nontis
angel ex prædic circūſtātijs
præmittitur
Vicefimoquinto die marcij dominus cõceptus eftf& paſſus.
B gelos ordinata in manu mediatoris.Non
menſe autêſexto miffus eft angelus angelo Sathanæ vt transfiguret fe in an
credens mutus fit,quia mutus eft qui fpi gelum lucis)& tamen non credidit verbo
ritualem fenfum in litera non intelligit,& eius,&inhoc peccauit:propter quod pu
talis magiſter quaſi verbi & rationis expers populu non docet,fed ntus fuit. g Et erat p.ex.quia non erat eis licituintrare tem
quafitacitisnutibus innuit;quia nec rōnē attèdit facrificioru, nec plū:ſed.atriū tm. h CEtmi.q tar.quia oblatio incenfi non rez
curat fcire dicta prophetaru,Muto pmanete Zacharia cõcipit Eli quirebat tantutempus. i Etco.Tamen neſciebāt qlé . Ex hoc
fabeth Iohannem,qalicet pontifices & Pharifæi,nec ipfi intrēt,nec ením o videbant facie eius mirabiliť mutată ex collocutione cũ
auditores in interiora legis intrare permittant, interiora tamēle angelo,& ipm loqui nõ potente,cõiecturabāt ipm habuiſſe viſio
gisfacramétis Chriſti abūdat, Cõceptu Elifabet quinq mêfib” oc nem , k Etip.e.in.il.f.fignis vifibilibus, qa audibilib" no po
cultat:Siue qa Moyfes legifer quinq libris myfteria Chriſti pabo terat. 1 Et factü eft.Hic confequenter ponitur Zacharię cofo
latim defignat:Seu qa ipfa lex,Chrifti difpefatione in quinq mūz latio,nõ tū ad loquela reftitutione,fed ctu ad filij fibipmifsi
di çtatibus pfanctoru facta vel dicta figurat.qaideo Et icarnatio conceptionem, cu dicitur:Et factu eft,ut imple.funt di.of.e.
Chrifti,vel fexta feculi ætate futura,vel ad ipletione legis erat pro abitin do.fuam:quia tota hebdomada qua in templo miſtra
futura,rectè fexto mēle cocepti Iohannis Chrifti incarnatio nunci bat facerdos ad hoc deputatus in templo manebat, & non exibat
1
atur. b CEtip.e.in.Sine vocecorporales actus indicare molis ad propria negocia intentus ad diuina.Et ex hoc inoleuit cõfuetu .
ens,nec exprimés voluntate.Cui fimilis popul" Iudçorũ,actuum do apud aliquos religiofos fancta & honefta.f.q ille qui eft heb..
Sacerdota fuoruipotes reddere rationem.cVtim.f .&c.a.id.Quia viz domadarius ptotā hebdomadã manet intra clauftrum,no exiens
lis caftitas cis fuę tépore,pōtifices tepli tm officijs mācipati, nofolu à coples ad exterioranegocia,intentus ad diuina,quia illo tépore medi❞ é,
xu vxorũ,ſed etiã à domoruingreflu abftinebant.Noftris aut fa &feqfter int conuentu & deu.mCon Eli. &c. & oc Duplici
cerdotibus quibus nõ carnalis fuccefsio,fed fpüalis pfectio quæri de caufa.Vna, quia licet de cocepta ple gauderet,tamen verecūda
tur,qui quidiè præfto debet effe altari, perpetua caftitas indicitur. batur aliquãtulu co qpia tranfierat tps vacādi ãplexib❞ caufa plis
d Occul.Amb.Occultat.ga partus fui erubefcit ætatem,ne in generāda:ficut Sarra dixit Geñ.xviñ.b.Poftq cõfenui & dñs me
fenectute libidini vacaffe videatur quçetiã in iuuentute no debet us vetulis eft, voluptati operā dabo? q.d.no decet.Alia caufae,qa
exerceri nifi caufa fobolis.Et tamen lætatur carere opprobrioftes magis voluit certificari de adučtu rei año ppalaret, n CInme.
rilitatis,qa opprobriñ eſt mulieribus nõ hře filios,nõ hře præmia au.fex Defcripto coceptu præcurforis,hic cõfequét deſcribií cō Diuifio
te nuptial.Propterea ipfe nuptię celebratur, & coitus carnalis in te cept" Saluatoris.Circa qd primòponit angelica falutatio.Scdò
pore cōgruo generationi excufatur.Hinc dať intelligi , qiã non Mariæ cõfolatio,ibi:Quæ cũ audis.Tertiò,filij cõceptio,ibi:Dixit
conueniebat inter fe coniugali cocubitu, nec enim ea que fenile at Maria. Circa primu præmittit tēpus falutationis,cu dr:In mē.
no erubefceret coitu, erubefceret partu. CBeda . Erubefcit onus atflà cóceptu præcurforisi:qa fuit cocepti Septebri circa finë
parētis diu nefcit myfteriu religionis,fed quæ occultat fe , quia méfis:Saluator at circa finē Martij . o CMiffeftan.Ga.Qďat
genuit filiu,veniete beata Maria exultat , quia genuit prophetā. hicponitur tot noia ppria.f.angeli mifsi,virginis,ad qua'mitte
queante erubefcebat bñdicit, & quæ dubitauerat firmatur & cla bat,fpofifui, & loci; hoc fuit ad oftendēdu certitudine hyftoriæ.
mat:Ecce yt facta eft vox falutationis tuęin &c.CAm.Occultat Cuinomen
fe propter pudicitia,vt probaret fi veru effet qe cõceperat.Mē dat omnibus affluenter :poftulet autem in fide nihil hæfitans: Moraliter.
fibus quin Hoceft,quinq milibusfeculi,fiue quinq libris Moy qei hefitat fimfis é fluctui maris &c.Seqt: No ergo çftimet hō ille
fi,auferre oppro, fterilitatis , & conceptionis in fenectute inter opaccipiat aliqd àdño . n CInmeſe auté &c.Hiero. Et bñ an
hoics,quod non fuit opprobrium apuddeum, e C Quiafic gelus ad virginemittit,quiafemp eft angelis cognata' virginitas.
fecit. Be siin *Et nomen virginis
 Glof.ordi. Luca Cap . I. De Lyra

a Gabriel.Beda.Ideo angeli ex noie aliquãdo fignant,vt'ex premiu & gra nuptiaru part fit foeminar:q qdé duo ptinet ad nřę C.
E ipfonoie qdminiftraturi veniat,demöftretur.Gabriel fortitudo fidei firmitate.Tertiò,vt tolleret excufatio ginib" qppter icaute
dei, qa illunuciat q ad debellãdum diabolu veniebat , bCAd la fua incurrunt infamia .Vñ Amb.fup Luca:No decuit ginibus
uirgine. Mulier à diabolo feducta morte intulit: Contra mulí finiftra opinione viuetib' velame excufatiois relinqui , q infama
Quare Ma er ab angelo edocto falutem edidit, Be, De defponfata voluit } ta qą mi dñi videret. Quartò,p hoc defignat ecclia q cũ fit virgo,
ria defpon nafci ,vt per Iofeph texeretur ordo gene defpofata tñ eft vni viro:vt dicit Aug.lis
fata viro rationis,& ne quafi adultera lapidaretur bro defatayginitate. Quintò, quia co q
· * Gabriel à
In quo & impudicis virginibus occafio, deo in ciuitatem Gali, mater dñi fuit defponfata &ygo, inpfo
tollitur,ne dicant matrem domini fuiſſe a Quia Nazarcus.i.fan&tuſſan naipfius fimulyginitas & matrimonium
&orum nunciabatur futurus. honorant cótra hæreticos alteriiftorum
infamatam.Et virgo folatium viri ,&tes b 2
lax,cui nomen Nazareth , † aduir detrahentes.
ftem virginitatis haberet , & vt diabolus De domo Da.Hoc ex- Matt,t.c.
myfterium ignoraret.Fides etiam Mariæ ginem defponfatam uiro , cui nos primit ur ad oñden du, qp Chriftus deſcen=
verbis maior afcribitur,& mendacij cau a Iofeph,faluator, quia faluauit Ægyptum a fame: dit de femine Dauid,ficut fuerat p pphes
fic ifte Mariam ab infamia. b Non folum
fa remouetur.Videť enim culpā obūbraf ad Iofeph, fed ad Mariam hoc referendum eft. tas pdictu . Licet em Iofeph ñ fuerit pater
fe voluiffe mendacio inupta virgo.Malu men erat lôfeph , de domo Dauid : Saluatoris, tnygo Maria de q Chrift car
it dominus aliquos de fuo ortu & de ma a Bed.Maria maris ftella vel domina,quæ lucem në affumpfit,fuit de eade tribu cu Iofeph.
tris pudore dubitare.Sciebat enim lubri Aluctuantibus in feculo genuit, & dominum totius Qd pbat p hoc q&mulieres i hæreditate
mundi.
cam famam pudoris,nec voluit ortus fui parn a fuccedetesin poterat cõtrahere ma
&nomen uirginis Måria.Et ingref !
Myftice fidē matris iniurijs aftruere.CAmb.My C nifi cu viris fuæ tribus ,ne fieret
ftice.Maria defponfata,fed virgo :typus e fus angelus ad eam
fus eam,, dixit:Auegra s cofufio fortiu,vt hi ex dni fniaNu.xxxvj .
trepleta ecclefie , que e immaculata ,fed nupta.Cotia s
Mariafuit vnica Ioachim patri
plena dom inu tecum, bene
cipit nos de fpiritu go,parit nos fine ge fuo, fuccedes ei in hæreditate.Ex & fequif,
dictatutin mulieribus . Quæ cùm
tintermus mitu virgo.Et ideo fortaffe Maria alij nu qp ipfa& Iofeph cui defponfata fuit erant
a More humanæ fragilitatis , de angelica viſio,
lieres pta,ab alio repleta, quia fingulæ ecclefiæ ne & de infolita falutatione. de eadé tribu. ( Dauid. e CEt ingreff
k
Tvidiffet fpiritu quidem replent:tamen ad fpecie te ft audiffet, turbata eft in fermone e, ang.ad ea . Bernardus fup Miffus eft:dis

poralis facerdotis , c¶Aue gra.p.Gre & ius,& cogitabat qualis effetifta facit ingreffus eftin fecreto cubiculo , vbi
gorius,Verè gratia inter h 32 claufo oftio orabat patré i abfcodi
foeminas virginitatis gloriofum munus lutatio.Et ait angelus ei : Ne time, to.Si em coceptio pcurforis,fuit denucia
n
deo obtulit,que etiam ideo angelico vifu as Maria : inuenifti enim gratiam ta při occupato infacro officio,vtpdictữ
& alloquio meruit,perfrui, quę gratię to a Hic verum hominem eft,multò pbabilius eft op coceptio Salua
de fubftantia maternæ carnis angelus afferit. toris denuciata fuit gini i deuotione &
Ifaie.7.c. tius autorem mundo edidit d Domi
nus tecum.quam nouo caftitatis amore apud deum , † Ecce côncipies in & orōne actualiť exiftenti . fCAue gra.
ad cæleftiafuftulit,& poftmediante huma ple.Qd exponit Hiero.in fermone de afs
na natura, omni plenitudine diuinitatis cõfecrauit. eCBenedi fumptione:&bene plena:qa cæteris p partes præftatur gra:Mariæ
&
ta tu in mulieribus.Quæ fine exemplo muliebris conditiõis veròtotafimul fe infudit plenitudo græ.Ité iſta gĩa nô folu imple J
F & virgo & mater eft,& deum genuit.f Turba. &c.Quia ne uit eius mété,fed etiã vētrē,inquātu fingulari gra dei factu eft , vt 1
Mulieris ve fciebatii preteritum an futurum effet, quod angelus dixit CBe. conciperet Saluatore.g Dominus te.Non tmp effentia,pos
D
recundia, Trepidare virginum eft,& ad omnes viri ingreffus pauere,& oës tentia,&pñtia,qliter eft in oib" reb":Nec folup gram, eo mo quo
affatus vereri.Hinc difcant mulieres propofitum pudoris imitari eft in fetis hoib",fed etiã p carnis affuptioné : qa corpus diuinitati
Sola fine comite angelus repperit,ne quo genere de hominis des vnitū,fuit formatu de beatæ ginis puriffimis fanguinib": & itra
prauaretur affatu. g Qualis effet.Ambrofius.Ex verecūdia vifcerayginis latuit noue menfibus. h Benedicta tu in mu.
pauet, ex prudentia nouam benedictionis formulam mirať.Eru i.poibus mulieribus.i.oēs mulieres benedicentur in te, ficut & vis
buit Elifabet de culpa,Maria de verecundia,In muliere enim mo riinfilio,i Quæ cum.Hic confequenter ponityginis confo
dus adhibetur , in virgine gratia pudoris augetur. h CEt latio de duobus.primò,de conceptione filij.Scďò,de modo conci
ait angelus ei : Ne timeas Maria. Turbatam infolita fa piendi,ibi:Dixit autem Maria ad ange.Circa primu ſciēdū , obtā
Quare gia lutatione quafi familiarius notam vocat ex nomine . Ne ti go folita erat videre angelos : &io de apparitione angelino fuit
plena.
meatiubet , & quare gratia plenam vocauerit, plenius explicat. admirata & turbata,fed de falutatiõe infolita: qa nihil mirabili" eft
KIefum, vere humili & fua exaltatio.&iō cũ bta virgo effet humillima,audi
Nicolaus de Lyra, ens falutationé tantæ excellentiæ turbata fuit non turbatione incre
aCCuino.Na.Hoc fuit,vt adimpleretur , pphetia Ifa.xj. dulitatis,ficut Zacharias vt fupra dictum eft,fed turbatione admi
a.vbi dicit:Fgredieť ga de radice Ieffe ,& flos de radice eius afcen rationis.Ideo bene dicitur : k Turbata eft infer.ei".f.angeli,
det.Vbi fcdmyitate Hebraică hr: Et Nazareus de radice eíus af non aute in vifione, 1 CEt cogita.Quòd enim turbatafuit, gi
cendet,b Ad uirgi.de.Et hoc diuina ordinatione multipli naleverecundia humilem oftendit.Quòd autem cogitauit de ifta
ci rationefactum eft,vt defponfaretur ante impregnaret.Et ac falutiõe,declarat prudentia maximam Mariæ,& io angel' eã cõfos
Caufa qua cipiunt alique caufę ex pre pueri,alique ex pre matris, & aliq ex p lať dices: m CNe timeas Maria.de falutatiõe infolita. Cuius că
re Mariay tenoftra.Ex pte aut pueri fuit conuenies ipm de virgine defponfa fubdit: n CInuenifti enim.Non folum pro'te,fed pro toto hua
go defpon ta nafci,ne ab infidelibus tanc illegitimè natus abijceretur, vñ di no genere.lo fubditur: oCEcce concipies in utero.quia hęc
fatur viro, cit Amb,fup Luca.Quid Herodi, quid Iudçis poffet afcribi, fi na conceptio non eft facta p apertionem clauftri virginalis,fed p vir
tum ex adulterio viderentur pfequi?Scdò , vt modo confueto ſcri tutem fpirituffancti intra vterum virginis corpus filij formantis.
pturaru genealogia Chrifti defcriberetur per viru.Tertiò,vt par Et paries
tus virginis diabolo celaretur.Quartò,vt puer natus â Iofeph nu dCEtnomen uirginis Ma. Quæ interpretatur maris ftella. Moraliter)
triretur.vnde & pater eius dictus eft, quia nutritius eius fuit ,Ex pa Bern. O qfqs te intelligis in hui" feculi pfluuio inter turbines & p
tevò matris accipiuntur alique caufe.Primò:quia p defponfatio cellas magis fluctuare fup terra ambulare,refpice ftella,voca Ma
nem fuit imunnis àpœna lapidatiõis,ne tanq adultera caluniare ria. eCEtingref.ang.ad ea.Bern.Quo ingreffus.In fecreto cu
tur à Iudçis Secudò,vt phocab infamia liberaret, vnde dicit Am biculo,vbi orabat patrem in abfcondito.Ité Ambro.Difce ginē
brofiusfup Lucam, defponfata eft ne temeratæ virginitatis adu moribus qfola in intimis penetralibus, quã nemo viroru videt fo
reretur infamia,cui grauis aluus corruptelæ videretur infigneprę lus angelus reperiret. fCAue gratia plena.Hiero.Et bene ple
ferre.Tertiò vt virgini à Iofeph exhiberetur minifterium, vt dicit na,quia cæteris per partes præftatur gra.Maria yò fimul tota fe i
Hieronimus,Item ex parte noftra accipiuntur quinque caufe Pri fudit plenitudo græ.iQuæ cum audif.tur.eft.Quòd curba
mò, quia ex teftimonio Iofeph comprobatum eft certius Chriftu ta fuit, ginalis fuit verecudie.Quòd non perturbata,cõftãtiç:Qď
exvirgine natum ,vnde dicit Ambrofius.fuper Lucam.Locuple cogitauit qlis effet ifta falutatio,prudentiæ.Vñ canit ecclefia: Vir
tior teftis pudoris maritus adhibetur,qui poffet dolere iniuriam, go prudentiffima quo progrederis , quafi aurora valde rutilans,
& vindicare opprobrium,fi non agnofceret facramentum.Secu &c, m Ne timeas Mar.Bern.Solent gines (q verè virgines
dò,quia per hoc verba virginis virginitatem fuam afferentis ma funt)femper effe pauidæ & nunc fecuræ& vt timenda caueant, eti
gis credibilia redduntur.vnde dicit AmbrofiusfuperLucam.Fi am tu ta ptimefcere.Dicit em.ij.Regū.xiij.c.q Thamar cum fratre
des Mariæ verbis magis afcribitur,& mendacij caufa remouetur fuo cre dens effe fecura fuit ab eodem violenter deflorata, o CEC 1

culpam enim obubrare voluiffe mendacio videretur innuptaprę ce cocipies in ute.Iam em eup fidem & deuotionem cóceperat
gnans.Caufam aute metiendi defpõfata non habuit , cu coniugn incordefuo,Et hoc mo debemus eu cocipere pfide &deuotione.
premium & *& parere p
 T
Glof.ordi. Luca Cap . I. DeLyra 125
1

a Iefum . Iefus Saluator ,fiue falutaris dicit.Ipſe enim faluű quifolus eftaltiffimus:ho em alt eft int creaturas corpales,fed an C
A faciec,no populu Ifrael,fed fuu ppl ,fiue ex pputio, fiue ex circu gelus altior,deus autēfolus altiffimus.Ifta etiam filiatio dei accia
cifione,in vnu ouile fub vno paſtore congregatu, b CHic erit piturhic per naturā,in oibus aucē alijs qrucuq fanctis eft tm fi
magnus.Bed.Ambro.No qañ parcu virginis magnus nofue= liario dei p adoptionem. e CEt dabit illi domi.deus fe.Da.
rit,fed qa potétia quã filius dei naturaliter habet , ho ex tge erat Contrariuvidet p hoc qd habet Hiere.xxij . g.de lechonia rege
accepturus,vt vna fit perfona , hō eft dez Iuda;Scriba viruiftum fterilem , nec erit
us. Beda.Iohannes,magnus , vthomo defemine eius qui fedeatfuper thronuDa
coram domino . Hic magnus , vt deus & utero ,& paries filium , & uocabis
Hie verum deum de deo patre. uid.Beata aut virgo Maria de qnat”inat? eft
dei filius Iohannes magnus merito! abfti mag • Icfus,defcendit de lechonia,vt patet Mat.
no mē eius lef um . Hic
nome eius lefum . Hic erit magnus , erit nus ,
nentiæ, quia vinum & liceram non bibit d .qa ponit in Chrifti genealogia . Dicedūr
hic magnus potentia naturæ, quia cũpec & filius altiffimiuocabitur.Etdabit
leremias loquitur deregno téporali ip
catoribus comedit.c CSede.Beda,i.If illi dominus deus fede Dauid patris fius Dauid in quo nullus poftea regnauit
raeliticam plebe,cui Dauid & filijeius tē a SIn preſenti vita corda inhabitans, regnabit in futu defemine Iechoniæ: ga lohannes Hircha
+Mich.4 . poralis regni gubernacula præbuerunt. ro de exilio ad gloriam vocans.
& aliqui alij q refumpferut regiū nomen †fuper dos
Huius regnum fpirituale datum eft Chri eius't& regnabitfindomo Iacobin ' in Iudça ante Herode Afcalonitã , nõ fue mum
Beda.Ifaias:Et pacis eius non erit finis.
fto,quando difpofitum eft à deo , vt defe In fecula feculorum laudabunt te, runt de tribu regia,fed de tribu facerdota
mine Dauid incarnaretur, qui illam gētē li:Chriftus etiam qui defcedit de lechonia
æternum :&regni eius no erit finis .
in perpetuum vocaret regnữ . Et non fos fcdm carné p virginē Mariā non fedit fu
a Am.Liquet, quod faciendum credit,quequomodo
lum in vna gente Iudæoru , fed regnabit fiet quærit. per thronuDauid loquédo de tiporali re
in domo lacob in æternum: hoc eft,in to Dixit autē Maria ad angelu: Quos gno, imo iftud negauit cora Pilato, dicés:
ta ccclefia, que per fide & cõfefsioné Chri a Vt concipiam &pariam, quæ in virginitate perma Regnu meũ nõ é de hoc mudo.Joh.xviij.
nere difpofui. b FBcee tangit quod ipfa vouerat
fti adpatriarcharu pertinet forte . Siue in caftitatem. g.tamein refurrectiõe fua accepit poteſta
k 1
illis qui depatriarcharu forte nati: Siue in tem etiainotu homo fup ocm creaturā ,
modo fiet iftud, quoniã uirum non
RO.II.c. his qui de oleaftro incifi in oliua bonam 1 fecüdü qd' ipe dicit Mat.xxvin.d.Data eft
cognofco : Etrefpondens angelus
funt inferti , d C Quomo fiet.Ambro, 20 mihi ois poteftas in cælo &in terra, Inë
Geñ.18.d. Cum Sara rifit de promifsione dei,& Ma dixit ei : Spirituffanctusfuperue , tu enim deus non accepit aliquâ poteftatē
a Contra omnia incentiua vitiorum. SDabit tibi
ria dixit: Quo fiet iftud, quo. ui.non vmbram contra omnem tribulationem. denouofiue in tépore. Angel jaut hic lo
cognofco.Cur non fuerunt mutę , ficut n
nietin te , & uirtus altiffimi ôbum, quitur de regno fpirituali & cælefti, qd
' fi
Zacharias ? Sed Sara & Maria non dubis
gratuitper regnü Dauid trale , ficut
brabittibi . Ideo & quod nafce, & cæleftis Ierufale per tëporale.vnde &
tant faciendu quod promittitur,fedmo
a Quianon per virilem coitum.
fllas.d du regrut.Zacharias q negat,fcirenegat ſe fubditur: fCEt regnabit in domo la
tur ex tefanctu,uocabitur filius dei:
fe credere,& aliu autorefuæfidei quærit: cob in æter. i,fuper electos: De domo
I
& ideo accepit fignum tacendi : quia fi Et ecce Elifabeth cognata tua : & enim Abraham & Ifaac aliqui fuerunt re
gna non fidelibus ,fed in fidelibus dantur. probati,ficut Ifmael & Efau:fed in domo
Beda.Legerat Maria virginem parituram ,non dubitabat. fcie Iacob omnes ejus filij àfanctis doctoribus inter electos funtcom
bat enim quia impleri oportebat quod ab angelo nunciabatur . putati:quia&fi ali qui peccauerut,pænitentiam egerüt, g¶Et
Sed quia quomodo fieret non legerat,nec ab angelo audierat , q re.e.no erit fi.Chriftus enim non folu incru deus,fed etiã inc
B ordine impleri debeat,requirit, quia hoc myfterium à feculis ab tum hō regnabit in ęter nũ,nõ folû ſup hoies,fed etiã fup angelos.
i fconditum,aprophetis non prædictum,ab angelo eſt reſervatũ. h Di.au.Ma.ad a.Hic cofequet ponit cõfolatio Mariæ tu 1
1 ad modu cōcipiedi:licet em crederet firmiter ybu angeli implen
eSpirituffanctus.Spiritus fuperueniens in virginem ,&mē
; tem illius a forde vitiorum caftificauit,vt cælefti effet digna pare dū de coceptiõe filij pmiſsi , qa tñ angel' ad plenů non expreflerat
tui:&in vtero eius,redemptoris corpus fua operatione ,non viri modi cocipiédi,ideo de hoc quefiuit beata ygo dices: i Quo
li femine, creauit de carne virginis.Vnde etiam idem fpiritus no fi.i.Tac emcerta de facto, querit de mõ fiëdi .Cuius caufa fubdit
minatur altifsimi.Spiri.Nomen eft omnis gratiæ quæ à deo in k CQuo.ui.no co.i.non cognofcere propono.Secundū enim
fpiratur.Virtus altifsimi obûbrabit tibi.Abfconditè in Ae ቀ dicunt doctores catholici,beata virgo antec defpofaret Iofeph
q
gyptum fugiendo.Vel , Virtus altiffi.obum.tibi.Poteft vtra habuit obferuantiã caftitatis virginalis in defiderio:non tamefic
1 vouit expreffè:ſed cu poftea deo ordinate effet ei defponfata qui
que Saluatoris natura intelligi, quia vmbra alumine & corpore
obiecto folet formari.Et virgo ficut purus homo plenitudinem erat in fimili propofito,fimul emiferunt votul CEtre.an . Ad
T diuinitatis cape nequibat ,fed virtus altifsimi obumbrat,dü incor declarandi modum concipiendi, m Dixit ei: Spirituſſan.
i porea lux diuinitatis,corpus fufcepit humanitatis,vt fic poffet de fu.in te.i.non concipies humano modo,fed diuino, quia nõ vir
um pati. f Sanctu.leſus naſcitur ſanctus , qui conditionē na tuteſemis virilis,ſed virtute fpuffancti.Et bene dixit.fuperue.in Duæ opini
turæ corruptibilis vinceret,& commixtione copulę carnalis con te.quiaprius venerat fpuffanctus fup virgine adhuc in vtero ma ones queca
ceptus non eft.Nos conditione corruptibilis naturæ conſtricti , tris exiftenté eam ab originali purgado, vtcõmuniter dr.Vffcdm tholicæ tes
M pgratiam poffumus fanctificari.Et congruit,vt que côtra morë alios,vt cõiter etiã dr à peto origiali preferuado.Sed i coceptiōe fi nentur,
virgo cocepit,fupra more humanę cõfuetudinis dei filiu generet. lij deifupuenit fpiffanct.i.iteru venit ad cõferedu maioregrę ple
a g CEtecce.Beda, Ne virgo defperet de partu,accipit exemplu nitudine que nofolüfctificauit mete,ſed etiá větrē, n CĚtuir.
fterilis anus parituræ, vt difcat omniadeo pofsibilia quæ ordini altiff.i.deifilius,qui eft dei patrisfapiëtia &virt", vt dř.j.ad Co.
13 naturæ videntur contraria ,Vel,non quafi incredulam exemplis j . o CObum.ti.quia inbeata virgine fubvmbra carnis latuit
S hortatur ad fidem , fed credenti quæ audierat ampliora replicat virtus deitatis. p CIdeoq &qd ' nafce.&c.Dicit fanctum,ab
8 myfteria , vt quedeūgo erat pitura,precurforeqq de anu fteri folutè,abfq; determinatione:quiafi dixiffet fanctus deus vel fan
li nafcituru cognofceret. h Co. t. Quia de tribu Leui.i.de tris &us homo vel aliquid cõfimile,non expreffiffet fanctitate eius cõ
bu dei.Be.Legimus,q Aaron qui de tribu Leui erat , accepit plete:quia in eo eft ſanctitas diuina & hũ ana:&qcquid fanctitatis
Kvxorem de tribu
pot cogitari in qcüqz creatura, eminētius è in Chrifto: io dicitfan
Nicolaus de Lyra. &u abfo determiatiõe:Sicut etiã dñs dixit MoyfiExo.in.d. Ego
fum qui fum:fic dices filijs Ifrael:Qui eftmifit mead vos : vtper
a CEtparies fi.virgo permanens in partu,ficut & in con hoc oftéderetur q plenitudo effendi,immo infinitas eft ppria ipfi
ceptu.bCEtuocabis nome eius Iefum.Non dicit impones us dei. q CVocabi.fi.dei.Non adoptiuus ficut alij,fed natura
ga hoc nomefuit ipofitu à deo patre,fecundu qd
' fuerat prędictu lis.Et ad maiore affertionem declarat angelus dictum fuum per
pIfaia pphetā.lxij.a.Vocabitur tibi nomen noui,qd'os domini 1
exemplum, cum'fubditur: r CEtec Eli.co. &c.co.if.Vt qui
nominauit.Sed iftud nomę fuit diuulgatu p angelữ ipfi Marię & fupranaturã cõceptu dederat fterili, daturus crederet & virgini.
I
Iofeph,&peos alijs.Nomē etiã impofitum eft fecudi proprieta Ethic menfis
tem futuram:quiafalus humani generis futura erat per Iefum.Et
hoc eft quod dixit angelus ipfi Iofeph Matth.j.d.Vocabis nome *&parere per fancta operatione. f CEtre.id.Iaq interpretať Moraliter
eius Iefum;ipfe enim faluum faciet populum fuu à peccatis eoru. fupplatator.In illis ei q fupplātāt pafsiões inordiatas & vitia, re
lefus enim falus interpretatur. c CHic eritmagnus . Semper gnat Chriftus. In illis aut q fupplätať ab eis, diabol' . m Spí.
enim fuit magnus deus.fed futurus erat magnus homo & magn &c.prius enim in eã veneratin ſua ſanctificatione, & fuperuenit
propheta,fecüdü quod dicit Luce.vij.c.Propheta magnus furre in filij conceptione. r CEt ecce Elifabeth &c.quæ fenex erat
xit in nobis.d Et filius altifsimi uocabitur,id eft,ipfius dei &fterilis:&tamen exdei dono cocepit & peperit filiü maximi va
quifolus eft
* loris , &perhoc
 Gof.ordi. Lucæ Cap. I. DeLyra

E vxoré de tribu Iuda Elifabeth,fororë Naaſon.Et in pofteris Da Mirabilis at exultatio pueri nafcituri fuit ppter pñtiã domini fui G
Pa.zz.d. uidlegimus,q Ioiada pontifex vxoré habuit de tribu regali Ios in vtero ginali,&io pmittit aduent" Marie,cu dr:h Exurg.
Tabeth filia Ioram: vnde vtręc trib" regalis & facerdotalerat co au.Ma.Aquiere deuotionis & orationis erat præuia oib' ope
Pfal.109.a. iucte,Hic Maria &Elifabeth cognatę.Et cogruit,vt de vtraq tri rib" fuis. k Abijt in m.Quia loc" vbi manebat Zacharias erat
bu mediator nafcat,q regnat in æternu:& eft facerdos in æternu altior Galilea,a receffit Maria.l C Cũ feftinatio.Vt oftéderet,
fecundú ordinem Melchifedech.Et conue vigo non debet morari in loco publis
co,nec ibi contrahere colloquia, n CEt
nit vt eũ altera de fpũ conceperit , altera ipfa concepit filium in fenectute
fpurepleta prophetauerit:Scdm carnem Martius. SAconceptione. fal Elifa.Tu ga erat humilima , tum qa
quoq videantur fuiffe cognate, quæfecu 2 eratiunior.& ioprius ea falutauit , & ga
fua.Ethic menfis eft fextus illi quæ
dum deufpiritualis cognationis cõfortio ad ei" obfequiu venerat, o CEt fac- eft
non carebant, a Ecce anc.do. Non uocatur fterilis , quia non erit im, &c.exul.inf. Cogaudens ad pñtiã dñí.
d
de fingularitate meriti ſe extollit , fed fuae poffibile apud deu omne uerbum . Hoc aute duob" modis potuit fieri fcdm
conditionis & diuinæ dignationis poía a Bcce prompta obes op dicit Aug.Vno mo fic,q Iohanes nõª
dientia.Vt dicitur:Filius ancillæ tuæ.
memor,ſe ancillam illius effe fatetur,cui du natus cognofceret pfpmfem dñm p
mater cligitur, & cũ magna deuotioepro Dixit autem María :Ecce ancilla do fente in vtero virginis: & fcdm hoc opor
Fiatfine virilifemine conceptus in virgine.
mifsione angeli optat ipleri, b CEt di. ftet dicere, in co fuit acceleratus vfus rõ■
mini fiat mihi fecundum uerbutu
Be,Accepto virginis cofenfu, cœleftiape nis.Alio mō fic,q Iohannes non cogno
tit angelus , qué virgo ſequit quæ in monum.Et difceffit angel ' ab illa.Exur fceret pñtia Saluatoris, fed mater ei" q ha
tana aia quæ verbu dei con bebat vfum rōnis.Illa tnmotio pueri &
gens autem Maria in diebus illis ,
cepit,virtuti cacumina greffu amoris co exultatio facta à deo ad declerationem fāz
a Non retardat afperitas itineris. b Non gaudet
fcendit,vt ciuitate Iuda.i.confefsionis & diu in publicovideri. &titatis virginis & plis in ea exiftêtis ,ficut
k
laudis arcepenetret,& vfq ; ad perfectio abiitin montana cum feftinatione 1 debto Franfcifco legit, op anes rone caren
nem fidei,fpei,& charitatis , quafi tribus d a. Vtgrandæuæ prægnanti iuuencula deferuiret.
m tes prædicatione ei? attentèaudiebat ac fi
menfibus in ea comoret. c Exurges . in ciuitatem Iuda: & intrauit in do yba ei intelligeret: Quod fem eft à deo
Ambro.Non incredula de oraculo , non a Quafi congratulans de dono ad approbatione pdicatiõis viri féti ,Neu
quod eam accepiffe didicerat.
incerta de nucio , non dubitans de exéplo e 11 trütn modu determinatè afferit Aug.fed
mum Zachariæ,& falutauit Elifa
+ fubfilijc, fed leta pro voto,religiofa pro officio, fe dicit, 9 fiue hoc modo fiue illo facta fue
fubfultauit ftina pro gaudio,vifitat Eliſabeth, & ean beth.Et factum eft,ut audiuit falus rit dicta exultatio,attribueda tñ eft diuio

dem hūilitaté qua angelo exibuit, homi tationem Marie Elifabeth,texulta miraculo.Et hoc fatis patet , ga non pote
nibus quoc exibere curat . Et hoc etiam aJQuia fenferat aduentum domini. rat fieri per natură.Aliq aut ali expofito
ha
minoribus fuperior vt minor adiuuetur " uitinfans in utero eius . Et repleta Pres dicunt determinate , op ſacta fuit dicta
vnde cito bñficia aduentus Mariæ & do
eſt ſpiritufancto Elizabeth,& excla exultatio primo mo.Vn dicit Gręcus ex
minicępñtię dcclaratur dū fubdit; Et fa. a Non tã clamofa deuota. b Quia magna dona pofitor : Propheta parente acutius videt,
eft,utau. d CEt intra. Hinc difcant dei cognouit. c Prophetant matres fpiritu paruu & auditfalutato ppheratu.Et fubdiť ibi.
lorum. d Non folum inter mulieres benedicta,
F fancte mulieres, quam fedulitatem pregna ſed inter benedicias maiori benedictione infignis. dem:Et infinuauit gra,q narurę ignota ex
a r
tibus debeat exibere cognatis. e CEtfa. mauit uoce magna, & dixit: Benedi titerant ; reclufus ventre miles agnouit
Elifa.Be.Prior falutat , quia decet vt - a S Non ficut alij homines benedicti , fed ficut dim ac regem orituru,vētris tegmine nõ
to caftior,tanto humiliorfit. f CVtau Apoftolus at:Qui fuper omnia deus benediâus in obftante myftice vifioni, infpexit eṁ non H
fecula,& per quem benedictio venit alijs.
diuitfalu.&c.Be.Amb, Ordine naturę ta tufinter
& mulieres,&benedi ctus S palpebris, fed fpiritu . p CEt repleta e
tin mulies prior Elifabeth audit vocem , fed ratione Hic confequenter defcribitur infpiratio
ribus myfterij prior Iohannes exultat, quia pri matris quæoftenditur,cu fubdit:q CEt it
or fentit gratiam , quia ficut illa Mariæ,fic ifte domini fentit adue exclamauituoce magna.lfta magnitudo magis intelligeda eft
tum. g Exultauit &c.quia lingua non poterat,animo exul ratione deuotionis interioris qua foni exterioris.r CBenedicta
tante falutat, & fuæ præcurfionis officium inchoat . Ecce apparet tu inter mu.i.fup omnes mulieres, Cuius ratio fubditur: s CEt
quod angelus dixerat,fpiritufato replebit adhuc ex vtero matris benedi.fru.Per hoc enim quòd conceperat dei filium,contraxe
fuæ.h CEtre.Ambro.Beda.Non prius repleta mater filius: rat quodamodo infinitatem bonitatis,inquãtu mater eft filij boni
fed filius repletus replet & matrem.María ante conceptum.Eliſa tatis infinitæ.Augelus auté falutans virginem.fupranon dixit:bñ
bet poft conceptu repletur, i C Benedicta tu.Beda. Ambroſi. dictus fructus ventris tui,quia virgo nondum conceperat filium
Conueniunt verba euangelij cum verbis Pfalmi in quo promitti dei, fedpoftea cum confenfit tunc concepit, vt fupra dictum eft.
Pfal.131.b. tur Dauid:De fructu ventris tui ponam fuper fedem tuam.Et ea Er vnde hoc mi.
dem voce Maria benedicitur ab Elifabeth qua à Gabriele,vt &an loris.Et per hoc fignificatur:q aliquando perfonæ prouectę eta Moraliter
gelis & hoibus venerāda, &noftris fœminis preferēda möftretur. tis &bonis operibus fteriles ex donis fpirituffancti faciunt magnu
Et vnde hoc fructumin ecclefia dei.ficut patet defanctis Dionyfio & Auguftis
no, qui prouectæ ætatis vocati fuerunt ad fidem Chrifti.e Ec
Nicolaus de Lyra.
ce ancilla domini.Bern.Quæ eft tam fublimis humilitas,que ce
aCEthicm.f.menfi in quo ipfa concepit. b CQuæ uoc. dere nefcit honoribus & infolefcere gloria nefcit mater dei eligitur
Eius enim fterilitas à tanto tempore iam erat nota,qp fic vocabať: & ancillam fe nominat.h CExurgens autem María in die
Verutame,quiaiftud exeplum non eft vfqquaq perfectü, qa ma bus illis.Ambro.Quo iam deo plena nifi ad montana conſcen
ius eft gine cócipere q fterile,ideo angelus inducit rationis effi deret cum feftina.CAmbrofi.Difcite virgines non circuncurfi
catiã ex dei omnipotétia,cu dicitur: cQuian.e.om.uer.i.fa tare per alienas ædes,non demorari in platæis,non aliquos In pu
&
tum:quia dicere dei eft facere.fcdm illud Pfal.cxlvii.a.Dixit &fa blico immifcerefermones: ecce Maria in domo fera,feftinat in pus
&
ta funt.Quicquid enim cõtradictiõem nõ implicat , totũ eft deo blico.m Et intrauit in domum Zachariæ , & falutauit.
pofsibile,cuiufmodi eft,virgine concipere, d Dixit au.Ma. Ambrofius.Lifeite vos fanctę mulieres fedulitatem quam debeas
Hiccofequéter poniturfilij dei conceptio, quia Maria certificata
tis prægnantibus exhibere cognatis; Maria quæ ante in intimis pez
de facto & de modo fiendi affenfit fide & deuotione dicens humi
netralibus verfabatur:non eam à publico virginitatis pudore:non
liter; e CEcce an.Super quod verbu dicit Bernardus : Quæ eft
a ftudio afperitas monum,non ab officio,prolixitas itineris retar
tam fublimis humilitas,quæ cedere nefcit honoribus : infolefcere
dauit.Difcite etiam vigines humilitatem Mariæ:venit propinqua
gloria nefcit,mater dei eligitur & ancillam fe nominat. f CFiat
ad proximam,iunior ad feniorem,nec folum venit, fed etiam pri
mi.fe.uer.Quod ftatim factum eft, qa virtute diuina concepit fi or falutauit.Decet enim , vt quantò caftior virgo, tantò fit humi
lium. g Et difcefsit.angelus ab illa. Peracto nuncio & fi lior : nouerit deferre fenioribus : fit magiftra humilitatis in qua eft
lio dei concepto. i CIndie.il.Poft defcriptus eftpræcurforis profeffio caftitatis: quiafuperior venit ad inferiorem, vt iferior ad
Diuifio & Saluatoris conceptus,hic confequenter defcribitur vtriufq or juuetur : Maria ad Elifabeth,Chriftus ad Iohannem, p C Etre.é
tus.Etprimopræcurforis , Secundò Saluatoris,fe.ca.Circa ortum
fpiritufancto Elifabeth.f.auditafalutatione Maria:quia ques
præcurforis premittutur aliqua præcedentia, Secudò aliqua ortũ, cunc ipfa refpicit oculo clementiæ vel affať, recipit à deo donum
concomitatia,ibi : Manfit aut.Tertiò, quædã ortu confequentia: gratiç& laudeprorumpit Marię.Ideo fubditur:qC Etexclam.
ibi: Et factum eft die octauo.Circa primu tria ponutur.Primü eft . uoce magna,& dixit.Origenes.Si autem dominus necaugme
exultatio nafcituri infantis . Secundum eft infpiratio matris , ibi tum nec detrimentum recipere poteft, quid eft qp Maria loquitur:
Et repleta cft . Tertium , decantatio virginis , ibi : Et ait Maria; *Magnificat
Mirabilis aute

{
 Glof.ordi . Luca Cap.l. De Lyra 126

Ka CEtun hoc.Beda,Amb.No ignorat fpiffancti effe operati
A one, mater pphetę à matre dñi ad pfectu fui pignoris falute
tur,fed no fui meriti hoc,fed diuini fatet effe mueris : gaidē fpus
qpphetię donu dedit , parit humilitate preſtitit . b Mater
do. Sentio miraculu,myfteriu cognofco :mater dñi verbo fozta,
Elifabeth per fpiritufam cognouit, q illa exultatio fuit propter C
prefentia dni in vtero virginal , c Et be.quæ qa per alcenfum
fidei concepit.d Perfi.ea. &c.quæ d.p angelu nunciantem
& etiã pfpiritufan &tumente virginis illuftrante, & ea immediate
docente, e CEt aitMa.Hic cotequeter defcribit decătatio vir

deo plena. cCVtfacta.Ipfo momento ginis:&præmittitur titulus cantici , cum

quo vox intrat ad aures corporis ,virtus aAmbro. Q- quantum bonum mihi accidit,quod ma dicitur,Et ait Maria. Hocem cãticũ fic in
fpiritualis cor intrat audientis:& non fo= ter domini mei venit ed me:fed qua meaiufticia, qui titulatur, qa Canticũ Mariæ nominatur.
bus meis meritis?
lum matrem,fed etiã fobolem amore ad a Et fubdit ipfum cãticũ: f Magni. q.
a fructus uentris tui.Et undè hocmi
uenientis accendit. d Exultauit. Be. d.Maria : O Elifabeth tu me magnificas :
bhi ut ueniat mater domini mei ad fed ego totu deo attribués ipfum magni
Reuelante fpiritu quo impleta erat,intel
с fico in hoc cantico : Vbi primò ponit ino
ligit quid exultatio infantis fignificet:fci me:Ecce enim ut facta eft uoxfalus
licet venille matrem illius cuius precurfor b dus cantici.Secüdò ,fubdit caufa cantādi,
tationis tuæ in auribus meis , fexul
erat futurus.Et que ante onus parētis eru ibi: Quia refpexit.Circa primū declaratur †ſalijt
befcat,du nefciret myfterium religionis, tauit in gaudio infansin utero meo. laus virginis tanc magna,cu dr.Magni
e с
iam benedicit: Et qui fe occultabat , quia Etbeata quæ † credifti : quoniam fi.Secüdò,vt deuota ,ibi: g Anime. † credidit
d non tmlabia mea.Tertiò,vt debita , cu dř
conceperat filiữ, iactat ſe, quia genuitpro perficientur ea quæ dicta funt† tibi
phetam.Et que in occulto cognouerat, h Do.cui deber laus & honor.Quar- tei
11 a Audita refponfione Elifabeth, quabeatam prędicauit
his quifimul aderant & audicbant palam matrem domini appellauit.fide fortem laudauit, non tò,vt iucunda,ibi: Et exul.fpi m.Quin
1 amplius tacere poteft dona qug perceperat:Et que vir ta: vt recta,ibi :In deo faluta.&c. Et dicit:
euangelizat,dicens: Beata quæ cre.Cre ginali pudore acceptum oraculum tegebat filentio,
1 1am congruo temporepatefecit. i CIn deo.rōne creatiõis, k ¶Salu.ras
didit go,vbi facerdos negauit. e CEt
be.Apparet Mariam non dubitaffe , fed à domino.Et ait Maria : Magnifitione recreationis . Meo.rone allum
credidiffe:&ideo fructu confecutam eſſe, a Ambro Anima & fpiritu deo patri deuota & filio. ptę huanitatis, qa ficfuit ipfius ginis &
vnum deum ex quo omnia. & vnum dominum per
Apparet etiam Elifabeth ipfa verba ange quem omnia pio veneratur affeciu. Patrem. non alteri", m Quiare . Hiccõfequët
li ad Mariam dictap fpiritum intellexiffe . carânima mea dominu . Et exulta, & defcribit caufa cantadi.f.diuina beneficia
Ambro.Be.Congruè ante lohannem Filio faluatore. collata.Et primò y go recolit bñficia fibi
1
Elifabeth,& ante domini generationem
uit fpiritus meus , in deo falutari. collata fingulariter.Scd'ò bificia collata
prophetat Maria,vt ficut pctm in initio SVt vnus deus. toti mudogeneralit,ibi :Et mifericordia
à muliere cœpit,ita in initio falutis bona 1 eius.Tertiò bificia collata populo ludço †paruitatē
meo.Quia refpexit humilitate an m
muliere inchoarent, f¶Magnifi.an. n rum fpecialit,ibi: Sufcepit Ifr.Circa pri exiguitate.
Xnunc cillæfuæ: ecceenim ex hoc beatam
3 Beda.Primò dona fibifpiritualiter cocef= mum di:Quia re.hu.an.f.q.d.virgo be fiue nihili
a ludçorum & gentium. Alias omnes gentes.
1 faprofitetur,deinde beneficia dei quibus b JBt ata:Bñ debeo magnificare &laudare do- tatem . Hic
O
1
generaliter humano generi in æternum me dicent oes generationes . Quia minum Quia ref.hu.an.f. quia licet ex enim no fi
X †magnalia confulere non defiftit, enumerat ,Q.Tan P omnib" virtutibus fuerit difpofita ad co- gnificat vir
fecit mihit magna qui potens eft,
I to munere me dominus fublimauit , vt Quiafingularis potentie culmine omnia quefecit ceptione filij dei,fpecialiter tamen hocfu tutem anie
0 nullolinguæ officio explicare pofsim,ſed tranfcendit longe:& inuocatio huius nominis fanctita it ex huilitate, n Ec.ením . ex hoc mi
tis facit participes. a gin me incepta dilatatur.
H totum animi interioris affectum magnis & fanctum nomen eius.Et mifèri ? bea med.o.gene.id eft Iudæi & Genti D
gratiarum laudibus offero .Totum quod les.Ex omnibus generationib" aliqui fut Maria ver
0 viuo totu quodfentio,totu qd difcerno, conuerfi ad fidem qui confitentur iftam bigenæ ge
in eius magnitudine contemplanda,in eius præceptis obferuan virginem beatam . Hoc etiam patet in Saracenis.vnde in Al nitrice Ma
Moraliter dis impendo. chorano Mahumeti dicitur de Maria virgine.Dixerunt angcli : O humet fcri
Beda.Moraliter.Quæcunq anima credit, conci
pit & generat verbum dei, & opera dei agnofcit.Sit ergo in fingu Maria deus annunciat tibi verbum ex ipfo , & erit nomen eius pfit laude
lis anima Mariæ vt deum magnificet.Sit in fingulis fpiritus Ma Iefus filius Mariæ . Et alibi in eodem libro dixerunt angeli : O Ma dignam
riæ,vt exultet in deo , Et fi fecüdū carnem vna eft mater Chrifti,ſes ria deus vtique elegit te,& purificauit te,& elegit te claram fuper
cundúfpiritu omniu fructus eft Chriftus.Magnificatur dñs, non mulieres feculorum: Et multa alia ibi dicuntur ad laudem virgi
qei aliquid humana vox adiungat,fed quiamagnificatur in no nis. o Quiafecitmihi magna.in fanctificatione :fed maxi
1 bis:dum anima noftra quæ ad imaginem dei creata eft ,per iuftici ma in filij dei conceptione. p Qui potens eft . Virtute
C am fe Chrifto conformat qui eft imago patris , Et fic dum ipfum enim potentiæ dei infinitæ facta funt hæc. q CEt fanctum
Chriftum imitando magnificat, quadă participatione magnitu= nome eius.quía quicquid fanctitatis poteft cogitari,totum cmi
dinis eiusfit fublimior,vtillam imaginem fplendido bonorum nentius eft in eo. r CEt mi.eius.Hic recolit beata virgo bene
colore factorum ,& quada emulatione virtutis in fe videatur ex ficia exhibita toti mundo , cũ dicitur: Et mifericordia eius.id ē
i
primere, g CEt exultauit.Beda.Quia terrena non curo,pro beneficiu incarnationis qd ex mifericordia dei factu eft. Vñ pete
5
fperitas non emollit me,aduerfitas non frangit,fed fola illius me bat Dauid: Oñde nobis dñe mifericordiã tuã.q.d.oftedifti poten
moria delectat,à quo falus fperatur æterna : illius diuinitate læ tiam tuã in creatiõe mundi de nihilo ,& fapientiam tuã in mundi
tor cuius temporali conceptione mea caro fœtatur, h¶Quia gubernatione fic ordinata , & iufticiam tuam in peccatorum
T
1 refpexit.Beda, Ecce vilia de fe fentit, & totum gratiæ attribus punitione:
it:fuo iudicio fe humilemfentit:fed refpectu gratię fic fublimatā, * f CMagnificat anima'mea dominum . Sed fi confide- Moraliter
J
rem dominum Saluatorem imagi nem effe inuifib ilis dei , & ani
1 vtvoce cunctarum gentium beatitudo eius præcipua dicatur:vt
mam meam factam ad eius imaginem , vt fit imago imaginis: tuc
3 ficut perfuperbiam Euæ mors intrauit in mundū,fic per hūilita
videbo quoniam in exemplo eorum qui folent imagines pinge
tem Mariæ vitæ introitus pandatur . Ideo etiam magnificat aïa
mea dominữ , quia mihi magna dignatus eft facere,nihil meisme re quando magnificauero animam meam opere, cogitatione,fers
ritis tribuo,fed magnitudinem ad illu refero, qui effentialiter po mone, tunc imago dei grandis efficitur & ipfe dominus cuius
tés eft,& de paruis & infirmis magnos facit & fortes . i CQuía imago eft in anima mea magnificatur. b CEtexultauit fpi
ritus meus in deo falutari meo . Theophilus, Ille autem des
fecitmihimagna.quia in me carnemfumpfit , &me à peccatis
mundauit,& dona fpirituffancti mihi contulit. k CEt fan. Be. um magnificat, qui dignè fequitur Chriftum, & dum Chriftianus
In Greco Agyon, quod fonat extra terra , quia nomini eius cõfe vocatur, Chrifti non minuis dignitatem magna & cæleftia ope
crati,no in terrã cõuerfione,fed in celis debet habere. 1 CEtmi. rando,& tuncfpiritus eius id eft fpirituale chariſma exultabit , &
Beda.A fpecialibus donis ad generalia dei iudicia fe conuertit, & non mortificabitur. m CQuía refpexit humilitatem an.
Aug.O vera humilitas, que deum hominibus peperit,vitā mor
totius humani generis ftatum deſcribens, quid ſuperbi , quid hu,
talibus edidit, cælos innouauit,mundū purificauit, padifum ape
miles mereantur, qd filij Adæ per liberu arbitriu, qd filij dei funt
ruit,& hominum animas liberauit:facta eft Mariæ humilitas,fca
pgratia explicat. Q. Nonmihi foli fecit magna , fed etiam omni
bus timentibus eum,in omni progenie Iudæorπ & gentiữ.Velin la cæleftis,per quã deus defcenditjad terras. o Quia fe mihi
Chryf.Dicit autem qui potes eſt.vt fi quis diffidat in conceptio
omnes progenies totius mudi quas credituras preuidit.CCōmě
data mifericordia in timentibus,fubdit qd conceptores mereant, nis negocio,dūvirgo manes cocepit, retorqueat miraculu ad po
Nicolaus de Lyra. Fecit potentiam tentiam operantis. r CEt miferi.Be.A fpecialibus fe donis ad
generalia conuertens,totius humani generis ftatum deſcribit, di
a CEtunde hoc milfta enim non poterat fcire Elifabeth cens.Et mi.eius à pro.in pro.timen.eum.q.d.non mihi foli
niſi per reuelationeſpirituſſancti, b CExul.in gau.Ipfa enim fecit magna,fed & in omni gente, qui timet deum acceptus eft illi
Elifabethper
* Fecit potentiam .
 Glof.ordi . Luca Cap. I. De Lyra

a CFecit pote in brach io fuo,Beda.i.ipfo dei filio p quem nis.quia gentiles cum magno defiderio, quodper efurientem de G
E omnia facta funt , p que oia poteft. Per qd brachiudifpfitfuper fignatur,verbum dei receperunt, k CEt diuites di.inanes.i.le.
Eccle.10.b.bos mēte cordis fui.Initiu toti mali fupbia,p quã prim" hō exul gifperitos diuitijs fcripturaru prius repletos,dimifit inanes per exa
fact' eft,in q pleuerãtib' grauior vidicta future difpfionis refers cæcatione eorum & falfum intellectum fcripturarum.1 Sufce.
Act.8.a. uatur , bDepofuitpotentes de fede. Beda. Paulus pro Ifrael pue.fu.Hic recolit beataygo beneficia exhibita ppło lus
fuperbia de fede legalis doctrinę depofi dæoru fpecialiter , cu dicitur : Sufcepit.
tus, ob humilitate ad euangelizanda fidē Quiadeus accepit carnem puerile de pos
a
fublimat.Sic etiã fit fæpe in alijs.Superbi cordia eius à progenie in progenies: pulo Ifrael, quod fuit beneficiuilli popu
quifupra méfura fe extollut.ide potentes SIn omni gente, qui timet deum acceptus eft illi. lo collatu,maximè quãtu ad credentes de
qanon in deπ,ſed in fuayrute cõfidüt, qui Et hoc per filium. populo illo. m CMemorari miferi
Lucæ.14.c deponitur.quia ois qui fe exaltat humi timentibus eum . Fecit potentiam cor.fuæ . Admodu enim recordantis fe
C habuit quando filium fuu
liabitur,& qfe huiliar exaltabit, c C Efu in brachio fuo : difperfit fuperbos
promiffum in carne mifit.Ideo fubditur :
1.Iohan.3.a rien.in.bo.Beda.Qui æterna toro ftu Id eft
tcogitatio dio defiderat,faturabuntur , cũ Chriftus b fnSicut loquu.eft ad pa.no.i.ad pa + Detraxie
+ mente cordis fui . + Depofuit potriarchas
ne & prophetas , o Abraham
apparuerit in gloria.Sed qui terrenis gau
tentes de fede , & exaltauit humiles. priores
dent,in vltimo inanes totius beatitudinis & femini eius.fecundü qd dicitur Ge. fedibus de
C ,
dimittunt.In præfenti etiam videmus hu Efurientes impleuit bonis , & diuixxij . In femine tuo benedicentur omnes
Bed.Sicut medicus ægrum.
† emifit miles diuina gratia impleri,fuperbos lu d ¹ gentes terræ.p Infecula.Quia caro
mine veritatis priuari, d Sufce.Ifra. tes † dimiſit inanes . Sufcepit If, humana permanebit æternaliter deitati
Id eft vt memor effet.
pue.fu.Poft generalem diuinæ pietatis 138 vnita.qManfit auté Maria.Hic co
&iufticiæ comemorationem ,ad fingula * raël puerum fuum: † memorarimi fequenter defcribuntur cōcomitantia'or. 1
* trecordat 1
rem nous incarnationis difpenfationem fericordiæ fuæ . Sicut loquutus eft " tum præcurforis, quorum primum reſpi vt recorda
conuertit verba.Suſcepit , quafimedic cit virginem . quod notatur cùm dicitur:
tvf in fer ægrum .Vifibilis inter hoies factus, vt fa & ad patres noftros , Abraham & fe. Manfit autemMaria cum illa.i.cum retur
culum P
ceret Ifrael ,i.videntes deum,pueri fuum " mini eius tinfecula.Manfit autem Elizabet pro cuius confolatione & obfe
fibi obedientem & humilem, quia non ni Maria cum illa quafi menfibus tri quio venerat. rC Quafi menfibus t
fi per humilitatem faluãdi funt. e CMe a Poft partum eius. Et fic patet,q manfit vfq; ad tempus par
mo.mi.fuæ: quia qp homine redemit , no bus , & reuerfa eft in domum fu tus Elizabet, quia in finefexti menfis nun
meriti eft hominis,fed donum diuinę pie t
i ciauit fibi angelus conceptionem Eliza
am . Elizabeth autem impletum
tatis. f Sicut loquutus eft . Memo. V beth, s CEtreuer.eft in do.fuam.Co
riam patrum quibus hæc falus reuelataē eft tempus pariendi , & peperit fi
k X pleto tamen prius ortu pręcurforis ,vt co
faciens,Abraham nominatim exprimit, * lium.Et audieruntuicini & cogna Y muniter dicitur . Vnde dicuntj aliqui,qď
F cuiprimòipfa incarnatio manifeſtata eſt ż
ti eius , quia magnificauit domi ipfa recepit præcurforem & tenuit.Aliq
g CEtfemi.Non tam carne genitis, tñ doctores, vt Theophilus Gręcus ,dicût
fidei veftigiafecutis:quibus aduentus Sal pimminentepartu Elizabeth receffit.Tū motar
uaroris infecula eft promiffus: quia ipfa promifsio hereditatis nul qavirgines i partu mulierũ nõ folent adeffe.Tum quia aliæmulie go
lo fine claudetur.Nam & vf in fine feculi credentes non deerut, res iam venerant ad partum Elizabeth.Etideo obfequium María
&beatitudinis erit gloria perennis. h Manfit autem Ma. non erat vltra fibi neceffarium, quod per alias mulieres poterat fie H
Beda.Tandiu mafit,donec videret præcurforis natiuitatem :pro ri.Secundum refpicit matrem præcurforis , quod notatur cũ dicis
pter quam maximè venerat.Nec cauſa ſola familiaritatis tandiu tur: t Elizabeth aute &c.te.pa.f.nouem menfium. v CEt
manfit,fed vt tanto tempore & Elizabeth & Iohannis crefceret p pe.fi.Sicut per angelum fuit prædictu. x CEt audie-uicini.i.il
fectus.Nam fi in primò aduentu Mariæ,fpufancto funt repleti, fi qui erat cohabitantes,y CEt cognati.qui erat ex ei" cõfangui
multu eft illis fuperadditu tanta mora mafionis.Myſtice,Ani nitate & affinitate.z CQuia magnific.domi.i.magnam miles
Myfticè ricordia ei fecit auferendo fterilitatis opprobrium,& dando tantu
ma cafta quæ fpüalis verbi defiderium cõcipit,neceffe eft, vt alta
exercitus cæleftis iugafubeat, & quafi trium menfium dies ibidem actale filium fic nunciatum mirabiliter, & conceptu fupnaturalič.
(
demorata,quoufe fidei,fpei,& charitatis luce radietur,perfeuera Et congratu
re non defiftat. Impletu eft.Beda Verba impletionis facra dCFecit poten.inbrachio fuo.Orige.Timentibus autem fe Moraliter
fcriptura in bonorum tam ortu,vel obitu,vel actu ponere confu fecitpotentia in brachio fuo, quia licet infirmus ad deû acceſſeris,
euit.quoruvitam plenitudinem perfectionis habere fignat : Vt fi timueris eu, promiffam ytutem cofequeris.g CDepofuit pos
Impletifut dies Marię vtpareret.Impleuit Salomon edificare do ten.Cyrillus.Magna fapiebant dæmones,gentilium fapièces.Pha
j.z.a. mum,Defunctus eft Abraham plenus dierum. Cum venit pleni rifæi & Scribæ Iudæoru:hos tamen depofuit , erexito humiliates I
tudo tpis,mifit deus filium fuum.Sed cotra dies impioru, inanes fefub potenti manu eius,dans illis virtutem calcandi fuper ferpen
Gal.4.a. & vacui. k CEt audie.Ambrofius.Be.Habetur fanctorũ edi tes &fcorpiones omneme poteftatem inimici, i C Efurientes
tio leticia plurimorum, qa cõe bonuē.lufticia em comunis virt impleuitbonis.Gloffa.Qui æterna toto ftudio quafi efurientes
eft:&ideo in ortu iufti futuræ vitæ infigne præmittitur ,& gratia defiderant,faturabuntur cũ Chriſtus apparuerit in gloria: Sed qui
futuræ virtutis exultatione'vicinorum præfigurante fignatur terrenis gaudent,infine totius beatitudinis inanes dimittentur.
Die octauo 1Sufcepit Ifrael puerumfuum.Bed.Pueru fuum obedien
Nicolaus de Lyra. tem.f.&humile.nam qui contemnit humiliari ,non poterit falua
rin Sicut loquu.eft ad patres no.Abra & femini eius.
punitiõe,ficut in diluuio & fubuerfiõe Sodomę & Gomorrę; Bed.Semini eius dicit, non tam carne pgenitis q fideieius veftigia
& io oftéde nobis dñe mifericordia tua in filij tui incarnatione,
fequutis,quib' aduentus'Saluatoris in fecula eft pmiff.q € Mã
a Apro.f.ludeorum, quia ficut di Ioh.in.c. Salus ex Iudçis
fit auteMaria cum il.Moraliter autem Maria dici poteft queli Moraliter
eft,ga incarnatio factae invgine ludea natiõe,fed qabñficiu icar
bet perfonafibi deuota,ficut & diligens deum deus dicitur fecun
natiōis ad totũ mūdū diffundit.Ideo fubditur: b Inproge.
dum Augu.Dicit enim fic: Si terram diligis, terraes:fi aurum dili
f.omniugentiu.Verutame,qa licet beneficiu incarnatiois fe exté
gis,aurum es,&fi diligis deum,deus es.f.p charitatis vnionem.Hçc
dat ad oes tu ad fufficiētiã ,no tñ qtū ad efficaciă , fed tm ad iu
igitur Maria exurgens afcendit in montem :exurgit acidiæ tepore
ftos.Ideo fubditur; c C Timen.eum .f. timore filiali &cafto.
excutiendo : afcendit in montana diuina meditando :in ciuitate lu
d Fecit potentia in bra.fuo.i.in filio fuo,qui vocat brachi de,confeffionem diuinæ laudis exercendo: Intrat domum Zacha,
um dñi,Iſa.liij.a.Brachiudni cui reuelatum eft, e Difper.fu . riæ ecclefiã deuotè frequētādo ; & falutat Elizabeth id eft Mariam
i.legifperitos & Pharifæos qui fueruntfuperbi. f CMěte cor.
ad qua habetfpecialem deuotione. Elizabeth enim interpretatur
fui.Spernentes confilii dei,vt dicitur.j.vij.cap.Et ipfi cucæteris
dei abfconfio. Et hoc competit Mariæ in qua deus nouem menfi
Judæis.xli.anno à pafsione Chrifti fuerunt capti , & captiuati p
bus fuit abfconditus , Ifa.xlv.c.Verè tu es deus abfconditus Salua
Titum & Vefpafianum, & porbe difperfi.Et loquit hic ygo de
tor Ifrael.Et ab Elizabeth.i.Maria reſalutať, quia fui memorum ne'
futuro pmodu preteriti, ppter certitudinem cuétus fuæ pphetię
quaquam immemor exiftit.Et manet cum tali perfona fibi deuota
g CDepofuitpotentes de fe.i.Iudæos qui erant potetes in le tribus menfibus.i.tribus téporibus.f.iuuêtute,ſenectute,&medio
ge & pphetis,dimittens eos ex fuo demerito in profundo erroris Elizabeth autem &c.Beda.Alle autem lohan- Allego,
tempore.t
fecundu op dicitur Roma.xj.c.Cæcitas ex parte contigit in Ifrael.
nis celebrata natiuitas,gratia noui Teftamenti inchoata fublimis
h CEtexal - humi.i.Gentiles huiliter & deuote predicationem
tas . Cui vicini & cognati patris nomen magis quàm Iohannis
apoftolorum fufcipientes.Et ideo fubditur: i CEfuri.im.bo imponere volebant , quia Iudæi qui ei legis obferuatione quafi I
nis, quia Gentiles
* affinitate iuncti
I
 Glof.ordi. Luca Cap. I. DeLyra 127

Dieoctauo.Per circucifionem refurrectio domini figurať, No eft itelligédū, nullus Iudçus vocat fuiffet prius Iohannes; C
a
A ga & octauadie.i.poſt ſabbatū facta eft:Et ficut illa à reatu mors qa alij ludei fuert an ficnoiati,vt patet.j.Mach.j.de Iohâne fre
tis abfoluere folebat,fic ifta imortalis vitę natiuitaté,&in autore Iudę Machabei,& de Iohane Eupolemij:fed cognatio hic accipit
noſtro exhibuit, & i nobis moftrauit fperanda,b CEt uoca.eu ppinquitas generis,qa null fuerat fic vocat de cognatioe Elifa
Be.Iohanis celebrata natiuitas, eft noui teftameti ichoata gratia: bet aut mariti ei?. i CInnue.au.pa.e.p figna vifibilia, ex &patet
cui Iudæi(qui legis obferuatione qfi af no tmerat mut? fed etiã furdus.Si em
finitate iuncti erat) nomen patris volut nus mifericordiam fua cum illa, & † potuiffet intelligere verba quæ melius
† congaus
congratulabantur ei . Et factum eft " & breuius exprimut mētis coceptu ,quæ
dcbāt imponere:quia magis iufticia quæ ex les
a fiuiffent ab eo p verba,& non p alia fis
ge eft,volut fufcipere, gratiam quæ ex in die octauo, uenerunt circumcide
dgna.kClohanes eft nomē ei",i. hoc
fide.Qui pueru nomine přis vocat, eos
repuerum , & uocabanteum nomi, nomē no ipono,ſed impofitũ eſt à deo.
figurat qui domino noua gratiæ mune
radeclarante, cuperent eu potius per cõ ne patris fui Zachariam.Et refpon, ICEtmirati funt.Hic confequéter de
fueta veteris facerdotij edicta prædicare a Amb.Be.Spiritu prophetię didicit,quod non didis fcribitur ppl admiratio ex mirabilibus
Vndebene Zacharias memor domini cerat a marito,non porerat ignorare prenuncium que quævidebat circa puerũ natũ & parètes
prophetauerat Chriftum.
eius,videlicet ex mirabili conuenientia
interpretatur ,qa memoriã antiq obfer dens måter eius dixit:Nequaquam
uationis à dño datæfigurat,Mater quæ a Amb.Be.ficut ab angelo Zacharię erat prenunciatā patris &mřís in nomine pueri , & in los
bis,& pater qui fcriptis op lohanes vo 8 quela reddita patri.ideo fubdit:m TA
fed uocabitur lohannes.Et dixerut
cetur aftruut,fignificat q ipfa legis do Am.Be.aduerte hoc nomen no eſſe generis fed vatis pertum eft au.ili.os eius.Per confefs
h fionem em fidei in fcripto quã verbo fa
ctrina,de ſuſcipiēda gra Chrifti viua vo adilla: Quia nemo eft in cognatione'
Deute,18.c. ce inftruit,dicedo p legislatore: Prophe a5Am.quia incredulitas affatü eieripuit& auditu:Quod voce cere non poterat,meruit liberari,ficut p
ta fufcitabit vobis dñs de fratrib" veftris non poterar manu &literis locutus, & nutu interrogatur. pter bum dubitationis demeruerat lis
C i
D

ipfum audite:&ipfum facerdotiu legas
le ceremoniaru typis (qfi mutis Irarum
figuris)gratiam euangelij fi rectè intelli
gatur exprimit. c TInnuebãt.Qui in
nuut při de noie pueri , fignificant illos
3 men nos non imponimus, quia iam a deo accepit,habet
q teftimonio legis,intedūt aftruere gras
7 talia magis memoriæ commendantur.
tia fidei.d Aper.eau . Qd declarato
& cōfirmato noie Iohānis , apiť os Za,
charię &bñdixit, pater , qa manifeſtata
eft papfos gra noui Teftaměti . Multa
etiã turba facerdotu,relicta taciturnitate
nociua,obedit fidei, & predicat dona res
† in tota diptoris:& q pri occultabant in facer
mõtanaſ, dotio legali,rõnabiliter intellecta foluữ
regione tur.Quod in die circücifionis Iohannis
R factus eft timorfuper vicinos , fignificat
H otpednícæ refurrectiõis,aplis dato ſpu
&prædicata
3 Chrifti,falubris timor
t nofolü Iudæorü q erat vicini vifitu lo
ci,vel fcia legis , fed etiã exterarữ gentiữ
corda cocufsit. Nec tm morana Iudææ,
; fapien
B fed oía mudani regni mūdanæq
tiæ culmina Chriſti fama traſcendit.Prę
currétia figna prębet iter præcurfori ve
ritatis,&futurus ppheta premifsis com
mendatur aufpitis. e CEtpropheta.
想
tua,quiuocetur hoc nomine. Innue
bantautem patri eius,† quem uellet
* Amb.quialex fcripta in tabulis lapideis myfteria loquif.
uocari eum. Etpoftulans pugilla ,
a Amb.Be. Hoc no
fuum nomen, quod agnouimus,non quod elegimus.
rem ,fcripfit,dicens : lohannes eftno *
a De conuenientia inter patrem & matrem.
men eius . Et mirati funt uniuerfi . 1
a SA.lāfoluitfides linguam,quâ in credulitas ligauerat
d 128
Apêrtum eft auteilico os eius & lin
gua eius,& loquebatur benedicens
deu. Etfactus eft timor fup omnes
uicínos eorü, & ffugomnia monta
na ludeę diuulgabantur omnia uer,
a Excitati miraculo,& timore ftupefacti.
baa hec.Et pofuerunt
Tacite euentum omnes qui au
rei expefantes.
¶ tus eft fpiritufan. Etfubditur eius p
dierantin corde fuo, dicentes: Quif
r
putas puerifte erit? Etenim manus
3
domini erat cum illo , Et Zacharias
pater eius impletus eft fpiritufan
cto , & prophetauit dicens : Bene,
JBft vel fit.
gari.n CEtfa.eftt.ma.fuper omnes
ui.co.i.admiratio magna vel timor dñi
quific mirabiliter punierat Zachariam
& liberauerat. o CEt fuper oia . quia † quid
factainfoluta'& mirabilialibentius nar
ratur.pCEt pofuerunt omnes ga
qCDicentes : Quifputas puer ifte
erit.q.d.valde magn' erit.Cuius ca fub
ditur: rCEtenim manus domini e.
cũ illo.i.virt⁹ dei operatiua miraculoru
in eius annunciatione, conceptiõe & na
tiuitate oftenforum:ex qbus rõnabiliter
n
concludebatur magnitudo pueri futura
O coram deo,ficut fuerat prædictum Za: D
chariæ:Erit enim magnus coram domi
no.s Et ZachariasHic confequens
ter defcribitur patris infpiratio ,cùm dici
tur:Et Zacharias pater eius imple
phetiap modi carici feu diuiælaudis ex
preffa,cu dr:t CBenedict', In & catico
priò præmittit ptinentia ad redeptorë:
fcdo prinetia ad ipfi' precurfore,ibi: Et
1
tu puer.Circa primü dicitur: Benedic.
dominus.oim per generalem guberna
tionem. v Deus. per creationem .

Bed.Magna largitas diuinæ pietatis.Ec

E dictus dominus deus Ifrael , quiaxxCIfrael per fpecialem cultum & des
? ce loquela quæ fola ablata eft diffidenti,
a Be.longa infirmitate tabefcentem. S Apparens in uotionem , & beneficiorü fpecialem pos
cum fpu propetiæ reftituta eft credenti. carne.Q.longius a fe recedentes iuftificare curauit.
a
Ambrof.Elifabeth paucis,Zacharias b Sanguinefilij redemit ſub peccato vendita. pulo Ifrael exhibitionem.y Quia ui
3
multis prophetat : vterq fancto fpiritu * uifitauit&fecit redemptionem ple ! fi.i. vifitabit, Loquitur enim de futuro
1 a'¶Quãfuã víſitãdo fecit. b Fld eft firmā celfitudine falutis.
replet, loquebatur,fed diſciplina ferua per modum præteriti propter pphetiæ
S bis fue.Eterexit cornůfalutis nobis ' certitudinem.Hçc autem vifitatio facta
tur,vt mulier magis difcere quædiuina
funt ftudeat docere. f Benedict'. eftin Chrifti natiuitare , quæ erat adhuc
quiadum bonitatem dei rogauit,pro liberatione precurfor dona futura,&cóuer fatiõe,ga vifitauit nos ficut medicus infirmum ,fi
tus eft,g CVifitauit. Quod proximè faciendum cognouerat, cut dicitur Lu.vj. c.Virt? de illo exibat & fanabat oës, z CEtfe
prophetico more qli iã factum narrat. h¶Cornu.Bed. Per cor & cit redemin fua benedicta pafsione,per quam redempti fumus.

nu quod carnem excedit,cũ omnia offa carne tegantur , regnum
Chrifti fignificatur,quo mūdus & gaudia carnis fuperant. In cui
Kfiguram Da.
Nicolaus de Lyra.
aCEt congratulabantur ei.fecundum quod dixerat an◄
gelus Zacharię: Muki in natiuitate eius gaudebunt. b CEt fa
ctum eft.Hic ponuntur conſequentia ortum præcurforis.Quo
rum primum eft,pueri noui nominatio.fecundum, populi admi
i ratio,ibi;Et mirati funt vniuerfi.tertium ,patris inſpiratio,ibi : Er
Zacharias, Circa primum dicitur: cCIn die octa.f.à natiuitate
præcurforis.d Venerunt cir.pu.ficut præcipitur Gene.xvij.
De ratione huius præcepti &modo intelligendi dictum fuit ibi.
Et quia in circucifione imponebatur tuc nomen puero, ficut mõ
imponiturin baptifmo,ideo fubditur: e CEt uocabant eum.
quia iftud antiquitus fuit fatis cõiter obferuatum,& adhuc obler
uatur frequenter,maximè in magnis perfonis,qd ' primogenitus
filius nominatur nomine patris. CEt refpon .&c.neq.l.voca
bitur Zacharias. g CSed uo.Io.Hoc emfuit fibi à deo reuelatu
24
a CEterexit cornu falutis nobis . id eft virtutem confequens
di falutem æternam, & hoc fecit in fua refurrectione, qua refurres
xitad
* affinitate iuncti erant, magis iufticiam quæ ex lege eft fectari: Moraliter
fidei graria fufcipere cupiebat:fed Iohannis,hoc eft græ dei voca
bulum,mater verbis,& pater lfis pnūciare fatagūt:ga & lex ipfa
pfalmic ac pphetæ aptis fniaru vocib? gratia Chrifti predicant,
nCEt fac.eft ti.Greg. Myftice Tpe dominicæ refurtectiõis prę
dicata gratia Chrifti:falubris timor non folum Iudæorum q erat Myftice
vicini vel litu loci,vel fcia legis : fed etiam exterarũ gentiũ corda
cocufsit :Nec tm montana ludææ,fed omnia mundani regni,mū
danæc fapię culmina Chrifti fama trafcedit. s CEt Zacharias
pa.ei' im.eft.Per Zacharia facerdote,defignatur bonus eps,qui
Ipūfancto debet effe plenus,& pater ſpüalis Iohannis,id eft homi
nis gratiofi coram deo & hominib" bonis.Debet etiam deum de
fuis beneficijs collaudare: ideo fubditur dicens: t Benedictus
dominus deus.i.oim fidelium. y CQuia uifitauit.in fua na
tiuitate,in qua vifitauit nos ories ex alto,vt dicitur infrà. z CEt

ga âmarito no didicit,cũ effetfactus mutus añc rediret ad eã de fecit redemptionem plebis fuæ in fua pafsione. a CEt ere
templo,vt patet exprædictis, h Nemo eftin cognatione. xit cornu falutis nobis.in fua reſurrectione & afcenfione.
Non eft [ * Indomo
 Glof.ordi . Lucæ
Cap . I. De Lyra

K figura Dauid &Salomo cornu olei,fut in regni gloria conſecrati, illud Iohan.j.c.q' d Iohannes baptifta negauit fe effe prophetam &
E vt prius Saul lēticula.Cornu.i.Chrifti,quia cornu nec caro Ad quod dicendu, veru refpōdit fecunduintentionem queren
1. Reg.10.a nec os.Sic Chriftus nec caro tm,nec os tm diuinitatis . a Qui. tium:quia quærebat fi effet vnus de antiquis prophetis , vtElias
à fe Bed.Tota veteris te.fcriptura deChrifto precefsit: Et à pe Elifæus,vel hmõi,vt pater ibidem;&fecundu veritatem non erat
Adęfati přes,fuis quiq; factis ei difpéfatiõis teftimoniu reddunt vnus de illis,Aliter etiam dicitur op negauit fe effe prophetā tātū,
bCSalutem . Erexit nobis falutem ex qa fuit propheta, & plus & propheta,fe.
inimicis:& eft explanatio fuperioris ver 2 Quia de Iudæis naſcetur, b5De fœmore Da. cundum teftimonium Saluatoris Matt.
uid natus,
ficuli,in quo breuiter idem præmiferat: xj, m Præibis enim an.fa.do.id eft
Et erexit cornufa. nobis.c¶Oim. indomo Dauid pucri fui. Sicutlosante
filium dei qui eft fimilitudo vel faci
Bed.Q.d.vel hominum peruerforu , & * quutus eftper os fanctorum , qui à es dei patris.Per facié em defignaturno
fpirituum immundorum,de quorữ ma ticia fecundü Greg.fuper Ezechielem Ea
" feculo funtprophetarumfeius . Sa
nu interim,& fpe falui facti fumus,& in auté quæ ad noticia pertinent in diuinis † fuorum
lutem ex inimicis noftris, & de mas
futuro re ipfafaluandi. d CAd facien filio appropriantur, n Parare uías
dam.Locutus eft : & erexitnobis falute nuoninium qui oderunt nos . Ad eius perprædicationem Chriftum an
ad faciendam mifericordiam, vt miferis faciendam mifericordiam cum pa nunciando,& pbaptifmum affuefacien
cordiam quã patrib' promifit, impleat a Memorem fe oftédit, vel,memores nos faceret. do ,quiahomines per baptifmum Iohās
с
in nobis,&iuramentum quod fecit pas tribus noftris , & tmemorari tefta, nis difponebantur ad facilius recipiendu tadrecom
dandum
tribus de liberatiõe noftra, in nobis per a Et ad faciendum . Be.In te baptifmu Chrifti . o Ad danda fcie.
benedicentur omnes cognationes terræ.
Chriftum compleatur.e Et tu puer. f falu.ple ei.i.ad prædicandufalutem fi
Beda.Non miru,fi alloquitur infántem menti fui fancti. Iufiûrãdum quod endam per Chriftu.q Per uif. mife.
octo dierum , quia qui in vtero matris dei noftri .i.per intim am & occulta dei
iurauit ad Abrahã patrem noftrum
falutationéMarię audiuit, iam natus pa a Scilicet per carnem vel per fidem . mifericordiam facta funs hęcar COries
tris vocem agnouit.Vel propter illos in daturum fe nobis . Vt fine timore des exalto.i.exfinu patris in mundo.s Il
Aruendos qui aderat,futura filij munera
manu inimicorum noftrorum libe
luminare his qui in tenebris.id eft pa albus
quæ per angelum didicerat , depromit. tribus in limbo exiftentibus , quos Chris Lance
* Intellectu.
Bed.Cum de domino loqueretur, re rati, feruiamus illi . Infanctitate & ftus illuminauit,quando poft pafsionem fe
fuam ad illos defcendit. t Et in um
pente ad prophetã ✯ba cõuertit, vt hoc
a Operatione. b Mon in confpectu hominum. toovatio
C Non ad horam. bramortis.i. viuent ibus adhuc in hoc
quoq beneficium eſſe domini deſigna. Comu
ret,ne cu publica numeraret,quafi igras iufticia coram ipfo omnibus diebus mundo, qui eft quædam vmbra mortis,
.C
† vitę na tus fua beneficia tacuiffe videretur:quæ noftris.Et tu puer propheta altifquosilluminauit Chriftus per feipfum
agnofcebat ſein filios fufcepiffe.f Sci 118 prædicando,& apoftolos per orbem ad
F entiafalu.Beda.Nomen lefu.i.Salua fimiuocaberis: pręibis enim ante fa prædicandum mittendo,vt habet Mar (
toris exponere,& diligentius commens ciem domini parare uias eius . Ad ci vltimo.x CPuer aut crefcebat.Hic (
f confequenter defcribitur præcurforis na
tcognitio dare volens , falutis frequétat mentionē dandam †fcientiam falutis plebi es
nem cũ cornu falutis erigēdū,faulē ex inimi P ti profectus & conuerfatio,cũ dicit: Fu
cis futură,ſcientiam falutis plebi dandã ius,in remifsionem peccatorum co er aute cre.quantu ad augmentum cor
a Nonhominum meritis.
commemorac.Et ne temporalem falutē poris.y CEt confortabatur fpi.qua
promitti putares,addit in remiſsionem rum.Per uifcera mifericordiæ dei
tum ad augmentum gratiæ & virtutis. H
a Per quæ vifcera. b Affumpta carne.
peccatorum eoru.g CIlluminare his . Y zCEt erat in defertis . quantuad ptories fub
noftri,in quibus uifitauit nos toris 3 fectionem conuerfationis;lbi enim habi
Be.In longa peccatorum &ignorantiæ a Verbum patris ortum verælucis aperiens. ftatiuu hic
cæcitate deprefsis:quia exclufis errorum Vilitauit ve illuminaret. tauit vfqz ad tépus fuæprędicationis , vt cft.i.exort
?
tenebris attulit veram cognitionis fuæ ' ens ex alto . Illuminare his qui in contemplationi liberius vacaret, diuinā folis ,hocê
B
lucem ,& certum iter patriæ cæleftis ape Chriftus,
tenebris & in umbra mortis fedent, t fapientia hauriendo,quã poftea effudic
ruit.hCAd dirigendos.Vt per oia a Beda.Prius illuminantur corda , poftea opera prædicando ,& vt viuens in defertis vitā
greffus noftrorum operu,illuminatoris diriguntar. aufteram duceret,& ne ex cohabitationę
h
nři græconcordent,donec ad manſionë ad dirigendos pedes noftros in ui, ▾ cum peccatoribus in tumultu popu
1.Reg.2.c. perpetuæ pacis intremus, i CEt erat. Corpore. li maculam aliquam in fama vel vita
x
in defera am pacis . † Puer autem crefcebat c contraheret
† potés fic
bac Nicolausde Lyra confortabatur fpiritu , & erat ! * a CIn domo Dauid.ga de illa do Moraliter
&
mo natus fuit.b Sicut loquutus eft
xit advitam immortalem , educens
per osfanctorum.Actu.x.g . Huic ocs
patres fatos de limbo inferni,detentos ibi,& fua afcenfione qua il prophetæ teftimonium perhibent. c Salute ex inimrcis no¹
los ad celeftia introduxit , aIn domo Dauid pueri fui.quia ftris.fcilicet dæmonibus & tyrannis.d C Ad faciendam miſe
ifta adimpleuit,Chriftus i carne affupta de domo Dauid.b Si ricordiam cum patribus noftris . in limbo prius detentis.
cutlocu.eft &c.qui à fe.funt.Hoc eft,à mundi principio gifta eCEtmemorari teftamenti fui fancti.Et qd fit illud teftame
prædixerunt,fecundü quod dicitur Act.x,b.Huic oes pphetæ tes tum,fubditur:f Clufiurandum quod iurauit ad Abraham
ftimoniu phibent, &c.Et ficut promiferat p ,pphetas , ita fideliter patrenoftrum daturum fe nobis.Gene.xxij.d . Benedicentur
adimpleuit e Salutem ex inimi.no. fupple cofecuti fumus in feminetuo omnes gentes terræ.Quod impletum eft i Chrifto.
per Chriftum,videlicet de mundo, carne & diabolo, dAd fas hVt fine timore de manu .fcilicetferuili.i C Seruiamus
ciendam mife.cu pa.no.quia myfterium incarnationis imples illi,infanctitate & iufticia coramipfo omnibus . quia ipfe
uit,nō ppt noſtrā, iufticia fed ppter fuã mifericordia adimplēdā eft fanctusfanctorum , k CEt tu puer propheta altifsimi uo
qua patrib? promifit.'e CEt memora.teft.fui fancti.i.pacti fir caberis prçbis enim ante faciem domini parare ui.Grego.
mifsimi quod habuit cum patribus veteris Telta, de Chrifto vē Quifquis autem prædicando ,â fordibus vitiorum audientiu cor
turo.De quo teftamēto ad modu rememorantis feu recordantis da mundat,domini venientis ad cor viam præparat. Et fic patet,
fe habuit quando pactum impleuit.f Clufiurandum quod iu quòd per Iohannem prædicator euangelij defignaf.o CAd dā.
rauit.de quo dicitur Gene,xxij.c. Per memetipfum iuraui,&cæt fcientiam falutis .& non curiofitatis.p In remifsione pec
Quod iuramentum impleuit deus pater mittendo filiu.g CDa catorum.quæ fit per dominum operantem, & per prædicatore
turum feno.quia deus pater dedit etiam fe nobis in filio, qui eft difponentem:ideo fubditur: q CPer uifcera mifericordiæ
eiufdem fubftantiæ cu patre.h CVtfine timore de manu.ga dei noftri,in quibus uifitauit nosin fua natiuitate, vt dictum
per hoc enacuatur timor feruilis,qui non eft in charitate, k¶Et eft:Et adhuc quotidie viſitat illuftratione fuæ gratiæ: ideo fubdi.
tu puer al.Hic confequenter exprimit in cantico quæ ptinet ad tur: sCIlluminare his qui in tenebris & in umbra mortis
præcurforem ,dirigens ad ipfum fermonem ,Si autè queratur,ğre fedent.id eft in culpa mortali :quæ eftvmbra pœnæ inferni .
ad ipfumfermone dirigeret,cu puer adhuc no intelligeret :Dicut v CAd dirigendos pedes noftros in uiam pacis.Linternæ
alig, tute fupernaturali intelligebat patrem loquentem, ficut fraternæ &fupernæ,in qua dirigunturliberati à peccaro morta▪
intellligit Chriftum in vtero matris exiftente,vt predictũ eft.Alij li per donum gratiæ diuinæ, xPuer autem crefcebat & co
aft dicut.qp fic loquebat puero,no ppter eius intellectionem ,fed fortabatur.Beda.Prædicator pœnitentiæ futurus,vi liberius au
propter alioru inftructione de myfterio incarnationis qui habe. ditoresfuos à mundi illecebris erudiendo fuftollat,in defertis pri
bant vfum rationis, ICPropheta altifuo . Contra hoc videtur mæuam tranſiuic vitam. X
illud Iohã.

!
 Clof.ordi . Luca
in defertis.Be.Prędicator pœnitentiæ futurus aſpera folitudi
A nis elegit,vbi primæuã exigit ætatem , vt iuuenis liberius ab amo
remundi auditores fuos reuocaret quitur,gtinebat tiñ adfummu facerdotem, ad quem ſolí officiu
Nicolaus deLyra.
in defertis ufque in diem oftenfio,
contraheret. a CVfque in diem
nis fuæ ad Ifrael,
oftenfio.ad fuæa Ifrael . Quod factum
eft āno.xv.imperij Tiberij Cefaris:Tunc
enim exit de defertis ad prædicandum populis , vt habetur infra
in.capítulo.
Luce in cap.f.vbi dicitur in poftil. Iofaluo meliori iudi
cio videtur melius dicendum eum fuiffe fimplicem facerdotem .
Snía Ambro.& Bede videt pbabilior, non ob
ADDI.I.
ftatibus his quæ per poftillatorem obijciuntur.
Exhis em qab euangelifta traduntur in hoc loco,fatis oftendit Za
chariam fuiffe fümüfacerdote, Ad cuius euidentia fciendu,qin
cenfum de q euangelifta hic facit mentionem, non, debet intelligi
' in qualiber die bis concremabatur in altari incē
de cõi incenfo,qd
fi,vthabetur Exod.xxx.Quod quidem incenfum etiam p fimplice
facerdote adminiftrabat,fed intelligendum eft de icenfo illo qd' fe
meli anno.f.ifefto expiationis tmp fummufacerdoté i ſcafetō
ૐ
adminiftrabat.Quod qdé incenfum licet effet eiufdé fpeciei cũ
alio cõi,tñ tu ad ei" adminiftratione i teplo,à coi incenfo diffe
In quibus rebati multis,&fpäliter in trib? Primo.f.in hoc, qn fummus fa
is
differt ince cerdos predicta die illud incenfum miniftrabat,nulli erat licitü effe
G
$1 fum in fee in tabernaculo,donecfummusfacerdos inde egrederetur,vt habe
ftoexpiatio tur expreffè Leui.xvij.vbi tractans quomodofummus facerdos in
X "
nisà comu trare deberet in fata,& ponere fuper ignem aromata, & afpergere
mi, fanguinem ,& hmõi,fubdit:Nullus hoim fit in tabernaculo quan
Z.
B
' dealio
do pontifex ingreditfanctuariu, &c, donec egrediatur , qd
Incenfo quotidiano minimè legitur, Et ideo euangeliftanotanter
=
dixit, omnis multitudo ppfi erat orans foris hora incenfi . In q
oftenditur q hora iftius incenfi omnis multitudo debedat effe fo
na
ris.f.extra tabernaculü feu téplu, q& pertinebat in icenſo diei expia
‫الا‬
tionis tm.Scdd ,qli incenfo hui'feftiuitais erat fingulare, qd'q nifi
이
or
adminiftraretur ritè cu igne ab altari holocaufti accepto,pontifex
la erat reus morte temporali,prout de filijs Aaron : Nadab & Abiu.
Leui.x.legitur.Et inde eft qd' Leui.ca.præallegato:vbi defolemni
tate fefti expiationis agitur,præmittitur ibidem.Loquutus eft dñs
ad Moyfenpoft mortem duorum filiorum Aaron , quando offe
rentes ignem aliena interfecti funt,&c.q.d.cominatorie q illa que
Bibi precipiebat,oportebatferuari ne contingeret ipfi Aaro ficut &
Chri filijs fuis fupradictis in adminiftratõe incefi.Et.j.declarans qp iftud
periculi fpaliter erat referendum ad officium ppriu incenfi illius
K fefti,fubiungit : Affumptos thuribulo , qd de prunis altaris im
pleuerat,& hauries manu thymiama incefum , &c.vapor operiat :
oraculuquod eft fuper teftimonium. ifup arcam ,& non moria
tur. Ex quo patet fummus facerdos in officio huius inceli in die
expiationis erat maximè aftrictus ad ceremonialia eius ritè celebră
dafub pœna fubitę mortis tpalis,ficut de Nadab & Abiu.Et ideo
Dis horain qua iftud incenfum adminiftrabat,populus attentè afpicie
101 bat orando deum profummo facerdote,ne periclitaretur i illo of
ficio,vt & ipfe cum eis expiarentur.vnde notanter dicit euangeli
fta.Et omnis multitudo populi erat oras foris hora incefi. No em
R.
in ceteris dieb' qñ bis in die incenfu cocremabať p fimplice facer
W
dotem ,credendum eqois multitudo ppl coueniffet ad orandu:
effet em valde onerofum.Sifr notater dicit euangelifta,hora incēz
fi,non faciens mentionem de immolationibus & diftillationib" &
LIB cæteris officijs inillo fefto.f.celebrandis ppter rõne pdictă: qa in il
lo officio incenfi præcipuè confiftebat prædictum periculu facer
dotale,Hoc idepatet ex eo qd dŕ infra eo.ca. Et erat plebs fpectas
Zachariam,& mirabatur op Φ tardaret.Nõ enim verifimile videtur,
plebsfpectaffet fimplice facerdote i officio incenfi qridiani: qď
bis qliber dieadminiftrabat.Tertiò,qa ficut dicit poftillator , hoc
incenfum.f.fefti expiationis non exponebaturp modů oblationis
feu ad adolendum ficut quotidianum,fed folum vtnebula cofur
gens operiret oraculum,vt patet Leui.ca.alleg.quod denotat eua
gelifta, cum dicit.Vtincenfum poneret:Non enim dixit,incenfum
offerret,ficut fupra eo.ca.Sacerdotes dei incenfum offerüt.Nec eti
am dixit,vt adoleret,ficut Exod.xxx.loquens de quotidiano incē
fo dicit: Et adolebit incenfu fuper eo , Aaronfuaueflagrans,&c.
fed tantu dixit, vt incenfumponeret,vt denotaret hocincenfum
no adminiſtrabatur p modum oblatiõisfeu ad abolendum,fed tm
ponebať rõne prædicta.lté notanter dixit euangelifta,vt incēſum
poneret ingreffus in teplu dñi, &c.In quo oftendit, oppofitio hui
incenfi erat fibi debita ex ingreſſu templi dni,non ratione confum
ptionis facrificij,fed ad tuitionem facerdotis fanguinem intra fan.
1
&afanctorum afpergentishoc incenfu ponebatur: quod fingulas
rein fummo
Cap. I. Additio 128
re in fummo facerdote & in fefto expiationis,vt dictú eft.Ex qui C
bus manifeftè pater,op officium hui" incenfi de quo euägelifta lo
fefti expiationis pertinebat.vt Le.ca.alle
a
gato . Idepatetphoc qd habet co.ca.vbi
fic:Et factué vtipleti füt dies officij eius,
abijti domufua . Singulare enim erat in
fummis facerdotibus,vt pfepte dies ante
feftu expiationis feparetur à proprijs domib?,& habitaret in cer
ris cœnaculis topli,vt deo deuoti? mãciparetur,vt habetur expfle
in Thalmud i libro qintitulatur Ioraa id eft dies expiatiõis.f.vbi
tractatur pricipalit de hoc fefto, Quæ qde fepatio fcdm eos ha
ber fundamenti Leuit.xxj.vbi defummo facerdote ad literā tra
tãs dicit: Et no egrediatur de factis.vbi Hebraica veritas haber,
&
de factuario.Quod intelligit de tepore celebrationis hui" feſti
De ceteris aut facerdotib" no legit file.Et fic manifeftè patet q Za
charias erat fumm" facerdos,eo qp inccfum ponebat in fefto expia
tionis,q pofitiofoli fummo facerdoti ptinebat. Et fic fniæfctoru
fcilicet.Ambrofij & Bedę fut valide.Cui cocordat magifter hiſto
riarum ,& nullus fanctoru doctoru oppofitu afferere videt , Vñ
&in ecclefijs hui" regionis in officio matutinali natiuitatis beati
Iohanis baptifte,expffelegit, op hecpofitio incefi fuit in die expi
ationis.Eftetiã maxiè confonu rationi, cõceptio pcurforis Chri
fti(q ad dandă ſciam falutis plebi in remiffione petoru venerat)
in die expiatiois(q in memoria remiffiõis peti vituli agebat)fuif
fet annüciata,&cöfequeter coceptio Chrifti die inmolatiois agni :
pachalis, quãdo etiã Chrift paffus eft,ânuciata fuiffet. Cum em
annuciatio pcurforis fuit in die expiatiõis.f.x.luna mefis feptimi
cui? coceptio fuit p aliqs paucos dies poft, quado.f.Zacharias rea
uerfus fuit ad domu fua,fequit op fextus méfis à dicta coceptione
finiretur in.xiin luna primi menfis,ferè quando agnus immolaba
tur.Vtrum autem hoc.xiij.luna concurriffet cũ.viij.kalėdas Apri
lis,prout magifter hiftoriarum dicit,vel non ,non eft multum cu
randum.Nam computatio feftiuitatum in lege antiqua,folum re
2
fpiciebat menfes lunares.Ad illud autem quod obijcit poftillator 1
de hoc o non fuit facta mentio o ingreffus effet Zacharias nifi ad
imponendum tant incenfum,&c.Dicendum,q qa in adminiſtra D
tione incenfipræcipuè confiftebat periculum fummi facerdotis in
illo fefto:q rone &mititudo ppi illa horafpaliter orabat, vt diz
&ue.Idcirco de illo officio tmmo fecit mêtione,no auté de afper
fionefanguinis,i non confiftebat codem modo periculum tale:
Licet etiã credédú eft, op celebraffet afpfionefanguis,& feciffet oia
alia ad hmõi officiu prinētia,q tn eusgelifta ptermifit, non curans
tractare nifi deincenfo, in quo tpe ppl's orabat & angelus appa
ruit.Ad aliud quod obijcit de hoc quod dicit : Apparuit ei an
gel' ftas à dextris altaris incenfi,&c.Dicendu, pofito 9 illud al
tare no fitintrafetafetõru,fed intra fetã tm, ex hoc no fequiť o Za
2
charias nõ intraſſetſ&ãſ&õrõ,fed q angelus apparuit ei intrafetã. 4
CAd aliud aut qd dicit,q illud incenfum.f.fefti, expiationis non 1
ponebat ad offeredu, fed vt nebula cõfurgés operiret oraculũ,&c. 11
Dicenduo hoc eft veru,fed magis facit contra eum,vtdictum eft.
CAd hoc autem qd dicit vlterius, præter illu ingreffu qďpti
nebatadfumufacerdote tm,qtidie itrabat facerdotes minores, &c.
Dicendü Ф q veru eft,fed Zacharias intrauit vt fummus facerdos ad
poneduincenfum,ptines ad diem expiatiõis, vt ia dictu eft.Ad
aliud qd dicit,qd ' videt effe ficticiu , vtfummus facerdos effet ille
in cui" hebdomada cadebat expiationis feftü,&c.Dicendü, q verū
eft hoc no effe autenticu,fed veritas huius non requirit ad veritatë
fnię Ambrofij & Bedæfupradicæ,fed tantũ requirit qp effentplu
resfummi facerdotes fil,& non vnus tantu:Quod etiam i templo
prímo poffet cócedi.Na in illa ordinatione, quã fecitDauid defa
cerdotibus,vt videt.j.Parali.xxiiij.a.fatis patet qd Sadoch erat fūz
m'facerdos inter filios Eleazar,& Achimelech inter filios Ithamar
& fic erat duo fummi facerdotesfeu pontifices,licet poftil.videtur
diffentire huic.Sed quidquid fit de templo primo faltem in teplo
fecundo ,prçfertim verfus finem manifeftè patet, erant plures fu
mifacerdotes fimul.Nam in paffione Chrifti Mar.ca.xiiij.dicitur,
qilliq venerant ad capiendum Chriftum , fuerat miffi à fummis
facerdotibus.Et fic patet, qd
' fif concurrebant plesfummi facerdo
tes in vnum,quorum glibet poterat celebrare infefto expiationis.
Sed ad eligendi quis cor miniftraret, prouidebat per fortem: quia
forte glibet retrahebat fe à celebratione illius dici timore periculi
fupradicti.vnde euangelifta dicit:Sorte exijt,vt incenfum poneret,
Non enim dixit,vt facrificaret, vel huiufmodi :licet effet principas
lia in illo officio: Sed pofitionem incenfi commemorat, vt innue
ret periculum quo ab hoc officio retrahebatur. Poffet etiam illud
verbum,forte exijt (vt quidam dicunt )referri ad primam electio
nem Zachariæ in pontificatum, quæ fortè perfortem fuerat , &c.
t Inco.
 Additio Luca
F Tlneo.ca.vbi diciturli poftil.quia fuit cöceptus i feptebris mēſe.
Vtdictü eft in præcedenti additione, præcur
ADDI.II for conceptus fuit circa mediummenfis ſepti
mi,&per confequens Saluator circa mediummenfis primi,loque
do de menfibus lunaribus,quibus tunc fefta regulabantur.
In eo.ca.vbi dicitur in poftil.Licet enim lofeph no fue. Sal.př.
De hacmateria fuit large tractatumfupra
ADDI. III. in additione Matthgi primo vbi agitur de
genealogia Chrifti, videibi.
In eo.ca.vbi dicitur in poftil.Mulieres benedicentur in te.
Melius videtur dici fecundú Greg.in glo.
ADDI,IIII,vbi fic:Vtriq in vtrifq benedicitur.Ve
lut em pvna & vnu fœmina & marepetm fil& trifticia, fic & nuc
p vnã & vnu bñdictio reuocata e, &leticia ad fingulos e pfuſa.
Ineod.cap.vbi dicitur in poftil.Quoniam viru no cognofco.
Licet em qd' noftri doctores tradunt de ppo
ADDI . Vitobeatae virginis circa virginitatem , fikr &
de eius voto fint tenenda tão vera,verba tamê beatæ virginis di
centia:Qm virum non cognofco,non videntur hoc dicere, nec ex
eifdem y bis videtur hoc fequi.Poffibile em eft, aliqygo no co
gnofcat viru,cõiter loquendo feu intelligendo de viri cognitiõe,
&tamen non habeat ppofitum nec votu virginitatis.Sed prædi
Яayginis ybaperamplius vident enucleanda. Ad quodfcien
dum, fcdm Aug.i libro de moribus eccliç, & etiã antiquos Phi
lofophos, tutes multipliciter cofideratur.Vno.f.mo, put fut ex
emplares,&fic ptinet ad deu,in q prçexiftunt omnium rerũ rõnes
Alio modo put funt politice, &fic ptinent ad homine iquantum
rectè ſe habet in rebus humanis gerendis:De quibus virtutibus.f.
políticis Philofophi cõitertractant:Inter quas virtutes.f.políticas
& exemplares, queda medię interponunt.tutes purgatorię, que
pertinent ad illos qui virtutes politicas trafcendentes in diuinam
fimilitudinem conantur tendere.Sunt etiamfup hæcytutes pur
gati animi,quæ dicuntur tutes iã quodamodo affequëtium di
uinã fimilitudinem, tu in hac vita poffibile eft q à Philoſopho.
in.vij.Ethicorũ virtutes Heroicæ dicunt.i.diuinae:Scdm quã cõfi
deratione dicut, q temperantia purgati animi attingit , cum ia qs
tm affequit diuina fimilitudine,vt terrenas cupiditates nefciat. Et
fcdm huc modũyginitas videtur attribuenda beatæ gini,fic.f.
F
vt terrenas concupifcentias nedum no habeat,feu pponat vel vo
ueat non habere , fed etiam vt eas penitus nefciat: quod eft altius
& perfectius quã virginitatis propofitum habere feu vouere . Et
hanc fententiam propriè fonant ipfius verba,cùm dicit: Virũ nõ
cognofco.quæ proprièpertinent ad viginitatem purgati animi.f.
heroica: Quae quidem diftinctio virtutum quadriperdita tracta
tur ad plenum i prima fecundæ.q.lxj.arti.v.in corpore queftiõis.
In eodem cap.j.vbi dicitur in poftil .Verumtamen, quiaiftud
exemplum non eft vfquequaque.
ADDIVI Hoc exemplum eft fatis perfectum iterroga
* tionis virginis Mariæ .Ipfa em(vt dictú eft)
non quærebat de facto,fed de modo fiendi.f.vtrum ordine natu
rali conceptura erat vel fupernaturali & ideo cum angelus ei in
ducit exemplu de conceptione fterilis,quæ eftfupernaturalis ,fuffi
cienter erat virgo edocta de modo fiendi , Ф erat.f.miraculofum
per omnipotentia diuina,& ideo fubdit,qano eft impoffibile &c.
In eo.ca.vbi dřin poftil.Sed poftea cum affenfit tuc coce.&cę.
Videi poftill.fentire: op conceptio filij dei
ADDI.VII fuitfacta ftatim cum beata virgo dixit: Fi
at mihi fcdm bum tuũ,& non antea:Et è vera & cõis opinio do
toru.Vnde magifter i.inj.di.in.dicit: Poft conceffum feu confenfu
ginis fanctæ,fpuffetus pueniti ipfam fcdm ybudñi.Et.j.Pote
tia dei vbi receptiua pparans fil autem & generatiua . Silr fanc
Tho.i.in.pte.q.xxx.arti.j.in corpore. q. Inter alias rationes quas
affignat,qrefuit cõuenies ygine annunciari p angelu.Vna eft, vt
oftenderetur effe quoddam ſpuale mřímoniu inter filiu dei & hu
manam natura:vñ pannunciatione fpectabat confenfus virginis
que expreffit dicendo: Ecce ancilla domini,&c.g requirebať ad il
lud fpuale mřímoniu,fincarnationis inter filium dei& humanam
naturã.Berñ.etiã fug miſſus eft.homel.iij.oftendes, o confenfus
yginis requirebat ex diuina ordinatione ad incarnationem verbi
diuini,quafi alloquens ginii pfona humani generis fic ait: Sta
tim liberabimur fi confentis.Et infra eam alloques,dicit;Rñde ita
quecitius angelo, immo pangelu dño rñde, verbum profer tuữ
&concipe diuinu : Emitte tranfitoriu, & amplectere fempiternữ.
Ex quo patet, ex mente Bernardi eft, qp dum beata virgo ptulic
ybu,tuữ:vel faltem in vltimo inftanti prolationis cõcepit bum
eternu.Sed fuerüt qdã ab huius veritate deuiantes, q videntur af
feruiffe, op incarnatio vbi diuini pręceffit falutatione angelică .Vñ
i gbufda ecclijs etiã cathedralib" & alijs no modica autoritatis, in
quadam
Cap . I. Additio
qdă lectiõe de annunciatiõe ginis hæcverba continent : Miffus G
fuit Gabriel ady ginc & año ad virgine perueniffet,inuenit deu
gineis illapfum vifcerib",& diuinā maieftatē y ginalis vētris bre
uitate cóclufa.Et.j.poftpaucafubdit.Deniq ; & archangel" nō ait;
Auegra replenda,fed plena:nec,veniet in te:fed dñs tecu.Hæc in
prædicta lectione.Quæ quide affertio veritati euangelicęmanifes
fte repugnat. Teftatur enim euangelifta angelum poft falutatios
nëvirgini dixiffe, Ecce concipies in vtero.Ex quo patet, conce
ptio Chrifti í vtero etia poft falutatione fuit futura:no ergo ante
pdictafalutatione i vtero cocepit, cu talis coceptio no fuit nififel.
Legit etia.j.Luc.ij.de Chrifto,q vocatu eft nome ei Iefus :qd vo
catu eft ab angelo priufqua i vtero cociperet.Ex q patet manifeftè
q qñ'angelus dixit beatae gini:Vocabis nomen ei? Iefu.nōdũ có
ceptus erat i vtero Chriftus.Sed conftat,qp falutatio fceffit pdicta
vocatione:ergo qñygo fuitfalutata,nõdū cõceptus erat Ĉhrift
in vtero.Qd manifeftè euacuat pdicta affertione Probationes āt
qs pdicta lectio iducit,nihil faciut ad ppofitum fuu oñdendu.qa
cu dicit,gra plena,intelligit de gra iuftificationis feu fetificatiõis,
q fempfuit iygina Sifr cu dicit, dñs tecũ . Sed cũ hoc ftat operat
repledap coceptionebi incarnati.& io augelus ad eampoft falu
tationeqrentem: Quomodo fict iftud,ait : Spuffetus fupniet in te
qd fonat de futuro.Sifr.Et ytus altiffimi obubrabit tibi . qd filr
de futurofonat.Vñ fi in dictis aliquorü doctorum inueniant ver
ba quæ prima facie fonant, op de" erat cu beata virgine añ miffio
nem angeli feu an falutatione, & hmõi,intelligéda funt fcdm gra
tiam habituale feu fanctificatione mentis &ginis,nõ autē ſcďm
bi diuini incarnatione,Aliter em cõtradiceret euangelicę veritati,
vt dictú eft.Quã qdem lectione tãquã erronea & euangelicę veri
tati inconfona in ecclefia Burgenfi,cui ad prefens indign"& imme
ritus diuina tñ pmiffiõe pfu, correxi:& ad cõformitate euägelicæ
veritatis &fnięfctōrũ doctorum ſub verbis ad hoc pertinentibus
reduxi:fubmittens tñ me & quæcunq meafacrofanctæ fedis apli
cędeterminationi & correctioni,&cuiufcuq verius fentiētis ,&c.
CIneo.ca.vbidri poft.Quia licet ex oib" tutib" fueritdifpofi
ta ad conceptionem filij dei,fpalter tamen hoc fuit ex humilitate.
Roqre virt" hūilitatis magis fuit difpofi
ADDI.VIII ti ad coceptionem ; aliæ virtutes,Bed. H
declarat dicens:Dicebat enim,vt ficut per fuperbiam prime parem
tis morsintrauit in mundum,ita perhumilitatem Mariæ vitę in
troitus panderetur.Et notafecundum Greg.fuperillud:Beatam
me dicent.Non autem beatam fe appellat inani vexata gloria,fed
facro tacta fpiritu, quefuturafut pphetauit &c.
In eo.ca.vbi di in poftil.Aliter etiä dicitur,q negauitſe eſſe p
phetam tm , &c.
Aliter etiã poffet dici, negauit fe effe pro
ADDI.IX.
*phetam.f.illu de quo Deu.xvin.d.legit:Pro
pheta fufcitabo eis,&c, qd intelligit ad literam de Chrifto,de quo
principaliter quærebant facerdotes & Leuitæ,vt Iohi.j. pōt hří.
In primo ca.euangelij Lucæ poftil.dicit, quorūdā
REPLI.ctia fatörü fniam elle ,qp Zacharias př Iohannis fue
rit fumusfacerdos :cui fnia adhæret Bur.contrapoftill, qui tenet
contrarium.Et quãuis hæc veritas opinionu defacerdotio Zacha
riæ non videtur multum facere ad fenfum literæ: qa fiue Zachari
aspofuerit incenfum ,vt fummusfacerdos,fiue vt fimplex:fufficit
horaincenfi fuiffe Iohannem annuciatum p angelu , to verifile eft
Zachariam nonfuiffefummumfacerdote : Maximè io,gatpedo
minij Gręcori & Romanoru fup Iudæos,fummu facerdotiu vēz
debatur.lõ dicit Iofeph' Caipham fummufacerdotiu emiffe.N5
atvifife,qZacharias cum effet iuftus,hmõi contractus fimonicos
fecerit vel approbauerit, Ea auté quæ Burp confirmatione fuæ
opinionis narrat,videntur ficta, quia exfcriptura fundamentũ nõ
habet.Primu qd dicit,qp tpeincenfi in die expiationis tm popul
foris orabat,non probat, quia poterat fingulis diebus tempore is
cenfi foras orare.Necfecundu dictum Burg , fundatur in literap
eu allegata.Dicit em,qfilij Aaron fueruntpuniti ppter exceffum
factum pcosi fefto expiationis.Nã exlřa põt haberi oppofitü,q
pam illoru no fuit factum in die expiationis : qaponere incenfum
illa die,veri" ptinebat ad fummu facerdote, qa folus illo dieintra
uit infetafetoru , Filij aut Aaro non fuerüt fummifacerdotes,fed
fimplices, vt patet ex coru confecratione & veftione,Leui.viŋ‚iõ
nihil ad eos de depofitione incenfi illi?. Fuit igitur error con de
qtidiana pofitione incefi p fimplicesfacerdotes fiendi. In q gaco
trapceptu dni fuerut ebrij,vt vfi igne alieno phibito puniti funt,
vt colligit Leui.x.a.Nec illud periculum mortis cominatu eft ipfi
Aars &filijs ei refiduis & eoru,fuccefforib" pfolo fefto expiatio
nis:fed in omni minifterio qd corã dño facere debuerunt.io dico
fequenter vbifupra.Hoc eft qd
' loquut" eft dominus:S& tificabor
in his q appropinquat mihi,id eftqui in tabernaculo faciunt aliz
quod officium
 Replica Luca Cap II. Replica 129

A quod officiu facerdotale:Ad obiurgadu auté vitia punitorufub
dit cofequéter:Vinữ & oë qď iebriare pot no bibetis tu & filij cui
qnitrabitis tabernaculu teftioni ,ne forte moriami, fubitelligit,
ficutfilij tui puniti fut ob ebrietate &igne alienu:iofequit:Vtha
beatis fciam difcernēdi iter fam& pphanu.f.igné offeredu.Con
ftat igit illüigreffu tabernaculi nõ folu fieri i die expiationis , nec
fciam difcernědi effe neceffaria folu dieillo.Patet igit op eà quæ
Bur.pfua opinione adducit, ex plana Iřa nõ habet,fed potius op
pofitü.Et P dic.Bur.ples fimul fuiffefummos facerdotes, non
hr extra per eum allegata,fed poti oppofitu.Nec valet qďal
legat ex euägelio plesfuiffe fumos facerdotes, quia put dictü eſt
hoc pcefsit ex auaritia Romano ,& Iudeor ambitioe:q emektfü
mufacerdotiũ à Romanis,& Romani vt ampli❞ reciperet pluries
& plurib⁹ vendiderunt,q cõtractusi Zacharia no putať verifilis
In eo.ca.vbi coceptionis ginis,ponit exeplum coceptio ftes
rif,nõ vſqqą file,vt inquit poftil,Bur,autê dicit ipm exéplú fuf
ficere ad yginis interrogatione, quç nõ de facto , fed de mỗ fiëdi
quefiuit.hoctñ no videť verũ, qa go pri” de facto & de mõ fuit
fufficieter iftructa qñ angelus dixit: Spüffetus fupueniet in te &c.
Exemplum
GLOS. QRDI
Exeplu igit'no fuit pofitu ad docēdu virgine de aliquo : Necvire C
go fumpfit exéplu illud p doctria,fed pfolatio:quia aliâs ſeque
ret op virgo vifitas Elifabeth iuiffet ad probandum exempli dati
veritaté:quod falfum eft,& contra beatum Ambro.fup Lucam:
q dicitvirgine vifitafſe, nõ quafi incertã de nuncio, nec quafidu
bitate de exéplo:fed quafi lætam p voto,religiofam pro officio:
nec vt verbum angeli mulieris in atteftatione probaret . In eos
dem.ca.vbi dicitur de Iohanne, Tu puer propheta altifsimi , &c.
Poftillator obijcit, qa löhānes dixit ſe non effe pphetā:id eft pro
cul fante,ficut antiquitus,qa qd ' dixit:digito mõftrauit,VPaliter
negauit fe prophetatm,qafuit plus a propheta.Burgen.autē ali
ter foluit,dicens,q negauit fe illu prophetā, de quo dicit Deuter.
xviij.quod ad litera de Chrifto exponitur, Sed videtur qd ' iuxta
Burg.folutionem non fatisfeciffet quærentibus neque quæftioni
quia cum prius dixiffet: Non fumego Chriftus,de quo vt dicit
Burg.exponitur illud Deute, allegatum dehoc non quæfierunt
amplius Sed cum audirent quòd non effet Chriftus, neque Elias.
quefierunt, quid ergo:faltem propheta es tu?Non igitur quæfie
runt depropheta promiffo in Deute.prout Burgen.vult.
NICO.DE LYRA.

Actueft au. Seqtur: Cap.II. Actué au Defcri- Cap.II.

育
a CExijt edi.à Cæ.Au.Bed .
Auguftus.xij.annis circa natiui
1 fequenter defcribit ortus Sal
tateChrifti in pace regnauit,vt etiã ad li
terã cõpletuvideat illud ppheticu: Con
Ifa.z.b. ftabut gladios fuos in vomeres,&c.Paca
tifsimo aut tpe voluit Chriftus naſci, qa
pacemagnopere quæfiuit & amauit,qa
tvt céfum pacis amatores femper inuifit,Voluit eti
am vt difcipuli quos ad predicandu miſ
profiterer
vniuerfus furus erat, quocüqz vellet fecuri tranfire
poffent,& ab imminentiu feditionu fer
: orbis terrę.
uore treméda Romani nois vmbra probis.Hçcdefcriptio primafacta eft à
tegeretur.Nafcituro domino] deſcri=
H
Cap. II. pto ortu præcurforis , hîcco
Actum eft autem in " Juatoris . Et primò defcribia
a FQuibus crefcebat Iohans turSaluatoris ortus , fecundò , debitus
nes, vel quibus Maria in dos
mum reuerfa eft poft tres men ritus, ibi: Et poft confummati, tertid,
fes quibus cum Elifabet mālit. pueri profectus,ibi:Puer aute crefcebat.
diebus illis,exiit edib Circa ortum Saluatoris primò defcribit
F
AumàCefare augu tps,fedd locus,ibi: Eribant oës ,tertid,
b virginis partus,ibi;Factu eft aute.quar
fto, ut defcriberetur uniuerfus or,
Profefsio.
tò angelorũcantus,ibi:Et paftores erất,
& edi.à Cæ D
fare Aug.Hic oftenditur tempus nati
Dominico.
f uitatisChrifti,q natus eft anno.xlij.Au

bitur mudus,qa ille apparebat in carne, * prefide Syrię Syrino.Etibat omnes
1 a.Vt nullus extra ecclefiam cenfum deo reddat.
9 electos fuos afcriberet i æternitate: in
B ut profiterentur finguli in fuam ciui
qnome Augufti verè implet, q fuos au
gere fufficiés, ceforibus fuæ pfefsiõis nõ tatem. Afcendit autem & Iofephà
pecuiæ,fed fidei oblatione fignare prece
pit:qa du pfefsio fecularis obtēdiť,ſpua
Iis impletur.Abolito autem cenfu fynagogæ vetufto,nouus cens
fus ecclefie paratur, qui tormenta no exigit fed aufert:q non vno
numifmate,fed vna fignatur fide.Quietifsimum & pacatifsimu
eracregnum,quia vna defcriptione totum mundum conclufit.
Propterea céfus datus eft,vt fairet rex numerum hominum &
magnitudinem ,Hîc primũ Iudæa facta eſt ſtipendiaria Romanis.
bVniuerfus orbis.Bed,Ambro.Multægentes erant quib?
nonimperabat Auguftus,fed his bis regnum Chrifti exprimit,q
omnibus erat imperaturus.Quis enim poffet totius orbis profef
fionem exigere,nifi qui totius orbis habeat imperium.c Pría.
Bed.Iam diuerfis temporibus plerę partes terraru leguntur des
fcriptæ:fed hæc eft prima earum quæ totum orbem concluferunt
quæ profefsio eft mentium, quia nullus excluditur, Vel certè tuc
primum cœpic:quando Cyrinus à Cæfare in Syriam miſſus eft,cē .
for patrimoniorum futurus.d Syriæ . Syria in qua Iudæa eft
media, & quafi vmbilic? eft totius terræ. Cenfus ergo primùm in
medio terræ exigitur,vt inde poftea vfqz ad fines terræ exigeretur
&redderetur. e Cyrino.Ambrof.Hiſtorico more ſcribens, vt
feriem temporis defignet:nomen præfidis tanc cõfulis,figni gra
tia huic libro afcribit.Nam ficonfules afcribūtur tabulis emptio
nis,quantò magis redemptori omnium debuit tepus afcribi,Has
bemus hic omnia que in contractibus eſſe folēt.Vocabulũ ſum
mam ptātē gerentis,diem,locum,caufam,teftes etiam qui adhibe
ri folent. Hos quoq; natiuitati fuæ & generationi Chriftus adhi
Actu.I.a. buit,qui fignarent euangelium,dicens:Vos eritis mihi teftes in le
rufalem. Beda.Sicut imperante Augufto & præfidente Cy
rino,ibant finguli'in fuam ciuitatem vt profiterentur cenfum ,fic
mõiperante Chrifto, p doctores,eccliæ præfides, profiteri debes
mus cenfum iufticię.Subeamus iugu qd ' leue eft,veniamus ad re
quiem aiarũ quæ eft patria nữa.Et ficut Cæfari foluebať denarius
q dece numos habebat,q etiã noie Cæfaris titulabatur:fic offera
mus regi não decalogu legis,in quo vultu noftri regis.i.agnitione
voluntatis eius inueniemus: Quem denarium quafi facculo.nclu
fumportamus in via,cu in occulta confcientiæ meditatione,fer
uamus.Proferemus autem cũ regem in decore fuo contuebimur,
veletiam proferimus,cum ea quæ in tenebris difcimus', in lumi
Mat.10.c. ne dicimus : &quod in aure audiuimus , prædicamus in tectis,
KNazareth
gufti Cæfaris,qui nominatus fuerat Au
guftus ab augendo,qa notabiliter auxit
imperium Romanum:& propter hocin
g
diebus fuis alijs geribus imperio Roma
nofubiectis,fuit in orbe pax vniuerfalis
ideo mandauit: c Vt deſcribe.uni
uerf. or.Vt phoc fciret qualit er terræ diuerf e effent populatę,&
quant a tribut a fingul ę poffen t redder e,vt fic tributis indebitis no
grauarentur,&fciretur per quem modum fingulæ terræ fubim,
perio Romano melius regerentur.Ex hoc etiã patet,qd Chriftus
natus fuit tpe maxię pacis, ficut fuerat pręnunciatum àprophetis.
Pfal.lxxj.b.Oriet in dieb' eius iufticia,& abundantia pacis.Ité Ifa.
nj.b.Non læuabit gens contra gentem gladium.Et.ix.b.Vocabi
tur nomen eius admirabilis,confiliarius,deusfortis , pater futuri
feculi.princeps pacis, d CHæc defcriptio prima facta eft. Di
citur autem prima quantum ad generales delcriptiones orbis:qa
anteiftam benefuerunt alię deſcriptiones partiales, ficut patet.ij.
Reg.xxiij.&.j.Parali.xxj.de numeratione populi & deſcriptione
quã fecit Ioab de mandato Dauid. Dicitur etiam prima fecundữ
alios quãtū ad alias partes eiufdem defcriptionis, quia Syria eft in
medio terræ habitabilis.& ideo ibi fuit inchoata ifta defcriptio,
vt inde denuciaret fieri in alijs prouincijs circulariter, e Apræ
fidæSyriæ Ciri.Hunc enimCyrinum Cefar Auguftus præfece
ratSyriæ ad ipfam regendam. fCEt ibant omnes,ut profite
rentur finguli infuam ciuitate.Hic defcribitur natiuitas Sal
uatoris qtu ad locũ,quia ifta deſcriptio/præcepta erat fieriin prin
cipalibus ciuitatibus:& ibi coueniebant qibi habuerat originem
vt fic defcriptio fieret non ſolũ ſecūdữ numerữ perſonarũ,ſed etiã
fecundum determinationem genealogiarum,vt fciret numer" de
terminatus nobilium & ignobilium,& hoc eft qd dicit : Etibat
oes,ut profiterentur fing.i ciuitatem fua.Profitebantur aut
duplr feleffefubiectos Romano iperio.ſ.ſcripto,qa eorũ noia (cri
bebantur de mãdato ijperatoris.& etiã facto,quia foluebat cen
fum imperatori:ppt qe i numifmate cenfus erat imago impera
toris,vt hr Mat,xxij.g CAfcedit au. & Io.à'Ga.i.iq manebat,
In Iudæam
Morali.a CFa.eft au.Sequitur: gCAfcendit au. & Io , Per Moraliter
Mariam,eclefia defignatur , & per Iofephfponfum eius eps, ppt
quod annulum habet ficutfponfus.Et ficut Maria foccudata fuit,
non tamen a loſeph fpofo,fed à fpiritufancto:fic & ecclefia foecu
ditategrę habet àdeo.Afcēdīt aut i Bethlee ciuitate ſuã,ſ.cæleftē.
Bethlee em dom" panis interpretať,& i cælefti ciuitate panis viu?
in propria fpeciedeguftatur,& profitetur,oim iperatori fe feruire,
t in * Etpeperit
 Glof.ordi. Luca Cap.II DeLyra

a Nazareth.Be.Quotidie domin'in Nazareth concipitur , in maximo gaudio & delectatione :& ideo per feipfam puerum na. Q
E Bethleem nafcitur, cu aliquis flore verbi fufcepto,fe domu ęterni tum recepit,inuoluit & reclinauit, vt hîc dicitur. g CEt reclina
panis operando efficit,Quafii aluo virginali cocipit,i corde cre uit eum inpræfepio.Iofeph enim in illo itinere adduxerat fecũ
dentis p fidem,generať p baptiſma.Quotidie dei genitrix ecclæ « afinum ad portandum vxorem prægnantem ,& bouem ad vēdē
fia,fuum comitata doctorem ,de rota mūdi in ciuitaté cõfefſiõis dum in Bethleem vbi erat congregatio populi magna,vt de pre
Lib
& laudis afcendens,cenfum fuæ deuotio ciofolueret expenfas in via ,& illis duoa
nis regi æterno perfoluit.Quæ quafi alij a SVbi conceptus eft Chriftus . bus animalibus fecit præfepium iuxta
a
defponfata, fed ab alio foecundantur, du Galilæa de ciuitate Nazareth, in lu fe in quo beata virgo reclinauit filiūna
ppofito fibi pontifici vifibiliter iungit, a Qui gerebat typum Chrifti. tum ,fecundü q fuerat prædictu Haba
fed inuifibili fpus ytute cumulatur. Vñ dæam ciuitatem Dauid, quæuoca cuk.in.fecundum translationem.LXX.
Jofeph auct" interpretat,indicas ipfo no a Domus panis,quia ibi natus eft qui fuos reficit ęters quã fequitur officium Ecclefiafticu:Dñe
mine, inftantia loquêtis magiftri nihil но раце. In preconium futuri. audiui auditum tuum & timui,Confide
valet nifi augmentufupni iuuaminis vt turBethleem , eo quod effet de dos raui opera tua &expaui , in medio duữ
audiať acceperit.b Factum eft aute. a TVbi profiterentur iuftus & virgo,nifi vbi Chriftus animalium,Fuit enim prophetæ admia
nafcitur.i.in pacato corde:Prope eft verbum in corde
Alibi concipi,alibi naſci dominus volu tuo & in ore tuo. ' in loco tam humili re
rationis pauor qd
il,vt infidiantis Herodis furorem facili?
mo & familia Dauid , ut profitère, clinaret Saluator.vn fubdit: h Quia
cuaderet.Humilitas Chrifti commenda no erat ei lo.idi.Eft eniu diuerforium
qur,quia non folum incarnari,fed etiam tur cum Maria defponfata fibíuxo
¿ hoſpitalaria ad quã diuertunt venientes
illo tempore nafci voluit, quo mox nat? re prægnante, Factum eft autem ab extra ad hofpitādu.Ciuitas at Bethle
tus cenfui Cæfaris propter noftramlibe cũeffentibi,impleti funt diestut pa em tuc erat plena populo , q venerat ad Maria
rationem fubderetur.c Pannis eum a Nouin domo perentum, fed in via nafcitur:quia per prædica profefsioné:& illi qui erat po
humanitatem quafi in alieno nafcebaturinon fecundum
inuol.Vilibus induitur pannis,vt ftolā poteftatem ,fed fecundum naturam . tétiores occupauerat loca maiora : & iổ
immortalitatis reciperemus. Man? & pe · licet Iofeph erat de nobili genere,vt præ
reret:& peperit filium fuum primo
des ftringuntur,vt manus noftræ adbñ a Be.Non poftquem alij,fed ante quem nullus. dictum eft, no tamen erat de ditiorib";&
с
operandum pedes in viampacis dirigan genitum , & pannis eum inuoluit, inuoluit, ioita paruulocum habuit, qd ' Saluator
tur.Paruulus factus vt nos perfecti fim”. a Ponitur in prelepio.i.corpus Chrifti fuper altare. natus in præfepio reclinatus fuit, ad im
dLocusi diuer.Diuiforium eft dos b Be.vt fan&a animalia carnis fuę frumento reficiat,
c Be.Loco eget, vt nos pletione pphetiæ prædicta,& ad dandu
qui panis eft angelorum.
mus inter duos muros , duas ianuas ha plures in cælis habeamus manfiones. exemplu humilitatis perfectæ,& q Salua
bens,Figurat ecclefiam inter paradiſum
&reclinauit eum in tpræfepio :quia g tor incoepit ànatiuitate,& eam cốtinuas
& mundum , CBed.In diuerforio , vtin iq humiliauit ferets † preſepe
• non erat ei locus in diuerforio.Etpa
Johã,14.a. vía nafcitur,qui ait:Ego fum vía,qua ad ipfum factus obediens vfp ad mortem,
patria veritatis & vitæ veniam ,e CEt ftores erant in regione eadem tuigi mortem autě crucis ,fecuduq dicit Phil, † in agro
F paft.Beda.Nato fummo paftore, paſto lantes & cuftodientes tuigilias no iCEt pafto.Hic cofequéter defcribi pernoctan
res ab infidijs noctis,gerium greges mos a Ambro.Grex populus, nox feculum,paftores facers tur angelorum cãtus exultantiuin nati- tes
dotes,vel etiam angeli,
rè pecudum prius viuentes vigilando de uitate Saluatoris :vbi primò defcribitur †cuftodiaş
f tis
& fuper gregem fuum . Etecce an natiuitatis huius denunciatio . Secundò H
fendunt , &in aulă dei congregant. Qui
bus bene vigilantibus angelus apparet, gelus domini ftetit iuxta illo : &, ' s angeloruexultatio,ibi.Et fubitò facta eft
&eos claritas circufulget:quia illi præ cę a Vtnon folum voce fermonis,fed etiam diuing lucis cum angelo.Tertið,paftorum deu otio,
gloría claritate ortus veri luminis aftruatur.
teris fublimia videre merentur,qui fide 281 ibi:Et factum eft.Circa primum præa
8
libus folicitè prefunt, fuper quos diuina claritas dei circumfulfit illos : & mittitur quibus facta eft dicta denuncia
gratia largius corufcat.fCEtecce an. timuerunt timore magno . Et di tio,cũ dicitur:Et pa.e.in re.ea.ui.Erāc
annucio Bed.Et concipiendum,& conceptum,& enim fimplices & abfo cautelis malicię,
+ xit illis angelus Nolite timere :
narum dominum,celi ciues teftantur,vt A & occupati in officio fanctorum patriar
& mortales fufficientur imbuant, & fuif Ecce enim feuangelizo uobis gaus
charum, qui dicuntur fuiffe paftores:Ge
autori feruitium impendant.g Circu dium magnum , quod erit omni po ne,xlvi.Talibus at folent fieri diuinę illu
fulfit.Bed.i.ex oi parte illoru fulfit radi a Be.Fidelium de cunctis diuerfitatibus gentiam con minaciones & confolatiões,& non homi
gregando,æternum gaudiam nunciatur.
os fui luminis afperfit,quod in tota vete O nibus in fapientia huius mundi,quæftul
Rom, B.d. ris Teftamenti Serie non inuenitur.Con pulo: quia natus eft † nobis hodie 12
titia eft apud deum,occupatis, fecudum tvobis
fonat autem qui ait: Nox præcefsit, dies qd' dicit,Saluator Matx.d.Confitebor
autē ap.Abijciam? ergo.o.te.& ind.ar.lu.h@Hodie.Cũnox ef tibi pater'domine cæli & terræ,quia abfcondifti hec à fapientibus
ſet:No ait,hac nocte,ſed hodie, qa.f.gaudiū venerat nữciare.Vbi &prudentibus,& reuelaſti ea paruulis:ideo fubditur: kCEtec
triftia gerut,noctis mentio folet fieri:vt, Scadalu patiemini in me ce angelus domini ftetit iuxta illos. paratus ad reuelandum
Knocte ifta eis diuina. I TEt claritas dei circunfulfiteos.non tantum ex
Nicolaus de Lyra. terius in corpore,fed etiam interius in mete, m Et timuerut.
ex inſolita vifione:ſed angelus eos confolatur, dicens : Nolite ti
aCIn Iudæam ciuita.Da.Iudæam hîc accipitur adiectiuè, mere.Cuius caufa fubditur,cam dicitur: n Ecce enim euan
quia Bethleem eft quædam ciuitas in regno Iudææ,& vocatur ci geli &c.quod erit omni pop. Non folum Iudæorum,fed etiã
uitas Dauid,quia inde oriundus fuit,vt habetur.f. Regum.xvj. gentilium.oCQuianatus eft no.hodie Salua.Et dicit hodie
bCEo qd effet de domo & familia Dauid.vt patetper ges quia quamuis effet nox, erat tamen pars diei naturalis. Vel alicer,
nealogiam defcriptam cap.fe.& Mat.f.cC Vtprofiteretur cũ &melius vt videtur,quia nox illa ex claritate diuina prædicta fuic
Mafibi.lpla em erat de eadé tribu cum Iofeph,&fuccefferat in ita illuminata ,ac fi effet dies clarifsima , fecundum quòd fuerat
hæreditate paternațideo iuit ad profitendu cum eo,licet effet par prædictum Pfalmo ,cxxxviij.b. Et nox ficut dies illuminabitur.
tui propinqua.Hoc etiam diuina difpenfatione factum eft,vt fic Quickt
Chriftus nafceretur in Bethleem,ficut erat prædi&um Micheę.v.
a.Et tu Bethleem Ephrata paruulus es in milibus Iuda,ex te mihi * CEtpeperitfilium fuum primogenitum.Ecclefia verò Moraliter
egredietur qui fit dominator in Ifrael , & egreffus eius ab initio à filium parit in qualibet bonaperfona,quando bonum prius con
diebus eternitatis.d CFactum eft autem cum effent.Hic cofe ceptum producit ad effectum, & pannis inuoluit, quando ab hu
quenter deſcribitur viginis partus cùm dicitur:e CEtpeperit fi manis laudibus hoc abfcondit:Et in præfepio reclinat,quando ex
lium fuum primo.Et dicitur primogenitus , non quia poft illu operebono non eleuatur,fed fe magis humiliat. Et pafto
Maria alios filios habuerit,vt dicit Heluidius hæreticus; fed quia res erant inregione eadem uigilantes & cuftodientes ui
antè illum alium non habuit:vnde & in lege filius vnigenitus of gilans noctis fuper gregem fuum.Hi funt boni prælati & cu
ferebatur domino,& redimebatur tanquam primogenitus ,qa ab rad,qui vigilantfuper propriam vitam ne delinquat, & cuftodi
yno menfe redimebatur,vt habetur Nume,in.& tunc primogeni unt vigilias noctis fuper gregem fuum, ne luporum infernalium
tus dicebatur,dato qp nullus fequeretur.fCEt pannis eum in morfibus pereant.Et iuxta illos ftat angelus ad eorum cuftodiam
uoluit.perfeipfam.Ex hoc patet falfitas quæ fcribitur libro de in & claritas dei circunfulget illos,ad fuam & fubditorum directio
fantia Saluatoris fcilicet ipfam obftetrices habuiffe in partu, quæ nem,&timent timore filiali,propter quod eis dicitur: o Na
non requiruntur nifi propter afflictionem matris in partu , quæ tus eft no.h.Sal.q timétib? deu fpüalit nafcit pgræ fuæ influxũ.
non habuit locum in virgine,quia peperkt fine dolore zimo cum Malachl.üñ.a . Oriet vobis timentib? nomen meum fol iufticiæ,
maximo * Et fubitò
 Glof.ordi. Luca Cap . II . DeLyra 130
cũ filia fua facta fuiffet prægnans,fecit tempus partus fui explora, C
nocteifta, a CInfantēpānis inuo.Be.Crebris infantia falua
ri,&
' puerum natum fibi apportari,quem tradidit cuidam militi,
A toris & angelorum teftimonijs ,& euangeliftar é iculcata,vt mēs
vt fecretò interficeretur.Qui compatiens puero ipfum non, inter
tib' noftris alti' ifigat qdpro nobis fit fact :In & huilitas notatur,
fecit,fed in quodam nemore puerum fortunæ dimifit. Ad quem
quia cu effet diues,paup p nobis fact? eft, vt inopiaſua nos dita
quædam canicula paftoris regis que erat iuxta nemus,frequenter
Cor48b, ret. b CMultitudo mi.ca.Ambrofi ,Вñ angelorü noiať exer
veniebat,& ipfu lactabat:& paftor prędi
citus,qui fequebantur militiæ ducë, qui tusvolens faire vbi canicula declinabar
Homo & deus.
cotra malignos fpūs ad tutelã nřam ange
faluator qui eft Chriftus dominus inuenit pueri ita i paupertate iacëtë:quê
loru ordinat exercitus. Be.Vno euan accepit & tradidit vxori fuæ nutriēdum
a SIn Bethleem , vnde Dauid natus,
gelizante,multitudo cõfonā in laudē p. & poftea factus eft rex Perfaru atq ; Mes
in ciuitate Dauid . Et hoc uobis fi
rumpit,vt & officium fuũ deo impedas a Signum falutis fidelibus, humilitas faluatoris, doru ad liberationé Iudæorũ.Cũ igitur
&nos inftruat,vt quoties facram erudi quæ eft oppofita fuperbie:per quam mors in mu figura & figuratu debeat hře corrñdenti
tionem ex fratris ore audimus , deo lau dum intrauit.
am,&prædicti duo qui fuerunt figuræ
gnům.Inuenietis infantem pannis Chrifti,in maxima paupertate inuētifue
des corde ore, opere reddamus . Quiave ,
rò deus & ho nafcit , hoibus pax cu ipfis inuolutum ,&pofitum in prefepio . rutin fua natiuitate , fignü cöueniens &
+Deco.di. angelis, deo canit għaq abangelis pnra corrñdès figuræ dedit angel" paftoribus
1.c. nocte , redéptiõe glificat . cCEt int.pax. Q †Etſubitò facta eſt cum angelo mul
a SNe para vnius angeli videatur autoritas. de Chriftinati inuétione di, cInuen.
& .c.dejhy peccando eram & deo extranei , extrane b Qua Chriftum ducem fequitur.
infan.pã.inuo. & po.in præ.Et crede
mnis.&.c. os nos angeli deputabãt.Sed qa cogno . titudo militie cæleftis , laudantium dueft,op paftores hoc intellexerut illumi
uimus rege nim, recognouerut nos an deum,& dicentium : Gloria in als natià deo.d CEtfubi.fa.eft.Hic con
hiduo.
geli ciues fuos. Et timet angelus adorari a SPax multa dis fequenter ponit angelorũ exultatio,cùm
ligentibus legë tua domine,& non eft ullis fcädalum .
ab huana natura quã in fuo rege cõfides dr: Et fubi.fa eft cũ an.q tão principa
ardCHoib' bo uo.Be. Qui fufcipi tifsimis deo,& in terra påx thomi liter'inter alios nuciauerat Chrifti natiuí
' tin homi
unt nati Chrifti , Nō his g audita ei? na nibus bonæuoluntatis . Et factum tate,e Multitudo mi.ca.i. angelo,
La.48.d. ciuitate funt turbati & eum pfecuti , Nõ rug noiemilitiæ defignatur:ga pfalus nib" bona
eft,ut difcefferunt ab eis angeliin ce voluntas,
.e
eft pax impijs,dicit dñs CPa fto .lo q . te hoim cũ demonib praliant , fcăm
■ Credentes verbis angeli paſtores, teftimonium
feu bipla
Amb.No fit vilis plona paftorü,qa qvi dant vero agno. dr Apoc.xij.b.Michael & angeli eius prę

dior ad prudentia , co preciofior ad fide. lum,paftores loquebantur ad inuidiabani cu dracone,&c. f¶Laudan.d.citum ,

natiuitate, eo qp iplumſcie
Apaftorib" fidem Maria colligit . A pas ' cem: Tranfeamus ufqz Bethleem , 1 de Chriſti
ftoribus populus ad dei reueretiã cōgre a SNon afpiciamus retro,nec ad dextram vel finis bãt deduci hoies ad falute qua defiderat
gat:Mirati funt em de his quæ decebant ftram:nifi in folum Chriftum. b Be.Quod in &ruinã angelorum phoc reparandam.
principio apud patrem fa.eft caro, & fic oftenfum
Moraliter à paftoribus ad illos. f Tranfeam . nobis quod in deitate non poterat videri.Ambr . gCEt di.Gloria in altif.deo.qa licet
Moraliter,Sic nos abiectis carnalibus co Cum caro domini videtur, verbum vídetur, quod ei gliavbique reluceat maxiè tñ in cælo
cupifcentijs ,cogitatione & defiderio mē eft filius.
empyreo ,vbi eft angelor & btōrū habi
‫ها‬ & uideamus hoc uerbum quod fa ™
tis in fuperna domu viui panis debemus a Caro. b Pater & filius & fpirituffanctus fecits tatio, hCEt inter pax ho.bo.uol.i.
tranfire,illum amando qui pro nobis ca Lincarnari conftituit,& lic factum oftendit. hoib' bonis.Per bonitate em voluntatis
CH Bro factus eft ,vt ad eius vifioné peruenia dr ho fimpl bonus, magis & per bonita D
ctum eft , quod fecit dominus , &
f † noti fc . mus .g Etue feBed.Non cũ defidia
Chrifti querenda eft pñtia :lo paftores fitoftendit nobis . Et uenerunt fes • téaliaru potentiaru aiæ,qa volūtas mo
2, cit SMiniftros natiuitatis. uet alias potétias ad a&
t " fuos:& iõ boni
U ne mora inueniunt ,qa non ficta fide cur tas ei vel malicia in oës alias poterias re
ftinantes ,& inuenerunt Mariam &
21 rut videre quæ audierat, Horũ exemplū dūdat,ficut influentia cauſe mouentis in
i paftores ecclefiæ,imò cuncti fideles imita motis ab ipfa.Malis aut hoibus non eft
rildebent vt fide & virtute proficiat,& cælefti oraculo erecti,præs pax,fecüdü qd ' di Ifa.xlviij.d.Non eft pax impijs dicit dominus
I cedentium patru vitam in qua panis vitæfemper & feruat & refl Exhoc etiã verbo angeli pater,qp ifta pax quæ principaliterper p
cit,quafi Bethleé portas contemplando ſubeant.Ibi catholicæ ec phetas predicta fuit futura in aduentu Chrifti,erat pax interior ba
clefiepulchritudinë qfi Maria,& doctorũ coetu qui Iofeph,& hūi nævoluntatis,quia fecüdū op dicitur Prouer.xij.c, No contrifta
EC

lē mediatoris aduētu fcripturæ paginis ifertu qfiipfepio iueniet. biciuftum quidquid ei accederit.Pax auté tpalis quæ fuit in adue
Videntes
Nicolausde Lyra. tu Chrifti pacatis omnibus gentibus fub imperio Romano , fuit
100
figura huius pacis principaliter intenta, i CEtfa.eft.Hic confes
B

or aQui eft Chriftus do.Chriftus Græcè ide eft qď vn& quenter defcribitur paftorum deuotio,quia ftatim poft vifionë
33

Latinè Antiquitus aut in veteri lege vngebať tm reges & põtifi iftam,dimiffo grege iuerunt ad videndu puerum natum,dicentest
( ces.Chriftus auté rex eft & pontifex:& iobene dicitur Chriftus , id ICTranfeam' ufq Bethleem, ut uideamus hoc uerbum .
eftvnct",non vnctione humana fed diuina:quia i hữanitate pro
E

i.pueru natūper verba angeli nobis fignificatu.n Quod fecit

EX nobis affumptafuit vnetus à deo pře,imo à tota trinitate plenitu domí.Hoc non eft de textu,Græci enim & antiqui non habent,fe
dinegratię,fecundü op dicit Pfal.xliiij.b.Vnxit te de? de? ru" olea
SAAN HĦ

cit,fed tatum:qď dominus oftendit nobis.o CEtuenerunt fe

læticiæ præ confortibus tuis.Propter qd' di Ioh.inj.qp datus eft ei
fpus, noad menfur a.f,aliorũ hoim,ſed fecüdü oem plenitudinem
ii Nofolu fufficientiæ,fed etiã redūdātie in ocs alios qtu ad fuffici
entiam,fcdm qd dicit Ioh.j.b.Et de plenitudine ei? oës nos acce
pimus.bCEthocuo.fig.Per hoc enim quòd angelus dedit eis
fignum magnæ humilitatis & paupertatis,fignificatum fuit paſto
ribus,q nõ venerat ad regnandum temporaliter:vt Scribę Iudço
rum credebant Chriftum venturum.Poteft autem aliter dici,qd ' tionem impendant,& fuo nos inftruant exemplo,quoties aliquis
m
illud fuit ppriu fignu m Saluat oris nati.A d cuius intell ectum
confiderandum,qd illa quæfuerunt in veteri teftamento, fuerüt
figuræ noui:vt dicitur.j.Gori.x.In veteri autem teftamento duo
Saluatores Iudæorum,imperfecti tamen,præcefferant tanc figu
ræ Saluatore's perfecti Iefu Chrifti . Primus fuit Moyfes, qui libe
rauit eos de feruitute Aegyptiaca,vt habetur Exod.xin.c. Secun
dus fuitCyrus,qliberauit eos de captiuitate Babylonica,vt hr.j.
Efd.j.Et vterq de nouo nat? fuit iuenti magna paupertate,ficut
m t nis pofitum in
paret de Moyfe Exod.n.que inueni filia Pharao
flumine in fifcella juncea.Similiter de Cyro dicitur in Ecclefiafti
ca hiftoria fuper Danielem, quòd Aftyages rex Medorum & Per
farum vidit in fomnis vitem nafcentem de vtero filiæ fuæ totam
Afiam occupantem,& à coniectoribus fuit fibi reſponſum, qvis
fioifta fignificabat ex ea puerum nafcituruq occuparet regnü Me
doru& Perfaru; ppter quod timens ne ipfe vel filius fu? phocres
gno priuaretur,dedit filiam fuam militi pauperi; & cu hoc etiam
cum filia fua
ex defiderio vidědi Chrifti principaliter,&fecudariò,vt citi redi
ret adgregé quefine cußodia dimiferat,p CEt iue.ficut angelus
eis dixerat,
*d CEtfubitò facta eſt cum angelo multitudo.Beda.Vno
angelo euangelizante natum in carne deum ,mox multitudo mi- Moraliter
litiæ cæleftis in laudem prorumpit creatoris,vt & Chriſto deuo
fratrum facræ eruditionis verbum infonuerit,vel ipfi quæ pieta
tis funt ad mentem reduxerimus,deo ftatim laudes corde , ore&
opere reddamus. k CPaftores loquebantur adinuicem,
Nam de reuelationibus angelicis loqui debent paftores ecclelia
quæ continentur in facrafcriptura . propter quod fubditur:
1C Tranfeamus ufque Bethleem . Quæ domus panis in
terpretatur :ideo per cam facra fcriptura fignificatur. nam in ca
dei verba quæ funt panes vitæ continentur. Et fic in Bethleem
tranfire , eft facram fcripturam diligenter ſtudere. m CEt ui
deamus hoc uerbum quod factum eftquod fecit domin
& oftendit nobis. Nam in ea videtur verbum carofactum ,
o CEtuenerunt feftinantes. id eftcum defiderio ftudendi.
p CEt inuenerunt Mariam & Iofeph. Per Mariam quæ
interpretatur amarum mare , fignificatur amaritudo pœniten
tiæ,& per Iofeph quiinterpretatur accrefcens,fignificatur augmē
tum virtutis & gre.Et ad hæc duo inducit ftudiu facræ fcripturæ.
in * Et infante .
 1

Glofordi, Lucă
Cap . II . De Lyra

a CVidetes au.Vifio dei,cognitio dei cft:& hæc eft ſola vita quod melius exprimere poterat,fecundum qd dicit Hiero.Quod
E hominu vt cognofcat veri patre,& que mifit Iefum Chriftü eſſe melius nouimus,melius & proferimus. fCEtre.funt pa.redes
Ioha.7.a. vnudeu. b Mirati funt.Mirant & de myfterio incarnatiõis undo ad gregem fuum.g Glorifican .& lau.d. de beneficio
&de tanta paftoru atteftatione:q fingere audita nefciret, fed fim toti mundo collato generaliter,&eis oftenſo ſpăliter.ideo ſubdit:
plici facudia veraprędicaret . Sic dñs no rhetores,fed pifcatores ad In omnibus quæ audierat & viderat.h CEt poftq.Hic ponitur
euangelizandu deftinauit. Sic &in vete. debitus rit? circa pueru natu,qa fecundu
Tefta. fuæ difpenfationis nuncios pafto Hominen natum. In carne. rituveteris legis debebat circucidi & itë
a
res ordinauit . Io non eft peruipendenda Iofeph,&infantem pofitumfin prę plo offerri:&io priò agitur de eius circũ prelepe
+
paftoru atteftatio.cMaria au.Amb. a Carnem: Recto ordine per cognitionem natiuita cifione,fcdo ,de oblatione,ibi; Et poftc
Maria no minus ore pudica corporefe 2 tis venerunt ad cognitionem verbi.
Videntes autem cognoue, impletifunt dies circa primü dicitur : Et † divulga
creta,quæ nouerat nulli diuulgat ,fed ta, fepio. poftq.co.f.Hoc erat tps determinatum uerunt
cito cordefcrutas congruu tps & hæc de? a SQuod erat in principi o,
circucifioni, put hr Gene.xvij.b. CVO
vulgari velit reuerēter expectat:cõferens runt de uerbo quod dictum erat il luit aut Chrift? circūcidi , quis non effet
ea quæ viderat circa fe acta,& quæleges lis de puero hoc : & omnes qui au legi fubiect.Priò vt oftenderet in ſe veri
rat in fcripturis agēda.Ei dictu erat ab an b dierunt miratifunt : & de his quedi & tatem carnis huang, cotra Manicheum ¶ Error Mas
Sup.1.c. gelo:Ecce concipies i vtero, & pa.fi.Præ dixit ipfum deu habuiffe corpus phanta nichai
Ifa.7.c. • eta erant à paftoribus ad ipfos.Mafticu: &
dixit Ifa.Ecce virgo coci. & pari.fi.Vides cotra Valentinu dicente Chriftü Error Valê
bar fe de ftirpe Dauid ortã . In Nazareth ría autem conferuabat omnia uers corpus de cælo attuliffe.Scdò,vt appro tini
d
de fpületo cocepiffe , in Bethlee peperif bahæc, conferens in corde fuo. Et baretcircucifione,quã de olim inftitues
fe.Quorü oim teftimonia in diuerfis pa 1
g rat.Tertiò vt oftenderet fe effe de genere
phetis legerat.Coparat ergo verba pphe reuerfi funt paſtores glorificantes Abrahæ,q circucifionis mādatu accepit:
raru factis,&in oibus habet argumenta & laudantes deuțin omnibus quæ Genef.xvij.b.Et facta eft repromifsio de
fidei.Si Maria à'paftoribus diſcit:debem a Ab angelis. b In Bethleem. + fuper
C Chrifto,Quartò,vt Iudçis excufationem
Maria à pa a facerdotibus difcere, Si Maria ante apfi audierant & uiderant,ficut dictu eft tolleret de no recipiendo eu,fi effet incir
ftorib dis præceptu tacet debemus poft apli preces
adillos, & poftquàm confummati cuncifus. Quintò,vt obediétia virtutem
dicerat , & ptumagis doceri docered Et reus nobis fuo comédaret exéplo , præceptũ
funt dies octo , ut circuncideretur
facta fcris Be.Sic fpüales paftores, mõ dormiētib legis obferuans,cui tn non erat fubiectus
pturis com alijs cotemplãdo cæleftia ſubuchunť,mõ +puer,uocatum eft nomen eius le Sextò, vt q in fimilitudine carnis petive puer
a Non decuit tam gloriofum nomen primum ab
parabat. caftra fideliü luftrant,&probitatis exem hominibus appellari, fed excellentiori natura , a e nerat remediuq caro peti cõfueuerat mũ
pla queredo circueūt: mo ad publicũ pas homo videatur machinator huins nominis. dari nõ renueret.Septimò:vt legis onꞌ in
ftoralis officij redeūt docendo , vt qď in fus.Quod uocatum eft ab angelo, fe fuftines ,alios à legis onere liberaret,fes H
Moral
priuato eru cuduillud Gal.ii.a.Mifit deus filiumfu
tent. e
& Sicut di.Bed.Et in hocglori priufquàm in utero conciperetur . um factu fub lege,vt eos qui fublege erat
ficant, no aliter inueniunt & dictu erat, redimeret. i Voca.eft no.e.le. Non
yel ficut dictum eft ad illos ab angelis,referunt laudes & gloriam dicit impofitum : quiaà deo fuit impofitum hoc nomen ,fed pan
deo,Non quòd angeli imperaffent laudare,fed ipfi laudando of gelum denunciatum Marię & Iofeph,& per ipfos alijs diuulgatữ, Mor
ferebant formam deuotionis fuæ,dū dicūt:Gloria i altifsimis deo Et quia aliquis infidelis,poufsimè ludæus , q hoc nomen non
&in terra pax hominibus bonæ voluntatis.f Vt circuncide. fuiffet conuenienter impofitum,poffet arguere. Tum quia Ifa.
F
Beda.Ritus circuncifionis ab Abraham fumpfit erordium,quan Ixij.a.dicitur: Vocabitur tibi nome nouum quod os domini no
Gircücifio
minauit.Họcāt nomē leſus non erat nouữ túc, quia ante alij fues
abAbraha do & nominis amplificationem accepit,ad quam imitationě no
fumpfit ex menimponebatur pueris in die eorum circuncifionis:Sic etiã fa rant nominati hoc nomine,vt patet de lefu filio Iofedech,& de le
&
tum eft ipfi lefu.Octaua die circuciditur Iefus,quia vtraq nŕa in fu Naue.ingenealogía Chrifti qui defcribitur ca.fe,vbiiderm has
ordium.
nouatio,& in præfenti,fpiritus per baptifmum,& i futuro,carnis betur.item quia Ifa.vij.c.dicitur:Vocabitur nomen eius Ema,
&infua refurrectione eftpræfigurata,& in noftra quandoq eft p &.viij.a.dicitur:Voca nomen eius,accelera,fpolia detrahe,&c,&
ficienda,Chriftus autem die octaua furrexit,& poft ſex ſeculi hui ix.b.Vocabitur nomen eius admirabilis, confiliarius, deus fortis,
erates, &feptimam fabbati quæ nunc interim in alia víta geriť, &c.quæ nominafunt alia à nomine Ielu:Et fimilia poffunt indų
quafi o&auo tempore refurgemus , tunc verifsimè ab omni cor ci de alijs locis fcripturæ.ldeo dicendum qd hocnomen fuit p
ruptione circuncifi,vbi verum præputium auferetur, quia ibi ne priè impofitum ei.Nomina enim fi bene imponatur ,imponi des
que nubent neqs nubentur.Grego.Qui in fimilitudine carnis bent à proprietatibus reru, & hoc pater de noibus generũ & fpe
Infrà. 20.f. cierum ,de quibus dicitur.iiij.Metaph.Ratio quã fignificat nome
peccati venerat remedium quo caro peccati mundari cõfueuerat,
non refpuit:ficut baptiſma nouæ gratiæ,non necefsitatis,fed exē. Philofo
eft definitio ,que defignat propriam rei naturam.Nomina autem
pli caufafubijt.Et nota, quòd idem auxilium curationis in lege cir fingulorum hominum fi beneimponantur,imponi debet ab alia phus
cuncifio preftitit:quod nunc baptifma confert temporegratię, ni qua proprietate eius,cui imponitur nomen . Aliquando à tépo
fi quòd introitus in regnum nondum patebat.Significat aute hęc re,ficut nomina aliquoruſanctorum imponuntur pueris natis in
circuncifio carnalis illam circuncifionem in die iudicij,cu omnib? feftis eorum.Vel à cognitiõe,ficut cum filio imponitur nomēpas
animæ & carnis corruptionib? exuti, ad faciem creatoris videnda tris,vel alicuius de cognatione eius. Aliquando ab euentu ,ficut
ingrediemur.Significat etiam prefentem circuncifionem,id eft ab Moyfes vocauitfilios fuos vt hr Exo.ij.Aliqñ'autemex aliq qlita
lutionem vitiorum per baptifmum. Significabat etiam illum de te el cui nome iponit,ficut Geñ.xxv.b. Primogenitus Ifaac vo
Abraham nafciturum,qui &in præfenti per baptifmum,& in fu catus eft. Efau qd ' interpretatur rubeus vfrufus, qa de vtero mõis
turo per refurrectionem ab omni forde fuos purgaret: erat etiam exiuit rufus,& totus i morem pellis hifpidus,Aliqñ ex aliq dono
in Abraham fignaculumiufticiæ. Bed.Sicut à Chrifto Chriftia dei gratuito,ficut Mat.xvj.c.dictum eft Petro:Tu es Petr ,&fup
ni,fic & i vtraq noftra circuncifiõe à lefu,id eft à Saluatore falua hanc Petram ædifi.ecclefiam mea.Et Iohan.j.f.Tu vocaberis Ces
ti vocamur.Quod nomen,non folum antequã cõcipiamur ivte phas : igitur
ro ecchia p fide,fed etiã an tépora fecularia à deo nobis vocatu eſt.
Tulerunt
a CEt infan.po.in præſe.quod eft maximum mirabile, cũ di Moraliter
Nicolaus de Lyra. cat lere.xxin.e.Cælum & terram ego impleo.c CEt oes gaud. Ecclefię do
eis dixerat. b Viden.au.co.de uer.quia non folu fuerant Paftores enim ecclefiæ & doctores debent alijs communicare que &ores&pa
illuminati exterius,fed etiam interius de cognitione y✯bi incarna didicerut ab angelis, id eft per ftudium facræ fcripturę per fanctos ftores q dis
ti,vt prædicũ eft.c CEt oes gau.mi.funt.Et materia admira angelos reuelatæ. fCEtreuerfi funt paftores. nam doctores dicert cæte
tionis fubdit,cu dr: d CEt de h.Et accipitur hîc &, pro id eft,de ecclefiæ poft aliorum doctrinam debet ad conſiderandum propri ris cõicent,
his quæ dicta erant à poftoribus ad ipfos,ficut fuperius eft expref am confcientiam reuerti,& laudare bonitatem dei.h CEtpoft
fum, e María au confer. quia prudenter attendebat quo pa quam confummati &c.puer.Cui debemus conformari,nocir
pherięimplebantur in puero nato, Et ifta collatio erat ei valde de cuncifione carnis,fed mentis, Ro ij.d.Non qui in manifefto Iudę
lectabilis,& toti ccclefiæ valde vtilis:quia fecundum op dicit Hie us eft,nec quæ in manifefto in carne eft circuncifio,fed qui in ab
ro.in fermone de Affumptione beata virginis.Ipfa poft afcenfio fcondito ludeus eft, & circuncifio cordis ifpiritu non litera:cuius'
Maria apo nemfilij fui remãfit ad tempus in terris cũ apoftolis, vt cos pleni laus non ex hominibus,fed ex deo eft.i Vocatum eft nome
ftolos dos inftrueret de verboincarnato,de quo erat plenius edocta perſpi eius Iefus.id eft falus: quiafecit falutem in medio terræ. Ideo dis
cuit. ricufanctum,& omnia familiarius viderat & tractauerat:propter cit Bernar,de hoc nomine, quòd eft mel in ore,melos in aure , ius
quod * bilus in corde
 •

7
Glof.ordi. Luca Cap.II. Delyra izr

a CTulerunt illum.Paruuli q de toto regno Iudeor ad teplū ti,licet fecerint falute in aliquo facto particulari :Sicut Iefus naue C
A portabat,fi erant de tribu Leui,in minifteriu dom" ppetuo deti faluauit populum Ifrael,hoftes eius debellado,vt legitur in libro "
nebant.Si de alia tribu ,precio dato à paretib" primogeniti redis Iofue:&ita poteft dici de alijs. Ratio autë huius nominis Ema
mebantur ad ppria referédi, b Sicut fcri.Beda Scripiu eftin nuel,quod interpretatut nobifcü deus,includitur in nomine le
Leui..a lege:Mulier quefufcepto femine pe.maſ.imūda erit fep.diebus. fu.Per hoc em o fuit nobifcup fuam incarnationem, fecit nobis
Ad diftinctionem illius quæ virgo pepe falutë: Et eodê modo poteft dici de alio:
rit.Non ergo filius, nõ mater hoftijs in◄ 2 quia faluauit nos infernu fpoliando : Et
digebat purgari , fed vt nos faluaremur Etpoftquàm impletifunt dies pur fic de tertio,& de confimilibus. a CEt
Mariæ vel domini.
a timore legis . Decretu auté erat pueru poftquã impleti funt. Hic cõfequêter
agationis eius fecundum legem Mo agitur de pueri oblatione, vbi primò de
Lars poft tricefimütertiü circuncifionis die ad
templu deferri, & pro eo hoftia dari,pri yfi, tulerunt illum in leruſalem , ut fcribitur hujus oblationis prefentatio, fe
mogenitufam domino fieri . Per quod a Offerrent & confecrarent, cũdò, prefentati receptio.ibi:Et ecce hõ.
fignificatur , nullum nifi circucifis vitijs bfifterent eum domino,ficut fcriptu tertiò recepti comedatio,ibi:Et erat An
dignu effe confpectu domini : nullữ nifi na. Circa primữ ſciēdum, q in lege ve
Enc eftin lege domini.Quia omne ma
mortalitatis nexib" abfolutum , fupernę a Be.Confueto natiuitatis more loquitur , non teri circa pueros natos duo fiebant in te
dominus ventris hofpicium ingrediens vel egres +Exo.13.a
ciuitatis gaudia fubiturum . Vera em cír plo.Vnu erat generale omnibus: qa pro & .34.C
En diens deuirginaffet.
cuncifione purgatus templu Ierufalem filio nato vel filia completis diebus puri
fculinum adaperiens uuluam fan ficationis matris offerebatur facrificium,
5

cum munerib' ingreditur, qui gloria res

#

d
s

furrectionis ab omni labe excoctus, cum &tum domino uocabitur . Etutda , vt habet Leu.xij.c.Aliud erat fpeciale cir
bonorum operu fructibus fuperne beati renthoftiam , fecudum quod dictu ca primogenitos quia erant cõfecrati do
tudinis gaudiafubit. c Omnema a Turtur,caftitatem:columba , fimplicitatem figni mino,eo q percufsit primogenitos Aes
ficat:& cafta & fimplex iuftorum conuerfatio gras
fcu.Be. Omne, tam hominis & pecoris, tum deo offert facrificium. gyptioru, filios Ifrael faluans , & ideo of
a ferebatur in templo,& redimebantur,vt
quod deo fanctificari &facerdotis effe iu
eftin lege domini, par turturũ , aut habeturExo.xiij.Chriftus aut fuit primo
bebatur , vt facerdos primogeniti hois ·
1 duos pullos colubarum.Et ecce ho
redimi faceret,fic & omne animal immu genitus,vt dictu eft fupra:& ideo vtruc
i
dum.Quæ primogenita illu, fignificant, mo eratin Ierufalem, cui nomēSy, fuitfactu circa eu , vt hic dicit. Et primo
3 eft
qui vnigenitus dei , dignatus eft fieripris tum adid quod eratfpeciale primoge
meon :&homoiſte iuftus & + timonitisci
mogenitus omnis creaturæ, qui verè eſt dicitur: b Tulerunt illü in le
fanctus domino, quia fine peto. Qui ad ratus expectans confolationem If , rufal em, Id eft offerrent dño.Cui caufa
generandos fibi'populos fecretugenita k fubditur: c Quia omne mafculi- †pius,rel
H rael , & fpirituffanctus erat in eo .
Moraliter,le fanctae ecclefięfibi aperuit, Velmo num adape riens uuluam.t.primo na ligiofus
I
raliter.Primogenita, fignificăt bona ini, fcens, cuiufmodi erant primogeniti . Se
ria noftræ acuonis, quæ quafi corde gerimus, quæ dei gratiæ de cundò,qrum ad illud quod erat generale: quod notatur cum di
R
putare debemus.Malè gefta redimere fructibus poenitentiæ iube citur: d CEtut darent hoftiam &c.par turturu aut duos
Moraliter, mur. d CPar tur.Beda.Hæc oblatio pauperu erat, qui nõ ſuf.
* pullos columbaru.Ifta erat ablatio pauperum ,fecumdu op ha +
ficerent offerre agnũ,vt per oïa hūilitas dñi pateat. Moraliter. betur Leui.xij.d.Ex quo patet,quod fupra dictum eft de pauper Marialibe
Siue qs fortia opa quę maſculi noïe,fiue infirma,que fœminę fis tate Mariæ & Iofeph.Sciendum autem circa hocq beata virgo raàlege &
gnificant,creauerit:vt hçcdño legitimę cõfecrent,neceffe eft,vt la non tenebatur ad ifta quæ di t &a funt de purgatione ,quia Leuiti, tñea ferua
chrymas cõpūcticis offerat, que p gemitu illarũ auiū fignificant: xij.a.f cribitu r : Mulier fi fufcep to femine peperit mafculum &c,& uit & ¶re
B
galachrymis etiã in bonis indigem?, qa quofine cofunimãdi fu ideo lex illa ligabat tantum mulieres de viri femine concipiêtes: D
Cōpūctio mus,nefcim",Qui nõ inuenic agnũ,i.diuitias innocuæ vitæ ad las
nis duo quod non habuit locum in virgine: Hoc etiã patet per hoc op hîc
chrymas recurrat,Sūt autē duo genera cõpūctiõis:Dũ vel malo. dicitur,& accipitur de Exo. & Leuitico , Omne maſculinữ adape #
funtgña rum recolêtes fupplicia timem" .Vel dum defiderio cœleftiu arde riës vuluam,fanctum domino vocabitur.Ex quo patet,q loqui
tes de dilatione geminus.Vnde duo pulli offerri iubentur,vn” in tur de maſculino concepto & nato per apertionem clauftri virgi
holocauftu,quando amore cæleftiuinflimamur. Alter ppco. nalis.Quod non habuit locum in beata virgine, quæ virgo perz
dum de malis perpetratis geminus.Be.Ambro. Coluba, quæ manfitin conceptu & partu .Verutamen ficut eius filius circun
in grege couerfatur actiuam ,turtur foliuagus cõtéplatiuã vitam cidi voluit &legalia obferuare exfua humilitate,quis non tenes
fignificat, quæ paucoru.Ec quia vtraq hoftia accepta eft deo , cõ retur,fic beata virgo quæfuit huilima voluit obferuare, e CEt
fultè vtraq ; auis oblata eft p dño . Qui claufo oftio patré oratin ecce ho erat in Ierufalem, cui no.Simeon &c. Hic defcribi .
abfcondito,turture offert. Qui compares opis quærit, colubam tur Chrifti præfentati receptio:vbi primò deſcribitur recipientis f
ad altare portat.Turtur in defercis habitat,non multis diuul conditio ,cum dicitur: Et eccehomo erat in Ierufalem.in
gatur:pullos nocte pafcit, morticino non pafcitur.Sic ecclefia de loco folemni & facro.Tum quia ibi erat diuin? culcus : Tum ga
ferta eft à peccatis,nec Chriſtus in multis locis diuulgatur, nifi in ibi erat ftudium legis &prophetarum. f Cui nomen Si
fide trinitatis & vnitatis.In nocte mundi fanctos pafcit , herefim meon.Ex hoc patet eius fama , quia inter facerdotes erat famo
non fufcipit. Beda.Puer primò circuciditur, & poft interpofi fus & nominatus. Patet etiam eius fancta vita, cum dicitur,
tis diebus,cum hoftijs leruſalem defertur, qa & ipfe iuuenis refur g CEthomo ifte iuftus rectè fe habendo ad proximum.
gendo corruptione carnis calcauit, & interpofitis dieb' cũ carne h CEttimoratus.quò addeum. i CExpectans confo
quahoftiafecerat,ad coelum afcedit.Sic & nos prius in baptifmo lationem Ifrael.qtum ad fidei rectitudiné. k CEtfpuflan
circucidimur àpeccatis,& pficiente gratia ad altare ingredimur, ctus erat cum eo.tū ad gratiæ plenitudinem : quia nõ ſolũ ha
confecrandi hoftia corpis &fanguinis domini noftri. Sed in fine. buit gram iuftificatem, put habetur cõiter à iuftis,fed etiã &tum
ois ecchia corruptioné exuet, & cũ victimis bonoru operũ in eter ad illuminatiões &confolatiões diuinas fpeciales,ideo fubditur.
nā Ierufale transferetur, e CEt ecce hō.No folum angeli, fed Et refpõ.
omnis ætas &fexus teftimonium nato reddüt puero. Et ficut ab *bilus in corde. a CEt poftquam impleti funt dies pur Moraliter.
omniúfeculorü fidelib' prefagiebat,ita venies oim fanctoru lau gationis &c.Beda.Poft tricefimu autem & tertium circumci
de prædicatur, fCluftus & timoratus,Difficile iufticia fine fionis diem domino fiftitur,Infinuans myſticè ,Nemineın nifi cir
timore cuftodit:No pœnali,fed qui pmanet in feculum feculi, q cuncifum vitijs domini dignum effe confpcctibus: neminem niſi
iuftus to plus deum diligit,tanto folertius offendere cauet . Et mortalitatis nexibus abfolutum fuperna ciuitatis gaudia perfe
bene iukus,q nõ fua,fed populi gratia quærebar,cupiensiple dif &
tè poffefubire.Et per hoc etiam oftenditur , op chriftianus deber
folui:fed expectas videre pmiffum autore falutis, vt q ab Heros àvitijs circuncidi : & tunc per deuotionem apparere in coſpectu
de prefsi fuerat, aduentu Saluatoris liberati accipet cofolatione. dei,&lofferre par turturum.i.caftitatem metis & corporis, & du
Puerum ospullos columbarum , id eft multiplicatione operum bonoru,
Nicolaus de Lyra.
eò q columbæ funt aues in prole foecundę . e CEtecce ho
phasigit qa hoi Chrifto hoc mun❞ grę collatu erat, vt pifm mo erat in Ierufalem & c.Symeo (qui obediés interpretatur)
lefus,qlit oés faluarët,io vocatú eft cõueniēter nome eius Iefus.i . Saluator bonum religiofum fignificat.Et hic manet in Ierufalem , quæ in
nouo noie vel fal”, Et hac rōnē aſsignauit angel" Iofeph.Matt.j.d. Vocabis terpretatur pacifica, quia manet in pace interna & fraterna, Et be
nucupat nomē ei lefum:ipfe em faluu facier populu fuû à pâtis corũ . Ad ne dicitur iuftus.f. ad pximum , &timoratus ad deum,expectans
eft primudicêduop hoc nomefuit nou i Chrifto,inqtu fuit eiipofi confolatione Ifrael,id eft diuinævifionis,eo q][frael interpretat
cũabhac pprietate,qa è oim Saluator,que nofuit in aliq pcedés vdens deum :& fpirituffanctus eft in eo,per fuæ gratię beneficiu,
ti,licetfe I v * Et cum indu

1
 Glofordi. Luca Cap. II. DeLyra

a Puerum.Cum puericiapoftfeptem annos ifātie incipiat , tius orabat deu & in oratione rnfum acceperat, Chriftū natum G
E Icfus frequéter puer dicit,notā patate, pferuitio.vnde pphe videret,ante vita pate finiret, b CEt uenit in fpir.i.preuela
Efa.42.a ta:Ecce puer meus:quia fili? hois no venit miſtrari,ſed miniſtrare tionem fpulfati,vt videret Chriftü ficut erat ei pmiffum.cCEt
fcdm Lxx, b CEt ipfe acce.Bed.Moraliter.Veteranus accipit infantem , cu indu.pue.Iefum pa.ad faciendum quæ prædicta funt fecu
Mat.20.d. doces vt exuentes vetere hoiem q corrupit,iduamur eũ q fecūdų dum lege, dCEtiple acce.eu in ul.fuas.cu maxio cordisgau
Moraliter, deum creatus eft.Iuftus fecudum legem dio,fecüdum q dicit Prouer,xin.d.Defi
Col.3.b accipit puerum in vlnas, vt innuat iufti SMente, derium fi compleatur delectat animam.
²
ciam legis gratia euangelicæ fidei muta Etrefponfum acceperat à ſpiritufan Secudò, ponitur gratiarum
eCEtbene.deu.gras actio,
agendo cũ dr
pranto
dam. Accipit etiam fenior mudus inno Experturum. Carnis .
centiam chriftianæ infantiæ , vt renoues beneficio.fEtdixit:Nucdimi.fer.
to,non uifurum fe mortem,nifi pri
&
tur ficut aquila. Bed. Quod Symeon a Oculis carnis,alias cordis. b Meffiam. i.de cetero dimirtes mede hacvitatrafire
& Annaprouecti Iefum excipiut,& laus Meffias hebraice,Chriftus Grece,vnus Latine. in cordis quiereg CQuiaui- ocul.m.
dant,fignificat fidelem fynagogam, quæ usuideretChriftum domini.Etue, " fa.tu.Letater em volebat defcendere ad
poft longam expectationem promifsio a Be.Eadem gratia qua venturumprç:souerat:veni, limbum patru, ex quo fciebat Saluatorė
entem cog nouit.
num fide noncficta eum recepit qui præ
nuciabatur. fer nit in fpiritu in templum . Et cum in natum.Quod
i.corã oibus populispa.an.fa.oim
, po,
in
uũ tuũ do.Ambr. Qui vult dimitti, ve ducerent puerum Jefum parentes carnationis & redemptiõis prædicatum
Philip.3.d. niat in lerufalem.couerfatione habens in eius,utfacerent fecundum confue eft paplos,fcdm qp dicit Pfal. xviij.a . In
cozleftibus:veniat in templu:imitetur ex<
omnem terra exiuit fonus eoru ¶Lu
empla illoruin quibus deus habitat. Ex * tudinem legis pro eo : & ipfe acce, men ad reuela.gen.quæ prius erroru
a Be.Magna humilitas faluatoris, qui loco non capi,
pecter dñm , accipiat in manib” verbum tur,grandeui hominis vinis geftatur. tenebris tenebantur, k CEt glo.ple.t.
dei,brachns fidei,fpei, &charitatis ample piteum in ulnås fuas ,& benedixit Ifra.Magna eft em gfia Iudæis ad fidem
&
tat,tuncdimitteť vt nõ videat mortem, a Viforedemptore. Chrifti couerfis, Y Chriftus fcdm carnë
SQDimitte.Ad mortem carnis.
quía viderat vita, d CQuia uiderût natus eft de ipfis.Tertiò ponit parētum
Luc.lo.d ocu.&c.Sciebat op beati oculi qui Chri deum,et dixit : Nunc dimittisfer ! benedictio cu dicitur: 1 Et erat pa.e.
ftum effent vifuri:&ideo donecillu vide uum tuum domine, fecundum ver Lleſeph q meruit,vocari pf Chrifti,coq
ret,nolebat morte diffolui,quem tamen a Quia refponſum acceperat a ſpiritufancto,non viſu nutriti ei? fuit, m CEt ma.f.Maria q
rum fe mortem,nil prius videret Chriftum domini.
vt vidit mox optauit in pace dimitti. b Fin firu Abrahę requieturum . fuit mater eius vera. n CMira.fup.his
CQuod parafti &c.Et in primo ad c Beatiqui vident quod Symeon vidit,
Beati qui non viderunt & crediderunt. quæ di.de il.tuc à Symeone: & prius a
b
uentu Chriftus vt
ante faciem populorum bum tuum in pace . Quia uiderunt magis,& M.
à deo paratur, credặt &diligant: in a Et carnis hominem,& cordis deum. Chriftu beto paftoribus & Zacharia &Elifa
Etbene.il.Syme.Quãuis em
fcdo aduentu parabitur , vt videat eum b Quem poftmodum omnibus populis querendum Maria,& Iofeph effet maiores Symeone
dilectione,& confpiciendum fide pręuidi̟iam carnis & infetitate,ille tn erat maior,ôtu ad facer
Roma.2.a. omnis populus,& reddat vnicuiqg fcdm mentis oculis faluatorem contemplor.
opera fua, f CAd reuelatione gent. dotis officium,ad quem fpectabat bene
oculi mei falutare tuum, Quod pa
FVtreueletur cæcis oculis gētilium nulla dicerepplm.Et no folü benedixit, fed eti
rafti antefaciem omnium populo Ecce p.efth. H
fpe dnici aduentus erectorum : & vt ipfe amfutura prędixit ,p
a Ipfe faluator,ipſe lux illuminans. ¶Ad gloriam
Ifrael glorietur,excipiens fuu pmiffum, fidel. SAJ, irui.&ire.qai pafsiõe Chrifti,quæ fus

&defideratur, &præfertur reuelatio gen frum . Lumen ad reuelationem gentura erat multi ludçi fuerat excecati à ve
tium gloriæ Ifrael.Quia cum plenitudo tium,&gloriam plebis tuæ Ifraël , ritatecadetes , & multi fueft illumiaţi,q
Rom.IL.c.getium intrauerit tunc ois Ifrael faluus pri" erat fimplices,& ignorates,vtpater
a glofeph,qui ad conferuandam famam Marię pater eft
erit. g Symeon,Qui interpretatur, abhominibus deputatus:& quia erat nutritius. de apoftolis, qb poftpafsione Chrifti,
audiens triftitiam,figura eft,pphetarum , Et erat påter eius &mater mirantes ! dara eft intelligentia fcripturarum :fecun
qui vindictam fibi à deo dicta fuper pos a Ab angelis,a paftoribus, a Symeone. n dum op dr.j.vl.g.Et tuc aperuit illis fen
pulum audiebant.Anna quæ gratia dici fum ,vt intelligerent ſcripturas. q CEt
fuperhis quæ dicebantur deillo, Et
tur:figura eft ecclefiae. h Eccepofi Sрeo &Mariæ infignum. f. fœderis inter homines &
tus eft hic &c.In ruinam illorüqui fte benedixitillis Symeon , & dixit ad deum. r Cui contradicetur.à facer
ferant,&refurrectione illorum qui ceci= a Quia lapis offenGonis. dotibus,& legifperitis,& multis alijs.
derant.Vel in ruinam vitiorum,& inre Mariam matrem eius Ecce pofi P SCEt tuam
Mariam matrem eius :: Ecce pofi , , $
furrectionem virtutum.Non in fe tã a Non credentium. dolor pafsionis eius pertranfibit aiam
tum ,fed in fuis quoq prædicatoribus tus eft hicin ruinam , & in refurre, tuam p compafsione . Ex hoe dicit Hie
2.Cor.2.d. pofitus eft in ruinam &refurrectione.vn Quia lumen:quia gloria. Credentium, ro.in fermone de affumptione beatevir
1
apoftol :Chrifti bon' ordor fum' deo, ctionem multorum inlfrael , &in ginis , q quia i parte impafsibili paſſa ē,
in his quifalui fiunt,& in his qui percut, SId eft euangelium.in quo dicitur:Veni hominem fepas plus quàm martyr fuit. Vtreuelen
rare aduerfus matrem,& reliqua.
tcotradici Bono em odore,alij faluant, alijpereut. tur ex multis cordib' cogitatiões.
i "
tur In fignü cui cotra . Omnia que de fignum cuifcontradicetur . Ettuam : Livt, non tenetur hic caufaliter, fed con
fecutiuèfeu concomitatiuè. Licet enim
ipfius foe Chrifto narrantur,fignum funt:q natus tipfius anima pertranfibit gladius,
mininum de virgine,q furrexit, claufis ianuis in a Vt male cogitationes que prius occultabantur beata virgo ex paſsione filij maximè affli
profcrantur in publicum, & deftruantur adeo.quãdiu
trat,cui figno côtradicitur ab infidelib", enim occultantur non poflunt fanari. &afuerit,tamen in fide immobilis,& fir,
Spualiter fignum eft in fidedñice crucis, utreuelentur ex multis cordibus comiter ftetit, Alij autem difcipuli quan,
quod vbiq ; contradicitur. k Gla a SAnna(que gratia dei)figura eft ecclefix. FGratia tumcunque folidi dicuntur dubitaffe,&
eius. circa hoc mutationes diuerfarum cogita
dius.Be. Dolor dñice pafsiois: quia no m
potuit videre crucifigi fine affectu mater gitationes . Et erat Annå prophetionum habuiffe quoufq ; viderunt ipm
ni doloris &fi fperaret refurrecturum ,& & mortuis refurrexiffe. CAliter exponit BL
?
morte deuicturu.Vfq ; ad fine feculi aiam eccfiae gladius tribula Origenes de reuelatione occultorum peccatorum in confeſsiõe,
tiois ptranfit,cu figno fidei abimprobis cotradicit,cu multos rue quæ per effectum paſsionis in facramento poenitentiæ operantis
ṛe videt, cũ reuelatis cordiu cogitatiõibus,vbi bonü femē kemina fanantur. v CEt erat Anna prophetiffa filiá Phanuel de
uerat, zizania germinare cõfpicit. 1 CVtreuelētur Ante erat tribu Afer.Hic confequenter defcribitur Chrifti recepti confef
incertum,qui Iudgoru Chrifti gratia reciperent, qui colpuerent. fiofeu commendatio ;vbi primò deſcribitur perfona confitens ex
Sed audita natiuitate reuelant cogitatiões.& Herodes & alij tur Chnomine cũ
bantur, quidam ad Chrifti magifterium accedut. m CEt erat
Anna &c.Quia per viru & mulierem vita totius mundi perdi *C CEt cum inducerent puerum lefum parentes eius ,ut
dita eft , in teftimonio vitæ per Chriftum redeuntis Anna con Moraliter
facerent fecundum confuetudinem.Pater enim autoritatiuè
iungiturSymeoni. Con uenimyfterijs e clefiæ , qp Anna gra &mater impetratiue inducut lefum,vt detur deuotis dulciter am
Nicolaus de Lyra. Kinterpretat,quæ plexandum: & fic cum Symeone de tanto beneficio benedicunt
dominum,& defiderat exire de mudo,vt eis detur ad perfectè fru
aCEt refpo.ac.in oronibus fuis deuotis ad deu . Tuc enim endum,ficut & Paulus dicebat Phili.j.Defiderium habens diffol
Φ imminebat aduētus Chriſti
erat opinio cõis apud intelligétes, op ui,& effe cum Chrifto. v CEt erat Anna prophetiffa filia
fcdm figna à pariarchis &,pphetis data:& io Symeo de hoc feruë Phanuel&cæ.Ifta moraliter eft excmplar non folum viduis,fed
tius ora bat *etiam mulieribus
 Glof.ordi . Luca Cap.II. De Lyra 132

interptatur,quç eft filia Phanuel,qui facies dei dicit:vñ . §. Signa ad docendum volut fubmitti :Mox maieftate fua aperit.Cogruè C
A tum eftfup nos lume vult? tui dne.De tribu Afer.i.beati, defce duodecimo anno prima fidei rudimēta reuelar, que p duodecim
Pfal.4.b dit,quiinter duodecim patriarchas ordine naſcēdi o& tauus eſt Ps apoftolos ptorum mundu erant propaganda . Beda.Cu duo◄
pter myfterium refurrectionis ,Quinq funt Annæ. Prima mater denarius multiplicatis inter fe feptenarij partibus conftet , iure
NomeAn Samuel ,fecüda vxor Raguel,tertia mater Tobię, quarta filia Pha per ipfum rerum & temporum vniuerfitas , & perfectio defi ■
na gnole, nuel,quinta mater Marię, a Procef gnatur , Et ideo rectè à duodecimo
guntur ha ferat in diebus multis: Beda , luxta hi a Perfona del. SAula dei. anno iu
buiffe ftoriam Anna,& deuotæ conuerfatiõis, tiffa filia Phanuel de tribu Afer .
SProuectæ ætatiserat. Nicolaus de Lyra.
& venerandæ ætatis digna defcribitur,
quæ domino teftimonium perhibeat:Si Hæc procefferat in diebus multis: nomine:cum dicit: Et erat Anna.Ses
gnificat autem ecclefiam quæ in præſen Similiter fynagoga cum heptatico ante octauam cundò,ex mentis eleuatione cum dicit;
diem noui teftamenti,a virginitate, id eft a lege na
ti quafi fponfi dominic fui morte eft vi turz. Prophetiffa:Etex cognatiõe , cũ dicitur;
duata.Septies, xij.octoginta quatuor fa Filia Phanuel de tribu Afer Et exprimu
& uixerat cum uiro fuo annis fepte
ciunt.Septem ad curfum huius téporis, a A tempore amiſſæ virginitatis. b Erat. tur pater & tribus ,ad declarandū certitu
duodecim ad perfectionem apoftolicæ dinem hiftoriæ: Et fortè ad diftinctione
à uirginitate fua . Et hæc uidua ufq
doctrinæ pertinent. Quifquis ergo totữ 2 huius Annæ,ab alijs quæ vocabanť hoc
⚫ ad annos octogintaquatuor , quæ
vitæ tempus apoftolicis mancipat inſti noie.Defcribitur etiã ab ętatis maturita
a Hoc exemplum viduis proponitur quæ funtin ecs
tutis,quafi octoginta quatuor annis cæ clefia. te,cum dicitur:Hæc procefferat in dieb?
b
leftis limina tepli feruare,& domini præ multis:& à caftitate,in matrimõio,& añ
non difcêdebat de templo: ieiuniis
ftolari aduétum laudatur, dum & domi Alias orationibus. &poft, cu dicitur:Et vixerat cum v i.&c.
no peregrinatur. Septem anni quib' cũ & obfecrationibus feruiens nocte & Comendatur etiam ab orationis fedulis
viro vixit , fignificant perfectionem illi a Qua Symeon accepit. tate,cum dicitur: a CQuænon di †aſsiſtens
6
temporis , quo à domino cõuerfantein acdie . Et hæcipfahoratfuperues fcedebat.de templo : No op ibi femper
carne edocetur:qui anni poftea per duo Laudabat. effet,fed frequéter: Sicut de homine be
Kvicifsim decim multiplicatur propter apoftolică niens *confitebatur domino , & lo ne frequétante ecclefiam dicitur cõi mo
d do loquédi : Talis femper eft in ecclefia.
doctrina, b Quænon difce.&c. quebatur de illo omnibus qui expe
Quia circa templum frequés erat: Eam b Cleiunijs, quibus incentiuum care + in Ierufa
ctabant redemptionem † Ifraël.Et ' nis reprimitur. c Et obfecrationi lem
non difcedere dicit, non op ad horam nõ
difcefferit, Sic fancta ecclefia &in profpe ut perfecerunt omnia fecundum les bus:Id eft facris orationibus,quib" mēs
с i
ris,& in aduerfis deo feruiens à cœlo no in deum eleuatur, d CSeruiens no
gem domini, reuerfi funtin Galilçã
Moraliter, recedit. Vel moraliter. Anima â tem. State. cte & die.id eft valde frequéter; vel qa
k
plo non recedit, cum femper ftudet,& ca fin ciuitatem fuam Nazareth.Puer ' non erat ibi interruptio per peccatum
ftum &immaculatum cuftodire templū Corpore. Spiritu. mortale,auferens meritum prædi &orũ. t corrobo
corporis fui . Hinc præcipitur facerdoti autem crefcebat, & † cõfortabatur, • CEt hæcipfa hora fuper. Non à rab
atſpu
busveteris teftamenti,vt tempore mini cafu vel humana difpofitione , fed ſpiri
ftrationis iugiter maneat in fanctis, qua plenus fapientia , & gratia dei erat tuffancti reuelatione, ficut dictum eft de
HLA a Secundum quod homo.
€ inillo.Eti Symeone, f CConfitebatur domi- D
†Iofeph & tenus anima quæ deo miniftrare cupit. bant fi parētes eius per oēs 1 no-gratias agene de tanto beneficio ad
mater non quiefcat bonis operibus fuis. SAd immolandas hoſtias .
c CEthæc ipfa &c. Prophetauerat annos in lerufalem in die folen , impleto. g CEt loquebatur de il
Symeon , prophetauerat copulata con h А lo omnibus qui expectabât redem
ni Pafchæ. Et cùm factus effet ans
iugio, prophetauerat virgo, pphetaues ptionem Ifrael,annuncians els narum
rat &vidua,nequa aut profefsio deeffet, effe redemptorem. h CEtut perfe.
autfexus;& ideo talis Anna inducit, & ftipēdijs viduitatis & mo omniafecundum lege domini.f.Maria &Iofeph nihil omits
ribus,quæ digna fit nunciare redemptorem omniu veniffe.Con tentes,quis non tenerentur. i CReuerfi funt in Galilæam
B ciuitatemfuam Nazareth . Hic accipitur Galilæa adiectiuè:
gruus ordo, non venit ante virum mulier , cuius verba non ſunt
digefta,fed generaliter dictu eft, op confeffa fit domino,& loquus quia Nazareth eft in terra Galilee,ficut fupra dictum eft de Beths
ta de eo, quæ longa caftitate,longifo ieiunijs ad hoc culmen per leem quæ vocatur ciuitas Iudæa, k CCPuer autem crefce
uenerat,vt ſpiritum prophetiæ acciperet: fed autoritatem doce bat & confortabatur.&c.Hic confequenter defcribitur pueri
di mulier non accepit. d COmnibus qui &c.Omnib' fide oblati profectus, tum ad corpus,cum dicitur:Creſcebat,& tu
libus qui iugo Herodis alienigena grauad,liberationé , ciuitatis ad animam, cum dicitur:Et confortabatur, Aduertendum tamē,
&populi expectabant, promittebat per aduentu Chrifti in pro. qpin corpore Chrifti fuit augmentum reale ritatis,fed in anima
zimo redéptionê à tyrannide alieni, e CReuerfi funt in Ga eius nonfuit augmentum reale gratiæ & virtutis :quia totam ple
lilæam in ciuitatem fuam.Prætermittit hoc loco Lucas. quæ nitudinem gratięhabuit ab inftanti fuæconceptionis . Sed quã
Mat.z.c
aMatthæo plenius pofitafunt,fcilicet puerum ob metum Heros tum ad oftenfionem in effectu magis apparebat,fcdm qpille cre
dis,delatum effein Aegyptum: &mortuo Herode inde relatum, fcebat,&fcơm op volebat. 1 Etib.parentes eius.tamquã
& habitaffe in Nazareth.Solent em finguli euangeliftæ,ſic quæ, deuotio religiofi. m In die folemni Pafchæ, Ter in anno
dam omittere que ab alijs comemorata viderint, vel ab alijs com debebant omnes maſculi apparerein Ierufalem coram domino

1 memoranda fpiritu præuiderint, vt continuara fuæ narrationis
feria,quafi nulla prætermififfe videantur. f CPuer aute. Be.
In eo q puer erat.i.homo fragilis, poterat crefcere & confortarí.
Monin co op verbü,fcdm quod plenus fapientia & gratia perhi
betur.Sapientia,quia in ipo habitat ois plenitudo diuinitatis cor
E
fecundum op habetur Exo.xxij.fcilicet in pafcha,pentecofte,& fe
fto tabernaculorum,Sed cum illis qui erat longè à leruſalem, cu
iufinodi erant Galilæi,diſpenſabatur de duobus vltimis feftis.
Remanfit puer

CO
Cola ,b, poraliter. Gratia,quia eide homini Chrifto magna gratia donata
n
eft,vt ex quo homo fieri coepiffet,pfectus effet vt deus. g CEt
Sh
ibant pa.&c. Beda,Merito Lucas inter quatuor animalia vitu,
TIS
lo comparat,qui quafi animal hoftijs deputatum , circa templữ,
Je maximè & ferufalem,narrationis fuæ verfat inceffu . In principio
-16
facerdote collocat ad ara orante populoforis ftante Maria con
cepto dño lerufale mittit ad domupontificis:ibi baptiſtā natum
refert.Illuc dñm natũ cũ hoftia traffert,Illuc ipfum cũ parentib"
fingulis annis ducit.Duodenein templo choris doctorum inters
#1
ferit:Et poft cætera talia, difcipulos domini in templo laudantes
in fine euangelijfui concludit, h CEt cum factus effet &c.
Vtraq natura Chrifti hic aperitur , & quæ iuxta maieftate patri,
& quæ iuxta fragilitate decebat matri . Aſcendit homo cũhoib"
ad offerendafacrificia,feruat legem quã feruandã impauerat, vt
nos ad feruãdu inftrueret.Duodecênis audit feniores, & interro
gat,vt eorum reprimat audaciam; qui indocti¸nõ ad difçēdū, ſed
ad docendum
*etiam mulieribus alijs.Primo ,qrum ad caftitatem ante matri- Moraliter.
monium,& in matrimonio,& poft per tempus longum, Secun
dò, quãtùm ad deuotionem . Nam in obfecrationibus , & ieiu
nijs dicitur hicferuiens die ac nocte.Tertiò,quantùm adloquen
di modeftiam: quia non de fabulis , fed de Chrifti myſterns lo
quebatur, propter quæ & alia bona dono prophetiæ repleba
tur. k Puer autem crefcebat, & confortabatur &c.
fcilicet fecundum corpus :Nam fecudum animam ab inftanti cō
ceptionis fuit totaliter perfectus.Sed hanc perfectionem nō oftë,
debat,nifi prout conuenientia temporis exigebat,fecudum illud
Ecclefiaftes.viij.a.Tempus & refpofionem cor fapiëtis intelliger.
Et in hoc literatis & fapientibus dedit exemplum , vt non often,
dant fapientiamfuam,nifi fecundum loci & temporis oportuni
tatem . n Et cum factus effet Iefus annorum duode
cím , afcendentibus &c. Per hoc oftendit , à pueritia de
bér affuefieri homines ad diuina.Et ad idem facit, quòd alijs rece
*dentibus
 Glof.ordi . Luca Cap . II . De Lyra

K fcere:non hoc eguerit fufceptor deus,prefertim cufupra plenus G

anno iubarfumit exordiu,quo omnia loca vel tépora deceat oc
E uiffe fapientia deſcribitur,fed quia hoc premedio noftræ falutis
cupari.No ergo ociofè imemor phibet carnaliu parētum, fed vt
oñdat,quia antec ibi paretes effent, ipe in ciuitate & templo dei Kfufcipere ele.
Nicolaus de Lyra.
paternoiure refidebat. a CEt non cognouerunt. Be. Si quæ
ritur quo potuit àparetibus obliuifcëdo relinqui,q tãta parentữ aCRemanfit puer Ie.in Ieru . Non â cafu vel obliuione,
puidétia nutriebatur.Refpondendũ eft, fed fua voluntate & ordinatiõe,vt à pue
quia filijs Ifrael ad feſta cõfluētib”, vel ad a Perduodecim annos fignificantur duo decím tribus ricia oftenderet zelūfuũ circafpiritualia
ppria redeutib",mos erat feorfumviros, quead Chriftum veniunt, bCEtnon cogno. paren.eius . Ad
feorfum foemias choros ducêtes icedere. norum duodecim , afcendentibus il folennitate veròPafclię, viri ibantfeors
pueri cũ quolibet parète indifferēter ire lis Ierofolymam fecundum confue fum à mulierib” in vno comitatu,&mu
poterant, ideo Maria & Iofeph vicifsim Quia octonis protelabatur diebus. lieres in alio,& fimiliter reuertebantur,
putaffe pueru Iefum que fecu no cerne tudinem diei fefti , confummatif vt magis religiofè folenizarēt feſtum ab
bat,cualtero parete reuerfum, bCRe ■ vxorib?continentes,ficut & in datiõele
diebus cum rediret , remanfit puer
quirebat eu.Metuebat,ne quod Hero b gis præceptü fuit, continerent per tres
des in infantia eius patrare quefierat,tūc Iefustin Ierufalem ,& non cogno dies ab vxoribus fuis, prout habet Exo.
+Ierofoly iam in puericia pofitu,inueta oportunis uerunt parentes eius. Exiftimantes xix.Pueri aut indifferenter poterat ire in
mam tate alij interficeret. & ipfi, pditores illius a Id eft inter eos qui fimul fuerant comitati. comitatu viroru aut mulierữ; & ideo lo
inuenirent. cCPofttriduũ &c.Vna autem illum effe in comitatu , uene, feph quando no vidit pueru lefumico,
die reuerfi funt ab Ierufalé,fcda die que ¿
■ mitatu viroru,exiftimauit eum effe cum
runt iter diei , & requirebant eum Mariain comitatu mulieru: &code mo
runt inter cognatos;& nõ inuenietes,ter Vicinos.
tía die regrefsi lerufalé inueniut. CPoft do Maria credidit eum effe in comitatu
inter cognatos & notos . Etno inue
triduureperit in templo,vt effet indicio, virorum.cVenerunt iter diei. Et
nientes ,regreffi funt in Ierufalem re cum die fequéti quereretur i ifta comiti
quia poft triduūillius triuphalis pafsio
136.di.c.q C
nis,in fede cælefti & honore diuino fidei
ecchiaftici, quirentes eum.† Et factum eft pofte ua,&inilla,non inuenerunt eum : ideo
noftre,fe refurgens oftenderet g mortu? tertia die redierunt in Ierufalem :à qua re
triduum ,inuenerunt illum in tem,
credebat. Quæfitus aduétus Chrifti à cefferantper vnam dietam & fic quarta
f
patriarchis an lege,no eftinuet.Quçfic⁹ plo fedentem in medio doctorum , die inuenert eum:& hoc eft quod fubdi
SBos.
a pphetis &iuftis fub lege nõ eft iuētus. tur:e Poft triduu inuenerunt il.in
Quçfic'fub gra,à gētilib' inueniť. CPŕ audientem illos, & interrogantem . templo.Non in theatro, vel in ludo, fi
с
cut folent pueri inueniri,fed in loco ora
i.ecchia.Mr.i.fynagoga,p tres leges quae Stupebant autem omnes qui eum
rūt Chriſtū,& nõ inueniut nifipeuage Super refponforum prudentia. tioni,& doctrinæfacræ deputato.
tintelliges liu.dIn me.Be.Quafi fos medi'docto
tia, andiebant ſupert prudentia &refInmedio do.vt melius poffet oës
a Hoc. b Maria audire,& meli? cu eis conferre.g CStu
rūfedet , fed qfi exéplar hūilitatis pri" in
&lofeph,vel quicunq alij hoc videntes. * eum
terrogat,& audit inftruat,ne paruuli à pebant.i.valde mirabantur. h Sup
fponfis eius . Et uidentes * admirati
feniorib doceri erubefcat, neinfirm' do & eius. quia afs
cere audeat, e Stupebat.Eccefignu funt.Et dixit mater eius ad illum :Fi inauditu fuerat, op puer talis ætatis , tam
Putatiue.
diuinitatis.Apparet,q no ob imperitia fapienter loqueretur, i C Et dí.ma.e.
necefsitate audiebat, fed ad oftendēdum . li quid fecifti nobis fic : Ecce pater
k adil.Fi.qd fe.no.ficlofeph autem li
q homo erat,hoies magiftros humiliter tuus & ego dolentes querebamus cet pater eius diceret , tñ non fuit aufus H
audit.Ad pbandū, deus , eifdé loquetite. Et ait ad illos : Quid eft quod me ' illu arguere , cu cũ firmiter crederet ipſum
bus fublimiter rñdet,diuina linguafapië te. Et ait ad illos: Quideft quod me ' effe dei filium,fed mater ex maxima dile
*
F tiam pdebat , ſed ætas hūana infirmitate quærebatis: Nefciebatis, quia in his " tione , qua habebat ad illum hoc fecit,
prætendebat.Vnde mirātur Iudçi & tur que patris meifunt oportet me effe: quia amor excellens dominium nefcit.
bant,fed no miratur fidelis,qui cum pro n k CDolentes quære.te.ú.dolentes de
Et ipfi non intellexerunt uerbum
pheta clamat:Paruulus natus eft nobis, Congrua verba; abfentia tua, cuius prefentia eft nobis dul
filius datus eft nobis.Paruu lus factus, vt Vere defcendit qui humiliaturfub illis. cifsima.Per hoc moraliter defignatur q
inter paruulos crefcendo & proficiendo quod loquutus eft adillos . Etde , Chriftus in dolore cotritionis querēdus
paulatim eos ad capienda fuæ virtutis ar fcendit cum eis, & uenit Nazareth , eft,&ficinuenitur,nifi p peccatum à no
cana proueheret. Quid eftq me bis abfentet, 1 CEt ait ad illos:Quid
quærebatis.Bed.Non q eum quafi fi " &erat fubditus illis . Et mater eius • eft q me quærebatis.f.inter cōlangui
aQuafi fub fignaculo recõdebat.
lium quærunt vituperat, fed quis fit fibi c neos.q.d.magis querendus fum in occu
conferuabatoiauerbahæ in corde
verus pater infinuat , & quid potius des patione circa fpiritualia,Ideo ſubditur.
a In natura humanitatis.
beat ei cui eft æternus filius , mentis ocu * quia enim
los attollere cogit .Quia enim deus &ho fuo.Et Iefus proficiebatfapientia & afficiebatur adpatremnaturalem, & eter
I mo eft, nunc excelfa deitatis, nuc infirma etate &gratia apud deu & homines , num,quâm ad matrem naturalem & pa
præfert humanitatis. Quali filius dei in trem putariuum.n CEt ipfi non intel
templo commoratur,quafi filius hominis cu parentibus quo iu lexerunt uerbum q.locutus.quia non erat adhuc affueti audi
bent regreditur. g CNefciebatis, Inuentusin templo dicit re talia ab eo. o CEt defcendit &c.ad eorum confolationem .
In his quæ patris mei funt oportet me effe . oftendens tem P CEt eratfubditus illis,ad noftram inftructionem, & fupera
plum non minus ad fe ad patrem pertinere , quia quorum eft biæ noftræ confufionem . qCEtmater eius conferuabat os
vna maieftas horữ etiam vna fides,& vna domus;non folu mate mnia uerba hæc.Exponatur ficut fupra.r CEt lefus profici
rialis,fed etiam ſpiritualis, Alibi eũ ad myfterium mater impel Et ifte profectus erat realis inquantum erat à parte corporis , vt
lit,hic mater arguitur:quia adhuc quæ humana funt exigit. Sed prædictum eft. & CEtfapientia & ætate. In Chrifto duplex
cum hic duodecim defcribatur annoru;ibi difcipulos habere do poniturfapientia. Vna diuina,& hæc non potuit augeri vel dis Duplex fa
cetur.Vides matrem didiciffe de filio :vt exigeret à validiore my minui cum neceffa, pientia in
fterium,quæ ftupebat in iuniore miraculum.CAmbro. Magi Chrifto.
fter veritatis officium implet pietatis. Et miramur fi defert hono *dentibus in loco diuini cultus remanfit, d CEtrequirebant Moraliter
rem patri q fubditus eft matri.Ifta fubicctio non eft necefsitatis, eum inter cognatos & notos,& non inuenientes ,regress
fed pietatis.Ecce quid parentibus debeamus oftendit : h CEt fi funt in Ierufalem requirentes eum. Per hoc oftenditur,q
mater eius conferuabat omnia uerba hæc in cordefuo. fpiritualiter non inuenitur in carnali focietate:fed in templo q
Omnia quæ de domino , vel à domino facta cognouit, fiue quæ eft locus orationis, & facræ doctrinæ.Per hoc autem, quòd inuen
intellexit,fiue quæ nondum intelligere potuit,omnia in memo tus fuit poft triduum fignificatur quòd poft triduum contritiõis
ria recodebat,vt quando tépus prædicandæ feu fcribendæ incar confefsionis, &fatisfactionis à fidelibus fpiritualicer inuenitur.
nationis cius adueniret,fufficienter vniuerfa put effent gefta pof o CEt defcendit cum eis,& uenit in Nazareth & eratfub
fer explicare quærentibus . Sic nos crebra factorum & dictorum ditus illis.Ex hoc arguitur humana fuperbia,que frequenter re.
domini meditatione importunos cogitatus repellamus , & alios nuit fubijci fuperioribus fuis. r Et lefus proficiebat ſapi
inftruere laboremus. i Proficiebat fa.Bed.Sicut eft carnis entia & ætate & gratia apud deum & homines.Exponatur
ætate proficere,fic eftanime rationalis fapicntia & gratia profi vt fuprà.
cuen
 Glof. ordi . Luca
fufcipere elegit: vt cum caro & anima rationalis à deo fufcipitur,
Avtraqpariterfaluaretur.Gego.luxta hominis naturam pficie
batfapientia,non q ipfe fapiëtior tépore q à prima coceptionis
horaipufapičtię plene pmanebat: fed eande q plen" erat fapiam
cæteris ex téporepaulatim demoftrabat . Iuxta hois natură profi
ciebat gratia,no qd ipe no hebat p acceffum tpis accipiendo : fed
pandedo donữ græ qd habebat apud deu & hoies.Quia quantu
pficiente etate patefaciebat dona gře hoib? qfibi inerant &fapi
entiæ,tantum eos ad laudem dei excitabat p cõfideratione ipfius
fapientiæ & gratiæ quas deus ipfi contulerat: fic & deo patrí ad
Ecclefiaftes laudem & hominibus ad falutem proficiebat . Ecclefiaftes ait:
2.b.fecüdü Sapientia mea ftetit mihi.Hiero.Stetiffefapiam eft, q etiã in car
alia liam. ne pofito fibi pmanfitfapientia. Quod habet profectum infapi
entia,non ftat ei fapientia qui autè nonrecipit profectum : nec p
momentafuccrefcit,fed femp in plenitudine eft,ifte dicere poteft,
ftetit mihi fapientia. Bedafuper exodum.Portat verbo virtu
tis fuæ Chriftus oia, & eft agnus dei qui tollit peccata mūdi : &fa
cerdos in æternum,ois fanctitatis ornatu præclarus : non quem
natus in carne pexercitiu laboris accepit,fed qui in vtero virgi
nis incarnatus,pueniente gratiafpiritus totu fimul habuit.
Nico.de Lyra
minui cum neceffario fit infinita , alia humana : Et hæc ponit
duplex in Chrifto.Vna habitual,& ifta in Chrifto no fuit augme
tara: quia ab inftanti conceptionis habuittantă plenitudinéfapi
entiæ,quatapot cóferri naturæ humanę. Alia experimētalis que
accipit p operatione fenfuu.Et fecundu hoc dicut aliq,q in Chri
fto fuit fapientia velfciétia acquifita:quia intellectus ages in Chri
fto fuit eiufdé naturæ cum alijs hominibus : & ideo cũ no fit po
nendus ociofus:in co habuit opatione abftrahendifpecies intelli
gibiles à phantafmatib":& ifte fpecies recipiebatur i intellectu pof
fibili ipfius:& ficprofecit in tali fapientia feu fcientia accepta à fen
fibilibus.Alij verò dicunt, non profecit in tali fcientia, quatum
ad habitu:quia duo habitus eiuſde rationis nõ poſſunt effe fimul
in eodem intellectu talis auté fcientia acquifita non videtur effe al
terius rationis,quă infuſa circa idé obiectu: ficut oculus miracu
lofe datus,eft eiufdem rationis oino cu oculo dato , vel generato
per natură:Nec tñ ppter hoc itellectus ages in Chrifto fuit ocio
H manet meaconclufio,per cõfequens vna fcientia . Necverum eft D
B fus,quia non folum in abftractione fpecieru intelligibiliū necef
faria eft operatio intellectus agētis,fed etiã in cõfiderationefcom
habitufciëtiæ ia prius acquifitę,in qua cõfideratiõe nõ abftrabit
de nouo fpecies.Si auté cofideretur fapiëtia Chrifti quãtum oftē
fionem in effectu,ficfuit ibi pfectus quodãmodo, inquãtum fa
pientiafua no tantü humană fed etiã diuina magis oftendebatfe
cundumfuu beneplacitu,& put nřę faluti expediebat , ficut dictu
eft.§.de pfectu iplius in gratia & virtute.
In ca.j.vbi dicitur in poftilla:Quiaduo habit? eiufdem rõnis
nonpoffent effe fimul &c.
ADDITIO. Habitus fcictię infuſe no eſt idẽ ſpecie habi
tuifciétia acquifitæ, licet fint de eodem&
circa idem obiectum:Cuius ratio e:Na habitus no folum diftin
guutur fecundum naturā aut obiecta,fed etiã fcdm pricipia acti
ua talium habituu feu difpofitionum , put habetur in priafcdæ
q.liin.arti..in cor.qſtionis.Et inde eft,q habitus fcientiarum di
uerfificant nofolufecudu diuerfitaté obiector fed etiã fcdm diz
uerfamedia.quibus demonftrant conclufiones ipfarum ſcientia
rum.Sicut habitusfcientię aftrologię de rotunditate terrę, qui de
monftratur per media mathematica, eft ali'ab habitu ſcientię na
turalis de cadem rotunditate terrę, qui demoftratur per medium
naturale.Vnde licet conclufio demonftata per vtramą prędicta
rumfcientiarum circa hoc fit eadem , habitus tamen fcientięta
lis conclufionis diuerfificantur fpecie fecundum diuerfitatem ha
rum fcientiarum ,prouthabetur parte.ij.q. allegata . Cum igitur
principium actiuum habitus fcientię acquifitę fit lumen natura
le intellectus agentis principium verò actiuum habitusfcientiæ
infufęfit lumen fupernaturale,fequitur q tales duo habitus funt
10
diuerfarum rationum,& fic poffunt effe fimul in eodem intelleż
&u.Nec eft fimile de oculo miraculofè facto &c.prout dicit
poftillator.Nam res naturales diftinguut fpeciefecundum prin
cipiaintrinfeca tantum,precipuè fecundum formam,non autem
fecundum principia extrinfeca,ficut eft principium efficies.Ignis
emgeneratus ex alio igne ide eft fpecie igni generato ex reflexio
nefolariu radioru, eo qforma fpecifica vtriufq ; ignis eft eade ſpe
cię licet caufa efficiens fit diuerfa. In habitibus aut diuerfitas fpe
cifica accipitur,etiã fecudum principium extrinfecum, vtēprínci
più efficies,ficut etiã diuerfificat fcdm obiectu,qd ' é extrifecũ:vñ
redendum eft,op Chrift pfecit infcientia acquifita,fcilicet expe
rimental
Cap II. Addi 133
rimentali, non folum qtu ad actum , fed etiã tum ad habitum. C
Et hæc eft opinio, quã fan&us Thomas veriore effe afferit in hac
materia tertia parte.q.xij.arti.ij.in cor. q.Quæ quidem opinio
magis confonat literæ.Teftat enim euangelifta,qp Chriftus profe
cit in fapientia.Cum igitur quælibet fapientia propriè dicta,eft ha
bitus,fequitur q profecit in habitu fapientiali , Similiter prædi■
ta opinio eft magis confona rationi . Nam non folum eft incons
&
ueniens dicere, intellectus agens in Chrifto effet ociofus,fed eti
am fi Chrifto deeffet.aliqua naturalis actio intelligibilis, huma
nęnaturę pertinens,ficut eft actio abftractionis intellectualis, qď
maximè pertinet ad humanum intellectum.
In cap.n.vbi Iefus dicitur profeciffefapientia po
REPII.fil , excludit vnam opinionem dicentem.quòd nõ
profecit fecundum habitum infufum,fed experimentalem & ac
quifitum.Et arguit poftillator, qa habitus vterq , eft eiufdem ra
tionis circa idem obiectum:duo aute accidentia eiufdé fpeciei in
vno fubiecto eſſeno poffunt: qualiter igitur illi habitus effent in
code intellectu.Hic Bur,fumit certamen pro facto Tho.dicens
qilli habitusnon funt eiufdem fpeciei , quia habitus non folum
diftinguunturper obiecta,fed etiam fecundu principia actiua tali
um habituữ. Sed hçc Bur.inuolutio eft contra commune philo
foforumfchola:Secantur em fcientię, quemadmodu fecantur &
res,vt dicitur.in.de anima. Nihil enim pertinés ad caufam effecti
uãponit diftinctione in fcietis: qa al's fcientia à diuerfis præcepto
ribus tradita caperet diftinctione:quod falfum eft : Nec valet qo
de fancto Thoma adducit , q habitus diuerfificantur diuerfitate
mediorum:nam hoc improbat Arifto.j.pofte.Nam demonftra
tio non variatur per media,fed in poft vllatiusfubfumendo , vt
dicitur ibidem in cap.Augentur aute demõftrationes. Nec valet
qd' adducit de medijs mathematico & naturali: nā fi eadé conclu
fio probatur per diuerfa media,ex hoc non variaturfciétia , quia
manet eadéconclufio,quis diuerfimodè pbata, Sicut fi eadé con
clufio.f.deus eft vnus,probaretur ratiõe & autoritate.f, facræfcri
pturæ,vnum effe principium creditum,aliud autē ratiocinatiuu,
eadem tamen effet fcientia illius conclufionis,quis non ide prin
ipium:ideo in talibus bene diuerfificatur intellectus,fed nõ ſcien
tia.Quiaintellectus efthabitus principiorum :fcientia verò cõclu
fionum exprimo pofteriorum:principijs enim exiftétib" plurib"
•
quodBurgen,adducit, principium actiuu fcientię acquifitę eft
lumen naturale intellectus agentis,& fcientię infufę lumen fuper 1
naturale: quia huiufmodi lumina,& fi fint principia manuducti
ua actuum,non tamen habituum vnde & fi habitus acquifiti fint
ab actibusfrequentatis,hocfolum eft materialiter non efficienter,
ideo Ariftote.circumloquedo genus caufe materialis dicit habi
tum ex actibus, non ab actibus, quia actiuum refpectu a&" & habi
tus eftpotentia cum obiecto tan due caufę partiales cocurrétes
ad actum eliciédum:excuius actus multiplicatione habitus fit:nō
tan à principio actiuo fed materiali, quia actus non mouet po
tentiam,fedproducitur à potentia & obiecto concurrentibusfe
cundum Burgen.igitur fieret circulatio in caufis eiufdem generis
prohibita philofophis. Lumina igitur dicta concurrunt inpro
ductione actuum.non vt principia actiua,fed vt obiecti oftenfi
&
ua Sicutlumen concurrit ad vifiõem coloris:vifionem tamẽ nổ
efficit fed folum vifibilein potétia,vt vifio fiat oftendit,& fic per 2
tinet ad actu,fi quã caufalitatrm habet.Ex quo igitur actus nõ ha
bet caufalitatem actiuam,fed materialem refpectu habitus , vt di
&
tum eft,nec lumina illa efficiunt habitum , Nec valet quod Bur
ad probandum inducit, quòd videlicet principium effectiuum ,ex
trinfecum aliquid faciat ad fpecificandum habitum, quia vt dicit
obiectum diftinguit & fpecificat habitum,& tamen eft principiū
habitus extrinfecum .Adhoc dico ,quòd obiectum fe folo non eft
R
principium actiuum refpectu habitus,fed eft materiale:quia mate
ria,circa quam habitus verfatur , &fic diftinguit & fpecificat,fed
actiuum &motiuum eft,non refpectu habitus fed potentiæ : cum
concurfu porentiæ eft actiuum,refpectu act? eliciendi. Ex iflis igi
tur dictis falfis non bene infert Burgen, quòd habitus infufus & ac
quifitus,circa idem obiectumfint diuerfipropter agens natura
le &fupernaturale . Nam fupernaturaliter illuminatus naturali
ter videt , ita &fupernaturaliter inftructus naturaliter intelligit.
Hæc autem opinio Burgenf,& fancti Thomæ eft contrabeatum
Auguftinum tertio de trinitate capitulo nono &beatum Am
brofium deincarnatione verbi : quorumfententia eft , quòd difs
ferentia originis non diuertificat fpeciem. Et ponunt exemplum
de homine creato , & generato quifunt eiufdem fpecici . Volens
videre huius opinionis pulchram deductionem videat Scotum
circa tertia diftinctione decimaquarta.ybi ſoluuntur omnia argu
menta opinionis contrariæ
 Glof.ordi. Lucæ. Cap . III . DeLyra

Nno aut.Herodes,Philippus ,& Lifani- Cap.III. vñ Iofeph.xxx.annoru erat.quãdo ftetit corã Pharaõe,Gen.xlj.& G
E as,qui cu Pilato Romão prefide regūt Iudçã,filij fues Ezechiel quando incepit pphetare.Ezech.j. b Procurate po
rit maioris Herodis fub & nat eftdñs. Int qs & ipm tio Pilato IudæaPilat' ifte no fuit lude",fed gétilde territorio Pilatus võ
Archela".x.annis regnauit:& pptfupbia remoto res Lugdunenfi oriūdus fcdm lofephu:& à romano impatore fuit oriundus
gni in quatuor tetrarchias diuifum eft,vt fic minueretur fupbia miffus ad regendă Iudæa tunc Romãis fubiectă , c¶Tetrarcha
Judçoru.Annas &Caiphas erat princi aut Ga. He.&c. Romãivolētes frages
pes facerdotũ quãdo Iohanes coepit pdi Cap. III . re ludæorum fupbia,& auferre ab eis res
2
care:fed Annas illu annu & lohanes icho bellandi occafione, abftulerunt ab eis no
Nno autem quin,
at pdicare:Caiphas illu & dñs crucifix? eft mêregiữ diuidentes regnu in přes pres,
todecimo imperij
admiftrabat:quia tuc pōtificat ,no &tu quetetrarchie dicebant.d¶ Et Lifania
te velgeneris merito, fed Romanaptāte Tyberij , Cefaris abilinæ tetrarcha.Glo . Be.dicit op ifti
pftabatur.Mitos legimus põtifices tūc fu procurante Ponb tres hic noiati.f.herodes .Philippus, & Li
iffe,qsfubtiçet euägelifta,pones tantu il fanias fuerunt filij Herodis , fub quo nat
tio Pilato Iudæ
los q ad dni prinent paffioné.Quia verò с eft Chriftus , &ipfo mortuo Archelaus
Iohines illu veniebat pdicare,q ex Iudça am , tetrarcha aus eius filius,& frater predictorum fucceffit
qfda,& multos ex gétibus redempturus tem Galilææ Herode , Philippoau , ei in regno.x. annis: q accufato apud Cæ
erat preg gentiu & principes ludæoru STerre farem,& miffo in exilium apud Viennā,
pdicatiõis ei tpa defignant. Et quia gen tem fratre eius tetrarcha Ituręę & imperator regnu trib" fratrib" prædictis
tilitas p fide colligenda,Iudæa p perfidia Regio eft. Terre. diuifit p tetrarchias.Sed , qifte Lifanias
difpgeda erat,vnus gentium,multi ludę Traconitidis regiõis:&Liſania Abi fuerit filius Herodis ex hiftoris autenti
orupricipes defcribit : quia ad finem rea с cis non habet:quia nec lofeph' nec Scho
at.S cerd otum An.n a &+ principibus m
Principegni venerat,q tot regibusfubiaceb b linę tetrarcha fub Caipha ,factufa laftica hiftoria ponunt eu interfilios He

rodis:fed magis dicunt ipm fuiffe filium

a Fiftud,Vade & prędića baptiſmum.
ille nunciat , q fimul rex & facerdos erar, Ptolomæi Mannei, qui fub libano habi
bCFactu eft uerbu &c.Be.Congre
eft uerbum domini fuper Iohanne tabat & Alexandræfiliæ Ariftoboli qui †Mat.3-a
* Maria
gaturus ecclefia dei fili' primu opatur in Zachariæ filium in deferto.t Etues de Malchabeis defcenderat, eSubpri Ioh.
с 3.c
feruulo ,vt ecclefia non ab hoie coeperit, nitin omnem regionem † Iordanis cipib'facer &c.fcdm q dicit Iofeph
& Scholaftica hiftoria . Sacerdotiu tunc +Circa lor
fed à verbo :vt appeat maior auctoritas a Idem præco prænunciat, quod
poft per feipfam veritas. danem,
Johanis nouum baptifmi ritu inftituētis C no ,pcedebat fcdm genealogia , & digni
factum eft verbi do.fup Ioha.i.ad Ioha prædicans baptifmum poenitentia " tatem generis:prout inlege fuerat ftatu
në.Qt quidé eft defup, ſola dei gra,pri⁹ in remifsionem peccatorum : ficut tum :fed paffim à Romanis vendebať: ita
opat verbu intus,& declarat Iohani que a SBcce Iohannis prædicatio firmatur prophetæ qnonfolum fingulannis mutabatſum
teftimonio.
velit ab ipo pferri, poftea pfert Iohanes mus facerdos,fed etiam aliquando in co
Sequitur verbu interius operas, fon" vo fcriptum eft in librofermonu Ifaię dem anno;& ideo a,xv.āno Tyberij quo
Flohanes eft verbi vox.
cis exterius fonans.In deferto.i.in eccle d ; ad. xvin.an.
i cipitpdicatio lohanis vfq
prophe ta .* Voxclamantis in de, Tyberniqpall" eft lef" , ples fuerit fumi † Efa.40.a
a prius deferta,modo plures habet fi
fia q Prauitates abiicite, tidem & bona opes
a Tiftud.
*Dicentis lios.Factu eftergo verbũ in deferto , vt q raaccipite. b Vt non pro terrenis feruiatis. facerdotes, quam ifti duo,fed quia Anna Matth . 3,2
، Mar.1,a
tüc erat deferta fructu nobis terra genera * erat fummus facerdotes , quando Ios
ferto parate uiam domini , rectas hannes incepit pdicare,& Caiphas, quan Iohu.c
ret factu eft verbü, vt Iohannes poeniten a Omnis qui fe humiliat axaltabitur.
f
busus ft ideo Lucasf¶F
tia pdicaret,non remiffione darer: Vnde facite femitas eius . Omnis uål , duopaff
do fuitum
tant ment:ione
Chri facit, de iftis
a- H
Johanes éfigura legis apam nüciat, nõ
codonat. Iohines pnucius Chrifti,ita lex &tum eftuerbum domini fuper Io
prænunciat gram ecche Matthæ & Marcus comendant Iohan hanne.preuelatione diuinam per quam habuit mandatum de
F në ex veftitu,& cibo,& cinctu:fufficit Lucæ Iohannē comendare
predicatione exequè da, gCEtueni.Hic confequenter ponitur
Matth.3.a fola comemoratiõe pphetiæ.Nullo em indicio fui eget,q verbo predicationis actus.Et primò quantum ad exhortationem boni. Diuifio
1 Mara dei abundat. Vnuitaq dixit,& oia declarauit. c CPrædicans fecudo quantum ad argutionê mali ,ibi :Dicebat ergo.Circa pri
baptifmu pniæ &c.Be. ohannes baptifmūpniæ pdicauit:& q mu dicitur:Et ueniti omne regione Iordanis.quia exiuit de
bufdam eria dedit fed remillionė po dare no potuit.No ergo deferto,vbi pauci hitabāt: & venit ad loca magis habitata: vt plu
ait:Das baptifmi pniæ in remiffione ptor ,fed pdicas: Quía em res poffent venire ad eius prędicatione,&baptizari ab eo in for
dare nopotuit baptifmu q pa foluerent,pdicabat, vt ficut &bo dane. h Prædicans baptifmu pœnitentiæ.hoc expofitum
pdicatiɔ̃is verbu přispræcurrit,ita baptifmu pnię quo peta fol, eft.Mar.j.vfq ibi: iCOmnis uallis implebitur.Hęc au&o
uuntur pcurreret fuo baptifmate,q patafolui no pñt . d¶Vox ritas que habetur Efa.xl.exponitur à Iudçis de reditu captiuita
clamatis Vox quia pnucius verbi.In deferto . quia defertæ & tis Babylonice:de qua pdixit Ifaias, vías tunc complanarip hoc
deftitutæ ludeæfolatiu redemptiois annuciat . Nullu verbi fine valles eleuarentur ad equalitatem planiciei, & colles deprime.
voce auditur,necvox fine verbi intelligentia valet, e C Parate rentur , vt fic ludei de Babylonia reuertentes in Iudçam poffent
ui ã dni &c.Qui fidem & bona opa pdicat, quid aliud quàm ve defacili tranfire per viam.Sed quia nec in fcriptura facra nec in
ni enti dño ad corda audientiu viamparat,vt hæc vis gratiæ illus aliqua Hiftoria autentica inuenitur effe impletum ; ideo il la fcri
ft ret,vt rectas deofemitas faciat dum mudas cogitationes in aio pturafacra reducenda eft ad alium intellectu in aduentu Chrifti
pdicationis format. fCOis ual. In aduentu dõi adimpletum:p quem
perfermonem
humilgstilitas impleta eft & crefcit plenitudinë gatię accipiédo. Moraliter. a Anno aut quitodecimo ipern . Quod aut Moraliter
Et Iudæa fuperba p errorem pfidiæ hoc vnde fupbiebat pdidit. pdicatio lohannnis tam foleniter defcribitur.f.ptpa impatoris &
KEt erit pra. pontificum & principu,eft ad defignandu illi excellétiä,qué nữ
Nico, de Lyra.
Cap.III. ciare veniebat,vt pote qui fumus impator &pötifex & guberna
Nno aut quintodecimo.Poftquam defcriptus eft tor omniu exiſtebat. fCFactu eft uerbu domi. fup lohan p
faluatoris ort" pfua icarnatione,hic cõfeqnt defcribit ' fup cũ debet elle ver
quèfignificatur pdicator euangelij : ppt qd
cipgreff' p fua pdicatione . Et circahoc priò defcri bu dni,vt eius inftinctu viuedo & docedo fequatur,& no ecōuer
A
ifpdicatio pcurforis.fcd'ò ipi' faluatoris fe.ca.Circa fo ficutfaciunt pdicates ppter quæftu qui pro libito fuo formāt
primu pmittit pdicatiõis lohanis tps,fcdò fubdit pdicatiõis act verbu put eftimant cofequi tpale lucru. gCIn deferto.Talibus
ibi:Et venit in oêm regione.ftio,pdicatiõisfruct",ibi: Et interro em fiunt reuelationes diuinę.Pš.lxij.a.In terra deferta & inuia &
gabit eu. Circa primücöfiderãdü,q tps pdicatiois Iohānis deſcri inaquofa.h CEt uenit in oem regio. Ior. &c.i.adlocapopu
bit pnoia & tpsigatoris tuc regnatis & pfidis Iudex & tetrarcha Jofain quibus poterat magis proficere : &in hoc dedit excmplu
ru & facerdotu,ad oñdēdu certitudine hiftoriæ & auctoritate p predicatoribus euägelij, qui no debet qrere loca recreationis,fed
dicatiois Iohinis baptifta,ficutin fcriptis autenticis folet fieri,cũ fructificationis verbi diuini. iVox clamantis in deferto .
dr :Anno aut quintodecio iperij tyberij Ce. Ifte tyberi' fuc Ambro,ideft in gentium populo qui defertum di, eo q pâõr
ceffit Octauiano Augufto :fub qnateſt Chriſt", f.xlij.āno impe " fpinis impletur. kCParate uiã do. &cp pdicationc enim ho
rij ei?:& fikr lohanes baptifta p dimidiu annữ añ; Auguft" aut ipe minum corda pparentur , vt in ipa deus pgratiam ingrediatur
rauit.Ivn.annis:ex q patet qp anno.xv.Tyberi Iohannes fuit.xxx. ICOmnis uallis implebitur &cæ . Hoc fit quando pecca
annoru:& hoc eft tps debitum pdicatioi:quia tuc viget ætas viril tor lapfus in profundum påõrum,adſpemfuæfalutis erigitur,
vnde Iofeph * Et mons
 CH

Glof.ordi.
Luca Cap.III . Delyra 134
1
a CEterût praua.Bed.Praua.i.malorum corda,per iniufticis Ecce dimidiu bonorữ meoru do pau. &c, vt habeťinfra.xix.b.& C
A am diftorta, ad regulā iufticię dirigent. b CEtaf.i.immites , & in Maccheo q dimifso Telonço fecutus eft Chrifti, vt legiť Mar.
iracuda mētes perinfufione gřæ ad māſuetudine redibūt , vt ibi ix.Patet fecundu in mudi principib❞ quorum collafunt ſubiecta
prędicator planã via inueniat, vbi prius pafperitate greffupone Chrifto, b CEt erunt pra.i.corda diftorta p iniuftitiā p equi
renon poterat. cCEtuide.Bed.In hacvita ois homo Chriftu tatem iuftitiærectificabunt. c CEt afpera in uias pla.i.corda
videre non potuit,fed in die iudicij in fes cotra Chrifti indurata mollificabunt, fi
de maieftatis , & electi & reprobi pariter JEt qui fe exaltat humiliabitur. cut patet de Paulo qui Chriftu pfequés
videbunt,vt iufti remunerent, & mali in lis implebitur, & omnis mons & col à Chrifto illuftrat , ftatim ad maluerudit obliqua
æternum gemant.Vnde &fubditur: nem obediétiæ fuit cõuerfus,dicens:Dñe in directã,
alishumiliabitur . Et erunt
directa, & afperain uias planasprauain qd me vis facere?A&.ix.a. d¶Etui.o. "fub.viam
d Dicebat ergoad tur. &c. Ges b ,&

nimina ui. quis often. Ventura enim • a Homo Iudçus & gentilis , vir& mulier iuuenia
ira eft aiaduerfio vltiõis extremæ, quam & fenex. Chriftum. ro.i.ois hō, qa aliqui de oib' hoib' vide
tuncfugere påtor non valet , qui nuc ad uidebit omnis caro falutare dei. Di rut euinter hoies couerfante, Diuidebať
lamēta pœnitetię no recurrit. eCQuis a Bed Pharifçorum & Sad uccorum qui pœnitentia emtuc cõitas hoim in duas partes.f.in Iu
I oftedit.Ambro . Quis oftédit in prude & correctioue maxime indigebant. dæos & gétiles:& multi de iftis,& de illis
cebat ergo ad türbas quæ exibant viderat euin mudo conuerfante. Poteft
tia miferatione dei infuſa, vt pœnitentiã
a Venenati venenatorum filij,
3 delictoru agêtes,terroreiudicij prouída etiã hoc verbi intelligi de vifu fpüali, q
qui bonis inuidetis & perfequimini .
3 t
3 deuorione metuatise Adgñatione ergo utbaptizarentur ab eo : †Gênimina vident eu conuerfi ad fidem catholica , ex + Mat.3.b
no ad fuccefsioné eft cõparatio a Bed.Quare non prius deponitis venenum,vt.fic ad oibus gētib? totius mudi. Videbūt etiã
viperaru.Velideo ferpetib' comparat, baptifmum veniatis: Nemo, cum non pœnitetis :Sed eũgeneraliter oës in forma hūana in die
ego demonftro. & hoc eft:Fa.ergo fru-di, SA vindicta.
vt oftendat eos habere naturale pruden iudici. e Dicebat ergo.Hic confe
* uiperarum ,quis oftendit uobis fu
Mat,10,b tiã prouidendi futura.vn;Eftote pruden quenter deſcribit actus prædicatiois cũ
u ad reprehenfionémali:&patet fententia
tes ficut ferpentes:Ideo monent operis gereàuentura ira Facite ergo fr ,
M Pro equalitate culpe, Peccatores enim eftis.
potius generis claritaté querere,qa nõ f ex dictis.Mat.in . exceptis quæfequutur,
*in vobif genus, fedfola fides valet, qua ad gentes g &tus dignos pœnitétig:& ne cœperi * Dicebat ergo ad tur. Hic accipitur to
metipfis tranfferenda pphetat. f Dignos. tum p parte,quia illud quod fequit non
tis dicere,* patremhabemus Abra
Beda ,No debet effe par fruct' boni ope dixit nifi pharifæis & faducæis,q cũ alijs
ham . Dico enimuobis , quia poteft
ris ei? qui nihil vel minus peccauit,& ei⁹ veniebat ad Iohānē,nõ ex deuotiõe,fed
a Be.gentilibus quorum corda infenfibilia .
quigrauius cecidit. g CEtne coe.Be. magis ex malignitate,vnde fubditur,
deus de lapidibus iftis fufcitarefili,
↑Matt.3.c Ideofe petores cognofcere nolebant, qa fCGenimina ui. Genimina eft neutri
a Si autem vos Chrifti, ergo Abrahę ſemen eftis,quia
1 * ipfi de ftirpeAbrahæ defcenderant. Vñdicit: femini eias Chriko per fidem vniti. b Seueritas generis,& dicit à gigno is: & ideo filij na
" iudicaria,ad funditus extirpados infructuofos preparata eft. ti ab aliq dicunt ei? genimina, vñ Mart.
+Mat.3.c. Necœperitis dice quia noqui filij car i
+ os*Abrâx. † Iam enim fecuris ad ra ' in.dicit:Progenies viperaru, k CEt in
+Mat.3.c nis,hi funt in femine,fed q fidei . Vñ fub
0 ditur:Potês eft de? de lapi.iftis fufci . &c. dicem arboris pofita eft . † Omnis terro,Hiccofequéter ponit predicatiõis
&7.0
Matth.z.bb Dico enim uo.Ambro.Qui amif a Vtgentiles &hypocrite qui nullum,& heretici Iohanis fructus. Erat em prædicatio Ios
qui malum.
fo fenfu rõnis,lapidib putat ineffe alicu ordinata ad hoc, o ad fu
texpedit ius rōnē diuinitatis, ipi in natura lapidu, ergo arbor non faciens fructumbo fceptione Chrifti præpararei , &vt Chri
novfu corpis,fed metis habitu vertunt, num , † excidetur , & in ignem t ftus manifeftaret. Primò ergo ponit fruz texciditur
• D
" †mittitur Quos uatë lapidib'cõparauerat,qa ante a.Ex verbis Iohannis terrore percuffi notantur, Aus prædicationis eius crum ad primữ,
qui confilium querunt.
3 B deformes ad vfum,nudi ad ornatu,fteris fecundò, rum ad fecundum, ibi : Exiftis
les ad fructu,irrōnabiles ad pfectū‚lã ar◄ mittetur.Et interrogabant eum tur mante autepo. Circa primüfciēdum, q
a Ne excidamur, & ne in ignem mittamur
borib' cóparat,quia pceſſu rõnis iam in populus præparabatur ad Chrifti fufce
będicentes : Quid ergo faciemus ?
telligit inillis aliquë clementiore pfectü, I ptionem,per verã pœnitentiã, que appa
qronabili quodă muere naturæ,ia funt Refpondens autem dicebat illis . ret quãdo homo paratus eft corrigerevi
decori ad vfum ,venufti ad aſpectũ,opti Sld eftfuperfluas. tam fua,& hoc oftendit hic effe factu ad
R

k m
mi ad fructũ, furgūt cacuminibus, fundu Qui habet duas tunicas † det non n
turbrachijs replenť fructibus, veftiuntur
frōdibus. i Iam eni.Be.Ideo agite pœnitentiã & ne.d.pa.ha.
Is Iam enim fecuris ad radicem ar,&c. Faciet ergo fructum qui po
Left gratiæ,qui debet pœnitentiæ. Bed.Arbor, humanum ges
nus:fecuris,redemptor:qui velut ex manubrio tenetur ex huma
nitate,fed ferro incidit.i.ex diuinitate :Qui & fi expectet per patië
• tiam,videt tamen quid facturus fit piniuftitiam. Nec ad ramos:
0 fed ad radicem pofitam dicit fecurim . Cum enim filij malorum
1 tolluntur,quid aliud â rami infructuoſe arboris abfcinduntur?
11 Cum tota progenies cum parēte tollitur,arbor radicitus abfcin.
1 ditur,ne quid remaneat vnde iterum aliquid germinis oriatur.
k CQui habet duas.Bed.Tunica plus vfui neceflaria quàm
pallium ad dignum pœnitentiæ fructum pertinet, vt non exterio
ra minus necellaria:ſed etiam iða valde neceſſaria cum proximis
diuidamus , vt efcam qua viuimus , & tunicã qua veftimur. Ecce
rumvalent opera mifericordiæ quæ ad dignum fructu pœni
tentiæ præ cæteris precipiūtur.vñ:Dare eleemofynā: &ecce om
omnia m,f. v. De duabus tunicis diuidendis datur præceptum,
Infra.41.f
quia fi vna diuidatur, nemo veftitur. In dimidia tunica,& nu
dus remanet,qui accipit & qui dedit. Mifericordiæ enim ipfius
Kpro poffibilitate
I
Nico.de Lyra.
=
adimpletum ,per quem humiles qui per valles intelliguntur ,re
pleti funt bonis fpiritualibus,&fuperbi qui per colles intelligūs
tur humiliati funt ficut fupra expofitum eft. ca.j.in cantico bea
tæ virginis.Aliter etiam exponitur hoc,quia ficutvia corpora
lis redditur difficilis ad ambulandum propter profunditate val
lium,& eleuationem collium ,ita viafpualis,qua deus gradit fup
corda fidelium,impedit per deprefsione terrenæ cupiditatis & p
eleuatione mudang vanitatis ,&vtrūc impedimentu fuitamoru
gaduentu Chrifti in multis,Primữ patuit inZachęo q dixit dño:
Ecce dimidium
黑
prædicatione Iohānis:primò in vulgari †cõicer, im
bus hoibus,cum dicit.Et inter. eu tur, pertíatur
di.Quid ergo faciemus.q.d.vitam noftram corrigere parati
fumus. 1 CRefpondens aute &c. Qui habet duas tu
nicas.i.veftimentum fuperfluum . n CDet no habenti.Illa
enim terra in qua erat Iohannes calida eft , & de communi curfu
fufficit vna tunica, vel vnumveftimentum:Etita intelligendum
eft de alijs rebus quibufcumq quæfuperfluunt.confiderata con
uenienti necefsitate ftatus & perfonæ , Secundo , hoc oftenditur
in pedagiorum & tributorum collectoribus , cum dicitur :
Venerunt
*aCCEt omnis mons & collis.quando fuperbus obedien Moraliter,
tiæ dei fubijcitur. b CEterunt praua. in di.& c.quando diz
ftortio iufticiæ ad rectitudinem reparatur. i Et afpera in
uías pla.quando per exercitium bonu efficitur leue quod prius
crac duru,& fic difponit auditor verbi diuini ad vidēdū falutare
dei, e Dicebat ergo ad tur.Hoc quãtū ad fenfum literalē
dicebat ppter Pharifæos & Saducaos in malữ obftinatos , vt pa
tet Mar.in.de quib'fubditur: f CGenimina uiperarum.q.
7 d.nullus:qga fupius erit,iudex iratus:Inferius,horrendu chaos in
ferni. A dextris,pctã accufantia: A finiftris , dæmonia ad interitų
trahentia:Foris,mundus ardens: Intus , confcientia vrens:pctor
fic reprehéfus quo fugerepoterit.latere erit impofsib ile:appare
reautem intolerabile:ideo fubditur: g Facite ergofructu
dignum pœni.Hæc eftem via euadedi mala predicta. h CEt
ne coe.dicere patrē habemus Abraha. nã fine fructu pœnite
tię nullus fanctorum per fua merita poterit peccatores faluare.
i Clam enim fecuris ad radicem ar.po.eft. Ifta ſecuris dici
poteft calornaturalis,qui continuè cófumit humidum radicale:
quo cõfumpto arbor mala, p quam fignificatur pctor excidiťp
morte.& rum ad animã mittit in gehennam, m Quiha
bet duas tuni.Per quas poffunt virtutes quæ funt animæ ve
tes intelligi:nā habes eas debet eas applicare ad bonu proximi,
*Et qui habet
 Glof.ordi. Luca Cap . III . DeLyra

ppoffibilitate huanæ conditionis feruat mēſura,vt nõ fibi vnuf cęca traditione fozdatam,domini in carne apparentis & p carne G
Eqfque totu eripiat,fed quod habet cu pauperepartiat. a CPub. operantis qfi adueniétis in Galilæam celeftem pandere doctrina.
Bed.Qui vectigalia publica exigunt , fiue qui conductores func Nicolaus de Lyra. Et lefu baptizato
vectigalium fifci,vel rerü publicaru.Necno& hi qui hui" fechi lu
crap negotia fectar,quos pariter vnuquèq in fuo gradu ab age. b¶Venerunt au pu.Tales enim dicunt publicani, quia in
da iniuria coercet, vt dum primò ab alie tromittut fe de negocis prinentibus ad
2
norū ſe temperarêt appeticu , tande ad p habenti, & qui habet efcas, fimiliter public
am.Hoc .cAt ille dixit
aut dixit,quia ad eos Ni.
collectores
pria cũ proximis cõicanda pertingerent. a b taliū
b CMagifterquid facie &c. Beda. faciat. Venerunt autem & publicas folet effe proni ad plus colligendũ & fit
eis mandatũ,vt qd eft amplius,eis rema
Magna vis in fermone Iohannis.qui etia ni, ut baptizarentur,& dixerunt ad
publicanos &milites
tis 2 quibus ad confilium falus illum: Magifter quid faciemus ? At at TerriInterrogabat
,oftenditur in militibus:
au.eum & ci
præcepit , ne vltra
præfcripti cxigant, c Neminēcɔ. ille dixit ad eos: Nihil amplius qua mili.parati cocilio eius vai. eCEt ait † exigatis
Bed.lufto moderamine eos pmouet,ne illis:Nemi.cocu.f. opprimendo pau
quod conftitutum eftuobistfacia

†23.q.1.c. ab eis calumniando predă requirat, qui tis . †Interrogabant autem eum &
paratus. & bus militando pdeſſe debuerat. Docens
c.qd culpa idcirco ftipedia conftituta militiæ, nedũ milites,dicentes: Quid faciemus &
tur.&.c.mi fumptus quæritur,prędo graffet:Nullunos.Et aitillis:Neminem concutia
litare, officiu,nullum genus,nulla ætas, ab agē
damifericordia excludit : oes in cõe mo
d
nentur, vt côferāt nõ habēti . Mia em ple
nitudo eft virtutu. d CExiſtimã.aũt.
Bed.Nonfolu cogitabat, fed ficut alius
euangelifta declarat,mifsis ad eu facerdo
Iohan.t.b. tibus & leuitis an effet Chrift regrebat.
Vnde &lohanesfubditur refpōdiffe. Pa
tet ludeis fuiffe notu fecundü fcripturas
dominicæincarnationis tempus adeffe,
fed mira cæcitas,quod in Iohane fponte
†Mat.3.c. credebant, hocin Saluatore tantis fignis
Mar.1.a &virtutibus approbato, & ipfo etiã lo
Ioha.l.d hanne atteftate nocredit,quem per mu
liere credebant venturu,p virginė venif
F fe non credut. Ambro.Videbat loha
nes cordis occulta,fed dei reuelantis gra
tia,qui pphetis palam facit occulta cors
dis. e Egogdem.Be.Ambro.Cito
pbauit fe no elle Chriftũ qui vifibili tm
operatur officio.Aqua no fpiritu baptis
zat, quod folius eftChrifti, nec verbo fed
opereChriftü fe nõ effe declarat.Vt ficut
natiuitateChrifti ,ita baptiſmữ quoc ei”
+Matt.3.c fuo precurreret,imitatione facraméti nõ
Non timore & amore,
f
tis,nec calumniam faciatis: & con g
tenti eftoteftipendiis neftris. +Exiſti
i milicũ,qué habent fuftinere in defenfiõe
mante autem populo, & cogitanti,
bus omnibus in cordibus fuis de lo
Id eft an.
hanne , ne fortè ipfe effet Chriftus :
refpondit Iohannes dices omnibus;
a Tingo corpora aqu¹, & inſtituo vſum baptizandi,
donec veniat qui abluat animas perfpiritum.
tEgo quidem aqua baptizo uos: 'ue
a JEtfi humilis, & ego maguus reputor : tamen ille
fortior,quia deus.
niet autem fortior me poft me , cus
Ligaturam myfterij.
ius non fum dignus foluere corrigi
am calceamentorum eius : ipfe uos
a Bed.i.purgatione fanctificationis , & probatione
tribulationis, vel ſpiritu qui_fancuficar , & accendit
amore dei.vel hic fpiritu in futuro igni purgatorio
permundabit.
baptizabit in ſpirituſancto & igni .
a ¶Diſcretio jufli examinis b SQuia omne iudicium
dedit pater filio.
+Cuius uentilabrum in manu eius,
a SA paleis. b Præfentem ecclefiam.
peres
lumnia,& eosdefpiciendo , f falfum
imponatis Necp cacri
me diuitibus,& potentibus, vt occafio
nem extorquedi bona eoru habeatis:qa
per aliam viam à talib” bona rapere nõ
poffunt,gCoten.efto.ſti.ue.quæ
dabantur eis ab impatorib' pro labore † Expecta
te, Sperate,
patriæ.Redditus aut qshōt multi mili
res fuphoies fibi fubditos,hnt locu ftipē
diorum:& io debet eis effe contenti.Ad
tria autem dicta inducebat beatus Ioha
nes milites,quiafolent effe pni ad vitia
contraria. hExiſtimate au.po.Hic
defcribitur fructus prædicationis Ioha
nis crū ad Chriſti manifeftationem . Et
primò manifeftat lohannis teftimonio, H
fecudò,dei přis figno ibi :Factū eft autë.
tertiò,euägeliſtęſcripto ibi:Et ipfe Iefus
erat inci,Circa primũ,oftendit in Iohan
ne, doctrinæ veritas in Chrifti manifeſta
tione.fcd'ò,mentis ftabilitas in Herodis
reprehéfione,ibi:Herodes aut tetrarcha.
Sētétia primę partis patet ex dictis Mar.
in.exceptis quæfequunt:Exiftimante
aut po.quia aliqui eorũ viderāt, & alij
fama publica audierāt mirabilē eius cõs
ceptu,orcu,& vitæ fan& tę meritü, quefu
perius funtdeclarata:& ex his opinaban

gmūdas virtute. f Veniet aut.Ideo baptizo &tpurgabic aream fua,& congrega turipfum effe Chriftu. CEt cogitan
bit. aqua:qa ille venit q baptizabit fpiritu, a Immobiles a fpe æternorum, tibus omnibus in cordibus. No fos
lum cogitauerunt , fed etiam de Ierufa
& oporter, vt illi via preparet. g Cubit triticum in horreu fuu: paleas aut
ius non fum di.Be. Nō fum dign' my Be.Quia neq3 extinguetur,nec extinguet cruciatos lem(quæ erat Metropolis)miferunc lus
fed æternaliter puntet:dicitur autem ad differentiam dei nunciosfolennes ad Iohannë, vt que
fterium incarnatiõis inueftigare. Vel no illius de quo dicitur,Igne nos examinatti.
comburetigni inextiguibili . Multarerent ab eo ,fi ipfe effet Chriftus, vt has
men ſponſi
credit,fed amicus volo, ,necfponfus
mihi no vfurpo vel no betur loh.j. k Multa quidē & alia
dignus portare p totu mundu predican quide & alia exhortas cuâgelizabat exhortans.Ex quo patet,qd ' no oia fas
k
&a & dicta lohanis fcripta funt, fed pau
do calceamēta.i.myfterii incarnationis. populo.Herodes autem tetrarcha,
Hoc ei nō eft lohānis precurrētis officiu, 1 ca refpectiue ficut &de Chrifto dicitur
cùm corriperetur ab illo de Hero,
fed apoftoloru fequétiữ . Calceamētū nu Ioha.xxj.g.Multa quidem & alia, &cæt.
diade uxore fratris fui , & de om/ 1CHero.au.tetra.cũ cor.Hic defcribi
priale,euägelica prædicatio, qua calciati
funtapoftoli, h Purgabit.Be. Pur tur ftabilitas métis i lohane, g no cimui t
gat,dum vel in preſenti ob manifeſta petã peruerfus de ecchia eij, facinus Herodis tetrachæ arguere:& fententia hui? patet ex dictis
citur,vel poft morte damnatur. i Paleas , Paleę funt qui fidei Matthæi.xiiij .& Marc . vj . vbi factum iftud plenius continetur.
Factum eft
facramentis imbuūtur,fed folidi nõ funt.Zizania q & ope & ps
fefsione ab electis fecernutur,q hoc větilabro nõ remouetur, qa * aCEtqui habet efcas fimi.fa.Spirituales efce funt facre fcri
iam iudicatifunt:fed paleæ ventilātur, k CHerodes aût.An turæ,quas habens debet proximum fpiritualiter pafcere,b Ve Moraliter
Luc.3.d tc Lucas aliquid narrat de actibus Iefu,dicit lohanë ebHerode nerunt autem &pu.Per quos poflunt intelligi officiales & prę
pofiti,qui non debent à populo exigere , nifi quod conftitutum
captu,vt oftendat fe folümodo eafacta defcripturu, quç eo anno
eftfecundum ordinem iufticiæ. d Interrogabant autem eã 477
gefta funt,quo Iohanes vel captus eft vel punic" . Herodes aut
tetrarcha.Be.Non his diebus captus eft lohanes,fed iuxta euan & milites dicentes. Per quos poffunt intelligi prædicatores,
geliū lohanis poft aliqua figna geſta à dño, & poft eius baptifmū quos armat Apoftolus Ephe.fexto.b.dicens:Accipite armaturam
dei, &c.Et in fine dicit :& gladium fpiritus quod eft verbum dei :
diffamatu,Sed à Luca ad exaggerãdam Herodis malicia præoc
cupatu eft,qui cum videret ad prædicatione Iohānis multos con Iftis dicitur: e CNeminem concutiatis.nimis afpere prædican
fluere,milites credere,publicanos pœnitere,& totu vulgus baptif do:&fic ad deſperationem inducendo.f¶Neque calomniam
mum fufcipere,ipfe econtrario non folu lohanem contenit ,fed faciatis. prædicationem fubtrahendo,reputantes eos indignos
& vinculat & occidit.Be. Notandu q lohanes euägelifta qui exhortatiois verbo. i CEt contenti eftoteftipendijs ueftris.
Ioha.I. e. dediuinitate Chrifti fcribere fufcepit, teftatur:ga lefus Ioane ba Quæ ftipendia funt redditus afsignati prædicatorib" , poffefsiões
habentibus,& clemofynæ datæ mendicantibus, h CExiftimã
ptifta q figura legis eft adhuc predicate & baptizante plures face
ret difcipulos,& baptizaret,myftice docens Iefum and in carne te autem populo, & cogitantibus &cæ.de Iohanne,ne for
nafceret æternu plecula deu,& fideliu plege doctoré fuiffe popu tè ipfe effet &cæ.refpondit Iohannes.Per eius refponfionem
lori.Alij cuägeliftę q hūanitate Chrifti defcribüt ab incarceratio qua fe humiliauit , & Chriftum exaltauit, informatur prędicator
neLohānis,fumut exordiu dñicę prędicatiõis, quoru officium eft, euangelij , vt de bonis operibus fuis ,non quærar laudem propri,
poft corrupta à Iudæis lege,& quafi tenebris carceris ignorantia am,fed diuinam.I THerodes autem tetrarcha,cum corrip.
cæca tra * Ifte qui lohannem
 Glof.ordi. Luca Cap III. DeLyra 135

a CEt Iefu baptizato.Be.Baptizať domin”,nõ mūdari indi. ratHeli,& funt vterini fratres,Iacob & Heli.Et Heli accepta vxo C
A gens,fed tactu mūdę carnis aquas mūdans , vt vim abluendi has remoritur fine femine, cuius vxorem accipit lacob, & generat lo
beat Et in qui ad lauacru Chrifti venerit,peta deponit:qa (quod feph.Et meritò Lucas adoptionis originem fufcipit & vfque ad
inumerafub lege baptifmata nõ poterant ) cõtra preuaricationis deu tranfic
Nicolaus de Lyra.
malū,vi regeneratiue fecificatiois aque cocipit. Vñ cũ baptizatu
pplim diceret,nihil magnữ addidit, fed aCFactüeft au.Hic deſcribiť ma
baptizato Iefu & orate,dicit aptu cælũ nifefta tio Chrifti per fignum datum de
quia dum ille aqs Iordanis fubijt , no nibus malis quæfecit herodes , adie cælo â deo patre cu baptizaretur à Ioha
bis cæli ianua pandit : & dum caro in cit & hoc fupra omnia , & inclufit ne:&patet fententia ex dictis Matt.ij.&
noxia aqs frigentibus tingitur,oppofi Prius autem hoc. Nam quafi tranfito mari ru
Mar.j.excepto o hîc additur. CEto. + Eum
bro,necatos quidem gratulamur ægyptios. in quo dedit Chrift exépluqi receptio Mat.3.d.
ra quōdā noxijs rõphea ignea reftringi
Johannem in carcerem. † Factum * ne facramentoru debet mēs hois eleuari Mar, .a.
tur,necibi Chrifto cæla coepit! aperiri,
fed his verbis oftendituryr baptifmi. eft autem cum baptizaretur omnis in deum.e Etipfe Iefus. Hic confer
a SA Iohanne, quod alij plenius dicunt. Ioh..d.
Orat auté,vt nos ad orandu informet, b queter defcribit manifeſtatio Chrifti eua
vt poftbaptifmum precibus & ieiunijs populus, & lefu baptizato & oran geliftęfcripto,q hic deſcribit ci' genealo
& eleemofynis & alijs bonís celu nobis te,apertum eft cælum ,& defcendit & giam ,vtficut natiuitas eius eterna fuerat
aperiať.Quia & fi peccata in baptifmo a Quia in natura diuinitatis a mortalibus non potes manifeftata verbo patris dicentis: Tu es
funt laxata, no adhuc caro eft folidata ,
rat videri. Be. Quia fpiritus difciplinæ effugiet fis filius meus.f.naturalis : ita natiuitas eius
Яum non ha.in cor.fub.peccatis.
fed in deferto mundanæ cõuerfationis temporalis manifeftaretur per deſcriptio
hoftes occurrüt, q fudore não vincunt fpirituffanctus corporali fpecie fis
b nem genealogiæ.In qua deſcriptioneco
Rgratia Chrifti,donec tãde inducamur cut coluba in ipfum,& uox de cælo fiderandu,& ficutfupra dictum eftin p
a Non Iohannes. bConfubftantialis.
g

* dicens in aulā pacis .Nulli inter natos mulieru logo.Mattheus oftédit qualiter Chriſt
De cofe, fecundus eft Iohannes, cui fe Chrifto cre facta eftt Tues filius me' dilectus: venit ad nos. ideo defcribit genealogiã
a Placitum meum conftitui.i.per te facere quod mis defcendédo ,Lucas verò qualiter p Chri
di.3.c.fina. dit baptizandum ,ſe videndū in colum hi placet. In adam difplicuit.
$coplacuit ba exhibet fpuffetus , de cælo pater co intetcomplacui mihi.Etipfe Iefus ftu reducimur in deūțideo eã deſcribit aª
mendat filiu.No enim filioqd ' ignora fcedendo : ppter qd ' eã terminat in ipfo
ret,fed Iohanni , & cæteris qui aderant erat incipiens quafi annoru trigin deo.Dicit ergo: Et ipfe le.erat in.qua .
a Quia naturaron erat,fed putabatur.quia Maríacũ
qd'ignorabantin dicabat. vñ & Iohan genuit,que Iofeph erat deſponſata, anno.trí.Scďm Auguſ, & Chryſ, Chri
nes que pri⁹viru fortiore & Chriftum b JAuctus. ftus tuc habebat triginta annos comple
f
H euägelizabat,ia edoctus dei filiu apertè ta,ut putabatur filius Iofeph, qui fu tos & incœperat tricefimumprimũ,&ſe
prædicat. b Sicut colu.in ip.Bed,
Secundum legem Iofeph filius eft Heli:fed fecüdü carne cuduhoc fic itelligéda eft hçc lĩa: Erat au D
Iacob.a Deus meus vel ſcandens. b Donas peccata.
Poft diluuiu no coruus,fed columbara c Additus. tem Iefus annoru triginta incipiens.i.in ,
B
mũ qui paceredditã nunciaret detulic itHèli,qui fuit Mäthat, quifuit Le, coeperat.xxxj . & fecundum hoc Chriftus
docens quia folis in fimplicitate cordis a Rexmeus. b Dexter. prædicauit duobus annis cu dimidio.fe
2 cundum alios verô doctores quoru opis
baptizatis,vnctio fatifpus afsit.Et dñs ' ui, qui fuit Melchi , qui fuit lånne,
S à Auctus,alius ifte Iofeph. b Donum dei vet nio comunius tenetur, Iefus tuc habebat
no primum poft baptiſmum ſpuſtō eft
aliquando.
vnctus,fed ideo monftratur coluba,vt xxix.annos completos,& icœperat , xxx.
intelligamus op in corpore ei? .i.eccfia , * qui fuit lofeph,qui fuit Mathathie, &fecundum hoc eft ficintelligenda hæc
a Operans vel onerauit. b Confolatio vel cofolator.
baptizati precipuè accipiut fpm fanctu litera:Erat le.inci.an.tri.i , tricefimum
Et q ad exemplu Simonis in felle amari quifuit Amos,qui fuit Naum , qui annum,de quo habebat.xij.dies : &fecu
a Adiuuame. b Meridies vel meridianum,
tudinis iniquitatis obligatione pdurat dum hoc Chriftus prædicauit tribus an
fuit Hesli ,qui fuit Nage , qui fuit
fortein fpületō & parte nullaten" hre nis & dimidio vfq; ad paſsionē ſuã.xviij.
c Defiderium. b Donum dei vel aliquando
pñt.Vnde cũ mundi crimina quodam anno Tyberij.fVt putabatur fili
Maath,qui fuit Mathathie, qui fuit
in figura baptifmi diluuio purgarent, a Jobediens. b Augmentum. c Iofeph.quierat fponfus Marię,cui" cau
no corui ,fed colube ore delatus oliue fefupra expreffefunt ca.j. g CQui fuit
Semei, qui fuit lofeph,qui fuit lůda,
ramuspacem redditam feculo nuncia Heli. In Matthæo dicitur quòd Iofeph
a Dominus gratia eius , vel dominus mifericors.
uit. cIn te co.Nõ aliena in filio,fed b Mifericors. fuit filius Iacob,& ibi ifta cõtrouerfiafo
fua laudatur.q.d, Quecunq habes tu, qui fuit Iohânna,qui fuit Refa , qui luta eft, h CQuifuit Neri . Matthæi
meafunt.d Annoru tri.Be. Quod a Princeps vel magifter Babylonis, b Petitio primo dicitur quòd ille Salathiel fuit fix
mea deus.
tricennalis baptizať,nobis etiã cōuenit lius Iechonia . Ad quod dicendum , qď
ppter myfteriu trinitatis & operatione fuit Zorobabel , qui fuit Salathiel, verum'eft quod Salathiel fuit filius natu
a Lucerna mea. b Regnum meum,
decalogi,quia decalogus p fide & meli h ralis Iechoniæ,fed fuit filius Neri adop
us intelligit &implet, Bed. Tricefi qui fuit Neri , qui fuit Melchi , qui tiuus:quia mortuo Iechonia Ner? adop
a Robuftus vel violentus. bgDiuinans.
mo anobaptizať,facit miracula , docet tauit eum in filium :& ideo Matthæus q
vt reprimat temerarios q oem ætatem fuit Addi , qui fuit Cofan , qui fuit defcribit genealogiam Chriſti carnalem
a Dei menfura. b Vigilans vel vigilia vel pel
ad hæc officia idonea credut:qd nõ eft, liceus. Saluator. pofuit Iechoniam . Lucas qui magis de
nifi aliqñ miraculo dei cõtigat, vtin le fcribit genealogiam fpiritualem ponit
Helmadan, quifuit Her,qui fuit lé
remia &Daniele. e CVtpu.fi.Io.Be a_Deus meus adiutor. b Dominus exaltās vel eft exaltās. iftum Neri
da.Nop María que è genuit,fed plo fu, qui fuit Eliêzer , qui fuit lörim,
feph q alienus eft à generatione texitur Xifte qui Iohannem ligauit in carcerem,
ordo generationis, quia nõ eft mos ſcri eo quod de malis fuis arguebat cum cha Moraliter
pturaru vt generatio texať p noia mulierũ, & ex vna tribu erant ritatiuè,& qui fimilia faciunt funtfimiles freneticis qui pium me
Maria & Iofeph,vnde &'fimul céfentur, &ficpIofeph origo Ma dicum percutere vel occidere quærunt. b CEt lefu baptizo
Matth,3,d, riæ declaratur . Generatione carnis dictur ,præmifit teftimonium
&c.apertum eft cælum,& defcendit.Beda.Non ei tunc aper
přis.Tu es fili" me? dilect",vt appareat veru deu & hois effe filiū tum eft cælum,cuius oculi cernebant interiora cælorum ,fed vira
Ambrofi.In generationib" viri nomé & perfona quærit, quæ tus baptifmatis oftenditur , de quo quicunque egreditur ei regni
etiam in fenatu & in reliqs curijs ciuitatu generis afferit dignitate, celeftis ianua aperitur. d CEtdefcendit fpirituffanctus cor
fCQuifuit.Mattheus ponit,genuit: quia carnis folas fuccefsio porali fpecie ficut columba in ipfum , & uox de cælo fa
nes numerat.Lucas : nogenuit,fed q fuit,in & defignat ſe etiã ads cta eft.Per apparitionemfan& tę trinitatis in baptifmo Chrifti,fi
optiuos interponerefilios;& Matthe" à Dauid ad Chriftu paucio gnificatum fuit,quòd eius fideles deberent in fanctifsimæ trinitas
res.Lucas ponit přes generatiões:qa cu pals pfonas generatio tas Lis nomine baptizari, e CEt ipfe Iefus erat incipiens qua
mať,põt fieri vt alij lõge̟uã, alij breuiore trafegerint vitã,cũ videa fi annorum triginta,ut putabatur fili' Iofeph . Per hoc infi
mus plures fenes cu fuis nepotib? viuere,multos ftatim fufceptis nuans , quòd officium prædicandi non debet aliquis exequi an.
filijs obire.CQui Io. fuit filius Heli.g Heli fuit filius Mathat. te perfectam ætatem ficut non legitur Chriftus antea prædicaffe,
Aug.verò de veteris &noui tefta.quæftionib".Qui Chrift” fuit fi g CQuifuitHeli,quifuit Mathat,qui fuit Le.Hic non oc
li Mathat. g Qui fuit Ma.Be.Matha q per Solomone defcë currit aliqua notabilis mortalitas , nifi quòd per generationem
dit,de vxore fua lacob filiu genuit,& defunct" eft, TucMathat q fpiritualem quæ defignatur per hanc genealogiam,homo recur
de Nathan,de eadem vxore fufcitat femen defuncto fratri,&gene ritin fuum creatore,ficut hec genealogia in deũ terminať cũ dicit:
rat Heli,& V *Quifuit
 Glof.ordi. Luca Cap . III. Glof.ordi.

de tranfit:quia p adoptione efficimur fili dei, crededo in filium &facerdos ex facerdotibus,fcdm carne ex regali & facerdotali fa G
Edei, qui p carnalem generationem oftenditur fact fili? hominis, milia eft exort",qui celeftis rex in dei virtute lętať,& cui iudicium
Be.Si intelligimus Matthæu quadragintaduas generationes âdeo rege defertur, & facerdos eft in æternum fecundum ordině
pofuiffe,vt vnu Iechoniæ nomen bis numeretur,pro patre & fi Melchifedech.cQui fuit Sale .Vel Sela.Beda, Generatio Ca
lio:hic numer? plens ecclię tep'defignat, quo domino coopante inan non de Hebraica veritate,fed habetur de feptuaginta inter
infpe futurifabbati laborat, Septies em
pretum editione.In Gene.Arphaxat Se
feni quadragintaduo . Sex ad opera,fe a TVtfupra. b Additur. la pro Salefiliu nullo interpofito perhi
a
ptem ad requiem pertinent. Vndepos qui fuit Mathat, qui fuit Leui , qui beigenuiffe . Porrò Arphaxat vixittris
pulus de Acgypro liberatus,quadragin a Audiui triftitiam vel fignum. b Confitens. ginta annos:&genuit Sale.Item in Para
ra annis in deferto moratur, fed quiafub fuit Simeon, qui fuit Iuda , qui fuit
fpe intrãdi'in requiem exercetur, fepties lipomenon, Arphaxat aute genuit Sela
Augmentum, Columba,vel dolens. Del q &ipfegenuit Heber. Sed apud feptua
fena,id eft quadragintaduo caftra metas refurrectio .
ginta itafcribitur,q Arphaxat centutris
tur. Quorum vltimo Iefu duce aperto Iofeph,qui fuit Iona, qui fuit Helias
FRex eius. Vifcera mea. ginta quinc annorugenuit Cainan,&
Jordane,victis hoftibus,promiffas olim ipfe Gainan cu centum triginta annoru
fedes ingreditur.Sic dominus quadrage chim,qui fuit Melcha, qui fuit Men effet genuit Sela.quorü quid verius fit,
fimafecunda generacione , ex quo mun gDonum. Be.PerNathan,
deus nouit.d Noe.Noe iuftus,ædifi
prophetiæ dignitatem expreffam aduertimus.
dus prifca cecitatis tenebras ab Abrahā, ɓ
credentedifcufsit, veniens in carne , per na, quifuit Mathatha, quifuit Nas a caror arcæ,præfigurat ædificationem ec
Dedit vel dantis. Manu fortis. Incenfum, clefiæ. e Mathufale.Ambro . Anni
baptifmum celi ianuas pandit, & nos per Mathufale vltra diluuiu numerantur,fi
fectæ vitæ curfu fub eiufdem numerifa than, quifuit Dauid , qui fuit leffe,
Seruitus, Fortis. gnificat Chriftum,cuius vita ætatem ne
craméto,poft ficcatum Chrifto duce Lo b
quifuit Obeth , qui fuit Booz , qui fcit.fCQuifuit Enoch.Bed. A ba
ti fluuium promiffa regna intramus. Senfibilis vel pacificus. Augurium vel ferpětínus ptizato dei filio vfque ad deum patrem
TBeda.Matthæus qui regiam inftituit afcendens , feptuagefimo gradu Enoch
in Chrifto infinuare perfonam , præter fuit Salmon , qui fuit Naaſon , qui
Populus voluntarius. Electus vel excelfus. ponit, qui dilata morte translatus in pa
ipfum Chriftum .xl.homines in genera radifum eft,vt fignificet eos qui in grati
fuit Aminadab, quifuit Aram , qui
tionis Serie nominauit, quo numero fi Diuifio. am electionis filiorum ex aqua &fpiri,
Sagitta.
gnatur iftud tempus,quo in hac terra re tufancto regenerant, interim poft corpo
fuit Efrom,qui fuit Phares, quifuit
ginos oportet & Chrifto per laboriofam Confitens. Supplantator. FRifus vel gaudiu. ris abfolutionem eternã fufcipiédos ire
difciplinam.Neque enim quadraginta Iudæ, qui fuit Iacob , qui fuit Ifaac, quie. Septuagenari? em ppter feptimā
due quefaciunt ter.xiiij.fed ppter vnum SPater multaru gentiữ vel videns popula. Exploras fabbati illorürequiem fignificat,qui ius
Iechoniam bis numeratum.xls.genera tio vel pakura,Que nequitia.
Kuante dei
7 tiones fiunt fi ipfum Chriftum annume quifuit Abraham , qui fuit Thare,
Requieuit lux. Lorum vel corri Nicolaus de Lyra.
ramus qui temporali vitæ regendæ tan
gia vel dependens vel perfectio.
quã quadragenario numero prefidere iftum Neri. a CQuifuit Nat.De
qui fuit Nachor, q fuit Saruch, qui ifto Nathan dicut aliq, fuit filius Da
galiter.Quatuor ad mundi partes, vitě Agrotans vel pafcens. Diuid ens vel diuifus.
pora referuntur.Decem ad legis decalo uid naturalis de Bethlabeg,vt videtur di
fuit Ragau, quifuit Phaleg, quifuit
gum,q cotra vitia pugnamus . Vndel& Tranfitus. STollens. ci.j.Parali. in . Sed hoc videt effe contra
Lamentatio
F ieiuniu ecclefiæ fpacio.xl.dieru confecra vel poffefsio eorum . illud qd dicit Salomon Prouerbijiñ.a.
tur,Et quia ad ifta mortalitate nobifcü Heber, qui fuit Sale, quifuit
Heber,quifuit qui fuit Cainã.
Cainã. ‘ Ego fui vnigenitus &tenellus cora ma- H
participādam defcendentem Chriftum Sanans depopulationem. Nome vel no. tre mea.Ille enim fili?, quem habuit Be
minattis.
fignificare voluit, ideo iftas generatiões thfabeçde Dauid ante Salomonë nō cō
defcendedo comemorat,ab initio euans U
qui fuit Arphaxat , qui fuit Sem , putatur,qa fuit mortuus incircuncifus .
Requies. SHumiliatum vel
gelij fui:i quo fignificatur fufceptio pec percutientem vel percuffum vel humilem. Per hoc ergo qd Salomon dicitſevnis
catoru noftrorfi à domino Chrifto.Lu d genitumatris fuæ videt op Nathan non
quifuit Noe, quifuit Lamech , qui fuit natus de Bethfabeæ &Dauid, & io
cas q vitulus tanc facerdote in expiādis Mortis emifsio vel mortuus eft & interrogauit.
petis afsignas ,â baptifmo in q hoim in Dedicatio.
dicunt aliq, ifte Nathan fuit Nathan
cipit afcenfus ,generatiõis ferie afceden fuit Mathufale , qui fuit Enoch , propheta que propter eminentiāfan t &i
do difponit:à quo abolitio pâõruņos tatís Dauid adoptauit infilium mortuo
ftrorum fignificatur à domino Chrifto , ei" pře naturali.Et fecundum hoc poteft
Proinde Matthe❞ à Dauid p Salomonë deſcendit,i cui” matrē il dici,qdfuit filius adoptatiuus Bethfabeæ vxoris Dauid,& fecun
le peccauit.Lucas ad Dauid p Nathan afcedit,p cui' nois pphes dum hoc connumeratur inter filios Bethfabea..Parali.inj.b.De
tă de pctm illi expiauit, Lucas feptuaginta feptëgeneratiões po alijs autem tribus ibidem nominatis dicendum , quòd fuerüt fili
nit,q numero remifsio oim petõru fignificat :qd confiderandum Vriæ naturales & adoptiui filij Dauid , quando accepit matrem
eftin partibus in quibus multiplicatur,id eft vndecim & feptem. corum ,& fic Salomon fuit vnigenitus matri fuæ refpectu Dauid
Pervndecim tranfgrefsio denarij ( quo in vineam Chrifti condu vt dicitur Prouer.iin.Caufalautem quare Lucas defcribit Chriftu
Etifunt remunerandi ) .i.pfectiõis fignificatur . Et multiplicantur defcendere à Dauid per Nathan vna fuit:quialicet omnesfapien
yndecim pfeptem ,vt fignificet illa tranfgrefsio ex motu hominis tes Hebreoru cocorditer tenerent Chriftum debere defcendere de
fieri.Septem em è trib" &quatuor congregantur .Tria ad natură Dauid:aliqui tame eorum opinabantur ipfum defcendere ab co
humanæ animæ: ppter triplicem vim referunt , Quatuor ad cor p Nathan ppter excellétia fue fetitatis & pphetiæ, Alijverò p Sa
pus quod quatuor conftat elementis . Vnde homo non incogruè lomone ppter dignitatê regiã & fuæ excellētiã fapię.Scďmitate
perfeptenarium numerum fignificatur.Per feptem vndecim mul autem defcendit per vtrunq.aliter tamen: quia p Salomonen de
tiplicantur,quia per motuhominis tranfgrefsio ppetrat.Hoc erz fcendit fecundum lineam naturalis generationis.Per Nathan ves
go nuero oëpam intelligit:hoc ipfo numero oim petõru remiſ rôfecundum linea legalis generationis, quia Nathan fuit fili” Da.
: fio accipit,expiate nos carne facerdotis, â & nữc ifte numerus inci uid adoptiuus ,vt prædictum eft:& Iofeph qui ponitur immedia
pit, & recociliate nos deo,ad que nuncifte nuerus puenit:p fpiri tè poft Chriftum afcendendo ,fuit filius Heli adoptiuus feu legalis
tumfan &tu,g in colube fpecie i baptifmo vbi ifte numerus come prout plenius fuit declaratum Matth.Alia caufa eft.quia Lucas
moratur apparuit.a CQui fuit Leui.Non autem hi quatuor defcribit Chrifti genealogiam prout in deum reducimur, vt præ
qui hoc locoinferuntur lacobfilij fuerunt, fed quòd eorum no dictum eft.Reducimur autem in deum per Chriftum inquantum
minibus participabant .Beda, Quafi nominibus alludes quod in efficimur filij dei adoptiui.b Quifuit Booz . Tres fuerunt
illis figuratum eft,hociftis adaptat . Quatuor genera virtutum co immediatè fe fequentes huius nominis fcilicet filius,pater, & auus
gnofcim' fuiffe in quatuor filijs Iacob,quorum ifti pofteri funt, vt plenius declaratum fuitMatth.j.cCQui fuit Cainan,fecu
In Iuda,p figura dñice pafsiõis myſteriu pphetaru.In Iofeph præ dum Hiero, & fecundum translationem quavtimur , non ponis
cefsiffe caftitatis exéplu.In Simeone vindicta lefi pudoris . In Leui rur aliquis medius inter Sale & Arphaxat, vt patet Geñ.x.Septua
officiu facerdotis .Nõ ergo noia tantoru patriarcharữ Lucas præ ginta autem interpretes ponunt iftum Cainan mediu.Et ad cons
termitteda putauit , vt ga vn' oia Chrift' Iefus i fingulis q ma cordiam huius poteft dici,quòd ifte Cainan fuit pater Sale legas
iorib'genera tutum diuerfa pręcederet.b CNathan.Be.Qd lis fiue adoptiuus, Arphaxat verò pater naturalis ipfius:& vterq
Matthep Salomone.Lucas p Nathã texit generatione: ille rega pater hîc ponitur,&maximè, quia Lucas in defcribédo fequitur
le,ifte vt vitul facerdotale oñdit familia,ga Chrift? r ex ex regib translationem feptuaginta, quæ fuo tempore erat valde autetica,
& facerdos Quifuit Dei
 Glof.ordi. Luca Cap . IIII . DeLyra 136

uante dei gratiadecalogulegis iplent,quos in reſurrectione imu vtfua tentatione nñas vinceret,ficut fua morte noftra tulit pâtă.C
A tabili dei ſapię conteplande per fecula monftrat effe iungendos . hTScriptü eft.Docet magis doctrina miraculis pugnare:hui
a CSeth.Sethpofterior adę filius,no filet , vt cũ duæ ppl fint litate potétia nihil p diaboli arbitrio ,nec declaradę virtutis co
generationes ,fignificet Chriftum in pofteriore poti fideratione faciendu, i CEt duxit.Lucas,ficut res gefta eft exeq.
in priore
generatione numerãdum.b Qui fuit dei , Afilio dei genes tur,mediam ponés auariciā,vltimam fuperbiam, fecundu mores
ratio incipit, terminat in filium dei,præs patis cpis, qa fupbia poft oes ytutes fę
ceditcreatus in figura , vt fequatur nas aDefcendens Que continens. b Laudatusdel. uit,Matthæ nofegtur ordine hiftorię,
vel laudans deum. fed tētationu Ade.k Oftendit. No
tus in veritate præit factus adimaginem
vt propter eum imago defcendat. quifuit Jared, qui fuit Målaleel , qui qvifu eius,q oia videt,amplificauerit:
a Lamentatio vel poffefsio eorum. b Homo
vel defperans vel violentus. fed vanitate huanę põpe qué amabat q
GLOS . ORDI.Cap.IIII.
fuit Câinan , qui'fuit Enòs , qui fuit fifpeciofa ondes,facere amari volebat.
a Pofitio Gue pofuit. b Homo ver terrenus, Vel fciesdiabol',qd ' Chrift fibi regnữ
1 Efus &c.Sequitur:Etage vel indigena.
# tolleret;oftendit ei oia regna mundi:nõ
5 bant Ambr . Agebatideler NO Seth,qui fuit Adam , quifuit Dei , perfas,non indos,ſed quỡ in oib” terre
tú hoc cofilio, vt diabolu P
Cap . IIII. nis regnaret,vel p gula,vel p fupbiam,
uocaret .Nã nifi ille certaffet,
aut p alia:vt fuades qď volebat, eum fi
afte mihi no viciffet.Myfterio , vt Adã de Efus autem plenus bi fubijcerer. Inmome,Amb.Be.
exilio liberaret.Exéplo,vt oftéderet nos
bis diaboluad meliora tendentibus inui fpiritufancto regref No tam celeritas confpectus, qua cadu
fus eftà lordane: & cæfragilitas ptatis exprimitur. In mos
78 dere.Bed.Ne cui in dubiữ veniret,à q
mento em cuncta prętereût. m Tibi
fpuduct' lefus in defertu diceret; prepo agebatur in † fpiri
a In quo Adam exulauerat, da.Hæc de arrogatia dicit : non op tot †Mar.4.a.
nit ga plen" ſpuſtõ:cui voluntate locu
nec quomodo redire poffet,ha mundus fit fuus:funt enim aliqui boni . Mar.1.b.
certaminis & aduerfariu fternat,de victo bat.Dux ergo ad erronen accedit. Mihi
riacert? ingredit.Sic nos accepta i baptif tuin defertum diebus quadraginta
Nicolaus de Lyra
moremifsiõe,&fpulco illuminati,cone
B

& tentabaturà diabolo.Et nihil mã ¿

tra infidias diaboli accingi, & feculu de aCQuifuit dei.non per generas
ry B
bemus deferere,vt qfi mana deferti fola ducauit in diebus illis , & confum, tionem ficut alij,fed per formationê de
*poftea eterna efuriam.d In defer.Hiftoria fmatis illis * efuriit . Dixit autemilli limo terre & ifufione aię,vt hr Gene,f.
Hifto. liter i illo deferto qd eftiter lefrm & Ieri
mi Tentatio a gula.§Viui.JDuriciam Agnificat día. *aCQui fu.Ada, nãp generationé Moraliser
cho,vbi figuraliter dixerat Adā ' à diabo boli..Quiafciuit fcriptum.Ipfe dixit & facta ſunt.
Jus
diabolus:Sifilius dei es , dic lapidi fpiritualem efficimur dei filij adoptiui .
Tria ad lo victu fuiffe.CBeda.Tria fut quæ pro
SSZE

dei NICO.DE LY,

vfum falu ficut ad vfum falutis.Sacrametu baptifs huic, ut panis fiat . Et refpondit ad
tis proficië mi,deſertũ,ieiuniữ.Nemo em coronabiť Efus au. Defcripta Cap.IIII.
39

a InDeuteronomio. Q.perfuafio tua tentatio eft,

38

De cia, nifi legitimè certauerit.Nemo ad certa quia agis de cibocorporis,& non de cibo mentis. predicatiõe præculoris,hîc co
a

Da +Deu.8 .a. me admittitytutis ,nifi pri❞ ablut à ma " illum Iefus: + Scriptum eft:quia no fequenter defcribit prædicatio
culis,grę cçleftis muere cofecret.eCDie in panefolo uiuit homo,fedin om, Saluatoris,& priò defcribit ei? pdicatio
cora 1
Deute.9.b. bxl.Quadragita dieb' ieiunauit legif. niuerbo dei. Et duxit illudiabolus modu amoris miracula faciedo & bes
3.Reg.19.b.lator & propheta,vt ieiuniũ Chriſti teſti STentatio de ambitione. neficia cõferedo.Scdop via timoris ter
rorë futuri iudicij incutiendo capi.xx. D
y
k
moniuhabeat à lege & pphetis . Hocnu in monte excelfum , & oftendit illi
mero fignificat excurf hui feculi i his q Adhuc circa primũ defcribiť priò prędi
vocat p gram ad eũ q venit legê nōſol omnia regna orbis terrefin mome catio Saluatoris p feipfütm . Scdò, cut inpūco
Nonquia hoc pofsit.
Matt.b. uerefed adimplere. Dece fut precepta le hoc p mifsione difcipuloru.ix.ca. Circa
gis ,& qtuor ptes mūdi,& qter decé fiüc to téporis,&aitilli:Tibidabo pote primü præmittiť Chrifti prædicatio.fe
Regem te faciam horum.
Badraginta;& pgram dei, ad impletionë cũdò ex hocfequés aliquorü cõuerfio,
ftatem hanc uniuerfam, & gloriail,
30 decalogi vocatur deqtuor partibꞌ mun ca.feqnti.Pria adhuci duas,qa priè des
di,Ieiunat Chriftus añ morte carnis , qfi fcribit idoneitas predicatoris.Scd'ò exe.
nãi 1.Pet.a.b. clamer:Abftinete à defiderijs feculi du eftis i agone, Comedit poft cutio prædicationis,ibi:Et regreſſus eft lef.Idoncayò difpofitio
TUO reſurrectioné.q.d.&fi nōdữ habetis corpus immortale.ſpe imor prædicatoris eft maceratio carnis pieiuniu,p qd' carnis icètiuū re
talitatis ia pafcimini, qa dū viã domini capim ,& à vanitatefecus primit,fcdm op dicit Paulus.j.ad Cor.ix.d.Caftigo corp meum
Draf
JUN liiciunare & refed debemus futuri promifsione.CQuadraginta & in feruitute redigo,ne forte cu alijs predicauerim ipfe reprob
De diebus.decem ad decalogum,quo deum & proximum diligere iu efficiar:&fcd'ò,feruor orationis in locofolitudinis,vbi diuina fa
bemur refertur.Sed quia motu corporis quod de qtuor elemétis piétia haurit, quę poftea p prędicatione effundit.vnde Paul? ante
cõftat charitas dei & pximi violať,ad diluenda peccata,in.xl.tem, mitterer ad prædicandum,in oratione fuit illuftratus , fecundū
auid pus pnięfurgit,CCõgruè exercet ieiuniu in illa anni parte q cõti q habetur Act.ix.c.Ecce enim orat.& pofteafubditur: Vas eles
gua eft pafsioni dominicæ , quia in ea fignificatur hæc vitalabos &
tionis eft mihi Ifte, vt portet nomen meu,&c.Tertiu eft victoria
riofa,cui opus eft continentia , vt ieiunetur à mundi amicitia. tentationis,Non enim eft ad prædicādữidoneus qui fuccumbit
pien CBeda.Nifi ieiunaſſer,diabolo occaſio tentandi nõ adeffet,fecũ tentationib",lſta auté tria oftendunt de Chrifto phoco añprędi
rede Eccle.z.a.
dum illud:Fili accedens ad feruitute dei præpa.ani.tu.ad të.Quia cationeintrauit in defertu orationi folitaria aptu:& ibiiciuna
be
quantò magis diabolus fibi rebellare confpicit,tantò amplius ex uit &triplicedemonis tentatione deuicit,no ga iftis indigeret pro
St
pugnare contendit.fCEfurijt.Beda . Non eft fcriptu de Moyle fefed p nobis ad dandu exemplu prædicatorib alijs.Et patet fen
112
vel Elia, pofticiunia efurierint. Nõ q homines illi fortiores tentia prædictorum ex dictis Matt.iiij.vbi ifta funt expolita exce
ide
hic deus.Sed ideo factum eft,ne ab eo tentando pauens hoftis au ptis paucis quæ fequuntur, eCEt nihil man.Hic accipiuntur
fugeret,qui multa cæleſtia figna viderat in co.Efurit ergo humi dies naturales,quia nihil mãducauit de die nec de nocte.f Dic
Da fis deus homo.ne inimico innotefcat fublimis homo deus.Fames
lapi.huicut pa.fi.Hic accipit fingulare p plurali eo mo loquéa
domini piafraus eft ne caueatdiabolus tentare.Efurit autem non di quo dicit Exo.viij.f.Venit muſca grauifsima.i.multitudo mua
tam cibum corporis, falutem animæ. g CSi fi.dei.Amb.No fcaru.vn Mat.iiij.a.dr.Dic vt lapides iftipanes fiat.g CEt duxit
uerat dei filiữ venturum,fed veniffe per infirmitatem corporis nõ il.día. Ifta tentatio quæ ponitur hic fecunda, Matth.iiij.ponit
prz putabat.Nam faftuofus i deo humilia non poteft credere. Aliud tertia,quæ iftarum fuit fecuda,& quæ tertia,certu nobis no eft,vt
icace explorantis,aliud tentantis eft & deo profitetur fe credere,& dicit Augu.
homini conatur illudere.Sed cum ille tentat vt exploret,fic explo Morali.b Clefus auté &c.Sequitur: c CEt agebatur.per Moraliter
rat vt tentet.Dominus econtra fic fallit vt vincat:fic vincit vt fal hoc fignificans, homines fpuales cuiufmodi funt religiofi,debēc
lat,Si enim conuerteret naturam,proderet creatorem . Ergo ficut in afperitate nutriri: nam acrius folent à dæmone tentari,Eccle.ý.
11

homo commune fibi accerfit auxilium,vt diuinælectionis pabu a.Fili accedes ad feruitutem dei ſta in iufticia &timore dei,& præ
lo intentus famen corporis negligat:His armis dominus homine para animam tuam ad tentationem.Et hoc fignificatur,cũ drhîc
286.

aduerfus irritamenta gule munit.Huic pani intēti Moyfes & Elias de Chrifto.dCEt tentabatur à diabo.Per hoc autem , qd ' hic
Gid

fainen plixioris no fenferūt ieiunij :q hoc✯bo no veſciť,nõ viuit. primò ponitur tentatio de gula,cũ dicitur: fDicla.huic.defi
14 Quib? mo Greg.Tribus modis fit tentatio,fuggeftione,delectatiõe, cõfen gnatur op hec tentatio occurrit homini.Primò quoniam ab infan
?

dis fit tenta fu.Chrifto aut fugeftione fola,quia delectatio peccati mente eius tia.Secundò verò ponitur tentantio de cupiditate terrenorum cũ
tio. nomomordit.Nec illum indignum eft tentari, q occidi venerat: dicitur: gCEt duxit il,dia, quia poft tentationem gulæ fequi
vt fua tenta Xturtentario
 Glof ordi . Luca Cap.IIII . DeLyra

a Mihitrad. Non à diabolo eft poteftas : fed obnoxia tamen

E ifidis diaboli.Neciõ mala ordinatio poreſtatum, quia malo fit
obnoxic prātes, Amb.Docemur hic omnem ambitione deſpi
cere: quia omnis dignitas feculi diabolicæ fubiacet ptāti: ad vfum
Rom.13.a. fragilis,& ianis ad fructu.Nora aut quia ois ptas à deo:quia ordi
natio poteftatu à deo ,fed à malo ambis
tilla f.glo tio pratis. Licet ergo diabolus fe dicat
riam dare ptáte, oia tamen illa ad tempus per
miffanon abnuit.Itaq ille qui permifit
ordinauit,nec ptas mala, fed is qui malè
vtitur prate q ambit.b Tu ergo.Be.
Dicens diabolus Saluatori,fi procidens
*Abi poft adoraueris me.econtrario audit, qp ipfe
me fatana, magis adorare eu debeat, dñm & deum
+Deu.6.b. fuum, cCEt illifoli fer.Beda .Græcè
latria dicit feruit , quæfoli deo debetur
Dulia quæ etia hoib' inuicé exhibet.lu
bemur ergo p charitaté feruire inuicem
qd Gręcè duliu dicitur.Iubemur deo fer
uirefcdm q Ф Græcè latriu dr.vñ hic:& il
+Mat.4.a.
li foli feruies.d CEt du.Necindignum
+Pfal.90.c.
vidcatur dominu ab illo deferri, q cruci
† mãdabit
à mébris diaboli. e
te. In hoc qp Chrift' in altu tolli fepmits
tit:fed monenti cadere no obedit,often
dir o cuiq bona & alta iperanti obedia
mus:fed præcipitare volenti contra eas
mus.Supra pin.t.Ita eft iactãtia , vt dữ
putat vnufquifq; ad altiora afcendere,
+ Deu.6.c. fublimium vfurpatiõe ad inferiora trus
datur: Quia verò diabolus fortem fentit
iactãtiã prætendit , quæ etiã fortes deci
F 1
pit.fSifili.dei.In oib⁹ tētationibus
hoc agit,vt intelligat fifilius dei fit . Sed
Chriftus fic refponfum rpat,vt ambigu
um relinquat.g Mitte te de.Quem
nec gula nec auaricia vicit , tentat vana
gha,fi fortè illum vel ipfa victoriæ fuæ
phetur,mEtfama exijt.No tantu à pñtibus propter vifami C
racula honorat,fed apud abfentes fama diuulgabatur.Bed.Ne
quis putet ea quæ per ordine funt exponenda , poft ieiuninm co<
feftim facta,fed poft aliquot à domino miracula,vel in ludga,vel
in Galilæa Patrata: quæ apud Iohannemleguntur primo aduen.
tu facta. n Dicebat.Poft miracula ec
1 ce fapientia qua docet, qua doctrina per
lorum: quia mihi traditafunt:& cui miracula præcedétia magnificat. Et
pcidens
b uolo dotilla.Tu ergo fit procidens intra.Intrauit Chriftus die fabbati in fy.
a Qui diabolum adorat,ante corruit.
nagogam, vt ritū legis Mofaice cumulot erit tua
adoraueris coram me , + erunt tua cælefts græ omnis
omnia.Et refpondens lefus ,dixit illi Nicolausde Lyra
a In deuteronomio. b Quifolus remunerat
fructu amplifsimo dicit Augu.nec refert ad veritatem,
*Scriptum eft:+Dominum deum tu quia no oportet, op facta femper eodem
Caret ambitione deuota religio. ordine referat quo facta funt, vt frequen
um adorabis ,&illi foli feruies . Et ter dictu eft.Sed qp duo euangeliftę varie
narrat ordiné pot rõ afsignari, quia vna
duxit illum in Ierufalem , & ftatuit
с tentatio eft de cupiditate principaliter,
eumfupra pinnaculu tepli , & dixit alia de elatione.Et frequenter contingit
f
illi :+ Sifilius dei es, mitte tehinc de vnu vitiu ex alio nafcit & ecõuerfò:io
Matthæ vna præponit,Lucas verò alis
orfum . †Scriptum eft enim : quòd
am.a Quia mi.tra. Mentif hic diabo
i angelis fuis † mandauit de te, ut con
lus,nec miru:qa mendax eft & pater mē
feruent te:& quia in manibus tollēt dacij,vt hŕ lohā.vij.f.Non em poteftatē
habetfuper creaturas ad libitũ fuum,ſed
te,nefortè offendas ad lapidem pes
foluinquãtudeus permittit fecundu oc
dem tuum.Et refpondens Iefus , ait cultu iudiciufuum ad exercitiu patiëtiæ
a JO homo. b Patrem
& filium:quia Ego & pater vnum fumus. electoru Sicur data eft ei ptas affligendi
illi:Dictu eft. Non tentabis domi, lob in uaftatiõe bonorü fuoru:& imor
k te plis,& i infirmitate fui corporis, vt hĩ
num deutuum.Et cõfummata om.
loj.cEt confum. &c.recef.tanc
H
nitentatione,diabolus receffit ab il vict'. d Vfq ad te.qa appropinquã
a Paffionis,quando non tantum dolis,fed aperte im te tpe pafsionisfufcitauit ei pfecutionem
pugnauit:Sic etiam nos ille antiquus hoftis aliquando ten
tare intermittit,vt quafi fecuros repente rediens faci Pprincipesfacerdotũ, e CËt re. eft le. Mat.
lius irrumpat. b Cumiam traditus effet Iohan + 4.b.
nes,iterum venit in Galilçam .De primo aduentu tacet. Defcripta idoneitate prędicatoris,hîc cõ
Marc.3.a.
ufqpad tempus . Etregreffus eft & fequenter defcribitur executio prædican Iohâ.6.a.
lo tionis:&primò quãtū ad ejus doctrinā,
Signis miraculorum.

iactatia valeatdeijcere.Mitte.Haec vox Iefus in uirtutefpiritus in Galileam , ad doctrine cofirmationem, * finitimã

ei conuenit goes præcipitare fatagit . In 5 ibi:Et in fynagoga erat homo hñs demo
m&fama exijt per uniuerfam * regionẽ
q infirm" oñditur,q nulli pofsit nocere nium.Prima in duas.quia primò defcri
n
nili pri' ille fe deorfu miferit. h deillo . Et ipfe docebatin fynago , bitur docuiffein Galilea generaliter.Se
Scris
tglorifica ptü eft.Quiafcripturaru exēpiū prætu gis coru,&+ magnificabatur abom cundò in ciuitate fua Nazaret fpecialiter
bat ab oie lerat,ſcripturarữ vinciť exéplis . Vtitur a Ecclefiam:in qua fit homo non obliuifcitur. ibitEt venit in Nazareth.Circa primum
bus 1
aur diabolus p hereticos teftimonijs fcri nibus.Et uenit Nazareth , ubierat dicitur,Et regreffus eft lefus.f.à defer.
†Mat.13.g. pturarum,non vt doceat,fed vt fallat. Vnde illis vilefcebat. to quod intrauerar poſt baptiſmum , vt
Ange.f.Be.Hec pphetia nõ de Chri nutritus:&intrauitfecudum cõfue * doceret populu. f C In uirtu.fpi.i.i y
fto c,fedde fato viro. Que etiã fi de Chri a Quando omnesconfluebant ad legis mouita quies tute figna &miracula faciëdi de quoſpi
tocorde meditanda.Ad publicos autem conuentus ace ritu dicitur.iiij.Regum.ij.c.Spiritus Elixe
fto ellet etiã qdfeqt debuerat meminif cedit,vbi doctrina illius a multis audiatur.
Pfal.90.c. fe:Super afpidem & bafilifcum ambula requieuit fuper Elifeum quando diuifit
tudinefuãdie +fabbathi inſynagoga:
Tfabbatho bis,& coculcabis leone & dracone , Sed aquas miraculofe:verumtamen virt" fa
de angeloru auxilio quafi ad infirmum cendi miracula non erat in Elifæofed'in
rum
loquitur,de fua coculcatione quafi tergiuerfator tacet.k Non deo qui faciebat miracula ad preces Elifçi:fed ifta virt? erat i Chri
teta.Beda.Suggerebatur enim quafi hoi,vt figno aliquo explo fto cum fit deus & homo.g In Galilçam.lbi enim primo prę
raret, tu apud deu valeret:fed pertinet ad fanã doctrina , quãdo dicauit,vt impleretur prophetia Ifa.nono.a.Primo tempore alle
Matt.10.c. habet quid faciat ho,no tētare deu.Vñ præcipit: Si vos perfecuti uiata eft terra Zabulon & terra Neptalim ,&ce.vt habetur Mar.
fuerint in ciuitate vna,fugite in alia.Qñ verò deficit humana p quarto.c.h CEtmagnificabatur.propter excellentiam do &ri
uidétia,fi ho fe totu diuinæcomittit potetiæ,no eft dicêda tētatio. næ& miraculi. iTEruenit Nazarerh . Hic confequenter de
Nuc aut poterat Chiftus aliter defcedere de teplo a piactantia fe fcribitur eius doctrina in Nazareth ciuitate fua:circa quod ei? do
1.Reg.17.f. Precipitare. Dauid Golia trib? lapidibus de torrete proftrauit: Arina præmittitur.Secundò contra eum æmulatio excitatur,ibi:
Chriftus diabolu trib? teftimonijs de lege.Notandü,q exépla de Et dicebant:nonne hic eft,&ca. Circa primum dicitur : Etuenít
Deute.6.,c.
Deuteronom io im ptulerit vt fecude legis facra cõfirmet. CEt Nazareth ubi erat nutritus. Hoc autem dicitur ad defignan.
&.8.a.
cofu.Beda.Tribus tentationibus victis omnem tetationem dicit dum,quòd alibi fuerat natus fcilicet in Bethleem,vt fupra dictum
confummatam,quiain his omnium vitiorum origo continetur, eft.ca.j.k CEt intrauitfecundum confuetudinem fua die
Quia omne quod in mundo eft, concupifcentia carnis eft, & con fabba.in fynago.quæ erat locus orationis & doctrinæ legis:q=
1.Ioh.2.c.
cupifcentia oculorum,& fuperbia vitæ.quæ alijs nominibus, cu bus Iudæi fecundum preceptu legis vacare debebant in die fabba
riofitas,gula,vana gloria nominantur.Cum tentatur homo con ti.Chrift" aut legem obferuare voluit,vt diftũ eſt ſupra capitu.ń.
cupifcentia carnis.dicat: Non in folo pane viuit homo, fed in oi Etfurrexit
Deute. 8.a.
bo dei.Cũ tentatur'auaricia, quã Apoftolus feruitucem fimula
Col.3.a. Moraliter
crorum nominat,deum adoret,pro folis æternis illi feruiat.Si tēz tur tentatio cupiditatis terrena. Tertiò verò ponitur tentatio
tatur vana gloria, quæ etiam de præcedentibus victoris folet cre depræfumptione cùm dicitur: b CEt duxit illum in Ierufa
fcere,non tentet dominum:quod facit qui de fuis viribus præfu fem, & ftatuit eum fupra pinnaculum templi,& dixitilli.
mit,quafi amplius peccare non pofsit, Nota diabolum in his Sifili'dei es,mitte tehinc deorfum.Nam tentatio qua quis
vinci,in quibus vicit Adam;Quem de gula tentauit , dum de lis de meritis fuis prælumens exponit fe periculis, no eft nifi poft plu
gno vetito guftare rogauit.De vana gloria dum dixit:Eritis ficut rima tempora, iEtuenitNazareth,ubi erat nutritus: &
Genef.3.a.
dij.De auaricia,dum dixit.Scientes bonum & malum . Nota dia intrauitfecundum confuetudine fuam diefabbati i fyna
bolum non effe pertinacem in ſtadio,ſed cedere vere virtuti, & ſi goga Per hoc oftendit, prædicator enangelij debet diebus do .
nondefinit inuidere,tamen formidat inftare,ne frequentius triu minicis &feftiuis populo prædicare ,& Chriſti myſteria nữcare,
phetur. *Etomnium
 Glof.ordi . Luca Cap IIII . DeLyra 137

celeftis gratie a limpleret. a CEt furrexit legere.Be . Quinon aliqualiter ba:fed fit eadefnia.Lucas aut hîc allegat fcripturam C
A venerat miniftrari,fed miniftrare,lectoris officium non dedigna prout habetur in träslatione.LXX.Circa qď ſciēdū, q Iudæi ex
Matt.20.d, tur fufcipere.Et prouidè Lucas gefta domini fcriptur" , ab expli■ pectat illa quæ promittunt eis Ifa.ca.predicto,ipleri p mefsiã que
catione prophetię inchoauit: quia oes pphetic adipm ptinet,&i expectat futuru,& dñaturữ toti mūdotpalit, & educturuludços
ipfo complent:&per ipm nobis aperiunt.Surrexit igit legere ,vt decaptiuitate,& pofituru eos i maxia glia & honorefup oes gen
quos noua fignoru operatione non co tes:fed quia tps aduētus Chrifti iã trāĺnt
uerterat :vel pphetiæ lectionis atteftas a Si minori reuelatum fuerit,ſenior taceat. b Ab iō Chrift? hūclocu cõueniéter de feipfo
tione corrigeret. b CEtutre.Librum illis qui Chriſti aduentum defiderantes,etiam ipfius ade expofuit.di.Spus do.fu.me.i.me dedu
uentus manifefta in licia reliquerunt.
ppheticæ claufum accipit,fed reuolutũ a cés:qa huanitas Chrifti organu eft ipfi"
&furrexit legere , Et tråditus eftil, diuinitatis cõiun&u, &io in oib? mouetexplicuit
FI legit,quia myfteriữ incarnationis fug in b
.Et bat fcdm diuinitatis inftinctu. d CEò
pphetis obfcurum, & prius fufcepit im li liber Ifaiæ prophetę utfreuol
plendu,& poft mortalibus aperuit intel uit librum,inuenit locum ubi fcri, qunxit me.ab inftati coceptionis ples
ligédum.A ccipit libri , vt ofte dat ſe C nitudine græ , Exhoc em qp humanitas
ptum erat † Spiritus domini fuper Chrifti deitati cõiungit,plenitudine gre̱
.á
*Ifa.16 . elle qui locutus eft in prophetis , &remo
uet facrilega perfidoru teftimonia, q aliu me, eò quòd unxit me:euangel izare replet,fcdm op di Ioh.j.b.Vidimus eu q
veteris dicut,aliu deu effe noui teftame JVt,beati pauperes ſpiritu.
f fi vnigenitu àpatre plenugræ & verita
ti.Vel qui dicut,initiu Chrifti elle exy pauperibus mifit me ,fanare contri ' tis. e Euangelizare pau.i.huilibus
a sludeis de Pharaone, gentibus de Diabolo.
gine.Quoem cœpit ex virgine qañ vir busfua doctrina pficit , non fuperbis.
tos corde , predicare captiuis remifsis Sanare p pniam gra
ginem loquebatur: c Spiritus . Bed.
2 STam Iudçis gentibus. b Vnxit,vel mißt fanans vulnera peccatoru,
Infupioribus pphetiæ Saluator de gēti h g CPrædí.
um vocatione,& ecclefiæ confirmatio onem,& cecis uifum :dimittere con i ca.re.i.detentis in limbo,ad quos defcë
a Fludços lutum fabricando, gentes idolis fupplicando.
Ifa.60.d. neloqués,dicebat:Ego dominus in tem b Annus domini quatuor has dit & eos inde eripuit, h CEt cæcis ui
pore ei fubitò facia illud. Cofeft imo in bet tempora. i.quatuor cuangelia.Duodecim menſes.i. fum,i, Gentilibus excecatis p errore ves
duodecim apoftolos,
tulit:Spus dñi fup me,ſcďm q hõ . Vñ ram dei cognitione,fcdm q dixit Simõ
nxit præ co fractos in remifsione, prędicare ans fuprà.ij.de Chrifto:Lumen ad reuelatio
Pfal.4 4.b, in pfal.V te de? oleo læticiæ a Prędicare. 1
fortib, tuis.Præ ceteris fetis vnc eft ſpi nem gentium,&c. i C Dimitte.conf.
num domini acceptum êt diem re,
rituali vnctiõe,qñ in Iordane fup bapti apõdere legis relaxando.de & diciť Actu
a ludicij.
um.xv.b. Cur tētatis imponere iugum
zatü fpüs in ſpecie colübæ defcendit ,
& tr ibutionis.Et cum plicuiffet libru , "
difcipulorum , qď nec nos
manfit cu illo.Vnct” eft igitur virtute n fup ceruices
re ddid it minift ro,& fedit . Et omni nec patres noftri portare potuimus?
cælefti,vt paupertate conditionis huang
thefauro refurrectionis rigaret æterno; kCPrę dicar e an.do. ac.lfte eft ann
um in Synagoga oculi erant inten
m
captiuitate mentis auferret,cæcitatéil pafsio nis Chrifti , quo deus placatus eft
luminaret animarũ, cõfractis & cōtritis dentes in eum , Cœpit autem dicere huano generifoluta emenda primi pec
2 Impleta
corde mederetur, alligãdo contritiones eft in hoc,quia ficut ilia prędixerat,& magna faciebat, cati.l Et diem retri.i . diem iudicij , D
& maiora eangelizabat. in quo vnicuiq retribuetur fcdm opa
corü,&remittendo péta,vel vt eos q les
gis pondere deprimebatur releuaret, & adillos:Quia hodieimpleta efthec fua.m Et cu pli.lib.Hoc fecit ad ofte
18.
B fcriptura in auribusueftris : & om, dendü,q libri facræfcripturæ funt reue
in remifsione grę fpualis admitteret prę
· renter tractandi :vnde & Iudæi hanc re
dicare annữ domini aceptữ.Annus iu nes illi teftimonium dabant , & mi ,
uerentiam faciunt libris veteris Teftamé
bilei & verg.liberatis,tempus græ , quo rabantur in uerbis gratie que proce
ecclefia in corpore verfata pereginatur ti, nullo modo federent iuxta illos,ſe◄
a Tamen. b Scribe & Pharifei inuidentes. dédo ita altè ficut illi funt pofiti.Ex quo
8. Cor.6.a. àdomino.vn Apts: Ecce nuc tps accep . S
ecce nuc dies falutis: Et poft annum acce debant de ore ipfius : et dicebant : † patet,qd' illi Chriftiani funt valde repre
a Be.Magna cecitas,eum quem verbis & tactis Chri
ptabile prędicare diem retributionis,qñ ftum effe cognofcunt, ob folam generis noticiam cõtem hēdēdi,q nofolü libros veteris Teftame
filius hois venietigla cu angelis redde nunt:quia apud fe nutritum,& per etatum tempora ti,fed etiã noui , etiã facra euangelia ita
profeciffe viderant.
re vnicuiq ; fcdm operafua, Ad hæc cũ t irreuerenter tractant & irreuerentius
† Omnino &a euangelizanda vel agēda,ideo fe dis Nõne hic eft fili' Iofeph.Et ait illis: libros gentiliu damnatorữ , Aliqui etiã
Vtiqzdicetis mihi hâc fimilitudine: theologi dicta corum cũ maiori ponde
cit miffum,qa fpūs domini eftfuper eu.
a Quid prouerbium contineat aperit.f.Quãta- a.f. re & certiori quotatione allegant infers
dCEt cupli.Bed.Audientib' illis qui f
aderant legit: fed lectum miniftro reddit Medice cura teipfum. Quanta audi monibus fuis & in fcholis dicta Chri
Ioh.7.2. quia cũ effet in mundo, pală locutus eft fti & apoftoloru . n CEt fedit.vt expo
mundo,docensin fynagogis & in templo:fed ad cæleftia regreſſu neret maturè qd ' ftando legerat reuereter & deuote.o CEtoim
rus his qui abinitio ipfum viderant & miniftri fermonis fuerant, &c.oc.in.in eu.quia in facie eius quidam fulgor diuinæ gratiæ
euangelizandi officium tradidit.Stans legit,quia dum nobis ſcri relucebat qui animos intuentium attrahebat, p C Coepit aute
pturas que de ipfo erat aperit,i carne dignat" eft operari ,Sed red &c.imple.eft.fcilicet in ipfo,vt patet ex prædictis, q CEt oës
dico librofrefidet,quia peracto difpenfatiõis officio,difcipulos do tefti.illi.da.videlicet op illa ſcriptura in co effet impleta, r CEt
&rinæfuæfequaces elegit,fed fupernæ quietis folio reftituit.Sic mirabanturinuerbis gra.i.gratiofis.s CEt dicebat.Hic cō
prædicator verbi furgat,legat.i.operetur & prędicet . Et refideat fequenter defcribitur æmulatio contra eum.Licet enim illi de Na
Ioha,16. c. id eft,premia quietis expecter. Beda.Reuolutum legit, quia ec zareth primò recepiffent verba cius reuerenter & gratiofæ ,vt dis
clefiam miffo fpu oëm veritatem docuit.Plicatum miniftro reddi tum eft,tamen poftea moti funt contra eum ex inuidia,defpicien
&
dit,quia non omia omnibus dicenda,fed pro capacitate audienti tes eu ppter paupertatē parētu:qa licet effent nobiles,vt fupra di
um committit doctori difpenfandum verbum, e Teftimoni. &
tú eft ca.ÿj.tñ erāt pauperes.vnde dicebat deſpectiuè. t ¶Ñōne
da.Teftabantur,vt ipfe dixerat eu effe de quo pphetæ cecinerant. hicē fi.Io.vt patet Mat.xiij.&Marc.vj.ppt qd pauca miracula
verè ſpulſancti gratia perunctu verè ſe pauperes cæcos, captiuos. fecit ibi, quia erat indigni,vt ibi dicitur . Vnde & eorum inuidia
confractos,illius fuper omnia indigere muneribus, f¶Medice. intantu pcefsit, miracula eius dicebant effe falfa. Et hoc eftqď
Sicut fabri filiū,ita eadem erroris,dementia medicum vocant;fed fubditur: v Vtic di.mi.hac fimi.i.obiectionem à fimilitudi
in erroreillorum veritas latet. Verè em erat filius fabri, qui per ne fumptam. x CMedice cura teipfum . Sicur enim medicus
ipfum in principio omnia fecit, qui operatur in fpuffco &igni,q verus citius & libentius feipfum curat & alios ad fe pertinetes
in magna domo hui" mundi facit vafa diuerfi generis. Eft & me extraneos,ita dicebant ei:Si tu faceres vera miracula citius faceres
Matt,, . b. dicus, gap ipfum oia quæ in cælis & quæ i terra funt reſtaurata. ea inter propinquos tuos & in ciuitate tua quâm inter extraneos.
Qui de fe dicit:Nõ eft opus valentib” medicus,fed malè habétib”. Sed ipfe confequenter refpondit, quòd non dimittebat inter eos
gCCura teipfum.Quia in capharnaum plures te curaffe audie facere miracula
uímus,cura etiam teipſum,& fac fimiliter in tua ciuitate vbi cons *o CEt oim infyna.ocu.e.inten.Nam illi qui funtmeritò de Moraliter
Nicolaus de Lyra. Keceptus es & nu numero fidelium ,audiunt deuote verbum diuinum.Sed de inde
uotis fubditur: s CEt dice-nõne hic eft filius Iofeph.Hoc au
aCEtfurrexit le.vt non prædicaret feipfum ybo fuo tātu, tem dicebant contemptibiliter ,per quos fignificantur illi quifers
fed etiã teftimonio facræ fcripturæ, b CInuenit lo . Non à cafu, monemaudiunt vel lectionem non ad fuam ædificatione, fed ad
fed à ppofito, qa fciebat paff fcripturę loqntes de co. cSpūs prędicatoris vel doctoris derifioné, ppt qd arguunt à Chrifto p
do.Hoc fcribit Ila.lxj.a.Sed tame in translationenoftra mutant duas hiftorias veteris teftamēti,ğru fenfus moralis pofitus eft.in.
aliqualiter Y in & un.Reg

X
 Glof.ordi. Luca Cap.IIII . Glof.ordi.

ceptes & nutrit?,Quod quare domin? nõfecerit,ali” euägeliſta &a defcendit:quia adhuc illis locu pœnitentiæ referuat . Et quia G
E oftédit,& excufar dominu,dicés: Quia non poierat ibi vllā turē nõdum venerac hora pafsiõis,nec elegerat hoc genus inorris.Qď
Marc , 6, a, facere, nifi q paucos infirmos curabat:& mirabať propter incre capitur à paucis & tenet,voluntatis eft, qd ' à populo no tenet,fed
dulitatem coR.No ergo viluerat domino patria, q amabat ciues: träfit maieftatis eft A paucis voluit crucifigi,vt non multorum ef
fed icredulitas con hoc no merebat: & patria ſe charitate puales fetfacrilegium:fed in autores crucis inuidia retorqueret,& à pau
bant defpicientes Chriftum quafi notu. cis affigeretur pro omnibus moriiurus.
aCAmedico uo.Bed.No folu dñs & a SQ.Non credimus quod incerta famavulgauit, cum Bed.Dicitur, cu dominus de mani
caput pphetarum,quia à Moyfe pphe apud nos nihil tale feceris, quibus couenientius tas bus illorum elapfus permedium illoru
líaimpendenda er ant beneficia.
ta nominat:fed & Elias & ceteri minores de rupis verticedefcederet,atq fubipfa † Mat.13.g .
uimus facta in Capharnaum , fac &
pphetæ minus in patria & in cæteris ci 2 rupelateret , fubitò ad tactú veftis illius Marc.6.a.
uitatibus funt honorati : quia ppe mo, hîcin patria tua.Ait autem : +Amen faxum illud fubterfugit , & ad inftar ceræ Iohã , 4.f
du naturale eft ciues ciuib? iuidere, Nec SQ.dicat:Ideonon operor inter vos,quia vos incre refolutu queda finuq dñicu corpus reci
duli,non quia patriam oderim, cui beneficium mex
em cöfiderat præfentia viri opera , non natiuitatis contuli. peret effecit. Tantæ vtiq capacitatis , qn + De iures
virtuté,fed fragile recordant infantiam , dico uobis:quia nemo propheta ac tæ ipíu corp" extitit quantitatis.In quo iur.c. & fi

quafi no & ipfi p eofde ætatis gradus ad
matura ætate peruenerint.Hinc decla
rať, fruftra ope mifericordię celeftis ex
pectes,fialienae tutis fructibus inuides
Afpernator em dñs eft inuidorum, & ab
his qui diuinabeneficia in alijs plequun
tur,miracula fuę virtutis auertit.b CIn
dieb' Eliæ.Bed. Q. Nō eft cōtrarium
exéplo pphetaru,q vobis meis ciuibus
faftidiofis diuina beneficia ſubtraho: qa
ficut the famis nemo in Iudæa eft dign
14.Re.s.b. repertus hofpitio Eliæ: fed exteręgentis
cept' eft in patriafua. † In ueritate di
bcouobis:multæ viduæ erant in dies
bus Eligin Ifraël, quâdo claufum eft
celum annis tribus & menfibus fex ,
cu facta effet fames magna in omni
terra : & ad nulla illarum miffus eft
Elias,nifi infarepta Sidoniæ ad mus
• docet,fe non fub lege,fed fupra legem ef
lierem uiduã. †Et multi leprofi erant
in Ifraël fub Elifæo propheta : & ne
va hodie vniuerfaliniamenta &ruga Chriftus.
veftitis quæ â tergo dñi fuerat: veluti di 3.Reg.17.b
uini fculptoris expreffa manu feruantur.
autem
g CEt defcendit.Be. Nec indignatio
ne comotus,nec fcelere offenfus,nec iniu
ria violatus ,Iudçam deferit,fed memor
clementiæ nunc docendo,nunc liberan
do, nunc fanando,i fide plebis corda de
mulcer.Quod fabbatis maximè fanat &
fe docet,nec foluitur lex fifit renouatio
hominis iam labentis. h Sabbatis.

3. Re . 17.b. vidua eft quæfita, quæ à tato ppheta vi mo corumundatus eft nifi Naaman Bed.Sabbatis dominicæ medicinæ ope
4.Reg.5.b. ficaretur.Et ficut multis leprofis ibidem ra coepta fignificant ibi nouam creaturā
Sirus.Etrepleti funt omnes infyna
exiftentib" folus Naaman Syrus,qui de incipere vbi vetus creatura ante definit:
uotè quæfiuit,eft curatus : fic & vos mõ gogaira hæc audientes . Et furre, In quo etiam fe creatorem oftendit, qui
e f
qui me ex inuidia fpernitis fuperno mue xerunt,& eiecerunt illum extra ciuis opera operibus intexit & profequit op
re eftis priuati,nocaufa meęimpotentię f quod iam cœperat . Incipit autem à mi
tatem : & duxerunt illum ufque ad
vel inuidiæ.In diebus Eliæ.In quibus noribus, vt ad maiora perueniat, libera- H
Elias eft operatus, Vel quia diem facies fupercilium montis , fupra quem cis re à demone etiam homines pñt,fed i dei
bat illis qui in eius operibus lucem vide uitas illorum erat ædificata , ut præs verbo refurrectione mortuis imperare,
bantgratiæfpiritualis,& cõuertebantur foli diuinæ eft poteftatis . i C Quia in
cipitarent eum . Ipfe autem tranfi , &
ad dñm.Et ideo aperiebatur celum vidē pote.Bed.Sermo doctoris in poteftate
F ribus diuina myſteria , claudebatur qñ ens per medium illorum ibat . Et " fit cum cuncta quae docet operatur.Qui
fames erat:quia nulla erat cognofcendæ defcendit in Capharnaum ciuita emfacto deftruit cd prædicat, contem
diuinitatis vbertas.c Viduã.Bed.Vi niť, VPícď'm aliũ euägeliſtă , crat docens
tem Galilææ , ibique docebat il
+Mat.7.d. dua ad quã Elias mittit,genui figurat ech illos ficut poteftatë habés,& nõ ficutfcri
Mat.1.c. clefiam,quæ à fuo coditorejdiuti defer los fabbatis , † Et ftupebantindo baq de præceptis legis alios docebant.
i
ta,populu rectæ fidei nefciuit, quafi pau &trina eius: quiain poteftate eratfers fed lefus qli autor &impletor legis, vel
perem filium egena ftipe nutriebat.i.y mutabat
bofecularis fcientiæ abfq ; humilitatis fructu docebat: Quæ bene
in Sarepta Sidoniorum fuiffe dicitur, Sidonia enim venatio inuti Nicolausde Lyra
lis.Sarepta,incendium vel anguftia panis interpretatur . Quibus facere miracula ex impotentia vel falfitate aliqua , fed ex coru
omnibus Gentilitas exprimitur , quæ inutili venationi dedita id malicia.Et ad hoc inducit facræ fcripturæ exempla, Cum fubdit :
eftlucris,& negotijs feculi feruiens incendium carnalium cupidi a CInue.&c.Mul.ui.&c.clau.eft cæ.orōnib" Eliæ,vt hĩ… ï.
tatum paniſo ſpiritualis anguftias patiebatur , donec Elias , id eft Rex.xvij.vbi ifta hiftoria diffufè tractat quæ hic breuiter ponitur:
propheticus fermo mittitur ad eum, qui in Iudæa fame periclita b CEt ad nul.il.qa nõ erät ita deuotę ficut illa mulier gétilis Sa
batur.Claufa cæli ianua,id eft ceſſante ſcripturarum intelligentia reptana.Er qa Elias pfecutione patiebafi terra Ifrael, quæ debuif
pro perfidia Iudæorum.Venit ergo propheticus fermo ad ecclefi fet fibi effegrata.c CEtmul.le. &c. & ne.il.mũ.ẽ. ppt eorum
am,vt receptus pafceretur & reficeret corda credentium.Vbipri ingratitudine erga deũ,qa regnü Ifrfdeclinauerat adidololatriam
panis fpiritualis erat in anguftia,ibi farina & oleum ore prophe coledo vitulos aureos,qs fecerat Ieroboa, d Nifi Na.Sy.cui"
tico benedicitur,id eft fructus & hilaritas charitatis , vel gratiado hiſtoria ponit, iiij.Reg.v.vbi deſcribitur bonitas ei” añ curatione,
minici corporis,& vnctio chrifmatis:indefectiuo ybi cæleftis mu cu dr:Per illu em dedit de falute Syriæ.Et poft curatione fuit ad
nere fœcundatur:& hactenus hæc munera,apud ecclefiã non defi huc melior& valde gratus deo & Eliſæo, vt hĩ ibidé.e C Etre.
ciunt.Hæc mulier myfticum panem factura duo ligna colligit, in funt oes in fyna.ira.quia preponebat eis gétiles quos abomina
quofiguram crucis exprimit,in qua nobis vitæ æternæ præpara bantur ficut canes , f CEt eiecerutil.extra.tanc dignum more
tur panis.d CNaaman Syrus.Beda.Naaman qui decor inter te,vt illū interficerēt,vt patet in litera. g CIpfe au.tran. virtute
pretatur,populum fignificat nationum,olim perfidiæ fcelerumq diuinitatis,qua poterat fic fe feruare illæfum quando volebat.Di
lepra maculofum , ſed ſacramento baptiſmi ab omni mentis & cit autem Beda ,quòd cum dominus de manibus corum elapfus,
corporis fœditate purgatum.Qui captę concilio puellę, id eft fus de vertice montis'defcenderet, & fub rupe latere vellet,fubitò ad
pernæinfpirationis gratia(quam Iudçis feruare non valentib' ra tactum dominicæ veftis faxum illud fubterfugit,& inftar ceræ fo
puere gentiles) commonitus,fepties lauari iubetur:quia illud bas lutum quendam finum effe cit,id eft concauitatem,in quo domis
prifmafaluat quod ſeptiformi ſpiritu regenerat. Vnde caro eius nicum corpus reciperetur. In quo loco omnia liniamenta &rugę
poft lauacrumficut pueri apparuit, quia mater gratia , omnes in veftis & veftigia pedum in rupe apparent adhuc ficut teftanturq
nam paricinfantiam. Vel factus eft vt puer , id eft exuto veteri viderunt.h CEt defcendit in Capharnaum.vc impenderec
homine conformatus eft Chrifto,de quo dicitur: Puer natus eft alijs doctriam facram , qua illi de Nazareth erant indigni.i CEt
Ifa.9.b. nobis,&filius datus eftnobis.Partem fanctæ terræ fecum tuliſſe ftupebant in doctrina eius : quia in poteftate erat fermo
dicitur,quia oportet baptizatos dominici corporis participatios ipfius.fcilicet miracula faciendi, vt patet ex fequentibus .
ne confirmari.e CEteiecerunt.Beda.Quod dominus de eis fu
Et in fynagoga
pra dixerat.hoc ipfi de ſe verum eſſe facto oftenderunt, quia eijci * &.iij.Regum in fuis locis. eCEt re.Per iftos fignificantur illi Moraliter
unt extra ciuitatem nec falutem merentur , qui Saluatorem pel qui prædicatores veritatis perfequuntur, eo quòd dicut eis difpli
luc defuis finibus . f CEt duxerunt.Bed.Peiores Iudçi difcipu centia.g CIpfe autem tranfiens per medium. nonpercuties
Matt.4. a. i,diabolo magiftro.Ille verbo ait:Mitte te deorfum.ift facto mit illos aut impellens, nec aliquo modo fe vindicans.In hoc docens
tere conantur.Sed illorum mente mutata ſubitò, vel obſtupefa prędicatores euägelij,vt no querant vidictă de iniurijs factis fibi.
&a defcendit:
* Etinfyna
 Glof.ordi . Luca Cap. V. DeLyra 138

murabat vel augebat. a CEtinfynagoga. Bed. In fynago niaci, ante viuens in carne ægrotos fanauerat:quia in carne vie C
A ga eft homo habens fpm immundu,quia fpmfanctu amiferat . In uens paucos ludæorum docuit,poft reſurrectionem gentib' ap
Myftice. troierat enim diabolus:vnde Chrift" (pualr exierat.C Myftice. paruit. o CTu es filius dei.Be.Cum ieiunio fatigatum dia
Homo infynagoga habes demoniu,ppls eft Iudæoru q adeo im bolusvideret, verum hominem intellexit : fed quia tentando no
probi,vt negent que diabolus cofitetur. b CEt exclamauit. prgualuit,vtrum etiam dei filius effet,dubitabat.Nuc ergo per fi
Moraliter. Moraliter. Õis amaritudo , &ira & cla gnorū potentiă iam certior effect" ,filiū
mor,immüdi fpiritus furor eft.Fornica dei arbitrabatur. Non ergo euideo cru
tfpiritūdę tio,immudicia,cócupifcétia mala, auari a mo ipfius . Etin fynagoga erit ho, cifigit,vt filium dei ignoret, fed quia ei?
monij im- cia,febris illecebrofę carnis eft. c Si mo habens † dæmonium immũ , morteſe dānandu no præuidet.Hoc em
mundi. ne.Be.Paululữ à me vexãdo quiefce,cui myfteriu àfeculis eft abfcoditum , quia fi
dum ,& exclamauit uoce magna di
nulla eftfocieras cum noftrafraude. cognouiffent, dominu gliæ nunc cruci
a QuecommunicatioChrifti ad Belial: Nobis tor
+Marc..c.d Quid nobis &tibi. Be. Extorta menta,& tibi gloria. fixiffent. p CEt increpans non fi
1.Cor.2.b. confefsio non habetmeriti: fed eft velu censt Sine , quid nobis & tibi Ieſu nebat.Be.Ideo prohibet loqui,ne dum
ti fugitiui ferui:qui poft multũ tēpus vi aliquis audit vera prædicante fequatur
Nazarene Veniſti perdere nos .
dens dominüfuữ,nihil aliud nifi de vers e Vehementer opinor. errantem . Improbus em magifter veris

Eia,Age, beribus deprecat. Sic demones ad fe vin falfa permifcet , vt fpecie veritatis tefti
Scio te,quia fis fanctus dei. Et incre
dicados dñm veniffe credêtes, præfentia monium fraudis obrexat. q C Facta
* pauit illum Iefus , dicens:
illius tormētaní. e ClefuNazarene. Obmute autedie. Myftice . Manifefta luce refur.Myftice

Bona natura quæ deum confitetur, mas
la operatio diaboli ,quę deo aduerfatur.
Nora o nomeIefu Nazareni ab cuã
gelifta diabolus primus dixiffe inducit,
7d
quia eft huius impudētiæ, vt inter hoies
aliquid prius vfurpet:& ad hoies qfi no.
uum deferat,quo errore fuæ potentie in
cutiat.InGenefi etiã diabolus prim? deũ
+Quis fers nominauit. f Scio te. Per opa po
mo hie? tuit pbari filius dei . Sed none dixit aplis
Hebraifm Maiora facietis? Solutio, per opa.i. mo
pro, Quid dum opationis.Alij dicebat : In nomine
hoc,q &c. Ielu &c.Ipfe dicebat:Tibi dixi .& cætera.
g Cobmutefce. Beda. Quia perline
H guam ferpetinā primò intrauit mors in
►mundu,prius lingua ferpentina occludi
tur,ne virus vltra fpargar, Deinde fœmi
+Mat.8.b. na quæ prima leducta eft,à carnalis con.
Mar..c cupifcetię febre eftcurata .Tertio vir qui
Gene.z.a dicta coniugis audiuit,à lepra curatur,
h CEtcu proie.Be.Curandus pmitti
tut à dæmone in mediu pijci,vt virt? pa
tefacta plures ad falutem inuitet.Beda.
tincrepas Marcus ait:Et diſcerpens eu fpiritus im -
uit febre. mūdus, & exclamans vocemagna eit ab
Mar.i.c eo.Et hoc eft quod Lucas ait:Et cu proie
tquorqt ciffet eu in medium.Sed nihil nocuit illa
B iactatio,nec eum debilitauit,ficut folent
exire dæmones quibufdā mēbris ampus
+Mar.3.b. tatis vel euulfis.Vnde etiã p tā integra
reftauratione etiã no credentes ammiras
Moraliter.
tur.Be,Moraliter, Homo âdçmonio
fce, & exi abillo . Et cum proieciffet
illum dæmonium in medium , exit
a Nullum membrum amputauit.
ab illo ,nihil ét eum nocuit . Etfa ,
ctus eft pauorin omnibus , & collo
dicentes :
quebantur ad inuicem ,
Res dignaverbo.
†Quod eft hocuerbum : quia in po,
teftate & uirtute imperat immūdis
fpiritibus,& exeunt? Et diuulgaba
turfama de illo in omnem locum re
ns aute
gionis.S
gioni urge
s . Surg ens autemm Iefus de fy,
Iefus de fy
} miracula Chrifti,Sicut em illa quoruco
nagogaintroiuit in domum Simo,
b
nis .†Socrus autem Simonis tene,
a Alij euangeliftæ non dicunt progaffent.
' batur magnis febribus : &rogaues
runt illum pro ea . Etftans fuper ils
lamtimperauit febri,&dimifitilla:
"&continuò furgens miniftrabat il
n deus teftis effe no pofsit alicui falfitatis.
lis.Cùm fol aute ' occidiffet, omnes
. igit ad hoc inducũtur hic duo miracula
+qui habebantinfirmos uariis lan,
guoribus, ducebatillos ad eum:At
Mifericordiæ.
ille fingulis manus imponens cura
bateos.tExibant autem dæmonia
à multis clamantia & dicentia: quia
rectiõis,à credentiu turmisrequiriť,& in
gentiu deferto inuétus ne abeat retiner,
GLO.ORDI.
CAP. V.
Actü eft aute.Nectpe, nec
loco turba à ftudio fanandi
cohibetur , vefper incubit, &
camefequit, ftagnu occurrit.
K & turba
Nicolaus de Lyra.
aCEt in fynago. Hic confequéter
defcribit doctrina Chrifti cofirmatio p
gnitiofubeft naturali facultari intellect ,
confirmant effe vera p reductione ad pri D
maprincipia,ficyitas illotuq träfcēduc
naturale facultate intellectus, de quibus
eracdoctrina Chrifti, cõfirmať p opatio
ně
ne miraculoru: quæ àfolo deo poffunt
fieri:& ideo cũinducütur adcófirmatio
něalicuius doctrine oftédit effe vera , cũ toccideret
infpeciali.Primũ eft de dæmoniaco cura
to.Scdm de focru Petri âfebrib'curata,
ibi:Surges auté de fynagoga,Tertiò mul
ta ponuntin gñalı ibi : Cũ emfol occu
buiffet oës qui habebant infirmos & c.Et
patet fentétia iftaru partiu vfq; ad finem
ca.ex dictis.Mar.f.vbi ifta polita funt co

liberatur, cum animus ab immuda cogi
*Chriftus.
tatione purgatur.Fœmina à febribus cu
ratur , cum caro à concupifcentiæ feruos
rerefrenatur. i CEtuirtute. Non vt
homines qui in verbo dei dæmonia eŋj
ciunt,fed ppria poteftate virtutes opať.
Moraliter.
k CIn domu Simonis, Dom' Petri,
circücifio eft eius apkarui comiffa. Socr",
eft fynagoga quæ quodammodo mater
eft ecclefiæ Petro comiffa . Hæc febrici
tat, quia inuidiæ eftibus laborabat perſe
quens ecclefiam. Sed Iefus ftans fuper eã
fanat,quia vbi timor dei incipit effe,talis
P tues * filius dei.Et increpans non fi dem ordine quo hic & expofita.
nebat ea loqui, quia fciebant ipfum *aCEt infynag.Per hoc aut q Chri Matth.8.c.
effe Chriftum.Facta autē die,egreffus increpauit demone qui fua ptate co
fitebat & (ctitaté,ei filētiữ imponēs , do
fus ibat in defertum locum , & turbę cuit nos fugere laudes turpiu pfonaru:
requirebant eum , & uenerunt uf , ga ficut dicit Seneca libr.de tutib?:Tā
trifte tibi fit laudari à turpib", fi laude
que ad ipfum , & detinebant illum ,
ris obturpia. b Socrus auté Si.&c.
nedifcederet ab eis.Quibus ille ait: Per qua fignificať plona,iracũdiæ,calore
Quia& aliis ciuitatibus oportet me aut cócupifcétię laborás:fup quã ftans Ie
fus iftas pafsiões mitigat,&tuc ei deuote
euägelizare regnum dei: quiațideo tad hoc
miniftrat, cCufol aute oc.Per hoc
miffus fum.Et erat
fignificauit,& pafsio fua i qua iufticięfol

æftuatio folet recedere. 1 CEtroga prædicans in fyna, occidit, futura erat medicina ois fpüalis
infirmitatis. d Facta auté die &c.
uerunt.Bed. Modo Saluator rogatus, gogis Galilææ.
modo non rogatus curat, oftédens fe co Dans in hoc exemplum prædicatoribus
reuertendi ad folitudinem contempla
tra vitiorum quoq paſsiones & preci¹ Cap , V.
bus fidelium femper annuete, & ea non- r с tionis poft labore prędicatiõis,& vt gra
+Mar.4,a tActu eft aut cu tur •
numaquæ ipfi non in feintelligunt,vel tias deo agat de profectu præterito, & fe
intelligenda dare,vel piè petentibus etiã difponant pro futuro.
Pfal.18.d non intellecta dimittere, vt Delicta quis intelligit:ab occultis me.
NICO.DE LY .
is mumda me domine. m Surgens . Beda. Naturale eft fes
bricitantibus incipiente fanitate laſfaſcere, & moleſtiam egritudi CAP. V.
nis fentire.Sed fanitas quæ domini datur imperio,tota fimul re Actum eftaute cum turbæ &c. Defcripta prædica
dit,& etiam eo robore firmat, vt fuis adiutoribus continuò mi tione Chrifti & eius confirmatione . hic confequenter
niftrarefufficiat,& iuxta leges tropologiæ membra quæ feruie, E defcribitur conuerfio aliquorum ad ipfum . Et primò
Roma,6.d rant immundicia,feruiat iufticiæ. n Cum fol aute occi.Be defcribitur eorum vocatio ad difcipulatum Chrifti . Secundò ,
da.Solis occubitus,pafsio Chrifti:per quã plures fanantur demo. corum promotio ad apofto latum,fequéti capítulo,ibi : Factum
niaci, v tin heft aut
 Glof.ordi. Luca Cap . V. De Lyra

& turba vrget:& ideo afcendit in nauim Petri, a Secus fta . liantur fub illis:Sed tame moribus non voce cõtradicūt,& nolūt G
E Be.Stagnu,præfens feculi defignat,Domin' aute iã nō in ftagno abillis gubernari, quoru vita & prædicatio ipforü cötraria eft vo
quafi ia non in carne paffibili,ſed ſec ftagnum: quia in ea carne i luntati.n Stupor enim cre.Excufat Petru,no ftudio malicia
qua paffus eft,ſtabilitate ppetuæ geris adit, b Genefareth. fed ex humano defectu hoc dixiffe. Admirabať aut diuina dona,
Aproprietate loci, quafi generas aura, quia criſpãtib9 aquis deſe & quò plus meruerat,hoc præfumebat minus. Et talis humilitas
auram emittit, c Vidit duas na. mererpiã dni confolationem, o No
Tim.2.c Be, Duæ naues,circucifio & pręputium: Conuentus turbarum,fidem defignat populorum. li time.Bed.Non recedit,fed ad littusp
quas vider,quia in vtroq populo nouit bæ irruerent in eum ,ut audirentuer ducit,&viuificandi poteftatem tribuit,
qui funt eius,quorum corda à fluctibus a Qui magna fecit in terra,tranfit ad mare, vt & ibi In quofignificatur,quòd fpuales viri &
faciat, & dominus maris terræ appareat. Lege.
fi peccatis turbarum commoti , no tamẻ
feculi ad futuræ vitæ trãquillitate, quafi
* bum dei ; & ipfe ftabat fecus ſtågnữª debent has
ad littus mifericorditer vidédo puchit.
d CPifcatores.Doctores ecclefiæ reti C Genefareth . Et uidit duas naues Nicolausde Lyra
bus fidei cóprehéfos , & de profundo ad Legem..
lumē elatos, terræ viuentiu quafi littori " ftantes fecus ftagnum : pifatores aus eftautem in diebus illis.Prima i du
pifces ingerunt, e Lauabatre . Lo SAnaui in littus . as quia primò defcribitur vocatio Petri
X exillia
ta ratia plicat,qui intermillo prædicadi tem defcenderant , * & lauabant re cu alijs adiunctis fibi.fecundò , vocatio
officio , quod alios docuit , iple implere tia.Afcendens autem in una nauim Matthæi,ibi:Et poft hæc exiuit & vidit
fatagit. Quæ erat fi.Nauis Simo f Iefus publicanum , Circa primũ prima
quæ erat Simonis , rogauit eum à
nis,primitiua ecclefia circücifiōis, de cus g defcribitur difcipuloru vocatio feu con
SAb amore terrenorum,
jus autoritate docet gentes vfqz hodie, uerfio.fecundò ,couerforũ confirmatio
Actu.4.f Quebene vaa,quia multitudinis crede terra reducere pufillum . Etfedens ibi: Et factum eft, cu effet in vna ciuitatu.
Matth.8.c. tium ,erat cor vnum & aia vna. Hæc docebat denauicula turbas.Vtcef Circa primidicit fic:Factũ au.cũ tur.
nauis apud Matthæu fluctuat, in quo at fr.in eum.præ nimia deuotione audie
fauit autem loqui , dixit ad Simo ,
tenditur principiu ecclefiæ,quãdo trepi a Ad Chriftum afcendentem in altum. b Quia bo di ipfum. a CEt ipfe fta.lacus magn⁹
Tr4.q.1.c dantibus difcipulis Chriftus adhuc dor. ni & gentiles parati erant accipere legem, eft per quétranfit lordanis fluuius. Et
R
no turba mit,qñ Petrus fuis meritis firmus,alienis nem:†Ducin altum,& laxate retia quiaibi extendunt aquæ i latitudine ma
turbatur,quãdo ludas pditor adhuc eft gna,aliquando vocatur ftagnữ,aliquan
' ueftrain capturam , Etrefpondens
immixtus. Lucas dicit,pifcib' repleri,qa Sicut humilis. do lacus,& aliquando mare fecundum
f
ad fine eccliæ refpexit, vbi fructus exube Simon dixit illi: +Præceptor per to modum loquendi Hebraicu : q omnis + Prefectè
rat,vbi perfectis in fide Chriftus vigilat, Perveterem legem laborantes nullum duximus congregatio magna aquaru vocat mas
ad vitam.
vbi pfidia pditoris ceffat,vbi pfecta dile re,fcdm illud Geñ.j.a.Cogregationefa
tio.gCRogauit eu.Bed, Qd primo
& tam noctem laborantes nihil cepis aquaru appellauit Maria.c Pifcato
k
rogat nauim a terra reduci pufillü,figni mus:inuerbo autem tuo laxabore res aute defce.&la. re. amouetes im
ficat vel temperatè vtendữ verbo ad tur te. Et cùm hoc feciffent , conclufes mundicias vcretia plicarēt: qa nullos pi
bas,vt nec terrena eis præcipiantur , neç Pifcesfunt qui hanc vitam enauigant. fces ceperant,vt patet ex fequentibus.
à terrenis in pfunda facramentoru reces dAfcendens autein una nauím.
runt pifcium multitudinem copio,
dant,vt ea poenitus non intelligant.Vel Moraliter.Rumpitur qui diuitias & paupertates vtpopuli plaufum declinaret, & de naui
non fuftinet.
prius in pximis regionibus gētibus præ populum fedentem in littore conuenië
dicandum.Sed du dicit Petro:Ducin al fam. Rumpebatur autem rete eo, tius doceret.e Duc in al.hoc eft ad
F tum, ad remotiores gentes quib' poftea rum,& annuerutfociis qui erant in locu aquæ magis profundum, qui eft co
prædicatu eft pertinet, h Ducin al uenientior.ad pifcandum, f Præce
alia naui,ut uenirent & adiuuarent
tum.Ambro.Et fi alijs imperatur vt las ptorp totãno labo.nihil cepi. quis
xent reria, foli Petro dicit:Duc in altũ. eos . Et uenerunt & impleuerunt H
diligentiam magnā adhibuim”.g¶In
id eft in pfundum difputationu ,vt quã a Quia ecclefiam & fynagogam conuertit. uerbo autem tu la.re.i.cõfidens in y
do de æterna verbi generatione differit, ambås nauículas , itaut penémer tute verbi tui.h CRumpeba.autem
*
quæ non yifu fed fola fide attingitur:vel
gerentur . Quod cùm uideret Si , rete eorum &c . Ex quo patet duplex ➤ penè
qăde virtute refurrectionis ; vel de ſpufs miraculum:quia non felữ ceperant ma
fancti pfluentibus donis inftruit ecclefia mon Petrus , procidit ad genua les
k gna multitudiem pifcium fuprà modu
&armatur. i Laxatæ retia. Be,Re fu ,dicens:Exià me domine, quia ho folitum & pofsibilem per viã humanā,
А 1
tia funt verborü complexiones & quafi fed etiam illa multitudo tenebaturin re
mo peccator fum. Stupor enim
quidam orationis finus & difputationữ te rupto:ideo fubditur: i C Quod cu
circundederat eum , & omnes qui
receffus, qui quos capiūt no amittut, võ ui.Simo pe.pci.ad ge.le.ppter præ
& retia quafi retinetia funt vocata,quæ cum illo erant in captura pifcium dicta miracula facta,dicens: k CExi
captos no perimũt,ſed reſervāt, k ĈIn Circundederat ftupor.
à me do quia homo peccator fum.
uerbo autêtuo.Be, Nifi in verbo græ quam ceperant . Similiter autem Reputabat enim fe indignum præfentia
laxata fuerint inftruméta difputationu, Iacobum & Iohannem filios Ze tam fanctæ perfonę. Stupor enim
fruftra prædicator vocis fuæ iaculu mic
bedei, qui erantfocij Simonis . † Et " circundede.eum,id eft admiratio ma
tit, qa fides populorũ nō in fapiëtiavbi i timere: gna propter facta Chriſti infolita, +Mac.4.d
ad Simonem Iefus:Nol
ait ad Iefus : Noli e:
" m CEt ait ad Simone le ipfum cổ, Marub,
copofiti,fed diuinæ vocatiois munere p
uenit,Ovacua prefumptio,O humilitas folando, n Noli.ti.ex h.i.de cetero.
fructuofa.Qui nihil ante ceperant,magna in verbo concludunt Exhoc iam
multitudine Rupitur rete pmultitudine pifciu, ga modo cũ ele *b CEtui.du.na.Be.Duæ naues myſticè circūcifione & prepu Moraliter
Ais tot reprobi intrant, qui ipfam ecclefiam hærefibus fcindant. tiū fignificat, qs vidit dñs‡nã in vtroq ppło nouit qui funt eius,
Boni &fi Rumpitur rete,fed no labitur pifcis, qa dominus fuos feruat,etia & adfuturę vitæ tranquillitatem qfi ad littus vidēdo hoc eft mi
pfequutio inter perfequentium fcandala, 1 CRumpebatur . In ecclefia fericorditer vifitando prouehit. e CDucinal.&lax.re. Amb.
nopatiant, circucifionis rumpitur rete, quia non tot intrant de Iudæis quot Myftice auténauis Petri fecundum Matthæum fluctuat,fecundữ
à domino apud deum ad vitam erant præordinati, Alia ergo nauis.i.eccle Lucă repletur pifcib",vt & pricipia fluctuatis ecclefie, & pofterio
feruantur, fia de gentibus fuccedit, quæ electos ad faluté colligit. Qui nõ in ra exuberatis agnofcas.No turbatur ifta quæPetrum habet, tur
trantnifi rupto reti :quãdo ante Iudas pditor,añ Simon magus, batur illa quæ ludam habet:in vtrac tamen Petrus, fed qui fuis
añAnanias& Saphira,ante multi qs lohanes antichriftos vocat, meritis firmus eft,turbatur alienis.Caueamus ergo proditorë ne
I.Johã.2.c abierut retrorfum, Paulo velBarnabæ comittatur apoftolatus peu plurimi fluctuemus, k CExi à me domine. Per Petrum,
getu. m CEt impleuerunt. Be. Hæc impletio vfq in finem qui cufocis per totam noctem laboras nihil ceperat & in verbo
feculi crefcit.Sed impletę mergütur.i.in fubmerfiõe premunt,nō Chrifti cepit multitudinem pifcium copiofam,& tñ fibi non attri
tame piclitant fic vt mergatur . Mergi em eft hoies ad prauitate buit nifi culpam,dicens:Exi à me domine, quia ho peccator
feculi de qua eladi fuerat redire.Quales etiã Petrus adhuc in infire fum.fignificatur prædicator euangelij ,qui propriè innitens tu
mitate pofit" hoc loco demoftrat.vnde fequii: Quod cũ uidif ti nihil pficit, fed innitens diuię tuti, facit magnum pfectum:tñ
fet Si.Pe.ga carnales in ecchia fpualib? rectorib" in quib' pfona no debet attribuere fibi nifi defectum;& tunc à deo cõfortať dice
Chrifti eminet,honore quidê exteri? deferüt,& fpecieten? humi. tein Noli time , & maior profect fibi pmittitur, cu fubditur:
liantu r *Exhociano
 1
4

Glo.ordif Luca Cap.V Delyra 139

debet habere volütatë dimittedi ecclefiafticu mun? & fecuri❞ & in defertis locis effe;& coueniebant ad eu vndiq. o CEtora C
A tranquillius viuãt.Nemo de fuæ cõfcientia culpæ tremês,vel de bat &c.Quãdo orat,theoricam vitam :quãdo ſanat, actiuam in
aliorum innocentia ftupens , fanctitatis iter formidet aggredi. format. Be. Sanat vt deus,orat vt hō. In vrbe miracula facit,
a CEx hocíam.Be.Hoc ad ipfum Petrum ſpecialiter pertinet in deferto orat , vt & actiuæ & contéplatiuæ documēta mõſtret
cui exponit qd captura fignificet pifciu.Sed ficut tuc per retia pi ne qs pcura pximi amore dei, vel p amore dei quis fit fupior,
fces,fic pyba aliquãdo capiet hoies,in q curā dimittal pximi.In defertü fecedit &
Petro eftTypus torius ecchie. b CRe a Nondum eligitur in apoftolatum ,fed orat,qui exurgentē ftrepitû vitioru pre
Myftice lictis omnibus . Be. Myftice fine feculi prædicitur aliquando fit eligendus. mit,&quodda fibi cum domino intra fe texhoc
fignificat , quò abhuius mundi falo qui +Ex hociam eris homines* capiens. defertü,querit (vt cuillo extiore tumul nunc,vel
Chrifto inheferint, poenitus funt receffu a Quiaadhuc habent voluntatem redeundi. tu ceffante) p interna defideria filenter lo pofthac
ri. c CInuna cí.Hic duo aduentus in Et fubductis ad terram nauibus re quatur. p CEt fa.eft.&c.Be. Vbile viuos
capharnau notantur.Primus incarcera≤ dens docueritLucas breuiãdi gratia præ Mat.9.a
lictis omnibus fequuti funt eum .
to Iohane,quãdo fecit continuè illa tria a Aliasveniffet in vnam ciuitatem. terit,fed Matthæus in ciuitate fua . Mar, † Mar, 2,a
+ Mat.8.a miracula. Scd's,quãdo defcendit de mõ ، tEtfactum eft cùm effet in una ciui, C cusin Capharnaũ hoc eû feciffe teftatur. Mat.9.a.
Mar.t.d.d
te electis apoftolis quãdo fit iſtud mira Sed ciuitas Chrifti diciturGalilça, in qua Mar.1.d
tatum,& ecceuir plenus lepra Etui erat Nazareth & Capharnaum,ad diftin
culü de leprofo, d Vir plenus.Am
bro.Be.Quarto figno cx quo inCaphardens lefum , & procidens in faciem &
tioneregionis traſmarinæ Gerafenorū
naūvenit ifte fanatur.Na ficut quas tum a Be,Amb. Voluntati poteflatem tribuit, nec quas de qua transfretãdo venerat Galilæā, fiz
fi incredulus dubitat , fed fuæ colluuionis confcius
Gene..b diem fole illuminauit,& clariore cæteris non præfumit. cut Matthe fcribit,Vel ipfaCapharnaữ
ciuitas Chrifti eft,quã nõ naſcedo, ſed y
fecit diebus cũ illucefcerent elemetamu fuam,rogauit eum dicens :Domine,
di: fic & hoc clarius opus debet exiftima tutib, illuftrādo fua fecerat.qCEt erat
fiuis potes memudare.Etextedens Pha.Amb.Inter cæteroru remedia debi
ri.Sccudu Maithçu,poft nouũ Teftamēs a In hoc humilitas.Be.Non qp fine tacu fanare non
tum inmonte datum, hic primus à dño poffet.fed vt indicet fe non fubdiectum eſſe legi. liū,cõueniétib? ex oi pre doctoribus hęc
fanatus inducitur:vtille qui excludebat manum , tetigit eum lefus , dicens : paralitici fanatio deſcribit , vt magna &
à lege,purgari fe domini poteftate pręſu a SIn hoc pietas. Bo genere fanat quo obfecratur. magnęrei fignificatiua, vñ oraffe pręmic
Si vis po.me mun. b In hoc maieftatis potentia.
mens:no ex legefed fupra lege effe gram c Quia dixit & fa& ta funt. tit,no ppt fuffragiūfed ppter dãdū exés
De poen. indicaret , qua leprofimacula poffet ab h+Volo : Mundare . Et confeſtim plu.i.q docet vnufqfq eger petenda fas
di.1.c. vo- luere. cErproci.Sicut humilis & vi a Amb,Nihil medium inter præceptum & opus: lutis precatores adhibere, pqs vite niæ.
luiffent tæ fuæ maculas erubefcens, & confefsio quiain præcepto eft opus. compago
1
nem verecundia no reprimens,fed deres lepra difcefsit abillo.Et ipfepræces Nico.de Lyra. 1
a Non erat neceffe,vt fermone iactaret quod corpo I
&o vulnere remediu quærés. f Do
re præferebat. b. Mittit ad facerdotes propter hus 1
mine fi uis po.Ambro.Be.Sicut in do militatem,& vt videntes credant ei, vel no credens aCEx hoc iam eris ho.per fanā
mino poteftatis autoritas,ita in ifto fidei tes inexcufabiles fint. doctrina trahedo ad vita beatā.Verbum
pitill i, ut nemini diceret ::fe
pitilli, fedd uåde, em dei hamo pifcatoris cõparat, qa ficut
conftatia declarat. g CTetigit.ppter
a Non debent auferri figna priuscă veniant fignificata. hamus non capit pifcem, nifi ab ipfo ca
humilitaté,vt nos doceret nullú fpernes
re pro aliqua corpis maculatione .Tan oftende te facerdoti, & offerpro es piatur,fic necverbi dei capit hominem
a Pro emundaíone offerebant tortam panis,turtures D
git,no dedignatus,impat nõ diffifus , ad duos, & fextarium olei, ad vita æternam,nifiipfum verbumens
teipfius capiatur. b CEtfubductis
hibet opis teftimonium.Volo ,dicit ,pro " mundatione tua ficut præcepit Mo
Hærefes pter Fotinūzimpat ppter Arriu:tagitp &c.fe. funt.f Simon petrus & alij qui
Mac.4.d.
tres hicper pter Manicheu . Bed. Tetigit no quin yfes in teftimonium illis . †Peram erant cum eo.Et licet Andreas hoc non +
Sanitatis & doârinx. Mar.3.a.
imuntur. fine tactu fanare poffet , fed vt indicet ſe noietur, tamen intelligit ibi fuiffe, fcdm
Ioh,6, a
B no fubiectum effelegi,fed dominum les bulabat autem magisfermo de illo , Ф dicit Aug.vt habet ex verbis Mat.iiij.
q
H Я
gis oftendens, qui non timet contagiu. & conueniebant turbę multæ, ut au & Mar.. Dicunt tñ aliqui,q ifti nonfes
h CEt confeftim le.&c.Ambro.fup dirent,& curarentur ab infirmitati cuti fuerut Chriftü, tunc ei totaliter inhę
hunc locum. Vides op dubitari non pos rendo,fed caufa reuerentię aliquãrulum Xab co
teft:quia volūtas dei,poteftas eft. Be. bus fuis.Ipfe autem fecedebat inde fecuti funt eu affociando : ad ƒpria tñ re
Vbi leprofus mundatur noexprimitur P fertum , & orabat . Et factum eft , uerfuri.Sed poftea vocati funt, no reuer
locus,vtoftendatur non vnus populus furi amplius ad ppria . De qua vocatiõe
in una dierum , & ipfe fedebat do ,
alicuius ciuitatis fpecialis , fed omnium 9 loquitur Mattheus & Marcus. Alij verò
cens : Et erant Pharifæi fedentes ,
populos fuiffe fanatos.Be. Typicè Le dicunt qp ifta vocatio de qua hic loquit
profus,gen' humanum fignificat ,plenu , & legifdoctores qui uenerant ex o Lucas , eft eadem cuilla de qua loquitur.
lepra:quod exteta manu.i.verbo dei hu mnicaftello Galilææ & Iudææ & Matthæus & Marcus‡qa vocari funt fim
manam contingente naturam,à prífcier pliciter adfocietatem Chrifti, & hoc vis
roris varietate mundatur, vt diu abomi Ierufalem , & uirtus domini erat detur verius:quia hic dicit, relictis oibus
nabiles &fequeftrati, iam queāt templo fecutifunt eum.Qui modus loquendi p
1.Cor.3.d reddi.Templum dei fanctum eft,quod eftis vos. Et facerdoti of priênon conuenit nifi adhærentibus Chrifto totaliter.Item quia
Pfal.109.a ferri.De quo dicitur:Tu es facerdos in eternũ ſecūdū ordinē mel. hic dicitur Petro à Chrifto:Ex hoc iam eris hoies ca.i. de cæs
e m
Rom.12.a Et offerant pro emundation ,corpora ſua hoſtia viuam , ſan tero vacabis prædicationi.Et tali modo loquendi vtuntur Mat
tam deo placentem. i CPræc
& epit illi.B ed.Tac eri iubet, nec thæus & Marcus,qui fcdm alios defcribunt vocatione corū fim
taceri potef t.Non q aliqui d voluer it & non potuer it, ſed dat ex ; reuerfionead propria. c CEt
plíciter adhæredo Chrifto abfq
m s
emplu vtſui in magni quç'fa ciunt latere velint,fed vt profine factum eft.Hic confequenter defcribitur vocatoru confirmatio
alijs,probantur inuiti, Hilarius. Docet non vulganda noſtra per opera miraculorum.Et defcribuntur hic duo miraculo . Pris
beneficia,fed premenda,vt non folum â mercede abftineamus pe mum eft de leprofo fanato,fecüdü de paralytico curato,ibi :Et fa
cuniæ,fedetiam gratiæ.Iactantia vitata facit,ne leprapofsit tran tum eft in vna dieru.Sentêtia primæ partis patet ex dictis Mat.
&
fire in medicum.Ideo etiam imperatur filentium , quia meliores vinj.& Mar.j.excepto quod fequitur: d Clpfe autam fecede
putabat qui fide magis fpontanea qui fperatis beneficijs cre bat & c.Ad oftendendữ, prędicator verbi diuini debet fugere
didiffent. k Oftende te facerdoti.Bed.Vt intelligeret fa populi applaufum, &retrahere aliquãdo ſe à multitudine vt va
cerdos non legis ordine,fed gratia dei curatu. 1 Offert pro. cet oroni, e CEt fa.eft.Hic defcribit de paralytico curato mis
Non foluit legem fed implet, qui fecundum legemgradiens,fu raculũ,quod factu fuit in capharnau,vt hŕMar.ij.Et patet fnia hu
ptalegemfanare eos quos remedia legis no fanauerant videtur. iuspris tu ad curatione palitici ex dictisMat.ix.& tu ad pñta
m Sicutpræcepit Moyfi. Lexfpiritualis eft , ideo videtur tionedicti palitici Mar.ij.quæ omittuf inMat.& àMar. fuppleť.
facrificium fpirituale mandalſe , vt.fit in teftimonium illis, fi deo Etpofthæc
credant,fi impietatis lepra diſcedat. n CEtcöueniebant tur *a CEx hocíam homines &c.Et factum eft cum in una
bæ &c.Bed, Sanatio hui? multas ad dominnm cogit turbas. Vt effet & c.Bed.Typicè auté leprofus humanum genus languidữ
• Moraliter,
enim ipfe interius & exterius fe fanatum doceret :perceptum be peccatis defignati plenum lepra , quoniam omnes peccauerunt
neficium etiam iuffus non tacet . Sed & Marcus ait , euangelico & egetgratia dei,vt fcilicet extenta manu,id eft verbo dei, hũanā
Mar.l.d functus officio, mox egreffus, coepit predicare &diffamare fermo contingente naturam , à priftini erroris varietate mundentur, &
nem,ita vt non poffet manifeftè in ciuitatem introire , fed foris offerant pro fua emandatioue corporafua hoftiam deo viuam.
in defertis *Et ecce viri
 Glof.ordi.
compago refoluta, actuum noftroru dau
E da veftigia verbi cæleftis remedio reformēs
Allego, tur, a CViriportantes. Allego, id eft,
erigentes adfuperiora animum hominum.
quis exterioris hominis debilitate torpen.
tem,quorum rurfus adminiculis, & attolle
re & humiliare, fe facilius ante Iefum locet,
dominico dignus videri afpectu . Humilita
tem enim refpicitdeus. b CEt quærebat
&c.Bed.Defiderat offerre, fed turba inter
poífica recluduntur:quia fæpe aia poft infir
m corporis defidiam ad deum refpiciés, &
diuina gratia innouari defiderans, priftinæ
conuerfationis obftaculo retardatur. Sæpe
dum cũ deo in orationib' colloquiť, turba
cogitationữinterueniës,aciē mēris ne Chri
ftus videaturintercludit . Sed non eft exter
rius in infimis, vbi turbæ tumultuantur re
manendũ: fed tectu domus in qua Chriftus
docer afcendendu.i.facræ fcripturæfublimi
Las eft appetenda , & lex dei nocte die me
diranda : quia in cuftodiendo fermones dei
corrigit iunior viam fuam. Et patefacto te
to,id eft referatis fcripturis, eger fubmitti
tur:quiaad Chrifti humilitatem fidei pietas
te defcenditur,& ad Chrifti notitiam venit.
c CEtper tegu.Bed.Domus Iefu tegus
lis testa defcribitur, quia fubconceptibili lit
* terarữ velamina,fi afsit doctor, qui referet
diuina,ſpũalis gratiæ virtus inuenitur. Qď
cum lecto deponit,fignificat ab homine ad
+Mat..a huc in ifta carne coftituto Chriftum debere
Mar.2.b cognofci . d Quorumfi.Be. Multum
valet fides ppria cuiufq , cum per alienam
fidem homo interius & exterius fit faluatus
Be,Hæc curatio paralytici fignificat fal
†grabatu
uationem animæ fufpirantis ad deu dediu
tuu,&am turna illecebra carnalis inertię, quæ indiget
bula, bonis doctoribus qui eu fubleuent:& Chri
F fto offerant,& pro eaintercedant,Qui apď
Marcum quatuor fuiffe leguntur : propter
quatuor euangelioru libros ,feu ppter qua
tuor virtutes, quibus ad pmerendam fofpi
ratem mentis fiducia erigitur, que funt,pru
dentia, fortitudo, temperantia , iuftitia.
Jglorificas e CHomo remittuntur & c. Tu homo
petõr; ego de q peã remitto, qui aliorum
merito tibi petă relaxo.Qui ergo pctis gra
uatur, adhibeat ecclefia quæpro eo precet ,
Quia pro culpa animæ etiã corpus infir
mabatur;ideo fanaturus corpus príus fanat
Mat,9,a , animam. f Quispot dimittere &c.
Nemo dimittit patã nifi deus , qui per eos
quoq dimittit quib' poteftate dimittendi
dedit, Cu ergo Chriftus dimittat,verè deus
probatur.Verũ teſtimoniũ deo reddūt, fed
perfona Chrifti negando falluntur.Perfidia
em confiteri pot,credere non poteft.Itaque
teftimoniu non deeft diuinitati , fides deeft
faluti.Deus autem volens faluos facere pec
catores,& occultorum cognitione fe deum
effe demonftrat,& admiratiõe factorum il
lis refpondens:Quid cogitatis mala in cordi
bus veftris ? Eadem maieftate & potentia q
cogitationes veftras intueor,poſſum homi
nibus delicta dimittere. Ex vobis intelligis
te quidparalyticus confequatur. Sed quía
fpualem gram non cognofcitis,nec creditis
quod interius factu eft, pbetur fignovifibis
liq non minoris cõftet effe potentig,vt in
filio hois latente cognofcatis potentia ma=
ieftatis,qua põt peccata dimittere vt deus.
g CVt autem co .&c.Ambro.Magnus
Leui.13.a
facerdos lepram videbat in cordibus ludes
purgato peiores
orum , &iufsit oftendit
fe offerre illo leprofo
facerdoti cui
. Sed hos
fummus facerdos repudiat , ne alios quos
que eorumlepra contaminet, h CTis
bi dico
Luca Cap . V.
a •
ad fanandu eos. Et ecceuiri por
tantes in lecto hominem , quierat
b
paralyticus : & quærebant eum
inferre , & ponere ante eum Et
non inuenientes qua parte illum
inferrent præ turba,afcenderunt
Dininitatem cognitam.
fupra tectum , & per tegulastſub
miferunt eum cum lectoin me
a Non paralytici qui fenfu carebat.
A
dium ante Iefum . Quorum fis
dem utuidit, dixit : Homo remit
tuntur tibi peccata tua.Et cœpe
runt cogitare fcribæ & pharifæi
dicentes: Quis eft hic qui loqui
R cuipfedepublicano in apoftolum, de tes
tur blafphemias † Quis poteft
dimittere peccata,nifi fol' Deus?
Vtautem cognouit lefus cogi
tationes eorum , refpondens di
xit ad illos : Quid cogitatis ma
la in cordibus ueftris? Quid eft
a Dicofacere.Quodfolus noui,qul dimitto,
facilius dicêre : dimittuntur tibi
a Quod vos etiam videre poteftis,Flanuit refur,
rectionem omnium.
peccata: an dicere : furge & am,
SQuia idem eft fillus hominis & deus.
bulartVt autem fciatis , quia fi
lius hominis habet poteftatem
in terra dimittendi peccata , ait
agVt q&fuit teſtimoniŭ infirmitatis,fit ,pbatio fanitatis,
paralytico: Tibidicofürge,tolle
asNe chriftiana fide curatus,moreris in pfidia iudæorů.
†lectum tuum ,& uåde in domu
a Be.magna vixens,vbi Ane mora falus imperiu comi
tatur vnde merito qui aderant relictis blafphemijs Aus
peates ad laudem conuertuntur tantæ maieftatis.
tuam . Et confeftim confurgens
coram illis , tulit lectum in quo
iacebat : & abijt indomum fuam
i
+ magnificans deum . Et ftupor
apprehendit omnes: & magnifi
cabant deum . Et repleti funt tis
more dicêtes: quia uidimus † mi
rabilia hodie +Etpoft hæc exit,
a Non tam corporeoquam miferantisintuitu.
& uidit lefus publicanum nomi
a Leui additus vel affumptus , quia diuína eum
electio affumpfit, & in numero apoftolorum addis
dir b Pertinacitur lucris inhiantem. Telos
ne Leui fedentem ad telonæum ,
gręce,veâigal, a ¶Ambro.non greſſu corporis
fed métis affectu. SAmodo. b Non lucra.
& ait illi : Sequere me . Et relis
a Non leuitate ductus,fed virtute operum & diuina
potentiaintus operāte,fequitur tam corpore quả mente.
Etis omnibus furgens fecutus eft
eum . Et fecit ei conuiuium ma,
k dit.Ec tüc lectuü fuüu tollit,qñ àpetōrũ con
gnum Leuiin domo fua :Et erat
a Be.viderant publicanum a peccatis ad meliora
conuerfum,locum inueniſſepœnitentiæ : & ob id
turba turba multa publicanoru
etiam ipfi non defperant falutem,
& aliorum , qui cum illis erant
a Dupliciter errant, quia & fe iukosputant cum •
fint fuperbi, & illos reos cum iam pœniteant.
d
difcumbentes . † Et murmura, 3
Vel uerunt. a De ieiunio gloriantes.
bant Pharifæi &ſcribæ corum,
1
dicentes ad difcipulos eius Qua
recupublicanis & peccatoribus
mãducatis & bibitis.Etrñdes les
DeLyra
bidicofur.Bed. Surgere,eft aiamà car- G
nalibus defiderijs abftrahere. Lectum tol † Mat.9.a,
lere,carnem à terrenis defiderijs ad volun Mar.2,a.
tatem fpiritus attollere.Domũ ire,ad pas
radifum redire,vel,ad internā fui cuftodi
am,neiterum peccet.Ecce per remiſsionē
pœnæ,remifsione culpæ intelliges Et
ftu.Amb.Spectant furgentem increduli,
mirantur abeūtem,& diuini operty mira † demifert
cula malut timere, credere.Nam fi eres
derent, non timerent,fed diligerent Perfex, lob.4.b,
&a enim dilectio foras mittit timorem,
kLeui.Bed.Idem Leuig & Matthæ
Sed Lucas & Marc ppter honorem eua
geliftenome vulgatu tacer, Matthæus āt
in fermonis principio,accufator fui fact
Matthæum feu publicanu noiat, ne qs a
falute defperet pimmanitate peccatoru, † Mat.9.2
loneario in euangeliftam fit mutatus.
Be.Amb.Reliquit ,ppria,qui rapiebat
aliena.Necfolum lucra reliquit vectigas
liü,fed & periculü cötemnit,qd
' poterat
venire àprincipibus feculi:qa rõnes vecti
galiu incopofitas reliquerit.Et qai nullo mala
prorfus hui? vitæ refpectu vel cogitation
nufibi referuauit, dñicoru talentorü fide
lis difpéfator effe meruit. Be.Per Mats
thæielectione,fides gétiú, quæ prius mun
danis inhiabant.fed nuc corpus Chriftife
dula deuotionereficiūt, exprimit,Per ſup
biam Pharifæoru infinuatur Iudæoruin
uidia ,quæ de gentium falute torquetur.
CQuare cu p.Amb.Ois quæftio ex le H
ge quæ tenax iufticiæ, nō habet miſericor
dia.Oes ergo declinauert,fed ei aufterita
te miffus fili dei gra euägelica tpauit.Pro
uocat ergo ad pniam petores, cui cib" &
potus &ambulatio & omnia quæ gefsit,
faluti feruiut.Amb.Beda.Qui domicilio
Chriftum recipit interno ,maximis exube
rantium pafcitur delectationib” volupta
; dominus ingreditur ,& i elus q
um.Itaq
crediditre
Nicolausde Lyra
b CEt poft hec exijt.Hic confeque
ter deſcribiť vocatio Matthæi;& priò de
fcribitur ifta vocatio,fed'è defcribit mur
muratiu cofutatio,ibi :Et murmurabant.
fentétia priæpartis patet ex dictis Matiz tinopina.
b.d CEt mur.Hiccõfequenter defcribit bilia, incre
malignatiu cofutatio,& hoci tribus cafia dibilia.
bus. Secund" ponitur ibi:At illi dizerűt,
Tertius, in principio fequentis capituli,
Primus cafus eft : quia Pharifæri mur,
murabant Moraliter
*aCEt ecceuiri &c.para.Paraclycus
eft peccator operibus meritorijs priuatus
fed iacet in lecto,quando tenet eu pai có
fuetudo.Ipfum aut portantes,funt iufti p
co deprecates,& fic ponut eu ante Iefum,
qui eu refpicit quando preces eoruexaus
fuetudine recedit:& vadit i domū fuã, qñ
bonis actibus feftinat ad patriã cçlefté : &
ppl's deu magnificat de tali mutatiõe,qm
eft dexteræ excelfi, b CEt pofthæcex .
& ui.Ie.Sequitur: cCEt fecit ei coui.
ma.Le.Chrifo.Chriftus quodliber gen?
remedij exhibebat , & non folum difpu. Mat.9.b.
tando,& præftando fanitatum remedia, Mar,2 ,c.
vel etiam redarguendo çmulos: fed etiam 23.q.4.c.in
comedendo nõnullos erantiu dirigebat . fideles.
q I
Inde nos inftruens, & quodlibet opus &
tps poteft nobis vtilitatem afferre. Et pu,
blicanoru participationê nõ vitauic ,.ppt
valitate fequétem, morèboni medici qui
*nifi fanis
 Glof.ordi. Luca Cap. V. Glofordi . 140
credidit recubit affectu ,Sed rurfus accendiť inuidia pfidorum & nijilla pars quead cibos pertinet, non debet impertiri hominib? C
¿

A future pone fpecies prefigurai.Epulatib, emfidelib" & in regno adhuc veteri cõfuetudini deditis, quia &illic videtur quafi fefsio
celorü recubetibus,pfidia iciuna torquebit.Oftëdiť etiã Œtūinter Aleri.Et ipfivetuftati non conuenit, quia timendû eft ne pnimiã
fit inter æmulos legis &gratie,quia q legē fequutur , mētis famē aufteritatē,etiâ fidem quã habebat,amittat : quia non deberet mi
patietur eternã.Qui verò in interiorib" verbũ receperint, alimēs fceri actus veteris&noui hois.Non em placer ſpoſo diſcolor ve
ti cæleftis &fontis vbertate recreati efus ftis.vn Apoftolus : Exuite verere hoiem
a Ideo vos cũ actib" fuis,& induite no. i Vinũ Col.3.b
rire&fitire non poffunt.& io gaio ieiu declino,quia putatis vos non egere.
nāt, murmurāt ,dicētes ;āre cupu.&c. Fi no. Vino intus reficimur, vefte foris te †2.q.1.c..
fus dixit ad illost Non egent qui fa gimur.Vefti s
In diaboli,venenu ferpentis diffundunt, ergo funt bona opera qui multi
a Qui gratiam non querunt
Serpens prima você emifit, dicens Euæ, b Hos iuuo qui pœnitendo dant locum gratie. foris agimus,quibus coram hominibus Depe.di ..
Geñ.3.a gd vtiq de? dixit:Nolite manducare ex nifunt medico,fed qui male habent. lucem". Vinum,feruer fidei,fpei, & cha c.ecchia . &
oi ligno huncimitatur ifti. a CMe a Quiiufticię fug confidunt. ritatis,quoin confpectu dej in nouitate di.3.c.ad
dico.Chriftus medic? q miro medicãdi "Non enim ueni uocare iuftos ,fed fenfus int reformamur, k Inutres huc,
genere vulnerat?
" eft ppter iniquates no a Conuerti volentes. &c.Be.Veteribus etiã vtribus compa- .
ftras.Hoc medicamine ferpentis venenu peccatores in pœnitentiam . At illi rantur,qui nouo vino.i. ſpūalibuspręce

excludit ,Qui hoe medicameto vtit,non
remanet ieiunus. b Vocare iuftos.
Beda.luftos vocat eos,qui dei iufticiam
Matt., .b ignorâtes, & fua volêtes cöftituere, iufti .
cia dei no funt fubiecti:& de lege præfu
Mart.c
mentes gram euägelij nõ quærit , Pao
†thalami
res qfua mala attédentes, nec plegem ſe
nuptialis.
poffe iuftificari putates, Chrifti fe grepoftis filios fponfi , dum cum illis eft
nitendo fubmittut. c CQuare difci.
Beda.Matthæ dicit ipfos difcipfos hoc
Matt.9.b
quefiffe.Sed fciedu,qa vtriq
; quæfierut.
Bed.Spualr difcipuli Iohanis & Pha=
rifeoruieiunat , qaq opa legisvel tradi
tiões hoim fequit,vel qui etiã vocêChri
fti tm aurepcipit, abſtines à bõis, ieiuno
+Mat.9.b. corde tabefcit.Sed q Chrifto adheret, re
Mar.2.d. ficit:qa carne eius epulať & fanguine. Io
hānes vinu & ficerã nõ bibit, quia abſti❤
H nëtiameritu auget, cui nulla eft potentia
naturę.Dñs aut q p&a põtcodonare,cur
âpctörib" declinaret qs abftinetibus po.
terat facere iuftiores? Ieiunat & Chriftus
nepræceptu declines, Māducat cu pâtō
ribus,vtgratia &poteftatem intelligas.
Bd CNunquid po.Be.Moraliter.Quã
Moraliter. diu ſpõfus nobiſcũ eft & in lęticia ſum”,
necieiunare poffumus, nec lugere,Cum
autépropter petã ille recedit,tuc indicēs
dum eft ieiuniu, & recipiēdus eft luctus,
e CFiliosfponfi.Bed, Sponfus, Chri
ftus,fponfa,ecclefia. De hoc fancto con
nubio apoftoli funt creati per lauacrum
Mat.9.C regenerationis.vn Marcus filios nuptia
Mar.z.d.
rū eos appellat . Qui lugere &ieiunare
Mar.2.c
non poflunt,cdiu fponfumin thalamo
vident: &fciunt effe cum fponfa, fed qñ
tranfierint nuptiæ & pafsionis &refurs
#
*
4
dixerunt ad eum: Quare difcipuli
Iohannis ieiunantfrequenter &tob
fecrationes faciunt,fimiliter & phas
rifçorum:tui autem edut & bibunt?
d b
Quibus ipfe ait : † Nunquid pote
fponfus , facere ieiunare? Venient
autem dies, cum ablatus fuerit ab il
a Ab amore mundi non folum a cibis. In humilf
tate tribulationis:
lisfponfus : tunc ieiunabunt in illis
a FQuare nondum conueniat apoftolis ieiunium,
diebus . Dicebat autem & fimilitu
dinem adillos:† Quia nero com/ •
a Particulam. TAblatam. Sleiunio vitiorum.
miſsuram à ueftimeto nouo immit
h
tit in ueftimentum uetus : alioquin
a SQuia incipit difplicere & fi ante placuerit,
& nouu rumpit , & ueteri nonfcon
a SAblata. SVttę nouę mykeria non
funt committenda mentibus nondum innouatis.
1
uenit commiffura à nouo . Etnemo
x mittit uinum nouum iu utres uete
JQuod fifit.nec rudesmentes hic pati poffent,& ipfa
doctrinanihil prodeft, & ipfe mentes pondere peccator
rum fuffocantur vel premuntur.
res : alioquin rumpet uinu nouum
utres,& ipfum effundetur , & utres
Noua myfteria innouatis mentibus committantur.
peribūt. †Sed uinu nouum in utres
a Doârina memorię traditur,&
mens non eft fine fructu,
nouos mittendüeft, & utrâqpcofers
a Vult enim
pofteafi innouatur,quod etiam contigit apoftolis.
с hanis difcipuli : fed Chriftus eos excufas
uantur.Et nemobibes uetus ftatim
pris facilius diripunt , & contineat. Erūt
auté noui veres,cum poft aſcenſionê aco
cepto fpiritu,defiderio confolatiõis eius † obferua
orado & fperando innouabunt . Ali- tiones
ter,Animænondū innouatæ, fed in ve
tuftate maliciæ pleuerāti, nouorū myſte
riorum facraméta non debent comitti.
Aliter.Veteres vtres funt fcribæ & pha
rifæi.Nouus pannus &nouũ vinu,prę
cepta euangelij: non pñt fuftinere lus
dei: ne maiorfciffura fiat:cum quib' Ga
lathæ præcepta legis mifcebant in vtres
veteres vinu nouum, Conueniunt aute
aplis no his qui traditionib" maioru des
prauati , finceritatè præcæptori Chriſti
nequeût cuftodire, vñ fubdit:Et nemo
b.ue.fta.u.quia Iudçis veteris vitæ falis
uis imbutis:nouę grę pręcepta fordebat:
quia maiorum traditionibus accumula
ti,dulcedinem fpritualiu yborupercipe
no valebat. 1 Sed uinu nouu.Fra- D
gilitas humanæ códitionis aperit cu
cũ cors couenics
pora noftra exuuijs defunctoru anima
li coparantur.Sed renouatis vtrib⁹ nos
uavina cōdûtur,cũ facraméta quæ acce
pimus inuiolata feruamus . Hos vtres fi
pleni funt, gratia feruat,fi vacui,tinea &
erugo confumit,femper ergo fint pleni.
Nicolaus de Lyra.
murabant de comunicatione Chrifti
cum pctoribus in cibo &in potu, quảm Moraliters
murmuratione Chriftus oftedit irration
nabile,& patet ex dictis Mar.ix.Secüdus
cafus eft, q arguebat difcipulos Chriſti,
eo q noieiunabant ficut Pharifæi & Io

firectionis tempus aduenerit,

ieiunabunt,defidera tücfili
ntes iudicis po
aduen uult nouu:dicitenim uet' tmeli? eft.
tum , f Venient autem.Bed.Q.Fa
Aturi eftis, vt lugentes ieiunent, quia eftis fponfum occifuri . Hîc
luctus abfentiæ fponfi,non tantum poft morte fponfi, fed & an
teincarnationem illius per totu huius feculi tempus eft celebra
rus, quando defiderabant ſancti incarnationem Poſt aſcenſione
veròdefiderant fancti aduentum iudicis.Nec hic luctus requie
uit nifi diu cum difcipulis dominus in carne conuerfatus eft.
gCTunc ieiunabunt in illis diebus.De vtroq ieiunio, qd ' uerfis de nouo ad vita pfectionis,opa incõfucta funt eis difficilia :
eftin tribulatione vel gaudio refpondet:Cum ablatus eritfpon
fus tunc erunt in moerore & lucu, donec per fpiritumſanctũ con
folatio tribuatur: quo dono percepto,ieiunium quod fit per læ
ticiam ,iam renouati in vitam fpiritualem celebrabunt.Et hicpri
us agit de ieiunio quod pertinet ad humilitatem tribulationis. II
lud autem quod adgaudium mentis pertinet ( quando mens ad
fpiritualia fufpenditur,& ideo à cibis corporeis alienatur)feque
tibus fimilitudinibus fignificat, oftédens op carnalibus, & ob hoc
adhuc veterem fenfum trahentibus , hocgenus ieiunij non cons
gruit, h CIn ueftimentum.Beda. Veteri veftimento compa
A
bat rationabiliter : & patet
Matth.ix.hocexcepto fnia ex dictis ffuauisi
. c Quiane .
co. &c.commiffura idem eft quod iun.
&ura:Et dicit à co quod eft fimul, & mitto tis, quafi fimul mittes
re.Illa em quæ coniuguntur,fimul mittuntur, d CEtne. &c.
ui,confuetudinariè, e Statim uult.i.repentè. f CDicit
ením ue.quia magis fapit fibi ppter confuetudine bibedi, co op
confuetudo eft quędă natura,fed paulatim affuefaciedo ad bibe
dum nouu tande efficitur fibi fapidum :Et eo modo hoibus con
fed paulatiuè affuefaciendo efficiuntur eis facilia & delectabilia,
*nifi fanie tangeret à morbo non liberaret . a Quare difci. Moralitas .
&c.per Pharifeos,qui diuifi interpretatur,heretici ab ecchia pres
cifi fignificatur.p difcipulos ergo Iohanis q le coniixerüt phari
fæis,fignificatur fimplices chriftiani, qui cũ hereticis familiaritatë
contrahunt ex aliqua occafione,& exhoc aliqñ trahūtur ad eoru
mala. b CNunquid &c.q.d.No.ppter quod apud pbatifsi
mos Aegypti monachos ftatutu fuit, vt null' ieiunaret à Pafcha
te vfqz ad Afcéfione ppter gaudiu refurrectiois Chrifti : quo tpe
frequenter difcipulis apparuit & cum eis comedit :vt dicitin Col

rantur difcipuli , qui adhuc funt vetus homo : Quibus nouus
pannus.i.aliqua particula nouæ vitænõ debet immitti,Quod fi
fit , etiã ipfa noua veftis, .doctriua nouæ vitæ quodāmō ſcindi
tur,cuius particula quæ ad ieiunium ciborum valet importune
tradiť, cum illa doceat generale ieiunium : no aconcupifcentia ci
borūtṁ,ſed ab oï letitia rpalium delectationữ, Cuius gñali ieiu
nij illa
lationibus patru Collatioe primaTheonis abbatis. i Quía
nemo co. &c. Per iftas fimilitudines fignificat , & do &rina no.
teſta.nō cõueniebat actiuè nifi hoibus renouatis p donữſpüflan
&i.Tunc em data fuit eis intelligétia perfecta ſcripturarũ, & elos
quêtia omniu linguaru, d CEtne.&c. Sic imbuti legalibus
obferuantis nolebant eas dimittere,vt habetur A&
tu.xv.
 Glof.ordi. Luca
CAP. VI.
Actüeft aut in fab.fecu.primo
Bed.Dicit quo fabbati litera folui
capat, deuteron, pteron.i. fcdo
primü fabbatuyocat,p hoc inués obferuãtiã
legalis fabbati ceffacura , & naturalis fabbati
libertate( que vfqz ad Moyfitpa ceteroru die
rumfimilis crat reftituēdā)q credetespgram
feptiformis fpus à malis opib" vacat.Sabba
tum ergo gratiæ,ad diftinctione legalis fab
bati,fcdo primi dicit.i.primü fcdo prelatu.
i.fuperi & digni'inferiori legali .Vel ordine
rpis, ga & ante lege hoc fabbatu à patribus
ita agebat, ficut nunc agit â nobis.Vel fedo,
primu dici pot,vt vnữ idemo noui teftamen
*facere ti fabbatu,&fecudum fit: qa poft legale àno
2144 'bis obferuat,& primữ, qa ante decretalegis
à iuftis obferuabatur antiqs. Scdo primò,
Ad literam , in alterofabbato quod poftilld
' occurritpri? ,poft
fuit primit fecūdu,vel qd
tefuriffet fecūduab eo quo precedentia funt dicta vel
facta. b Perfata &c.Myfti.Ager mun
dus, Agri feges, humani generis fœcunditas.
Spice,fructusecclefiæ,quibus faturātur apo
ftoli noftro fe alentes profectu. c Vel
lebant di. &c.No habetes difcipuli fpaciu
maducādi ppter importunitate turbaru efu
riebat vt hoies,fed velletes fpicas inediam co
folantur,quod eft indicium aufterioris vitę:
nopræparatas efcas,fed cibos fimplices que
rere.Et nota apoftoli literā ſabbati iam de
ftruut aduerfus Hebionitas,qui alios apofto
los recipiunt,Paulu quafi legis tranfgreffore
repudiant.Bed, Myftice. Difcipuli efurien
tes falutem hominum ,tranfeunt p fata.i.per
regiões que albae funt ad meffem, Spicas co
fricat,quiain illis quos in corpus Chrifti vo
lunctraijcere , mortificabant vetere homine
cu actib" fuis , à terrena intentione extrahen
do, exempla operu proponedo, ariftaruintes
Mat.12.a gumēta remouédo , & grana mundata pora
*Mar.3.a
1. prædicantiu membris ecclefiæ incorporado.
F Apud Marcu difcipli pregredietes dñm, hoc
ſer
egille referunt. ga neceffe eft, vt doctoris fers
mo pręcedat:& fic cor auditoris gra fupnę in
ftitutiois illuftret.Sed hoc putat Iudæi fabba
to non licere.Chriftus verò nouægræ mune
redefignat effe oci legis,opus gratię,argues
doctores legis nefcire lege, d Dicebant
il.&c.Alij dicunt ipfidomino hæc fuiffe ob
iecta. Sed a diuerfis, & ipfi dño , & difcipulis
potuerunt obijci : & cuicumq obiectum fit,
ad ipfum maximè refpicit. e CIn fabbatis
&c.Sabbata fignificant feriationes :Vel quæ
in hoc fæculo agutur à vacatibus fuperftitio.
nibus Iudçoru . Vel quæ in futuro agent,qu
in ppetua folenitate māducabım" bonater
Habbatis, ræ. f¶Nechoclegi,&c.Be. Quomodo
1 dño ad crime obijcit , qd in feruo pcrimine
no tenet?Verus rex & facerdos.& ideo domi
nus fabbati euulfarufabbato fpicarum noxa
occidere no tener. g Dauid cum efu.&c.Be.Si
Dauid & Achimelech excufatiõe famis man
datū legis trāfgrediētes nõ repræhedütur , cur
eade in apoftolis fame no pbatis: Allego .
Allego.
Dauid qui cu focijs fugit à facie Saul,ſignifi
cat Chrifti, qui cum difcipulis latet principe
mundi.Dauid obferuator legis panes confe
cratos manducat , & dat illis qui cũ illo funt,
fignificans facerdotale cibu ad vfum tranfitu
†lanavt rum populoru: fiue quia oës filij eccliæ funt
altera.
facerdotes,vnati fpufancto vt feipos offerat.
tamentia h CIntrauit in domum dei. Magnahoti funt † infipientia : & col
fpitalitatis gratia , propofito mortis pericu = JQuomodo eum perderent.
lo, non declinat hofpitem animus facerdotis.
Et fic nos debem" aliena pericula in nos trāſ
ferre . Sed & verum Dauid hofpitio mentis
necpro periculo mortis veri excludunt facer
dotes
Cap .
VI.
Cap.
+ Actueftausa
temin Sabba
Vna dictio eft vel
duæ funt dictiones.
tofecudopri
mo, cum tran
b pę.k
firet per fata,
uellebant difcipuli eius fpi
cas , & manducabant confris
cantes manibus.Quidam aus
1.
tem pharifæorum dicebant
illis , Quid facitis quod non
liceta Secundum preceptum
in fabbat is Etrlegis.efpon
dens Iefus ad eos dixit: †Nec
hoc legiftis quod fecit Das
uid , cum tefuriretipfe & qui
* cum eo erant,quomodo intra
uit in domum dei : & panes
propofitionis fumpfit ,& man
ducauit:& dedit his qui cum
ipfo erant: quos non licebat
manducare nifi tantum facer
a Præeft non fubeft veteri obferuantiæ : &
ideo non peccat qui fecundum eius obferuas
tionem obferuat.
dotibus.Etdicebat illis: Quia
dominus eft filius hominis,
etiam fabbati. Factum eft aus
Be. Sabbatis maxime curat & docet, non fos
lum propterinfinuandum ſpirituale fabbatum,
fed etiam propter celebriorem populi cons
uentum .
tem & in alio fabbato , utins
traretin fynagogam & doces
ret. Et eratibi homo , & ma
nus eius dextera erat arida.
* Obferuabant autem fcribæ
& pharifæi,fi infabbato cura
ret,ut inuenirent , unde accus
Dominus nouit cogitationes hominum,
quoniam vanæ funt.
farenteum . Ipfeuerò fciebat
cogitationes eorum,& aitho,
mini quihabebat manum aris
dã. Surge , & fta in medium,
Etfurgens ftetit. Ait autem ad
' illos Iefus . Interrogo uos , fi,
SExponit. .i.hominem curare.
licet † fabbato benef facere,
23
an male : animam faluam fas
a Id eft a perditione faluam non facere.
b Quali iratus illis obmutefcentibus.
1 cõuenienter intelligi pñt figuræ ve̟.tefta.cō
cere, ant perdere : Et circun,
fpectis omnibus dixit homini :
a Ad pauperem vt proximum iuues , viduæ
præfidium feras,extend e ad deum pro peccas
tis tuis orando.
ende manum tuam . Et
La Ext
a Que crimine aruerat,fucis bonorum opes
rum falutaribus irrigatur. Quia ftatim dei
Imperium fequitur miraculum.
extendit : & reftituta eft mås
nus eius. † Ipfi autem reple,
Si-inuidia.
loquebaturad inuicem , quid
nam facerent de Iefu. t Fa,
Aum eft autem in illis diebus,
VI. Glof.ordi.
dotes.iHomo & ma.Bed.Myftice.Ho G
ifte huanu genus fignificat in fœcunditate †Mat.12.a,
boni operis arefactu, p manu in primo pa- Mar.z.d.
rente ad lignum extenfa, quã fanat mani- De co, dif,
noces in cruce extenfa ,Et bene manus in fy s.c.diſcipu
nagoga erat arida, quia vbi maius domum los.
fcientiæ ,ibi maiori träfgreffor fubiacet cul
Obferua.au.Bed.Quia deftructio
nem fabbati , quã in difcipulis arguebat pba
bili magiftri excufauit exéplo: nucipfum ob
feruãdo magiftru,caluniari volut,vt fi non
curetcrudelitatis vel imbecillitatis , fi curet,
trafgrefsionis arguat.1 CInterrogo uos.
Bed.Præuenies caluniã quã fibi parabanc
arguit eos q precepta legis malè interpretā
do,etiã à bonis operibus fabato ferianduin
eftimabat,culex à feruili ope.i.à malis abfti
nere præcipiat in fabbato.In quo fignificat
in feptima getè,illos q in fex ætatibus hui?
†3.Ren2.b.
feculi bona fecerūt,nō à bonis,ſedâ malis fe Matt.12.2,
rías habituros.mCAnimafaluam.Bed,
Corpus curaturus de aiæ faluatiõe interro
gat, qa illa miracula ppter aiæ falute facie
bat,& ipfafanatio manus falutem aiæ figni
ficabat .Vel, noie aiæ totus homo fignificat.
n CAn perde.Bed.No eft autor mali de?
fed quos nofaluat, perdere dicit.o Exte
de.Beb.Infructuofæ debilitas aię nullo me Xetiam
li' ordine curat , q eleemofynaru largitate. Eccle. 4.d.
vñdicitur:Nofit man? tua ad accipiendum
porrecta, & ad dandữ collecta, Quia fruftra
pro peccatis rogaturus manus ad deum exa
tendit,qui has ad pauperes pro poſſe no ex
tendit. p Infipi.quiafolo liuore permo
ti funt,no enimi culpa fuit,vPhois manữ ex
tendere
H
NICO,DELYRA
Actu eft.Hicponit Cap.VI.
terti" cafus,ga Scribę & Pharifei ar
F gueba Chrift
t ü & difcipulos ei de
violatioe fabbati,& hoc in duplici cafu ,fecu
dus ponitibi: a CFactú eft.Snia autë ifta
rūduarū partiū patet ex dictis Matt.xij.vbi
ifti duo cafus ponurur eodé ordine quo hîc,
& exponitur eodem modo,excepto qd leg
tur; d CEtaitho.q.Hoc auté fecit Chrift
vtmiraculu effet euidenti? , & vt manifefti
argueret cecitas malignatiu, e Clpfi au.re.
funtinfipi.iirronabili iracundia,cu magis
debereteife grati de bñficio diuino.fCEt
col.ad inui.quid nã fa.de ie.iam emtra
ctabantde morte ipfius:fed Chriftus noluit
mori ante tempus præfinitu à patre, vt im
plerentur fcripturæ prophetarum de igno
miniofa eius morte. gFactum eft au
tem inillis. Poftquam defcripta eft vocas
tio pluriu ad Chrifti difcipulatum,hîc cõfe- † agere
quêter defcribitur pmotio aliquoru ex illis
ad apoftolatum
Moraliter.a Factu eft aut. Perfpicas Moraliter
tinentes fub velamine lŕæ grana fpữalia no
ui,vtfub pręcepto carnalis circucifionis,mũ
dicia circucifionis mentalis , Sic ergo fpicas
vellere eft lit eram occidentem tollere &fpi
ritualefenfum retine re.Quod fecerunt apli
alic difcipuli,& ficmanducabant,incorpo
rando credentes ecclefiæ myftico corpori.
bCNec hocleqd fe.Da.Moralitas au
tem huius ponitur.j.Reg.loco fuo.c Fa 1.Reg.b.
tum eft autem in alio fab.Manus arida
&
ad operandum eft inualida: ergo per homi.
nem manum aridam hnte, fignificat piger
& ociofus:fed cuṭad bū Chrifti ftat i medio
tutis,manus eius fanat, & i bonis operib? + 2.q.7.co
exercet. g Factum eft au.i die.il.Chris
plertic
ftus apfos clectur? orauit plixè:vñ fubditur:
*Et eras
PRES

Glof.ordi. Luca Cap . VI. Delyra 141

A tendere, vel Iefufanare.Magna ilipiëtia erat de nece eius tractare
cuius beneficiis plurimum indigebat, a CExiit in monte ora
re.Mons in quo apoftolos eligit & docet,altitudinem fignificat
fufticię: quia inftituēdi erat & prędicaturi, ne in infimis remaneat
fed ad fuperna erigantur.Sic &lex in monte data fuit.Apoftolos
preeminentius adducit,vt â monte pris
us mores fufcipiant pacem ppło annun
ciada.Sic& Moyfes foluslegem fpüalter
intelligens,montis vertice in & de erat
afcedit, Moraliter.Qui deum orando
Moraliter
querir,ad fuperiora pgrediť, vertice cu
+Mat.to.a rizfublimis afcedit. Orataut dñs, no p
Mar.3.c. feqfiipotes :fed p me ficut clemens.Vñ
ftatim fubdit:Et cum dies fa.effet.oës
qui eius magifterio difcunt iter regni.
b Difcipulos.De qbus elegit.xij. qs
fnomiauit apoftolos.i.fuo loco miffos nominauit
Io.20.c vn:Sicut mifit me př,& ego mitto vos,
In montem afcédés ad fe vocat.eligitqs
vult,qa non illorü eft ftudij, fed diuing
Ibidē.s.c, græ,vt in aplatu vocaretur.vñ:No vos
meelegiftis,fed ego elegí vos.No fapien
tes,nõ diuites,nõ nobiles elegit,ne duxif
fe p prudentia, ne redemiffe ne
potentiæ nobilitatifs auctoritate aliqs
adgratia traxiffe videret. c Cogno .
Nō mõ primữ,fed longè pri❞ cũ ab An.
dreaadduct dicit:Tu vocaberis Cephas
qd' interpretat Petrus. Sed volês Lucas
noia.xij.apoftoloru noiare,cu neceffe ha
beret Petrum dicere,breuiter voluit in
nuere, qďnō antea vocaret: ſed ita dñs
cognominauit,vt no cafu factu putetur
B
fed ex comutatione facramētu petræ au
dientibus comëdaret, d Matthæu.
Mattheus cōpari fuo Thomę,in ordine
--
ter dirigebat.Dubitatnr tamen hic, vtrữ ifte fermo fuerit idem C
cum illo qui à Matthæo defcribitur.v.ca.Et dicunt aliqui quod
fic. Tum quia hic & ibi eodem modo incipitur, cum dicitur:
Beati pauperes &c. & eodem modo terminatur cumdicitur:
Oisq auditfermões meos & facit:verfus fine hui" ca,& Mat.vij.
infine. Itemquia illaque ponut hic ferè
a Forma prefcribitur, quam debeas æmulari. ibi ponuť,Alijs auté videt oppofitü„Tū
1
exiitin montem orare : & eråt pers . qa hic dicit:Et defcendes Iefus Mat. v.a.
Non feculi dicit: Videns Iefus turbas,afcenditi mõ
noctans in oratione dei. Et cudies tem.Itehic dicitur Stetit in loco capeftri
&c.ibi aut dicit:Et cu fediffet acceflerut
factus effet,uocauit difcipulos fuos
ad eum difcipuli eius.Et aperiens os fuu
a Vt quadratum orbem fide trinitatis infignirent.
b docebat eos &c.Et ideo ifte fermo & ille
+& elegit duodecim ex ipfis , quos vident differre rum ad locu,quia ifte
·
& apoftolos nominauit: Simonem fermo videt elle factus in terra plana &
a Scilicet vocauit.
capeftri. Alius autë in monte. Itë ëtum
quem +cognominauit Petrum , êt ad faciendi modum,qa iſte videt cfſe fas
Andrea fratre eius: Iacobum & Iod tus à Chrifto ftando,alius aut ſedendo.
&
Ite qa multa in illo ponut quę hic omit
hannem Philippum & Bartholo ,
tunt, vt patet intuenti, Qui vult tenere
meum,Matthæum & Thomam ,Ia primă opinione, põt dicere ad ifta quæ
cobum Alphei & Simonem qui uo vidētur cõtrariari.Dicedo, q& Chriftus
⚫ primò afcedit cacume montis ad eligen †2.q.7.c,
catur Zelotes,ludam lacobi,& Ius
· f dum aplos,&ibi docuit cos de aliquib? plerumq
damScarioth, qui fuitproditor.Et fedendo fecüdü qd dicit Matthe? :fed po
defcendens cum illis demonte , fte ftea defcedit ad aliqua parte montis pla
titin loco campeftri, & turba difci, niorë, quę hicdicit capeftris, vt ibi coueni
enti'doceret mltitudiné ,& hoc ſtādo :fe
pulorum eius : & multitudo copios cūdu qo hic dicit; Qďaut ' dicit,qd ' hic
fa plebis ab omni Iudæa & Ierufa, multa omittui quçin alio ponuť,no ob
f
lem & maritima, &Tyri & Sidonis esco
vniformiter mendať
ftat
referüt euägelife
:qa ide no femp
factu Chrifti ' ohan ex
vel dictu :& qd
* qui uenerantut audirent eum , & fa vnus omittit ali fuppler, vt fic coueniat
narentur à langoribus fuis . Et qui &cum hocfpecialia & fingularia dicat.
Qui aut vult tenere fecuda opinionem,
uexabatur à fpiritibus immudis cu
poteft dicere ad primu alterius opinio

H rabãtur.Et omnis turba quærebat

caufa humilitatis fe fupponit, cũà ceteris
euangeliftis prelat fit , e CEtdefcen. eum tangere quia uirtus de illo exi "
i
Electur apoftolos dñsi motanafubijt, bat,& fanabat omnes.Et ipfe eleua '
turbas docturus ad căpeftria redit: quia
tis oculis in diſcipulosfuos dicebat:
no nifi in humili turbę Chriftum videre
fufficiüt,& raro inuenitur qd ' vel turba
dim ad altiora fequatur, vel quifpiaã debilis in monte curet: fed
extincta febre libidinit & fuccefa luce fciëtiæ, pedetentim quifq
fubijt culme virtutữ, f CMaritima. Non à pximo mari Gas
lileg,qa hoc non miraculi loco ponut,fed à mari magno cogno
minatur.In quo etiam Tyrus & Sidon comprehendi poterant,
Sed qa funt ciuitates Getiu,cõfultè noïatim ponuntur,vt quan
ta fit virtus Chrifti intimetur, quæ etiam exteras ciuitates excitat
3 g CVtaudirent.Si dicamus duos effe fermones ,afcedit in mõ
tem,& habuit ibi difcipulos:& poſt defcëdit & fecit iſtū ad turbā,
Si dicim" vnu fuiffe,ita intelligédü eft,qď afcëdit in mõte, &poft
aliquätulum defcendit, & ibi fecit fermone, vbi erat planicies,
h CE tangere.Tangit Chriftum q fideliter credit in eu,Tan
gitur à Chrifto qui firmatur i illo.Qui fic tagit & tagit,fpūs ipfi
virtute fanatur. i CEtipfe eleuatis ocu in difcipulos &c.
Et figeneraliier oib' loquit,ſpecialiter in difcipulos oculos leuat
vt qui intenta cordis aure verbum dei percipiunt, latius faporis
S intimi lumē accipiat,qbus os i mõte fedens apit ,vt magna pfer
retin eos ftãs i capo oculos dirigit,vt audita patenter intelligant
Beati pau
Nicolaus de Lyra.
Diuifio
ad apoftolatu:& primò defcribitur dicta promotio.fcdd, p
motoru inftru& tio,ibi:Et defcendes Iefus de mõte. Circaprimu
dicit:Factũ eft.per hoc oftedit Chiftus,qď pmotioni aliquoru
ad ftatu dignitatis in ecclefia dei debet orõnes deuotę tpræmitti ,
ideofubdit: b CEt elegit duode.quibus fuccendunt epifcopi
in ecdelia dei. c CSimonem que co.Ante conuerfionem em
vocatus eft Simon,fed poftea mutatum eft nomen eius.Et ex hoc
innoleuit confuetudo,qd ' quãdo aliquis creat in papã mutať no
mé eius. d Claco.id eft filiu Alphei:Et ifte vocat? eft Iacob' iu .
ftus,&frater domini,qa erat ei valde fimilis in facie,&i lineame
tis corpis. e Cludam Iaco.i.fratre Iacobi, f CEt deſcēdēs.
Hicconfequéter poft electione apoftoloru ponit inftructio de o
perib' pfectionis,qa pmoti ad gradū maiore debet habere maio
recognitioné,licet aut fermo Chrifti fequens factus fuerit magnę
multitudini,tame Chriftus fermone fuu ad apoftolos principali
ter dirigebat
nis.No effe incõuentes,qd ' duo fermoës
â
à Chrifto facti diuerfis téporib eodem
modo incipiat & terminetur, & eādē ma
teria faltem pmagna parte contineant.
His premiffis pcedédu eft ad diuifioné: D
qa primò defcribit inftructio Chrifti dis
recta principaliter aphs.fdò, comuiter facta turbis c.viij . Adhuc
prio ponit dictanftructio. fcdd, eius cófirmatio.cap.fequenti.
Primaintres.Quia primò,in fermone præmittitur quafi quæs
dam prefatio.fecundò fubditur ipfa inftructio,ibi: Et ipfe eleua
tis oculis,tertiò,infertur intenta conclufio, ibi: Omnis qui venit
ad me.Circa primum defcribitur locus,cum dicitur: Et defcen
dens cum illis &c.Et faciendi modus &c.cum dicitur : Stetit
inloco.Et expofitio patet ex dictis fecumdum duplicem opinio
nem:Et afiftens populus,cum dicitur: Et turba diſcfpulorum.
Et caufæ aduentus, cum dicitur: Qui uenerant ut audirent
eum & fanaren.quantu ad illos qui erant infirmi. h Quia
uirtus de illo exibat,&fanabat omnes.Non eft intelligen
dū qď aliqua virt? exiftés in Chrifto.trāfiret ad alios cadé numes
ro:fed ifte exitus intelligit incrum effectus exit à cauſa, quia vir
tus diuina exiftens in Chrifto faciebat fanitates in infirmis.
Qualiter autéhumanitas Chrifti ad hoc operabatur,di&um fuit
Marci.v. i CEt ipfe eleuatis oculis in dif.Hic cofequenter Diuifio
defcribit ipfa inftructio: & primò de actib, beatitudinũ, ſcďò, de
actib” virtutum,ibi: Sed vobis dico.Prima i duas.Quia primò,
inducit ad actus beatitudinữ.Scdò,retrahit ab actibus vitiorum
cotrarioruibi:Verūtamē vę vobis.Secudu opinionē illã que di.
cit eūde fermone hic deſcriptũ.& Mat.v.tres primæ beatitudines
hic pofitæ exponentur ficut expofitæ funt ibidem,Hoc addito ,
qd'fecuda beatitudo hicpofita intelligéda eft de eſurie iufticię,fi,
cur ibi ponit Brig efuriüt & fitūt iufticia &c . Quarta aūt btitu
do hic pofita queibi põiť octaua,nõ é „ ppriè btitudo dicêda: ſed
confirmatio
Moraliter
*a CEt erat pernoctans in oratione dei.Per hoc oftendens
1 quôd epifcopi qui funt fucceſſores apoſtolorum.non ſunt eligé
di per iductiones. & pfalfas pmiffiones,fed per deuotas oratio
nes, g CEtomnis turba quære. Bed. Tactus faluatoris eft
opus falutis,quem tangere eft in eum fideliter credere: & ab eo
tangi eft ab eius vulnere fanari, i CEt ipfe eleuatis oculis.
Illa que funt ab hocloco víque ad finem huius capituli funt
de femoraliapropter qd ' nunc pertranfeo : & qa.š. Matdı.v.vj.
&.vij.ca tetigit breuiter myfticè exponendo.
X
 Glof.ordi .
Luca Cap . VI . De Lyra

E CBeati pauperes.Qui nõdum cõfumatę tutis arcè cõfcen confirmatio pręcedētiữ,vt ibi dictu fuit. Secudu opinionemG
derepoffunt:generalis interim pfectionis funt britudine perfo alia,quç dicit iftü fermone aliū ab illo , dicédū, qď faluator hic in
uendi,vt paulatim ad meliora pgreffi , dữ dño in planicie ſtante ducit ad quatuor virtutes ,que videtur oppofita terrenę feu mũ
libenter,aufcultat, ad hunc quãdoq in monte fedentem fublimi danç britudini: quã Boetius in libro de confolatione vocat fal
ter afcedant.Nam quorum cordibus adhuc edomandis infiftit, fam vel mendacem felicitate:p quas quidé virtutes deueniť ad
hos quafi ftans affatur.Quos longo ſtu vera beatitudinem.Beatitudo emterres
dio exercitatos & ia dociles inuenir, his a Hia peccato abftinent:feculum calcant: na primò cofiftit in abūdātia tempora
illecebrofa non quærunt. Spiritu.
quafi quictus refidens myſtica intimat. lium bonorü, que frequéter eft occafio
Mat.S.a Be.Quod apud Matthæu plenariè p Beatipauperes, quia ueftrum eftres ; multoru maloru: Etideo faluator indu
†Mar.s.a. octo beatitudines dicit infermone per SIufticiam. cit ad oppofitu,cú dicit: a CBeati.Er
fectionis ad apoftolos in fummo mōtis gnum deit Beati qui nunc efuritis, e accipitur hic paupertas voluntaria per
d
hoc apud Luca temperantius per quas quã quis contemnit & abijcit àfe bona
quiafaturabimini . Beati qui nunc
tuor cardinales virtutes cõprehendiť in a De preſenti miferia, de dilatione bonorum. temporalia,quãtu poteft fieri bono mo
leuiorefermone ad turbas in imo . Dis f
flêtis , quia ridebitis. † Beati eritis, do,vt homo liberius vacet operib? vitę
Mat.s.a cit ergo:Beati pau.Ecce temperantia, Corde. cotemplatiuę. b CQuia ueftrum eft
quæ etia facit cordis mudicia. Beati q cum uos oderint homines , & cum reg.fcilicet hic in fpe, & poftea erit ves
nunc efuritis.q copatiutur alijs & mi a Pellendo de fynagogis. b Nomen crucifixi ftrum in re, Scdò cõfiftit in hoc qď bñ :
ferent,& tribuut fua:non quærétes alie feparauerint uos , & t exprobaue fit homini quãtum ad corp", videlicet
na. Ecceiufticia:quæ etiã facit mifericor a Quantumad iudæos & gentiles,nomen chriftianum in cibis & poribus,& huiufmodi carnis
fæpe a memoria abraſum, & eiectum eft ab hominibus,
dia.Beati qnucfletis.Ecce prudentia, delectabilib 2: Etideofaluator iducit ad † probris
quæ attédit mifera hec terrena: bra rint , & eiecerint nomen ueftrum ,
a Nulla alia caufa, b Cuius nomen veftrum oppofitu dicés: c CBeati qnuc. abfti affecerint,
celeftia:queetia pace facit.Beati eritis facitis cognomen. nentes âpredictis delectabilib ,qtubo.
cu uos ode.Ecce fortitudo que facit êt no modo poteft fieri,vt caro redigatur
tanquam malum propter filium ho
† 23.q.4. & māſuetudine : Fortis eft qui vincitiram, inferuitute anime,vt fic percipiant con
minis . † Gaudete in illa die, & exul
Chriftus & alios motus animi.Conexæ virtutes: folatiões diuinç,ideo fubdit: d CQuia
a Multa patientibus in terris,multa merces erit in celis.
vt qvnä habeat plures hře videatur,fed fatura.inchoatiuè in preleti vita, percis
tate:ecce enim mèrces ueftra multa
ei' quefuerit vberior,& vberius pmiữ. · piendo prædictas cõfolationes,fed pers
B
Hofpitalitas & humilitas & fanctitas eft in .Secundum hæc enim fa
fectè in pria,fecudu qd dicit Pfal.xvj.d.
Abrahæ comendant:fed qa fide præfti a Qui timore non deficiebant a veritate.
Satiabor cu appuerit gloria tua. Tertiò
1
tit;fide præ ceteris meruit principatum, ciebant prophetis patres eorum. cofiftit in tpali iocüditate inepta: Ad cu
bCQuinunc.Qui efurit efurienti co a Nunc quidempoffuntexprobrare,& deijcere;Sed ius oppofitum inducit dices: e Beati
in de eis vę.
patitur copatiĕdo largit,largiedo fit ius b Quia perdetis vfum temporalium quem nunc diligitis qui nuc.cõfiderãdo,qd tépus prefentis
h
tamos,6,a ftus, æquale fe inferiorib præftat, dolu ftVeruntamen ue uobis diuitibus, i vitæ no eftnifi lu &
t ? & triftitiæ:Tum ras H
excludit:veritate regrit, cQui nuc. a Contra neceffarias temporis miferias. tione culpę,fine cuius comiffiõe vita prę
Qui ,ppter diuitias hæreditatis Chrifti, b Quam quæritis.
fens no poteft trafire,falte tum ad cul.
ppter pané vitæ æternæ: ppter fpe cæle qui habetis confolationem ueftram *
pă veniale:Tum ratione dilatiõis glorię
a Quiin defiderijs vobis placentes, nullam veri boni
ftiu gaudioru:fietus; efurie: pauptated famem patimini. fecudu qd' dicit Can.v.c.Nunciate diles
1
defiderat beatus tre & Væ uobis qui faturati eftis , quia 111 +
has virtutes intereft:multo beatior,
aduerfa feruare noqui to, quia
ftitin amorelague
fauore hominu&o .Quartò,
laude, exconfis
quib⁹
Scilicet epicuris .
F pidat.dGaudete & exul. Inter Oz efurietis . Væ uobis , qui nunc ride, frequeter hoies fupbiunt & in alia vitia
cadut. Ideo iducit ad contrariu.f Bea
dia cordiü , inter pbra linguaru, itermaitis ,
nus plequétiu,lætiori corde verfamini, quia lugebitis & flebitis . Væ L
tieri.No qd ' aligs debeat odiū homis
intuitu fupna mercedis. e CSecundu cum benedixerint uobis omnes ho num quærere & affectare,fed quia timo
hæc.Exéplo prophetarũ cõfortat illos, a F.i.benedicebant pfeudo prophetis, qui ob captans re huius odij no debet veritatë vitæiu
dum vulgi fauorem de corde fuo prophetabant.
ga vera dicêtes perfecutione folēt pati. fticiæ & doctrinæ dimittere . g CSecu
mines . Secundum hæc faciebant
fCVeruntamen uæ &c. Matthçus, ૧ duhæc.f.veris vt patet de Ieremia qué
Mat.s.a
s tprophetis patres eorum . Seduo, propter veritarem ab eo dictam reputa
†Pfeudo in mõte,beatitudine folümodoprobo a Hoc perfectum non impoffibile.
rum:Lucas veròin campo, etiam vę de k uerunt proditorem ,& eum incarceraue
fcribit improboru,qa rudes adhuc au bis dico qui auditis : Diligitè inimi runt,& tandem lapidauerunt, vt dicunt
ditores minis & terrorib" ad bonafunt aliqui.Et de Ifaia quem cum ferra feca
cõpellendi ,perfectos fatis eft præmis inuitari. Veruntaméuæ. uerunt:& de multis alijs . h Verumta.Hic confequéter retra
Cufupra regnücæloru pauperu effe dicatur:ex oppofito appa hit ab actibus vitiorum dicens: i CVæuobis ,diuitijs abuten
ret, ab hocregno fe alienat q cofolatione quærit in téporali tibus: veruntamen qa multi bene vtuntur diuitijs,ſecũdū qď di
1
Myfticè bus:Nec tã diuitia o amor diuitiaru in culpa eft. Myftice.Di citur Eccle.xxxj.a.Beatus vir diues q inuentus eft fine macula &c.
ues populus Iudaicus.vel hæreticus,vel philofophus mūdi,qui Et btus Ambro.dicit:Sicut diuitiæipedimēta fut reprobis,ita p
vbertate verborum & facundiæ patrocinio delectati,fimplicita bis fut adiumēta virtutis:ideo fubdit : k Quí habetis con.
tem veræ fidei fupergreffi:thefauros inutiles condiderunt :fecu ueftra. abutêtes diuitijs ad vitæ voluptatem. 1 Væ uobis
dum vfum feculi de generatione Chrifti difputantes:qui in futu qui faturati eftis.in præfenti. m CQuia efurietis. in fu
ro egeftatem fidei fuæ recognofcent, cibum perfidiæ:quæ in turo. n Væ uobis qui nunc ridetis . per ineptam læti
præfenti rucant æterno macerati ieiunio caufam tanti fupplici ciam ad peccatum mortale declinantem , fecundum quod dis
effe fcient.Erito tempus cum rifus fuos lugeant.Quibus bene di citur Prouerbiorum fecundo.c.Qui lætanter cum male fecerint,
citur:Væ cum benedixerint vo.ho.quia dum hic placent poten peffimis, o Væcum benedixerint uobis omnes homi
tibus,maledicto perpetuo fe fubdunt:quia ficut pauperes,efurie nes perapplaufum talem nutrientes vos in malis, fecundum q
tes,flentes,in probitate malorum probantur:fic diuitijs, epulis, dicitur.Pfal.ix.d. Laudatur peccator in defiderijs animæ fuæ,&
rifuic vacantes,mala obfequentium clientela: maiorem fouens iniquus benedicitur. p Secundum hæc faciebat prophe
tur ad poenam. g CQuifaturati eftis ,quia efurietis.Qui tis patres coru.fcilicet falfis qui ad habendum populi applaus
j.16.d inter diuites amplius abundatis,ficut diues qui induebatur pur fum prophetabant falfum,ficut patet. iij.Regum. xxij. de Sedes
pura & byffo & epulis, qui de digito Lazari quærit guttam chia qui fecitfibi cornua ferrea ad prophetandum falfa, non folu
Ecclefi.7.a aquæ. h Væuobis,qui nunc &c. Salomon: Cor fapien verbis fed etiam factis,ficut & prophetæ veri verbis & factis alis
tis,vbi eft trifticia, cor ftultorum vbi eft læticia, docens ftultis quando vera prophetabant. q Seduobis dico qui audi.
ciam ridentibus, prudentiam flentibus afcribendam. i CBes Hicconfequenter inducit ad actus virtutum:& primò quátum
·
nedixerintuobis omnes homines &c. Magna pars po ad virtutes quæ pficiunt appetitum .Secundo quantum ad illas
næ eft peccatorum fua fcelera non modo non argui : fed ins tio tas
quæ perficiat intellectum,ibi:Dicebat autē illis, Illa diftin&
fuper quafi bene gefta laudari, k CDiligite inimicos ue měno eft præfifa fed à principaliori parte,qa in libet ponuť ali
ftros benefacite &c.Dicto quid ab inimicis poffint pati,fup. qua prinêtia ad pfectione intellect & volutatis. Circa primu di
ponit qualiter ad ipfos fe debeant habere inimicos : Et hic citur: r Diligite inimicos ue.Pharifæi & legifperiti circa
ecclefia non lacte imbuitur , fed validiore charitatis cibo ro hocerrabant dicêtes,qd ficut amicus eft diligédus, ita inimicus
boratur. Non fufficit non odiffe , fed quod vltra humanam odiedus.qué errore remouet faluator dices: Diligi.quia licet ví
Knaturam eft tium corum
 Glof.ordi. Luca Cap . VI . DeLyra 142

A natura eft, prçcipit diligere.Et cũ lex vicissitudinë imperet vltios inimicis:quia omnis homo ex charitate eft diligendus.Aliafunt C
nis, euägelium inimicitijs charitate,odijs benignitatem malediz bona naturæ,vt fortitudo corporis, fanitas, fubtilitas ingenij,
&tis vota , pfequétibus patiētiam, efuriētib' etiã gratiam remune & confimilia.Alia autem funt bona fortung.f.diuitiæ, honores,
rtion is impertit. a COrate pro calu.Quod ppherę videntur & fimilia.Et iftis duplicibus bonis poffunt homines bñ vri & ma
imprecari,no vota fut optantiu ,fed pręnuciatiões futuroru:ipfi le:propter quod talia non tenemur inimicis velle,nifi ingrũ fa
ciunt ad eorum falute. a Benefaci
enim pro inimicis orabat. b Etgte.
Cũ charitas paties fit, debet patiëtia ver a Homines,non vicia. b Miniftrando cibu tehis qui uos oderunt. Beneficentia
mentis vel etiam corporis. eft effectus dilectionis, & ideo propor
beratis fuftinere,cum benigna fit, no de
1.Cor.13.b betrefpōdere maledictis. Si non quærit cos ueftros: benefacite his qui odes tionatur ei ficut effectus fuæ caufæ : &
2 Bona optate.Hinc apoftolus . Maledicimur & ideo tenemurbenefacere inimicis i his
que fua fut,no debetrefiftere rapienti:fi benedicimus blafphemamur & obfecramus.
noæmulať non debet odiffe inimicum .
rūtuos.Benedicite maledicentibus quæfpectant ad eorufalutem pro loco
c Præbe il.Medicus animaru quos &tempore & alijs circuftantijs debitis
‹
ad curãdos proximos inftruit,oia quæ uobis , orate pro calumniantibus cocurrentibus :noaut tenemur in alijs.
b
↑ Percutit adfalutem pximoru valere poffut tole= uos . Et quite † percufferitin maxil Et quia eftquodda beneficium, quod à
rare precepit.Et ptinet ad mifericordia , quolibet qtucuq paupere poteft exhi
lamunam, præbe illi & alteram . Et
vt tanc à filijs ægrotatib & freneticis fi Exterius. beri,& pertinet ad falute.f.orare pro fas
falus illoru hoc exigat,multa patianť, C lute animaru:& ideo iftud beneficiu
d ab eo qui auffert tibi † veſtimentũ , P
donecinfirmitas tranfeat.Quid tā mirữ Sloterius. loco & tepore & alijs circuftantijs tenes tpallium
Quia parum eft non nocere,addit de
quãpcutienti maxilla præbere, immo. beneficijs. mur exhibere etiã inimicis.ideo fubdit:
ois indignatis impetus frangit,ira fedať, etiam tunicam noli prohibere. Om b Benedicite maledicêtibus uo
a Rem vel correctionem. bis.imprecando eis bonagratiæ & glo
&perpatientia ille inuitať ad pœniten
tiam. d CVeftimen. Qd ' de veftimen ni autem petenti tê tribue,& qui au ria. cCEtorate pro caluniantib
to &tunicadicit.& in alijs eft faciendu, a Domum,fundum,& generaliter quamcuquepecunia.
Cum lite & contentione. uos.optando eis dicta bona. d CEt
que aliquo iure temporaliter noftra effe O fert que tua funt , ne repetas , † Et h qui te percufferiti maxilla, præbe
dicimus , Si em de neceffarijs hoc ipera illi & alte.Iftud no eft intelligendum † Tob.4.c
tur,multo magis fupflua cõtemnere prę prout uultis utfaciant uobis homi femper tu ad effectu exterioré: vnde
i
1.Cor.13 b cipitur. e ¶Ne repetas . Quia charines &uos facite illis fimiliter . Etfi &Chriftus in maxilla percuffus, vt has
tas eftpaties,benigna eft, nõ tm iniurias Ideo quia, betur loha.xviij.no obtulit alia:fed ma †Mat.s.g
inimici fortiterfuftinet, ſed etiam amici gis percutietē fe charitatiuè correxit di
diligitis eos qui uos diligunt , quæ¹
quo gratia benignè preuenit,vt benes Ethnici & publicani. cens:Si malè locutus fum,teftimonium
ficijs alijs trahatur,Vñ lati? inftruit fub uobis eft gratia? Nam & peccato perhibe de malo. Si auté bene,cur me
¦ dedo:Etfi dili. fCEtproutjuultis . Natura duce. cædis ?Sed eft intelligendi fcdm præpa
B Ne videat legediffoluere, i beneficis vi res diligentes fediligunt . Etfibene ' ratione animi,fecudu op dicit Aug.lib.
H Ideo quia .
cêferuat,quam negligit in iniurijs. Nec de fermone dni in mõte:quia homo de
1 ait prout faciut,fed put vultis vt faciat feceritis his qui uos diligunt que uo bet habere animüpræparatu ad fuftine
vobis hoies,& vos faciatisillis.vt viciffi dum percuffione in illa maxilla antec
bis gratia eft. Siquidem & pecca,
1 tudo fit cumulatior, cu votis actus equa fufcitaret ſcandalu vel aliquid aliud co
tores hoc faciunt.Et fi mutuum de, "
1 tur.Et no tm iam ad amicos opa charita tra charitatem, e Qui aufert tibi D
1 tis extédite,fed etiã ad inimicos.vt amici deritis his à quibus fperatis recipere ueftimentu aut tunicam,noli phi
effe incipiant:& pri? affectu dilectionis, a Ex hoc folo, fperatis.recipere, non p deo datis bere.Eo modo intelligendü eft fecudu
t'mutuum & poft modū opera extédite charitatis quæ gratia eft uobis ? Nam & pec præparationem animi in caſu cõfimili.
Commodant.
dant g CEtfidiligi.Quantuvobis gradus Noaut in cafu,in quo ex tali permiffio
pfeffionis eximior,ita neceffe eft,vt cura catores † fœnerantur peccatoribus , P ne nutriretur rapies in malicia fua:Imo
h
virtutis fit vberior: vt etiam nō amātes . in tali cafu no effet bonữ fuftinere, nifi
ut recipiant æqualia, uerumtamen
charitatis finu aplectamini.Duofunt propter ſcandalu vel aliqď aliud mai”
diligite inimicos ueftros , & bene ,
genera bñfici:Vel cu beniuolè donam malu euitandu. f Omni aute pe
i r
qd
' dam? :Vel cu reddituro comodam . facite,& mutuum date, nihil indefpes
Vitrafor tem. tenti te tri.f.donu, vel verbü, fecundu
h CVerutame Poft dilectionem & In celo .
q
Ф dicit Aug.Quia fi irrationabiliter pe
mutuubeneficiu peccatorü quafi infru rantes :& erit merces ueftra multa , tar, tribuendü eftei verbu, oftendendo
a Dedit eis poteftatem filios dei fieri. Coheredes Chrifti.
&uofaredarguit:Nunc qualiter hec â fiu qirrationabiliter petat;Et tunc ficut di
delibus fructuofè fieri debeat, oftendit: & eritis filij altifsimi : quia ipfe
citAug.Melius enim ei aliquid dabis,
tet pluit
Q.Quauis peccatoribus non profit tas benignus eft fuper ingratos & t cu iniuftè petente correxeris.Si autērõ
lis dilectio & mutuum beneficiu, tamen k
malos . Eftote ergo mifericordes , nabiliter petat,tribuendū eft ei donum
vos diligite,non tm ductu naturæ, ficut qd' petit.Et fi fitin neceffitate extrema
Iufticię par
tes tres fes illi amicos, fed altiori gradu virtutis ini ficut& pater uefter mifericors eft . pofitus:talis datio cadit fub præcepto.
micos . Philofophi in tres partes diui - vnde dicit beatus Ambro, Pafce fame
cũ dữ philo moriente:fino pauifti occidifti ,alias eftfupererogatiõis. g CEt
dunt fufticiam . Vnam in deum quæpietas dicitur . Aleram in
fophos
partentes, vel reliquum humanum,genus.Tertiam in mortuos, qau.fcilicet in iudicio.Et hoc intelligendü eftfecüdū preparatio
vt his exequiarum iufta, foluantur . Sed dominus legis, oracu në animi,ficut dictü eft de auferete veftimentu, h CEtprout
lum ,& prophetiæ faftigium fupergreffus , in eos quoque qui uultis.Hocintelligitur de velle rationabili & ordinato tātum.
læferint pietatis porrexit officium. i CNihil inde fperantes: iCEtuos faci.iftud facere in cafu neceffitatis eft præcepti: in
& erit . Nonin hominem fpem mercedis figentes : Qui fiue red alis fupererogationis. k CEt fi di eos qui uos diligunt.ran
' comodaftis, reddet tn & deusquo iubente feciftis,fiue no
dat qd tummodo. 1 Queuobis eftgratia..merces à deo reddens
reddat, hereditas veftra in eternu erit. k Eftote ergo mis da in æterna vitacq.d.Nulla: quia talis dilectio no pcedit à cha
fericordes ficut & pater uefter mifericorseft . Pluit fuper ritate quefe extédit ad omnes homines:&ideo nõ eft meritoría,
malos puentus , terra nõ negat,idem fol bonos & malos illum . m CEtfibenefe.Eodem modo exponendu eft,quia benefice
nat. Myftice populu Iudæorum propheticis pluuijs irrigat, & tia eft effectus dilectionis, vt prędictum eft, n CEt fi mutuum
non merentibus radius æterni folis refulfit.Si ergo illi credide dede.Eodě modo exponendu eft. o Nã & pecca.i.dant mu
rint, eftote eis mifericordes, docendo,& extollendo,& nolite tes tuum:quod patet ex hoc quod fubdit: p Vt recipiat cqua
merè iudicare ne qs fui confci? delicti, in alteru cogatur ferre fen lia.no vltrafortë fed mutuu ęquale fi voluerint petere, q Ve
tentiam.Noli. rumtame dili.inimi.nihil extra fortem,nec feruitiu,nec aliud
fed ex charitate quæ eft principium& ratio merendi apud deum .
Boa tripli Nicolaus de Lyra.
r CEt mutuum datenihil inde fpe.hoceft iam expofitum
ciafut nontium eorum fit odiendu.natura tñ eft diligèda , Sciēdū tñ qď fuprà,ideo fubditur: s CEt erit mer.&c.&eritis fi.al.quiafo
tn æqliter diligere eft velle alicui bonu.Triplex eft aut gen" bonorum : qa la charitas diuidit inter filios regni & perditiois. t Eftote mi
oib' opta- queda funt ſpiritualia , que fút bona grę & gloriæ & ' quantu ad ferícor. &c.Deus enim releuat miferias noftras no expectando
da hoc omnes tenemur inimicos diligere optando eis bona gratiæ, aliqd à nobis,fed propter fuã bonitate.Sic hō debet moueri ad
quibus homo non poteft malè vui:& ideo tenemur ea velle etia releuandu miferia proximi propter amorem bonitatis diuinæ.
inimicis:quia Nolite ius
Glof.ordi Lucæ
DeLyra
Cap. VI.

E tentiam. a Noliteiudicare.Sunt quædam media &incerta ximaterrenis,corrumpitur,in fuperioribus maturatur.Vel de car G

【 quo animo fiát, quia benè & malè poffunt fieri . Neſcimus etā ne quæ generat fpinas & tribulos,non vindemiamus Chriſtum,
qualis futurus eft, qui nuc apparet malus: de cuius correctiõe de qui ficut vua pependit in ligno.Spina &rubus,hæreticis,à q
fperare,eum quaſt abiectπ reprehédere temerariữ eft. De ap bus nullus fapientium fanctitatem vel virtutem poterit inueni
tis q bono aio fieri no poffit, pmittit nobis iudicare.b Eade re :fed confcindunt & cruentant approximantes, Vel fpinæ & ru
qp.Generaliter de oibus poteft accipi.
bi,curęfeculi & punctiones vitiorū.V ua
quæ mere,manu lingua aguntur, qa fes a Non tantum in largitate beneficiorum fitis mifes
ricordes,fed etiam in iudicando. & fic ,dulcedo nouę cõuerfationis quã
cundu opera fingulorü reddet deus. Ea
* Nolite iudicare , & non iudicabi, Chrift in nobis efurit,& feruor dilectio
dem gppe.Ambro. Non iniqua men nis q letificat cor hois. No de fpinis &
SAdeo.
+Matt.7.a fura rependet de" :fed eft ac fi dicat: Ipfa
mini, + Nolite condemna re, & non rubis vua vel ficus , quia mens adhuc
temeritas iudicãdi & iniqua menfura ti
a Iniurias. JEt quedam aperta. hominis veteris preffa confuetudine ,
bi nocet,te punit, & fepe no illu de quo
condemnabimini . Dimittite,& dis poteft quidem fimulare, fed non ferre
hocagis.Velfi rectè iudicas & metiris ti
a Peccatum veßrum, b Beneficia. c Vita æterna. fructum noui hois. Qd fi quando facta
bi pdeft,te faluat,& fi aliquãdo non illu
mittetur uobis.Date,& dabitur uob vel dicta maloru pfunt bonis, non hoc
cuihæcimpedis. c Dicebat.p qua a FVtilem, b S.i.plenam. faciunt mali,fed fit de illis confilio dei.
inuitat ad eleemofynă dădam. & ad di Profertbo
bis.Menfuram bonam & + confer
mittēdam iniuria.'d Nungd pot. † preffa &
a Conquaffatam. d cocuffani.
Si cotra violentu ira te cæcauerit.Si con
tra petětem auarus eris,nungd vitiata tam & coagitatam, &fupereffluen Nicolaus de Lyra.
a Erunt caufa vt deus det,quia occafiopromerendi fuerat.
mete tua,vitiй ejus curare poteris. Nec b tem dabunt in finu ueftrum Ea †Matt.7.2
m .†
folum qui tibi iniuriam fecit,fed etiã tu a CNolite iudicare. Qualiter au Marc.4.c.
quiferre nefcis reus eris. Sed fi improbi dem quippe menfura, qua menfifu
C h tem iudicium fit peccatum dictum fuit
tas illius te tranquillu inuenit,&ille po eritis,remetietur uobis.Dicebat au Matth.vij . b CDate & dabitur uo.
ntebit, & tu de patientia coro naberis: fcilicet bonum naturæ, fortunæ, gratiæ †Mat.5.b .
tem illis & fimilitudinem . † Nuns
quia cæcu viděte oculo.i.fereno corde Stultus ftultum docere, &gloriæ,dum tamen datio fiat ex chari
ad lumeducere curaſti . e Sicutma. quid poteft cæcus cæcum ducere** tate.ideo fubdit: c Menfuram bo.
Deus nonfuas vlcifcitur iniurias, fed to Inperditionem . quantum adbona fortunæ,quæ aliqua 1
lerando perfequutores mitiores reddes Nonne ambo in foueam cadunt? 1 do conferuntur propter opera pietaris.
+Mat.10.c. re voluit; difcipuli q hoies funt,hanc re a Apoftolus homo fragilis. bgChriftü deã omnipotétem. d CEt conferta quantu ad bona na
Ich.iz.b. gulam perfectionis debent imitari.
mägi,'"
↑ Non eft difcipulus fuper magi, turæ,ficutfanitas: & huiufmodi, quæ e
f Quid au. Verè peccas peccate cas 1 tiam aliquãdo conferütur propter ope
ftrum.Perfectus autem omnis erit
ftigare no valet,qa qui fupbia vel odio
hęc vel nulla fi fit ficut magifter eius . † Quidaura pietatis, e CEt coagita , quantum
vel alio vitio pręuêti ,leuia hec adbonagratiæ. f CEtfupereffluen. † Mat..a
iudicātes,grauiter increpat illos qs à fta a Leuius crimen,vel quicquid turbat oculum mentis.
quãtùm ad bona gloriæ:& ideo dicit
tu mētis vident, vel ira vel aliquo leui tem uides fefticam in oculo fratris
Apoftolus.j.ad Timo.in.c.Pietas ado. H
Grauius erimen. Intentione.
peccato prurbatos:hi tales amat magis
niavalet:promiffionem vite quæ nunc
vituperare & cōdenare, corrigere & tui,trabem autem quæ in oculo tuo
Non poteft minus, vt iram in fratre emendare, donec eft habens &futuræ. g CEadem qp
emendare, g Noconfi.Aptus ocul maius vtodium, vel inuidiam pepuleris de corde tuo. pemenfura &c.quia fecundum quod P
male videt.f.iactantiã fui,dum ali vult eft non confideras? Aut quomodo opera pietatis funt maiora,& retributio
mederi:fed cæcus fe no valet intueri dữ diuina.Ifta tamen maioritas non eft at
F in hoc deterius cadit, h CHypocri potes dicere fratri tuo : frater , fine
tendenda femper fecundum magnitudi
Obiurgas Si que vis reprehédere,primu vide fi fi eijciam feftucam de oculo tuo : ipfe nem operis exterioris, fed magis fecun

Liões no fi, mihs cis fis .Qd fi es, pariteringemiffe. * in oculo tuo trabem non uides.Hy dum magnitudinem interioris affectus.
ne magna & noli eutibi obreperare, pariter co Vnde &Marci.xij.vidua quę mifit duo
pocrita , eijce primùm trabem de
neceffitate narimone.Qd fi non es fimilis,tñ qao. minuta in gazophylacium fecundum
a Non enim eft prius doctor alij idoneus mederi, qui
adhibende lim fuifti, vel effe potuifti,condefcede.& nondumfe fanauerit, teftimonium Saluatoris dicitur plus mi AT
fut & qmo noex odio fed mifericordia argue, Ra fiffe quam multi diuites qui magna do
oculo tuo , & tunc perfpicies ut edu
ro ergo non fine magna neceffitate funt na miferant. h CDicebat autem il.
cas feftucam de oculo fratris tui.
obiurgationes adhibēdæ: & nõ nifi re Hicconfequenter inducit Saluator exes
Voluntas.

+Mat.7.c. ſpectu
emodio dei,
velremota
liuoreab oculo
oiaacc trabe.
ufare Hii +Non eft enim arbor bona quæ fa
fufcipi plumad virtutes perficientes intellectu
ut quæfunt fapientia de diuinis, & fcientia
Opera. Voluntas.
& volūt videri cõfultores , fine exéplo x
+ fructum cittfructus malos: neq arbor mala de humanis, inquantum ordinantur in
fuę emendationis.Sed pri'debet auferre deum.Et iftæ virtutes potiffimè requis
marcid um wabe inuidiae , vel malicia , vel fimulas
faciens fructum bonu . Vnaquæquiufmodi futuri &
runtur prælatis rectorib?
erant apoftoli , & ali,
aliorum
tionis de occulto fuicordis vt valeant
131
enjcere feftuca irę vel alicuius liuoris enim arbor ex fructu fuo cognofci
Chrifti difcipuli, & eorum fucceffores
culpa de oculo fratris i No eft.Ar " tur.Neq em defpinis colligut ficus, fcilicet epifcopi & facerdotes curati. &
bor bona vel mala,nõ natura, quç âdeo Sed.
hoc eft quòd dicitur. i CNunquid
in omnib" bona creata eft,fed bona vel ne derubo uindemiantuua. Bo poteft cæcus &c.ld eft carens fciens
mala voluntas:Fructus,opera:quæ nec a Intentione cogitationis. ria & fapientia, k Cacum duce. Mat.12.co
bona malæ voluntatis poffunt effe, nec nus homo de bono thefauro cordis . re.id eft ignorantem dirigere. quafi dia
mala bonæ voluntatis. k Neq ar. cat.Non,ideo fubditur: 1 Nonne
Si veram vis habere iufticiam & non fictam quæ verbis often ambo infoueam cadunt. id eft in trafgreffionem & peccatu.
dis factis imple, vt fis bona arbor, & bonis fructibus orneris: quafi dicat.Sic : Vnde Gregorius in paſtorali . Cum paſtor per
Quia & fifingat hypocrita,non eft bonus qui facit opera mala: abruptagraditur, confequens eft vt grex ad præcipitium fequa
& fireprehenditinfontem, non ideo malus eft qui facit opera tur.ideo fequitur: m Non eft difcipulus fuper magi
bona.Et nota, quod de manifeftis hic agitur. 1 Vnaqueq ftrum.&ideo non eft mirum,fi ipfum fequatur:vnde fequitur
enim arbor ex fructu fuo.Mali fuo fructu nofcuntur,dum bo
n Perfect' autem omnis erit fi fit ficut magifter eius.
nos opprimunt, & deum finon verbis,blafphemant factis:Et ma quia fi affimiletur bono magiftro, erit perfectus fecundum ves
ximè per impatientiam dinofcuntur in tempore aduerfitatis. Ie ritatem.Si autem malo , erit perfectus fecundum quandam trāf
junia enim & oratio, & huiufmodi funt fimulatis vt & bonis :
fumptionem:eo modo loquendi , vt dicitur quinto Metaphi
Sed non debent oues pelles fuas deponere etiam fi aliquando lu fices Sic autem tranfferentes & ad mala, dicimus calumniato
pi eis fe contegant. m Cognofcitur.Non à vefte, fed ab ope rem perfectum ,& latronem perfectum ;quoniam & bonos dici▪ ·
ribus quæfiunt ab eis cognofcuntur. Quia vt fpina non facit mus ipfos, & latronem bonum , & calumniatorem bonum: Er
vuam ,fic bona arbor bonum, mala maluni: & non econuerfo.
quia prælatus & rector malus non habent fronte corrigendi.
n Neque enim defpinis . Non defpinis id ē folicitudinib ideo fubditur; o CQuid autem uides feftucam in oculo
mundi, ficus id eft dulcedo refurrectionis , neque de rubo id eft
fratris tui:trabem autem quæ .hoc expofitum eft Matth.vij .
punctione vitiorum,vuaj ,fructus animæ. Quæ ficut vua pro P CBonus homo de bo.Quithefaurus eft fcientia & virtus.
xima terrenis , Profert bo
 =
Glof
.ord 143
i.
Glof.ordi. Luca Cap. VII .

Aa Profert bo.Diligit inimicu.Omni petēti tribuit,& hmõi . quæ fpe fixa in deum non pmanet ,'intētationibus non valet per C 1
Kb Profert malu.Odit amicum:aufert aliena, non dat fua: & fiftere,& tantò plus agitur,quantò plus in illis que mũdi funt à fu
"
hmõiquædeus iudicat fecudum itentione cordis: Et verè, quia perioribus difiugit:Et verè omnes mali vf fictè bõi igruēte qlibec
debonovi malo corde pcedit,bon? vel mal'debet iudicari fruct t étatiõe peiores fiūt.
GLOS.ORDI.
quia:cCEx abu.qd iterius latet,loquitur os.i. pcedit exterius
effect'ta in verbis in factis.Hoc eft Vmaute im. Cap. VII. ļ
tum ad diuinu exame cui loquit os cor a Prouentum operis, Pulchrè vbi precepta cōple
a
dis: quia ex qua intentione verba pces fui profe rt bonum ,& malus homo uit,formam docet fuoru exe
Thefaurus cordis idem eft quod rad ix arboris : quod
dunt,no ignorat: Quia etia verba quæ de cordeprofertur, idem eft quod arboris fructus. quedi preceptoru, Nam fta
exterius bona videntur, qa ex mala radi b tim gétilis céturionis feru dño fanādus
⚫ de malo thefauro * profert malum .
† Mat.7.c ce pcedūt, nõ bona eſſe iudicat.vñ ſub. a Quafi ex thefauro . b Deo & fi non hominibus. offeri,inq Getiles q mudana feruitute Xcordis fui
c.
dir.Quid aute uoca me do. Q.Quid + Exabudatia enim cordis os loqui ægri tenebatur,bnficio dei faluãdi expri
folia recta confeffionis vos germinare a munt, o Intrauit.No añ intrauit
tur. Quid autem uocatis me domi, verba terminaffet,& fi ftatim poft hæc
jactatis, q nullos boni opis fruct often
ditis: Ex abundãtia.Per oris loquu ne domine: & non facitis que dico? verba no intrauit. Priufq emintraret, í !
SPerfidem . Cum deuotione. ipfo interuallo mundat" eft leprofus,vt Mat.8.a.
tione,vniuerfa que actu vel cogitatu de с d
ZZ

corde pferütur,dñs fignificat,Na & ver Omnis qui uenit ad me & auditfer, Mattheus põit. p CMifit.Diuina pro
Ifa.39.b. uidétiafeniores Iudæorum mittuntur,
bump factofolet poni,Vñ:No fuit ver mones meos & facit eos : oftendam 1
bum, qd no oftéderet eis. d Quid . a SIpfi chrifto mediatori &eis prefentib' lāguidus fanať , vtinex
‫ہے‬

Hæc vocatio videtur fru& bonæ arbo cufabiles fint fi credere noluerint.Ces "
‫کی‬

uobis cui fimilis fit . Similis eft hỏ

ris:fed qa non pcedit de pinguedine cha FBcclefiam,in qua perpetuo mauet. turio amicos mittit, ne prefetia fua vere
ritatis,de'non bonu iudicat. Quæ autemini ædificanti domum , qui fodit cudiam dni grauare videretur,& officiu
bonorumaloruve fructuū vera difcrea officio puocaffe.Significat aute, ganos
in altum, &pofuit fundamenta fus
Chrift & tio fit, fub alia figura fupponit: Omnis a Petra erat Chriftus, cuius fidei & dilectioni ecclefia qui de Gentib' credim' ad dñm,nõ ipfi
diabolus fi qui ve. &c. eCOmnis que. Poftqua fancta nihil præponit. Non in terrenis. venire poffumus quem in carnevidere
bi obedien de aptè mal:de verè & fimulatis bonis b Perfecutione infurgente. non poffumus,fed ad refidentem in
tes diuerfo diu difputauit ,bonos auditores verbi fi pra pêtram . Inundatione autem fa dextera přís.Getilis ppl's qfi ccturio ftipat
a Vniuerfæ impulfiones. b Edificationi virtutum.
fine remus bipfis, malos diabolo affimilat.Quia fis Fluminis impetus leti.c,dei.fan.ta.fu.al.deus im me.e. milite tutu & fpüaliupfectiõe que ice
ncrant , cut Chriftus varijs hominupfonis vnā commouebitur. tufignificat,Sublimis nihil trenu à dño D
ecclefiã cõftruit, erudit,gubernat,in vita &taillifum eftflumen domui illi , & fibi fuifas regres,fed fola çinę falutis gau
æterna pducturus :Sic bon" auditor vaz a Poteft irruere fed non diruere.Quod ftat:non dia:Et hip feruis.i, p his qui adhuc fpũ
fibi:fed deo tribuitur. T
Brijs virtutib'fupnā fibi māfione edificat feruitutis
in futuro cũ Chrifto de dedicatione lęta non potuit eam mouere . Fundata Nicolausde Lyra.
a Queergo cadit non ædificatur in chrifto.
turus, Et ficut diabol? obediétes fibi de
a Profert bonu.p doctrinā fanā
enim erat fupra f pêtram . Qui aus
cælis ad terrena & ad petã trahit, vbi nõ ¿ a Exterius & ideo non habet excufationem. &vitam exéplarë , b CEx abundan.
H
†firmam fūdamētā,qa malū eft fine fubftãtia,&fe
tem audit & non facit , fimilis eft ho quia fecudum qd ' dicit j.Peri hermeniz Philofo.
tedificanti perindeteriora præcipitat ¿fic mal au De quo dicitur:Inimicus homo hoc fecit. as.Voces für notę.i.figna earu paffionữ
ditor fiue fit initiatus myfterijs Chris quefut in anima.Et qamali rectores día
mini qui † ædificat domum fuam
Pro18.a. fti,fiue ex toto alien',quafi in puteu fine 1 cut fe effe vicarios Chrifti, io fubditur:
fundo precipitat" ,noinuenit vbiferetis fupra terram fine fundamento : in 1
c CQuid auté.q.d.talis autoritas no I
neat:fed cu venerit in pfundữ malorū , qua illifus eft fluuius : & continuò cedet vobis ad vtilitaté,fed magis ad dã☛
cōtemnit, f Foditin.Fodit in altum a Quia monita falutis contempfit. FVt in ignem eternum. natione, d Ois. poft faluator prę
m
q præcepti humilitatis terrena oía de
s concidit & facta eft ruina domus il, mifit fua iftructione hic cofequéter idu
fuoru cordib fudit" eruit, ne ppter alie lius magna. cit ad ei coferuatioë & patet la ex dictis 1
qe fluxibile deo feruiat , vt incocuffă in Mat.vij . Nicolaus de Lyra.
Cap. VII.
eis habeat mafione. g Pofuit fund. 1
D a Stan sin loco campefiri
a
Moraliter Fundamec pluraliter, doctores: fingula Vm autéim. Cap. VII. tcõpleflet
riter füdametu,doctor doctoru Chrift?. Vm aute†implef.
Pofta delcripta eft Chrifti in Diuifio
Moraliter, Fundamēta dom?,intētio fer omnia uerbaſua ftructio.hiccofequéter ponit
a SAd quam defcenderat. eiufde inftructionis cõfirmas
nes bonæ cõuerfationis:quas p humilita b De cacum ine montis.
tem chriftianã exhauftis fuperuacuarum in aures plêbis intra tio.&priò figno fèfibili ,fcd è facto iui "
. cogitationu ruderib" pfectus auditor in CapharnauCenfibili, ibi:Rogabat aute illu . Pria in duas :
1 qa primò defcribunt queda miracula fa
fe inferit.hoc infe fpualiter ages,qd'Chri uit
ftus in vniuerfa ecclefia generaliter agit. turionis aute cuiufda feruus maléha cta corã turbis ,fcd'ò ,cora difcipullohã
h Inundatione.Hanc inundationē a Nififide precantis deum, & miferantis chrifti pietas nis,ibi:Et annūciauerit Iohanni , Circa
porteiferi te fuiffet vite redditus.In quo notatur q fic inimicos dis
Matt 16.c alibi portas inferi appellat. Et lexit:vt morti eriperet: & fpem falutis perpetuæ daret. primu ponunt duo miracula, primü eft 1
non præ.ad.cum.Hæc inundatio tribus
bēs erat moriturus , qui illi erat pre, & deferuo ceturionis fanato ,fecüdü de fi
modis fit:qa tetatqfo à ppria cócupifciofus.Et cum audiffet de lefu , mifit ' lio viduę refufcitato , ibi; Et factü eft des
cétia,vtfalforu fratrü iprobitate,vlapta inceps.Setētia primæ partis patet ex dis
exterioru impugnatione. i CIllifim. ad eũ ſeniores Iudæorũ, rogãs eum dis Mat.vin.exceptis quæ fequuntur,
Poteftper impetum fluminis, extremi iu g CErat moriturus . ex illa infirmis
3 dicij difcrimen intelligi,quando ecclefia vtraque eft confumma, tate nifi per Chriftum fuiffetfanatus. h Qui illi erat precí
e Infra. 14.c ta:Omnis qui fe exaltat humiliabitur,& quife humiliat exaltas ofus.i.charus & dilectus & ppter hoc vocať eius filius, Ioh.iin.fe
bitur. k Domui illi. Singulæ noftræ domus, quotidie, vel cundum Chryf. Alij tame dicut,qd ' fuit aliud miraculu abisto :
I lo.s.d. immudorum (pirituum vel improborum hominum : vel fuæ ip &etiam alia perfona curata hic & ibi,vt ibidem plenius dicetur.
Sup terra fiusmentis vel carnis inquietudine pulfantur.Et quantum pro i CMifitad eum feniores Iudæoru. Mat.vij.dicit qd ' ipfe
1 met acceffit ad lefu Sed no eft intelligēdu in plona ppria,fed qa
¿dificas , fi- prijs viribus fidunt inclinantur:quantum inuic
tiffimæ petræ ad
&
1 ne fudame herent:labefactari nequeunt. 1 Supra terram &c . Diabo acceffit p amicos & nucios. Qd'enim p amicos facim ",facimus
to edificat, lus mundum qui in maligno pofitus eft fuper terram ædificat: quodammodo Moraliter
quia ad terrenorum amorem trahit. Sine fundamento ædificat, Moraliter. a CCum autem implefferomnia uerba fua.
quiapeccatum in propria natura non fubfiftit, quia malumfub Sequitur: f Centurionis autem cuiufdam feruus malè.
ftantia non eft,qd tamen vbicumque fic i bona natura coalefcit Periftum centurionem fignificatur ratio vel intellectus, cuius fer
velfine fundamento.i, fine fundo.Sicut ergo qui in puteo mer uus eft appetitus fenfitiuus, qui debet obedire rationi, vt dicis
gitur,putei in fundo retinetur, fic anima lapfa quafi inquodam tur.Ethicorum.fed ex corruptione'naturæ, infirmus eft ad
loco fundi confiftit, fi in aliqua peccati menfura fe retinet.Sed cũ obediendum , proter quod homo per rationem cognofcens
peccato in quo labitur non poteft effe contenta, durn ad deterio hanc infirmitatem in fuo appetitu fenfitiuo per fe & per
rquotidie ducitur, quafi in puteo quo concidit fundum quo alios rogare debet deu, vt fanet ſeruữ fuu. Et quoniam humilitas
figatur noninuenit, m Concidit &c. Omnis confcientia, rogatis profe,pl' aliquãdo places deo, preces alsoru.iō fubdit
x in Necin Ifracl 1
quæ fpefixa

"
 Glof.ordi . Luca Cap.VII . DeLyra

E feruitutisin timore premut,domino fupplicant, vt eispaulatim líus uni.Amb.Adam de terra portat à quatuor elementis,vnde G
adfuperiora pucctis,pfecta dilectio foras mittat timoré.Mat homo coftat, Tangit loculus à deo.i.lignum crucis,quia pernt Ho qu
atu
elemétis
aloha.4.d thæus dicit,ceturione acceffiffe,qd pfide intelligēdū eft, Per fide Adam per lignum paradifi.Homo à terra portatur, quãdo fola or
Mat.8.a. enim verè ad deu accedit, quç in centurione à domino commens terrena cogitat vel quãdo æger eft,& ambulare non poteft. Ab portatur &
dať .Non inuenit t.fi. in Ifrael ,Porro Lucas ordine quo geſtu eft aqua portať,quãdo luxuriari cogitat,vel quãdo præ nimio fris quo modo
exequitur,vt itelligere cogeremur, quo gore corpus tangi non poteft, Ab aere
eu acceffiffe dicit Matthæus, a Gen a portatur, quâdo omnia pro laude huma
utueniret, &fanaret feruum eius.
Myftice tem noftra.Myfticè Getilis popul"(cu na facit, vel quãdo pro egritudine flare
↑ Audiofè, ius figură geftat ceturio)nō longè habet Atilli cùm ueniffent ad Iefum , roga non poteft.Ab igneportat, quãdo aua
fedulò à domo Iefum :tametfi fub tecto inuita riciam cogitat, vel quãdopro nimia fe
bant euffollicitè dicentes ei : Quia
tidoneus, reno audet,ga ppe timēces eu falutare bretagi non poteft, n CEt tur.Mul
dignus eftuthoc illipræftes : Dili, ti cum domino, multi cùm vidua:vtvis
fufficiens ipfius .Qui naturali lege rectè vtitur, ve &
bona quæ nouit opatur,eo illi qui vere git enim gentem noftram, & fynas fo miraculo multi dei laudatores & tes
b
bonus eft appropiat.At illis quoserrore ftes fiant. o CTetigit locu . Loculus
gogamipfeædificauit nobis.Iefus
gétilitatis crimina vinxerant aptari po quo effertur,fecura defperati peccato
autem ibat cuillis . Etcumiam non
Mar.8.a ' alibi dicit:Quidã enim ex his de
teft, qd ris eft cõfcientia,quem fert fepeliendum
lõge venerit. b Clefus aute ibat.So longè effet à domo, mifit ad eu cen vel immida defideria vel adulantium
lo verbo potêter curaturus,ad humilita a Militari tumore depofito,reuerentiam fumit,ad fis blandimenta, quæ quali agger terrępec †Mat.8.a.
dem facilis, ad honorificentiam promptus.
tis comedatione vifitare dignatur lāguē cantes obruūt.Sed domino tager e con 23.q.j.c.no
turio amicos , dicens: †Domine,noli
tem,& qui ad fanandu reguli filium ire fcientiam peccatoris, futuri metu iudicij li . De cōfe,
Ioha.4g noluit,ne diuitias honoraffe videretur, uexari . Non enim fum dignus, ut turba carnalium voluptatum,& iniuftas dif.z.c.quo
adferuũ vadit,ne feruilem cõditionem fub tectum meum intres : propter rum laudationữ coercet,& més ad fe re- tidie
e uerfa,deo vocanti ad vitam occurrit, &
fpreuiffe putaret. Elucet fides in operib? quod & meipfum non fum arbitra
dum fanat:fed plus operatur humilitas refpondet obediendo faluatori . Lo
in affectibus,dum vadit. c CNō fum tus dignum , ut uenirem adte: fed culus quo defertur ,corpus eft humanữ,
Magna fides quæ dei dicere credit efle facere. Portatores,funt mali mores, qui ipfum
arbitratus.Propter vitægentilis cons
fcientia:grauari fe magis dignationepu dicuerbo,&fanabitur puer meus . corpus ad mortétrahunt.Sed Iefus locu

tauit dni iuuari:nec poffe habere hos Nam & ego homo fumfubpotefta lumtagit,cũ fragilē naturā in ligno crus
ſpite Chriftu,cuius & fi fide prædit":nõ Kocis cri
te conftitutus ,habens fub me mili,
dutamé facramentis imbutus.Sed quia Nicolaus de Lyra.
tes: & dico huic uade , & uadit : &
qu'infirmitas humana nõ præfumit,di 1 Itaangeli tibi feruiunt.
uinagratia dare nouit,in figuram genti quodāmo p nofipfos. a CVtue
alioueni,& uenit : & feruo meo fac niret & fana. Centurio non rogabat,
lis populi,&fuam fidem nondu cachezi
† Quibus zatus à dño laudari & famulū fanari p hoc, & facit. †Quo audito Iefus mi, yt veniret adfanandum ,vt patet ex lites
auditis meruit. d Na & ego.Si ego homo a Quod fuam intelligit maieftatem. Nonvt turbati rafequenti:fed feniores Iudæorum mif
animi,fed docentis nos,quos opus eft moneri de hus fo
fub alio poffum impare minorib': quan iufmodi mirari. fi hoc pecierunt pręter centurionisinte
Xeum tomagis tu qui fuper oia habens famu tionem credentis qd'folo verbo poffet
råtus eft*:&conuerfus fequentibus
tMat,8.b lates angelos,potes per eorú minifteria eum curare abfque præfentia corporali.
feturbis dixit: + Amen dico uobis:
finecorporis præfentia dicere infirmitas a Præfentis temporis.Inuenit enim in antiquis. b Diligit enim.Id eft Iudæos: Exq
F ti vt recedat & receder:& fanitati vt ve b Etfi aprophetis edocti. patet,quod erat gentilis pofitus ibi ad H
niat,&veniet, eNec in Ifrael . Fides nec in Ifraël tantam fidem inueni. cuftodiam terræ à principib" Romanis.
f
iftius etiam electiorib" & deu videntib" Etreuerfi qui mifsi fuerat domum , c CEtfynagogam ipfe ædificauit.
antefertur . Etiã in ifto vno, fides gentius e Licet enim haberent vnum locum tan
inuenerunt feruum qui languerat,
Mat.8.b præfertur Ifraeli, fCEt reuerfi funt. tum ad offerendum facrificia & obla
Matthæus planius explicat , op dicete do fanum.Et factum eft deinceps, ibat ' tionesfcilicet templum quod erat in le
mino: Sicut credidifti fiat tibi : fanatus fit Jefus in ciuitatem quæ uocatur Na rufalem,tamen in fingulis ciuitatibus
tmuld puer.Sed mos eft beato Lucę ab alijs pla h &caftris habebantloca, in quibus cons
nèexpofita breuiare,vel etiã de iduftria im:&ibant cum illo difcipuli eius , ueniebant caufa orationis & audiendi
præterire quæ breuiter dicta ab alijs:vel **&turba copiofa. Cùm autem aps verbum dei:quæ fynagogæ vocabant,
omiffa folertius dilucidare. g CInue T
! e Clnueneruntferuum qui langue
propinquaret portæ ciuitatis , ecce rat fanatum.ex verbo Chrifti abfentis
nerunt fer.Credete dño fanat feru : qa
defunctus efferebatur filius tuni
poteftmeritum dñi etiã feruis fuffraga vt habet Mat.viij . f CEtfactum eſt
a Vidua eft ecclefia quæ fponfi
rí:no tatufidei merito:fed etiã ftudio dis
morteredépta,ab ipfo peregrimatur téporefui incolatus. deinceps. Hic confequenter defcribit † vniget,
fciplinæ, h CEtfactü eft &c.Poft fana cus matrifuæ . Et hæc uidua erat, miraculum de filio viduæ refufcitato.
tum infirmũ fufcitat mortuu,qa infirmi n
& turba ciuitatis multa cum illa . g CIn ciuitatequeuocatur Naim.
tas præcedit morté, i CQuçuocatur Ciuitas parua eftin Galilæa prope mõte
Naim.Naim eft ciuitas Galilea i fecus Quam cũuidiffet dominus ,miferis Thabor. h Etibantcuillo difcipuli
do miliario a Thabor cotra meridie ius a Mifericordia mouetur.Ecce imitandæ pietatis exem
plum.Poftea fufcitat,in hoc fides mirandæ poteftatis eius & turba. Hoc factum eft, vt euis
xta Endor qui eft vicus grandis. Naim aftruitur. dentius effet miraculum coram multis
autem interpretatur fluctus vel com cordia motus fuper ea,dixit illi:No ' factum.. i CEcce defunctus effere
motio. k Cumautem appropin a Mortuum quem mox refurgere videbis. batur filius unicus ma.ad fepeliendū,
quaret porta ciuitatis &c.Bc. Cum liflere.Et accefsit &tetigit loculum." Antiquitus enim loca fepulturæ erant
verbum caro factum, gentilem popus extra ciuitates,ne ex cadaueribus interfi
lum per portas fidei ad cæleftem Lierufalé induceret, ecce Iudais cerentur habitatores ciuitatum . k Mifericordia motus
cus populus minor,propter perfidiam defunctus effertur: quem fuper eam dixit.Tum quia erat vidua: Tum quia non habebat
mater ecclefia nil in mundo quafi proprium poſſidens, multis alium filium à quo poffet in fenectute fuftentari. 1 CNolifle
populorum turbis circumfepta:pio affectu plorat: & ad vitam re.Quafi dicat Cito confolata eris . m Et acceffit & teti
pijs lachrymis reuocare laborat.Quod & interim in paucis lus gitloculum.id eft feretrum.Ad hoc enim tetigit, vt oftenderet,
dæorum conuerfis:& tandem in plenitudine impetrat. ICEC qd corp"fuudiuinitati vnitũ erat inftrumēcũ , diuinitatis etiã in
çe defunctus efferebatur & c. Defunctus, qui coram multis miraculis faciédis.De mo aut cooperãdi ad hoc dictu fuit.Mar.v.
extra portam effertur: fignificat criminaliter peccantem : & pec Etcœpit
catum non cordis cubili tegentem,fed indicio operis vel locu *d CNecin.Et ficpuer eius fanat. f CEt factu. Sequitur.
tionis,quafi per oftia fuæ ciuitatis alijs propalantem; Quem ſiz i CEcce defu. Per iftu defun t &u fignificat mortuus p mortale Moraliter
cut vnicum deflet mater ecclefia, quæ licet ex multis collecta pcr . peccatu.Ei" mater eft ecclefia, Portitores hui" funeris,lût facto vl
fonis:vna eft tamen virgo mater ecclefia,finguli autem filn:Por bo fouetes hominë i patis.Porta p qua cffert mortu?, eft extes
ta qua effertur,aliquis eft de fenfibus quo aliquis in peccatum riorfenfus peccati manifeftatiu”.Ifa.ij.b. Peccatum fuum quali
corruit:Vt qui videt ad concupifcendum , qui aurem ociofis vel Sodomaprædicauerur,nec abfconderut, Talis enim mortu per
turpibus audiendis:qui linguam commodat liugijs, m Fi. peccati mortale fufcitat mifericorditer à deo p preces ecclefiae,
lius vnic *Et nunciauerung
 Glof.ordi . Luca Cap . VII . De Lyra 144

A cis erigit.Tuc ftant funeris portatores,quia non valēt ficut prius no potuit,de morte ei dubitarefed admirari:fed infidelit mens C
Fad mortem trahere, tuc loquitur lefus.i,monita falutis infundit, fcandalum in illo pertulit,cum & poft miracula moriëtë vidit,
Mar.S.c. Quo verbo audito lãguidus ad virā erigiť ,&loquiť de eo bonis b¶Quid.Vbi monui difcipfos Iohanis í crucē dñică effe credě
Lucæ.7.c. actibus:&fic, redditur matri. a CEt refedit. Tres mortuos dum couerfus ad turbas,ad rutē pauperes puocat, ne exaltati
Ioh..f. fufcitauit domin".Filia archifynagogi i domo.i,i cogitatione.Fi corde, méte iſtabiles,cõfilio ifirmi,fpeciofa vtilib" ,ęternis cadu
+Adoleſce lium vnicum matris in porta.i.in verbo capreferrent,fed crucepotius mundi
tule Lazarum in monumero.id eftin opere. phaleras tollant.Et ideo laudat perſonă
De pg.dift. b Vifitauit. Dum & verbum femel Hiautem qui portabant ſteterunt : Iohānis,qui pofthabito amore vitæ etia
1.c.fleat. & incorporari conftituit,& quotidiefpiri & air:t Adolefcens , tibi dico furge . iufticia formam nec mortis timore mu
dif.3.c. ad tumfanctum in corda hominum, vt fu a Interna compunctione reuiuifcens. tauit. Deferto mudus comparatur,
huc, & dif. ſcitent mittit . cEt nuciauerur.Am Etrêfedit qui erat mortuus:& cœpit quia adhuc incultus &fterilis, in qué no
6.Calo bro.Non fimplici corde, fed inuidiaftis a Ris qui peccatum luxerant, vită reducere indicās. eftita prodeundum, vt homines mente
b Sacerdotaliiudicio,fos
10.3.co mulante.Vnde alibi quærunt dicentes: ciatus communioni eccletic carnis inflatos, & virtutis vacuos, & de
Rabbi qui erat tecum trans Iordanë cui loqui:& deditillum matrifug. Ac fragilis mundi gloria iactantes, putem?
effe imitandos. i CArundinem uen.
BPER

teftimonium perhibebas, ec.hic ba. & Os
Ibidem mnes ve,ad eum,Quibus tunc respons
dit Iohannes:Quia non poteft homo ac
cipere quidquam, nifi fu.ei da.de cælo.
,
Quanto defperatior môrs animę að vitam reuocatur,
tanto plures codemcorriguntur, & pietas domiABÍ Be.Per arundine carnalis animus,g cũ
maior incelligitur.
fauore vel detractione tägitur,in quam
cepit autem omnes timor,& magni libet partem inclinatur . Sed Iohannes
ficabant deum dicentes : Quia pros

Quibus verbis fe purum hominem ,&
lefum dei filium declarabat. Ambro.
Sed qa inuidia ad huc expelli nequibat
mittit eos ad Iefum vt hac occafione vi
*Mat.l.a . deant figna, & correcti credant in Iefum
&magiftro interrogate fibi dicant: Tu
esqui venturus es: Beda,Gregorius.
Non ait,qui venifti:Q.Cu ab Herode in
terficiendus,& ad inferna fum defcenfu
1 tus,debeo te nunciare inferis qui nuncia
uifuperis?An conueniat filio dei mori,
an alium ad hæc facra miffurus es? Po
tuit enim vates pius quem venturum
Te¹
at, prædixerat nõcredidiffe moriturũ,necfi
Ite B defed pictate dubitauit: qa lapfus amo
nf ris fidem non impedit,talis enim lapfus
Allego.
eft religiofus.CAllegori.Iohannesfigu
2
pheta magnus furrexitin nobis : &
b quia deus uifitauit plębem fuam .
Et exijthicfermo in uniuerfa ludę
am deco.& omnem † circa regio
' nem.Et nunciauerunt Iohanni difci
puli eius de omnibushis. Et conuo
cauít duos de difcipulis fuis Iohan
SHoc dicite.
nes,&mifit ad Iefum,dicens: Tues
qui uenturus es, an alium expecta ,
mus? Cum autem ueniſset ad eum
uiri dixerunt:Iohannes baptifta mi
non eft arundo vento agitata qa illữ nee
gratia blandum,nec cuiuflibet ira facie
bat afperum ,nec pfpera erigebant,nee
aduerfa inclinabant. k Quid exi.
Bed.Quomodo in deferto Iohanně vis
derecupiebant, qui erat claufus in carce tcircuiace
re:Tot ergohic fermo fpüalit eftitelli tem
gendus. ICMollibus ueftimentis D
indu.Per veftem ,corp" humanữ intelli
gitur.Prophetico ergo exéplo adtute
fubeudę virtutis hortat:Ecce qui in ve
fte preciofa.Quibus fluida diuitijs mem
brafoluuntur.:
Nicolaus de Lyra. tErat

I& terat fitnos ad te,dicens: Tu es quiuen a CEtcœpit.vt manifeftè appa

Ta ra eft legis,quç pręnuncia Chriſti,pecto
al ribus perfidorum quafi carceribus luce
vacuatis inclufa tenebatur,neplenumte
tflagellis ftimonium dominicæ difpenfationis fis
Roma.13.❤• ne cuangelij atteftatione proferret. Mits
tit ergo difcipulos ad Chriftum, vt fup.
Mat,11 , a, plementum fciëtia affequantur: ga ples
nitudo legis eftChriftus:vt gaplerumq
nutabant dicta fine factis, cofidelesples
nior geftorum teftificationibus quâm
ཏྟསྡུ
turustes, an alium expectamus ? In
ipfa autēhora curauit multos à lan,
guoribus & plagis . & fpiritibus
malis,& cecis multis donauit uifu.
Etrefpondens dixit illis :Euntestre !
nunciate Iohanni quęuidiftis & au
diftis : †Quia cęci uident , claudi am
+ trum fuoru &c.Quod intelligit de Chri
reret,qd' erat vere refufcitat , &no ap
parêter tantũ.Vñ &de Simone mago le
gitur, qď apparēter reſuſcitauit quēdā
mortuum q tame loqui no poteraper tnüciate
.
qd' apparuit illa reſurrectionē fuiſſe tatu
•
apparenter, b Quia propheta ma
gnusfurrexit in nobis.ld eft, ille ma T
gnus ppheta,de quo dicit Deute.xvij.c
Prophetam fufcitabo eis de medio fra

bus
verborüfpofionib" exhiberetur : & quę bulant,leprofi mundatur,furdi au fto in lege & pphetis promiflo, & ideo
tuncin pectorib” Iudçorû velut obfcu a Spiritu vel operibus illumi
fubditur. CEt.quia deus uifitauit † quicão
33
སྐཟུ

nantur,vt in predicatione nulla fit diftantia inter paupe

ཅུ

rata lege nutabat,co ipfo fpectaculo do res & diuites. plebem fua. mittendo eis faluatorem ,
╚
3

minicęcrucis,& pleno reſurrectionis te diunt, mortui refurgunt , pauperes d CEt nunciauerunt Iohanni. Hic
gue Qd ergo lexdus confequéter ad confirmatioè doctrina
FO euangelizantur : & beatus eft qui
bie Chriftum venturumnüciat ,cuages In hoc nuncios percutit. Chrifti ponunt miracula coră difcipus
lium vbi tot miraculorum exhibitionë
non fueritfcandalizatus in me.Et culis Iohannis facta, cũ fubdit: e Inip
❤eniſſe certiflimè cõfirmat, d CEtre fa autéhora curauit mul.& per hoc
difcefsiffent nuncij Iohannis , cœpit
fpon.Scies Lefus neminē fine euägelio refpondit quæftioni Iohannis often 1
a Ne turbg,Iohannem liuore motum fufpicarentur, T
plenè pofle credere,quia ficut fides a ve & vtfciant eum quçliſse,non fibi fed difcipulis. b JQue dens quòd ipfe eflet verus Chriftus per
teri incipit Teftamêto,ita ipleť in nouo. nefciebant myfterium interrogationiseius. miracula foli diuinæ virtutis poflibilia
Interrogat de fe,no bo aliquo,fed fa, dicere de lohanne ad turbås : Quid ideo fubditur: f CEtrefpondens
H 1
&isfeellefignauit,no refpondens ad ea exiftis in defertum uidere : arundi , dixit illis &c. Confequenter ponitur
lus quæinterrogabatur, fed ad fcandalum SQui omnivento agitatur, vt leuitate mentis de mé ambi Iohannis cōmendatio, cũ dicit: h CEt
re nunciorum. e Cæci uident. Ecce gat quem predicauit cũ dicelli . Magis enim voluit fohan
L plenum teftimonium, qd 'fitfilius deinem uento agitatam ? Sed quid nem commendare in abfentia difcipulo
Hæc enim ante euangelium vel rara vel a In vanagloria ductus ru e qua in preſetia , vt eius cõmendas
lucra querit,pro dapibus vel veſtibus,qui locuftisvi.
nu!lla. Vnde Tobias oculos recepit :& uit, & piliscamelorum induitur. cio no ex fauore humano ,ſed amore ve
US Tobial.c. hoc fuit angeli ,non hominis medicina, exiftis uidere Hominem mol , ritatis procedere videretur, Cætera, au
3.Reg.17.d Elias mortuum fufcitauit,ipfe tamen ro tem patent ex dictis Math.xj. vfque ibi,
libus ueftimentis indutum. Ec .
4.Reg.s.d. gauit & fleuit.Elifeus leprofữ mundari Er omnis Moraliter
‫ד‬ fecit,non tamen ibi valuit præcepti aus xd CEtnunciauerunt Iohannidi
Ch toritas,fed myfterij figura.Sed quia adhuc ifta funt dominicę te fcipuli eius de omnibus his. Per lohannem qui fupra.iij.ca.
Atificationis parua exempla,addit poft fupradicta de cruce,& obi dixit de Chrifto:Venier fortior me poft me.fignificatur vetus Te
T tu,& fepultura,qd eft plenitudo fidei. Nullū em̃ mai” diuię płōę ftamentum, quod in prophetis denunciauit Chrifti aduentum.
ceftimoniü, coto fe vnu obtuliffe p mũdo,hoc folo,plene dñs PerChriftum autem lignificatur nouum ,quod eft veteris imple
declarat, ficut etiã à Iohane declarat? eft:Ecce agn' dei ecce q collic tiuum,De Chriſto verò dicitur Ifaiæ.lxj.a.Spiritus domini ſup
10.1.d. peccata mūdi, f¶Beatus.Q.Mira quidé facio fed abiecta pati me,eo qd
'vnxerit me.Sequitur: Vt mederer cotritos corde &c.
-
d non dedignor ,&cauēdữ é hoib”,nei me defpiciat mortë,q figna Et hçc oftédit Chrift? difcipulis Iohānis effe cõpleta dicés :g¶Eû
Pfal.67.c. venerat, gCQui no.Gre.Qui de potétia diuitatis no dubitaue tes In hoc etiã iformauit prędicatores euägelij & doctores, vt
rit,Hoc no corraſohanë, qué mox à deo çõmēdar,fed non crede nõ folũ ybis doceat, fed etiã factis, h CEt cũ.Perhoc docuit
tes à perfidia reuocar,& Iohâni expoõit qď querebat :qa de❞ fal nos fugere notăadulatiõis i cōmendatiõe alioru & maximè ma
uos faciēdi,& dni dni ex.mortis.Vilis tot fignis & tutib' fidelis gnorui corüprçfētia;talis erat lohanes baptifta ficut dicit pofted
non potuir x iin *Maiorin
 Glofordi Luca
E brafoluunt:exteros cçleftis regni,fub iure diabolorum(qui fut re
ges tenebraru)intra habitacula huius mudi cõfenefcunt .
Allegori, lego.lohannes no fuit mollibus indutus, qui vitam peccantium
non blandimētis fouit,fed afperè increpauit.
ta.Rigidavita & prædicatio,debet palaria molhú declinare, quæ
frequentant mollib'iduti adulates. Nemo
puret in Auxu & ftudio veftium peccatũ de
effe,alioquin de afperitate veſtiŭ nō lauda
ref.COfficiu pphetę eft verura prædicere,
nõ etiã demōſtrare,Maior pphetain qfinis
pphetaru, a Plufquã pro.Quia anges
1.No natura fed officio, q fupnu iudicem
nuciare mittit. b Dicoautē.In hoc no
preferturpatriarchis & cunctis hoibus, fed
texcellêtio æqlis cæteris factis oftédit. c CQui au.
a
rë ppheta Omnis fan& t qui iã eft cũ deo, maior eft eo
† Mala.z.bq adhuceft in mudo. Vel ,Ego: qué mino,
Mat.1.b. refacit multoruopinio, in ecclefia factorũ
Marci.a. illi prælat" fum.Vel nouiffimus angel? cæs -
*ego li,melior eft quouis hoie. d CEtois po
Si hoc à dño dictu eſſe intelligit:Audies lo
Mcr.3.b.
hanem, ppfs intelligit effe defignat :Si ab
euägeliſta dicit interpofitữ.Audiès ipfũ do
minu,de Iohanis magnitudine difputaté,
reftatintelligi, e Cluftifica.luftificat de
Ifa.43.d. perbaptifmu,du homines propria peccata
cofitedo le iuftificant,ficut fcriptü eft:Dic tu
iniquitates tu. vt iufti.Etiuſtificatin co,q
Pfal.ro.b. nop cotumacia confutat,fed p iufticiă dei
+ Mat.1.b mun agnofcit, luftus em dominus & iufti
cias dilexi. In eo ergo iuftificatio dei eſt.fi
Fcias
noadidignos & noxios, fed adinocêtes p
ablutione factos, etiã ad iuftos videat fua
munera cõtuliffe.Qui ergo confiteturdeo
peccatú,iuftificat deu, cedes ei vincēti, & ab
* Et omnis populus audiens &
cogratia fperas, In baptifmate ergo iuftifi⚫ Publicani iuftificauerunt de ,
catur deus,in quo eft confeffio & venia pec
catorum , fCuiergo &c.Laudato lo um , baptizati baptifmo lohan
hanne:tranfit ad increpadum illos qui nec
prædicatione Iohannis moti funt,vel ipfi
Chrifti prædicatione defpiciunt. g CSi
miles funt pueris. Pueri, doctores funt
fpiritu humiles.Forum,fynagoga, velipfa
Ierufalem:in qua iurapræceptoru dei con
debantur,quia contribulibus folebant ex
probrare,qd necpfalmis allecti ad laudes
dei affurrexerunt corde deuoto,membro.
rum agilitate(quod notatfaltus)nec Thres
nis(id eft lamentationibus proph . taru pro
excidijs iam factis vel faciendis) ad poenites
tiam funt conuerfi, h Cantauimus.
Nuptiale carmen , vbi verbo anima, fpiris
tui cara nubit.In his nuptijs Dauid nos vo
luit ludere dices:Exultate deo adiutori no<
Pfal.80.a. ftro ,jubilate deo Iacob.Su.pfal . & datym.
Quali: In ipfo actu nuptiarum pofitus p
tibijs pheta quadam læticia faltar.Sed non audis
Ibidem.c. uit populus meus vocem mẹã ,& Iſrael nõ
in.m. i Venit filius hominis mã.
*vobis Venit ficut tunc,ita & nunc,vtramq ; viam
falutis refpuitis.Lamentauimus ad Ïohan
nem,cantauimus ad Chriftum, k Clufti
ficata eftfapientia.Oftendit filios fapien
tiæ intelligere,nec in abftinando necin mã
ducando effe iufticiam : fed in æquanimitas
te tolerandi inopiam & temperantia , non
fe corrumpendi per abundantiam.Non eft
Rom.14.c regnum dei efca &potus,Quorum non v
fus,fed concupifcentia reprehendit.Iuftifi
cata &c.Quidquid me putetis,ego tamen
dei virtus & dei fapientia iuftè facere intel
ligor ab apoftolis , quibus pater reuelauiţ
quæ prudentibus abfcondit. Roga
Sicut propofuerat verbis, ita factis etiam a
ftruit iuftificaram fapientiam ab omnibus
filijs quia etiam àMaria poznitete poft cul
pam . m Quidam de pharifæis.My
Myſtice ſticè.Pharifaeus de falfa jufticia præfumens
Judaicum popu
· Cap. VII . DeLyra .
Iudaicu populu fignat ,qui dominum ad conuiuiữ inuitat, quia G
Als quévenienteno credidit,věturu fperare no defnt.Sed adhuc cu
voto dicit: Excita potentia tua,& veni.Dom' pharifæi,lex & p- P8.79.a
Gregorius, No. phetæ,in quib" ille populus manfionë habere gloriabat. Quam
domūin carne apparēs ingrediť,qa nõ venit lege foluere,fed ads Mat.s.b
implere,Difcubit,qa in maieftatefua non
Qui ponut puluinaria fub cubito, qui vitam intellectus,per formă ferui viſibilis eft fa
peccantium palpaut non pungunt.
&us,Cognofcit aut gētilitas immūdis acti 1
ce quiin uefte preciofa funt , & bus dedita per famă aplici fermonis,cpmi Gal.4.a
SVbi aliquid venentur.
fit deus fi.fu.fa.ex mu.fa.fub le.No vi pha
in delicijs , in domibus regum rife", qui tm literā attèdit ,iuftificet.Sed do
funt . Sed quid exiftis uide‣ mus.i.nos q gratiã ſpiritus in lege ſequis
mur,qui no vituperam”, peccatores res
re Prophetam Vtique di
a Quime venturum non tantum prędixit,fed cipit:fed laudam , peccatores iuftificar.
etiam digito demonſtranit. In domo +
co uobis , & + plus quàm pro, NicolausLe Lyra.
"
phetam . Hic eft de quo fcri ,
SIn Malachia. b CEt ois po.Vbi poſt Iohannis cõe
mendatione ponit euägeliſta pharifæorū
ptum eft : † Ecce * mitto an
Nuncium. &legifperitori cõfutationé.Et primo ver
a Manifeftationem.. bis populi:fecudo,verbis Chrifti, ibi: Cui
gelum meum ante faciem tuam ergo.Circa prímu dr:Et ois po.i. fimpli»
a Peruia reddat tibi corda auditorum per pœ
ces & vulgares. CCEt publi.id eft müda
nitentiam predicando &baptizando..
nis &publicis negociarionibus occupati,
qui preparåbit uiam tuam an, d Cluftificauerüt deum.Ex hoc enim
a Svtfummam virtutum eius conprehendam
audierunt Chriftum tam excellenter co
te te . Dico enim uobis : ma ,
a Non virginis.nulla enim collatio ci filio dei mendantem Iohannem cœperunt laudas
ior inter natos mulierum pro re&glorificare deum tanqiuftum & glo
riolum de hoc operant baptizati à tanto
pheta lohanne' baptifta ne &tali,& ad poenitentiam vocati.Et phoc
à STempore. apparet confutatio pharifçoru, qui de fua
mo eft . Qui autem minor
fcientia fuperbietes,fpreuerunt baptiſmū
a Dignitate.
Johanis à deo inftitutum.& hoc eft quod
eftin regno dei , maior eft illo . dicitur:Pharifæi autem & legifperiti
b
confilium dei fpreuerunt. fCuier
gofimiles.Hic confequéter ponitur con
futatio pharifæoru & legiſperirorü ex ver
bis Chrifti.Et patet fentêtia ex dictis Mat
nis . Pharifæi autem & legif, xjg CRogabat au. Defcripta confirma
JQyo mundi per paffionë Chrifti faluare decreuit. tive doctrine Chrifti figno vifibili,hic cõ H
a Vel contra:quia qui gratiam dei refpuit
coutra feipfum facit.Vel, ad feipfos miſſum dei fequenter defcribitur eiufdem confirma
confilium,ftulti &ingrati refpuerunt,
tio facto inuifibili. videlicet per remiffio
periti confilium dei fpreuerunt nem peccatorum mulieris peccatricis
魚
in femetipfos , non baptizati vbi primò defcribitur locus,cum dicitur;
Et ingreffus
ab eo . Ait autem dominus : *
( Maior inter natos mulie.Sequi Moraliter
Cuiergo fimiles dicam homi,
tur:Et omnis po.Ita modo cótingitfre Joh
a Totmonitafalutis refpuentes. b SIudaicę.
quenter, fimplices & illiterati gratia dei
nès generationis huius , & cui confequuntur,à qua mundi fapientes &
a Monitoribus.
fuperbi dei iudicio priuatur. e CAit au
& fimiles funt : Similes fut pue
tem.Cantauimus uo.ti.Per iftos fignis
a Vbilex & iura promuntur.
ficantur inuidi,qui nõ gaudent de profper
ris fedentibu s in foro , & +los
ritate bonorü,nec triftatur de aduerfitari
a Ad illos quos monent. tacdaman
tibus coru.g Rogabat.per mulierem tibus
quentibus ad innicem , & di , FF
peccatrice ad domini pedes accedentem,fi
centibus : Cantauimus uobis gnificatur quælibet perfona verè de pecca
ttibijs , & nonfaltaftis: lamen tis poenitens & cōtrita:Ad qď requirícur,
Svt conuerteremini in toto corde veßro in i. oficut deuoffendit per culpă ita feruiat .
&.f &c fed finitus populus me non cognouit.
* eiper pœnitentia.Roma.vj.d.Sicut exhis .
tauimus , & non ploraitis . † buiftis membra veftra feruire immudicia
Venitenim lohannes baptifta &iniquitati ad iniqtatē,ita exhibere nunc +Mat.1.c
a Exemplo abftinentię fug pœnitétiam vobis feruire iufticiçin fanctificationem.Et ficfe
indicens,& noluiftis humiliari cum illo.
mulier ifta. Vnde dicit Gre.Hom.xxv ,
1 cit
nèque manducans panem ne Liquet fratres qp illicitis actibus prius mu
que bibens uinum , & dicitis: lier intenta ,vnguentü fibi pro odore fuse
dæmonium habet . Venit fis carnis adhibuit.Quod ergo fibi turpiter
a Cibo & potu læticiam futuri feculi pręûi exhibuerat,hoc iam deo laudabiliter offe
gnans:&noluiftis cum illo gaudere,fed calun rebat.Oculis terrena concupierat , fed hos
piati eftis.
jam per pœnitentia conterens flebac. Cas
lius hominis manducans & bi
pillos adcompofitionem vultus exhibue
bens , & dicitis: Ecce homot de rat,fed iam cum capillis maculas tergebat, tedan
uorator, & bibēs uinu, amicus Orefupba dixerat,fed pedes domini ofcu
lans,hocin redemptoris fui veftigia fige
Publicanorum & peccatoru
bat.Quor ergo in ſe habuit oblectamen
Etiuftificata eft fapiëtia ab om ta:tor de feinuenit holocaufta.Conuertit
nibus filijs fuis . Rogabat aute ad virtutum munera numerum criming,
F.i.iuſtis, & poſt tufticiam pœnitentibus, vt totum feruiret deo in poenitentia quid
illum quidam de pharifæis, ut quid ex fedeum contempferat in culpa.
*Videns autem "
1
 7
Glof.ordi . Luca Cap . VII . DeLyra 145

A aCIndo.In cuiufcuc domo iteriore cognoueris fapiêtia &iu
fticia recūbētē,recurre ad pedes.i.ad extremã fapiæ pti, ingre la
chrymis cõfiteri pâtă,expăde capillos id eft fterne añ eũ cunctas
corpis tui dignitates: ofculare.i.nihil nifi fapiētiā loĝris. b ¶At f
tulit.Quothabuit i ſe oblectamēta,tot de ſe ïuenic holocauſta.
Moraliter CMoraliter. Affert vnguētữ: quia bona
opera agit:quib" ecclefia odore bonæ opi
*.Cor..d nionis refpergit.Vnde dicitur:Chrifti bos
nus odorfumus deo &c.Hie.Alabaftrữ
vnguenti.i.corpus cũ fide,ſtās retro.i.poft
afcenfioné dni,fecus pedes.i.apoftolos ,las
chrymis rigabat.í.charitate iterna in deo :
capillis tergebat.i.fupfluos cibos & veftis
mera dar:ofculatur,cu oibus pace habet.
Debebat denarios qngetos:hæcfunt peta
getili qnoz fenfib" comiffa, alius quinqua
ginta id eftpeccata Iudæoru, c CSecus
pedes.Cotra pedes ftat, qui in peccatisporifæi ,
Gitus itinerib domini renititur.Sed qui ad
pœnitentia poft pâã cõuert it,iã retrò fec?
pedes ftat,du veftigia dñi quæ impugna.
bat,fequitur:Lachrymis pedes rigat,q fan
*Flens
&oru tribulatioib' copatitur: qui trifticia
illorüputat effe fua,qui vltimis membris
Chrifti inclinatur per affectu copaffionis.
Capillis(gcorpori fuperfluut ) pedesquos
rigauerat tergit,qui de terrena ſubſtantia
quæfuperfluit fan & tis,quibus ex charitate
copatitur,incipit mifereri.Pedes ofculať ,q
ftudiofè diligit illos quib? fua largitur , ne
fit grauis tribuēti neceffitas proximi.Vn s
guěco vngit,qui bene operãdo bonæ opi
nionis odore alios reſpergit,& ad bñ ope,
rādu exëplofuo inducit .Vel poteft per pe
des,caro Chrifti fignificari, quam ofcula
mur,du myfteriuincarnationis eius diligi
B mus.Vngim?,du ipfius humanitatis potê
tia facri eloqun bona opiniõe predicam .
Sedpharifæus hoc vides inuider, qa cũlu
dæi gentiles vidēt prædicare deû,ſua mali
cia tabefcut ,Quibus dñs bona gentilitaris
t s
enum erat ,vt cogn ofca in quib? mali ipfi
Bed a iace at. d CCœ pit riga .Mar ia foro r La
Luc.7.fzari bis code functa eft officio: Semeli Ga
lilæa cũprimò accedit cũ humilitate & las
chrymis,vbi & remiſſioné pctōrū accepit.
F
ligit. e CIscui plus.Secundu homines plus fortaffe offendit, C
qui plus debuerit.Sed per mifericordia domini caufa mutatur,
vt amplius diligat qui ampli debuit, fi tamē gratiã cófequatur.
Rectè iudicafti.Sua fententia pharifæus couincitur: quia
ficut freneticus funè portat ex quo ligetur. g CIntraui in do
mum.Intraui carne affumpta in populu
Iudæoru, h¶Aquã pe. Aqua extra nos
manducaret cum illo . Etingref eft,humor lachrymarii intra nos. Infidelis
fus domumPharifæi difcubuit. autěpopulus, nec exteriora pro domino
Etecce mulier quæ erat in ciui,
incarnato tribuit , Couerfa gentilitas no fo
Jam pœnitens. lufubftãtia ,fed & fanguiné p domino fu
a In domo Pharifæi pees dit.Cofculi,dilectionis eft fignü,& infi,
catrix meretur veniam , quia cognitio pec
cati per legem,fic lex mittit ad gratiam. delis populus ex dilectiõe ei feruire noluit,
cui tame ex timore feruiuit,Sedgentilitas
tate peccatrix , ut cognouit op
veftigia ofculari no ceffar,quia in ei' amo
Iefus accubuiffet in domo Pha
recôtinuè fufpirat. Oleo caput meũ
a Prætendit præripere gratiam hofpitis.
b Genus eft marmoris,in non un.Et fipopulus ille in deuſe credere
quo incorrupta feruantur vnguenta. &nōin hominem fatebatur,tamen ipfam
attuli t alaba ftrum un, potentia diuinitatis quæ per miracula ap
guenti : &ftans retro fecus pe parebat digna laude prædicare neglexit.
a Oculos quibus terrena con Sed gentilitas dum myfteriu incarnatiois
cupierat , iam per pœnitentiam conterens credit,fumma laude etiam infima eius prę
plorat.
1 d
des eius, *lachrymis coepit ri , dicat . C Aquam pedibus. Enume
a Quos ad compofitios ratur bona peccatricis, & mala falfi iufti.
nem vultus exhibuerat. Remittutur
gare pedes eius , & capillis cas Nicolaus de Lyra.
a Lachrymas. b Ore quo fuperba dixerat.
pitis fui tergebat , & ofculaba, CEtigref.Legitaūt Chriſt'mādu
a SQuodlibi pro odore fuæ carnis adhibuerat. caffe cu petōnb" ,vt eos ad pnĩam puocas
tur pedes eius,& unguento uns ret,vt habe t Mar.ix.Ité cũ amicis familiari
a De falfa iufticia bus vt eoru deuotione nutriret,vt dř lo.
fuperbus,nulla compafsione naturg motus, xij.de Martha & Maria.Ité cum cognatis
fuæ fragilitatis oblitus.
gebat . Videns autem Pharis " pauperib?,vt eorü inopia fuppleret,vtha
i betur lo.n.de nuptijs:vbi deficiente vino, D
fæus,qui uocauerat eum , aitin
Chriftus aquam vertit in vinũ,Ité cũ phar
Medicum reprehendit,qui afubuenit.
rifæis ſuperbietibus vt eorufuperbiã cófu
trafe , dicens : Hic fi effet pros
k taret,prout hic habetur, vt videbitur ples
pheta fciret utique quæ & qua quendo.bCEt ecce mu.de peccatis fuis
a SVnguentum eius vitare deberet. plenè & perfectè cotrita. c CEt ftans re
lis eft mulier quæ tangit eum : trò.quia præ verecudia fui peccati nõ au
a SÆgramreprehendit de ægritudine. debat ſe anteponere. d Lachry.&c.Ex
1
quia peccatrix eft . Et refpons quo patet magnitudo cõtritiõis ex qua tã,
Conuincens fuperbum & fub fpecie mus
lieris commendans ecclefiæ meritum. tufleuit, poterät lauari pedes vni? hois
nudis pedibus incedetis. eCEt ca.quib
dens lefus , dixit ad illum : Si
ante ad copofitioné vultus tui fuerat abus
mon,habeo tibi aliquid dicere. fa.fCEtofcu.vt totū deo feruiret in pœ

Scd'ò,in bethania,nõ iam peccatrix noia
Ioha..d
ta,ſed caſta,& iō deuora: lbi pedes, hicca
Moraliter putinūgit.Moraliter. Sic quoq ; fidelis
aia pri adpedes domini humiliata à pece
catis abfoluenda incuruatur poft crefcétis
· tio.vñ fubdit: i¶Ait intr.&c. p. verus
bus meritis fragrãtia læræ fidei,domino
quafi caput odore perfundit aromatu.Sic
eria vniuerfalis eccleſia in præfenti: Chris
L
†Vter eū
fti incarnatiõis(quæ pedū noie fignatur)
&c.
myfteria celebrado, deuota redéptori red
†Exiftimo dit obfeqa. In futuro etiã humanitatis ei”
gloria & diuinitatis æternitate ( qa caput f
& nauit . At ille dixitei : Rectèiu
Chrifti eft deus) fimul intuendo: ppetuis
cõfeffionữ laudib? quaſi piſtica nardo glo
Myftice rificabit. CMyſtice . Duo debitores, duo
populifunt,qui deo creatori debent num
mū.i.animam fuã,regisimagine infignitā,
&ad feruandu fibi commiſſam. Vtriufq
Atille ait: Magifter,dic . Duo "
debitores erant cuidam † fone
ratori : unus debebat denarios
quingentos , & alius quinqua ,
ginta . Non habentibus illis
underedderent : donauit utrif
que. †Quis ergo eum plus dili A
git: Refpondens Simon , dis
с deo nota eft,oftendit le plus & prophetā.
xit: †Æftimo quia is cui plus do
Per mifericordiam.
dicafti . Et conuerfus ad mulie,
a Corporaliter quidem
vides, fed myfterium non vides.
rem , dixit Simoni :Vidês hanc
Slam olim intrauit cum legem dedit.
nitentia,quidquid ex ſe deũ cõtempſerat in
culpa,fecudum op dicit Greg. g Etuntcreditori
gueto.Ad refrigerin caloris & mitigatio
në doloris ex laboreitineris. h Videns
aut.Hiccõfequéter poniť pharifçi indigna
fciens occulta, k Sciret u.Et per confes
qués no permitteret ſe tangi ab ca. 1 CEt
refpon.Ad cofutatione illius. Per hocem
qp refpondit ad eius cogitatione quæ foli
mCDuodebito.Parabola eft,vt conue
nientius cócludatur corra pharifæi de fua
refpõhiõe.Quefubditur, cu dicit: n CRe
fpondens &c.qa amor in humanis pla
ruq caufatur ex præcedeuibus donis,& p
coleques maior amor ex maiorib❞ donis.
Confequéter eu Chriftus redarguit ex tris

debitu populi per quinariữ multiplicatur mulierem ? Intraui in domum • plici defectu pietatis,cu dro CIntrauii
quia quinc fenfus funt quibus in hac vita h do.qui tameerant felli & doletes ex labos
vrimur,quibus imaginé cõditoris qua ace tuam :aquã pedibus meis nõ de re itineris,& lutofi feu puluerizaci,eo qfi
cepimus extollere debemus.Sed minus de difti.Hec aut lachrymis rigauit necalciametis incedebat.Scdò , ex defectu
bec Iudæus cui decalogus legis p feruu dat charitatis, cu dicit: pOfculum mihi. fcapitis fus
pedes meos,& capillistfuis ter
plus deber Chriftianus,cui per filiu gratia qd eft amicitiæfignum , Tertiò,ex defectu
fit,Ofculu mihinō dedifti: hæc
vitæ comittitur.Ideo Iudæi per denariữ, hilaritatis
Chriftiani per centenarium numerũ fœn *b Videns autë.Per iftum qui Chriftu , Moraliter
accumulant.Sed quia neuter fuis viribus,fed gratia dei per fide notauit de ignorantia,&mulierē de immūdicia, ſignificať hypo
faluatur.Re&è dicitur:Non habentibus illis unde red.da. crita de fua falſa iufticia præfumes & alios côtenés: qa ficut dicit
utrifqz. Plus ergo diligit ecclefia gentium Iudæus, quia eifife: Johanes os aureu; Vera iufticia copaffione habet falfa verò indi
cundum præfentem ſtatum maior ei gratia confertur,& ſecūdū gnationë:ppter qd'iſte pharifæ? arguit,de pietatis omiſſione in
præteritum demaiori fœditate extrahitur:plus debet qui pl? ac modicis refpectiuè,& mulier cõmedať de maiorib” valde,cũ dici
cepit.Nullus poteft tantu diligere, tum ea quæin pluribus, die tur: o CIntra &c.propter qd fibi dicitur: Remittuntur ti
ligit.

;
 Additio
Glof.ordi. Luca Cap.VII,

Ba CRemittuntur ei peccata.In domo Pharifæi.i.in cuftodia cebatur opis cui plus donauit,plus diligit &c.Alio modo poteft G
legis & pphetaru;nõ pharifæus incredul",fed peccatrix pœnités intelligi de amicitia honefta,de qua vltimo loquitur, vt fit fens
glorificatur,quia ardor charitatis,in ea rubiginē delictorũ cõbuf fus.Caufa autem quare alicui minus dimittitur eft, quia minus
fit. bCEtcœperut qui fimul.Sanata ægra,de falute eius alij diligit.Et fic eft amor caufa doni. Vnde nulla contrarietas in hu
grotat c Fides tua te faluã fecit.Fides faluam fecit , quia iufmodi reperitur,cu de diuerfis amicitiæ fpeciebus loquantur,
qd' petijt,polle accipere non dubitauit; &vtrobics fecundum modữ humanữ.
quia iam fpe ab illo acceperat,à quo fas Non eft enim verifimile, op Chriftus lo
autem ex quo intrauit,non ceffauit
lutem quærebat. queretur illi pharifæo de amore diuino,
ofculari pedes meos . Oleo caput quipertinet ad prædeftinatione, vel de
Nicolausde Lyra. meum non unxifti , hæc autem uns remiffione culpæ & pœnæ, quorü fcien
hilaritatis feu læticiæ quæ noie olei tia pertinet ad eos qui iam perfecti funt
guento unxit pedes meos.Propter in fidei rudimentis.Ifte enim pharifæus
defignat,vt dicit Pä.xliin.b. Propterea a
vnxit te deus deus tuus &c.Tria autè di quod dico tibi : Remittuntur † ei adhuc erat infidelis & fatis ignarus,vt fa
teius
&a requiruntur in hoſpitalitate gratios peccata multa ,quoniã dilexit mul, tis pater,Et notandu, proceffus Chris
fa.Et ecotra laudat mulierem de triplici tum . Cuiautem † minus dimitti fti circa informationem pharifæi, de his
amicitijs eft connaturalis homini. Incis
perfectione oppofita ,vt patet in litera,
tur,minus diligit . Dixit autem ad pit enim ab impfecto & magis noto ad tparum
Etideo concluditur: a CRemittutur
ei peccata multa &c.
Videtur autë,q illam : Remittuntur * tibi peccata . " perfectu & minus notu. Amicitia enim trua
1 b vtilis eft hominib" magis nota:& eft im
deberet dici cotrariü: qa primò prædixe Etcœperut qui fimul accumbebãt
rat donu effe caufam amoris, hic autem deficiens à ratione veræ
dicere intra fe: Quis eft hic qui amicitiæ fecüdü Philofophū vbi fuprà.
econtrario infert amore effe caufam do
Quia intelligunt hoc opus effe folius dei.
mi.Dicendum ad hoc, primò in paras Vnde iftam amicitiam tãtummodo rus
etiam peccata dimittit? Dixit au dis cognofcebat.Chriftus verò tradidit
bola loqbať modo humano, vbi amor Confortans fanatam per pietatis fententiam,
ex dono caufatur.Sed in applicatioepa tem ad mulierem: Fides tua tefal, fibi noticiam perfectioris amicitiæ: ſcilia
rabolę ad ppofitu cöuerrit fe ad loquen cet honefte,quæ habet veram rationem
a Nea via veritatis in viam fcandali vlterius labaris.
dude amore dei erga nos ,qui no pcedit amitiæfecüdü Philofophu.Item notans
ex bonis meritis noftris,fed magiscaufat uam fecit: Vadein pace. dum op fecüdü virac amicitia Chriftus
bonữin nobis.& ideo cõuenienter con pharifæu couincit, oftendendo ei q illa
cludit dicto modo.Vel aliter pot did, in peccato funt duo mulier erat dignior ad recipienda bñficia Chrifti iple pharife?.
remittenda.f.culpa &pœna.Culpa auc ex dei liberalitate remits Nā fecundu primā ſcilicet amicitia vtile fibi oftédit, plures vti
títur,cum nullum bonum meritorium poffit effein nobis fine litates feu obfequia habuit abilla muliere à pharifæo: & hoc
gratia,quam no habemus ante culpæ remiſſione,fed habita gra cũ dicit:Intraui in domum tuam &c.Secudu verò amicitia ho
neſtä,fimiliter oftendit ei op erat dignior:& hoc cũ dicit:Quia di

tia,& culpa dimiffa,adhuc remanet poena remittenda,ad cuí? res
miffionem facit bonữ opus noftrữ charitate informatum.Et de lexit multu. In quibus bene confideratis nos docet, verus pas
hacremiffione loquitur dominus.Vnde fequitur:Cui autē mi nitens debet habere exteriora opera pia & deuota,& interiora as
nus dimittitur,minus diligit.Remiffio auté culpa,aut nulla more feruentia fecundu doctores.
eft,aur totalis fimul:ſed remiſſio pœnæ fit per partes &non tota
fimul,de comuni curfu,licet aliquãdo fiat tota fimul propter fer
uorem pœnitentis & exliberalitate dei:& hoc fuit in propofita
in hacmuliere,Ideo fequitur; b CRemittuntur tibi pecca.
Nō folum oru ad culpam,fed etiam tum ad pœnam ex vehes
menti amore dei & horrorepeccati præteriti.c CQuis eft hic
qui &c.Hoc dicebant,qa videbant cantu humanitatem exteri
apparente:fed ignorabant deitate interius latentë, quæ potpec
cata dimittere, d CFides tua faluam te fecit.Quia ifta fides
fuit formata charitate,& ideo fecit habentem dignam vita æter
na.De ifta muliere peccatrice dubitabant aliqui doctores vtrum
fuerit Mariaforor Lazari vel alia: De quo dictum eft, quid fen
tiant doctores:Íohã.xij.[bi enìm hoc pòſuí:quia prius ſcripſi ſus
per Iohannem & fuper Lucam.
CIn ca.vij.vbi dicitur in poftilla : Videtur aut, deberet di
ci çōtrariu:ga prima dixerat donũ effe caufam amoris,
ADDITIO.Stant fimul, donum fit caufa amo■
ris:& amor caufa doni, etiam loquens
do de amicit modo humano.Quod fic patet: Nam amicitia hu
ia
Amoriscā, mana fecundum philofophum in.viij.Echicorum triplex eftſcis
quo & qn licet valisdelectabilis,& honefta.Sed conftat o amor in amici.
qñ
fit donu & tia vtili,caufat ex dono feu vtilitate ab amato habita ſeu fpecta
econuerfo ta.In amicitia verò honefta ,cauſatur amor ex virtute amantis ,
quæ amatum diligit,nõpropter donum vel vtilitatē habitā vel
confequendam ,fed propter virtutem ipfius amatițex quo amo
re caufatur, vult amato bonum ,& bonum operatur ei tum
in fe eft,vt verus amicus, & fic in amicitia honefta amor eft caus
fa doni ,Vnde nulla contrarietas in hac parabola,nec in eius ap
plicatione fane intellectis reperitur,etiam loquendo vtrobiq; fe
cundum modum humanum.Nã primò in parabolaChriftus lo
quitur modo humano fecundum amicitiam vtilem,vbi amor
ex'dono caufatur. Vnde rectificat iudicium Simonis dicentis ,op
is cui plus donauit,plus diligit.Secūdò verò in applicatione log
tur etiam mo humano fecudū amicitia honefta ,quæ procedit ex
virtute feu meritis amatis & amati:fcdm quã amās certificat" de
amicitia quã amatus habet erga amantem (quæ quidē amicitia
fecūdu philofophū vbi fuprà,eft virtus,vel nõ fine virtute),puo
çatur ad amorem fui amati:& per confequens ad impendendu
ei bona.Et de hac amicitia loquitur,cum dicit: Remittunt ei pec
cata multa &c.Quod autem fequitur:Cui autem min? dimitti
tur,minus diligit.Poteft vno modo intelligi ſecundum amicitiā
vulem ,&ficcorreſpondet principio huius altercationis vbi dis
cebatur,q is
三品
In capitulo, vij.vbi in parabola Chris
REPLICA fi innuitur,q more humano loquédo
amor oritur ex dono,cum dicitur:Quis plus diligit? Refpofum H
eft;Eftimo cui plus donauit.Et fequitur verbum Chrifti: Rectè
iudicafti.Poftillator exponit hoc de hữano amore,in quo amor
oritur ex dono,fed in applicatione parabole Chriftus conuertit LC
ftilum ad loquendum de amore dei erga nos, qui non eft ex meri
tis noftris,fed magis cauſat bonum in nobis,& eft donatiu";ideo
dixit:Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum,
vtficamor nonfit ex dono,ſed donữ ex amore.Sed Burgeñ.hic
vult abfoluere contrarietatem quævidetur in litera, per amoré
vtilem & inhoneftum,vtrobiq dicendo more humano, Secun
dum primũ dictū rectificatur iudicium Simonis,vt ex vcili fure
gat amor.luxta fecundū fic applicatio, qa dilectione ex meritis &
virtute impenduntur ei bona.Hçc autě applicatio Burgeñ.labo
rat in æquiuocis ,qa amor cocupifcentiæ,& amor amicitiæ,funt
æquiuocè amor,quia diuerfis ratioibus.No eft autem verifimis
le Chriftu amorem æquiuocaffe,nec eft neceffarium amorem ho
neftum effe caufam doni,prout Burgeñ.vult:quia ftatillu amo.
rem effe rectu fine omni dono dato vel fperato:aliâs effet amor
mercennarius,per confequés no honeftus.Virtus enim diligitur
propterfe,per confequens virtuofè fine refpectu ad donu.Qd
aute Burgeñ.dicit no effe verifimile qp Chriftus fic locutus phas
rifæo de amore pertiente ante prædeftinationem & remiffioné
pœnæ & culpe:hoc eft contra beatum Auguftinum in fermone
de Mariamagdalena fic exponentë hunc paſſum & contra beatif
Bernardumfuper Cañ,fermõe.xxij.ante medium.Et vide de hac
materia fanctu Thoma prima fcdæ.q.xxvj.art,iiñ,Ratio autem
Burgeñad fic dicendum non valet, quia propter ruditatem vel
infidelitatem pharifæi,Chriftus non voluit pretermittere ea que
fidelibus ad inftructionem poterant valere.Sæpe enim dixit cos
ram perfidis quæ ipfi non intellexerunt:tamen ecclefiæ prodeffe
non ceffat: cui datum eftnoffe myfterium regni dei, cæteris aute
in parabolis,vt videntes non videant,intelligentes nointelligāt,
Quamuis enim pharifæus modo non intellexit, imo impugna,
uit veritatem dicendo intra fe:Quis eft hic qui etiam peccata dive
mittit:Nihilominus Chriftus dixit coram eo de remiffione peca
catorum quò ad culpam & quò ad pœnam tum ad liberaliça.
tem dei præcedentem mulieris dilectionem quæ in peccato exis
ftens diligere non poterat: & quo adpoenam debitam;pptermu
lieris primam dilectione. Vnde dixit:Remittuntur ei pétá mule
ta,quia dilexit multum,

1
 Glof.ordi . Lucæ Cap . VIII . DeLyra 146

VIII . cũeo erant duodecim parabolā,In quo moraliter inftruimur:vt C

Cap.
Tfactu eft. More agle puocatis ad volādū pullos, fi intelligentia diuinoru verború affeg volumus :fepofitis terres
fuos paulatim dñsdifcipulos fuos in nido fidei plumis norutumultuũ curis, domu dei,i. occulta fcripturæ penetralia,
virtutuinduit,qbus pofteà fublimi volare , & alios orando & meditado intremus,dicétes:Reuela oculos meos &c. Pš.118,c
inftruere valeant.Prius docet in fynagogis,miracula facit,famam P CHæcparabola.Nota hanc effe primã parabola quæ cũ
vbic difpergit,turbas fufcipit, curat, in interptationefua pofita fit.Et cauédū ē
fruit,hic difcipulos facit:ex qb , duodes vbicuc dñs rogatus à difcipulis intrins
Cap. VIII . fec?fermões fuos differit,ne vel aliud vp
cim elegit: quos primò præfente turba
docet:& miferisfolita preftat bñficia: iã Nicolaus de Ly. Kể plus v
Tfactum eft dein, '
verò folos ipfosfecu retinet,vt eu fami■ ■ Cap.VIII .
ceps , &ipfe iter fa, b T factu eft &c . Defcripta
liarius audiat:folis illis occultiora expo
nit myfteria,& fic demū virtutū fuarum inftructioe Chrifti facta aplis fingulas
ciebat per ciuitates
oftefione quafi alaru ptectiõe firmatis: principaliter:hic cõfequenter
& caftella prędicās ponit ciufdé inftructio facta
dat ipfis poteftatem curadi,& mittit prę
ns res
dicare regnu dei. b CMaria quæ uo & euangeliza aplis p turbas coiter.Et primò præmitti
catur Magdalena.Cũ Maria iter face gnum dei :&duodecim cum illo , & a tur quafiquædã præfatio.Scdo fubdiť
ret cũ dño:& ei miniftrare comemorať: dicta inftructio,ibi: Cu aut plurima tur
Z

celebri că vocabulo Magdalena vocat:
†De pœni. Vbi eādē peccatricé deſcribit, reuerēter
di.3.c. funt eã generali noie muliere dicit:ne nomen
plures. tantæ famę qo hodie veneramur, priſci
erroris nota fufcaret.Maria, amarum
mare, ppterinfitu pœnitentiæ rugitum :
mulieres aliquæ quæ erant curatæ
à fpiritibus malignis & infirmitati
·
bus .+Maria quæ uocatur Magda
a ¶Vitia vniuerfa quibus plena fuerat,in figura eccle
fiæ de gentibus fordida.
lenæ, de qua dæmónia feptem exie
ba.Circa primũ dicitur. b CIpfe iterfa
ciebat per ciuitates. In quo apparet
Chrifti diligétia in opere prædicationis .
CLEt duodecim cũ illo.i.duodecim
apoftoli ,de quorū electione dictũ eft.§.
vj.ca.nō tñ ibāt cũ illo ad prædicandữ,

quo ipfa vel nos fingula mala deflem?, rant,& Iohanna uxor Chuza pro fed magis ad audiendu:vt poffent cõue
c CMagdale.i.turréfis:a Magdalo.i . Lilium propterodo nietius prædicare ad qe miffi funt poft.
riferum cæleftis vitæcandorem.
turri.de qua dicitur: Tu esfpes mea: turs ea,vt patebit cap.fe.d CEt mulieres
curatoris Herodis , & Sufanna , & ali.Ideo fequebant eũ. e María quę
P§.0, a ris for a fini. d CDæmonía fepté.
Eade ecclefia de gentib” âfordib” vitio aliæ multæ,quæ miniftrabant ei de uoca.Sic nominata à Magdalo caftro;
g & ifta eft de qua eftfermo factus capítu
rūmundata, qua Mariafignificat:fignifi facultatibus fuis . Cùm autem tur,
cat & lohana prius cultib? idoloru dedi lo præcedenti.Ratio tñ fui cognominis
ba plurima conueniret,& de * ciuita diuerfimodè affignatà doctorib diuer *fingulis
ta:fed iã Chrifti pietate redēptā:&gratia
impleta: quæ quafi vxor erat prius dia tibus properarent ad eum ,dixit per fis.Illi enim qui dicunt,q ifta fuit foror
a Parabolam. b Cuius eft declarare voluntatem 1
boli, e CEt iohana &c.Iohana:dñs Lazari ,dicut q Ф noiata eft Magdalena ,
i patris.
gratia eius, vel dñs mifericors, cuius eft coop Magdalu caftru cecidit in partem tlemiabat
fimilitudinem .† Exiit quifſeminat "
fua de hæreditate paterna. Fuit empas
Mat. 13,2 omne qd viuimus.f CProcuratoris
feminare femen fuum.Etdum femi ter eius magn'homo & nobilis, habens
Mar.4.a Herodis.Cum quilibet malignus fpūs
nat, aliud cecidit fecus uiam, & con dominiu in pluribus locis,inter que erat D
pregno diaboli ad decipiendum labo
a Vtnec in me dictū caftrū.Alij verò g dicuro iftanō
rat:quafi Herodis impijffimi pcurator
0 B exiftit. gCD facult moria mens teneat,quod opere exercere neglexit. fuitforor Lazari,fed alia eiufdé nois,di
e atibus &c.Anti 'culcatum eft, & uolucres cæli côme
H cut op noiata eft Magdalene à Magdalo
quus mos erat ludæorü, nec ducebatur
in culpa,vt mulieres fua fubftãtia pafces de runt illud . Et aliud cecidit fupra caftro,eo q erat inde oriuda, f¶Qua
a Vbi non eft altitudo terræ,id eft ftudium diſcipling. mini. &c.Apud Iudeos erat cófuetum,
ret & veftirët doctores . Hic quia hoc in
mulieresfanctę &deuotę miniſtrabat
1.Cor.9.b gentib? ſcãdalu poterat facere, Paul? fe petram, & natum aruit , † quia non
a Ad nutriendas lampades virginum. doctorib" neceffaria ex deuotione, Etio
memorat abftinuiffe. Miniftrabät ergo
habebathumorem . Et aliud cecidit quiaChrift? docebat & prædicabat iter
dño carnalía:cuius metebant ſpiritualia
a Corda follicitudinibus agitata. Iudæos hoc modo accipiebat neceffaria
vt formam daret prædicatoribus qp vie
inter fpinas ,& fimul exortæ fpinæ, ab eis.Paul? aut qui prædicabat gentilis
&u & veftitu deberet effe cõteti: accipič
do àplebibus. h Cum aute turba fuffocauerunt illud . Etaliud ceci i bus inter quos noerat talis cófuetudo,
a Mite cor & docile. nohabebat mulieres fequêtes ipfum &
&c.Quotiens in euangelio turbævoca
bulu interferitur:ficut diuerfitas hoim: b Cum perfecta bonorum operum plenitudine crefcit. ei minifträtes:vt habetur.j. Corin.ix.ne
ita etiã diuerfitas intimat voluntatum. dit in terrâm bonã,& ortufecit fru fortè ex hoc gentiles fcandalizarentur.
m
Non em oës eadé volütate: fed diuerfis &um centuplu . Hæc dicens clamas g CCũaute.Hic cõfequenter deſcribit
Diuifio
a FIntelligentiam mentis. ipfius Chrifti doctrina feu inftructio.Et
ex caufls Chriftifequebantur: Quidam
b Spiritualiter hæc verba intelligat. primò defcribit dicta inftructio. Scαd
pro bono,quidã pro malo,omnibus ta
0 " bat: Qui habet auresaudiedi aŭdiat. inftructionis cõfirmatio,ibi:Factū è au.
men dominus beneficia præftat,docens
• të.Prima in duas:qa primò deferibiť pa
do ,alendo,fanado. i CExijtquifemi Interrogabant aute eu difcipuli eius
nat &c.Exit fili⁹" dei de finu patris,quo rabola fuæ prædicationis. Scd'ò feruor
p
creaturæno erat acceffus:vtfeminaret fe quæ effet hæc parabola . Quibus prædicatis,ibi:Venerūt aūt ad illu.Pría
men fuum venit in mundum,vt teftis adhuc in duas:qaprio pabola præponi
monium perhiberet veritati.Vnde fecundum alios euangeliftas tur.Scd'ò, exponit,ibi:Interrogabāt aūt. Snia aut iftarū duarữ pa
hancparabolam dicturus de domo exijffe:mare adijffe, naue con tiu patet ex dictis Matth.xiij.Excepto qd
' ſequit in parte fecūda.
Mat.13.a Nemo
fcendiffe memoratur,idipfum fitu corporis qd
' proceffus fermos
Mar.4.a
nis infinuans. k Secus uiam.Via,eft cor fedulo malaru co Moraliter. aCEtfa.Sequitur: d CEtmulieres &c.quę mi Moraliter
( gitationum tranfitu attrita & arefactu:ne femen verbi poffit ace niftrabant ei neceffaria de facultatibus fuis tan grata de fuis cu
cipere vel germinare,fed à peffimis cogitationibus conculcatur, rationibus & factæfibi deuote.Hoc etiã cõfuetü erat fieri prędi
&à dæmonibus rapitur.Qui ideo volucres cæli dicuntur: quia catoribus Iudæoru, hCExijt qui feminat &c. Semen iftud
cæleftis &fpiritualis funt naturæ,vel quia per aerem difcurrunt. poteft dici eleemofyna:De cui' feminatione dicitur.ij.Corin.ix.
1 CSupra petram.Petra indomitu cor nullo veræfidei vome b.Quiparcè feminat,parcè & meret &c.Huius aute feminis cadit
repenetracũ,in quo nõ eft verus amor & perfeuerantiæ virtus, pars fecus via & diabolus tollit illud: Et hoc eft qñ recipies elees
m Centuplum &c.Cũ denarius pro perfectiõe foleat accipi mofynam,inillicitis cõfumit eã.Et aliud fupra petra: quod fit:
(qa in decelegis præceptis cuftodia continetur.) centenari” qui qñ recipies de beneficio no eftgrat homini neq ; deo.Et aliud ca
per multiplicatu denariu furgit,pro magna perfectione ponit. dit inter fpinas,per quas fignificant folicitudines vitæ prefentis.
Corigitur cétuplu facit factu, qď per amorem proximi actiuā, Et hæc pptefunt bona ecclefiæ,data clericis & religiofis,q de ils
& per amore dei côtéplatiuă adipiſcitur vitã,& ſpūaliū ornatur lis viuut carnaliter & pompatice:& implicant fecularibus nego
cijs:cũtñilla bona fint data ad feruiendum deo deuotè, & ad mi
plectio: virturi.n Qui habet aures.Vbicucß hæc ammo.
nitio interponit:my ticu elf: qd dicitur & artètius quærendum niftrandum pauperibus in fua neceffitate. i CEt aliud ce.in
Mar.4.b oftendit. o CInterrogabant.Non mox finita parabola (fed terram bona:& ortum fecit fructum cétu.lftę funt eleemo
fynæ receptæ ad victu & veftitum neceffarium deo feruientiu
vt Marcus air)cum effetfingularis interrogauerunt cum hiqui
cum co } Nema
 Glof.ordi. Luca Cap.VIII . De Lyra

E plus vel min' intelligere velim , qua ab eo expofitūē,lõ autē hāc tat nulla tñ verę fcientiæ dulcedine guftabit. CEtqcuc no . G
pabolā p feipm dignat oftendere,vt fefiguratè loq innotefceret , Ideo defidiofus ingeniu accipit fæpe: vt de negligentia iufti" pus
& re fignificatiões etiã in his quæ exponere noluit,quærēdas eẻ niatur:qui fcire cocepfit qf fine labore affequi potuit: & aliqua
doceret, a CVidentes Doctores iudæor q cu merito peruers do ftudiofus tarditate intellig entiæ premit,vt eo maiora premia
fitatis fuæ exæcati fut,mēdaciter fe vidētes putat. b CQd.au. inueniar: quo ftudiofi" elaborat, m Venerut. Qd dixeratin
Secus via feminant:qui nulla fide: nul verbo,oftédit i myftico facto.f.qp Iudçi
lo intellectu:nulla falté tentante vtilita a Quiafideles eftis:fed & Pharifçis incredulls folă literă fequentes: etiã qď vident has
tis occafiõe percipere dignant.Porrò fu fancta non funt danda.
bere perdut.Na mater,fynagoga: & fra
†Mat.13.b per petra &in fpinisfeminant:q audiūr ipfe dixit : † Vobis datum eſt noffe tres populi iudæoru,de quib' eft Chri.
Mar.4.b. quide& vtilitate verbi probat &defide a SIntelligentiam fcripturarude quo regno alibi dicit:
Auferetur a vobis regnum dei, b Qui foris funt. ftus fecundu carne: ipfo interius docete
†myſteria riú guſtat :fed ne perueniat ad id qd ' ges vt Marcus ait ,quineque intueri,neque cognofcere cus nequeunt intrare:quia ei” dicta ſpiritua
rant veritatem.
ftiu :vel peraduerfa terredo,vel pfpera liter negligunt intelligere.Sed præoccu
blandiedo retardat.His tribus generib † myfterium regni dei : cæteris au pas turba domu ingreditur, quia tardā.
a
quicuc verbu auditũno faciut defigna tem in parabolis , futuiden tes non te Iudæa, confluit ad Chriftum gentilie Mat.1.c
Recidiuu tur,c CAd tempus cre.Multi audie
uideat , & audientes non intelligant . tas &illuminatur. n CForis ftat.Fo. Mat.4.b
patiut plus tes difputatione cotra auariciā vel luxu ris ftantes ,volunt deum videre :qui ſpis
rimi:ēt bo ria:dicunt coteptores feculi & caftos ho Eftautam hæc parabolat Semen eft ritualem fenfum in lege nõ quærentes,
b
næ volun- mines eſſe beatos:fed vbifpecies cocupi uerbum dei. Quod autem fecusui, ad cuftodia literæ fefe fixerunt:& quafi
tatis
fcibiles eoru obtutibus prefentant:mox Chriftu ad carnalia docenda potius co
am ,hi funt qui audiunt , deinde ue,
recedut abeis quicquid rectè cogitaue= gunt exire: fe ad diſcēda ſpiritualia cõ
nit diabolus,& tollituerbude cor
rat.Et diuitijs.Diuitiæ & fi delecta. fentiat intrare:merito ergo no agnofcu
†quia " revidentur:tn poffefforibus fuis fpinæ
de eorum , ne credentes falui fiant . tur.Quo exéplo & nos informamur Ф
funt, cũ aculeis curaru mētes coru cofos Nam quod fupra petram , quicum no agnofcemur fi foris fteterim".ENő
diut:quæ auidè quærunt,follicitè feruã auté iniuriofè negligit matre,nec mater
Mat.3.c tur:Vnde ab alio euägelifta fallaces dis audierint cum gaudio fufcipiutuer
negatur, quæ etia de cruce agnofcit.Sed
nõ
uitiæ vocatur: qa mērisinopia noiplēt, bum , &hiradices non habent , quia religiofiores copula mentiữ monſtranť
nec diu manet. Et nota o diuitijs duo iữ
ad tempus credunt , & in tempore Nicolaus de Lyra. & corporū
git:follicitudine& uoluptate:ga & per
tentationis recedunt . † Quod au a Nemo autēlucernã &c.Per t49.di.c.
cură m -res opprimut & per affluctiã re
foluut. e Suffocantur.Quia volu teminfpinas cecidit, hi funt qui aus lucerna faluator hic intelligit doctrina gibbof",
prates & diuitiæfuis importunis cogita dierunt, & àfollicitudinibus & diui euägelica,quæ no eft occultanda; nec in
tionibus guttur mentis , ne bonữ defide latebris tantu docenda ficut doctrinęfu
rit ad cor poffit intrare quafi aditu vi C tijs &uoluptatibus uitæ eutes fuffo fpectx & male:fed in palã corā omni,
talis ftrangulant flatus, f CIn terram cantur, & non referunt fructum. bus, b No eft enim occultu & c.
F bonã &c.In bonos auditores q verbu Quod autemin terram bonam , hi qa licet Chriftus aliqñ docuerit difcipu
audire fatagut:&in ventre memoriæ re los fecretò: voluit tamen q per eos talia
funt qui in cordebono & optimo au publicèdocerentur,vnde dicit Mat,x.c.
condunt:&fic oportuno tépore fructã
operatiõis pferunt:inter profpera & ad dientes uerbum retinent , & fructu Quod in aure auditis, prædicate fup te
ta.Ideo fubdit: cVidete ergo qd +Mat.s.b
&
uerfa feculipatières,Et bona terra cu pa 8 afferunt in patiëtia. † Nemo autem a
au.vt conftanter per orbem prædiceris. H
tiédia fructu reddit: qa bõa agit:& mala
lucernam accedens : operit eam uafe
pximoru eqnimiter tolerat: & duhūifr h dQui enim ha. &c.Hoc fubdiť ad
flagellafufcipiur:poft, flagella in requie aut fubtus lectum ponit : fed fupra oftendendu præmiu prædicationis apo
Matoto. cfufcipiut. g Nemo au.Hecyba po candelabru ponit, ut intrates lumen ftoloru:Qui enim prædicant ex fidefor
Mar.4.c nuni fcdm filitudine hüanæ cófuetudi uideant. † Non enim eft occultum mata charitate merentur, vt fibi det au
Myftice nis.Myftice aut docet fiducia prędica gmentu gratiæ in præfenti : & præmiũ
di vel patiendi, h Supra can. Quia quod non manifeftetur:nec abfcons gloriæ infuturo.e CEt quicunc nõ
dixerat apoftolis:Vobis datum eft noffe
ditum quod non cognofcatur,& in ha.videlicet fidem charitate formatam,
tpropatu myfte.reg.dei ca.a.in.p.Nunc oftendit Stadiofe audite. f CEtiam quod putat &c.quia gra
lū, apertũ, per eofdé apoftolos:aliqñ & cæteris ide tiæ gratis data non valebunt ci ad falut quo au
†palam ueniat. Videte ergo † quid
myfteriú effe reuelādū:& oēs qui domū a Vt & in veftro pecore continue rumiuetis:& aliena tem:fed magis cedent ad dānationis fuæ ditis.
ruftuar e fufficiatis.
† Mat.13.b dei effent intraturi flamine fidei illuftrā k augment : intum abufus fuerit eis.
&
1 audiatis ,† Quienim habet , dabitur
Mar.4.c dos :Q.Vobis pãdo myfteria : in vobis Aliter exponitur de legiſperitis &faz
accedo lume fidei.vos aut hac eandé lu ' illi, et quicunque non habet : etiam cerdotibus Iudçoru, qui fide Chrifti nõ
habuerut:&ideo noticia legis & pphes
† Mat. 12.d cē alijs pādite: nec timore carnaliu inco quod putat fe habere auferetur ab
Mar.3.d modoru abfcondite.Valis noie vel lecti taru no valuit eis ad falutem fed magis
" illo . Venerunt autem ad illum
defignatur caro,in qua anima contineť nocuit eis ad augmentumfuæ dänatio
Cognati.
& quiefcit. Per lucernã , verbu dei.Qui nis,fecundu op dicit.j.xij.ca.Seruus qui
mater & fratres eius , & non pote
aut metu carnali occultat verbũ dei,ip fciuit volutate dñi fui & nõ fecit ,vapu
a Gentium ad fidem Chrifti confluentium.
tad fam carnepræponit manifeftationi ve labit multis. gCVenerut au.Hic cofe
rant adiret eum præ turba Etnun
ritatis:&ille quafi occultat verbum,qui quenter defcribitur feruor Chrifti prędi
a Synagoga. b Populus iudeorum.
prædicare trepidat.Sup candelabrupo cantis ex hoc propter aduentu matris
ciatum eft illi : Måter tua & frå,
nic verbu,qui corpus minifterio dei fub fuç,êt expectatis foris.no iterrupit prędi
a Quia non habentfpiritualem intelligentiam.
ijcit,vt fuperior fit prædicatio veritatis: n catione:licet eafumè diligeret & hono
‫ نا‬tres tui foris ftant , uolentes te raret:fed rñdes nūciāti fibi aduētu,dixit:
&inferior feruitus corporis: per ipfam
tame corporis feruitute excelfior luceat Matermea
doctrina, quæ officio linguæ & ceterorum membrorum infinua Xa Nemo acce.Heclucerna dicit facrafcriptura.Ps.cxvin.o Moraliter
turi CNon enim &c.Q.Timor carnaliữ nō vos retardet fed Lucerna pedib❞ m.ver.t.&c.Hāc aut lucerna opit vafe q verbis
nec mala opinio,quæ de vobis modo habetur apud incredulos: curiofis & extraneis expõit eã ad iactatiã fuæ fame. Illeyo fubt
quía & fi viles apparetis:quãdoq clatitas veftra apparebit, cum lectu ponit q igne herefis ex fua expofitiõe puerfa accédit: ficut
dominus illuminabit abfcondita tenebrarum: tunc &lvos coros lucerna fub lecto pofita accedit ftramina.Et de hac accefiõe dicit
nabimini,& punientur veftri aduerfarij. k Qui enim habet Hie,& hr in decretis.xxiiij.q.in.fecūdę.Arri” in alexādria vna ſcin
&c.Hæc fpecialiter apoftolis: quibus ex charitate noffe myſteria tilla fuit:fed qa no ftatim fuit oppffus,ei? Aama totu orbe depos
Ingeniofis datur: & perfidis Iudeis(qui per parabolas quod no intelligunt pulata č.Illi aut ponut fup cãdelabru, q p bonã vită faciunt effis
negligenti audiunt)dicta videntur.Poteft & generaliter accipi:quia & inge cax verbufuu:ficut ecõuerſo illi vaſę opiữt, qp malā vită doctri
bus nõnu niofus, negligendo ,fapientia vera fe priuat: & fimplex ftudiofus nã fua cõteptibilé reddüt. h CEtnun.Secüdü fenfum Iřalē ma
fimpli- laborando deguftar.Quia qui amorem verbi habet: dabitur & liciofæ fuit ei nuciatu:vt fi per aduētu mris & fratrů prædicatio
ces ftudiofi fenfus intelligendi quod amat , Sed quino habet amorē audiče nem dimitteret,argueret ho purus,vtpote affectione carnali mo
præferunt, di,etiam fi naturali ingenio vel labore ftudiofo fe intelligere pus tus:propter qerōnabiliter impoſuit nữcianti filentium, dicens:
tat nullam *Mater mea

1
 Glof.ordi. Luca Cap.VIII. De Lyra 147

A quam corporu,& corpali neceffitudini pfcriptorü celeftiu forma vnum fuiffe celebrioris perfonę & majoris infanie,de quo regio C
Kpfert. Figurat etiã,iudæis (de qb, fecudu carne) ecclefia de gètib illa maximè dolebat . Occurrit ergo uir:id eft ipfe gērilis popu
Moraliter quecredidit anteferēdam.Moralit,Magifter precepturus alijs, lus,qui multis temporibus.i , ab ipfo penè mundi exordio vexa
qui no reliquerit patrem & matrem,non eft me dignus, fentétia batur à dæmonio,nec vtebatur vefte naturæ fuæ.i.virtutibus fi
fux ipfe primus fe fubijcit, no refutas officiumaternę pietatis :fed de & charitate,quibus primi parertes poft culpam nudati legūs
paternis le minifteris amplius mater tur:hæc ftola redeunti filio offert. Neq
nis affectib" debere cognofcit.Itaq qui in domo cõfcientię gefcebat,fed in mor
uidere . Qui refpondens dixit ad
fe intelligit propter diuinữ myfteriữ in tuis operibus corpis quafi in fepulchris
eos : Mater mea & fratres mei hi manebar. i CIn monumentis.Quid
terras venille,& propter couentu eccles
a Id eft qui dião,vel facto,vel exemplo , in cordibus
fix relictis paretibus afcendit in nauem. proximorum generant dcum. b Voluntatem patris aliud funt perfidoru corpora,nifi quæ
Moraliter, a CEt afcenderunt.Moraliter.Cu Ies mei qui in celis eft. dam defun& torumfepulchra in quibus
+Mat.8.cfu nauim afcendit, qui figno dñicæ crus funt.qui uerbum dei audiunt,& få, no habitat dei verbas kCIefufili dei.

Mar.4.d cis imbutus ,feculu relinquere difponit. ciunt.Factum eft autem in una die Arrius contendit effe creaturam, quem
bCObdormiuit.In hoc facto verus dæmon confitetur effe filium dei.Iudæi
hō mõftrať q dormit,& ver" de? q furo rum , & ipfe afcendit in nauiculam , dicunt :In principe dæmoniorum eŋjs'
recoercet maris. cCEt cople. Meritò & difcipuli eius ,& ait ad illos :Traf cit dæmonia , quem dæmonia negant
turbat nauis in qua pditor eft cu bonis, a fretemus trans ſtagnum.Ett afcens aliquid fecum commune habere .Tore trecefferüc
& q fuis meritis firmi fuerat ,turbat alieb der mentum eft diaboli ab hominis læfio
unt . Nauigantibus autem illis
nis. d Sufcitauerüt. Aduerte' nemir neceffare:
në fine têtatiõe de hac vita träfmigrare, obdormiuit , & deſcendit procella Nico.de Lyra.
cā ēt apľʊs (qb” dñs adeft) terationu fe. uenti in ftagnum , & compleban †comple
culariu fæpe pcella perturbet.Sed cũ fiz a Mater mea & fratres mei buntur
mus fubiecti pcellis fpüalis nequitiæ, ex tur,& periclitabantur. Accedentes hifunt,qui uerbum dei audiuntet
d
citemus gubernatorë q imperat vētis,q autem fufcitauerunt eum,dicentes : faciunt.q.d.ille eft mihi propinquus, texpre
impat mari,q & fi ia no dormiat corpis , perimus.Atillef
Præceptor,per furgés
letfur gés qui fpiritualibus operibus eft magis in
fui fono:caueam" tñ ne nři corpis Tom tentus.In hac etiam refponfione Chris
nodormiat & gefcat. e CEt ceffa . No increpauit uentum & tempeftatem ftus confurauit illum, qui ei nuciauit ad
ta,pois creatura fentit creatorem. Im aquæ : & ceffauit , & facta eſttran, uentum matris fuæ: quia fecundum do
&ores noftros maliciofè hocfecit, vt fi
perat,increpat ,fentiut imperante, no quillitas . Dixit autem illis : Vbi eſt
fecudu hærefim quorunda fint animan exhoc prędicationem dimitteret, argue
tia:fed maieftati conditoris funt fenfibi fides ueftra? Qui timentes mirati
retipfum effe hominem purum carnali
lia,que apud nos funt infenfibilia,CA funt ad inuicem,dicentes : † Quifpu affectione motum.Aduertendum tame
†Mac8.cleg.Mare vel ſtagnum:tenebrofus eft & Demonibus.
op fratres Chrifti hic dicütur cognati fui
Mar.4.d amarus mundi æftus . Nauicula, arbor tashic eft? Quia & uentis imperat Germani, eo modo loquendi, quo apd
a Mundanæ motioni. Velint nolint.
crucis,cuius bñficio fideles adiuti, emer & hebræos, fratres dicitur illi qui funt de
taquæ fis fluctibus mundi, obtinent littus pas &+mari,& obediunt ci.Enauigaue eadem cognatione,& hoc modo vocas
5
infra.9.c triæ cæleftis . Afcendunt difcipuli amoni runt autem ad regionem Gerafeno uit Abraham Loth nepotem fratre fuũ,
Mar.8.d ti cu eo.vnde ipfe air: Si quis vult poſt e vt habetur Geñ.xiij . b CFactum eſt
rum , quæ eft contra Galilæam , Et
venire,abneget
mecrucem
B lat femetipfum:
fuã,& fequatur &tol
me. Difcipus au.&c.Hic confequenter defcribit do
cum/ denaui egreffus effet ad terrã, &rinæChrifti confirmatio , quæ ppriè D
libri culi h
no ig
+Al habent lis nauigatibus.i.fe fidelibus calcan fit per miracula ,fecüdü op dicitur Mar. *èe ciuitate
occurritilli uir quidam * qui habe
tib ,&futuri feculi quiete animo medi vlti.d .Sermo nem confir mante fequen .
denauí , bat dæmonium iam temporibus
tatibus:& flatum ,vel 1 tibus fignis.Et primò defcribitur mira
etiã per proprij regiminis conatu infi i multis,& ueftimeto no induebatu r, culum factum in mari , Secundò factum
dos mudi faft certatim poft terga iacta nec in domo manebat,fed in monu in terra,ibi: Et cum de naui egreffus effe
tibus:fubitò obdormir dñs.i.aduenit të ad terram.Sententia primę partis patet
mêtis.Is ut uidit Iefum , procidit an
Mar.4.d pus dñicæ paffionis.Vnde & Marc?, no ex dictis Matthæi.viij . Hoc excepro.
teillum :&exclamãs uoce magna,di
tehoc factu memorat:vt veri folis oc CCTranffretemus transftagnum.
† Mat. 8. d cubitu fignificaret. Defcendit procella, xit:tQuid mihi& tibi eft lefu fili dei Matth.vin vocatur mare:modo loque
di hebraico,quo, cmnis congregatio a☛ ¦
Mar.s.a ga dño fomnữ mortis in crucefubeute, altiffimi : Obfecro te ne me torque,
fluct' perfecutionữ dæmoniacis flatib quarum in notabili quantitate vocatur
excitati affurgunt:quibus non ipfius pa mare,fecüdü illud Geñ.f.b. Congregas
tientia,fed difcipuloru imbecillitas cõcutit & trepidat.Sufcitant, tionefq aquaru vocauit maria.Secundü veritatem aquæ Iorda
ne co dormiente pereant:qa cuius mortem viderant,reſurrectio nis fluuij excenditur ibi in magnalatitudine, ideo frequéter vos
nem optant; quæ fi differretur:ipfi in perpetuu periclitarent.vn catur mare,& aliquando lacus,& aliquando ftagnum, ficut hic.
de Surgens increpa.uen.qa celeri refurrectione,per morte de= e CEtcum &c.Hic defcribit miraculu factu in terra.Et primò
ftruitfuperbia diaboli,qui habebat imperiu mortis.Tepeftatem decuratiõe dæmoniaci.Scd'ò,de ſuſcitatiõe filię Archifynagogi,
etiá aquæ facit ceffare, qa rabiem Iudæoru morti eius infultātiū ibi.Factü eft aut.Sententia aut primæ partis patet ex dictis Mar.
refurgens labefacit.Arguit eos qui fe præfente timebant, cu peri vin.& Mar.v.Hoc excepto qd fequii: f CEt ueftiméto &c.
re no poffit qui firmiter adhæret ei: Quafi ipfo geftu nauigatio Amentes enim & dæmoniaci multa poffunt fuftinere quæ non
nis diceret,qd poft refurrrétione etiam voce dixit: Oftulti & car poffüt aliâs fuftinere,ficut patet de Nabuchodonofor. Dañ,iin .
infra.24. d di corde ad credendu in oibus quæ locuti funt pphetæ, Nonne
qui perfepte annos habitauit cũ feris,fœnữ quafi bos comedēs.
opor.pa.Chriftifoporari,vndis nauem(in qua quiefcebat)hinc Ipfe autem
inde vexantib?:&fic ex teplo tumidis gurgitib" fedatis,pateface *a CMater mea &c.Etin hoc docuit prædicatorem euange Moraliter
recunctis potentiã fuæ diuinitatis?' f CMirati funt.Non diſci In rationabiliter reprimere volentes eum maliciofè impedire.
puli:fed nautæ & alij qui in naui erant mirantur.Vnde Matthe?: b Factum eft aute &c.Per quam fignificatur corpus huma
Mat.8.d Porrò hoies illi mirati funt.dicentes:Qualis eft hic.Quod fi difci nũ in quo fecüdū platonicos ,anima eft ficut nauta i naui.In hac
pulos dicimus miratos fuiffe,meritò & ipfi homines funt appel autenauicula anima gubernat fecundu partē rationale. Iraſcibi
lati, gAd regione Gerafenor.Gerafa ciuitas Arabię iuxta lis auté& cócupifcibilis,fenfus interiores & exteriores funt in cor
mõteGalaad in tribu Manaffe:nõ longè à ftagno Tyberiadis,fi poralibus organis, & fic debent per ratione quæ no eft vire' or
gnificat gentes quas poft paffionem & refurrectione dominus p ganicagubernari ,deus tamen principalis eft gubernator.Turba
prędicatores vifitauit.vnde Gerala fiue Gergefi colonu eijciens. tur autem nauis ifta corporis infirmitatibus,&mens interior, dæ
i.diabolu à quo prius incolebatur vel aduena propinquas, qui monum tentationibus.Et deus qui principalis eft gubernator,
longè erat in tempore. h Occurrit illi uir.Cum Lucasvnu: dormire dicitur,dum ab eo talia permittuntur:Excitatur autem
Mat.8.d Matthæus duos occurriffe memorat,in figuram eiufdem gentis deuotis precibus partis rationalis , quæjad optima depræcas
lis populi eft: quia cum Noe tres filios genuerit;& familia folius tur & tunc iubente domino turbatio quictatur, d CEna
Sem inpoffeffione dei abſciſſa eſt: ex duobus alijs diuerfarum na uigauerunt autem ad regionem Gerafenorum quæ &c.
tionum populi pullularunt,qui idolis feruierunt,Et nota hunc Per hominem obfeffum à dæmone,fignificatur populus gen
vnum fuiffe
*tilis longo
 Glof.ordi. Luca Cap.VIII . DeLyra .

E ne ceffare,& quãtùm diutius poffederat,tātū difficilius dimittit. ueratfaluté,iam in patria reuertitur,qa poft plenitudogentiữ G
Caueat ergo aliqs lefus à diadolo,vt cito ei iugudirupat quiatā intrauerit,tüc ois ifrael faluus erit, mCRedi in domum &c. Roma.l.c
tò facili⁹ quãtò citius eius dominiu euitať, a CVincieba.caAllego.Poft remiffione peccatoru redeundu eft in bonã cõfcien- Allego.
te. Catene & compedes,durę & graues funt gentium leges, quib❞ tia,& feruiendu euangelio,propter alioru etiamfalute,vt dein.
&in eorum republica cohibebatur pctã His tame legib, ruptis, decum Chrifto requiefcat, ne cu iamprope vult effe cu Chrifto,
ad eafcelera' cupiditate ducebant, quæ negligat myfteriu prædicationisaccom Phili.c
vulgarem confuetudinem excedebant. modatüfraternæ liberatioi.vnde Apo
as. Præcipiebat enim fpiritui im ftolus:Cupio diffolui,& effecũ Chrifto,
bCQuia intraue. Multa dæmonia
A& 4.f quæ vnupræmūt,fignant multos cul mundo, ut exiret ab homine .Mul multo melius:manere aute in carne nes
! GeñμLa rus idolatriæ in vno gêtiū populo.Eco
tis enim temporibus arripiebat illi, ceffariu proptervos. n CExcepit il.
tra dicitur:Multitudinis credentiu erat 2 Infinefeculi cum adhuc ad Iudços redi
& uinciebatur cathenis & compedi
corvnu & anima vna.Vndebenei Bas bit, per fidei cofeffione libenter excipiet, Ofee ,3.b
bylone vnitas linguaru fciffa,in Ierufa bus cuftoditus , & ruptis uinculis qa expectant eu ficut ait propheta:Dies
le eft adunata. c CEtroga.Sciebant a In loca fpiritualium infœcunda virtutum,ficut pro multos expectabis me.No fornicaberis
fugus a lege, difcretus a prophetis,remotus agratia
dæmones per aduentum domini fe alis &no eris cũviro,qa nuc fynagoga nec
agebatur à dæmonio in deferto .
quando in abyffum mergendos: Non éfubdita Chrifto viro,nec fornicata cũ
a Non vt ignaros inquirit,fed vt confeſſa peſte quâ
ipfi futura prædiuinates ,fed prophetas furens tolerabat, virtus curantis gratior emineat. idolo,longa expectatiõeſpõfi amplexũ
†Mar,,,a rũ de fe dicta recoletes. d¶Grexpor †Interrogauit autem illum Iefus ,di præftolans.Huic lectioni cõfequéter
co.Porci,funt homines,vocis & ratios cens : Quod tibínomen eft: Atille fubiungit mors filię Archifynagogi,in
nis expertes,lutulētis actibus dediti, in f.fumus,non vnus fpiritus tantum. figura eiufdé fynagogæ, qua du prope
a
monte fuperbiæ pafcentes.Et nifi quis rat fufcitare dñs,præripit fanitate emor
dixit:Legio . Quia intrauerunt dæ
morè porci vixerit : diabolus in eopote roydamulierin figura getiu quæ poft
monia multa in eum . Etrogabant
ftaté no accipit,vel ad probandữ tātū, venientes prius fanatur.Venit ergo ad
SId eft gehennam. *
no aut ad perdendu accipit, e Etro Iefum priceps:fcilicet Moyfes:q merito
illum ne imperaret illis , utin abyffairus dicit,id eft illuminat
†Mar.8.d gabant eum.Aduerte clemêtia domi & ” à deo,vel il
ni.Nullum prius ipfe condemnat , fed fumirent. Erat autem ibi grex por luminãs alios,dū verba vitæ quæ à ſpu
Mars.b fancto acce
vnufquifce ipfefibi mali autor eft.Nõ corum multorupafcentium in mõ
mitcutur in porcos demones,fed ipfipe e
te:&rogabant eum , ut permitteret tillos
tunt:quia cæleftis luminis claritateferre f Nico.deLy.
no poterant.Vnde & ante tempus debi eis inillos ingredi.Et permifittillis .
ta fibi tormēta formidat. f CEtpmi. Exierunt ergo dæmonia ab homi
Permittit,vt per interfectioneporcoru, aCIpfe autem afcendés na.&c.
ne, & intrauerunt in porcos , &
detur occaflo falutis hominibus.Paftos & rogabat illu uir à quo dƐmonia
res auté videntes ftatim nunciat.In quo & impetu abiit grex per preceps infta exierat, ut cum eo effet:dimifit &c.
i.noluit op ipfumfequeretur. Cuius ra- †Mat.8.d
notandum, nec porcis nifi pmiffa dæ gnum,&fuffocatus eft . Quod ut
tio eft:quia difcipulisfequentibus Chi H
monianocere poffunt:mulcominus houiderunt factum qui pafcebant, fu
minibus,nifi occulta tamen iufticia dei ftu data eft poteftas faciendi miracula,
gerunt&nunciauerunt in ciuitate, vt patebit ca.ix.&.x.Si autem ifte q fue
Allego. permittantur, g CAbijt grex. Alle i rat dæmoniac' talia faceret,poffet à fim
&inuillas . Exierunt autem uidere
Fgo.Liberato populo gentiurà domina
plicibus & etiam à maliciofis hominib
tiõe dæmonu ,increduli in abditis agūt quod factum eft, & uenerunt ad les
fuos ritus facrilegos,cæca & pfunda cu imputari, talia faceret virtute dæmo
fum, & inuenerunt hominem feden nis:quod Chriftus excludere intëdebat
riofitate fubmerfi , & impetu ferūtur in
Et ex hoc confuetũ eftin ecclefia, q dæ
præceps: quia nullius meriti cõteplatio temà quo dæmonia exierant, ueftis
moniaci & furiofi fi curent,nó tame ad
nereuocãtur,fed ad iferiora per impro tum , acfana mente ad pedes eius: & ecclefiaftica officia pmouent, b Fa
bitatis procliuè detrufi fuffocatur ,inter
timuerunt.Nunciauerunt autemil tum eft autem.Hic confequenter de
&
clufo vitali comeatu fpiritus in aqs vo
fcribitur miraculum de refufcitatione fi
+demonis luptatu huius mundi. h CFugerut lis & qui uiderant, quomodo fanus
+ demonis & c.Paftores fugerut ,quia nec philofo liæ Archifynagogi , Circa quod prio po
agitatus legione . Etrogaues
factus effet à nitur dicti miraculi inchoatio.Secundò
phi gentiū,nec principes ſynagoge pere runt omnis multitudo regionis Ge
untibus poffunt conferre medicina : & interponitur mulieris patientis fluxum
rafenorum , ut difcederet ab ipfis , fanguinis curatio,ibi;Et corigit du iret,
licet Chriftiana fugiant lege,potentiam
Tertiò:dictæ fufcitationis confumma. 1
tame eius ftupendo & mirando prædi quia timore magno tenebantur .
1 & tio,ibi:Adhucillo loquente. Sententia
†Mares.b cant. i CExierunt autem.Signifi . Ipfe aute afcendens nauim,reuer
cat multitudinem fua venuſta vita dele iftaru partium patet ex dictis Mat.ix. &
Marci.v.excepro quod fequitur in pria
&atam,honorare quidem,fed nolle pa fus eft. Etrogabat illum uir à quo
ti religionem Chriftianam, dum dicut, dæmonia exierant, ut cum eo effet . parte. c Excepitrillum turba.Lie
JVtlactantiæ caufa vitetur,& infidelibus fit exéplo. cet em facerdotes & legiſperiti ex odio
qeam implere nõ poſſunt. Mirātur & m
Dimifit aute eum lefus, dicens : Re ipm defpicerent & doctrina eius,tñ cõis
fidelem populu à priftina conuerfatioe
fanatum ,& federe ad pedes domini.i.fa populus deuote audiebat verbu cius.
diin domum tuam,& narra quanta
Et ecce ve,
no mentis examine veftigia faluatoris
tibifecit deus . Et abiit per uniuer, Xtilis longo tempore feruiens dæmoni Moraliter
quæfequatur intueri,& veſtitū ſtudijs bus in idolis,& veftibus non vtebatur,
+Mat.9.c virtuti, que deceptus amiferat, k CEt fam ciuitatem prædicans , quanta
b quianudatus erat virtutum ornamētis.
Mar.s.c rogaue. Confch fragilitatis, præfentia illi feciffet lefus. † Factum eft au
C Ruperat etiam catenas & vincula legis
dnife indignos iudicant:non capientes n tem cum rediiffet lefus , excepit il ,
verbũ dei,&infirma mente pondus fas naturalis,fed domino iubente per præs
lumturba . Erant enim omnes ex dicationem apoftolorum demones funt
pientiæ nõ ſuſtinentes: & idco diutius
ab eis eiecti:& ad fanam mêtem funt res
moleftus no fuit,fed regreditur:quia nõ
ducti,& virtutum veftibus funt ornati.
dignatur curare inuitos,fed cito deferit infirmos, quibus oneri
Per hoc aut q dæmones porcos intrauerunt,&in mare demerfe
videt effe fuam prefentiam . 1CIpfe autem &c.Quando defy
rut,fignificat, dæmones intrant detractores qui tãquam porci
nagoga ad gentes tranfiuit,ipfe fomno,nauis tempeftate præfla
pafcuntur immundicis aliorum & grinniut contra vitam bo
memoratur: hic nec ipfe dormit, nec nauis periclitat. Quia Chri
Roma.6,b ftus refurgens ex mortuis,iam no moritur, mors illi vltra no do norum:propter quod cum dæmonibus demerguntur in infers
num, b CFactum eft autem, cum redijffet Iefus: exce
minabitur , Tamen in hoc innuitur,& paffionis eius triumphus,
pit illum turba. Per Archifynagogum facerdos curatus,& pfi
& refurrectionis gloria credituris Iudex populis intimabitur : &
Îiã eius vnică,fua parrochia defignatur.Igif Archifynagogi vni
cũprædicatio mortis fuæ vexillo credi ab hebræis coeperit, quae
ca filia moritur, cu facerdotis parrochia male difponitur:fed pro
fi repetita naui in qua dormierat, patriam reuifit.Ipfe autem
eiusfanitate Iefum rogat cum prædicatorem & cõf flore pfalus
qui relictis parentibus.i.iudæis , afcenderat nauim.i.poft refurre te animaru zelantem in auxiliu fuu vocat:& tunc eius filiafanas
Aionem, quafi tranſacta paflionis fuæ tempeftate gentiu pcura
tur,& ci cibus verbi dei & euchariftigfacramentum miniftratur,
u eratfalutem :
*Et mulier
 Glof.ordi. Luca Cap . VIII . DeLyra 148

A fancto acceperat, alijs miniftrat. Cadit ad
pedes.quialegiflator cum toto populo il
lo,Chriftum in carne venturum longè fi
bi intelligebat præferendu.Rogat intrare
in domum, quia defiderabat eum videre.
Lucio.d Vnde: Multi reges & pphetæ v.vi. quæ
vos vi.Huic erat vnica filia.i, fynago
gafola legali copofitione inftituta : Quæ
cu ad duodecimu annum perueniffet.i.cũ
per legis& pphetarữ inſtitutionē edocta
ad annos intelligibiles perueniffet,vt iam
apoftolica doctrina viueret. & deo fpiri,
tuales fructus gigneret, moriebatur erro
ris languore. Ad hanc fanādam, dữ carne
†quæ affumpta properat dei verbũ,grauať no
xía cofuetudine carnaliu populoru.E ecª t
mulier id eft ecclefia degétib? cögregas
ce a medicost erogauerat omnem
†inſumple ta, quç interioru lapfu criminú deperibat,
rat
à coetu fideliu fegregata:paratã alijs præri
pit fide faluté,ab anis duodecim. Quo të
pore fynagoga in cultu dei creuerat,code
tpe gétilitas porbē idololatrię ſanie fœda
batur :&carnis oblectatiöe . Quæ fubftan
tiã.i.naturalis ,induftriæ vires expēderat inis eius. Et ait lefus :
pectates eum.Et ecce uenit uir
a Illuminans.Moyfes enim dicitur lairus,
qui diuinis paeceptis populum inftruxit.
cuí nomen låirus : & ipfe prin
ceps fynagogæ erat , & cecidit
ad pedes lefu rogans eum , ut
intraret in domum eius : quia
a Synagoga,lege vel prophetis inftruña,
filiâ unica erat illi ferè annoru
duodecim , & hæc moriebatur .
Et contigit dum iret , †
fàà turbis
comprimebatur . Et mulier
+ quedam erat in fluxu fanguis
nis ab annis duodecim , quæin
fubftãtiam fuam , nectabullo
potuit curari:accefsit retro , &
tetigit fimbriam ueſtimētieius ,
C luerint etiam fubiecta fynagoga falua erit.
& cofeftim ftetit fluxusfangui,
ftetit fluxusfangui
&cofeftim
Quis eft
ciai fynagoga læto perfidiæ & inuidiæ fo C "
luta:qain Chriftũ nõ credidit, & ecclefia
credere doluit.Nucius ifte eft,quicūc cre
dit ftatu fynagogæ àdeo deftitutum vere
ftaurari no poffit:ideo preftitutiõeilli”
fupplicãdu effe no credidit,fed quę impoſ ſ.18.e
fibiliafunt apud homines,poffibilia funt
apud deu.vnfequit: Iefus auté audito
hocuerbo.i No permifit &c.Paus
cos arbitros refurrectiõis acciuit, quia nõ
à multis continuo credita eft refurrectio. 8.7.b
Filius viduępublicè fufcitatur,hic pau
ci admittutur:In quo mora ter pietas do tturbæ fuf
mini notatur,quia vidua mater vnici no focabāt eū
patiebatur moras:&ideo ne amplius affi +Mat.9.c
ceretur , maturitas additur.Significatur Mar.5.c
etiam in filio viduæ ecclefia cito creditus
ra.In archifynagogi filia Iudæi qui credi. tab illis
turi,fed ex pluribus pauci, k Patrem .dift.c.ad
puellæ.Pater puella.cotus doctorum le eius.de pe
gis.f.fcribæ & pharifæi, qui fi credere vo- di.3.c.inter
hęc hircuj.
CFlebant autem.Elent qui fynago
gam à deo qui vita eft vident alienam &

medicos.i.philofophos &legu doctores,
q multa de vitis & virtutib difputauerat
&præcepta viuendi dederat, necp eos cu
Mar.5.c
+3
qui me tetigit:Negantibus aus dolent,nec ampliuspoffe viuificari pucat,
& illa quæ fponfi præfentiam qua viuere
tem omnibus , dixit Petrus &
debet amifit, quafi inter plangentes mors

rari poterat:fed(vt Marcus ait)deteri⁹ ha qui cum illo erant: Præceptor, tua iacens,nec hoc ipfum quidem quare
a Q.Multi funt qui te tetigerunt. plangatur intelligit, m Noliteflere.
bebat.Sed vt vidit Iudços ægrotare,&ve
turbæ te comprimunt & affli, Fleat mortuos fuos, qui putat mortuos,
rūmedicum vidit adeffe:fperat,& quærit
vbi eftfides refurrectionis non eft mortis,
medicinam ,accedit per fidem, appropins gunt , & dicis , quis metetigit
quat retrò,poft dñm fuũ ambulado .Vel, aSQ.Non quæro de tactu corporis, fed de ta fedfpes quietis. n CNon eft mortua
ctu fidei.
qa in carne dominữ nõ videns , peractis in &c.Mortua eft puella hominibus qui fu
carnatiõis facramétis,per fidē cœpit ei? ve Et dixit lefus :Têtigit me aliqs: fcitare non poffunt.Non deo, cui anima
1 ſtigia ſubſequi.Tangic fimbriam ,& vnda Nam & ego noui uirtute de me viuit,& caro fufcitado quiefcit, o Sed Allego.
H dormit &c.Allego.Cum anima peccās D
, fanguinis reftringit:quia bear? & verè m exiiffe. † Vidēs autē mulier, qa moriatur:fi tamen à Chrifto fufcitari mes
¿ dandus ,qui minima verbi partem: manu
†Mat.9.c
fidei contingit. a CInmedicos.Medi non latuit, tremens uenit &pro retur: nobis quidē mortua fuiſſe,ſed deo
1 Mar.s.c
ci,dæmones:qui quafi confulentes homi ciditantepedes eius: & ob quã dici poteft obdormiffe. p Deride
B
nibus ,pro deo fe coli exigut;quib" feruie bant &c.Merito exclufi funt, qui derides
caufam tetigerit eum , indica re credere malebant:indigni videre rea
rat gentilitas. b CTetigit fimbriam.
Fimbria tangit: qui incarnationis myſte uit corã omni populo: &quead furrectionis miraculum. q CTenens
riaperfectè amat & credit,donec ad maio modu confeftim fanata fit . At manum.Tenet manữ, qa nifi manus Iu
ra capienda perueniat . Si confiderem Per fidem. dæoru(quæfanguine plene)prius fuerint
ipfe dixitilli: Filia , fides tua te mundatæ,fynagoga nõ furget. r CPuel
quanta fit fides noftra :& intelligam ' qua
õe a $Non factura eft,fed fecit,In eo enim iam la furge.Quifquis â morte anime,à Chri
tus fit filiu s dei,vide mus quia cõpa rati
faluata
ites opVad
credidiſti.
eius,fimbria tantümodo tangimus ,fupefaluafec : ein pace. Ad fto manu fibi confortate refipifcit:à fordi
0 bus vitioru debet exurgere:&(ficut Mars
riorem veftimenti eius parte nequimus
hucillo loquete , uenit quidam cus air)in bonis operibus ambulare,& cæ
attingere. c CEt cófeftim &c.Sufcita 2
turus mortua ,redit ad fidem faciendam : lefti pane neceffe eft vt mox fatietur,id eft
tad principe fynagoga , dices verbi dei & altaris , s CQuibus præce
prius curat emorroidam.Sic Elifabet ftes
ei,Quia mortua eft filia tua,no
tà pricipe rilis paritura indicatur : vt conceptura vir pit &c.Sicut publica noxa publico eget
go credatur, d Quis eft.No quærit li uexare tillum . Iefus autem remedio:ita kuia peccata leuiori & fecres
† magiftrū vt doceatur quæ nefciat :fed vt fides mu ta queunt deleripoenitentia. Vnde puel
audito hoc uerbo refpondit pa
la in domo iacens,paucis arbitris exurgit,
reat fisbæ fibumpr i
munst.Q
lieri appa
ué turb Tur
. eæ diuer teco
hære s affli tripuellæ: Nolitimere : crede eifdem ne miraculum vulgarent, inters
a
gunt,fola catholic ecclefia fideli corde tā tantu&falua erit.Et cũ ueniffet dicitur.
1
git.nã alij tangentes nõ tangunt, ficut vi 8 addomum ,no permifit intrare Nicolaus de Lyra.
dētes nõ vident,audientes nõ audiūr.Vn a Petrus Iacobus & Iohanes, fides fpes & charitas,
Ioha, 20. d de & Mariæ dicit;Noli me tāgere: nondu fecũquéquam , nifi Petru & las a CEt ecce ue. uir cui no.lairus:
enim aſcedi ad patré meu. f Nam & a Pater epifcopus. b Mater eccleka. Iftud nomen no exprimit Mat.ix , & Mar
k
ego noui.Nolatet quicuq tangit:Deus cobu & lohanne& patre&ma ci.v.&ideo hic fuppletur.Sciedum tamē,
noindiget oculis vt videat,nec corporali 1 trem puelle.Flebant aut oes & qpilte vocabatur Lair in idiomate hebrço.
ter fentit,fed in fe habet cognitionem om Sed nominapropria hebraica quãdo trāf
" plangebat illa.At ille dixit:No feruntur ad latinum frequenter accipiunt
niū.Ecia virtus quæ ppitiatur oibus iniq
tatib" noftris:&fanat oes infirmitates no " lite flere:No eft mortua puella, hanc fyllabam us in fine,ficut Jacob in he Xeiectis fa
ftras:no ex nobis,fed ex deo exit. g CVi Qui non credit deridet. bræo,lacobus in latino, & faul faulus.Et
ras oibus
; eodem modo Iair Iairus.
dēs autēmu.Hæc mulier verecuda fim P fed dormit. Et deridebat eum, Moraliter
briam tangit,fidelis acceffit,religiofa cres Ab CEtmulier quædam eratin flu
fcietes ga mortua effet.Ipfe aut*
didit :fapies fe effe fanatam cognofcit.Sic xufanguinis.Per quam fignificatur per
tenes manu ei , clamauit , dices:
plabs gentiu quæ deo credidit, peccatum t fona peccatrix àlongo tempore, quæ tas
†
Puella,furge.Et treuerfus eft men remedium quærit à domino, dicés: couerfus
erubuit vt defereret.fidem detulit vt crede
*Mat.g.c rec:deuotione exhibuit vt rogaret, fapien asAd teflionio vite, vt no phatafima fedveritas crederet Libera me defanguinibus deus,deus falu
Mar..d tiam induit vt fanitatefuam &ipfa fentis fpus ei & furrexit côtinuo,&iuf
fpus ei &furrexit côtinuo, &iuftis meæ &c.Et illa fola dicitur Chriftum
7
ret:fiduciam fumpfit vt fatetet qd præri fit illi dare mãducare.Et ftupue tetigiffe.f.fpiritualiter per fidem,licet mul
piebat alienu. h CAdhuc illo lo.Mun ti eum comprimerent tactum corpo
data ecclefia getiumà profluuio vitioru, rut parētes cius, qb ' precepitne ralem;ppter quod ei fingulariterdicitur:
&cognominatafilia ob fidei meritữ,nun alicui dicerent quod factuerat . Filia fides tuafaluam tefecit,
ciaf fynas
 Glof.ordi . Cap.IX. DeLyra
Luca

E IX. Onuocatis au.Defcripta prædicatione Cap.IX.G

Caput.
Onuocatis au.Coceffa primu poteftate fignorumit Chriftipfeipfum,hic cõſequêter deſcribiť prędicatio fa
tunt predicare regnữ dei , vt magnitudini pmiffora ta per miffione difcipulorü.Et qa prædicator verbi dis
&
atteftet etiã magnitudo factorum & fide verbis daret uini poft defcenfum per prædicatione ad proximu,debet per ora
Mar.6.b virtoftefa,& noua faceret q noua prædicaret, b Nihil tu. tionë afcëderein deu,ficut & in fcala Iacob angeli defcedebant &
In marco legit,vt nihil tolleret in via ni aſcendebat, vt habetur Geñ.xxvij.Ideo Diuifio
fi virga tantu.Sed fciendu eft: qa vtrūc faluator primo mittit difcipulos prædi †Mato.a
Cap. IX. Mar.6.a
præceptü eft à dño,vt nihil nifi virgam care. Secundò docet eos orare.xí. cap.
ferret,& vt nec virgā ferrēt.Nõ ferrevir † Onuocatis au Adhuc circa primupremittit miflio apo
gi,eft no eff: folicitu de his quæ neceſſa tem lefus duode ftoloru.Secüdò,fubditur miffio feptua
ria funt humanę fuftentationi :quia hęc gintaduoru difcipuloru fequenti capi.
cim apoftolisde
debent predicatoribus ab his quib' prę Prima in duas:qa primo defcribit apos
ditillistuirtutem ftolorü miffio. Scdd: eoru reuerfio ,ibi tpoteftate
dicant:quãdo fine fcadalo poffunt acci
pi.Nihil ferrenifi virga, eft vti illa pote &poteftatem fu Etreuerfiapoftoli.Prima adhuc i duas, & autoris
ftate accipiendi neceffaria quæ data eft in partéprincipalë,& incidētalë, quæ in tatem,
per omnia demo
prædicatoribus. c Duas tuni.Sim cipit ibi:Audiuit aut herodes,Circa pri
plex veftimétü,eft qcqd eft neceffarium nia,&ut langores curarent . Et mis mãparte dať autoritas apoftolis prædi
alicui fem qualitaté loci vel tpis.Du fitillos prædicare regnum dei, &fa candi,& poteftas miracula faciēdi ad co † Mar.6.b
plex eft:qd vltra neceffitate eft.Allego.nare infirmos.Et ait ad illos: † Ni, firmatione fuæ doctrinæ:& fic mittunt
tviam in duabus tunicis,duplicitare prohibet. prædicare.Et patet fententia huius ptis
d Clbi mane.Ne excurfetis pdomos hil tuleritis in tuia , neque uirgam, ex dictis Mat.x. d CAudiuit au.Hęc
&iuiolabilis hofpitij iura muteris.Vnª nec peram,nec panem , nec pecu eft pars incidêtalis:qa per prædicatione
Mat.to.b apoftolorü facta Chrifti prædicantium
debeat eligenda
priusMat,
defecundu domus mutadi
vtqua
eft,in honíam ,neque duas tunicas habeatis.
manere
Herodes audiuit famã de mirachis Chri
Etin quamcumque domum intra fti:& defiderabat videre ipfum, magis
fpiti neceffitas auferat. e CPuluere
a Quamdiuin illa ciuitate predicabitis. ductus curiofitate vidēdi miracula
pe.Puluis excutitur in teftimoniu labo de
ueritis , ibi manete , & indè ne ex uotione:propter qd Chriftus noluitin
ris fuit ingreffi funt in ciuitaté,& vfqz a
ad illos prædicatio peruenit,Vel,excuti catis.Et quicuc non receperintuos prefentia eius aliqd miraculu facere,vt

tur,vt nihil ab eis accipiant q euangeliu exeuntes de ciuitate illa, etiam pul habetur.j. xxin.Ratiões verò quare ali
fpreuerüt,nec etiã neceffaria vitæ.CAI qui credebant Chriftü effe Iohanem de
uerem pedum ueftrorum excutite
Allego, lego.Ne cõicetis inanibus verbis & ges quibusfuit ifte Herodes,alij Eliam,alij
ftis perfidoru, quæ pulueri coparanda , in teftimonium fupra illos . Egrefsi Ieremiam:alij vnu ex ppheris antiquis:
funt,ne caftæ mentis veftigiu polluať. tactæfuerur breuiter Mat.xvj.eCEt H
autem circuibant per caftella, euan
Puluere verò fidelis populi q humana a Dum hec fierent a do reuerfi apoftoli.Hic defcribitur reuer
mino in Galilæam Herodes decollauit Iohannem.
fragilitate colligitur, debet prædicator fio apoftolorude prædicatiõe:circà qď
euangelij abolere, & quafi fuu in fe fufcigelizantes & curantes ubiq . Aů, oftenditur benignitas Chrifti ad apofto
2.Cor.d.g pere.Vnde Apoftol :Quis infirmat , & diuit autem Herodes tetrarcha los.Primo eos benignè recipiendo.Se
F ego no infirmor? Quis fcãdalizatur ,& cundò eos ad maioraincitãdo,ibi:Et fa
omnia quæfiebant ab eo , & heſitas &um eftcũfolus effet, Pria in duas:ga
ego movror? f CEgreffi au.In mars
Mar.6.b co legit :Exeūtes prædicabat ,vt poenite bat , eò op diceretur à quibufdam , primò, defcribitur benignitas Chrifti ad

tia agerét, & dæmonia multa enciebat, quia Iohannes furrexit à mortuis : à apoftolos.Secüdò ad populos ibi: Qď
& vngebant oleo multos egros & fanar cũcognouiffent turbæ.Circa primũ di
bar.gCAudiuit au.Notandu o quibufdam uerò quia Elias appa,
Ф He citur: Et reuerfi apoftoli narrauerút
rodes propter diffonos popu li rumores ruit:ab aliis autem , quia propheta illiquecun; q fecerunt.Licet enim no
pri" hæfitauit ,fed poftea cofirmato aio indigeret tali narratiõe cũ omnia fciret M
unus de antiquis furrexit: Etait He
dixit pueris fuis,vt apud Matthæum & pſeipſum: & hoc etiã apoftolis effet no
rodes: †Iohanne ego decollaui, quis tum,tamen retulerut ei per modū ami
+Mat.14.a apud Marcu legit;Hic eft Iohanes bapti
Mar.6.c ftat ipfefurrexit à mortuis:& ideo vir auteeft ifte de quo ego audio talia? cabilis collationis difcipulorũ cum ma◄
+
a Vt fortefi ipfe fit Iohannes,poffit agnofcere,
Mat.14.a tutes operant in eo. h Clohanes fur f requiefces
ne cuius nulli fignü vi. Et quærebat uidere eum.Et reuerfi • ret fegregatià tumultu populorum,&
Mar.6.c lohanē
rexit,Qui Iohā 1
derat,refurrexiffe dicebãt , p ſummã ma apoftoli ṭnarrauerüt illi quęcuc fe vt fe recolligerent in oratione, ficut fue 1
†nunciaue licia Iefu refurrexiffe negabāt , cui” mĭta a Non timore mortis,fed vt parceret inimicis , ne rut difperfiin prædicatione. g CQ
homicidium homicidio iungerent.
runt. mirabilia opa viderat ,i cui? paffiõe mp k cu cognouiffent turba.Hic cofequé Ta1
cerut.Et affumptis illis fecefsit fe, ter defcribitur benignitas Chrifti erga
Mat.14.b ta mirada coringerät.iNarra. Nar a Pertinens & vicinus Bathfaidæ ciuitati Galilææ.
populos.Primò
Mar.6.d rat apli dño quæ fecerit,&quo tdocus orfum in locü defertu qui eftBethfa populos
rer:quodPrimorecipiendo
notatur cu osexcepit
Ec curiali+
Disifo
Ciuitatis
du ipfi docere
fit. Vnde fequit, kCEt affump.Non " ide.Quodcu cognouiffent turbe,fe illos,Secundo: quia
r pauit eos tfpirituali q quae
uæ vocat
ociofis,no in ciuitate fynagogę.i.fæcus SFatigatos. ter.Ideo fubditu : Et loqueba eis de re- Bethfaida.
b iò s
laris dignitatis refidèrib ",fed inter defer
quutę funt illu, & excepit illos & lo gno dei.Tert ,quia curauit languido
a Docet infcios. b Non defecularibus. c Agros. t e r
ta Chriftu quærentibus cæleftis gratiæ i generali ,cum fubditu : E
r Ec t eos qui
quebat illis de regno dei ,& eos qui c u r a i n d igebant, fanabat . Quartò , quia
alimonia impertitur. Qui emnon fafti os
famelic
diut,à Chrifto ſuſcipiuntur , & ſpūaliter
l i t e r u o c a tis c a t o r i b
n
&corporaliter :etiá fi indiget curant,Et nota,qa poſtcpfecta eft Mora . a CCo au.Hæ aut facit prædic " Moraliter
i j e m
mērio paffionis Iohānis ,Chrift” reficit, qa poft defectu legis, euă, euangel ,fi faciant qd ' in fe eft;eis dando poteftat eijcie di dæ
gelic cibus incipit.Deniq poſto curata eft mulier quægeftat fis o n e s p u a l i t e r e ordibus m i n u n a n d i n g u ores vitio
m f d c h o & fa la
h i l o c ntiæ ó
gura ecclefiæ:& poft apli ad prædicãdu funt miffi,fit metio res • rū, bNi tule. H faciun qui fe diuinæ prouide
t c
t i l i t e r
fectiois ,qa paplos in ecclia vera refectio fit.1CSeceffit ſeor. mitt u n ,ration a b t i ne deum tenten . c CEt quicunqt
intuos ntur ues
Decollato lohane fecedit in defertu, qa relicta iudæa, que ,pphe non receper ,exeun . &c.Per quem fignifica le
t u s p a t i e n tiæ i e n t a m s e c t i s
tiæ fibi nõ credendo caput abftulerat ,in defertu ecclefiæ quævi mo im qu fol eti in viri perf ex hoc fubi
di m æ
rū nō habebat verbi pabula largitur . Vnde & Bethfaida domus to furgere,qui ftatim funt excutien per virtute patienti .
ur.E ttrā feūt ē A u d i uit utem.Per g n i f i c a tur riofi t a
fru&uuinterprat ad gentes ,multæ caterua fideliu d C a tu
if fi cu qui fac mis
relictis mœnib " priſcæ cõuerfatiõis :neglecto variorũ dogmatū rabilia bonorü videre quærit &audire,fed no imitari . e CEt
reuer.P
er oc tédit tores oft rædicatiõis fcurs
munimine,fequitur, vt qui prius in Iudæa tanti erat not”,iāſu h of q prædica p p di
t i õ i s
oẽm terrã exaltaret Seceflit.Cu turbę quidé volūtatē eūdi, fum redire debet ad cõtépla fecreti, & opa fua corã deo die
per
fed pueniendi vires no haberet ,ideo egreditur dñs de loco fuo, fcutere, vt de bnosnis gras agāt,& de defectib ? veniā perāt. h¶Et
téde
a
& pgit obui ,& vifa turb mife a ret t
,& cura lagu ores ,vt fides ple l oque.Of s
op inter religiofo no debet effe locutio de fabus
s . i !
r i
na ftatim præmiữ côfequat . m Secutę funt.No iumētis , nō lis ,fed de facris fcript u Et eos &c.Et ficut fecit corpora
t a t o r e s s ter
vehiculis ,fed pprio labore pedú,vt ardorë mentis oftenderent . liter,fic deben prædic & doctore facere ſpirituali . Et
Sanab at ** ho ef contra
c t

}
 Gl . L C . I . Gl . 14
G of u a X of
.o c p .o 9
a
a Sanabat. Nemor cibum
diChrifti accipit , nifi antea fanas Apoftoli miniftrant, futurā diuifionē dominicir corporis
di &fan-¡C
A tusfuerit:quiapoftremifsione petōrum tribuit alimonia celeftis. guinis pronunciat, m¶Cophini duode.Cur quinq ; milibus
bDies aut cœper.Declinata die reficit , quia vel fine fecu= hominuplus redundat,qtuor militibus min?? Quia quatuor mi
lorum propinquante:vel cu foliufticię occubuit,a fpuali fame fu lia triduo cu Chrifto fuerüt,& ideo amplius celeftis pabuli recepe
mus faluati: Et nota ordinē,myſterij:Prius p remifsione pctōrū
runt, n CEt factum eft.Poftmiraculu cu turbæ vellent eu face Ioh.6.b.
Ma vulnerib❞ medicina tribuit,poſtea alimo
Mill re regem,dimiſſa turba fugit & aſcedit
e nia meſe cæleftis expendit. cCNō f.n. in montéfolus orare : & ante difpuli †Mat.14,b
38 cura indigebant,ſanabat.†Dies au
Nota ga dñs cuiq pvirib" dona tribus afcenderent in nauiculā ,aderāt cũ ipfo:
ens, &ad pfectiora femp puocas,ne aut tem coeperat declinare. Et accedens Ipfe autemfol' orat patre, Poffunt em
Ioh.6.b. infirmữ validior cib" opprimat,aut vali tes duodecim dixerunt illi : Dimit feti fide & amore domino coiugi,& eu
Mar.8.b. dū exilia alimēta non fatiet. Priò quinc hoibus excellentiore intueri, & couerfa
panib" hordeaceis quinq milia.Scdd ,ſe teturbas, ut euntes in caftella & uil
Ioh.6.f.
tionem eius in carne pafsibus humilita
↑ cōmeatu ptépanib qtuormilia hoim refecit.Ter las quæ circa funt, diuertant & inue tis fubfeq,fed incomprehéfibilia pater
Luc.22.c. tiò,difcipulis myfteriu fuæ carnis &fan
niantfefcas, quia hic in loco deferto næ pofitionis arcana folus penetrat, &
guinis tradidit: Ad vltímu magno mue folus qd ' oradū nouit orat.Cu difcipu- + Mat.14.d
fumus.Ait autem ad illos: Vos date
redat electis,vt edat & bibāt ſup mēſam C
lis autem no reperit oraffe,fed folus ob Mar,6, e.
fua i regno. Non erant apfis nifi qnq * illis mãducare ,At illi dixerüt: + Non
fecrat, quia dei confilium humana cors
panes Mofaicæ legis,& duo pifces.i.illae funt nobis plus quàm quinque pa da no capiunt,nec quiſquã poteft inte
duæ pfona que i Ifraelitico pplo vnge d nes & duo pifces : nififortè nos eas rioru particeps eê cũ Chrifto, oQué
bãtur,ad regēdu pplm :reges &facerdo me di.ef.tur.Exploraturus fide difci
tes,i qb, nulla plenaria refectio poterat mus ,& emamus in omnem tur,
puloru, prius vulgi fniam inquirit,ne
Exo.34'. d. inueniri.Quãdiu em legit Moyfes, vela bamhancefcas . Erant autem ferè
apoftolorüfides firmata videatur vul
• † Marc.6.f.
me pofitü eft fup corda eoru. d CNifi uiri quin q milia it aute m ad di, gari opinione, fed veritatis agnitione Ioh.6.b.
for.Nõduintellexerat apfi fide ppfi cres .†A
Meritò turbę noiant que diuerfas de
† difcubit, détis nõ effe venale, fed nouerat nos po f fcipulos fuos : Facite illos difcum, domino ferut fententias, quorufermo
?
ti" effe redimédos pfuas efcas gratuitas. bere per + conuiuia quinquagenos : &fenfus inftabilis eft& vagus: à quib?
eCQuinc mi.Per quinq milia figni bueru nt fuos diftinguens ait: Vos autequem
+ && ita fecerunt . Ett difcu
ficatur, qinfeculari adhuc habitatu perh me effe.p lohannem baptiftam . difcübere
L fecerunt.
զո fenf corporis exteriorib' que pof
qnq omnes.Acceptis autem quinq pa Opinio de Iohanne ideo forte erat, qa
Be " fidět,bene vti nouerut,Qui quinq pani nibus & duobus pifcibus , refpexit
in vtero matris pofitus,domini præſen
h bus aluni , qa tales 'neceffe eft legalibus
S in celum & benedixit illos , & fregit tiam fentiebat.De Elia,quia rapt? eft in 4.Reg.2.b.
adhuc pręceptis inſtitui,& legali timore celum,& venturus creditur.De Ieremia lère,1,b.
EtH * & diftribuit difcipulis fuis, ut pone
coprimi.Nam q mudo integrè renuciat quia in matris vtero fanctificatus eft,
& quatuorfunt milia ppter euägelicam rent ante turbas , Et manducauerut qCVos autem.Qui tractat debet au
+ doctrina,& fepte panibus.i. feptiformis omnes,& faturati funt . Et fublatũ dientium confiderare perfonas , ne pri
fpiritus reficiucur gra,f Per co.Diuer irrideatur audiatur.r Chriftum
B ficouiuatiu difcubitus , diuerfos porbe eft quod fuperfuit illis fragmento,
m dei,Complexus eft oia, q &natura &
eccharu defignat cõuentus.Quinquage n rum cophini duodecim.Et factum nomeexprefsit.In noie em Chrifti & di
Holitarie ni difcumbut,g adhuc i pnia petoru pos eft cùm t'folus effet orans, erat cum uinitatis & incarnatiõis ,eft expreſsio&
Mar,6.f. ti,auditu vbi paipiūr. Nã quinquagefi fides pafsionis.Heretic' &fi nome Chri
illo & difcipuli:&interrogauit illos
mus eft pœnitērię pfalm.Scdm aliu eua O ftino negat Chriftü tñ negat , q no oia
gelifta ceteni difcübut, q præfumpta ve dicens :Quem me dicut effe turbe
quæ Chriftifunt confitetur, s Præ. D
niæfpe folo vitæ æternę defiderio fufpi At illi refponderunt & dixerunt : cepitne lubet tacere difcipulos vt fal=
rāt,qa cētenarius de leua trafit ad dextes lat principem mundi , & vt declinet ia
P Iohannem baptiftam , alij autem
ret Mat.14. b.ra.gCEt dif.o.Scdm aliu euangcliſtā &
tantiam,doceat humilitatem. Simul
: no qno miliafupfœnữ diſcūbunt,qa illi q Eliam,alij ueròquiaprophetaunus ne adhuc rudes & imperfecti difcipuli
mi † antiquis bus adhuc fit corporales fenf",molliori defpriorib' furrexit.Dixit aut illis: maioris prędicatiõis mole opprimeret,
ma Ifa.40.b. b' delectat.Ois em caro foznü.Quatuor g
Vos autem que me effe dicitis? Re Nicolaus de Lyra Cõpleto
-fcen miliafup terra recubunt,plus eft em ter Non populi fententiam expectat,fed fuam promit.
& rã premere & fup fœno iacere, h CAc Vnus pro omnibus. famelicos pauit corporaliter,vt pas
Tue ceptis autem quing panib" & duo fpondes Simo Petrus, dixit; Chriſtũ tet i lĩa fequéti, cuius expofitio patet ex
$ dictis Mat.xiiij.b CEt fa.eft.Hic cofes
2 + intermi- bus pifcibus , ref.Non noua creat ciba dei.Atillefincrepans eos præcepit
vỡ natus illis ria,fed his quæ habent difcipuli,benediz quenter oftédit beniuolentia Chrifti ad
ga xit:qa venies in carne non alia q quęprę difcipulos,incitado eos ad meliora, vis
해

al dicta funt prædicat : fed prophetiæ, dicta myfterijs gratiæ gra
C
uida demonftrat.Afpicit in cælum,vt illıç dirigatur mentis acies,
vbilux eft fcientiæ.Frangit & difcipulis tribuit:vt ponerent ante
dy
turbas:quia claufa legis & prophetarum facramenta eis qui p mu
dum predicant patefecit. Quod fupereft turbis difcipuli tollunt;
quia fecretiora facramenta quæ rudes non capiunt,perfecti inqui
runt.Nam p.xij . cophinos Apoftoli & eorum fequaces figurant
1.Cor.d. foris hoibus defpecti, intus falutaris cibi reliquis ad alenda humi
3
4 lium corda cumulati.Elegit em de” infirma mundi,vt confundat
fortia.Et manus quæ prius in cophino feruierat,iam per crucem
Chriſti vitæ cæleftis operatur alimonia; & eo cibum fidei conge
rit,vbi ante erat cœnum perfidiæ Gentilis, i CEt fregit.Frāgē
Exod.20.b. do multiplicatifunt panes, vt plurimos palcant.Lex enim Moyfi
dum exponitur,multos libros facit.In lege dicitur: Non mocha
Mac.s.d.
beris.Hunc panem frangit Chriftus,diuidit hoc verbum non ali
Ibidem unde adijciens,fed de fuo partiens.Qui videt inquit mu , ad con.
eam:íam mœ.eſt eam.Habes fragmentum:De fuo addit: Si ocul
tuus dexter fcandalizat te, erue eum , Habes aliud.Etfi dextera tua
&c.abfcide eam.Et:Qui dimiſſam à viro ducit,moechatur.Vides
ex vno quam multa fragmenta, k C Diftribuit difcipulis fu.
Prouocat apoftolosad fractionempanis, vt illis nõ habere teſtāti
b' magnitudo figni notior fiat.Inlinuat qd
' per eoru doctrinā ie
iuna corda quotidiefunt paſcenda.l C Et faturati funt.Quòd
manducans populus fatiatur, fignificat fare in perpetuum ab ele
is repellendam ,quia non efuriet qui accep erit Chrifti cibu. Qď
Apoftoli
delicet ad martyrium,qd eft præcipu? actus charitatis,fecundum
quòd dicit Saluator Ioh.xv.b.Maiorem hac dilectioné nemo ha
bet,qua vt animam fuam ponat quis pro amicis fuis. Primò igiť
inuitat eos ad martyrium verbo.Secundò ,facto,ibi : Factum eft
autem dum complerentur.Primai duas‡quia primò ,incitat eos
verbo ad martyrium, ſecundò , oftendit martyri præmium,ibi :
Dico autem vobis.Circa primum præmittitur Chrifti duplex ins
terrogatio,& duplex difcipulorum refpofio :Videlicet quid vul
gares de Chrifto dicerent: Et quid apoftoli de hoc fentirent,& pa
tet fententia ex dictis Matth.xvj.Sciendum tamen, quòd interro
gatio Chrifti non procedebat ex ignorantia,fed vt ex refponfione
difcipulorum qui credebat ipfum effe veraciter Chriftum dei filiu
efficaci incitaret eos ad martyriu exemplo eiufdem animati, qui
cũ effet tātæ dignitatis,voluit pnobis mortem pati. io fubditur:
Hoc dicens
* hoc eft contra illos qui multu occupantur circa vnam perfona Moraliter
confilio fpirituali, non multum indigentem , & circa peccatores
multum indigentes,paruam aut nullam adhibent curam.a CEt
ac.xij.di.il.di.t.Per quinq panes, quinq ; libri Moyfi. Per duos
pifces,prophetæ & agiographa.per,xij.cophinos,noui teftamen
ti doctrina.per apoftolos,fcripta & prædicata defignantur, qbus
fideles fpiritualiter nutriuntur, cEt inter.il.di.quem med.
effe turbæ.Hoc autem quefiuit,vt falfas opiniões à fuis difcipu
lis remoueret,& de veritate melius informaret.Sic doctor euange
licus debet errores deftruere,vt melius pofsit aftruere veritatem.
Y *Quia oporter
 Glof.ordi . Luca Cap . IX. Glof.ordi.

Completo aute paffionis facraméto,oportuni? dicit aplis:Euntes
E docete oes gentes,baptizātes cos in noie patris & filij & fpūſſācti
Matt.28.d. Tuc non pd.ffet cu publicè prędicari dei filiü, qué mox crất viſu
ri flagellatu & crucifixu.Prohibent ergo eum euägelizare dei fi -
lium , vt euangelizarent poftea crucifixum.a
ad fide dominicæ natiuitatis vel paſsiois
pertinet, folis feorfum difcipulis aperuit :
fed hæc ad oes. b Abneget femetip.
Nifi quis à feipfo deficiat,ad eu qui fuper
fe eftno appropinquat:Et nouitate ad q
vocar no apprehédit,nifi mactet vetufta
tem ,in qua natus fuit:Et cum ceſſat à vis
tijs exquirat etiam virtutes,vnde fubiun
gitur: cC Et tollat cru.Crux tollit quã
do per abftinentiam corpus afficitur,vel
per copafsioné pximi affligitur animus;
Quod etiã aliqui philofophi fecerüt. Et
fequatur me; Hoc folus Chriftianus.
dCNam qui me eru.Sicut perfecutio
nis tpe ponéda eft anima:ita in pace fran=
gendafunt defideria terrena , vt quantò
videtur hofecurior, tantò fit ad fui cufto
dia follicitior.eQuid enim pf.Quia
†Mat.6.d aliquãdo tpalia deſpicimus, fed humana
verecundia prepediti , rectitudine quam
Mar,8.d. habem
us in mete, non audemus voce ex
primere,congruum medicamentum ſub
iungit: Qui me eru. Perfecutiõis tpe
poterat erubefcere fideles fubftatis nuda
ri,honorib" denjci,verberib” affligi ,Pacis
tpefepe veremur à pximis defpici,iniuri
as verborupati ,prius fatisfacere illis qb'
fuimus irati.Habet ergo Chriftianus eriā
in pace vbii confefsiõe Chrifti veraciter
+ Mat.16.d pofsit pbari.f.fiimitat humilitate fui cas
pitis. fHuncfi.ho.No fufficit ad pro
Mar.9.a.
batione fidei vox pfefsionis, quã defens
dit âverecundia profefsio generalitatis.
F
gCAlig hic ftan . Qui ftat cu Chriſto
nō guftat mortë, quia nec tenuem mortis
æternæfenfum habebit,q Chrifti confor
tia meruerit,cui neci morte interrumpit
ordo viuendi . h¶Donec ui.re.Quia
† Mat.17.a
ardui erat animam periculis, corp' mor
Mar 9.a.
ti offerre,fuftetat infirmitate humanęme
Transfiguratus,non fubftantiam veræ carnís amifit,fed gloriam, G
vel fuæ vel noftræ refurrectionis oftendit:qui qualis tunc apofto
lis,talis poft iudicium cunctis apparebit electis.Nam in ipfo iudi
cio & bonis &'malis in forma ferui apparebit , vt videant in quë
Diceb.at.Quę pupugerut.n CEt uefti.e.Veftes domini,feti funt q Chriftum
induerút:Quæ veftis domino in terris
confiftente deſpicabilis,& alioru fimilis
ne cui dicerent hoc , dicens : Quia
vifa eft,fed dño mote afcendete fulget
oportet filium hominis multa pati, quia nondu apparuit quid erimus:fed
tádem fimiles ei erimus, quando vide
&reprobari à fenioribus & princi
bimus eu ficuti eft,Vel veftimenta ybi featu
pibus facerdotum & fcribis ,& occi fermonesfunt fcripturaru,& quædam
a
di,& tertia die refurgere . Dicebat indumenta diuini intellectus: Quia fis
b
autem ad omnes : +Siquis uult poft cut illis apoftolis in altera fpecie appas
a Non tantum fua, fed etiam ipſum fecundum qued ruit,ipfe,& veftis eius refulfit,ita & ocu + Mat.16,d
fuerat homo verus.
lis mentis tuæ iam diuinarum fenfus al Mar.8.d
me uenire, abneget femetipſum , & befcit lectionum. o Ecce duo uiri.
tollat crucem fuam quotidie , & fe, Norādu eft,no corpa vlanimas Elię vi
Qui tempore perfequutionis vult præfentem vitam Moyfi apparuiffe, ſed ex aliq fubiecta
cuftodire.
creatura illa corpa formata fuiffe . Pot
quatur me.Qui enim uoluerit ani
etia credi angelico minifterio illud fas
a SIn futuro.
tu effe ,vt angeli eorü pfonas affume=
&
mam fuam faluam facere , perdet rét.¶Mortu & viu” apparēt,vt figni
a_Vitam æternam . b Econtrario. SVitapreſentem .
Keficent Chriftu
illam.Nam qui perdiderit animãſus
Nicolaus de Lyra.
am propter me,faluam faciet illam .
C
†Quidenim proficit homini , fi lu, Ka Hoc dices.qa o.fi.ho. mul.
pa..Patet fententia ex dictis Matt. xvj.
cretur uniuerfum mudum , feipfum
excepto quod fubditur:c Nagme
autem perdat,& detrimentum fui fa eru.no audens cöfiteri Chriftu & veris
a S.i.erubefcibilia de me confiteri voluerit. Marab
C tatem euägelij.d CHuc fi.ho. eru.nõ
ciat.Nam qui me erubuerit, & me, reputans eum de fuis . Ratio autem hu
f d
os fermones , hunc filius hominis ius eft,qa nõ folũ credere eft neceffariu thie
SAbiiciet. ad faluté,fed etiã cõfiteri ore,fecundum
H
erubefcet,cùm uenerit int maieftate 1 ቀ dr Ro.x.b.Corde em credit ad iuftici
am,ore auté fit cõfefsio ad falute. Hæc † gloria frenum
fua & patris & fanctorum angelo,
e tamêcófefsio pertinet ad preceptu affir uerun
rum . †Dico autem uobis uerè,funt mariuu:Qd licer obliget femp , non tõ
* aliqui hic ftantes quinon guftabut ad femp:fed ploco & rpe,occurrete ca Mar
STemporaliter. a Glorificationem corporis in fu i qex omifsione cõfeſsionis fidei ſub
transfiguratione, traheretur honor debitus deo. Vtfi
Imaginaria repræfentatione tuturæ beatitudinis.
h
mortem,donec uideant règnum dei. quis interrogatus de fide taceret, quan
do ex fua taciturnitate crederet ab alijs
Factum eft autem poft hæc uerba "
ipfum fidem non habere, vel ipſam fidë
JVt tribus idoneis teftibus totusmundus crederet.
a Qui claues cælorum accepit. falfam effe:vel ob ei? taciturnitate alios

tis remuneratione præfentiu, ne frangať ferè dies octo, & affumpfit Petrum auerti contingeret à fide;&ficpeccaret
defperatiõe vel tedio.Viſa em eterna glo a Qui primus folium facerdotale afcendit. mortaliter,& per confequens inter dei
b Cuimater commi ttitur.
ria,& fi in tranfitu & ad breue momētu, filios non effet cõputandus . e Dico
fortiores tn côtra mūdi aduerfa redduť. ' & lacobum & lohannem, & afcen abéo
auteuob . Hic confequenter oftendit
"ditin montem ut oraret . Et facta rtscur
Promittititac futura gfiam i traficu vis martyri præmium, vt magnitudo præ
dēdā i terra,vt certi" i cælo fperet eterna. mij auferat terrorem fupplici . Et prid
eft dum oraret , fpecies uultus es defcribitur illa cftenfio.Secundò ,çmu
Vel pmittit aliquos de difcipulis vifuros Sicutfol.
13 Mar9,co
dilatatione ccclię antec pmorte recedāt ius altera , & ueftitus eius albus " lationis difcipulorum reprefsio,ibi : Et
de mudo,vt in præfenti cotra mudi glos O factum eft infequenti die.Circa primữ
+ effulgue trefulgens.Etecce duo uiri loques fciédú,qp in hoc oftendit premium mar
riã erecti,certi credantur in celo regnatu
rans
ri.i Pofthu.Alij qui fex dies im nue tyrij,inquatum oftendit fe tribus difcis 1
rat.poft fex ætates feculi fanctis à labore quiefcendum fignāt.Lu pulis fuis i forma gloriofa, quando transfiguratus fuit coram eis !
cas q & primũ quo pmittit,& vltimũ quo promifsio implet co quia ad confimilem gloriam refurgent corpora martyrum, ſecũ
numerat, octaua inuit refurgendu.Nam ficut Chrift poftſextam dum qd 'dicit Apoftol' ad Phil.in.d.Saluatorem expectamus le
fabbati ,q cruce aſcendit, & poft feptimã fabbati, qua i fepulchro fum Chriftum,qui reformabit corpus humilitatis noftrę configu
quieuit,octaua die refurrexit.Sic nos poft fex feculi çtates quib" ratum corpori claritatis fuæ, Et patet fententia huius partis ex dis
pdomino patimur & laboramus, & poft feptima quietis aiarum &
tis Matt.xvij.exceptis que fequuntur.,g CEt'facta eft du ora
Matt.zo.b.
quæ interim in alia vita geriî,octaua çtate refurgemus.k ¶´Af ret.No è intelligendum,q quantitas vel figura faciei Chrifti fue
fupfit Pe. tres tm dicit:qa multi vocati,pauci electi:& qfidē cri rit mutata,fed âgloria animæ tunc redundauit, in corpus ipfius
nitatis inuiolatamferuant, æterna merentur vifiõe lætari . Scit claritas, quæ eft proprietas ipfius corporis gloriofi.h CEt ue
meritorum cognitor perfectioresfuiffe cæteris tres apoftolos . Si ftitus eius albus refulgens , vt claritas veftis correfpon
gnantillos qui habent fidem,fpem,charitatem. Velper Petrum , derer claritatí
præpofiti fiue coniugati,per lacobum,pœnitentes vel actuales,p *a CQuia opor.fi.ho.mul.Prædixit fuam pafsionem;& con Moraliter
Iohannem ,Virgines vel Theorici . IC Afcendit in montem. fequenter induxit ad ipfius imitationem di. b CSiquis uult
In montem oraturus afcedit,vt innuat, quia qui reſurrectionem poft me uenire abneget.Confimiliter boni prælati inducunt
expectant,mentem in excelfis eleuare, & continuis precibus debēt fubditos ad bonum per exemplum fui.f Factum eft autem
ififtere. Pro pofsibilitate cuiufqz minuitur verbum,aut creſcit: pofthæc uerba.Per Petrum in fide feruentifsimum,fignificatur
3 fidei feruor. Per lacobum inter apoftolos primò martyrizatum,
& nifi altioris prudentiæ cacumen afcendas , non tibi apparet fa=
pientia non apparet myfteriorum cognitio,non apparet quanta conftantiæ vigor: Et per Iohannem virginem, mundicia decor:
fit gloria,quanca fit fpes in dei verbo:fed apparer fermo natus cx Ifta tria confcendere faciunt cum Chrifto montem contemplatio
virgine literarum opertus inuolutionibus.Sed afcende,crede na nis,&ibi videre ſpeciem futuræ beatitudinis:Et Moyfen & Eliam
tum de virgine, natum de fpiritu triumphante in cruce,mortuos cũ lefu loquentes,id eft concordiam legis & prophetarum cũ cuã
fufcitantema perfecta eft verbi facies altera, m Et facta eſt. gelio:Et audire verbum illud,mentis auditu : Hic eft filius meus.
Transfiguratus *dilectus, &c.
 Glof.ordi : Luca
G
ficet Chriftumorituru & poſt vi&uru:& vt viuamus Chrifto,&
A moriamur mundo.Etiã apoftolis dat fignũ de celo, vt fides eorữ
augeatur : Sed fcribis tentantibus dare noluit , vt indurarentur.
a Erant auteMoy.Per Moyfen,infernales,per Eliam , cæle
ftes,per apoftolos, terreftres ad iudicium venturi fignificantur. infine:qa in fide pfecta vnu funt.Oes em in corpore Chrifti vnữ Rom.12.b
bDicebat excef.Moyfes.i.legisla=
tor:& Elias,pphetaru eximius apparent
tgerant
cũybo,vt oftédāt ipfum effe qui locu, b
tus eftinlege & pphetis,& qué lex & p
texitum -phetæ promiferüt:Qui no in ifimis,fed
in mõte vifi funt : qa foli mente excelfi
maieftatefcripturæ quæ in domino im
pleta eft pfpiciut. Dicebat exceffum
eius que cõpleturus erat in Ierfm : ga lex
& pphetę quofcunq; in cacumine fidei
inueniunt, difpenfationis fuæ myfteriu
docent.Per Moyfen mortuu,fignantur
fati,q ab initio mundi vfqz ad diem iu
dicij defunctii ipfo iudicio funt refufci
tandi,Per Eliam viuentem,q viui inue
nient, qui i maieftate vident:ga cũChri
ſto regnabūt għofi , q exceffum ei' dicut
qa tunc feti mifericordiã dñi laudabūt
qpfalute eoru dignat? èmori.Tres
teftes habem? deterra ,tres de celo: Moy
fen &Elia &ipfum patrem.Septimus in
medio coru eft dei fili?, cũ foleat fuffice
reteftimoniu triu , & hic eft teftimoniu
plurimoru.c CGrauati e fom.Sono
+Matt.3.d.
grauantur, quia fplendore incöprehéfis
Mara.b.
bilis deitatis premit fenfus huani corpo
rís.Vel fomno grauant,vt reſurrectio
†facta effet
nis gloria poft corporis quiete viderent
&fancti eo verius maieftate domini vis
debut,& carnis fuæ in q morte vicerant
trenuncia immortalitate gaudebut . Tuc Moyfen
uerunt
& Eliafpeculabutur i glia,qa melius in
telligét quo vnũ iota aut vnus apex no
Mar.s.b. preteribit à lege,& quo dñs lege &pro
b bus illis demonte, occurrit illis turderet claritati corporis,a CErat au D
phetas non foluerit,fed adimpleuerit.
f B
dBonu eft.Qui ad mõtana cõfcëde
E.
E
18
Cap. IX. Glof.ordi, 150
illi vbi dominus cœpitdefignari, ne ad feruos vox patris miffa pu C
tetur.Typicè.Ablata nube,& euanefcétibus Moyfe & Elia for Typicè
lus cernit:quia legis & pphetarữ vmbra difcedête, verũ lume co
rufcante euangelij gra reperit. Tres in principio videntur,vn"
fum",Vel fortaffe:quia lex & pphetę ex
a bo quæ aut ex verbo cœperunt,in
bantur cum illo.tErant autem Mo
bo definut. Finis em legis eft Cbrift" ad Rom.10. a.
yfes &Elias uifi in maieftate,& dice b iufticia omni credenti. CEtipfi tac.
bant texceffum eius quem comple Domino iubente tacent :donec fili" ho
turus erat in Ierufalem , Petrus ue minis à mortuis refurgat;ne incredibile
fit preimagnitudine, & poft tanta glo
rò& qui cum illo erant,grauati erat ria apud rudes fequens crux fcandalum
a Nemo nifi vigilans videt gloriam dei. faciat.m Factum eft au.Pro qualita
fomno:Eteuigilantes uiderunt mas te meritoru, quotidie dominus alijs a
ieftatem eius ,& duos uiros quifta fcendit, du pfectos quoru cõuerfatio in
bant cum illo.Et factum eft cùm di celis eft, fublimi" extollendo glorificat: Phil.z.d.
& de æternis inftruit & docet quæ à tur
fcederet ab illo, aitPetrus ad Iefum:
ba non audiri valeant. Alijs defcendit,
a SVnde Apoftolus:Cupio diffolui,& effe cum Chrifto.
dum terrenos & incipientes confortat
Præceptor,bonum eft nos hic effe,
& docet &caftigat,n COccurrit illi t
&faciamus tria tabernacula ,unum In monte orat,docet,maieftatefuam de
monftrat,patris vocem apoftolis aperit
tibi,& unum Moyfi ,& unum Elię.
defcendens àturba excipitur , miferoru
Nefciens quid diceret .Hæc autem Aletu pulfat, infidelitatis peccata expro
g
illo loquente,facta eft nubes , & obs brat,malos fpiritus expellit.o Et ec. Matt. 17.c.
SQuía maiori luce fuffudit.
h fpi.Mattheus Lunaticu: Marcus furdữ Marc.9.c.
umbrauit eos,& timuerunt intran &mutum defcribit. Significat autemil Eccle. 27.b
i tibus illis in nubem.Et uox facta eft los qui vt luna mutantur, nunquã i eo- Iob.14.a.
denube, dicens : † Hic eft filius me dem ftatu manentes,fed per diuerfavi
tia crefcunt & decrefcunt, qui necfidem
us dilectus ,ipfum audite . Etdum confitentur,necipfi fidei audire voluc
I
fieret uox
+fieret uox ,, inuentus eft lefus fo, fermonem.pRoga.di.Lacenter dia
1
lus , & ipfi tacuerunt , & neminifcipulos accufat impofsibilitatis , cu im
pofsibilitas aliqñ no ad curatore fed ad
+ dixerunt in illis diebus quidquam curandureferat,Vñ dñs:Fiat tibi fecun
m
ex his quæ uiderant . † Factum eft dum verbum
+Mat.17.c
autem infequenti die , defcendenti, Nicolausde Lyra Mar.9.C.
A
bamulta: Et ecce uir deturba excla tem Moy.&c.in ma.f, ipfius Chrifti tilli

f
rat no vult ad terrena defcedere,fed fep mauit,dices: Magifter , obfecro te, qui tuncapparuit in claritate gloriofa,
infublimi pfeuerare:& eft Petrus i pers vt Et dicebantex.e.
fona ingrediētiū regnū dei . Bonu eft refpice in filium meum: quia unicus i.pafsionem eius futuram quã fuftinuit
0
5
n.h.elle.Bonu eft in regno dei effe.Q. eft mihi.Et ecce fpiritus apprehens ex maxima charitate:Que dicitur hîc ex
ű & elidit
Nos foli hac luce fruemur,no Iudæi in dit illum, & fubitò clamat, & elidit, cefsiua , no quia excefferit modū virtu-
i uidi.Tria ta.i.yba cogitationes opera. tis,fed qa excellétifsimũ ei” gradū attin
-0 tabéo,co, c¶Vnum Moyfi.Quo nofcut as an & difsipat eum cum fpuma , & uix Petrus uerò & g cũ il.e.
gebat.c
tea no viderüt?Per
terés eum , veniëtë,ficut i futuramaieftate fuper
refurrectiõe eos
vnuf ❜ diſcedit† dilaniãs eũ.Et rogaui diſci Nam in præfentia maieftatis opprimiť
pulos tuos ut eiiceretillu , &nopo, fragilitas humana.d CEtnemini di
+ Mat.17.c. quifq; alteru cognofcet, & defiderarain xerunt.Et hoc ex præcepto domini ,vt
altero alter p charitate itelliget.fNe tuerunt.Refpõdēs autē lefus , dixit :
g patet Matt.xvij.vbi præcepit eis dicens:
I Mar.9.c.
fciens qd.Et fi Petrus ex humana infir togeneratio infidelis &fperuerfa: Nemini dixeritis vifionem,donec filius diftorta
mitate nefcit qd dicat, infits tame dat ar hominis à morte refurgat.eFactum
T doris indicium ,dum eos quos videre delectabat, etiã officio fiftes eft autem infequenti die.Hic confequenter reprimitur diſci
re quærit.Errabat,quia in terra & in hac mortali carne, fibi & co pulorum æmulatio.Et primò facto.Secundò,verbo,ibi; Intrauit
aplis fuis dari cupiebat regnü,qd ' in cælis & carne mortali expo autem cogitatio.Circa primum fciendum, quòd eo qd Chriftus
liatis eft promiffum . Sic errat qui tria tabernacula legi & prophe duxit Petrum,Iacobum & lohannem feorfum ab alijs ad viden
tis & euangelio facere defiderat,cu hæc ab inuicem non difcrepēt, dum gloriam fuæ maieftatis ,vt prædictum eft,alij difcipuli ( qui
non tria fed vnum habentia tabernaculum,id eft ecclefiam dei. nondum erant in bono confirmati) aliquid humanum pafsi,mo
gFacta eft nu.Etfi Petrus ex infirmitate ignorat, placet tamě li fuerunt quodam zelo inuidia contra tres prædictos:& ideo po
obfequn deuotio.Vnde & nubes obûbrat , diuini fpiritus eft ifta teftas enciendi dæmones fuit eis fubtracta:& ideo non potuerunt
obubratio quæ no caligat affectibus hoim,fed reuelat occulta, cu curare dæmoniacum eis obltatum,vt patet in litera , vt hoc ads
ius pfectus oftédit audita voce dicentis:Hîc eft fili meus.Quia uertentes refilirent à tali æmulatione ; & ideoin fine dicitur eis
materiale quæfuit tabernaculu,nubis accepit obubraculu,vt dis Ponite
ſcati refurrectione,no regimine domorum , fed fpuffiti għa ſetõs . &dicere per experientiam dulcedinis diuinæ: Bos
* dilectus,&c
Moraliter
effe pregédos. h CEt timuerunt,Timent quia humana fragili num eft nos hic elle.f¶Magifter,obfe.te, re.in filium me:
tas confpectum maioris gloriæ. ferre non fuftinet,& quantò quis um.lfte non plenè credebat:ideo dictum fuit ei: g COgenera
ampliora quæfierit,tanto magis ad inferiora collabitur,fi menfu 6
tio infidelis &peruerfa .Et per cius filium dæmoniacumfigni
ram fuã ignorauerit, i CFacta eſtuox.Vox patris Petru fubla ficatur peccator à puericia malè nutritus,propter quod difficilior
to terrore docet veritatem.Et nota,q ficut domino baptizato,fic eft cura eius :ideo dicitur, quòd apoftoli non potuerunt eum cu
& transfigurato myſteriu trinitatis declaratur,qa gliam quã,in ba rare,Et cum adduceretur ad Chriftum ,dæmon alliſit eum,&gra
ptifmate cofitemur,in refurrectione videbimus.Spus in columba ' quando peccator maximè
uiter afflixit,Per quod fignificatur,qd
hîc in nube lucida:qa qui nunc fimplici corde fidem feruat , tunc diuturnus vult reuerti ad deum,diabolus fibi fufcitat graues affli
aperta luce vifionis coreplabitur qd credidit :ipfa qua illuftras &tiones ad ipfum impediendum. Per hoc autem, qd Chriftus in
biturgra preget. k Inue eft le.NoElias,non Moyfes,fed qué crepauit demonem affligentem, & non afflictum hominem,figni
foluvidetis,huic figendū eſt tabernaculữ in corde.Recedunt ergo ficat op medicus animaru debet fouere natura, & vitiu increpare.
illivbi Y nj * Intrauit autem in
 Glof.ordi. Luca Cap . IX. De Lyra

tem,&cæte.quafi dicat.Non debetis per ambitionem inuicem æ G

dūỳbūtuũ, a CVfqquo ero apud uos & pa.No eft tædio
E affect domin',necirat❞ hoi fed vitio:ficut medic? quando videt mulari,fed magis in vobis humiliari.Cætera quæ in hac parte exs
Єgrotũ cótra fua pcepta agētē,īcrepat illu. Cur artis fuę faciat in ponenda funt,patent ex dictis Matthei decimofeptimo. c Cin
duftriam perire ,fe aliud iubete,illo aliud ppetrate ? Et per iftum trauit autem cogitatio in eos , quis eorum maior effet. Et
vnuiudæi arguuntinfidelitatis.vnde & addit: Adduc hucfi. nonfolu cogitatio interior, fed etiã contentio exterior, fecüdum
tuum . bCEt cã acced.Dum puer
ad quòd habetur Marci.ix.e.vbi dicitur.Si
dominum accedit,eliditur; quia conuer quidem inter fe in via difputauerant,qs
fi ad dominu plerüq; à dæmonio grauiufquequo ero apud uos , & patiar corum maior effet: Quod reprimir Sal
pulfantur:vt vel ad vitia reducantur,vP uos:Adduchuc filiutuum.Et cùm. uator verbo & exemplo pueri pofiti in
de fua expulfione diabolus fe vindicet; accederet elifit illum dæmonium , medio.Et patet fnia ex dictisMat.xviij .&
Sicut in principio nafcentis ecclefiæ mul C Marci.ix. dC Refpondens autem
&difsipauit.Et increpauit Iefus ſpi Johannes .Hic ex incidenti refpondet
ta & grauia'oppofuit certamina illis qs
fuoregnofubtrahi videbat, c CEtin ritum immundum , & fanauit pue, fibi facta queſtioni.Et patet fententia ex
cre.Nopuer vim paties,fed diabol'vim dictis Marci.ix, fCFactum eft autem † magnifi
rum ,& reddidit illu patri eius . Stus
dum complerentur dies affumpfit. centia, mas
inferens increpatur, quia qui peccantem pebat autem omnes in magnitudi
vult fanare,vitium arguere Superius Saluator excitauit difcipulos ieftate
nedei omnibus mirantibus in o, ad martyrium verbo,hic hoc idem facit Iefus
pellere: fed hominem amando refouere
donecfanatum fpiritualibus reddat pa mnibus quæ faciebat*,dixit ad diſci facto:Erdiuiditurin duas.quia primò fa † aures ve
2
tribus ecclefiæ.d Ponite uos.Vosq pulos fuos : Ponite uos in cordibus cit quod dictum eft. fecundò , remouet ftras
meo difcipulatui adhæretis,quibus arca aliqua àfuis fequacibus,ibi: Factum eft † Mat.17.d
ueftris fermones iftos : †Filius enim autem.Circa primum dicitur : Factum Mar. 9.6.
na mea manifeftius aperui,pciofi fangui b
nís quo mundus redimendus eft,euentu hominis,futurum eft,ut tradaturin eft autem dum complerentur dies
mete recondite:du cæteri mirantur tan, affumptionis eius.Id eft pafsionis,per
manus hominum . Atilli ignora, quam tranfiturus erat & affumendus ad
ta facta diuinæ altitudinis, e Futuru
bantuerbum iftud, & erat uelatum gloriam patris,fecundum quod habetur
eft ut.Inter magnalia potentię diuinę sę
tab eis! pius replicat abiecta pafsionis humanæ, tante eos ,ut non fentiret illud: & ti infra.xxiiij.d.Oportuit pati Chriftum,&
nefubito veniens terreat,fed leuius fera, itaintrare in gloriam fuam.g CEt ipfe
mebat eum interrogare de hoc uer firmauitfaciem fuam . Id eftfirmiter
tur præcogitata, fCAt illi igno . Hæc g
† Mat.18.a ignorantia non tam de tarditate,quâm bo. Intrauit autecogitatio in eos, difpofuit. h CVt iretin Ierufalem.
Mar.9.c. quis eorum maior effet . At Iefus conftanter& promptè ad ſuſtinendum
de amore nafcitur, quia adhuc carnales,
a Intelligens caufas errorum vult defiderium gloriæ mortem vt fuo exëplo difcipulosanima
& myfterij crucis ignari,quë deũ cogno humilitatis contentione fanare.
uerunt,moriturum credere nequeūt:fed reti CEt mifitnuncios ante confpe
uidens cogitatiões cordis illorum , ctum fuum . vt aduentus eius non late
F ficut p figuras loquente audirefolebant
† puellum fic etiam quod de fua traditione loques apprehendens † pueru , ftatuit eum ret. kVtpararent illi.fcilicet hofpi
h tium.1 CEt non receperunt eum ,ga
batur , figuraliter aliud fignificare puta fecus fe, & aitillis: Quicuc fufces
juxta bant.gCIntrauit au.co.Quia viderat Pauperem. facies eius.Ex modo incidendi appare
Petrum & lacobum & Iohannemi mõ perit puerum iftum in nomine meo bat,vt iter eius effet in Ierufalem ad feftü H
tem feorfum ductos,fecretum aliquod a Nonfolum fecundum quod homo extra videor,fed Pafchale,in quo & Chriftus paffus eft.Sa
etiam fecundam deitatem qua fum patri æqualis. maritanis autem difplicebat , quòd alig
cis effe traditum : Sed & Petro fuperius
merec ipit: Et quicucs me recipit,re irent in folênitatibus Ierufale caufa ora
claues regni celorum effe promiffas ,ecclei
Quia idem fum cum illo.
fam fuper eum effe ædificandam rati tionis:quia dicebant, quòd locus oratio
funt.Vel,iftos tres cæteris : vel, omnibus cipit eum qui me mifit.Nam qui mi nis erat apud eos in monte Guarizim,vt † ¡ magnus
nor eft inter omnes uos ,hic† maior habetur Iohannis quarto . Item quia ex eft
apoftolis Petrum effe prelatum.Vel qa
* veftimentis Chrifti & difcipulorum eius
in tributi folutiõe Petrum ipfi domino eft.Refpondens autem Iohannes ,
+Marc.9.f, parificatum viderant,ipfum cæteris prę C cognouerut Samaritani qd crant Iudçi
ferendum arbitrabantur . Sed fciendum dixit: +Præceptor , uidim' quedam qaludei erat diftincti ab alijs Getilib, in
eft ifta quæftione & ante tributu &poft in nomine tuo eiiciētem dæmonia: veſtib",vt habetur Nume.decimoquin.
to.d.ludæi autem erat Samaritanis odio
tributum folutum eſſe factam.h CQui & prohibuimus eum , quia non fe
cunc fuf.pu.Vel fimpliciter Pauperes fi,co quòd contemnebant eos, nolentes
quitur nobifcum . Et ait ad illos les comedere & bibere cum eis : fecundum
Chrifti ab his qui volunt effemaiores, p
1
fus: Nolite prohibere : Quienim quod habetur lohannis quarto.b. Non
eius docet effe honore fufcipiendos.Vel
enim coutuntur Iudæi Samaritanis. † nos
paruulos malicia docet effe,vt puerilis is non eft aduerfum tuos , protuobis Domine vis † nobis
nocentiæ fimplicitatem conferuent , vt f
eft.Factum eft autem dum comple
formam virtutis quam natura duce pu Imminente tépore quo pati debuerat.
er obferuat,ipfi p nomine Chrifti fequa Pafsionis, XcCIntrauit autem in eos cogitas Moraliter
8 tio quis erum maior effet At lefus
tur ex induftria.i CMe reci.Qui imita rentur dies affumptionis eius , &
tore Chriftirecipit,Chriftum recipit , & a Sobftinat a& imper uidens cogitationes cordisjillorum
territa mente locum quo pati de creuerat,petit.
qui imaginem dei recipit, deum recipit. apprendens. Per puerum quem lefus
ipfefaciem fuam firmauit,utirêt in accipiens ftatuit iuxta ſe, fignificatur in
kClohannes dixit. Iohannes diligés i
deum,& à domino dilectus ,excludendu Ierufalem . Et mifit nuncios ante nocens fecularis , quem Chriftus vocar
ad obferuantiam vitæ regularis. Et de
putat à beneficio qui non vtatur obſes confpectum fuum , & euntes in,
quio,ideo docetur neminem àbono qď ifto dicitur,quòd licet fit minor in mun
trauerunt in ciuitatem Samaritano do , tamen eft de maioribus in cælo,
exparte habet effe arcendum, fed ad hoc
SHofpicium .
potius quod nondum habet effe prouo a Samaritani,quia confpiciunt eum ire Ierufalem, non e CPræceptor, uidimus quendam
candum.Tales etiam ob aliorum falutë receperunt, quia non coutuntur Iudæi Samaritanis. in nomine tuo eijcientem dæmo
admittendi cenfentur.Igitur in hæreticis rum,ut pararent illi. Et non recepe nia:&prohibuimus eum , quia no † recta
vel in malis catholicis , non facramenta fequitur nob.Per hanc eiectionern (lis
runt eu,quia facies eius erat euntis
L K communia in quibus nobifcum funt,& cet aliquando fiat à malis hominibus,vt
Jerufalem.Cùm uidiffent autem dis
aduerfum nos non funt, fed diuifionem dicitur Matthæi feptimo ) fignificatur
paci veritatis contrariam , qua aduerfu opus bonum de genere,non'camen pros
nos funt,& dominum non fequuntur nobifcum, deteftari &proa hibendi funt hoc facere. Prouer, tertio.b.Noli prohibere eum
qui benefacit , fi vales & ipfe bene fac. Licet enim opus tale non
hibere debemus,l Nolite prohibere.Qui enim.Non repre
henditur lohannes quia amore faciebat : fed docetur , vt noue fit meritorium fine charitate , tamen jeft difpofitiuum ad emens
Krit infirmorum dationem vitæ. i CEt mifitnuncios ante confpectumfu
Nicolausde Lyra
um,& euntes intrauerunt in ciuitatem Samaritanorum,
aPoniteuosicordi.ue.fer.iftos.f.ad imitādu.b CFi ut pararent illi Et non receperunt eum,quia. Per Iacobum
lius ho.fu.eft ut tra i manib.ho.ad fuí hūiliationé,fcơm illud & Iohannem , qui adhuc imperfecti erant,fignificantur hoies im
Phil.j.a.Humiliauit femetipfum factus obediens vfque ad mors perfecti queretes nimis durè vindicari,fed magifter pfectiois phis
tem ,&c , *buit hoc

1
 2

Glof.ordi. Luca Cap . IX . DeLyra 151

G
rit infirmoru effe! firmoruc diftãtiam , quia domin' & fi remues aſpectum ſuum ad impia & vana conuertit,bijugos fuos, hoc e fiC
A rat fortiores,non excluditifirmos. a Domi. uis.Bed . Apfi corpus at animã vulnerabit, & optimi itineris periculofum nj,
adhuc rudes & modūvindicãdi ignorantes , non ex amore corre mis incurrit crrorem.
Nicolausde Lyra.
ctionis alioru,vel finiendę malitię in illis,fed ex odio vindică deſi
derat. Handlaute ignorātiā dominus rephēdit. Poft verò eos de aCDo.uisdi.ut ig.def. & c.ppter malicia fuã , fcdm Am
vera pximi dilectioe docuit, aliquando Bro.Hocbono zelo dixerut,licet idifcre
Actu.S. poteftatem tribuit tales vindictas exer te:Er allegauert file deElia.vñ feqt: Sicuc
t23.q.4.c. cendi ,ficut Perro i Ananiã & vxorē ei? fcipuli eius lacobus & Iohannes di
a Elias fecit, vt hriin.Regj.c.Bedayò di
Chriftus quorumors viuentibus vtilem metum xerunt: Domine , uis dicimus ut cit,cp hoc dixerat impatieres,ficut adhuc
&.§.præce mortis incufsit:&in illis qui punieban c carnales voletes vindicari.Et io reprehe
ignis defcendat de cælo , & confus
denti.& .c. tur,pem qd ' augere poterat fi viuerent dunt à Chrifto de idifcretiõe fcdm Am
matillos * Et conuerfus increpauit
ea vidicta, finiuit.Sed hoc rarò in nouo teftamen= bro.& de impatiētia (căm Eed.cfubdi
Sicut & to,vbi ex amore feruit,fępi" verò i vete illos & dixit:+Nefcitis cui fpiritus tur:b Nefcitis cu.fpi.e.Quia i nouo † Mar18,b
Elias fecit: ri teftamento vbi timore premebatur,ta eftis.Filius hominis non uenit ani, nõ timoris
teftaméto ( qd eft lex amoris , no
lis ptās fanctis viris à dco collata eft. ficut vetus teftamētu) pcedēdu eft fuaui
bDicimus ut.Ad fermonem ifto. mas perdere,fed faluare.Et abierut
ter &benignè.vnfubdit: c Fili" ho.
in aliud caftellum . Factu eft autem d
ruignis de cælo defcenderer , quiafunt nõue.ani.per. ftatim inferendo ponã
с
filij tonitrui, c¶Et columat.In fimiliambulantibus illis in uia,dixit qui mortis, ficut vos vultis, Et i hoc dať exe
tudine Elix, q & ppria manu & igne di dam ad illu: Sequarte , quocuque pli prglatis, vt non ftatim cũiperu pētā
4.Reg.t.C. uinitus ipetrato,prefbyteros Baal mor puniat,fed magis tps & locu expectent .
* domine '
C te affecit.Et in hoc op apoftoli poteftate ieris.Etait illilefus: Vulpes foueas dCFactu eft au. Poft Chrift" incitas
talis pphetæ fibi prefumut, oftéditur in habent,& uolucres cælinidos: Fi, uit difcipulos ad fequédú ipſum etiã vſ
ipfis fuiffe meritum prophetaru.Am In tuo humili pectore non habet diuinitas, vbi fami que ad martyriu,hîc cõfequenter remo
liari manfione quiefcat.
bro.No peccat apoftoli,q lege fequunt uet aliq à volétib' feq ipfü.Primu, eft cu
Num.25.b. qa fciebat,& Phinees reputatu ad iuftici lius autem hominis non habet ubi
piditas terrænoru,cũ dř : Vulpes fo.ha
am,q facrilegos iteremerat, & ad preces caput fuum reclinet . Ait autem ad bēt, &c.Secüdü,eft carnalitas ppiquoru,
Eliçigne defcediffe, yt pphetæ vindica cũ dr Sine vt mortui fepeliant mortuos
alterum :Sequere me.Ille autem di
ret iniuria..Sed vindicet q rimet,vindi fuos.Et patetfniaiftoru duoru ex dictis
&ã nổ querit q nõ timet. d¶Nefcitis . * xit :Domine, permitte mihi primũ Mat.viij.c.Tertiu ,eft inutilis dilatio, quç
D
tabire cui'.Cui" fpū fignati eftis,cui” acta imi tire,& fepelire patrem meum . Di • notať cũ dř: k CEt ait alter:feq.te do
1
tamini,nūc piè cōfulētes,fed i futuro ius mi.fed pmit.mi.pri.Sicfaciüt q inuti=
xité ei lefus: Sineut mortui fepelisi
ftè iudicates. e CFilius homi.Perfecta a Non credentes. Hoc confortibus relinquitur. liter ingreffum religiõis vel excutionem
virtus no haber ftudiu vltionis , nec vlla S.i.qui de corpore fine fide exierunt. melioris vitæ differunt.Et hoc remouet
eft iracũdia,vbi eft charitatis plenitudo. ant mortuos fuos: tu autem uade, exëplc coueniëti, cũ fubdit : 1 [ Nemo
3
Hoc mandatur ele& tis.
2 CBed.Nofemp in eos q peccat eft vin k mit.ma.fu.Arator em retrò refpiciès fa
dicãdū,ga nõnūc amplius prodeft clea &annuncia regnum dei . Etaital, * cit fulcu tortuofum aut inutile,fic accipi
mētia tibi ad patiētia,lapfo ad correctio és melioris vitæ ftatu,& hñs affectu rede
TH ter: Sequar te domine:fed permits
nem.Denic Samaritani citius credidem undi ad priftinnopus
retardas ftatū:& prędicatorami-
predicatiõis ✯bi
4 te mihi primum frenunciare his qui diuini p † vt valde
runt,à quibus hoc loco ignis arcetur, dicam
$ B domifunt.Ait ad illum Iefus. †Ne
fCDixit quidã Bed , Ifte fignorữ ma n cis carnalib' vel terrenis negocijs,inept"
†
gnitudine motus vult fequi,vt ex mira mo mittēs manūſuam ad aratrũ, & eft regno dei adipifcendo vel pofsidedo . De pan .
io di.2.c.pena
culo operuquæreret lucrum.Vnde & à *buit hocfieri, e Dixitq. &c. quo
‫ܨܕ ܐ ܐܐ‬ afpiciens retro, aptus eft regno dei , nara.
domino repudiat, qui non obfequioru ieris.lfte nõ veraciter loquebatur; ideo
fpeciem,fed affectus quærit puritatem.Dicit ergo tali fideli:Quid fibi dr:fVulpes fou.ha.i.dolofi hnt
US
mepropter diuitias & feculi lucra cupis fequi:Ego tate fum pau cautelas ad qs refugiūt, ne i fuis malicis cõprehëdať. g CEtuo .
pertatis,vtnec hofpitiolum quidem habeam, necmeo vtar tecto. cæ.ni.i.fupbi quçrūc i altis eleuari. h Fili.au.i. q fcdm dicta
in Moraliter
Vel,miraculis motus propter inanem jactantiam feq voluir, quã mē rōnis viuit,talia nõ quęrit.i CSine ut mor.Moraliter.Mor
n tuifepeliut mortuos,qn petōres i petis fuis mutuo ſe celat,& ope
fignificant aues,&finxit obfequium difcipuli, que fictio per vuls
10 Vulpis na riut femetipfos, 1 Nemo mit.Bed.Si aut fecutur" dñm difapu
pem figuratur. g Vulpes fo.ha.Beda . Vulpis animal fallax,
8 tura lus, quia domi renunciare velit arguit: quid fiet illis q nulla vtiliz
infidijs intentũ,rapinas fraudis exercens :etiã inter ipfa hoim hof
1 tatis gra vifitat fepius domos illorü,quos i mundo reliquerunt?
pitia habitas i foueis.Ita heretic? domu fidei no hñs alios in fuam
fraudem trahit & à fide feducit, hVbica.fu.re.Reclinatio ca CIn ca.ix.xbi dicitur in poftilla: Sicut & in Scala Iacob anges
li defcendebant & afcendebant.
pitis,huilicate Chrifti fignificat, quæ i illo fimulatore &fupbo no
habebat locu.Debet aut circuſpectu eſſe fidei hoſpitiữ, nedū infi ADDIQ inducit de Scala Iacob, no facit ad ppofitum
delib" niæ dom❞ interna referam ”,i alienę perfidię caſſes improui *fuu.Nã ibi p oppofitü legit,f.qp angel afcedebant Gene, 28 , c,
da credulitate labamur,i Ait aute ad al. Attêde dñm no cul. & defcédebat peã,fcdm qua cõfideratione prędicator pri❞ debet
$ orare,&fic i deu alcédere, & p prędicationē ad primũ defcendat
Pfal.44. pas afpernatu fed fraudes, qa q repudiauit frauduletu, elegit inno Et hic eft mod' ronabilior.Na oro poti? refpicit futuru & pręteri
cere:fed eu cui patre fciebat mortuu: Illu patré de q dr:Obliuifce
3 re domu patris tui, &c, k¶Domi.p.Que miferať dñs imprude tu.luxta illud Mat, vij.a.Petite & accipietis.Qd cõfonat vniuerfa
lis eccfię cofuetudini,fcd'm quã prędicatores ybi diuini & etiã au
tevocat.q difcipulatū no refpuit, dignus eft iq diuinitas gefcit:
ditores pri❞ orat.Vnde no eft neceffariu, q hæc vifio Scale Iacob
fed prius pietate funeris expleta liberior feg defiderat.Sed dñs do
cet minorabona,p vtilitate maioru effe prętermitteda . Mai em applicet difticuõi poftil.fed poti? applicada eft pdicationis pcef
fui debito .
eft aias mortuoru prędicado fufcitare, corpus mortui terra ab
Myftick REPLICAInca.ix.vbi poftil, facit aggreſſu & diuifios
fcodere.Sine ut m.Bed.Myftice.No reuocať ab officio přís
Pfal.3. *nehui" capfi,dices : Chrift" primùm mittic
fili",fed fidelisfecernità comuniõe pfidoru:Quoruguttur éfepul
apoftolos ad prędicãdū :ſcďò docet eos ad orādū.vt prædicator
chru patēs, qlis etiã heretic? erat, que fupra vulpib” cõparauit &
Matt.26.a. bi dei priò p prædicatione defcendat ad ,pximu:fcd'o , poratio
auib",Eft em ppria iuftorû ſepultura,de q dr:Hęc em mittes hoc
në afcedat ad deu,ficut i Scala Iacob vidit angelos defcendétes &
vnguetū i caput meu ad fepeliēdu me fecit.Et io q bona i fe fide ſe
alce. &c.Iftud exeplu Burg.ægrè feres,dicit fcribi p oppofitu Ges
pelit Chriſtu vt cũ eo refurgat,diaboli pfidias i fe fepelire non des
ne.xxviij.c.Sed vide ibi correctum ,& etiã dicit ordine illü cffe roz
bet.m CRenuciare h.Si difcipulus deu ſecutur" arguiť,op renữ,
ciare domui velit,qd fiet illis q nulla vtilitate fepe vifitat domos nabile, prædicator primu afcedar porone defcedat p prædis
catione.Sed no vider couenies talis ordo, nã g cõftituit prædica
fuorü qs derelinqrūt? n Neme mit.ma.Manu ad aratrũ mit
tor, debet primi,exercere officiũ ad qd iftitur eft: &fic priò alijs
tit,q qli qdã iftruméto copūctiõis, ligno &ferro dñicæ pafsionis
duricia fui cordis euertit,&ad bonos fruct” apit.Qui fi ad relicta pficere iuxta materia inftitutionis ,& cõfequéter ad deu Inftituens
Moraliter té cõuerti in orōne. Et qa facit iuxta inftitutione fuum debitum,
vitia defiderio rapit,à regno dei cũ vxore Loth excludiť. Mo
orare deber poft vt fortiatur effectu.Quilibet enim, non folu præ
ra.Ois arās fi retrò refpiciat, aut iuutilē aut tortuofu facier fulcũ,
dicator,pri" debet fe exercere in campo actionis quã ad cõremplas
aut arātiū boū fuorũ veſtigia vulnerabit;ita & g directo tramite
tíone accedat.Nifi em prius cu Lia cotraxerit, ad amplexus Raches
acfpüali vomere vitia mūdana pſulcās,incedit ad regn dei.Si āt
lis pucnire nomeret.Cui nõ obſtat vfus ecclefiæ, q prædicationi
afpe&
tum
y in premutit orationem
 Glof.ordi . Luca Cap. X. DeLyra

præmittit orationem: nam talis oratio eft petitio fuffragij : Illa obftaculum impediende deuotionis aboletur.vt quando diuina C
Kemandantur
autem quæ eft portio contemplationis , eſt ſurſum actio defide
rij,ficut predicationi præmittit ftudiu,vt reprimat prçfūptio : fic
NIC. DE LY RA.
&oratio padiutorio,que ad côtéplatione nõ ptinet, quç eft afcen
fus fcalæ &c.Cotéplatio em orat p gra ſurfù actionis , fed actio Cap. X.
orat pro remotione impedimēti fruftra Oft hçc autem.Poftqua
tionis: Contemplatio in folo deo quic X. defcripta eft publicatio do
Cap. B
tatur,actio pro fe & alijs follicitatur, Arina Chrifti per prædica
GLOS. ORDI. Ofthæc autem defi tionem apoftolorum , hîc
confequéter defcribit eiuf dua
Cap . X. gnauit dominus &
dem publicatio per prædicarionem ſe
Oft hæc &c.Sicut in apofto aliosfeptuagintadu pruagintaduorum difcipulorum.Circa
lis eft forma epifcoporum , fic os ,& mifitillos bi quodprimò defcribitur eorum electio,
in feptuagintaduob' forma eft fecundò ad prçdicandum mifsio,ibi;Ite
P nos antefacie fuam
prefbyterorum.Secundi ordinis feptua= a SVbiverba prędicationis precurrunt, venit dominus ecce ego mitto vos,tertiò,eorum reuer
gintaduo mittuntur,qui totidem lingua admentis habitaculum, fio,ibi:Reuerfi fut autem . Circa primữ
rum gentibus euangeliu prædicarent,vt in omnem ciuitatem & locum, quo dicitur:Pofthæc aute . id eft poft miſ
+ Mat.9.d. ficut primò, duodecim apoftoli propter fionem apoftolorum ad predicandum.
21.di.c.ino duodecim tribus Ifrael , ita & hi pros erat ipfe uenturus . Et dicebat illis :
C bDefignauit dominus.lef id eft
uo. pter exteras Gentes deftinentur imbuen Melsis quidem multa , operarijau fignanter elegit.Vel dicitur,defignauit
das,Vel, cum Chriftus fe diem , apofto tem pauci.Rogate ergo dominum quía quos ab æterno prædeftinauit ad
textrudat los horas huius diei nominet.per hune hoc opus,temporaliter ad hoc inftituit
melsis,utfmittat operarios in mes
numerum prædicantiu fignum dat ſe fis * Septuaginta duos. & applicauit. c Septuagita.i fignữ
k
dem fanctæ trinitatis mundo annuncias femfuam.Ite.Ecce ego mitto uos fi poft Chrifti refurrectione &afcefione
turum,ficut fol triduanum fuælucis am a Secundum prophetiam:Lupi & agni fimul pafcentur. in celū,prędicaturi erāt fidé Chrifti gētis
bitum per feptuagintaduas horas effice< b Lupi,Scriba &Pharifæi,qui funt clerici Iudæorů .
t 1 b'feptuagintaduarũ linguaru, d¶Et
refolet. b Mifit iliosbinos . Per cut agnos inter lupos . Nolite ers mifitil.bi.Tuppi mutua confolatios
138
hoc quòd binos mittit , innuitur quòd goportare facculum,neque peram nē,&ppt mutuã cõferuationé vt vnus
nemo prædicationis officium debet fu f effet cuftos caftita: is alterius & aliorum
neque calceamēta ,& neminem per
fcipere , qui erga alium charitatem non a In via non falutetis,fed in domo. bonorum. Tum propter cõfirmationé
F
habet. Velbini mittuntur , fecundum veritatis prædicandæ ab ipfis, vt in ore † Mat.10,b
uiamfalutaueritis: †In quacumque duorum teftiu ftaret ybu,Tū in fignum
quodbina animalia miſſa ſunt in arcam
id eft mafculus & fœmina:immunda pri charitatis quæ debet effe in prædicato
us in carnali generatione,fed mundata ecclefiæ facramento pfpi re,fecundum op exponit beatus Greg,dicens:Binos ergo diſcipus Quare dis
ritualem gratiam in difcipulorum prædicatione. c Messis los inprædicationem mittit,vt perhoc nobis tacitus innuat, qq fcipuli bini
quidem multa,operari autem pauci.Mefsis,turba credenti erga alterum charitate non habet prædicationis officium nullate mittantur,
um, operarij apoftoli & fequaces eorum.Et licet mefsis verbo dei nus fufcipere debet. eCAnte faciem fuam.vt aduentus Chri
fit fata , tamen culturæ laborem &follicitum munus operarij res fti non lateret, f¶In oẽm ci.& lo.quia indifferenter Chriſtus &
quirit , ne aues cæli fparfa femina difsipent. d CSicut agnos apli prædicabat i ciuitatib & locis magnis & paruis. g Mef.
Lupi natu inter lupos. Sicut lupus ouibus , fic hæreticus infidiatur fidelis q.mul.qa multitudo gētiu ad fufpicienduybu Chrifti pprędica
Ca bus. Et ficut lupus ouile circumit nocte,non audens intrare , cas Lonclapforuerat parata,vt dicit apl's ad Ro.xj. & pater p'effectum
nis fomnum, paitoris abfentiam vel defidiam explorans,fic hære i Actib' apforú, h COperarijau.pau.qa apli & Chrifti difcipu
ticus noctæ fuæinterpretationis fideles decipere conatur ecclefiá li eratpauci refpectu tatę multitudinis cõuertêda. Et adhuc eft ita
non intrans,paftores ecclefiæ vel vitare,vel necare,vel in exilium fcdm op exponic Greg.qa licet i ecchia fint multi curati & ecclefiæ
mittere contendit. Lupus natura corporis rigidus,fe inflectere fa miniftri,tn pauci inueniutur apti ad predicadū rōne vitę fanctę &
cilè nonpoteft,fic hereticus intentionem duri cordis nonfolet ab fanędoctrine .Vñ dicit Greg. fup locũ iftu:Ecce mūdus facerdo
Tit.3. errorereuocare. Vnde apoftolus: Hæreticum hominem poft pris tibus plen' eft, & tñin meffe dei rarus valde inueniť operari" , qa
mam &fecundam correctionem diuita,&cæ.Lupus verò fuo im officiu,quidem facerdotale fufpicimus,fed opus officij non imple
petu fertur,&ideo fæpe illuditur,fic hæreticus impetum facit,fed mus. i Rogate ergo do.mef.ut mit.opei mef.fua.qa nul
fæpe remanet inanis ne nocere pofsit. Lupus fi prius aliquem vi lus fit aptus adprædicatione bi diuini nifi p gratiâ dei,& nifi ab
derit,vocem illius quadam naturæ vi eripit,fi homo illum prius eo miffus mediatè vel immediatè : k Ite:Ecce ego mit. uos.
viderit, eu exagitat.Sic quem verfuta difputatione hæreticus præ Hîc cõfequenter defcribit difcipulorümifsio ad prædicadu:& pa
uenit,mutum reddit ne confiteatur verbum dei :fed fi quis come tet lřa ex dictis Matt.x.vbi ea quæ hicponunt pofita funt,licet no
ta fraudis eius agnouerit, non patitur iactantiam vocis. Sicut lu code ordine:excepris que fequuni.n Neminēpui.fa.i.faluu
pus,fic & hæreticus guttur inuadir;vicalibus vulnus affigit.Qua dixeritis in hac vita,in qua quilibet eft incertus de falute futura,ni
liter autem hos effugere pofsimus,fupponitdi.e Nolite ergo fifup hoc certificatus fuerit reuelatione diuina.Sed quia hec expo
Matt.10.a , portare facculum,neqz. Inde Matthæus : Nolite pofsidere aus fitio licet communis fit tame videtur fpiritualis feu myftica :ideo
rum neque argentum ,non peram neque calceamenta: Vtrumque aliter poteft exponi magis ad literam,dicendo, qd ' in hoc oftendi
de corio mortui animalis fit, id eft nihil mortale vult effe in illis qs tur quanta diligentia & feftatione prędicator verbi diuini debeat
ad prædicandum mittit, ne mortis timore retardentur abiniun officium fibi iniunctum exercere, quia per hoc intelligitur,q non
Nolite ergo portare facculum , neque. Tanta debeat ab officio fibi iniuncto retardari propter familiaritátem
to itinere.
&
prædicatori debet elle fiducia in deo, vt præfentis vitæ fumptus cwcum aliquo
& non præuideat,tamen fibi non defecturos certifsimèfcat: ne Morali. aCPoft hæc defi.do.Septuaginta confurgut ex du Moraliter
dum occupatur mens ad temporalia , minus prædicet æterna. &u denari pfeptenariu,iō fignificat impletione decalogi cũ ſeptė
Allegorice
Allegorice, Pecunia in facco claufa,ſapientia eft occulta, quę donisfpuflancti.Per binariu fuperadditū fignificať gemina chari
proximo non erogatur.Per peram,operafeculi: Per calceamens tas,dei.f. & proximi, quæ debet effe in prædicatoribus euangelij
ta,mortuorum operum exempla figurantur, vt prædicator onus dCEtmific il.binos.i fignữ mutuę charitatis. fIn oem ci.
fecularium negociorum non portet,nec ftultorum operum exem & lo.quo eratip.ue.Greg.Predicatio præuenit,& fic ad habita
pla confpiciat,ne fua opera quafi ex mortuis pellibus credat mu culu mentis dominus venit.gMefsis qui.mul.i.credentium
nire. Quinon amore æternæ patriæ,fed præmiorum ambitu ſa multitudo.h Operarij autem pauci quia licet fint multi prę
lutem prædicat audientibus, quafi in itinere falutat : quia hanc ex dicatores quæftuarn,tamen querentes tantu animarufalutem fut
occafioe,non ex intentione falutem audientibus exoptat. Omnis pauci ,ppter qd' rogandus cft dominus,vt tales multiplicet atque´
enim qui in via falutat , ex occafioneitineris falutat non ex intens mittat, k Ego mitto uos fi.agnosi , manfuetos etiam inter
tione habendæ ciufdem falutis. f Neminem peruiam fa crudeles.Plal.cxix.b.Cum his qui oderunt pacem eram pacificus.
lutaueritis. Feftinatèiubet contendere , ne alicuius obunj con INolite ergo portare faccu.i . prædicare propter queftum.
fabularione reflectantur ab iniuncto itinere . Nec fimpliciter ait: mNec calceamenta.i ,exempla dare mortifera,nam calcea
Neminem falutaueritis,cum fit víus humanitatis alios falutare, menta fiunt de pellibus mortuorum, n Etneminem per ui.
fed addidit, in via , quia non falutationis fedulitas aufertur , fed falu.i,nullu exiſtentem in via pręſentis vitæ faluū dixeritis,†ficut † led
obftaculum Xaliquipropter
 Glof.ordi. Luca Cap . X. Delyra 152

madat,paulifpfeqftrent huana, a CIne.a.d.Sipax via recipit velfpernendo euangeli prædicatorem quifque fciat fe non viles C
A dignu ē vai ea maneatis ,carnalia ftipēdia ab eis accipientes , qb perfonas,fed ipfum Saluatorem fpernere vel audire: quia in difci
cæleftia offertis . Ecce q faccũ & pera phibuit, fumptus ex prædis pulo magifter auditur:&in filio pater honoratur. m Domi
ne etiam .Bene cõfitentur deferentes honorem nomini Chrifti
catione concedit,fic tamen vt oblato cibo & potu fint contenti ,
bCMane.No eft de domo in domuvaga facilitate demigrādu Sed gainfirma adhuc fide,gaudēt in virtutib?, &de fignori opas
tide efferunt, exéplo terrent,& ad humi
vt in hofpitali amoreferuet cõftãtia , ne litatem re
coalita amicitiæ necefsitudo facilè refol
Kautem uat, c CDignus efte . Nota qvni domum intraueritis , primum die * Nico.de Lyra.
BY
operi prædicatoru duæ mercedes deben a Offertepacem, vt ipſe ingreſſus pacis benedictione
celebretur. cum aliquo. Et tali modo loquendi
tur:Vna in via,quæ nos in labore fuftes
cite:Pax huic domui.Etfiibi fuerit
£

tat;Alia in patria,quenos in reſurrectio vfus eft Elifçus mittens feftinanter famu

neremunerat. d CEtin quacumq
ciui. Defcripto diuerfo dom? hofpitio
quid ediã in ciuitatib agere debeant do
fin oibus cõicare , ab
viafocietate fecerni. eCEtia pul.Pul
Pulueris uere excutere iubet: Vel ad coteftatione
excuffio. terreni laboris,que pillis inaniter fufce
perut:Vel vt oftendant vfqueadeo fe ab
ipfis nihil terrenữ querere, vt etiã pulue b
réde terra coruno fibi patiant adherere c• mercedefua . Nolite transire de do
CAliter:Per pedes,ipfum opus & incef
fus prædicationis fignificatur:Per pulue
rem quo afpergucur,leuitas terrena co
gitationis, â qua ipfi doctores immunes
effe nequeut , cu pro auditorib" folliciti
falubribus curis incendut, & quafi pitis
mera mundi vix calcaneo terra puluere
legunt.Qui ergo verbũ, affli
étiones & curas doctorii, quas pfe toles
rabat, in argumentum vertit humilitita
1 tis. Ab hocpuluere per bonos audito
res iubetur pedes euägeliftarum :ablui,&
1 exeutes in plateas eius dicite: Etiam
piplum Saluatoré narrantur abluti.Sed
10
qui fpernit doctrinã prædicatoris ,ipe la
bores &pericula ,tędiuc follicitudinum
ENGE9
a ¶Prædeftinatus ad viram,fequetur celefte ver
lumfuum ad fufcitationem pueri defun
bum quod audit
ingelū
filius pacis , requiefcet fuper illum &i,vt habetur.ii.Reg.iij.e.Acc
a Si audire noluerit, b Laboris veftri fructu bos tuos &c.Et fubditur: Si occurrerit ti
non priuabim ini. bihomo,non falutes eum: & fifalutaue
pax ueftra: Sinautem , ad uos revers rit te quifpiam , non refpondeas ci , p hoc
e em intendebat excludere verba cu alis
tetur.In eadem autem domo mane,
f retardantia cum ab itinere , f CEdēs
te,edentes & bibentes quæ apudil
tes & bibentes.nihil interrogantes po
los funt:Dignus eft enim operarius pter confcientiam,ficut & Paulus poftea
Cibo fuo. docuit.j.Co.x.b. g CEtcurate infir †Mat.10.b
mos.qa fimplicibus hominibus & illite
domo in domum , † Et in quam, ratis,quales erant difcipuli Chriſti ,pros
mittétibus regnum dei non crederetur,
cumque ciuitatem intraueritis , &
nifi haberent poteftatem miracula facië.
fufceperint uos,manducate quæ ap di ad confirmationem fuæ do&rinæ.
ponuntur uobis:& curate infirmos kVætibi Corozaim.Sētē tia hui
partis patet ex dictis Matt.xj. 1 ¶Qui´
qui inillafunt,&dicite illis : appro uos audít me audit. Hoc addit Salua
pinquabit in uos regnum dei . In " tor in fine ad oftendendum, qp doctrina
quamcumque autem ciuitatem in difcipulorum eius eft deuote & reueren
ter audienda,faltem propter reuerentiā
traueritis , & non fufceperint uos ,
dei,cuius principaliter eft doctrina hæc.
3 m Reuerfi funr autem feptuag.
puluerem qui adhæfit nobis de ciui. Hic confequêter defcribitur feptuagin
tate ueftra , extergimus in uos . Ta taduorum difcipulorum reuerfio,Er di

ad teftimoniu damnatiöis fibi inflectit.
B Hic ergo puluis in contem ptores euan
f
gelij iubetur extergi. f CQuía Sodo
mis.Sodomita,& fi in vitijs exardebãt :
42SE
uiditur in partem principalem & incide Diuifi
o
men hocfcitote, quia appropinqua
i talem,quæ incipit ibi: Et ecce quidam le D
bit regnum dei . Dico uobis , quia gifperitus . Circa primam partem often
Sodomis in die illatremifsius erit • ditur benignitas Chrifti.erga difcipulos liustolerabi

a
& inhofpitales erant , tamen apud illos reuerfos in duob" , videlicet eos benigne
m B quàm illi ciuitati . † Væ tibi Coro, †Mar.11.c
nulli hofpites tales quales apud Iudæos corripiendo,fecundò, de illorum illumi
Puy
prophetæ ,quales apoftoli reperti funt. zaim ,uę tibi Bethfaida :quia fi in Ty natione,deo patri gratias agendo,ibi : In
ta
2
4
5

ipfahora.Circa primu dicitur.Reuerft

8

Lothinter eos & fi iuftus,non tamen ali

3

ro & Sidone facta fuiffent uirtutes,

quid docuit,nullafigna fecit,Et ideo cui funtautem feptuagintaduo . miniſte
= quæ factæ funt in uobis , olim in cili
multum donatum elt,multu ab co quæ riofuæ legationis completo. n Cũ
dos i
cio & cinere fedentes † poeniterent . gaudio.tum defua predicatione p quã
Sapka ritur: & potentes potenter tormenta pa
populum ædificauerant.tum de miracu † pœntuif
tientur. g CVæ tibi Corozaim. Verumtamen Tyro & Sidoni re,
ple Corozaim, Bethfaida,Capharnaum , & lorum operatione, quia dæmones eiece fent.
ul miſsius erit in iudicio quàm uobis . runt.vnde fubditur:Dicêtes, o Do
Tyberias ciuitates funt Galileæ, in lits
ab * Ettu Capharnaum ufque ad cælum mine etiam dæmonia fubijciuntur
*orelaci Genefareth , Has plangit domis
S nus,quiapoft tanta miracula & virtutes nobis.Veruntamen, quia ex hoc nimis Mat.1o , d
exaltata,ufqpad infernum demerge
1
non poenituerunt :Et funt peiores genti 1 gloriabantur,tanq adhuc infirmi & im Iohā, 13.c
ris.†Quiuos audit,me audit,&qui
libus:naturale folummodo ius difsipan & a Nonfaciendo mifericordiam vni de fratribus perfecti,ideo hec gloria reprimitur,cum 8.q.t.c.quí
i minimis,nec mihi fecit. fubditur: p CEt ait illis : Videbam vosfpnic
tibus : quia poft defcriptæ legis contem Nolens credere infilium dei.
fa.ficutful.deco.cadentem . Fulgur Fulgur
ptum ,filium quoq del conculcare , gra
po uos fpernit , me fpernit.Qui autem em cadit celeriter, manifeftè, & cũ fœto,
tiamo ingrati fpernere non timuerunt. a Quia ego & pater vnum fumus,
ເ re & inflammatione : ficur dæmones de
h Incili .Aſpera peccati pungentis
me fpernit ,fpernit eum qui mê mi, cælo empyreo ceciderunt in inftãti , &vi
memoria (qua in dieiudicij finiftra pars
induenda eft)fignificatur.In cinere,mor fit.Reuerfi funt autem feptuaginta " dentibus fanctis angelis , & cum fotore
tis confideratio,per quam tota humana m peccati proprij: & ad inflammadū hoies
' duo cum gaudio ,dicêtes : Domine ,
generis maſſa in puluerem eft redigen Quod in lege non fuit. per tentationëparati: Et caufa huius rui
næ elatio fuitfiue fuperbia de fua excel
da, figuratur : In fefsione , humilitas pro etiãdemonia fubiiciutur nobis in no
Pfal.126.a priæ confcientiae.Vnde propheta ; Sura a Tunc quando corruit præfens cram, lentia , quafi diceret Saluator difcipu1
1.Pet.s.b gite poft federitis.i.humiliamini fub mine tuo.Et ait illis : Videbam fas lis:cauere
potenti manu dei,vt v.ex.indi.viſitatio Xaliqui ppter quæſtum aliquos afſecu
rat de fua falute futura, cu tame fit valde Zoraliter.
nis. i Etcinere . Impleta videmus
verba Saluatoris ,quia cum illæ ciuitates prædicæ, domino prę dubia, a Dicite pax hu.do.i.inducite inhabitantes ad pa
fente credere noluerunt ,Tyrus & Sidon olim fuerunt amica Da cem interna & fraternam. b Etfi ibi fue.i. predeftinatus ad
uid & Salomoni :& poftea euangelizātibus Chriſti difcipulis, de pacé æterna. c Requiefcet fuper illu.i, à vobis nunciata.
uotèfidem fufceperunt ,Quare autem fit prædicatum non credi d Sinautereuer,i. non eritis priuati merito veftro. e In
turis,&non prædicatum credituris , nouit ille qui omnia nouit. ea autédo.ma.&c.non mutantes hofpitiu propter lautius prā
k Et tu caphar.ufq ; ad coexal : &c.Vel exaltata es fuper dium habendi. h CIn quacumq autem ciui.intra . often
be refiftendo meæ prædicationi.Vel exaltata es,meo hofpitio ,& dentes q ipfos quærebatis, & non fua. i Dico uobis . quia
Sodo.&c.quia ludæi veritate agnitam de Chrifto nequiter im
meis fignis & virtutibus :&ideo maiori plecteris fupplicio , quia
his credere noluifti.Et ne aliquis putaret illis tantum ciuitatibus pugnauerut, qd eft fpecies peccati infpiritufanctum, k ¶Væ
vel perfonis quæ dominum in carne non receperunt conuenire tibi co.In iftis duabus ciuitatib" fecerat lefus fanitates & miracus
hæcverba addit:. 1 CQui uos audit me audit.In audiendo la multa,quibus ingrati fucrunt:propter qď taliter imprecatur,
vel fpernědo y in Ecce dedi
 Glof.ordi . Luca Cap . X. Glof.ordi.

litate reuocatnr. Quia fi diabolus ppter fupbiam de cælo eft prę fed ille proximum non habebat qui nunquã forfitan mifericordi G
Ecipitatus,multo magis ifti de terra editi fifupbierunt humiliabu amfecerat, &ideo ignorabat.'p Hoc fa.Ex primo legis caplo
tur. a Supraferpentes. Serpentes ,funt mali homines vel docct legis ignaru,probans q lex in principio ftatim patre & filiu
diaboli , qui inchoadis virtutibus venena prauæ perfuafionis prædicauerit,& incarnationem filij annuciauerit dicens:Diliges
obijciunt.Scorpiones, qui cõfumandas virtutes ad fine vitiare co dominum deum tuum, &,dili.proximum tuuficut teip .
tendunt. b CEt fuper omnem uir Vnde & addit:Hoc fa . Sed ille qui cũ
tutem, Omnes immundos fpiritus po a Ita præcipitem de ſupernis ad ima lapfum. nefciret proximum,quia non credebat
Velficut fulgur, quia deiectus adhuc transformat fein
teftis eijcere de obfefsis corporibus. Vel angelum lucis. in Chriftum refpondit: Quis eft me"
ad literam.Sicut vipera non nocuit ma= proxi.Ita qui Chriftum nefcit , & lege
thanam ficut fulgur decælo caden .
nuiPauli, & hauftum venenum non no a nefcit.Quo enim pot fcire lege, cũ veris
Actu.28.a cuit Iohanni . vnde &ipfe dominus: Et tem.Ecce dedi uobis poteftatem cal tatem ignoret, cu lex annunciet veritas
a Qui dente aperte lædunt. b Qui cauda
Mar.16.d. fim.quid.bib.non.e.noc . c Nolite clam inGdiantur. tem? qCIlleautem uolens.Legifpes
2
gaudere,quiafpiritus uob.&c.Ma candi fupra fèrpentes& fcorpiones rit" vt fapiéter rñdiffe dicat,primu ſe le
los fpiritus encere & alias virtutes faces gis fatetignorare mādatu:qa humiliari
re,aliquãdo non eft meritum illius q illa &fuper omnem uirtutem inimici , Krecufans &
operatur,fed inuocatio nominis Chrifti & nihil uobis nocebit . Verumta, b Nicolaus de Lyra
hoc agit ad cödemnatione eorug inuos ' men in hoc nolitegaudere, quia fpilis:cauere diligëter debetis ne ex elas
cant,vel ad vtilitaté eorữ qui vident & C
ritus uobis fubiiciuntur . Gaudete
audit:vbi licet hoies defpiciet figna fas tiõe de poteftate vobis coceffa fup das
a SQuæ mundo vileſcunt. b SPer humilitatem fidei mones nimis eleuemini,& fic corruatis
cientes,deutn honorat,ad cuius inuoca veftræ.
tioně miracula fiunt.Prohibet gaudere a Ecce dedi uo.po.Et fic in aduen
autem , quòd nomina ueftra fcripta tu Chrifti videtur impletum illud Ifai.
dehuiliatiõe diaboli, q,ppter fupbiã ceci a De falute humilium quibus loquebatur.
e
dit,fed gaudeant de fua fublimatiōe: vt funtin cælis . In ipfa hora exultauit x.b.qd dr de ferpentib ? :No nocebunt † Mat.xt.de
fancto vnde illi cecideruntfubleuati , ifti afcens & no occident in vniuerfo mõte fan&
to
infpiritu fancto& dixit: †Confiteor meo.ga repleta eft terra ſcientia domi,
dant humiliati. d CGaudete aut . Si a Meus confubftantialis. b Non pater,fed creator.
ni,videlicet per prædicatione Chrifti,&
quis coeleftia fiue terreftria opera gefles tibi domine påter cæli & terræ , q difcipulorum eius.b Verumtame tintellige
rit,per hæc quafi litetis adnotatus,apud
dei memoriam æternaliter eft affixus, abfcodifti hec à fapientibus & pru inhoc nolite gau . Quia fignafacere tibus.
FQui fe exaltare non norunt. in hoc mundo aliquando coceffum eft
In ipfa hora.Cum de fubiectione
dentibus , & reuelaftica † paruulis . etia malis hoib',vt hr Matt.vij. No pe finfantib
immūdoru fpirituu de noib" fcriptis in h
cælo loqueret . oftendit p qd hæc tanta ¹ Etiam pater , quia fic †placuit ante pter ipfos,fed ad confirmationem fidei infipiëtib".
celfitudo data fit hoibus.f.p huilitaté fi Iniuftum effe non poteft quod iufto placuit. Chrifti predicate peripfos.cGaude + fuit boa
i teau . &c.fc.icæ.i.i libro vitæ: In quo voluntas,
*Et cõuer, dei chriftianę. fConfiteor tibido. te .*Omnia mihi tradita ſunt à pas
fus ad difci Gratias ago,quia apoftolis aduētus mei aliquoru nomina dicunt fcribi duplici
tre meo . Et nemo fcit quis fit filius ter.Vno modofcdm pñte iufticia,alio
pulos fuos aperuifti facramenta, quæ ignorat fcribę
dixit. nifi pater&, quis fit pater nifi filius, modo fcdm eterna prædeftinatione.Et
& Pharifæi, qui fibi fapientes videntur.
g Reuelafti ea puulis.Non ait infi & cuifilius uolueritreuelare.Et con vtroq mo noia corũ erant fcripta in cę
pientib' & hebetibus,fed paruulis.i.hu lis,ga
uerfus ad difcipulos fuos, dixit . Be ditoreerat
,&
predeftinati
hoc , excepto luda
gram dei P Mat.13b
, qua
milib",vt probet ſe tumoré danaſſe , nõ a Interiores,non exteriores Pharifæorum qui corpus
acumen, h CQuia fic. Non ratione . meum viderunt. b Agnofcunt illa facraméta quæ illa gloriatio qua habuerut de eiectione
reuelantur paruulis. H
reddit cur hos elegit, illos reprobauerit, c Quibus me & patrem reuelaui. dæmonu,vt prædictu eft,no fuit morta
le peccatum.Sequitur: d In ipfa ho
fed fic deo placitum dicit.In quo accipi ati oculi qui uident quæ uos uidetis.
mus exemplu humilitatis,ne temere di ra exultauit in fpiri.fancto. Et patet
Dico enim uobis, quòd multi pros fnia exdictis Mat.xj.vfq.ibi. e Bea
F fcutiamus de fupernis confilijs i COia a gVentura prædicando. b Se & alios regendo.
mihi &c.Commēdara humilitate, per ti oculi quident quæ uos uidetis.
phetæ & reges uoluerut uidere que Et fimiliter patet fententia huius parris
quam ad fidem venitur,pulchrè de ipfa
uos uidetis,& non uiderunt , & aus. ex dictis Matth.xiij.f CEt ecce quidā b
fide locus connectitur, cũ omnia fibi tra
dica dicit:non elementa quæ ipe creauit, dire quæ auditis ,& non audierunt. legifperit.Hac eft pars incidentalis, in
fedillos paruulos,quibus pater facrame a Verba legis tenens, vim legis ignoras. quaponitur duplex incidens. Primum
ta filij reuelauit.Cũ audis,oía agnos Et ecce quidam legifperitus fur, eft Chrifti refponfio ad legifdoctorem.
Secundum eft, excufatio Maria ergafo + Mat.20 ,d
fas omnipotente, no decolorem, no de m
" rexit tentans illum,dicens : †Magis
generem patris, Cum audis ,tradita ,cõfi rorem ,ibi:Factum eft autem.Primę par
Mar.2.c.
eris filium,cui per naturã vnius fubftan fter,quid faciendo uitam æternam tisfententia patet ex dictis Matthæi viz
tia omnia iure funt ppria, no domo col pofsidebo? At ille dixit ad eum : In gefimofecundo & Marci.xij.vfque ib
lata per gratia, k CQuod multi pro a Interrogat quod fcriptum eft, vt ex fuis refponfis gCIlle autem uolens iuftifi . feip.
iuftiftcerur vel damnetur.
Qt exponit duple, Vno mo q vellerſe
phetæ Prophetæ & iultià lõgedni glo lege quid fcriptum eft? Quomodo iuftificare
riamviderüt per fpeculuin enigmate,ſed
apoſtoli prefentem dñm habentes, & ab " legis. Ille refpondens ,dixit : † Dili, Moraliter
*a TEcce dedi uo poteft calcan. † Deu.6.a.
ipfo quæ volebat interrogates, non per ges dominum deum tuum ex toto
angelos vel varias vifionũ fpecies doce Calcareferpentè eft fubijcere rationi ſen Leui.19.d.
corde tuo, & ex tota anima tua , & fualitatem,quæ fecundum Augu.figni Rom.13.c.
batur. I Legifperitus furrexit. Le
gifdoctor q fine fide in lege iacebat,ſur ex omnibus uiribus tuis,& ex omni ficatur perferpentem: Calcere fcorpione [aco.b.
eft deteftari detractore : Et calcare omně
git vt fter:Star du magiftru vocat,fed & mête tua:& proximu tuum ficut tes
Laudat refponfionem,non laudat factum. virtuteinimici, eft abijcere omnem occa
ftando tentat,deum tacendo quod erat.
O fione mortalis peti.d Clnipfa autem
m CTētans illu.Legifperitus occafio ipfum.Dixit illi:Rectè relpõdiſti:
nem tétādi accipit ex verbis domini:vbi a Quia putabat non aute deum fed ante hominem hora exulta.Per hoc o Chriftus homo
fe ttare,nec ipfum quem magiftrum vocat , proxis exultauit in fpiritu defimplicium illumi
ait:Gaudete,quianoia veftra fcripta fut mum cognouit.
in cælis .fed ipfe in fua tetatione moftrat Hocfac & uiues.Ille aūt uolēs iuftifinatione,&fuperborum excecatiõe , figni
vera fic confefsio domini,qua patrem ficatur,quôd quilibet Chriftianus debet
Matt..d laudās dicit:Abſcõdiſti hæc àfapientib" gaudere de fimilibus ,vt Chrifto confor
&potétibus,& reuelafti ea paruulis. n CIlle refpondens di metur. e Beati oculi qui uident quæ uos uidetis.Vidē
xit.Dxit quod legerat,fed non impleuit qd fcriptum erat: quia tes enim Chriftum pfidem charitate formatam beati funt in ſpe:
in præfentia habebat dominum quem diligere debebat:ſed hunc &fiperfeuerent beati erunt in re. fCEt eccequidam legifpe
magiftrum non deum vocat. o Rectè refpōdifti.Perfecũ rítus furrexit tentans illum dicens:Magifter, quidfacie.
iter vitæ cœleftis oftendit,dum legiſperito de dilectione dei & ps Beda fuper locum iftum dicit , quòd ifte tentando quæfiuit de vi
ximifcripta proponenti refpondit : Rectè refpndifti : hoc fac ta æterna, fi fortè Chriftus diceret aliquid contra Moyfen: & ideo
& uiues.& finita parabola adiecit. Vade & tu fac fimiliter. Chrift' p verba Moyfi rñdedo confudit eu,p hoc oñdesq derifo
In quo oftendit, per folã dilectione venitur ad vită æternam : res fidei catholicęfut cõfutādi ab illis q fciut & pñt pilldqd tenet
fepille * indifcuffe
 Glof.ordi. Luca Cap. X. Glof.ordi. 153

recufans,&feipfuiuftificare volens,archana non pot videre quæ ergo eũ,vt deũ & dñm.Diligam' quafi proximũ, diligamus etiã C
A reuelantur paruulis Chrifti, cui Chriftusita reſpõlum téperat , vt eu qui imitator Chrifti eft. Vnde fequit: Fac fimilri.verè te prox
& ois qui mifericordia facit, pximus intelligatur,& fpecialit ipfe ximu ficut teipfum diligere manifeftes, qdqd vales in eius corpo
dei filius q nobis per humanitate pximus factus eft defignetur . rali vel fpüali necesfitate fableuada deuorus opare. g Factu
a C Quis eft meus Nemo proximior homini & deus , qui eft dum.Habitofermone de dilectione dei &proximi,fupponi
intrinfecus & extrinfec? nouit, & omnia tur exéplum vtriufq dilectionis,nõ tam
curarepoteft:fed ois incredulus vel ten infolo verbo, in opis exhibitiõe.Per
care feipfum, dixit , ad Iefum: Et qs
tator nec dei nec hoiem pximu habet. 2 iftas enim duas forores,duæ fignificatur
eft meus proximus + Sufpiciens au
b CHomo gda &c.Homo ifte Adam vitæ fpüales.Per Martham, opibus actu † Sufcipies
intelligitur in genere hüano: Qui à beatem Iefus dixit: Homo quidam defce ofa deuotio , qua pximo in charitate fo vel Excipi
ciamur.Per Mariam,religiofa mentis in ens.i.fucce s
titudine cœleftis lerufale, præuaricatiōis debat ab Ierufalem in Iericho , & in
prolaptione ad miferias, & defectu hui tentio in dei verbo, qua in dei amorefu des inuicé
vitæ mutabilis & erroneæ defcendit, cũ cidit in latrones ,qui etiam defpolia, fpiramus . Actiua pane vel corporalem refpödedi
intumefcere cœpit.Et per hoc etiam inci uerut eum ,& plagis impofitis abies efurienti,vel doctrinæ ignorāti tribuit.
Hemimor dit in latrones,i.in poteftatem angelorueruntffemiuiuo relicto . Accidit aus Ferrante cor.
tuo. noctis,qui le tranſfigurant an angelos lu
tem ,ut facerdos quidam defcende, Nicolaus de Lyra.
cis:fed perfeuerare non poffunt:In quos
non incideret , nifi eius mandati coeleftis ret eadem uia,& uifo illo pręteriuit . iuftificareſcơm apparentiam . Alio
deuius fe feciffet obnoxiu.Qui etiã indu Similiter & leuita cum effet fecus lo modo fcdm veritate quærens à Chrifto
mēta gratięſpữalis,immortalitatis fcili intellectu præcepti huius, vt opere adim
cum ,& uideret eum, pertranfijt. Sa pleret.Et caufa huius duplicis expofitio
cet &innocetię offerüt , & fic vulnera in
45 maritanus autem quidam iter faci nis eft,quia ficut dictum fuitMatth.xxij.
ferunt.i.peccata,qbus huanæ naturæin,
tegritas violatur, & mors quafi fofsis vi ens uenitfecus eum , & uidens eum ifte videtur primo veniffe ad Chriftum
fceribus inducitur,Quiferuat intemera mala intentiõe,&fcdmhoc procedit pri
* mifericordia motus eft : Et apro
ta,quæfumpfit indumenta,non pōt ſen In baptifmo. ma expofitio,fed pofteaChrifti verbis co
tire latronu plagas. Abierunt,nõ cellan pians alligauit uulnera eius , in punctus fuit:&ideo dixit eiChriftus.No
do ab infidijs,fed occultado infidias.Se a Chrifmafanctifpiritus. c Calicem fuæ longè es à regno dei Marci.xij.c. &fcďm
ATE

miuiuo relicto,qa immortalitate exuere paffionis. hoc procedit fecunda expofitio, quia nõ
fed rationis fenfum abolere no poffunt : fundens oleum & uinum , & impo apparet clarè ex textu vtrum quæftioné
quín homo fapere, & deu pofsit cognos e
nens illum in iumentum fuum du, deproximo fecerit ante cõpuctione vel
fcere.Sacerdos & leuita qui tranfeunt , fa Spiritualem. poft. a Homo quidam defcede.
thofpiciu cerdotium & minifteriu veteris figurant deleru.in le.Secũdum al iquos hçc eft
xitinfftabulum,& curam eius egit:
teftamēti , vbi vulnera languētis mundi parabola:fcdm alios eft res gefta : gain
*egredies. Et altera die*protulit duos denari ,
monftrātur,fed nõ curantur, Samarita ter Ierufalé &lericho erat quædã folitus
thofpiti t
nus,qui cuftos interpretatur dñs eft,qui os,& dedittftabulario ,&ait: Cu, do, vbi frequêter hoies trafeūtes fpolia
Philip. 2.a Propter nos.ho factus,vite prefentis iter ; fu,
ram illius habe:& quodcumq batur àlatronib' &occidebatur . In qua
arripuit,&venit fecusvulneratum.In fi h folitudine captus fuit Sedechias fugiens
militudine hoem factus,& h.i.v.h.com pererogaueris , ego cum rediero red ab exercitu Nabuchodonofor, vt habet
T dam tibi.Quis *horu triu uidet tibi Iere.vj. Moraliter tamen exponitur de
B pafsionis noftræ ſuſceptionefinitim³, &
mifericordiæ collatione vicinus: Alliga peccatore defcendente à ftatu iufticiæ in D
Xigitur proximus fuiffeilliqincidit in latro
uit vul.ei" peccata redarguēdo cohibu nes:Atille dixit: Qui fecit mifericor peccatum mortale :qui fpoliať à dæmo =
†cum illo ic.Infundit oleữ dữ pœnitétibus tribuit • nibus bonis gratiæ,& vulneratur in bo
Mat.3.a fpem dicens:Poenitentia agite , quia ap diafinillu.Et ait illi lefus: Vade& tu nis naturæ:&relinquitur ſemiuiuus. qa
k
propinquabit regnu cælorum.Infundit fac fimiliter.Factu eft aute,duirent, tollitur ab eo vita gratiæ remanente vis
tanaturæ:Cui Chriftus appropinquans
vinudu peccantib” terrore pœnę incutit
Ibide.c infua benedicta incarnatione. b CAlligauit uulnera ei' in
dominus dicens: Omnis arbor que non facit fructum bonum ex
fundens oleum.mifericordiæ cum vino iufticię. c Duxit
cidetur,& in ignem mittetur, lumentu,caro ipfius eft : in qua ad
in ftabulum.id eft in domum ecclefiæ,vbi fimplices reficiütur.
1.Pet.2.d nos venit,in quam faucium imponit, quia peccata noftra porta
d CEt altera die id eft poft refurrectionem fuam. f Des
uit in corpore fuo.Imponitur verò qui ipfam incarnatione cres
dit ftabulario.id eft cuilibet apoftolo: e Duos denarios.
dic.Stabuluin eft præfens ecclefia,vbi reficiuntur viatores in ęter
id eft intelligentiam noui & veteris teftamenti : quia aperuit illis
nam patriam redeuntes.Impofitus iumento, in ftabulum ducit,
quia nemo nifi baptizatus, nifi corpori Chrifti adunatus eccles fenfum,vt intelligerent ſcripturas,vt habetur infra.xxiiij.g.Et eis
fiam intrauit,Et curam egit:ne æger præcepta quæ acceperat di curam poenitentium commendauit, promittens pro falario vitā
æternam, i Vade & tu facfimi.Ex refpofiõe cõcludens,
mitteret.Sed non vacat Samaritano diu in terris degere,redeun
dum erat vnde defcenderat.Itaq; altero die. i. poftrefurrectione ppinquitas generis no facit proximu,fed opus mifericordiæ im
fuam quando amplior æterne lucis fplendor , ante pafsionem penfum. k Factu eft au.Hic poniturfecundữ inicidens quod
eft excufatioMaria erga fororë fuã, vbi pręmittit locus cũ dicit:
effulfit in mundo,protulit duos denarios, duo teftamenta,in qui
bus æterni regis nomen & imago cotinetur,ftabulario.i.apofto 1 Et ipfeintrauit
Xindifcuffè, fcilicet Iudæi per fcripturas Hebræorum, & Sarace
lis dedit, quia tuc illisfenfum aperuit, vt intelligeret fcripturas ad
ni perlegem Mahumeti, a CHomo quidam defcendebat Moraliter.
regédum populum.Quodcumq ; fupererogaueris. Supererogat
ab Ierufalem &c. Per Ierufalem ſtatus virtutis defignatur : &
1.Cor.7.c. Apoftolus cum dicit: De virginibus præceptum domini non ha
ideo per hominem defcendentem ab Ierufalem in Iericho, pecca
beo,cofiliu auté do.Superogat,cu novtitur poteftate accipiendi
tordefignatur,Qui incidit in latrones.i . dæmones fpoliantes eu
Mat. 25.b. neceffaria.Redies in judicio reddet dices,Quia fup pauca fuiftifi
gratuitis,& in naturalib" vulnerantes.Sacerdos autem & Leuita
delis,fup multa te còftituã, intra in gaudiu dni tui. Quis horu.
pertranfeuntes abfque mifericordia , funt ecclefiæ mali miniftri ,
Iuxtalitera patet, qalienigena Ierofolymitæ cui mifericordiam
curantes tantum de leuatione pecuniæ,& non de fanatione cul
impedes,proximior fuit facerdos vel leuita eiufdem gentis,
pe.Samaritanus autem eft prædicator & confeffor motus ex cha
c CAccidit aut &c.Sacerdos dei legem annunciat; Defcendit
ritate,alligans vulnera fauciati per fanum confilium , infundens
quidê lux per Moyfen in mundu,& nulla fanitate cotulit hmỗi.
oleum mifericordię,& iufticie vinum , & imponens illum in iu
Defcedit Leuita,qui typu oftédit pphetaru.fed &hic nullū fanat:
mentum, quia non folum mente præbet auxilium ,fed etiam pro
quia lex peccata arguit,fed pertranfit, quia indulgentia non lara
gitur. d CMifericordia motus. Hoc de facerdote & leuita ut poteft corpore,quod eft animæ iumentum ,& ducit in ftabulu
fcilicet ecclefiæ ,vbi datur pubulu verbi dei,&facraméti eucharis
non eft dictu: qa lex nõ habet miam, fed iudicium & vindi&am,
e Ducit infta.Non domữ,ſed ſtabulũ vocat, quo noiemi ftix. dCEt altera die protulit duos dena.per quos fignifi
catur gra in prefenti,& gloria in futuro,dandæ bono curato fa
ferias,&fœtores huius vitæ fignat,ne hō in hoc exilio tanc in pa
ciéti debitum fuum erga peccatore fibi fubditu, f CEt dedit
tria gaudeat. f CQui fecit.Cognatio non facit proximũ,(ed
ftabulario.i.dandos denunciauit. g CEtquodcumq fuper
mia,quçmia eftfecundum naturam . Nihil enim tã ſcďm natura
erogaueris.faciendo circa fubditum bonum ad quod non tcs
natutæiuuare conforte. Allego. Nemo ppinquior & qui
Allegorice nra vulnera curauit,quivnu eft caput cum membris.Diligamus netur cutatus. h CCReddam tibi,i, reddendum denuncio,
ergo eum *Et ipfe intra
 Glof.ordi . Luca
Cap . XI . De Lyra.

Kerrantecorrigit,fuperbu ad humilitatem reuocat: que fingulis ex &u eft.s.vij.ca.&hoc fcdm illos q dicut illa fuiffe fororé Lazari G
E pediat difpéfat,Cotemplatiua , charitaté dei & proximi retinet; & Marchę.lté à Iuda,de pdigalitate, eò o pciofum vnguētū effus
fed ab exteriori actione qefcit,foli conditoris defiderio inhæret: dit,&pedes Iefu vnxit,vt habeť Ioh.xij.Tertiò à forore,de ociofita
& calcatis oibus curis ad videndu faciem creatoris inardefcit :& te,vt hic hr: Et vbicz Maria tacuit,& Chriſt' eã excufauit,oftedens
defiderat mifceri fupernis ciuib?, de æternain cõfpectu dni ins Pharifæo, fem Mariænon erat præfumptionis,fed deuotionis,
corruptione gaudentibus. a CIndo Ité oñdes ludę,& alijs difcipulis , q illa
mũfua.Intrante Iefu in domữ, vitaini effufio vnguēti no erat pdigalitatis,fed
&ipfeintrauitin quoddam caſtel,
qua,& fi aliquãdo fuerat aufugit, remas pietatis.Ité qa oftendit forori,qd
' fefsio
nët duę vitę innocêtes, laboriofa & ocio lum: & mulier quædam Martha no b Marię no erat ociofa, fed meliorib' acti
a bus applicata:iofeqt:h Mart.Mar.
fa,inter eas medius eft ipfe fons vitæ. * mine excepitillum in domumfuam:
b Sedes fecus.Quãtò humilius fes & huic erat foror nomine Maria . f.es.Quia opa actiue vitaefollicitudinë
det,tantò amplius cadit : Aqua confluit b & diftractionē mētis iducût,& freqnter
ad conualle'de tumorib? collis.Maria Quæ etiam fedens fecus pedes do, " pturbationeingerut.i Porrò unum
d
fedet,qa cotemplatiua pacatis vitiorum ' mini audiebatuerbum illius . Mar, eft ne.i.ipfe de q vn' eft,& pre oib'q.
tumultibus,oprata iam inChrifto men, a Miniftrans neceffaria mortali carni, qua indutus rēdus,vel vnu.i.vnitas metis ad deu: Et † multam
erat deifilius.
+ diftrahes tis quietefruit,Martha ftat,qa actiua la iftud refpicit vita contëplatiuam p quã miniſtratio
batur. boriofa defudat in certamine. c Mar tha autemffatagebat circa freques mes heret deo,q eft fimplir vnus,fcdm nem
a Conquerens de forore.
tha autem.Intenta erat María quomo minifterium.Quæftetit,&ait: Doi qp dicit apls.j.Cori.vj. d . Qui adhæret
do pafceret à dño : intenta erat Martha. deo ,vn' eft fpus, ficut ecouerfo p vitam
d
quomodo pafceret dñm : hæc conuiuiữ mine,non efttibi curæ , quòdforor actiuaitēdēdo creaturis que multęfunt
parat dño:in conuiuio dñi illa iã iocūda meareliquit me ſolam miniftrare? aia diuidiť. k ¶Maria op.par.ele.q.
tur. d CDomine nõ eft tibi curæ. e d.no tu malā,fed illa meliore, Diftingui du
Exillorü perfona loquit, qui adhuc diui
f Dic ergo illi, ut me adiuuet.Et refpo
des dixit illi dominus :Martha Mar "
turem duplex actio à doctorib?.Vnaq plex & quá
nęcontéplationis ignari, folữ qď didice cofiftit i exercitio ytutu moraliu:& ifta iftarú côtés
re,fraternæ dilectionis opus deo placitu tha follicita es , & turbaris erga plu difponit ad cotéplationë, ſeď'm op dicit platio cō
dicunt:ideo cunctos ,q Chrifto deuori a Deo iugiter inhærere. beat' Greg.vj.morali.Qui côtéplatio patiatur.
i
elle velint,huic mãcipandos autumant, " rima. Porrò unum eft neceffarium . nis arce tenere defiderat, neceffe vt prius
e CEtrefpõdens.Maria no refpõder, a Mariæ factus eft aduocat , qui iudex fuerat interpellatus. icapo actrois le pber, Cui rõ eft ,qafe
k
+bonam fed caufam fua tanc ociofa comittit ius Maria toptimam parteelegit, quę cudu Philofophu.vij.phyficoru :Seden
dici , Si em pararet refpondendi ſermo do & gefcédo fit aia fcies & prudes.Se
non auferetur ab ea . Cap . XI .
nem remitteret audiendi intentionem . k m datis em paſsion :b" & tumultib? paſsio
T factum eft , cùm 11 nup exercitiuytutu moraliu diſponiť
f Martha Martha Repetitio indi
ciu eft dilectiõis :vel fortè moneda intë . effet in loco quodã aia,vt libere pofsit eleuari i cõtéplatios
tionis,vt audiret attentius . g CPorrò 1 a Orare. nevitatis.Ex & patet,op talis act❞ ordia
H
unueft.Præponiť vnữ multis. Non'em orans , ut ceffauit , di tur ad cotéplatione ficut ad finem :Finis
F à multis vnu,fed multa ab vno: &tamen aut melior eft his quefut ad fine:& io de
xitunus ex difcipu tis
multa funtneceffaria tëdentib⁹ ad vnữ. tali actiõe cōcedut oës,q côtéplatio eft
liseius ad eu:Domis tia
h Maria optimã.Non reprehendiť melior. Alia at è actio que ſeqt cõtépla
CL
pars Marchæ,quia & ipfa bona, fed lau- nedocenos orare,ficut lohanes difci tioné pcedés explenitudine cõtéplatio.
datur parsMariæ:Que quare fit optima nis,ficut eft docere , & i regimine aiarū
fubinfert, i Quæ no aufe + qa contemplatiua hic incipit,& laborare,& hmõi,De tali actiõe dicut aliq , eft melior ipfa cõtēa
in cælefti patria pficietur, qa amoris ignis, q hic ardere inchoat, platiõe,& de ifta actiõe no logi hic Chrift",vt patet intuenti . Alij
cum ipfum que amat viderit,in amore ampli ignefcet, No ergo verò dicut, etiã ifta actiõe cotéplatio melior e qa illud q&fim
auferet côtéplatiua quæfubtracta luce pñtis feculi pficit . Actua pliciter præelegit,videt effe meli? abfolute, illud qd
' præeligit
cucorge deficit,qa i ætna pria paně no porrigit efurieti:qa nemo tmi cafu:Sicut philofophari,meli ? eft fimpliciter ditari:licet di
efuriet,nec ceta pietatis opa aget, qa nõ erūt neceſſaria,cũ pñti er tari fit magis eligibile in cafu magnę paupertatis , Coteplatio aut
gofeculo auferet actiua,Merito igit coreplationi oia iuftificatio eft p feeligéda Cura aut & regime aiaru,ad qd ' ſpectat pplm do
numerira,immefaytutum ftudia poftponitur.Quæ non aufe cere,& dirigere in falute eft cligenda, vel potius fufcipieda in caſu
retur.Ex oppofito intellige op à Martha auferet pars quã elegit, necefsitatis fraternæ.vnde dicit Auguft.xix.de ciui.dei.Ociufem
quia tranfit labor multitudinis,remanet charitas vnitatis. querit charitas,negociu iuftu fufcipit necefsitas charitatis ;quã far
GLO.ORDI. cină fi nullus imponit intuēdæ veritati vacādū eft:fi aut imponit
fufcipiéda eft ppt charitatis necefsitate. Quæno au. ab ea.
CAP. XI.
Opera em vitæ actiuæ no habet locu nifi in pñti vita &io adueni
Tfactu eft.Poft hiftoriam fororum( que duas vit as 1ente futura auferentur,fed cõtemplatio primę ✯itatis nõ colliť,ni
fignificat)inducit dñm oraffe, & difcipulos ad orādữ
fi qtu ad illud quod eft imperfectionis: qa videm' nuc p fpeculữ
informaffe , qa & oro quã docuit vtriufqz vitæin ſe in ænigmate, tuc aut facie ad facie,fcdm q habetur.j.Cor.xiij. d. Moraliter
continet myfteriu,& ipfaru pfectio vitarữ nõ nãis viri
* aCEt ipfeintra.igd.ca.Per qd & etiap domui q receptus
bus,fed precib❞ eft obtineda, 1 Vt ceffauit.Ideo fepe Saluator fuit Chriftus fignificat ecclefia, De qua dicitur Can.vi.d.Terribis
orās inducit ,vt difcipulos ad oronis ſtudiū inducat.Vnde finita lis,vt caftroru acies ordiata.Et illud Ioh.ij.c.Nolitefacere domu
oratione,à difcipulis fcifcitatur,vt doceat qualiter debeat orare; přis,mei domu negociatiõis. In hac aut domo funt tres ftatus fcili
Nicolaus de Lyra. Kế Cũ oratis
cet.A&tiuoru,qui ſtatus fignificatur per Martham de q dicit op fa
tagebat circa fre,mi, Et cõtemplatiuoru, qui per Maria,de qua dis
aCEt ipfe intrauit in quoddã ca.f.Bethania. b Et
citur,qp fedebat circa pedes dni,& au.ver.il.Et tertius ftatus eft mi
mulier quædã noie Martha &c.Ad illa em domu Chrift? fre
litu ad vtroruc defenfione ; & fignificatur p Lazarum militem.
quéter diuertebat, & fecurè:Tu ppter deuotione ibi habitantiu:
NIC. DE LYRA.
Tuga plura beneficia eis contulerat, qa ipfam Martha â pfluuio
fanguinis fanauerat fcdm Ambro. & Maria à fepte dæmonibus Tfa.eft.Poft Chrift? mifit difcipulos Cap.XI.
liberauerat:fcdm illos doctores ,q dicut illa fuiffe forore Laxari, fuos prædicare,hic cofequêter docet eos orare.Et prid
ficut fupra dictu eft.vij.c. cCQuæ etiã fedens fecus pedes. inducit eos ad oratiois iftãtia.Secüdò , ad fidei cõftãtiã
E
Intenta operibusvitæ contemplatiuæ. d CMartha autéfa ca.fequéti.Et tertiò inducit populos ad pœnitétia, ca. Diuifio
gebat circa frequens minifteriu. Occupata in operibus vitæ xin.Circa primufciendu,q ad orationé debitam duo requirunt,
actiua. e Quæ fte. Quia feffa labore minifterij difcurrendo fcilicet affectio pura,& intentio recta.Primò igitur inducit ad pri
per domum, vt Chriftus & eius difcipuli effent conuenienter rece mu.fecundò,ad fecundum,ibi: Nemo lucernam accedit.Circa prí
Maria ma- pti & refecti. f CEt ait: Domine nõ eft tibi curæ. Conques mum inftructio difcipulorum.fecundò ,præmittit cõfutatio emu
gda.ter ac- rens de ociofitate fororis fuæ,&de Chrifti negligentia hoc pmit loru ,ibi:Et erat encies dæmoniu.Adhuc circa primũ . Priò docet Duo adde
tentis, g CEtrefpondens dixit illi do . Excufando Maria. modu oradi.fcd'ò ,oratione continuandi ,ibi:Et ait ad illos.Circa bitam ora
cufatur.
Inuenitur aut Maria accufata tripliciter, f.à Pharifæo,de pręſum primum præmittit Chriſti oratio,quia cœpit facere & docere vt tionem res
ptione feu temeritate,co q Chriftum tetigit recumbentem,vt di dicit Aj.a.&io eius orationempræmittit cũ dicit: n CCũ ef. quifita,
&u eft Sciendum
 ( Glof.ordi. Luca Cap.XI. De Lyra 154

Ka Cum oratis dicite. Mattheus feptem petitiones ponit. femper orare vigilantem, g CPropter improbitatem tamê C
A inttibus, eterna pofcütur,in quatuor,rpalia.q tñ propter eterna eius &c.Multæ funt infidiæ, & grauis corporis fomnus :quia fi
Mat.6.b. cofequenda funt neceffaria.Quod emdicimus :Sactificetur nomë dormire mens incipit , vigorem fuæ virtutis amittit. Excita er
Septefunc tuum:Adueniat regnu tuum Fiat volutas tua,ficut in celo & i ter go fomnum tuum , vt pulſes Chrifti oftium : vt cum intraueris
..petitiones ra.Hic inchoatur,quãtumcuc pficímus augetur in nobis &pers aperiantur tibi thefauri abfconditi, & tenebrofi in Chrifto Ielu .
dnicę oras fecta fine fine in alia vita pofsidebūtur. Petice &
tionis, Qd verò dicimus:Pane nofttu quotidia Nico.de Lyra.
dum da nobis hodie.Et dimitte nobisde a pulos fuos. Et aitillis:† Cum oras †Mane b
bita noftra,ficut & nos dimittimus debi tis dicite: Pater,fanctificetur nomē Sciendu tame, Chriftus non orauit
toribus noftris. Et ne nos inducas in ten b tuum: Adueniatrgnum tuu. * Paintu deus, quia fic no cõpetit ei orare. *fat volu

tatione,fed libera nos à malo , Ad præ
fentis vite indigentiã pertinet : qa hic &
panis,tam corpalis & fpüalis eft neceffa=
†quotidie rius,tam anime corpori,Hîc etiam fit
remifsio pctorum,quæ hic cōmittūtur.
Hic fiunt tentationes,hic etiam fit malu,
vnde cupimus liberari . In alia vita nihil
RRRR
Oratio em eft explicatio ppriæ volun, tas tua fi
nem noftrum quotidanum da nos
d tatis apuddeu,vt eam impleat. Volūtas cut i colo
bist hodie: & dimitte nobis pecca &in terras
auté diuina per feipfam eft effectiua eo
ta noftra,ffiquidem, & ipfi dimittis rum quæ vult,fcdm illud Pfal. cxiij.b.
· Omnia quæcum voluit dñs fecit :fed tga & ph
mus omnidebenti nobis : Etnenos
gaChriftus intu hō habuit voluntate Sedlibes
inducas in tentationem . * Et aitad f
humana, quæ no eft p ſeipam efficax- ad ranos a
Aliquis vel fi quis.
implendu ea que vult,nifip virtute diui malo.

horum eft,Lucas no feptem ,fed quince
ponit.&hoc cauſa breuitatis . In quinq
quæponit,fepte illa intelligit, contineri,
Nomen quippe dei ſanctificatur in ſpữ.
AS
illos: Quis ueftrum habebit ami, &
nã, ideoChrifto fcdm q ho competebar
cum , & ibit ad illum media nocte , orare.Orauit igit vt p nobis impetraret
& dicet illi: Amice commoda mihi &vt exéplu nobis orandi daret , Orauit

Regnumverò dei in carnis reſurrectiõe etiã p feipfo ad obtinendu quod fibi de

tres panes , quoniam amicus meus
venturum eft. Oftendens ergo Lucas ter erat.f.gloriam corporis Ioh.xvij.a ,Clas
tiam petitionem duarum fuperiorum uenit deuia ad me , & non habeo rifica me tu pater . Còfequéter docet
quodammodo effe repetitionem , maz quod ponam ante illum , Etille des difcipulos orare,cum dicitur: a CCũ
gis eam intermittendo fecit intelligi.De Non debeo precibus oratis , patet fententia ex dictis Matth.
tuis inquietari, quia. h vi.Sciendum ,cp Lucas hic omittit duas
indetres illas a diūgit,de pane quotidia s
• intus refponden dicat: Noli mihi
no, de remifsione petõrũ, de tentatione petitiones orationis dñicæ, fcilicet tertia
vitanda.At verò quod Matthæus in vl с moleftus effe:iam oftium claufu eft, &feptimam:quia tertia implicitè conti
timo pofuit: Sed libera nos à malo : ifte &pueri mei mecũ funt in cubili:non netur in duabus præcedentibus.Si enim
non pofuit vt intelligeremus , adid qď f poffum furgere & dare tibi. Et ille fi gloriam dei principaliter quærimus , &
de tentatione dictum eft pertinere. Ideo participationem regni eius quæ contine
a Non pudore perterritus,fed neceffitate coactus.
emMattheus non ait, Et libera nos à ma tur in duabus primis petitionibus , bene
perfeuerauerit pulfans , dico uobis voluntatem eius facimus,& eius volun
lo,tan diuerfam petitionem poneret, i
fed ait:Sed libera nos à malo.vnam peti & fino dabit illi furgés ,eò qp amic⁹ tas impletur in nobis: quod cõtinetur in
tionem effe demonftrans,,vt ſciat vnuſ SVel per fe infpirando,vel doctorem mittendo.
tertia petitione quæ eft . Fiat voluntas
g
ei' fit ,pptertimprobitatē tamē eius tua &c.Similiter feptima quæ eft, Sed li
timpudes quifqzin eo fe à malo liberari, non in
tia,inuere- fertur in tentatione, b CPanenoftru bera nos à malo : continetur in ſexta. Si
cundiam . quotidianu.Panis quotidian' dicitur, qui hîc eft neceffari", qt? enim in tentationem non inducimur ei fuccumbendo ,fed magis
alæ carnic eft tribuedus,fiue corpaliter,fiuc fpiritualit fiue vtro pręualemus refiftendo,bene liberamur à malo. f CEt ait ad
B que modo intelligatur.Nota legifperitus fe iuftificare volens illos,Hic confequenter inducit ad orationis continuatione.Pri
=
fuprato, d dñm tentaturus adijt,fed confufus abfcefsit,At Maria pedib❞ ac mò per exemplum eius, qui nõfolū ab amico impetrat illud q
Ibidem. g. cliuis optimam partem philofophiæ cæleftis elegit.Item paruuli eft fibi neceffariupropter amicitia ,fed etiam propter petédi con- Moraliter.
Chrifti,non defua iuftitia,fed de redemptoris gloria prefumêtes, tinuationem . Moraliter autem ifte amicus intelligit ipfe deus, D
quibus orationum modis eandemgratiam aduocare debeat ins à quo puenit nobis omne bonu:tame aliqñ differt dare illud qd
quirunt audiuto ,& quibus verbis orare,& qua inftatia pfeuera dare intendit, vt qd' eft nobis neceffariu , impetremus à deo per
re,&pro quibus maximè rebus fupplicare debeant.f.fide, ſpe, & orationis inftantia:& tale eft quod ptinet ad falute. Quãdo tamě
charitate:quod pfecte perentes earūdē largitore à patre fpiritu iſta tria cócurrut,videlicet,qp aliquis petit,pie.i.de prinētib" adfa
bonu percipiant.Cotra hoc verò ficut in lectione de demoniaco lutem,& pro fe,& pfeuerater feu cotinuèfemp impetrai qď pez
legit:fapientes & prudentes; quia fpm gratiæ no petere, quærere tif àdeo:notamenfemp ftatim datur fed aliqn differt,vt cogruo
& pulfare,fed blafphemare fatagunt,irremifsibiles,& hic & in fu tpe det, Si aut aliqs petat de impertinetib" ad falute , non femper
turo fuæ pertinacia poznas luunt. c CQuis ueftrum habet exaudit:quia frequéter fibi no expedit exaudiri.Similiter fi perat
amicu.Poftaforma orationis rogatibus ppofuit.inftantiã etiã de prinétibus ad falute p alio,aliquãdo nõ exaudiť propter defe
&frequétiãorandi'illis iniungit, vt non folum diebus, fed etiam tum illius pro quo petit.Itemfi petat pie & pro fe,no tamé ples
&
noctibus oratio deferatur,qui emmedia nocte panes ab amico ueranter,impeditur effectus ppter defectu oronis: ideo fubditur.
petit, & in petendi intentione pfiftit, nõ fraudať orans.¶Myfti Petite pleueranter
ce.Amicus ad quem nocte venitur deus eft, qui corpus fuum tra Moraliter. a CCum oratis dicite:Pater fancti.nomen
Moraliter.
didit pro nobis:Cui in nocte tribulationis fupplicare , & tres pa tuum.Auguft.Sancuficetur &c.fcilicet in nobis,vt ad nos pofsit
Myſtice nes.i,intelligentiam fanctæ trinitatis , qua in præfentis vitæ labo es" fanctificatio peruenire. b Adueniat reg.Augufti.Tunc
ribus viuamus, efflagitare debemus,Hos panes, fi dominum de emvenit regnü dei,quãdo fumus ei? gratiâ côfequuti . cCPa
um tuum diligas,non folum tibi,fed ctiam alijs poteris emereri, nem no.quoti.da no.ho.Augu . Accipe quotidie, quotidie
Amicus qui de via venit,ipfe eft nofter animus,qui quotiens ad tibi plit:fic viue,vt quotidie merearis accipere. d CEt dimit
temporalia petenda euagatur , toties â nobis recedit. Redit cum teno.de.no.Titus.Hoc auté neceffatio additu eft pro eo op nul
fuperna meditatur, & celefti alimonia refici defiderat . Cui quod lus fine peccato inuenit,ne impediamur in facra cõione ppt hu
proponat non habet, quia animę poft tenebras ad deū fufpiran mana pata. e CEt nenos indu.Maximus ,id eft non permits
ti,nil præter ipfum cogitare vel loqui vel intueri libet,fed folum tas nos voluptuofarum tentationum experientiã pati,vel mori,
trinitatis gaudium quod recognouit , amplius intueri & ad hoc gCQuis ueftrum ha.am. Per iftum qui media nocte recurrit
peruenirefatagat. d CNoli mihi.Non aufert fpem impetrã ad amicum panib” abundantē,vt reficere posfit amicum fameli
di,fed vehementius accedit defideriữ orandi,oftenfa difficultate cum ad ipfum veniente,fignificatur doctor vel cõfeffor , ad qué
confequendi, e CClam oftium.Oftium qd Paulus fibi ape aligs recurrit pfua cõlciétia ferenādā.Et freqnter cõtingit, q tas
riri petit ad loquēdu myfteriu Chrifti,& quod lohanes fibi apers lis doctor & cofeffor dubius eft in cafu fibi ppofito, ppter quod
tum vidit,intelligétia eft diuini fermonis, quod eft claufum tem= debet recurrere ad magis intelligente,vel ad deup oratione, qui
porefamis verbi dei,cum intelligentia non datur. Etpueri.i. illi pot omnefupplere defectum . Per excufatione quæ ponitur hic.
qui euangelicam fapientia tão panem erogantes per orbem ter h CNoli mihi moleftus effe.fignificatur dilatio q deus non
rarum prædicauerut,iam cũ domino funt in eterna quiete , & tñ ftatim donat quod petitur,vt eius donu carius cõferuet.Qď aut
orado efficit,vt orãs accipiat intellectu ab ipfo domino,etiã fi ho fubditur; i CEt fi non dabit illi fur.eo quod ami.eius fit,
mo defit per quem fapientia prędicetur, f CNopoffum fur propter impro.non habet locum in deo, qui nihil dat ex tædio,
gere.Ambrofi, Nemo timet ne excitet dormientem , quem fcit ied ex amicitia:Tñ efthic argumentu,qfihopfeueranter petenti
femper orare Adat ex tædio
 Glof.ordi
. Luca Cap . XI . Glof.ordi.

Kea Petite & dabitur u obis. Si amicus homo furgit, & da rum habitare ,p cuius ptatem dicebant Iefum dæmonia pellere. G
E no amicitia:fed tædio cõpulfus,quantomagis,dar'deus qui fine h CSignum de cæ.Vivel ignem de cælo defcendere faceret,fis
tædio largifsimè donat qd petitureNe ergo anim ab erroris va cut tpe Eliæduo quinquagenarij igne de celo funt perempti . VP 4 Reg.t.b.
nitate conuerfus fpuali inopia diutius tabefcat , petamus epu vt cōtra cófuetudiné terræ iftius, eftiuo tpe tonitrua audirentur; LReg. 7.2,
las verbi,queramus amicu q det ,pulſemus oftium vbi feruantur imbres rueret,fulgura difcurrerent,ficut fub Samuele actum eft,
abfcondita.Magnã em fpem tribuit,qui Vel quæfierut manna de cælo: Quæ fi
promittendo no decipit.Omnis enim a JEtfi non quantum ille aliquando voluerit. gnaideo à Chrifto tuc nofunt exhibita,
qui pe.ac.Opus eft perfeueratia, vt con qa filiter & illa caluniarentur dicentes ex
furget & dabit illi quotquot habet
fequamur.Qd ' fi petēti datur , & querēs varijs aeris pafsionibus cōtigiffe. Vñ ſub
neceffarios. Et ego uobis : dico :
inuenit,&pulfanti aperit, cui ergo non Orando. Recte viuendo. ditur: i Ipfe au utui.co.eo.Hoc fibi
†Mat.7.a,
a
datur: & qui non inuenit, & cui no aperi Petite & dabitur uobis : quærite & pri dominus referuauit, vt cogitation
tur:apparet o non bene quefierit,petie Perfeuerando. & iudicet. Propriu & 1.Cor.1.d
rit & pulfauerit. b CQuærita &in rum quærerefigna,vnde Paulus: Iudæi
Pfal.44.d inuenietis : pulfate & aperietur uo,
uenietis.Prope eft dñs oibus inuocãti≤ fignapetur gentes fapientiam. Ipfe aut
bis . Omnis enim qui petit accipit:
bus eu in veritate,&voluntatē timentiữ utui.Noad verba,fed ad cogitata refpõ
fe faciet.Alios qui non ita petunt redars &qui quærit iuuenit: & pulfanti ape det:In quo dat certu potetiæfuæ fignữ,
guit lacobus dicens.Petitis & no accipi Si quis. qua fecreta cordiu rimai.Iuxta literā pas
Iaco.4.a
filius tis ,co op malè peraris : quia pfeueratis in rietur . Quis autem ex uobis patre tet,qp oë regnüfolidu, & firmu fiper par † porriget
petis,c Quis aut ex uob.Beda, My Rigorem odiorum. tes diuidit,i folitudiné redigiť , vacuatữ
Myftice
ftice,Panis fignat charitate ppter maios petit * pane:nunquid lapidem † da ab habitatorib",& dom",š.domũ cadet
Fides pifci cũhabitatorib vni dom"ab alteri" do
rem appetitu & neceffariu vfum,quia fis bit illic Aut pifcem : nunquid pro
comparať: mus familia:vel opprimitur vel puniữ
cut fine pane menſa videtur inops , ita fi Infidelitatem quam ferpens primo homini inſpirauit.
tur.Quo autem hçc fpiritualiter cedant, adFOS
&quare, ne charitate,aliævirtutes nihil funt, que pifceferpente dabit illi: Aut fi pe
in fola charitate perficiuntur, Huic cons Spem. exponit cuadiungit: CSi au.& Sa.in

traria duricia cordis,quã lapidi copara tierit , ouum nunquid porriget illi feipfum di.eft.Si ego vr vos dicitis, in
uit.Pifcis,fides eft inuifibilium, Sicut em Defperationem. principe dæmoniorum ercio dæmonia,
pifcisfub teguméto aquaru nafcitur:vi fcorpionem: Siergo uos cumfitis ergo regnu diaboli eft diuifum cõtraſe: †dona
uit,& alitur,fic fides quæ in deum eft, in Quia non veftra datis. &ita poteftas maliciæ eius ftare nõ põt; †liberis
uifibiliter in corde gignif,inuifibili gra mali, noftis bona f data daret filijs Si aute dæmon dæmone non poteft ex
tia fpüs per aqua baptifmi confecrat, in pellere,falfo dicitis me i principedemo + fan&
tum
ueftris , quanto magis pater uefter
uifibili auxilio diuinæ ptectionis ne defi nioru demonia eijcere.Si verò pot ficut for
celeftis de cælo dabit fpiritut bonu
ciat nutritur,inuifibilium præmioru in dicitis,profpicite vobis,vt de regno ei?
с
tuitu que valet bona opatur. Vel etia petentibus fe . Et erat eiciens dæ, quod diuifum eft exeatis, ne in ruína ei?
ideofides pifci coparat,quia ficut ille cre Mutos faciens. pariter inuoluamini.In quo auté domis
bris fluctibus maris tundit nec perimit: monium ,& illud erat mutu . Et cũ nus enciat demones, ne demoniorûprin
ita fides aduerfitatib nõ frangit.cui cō cipé exiftimēt,attendant quod fequitur :
texiller teieciffet dæmoniu,locutus eft mu
trarius eft ferpens, ppter venenu infideli a Scribę & Phariſçi,non ſimplex turba. Ka Si aurem
F
tatis.Per ouufpei noftræ certitudo figu tus , & admiratę funt turbę . Qui Nicolaus de Lyra.
ratur,quia in ouo nodum foetus pfectus
& dam autem ex eis dixerunt.In Beel, •
cernitur,fed fouendo fperať.Cõtra ſpem a Petite-perfeueranter, b CEt
fcorpione ponit , cuius aculeus venenat zebud principe demonioru eijcit de dauo. Tribus predictis concurrentibus
e
retro eft timendus , ficut ſpei cotrarium monia . Et ali tentantes : fignum de Et patet fetëtia ex dictis :Mat.vij.c Et I
refpicere, cumfpes
retroanteafunt
eſt quæ futuror,in
extendat. d cælo quærebant ab eo . Ipfe auteut erateijci.da.&il.erat
ea ftructione difcipuloru demu . Pofita
fancta in
affectio
fitis mali.Malosvocat feculi amatores, ne in orando,hîc conſequenter deſcribi H
qui dant illa quæ fecundu ſuum fenfum iudicant bona, quę etiã tur confutatio æmulorum de praua affectione facta Chrifti per
in fua natura funt bona, & ad vfum infirmæ vitę pertinētia. Vel, uerfè deprauando.Et primò defcribitur eorum æmulatio.Secun
apoftoli,qui merito electionis bonitatem humani generis excef dò eorum confutatio,ibi:lpfe autem vidit.Circa primum fciens
ferant,intuitu fupernæ bonitatis adhucfunt mali, quia nondum dum ,quòd aliqui malignantes miraculis Chrifti detrahebant du
immunes,à delictis,maximè in verbis & in cogitatu:quæ quoti= pliciter,Vno modo,attribuendo virtuti dæmonis:&hic modus
dianis orationibus iubetur curari.Vel malos vocat , quia omnis dictus eft Matt.ix .&.xij.Alio modo,miracula Chrifti reputando
Luc.18.d creatura in confpectu diuinæ bonitatis eft mala , quia nemo bo parua,eo quòd erant circa inferiora,vt communiter:vtpotè circa
nus nifi deus,& tamen diuinæbonitatis participatione rationa fanitates corporum,&huiufmodi.Et ideo querebant ab eo figna
lis creatura bona fieri poteft,domino ita promittente, dabit fpi fieri circa corpora cæleftia:ficut tempore Iofue,fol ftetit immobis
ritum bonum pe,fe,vt per participatione fpiritus fiant boni qui lis ad fpacium vnius diei:vt habetur Iofue.decimo.c. Et tempore
erat mali,dum per gratiam fpiritus:fidem,fpem & charitatem & Ezechiæ retrocefsit fol decem gradibus,vt habetur Iſa.xxxvij.b.
Mat.7.b cæteras virtutes confequentur. Vnde Matthæus non dixit, dabit Et hoc notatur cùm dicitur:Et alij tentantes,fignum de cælo
fpiritum.bo.pe.f.fed dabit bona petentibus fe. Oftendens fpiritu quærebantab eo.fClpfe autem ut uidit.Hic confequenter
fanctum plenitudinem effe omniü bonorum,quia p eum omnia defcribitur confutatio malignantium prædictorum. Et primo il
bona miniftrant, e CQuanto magis.Aperta comparatio.Si lorum ,qui opera Chrifti,dæmoni attribuebant , fecundo , illoru
enim homo pctor adhuc fragili carne grauatur , petentibus filijs qui fignum de cælo quærebant , ibi:Turbis autem concurrenti
tpalia dare no abnegat,multo magis pater celeftis filijs fuo timo bus.Prima in duas : quia primò confutantur verbo Chrifti eoru
re & amore pręditis,no deficiêtia bona largitur in cælis, f CEt malicia arguentis,fecundò,verbo mulieris deuote virtute Chrifti
erat eijciens.Poft prædicationis verba quæ humilibus propo cõficētis,ibi:Factū eft aūt.Snia autem primę partis patet ex dictis
fuit etiam miracula operat,vt qui prædicanti nõ credūt,vifis mi Matth.xn. Moraliter
raculis credět.Mathæus huc dæmoniacu etiã cæcum fuiffe dicit: * dat ex tędio:multo magis deus perfeueranter peteti dat ex amis
Mat.12.b In quo tria miraculaà dño fiunt,videt,loquitur,â dæmone libes citia:ideo fubditur: aCPetite & dabitur uobis quærite &
rať.Qd aut tucin vno carnaliter factü eft, quidie fit in conuerfiõe inuenietis,pulfate. Et erat lefus eijciens dæmonium , & illud
gentium ,vt primũ expulfo dæmone, & oi ſpurcitia idololatriæ, erat mutum fcilicet effectiuè tantum,eo quòd obfeffum ab eofe
fideilumen videat, deinde tacetia prius ora ad laudem dei laxare cerat mutum:Hoc autem fit fpiritualiter,quando gratiam habes
tur. g In Beelzebub:Ninus rex conditor Niniue Belo při prædicandi, vel ecclefiam officiandi ceffat ab iftis inftigante diabo
fuo ftatua cófecrauit,eiq; diuinos honores inftituit,cuius fimula lo quafi mutus:fed cum gratia dei vifitatur, eijcit dæmon , & os
cri fimilitudine fufcipictes Chaldæi Bel vocabãt.Paleſtini ſuſcia eius ad prædicandum & laudandum deum aperitur,Per illos au
pientes,Baal dicebat, Moabitę Beelphegor.Iudæi autě vnius dei tem qui dicebant. d CIn Beelzebub príncipe dæmonioru
cultores proptet derifioné gétiliumBeelzebub appellabat ,Baal eijci,dæmonia.Significantur maledicti qui peruertüt aliorum
enim vir dicit,Zebub mufca,inde beelzebub.i.vir muſcarum , fis bona. e CEt alij tentantesfignum de cælo quærbant ab
ue habes muſcas: ppter fordes cruoris, qui in teplo ei” immola eo . Per iftos fignificantur doctores , & ftudentes nimis cu
bat.Afferebat etiã ludæi in hoc fimulacro principem dæmonio riofè fcrutantes diuina , propter quod opprimuntur â gloria.
rum ha
*Omneregnum
 Glof.ordi . Luca Cap.XI. DeLyra .
155

a CSi auteego in Beel.eijcio d.fi.Filios Iudæorum apofto, In quibus iam non inuenit requië,qa iam àcordibus GétiufufceC
A los vorat,qui inter alia miracula quæ à domino acceperant, etiã prafide Chrifti expellit, qñ dicit ; Repetã ludços quos ànte dimifi.
1
demones pellebant.Quam expulfionem non diabolo,fed deo af Et inuenitfcopis mundatā illam plebē‚i.ſuperfluis obferuatiõıb”
fignabant,qui fibi confci erant nihil malarum artium à domiz Pharifçorum & ceremonijs legis, quæ iam nihil valet,pofſt aduen
no didiciff.lo ipfi ignobilia & contēpribilia mūdi eligētes,i qb" tū Chrifti.Et vt firmiuspofsidear,allumit vniuerfitate dæmonữ,
nulla malicia artificiofa fuitfedebut fup Et modo deteriores Ifraelitæfunt , blaf
fedes duodecim iudicates duodecim tri phemates Chrifti in fuis cõuenticulis ,
uidit cogitationes eorum , dixit eis: olim fuiffenti Aegypto ante pceptă le
b' Ifrael.Vel,filij.i.exorcifte illius gétis, 2
+Mat.12.b inuocato noie domini demones expel +Omne regnu infeipfum diuifum, ge:ga maior infidelitas eft veniente non
Mar.3.c. lebant.Quafi dicat:Si expulfio demonữ
+ defolabitur : & domus fupra do fufapere, veturu non credere. Pof
+defolatur in illis ,no diabolo fed deo deputatur, cur funt hæc ad vnuqueq baptizatü referri
mum + cadet. Si autem & Sathanas
ide opus in me no habeat eãde caufam? q poft acceptagratia negligit opari bos
I cadit
bClo ipfi iudi-ueft.e . non poteftate, in feipfum diuifus eft, quomodofta na,fed potius originalibus peta actualia
fed coparatione, dū illi expulfioné, non adicit.Diabol? exit ab hoie, cũ in bap.if † 21.di.§.1.
bitregnüipfius: quia dicitis , in Bes
diabolo fed deo afsignant.Omne re ' elzebub me eiicere dæmoniat Si mo Pompis illius hõ abrenûciat, & præa 1
gnum.Si omne regnü diuifum defolat, cedentiu petõrű illecebris , que deferens
1
ergo regnu přis & filij & ſpûffacti, quod autem ego in Beelzebub eiicio, da ambulat per loca inaquofa , quia corda
nulla cotradictione,nullo impulfu eft de fan&torum ab omni mollicie fluxaru co
monia , filij ueftri in quo eiiciunt ? 1
b gitationu & humore libidinis immunia
folatú nõ eft diuifum:&io efteternu.De с Ideo ipfi iudices ueftri erunt . Por
Joh.18.g. hoc regno rñdit Pilato:Regnu meu non callidus tentator explorat,fi quos ibi fuę "
4
rofi in digito dei eiicio dæmonia , nequitia greffus figere pofsit.vnde fub
I
eft de hocmudo.& io g in Chrifto ſpem I
*
ditur: 1Quærens requi.& no inu .
‫ܕ‬
† pręuenit nõ gerüt, ſed i principe demonioru end profecto † peruenit in uos regnum
ad vos J
dæmones opinatur, cos regni negat effe dei. Cùm fortis armatus cuftodit quia qui in prauis cogitationibus & acti "
ppetui.Nã quopõt manere diuinum re bus pafcitur:in mentibus fideliu oia fua
atríum fuu,in pacefunt ea quæ pof 1
gnum cũ fides fcindat,cu ppl's Iudçorum tentamenta ceffare perpendit.Tuc dicit: T
fit ex lege,Chrift qqfcdm carne ex lege ' fidet,Si autem fortior illo fuperues m Reuertar in do.meã unde exi.
fit generatus.Quo pot regnü illud effep Reuertar ad illius confcientiam ,vnde in
niens uicerit eum, uniuerfa eius ar
peruũ qď ex lege eſt,cũ ppks ille diuidat baptifmo eiectus fueram , & priftina pol
taufert lege,cu appro legis negat Chrift?, qui ex matauferet in quibus confidebat, fefsionem confueto dominio mihi fobij 1
g
diftribuit legedebet: Sed manet regnũ ecclefiæ, in ciam, nEt cũ ue.inue. eã fco. mũ. 腿
&fpolia eius + diftribuet.Qui non
†contra qua vnus dñs, vna fides : vnu baptifma. " eftmecũ, taduerfum me eft , & qui quia cum huiufmodi reprobum delictis
Siautem.Q.Regnum diuifum ftare cogenubus repetierit,inuenit confcienti † Mat.zz.d
3 i non colligit mecũ, difpergit . Cum
no pot,fed regnu Sathanę eſt diuifum,vt k am peccatoris à vitijs in baptiſmo mun
d
16 vos dicitis , Sathanas Sathã expellat er immundus fpiritus exierit dehomi daram:fed nulio bono opere cumulata , D
go,&c.cPorrò fi indi . Fili",dicitur o
ue ambulat per loca inaquofa quæ, CTunc af.fep.plenitudine omnium
manus vel brachiu patris . Spuffanctus, i vitiorum.Qui ftales (pus, nequio.dias
dicitur digit ppter differētiã variorum rens requiem,&non inueniens, di, bolo dicuntur,quia cum diabolus mal
m
B donorum ,que pfpmfanctu hominibus cit: Reuertar in domum meam , un, fit illi tamen qui fuis meritis impellentis
n
dant,ficut digiti iter fe difcreti funt:Nec de exiui.Et cũ uenerit,inuenit eâ fco bus vitijs mancipantur,non folum mali *Et ornatā
nocetinæqualitas membroru. Licet em O funt,fed etiam fpeciem bonitatis affecta
brachiu maius fit digito,tamen brachiữ pis mundatã.*Et tunc uadit & affu
ris virtutibus per hypocrifim oftentare
t cũ digito vnü eft corpus.Hoc digito fcri mitfeptem alios fpiritus fecunequi
nituntur: p Etfiuntno.ho.il.pe.p.
1 Deut.9.b. pta '
eft lexin tabulis . Hunc disitu magi ores fe, & ingrefsi habitantibi.Etfi, Melius erat viam veritatis ignorare :
Exo.8.c. cõfelsi funt in Aegypto , d Profectò poft agnitionem conuerti retrofum.
unt nouifsima hominis illius peiora
pue.&c.reg.iudiciaria poteftas dei: qCBeatus. Hic Maria laudatur que
tprimis quabonos à malis fecernet in die iudicij . tprioribus.Factu eft aut,cũ hec dice * dominum portauit.Et prauitas tam prę
a Magua fiducia inter blafphemos cófiteri dei filium. 度き
Vel,Regnu.i.fuperna beatitudo.Quas fentium ludæorum quam futurorum
ret, extollens uocequçdã mulier de hæreticorum ,qui veram Chrifti huma
1 Mat.12.b. fi dicat: Siin fpiritu dei encio demonía,
a In figura ecclefiæ quæ in medio gentium confis
fine dubiofciatis aditu regni caeleftis pa= tetur creatorem . nitatenegant, confutatur ; quia verũ dei
refactü credentibus . e Cũ fortis ar प * filium aduerfus blafphemos ludços cõfi
S turba dixit illi ; Beatus uenter quite
Quafi dicat: Si ego in Beelzebub ficut di te ,& verü hominis filiu
filiữ tefiai , matri co
3 citis,eijcerem dæmonia, tuc in aliq ope Kfubftãtialé
ribus diaboli confentirem , fed nullo modo cum illo confentio,
Nicolaus de Lyra.
fed potius illum fuperare & enccre à meis fidelibus feftino.Cum
diabolus:fortis.ad nocendum: armatus ,mulris fpiritualibus ne Matt.xij.ca.gCFactum eft au.Hic ponitur confutatio prę
quitis:cuftodit,in fua feruitute,atrium fuum.i.mundum , qui dictorum verbo mulieris virtutem Chrifti confitentis, cùm dicit: 4
in maligno pofitus eft,in quo vfq; ad aduentum filij dei diabolus Factum eft au.cũ hæc di.f.Chriftus refpondens blafphemijs iu
fine contradictione principabatur ,& malè pacato vtebatur impe dæorum . h Extol.uo.i.ex corde & conftanter alte proferens
rioin cordibus infidelium. fSi autem for.Fortiorem ſe vo-. laudem Chrifti contra vituperium ludæorum, i C Quædam
cat,qui non concordi pace & operatione , ficut calumniabancur m. ifta àfanctis doctorib? dicit fuiffe fcta Marcella famula beatę
fed fortiori potentia ipſum ſtrauit,mundūc ab ipfius dominatio Marthafororis Lazari, k Beatus uen.qui te por .matrem
neliberauit.Arma diaboli quæ abftulit,callidifsimæ funt verfutię beatificat & laudat ex filio, & non ecõuerfo :qa ab illo puenit gra
fpiritualis nequitiæ.Spolia ,funt animæ ab eo deceprę, que victor &gloria principaliter ratione deitatis,&inſtrumentaliter ratione
Chriftus diftribuit,qd eft infignium triumphantis: quia captiua humanita
Ephe.4.c.
ducens captiuitaté,dedit dona hominib? : quofdam quidé apofto Xa COmne re.Per qd ' fignificat ois cõgregatio cares cōcordia, Moraliter I
los,alios euangeliftas,alios pa.& do. gCQuinon eft m.Et ve in q funt duo Sathane, quoru glibet nitiťparte fua augmētare,vt
rè opera mea non coueniunt,cũ operibus Sathanæ:quia egoiple fic pofsit alteri præualere, b¶Cũ au.f.ar.cu.Hoclfaliter expos
in nullo conuenio cũ illo ,fed omnino contrarn fumus : quia cgo nit de diabolo, moraliter põt exponi de petōre obftinato, q defë
humilis,benignus,animas volens faluare.Ille ſuperbus,inuid, cu dit pâmfuucōtra reprehëdëtë,ficut Saul cõtra Samuelē.j.Regū.
pit perdere.Ego prædicatione mea virtutes congrego : Illeſpar Sed aliqn talis cu dei adiutorio vincit,q aufert arma fua. i . rõnes
1
git & feparat ab vnitate ecclefiæ, hCEt q no c.Hçcde oib' hæs qbus defendit pctã.& fpolia diftribuit,qñ eius actus & mēbra ad
reticis vel fchifmaticis ex fuperfluo poffunt itelligi,qui omnes ex bonu couertit, c Cúim.fpi.i.peti carnalis appetit?, dEx
cluduntur à regno dei. i Cum immundus fpiri. Quia fub ierit ab ho.p tuté pniæ. e Ambu ploca ari.i.p corda hu
trahitis vos à meo regno,attribuentes opera mea diabolo.ideo manæ molliciei carētia,i quib? fornicatiõisfpus requié no inue "
4
diabolus habitat in vobis, ficut in fuoregno grauius qua in prin nit,&tuc ad priftinũ locũ redit qñ pœnités patiť recidiuu.f¶Et,
cipio.k Exierit.Exiuicdiabolus â ludæis , quando lege & cul 1
tuc:fi.e.no.ho.il.pe.prio.qa ppter ingratitudine doni pœnite
tum vnius dei populus ifte fufcepit,&trafiuit ad gentes quæ erat tię pręcedetis aggrauai peccatu, h Extol.uo. quædam mu.
pinguedinefpirituffancti & dilectione proximi aridæ &fteriles: &c.Per quã fignificatur quælibet perfona beatę virgini deuota. I
In quibus Z *Atille

1
"
1
I
1
 Glof.ordi . Luca Cap . XI . DeLyra

fubftãtiale.Nifi em effet vna caro cu matre,fruftra venter ille vir Matt.xij.g Nemo lu.ac.quia ficut dictu eft, in deuota orōne G
E ginis & vberabeatificarentur. a Etubera.fecudum phyficos requiritur affectio fc
t
&a & intétio recta, lopoftq
; Saluator docuit
Ex eodem fonte & lacte nutriendis & feme procreandis pueris e difcipulos de fetã affectione , hîc confequenter inftruit eos dere
manat,ergo de femine virginis potuit concipi,qui eius lacte po= ta intentione.Et quia rectaintentio que dirigit oia ad gloam dei
&
tuit nutriri.b Quinimmo.q.d.Non folum laudada Maria, corrumpit phypochrifim, quæ ordinat oia ad ppria laude,ideo
quia verbum dei portauitin vtero,fed Saluator primò difcipulos de recta intē
maximèbeata eft,quia præcepta dei fer a a tione inftruit,fcdo de hypocrifi mulos
portauit &ubera que fuxifti . Atil ,
uauit in opere, Sicetiam oes beatifunt arguit,ibi:Et cũ loqueret.Circa prímum
a Interiori aure percipiunt.
verbü dei auditu fidei ſciendú, qp intētio recta eft a&tus volun
le dixit : Quinimmo ; Beati qui audi
boni operis cuftodia in fuo vel pximo Opère.
rum corde pariunt & nutriut.c CQui ad finem debito modo ordinatu . Sicut
untuerbum dei,&cuftodiunt illud .
au.In laude ecclefiæ.Eco trario damnan cu aliqs dat eleemofynam ppter deữ ,,p
a Quafi ad videnda miracula que ab eo audiebât fieri.
с iõ
+ conglos tur Pharifçi , qui verbum dei nec audire
batis Turbis autemfconcurrentibus coc hoc tendens in ipfum deu,& io preexigit
necimplere,fed blafphemare querebat. actu charitatis in deu têdētis ficut in fine
FIudæorum,
dCCœpit di. Quidã calumniabātur t qd' eft ad fine. Prę
pitdicere: Generatio hecgeneratio ppter que elegi illud
+ Maraz.c, opera eius , quibushucufq; refpondit. a Adultera, b Quafi illa que viderant figna nõ fues exigit etiã actu fidei vel cognitionis ,cui”
Mar,8.d. Alijtētātes,fignũ quærebat de cœlo, & rint. c De celo, quo indigni funt. eft ordinare hocin illud,Lucerna autcm
·
illis hic refpondet : e Signữ quæ Di nequã eft , fignum querit:& fignům hîc accipitur pro intentione recta,vt vis
fcipulis fignu dedit diuinitatis , &prius debitur:& ideo dicit Saluator: Nemo
non dabiturilli ,nifi fignu lonepro
Matt.17. a. transfiguratus in monte ,& poftea ipfis ac.lu.i.qa intétio eft recta,includit lumē
Actu.1.a. videntibus in in phetç : Nam ficut lonas fuit fignum fidei,& ardore charitatis,ad modu lucer
credulis de inferiori humanitatis pafsio Niniuitis, ita erit & fili' hominis ge næardentis.h CEt in abfc.qa intentio
Hec electa fuiſſe non dubitatur. recta dirigitur ad fuperna : ideo fequit:
ne.f¶Regina auft.Hic condemnata f 1
t3.Reg.10. plebeludæorum, ecclefiæ myfteriu exe nerationiifti .+Regina auftrifurget CSed fu.c.Sicut emlucerna i alto po
b. primit,Que i Niniuitis per pniam(que fita illuminat ea quæ funt in domo ma◄
in iudicio cũ uiris generationis hu
2.Para.9.a, pcm abolet) in regina Auftri ftudiu p teriali,fic intentio recta ea que fiut & di
ius,& cödemnabit illos : quia uenit
S.q.1.c.ves cipiendæ fapientiæ (quæ pâm cauet)de fponuntur in domo ecclefię & etiã i do
reor, totis finib, orbis cõgregat,vt veri paci àfinibus terreaudirefapientiam Sa mo confcientiæ,ideo fubditur: k Lu
In hoc loco, malis
fici verba cognofcat.Ex duobus em cō cer.c.t.Hçc eft locutio metaphorica,qa
lomonis.Eteccepl ' Salomone hic.
ftat ecclefia , vt aut peccare defiftas , aut corpus accipit hic pro cogerie,operation
peccare nefcias. g CIn iudi. Nõ mille nu,ficut corpus materiale eft quçdã ag imp
+Viri Niniuitæfurgent in iudicio
long.3.a. annis ante iudicium ficut Iudeifingunt i cum generatione hac , & condemna gregatio mebroru diuerforu, & io ficut
Mat.12.c, fed in ipfo iudicio furger.h Cum ui. a Quod ludçino fecerunt ad predicatione Chrifti. Oculus dirigit membra ad operandữ, vt
Be.Ecce cõis oftéditur refurrectio , tam pedem ad ambulandum , manữ ad fcria
bunt illam : quia pocnitentiam ege, ga t
F bonorum maloru. iC Codemna . k bendu, fic intentio recta putincludit fi
Noptate judicij,ſed cõparatione melio runt in prædicatione lonę . Et ecce dem & charitate,vt prædictü eft, dirigit + Mat.s.b. Cole
a De feipfo hoc dicit. b Fidem.
ris facti,qa relicto imperio,venit in lu 1 5 varias operationes in fine debituțiōfube Mar.4.c.
lona hic. † Nemo lucers
plus quàm lonahic. ocul.t.fuer.fim.i , intétio D
dæam audire hominem fapientia famo
di
fum:fed Iudçi verã dei fapiētiã cũ ipfis nam accendit, & in abfcondito po tua recta fine plica fallæ fimulationis . H
i di
couerfante, no audiut fed blafphemat . nitnequefub modio ,fedfupra can, mTotuc.tu.i.congeries operationu
k In præ.Ionas paucis diebus,Chri tuaru. n Luci.e.i.meritoriu vitæ æ
delabrum , ut qui ingrediuntur lus
ftus longo tpe prædicauit . Illeperegriz ternæ,du tamen operationes fint bonæ
a Fld eft totius tuę operationis.
nis,Chriftus fuis ciuibus.llle fignum no de genere vel faltem indifferentes, aliter
Mat.6.c. fecit Chriftus multa fecit.1 Nemo. men uideant¹Lucerna corpis tui eft non caderet fub recta inteciõe. o Si
a FId eft mentis intentio. Intentio,
+ Quando Qui in figura reginæ & Niniuitarũ ec₁ au-ne.fue.i.intétio peruerfa.p CEtia
Oculus tuus . Si oculus tuus fuerit
igitur ocu clefiam prætulit fynagogæ, nunc horta a Pura & recta. b Et fi coram hominibus aliquid im cor.tu.te.e.i.cogeries operationuma
Lus, tur nos vt fidem noftram potius ad ec perfectionis habere videaris. la erit:quia opus bonu de genere , malu
m
clefiam transferamus.Q.dic. Quamuis 1
fimplex , totum corpus tuum luci efficitur ex peruerfa intentione.Sicut cũ
dixerim nullum fignum nequam gene FSiperuerfa intentio pręcefferit,prauum opus feque aliqs dat eleemofynã mulieri paupercu
tur:& fialiquando iuftum videatur.
rationi dandum,, nifi Ionæ fignum,tas lę,itēriõe trahēdi ea ad pcm luxurię ideo
dum erit.Si autem nequam fuerites
men fidelibus meis non occultabo lucis fubdit: q CVide er,id eft diligenter at
P
meæ claritatem,fed teftam humanæ na
tiam corpus tuum tenebrofum erit. tede,neintétio tua fit puerfa:quia p hoc
turæ flamine meæ diuinitatis implebo, a Tipfa intentio que animę lumen eft viciorum tenebris corrumperetur
id eftfide mea'illuminabo . Et hanc fide fufcetur.
*aCAtil.di.qui per qd fignificauit Moraliter
" Vide ergo ,ne lumen quod in te eſt, ¶ Chriftus beatam virgine fe cocepiffe fœce
nõ ponā ſed vmbra veteris legis ,fed in
claritate noui teftamenti.Neq; fub men lícius pfide & deuotione fpiritualiter &
furaipfius legis,&intra terminos Iudææ Gentis cohibebo:fed co corporaliter, Et hoc dicit Aug.lib.de fancta virgnitate.d CRe
ftituam fuper ecclefiam ,in qua feptiformis gratia fpiritus relucet. gina au per qua fignificatur rõnalis aia, quæ fibene regat vires
In cuius rei fignum folet in frontibus credentium fignum fidei af inferiores fecüdum dictame legis naturæ,dicitur regina, Sed fi cũ
hoc faciat ex charitatis feruore, cudicitur regina auftri,eo qd
' ab
figi,vt qui ecclefiam voluerit ingredi ,lumen veritatis palā queat
intuer i.Hinc condemnant ur Iudæi qui figna exterius quærédo , auftro puenit feruor caloris fignificans feruore charitatis.E t hęc
apertā lucis ianuã nolūt ingredi crededo . m Videer.ne.Poft regina venit ad veru Salomonē Iefum Chriftum, p deuotionem
inftitutione recte fidei etia'de bonis operibus & bona intētiõe in offerens ei aurum fapientiæ,gemmas virtutum,& aromata bonę
ftruit,vt no tatum opera,fed etiã cogitationes & cordis intentio fame:iftis vtendo ad honorem diuinum.e Viri Niut.Niniui
nes mundentur tæ qinterpretant germia pulchritudinis,io fignificat iuuenes, ex
eutes i ftatu potifsimo iuuetutis.Qui folet de facili ad vicia decli
Nicolaus deLyra.
nare & ad bona monitioné de facili pœnitere. ppt qd fubdit qď
humanitatis,quia humanitas Chrifti eft organum coniuncũ pniam fecerut ad predicatione.flonæ.q coluba iterptať,ppt
ipfius deitatis, a CAt ille dixit.commendando fidem & con qd' peu fimpliciter admones fignificat, Ex facto ergo iuuenu prę
ftantiam mulieris & aliorum fimilium , b CQuinimmo. Beas dictoru oftendütur cõdēnabiles obftinati fenes,fignificati p gene
ti qui audiunt uerbum dei,& cuftodiut illud . Iftud quin ratione Iudæorũ. gCNemo ac.lu.fecundü fenfum Irale hîc ac
immo non dicitur aduerfatiuè , fed concomitatiuè , quafi dicat cipit lucerna pintétione, quæ eft actus voluntatis,præfuppofito
non folum illa queme portauit,beata eft,fed etiam qui audiunt tamen actu rationis.Et ideo ad hoc quòd intentio fit recta ,requi
verbum dei, corde credentes & opere adimpletes. Vnde dicit bea ritur fidei lumen in ratione , & feruor,charitatis in voluntate , &
tus Auguſt,libro de virginitate, quòd beata Maria felicius conce ficlucerna non abfconditur per falfam fimulationem, nec reftrin
pit deum mente per fidem: quàm corpore per carnis affumptio gitur fub modio,id eft per carnalem affectionem:fed in alto poni
nem.cTurbis autem concurrenti.Hîc confequéter ponit tur per debitam in deum eleuationem,&fic totum corpus.i.con
cefutatio illorü,q lignu de coelo quærebat.& patet fnia ex dictis geries operationu lucidū eft,id eftdeo gratum. o CSi au.qa fi in
Match.zij, *tentio

1
 Glof.ordi. Luca Cap. XI . De Lyra 156

A nes mundetur.Q.Ego lucerna fidei in veftris fenfibuslaccédo, & ad illos diceret, Prima in duas, quia primò arguit Pharifæos, &fe C
in ecclefiam pono. Vos aute quantum ex vobis eft,lucernas ve cundòlegifperitos , ibi:Refpõdens autem.Circa primum dicitur:
ftras accedite.i.intētiones cordis veftri mūdate , vt ex intentione Roga.il.gd.Pha.Vtru autem ex deuotione feu æmulatiõe
munda placeat etiã opera.CHæc cõtra hypocrifim Pharifçoru pfum inuitau rit,hic non dicitur :Videtur tamen ex fine hui? ca.
fub dolofigna quærentiu fpecialiter dicta,nos iuxta moralefens maliciofè cuinuitauerit,vt inter epulas aligd caluniabile de
fum generaliter inftruut.a CEt culo. bis Chrifti audiretur.g CEtingref.re.
a Sibonum bon a intentione facís,non habens in tua Sed hoc videtur effe cötra doctrina eius
Į No ait:cũloqueret hæc,fed cũ loqueret. confcientia aliquam partem malæ cogitationis.
In quo innuit,no ftatim finitis his bis, a qa mittes difcipulos fuos ad prædicādữ
tenebræfint . Siergocorpus tuum
fed alijs iterpofitis ad Pharifæum diuer dixit:In quacunq ciuitatem aut caftellű
+ tenebros tiffe:qa finito hocfermone adhuc eolo totum lucidum fuerit , non habens b intraueritis,interrogate quis dignus fit,
C & ibi manete,vt habet Mat.x.b.lfte auté
? fam quente , ecce mater &fratres quærebant aliquam partem † tenebrarum , erit
Matuz.d. log ei.De qb, poftc nữciāti fibi rñdit: Pharifeus erat indign', vt videt ex feque
lucidum totum, &ficut lucerna ful
† vtculus Quife.vo.pa.m.hicfra.me¸ &ſo,&mf tibus.Dicedữ,q no eft fimile de Chrifto
a Ethic &in futur o gratia lucis donaberis.
eft.Poftea intrauit ad couiuiu Pharifæi. a &de difpulis eius: quia ex cohabitatiõe
cernafulgo goris illumina bit te.Et cùm loque
reillumina bCQuare no ba . Iudæi frequenter cũ peccatoribus non poterat peiorari fi
lauant manus antequã mãducēt,tenētes retur rogauit eum quidam Phari , cut difcipuli, qñ erat ab eo fegregati ad
E -2

bitte.
traditionefenioru:& à foro reuertentes
Mar.7.2 fæus ut pranderet apud ſe.Et ingref exequēdū actũ prędicādi, & maximè qa
nifi baptizenť no comedut. c Calic. ↓ tüc nõdu erat cöfirmati :& io Chrift" do
10 fusrecubuit.Pharifæus autem† coes
Marcus refert, Iudços baptifmata calicis b mũPharifçi intrauit,vt haberet occafio + cũ vidif
& vrceoru lectoru &æramentorufoli pit intra fe reputans dicere : quare nëarguědi vitia Pharifçoru, h¶Phari fet, admira
Ter a Lauatus more Iudæorum.
€

tos obferuare.Calix vas vitreu . Catin”, fæ" au.c.in fe re.di.q.no effet ba.i.lo tus eft , qu
tio
fictile de terra. Per hoc figuratur fragili non baptizatus effet ante prandiu. tus fcdm traditiões ludæoru. iEta.
i non
tas huani corporis,i quo exterius preten Et ait dominus ad illum: +Nuncuos do.ad il.Per hoc aut qp refpondit cogi lotus effet.
po
dūtfetitaté & fimulant iufticia,qd ' foris C tationi ei?,oftedit ſe effe deu cui nuda &
Pharifæi quod deforis eft calicis & +Mat.23.c
erat lauabāt,intus nequifsimi.d Q& a Mundiciam carnis exterius obferuatis. apertafunt fecreta cordiu, k Nunc
1
aut.Nemo putet fornicatione & hmõi u.Pha.q.def.eft munda.Quia de mu
do catini mundatis:quod autem intus
corp oralia vitia folūmo grauia effe , & a Animæ turpitudinem retinetis. dicia exteriori in vafis & corporib" fuis
Lu erat multu folliciti , & de mudicia iterios
fpüalia vitia effe leuia,ficut auaricia,irā, "
eft ueftrum , plenům eft rapina &
93 +malignis fuperbiam, &c.ficut Pharifgi putabant. Sed. Q.J.Quifacit vtramque naturam, vtramque ri ipfius mentis negligentes,cu tamë des
tion tare mundari voluit. beret effe econtrario:ga interior mundi
eCVeruta.qd ' fup.lã bonus doctor,
+Imprudé quo cotagiu corporis mundari debeat, tiniquitate . +Stulti,nonne qui fecit cia neffitatis eft , exterior autemfolumõ
1Cut tes docet.Et hic latius explicatur: qd fupra
i,vt quod deforis eft , etiam id quod de 139 honeftatis , quæ poteft omitti fine peto D
Con † 12.q.1.c. breuiter
lo.Tot" emdixerat de mudado
hic locus ad hoccordisocu
dirigit , vt intus eft fecit: † Verutamen † quod &io
vt Chriftus
haberet predictam lotione omifit
occafionem Phari.,
icfe qa tua .16. nos ad ftudiu fimplicitatis inuitet,&fu fupereft, date eleemofynam ,& ecce " feos,de exteriori mundicia tm curantes, † quæ ad
q.1.c.deci=
deci- perflua Iudçoru & terrena cõdener: qui omniamunda funt uobis. +Sed uæ J & interiorem negligentes:& ideo fequi func.
mas. fcdm corp' itelligédo,lege vitro & cati a luftum iudicium dei confitentes.
tur: 1 Quod autem int.eftue.ple. eft Mat.23.c.
C00 De poeni. no ppt fragilitate cõparat.In q &figra rapina.alioru bona violenter accipien
uobis Pharifæis , qui decimâtis
nis.u dif.1.c.mes uiterpeccat:ipfis tñ abfolutio peti pmit a Non triticum folummodo & vinum. do,& iniquitate & fraudibus eos decipi
oni dicamētu. tit,fi mifericordia facere nitant, Q nes mentam & rutham & omne olus endo. m Verutame.q.fu.da.elee.
22: * P qa
Ar B ceffario victui & veftiméto fupeft,date & præteritis iudicium & charita , १ ga primò debet fieri reftitutio , & de eo
pauperib? Vel do cõfiliu,qd' reftatfolu Sludicium & charitatem. SVel tet. quod remanet eleemofynaru largitio.
iter modo poft tãtafcelera,date eleemofină. n CEt ecce oia mu.funt uo.qa elee
tem dei . Hæc autem oportuit fas
St Pria eleemofyna, eft , mederi aiab' võis a Primo loco. b Eleemofynas fru&uum. mofyna magnam habet virtute ad pec
crededo i me q corda mudo, & pfidem cêre,& illânon omittere. Væuobis catoru remifsione,vt habetur Dani.iij.
PEG2982043

ma: mudatis cordib? oia etiã exteriora erut a Arrogantiam redarguit,qua primatus appetunt. e.Peccata tua eleemofynis redime, &cę.
aki muda.Qui ordinatè vult dare eleemofi Sed quia Pharifçi ex hypocrifi non folu præf
Pharifæis,qui diligitis † primas ca † iden
ti nã,àfemetipfo incipit , & eã fibi primữ quærebant exteriorem mundicia ,ſed eti tiam.
TOL thedras in fynagogis , & falutatio , am apparetem iufticiam ,ideo fubditur:
dat.Eft em eleemofyna opus mifericors h Arguit de hypocrifi .
Eccle.zo.d.
dea diæ.vn dr:Miferere aiæ tuæplaces deo.
nes in foro . Væ uobis * qui eftis : Sed uæ uo.Pha.gde.me, &ru. Scribs &
Ta f¶Væuo.Cũ ad eleemofynã hortare vtperhoc apparerent iufti,quafi volen Pharifçi hy
EKS
BEZ-

hoc tur Pharifços, qui corporaliter quotidie
¿tur elemofynas faciebat:que quia fine fide erat deo no placebãt,dicit dum
aLI fe eleemofynas eorú no ignorare , vt oftendat cuiufmodi eleemo tarij ad implendum diuina mandata,cum tamen effent tranſgreſ
fynas abiftis requirat.q.d.Cõmonui vos ad dādā eleemofynam , fores inmaioribus;ideo fubditur: p CEt præteritis iudi.iufti
G per quã oia funt muda.Sed fciatis q eleemofynæ quas facitis ad ciam fubuertendo. q CEt charitatem d'opera mifericordię o
Re hoc no valet,nec de huiufmodi eleemofynis me admonere creda
16 tis,fed de iudicio & charitate,vt de vña miferia iudicantes , & dei
charitatem quam vobis donauit diligentes,piè viuaris,iufti iudi
cium dei cofitentes, quia miferi effecti eftis,&gratias referétes cha
he ritati qua liberati eftis, gCPræteritis iudi.Breuiter multa eos
100 rū vicia pftrinxit,q advilia ad decimāda itēdēces, futuri iudicij me
tum ,& dei charitaté non habent. Prætereunt iudicium,quia non
oia quæ agunt in iudiciu referunt.Charitatē prętereūt,qa non ex
affectu deu diligūt.Sed rurfus,ne fidei vos ftudiofos faciat operū
negligétes,pfectione fidelis viri fupponit,vt poftfidem operetur.
hQuis eftis ut mo.Hic fuperftitione ipforudoctoru redar ,
guit,q foris fpecie recta doctrinæ prętēdūt,fœditate yò quãicus
Nicolaus deLyra Kagerunt,occultant
corrumperentur omnia bona, a CSi ergo cor.tu.i.cogeries
operationum.bCTotuluc.fue.Tum exbonitate intentionis,
Tum exbonitate operis degenere.c CEritlu.to.quia oia cedēt
ad vitæ ęternę meritum.d CEtficut lu ful.il.te.in pñti per gra
‫گا‬
tiam,& infuturo pgham. eCEtc.lo.Hic cofeqnt arguit amus
los de hypocrifi, que eft corruptiua recta intétionis, Et priò poni
tur Chrifti argutio,fcd'ò, reprehéforu,obftinatio,ibi: Cu auté hęc
ad illos
tes implere mandatum de decimis , red
pocrite, ga
etiam circa mini ma,vt per hoc crederentur multum volun
mittendo.Et quia honor eft præmium virtutis fecundum Philo
fophum,&ex appetituapparentis iufticiæ,fequitur appetitus in
debitus honoris,ideo fequitur: r CVæuobisPhari . Et quia
vícia occulta adeo punientur, grauius quàm manifefta , quanto
peccatores tales volūt hîc alijs præferri in honoribus iofequitur;
SCVæuo.In hoc eft comminatio poenæ eternę. t Qui eftis
ut monumenta.id eft lepultura.Et dicitur monumentum quafi
monës mëtë,quia viuetes p hoc monētur defua morte cogitare.
Quenon
*tentiofuerit peruerfa,tota congeries operationum erit mala. Moraliter
eCEt cum loqueretur rogauit eum quidam Pharifæ❞ ut
pranderet apud fe . Spüale prandium eft euchariftia . antecui"
celebrationem vel fumptionem requiritur baptifmus fpiritualis,
qui eftconfefsio pura,& non exterior mundicia, quæ k
eft hypocri
tarum propria, o CSed uæ uobis Pharifæis qui decimatis
mentam.per hoc arguuntur illi qui de minoribus magnam vim
faciunt & de maioribus parum curant ', ficut aliqui religiofi plus
ponderatfractionem filentij quam iniuftum grauamen proximi.
CVæuobis Pharifæis qui diligitis primas ca. per hoc re
primitur omnis indebitus honoris appetitus.s Væ uo.geftis
ut monume.Hic reprimitur quælibet fanctitatis fimulatio falfa,
zij Ervobis legifpe
 Glofordi Luca
gerunt,occultant.a Refpon.au. Audi
E to verbo dei Pharifeus ex mala confciétiafi
bi cótumelia fieri putat,& comemorata pœ
naperfidoru,intelligit fe danādu, b CVæ
uo.No arguitur qp exornat monumēta p
phetaru,fed qa interfectores pphetaruimi .
tantur,ædificado fepulchra,accufant pater
na facinora.Sed plequedo Chriftu &Aplos
imitat fcelera patrũ,& fniam danatiõis quã
in patres proferebat, in feipfos retorquent,
Profecto.Propter vulgi fauoré capta
du ædificatis,qfi exhorreatis fcelera eorum :
fed ipfo ope oñditis, o pfidiæ eorü cõfenti
tis:qa hoc bonu no bene facitis fed p vana
glad Vos au.Propterea qa eftis imita
tores illoru, vt ipleatis qď přib" defuit.f.vt
me & meos pfequamini,que illi pfecuti fut
ippheris. e Prophetas.Metiütur hçre
tici,q alių veceris, aliū noui teſtamēti dicut
inftitutore.fAgener.Oes mali,vna ge
neratiofūt,vna ciuitas,vnữ corpus diaboli
ficut oës boni vna generatio , & vnu corp
funt dicti.g Vfq ad fan.Za.Cur vfq
adhuc,cu poft hunc multi occifi añ natale
Chrifti,&nato Chrifto mox pueri ab hac
Gene.4.b. generatione funt pemptieSed qa Abel pas
3.Par.24.f. for ouiu fuit,necatus in agro. Zacharias
facerdos necar" in atrio tēpli, duos ordines
martyrũ fignat,lạicos, & cos q altaris offi
Exo.30.2. cio măcipant, h Qui pe.Duo erant alta
ria i teplo.Vnữ,incēli interi”,Alterü,holo
cauftoru exterius:inter qd
' & teplu Zachari
as eft occif.Vel,inter al.& æde.hoc eftin
ter cofenfuppl &facerdotü:qru alij p teplū
alijp altare fignificant, i CQui tuliftis c.
Mat.23.d Clauis,humilitas Chrifti;quã q habent,fcri
pturas intelligüt,Hac legifperiti, nec ipfi in
lege & pphetis intelligūt,nec ab alijs intelli
gi volut, Intrare claue,eft no effe cõtētufup
ficie literæ,fed vfq
; ad arcana intelligéda pe
netrare. Vel doctor fi illos quos verbo edi
ficat exemplo fcandalizat , nec ipfe regnum
dei intrat , & illos quiintrare poterant ex
F cludir.k Cumautem hæc. Quã vera p
fidiæ,fimulatiōis &ipietatis fue crimina au
dierint,ipfi teftant, q tãto intonāte turbine
nonrefipifcunt,fed doctorem veritatis ag
grediuntur,
GLOS ORDI.
Cap. XII.
#Profecto
Vitis autem &c.1 CAttendi.
Ad hoc fermentum pertinent oía
M ftus induxit difcipulos ad oratiõis
Cor,s.c quæ fuperius in domo Pharifeidi
Iputauit,vnde & Apoftolus:Noni fer.ve.
nequein fer.ma. &cate. Attendite à fer.
Pulcher loc? tenedę fimplicitatis & æmulās
dę fidei,ne more ludçoru aliud pmam" af
fectu ,aliud voce fimulemus, cũ fciamus in
dieiudicij non poffe effe latebram fraudis.
Nec abfcon.
Nicolaus de Lyra
ftétare,vra Quæ non patent & homines
percontari ambulantes fuprà nefciunt.fcilicet exte
fum, rius,qualiafunt interius , quia aliquando
monumenta pinguntur & ornantur exteria
us , & fœtoribus replentur interi?.b CRe
fpondens autem quidam ex legifperi
tis ,ait illi:Magifter,hæc dicens etiam
nobís contumeliam facis . At ille ait.
Hic confequenter Chriftus arguit legisperi
tos. Peccata enim eorum erant publica &
manifefta : & ideo Chriftus contumeliam
eis non faciebat publicè arguendo , prout
iftelegifperitus imponebat ei ,& idco Chris
ftus cos arguit de tribus . Primò de immo
derata dominatiõe, cùm dicitur: cCEtuo
bis legifpe
Cap .
Quiafuperficiem terræ cōmunis oftendit.
ut monumenta quæ non† pa
SVelrent.
tent , & homines ambulantes
* fuprà nefciunt.Refpondes au
tem quidam ex legifperitis ,
aitilli: Magifter , hæc dicens
etiam nobis contumeliam fa
cis . Atille ait: Etuobis legif
Sicutpharifæis.
peritis uæ,quia oneratis homi
a Legis. b Secundum quod intelligitis
& imponitis.
nes oneribus quæ portare no
SId eft, nec in minimis perficitis , qulagras
tiam meam non quæritis,& ingum leue res
pellitis:fed lex fine gratia nequit impleri,
Et hoc legis,
poffunt: & ipfi uno digito ue,
b debet intellectus verus lares interi? aperiri,
ftro non tangitis farcinas :Væ
a Ambitiofe ornando & feruando.
uobis qui ædificatis monu
menta prophetarum ; patres
autem ueftri occiderunt illos.
Profectò teftificamini, †quòd
confentitis operibus patrum
ueftrorum , quoniamquidem
ipfi eos occiderunt ; uos au
" Ambitiofe ornando.
tem ædificatis eoru fepulchra.
SAb æterno difpofuit,
Proptereà& fapientia dei di,
a Mat.Ecce ego mitto ad vos, b TQuipri
us prophetas,poft apoftolos mifit.
xit: +Mittam ad illos prophe
Vt lacobum ,
tas & apoftolos, & ex illis oc
a Vt nec recepti ab eis iufte ad Gentes
migrent.
cident,& perfequentur,ut † in
quiraturfanguis omnium pro
phetarum,qui effufus eftàcon
ftitutione mundi , à generatio
FId eft,malorum.
ne ifta àfanguine Abel , ufque
g & opinionibus extraneis & curiofis impe
ad fanguinem Zachariæ , qui
Occifus a veftra generatione.
periit inter altare & ædem .
Ita dico uobis,requiretur ab
hacgeneratione. Væ uobis "
Id eft abftuliftis.
legifperitis , qui tuliftis clauem
fcientiæ ,ipfi non introiftis, & k
eos qui introibant prohibui ,
122
* ftis.Cùm autem hæc ad illos
n ftabilientia,ibi:Nolite timere.Tertiò, oftés
diceret, cœperunt Pharifæi & "
Suftinere,
legifperiti grauiterinfiftere, &
os eius topprimere de multis
infidiantes ei,& querentes† ca
perealiquid ex ore eius, ut ac ?
cufarent eum .
Cap. XII.
†Vltis autem
turbist cocur
rentibus , ita ut
feinuicem con
culcarent , co
M
pit dicere ad di
1 T
fcipulosfuos. Attendite à citer diuitando.Et fubditur rõ cu dicitur: ipfis
XII . DeLyra.
bis le.Et patet fnia ex dictis Matt.xxiij.See G
a
cudo arguit eos de falfa religione,cudicit: tappari
dCVæuob.qadi.& patet fnia ex dictis
Matt.xxin.excepto q fubdit: e C Profe.t.
Videt magis feq cotrariu.Ad hoc em ordi
nabantfepulturas pphetaru , vt videretur
iuftiores přib" fuis,q occiderüt illos , vt hř
expreffè Mat.xxin.Et iō dicēdu, o illud te
ftificamini,refert ad hocqp ipfi plequebat †Mat,23,2
Chriftu,q erat ppheta magnus eis pmiff
&difcipulos ei & io fubdit: fPropter
ea & fa.i.Chriftus ,qui eft fapientia patris,
g CMit.ad il. Quod aute hoc fit dictu à
Chrifto,patet Matth.xxiij.d.vbi dicit:Ecce pend
ego mitto ad vospphetas & fapieres &fcri bus
bas,& exillis crucifigetis & occidetis, &cæ.
Tertiò arguit eos de peruerfa expofitione
facręfcripturę, cudicitur: hCVæ uo.leg.
Clauisfciétia eft autoritas docēdi,p quam
& ipfi ecotrario claudebat peruerfè interp
tãdo,vt patet circa preceptu de honore pa
rētu,qd euacuabāt p doctrină fuã , put dis Perfecut
tufuit Mat.xv. & etiã de plurib? alijs præ
&
Fiduog
Mod
ceptis, vt dictu fuit Mat.v. iCIpfi noin + &copro
tro.ad intellectu veritatis . k Et eos q. batis opa
i.intrare defiderabãt.1CProhibuiftis.g
uerfitate doctrinæ veftræ, m C Cuauh,
Hic confequêter defcribit Pharifçoru & le H
gifperitoru obftinatio , q ex verbis Chriſti
nofuerüt emédati ,fed magis peiorati :ideo
fubdit: nCœperut Pha.& legifp.vt
eu turbaret & ftupefacerent, ga conturbati
Mart.10.
minus pręuidět. o CEtos e op. de mul.
vt fic exvarijs quæfitis & obiectis extrahe
rēt aligd calumniabilede ore eius.p CVt talsiu
duobus
accufarent eum,ficut poftea fecerunt co
ram Pilato,vt habetur infrà cap.xxiij.
*CCEtuo.legifp.ue.Per iftos fignifică Moraliter
tur prælati alijs imponētes magna & gra
uia,pauca facietes aut nulla. d Væuo. † requirat
qadi.fcdm literalem fenfum hoc faciebat
vt videretur horrere crudelitate patrufuo
rum.Cofimiliter faciunt qui vitia ybis des
teftant,vt immunes ab eis ignorātibus via
prefta
deantur.h¶Væuo.legifpe.q tu.cla.f.
Similes funt doctores ecclefiæ , qui verbis
Dipodi
diunt intelligentiam veritatis neceffariç ad
falutem .
NICO . DE LYRA.
Vitis au.Poft Chris Cap.XII, † Matz.d
Cor.
Minftantia, hîc cõfequenter inducit
eos ad fidei conftantiam ,Et hoc tripliciter,
Primò, diffuadendo quædam à fide retras
hentia.Secundò, pfuadendo quædã in fide
dendo ad fidem attrahentia,ibi:Dicebat au
tem.Retrahetia autem âfidefunt quatuor.
fcilicet aftutia feductorum , ſęuitia perfecu
torum,auaricia cupidorum , cura nimia ne
ceffarioru:&fecundu hoc pria pars diuidis †venari
tur in quatuor fecuda incipit ibi :Dico aut
vobis.tertia ibi:Ait auté ei.quarta ibi: Dis Paol
Nab
xit ad difcipulosfuos.Circa primüfcien .
dum,q hæretici moderni per fimulationë † Cumaut
fanctitatis frequenter corrumpunt fidë fim cõueniſſer
plicium. Et hoc modo Pharifæi faciebant innumera
qui erant hypocritæ,vt patet exprædictis: turbę mul repon
i
& perhoc auertebant multos àfide Chrifti titudo.
quod Chriftus docet cauere dicens:r CAt †circüftan
tend à fer.f.per eorum hypocrifim auer- tibus
tamini Moraliter
Moraliter.q Multis autemturbis. †Mar.8,b.
Sequitur: r Attendite àfer.ea fimpli vobis
* Nihil
 Glof.ordi . Luca
-6 a Neq abfcondi.ldeo ne æmulemini
A fimulatores, quia profecto veniet tepus in
+Matxo.c. die iudicij, in quo & veftra virtus & illoru
hypocriſis omnibus reuelabitur.vñ fequit:
bCQuoni.quçite.dix.No folu in futu
turo oia patebunt,fed etiã in præfenti tem
i a
pore in tota ecclefia per orbe terræ publicè
B
predicabuntur,quæ in tenebris.i.in vmbra
preffuraru &carceru locuti eftis,quãdo act bfciatur.Quoniam quein tene ,
veftri legentur in excelfis.Quo.q.inte. ·
er
Amb.Quod in tenebris,id eft in timore di
B xiftis,dicetur in lumine.i.in fiducia veritatis
accepto fpiritufan&to,Er quodin aure.i.fes
cretò locuti,fuper tecta,id eft calcato carnis
t'penetras domicilio prædicabitur. c C Dico au
libus
teuo.Ambr. Cũ gemina fit caufa perfidie,
Ont quæ vel ex inolita malicia , vel ex accidenti
metu nafcitur,ne quis deum que corde cos
am gnofcit metu negare cogatur , dicit mortē
in corporis non effe timendam. Præclare aute
& fidem acuendo intexuit,& ipfifidei virtu
tum fundameta fubiecit. Nam ficut fortitu
dinis incentiuum eft fides ,ita fidei fundame
Perfecuto
18 tum eft fortitudo, d COſtendã au.uob.
Sin. ruduo ges quía duo funt genera perfecutorum ,vnum
nera
apertè perfequentium , alterum fraudulen
ter blandientium.Sicut fupra contra hypo
crifim,ita hic armat contra carnifices. Tot
• poteftate mittere in gehenam .
hic locus ad fubeundam pro cofefsione do
a Nolite timere mortem corporis, qui mo
mini pafsionem vel contemptu mortis,vel
B
deo fpepræmij,vel manfuros in denunciatione
e
ST B fupplicij inftruit. e Nonequinq.Am Ita dico uobis , hunc timete .
-bai bro.Quinq; pafferes, quinq
; corporis fenf
? li.follici. effe. Voluntate veftra pro Chri † paffercu
nul Matt.io.d. vel duo fecundu Matt.corpus & anima;q =
aher bus dedit naturagratiam ad æterna fubuo
+ afsiculis landi,quia etiam caro ficonfentiatlegi dei
00
duobus in naturam ſpiritualem tranfit.Sed dum &
in occultis & foetidis locis fcilicet cibi quæ
torum laqueis capti,ad fuperno
runt,deli&
rum operum fructus reuolare nequeût,fed
gre
dipondio,id eft vil terrenæ cupiditatis pres
cio venundantur füb peccato , ita vt etiam
fuo anima maloru efcis grauata , inclinetur in
corporis naturam.Sed fi deus etiam infide
libus hoib' veli oriudo fole & terræfœcu
t preftatis
ditateprofpexerit, & mifericordiæ munus
bis impertit,non dubium fidelium contempla
tionem apud illum valituram.f Vene.
per Dipōdius
di.Dipondius eftpondus ex duobus afsib"
pad
Becas
compofitum. Quod autem in numeris eft
vnum,hoc in ponderib" as quod duo , hoc
dipondius cft.g CEt unus ex.Smplicita
tis affectum infpirauerat , virtutem mentis
L 1.Cor. 9.b, erexerat , fola fides nutabat , hanc de vilio
ribus roborat . Quomodo dicit Apoftol":
Nugd de bob' cura eft deo: Sed aliudē cus
ra,aliud eftfcientia. h CSed & ca . Non
actu computationis,fed facultate cognitios
nis,àfimilitudine pecuniæ quæ numeratur
vtferuetur.Vbi magna prouidentia dei.q
necparua nec ociofa dicta cum lateant.
iCOmnis quicunque.Ne quis tempo
reperfecutionis fufficerefibi putaret fidem
cordis, dicit: Omnis quicunqz. k Co.
Gal.s.b. feffus fue.Confitetur quis Iefum ea charis
tate quæ per dilectionem operatur,negat q
+Mat.ro.b
præceptis non obedir.1 Filius homi
Mar.13.b. nis.Confitetur filius apud patrem illum, q
per filium habet acceffum ad patrem.Nega
tur à filio apud patrem,cui non manifeſta
tur in diuinitatis potentia filius & pater. Etteftates,nolitefolliciti effe quas
+ refponfu neputetur vna conditio omnium & corũ
ri fias
quiftudio & corum q infirmitate vel igno
rantia negant,fubdit:Et omnis qui dicit
Coramange
uerbum infi.ho.re. m
lis.quia dixerat aperta & abfcondita effe re
uelanda.hanc reuelationem non in vili con
ciliabulo,ſed in conſpectu angelorum dicit
agendam
Cap.XII .
SAfimulatione,
fermento Pharifæorum , quod
eft hypocrifis. †Nihil tenim os 2
a Nequitia difcooperietur. & vefiraintentio fit, ftimularus inuidia calumniatur: & dicit
foli deomodo cognita ab omnibus fctetur. talia effe Beelzebub huic no dimitteť,nö q
pertum eft quod nõ reueletur,
neque abfconditum quod non
In myfterio.
Aperte.
brisdixiftis ,in luminefdicetur :
Priuatim.
& quod in aure loquuti eftis,in
tcubiculis , prædicabitur in te
Públice, Quinil terrenum cupitis..
Etis . Dico autem uobis amicis
Propter multitudinem vel ferocitatem eoru.
meis : neterreamini ab his qui
a Non poffunt efficere, quin animam deus reds
dat corpori,quin & ipfum corpus refufcitet.
occidunt corpus , & poft hoc
non habent amplius quid fa
d immundum habet. o C Ei au.qui.Ei etiã
ciant. Oftendam autem uobis
Eiferuite in timore.
quem timeatis . Timete eum ,
qui poftquàm occiderit , habet
a Mittendoin æterna fupplicia
ri non potentis fine nutu dei: quod in mino
ribus liquet.
Nonnequinquet pafferes ue
a Sed funt omnia fub prouidentia dei,quan
to magis vos ad imaginem dei facti.
Bo
neunt dipondio : & unus ex !
illis non eft in obliuione coram
a Videmaffa corporis tacea, nam & mini
mæ particulæ dei prouidentia conferuatur,
"deo: Sed& capilli capitisue
ftri omnes numeratifunt . Nos
a Omnem curam in eum proiicite , apud
quem capillus non peribit.
lite ergo timere; multis paffe
a Maioris precij, quia rationales:quiâ æterni.
ribus †pluris eftis uos .† Dico
i
autem uobis: Omnis quicum
a Ore fit confefsio ad falutem.
k & ioilla que dicuntur ibi,publicè dicuntur 3.c.adhuc.
* queconfeffusfuerit me coram
hominibus , & filius hominis
Venite beuedicti patris mei.
ย
confitebitur eum coram ange,
a Stimore.
lis dei . Qui autem negauerit
a Deum vel hominem effe. b TVbi pro
deffe debet mei nominis confefsio.
mè coram hominibus , denega
a Non perducetur ad vifionem patris,qua
perfruuntur fanéti.
13
bitur coram angelis dei. Eto ,
mnis qui dicit uerbum infilium
@ fDipon.Dipondium es fpes monete: &
hominis, remittetur illi , ei auh
tem quiin fpiritufanctum blaſ
phemauerit , non remittetur .
a Contra terrores cofolatio.Vt me negetis.
b Publicosconuentus.
Cum aute inducet uos infynå
a Principesfynagoga. b Regiam poteftate.
gogas,& ad magiftratus & po
De modo proferendi.
Slaterrogantibus.
liter aut quid refpondeatis aut
De modo inueniendi. a Difcere volentibus.
b Quianon exingenio vel arte veftra ver
baprocedent,fed ex fpirituffan&i gratia.
quid dicatis: Spiritus enim fan,
êtus docebit uosin ipfa hora ,
Glof. ordi. 157 I
agendam.'n CEt omnis qui di.Spiritufe C
fancti blafphemia eft,cu quis manifefte ope
ra dei itelligit, & cũ de tute negare no poft autem
ei negetur remifsio fi poeniteat;fed quia hic
blafphemus exigentibus malis meritis ficut
nunquã ad remifsionem ,ita nec ad poenités
b
tíam peruenturus eft,vnde Iohannes euan
gelifta:Propterea non poterat credere, quia
iterum dixit Ifa.Excccauit oculos eorum, &Ioh.12.f.
indurauit cor eorum, vt non videant ocu- Ifa,6.c.
lis & non intelligant corde,& conuertantur † audietur
tum humas
& fanem eos.Qui fpiritumfan&
na ignorantia minorem patre credunt vel
dicunt,irremifsibili criminé non tenentur:
quia non diabolica inuidia hoc agunt: Sed
qui fimilitudine diaboli contra fua confcie
tiam dei maieftatem oppugnat , non habet
remifsionemin gternum.ficut Marcus aper
te declarat , qui pofito hoc teftimonio do, Mar,3.d.
mini fubiungit:Quoniam dicebant:ſpiritū
qui fcandalizatus in infirmitate carnis me
purum hominem vel voratorem fufpicat?
fucrit,remifsibile erit:fed qui gratiam fpiris
ruffan&ti ( pœnitentia infpiratur, & ad co
gregatione redit)non cognofcens imponis
tenti corde permaferit, cu hociã non fit hus
manum fed diabolicum , irremiſsibile erit.
p@Cuau.ind.u.in fy.Terror taliū cõue
tuufolet auferrelibertate loquédi.q No
fto offerte. Chriftus verò loquetur profe, li
Magiſter
NicolausdeLyra.
tamini à fidei veritate, a CNihil enim
opertum.quía eorum falfitas i iudicio dei
manifeftabitur.b CQuoniam quçin te.
di.hoc refertur ad feductores,modus enim
feductorum eft in tenebris & occultis doce
re:ſed talia venientin palam in iudicio ex, D
tremo.& hoc notatur cùm dicit; c CPræs .
'dicabitur in te. Domus enim in terra illa † Mat.10.d
habent plana tecta , vbi congregantur ho- Mar.8.d.
mines ad fpaciandum & confabulandum, Depo.dif.
&hoc modo exponit Theophilus. Beda au
tem exponit hoc referendo ad difcipulos
Chrifti,quorum ea quæ pafsi funtin tenes
bris carcerum & preffurarum declarata fut
per orbem ad gloriam eorum.fed prima ex
pofitio magis concordat literæ precedenti .
dCDico autem uobis . Hic defcribitur
fecundum retrahens à fide, quod eft fçuitia
perfecutorum, quam Chriftus docet non ti
mere.Et patet fententia ex dictis Matth.x.
exceptis quæfequuntur.e Nonne quin
que pafferes ueneunt.id eft venduntur,
valet duplex as. & ideo quinc pafferes ven
debantur dipondio,vt hîc habetur. & duo,
affe,vt habet Matt.x, qa quintus paffer nõ
poterat diuidi:& ideo remanebat vendenti
ficut quando dantur quinque oua pro vno
i
denario , non dantur nifi duo pro obolo.
gCEt omnis qui dicit uerbum in fili
um hominis.i.contra Chrifti humanita
tem.h Remitte.ili, nõ eft ita graue ad
remittédüficut verbu blafphemiæ dictũ cố
tra deitate:& hoc fuit expofitu diffufè Mat.
xij.c.i CCũau.indu.u.infy. &cæ.lftud
* fuit expos
XaCNihil oper.q.d.Hypocrita fal- Moraliter
fitas manifeftabitur ,& fimiliter fideiru mita
ver s
quetéporib? eccliæ primitiuę , ppt multitu
dine infidelium docebatur occultè.dDi
z in Xco aute
 Glof.ordi . Luca Cap . XII . DeLyra

aCMagifter.Commedanti gratiamfupernę packs & vnitatis, fuit expofitum Mat.xň. a CAit autem.ei g.Hic chriftus dif G
E vult ifte ingerere moleftiam terrena diuifionis . vñ & hō dicitur, fuadet tertiu retrahens àfide,qd eft immoderata cocupifcétia ter
1.Cor . id eft terren.Inter quos emhmõi zelus & côtentio eft,hoies fung renorum,vbi præmittit cuiufda cupidi petitio dicentis Chrifto.
&fcdm hoiem ambulat.Inter fratres,patrimoniu:non iudex me. bCMagi.dic.incóuenienter petebat, qa no erat loc nec tps,
dius,fed pietas debet fequeftra diuidere,quis immortalitatis pas nec Chrift' erat tpalib' intēt?, imo ea cotenere docebat, &io Chri
trimoniu nofit pecunia hominib" peren ftus rñdit ei:c CHō , carnalis & rudis &
du.b CQuis me co.No fum diffentio ² terrenus.d Quis mec.Similiter A
quid oporteat uos dicere : Aitaute
nis deus,fed pacis & vnitatis, qui veni ho poftoli,vt poffent vacare verbo dei,cus
mines pacificare cu angelis,vt multi vnữ quidam de turba: Magifter,dicfra " ratpaliú à le abiecerut dicentes Actu.vj.
cor & vnã aiam habeãt.No vt diuidanť, a.Non eft æqui nos derelinquere verbü
tri meo , ut diuidat mecum heredis
fed vt habeat oia cõia, nec fit aliquis eges b dei & miniftraremefis,& io ex hoc Chri
tatem . At ille dixit ei: Homo ,quis ¿ ftus cófequéter docuit cauere auariciam
inter eos,Ille qno colligit mecũ, eft diui. Litium. Facultatum.
for fraternitatis & diffentionis autor. queàdeo feparat.vñ fubdit: e CQuia
mecõftituit iudicem aut diuiforem
CQuia auaricia plerüq ; folet tētare virs Tam ad turbas ad difcipulos, noiab.c.f.fpüalis,p quã coiungitdeo:
tutem patientiæ quã comendabat,& exa Nec etiã corporalis , ga ppter abūdātiā
fuper uos Dixité ad illos : Vides
emplum & præceptum huius abolenda a Rationem prouidete, conta quam & caro fuggerit, & fuperfluitate mors pluriu acceleratur
fubijcitur,dicente domino: Quis me c. cauete. multo em plures moriut ex replectiõe ä
iu.No dignatur iudex cffe litium,nec artè , & cauete ab omni auaritia ; quia ex attenuatione.Vita etiã pauperu nul
biter facultatum,quiuorum & mortuos d сe lus infidiat:diuites aut in nullo locofunt
rum habet iudicium & meritorum arbi · nonin abundantia cuiufquam uita fecuri ,& in oi cibo & potu timet intoxis
eius eft ex his quæ pofsidet . Dit
trium.cCAboi aua.Nemo putaret cri cari.fDixit au.fi.ad il.adfuu ppofi
men effe , hæreditatem diuidere , fructus xit autem fimilitudinem ad illos , tu declarãdū. g CHo.cu.d. & c.at.id
in horrea congregare,fed &hoc auaricia dicens: +Hominis cuiufdam diuitis multo plures folito curfu, hCEtc.ga
‡ 47.d.c.fi indicat fupernus iudex. vnde &fubiugit Plasfolito. abundantia diuitiaru inducit magna fol
cut hi in ti, Homi.cuiufdam diuitis. Sicut fu h
uberes fructus ager attulit: & cogi, licitudine,&p coleques animi anxietatë ,
pra cótra Pharifços & hypocritas, ita hic a Ecce nimia follicitudo ex auaricia. qa non fupplent indigentia , vt declarat
1
Occafione ftultæ petitionis contra auariz tabat intra fe , dicens : Quid facis Boetius.nj.li.de confo.vnde fequitur:
jam difputat. dNon in abûdatia. iCQuid fa .Ecce abundantia fructuữ
am quod non habeo, quod congre faciebat eu horreis indigentē, k¶Illuc
Deu.8.a. Nonin folo pane viuit homo,fed in ver a Ex follicitudine deliberatio. Gene

貧
Suprà.4.a, bo dei,nectemporalis vita multitudine cog.cũecotrario deberet dicere, difper
gem fructus meos. Et dixit Hocfå
diuitiarum protenditur. e Dixit au, gã pauperib". CEt di- ani.m.i.mihia
Poftpræceptum fubdit exemplum ad des ciam:Deftruam horrea mea , & fas metipfi,fecundü op totus hō denoiatur à
F clinandam auariciam téporaliū.f Ho cíam maiora : & illuc congregabo parte digniori. m Requiefce.hic ex Abudantig
minis cuiufdam. Non reprehenditur JMco labore :vel, propter me folum. primut quatuor mala quæ folent ex abū diuitiarum
diues, terram coluerit,vel fructus con omnia quæ nata funt mihi, & bona dantia diuitiaru euenire.f.ociofitas,quæ mala quo
dideritin horrea,fed qp fiduciam vitæ po mea:& dicam animæ meæ: Anima notatibi:Reqefce.g lofitas, cu df, come or.
fuerit in illis,nec pauperibus erogauerit, de.cbrietas ibi:Bibe. Comeffationis cele H
yt ab eis reciperetur in eternis tabernacu habes multabona pofita in annos bricas:ibi,Epulare.Vnde .infra.xvý.e.de
SAlabore. Bfuriem & fitim pelle. diuite
lis. g Quid fa.Fructus fua bo i 123 "
na effe computans, no erogat pauperib plurimos:requiefce,comede, bibe , ♫ tidie fplendide.o Dixitau.il.de.i.co
Magno paratu.
trariufuæ cogitatiõis fecit.Dicere enim
latare quæ fuperfunt , fed fuæ luxuriae referuas
re in ignarus quis con 1 tepulare.Dixit auteilli deus :+Stulp
SExactores. dei,facere eft, fcdm illud Pfal.xxx.b.Di †Imprudis
gregatis fit vfurus.h Bona mea &di 111 ª xit &facta fut. p CStul. q non cogitas nef
cam.Ambro . Non funt hominis bona, te,hac nocte animam tuam repetut de dei prouidétia & iufticia, q CHac 2Cu
r
quefecum auferre non poteft, Sola enim . à te, quæ autem parafti cuius erunt man.tr.f.dæmones qbus obligata eft p
mifericordia comes eft defunctorum . Stultus & in nocte rapiendus. pata.r Quæ au.pa.quafi diceret,no
Requiefce.Ecce cum pefti auarici " Sic eft qui fibi thefaurizat , & non x erittua,qa no portabis tecu, hoc aut po
jungiturpeftis defidig, vt nec pro tempo eft in deum diues . Dixit ad dis tifsimè pot queri à perfonis ecclefiafticis
ralibus deum interpellaret . k Dixit a Quos fpecialiter ad contemptum mundi inuitat. gnon poffunt relinquere bona ecclefiæ
b Fluco temporalium follicitudinem veto Roma
au. Dicere dei, eft ad hominé prauas eius ne cum diuitibus feculi vobis thefaurizare cōuincamini. fuis hæredibus.'s Sic eft.i.fimiliter
machinationes fubita animaduerfiōe cos ftultus & ad fimilē finë veniet . t Qui
fcipulos fuos : ldeo dico uobis :
pefcere.l Sulte.Quia longa tibitpa di que cibo fuftentatur. fibi the bona rpalia. v CEtno eft in
Mat.6.d , uitiarum pinittebas, hac nocte prærept? Nolitefolliciti effe ânime ueftræ , de.d.i.vacu ? eft bonis fpüalıb " .x ¶Di
xit ad dif.Hic cõfeqnter Saluator dif
alijs cögregata relinques.m¶Repetit
quid manducetis , neque corpori fuadet quartu retrahens à fide,qd ' eft cus
&c.In nocte aufert aia, quæin obſcuri
S
tveftiemi- tate cordis qd poterat pati,pręuidere no quid tinduamini . Anima plus eft ra nimia &fuperflua refpectu neceffario
ni luit, n Etnon eft in de.di.In deum ru.Et patet fententia ex dictis Matth. vj.
quàm efca , & corpus plus queſti
Diues i des diues eft qui tranfitoria cotemnens paus Noliteti
um peribus diftribuit, cuius expectatio domi * co auuo.hoc de fe morale eft, ppter Moraliter pare
nus eft,cuiusfubftantia.i.confcientiæ poffefsio qua fubftentatur quod pertranfeo vfq ibi: a Ait auseig de t.per hoc aucë qo '
& palcitur , eft apud deum,non in facculis terræ. oC Dixitq Chriftus noluitfe intromittere de diuifione hæreditatis inter fra,
ad difcipulos fuos.Apoftolos per fidem in fpe æternorum con tres,oftendit o prædicatores euangelij ,no fe debent intromittere
firmat,quia plures funt quos torpentes facit amor prefentium & de negocijs fecularibus determinandis.g CHo.cu.díuí.piftum
defperatio futurorum. p Nolite folliciti.Perfectius effet pau intelligitur omnis homo congregans & conferuans bona tempo
peribus omnia dare , & de mammona iniquitatis amicos facere. ralia, vt inde viuat ociofè.ideo fequitur: 1C Et dicã ani.meæ.
. Luc.16.c. Sed quia plerumque deuotio fidei infirmitate reuocatur,non ps & etiam gulofè & deliciofè:ideo fubditur: m Comede bibe.
hibet prouidentiam,per quam in fudore vult? panis præparatur &frequenter contingit ,quòd tales ſubitò moriuntur; & fic àpro
fed vetat follicitudinem quæ mentem perturbat, & ab æternis re pofito defraudantur.propter quod cocluditur; s CSic eft qui
uocat, q Quid manducetis nec corpori quid induami fibi thefaurizat.quia folæ diuitiæ virtutum portantur de hoc
ni. Anima plus eft quàm efca , & corpus plus quàm ue feculo cum habente.y Nolite foliciti effe animæ ueftræ
ftimentum. Indecorum eft homini curare de cibo vel vefte , quid manducetis,neque corpori quid induamini . Ani
qui militat in regno dei . Nouit rex quemadmodum famili ma plus eft quàm.fcilicet follicitudine fuperflua : quia deus dat
•
ain fuam pafcat , alat , veftiat . C Moraliter . Ad fidem in animam & corpus , quæ funt maiora fine follicitudine humana:
ftruit omnia credentibus à deo poffe conferri , qui iplos ex &fimiliter pafcit coruos & crefcere facit lilia. Et hæc omnia di
anima &corpore compofuit.Cum enim anima indumento cor cuntur hic ad literam , ad rollendium à prædicatoribus euangelij
poris veftiatur , &vigore animæ fine noftro labore corpus ani follicitudinem fuperflua de neceffarijs quatum ad vita præfente.
metur , abfurdum eft vt victus copiam nobis defecturam pus CMoraliter autem,virgines lilia dici poffunt, qui paugmétūy
pemus , qui viuendi iugem fubftantiam à deo confequimur, tutũi deo creſçūt & induũi græveſtib” i præfenti & ghei futuro,
Confiderare *Nolitetimere
 Glof.ordi . Luca Cap . XII . De Lyra 158

a Cofiderate.Sancti meritò auibus co a Shocad efcam. Matthæus, volatilia.Hic fto æternum fructum conferunt in cælis. C
ergofpecies pro genere. Quoru anima mortalis.
A parantur,quinihil in mundo habentes, nec q CQuofur.Fures funt heretici & demo
a mentum. Confiderate corùos ,
laborantes,fola contemplatione æterna pe nes,qui ad hoc intenti funt,vt fpiritualibus
tunt,iam fimiles angelis.b Quanto ma quia non feminãt, nec metunt: nosfpolient, Tinea quæ latenter veſtes ros
gis.Si volatilibus non laborãtibus: nec co dit,inuidia eft, quæ ftudium vel fructu bo
quibus non eft cellarium , neq
munes fruct" aliquo fibi dominatu ſpeciali num lacerat, & compactionem vnitatis dif
horreum , & deus pafcit illos .
us vendicantibus prouidentia dei neceffas Propter rationem,propter immortalitatem, fipat.r Vbi enim the.Vniuerfaliter, &
rialargiuntur,veru eft caufam inopiæ nræ quæ vobis promittitur plus valetis. de pecunia & de omnibus voluptatibus.
auariciam indicare,qui cõia quafi ppria ve Quantò magis uostpluris eftis Gulofi thefaurus, eft venter, vbi haber cor.
dicam" & alijs inuidemus,c Si ergo ne. a Hoc de veftimento. fic &de alijs. Nam fi in terra , cor eftdes † præftatis
illis
Si necin augmentatione corporis veftri os illis?Quis autem ueftrum †co, orfum.Si in cæleftib", eft in Chrifto fixum . †
perari poteftatis , quæ operatio eft deo mi a Suafollicitudine & fagacitare. b FIlli Neceffe eft enim, vt quo precefferit dilectio follicitu
ergo curam tegendi corpus relinquite , qui dine
nima ad cóparationem fpiritualis creaturæ illud ad hanc menfuram fecitperuenire. nis thefaurus , illic & cogitationis fequatur
quid folliciti eftis de cæteris maiorib.i . de affectus.Myfticè.Si thefaurus boni ope
gitando poteft adiicere ad ftas ris caufa temporalis commodi congeratur Myftice
animæ conferuatione? d Confiderate SQ.Nullus.
lilia Aperta cõparatio.Lilia non ficut cete turam fuam cubitum unum ? facilè corruit, quia fi exterius fit ad fauoré Mat,6,a,
rifructus aliquéagricolarum culcum req hominum , diabolus rapit . vnde: Recepe
runt,Solet etiam per lilium cæleftis beatitu Si ergo nequequod minimum runtmercedem fuam. Si intus fit ad ínané
do fignificari,ad quã nos inuitat dominus. eft poteftis, quid de cæteris fol, gloriam,tinea fcindit: cum in fe confidente,
Lilia non in filuis,fed in hortis nafcunt, fic Non funt allegorica ifta,fed vt de minoris
bus perfuadeantur maiora. &fibi placentefragilitas hūanę conditionis
+ Mat.6.d. & nos in hortis virtutum nafci debemus. deferit.Sint lumbi
Matt.9.d. eNec Salomon.Ambro . Salomon & liciti eftist Confiderate lilia,
a Nicolaus de Lyra.
hic veftitus , & alibi coopertus gloria dicit, quomodo crefcunt.Non labo ,
qui infirmitatem corporeæ naturæ veluti a Nolite ti.Hîc cõfequenter Salua
a Vtfaciant fibi indumenta.
torfuadet i fide ſtabiliētia:Et funt quatuor
quadam virtutementis ad opertam,operū rant,nec nent.Dico autem uos
gloria veftiebat.f¶Veftiebatur fi.unữ. fcilicet preftolatio premij , expectatio iudi- Stabiliētia
Quæ purpura regum ,quæ pictura textricabis,quia nec Salomon in omni cij,exigétia officij , & magnitudo beneficij. in fide qua
f Et fecundum hæc ifta pars diuidit in quatu» tuor,
poteft floribus comparari Ipfe color dicit gloria fua ueftiebatur ficut unu
veftimentum floris, ficut dicitur : Operuit Si ifta quæ ad vfum tantum corporisfunt & or.Scda incipit ibi.Sint lumbi veftri pręcin
Gene.30.e cito decidua,igne cremabuntur , deus tam ves
iftum rubor.gCCras in clibanu. Cras i Eti.tertia ibi:Ait aur.qrta ibi :Omni autem
nufte adornat.quan.& c.
1 cui multu datu eft.Circa primum fciēdum, Diuifio
fcripturis profuturo ponitur, dicête Iacob
exiftis . Si aute †fonum quod
Exaudiet me cras iufticia mea, h Nolite qpfpes vitæ æternæ maximè ftabilit in fide: + herbam
hodie in agro eft , & cras incli ideo dicit Saluator ipfisfidelibus: Nolite
quærere.non ait: Nolite quærere vel folli quæ
a F.i.in aceruum qui habet fpeciem clibani.
ti effe de cibo vel veftimento,fed expreſsius ti perfecutiones prefentis vitæ, bCPufil
banum mittitur, deus fic ueftit,
quid manducetis aut quid bibatis . In quo a S.i.Veftiet. b Qui ad imaginem dei lus grex.Et dicit pufillus,quia pauci erant D
videntur argui hi qui fpreto victu vel vefti facti eftis ad æterna vocati. fideles refpectu infidelium,& quia pauci fut
tu communi,lautiora vel auſteriora pręhis electi refpectu reproborum.cQuia co
quantò magis uos pufillę fidei?
cũ quibus viuunt,alimenta vel indumenta a Ergo.Si enim de his diffiditis , quomo pla.pa.ue.da.uo.re. Ex mera enimlibera
A do æternafperetis? litate diuina aliquos elegit ad regnữ celefte
requirunt. Nolite in fub. Prohibita
follicitudine victus vel veftitus , quæ funt hEtuos nolite querere, quid mã alijs dimifsis,& quos ab æterno ficelegit,in
a JEt fi hæc abundauerint, ne inde fuperbiatis.
ad necefsitatem,prohibet etiam fuperbiam tempore vocauit ad fidem & iuftificauit per
B quæ folet de iftis fuperabundantibus confe ducetis , aut quid bibatis : êt gratiam ,vt fic digni efficerentur vitabeata
i
8 + nefublis qui.Ideohæc ne requiratis, quia talis follici † nolite infublime tolli . Hæc fecundum quòd dicit Apoftolus Ro.viij.f.
C a Quibus nulla cura eft de futuris:fed filio. Quos autem prædeftinauit,hos & vocauit
mia curetis tudo facit infidelib" fimiles.k CEthęco .
rum eftquærere regnum dei.
Quia omniafunt filiorum.ideo hec omnia quos autem vocauit , hos & iuftificauit:qs
adijcientur vobis , etiam non quærentibus enim omnia gentes mundique autem iuftificauit : illos & magnificauit.
a Ne dubites de voluntate patris. b Pro
venecin pñui nec i futuro defit aliquagra uidet hæc omnia in fua via nobis eſſe dCVědite quæ pofsi.q.d.ex quo vobis
neceffaria. paratum eft regnum celorum, parum debe
3 tia fidelibus.quibus fi hec fubtrahuntur,ad
E probationem eft,ſi dantur ad gratiaru ma runt. Påter autéuefter fcit quo, tis curare de terrenis,Sciendum tamen, qď
a Sed tamen non eft in his fi vendere poffeffa , ad dandum eleemofynã
Roma,8, e. &
tionem,quia omnia cooperantur in bonu
nis ponendus,fedin regno,propter quod & ifta.
bonis, Nolite ti.Regnum quærite, & non eft ncceffe nifi in cafu extremæ necefsi †Mat.6.d.
niam his indigetis . 1 Verumta tatis,aliâs eft fupererogationis . ppter hoc
de regno ne diffidatis, quia pater complací a Omnibus præponite, hoc fit finis , propter
ta bonitate dabit vobis regnum , nõ veftris hoc omnia agite. dicitur Matth.xix.c.Sivis perfectus effe,vas
Bona æterna,
meritis, m Pufillus.Vel ob cóparatios de & vende omnia quæ habes,& da paupe
nem maioris numeri reproborum.vipoti men quærite primùm regnum ribus.Non dicit,fi visfaluari:fed,fi vis per
k
ob humilitatis deuotione, per qua humili dei & iufticiam eius , & hæc os fectus effe, e Facite uobis faccu.id eft
}
1 tatem crefcit ecclefia , pquã peruenitur ad a Non dabuntur quafi propterfe , fed fu repofitoria bonorum. f Qui non ue
peradduntur quafi neceffaria ad aliud.
regnu.n Vendite. No tatu no timeatis 2 terafcunt.& quæ fint illa, oftendit dicens:
1mnia adiicientur uobis.Nolite
nepropter regnum militantibus vitę necef Thefaurum non defi.incæ . Ibi em
tparuegre faria defint,fed etiam poffeffa vendite pro m
' timeretpufillus grex:quia com , non poteft effe corrumptio ab intrinfeco,
gule pter eleemofynam, quæ eft via ad regnum a Qui etiam propter regnum adiecit temporalia. necper confequens inueteratio.quia quod
dum per eam peccata redimuntur, Non tm placu it påtri ueftro dare uobis antiquatur & fenefcit prope interitum eft,
n •
cibos veftros cõicate pauperibus, fed etiam regn um .Vendi te quæ pofsi de vt habetur Heb.viij.d.Similiter non poteft
vendite veftras poffefsiones,vt omnib⁹ ve a Operando eleemofynas. ibi violentia fieri ab extrinfeco,ideo fubdis
C
ftris femel pro domino fpretis poftea labo= tis,& dåte eleemofynam . Faci tur:hCQuo fur non appropiat &cæ.
re manuũ veſtrarữ operemini,vnde viuatis a Repofitiones quarum merces durat in Ifte autem thefaurus acquiritur per prædis
æternum.
vel eleemofynam faciatis, o CDate ele. f &tam cleemofynaru largitione.vnde Matt.
te uobis facculos qui non ue, xix.c.cum dixiffet Saluator : Vende omnia
Quip coelo omnia mundana (pernit,ven,
dat que habet & diftribuat:Qui non eftta Pterafcunt , thefaurum non des quæ habes. & da pauperibus. fubiunxit , &
tæ virtutis,de his quæ habet eleemofynam In fpiritualibus & æternis, habebis thefaurum in celo, iCVbieſte .
a Quia ibi aduerfus electos dei nulla fraus
thefaurus ueft . id eft res à te amata & de
det.Non prohibetur,vt nihil pecunię ad diaboli præualebit.
vfus neceffarios à fanctis referuetur, cũ ipfe ficientem in cælis , quo fur non fiderata.k Clbi
anima verius & cor.qafcundum Aug.
amat,quã vbi animat.
dominus loculos habuiffe legat , fed ne deo a Quia diuitiæ fans eft vbi
propter ifta feruiatur , & ne timore inopia &orum futuræ incorruptibiles frnt. Sint lumbi
a
appropiat , neque tinea cor *a Nolile timere pufillus grex : qa Moraliter
† Mat.6.c. iufticia deferatur , p CNō deficientem .
No deficientem.
r
Temporalia,vfex fua fragilitate deficiunt, rumpit . † Vbi enim thefau complacuit patri ueftro dare uobisre
vel fi quid folidum fupereft,vt lapides pres gnum.id eft congregatio humilium , qui
rus uefter eft,ibi & cor ueftrum
ciofi,àfurib" pollunt colli.Sed dara p Chr bus pater cæleftis præparauit regnum.
fto gternum ziij Sint lumbi
 Glofordi, Luca Cap . XII . De Lyra

deferit. aCSintlu.&c.& lu.Deo noplacet vnữ fine altero,cũ
E quis vľ bona agit nõdū refrænata luxuria,vľ caſtè viuit nõ exer
cens fep bona opera.Et vt ab amore tēpaliu pofsitis remoueri,&
bona quæ agitis, fimplici intétione æternoru agatis, cingite lubos
i.motus carnaliu defideriorü refrenate;& habete lucernas arden
† De poe, tes,vtin operatiõe veftrafolo dei amo
dif.c. qui re ardeatis & alijs exemplu præbeatis.
fanctus bExpectan. Siue vitatis mala fiue
facitis bona,nihil mundamini: fed folu
aduētu redéptoris expectetis.cQua
dore.Ad nuptias domin' iuit, cu poft
refurrectione nou? homo; angelorum
multitudinem fibi copulauit. A quib"
reuertit,cu nobis piudicium manifefta
tur.Vnde& bene de expectantibusfub
dit:IVt cũue.d Confeftim ape.
No vult aperire iudici pulfanti, qui ti
mēs videre iratum quem cõtemplit,de
+Mat.z4.d corpore exire metuit . Aperit qui iudi
celætus:&fecurus fuftinet,& de propin
qua mortegaudet, vnde fubditur: Bea
ti feril.quos cuue.e Vigilantes.
Vigilat qui oculos apertos in vero lu
minetenet,vt tenebras negligentiæ cui
tet,q etiam qd
' credidit operatur,g fol
licitus eft in cura gregis fibi commifsi,
Quid verò vigilantibus debeatur,ſub
tcuftodia dit:Amen diuo.fCTranfiens.Tră
fiens miniftrat cu de iudicio ad regnum
rediès,fua claritate fideles fatiabit. Vel
poft iudiciu trafibit,cũ à cognitiõe hua
nitatis quæin iudicio videbit, ad cogni
tionediuinitatis poft iudicium fuos illu
minabit. gCEt fi ue.Vigilias vocat à
fimilitudine excubantium.In nocte hus
F ius mudi femp debem? effe cotra hofte
folliciti,& expectare lucē vēturā.i.aduē
Tres vigi tumiudicis. Pria ergo vigilia cuftodia
liæ triu eta puericię eft,fecunda iuuentutis,tertia ſe
tum, necturis, Si quis verò in puericiavigila
reneglexerit,non tame deſperet,ſed etiã
ja juuĕrute,vel faltē tādē in fenectute re
fipifcat,quia pius iudex moras noftras
patienter expectat. Qui ad excutiēdam
mentis defidiam exteriorum damnorū
fimilitudineinducit,vt per hoc animus
adcuftodiam fui fufcitetur. Vnde:
hHoc autemfcitote quoniam fi
Depaz. fciret paterfamilias.Nefciente patre
dit.c.fifaz familias fur domum pfodit , quia dum
cerdos, àfui cuftodiafpiritus dormit,improuis
la mors carnis habitaculum irrumpit,&
adfupplicia trahit.Furi auté refifteret fi
vigilaret,quia aduentum iudicis occul
te venientepræcauens,pœnitendo oc
fit vocatus àdeo tanq Aaron,&no magis ſe ingefferit,& qui nõ G
magis fe paſcat qua oues: o
deles.lfte autem qui repertus fuerit fideliter annonam verbi mini
ftrās,& in curā gregis vigilans,æterna beatitudine glorificabitur.
erit † Sint lumbi ueſtri præcincti: *
Contranoctem huius vitæ.
& lucernæ ardentes in manibus b
Sitis.
ueftris, & uos fimiles hominibus
b expectatione folidantur in fide,difpone
expectantibus dominum fuum ,
quando reuertatur à nuptijs , ut
a Properando ad iudicium. b Per ægritudines
mortem propinquam defignando,
cum uenerit & pulfauerit , confeſti
SLæti eum fufpiciendo.
aperiant ei , † Beatiferui illi quos
g
cum uenerit dominus , inueneritui, &
Vere beati quia, a Preparis fe ad retributione.
gilates . Amen dico uobis, precin ".
a In æterna beatitudine refoue
ri.Noftrum recumbere eft in regno quiefcere.
getfe,&faciet illos difcumbere , &
f k
9 tranfiens miniftrabit illis.Et fi uene
2 SAdolefcitia. b Senectute. Ideft non iu
vnafola,fed in quaçãɖ ætate poſsum promereri
ritinfecunda fuigilia , &fi in tertia
Saltim tunc.
tuigilia uenerit, & ita inuenerit,bes
a Per fimile probat, debent vigilare.
h
ati funtferui illi: +Hocautem fcitò
te,quoniam fi fciret paterfamilias,
a Filahoraquæ fibi fufpe&
ta effet.
quahora fur ueniret, uigilåret utis
Ф & non fineret perfodi domum
Ergo. Pok fimilitudinem fupponit exhortationë.
Sine macula & ruga,
fuam , Et uos eftote parati , quia
i
qua hora non putatis , filius homi
k
nis ueniet. Aitaute ei Petrus :Domi¹
a Vendite.facite facculos qui non ve.fint lumbi veſtri
pręcin & lucernæ ardentes, vigilate.
ne ad nos dicis hanc parabolam,
an & ad omnes? Dixit auem do
a Difficultatem notat.per quã quis &c.nono impofsis
bilitatem virtutis. b Pecuniam domini fui bes
ne erogando.
211
minus . t Quifputas eft fidelis 3
Difcernens capacitatem fingulorum.
11
1 difpenfator & prudens, quem con
Chriftus. SEcclefiam.
ftituit dominus + fuper familiam
a Pro qualitate auditorum menfuratum cibum diuis
ni verbi vel exempli.
Beatus.quafi dicat. Pauci funt fi- Heb.5.a.
K Super
Nicolausde Lyra.
Sintlum.ue.Hic ponitur fecu
dū ftabiliens in fide, qd eft expectatio iu
dicij futuri,vbifideles q nuc conculcanť ► in mani
& deprimunt , honorabunt, & io extali bus veftris,
tes fe vt pofsintſecure illud iudiciumì ex
pectare.Et ad hoc inducit Saluator.di.
Sint lum.ue.Lumbi mentis,fut volun
tas &intellectus, ex qb' procedut cogita fi
tiones malę . Lumbi verò carnis funt in
quibus viget motus luxurię, & vtriq lū
bifunt pręcingedi.i . coartãdi ab illicitis
cogitationibus & operibus. bCEtlu.
ar.i.doctrina clara pcedés ex charitate.
CIn manib.ueft . implendo opere.
dCEtuos fimi.ho.i.fitis difcreti,vigi
les & folliciti de veftra cuftodia,expecta
do dominum venturu ad iudiciu , ficut
antiqui patres expectabant cum ventu
rum in carne,& tunc eritis firniles illis.
eVt cu ue. Venit aut dominus ad A
av
judicium primo in morte cuiuslibet, qa
talis pñtabiť in iudicio qualis inuenitur
in morte, tum ad gratiam vel culpam
ideofequit: f Beati fer.q.cu ue.d. †Mar.24.d
in eorum morte, gCInuene.ui.i.ifta Mar.3.d.
tu grę.& non in peccatis dormientes.
hCAmendi.uo.i.fideliter affero qd
iCPręcinget fe.i.proptè &fine retars
darine miniitrabitillis vitam beatam.
k CEtfiue.ife.ui.Scdm bam Greg, ca
H
prima vigilia eft cuftodia puericię,ma
ximè poft incipit vfus rõnis in pueris:
fcda vigilia,eft cuftodia iuuentutis:ter
tia,ftatus virilis:qrta,fenectutis,qa in q
libet ftatu aliq moriūt,& iō i Яlibet fta
tu fideles debent effe parati p iufticia ad
recipiēdu morte.Cofequenter ad hocia
ducit exemplu. Hoc au.fci.&patet ex con
Ira.1CAit au.ei Fe. Hîc confequéter
ponit tertiuſtabilies i fide,qd eft exigen
m
tia officij:quia prelati qui debent alios to
infide firmare,debent effe in fide magis
folidi , & io debent vigilare no folüfup
fe,fed etiam fuper gregé fibi comiffum,
ne infurgat aliquid fidei & moribus costfupra
trarium.Et hoc eft qd dicit rñdendo ad
I queftionePerri.mQuifp.q.d.licetą † t demèlu?

ANES
curreret. Qua hora non puta fuam,ut dêtillis in tempore + triti liber'debeatvigilarefup cuftodia fui,tn
tis filius hominis ueniet. Vltimam O
ci menfuramBeatus illeferuus, que hoc præcipuè prælatis incubit,q fūt di
horam femperignorari voluit domin fpenfatores dei,&io debet effe vigiles &
cum uenerit dominus inuenerit ita
vt femper fit fufpecta,& ad eam femper folliciti,vt miniftret ſubditis bona fpūa
præparetur, kCAit autem ei Petr". facientem . Verè dico uobis, quia lia,& hoc defignat cu din CVt det.il.
Cumdominus duo propofuerit fcili Tps tritici vocat tps euangelij. vnde &
cet&fefubito venturum,& illos expectando paratos effe debere Chriftus fegrano tritici comparauit Ioh.xij.d.o Menfuram .
quærit Petrus fi illa fublimia inftituta cæleftis vitæ, qug funt necef quia boni prælati debent adminiftrare ſpiritualia fubditis fecun
faria fe præparantibus,ad apoftolos folum,& fimiles eorum , an dum corum proportionem & capacitatem.p Beatus &c.cũ
ad omnes faluandos pertineant. 1C Dixit autemdominus. ue,i morte ipfi.qCInue.&c.fa.i.bona ſpüalia fidelit diſpēſātē,
Refpondens ad interrogata dominus , primum &fecundum iu Super omnia Moraliter
dicium cunctis affuturum,&fingulos pro meritis vel remumerā * aCSint lu.ue.cingulo caftitatis.b CEtlu.per quas fignifică
dos vel damnandos dicit. Deinde quod maximè quæfierat,fup. rur opera bona de genere, & ex charitate facta, aliter effent extins
ponitfcilicet gratiam virtutum quam mundo attulerat, à fingu &x.d CEtuos fimiles,parati fufcipere ipfum. e Vt cuue.
lis quantum poteft effe fectandam, quod eft ibi: Ignem veni mits & pulfa.Pulfat dominus hominis animum,cum eum inducic ad
tere in terram.m Quifputas eft fidelis difpenfator.quafi melius propofitum ,cui confeftim aperit per bonum confenfum
dicat.Vobis qui difpenfatores eftis inftituti,hoc fpecialius conue &fequentem effectum : & tali feruo miniftrat dominus gratiam
nit decuftodia& preparatione,vt &vos & alios præparetis in ad in prefenti &gloriam in futuro, k CEtfi uenerit in fecuda ui.
uentum iudicis,quia pauci funt qui commiſſam fibi bene ammi Per iftas tres vigilias poffunt intelligi tria tempora fcilicet iuuen
niftrant difpenfationem.n Et prudens, quem conftituit do tutis,fenectutis,&ætatis medie,in quibus perfeuerantes in bono,
minus fuper familiam fuam,ut.Qua rarus eft dño ppter do beatifuntinfpe,& poftea erunt in re.m Quifputas eft fide.
minum feruiens,oues Chrifti non ad lucrum ,fed amore Crifti pa Ifte pot dici quilibet virtuofus,in quo ratioregit vires inferiores
fccs,prudens in futuro fibi puides,quem conftituit, i, rarus quí debito modo:propter quod fuper omnia bona cóftitueruri cela,
fic vocatus *Quodfidixe
1
T

1
 Glof.ordi . Luca Cap. XII . De Lyra 159

a Super oia Quata inter bonos auditores & bonos doctores a Super omnia.quia in beatitudine æterna cõfequeturbo- C
A eft diftãtia meritoru,tanta & præmiorũ . Auditores bonos facit num infinitum quod includit omnia bona, b Quod fi di
difcübere &trasiens miniftrat,difpenfatores conftituit fuper oia xerit.non cogitando de aduentu domini in morte,& pe hocm
quæ pofsidet,non vt foli,fed vt præ ceteris habeat æterna,tupro lis operibus fe occupauerit quæ funt caufa ruinæfubditis:q& no
fua vita,tum pro gregis cuftodia. b Quod fi dixerit, fer. taturcum dicit: d'Et coepit.tunc em prælatus pueros pcu
Nota inter vitiaferui afcriptum , q tar♦ tit, quadofubditos fuos malo exemplo
dum putat domini reditum . In virtutis a Cæleftis regni gaudia. peccarefacit. eVeniet do.ex infpa
2
bus boni non annum eratu r , q hūc cito tfuper omnia quæ pofsidet, confti torepetens debit mortis. f CEt diui
fperauerit:fed tantum q fideliter minis a Econtrafi difsimulauerit iudicium in proximo ventu det eu.à pñtis vitæbonis, vel : Divider
rum,fecuritatem fibi faciens.
b tuetillum: Quòd fi dixerit feruus il, eum fepando anima a corpe, g Pars tfuper
ftrauit.Nihil ergo eft melius, vtpatie
K
ter fuftineamus ignorare quod fciri non b eius cum infi.i.cũ damnaris.Et fubdit
poteft: fed tamen laboremus , vtidonei lein cordefuo: morã facit dominus caufam quare tales magis dãnantur fub
inueniamur, c CEt edere. Id eft cun a Ad vitiaincitare, vel confcientias infimorum ditis malis di, h Ille autefer.cuiuf
prauo verbo vel exemplo laniare.
Ais fceleribus & illecebris feculi, quç më modi funt prælati qui fciunt vel debent
meus uenire: & coeperit percutere fcire fcripturas facras in quib' voluntas
tem errare faciunt, occupari. vel ad lites Quorum ætas vel fexus quanto infirmior , tanto eft
tferuos ram,fi fit deditus gulæ & ebrietati, ad ruinam facilior. dni exprimit, i Vapulabitmultis .
Ideftyberabitvel punieť multü: qa ta
d Partemq.M ali cum infidelib' pu tpueros & ancillas, & edere , & bis
nientur,fed differencer.Illi em qui fciens lis nöpeccat ex ignoratia,fed ex certa ma
bere, & inebriari : ueniet dominus Qui au.no cogno.cuiuf
ter peccant,grauius puniētur, Min❞ gras licia. k
a Flo quo omnes mali præpofiti intelliguntur,
modi funt fubditi, quivt in plurib' funt
uiter,qui peccant ex ignorantia.Et inter b gludicij vel mortis.
illiterati, I CVapu.paui , min' punie
iniuftos tanto quifq; tolerabiliorem ha ferti illius in die qua non fperat , &
a A confortic fidelium fegregando, & eis qui nec fis tur,quia talis peccat ex ignorantia quæ
bebit damnationem,quanto minore ha
dem habuerant fociando. quia qui non habet curam diminuit de pcto,nifi fuerit affectata.Si.
buitiniquitatem. e Paucis. Mitifsi fuorum,negat fidem, & eft infideli deterior,
maomnium pœna efteorum qui pręter ! cut cualiquis vult ignorare illud qd te- †diffecabit
hora ditidet eum ,
K qua nefcit , & t net facere velvitare,vt licetius peccet.Ex
originale nullu infuper addiderunt deli 8
partem eius cum infidelibus pos magna emlibidine peccadi puenit,cum
tum, ¶Ambro.Multi exiflimates femi
&
nus vapulaturos , fi neſciant quid opari net.fllleautem feruus qui cognouit aliqs vult ignorare illud cui fciétia pof.
T23.9.4.C. debeant,auertunt ne audiatveritate.Sed fet eu àpeto impedirevel retrahere,Et in
་

uoluntatem domíni fui, & noſe prę

ga pfonatalíu dicit Iob. xxj.b. Qui dixcruc
eavidicta. cum poffent fcire,fi vellent ftudium ad parauit, & non fecit fecundum uo
UT deo,recede à nobis:fcictia viaru tuarum
hibere,non nefcientes,fed coceptores iu
dicantur, f Omni aut. Meritò ma luntatem eius , uapulabit multis . nolum . m COmni aut.Hic cofeque
d.tve a Non cognofcere dicendus eft,qui apprehendere vulr ter ponit quartuftabiliens in fide, qd' eft
lus cognofcens plus,& nõ cognofcés mi fed non valet.
nus vapular:quia illi plus, ifti minus cõª magnitudo bñficij collati : ga no folum
† Qui autem non cognouit , &fecit
miſſum eft:& ab omni cui plus commit 1 prelati debet effe ftabiliores alijs in fide,
dig na pla gis , uap ula bit pau cis . fed etiã illi q plus ceteris acceperut à deo
titur,plus exigitur.Vtrüqordine prę
1 mde gratis gratis datis que daní ad vtilita D
37.dif. c.iō latoru & fubditoru innuit.multis fubies f Omni autem cui multum datu eft,
23.q.4.c. &isfæpe datur cognitio dñicæ volunta tem ecchiæ & pmotioné fidei,cuiufmo.
multum quæretur ab eo, & cui com dieft notitia fcripturaru , gra miraculo
ea vidicta. tis &facultas implendi.Prælatis comitti Scilicet diuina iudicia
tur cum fua falute cura pafcendi gregis. rũ,& cōfimilia.& hoc eft qd dicit: Om
mendauerunt multum, plus petent ní aut cui mul.f.deprædictisgratis.
$ g Clgnem ueni mittere in terram. a Feruorem fpirituffan& ti, qui corda illuminans ad fup e
quafi dicat:Tu quærebas: an omnes mo riora prouoca t,vicia conſumit , vafa domus probat, nCMu ltũquæ ab eo.no folu fibi,fed
quietiam accendit lucernas quas fuperius ardere mos etiã alijs pficiendo, o CEtcui com .
neam accinctis lumbis, ardentibus lucer nebat,
P
nis aduentu domini præftolari: Sed ego abeo . Ignem ueni † mittere in ter, Differtcommedatūà dato ,&ideo pcõ▪
In cordibus fidelium. mēdatūnon intelligitur hic noticia fcri
B quitan obhoc veniin mudu,vt à cu SAliud.
fiiam ac piditatibus mundi ad coeleftia hoies ac pturaru,fed magis docêdi officiu, quod tdare,
ram : & quid uolo † nifi ut accenda,
c cenfus. cedere:nil aliud volo,nifi vt incēdij hui" h t eft regimini annexu.vnde & fubditi dicu
turt Baptiſma autem habeo bas tur effe comendati ſeu accomodati curę
Er jubar vfqz adfinemfeculi cuctas mundi
SQ.Multum. Vel angor. S
En partes illuftret, & vt in cordibus fidelium paftorali,fcd'm q dicit apoftol.j . Tim.
i ptizari : & quomodo coartor ufq
3 . +baptiſmo ita igneſcat, ne aliquo impetu fluctuum vj.d.Depofit icuftodi.Et à talib' requi
a Ipfapafsio. t ritur,vt fupra dictü eft.Et qagræ gratis
S vel flatuum extinguatur.Ignem.quafi
dum perficiatur Putatis,quia pace data non valent ad falute , nifi fint cum
R Mat.10, d dicat: Inuito vos ad præparationem ves
uenifmitt ere in terra:Non dico uos charitate.ideo fubditur : p Clgneue
1 +dare ftri,& ad cuftodiam gregis, incutiens tis
morem ex aduētu iudicis, qui malos fer fcilicet charitatedei & pximi. q Et
uosdamnabit.Sed quia exiguus eft pfe quid uolo.i.augmentet , quia charitas
tus,&parua meritorum gratia,metu fupplicij ab errore reuoca
& meret augeri,vt aucta mereat perfici . Et quia pafsio Chriſti quã
ri,vos ex amore charitatis ad promerendam gratiam ftudiữ ves ex maxima charitate p nobis fuftinuit , eft maximũ charitatis in
ftrum acuite: & dum aliquidfacitis,illo igne accendamini, quem centiuu,ideo fubditur: r Baptifma aute.Baptifmu appellat
Aduentus veni mittere in terram id eftin omnes credentes.Tideo domin❞ fui fanguinis effufione,ex quo haptifmus & alia facramēta ecclię
Chrifti in fortaffe in igne venturus eft, vt in refurrectionis tempore vitia hit efficacia. s CEt quo.Qd dupliciter exponit. Vno modo,
igneratio vniuerfa confumat : fuoc confpectu defideria compleat fingu vtper hoc intelligatur magnum defiderium eius perficiendi no .
triplex. lorum,meritorum & myfteriorum lumen accendat. h Ba ftram falutem per fua pafsionem.Alio modo,vt per hoc intellis
Iohan.7.f. ptiſma autem habeo &c.Et vt ignis ifte in fidelium, cordibus gatur trifticia & anxietas animi,quæfuerut in eo imminete paſ
quæat accendi,ita vt omnia temporalia perfecte & fepfos pof fione,vt phocoñderet veritate humanæ naturæ.Et qa poft paf
fint defpicere, prius habeo baptifma baptizari, hoc eft vnctione fionem Chrifti ad predicatione euägelij multi crediderüt alijs p
proprijfanguinis perfundi ,non enim daretur fpiritus , nifi Lefus fonis fibi iuctis in infidelitate remanetib , & plequétib⁹ eos víc
primum glorificaretur. i CEtquomodo. Tanta eft dignatio ad morte,vt patet de feto Chryfanto & patre eius,ideo fequitur:
domini,vtinfundendæ nobis deuotionis & confummande pere t Putatis quia pacem. & patet fnia ex dictis Matthæi»x, d.
fecttionis in nobis,& maturandæ pro nobis ftudiu paſsionis ſibi Dicebat autë
Moraliter.
ineffe teftetur, qui cum in fe nil haberet vnde doleret , noftris ta *bCQuod fi dixerit fer.i.homo malus, c Mora facit.
men angebatur erūnis,& tempore mortis mœftitiam prætende pmittendo fibi longã vitam:&fic cum fecuritate viuit peruerfè.
bar.quam non ex metu mortis fuæ,fed mora redemptionis no venitdñs auferens eu de præfenti vita,& euponens in gehenna.
b Ille autem feruus.Chryf.Maior ftatus fit maioris pœnæ
ftræ affumpferat: k CVfquedum perficiatur. Qui vfq ; ad
perfectionem angitur de perfectione eft fecurus,nec deipfa angi occafio facerdos enim eadem peccans cum populo multo gras
tur,fed potius mors corporis abfolutio eft anxietatis, no coacers uiora patietur. p CIgnemue,mit. &c.id eft dei verbü.lere
uario doloris. 1 Putatis quia.Quomodo poft baptifma miæ.xx.c.Factus eftfermo dei quafi ignis exæftuans. 9 CEt
pafsiõis,& poft aduētu ignis terra fit artura,dicit: Quía ad fidem quid uolo nifi ut accendatur cfcilicet per fui diffufionem in
Chrifti totus orbis cotra fe eft diuifus , vnaquæ domus habuit cordibus fidelium. r CBaptifma autem habeo.fcilicet in më
fideles & infideles his contra fidem, illis pro fide pugnantibus. bris meis,quos defidero baptizarifpiritufan &
to, Qd impletum
In domo fuit,vt habet Actu.ij.a. CPutatis qu ia pacem.q.d.non
z v X&loquitur.
 Glof.ordi . Luca Cap . XIII . Glof.ordi

aCindomouna . Vnufquifq ho , domus vna eft,vel dei vel
E diaboli.Itaq; ho fpiritualis,dom" fpüalis eft. b Diuifi.Prima
caufa eft religionis ad deum,fecūda pietatis ad proximữ . Opor,
tet enim vt diuinis humana pofthabeas, Non eft ergo pignori=
bus renuciandu,fed de oibus præferedus. Etem naturę pignora
funt dei beneficia , nec debet plus amari
beneficium qd ' accipit, deus à quo bes
neficiu acceprum feruatur. cCTres in
duos, id eft filius &filia &nurus, in pas
trem & matrem . & duo in tres.i.pater &
mater, vbi etiã focrus intelligitur,in filiu
Allego
&filia &nurum. Allego . Per tres, fiz
gnificantur qui fidë trinitatis habet. Per
duo,infideles qui in terra remanent. Bo
ni ergo contraria malis & mala cotraria
bonis fentiendo arc agedo , ab inuicem
+Mata6.a diuident. d Pater in filiu, & filius
in patre.Quomodo quinq,cũ ſex pers
fonas numeret,patris &filij,matris & fi
timber liæ,&focrus & nurus:Sed quę mater eft
filij,ipfa eft &focrus vxoris ipfius fili .&
fic eadem & in filiafuam &in nuru dicit
diuifa.Pater infiliu. Pater nofter, erat
diabolus, quia eu imitabamur:fed venit
ignis qui nos ab illo feparauit : & often
dit alteru patré qui eft in cælis,Mater,fy
nagoga,cui filia primitiua ecclefia, quæ
eam de qua genus duxit p fide contradi
centem & pfecutricem fuftinuit , & ipfa
ei cōtradicit. Socrus, fynagoga. Nurus,
tenim
ecclefia degentibus, quia Chriftus, eccle
+Matt.s.d fix fponfus ,fcdm carnem, fynagogę fi
lius eft.Synagoga ergo in nuru & filiam
eft diuifa,quia crederes de viroc popu
lo perfequitur.Sed & ille in matre & los
crum funt diuife, quia nolunt carnalem
circucifionem fufcipere. e Dicebat
autēKad turbas, Cum apoftolos etiã
defuo primo aduentu informaflet ,infi
nuas quid in eo factum fit, & de futuro,
qualiter eum expectare debeant ammo
F nuiffet:vertit fermone
ad turbas , in qui
Mat.16.a bus pharifæi erat, vt Matthæus indicat:
m CReddas.Reddit femper poenaspro peccatis patiendo,fedG
nunquam veniam confequendo.
GLOS.OR
DI. Cap. XIII.
Derant au.Dum magifter veritatis prefentes inftrueret
qualiter fe præparare deberent ad aduē † 28.q.1.c.
a tum iudicis,& qualiter qui fe noprepa qd ' autem
bis,fedfeparationem .†Erunt enim rant funt damnandi , nunciatur ei de ga §.L.
ex hoc quinque in domo una diuifi: ' quafi iuftè ideo perierut, quod
lilçis, qd
Alias,quo. JBcontra. K non bene
' tresin duos, &duo in tres diuidētur: Nicolaus de Lyra
Pater in filium , &filius in patrem
bDicebat au. Hic colequenter
fuum: mater in filiam, & filiain mas ponitur attrahétia ad fide. & primò oñ
trem:focrus in nurum fuam, & nu dit ppofitum, fcdò,remouet dubium, Duo adfi
rus in focrum fuam.Dicebat autem ibi:Cu aute vadis.Circa primữ fciendu dem Chri
duofut valde attractiua ad fide Chri s
* & adturbas : † Cùm uideritis nube fti attracti
fti inter alia.Primu eft, oracula ppheta
ua.
orientem ab occafu , ftatim dicitis , rum,quæ expreffe loquutur de aduentu
6 nimbus uenit,& ita fiet.Et cùm au Chrifti in mūdū tu ad cōditione perío
6†
næ venientis, & tu ad determinationë
ftrum flante, dicitis, quia æftus erit, tpis & aliaru circuftātiarū, ficut plenius
h
& fit.Hypocritæ,faciem cæli &ter declarauii quada quæftiõe de quoliber
Meiaduentus. de aduetu Chrifti, que ppter plixitatem
d
ræ noftis probare:hoc autem tépus omitto.Et quia Iudæi falte legifperiti in
Cæteris argumentis fcripturarum & operum.oraculis pphetarũ erant edocti,ideo ar- ¡ C iraute
quomodo non probatis Quid auguit eos Saluator de hoc , qd hoc attra &c.vo.
a Ex naturali ratione. b Me effe deum, & ad Atiuú ad fide no cognofcebāt,& tñ de di
iudicium venturum .
gfpofione aeris futura p figna iudicabant
teà &uôbifipfis noniudicatis quod
h quæ tnfutfallibilia:oracula aut ppheta
L iuftum eft: † Cùmfaute uadis cum rũ funt certa . & hoc eft qd dĩ: c L Cử
aduerfario tuo ad principem in uia, ui.nu.& cöcludit: d Hoc au.te.f.ad
1 uētus Chrifti. CQuo no p.pfcriptu
da operam liberari ab illo : ne for,
Deum. ras pphetaru quas habetis.vn & Danie. H
tetrahatte ad iudicem,& iudex tras ix.tepus aductus Chrifti determinaťfecu
du certu numeru hebdomadaru annos
Diabolo qui pœnam exigit pro reatu quem fuggeffit.
rum.Secundum attractiuum ad fide eft
datte exactori,& exactor mittatte
Inferni. coditio euangelicæ doctrinæ, quæfi ps
in carcerem.Dico tibi, non exies in poneret alicuifapiëti , qui tame no effet
a Ideft nunquam.ficat:Donec ponam inimicos tuos imbut' aliqua lege , & cũ hoc aliæ leges
fcabellum pedum tuorum. diuinitus & humanitus traditę, naturali
de donec etiam nouifsimum mi, iudicioronis iudicaret lege euangelicā
a Id eft pro minimis peccatis puniaris. puriore,ſanctiore & perfectiore lege ve
m By

pa
Quia nec primu aduentũ factũ creden
tes,necfecundum rectè expectãtes,fignữ
de cælo querebat tentantes.Hos ergo ar
guit: quiafi vellent attendere poffent ex
verbis pphetaru certũ vtriufq aduent?
habere indicium. f Cum uideritis
Myftice nube.Myftice, Nubes ab occafu oriens.
cai nem Chrifti à morte refurgentem fignificat , ex quo tempore
imber euangelicæ prædicationis omnibus terris eft infufus. Au
fter flans ante æftum ,leuiores tribulationes ante iudicium figni
ficat. g CNimbus uenit.Ad literam manifeftus eft fenfus.
Qui ex elementorum immutatione aurarum ftatu poffunt præ
nofcere,poffent etiam tempus vtriufq ; aduétus fcire. Tum ex di
&is prophetarum.Tum exmagnificentia operum.h CHypo
critæ facie.Et ne aliqui rudes in turba de imperitia fua fibi blan
dientes fe excufarent,dicétes fe legem & prophetas ignorare,ſup
ponit eos per naturalem rationem pofle difcernere,vel eum qui
opa facit quæ nullus alius fecerat,fupra hominem &deu effe: vel
poft totfeculi iniufticias,iuftum creatoris iudiciu effe venturum.
iCuautemua.Cu in hocvita præparas te adiplacată facie
iudicis videndam,quis fermo dei fit contrarius tuæ carni,tamen
eo vtere ficut cuftodia data tibi in hoc itinere,ne contemptus te
accufet.Hoc & Matthæus ponit,fed illefpecialiter de reconcilian
Mat.s.d. da pace difsidentium fratru : Hic generaliter & de pœnitétia oim
& de emendatione delictoru. k CCumaduerfario.Aduerfa
rius nofter in via eftfermo dei, contrarius noftris carnalibus defi
derijs in præfenti vita,â quo liberatur qui præceptis eius humili
ter fubditur Alioquin ex fermonis contēptu reus,in examine ius
dicis tenebit peccator, quem iudex exactori.i. diabolo trader, qa
permittet vt diabolus anima eius ad pœna trahat, & ipfe exactor
qui poenam exigit preau que fuggefsit, eam retruder in gehen
nam . 1 Da operam liberari ab illo &c.Hæc etiam ad cal
candas mundi illicebras & ad iudicis aduentum præftolandū per
tinent.Quafi dicat: Quandoquidem conftat diftrictum iudicem
elle venturum ; ergo hic ita viuite,ne in illo iudicio damnemini,
Redda
山
nutum reddas .
s teri,& multo plus alijs legib” humanit
cofitis,ficut eft lex Mahumeti & cõfimi
Cap . XII. les, & hoc eft quod dicir Saluator ;
fQuid au.& à u..naturali iudicio
Derant autem qui, ronis.g No iudi.qd'iu.eft:recipies
tempo, do doctrina euägelica tamq
; perfectifsi
dam ipfo
mã.h CCũau.ua.cũ aduer.tuo.Hic
remouet dubium, qa fuprà dixerat Sal- tin
uator:Non veni pace mittere:poffet aliqs credere, op intellexiffet
de omni pace:qd ' non eft veru.fed folu de pace illa in q aliq con Suprà cap.
cordat in malo,io dicit:Cu au.ua.Hicaccipit aduerfari? frater vp12.g.
pximus ab alio iniuftè lęſus,q habet cauſam trahendi ad iudicem G
illu q lefit cũ,& talis eft recociliad ? p fatisfactione debita ,put fuic
expofitu pleni" Matt,v. alioquin fequeret maior punitio à deo.
12
* Et loquiide pace,qua mali cõueniut ad facilius agendū puerfè, Moraliter
a CErut enim ex hoc quinq; in do.una diuifi, tresiduos ,
& duo in tres.i.cõtra tres:& ecõuerfo.& hoc frequéter fiebat in
ecclefia primitiua.Nã fimul manētes & ppinqui diuidebantur in
fide:& no credêtes cre détib? aduerfabat, intantũ & aliquando ad
mortepfequebatur.c Cu uideritis nube.Hoc dicitur contra
illos q folliciti funt qualitaté futură aeris cõfiderare,& de tpefuæ
mortis vel futuri iudicij nolunt cogitare, h¶Cũ au.ua. cũ ad
uer.tuo ad principem.Aduerfarius ifte poteft dici fynderefis re
murmurans malo.& fic aduerfatur peccatori,qui fi non confen
tiat fynderefi refiliensà malo, condemnabitur per omnium iudi
cem , & mittetur in gehennam .
NIC. DE LYRA.
Cap. XIII.
Derant autequidam ipfo.Poftquã Saluator indu
xit difcipulosfuos ad fid ei cõftantiam:hic inducit po
res ad pœnitétiam.Et primò ponitur Chriſti monitio.
fecundò peccatoru
Moralit iAderat aute &c.quoru fanguinem mifcuit
Pilatus &c.Per Pilatum intelligi poteft diabolus, cuius cft me
* brum,ficut dici
 Glof.ordi. Luca Cap.XIII . De Lyra 160

no bene le preparauerunt ,&rñdet dominus ,& illos verè fuiſſe
Aptores &iuftèpernile, & fi alios pctores perituros , fi fe pcto
res no attêdat.aNucia.qfi dicat:Apparet iftos fuiffe pctores
&damnādos in æternu,qui ta fcelerata morte ab impio præfide
inter fua facrificia occififit,b Degali.Galilæi impias fcelera
Z
&
F
Prima in duas.qa circa motiu pnię,primò ponit Chrifti inftru- C
tio,fcd'ò,inftructionis cõfirmatio,ibi: Erat autem docens: Circa
&
primu inducit Chrift'ad pniamprimò per exëpla,fcd'ò pronem
fumpta ex pabola,ibi:Dicebat aut,Circa primü fciédū,q motiuữ
ad pniam frequêter cotingit ex morte repetina &horrida aliqrũ.

ta morte fcelerufuorupoenas foluut.q= deq ponunthic duo exepla.Primü eft de

Galilæis à Pilato interfectis , dū actu ef
bus tn nõipfa mors obfuit,vt in fcd'am brenuncia
ntes illi de Galilæis , quos
morte mitterent, fed improba vita.Pus fent occupati infacrificijs, de qbus eft du
niti funt autéad correctione viuētiữ,vt rum fanguinePilatus mifcuit cum plex opinio.Dicit emCyrillop ifti fuerûc Quare Pi.
Prou . 19.d flagellato peffiléte fiult? fapientior fiat: facrificiis eorum . Et refpondens fequacesIuda Galilæi.de quo dicit A&, latintfece
*Iefus ppl'm in die
vel ad exépla corrigi nolētiữ , ioq pefsi * dixitillis: Putatis quòd hi Gali A
duludçi pfiterent fe effe fubditos Roma facrificates .
29.67

Allego. mè píruroru, cCQuorû fan,Allego. SQui non itafunt puniti.

i Corporalis mors galilæoru, quoru fan no impio,vt dictu eftfupra.nj.ca, ifte Iu
læi præ omnibus Galilæis peccato
guisfacrificijs eft mixt", fignificat fpüalē dasGalile dicebat ,op hoc erat eis illicitũ,
morte eorug no purè offerüt facrificiu res fuerint,quia talia pafsi funt.No frecognofcere aliqué dñm pręter deû g
a Hic:aperte notat illos effe peccatores. cos eduxerat de Aegypto : & fecerat fibi † refipueri
Pfal.108.a. qru oratio fit in pam , ficut de Iuda eft
dico uobis , fèd nifit poenitentiam pppm peculiare,& multi cõfenferut ei,in tis
†Auc fcriptu, qui inter facrificia dñici fangui
nis pditione cogitabat.Pilatus ergofan peribis
habueritis , omnes fimiliter peribi tantu poftea phibebat oblatiões fieri
e
0 guine Galilæorũ cũ facrificijs mifcet, qntis: † ficut illi decem & octo , fupra pfalute imperi Romani,de & Pilat in
diabolus eleemofyna vel aliud bonu in dignatus repēte cu multitudine Romas
12 quos cecidit turris in Siloa , & occi
uidia vel ambitione laudis vel qualibet noruvenitfup cos facrificates fcdm ritu
15 SPeccatores.
alia peſte comaculat, vt offerentib' nihil fuu,& interfecit eos,ita q fanguis inters
et
dit eos.Putatis quia & ipfi debito fectorüfuit mixt? cũ fangnine factificios
tprę oíbus proficiat. d Oes fimiliter.Hoc im
pletu eft poft pafsioné dñi, quando Ro res fuerint, pręter omnes homines rũ.In ſcholaftica yồ hiſtoria dicit,q fuit
mani impœnitentes Iudæos incipiendo habitantes in Ierufalem? Non , dis quidã mag? de Galilæa q dicebat fe effe
Galilæa adeo deuaftauerüt,vt non folu Sed vos etiam. filiü dei,& du multos feduxiffet , &fecu
atria templi,fed etiam interiora dom”,q duxiffet in mõte Garizim , pmittés inde
couobis : fed fi non poenitentiam
Galilyoru acceffus nõ erat,humano fans fe afcefurũ in cælü,& du illi facrificarēt ei
IC habueritis , omnes fimiliter peri
guine fœdarentur. e CSicut illi de. d ficutfilio dei, Pilatus fupuenies eos cum
2442

ta Ifti Ierofolymita ficut & Galilæi,no fobitis . Dicebat autem hanc fimis armis incfecit ne maior feductio fieret. &
% с
Ad lipatores fuerunt,fed in terrore reliquo litudinem : Arborem fici habe, f hoc eft qd dicit hic:Ad.aut qdã.predi

rum puniti funt :qui ruína turris prelsi fi bat quidam plãtatam in uinea fua: & tis duplici
volebade caufa.Vna
t notare erat
Chrift , qa
u de aliquii
confim 1
gnificant ludæos q pœnitere noluerint, a Carne natus. b Operum, non vmbram "
cum fuis moenib" effe perituros.Nec fru verborum. li ſeductiõe. Alia caufa erat,qa alij illam
H.

occifionefubita & horrida horribilibus

?

ftradece & octo, qui numerus apud Gre & uênit quærens fructum in illa, &
cos exiotha&ita exprimitur: hoc eft ex
eifdem literis quib nomē Iefus incipit.
Significat autem Iudæos hinc maxime perituros. qui nomen ſale
uatoris recipere noluerint.Illa turris fignificat illum qui eft tur
es
ris fortitudinis.que merito in Siloa,quia Siloa quod interpręta
B tur miffus,fignificat eum qui miſſus à patre venit in mundum,
tå
qui omnes fuper quos ceciderit conteret. f Dicebat autem
&c.Similitudo infructuolę arboris,cui ifti fimiles nifi pœniteāt
Ficus
1
cito funt perituri & eradicandi. Cum ergo ficulnea alibi generas
i
petisipforum occiforu imputabat, & fe=
cundu hoc dicit Saluator: a Puta . D
1
Ga. &c.q.d.no eft argumentu fufficies.vn fubdit: b No di
couo.No negat cos pctores fuiffe,& ppter hoc periffe ; fed affe .
rit duo.f.qp talis mors non eft argumentum fufficiens,& grauius
1
peccaffent oibus alijs:qa frequêter dñs peta minus grauia in pñti
vita punit:&grauiorapoft vita prefente differt grauius punieda. T
Afferit etia, nifi de petis pprijs poenituerint,fimilit pibūt.Qď
adimpletu fuit p Titu & Vefpafianữ in deftructiõe ciuitatis Ieru

SARASSANİŞAN
Luc.21.f. liter omnium, hic fynagogæ fpecialiter geftat typu, Sicut fterilis falem & occifione ppl Iudaici, qui non poenituerat de occifione
ficus folis exuberas, fpe fructus poffefforem deferit, fic doctores . Chrifti & alijs pctis fuis.Fideles em qui tunc crediderunt Chriſto
0 ante aduentu Titi & Vefpafiani p angelu fuerut admoniti,vt res
fynagogæ operibus infœcundis,iam in vmbra legis gloriantes,
¿ cederent de ludæa :& tunc trafierunt ad regnữAgrippe, qui tunc
fubiectis nullum operis boni exemplum miniftrant. In ficu loco "
floris quidam fructus crefcunt, qui alijs fuccrefcentibus decidut: erat confoederatus Rmanis. Scdm auté exéplü ponitur cũ dicit:
8
remanent tamen quidã de illis qui clementiori aura filueftrē anis c Sicut illi dece & octo.Ifti erant Ierofolymitani:&dum
mum prioris fucci exeutes,cæteris fpecie & maturitate præferun ædificarent quadam turrim in loco dicto, fubito cæcidit fup eos
tur .Sic antiquus fynagogæ corruit populus,cuius loco de anti &opprefsit:quã ruinã alig imputabant enormitati peccatorum
quæ religiõis pinguedine nouus ecclefie emergit populus: remā fuorü.de q fimilé fententia dicit Chrift" ficut & de primo exéplo.