Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
VENTI COMMEDIE
DI
DA
P IE R L U IG I
DO NINI
c o / te t t o a f e o / i / c
VOL.
II.
CREMONA MDCCCXLV.
COI T IP I
dell er ed e
ma.i u .n i .
MILES GLORIOSUS
IL SOLDATO
MILLANTATORE
SALVATORE
BETTI
d o ttrin a ,
to rn a re in
d ig n it
i aerino d x p /t anticA c
PIERLUIGI DONIM
^c&eta. tca
e$a> mm vercone
P rn copou N icE S
A rtotrogus
P ju e s t r io
PlRGOPOLIMCE
Artotrogo
P e r ip l e c t o s e n e s
P eriplettomeke
SCELEDRO
ScELEDRVS
P alestrioke
P b ilo c o m jsiu m
P l e b s id e s
F ilocomasio
L ucrioke
v c r io
P leuside
ACROTELEVTIVtt
Acroteleuzio
M il p m d ip p a
Milfidippa
P uer
R agazzo
Cario
C ariore
L a Scena in Efeso.
JC T U S I.
SCENA
P m c o p o L iK ic E S j A
.
r tq jr o c v s.
ATTO I.
SCENA I.
P ircopolikice, Artotrogo.
P fR .
Ar t.
P ir .
Ar t .
ir .
Art.
42
P rR . Ubi tu es?
A rt.
P r R . Quid? brachium ?
A rt.
Illu d dicere volui, fem ur.
P rR . A l indiligenter iceram .
A
rt.
.
Poi si quidem
Connisus esses, per corium, per viscera,
Perque os elephanti brachium tramilteres.
rt.
A rt.
P r R . Habes tabellas?
A rt.
Quidquid est.
Vis rogare? habeo, et stylum .
P ir.
Art.
P ir.
Art.
P ir.
Art.
P ir.
Art.
Pm.
Art.
P ir.
Art.
P ir .
Art.
P ir .
Dove se tu?
At .
P ir .
Art.
Septem millia.
rt .
Offa me monet.
A rt.
'
n
P ir .
Ar t.
Sette mila.
ir
Ar t .
P ir .
Ar t .
Proprio di ferr.
ir .
Ar t .
P ir .
Ar t .
P ir .
Ar t .
P ir .
Ar t .
P ir .
A bt.
P ih .
rt
P ir .
V o l . II. P u .i t .
ACTUS IL
SCENA
I.
P a la e st rio .
ATTO II
SCENA I.
P alestriope .
22
II.
P erjplec to m ekes , P a l a e st r io .
P e r . Ni hercle defregeritis talck posthac, quemque in tegulis
P er.
P al .
al.
er.
Pal.
er
al.
er
Tutto scoperto.
Come? scoperto?
Non so de' vostri chi sia pur mo venuto sul tetto*
ina questo il fatto eh egli vide dalle gronde
in casa mia Filoconrasio e lospite che si baciavano.
al.
P er.
T
jl
T uos conservos.
Q ui is hom o est?
Su sp ico r j,
M e periisse.
Ubi abiit, conclam o: Heus, quid agis tu? inquam .
M ihi
Ille, abiens, ita respondit, se sectari sim iam .
P j l . (12J P rofecto
v t n e quoquab d e in g e n io d e g r e
d ij t v r m u l ie b r i.
Ut
e u h q u i s e b i c f i d i t f e r b is v in c a t n e
is t b
riDERITj
S i quidem centies hic visa sit, ta m en inficias eat.
Os habet, lin g u am , perfidiam , m a litia m atque au
d a cia m ,
C onfidentiam , confit'm ilalem , fra u d u len tia m :
Qui arguat se, eum contra vincat jurejurando suo.
er.
al.
er.
P
P
al.
al.
er.
er.
P al.
er
al.
P er.
P al.
Un tuo sozio.
E chi era?
Noi ^o, si ratto fu in dileguarsene.*
Ahim: io mi veggo al lumicino.
Quando andavascnc, io gli grido,'ohe che fai tu l:
ed egli mentre pagavami di calcagna, risposcmi,
correr dietro ad una scimia.
Oh tristo alla vita mia! chc nembo di grandine
vorrammi sbuffare addosso per una vile bestiola!
Ma Filocomasio ancora qui dentro?
V era quand io me ne usciva.
Oh ditele in carit ritorni a noi presto pi
che pu, affinch quelli di casa 1 abbiano da vedere,
se pur ella non vuole per questo amor suo vederci
tutti crucifissi.
Questo glicl diss io, se pur non vuoi altro.
Ma e ditele ancora: usi ogni artifizio e diligenza,
e non cambi mai di colore.
Perch?
Per far vedere chella femmina della stessa buccia
dell'altre, perch possa convincere colui chc l'ha qui
veduta, aver esso avuto in quell istante le traveg
gole: fosse pur colta un cento volte, ella s ia
sene sempre arditamente sul niego. Ella ha faccia
franca, ha lingua, perfidia, malizia, sfacciataggine,
petulanza, fermezza cd astuzia anche da vendere;
tiri gi sacramentando tutti li dii, ma faccia restar
colle pive nel sacco colui chc la rimprovera. In
laestrio,
Quod volutas tute tecum in corde?
Pjl.
P aulitpcr tace,
D u m ego m ih i consilia in a n im u m convoco, et dum
constilo,
Quid agam, quetn dolum doloso contra conseiro
parem.
Qui illam hic vidit osculantem: id visum ut ne vi
sum siet.
PBK.Quaerej ego hinc abscessero abs te huc inierim.
Illuc, sis, ride,
Quaemadmodum adstitil, severa fronte curas cogitans!
Pectus digitis pultat: cor, credo, evocatunist foras.
Ecce avortit visusj laevo in femine habet laevam
manum,
Dextera digitis rationem conputat, feriens femur
Dexlerum: ita, vehementer SED quod A G A T (\K)
aegre suppetit,
Concrepuit digitis: laborat. Crebro conmulal slalus
Eccere autem capite nutat! Non placet, quod reperii,
Quidquid est, incoclum non expromet; bene coctum
dabit.
cce autem aedificat: columnam mento suffigit ( l 5)
suo.
a i >-
F eb.
A udio.
tergo obsidium ?
consulet
Arripe opem auxiliumque ad hanc rem! Propere
hoc, non placide, decet.
Anlemoeni aliqua! aliquo tu autem circumduce exer
citum!
Cura obsidium perduellisj nosttis praesidium para!
Interclude inimicis conmeatumj tibi muni viam,
Qua cibatus conmeatusque ad te et legiones tuas
Tuto possit pervenire/ Hanc rem age: res subitaria
est.
Reperi! conminiscere! cedo calidum consilium cito:
Quae hic sunt visa, ut visa ne sintj facta infacta uti
sicut.
Jl/agnam illic, m i homo, rem incipissisj magna moe
nis moenia!
Tute unus si recipere hoc ad te dicis, confidentia est,
Nos inimicos profligare posse.
P
P
a i *.
er.
P al.
A l le Jupiler
Bene amet!
P er.
A l tu inparli, amtce, me, quod conmentus.
P al.
Tace,
Dum in regionem astutianim meamm le induco, ut
scias.
Juxta mccum mea consilia.
Pal.
P er .
Dicam hospitio . . .
P er.
Euge, euge, lepide! laudo conmenlum tuom/
Pal.U Ij si illanc concriminalus sicl adoorsum militem
Jtfeus conservos, eam vidisse cum alieno oscularier,
Arguam hanc vidisse pud le conira conservom meum
Cum suo amatore amplexantem atque osculantem.
P er .
Imo optume!
Idem ego dicam, si me exquqerel miles.
P al.
Sed simillumas
Dicito essej Philocomasio id praecipiendum est, ut
sciat,
Ne tilubel, si quaeret ex ea miles.
P a i ..
P er.
P al.
P er.
P al.
P er.
P al.
Per.
P al.
Per.
Pal.
Per.
Pal.
Y o l . II. P l a u t .
u
Nimis doclum dohtml
Sed si ambas videre in uno miles concilio volet,
Quid agimus?
P j l . Facile est: trecentae possunt causae conligi: ,
Non domi estj abiit ambulatum; dormiti orna
tur, lavati
m Prandet; potat; occupata estj operae non estj
non potest.
Quantum vis prolationum, dum modo nunc prima
via
Inducamus; vera ut esse credat, quae mentibilur.
P e s . Perplacet, uti dicis.
P jl.
Intro abi ergo, et, si isti est, mulierem
Jube cito domum transire atque haec ei monstra:
praecipe.
Ut teneat consilia nstra, quemadmodum exorsi
sumusj
De gemina sorore.
Pes.
Docte libi illanc perdoctam dabo.
Numquid aliud?
P jl .
Intro ut abeas.
P er.
Abeo quidem.
P jl .
Ego ibo domum
Atque hemonem investigando sumam operam, hinc
dissimulando,
Qui fuerit conservos, qui hodie sit sectatus simiam.
Nam ille non potuit, quin sermone aliquem familiarium
Participaverit de amica heri, vidisse sese eam
Uic in proxumo osculantem cum alieno adulescentulo.
Novi morem ego: (17) Tacere nequeo, quae solus
scio.
Per.
er
P AL.
P er.
P al.
P er.
P al.
P er.
Vado a rotta.'
P al.
III.
SCELEDRVS, PJLJESTRIO.
S ce . Nisi quidem ego hodie ambulavi dormiens in tegulis,
Te, Palaestrio,
S ce .
S ce .
Jha vista, me gli serro addosso con vigne c palizzi. Io gi son fermo e preparato ad usare la forza.
Sio busso a vto per la ragnaja, andr annasando
come un bracco tanto quanto ho trovata la volpe
nel covo. Ma si tocc il nostro uscio, abbasser
la voce, imperciocch l il mio sozio, il guardiano
di Filocomasio, che vien fuori.
SCENA III.
Sceleduo, P alestrioke.
S ce .
P al .
S ce .
Chi qui?
P al.
S ce .
P al .
S ce .
Ahi!
P al .
Sce.
Pal .
Inpudicum .
Tute sci solite tibij
M ih i ne dixis: scire nolo.
S ce .
Num tibi
Lippus videor?
Pjl .
Medicum istuc tibi melius percontarier.
Ferum enim tu istanc, si te di ament, temere haud
tollas fabulam:
Tuis nunc cruribus capitique fraudem hinc capita
lem creas:
Nam tibi jam , ut pereas, paratum est dupliciter,
nisi supprimis
Tuom stultiloquium.
S ce .
Qui vero dupliciter?
S ce .
P al S ce .
P al -
S ce.
S ce .
P al .
S ce.
P al .
Sce.
L ho proprio veduta.
so nem m en io
P al.
Tu?
S ce.
P al.
S ce.
P a i
Sc e .
E quali sono?
P jl .
Dicam tibi.
Primumdum, si falso jnsimnlas Philocomasiunij hoc
perierisj
Iterum,, si id verum est, tu eii cuslos additus ftericris.
S ce.
P jl.
S ce . r is e ,
abi intro
tuie: n a m
ego
m ih i
nil
credi
postulo.
P j l . Certum facered est.
S ce .
Ilie te opperiar; eadem illi insidias dabo,
al.
Eccotele: 1una. se falso ci chc tu apponi a Filocomasio, tu se fritto; 1 altra, s egli vero, qual
custode negligente, tu se morto.
S ce.
P al.
E ancora, o sgraziato?
S ce .
Vuoi che dica tult altro di quello che vid io? anzi
la tuttavia da questo nostro vicino.
P al.
S ce .
P al.
Cos far.
S ce.
mi vende. Che
Sccicdro, Sccledro.
S ce .
P jl.
S ce .
Quid est?
P jL .Iu b e n tibi oculos cfodiri, quibus id, quod nusquam
est, vides?
S ce . Quid? nusquam ?
Pjl .
A o n ego n u n c em am vitam lu a m vitiosa nuce.
S ce . Quid uegoti est?
P jl.
Quid negoli sit rogas?
S ce .
C ur non, rogem?
P jL .N o n n e tibi istanc p raetruncari linguam largiloquam
jubes?
ScE .Q u a m o b rem jubeam ?
Pjl .
in proxumo
Fidisse aibas te osculantem atque am plexantem cum
altei'0 .
S ce . M iru m est, lolio victitare te, ta m vili tritico.
P j l . Quid ja m ?
S ce .
P jl .
Quia luscitiosus.
S ce . Quid? dom i?
P jl .
Domi hercle vero.
S ce .
A b i! ludis m e Palaestrio.
P j l . T u m inquinatae m ih i m a n u s sunt.
S ce.
P jl .
Quidum?
Q uia ludo tuto.
Chi mi minaccia?
P al . , Qual uomo pi spavalda di te, qual uomo pi
di te nato con proprio addosso tutta lira degli
iddi?
Che questo?
Sce.
Fatti cavare questi tuoi occhi, pe quali tu vuoi
P al .
vedere di l da monti.
Che questo? vedere i l da monti?
S ce.
Paj~ Io della tua vita non darci una noce marcia.
Come?
Sce.
E domandi come?
P al .
E perch no?
Sce.
E non ti fai schiantare questa tua linguaccia ciarP al .
lona?
Sce.
Perch farmela?
P al .
Velia in casa Filocomasio, e tu avevi detto eh ella
era da questo vicino, e che abbracciava e baciava
un altro.
Oh che pollastrone se tu mai! cibarti di saggina
S ce .
quand s a prezzo il frumento.
P al .
Che vuoi dirmi con questo?
Sce.
Che se losco.
P al.
Altro che losco! tu s se una bestia orba; pe
rocch velia in casa.
Sce.
Come? in casa?
In casa in anima c corpo.
P al .
Sce.
Va via! Tu vuoi pigliarmi per la cavezza., o Palestrione.
P al .
Ora ho sporche le mani.
Sce.
Perche?
P al.
Perch giuoco col fango.
Sce.
44
S ce . Vac capili tuoi
T uo istuc, Sceledre, promitto (ore,
Nisi oculos orationemque alia conmutas tibi.
Sed fores concrepuerunt nostrae.
S ce .
A t ego illas observo foris:
Nam nihil est, qua hinc huc transire ea possit, nisi
recto ostio.
P j l . Quin domi eccam: nescio, quae te, Sceledre, scelera
suscitant.
S ce . Mihi ego video, mihi ego sapio, mihi ego credo plu
rimum:
, Me homo nemo deterrebit, quin ea sit in his aedibus.
Hic obsistam, ne inprudenti huc ea se subrepsit mihi.
P a l . Meus illic homo est: deturbabo ja m ego illune de
Pjl .
pugnaculis.
Fin" ja m fa cia m , u ti stultividum te fatearis . . .
S ce .
A ge, face.
PAL.Neque te quidquam sapere corde, neque oculis u ti?
S ce .
Volo.
S ce.
P al .
Sce.
P al .
Sce.
Pa l .
S ce .
P al .
S ce .
P al .
S ce .
P al .
S ce.
P al .
ScEIa l .
S ce .
P jl .
IV .
P al .
S ce .
Cos ho deliberato.
P al .
S ce .
P a l.
F il .
P al.
F il .
P t t ,.
F a di ricordarti.
Quanti avvisi !
Temo non sii scaltra abbastanza.
Mandami anche le volpi, e loro insegner a rubar
galline, so come le triste fanno ad esser triste, io
poi di malizie ne ho colmo il sacco.
Da brava, adunque io mi ti far un miccichin lonta
no, che fai lu l, o Sceledro.
S cb.
Hanc rem gerod. Habeo auris: loquere, quid vis.
PjL.CrcdOj istoc exemplo tibi esse eundum actutum ex
tra portam,
Dispessis manibus patibulum quom habebis.
S ce.
Quamnam ob rem?
PjL.Respicedum ad laevam/ qui illaec est mulier?
S ce.
Proh di inmortales,
Jieri concubina est haec quidem.
P al.
S ce .
Tibi.
P ai.
Quem dixti
Tu te vidisseHn proxumo hic, sceleste, me osculantem?
P al. Ac cum alieno adulescentulo dixit.
S ce .
D ixi hercle vero.
P m .T u n me vidisti?
S ce .
Pm.
Carebis, credo
Qui plus vident, quam quod vident.
S ce .
Nunquam hercle deterrebor,
Quin viderim id, quod viderim.
P h i.
Fgo stulta moror mullum,
Quae cum hoc insano fabulem, quem pol ego ca
pitis perdam.
S e M.
P
a i ..
S ce.
P
al.
S ce.
P
al.
Sce.
Pal.
Fili.
P
al.
S ec.
A tc?
Fil .
P a i ..
Sce.
Certo eh il dissi.
Tu m hai veduta?
il
Sce.
il
ce.
il .
S c e . Noli
P ai.
Ecastor ergo
M i haud falsum evenit somnium, quod noctu hac
somniavi.
P j l . Quid somniasti?
Pui.
Ego eloquar. Sed; amabo, advorlito animum.
Hac nocte in somnis mea soror gemina germana visa
Venisse Athenis in Ephesum cum suo amatore quodam;
Hi ambo hospilio huc in proxumum devorti mihi sunt
visi.
PjL.Palaestrionis somnium narratur. Perge porro.
Pm .E go laeta riso, quia soror venisset, propter eandem
Suspicionem maxum am sum visa sustinere:
Nam arguere in somnis me meus mihi visusl familiaris,
Me cum alieno adulescentulo, quasi nunc est, oscu
latam,
S ce .
P al.
S c e.
P al.
S ce.
P a i ..
F il .
P al.
F il .
Pal.
F il .
memoras?
P raesentia hercule om nia! HeuSj ja m abi intro et
conprecare.
N a rra n d u m ego isltic m iliti censebo.
P ai.
Facere 'certum.
Ncque me quidem patiar probri falso inpune insi
mulatam.
P jl .
A t, Scelcdre, quaeso,
P j .
fuerit intus.
ScK.Nihil habeo certi, quod loquar. Non vidi eam, etsi
vidi.
P j l . Nae te edepol stultitia tua nos pene perdidisse!
D u m tc fidelem facere hero voluisti, absum itis pene!
Sed fore vicini p ro x u m i crepuerunt: co n tid sca m .
P al.
F il .
Sce.
P al.
S ce .
P al.
Sce.
P al .
S ce .
P al.
S ce .
P al.
SI
fu quella mia sorella gemella che f* cotesto con
un suo amico. Eccoli com io sognai stanotte <T es
sere accusata a torto.
E il sogno che tu racconti non s avvera adesso?
Tutto tutto vero! va dentro e prega Dio: io
credo doversi raccontar questo al soldato.
Convincilo* e non lasciar mai che alcuno mi ac
cagioni ingiustamente.
Io temo del fatto mio: tutte mi prudono le reni.
Se ora tu persuaso che $ei disfatto? Ora la di
certo in casa.
La cosa cosi, or vobadare a quella porta che non
metta le ali.
Guardati., Sceledro, che. tu 1 abbi veduta baciare
un altro, secondo il sogno eh' eli ebbe stanotte!
Noi credi tu?
Mai no in fede mia. Oh torna in te una volta! pensa
che se il padrone viene a saper questo, tu pe tuoi
occhi, sesotterrato!
Or provo per la prima volta finalmente che voglion
dir le traveggole.
La cosa parla da s, che costei sempre sin adesso
stata qua dentro.
Io non so che rispondere, non l ' ho veduta sebbene
1 abbia veduta.
Tu ci hai mezzo rovinali con questo tuo capriccio.
Tu mentre voi darli al padrone per un servo fe
dele, ti se tirato il diavolo addosso. Ma si tocca
1 uscio di questo vicino, tacer.
SCENA V.
F ilocomasio , P alestiuohe , S celedro .
F il.
Io
0 Palestrione, Palestrione.
P al.
S ce .
P al.
S ce.
P al.
S ce.
P al.
Sce.
il .
S ce. Quicunij n i te a m ?
Par.
Quis tu homo es> ani mecum quid negoli est?
ScE.Meti rgasj hem} qui sim?
Quin ego hoc rogem, quod nesciam?
P a i.
P j l . Quis ego sum igitur, si hunc ignoras?
P a i.
Mihi odiosusj quisquis cs,
Et Itt et hic.
Kos non novisli?
S ce .
Neutrum.
P a r.
S ce .
Melilo m axim e . . .
P j l . Quid1meluis?
S ce .
Enim ne nosmel perdiderimus uspiam:
Nam ncque le ncque me novisse ait haec.
P jl .
Perscmlari hoc t'o/o,
; Sceledrcj nos nostri an alieni simus: ne clam quispiam
Nos vicinorum inprttdenlis aliquid inmutaveril.
S ce . Certe equidem noster sum.
P jl .
Et pol ego. Quaeris tu, 'mulier, malum.
Tibi ego dico: heus, Philocomasium!
Pai.
Quae le intemperiae lenent,
Qui me perperam perpexo nomine adpelles?
P jl.
M o;
P ai.
Tuie.
S e*
il .
Sc e .
F il .
P al.
F il .
S ce.
Non ci conosci?
F il .
N I uno, n 1 altro.
Ahim!
Chc paura hai tu?
S ce.
P al .
S ce.
P al .
I o ben
P al .
F il .
Pal.
F il .
Sce .
Glicera.
Non gi: oib, Filocomasio, mentire il nome, oib.
Va! dillo al padrone, te ne fo testimonio.
P al .
F il .
I o ,. . .
P al .
Tu.
F il .
P al .
P al .
Dic m ihi
. Quid hic libi in Epheso est negoli?
P h i.
Geminam germanam meam
Hic sororem esse indaudivij eam veni quaesitum.
S ce.
Mala es.
Pui.Jm o ecaslor stulta mullum, quae vobiscum fabuler.
Abeo.
S ce .
Abire non sinam le.
P a i.
MitleJ
S ce .
Manufestaria
Resi: non mitto.
P h i.
A t jam crepabunt m ihi manus, malae libi,
Nisi me omittis !
ScE.
Quid, malum, adslas? quin relines allrinsecus?
P j l . Nil moror, negotiosum m i essi tergum. Qui scio an
Jsta non sit Philocomasium atque alia ejut similis
siel?
P h i . Mittis me, an non miliis?
S ce .
Imo vi atque invitam, ingratiis,
Nisi voluntate ibis, rapiam te domum.
P h i.
Hosticum fl9 ) hoc mihi
Domicilium est, Athenis domus.
S ce .
Et hic herus!
P a i.
Ego istanc domum
Ncque moror, neque vos, qui silis homines, novi ne
que scio.
S ce. Lege agito: te nusquam mittam, nisi das firmatam
fidem*
Te huc, si amisero, intro ituram.
P a i.
Fi me cogis, quisquis es.
Do fidem, si amittis, istuc me intro ituram, quo
jubes.
P al.
F il .
Scf.
Tu se una trista.
F il .
Sce.
F il .
S ce.
Lasciami.
F il .
A me le mani e a
non mi sciogli.
Sce.
P al .
F il .
S ce.
F il .
S ce .
F il .
S ce .
prom essa
chc
dopo t avr
lasciata,
andrai
q u a dentro.
F il .
S ce .E cce millo.
JPb i .
S ce .
Muliebri fide fecisti/
pJL.Sceledre, manibus amisisti praedam: tam ca est, quam
polis,
Nostra lierilis concubina. Fin tu facere hoc strenue?
S ce . Quid faciam ?
P jl.
J d fe r m ihi machaeram huc intus.
S ce.
Quid facies ea?
P j l .I ntrorum pam recla in aedis: quemque hic intus vi
dero
Cum Philocomasio osculantem, eum ego obtruncabo
exlempulo!
S ce. Fisane est ea esse?
P jl.
Im o edepol plane ea estj sed quotkodo
D issim ulabat/ J b i , m achaeram huc eefert
S ce.
mulieres
Faciunt. Ut utrobique docte orationem edidit/
Ut sublinitur os custodi cauto, conservo m eo/
N im is beat, quod conmeatus transtinet trans parietem /
Quid? dom i?
S ce.
I n lecto cubat.
P j l .Edepol nae tu tibi m alam rem reperisti, ut praedicas...
S ce . Quid ja m ?
S ce.
F il .
S ce.
P al.
Sce.
P al .
S cz.
P al.
Sc e .
P al .
S ec .
P al .
S ce .
P al.
S ce.
P al.
S ce.
P al.
S ce.
Eccoli sciolta.
Ed io sciolta me la batto.
L lini fatta da donna.
0 Sceledro, ti se lasciato scappare il tordo. Certo
eh ella lei, corn possibile rassiiuigliar cotanto
la concubina del padrone? vuot proprio farla da
uomo?
Che deggio fare?
Portarmi qua fuori un brandistocco.
E a che?
Balzer diritto in casa, e chiunque io vedo con
Filocomasio lo scaravento in pancia come un ra
nocchio.
E la ti parve dessa mo?
lei senz altro.- ina come sapea far le lustre eh!
va, va recami questo brandistocco.
Sar qui subito.
Niun soldato a cavallo o a pi pi franco della
donna, come e dentro e fuori seppe bene cavar
sela! in che prunajo si mette questo furbacchion
di suo custode e mio conservo! s ci fa ' pur ri
dere questo muro forato!
Non pi, non pi brandistocco, Palestrione, non pi.
Che t abbisogna adunque?
Ve, ve, velia l in casa 1 amica!
Come? in casa?
E a letto.
Poffarbacco! da quel che tu narri tu hai proprio
trovato il fistolo . . . .
Che significa cotesto?
VI.
P al.
Sce.
P al.
Sce.
P al.
VI.
S c e l e d r o , P e r ip l e t t o m p n e .
Sce .
P er.
S ce.
P er .
S ce.
P er .
S ce.
P er .
S ce .
P er.
Sce.
P er .
Fise ad me intro: ja m scies.
ScE.Licetne?
P er.
Quin te jubeo. A t placide noscita.
S ce . Ita facere certum est.
Per.
Heus, Philocomasium, cito
Transcurre curriculo ad nos: ita negotium est.
P ost, quando exierit Sceledrus. a nobis, cito
T ranscurrito ad vos rursum curriculo domum.
N u n c-pol ego metuo, ne quid infuscaverit:
Per.
Quid nunc?
S ce.
Conmerui malum.
P er .Quid igitur? eanJ est?
S ce.
E tsi ea est, non est ea.
P er . Fidistin3 istam?
S ce.
F idi cl illam et hospitem ,
Complexum atque osculantem.
P er .
S ce .
E an est?
Nescio.
S ce.
P er .
Cupio.
A b i intro ad vos domum
Continuo: vide, siine istaec vostra intus domum.
P er.
S ce.
P eb .
S c.
P er.
SjCE.
P er .
S ce .
P er.
S ce .
P er.
S ce .
P er.
S ce .
Per.
Sce .
P er .
S ce.
S ce.
Peripleclomene, le obsecro
P er deos atque homines perque stultitiam m eam
Perque tua genua . . .
P es.
S ce .
Quid obsecras m e?
Inscitiae
M eae et stultitiae ignoscas. Nunc dem um scio,
Me fuisse excordem, caecum, incogitabilem:
S ce .
Fidi.
P es.
Herum exhibeat volo.
S ce . Meruisse equidem m e m axum tim fateor m alum ,
E i tuae fecisse m e hospitae ajo in ju riam j
Sed m eam esse herilem concubinam censui,
P er .
S ce .
P er.
S ce .
er .
S ce.
P er.
S ce.
Peb.
S ce.
P eb.
S ce.
P er .
Oralionemque.
S ce .
Ego nunc si post hunc diem
M uttivero, etiam quod egomet certo sciam ,
D ato excruciatum me! egomet m e dedam libi!
Nunc hoc m i ignoscas, quaeso.
P er .
S ce.
A l di libi faciant benel
PER.Nae tu hercle, si te di am ant, linguam conprimes
Posthac; etiam illud, quod scies, nesciveris;
Ne videris, quod videris!
S ce.
Ita facere
certum
Bene me mones.
est. Sed satine oratus s ?
A bit.
P er.
Ne me noveris.
S ce . Dedit hic m ihi verba! Quam benigne gratiam
Fecit, ne iratus esset! Scio, quam rem gerat:
Ut miles, quom extemplo a foro adveniat dom um -,
D o m i conprehendat. Una hic et Palaeslrio
Me habent venalem; sensi et jam du du m s q o .
Nunquam hercle ex ista nassa ego hodie escam petam ?
N am ja m aliquo aufugiam et me occultabo aliquot
dies,
-D um .haec consilescunt turbae atque irae leniunt.
J am nunc salis pipulo {2 0 ) inpio m e m i m ali.
Ferum tamen, de me quidquid est, ibo hinc dom um .
P er .
eh.
ACTUS III.
SC E N A
I.
perspectare,
ne uspiam insidiae
sient,
Concilium quod habere volumus: nam opus est nunc
tuto loco,
Unde inimicus ne quis nostras spolia capiat auribus:
N am bene consultum consilium surpitur saepissume,
S i m inus cum cura aut x a x a k o y o v locus loquendi
lectus est:
N am bene consultum inconsultum est, si inim icis sit
usui:
Neque potest, quin, sid inim icis usui est, obsit m ihi:
Quippe s i resciverint inim ici consilium tuom,
Tuopte tibi consilio occludunt linguam et constrin
gunt m anus,
A tque eadem , quae illis voluisti tu facere, faciunt
tib i
Sed speculabor, ne quis aut hinc a laeva aut a dex
tera
Nostro consilio venator adsit cum auritis plagis.
Sterilis hinc prospectus usque ad ultim am plateam
est probe:
Evocabo. Heus, Peripleclomene et Pleuside, progre
dim in i!
ATTO III.
SCENA
I.
P a l e s t r io x e , P l e u s id e , P e r ip l e t t o h e n e .
P a l.
dove
Pjl .
sumus j
S i gerimus rem .
P er .
M agis a d rem esse non potest utibilius.
P j l . Im o quid tibi?
P le .
Quodne vobis placeat, displiceat m ihi?
Quis homo sit m agis mens?
P er.
Quamvis loquere lepide et commode.
P j l . Pol ita decet hunc facere.
P le.
A t hoc me facinus m isere m acerat,
Meumque cor corpusque cruciat.
Per.
Quid id est, quod cruciat? cedo.
PLB.Me tibi istuc aetatis hom ini facinora puerilia
Obicere, neque te decora neque luis virtutibus,
Ea te expetere: ex opibus sum m is m ei te honoris g ra tia
Mihique a m a n ti ire opitulatum , atque ea te facere
facin ora,
Quae istaec aetas fugere facta m age quam sectari solet.
E am pudet tibi me in senecta obicere soliciludinem.
P er .
P al.
P er.
P al.
P le.
P er .
P al.
P le .
P er .
P le.
er.
P le.
P eb.
Eccoci fuori.
Non pena il comandare ai buoni: vorrei sapere
se non ci dobbiamo allontanare da quello che ab
biamo accordato ia casa.
Non vi pu essere miglior trovato.
E che dite voi, o Pleuside?
Quello che piace a voi altri, non ha da piacere a,
me? qual uomo la vede pi chiaro?
Chi pi di te sa parlar meglio e a proposito?
Cosi deve far egli.
Ah questa una cosa che mi torm enta, che mi
dilania 1 anima ed il corpo!
Deh! che cruccio ii tuo?
Il condurre un uomo della tua et a queste pap
polate da fanciulli, che punto n poco nou sono
dicevoli n a te, n alla tua virt, e pretendere, perch
mi faccia onore, da te cotanti sforzi, e che per darmi
spalla in questo mio amore tu abbi a fare tali
cose, cui questa tua et pi suol fuggire che segui*
tare: ecco di che mi vergogno io, dell affanno eh io
carico a questa tua vecchiaja.
T u se un amante di nuova forma, se ti prende
vergogna di chicchessia: tu se un amante di tre
quattrini, o Pleuside, e piuttosto che amante daddovero tu non se che amante in ombra.
Ed io torm entar questa et per l amor mio?
Che di tu? ti sembro gi s rancido e coi piedi
nella fossa e vissuto anche pi del bisogno? e si
non cammino che sopra i cinquanta quattro anni,
la vista m ancor buonissima, n ho il granchio
Ile mani, n i calli ai piedi.
est.
P er . Im o , hospes, mage quom periclum facies, mage nosces
m eam
Comitatem erga te am antem .
.P l e .
Quid opus nola noscere?
P er . Ut apud ted exemplum experiundi habeas, ne vages
foris.
N am nisi qui ipse a m a vit, aegre am antis ingenium
inspicit j
Sed ego am oris aliquantum habeo humorisque etiam
in' corpore,
Neque dum ex aru i ex amoenis rebus et voluptariis.
Vel cavillator facetus vel conviva commodus
Item ero, neque ego unquam oblocutor sum alteri
in convivio:
Incom m oditate abstinere m e apud convivas com m ode
Conm emini, et m eae orationis ju stam partem per
sequi,
E t m eam pariem itidem tacere, quom aliena est oratio.
M inume
itidem m inum e
muccidus:
P al .
P le.
P er .
Anzi, ospite mio, quanto pi vorrai csperimentarmi, tanto pi conoscerai la mia destrezza in ajutarti di questo amore.
P le.
P eb.
subagito in
convivio,
ad
sit magis.
P er . Tuie me ut fateare faciam esse adulescentem m onbu s:
Ita apud omnes conparebo libi res benefactis frequens.
Opusne erit tibi advocato trisli, iracundo? Ecce me.
Optisne leni? Leniorem dices, quam m ulum est m a rcj
Liquidiusculusque ero, quam ventus est Favonius.
Vel hilarissum um convivam hinc indidem exprom um
tibi
Vel p rim ariu m parasitum atque obsonatorem optum um .
Tum ad saltandum non cinaedus malacus aeque est
atque ego.
P al.
P er.
P le.
P al.
P er.
M orus es.
sumtus est;
In bono hospite atque am ico quaestus iest, quod su
m itu r:
Iit quod in divinis rebus sumas, sapienti lucro est.
Deum virtute, ul transeuntem . accipiam , apud m e
copia est.
Es, bibe, anim o obsequere mecum atque onera le
hilaritudine.
L ib e r a tu edes, liber sum aulem ego: me volo v ii libere.
N am m ihi deum virlule, dicam , propter divitias datas
Licuit uxorem dotatam genere summo ducerej
Sed m ihi nolo oblatratricem iii aedis intromittere.
dom um ,
Quae m ihi nunquam hoc dicat: Em e, m i vir, la
n am , unde pallium
M alacum et calidum conficiatur lunicacque hibernae
bonae,
P al.
P le .
P er .
P le.
P er.
P al .
Per.
serat.
P j l .D i tibi propilii sunt hercle: nam si semel amiseris
Libertatem, haud facile te in eundem rursum restitues
locum.
SIN
FORTE F U ISSET
F ER R IS, (2 % )
P al.
P er,
P al.
P le.
decet:
N am volo obsonare , ut,
et m ea
M ete d o m i accipiam benigne lepide et lepidis victibus.
P le .NU me poenilet j m , quanto sumlui fuerim libi.
N am hospes nullns tam in a m ici hospilium devorli
polest,
Quin, u bi triduom conlinuom fuerit, ja m odiosns sietj
Ferum tibi dies decem continuos illius iterasti dom um ,
Tam etsi dominus non ivilus palUur, servi m urm u
rant.
P le .
P le .
P er .
che
Se questa la tua voglia, satisfala pure; purch cagion mia non abbi a scialare pi del bisogno.
P eb.
H aud centesimam
P ariem d ix i atque , otium re si sitj possim expromere.
P er .
che non lasci andar tu cotali ciancio che gi putono dell anticaccio? o mio ospite* queste che tu
fai, son le storie del popolaccio* quando sasside alla
mensa altrui: doli! perche tanta spesa per noi? tu
scmatto davvero: tanto apparecchio bastava a dicci.
Ma al veder tanto
scialacquo
P al .
P er .
P a i..
ptam ut
H inc eam abducat habeatque.
P er .
D a ri istanc rationem volo.
Pe s.
Purgatis ambo tibi operam damus auribus.
P al .H erus meus ita magnus moechus mulierum est, ut
nem inem
Fuisse adaequej neque fulurum credam.
P er .
Credo ego isluc ilem.
P al . Itaque A lexan dri praestare praedicat form ae suam j
Ilaque om nis se ultro sectari in Epheso m em orat
mulieres . . .
PER.Edepol quin te de isto m ulli cu p ia n t non m entirierj
P er . Ingenuamne, an libertinam ?
P al .
P er .
P al.
P er.
P al.
P er .
P al.
P er .
P al.
P er .
P al.
P er .
P a l.
P er .
P al .
P er.
Val .
Siccam , m ccidam ,
quamque adulescenlcm
ma xn me.
P er .Ilabco, eccillam, ( J m eam clientam, m eretricem
adulescentulam.
Sed quid ea usus est?
Pal.
Ut ajl led e a m ja m deducas do m um ,
Jtque eam huc ornatam adducas in m alronam m
, m odum :
Capile comtoj crinis villasque habeat, adsimulclque, se
Tuam esse uxorem. Ita praecipiendum est.
P er .
miser.
Qui, nisi adulterio, studiosus re nullae aliae est, inprobus.
P eb .N on poluil reperire, si ipsi S oli quaerundas dares,
Lepidiores duas ad hanc rem , quamde ego. Habe
anim um bonum.
P al.
P er .
Lho* eccola pronta* una mia clientola* una cianghella giovane: ma a chc deve servire?
P al.
P er .
P al.
. P er.
P al.
<-
P er .
P al .
P er .
P le .T M sum obediens.
Pjl.
H oc facito. Miles dom um ubi advenerit.
M em ineris, ne Philocom asium nom ine*
P lb.
Quam nom inem ?
P j l . G lyceram .
P le .
Nempe eandem , quae dudum constituta est.
P jl.
P a x , a b ii
P le . Meminero. Sed quid mem inisse id referat, ego ted
am em . . .
P j l .E go, enim dicam tum , quando itsus poscet: interca
Ut nunc, etiam hic a g it, actutum
tace.
partis defendas
tuas.
II.
P j l J estrio , L u cm o.
P j l . Quantas res turbol quantas moveo m ach in ati
E ripiam ego hodie concubinam m iliti,
S i centuriati bene tun l m aniplares mei.
Sed illune vocabo. Heus, Sceledre, nisi negotium ,
Progredere ante aedis: te voco, Palaestrio.
Lue. Non operae est Sceledro.
P jlL vc.
P ji.Q u id ? torbet?
Quid ja m ?
^
Sorbet dorm iens.
P al.
P le .
P al.
P le .
P al.
P le.
P al.
P le .
P al.
P le .
P al .
IL
P a l e s t r io n e , L u c rio k e .
P al .
Lue.
P al.
Lue.
P al .
Lue.
eo m agnum
clam at.
N on naso quidem:
Tetigit calicem clan
culum.
P jl .
Pjl .
L vc.
Pjl .
Negas?
Pjl.
Lue.
D i m e perdan t, si bibi,
S i bibere potui.
Quid ja m ?
Quia enim obsorbui:
N am nim is calebat, am burebat gultureiu.
Lue.
Pal.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
Pal.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
hoc hac
erat.
m alum.
Ne dixeritis, obsecro, huic, vostram fidem.
P j l . Quo te agis?
Lue.
Missus sum alio. Ja m huc revenero.
P j l . Quis m isit?
Philocomasium.
A b i A ctutum redi.
P al.
Lee.
P al.,
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
P al.
Lue.
P a l.
III.
A cr.
ax.
III.
P e r ip l e t t o b e s e , Ac r o t e l e u z io , M il f id ip p a ,
P a l e s t r io k e .
e i .
Ac r .
F e ii .
Acn.
ambae.
A cr. Dum ne inscientes quod bonum faciam us, ne form ida.
M ala nulla m eretrix (ne p ave), pejora ubi conveniunt.
P e r . Ita vos decet. Consequimini.
P al .
P jl .
A cr.
P er .
Probe meditatam utramque duco,
P al . A udire cupio, quemadmodum: ne quid peccetis, paveo.
P er .
Acr.
P er .
Acr.
P er .
P al.
P er .
T al.
Acr.
P er.
Acr.
P al.
P er .
P al.
cr .
Vera dicis.
cr .
M elim i:
N a m , m i patrone, hoc cogitalo: ubi probus arch iteclusl,
Bene lineatam si semel carinam conlocavit,
Facile esse navem facere, ubi fundata et constituta
est.
Per.
Acr.
P al.
Acr.
P al.
Acr.
P al.
Acr.
P al.
Acr.
P al.
Acr.
P er.
Acr.
P al.
A cr.
Pji.
A cr.
Nunquam vidit:
Qui noveiH me, quis ego sum?
P jl.
Nim is lepide fabulare.
Eo polis estj rem lepidius pol fieri.
A cr.
P o lin , ut hominem
M ihi des, quiescas celera? N i ludificata lepide
A cr.
A lia cura.
P j l . Age j Peripleclomene, has nunc ja m duc intro j ego ad
forum illum
Conveniam atque illi hunc anulum dabo atque praedi
cabo
A tua uxore esse m ihi datum , eamque illum deperire.
H anc ad nos, quom exlemplo a foro veniemus, m ittilOlC,
Quasi clanculum ad me m issa sit.
P er.
Faciemus: alia cura.
P j l . Vos modo curate: ego illune probe ja m oneratum
huc adeiebo-
P e r . Bene am bulaj bene rem gere! A t ego hoc nunc si ec- ficiam plane,
Ut concubinam m ilitis meus hospes habeat hodie,
Atque hinc A thenas avehat, si hodie hunc dolum
dolam us.
Quid libi ego m illam muneris?
P al.
Acr.
P al.
A cr.
P al.
A cr.
P a i.
P er .
P al.
P eb .
no
A cr.
Dalnc capsc mulier operam?
P a l . Lcpidissumam et comsumam .
A cr.
Confido; confuturum.
Ubi facta crii conlalio nostrarum m alitiarum j
Jlaud rereoVj ne iios subdola perfdia pcrvincamur.
PER.Abcamus ergo intro, liaec itti medilemur cogitate:
Ul adcttralc et commode lioCj quod ageitdttm est,
exsequamur:
Ne quidj ubi miles venerit, titubetur.
A cr.
Tu inorare.
A cr.
P al.
Acr.
P er.
Acr.
Ci ajuta anche questa donna? Non dubitare, ella non yede nell ampolla.
Spero che sar tutto fatto, non ho timore che mes
se alla prova le nostre malizie alcuno ci sgarri.
ndiannc dentro adunque a m aturar meglio il fatto,
affinch venendo il soldato non abbiamo a muo
versi a vento.
Finiamola.
ACTUS IV.
SC E N A I.
P / rg opo likices , P a l a e st r io .
P r s . Volup est, quod agas, si id procedit lepide et ex
sententia.
N am ego hodie ad Seleucum regem m isi parasitu m
m eum ,
Ut latrones, quos conduxi, hinc a d Selcucum, duce-
'
r e t.
Qui ejus regnum tutarentur, m ihi dtim fieret otium.
sict:
N am hoc negoti clandestino ut agerem , m andatum
est tnilii.
P rR .N em o adest.
P al.
Hunc arrhabonem am oris prim um a me accipe.
P i r . Qtiid hic? unde est?
P al .
ATTO IV.
SCENA
I.
P ir c o p o l in ic e , P a l e s t r io n e .
P ir .
P al.
P ir .
P al.
P ir .
P al.
P ia .
a l .
P jl.
E t nupta et vidua.
P rR .
Pjl.
P m . Euge!
P jl.
P rR .
Cave m endacium .
P j l . A d luam form am illa una digna est.
P rR .
P jl.
P rR .
S ib i poteslatemque facias.
Cupio hercle equidem, s i illa volt
P j l . Quin cupit.
P rR .
Quid illa faciem us concubina, quae dom i est?
P ji.Q u in
lubet: sicut
soror
eam.
P rR . A in tu? advenit Ephesum m ater hujus?
P jl.
A ju n t, qui sciunt.
P rR . Hercle occasionem lepidam , ut mulierem excludam
foras.
P ir.
P al.
P ir.
P al.
P ir .
P al.
P ir.
P al.
P ir .
P al.
P ir.
P al.
P ir.
P al.
P ir.
P al.
P ir.
P al.
P ir.
Il G
P j l . Im o vilitu lepide faeere?
P rR .
P j l . Fin tu
P rR . Cupio.
P jl .
Tum te hoc faeere oportet. Tibi divitiarum a d Jube, sis, a u n im
falim est:
atque ornam enta, quae illi in
struxistij s ib i
et haec
mutet fidem!
F ide modo.
P jl.
P ah , delicatusL quae te lanquam oculos am et,
P r R . Fenus m e am ai.
P jl).
P jl.
II.
M l L P I t l D I P P J , P rR G O P O L IN IC E S , P j l j e s t r i o .
P al.
P ir .
P al.
P arla, sentiamo.
Volete fare in m odo eh ella tenga lo sfratto per
u na grazia?
P ir .
Vorrei.
P al.
P ir .
Dio, ,
Bell avviso; ma g u ard a che io non perda questa
e che quella poi volti carta.
P al.
P ir .
P al.
P ir.
P al.
P ir .
P al.
SCENA
II.
M i l f id ip p a , P iR C oroL iM C E , P a l e s t r io n e .
Mil.
P ir.
BIil.
P ir .
P a i.
P ir .
Perch?
Perch ella parla a maraviglia, e con fior di re ttorica; la troppo bella e pulita donna: gi, o
Palestrione, per lei sentomi un pochino formicolar
l amore nella pelle.
P al.
P ir.
P al.
P ir .
P al.
P ir .
M il .
Mil .
P al.
Mil .
P al.
M il .
P al.
Mil.
P al.
M il .
P al.
Mil.
Capperi! molte.
Pau
Mil.
V , e non v .
P al.
Mil.
P al.
Mil.
P e r tre parole.
P al.
P ir.
A momenti to rn o a voi.
Ed un uomo come son io, cosi avvenente, cosi
prode stare qui ritto come uno zugo?
State l, abbiate pazienza, che uccello per l a vo'stra pentola.
Sbracciati, spicciati: mi consumo dalla fretta.
P a l.
Pm.
P al.
P ir .
P al.
dura.
Or sono a le,
che
-122
Mil .
P jl .
Hunc quasi depereat . . .
N il .
Teneo istuc.
P j l . Conlaudalo form am et fciem , et virtutes conme
morato.
M il .A d eam rem habeo omnem aciem , libi ul dudum
demonstravi.
P j l . Celera tu coram et contempla et de meis venator
verbis.
P ra .M ih i partem hodie operae des deniquel J a m tandem
ades elocol
P jl.
J d su m :
Im pera, si quid vis.
P rR .
Quid illaec narrat tibi?
,
Pjl.
L am entari
J i t illanc miseram* c r u c i a r i e t lacrum anlem se
adfliclare:
Quia tis egeatj quia te careat. Ob eam rem huc ad
te missa est.
P rR . Jube odire.
P jl.
A l scin'j quid tu facias? Face te fastidi
plenum,
Quasi non lubeat. Me inclamato, quia sic le volgo
volgem.
P rR . M emini, et praeceptis parbo.
Pjl.
Foco ergo hanc, quae te quaerit?
P rR . Adeat, si quid volt.
P jl.
Siquid vis, adi, mulier.
Mil .
Ihilcer, salve.
PrR.M eum cognomentum quis conmemoravit? D i tibi dent,
quae oples.
Mil .
P al.
Mil.
P al.
Vantane 1 aspetto, la
virt.
Mil .
P al.
P ir.
presenza;
ricordane le
P al.
P ir.
P al.
P ir.
P al.
Falla venire.
Ma sapete come dovrete farvi? Dovrete porgervi
un uom sofistico, come se questa la non vi in
garbasse: ditemi una carta di villanie perch io
cos vi ponga s canti.
P ir.
P al.
P ir.
P al.
Mil .
P ir .
Pulcro, addio.
M il . T e a m aclalem'exigere ut liceal . . .
P i r.
N im ium optas.
Mil .
1Non me dico,
Sed heram m eam , quae le demoritur.
P rn .
Mullae aliae item istuc cupiunt.
Quibus.non copia.
Mil .
Haud ecastor m irum , si te habes carum .
H om inem tam pulcrum et praeclara virtute et form a
~el factis.
Heus,
Dignior fuit quisquam, homo qui esset?
Pjl .
Non hercle humanust ergo:
N am volturio plus hum ani, credo, est.
P rR .
M agnum me faciam
N unc, quoniam fflaec me conlaudat.
Pjl .
Viden ignavom, ul sese inferi?
Quin tute huic responde! Haec illaec ab illae est,
quam dudnm . . .
P rR.Q ua ab illa nam ? nam ita me occursant mullae:
meminisse haud possum.
M il .A b illa, quae digitos despoliat suos et tuos digitos decorat:
N am anulum hunc ab tui cupiente istac detuli huiic.
P rR .
Porro
Quid nunc libi vis, mulier, memora.
M il .
Ut, quae te cupit, eam ne spernas,
Quae per tuam nunc vitam vivil. Sit nec sit, spes
in te uno est.
P rR . Quid nunc voli?
M il .
Te conpellare et conplecti et contractore.
N am nisi tu illi fers suppetias, ja m illa anim um
despondebit.
Age, m i Achilles, fiat, quod te oro! serva pulcram^pulcer!
ir .
P al.
profferirmi al volgo?
Donna mia, 1 odi tu? quello che t ho detto io p u r
ora, tei ripeto anche adesso: se a questo verro*
Mil .
P al.
Mil.
P ir .
P al.
Mil .
P al.
Mil .
P al.
Mil .
Bellissimi.
Deh liberatem i presto.
P al.
E che non le
M il .
M i l . Perii, quot hic. ipse annos vivet, quojus filii tam diu
vivont?
PrR.Poslriduo ego sum natus, mulier, quam Jupiler ex
Ope nalust.
P j l . Pridie si hic natus foret, quam ille esi, hic haberet
regnum in coelo.
M u .J a m , ja m sal, amabo, est: sinite abeam, si possum,
viva a vobis!
P j l . Quin ergo abi, quando responsum a t.
M il .
Ibo alque illam huc adducam,
Quam propter m i opera est. Numquid vis?
Mil .
P al.
Eh n on soro costui.
Mil .
Mil.
P ir .
0 , d o n n a m ia , p r o p r i o n o n s a i
in c h e c o n to
o ra
Mil.
P al.
io 1 a b b ia .
Tel crcdo.
Le gravide di costui fanno i
Va via, buffone.
Che a n z i v iv o n
1 altro.
P ai
M il .
m ill a n n i ,
1 u n
secolo dopo
Pm.
PAt.
Mil.
P al.
Mil .
s egli possibile!
E che non te ne vai o ra con la risposta?
Andr e ve la condwrr qua, perche son queste le
Mil .
re del
andare, e. viva
430
Ne mage sim puleer, quam sum f
Ila me form a habet sollicitum.
Quid hic nunc stas? quin abi/
P i.
Abeo,
Mil.
P ji.A lq u e adeo( audin? ) dicilo docte et cordale . . .
M il .
Ut cor ei saliat.
F ji.P hilocom asio dic, si est hic, domum ut transeat j
hunc hic esse.
M i l .H c est cum heraj clam sermonem hunc nostrum
sublegerunt.
P jz.L ep id e factum est: ja m ex sermone hoc gubernabunt
Pr.
P ir .
P al .
Mil .
Vado.
Hatu ben inteso? sia brava in parlarle e pru
dente . . .
P al.
Mil.
P al.
Mil .
parola.
P al.
discorso
si
Mil.
Tu mi fermi. Vado.
P al.
N ti fermo, n ti tocco, n li . . .
governeranno
sto zitto.
132
Convenilne eam?
Pm.
P j l . Convenit.
Ecquid fortis visa est?
P yr.
Omnia
Pjl .
Fis oblinere.
Ubi m atrem esse ajebat soror?
PrR.
P j l . Cubare in navi lippam- atque oculis turgidis,
Nauclerus dixit, qui illas advexit, m ihi
Is ad hos nauclerus hospitio devortitur.
P in .Q u id is? ecquid fortis?
J b i, sis, hinc: num tu quidem
Pjl.
J d equas fuisses scitus admissarius,
Qui conseclere qua mares, qua feminas.
P rR .H oc age nunc.
Istuc.
Quod das consilium mihi,
Te cum illa verba facere de ista re volo:
N am cum illa sane congruos sermo libi.
P j l .Q u potius, quam lute adeas, luam rem tute agaSj
Dicas, uxorem tibi necessum ducere,
Cognatos persuadere, amicos cogere?
PrR. Itane tu censes?
Pj l .
Quid ego n i ila censeam?
P i r . Ibo igilur intro. Tu hic ante aedis inierim
Speculare, ut, ubi illaec prodeat, me provoces.
P j l . Tu modo isluc cura, quod agis.
P rR .
Curatum id quidem est.
Quin si volunlale nolet, vi extrudam foras.
P j l . Isluc cave faxisj quin potius per gratiam
B onam abeat abs tej atque illaec, quae dixi, dato:
J u r u m , ornamenta, quae illi inslm xisti, ferat.
\z z
P ir.
E venne a trovarla?
P al.
Venne.
P ir .
P al.
P ir.
P al.
P ir .
P al.
P ir.
Or b ada a questo.
P al.
A questo.
P al.
P ir .
P al.
P ir .
P ir.
P al.
P al.
434
P rR . Cupio hercle.
Credo, facile te inpetrasser.
P i.
Sed abi inlro; noli stare.
Tibi sum obediens.
P rR .
PL.Nutn quid videtur demutare atque ut quident
D ix i esse vobis dudum hunc moechum militem ?
N unc ad me ut veniat m ust Acroteleutium,
jincilua ejus et Pleusides. Proh Jupiterl
S a tin 3 ut commoditas usque quaque me adjuvat?
JVam quos videre me exoptabam m axum e,
Una exeuntis video illinc de pro xim o .
SC E N A I I I .
JC R O T E IE V T IV M , M lL P IIlD IP P J , P lE U S ID E S ,
P l e str io .
j cr.Sequim ini/
A cu.
J t etiam parum .
P ir.
Pal.
m
desidero anchio.
Credo la si addatter: ma andatevene, con perder
pi tempo.
Il
P ir .
I o t o b b e d is c o .
P a l.
non pare a voi altri questo soldato quel drudaccio qual pur ora ve l ho detto? Or venga a
me Acroteleuzio, la mi abbisogna, colla sua fante,
e Pleuside. Per Dio anche l'opportunit mi toglie
in spalla! quelli che con tanta voglia volea yederej
eccoli uscir fuori in comunella.
1
SCENA
m.
P alestrione.
Acr.
Ml .
P al.
Mil .
P al.
Mil .
Che questo?
I o , finch tu mangi pane, non son degno di ficcar
un chiodo nel muro.
Si neh!
Che be motti, che be' tratti ha alla mano? c o n
che piacevolezza seppe far la barba soldato!
P al.
Acr.
P al.
Acr,
P al .
P le.
'P a l .
P le.
P al.
P le .
P al.
P le .
P al.
Ach.
?
al.
m
Sfa di buon cuore., la corda sulla noce, voi co
me avete incomincialo datemi punto di spalla da
buoni amici: ora in carne ed ossa va il soldato a
pregare la sua cornacchia acci se nc vada, col
la sorella e colla m adre in Atene.
Viva, benissimot
Ed anzi., perch meglio la si acconci, le lascia tallo
r oro e gli altri fornimenti che le ba comperi, e
questo fu mio consiglio.
Ci non difficile s ella il vuole ed esso lo desi
dera.
E non sapete voi che quando appunto dal fondo
d'un pozzo s giunto od aggrappar loiiicdo, ivi
il maggior - pericolo di tornar dentro? adesso
la nostra faccenda quasi all orliccio, se il soldato
arriva ad aver sentore, possiam dirci al cimite
ro, perci al presente necessaria pi che mal
l astuzia pi fine e cimata.
10 vedo chc della m ateria ne abbiamo a calisso,
vi son tre donne, tu il quarto, il quinto son io,
11 sesto il vecchio.
Quanti bolzoni si fanno in casa nostra!
Ben lo so io.
E si potrebbe m andar in aria anche un castello:
ora attendete a me.
E appunto per questo siamo Tenuti a te, a pren
dere la parola.
Ottimamente: ben pensatat or io comando questa
provincia.
P ax,.
Acr.
P al.
Agr.
P al .
Acr.
P al.
Acr.
P al .
A cr.
P al .
P le.
P l. .
m
Statti certo, o generale, ch io quanto potr son
pronta a ogni ordine.
Ordino che a questo soldato la si freghi in modo
piacevole, ridicolo, e memorabile.
Tu comandi il piacer mio.
Ma sai tu -il modo?
Cio che faccia le lustre d 'essere crucifissa per
lui. . .
Ottimamente.
P al.
P le.
in
nanzi.
P al.
P le .
Pa .
P le.
P al.
Andate e vestitevi.
P le.
P al.
P le.
Che ve ne ricorda.
Vado.
Pa l.
IF .
P rR C O P O L im c E S , P a l a e s t r i o .
P al.
Acr.
P al.
SCENA
IV.
PlRGOPOLIHICE, P a LESTRIOKE.
P ir .
P al.
P ir .
P al.
P ir .
P al.
P ir.
P al,
Reddam inpetrlum.
A l gestio.
A l modice decet
Moderare animo: ne sis cupidus. Sed, eccam ipsam ,
e g r e d it u r f o r a s .
sc en a
M il p u id ip p j
c r o t e le v t iu m ,
yrg o p o lin ic e s
P jl je st r io .
P ir.
P al.
P ir .
P al.
SCENA
V.
M il f id ip p a , A c r o t e l e u z io ,
P a l e s t r io n e .
Mil .
Acr.
Mil .
Dov ?
A sinistra.
Acr .
11 v e g g o .
Mil .
A cr .
Mil.
Acr.
Mil.
P ir .
P al.
A cr .
P ir .
P al.
10
Acr.
Mil.
P al.
Pia.
Acr.
Mil .
Acr.
Mil.
P ir.
Acr.
Mil.
Acr.
potesse credere.
Se non mi vuole in moglie, gli stringer le ginoc
chia e in ogni modo far di vincerlo, se n o n mi
sar fatto, io mi do un coltello nel cuore. Io non
P ir .
ammazzi: ho da
Pa i.
JHinuine:'
N am tu le vilem feceris, si le ufro largiere.
Sine ullro venial, quaeritet, desideret, expetessat.
S i ne islam perdere gloriam vis, quam liabes cave,
sis, faris.
N am nulli m ortali scio obtigisse hoc, nisi duobus,
Tibi et Phaoni Lesbio, tam vivide ut amarentur.
A cr.Eho, intro abidum illune evocatum foras, mea Milphidippat
M il . I mo opperiamur, dum exeal aliquis.
A cr,
JPurare nequeo.
Quin eam intro,
M il .
Occlusae sunt fores.
A cr,
Ecfringam.
Mil ,
Sana non es.
'A cr.S i amavit unquam aut si parem hic sapientiam
habet ac form am .
P er amorem si quid fecero, clementi ignoscet animo.
P al . Ut quaeso, amore perdita est haec miserai
P rR .
M uluom fil.
P a l . Tace ne audiat.
M il .
Quid abstitisti obstupida? cur non pullas?
A cr. Quia non est intus, quem ego volo.
P al ,
Qui scis?
A cr.
Scio edepol facile j
N am odore nasum sentiat, si intus sit.
Pw*
Hariolatur.
Quia me amat, proplerea Fenus fecit eam, ut divi
naret.
A cr.N escio, tibi hic prope adest, quem expeto videre:
olet profecto.
Mil.
uo
Oib: andando a proferire voi medesimo vi av
vilite da voi. Lasciatela venire di sua voglia, la
sciate che la vi cerchi, che la vi desideri, e che va
spetti, se pure vi cale di non perdere questa gloria
eh ora avete voit oh guardatevi bene; fate a mo
do mio, imperciocch dessere amato cos sviscera
tamente, so che non avvenne ad alcun altro mortale,
toltine voi e Faone di Lesbo.
Deh! Va, chiamalo fuori, o mia Milfidippa.
Aspcttiam che venga alcuno.
Acr.
Mil.
Acr,
P al.
Acr.
AIil.
T u se pazza.
Acr.
Pift.
La cosa vicendevole.
P al.
Mil .
E perch
batti?
Acr.
Mil .
Acr.
Il so di
ti se ferm ata
E come lo sai?
certo,
l stupida?
perch non
P ir.
P al.
Aon.
Mil.
Acn.
Mil ^
Acr.
cieca d amore!
Mil .
Acr.
Mil .
Acr.
Mil.
P al.
a perm ettere.
T utte le donno sinnam orano in voi, appena vi veg
gono.
P ir.
P/oprio.
Acr.
P ir.
P al.
Mil.
Voi io voglio.
E noi te.
Come m avete ordinato io ho condotta fuori la pa
drona.
Veggo.
Fatela adunque venire.
P ir.
Mil.
P ir .
Mil .
P ir .
Mil.
Ella se la vi
P ir.
Mil.
ir .
Mil.
Pio.
Mil.
P ir.
E come 1 h a potuto?
Mil.
P ir .
Mil.
Proprio?
Mil.
Proprio.
Falla andare dentro, in un attimo sono a lei.
Guardate di non farvi aspettar troppo, per non
tenerla sulla corda.
Mai no, andate.
Andiamo.
P ir.
P al.
Chi?
Pia,
Mil.
P ir.
P lev
sid e s ,
P jl je s t r jo , P m coroiririC E S.
P l e u s id e , P a l e s t r io h e , P ir c o f o l iiiic e .
P le .
P ik.
P le .
P ir .
Se non sapessi esservi stato pur altri il q u ale per amore abbia fatte non poche ribalderie,
io avrei maggior dottanza in andarmene cos vestito
per questo mio amore. Ma ricordami ben quello
che hanno fatto molli per un amore disonesto e
del tutto lontano dalla genie dabbene. Passiam
sopra ad Achille, che toller uno sterminio di cit
tadini . . . Ma ecco Palestrione alle mani col sol
dato, ors voltiam carta. E proprio nata la donna
dallo stesso indugio, imperciocch per qualunque in
dugio vi sia, non pu esser lungo come quello
che arrecano le donne: elle lhanno per vezzo. Orio
chiamer questa Filocomasio, batter alla porta:
ehi! chi apre?
Che hai, buon giovane? che dici? che batti?
Cerco Filocomasio: vengo a nome di sua madre:
se la vuol andare vada subito, ella sola ci ritarda:
noi vogliam far vela.
gi tu tto pronto: ohe, Palestrione, chiama gente
che portino in nave loro, gli ornam enti, e le ve
ste, ed ogni, cosa preziosa, i fardelli son gi fatti,
P al.
P le .
P ir .
ISO
Pi.E.Uabco equidem hercle oculum.
P rR .
A t laevum.dicod.
Ple.
Eloquar,
M aris causa hercle istoc ego oculo ulor m inus;
N am si a m are (36) abstinuissem, tam quam hoc
uterert
' Sed nim is m orantur me diu.
P rn.
Eccos, exeunt
SC E N A
n i.
P a l a e s t r io , P h il o c o m a s iu m ,
P l e v s i d e Sj
P y RGOPOLITilCESi
P le.
P ir .
P le.
SCENA
YII.
F il .
P ce.
F il .
Il veggo.
Pm.
M ascolti, o Palestrione?
Che avete?
P al.
P ir .
che ho
dato a
P le.
F il .
Filocomasio, addio.
P le .
F il .
P le.
Addio.
Faccia loro ogni bene Iddio.
vento s abbia a scior le vele: tua m adre se non
avesse gli occhi cispi sarebbe venuta meco.
P a i.lb o ,
quamquam
invila
facio.
Inpielas scit.
H ahal
Ple.
N unc sapis.
P m . S i non mecum aelalem egisset, hodie stulta viveret.
P ai. Isluc crucior, a viro me tali abalienarier:
N am tu quamvis polis es facere uti fluat facetiis:
Et quia tecum eram , proplerea ab anim o eram fe
rocior;
E am nobilitatem am illundam video.
P rn.
N im ium haec flet.
Par.
Nequeo,
Te quom video.
Pjl .
Habe bonum animum.
P a i.
Scio ego, ecquid doleat m iltit
P jL .N am nil m iror, si lubenler, Philocomasium, hic eras:
Form a hic hujus, mores, virtus, anim um attinuerunt
luom .
Quin ego servos, quando adspicio hunc, lacrumo,
quia dejungimur.
P ai. Obsecro, licet conplecli, priusquam proficisco?
PrR .
Licet.
P a i.O m ei oculi! o m i animed/
Pj l .
Obsecro, tene mulierem,
Ne adfligatur.
P rR .
Qui isluc?
Pjl.
Quia, postquam abs te abit, anim o m ale
Facium est huic repente miserae.
P rn .
Adcurrile intro! ecferle aquam /
P j l . Nihil aquam moror.
PrR.
Cur?
P ir .
F il .
P al.
Acchetati.
F il .
P le .
P ir .
F il.
F il .
P ir.
Si.
F il .
P al.
P ir .
P al.
P ir .
P al.
P ir.
Pjl.
Pm.
Pjl .
Sialo . . .
Malo?
Ne interveneris.
m
P al.
Vorrei . . .
P ir.
Vorrei?
P al.
Pia.
P le.
P ir.
P le ,
P al.
P ir.
P al.
P ir.
P al.
P ir,
n ata a costei!
nandomi da voi.
P ir.
P a l.
F il.
Via, rassegnati.
Ma so ben io dove mi duole.
Ma che ci, che questo mai? chi veggo? o
Luce, salve!
P le.
Se o ra to rn ata in te?
F | l.
P le.
P ir .
P al.
P ir .
Che ci?
Vol. II. P lait .
il
Pjl.
P al.
P ir .
P al.
Pia.
P al.
P ir .
P al.
P ir .
P a i.
P ir .
P^L.
P ir .
P al.
P ir .
P al.
P ir .
P al.
m
PrR. Scio et perspexi sacpej verum quom antehac, tum
hodie maxuxne.
P j l . Scis? Im o hodie verum factum faxo post dices magis.
P rR . V ix reprim or, quin te manere jubeam .
JpjL.
Cave istuc feceris:
Dicent te mendacem nec verum esse, fide nulla esse
te;
D icant, sejDom praeter med esse fidelem neminem.
N am si honeste censeam te facere posse, suadeam;
Verum non potest: cave faxis.
PrR.
Abi; ja m patiar, quidquid est.
P j l . Bene vale igitur.
P i R.
Ire meliust strenue.
P jl.
E liam n^inc vale.
fr R .A n te hoc facium hunc sum arbitratus semper ser-t
vom pessumum;
Eum fidelem m i esse invenio* Quom egomet mectim
cogito,
Stulle feci, qui hunc amisi. Ibo hinc intro nunc 'iam
A d amores meos. A t sensim hinc sonilum fecerunt
fores4
SC E N A
V ili;
P uer, P yrgopolinices .
Pi'E.Ne me moneatis> m em ini ego officium meum.
Ego ja m conveniam illune. Ubiubi est genliumt
Investigabo s operai non parcam meae.
PrR. Me quaerit illic: ibo puero huic obviam.
Per. Ehem, te quaero. Salve, vir lepidissume.
Cumulale commoditate, praeter celer qs
D uo di quem curant!
P ir .
P al.
P ir .
P al.
fciR.
P a l.
P ir.
I*al.
tiR.
scena
vni.
R agazzo, P igpolixice.
U g.
ir.
IIag.
406
P yr.
Qui duo?
P ub.
M ars et f enus.
P rn . Facetum puerum!
P ve .
Intro ted ut eas obsecratj
Te voltj,-te quaerit, teque expectans deperit.
A m a n ti fer opem! Quid stasi quin intro is?
P rn .
Eo.
P ve . Ipsus sese iiiic ja m inpedivit in plagas!
Paratae insidiae suntj stat in statu senex,
Ut adorialur moechum, qui form a est ferox.
Qui omnis amare sese, quaeque adspexerit,
Creditj eiim oderunt qua viri, qua mulieres.
Nunc in tum ultum ibo: intus clamorem audio.
Pin.
Hac.
1*111.
R ag.
quali sono?
Marte e Veftere.
Bel puttino!
La prega che andate dentro, ella vi vuole, ella vi
cerca dappertutto, ella spasima solo per voi; andate
soccorrete 1 innam orata, che fate qui? che non ite
dentro?
P ir.
R ag.
Vado.
Va l tordo che senella schiaccia, il paretajo pron
to; allarga gli occhi il vecchio per saltare addosso a
questo bagascione che va superbo della sua per
sona, e credendo essere il mignone di tutte le
donne, il fastidio de maschi e delle femmine: ora
andr nel trambusto: ch gi sento dentro il fra
casso.
r.
actus
SC E N A
I.
P e RIPLECTOMENES, PrRGOPOLIKICES,
Ca r i o , S c e l e d r v s .
ATTO
SCENA
V.
I.
P eRPLETTOMESE, PlKGOPOLIMCJ-j
Carioke, Sceledro.
P er.
P ir .
P er.
Car.
P ir.
Car.
P er.
Car.
P er.
P ir.
P er.
P ir.
P er.
Tardate?
P ir .
P er.
addosso?
E di maladetto senno.
Sogni? zomba.
P ir .
P er.
P ir .
Cit.
'
Quam m o x seco?
P er . Ubi lubct, dislinnile ( \) hominem divorsum et dispen*
nile.
PrR. Obsecro her de le, ni ea verba ut audias, priusquam secat!
PER.Loquere, nondum nihiti factus.
P rR .
Viduam esse censuij
Itaque ancilla, conciliatrix quae erat, dicebat mihi.
P er .Ju ra , te non nocitum iturum esse hom ini de hac
re nem ini,
Quod tu hodie hic verberatus aut quod verberabere.
S i te salvom hinc mitlemils, Venerium nepotulum.
P i r . Juro per Idalien et M artem, me nociturum nem ini
Quod ego hic hodie vapulo: sed m ihi id aeque fa*
cium arbitror:
F.t si intestatus rton abeo hinc, bene agitur pro noxia.
P er .Q uid, si id non faxis?
P rR .
Ul vivam semper intestabilis. .
Cr. Verberatur etiam; postibi am itlnndum censeo.
P rR .D i tibi benefaciant semper, quom advocatus m ihi
bene es/
Car . Ergo des m inam auri nobis.
P rR .
Quamobrem?
Car .
Salvis testibus,
Ut ted hodie hinc am ittam us, Venerium nepotulum.
A liter hinc a nobiSj ne sis frustra . . .
P rR .
Dabitur.
Car .
Mage sapis.
De tunica et clamyde et machaera ne quid speres.non feres.
Verberone etiam, an im am ittis?
PrR.
Mitis sum equidem fustibus.
Obsecro vos/
Car.
P er.
P ir .
P er.
P ir .
P er.
P er.
P ir .
Car.
P ir .
Fin.
P ir .
Car.
Perch?
Perch non ti faccia il norcino, o nepotin di Ve
n ere, altrim enti, perch non t inganni . . .
P ir .
Car.
P ir .
L avrai.
Avrai maggior senno se perdi la speranza di portar
teco la tonaca, il manto e la scimitarra, perch
le non son pi tue. Ho da bussarlo, o lo lasciate
libero?
Le tentennate m hanno fatto un' agnello. Miseri
cordia!
m
Per.
Solvile istum.
Pm.
Gratias liabeo tibi.
P er . Posthac si prehendero ego ted hic, arcebo teslibtisi
P rR . Causam haud dico.
P er .
Eam us inlro, Cario.
P rR .
Servos meos
Eccos video. Philocomasium ja m prbfecta est? die
mihi.
ScE.Jamdudum.
PrR.
B ei inibii
S ce.
Mage dicas, si sciasj quod ego scioj
Namque illic, qui lanam ob oculum habebat, nauta
non eratt
PrR. Quis erat igitur?
S ce .
Philocomasio amalor.
P rR .
Qui tu scis?
S ce.
S cio :
N a m postquam exierunt porla> n il cessarunt eloc
Osculari atque am plexari inler se.
P r .
Vae misero m ihi/
Verba m ihi data esse video. Scelus viri Palaeslriot
Is me in hanc inlexit fraudem.
S ce.
Jure factum judico.
S i sic aliis moechis fiat; m inus hic moechorum sietj
Mage metuant, m inus has res studeant.
P rR .
Eam us ad me.
Canto A
Plaudite.
F i n i s M il i t i s G lo rio si .
Sce.
m
Scioglietelo
Ti ringrazio.
Se dopo ti colgo, ti ronco la fava.
Non ti fo causa.
Andiam dentro, Carione.
Ecco i mici servi. Filocomasio gi partita? dimmi.
P u r ora.
P ir.
Ahiml
S ce.
P er.
P ir .
P er.
P ir .
P er.
P ir.
P ir.
Sce.
L am ante di Filocomasio.
Pin.
Sce.
S ce.
P ir .
Applauditeci.
F ir e
del
S o l d a t o M il l a n t a t o r e .
NOTE
E rrori
C o r r e z io n i
CISTELLARIA
LA CESTELLARIA
6 fc jff<azia
d efila i fe a fa a n c fifd
PIE R L U IG I DONINI
fa
S lL E N IV M
S il e n io
G y m n a siu m
G in n a sio
A nus
V ec c h ia
A VX I L I VM PrOLOGCS
L A m o P rologo
M a e l e n is
M e l e k id e
lcesim arc h vs
A lcesim a rco
a m p a d io
L am pa d io n e
P hanostrata
F anostrata
H a l isc j
A lisca
D em iph o
D e m if o n e
G r ex
C aterva
L a Scena in S id o n e
ACTUS I.
SC E N A
I.
SlLSTflVMj G m NJSIUMj A k v s .
S i l . Quom ite antehac am avi et m i am icam esse crevi,
M ea G ym nasium, et m atrem tuam j tum ( id m i
hi hodie
Aperuistis, tu atque haec ) , soror si mea esses.
Qui mage potueratis m ihi habitum ire honorem
Nescioj nisi-, ut meus anim ust, fieri non posse ar
bitror:
Ila omnibus relictis rebus, m ihi frequentem operam
dedistis.
Eo et ego vos amo, et eo a me m agnam inistis
gratiam.
. G rx.P o l istoc quidem pacto et pretio facile est
Frequentare nos libi ulilisquc haberi:
Ita in prandio nos lepide alque nitide
Accepisti apud te, ut semper meminerimus.
S i l . Lubenli edepol animo facium et flet a me.
Quae vos arbitrabor velle, ea ut expetessam.
A m . Quod ille dixit, qui secundo venio vectust,
M ari tranquillo, ventum ecastor gaudeo ad te:
Ita hodie suavibus modis hic sumus acceptaej
Neque, nisi disciplina, fuit apud te quidquam
Ibi, quin m ihi placeret.
S il .
Quid ita, amabo?
A nu.
Raro
N im ium dabat, quod biberem, adque id m erum in
fuscabat.
ATTO I.
SCENA
I.
S i l e n o , G in n a s io , V ec c h ia .
Sil .
Gin.
Sil.
Vec.
Sil .
Vec.
--
m
G r u . Am abo, hiccine isluc decet?
A kv.
Jusque fasque est:
Nemo alienus hic esi.
S il .
Merito vostro am o vos,
Quia m e colitis et magnifacitis.
A n v . Decet pol, mea Silentum, hunc esse benevolentis
In ter sese ordinem, benque am icitia ulier,
Ubi istas videas summo genere natas, sum m alis malronasj
Ul colunt amicitia atque ut eam bene junctam ha
bent inter se.
S i idem isluc nos facim us, si idem isluc im itam ur/
Ita tamen vix vivimus cum invidia summ a.
Suarum nos opum volunt esse indigentis,
Nostra nos nihilum copia volunt potesse,
Suique omnium rerum nos indigere,
Ut sibi simus supplices. Eas si adeas, abitum quam
aditum malis:
Ila nostro ordini palam blandiuntur: clam si oc
casio usquam est,
A quam frigidam subdole subfundunt.
Firis cum suis praedicant nos solere;
Suas pcllices ajunt esses eunt depressum:
Quia nos libertinae sumus, et ego et tua m ater ambae
Meretrices fuim usj illa ted, ego hanc m ihi educavi
E x patribus conmentis. (\) Neque hanc superbiai causa
Ego repuli ad meretricium quaestum, nisi, ut neesuriam .
S i l . A t salius fuerat, eam viro dare nuptum potius.
A kv.
H ejaf
Ecaslor haec cotidie quidem nubit, nupsitque hodie
Nubet m ox noctu. Nunquam ego hanc viduam cu
bare sivi:
N am si haec non nubat, lugubre fam e fam ilia pereat.
Gin.
V ec.
Gm.
Vec.
Gin.
Vec .
Gm.
Sa.
Gm.
Sil .
Gm.
492
S il . A l m ihi cor est. (2)
G ru .
Qui id? unde est libi cor, conmemora, obsecro,
Quod neque ego habeo, neque quisquam alia mulier,
ul perhibent viri?
S il . S i quidem est, quod doleat, doletj sin autem est,
tamen hoc huic dolet.
G r u .A m a t haec mulier.
Sii .
Eho! an amare occipere am arum est, obsecro?
G r u . Namque ecastor am or et meile et felle est fecundis
simus.
Gustatum dat dulce, am arum ad satietatem usque
oggerit.
S i l . Istam ad faciem est morbus, qui me, mea G ym
nasium , macerat.
G r u . Perfidiosus am or est.
S il .
Ergo in me peculatum facit.
G r u . Bono animo es, erit isti morbo melius.
S ic .
'
Confidam fore,
Medicus si veniat, qui huic morbo facere medici
nam potest.
*G r u . Veniet.
S il .
Spissum istuc am anti est verbum Veniet
nisi venit.
Sed ego mea culpa et stultitia pejus misera maceror:
Quia ego illum unum m i exoptavi, quicum aetatem
degerem.
A k v .M atronae istuc conducibile magis est, mea Silenium ,
Unum am are ei cum eo aetatem exigere, quoi nupta
est semel,Verum, enim m eretrix fortunati est oppidi sim illum a:
N on potest suam rem obtinere sola sine multis viris.
S il .
Ma io ho un cuore.
G in .
Sil.
G in .
i n n a m o r a t a q u e s t a fe m m in a .
Sil.
Gin.
S il .
G in .
L a m o re tr a d ito re .
S il .
P o r q u e s t o m i s c u o ja .
G in .
Sil .
Gln.
S il .
G in .
43
Sn*
Vec.
S il .
Vec,
'
S il .
tornoini a
Sil .
0 mia . . .
Stl.
Che hai?
Vec.
Sil.
Vec.
S il .
Vec.
S il.
S il .
Gm.
Gm.
S il .
Sil .
trascinata io.
Gm.
sono
S il .
S i possim, velini.
Gyju.Numquid m e vis, m a ter. intro quin eam? Ecastor m ihi
Fisa amare.
A nu .
Jsloc ergo auris graviler obtundo luas,
Ne quem ames. A bi intro.
Gya.
Numquid me vis?
A nv.
Ul valeas.
G ru.
Fale.
A n v . Idem mihi, quod magnae parti esi vitium m ulienim ,
Quae hunc quaeslum facim us, quae, ubi saburratae
sumus,
Largiloquae extemplo sumusj plus loquimur, quam
sat est.
f i ) Quin ego nunc, quia sum onusta mea ex sen
tentia,
Quiaque adeo me conplevi flore Liberi
Magq libera uti lingua conlubitum est m ihij
Tacera nequeo misera, quod tacito usus est.
N am il laxe ego olim, quae hinc flens abiit, parvolam
Puellam projectam angiportu sustuli.
Adulescens quidam, hic esi adprime nobilis,
( Sicyone summo gener* ei vivit palerJ,Is amore misere hanc deperit mulierculam,
Quae hinc modo flens abiitj contra amore haet per
dila est
E am meae ego amicae dono hic meretrici dedi:.
Quia saepe mecum mentionem fecerat,
Ptienim aut puellam alicunde ut reperirem sibi
Pecens natum , capse quod sibi snppqneret.
Ubi m ihi potestas prim um evenit, eloco
Feci ejus cii, quod me oravit, copiam.
Postquam cam puellam a med accepit, cloco
S il .
Gm.
Vec.
Gm.
Mi vuoi in qualcosa?
In buona salute.
Addio.
Einmi in corpo quel vizio che hanno quasi tutte Io
donne del mio mestiere: appena ci siam ben caricala
zavorra, di veniam chiaccheiine, e ne infilziamo assai
pi del bisogno. Che anzi ora p<;rch mi sono sgrinzata a modo mio, e perche del fior di Bacco n ho
insaccato a jo sa , mi piacque esser pi spedita nella
lingua: poveretta a me! non posso tacermene nem
meno in quanto saria mestieri tener secreto: cic^
che un di raccolsi io, esposta in un chiassuolo quand era ancor piccolina, quella fanciulla che se no
and via pur ora cogli occhi pieni di lagrime. Qui
v ha un giovane di gran gentilezza (egli delle
prime case di Sicione, e suo padre ancor tra vivi)
che ha marcio il fegato per questa femminella che
ritirossi or ora piangendo; n essa dal canto suo
gli meno p erd ita dietro. Io l ho data in dono
a questa cortigiana mia amica, perch sovente me
ne facea calca che, se avessi a trovarne, putta o
putto nati di fresco gnene portassi, per far credere
al mondo eh erano cose sue. Appena me ne venne
copia, io lho fatta paga di questa sua voglia. Dapg^
poi che ricevette da me quella fanciulla, inconta
nente ella partor quella medesima bimbolina chebbe
da me, senza ajuto di levatrici e senza doglie, con-
Vec.
Gin.
Vec.
$0p
I I.,
J i x i L i v j t P ro lo g u s .
II.
L A m o P r o l o g o .
Questa vecchia le ha tuttaduc bergola e bcona. E non ha
ella lasciato poco mcn che nulla da dire ad un
Dio? Ella s proprio sguinzagliati i bracchi della
lingua per dirvi la supposizione di questa fanciulla,
cosa che se ve 1 avesse taciuta, ve l avrei narrata
io, che come Dio, lavrei potuto assai meglio, conciossiach io mi chiamo lAjuto. Attendete ora che
vi fo chiari dell argomento. Son gi parecchi
anni che facendosi in Sicionc le Dionisie, capit
qui un mercatante di Lcnno, il quale appetitoso
per 1 et, imbarcato dal vino, a notte folta com
presse una donzella in sulla via. Costui come
conobbe che malanno gnene saria venuto, raccomandossi alle gambe, ripar in Lenno dove allora
avea la casa sua. La femmina violata dopo dicci
mesi fa una bambina, e, perch non sa chi glie
1 abbia fatta fare, mette a parte dfil suo secreto
un servo, e gli lascia nelle mani la figliuola da
exponendam
ad ne
cem.
J C T V S IL
SC E N A
I.
A lc e sim r c h u s, M e l e h i s .
II
ATTO
SCENA
I.
Alcesijkrco, Melenide.
Alc.
Mel.
M el.
Igitur anim um advorte ja m , ut, quid agas scias.
A lc. A l ila me di deaeque, superi atque inferi et medioxum i,
Ilaque me Juno regina et Jovis suprem i filia,
Itaque me Saturnus, patruos ejus....
-M e l .
Ecaslor pater.
A lc . Itaque me Ops opulenta illius avia....
Mel.
Im o m ater quidem.
A lc. Juno filia et Saturnus patruos, summ us Jupiler....
T u me delenis! propter te haec pecco!
M el .
Perge dicere!
A lc. A n ne etiam, quid consultura sis, sciam?
M el.
Perge eloqui!
Non rem ittam ! definitum est.
A lc .
Enimvero, ita me Jupiler,
Itaque me Juno et Salurnusj ila.... Quid dicam , nescio.
J a m scio. Im o, mulier, audi, m eam ut scias sen
tentiam:
D ivi med omnes, magnique minulique et palellarii,
F axint, ne ego dem vivos vivae savium Silenio,
Nisi ego teque tuamque filiam et me hodie obtruncavero
Post autem cum prim o luci cras nisi ambo occidero,
E t quidem hercle nisi pedatu tertio omnis ecflixero,
Nisi lu illanc remittis ad me! D ixi, quae volui.
Vale.
M e l . Abiit intro iratus. Quid ego nunc agam? S i redierit
Illa ad hunc, ibidem loci reserit, ubi odium occoeperit:
Illam extrudet, hanc uxorem Lem niam ducet domum.
Sed lamen ibo et persequar: amens ne quid faciat,
cauto opust.
Postremo, aequa lege quando pauperi cum divile
Non licet, perdam operam polius, quam carebo filia.
N el.
Alc.
M el.
di cifera.
Cos me adunque Giove, cosi Giunone, cos Sa
turno, cos . . . non so diamin che mi dica, s che
lo so: senti, o donna, t apro 1 animo mio: tulli
gl iddi grandi, minuti e da pajuolo facciano in
modo -chio vivo possa baciare Silenio, se no
questoggi io scanno te, la tua figlia e me insieme;
se tuttadue poi non v ammazzo dimani all alba;
se non la rimandi a me, netta non Ye la scappolerete il terzo d! T ho detto tutto, addio.
Ei cacciossi dentro soffiando come un istrice. Che
farommi adesso? s ella ritorna a lui, verremo a
queste medesime, quando la gli verr a nojaj la
scover fuori a calci, e si sposer questa da Lcnno. Ma
pure andr e gli terr dietro: e bisogna andar
cauti, eh egli nelle sue furie non faccia qualche
tragedia: insomma finche per giusta legge una po
vera non potr maritarsi con un ricco, perder
piuttosto la fatica chc la figlia. M chi 6 costui
Sed quis hic estj qui recta platea cursum huc con
tendit suom?
Et illuc paveo, et hoc form ido: ita tota sum mise
ra in metu.
SC E N A
II.
L ampadiscvs .
A n u m sectatus sum clamore per vias:
M iserrumam habuif Ut illaec hodie quot modis
Sibi moderatrix fuit atque inmemorabilisf
Quot illi blandiliasj quid illi prom isi boni!
Quot (o) admoenivi fabricas, quot fallacias3
I n quaestione! V ix exsculpsi ul diceretj
Quia ei prom isi dolium vini dare.
SC E N A
I II .
P hanostrata , L ampadiscvs , M e l a e n is .
P a a . Audire vocem visa sum ante aedis modo
Mei Lam padisci servi.
L am.
Non surda es, hera:
Recte audivisti.
P ha.
Quid agis hic?
L ak.
Quod gaudeas.
P ha . Quid id est?
L am .
Hinc ex hisce aedibus paulo prius
Vidi exeuntem mulierem....
P ha.
IL
LAMPADISCO.
F ai.
L am.
F an.
L am.
F ar.
L am.
F an.
L am.
/?em lenes.
Pb j.
Quid postea?
L am.D ico ei, quo pactod eam ab hippodromo viderim
Herilem noslram filiam sustollere.
Exlim uil.
M el.
E liam male horret corpus, cor salii:
N am m ihi ab hippodromo m em ini adferri parvolam
Puellam , eamque me m ihi supponere.
P b j .A ge, perge, quaeso le: animus audire expelit,
Ul gesta res sit.
M el.
Ulinam audire non queas1
L am .P ergo illam subagitare blandis, benedicis (6)
Dictis. Illaec Forti Fortuna fortius
A uris obturat. Ergo alum nam voco foras:
N am illaec tibi nutrix est: ne m atrem censeat.
Ego te reduco et ad divitias revoco
Ubi tu lacere in luculentam fam iliam ,
Unde libi talenta magna vigiliti paler
Det dolis. Non enim hic, ubi es, Tusco modo
Tute tibi indigne dolem quaeras corpore
P b a .A h, amabo, m eretrix illa est, quae illam sustulit?
L am. Im o fuit. Sed, ul siet de ea re, eloquar.
. J a m perducebam illam ad me suadela mea.
A nus ei amplexa est genua, plorans, obsecrans,
Ne deserat se: eam suam esse filiam j
Seque eam peperisse, sancte adjurabat mihi.
Jslanc, quam quaeris, inquit, ego amicae dedi
Meae, quae educaret eam pro filiola suaj
E t vivit, inquit. Ubi ea est? inquam extempulo.
P ha .S ervate me, divi, obsecro!
Me i.
A t me perditis!
Lxa.
F ar.
La.
Mel.
F ar.
Mel.
L am.
F ar.
Lam.
F ar.
Mel.
M avete inteso.
Sicch?
I o le dico, come dall' ippodromo 1 abbia veduta
torsi in braccio la figlia de nostri padroni. Ella
si f bianca.
Mi sento gelare, il cuore mi batte. Imperciocch
ricordomi che dall ippodromo appunto vennemi
recata quella fantolina, eh io supposi mia creatura.
Va, tira innanzi di grazia: io me ne sento gran
voglia di sentirne la fine.
Oh ti cascassero le orecchie!
Incomincio a sollucherarla con parole cortesi ed
amorevoli: e colei a farmi come la Fortuna, so
narmi di piva sordina. Io chiamo fuori la putta:
> costei t balia, le dico, non averla per la madre
tua: io ti conduco alle ricchezze, dove ti colloche
rai in nobilissima famiglia, donde trarrai da tuo
padre in dote venti grandi talenti: imperciocch
qui dove li ritrovi, te la procacci indegnamente
trafficando il corpo alla toscana.
Doh una buldriana colei che la raccolse?
Tal fu. Ora vi dir come la sia ita. Quasi io
tiravaia dalla mia. Allora la vecchia stringendola
alle ginocchia, piangeva e scongiurava non la ab
bandonasse, essere sua propria figlia; e traeami
mille sacramenti averla fatta nelle sue viscere. Co
stei che tu cerchi, ella mi disse, io l ho data ad
una mia amica perch se la educasse in figliuola;
e vive, la mi soggiunse. E dove trovasi? tosto le
ripiglio.
0 dei, voi mi volete salva!
E me perduta!
F an.
L am.
Chiami tu me, o donna.
248
M e l . Te.
L am. Quid negoli esi? nam occupatus sum ampliter.
M e l . Quis istic habitat?
L am.
Demipho, dominus meus.
M e l . Nempe istic est, qui M cesimarcho filiam
Suam despondit in divitias m axum as?
L sm .I s ipsust.
M el.
Ehodum, quam vos igitur filiam
Nunc quaeritatis alleram ?
L am.
Ego dicam tibi:
Non ex uxore gnatam uxoris filiam.
M e l . Quid isluc verbi est?
L am.
E x priore muliere
Naia, inquam , meo hero filia est.
M el.
Certe modo
Hujus, quae locuta esi, quaerere aibas filiam.
L am. Hujus ergo quaero.
M el .
Quo modo igitur, obsecro,
Haec est prior, quae nupta nunc est?
L am .
Conteris
Tu tua me oratione, mulier, quisquis es.
M edioxum am quam duxit uxorem , ex ea
N ata haec est virgo, M cesimarcho quae datur.
Ea u xo r diem obiit. Scis?
M el.
Teneo isluc satis;
Sed ego illud quaeso confragosum, quo modo
P rior posterior et posterior sit prior?
L am. Prius hanc conpressil, quam uxorem duxit dom um j
Prius gravida facta est, priusque peperit filiams
E am postquam peperit, jussit parvam proiicij
Ego projeci eam,- alia mulier sustulit,-
Mel.
L am.
Mel.
L as.
Mel.
L a.
Mel.
Lam.
Mel.
L am.
Mel.
L am.
Mel.
L am.
Mel.
L am.
Te.
Che hai? io sono occupatissimo.
Chi sta qua?
Demifone, padron mio.
' egli forse costui, che proffer sua figlia ad Alcesimarco con grassa dote? '
Proprio.
Deh! e qual altra figlia cercate voi altri?
I o te lo dir, non nacque di moglie ed figlia
di moglie.
Chc parole son queste?
Nata dalla prima moglie, figlia del mio padrone.
Certamente pur ora tu dicevi di cercar la figliuola
di quella donna che parl poco fa.
cerco appunto quella di costei.
Ma in che modo pu questa essere la prima se la
si marit appena adesso?
Qualunque tu sia, o donna, con questo fradiciume
di chiacchcre tu mi ammazzi; da quella femmina,
eh egli prese in seconde nozze, nacque la fanciulla
che vuol darsi ad Alcesimarco, questa donna mor.:
hatu raccolto?
Questo s, e bene: ma io cerco il bandolo dell al
tra matassa, come la prima sia l ultima, e lultima
la prima?
Dapprima vizi questa che dopo condusse moglie in '
casa sua; dapprima venne ella grossa, e sgravossi
per la prima volta d una figlia. Dappoich lebbc
fatta, comand che si gettasse quella bambina; io
l ho gittata, ed un altra donna la raccolse, e
io la vidi, io. Poscia il padrone sposossi questa,
Mel.
L ah:
Mel.
ACTUS III.
SC E N A
I.
ATTO III.
SCENA
I.
Alc.
Sil.
A lc.
Mel .
Sil .
Alc.
Sil.
Alc.
Mel.
A lc.
M I mecum libi:
Mortuos libi sum: hanc, ut habeo, cerlum esl non
amittere:
N am hercle ja m ad me adglulinandam tolam decrelum est dare.
Ubi cstis, servi? Occludile aedis pessulis, repagulist
Ubi ego hanc lelulero intra limen.
M el .
A biitj mulierem abstulil.
Ibo, persequar ja m illune inlro, ul haec ex me sciat
Eadem, si possum tranquillum faeere, ex irato mihi.
Alc.
ACTUS IV.
SC E N A
I.
L a MPJDISCVS, PlIAKOSTRJTA.
excru
ciabilem,
Quam illaec est: quae dudum fassa est m ihi, quaene inficias eat?
Sed eccam heram video! Sed quid hoc est, haec
quod cistella hic jacet
Citm crepundiis, nec quemquam conspicor alium in via?
Faciundum est puerile officium: conquiniscam ad ci
stulam.
P b a . Quid agis, Lam padio?
L am.
Haec cistella num nam hinc ab nobis domo est?
N am hinc ab ostio jacentem sustuli.
P h j.
Quid nuntias
Super anu?
L am .
Scelestiorem in terra nullam esse alleram:
Omnia infitiarier ea, quae dudum confessa est mihi.
N am hercle ego illam anum inridere me ut sinam ?
Satiust m ihi
Quovis exilio interire!
PnA.
D i, obsecro vostram fidem!....
L am. Quid deos obsecras?
P ha .
S e n a le nos!
L am.
Quid est?
P ba.
Crepundia
Haec sunt, quicum tu extulisti nostram filiolam ad
necem!
ATTO IV.
SCENA
I.
L ajipadisco , F anostrata .
L am.
228
L am. Sanane es?
P ha .
Haec sunt profeclof
L am.
P ergin?
P ha .
Ilaec siinlt
L am.
S i m ihi
A lia m ulier istoc paclo dicat, dicam esse ebriam.
Pii A.Non ecastor cassa memoro: nam , obsecro, unde
haec gentium,
A t quis dus objecit hanc ante ostium nostrum?
Quasi
Dedita opera, in tempore ipso spes m ihi sancta
subvenit.
SC E N A
II.
L a.
F an.
L am.
E ancora?
F an.
Proprio davvero?
L am.
F an.
Al i .
n.
L ampadisco , F anostrata .
L am.
F an.
L am.
F an.
L am.
Ohe, P adrona . . .
Ma egli se ne
n han lasciali
cum
m is e r a ! quid
ego
herae
d ic a m , quae
m e opere tanto
S erva re ju ssit, qui suos Silen iu m parentes
Noscere polesset facilius, quae herae supposita est
parva,
Q uam quaedam m eretrix ei dedit?
L am .
N ostram haec rem fabulatur.
H anc scire oportet, filia tu a ubi sil, signa ut dicit.
H a l . N u n c eam voli suae m a tri et pa tri, quibus naia est,
reddere ultro.
M i hom o, obsecro, alias res geris: ego tibi m eas res
m ando.
L am . Istuc ago, atque istuc m ih i cibust, quod fabulares
Ei
F an.
Ali.
L am.
Ali.
L am.
Ali .
o ra la vuole restituire
L am.
Ali.
E tu fa lo stesso.
>
234
L am. Quid quaeritabas?
H al .
M i hom od el m ea m ulier, vos saluto.
P ha .E i it os le. S ed quid quaeritas?
H al .
H al .
Cistella m i hic, m i adulescens, evolavit.
L am. I n caveam la ta m oportuit.
H al .
N o n edepol praeda m a g n a i
L a.
Ali.
Che cercavi?
0 buon uomo, o buona donna, diavi ogni bene
Iddio.
F an. Altrettanto a te. Ma che cerchi?
Ali.
Una pedata qua i cerco d un tale che se la
colse, ma non so chi sia.
F an. Che cosa questa?
L am. Oh che mai?
Ali.
Non so se 1 abbia a dire d altrui, o di casa
nostra.
L am. ' La cattiva roba, padrona, questa femmina,
costei ha cotto il culo ne' ceci rossi. '
F an. In ( mia che s la mi pare anche a me.'
L ah. Ella imita pur la mala bestia.
F an .
E q u a le ?
L am. Quel bacherozzo, che ritorto s inviluppa nelle fo
glie del pampino. Ci stesso fa costei., non parla
altro che viluppi, ma che vuoi?
Ali .
0 mio buon giovane, m volata via di qui una
cesta.
L am. La dovevi porre in prigione.
All
E non gran bottino!
L am. Maraviglia, che in una cesta non siasi cacciata una
mandra.
F an. Lasciala dire.
L am. Se ne avr voglia.
F an. Su, escine, che v era dentro?
Ali.
Una fascia.
L am. E v* ha tale, che dice sapere o r ella sia.
Ali.
Per la fede mia, segli la fa vedere ad una donna,
le entrer molto in grazia.
Confitemur
Cistellam habere.
H al .
A t vos Salus servassil! U bi ea nunc est?
P ha . S a lva m eccam f S ed ego rem m eam m a g n a m con
T ecum volo:
fa b u la ri
sociam m ih i te adopto ad m ea m sa
lutem.
H al .
H iccine tu ergo habitas?
P ha.
Hariolare.
Sed, quaeso, ambages, m ulier, mitte atque hoc age,Eloquere, unde haec sunt tibi, cito, crepundia.
HAL.Mea haec herilis gestilavit filia.
L am. M entire: n a m m ea gestilavit, n o n tua.
P h a .N e obloquere.
L am.
Taceo.
P h a.
M ulier, perge dicere.
Ubi ea est, quae gestilavit?
H al .
Hic in proxum o.
L am.
Ali.
L am.
Ali.
L am.
F an.
Ali.
F an.
Ali.
F an.
Ali.
F an.
Ali.
F an.
Ali.
L am.
F an.
L am.
F an.
Ali.
Qua presso.
Seplem decim .
PBA.Mea est!
Lam.
Ea eslj annorum num erum ut allulit.
P//A.Quod quaerilabamt filiam inveni m eam t
H a l . Quid? quoniam tuam invenisti, ja m quaero meam?
Lam. A l pol, si haec duas sunt naclae, quaeram terliam f
llAL.ISam nostra alum na haec tua profeclo est filia,
E t redditura hera est tibi, el ea gralia
D om o profecla est. Caelerum ex ipsa, obsecro,
E xquaerilote: ego serva su m .
P ua.
A equom postulas.
I I a l . Illiu s ego istanc esse m alo graliam .
Sed istanc cistellam te obsecro ul reddas m ih i/
P h a . Quid fitj L a m p a dio?
L am.
Quod tu o m estj teneas iuom .
P ha . A t m e hujus miseret.
L am.
Sic faciundum censeo:
D a isli cistellam et inlro abi cum islac sim ul.
P i u .T i b i auscultabo. Tene tu cistellam libi
( A cquom est ) prod illo, per fidem quod creditum estt
JVe bene m eren li sil m alo benignitas.
P ha .
Melaenis.
I p r a e / j a m ego 1e sequar.
F an.
L am.
In f . . .
E ancora? . . . Va, innanzi p u r franca. E quanti
F an.
Diecissette.
F an .
F an .
la ma.
dessa, fatto il computo degli anni.
Ho tro v ata chi voleva io, la m ia figliuola!
Al i .
L am.
cercare la mia?
Poffare il mondo! aspetta, dacch
Al i .
L am.
sonosi trovatp
F an .
deh yo traetelo
Ali.
F an .
L am.
F an .
L am.
F an.
giustizia
Al i .
F ah.
Va innanzi, io ti seguo.
ACTUS V.
SC EN A
I.
D e x i p i i Oj L ampadiscus .
Quaesivisse ajunt.
L am.
D em .
L am .
Here, unde
is?
E x senatu.
Gaudeo,
t i b i m ea opera liberorum esse amplius.
D em .
E n im non placet:
N il m o ro r, alien a m i opera fieri pluris liberos.
Sed quid istuc est?
L am.
D em .
Gr e x .
N e cxspectetisj Spectatores, d u m illi huc ad vos exeant:
N em o exibit: om nes intus conficient negotium j
Ubi id erit fa ctu m , ornam enta ponentj postidea loci,
Q ui deliquii, vapulabitj qui non deliquii, bibet.
N u n c, quod ad vos, Spectatores, reliquom relinquitur;
M ore m a jo ru m date plausum postrem a in com oedia.
F i n i s Cist e l l a r ia e .
ATTO V
SCENA
I.
D e m ifo h e , L am fa d isc o .
Deh.
v
L ah.
Deh.
L ah.
Deh.
L ah.
Deh.
FRAGMENTA
Quinque in
AMBROSIANA
ea,
( i) P erso n aru m
.
.
.
.
clam at
m a r iti sua ut
solita sis
Ob isluc ipvadier eum dignus deciens qui fu rca
Egom et laetor. Sed quid auctor nunc m ihi est?
. . . suspendas . . .
.................................................... fiet.
............................. hic in sa n it m iser
....................... n ih il m o ro r . . . . .
Ubi sunt quae ju ssi? sane . . . no n est salis
M onuisse credo nocenti. C um illaec sic facis
U tru m deliras, quaeso, a n a m a n s som nias?
Q ui equm m e opii n o n vis loricam adducere.
M ullos hastatos post id m ullos velites
M ultos cum m ullis. H aec tu ( fe ) ru o r . ." '
M ih i fabulatus. D ix in ego islaec obsecro?
M odo quidem hercle dixistei non praesens quidem.
P raestigiator es, siquidem hic n o n es aique am ens.
Video ego te am o ris valde ta clu m toxico,
Adulescens (Z): eo te m agis volo m o n itu m . M one.
Cave sis cum am o re tu un q u p m bellum sumpseris.
ra v im
(2).
au tem P la u ti locum i m it a tu
h acten u s
e x ta b a t decim us
n o n u s in te r F ra g m en ta
S cilicet
e t p.
h u n c P la u ti locuut videtur
.............................................. postulabis
. .. . .. . . . . . . Vale
.....................................................alter
.
................................... quidvis
a l e a s ........................cur gaudet
a d .....................................................dolo
...................................
illala . . . aut qui . . .
. pone . . . .
quae ila . . . loqui
. . . das m ih i o p e r a m .............................
. . . m ih i molesta esi quin adeo . . .
............................. quaedam . . . si nescias
. . . . illa m p erdam . . .
. . . quam si hoc fa llo r . . . m o ro r
. . . m u llu m fa lli
. . . .
orat feres
NOTE
(1) Gulielmio leggeva ex palrbus convenliliisj ex p a tribus conventis Palm erio, ex patribus contiguis M eursio e Sarracenio, epper io fra tan te discrepanze
di lezioni meglio piacendom i quella di Bothe ex
patribus conm entis, mi sono attenuto a questa.
(2) Osserva lettore se anche talvolta i meglio saggi dei
fdologi non pescano granchi per balene, le volgale
di Cam erario, Lam bino, Boxornio, Angelio, Aldo,
Sarr'acenio, Giunti, ecc. perseverarono a leggere,
S i l 4 t m ih i cordolium
seguita da me.
(3) Altri leggono: quod illi.
(4) Io nell ordine de versi sono stato con Bothe.
(5) Male interpungono le volgate quot fallacias? I n quae
stione.
(<>) Questo era un luogo lacerissimo; e molti ingegnaronsi accom odarlo, io sono stato alla correzione
del Berlinese.
ASINARIA
L ASINARIA
ANGELO MAZZOLDI G. C.
tf
p a a fc
vetusta
vede
c ttd f i e a/icetiza
duo nom e
recato iti
D O N I MI
ttcfpat* fe v e fia
trofie tccotne tn
vafidutct/ia
f<acc<}nandaJa.
/a /efa
P rologu s
P rologo
D em ereto
em aenetus
A R G rR IP P U S
Ar g ir ip po
C lB J B R E T J
C leereta
e o n id a
L eonida
P b il e n iv m
F ileh io
D iavolo
ia b o l u s
P a r a s it u s
P arasito
Artehoha
rtem on a
M ercator
M ercante .
Grex
C aterva
PROLOGUS
PROLOGO
y so
ACTUS 1.
S C E N A I.
L ibanus , D em aeetus .
L i b . S ia ti luom vis u n icu m g natum tuae
Superesse vitae, sospitem et superstitem:
Jta te obtestor per senectutem tu a m ,
Perque illam , quam tu metuis, u xo rem tuam ,
S i quid m ed erga tu hodie falsum dixeris,
Ut libi supersies u x o r aetatem sict,
A tque illa viva vivos ut pestem oppetas.
ATTO I.
SCENA .
L ibano, De* eheto.
L ib.
D ui.
p ar di peste.
P oter di Dio! come s avessi pronunziato un sa
cram ento, veggo necessario che li sfringuelli tu tto
tu tto che mi cerchi; assedio cos stretto m hai
tu fatto che m cascalo in te rra il cuore: non
posso proprio tenerm i dallo sfinocchiarti ogni cosa:
in somma tu di quello che vuoi sapere da me,
eh io mi brigher farti conoscere ogni cosa che
L ib.
io sappia.
Rispondetemi adunque di buon senno a quello che
vi chiedo: non mentite.
D em.
L ib.
D e*.
L ib .
dove
17
L ib .
Al
Neque hercle ego istuc dico, neque dictum volo.
Teque obsecro hercle, ul, quae locutus, (2 ) despuas.
D em . F ia tj geratur m os libi.
L ib .
Age, age, usque exscrea.
D em. Eliamne?
L ib .
, A g e, quaeso hercle usque/
D f.ii.
E x penilis faucibus?
L ib . E lia m am plius.
D em.
N a m quousque?
L ib .
Usque a d m ortem volo.
D em . Cave, sis, m a lem rem !
L ib .
U xoris dico, n o n tuam .
D em . D ono le ob isluc dictum , ul expers sis metu.
L ib . D i tibi dent, quaecumque optest
D em.
Redde operam m ihi.
C ur hoc ego ex te quaeram , aut cur m in iter libis
P roplerea quod m e non scientem feceris,
A u t cur postrem o filio suscenseam,
P atres ul fa ciu n t celeri?
L ib .
Dem.
L ib.
D eh.
L ib.
D eh.
L ib.
D eh.
L ib.
Deh.
L ib.
Anche pi l.
De i .
L ib.
Ma fin dove?
Fino a m orire.
Deh.
Lib.
Deh.
L ib.
D eh.
L ib .
D eh.
L ib .
am ico
u ta n tu r gnato et bene
volo.
A tque ego m e id facere studeo: volo a m a r i a m eisj
Volo m e p a tris sim ilem , qui causa m ea
N auclerio ipse ornatu per fallaciam ,
Q uam a m a b a m , abduxit ab lenone m ulierem ,
Nec puduit eum , id aetatis sycophantias
S tru ere, et benefactis m e emere gnatum, suom sibi.
-E os m e decretum est persequi m ores patris.
N a m m e hodie oravit A rg yrip p u s filius,
A m a n ti sibi ut argenti fachrem copiam j
E t id ego percupio obsequi gnato meo:
Volo a m o ri ejus obsecutum, volo am et m e patrem .
Q u a m q u a m illum m a ter arcte contenteque habet,
P atres ul consueverunt: ego m itto om nia haecj
L ib.
eh.
L ib.
D eh.
L ib .
Deh .
L ib.
D eh .
L ib .
im portuna e fastidiosa.
Io vel credo anche prim a senza che me labbiate
D eh.
a dire.
T utti i p adri, o Libano, che mi ascolteranno, sa
ranno accondiscendenti aJ loro figliuoli per averseli
sempre amici e benvoglienti. Questa cosa in cima
d ogni mio desiderio; voglio essere il bene amato
da mici, voglio essere simile a mio padre, il quale
per am or mio-, affinch meglio potess io venirne a
capo, vestissi da m arinajo, e condusse via dal
ruffiano la giovane che m avea tolto il cuore. N
ebbe vergogna attendere a tranelli in quella et,
e s com prare a s co beneficii la benevolenza del
figlio. Questi costumi del mio vecchio ho fissato
im itare aneli io: e siccome oggi mio figlio Argirippo
venne a
aequom est
patrem :
L ib .
Unde gentium?
D em. Me dtfrudalo.
L ib .
M axum as nugas aqis:
N u d detrahere vestim enta m e jubes.
D efrudem te ego? A ge, sis, tu sine pennis volai
Tene ego defrudem , quoi nihil est ipsi in m a n u ,
N isi quid tu porro uxorem defrudaveris?
L ib .
D em.
L ib.
Dove?
D eh.
Rubale a me.
L ib.
D eh.
L ib.
Dem.
colla lancia.
F atti dar braccio da Leonida,
inventa ci
chc
verrete voi
2(54
D em . Redim am :
L ib .
1 um In igitur aliquid cura, quod lubel.
D em.Ego eo ad forum , nisi quid vis.
L ib .
E lia m n e am bulas?
D em. A lque a u d i cliam !
Ecce!
S i quid tele volam , ubi eris?
nem o esi,
quem ja m
dehinc
m e lu a m ,
m ih i
D em.
Verr.
L ib.
Deh.
Io
L ib .
D eh.
L ib.
D eh.
L ib.
Dove mi to rn e r
pi quello
D eh.
L ib.
Deh.
A r g y r ip p v s .
Siccin hoc ft? fo ra s aedibus m e ejici?
P ro m eren ti optume hoccin preti reddilur?
Bene m erenti m ala e t, m ale m erenti bona es.
A l m alo cum tuo: n a m ja m ex hoc loco
Ibo ego ad Trisviros, vostraque ibi n o m in a
F a xo erunt: capitis te perdam ego et filiam }
Perlecebrae, pernicies adulescentium !
N a m m a re haud est m a re; vos m a re acerrum um :
N a m in m a r i reperidj hic elavi bonis.
In g ra ta atque in ra la esse om nia intellego,
Quod dedi} et quod benefeci; at posthac libi,
M ale quod potero faeere, fa cia m } m eriloque id fa
ciam tuo.
Ego pol te redigam
m e, quojus opera
estj ignoras m ala.
Argirippo .
Cos si fa? in questa forma mi si raschia di casa? questo
1 bel guiderdone di chi fa bene? tu dai male per
bene
ul de m e meres.
u t ne id quidem dignum m e
III.
Cle je r r ta , A b c y r ip p v s .
Cl e U num quodque islorum verbum num is Philippeis aureis
N on potest auferre hinc a m e, si quis em tor venerit.
Nec recte in nos quae tu dicis, au ru m atque argen
tu m m erum est.
F ixu s hic apud nos anim us tuo clavo est Cupidinis:
R em igio veloque, quantum poteris, festina et fuge:
Q uam m age in a ltu m te capessis, ta m tiestns te in
p o rtu m refert.
A n c.E d ep o l istum portitorem privabo ego portorio!
Ego te dehinc, ut m erita es de m e el m ea re, trac
tare exsequar:
Q uom tu m ed, ul m eritus su m , non tractas, quae
ejicias dom o.
fare altrettanto
l dentro.
SCENA
III.
Cleereta, Argirippo .
Cle .
mi to rre i
Cle.
Ma noi
farlo.
abbiamo
im parato
pi a
dirlo che
Cle .
condias,
Arg.
Cle .
Arg.
palio
chc tu
avanzi
C le.
non
v ha
Cle .
Arg.
Cle.
Tu se p u r trista meco.
E che m accusi del dover mio? non venne mai
im m aginato, dipinto, o scritto ne poemi che una
ruffiana, la qual voglia far buon ricapito del suo
m estiere, sia buona cogli amanti.
Arg.
Cle.
quaestum
A rg . N on m eum est.
Cle .
N ec m eum quidem edepol, ad te ul m illa m graliis.
V erum aelalis atque honoris gratia hoc fiet tui:
Q uia nobis lucro fuisti potius, quam decori libi,
S i m ih i d a n tu r duo talenta argenti num erata m
m anum j
H a n c libi noctem honoris causa graliis dono dabo.
Cle .
amica, vuole a me
Conobbi
danno.
C l.
Arg.
Cle.
questo
verissim o, m a
con
mio
gran
Cle .
Arg.
trove.
E dove son ili quelli che v ho dati prima?
nG.
Cle.
18
Arg.
Cle,
rg . T ua
abs te amoves ,
Ci.E.Rcmcalo audacter, mercedem si eris nactusj nunc abi,
A rg.M ane, nianef audi/ dic,* quid me acquom censes pro
illa libi daret
A n n u m hunc ne cum quiquam alio sit?
Cle .
Tene? viginti m in a s,
Cl e .
A
'
rg . N on
una
m
di noi: ia casa la n o s tr i rag n a,
fcon io, 1 esca la putta, il letto
gli am anti sono i stord. Si avezzano
Colle dolci chiam ate, coll ascoltarli,
luccellatore
lo zimbllo, 6
co bei saluti,
e coi parlari
Cle.
Aro.
A rg .
A rg .
C le.
Arg.
n o n palent.
'A rg . I nterii j t i n o n invenio ego ill t vigiliti m in a s,
E t profecto, n iti ego perdo argentum , pereundum
est m ihi.
N u n c pergam ad fo ru m , alque e tp e ria r opibus o m n i
copiai
Supplicabo, exobsecrabo, ut quemque a m icu m videroj
D ignos, indignos, adire alque experirier m ih i cer
N am
tum etti
t i m u tu a t n o n potero, certum est, su m a m
foenore.
ACTUS li.
SC EN A
I.
LlBAtfVS.
Hercle vero, L ibane, vttnc le m elius expergiscierl
J a m diti fa ctu m est, quom dcesti ab h e r o a t q u e
abiisti ad fo ru m ,
Jgiltir inveniundo argento ut fingeres fallaciam ;
I b i tu ad hoc diei tem pus dorm itasti in olio.
Q uin hi abs te socordiam om nem reicis, segnitiem
am oves,
A tque ad ingenium vetus vorsulum te recipis tuoni?
Serva le r u m : cave idem tu fa xis, a lii quod serri
solent.
Q ui ad heri fraudationem callidum ingenium gerunt.
Unde
su m a m ?
quem
u lm u m tundit? N on te
m e ra riu m est.
Cerle lttrcle, ego quantum ex Quguriod auspicioqne
intellego,
A u t m ih i in m undo sunt virgae, aut atriensi Satireae.
S ed quid illuc, quod exanim atus currit hic L eonida?
31 eluo j quod illic obscaevavit falsae m eae fallaciae.
ATTO IL
SCEXk
I.
L iba n o .
SCNA
LsoifiDJi LisJiftS.
ta o .U b i ego tiunc L ib a n u m requiram
a u t fam iliarerii
filmiti j
tft ego *7/o lubenliores fa cia m , quam Lubetilia est?
M a xu ih a n i p ta ed a fh et triu m p h u m
eis adfero ad
ventu meo.
illis partiam .
L ib .I llic homo edis conpiltivit, itiore si fecit suo.
Fae illij qui lam indiligenter observavit ictnuam!
LEO.Aeliilem ego velim sertiret Libanum ul Conveniant
modo.
L ib . Mea quidem hercle liber Opera nUnquttm fles ocius.
L eonida , L ibano .
L o .
e nel vino e
Leo.
L ib .
L eo.
Lib.
L eo.
rem
est genliuntf
quaerit, quem
adiungat sibi.
est, quando,
L eo. Sed
Leo.
Io
L ib .
L eo.
Li?.
L eo.
Lip.
Leo.
L ib .
L eo.
L ib.
L eo .
Lib.
LfO.
L ib.
Leo.
L ib . Vae libidi
lis o .
L eo,
L
ib .
J u d a c te r licet,
L eo.
conferant^
JjjB.
Tristo a lei
L eo.
L(b .
L eo .
L ib .
Da bravo.
I*EO.
Lift.
}iEO.
L ib .
JvEp.
|ii^ .
L eo. Heruj ista virtus est, quando m ust, qui m alum feri
fortiterf
Fortiter m alum qui patiltvr, idem post patitur bonum.
L ib . Quin actutum rem edissertas? Cupio nancisci m alum .
L eo .Placide ergo unumquidquifl erogita: adquiescam: non
vides*
Me ex cursura anhelitum etiam ducere?
L ib .
Age age, mansero
Tuo arbitratUj vel adeo usque dum peris.
L eo.
Ubinam est herus?
LiB.M ajor apud forum est, m inor hic est intus.
L eo.
J a m satis est mihi.
L ib . Tum igitur tu dives factus?
L eo .
Mille ridicularia.
L ib . Mitto: isluct isluc, quod ad fers, aures exspectant meae:
L eo. A nim um advorte: ul aeque mecum tu haec scias.
L ib .
Taceo.
L eo .
Beas.
M eministinj asinos Arcadicos m ercatori vendere
Pellaeo atriensem nostrum?
L ib .
M emini. Quid tum postea?
L eo. Hem, ergo is argentum huc remisil, quod daretur
Saureae
Pro asinis. Adulescens venit modoj qui id argentum
attulit.
L ib . Ubi is homo est?
L eo.
J a m devorandum censes, si conspexeris?
L ib . Ita enimvero, sed temetum. Nempe eos asinos prae
dicas
Tetulosj claudosj quibus attritae ad fem ina iam erant
ungulae?
L eo.
Lib.
L eo.
L ib.
L eo.
Dov il padrone?
L ib.
L eo.
L ib.
L eo.
L ib .
L eo.
L ib.
L eo.
L ib.
L eo.
L ib.
L eo.
L ib .
Y o l.
II.
P la.i t .
49
L eo .
L ib.
L eo.
L ib.
L eo.
L jb .
L eo.
L ib.
Ebbene? ,
L eo.
mi tir di spra in disparte, e mi fcmille minac- ci in capo, asseverando che noi diverremo dolmo
offatto affatto, se per nostro mezzo Argirippo non
avesse le venti mine dargento. Comand chc o il
casiero, o sua moglie avessimo a gabbare; ed
egli ci promise 1 opera sua. Ora tu va in piazza
al padrone, e raccontagli quanto siamo per far noi:
cio che tu di Leonida diventi messer Saurea
portinajo, mentre il mercante porta il prezzo dei
ciuchi.
Far come vuoi.
L ib.
L eo .
L ib.
Chc vuoi?
L eo.
L ib.
L eo.
L ib.
L eo.
L ib.
L eo.
L ib.
Non negarlo.
L eo.
L ib.
. M ercjtor , L ib j k v s .
Mercante, L ibaro.
Mer.
L ib.
Mer.
L ib.
L ib.
Mer.
L ib.
Demeneto: io voglio.
Dirotti se in casa.
Mer.
.E che? e il casiero?
L ib.
Mer.
E dov ?
L ib.
Mer.
L ib.
Mer .
L ib.
Perch?
M f.r .
L is t
Mercalv.
Scio. Tu id nnnc refers? Ja m liic credo eum
adfulurum.
iv.
L kokid j , M ercator , L ib j k v s .
L eo. Quid hoc sit negoli, neminem meum dictum m agni
facere?
Libanum in tonstrinam ut jusseram venire, is nul
lus venit.
Nae ille edepol tergo et cruribtis consuluit haud decoret
M e r . Nimis imperiosusl.
JiiB.
Vae mihid hodie!
L eo.
Salvere jussi
Libanum libertum !jam m anud emissus?
Mer.
Lib.
Mer.
L ib.
10 potr conoscere.
Allampanato, rossastro, panciuto anzi che no, b ru
sco negli occhi, statu ra m ezzana, .ag g ro ttato in
viso.
Mer.
L ib .
Mer.
SCENA
IV.
L ib .
Obsecro te.
L eo. Nae tu hercle cum magno mato m ihi obviam obcessisli/
Cur non venisti, uljusseram j in tonstrinam ?
L ib .
Hic me moratust.
L eo. S i quidem hercle nunc sum m um Jovem te dicas de
tinuisse,
Atque is precator adsietj m alam rem ecfugies nun
quam.
Tu, verbero, im perium meum contemsisti?
L ib .
Hospes, peni!
M er . Quaeso hercle, noli, Saurea, mea causa hunc ver
berare!
L eo. Uiinam nunc stimulus in m anu m ihi s i t . . .
M er .
Quiesce, quaeso.
L eo. Qui latera conteram tua, quae obcfilluere plagis!
Abscede, ac sine me hunc perdere, qui semper me
ira incendit,
Quoi nunquam rem me unam licet semel praecipe
re furi,
Quin centies eadem imperem alque obganniam; ita
que ja m hercle
Clamore ac stomacho non queo labori suppeditare.
J u s sin s c e le s te , ab januad hoc stercus hinc auferri?
Jussin columnis deicier operas aranearum?
JussinJ in splendorem dari bullas has foribus nostris?
Nihil est: tanquam si claudus sim , cum fusti est
ambulandum.
Quia triduom hoc unum modo foro dedi operam
- '
adsiduam ,
D um reperiam, qui quaeritet argentum in foenus:
hic vos
L ib .
L eo .
L ib.
L eo.
L ib.
Mer.
L eo.
Mer.
L eo.
Miserere di me.
Per tuo gran malanno mi ti se fatto davanti.
Perche non se venuto come t avea ordinato dal
barbiere?
M ha distenuto costui.
Se pur tu m avessi a dire essere stato il sommo
Giove quegli che t ' ha soprattenuto, e che costui
colle sue istanze Volesse essere mezzano., tu in al
cun modo non potresti fuggire la mala ventura. Tu,
pezzo dasino, far niun conto degli ordini miei?
Ahi a me, ospite!
Deh, Saura,- per amor mio non dare a costui?
Perch non mi trovo un pungolo nelle m ani!. . .
Deh, calmati.
Ch io vagherei benp i tuoi fianchi che han
gi fatto il callo alla frusta. Fatti in l, e lasciami
tor dal mondo questo cane, che mi fa sempre scap
par via la pazienza. Io non posso mai a questo *
assassino dirgli una sola volta una cosa, ma biso
gna che cento gliela canti e gliela ricanti, talch
oggimai pi non me la possono durare n la voce
n lo stomaco. E non tho detto, ribaldonaccio, avessi a tor via queste sporcizie dalla porta? e non
t ho detto avessi a scopar le colonne da questi ra gnateli? e non tho detto avessi a far venir lucidi
i chiodi di questa porta? e tu? nulla. Come se fossi
zoppo io dovrei sempre aver meco la stanga: perch
questi tre d m duopo piazzeggiarmeli, per tro
vare chi voglia danaro ad interesse, voi qui ye
Mer.
L eo .
L ib.
Capit.
L eo.
L ib.
Leo.
L ib.
L eo.
a pagare
il nolito d eH 'o -
L ib .
L eo.
E il resto?
L ib.
Leo.
302
L ib . Non etiam.
L eo.
Hem, non? M ute, t i vetis, da, commoda
hom ini amico!
31e x . Perii hercle, ja m hic me abegerit tuo odiot
L ib.
Ileus ja m ! salis tu
A u d iri, quae loquitur?
L eo .
. Audio et quiesco.
31 e r .
Tandem , opinorj
Conticuit: nunc adeam -oplumum est, priusquam in
cipit tinnire.
Quam m ox m ihi operam das?
L eo.
Ehem, oplumc, quamdudum advenisti?
N on hercle te provideram. Quaeso, ne vitio vortas:
Ita iracundia obstitit oculis.
J I eb .
Non m irum factum est.
. Sed, si dom i est, Deipaenelum voltbatn.
L eo.
Negai esse iulus,Ferum isluc argentum tamen m ihi si vit dettum ezare,
Reprom ittam , isloc nomine solulam rem futuram .
SI er .S c polius, ut Demaenelo libi presente reddam.
L ib . Herus islunc novil, alque hei'um hic.
3I er .
Hero huic pracsenle reddam.
L ib .D a modo meo periclo: rem salvam ego exhibebo:
N am si sciat noster senex, fidem non esse huic ha
bitam ,
Suscenseal,
quoid om nium
rerum
ipsus
semper
credit.
L ib .
Non ancora.
Leo.
Meb.
L ib.
L eo.
Mer.
L o sento e la finisco.
Credo che sia lora; o r si sta cheto: bene eh io
mi gli faccia davanti anzi che incominci a scam - .
panare di nuovo. E quando penserai tu a me?
L eo .
Mer.
Leo.
Demeneto.
me questo argento, io sulla fede mia ti do parola
che per questo tu sarai spacciato.
Mer.
L eo.
se non vuole,
m.
L ib.
Mer.
L ib.
Ma riconoscilo.
Mer.
L eo .
Mer.
L eo.
Mer.
L eo.
un servo.
T u sarai fracassato dell ossa se tante non
L ib .
L eo.
L ib.
Dinne ancora!
Ribaldonaccio, d una volta il danaro a costui, ac
gliene
la sua?
L ib .
L eo.
L ib.
Manigoldo!
E non vuoi far a modo mio, o manigoldo.
V ol . II. PtAtr.
20
306
LEO.Pergiri precari pessutno?
M eb.
Quae res? tu ri libero hom ini
Male, servos, loquere?
L eo.
Vapulat
M eb .
Id tibi quidcm hercle fiet,
Ut vapules, Demacnelum simulae conspexero hodie!
I n jus voco te.
L eo.
Non co.
M er .
N on is? Memento.
L eo.
Memini.
M er . Dabitur pol supplicium m ihi de tergo vostro.
L eo.
Vae te!
Tibi supplicium quidem de nobis, cam ufex?
Mer.
Alque eliam.
Pro vostris dictis maledicis poenae pendentur m i hodie.
L eo . Quid, verbero?
M eb.
A ir i tu?
L eo .
Furcifer, nosmet fugilare censes?
I nunc ja m a i herum!
M er .
Quin vocas jam dudum ?
L eo.
Quin volebam
Nunc demum.
M er .
T am nunquam hinc feres argenti num um ,
nisi me
Dare jusserit Demaenelus.
L eo.
Ila facito: age ambula ergo.
Tu contumeliam alteri facias, tibi non dicatur?
Tam ego homo sum , quam tu.
M er .
Scilicet Ha res est.
L eo.
Sequere hac et'go.
Praefiscini (6J hoc nunc dixerim: nemo eliam me
adcusavit
L eo.
Mer.
L eo.
Mer.
L eo .
Non vengo.
Mer.
L eo .
Mi ricordo.
Mer.
L eo .
Mer.
L eo.
Mer.
Leo.
Che hai?
Cretu, o capestro, voler noi esser fuggiaschi? va
ora, va al padrone.
Mer.
L eo.
Mer.
L eo.
Mer.
L eo.
T utto va bene.
L eo.
Mer.
L eo.
Mer.
L eo.
Mer.
Sar.
Ti dico anche questa: Perifane ricco mercatante
di Rodi, non essendovi il padrone, si fid a quattr occhi contarmi un buon talento, n fu tradito.
Sar.
Ed anche tu se avessi da altri chiesto di me, av
viso che lasceresti nelle m ani mie, ci che o ra
hai stretto nelle tue.
Non son per negarlo.
ACTUS III.
SC E N A
I.
ATTO III
SCENA I.
Cleereta* F ileuio.
Cle.
F ii<.
Cle.
'
F il.
Io
Cle.
F il .
cusi me.
F il .
N i t accuso* n mi tengo lecito farlo. Ma J o mi
lagno della mia fortuna* essendo distaccata da co'
*
lui che io amo.
Cle .
In tutto il d adunque io potr parlare una sola
volta? t* ho forse data io anche la mia lingua* c
tu soltanto avrai bacchetta in mano per parlare
e tacere?
F il .
Cle.
F il .
C le.
F il .
Cle.
IL
L e o n id a , L ib a n u s .
F il .
C le.
F il .
IL
L eokida* L ibano.
L eo.
L ib.
L eo.
Rogita Quidvis.
eo.
Hariolare.
Edepol senem Demaenelum lepidum fuisse nobis/
L ib.
L eo.
L ib .
L eo.
L ib.
L eo .
I II.
A x c rn ip p u s, P u il e n iv m , L ibanus , L eonid a .
A rg. Cur me retentas?
P h i.
Quia luid am ans abeuntis egeo.
ARG.Fale!
P a i.
A h , aliquanlod amplius valerem, si hic maneres.
A rg . Salve!
P a i.
Salvere me jubes, quoi abiens adfers m or
bum?
Ane.M ater supremum lua m ihi dixit; dom um ire jussit.
Aspetta.
L eo.
Che hai?
L ib .
L eo.
L ib.
L eo.
L ib.
- pertica.
L eo.
E a che?
L ib .
SCENA
IH.
F il .
Arg.
F il .
Arg.
F il .
Arg.
Perch mi tieni?
Perch io povera innamorata, ho bisogno di te,
che si mi pianti.
Sta bene.
Ma meglio starei io e d assai, se tu restassi. -
Sta sana.
T u vuoi che stia sana io, se andandoti via, tu mi
dai un coltello nel cuore?
F il .
Senza dubbio.
Arg.
Deh* lasciami.
F il.
Arg.
L ib.
L ib.
Arg.
Addio.
F il .
Dove corri!
Arg.
F il.
Arg.
F il .
21
Arg.
F il .
Arg.
F il.
L eo.
L ib.
di pi.
L eo.
L ib.
Arg.
L ib.
Arg.
L ib.
L eo.
Filenio, addio.
F il.
L eo.
Arg.
L eo.
Arg.
L eo.
L ib.
Arg.
J-j.i .
Libano!
Perch?
altri, o
Arg.
L ib .
Arg.
L ib.
Le h a gi date?
Arg.
No.
L ib.
L eo.
L ib.
Arg.
Son qua.
Deh voi altri se parlate di questo, saria cosa pi
L ib.
Arg.
L eo.
L ib.
L eo.
326
L ib . Ctipio hercle.
L eo .
Sequere hac.
A rg.
Ecquid esi salulis? satis loculi?
L eo. Auscultale, alque operam date, et mea dicla devo
rate.
P rim um om nium , servos tuos nos esse, non nega-m usj
Sed si tibi argenti minae viginti proferentur,
Quo nos vocabis nomine?
A n e.
Libertos.
L eo .
Non patronos?
A rg. Id potius.
L eo.
Figinli minacd hic insunt in crumena;
Has ego, si vis, libi dabo.
A rg.
D i te servassint semper,
Custos herilis, decus popli, thesaurus copiarum,
Salus interior corporis, amorisque imperator!
Hic pone, hic istam conloca crum enam in collo
plane.
L eo. Nolo ego te, qui herus m ihi sies, onus isluc sustinere.
A nc.Q uin lu labore Uberas te,, alque istam inponis in
me?
LEO.Ego bajulaboj tu, ut decet dom inum , ante m e ito
inanis.
A ne. Quid nunc? quid est? quin tradis huc crum enam
pressatum (1 ) aerum?
LEO.Hanc, quoi daturus hanc, jube pelere atque orare
mecum:
N am istum proclive est, quod jubes, me plane con
locare
L ib .
L o desidero.
L eo.
Vien qua.
Arg.
L eo .
Arg.
L eo.
Liberti.
E noo patroni?
Anc.
Piuttosto.
L eo.
Arg.
L eo.
Arg.
L eo.
Arg.
X eo.
da questa borsa.
Ma voi che p u r questa borsa volete dare a costei,
ordinatele chc la mi preghi, imperciocch il luogo
chc voi mi dite di porre q u esta.b o rsa non piauo
ma pendente.
F il .
Arg.
L eo .
Arg.
F il.
L eo.
Arg.
L eo.
costei.
Taci, lascia fare a me.
Arg.
L ib.
Arg.
L ib.
F il .
L ib.
F il.
Arg.
L ib .
F il.
L ib.
Arg.
L ib.
Arg.
L ib.
Arg.
Io
se volete p o rtar
portarli?
L ib .
L ib.
Aro.
L ib.
Monta, fa presto.
Subito. Ohe! che faccenda questa? che portante
questo, non dar pi la biada, animo di buon
ambio.
Arg.
L ib.
Arg.
L ib.
L eo.
Arg.
L eo.
Arg.
L ib.
Arg.
Fortuna e Compiacenza.
Oh questo meglio.
E ch v ha pi migliore della Salute?
Avvegnacch lodi io la Fortuna, pure non fo poco
conto della Salute.
334
P b i . Ecastor ambae sunt bonae.
A rg.
Sciam , ubi boni quid dederint.
L eo . Opta id, quod contingat libi vis.
A rg.
Quid, si optaro?
L eo .
Eveniet.
A rg. Opto annum hunc perpetuom m ihi hujus operas.
L eo .
Jnpetrasli.
A rg. A ir i vero?
L eo.
Certe inquam.
L ib .
A d me adi vicissim, atque experire.
Exopta id, quod vis m axum e libi evenire: fiet.
A rg. Quid ego aliud exoptem amplius, nisi illud, qunjus
inopia est,
Viginti argenti commodas m inas, hujus quas dem
m atri?
L ib . Dabuntur. A nim o sis bono face: exoptata obtingent.
A rg.U I consuevere homines, Salus frustratur et Fortuna.
L eo.Ego huiic argento caput fui hodie reperiundo.
L ib . Ego pes fui.
A rg.
Qui nec caput nec pes sermonum adparel,Necj quid dicatis, nec, me cur ludatis, scire pos
sum.
L ib . Salis ja m delusum censeo: nunc rem, ut est, eloqua
m ur.
A nim um , Argyrippe, advorte sis. Pater nos fe n e
jussit
JIoc argentum ad te.
A rg.
Ut tempore opporluneque attulistis f
L ib .Hic inerunt viginti minae bonae, mala opera
pariae:
Jias libi nos pactis legibus dare jussit ,
F il .
Aro.
L eo.
Ano.
L eo.
' Vi avverr.
Aro.
L eo.
Arg.
L avete ottenuto.
Da vero?
L eo.
L ib.
Arg.
Arg.
L eo.
trovare
questo a r
L ib .
I o i piedi.
Arg.
L ib.
Arg.
L ib.
A rg.
Quid id est, quaeso?
Z ib .Noctem hujus el coenam ul sibi dares.
A rg .
Jube advenire.
Merilissumo ejus, quae volet, faciemus qui hosce amores
Nostros dispulsos conpulit.
L eo.
Patieris, Argyrippe,
Patrem hanc am plexari luom?
A rg.
Haec faciet, facile ul patiar,
Leonida. Curre, obsecro: palrem huc orato ul venial.
L iB .Jam dudum est inlus.
A rg.
Hac quidem ne venil.
L ib .
Angiporto.
Illaec per hortum circumit clam, ne quis se videret
Huc ire fam iliarium : ne uxor resciscat, metuit.
De argento si mater lua sciat facium , ut sit . . .
A rg.
Heja.
Benedicito!
L ib . '
Ile inlro cito!
L eo .
Valete el vos amale!
Arg.
E quale? dillorhi.
L ib.
Arg.
L eo.
Arg.
ciare costei?
L ib.
Arg.
22
ir.
ACTUS
SC E N A
I.
D ia o l v s , P a r a sit u s .
ATTO IV
SCENA
I.
D ia v o l o , P a r a s it o .
D ia.
P ar.
D ia.
D ia.
Sono.
P ar.
alla ruf
fiana d e c re ta venti mine d argento, acciocch FiIcnio tutto quest anno sia eoa lui notte c d.
D ia.
P ar.
L ho d aggiunger questo?
D ia.
P ar.
D ia.
Nessuno.
P ar.
D ia .
P ar .
Ergo, ut jubes,
Tollam?
D ia .
Quidni?
P ah.
A u d i reliqiia.
Dij .
Eloquere: audio.
P ar . Neque ullum verbum faciat perplexabile;
Ncque ulla lingua sciat loqui, nisi Attica.
For si Itissire occepit, ne sic tussiat,
Ul quoiquam linguam in lussiendo proferat.
Quod illa autem simulet, quasi gravedo profluat,
Hoc ne sic faciat: tu labellum abstergeas
Potius, quam quoiquam savium faciat palam.
Nec m ater lena ad vinum accedat interim,
Neque ulli verbo dicat male. S i dixerit,
Haec m ulla ei esto: vino vigilili dies
Ul careat.
D ij .
Pulcre scripsli! scitum syngraphum!
P ar . Tum si coronasj serta, unguenta jusserit
Ancillam ferre Fenerid aut Cupidini,
Tuos servos servetf Venerine eas det, an viro.
S i forte pure velle habere dixerit,
Tot noctis reddat spurcasj quot pure habueril.
JIaec sunt non nugae: non enim mortualia.
D i j . Placent profecto leges. Sequere intro.
P ah.
Sequor.
SC E N A
II. (0 )
D ijb o l v Sj P arasitu s .
D ia . Sequere hac. Egon haec patiarj aut taceam? E m o ri
Me m alim , quam haec non ejus uxori indicem!
D ia.
Proprio.
P ar.
D ia.
Perch no?
P ar.
Senti il resto.
Parla: son tutto orecchi.
Ella non dica mai parole in gergo, n altra
lingua sappi parlare toltane l Attica. Se per avven
tura incomincer a tossire, vada cauta di non
m etter tossendo la lingua fuori in faccia daltri.
Savesse poi a far la raffreddata, badi bene che que
sto non avvenga: tu le netterai il labbruzzo piutto
sto chc lasciarle far bocchino ad un altro. N la
madre ruffiana non s attacchi intanto al fiasco, n
dica ad alcuno una torta parola, se la ci scappasse,
sia questa la multa: senza vino venti d.
D ia .
Par.
D ia.
P ar.
D ia.
P ar.
Vengo.
SCENA
H.
D ia v o l o , P a r a s it o .
D ia.
P ah.
D ia.
P ar.
D u.
ACTUS
SC E N A
V.
I.
A rg yrippu s , D em aenetus .
A rg. Age, decumbamus, sis, paler.
D em .
Ul jusseris,
M i gitale, ila fiat:
A rg.
Pueri, mensam adponile.
D em . Numquidnam tibi moleslum est, gnate m i, si mecum
haec adciibal?
A rg . Pietas, pater, dolorem prohibet oculis quamquam
istanc am o:
Possum equidem inducere anim um , ne aegre patiar,
quia tecum adcubal.
Dem. Decet verecundum esse adulescentem, Argyrippe.
rg.
Edepol: paler,
Merito tuo facere possum.
D em .
A ge ergo, agitemus hoc convivium
Fino et sermone suavii nolo ego metui, am ari m a volo.
M i gnate, me abs te.
A rg.
Pol ego utrumque facio, ul aequom
est filium.
D em . Credam isluc, si ego te hilarum videro.
4 rg.
A n tu me tristem putas?
D em. Pulen ego, quem aeque esse moestum videam, quasi
dies si dicta sit.
A rg. Ne dixis isluc.
ATTO V
SCENA
I.
Arcirippo, Demeketo.
Arg.
D em.
Arg.
De.
Aro.
D e *.
Arg.
D eh.
Arg.
amato.
In f mia, io fo una cosa e 1 altra come si con
D eh.
viene a figlio.
E ] o creder se ti vedr pi allegro.
Arg.
D eh.
Arg.
D f.b .
Ne sic fueris: eloco ego non dixero
A rg. Hem, adspecta: rideo.
D em .
Ulinam male qui m ihi voluntj sic rideanlt
A rg. Scio equidem, quamobrem me, parens, tu tristem
credas nunc libi:
Quia islaec est tecum. Alque ego quidem, hercle ut
verum tibi dicam , patii:
Ea res male habetj ac non eo quia tibi non cu
piam quae velis.
Ferum islam amo. M ia m tecum esse, equidem fa
cile possim perpeti.
D em . A l ego hanc volo.
A rg.
Ergo sunt, quae exoptas. Mihique;
quae exoplem, volo.
D em . Unum hunc diem perpetere: quoniam tibi potestatem
dedi,
Cum hac annum ul esses, alque am anti argenti feci
copiam.
A rg. Hem, isloc me facio libi devinxsti/
D em .
Quin te ergo hilarum das .m ih i?
SC E N A
II.
D eh.
Arg.
T o, guarda, io rido.
Dem.
Arg.
D em.
Ano.
Arg.
D em.
Dem.
SCENA n.
Arteuona, P arasito, Demereto,
Argirippo , F ilehio. '
Art .
P ar.
Art.
P ar.
Art.
P ar.
Art.
Art.
P ar.
A rt.
P ar.
clienti: e stanco dal lavoro, abbia a russarm i nel1 orecchie tu tta notte: egli vicn s stanco a casa
per la fatica: ma ara il fondo altrui e trascu ra il pro
prio; e non contento d esser pieno di vizii egli
m eltc anche il figlio nella via delle forche.
P ah.
Art.
P ar.
Art.
P ar.
Aspetta.
Che hai?
Art.
P ar.
E cco 1 uomo.
Art.
Son morta.
P ar.
Art.
D em.
Arg.
D eh.
, P ar.
Art.
Desi.
P ar.
Art.
bordelli?
Ecco chi mi rubacchiava, quando aveva sospetti
sopra le serve e che le torm entava senza colpa.
Arg.
Dem.
V o l. H . P i.a l t .
Art.
D em.
F il .
Dem.
Art.
F il.
Art.
A11.
Dem.
Arg.
E quando teco?
D em.
P ar.
Art.
Arg.
Dem.
Art.
P ar.
Arg.
P ar.
Arg.
Art.
P ar.
Art.
F jl.
Art.
Deh.
Art.
D eh.
Art.
D eh.
Art.
388
DEU.Jam, obsecro, uxor . . .
A rt .
. Nunc uxorem me esse mem inisti tuam ?
Modo quom dicta in me ingerebas, odium, non u x o rt
eram.
D e u . Totus perii f
A rt .
Quid tandem? anim a foetetne uxoris tuae?
DEU.M urrham olet.
A rt .
Ja m subripuisti pallam , quam scorto dares
Ecastor . . .
A rg.
Quam subrepturum pallam promisit t i b i . . .
D e u .N on taces?
A rg.
Ego dissuadebam, mater.
A rt .
Bellum filium!
Istoscine acquom est patrem mores liberis largirier?
Nilne te pudet?
D eu .
Pol, si aliud nil sit, tui me, uxor, pudet.
A kr.C ano capite te cuculum uxor ex lustris rapii!
D e u .N on licei tnanere (coena coquitur), dum coencm
modo?
A rt .E castor coenabis hodie, ul dignus es, m agnum m a
lum /
DEU.Male cubandum est: judicatum me uxor abducit do
m um .
ARG.Dicebamnc, pater, libi, ne m airi consulcres male?
P h i .D e palla memento, amabo!
D eu .
Jube hanc hinc abscedere?
P h i . I mo potius intus sequere hac me, m i anim e/
D eu .
Ego vero sequor.
A rt . I domum.
P a i.
Da savium etiam, priusquam abis/
D eu.
I r i in cruccm?
Deh .
Art.
Deh .
Io son fornito.
Art.
Deh.
Sente di m irra.
Art.
Aie.
Dem.
Arg.
Art.
Dem.
Art.
L a donna ti tra e
grigio!
Deh.
Art.
Dem.
fuori
depostriboli,
cucco
m a a ' conti.
Arg.
F il .
Dem.
F il .
Dem.
Art.
Vengo.
Va a casa.
F il .
Dem.
Gbex.
F inis A sin jk u e .
Caterva.
F ise
d e u 'A sinaria.
NOTE
pilj sd quae aeque secnm bibat, h. c. eodem poculOj quo ipse, nec prior, sed posquam biberit
Diabolusj dimidiumque vini exhauserit, quo facto
ab ipso poculum illam vult accipere et ipsi pro
pinare, tum bibere reliquum,, ne scilicet m inus
aut plus quam ipse sapiat , hoc est, potets sed
aeque secum.
(9) Le volgate incominciavano da questa scena latto V.
Io ho seguitato Lambino,
(40) Riserbomi allor quando verr pubblicata la comme
dia il Persiano a dare un ragguaglio dell ordine
che tenevano gli antichi nelle loro mense.
BACCHIDES
LE BACCHIDI
A GIUSEPPE SALERI
$/vtenfe d e f fre d d a n o %/eneo
^ioav. d * 9 f ^nopotdo
e d i 9 f & tdo vico do Sacoa
dcf C
$eJ. S ^ om fardo fd/afo de
6/ooio c^e&ivo
. */
^ iu recon du /h
c/te a $ dever dtdce^dtne defl b fjfc
am eno dcdic dc/Ke ffero
condoeiand*
orn arn e fifa de redo d efla fia tr u t
PIERLUIGI DONIMI
PlSTOCLEBVS
js t o c l e r o
id o
ydus
B ac c h is
B a c c iiid e
B a c c h is s o r o r
B a c c h id e s o r e l l a
Cr y s a l u s
C r is a l o
N ic o b o lu s
N ic o b u l o
M n e sil o c u s
M k e s ic o l o
P h ilo x e n u s
P ar asitu s
P a r a s it o
il o s s e k o
Cl e o m a c b u s
C leom aco
P uer
R agazzo
Grex
C aterva
L a Scena in Alene.
\ o i . II. P la it.
24
PROLOGUS
SUPPOSITUS
S IL E N U S
ACTUS I.
SC E N A
I.
i
ATTO I
SCENA
I.
Sor.
Bac.
Sor.
Bac.
Pis.
Bac.
Pis.
Bac.
Pis.
Bac.
Pis.
Bac.
occhio.
Io? che dovr farle io.
Che venga ricondotta a casa sua quando avr at
teso a lui: che non se la tenga per fante, imper
ciocch se la avesse il denaro da sonargli, glielo
- soneria con tanto di cuore.
578
Pis.
Bac.
Pis.
' Bac.
Pis.
B ac.
Pis.
Bac.
Pis.
Bac.
P is.
Pis.
Bac.
Pis.
B ac.
Pis.
B ac.
Oh come se duro!
Pis.
Bac.
Pis.
Pis.
Bac.
B ac.
582
P is.
Quid eo m i opus?
B ac.
Ut ille le videat, volo.
Scio quid ago.
Pis.
El poi ego scio quid meluo. Sed quid ais?
B ac .
Quid esl?
P is. Quid? si apud te eveniat desubilo prandium aut
potatio
Forte, aut coena, ut solet in istis fieri conciliabulis,
Ubi ego tum adcubem?
B ac.
- A pud .me, m i anime: ul lepidus
cum lepida adcubel.
Locus hic apud nos, quamvis subito venias, semper
liber est.
Ubi lepide voles tibi esse, mea rosa, m ihi dicito.
Dato, qui bene silj ego, ubi bene sil, bene locum le
pidum dabo.
P is. Rapidus fluvius eslhic: non hac temere transiti polest.
B ac. Alque ecaslor apud hunc fluvium esl aliquid perdundum libi.
M anum da et sequere.
P is.
A ha, m inim e!
B ac.
Quid ita?
P is.
Quia istoc inlecebrosius
Fieri nil potest, N ox, M ulier, Finum , hom ini adu
lescentulo.
B ac. Age igitur: equidem pol nihili facio, nisi causalua.
Ille hanc quidem abducet,- lu nullus adfueris, si non
lubet.
P is.mSum ne nihili aulcmj qui nequeam ingenio m oderari
meo?
BAe. Quid esl, quod metuas?
Pis.
E a chc?
Bac.
Pis.
Bac.
Pis.
Bac.
Con me, o cuor mio, acci o n bell uomo sia appollajato con u n a bella donna: in casa nostra, seb
bene tu avessi a giugnere improvviso, v sempre
luogo p er te: quando, o rosa mia, vuoi pigliarti
bel tempo, dimmelo, dammi da fartelo pigliare c
sar pensicr mio che tu possa stare allegro in un
. bellissimo appartam ento.
Pis.
Bac.
Pis.
Aha! . . . Oib.
Perch?
Perch non v ha cosa piena di lacciuoli come
questa: notte, donna, vino ad un giovane?
Bac.
Pis.
Bac.
Pis.
Bac.
P is.
A liquantum , soror.
B ac. Sim ul hinc nescio (H) qui turbare.
Son.
Quin nunc hinc decedimus?
B ac. Sequere hac igitur me inlro in Ipclttm, ut sedes las
situdinem.
Pis.
Bac.
Pis.
Bac.
Pis.
Lascia.
Bac.
Pis.
Sor.
Bac.
Sor.
Bac.
Magari!
Ci m cltcrcm del buono.. L acqua calda, andiain
dentro acci ti possa lavare, conciossiach essendo
tu venuta per m are, credo che ti senlirai male.
Sor.
Bac.
Sor.
Bac.
Un poco, o sorella?
Non so che badalucco questo.
E che non <fe ne andiamo?
Vien dunque meco in casa; ti rifarai in lc tlo teWa.
stanchezza.
Vol. II. P laut.
'
LrDUSj PlSTOCLERUS.
L id.
Pia.
L id .
Pis.
L id .
id o ,
P is t o c l e r o .
danno
che male?
Pw.
L id .
Pis.
L id .
Pis.
L id .
Pis.
Lid.
Pis.
L id.
Pis.
L id.
Pis.
L id.
Pis.
L id.
Pis.
L id .
Pis.
L id.
ACTUS l.
SC E K A
I.
C/IRYSALVS.
Herilis patria, salve, quam ego biennio,
Postquam hinc in Ephesum abivi, conspicio lubensl
Saluto te, vicine Apolloy qui aedibus
Propinquos nostris adcolisj veneroque, te,
rie M cobulum me sinas, nostrum senem,
Prius convenire, quam sodalem viderim
JUnesilochi Pistoclerum, quem ad epistolam
Mnesilochus misti super amica Bacchide.
SC E N A
I I.
PlSTOCLEBUS, C l W r S J L l 'S .
ATTO II.
SCENA
I.
CRISALO.
Salve patria del pndron mio, dopo due anni poscia chc
me ne andai in Efeso ti riveggo volentieri! tc pure
saluto, o Apollo nostro T ic in o , che stai presso la
casa nostra, a te faccio riverenza, non farmi accontar col nostro vecchio Nicobolo anzi che abbia
veduto il sozio di Mnesiloco Pistoclero a cui Mncsiloco mand una. lettera sopra la sua mica Bac
chide.
SCENA
II.
PlSTOCLEllO, CniSALO.
Pis.
C r i.
Pis.
C r i.
Pis.
Nempe fecte valet?
Cur . Isluc volebam ego ex te percontarier.
P is. Qui scire possum?
Chr .
Nullus plus.
P is .
Quemnam ad modum?
Ch r . Quia si illa inventa estj quam ille am at, recte valetj
S i non inventa est, m inus valet, moribundus est.
uinim a est amica am antis si abest, nulltis est;
S i adest, res nulla est: ipsus est nequam et miser.
Sed tu quid factitasti m andatis super?
Pis. Fjgori ut, quod ab illo attigisset nuntius,
N on inpelratum id advenienti redderem?
Regiones colere mavellem Acherunticast
Cur . Eho, an invenisti Bacchidem?
P is.
Sam iam quidem.
Cur . Fide, quaeso, ne quis tractet illam indiligens:
Scis tu, ul confringi vas cito Sam ium solet.
P is.Jam ne, ul soles?
Chr .
D ic, ubi ea nunc est, obsecroI
P is. H ic, exeuntem me unde adspexisti modo.
Ch r . Ut isluc est lepidum! proxum ae viciniae
Habitat? Ecquidnam m em init Mnesilochi?
P is.
Rogas?
Im o unice unum plurim i pendit.
Ch r .
Papae/
P is. Im o ut eam credis? misere am ans desiderat.
Chr . Scitum isluc!
P is.
Im o, Chrysale . . .
Chr .
H em !
P is.
Non tantulum
Unquam intermittit tempus, quin eum nominet.
Pis.
Cri.
Pis.
Ma ano egli?
Questo voleva dom andare a voi.
E come posso saperlo?
Niuno pi di voi.
In qual modo?
Se trovata colei che 1 ha si imbarbarcscato,
sta benissimo; se non trovata sta malissimo ed
sfidato: 1 amica 1' anima dell* amante, se lonta
na diserto, se presente egli diserta ogni aver
suo, uno sparnazzatore e miserabile: ma e voi
che cosa avete fatto voi de suoi ordini?
Io ci che m* aveva a suo nome recato il messo
non gli dovea m ostrar compiuto al suo arrivo?
vorrei essere piuttosto al cimitero!
Avete forse trovata Bacchide voi?
Certo quella di Samo.
Oh per carit guardate che non dia alle mani di
qualche balordo! voi sapete come presto si rompano
i vasi di Samo.
E sempre alle medesime?
Deh, contatemi ove sia adesso ella?
Qui, dove tu pur ora m hai veduto uscire.
Oh questa gioconda! la sta qui presso, e che? si
ricorda di Mnesiloco?
E lo domandi? non ha in mente che lui solo.
Caccasangue!
E che donna la credi tu? la poveretta se ne sente
morire.
Oh buono!
Anzi, o Crisalo . . .
Cri .
Eh!
Pis.
C ri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pia.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
590
Cur . Tanto hcrde melior Bacchis.
P is.
Im o . . '.
Chr .
Im o abiero
Potius.
P is.
N um invitus rem bene gestam audis heri?
Ciir .N ou res, sed actor, m ihi cor odio sauciat.
E liam Epidicum , quam ego fabulam aeque ac m e
ipsum am o,
Nullam aeque invitus specio, si agit (6) Pollio.
Sed Bacchis etiam foriis tibi visa esfi
Pis.
Rogas?
N i nacius Venerem essem, hanc Junonem dicerem.
Citn.Edcpol, JUnesiloche, ut hanc rem natam intellego,
Quod ames, paratum est: quod des, invento est
opus.
N am istic fortassis aurtirri opust.
P is :
Philippeo quidem.
CuR. Atque eo fortasse ja m opust.
P is.
Im o etiam prius:
N am ja m huc adveniet miles . . . .
Chr .
E t miles quidem?
P is. Qui de amiltunda Bacchide aurum hic exiget.
Ch r . Veniat quando volt, alque ita ne m ihi sit morae.
D om i est: non metuo, neque ego quoiquam su p
plico,
D um quidem hoc valebit pectus perfidia m eum .
J b i intro: ego hic curaboj tu intus dicito,
BJnesilochum adesse, Bacchidi.
Pis.
F aciam , ul jubes.
Cur .Negotium ad mcd attinet hoc aurarium .
Mille et ducentos Philippum attulimus aureos
Cri.
Pis.Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri .
Pis.
Cm.
Pis.
Cui.
I II.
N ic o b u l u s , C h b i s j l u s .
399
C ri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
400
Nic. Quid ila, obsecro, hcrclel
Cb b .
Quia edepol certe scio,
Volcatius, Sol, L u n a , el Dies, dei quahior,
Scelestiorem nullum inluxere allerunt . . .
Nic. Quamne Archidemidem?
Cur .
Quam, inquam, Archidem idem.
Nic. Quid fecit?
Cu r .
Quid non fe d ii quin lu id me rogas?
Prim um dum inficitis ire coepit filioj
Negare, se debere libi triobuhim:
Contnuo auliquom ibi hospUem noslrum sibi
Mncsilochus advocavit, Pelagonem senem:
Eo praesente hom ini extemplo ostendit sym bolum .
Quem tute dederas ad eum, ut ferrei, filio.
Nic. Quid, ubi d ostendit symbolum?
Chr .
Infil dicere,
Adulterinum el non cum esse symbolumj
Quolque innocenti dixit contumelias!
Adulterare etiam aibal rebus celeris.
Longum est, triconem maleficum exornarier. ( 7 )
Nic. Uabelin aurum? id prim um m ihi dici volo.
Cu r . Postquam quidem Praetor recuperatores, dedit,
Dam natus demum, vi coactus reddidit
Mille et ducentos Philippum.
N ic.
Tantum debuit.
Chr . Porro etiam ausculta pugnam , quam voluit dare.
N ic.E liam ne est quid porro?
Chr .
Hem, accipe: trina haec nunc erit.
Nic. Deceptus sum: Autolyco hospiti aurum creilidi.
Cu r . Quin lu audi.
Nic.
Cri.
Perch di tu questo?
Perch vi giuro io Vulcano, il sole, hi luua, il gior
no, questi quattro Iddi non risplcnilcltcro inai so
pra uomo che fosse pi briccone di costui . .. .
Nic.
D Archideinide?
C r i.
D Archidemide.
Nic.
Che ha fatto?
Cri.
Che non ha fatto? e ch questo non mi cercate
voi? incominci dapprima ad accattar riboboli, e
a porsi fieramente sul niego ch egli non vera de
bitore dun quattrino: tosto quivi chiam Mnesiloco il nostro ospite antieo, il vecchio Pelagone;
lui presente, tir fuori il contrassegno che voi avevi dato al figlio acci lo portasse a eolui.
Nic.
quando gliel ha fatto vedere che avvenne?
Cri.
Si mette a gridare: quel contrassegno essere con
traffatto e non suo; e che carta di villanie non
disse a quel poveretto? diccvalo anche falsatore
d ogni cosa: ve l allungherei troppo se volessi
contar tutto di questo stregone.
Nic.
Avete la pecunia? ci anzi tutto voglio saper io.
Cri.
Poscia che il pretore ci diede gli arbitri, fu con
dannato; e gli fu giocoforza sonarci mille e dugcnto filippi.
Nic.
E tanto era il suo debito.
Cri.
Ma udite battaglia che ci volle dare.
Nic. ' Ancora! che questo?
Cri;
State attento: che la sar la terza.
Nic.
Son fritto: fu Autolico 1 ospite cui ho prestato.
Cri,
che non m udite noi?
Y ol . II. P laut.
2G
Nic.
Im o avidi ingenium haud pernoram hospitis,
Chr . Postquam aurum abstulimus, indu navem conscen
dimus,
D om um cupientes: forte ut adsedi in stega.
Dum circumspecto, atque ego lem bum - circum spectod . . .
N ic. Perii hercle! lembus ille m ihi laedit latus! .
Chr .I s erat communis cum hospite et praedonibus.
N ic. Adeon me fuisse fungum , ut qui illi crederem,
Quom m i ipsum nomen ejus Archidemidis (8)
Clamaret, demlurtim esse, si quid crederem!
Cur. I s vostrae navi lembus insidias dabat.
Occorpi ego observare eos, quan\ rem gerant.
Interca e portu nostra navis solviturj
Ubi portu exiimus, homines remigio sequi,
Neque aves ncque venti citius. Quoniam sentio,
Quae res gereretur, navem exlemplo statuimus.
Quoniam vident nos stare, occcpemnt ratem
Turbare inportune.
N ic .
Edepol mortalis malos!
Quid denique agilis?
Chr .
Rursum in porlum recipimus.
Nic. Sapienter factum a vobis! Quid illi postea?
CiiR.Revorsionem ad terram faciunt vesperi.
N ic. A u ru m hercle auferre voluere! ei re operam dabant!
Ch r . Non me fefellitj sensi.
R ie.
Ego exanim us fui!
Cu r . Quoniam videmus, auro insidias fieri,
Capimus consilium continuo: postridie
Auferim us inde aurum omne, illis praesentibus.
Palam alque aperte, ut illi id facium sciscerent.
Nic.
Gin.
Nic.
Cui.
Nic.
Cri.
Nic.
C r i.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
404
Nic. Scite hercle! Cedo, quid illi?
Cu a.
Tristes eloco,
Quom extempnlo a portu ire nos cum auro vident,
Subducunt lembum capilibus quassantibus.
Nos apud Theotimum omne aurum deposivisimus.
N ic. Qui istic Thtolimus?
CnR.
Megalobysi filius,
Qui illi est sacerdos D ianai Ephesiae3
Qui nnnc in Epheso est Ephesiis carissumus.
N ic. Nae ille hercle m ihi sit multo tanto carior,
S i me illoc auro tanto circumduxerit !
C u r . Quin ipsa D ianai in aede conditum est;
Ibidem publicitus servant.
N ic.
Occidistis me!
Nimio hic privatim servaretur rectius.
Sed nilne ja m attulistis inde auri domum? .
Cur . Im o etiam. Verum, quantum attulerit, nescio,
Nic. Qui nescis?
Cur .
Quia Mnesilochus noctu clanculum
Devenit ad Theotimum, nec m ihi credere
Nec quoiquam in navi voluit: eo ego nescio
Quantum illim attuleritj verum haud perm ultum
attulit.
Nic. Eliam dimidium censes?
Cur .
Non edepol scioj
Verum haud opinor.
Nic.
Ferine pariem tertiam?
Cuu.N on hercle opinorj venim venim nescio.
Profecto de auro nil scio, nisi nescio.
Nunc tibimet illuc navi capiundum est iter,
Ul illud reportes aurum ab Thcolimo domum .
Alque heus tu!
Nic.
Cai.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri .
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Credi la met?
Cri.
Nic.
Forse il terzo?
Io credo di n; ma non vi posso dire il vero, per
ch non lo so nemmen io. Di questo denaro altro
non so di certo fuorch non lo so. Or voi dovete
navigare a quella volta, acci possiate portar via
da Tcotimo quel danaro a casa. Ehi voi!
Cri.
40G
N ic.
Quid vis?
Ch r .
A nulum gnati tui
Facito ut memineris ferre.
Nic.
Quid opusl anulo?
Ch r . Quia id tignum esl cum Theotimo: qui eum illi
/ '
adferetj
E i aurum ul reddat.
Nic.
Nic.
Che vuoi?
Cri .
Nic.
Chi.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
ACTUS 111.
SC E N A
I.
L id v s .
Fondile atque operile propere januam hanc O r c io b s e ero!
N am equidem haud aliler esse duco: quippe quo nemo
advenit,
N isi quem spes reliquere omnes, esse ul frtigi possiel.
Bacchides non Bacchides, sed Bacchae sunt acerrumae.
A page islas a me sorores, quae hom inum sorbent
sanguinem!
Omnis ad perniciem inslm cla domus opime alque
opipare!
Quae tU adspexi, me continuo contuli protinam in
pedes.
Egone ut haec conclusa geslem clanculum? ul celem
patrem ,
Pisloclere, tua flagilia, aut damna aul desidiabula,
Quibus patrem t me teque amicosque omnis adfeclas tuos
A d probrum, dam num , flagilium adpellere una et
perdere?
Neque mei neque te lui intus pudilum est faciis,
quae facis,
Quibus luom patrem, meque una, amicos, adfinis
tuos,
Tuad infam ia fecisti gerulifigulos fiagili!
Nunc priusquam m alum istuc addis, certum a t ,
ja m dicam patri.
De me hanc culpam demolibor ja m , et seni faciam
palam :
Ul eum ex luculento coeno propere hinc eliciat foras.
ATTO
SCENA
III.
I.
L ido .
M n e s il o c b v s .
Mullimodis meditatus
et ila esse
arbitror:
U om ini amico, qui est amicus ita, uti nomen pos
sidet,
N isi deos, ei nil praestare. Id opera expertus sum
esse ila:
N am ut in Ephesum hinc abii ( hoc factum est
ferme abhinc biennium ) ,
E x Epheso huc ad Pistoclerum meum sodalem literas
M isi, am icam ul m i inveniret Bacchidem,- illum in
tellego
Invenisse, ut servos meus m ihi nuntiavit Chrysalus.
Condigne isque technam de auro advorsum meum
fecil patrem,
Ut m ihi am anti copia esset. Acquom video id red
dere:
N am pol, meo quidem anim o, ingrato nihil est ho
mine inpensiusj
Malefactorem am itti satius, quam relinqui beneficum.
Praestat nimio, inpendiosum te, quam ingratum,
dicier.Illum laudabunt bonij hunc etiam ipsi culpabunt mali.
Qua me causa magis cum cura esse aequom et ob
vigilato opust.
Nunc, BInesiloche, specimen specitur, nunc certa
men cernilur,
Sisne necne, ut esse oportets malus, bonus, quojusmodij injustusj malignus, largusj commodus,
ne incommodus.
Cave, sis, te superare servom siris faciundo bene!
Utut ris, moneo, haud celabis. Sed eccos video
incedere
Patrem sodalis et magistrum. Hinc auscultabo, qtiam
rem agant.
Mnesiloco.
F il .
L id.
Mne.
F il.
L id .
HIa e .
F il .
Lid.
II.
P laut.
27
Mke.
F il .
L id .
Mas.
Fila
L id .
F il.
Mwe.
L id.
F il.
Li
Prji. Quidum?
L i d.
Quia, m alum si p r orni et, indics faciat minus.
MNE.Qu.id sodalem meum castigas, Lyde, discipulum
tuoni?
L r o . Periit libi sodalis/
M ne.
Ne di sirinl!
L ro.
Sic est, ut loquor.
Quin ego, quom peribat, vidi; non ex andito arguo,
M n e . Quid facium esl?
L yd .
Meretricem indigne deperit . . .
Mne.
Non tu 4aces?
L y d .A lque acerrume ac aestuose absorbet, ubi quemque
attigit.
M n e . Ubi ea mulier habitat?
L rD .
Hic.
Mne,
Unde esse eam ajunt?
L rD .
Ex Sam o,
M n e . Quae vocatur?
L ro.
Bacchis.
Mne.
Erras, Lyde. Ego omnem rem scio,
Quemadmodum eslj tu Pistoclerum falso atque in
sontem a rg u is ;
N am ille amico et benevolenti suo sodali sedulo
liem m andatam _exsequiturj ipsus neque a m a t, n e c
Ut creduas.
Lid.
il.
L id.
gli
Mise.
Lid.
Mne.
L id.
Mne.
L id.
Mne.
L id.
me ne fosse detto.
Chc avvenne?
E morto fradicio d una bagascia . . .
Mne.
L id.
Mne.
Qui.
E donde la dicono?
Lid.
Di Samo.
Mne.
come si chiama?
Bacchide.
Sbagli solco, o Lido. Io conosco ogni cosa c so
come la : lu a torto accusi Pistoclero, ci non nc ha
colpa: statti certo ch'egli fa n pi n meno degli or
dini eh ebbe da un suo compagno che gli c amico e
clic gli vuol bene: egli non innamorato, c tu non
persuadertene.
id .
Mne.
L id.
Mne.
L id.
F il.
Mne.
F il.
M h esilocuvs.
Mhesilo co .
PlSTOClESVS,
Rebut aliis anlevoiiar, Bacchis, quae m andas m ihi:
M nesilochum ul requiram, alque nt eum m ecum da
te adducam sim ul.
N am illud animus meus m iratur, si a me tetigit
ntinliuSj
Quid remoratur. Ibo, et visam huc ad eum, si forte
est dom i,
SC E N A
FI.
P istoclero .
VI.
M nesiloco , P istoclero .
Mne.
Pis.
Mke.
Pis.
Mke.
Pis.
Mhe.
Pis.
M ne .
Pis.
Mne.
Non placet m ihi coena, quae bilem m otel,
P is.N nm quae advenienti agriltido objecta est?
Mke.
Alque acerruma.
Pis.U nde?
Mne.
A b h om ine, quem m ihi am icum esse arbitralus
sum antidhac.
Pis. Multi more isto atque exemplo vivont, quos quom
censeas
Esse amicoSj reperiunlur falsi falsimoniis.
Lingua factiosi, inertes opera, sublesta fide.
Nullus estj quoi non invideant rem secundam ob tingere,
Sibimet ne invideatur ipsis, recte id ignavi cavent.
MNE.Edepol nae lu illorum mores perquam meditale
tenes,
Sed etiam unum hoc ex ingenio m alum malo inve
niunt SUO:
Nulli am ici suntj inimicos ipsi in sese omnis habentj
Alque ii se cum frustrant, frustrare alios stolidi
exislumanl:
Sicut est hiCj quem esse am icum ratus alque ipsus
sum mihi:
Illej quod in se fuit, adcuralum habuit, quod posset
m ali
Facere, el in m ihi conciliare copias omnis meas.
P is. Inprobum islnnc esse oportet hominem.
Mn e .
Ita esse, ego arbitror.
P is. Obsecro hercle, loquere, quis is est?
MxK.
Benevolens vivit tibi)
Nam n i ila esset, tecum orarem , ul eii, quod possies m ali
Facere, faceres.
Mne.
Pis.
Mne.
Terribilissima.
Pis.
E da chi?
Mne.
Pis.
Mne.
Sar cos.
Pis.
JI ke.
P is.
Pis.
' Mae.
P is.
Mke.
P is.
Mhe.
P is.
Mhe.
P is.
Mke.
P is.
Mhe.
P is.
Miw.
Pis.
Mne.
P is .
Mne.
P is.
" Mhe.
ir.
ACTUS
SC E N A
I.
P j b j s it v s , P uem.
Parasitus ego sum nequam hominis alque improbi,
Militis, qui am icam secum avexit ex Samo.
N unc me ire jussti ad eam el perconlarier,
Utrum aurum reddat, anne eat tecum simul.
Tu dudum , puer, qui cum illa usque isti simul,
Quae harunc sunt aedes, pulta: adi actutum ad foris.
Recedi hinc dierecte? ut pullat propudium!
Comesse panem tris pedes latum poles,
Foris pullare nescis! Ecquis in aedibust?
Ileus, ecquis hic est? ecquis hoc apeiit ostium?
Ecquis exit?
SC E N A
11.
PlSTOCLERVSj P A R A S IT IS .
ATTO IV
SCENA
I.
P arasito, F anciullo.
IL
P istoclero, P arasito.
P is.
P ar.
Pis.
P ar.
Pis.
Chc faccenda questa? chc fracasso questo? Diacine! die hai nellssa tu per far tanta moslranza
delle braccia all uscio altrui? mhai quasi scon
quassata la porta, chc li vuoi ora?
Addio, quel giovane.
Addio, ma chi cerchi tu?
Bacchide.
Quale delle due?
Vol. II. P l u i .,
-S
Pah.
Pis.
P ar.
Pis.
P ar.
Pis.
P ar.
Pis.
P ar.
Pis.
P ar.
Pis.
P ar.
Pis.
P ar.
Pis.
M n ESILOCHVS, P i s t o c l e r c s .
M nesiloco, P istoclro .
Mke .
Mne .
Son ro v in a to .
fis.
Mne.
Son disfatto!
Pis.
Mne.
Tacere?
Pis.
AIpie .
P trii! Nunc multa mala pii in pectore
A cria atque acerba eveniunt! Criminin' fidem me ha
buisse?
Inm erito iralus libi fui.
P is.
Heja, habe bonum anim um .
M k b . Unds habeam? Pluris mortuo f rell, quam ego
tum.
P is. Militis paratitui modo venerat
A u ru m hinc petere; eum ego meis didis malis
His foribus rejeci, alque repnli hominem.
M h e . Quid m i id prodest? quid faciam ! Nil habeo
Miser! Illic quidem hanc abducet, teio.
P is. S i m ihi sit, non pollicear.
M ite .
Scio, duit
( Novi ) , ted nisi amesj nunc non habeant tib i fi
dem tantam :
Nunc ta t agitat tute tuarum rerum. Egone ut opem
m ihi ferre
Potse putem inopem te?
P is. Tace modo: deut respiciet nos aliquis.
M ke.
Nugae!
Pis. Mane.
Mke.
Quid est?
Pis.
Tuam copiam eccam Chrysalum video.
SC E N A
Cllh X SALUS,
IV .
M n ESILOCUUS, P i s t o c i e r v s .
Mrnt.
Pis.
Mke.
Pis.
Mne.
Pis.
Mne.
Pis.
Mne.
Favole!
Pis.
Resta.
Mne.
Che ?
Pis.
Io veggo
IV.
Cri.
a peso d oro, a
442
M n e . Chrysale, occidif
Chr .
Fortassis tu auri demsisli parum.
M n e .Quid, m alum? parum? Im o vero nim io m inus m ul
lo parum.
Cu r . Quid igitur tu, stulte, quoniam occasio ad eam rem
fu it
Mne.
( 'r i.
Ms e .
Cm.
Mne.
Chi,
H ke.
Cri.
Mkk.
Cri.
Mie.
Ci i .
M u.
Cr i .
Mke.
Cr i .
Mhe.
Cur .
Quid, v i i reddebat (turum, dixisti patri?
M s e . A urum id me accepiste extemplo ab hospite A rchi*
demide.
Cur . Hem j istoc dicto dedidisti hodie in cruciatum Chrysalum j
N am ubi me adspicielj ad cm uficem rapiet con
tinuo senex.
M n e .Ego patrem exoravi.
Chr .
Nempe ergo hoc ut faterei, quod loquor?
M n e . Im o tibi ne noceat, neu quid ob eam rem suscenseat,Atque aegre inpelravi. Nunc hoc Ubi curandum est,
Chrysale . . .
Cur . Quid vis curem?
M ne.
. Ut ad senem etiam alteram facias viant.
Conpara, fabricare, finge quod lubet, conglutina.
Ut senem hodie doctum docte fallas aum m que
auferat.
Cur . V ix videtur fieri psse.
M ne.
Perge, ac facile ecfeceris.
Cu r . Quam, m alum , fa cik i quem mendaci prendit m a
nufesto modo?
Quem si ego orem, ut nil m ihi credat, id non au
sil credere?
M n e . Im o si atidias, quae dicta dixit me advortum tibit
Chr. Quid dixit?
M ne.
S i tu illum solem sibi solem esse dixeris,
Se illum lunam credere essej et noctem, qui nunc
est dies.
Chr .E m ungam hercle hominem probe hodie: ne id nequidquam dixerit.
446
Mifg.Piune quid not tc facere?
Ch r .
E nim nil, n iti ut omelis, impero.
Celerum quantum lubel me poscitote aurum : ego dabo.
Quid m ihi refcrt Chrysalo esse nomen, nini factis
probo?
Sed mine quantillum usust auri libi, Mnesiloche?
die mihi.
M as. Militi num is ducentis ja m ustu eci pr Bacehide.
Chr . Ego dabo.
P is.
Tum tum tu notm opus e s t. . .
Ch r .
A h , placide volo
Unumquidque agam ust Hoe ubi egero, fnm isiuc
ogam.
De ducenti* num m is prim um balislam intendam in
senemj
Ea balista si pervorlam turrim et propugnacula,
Recla porla invadam esem plo in oppidum a n liquom et velus:
Id si capso, amicis vostris geritole aurum corbibus.
Sic quia animus sperat.
P is.
A pud le est animus noster, Chrysale.
Cux.Nunc lu abi inlro, A <oeJere, ad Bacchidem, atque
ecfer cito . . .
P is. Quid?
Chr .
Stilum , ceram el tabellas el linum.
P is.
Hic ja m fax erunt.
MifE.Quid ttunc es faclurus? id m ihi dice.
Ch r .
Coctum est prandium j
Vos duo erilis, alque amica tua eril tecum iertia.
M k e .S cuI dicis.
Cur .
Fistoclero nulla amica esf?
Mas.
Cri.
Mhe.
Cai.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Cri.
Pis.
Mhe.
Cai.
Mne.
Chi.
Im o adesl:
AHeram Mie am at sororem, t<jo alleram , a m bas
Bacchides.
Quid tu loquere, hoc ut facturi sumus?
Ch r .
Ubi esl biclinium
fo b is stratum?
Mn e .
Quid id exquiris?
Chr .
Res ila est: dici volo.
Nescis, quid ego aclurus sim , neque facinus quan
tum exordiar.
M n e . tedo m anum , ac subsequere propius m e ad fo ris:
intro inspice.
Cur .E vax nim is bellus, tque ut esse m axum e optabam ,
locus!
P is . Quae imperavisti, im peratum bene bonit facium elo
co est.
Ch r . Quid parasti?
P is .
Quae parari tuie jussisli omnia.
Chr . Cape stilum propera et tabellas tu has tibi.
M ne.
Quid postea?
C h r . Quod jubebo, scribito istic: nam proplerea te volo
Scribere, ut pater cognoscat lileras, queundo legat.
Scribe.
M ne.
Quid scribanii
Ch r .
Salutem luo patri verbis luis.
P is . Quid, si potius morbum et m ortem scribat? id erit
rectius.
M n b .N c interturba. J a m imperatum in cera inest.
Ch r .
D ic, quemadm odum?
M n e . Mnesilochus salutem dicit suo patri. .
M ne,
Mne.
Cri.
Mne.
Chi.
Mne.
Cri.
Pis.
Cr i .
Pis.
Cri.
Mhe.
Cui.
Mne.
Cr i .
Pia.
Mne.
Cri.
Mjne.
Anzi si: egli vagheggia 1 una delle sorelle, io l-altra, Bacchidi tuttadue: ma e che vuoi tu d altro?
che cosa dovrem fare noi ?
Dove avete pronti i letti?
Perch domandi questo?
Perch la faccenda lo vuole: io voglio saperlo.
Voi non conoscete qual sia il mio tiro, e a quanta
impresa io intenda 1 animo.
Dammi la mano, e seguimi presso l uscio; guarda
dentro.
Cacasangue, che sfarzo! egli proprio il luogo che
pi io voleva!
Conforme i tuoi ordini: tu hai parlato a chi t a
scolta: e noi t abbiamo obbedito.
In che m avete obbedito voi?
In tutto che avevi detto.
Spacciatevi: prendete queste tavolette e lo stilo.
E dopo?
Scrivete qua quello che dir io: voglio scriviate
voi acci il padre, allorch si far a leggere, no
scerna la mano: scrivete.
Che ho da scrivere?
Salutate il padre da parte vostra.
E che se gli augura prima la renella o la malamorte? questo saria meglio.
Non interrompere. gi scritto quello che vo
levi.
Fatemelo sentire.
Mnesiloco saluta suo padre.
Vol. II.
P la lt.
29
Cur .
Cr i.
Pis.
C ri.
Pis.
Mhe.
C r i.
Mhe.
Cri.
Mne.
C r i.
Mhe.
Cr i .
Mhe.
Cr i .
Mne.
C r i.
M ke .
Cr i.
-fis.
C r i.
P is .
Cm.
M ne.
Cr i .
'
455
Perch cos mi piace: chc non possiate voi
badar soltanto a' fatti vostri senza brigarvi de miei?
se questa te!a 1' ho ordita io, lasciate a me condui*
la spola: il pericolo tutto mio.
Verissimo.
Datemi la lettera.
Prendila.
Attenti c voi, o Mnesiloco, c Voi o Pistoclero;
Andate adesso in camera e l uno e 1 altro a s
dcrvi ciascuno accanto la vostra amica; cos chiede
la faccenda: ed ivi, ove or son fatte le letta, in
saccate come pevere.
Nient altro?
Nicnt altro. Quando vi siete corcati una volta
guardate di non vi alzare, finch non vi venga il
segnale da me.
0 sapienza di generale!
Dovevate gi aver sugati due fiaschi.
Andiamo a rotta.
Voi badate al dover vostro, io bader al mio. Ord
mi alle mani una impresa pazza e piena di ri*
sico, e temo choggi non possa scappolarmela netta.
M abbisogna che sia il vecchio ben inalberato dalla
rabbia e dalla stizza, ch, s egli pacato, casca
la ragna. Quando m avr veduto . . . che bel
giuoco di bagatelle gli far io se non crepo:
io lo frigger come si frigge un cece: mi metter
ad aliare intorno alla porta, affinch, quando egli
vicn fuori, io gli possa subito impiombare in mand
la lettera.
N icobulu Sj C a x r s jiu s .
N ic.N im io iliaco res esi magnae dividiae m ihi,
Subterfugisse sic m ihi hodie Chnjsalumt
Crnt. Salvos tu m : iratus est senex. Nune est m ihi
Adeundi ad hominem tempus.
N ic.
Quis loquitur prope?
Atque hic quidem, opinor, Chrysalust.
Can.
Accessero.
N ic. Bone serve, salve. Quid fit? quam m o x navigo
In Ephesum, ut a u rw m repetam ab Theotimo do
mum ?
Taces? Per omnis deos adjuro, n t meum
Gnatum tam am em atque ei facta cupiam, quae
is velit,
Ut tua ja m virgis latera lacerentur "probe,
Ferratusque in pistrino aetatem conteras/
Omnia rescivi scelera ex Mnesilocho tua.
C h r . M eri criminatust? Optumum estl *ego sum m alus/
Ego sum sacer, scelestus/ Specta rem modo.
Ego verum verbum faciam /
Nic.
Eliam ne, cam ufex,
Minitare?
Chr .
Nosces tu illum actutum, qualis sit.
Nunc hasce tabellas ferre me jussit tibij
Orabat, quae istic essent scripta, ul fierent.
N ic. Cedo.
Chr .
Nosce signum.
h ic .
Novi. Ubi ipse est?
N icobolo , C r isa l o .
N ic .
C r i.
Nic.
C r i.
M av v ic in e r .
Nic.
Nic.
Cr i .
V e n e a c c o r g e r e te
Cr i.
p r e s to
q u a l sc h iu m a egli. sia.
P u r o r a m i di o r d in e eh i vi p o rta s s i q u e s ta le t
te r a ;
e d ic ea m i si facesse q u e llo ch e v
so p ra .
Nic.
C r i.
Nic.
Dammela.
Conoscete il sigillo.
L ho riconosciuto: e dove egli?
s c ritto
Cui.
Nescio.
N il ja m me oportet scire; oblilus suiti om niaj
SciOj me esse servom : nescio eliam l , quod
scio.
Ntm c ab transenna hic turdus lumbricum petit:
Pendebit hodie pulcre: ila intendi lenus.
Nic.M aneduin parumper: ja m exeo ad te, Chrysale.
Cun. Ut verba dot m il ut nescio, quam rem geratl
Sew os arcessit intus, qui me vinciant.
Bene navis agitaturi pulcre haec confertur r o tis i
Sed conticiscam: nam audio aperiri foris.
SCENA
r i.
N icobvlus , ChnrsJLVs.
N i c. Constringe tu te illi, A riam o, actutum m anttsf
Cun. Quid feci?
N ic.
Inpinge pugnum, si muttiverit!
Quid hae loquonlur lilerae?
Chr .
Qtiid me rogas?
Ut ab Ulo accepij ad te obsignatas attuli.
N ic. Eho tu, loquitatusne es per sermonem male
Gnato meo, quia m ihi id aurum reddidit?
Et te dixisti id aurum ablaturum tamen
P er sycophantiam?
Cau.
Egone dixi isluc?
N ic.
Ila.
Cau.Quis homo cs/, qui dicalj me dixisse istuc?
Cai.
N oi
tu tt o n e l d im e n tic a to lo ; so solo d s s e r s e rv o , ma
n o n so
rag n a
il to r d o e b e c c a il t o n c h io / m a s a r c lto , p e rc h
assai b e n e d iste so il ca la p p io .
Nic.
Cni.
VI.
N icobolo , C risalo .
Nic .
C r i.
C he h o fatto ?
N ic .
Cr i.
A m e lo d o m a n d a te
voi? q u a le io
1 e b b i
d a lu i,
Nic.
Cr i.
I o 1 h o d e tto ?
Nic.
Tu.
E c h i p u fa rm e n e te stim o n e?
Cr i.
Nic.
Taci;
Nullus homo dicit: haec tabellae te arguont,
Quas tu attulisti. En, haec te vinciri jubent.
Ch r .A h! Bellerophontem ( ih ) tuos me fecit filius.
Egomet tabellas tetuli, ut vincirert Sinet
N ic. Propterea hoc facio, ut suadeas gnato meo,
Ut pergraecetur tecum, tervenefice!
Cb r .O stulte, stulte, nescis riunc venire tej
Atque in eo ipso adstas lapide, ut praeco pre
dicai.
N ic. Responde: quis me vendit?
Ch r .
Quem di diligunt,
Adulescens m oritur, dum valet, sentii, sapit.
Hunc si ullus deus amaret, plus annis decem,
Plus ja m vigiliti, mortuom esse oportuit,
Qui terrai odium inambulat: tam nil sapit,
Nec sentit. T anti est, quanti est fungus putidus-.
N ic. T uri terrae me odium esse -autumas? Abducite
hunc
In lro , atque adslringile ad columnam fortiter/
N unquam auferes hinc aurum !
Chr .
A tqui ja m dabis.
N ic. Dabo?
Ch r .
Alque orabis me quidem ultro, ut auferam.
Quom illune rescisces, crim inatorum meum,
Quanto in periclo et quanta in pernicie siet,
T um libertatem Clirijsalo largibere.
Ego adeo nunquam accipiam.
Nic.
Dic, scelerum capul,
D ic, quo in periclo est meus Mnesilochus filius?
Nic.
Cri.
in Bellerofonte.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Quo gentium?
<
N ic.
Ch r . Tres unos passus.
Nic.
Vel decem.
Ch r .
Agedum, tu A riam o,
Forem hanc pauxillum aperi/ placide/ ne cre
pa/
S a t est. Accede huc iu: videri convivium?
N ic.Fideo exadvorsum Pistoclerum et Bacchidem.
Cun.Qui sunt in ledo illo altero?
N ic.
Interii miser/
CuR.Novisline hominem?
N ic.
Novi.
Cnn.
Dic sodes m ihi,
Bellari videtur specie mulier?
N ic.
Adm odum .
Cu r . Quid? illanc merelricemne esse censes?
N ic.
,
Quippini?
Cu r . Frustra es.
N ic.
Quis igiturt obsecro, est?
Cu r .
Inveneris:
E x me quidem hodie nunquam fies certior.
scena
ni.
C l e o m a c u v s , N ic o b u l v s , C B R r S J L v s .
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cm.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri .
Nic.
Cju.
VII.
F ir, inquam .
N ic .
Nupta est illan' obsecro? - '
Chr . Scies haud multo post.
N ic .
Oppido interii miser!
Ch r . Quid? nunc scelestus tibi videtur Chrysalus?
Age nunc, vincito me! auscultato filio!
D ixin tibi, te inventurum illune, qualis siel?
N ic . Quid ego nunc faciam?
Ch r .
Jube, sis, me exsolvi cito:
N a m nisi ego exsolvor, ja m manufesto hominem op
prime/.
Cl e . N ihil est lucri, quod me hodie facere mavelim,
Quam illune cubantem cum illa opprimere, ambo
ul necem.
Can.Audin, quae loquitur? Quin tu me exsolvi jubes?
N ic.Exsolvile istum. Perii, pertimui miser!
Cl e . Tum illanc, quae corpus publicat volgo suom,
F axo se haud dicat naclam , quem derideat!
\
Cle.
Nic.
Egli non mi teneva un soldato, ma una donnicciuola perch non avessi buon viso da difender
ine e le cose mie. Io vorrei chc Bellona c
Marte avessero a dimettere ogni fidanza in ine,
s io trovandolo non gli mangio 1 anima, o non lo
lascio pi padrone della sua vita!
0 Crisalo, e chi colui che fa tante tainacce al
figlio?
Cri.
Nic.
Come? il marito?
Cr i .
Il marito.
Nic.
Cri.
Nic.
Citi.
Io son fornito!
E che? vi pare or Crisalo la quintessenza defurfanti?
su legatemi adesso! date ascolto al figlio! E non
v ho detto io che avreste conosciuto chi egli sia?
E che far io?
Fatemi slegar subito, e non vi fate rincrescere:
imperciocch s io non son disimpacciato quegli
coglie 1' uomo sul fatto.
Non v guadagno che tanto io voglia, come ar
rivar loro addosso e ammazzarli tuttadue.
Sentite? belle grazie che son le sue! e che non m i
fate distrigar voi?
Sciogliete costui! > Ahim, io mi sento la morto
addosso!
E sar pensier mio colei, che d pascolo al volgo,
non abbia a dire dessersi avvenuta in chi potesse
sburlarc a modo suo,
Nic.
Cri.
Clb.
C ri.
Nic.
Cle.
Potes.
Pacisce ergo, obsecro, quod libi lubel, '
D um ne manu festo hominem opprim at, neve enicet,
Cl e . N unc visi ducenti Philippi redduntur mihi,
J a m illorum ego anim am am borum exsorbebo
oppido/
N ic .Ifc m , illuc paciscere, si potes/ perge, obsecro/
Paciscere quidvis/
Ch r .
Ibo et faciam sedulo.
Quid clamasi
Cl b .
Ubi herus tuos est?
Cb r . Nusquamj nescio.
Fis tibi ducentos numos ja m promilticr,
Ut ne clamorem hic facias, neu convicium? . . .
Nic.
Cl e . T uo arbitratu.
N ic .
Ul subblandilur curnufex/
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Cle .
Cri.
Cle.
Cri .
C le.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri .
Nic.
Cri.
Nic.
Cle.
Cri.
Nic.
Darannosi, presto
Dar.
V ol.
II. P la u t.
yo
oO
e st
domij
Qua quidem te faciam , si tu me inritaveris,
Confossiorem soricina naenia /45).
Jam dudum hercle equidem sen tio su sp icio
Quae te solicitet, eum esse cum illa muliere.
Cl e . Im o est quoque.
Ch r .
Ita me Jupiler, Juno, Ceres,
M inerva, Latona, Spes, Opis, Virtus, Venus,
Castor, Pollucis, M ars, Mercurius, Hercules,
Svbmanus, Sol, Saturnus, dique omnes am ent,
Ut ille cum illa neque cubat, neque am bulat,
Neque osculatur, neque illud, quod dici solet . . .
N ic .U t ju ra t/ Sfirvat me ille suis perjuriis.
Cl e . Ubi nunc Mnesilochus ergo est?
Cu r .
Rus misit p a te r j
Illa aulem in arcem abivit aedem visere
Minervae. Aunc aperta estj i, vise, esine ibi.
Cl e . Abeo ad fa n u m igitur.
Cu r .
Hercle vel in m alam c r u c e m f
Cl e . Hodie exigam aurum hoc?
Cu r .
Exige, ac suspende te :
Ne supplicare ccnseas, nihilid homo/
Ille est amotus. Sine me per te, here, obsecro
Deos inmortalis/ ire huc intro ad filium.
N ic. Quid eo introibis?
Cui.
C le .
Cri.
Nic.
Cle.
Cri.
C le.
,Cri .
Cle.
Cri .
Nic.
CtiR.
Castigem,
E lia m m e mones?
V III.
Ch r y sa l v s , N icobvlvs .
Cu r . Atridae duo fratres cluent fecisse facinus m a x u m u m ,
Cri.
Nic.
Cri,
Nic.
Vili.
Crisalo, Nicobolo.
Cri .
Ultjsses
Lartiusj
Mnesilochut Alexander, qui erit exilium re patriae
tuae:
ls Helenam abduxit, (17) quoja cauta nunc facio
obsidium Hio.
Nam illi ilidem audivi Ulyssem, ut ego tum , fuiste
et audacem et mabim.
Doli ego deprentut; illie mendicant pene inventui interit.
D um exquirit tib i fata Iliorum . Adsimiliter m i ho
die obtigit.
Vinctus sum, sed dolis me exemij item te ille ser
vavit dolis.
Hio tria fuisse audivi fata, quae ei forent exilio j
Signum ex arce si perissetj alterum autem est Troi
li mors;
Tertium , quom portae Scaeae limen superum scin
deretur.
Paria ilem tria nunc tribtis eis tunl fala nostro huic
Ilio:
N am dudum prim o ul dixeram nostro seni mendacium
Et d hospite et de aur.0 et de lembo, ibi signum
ex arce ja m abstuli.
J a m duo rcslabant fala ju m , nec magis id ceperam
oppidum.
Post ubi tabellas ad senem letuli, ibi occidi Troilum.
Quom censuit Mnesilochum cum uxore esse dudum
militis,
Ibi vix me exsolvij alque id periclum adsimulo, Uhjssem ut praedicant,
Nic.
Chi.
Nic.
Cri.
Nic.
'
Nullum fecil: lacrumans tacitus
Tacilu conscriptis tabellas has,
Tibi me jussit dare. Sed metuo,
m inem c o'gi
conminisci.
Quid ait?
Ferbum
auscultabat, qua e
ego loquebarj
dedit m ihi obsi
gnatas,
ne idm cantent,
quod priores.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
N ia
C ri.
Nic.
Cri.
Nic.
Crl
Nic.
478
Ch r .
N olo, iuqnam .
N ic .
Chr .
N ic.
A t volo, inquam.
Quid opusl?
A l enim id, quod le jubeo*
Ch r .
Facias.
Jutlum esi, tuos tibi servos iuo a rb itra tu s e r
v ia t.
lego.
Pudet prodire me ad le in conspectum, pater:
Tantum flagitium te scire audivi meum,
Quod cum peregrini cubui u xo ri m ilitis.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri .
Nic.
Cri.
Nic.
C ri.
Mie.
Cri.
Nic.
C r i.
N
ic .
Cri.
Nic.
C ri.
N ic .
Voi non lite cosa che non gli abbia detta io.
Io non dinego desser stato il gonzo pi corrivo
del mondo: ma se ho fallato, o padre, io ti prego
a non lasciarmi nella mia stoltezza: io non seppi
frenare n l ' appetito dell animo, n 1 ardenza de
gli occhi: io mi sono fatto licito quello di chc
ora me ne piange il cuore. Era ben meglio avessi a guardartene prima che pentirtene poi.
Queste stesse parole gliele ho fatte anch io.
Io ti prego, o padre, acci il rabuffo che ho
avuto da Crisalo t abbia a far pago; egli colla
sbrigliatura chc m ha data, mha, corretto in me
glio: di guisa chc del debito tuo gliene sappi
infinitissime grazie.
Questo v proprio scritto cos?
To' guarda, allora ne sarai chiarito.
Vedo proprio che l ' uomo in peccato mortale
stende le mani a tutti!
Ora, se m lecito pregarti, o padre, dammi dugento filippi, ti scongiuro.
N un quattrino in mia f se avete ancora il capo.
Lasciami leggere. Ho fatto a questa donna so
lenne promessa con un giuramento de pi for
zanti, che prima di sera le avrei dato questo da
naro, anzi che ella se ne andasse via da me. Ora
opera in modo, o padre, eh io non sia spergiuro;
quanto puoi tirami lungi da costei, per la quale in
tanto sproposito e in tanto malanno sono percosso;
deh non ti gravare per dugento monete, io te ne
dar seicento, se mi baster la vita: addio, e pigliati
cura di questo. Che pensi motu adesso, o Crisalo?
V o l . II. Pi.Air >
31
Cri.
Nic.
Qui.
Nic.
Cu.
Nic.
Cai.
Nie.
484
Ch r . Non equidem copiam.
N ic .
M quaeso.
Cu r .
Dico, ut res se habet.
N ic . Morare.
Ch r .
Nolo, inquam, aurum concredi m ihij
Vel da aliquem, qui me servet.
N ic.
Odiose facis,
C h r . Cedo , si necesse est.
N ic.
Cura hoc. J a m ego revenero.
Ch r . Curatum estj esse te senem miserrumum.
Hoc est incepta ecficere pulcre, vel m ihi
Evenit j ut ovans praeda onustus cederem/
Salute nostra alque urbe capta per dolum
D om um reducod integrum omnem exercitum.
Sed, spectatoresj vos nunc ne mirem ini,
Quod non trium pho: pervolgatum estj nil m o r o r j
Verumlamen accipientur mulso milites.
N unc praedam hanc omnem ja m ad quaestorem de
fe ra m ,
SCENA
IX .
P m io x n ftv s .
Quam mage pectore in meo foveoj quas meus filius tu r
bas turbet,
Quam se ad vitam et quos ad mores praecipitem
inscitus capesset.
Mage curae est mageque ad form ido, ne is pereat
neu corrum patur;
Nec placitant mores, quibus video volgo gnatis esse
parentes.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Nic.
Cri.
Oh non lo prendo.
Ti prego.
Vi dico eh io son fermo.
M annoi.
Non voglio, venga questoro lasciato in man mia.,
se no datemi alcuno che mi faccia la guardia.
M hai fradicio.
Lo volete voi? datemelo.
Tu provvedi a questo. Vengo fuori subito.
S gi provvisto, che tu sia il pi assassinato vec
chio del mondo; con costui la faccenda incomincia
a camminar bene, conforme m avvenne pur ora
che me ne partissi trionfante e carico di preda.
Noi siam salvi, la citt presa per inganno, e ri
conduco a casa tutto intero 1 esercito. Ma non
andate fuor del secolo, o spettatori, perch io non
fo il mio trionfo, esso cosa ornai troppo rancida,
e io non so che farne; nullaincno i soldati saran
trattali con buon vin dolce. Adesso io porter
tutto il bottino al questore.
SCENA
IX.
F ilosseno.
ACTUS F.
SC U SA
1.
N ic o b u l u s , P h i l o x e n u s .
N ic.
ATTO V
SCNA
I.
N icobolo, F ilosseno.
F il.
Nic.
Mnesiloco.
Vivai io veggo il sozio della mia disgrazia e del
mio danno, o Filosseno, addio.
Addio, donde muovi?
Donde nn uom misero e sgraziato.
Ma io al, che ho proprio addsso la gabella di tutto
le miserie.
Siam dunque eguali e nella sorte e nell et.
Cosi : ma tu che hai?
Lo stesso che te.
F il.
Nic.
Proprio.
F il .
Nic.
F il.
Nic.
Nic.
Fa.
Nic.
Fa.
Nic.
F il.
F il.
Nic.
F il.
Nic.
F il.
Non indugio.
Nic.
B a c c b id e s S o xo kes , N ic o u l v s , P b i l o x e n v s .
B ac .Q us so n itu a c tu m u tu ta n to n o m in a t n o m in e
p u lta t
N ic.
ac
aedis?
B ac .
or.
a c . Ecastor
P h i . M e rito h o c n o b is fit, q u i q u id e m h u c v e n e r im u s .
B
a c . C o g a n tu r
S r.
q u id e m in lr o .
Le
Bac.
Nic.
Bac.
Nic.
Sor.
Bac.
Sor.
F il .
Nic.
Bac.
Sor.
Bac.
Sor.
Bac.
F il.
Bac.
Sor.
Bac.
due
So*.
Sor.
Bac.
Sor.
Nic.
Bac.
E il .
Bac.
F il .
Nic..
Bac.
Nic.
Bac.
Sor.
Bac.
Sor.
Nrc.
F il.
Nic.
F il .
Nic.
F il.
Nic.
F il.
Nic.
F il .
Nic.
F il.
Nic.
F il.
Nic.
F il.
Nic.
F il.
Nic.
F il.
Bac.
F il .
N ic.
N ic . A b iri a me scelus?
B ac. ,
Sine, mea piclas, te exorem/
N ic .
E xores tu me?
S or .Ego quidem ab hoc certe exorabo.
P a i.
Pm.
'
A t sciri, quo me pacto intro abducas?
Son.
Mecum uti sis,
P m . Omnia, quae cupio, conmemoras.
N ic. Vidi ego nequam fiominesj verum ta neminem de
teriorem.
P h i,
Ila sum .
B ac. I hac m ecum in lro , ubi libi sil lepide victibus vino
atque unguentis
Nic.
Nic.
Bac.
F il.
L o far.
Nic.
fico
Nic.
F il .
Hai da bere.
Nic.
BaC.
Nic.
Bac.
B ac.
B ac.
N ic.
obfirmalum?
N ic.Q uod semel dixi, haud mutabo.
B ac.
N ic .
Ile.
m
Nic.
Che fo?
F il.
Nic.
Mi piace, e ho paura.
Bac.
Nic.
Bac.
Nic.
Bac.
Nic.
Bac.
Nic.
Bac.
F il .
Bac.
G tKX.
iibut;
Neque adeo haec faceremus, n i antehac viittemut
fieri.
Ut apnd fettone* rivalet filiit fierent patret.
Speclaloret, vohm ut vot valere et clave adplaudere.
F i n i s B jc c b id u m .
/
F
ine delle
Ba cchidi .
N O T E
F u e d e i, V o lu m e
II.
INDICE
7
481
m 483
249
951
. 365
3G8
Pag.
Dedica del Soldato Millantatore
La C c s t e l la r ia ...........................
Dedica della Castellana . . .
L 'A s i n a r i a .................................
Dedica dell Asinaria . . . .
Le B a c c h id i.................................
Dedica delle Bacchidi
. *