Teorija sistema kao teorijskometodoloki okvir za prouavanje

politikih sistema i sistema

sigurnosti

Znanstveno - tehnoloki napredak uslovio je potrebu da se

problemima
drutvenog
napretka
pristupi
na
jedan
interdisciplinaran sistemski nain, to je rezultiralo prodorom
termina sistem u sva podruja nauke;
Osnivaem ope teorije sistema smatra se Norbert Weiner.
Prvi je teoriju sistema izloio Ludwig Von Bertalanffy 1937.
godine;
Bertalanffy je, naime nastojao da utvrdi univerzalne
opevaee zakone koji se mogu primijeniti u svim sistemima;
Osnivanjem Drutva za teoriju sistema 1954. godine, koje e
kasnije biti preimenovano u Drutvo za istraivanje opih
sistema, dolazi do znaajne naune ekspanzije teorije
sistema.

Pojava teorije sistema pedesetih godina prolog

stoljea predstavlja pokuaj da se otklone
divergencije izmeu vie razliitih disciplina, kako
bi se problemima pristupilo sa aspekta
zajednitva.

Teorija sistema predstavlja znaajan napredak, jer

omoguava
integraciju razliitih naunih
disciplina.

Osvrt na razliita pojmovna odreenja termina sistem:

Bertalanffy definira sistem kao kompleks elemenata koji
se nalaze u interakciji i na koje se mogu primijeniti
odreeni sistemski zakoni;
Cliffton definira sistem kao uzajamnu povezanost
elemenata ili njihovu interakciju koja treba rezultirati
nekim ciljem;
Burton definira sistem kao odnose izmeu jedinki.
Odnosi
podrazumijevaju
komunikacije,
transakcije,
razmjene ili meuzavisnost.
S.L. Optner definira sistem kao proces koji se odvija
izmeu skupa elemenata pri emu je svaki od tih
elemenata povezan funkcionalno i operativno u
ostvarivanju cilja.
Prema G. Meyeru sistem obuhvata ukupnost ili
kompleksnost elemenata ili pojedinanih dijelova. On
posjeduje strukturu, realizaciju, funkciju i predaje
informacije ili ih prerauje .

Osnovne naznake o politikom sistemu

Prouavanje
sistema
sigurnosti
zahtijeva
prethodno
razumijevanje
politikih
sistema,
naroito ako imamo u vidu da se sve promjene u
drutvu neminovno reflektiraju na pojedine
segmente funkcionisanja politike vlasti.
Etimoloki posmatrano termin politiki sistem je
nastao znatno kasnije od termina drava.
Koncept sistema je u politiku nauku doao iz
drugih disciplina, s ciljem povezivanja elemenata
jedne cijeline i uspostavljanja potrebne interakcije
s okruenjem.

Pod politikim sistemom se podrazumijeva skup

svih institucija kojima se uobliava i artikulira
politika vlast, odreuju odnosi izmeu te vlasti i
drutva, kao i nain vrenja vlasti, te instrumenti
uticaja graana na to vrenje.
Da se zakljuiti da politiki sistem obuhvata:
- dravu;
- uzajamne odnose politike vlasti i ostalih
sfera globalnog drutva, odnosno
- interakcijske oblike meusobnog uticaja i
odnosa
javne vlasti i drutva.

Pedesetih godina prolog stoljea javlja se snaan

znanstveni interes za prouavanjem politikih
sistema.
Najvei doprinos u izuavanju politikih sistema
dali su predstavnici sistemske teorije, koji su
sistem tretirali kao makro jedinicu.
Najznaajni predstavnici sistemske teorije su:
Gabrijel Almond, Dejvid Iston i Karl Doj.

Almond je svoja stajalita u izuavanju politikih sistema

temeljio na funkcionalnoj analizi;
On polazi od toga da je politiki sistem skup funkcija;
Kao fundament za definiranje politikog sistema Almond
je uzeo ulogu i strukturu;
Kao bitnu karakteristiku politikog sistema istakao je
postojanje monopola fizike prirode;
Razlikuje dvije vrste procesa koji se odvijaju unutar
politikog sistema: input i autput funkcije;
U input funkcije spadaju: politika socijalizacija i
selekcija, interesna agregacija i artikulacija i politika
komunikacija;
U autput funkcije spadaju izrada, primjena i prosuivanje
po propisima.

Izuavao je zajednike karakteristike politikih

sistema
(britanskog,
sovjetskog,
kineskog,
meksikog), ime je dao znaajan doprinos u
uvoenju komparativne metode u istraivanju
politikih sistema;
Istakao je 4 osnovna zadatka politikog sistema:
sposobnost ekstrakcije, sposobnost raspodjele,
regulacije i reagovanja na izazove.

Dejvid Iston je politiku shvatao na distributivan nain,

odreujujui je kao autoritativnu alokaciju drutvenih
vrijednosti;
On politike sisteme analizira sa tri nivoa:
1. Politika zajednica, koja podrazumijeva grupu ljudi
povezanih politikom podjelom rada;
2. Politiki reim, koji obuhvata bazine procedure koje
se tiu sredstava pomou kojih se reguliu sukobi i
uspostavljaju neki ciljevi;
3. Nosioci rukovodeih funkcija, koji imaju posebna
ovlatenje posebno data ili implicitno prihvaena da
upravljaju, upuuju ili komanduju i u nekim sistemima da
vre prinudu.
On ukazuje na to da se niti jedan sistem ne moe
posmatrati izolovano, ve samo u odnosu na okolinu.

Karl Doj izuavanje politikih sistema temelji na

komunikacijskoj teoriji;
Svaki sistem treba imati organizaciju, komunikaciju,
efikasnu kontrolu.
On klasificira politike sisteme na:
- samounitavajue sisteme, koji mogu da se raspadnu i u
relativno povoljnim sredinama;
- ivotno neotporne sisteme, koji nisu u stanju da opstanu
pod uticajem niza negativnih pojava koje se javljaju u
veim sredinama;
- ivotno sposobne sisteme, koji mogu da opstanu u
uslovima sredine;
- samoosnaujue sisteme, koji su u stanju da poveavaju
vjerovatnou svog opstanka u sve raznovrsnijim
sredinama.

Talkot Parsons je izuavanje drutvenih sistema zasnivao na

akcionoj teoriji, koja se prema njemu odnosi na
meusubjektivno djelovanje pojedinaca uokvireno normama,
a motivirano ostvarivanjem ciljeva, reprodukcijom specifine
kulture, adaptacijom materijalnim uvjetima okoline i
integracijom zajednice;
Prema njemu osnovne komponente teorije akcije su:
socijalni sistem, linost i kultura;
On razlikuje sljedee ciljeve drutvenog sistema:
- odravanje i ouvanje znaajnih upravljakih obrazaca
sistema;
- orijentacija na ostvarivanje vlastitih interesa;
- integracija svih elemenata unutar sistema i
- prilagoavanje u odnosu na okolinu.

Definicija teorije sistema glasi:

Teorija sistema kao interdisciplinarna nauka
svojim sistemskim metodolokim pristupom
prouava sisteme kao cjelinu, njihovu strategiju i
ciljeve razvoja, njihov odnos sa drugim sistemima
i okolinom, kao i ukupnost ostalih inilaca s
obzirom da se u sistemima odvijaju diferencirane
i koordinirane ljudske aktivnosti koje se odnose
na razliite oblasti saznanja iz raznih naunih
disciplina.

Nesumnjiva sloenost sigurnosnih prilika zahtijeva

razvoj teorije sigurnosti, koja e doprinijeti
uspjenom preveniranju i represiji svih negativnih
pojava i ponaanja;
Teorije sigurnosti omoguavaju da se naunim
sistemskim interdisciplinarnim putem doe do
cjelovite sistematizacije, analize i objanjenja
znaajnih
sigurnosnih
pojava,
te
doprinose
uspjenom
i
efikasnom
rjeavanju
prisutnih
problema;
Predmet interesa teorije sigurnosti jeste sistem
sigurnosti sa nizom podsistema;
Nauka o sigurnosti ima dvije osnovne funkcije:
teorijsku i praktinu,

Izmeu ove dvije funkcije mora postojati potrebna

korelacija, kako bi sistem sigurnosti mogao manifestovati
svoju funkcionalnost i strukturalnu prilagodljivost u
realizaciji obaveza koje su utvrene normativnim pravilima;
Svako odsustvo teorijskog promiljanja problematike
sigurnosti ima za posljedicu negativne tendencije u
suoavanju sa problemima sigurnosnog karaktera;
Nauka o sigurnosti mora biti aktivan pratilac svih
promjena, jer je to jedan od osnovnih uvjeta da organi i
slube sigurnosti ostvaruju svoju ustavnu i zakonsku
obavezu;
Nova uloga teorije sigurnosti namee egzaktno nauno
prilaenje problemima, kao i prilagoavanje metoda i
sredstava radi eliminisanja svih izvorita i oblika
ugroavanja;

Teorije sigurnosti u okviru jednog drutva stvaraju

pretpostavke
da
sistemi
sigurnosti
sa
brojnim
podsistemima postaju otvoreni, dinamini sistemi, na koje
utiu promjene, razvoj i stavovi drutva, prilagoavajui
svoje djelovanje saglasno tim preobraajima.
Definicija teorije sigurnosti:
Teorija sigurnosti kao interdisciplinarna nauka sa
multidisciplinarnim sistemskim metodolokim pristupom u
uslovima dinamikih, meuzavisnih, sloenih i konfliktnih
odnosa u drutvu, kompleksno istrauje, prouava,
sintetizuje i analizira sigurnosne pojave. To omoguava
svim institucijama u okviru sistema sigurnosti da na
osnovu sigurnosnih procjena i procjena ugroenosti,
donesu sigurnosnu politiku iji e ishod biti oblikovanje
poeljnih sigurnosnih interesa i njihova realizacija.

Uspostavljanje sistema sigurnosti je oduvijek ovisilo o

politikim strukturama i dravi, obzirom da je kao aparat
vlade uvije bio pod nadzorom politike;
Obzirom da je drava politika tvorevina, sasvim je
razumljivo da one politike snage koje uspostavljaju dravu,
tee imati odreeni utjecaj na organe i slube sigurnosti kao
pouzdanog sredstva za zatitu svojih politikih pogleda;
Sistem sigurnosti sa svojim podsistemima (policijski,
odbrambeni i obavjetajni), kao izvrni organ politike vlasti,
je fundamentalni konstituens u stvaranju i odravanju
poeljne sigurnosne klime;
Sistem sigurnosti ima za cilj da postigne sigurnosne ciljeve,
odnosno da zatiti osnovne drutvene vrijednosti od
unutranjeg i vanjskog ugroavanja, saglasno ustavima,
zakonima svih pravno ureenih modernih demokratskih
drava;
Sistemi sigurnosti moraju iskazati i sposobnost da na
adekvatan nain odgovore na sve sigurnosne izazove,
naroito u prevenciji i represiji kriminaliteta.

Sistem sigurnosti se uspostavlja radi ostvarivanja

trajnih ciljeva;
Cilj je efikasno, brzo i odmjereno reagiranje u
sloenim sigurnosnim prilikama;
Sistem sigurnosti tendira postati otvoreniji i
tolerantniji, sa preferiranjem i artikulacijom
sadraja koji e biti u funkciji optimalnog
rjeavanja sigurnosnih problema.

Sistem sigurnosti definiramo kao dinamian, sloen i

specifian podsistem u razvoju svakog drutva, iji je
osnovni zadatak da putem uspostavljenih institucija i
operativno-profesionalnih i specijaliziranih organa i
slubi sa jasno utvrenim pravima, obavezama i
dunostima i neophodnom kadrovskom i tehnikom
opremljenou, preduzima kompleks operativnotaktikih i preventivno-represivnih mjera radi
blagovremenog i uspjenog spreavanja, otklanjanja i
otkrivanja svih unutranjih i spoljnih izvora
ugroavanja, a sve u cilju ouvanja i zatite osnovnih
drutvenih vrijednosti, pridravajui se ustavnopravnih, zakonskih i etiko-profesionalnih naela.

Zasnovanost rada sistema sigurnosti na naunim postulatima,

obzirom da je drutveno podruje postalo arena antagonizama
izmeu razliitih politikih i drugih organiziranih grupacija;
Autonomnost njegovog djelovanja, koja se treba odvijati u
ustavno-pravnim okvirima sa civilnom kontrolom;
Politika neutralnost sistema sigurnosti, inaugurirana ustavom i
zakonom implicira potrebu da se konkretan utjecaj politike na
sistem sigurnosti treba ograniiti na razini donoenja pojedinih
zakonskih propisa u parlamentarnim tijelima; Iz kazanog
proizlazi:
- da je sistem sigurnosti u obavezi da bude lojalan demokratski
izabranoj vladi, bez obzira na njen politiki sastav;
- da su organi i slube sigurnosti u svom konkretnom djelovanju
ne mogu pozivati na politika prava stranaka i institucija;
- da se odluke za konkretno postupanje ne smiju zasnivati na
osnovu politikih odluka;
- da je sistem sigurnosti duan da se postavi iznad konflikata
sa politikom konotacijom unutar zajednice.

Sistem sigurnosti je dio veeg drutvenog sistema, te kao takav

treba analizirati, pratiti i istraivati razne aspekte sigurnosti koji
uslijed pluraliteta interesa mogu poprimiti negativan diskurs;
Sistem sigurnosti kao stabilan jedinstven sistem sa nizom
hijerarhijski uspostavljenih podsistema i sa jasno preciziranim
funkcijama svoje aktivnosti provodi u skladu sa demokratskim
vrijednostima drutva.
Njegov rad/postupanje treba se odvijati u skladu sa principima
proporcionalnosti, tolerancije, sposobnosti, izdrljivosti;
Na svim hijerarhijskim nivoima sistem rukovoenja mora biti
zasnovan na naunim osnovama i na primjeni naela, metoda,
taktika i tehnika rukovoenja;
Transparentnost sistema sigurnosti, koja podrazumijeva
obavezu svih subjekata koji ine sistem sigurnosti da
obavjetavaju javnost o svom radu;
Odgovornost sistema sigurnosti, odnosno podsistema sistema
sigurnosti za svoje postupke pred organima vlasti;
Etika dimenzija sistema sigurnosti;

Osnovni podsistemi sistema

sigurnosti

- Policija je jedna od najstarijih slubi u ljudskom

drutvu, odnosno dravi;
- Kao elementarni oblik drutvene kontrole policija
je starija i od same drave;
- Aristotel je poseban znaaj pridavao policijskim
zadacima za koje su bili zadueni uvari,
astinomi, straari.

Antiko doba
Antika drava se obrazovala na visokom stepenu
ekonomskog i kratkog razvoja robovlasnikog
drutva;
Osnovni peat politikim odnosima i sistemu
politikih institucija antikih drava davala je
stroga podjela na robove i robovlasnike;
Antagonizmi, razliiti unutranji politiki sukobi i
neprestani
ratovi
uvjetovali
su
potrebu
institucionalizacije zatitne funkcije drave.
Sve grke drave imale su svoje zakone i svoj
pravni sistem;

Policijske funkcije su bile u rukama vladara,

vojske, vojnika i robovlasnika;
Prvi vladar Atine, Prisistratus je osnovao kontigent
tjelohranitelja koji su imali ulogu policijskih snaga;
Odsustvo zvaninih i u praktinoj formi
organizovanih policijskih snaga u starom vijeku, je
kljuni razlog propasti grkih drava-gradova.
Razvoj i pad Rimskog carstva je slian razvoju i
padu grkih dravica;
Osnovna snaga Rima je bila u veoma monoj legiji
(vojsci);

Zbog unutranjih sukoba, legije su bile esto

pozivane da odre poredak;
Gaj Oktavio je prvi u Rimu uspostavio policijske
snage, koje su bile organizovane
kao
prekomorske garde;
Garde su bile organizovane u kohorte, a svaka
kohorta je brojala 1000 ljudi;
Kasnije e Petorijanska garda biti inkorporirana u
legiju, to je rezultiralo obnovom svih vidova
najokrutnijih oblika nasilja.

Srednji vijek
- Na ruevinama Rimskog carstva od 5. stoljea
nastaje novo doba, koje se oblikuje feudalnim
drutvenim ureenjem;
- Feudalizam je na evropskom tlu ustanovljen
sukobima i susretima indoevropskih plemena sa
antikom, rimskom civilizacijom;
- U
feudalizmu mo je bila determinirana
privrednim
poloajem,
odnosno
zemljinim
posjedom. Tako da su u feude bile inkorporirane
policijske snage.

Kasni srednji vijek i renesansa

- Raspadom feudalizma, nastupa epoha graanske
politike misli
- U monarhistikim reimima policija je imala ustrojstvo
po uzoru
na organizaciju vojnog establimenta;
- Policija
postaje jedan od osnovnih zatitinika i
ekskluzivni pratilac politike vlasti, ija je legitimnost
odreena voljom vladara;
- Policija je na osnovu svojih aktivnosti dobila naziv
Politika policija, ija je osnovna uloga bila
odravanje postojeeg poretka svim raspoloivim
sredstvima prinude.

- Poetkom 16.stoljea, naroito u Francuskoj, policija

dobija svoje izvorno znaenje i ulogu, iji je osnovni
zadatak bio unutranja zatita i nadzorna komponenta.
Znaajan doprinos razvoju policije dali su :
- razvoj krivino-pravne misli,
- funkcionalna autonomija upravnih organa i podruja,
- pojava pravno-politikih dokumenata, koji se mogu
smatrati
temeljom buduih ustava;
- diferenciranje normativnih institucija na sve vei broj
grana
( javno pravo, graansko pravo, krivino, krivino
procesno...)
- razvoj kriminalistike misli.

Pojava i razvoj moderne nauke o upravi, otvorio je

prostor i za
nastanak nauke o policiji u drugoj polovini 18.
stoljea;
U Francuskoj je u 18. stoljeu organizirana policija
u centraliziranoj formi i izgraen je prvi policijski
ustav tzv Premiere livre de matiers.
U tom periodu, a i kasnije javljaju se prirunici
nauke o upravi i policiji, iji su najznaajniji autori
Nikola Delamar, Zan Bonen, an Domat.
Najvei uticaj na razvoj nauke o upravi, a time i
nauke o policiji, imao je kameralizam.

Integralna definicija policije:

Policija predstavlja sloen, specifian, dinamian
izvrni organ vlade koji je u skladu sa zakonskim
ovlatenjima zaduen za odravanje unutranje
sigurnosti u drutvu, koristei se legitimnom
upotrebom sredstava prinude , pridravajui se
strogo etiko-profesionalnih principa u vrenju
svojih dunosti

Odbrambeni sistem je u okviru ustavnih i zakonskih

rjeenja, odgovoran za odbrambenu funkciju, odnosno
za zatitu vanjske sigurnosti drave.
Odbrambeni sistem, kao relativno autonomna
institucija i instrument politikih struktura vlasti, koji
raspolae sa posebnim vojno-tehnolokim i drugim
potencijalima zaduen je da titi temeljne vrijednosti
drave ( nezavisnost, samostalnost, teritorijalna
cjelovitost, suverenitet) od vanjske agresije i drugih
oblika prijetnji stranih oruanih i drugih snaga koje su
usmjerene prema naznaenim vrijednostima.
Da bi odbrambeni sistem izvravao svoju ustavnozakonsku funkciju, on mora biti izloen stalnoj
operativnoj i organizacionoj redefiniciji, sobzirom na
sve promjene koje su se desile u posthladnoratvoskom
periodu, uslijed nauno-tehnolokog napretka.

Njegova
mo
(sila)
se
interpretira
kao
odbrambeno sredstvo postavljeno da titi
teritorij
i
nacionalnu
sigurnost,
sredstvo
zastraivanja koje e odvratiti protivnika od
napada; znaajan element nacionalnog prestia
na meunarodnom planu.
Masovnost oruanih snaga nije nikakav garant
nacionalne suverenosti i sigurnosti.
Daleko
su
znaajniji
racionalizacija,
profesionalizacija,
obuenost,
operativna
pokretljivost, vojno-tehnoloka opremljenost.

U organizacionom pogledu, radi se o klasinom

birokratskom modelu unutranje organizacije sa
centraliziranim hijerarhijskim komandnim nivoima
i potrebnom vojnikom poslunosti;
Radi se o strogoj disciplini, poslunosti,
odgovornosti i kontroli. Rije je o jednoj vrlo
kompaktnoj drutvenoj organizaciji sa izgraenim
unutar hijerarhijskim nivoima sa strogom
disciplinom i neprikosnovenom poslunost.

Obavjetajno-sigurnosni sistem jedne drave u

skladu sa svojom nadlenou, odgovornou i
djelokrugom rada, uvaavajui zakonska meusobna
prava svih obavjetajnih, kontraobavjetajnih i
sigurnosnih
organizacija,
vri
koordinaciju
naznaenih institucija koje vre prikupljanje,
sistematizaciju, analizu, procjene i dostavljanje
informacija i podataka (obavjetajna komponenta),
otkrivaju, provjeravaju i onemoguavaju namjere
stranih obavjetajnih slubi prema sopstvenoj dravi
(kontraobavjetajna komponenta), te uz koritenje
posebnih metoda i sredstava rade na otkrivanju,
sprjeavanju i istraivanju svih pojava i ponaanja
koja su prijetnja sigurnosti u jednom drutvu
(sigurnosna kompomenta), ili dovode u pitanje
povoljno stanje u toj oblasti.

HVALA NA PANJI