Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
VENTI COMMEDIE
DI
S*
PIERLUIGI
co/
DONINL
YOL.
IIL
CREMONH MDCCCXLVICOI
TIPI
dell erede
s a s iji
CAPTEIVEI
>
I PRIGIONIERI
BASILIO PUOTI
ir ^ r m a fo
ai/fe ca/e
c/epfc a v e
criJJe
i t i . c a t yfcc
a f/a
/a
e/tjjf.nt/a,
c/o& wft
tio j n
o/tcj'e
a n c /a r / u t f t
c/e^fa
m a teria
/u c e n /e z z a
fif
PIERLUIGI DOMM
Recate,
com
l
con
,ep&
C>afitii
e/t/tc
c/
iti
v o ^ a r
fa
r& cco m a n c/a .
PjlOLOGVS
P rologo
E r g asi lu s
H egio
E rgasilo
E gione
L orario
orariu s
P h ilo c ra tes
il o c r a t e
TrNDARVS
T indaro
'A rist o p h o n te s
RISTOFONTE
PuER H e GIONIS
Servo
P h il o p o l e u v s
S talagmus
F ilopolemo
Stalagmo
Gr e x
Caterva
E giore
PROLOGUS
PROLOGO
come palle! Adesso v noto modo che gli sia andato perso
1 uno. Dappoich la guerra mise sottosopra gli Etoli e gli
Eliesi, cosa non rara in guerra, vien fatto prigione an
che 1' altro figlio, c il medico Menarco il comper pro
prio l n eir Elide. Diedesi tutto allora costui sul far com
pera di prigionieri Eliesi per imbattersi fra molti in uno
col quale potesse e con maggior agio cambiare il figlio
quivi captivo, e che sia suo figlio anche costui' che ha in
casa sinora non se naccorse. E siccome ud jeri essere stato
preso un cavaliere dElide nobilissimo e di grande stato,
pel figlio non volle perdonare alla borsa, affinch pi presto
e pi facilmente giugnesse a racquistarselo franco in casa
presso di s; per la qual cosa del bottino comper questi
due dai questori. Essi fabbricarono intra di loro una cotal
trappola, per la quale costui eh servo manda di quinci il
padrone a casa, elli mutano tra di loro veste e nome;
quel l chiamasi Filocrate, questi Tindaro, e costui porta
le sembianze dell uno, questi dell* altro. E costui appunto
districher limbroglio, caver di servit il padrone e nello
stesso tempo salver il suo fratello; e lo far tornar libero
in patria nelle braccia del padre. Ei senza saperlo, siccome
avvien di spesso che un ignorante giova pi d un pratico,
far pure il gran bene. Ma diffidati della loro tresca
elli convennero in questo avviso, e cos concordarono
che stia costui schiavo presso il padre; e perci ora senza
averne sentore serve a suo padre medesimo. Quando ci
penso pur la gran csa un omicciattolo! Da noi questa
faccenda sar rappresentata a voi. Ma un pochino ancora,
v ha una cosuccia cui fa duopo proprio sapere: mestieri
ACTUS I.
SC ENA
I.
E h g jsil i s .
ATTO I.
SCENA I.
E rgaslo.
P la u t.
II.
E gl
E rg.
Lon.
E gi.
Lojt.
E gi.
L or.
E gi.
Fallo, e una cava ti aspetta. Ma non pi chiacchere; obbedisci e vattene. Io andr al fratello
per vedere gli altri prigioni se stanotte avran
fatto qualche bordello; quindi mi torner a casa.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
Non piangere.
Non piangere? e non dovr piangere io cotal gio
vane?
Eci.
Sempre ho conosciuto che tu eri amico di mio figlio, e che quegli lo era a te.
E rg.
Proprio allora tutti noi veggiamo il ben nostro,
^ quando d.opo averlo goduto ci ha fatto 1 ale. Io,
esperimentato tuo figlio, adesso lo desidero, adesso
che incappato nel nimico.
E gi.
E rg.
confido
domum
In his diebus me.reconciliassere:
Nam eccum captivum hic adulescentem Alium,
Prognatum genere summo et summis divitiis:
Hoc illum me mulare confido fore.
E rg . Ita di deaeque fa x in tt
Eoi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E gi. .
E gi.
E rg.
JI eg ,
E rg.
JI eg .
E m in tu?
N isi qui m eliorem adferet
Quae m i atqne am icis placeat conditio magis.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
Bel scherzo!
Ma se ti farai contento del poco.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E r6.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi ,
ACTUS II.
SCENA
I.
L o r a r ii , P h il o c r a te s , T vn d aru s .
L or .D inmorlales si id voluerunt, vos hanc aerumnam
exsequi.
Decet id pati animo aequo. S i id facietis, erit le
vior labos.
Domi fuistis, credoj liberi; herili nunc imperio, servitus
S i evenit, ei vos morigerari mos bonust,
Eamque ingeniis vostris lenem reddere.
Indigna digna habenda sunt, herus quae facit.
Pai. Oh; oh, oh!
L or.
Ejulatione haud, est opus.
Mullam oculis mullam (GJ injuriarum edicitis.
In re mala animo si bono utare, adjuvat.
T rff.A t nos pudet, quia cum catenis sumus.
L or.
A t pigeat postea
Herum nostrum, si vos eximat vinclis, quos argento
em erit.
L or.
L or.
ATTO II
SCENA I.
L orarii, F ilo crate, T indaro.
L or.
F il .
L or.
Non giova il piangere: troppo vi fate m iseri, l a lessifarmaco alle disgrazie m ostrar loro buon viso.
Tm.
L or.
T ir .'
T in.
L or.
A casa vostra.
Tin.
L or.
L or.
JTy n .
A t memento scire, quando id, quod voles, habebis:
Nam fere maxuma pars homines habent
Morem hunc: quod sibi volunt, dum id impe
trant.
Sunt boni; sed id ubi ja m penes se habent.
E x bonis pessumi el fraudulenlissumi
Fiunt. Nunc, ut mihi te volo, esse autumo.
Quod tibi suadeg, suadeam meo patii.
T jn.
L or.
T in.
Cio?
Che senza voi n questi altri testimonii, ci lasciate
copia di poterci parlare.
L or.
Tur.
L or.
F il .
T in .
F il.
T in.
F il .
L o so.
T in.
II.
F il .
Tm.
F il .
T ir .
F il .
SCENA II.
E giohe, F ilocrte, T ihdaro.
E gi .
F il .
32
'
'
E gi.
33
F il .
E gi.
F il .
E gi.
preso?
P u r troppo.
F il.
E gi.
Fit.
Tir.
E gi.
F il .
Trn.
E gi.
Ph .
Polyplusio, (1)
Quod genus illi esi unum pollens alque honoratisfurnum ,
F il.
Eci.
F il.
E gi.
F il .
E gi.
F il,
Tir.
E gi.
F il.
E gi.
F il .
E gi.
F il .
E gi.
T rif.
Tra.
E gi.
P arli franco.
Tm.
E gi.
Tra.
g i.
T in .
E gi.
F il.
E gi.
Tra.
E gi.
Tra.
J Ieg.
viginti minas
Mihi des pro illoe?
TrN.
Optuma imo.
H eg .
Solvite istum nunc jam ,
Alque utrumque.
T rif.
D i tibi omnes omnia optata adferant,
Quom me tanto honore honestas, quomque ex vin
clis eximis!
Hoc quidem h(iud molestum est, ja m quod collus
collari caret.
H eg . Quod bonis benefit beneficium, gratia ea gravida
est bonis.
Nunc tu, illune si illo es missurus, diCj demonstra,
praecipe,
Quae ad patrem vis nuntiari. Fin* vocem huc ad te?
Trif.
Volo.
E gi.
Tra.
E gi.
il prezzo
E gi.
Tra.
E gi.
Tra.
E gi.
Tra.
Buonissimo.
Sciolgasi ornai costui; anzi 1 uno e 1* altro.
Vi prosperi d ogni bene Iddio, dappoich in tanto
onore mi avete voi, togliendomi a ferri! Non ho
alcun fastidio, ora che sentomi la gola libera dal
colletto.
Il bene che si fa agli onest uomini trova sempre
bene. Ora se tu vuoi spedirlo, indettalo di quello
che dee rinunziare a tuo padre, ordina e comanda.
Vuotu che il chiami?
Voglio.
F il .
Io son uom da bosco e da riviera, buono per tu ttadue: fate d i m e come d un arcolajo; o qua, o l
mi volger dove volete.
E gi.
Tra.
F il.
gnene
arrechi novelle.
Tm.
Pui.
F il.
Tra.
F il.
Tra.
F il.
Tra.
F il .
E gi.
F il.
E gi.
F il ,
Tra.
Servos eonlaudavil!
Pi med istic haud centesimam
Pariem laudat, quam ipse meritus ut laudetur laudibus.
H eg.E rgo quom optume fecisti, nunc adest occasio
P h i.
F il .
E gi.
F il .
E gi.
F il .
Probus es homo.
P h i . Nc me secus unquam ei facturum quidquam, quam
memet mihi.
Trif.Istaec dicta te experiri et operit et factis voloj
- Et quod minus dixi, quam volui, de te, animum
advortas volo,
Atque horunc verborum causa cave tu m i iratus fuasj
Sed, te quaeso, cogitato, hinc mea fide mitti domum
Te aestumatum, et meam esse vitam hic pro te po
sitam pignori:
Ne tu me ignores, quom extemplo meo e conspectu
abscesseris:
Quom me servom in servitute pro ted hic reliqueriss
Tuque te pro libero esse ducas, pignus deseras,
Neque des operam, pro me ut hujus reducem facias
filium.
Scito, te minis viginti hinc aestumatum mittierl
Fac fidelis sis fideli' cave fidem flukam geras/
Nam paler, scio, faciet, quae illum facere oportet,
omnia.
Serva in perpetuom tibi amicum me, atque hunc in
ventum inveni!
Haec per dexteram tuam, te dextera relinens manu,
Obsecro, infidelior mihi ne fuas, quam ego sum tibi!
Tu hoc age! tu mihi nunc herus cs, tu patronus, tu pater:
Tibi commendo spes opesque meas.
P h i.
Mandavistin satis?
Satin' habes, mandata quae sunt, facta si refero?
T rif.
Salis.
P ai. Et tua, et tua huc'ornatus reveniam ex sententia.
JVnmqnid aliud?
H ec.
E gi.
F il .
Se uom probo.
E per lui far come per me medesimo.
T in.
F il .
Basta.
T yn .
Tin.
F il .
E ci.
T in.
E gi.
Tra.
F il .
E gi.
J C T V S III.
SCENA
1.
E rg as iLvs.
E rg. Miser homo est, qui ipsus sibi,, quod edit, quaerit,
et id aegre invcnilj
Sed ille est miserior, qui et aegre querit et nihil in
venit;
Ille miserrumust, qui, quom cupit esse qud edit,
non habet.
Nam hercle ego huic die, si liceat, oculos etfodiam
lubens:
Ita malignitate oneravit omnis mortalis mihij
ISeque jejuniosiorem, nec magis eefertum fame,
Fidi-, nec qui minus procedat, quidquid facere occe
peris:
Ita venter gutlurque resident esuriales ferias,
llicet parasiticae arti maxumam in malam crucem:
Ita juventus jam ridiculos inopes ab se segregat.
N il morantur jam Laconas im i stibselli viros
Plagipatidas, quibus sunt verba sine penu et pecunia;
Eos requirunt, qui lubenter qiiom ederint, reddant
domi.
Ipsi obsonant, quae parasitorum ante erat provincia;
Ipsi de foro tam aperto capite ad lenones eunt,
Quam in tribu sontis aperto capite condemnant reos
Neque ridiculos jam termici faciunt; sese omnes
amant.
ATTO III.
SCENA I.
E rgasilo.
ss
me ne sono andato via di qui, mi son stretto alle
coste di certi giovani: ohe addio, dissi loro, dove
moviamo a pranzo? e quelli? statue. Chi dice
qua chi si offre? e quelli? mutoli, nessun ride.
Dove ceniamo? dico io, e quelli mi pagano duna
scrollata di capo. Dico un motto, ma di que va
gliati, co*quali una volta trovavasi dalzar il fianco
un buon mese, nessun ghigna. Non brigai ad accor
germi eh e s erano tra loro spartito il sale, ma
neppur fuvvi alcuno che far volesse il cane, il quale,
se izzato non adula, digrigna. Veggendomi uccellare,
li pianto; affronto altri ed altri ancora, la stessa
tragedia: tutti sono in concordia come gli olian
doli di Velabro. Di l me ne traggo cos schernito.
Anche gli altri parasiti van pianeggiando; ma ora
per la legge barbara me la voglio far valere, vo
riavere i miei diritti, n porr richiamo, porr
loro una multa dalla quale mi deono venir dieci
cene a mio capriccio, quando la fame sar a buon
prezzo. Adesso vado in porto: l mi sfavilla un
po di speranza; se anche questa mi muore, ritorno
a brocchi del vecchio.
lin c io .
eminebam.; tandem
abii ad prelorem;
eo protinuSj m ei
E gi one.
fer
TrNDRVS.
T<hdaro.
quid
negabo, aut
quid fatebr?
Tyndare,
Proque ignoto me adspernari, quasi me nunquam
noveris?
Tra.
E gi.
Ti.
Ari.
E gi.
Tij(.
62
H eg .
A r i.
Ultro isinm a m e!
Ain> verbero,
Me rabiosum? atque insectatum esse hastis meum
memoras patrem,
Et eum morbum m i essef ut qui med opus sit insputarier?
T r if.Q u in
neque
locrate.
E gi.
Fatemelo pi l.
Ari.
E gi.
Ari.
E gi.
Ari.
Tra.
E gi.
T ih.
E gi.
Tin.
Ari.
E gi.
Ma qual
cio che
Tindaro
conosci,
Ari.
Tm.
Ani.
in
Ma ors,
guardami fiso.
T in.
Eccomi.
Ari .
T in,
Non voglio.
Ari .
T in.
Certo.
Ar i.
E la bevete voi?
E gi.
Ari .
T in.
Ar i .
T in.
nascita?
crate.
Ar i .
Come vi agguindola il ribaldo, o Egione! concissiach questi quello istesso servo, oltre H quale F i
locrate non ne ha avuto mai.
T ir .
Ari .
n . P ergin',
servom
m e exprobra re
esse, id,
quod vi
hostili obtigit?
Ani. Enim ja m nequeo contineri.
TrN.
Heus tu, audin, quid ait? quin fugis?
Ja m illic hie nos insectabit lapidibus, nisi illune
jubes
Conprehendi,
Ani.
Crucior/
Ti n .
Ardent oculi: fune opus, Hegiol
Fider tu, illi maculari corpus tolum maculis luridis?
Atra bilis agitat hominem! '
Ani.
At pol te, si hic sapiat senex,
Atra pix agitet apud carnuficem, tuoque capiti
in luceat!
T r N .J a m deliramenta loquitur: lartiae stimulant virum.
HEG.Hercle quid, si hunc conprehendi jusserim ?
TrN.
Sapias magis.
Ani. Crucior, lapidem non habere me, ut illi mastigiaeCerebrum excutiam, qui me insanum verbis con
cinnat suisf
$ rN. Audin , lapidem quaeritare?
a vanga punto n
poco.
'Fin.
Ar i .
T is.
E perfidii ancora a
Tra.
Ari.
Tu*.
Arrabbio.
Ari.
T in.
E gi.
E che s io lo fo legare?
Tm.
Mostrarete giudizio.
Ari.
T in.
A r i.
JIegio.
Istinc loquere, si quid vis: procul tamen audiam.
T rN . Namque edepol si adbites propius, os denasabit libi
Mordicus.
A r i.
Neque pol med insanum, Hegio, esse creduis,
Neque fuisse unquam, neque esse morbum, quem
istic aulumatj
Ferum si quid meluis a me, jube me vinciri. Folo,
Dum istic itidem vinciatur.
H eg .
T rN .
Im o enimvero, n eg io ,
A r i.
Ani.
E gi.
T in.
Ar i .
T in.
egli.
Ar i .
T in.
A te io accenno?
E gi.
E che far se . . . ?
T in.
E gi.
T in.
Baje: vi mener
il
che non
m orbum ,
nisi
quod servio.
H eg.
Fuislin liber?
T rN .
Fui.
A r i.
T y n . Qui tu
an 'tu fortasse
fuisti m eae
m a iri
obstetrix.
r i.
tuam?
H E G .F u v itn e
A r i .I T o u
A r i.
Da
m e,
E tu che soggiungi?
Tiif.
E gi.
Tm.
Fui.
Ar i .
T in.
Ari .
T in.
E gi .
Ar i.
Mai no; n
T ra.
Perco probe!
Quiit quiescis? I dierectum, (\\) cor meum, ac su
spende tei
in lide,
Neque esse hunc Philocralem?
A r i.
I I eg .
T rN .U t
Convenit.
quidem hercle in
processerim!
Vae illis virgis miseris, quae hodie in tergo mo
rientur meo!
II eg . Verba m ihi data esse video.
- Ti.
E gi.
Ari .
Cosi a pezza che per altro modo voi non 1 a vrssi potuto. Ma dov ora?
E gi.
Ari .
E gi .
Certo?
Ar i .
E gi.
Ar i .
di pelle,
Concorda.
T ir .
E gi.
SCENA
r.
JIeg .
Rogast
suscenscs
m ihi7
T in.
E gi.
L or.
V.
E gi.
T im.
E gi.
T in.
E gi.
Tra.
E gi.
T in.
non interit,
E gi.
T ir .
E gi.
T ir .
me ne monta.
T ir .
E gi.
te eh altrui
ne
senza
vostro
Ani.
role.
E gi.
Tra.
Ordinato.
E gi.
Tra.
E gi .
Tra.'
un mi
sfatto?
E gi .
Capitale.
T ir .
E gi.
F orse.
T ir .
E gj,
Tra.
Curabitur:
E gi.
Chiedine
traetelo ove
si
colpi di
E gi.
scavando
pietre,
buon
Ani.
E gi.
Non m si certa la
morte.
Trascinatelo subito
vi
meritiate; te
grandine
Uh!
E gi.
Via!
V ol. III. P la ut .
T in.
E gi.
Tra.
E gi.
occhi.
ACTUS IV.
SCENA
I.
E hgasiws.
Jupiler supreme, servas me measque auges opes!
Maxumas opimilales opiparasque obfer mifrij
Laudem, lucrttm, ludum, jocum, feslivilalem, fe
rias,
Pompam, penum, potationes, saturitatem, gaudium,Sine sacris hereditatem fiS J sum aplus ecferlissumamj
Nec quoiquam homini supplicare me nunc esi cer
tum mihi:
Nam vel prodesse amico possim , vel inimicum per
dere:
Ita liic me amoenitate amoena amoenus oneravit
dies!
Nunc ad senem cursum capessam hunc Regionem,
quoi boni
Tantum adfero, quantum ipsus a dis optat, alque
etiam amplias.
Nunc certa res esi: eodem pacto, ut Comici servi
solent,
Coniciam in collum pallium: primo ex med hanc
rem ut audiatj
Speroque me ob hunc nuntium aeternum adeptuivm cibum.
ATTO IV.
SCENA
I.
E rgasilo.
Gran Giove0 tu mi vuoi salvo, tu mi vuoi ricco! tu
mi dai roba in chiocca, lode, guadagno., piacere,
giuoco, allegria, feste, pompa, tu m 'apri le cantine
le dispense per farmi torre delle buone satolle, senza
m olestia mi venne una abbondevlissima eredit, e
io ho gi fermo di non mi voler gittare alle gi
nocchia di chicchessia, perch posso e giovar l a
mico, e rovinar del mondo chi mi ha in odio. Oh
quanta gioja mi ha carico addosso questo bel d !
Or io mi caccio la via tra gambe per ire a questo
vecchio Egione, cui io apporter tanti beni, quanti/
e di pi egli non ne aspetta dagli dei immortali. L ho
fatto il mio consiglio: vo far il servo da commedia,
mi caccer il mantello sul collo: vo essere il pri
mo a consolarlo di questa novella, e spero
che
H egio , E r g js il v s .
H eg . Quanto in pectore hanc meo magis rem voluto,
E gione, E rgasilo .
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
Io v far cos. Ognuno tenga la sua via, n ingombcri questa piazza con
E rg.
H e g . Quid
E gi.
E rg.
Anzi ogni cosa, egli acci che niuno per sua colpa
trovi il malanno, grido: tenetevi in casa! cansatevi
dalla mia collera!
E ci.
Io ne vado, in visibilio
scrofe,
ingrassandole
E rg.
che mettono
su banchi
i pesci
m arci: e quelli clic vengono a cavallo di certi ro zzon pieni di guidaresclii, il lezzo de quali fa scap
p ar in piazza
que che
degli al
e la bestia e il pa
drone.
E gi.
gli Etoli
uomo.
non 1 abbiamo
eletto
in
A gor-
ostium?
H eg . Hic homo ad coenam recipit se d med.
E rg.
E rg.
H eg . Respice.
fastidis.
E rg. Cedo manm!
H eg .
M anum ?
E rg.
H eg .
E rg. Gaude!
H eg .
E rg.
E ro.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E ro.
E gi.
Volgiti.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
Dammi la mano.
E gl
L a mano?
E rg.
E gi.
Eccotela.
E rg.
Sta allegro?
E gi.
Allegro?
E r<*.
E gl
E rg.
Quid jubeam ?
E rg.
H eg . Ignem ingentem?
E rg.
Heg.
Quid, volturi? me
Tuan causa aedis incensurum censes?
E rg.
Noli i r ascier.
Ju ben , an non jubes, adslitui aulas, patinas elui,
Laridum alque epulas foveri foviculis ferventibus,
Alium piscis praestinatum abire . * .
II eg ,
Hic vigilans somniat.
E rg. Alium porcinam,alque'agninam et pullos gallinaceos...
I I eg . Scis bene esse, si sit unde.
E rg.
Pernas alque ophlhalmiam.
Horaeum, scombrum el trugonem el celum et mol
lem caseum?
HEG.Nominandi istorum tibi erit mage quam edundi copia
H ic apud m e, Ergasile.
E rg.
II eg . Nec nil hodie hic, nec mullo plus tu edes (ne frtislra
siesj :
P roin' tu tui quotidiani victi venirem ad m e adferas.
E rg. Quia ita faciam , ut itile cupias facere sum lum , etsi
ego velem.
Heg.E ijohc?
E rg.
E gi.
E rg.
Egregiamente. Comanda . . .
E g i.
Che?
E rg.
Un gran fuoco.
E gi.
Un gran fuoco?
E rg.
E gi.
E rq.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E rg.
E gi.
Io?
94
Tu nae.
H eg.
Tum lu mi gilur liertis es.
E rg.
Im o bene volens.
Fin te faciam forlunalum?
H eg.
Malim; quam miserum quidem.
E rg . Cedo manumt
Hem manum!
H eg.
E rg .
Di te omnes adjuvant!
E
rg .
N il sentio
H eg.
E r g . Non
H eg .
E rg.
tu ,
E gi.
Dunque tu mi se padrone.
E rg.
E gi.
E rg.
Dammi la mano!
E gi .
Eccotela!
E rg.
Iddio ti prospera.
E gi.
Non me n avveggio.
E rg.
E gi.
Perch?
E rg.
Per un sacrificio.
E gi.
A qual Dio?
E rg.
propizio
questo Dio.
E gi.
E rg.
L ho io e non tu.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
im
Ul ego vidi . . .
I I eg .
G nalum m eum ?
E rg.
II eg .
El servolnm
Meum Slalagmum, meum qui gnalum surpuil . . ?
E rg.
I I eg . Jam diu?
E rg .
IIeg.
Venit?
E eg .
Pty r a v Z iy n a v l
H eg . Corion ?
E rg.
II r g .
N j? r a v (ppovaivarcCVide sis!
raX atdovl
E re.
E rg.
vidi
coni io
vidi . . .
E gi.
Mio figlio?
E rg.
E gi.
E rg.
S per Apollo!
E gi.
E rg.
S, per Diana!
tino . . ?
E gi.
Finalmente?
E rg.
E gi.
Venne?
E rg.
S, per Signa!
E gi.
Proprio?
E rg.
S, per Frosinoue.
E gi.
Guarda!
E rg .
Per iatri!
E gi.
E rg.
Perch
sono
aspre, come
dicevi
essere
il tuo
cibo.
V oi. III. P laut.
H f. g .
abili
I I e g . Siculus.
m
E gi.
Un canchero!
E rg.
E gi.
Siciliano.
E rg.
Eg i.
E rg.
Buonissima.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
E gi.
E rg.
Da chi?
E gi.
Da me e d mio figlio.
E rg.
E mel prometti?
E gi.
Te lo prometto.
E rg.
E gi.
Abbi, occhio.
E rg.
III.
P u er I I e g io n is .
agazzo
III.
E
g io n e .
ACTUS
SCENA
I I e g io , P
h il o p o l e m u s ,
V.
I.
h il o c r a t e s ,
talagsvs.
ATTO V
SCENA.
I.
abbastanza, n ho
E gi.
F il .
E gi.
ti possa di
quem
hic reliqueram
Pignus pro me, qui mihi nielior, quam sibi, semper fuit,
Pro benefactis ejus ut ei pretium possim reddere.
J I eg . Quod benefecisti, referetur gratia: id, quod postulas;'
Iit id et aliudj quod me orabis, impetrabis; at que te
Nolim suscensere, quod ego iratus ei feci male.
P h i . Quid fecisti?
P h i.
Sequor.
m eum!
S ta. Quid me facere oportetj ubi tu talis vir, falsum au
tumas?
Fui ego bellus, lepidus, bonus vir, nunquam, neque
frugi bonae.
Ncque ero unquam: nae tu spem ponas, me bonae
frugi fore.
F it .
E gi.
F il .
E g.
F il .
Egi.
1 uomo.
E gi.
F ilo .
F il .
Vengo.
E gi.
di servo!
S ta.
tellegis:
Recte el vere loquere. Sed nequg vero tu, neque rec
te adhuc
Fecisti unquam.
S ta.
Quod ego fatear, crediripudeat, quom autumes?
Heg. At ego faciam ut pudeat: nam in ruborem te lo
tum dabo!
S ta . Heja, credo ego, inperilo plagas minitaris mihi!
Tandem ista aufer, dice, quid fers , ut feras hinc
quod petis.
te volo!
E gi .
cosa n
buona n bella.
S ta.
E gi.
S ta.
E gi.
S ta .
Si faccio.
E gi.
ora non lo
g i.
S ta.
non
tutte.
E gi.
A chi? .
S ta.
E gi,
S ta.
E gi.
0 Gran Giove vogliami salvo me e il figlio! F ilo crate, deh pel tuo genio vien fuori, ten scongiuro,
io li YQglio.
P h il o c r a t e s , R e g io , S t a l a g m l s .
P h i.
H eg .
H ic gnalum m eum
Tuo patii ail se vendidisse sex minis in Alide.
S ta.
H eg.
Quid tu ais?
P ai.
E gi.
F il .
E quando avvenne?
S ta.
F il .
Favole.
S ta.
F il .
S ta.
il .
S ta.
F il ,
E gi.
E vive egli?
E tu che aggiungi?
F il .
E gi.
T rN D A R v s, l i n c i o , P h il o c r a t e s , S t l a g h u s .
ve l
il padrone
sopra
Viva, o Tindaro.
T in.
F il .
e ricco: imperciocch
F il .
carnuficcm dabo.
P ai. Merius est.
T yn.
Ergo edepol merito merilam mercedem dabo.
. Sed dic, oro: paler meus lun es?
H eg.
Ego sum, gnate mf.
Ti n. Edepol demum in memoriam nunc regredior, quom
cogito,
Quasi per nebulam, I/egionem patrem meum vo~
ca rier
H eg . is ego sum.
P ai.
iid
T in.
F il .
T im.
FU/.
Tm.
F il .
Se l ha meritato.
T is .
g i.
T ir .
Sono, o figlip.
Or che per Bacco mi ringanghero la memoria, ri
cordami, cos di straforo, che Egione si diceva mio
padre.
E gi.
F il .
Ed io son quello.
F a adunque che di questi ferri si disimpacci
il
chiamare
F lK lS
C jP T E I l ORVX.
in e
be
P r ig io n ie r i.
NOTE
r i-
confronto
quanti pascono
agli
N tutto
(e r a Ficedula un vico
m ullam m iseriam
additis:
con
e. segue Boxornio*
meglio, ma
(8) Ben qui si avvide Bothe; hot est, aureo thesauro Croe
sum vinceus.
lucrum-ecc.
(49) Le volgate Duclts, sono stato con Douza.
(20) Era 1 Agoranomo presso gli toli un magistrato il
quale presiedeva all annona.
(24) Cora, Preneste, Signa, Frosinone sono luoghi del
Contado di Roma.
CURCULI O
IL CURCULIONE
i/ C
/jitr c itfio n c
PIERLUIGI DOIXINI
c/l&tipo
nom e
&
accom asiclu-
mec/tca
C(ocjo-
tio n
tn/cr/ir-c/e
e
c/L>
co/uoitei
c/i
a
C ic e ro n e
jp to v a n t
a> /taelH
P a l in u r u s
P a l in u r o
PUAEDROMUS
ed rom o
L en a
V e c c h ia
P l a n e s iu m
P l a n e s io
Ca p p a d o x
C a ppa d o ce
Cocus
C uoco
C u r c u l io
C u r c u l io n e
L rco
L ic o n e
C h o r jg u s
il
T h e b jp o n t ic o n u s
T e r a p o n t ig o n o
C orago
L a Scena in Epidauro.
ACTUS I.
SCENA
I.
P aLINURVS, P haedkouvs .
Si tu me roges,
P ha . .
Dicam, ut scias.
Si rogitem, quid respondeas?
P ha. Hoc Aesculapi fanum est.
P al .
P al .
Et heri coenavistine?
P ha .
D erideste me?
ATTO I
SCENA
P alinuro, F edromo.
F ed .
P al.
F ed.
P al.
F ed .
Me lo domandi? t accontenter.
P al.
F ed.
P al.
F ed.
Pal .
F ed.
Nem ini,
Nec me ille sirit Jupiter!
P al .
P al.
F ed .
I o n o n ho v ed u ta m ai la pi g a la n te e ta c itu rn a ;
ella non profferisce m ai sillaba: q u an d o la si ap re
n o n a rtico la voce, e q u an d o colei la n o tte
viene
P al.
F ed.
P al.
F ed .
omaccio sempre di tal forma saranno i vostri amori, che, se essi vengono alle orecchie del popolo,
voi non ne crrete vergogna. Guardate d avere un
nome il quale sempre possa fare il testimonio.
E con ci a che vuoi inferire?
P al.
F ed .
P al.
F ed.
P al.
430
P tu . Qui?
P al .
Quia scelestam servitutem serviunt.
P h a . Obloquere/
Pa i.
F iat maxumed.
P u a.
Etiam taces?
P al . Nempe obloqui me jusseras.
Ph j.
A t nunc velo.
Sed (ila, ut ja m occoepi dicere) eii ancillula e s t . . .
PAL.Nempe huic lenoni', qui hic habitat?
Pii a .
Recte tenes.
PAu.Minus formidabo, ne excidat.
P ha .
Odiosus es.
E am voi meretricem, facered. Ea me depertij
Ego autem cum illa facere nolo muluom.
P al . Quid ila?
P ha.
Quia proprium facio: amo pariter simul.
PjL.M alus clandestinus est am orj dam num est merum.
PaA.Est hercle ila, ut tu dicis.
P al .
Jam ne ea fert jugum?
P ha . Tarn a me pudica est, quasi soror mea sil, nisi
S i est osculando quidpiam inpudicior.
P A L .S e m p e r ( tu sc ilo ) fiam m a fum o est p r o x m n a .
Fum o conburi nil potest, fiam m a potest.
Qui nuculeum e nuce esse volt, frangit nucem,Qui volt cubare, pandit saltum saviis.
P ha . A l illa est pudica, neque dum cubitat cum viris.
P a l . Credam, pudor si quoiquam lenoni siet.
F ed .
Perch?
P al .
F ed.
P al.
F ed.
P al.
F ed .
Di tu tta voglia.
E non taci ancora?
P u r o ra m avevate detto clic parlassi.
P al.
F ed.
P al.
F ed .
P a l.
F ed.
P al.
F ed.
rovina.
Pur troppo!
P al.
F ed.
P al.
F ed.
P al.
m
P ha .Im o ut illam censes? Ut quaeque illi occasio et '
Subripere se ad me: ubi savium oppegit, fugit.
Id eo fit, quia leno hic aegrotus incubat
In *Aesculapi fano. Is me excruciat.
P al .
Quid est?
P ha . Alias me poscit pro illa triginta minas,
Alias talentum m agnum , neque quidquam queo
Aequi bonique ab eo impetrare.
P jl.
Injurius,
Qui, quod lenoni nulli est, id ab eo petas.
P ii j . Nunc hinc parasitum in Cariam m isi meum
Petilum argentum a meo sodali m utuom j
Quod si non adfert, quo me vortam , nescio.
P j l .S i deos salutas, dextrovorsum censeo.
P h j .N uuc ara Veneris haec est ante horunc foris:
Me inferre Veneri vovi ja m jentaculum.
P j l . Quid antepones Veneti ja m jentaculo!
P ha .M e, te, atque hosce, omnis.
P jl,
Tum tu fe n e re m vomere vis?
P h a .C edoj puere, tinum .
P al .
Quid facturus?
P ha .
J a m scies.
Anus hic solet cubitare custos, janitrix.
Est nomen lenae Multibiba atque Merobiba,
P al . Quasi tu lagenam dicas, ubi vinum solet
Chium esse.
P ha .
Quid opust verbis? Vinosissumu est;
Eaque, ubi extemplo vino has conspersi forist
lDe odore adesse me scii: aperit eloco.
F e D.
P al.
F ed.
P al.
F ed.
P al.
F ed .
P al.
F ed .
P al*
F ed .
P al.
F ed.
P al.
F ed.
enj,
II.
P hjedromus, P jlin u ru s.
/
P al.
F ed.
P al.
44 OD
F ed.
P al.
F ed.
P al'.
F ed.
P al.
F ed.
P al.
F ed.
P al.
F ed.
P al.
Si, s.
SCENA
II.
Vec.
P al.
P al.
Yec.
F ed.
Y ec.
Chi m i vuole?
F ed.
Vec.
F ed.
Vec.
F ed.
Yec.
Sta bene.
I o star bene? io, che abbrucio della sete?
F^ d.
Berrai a momenti.
JWi pare un anno.
Vec.
F id .
438
L en.
Salve j
Ocnlissume homol
P al . Age> cito hoc ecfunde in barathrum! propeie prolue
Cloacam!
P ha .
Tace: nolo huic maledici.
P al.
F aciam igilur male polius.
L ek . Fenus, d e paulo paululum hoc tibi d abo h au d lubenler:
N am tibi amantes* (6) propitiantes, vinum danunt
potantes
Omnes: m i haut eveniunt saepe tales hereditates,
P a l . Hoc vide, m erum ul ingurgitat inpura in se avari
ter faucibus plenis!
P ha . Perii hercle! huic quid prim um dicam* nescio.
P al .
Hem istuc, quod m ihi dixtu
P ha . Quid id est?
P al.
Periisse ut te dicas.
Pba.
Male di faciant tibi!
P al.
Dic istn
L e n . Ah\
P al .
Quid est? ecquid lubet?
L en.
Lubet.
PAL.Etiam m ihi quoque stimulo, fodere lubet te.
P b a . Tace noli . . .
Pal.
Vec.
P al.
F ed .
P al.
Yec.
P al.
F ed.
P al.
F ed.
P al,
F ed.
E che ?
Ditele che siete diserto.
P al.
Ditelo a costei.
Vec.
P al.
Ah!
Vec.
P al.
F d.
P al.
F ed.
Che?
Che io. son perduto?
P al.
F ed,
Diteglielo.
F ed.
P al.
L en.
A t pol ego oppido iervataf
Sed quid est, quod lubet perdilum dicere
Te?
P h a . Quia quid, quod am o, careo.
LEN.Phaedrome m i, ne plora, amabo! tu me curato, ne
sitiam:
Ego tibi, quod amas, ja m huc adducam.
P ha .
N ae ego, fidem si servas mecum,
Vineam pro aurea statua statuam , quae tuo gutturi
sit monum entum .
Qui med in terra aeque fortunatus erit, si illa a d
me bilet,
Palinure?
P al . Edepol, qui am at, si eget, misera adficitur aerumna.
P b a .N ou ita res est: nam confido parasitum hodie adventurum
Cum argento ad me.
'
P al . M agnum inceptas, si id expetas, quod nusquam est,
P b a .Q u, si adeam ad forem atque occentem?
Pjl .
S i lubet. Neque veto neque jubeo.1
Quando ego te video im m utatis moribus esse, here,
atque ingenio *
P ha . Pessuli, heus, pessuli, vos saluto lubens,
Vos amoj vos volo, vos peto atque obsecrot
Gerite am anti m ihi m orem , amoenissumi!
Fite causa mea (7 ) ludii barbari:
Subsilite, obsecro, et mittite istanc foras,
Quae m ihi misero am anti ccbibit sanguinem/ *
Hoc vide, ut dormiunt pessuli pessumi,
Nec mea gratia conmoveni se ocius/
Respicio, nihili m eam vos gratiam facere*
Sed tace, tace.
F ed .
Vec.
F ed.
P al.
F ed.
P al.
F ed.
P al.
F ed .
Pal.
P ha.
Tandem
IH .
ek
F jl.
P L J .U b i tu es, q u i m e c o n v a d a tu s V e n e r is v a d im o n iis ?
( U b i tu es* q u i m e libello V e n e r io c ita v is ti? )
E c c e m e ! sisto ego tib i m e , et m i h i a d es c o n tr a su a d e o .
P h j . A d su m : n a m s i a b s im , h a u d
recusemquin
m ih i
S u m deus?
I m o h o m o h a u d m a g n i p r e li.
P al .
F ed .
HI.
P al.
P la.
F ed .
P la.
F ed.
P al.
F ed .
P a i.
F ed .
P al.
F ed .
P al.
mal partito.
F ed .
P al .
F ed .
che d s
P l.
F ed .
F ed .
P al .
P la.
P al.
F ed .
P al.
F ed .
P al.
F ed.
P al .
IO
Ilic e i!
P la.
P al.
P la.
P al .
P al.
F ed.
E ancora, o manigoldo?
P la.
P al .
F ed.
P al.
prendi il denaro!
E voi trovatem i un padrone meno avventato, eh io
F ed.
P ha .
Q uousque...?
P lj.
Quaeso, ad hunc modum
Inler nos amore ulemur semper subrepticio?
P ha .M inume: nam yarasilum m isi nudius quarius Cariam
Pelere argenlumj is hodie hic aderit.
P la .
N im ium consultas diit.
PuA.Ita me Fenus amet, ut ego hoc .te triduom nun
quam sinam
I n domo esse istac, quin ego le liberalem liberem!
PLA.FacilOj ut memineris! Tene etiam priusquam hinc
abeo, savium!
P ha ,S i quidem m i hercle regnum detur, nunquam id
potius persequar.
Quando ego te videbo?
P la .
Ehem, isloc verbo vindiciam para!
S i amas, eme! ne rogites! facilo, ut pretio pervincas
tuo.
Bene vaie.
P h a . Jam ne ego relinquor? Pulcre, Palinure, occidi!
P al . Ego quidem, qui et vapulando el somno pereo.
P ha .
Sequere me.
F ed .
P la.
F ed.
P la.
F ed.
P la.
F ed.
P la.
E fin quando... ?
E la durerei sempre noi con questo amore fur
tivo?
Mai no; jer laltro passato ho spedito per denarp
il mio parasito in Caria; oggi egli sar qui.
Ci pensi troppo tardi.
M ami cosi Venere, come io mi non permetter
tu stia alti'i tre d in qaesto luogo, senza che io
ti rinfranchi, o mio bel fiore.
Ricordati adunque; to questo bacio anzi che me
ne vada.
Se alcuno moffrisse un regno, noi piglierci giam
mai. Quando ti vedr io?
Orb alle parole accom pagna i fatti! se m ami
comprami ! non cercar pi oltre ! fa di posseder
mi col tuo denaro! addio!
ed .
P al.
F ed.
ACTUS II.
SC E N A
1.
Cappadox , P alinuru s .
Cj p . Migrare cerlum est ja m nunc e fano foras,
Quando Aesculapi ila senlio sententiam,
Ut qui me nihili faciat nec saivom velit.
Valetudo descrescit, adcrescil labor:
N a m ja m , quasi sona, liene cinclus ambulo;
Geminos in venire habere videor 'filios.
N il mehtOj nisi, ne medius disrum par miser.
P a l . S i recte facias, Pliaedrome, auscultes m ihi,
Atque islam exturbes ex animo aegritudinem.
Paves, parasitus quia non rediit Caria?
Adferre argentum credo: nam si non ferat,7'ormeulo non retineri potuit ferreo.
Quin recipiat se huc esttm ad praesepim suam.
C ap . Quis hic est, qui loquilurl
P a i.
Quojam vocem ego audio?
C ap . Esine hic Palinurtis Phaedromi?
Paz.
Qui hic est homo
Cum conlalivo venire atque oculis herbeis?
l)e fo rm a novi} de colore non queo
Notisse. J a m ja m novi: leno est Cappadox.
Congrediar.
Cap.
Salve, Palinure.
P a i.
0 scelerum caput,
Sulvelo. Qttid agis?
ATTO II
SCENA
I.
Cappadoce, P alinuro .
Cap.
P al.
Cap.
P al.
C ap.
P al.
Cap.
P al.
1S2
Cj p .
P i ..
Fico.
Cj p .
II.
C ap.
Si vive.
P al.
Cap.
P al.
Cap.
P al.
Cap .
P al.
Cap.
P al.
n.
P al.
Cuo.
P al.
Coc.
P ai ..
Abi, deprome!
Age, tu interea huic somnium
Narra: meliorem, quam ego sum, suppono tibit
J\'am quod scio, omne ex hoc scio.
Cap .
Operam ul det.
P al.
Dabit.
Ca p .F ucI hic, quod pauci, ul sit magislrod obsequens.
Da m i igilur operam.
Coc.
Tamelsi non novi, dabo.
Ca p . Hac nocte in somnis visus sum viderier
Procul sedere longe a me Aesculapium,
Neque eum ad me adire, neque me m agni pendere
Fisum est.
Coc.
Item alios deos facturos scilicet:
Sane illi inter se congruont concorditer.
Nil est m irandum , melius si nil sil libi:
Namque incubare satius te fuerat Jovi,
Tibi qui auxilio in jurejurando fuit.
Cap . S i quidem incubare velint, qui pei juraverint,
Locus praeben non pote in Capitolio.
Coc.Nunc anim um advorte. Pacem ab Aesculapio
Pelas: ne forte tibi evenat m agnum m alum .
Quod in quiete libi portentum est.
Ca p .
Bene facis.
Ibo alque orabo.
Coc.
Quae res male vorlat tibil
Proh (iO ) di inmortalesj quem conspicio? qui illic
est?
Esine hic parasitus, missus qui est in Cariam?
Heus, Phaedrome, exi, exi, exi, exi, exi, inquam ,
ociusl
P b a . Qui istic clamorem tollis?
Coc.
Parasitum tuom
Fideo currentem, ellum, usque in plalead ultima.
Hinc auscultemus, quid agat.
Pb a.
Sane censeo.
Cro.
P al.
Gap.
P al.
Purch mi attenda.
Attender.
Cap.
Ctjo.
Cap.
Cuo.
Cap.
Cuo.
Cap.
Cuo.
F ed .
Cuo.
F ed.
m ine si dica.
Egli lui.
F ed.
Cub.
P al.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
dio.
Addio!
F ed.
Cur.
F ed.
Che hai?
Cur.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
.Fed.
Cur.
Mi sento male.
Vuoi acqua?
. Se non la del tutto liquida, ah! dammela! me
1 assorbo in un fiato.
4(iO
r e n iu m .
Cur.,
Nolo equidem m ihi
Fieri ventulum.
P ha.
Quid igitur?
C ur.
Esse, ut venlum gaudeam.
P/fA.Jupiler te dique perdant.
Culi.
Perii, prospicio parum ;
Osmarum habeo denlis plenos lippiunt fauces fame:
Ila cibi 'vacivitate venio laxis lactibus.
Vh a . Jani edes aliquid.
Cun.
Nolo hercle aliquid; certum quam aliquid
' mavol.
P h a . Im o si scias, reliquiae quae sint libi . . .
Cur.
. Scire nimis lubet,
Ubi scient; nam illis conventis sane opus esi meis
dentibus.
P b j . Pernam, abdomen, sumen, sueris glandium.
Cu r.
A i i r i l u o m n ia h ic?
N i h il a ltu li.
F ed.
Cur.
F ed.
Subito.
Cur.
P al.
Vento.
Cr.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
F ed.
Cur.
F ed.
C ur.
il
162'
PfiA.Perdidhti me!
C vr .
Invenire possum, si m i operam dabis.
Postquam tuo jussu profecltis sum, perveni in Cariam -,
Video tuo sodalem j argenti rogo uli faciat copiam.
Scires, velle gratiam tuam: noluit frustrarier,
Utdecetvelle hominem am icum amico atque opitnlarier:
M ihi respondit paucis verbis alque adeo fidelile.
Quod libi esset, item rlbiesse m agnam argenti inopiam.
PnA. Perdis me tuis didist
Cvr, .
Im o servo et servatum volo.
Postquam m ihi responsum est, abeo ab Ulo moestus
ad forum ,
Frustra med illo advenisse. Forte adspicio mililem,
Adgredior hominem, saluto adveniens. Salve, inquit,
m ihi,
Prendit dexteram, seducit, rogat, quid veniam Ca
riam .
Dico, me illo advenisse anim i causa. Ibi me interrogat,
Ecquem in Epidauro trapezitam Lyconem noverim?
Dico me novisse, Quid lenonem Cappadocem?
Jdnuo,
Visitasse. Sed quid eum vis? Quia de illo emi
virginem
M nis triginta, vestem, aterum. Et pro his decem coac
cedunt minae.
Dedisti argentum? inquam. Im o apud trapezi
tam situm est
Illum , quem dixi, Lyconem j atque ei m andavi, qui
anulo
Meo tabellas obsignatas attuliset, ut daret.
Operam ul mulierem a lenone cum auro et veste
abduceret,
\
F ed .
CuB.
ed.
C ur.
Tu m hai dfserto!
Ma posso' trovarne, ascoltami: conforme i tuoi or
dini, io, partito di qui, sono andato in Caria, veggo
1 amico e gli domando questo danaro. Sapevi gi
eh ei voleva la tua grazia; n ti volle ingannare;
come debito 1 amico soccorre lamico: cos fa
egli, mi risponde alla ricisa, e con una lealt che
innamora, cio che in quel sottile che tu eri, n
pi n meno si trovava egli.
Le tue parole m uccidono.
Anzi ti salvano, e salvo ti voglio. Avuta questa
risposta, mi spicco da lui, con tanto di grugno
dolendomi davere spesi cos male i passi miei, e
vengo in piazza. Per avventura trovo un soldato,
gli vado incontro ed affrontandolo Io saluto. Oh
buon di quegli mi disse, mi stringe la destra, mi
tira in disparte, e mi domanda qual diamine io fac
cia in Caria. Soggiungo esservi per diporto, quindi
egli mi ricerca se in Epidauro conoscessi un cotal
banchiere di nome Licone? dico di conoscerlo. E
il pollastrier Cappadoce? Rispondo desser stato
in casa sua. Ma tu che hai con lui? Io riprese, cgli comperai da lui una fanciulla per trenta mine, e
meltivene altre dieci per le vesti e per 1*oro. E
glielhai tu snocciolato questo denaro? gli dico io.
Egli: presso quel banchiere, presso quel L iconc che t ho detto pur ora, cui io ho ordinato
operasse, acci colui, il quale gli desse una lettera
sigillata col mio anello, avesse a condur via da
quel ruffiano la donna e il corredo. Dettomi questo
m
mi tolgo da lui, egli mi chiama indietro, minvita
a cena: questa religion mia: non volli rifiutarmi.
Non possiam metterci a tavola? dice egli : mi
piace il partito, imperciocch non si conviene a me
n perdere il giorno n far male alla notte. Tutto
pronto, e noi ci poniamo ciascuno al nostro de
sco. Dappoich abbiamo ben mangiato e ben bevuto,
e piglia i dadi e minvita a giuocare, io metto il
cappotto, egli 1 anello, e invoca Plancsio.
F ed .
L ? a m o r mio?
F ed .
Cur.
F ed .
Subitb.
ACTUS
SC E N A
1 1 1
I.
L r c o , C u r c u l io , C a p p a d o x .
L y c . Beatus vid eo r: su b d u x i ra tiu n cu la m ,
Q u a e so , d e rid e sn e m e?
ATTO m .
SCENA
I.
L ic.
Cur.
Lic.
Cur.
Lic.
Cur.
Lic.
Cur.
Lrc.
C ur.
Lic.
Cur.
Lic.
Cur.
Lic.
Cur.
Lic.
Cur.
Lic.
Lic.
C ur.
M* ha detto Terapontigono
Cur.
t avessi a salutare
Lio.
Cur.
Lic.
C u r.
Lic.
Cur.
Lic.
Cur.
Lic.
A me?
A te: prendila: raffigurane il sigillo. Lo conosci?
E perch non devo riconoscerlo? egli qui colto
scudo imbracciato in atto di scaraventar colla spada
un Elefante.
Aggiunscmi, secondo lo scritto, avessi a pregarti
che tu facessi ci senza fallo, se pur li sente cara
la sua grazia:
Aspetta ora io guardo, che cosa m 'h a scritto.
Volentieri, tuo agio, purch io posso fregartela.
Il soldato Terapontigono Platagidoro a Licone
suo ospite in Epidauro carissima salute.
Questo pesce mio, gi egli abbocca 1 amo.
Ti prego di dar tosto alla persona che ti ar
reca questa lettera la fanciulla che comperai costi,
cosa che io ho fatta alla tua presenza e per tuo
consiglio; aggiungasi 1 oro e le vesti. Ben sai con
venzioni che noi abbiamo; tu soddisfa al ruffiano,
a costui consegna l donna. Ma perch non
venne egli?
Cvit.
D ic a s , q u id velis.
Cur.
Lic.
Cap .
Lic.
Cap .
Escine.
Lic.
Lic.
Cap.
Ci' b.
Cap.
ir.
ACTUS
SC E N A
I.
Ch o r a g i s .
ATTO IV.
SCENA
CORGO.
I.
.
II.
C u r c u l io , C a p p a d o x , L rc o .
Cur.I tu, prae virgo: non queo, quod pone me est, servare.
Et aurum et vestem omnem suom esse aibat, quid
quid haec haberet,
Ca p . Nemo iit inficias.
Cu$.
'
J lla m e n meliusculum est monere.
Lrc.M em ento, promisisse te, si quisquam hanc liberali
Causa m anu adsercret, m ihi omne argentum red-
ditum iri.
M inas triginta.
Ca p .
Memineroj de istoc quietus esto:
Et nunc idem dico.
C u r.
E l conmeminisse haec ego volam te.
C a p . M emini et mancupio tibi dabod.
II.
Cur.
dorerie e le vesti.
Cap.
Nessun lo nega.
Cur.
Lic.
Cap.
Cui.
Ca p,
E, ne do sicurt, me ue sovverr.
V o l . 111. P l a u t .
12
m
C ur .
po n o
et p a ro : p a rissu m i eslis
hibus.
I l i sallem in occultis locis prostant: vos in foro
ip s o ; .
L r c . Tacuisse mavellem.
H aud ( \h ) male meditate m aledicax es.
C u r . Indignis si male dicitur, maledictum id esse dico;
Ferum t i dignis dicitur} benediclum est meo quidem
anim o.
Ca p .
Cur.
Lic,
Gun.
Lic.
C ip .
C ur.
se lo m eritano
Vale.
Cap .
Heus tu! tibi ego dico..
Cur. Eloquerej quid vis.
Cj p .
Quaeso, ut hanc cures, bene ut sit isti
Bene ego istam eduxi meae dom i el pudice.
Cvn.
S i hujus miseret,
Ecquid das qui bene sil?
Cj p .
Malum.
Ccn.
Tibi optisi, qui te procures.
Cj p . Quid stulta, ploras? ne tim ej bene hercle vndidi
ego te.
F ac, sis, bonae frugi sies! Sequere istum , bella, belle!
L rc .S u m m a n e j nunquid nunc j m me vis?
C vb .
Lic.
O ur.
Cap,
Cur.
Cap.
Cur.
Cap.
Cur.
Cap.
L ic.
Cur.
L ic .
Cur.
L ic.
Cap.
L ic.
Cap.
1S2
,
'
Periisse creilo. Quid id mea referi? ego argentum
habeo.
Quoi dei homini suut propitii, lucrum ci profecto
objiciunt.
III.
T herjpoktigonvs , L t co.
T h e . Non ego nunc mediocri incedo iratus iracundia,
IH.
T erapontigonOj L icore.
Ter.
Lic.
T er.
Lic.
Lic.
T er.
Lic.
eh io m e la faccia sotto!
T er.
T er.
L rc.
Fari sapientius.
L rc.
IV.
C a p p a d o x , T h e r a p o n t ig o n u s .
Lift.
T er .
Lic.
T er.
Lic.
T er.
Lic.
T er.
IV.
Cappadoce, T erapontigoho.
Cap.
T er.
.Cap.
Cj p .
The.
meum
Bene me amassint, meaque axicia linleumque ex
tersumj
Ut ego lita magnifica verba neque istas tuas m a
gnas m inas
Pluris non facio, quam ancillam , m eam , quae la
trinam lavat.
Ego illam reddidi, qui argentum a te allulit.
The.
Quis is est hom o?
T er.
T er.
C\p.
T er.
Cap.
T er.
Cap.
Come?
Ilo fatto conforme aveva giurato.
Vuoi darla o no questa fanciulla, o vuoi prima,
o manigoldo, chio ti scanni con questa spada?
Valli a far ben trebbiare le spalle: non m uscire
in spampani! Quella stata condotta altrov, e tu
puleggia via di qua: se duri in islraccarmi di vil
lanie, certo che altro io non tr posso dare, se non
la malaventura.
A me la malaventura?
E se la tu a seccagine pur vorr frastornarm i, non
te la dar in parola ma in fatti.
Ter.
Cap.
T er.
Ed un ruffiano chi mi spaventa? E voi, mie valenterie siete cadute in terra? Ali dica s buono
la spada e lo scudo in campo, che se non pensi
a darmi la giovane, io faccio s che le formiche
ti portino via a minuzzoli.
Ed 9 me dican buono le mollette, il pettine, lo
specchio, il calamistro, le forbici e il mio lenzuoletto di bucate. Io di questo tuo scampanare, di
queste bravate tanto conto ne fo, quanto di quella
fantesca che mi lava il cacatojo: io l ho data a
colui che me 1 ha pagata per tuo conio.
E chi costui?
JMeum?
Cj p .
Pcrdidislin tu anulum?
Miles, pulcre centuriatus es expuncto in manipulo!
T u e .U bi nunc Curculionem inveniam?
Cj p .
In tritico facillume
Fel quingentos curculiones pro uno faxo reperies;
Ego abeo. Vale alque salve.
T ue.
Male vale! male sii lib i! .
Quid ego faciam ? m aneam an abeam? Siccine m i
os esse oblilum?
Cupio dare mercedet qui illune, ubi sil, conmonslret m ih il
Cap.
T er.
Cap.
T u hai perduto
T er.
Cap.
T er.
JC T U S
SC E N A
F.
1.
C u r c u l io .
Pufinsium,
li.
P h a e d r o Mus, C u r c u l i o , T h e r a p o h t i g o k u s .
ATTO
SCENA
V.
I.
Curculione.
II.
P la.
F ed.
T affretta, Fedromo . . .
P la.
F ed.
tu?
Pla.
P la.
Cur.
P la .
Cur.
P la.
Frottole.
Cur.
P la.
Deh n o n
m i im pedire eh io
co n osca i m iei pa
renti.
Cur.
tu a madre?
nacqui libera.
P la .
Io
Cur.
P la.
Arrabbio davvero.
Cur.
T er.
Cur.
T eb.
Cur.
T eb .
Quella
via
al ruffiano, o
schium a di furfanti.
Cur.
T er.
F ed.
43
m
TuE.M ear ancilla libera ut sit, quam ego nunquam cm isi m anu?
P h a .Quis tibi hanc dedit mancupio, aut unde emisti? fac
sciam.
T h e . Ego quidem prod istac rem solvi ab trapesila meo,
Quam ego pecuniam quadruplicem abs te et lenone
auferam.
P ha .Q ui scias m ercari furtivas atque ingenuas virgines,
Am bula in jus.
T he .
Non.
P h a.
Licet ted antestari?
T he.
Non licet.
PHA.Jupiter te, male, male perdat! intestatus vivito!
C ur. A t ego, quem licet, te . . .
P ha .
Accede huc.
T he.
Servom antestari? vide!
Cur.Hem! ut scias me liberum esse.
T he.
Ergo ambula in jus: hem libi.
Cur . Cives, o cives!
T he.
Quid clamas?
P ha .
Quid tibi istum tactio est?
T h e . Quia m ihi lubitum est.
P ha .
Accede huc, tu/ Ego illum tibi dedam: tace.
CuR.Phaedrome, obsecro, serva me!
P ha .
Tanquam me: genium meum!
Miles, quaeso, uti m ihi dicas, unde illum habeas anulum,
Quem parasitus hic te elusit.
P la .
Per tua genua te obsecrot
Ut nos facias certiores!
The.
Quid istuc ad vos allinet?
Quaeratis chlamydem el machaeram hanc, unde ad
me pervenerit!
T er.
F eo.
T er.
T er .
F ed.
F ed.
T er.
Mai no.
F ed.
Cur.
F ed.
Vien qua.
T er.
Cur.
Ter.
Va a corte! To questo!
Cur.
0 cittadini, cittadini.
Ter.
F ed.
T er.
F ed.
Cur.
Perch mi piace.
Vien qua tu! lo lascer a te; sta zitto.
F ed.
P la.
Ter.
-196
C ur. Ut fastidit gloriosus!
T ue.
Mille istum: ego dicant omnia.
Cur. Nihil estj quod ille dicil.
P la .
Fac me certiorem, te obsecro!
Tu e . Ego dicam. Surge/ Hanc rem agite animum udvorlile!
Pater meus habuit Periphanes, Planesium.
Is, priusquam m orilurJ mihi dedii, tanquam tuo,
Ut aequom fuerat, filio
P la .
Proh Jupiler!
T h e .EI isti heredem me facit.
P la .
Pietas mea,
Serva me, quando ego le servavi sedulo!
Frater m i, salve!
T he .
Qui istuc ego credam? Cedo,
S i vera memorasj quae fuit mater tua?
P la . Cleobula.
T ue.
N utrix quae fuit?
P la .
Orchestrata.
Ea me spectatum tulerat per Dionysia.
Postquam illo ventum estj ja m , ut me conlocaveratj
Exoritur venlus lurboj spectacla ibi ruontj
Ego pertimesco: tum ibi me nescio qui arripit
Tim idam atque pavidam,, nec vivam nec mortuams
NeCj quo me pacto abstulerit, possum dicere.
T u e . Memini, istanc turbam fieri. Sed tum dic mihij
Ubi is est homoj qui te subripuit?
P
la.
Nescio j
Ferum hunc servavi semper mecutn una anulum.
Cum hoc olim perii.
Crii.
T er.
Cur.
Son favole le su e ..
P la .
Ter.
P la.
0 Giove!
T er.
E m ha fatto erede.
P la.
Ter.
P la.
Cleobula.
Ter.
E la balia?
P la.
T er.
P la.
T he.
Cur.
Cedo, ut inspiciam.
Sanan es,
Qtiae isti conmillas?
P la .
Sine modo.
T he.
Proh Jupiler!
Hic est, quem ego libi m isi nalali die.
Tarn facile novi* quarti me. Salve, mea soror!
P la . Frater m i, salve!
P ua .
Dos volo bene vorlere
Istanc rem vobis!
Cur.
A l ego nobis omnibus:
Tu ut hodie adveniens coenam des sororiam;
Hic nuptialem cras dabit. Promittimus.
Pii A.Tace tu!
Cur.
N on taceo, quando res vorlit bene.
Tu istanc desponde huic, miles: ego dotem dabo.
T h e . Quid dabis?
Cur.
Egone? ut semper, dum vivai, me alat.
TnE.Ferum hercle dico: me lubenle feceris.
Et leno hic debel nobis triginta minas.
P ha . Quamobrem istuc?
Th e.
Quia ille ila repromisit mihi,
S i quisquam hanc liberali adseruisset m anu,
Sine controversia omne argentum reddere.
P ha . Nunc eamus ad lenonem.
T he .
Laudo.
Pha.
H oc prius volo,
Meam rem, agere.
T he.
Quid id est?
P ha .
Ut m ihi hanc despondeas.
Cur. Quid cessas, miles, hanc huic uxorem dare/
Ter.
Fammelo vedere.
Cuit.
P la .
T er.
P la.
F ed .
Cur.
F ed.
Cur.
T er .
Cur.
Ter.
F ed.
trir me.
T er.
F ed.
Cr.
T er.
F ed .
T er.
F ed.
>
200
T u e . Si haec volt.
P la .
Mi frater, cupio.
The.
Fiat.
C ur.
Bene facis.
P/iA.Spondesne, miles, m i hanc uxorem?
T he .
Spondeo.
Cur.EI ego hunc alumnum spondeo.
Th e.
Lepide facis.
Sed eccum lenonem, incedit, thesaurum meum.
SC E N A
III.
C a p p a d o x , Th e r a p o n t i g o n i 's , P h a e d r o m u s , P l a n e s i u m .
Ter;
P la.
T er .
Se costei lo vuole.
Si faccia.
Cur.
Egregiam ente.
F ed .
T er.
C cr.
Ter.
SCENA
III.
Cap.
F ed.
Ed io ti voglio.
C ap.
T er.
Ed io n 1 uno n 1 litro.
Sta l subito. Or, su, spacciati, affrettati a trar
fuori 1 argento.
Cap.
Tu e .
Hodie ex te quia faciam pilum catapultarium,
Ac quia te nervo torquebo itidem ut catapultae solent.
P ha .Deligatum te hodie faciam cum catello ut adcubesj
Ferreum ego dico.
Cap .
A t ego vos ambo in robusto carcere
Ut pereatis.
T he .
Collum obstringe! abduce istum in m alam crucem!
P b . Quidquid est, ipse ibit potius.
Cap .
Proh deum atque hominum fidem/
. Boccine pactod indem natum atque intestatum m e
abripi!
Obsecro, Planesium, et te, Phaedrome, auxilium u t
feratis!
P la .F rater* obsecro te, noli hunc indemnatum perdere!
Bene et pudice me domi habuit.
Tb e .
H aud voluntate id sua:
Aesculapio huic habeto, quom pudica es, gratiam:
N am is si valuisset, jam pridem , quoquo posset, m it
teret.
P b a . dnimrnn advortite, si potissum hoc inter vos conponere.
Mitte istunc. Accede huc, leno. D icam m eam sen
tentiam,
S i quidem voltis, quod decrero, facere.
T he .
Tibi permittimus.
Cap .D um quidem hercle ita judices, ne quisquam a m e
argentum auferat,
T h e . Quodne promisti?
Cap .
Qui promisi?
P ha .
Lingua.
Te*.
F ed.
Cap.
carcere.
Ter.
F ed.
Cap.
P ia .
Checch sia,
In f di Dio
forma senza
Planesio, ah
Deh,
fratello,
non
trarlo
morte
prima
che
F ed .
Ter.
Ti facciam paciero.
Cap.
T er.
Cap.
F ed.
Colla lingua.
"Cap .
Cap.
T er.
Cap.
T er.
Cap.
Ter.
costei la si sco
Non me ne ricorda.
Che? lo neghi?
Cap.
T er.
C ap.
Cap.
T er.
Cap.
Ter.
F ed.
Cap.
T er .
E dove?
Cap.
Finis
Cu r c u lio n is.
T er.
Cap.
T er .
Cap.
Ter.
Cap Ter.
C ap.
T er .
F ed .
Ter.
207
In carcere ti trarr io, e non al pretore se non
porti i quattrini!
Ed io senza fartene mistero mi struggo dal desi
derio che tu possa crepare.
Proprio?
Proprio!
Ma io li conosco i miei pugni.
E s?
E s? vuoi saperlo? con questi, se mi farai montar
la stizza, ti render io tranquillo.
Su adunque, su, prendi.
Lode a Dio.
A casa mia, cenerai, soldato, oggi faremo le nozze.
Il che tonni iu bene a me ed a voi. Spettatori
applaudite.
NOTE
(42)
(43)
(14)
(45)
(16)
(17)
AULULARIA
V AULULARIA
OVVERO
IL PENTOLINO
PIERLUIGI DONINI
au/ucu e /u jfro
d a f nom a
di
ANGELO PEZZANA
C
&ctVaet<e C
& o/anniano
& iSfiofecatiio ducette jfow op
t/ccadem ico d e ffa
d i $anm a
C
&?xic<z>
i f p u a fc
coffa, (/offaina, e copfi c n d i
i f fia tn m n io
d e ifa
feffi d iu ta ra fe
a m cc/U
v iv e n ti fe v c f/fe .
L ab , P r o lo g u s
E uclio
S TAPnrLA
E vnomia
M egadorvs
S trobilvs
J nthrax
COKGRIO
P ythodices
LrCONIDKS
P haedra
--------
L a r e , P rologo
E uclione
S tafila
E unomia
Me&adoro
S trobilo
Antrace
Congriohe
P itodico
L iconide
F edra
La Scena in Atene.
PROLOGUS
LAR FAMILIARIS.
PROLOGO
I L L A R E D I CASA-
ACTUS 1.
SC E N A
I.
Euc n o , S t jp h y l a .
E uc.E xi inquam/ age, exi! exeundum hercle hinc libi est
foras,
Circumspectatrix cum oculis emissitiis/
S t a . Nam cur me miseram verberas?
Euc.
Ut misera sis,
Atque ut te dignam, m ala, m alam aetatem exigas.
S t a . N a m qua me nunc causa extrusisti ex aedibus?
E p e .Tibi ego rationem reddam, stimulorum seges?
Illuc regredere ab ostio/ illuc, sis! Fide ut
Incedili A t sciri, quomodo tibi res se habet?
S i hodie hercle fustem cepero aut stimulum in m anum ,
Testudineum istum tibi ego grandibo gradum!
S rj.U lin a m me divi adaxint ad suspendium
Potius quidem, quam hoc pacto apud te serviam!
E uc.A t ut scelesta sola secum m urm ural!
Oculos hercle istos, inproba, eefodiam tibi,
Ne me observare possis, quid rerum geram.
Abscede! eliam nunc! etiam nunc!
S ta.
Eliamnc?
Eae.
Ohe,
Isluc adesto! si hercle tu ex istoc loco
Digilum transvorsum aul unguem latum excesseris,
A ul si respexis, donicum ego te jussero,
Continuo hercle ego te dedam discipulam cnici.
ATTO I
SCENA ' I.
E ucuoh Ej S ta fila .
Euc.
S ta .
Euc.
S ta .
Euc.
Sta.
Euc.
Sta.
Ancora?
Euc.
Sta.
Elie.
Sta.
Euc.
15
Euc.
Sta.
Euc.
v n o m ia ,
M e g ad o rvs.
E un .
M eg .
Tutte ais?
S i negas, nego.
E vn .
Decet quidem vera proloqui.
N am opluma nulla eligi potest; alia alia pejor, fra
ter est.
JUEG.Idem ego a rbitror, nec tibi adversari
Certum est de istac re, soror, unquam. Quid vis?
E v n . Da m i operamt amabo.
E unomia, Megadoro .
Era.
Meg.
Era.
M eg .
T u.
Era.
E se tu che Io dice?
Se lo nieghi, niegolo anch io.
Qua occorre parlar chiaro: di buone non ve n 'h a ,
l una pi trista dell altra, o fratello.
E si penso anch io, ed in questo meglio irti all#
secondo, o sorella: ma che hai?
Ascoltami.
M eg .
Era.
Meg.
Era.
M eg .
admonitum advenio.
M eg. Soror, more tuo fa c f.
E un .
F acla volo.
M eg . Quid est id , soror?
E un .
Quod libi sempiternum
Ila di fa x in t!
Volo, te uxorem
E un.
D om um ducere.
M e .
E un.
E heu, occidi!
-
Quid ila ?
Meg.
Era.
Meg.
E cn.
Meg.
Ma che questo?
Eun.
Meg.
E cn.
Meg.
E un.
Meg.
E un.
Meg.
E un.
Meg.
/
Perch?
Perch queste tue parole mi scombussolan il cervel
lo: o sorella, sorella, questi tuoi detti son duri come
sassi.
Oh fa quello che t ordina la sirocchia.
Ebbene! t accontenter.
Questo pel tuo migliore.
Di crepare prim a di prenderla: eppure la to rr a
questo patto, se tu 1 hai pronta, o sorella; che
venuta domani, la sia portata fuori il giorno dopo:
E un.
Meg.
E un.
Meg.
E un.
Meg.
se
Io
Di
N unc istum
et dem i
n u a m tibi.
hanc
E v n .D i bene vo rta n tf
M eg .
E un .
M ec .
E v n . Et tu , frater.
Vale.
M eg .
SC E N A
I II .
E v c l io j M e o a d o r v s .
E un.
H eg.
E un.
Meg.
E un.
Meg.
Cos io spero.
E un.
Mug.
E un.
Megi
Addio.
SCENA
III.
E uclione, Megdoro.
Euc.
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
MrG.
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
Ecc.
Meg.
Euc.
H ei misero m ihi!
J u r u m m i inlus harpagatum esi: nunc hic eam
rem voli, scio
Euc.
M eg .
Euc.
Meg.
. 237
Ahi a me tristo! e m ha graffignato 1 oro, io me
l avveggo, per questo vorr egli venir meco ai
patti. Intanto dar una visita in casa.
Dove vai?
Ritorno tosto, tosto: ho cosa da vedere qua den
tro.
Avvisomi, allorch gli far parola della figliuola ac
ci me la prom etta, e creder chio voglia pigliar
melo a gabbo,- imperciocch fra tanta poveraglia
niuno v h a oggid che assottigli il centesimo pi
di lui.
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
Euc.
Euc.
Buona.
Di qual fede?
Buona.
Meg.
Euc.
E d opre?
N buone, n triste.
Meg.
Meg,
Conosci 1 et mia?
Euc.
Meg.
Evo.
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
Euc.
Euc.
M eg.
Euc.
Mec.
ha b a stevol dota.
Meg.
Euc.
Meg .
E uc/
Mec .
Eie.
Mec .
mi
fai tan te
schern e senza
un diritto
al m ondo.
Euc.
Meo.
o l
111.
la lt
Iti
Euc.
Illis legibus,
Cum illa dole, quam tibi dixi.
M eg.
Sponden' ergo?
Euc.
Spondeo.
M eg . Di bene vorlantf
Euc.
Ila di faxint! illud facito ut m em in erit
Convenisse, ut ne quid dolis m ea ad te adferret filia.
MEG.Mmini.
Euc.
e g . Nulla
Euc.
M eg.
F ia t. V a le.
IV .
E u c l io , S t a p i i } ' l a .
Euc.
Euc.
Te la prometto. ,
Meg.
Ecc.
IV.
E uclione , S ta fila .
Euc.
est nimis.
JSuc.Tace atque ahi! Curata fac tini, quom a foro re
deam dom um ,
Alque occludilo aedis: ja m ego hic adero.
S tj.
Quid ego nunc agam ?
N unc prope adest nobis exilium , m i atque herili filiae:
N a m probrum alque partitudo prope adest ut fiat
palam s
Quod celatum alque occultatum est usque adhuc,
nunc non potest.
Jbo intro, ut herus quae imperavit, facta, quom ve
niat, sient.
N a m eeastor m alum moerore meluo ne mistum bibam.
Sta.
Euc.
S ta .
ACTUS IL
SC E N A
S
t r o b il u s ,
1.
ntbbx,
C o n c ia o .
nt.
S tb. Faht
A nt.
Quid negoli est?
S tb .
Quid negoli sit, rogas?
Pum ex non aeQue est aridus, atque hic est senex.
A n t . A in tandem , ita esse, ut dicis?
ATTO II.
SCENA
I.
S t r o b il o , Antrace , C om griokk .
Str.
Con.
St r.
Ant.
Str.
Ant.
Str.
Tu 1 hai intesa.
Ant.
St r .
H ui!
An t.
Che hai?
Str.
Ant.
Srn.
Qitin divom
S tr .
Akt.
S tr.
Ant.
Str.
A nt.
S tr.
Axt.
S tr.
non fa che
gridare alia fc di Dio e del mondo, esser rovi
nato, esser spiantato sin dall imo se fuor d una
scheggiola scappa un po di fumo. Vuoi tu altro?
quando va a letto turasi con una vescica la Bocca.
Perch?
Per non perder briciola di fiato.
Stoppasi anche il buco delle noci.
Egli giusto che a tc io abbia l istessa fede cha
tu a me.
Oh io te lo credo, te lo credo.
Vuotu saperne delle altre? e piange anche 1 acqua
che spande lavandosi.
Porti opinione tu possasi strappar da questo vec
chio un talento grande per ricomperarci?
altro
Ant.
Con.
Str.
Con.
S tr.
Con.
250
S tr .
Quid Iti ais?
A nt.
Sic sum , ut vidts.
'C on.C ocus ille nundinalisl: in nonum diem
Solet ire doctum .
A nt.
T u n , (2) trium lilcrarum homo,
Me vituperas?
Con.
Fur? E liam fu r trifurcifer . . .
S tb . Tace nunc ja m lu, atque agnum hinc uler est pin
guior . . .
Con . Licet . . . ?
S tr .
T u sume.
Con .
A l qui?
S tr .
,
A b i intro huc. Vos eum sequimini.
Vos ceteri illuc ad nos.
Con .
Hercle injuria
Disparlicisti: pinguiorem agnum isti habent.
S tr . A l libi nunc dabitur pinguior tibicina.
J sane cum illo, Phrygia. Tu atilem, Eleusium,
IIuc intro abidum ad nos.
Con .
O Strobile subdole,
Huccine detrusli me ad senem parcissumum,
Ubi, si quid poscam, usque ad ravim poscam prius
Quam quidquam delur?
S tr .
(Z) Stultius et sine gratia est,
Te ibi recte facere, quando, quod facias, perit.
Con. Qui vero?
S tr.
Rogitas? Ja m principio in aedibus
Turba islic nulla tibi eritj si qui u ti voles.
Domo abs te adferto, ne operam perdas poscere:
H ic autem apud nos m agna turba ac fa m ilia est,
Supellex, aurum , vestes, vasa argentea;
S tr .
Art.
Cor.
Art.
Cor.
S tr .
Cor.
S tr .
C or.
S tr.
Cor.
S tr .
Cor.
^Str.
Con.
S tr .
E tu che aggiungi?
Che son tale quale mi vedi.
Egli un potaggion di mercato: egli suol essere
in cucina ogni nove d.
Tu proverbiar me? tu, uomo di cinque lettere?
Ladro? tu ladro, e ladro, di tre forche . . .
Finiscila ornai: quale di questi due agnelli il pi
grasso . . .
Questo^. . . ?
Prendilo.
E dove?
Va qua dentro; voi altri tenetegli dietro. Quelli eh#
restano mi seguano.
Oh va in malorcia a far le parti; costoro hanno
l agnello pi grasso.
Ma ti si dar il pifaro pi grosso. Vatti con lui,
o Frigia: tu, Eleusio, vien nosco qui dentro.
Oh furbacchion d un Strobilo, tu m hai cacciato
da questa vecchia lesina, dove se qualcosa m ab
bisogna, mha da venire il rantolo prima daverla.
Pdzzo saresti e senza mercede quando qui tu la
vorassi bene, perocch tutto che facessi tu qui da
rebbe in ceci.
Perch?
Dimandi? Sopra ogni cosa in quella casa non avrai
niente che t impacci le gambe. Se t occorre chec
chessia portalo di casa tua per non gittar il fiato
in richiederla. Qui presso noi il fracasso e la ,fa
miglia grande: supellettile, oro, veste, vasi d ar-
trobilus,
11. .
tapbyla,
Coaamo.
xt .
II.
S t r o b il o , S x a f il a , C o n g r io x k .
S tb .
S ta .
S tr .
S ta .
S tb .
Sta.
S tb.
Perch?
S ta.
Stb .
.S ta.
C on.
S ta.
C on.
S ta.
254
III.
P r T B O D IC C S .
IV.
Conexio.
Con.
S tr .
Sta.
Mai no.
Tira denteo costoro.
Seguitemi.
SCENA
III.
P ito n ic o .
IV.
E u c l io n e , C o n g r io n e .
E co.
25G .
Occepi; Festo die si quid prodegeris,
JProfesto egere liceat; nisi peperceris.
Postquam hanc rationem cordi ventriquc edidi,
Accessit animus ad meam sententiam.
Quam minumo sumtu filiam ut nuptum darem .
Nunc tusculum emi hoc et coronas floreas;
JIaec inponentur in foco nostro L a ri,
Ut fortunatas gnatae faciat nuptias.
Sed quid ego aperias aedis nostras conspicor?
Et strepitus intust! N um nam ego conpilor miser?
Con. Aulam ma j or em, si potest, viciniam
Pete: haec est parva; capere non quit.
E ie .
Hei m ihi!
P erii hercle hodie! aurum rapitur! aula quaeritur!
N im irum occidor, ni intro huc propero currerc!
Apollo, quaeso, subveni m i atque adjuva,
Quoi tu (A) in re tali ja m subvenisti antidhac!
Confige sagittis fures thesaurarios!
Sed cesso prius, quam prorsus perii, currere?
SC E N A
t .
A n th r a x .
D rom o, desquama piscis. Tu, Machaerio, (h j
Congrum, m uraenam exdorsua, quantum potest.
Ego hinc artoptam ex proxum o utendam peto
A Congrione. Tu istum gallum, si sapis,
Glabriorem reddes m ihi, quam volsus ludiust.
Sed quid hoc clamoris oritur hinc ex proxumo.*
Coci hercle, credo, faciunt officium suom.
Fugim intro, ne quid turbai hic il idem fuat.
Euc.
V.
An tra ce.
ACTUS III.
SCENA
I.
Colf G iti 0 .
Obdal cives, populares, incolae, adcolae, advenae
omneSj
Date viam , qua fugere liceat! totae plateae pateant!
Neque ego unquam, nisi hodie, ad Bacchas veni in
B acchanal coquinatum:
Ita me miserum ut meos discipulos fustibus male
contuderunt.
Totus doleo, atque oppido perii: ita me iste habuit
senex gymnasium.
Nequeligna usquam ego gentium praeberi vidi pulcrius.
Itaque omnis exegit foras, me atque hos, onustos
fustibus.
A ttatj perii hercle ego miser! aperit, adest, sequitur!
SeiOj quam rem geram: hoc ipsus me magister docuit.
SC E N A
IL
EucliO j Cono r i o .
Euc.Redi! quo fugis nunc? tene, tene!
Con .
Quid, stolide, clamas?
Euc.Q uia a<LTrisvirosjam ego deferam tuom nomen.
Con.
Quamobrem?
Euc. Quia cultrum habes.
ATTO
SCENA
m
I.
CONGRIOXE.
II.
E uclione, C ongrione.
cc.
Con.
Ecc.
Con.
Euc.
Colf.
ve.
Cocum decet!
Quia conminalus
Mihi.
Con.
Istuc malefactum arbitror, quia non latus fodi.
ve. Homo nullust te scelestior qui vivat hodie,
Neque quoi de industria ego amplius male lubent
fa xim f
C on . Pol etsi taceas, palam id quidem est: res ipsa testis:
Ita fustibus sum miser mollior mage, quam ullus
cinaedus.
Sed quid tibi nos, homo mendice, est tactio? quae res?
Evc. Eliam rogas? an quia minus, quam erat aequom,
feci?
Sine/
C on .
j i t hercte cum magno malo luo, si occiput sentit.
Euc. Pol ego haud scio; quid postfuat: tuom sinciput sentit.
Sed in aedibus quid tibi meis nam erat negoli
Me absente, nisi ego jusseram? volo scire.
Con,
Tace ergo:
Quia venimus coctum ad nuptias.
E vc.
Quid tu, m alum , curas,
t/trumque ego crudum an cocttnH edim, nisi tu m i
es tutor?
C on. V olo scire, sinas, an non sinas, nos coquere hic
coenam?
Evc.Folo scire item ego, meaen" dom i mea salva futura?
C on . tJlinam mea, quae attuli, m o d o auferam m ihi salva!
Mei haud poenilelj Inane expetam?
Evc.
Scio: ne doce, novi.
Cox,Quid est, qua nunc prohibes gralias nos coquere
hic coenam?
;Quid fecimus, quid libi dixim us, secus quam velles?
Con.
Euc.
Coi.
Euc.
CON.
Euc.
Con.
Euc.
Con.
Euc.
Con.
Euc.
Con.
Euc,
Con.
Lo portno i cuochi.
Perch m hai minacciato.
Ecco sproposito che ho fatto; non fivervelo ficcato
nelle costole.
Non v ha in terra furfantacelo come te, n per**
sona v ha che, come a te, dia meglio il mal di.
Oh ditelo nemmeno, questo gi chiaro, ed il fatto
lo canta, io sono cos sudato di tante sprangate
da disgraziarne un zanzero, ma diteci, o pidocchio!
d un uomo, perch ci tambussate voi? che vabbiarn
fatto?
E lo dimandi? non t ho fprse dato il dovere? fispelta.
Ma col vostro malanno se me ne Yiene in
coppa.
Io non so altro: venga che vuol dopo: la tua zucca
le sente! Ma che avevi tu in casa nella mia asseo*
za senza mio ordine? vo saperlo.
Zitto adunque. Veniamo pel pasto da nozze.
E che ti viene in tasca, o manigoldo, se mangio
crudo e cotto? Mi fai tu il tutore, tu?
Sentiam questa: possiam s o no preparar qui lq
cena?
E sentiam questa ancora, sar salvo il mio? di'!
Sallo Iddio se potr ritoglier il portato! ooq mi
cal del mio, ho da volere il vostro?
Sollo, non dir altro, lo so,
E perch ci proibite dal metter la cena all' ordine?,
che abbiam fatto a voi diverso del voler vostra?
IU .
E v e n o , Co n c r io .
E ve.H oc quidem (1) hercle, quoquod ibo, mecum erit
mecum feram,
Neque istuc in tantis periclis unquam com m ittam
ut siet.
Ile sane nunc ja m intro omnes, et coci, et tibicinae.
E liam tu introduce, si vis, vel gregem venalium.
Coquitej facite, festinate nunc ja m , quantum lubet.
C on . Tempori: postquam implevisti fusli fissorum caput.
E vc.Intro abi: opera huc est conducta vostra, non oratio.
Con . Heus j senex, pro vapulando hercle abs te ego m ercedem petam:
Coctum ego, non vapulatum> dudum conductus fui.
Euc.
C on.
III.
E uclione, C ongrione.
Euc.
Con.
Euc.
ir.
M egmdorvs, E vclio .
BIea . N arravi amicis mullis consilium meum
De conditione hac Eucliunis filiae.
Euc.
C on .
A n d ate v en e voi.
Euc.
IV.
Megadoro, E uclione.
Meg.
Sed hoc etiam pulcrum esi, prae quam ubi snm tut
petunt;
Slal fullo, prhyyiod, a\irifcx, lanarius,
Caupones patagiarii, indusiarii, .
Flam m earii, violarii, coriarii,
A ul m anulearii, aut murobrechariij
Propolae linteones, calceolarii,
Sedentarii sulores, diabathrarii,
Solearii adstant, adslant molochinariij
Petunt ciniflones, (8) sarcinatores petunt; .
Strophiarii stant, stant semisonarii.
J a m hosce absolutos censeas: cedunt, petunt
Treceni, constant, stant phylacistae in atriis,
Textores, lim bularii, arcularii.
Ducuntur; datur aes. J a m absolutos censeas,
Quom incedit infector crocotularius,
A u l aliqua m ala crux semper est, quae aliquid petat,
Euc. Conpellem ego illum , n i m etuam , ne desinat Memorare mores mulierum: nunc sic sinam.
M eg. Ubi nugigerulis res soluta est omnibus
Pro illis crocotis, (9 ) strophiis, sumtu uxorio,
Ib i ad postremum cedit miles, aes petit.
Ilu rj putatur ratio cum argentario;
Inpransus miles adstat, aes censet dari.
Ubi disputata est ratio cum argentario,
E liam ipsus ultro debet argentario,
Spes prorogatur m iliti in alium diem.
Haec sunt, atque aliae multae in magnis dotibus 1
Incommoditates sumtusque intolerabiles:
N am quae indotata est, ea in potestate est viri;
Dolatae maciant et malo el dam no viros.
Sed eccum adfinem ante aedis! Quid agis, Euclio?
Euc.
Meg.
Euc.
M eg .
Euc.'
Meg.
Euc.
Meg.
Anzi 1 .
Euc.
Meg.
Euc.
M eo .
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
un
esercito, t ho
E uc.
Eoe.
Meg.
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
Euc.
Meg.
Euc.
Mr.o.
Euc.
Meg.
Euc.
A C T U S ir.
SCESA
S
1.
t r o b il is .
ATTO IV
SCENA
I.
S tra bilo .
E u c lio , S t r o b il u s .
E u c l io n e , S t r o b i l o .
Euc.
riposto! E si rifarebbe
commerci, senex?
Quid me adflictas? quid me rapias? qua me causa
verberas?
Euc. Verberabilissume, etiam rogitas, non fur, sed trifuri
S t r . Quid libi subripui?
Euc.
Redde huc, sis!
S tr .
Euc.
Euc.
ago.
S t r . Quid ego ponam? Quin tu eloquere, quidquid est,
suo nomine.
No.i hercle equidem quidquam sumsi nec letigi.
Euc.
S tr.
Euc.
Str.
Euc.
Str.
Euc.
Str .
Euc.
Euc.
Str.
Str.
Eoe. . Lascialo.
Str.
Euc..
galar spesso.
Str.
Jine.
S tr . Hem libi ostendo, eccas.
uc.
Evc.
S tr .
Tenta, qua lubet.
Euc. Vah, scelestus quam benignet ut ne abstulisse intel
legam.
Novi sycophantias. Age, m rsus ostende huc m anum
Dexteram.
S tr.
Hem !
Euc.
Nunc laevam ostende.
S tr .
Quin equidem am bas profero.
Euc. Jam scrutari mitto. Redde huc.
S tr .
Quid reddam?
Evc.
A u j nugas agis/
Certe habes!
S tr .
Habeo? quid ego habeo?
E vc.
Non dico: audire expeti*.
i d m eum quidquid habes, redde.
Ere.
S tr.
Ecc.
Str.
Ecc.
Str.
Euc.*
Eoe,
Str.
Euc.
Str.
Edc.
Str.
Str.
Eccola.
Euc.
Ora la . sinistra.
Str.
Euc.
Sta.
Euc.
Str .
Euc..
282
St/t.
Str.
Euc.
Str.
Euc.
Str.
Euc.
Str.
Euc.
III.
LrcoN iD ES, E o i f o x u , P u j e d i u .
L rc.
, uterum
dolet!
S tr.
SCENA
III.
L ic.
E un.
Lic.
Lic.
t r o b il u s.
r.
E uclio .
S t r o b il o .
V.
E u c l io n e .
Quid ais tu? Tibi credere cerlum est: nam esse honum , e voltu cognosco.
H em , nemo habet horum? Occidisti! Dic igi
t u r quis habeat! Nescis?
Heu me miserum! misere perii!
Male perditu1j pessume ornatus, eo:
Tantum gemiti et malae moestiliai hic dies m ihi obtulit
Fam em el pauperiem! perditissim us om nium ego
sum in terra!
N a m quid m i opust vita, qui tantum perdidi auri,
Quod custodivi sedulo? Egomet me frudavi
Anim um que m eum Geniumque meum !
Nunc eo alii laetificantur, meo malo el damno! Pa
ti nequeo!
SC E N A
VI.
L rC O N ID ESj E u c l i o .
VI.
L i c o s i d e , E u c l io k e .
L ic.
Ecc.
Lic.
Ecc.
Lic.
V ol.
III. PiAirr.
19
Euc.
Lic.
E come lo possono?
Perch questo sfregio, oude nhai cotanto affanno,
son i che te 1 ha fatto, e confessolo.
Euc.
Che sento io da te?
Lic.
La verit.
Euc.
E che tho fatto io, o giovinastro* per accecarmene
.una si grossa, di rovinar me e la mia famiglia?
Lic.
Fu un Dio che mi v* ha spinto; questo mi f ve
nir la pruzza nelle mani.
Euc.
In che modo?
Lic.
Confesso il mio peccato, e so quanta n la colpa;
e per ci vengo a pregare il tuo .perdono.
Euc.
E perch essere cos avventato a toccar quello che
non era tuo?
Lic.
Che vuoi? quello che avvenne, avvenne; ne' pi si
pu disfare: io credo sien stati gl* iddii che 1 abbian voluto, imperciocch se non lavcssero voluto,
so che non lavrebbero permesso.
Euc. Ma pur crcd io abbian voluto gl' iddii che io ti
strozzi.
Lic.
Non dir questo.
Euc. E perch mettervi le mani addosso contro mia
voglia?
Lic.
In colpa del vinio, dell amore.
Euc.
Oh faccia di pallottola! con queste parole mi viea
tu innanzi, o spiattellato? se vi fosse questo diritto,
col quale ora tu vuoi scagionarti, di bel d ehi faccia
al mondo rubiam 1 oro alle matrone: se veniant
presi dopo scusciamoci: diciamo, averlo fatto per
amore quando era vani ciompi. 0 che spurcizia sa-
Q u id tib i ego re fe ra m ?
Euc.
Quod subripuisti m eum .
L yc.Subripui ego tuom? unde? aut aut quid id est?
Euc.
Ita te amabit Jupiler,
Ul tu nescis!
L rc.
Nisi quidem tu mihi, quid quaeras, dixeris.
E uc.A ulam auri, inquam , te reposco, quam tu to n fe s. sus m iht
Te abstulisse.
L rc.
Neque edepol ego dixi, neque feci.
Euc.
Negas?
L rc .re rn e g o im m o: nam neque ego aurum , neque istaec
aula quae sit,
SelOj nec novi.
rebbe il vino e lamore, le all ubbriaco ed all amante >fosse lecito tutto che gli frulla.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Che t ho da rendere?
.11 mio che hai tolto.
Lic.
Ecc.
Lic.
Euc.
Lic.
Ecc.
E Io neghi?
Lic.
ve.
Lrc.
Bona.
L rc.
E x te filiam tu habes.
Evc.
Im o eccillam domi.
L r c .E a m iu d esp o n d istio p in o r, avonclo meo.
Eae.
Omnem rem tenes.
Euc.
Lic.
Ecc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Lic.
Euc.
Ire .
J a m te sequar.
Haec propemodum ja m esse in vadum salutis res
videtur.
N unc servo m esse ubi dicam m eum Strobilum , non
r e p e r to ;
Lic.
r.
actus
SC E N A
S
t r o b il u s j
I.
y c o h id e s .
S t r . D i in m o r la le S j q u ib u s et q u a n tib u s m e d o n a tis g a u
d iis l
L rc.
Congrediar.
L rc.
Contollam gradum.
Credo ego illumj ut jussij eatnpse anu adiisse> hu
ju s nutricem virginis.
S t r . Quin ego illi m i invenisse dico hanc praedam, at
que eloquor?
Igitur orabo, ut m anu me m ittat. Ibo alque eloquar.
Reperi . . .
Lvc.
Quid reperisti?
S tr.
NoHj quod pueri clam itant
I n faba se reperisse.
S tr.
ATTO V.
SCENA
I.
S trobilo , L ic o m d e .
S tr .
Lic.
S tr .
Ahu! il p a d r o n e h ' io v eg g o ?
Lic.
S tr .
Gli lui.
Lic,
E non altri.
S tr.
L affronter.
Lic.
Str.
Lic.
S tr.
nella
302
L rc.
Jam m e item, ut soles, deludis?
SraM ere, m ane: eloquar ja m : ausculta.
L rc.
S tr.
Lic.
Str.
Lic.
Parla adunque.
Str.
Lic.
Dove?
Una pignatta gravida di quattro libbre d oro.
Che sento io da te?
V ho graffignata a questo vecchio Euclione.
E dov quest oro?
Str. -
Lic.
Str.
Lic.
Str.
Lic.
Lic.
S tr.
Lic.
Lic.
Str.
Lic.
Str.
Str.
S tr.
SEQUENTIA
S U N T S U P P O S IT A .
L rc .Q u id islic? quoniam pervictis abdis/ Non feram
unquam?
S rn .
Quod non habeo?
L rc.E fferaris cave, n i aclulum id acri est redditio seni/
S t r . Seu propensus libitinarius, sive pollinclorius
Efferar, nunquam dabo, ni noviler fodiam arru
giam.
L r c . Vae capiti tuoi
S tir.
Im o senecis et capitulo el pedori,
Qui auri tantum perdidit/
L rc.
Quis reperii?
S tr.
Quem reperisse vi.
L r c . Qui id in arca habere subreptum autumavit.
S tr.
Quam libi
Pulcre conniveant, here, oculi, si id fatear factum
tibi/
Tecum quod lusij non par est serio praevortier.
L r c . A t nunc ja m ne me inrilassis/ redde/ susque deque
haud agiles/
S t r . Here* si id reperielur; cerlum est, gemina lancea
confitenleni
Te icere?
-L rc.
S tr.
L rc.
S tr.
Redde/
A lta t, vis cassum/
Redde/
A ttat, incassum quaeris/
Y o l . -111. P l a u t .
20
SU P P L E M E N T U M A U L U L A R IA E .
A n t o n . C odr U rceo ,
L rC .
Feram.
Velis, nolis! quin le quadrupedem strinxero,
E t herniosos lesles ad Irabem tibi
Divellant appenso! Sed cur in fauces m oror
H ujus scelesti ruere? el an im a m protinus
Das, an non?
S tr.
Dabo.
L rc.
Des ut nunc, olim, volo.
S t r . Do ja m : sed me anim am recipere sinas, te rogo.
A h , ah! quid, ut dem, poscis, here?
L rc.
Nescis, scelus?
'Et auri plenam quadrilibrem aulam m ihi
Audes negare, quam te dixisti modo
Abripuisse? heja, ja m ubi nunc lorarii?
S t r . Here, audi pauca.
L rc.
N on audio. L orarii,
Heus, heus!
L or.
Quid est?
L rc.
P a ra ri ego catenas volo.
S t r . A u d i, quaeso! post me ligari jusseris
Q uanlum libet.
L rc, .
Audio: sed rem expedias ocius.
S t r . S i me torqueri jusseris ad necem, vide,
Quid consequarc; prim um servi exilium habesj
Srn.
Satis. Ut ego aurum apportem, eo,
L r c . I Pegaseo gradu, et vorans viam redi.
Grave est hom ini pudenti morologus nim is
Servus j qui, sapere se plus voli hero suo.
Abeat hic Strobilus in m alam liber crucem,
Modo m ihi apporlel aulam auro puro gravem,
Ut Euclionem socerum ex luctu retraham
A d hilaritatem, el m ihi conciliem filiam,
E x compressu meo novam puerperam.
Sed ecce redit onuslus Strobilus. Ut reor
Apportat aulam. Et cerle est aula, quam gerit,
S t b . Lyconide, porto ihvenlum promissum tibi,
A ulam auri quadrilibrem. N um serus fui?
L rc.N em pe. O di immortales, quid video, aut qui
habeo?
Plus sexcentos Philippeos ter et quater.
Sed evocemus Euclionem protinus,
O Euclio, Euclio!
M eg .
Euclio, Euclio!
Evc.
Quid est?
Lrc.Descende ad nos: n a m di te servatum volunlf
Habemus aulam,
Evc.
Habeslisne, an deluditis?
L rc.H abem us, inquam. Modo, si polis huc advola/
Evc, O magne Jupilert o L a r fam iliaris et
Regina Juno et noster thesaurarie
Alcide, tandem miserum miserali senem?
Oh, oh, quam laetis, aula, tibi amicus senex
Complector ulnis, dulci et le capio osculo/
Expleri nequeo mille vel complexibus.
O spes, o corj lucium depulverans m eum ?
NOTE
EPIDICUS
L E P I D I C O
c/c
t/cc? B/auJo
/ ^iic&'co
(/c Aaf&no
vo lp a re
PIERLUIGI DONINI
/a
c/orta,
e if tto ma&itin?
co/f ej&mfito
/e ^ i/ e d o tfp tn .a c /e f je-co/to
e/oec/e a /ifa
c9 /a ^ia
un
nom e
E p id ic v s
T h e sp r io
E pid ico
S t r jt ip p o c l e s
T esprioke
S tratippocle
Ch j e r ib u l v s
Cheribolo
Apecide
P erifane
OECIDES
P e r ip u a n e s
P h il ip p a
S oldato
F ilippa
V ir g o
F anciulla
F id ic in a
D a n is t a
S uohatrice
UsTJRIERE
Caterva
il e s
G rex
di cetra
ACTUS I.
SC EN A
I.
E p id ic v s , T h e sp r io .
E p i . HeuSj adulescensl
T he.
Quis properantem me prehendit pallio?
E p i . Familiaris.
T he .
Fateor: nani odio es nim ium familiariter.
E p i . Respice vero, Thesprio/
T he.
Fah! Epidicumne ego conspicor?
E p i . Certe oculis utere.
T he .
Salve.
E p i.
D i dent, quae velis.
Venire salvom gaudeo.
T he.
Quid ceterum?
Ep i.
Quod coadsolet:
Coena tibi dabitur.
The.
Spondeo.
E p i.
Quid?
The.
Me accepturum, si dabis. .
E p i . Quid tu? agis* ul velis.
T h e.
Exem plum adest.
E p i.
Intellego. Eugepae,
Corpulentior videre atque habilior/
T h e.
Huic gratia.
E p i . Quam quidem te jam diu deperdidisse oportuit.
T h e . Minus ja m sum fortificus, quam antehac.
Ep i.
Quid u?
ATTO I.
SCENA
I.
E pidico, Tesprio>e .
E p i.
T es.
E p i.
T es.
Eri.
Perch?
T es .
E pi.
T es .
E pi.
T es.
E p i.
T es.
E pi.
T es.
E pi .
T es.
E pi .
T es.
E pi . '
T es.
E pi .
Vo l.
III.
P lact.
21
Rapio propalam.
E p i . D i inmorlales te infelicent, ut tu es gradibus gran
dibus?
N am ut apud portum te c o n sp ex icu rricu lo occoepi
sequi:
V ix apiscendi potestas modo fuit.
T he.
Scurra 4 $.
E p i.
Scio
Te esse quidem hominem militarem .
T h e.
Audacter quamvis dicito.
E p i . Quid ais? perpetnonJ valuisti?
T he .
Varie.
E p i.
Qui varie valent,
Caprigenum hom inum non placet m ihi neque pan
therinum genus.
T h e . Quid tibi vis dicam, nisi quod est?
E p i.
Utilia respondes probe.
Quid herilis noster filius? valet?
T he.
Pugilice atque athletice
E p i . Voluptabilem m ihi nuntium tuo adventu attulisti.
Sed ubi is est?
T he,
Adveni simul.
E p i.
Ubi is ergo est, nisi si in vidulo,
A u t si in melina ( i ) attulisti?
The.
D i te perdant!
E p i.
Te volo
Percontarier. Operam dato: opera reddetur tibi.
T b e .J us dicis.
E p i.
Me decet.
T h e ,.
Ja m tu autem nobis praeturam geris?
E p i . Quem dices hominem digniorem esse hodie Athenis
alterum?
The.
Te i .
E p i.
T es.
Tu se uom ciltadincsco.
E pi.
T es.
E pi.
T es.
E pi.
Variamente.
Variamente? fton mi piacciono questi uomini, che ora
han della capra o r della paniera.
T es.
E pi.
T es.
Ep i .
T es.
E pi .
T es.
Epi.
T es.
E pi.
T es.
Ben parli.
E pi.
Da par mio.
Dimmi, la fai tu da pretore fra noi?
Ts.
E pi .
T es.
E pi .
T es .
Quale?
Tristo a te! Ma che aggiungi?
T es.
E pi .
E che domandi?
Dove sono 1 arme di StratippocJe?
Cazzica! disertarono al nemico.
Le armi?
T s.
E p i.
T es.
E pi.
0 vergognosissima vergogna!
Ma ci stesso hanno fatto altri prima di lui. A lui
invece questa cosa torner in onore.
Come?
Perch di l ' esempio agli altri. Dee esser stato
Vulcano che hia fatto T armi ch ebbe Stratippocle:
elle trasvolarono al nemico.
Allora egli nacque da Teti: lascia che le perda, ed
altre gliene porteranno le figlie di Nereo. Solo si
dee far caso non manchi dopo il ferro agli scudaj>
se, ogni volta che iv a soldato., si fa spogliare dal
nemico.
Lascia queste frottole,
Lasciale tu quando ti calza.
Ep i.
T es .
E pi .
T'es.
E pi .
T es.
Err.
T es.
E pi.
T s.
E p i.
Quidnam id etl?
T h e. Pai rem videre se fievoli eliam Mime.
JI n .
Quapropter?
'Th e .
Scies:
Quia form a lepida et liberali captivam adulescen
tulam
De praeda mercahtt.
Quid ego ex ted audio?
T he.
Hoc, quod fabulor.
E p i . Cur eam emit?
T he.
A n im i cauta.
Ep i.
Quot illic homo animos habet?
N a m certo, priusquam hinc ad legionem'abiil domo,
Jptus mandavit m i, ab lenone ut fidicina,
Quam am abat, emeretur sibid. Id ei inpetratum red
E p i.
didi,
T h e . Utcunque in alto ventust, Epidice, exin velum vortitur,
E p i . Vae misero m ihil male perdidit m ei
T h e.
Qui? istuc quidnam st?
E ri. Quid? iatanCj quam emit, quanti eam emit?
T ue.
Vili.
E p i.
Haud istuc te rogo.
T h e . Redde igitur.
E p i.
Quot m nis?
T he.
Tot.
E p i.
Quadraginta m inisi
T h e . Id adeo argentum ab danista apud Thebas sumsit
foenore,
I n dies minasque argenti singulas numis.
E p i.
Papael
T h .E t is danista advenit una cum eo, qui argentum petit.
E pi .
T es.
Ep i .
T es.
E pi .
T es.
E pi .
T es .
E pi .
T es.
E pi.
T es.
E pi .
T es.
E pi .
T es.
E pi .
T es .
E pi .
T es.
E p i.
T es.
E qual ?
Per ora non vuol vedere ii padre.
Perch?
Sentilo: perch dal bottino de prigioni comper Una
bella e gentil presenza di putta.
Oh! che sento io da te?
Quello che dico.
Perch l ha compera?
Per cavarsene le voglie.
Ma quante ne ha? Imperocch, egli vero come son
qui, che, quando e se nand via di casa allesercito*
m ha ordinato, comperassi per lui da un ruffiano
una giovane ceteratrice eh egli vagheggiava: e io
l ho fatto.
Secondo soffia il vento, o Epidico, si gira la vela.
Ahi a me diserto! ei m ha assassinato dell ossa!
Che? Qual faccenda questa?
Quale eh? costei che ha compera, a qual prezza
l ebbe egli?
Per una bagattella.
Non questo ti cerco io.
Dammelo adunque in dietro.
Quante mine?
Contale.
Quaranta mine!
E tolse questa somma da un usuriere di Tebe, dan
dogli per baroccolo un denaro d argento per mina
al giorno.
Misericordia!
E questo barbino, venne con lui a farsi pagare
Epidice?
Ep i.
T ue.
E p i.
P erdidit m e!
Quis?
Quis? Ille, qui arm a perdidit.
T h e . N am quid ita?
E p i.
T he.
timidus trepidas,
Epidice. Ita voltum tuom video: videre conmeruisse,
H inc me absente, in te aliquid mali.
E p i.
Potin, ut molestus ne, sis?
T h e . Abeo.
E p i.
A dstal abire hinc non sinam .
The.
Quid nunc me relines?
E p i . Am atile istam, quam emit de praeda?
T n e . Rogitas? D eperit . . .
E p i.
Q u id ita?
Dicant.
Quia patrem prius convenire se nevoli neque conspicari
Quam id argentum, quod debetur pro illa, denu
meraverit.
E pi . '
T es.
E pi.
M ha perduto!
es.
Chi?
Ep i.
T es.
Come?
Ogni d egli-mi trametteva lettere dall esercito ..
Ma meglio eh io me la taccia: il servo ha pi a
saperne che a dirne: qusta vera sapienza.
Epi.
Tes.
E pi .
T es.
p i.
T es.
E pi .
T es.
E pi .
T es.
Dimandi? Ne incarognito . .
Povere mie spalle! v ha da cascar la carne a tocchi!
E incarognito tanto, che s noi fu-m ai per - alcun
altra.
'
Epi .
Tes .
E pi ..
Perch?
Tes.
330
sit, vides,
Epidice. Nisi quid tibi in tete auxili estj absumius es.
Tantae in te inpendent ruinae, nisi subfulcis firmiter,
Non potes subsistere, itaque m te inruont montes
mali.
Neque ego nunc quo me modo expeditum ex inpedito faciam ,
Consilium placet. Ego m iser meis perpuli senicem
dolis.
Ut censeret, suam sese emere filiam : in suo filio
Fidicinam em it, quam ipse am abat, quam abiens
m andavit mihi.
Is nunc alteram ab legione am iculam adduxit sibi.
A n im i causa. Corium perdidi: nam ubisenex senserit,
Sibi data esse verba, virgis dorsum depoliet m eum .
A t enim tu praecavet Nihil istucf plane hoc conrupium est caput!
Nequam homo es, Epidice. Qui tibi lubido est
male loqui?
E pi .
T es.
E pi .
T es.
E pi .
T es .
Ep i .
T es.
E pi .
Chaeribule, alque
admodum
M eorum moerorum alque am orum sum m am edic
tavi libi
Cb j . Praeter aetatem el virtutem stultus es, Slralippocles.
Idne pudet te, quia captivam, genere proghalam
bonoj
In praeda es mercatus? Quis erit, vitio qui id vortal tibi?
II.
S t r a t ip p o c l e , C h e r i b o l o , E p i d i c o .
S tr >
Ch e,
S tr.
Che .
S tr.
Che .
velim
S tr.
C he.
Str.
Che.
S tr.
Epi.
I o son
Eri.
S tr .
I o te lo c re d o com e a m e m e d e sim o .
E pi.
Str.
E pi .
S tr .
E p i.
Come gittata?
Str .
E p i.
Str .
Ella in fede mia pur la gran miseria, che dis. ' piaccia all* uomo il bene che tu fai: il bene che io
ho fatto ora malfatto, perch lamore ha voltato
carta.
S tr .
Era senza cervello, quando ti scriveva quelle pistole.
E p i.
E p i.
Str .
q u a ra n ta m ine, d a scoccolare, e
S tr .
Epi.
Io
E p i.
S tr .
E p i.
Str .
E p i.
son p ro n to a tu tto .
S tr .
E p i.
111. P la u t.
2 L
S tb .
F r i.
E ri.
S tr .
Str .
g io rn o voglio
che
ce lo sguazziam o.
E p i.
ACTVS II.
SC E N A
A
p o e c id e s ,
P e r ip b j n e s .
ATTO II.
SCENA
Ap ECIDE, P rifne.
Ape .
P er .
Ape .
P er.
Ap .
P er.
E p id ic u s , A
p o e c id e s ,
P e r ip h j h e s .
E pi.
Ape .
P er .
Ape .
P er.
E pi.
544
P f. h. Epidice!
E p i.
P eb.
P er.
Q uid re i est?
I m o adqu iesce.
E p i.
Recipiam anhelitum.
A po.
Clementer requiesce.
E p i.
A n im u m advorlilef
A b legione omnes missi sunt Thebis domum.
A p o . S c facium est?
E p i.
P
er.
E p i.
S c iti tu isluc?
Scio.
Qui t u scis?
.
Quia ego ire vid i milites plenis viis.
A rm a referunt el jum enta ducunt.
P er.
Nim is factum bene!
E p i . Tum captivorum quid ducunt secuml pueros, virgines
Binos, ternos: alius quinquej fil concursus per viasj
Filios suos quisque visunt.
P er.
Hercle rem gestam bene!
E p i . Tum meretricum numerus tantus, quantum in urbe
om ni fuit,
Obviam ornatae occurebant suis quisquis- amatoribus;
Eos captabant adeo. Sciri, quii
P er .
M axum e anim um advorterim.
P
er
E p i.
P er .
E pi.
P er .
Ape .
Epi.
E io sono Apecide.
E io Epidico in carne cd ossa. Ah* padrone* Id
dio vi ha proprio t'ultadue mandati.
P er .
Q ual novit?
E p i.
P er.
E p i.
Ape .
E p i.
Epidico!
Ape .
L o d i tu davvero?
E p i.
Daddovvero
Ape .
E lo sai?
E p i.
L o so.
P er .
E come lo sai?
E p i.
P er.
E p i.
E p i.
P er.
praestolarier,
Et citm ea tibicinae ibant quatuor.
Quicum, Epidice?
E p i . Cum illa, quam tuos gnatus annos mullos deamat,
P er.
deperit,
in d u cu la m , ( 5 )
an
mendiculam?
E p i . In p lu v ia la m , ut istaec fa ciu n t vestim entis nom ina.
P e r . Ut in in pluvium in d u ta e ra t?
E p i.
m u lta e incedant p er
vias.
A t tributus quom in peratu s est, n egant pen di po tessej
caesiciiim.
Indusiatam , patagiatam , caltulam aut crocotulam,
Subparum aut subminiam, ricam , basilicum aut
T u n ica m r a lla m j tu n ic a m sp issa m , linteolum
exoticu m
p i.
P er.
E pi.
P er.
E pi .
P er.
E pi .
P er.
Ep i.
P er.
E pi.
'348
'Per .
Qui?
Per.
E p i.
Ib i illarum altera
D ixit illi, quicum ipsa ibat . . .
P er .
Quid?
E p i.
Tace ergo, ul audias,
Postquam Ulanc sunt conspicatae, quam tuos gnatus
deperit:
Quam facile et quatti fortunate, obsecro, illi eve
nit mulieri,
Quam liberare vlt am ator! Quisnam is?
inquit altra.
Illa ibi nom inat Stratippoclem, Periphanae filium .
P e r . Perii hercle! quid ego ex te audio?
E p i . Hoc quod actum. Egomet post, ubi illas audivi loqui,
Coepi rursum vorsum ad illas pauxillalim accedere,
Quasi retruderet hom inum me vis invitum.
P er.
Intellego.
E p i . Ib i illa interrogavit aliam : Qui scis? qui id dixit
tibi?
Quia hodie adlatae tabellae stml ad eam a S tratippocle,
P er.
E pi .
Perch?
P er.
E pi .
P er.
I o a b b ru c c io d i sa p e rlo .
E pi.
Per,
Tosto 1' una disse a ll'a ltra e h ' erale com pagna.. .
E che?Tacetevi se volete saperlo. Dappoich conobbero
colei a cui fa il mignone il figliuol vostro Dolit
cuccagna di fortuna che venne a quella femmina, ella
a un punto d'esser fatta libera dall amante e
chi questi? disse l'altra ; e quella sfringuella fuori
il nome di Sratippocle, figlio di Perifane.
I o sono al cimitero! Che sento io da te?
E pi .
P er.
E p i.
poco a
Veggo.
Allora la seconda disse all' altra e come fai tu a
saperlo? chi l ' ha detto? > Perch oggi le furono
recate lettere da Stratippocle, aver egli preso da
A po .
E p i.
A t deridebitis.
Im o si placebit, utitor
Consilium; si non placebit, repertole rectius.
M i istic nec seritur nec metitur j nisi ea, quae lu
vis, volo.
P e r . Gratiam habeo. Fac participes nes tuae sapientiae.
E p i . Continuo arbitretur uxor tuo gnato: alque ut fidi
cinam
Illam quam is volt liberare, quae illum conm m pil libi,
Ulciscarej alque ita curetur, usque ad mortem ut
serviat.
E p i.
P er.~
Ape .
F pi .
P er.
E pi.
Ape.
E p i.
P er .
Ep i.
Ape .
E?i.
P er .
E pi .
io
Ma mi darete la berta.
No, in f di valentuomini.
352
P e r . F ie ri oportet.
quid lua
Secus sententia.
Im o docte.
Quid tu te autem, Apoecides?
A po . Quid ego nam , nisi, te conmentum nim is astute,
intellego?
E ri. J a m ja m igitur am ota ei erit omnis consultatio
N uptiarum , ne gravetur, quod velis.
P er.
E p i.
A po.
E p i.
V ive, ut sapis
E t placet!
T u m tu ig itur calide, quidquid aclurtis s, age
P e r . R em hercle loquere.
P er.
E s ha da far cos.
E pi .
Ape.
P er .
E come lo sai?
E pi .
P er.
E pi .
P eu.
E pi .
P er .
Intendo.
E p i.
P er.
Ep i .
Ape.
Eri.
P er .
T u parli da savio.
Y o l . HI. P l a i t .
E p i.
P e r . Sine m e scire.
E p i.
Scibis: audi.
Jpo.
Sapit hic pletur pectore.
E p i . Opus est homine, qui illo argentum deferat pro fidicina;
N a m de (7J lenone aeque opus facio est . . .
P er,
Quid ja m ?
E p i.
iYe te censeat
F ili causa facere,
P e .
Docte!
E p i.
Q uo illum ab illa prohibeas:
N e qua ob eam suspicionem difficultas evenat.
P e r . Quem hominem inveniemus ad eam rem ulilem?
E p i,
H ic erit optumus;
H ic poterit cavere recte, ju ra qui et leges tenet.
'A po . Epidice, habeas gratiam . Sed ego istuc faciam se
dulo.
Epi. Ego illune conveniam alque adducam huc ad te quoja
est fidicinas
J tq u e argentum ego cum hoc feremus.
P er ,
Quanti emi potis?
En
illane?
J d quadraginta fortasse eam josse emi m inum o
m inis j
Ferum si plus dederisj referam. Kihil in ea re cap
tio -est,
J tq u e id non decem occupatum libi erit argentum
dies.
P er . Quidum?
E pi .
5$o
alcun sospetto.
P er.
Fammelo sapere.
E pi .
Ape.
E pi .
P er.
Perch?
Ep i.
P er.
Egregiamente!
E pi .
P er.
Ep i .
Costui saria l uomo pi acconcio: e' sapr girar Iargo* ben conoscendo egli il diritto e la legge.
Ape .
E pi .
P er.
E pi .
P er .
Perch?
En.
dulescent
deperitj
J u r o opulentus magnus miles^ Rhodius, raptor ho
stium
Gloriosus j hic emet illam de te et dabit aurum lubens.
P er.
E p i.
Inpetras.
A po. Quin tu is intro, atque huic argentum promis? Ego
visam ad forum.
Epidice, eo veni,
E p i.
SC E N A
E
111.
p id ic u s,
E p i.
P er.
lo pregher Dio.
E pi .
Ape.
L avete ottenuto.
E p i.
Ap e .
T a s p e tte r .
P er.
Vien dentro.
E pi.
SCENA li.
E pidico.
!o son chiaro: non V ha n questa terra d Attica campo
ACTUS 111.
SC E N A
S
JUTIPFOCLF.S j
I.
C/l j u m b i
lui
ATTO III
SCENA
I.
S t r a t ip p o c l e , C h e r ib o l o .
Str.
Che.
S tr.
Io
Che.
S tr.
Che.
Str.
comune la fortuna.
Uh gnoccolone!
Che.
Perch mi di villania?
Str.
II.
E p id ic v s , S trjtippocles , Ch jb r ib v l v s .
E p i .Fecisti ja m officium tuom : me meum nunc facere
oportet.
Per hanc curam quieto tibi licet esse: hoc quidem
ja m periitj
N e quid tibi hinc in spem referas: hic (9) oppido
potitust!
Crede modo tu mihi* sic ego ago* sic egere nostrit
Proh di inmortales, m i hunc diem ut dedistis lu
culentumt
Ut facilem alque inpetrabilem! Sed ego hinc m i
grare cesso*
Ut inportem coloniam hunc atispicio conmealum?
M ihi cessoj quom sto. Sed quid hoc? A nle aedis
duos sodalisj
Iteru m el Chaeribuluntj conspicor. Quid hic agilis?
Accipe hoc, sisf
S tr . Quantum hic inesl?
E p i.
'
Quantum sal est et plus salis: supersitj
Decem m inis plus attulij quam tu danistae debes.
D um tibi ego placeam atque obsequar, meum ter
g u m floccif&cio.
S tr . N a m quid ita?
II.
E im d ico , S t r a t ip p o c l e , C h e r ib o l o .
E pi .
Str.
E pi .
St r.
Perch di tu questo?
E p i.
Quia ego tuom patrem faciam perenticidam?
S tr . Quid isluc est verbi?
E p i.
Nil m oror vclula et volgala verba.
Peratim ductate fiOJ ast ego follilim ducli l'abo.
N am leno omne argentum abstulit pro fidicina ( ego
resolvij his
Manibus denumeravi) , pater suam natum quam esse
credit.
Nunc iterum ut fallatur pater libique auxilium adparetur,
Inveni jam : ita suasi ego seni atque hanc Habui oralionem,
Ut; quom redisset, ne tibi ejus copia esset . . .
S tr .
Eugel
E p i .E liam tuam emundam pellicem esse, ( i i J
S tr .
Teneo.
Ep i .
Nunc auctorem
Dedit m ihi ad hanc rem Apoeciden ( is apud forum
manet me ) t
Quasi qui eam amet. Cavet!
S tr.
H aud male!
Ep i .
J a m ipse cautor captust>
Ipse in meo collo tuos pater crum enam conlocavit.
Is adornat* adveniens dom i extemplo ut maritus fias.
S tr. Uno persuadebit modo: si illam* quae adducta est
mecum*
M ihi ademsit Orcus.
E p i.
Nunc ego hanc astutiam inslitivi:
Deveniam ad lenonem domum egomet solusj eum
doceboj
S i quid ad eum adveniant, nt sibi datum esse ar
gentum dicat
. E pi .
S tr.
E pj.
oOO
Perch io fo di vostro padre uno scanaaborse.
E che vuoi dire?
Lasciam queste favole vecchie e, rancide. Voi la borsa,
Str.
E p i.
Ben.
360 .
E pi.
S tr.
E pi .
Buon viaggio.
Che .
Str.
Che .
Str.
P e r ip h a n e Sj A p o ec id e s , S e r t o s .
D i deaeque le adjuvant.
P er:
~
Omen placet.
A po .Q u iri om ine amnes suppetunt res-prosperae?
P er.
Ape.
P er.
Ap e .
P er.
Ser.
P er.
PERirAHE, A p e c id e , S e r t o .
Y o l. III. P l a u t .
P er.
Ape.
P er.
Ape.
P er .
Ape .
P er .
Ape.
Va bene cos.
Ape .
Un m io am ico in p iazza h a u n a c a u sa di n o n p o co
m o m e n to : vo ir e a fa rg li 1 av v o c ato .
P er.
Ape .
P er.
1F.
M ile s , P e m p iu n f s , F id ic in a .
JSiL.Cdve praeterbitas ullas aedisj quin roges.
Senex liic ubi habitat Periphanes Plothenius.
Incertus tuom cave ad me retuleris pedem.
P e r . Adulescens, si istunc liomincm, quem tu quaeritas.
Tibi conmonstrasso, ecquam abs te inibo gratiam ?
MiL.Firtule, belli armatus promerui, ul m ihi
Omnis mortalis deceat agere gralias.
Ppn.N on rtperisli, adulescens, tmnquiUum locum,
Ubi tuas virlules explices, ut postulas:
Nam strenuiori si deterior prodicat
Suas pugnas, de illius ore fiunt sordidae.
Scd istunc, quem quaeris Periphanetn Plothenium,
Ego sum , si quid vis.
N il .
Nem pe in adulescentia
Quem apud reges m em orant armis, arte .duellica,
Divitias m agnas indeptum?
Phe.
Im o , si audias
Meas pugnas, fugias manibu&- demissis domum.
M tL.Pol ego magis unum quaero, meas quoi prediccm ,
, Quam illune, qui memoret suas m ihi.
3n
diputato a questa cosa u n ' altro nien pratico e meri
cauto, e sarebbe rim asto inzam pagnato, e mio fi
glio mi suonerebbe dietro le tabelle, e non a torto^
Ma che uomo costui che viene a q u esta volta?
e si dimena tutto, e m anda il mantello a onde.
SCENA
IV.
S o l d a t o ,, P e r if a h f ., S u o n a tr ic e .
S ol.
P er.
S ol.
P er .
Sol.
P er.
chezze?
Ma se avessi a udire
S ol.
che
un altro',
il
quale
mi
racconti
iVfl.
P er.
Non questo
il luogo: cercati
qualcuno cui tu
dalle radiche.
Stanimi attento: acci tu sappia a che sono io ve
nuto a te. Io ho udito elio hai compera la mia
amica.
P er .
Ah! oh!
S o l.
P er .
S ol.
P er .
L avrai.
S ol.
P er.
S ol .
E m ia adunque?
P er.
.176
M il .
Im o haec ea est:
Ps.
Quid? concidit?
Sic suspicio est:
N a m pro illa fidicina haecce subposita est libi.
Senex, tibi os est sublitum plane el prbe.
Ego illanc requiram ja m , ubiubi est. Bellator vale.
P e r . Euge,- euge Epidice! frugi es! pugnavisti! homo es!
Qui me emunxisti mucidum, m inum i preli! >
M
il.
S ol.
P er.
Sol.
P er.
S ol.
P er.
S ol.
mio
Non
Non
Non
P er .
Sol.
P er .
figlio.
costei.
?
.
la suonatrice.
Ahu! e quest' uomo t ha proprio puntualm ente ta
gliato, vecchio mio.
P er.
Sol.
Come? tagliato?
Cos dubito io: imperciocch in vece di quella suonalrice t J ha soppiantata questa. Oh, vecchietto,
come te 1 han fischiata bene! La trover ben io,
P er .
il sornacchio,
F id .
Audies:
Conducta veni, ut fidibus cantarem seni,
Suo.
P er.
P er.
Suo.
cropolistide?
Tanto come me.
E dove sta?
Dappoich libera non lo so di certo.
Oh, che dici? io, se tu lo sai, vo sapere da tfc chi
1 ha fatta libera.
Dirottelo conforme vennemi detto: Stratippocle fi
glio di Perifane, ha fatto in guisa m entrera lon
P er.
Suo.
P er.
Suo.
P er.
Suo.
se Dio t ajuta.
Vado: la darai dopo, e con tua- grassa vergo
gna.
P er.
CTVS IV.
SC E N A
Ph
i l i p p
I.
Miseratur?
In his dictus m ihi locis habere Periphanes,
P e r . Me nom inat haec: credo ego, illi hospitio usus eve
nit.
P ai. Pervelim mercedem d are, qui monstret eum m i ho
minem aut ubi habitet.
P e r .N oscito ego hanc: nam videor, nescio ubi, vidisse
me prius.
Esine ea annon ea est, quam anim us retur meus?
P h i . Di boni, hunc visitavi antidhact
P e r . Certo ea csl quam in Epidauro pauperculam me
m ini conprimere . , .
P ai.
ATTO IV
SCENA
F
F il .
il ip p a ,
I.
e r if a n e .
P er.
F jjl.
P er .
F il .
P er .
F il .
P er .
'
Pur.
P h i.
P er.
Pur.
I n i q u e in ju r iu s .
Quid ja m ?
Quia
Memoriae tuae interpretari me aequom censes.
Per.
Fabulatu es.
P u i.
Mira memoras, Periphane.
C om m ode'
F il .
P er .
F il .
P er .
F il .
P er.
Se la dessa . . .
F il .
P er.
di tempo
P er.
Iddio t ajuti.
F il .
P er.
F il .
P er .
F il .
Me e i miei.
E dopo?
Ajuti anche t: io ti rendo quel che m 'h a i dato.
Non mi lagno della tua lealt ti ho conosciuta io?
Se t ho conosciuta io, creder anch io tu abbi
P er .
F il .
P er .
F il .
Perch?
Perch vuoi eh io ti legga nella memoria.
P er.
F il.
conosciuto me.
V o l . IH. P l a i t .
23
Pea.
Meministine . . .
M eminerim? quid?
I n E pidauro . . .
P h i,
A h gulltila
Peclut ardens m i adspersisli!
P er.
Virgini pauperculae
Tuaeque m airi me levare paupertatem?
Pb i.
Tun is et*
Qui luam per voluptatem in me aerum nam obsevi
sti gravem?
P e r . Ego sum. Salve?
Pm.
Salve* quia te esse salvom senlio.
P e r . Cedo marnimi
P h i.
A ccipel Aerum nosam et miseriarum conpotem
Mulierem retines.
P er .
Quid est, quod voltus conturbat tuos?
P a i .Filiam , quam ex te s u s c e p i...
P er ,
Quid eam?
P b i,
Eductam perdidi:
Hostium est potita.
Per.
Habe anim um lette el tranquillum face:
D om i meae eccam salvam el sanam. N am post
quam audivi eloco
E x meo servo, illam esse captam* continuo argen
tum dedij,
Ut emereturj eam adeo rem sobrie et frugaliter
A dcuravit ille, ut alias res est inpense inprobus,
Pui.JFac videam , siine illa.
P a i,
P er,
P er .
F il.
Ricordami?
P er .
In Epidauro . . .
F il .
T u mi risusciti.
P er.
che?
ginella e tu a madre?
F il .
P er.
F il .
P er.
Dammi la mano.
F il.
P er.
F il.
P er.
Che ne venne?
F il.
P er .
F il .
P tn .
li.
F i d i c i x j , P e r ip h j n e s , P h il ip p j.
F i d . Quid est, pater, quod me excivisti ante atdis?
P eb.
Ut matrem tuam
Videas* adeas, advenienti des salutem alque osculum.
F id . Quam? m eant matrem?
P eb.
Quae exanim ata exsequitur adspeclum tuom.
P h i . Quae istaec est, quam tu osculum m ihi ferre jubes?
P er.
Tua filia.
P h i . Haeccine?
P er.
H aec.
P n i.
Egone osculum huic dem?
P eb.
Cur non, quae ex te nata sit?
P b i . T u homo, insanis.
Per.
Egone?
P a i.
Tu nae.
P eb.
Cur?
P h i.
Quia hanc ego, quae siet.
Neque scio neque novi, neque ego hanc oculis vidi
ante hunc diem.
P er . Scio* quid erres: quia vestitum atque ornatum in
imitabilem.
Habet haec mulier.
Pb i.
P er.
F il .
II.
chiamato qua
P er.
Suo.
P er.
F il .
P er .
T ua figlia.
F il .
P er.
Costei?
Costei.
F il .
P er.
E io b a d e r questa femmina?
Perch no, se la tua figlia?
F il.
P er.
Se gi de gangheri.
Io?
F il .
P er.
F il .
T u.
Come?
P erch io n so, n conosco chi la si sia, n la
P er.
F il,
P u b.
P er .
F id .
Ne fuat ,,
S i tievolt: equidem hac invita tam ero m atris filia.
N on med istanc cogere aequom est meam esse m a
trem, si nevolt.
P mr. Cur me igitur putrem vocabas?
F id .
Tua islaec culpa est non m ea:
N on patrem ego te nominem, ubi tu tuam me adpelles filiam?
H anc quoque etiam , si me adpellet filiam, m atrem
vocer.
Negat haecj aliam me suam essej non ergo haec
m ater mea est.
Postremo haec mea culpa non est: quae didici, dixi
omnia.
Epidicus m ihi fiiit magister.
P er.
Perii, plaustrum perculi/ '
F io.N um quid ibi ego tibi peccavi?
P er .
S i hercle le unquam audivero
Patrem me vocare, vitam luam ego interim am i
F id .
Non voco.
Ubi voles paler esse, ibi esloj ubi rtoles, ne fueris
paler.
P e .
mio? Po
Suo.
P r.
Suo.
P er .
Suo.
P er.
Suo.
P er.
Suo.
P er .
P ur.
Credidisti nostram ?
P er .
F il .
P er.
F il .
P er.
A nessuno.
Perch l hai creduta n o stra ' figlia?
Me Io disse il servo Epidico.
F il .
P ur.
F il .
P er.
F il .
P er .
ACTUS V.
SC N A
I.
S t r a t i rrocL E s, E p id ic u s * D j n i s t j * V irg o .
S t r .M ale m o rig e ru s
m i est d a n ista , q u i m e
a rg e n tu m
non pelit
Neque illam adducit* quae emta ex praeda esi. Sed
eccum incedit Epidicus.
Quid illuc est, quod illi caperai frons severitudine?
E p i . S i undecim deos praeter sese secum adducat lupiler*
Ita no n omnesex cruciatu poterunt eximere Epidi
cum.
Periphanem emere lora vidi; ibi aderat una Apoecidesj
N unc homines me quaeritare credo. Senserunt; sciunt*
Sibi data esse verba.
S tr .
E p i.
Quod miser.
ATTO V
SCESA
S t r it w o c u e , . E
S tr .
p id ic o ,
I.
U s u r ie r e , F
a h c iv l l a .
Eh .
Str .
E p i.
Str.
E pi.
S ta .
E pi .
S tr .
T a ssic u re r io.
E pi.
S tr.
H a e c esi?
Contempla , Epidice,
t/sque ab unguiculo ad capillum sum m um est festivissum at
Estne? eonspicare: signum pictu m pulcre videris.
n im iu m advenisti
cito.
DJN.Age* age, absolve m e alque argen tu m num era: ne
comites m orer.
S tr . P e r n u m e r a tu m est.
D an.
S th.
M a tu r a t
D o m i est .
S tr.
E p i .S a lin ego oculis utilitatem obtineo
sincere,
an p a
ru m ?
Str.
E p i.
Str.
. Costei?
Costei: e non la come te 1' ho pinta? guarda.
Ep i.
Str.
Costei?
Ma guarda, Epidico. La non ha un pelo che sia
brutto! e non vero eh? aguzza gli occhi; e vedrai
p u r la bella pittura.
E pi.
Str.
pennelli d olmo.
Usu.
Str.
Uso.
Str.
Usu.
Str .
Usu.
Str .
il danaro.
F a presto.
E in casa.
E pi .
F an.
E pi .
F an.
E pi .
Non mi conosci?
P er quanto me ne venga in capo.
E non ti si raccorda che in un annuale della na
il mio?
E pi .
F an.
E pi .
F an.
E p i.
Str.
Usu.
Str.
F an.
Or tu sei mia.
S, m a sorella: acci anche* tu lo sappi. Iddio t ajuti,
fratello.
Str.
sa n a costei?
E pi.
Str.
E pi .
Str.
E p i.
400
S tr . Epidice, fateor . . .
E p i.
Intro abi, ac jube huic aquam caltfieri.
Celera haec posterius faxo scibis, ubi erit otium
S th. Sequere haec me, soror.
E p i.
Ego ad vos Thesprionem jussero
Huc transire. Sed memento, si quid saevibunt senes,
Suppetias m ihi cum sorore ferre.
S tr .
Facile istuc erit.
E p i . Thesprio, ex i istac per hortum / adfer domum au
xilium mihil
Magna est resi M inoris multo facio quam dudum
senes.
Remeabo intro, adcurenlur advenientes hospites.
. Eadem haec intus edocebo, quae ego scio, Stratippoclem.
Non fugio: domi adesse certum esi; neque illi haud
objiciet mihi,
Pedibus sese provocatum. Abeo intro ; nimis longum
loquor.
SC E N A
11.
P e r ip h a n e s , A po ec id es , E p id ic u s .
P e b . Satin illic homo ludibrio nos vetulos decrepitos duos
Habet?
Im o edepol tu quidem miserum med habeas
miseris modis.
P e r . Tace, sis modo. Sine me hominem apisci!
A
po .
S tr .
I o ti dico, Epidico . . .
E m.
Str.
Eri.
Sin.
Eri.
II.
P er .
E uou
ti
pare mo che
P er .
III.
P la .i t .
120
Ep i.
Quin cohligas?
A po .E depol m a n c ip iu m scelestum !
E p i.
Te profeclo, Apoecides,
Ape.
Are.
abbrucia,
tu tti i nemici!
P er.
A pe . '
E p i.
P er.
E pi .
Ape.
E pi .
m
'A p o .
Ecquid agis?
Tuon arbilrqlu?
Meo hercle vero, alque haud luo,
Conligandae hacc sunt libi hodie.
A t non lubet: non conligo.
P er.
A fo . Tragulam in te injicere adornat! nescio quam fa
bricam facit!
Epi. Tibi m oram facis, quom ego solulus sio: adjiga, in
quam! conliga!
P e r .A I m ihi mage lubet, solulum te rogilare.
E p i.
A t nil scies.
P e r . Quid ago?
A po .
Quid agas? mos geratur.
E p i
Frugi es tu homo, Apoccides!
P e r . Cedo m anus igitur!
E p i,
M orantur nihil. Alque arte conliga!
Nil verere: obnoxiosus.
P er,
Facto opere arbilram ino!
E p i . Bene hoc habet. Age nunc ja m ex me exquaere! ro
gita, quod lubet!
E
p i.
quae em la
estrnudiuslerlius,
Filiam m eam dicere esse?
Lubuit: ea fiducia.
p E R . A i n lu lubuil?
E p i.
Ajo, Vel da pignus, ni ea .sit filia.
P e r . Quam negat novisse mater?
/->/.
N i ergo m atris filia est,
Jn meum nitm um , in tuom talentum, pignus da.
E p i.
Ape .
E pi .
P er.
E che fate?
Ilo da far io il modo tuo?
E pi.
P er.
Ape .
m anette.
Non ne ho voglia: non vo legarle.
E vuol cacciarti qualche rete addosso! non *o, ma
ei macchina qualch*: trappola.
E pi .
P er.
Ep i.
E non ne caverete nulla.
P er. ' Che fo io?
Che fai? gli vai a versi.
Ape.
Voi siete cima d uomo, Apecide.
E pi .
Dammi le mani adunque.
P er.
Non si fermano: legatele strette strette, non abbiate
E pi.
p au ra, siete troppo timido.
P er.
Dirailo dopo.
Oh cos va bene! su ora m ettetem i alle disamine.,
domandatemi quello che volete!
Con qual fidanza, anzi ogni cosa, quella eh si
E pi .
P er.
E pi.
P er.
E pi .
P er.
E p |.
-
PiK.
E p i.
Fateor datas,
Pi eo argento illanc me emisse am icam fili fidicinam
Pro Ina filia. Islam ob rem te tetigi triginta minis.
Dicam tibi;
l\'eque malo homini neque benignos tuo dedi S tra tippocli.
E p i . M eru i, ut fierem .
Tun m entisti?
P er.
E p T.
E p i.
m
Per .
Ep i .
Per .
Epi.
Ter .
E pi.
P er.
E p i.
di
quella
suonatrice
P er.
P erch darglielo?
E p i.
P er .
E p i.
P er .
E pi .
H o m e rita to di esserlo.
P er.
T u m erita to ?
E p i.
P er.
E p i.
P er .
Apccide!
A pe .
m
E p i . Ego sum defessus reperire, vos defessi quaerere.
A po . Q uid illue, pidic-e, est negoli?
Ep i.
M a x im a hercle in ju ric
Finclus adsto, quojus hinc hodie opera in ven ta cs.
filia
A po . A in' lu le illius invenisse filiam ?
E p i.
sem m etas?
F e i i . Quid ista oralis opere tanto me? meruisse intellego,
ex.
O stende ve ro !
Ep i.
N olo.
P eu .
N on aequom facis.
m ih i das,
m e solvi sinam !
P e r . O plum um atque a eq u issim u m
Tibi dabo.
E p i.
P eu .
Libertatem.
E p i.
A t postea?
P f. r.
Kii.
Io mi son
domi.
straccato
Ape.
E pi .
Io sto q u i c o s tr e tto a to r to m a r c io , c m e l fa c o lu i
questa?
al q u a le h o tr o v a ta la figlia.
Ap e .'
E p i.
P f.r.
E pi .
Non m i toccarti!
P er .
Fammele vedere!
E p i.
N o n v o g lio .
P er .
Mi fai un to r to . ,
E p i.
P er.
mantello.
E pi .
E poi?
P er.
La lib ert .
E p i.
P er .
E p i.
P er .
mi lascio disciorrc.
Deh, Epidico, perdonam i, se senza saperlo t h o
fatto male per mia colpa, e per
libero.
questo tu
sia
Ep i.
F i n i s F.p i d i c i .
E pi .
E cco u n u o m o ch e si f lib e r o
c o lla
su a
m a lizia .
Ap
p la u d ite e s t a le sa n i, a lz a te , e m o v e te i lom b i!
NOTE
Malleum
Sapienliorem vidi excusso manubrio
non da preferirsi al
M alleum
Sapienliorem * * manubrio
delle volgate, le quali conservano la la c u n a , e della
lezione di Bothe:
Malleum
Saffienliorem scilicel manubrio
la qual lezione pi fredda dellinverao della P rus
sia.
(1<>) Laiubno legge secum duas, Boxornio e Camerario
copulas secuncias, io sono stato con Bothe del
quale vedi se ti pare una nota pag. 322-23. Voi. II.
(14) Yulg. minus expedito m etro, sed quis est haec M. et
F estus v. Ravi: S. q. haec est, ut m igrare solent
interpretam enta. P ro gravastellus Mcursius, ubi
hune locum explicat in Exercitationibus criticis,
malit ravastellus. U tram que formam agnoscit Fe
stus vv. Grttvaslellus et Ravi, videturque sp iritu s,
prius venisset,'in lentos ac cessatores, qui et p ro p terea K aXhuctdai dicuntur. Cic. ad Att. XIII, 12:
Bieunium praeteriitj quum ille Ka?,iJti8s<; assi
duo cursu cubitum nullum processerit. Suet Tib.
K ik e
del
V o lu m e H I.
INDICE
l i C u r e u l i o n e ....................................................................... 1 2 0
D edica del C ureu lion e
.................................................... 12,1
L Aulularia o il P e n t o l i n o .............................................. 2 1 3
D edica d ell A u l u la r ia ..................................................... . 2 1 3
Epidico
......................................................................... 3 1 3
317
ELENCO
DEI SIGNORI ASSOCIATI
ALLE V E S T I COMMEDIE DI M. A. PLAUTO
TRADOTTE DA PIERLUIGI DON1NI.
CREMONA ,
Alberini Pietro
Anzil Daniele, C ontrollore Postale
Aporti Ab. Don F erran te Cav. della Corona di F erro Di
re tto re delle Scuole Elem entari ecc.
Araldi F erdinando, Poss.
Araldi Nob. de Marchesi Pietro
Arcari Luigi M aestro Elem entare
Barb Nob. M anetta
Bargoni Sac. F o rtu n ato
B arneri Francesco Librajo
Beduschi Ing. Antonio Ass. Municipale
Bellini B ernardo Prof, di Filol. e Storia Univ. nell I. R. Liceo
Bergamaschi Sac. Gio. Batt.
B ertolani Don Giovanni
Berni Giuseppe
Bianchi Cesare M aestro Calligrafo
Bianchi Sac. Gio. Batt. Prof, nel Ginn. Vescovile
Biblioteca I. R.
Bignam i Innocenzo
c
Ravarino Girolamo I. R. Comm. Dist., di Pcsearolo
Roncaglio Antonio, Castcllcone
Saltarelli Sac. Giovanni Cur., Torricella del Pizzo
Silva Domenico, Pizzighettonc
Sissa Luciano, Casalm aggiorc
Sonzogno Dott. Antonio, Casalbuttano
Strozzi Luigi Rag., Casalbuttano
T renta Sac. Angelo P arr., Trigolo
V crtua Sac. Giovanni Batt., Sorcsina
V crtua Dott. Giuseppe, Castelleonc
Viola Giuseppe Maestro Elem., idem
Voltini Don Genesio, Gussola
BRESCIA E PROVINCIA
Aiino Giuseppe, Goltolengo
Bazzoni M. R. Sac. Francesco P arr., Gambara
Beccalossi Avv. Cesare, Brescia
B eretta R. P. Giannignazio Retti ai Gesuiti, idem.
Beltoni Conte Francesco, idem
Bocca Pietro, idem
Calino Nob. Antonio, idem
Campana Avv. Pietro, idem
Capuzzi Pietro, Bedizzole
Carini Nob. Filippo, Brescia
Cassia Giuseppe Farm acista, Pontcvic
C eruti Giacomo, Brescia
Contini Antonio C hirurgo, Gambara
Cocchetti Carlo, Rovato
Cottani Ottavio, Brescia
Cupis Dott. Paolo, Pontevico
8
.
Saleri Avv. Gius. Cav. di pi ord., Brescia
Savoldi Giuseppe Dott. Fis., idem
S barbori Giuseppe Rag., Chiari
Sisti Carlo Imp., idem
Tavelli Giovanni Poss., Vcrola Nuova
Tcncbini Sac. Ant. Are., Verola Vecchia
Toccagni Avv. Attilio, Brescia
T uro tti Dott. Felice, Orzi Nuovi'
Ugoni Barone Camillo, Brescia
Viani Bartolomeo, Montechiaro.
MANTOVA E PROVINCIA
Acerbi Giuseppe, Castelgoffredo
Annelli Pietro Dott. Fisico, Castiglione delle Stiviere
Aroldi Don Luigi Arcip., Viadana
B arbetta Anseimo, Mantova
Bassoni Avvocato, Revere
Bendoui Giuseppe M aestro, O spitatelo
Beffa Negrini Nob. Ascanio, Mantova
Benitcndi Nb. Francesco, idem
Bertazzoli Don Gius. Are., Beverara
Bertoli Sac. Vincenzo, Asola
B orsatti Dott. Antonio, Ostiglia
Bottesini Ing. Giovanni, Viadana
Biblioteca Imperiale, M antova
Bignotti Mons. Giacomo Can. Are. della C&tt. idem
B rera Ing. Girolamo, Ostiglia
Bugni Ing. Giuseppe, Reverc
Calvetti M aestro Giovanni, Asola
Carpi Sac. Carlo, Sabbioneta
*4
Salvi Achille, Menagio
Teglio Ab. Prof. Gius., Como
SONDRIO E PROVINCIA
Ballnrdini Frane. I. R. Commis. Distret., Chiavenna
Baragiola Giuseppe Prof., idem
Bianchi Prof. Giulio, Sondrio
Biblioteca Imperiale, idem
Castellani Giovanni Battista Are., M ontagna
Crivelli Antonio Rag. d Intetid., Morbegno
Croci Giovanni Commis., Tirano
Dall Acqua Giuseppe Ing. in Capo, Sondrio
D ragoni Sanie Controllore, Morbegno
F errari Pona Giovanni, Tirano
Galli Avv. Giov. Emilio, Sondrio
Criggi Giuseppe Cancelliere alla P retu ra, Chiavenna
Gualzetti Prof. Gio. Batt., Sondrio
Nani Carlo Controllore, Tirano
Otnodei Nob. Ulderico, idem
Parravicini Nob. Bernardo, Traona
Pini Giovanni I. R. Agg., idem.
Quaiui Don Stefano Catech., Sondrio
Riva Giuseppe Dott. Fisico* Campodolcino
Sfondrini Antonio Ricevitore, Chiavenna
Torelli Nob. F rane., Tirano
Tunesi Antonio Poss., C hiafenna
Tunesi Carlo Poss., idem.
Zanetti Gio. Battista C urato, Pianazzo
PAVIA E PROVINCIA
Alovisio Elia, Pavia
Aglio Giuseppe, idem