PARATHËNIE

Pyetje të vazhdueshme dhe përgjigje të ndryshme janë dhënë mbi ndërlidhjen

strukturore mes elementit kohë dhe veprës penale dhe mbi dallimin e kohës në
dimensionin e saj si pjesë e figurës së veprës penale konkrete të kryer dhe asaj të
figurës së parashikuar nga pjesa e posaçme.
Kështu që, me të drejtë lind vend për një studim mbi “kohën në të drejtën penale”,
mbështetur në dy kuptime, si një çast dhe si një kohëzgjatje. Të dyja këto kuptime
udhëzohen nga një parim i rëndësishëm për të cilin, në momentin që elementi kohë
përfshihet si element i figurës së veprës penale të parashikuar nga ligjvënësi, edhe
figura konkrete e saj duhet të përmbajë ato.
Ky punim ndahet në dy pjesë pasi në një anë do të shihet se si vepron vepra penale në
kohë (që përbën pjesën e parë të punimit) dhe në anën tjetër se si ndikon koha në
veprën penale (që përbën dhe pjesën e dytë).
Në kapitullin e parë të pjesës së parë, do të trajtojmë kohën e kryerjes së veprës
penale, në kuptimin e kohës si një çast apo moment të vetëm, në të cilin është kryer
veprimi apo mosveprimi i kundërligjshëm: pra, a do të jemi para mundësisë për të
caktuar apo jo eikuvailentin e ndërmarrjes së veprimit dhe atë të cënimit të
marrëdhënies juridike të mbrojtur me ligj.
Pas ngritjes së analizës në këtë mënyrë, nuk do të lëmë pa trajtuar edhe disa dispozita
të Kodit Penal si neni 55 i tij, që parashikon në mënyrë indirekte rregullin bazë të
kohës së veprës penale duke i njohur paragrafit të parë vullnetin me karakter të
përgjithshëm të ligjvënësit, për të konsideruar çastin e kryerjes së veprës penale, në
momentin në të cilën shfaqet në botën e jashtme një sjellje e njeriut, e cila përkon me
elemente që përbëjnë një vepër penale.
Në trajtimin e mësipërm do të analizohet edhe neni 24 paragrafi i fundit i Kodit
Penal, në heqjen dorë nga kryerja e veprës penale i cili i referohet veprimeve të
gjeratëhershme.
Mbas përcaktimit të çastit të kryerjes së veprës penale i hapet rruga një analize tjetër
që ka të bëjë me atë që ndodh pas kryerjes së veprës penale, me fazën e konsumimit.
Kjo fazë paraqet një sërë tiparesh dhe veçorish të trajtuar nga praktika gjyqësore dhe
shumë pak nga teoria e së drejtës penale shqiptare, të cilat do të përcillen në këtë
punim përmes doktrinës më të mirë të huaj dhe praktikës së gjykatës së larte, dhe
veçanërisht në një vendim Unifikues së Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë,
duke arritur në përfundime domethënëse.
Koha e kryerje se veprës penale ka një lidhje të veçantë me një sërë institutesh të së
drejtës penale siç janë: përgjegjshmëria, fajësia, kryerja e veprës penale në gjendje
të dehur (action libera in causa) dhe moshën e subjektit, si element i veprës penale.
Në lidhje me papërgjegjshmërinë Kodi Penal në nenin 17 të tij parashtron kushtin që
papërgjegjshmëria duhet të ekzistojë në kohën e kryerjes së veprës penale (si një nga
elementet për të përjashtuar nga përgjegjësia penale apo kur mbahet parasysh si
rrethanë nga gjykata në caktimin e masës dhe llojit të dënimit). Por do të shohim që
kuptimi i këtij instituti në lidhje më një kategori të caktuar veprash penale si ato

1
vazhduese dhe ato të qëndrueshme, ka një kuptim të dyfishte, në bazë të një parimi të
njohur në doktrinë si parimi i ndarjes të zotësisë për të kuptuar dhe dëshiruar.
Do të shpjegojmë pse parimi që përmbahet në nenin 17 paragrafi i dytë të Kodit
Penal nuk aplikohet apo përjashtohet në rastet e nenit 18 paragrafi i tretë të po këtij
kodi, të kryerjes së veprës penale në gjendje të dehur apo siç njihet në doktrinë me
action libera in causa me paramendim (veprimi i lirë në vendim e jo në kryerje).
Në këtë rast ligjvënësi ka paraqitur një mospërputhje kohore midis veprimit dhe
përgjegjshmërisë duke spostuar mbrapa në kohë momentin për të cilën duhet të
ekzistojë përgjegjshmëria në raport me momentin që kryhet e vepra penale duke
thyer rregullin e përputhjes së nevojshme kohore të përgjegjshmërisë dhe kryerjes se
veprimit apo mosveprimit për një sërë arsyesh.
Tek mosha e subjektit të veprës penale, elementi kohë shfaqet edhe në në një kuptim
tjetër: domethënë si masë. Do të shohim nëse Kodi Penal shqiptar dhe Kodi i
Procedurës Penale përmban ndonjë dispozitë për llogaritjen e kohës së moshës apo
kohës së dënimeve siç ndodh në kodet penale të vendeve të tjera.
Koha e kryerjes së veprës penale ka një lidhje mjaft të ngushtë dhe me një element të
domosdoshëm të anës objektive, me lidhjen shkakësore pasi shkaku dhe pasoja janë
gjithmonë një primus dhe një posterius, në ritmin e kohës. Sigurisht që lidhja
shkakësore zhvillohet edhe ne kohë dhe sipas rregullit të përgjithshëm që ka një shkak
e një pasojë, mund të ndodhe që kjo pasojë të vijë në një kohë të largët nga veprimi
apo mosveprimi dhe në zinxhirin e lidhjes shkakësore mund të ndërfutën edhe një sërë
shkaqesh të tjera të cilat mund ta ndërpresin atë.
Do të shohim rolin e elementit kohe në rrjedhën e konkurrimit të shkaqeve nëse
përcakton shkakun e domosdoshëm dhe të drejtpërdrejte, duke iu referuar gjithmonë
atij që ka ardhur i pari apo i fundit. Një trajtim të veçantë do të ketë koha dhe lidhja
shkakësore, në veprat penale të kryera me mosveprim.
Në kapitullin e dytë të kësaj pjese do të trajtojmë veprimin në kohë të ligjit penal. Ky
thellim në këtë institut të së drejtës penale që ka lidhje ekzistenciale me kohën e
kryerjes së veprës penale dhe jo vetëm, shërben për të parë se si fuqia parapvepruese
favorizuese e ligjit penal ndikon në përcaktimin e elementëve të domosdoshëm ose jo
të veprës penale. Neni 29 i Kushtetutës dhe neni 3 paragrafi i dyte dhe i tretë i Kodit
Penal përbëjnë edhe bazën e këtij kapitulli.
Doktrina dhe praktika gjyqësore është përqendruar mbi të gjitha mbi dy kritere të
dallueshme dhe të ndryshme mes tyre, të shprehura nga lloji i favorizimit të nenit 3 të
Kodit Penal: nga një anë shfuqizimi tërësor i veprës penale abolitio criminis, që
përmbys edhe vendimin e formës së prerë dhe çdo efekt penal te ekzekutimit të
dënimit, dhe nga ana tjetër trajtimi i dispozitave më të favorshme që prek aplikimin
nga një kufizim i vendosur me vendim Unifikues, për mosaplikimin e nenit 3 paragraf
3 kur është dhënë vendimi i formës së prerë.
Kushtetuta parashikon në mënyrë të shprehur duke lejuar fuqinë prapavepruese të
ligjit penal me karakter favorizues.
Interpretim ky që është dhe në përputhje dhe me të drejtën ndërkombëtare dhe të
drejtën e Bashkimit Evropian. Gjatë trajtimit të punimit do të analizohet që edhe në
këtë rang të drejtash ekziston parimi i fuqisë prapavepruese i një rangu dhe force të
njëjtë me atë të legjislacionit shqiptar.

2
Kjo është pika e parë që do të trajtoj në këtë kapitull: Përcaktimi i një “mbulimi ligjor
ndërkombëtar” dhe një “mbulimi ligjor evropian” i parimit në fjalë.
Mbulimi ndërkombëtar i referohet Paktin ndërkombëtar për të drejtat civile dhe
politike (1966) në nenin 15, parimit të ligjshmërisë sanksionuar në nenin 7 të
Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut të 1950, dhe interpretimi i saj nga
Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut.
Sigurisht rëndësi ka edhe trajtimi i veprimit në kohë të ligjit penal në një vështrim
historik për të parë nëse mbrojtja juridike e të drejtave gjente një garanci ligjore të
shprehur në kohë nga Statuti Themeltar i Republikës së Shqipërisë të vitit 1925 deri
tek Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë e vitit 1976 dhe Kodi
Penal i vitit 1977.
Ndërsa, veprimi ne kohe i ligjit penal sipas Kodit Penal të vitit 1995 duke marrë për
bazë thelbësore kohën e kryerjes së veprës penale, parashikon tre mundësi të veprimit
në kohë të ligjit penal, ku përmes një sërë vendimesh të Gjykatës Kushtetuese, (e cila
analizon fuqia prapavepruese e ligjit penal favorizues) do të shpjegohet se cilat janë
ato dhe qëndrimi që ka mbajtur kjo gjykatë në këtë këndvështrim.
Fuqia prapavepruese favorizuese spostohet në ato raste ku ndeshemi përballë ligjeve
kalimtare dhe të jashtëzakonshme. Vendimi Unifikues nr. 4 date 27.03.2003 shprehet
mbi to dhe lidhjen me parimet e nenit 3 të Kodit Penal edhe pse ky ndalim nuk
parashikohet shprehimisht nga Kodit Penal. Në kuptimin e këtij vendimi, për ligjet
kalimtare apo dispozitat kalimtare nuk aplikohet neni 3 i Kodit Penal. Kuptimi i një
ligji të jashtëzakonshëm i referohet përmbajtjes së tij i cili rregullon një situatë të
rastit të tipit të jashtëzakonshëm dhe ligjet kalimtare përmbajnë periudhën kohorë për
të cilën do të jetë ne fuqi.
Si ligjet kalimtare ashtu dhe ato të jashtëzakonshme do të shohim që nuk shfuqizojnë
parimin e ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal, dhe nuk mund të aplikohen
për vepra të kryera pas shfyqëzimit të tyre, pasi ato aplikohen domosdoshmërisht, për
vepra të kryera gjatë qënies së tyre ne fuqi, por dhe vetëm dhe vetëm të kryera nën
fuqinë e tyre.
Në dallim nga e drejta penale materiale, ku zbatohet parimi se ligji i ri nuk ka fuqi
prapavepruese, me përjashtim të rasteve kur ai është në favor të të pandehurit, në të
drejtën procedurale penale vepron parimi sipas të cilit, ligji i ri ka fuqi edhe ndaj
marrëdhënieve procedurale të lindura para hyrjes së tij në fuqi, për çështje që
gjenden në hetim apo gjykim, me përjashtim të rasteve e për një kohë kur vetë ligji
shprehimisht ka vendosur. Do të trajtojmë se cilat janë parimet që aplikimi i ligjit
proçedural në duhet të ndjekë përmes praktikës së Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës
së Lartë.
Në kapitullin e tretë, po të pjesës së parë, pasi kemi përcaktuar çastin e kryerjes së
veprës penale i hapet rruga një studimi tjetër që ka të bëjë me elementet e veprës
penale, për një kategori apo tipologji të saj, e cila duke iu referuar edhe definicioneve
përkatëse ka një lidhje të ngushte me elementin kohë. Kjo kohë që shkrihet në tiparet e
veprimit apo mosveprimit duhet matur edhe kohën e veprës penale si një kohëzgjatje
të elementëve të një figure të veprës penale duke u shkrirë në dy lloj veprash penale:
vepra penale vazhduese dhe vepra penale e qëndrueshme.
Kështu do të analizojmë lidhjen midis veprimit/mosveprimit dhe objektit juridik, (në
kuptimin që është veprimi ai i cili zgjedh mënyrën e cënimit të objektit juridik) dhe në

3
veçanti ndikimin e kohëzgjatjes të veprimit dhe pasojës në tipologjinë e cënimit të
marrëdhënieve juridike.
Për këto vepra penale Kodi Penal nuk jep asnjë definicion dhe aq më tepër nuk
parashikon asnjë lloj dispozite për të përcaktuar kushtet për ekzistencën e saj apo
kritere për të caktuar dënimin, duke qënë se nuk kemi të bëjmë me bashkim veprash
penale, të përbërë nga dy ose më shumë veprime apo mosveprime kriminale të
veçanta, të cilat formojnë figurë juridike më vete.
Do të analizojmë elementë të rëndësishëm dhe dallimet që lidhen me veprën penale
vazhduese dhe të qëndrueshme në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, mes
doktrinës dhe praktikës gjyqësore më të mirë, që do të shërbenin për një aplikim sa
më të drejtë të saj.
Gjithashtu, aspektet proçedurale në lidhje me gjykimin e veprave penale vazhduese
dhe parimi ne bis in idem kanë një lidhje që duhet të respektojnë njëra tjetrin për të
mos cënuar të drejtat e personit.
Një vend të veçantë zë edhe praktika gjyqësore në lidhje me veprën penale të
qëndrueshme dhe vendimi unifikues i Kolegjeve të Bashkuara Nr. 2 date 29.01.2003.
Në kapitullin e parë të pjesës së dytë do të analizojmë lidhjen organike midis veprës
penale dhe elementit kohë në një kuptim të dyfishtë.
Koha, si elementet e tjetër dytësorë të anës objektive, është element plotësues por
mund të marrë dhe një vlerë të veçantë, si element përbërës i domosdoshëm i veprës
penale ose si rrethanë cilësuese e figurës së saj.
Sipas këtij profili koha mund të veprojë tek vepra penale duke çuar në përfundime të
ndryshme.
Në radhe të parë koha shërben si element i veprës penale duke krijuar një figurë
konkrete të veprës penale, të kundraligjshme, shoqërisht të rrezikshme dhe të kryer me
faj.
Në disa figura të veprës penale si ajo e vrasjes së foshnjën nga nëna menjëherë pas
lindjes, ekzistenca e kushtit të vendosur në lidhje me kohën , mund të çojë edhe në
ndryshime të cilësimit ligjor të veprës penale ndaj është e nevojshme kuptimi dhe
sqarimi i tij për të evidentuar vakume ligjore të ndryshme.
Në një aspekt tjetër që ka të beje me gjendjen e personit është dhe kryerja e veprës
penale në kushtet e tronditjes psikike. Kjo gjendje ndryshon dhe ka tipare të veçanta
të cilat herë e bëjnë atë si rrethanë cilësuese e herë si rrethanë lehtësuese. Po cilat
janë kriteret e nevojshme për ti dalluar këto rrethana? Përgjigjen do ta japim jo
vetëm në një aspekt teorik por edhe në atë praktik, duke pasur parasysh vendimet e
fundit të Gjykatës së Lartë.
Në një institut të veçantë siç është edhe bashkëpunimi, koha e realizimit të
marrëveshjes bën edhe ndryshimet midis formave të veçanta të bashkëpunimit dhe
bashkëpunimit të thjeshtë. Duke qënë së dispozitat e Kodit Penal nuk parashikojnë
shprehimisht këtë dallim, praktika e gjykatave së krimeve të rënda kanë arritur në
përfundime të cilat edhe në koherencë me zhvillimet historike të këtij instituti, kanë
konsideruar elementin kohë, në realizimin e marrëveshjes, si një nga kriteret kryesorë
për të bërë këto dallime, duke çuar në përfundime domethënëse.

4
Në kapitullin e dytë një vend të veçantë zë dhe instituti i mbrojtjes së nevojshme, ku
punimi do të përqendrohet në një nga kërkesat e sulmit, kur sulmi kërkohet që të jetë i
çastit.
Reflektimet e këtij kushti në praktike, në teori dhe në një plan krahasues midis
vendeve të ndryshme, evidentojnë qartë problemet mbi zbatimin e këtij instituti dhe
veçoritë e tij. Në analizë do të përfshihen edhe ndërthurja e këtij instituti me veprimet
përgatitore, tentativën dhe gabimin në fakt.
Në kapitullin e tretë do të analizojmë parashkrimin në dy format e tij; atë të shuarjes
së ndjekjes penale dhe atë të shuarjes së ekzekutimit të veprës penale.
Kjo analizë do të behët në një vështrim krahasues në kohë duke parë limitet e zbatimit
të këtij instituti si dhe vakumet ligjore apo problematikat në lidhje me të, duke
parashtruar sugjerime në lidhje me ndryshimet që duhet të reflektohen në
legjislacionin pozitiv, parë kjo dhe në një profil krahasues dhe me legjislacionet
penale të kodeve bashkëkohorë perëndimor.

Metodologjia e përdorur do të jetë ajo deduktive, kryesisht, por në edhe në disa pjesë
të një rëndësie të veçantë do të ketë dhe karakter induktiv.
Kështu, përsa i përket metodës deduktive fillimisht trajtohen institute të veçanta të
parashikuar nga legjislacioni pozitiv por edhe nga teoria e së drejtës, nga praktika
gjyqësore për të arritur në përfundime domethënëse të kërkimit shkencor duke
evidentuar në çdo rast problemet e veçanta.
Edhe metoda induktive zë një rol të konsiderueshëm të punimit. Kryesisht do të shihet
analiza juridiko-penale e ndërlidhjes së elementit kohë me veprën penale në tre
aspekte: legjislacioni pozitiv, teori e huaj dhe vendase, dhe praktika gjyqësore e
Gjykatës së Lartë.
Rasti studimor është një tjetër metodë që është përdorur gjatë punimit kryesisht në
pjesën e parë të punimit që i referohet tipologjive të veprave penale dhe në veçanti
asaj vazhduese, përmes praktikës dhe udhëzimeve të gjykatës së larte por dhe trajtimit
juridiko penal që nga viti 1952 dhe deri në ditët tona. Kjo metodë është përdorur edhe
për të kryer një analizë krahasuese në lidhje me qëndrime të vendeve të ndryshme në
situata të caktuara të lidhura më legjislacionet përkatëse.
Po ashtu literatura, e përdorur është e gjerë dhe e shumëllojshme. Burimet e
shfrytëzuara janë legjislacioni shqiptar nga viti 1928 deri në 2013, artikuj shkencorë,
komentarë të jurisprudencës, të brendshëm dhe të huaj, vendime të Gjykatës së Lartë,
vendime të gjykatave në periudhat e marra në studim, legjislacioni i shteteve të huaja
të marrë në analizë studimore etj.

5
Koha dhe e drejta penale

PËRMBLEDHJE: -1. Kuptimi i elementit kohë në të drejtën penale. -2. Raporti midis kohës dhe së
drejtës. -3. Llogaritja e kohës në të drejtën penale shqiptare.

1. Kuptimi i elementit kohë në të drejtën penale.

Kuptimi i elementit kohë merr një dimension shumë domethënës në lidhje me çdo
sjellje të njeriut; sigurisht që ky punim dhe qëndrimi i çdo juristi ndaj kuptimit të
kohës nuk është filozofik dhe nuk ka të bëjë më problematikën e një definicioni të
vetëm ndaj tij.
Ajo që ne na intereson janë dhënia e disa nocioneve mbi të, që do të na shërbejnë për
thellimin e këtij punimi, pasi vepra penale dhe pasojat e saj ndodhin në kohë.
Në brendësinë e legjislacionit pozitiv, koha eshtë caktuar me ligj si pjesë përbërëse të
shume instituteve të rëndësishëm dhe është objekt i interpretimit të normave juridike
të ndryshme. Për të përcaktuar se çfarë është koha e veprës penale duhet të jepen edhe
disa nocione mbi elementin kohë.
Një nga këto nocione, nocioni i kohës mendore të njeriut, e përcakton kohën si diçka
që mund të matet, si një realitet i vazhdueshëm, që ecën në mënyrë të pandërprerë 1, në
një dimension objektiv të saj, e cila na lejon të caktojmë kohëzgjatjen e fakteve dhe
ngjarjeve natyrore. Ajo ecën drejt dhe më një drejtim në kuptimin e të pakthyeshmes
dhe ndahet në tre kategori: e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja.
Në kuptimin juridik koha mund të ndahet në disa kategori por që më të rëndësishmet
janë koha objektive dhe koha historike 2.
Koha objektive apo siç quhet ndryshe koha fizike apo natyrale është një kohë bosh
apo abstrakte, e cila matet në mënyrë të tillë duke mos marrë parasysh se çfarë ndodh
brenda saj. Ajo është e njëllojtë për një fëmijë, të moshuar, të ri, etj.
Koha historike është një kohë e mbushur me sjellje njerëzish, me ngjarje historike.
Ajo përbëhet nga gjithçka, që është produkt i të mirës apo të së keqes së një
komuniteti njerëzish, në momente kohore që kanë karakter të epokave historike të
cilat nuk mund të maten në vite, ditë apo orë3.
Disa autorë kanë tentuar që të japin një definicion të saktë të kohës në kuptimin
juridik por rezultatet kanë qenë zhgënjyese. Sipas tyre koha juridike do të ishte një
kohë historike por relativisht afër edhe me kohën natyrale 4. Ajo do të ishte
ndërmjetëse mes normës juridike dhe pasojave juridike si element përbërës i veprave
penale 5.

1
Leone, Il tempo nel diritto penale sostantivo e processuale, Napoli, 1974, fq. 19.
2
Leone, Il tempo nel diritto penale sostantivo e processuale, Napoli, 1974, fq.14.
3
Hussel, Diritto e tempo.Saggi di filosofia del diritto, fq.25.
4
Engish, die Zeit im Recht, fq.108-109.
5
Capozzi, Temporalita e norma nella critica della ragione giuridica, Napoli, 1968, fq. 291.

6
Por meqenëse, realisht në legjislacionin pozitiv nuk ka një parashikim ligjor të njëjtë
për elementin kohë rezulton e vështirë për të mos thënë e pamundur që të japësh një
definicion të vetëm të kohës në kuptimin juridik.
Nga ana tjetër rëndësia e kohës në figura të veçanta të veprave penale është e
ndryshme: e vetmja rrethanë e përbashkët është fakti që, realizimi i pasojave të
parashikuara nga ligji varet nga kalimi i kohës ose kryerjen e një veprimi në një
moment të caktuar historik 6. Por kjo rrethanë nuk është e përshtatshme për të krijuar
një nocion të vetëm në figura të ndryshme të veprave penale.
Një dallim tjetër që paraqet një lloj interesi të veçantë, në lidhje me objektin e këtij
punimi, i jepet përcaktimit konkret të kohës, në lidhje me pasojat juridike që i
përkasin asaj, është edhe koha e vazhdueshme (tempus continuum) dhe koha e
nevojshme (tempus utile). Në rastin e kohës së vazhdueshme kalimi i kohës do të
merret si një i vetëm, pa marrë në konsideratë asnjë ndërprerje kohore.
Në rastin e kohës së nevojshme kalimi i kohës kushtëzohet në momentin fillestar ose
dhe në vazhdimin e zhvillimit të mëtejshëm, nga situatë apo ngjarje të natyrave nga
më të ndryshme. Ajo mund të ndërpritet disa herë duke mos kaluar në mënyrë të
vazhdueshme.
Koha e nevojshme mund të jetë ratione initi (mënyrë fillimi), për të cilën ajo është e
kushtëzuar vetëm me përcaktimin e momentit të fillimit të një situate juridike si p.sh
parashkrimi në të drejtën civile fillon të ecë nga dita kur mund të mbrohet një e drejtë;
apo ratione cursus (mënyrë pezullimi) në rastin kur mbas kalimit të kohës ka situate
që përcaktojë pezullimin e kalimit të saj, p.sh rastet te pezullimit të parashkrimit në të
drejtën civile.
I nevojshëm është të bëhet edhe dallimi mes “kohës” dhe “afatit”. Koha mund të
merret parasysh si një periudhë që rrjedh nga dy momente ose si një moment në të
cilin një situatë e caktuar lind, zhvillohet apo pushon. Në këtë kuptim mund të bëjmë
një dallim midis nocionit të “kohës” dhe “afatit” duke e konsideruar si një moment
nga i cili lind (afat i fillimit) apo pushon (afati i mbarimit) të një pasoje juridike. Me
fjalë të tjera definicioni i afatit përmbahet në nocionin e gjerë të kohës.
Koha për të drejtën është një element rregullues i ngjarjeve sipas një vazhdimësie
lineare nga fillimi e në vazhdim dhe një jurist duhet ta konceptojë atë thjesht si një
element që i jep një kuptim juridik të rëndësishëm aplikimit të normave juridike, që i
referohen asaj.

2. Raporti midis “kohës” dhe “së drejtës”.

Pasi dhamë disa nocione hyrëse mbi elementin kohë dhe për të qenë sa më shumë
konkret në punimin tone, analizojmë në fillim raportin që ka elementi kohë dhe e
drejta dhe më pas të shohim nëse është mundësia për t`i njohur “kohës” një rëndësi
juridike të pavarura në cilësimin e fakteve juridike si vepra penale.

6
Sipas këtij aspekti autori Moscati E., Tempo, fq. 1116 jep si shembull shfuqizimin e ligjit penal në një
kohë të caktuar, aplikimi i parimit dhe lejimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal.

7
Në lidhje me çështjen e parë 7 analiza është disi e gjerë, por punimi jonë do t`i
referohet ngushtësisht këtij trajtimi dhe me të drejtë do ta analizojmë : 1) “E drejta
penale” në elementin kohë” apo siç do ta shohim vepra penale në kohë dhe; 2) Koha
në të drejtën penale apo koha në veprën penale.
Në kategorinë e parë do të shohim kohën e kryerjes së veprës penale, tipologjinë e
tyre në ecurinë e kohës dhe vepra penale e ndikuar nga veprimi në kohë i ligjit penal.
Ndërsa në kategorinë e dytë koha do të përbëjë një element përbërës i veprës penale,
element dytësor, në disa raste kryesor dhe lidhja e saj me parashkrimin e veprës
penale.
Sipas një autori Engish 8, definicioni i kohës ka forma të ndryshme që mund të ndahen
në këto grupe:
1) Definicione qe i referohen dimensionit kohor të cilët përbëjnë një lidhje me të
tashmen, të kaluarën dhe të ardhmen (p.sh definicionet mbi kushtet apo vënia në
provë e të dënuarit kur i jepet një alternativë e dënimit me burgim);
2) Definicione të një kohëzgjatjeje kronologjike, si p.sh vepra penale të qëndrueshme,
të vazhdueshme apo parashkrimi;
3) Definicione në lidhje me kohën të cilat shprehin një lidhje kohore të një situatë apo
të një ngjarjeje në lidhje me një tjetër p.sh në Kodin Penal përdoret shpesh shprehja
“në kohën e kryerjes së veprës penale”;
4) Definicione të kufizimit të kohës si në rastin e tentativës, neni 22 i Kodit Penal
“vepra penale ndërpritet nuk përfundon” apo “veprimi në kohë i ligjit penal”;
5) Definicione të përcaktimit të kohës si p.sh ora, dita, java, muaji, etj;
6) Definicione të shpejtësisë si p.sh shpejtësia e një automjeti që shkel rregullat e
qarkullimit rrugor;
7) Definicione mbi krijimin e kohës si përsëritësi apo recidiva në të drejtën penale.
Një autor tjetër Leone e analizon kohën në lidhje me faktet juridike në dy kategori, e
para si mënyrë e të vepruarit të kohës tek faktet juridike dhe e dyta si mënyrë për të
caktuar pasojat e këtyre fakteve 9.
Sipas mënyrës së parë, veprimi i kohës është i vetëm, duke mos qenë në lidhje më
asnjë element tjetër dhe duke vepruar vetëm me veten e saj si p.sh rastet e
parashkrimit kur me kalimin e afateve parashkruhet vepra penale.
Sipas mënyrës së dytë koha vepron me elementë të tjerë, që mund të jenë veprime
njerëzish, raste të jashtëzakonshme, ku koha ushtron dhe ndikimin e saj p.sh rastet
fatkeqe.
Pavarësisht këtyre mendimeve në thelb, se si konceptohet ndikimi i ndërsjelle i kohës
dhe së drejtës, ky punim do të analizojë hollësisht më tej se si shfaqet kjo
marrëdhënie, në të drejtës penale shqiptare dhe në çfarë përfundimesh mund të arrihet.
Edhe pse kohën si element të veprës penale, kryesor apo dytësor do ta trajtojmë në një
kapitull të veçantë në pjesën e dytë, por meqenëse po analizojmë këtë marrëdhënie me
të drejte do të japim disa nocione të përgjithshme mbi të.

7
Raporti mes elementit kohë dhe së drejtës përbëjnë një temë qendrore të disa studimeve shumë me
vlerë si : Engish K. Die Zeit im Recht, 1965, Husserl G. Diritto e tempo. Saggi di filosofia del diritto,
Milano 1998, Leone, Il tempo nel diritto penale sostantivo e processuale, Napoli 1974.
8
Engish K. Die Zeit im Recht, 1965.
9
Leone, Il tempo nel diritto penale sostantivo e processuale, Napoli 1974

8
Dhe kështu çdo fakt juridik ka një strukturë të caktuar kohore pasi vepra penale ndodh
në kohë dhe elementi kohë është kushti i parë për ekzistencën e këtyre fakteve. Me
fjalë të tjera koha ka një zotësi që të konsolidojë dhe të stabilizoje situata juridike dhe
në lidhje me këto të fundit të parashikuara nga norma si figura të veprave penale,
duhen të përmbajnë një dimension kohor edhe pse shumë të vogël. Në këtë kuptim
çdo vepër penale konsumohet me kalim e kohës dhe pa këtë nuk mund të ekzistojë.
Sigurisht që kur flasim për fakte i referohemi veprimeve apo mosveprime të njeriut që
shfaqen në botën e jashtme duke respektuar parimin nullum crimen sine actione.
Këto veprime mosveprime kane një strukturë kohore dhe hapësinore të caktuar ku për
disa është shumë e shkurtër dhe ka një funksion thjesht kronologjik të ngjarjeve dhe
për disa të tjera më e gjatë, duke përcaktuar edhe tipologjinë e këtyre veprave penale.
Në doktrinën e huaj 10 ka mendime se elementi kohë shfaqet në katër forma në
përmbajtjen e elementëve të veprës penale:
1) rasti kur elementi kohë përmbahet në përshkrimin e veprimit dhe pasojave si në
veprën penale të rrëmbimit ose mbajtjen peng të personit, ku veprimi dhe pasoja duhet
të kenë një kohëzgjatje të caktuar edhe pse shumë minimale në kohë.
2) rasti kur elementi nuk parashikohet në mënyrë të heshtur nga norma, por
parashikohet shprehimisht në ligj si në rastin tek mbrojtja e nevojshme ku sulmi duhet
të jetë i çastit;
3) rasti kur koha e ngjarjeve janë përcaktuar si masë si p.sh në rastin e parashkrimit,
mosha;
4) rasti kur vepra penale duhet të kryhet në një kohë të caktuar nga vetë ligji p.sh
vepra penale tek peshkimi i ndaluar, neni 204.
Në këto raste autonomia e elementit kohë duhet të konsiderohet relative sepse herë
kemi të bëjmë me elementë plotësuese dhe herë si element kryesor. Pra, si element i
anës objektive herë shfaqet si kryesor, herë si dytësor, herë si rrethanë cilësuese.

3. Llogaritja e kohës në të drejtën penale proçedurale shqiptare.

Llogaritja e kohës nuk parashikohet në asnjë dispozitë të Kodit Penal por në Kodin e
Procedurës Penale parashikohen rregulla të përgjithshme në lidhje me afatet
proçeduriale, ku sipas nenit 144 të K.Pr.P. : “Afatet proçeduriale caktohen në orë, në
ditë, në muaj ose në vite. Afatet llogariten sipas kalendarit të zakonshëm. Afati i
caktuar në ditë, kur ai mbaron në ditë pushimi ose feste, shtyhet deri në ditën
pasardhëse të punës jo festive. Me përjashtim të rasteve kur ligji disponon ndryshe, në
afatin e caktuar nuk llogaritet ora ose dita në të cilën fillon të ecë afati. Llogariten
ora e fundit ose dita e fundit.....”.
Afatet proçedurale sipas rastit caktohen në orë, në ditë, në muaj ose në vite. Kështu
afatet e arrestit në flagrancë dhe të ndalimit llogariten në orë, i paraburgimit me muaj
kurse i parashkrimit në vite. Llogaritja e këtyre afateve bëhet sipas kalendarit të
zakonshëm. Nuk llogaritet ora ose dita në të cilën fillon të ecë afati, përveç rasteve të

10
Falzea, Voci di teoria generale del diritto: prolegomeni a una dottrina di diritto, accertamento,
apparenza, capacita, efficaccia giuridica, fatto giuridico, fatto naturale etc., fq 477.

9
llogaritjes së afateve të kohëzgjatjes së masave, neni 250 i Kodit të Proçedurës
Penale 11.
Kodi i Procedurës Penale ka parashikuar llogaritjen e afateve jo në ligjin material por
në atë proçedurial penal duke e shtrirë aplikimin e tij dhe për institute të së drejtës
penale materiale, siç është llogaritja e parashkrimit, e dënimit dhe duke mos u
shprehur mbi moshën e subjektit të veprës penale.
Sipas nenit 144 të Kodit të Proçedurës Penale, koha në këtë rast mund të shfaqet si
kohëzgjatje por dhe si kalim afati.
Në rastin e kohës si kohëzgjatje duhet t`i referohemi kalimit të kohës për situata që
kanë një kuptim juridik, kalendarit të zakonshëm. Kështu uniformiteti i caktuar në
nenin 144 e vendosur si masë e kohës do të shërbejë në çdo rast nga në të cilin nga
kohëzgjatja e tij rrjedh një pasojë juridike. Kështu marrim një shembull në rastin e
parashkrimit të ndjekjes penale neni 66 i Kodit Penal i cili llogaritet në vite, llogaritja
e afatit fillon jo nga dita në të cilën është kryer vepra penale por në orën zero të ditës
pasardhëse nga e cila është kryer vepra penale (pasi paragrafi i 4 i nenit 144 shprehet
se në afatin e caktuar nuk llogaritet dita në të cilën fillon të ecë afati) dhe përfundon
në orën 24 të ditës së fundit (e cila dhe ajo llogaritet në afat) sipas kalendarit të
zakonshëm.
Kështu që duhet t`i referohemi ditës korresponduese të vitit që është kryer vepra
penale me ditën e vitit të parashkrimit, pavarësisht nga numri i ditëve që kanë kaluar.
Në të njëjtën mënyrë edhe në rastin e afatit dy mujor të njoftimit të gjykatës për të
arrestuarin neni 246 i K.Pr.P., llogaritja behët sipas kalendarit të zakonshëm
pavarësisht ditëve që mund të përbëhet muaji.
Duke i`u kthyer edhe njëherë përmbajtjes së nenit 144 të K.Pr.P, koha mund të shihet
edhe si skadencë apo kalim afati për të realizuar një të drejtë. Parimi që kemi ndjekur
deri tani është që dies a quo non computater in terminis ( dita kur lind një pasojë nuk
llogaritet ne afat) por që llogaritet në fakt dies a quem (dita e fundit).
Edhe për dënimet plotësuese përveç atyre kryesore aplikohet i njëjti parim i ditëve
muajve dhe viteve duke mos marrë parasysh copëzimin e ditëve.
Kështu, nëse marrim si shembull një dënim me burgim një mujor fillon në orën 8 të
31 mars (pasi në bazë të nenit 250 K.Pr.P efektet e paraburgimit ecin nga çasti i
arrestimit ose ndalimit), dënimi përfundon në mesnatën e datës 30 prill pasi nuk
llogariten fraksionet e ditës.
Duke analizuar të dyja dispozita e nenit 250 dhe 144 të K.Pr.P do të shohim se
ligjvënësi ka parashikuar një përjashtim në rastin e efekteve të paraburgimit duke
llogaritur edhe ditën e arrestimit apo ndalimit në dallim nga parashkrimi kur nuk
llogaritet dita që është kryer vepra penale.
Në lidhje me caktimin e moshës se të miturit në doktrinë preferohet të ndiqet mënyra
natyrale e caktimit të moshës duke llogaritur edhe orën në të cilën ka lindur subjekti.

11
Neni 250 i K.Pr.P parashikon llogaritjen e afateve të kohëzgjatjes së masave dhe shprehet: “Efektet e
paraburgimit fillojnë të ecin nga çasti i arrestimit ose i ndalimit. Kur i pandehuri është paraburgosur për
një vepër penale tjetër, efektet e masës fillojnë të ecin nga dita në të cilën është njoftuar vendimi.
Efektet e masave të tjera fillojnë të ecin nga dita në të cilën vendimi është njoftuar. Kur ndaj një të
pandehuri janë dhënë disa vendime që caktojnë të njëjtën masë për të njëjtin fakt, afatet fillojnë të ecin
nga dita në të cilën është zbatuar ose njoftuar i pari”.

10
 PJESA E PARË

VEPRA PENALE NË KOHË

11
KAPITULLI I

Koha e kryerjes së veprës penale

Tempus commissi delicti

PËRMBLEDHJE: Hyrje.- 1 Iter crimins. -1.1 Kryerja ose ekzekutimi i veprës penale. -1.2 Konsumimi
apo vepra penale e përfunduar. -1.2.1 (vazhdon) Tentativa. -2 Koha e kryerjes së veprës penale dhe
lidhja e saj me përgjegjshmërinë, fajësinë, action libera in causa. -2.1 Përgjegjshmëria. - 2.2 Action
libera in causa. -2.3 Mosha e subjektit të veprës penale. -3 Koha e kryerjes së veprës penale dhe lidhja
shkakësore.

Hyrje.

Çdo veprim apo mosveprim që përbën vepër penale është një fakt njerëzor që, si çdo
gjë e njeriut ka fillimin dhe fundin e saj 12. Meqenëse vepra penale është një fakt i
njeriut, si të gjitha gjërat e tjera duhet të matet në kohëzgjatjen e saj.
Çështja e përcaktimit të kohës së kryerjes së veprës penale ka rëndësi të posaçme
praktike për një sërë institutesh. Kjo rëndësi konsiston në faktin se, prej kohës kur
konsiderohet se është kryer vepra penale varet se cili ligj do të aplikohet duke pasur
parasysh veprimin në kohë të ligjit penal, nenin 3 të Kodit Penal, përgjegjësia penale e
personit nëse plotëson kushtet e nenit 12 të Kodit Penal, afatet e parashkrimit,
papërgjegjshmëria, gjendja e dehur, lidhja shkakësore, etj.
Në asnjë dispozitë të Kodit Penal nuk përcaktohet se kur do të konsiderohet e kryer
vepra penale apo çast i kryerjes së veprës penale. E thënë ndryshe vepra penale do të
konsiderohet e kryer kur ndërmerret veprimi/mosveprimi apo kur ka ardhur pasoja?
Në një analizë logjike të një prej dispozitave të Kodit Penal si p.sh. neni 55 paragrafi i
parë, do të analizojmë që, si kohë e kryerjes së veprës penale do të konsiderohet koha
e ndërmarrjes së veprimeve apo mosveprimeve në caktimin e dënimit. Apo neni 24

12
Mantovani, Diritto penale, Parte generale, 2001, fq. 443. Sipas këtij autori, vepra penale siç do gjë
tjetër njerëzore lind, jeton dhe vdes. Kështu, nëse do të konsideroj dinamika e ecurisë së saj, ajo që
realisht shfaqet në botën e jashtme, realizohet duke kaluar në një sërë fazash, që përbëjnë edhe iter
crimins.

12
paragrafi i fundit në heqjen dorë nga kryerja e veprës penale, i cili i referohet
veprimeve të gjeratëhershme.
Analizë kjo që mbështet edhe mendimi mbizotërues në doktrinë si kohë të kryerjes së
veprës penale do të konsiderohet, teoria e ndërmarrjes së veprimit.
Për të përcaktuar çastin e kryerjes së veprës penale duhet të merret parasysh
përcaktimi i momentit të fillimit dhe përfundimit të veprës penale. I pari do të
analizohet në atë që çonsiderohet iter criminis (rruga kriminale) dhe i dyti në
përkufizimin e tempus commissi delicti (koha e kryerjes së veprës penale) parë kjo
edhe përmes jurisprudencës shqiptare.

1. Iter crimins.

Vepra penale, në karakterin e saj dinamik, përbëhet nga disa faza të cilat zhvillohen
në kohë dhe përbëjnë atë që quhet iter crimins. Këto faza nuk janë të domosdoshme
të shprehen në çdo rast, nuk kanë të njëjtën rëndësi në të drejtën penale dhe ato
ekzistojnë vetëm atëherë kur personi vepron me dashje.
Fazat e kryerjes së veprës penale jo rrallë përdoren në dy kuptime:1) Për përcaktimin
e atyre fazave nëpër të cilat kalon kryerja e veprës penale. 2) Për përcaktimin e
përgjegjësisë penale të veçantë, në varësi të fazës në të cilën mbaron kryerja e veprës
penale 13.
Proçesi i zhvillimit të veprës penale kalon në disa faza apo stade, ku një pjesë e tyre
quhen faza paraprake, të cilat konsistojnë në ideimin, përgatitjen dhe tentativën e
veprës penale. Ndonëse pa kufij ndarës dallimi i tyre bëhet duke iu referuar vendit që
zënë në proçesin e zhvillimit të ngjarjes, mënyrës, shkallës së realizimit të dashjes për
arritjen e rezultatit kriminal, distancës që i ndan nga afërsia e ardhjes së pasojës dhe
ajo që na intereson ne në këtë punim edhe kohës së kryerjes së tyre 14.
Shkurtimisht do të analizohen tiparet e fazave paraprake pasi qëllimi i punimit shkon
më tej se kaq, tek koha e kryerjes së veprës penale.

1) Idejimi 15 ose mendimi i sjelljes së vendimit për të kryer vepër penale 16, që
zhvillohet në psikikën e autorit të kryerjes së veprës penale, e cila përmban
një ose disa mundësi, se si do ta kryejë veprën penale, pasojat që mund të
vijnë prej saj deri ne vendimin përfundimtar të realizimit të tyre. Kjo fazë nuk
është e dënueshme vetëm për faktin që personi ka vendosur të kryejë veprën
penale. Ideja, lindja e mendimit dhe shfaqja e tij, vendimi, dëshira ose vullneti
për të kryer veprën penale nuk hyn në sferën e të drejtës penale. Përndryshe,
nëse do të lejohej që personi të ndëshkohej për dëshirën që ka për të kryer
veprën penale, apo për vendimin për të kryer vepër penale, atëherë e drejta
penale do të njësohej me moralin. Vendimi apo dëshira për të kryer veprën
penale nuk duhet të ndëshkohet, pasi ato nuk shkaktojnë pasoja të dëmshme,
nuk mund t`i dëmtojnë apo rrezikojnë të mirat e mbrojtura me të drejtën

13
Skënder Kaçupi, Fazat e kryerjes së veprës penale, Disertacion, 1990, fq 3.
14
Shefqet Muçi, E drejta penale. Pjesa e Përgjithshme, 2006, fq. 205.
15
Idem, fq. 43.
16
Vllado Kambovski, E drejta penale. Pjesa e Përgjithshme, 2010, fq. 337.

13
 penale, përderisa ato nuk manifestohen në botën e jashtme 17. Kjo fazë ekziston
vetëm në veprat penale të kryera me dashje 18.
2) Përgatitja apo veprimet përgatitore konsistojnë në krijimin e kushteve për të
kryer veprën penale, furnizimin ose gjetjen e mjeteve për kryerjen e veprës
penale, mënjanimin e pengesave që paraqesin vështirësi për kryerjen e veprës
penale, në arritjen e marrëveshjes, planifikimin apo organizimin me të tjerët
me qëllim për të kryer veprën penale 19. Kjo është fazë e dytë në vazhdën e
kryerjes së veprës penale, e cila nuk është e domosdoshme të shprehet në çdo
rast dhe sipas definicionit të mësipërm mund të shprehet në mënyra të
ndryshme. Kjo fazë lehtëson kryerjen e veprës penale, i paraprin kryerjes së
veprës penale dhe nuk është e dënueshme por vetëm në raste të veçanta kur
vetë ligji e parashikon si figurë konkrete të veprës penale. Përgatitja ekziston
si për vepra penale materiale ashtu dhe formale.

3) Tentativë quhet veprimi i drejtpërdrejtë i personit për kryerjen e veprës penale,

por vepra ndërpritet nuk përfundon për shkaqe të pavarura nga vullneti i
personit 20.

Tentativa parashikohet si fazë paraprake vetëm për krime jo për kundravajtje penale 21.
Tentativa ekziston vetëm për krimet e kryera me dashje direkte duke u nisur nga vetë
tipari i përkufizimit të saj, që konsiston në veprim të drejtpërdrejtë.
Në përcaktimin e përgjegjësisë penale tek tentativa analizohen dy kritere të
rëndësishme siç janë shkalla e afërsisë së ardhjes së pasojës dhe shkaqet për të cilat
krimi mbeti në tentativë 22. Ne doktrinë parashikohen disa lloj tentativash të cilat
shërbejnë për caktimin e dënimit nga gjykata 23. Tentativa dallon edhe nga përgatitja si
faza të ndryshme paraprake 24. Tentative dallon dhe nga vepra penale e plotë 25.
Tentativa është shumë afër veprës penale të kryer, dhe prandaj ulja e dënimit nën
minimum ose caktimi i një dënimi më të butë bëhet në raste të veçanta.
Faza të tjera të veprës penale jo më paraprake por të mirëfillta në kryerjen e veprës
penale janë kryerja e veprës penale dhe konsumimi i veprës penale.

17
Ismet Salihu, E drejta penale. Pjesa e Përgjithshme, 2010, fq. 338.
18
Mbi këte fazë ka mendime të ndryshme për emërtimin e saj edhe pse në thelb është i njëjti nocion. Në
të drejtën italiane quhet “Ideazione”apo “idejim”, në të drejtën e Kosovës, vendimi për të kryer veprën
penale, në Maqedoni mendimi i sjelljes së vendimit për të kryer veprën penale. Pavarësisht këtyre
dallimeve në emërtimin e tyre kjo fazë në thelb është e njëjtë për këto vende.
19
Ismet Salihu, E drejta penale. Pjesa e Përgjithshme, 2010, fq. 338.
20
Neni 22-24 i Kodit Penal parashikon institutin e tentativës. Përkatësisht këto nene japin kuptimin e
tentativës, përgjegjësinë për tentativën dhe heqjen dorë nga kryerja e veprës penale.
21
Neni 23 i Kodit Penal parashikon që: “Personi që tenton të kryejë një krim do të përgjigjët për të nisur
nga kjo dispozite përgjegjësia penale për tentativën nuk ekziston kur kryhet një kundravajtje.
22
Neni 23, paragrafi i dytë i Kodit Penal.
23
Tentativa ndahet në: Tentativë e plotë dhe e metë; tentativë me mjete të përshtatshme dhe të
papërshtatshme; tentativë me objekt të përshtatshëm dhe të papërshtatshëm.
24
Dallimi midis përgatitje dhe tentativës qëndron në këto drejtime: a) Në vendin që zënë në proçesin e
anës objektive të veprës penale, përgatitja paraprin tentativën; b) Në mundësinë e ardhjes së pasojës
kriminale, ku tek tentativa mund të vijë edhe ndonjë pasojë jo e dëshiruar nga subjekti; c) Në
dënueshmërinë e tyre nga ligji penal; d) Në anën subjektive; dh) Në institutin e heqjes dorë; e) Cënimi i
marrëdhënies juridiko-penale.
25
Në veprën penale të plotë ka ardhur pasoja e dëshiruar.

14
1.1. Kryerja ose ekzekutimi i veprës penale.

Vepra penale mund të konsiderohet e kryer kur ajo ka prekur marrëdhënie juridike të
rëndësishme të mbrojtura në mënyrë të posaçme nga ligji 26. Me të drejtë mund të
lindë pyetja se, kur konsiderohet i kryer ky cënim i marrëdhënies juridike, vetëm kur
ndërmerret veprimi/mosveprimi apo kur vjen pasoja?
Në të drejtën penale nuk paraqitet asnjë problem lidhur me përcaktimin e kohës së
kryerjes së veprës penale, kur veprimi dhe pasoja ndodhin në të njëjtën kohë, ngaqë
përputhet koha e ndërmarrjes së veprimit dhe koha e ardhjes së pasojës. Por ndodh që,
veprimi të ndërmerret në një kohë, kurse pasoja të shkaktohet në një kohë tjetër. Për
shembull, personi A me qëllim që të privojë nga jeta personin B shkrep armën dhe e
plagos rëndë dhe, përkundër përpjekjeve të mjekëve, personi B vdes ne spital pas një
muaji. Në këtë rast duke iu referuar teorisë së veprimit, vepra penale do të
konsiderohet e kryer kur është shkrepur arma dhe është plagosur rëndë.
Nëse pasoja mund të vijë në një distancë kohore nga ndërmarrja e veprimit apo
mosveprimit, kur do të konsiderohet e kryer vepra penale?
Në doktrinë ka tre teori për përcaktimin e kohës së kryerjes së veprës penale, të cilat
janë:
-teoria e veprimit, e cila i referohet momentit në të cilën subjekti ka shfaqur veprimin
kriminal apo momenti kur personi ka ndërmarrë veprimin apo mosveprimin;
-teoria e pasojës, e cila i referohet momentit në të cilën ka ardhur pasoja;
-teoria mikse, e cila konsideron si kohë të kryerjes së veprës penale si kohën e
ndërmarrjes së veprimit apo mosveprimit ashtu dhe kohën e ardhjes së pasojës, duke
iu referuar dispozitave më të favorshme për autorin e veprës penale.
Sipas një mendimi mbizotërues në doktrinë vepra është e kryer kur me veprimin ose
mosveprimin e saj janë realizuar të gjitha tiparet e veprës penale 27. Ndërsa koha e
kryerjes së saj apo koha e realizimit të tipareve objektive dhe subjektive përcaktohet
në bazë të teorisë së veprimit duke mos i dhënë asnjë rëndësi kohës se kur ka ardhur
pasoja. Kështu shprehet edhe Vendimi Unifikues nr. 6 date 30.09.2011, që vepra
penale quhet e konsumuar kur vjen pasoja që dallon nga kryerja e saj, ku ndërmerret
vetëm veprimi.
Në doktrinën shqiptare ka dhe një mendim të kundërt në lidhje me këtë vendim duke
u shprehur se në rastin e vjedhjes së energjisë elektrike ose impulsive telefonike neni
137/2 i Kodit Penal, vepra penale quhet e kryer me ardhjen e pasojës, vjedhjes së
energjisë elektrike apo të impulsive telefonike.
Jemi të mendimit që ky arsyetim është i gabuar pasi në këtë rast vepra penale, duke
ndjekur rregullin që ajo konsiderohet e kryer vetëm me ndërmarrjen e veprimit, nuk
ka pse të dallohet për krime dhe kundravajtje penale pasi në të dyja rastet kemi pasoja
materiale që dallojnë nga ndërmarrja e veprimit. Ardhja e pasojës përkon me
ekzistencën e veprës penale apo tentativën dhe jo me çastin e kryerjes.
Nëse energjia elektrike konsiderohet në të drejtën civile një send i luajtshëm, dhe
vjedhja për sendet e luajtshme konsiderohet e kryer kur personi e disponon lirisht atë

26
Skënder Kaçupi, Fazat e kryerjes së veprës penale, Disertacion, 1990, fq. 63.
27
Vllado Kambovski, E drejta penale. Pjesa e përgjithshme, Furkan, 2010, fq. 346.

15
pse duhet të jetë ndryshe në rastin e vjedhjes së energjisë elektrike 137/2 dhe të
konsiderohet e kryer me ardhjen e pasojës.
Jemi të mendimit që në këtë rast gabohet mbi atë se çfarë përben veprim dhe pasojë.

Për të qenë më konkret, veprimi konsiston në marrjen në mënyrë të fshehtë të saj,

duke pezulluar funksionimin normal të konduktorit apo ne forma e në mënyra të tjera
ndërsa pasoja konsiston në cënimin, prishjen ose shkatërrimin e marrëdhënieve
shoqërore të mbrojtura me ligj penal, që përbën objektin e veprës penale. D.m.th
cënohet përdorimi dhe administrimi i rregullt i energjisë elektrike. Rrjedhimisht vepra
quhet e kryer kur pezullohet funksionimi normal me ane të veprimeve aktive.
Edhe në një rast tjetër si ai i “Përshtatjes së lokalit për përdorim droge”, neni 285/a
sipas të njëjtës doktrinë, për të pasur figurën e veprës penale të kryer kërkohet të jenë
vërtetuar pasoja kriminale ajo e konsumimit të lëndëve narkotike.
Edhe në këtë rast gabohet mbi elementet e anës subjektive, qëllimi si element i
domosdoshëm me pasojën kriminale, që është cënimi i sigurisë publike, jeta dhe
shëndeti i personit etj. Konsumimi i lëndëve narkotike nuk është pasojë por tek një
person konsiston në një veprim që ai ndërmerr, pasoja është cënimi i shëndetit apo
jetës së tij.
Koha e kryerjes së veprës penale konsiderohet, kur personi ka vepruar ose kur nuk ka
ndërmarrë veprimin, të cilin ka qenë i detyruar ta ndërmarrë, ndërsa koha kur është
shkaktuar pasoja është e parëndësishme për të drejtën penale, pasi ai nuk ka më
mundësi që të ndryshojë veprimin apo mosveprimin e tij 28.
Duke pranuar mendimin mbizotërues në doktrinë, e cila përcakton kohën e kryerjes së
veprës penale me teorinë e ndërmarrjes së veprimit, analizojmë nëse ky pohim gjen
mbështetje edhe në një analizë juridike të dispozitave të Kodit Penal.
Në të drejtën penale shqiptare nuk ka asnjë dispozitë, e cila në mënyrë të shprehur
përcakton qartë dhe saktë kohën e kryerjes se veprës penale në dallim nga disa të
drejta të tjera të cilat e parashikojnë shprehimisht duke evituar dilema të ndryshme 29.
Neni 55 i Kodit Penal i cili parashikon caktimin e dënimeve për disa vepra penale dhe
neni 24 i Kodit Penal, i cili parashikon heqjen dorë nga kryerja e vepres penale lënë
vend per nje analizë juridike, në përcaktimin e kohës së kryerjes së veprës penale.
Kështu në nenin 55 paragrafi i parë parashikohet se: “Kur veprimet ose mosveprimet
përmbajnë elementët e disa veprave penale…”, nga kjo dispozitë të lë të kuptosh që
personi që i ka ndërmarrë ato do të dënohet për këto vepra penale duke i konsideruar
të tilla edhe vetëm me ndërmarrjen e veprimit, pra konsiderohet e kryer vepra penale
vetëm me ndërmarrjen e veprimit/mosveprimit pa iu referuar pasojës.
Duke vazhduar të njëjtën logjikë në nenin 24 paragrafi i dytë parashikohet se: “Kur
veprimet e gjeratëhershme përmbajnë elementët e ndonjë vepre tjetër penale, personi
përgjigjet për veprën penale të kryer”. Vetë dispozita në këtë rast të lë të kuptosh në
28
Pagliaro (autor Italian), duke iu referuar tre teorive të veprimit, të pasojës, asaj mikses, vlerëson që
teoria që duhet të merret në konsideratë është ajo e veprimit. Në të njejtin mendim është edhe
Siniscalco, Tempus commissi delicti, Fiandaca-Musco, Diritto penale, Parte generale, fq. 91,
Mantovani, Diritto penale, Parte generale.
29
Në të drejtën penale të Kosovës Kodi Penal parashikon në nenin 9 se vepra penale konsiderohet e
kryer në kohën kur personi ka vepruar apo ka qenë i detyruar të veprojë, pa marrë parasysh kohën kur
është shkaktuar pasoja. Dispozitë kjo shumë domethënëse, për të mënjanuar çdo parashikim të
ndryshëm mes praktikës dhe doktrinës.

16
mënyrë të qartë që, vepra penale do të konsiderohet e kryer dhe personi do të
përgjigjet për të kur veprimet e ndërmarra e të gjeratëhershme përmbajnë elementët e
ndonjë vepre penale. Pra, ndërmarrja e veprimit përcakton dhe në këtë rast çastin se
kur vepra penale do të konsiderohet e kryer.
Neni 26 i Kodit Penal ku i referohet llojeve të bashkëpunëtorëve, kur jep definicionin
e ekzekutorit e përkufizon atë në këtë mënyrë: “Ekzekutorë janë personat që kryejnë
veprime të drejtpërdrejta për realizimin e veprës penale”. Në këtë rast norma
shprehet me ‘realizimin e veprës penale”, nocion ky që nuk haset në asnjë rast tjetër
dhe të duket sikur nënkupton kryerjen apo konsumimin e veprës penale.
Në të vërtetë në koherencë dhe me definicionet mbi bashkëpunëtorët e tjerë, ku kjo
normë i referohet kryerjes së veprës penale, jemi të mendimit që edhe në rastin e
ekzekutorit te kuptohet realizimi veprës penale me kryerjes e saj pavarësisht ardhjes
së pasojës apo jo.
Në rastet e mësipërme kur vepra penale kryhet në bashkëpunim, si kohë e kryerjes së
veprës penale konsiderohet jo koha kur bashkëpunëtori ka vepruar, por kur ekzekutori
ka ndërmarrë veprimin e drejtpërdrejtë për realizimin e veprës penale.
Edhe praktika ka ndjekur të njëjtën linjë arsyetimi. Kështu, me Vendimin e Gjykatës
Kushtetuese nr. 14 datë 17.04.2007 ndër të tjera gjykata shprehet: Në vitin 2001 në
Kodin Penal është shtuar neni 283/a, por siç rezulton nga materialet e dosjes për rastin
konkret, kërkuesit nuk janë deklaruar fajtorë në bazë të kësaj dispozite, por në bazë të
nenit 284/a të Kodit Penal, dispozitë kjo që është miratuar në janar 1998. Siç pranohet
edhe në doktrinën e së drejtës penale, në këndvështrimin e pasojave kriminale, në
varësi të qenies ose jo të pasojës si element i figurës së veprës penale, këto të fundit
ndahen në materiale dhe formale.
Duke e analizuar në këtë vështrim figurën e veprës penale që parashikon neni 284/a,
mund të konkludohet se ajo përfshihet në figurat formale të veprave penale, gjë që do
të thotë se kjo vepër konsiderohet e kryer që nga momenti i organizimit dhe i
pjesëmarrjes në organizatën kriminale, pavarësisht nga ardhja e pasojave. Kur nga
veprimtaria e organizatës kriminale kanë ardhur edhe pasoja, atëherë veprat penale do
të konkurrojnë.
Pra, nga ky vendim rezulton se kohë e kryerjes së veprës penale, duhet të jetë koha në
të cilën është ndërmarrë veprimi/mosveprimi, kurse tek veprat penale të kryera me
mosveprim, kur personi nuk ka ndërmarrë veprimin të cilin ka qenë i detyruar ta
ndërmarrë, ndërsa koha kur është shkaktuar pasoja është e parëndësishme për të
drejtën penale.
Për veprat penale të kryera me mosveprim, ku mungon një sjellje e jashtme në
kuptimin e vërtetë të fjalës, duke pasur parasysh karakterin urdhërues të normës, kriter
për të përcaktuar kohën e kryerjes së veprës penale është momenti i fundit për të cilën
mund të ishte kryer sjellja e urdhëruar nga ligji apo kalimi i afatit për ta kryer 30.

Për vepra penale të vazhdueshme, të cilat sipas natyrës së tyre përbehen nga shumë
veprime, kohë e kryerjes konsiderohet momenti i kryerjes së veprimit të fundit.
Vepra penale e qëndrueshme quhet e kryer në momentin në të cilin është realizuar
minimumi i nevojshëm i mbajtjes së cënimit të marrëdhënies juridiko-penale, e

30
Fiandaca-Musco, Diritto penale, Parte generale, fq. 163.

17
nevojshme për ekzistencën e saj apo në rastin e veprës penale të heqjes së paligjshme
të lirisë nga çasti i kryerjes së veprimit, kur i heq mundësinë personit të lëvizë lirisht
sipas vullnetit të tij 31. Në veprën penale të dhunimit të banesës neni 112, nga çasti i
hyrjes pa pëlqim në banesën e tjetrit ose nga çasti kur personi ftohet nga pronari, që
poseduesi i paligjshëm të dalë përjashta dhe ai nuk del nga banesa.
Për të përcaktuar qartë kohën e kryerjes së veprës penale duhet të behet dallimi dhe të
përcaktohet faza që në doktrinën e huaj njihet gjerësisht dhe me të drejtë si
konsumimi i veprës penale.

1.2 Konsumimi apo vepra penale e përfunduar 32.

Konsumimi apo vepra penale e përfunduar shpreh realizimin e të gjithë elementëve

përbërës, objektivë dhe subjektivë të veprës penale: me fjalë të tjera, ecuria kohore e
veprës penale dhe e elementëve të saj shfaqet në kohë dhe konsiderohet e konsumuar,
kur përkon me figurën konkrete të parashikuar në pjesën e posaçme 33.
Pra, vepra penale do të quhet e konsumuar kur veprimi apo mosveprimi i
kundraligjshëm, shoqërisht i rrezikshëm dhe me faj përkon tërësisht me llojin e
figurës së veprës penale të parashikuar nga ligjvënësi 34. Me fjalë të tjera, kjo fazë
përbën edhe fazën përfundimtare të veprës penale. 35.
Mbi këtë arsyetim të pranuar nga doktrina e huaj, e konsoliduar, me konsumim të
veprës penale duhet te kuptohet “Përqasja e plotë e sjelljes së personit me figurën e
parashikuar shprehimisht në ligj si vepër penale 36, duke pranuar (ato që ndodhin post
factumi d.m.th pas kësaj) vetëm ato pasoja juridike të njohura dhe të parashikuar
shprehimisht nga ligji, dhe në çdo rast duke mos pranuar asnjë fazë plotësuese të iter
criminis, tej momentit ku realizohet plotësisht figura e veprës penale.
Pra, duhet të përcaktohen qartë ato elementë të parëndësishëm si idejimi, përgatitja
dhe ato që janë determinantë në përcaktimin e përgjegjësisë penale.
Kështu në Vendim Unifikues nr. 6 date 30.09.2011, në analizën e veprës penale të
vjedhjes me pasojë vdekjen Gjykata e Lartë shprehet: “Figura e veprës penale të
vjedhjes me pasojë vdekjen, e parashikuar nga neni 141 i Kodi Penal përbëhet nga dy
vepra penale materiale, për të cilat është e detyrueshme ardhja e pasojës kur ato
qëndrojë si vepra penale më vete, në mënyrë që ato të quhen të konsumuara
plotësisht”.- pra vepra penale quhet e konsumuar kur vjen pasoja që dallon nga
kryerja e saj, ku ndërmerret vetëm veprimi.

31
Ismet Elezi, E drejta penale, Pjesa e posaçme, fq 136.
32
Kodi Penal shqiptar në asnjë rast nuk i referohet fazës së konsumimit të veprës penale, siç ndodh në
të drejtën italiane ku afati i parashkrimit fillon jo nga koha e kryerjes së veprës penale por nga ajo e
konsumimit32. Por trajtimi i kësaj faze mendoj se ka rëndësi praktike për ta dalluar nga fazat e tjera të
iter crimins.
Edhe pse Kodi Penal shqiptar në asnjë rast nuk i referohet fazës së konsumimit të veprës penale, ajo ka
një rëndësi dhe ka marre një profil të veçantë edhe në praktikën gjyqësore.
33
Fiandaca-Musco, Diritto penale, Parte generale, fq. 333.
34
Antolisei, Manuale di diritto penale, Parte generale, 231.
35
Fiandaca-Musco, Diritto penale, Parte generale, fq. 405.
36
Idem referenca 20.

18
Rrjedhimisht vepra penale e vjedhjes me pasojë vdekjen është e konsumuar plotësisht
që në momentin që ka ardhur pasoja e rëndë vdekja e personit, pavarësisht nëse
subjekti i veprës penale e ka shtënë ose jo në dorë pasurinë.
Nga leximi i nenit 141 të Kodit Penal del mjaft e qartë se vetë kjo dispozitë ligjore e
konsideron këtë vepër penale automatikisht të konsumuar, sepse përdor
shprehjen.....shoqëruar me dhunime që kanë sjellë si pasojë vdekjen e personit......,
ndryshe nga vepra penale kryesore e vjedhjes së pasurisë (kur është më vete),
parashikuar nga neni 134 i Kodit Penal, në të cilën përdoret shprehja se: vjedhja e
pasurisë dënohet......., gjykata vlerëson se kjo e fundit mund të mbetet në fazën e
tentativës, pasi ligji nuk kërkon medoemos ardhjen e pasojës.
Ky vendim është i një rëndësie të madhe dhe që mbështet fort teorinë e së drejtës edhe
atë shqiptare, për ta njohur konsumimin si fazë më vete dhe të dallueshme me atë të
kryerjes apo ekzekutimit.
Momenti i kryerjes së veprës penale mund edhet të përputhët apo të koincidojë me
momentin konsumativ në ato raste p.sh kur nga gjuajtja me arme zjarri vjen
menjeherë si pasojë vdekja e personit por edhe nuk ndodh kur brenda të njëjtit
shembull nga koha e shtënies me armë zjarri, vdekja e personit vjen në një distancë
kohore.
Një pjesë e konsiderueshme e doktrinës 37 konsideron të pamjaftueshëm faktin që të
merret parasysh një kriter i vetëm konsumativ, pasi nuk është në gjendje të justifikojë
momente të ndryshme, në të cilat ka ndodhur plotësisht vepra penale, dhe mënyra e
zhvillimit të elementëve të veprave penale të ndryshme dallon nga një vepër penale
tek tjera. Prandaj edhe doktrina gjermane ka bërë një dallim mes konsumimit formal
(Vollendung) dhe atij material (Beendindung).
Kështu për shembull, në rastin e sëmundjeve profesionale shfaqja e qelizës së parë
vdekjeprurëse paraqet vetëm konsumimin formal të dëmtimit ndërsa pjekuria e plotë e
sëmundjes do të çonte në konsumimin material.
Në logjikën e kësaj ndarje sipas së drejtës penale gjermane, në doktrinën italiane 38
dallohen dy faza mes tyre të përsosmërisë dhe të konsumimit.
Konsumimi ndodh kur vepra penale arrin në pasojat më të rënda të mundshme
(Beendindung). Kështu që përsosmëria ka të bëjë me ekzistencën e veprës penale,
konsumimi me përfundimin e saj duke mbyllur iter criminis dhe duke hapur fazën e
post factum.
Përsosmëria dhe konsumimi i veprës penale janë dy faza të cilat nuk mund të
analizohen gjithmonë të ndara mes tyre pasi ato edhe mund të përputhen në një vepër
penale.
Në fakt, përsosmëria dhe konsumimi mund të përputhen (p.sh. në plagosjen e rëndë
vetëm me një të shtënë të armës së zjarrit), por jo gjithmonë “si në rastin e veprës
penale të plagosjes nga shumë të shtëna me armë zjarri, ku vepra penale përsoset me
një të shtënë por që konsumohet me të shtënën e fundit 39.
Në veprën penale të qëndrueshme përsosmëria arrihet, jo në momentin që cënohet
objekti juridik, por në momentin që realizohet minimumi i nevojshëm të mbajtjes së

37
Këtu i referohemi doktrinës italiane.
38
Mantovani, Diritto penale, Parte generale, fq. 444.
39
Pagliaro, Principi di diritto penale. Parte generale, Milano, 1998, fq. 491.

19
veprimit, i nevojshëm për ekzistencën e veprës penale. P.sh kemi të bëjmë me
rrëmbimin ose mbajtjen peng të personit neni 109 i Kodit Penal vetëm kur subjektit i
privohet liria për një kohë të arsyeshme. Konsumohet në momentin kur, pushon
veprimi vullnetar kriminal i mbajtjes peng.
Si rrjedhojë edhe e kësaj analize përmes vendimit të mësipërm dhe doktrinës, është
me vend të specifikohet dallimi midis:
Konsumimit i cili identifikohet me realizimin konkret më të madh të mundshëm të
figurës së veprës penale të parashikuar nga pjesa e posaçme, duke përfshirë edhe
ardhjen e pasojës;
Përsosmëria e veprës penale ndodh kur ekzistojnë të gjithë elementët objektivë dhe
subjektivë të parashikuar nga figura e veprës penale, në përmbajtjen më minimale.
Kryerja e veprës penale është kur është ndërmarrë veprimi apo shfaqet në botën e
jashtme sjellja e personit, edhe pse pasoja vjen më vonë.
Por pavarësisht këtyre dallimeve, edhe pse teoria e përgjithshme së drejtës penale
shqiptare nuk i referohet por vetëm praktika, është me vend të theksohet që, ky kriter
në bazë te nenit 47 të Kodit Penal përdoret për caktimin e dënimit në llojin dhe në
masën e tij.
Faza e konsumimit përkon edhe me përfundimin e saj që quhet iter crimins.
Përcaktimi i momentit konsumativ ka rëndësi konkretisht:
1. Për të bërë dallimin nga faza e kryerjes së veprës penale, fazë kjo që për të drejtën
penale shqiptare ka rëndësi primare, e cituar nga disa dispozita të Kodit Penal;
2. Për përcaktimin e kompetencës territoriale në bazë të Kodit të Procedurës Penale;
3. Për aplikimin e normave penale në bazë të veprimit në kohë të ligjit penal;
4. Për afatet e parashkrimit në veprat penale të qëndrueshme dhe të vazhdueshme;
5. Për aplikimin e amnistisë dhe faljes;
6. Për veprimin në hapësirë të ligjit penal, etj.
Për të konkluduar tiparet e fazës së konsumimit vlen të përmendet që, disa rrethana të
cilat vijnë pas kryerjes së veprimit kriminal mund të spostojë kohën e konsumimit të
veprës penale. Pasojat që vijnë pas kryerjes së veprimit kriminal (p.sh kryerja e
veprimeve që rëndojnë apo shtojnë pasojat e veprës penale: neni 50 pika d, apo kur
personi ka zëvendësuar dëmin e shkaktuar nga vepra penale ose ka ndihmuar aktivisht
për të zhdukur ose pakësuar pasojat e veprës penale: neni 48 pika d) spostojnë
momentin konsumativ të veprës penale.
Rrethanat cilësuese të veprave penale mund të ndikojnë momentin kunsumativ, si në
rastin e nenit 94 te Kodit Penal ku nga ndërprerja e shtatëzanisë e kryer në vende dhe
nga persona të paautorizuar, shkaktohet rrezikimi i jetës apo vdekja e gruas, pasoja
këto që e spostojnë atë.

-1.2.1 (vazhdon) Tentativa.

Përkufizimi i momentit konsumativ dallohet edhe nga vepra penale e ngelur në

tentativë.
Kështu, nëse marrim si shembull rastin e një vjedhje, ku autori i saj, me qëllimin për
të shtënë në dorë të gjitha objektet, arrin të marrë vetëm disa prej tyre për shkaqe të

20
pavarura nga vullneti i tij, mund të lindë pyetja nëse kemi veprën penale të vjedhjes së
konsumuar apo të ngelur në tentativë?
Në pamje të parë të jepet përshtypja që kemi të bëjmë me vepër penale të ngelur në
tentativë jo të konsumuar, pasi autori i veprës penale ndërpret veprimin para së të
marrë të gjitha objektet. Kështu që, mungesa e përputhshmërisë totale mes asaj që
është realizuar dhe asaj që është programuar është e parëndësishme nga momenti që,
për t`u konsideruar i konsumuar vepra penale e vjedhjes, është e mjaftueshme që
autori merr dhe vetëm një prej tyre (pasi numri më i madh i objekteve ka rëndësi
vetëm në caktimin e dënimit në bazë të nenit 47 të Kodit Penal) 40.
Tentativa është një fazë paraprake e veprës penale në momentin kur vepra penale nuk
kryhet si pasojë e shkaqeve të pavarura nga vullneti i personit. Tentativa parashikohet
në nenin 22 të Kodit Penal i cili shprehet si vijon: “Vepra penale quhet e mbetur në
tentativë kur, megjithëse personi ndërmerr veprime të drejtpërdrejta për ta kryer atë,
vepra ndërpritet e nuk përfundohet për rrethana të pavarura nga vullneti i tij.”
Koha tek vepra penale e tentativës ka rëndësi për faktin se do të merret si kohë e
veprës penale të ngelur ne tentativë, ndërmarrja e veprimeve të drejtpërdrejta, pa
ardhur pasoja e dëshiruar.
Jo rastësisht po vazhdojmë trajtimin e institutit e tentativës pasi ajo bie në
kundërshtim me konsumimin e veprës penale 41.
Për të njëjtën vepër penale nuk mund të thuhet se në të njëjtën kohë konsumohet edhe
tentohet pas kjo nuk do të ishte logjike.
Tentativa dallon nga konsumimi apo vepra penale e përfunduar, nga një moment
kohor i caktuar: në momentin në të cilin dalin rrethana objektive apo të rastit që
pengojnë kryerjen e veprës penale ose ardhjen e atyre pasojave të dëmshme që ka
dashur të shkaktoje autori i veprimeve kriminale.
Për shembull, krimineli shtie me armë mbi policin që është vënë në ndjekje të tij, por
vrasja nuk realizohet pasi plumbi ngelet në jelekun antiplumb që kishte veshur polici
si mjet mbrojtës.
Këto rrethana, shfaqen në një çast të caktuar që shënojnë edhe kufirin ndarës të
tentativës dhe të konsumimit të veprës penale, por me shumë mundësi ato mund të
kenë ekzistuar më para se të merreshin veprimet e drejtpërdrejta, (si në rastin në fjalë),
mund të lindin në momentin në të cilin ndërmerret veprimi (devijimi i plumbit që bën
rikoshetë) apo mund të jenë edhe të rastit.
Elementi kohë zë një rol të rëndësishëm tek tentativa në lidhje dhe me një institut
tjetër, atë të heqjes dorë, e cila në bazë të nenit 24 të Kodit Penal në fazën e tentativës
si rregull, nuk mund të heqë dorë në çdo kohë (si tek përgatitja) por në një moment të
caktuar i cili përkon me faktin që autori i veprimeve kriminale të mos i ketë kryer të
gjitha veprimet e llogaritura prej tij për kryerjen e veprës.
Është elementi kohë një nga dallimet e tentativës nga përgatitja dhe vepra penale e
plotë apo e konsumuar, e cila përcakton ecurinë kohore të tyre, ku njëra i paraprin
tjetrës.
Në lidhje me veprën penale vazhduese duhet të dallohet tentativa dhe konsumimi i
veprës penale. Praktika gjyqësore ndeshet me raste veprash me shumë veprime si tek

40
Fiandaca, Musco, Diritto penale, Parte generale, Botimi i dytë (Seconda edizione), 1995, fq. 334.
41
Bettiol, Diritto penale, Parte generale, Padova, 1982, fq. 547.

21
vepra penale vazhduese, e cila mund të përbëhet nga disa veprime që kanë përfunduar
dhe disa të tjera të mbetura në tentativë. Këtu nuk ka vend për tentativën. Vepra në
tërësi do të trajtohet si e konsumuar, kurse fakti i mospërfundimit të një apo disa
episodeve mbahet parasysh nga gjykata në caktimin e dënimit 42.
Dhe për më tepër, për të arritur në përfundimin në se koha e kryerjes së veprës penale
është apo jo cilësuese, ajo duhet lidhur me situatën faktike në atë vend ku ka ndodhur
vepra penale në raport me territorin dhe individin. Ajo mund te ndikojë në rëndimin e
pasojave ekzistuese në raport me një situatë të caktuar të rëndë, siç mund të jetë
gjendja e jashtëzakonshme, situata e rënduar nga fatkeqësitë natyrore, por edhe me
vetë individin si p.sh. fatkeqësi të rënda familjare, gjendje e rënduar shëndetësore,
fatkeqësi me pasoja ekonomike (p.sh. i është djegur shtëpia), etj., te cilat duhet të
provohen rast pas rasti.
Koha e kryerjes së veprës penale është elementi bazë për të përcaktuar veprimin në
kohë të ligjit penal, ligjin e aplikueshëm për të përgjegjësinë penale të autorit të
veprës penale. Përcaktimi i kohës së kryerjes së veprave penale të vazhdueshme apo
të qëndrueshme, veprimet e të cilave zgjasin në kohë, mund të vështirësojnë aplikimin
e mundësive të veprimit në kohë të ligjit penal, andaj për zbatimin e tyre në praktikë
duhen pasur kujdes ecuria e këtyre elementëve të anës objektive, për një aplikim sa
më të drejtë të ligjit penal. Por në lidhje me këtë çështje i kemi dedikuar një kapitull
më vetë në këtë punim.

2. Koha e kryerje se veprës penale dhe lidhja e saj me përgjegjshmërinë, fajësinë,

action libera in causa dhe moshën.

-2.1 Përgjegjshmëria.

Përgjegjësi penale mban personi që kupton rëndësinë e veprimeve ose mosveprimeve

të veta, pasojat që sjellin dhe rrezikshmërinë shoqërore të tyre, personi që ka vetëdijen
e asaj që bën dhe të asaj që kërkon të arrijë. Personi që nuk ka vetëdijen dhe vullnetin,
quhet i paaftë mendërisht, i papërgjegjshëm dhe nuk mban përgjegjësi penale. Tek
personi i papërgjegjshëm mungon një nga elementët thelbësorë të veprës penale,
faji 43, nulla poena sine culpa.
Papërgjegjshmëria për shkak të gjendjes mendore, parashikohet në nenin 17 të Kodit
Penal, sipas së cilit: “Nuk ka përgjegjësi penale personi që në kohën e kryerjes së
veprës penale vuante nga një turbullim psikik apo neuropsikik, që ka prishur tërësisht
eikulibrin mendor dhe për pasojë, nuk ka qenë në gjendje të kontrollojë veprimet apo
mosveprimet e tij dhe as të kuptojë se kryen vepër penale”.
Personi që në kohën e kryerjes së veprës penale vuante nga një turbullim psikik ose
neuropsikik, që ka ulur ekuilibrin e tij mendor është i përgjegjshëm, por kjo rrethanë
mbahet parasysh nga gjykata në caktimin e masës dhe llojit të dënimit.

42
Muçi, E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, fq. 214.
43
Shefqet Muçi, E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, 2006, fq. 146.

22
Nga ky përcaktim del qartë se një nga elementët përbërës së papërgjegjshmërisë është
që, turbullimi të ketë ekzistuar në kohën e kryerjes së veprës penale.
Kur ky turbullim psikik ose neuropsikik ka prishur tërësisht eikulibrin mendor, pra
personi që nuk i ka këto aftësi, domethënë vetëdijen dhe vullnetin, quhet i paftë
mendërisht, i papërgjegjshëm dhe ajo çka ka rëndësi nuk mban përgjegjësi penale për
veprat penale që ai mund të kryejë.
Pra, tek personi i papërgjegjshëm mungon një nga elementët thelbësorë të veprës
penale, faji. Përgjegjshmëria është një ndër elementet themelorë të fajit.
Papërgjegjshmëria dhe koha janë dy koncepte të lidhura domosdoshmërisht së
bashku, të cilat të marra së bashku përcaktojnë zbatimin ose jo të parimit të fajësisë.
Për fajin është e parëndësishme gjendja e papërgjegjshmërisë para ose pas kryerjes së
veprës penale 44, por ajo që ka rëndësi është vullneti i lirë i personit në momentin që
kryen veprën penale, në bazë të nenit 17 të Kodit Penal.
Gjykimi për fajin është gjykim konkret, i përqendruar në aftësinë e kryesit për faj në
kohën e kryerjes së veprës dhe në lidhje me veprën penale konkrete. Kjo duhet të
interpretohet si kusht që vepra penale të paraqitet si pasojë e drejtpërdrejtë e
sëmundjes psikike, e çrregullimit apo zhvillimit të prapambetur.
Që kryerja e veprës penale në gjendje të papërgjegjshme të ketë rëndësi nevojitet
konstatimi i lidhjes shkak-pasojë ndërmjet gjendjes së tillë dhe veprës së kryer. Vetëm
atëherë mund të flasim për kryerje të veprës penale.
Neni 17 i Kodit Penal i cili i referohet kohës së kryerjes së veprës penale ka një
kuptim të dyfishtë.
Ligjvënësi ka dashur t`i referohet jo vetëm veprës penale në tërësi por edhe veprimeve
apo mosveprime të cilat përbëjnë një vepër penale, duke i analizuar secilën më vete 45.
Në fakt, papërgjegjshmëria duhet të analizohet për secilin “episod” apo “akt” të
veprës penale duke iu referuar kohës së kryer, për të konfirmuar që në disa veprime
ekziston dhe për disa të tjera duhet mohuar 46. Për shembull, në rastin e një subjekti, i
cili kryen marrëdhënie seksuale me dhunë me të rritura neni 102/a i Kodit Penal, dhe
menjëherë pas kryerjes së marrëdhënieve duke mos i rezistuar një impulsi kleptoman,
i merr dhe bizhuteritë dhe sendet me vlerë, do të mbajë përgjegjësi penale për
marrëdhëniet seksuale me dhune me të rritura por jo për veprën penale të dytën, pasi
për këtë ai nuk arrin të kontrolloje dhe të kuptojë që po kryen ndonjë vepër penale.
Kjo mundësi përcaktimi e papërgjegjshmërisë rrjedh nga një parim i njohur në
doktrinë si parimi i ndarjes të zotësisë për të kuptuar dhe dëshiruar 47.
Në bazë të këtij parimi, zotësia për të kuptuar (momenti intelektual) dhe dëshiruar
(momenti volitiv) duhen të maten sipas një kohe të caktuar të rrjedhës kronologjike të
veprimeve apo mosveprimeve (episodeve, pjesë apo akteve): duke iu referuar kohës
së kryer për secilin nga ato.
Akt, episod, apo pjesë 48 dhe jo në kuptimin e ngushtë “vepër penale” duhet të
analizohet papërgjegjshmëria. Mungesa e përgjegjësisë penale duhet t`i referohet
ndërhyrjes së një shkaku që e përjashton në momentin që subjekti kryen aktin apo

44
Kambovski Vllado, E drejta penale. Pjesa e përgjithshme, Furkan, 2010, fq. 260.
45
Marinucci-Dolcini, Manuale di diritto penale, 2004, fq 224.
46
Tagliarini, I delitti aggravati dall`evento, Padova, 1979, fq 28.
47
Romano-Grasso, Commentario sistematico del codice penale, Milano, 2005, fq 224.
48
Elezi, Kaçupi, Haxhia, Komentar i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, 2006, fq 93.

23
episodin. Pra, papërgjegjshmëria duhen pranuar në lidhje me kohën se kur është kryer
pjesët e veprës penale, pasi ajo mund të ekzistojë për një akt dhe të mungojë për një
akt tjetër. Pra papërgjegjshmëria e autorit duhet të analizohet me kohën e kryerjes së
akteve dhe nuk ka asnjë rëndësi koha e ardhjes së pasojës.
Kjo analizë nuk sjell ndonjë veçori për vepra penale që kryen aty për aty, ku veprimi
dhe pasoja koincidojnë me njëra tjetrën. Por problemi qëndron në përcaktimin e
momentit, për të matur papërgjegjshmërinë në ato sjellje të subjektit që zgjasin në
kohë.
Për shembull, në veprat penale të qëndrueshme ka përgjegjësi penale personi që gjatë
konsumimit të veprës penale ka pasur vullnetin e lirë; në veprat penale vazhduese
mund të ndodhë qe personi ka qenë i aftë mendërisht në veprimet e para të kryerjes së
veprës penale dhe jo në të tjerat, apo e anasjelltë. Ai do të mbajë përgjegjësi vetëm për
ato akte që ka qenë i përgjegjshëm; në veprat penale të kryera me mosveprim,
përgjegjshmëria duhet të ekzistojë në momentin e kalimit të afatit kohor për të kyer
veprimin e detyruar me ligj.
Sipas Kodit Penal neni 17/2 personi i cili kryen veprën penale nga një turbullim psikik
apo neuropsikik dallon nga paragrafi i dytë pasi ai mban përgjegjësi penale. Ulja e
eikulibrit të këtë rast eshtë pjesshme dhe jo tërësorë, kështu që përgjegjshmëria është
e zvogëluar dhe nuk e përjashton përgjegjësinë penale. Personat që kryejnë veprën
penale në këtë gjendje do të konsiderohen të përgjegjshëm, por për shkak se kjo
përgjegjshmëri është e vogël, do të dënohen më lehtë.
Siç thamë edhe më lart, përgjegjshmëria e zvogëluar duhet të përcaktohet edhe sipas
kohës së kryerjes së veprës penale, ngaqë edhe në këtë rast vlen të thuhet që, para apo
pas kryerjes së veprës penale, është e parëndësishme për veprën penale.

-2.2 Action libera in causa.

Parimi që përmbahet në nenin 17 paragrafi i dyte të Kodit Penal nuk aplikohet apo
përjashtohet në rastet e nenit 18 paragrafi i tretë të Kodit Penal të kryerjes së veprës
penale në gjendje të dehur apo siç njihet në doktrinë me action libera in causa me
paramendim (veprimi i lirë në vendim e jo në kryerje).
Ky paragraf parashikon dehjen e bërë me paramendim për të kryer veprën penale,
duke aplikuar të njëjtat rregulla edhe kur dehja është bërë nën efektin e narkotikëve
apo simulantëve të tjerë, neni 18/4. Ky përjashtim shprehet në rastet kur vetë personi e
sjell veten në gjendje të papërgjegjshme dhe në atë gjendje kryen vepër penale.
Neni 18/3 është një rast i veçantë i veprimit të kryer sipas një gjendje të programuar
me dashje ku personi dënohet dhe mbahet parasysh nga gjykata në caktimin e masës
dhe llojit të dënimit si më rënduese edhe pse e ka kryer veprën penale në gjendje
papërgjegjshmërie, pasi ai vetë me vullnet të lirë ka krijuar këtë gjendje me qëllim për
të kryer veprën penale 49.

49
Pra, shprehja, action libera in causa, nënkupton faktin që vepra penale e kryer në gjëndje të dehur me
paramendim është një pasojë e një zgjedhje e vullnetit të lirë të subjektit, e cila përfaqëson një mënyrë
e zgjedhur nga autori për të kryer veprën penale.

24
Lidhur me institutin e actions libera in causa, në mënyrë figurative mund të thuhet se
këtu bëhet fjalë për situatat kur personi e përdor veten si mjet për të kryer veprën
penale në gjëndje të papërgjegjshme pjesërisht. Në dehjen me paramendim mund të
ndodhë kur një person në gjëndje normale nuk ka kurajo që të kryejë veprën penale të
vrasjes, dhe për të evituar frikën konsumon alkool dhe në gjendje të dehur e kryen
këtë vepër.
Duke ndjekur analizën tonë të këtij instituti me kohën e kryerjes së veprës penale,
mund të themi që qëllimi i institutit të actions libera in causa, është që të pengojë
keqpërdorimin e parimit se, mund të konsiderohet penalisht i përgjegjshëm personi i
cili në kohën e kryerjes së veprës penale ka qenë i përgjegjshëm.
Përndryshe, po të mos njihej instituti actions libera in causa, nuk do të ishte e mundur
të dënohen personat që me vetëdije, me qëllim e sjellin veten në gjendje të
papërgjegjshme dhe në këtë gjëndje kryejnë veprën penale.
Aplikimi i institutit të actions libera in causa me paramendim kërkon përmbushjen e
disa kushteve si;
a) personi të jetë i vetëdijshëm në kohën kur sjell veten në gjendje papërgjegjshmërie;
b) që personi me dashje vihet në këtë gjendje para kohës së kryerjes së veprës penale;
c)që të ketë kryer veprën penale me dashje.
Nëse janë përmbushur këto kushte dhe personi kryen veprën penale, atëherë nuk kemi
shmangie nga parimi se personi konsiderohet penalisht i përgjegjshëm vetëm nëse në
kohën e kryerjes së veprës penale ka qenë në gjendje ta kuptojë rëndësinë e veprës
dhe t`i kontrollojë sjelljet e veta. Përgjegjshmëria duhet të ekzistojë në kohën kur
personi duke konsumuar alkool, drogë apo në ndonjë mënyrë tjetër e sjell veten në
gjendje të papërgjegjshme.
Në këtë rast ligjvënësi ka paraqitur një mospërputhje kohore midis veprimit dhe
përgjegjshmërisë duke spostuar para në kohë momentin për të cilën duhet të ekzistojë
përgjegjshmëria në raport me momentin që kryhet e vepra penale duke thyer rregullin
e përputhjes së nevojshme kohore të përgjegjshmërisë dhe kryerjes se veprimit apo
mosveprimit 50, pasi shume autorë mendojnë që kryerja e veprës penale fillon që në
momentin e krijimit të papërgjegjshmërisë 51.
Sipas këtij mendimi, fillimi i ekzekutimit të veprës penale përkon me momentin në të
cilën subjekti vullnetarisht dhe me paramendim krijon gjendjen e dehjes dhe vlerësimi
i qëndrimit psiqik duhet të bëhet në lidhje me këtë moment.
Një mendim tjeter konsideron që qëndrimi psikik i personit duhet të vlerësohet në
momentin e kryerjes së veprës penale.

Pavarësisht këtyre mendimeve të ndryshme ajo që vlen të theksohet është së gjendja e

dehjes me paramendim duhet të vlerësohet përkrah asaj të kryerjes së veprës penale,
për të verifikuar ekzistencën e përqasjes se gjendjes së krijuar me paramendim dhe
veprës penale të kryer.

50
Fiandaca-Musco, Diritto penale, Parte Generale, 2005, fq. 304.
51
Për Mantovanin, në Diritto penale, Parte generale, Padova, 1986, fq. 477, kemi të bëjmë me
ekzekutim të veprës penale, që në momentin kur subjekti ka vendosur i lirë një sjellje, që i ka shkaktuar
atij një ulje të eikulibrit mendor nga i cili vijnë dhe pasojat. Këto pasoja vijnë nga një sjellje e
vullnetshme e mëparshme e tij, për të cilën subjekti është transformuar në një mjet për të kryer veprën
penale.

25
Ligji penal e klasifikon dehjen në dehje të rastit dhe në dehje me paramendim, duke
mbajtur qëndrime të ndryshme në zbatimin e ligjit në secilën formë të saj. Kryerja e
veprës penale në gjendjen e dehjes së rastit konsiderohet rrethanë lehtësuese në
caktimin e dënimit dhe analiza e saj nuk është e nevojshme pasi ajo në vetvete mund
të justifikohet edhe me aplikimin e nenit 17 paragrafi i dyte, kurse kryerja e veprës në
gjendjen e dehjes me paramendim për kryerjen e saj do të konsiderohet rrethanë
rënduese 52 duke krijuar përjashtimin nga aplikimi i nenit 17/2 të Kodit Penal.
Siç e thamë dhe më lart, nëse kryerja e veprës penale bëhet me dehje me paramendim
do të aplikohen parimet e përgjithshme në të cilat mbështetet përgjegjësia penale
Kështu nëse i referohemi institutit të gabimit, kur personi kryen ato që nuk është ajo
çfarë ai ka programuar, do të aplikohen rregullat e gabimit në objekt dhe në lidhje
shkakësore.
Shkaktimi i dehjes e cila sjell dhe çrregullime të eikulibrit mendor dhe ulje të tij është
një nocion i ndryshëm dhe i dallueshëm nga kryerja e mëtejshme e veprës penale 53.

-2.3 Mosha e subjektit të veprës penale.

Ndalemi tani tek një element tjetër i rëndësishëm që duhet të ekzistojë në kohën e
kryerjes së veprës penale atë të parashikuar nga neni 12 i Kodit Penal në lidhje me
moshën për përgjegjësi penale. Në këtë rast elementi kohë shfaqet edhe në një kuptim
tjetër: domethënë si masë.
I referohemi rastit të përgjegjësisë penale nenit 12 të Kodit Penal, i cili kërkon që në
kohën e kryerjes së një krimi i mituri të ketë mbushur moshën 14 vjeç dhe në kohën e
një kundravajtje të këtë mbushur moshën 16 vjeç. Kështu që nga kjo dispozitë
kuptojmë që mbushja e moshës për përgjegjësi penale lidhet me kohën e kryerjes së
krimit ose të kundravajtjes penale dhe jo me moshën e fillimit të procedimit penal apo
gjykimit të çështjes. Kjo ka rëndësi jo vetëm për marrjen e personit në përgjegjësi
penale, por edhe për caktimin e dënimit ndaj tij, sepse i mituri që nuk ka mbushur
moshën tetëmbëdhjetë vjeç në kohën e kryerjes së veprës penale, nuk mund të
dënohet më shumë se gjysma e dënimit të parashikuar nga ligji për veprën penale të
kryer, në bazë të nenit 51 të Kodit Penal.
Në llogaritjen e moshës do të merren parasysh edhe ora në të cilën subjekti ka lindur,
e provuar kjo nga regjistrat e gjendjes civile, nga certifikata e lindjes dhe certifikata e
asistencës së lindjes, të cilat formojnë një provë të plotë. Kështu nëse vepra penale
kryhet ditën e ditëlindjes së mbushjes së tetëmbëdhjetë vjeç por para orës së lindjes,
vepra penale akoma nuk është kryer nga një madhor.
As Kodi Penal shqiptar dhe as Kodi i Procedurës Penale nuk përmban asnjë dispozitë
për llogaritjen e kohës se moshës apo kohës së dënimeve siç ndodh në kodet e
vendeve të tjera siç është p.sh Kodi Italian i cili parashikon ne nenin 14 dhe 134 të
Kodit Penal. Neni 14 e përcakton llogaritjen e fillimit të afatit kohor të çdo pasoje
juridike, sipas kalendarit të zakonshëm dhe neni 134 në llogaritjen e dënimeve me
burgim merret parasysh dita, muaji dhe viti pa pasur parasysh ndarjen e orëve të ditës.

52
Shefqet Muçi, E drejta penale, Pjesa e Përgjithshme, 2006, fq. 148.
53
Romano, Commentario sistematico al codice penale, 2004, fq 28.

26
3. Koha e kryerjes së veprës penale dhe lidhja shkakësore.

Koha e kryerjes së veprës penale ka një lidhje mjaft të ngushtë dhe me një element të
domosdoshëm të anës objektive, me lidhjen shkakësore pasi shkaku dhe pasoja janë
gjithmonë një prius dhe një posterius, në ritmin e kohës.
Çdo arsyetim mbi lidhjen shkakësore gjen rrënjët e saj në kohën që ka kaluar dhe që
kanë ardhur pasojat 54.
Pranimi i lidhjes shkakësore respekton një garanci të parimit të fajësisë, që shpreh
ndalimin e marrjes në përgjegjësi penale për një vepër që është kryer nga një person
tjetër, pasi përgjegjësia penale është personale dhe subjekti duhet të ngarkohet me
përgjegjësi penale vetëm për pasoja që janë rezultat i veprimit të tij.
Sipas këtij formulimi shohim lidhjen që duhet të ketë pasoja me veprimin e kryer dhe
elementi kohë.
Në radhë të parë, meqenëse lidhja shkakësore zhvillohet në një kohë dhe hapësirë të
caktuar, studiohen ato shkaqe që janë vënë në lëvizje para se të vinte pasoja e veprës
penale. Shkaku i paraprin kurdoherë pasojës, por, sigurisht jo çdo shkak që i paraprin
mund të jetë vendimtar, i domosdoshëm për ardhjen e pasojës. Në çdo rast pranohet
vetëm shkaku që ka paraprirë dhe ka përcaktuar ardhjen e pasojës, pavarësisht nga
pozicioni kohor që zë në zinxhirin e lidhjes shkakësore.
Që një veprim të jetë i lidhur me pasojën që ka ardhur pas një kohe të caktuar, duhet
që të ketë një lidhje shkakësore të tillë që pasoja të ketë ardhur pikërisht prej atij
veprimi. Elementi kohë këtu duket pikërisht në kohën në të cilën vjen pasoja që do të
lidhet me veprimin e kryer. Edhe nëse një veprim nuk shtrihet në kohë por ka ndodhur
dhe ka përfunduar në një moment të caktuar dhe pasoja ka ardhur në një moment
tjetër të mëvonshëm, përsëri ekziston një lidhje midis veprimit dhe pasojës dhe kjo
çon në lindjen e përgjegjësisë penale për personin që ka kryer veprimin e caktuar.
Por, zhvillimi normal i lidhjes shkakësore mund të ndërpritet nga veprime ose
mosveprime që ndryshojnë rrjedhën normale të ngjarjes. Raste të tilla mund të
ndodhin në persona të shtruar në spital për mjekim nga plagosje, por që u shkaktohet
vdekja nga dhënia e një terapie tjetër të kundërt, me atë që ka këshilluar mjeku. Në
rastin konkret lidhja shkakësore midis veprimit të mëparshëm të plagosjes së lehtë,
dhe pasojës, vdekjes së viktimës, është ndërprerë nga veprimi tjetër, dhënia e terapisë,
prandaj ai që ka plagosur personin do të përgjigjet vetëm për plagosje. Edhe në ato
raste kur personi i shtruar në spital vdes për shkak se i pushoi zemra, apo nga helmimi
apo asfiksia për shkak të rënies së zjarrit në repart, kuptohet se lidhja shkakësore është
ndërprerë dhe personi që ka shkaktuar plagosjen do të përgjigjet vetëm për plagosje,
por jo për vdekjen e personit. 55

Pra, kemi raste kur kemi një ndërhyrje në lidhjen shkakësore midis veprimit të kryer
dhe pasojës së ardhur duke bërë që pasoja të mos jetë rezultat i veprimit të kryer që në
fillim por i një veprimi tjetër që ka ndodhur në një kohë të mëvonshme. Këtu elementi

54
Sipas nenit 13 te Kodit Penal thuhet se: “Askush nuk ka përgjegjësi penale kur midis veprimit ose
mosveprimit të tij dhe pasojave apo mundësisë së ardhjes së pasojave, mungon lidhja shkakësore.
55
Elezi, Kaçupi, Haxhia, Komentari i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, 2009, fq. 104.

27
i kohës shihet në faktin se sado që veprimi dhe pasoja ndodhin në kohë të ndryshme
dhe mund të ketë një lidhje shkakësore mes tyre, përsëri mund të kemi një ndërhyrje
me anë të një veprimi apo mosveprimi tjetër që do ta prishë lidhjen shkakësore duke
përjashtuar kështu autorin e veprimit të pare nga përgjegjësia penale për pasojën e
ardhur në një kohë të mëvonshme.
Pra, elementi kohe në rrjedhën e konkurrimit të shkaqeve nuk përcakton shkakun e
domosdoshëm dhe të drejtpërdrejte, duke iu referuar gjithmonë atij që ka ardhur apo
ndodhur i pari apo i fundit.

28
KAPITULLI II

Veprimi në kohë i ligjit penal.

PËRMBLEDHJE: Hyrje. -1. Burimet e veprimit në kohë të ligjit penal në rang ndërkombëtar. -1.1
Pakti ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike (neni 15). -1.2 1.2 Parimi i fuqisë prapavepruese
favorizuese në një profil krahasues. -1.3 Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut neni 7. -1.4 Karta
e Bashkimit Evropian të të Drejtave Themelore (2000). 1.5 Nullum crimen sine lege e nulla poena sine
lege. Neni 22 e 24 i Statutit të Romës - 2. Veprimi në kohë i ligjit penal në të drejtën penale shqiptare. -
2.1 Zhvillimi historik i veprimit në kohë e ligjit penal në periudhën 1925-1995. -2.1.1 Statuti themeltar
i Republikës së Shqipërisë të vitit 1925. -2.1.2 Statuti themeltar i Mbretnis Shqiptare të vitit 1928 dhe
Kodi Penal i vitit 1928. -2.1.3 Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë të vitit 1950 dhe Kodit
Penal të vitit 1948 dhe 1952. -2.1.4 Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë e vitit
1976 dhe Kodi Penal i vitit 1977. -2.2 Veprimi ne kohe i ligjit penal sipas Kodit Penal te vitit 1995. -
2.2.1 Parimi i ndalimit të fuqisë prapavepruese të inkriminimit të ri. -2.2.2 Parimi i fuqisë
prapavepruese të abolitio criminis (depenalizimi i veprës penale). -2.2.3 Vendimi i Gjykatës
Kushtetuese nr. 19 datë 1.06.2011. -2.2.4 Parimi i fuqisë prapavepruese të abolitio criminis
(depenalizimi i vepres penale) në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese. -2.3 Ligj me dispozita më
favorizuese. Vendimi Unifikues i Gjykatës së Larte, nr. 4 datë 27.03.2003. -2.3.1 Modifikimi i
dispozitave. -2.3.2 Ligj me dispozita të cilat janë më të favorshme për personin -2.3.3 Vendimi
Unifikues i Gjykatës së Larte, nr 4 datë 27.03.2003. -2.3.4 Parimi kushtetues i fuqisë prapavepruese të
ligjit penal favorizues në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese. -2.4 Ligje kalimtare (të përkohshme)
dhe të jashtëzakonshme. -2.5 Aplikimi i ligjit procedurial në kohë.

Hyrje

Mbas përcaktimit të kohës së kryerjes së veprës penale mund të analizojmë një institut
tjetër, për të cilin ajo krijon edhe bazën e aplikimit të veprimit në kohë të ligjit penal.
Veprimi në kohë i ligjit penal parashikohet nga Kushtetuta në nenin 29: parashikim që
shprehet edhe mbi fuqinë prapavepruese me karakter favorizues në paragrafin e tretë.
Neni 3 i Kodit Penal sanksionon parimin e fuqisë prapavepruese me karakter
favorizues sipas të cilit, si rregull aplikohet me fuqi prapavepruese ligji më i
favorshëm, që hyn në fuqi pasi është kryer vepra penale, kur ka të bëjë me
shfuqizimin e veprës penale (abolitio criminis) ose dispozita më të favorshme për
autorin e kryerjes së veprës penale.
Vëmendja e kërkimeve shkencore është përqendruar mbi të gjitha mbi dy kritere të
dallueshme dhe të ndryshme mes tyre, të sipërpërmendura, të shprehura nga lloji i
favorizimit të nenit 3 të Kodit Penal:
-nga një anë shfuqizimi tërësor i veprës penale abolitio criminis, që përmbys edhe
vendimin e formës së prere dhe çdo efekt penal te ekzekutimit të dënimit;

29
-dhe nga ana tjetër trajtimi i dispozitave më të favorshme që prek aplikimin nga një
kufizim i vendosur me vendimn unifikues për mos aplikimin e nenit 3 paragraf 3 kur
eshtë dhënë vendimi i formës së prerë.
Kushtetuta parashikon në mënyrë të shprehur duke lejuar fuqinë prapavepruese të
ligjit penal me karakter favorizues.
Interpretim ky që është dhe në përputhje dhe me të drejtën ndërkombëtare dhe të
drejtën e Bashkimit Evropian. Gjatë trajtimit të punimit do të analizohet që edhe në
ketë rang të drejtash ekziston parimi i fuqisë prapavepruese i një rangu dhe force të
njëjtë me atë të legjislacionit shqiptar.
Kjo është pika e parë që do të trajtoj në këtë punim: përcaktimi i një “mbulimi ligjor
ndërkombëtar” dhe një “mbulimi ligjor evropian” i parimit në fjalë.
Në fillim duhet të vlerësohet fuqia prapavepruese favorizuese në Paktin
Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (1966)56. Ky parim ndërkombëtar
sanksionuar në nenin 15 duhet të vlerësohet në rrethin e tij e më pas në legjislacionin
shqiptar.
Përballë të drejtës së Bashkimit Evropian duhet të analizohet dhe zhvillimi i
jurisprudencës te Gjykatës Evropiane e Drejtësisë e BE-së.
Në kuadër të Bashkimit Evropian, neni 49, paragrafi 1 i Konventa Evropiane e të
Drejtave Themelore te Njeriut ka sanksionuar parimin e fuqisë prapavepruese
favorizuese te ligjit penal edhe në rrethin e burimit të se drejtës. Kjo ka të bëjë me një
parashikim që ka një rëndësi shumë të madhe, në qoftë se merret në konsideratë edhe
neni 6 paragrafi i 1 i Traktatit të Lisbonës që i jep konventës” të njëjtën vlerë juridike
të traktateve”.
Thelbësore është dhe zgjidhja e një problemi tjetër apo të efekteve që rrjedhin për të
drejtën shqiptare të forcës juridike të Konventës. Në veçanti, duhet të kuptohet në
qoftë se është e mundur për gjyqtarët shqiptarë dhe rastet kur mund te mos aplikojnë
një normë të brendshme të kundërt me konventën.
Për të plotësuar kuadrin së drejtës ndërkombëtare dhe evropiane, analiza duhet të
përqendrohet edhe tek parimi i ligjshmërisë sanksionuar në nenin 7 të Konventës
Evropiane të të Drejtave të Njeriut të 1950 (tani e më pas KEDNJ) dhe interpretimi i
saj nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (tani e me pas GJEDNJ). Kjo e
fundit gjithmonë njeh edhe parimin e fuqisë prapavepruese favorizuese dhe më së
fundmi ka dhënë një interpretim thelbësor duke iu referuar edhe jurisprudencës të
nenit 49 paragrafi 1 të Konventës duke konstatuar se si ligji penal favorizues është
tashmë një parim thelbësor në të drejtën penale në rrethin ndërkombëtar.

1. Burimet e veprimit në kohë të ligjit penal në rang ndërkombëtar.

1.1 Pakti ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike 57 (neni 15).

56
Pakti Ndërkombëtar për të drejtat civile dhe politike ka hyrë në fuqi më datë 23 mars 1976. Ai është
miratuar dhe hapur për nënshkrim, për ratifikim dhe aderim nga asambleja e përgjithshme me
Rezolutën e saj 2200 A (XXI) të datës 16 dhjetor 1966.
57
Pakti ndërkombëtar për të drejtat civile dhe politike është miratuar dhe hapur për në nshkrim, për
ratifikim dhe pë raderim nga asambleja e Përgjithshmë me rezolutë e saj 2200 A (XXI) të datës 16
dhjetor 1966. Ky pakt ka hyrë në fuqi më datë 23 mars 1976.

30
Katalogu i parë i të drejtave të njeriut dhe i lirive fondamentale i përcaktuar nga
OKB-ja është Deklarata Universale e të Drejtave të Njëriut (DUDNj), e miratuar nga
Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, në Paris, me10 dhjetor 1948.
Nën presupozimin se DUDNj nuk kishte forcë të mjaftueshme juridikisht të
obligueshme, Komisioni i OKB-së për të Drejta të Njeriut (KDNj) filloi proçesin e
hartimit te Paktit ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike, i cili përmbante 26
nene.
Në nenin 15, paragrafi i parë , Pakti ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike
parashikon që 58, “ Askush nuk duhet të dënohet pёr veprime ose mosveprime tё cilat
nuk kanë qenë vepra penale sipas tё drejtës kombëtare ose ndёrkombёtare nё kohën
kur janë kryer. Po ashtu nuk duhet tё jepet njё dёnim mё i rёndё se ai qё mund tё
zbatohej nё kohёn kur ёshtё kryer vepra penale. Nё qoftё se mё vonё, pas kryerjes sё
veprёs, ligji parashikon njё dёnim mё tё lehtё, keqbёrёsi duhet tё pёrfitojё nga kjo”.
Ky paragraf ka specifikuar parimin e ligjshmërisë duke futur në nenin 15 një referim
shumë të qartë mbi ndalimin e fuqisë prapavepruese jo favorizuese.
Në një lexim të kujdesshëm të këtij neni në paragrafin e parë rezulton se ky nen
mund të aplikohet vetëm në raste te kufizuara të aplikimit me fuqi prapavepruese të
një dënimi më të lehtë (dispozita thjesht modifikuese) dhe se nuk ka asnjë rëndë si
rasti i abolitio crimins (mosdënueshmëria e veprës penale). Edhe pse nuk kemi një
parashikim të shprehur të rastit në fjalë duhet kuptuar drejt që nuk ka arsye që
autori i veprës penale të favorizohet për një dënim më të lehtë të parashikuar me
ligjin e ri të hyrë në fuqi pas kryerjes së veprës penale dhe të mos favorizohet nga
një dispozite që parashikon një “dënim” akoma më të butë, ajo e mungesës totale
të një dënimi.
Në një interpretim të kufizuar të nenit 15 duket sikur nuk merr parasysh dallimin
mes ligjit me dispozita modifikuese dhe ligjit me dispozita shfuqëzuese, një dallim ky
i rëndësishëm i parashikuar nga Kodi Penal shqiptar dhe të tjerë 59.
Pjesa e fundit e nenit 15, “Nё qoftё se mё vonё, pas kryerjes sё veprës, ligji
parashikon njё dёnim mё tё lehtё, keqbёrёsi duhet tё pёrfitojё nga kjo”, duhet të
kuptohet vetëm për ato proçese gjyqësore për të cilat akoma nuk është dhënë një
vendim i formës së prerë një kufizim ky, siç e kemi cituar dhe mësipër, i vendosur
me vendim unifikues. Kështu në qoftë se një person është dënuar me një vendim të
formë së prerë, nuk mund të përfitojë nga një ligj i mëvonshëm i cili parashikon
një dënim më të lehtë. Edhe pse ky kufizim nuk është parashikuar nga neni 15, për
t`u lënë i lirë vullnetit të shteteve palë nëse duan apo jo ta parashikojnë një kufizim
duke e varur në ecurinë e proçesit gjyqësor.
Kodi Penal shqiptar nuk e parashikon atë shprehimisht siç mund ta parashikonin disa
kode të vendeve perëndimorë, por limiti është vendosur më një interpretim të
detyrueshëm të vendimit unifikues të kolegjeve të bashkuara të Gjykatës së Lartë.
Në momentin që, parimi i fuqisë prapavepruese favorizuese të ligjit penal njihet në
nivel ndërkombëtar duhet të interpretohet në këtë kuptim pa i`u referuar nevojave të
veçanta të shteteve palë.

58
Shqipëria ka aderuar tek ky pakt më 1991.
59
Kodi italian, portugez, grek.

31
Në momentin që, parimi që përmbahet në nenin 15 ka rang ndërkombëtar duhet
kuptuar edhe mënyra se si ky parim mund të influencojë në të drejtën shqiptare.
Nga kjo pikëpamje me interes të veçantë paraqet edhe zgjidhja që është dhënë nga
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në nenin 5, ku thuhet: “Republika e Shqipërisë
zbaton të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme për të”, një formulim i
përgjithshëm 60. Në nenin 122 thuhet: “Çdo marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar
përbën pjesë të sistemit të brendshëm juridik, pasi botohet në fletoren zyrtare të
Republikës së Shqipërisë. Dhe më tej në pikën 2, “Një marrëveshje ndërkombëtare e
ratifikuar me ligj ka epërsi mbi ligjet e rendit që nuk pajtohen me të’.
Padyshim që, këto formulime i japin një vend të posaçëm normës ndërkombëtare në
legjislacionin shqiptar. Normat e së drejtës ndërkombëtare dhe e drejta e brendshme
kanë të njëjtën vlerë në veprimin e tyre në territorin e çdo shteti, natyrisht kur norma
ndërkombëtare është e njohur si e tillë nga shteti në fjalë.
Gjykatat në rast se konstatojnë papajtueshmëri të dispozitave të këtij pakti me normat
e brendshme duhet t`ia referojnë çështjen Gjykatës Kushtetuese.
Në rast se ky parim apo të tjera që përmbahen në këtë pakt nuk respektohet nga ana e
shtetit palë, Pakti ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike ka parashikuar
krijimin e një organi të posaçëm, Komiteti i të Drejtave të Njeriut (neni 28) me
funksione si ai i kontrollit dhe i mbikëqyrjes së vetë Paktit. Ky komitet është një
afërsisht si një organ gjyqësor, në kuptimin që mbikëqyr zbatimin e dispozitave të
Paktit ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike por nuk ka fuqinë që të japë
vendime gjyqësore të detyrueshme. Komiteti i të Drejtave të Njeriut mund të analizojë
ankime që behën kundër një shteti palë nga shtete të tjera ose nga individë (ankime
individësh). Në qoftë se një shtet palë i këtij pakti konsideron se një shtet tjetër i këtij
pakti nuk zbaton dispozitat e tij, ai mund t`ia tërheqë vëmendjen këtij shteti, lidhur më
këtë çështje (neni 41).
Përveç ankimimeve shtetërore dhe individuale, komiteti është kompetent të marrë dhe
raporte nga shtetet rreth zbatimit të Paktit në territoret përkatëse dhe t`i transmetojë
shteteve palë vëzhgime apo përfundime të rëndësishme (neni 40).

1.2 Parimi i fuqisë prapavepruese favorizuese në një profil krahasues.

Analiza e parimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal favorizues në një plan më të

gjerë krahasimor në Evropë, përbën padyshim një impenjim jo të vogël, të paktën për
dy arsye.
E para, konsiston në faktin që ky parim merr profile të ndryshme nga një vend në
tjetrin.
E dyta, profili i këtij parimi në disa vende merr rang kushtetues ndërsa në disa të tjerë
aplikohet nën limite apo kufizime të llojeve të ndryshme 61.

60
Arben Puto, E drejta ndërkombëtare publike, Tiranë, 2008, fq. 30.
61
Cadoppi A., Il principio di irretroattività, cit., 168 ss.; Dodaro G., Principio di retroattività e “termini
più brevi” di prescrizione dei reati”, in Giur. Cost., 2006, 4116; Fornasari. – Meneghini, Percorsi
europei di diritto penale, Padova, 2005, 22.

32
Sistemet e vendeve common law nuk parashikojnë, në lidhje me statute law, një
rregull të përgjithshëm që sanksionon aplikimin e ligjit penal favorizues për fakte që
janë kryer para hyrjes së tij në fuqi. Si rregull, autori i veprës penale, do të gjykohet
në bazë të ligjit në fuqi në momentin e kryerjes së veprës penale 62.
Por ligjvënësi ka diskrecion të autorizojë herë pas here fuqinë prapavepruese të ligjit
më të favorshëm të normave të reja 63.
Një nga vendet e sistemit common law, si Mbretëria e Bashkuar, parashikon në nenin
7 të Aktit te të Drejtave të Njeriut 64, në paragrafin e parë, parimin e ndalimit të fuqisë
prapavepruese të ligjit penal në kohën kur vepra penale është kryer dhe nuk
parashikohej si e tillë nga ligji. I njëjti parim i cili më parë i referohej veprës penale
parashikohet edhe për dënimin. Në kuptimin që nuk mund të aplikohet një dënim më i
rëndë sesa ai që parashikohej nga ligji në momentin e kryerjes së veprës penale.
Pra, si edhe nga disa vende te tjera të sistemit civil law, parashikohet i njëjti parim, si
i ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal.
Ky vend në paragrafin e dytë të nenit 7, përforcon mendimin që, autori i veprës penale
do të dënohet në bazë të ligjit të kohës së kryerjes së veprës penale. Për më qartë në
këtë paragraf parashikohet se, neni 7 nuk mund të paragjykojë dënimin e autorit të
veprës penale, kur në kohën që eshtë kryer parashikohej si vepër penale por më vonë
jo më si e tillë. Pra, legjislacioni i këtij vendi ndalon fuqinë prapavepruese të ligjit
penal, kur kemi të bëjmë me shfuqizimin e një vepër penale. Neni 7 nuk shprehet aq
më shumë për dënime më të lehta sesa ato që parashikoheshin në momentin e kryerjes
së veprës penale, por paragrafi para ardhës të lë të kuptosh, që kur ligji penal nuk ka
fuqi prapavepruese, kur nuk dënon më veprën penale, si mund të ketë në rastin e
dispozitave më të favorshme. Ky është një dallim i qartë me vendet e civil law, të cilat
shphrehimisht, në të shumtën e rasteve e lejojnë atë.
Sistemet e vendeve civil law, në të kundërt me ato të common law, bashkohen me
pranimin e parimit të fuqisë prapavepruese favorizuese të ligjit penal, edhe pse kanë
mendime të ndryshme mbi kufizimet e vendosura nga ligjvënësi për aplikimin e tij 65.
Ky parim është parashikuar shprehimisht në Kushtetutë në këto vende: Portugali
(Neni 29/4.), Slloveni (Neni 28/2), Estoni (Neni 23/2), Itali (Neni 25), Hungari (Neni
57), Finlanda (Seksioni 8), Qipro (Neni 12/1 ), Sllovaki (Neni 50(6)), Spanjë (Neni
25),Irlanda (Neni 15/5), Malta (Neni 39/8), Poloni (Neni 42/1).

Ndërsa në Kodin Penal parashikohet në këto vende derisa nuk është dhënë vendim i
formës së prerë: France, Luksemburg, Belgjike, Irlandë, Gjermani, Poloni. Në këto

62
Pecorella C., Legge intermedia: aspetti problematici e prospettive de lege ferenda, in Dolcini E.,
Paliero, (a cura di), Studi in onore di Giorgio Marinucci, I, Milano, 2006, 622.
63
Vinciguerra S., Diritto penale inglese comparato – Principi, Padova, 2002, 175; CADOPP A. –
MCCALL SMITH A., Introduzione allo studio del diritto penale scozzese, Padova, 1995, 130.
64
Human Rights Act, Article 7: 1 - No one shall be held guilty of any criminal offence on account of
any act or omission ëhich did not çonstitute a criminal offence under national or international laë at the
time when it was committed. Nor shall a heavier penalty be imposed than the one that was applicable at
the time the criminal offence was committed. 2 - This Article shall not prejudice the trial and
punishment of any person for any act or omission ëhich, at the time when it ëas committed, ëas
criminal according to the general principles of laë recognised by civilised nations.
65
Dodaro G., Principio di retroattività, fq. 4118.

33
vende parashikohet që ligji më i favorshëm, shfuqizues apo modifikues, mund të
aplikohet në vepra penale të kryera më parë hyrjes në fuqi të ligjit të mëvonshëm.
Në vende si Italia 66, Lituani 67 behët dallimi midis abolitio criminis, i cili aplikohet pa
asnjë limit apo kufizim dhe modifikimet favorizuese që kanë një kufizim në aplikim
deri në momentin që nuk është dhënë vendim i formës së prerë. Në këto vende hyn
eshte Shqipëria, siç do ta shohim më tej.
Ka vende të cilat e aplikojnë këtë parim edhe kur është marrë vendim i formës së
prerë. Por edhe në disa raste përjashtohet fuqia prapavepruese për vepra penale të
kryera nën fuqine e ligjeve të jashtëzakonshme ose kalimtare.

1.3 Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut 68, neni 7.

Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut është një traktat ndërkombëtar dhe duhet
zbatuar si i tillë. Ajo nuk tenton që të zëvendësojë të drejtat e brendshme të shteteve
palë në të por të krijojë një emërues të përbashkët mbrojtjeje të të drejtave dhe të
lirive themelore të njeriut 69.
Një mbrojtje të veçantë i ka dhënë edhe parimit nullum crimen nulla poena sine legge
(Nuk ka dënim pa ligj) në nenin 7 të kësaj Konvente, ligjshmërisë së dënimit dhe
mosprapa veprueshmërisë së legjislacionit penal 70. Ekzistenca dhe suksesi i konventës
lidhet ngushtë me këtë parim, pa te cilin ajo si instrument ligjor nuk do të kishte
kuptim. GjEDNJ ka pasur rast ta theksojë disa herë këtë lidhje 71.
Zbatimi i gabuar i ligjit ne kohë cënon proçesin e rregullt ligjor te sanksionuar në
nenet 42 dhe 131/f te Kushtetutës se Republikës se Shqipërisë si dhe te nenit 6 te
Konventës Evropiane për te Drejtat e Njëriut. Një parashikim të ngjashëm është edhe
ai i formuluar nenin 7 te Konventës Evropiane, ne nenin 2 te Kodit Penal dhe atij
Procedural Penal, respektimi i se cilës është një element thelbësor i shtetit të së
drejtës.
Garancitë që përmbahen në nenin 7 të Konventës si një nga elementët më të
rëndësishëm të shtetit ligjor, i kushtojnë një rëndësi të veçantë edhe parimit që, asnjë

66
If the law in force at the time of the committed crime and the subsequent la are different, the more
favourable law is enforced only when the final decision has not yet been delivered.
67
A law, abolishing criminality of a deed, mitigating punishment or otherwise ameliorating the legal
situation of a person who has committed the deed, shall be retroactively valid, i.e. it shall applicable to
the persons who had committed respective deeds before the said law went into effect, as well as to the
persons serving the sentence and to those who have previous record.
68
KEDNj eshte ratifikuar me Ligjin nr. 8137 date 31.07.1996.
69
Në mbrojtje të lirive Themelore, Jurisprudence dhe interpretime të rregullimit të jetës dhe aktivitetit
të autoriteteve shtetërore ne Evrope, Me mbështetjen e Bashkimit Evropian, Tirane 2010.
70
Neni 7 i KEDNJ parashikon: 1. Askush nuk mund të dënohet për një veprim ose një mosveprim që,
në momentin kur është kryer, nuk përbënte vepër penale sipas të drejtës së brendshme ose
ndërkombëtare. Po ashtu, nuk mund të jepet një dënim më i rëndë se ai që ishte i zbatueshëm në
momentin kur është kryer vepra penale.
2. Ky nen nuk do të ndikojë mbi gjykimin dhe dënimin e një personi për një veprim ose mosveprim, i
cili, në momentin kur është kryer, quhej vepër penale sipas parimeve të përgjithshme të së drejtës, të
njohura nga kombet e qytetëruara.
71
Në veçanti në vendimin në lidhje me çështjen Engel kundër Mbretërisë së Bashkuar, Gjykata
shprehet se Konventa në tërësi frymëzohet nga ideja e shtetit ligjor. Shih vendimet e Gjykatës
Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me çështjet Golder kundër M.B., Engel kundër M.B., Klass
kundër Gjermanisë ose Huvig kundër Francës.

34
shfuqizim nuk është i mundur me nenin 15 të Konventës në kohë lufte apo edhe ne
emergjenca te tjera civile. Ky parim duhet të aplikohet ashtu siç është duke iu referuar
objektit dhe qëllimit të tij në vetvete, në mënyrë të tillë që të sigurojë një mbrojtje sa
më efikase kundër ndjekjeve penale, dënimit arbitrar 72.
Mbrojtja që jepet në nenin 7 nuk është gjë tjetër por një standard minimal, nën të cilin
shtetet palë nuk mund të zbresin. Kjo karakteristikë e përbashkët për traktatet
ndërkombëtare të të drejtave të njeriut do të thotë që Konventa përcakton vetëm
dyshemenë e respektimit, por që shtetet palë mund ta respektojnë më mirë dhe në
mënyrë më të plotë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut brenda vendit të saj në
përputhje me aktet normative që ajo nxjerr për këtë qëllim. Këto akte mund të kenë
një efekt më pozitiv dhe të favorshëm për individin. Pra, e thënë ndryshe, për
respektimin e Konventës mjafton që dispozitat e brendshme dhe aktet shtetërore ose
individuale të mos çojnë në një gjendje më negative dhe më të pafavorshme se sa
parashikon ajo vetë 73.
Neni 7 nuk kufizon aplikimin e zbatimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal në dëm
të një të akuzuari. Ai gjithashtu materializon, në përgjithësi, parimin se vetëm ligji
mund të përcaktojë një vepër penale dhe të parashikojë një dënim (nullum crimen,
nulla poena sine lege) dhe parimin se ligji penal nuk duhet të interpretohet gjerësisht
në dëm të një të akuzuari, si në rastin e analogjisë 74. Pra, i referohet në terma të
përgjithshëm faktit që, ligji dhe vetëm ligji mund të caktojë veprat penale dhe dënimet
e tyre dhe ndalon zgjerimin e aplikimit të ligjit për ato vepra penale që më parë nuk
parashikoheshin si të tilla.
Ligji duhet të përcaktojë qartë veprat penale dhe dënimet, nënkupton që personi ta
kuptojë nga formulimi i dispozitës përkatëse që i parashikon ato, vetë ose edhe
ndërmjet interpretimit të ligjit nga gjykata, në një shkallë që është e arsyeshme për ato
rrethana, se për çfarë veprimesh apo mosveprimesh ai do të merret në përgjegjesi
penale.
Pasi shprehje tjetër e parimit të mësipërm eshte edhe ndalimi i termave të paqartë në
ligjet penale, dispozitat duhet të jenë të formuluara qartë dhe saktë, pa ekuivoke, e te
mos lëne vend për interpretime subjektive si kërkesa themelore për respektimin e
parimit të ligjshmërisë.
Ky është një arsyetim që GJEDNj e ka shprehur në një sërë vendimesh të saj75.
Në interpretimet e GJEDNJ kuptohet që neni 7 i Konventës në vetvete nuk mund t`i
referohet qartësimit të dispozitave ligjore për përcaktimin ose jo të përgjegjësisë
penale duke kaluar nga një rast tek tjetri. Pra e thënë ndryshe, të përcaktojë ajo se kur
dispozita parashikon apo jo vepër penale për legjislacionet e ndryshme por mjafton
për të që, vendimi është marrë në përputhje më thelbin e veprës penale dhe në mënyrë
të arsyeshme mund të parashikohet si e tillë nga legjislacioni përkatës 76.

72
Shih cështjen, Scoppola kundër. Italisë (nr. 2), 2009, S.w. kundër Mbretërisë së Bashkuar, 22
November 1995.
73
Idem nota 14.
74
Shih çështjen e Jorgis kundër Gjermanisë, 2007.
75
Shih çështjen, Liivik kundër Estonia, 25 qeshor 2009; Achour kundër Francës 2006.
76
Streletz, Kessler dhe Krenz kundër Germanisë 2001, K.-H.Ë. kundër Germanisë 2001; dhe Kononov
kundër Lituanisë 2010.

35
Përsa i përket interpretimit të ligjit, GJEDNJ ka ritheksuar se, në parim nuk është
detyra e saj të zëvendësojë veten për legjislacionet e brendshme pasi kjo detyrë u
takon kryesisht autoriteteve të brendshme për të zgjidhur çdo problem interpretimi.
Roli i GJEDNJ kufizohet në konstatimin nëse pasojat e interpretimit janë në përputhje
me Konventën 77.
Koncepti i dënimit sipas nenit 7 ka një pozicion dhe qëllim të vetin, të pavarur nga ai i
veprës penale. Për te realizuar mbrojtjen e parashikuar nga neni 7 për dënimin
GJEDNJ duhet të jetë e lirë në analizë dhe të mos shohë vetëm atë çfarë paraqitet
formalisht por të vlerësojë vetë se kur një masë e caktuar përbën “dënim” sipas
kuptimit të këtij neni 78.
Formulimi i nenit 7 paragrafi i parë, fjalia e dytë, tregon se pikënisja për çdo vlerësim
mbi ekzistencën e një dënimi është nëse masa në fjalë jepet për kryerjen e një vepre
penale të parashikuar në ligj. Faktorë të tjerë të rëndësishëm janë tiparet e çdo mase
sipas ligjit të brendshëm, si natyra dhe qëllimi, procedurat të përfshira për zbatimin e
tyre apo ashpërsisë që përmbajnë 79. Ashpërsia e masës nuk është në vetvete
vendimtare, pasi, për shembull, shume masa të tjera parandaluese, si masa sigurie
mund të kenë një ndikim të konsiderueshëm për personin. Pra, ky interpretim të lë të
kuptosh që dënimi i parashikuar në nenin 7 nuk i referohet vetëm dënimeve kryesore
apo plotësuese të parashikuara nga ligji material por edhe masave të tjera me karakter
proçedural, si p.sh masat e sigurimit personal.
Për më tepër, GJEDNJ në praktikën e saj ka vënë në dukje një dallim që ekziston mes
masës që përbën në thelb “një dënim” dhe masës që ka të bëjë me “ekzekutimin” ose
“ose zbatimin e dënimit’.
Si pasojë, ku natyra dhe qëllimi i një mase ka të bëjë me faljen e dënimit ose të një
lirimi para kohe me kusht, kjo nuk është pjesë e "dënimit" brenda kuptimit të Nenit
7 80 pasi ky nen nuk parashikon të drejtën për një dënim më të lehtë apo zbatimin e
një ligji më të favorshëm.
Kështu GJEDNJ në rastin e Le Petit kundër Mbretërinë e Bashkuar (dhjetor) 2000
apo në rastin e Zaprianov kundër Bullgarisë, deklaroi haptazi të pabazuar ankesën e
një aplikanti i cili pretendonte se, pas kryerjes së veprave penale, disa prej tyre që
ishte marrë në përgjegjësi penale, ishin shfuqizuar, dhe nuk parashikoheshin më të
tilla. Pra, përderisa ligji i brendshëm nuk e parashikon një fakt të tillë por konsideron
si vendimtar ligjin e kohës së kryerjes së veprës penale dhe jo atë të mëvonshëm, neni
7 nuk mund të aplikohet.
Pra, duhet pranuar se, Neni 7 i Konventës nuk e përmend shprehimisht një detyrim
për Shtetet Kontraktuese të aplikojë një të akuzuari një ndryshim më të favorshëm në
ligjin e mëvonshëm të kryerjes së veprës.
Megjithatë, duke marrë parasysh zhvillimet në praktikën e saj, Gjykata nuk mund ta
konsiderojmë këtë argument si vendimtar pasi edhe GJEDNJ ka pasur interpretime të
ndryshme në lidhje me aplikimin ose jo të parimit të fuqisë prapavepruese të ligjit
penal.

77
Shih, mutatis mutandis, Korbely kundër Hungary 2008
78
Shih çështjen, Welch kundër Mretërisë së Bashkuar.
79
Shih çështjen, Adamson kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1999, Van der Velden kundër Holandës,
2006.
80
Shih çështjen Kafkaris.

36
Kështu në rastin Tombesi 81 e Niselli nuk e ka pranuar këtë parim në kuptimin
favorizues të tij, edhe pse ligji i brendshëm nuk i parashikonte më si vepër penale.
Veprat penale duhet të dënoheshin pasi në mënyrë të tillë parashikoheshin nga ligji i
kohës së kryerjes së tyre dhe parimi i ligjshmërisë në këtë rast nuk duhej të
konsiderohej, është shprehur GJEDNJ.
Qëndrim i kundërt është mbajtur në rastin Berluskoni 82, ku e ka pranuar parimin e
favor, duke u shprehur se në këtë rast duhet të respektohet ligji i brendshëm. Qëndrim
ky që ka pasur shume polemika dhe dyshime ne lidhje me vendimet të kundërta që
janë marrë për çështje të njëjta.
Si konkluzion për pjesën më të madhe të vendimeve të saj, në interpretimin e nenit 7/1
edhe pse nuk e ndalon aplikimin e ligjit penal me fuqi prapavepruese favorizuese,
lejon të dënojë autorin edhe pse ligji i mëvonshëm nuk e parashikon më si vepër
penale dhe në rast se ka dhënë dënimin duhet të pushojë ekzekutimin.
Në një interpretim të fundit 83 i ka dhënë një interpretim nenit 7/1 te KEDNJ duke
pranuar fuqinë prapavepruese të ligjit penal..

*
* *

GJEDNj në ndryshimin e praktikës së saj në lidhje me pranimin e fuqisë

prapavepruese të ligjit penal në interpretimin e nenit 7/1, ka pranuar edhe në çështjen
Alimucaj kundër Shqipërisë shkelje nga gjykata shqiptare në lidhje me masën e
dënimit. GJEDNj ka pranuar që kjo shkelje konsiston në faktin që të dënuarit i është
dhënë një dënim më i madh se ai që parashikohej në kohën e kryerjes nga ligji i
mëparshëm.
I dënuari i është drejtuar GJEDNJ për shkelje të një sërë dispozitash të Konventës,
duke përshirë këtu edhe nenin 7 të saj.
Duke iu referuar fakteve të çështjes, ai ka qenë pronari i Vefa Holding sh.p.k, dhe
rreth vitit 1994, filloi të merrte fajde nga qytetarët deri në vitin 1997.

81
Në këtë çështje i pandehuri ishte dënuar per veprën penale të transportit, shkarkimit dhe deponimin e
palejuar të mbeturinave. Për shkak të ndryshimeve ligjore me Dekretin e Presidentit Nr 215, 1982,
pretendonte se materiali që ishte objekt i veprës penale ishte hequr nga kategoria e mbetjeve për t`u
konsideruar shkelje. Pra, vepra penale nuk ekzistonte më dhe kërkonte aplikimin e fuqisë
prapavepruese të ligjit penal. Gjykata përballë kësaj kërkese pezullon çështjen pasi kishte dyshime në
lidhje me pajtueshmërinë e tij dhe Direktivën 75/442 të Komunitetit Evropian dhe kërkuan
interpretimin e Direktivës, pasi ajo e parashikonte objektin si mbetje ndërsa ligji i brendshëm jo.
82
Në këtë rast ka një papajtueshmëri të Direktivës së Komunitetit Evropian dhe legjislacionit të
brendshëm. Direktiva parashikon ndëshkime efektive, proporcionale dhe bindëse për veprat penale të
fshehjes së së ardhurave, ku i referohet tregimit të rreme të tyre. Pas disa ndryshimeve të ligjit të
brendshëm, këto veprime nuk parashikohen më si vepra penale. Papajtueshmëri u krijuan në lidhje me
legjislacionin e brendshëm, e cila shfuqizonte veprën penale dhe direktiva e komunitetit Evropian e cila
e dënonte. Çështja u gjykua nga GJEDNJ.
83
Shih çështjen, Scoppola kundër Italisë, 2009.

37
Në prill 1998, prokurori i çështjes e akuzoi për mashtrim të kryer në bashkëpunim me
të tjerët dhe urdhëroi masë sigurie, arrest me burg.
Më vonë akuza u ndryshua me bazë ligjore nenin 333 të Kodit Penal. Ky nen i
referohej organizatave kriminale dhe ishte një dispozitë e re. I dënuari u ankua mbi
veprimin e fuqisë prapavepruese të ligjit penal të nenit 143/2, i cili kishte rënduar
pozitën e tij duke shkelur një sërë parimesh të rëndësishëm të së drejtës.
Duke i`u referuar vendimeve të gjykatave për të dënuarin është interesant
argumentimi i bazave ligjore, që janë përdorur për veprat penale të kryera nga i
dënuari. Kështu, Gjykata e Rrethit Tiranë e dënoi në bazë të nenit 143 vetëm njëherë.
Gjykata e Apelit Tiranë e konsideroi të pabazuar vendimin e Gjykatës së rrethit, e cila
e dënonte të akuzuarin vetëm për një vepër penale dhe për cilësimin të gabuar të
veprës penale të kryer prej tij, pasi sipas kësaj gjykate ai duhej të dënohej sipas
paragrafit të dytë të nenit 143 të Kodit Penal.
Në vendimin e saj Gjykata e Apelit arsyetoi aplikimin e nenit 143/2 edhe pse një
dispozitë e cila kishte hyrë në fuqi mbash kryerjes së veprës penale, të aplikueshme
për rastin në fjalë pasi duke u bazuar në nenin 3/3 të Kodit Penal, kur dispozitat e
mëvonshme janë më favorizues se ato të kohës së kryerjes së veprës penale do të
aplikohen ato të cilat janë më të favorshme për autorin e veprës penale. Në këtë
arsyetim, kjo gjykatë konsideron nenin 143/2 më të favorshëm pasi neni 143/1 duke
bërë një bashkim të veprave penale do të dënohej më shumë se atë që parashikonte
paragrafi i dytë i këtij neni. Arsyetim ky i gabuar dhe i palogjikshëm.
Me të drejtë Gjykata e Lartë u shpreh se Gjykata e apelit ka gabuar për të akuzuarin
mbi zbatimin e nenit 143/2 pasi aplikimi i ligjit më të favorshme nuk ka bazë ligjore.
Duke ndjekur arsyetimin e kësaj gjykate, në bazë të nenit 82/2 të Kodit të Procedurës
Penale vepra penale më e rëndë është ajo që ka maksimumin e sanksionit më të lartë,
ose kur maksimumet janë të barabarta ajo që ka minimumin më të lartë.
Mbi këtë bazë, duke iu referuar maksimumit të dënimit si një kriter për të përcaktuar
ligjin më të favorshëm, është e qartë që neni 143 i Kodit Penal, i cili ishte në fuqi në
kohën ë kryerjes së veprës penale, dhe parashikonte një dënim prej 5 vjetësh
maksimumin, është më i favorshme sesa paragrafi i dytë, i cili u shtura tek ky nen dhe
parashikon një maksimum prej 20 vjetësh. Fakti që, caktimi i dënimit behët në bazë të
bashkimit të veprave penale nuk është një arsye për të konsideruar 143/2 më të
favorshëm.
Gjykata e Lartë e dënoi të akuzuarin në bazë të nenit 143/1 për aq herë sa ishte dhe
numri i personave të mashtruar dhe në bazë të kësaj çështje nxori dhe një vendim
unifikues të cilin do ta trajtojmë në kapitullin e tipologjive të veprave penale.
Kështu GJEDNJ i dha të drejtë të dënuarit jo për cilësimin ligjor të veprës penale por
për llogaritjen e dënimit të vendimit të Gjykatës së Lartë. Ajo arsyeton se gjykata
duhet të konstatojë, nëse dënimi i cili i është aplikuar të dënuarit, parashikohej apo jo
nga ligji, duke iu referuar legjislacionit në tërësi, interpretimit dhe aplikimit të ligjit të
kohës kur është kryer vepra penale.
GJEDNJ shprehet se në kohën kur është kryer vepra penale, neni 143/1 parashikon si
sanksion një maksimum deri në 5 vjet burgim. Kjo dispozitë, kur është kryer vepra
penale, nuk përmban asnjë rrethanë rënduese apo cilësuese, si p.sh. mashtrim i
përsëritur apo më shumë se njëherë apo aq shumë parashikimi i dispozitës mbi firmat

38
mashtruese piramidale. Gjykata e Lartë e dënoi atë mbi mashtrimin e 57, 923 persona
me një dënim maksimal prej 20 vjetësh.
Në këtë drejtim, GJEDNJ konstaton shkelje mënyrën e caktimit të dënimit duke
shkelur nenin7/1 të Konventës, pasi është aplikuar një dënim që nuk parashikohej në
kohën e kryerjes së veprës penale dhe vetë legjislacioni i brendshëm e ndalon një gjë
të tillë.

1.4 Karta e Bashkimit Evropian të të Drejtave Themelore (2000).

Duke qenë se Shqipëria aspiron në një të ardhme shumë të shpejtë të jetë vend anëtar i
Bashkimit Evropian, një rëndësi domethënëse ka edhe Karta e Bashkimit Evropian të
të Drejtave Themelore, 2000, (më tej Karta). Kjo kartë është një produkt i Bashkimit
Evropian e cila u shpall në Nice të Francës e përbërë nga 54 nene, ku sanksionohen
për herë të parë në nivel evropian të drejta civile, politike dhe sociale të qytetarëve të
BE-së.
Në këtë kuadër, për të rimarrë analizën që kemi trajtuar më sipër i referohemi nenit 49
paragrafi i parë i cili parashikon parimin e ligjshmërisë dhe atë të proporcionalitetit
midis veprës penale dhe dënimit 84. Një nen ky i rëndësishëm i cili ka parashikuar
fuqinë prapavepruese të ligjit penal me karakter favorizues 85.
Paragrafët 1 dhe 2 të nenit 49 të Kartës kanë të njëjtën qëllim dhe kuptim të nenit 7 të
KEDNJ, përveç parashikimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal me karakter
favorizues, të shtuar në të86.Sipas këtij neni “Askush nuk mund të dënohet për një
veprim apo mosveprim që në kohën e kryerjes nuk përbënte vepër penale sipas së
drejtës të brendshme apo ndërkombëtare. Nuk mund të jepet një dënim më i rëndë
sesa ai që parashikohej në kohën e kryerjes së veprës penale”. Më tej shton edhe atë
që e dallon nga neni 7 i KEDNJ se “Në qoftë se mbas kryerjes së veprës penale, ligji
parashikon një dënim më të butë, duhet të aplikohet kjo e fundit”. Një përqasje me
nenin 15 të Paktit Ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike, e cila shprehimisht
e parashikon aplikimin e dënimit më të butë, duke evituar çdo lloj dyshimi apo
pengese.
Përsa i përket fushës së aplikimit neni 51 parashikon se dispozitat e saj janë të
detyrueshme për institucionet dhe organizmat anëtare të BE-së,por fakti është se kjo
Kartë deri vonë nuk është se ka pasur fuqi juridike të plotë derisa hyri në fuqi Traktati
i Lisbonës në 1 Dhjetor 2009.

84
Neni 49 shprehet kështu në tekstin origjinal:
“1.No one shall be held guilty of any criminal offence on account of any act or omission ëhich did not
çonstitute a criminal offence under national laë or international laë at the time ëhen it ëas committed.
Nor shall a heavier penalty be imposed than that ëhich ëas applicable at the time the criminal offence
ëas committed. If, subsequent to the commission of a criminal offence, the laë provides for a lighter
penalty, that penalty shall be applicable.
2. This Article shall not prejudice the trial and punishment of any person for any act or omiss which, at
the time when it was committed, was criminal according to the general principles recognised by the
community of nations.
3. The severity of penalties must not be disproportionate to the criminal offence.
85
Në bazë të nenit 6/1 të Traktatit të Lisbonës i cili i jep Kartës të njëjtën vlerë juridike me atë të
Traktatit.
86
Shih, Commentary of the Charter of Fundamental Rights of the European Union, fq 380.

39
Neni 49 i Kartës në vetvete paraqet disa problematika. Sipas disa autorëve 87 është e
përshtatshme për t`iu referuar vendimeve të GJEDNJ-së si treguesi primar i
problematikës në lidhje me kërkesat e nenin 49 mbi parimin e ligjshmërisë dhe atë të
proporcionalitetit midis veprës penale dhe dënimit.

1.5 Nullum crimen sine lege e nulla poena sine lege. Neni 22 e 24 i Statutit të
Romës.

Nenet 22 dhe 24 të Statutit të Romës përmbajnë parimet thelbësore të ligjshmërisë

apo nën parimet e tij. Disa nga këto parime që do t`i analizojmë më poshtë janë:të
përjashtimit të inkriminimit të personave në bazë të zakoneve, ndalimi i përdorimit të
analogjisë dhe ndalimi i fuqisë prapavepruese.
Neni 22 i Statutit jep definicionin e parimit nullum crimen sine lege, sipas të cilit një
person është penalisht përgjegjës në bazë të këtij statuti, vetëm nëse sjella e tij në
momentin në të cilën kryhet përbën një krim i cili hyn në kompetencën e Gjykatës
Ndërkombëtare Penale.
Fakti që këto parime parashikohen në një kapitull të veçantë të statutit nuk është
thjesht një rastësi, por duhet të kihen parasysh garancitë që ofrojnë ato, duke na lejuar
për të njohur që në fillim se çfarë ndalohet dhe çfarë lejohet, duke mbrojtur qytetarët
nga ushtrimi arbitrar i fuqisë ndëshkuese të shtetit. Këto parime ashtu siç do ta shohim
dhe më poshtë parashikohen në një sërë dokumentesh dhe traktatesh ndërkombëtarë.
Parimi i ligjshmërisë vë në diskutim në fakt se çfarë pozicioni mund të ketë e drejta
zakonore brenda Statutit. Domethënë nëse parimi i ligjshmërisë kërkon
domosdoshmërisht një ligj të shkruar, lind problemi se si duhet harmonizuar me
sistemin e burimeve të së drejtës ndërkombëtare, që bazohet kryesisht në të drejtën
zakonore.
Statuti në nenin 20, i cili parashikon dhe dispozitat që duhen të aplikohen nga
Gjykata, konfirmon zgjidhjen që burimi thelbësor dhe i pakontestueshëm për veprimet
e dënueshme nga gjykata është statuti vetë 88.
Duhet kuptuar që paragrafi 3 i nenit 22 që parashikon parimin e ligjshmërisë në Statut
nuk është se bie ndesh apo bën kontrast me të drejtën ndërkombëtare; por deklarohet
se, ky nen nuk pengon që një sjellje e njeriut të përbëjë krim sipas të drejtës
ndërkombëtare, pavarësisht nga statuti aktual.
Burimi kryesor për përcaktimin e krimeve është statuti; Gjykata mund t`i referojë të
drejtës zakonore kur ka nevojë që të plotësojë ato lloj krimesh, si rrjedhojë e
ndryshimeve në të drejtën ndërkombëtare. Kjo zgjedhje në fakt nuk lë hapësirë për
vendime arbitrare nga ana e gjyqtarëve të kësaj gjykate dhe falë funksionit integrues
të së drejtës zakonore eliminon rrezikun e parashkrimit të krimeve rast pas rasti.
Një nënparim tjetër i rëndësishëm ka të bëjë dhe me ndalimin e analogjisë parashikuar
nga neni 22 paragrafi 2 i cili parashikon se :përcaktimi i krimeve interpretohet në

87
Idem 36.
88
Në fakt statuti në nenin 20 parashikon dispozitën që gjykata aplikon: a). në radhë të parë, statuti dhe
rregullorja e proçedurës dhe e provave; b) në radhe të dytë traktatet për në ato raste që është e
nevojshme; c) në mungesë parimet e përgjithshme të së drejtës

40
mënyrë të prerë dhe nuk mund të parashikohen me analogji. Në çdo rast dyshimi
duhet të interpretohet në favor të të dyshuarit.
Në këtë mënyrë parashikimi i këtij parimi në statut forcon dhe plotëson parimin e
ligjshmërisë apo parimin e monopolit të Statutit. Ky statut parashikon një ndalim
relativ dhe jo absolut të analogjisë pasi ajo i referohet ekskluzivisht interpretimit të
definicionit të krimeve; kjo dispozitë lejon që të pajtojë garancinë e parimit të
ligjshmërisë me avantazhet që rrjedhin nga mosprivimi i Gjykatës të përdorimit të
analogjisë, që në zbatim të ligjit paraqet një mjet tradicional për të përshtatur normat
tek nevoja e drejtësisë në rastet konkrete.
Një tjetër nënparim i parimit të ligjshmërisë është parimi i ndalimit të fuqisë
prapavepruese e ligjit penal, i cili specifikon parimin e ligjshmërisë në një nivel
kohor; një sjellje mund të dënohet vetëm nga një normë e cila ka hyrë në fuqi para
veprimit në fjalë. Nëse dispozitat e statutit ndryshojnë para se të jepet vendimi i
formës së prere, personit do t`i aplikohen ato dispozita të cilat janë më të favorshme
për autorin e krimit. Ky përjashtim ashtu siç parashikohet edhe nga e drejta jonë e
brendshme, shkel hapur një parim të rëndësishëm kushtetues atë të barazisë para ligjit,
e cila vazhdon të ekzekutojë dënime më të rënda për vetë faktin se është dhënë një
vendim i formës së prerë. Pavarësisht këtyre dy trajtimeve jo të barabarta mes dy
personave që kanë kryer të njëjtin krim,por në kohë të ndryshme, respektohet më
shumë përshtatëshmëria e dënimit të ri me vlerësimin e rrezikshmërisë shoqërore apo
të politikës kriminale.
Limiti i vendimit të formës së prerë vlen vetëm kur dispozitat janë më të favorshme
dhe jo në rastin e shfuqizimit të krimit.

*
* *

Në përfundim nga sa trajtuam shkurtimisht parimin e ligjshmërisë në disa dokumente

ndërkombëtarë përfshi këtu dhe Statutin e Romës, natyrshëm lind pyetja se si ka
mundësi që në brendësi të të njëjtin burim ligjor si ai i Statutit të Romës të ekzistojnë
nga një anë parimi i ligjshmërisë i cili parashikon shprehimisht në mënyrë taksative
krimet e dënueshme në statut dhe nga ana tjetër neni 22 paragrafi i fundit, sipas të cilit
një sjellje e caktuar mund të konsiderohet krim edhe pse nuk parashikohet nga Statuti,
por mjafton që t`i referohet të drejtës ndërkombëtare.
Një problem tjetër qëndron në faktin se si parimi i taksativitetit qëndron përkrah një
parimi tjetër si ai i ndalimit të analogjisë, parashikuar shprehimisht në nenin 21, për të
dhënë një zgjidhje një çështjeje konkrete mund t`i referohesh edhe burimeve të tjera
jashtë statutit. Burime këto të fundit të cilat mund të jenë parime dhe dispozita të së
drejtës ndërkombëtare apo dhe parime të legjislacioneve të brendshme. Pra, a kemi të
bëjmë më një kontradiktoritet mes nenit 21 dhe nenit 22 të cilët i japin gjyqtarëve të
këtij statuti përdorimin e zakoneve, analogjisë legis.

Paragrafit të fundit të nenit 22 nuk i jepet aspak rëndësi, pasi është një dispozitë e cila
ka një funksion thjesht parimor, për t`i bërë të ditur komunitetit ndërkombëtar që

41
krimet e parashikuara në Statut paraqesin vetëm një pjesë dhe ajo listë nuk pengon për
të vazhduar në të ardhmen të cilësohen krime edhe ato sjellje që aty nuk përfshihen si
kriminale.

Edhe në lidhje me raportin e parimit të ligjshmërisë dhe lista e burimeve për t`iu
referuar që nuk përmbahen në statut, kanë thjesht rol ndihmës ndaj dispozitave të
statutit, të cilat mbesin burimi kryesor dhe i pandashëm. Për këtë arsye duhet theksuar
edhe mbizotërimi i dispozitave të statutit ndaj çdo burimi tjetër të së drejtës
ndërkombëtare 89. Ashtu siç analizuam edhe më sipër në lidhje me GJEDNJ dhe
konkretisht neni 7 i Konventës, parashikon që, mbrojtja që jepet në nenin 7 nuk është
gjë tjetër, por një standard minimal, nën të cilin shtetet palë nuk mund të zbresin. Kjo
karakteristikë e përbashkët për traktatet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut do të
thotë që Konventa përcakton vetëm dyshemenë e respektimit, por që shtetet palë
mund të respektojnë më mirë dhe në mënyrë më të plotë të drejtat dhe liritë themelore
të njeriut brenda vendit të tyre, në përputhje me aktet normative që ajo nxjerr për këtë
qëllim. Pra, nuk kemi shkelje të parimit të ligjshmërisë edhe kur GJEDNJ në
vendimet e saj i referohet të drejtave të brendshme të shteteve, njësoj si Gjykata
Ndërkombëtare Penale. I njëjti arsyetim vlen edhe për dispozitat e Paktit
Ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike.

2. Veprimi në kohë i ligjit penal në të drejtën penale shqiptare.

2.1 Zhvillimi historik i veprimit në kohë e ligjit penal në periudhën 1925-1995.

2.1.1 Statuti themeltar i Republikës së Shqipërisë të vitit 1925.

Një rëndësi të veçantë ka edhe studimi apo zhvillimi i veprimit në kohë i ligjit penal,
duke e analizuar nga Statuti Themeltar i Republikës së Shqipërisë të vitit 1925 90, për
të parë nëse mbrojtja juridike e të drejtave të tyre gjente një garanci ligjore te shprehur
ne atë kohë.
Ky statut në nenin 126 parashikonte parimin e ligjshmërisë dhe shprehimisht në të
thuhet:
Lirija personale asht e garantueme. Askush nuk mund të ndiqet, t`arrestohet, të
burgoset, të dërgohet në gjyq ose në çdo mënyrë të pengohet ngas liria veçse në rasat
e parapame prej ligjës dhe në formën e caktueme prej saj.
Sigurisht që ky parim i referohet jo vetëm veprave penale, por edhe dënimeve penale.
Askush nuk mund të dënohet “për rasat e parapame prej ligjes”, do të kuptohet që
vetëm per vepra penale të parashikuar në ligj mund të lindë përgjegjësia penale dhe aq
më tepër “në formën e caktueme prej saj” i referohet llojeve të dënimit.

89
Ky rol ndihmës ka një rëndësi nga ana praktike pasi gjykatës i duhet të përcaktojë qartë kuptimin e
normës duke përdorur të gjitha burimet e mundshme brenda statutit dhe burimet ndërkombëtare. Në të
kundërt nëse nuk arrin dot të përcaktoje kuptimin e saktë, gjykata duhet të vendosë me vendim mos
dënimin e atij fakti si rezultat i paqartësisë të normës për t’u aplikuar, pasi kjo paqartësi ka të bëjë më
mungesën e elementëve të veprës penale.
90
Gjatë pjesës së parë të viteve ’20, Shqipëria përjeton mos qëndrueshmëri politike. Pas Triumfit të
Legalitetit, fitores së Ahmet Zogut, më 1925 u shpall Ligji Themeltar i Republikës Shqiptare. Kjo
Republikë, e bazuar në modelin e Republikës së Tretë Franceze (1870-1940).

42
Në lidhje me fuqinë prapavepruese të ligjit penal neni 134 parashikon shprehimisht se
“Ligjet penale nuk mund të kenë fuqi prapavepruese në sfavor të të pandehunit”.
Parim ky shumë i rëndësishëm për atë kohë, parim i cili sanksionon ndalimin e fuqisë
prapavepruese të ligjit penal.
Pra, nga ky postulat mund të nxirren një sërë konkluzionesh.
E para, personi do të dënohet sipas ligjit të kohës që ka kryer veprën penale.
E dyta, ligji i mëvonshëm nuk mund të aplikohet jo vetëm kur dënon veprën penale,
por edhe kur parashikon dënime më të rënda.
E treta, përderisa ligji nuk shprehet mbi ndalimin e fuqisë prapavepruese në favor të të
pandehurit, atëherë ajo e lejon atë.
Dispozita këto që në plan të parë shprehin garanci për personin që ai nuk mund të
dënohet jashtë rasteve të parashikuara nga ligji.

2.1.2 Statuti themeltar i Mbretnis Shqiptare të vitit 192891 dhe Kodi Penal i vitit
1928 92.

Më 1 dhjetor 1928, asambleja e dytë konstituente dekreton Statutin Themeltar të

Mbretnis Shqiptare 93.
Edhe në këtë statut në titullin VI të titulluar, “Të drejtat e qytetasve”, në nenin 193
parashikohet parimi i ligjshmërisë, i cili në thelb është i njëjtë me atë të statutit të vitit
1925 ku shprehimisht thuhet:
“ Lirija personale asht e garantueme. Askush nuk mund të ndiqet, t`arrestohet, të
burgoset vecse në rastet e parapame prej ligjës dhe në formën e caktueme prej saj’.
Parim ky që shtrihet jo vetëm për veprat penale,por edhe për llojet e dënimeve.
Në lidhje me fuqinë prapavepruese të ligjit penal, neni 218 i Statutit parashikon
shprehimisht se:
“Ligjet nuk mund të kenë fuqi prapavepruese, përveç atyne që lehtësojnë ndëshkimet
penale”.
Në dallim nga Statuti i vitit 1925, Statutin Themeltar të Mbretnis Shqiptare i vitit
1928 veprimi i fuqisë prapavepruese parashikohet shprehimisht në ato raste kur
lehtëson pozitën e personit. Një hap më pozitiv në dallim nga statuti i 1925 edhe pse
ai nuk e ndalonte, por nuk e kishte një dispozitë të shprehur, në aktin më themeltar.
Pjesa e fundit e kësaj dispozite ku thuhet “..lehtësojnë ndëshkimet penale” duhet
kuptuar jo vetëm në drejtim të dënimit në kuptimin e ngushtë si ndëshkim, kur ulen
dënimet etj., por edhe kur këto dënime nuk ekzistojnë më pasi veprimi apo
mosveprimi nuk parashikohej më si vepër penale.
Nga këto dy dispozita të statutit mund të kuptojmë qartë se të paktën në parashikimin
ligjor, garantimi i të drejtës së lirisë ishte më së miri i rregulluar.

91
Më 1928, Shqipëria shpallet Mbretëri Demokratike e parlamentare. Organi ligjvënës përbëhej prej
një dhome, ndërsa pushteti ekzekutiv i takonte kreut të shtetit, Mbretit, dhe kabinetit të përbërë nga
Kryeministri dhe Ministrat.
92
Kodi Penal ishte një nga aktet më të rëndësishme i aprovuar nga dhoma legjislative më 28.5.1927
dhe që hyri në fuqi më 1.1.1928.
93
Statuti Themeltar i Mbretnis Shqiptare, Shtypshkronja “Mbrothësija” Kristo P. Luarasi, 1929, marrë
nga Arkivi Qëndror, Biblioteka e Shtetit.

43
Pasi analizuam parimin e ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal sipas Statutit
të vitit 1928 një interes në vetvete parashikon edhe Kodi Penal i vitit 1928 94.
Përkatësisht në librin e parë, Titulli I, titullohet “Aplikimi i ligjës penale” parashikon
në nenet 1 dhe 2 veprimin në kohë të ligjit penal apo vazhdimësinë në kohë të ligjit
penal.
Në nenin 1 thuhet:
Askush nuk mund të ndëshkohet për një vepër që ligja nuk e ka parapa ekspresisht
(shprehimisht) si faj; gjithashtu nuk mund të dënohet me ndëshkime që nuk janë të
caktuara me ligj.
Sipas këtij neni sanksionohet parimi i ligjshmërisë për veprën penale edhe për
dënimet.
Në nenin 2 rregullohet veprimi në kohë i ligjit penal i cili nga përmbajtja është i njëjtë
edhe me dispozitat e nenit 3 të Kodit aktual.
Në nenin 2 paragrafi i parë ku thuhet: “Askush nuk mund të ndëshkohet për një vepër
penale e cila nuk formonte faj mbas kohës kur asht bamun” sanksionohet parimi i
ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal. Pra, në rast se ligji parashikon një
inkriminim të ri apo një vepër penale të re, personi nuk mund te dënohet pasi kriteri
kryesor është koha e kryerjes së veprës penale dhe ligji penal që ka qenë në fuqi, duke
mos marrë ne konsideratë asnjë ndryshim të ligjit penal mbi veprimin apo
mosveprimin e personit.
Paragrafi i dytë i nenit 2 shprehet: “Askush mund të ndëshkohet për një vepër, të cilën
ligja e pasvumn nuk e ndëshkon dhe në qoftë se ka qënë i ndëshkuem, përmbarimin
dhe efektet ligjore penale t`atij ndëshkimi mbeten të pa fuqishme”.
Ky paragraf sanksionon parimin e veprimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal kur
ai nuk dënon më veprën penale dhe e shtrin veprimin e tij edhe në ato raste kur
ekzekutimi i dënimit ka filluar pasi “përmbarimin dhe efektet ligjore penale t`atij
ndëshkimi mbeten të pa fuqishme”.
Dhe për më tepër në paragrafin e fundit parashikohen aplikimi i ligjit më të favorshëm
kur ligji i kohës kur është kryer është i ndryshëm nga ai i mëvonshmi pasi thuhet “Në
qoftë se midis ligjës së kohës kur asht banun faji dhe ligjavet të pas-vumuna ka
ndryshim, aplikohet ajo ligjë, dispozitat e të cilit janë me favorabël për të
pandëhurin”.
Këto dispozita janë të njëjta me parashikimin e atyre aktualeve duke qenë në linjë me
kodet penalë perëndimorë të asaj kohe. Kjo është për tu theksuar si një meritë e
hartuesve të këtij kodi përsa i përket pjesës së përgjithshme pasi në pjesën e posaçme
duhet të bëhet një analizë më vete në lidhje me mbrojtjen juridike më të madhe që
mund t`i jepej një klase të caktuar apo jo.
Por studiues kanë arritur në konkluzione se këto parime jo vetëm nuk gjetën zbatim,
por në vend të tij, lulëzoi arbitrariteti dhe terrori95.

2.1.3 Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë të vitit 1950 dhe Kodit

Penal të vitit 1948 dhe 1952.

94
Kodi Penal është aprovuar nga dhoma legjislative më 28.5.1927 dhe hyri në fuqi më 1.1.1928.
95
Çela, Peza, Elezi, Gjika, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Pjesa e
përgjithshme, fq. 365, 1982.

44
Pas Luftës së Dytë Botërore, për një kohë të shkurtër dispozitat e Kodit Penal të vitit
1928 u lanë si ndihmë për organet gjyqësore dhe te hetuesisë jo si dispozita në
fuqi,por vetëm si rregulla juridike 96.
Me ligjin Nr. 599 datë 13.05.1948 u shpall Kodi Penal i viti 1948, i cili hyri në fuqi
me 1 shtator 1948.
Ky Kod në dallim nga Kodi Penal i viti 1928 përmban dispozita të cilat janë arbitrare
dhe shkelin hapur parime shumë të rëndësishme të së drejtës. Duke filluar nga
parashikimi dhe lejimi i analogjisë në paragrafin e tretë të nenit 5 ku thuhet se:
Ka përgjegjësi penale për një vepër shoqërisht të rrezikshme e cila, që nuk është
parashikuar shprehimisht prej ligjës, nga përngjasia e elementeve të saj i
korrespondon një faji penal të parashikuar shprehimisht”, shkelet hapur parimi i
ligjshmërisë i cili dënueshmërinë e lidh me vepra penale dhe dënime të parashikuara
shprehimisht në ligjin penal. Kështu që shumë persona u dënuan edhe pse vepra
penale nuk parashikohej në ligj,por paraqiste tipare të njëjta me një vepër që
parashikohej nga Kodi Penal.
Në rastet e analogjisë, bazat dhe kufijtë e përgjegjësisë caktohen sipas dispozitave që
parashikonin atë faj penal elementet e të cilit janë marrë si bazë në caktimin e
përgjegjësisë penale 97.

Nga ana tjetër, në lidhje me fuqinë prapavepruese të ligjit penal paragrafi i dytë i
nenit 5 parashikon fuqinë prapavepruese të ligjit penal kur nuk dënon veprën penale,
por në dallim nga kodi i mëparshëm ka caktuar një afat kohor i cili nuk duhet të kalojë
dhënien e vendimit i cili ka marrë formë të prerë. Arsyetim ky i palogjikshëm pasi për
të njëjtën vepër penale të kryer nga dy persona, njëri duhet te vazhdojë dënimin vetëm
se është dhënë vendimi i formës së prerë,ndërsa personi tjetër mund të jetë në fazën e
gjykimit, duhet të trajtohen juridikisht ndryshe, duke shkelur parimin e barazisë së
shtetasve.
Shprehimisht dispozita parashikon se :“Nuk ka përgjegjësi penale për një vepër e
cila, megjithëse në kohën që u krye formonte një faj penal, ka humbur karakterin e saj
të rrezikshëm përpara se vendimi të marrë formë të prerë nga shkaku i ndryshimit të
rrethanave shoqërore dhe politike.
Nga kjo dispozitë del qartë që fuqia prapavepruese jo vetëm që nuk lejohet kur
vendimi ka marrë formë të prerë, por nuk parashikon asgjë në lidhje me llojin dhe
masën e dënimit. Me fjalë të tjera ajo që parashikohej nga kodi i vitit 1928 përsa u
trajtua më sipër, sipas kodit 1948 nuk parashikohet aspak dhe nuk lejon veprimin e
një ligji të ri që favorizon autorin e veprës penale, kur dispozitat janë më të
favorshme.
Por pavarësisht këtij vakumi, Kodi Penal i 1948 parashikon në mënyrë të shprehur se
cila do të konsiderohet kohë e kryerjes së veprës penale, si element kyç për caktimin
e ligjit të zbatueshëm.

96
Kështu përcaktohej me dekretin e Presidiumit të Kuvendit Popullor nr. 392 datë 25.1.1947 mbi
interpretimin autentik të nenit 3 të ligjit nr 1 17.5.1945, ku thuhej se dispozitat e mëparshme vlejnë si
rregulla juridike, kur nuk vijnë në kundërshtim me frymën e re demokratike dhe aktet ligjore të
pushtetit popullor.
97
Neni 5 i Kodit Penal i vitit 1948.

45
Më saktë neni 18 parashikon se : “Faji penal konsiderohet i kryer kur autori ka
vepruar ose detyrohej të vepronte pa marrë parasysh kohën që ka ndodhur pasoja e
veprës penale”. Parashikim që nuk parashikohet në kodin penal aktual, duke ia lënë
doktrinës dhe praktikës përcaktimin e saj në aplikimin e instituteve të ndryshme.
Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë të vitit 1950, në lidhje me veprimin
në kohë të ligjit penal nuk parashikon asnjë dispozitë në dallim me dy statutet e para
që analizuam më sipër. Aty sanksionohet vetëm parimi i ligjshmërisë i cili garanton
mosdënueshmërinë e personit i cili nuk ka kryer faj (vepër penale) dhe dënime të cilat
duhet të jepen vetëm në bazë të ligjit, pasi ashtu siç shprehet edhe dispozita
kushtetuese: Dënimet nuk mund të caktohen dhe të jepen veçse në bazë të ligjit.
Duket mëse e qartë që, vakume të tilla ligjore, aq më shumë në rang kushtetues,
cënojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. Në një
plan krahasues këto garanci ecin me hapa prapa vetëm në lidhje me atë që
parashikohet shprehimisht në ligj dhe jo më të analizohet zbatimi konkret i tyre.
Për më tepër Kodi Penal i viti 1952 në parashikimet e tij shkel një sërë parimesh të
cilat komprometojnë dukshëm dhënien e drejtësisë dhe hapin rrugë për vendime
diskrecionale, subjektive të gjykatve.
Lejimi analogjisë në nenin 3 98 të saj shkel parimin e ligjshmërisë,jo vetëm për
veprën penale,por edhe llojin e dënimit, edhe pse ajo mund të aplikohet sipas këtij
neni në raste të jashtëzakonshme.

Dispozitë kjo e ngjashme dhe me Kodin Penal të viti 1948.

Në lidhje me veprimin në kohë të ligjit penal , neni 62 i këtij kodi, i titulluar “Kufijtë
e veprimit të ligjës penale në kohë, parashikon: Cilësimi i një vepër penale si krim
dhe dënimi i saj caktohen nga ligja penale që është në fuqi në kohën e kryerjes së
krimit. Ligja e re që nuk dënon veprën ose që zbut dënimin, ka fuqi prapavepruese.”.
Paragrafi i parë i referohet ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal duke
theksuar që është ligji i kohës ai që duhet të aplikohet dhe jo ligji i mëvonshëm nëse
parashikon një inkriminim të ri. Por duke bërë një përjashtim nga ky rregull. Ligji
penal ka fuqi prapavepruese kur ai është favorizues për veprën penale, pasi nuk e
dënon më,ose për autorin e veprës penale zbut dënimin. Nuk theksohet nëse dënimi i
referohet vetëm masës së dënimit apo edhe llojit të tij, pasi “zbut dënimin” në plan të
parë duket sikur i referohet masës së tij.
Sigurisht kjo dispozitë në vetvete paraqet karakter favorizues,por parashikimi i nenit 3
i cili lejon aplikimin e analogjisë vë shumë në diskutim zbatimin e drejtë të këtij neni.

2.1.4 Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë e vitit 1976 dhe

Kodi Penal i vitit 1977.

Në Kushtetutën e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë të vitit 1976 në nenin

56 thuhet:

98
Neni 3 i Kodit Penal te vitit 1952 parashikon: “Kur një vepër penale e rrezikshme nuk është
parashikuar drejtpërdrejt nga ligja, baza dhe kufijtë e përgjegjësisë penale që parashikojnë krime të një
natyre sa më të ngjashme. Analogjia zbatohet në raste të jashtëzakonshme”.

46
“Asnjëri nuk mund të dënohet penalisht pa vendim të gjykatës dhe për një vepër që
nuk parashikohet nga ligji si krim”.

Në këtë rast tentohet të parashikohet parimi i ligjshmërisë, por i cunguar pasi

parashikohet vetëm për veprën e cila duhet te parashikohet në ligj duke mos
parashikuar apo lënë një boshllëk në lidhje me dënimin. Mosparashikimi për dënimet
duket sikur e lejon shkeljen e parimit të ligjshmërisë, por po ti referohemi nenit 45 të
Kodit Penal të vitit 1977 ajo e parashikon atë shprehimisht.
Në paragrafin e parë të nenit 45 cilësimi i veprës penale dhe dënimi i saj bëhet në
bazë të ligjit penal që ka qenë në fuqi në kohën e kryerjes së saj. Ligji i ri, që nuk
dënon veprën penale, ka fuqi prapavepruese.
Kjo dispozitë parashikonte parimin e ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal,
në pikëpamjen sipas së cilës se, për të konkluduar nëse një vepër është penale dhe e
ndëshkueshme duhet përcaktuar në bazë të ligjit penal që është në fuqi kur u krye
vepra. Parim ky që përputhet në thelb edhe me paragrafin e parë të nenit 3. Ligji i ri
penal nuk ka fuqi prapavepruese edhe kur ka dispozita më të favorshme për personin
që ka kryer veprën sesa ligji i vjetër që ishte në fuqi kur u krye vepra penale. Me fjalë
të tjera nëse ligji i ri parashikonte një dënim më të butë, nuk mund të aplikohet edhe
në qoftë se çështja ka qenë akoma objekt shqyrtimi gjyqësor.
Përjashtim sipas këtij Kodi ka fuqia prapavepruese e ligjit penal që nuk dënon më
veprën penale. Pra kur ligji i ri shfuqizon një vepër penale apo eviton përgjegjësinë
penale për veprën e cila është kryer para hyrjes së tij në fuqi ka fuqi prapavepruese
Kjo zgjidhje e Kodit Penal 1977 konsiderohej e drejtë pasi ligji penal e kishte burimin
e vet ne humanizmin dhe drejtësinë socialiste të asaj kohe, për të cilën qëllimi i
hakmarrjes kundrejt autorit të krimit ishte i huaj.

Në dallim nga kodi aktual, neni 45 nuk parashikon fuqinë prapavepruese të ligjit penal
me dispozita më të favorshme, pra nuk i shtrin ato siç vepron për veprën penale, por e
kufizon në lidhje me autorin e veprës penale.
Është shumë i rëndësishëm për t’u përmendur fakti se nga ky rregull ka pasur edhe
përjashtime, d.m.th kur ligjit të ri i është dhënë fuqi prapavepruese megjithëse ajo e
rëndonte fajtorin. Por këto përjashtime të cilat shkelnin hapur parimin e ligjshmërisë,
konsideroheshin të ligjshme pasi ishte e mjaftueshme që ishin të shprehura në mënyrë
të hapur në ligjin e ri99.
Duket qartë se si ligji penal aplikohej edhe për veprime të cilat nuk konsideroheshin
vepra penale në kohën e kryerjes së veprës penale duke iu shërbyer regjimit të asaj
kohe 100.

2.2 Veprimi në kohë i ligjit penal sipas Kodit Penal të vitit 1995.

99
Meqenëse po trajtojmë përjashtimet nga rregulli, duke shkelur parime të rëndësishme penale, në
Kodin Penal te 1952 dhe 1977 figuronte një normë penale me fuqi prapavepruese, neni 58, i cili
konsideronte krim dhe ndëshkonte veprimtarinë aktive kundër lëvizjes revolucionare të zhvilluar gjatë
ose para pushtimit nazifashist nga persona të ndodhur në vende me përgjegjësi në shtet apo nga persona
të angazhuar në shërbime të fshehta ose në organizata tradhtare.
100
Çela, Peza, Elezi, Gjika, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Pjesa e
Përgjithshme, 1982, fq 42.

47
Parimi kushtetues 101 i ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal, siç e kemi
trajtuar dhe më lart, ndalon zbatimin e ligjit të ri për vepra penale të kryera para hyrjes
së tij në fuqi, që zgjerojnë apo rëndojnë përgjegjësinë penale. Nuk përjashton fuqinë
prapavepruese të ligjit të shfuqizuar edhe pse ka qenë në fuqi në momentin kur është
kryer vepra penale, pasi paragrafi i tretë i nenit 29 parashikon se “Ligji penal
favorizues ka fuqi prapavepruese” duke qenë në përputhje të plotë me parashikimet e
nenit 15 të Paktit ndërkombëtar mbi të drejtat civile dhe politike dhe nenin 3 të Kodit
Penal, në të cilin në mënyrë të shprehur parashikohet parimi i fuqisë prapavepruese të
ligjit penal.
Duke analizuar dispozitat e veprimit në kohë të ligjit penal apo vazhdimësinë e tyre
sipas Kodit Penal aktual, neni 3 i Kodit Penal dallon mes shfuqizimit të veprës penale
dhe modifikimin apo ndryshimin e ligjit të mëparshëm, të parashikuar në paragrafët 2
dhe 3 të nenit 3.
Neni 3 i Kodit Penal, duke marrë për bazë thelbësore kohën e kryerjes së veprës
penale, parashikon tre mundësi të veprimit në kohë të ligjit penal 102.

2.2.1 Parimi i ndalimit të fuqisë prapavepruese të inkriminimit të ri.

-Inkriminimi i ri

Në bazë të nenit 3 paragrafi i parë të Kodit Penal, “Askush nuk mund të dënohet për
një vepër penale që, sipas ligjit të kohës kur është kryer, nuk përbënte vepër penale”.
Kjo nënkupton që kemi të bëjmë me një inkriminim të ri, pra kur ligji parashikon një
vepër penale të re që nuk parashikohej më parë si e tillë. Parimi i ndalimit të fuqisë
prapavepruese jo favorizuese nënkupton që, ligji penal aplikohet vetëm për vepra
penale të kryera pas hyrjes së tij në fuqi e prandaj nuk mund të aplikohet për vepra të
kryera më përpara: nullum crimen sine proevia lege poenali scripts et stricta 103.
Cfare ndodh në rastin e një inkriminimi të ri?
Në një rrethanë si kjo, kur ligji parashikon një vepër penale të re, është e dukshme që
nuk mund të merren në konsideratë nga gjykata veprime të ndërmarra nga subjekti
nën fuqinë e një ligji, i cili juridikisht i lejonte dhe nuk i konsideronte të
kundraligjshme 104: Në rastin e një vepre penale vazhduese apo të qëndrueshme,
veprimet e kryera para hyrjes në fuqi të ligjit të ri inkriminues, nuk mund të shërbejnë
për të plotësuar këto lloj veprash penale 105.
Kur ligji i ri parashikon një vepër penale të re, që të aplikohet nuk mjafton që veprimi
i fundit të jetë kryer nën fuqinë e ligjit të ri por kërkohet që ky veprim i fundit, i vetëm

101
Neni 29 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.
102
Caraccioli, I., Manuale di diritto penale. Pt. g., Padova, 2005, 78; PECORELLA C., Legge
intermedia: aspetti problematici e prospettive de lege ferenda, cit., 611 ss.; ID., L’efficacia nel tempo
della legge penale favorevole, Milano, 2008, 68 ss.;
103
Pagliaro A., Legge penale nel tempo, in Enc. dir., XXVIII, Milano, 1973.
104
Romano, Commentario sistematico del codice penale, 2004, fq 234.
105
Petrone, Reato abituale, Torino, 1967, fq 60.

48
apo së bashku me veprimet e tjera paraardhëse, dhe këto të kryera nën fuqinë e këtij
ligji, duhet të përmbajnë elementët e ndonjë figure penale konkrete 106.
Në të kundërt, një inkriminim i ri, vepra penale e të cilit shfaqet në formën e veprës
penale vazhduese apo të qëndrueshme, një pjesë e konsiderueshme dhe e nevojshme e
të cilit, është zhvilluar para hyrjes në fuqi e ligjit të ri, do t`i aplikohej ligji i ri vetëm e
vetëm se një pjesë shumë e vogël e tij ka ndodhur pas hyrjes në fuqi e ligjit të ri.
Kështu do t`u jepej rëndësi penale veprimeve të mëparshme duke shkelur një nga
parimet kushtetuese atë të ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal për malam
parte.
Duke ndjekur këtë rrugë arsyetimi duhet pranuar, sipas doktrinës, që ligji i ri
inkriminues që parashikon një vepër penale të re, të kryer në mënyrë vazhduese apo të
qëndrueshme, mund të aplikohet vetëm nëse, nën fuqinë e ligjit të ri është kryer
minimumi i nevojshëm për t`u konsideruar si vepër penale 107.
Konkretisht në Kodin Penal aktual, kohët e fundit janë shtuar disa vepra penale të
reja 108 si neni 74/a me ligjin nr, 10023 datë 27.11.2008, “Shpërndarja e materialeve
pro gjenocidit ose krimeve kundër njerëzimit”.
Neni 83/b “Nxitja për gjakmarrje”, shtuar me ligjin nr. 9686 datë 26.2.2007, 84/a
“Kanosja me motive racizmi dhe ksenofobie nëpërmjet sistemit kompjuterik”, neni
109/b “Shtrëngimi me anë të kanosjes ose dhunës për dhënien e pasurisë”, shtuar me
ligjin nr. 9275 datë 16.9.2004.
Duke iu referuar bazës ligjore, që analizuam më sipër këto vepra penale aplikohen
vëtëm për ato veprime që janë kryer pas hyrjes në fuqi të ligjit që i parashikon
respektivisht.

-Parimi i ndalimit të fuqisë prapavepruese të inkriminimit të ri në

jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese.

-Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 41 datë 29.12.2005 109.

Me këtë vendim të Gjykatës Kushtetuese, kërkuesit kanë parashtruar një sërë

pretendimesh, duke përfshirë ndër të tjera edhe pretendimin për shkeljen e parimit të

106
Mantovani, Diritto penale, fq, 100. Ky fakt është i rëndësishëm, pasi në qoftë së veprimi i fundit
nuk përbën vepër penale do të ishim para rastit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal.
107
Petrone, Torino, 1967, fq. 61.
108
Duke iu referuar ndryshimeve ligjore të ligjvënësit, duke filluar nga viti 2004 deri më sot janë shtuar
rreth 36 vepra penale të reja dhe përkatësisht nenet: 83/b,119/a, 119/b, 124/a,
124/b,143/b,164/a,164/b,170/b,179/a,197/b,199/a,206/a,206/b,230/a,230/b,230/c,230/ç,230/d,232/a,232
/b,234/a,234/b,245/1,282/b,287/b,293/a,293/b,293/c,293/ç,295/a,305/a,305/b,313/a.
109
Me vendimin nr. 356, datë 14.04.2003, ka deklaruar fajtor kërkuesin A. B. për veprat penale të
organizimit dhe drejtimit të organizatave kriminale me qëllim trafikimin e paligjshëm të narkotikëve,
parashikuar nga neni 284/a/2 të Kodit Penal si dhe të krijimit të bandës së armatosur dhe organizatës
kriminale, parashikuar nga neni 333 i Kodit Penal, dhe në bazë të nenit 55 të Kodit Penal ka caktuar një
dënim përfundimtar prej 15 vjet burgim. Po me këtë vendim, Gjykata e Shkallës së Parë Tiranë, ka
deklaruar fajtor kërkuesin S.K për veprat penale të organizimit dhe drejtimit të organizatave kriminale
me qëllim trafikimin e narkotikëve, parashikuar nga neni 284/a/2 i Kodit Penal, të krijimit të bandës së
armatosur dhe organizatës kriminale, parashikuar nga neni 333 i Kodit Penal, si dhe falsifikimit të letër
njoftimeve apo vizave, parashikuar nga neni 189/1 i Kodit Penal, dhe në bazë të nenit 55 të Kodit Penal
i ka caktuar një dënim përfundimtar prej 15 vjet burgim. Vendime këto të lëna në fuqi nga Gjykata e
Apelit Tiranë.

49
mosdënimit pa ligj (nullum crimen nulla poena sine lege), sipas nenit 29 të
Kushtetutës.
Ky pretendim, në bazë të vendimit nuk ka rezultuar i bazuar, pasi kërkuesit nuk e
kanë vlerësuar drejt aplikimin e ligjit penal në kohë. Shkelja e këtij parimi të
rëndësishëm konstatohet nga kërkuesit në faktin se, në vitin 2001 ne Kodin Penal
është shtuar neni 283/a mbi trafikimin e narkotikëve dhe se vepra penale e kryer prej
tyre është zhvilluar gjatë periudhës 1998-janar 2001. Kështu që, sipas pretendimit të
tyre vepra penale që u është atribuuar kërkuesve në atë kohë, nuk parashikohej nga
Kodi Penal. Është e vërtetë që me ligjin nr. 8733 datë 24.01.2001, “Për disa shtesa e
ndryshime në ligjin nr 7885 datë 27.01.1995, “Kodi Penal të Republikës së
Shqipërisë është shtuar neni 283/a, por kërkuesit nuk janë dënuar në bazë të këtij
neni, por në bazë të nenit 284/a, i cili është shtuar me ligjin nr 8279, datë 15.1.1998.
Siç pranohet edhe në doktrinën e të drejtës penale, në këndvështrimin e pasojave
kriminale, në varësi të qenies ose jo të pasojës si element i figurës së veprës penale,
këto të fundit, ndahen në materiale dhe formale. Duke e analizuar në këtë vështrim
figurën e veprës penale, që parashikon neni 284/a, mund të konkludohet se ajo
përfshihet në figurat formale të veprave penale, gjë që do të thotë se kjo vepër
konsiderohet e kryer që nga momenti i organizimit dhe i pjesëmarrjes në organizatën
kriminale pavarësisht nga ardhja e pasojave. Kur nga veprimtaria e organizatës
kriminale kanë ardhur edhe pasoja, atëherë veprat penale do të konkurrojnë.
Në këto rrethana konkludohet se kërkuesit që janë deklaruar fajtorë dhe dënuar për një
vepër penale që në kohën e kryerjes parashikohej në ligj ndaj vlerësimi i vazhdimësisë
së ligjeve penale, është konkluzion i gabuar 110.

- Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 16 datë 15.06.2009 111.

Gjykata Kushtetuese, në disa vendime të saj është shprehur se, për vetë faktin që
norma nuk është e qartë nuk do të thotë se ajo mungon. Sipas një parim të
përgjithshëm sipas të cilit 112, duhet të kuptohet që, çdo vepër penale duhet të
parashikohet me ligj dhe individi duhet të jetë objektivisht në gjendje të kuptojë
përmbajtjen e normës penale dhe, nëse është e nevojshme, me ndihmën e
interpretimeve gjyqësore të saj, se çfarë veprimesh apo mosveprimesh do ta bëjnë atë
përgjegjës penalisht.
Kur bëhet fjalë për mundësinë e individit për të parashikuar pasojat e veprimeve të tij,
nuk është e thënë që të nënkuptohet një qartësi absolute. Ligji duhet të jetë në gjendje

110
Për interpretim të njëjtë shih edhe vendim nr. 14 datë 17.04.2007 të Gjykatës Kushtetuese në
analizën e pretendimit të parë..
111
Kërkuesi, me vendimin nr. 8, datë 23.01.2006 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Krujë është deklaruar
fajtor dhe është dënuar me 5 vjet burgim për veprën penale të “prodhimit dhe shitjes së narkotikëve”,
parashikuar nga neni 283/1 i Kodit Penal. Gjykata e Apelit Tiranë, mbi ankimin e tij, me vendimin
nr.465, datë 26.05.2006 ka vendosur prishjen e vendimit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Krujë,
pushimin e çështjes në ngarkim të kërkuesit dhe lirimin e tij nga dhomat e paraburgimit. Kolegji Penal i
Gjykatës së Lartë, mbi rekursin e prokurorit, me vendimin nr.181, datë 09.04.2008 ka vendosur
prishjen e vendimit nr. 465, datë 26.05.2006 të Gjykatës së Apelit Tiranë dhe lënien në fuqi të vendimit
nr.8, datë 23.01.2006 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Krujë.
112
Neni 7 i KEDNJ.

50
të ndjekë rrethanat e ndryshme dhe, për këtë arsye, një standard i një
parashikueshmërinë të arsyeshme është i mjaftueshëm.
Në rastin konkret, kërkuesi ka pretenduar, se është dënuar për veprën penale të
“Prodhimit dhe shitjes së narkotikëve”, parashikuar nga neni 283/1 i Kodit Penal
ndërkohë, që mbajtja e një sasie të vogël droge me qëllim përdorimi nuk është veprim
i dënueshëm në kuptim të kësaj norme dhe në këto kushte ai është dënuar pa ligj.
Edhe pse neni 283/1 nuk ka përcaktuar sasinë e drogës për përdorim vetjak në këtë
dispozitë, elementët e veprës penale dhe dënimi përkatës janë të përcaktuara në
mënyrë të arsyeshme dhe të mjaftueshme, duke i dhënë mundësi kërkuesit të dijë se
cilat veprime apo mosveprime e bëjnë atë penalisht përgjegjës. Kjo dispozitë ka qenë
e tillë që nga viti 2001, pra dhe në kohën e kryerjes së veprës penale dhe paqartësia e
normës nuk përbën shkak për mosdënim pa ligj.

2.2.2 Parimi i fuqisë prapavepruese të abolitio criminis (depenalizimi i veprës

penale).

-Depenalizimi i veprës penale me ligj (Dispozita favorizuese për veprën penale)

Në rastin e një ligji, që nuk dënon veprën penale, do të zbatohet ky ligj dhe jo ligji i
kohës së kryerjes së veprës penale, fuqi prapavepruese e cila shtrihet edhe në
ekzekutimin e dënimit të dhënë ndaj personave që i kanë kryer këto vepra, kur
ekzekutimi nuk është bërë apo nuk ka përfunduar, në bazë të nenit 3 paragrafi i dytë.
Pra, edhe ligji që shfuqizon veprën penale i nënshtrohet gjithmonë fuqisë
prapavepruese dhe ky parashikim i Kodit Penal ka një bazë kushtetuese, jo vetëm në
nenin 29 të Kushtetutës, por edhe në parimin e barazisë së shtetasve para ligjit, neni
18 paragrafi i parë, i cili shprehet se: “Te gjithë janë të barabartë para ligjit”. Do të
ishte i palogjikshëm fakti që, të dënohej një person për një vepër penale dhe një tjetër
jo, thjesht pasi ndryshon koha e kryerjes së veprës penale.
Neni 3 paragrafi i dytë parashikon se “Ligji i ri që nuk dënon veprën penale ka fuqi
prapavepruese. Në rast se personi është dënuar, ekzekutimi i dënimit nuk mund të
fillojë dhe, në qoftë se ka filluar, pushon”. Dhe për më tepër, për sa parashikon neni
328 i Kodit të Procedurës Penale, prokurori vendos pushimin e akuzës ose të çështjes,
kur fakti nuk parashikohet nga ligji si vepër penale.
Kjo ndodh atëherë, kur nga dispozitat e ligjit penal shfuqizohet një figurë e veprës
penale që, dënohej penalisht duke e përjashtuar nga kategoria e veprave penale dhe
duke i dhënë fund një inkriminimi të veçantë.
Duhet të kuptojmë qartë se, jo gjithmonë shfuqizimi i një ligji që përmban një normë
inkriminuese, sjell edhe shfuqizimin e veprës penale të parashikuar nga ai.
Ligjet shfuqizohen nga ligje të cilat dalim vonë, në mënyrë të shprehur nga ligjvënësi
ose për papajtueshmëri të dispozitave të reja me ato të vjetra, duke mos i specifikuar
konkretisht ato, ose ligji i ri bën një rregullim tjetër për tërë dispozitat, krejt të
ndryshme nga të parat. Neni 150 paragrafi i parë i Kushtetutës parashikon se, një ligj

51
mund të shfuqizohet edhe me një referendum 113. Pra, parashikohen katër lloj
shfuqizimesh të ligjit penal: të shprehur ose të heshtur, për papajtueshmëri me vendim
të Gjykatës Kushtetuese, për një rregullim krejt të ri të një sërë marëdhëniesh juridike
dhe për referendum shfuqizues.
Në veçanti, shfuqizimet për papajtueshmëri të dispozitave duke bërë një risistemim të
marrëdhënieve juridike të caktuara shtrojnë problemin se, deri në çfarë mase është
bërë shfuqizimi i ligjit penal, nëse ka sjellë abolitio criminis apo një modifikim i
dispozitave të mëparshme. Pasi papajtueshmëria e normave në kohë, jo gjithmonë
sjell shfuqizimin e normës së mëparshme, por thjesht ndryshime të pjesshme të ligjit
penal, pa u bërë shfuqizimi i tij. Kjo dukuri vërehet me tepër tek kodet, te cilët në
vetvete, vazhdojnë për periudha relativisht të gjata kohore, ndërsa pjesë ose dispozita
të veçanta u nënshtrohen ndryshimeve të herë pas hershme. Ndryshime të tilla kanë
shoqëruar Kodin Penal aktual të bëra me ligjin nr. 9275, datë 16.09.2004, i cili ka
sjellë nocione dhe kuptime të reja edhe për format e veçanta të bashkëpunimit dhe
përgjegjësisë së bashkëpunëtorëve 114.

Megjithatë problemi i dallimit të shfuqizimit dhe modifikimit të veprës penale 115 nuk
mund të diskutohet, kur një vepër penale transformohet në një kundërligjshmëri
administrative. Në këto raste kundërligjshmëria penale shfuqizohet, me fuqi
prapavepruese, ndërsa kundërligjshmëria administrative nuk mund të aplikohet për
fakte të kryera para hyrjes së saj në fuqi.
Mendojmë, ashtu si dhe si doktrina e huaj mbizotëruese, që duhet të konsiderohet
shfuqizues çdo lloj ndërhyrje legjislative, që ndikon drejtpërsëdrejti mbi objektin
juridik të mbrojtur nga ligji penal ose kur kemi të bëjmë me një zëvendësim nga një
figurë konkrete në një figurë të përgjithshme të veprës penale. P.sh në rrethin e figurës
së përgjithshme të veprës penale të veprës penale kundër moralit dhe dinjitetit, figura
konkrete e Homoseksualizmit, neni 116, është shfuqizuar, pasi ndërhyrja legjislative
ndikon drejtpërsëdrejti mbi objektin juridik.
Do të kishim thjesht një modifikim në rast zëvendësimi të një vepre penale të
përgjithshme ne një figurë konkretë, që mbrojnë të njëjtin objekt juridik. Të
konsiderosh këtë rast si abolitio criminis, mund të arrihet ne konkluzione absurde
pasi, në këtë linjë arsyetimi do të konsideroj si shfuqizim çdo vepër penale e vjedhjes
nëse një ligj i ri do të ndryshonte vlerën apo kufirin sasior për të përcaktuar
rrezikshmërinë e veprës penale. Dhe para një rrezikshmërie shoqërore të
papërfillshme, vepra penale nuk ekziston kur ajo është kryer pas hyrjes ne fuqi të ligjit

113
Populli, nëpërmjet 50 mijë shtetasve me të drejtë vote, ka të drejtën e referendumit për shfuqizimin
e një ligji, si dhe t'i kërkojë Presidentit të Republikës zhvillimin e referendumit për çështje të një
rëndësie të veçantë.
114
Shefqet Muçi, Idem, fq 73.
115
Ambrosetti E.M., Abolitio criminis e modifica della fattispecie, Padova, 2004; Id., La successione di
leggi penali nell’ipotesi di modifiche mediate della fattispecie: la discutibile adozione daparte delle
Sezioni Unite del c.d. criterio strutturale, in Vinciguerra S.-Dassano F., Scritti in memoria di Giuliano
Marini, Napoli-Roma, 2010; Pulitano V., Legalità disçontinua? Paradigmi e problemi di diritto
intertemporale, in Riv. it. dir. proc. pen., 2002, 1270 ss.; Romano M., Irretroattività della legge penale
e riforme legislative: reati tributari e false comunicazioni sociali, në Riv. it. dir. proc. pen., 2002,
1248 ss

52
të ri, ndërsa për vepra penale para saj kemi të bëjmë thjesht me një modifikim të
dispozitës 116.
Pra, në këto raste kemi të bëjmë më një modifikim dhe jo shfuqizim. Për më tepër
edhe kur cilësimi i një krimi bëhet kundravajtje dhe subjekti kur ka kryer veprën
penale ka qenë 15 vjeç, nuk kemi të bëjmë më shfuqizim, por thjesht me një
modifikim të tipareve të subjektit të parashikuar me ligj, si mosha për përgjegjësi
penale dhe përgjegjshmëria 117.
Në doktrinë, shfuqizimi i veprës penale ndahet në shfuqizim tërësor ose i pjesshëm 118.
Me shfuqizimi tërësor vepra penale nuk ekziston më në legjislacionin pozitiv, duke u
aplikuar neni 3 paragrafi i dytë ndërsa me shfuqizimin e pjesshëm vepra penale ngelet
në fuqi por është objekt i një shfuqizimi të kufizuar dhe vazhdon të dënohet penalisht,
duke u aplikuar neni 3 paragrafi i tretë.
Duke konsideruar shfuqizimin si një fakt që është i lidhur ngushtësisht me një normë
që përmban një vepër penale, diskutime të ndryshme ka në lidhje me ato norma që i
referohen rasteve përjashtimore të përgjegjësisë penale. Pra, nëse është kryer një
vepër penale por një normë e re parashikon si rast përjashtimor të përgjegjësisë
penale, cili paragraf duhet të aplikohet i nenit 3, i dyti apo i treti?
Për t`u aplikuar neni 3/2 i Kodit Penal duhet që ligji t`i referohet një norme
inkriminuese apo që përmban një vepër penale dhe jo norma përjashtuese nga
përgjegjësia penale, pasi vetë ky paragraf shprehet që: Kur ligji penal nuk dënon
veprën penale. Pra, në këtë rast kemi të bëjmë më një modifikim apo ndryshim dhe jo
shfuqizim të veprës penale, duke aplikuar me të drejtë paragrafin e tretë dhe jo të
dytë.
Pasi u përcaktuan rastet e shfuqizimit të veprës penale, mund të dallohen tre raste për
identifikimin e ndryshimeve të figurave të veprave penale:
a) parashikimi i një figure konkrete të re të veprës penale, pa shfuqizuar në mënyrë të
heshtur apo të shprehur ndonjë tjetër të ngjashme me të në Kodin Penal;
b) shfuqizimi i një dispozite pa parashikuar asnjë inkriminim të ri apo figure të re të
veprës penale;
c) shfuqizimin e një dispozite dhe zëvendësimin e saj me një figure të re të veprës
penale 119.

a) Parashikimi i një figure konkrete të re të veprës penale që nuk pajtohet apo

përputhet me të parën, nuk paraqet ndonjë problem, në kuptimin që mund të
aplikohen njëkohësisht të dyja, sepse figura e re e veprës penale është e përgjithshme
në krahasim me ato ekzistuese. Por, në respekt të parimit të ndalimit të fuqisë
prapavepruese të ligjit penal, ajo nuk mund të aplikohet për fakte të kryera para hyrjes
së saj në fuqi.
Nëse figura e re e veprës penale është e veçantë në krahasim me atë ekzistuese, për
veprat penale të kryera do të aplikohet ajo që është më favorizuese, pasi duke pasur
parasysh ndalimin e fuqisë prapavepruese aplikohet vetëm për ato ligje që, zgjerojnë
objektin e veprave penale apo rrisin dënimin e veprave penale të kryera.
116
Pagliaro, Il fatto del reato, Palermo, 1960, fq 109.
117
Palazzo, Il fatto del reato, Torino, 1999, fq 306.
118
Latazzini, Lupo, La teoria del fatto concreto, fq. 159.
119
Padovani, Diritto penale, Milano, 2002, fq. 1365.

53
Në çdo rast të parashikimit të një dispozite të re me një figurë konkrete të veprës
penale aplikohet neni 3/3 i Kodit Penal, në të kundërt do të aplikohet neni 3/1 i Kodit
Penal.

b) Shfuqizimi i veprës penale nuk parashtron vështirësi në qoftë se parashikohet si

figurë e përgjithshme e veprës penale në krahasim me atë ekzistuesen: figura e
përgjithshme do të shfuqizohet sipas paragrafit të dytë të nenit 3, ndërsa figura e
veçantë do të vazhdohet të aplikohet për ato fakte që parashikonte para shfuqizimit të
saj.
Ndërsa në rastin e shfuqizimit të figurës së veçantë të veprës penale, fillimisht duhet
të bëhet dallimi midis asaj që në doktrinë quhet: specifikim i elementeve të një figure
të veçantë ekzistuese dhe shtimi i elementeve apo rrethanave të një figure të veçantë
të veprës penale ekzistuese.
Në rastin e pare marrim si shembull nenin 144, “Mashtrimin në subvencione” dhe
nenin 145 “Mashtrime ne sigurime”, ku rasti i dytë apo anasjelltas është një
specifikim i rastit tjetër dhe nuk bëhet fjalë për shfuqizim të ndonjë vepër penale.
Në rastin e dytë neni 134 “Vjedhja” dhe neni 135 “Vjedhja duke shperdoruar detyrën”
ku neni 135 përmban elementë shtesë të nenit 134.

c) Në rastin e shfuqizimit të figurës së veprës penale dhe zëvendësimit të saj me një të

re, që nuk rezulton e ndryshme nga ajo e zëvendësuara.
Në veçanti nëse figura e veprës penale zëvendësohet me një tjetër, duke specifikuar
elementet e saj, për veprime apo mosveprime që, hyjnë tek të dyja figurat e veprave
penale, ajo e përgjithshmja e shfuqizuar dhe ajo e veçanta zëvendësuese, do të
aplikohet ajo që është më e favorshme. Për veprime apo mosveprime që, hyjnë në
figurën e përgjithshme të shfuqizuar, do të ketë një abolitio criminnis të pjesshëm,
duke u aplikuar edhe për vendime të formës së prerë. Në rastin e shtimit të elementëve
apo rrethanave të një figure të veçantë të veprës penale ekzistuese, jo vetëm një
shfuqizimi të pjesshëm të fakteve që i përkasin figurës së përgjithshme të shfuqizuar,
mund të këtë edhe një shfuqizim tërësor, kur elementi i shtuar ka një peshë shumë të
madhe, duke i dhënë figurës së veçantë te veprës penale një kuptim të ndryshëm nga
ajo e shfuqizuar.

Në rastin e kundërt, kur shfuqizimi shoqërohet me një zgjerim, duke parashikuar një
figurë të përgjithshme të veprës penale të re, dhe jo me një kufizim të
kundërligjshmërisë (një figurë e veçantë e veprës penale) duhen të bëhen dallime.
Neni 3/1 sigurisht që do të pengojë aplikimin e figurës së re të përgjithshme për fakte
të kryera më parë që, nuk përfshihen edhe tek norma e shfuqizuar 120.
Për veprime apo mosveprime që futen në figurën e veçantë të veprës penale të
shfuqizuar , neni 3/2 duhet t`i japë përparësi dispozitave më të favorshme mes asaj
kur është kryer vepra penale dhe ajo e mëvonshme, derisa të mos jetë dhënë vendimi i
formës së prerë.
Mund të konsiderohet e shfuqizuar, duke aplikuar nenin 3/2, figura e veçantë
ekzistuese e veprës penale pasi elementi i ri i shtuar merr një rëndësi të tillë duke i

120
Shih piken dh)- tek neni 287, (Pastrimi i parave) të Kodit Penal.

54
ndryshuar tiparet e veprës penale të re të krijuar. Në këtë rast duhet të përjashtohet
çdo lloj aplikimi i fuqisë prapavepruese të figurës së përgjithshme, e cila mund të
gjejë justifikimin duke iu referuar fakteve konkrete, në dhunim të parimit të ndalimit
të fuqisë prapavepruese të ligjit penal.

2.2.3 Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 19 date 1.06.2011.

Edhe pse shfuqizimi i ligjit me vendim të Gjykatës Kushtetuese nuk hyn në rrethin e
nenit 3 të Kodit Penal, ai interferon me problemin e veprimit në kohë të ligjit penal,
duke u deklaruar anti kushtetutetshmëria e normës penale. Neni 132 i Kushtetutës
shprehet se “Gjykata Kushtetuese ka vetëm të drejtën e shfuqizimit të akteve që
shqyrton”.
Shfuqizimi i dispozitave të Kodit Penal nga Gjykata Kushtetuese mund të analizohet
me një nga vendimet e kësaj gjykate nr. 19 date 1.06.2011. Ky vendim ka sjellë
ndryshime ne lidhje me nenin 34 paragrafi i tetë duke e shfuqizuar atë pasi cënonte
parimin e barazisë së shtetasve para ligjit, të parashikuar nga neni 18 i Kushtetutës
dhe parimi e mosdënimit pa ligj të parashikuar nga neni 29 i Kushtetutës.
Neni 34 i cili parashikon një nga llojet ë dënimeve kryesore për krimet dhe
kundërvajtjet, dënimin me gjobë, në paragrafin e tetë parashikonte se: “Kur gjoba nuk
paguhet në afatin e caktuar, gjykata vendos zëvendësimin e gjobës me burgim, duke
llogaritur 5 mijë lekë për një ditë burgim”.
Për të kuptuar më mirë arsyetimin ligjor të dhënë nga Gjykata Kushtetuese është më
vënd të behët një përshkrim i shkurtër i fakteve të këtij vendimi.

Gjykata e rrethit gjyqësor Tiranë (gjykata referuese) i referon një kërkese Gjykatës
Kushtetuese me objekt, shfuqizimin si të papajtueshëm me Kushtetutën, të
paragrafëve VII dhe VIII të nënit 34 të Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë
dispozitat për të cilat kërkohet kontrolli kushtetues që, bien në kundërshtim me nenin
18 të Kushtetutës, i cili sanksionon barazinë e shtetasve para ligjit 121.
Gjykata Kushtetuese pasi ka zgjidhur këtë çështje paraprake ka arritur në përfundime,
të cilat janë të një rëndësie të veçantë, në lidhje më parimin e barazisë para ligjit të
shtetasve, të porpocionalitetit të masës së dënimit dhe veprës penale të kryer dhe
parimit të ligjshmërisë për dënimin për shfuqizimin e paragrafit të tetë të nenit 34 të
Kodit Penal.

-Në lidhje me parimin e barazisë së shtetasve para ligjit, neni 18 i Kushtetutës.

Paragrafi i tetë lejonte konvertimin e dënimeve kryesore gjobë, kur ato nuk
paguheshin në afatin e caktuar, me zëvendësimin e tyre me burgim. Gjykata referuese
pretendonte se konvertimi i dënimit diskriminonte personat që ishin në pamundësi

121
Para se të përqendrojmë kërkimin tonë në arsyetimin e Gjykatës, vlen të theksohet çështja
paraprake që ka të bëjë më legjitimimin e gjykatës referuese për paraqitjen e kërkesës për kontrollin e
kushtetutshmërisë së paragrafëve 7 dhe 8 te nenit 37 të Kodit Penal.

55
objektive për të paguar gjobën, duke i vënë këta të fundit në një pozitë të
disfavorshme në lidhje me personat që kanë mundësi të paguajnë gjobën penale 122.
Gjykata konsideron se vetë proçesi i konvertimit të dënimit me gjobë në dënim me
burgim, pa hetuar më parë kushtet ekonomike të të dënuarit dhe më pas pamundësinë
e pagimit të gjobës, nuk përputhet me frymën e Kushtetutës, pasi dënimi me gjobë
është diametralisht i kundërt me atë me burgim.
Duke u mbështetur në argumentet e mësipërm, Gjykata vlerëson se dënimi me burgim
dhe dënimi me gjobë janë dënime kryesore dhe në thelb të ndryshëm nga njëri tjetri
dhe se ndikimi i secilit prej tyre mbi të dënuarin, dhe proçesin riedukativ ndaj tij,
është shumë i ndryshëm. Në këtë kuptim, konvertimi i dënimit me gjobë në dënimin
me burgim është në përputhje me funksionin riedukativ të dënimit, kur i dënuari me
vullnetin e tij të lirë refuzon t`i bindet vendimit gjyqësor që e detyron të paguajë
gjobën.
Në të kundërt, konvertimi i dënimit, kur personi është në pamundësi objektive, çka do
të thotë se burgimi nuk varet nga ana subjektive e autorit, por nga kushtet ekonomike
të të dënuarit, do të shkaktonte një trajtim të diferencuar vetëm në varësi të gjendjes
ekonomike, duke sjellë si pasojë cënimin e parimit të barazisë para ligjit, të
sanksionuar nga neni 18 i Kushtetutës.
Ky përfundim na le të kuptojmë që paragrafi i tetë i nenit 34 të KP shkel nenin 18 të
Kushtetutës.

-Në lidhje me parimin e proporcionalitetit të masës së dënimit dhe veprës penale të

nenit 17/1 të Kushtetutës.

Gjykata, duke pasur parasysh dhe doktrinën e konsoliduar evropiane 123 në këtë fushë,
konstaton se, që të jetë i pranueshëm dënimi penal në aspektin kushtetues, në
përputhje me nenin 17/1 të Kushtetutës, duhet të jetë i drejtë dhe në përpjesëtim me
veprën.
Gjykata konsideron se vetë proçesi i konvertimit të dënimit me gjobë në dënim me
burgim, pa hetuar më parë kushtet ekonomike të të dënuarit dhe më pas pamundësinë
e pagimit të gjobës, nuk përputhet me frymën e Kushtetutës, pasi dënimi me gjobë
është diametralisht i kundërt me atë me burgim dhe çdo konvertim i njëanshëm nuk
mund të jetë i përpjesëtuar.
Në mbështetje të këtyre argumenteve mjafton të analizojmë mënyrën se si caktohet
dënimi sipas Kodit Penal. Sipas nenit 47 të këtij Kodi, në caktimin e dënimit gjykata
merr parasysh rrezikshmërinë e veprës penale, të autorit të saj, shkallën e fajit, si dhe
rrethanat lehtësuese dhe rënduese. Në këtë mënyre gjykata gjatë dhënies së dënimit
vlerëson se cili lloj dënimi është në përpjesëtim me rrezikshmërinë e veprës dhe të
autorit të saj.
122
Një ndërhyrje e tillë dukshme ishte e nevojshme për të evituar disavantazhe të paarsyeshme.
123
Gjykata, në mbështetje të argumenteve te saj, vlerëson t’i referohet jurisprudencës te Gjykatës
Kushtetuese Italiane, konkretisht vendimit nr. 131, të vitit 1979, i cili shpallte si antikushtetues
konvertimin e dënimeve me gjobë. Vetëm për faktin se provohet pamundësia paguese e të dënuarit,
konvertimi paraqitet një rëndim të dënimit dhe ndryshon raportin e përpjesëtueshmërisë ndërmjet
rëndësisë së veprës penale dhe fajësisë nga njëra ane dhe llojit dhe sasisë së dënimit nga ana tjetër.
Edhe Kodet bashkohore perëndimore si Kodi Penal gjerman, rumun, francez, parashikojnë në mënyrë
të njëjtë konvertimin e dënimit me burgim.

56
Në rastin e konvertimit të dënimit me gjobë në atë me burg, duket se ligjvënësi i
vendos shtetasit para alternativës që, të zgjedhin midis detyrimit për të paguar një
shumë të hollash ose të vuajnë dënimin me burgim. Konstatohet lehtë se, nëse një
person i caktuar është në pamundësi absolute që të shlyejë detyrimin, ai privohet nga
kjo zgjedhje dhe se vuajtja e dënimit me burgim, nga persona të cilët janë në
pamundësi absolute të shlyejnë detyrimet monetare kundrejt shtetit, diskriminon
personat që nuk kanë mundësi financiare kundrejt atyre që i kanë këto mundësi.

-Në lidhje me parimi e ligjshmërisë për dënimin neni 29 i Kushtetutës.

Më këtë rast, Gjykata e çmon me vend të analizojë nenet 90, paragrafi i parë, dhe 92
të KP-së. Në këto nene ligjvënësi nuk ka parashikuar dënim me burgim për këto vepra
penale dhe, për rrjedhojë, në rastin e konvertimit të dënimit, gjyqtari do të duhej të
caktonte një dënim me burgim, i cili është përjashtuar që në fazën e hartimit dhe të
miratimit të legjislacionit penal.Kështu që do të shkelej edhe parimi i ligjshmërisë për
dënimin ku do të jepej një dënim kryesor me burgim duke e konvertuar kur vetë
norma nuk e parashikon atë.
Gjykata me të drejtë vlerëson se pretendimi i gjykatës referuese për
antikushtetutshmërinë e paragrafit 8 dhe jo të shtatë, të nenit 34 të Kodit Penal është i
bazuar, pasi shkelen një sërë parimesh me karakter kushtetues..

-vazhdim- Parimi i fuqisë prapavepruese të abolitio criminis (depenalizimi i

vepres penale) në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese.

-Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 11 datë 2.04.2008 124.

Gjykata Kushtetuese ka shfuqëzuar nenin 315 të Kodit Penal “Dhënia e një vendimi të
padrejtë”, si të papajtueshëm me Kushtetutën pasi neni 315 i Kodit Penal bie ndesh
me nenin 145/1, 3 të Kushtetutës që garanton pavarësinë e gjyqtarëve, të cilët i
nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve (neni 145/1) dhe që parashikon, se çdo
ndërhyrje në pavarësinë e gjykatave, sjell përgjegjësi ligjore (neni 145/3).
Gjykata Kushtetuese e ka shfuqëzuar me të drejtë atë dhe ajo ka fuqi prapavepruese
për të gjitha dënimet e dhëna ndaj subjekteve.

-Vendim i Gjykatës Kushtetuese nr. 1 datë 12.01.2011 125.

124
Në dhënien e këtij vendimi gjykata çmon se në vendimmarrje, gjyqtarët duhet të jenë të pavarur dhe
të aftë të veprojnë pa ndikim të papërshtatshëm, presione, kërcënime ose ndërhyrje, të drejtpërdrejta
ose jo, nga kushdo dhe për çfarëdo arsye. Gjyqtarët duhet të kenë liri të plotë për t’i vendosur rastet me
paanësi, në përputhje me ndërgjegjen dhe interpretimin e tyre për faktet dhe në zbatim të normave të së
drejtës.
Gjykata është shprehur, se pushteti gjyqësor ushtrohet i shkallëzuar sipas parimit të kontrollit të
vendimeve gjyqësore të gjykatave më të ulta nga gjykatat më të larta. Vendimet gjyqësore kontrollohen
vetëm nga gjykata më e lartë dhe asnjë organ tjetër nuk mund të vlerësojë ligjshmërinë dhe
bazueshmërinë e vendimeve gjyqësore, për sa kohë ato nuk janë ndryshuar ose prishur nga një gjykatë
më e lartë
125
Sipas tyre është detyrim kushtetues për ligjvënësin që dispozitat penale t’i parashikojë në Kodin
Penal ose dhe në ligje të tjera, me kusht që të miratohen me një shumicë të cilësuar prej tri të pestat e
deputetëve. Në këtë mënyrë, sipas kërkuesve, duhet interpretuar dhe përmbajtja e nenit 1, shkronja b e

57
Kërkuesit me të drejtë pretendonin se neni 90 i ligjit nr. 9662, datë 18.12.2006, “Për
bankat në Republikën e Shqipërisë”, që parashikon si vepër penale “Ushtrimin pa
liçencë të këmbimit valutor”, bie ndesh parimit të ligjshmërisë, të sanksionuar nga
neni 29 i Kushtetutës.
Në nenin 81, pika 2 të Kushtetutës parashikohet një listë e gjatë e ligjeve, të cilat
duhet të miratohen me tri të pestat e të gjithë anëtarëve të Kuvendit. Në këtë listë
përfshihet edhe ligji nr. 9662, datë 18.12.2006, “Për bankat në Republikën e
Shqipërisë”.
Dispozita, që e klasifikon një veprim të caktuar si vepër penale jashtë dispozitave të
Kodit Penal dhe si pjesë e një ligji të miratuar me shumicë të thjeshtë të deputetëve,
bie ndesh me parimin e kushtetutshmërisë, pasi prek drejtpërdrejt shtetasit në të
drejtat dhe liritë e tyre, duke mos respektuar shumicën e cilësuar për këtë qëllim, të
parashikuar nga neni 81 pika 2 të Kushtetutës.
Në këtë kuptim miratimi i dispozitave të reja penale, ndryshimi ose plotësimi i tyre
me shumicë të thjeshtë, dhe jo me tre të pestat e të gjithë anëtarëve të Kuvendit,
përbën një akt që i bie ndesh këtyre parimeve.
Në rastin konkret vepra penale e ushtrimit pa liçencë e parashikuar nga neni 90 të
ligjit nr. 9662, datë 18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë” nuk ekziston
pasi Gjykata Kushtetuese e ka shfuqëzuar me të drejtë atë dhe ajo ka fuqi
prapavepruese për të gjitha dënimet e dhëna ndaj subjekteve të posaçëm.

2.3 Ligj me dispozita më favorizuese. Vendimi Unifikues i Gjykatës së Larte, nr.

4 date 27.03.2003.

2.3.1 Modifikimi i dispozitave.

Një parashikim i ndryshëm dhe jo kaq i prerë parashikohet në rastin kur nuk ndodh
një shfuqizim por një modifikim apo ndryshim i ligjit të mëparshëm. Ndodh që një
ligj i mëvonshëm nga kryerja e veprës penale nuk ndryshon elementët e veprës
penale, nuk sjell një shfuqëzim tërësor të veprës penale, apo zgjerimin e inkriminimit
por e modifikon elementë të caktuar të tij
Neni 3 paragrafi i tretë parashikon se “Kur ligji i kohës kur është kryer vepra penale
dhe ligji i mëvonshëm janë të ndryshëm, zbatohet ai ligj dispozitat e të cilit janë më të
favorshme për personin që ka kryer vepër penale”. Ky modifikim/ndryshim nuk ka
asnjë ndikim mbi vendimet gjyqësore të formës së prerë, siç ka ligji që shfuqizon

Kodit Penal, ku sanksionohet se legjislacioni penal përbëhet nga ky Kod dhe ligje të tjera që
parashikojnë vepra penale. Ligji “Për bankat në Republikën e Shqipërisë” bën pjesë në kategorinë e
ligjeve që miratohen me shumicë të thjeshtë të deputetëve. Përfshirja në të e një dispozite penale, sipas
kërkuesve, jo vetëm i bie ndesh parimit të ligjshmërisë të sanksionuar në nenin 29 të Kushtetutës, por
vjen në kundërshtim dhe me nenin 81 pika 2, shkronja d, sipas të cilës kodet miratohen me tri të pestat
e të gjithë anëtarëve të Kuvendit. Në mbështetje të pretendimeve të tyre kërkuesit i referohen dhe
vendimit nr. 3, datë 05.02.2010 të Gjykatës Kushtetuese ku ndër të tjera thuhet se një nga parimet
kryesore që përshkon Kodin Penal është dhe parimi i ligjshmërisë. Meqenëse Kodi Penal, krahas
Kushtetutës, është burimi kryesor i të drejtës penale, parashikimi i krimeve dhe kundërvajtjeve penale
duhet të bëhet si rregull në këtë Kod ose në ligje të barasvlershme me të nga fuqia juridike.

58
veprën penale pasi vendimi Unifikues nr. 4 datë 27.03.2003 ka vendosur një limit
kohor për aplikimin e tij, siç do të trajtohet edhe më poshtë.
Zbatimi i detyrueshëm i ligjit të mëvonshëm (ex post facto), për çështjet në gjykim,
kur është më i butë për personin, është përjashtim nga parimi të ndalimit të fuqisë
prapavepruese të ligjit penal. Ligj i mëvonshëm është ligji që ka hyrë në fuqi pas
kryerjes së veprës penale dhe vazhdon të jetë i tillë. Ky nocion përfshin ligjet dhe
rregullat e tjera me të cilat plotësohen normat blanket apo të bardha, p.sh ligjet për
tatimet në lidhje me veprat penale kundër evazionit fiskal, ligji për marrëdhëniet e
punës, rregullat e tjera apo kontratat kolektive, në të cilat referohen dispozitat për
veprat penale kundër marrëdhënieve të punës 126.
Neni 3 paragrafi i tretë ndodh kur një vepër penale që parashikohej si e tillë nga ligji i
mëparshëm vazhdon të konsiderohet e tillë (me të njëjtin emërtim ose tjetër) edhe nga
ligji i ri, por që parashikon një trajtim juridik të ndryshëm.
Ky modifikim nënkupton parashikimin e dispozitave favorizuese ose jo favorizuese.
Natyrshëm mund të lindë pyetja pse ligjvënësi ka parashikuar këtë paragraf, pra 3/3
për të aplikuar edhe një regjim juridik më të butë nga ai i ligjit të parashikuar në
kohën e kryerjes së veprës penale ?

Përgjigjja është e thjeshtë.

-Në radhë të parë është dashur që autori i veprës penale të mos dënohej më shumë
sesa ajo që ai mund të marrë në momentin në te cilën ai ka kryer veprimin apo
mosveprimin e kundërligjshëm;
-Në radhë të dytë, është dashur të ruhet parimi i barazisë para ligjit, të autorëve të
veprave penale që kanë kryer në kohë të ndryshme vepra penale të njëjta, dhe për këtë
janë theksuar dënime penale më të buta. Në këtë prizëm, nuk është se qëndron në plan
të parë koha e kryerjes së veprës penale, e cila shpreh mundësinë për të trajtuar në të
njëjtën mënyrë subjekte që, në thelb, janë në të njëjtën situatë përballë legjislacionit
pozitiv 127.
-Në radhe të tretë, shprehet interesi i shoqërisë e cila e ka humbur interesin për
zbatimin e tij, kështu që ajo nuk është më në funksion të mbrojtjes 128.
Një rëndësi të veçantë ka edhe parimi që autori i veprës penale nuk mund të dënohet
më shumë sesa ajo e parashikuar nga legjislacioni në kohën e shkeljes së normës, e
cila ka ton urdhërues. Ky funksion i normës si urdhërues mbaron në momentin në të
cilën vullneti kriminal shfaqt në botën e jashtme, por pasoja ndaj një marrëdhënie
juridike të mbrojtur me ligj mund të vijë në një moment më vonë. Përfundimi është i
qartë se: koha e kryerjes së veprës penale, sipas kuptimit të nenit 3, është koha e
ndërmarrjes së veprimit apo mosveprimit dhe jo koha e ardhjes së pasojës.

Çfarë ndodh kur ligji i ri apo i mëvonshëm (ex post facto) ka dispozita favorizuese ose
jo favorizuese?

126
Vllado Kambovski, E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, 2010, fq 103.
127
Pagliaro, Principi di diritto penale. Parte generale, 2000 fq. 372.
128
Vllado Kambovski, E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, 2010, fq. 102.

59
Është e padiskutueshme në doktrinë dhe në praktikën gjyqësore, që në rastin e një
modifikimi dhe jo shfuqizimi, duhet të analizohet konkretisht cili nga dy ligjet, ku
njëri është vazhdimësia e tjetrit, është më i favorshëm, duke verifikuar rast pas rasti
rezultatet e mundshme, në analizën e natyrës, masës së dënimit, afateve të
parashkrimit të veprës penale, të rrethanave.
Kur ligji i ri është jo favorizues, parimi i ndalimit të fuqisë prapavepruese urdhëron që
të aplikohet ligji i kohës së kryerjes së veprës penale. Në qoftë se ligji i ri është
favorizues, në bazë të parimit të fuqisë prapavepruese favorizuese, do të aplikohet kjo
e fundit.
Në përcaktimin se cili ligj është më i favorshëm- ai i kohës së kryerjes apo ai i
mëvonshmi- gjykata nuk mund të bëjë një kombinim të dispozitave të njërit dhe
dispozitave të tjetrit 129.

I njëjti arsyetim vlen edhe kur ligji i ri sjell dispozita jo favorizuese, do të aplikohej
paragrafi i tretë i nenit 3 duke respektuar rregullin e mosrëndimit të pozitës së të
pandehurit, i cili në doktrinën e së drejtës njihet me shprehjen latine reformation in
peius. Ky parim i kundërt me të parin, nuk ka fuqi prapavepruese pasi ligji i ri sjell
ndryshime jo të favorshme për autorin e veprës penale.
Duhet të analizohet ndryshe rasti kur ndryshimet e ligjit të ri janë jo favorizuese nga
dispozitat favorizuese për vepra penale të vazhdueshme dhe të qëndrueshme që
shtrihen në kohë në të dyja ligjet. Kur kemi të bëjmë me një ligj të ri jo favorizues, në
këto raste zbatohet ligji penal i ri sepse ato vazhdojnë të quhen të kryera deri në
momentin e ndërprerjes së veprimit a mosveprimit kriminal në ligjin e ri.
Si rrjedhojë, në qoftë se gjatë qëndrueshmërisë apo vazhdimësisë së veprimit ligji do
të ndryshonte në mënyrë jo të favorshme për autorin e veprës penale, këtij subjekti do
t`i aplikohej ligji më pak favorizues për shkak se veprimi kriminal nuk ka pushuar
edhe me hyrjen në fuqi të një ligji me dispozita jo favorizuese 130.
Kur nuk dihet me siguri se vepra penale vazhduese apo e qëndrueshme ka përfunduar
pas hyrjes në fuqi të ligjit jo favorizues do të aplikohet ligji i vjetër, pra me dispozita
më favorizuese.
Fuqia prapavepruese e ligjit të ndryshëm më të favorshëm varet tërësisht nga fakti që
të mos jetë dhënë nga gjykata vendim i formës së prerë. Në rast të kundërt dënimi i
dhënë nuk ndryshon. Kjo zgjidhje që eshtë dhënë me vendimin Unifikues nr. 4 date
27.03.2003 është për të evituar që çdo lloj ndryshimi më të favorshëm, të risjellë një
rishikim dhe përshtatshmëri të të gjitha dënimeve të mëparshme që nuk janë vuajtur
tërësisht dhe të pasojave të tjera penale, me ligjin e ri, duke i shkaktuar gjykatës një
mbingarkesë pune.
Për të kompletuar analizën e kriterit te kryerjes së veprimit si kohë e kryerjes së
veprës penale, duhen përmendur dhe veprat penale të cilat kryhen me mosveprim 131.
Për këtë kategori veprash penale ku mungon një sjellje e jashtme në kuptimin e
vërtetë të fjalës, duke pasur parasysh karakterin urdhërues të normës në këto raste,

129
Marinnucci Dolccini, Manuale di diritto penale, Milano 2004, fq. 81.
130
Caraccioli, Manuale di diritto penale, Padova,1998, fq. 89.
131
Me mosveprim do të quhen ato vepra penale kur personi nuk kryen një veprim apo mban qëndrim
pasiv për një sjelle që ai ka qënë i detyruar me ligj ta kryente.

60
kriter për të përcaktuar kohën e kryerjes së veprës penale është momenti i fundit për të
cilën mund të ishte kryer sjellja e urdhëruar nga ligji apo kalimi i afatit për ta kryer 132.
Kur ligji i ri parashikon dënim më të rëndë se ligji penal që ka qenë në fuqi në kohën
e kryerjes së veprës penale, do të zbatohet ligji i shfuqëzuar, në përputhje me rregullin
e përgjithshëm sipas të cilit cilësimi dhe dënimi i veprës penale bëhet me ligjin e
kohës së kryerjes së saj 133.

2.3.2 Ligj me dispozita të cilat janë më të favorshme për personin.

Nga interpretimi i nenit 3 paragrafi i tretë mund të lindë pyetja se çfarë kuptohet me
ligj “dispozitat e të cilit janë më të favorshme”.
Në radhë të parë, duhet të kuptohet që nuk i jepet përparësi dispozitës së vetme më të
favorshme për autorin, por i jepet përparësi ligjit në tërësi, i cili përmban në kompleks
dispozita më të favorshme për autorin. Kjo do të thotë që subjektit nuk mund t`i
aplikohen dispozita të vetme më të favorshme të cilat përmbahen në ligjet, që janë në
vazhdimësi me njëra tjetrën, por duhet të zgjidhet ligji, i cili, në tërësinë e tij është më
i favorshëm për autorin e veprës penale 134.
Në këtë mënyrë dalin vështirësi jo të vogla në lidhje se cili ligj do të aplikohet prandaj
përcaktimin e dispozitave më të favorshme gjykata duhet të bëjë një analizë dhe
vlerësim konkret, rast pas rasti, duke ballafaquar përfundimet që do të dilnin nga
aplikimi i rastit konkret i ligjit të kohës së kryerjes së veprës penale dhe i atij të
mëvonshëm.

Metodologjia që duhet të përdorë gjykata është e tillë: në radhë të parë duhet të

aplikojë për rastin konkret ligjin e kohës së kryerjes së veprës penale, e më pas ligjin e
mëvonshëm. Në fund duhet të krahasojë rezultatet e aplikimeve të ligjeve të ndryshëm
për të vendosur cili nga ligjet përmban dispozitat më të favorshme për rastin konkret.
P.sh në qoftë se ligji i mëvonshëm parashikon një maksimum të dënimit më të lartë
(tre vjet burgim në vend të dy vjet burgim) dhe një minimum të dënimit më të ulët
(gjashtë muaj në vend të një viti, duke pasur parasysh ligjin e kohës së kryerjes së
veprës penale, gjykata fillimisht duhet të caktojë dënimin sipas nenit 47 të Kodit
Penal. Në qoftë se nga analiza e elementëve të veprës penale konkrete rezulton se
autorit të veprës penale do t`i aplikohet minimumi i sanksionit, ligji që do të zbatohet
është ai i mëvonshmi që ka minimum më të ulët ( që parashikon 6 muaj burgim; në
qoftë se gjykata duke pasur parasysh rrezikshmërinë e madhe të autorit të veprës
penale, të veprës penale, rrethanat rënduese etj., do të aplikojë maksimumin e
sanksionit, do të aplikojë ligjin e kohës së kryerjes së veprës penale (që në rastin tonë
parashikon 2 vjet burgim) 135.
Për të caktuar se cili ligj përmban dispozita më të favorshme në rastin konkret,
gjykata duhet të ketë parasysh të gjitha institutet e të drejtës penale apo disiplinën
juridike: duhet të marrë në konsideratë në veçanti llojin e dënimit kryesor (dënimi me
gjobë konsiderohet gjithmonë më i favorshëm se dënimi me burgim). Masën e
132
Fiandaca-Musco, Diritto penale, Parte generale, fq. 92.
133
Pagliaro, Idem, fq.137.
134
Pagliaro, Il diritto penale fra norma e societa, Padova, fq. 374.
135
Elezi. Kaçupi, Haxhia, Komentar i së drejtës penale, Pjesa e përgjithshme, 2009, fq. 87.

61
dënimit kryesor, dënimet plotësuese, masat e sigurimit personal, rastet përjashtimore
të përgjegjësisë penale, rastet e shuarjes së ndjekjes penale apo të ekzekutimit te
dënimit.
Një rast i veçantë i ligjit të mëvonshëm më të favorshëm është ai i cili pas kryerjes të
veprës penale, që e dënon me burgim (burgim, burgim i përjetshëm) hyn në fuqi një
ligj i ri që parashikon për atë vepër penale vetëm një dënim kryesor me gjobë.
Kur ligji i ri hyn në fuqi para dhënies së vendimit të formës së prerë, ligji i ri do të
aplikohet patjetër sipas nenit3/3 të Kodit Penal; pra nëse i referohemi rastit konkret do
të aplikohet dënimi me gjobë.
Kur ligji i ri hyn në fuqi pas dhënies së vendimit të formës së prerë, ligji i ri nuk gjen
aplikim dhe duhet të ekzekutohet dënimi me burgim.
Një zgjedhje kjo jo e arsyeshme sepse si mund të vihet në ekzekutim një dënim me
burgim kur për ligjvënësin nuk konsiderohet më i arsyeshëm për këtë lloj vepre
penale një lloj i tillë dënimi dhe ai vetë e zëvendëson më lloj tjetër.
Duke bërë një analizë të detajuar të dispozitave të Kodit Penal aktual, deri në ditët e
sotme, duke marrë si kriter ballafaqimin e ligjeve të reja me ato të mëparshme, arrijmë
të konkludojmë se, cilat janë ndërhyrjet e ligjvënësit të cilat kanë karakter favorizues
dhe cilat jo.

Fillimisht shohim se dispozitat më të favorshme janë:

1. Kur për kundërvajtjet penale dënimi kryesor është gjobë dhe masa e saj ulet nga
ligji i mëvonshëm; ndryshimi i masës së dënimit me gjobë për kundërvajtjet penale
bërë me ligjin nr. 9275 datë 16.09.2004 ka ulur maksimumin e gjobës nga 5 milion
lekë në 3 milion lekë.
2. Kur për veprën penale ulet masa e dënimit për sanksion të përcaktuar në minimum
dhe në maksimum; neni 134/1 i veprës penale të vjedhjes ndryshuar me ligjin nr 9275
datë 16.09.2004 ka ulur dënimin nga pesë deri në dhjetë vjet burgim, në tre muaj deri
në tre vjet burgim.
3. Kur për veprën penale ulet masa e dënimit për sanksion të përcaktuar në maksimum
por rritet në minimum; neni 189 i veprës penale të falsifikimit të letërnjoftimeve,
pasaportave ose vizave, ndryshuar me ligjin nr 9188 datë 12.2.2004 ka ulur dënimin
ka ulur maksimumin nga 5 vjet ne 4 vjet por ka rritur minimumin nga 5 ditë ne 6
muaj. Kjo dispozite do të konsiderohet favorizuese nëse gjykata do të aplikojë
maksimumin e dënimit edhe pse parashikohet gjoba si dënim kumulativ.
4. Kur për veprën penale ulet masa e dënimit për sanksion të përcaktuar në maksimum
por rritet në minimum; neni 191 i veprës penale të falsifikimit të akteve të gjendjes
civile, ndryshuar me ligjin nr 9188 datë 12.2.2004 ka ulur dënimin duke ulur
maksimumin nga 5 vjet ne 4 vjet por ka rritur minimumin nga 5 ditë ne 3 muaj. Kjo
dispozitë do të konsiderohet favorizuese nëse gjykata do të aplikojë maksimumin e
dënimit edhe pse parashikohet gjoba si dënim kumulativ.
5. Kur për veprën penale nuk ndryshon masa e dënimit për sanksion të përcaktuar në
maksimum por hiqet minimumi, duke u bërë një sanksion vetëm i përcaktuar në
maksimum; neni 236 i veprës penale të kundërshtimit të punonjësve të policisë së
rendit publik, ndryshuar me ligjin nr 9686 datë 26.2.2007 ka hequr minimumin 3 vjet

62
burgim pa ndryshuar maksimumin duke bërë që ky minimum mund të fillojë që pese
ditë.
6. Me ligjin nr 9275 date 16.09.2004 është shtuar neni 245/2, i cili përjashton nga
vuajtja e dënimit ose një ulje të tij sipas rregullave të nenit 28 të Kodit Penal.
7. Me ligjin nr 8279 date 15.1.1998 është shtuar neni 284/b, i cili përjashton nga
vuajtja e dënimit ose t`i caktohet gjysma e dënimit.
8. Neni 287 është një dispozitë komplekse pasi nga viti 2003 deri në vitin 2007 ka
pasur tre ndërhyjë të ligjvënësit, duke parashikuar edhe një ligj të ndërmjetëm nr 9.
275 datë 16.09.2004. Më favorizuesi është ligji nr. 9686 datë 26.02.2007, i cili ka
shfuqëzuar shkronjën ç të tij.
10. Me ligjin nr. 9188 datë 12.2.2004 është ndryshuar neni 297 ku është hequr një
pjesë e tij ku nuk parashikon më dënimin deri në 10 vjet burgim. Kjo është një
dispozitë favorizuese por fakti që togfjalëshi “kur kjo organizohet për qëllim
përfitimi”, është hequr nuk nënkupton dekriminalizimin e dispozitës pasi ajo
parashikohet nga një dispozitë tjetër si neni 298 të Kodit Penal apo aplikimi i neneve
25 e vijues të këtij kodi.
11. Kur për veprën penale ulet masa e dënimit për sanksion të përcaktuar në minimum
dhe në maksimum; neni 319 i veprës penale të korrupsionit aktiv të gjyqtarit,
prokurorit, dhe funksionarëve të tjerë të drejtësisë ndryshuar me ligjin nr 9275 datë
16.09.2004 ka ulur dënimin nga pesë deri në dhjetë vjet burgim në 1 vit deri në katër
vjet burgim.

Dispozitat jo favorizuese të parashikuara nga ligjvënësi janë:

1. Kur për veprën penale rritet masa e dënimit për sanksion të përcaktuar në
maksimum; neni 312 i veprës penale të korrupsionit aktiv të dëshmitarit, ekspertit ose
përkthyesit, ndryshuar me ligjin nr 9275 datë 16.9.2004 ka rritur dënimin duke ngritur
maksimumin nga 3 vjet ne 4 vjet dhe nga një sanksion alternativ e ka parashikuar në
kumulativ.
2. Kur për kundërvajtjen penale dënimi kryesor është burgim dhe rritet masa e dënimit
në sanksion të përcaktuar në maksimum; neni 159 i veprës penale të shkatërrimit të
rrjetit të ujësjellësit paragrafi i dytë ka rritur dënimin nga tre vjet në pesë vjet.
3. Kur për veprën penale ndryshon llojii sanksionit nga alternativ vetëm në një lloj
dënimi kryesor; neni 137 i veprës penale të vjedhjes së energjisë elektrike ose
impulseve telefonike ndryshuar me ligjin nr. 10023 datë 27.11.2008 ka hequr dënimin
alternativ atë me gjobë duke lenë vetëm dënim me burgim.
4. Në rastin kur ligji i ri parashikon rrethana të reja rënduese si p.sh. ligji nr. 8733 datë
24.1.2001 i cili ka shtuar shkronjën h) dhe i), kryerja e veprës penale më shumë se
njëherë dhe kur vepra penale është kryer duke përdorur armë, municione luftarake,
lëndë plasëse, djegëse, helmuese dhe radioaktive, nuk është më i favorshëm së ligji i
kohës së kryerjes së veprës penale. Një analizë e anasjelltë do të bëhej nëse do të
parashikonte rrethana lehtësuese.
5. Në lidhje më dënimet plotësuese, sigurisht parashikimi i tyre me ligjin e ri rëndon
situatën e të pandehurit.

63
Konkretisht me ligjin nr. 9275 datë 16.09.2004 është shtuar paragrafi i fundit i cili
zgjeron rrethin e aplikimit të këtij dënimi për vepra penale që dënohen mbi pesë vjet
burgim duke rritur mundësinë e aplikimit të tij.
6. Riformulimi i nenit 35 me ligjin nr. 9275 datë 16.09.2004 parashikon dënimin
plotësues e heqjes së së drejtës për të ushtruar funksione publike. Fakti që ky
formulim detyron gjykatën dhe nuk e lë më në diskrecionin e saj që ta aplikojë në
dallim nga dispozita e mëparshme, bën që kjo dispozitë të mos jetë më favorizuese
për autorin e veprës penale.
7. Zgjerimi i objektit të konfiskimit bërë me ligjin nr. 9086 datë 19.06.2003 thekson
një rast tjetër të dispozitës më pak favorizuese.
8. Neni 78, Vrasja me paramendim, nga një lloj dënimi kryesor me ligjin nr, 9686
datë 26.02.2007 është bërë një dënim kumulativ, ku përveç dënimit me burgim
parashikon edhe atë me gjobë, nga pesëqind mijë lekë deri në trë milion lekë.
9. Neni 109 rrëmbimi ose mbajtja peng e personit, me ligjin nr 9275 date 16.09.2008,
për këtë vepër penale përsëri nga një dënim kryesor parashikohet një dënim
kumulativ.
10. Në nenin 117 është shtuar një rrethanë cilësuese me ligjin nr 9859 datë 21.11.2008
mbi pornografinë e cila ka zgjeruar nga ana objektive mënyrën e kryerjes së veprës
penale.
11. Neni 140, “Vjedhja me armë”, ndryshuar me ligjin nr. 9686 datë 26.2.2007 ka
zgjeruar nga ana objektive kryerjen e veprës penale jo vetëm me armë pa leje por
edhe me leje.
12. Neni 159, Shkatërrimi i rrjetit të ujësjellësit, ndryshuar me ligjin nr. 10023 datë
27.11.2008, ka shtuar një rrethanë cilësuese në krahasim me ligjin e mëparshëm.
13. Neni 186, “Falsifikimi i dokumenteve” me ligjin nr 9188 datë 12.2.2004 paragrafi
i trete është ndryshuar nga një sanksion alternativ në sanksion kumulativ.
14. Neni 248, “Shpërdorimi i detyrës”, me ligjin nr 9686 datë 26.2.2007 paragrafi i
tretë është ndryshuar nga një sanksion alternativ në sanksion kumulativ.
15. Neni 298, “Ndihma për kalim të paligjshëm të kufijve”, me ligjin nr 9686 datë
26.2.2007 ka rritur maksimumin e sanksionit dhe minimumin e tij.
16. Neni 311, “Kanosja për të mos kallëzuar”, me ligjin nr 9686 datë 26.2.2007 ka
ndryshuar llojin e sanksionit, nga sanksion të caktuar në maksimum ne sanksion të
caktuar në minimum dhe në maksimum, nga dënim deri në dy vjet burgim në një deri
në katër vjet.

2.3.3 Vendimi Unifikues i Gjykatës së Lartë, nr. 4 datë 27.03.2003.

Pranimi i fuqisë prapavepruese të ligjit penal në rastet e mësipërme shpreh

respektimin e parimit të humanizmit në të drejtën penale dhe i shërben më mirë
qëllimit të dënimit, ndaj zbatimi i tij është i detyrueshëm për gjykatat e të gjitha
shkallëve.

Por siç e trajtuam edhe me lart aplikimi i fuqisë prapavepruese me dispozita më

favorizuese për autorin e veprës penale me vendimin unifikues të Gjykatës së Lartë
nr. 4 datë 27.03.2003 ka vendosur një limit kohor për aplikimin e tij. Fuqia
prapavepruese e ligjit penal favorizues në raport me momentin kohor të zbatimit të tij,

64
nuk është e pakufizuar, pasi ky moment është i kushtëzuar nga faza në të cilën gjendet
procedimi penal, që i përket personit të akuzuar për kryerjen e veprës penale, fazë e
cila, nuk mund të jetë tej momentit kohor kur vendimi i dënimit penal të personit të
akuzuar, ka marrë formë të prerë, gjë që vlen edhe për personat e dënuar me vendim
të formës së prerë të gjykatave të huaja penale.
Duke vazhduar arsyetimin e këtij vendimi arrihet në përfundimin e përgjithshëm se,
paragrafi i tretë i Kodit Penal është i zbatueshëm në procedimet penale, të cilat
megjithëse janë vënë në lëvizje para hyrjes në fuqi të ligjit favorizues, gjykimi për to
nuk ka përfunduar ende me vendim të formës së prerë.
I vetmi përjashtim nga ky rregull, në kushtet e zakonshme të zbatimit të Kodit Penal,
bëhet vetëm për personat e dënuar me vendim të formës së prerë, kur ligji i ri, veprën
për të cilën ata janë deklaruar fajtorë dhe dënuar, nuk e konsideron më vepër penale.
Dhe këtë përjashtim e ka bërë vetë ligjvënësi në paragrafin e dytë të nenit 3 të Kodit
Penal, sipas të cilit, ligji i ri që nuk dënon veprën penale ka fuqi prapavepruese dhe në
rastin se personi është dënuar, ekzekutimi i dënimit nuk mund të fillojë dhe në qoftë
se ka filluar pushon.

2.3.4 Parimi kushtetues i fuqisë prapavepruese të ligjit penal favorizues në

jurisprudencen e Gjykatës Kushtetuese.

-Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 35. datë 20.12.2005 136.

Gjykata Kushtetuese thekson se parimi kushtetues i fuqisë prapavepruese të ligjit

penal favorizues duhet respektuar menjëherë nga të gjitha gjykatat e juridiksionit të
zakonshëm, mjafton që fati i çështjes të mos jetë vendosur ende përfundimisht prej
tyre duke iu referuar edhe bazës ligjore të nenit 29 të Kushtetutës së Republikës së
Shqipërisë, ku deklarohet që “Ligji penal favorizues ka fuqi prapavepruese” 137.
Në rastin konkret ky pretendim nuk është ngritur shprehimisht në rekursin që kërkuesi
i ka drejtuar Gjykatës së Lartë. Në kohën e paraqitjes së rekursit nuk ishte aprovuar
ende ligji nr. 9275, “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë 27.01.1995
“Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”, i cili, ndër të tjera, ndryshoi edhe nenin 134

136
Me vendimin nr. 368, datë 14.04.2004 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, kërkuesi është
deklaruar fajtor për veprat penale të vjedhjes, të armëmbajtjes pa leje të armëve luftarake dhe të armëve
të ftohta, dhe në bazë të neneve 134/2, 278/2 e 279 të Kodit Penal, është dënuar me 9 vjet burgim. Në
aplikim të nenit 406 të Kodit të Procedurës Penale, kjo gjykatë e ka dënuar përfundimisht kërkuesin
me 6 vjet burgim.
Gjykata e Apelit Tiranë, me vendimin nr. 493, datë 30.06.2004, ka vendosur lënien në fuqi të vendimit
të mësipërm lidhur me fajësinë dhe kualifikimin ligjor të veprës dhe ndryshimin e tij përsa i përket
masës së dënimit, duke e dënuar përfundimisht me 8 vjet burgim. Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, me
vendimin nr. 42, datë 21.01.2005, ka vendosur mospranimin e rekursit të paraqitur nga kërkuesi,
përmes të cilit kërkohej prishja e vendimit të dhënë nga gjykata e apelit dhe lënia në fuqi e vendimit të
Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë.
137
Ky parim i rëndësishëm kushtetues, i cili në të drejtën romake njihej me formulën “lex retro agit in
mitius” (ose “les mitior retro agit”), përmendet shprehimisht edhe në nenin 15/1 të Konventës
Ndërkombëtare të OKB-së mbi të Drejtat Politike e Civile, ratifikuar nga Republika e Shqipërisë në
datë 04.01.1992.

65
të këtij Kodi, duke parashikuar masa më të buta dënimi për veprën penale të
vjedhjes 138.

Pavarësisht kësaj Gjykata Kushtetuese konkludon se Kolegji Penal i Gjykatës së

Lartë, nuk duhet të kishte mënjanuar respektimin e këtij parimi kushtetues edhe pse
nuk është kërkuar, pasi ajo kryesisht dhe vetëm për këtë shkak, duke pasur parasysh
se fuqia prapavepruese e ligjit penal favorizues përbën një nga parimet themelore të
proçesit gjyqësor të garantuar shprehimisht në Kushtetutën e Republikës së
Shqipërisë, duhet të kishte marre parasysh fuqinë prapavepruese të ligjit penal.
Fakti që ligjit penal i jepet fuqi prapavepruese kur favorizon pozitën e të pandehurit,
synon t’i përgjigjet në mënyrë sa më të shpejtë e të përshtatshme vlerësimeve të
ligjvënësit mbi rrezikshmërinë shoqërore të veprimeve apo mosveprimeve të caktuara
si dhe të subjekteve që i kanë kryer apo mund t’i kryejnë ato në të ardhmen 139.
Gjykata arrin në përfundimin se vlerësimi i ndryshimit të ligjit penal është i
nevojshëm, pasi në përputhje me kushtet ekonomike dhe shoqërore të vendit,
politikën penale apo detyrimet ndërkombëtare, duke mos dënuar ose dënuar me masa
më të buta veprime apo mosveprime të caktuara që kryhen brenda territorit të tij. Dhe
nëse një vlerësim i tillë është bërë tashmë nga ligjvënësi, është detyrë e organeve
shtetërore (gjykatave) për ta zbatuar ligjin e ri në jetën e përditshme, menjëherë dhe sa
më mirë, duke pasur parasysh parimin se “… ligji më i butë duhet të zbatohet nga
gjykatat kombëtare si përsa i përket përcaktimit të veprës penale, ashtu edhe
sanksioneve të parashikuara prej saj”.

-Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 4 datë 28.02.2006 140.

Në rastin konkret Gjykata Kushtetuese shprehet mbi zbatimin e drejtë të ligjit penal
në lidhje me subjektet e përgjegjësisë penale, në veçanti me subjekte të posaçëm dhe
konsideron si dispozitë favorizuese edhe ndryshimin e statusit për cilësimin e
subjektit të veprës penale.
Kështu nisur edhe nga pretendimi i kërkuesit, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë
dhe legjislacioni i periudhës vijuese kanë sjellë ndryshime në subjektet e përgjegjësisë
penale ushtarake duke sjelle dispozita favorizuese për kërkuesin.

138
Ky ligj është aprovuar nga Kuvendi në datën 16.09.2004 dhe është botuar në Fletoren Zyrtare në
datën 07.10.2004.
139
Në këtë mënyrë e analizon vendimin Gjykata Kushtetuese.
140
Me vendimin nr. 210, datë 05.10.2001 të Kolegjit Penal Ushtarak të Gjykatës së Shkallës së Parë
Tiranë, kërkuesi është deklaruar fajtor dhe është dënuar në bazë të nenit 34/2 të Kodit Penal Ushtarak
me 7 vjet burgim për veprën penale të “Dezertimit të kuadrit komandues”. Gjykata Ushtarake e Apelit
Tiranë, me vendimin nr. 38, datë 02.06.2003 ka lënë në fuqi vendimin e Gjykatës Ushtarake të Shkallës
së Parë për dënimin e kërkuesit me 7 vjet burgim “Për dezertimin e kuadrit komandues, parashikuar
nga neni 34/2 i Kodit Penal Ushtarak dhe ndryshimin e këtij vendimi në pjesën që ka pushuar çështjen
për veprën penale të “shpërdorimit të armatimit të kryer në gjendje të jashtëzakonshme”, duke e
deklaruar fajtor edhe për këtë vepër dhe dënuar atë në bazë të nenit 62/2 të Kodit Penal Ushtarak, me 5
vjet burgim. Në bashkim të dënimeve, Gjykata Ushtarake e Apelit Tiranë e ka dënuar përfundimisht
kërkuesin me 8 vjet burgim. Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, me vendimin nr. 496, datë 22.09.2003
marrë në dhomën e këshillimit, bazuar në nenin 432 të Kodit të Procedurës Penale, ka vendosur
mospranimin e rekursit.

66
Kjo gjykate konstaton se, ndryshimi i subjekteve ushtarake, duke mos përfshirë më
në to oficerët e policisë ndikon si dispozitë favorizuese për mosqenien si subjekt i
përgjegjësisë penale ushtarake, e aq më tepër të veprës penale ushtarake të dezertimit
të kuadrit komandues, duke rënduar pozitën e kërkuesit duke shkelur nenin 29/3 të
Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, i cili garanton fuqinë prapavepruese të ligjit
penal favorizues.

-Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 14 datë 17.04.2007 141.

Ky vendim i Gjykatës Kushtetuese është shumë i rëndësishëm për të drejtën penale

materiale pasi trajton në thelb aspekte të interpretimit të saj si mënyra e kualifikimit të
veprës penale, kuptimi juridik i organizatës kriminale dhe aq më tepër me punim që
po trajtojmë janë analizuar me detaje parimi i: nullum crimen sine lege 29/1 i
Kushtetutës, fuqia prapavepruese e ligjit penal favorizues neni 29/3 i Kushtetutës.
Në lidhje me fuqinë prapaveprues të të ligjit penal favorizues, lex retro agit in mitius
ose lex mitior retro agit, kjo gjykatë ka pranuar pretendimin e kërkuesit si të bazuar
dhe të drejtë. Në të vërtetë ligji nr. 9275 datë 16.09.2004 ka ndryshuar nenin 333 dhe
përkatësisht paragrafin e dytë të këtij neni, duke zbutur sanksionin relativisht të
përcaktuar në minimum dhe në maksimum, përkatësisht nga katër deri në tetë vjet
burgim, nga pesë deri në pesëmbëdhjetë që ishte vjet burgim.
Kështu kërkuesi ishte dënuar me 9 vjet burgim pa u marrë në konsideratë dispozita e
re favorizuese, për një çështje që ishte akoma në gjykim, për të cilën Gjykata e Lartë
ka mënjanuar respektimin e këtij standardi kushtetues.

2.4 Ligje kalimtare (të përkohshme) dhe të jashtëzakonshme.

Parimi i fuqisë prapavepruese të ligjit penal favorizues - si në rastin që parashikon

shfuqizimin e veprës penale, apo kur e modifikon atë në bonam part- nuk vepron për
ligjet e jashtëzakonshme dhe për ligjet kalimtare. Vendimi unifikues shprehet mbi to
dhe lidhjen me parimet e nenit 3 të Kodit Penal edhe pse një gjë e tillë nuk
parashikohet shprehimisht nga Kodit Penal. Në kuptimin e këtij vendimi, për ligjet
kalimtare apo dispozitat kalimtare nuk aplikohet neni 3 i Kodit Penal.
Me ligj kalimtare do te kuptohet ligji që përmban periudhën kohore për të cilën do të
jetë ne fuqi.
Me ligj te të jashtëzakonshme kuptohet një ligj i shpallur për të përballuar situata
objektive të tipt të jashtëzakonshëm (sëmundje, epidemi, dukuri natyrore etj.,),
përmbajtja e të cilit lidhet ngushtësisht me këto situata faktike. Në këto raste
ligjvënësi mund të shfuqëzojë veprën penale të parashikuar nga ligji i
jashtëzakonshëm apo ul dënimin e parashikuar nga ligji sepse nuk eksiston më situata
faktike që i ka dhënë shkas burimit të këtij ligji.
Si ligjet kalimtare ashtu dhe ato të jashtëzakonshme nuk shfuqizojnë parimin e
ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal, dhe nuk mund të aplikohen për vepra
të kryera pas shfyqëzimit të tyre, pasi ato aplikohen domosdoshmërisht, për vepra të

141
Kërkuesi D.Gj ka pretenduar shkeljen e parimit kushtetues se ligji penal favorizues ka fuqi
prapavepruese neni 29/3 i Kushtetutës dhe neni 3/3 i Kodit Penal.

67
kryera gjatë qenies së tyre në fuqi, por dhe vetëm dhe vetëm të kryera nën fuqinë e
tyre. Kjo përkon dhe me thelbin e vetë këtyre ligjeve të cilat aplikohen për situata
objektive të jashtëzakonshme (lufta, epidemi, dukuri natyrore etj.,) derisa të zgjasin
ato dhe për ligjet kalimtare të veprojnë vetëm për një kohë të caktuar142.

Duhet kuptuar megjithatë që ligjet kalimtare janë domosdoshmërisht të

jashtëzakonshëm dhe çdo ligj i jashtëzakonshëm është domosdoshmërisht kalimtar,
me diferencën e vetme që ligji i jashtëzakonshëm kërkon ndërhyrjen e një ligji
shfuqizues, jo i nevojshëm për atë kalimtar 143.
Duke iu referuar praktikës shqiptare është me vend të përmënden dy ligje, te
miratuara ad`hoc me nr.7942 dhe 7984, të datave, respektivisht, 31.05.1995 dhe
28.07.1995, miratuar për hyrjen ne fuqi te Kodit Penal.
Pikërisht, për këtë shkak, dy dispozitat e përmendura të dy ligjeve qe u miratuan per
hyrjen ne fuqi te Kodit te ri Penal, ashtu sikurse edhe vet keto dy ligje per nga
përmbajtja dhe qëllimi per te cilin u miratuan, ishin kalimtare.
Ato shërbyen, eskluzivisht, per rregullimin, nga pikëpamja ligjore, të gjëndjes faktike,
të ndryshimeve që ekzistonin përsa i takonte maksimumit të masave të dënimit që
ishin dhënë nga gjykatat ndaj personave të dënuar para hyrjes në fuqi të Kodit te ri
Penal, për vepra, të cilat, edhe sipas këtij të fundit, vazhdojnë të konsiderohen vepra
penale dhe nuk mund të zbatohen edhe në raste të tjera.
Nëpërmjet këtyre dy ligjeve, kane përfituar vetëm personat qe ishin denuar para
hyrjes ne fuqi te Kodit te ri Penal, d.m.th me kodet e mëparshme penale dhe një gjë e
tillë ishte jo vetëm e domosdoshme, por edhe e kuptueshme, për shkak teë disa
ndryshimeve, jo pak te rëndesishme, që pësoi instituti juridik i pergjegjesise penale
dhe elementë përbërës të tij, ne Kodin e ri Penal, në krahasim me të mëparshmet.
Këto ligje të veçanta ka parashikuar, shprehimisht, që personave, të cilët janë dënuar
me vendim të formës së prerë për një ose më shumë vepra penale me masa dënimi,
për një ose me shumë prej tyre, më të larta se sa maksimumi që parashikon për to
Kodi i ri Penal, ju mbetet, per secilen prej tyre, ky maksimum (nenet 2 dhe 1 të ligjeve
respektive).

2.5 Aplikimi i ligjit proçedurial në kohë.

Në dallim nga e drejta penale materiale, ku zbatohet parimi se ligji i ri nuk ka fuqi
prapavepruese, me përjashtim të rasteve kur ai është në favor të të pandehurit, në të
drejtën procedurale penale vepron parimi sipas të cilit, ligji i ri ka fuqi edhe ndaj
marrëdhënieve procedurale të lindura para hyrjes së tij në fuqi, për çështje që gjenden
në hetim apo gjykim, me përjashtim të rasteve e për një kohë kur vetë ligji
shprehimisht ka vendosur 144.
Gjykata Kushtetuese, në vendimin e saj nr.106 datë 27.05.2002 për kushtetutshmërinë
e një proçesi penal është shprehur, se në të drejtën proçedurale, ndryshe nga ajo
materiale, ligji i ri ka fuqi edhe për çështjet që janë në gjykim, me përjashtim të rastit

142
Marinucci-Dolcini, Corso di diritto penale, 2004, fq 283
143
Mantovani, Ibidem, fq 95.
144
Shih, vendimin nr. 11, datë 19.09.1995 i Gjykatës Kushtetuese.

68
kur vetë ai shprehet ndryshe, pra kur vetë ligji ka parashikuar dispozita procedurale
transitore.
Parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit (reformatio in peius) 145 parashikohet
në legjislacionin proçedurial penal dhe konkretisht në nenin 425, pika 3 të KPrP.
Sipas këtij neni, “Kur apelues është vetëm i pandehuri, gjykata nuk mund të caktojë
një dënim më të rëndë, të zbatojë një masë sigurimi më të rëndë, t’i japë pafajësisë një
shkak më pak të favorshëm nga ai i vendimit të apeluar” 146.
Në një dispozitë tjetër (neni 244/3) të K.PrP, gjykata ndalohet që të caktojë një masë
sigurimi më të rëndë se ajo e kërkuar nga prokurori.
Parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit është i lidhur me garancinë e aksesit
në gjykatë si element i proçesit të rregullt.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë dhe Konventa Evropiane e të Drejtave të

Njeriut (KEDNJ) nuk e përmendin në mënyrë të shprehur këtë parim, por ai në
vetvete e përmban dimensionin kushtetues. Zbatimi i këtij parimi është një garanci më
shumë për të gjykuarin, me qëllim që ai të realizojë në mënyrë efektive të drejtën për
t’iu drejtuar me ankim gjykatës. Ekzistenca e këtij parimi u jep mundësi të gjykuarve
që të mos heqin dorë nga garancitë që ofron Kushtetuta vetëm nga frika, se mund të
dëmtohen rëndë interesat e tyre.
Kështu duke ndjekur këtë arsyetim, në bazë të vendimit të Gjykatës Kushtetuese nr. 6
datë 11.05 2006 Gjykata e Lartë, në kundërshtim me kërkesat e Kodit të Procedurës
Penale, e ka zgjidhur vetë çështjen në themel duke rënduar pozitën e të gjykuarit, pasi
kërkuesi ishte deklaruar i pafajshëm me vendim të gjykatës së shkallës së parë, që
është lënë në fuqi nga gjykata e Apelit, dhe Gjykata e Lartë, mbi rekursin e prokurorit,
pa asnjë provë të re, por me një arsyetim tjetër të vendimit, e ka deklaruar fajtor dhe
dënuar atë.
Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka vepruar në kundërshtim me kërkesat e nenit 442
të Kodit të Procedurës Penale që parashikon rastet e prishjes së vendimit dhe
zgjidhjen e çështjes pa e kthyer për rigjykim. Kjo dispozitë i jep të drejtë Gjykatës së
Lartë ta zgjidhë vetë çështjen pa e kthyer për rigjykim vetëm për shkaqe që janë në
favor të pozitës procedurale të të gjykuarit. Rëndësi ka fakti se në të gjitha rastet e
parashikuara nga kjo dispozitë, Gjykata e Lartë vendos pushimin e gjykimit ose
urdhëron të zbatohet vendimi që ka caktuar dënimin më pak të rëndë, por në asnjë rast
nuk mund të deklarojë fajtor e të dënojë të gjykuarin që ka marrë pafajësi në shkallët e
tjera të gjykimit, siç ka vepruar me kërkuesin. Duke vendosur të kundërtën e asaj që i
lejon ligji, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë ka dalë jashtë juridiksionit të tij dhe ka

145
Vendimi nr. 15, datë 22.07.2008 i Gjykatës Kushtetuese.
146
Në vendimin nr. 13, datë 15.04.2003 Gjykata Kushtetuese shprehet: Pozita e të pandehurit nuk
mund të rëndohet nga gjykata që shqyrton ankimin e tij. Ky është një rregull që në doktrinë dhe në
jurisprudencë njihet si parimi i mosrëndimit të pozitës së të pandehurit (reformatio in peius-lat).
Mosrëndimi i pozitës së të pandehurit përmendet shprehimisht në legjislacionin tonë procedurial penal
dhe konkretisht në nenin 425 pika 3. Sipas këtij rregullimi ligjor, kur apelues është vetëm i pandehuri,
gjykata nuk mund të caktojë një dënim më të rëndë, apo t’i japë pafajësisë një shkak më pak të
favorshëm nga ai i vendimit të apeluar. Në Kodin e Procedurës Penale, ka edhe një dispozitë tjetër,
konkretisht neni 244 pika 3 që nuk lejon gjykatën që të caktojë një masë sigurimi më të rëndë se ajo e
kërkuar nga prokurori.

69
marrë atributet e një gjykate fakti, gjë që e bën proçesin të parregullt duke rënduar
padrejtësisht pozitën e të gjykuarit.
Nga ky këndvështrim, mosrespektimi i parimit për mosrëndimin e pozitës së të
pandehurit do të përbënte njëkohësisht cënim të thelbit të një gjykimi dhe në veçanti
të së drejtës për një proçes të rregullt ligjor, në kuptim të nenit 42 të Kushtetutës dhe
të nenit 6 të KEDNJ 147.

Në vendimin nr. 15, datë 22.07.2008 të Gjykatës Kushtetuese, ajo është shprehur në
lidhje me respektimin e parimit të mosrëndimit të pozitës së të pandehurit në gjykimin
në Gjykatën e Lartë. Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, mbi rekursin vetëm të
kërkuesit ka caktuar, për veprën penale të parashikuar nga neni 298/3 i KP, një masë
dënimi më të rëndë nga ai i vendimit të apeluar. Në këto kushte, Gjykata e Lartë nuk
ka respektuar parimin për mosrëndimin e pozitës së të pandehurit, duke i cenuar
kërkuesit të drejtën për t’iu drejtuar me ankim gjykatës si aspekt i proçesit të rregullt
ligjor në gjykimin në fjalë.

147
Islami, Hoxha, Panda, Proçedura Penale, Tiranë, 2007, fq. 634.

70
KAPITULLI III

Elementi kohë në përcaktimin e llojit të veprave penale.

PËRMBLEDHJE: Hyrje. -1. Llojet e veprave penale: vepra penale vazhduese.-1.1 Vepra penale
vazhduese para Kodit Penal të vitit 1995. -1.2 Nocioni dhe këndvështrimi materialo-proçedural i veprës
penale vazhduese.-1.3 Elementët përbërës të veprës penale vazhduese. -1.4 Disa raste nga praktika
gjyqësore. -1.5 Aspekte proçedurale në lidhje me gjykimin e veprave penale vazhduese dhe parimi ne
bis in idem. -2. Vepra penale e qëndrueshme: qëndrueshmëria e veprave penale të kryera me veprim
dhe mosveprim. 2.1 Përkufizimi mbi kohëzgjatjes në veprën penale të qëndrueshme. -2.2 Pasoja dhe
lidhja shkakësore në veprën penale të qëndrueshme. -2.3 Kundërligjshmëria e veprimit të qëndrueshëm.
-2.4 Ana subjektive e veprës penale të qëndrueshme. -2.5 Dallimi midis veprës penale që kryhet aty për
aty, të qëndrueshme dhe vazhduese. -2.6 Llojet e figurave të veprave penale të qëndrueshme sipas
Kodit Penal dhe disa raste nga praktika gjyqësore.

Hyrje

Mbas trajtimit të probleme të ndryshme të kohës së kryerjes së veprës penale, që

lidhen me karakterin dinamik të saj, do të trajtojmë në këtë kapitull tipologjinë e
veprave penale duke u ndikuar nga elementi kohë.
Koha shërben si element cilësues për disa lloj veprash penale, të cilat parashikojnë një
veprim apo mosveprim, kundërligjshmëria e të cilëve mund të ketë një kohëzgjatje të
ndryshme edhe nga parashikimi në dispozitën ligjore. Kështu do të analizojmë lidhjen
midis veprimit/mosveprimit dhe objektit juridik, (në kuptimin që është veprimi ai i
cili zgjedh mënyrën e cënimit të objektit juridik) dhe në veçanti ndikimin e
kohëzgjatjes të veprimit dhe pasojës në tipologjinë e cënimit të marrëdhënieve
juridike.
Në këtë kuptim teoria e së drejtës ka parashikuar një kategori duke pasur si kriter
kohëzgjatjen dhe dallon dy lloj veprash penale: vepra penale vazhduese dhe e
qëndrueshme.
Vepra penale vazhduese dhe e qëndrueshme formojnë një formë e veçantë në rrethin e
llojeve të veprave penale, e cila ka rëndësi për cilësimin ligjor të tyre dhe për
individualizimin e dënimit. Për shkaqe praktike në praktikën gjyqësore dhe në teorinë
e së drejtës penale është futur instituti i veprës penale vazhduese.
Përcaktimi i drejtë i elementëve përbërës të tyre përcakton në mënyrë të drejtpërdrejtë
faktin nëse formohet një figurë vepre penale e veçantë dhe do te jepet një dënim i

71
vetëm apo kemi të bëjmë me vepra penale të veçanta dhe në këtë rast do të caktohen
aq dënime të veçanta sa është dhe numri i veprave penale, në bazë të nenit 55 të Kodit
Penal.
Përcaktimi i veprës penale vazhduese dhe të qëndrueshme ka rëndësi jo vetëm për të
shmangur bashkimet e panevojshme të veprave penale, por edhe për zbatimin e ligjit
të ri (të veprimit në kohë të ligjit penal), veprimit në hapësirë të ligjit penal, kur një
pjesë e veprave penale kryhet në territorin e Republikës se Shqipërisë dhe një pjesë
jashtë saj, për kompetencën tokësore a lëndore, të parashkrimit të ndjekjes penale,
amnistisë, faljes, rehabilitimit, etj.
Për këto vepra penale Kodi Penal nuk jep asnjë definicion dhe aq më tepër nuk
parashikon asnjë lloj dispozite për të përcaktuar kushtet për ekzistencën e saj apo
kritere për të caktuar dënimin, duke qenë se nuk kemi të bëjmë me bashkim veprash
penale por me një vepër penale të vetme, të përbërë nga dy ose më shumë veprime
apo mosveprime kriminale të veçanta, të cilat formojnë figurë juridike më vete.
Do të analizojmë elementë të rëndësishëm që lidhen me veprën penale vazhduese dhe
të qëndrueshme në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, mes doktrinës dhe
praktikës, që do të shërbenin për një aplikim sa më të drejtë të saj.

1. Llojet e veprave penale: vepra penale vazhduese 148.

1.1 Vepra penale vazhduese para Kodit Penal të vitit 1995.

Sipas së drejtës penale të Republikës Popullore të Shqipërisë vepra penale njihej

vetëm nga doktrina por nuk parashikohej shprehimisht nga Kodi Penal.
Me vepër penale vazhduese kuptohej atëherë kur personi, me dy ose më shumë
veprime të njëllojta kryen të njëjtën vepër penale. Këto vepra shoqërisht të rrezikshme
që përbëhen nga dy ose më shumë veprime të njëllojta konsideroheshin krime
vazhduese 149.
Sipas kësaj të drejte veprimet e veçanta të kryera nga autori nuk formojnë krime më
vete por konsiderohen pjesë përbërëse e një figure të vetme krimi. P.sh. Shkelja e
dispozitave mbi valutën dhe arin parashikuar nga neni 100 i Kodit Penal e kryer disa
herë me radhë formonte një krim të vetëm vazhdues. Çështja nëse ekziston një krim
vazhdues lind në rastet që, në dispozitën përkatëse që parashikon një figurë të caktuar
krimi nuk është shprehur se ky krim mund të kryhet me një ose me disa veprime. Në
disa raste vetë dispozitat e asaj kohe përmendnin, kur personi kryen dy ose më shumë
veprime që përbëjnë shkelje të saj, këto formojnë një krim të thjeshtë apo të cilësuar.
148
Studimi për veprën penale vazhduese për herë të parë u paraqit në teori në fillim të shekullit XIX me
konceptin e bashkimit subjektiv të më shumë veprimeve të lidhura me paramendimin e vetë autorit,
duke zbatuar parimin e absorbimit të dënimeve, poena maior apsorber minorem. Me këtë filloi
diskutimi i gjatë për veprën penale të vazhduar si rast i unitetit të veprimeve ku duhet hequr dorë nga
parimi i kumulimit të dënimeve, quad criminal, tot poenae.Ky studim u paraqit si reaksion i sundimit të
gjatë të parimit të bashkimit të dënimeve për veprat penale.
149
Çela, Elezi, Peza, Gjika, E drejta penale e Republikës së Shqipërisë, Pjesa e përgjithshme III, fq.,
44.

72
Kështu, përvetësimi i pasurisë socialiste me vleftë të vogël (neni 81 i Kodit Penal)
edhe kur është kryer më shumë se njëherë konsiderohet si një krim i vetëm; ose
plagosja e lehtë me dashje e kryer kundër disa personave konsiderohet si një krim i
vetëm i cilësuar.
Kriteret e këtij insituti janë përpunuar nga doktrina penale e asaj kohe në mbështetje
edhe me Udhëzimin e Plenumit të Gjykatës Lartë Nr. 1 datë 10.01.1966 në të cilin
jepen kriteret e krimit vazhdues të përvetësimit të pasurisë socialiste. Ky udhëzim i ka
shërbyer në fakt praktikës të asaj kohe për të përcaktuar krimin vazhdues dhe për
llojet e tjera të krimeve 150.

Sipas këtij udhëzimi për të pasur krim vazhdues duhet të ekzistonin këto elementë:

a)- Personi të ketë kryer dy ose më shumë veprime ose mosveprime, çdo njëra prej të
cilave të mund të konsiderohet si krim më vete. Kur veprimi i personit që synon në
realizimin e një krimi përbëhet nga disa akte të pjesshme të njëpasnjëshme, nuk ka
vend të shtrohet çështja e krimit vazhdues, sepse aktet e pjesshme janë momente të
një veprimi të vetëm. Këto nuk mund të quhen për efekte të cilësimit të krimit si
veprime të kryera më shumë se një herë ose me përsëritje. Përvetësimi i pasurisë
socialiste p.sh. i kryer në një lokal gjatë një nate, duke u futur disa herë me radhe për
të tërhequr mallrat e përvetësuara, konsiderohet si një krim i vetëm.
Veprimet e veçanta të autorit nuk formojnë krime më vete por janë pjesë përbërëse të
një krimi të vetëm. Përvetësimi në këtë rast, me te drejtë dhe me te njëjtën arsyetim
edhe sipas se drejtës penale të kohës së sotme, përbëhet nga shumë episode ose
veprime të cilat lidhen midis tyre nga qëllimi unik, nga kryerja e tyre e pandërprerë,
në të njëjtin objekt dhe nga identiteti i veprimeve. Gjithashtu sipas këtij arsyetimi, në
goditjen e një personi, në të njëjtën kohë, disa herë në trup, nuk kemi rrahje të kryer
në mënyrë sistematike që parashikohej edhe si rrethanë cilësuese nga paragrafi i dytë i
nenit 151 i Kodit Penal pasi goditjet e tjera, pas të parës, janë pjesë ose episode të të
njëjtit veprim.
Në dallim nga e drejta penale e sotme që shton se, përveç faktit që çdo veprim apo
mosveprim kanë autonominë si vepër penale më vete ato nuk duhet të qëndrojnë me
vete. Për me tepër do të trajtohet si mposhtë.

b)- Veprimet ose mosveprimet e personit të jenë të njëllojta, në kuptimin që me anën

e tyre të kryhet e njëjta figurë e krimit, pavarësisht nga karakteri i ndryshëm material
që mund të kenë veprimet e shumta. Në dallim nga vendimi Unifikues i Kolegjeve te
Bashkuara nr. 284, datë 6.10.2000 i cili limiton për forma të njëjta të veprimeve, sipas
doktrinës se asaj kohe konsiderohet vepër penale vazhduese edhe kur forma apo
karakteri i këtyre veprimeve është i ndryshëm. P.sh ne krimin e shpërdorimit të
pozitës zyrtare, personi zyrtar i cili largonte nga puna pa të drejtë një punëtor dhe në
një rast tjetër nuk kallëzon në organet kompetente personin që ka kryer një përvetësim
në ndërmarrjen që ai drejton etj. Në këto raste eshtë konsideruar si krim vazhdues pasi
këto veprime formojnë të njëjtën figurë të veprës penale. Ky arsyetim është i drejtë

150
Udhëzimin e Plenumit të Gjykatës Lartë Nr. 1 datë 10.01.1966 përmbahet në tekstin e autorëve:
Çela, Elezi, Peza, Gjika, E drejta penale e Republikës së Shqipërisë, Pjesa e përgjithshme III, fq., 44

73
pasi në të kundërt do të kishim të bëjmë me bashkim veprash penale të cilat do të
çonin në cënimin e parimit të barazisë para ligjit. I njëjti person që ka vjedhur të
njëjtën shume do të merrte dënim më të vogël në rastin kur e ka marrë të gjithë shumë
njëherësh dhe dënim më të madh kur ai do ta kryente atë në disa veprime apo
mosveprime.

c)- Kriter themelor që e dallon krimin vazhdues si krim unik, nga krimet e shumta,
është mendimi unik kriminal i autorit që i bashkon aktet e shumta në një të tërë të
vetme. Ky kriter është i ngjashëm edhe me trajtimin e doktrinës së kohës së sotme.
Sipas doktrinës së asaj kohe, mendimi unik kriminal është elementi subjektiv që
realizon lidhjen midis veprimeve të shumta. Kjo do të thotë se, autori ka mundur që
më parë përpunuar dhe përpunuar në ndërgjegjen e tij mundësinë e kryerjes së veprës
penale dhe është përgatitur normalisht për këtë.
Nga ana subjektive të lë të kuptosh që, mendimi kriminal përfaqëson momentin e parë
të proçesit që zhvillohet, në ndërgjegjen e autorit lidhur me kryerjen e krimit. Në
momentin e realizimit të krimit autori merr vendim të veçantë për secilin veprim nga
të cilat përbëhet krimi vazhdues, por këto vendime të veçanta janë konkretizim i
përfytyrimit të mëparshëm të veprimtarisë kriminale. Vendimet e veçanta lidhen
midis tyre pikërisht si pasojë e këtij përfytyrimi, e projektimit të mëparshëm të
programit kriminal.
Uniteti i mendimit është elementi bazë që bashkon në një krim të vetëm veprimet e ve
çanta të kryera nga autori në kohë të ndryshme, pasi këto janë veprime të një projekt
ideje të vetme 151.
Me të drejtë që edhe në ketë doktrinë bëhet dallimi ndërmjet dashjes si qëndrim psikik
ndaj pasojave të veprës penale, element i anës subjektive, dhe mendimi kriminal. Në
çdo rast që të kryhet një veprim apo mosveprim, autori merr vendim për këto dhe
vepron me vetëdije për të arritur një rezultat konkret shoqërisht të rrezikshëm që ai
dëshiron. Si pasojë, në krimin vazhdues ana subjektive e krimit përsëritet aq herë sa
janë edhe aktet e pjesshme të kësaj vepre.
Ajo që mbetet e pandryshueshme dhe e përbashkët për të gjitha veprimet e veçanta
është mendimi kriminal, i cili ka karakter të përgjithshëm në raport me veprimet e
veçanta, ne kuptimin që autori nuk ka parashikuar rezultatet e veçanta te veprimeve të
ndryshme që kryhen për të realizuar krimin. Mendimi nuk është një moment volitiv
por një moment intelektual, dmth një proçes mendor gjatë të cilit autori çmon dobitë
dhe të këqijat që mund të vijnë nga vepra penale, mundësitë për të realizuar këtë në
përgjithësi.

151
Çela, Elezi, Peza, Gjika, E drejta penale e Republikës së Shqipërisë, Pjesa e përgjithshme III, fq. 46.
Sipas këtyre autorëve, në çdo rast të veçantë që autori kryen p.sh, përvetësime merr një vendim për
këtë. Por ky vendim është konkretizim i projekt idesë së përpunuar nga ai qysh më parë. Fakti që autori
ka kërkuar të bëjë një përvetësim dhe jo shumë përvetësime, shërben si bazë për realizimin e lidhjes
midis përvetësimeve të pjesshme në tërësi të vetme. Kështu, p.sh, në qoftë se një shitës ka menduar të
përvetësojë mallra dhe të holla nga ato që ka në administrim, për të plotësuar nevojat e tij dhe ka
vepruar në fakt në këtë mënyrë herë pas here, duhet të konstatohet se ka një përvetësim të vetëm.
Marrja e mallrave nga dyqani ose shpenzimi i të hollave të xhiros në dy ose më shumë raste janë akte të
pjesshme të një përvetësimi të vetëm, ato janë realizimi i të njëjtit mendim unik kriminal.

74
Në këtë fazë autori përgatitet moralisht për mundësinë e kryerjes së veprës penale në
të ardhmen ndërsa realizimi i saj është një fazë më vete e proçesit psikik gjatë të cilit
përpunohet dhe vihet në jetë kjo mundësi.
Për krimin vazhdues nuk është e domosdoshme që personi të ketë parashikuar dhe
përcaktuar numrin e veprimeve me anën e të cilave mendonte realizojë krimin ose
mjetet që mund t`i shërbejnë për ketë qëllim, ose kohën e kryerjes së tyre, ose
mënyrat me të cilat mund t`ja arrijë qëllimit. Këto janë çështje që zgjidhen nga autori
pasi të ketë marrë vendimin për kryerjen e saj, duke u udhëhequr nga kushtet konkrete
ku ai do të zhvillojë veprimtarinë kriminale, nga rrethanat në të cilat ai do të
veprojë 152.
Në lidhje me largësinë në kohë midis veprimeve të veçanta të autorit, mendimi
zotërues i kohës është që, kjo largësi mund të ndërpresë vazhdimësinë ose lidhjen
midis tyre në mënyrë që ato nuk paraqiten në këto raste si pjesë organike të një vepre
penale të vetme. Zgjidhje kjo që, sipas mendim tonë nuk mund të justifikojë
mungesën e mendimit kriminal përderisa ajo mund të provohet. Pra, kjo largësi
vështirëson provueshmërinë por jo a priori mungesën e mendimit kriminal.
Koha e gjatë që ka kaluar midis dy veprimeve vlerësohej sipas doktrinës, si tregues i
rëndësishëm që veprimi i dytë nuk është realizimi i të njëjtit mendim kriminal të
personit, por i mendimeve të veçanta.
Se sa duhet të jetë koha midis veprimeve të ndryshme për të mos u quajtur kjo
ndërprerje e lidhjes se veprimeve të veçanta, nuk mund të caktohet që në fillim pasi
kjo është konsideruar si çështje faktike që duhet të zgjidhet rast pas rasti duke u
bazuar në rrethanat konkrete të çështjes, në tërësinë e tyre.
Me të drejtë analizon doktrina që, koha ndërmjet veprimeve të ndryshme nuk është
ndonjë moment i pavarur dhe absolut në bazë të të cilit mund të nxirret ky ose ai
përfundim lidhur me qënien e krimit vazhdues. Koha e gjatë mund të tregojë se
veprimet e veçanta nuk janë kryer si rezultat i të njëjtit mendim kriminal në rast se
rrethanat e tjera e justifikojnë një përfundim të tillë 153.

152
Çela, Elezi, Peza, Gjika, E drejta penale e Republikës së Shqipërisë, Pjesa e përgjithshme III, fq.,
48. Autorët sjellin në vëmendje rastin e agjentit të arkave të kursimit i cili pasi ka menduar të
përvetësojë të holla nga ato që ka në posedim, mund të mos ketë parashikuar as formën e tërheqjes të të
hollave, as sasinë e të hollave që do te të tërheqë, as për sa kohë do të vazhdojë këtë punë. Zgjedhja e
mjeteve të tërheqjes ose sasia e shumave të tërhequra nga ai janë momente që kanë të bëjnë me vënien
në jetë të mendimit kriminal dhe nuk janë pjesë përbërëse e domosdoshme e këtij mendimi. Edhe në
qoftë se personi ka menduar për ndonjë nga këto çështje që lidhen me ekzekutimin e mendimit dhe jo
me vetë mendimin dhe në fazën e realizimit të veprimit vepron në një mënyrë tjetër, mendimi kriminal
mbetet gjithmonë në fuqi. p.sh arkëtari që ka menduar të përvetësojë të holla të arkës pasi të merret
vesh me llogaritarin por në fazën e realizimit të mendimit vepron individualisht, nuk mund të thuhet se
ka ndryshuar mendimin kriminal por vetëm mënyrën e kryerjes së veprës penale që nuk është element i
domosdoshëm i mendimit. Prandaj dhe autorët e doktrinës së asaj kohe me të drejtë konsiderojnë që
përvetësimet e kryera herë pas herë nga arkëtari duhet të quhen një krim i vetëm meqenëse janë
realizimi i të njejtit mendim kriminal.
153
Ibidem fq 49. Kur personi që ka hyrë në banesën në kundërshtim me vullnetin e të zotit të shtëpisë
nxirret jashtë, por arrin të futet rishtazi, kryen një vepër të vetme penale për shkak të vazhdimësisë e
cila nuk ndërpritet nga koha. Për të njëjtat arsye kemi një vepër penale, sipas autorëve, të vetme në të
gjitha ato raste që veprimtaria e personit përfaqëson një proces unik, meqenëse zhvillohet brenda një
kohe relativisht të shkurtër pa ndërprerje. P.sh kundërshtimi më shumë se njëherë i përfaqësuesit të
Pushtetit gjatë kohës që ai është duke kryer detyrë të caktuar, ose përpjekja për të vrarë viktimën duke
përdorur helm; më vonë me anë të asfiksie e së fundi me armë të bëra, në një kohë e pandërprere ose
çnderimi i kryer disa herë brenda një nate etj.

75
Për t`u theksuar është fakti që doktrina bën dallimin e recidivizmit, kur personi shkel
të njëjtën dispozitë pasi gjykata e ka dënuar më parë për veprime të mëparshme të
njëllojta dhe veprës penale vazhduese.
Duke qenë se vepra penale konsiderohet unike si një e vetme, duhet të zgjidhen edhe
çështjet e amnistisë dhe të parashkrimit të asaj kohe. Në koherencë dhe me trajtimin
juridik të sotëm, në rast se personi ka vazhduar të veprojë edhe pas daljes së aktit të
amnistisë dhe veprimet e ndryshme nuk kanë entitet më vete por formojnë një krim të
vetëm vazhdues, amnistia do të zbatohet ashtu siç zbatohet për një vepër penale të
vetme, pavarësisht se veprimet e kryera para amnistisë të mara si vepra penale të
pavarura mund të cilësohen në bazë të një dispozite që amnistohen. Pranohet mos
aplikimi i institutit të amnistisë kur krimi vazhdues është kryer pjesërisht para dhe
pjesërisht pas kësaj.
Koha e kryerjes së veprës penale vazhduese konsiderohet si dhe doktrina e sotme,
koha e kryerjes së veprimit të fundit pasi veprimet e ndryshme formojnë një tërësi të
pandarë .

1.2 Nocioni dhe këndvështrimi materialo-proçedural i veprës penale vazhduese

mbas Kodit Penal të vitit 1995 .

Nevoja e krijimit të veprës vazhduese sqarohet me të drejta materiale juridike dhe të

drejta proçedurale. Arsyet materiale juridike janë të lidhura me vetë caktimin e
dënimit, pasi autori nuk duhet të dënohet më rëndë nga rasti kur vepra penale kryhet
vetëm me një veprim dhe sjell të njëjtat pasoja.
Nëse shkenca penale nuk pajtohet me bashkimin e veprave penale në ato raste kur
gjatë kryerjes së një vepre penale më të rëndë, kryhet një vepër penale më e lehtë
kundër të njëjtit objekt, ose kur më pas, kryhen veprime që përbëjnë një unitet me
veprimet e mëparshme, duke e konsideruar si një vepër penale të vetme, parim i njëjtë
duhet të vlejë edhe gjatë kërkesës për dënim në raport të veprës penale vazhduese, si
unitet i veprës në kuptimin juridik 154.
Arsyet proçedurale për ndarjen e kësaj figure ligjore prej bashkimit të veprave penale
i përkasin thjeshtimit të procedurës penale, në rastet kur bëhet fjalë për një numër të
madh veprash penale do të duhej të përsëriteshin dhjetëra proçedura për vërtetimin e
fajësisë, akuzave, provave etj.
Përkundër kësaj, procedura për vepër penale vazhduese si vepër penale e vetme
fokusohet në fillimin e saj, në mbarimin dhe në rezultatin përfundimtar, në dhënien e
një dënimi të vetëm. Në këtë mënyrë i shmangemi nevojës që gjyqi t`i hyjë secilës
vepër nga seria në imtësi dhe ç`ka është me rëndësi, mundësia që gjatë këtij veprimi të
bëjë më shumë gabime procedurale 155.
Për nocionin e veprës penale të vazhduar ka dy teori mbi kuptimin dominues për
mendim unik kriminal apo unitet të veprimit në kuptimin juridik.
Teoria subjektive shprehet se ky unitet i veprimeve për vepra të ngjashme të një
autori, duhet të gjendet tek paramendimi i vetëm i autorit dhe duke marrë për bazë

154
Vllado Kambovsky, Idem, fq. 436.
155
Idem.

76
parimin e fajësisë. Vepra penale të njëjta të kryera me pakujdesi duhet të trajtohen si
bashkim real i veprave penale, ndërsa kur bëhet fjalë për vepra të kryera me dashje
me paramendim, të konsiderohet vetëm një vepër penale dhe të caktohet vetëm një
dënim.
Teoria objektive e sheh unitetin e veprave penale të njëjta tek ndërlidhja natyrore e
tyre që del nga lidhja kohore dhe cënimi i të njëjtit objekt juridik. Sipas kësaj teorie,
në të kundërt me atë subjektive, është e mundur edhe vepra penale vazhduese e kryer
nga pakujdesia. Kjo teori nuk arrin dot të shpjegoje bazën e një fajësie të vetme dhe
një dënim të vetëm.
Ajo që duhet pranuar është teoria objektive-subjektive e cila pranon të njëjtën formë
fajësie por edhe të njëjtë natyrë objektive të veprave penale.
Megjithatë nëse bashkimi real i veprave penale eshtë rregulli, vepra vazhduese është
përjashtim nga rregulli.
Vlerësimi i natyrës së vetme juridike e veprës penale vazhduese varet nga analiza
konkrete e gjykatës rast pas rasti, ku dënimi i vetëm është proporcional me numrin e
veprave penale të ndara.
Nocioni i veprës penale të vazhduar si figurë ligjore e veçantë, ndryshe nga bashkimi
real i veprave penale, ka edhe kundërshtarë mbi natyrën juridike unike të saj. Këto
mendime të kundërta lidhen me faktin se me pranimin e veprës penale vazhduese
tejkalohet funksioni kryesor i aplikimit të sistemit kumulativ të dënimeve në
bashkimin real. Ky sistem në vetvete e lehtëson pozitën e autorit pasi si sistemi i
ashpërsimit si ai i thithjes mbartin në vetvete nocione favorizuese për autorin e veprës
penale.
Ky mendim duke iu mbështetur edhe analizës në vazhdim nuk përkrahet as nga
doktrina e as nga praktika shqiptare.

1.3 Elementët përbërës të veprës penale vazhduese.

Në të drejtën penale shqiptare me vepër penale vazhduese do të kuptohet kryerja ose

moskryerja e dy a më shumë veprimeve kriminale të njëllojta, me qëllim që të
zbatohet një mendim i vetëm kriminal i autorit të tyre 156 dhe përbëjnë një vepër
penale të vetme 157.
Shembuj klasik janë: ai i pastrueses që kryen disa vjedhje në shtëpinë ku është duke
punuar, i shpërndarësit të karburantit qe në kohë të ndryshme vjedh karburant, dhuna
që ushtrohet nga bashkëshorti ndaj bashkëshortes në kohë te ndryshme, një person
brenda vitit vjedh për çdo ditë ujë ose energji elektrike, një person brenda muajit
vjedh 10 biçikleta në parkingun e caktuar, arkëtari 50 herë brenda vitit vjedh të holla
nga arka që i është besuar, etj.
Nga definicioni doktrinal i cituar sa më lart për veprën penale vazhduese mund të
konkludojmë që, për ekzistencën e saj kërkohet plotësimi i tre kushteve:
1) Veprimet ose mosveprimet të mos qëndrojnë si akt më vete;
2) Veprimet ose mosveprimet të jenë të njëllojta;

156
Shefqet Muçii, E drejta penale , Pjesa e përgjithshme, Botime Ora, 2006, fq. 368.
157
Elezi, Kaçupi, Haxhia, Komentari i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, Botime Geer, 2006,
fq. 56.

77
3) Mendimi unik kriminal 158.

1. Veprimet ose mosveprimet të mos qëndrojnë si akt me vete. – Këto veprime ose
mosveprime duhet të kuptohen si akte “autonome”, të cilat më vete, formojnë një
figurë të veçantë të veprës penale. Kështu, për të sjellë një shembull, në rastin e
vjedhjes së kryer me posedimin e përsëritur të sendeve të njëjta apo sendeve të
ndryshme në një shtëpi, brenda një distance kohe të caktuar, nuk kemi të bëjmë me
disa vjedhje si figura të veçanta veprash penale, të njëjta në formë dhe në përmbajtje,
por vetëm me një vepër penale të vetme, atë të vjedhjes 159.
Këto veprime ose mosveprime mund të kryhen edhe në kohë të ndryshme dhe kjo
është e logjikshme të ndodhë kështu pasi midis veprimeve ose mosveprimeve në
vazhdimësi do duhet të ecë një kohë e caktuar.
Lidhur me këtë duhet theksuar se në praktikë dhe në teori nuk ekziston ndonjë
zgjidhje e qartë se në çfarë periudhe kohore duhet të jenë kryer veprat veç e veç të
cilat hyjnë në përbërje të veprave penale të vazhduara. Kjo është më tepër çështje
faktike. Në përgjithësi doktrina është e mendimit se, periudha kohore e veprave
penale të kryera nuk mund të jetë e tillë që të ndërpresë vazhdimësinë kohore midis
veprave penale të kryera.
Kjo nga fakti se, marrë në përgjithësi, te vepra penale vazhduese, çdo vepër penale në
një mënyrë paraqet vazhdimësi të veprës penale të mëparshme 160.
Sa më e madhe të jetë kjo distance kohe aq më e vështirë është për të provuar
mendimin unik kriminal 161.
Vepra penale vazhduese ndodh, kur këto veprime apo mosveprime kryhen jo vetëm
në kohë të ndryshme por edhe në të njëjtën kohë. P.sh. mosveprime në të njëjtën kohë
mund te jete rasti i një nëpunësi publik, i cili vihet në dijeni për dy ose më shumë
vepra penale gjatë ushtrimit të detyrës ose për shkak të funksioneve të tij në të njëjtën
kohë dhe nuk i kallëzon ato në bazë te nenit 281 të Kodit të Procedurës Penale 162.
Nuk ka asnjë dyshim për të pranuar që këto veprime apo mosveprime mund të
formojnë jo vetëm krime por edhe kundërvajtje 163.
Kushti (1) përcakton edhe natyrën juridike të veprës vazhduese. Është vetë thelbi i
këtij instituti, që të imponon ta konsiderosh veprën vazhduese si një vepër penale më
vete, në disa raste dhe si disa vepra penale, në raste të tjera.

158
Në doktrinë ka mendime që duhet të jetë dhe një kusht i katërt ai që, te mos vërtetohen shkaqe që
shkëpusin lidhjet midis veprime të veçanta, shih, Muçi Sh., E drejta penale , Pjesa e përgjithshme,
Botime Ora 2006, fq. 369. Ky kusht mendojmë që është i përsëritur pasi vetë mendimi unik kriminal si
një kusht i domosdoshëm e përfshin brenda tij lidhjen organike midis veprimeve dhe mosveprimeve.
Të njëjtin qëndrim mban edhe vendimi unifikues nr. 284 date 6.10.200, në të cilin arsyetohet se: “Për
të zgjidhur drejt këtë problem duhet të mbahet parasysh se për të patur krim vazhdues duhet të jenë të
pranishëm elementë të tillë si ; sejcila vepër nuk duhet të qëndrojë si akt më vehte, veprimet ose
mosveprimet e të pandehurit të konsumojnë të njëjtën figurë të veprës penale, të ekzistojë një mendim
kriminal, i cili të bashkojë aktet e veçanta në një tërësi të vetme të pandashme. Pra, mendimi kriminal
nuk është gjë tjetër por bashkim i këtyre aktevë në një qëllim të vetem kriminal, të pandashëm, unik.
159
Fiandaca.M., Musco.E., Diritto penale, Parte generale, Seconda edizione, 1997, Zanichelli Bologna,
fq. 496.
160
Salihi, I., E drejta penale, Pjesa e pergjithshme, Prishtinë.
161
De Francesco G.A., La connessione teleological, cituar fq., 110.
162
Mantovani.F., Ibidem.
163
Riz. R., Lineamenti di diritto penale, Parte generale,Seçonda edizione 2000, Cedam, cit., fq., 131.

78
Për të qenë më të saktë, vepra penale vazhduese do te konsiderohet si një vepër penale
e vetme për qëllim të:
a) dënimit kryesor;
b) parashkrimit;
c) kompetencës tokësore;
d) pezullimit të ekzekutimit të vendimit me burgim dhe vënia në provë (neni 59 i
k.p)164.
Do të konsiderohet anasjelltas si disa vepra penale për qëllim të:
a) dënimeve plotësuese, për aplikimin e të cilave duhet referuar tek dënimet kryesore;
b) përgjegjshmërisë;
c) të shkaqeve që përjashtojnë apo shuajnë përgjegjësinë penale;
d) masave të sigurisë;
e) përgjegjësisë së bashkëpunëtorëve, ku secili do të përgjigjet vetëm për ato veprime
që ka marre pjesë;
f) rrethanave lehtësuese dhe rënduese.

2. Veprimet ose mosveprimet të jenë të njëllojta.- Njëllojshmëria nënkupton faktin që

veprimet ose mosveprimet të cenojnë të njëjtin objekt kryesor dhe të formojnë të
njëjtën figurë të veprës penale, ndërsa karakteri material i kryerjes së tyre mund të jetë
e ndryshme. Kështu, vjedhjet e herë pas hershme janë të njëjta në formë dhe në
përmbajtje, kurse prishja e qetësisë publike bëhet edhe me veprime të karaktereve të
ndryshme e të formave të shumëllojta, të kryera njëra pas tjetrës në një farë distance
kohore165.
Edhe pse vendimi Unifikues nr. 284, datë 6.10.2000 i Kolegjeve te Bashkuara te
Gjykatës se Lartë është i mendimit që forma duhet të jetë e njëjtë, “….Duke patur
parasysh se persona të ndryshëm kanë patur marrëdhënie të ndryshme me të, ai ka
përdorur forma të ndryshme mashtrimi…”, ky është një limit i cili kufizon ndjeshëm
zbatimin e veprës penale vazhduese, në dallim jo vetëm nga praktika gjyqësore nga
vitet 1952-1995 por edhe me praktikën e shumë vendeve bashkëkohore.
Ky kusht kërkon që këto veprime apo mosveprime të jenë “homogjene”, të kenë
cënuar të njëjtën dispozitë ligjore edhe pse me pasoja të ndryshme, në dallim nga e
drejta penale italiane, e cila parashikon veprën penale vazhduese edhe ne rastin kur
kemi të bëjmë me veprime apo mosveprime kriminale të ndryshme apo
“heterogjene” 166.
Nga një anë, ky kusht ne fakt kufizon në mënyrë të konsiderueshme rastet e veprave
penale të vazhdueshme, vetëm atëherë kur ka shkelje të së njëjtës dispozite ligjore apo
“vepër vazhduese homogjene”.
Nocioni i veprës penale të njëjtë nuk duhet të bazohet në objekte të përbashkëta të
mbrojtjes juridike penale (p.sh për veprime homogjene të llogariten të gjitha veprimet
kundër shëndetit të personit) por, mbi strukturën formale të figurave ligjore të cilat
gjenden në raportin gjini-lloj, genus-species.

164
Fiandaca, Musco, Ibidem, fq. 502.
165
Muçii, Ibidem, fq. 369.
166
Nga viti 1974 e në vazhdim, ligji penal italian zgjeroi institutin e vazhdimësisë duke parashikuar
ekzistencën e veprës penale vazhduese edhe kur kryhen vepra penale te ndryshme, por me të njëjtin
mendim unik kriminal, në baze të nenit 81 paragrafi 2 i Kodit Penal italian.

79
Kushti për ekzistencën e veprës së ngjashme plotësohet atëherë kur autori i më shumë
veprave penale të njëpasnjëshme e ka sjellë pasojën e ndonjë veprimi të tij që
konsiston në ndonjë rrethane cilësuese të veprës penale bazë.
Në doktrinën e huaj me dispozitë ligjore e njëjtë kuptohet jo vetëm i njëjti nen i Kodit
Penal por edhe norma penale të ndryshme me të njëjtin objekt juridik ose të njëjtën
vepër penale qoftë ajo e konsumuar apo e ngelur në tentativë, në rrethana rënduese
apo lehtësuese 167.
Në lidhje me faktin që objekti juridik duhet të jetë i njëjtë, këtu është e nevojshme të
bëhen disa specifikime në lidhje me llojin e tij si personal, të përgjithshëm dhe jo
personal.
Kur cënohen të mira personale apo të mira të personalizuara si jeta, integriteti trupor,
liria, nderi etj., kemi të bëjmë më vepra penale vazhduese kur plotësohet kushti që dy
ose më shumë veprime janë drejtuar kundër objektit juridik që i përkasin të njëjtit
subjekt. Në këtë kuptim ekziston vepër e vazhduar për fyerje, kur autori ofendon të
njëjtin person (p.sh shefi ofendon çdo ditë punëtorin e tij) dhe vepra penale vazhduese
do të mungonte nëse do të kryhej ndaj disa personave pasi në këtë rast kemi të bëjmë
më disa vepra penale.
Kur cënohen të mira jo vetjake apo jo personale vepra penale vazhduese ekziston
edhe kur objektet nuk i përkasin të njëjtit subjekt si në rastin e vjedhjes ku është e
mundur vepër vazhduese gjatë vjedhjes së sendeve që u përkasin personave të
ndryshëm.
Vepra penale vazhduese ngelet e tillë edhe kur kryhet në bashkëpunim midis dy a më
shumë personave, kur bashkëpunëtorët arrijnë në një mendim unik të përbashkët dhe
zbatojnë planin e përbashkët, ku veprimet konkrete mund të bëhen veç e veç, sipas
rolit dhe detyrave të secilit. Kështu, do të konsiderohet se ekziston vepra penale
vazhduese edhe atëherë kur disa vepra penale janë vjedhje të rëndomta kurse disa të
tjera janë të rënda.
Në raste të tilla, vepra penale e vazhduar penale do të cilësohet ajo, dënimi sipas
sanksionit që i referohet veprës penale më të rëndë 168. Kështu, p.sh ekziston vepër
vazhduese vjedhje me pasoja të rënda neni 134 paragrafi i tretë, i Kodit Penal, kur
autori herën e parë ka vjedhur sende me vlerë të madhe dhe herët e tjera me vlerë të
vogël. Veprat e ndara në këtë rast i plotësojnë figurat ligjore të veprës kryesore
vjedhje dhe vjedhje me pasoja të rënda. Vepra penale e vazhduar do të konsiderohet
sipas formës më të rëndë, si vepër me pasoja të rënda.
Nga ana tjetër, zgjerimi i veprës vazhduese për vepra penale të ndryshme do të ishte
në vetvete një absurditet logjik duke qenë ne kundërshtim me vetë karakterin e kësaj
lloj vepre por edhe në koherencë me të drejta të tjera të cilat janë të përqendruara,
ashtu si e drejta penale shqiptare, në veprime/mosveprime të njëllojta, në dallim nga e
drejta italiane 169.

167
Shih, Mantovani. F., Ibidem, fq. 517.
168
Salihi, I., E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, Prishtinë.
169
Fornasari, V., op.cit., 465. Në veçanti doktrina dhe jurisprudenca gjermane i janë referuar që nga
fillimi i shekullit XIX, nocionit të veprës vazhduese përmes një koncepti të “unitetit juridik të
veprimit/mosveprimit” , kur qëndrojnë këto kushte: a) veprime/mosveprime që kryhen me dashje,
mendim unik dhe homogjen, që bashkon të gjitha veprimet/mosveprimet në një njësi të pandashme; b)
veprime/mosveprime të njëllojta.

80
Lidhur me këtë kusht dhe me natyrën dhe karakterin e veprës penale vazhduese duhet
theksuar se instituti i kësaj vepre penale nuk mund të shprehet për të gjitha llojet e
veprave penale, siç janë p.sh. shumica e veprave penale kundër jetës dhe shëndetit,
kundër lirive dhe të drejtave të qytetarit, kundër dinjitetit dhe moralit, etj. Vepra
penale vazhduese më shpesh shprehet tek veprat penale kundër pasurisë, kundër nderit
dhe autoritetit, kurse rrallë te disa vepra penale të tjera 170.
Kusht i rëndësishëm për ekzistencën e veprave penale vazhduese kërkohet që, nga ana
objektive mes veprimeve të ekzistojë një ndërlidhje objektive. Ky kusht plotësohet
atëherë kur bëhet fjalë për figura të veprave penale të parashikuara në mënyrë të saktë
në Kodin Penal. Kur ligji përcakton mënyrën e kryerjes, njëllojshmëria e veprimeve
ekziston vetëm nëse të gjitha veprimet janë kryer në një mënyrë të përcaktuar.
Tek veprat të cilat veprimet e kryerjes nuk parashikohen në ligj, ose është përcaktuar
në formë alternative, ky kusht është plotësuar kur figura e veprës penale është
realizuar me shumë veprime të ndryshme ose është e përcaktuar në formë alternative (
p.sh neni 119 parashikohet fyerja e cila nuk përcaktohet nga ana objektive në ligj
mënyra apo forma e saj apo çdo veprim alternativ të përcaktuar në dispozitë).

3. Mendimi unik kriminal.- Në qendër të strukturës së veprës penale vazhduese

qëndron mendimi unik kriminal, për të cilin figurat e veprave penale të veçanta duhen
të kryhen.
Mendimi unik kriminal është koeficienti psikologjik që bën lidhjen organike të
veprimeve kriminale dhe e dallon atë nga bashkimi i veprave veprave penale ose
konkurrimi i veprave penale, përcakton limitet dhe zbatimin e veprës penale
vazhduese 171, pra përben një nga elementët e anës subjektive të autorit të veprës
penale.
Ky kusht nënkupton faktin që, duhet të ketë një qëllim të vetëm dhe ky unitet i
qëllimit të bashkojë të gjitha veprimet apo mosveprimet kriminale të njëllojta; në
mënyrë që ato në thelb të jenë realizimi i një programi kriminal të vetëm apo të një
aktiviteti unik të programuar nga subjekti me paramendim për të realizuar një qëllim
të vetëm172.
Me fjalë të tjera, mendimi unik kriminal përfaqëson idejimin e shumë veprave penale,
të ndjekura nga një vendim për t`i realizuar, i shoqëruar me një vendim konkret për të
kryer secilën vepër penale 173.
Nga ana subjektive vepra penale vazhduese kryhet me dashje të paramenduar apo me
paramendim. Mendimi unik kriminal i shprehur në një paramendim unik është një
nyje lidhëse i një vazhdimësie kohore që bashkon të gjitha veprimet në një vepër
penale të vetme. Por duhet kuptuar qartë se për ekzistencën e veprës penale vazhduese
nuk mjafton që çdo veprim të jetë kryer me paramendim, pa lidhje me veprimet e
mëparshme ose të mëvonshme. Përkundrazi, duhet të bëhet fjalë për një përmbledhje
paramendimesh që i mbulon të gjitha veprimet e ndërmarra, kështu që paramendimi
për çdo njërën prej tyre përfaqësohet nga një paramendim i vetëm.

170
Salihi, I., Ibidem.
171
Mantovani.F., Ibidem, fq. 511.
172
Riz.R., Ibidem, fq 131.
173
Marinuci.G., Dolcini.E., Manuale di diritto penale, Parte Generale, fq. 342.

81
Ne këtë këndvështrim shprehet edhe vendimi Unifikues nr. 284, datë 6.10.2000 i
Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, në të cilin arsyetohet se: “ Të ekzistojë
një mendim kriminal, i cili të bashkojë aktet e veçanta në një tërësi të vetme të
pandashme… Mendimi i vetem kriminal, si bosht i kërkësës për krimin vazhdues,
presupozon që i pandehuri të ketë përpunuar në mendjen e tij zhvillimin e
veprimeve konkrete në kohë e hapësirë. Pavarësisht se është “mendim” ai “lexohet”
nëpërmjet veprimeve konkrete që kryen i pandehuri për realizimin e veprës penale.”
Përpunimi në mendjen e tij se si do të zhvillohen veprimet konkrete në kohë dhe në
hapësirë nga ana objektive nuk janë të pandryshueshme në të ardhmen, pasi këto
veprime do të kryhen duke iu pershtatur kushteve kur të kryhet vepra penale.
Paramendimi unik mund të jetë eventual, në kuptimin që të gjitha veprimet që do të
ndërmerren të jete parashikuar me imtësira, por ne raport të secilës prej tyre
paramendimi duhet të shprehet si pjesë e mendimit që më parë.
Si rrjedhoje kjo nuk “zbeh” karakterin unik të mendimit kriminal 174, pasi kanë
ndryshuar format dhe rrugët për realizimin e saj, p.sh ishte programuar një vjedhje në
banesën e A, por vjedhja kryhet në banesen ngjitur të B, pasi subjekti zbulon që
banesa ka derë të blinduar, ndërsa dera tjetër është më e thjeshtë për t`u hapur.

Ndryshimi i qëllimit, përse kryhen veprat penale apo ndryshimi i objektivit të vetëm
në kryerjen e veprimeve/mosveprimeve kriminale në zbatimin e një programi të saktë
dhe konkret bëjnë që të mos ekzistojë vepra vazhduese 175.
Në doktrinë ka mendime që qëllimi i kryerjes së veprës penale mund të jetë jo vetëm i
ndryshueshëm por edhe i papërcaktuar 176. Nuk jemi të mendimit që qëllimi mund të
jetë i ndyshueshëm, pasi vetë nocioni mbi veprën penale vazhduese shprehet se: “Me
vepër penale vazhduese do të kuptohet kryerja ose moskryerja e dy a më shumë
veprimeve kriminale të njëllojta, me qëllim që të zbatohet një mendim i vetëm
kriminal i autorit të tyre”.
Nga ana subjektive, mendimi i vetëm kriminal nuk pranon që në rrethin e veprës
penale të vazhduar të përfshihen edhe vepra penale të kryera nga pakujdesia në
formën e vetëbesimit të tepruar apo neglizhencës, pasi janë të papajtueshëm me të e
mbi të gjitha me momentin intelektual unik, që përbën edhe thelbin për ekzistencën e
vazhdimësisë.
Mendimi unik kriminal është më vete nga elementi intelektual i secilit
veprim/mosveprim kriminal, dhe konceptohet si një qëndrim psikologjik që i paraprin
në kohë kryerjes së veprës penale. Veprimet/mosveprimet janë të lidhur me njëri
tjetrin me elementin e vazhdimësisë dhe secili prej tyre i përket një vepre penale 177.
Vepra penale vazhduese kërkon domosdoshmërisht të provohet ekzistenca e një
mendimi kriminal paraprak, unik, përmes një sërë elementësh nga të cilët mund të
kuptohet që nga kryerja e veprës penale të parë ekziston një plan kriminal direkt për të
kryer vepra penale të tjera.
Pra, mendimi unik kriminal duhet të paraprijë fillimin e veprimit/mosveprimit të parë,
në mënyrë të tillë që të ketë një vazhdimësi dhe kjo është e mundur kur subjekti ka
174
Mantovani.F., Ibidem,512.
175
Regina, Unita` e pluralita`di azioni a proposito del reato continuato.,në Riv.it.1968, fq. 256.
176
Muçi Sh., Ibidem, fq 370.
177
Panunzio.G., Il reato çontinuato: Aspetti processuali, 2005, fq. 7.

82
parashikuar dhe vendosur që në fillim linjat kryesore që do të ndjekë të iter criminoso
dhe veprat penale që do të kryejë.
Lidhja organike midis veprimeve ose mosveprimeve të veçanta të autorit të tyre mund
të ndërpritet nga shkaqe që ndërpresin unitetin e mendimit kriminal dhe, rrjedhimisht
veprën penale 178. Këto shkaqe mund të jenë rrethana të caktuara, të rastit, të cilat kanë
detyruar autorin të ndryshojë planin në thelbin e tij të parapërcaktuar dhe kanë
ndikuar në momentin e tij intelektual, duke mbajtur një qëndrim të ri të padëshiruar
nga vetë ai, si p.sh, arrestimi apo denoncimi ndaj tij etj179.
Uniteti i mendimit unik kriminal nuk ndërpritet kur gjykata jep një vendim të formës
së prerë për një nga veprat penale që janë pjesë e mendimit të autorit, pas të cilit
autori kryen një apo disa vepra penale të programuara më parë 180.
Si rregull mendimi unik kriminal i personit paraqet edhe lidhje hapësinore të veprimit
por kjo nuk do të thotë që nuk ndodh edhe e kundërta (çështje kjo që do të trajtohet
edhe në lidhje me kompetencën territoriale të veprës penale).

*
* *

Në lidhje me parashkrimin, për veprat penale vazhduese afati i parashkrimit të

ndjekjes penale fillon të ecë nga moment i kryerjes së veprimit të fundit të saj, dmth,
nga momenti në të cilën është kryer veprimi kriminal i fundit i lidhur në vazhdimësi
me veprimet e tjera të njëllojta kriminale me një mendim unik kriminal, edhe pse këto
veprime mund të jenë parashkruar kohë më përpara apo kryer larg në kohë nga
veprimi i fundit.
Duke konsideruar veprën penale vazhduese si një vepër penale të vetme, gjykata jep
vëtëm një dënim, edhe në rastet e faljes nga President i Republikës, instituti i faljes
për veprën penale vazhduese materializohet në tre forma: a) me përjashtimin e të
dënuarit tërësisht nga vuajtja e dënimit; b) me përjashtimin e të dënuarit pjesërisht nga
vuajtja e dënimit; c) me zëvendësimin e dënimit me një lloj dënimi më të butë. Falja
jepet në rastin e veprave penale vazhduese, ashtu dhe ato të llojeve të veprave penale
të tjera, vetëm për dënimet dhe jo për veprën penale.
Instituti i amnistisë parashikon ndryshe rregullimin juridik të veprave penale
vazhduese nga falja, për vetë faktit se fusha e veprimit të amnistisë është më e gjerë se
ajo e faljes: amnistia shtrihet në dy fusha, në ndjekjen penale dhe në dënimet. Rregulli
i përgjithshëm është se amnistia shtihet për vepra penale të kryera deri një ditë para
shpalljes së saj. Përjashtim bëhet për rastet kur vetë akti i amnistisë parashikon datë
tjetër. Kështu që, duke iu referuar këtij rregulli amnistia nuk zbatohet për vepra penale
vazhduese që kanë vazhduar, qoftë sikur edhe një veprim i kësaj vepre pas hyrjes në
fuqi të ligjit të amnistisë.

178
Muçi. Sh., Ibidem. Këto shkaqe mund të evidentohen në intervale të gjata kohe nga një veprim tek
tjetri, ndryshimi i punës ku kryente vjedhjen në mënyrë vazhduese, fillimi i ndjekjes penale për atë
vepër, etj.
179
Mantovani, Ibidem.
180
Marinuci, Dolcini, Ibidem.

83
Vepra penale vazhduese konsiderohet një e vetme për një sërë institutesh në të drejtën
penale përfshirë këtu edhe rehabilitimin, alternativat e dënimit me burgim etj. pasi
dënimi i caktuar nga gjykata për të gjitha veprimet kriminale eshtë një i vetëm.
Vepra penale vazhduese duke u konsideruar si një e vetme, për natyrën e saj, nuk
pajtohet me institutin e bashkimit të veprave penale apo dënimeve, konkurrimit të
veprave penale dhe ligjeve.

Vepra penale vazhduese duhet të dallohet edhe nga rrethana rënduese e parashikuar
nga neni 50 i Kodit Penal pika h) –kryerja e veprës penale më shumë se njëherë.
Interpretimi i kësaj dispozite i referohet rastit kur i pandehuri ka kryer të njëjtën vepër
penale më shumë se njëherë dhe dënohet bashkërisht për to, dmth, kur nuk është
dënuar më parë për asnjërën prej tyre. Këto vepra penale edhe pse janë të njëllojta apo
dhe mund të jenë kryer në vazhdimësi me njëra tjetrën, nuk kryhen me një qëllim
kriminal të vetëm, apo mendim unik kriminal. Mungesa e këtij elementi bën që, për
këto vepra të operojë instituti i bashkimit të veprave penale ose si shumë rrethana të
tjera, kryerja e veprës penale më shumë se njëherë të parashikohet si rrethanë
cilësuese e figurës së veprës penale ose si rrethane rënduese.
Si rrethanë cilësuese mund të përmendim disa dispozita të Kodit Penal si p.sh., neni
79 pika d), Vrasje në rrethana të tjera cilësuese, neni 100/2 Marrëdhënie seksuale ose
homoseksuale me të mitur, 101/2 Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me dhunë
me të mitur të moshës 14-18 vjeç, neni 110/a Trafikimi i personave, neni 119 Fyerja,
120 Shpifja, neni 134/2 Vjedhja, neni 143/2 Mashtrimi., etj.
Vepra penale vazhduese është e papajtueshme me rrethanën tjetër rënduese
parashikuar nga neni 50 pika ç)- kryerja e një krimi pas dhënies së një dënimi për një
krim të kryer më parë, pasi mes këtyre dy instituteve ka një raport kontradiktor: njëra
favor rei për veprën penale vazhduese që i referohet mendimit unik kriminal; tjetra
ndëshkim më të rreptë për përsëritësit apo recidivistët. Kjo zgjidhje mbështetet në
nevojën e qëllimit të dënimit penal, atë të parandalimit të përgjithshëm 181.

1.4 Disa raste nga praktika gjyqësore 182.

181
Shih, Ronco, M, Ardizzone, S., Codice penale ipertestuale, Commentario anca dati di
giurisprudenza, Seçonda edizione, Utet giuridica 2007, fq. 564.
182
Në trajtimin e veprës penale vazhduese është me rëndësi edhe vështrimi historik mbi praktikën
gjyqësore para ndryshimeve politike. Kështu në Udhëzimet dhe Vendimet e Gjykatës së Lartë të
RPSSH të viteve 1978-1980, me vendimin datë 5.12.1978 ndryshohet cilësimi ligjor i veprës penale
dhe masa e dënimit. Sipas këtij udhëzimi dhe vendimi “Përvetësimi i pasurisë socialiste i kryer më
shumë se njëherë në të njëjtin objekt, por pa ndërprerje të gjatë kohe, duke qenë veprimet rezultat i një
mendimi të vetëm kriminal dhe në mungesë të rrethanave të tjera siç janë grupi i organizuar e
përpjesëtimet e mëdha, duhet të cilësohet në baze të nenit 61 e jo sipas nenit 62 KP”.Nga ky vendim
dalin në pah qartë elemente kryesore për ekzistencën e veprës penale vazhduese që përkojnë edhe me
elementet ekzistues të veprës penale vazhduese.
Në vendimin datë 6.12.1980 për ekzistencën e veprës penale vazhduese, me anë të këtij udhëzimi
vendosët një limit i cili përkon me vlere inferiore 3 000 lekë , në të kundërt kjo çon në disfavor të të
pandehurit. Ky udhëzim shprehet se “Kur përvetësimi i pasurisë socialiste është kryer më shumë se një
herë në objekte të ndryshme dhe vlera e saj është më e madhe se 3000 lekë, autori i krimit do të
përgjigjet në bazë të nenit 62 dhe jo 61 të Kodit Penal.

84
Duke iu referuar një vështrimi të shkurtër të disa rasteve nga jurisprudenca shqiptare
mbi veprën penale vazhduese, mendimi unik kriminal konsiston në një mendim (plan)
kriminal, që autori duhet të mendojë paraprakisht, për të kryer në të ardhmen një sërë
veprimesh të kundërligjshme. Nuk kërkohet që ky mendim të jetë përcaktuar me
hollësi apo detaje por të jetë përcaktuar në vija të përgjithshme dhe të jetë menduar
thelbi i tij.
Kështu, në vendimin gjyqësor, nr. 384 datë 16.03.2011, gjykata e rrethit gjyqësor
Tiranë ka deklaruar fajtor shtetasin I.C. për veprën penale të “Kontrabandës me
mallra të tjerë”, parashikuar nga neni 174 i Kodit Penal. Në këtë vendim gjykata njeh
karakterin e vazhdimësisë së veprimeve të njëllojta të kryera nga autori në kohë të
ndryshme, ku secili nga këto veprime formon vepër penale më vete. Këto veprime nga
ana objektive kryhen në kohë të ndryshme dhe janë identike dhe në lidhje të
drejtpërdrejtë shkakësore me pasojat që kanë sjellë.
Konkretisht autori i këtyre veprimeve të njëllojta, ne kohë të ndryshme (këto veprime
janë kryer në vazhdimësi duke filluar në datën 3.04.2008, në datën 8.04.2008, në
datën 10.04.2008, etj., për të përfunduar në datën 30.08.2008), ka kryer veprën penale
“Kontrabandës me mallrat e tjerë”, gjatë zhdoganimit përmes praktikës doganore 12
herë, ku dhe ka rezultuar dhe deklarimi i rremë i vlerës reale të mallrave “ artikuj të
ndryshëm të higjienës”. Deklarime të rreme përmbahen në të gjitha veprimet e
kundërligjshme të kryera nga autori dhe secili nga këto veprim konsumon veprën
penale të “Kontrabandës me mallra të tjerë”, por që konsiderohet një vepër penale e
vetme nga gjykata, pasi vetë gjykata ka pranuar mendimin unik kriminal të autorit që
lidh të gjitha këto veprime në vazhdimësi me njëra-tjetrën.
Pra, autori ka menduar më parë planin e tij kriminal për të dhënë deklarime të rremë
në çdo zhdoganim të mallrave. Kështu, subjekti do të dënohet vetëm për një vepër
penale dhe jo aq herë sa ai e ka kryer atë, pasi ekziston jo vetëm vazhdimësia por edhe
mendimi unik kriminal.
Veprimet e kundërligjshme duhet të jenë të njëllojta pasi në të kundërt nuk kemi të
bëjmë me vepër penale vazhduese por me disa vepra penale. Këtë qëndrim mban edhe
vendimi Unifikues nr. 284, datë 6.10.2000 i Kolegjeve te Bashkuara te Gjykatës se
Lartë i cili konsideron të gabuar qëndrimin e gjykatës së shkallës së parë ku, ka
arsyetuar se “ Vepra penale e kryer nga i pandehuri është unike dhe se ai ka patur
mendim të njëjtë kriminal” e ka konsideruar krimin “vazhdues” dhe ka dënuar të
pandehurin vetëm një herë sipas nenit 143 të K. Penal”. Kështu, duke patur parasysh
se persona të ndryshëm kanë patur marrëdhënie të ndryshme me të, ai ka përdorur
forma të ndryshme mashtrimi. Për personat e njohur drejtpërdrejt prej tij, i pandehuri
ka shpërdoruar besimin, ndërsa përsa u përket personave të tjerë, ka përdorur
gënjështrën e “ushtrimit të veprimtarisë së ligjshme tregtare”. I pandehuri deklarohet
fajtor dhe dënohet për veprën penale të mashtrimit, aq herë sa ka qenë dhe numri i
personave të mashtruar, në bazë të nenit 104/2 të Kodit Penal dhe jo si vepër penale e
vazhdueshme.
Vendim Unifikues i Gjykatës së lartë nr. 284 date 6.10.2000 shprehet mbi veprën
penale të mashtrimit parashikuar nga neni 143 i Kodit Penal 183. Përsa i përket

183
Ky vendim shprehet se: “Për të zgjidhur drejt këtë problem duhet të mbahet parasysh se për të patur
krim vazhdues duhet të jenë të pranishëm elementë të tillë si ; secila vepër nuk duhet të qëndrojë si akt

85
cilësimit ligjor të veprës penale të kryer nga i pandehuri nga gjykatat janë mbajtur
qëndrime të ndryshme 184.
Në rastin konkret problemi shtrohet nëse do te kemi krim vazhdues, d.m.th, një vepër
të vetme penale të mashtrimit të kryer prej të pandehurit
Në rastin konkret gjykatat kanë pranuar se i pandehuri ka kryer veprime me forma të
ndryshme të ndryshme në periudha të ndryshme kohe për të rritur sa më shumë
numrin e personave të mashtruar. Aktiviteti kriminal është zhvilluar në një kohë
relativisht të gjatë dhe veprimet e të pandehurit nuk kanë qenë rrjedhojë e një
mendimi të vetëm kriminal të përpunuar në momentin që vendosi të kryejë këtë
veprimtari kriminale, por kanë ndryshuar në varësi të rrethanave.
Kështu, duke patur parasysh se persona të ndryshëm kanë patur marrëdhënie të
ndryshme me të, ai ka përdorur forma të ndryshme mashtrimi. Për personat e njohur
drejtpërdrejt prej tij, i pandehuri ka shpërdoruar besimin, ndërsa përsa u përket
personave të tjerë, ka përdorur gënjështrën e “ushtrimit të veprimtarisë së ligjshme
tregtare”. Vetë veprimet e të pandehurit si qendrimi i ndryshëm lidhur me pagesat e
interesave, marrja e objekteve më pas me qira për të “bindur” fillimin e investimeve
dhe sidomos ndryshimi i shkallës së interesit tregojnë në mënyrë të qartë mungesën e
një mendimi të vetëm paraprak kriminal.
Argumenti i përdorur nga gjykata e shkallës së parë, se ndodhemi para një vepre të
vetme penale, pra para krimit vazhdues pasi “ i pandehuri që në fillim kishte
kristalizuar në ndërgjegjen e tij një mashtrim sa më të madh që të ishte i mundur
pavarësisht nga numri i personave që u mashtruan” nuk është llogjik dhe i bazuar në
ato elementë të anës objektive të kryerjes së veprës penale që vetë kjo gjykatë i
pranon. Qëllimi në të cilin synon të arrijë autori i krimit, motivi apo shkaku i
përbashkët nga është nxitur ai në kryerjen e akteve të veçanta, nuk mund të çojnë në
konkluzionin se këto akte duhet të bashkohen në një të vetëm.
Në këto kushte mungesa e mendimit unik kriminal dhe format e ndryshme të
përdorura bëjnë që personi të dënohei për aq vepra penale sa ishin dhe personat e
dënuar, duke bërë bashkim veprash penale, duke mos konsideruar një vepër penale të
vetëm, krim vazhdues.
Duke iu referuar nocionit të vazhdimësisë, praktika gjyqësore ka pranuar që
vazhdimësia ekziston, pra vepra penale vazhduese ekziston edhe në ato raste kur
mendimi unik kriminal lidh dy ose me shume vepra penale të qëndrueshme të
njëllojta, të ndërprera në kohë, por që konsiderohen si një vepër penale e vetme.
Kështu, në vendimin gjyqësor nr. 83 datë 28.01.2011, gjykata e rrethit gjyqësor
Tiranë, ka deklaruar fajtor shtetasin me iniciale, Sh.S., “Për kryerjen e veprës penale

më vehte, veprimet ose mosveprimet e të pandehurit të konsumojnë të njëjtën figurë të veprës penale, të
ekzistojë një mendim kriminal, i cili të bashkojë aktet e veçanta në një tërësi të vetme të pandashme” .
Për të patur krim vazhdues është e domosdoshme që personi të ketë parashikuar hollësitë rreth
veprimtarisë së tij kriminale siç janë, koha, mjetet, forma, mënyra për kryerjen e krimit. Mendimi i
vetem kriminal, si bosht i kërkësës për krimin vazhdues, presupozon që i pandehuri të ketë përpunuar
në mendjen e tij zhvillimin e veprimeve konkrete në kohë e hapësirë. Pavarësisht se është “mendim” ai
“lexohet” nëpërmjet veprimeve konkrete që kryen i pandehuri për realizimin e veprës penale”
184
Gjykata e shkallës së parë, duke arsyetuar se “ vepra penale e kryer nga i pandehuri është unike dhe
se ai ka patur mendim të njëjtë kriminal” e ka konsideruar krimin “vazhdues” dhe ka dënuar të
pandehurin vetëm një herë sipas nenit 143 të K. Penal.
Gjykata e Apelit ka ndryshuar vendimin e gjykatës së gjykatës së shkallës së parë duke pranuar se për
çdo person të mashtruar i pandehuri ka konsumuar veprën penale të mashtrimit në mënyrë të veçantë

86
të vjedhjes së energjisë elektrike”, parashikuar nga neni 137/1 i Kodi Penal. Ky
shtetas ka lidhur furnizimin me rrjetin e energjisë elektrike disa herë, me anë të të
njëjtit kabull, edhe pse i ishte ndërprerë po aq herë nga punonjës së Operatorit i
Sistemit të Shpërndarjes (OSSH). Në vetvete, lidhja e paligjshme me rrjetin e
energjisë elektrike është një vepër penale e qëndrueshme pasi, veprimi zgjat në kohë
pa ndërprerje, ka një kohëzgjatje të caktuar, dhe pasojat vijnë ngadalë 185. Por,
përsëritja e këtyre veprimeve të njëllojta të ndërprera në kohë shprehin karakterin e
vazhdueshëm të tyre, duke krijuar një vepër penale të vetme, të lidhur nga mendimi
unik kriminal.
“Lidhja e paligjshme me rrjetin e energjisë elektrike”, parashikohet nga neni 137 i
Kodit Penal si kundërvajtje. Kjo vërteton nga ana praktike se vepra penale vazhduese
duhet kuptuar jo vetëm për krime vazhduese por edhe për kundërvajtje vazhduese.
Mendimi unik kriminal konsiston në një qëllim të vetëm dhe ky unitet i qëllimit duhet
të bashkojë të gjitha veprimet apo mosveprimet kriminale të njëllojta për të realizuar
programin kriminal të menduar më parë. Në vendimin Nr. 267 datë 1.03.2011 të
gjykatës së rrethit Tiranë është deklaruar fajtor shtetasi K.H., për veprën penale
“Fallsifikim i dokumentave”, neni 186/1 i Kodi Penal. Ky shtetas duke falsifikuar disa
dokumente, pra duke kryer veprime të njëllojta, të parashikuara nga Kodi Penal si
figurë e veçantë krimi, ka pasur një qëllimin të vetëm kriminal, atë të kalimit të kufirit
në mënyrë të paligjshme. Për këtë arsye nga aktet rezulton se autori ka falsifikuar një
dokument si anëtar i Federatës Kombëtare të notit, ka përdorur një vizë Shengen të
falsifikuar etj., për një qëllim të vetëm duke kryer veprime që kanë një origjinë të
përbashkët e të vetme, mendimin e njëjtë kriminal të autorit të tyre. Sipas kësaj
pikëpamje kemi të bëjmë me krim vazhdues dhe me të drejtë është aplikuar neni
186/1 dhe jo paragrafi i dytë, në rastet kur vepra penale kryhet me shume se një herë.
Në të njëjtën linjë arsyetimi është dhe një vendim tjetër i gjykatës se rrethit Tiranë, nr.
184 date 16.02.2011, ku i autori i veprës penale ka kryer veprën penale të “Falsifikim
i dokumenteve”, neni 186/1, i cili pranon ekzistencën e një krimi vazhdues, duke
pranuar mendimin unik kriminal të autorit.
Pra, kemi të bëjmë me një vepër penale të vetme, jo të kryer në rrethana të cilësuara,
kur kryhet më shumë se një herë, dmth, dy ose më tepër herë në intervale kohore të
ndryshme dhe kur nuk është amnistuar për veprën penale të parë 186.
Ashtu siç e kemi theksuar dhe më lart, mendimi unik kriminal lidh të gjitha veprimet e
njëllojta, të cilat janë programuar nga autori në një moment para se të kryhej vepra
penale e parë. Kështu nuk mund të zbatohet vepra penale e vazhdueshme për ato
vepra të cilat edhe pse të njëllojta dhe të vazhdueshme janë kryer rastësisht nga autori,
pasi mënyra e jetesës së personit është e tillë që bazohet mbi vepra penale apo janë
shprehje të një sjelljeje krejt të zakonshme për të. Kjo lloj rastësie ndodh sa herë që
vepra penale pasardhëse kryhet thjesht për faktin se janë shfaqur rrethana që për
natyrën e tyre nuk kanë të bëjnë aspak me mendimin unik kriminal të autorit por janë
rastësore.

185
Shih, Elezi, I., Kaçupi, S., Haxhia, M., Komentari i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, Botime
Geer 2006, fq. 55.
186
Shih, Elezi.I., E drejta penale, Pjesa e posaçme, Botime Erik, 2007, fq.308.

87
Kështu, në vendimin nr. 514 datë 1.04.20010, Gjykata e Rrethit Tiranë ka deklaruar
fajtor shtetasin e mitur me iniciale N.K. per veprën penale të “Vjedhjes, më shumë se
njëherë”, i parashikuar nga neni 134/2 i Kodit Penal. Ky shtetas ka vjedhur në kohë të
ndryshme tela bakri të Albtelekom, disa pllaka lidhëse hekuri etj, duke i shtyrë ato në
momentin e vjedhjes për të siguruar të holla për nevojat e tij. Këto vjedhje kanë qenë
krejt rastësore dhe nuk kanë qenë të paramenduara në një plan nga subjekti, për këtë
arsye, rastësia përjashton mendimin unik kriminal, dhe si rrjedhojë aplikimin e
paragrafit të parë të nenit 134 të Kodit Penal.
Vendimi Unifikues nr. 6 datë 30.09.2011 shprehet se vepra penale e Vjedhjes me
pasojë vdekjen, kur është rrjedhojë e një mendimi unik kriminal, i cili ka si qëllim
vjedhjen e të njëjtës pasurie duhet të cilësohet vetëm një herë sipas nenit 141 të Kodit
Penal, pavarësisht nga numri i pasojave të rënda që kanë ardhur, siç mund të jenë
vdekja e dy ose më shumë personave, vdekja e një personi dhe plagosja e një ose më
shumë të tjerëve. Faktin që ka pasur më tepër se një pasojë të rëndë gjykata duhet ta
mbajë parasysh në caktimin e masës së dënimit, prandaj vepra penale nuk duhet të
cilësohet sipas pasojave të ardhura, por ajo duhet të cilësohet vetëm një herë si vepër
penale e vjedhjes me pasojë vdekjen, e kryer në bashkëpunim, e parashikuar nga neni
141-25 i Kodit Penal.

1.5 Aspekte proçeduriale në lidhje me gjykimin e veprave penale vazhduese dhe

parimin ne bis in idem.

Kodi i Proçedurës Penale 187 parashikon një lloj të veçantë kompetence në rastin kur
një person akuzohet për disa vepra penale, ku secila mund të gjykohet në proçes të
pavarur apo autonom, vendimi i të cilit mund të influencoje në mënyrë të pjesshme
apo të jetë i njëjtë me vendimin e një proçesi tjetër. Kjo rrethanë bën të mundur
shqyrtimin e këtyre veprave penale në një proçes të vetëm (simultaneous proçessus),
qëllimi i të cilit është realizimi vlerësimit të provave apo të shqyrtimit të gjykimit në
përgjithësi, në mënyrë për të pasur një gjykim më të shpejtë, për të aplikuar dënime
proporcionale dhe për të evituar vendime kontradiktore188.
Kjo lloj kompetence që lind në këto lloj rastesh quhet kompetencë për koneksitet
(neni 79 i Kodit të Procedurës penale), ku organi procedues bëhet kompetent në rastet
e bashkimit të procedimeve që lidhen me njëri-tjetrin. Kjo lloj kompetence mund të
jetë heterogjene, kur veprat penale për kompetencë i përkasin gjyqtarëve të ndryshëm
(neni 80, 81, 82 i Kodi i Proçedurës Penale), ose homogjene, kur janë kompetencë e të
njëjtit gjyqtar (neni 79 i Kodi i Proçedurës Penale).
Për të vazhduar arsyetimin e mësipërm, i referohemi nenit 79 pika b, i ndryshuar,
rastit “Kur një person akuzohet për disa vepra penale për arritjen e një qëllimi të
vetëm kriminal”. Nga pika b e nenit 79 – e ndryshuar me ligjin 8813, datë 13.06.2002
– kuptojmë që procedimet e lidhura për këto vepra penale vazhduese duhet t`i
referohen të gjitha të njëjtit person. Bashkimi i procedimeve të lidhura është i
nevojshëm nga një anë për lidhjen e veprave penale që kryhen në vazhdimësi dhe nga

187
Nenet 79 e vijues të Kodit të Procedurës Penale i ndryshuar.
188
Shih, Lotito G., Note minime in ordine alla competenza per territorio nel nuovo codice di procedura
penale nei casi di reato continuato, Arch.Proc.Pen., 1990, 205 ss.

88
ana tjetër për caktimin e një dënimi të vetëm. Këto arsye kanë çuar ligjvënësin për të
zgjedhur simultaneous proçessus, i cili paraqet një avantazh të dyfishtë, në vlerësimin
e vetëm në lidhje me tiparet, personalitetin e autorit të veprave penale, në caktimin e
dënimit, ku merren si kritere vlerësuese edhe rrezikshmëria e autorit të veprave
penale 189.
Duke vazhduar analizën e kompetencës për shkak të procedimeve të lidhura, neni 80 i
Kodit të Proçedurës Penale, i ndryshuar, parashikon rastin kur disa procedime të
lidhura janë kompetencë e gjykatave të ndryshme: në rastet e procedimeve të lidhura
ndërmjet tyre dhe që nuk mund të ndahen, nga të cilat një ose disa janë nën
kompetencën e gjykatës për krimet e rënda dhe proçedurat e tjera në kompetencë të
gjykatave të tjera të shkallës së parë, kompetente është gjykata e krimeve të rënda; në
rastin e procedimeve të lidhura ndërmjet tyre dhe që nuk mund të ndahen, nga të cilat
një ose disa janë kompetencë të gjykatave të shkallës së parë dhe të tjerat në
kompetencë të Gjykatës së Lartë, kompetente është kjo e fundit 190.
Neni 81 i Kodi i Proçedurës Penale parashikon, kur disa nga procedimet e lidhura
midis tyre i përkasin kompetencës së gjykatës së zakonshme dhe të tjerat gjykatës që
shqyrton çështjet me të mitur (seksionit përkatës sipas nenit 13, pika 3, të ndryshuar
me ligjin 8813, datë 13.06.2002), kompetente për të gjitha procedimet është seksioni
për të miturit, përveç rasteve kur gjykata çmon se ato duhen veçuar. Çështja do të
gjykohet nga seksioni që shqyrton çështjet me të mitur edhe kur i pandehuri një ose
disa vepra i ka kryer kur ka qenë i mitur, ndërsa në kohën e gjykimit është madhor191.
Thelbi i kësaj dispozite konsiston në mbrojtjen e të miturit.
Një kompetencë e veçantë krijohet në rastet e pleksjes së kompetencave lëndore me
ato tokësore në procedimet e lidhura. Kjo ndodh atëherë kur, për këto procedime
gjykatat kanë të njëjtën kompetencë lëndore, pra kur të gjitha veprat penale që lidhen
midis tyre i takojnë kompetencës lëndore të gjykatës së shkallës së parë, kurse
kompetenca tokësore u përket disa gjykatave; në këtë rast, kompetenca tokësore do t`i
takojë gjykatës kompetente për veprën penale më të rëndë dhe në rast se janë njëlloj të
rënda, gjykatës kompetente që është regjistruar e para (neni 82, pika 1) 192.
Neni 92 i Kodit të Proçedurës Penale parashikon bashkimin e çështjeve me plotësimin
e dy kushteve; kur qëndrojnë në të njëjtën gjëndje dhe shkallë para të njëjtës gjykatë
dhe kur nuk dëmtohet shpejtësia e tyre në rastet e parashikuara edhe nga neni 79,
(duke përfshire edhe pikën b, mbi veprat penale vazhduese). Kjo dispozite shprehet

189
Neni 47 i Kodit Penal, Mënyra e caktimit të dënimit, shprehet se gjykata cakton dënimin duke
respektuar dispozitat në pjesën e përgjithshme të Kodit Penal dhe kufijtë e dënimeve të parashikuar në
ligj për veprën penale. Në caktimin e dënimit ndaj personit ajo merr parasysh rrezikshmërinë e veprës
penale, rrezikshmërinë e autorit të saj, shkallen e fajit si dhe rrethanat lehtësuese dhe rënduese.
190
Shih, Islami, H., Hoxha, A., Panda, I., Procedura Penale, Tirane 2007, fq. 192.
191
Seksioni për të mitur formohet në bazë të nenit 13 paragrafi 3, me gjyqtarë të kualifikuar për
gjykimin e të miturvë, në ngarkuar posaçërisht me këtë detyrë. Kompetenca tokësore e tyre përfshin
disa rrethe gjyqësore, sipas përcaktimit të bërë në dekretin e Presidentit të Republikës Nr. 6218 datë
7.07.2009, i cili ka shfuqëzuar dekretin e mëparshëm Nr. 5351, datë 11.06.2007.
192
Për të bërë dallimin e rëndësisë së veprave penale, në nenin 82, paragrafi 2, sqaron se krimet janë
më të rënda se kundërvajtjet, ndërsa midis krimeve ose midis kundërvajtjeve, konsiderohet më e rëndë
vepra penale për të cilën parashikohet dënimi maksimal më i lartë ose, kur maksimumet janë të
barabarta, dënimi minimal më i lartë. Për dispozitat e Kodit Penal që parashikojnë dënime me gjobë
dhe me burgim, dënimi me gjobë merret parasysh vetëm atëherë kur dënimet me burgim janë të
barabarta.

89
se, mund të vendoset, duke i lënë gjykatës një vlerësim diskrecional mbi ekzistencën e
dy kushteve të lart përmendura.
Gjatë shqyrtimit gjyqësor mund të ndodhë që të evidentohet edhe një vepër penale që
ka lidhje me atë që gjykohet. Në këto raste, në bazë të nenit 373 të Kodit të
Proçedurës Penale, i komunikon të pandehurit veprën penale, por me kusht që gjykimi
të mos jetë në kompetencën e një gjykatë më të lartë.
Në fazën e ekzekutimit mund të konstatohet se ka disa vendime kundër të njëjtit
person për të njëjtin fakt, prokurori i ngarkuar për ekzekutimin, i kërkon gjykatës të
përcaktojë se cili vendim duhet të zbatohet. Pra, në rastin e veprës penale vazhduese,
gjykata mund të kënë dhënë vendime të ndryshme për veprimet e njëllojta kriminale
që janë të lidhura në vazhdimësi nga një mendim unik kriminal.
Në bazë të nenit 474 të Kodi i Proçedurës Penale, gjykata urdhëron të ekzekutohet
vendimi me të cilin është dhënë dënimi më i lehtë, kurse vendimet e tjera i deklaron të
paekzekutueshme. Kur dënimet kryesore janë të barabarta, mbahet parasysh dënimi
plotësues. Po kjo dispozite parashikon edhe rastet kur për të njëjtin person dhe për të
njëjtin fakt ka; disa vendime të pushimit të çështjes nga prokurori ose të pafajësisë së
dhënë nga gjykata; janë dhënë dy vendime, nga të cilat njëri është vendim dënimi dhe
tjetri vendim pafajësie.
Në rastet kur pasi është nxjerrë vendimi i formës së prerë mbi veprën penale
vazhduese, zbulohet ndonjë vepër tjetër që është kryer në përbërje të veprës penale
vazhduese, nuk mund te procedohet për këtë vepër penale, ngaqë në thelb këtu është
fjala për të njëjtën vepër penale dhe do të shkelej parimi kushtetues me karakter penal
ne bis in idem193.

Si vend i kryerjes së veprës penale vazhduese konsiderohet çdo vend ku është

ndërmarrë veprimi i kryerjes apo ku është shkaktuar pasoja e çdo vepre penale që hyn
në kuadër të kësaj vepre penale, duke patur parasysh edhe nenin 76 të Kodit të
Proçedurës Penale, e cila përcakton rregulla të përgjithshme në përcaktimin e
kompetencës tokësore; në radhë të parë kompetenca tokësore përcaktohet nga vendi
ku është kryer ose është tentuar të kryhet vepra penale ose vendi ku ka ardhur pasoja;
në qoftë se kjo nuk dihet kompetenca i përket, me radhë, gjykatës së vend qëndrimit
ose të vendbanimit të të pandehurit; në qoftë se as kështu nuk mund të përcaktohet
kompetenca, kjo i përket gjykatës së vendit ku ndodhet prokuroria që ka regjistruar e
para veprën penale.
Dhe në fund vepra penale vazhduese mund të kryhet në bashkimin real me ndonjë
vepër penale tjetër, në rastin e bashkimit të veprave penale apo dhe në rastet e
bashkimit të dënimeve sipas nenit 55 dhe 56 te Kodit Penal.
Nga ana proçedurale vlen të theksohet se vepra penale e vazhduar përmbledh veprën
penale të vazhduar në përgjithësi, d.m.th të gjitha veprimet apo mosveprimet duke
përfshirë këtu edhe ato të cilat janë zbuluar pas gjykimit të saj, me fjale të tjera
vendimi llogaritet res iudicata në raport me të gjitha veprimet nga përbërja e veprës
penale. Nëse pas vendimit të formës së prerë të gjykatës rezulton edhe ndonjë tjetër, si
pjesë e veprës penale të vazhduar, do të konsiderohet e gjykuar (p.sh pas gjykimit të
15 vjedhjeve ndaj një banke rezultojnë pas vendimit edhe dy te tjera këto do të

193
Shih, Salihi,I., Ibidem.

90
konsiderohen si të gjykuara).Me fjalë të tjera vendimi do të llogaritet si res iudicata
në raport me të gjitha veprimet që përbëjnë veprën penale vazhduese, përfshirë këtu
edhe ato veprime që zbulohen pas kryerjes së saj, pasi këtu duhet të respektohet
parimi ne bis in idem.
Si rregull, nëse zbulohet se pas nëntëdhjetë vjedhjeve autori ka kryer edhe dy të tjera
në kushte të njëjta, nuk mund të kemi një çështje të re dhe të hapet një proçes i ri
gjyqësor.
Por sipas Kodit të Proçedures Penale (neni 449 e vijues ) mund të bëhet rishikimi i
vendimit gjyqësor në dobi të të dënuarit kur pas vendimit kanë dalë ose zbuluar prova
të reja të cilat vetëm apo së bashku me ato që janë vlerësuar njëherë, tregojnë se
vendimi është i gabuar dhe tregojnë se i dënuari nuk e ka kryer veprën penale për të
cilën është dënuar, dhe që kanë ndikuar në caktimin e dënimit.
Në rastet e zbulimit të veprave penale më të rënda nga vepra e përfshira me dënimin e
veprës penale vazhduese, nuk kemi rigjykimin e çështjes por autori i veprës penale do
të gjykohet për një vepër penale më vete me një proçes të ri gjyqësor. Ky përfundim
bazohet logjikisht mbi vetë konceptin e veprës penale vazhduese si realizim i
veprimeve te njëjta apo të ngjashme, pas të cilave qëndron kërkesa e vetme për dënim,
pasi do të kishim të bënim me një privilegj të pamerituar për autorin e veprës penale
(ai të jetë dënuar për vjedhje të thjeshtë edhe pse vërtetohet se ka kryer vjedhje të
rëndë).
Në këtë rast, pas provimit të veprës penale të re të zbuluar, gjykata so të procedojë në
bashkimin e dënimeve për të dënuarin.

*
* *

Dallimi midis veprave të vazhdueshme dhe të qëndrueshme konsiston kryesisht në

anën objektive:
a) nga numri i veprimeve-në veprat penale vazhduese duhet të ketë dy ose më shumë
veprime, edhe pse të njëllojta, ndërsa në veprat penale të qëndrueshme është i
mjaftueshëm një veprim;
b) nga mënyra e kryerjes-në veprat penale vazhduese ka një ndërprerje nga një
veprim tek tjetri ndërsa në veprën penale të qëndrueshme ai është i pandërprerë.
c) nga ana subjektive, mendimi unik kriminal ekziston vetëm tek veprat penale
vazhduese dhe jo tek ajo e qëndrueshme;
d) afatet e parashkrimit dhe të amnistisë për veprën penale vazhduese fillojnë me
kryerjen e veprimit të fundit ndërsa tek vepra penale e qëndrueshme kur mbaron
gjendja e kundërligjshmërisë;
e) tek vepra penale e qëndrueshme kemi një cënim të vetëm që mund të zgjasë pa u
parapërcaktuar kohëzgjatja më përpara, tek vepra penale vazhduese kemi një projekt
ide në vija të përgjithshme se sa mund të zgjasin veprimet.

91
2. Vepra penale e qëndrueshme: qëndrueshmëria e veprave penale të kryera me
veprim dhe mosveprim.

Vepra penale e qëndrueshme ose permanente ashtu si vepra penale e vazhdueshme

janë krijim doktrinal, jurisprudencial dhe nuk parashikohen nga Kodi Penal apo Kodi
i Procedurës Penale në ndonjë dispozitë të posaçme 194.
Me vepra penale të qëndrueshme kuptohen ato që cënojnë marrëdhënien juridike-
penale për një kohë të caktuar në mënyrë të pandërprerë, dmth. që qëndrojnë në
gjëndje latenente 195. Në këtë lloj vepre penale pasojat dhe konsumimi apo kryerja e
veprës penale vijnë ngadalë, zgjasin për një periudhë të caktuar kohe 196.
Në veprën penale të qëndrueshme veprimi dhe pasoja paraqiten si një e tërë e
dëshiruar nga subjekti për të zgjatur në kohë veprimin e kundërligjshëm.
Struktura e veprës penale të qëndrueshme është për natyrën juridike të kësaj vepre
penale e vetme dhe nuk është e mundur që të ndahet në disa vepra penale, duke qënë
një i vetëm objekti juridik i cënuar gjatë kohës së cënimit nga veprimi apo
mosveprimi, në mënyrë të tillë që bëjnë që rastet e shuarjes së dënimit dhe
institucione të tjera të veprojnë në momentin kur ka përfunduar gjendja e
kundërligjshmërisë.
Dy janë elementët përbërës:
a) cënimi i marrëdhënies juridiko-penale nga veprimi i autorit të ketë karakter të
vazhdueshëm, që nuk konsumohet në moment por që zgjat në kohë;
b) cënimi i mardhënies juridiko-penale bëhet nga një veprim i qëndrueshëm dhe i
vullnetshëm i autorit, për të cilën ai në kushtet që ndodhet mund të pushojë cënimin e
marrëdhënies juridiko-penale.
Nga këto dy elementë vepra penale e qëndrueshme mund kryhet në dy faza:
-faza e kryerjes së veprimit (p.sh. në heqjen e paligjshme të lirisë kjo fazë konsiston
në privimin e lirisë personale);
- faza e mbajtjes së kësaj gjendjeje të kundërligjshme, që zgjat në kohë (mbajtja e
personit në gjendjen e privimit të lirisë personale 197.
Si vepra penale të qëndrueshme mund të përmendim p.sh rrëmbimin e personit, heqja
e paligjshme e lirisë, pushtimi i tokës, armëmbajtja pa leje, dezertimi, etj.
Vepra penale e qëndrueshme quhet e filluar në momentin në të cilin është realizuar
minimumi i nevojshëm i mbajtjes së cënimit të marrëdhënies juridiko-penale, e
nevojshme për ekzistencës e saj. Në qoftë se nuk realizohet ky minimum i nevojshëm
kemi të bëjmë me rastet e tentativës, p.sh. kemi të kryer rrëmbimin e personit vetëm

194
Çela, Elezi, Peza, Gjika, E drejta penale e Republikës së Shqipërisë, Pjesa e përgjithshme III, fq., 43
Doktrina e kësaj kohe njeh veprën penale të qëndrueshme ose permanent si krim që nuk përfundon në
një moment të caktuar por realizohet për një kohë pak a shumë të gjatë. Krime të tilla janë p.sh
moskallëzimi i krimit, armëmbajtja pa leje, bashkëjetesa e ndaluar etj. Në këto krime, sipas autorëve,
krijohet një gjendje e kundërligjshme dhe për sa kohe vazhdon kjo gjendje konsiderohet se krimi
vazhdon duke u kryer. Këto krime përfundojnë kur i jepet fund gjendjes së krijuar, qoftë me veprime të
vetë autorit si p.sh ne rastin e kallëzimit të krimit, ndarjes në fakt, kthimin në repartin ushtarak në
krimin e dezertimit. Ky krim konsiderohej edhe në atë kohë një krim i vetëm, veçori karakteristike e të
cilit është vazhdimësia e tij për një kohë të caktuar prandaj dhe në këto raste nuk procedohej për
bashkim vepra penalesh.
195
Shefqet Muçi, Ibidem, fq. 113.
196
Mantovani, Ibidem, fq. 445..
197
Riz. R., Ibidem, fq. 109.

92
në qoftë se i dëmtuari është privuar nga liria personale për një kohë të
konsiderueshme.
Kjo vepër konsumohet në momentin në të cilin pushon veprimi i vullnetshëm dhe i
kundërligjshëm i mbajtjes 198.
Qëndrueshmëria pushon jo vetëm kur autori i jep fund veprimit kriminal, pushim i
vullnetshëm ( p.sh. lirimi i personit të rrëmbyer), por edhe për pamundësinë e kryerjes
se tij, pushim i forcuar (p.sh. arrestimi i fajtorit apo shpëtimi i të rrëmbyerit nga vetë
ai apo persona të tjerë).
Pushimi i veprimit ka rëndësi në të drejtën penale për parashkrimin, amnistinë,
veprimin në kohë dhe hapësirë të ligjit penal, etj199.
Në vetë përkufizimin e veprës penale të qëndrueshme, nocioni i veprimit të autorit të
veprës penale, si element i anës objektive, zë rol kryesor. Ky element i anës objektive
të veprës penale është i vetmi që ka karakter të qëndrueshëm pasi: vepra penale është
e qëndrueshme kur qëndron në kohë veprimi që e përben atë.
Në këtë kuptim çdo veprim ka kohën e tij, të shkurtër apo të gjatë, pasi edhe një
veprim i aty për atyshëm ka kohën e tij, atë të çastit. Kur koha kapërcen këtë çast,
kemi të bëjmë më kohëzgjatje, si shtrirje dhe vazhdimësi në kohë, dhe si rrjedhojë
mbetjen në kohë të veprimit të qëndrueshëm 200.
Në këtë kuptim, është i nevojshëm të analizohet pajtueshmëria midis kategorisë së
veprave penale të qëndrueshme dhe veprave penale të mirëfillta të kryera me
mosveprim 201.
Përsa i takon vepra penale të mirëfillta të kryera me mosveprim, për të evituar që të
konsiderohen vepra penale të qëndrueshme vetëm se për një kohë të caktuar nuk është
ndërmarrë veprimi, doktrina ka bërë këto dallime;
1) do të konsiderohen të çastit vepra penale të kryera me mosveprim të mirëfillta, kur
është i çastit veprimi aktiv i detyrueshëm, që ka një karakter dinamik që ndryshon dhe
modifikon realitetin (duke mos pasur asnjë mundësi më për t`i kërkuar autorit të
veprës penale të ndërmarrë ndonjë veprim për të respektuar urdhrin e ligjit), p.sh
“Mosdhënia ndihmë”, neni 97 i Kodit Penal.
2) do të konsiderohen të qëndrueshme vepra penale të kryera me mosveprim të
mirëfillta, kur është i qëndrueshëm veprimi aktiv i detyrueshëm, që ka një karakter
statik që nuk ndryshon dhe modifikon realitetin, p.sh. “Mosnjoftimi i ndryshimit të
vendbanimit” neni 126 i Kodit Penal 202.

198
Mes këtyre dy fazave nuk mund te veprojë instituti i heqjes dorë nga vepra penale, por veprojnë
institute të tjera si bashkëpunimi, konkurrimi i veprave penale, mbrojtja e nevojshme etj. Për më shumë
shih, Levi, Tempus commissi delicti,në Annali, 1993, fq 373; Caraccioli, Condotta permanente e
permanenza di effeti nelle fattispecie criminali, in Riv.it., 1960; Giuliani, La struttura del reato
permanente, Padova, 1967; Grisolia, Il reato permanente, Padova, 1996.
199
Rampioni, Contributo alla teoria del reato permanente, Padova, 1988.
200
Pecoraro-Albani, Ibidem, fq 418.
201
Elezi, Kaçupi, Haxhia, Ibidem, fq. 96. Vepra penale të mirëfillta që kryhen me mosveprim janë ato
që kryhen drejtpërdrejtë me mosveprim, të cilat lidhen doemos me ardhjen e pasojës. Këto vepra penale
konsistojnë në mos kryerjen e atij veprimi të urdhëruar nga ligji dhe për ekzistencën e tyre nuk
kërkohet, që të vijë ndonjë pasojë materiale, p.sh moskallëzimi i krimit, në dallim nga vepra penale
indirekte të kryera me mosveprim apo të mos pengimit, të një pasoje materiale për ekzistencën e të
cilëve kerkohet ardhja e pasojës, p.sh vrasja e një sapo të lindurit kur nuk është ushqyer nga nëna. Ligji
penal në këtë rast i jep rëndësi jo moskryerjes por mos pengimit të pasojës.
202
Mantovani, Ibidem, fq. 447.

93
Një kriter i dytë për të përcaktuar qëndrueshmërinë ose jo të këtyre veprave penale
është edhe referimi tek dispozita ligjore, nga e cila duhet të rezultojë që, kalimi i afatit
kohor cakton fillimin e një gjëndje penalisht të kundërligjshme, e cila zgjat në kohë
derisa objekti juridik nuk është mbrojtur nga kryerja e veprimit të detyrueshëm.
Për të pasur një vepër penale të kryer me mosveprim të mirëfilltë të çastit nuk mjafton
që të jetë caktuar një afat kohor për plotësimin e një urdhri ligjor të parashikuar
shprehimisht, por është e nevojshme që kalimi i këtij afati, e bën kryerjen e veprimit
në të ardhmen të panevojshëm, pasi mos respektimi i këtij detyrimi ka cënuar objektin
juridik të mbrojtur me ligj.
Në qoftë se afati është vendosur thjesht për plotësimin e detyrimit ligjor dhe veprimi
mund te kryhet edhe në një kohë të mëvonshme, vepra penale ka natyrë të
qëndrueshme dhe qëndrueshmëria pushon vetëm në momentin në të cilën nuk
ekziston më kundërligjshmëria për shkak të veprimit vullnetshëm të vetë personit apo
për verifikimi e rrethanave të cilat e bëjnë të pamundur zgjatjen e gjendjes se
dëmshme apo të rrezikshme.

2.1 Përkufizimi mbi kohëzgjatjen në veprën penale të qëndrueshme.

Çdo vepër penale si çdo gjë zë një periudhë kohe të caktuar, të përfshirë mes veprimit
dhe ardhjes së pasojës, e cila njihet si dies a quo dhe dies ad quem, intervali i këtyre
dy momenteve quhet edhe kohëzgjatje e veprës penale 203.
Kuptimi i kohëzgjatjes përmban në vetvete edhe qëndrueshmërinë e veprimit apo
mosveprimit, për kete arsye duhet shpjeguar se çfarë duhet te kuptohet me
qëndrueshmëri, duke iu referuar doktrinës më të mirë bashkëkohore.
Qëndrueshmëria nënkupton vazhdimësi, stabilitet, qëndresë, rezistencë, mundësia a
aftësia e diçkaje për t'u ruajtur mjaft kohë pa ndryshuar dhe është një koncept i cili
përdoret shpesh edhe në praktikë. Nocioni i saj lë të kuptojë atë të kohës edhe në
rastin e veprës penale 204.
Folja qëndroj është sinonim i foljes zgjat: duke iu referuar veprës penale do të thotë
që ajo është në gjëndje të shtrihet në kohë, si periudhë kohore në të cilën subjekti
realizon të gjitha elementët që e përbëjnë veprën penale, duke ndryshuar botën e
jashtme.
Kjo qëndrueshmëri në strukturën e veprës penale të qëndrueshme ka një zotësi cënimi
të objektit juridik, në thelb të vetëm, pasi nuk jemi në rastin e disa cënimeve të
objekteve të njëjta apo të ndryshëm, që janë vazhdimësi e njëri tjetrit në kohë, si në
rastin e veprës penale vazhduese. Një koncept i vetëm, një cënim i vetëm, që zgjat në
kohë, dhe që mund të zgjasë edhe pa u parapërcaktuar kohëzgjatja më para.
Për disa autorë qëndrueshmëria nënkupton një fazë të mëtejshme të konsumimit të
veprës penale 205. Në këtë kuptim qëndrueshmëria e saj do të konsistonte në një

203
Carnelutti, Teoria generale del reato, Padova, 1933, fq 251.
204
Pecoraro-Albani, Del reato permanante, in RIDPP, 1960, fq 394.
205
De Francesco, Profili strutturali e processuali del reato permanante, fq 568. Grisolia, Il reato
permanente, Padova fq 5, 1996, sipas të cilit, kohëzgjatja apo qëndrueshmëria e veprës penale, paraqet
fazën e perfeksionit dhe nuk paraqitet si element i veprës penale.

94
periudhë tipike të zgjatjes së kundërligjshmërisë, e cila në vetvete nuk përbën element
të veprës penale.
Për disa autorë të tjerë, kohëzgjatja përbën një fazë mbas asaj të konsumimit, e cila do
të përbente një element të veprës penale të përfshirë të tillë në veprimin e autorit të
veprës penale, si element i anës objektive që do të përcaktonte dhe llojin e figurës
konkrete të veprës penale 206.
Ne jemi për mendimin e dytë pasi koha për këtë lloj vepre penale ka një rëndësi
juridike shumë të madhe edhe pse në përmbajtjen e dispozitës ligjore nuk
parashikohet shprehimisht elementi kohor apo të merret parasysh kohëzgjatja e tij, në
përshkrimin e figurës së veprës penale.
Duke u bazuar në këtë arsyetim, koha do të fitonte në strukturën e veprës penale, rolin
e një elementi tipik për çdo figurë konkrete të veprës penale, pasi siç e trajtuam edhe
mësipër në veprat penale të qëndrueshme është thelbësore jo vetëm veprimi i personit
që cënon objektin juridik por edhe ai i mëvonshëm për mbajtjen e tij.
Kështu që, krahas elementëve përbërës të veprave penale të qëndrueshme duhet të
përfshihet në anën objektive, në mënyrën si element i saj, mbajtja për një periudhë
kohore të kundërligjshmërisë së krijuar, që do të ishte thelbësore për vetë ekzistencën.
Qëndrueshmëria, si element i zgjatjes së veprimit, do të përbënte në vetë vete, një
element të njëjtë rëndësie për konfigurimin e konsumimit.
Në bazë të kujt treguesve mund të përcaktohen llojet e këtyre veprave penale, duke
qenë se ligjvënësi nuk shprehet aspak mbi to?
I vetëm tregues për të përcaktuar kriterin e qëndrueshmërisë së veprës penale është
vetë figura konkrete e veprës penale për të vendosur nëse mund të ketë karakter kohor
apo jo. Pra, është vetë dispozita ligjore e cila do të na lejonte të përcaktonim një vepër
penale të qëndrueshme duke iu referuar një përqasjeje të nevojshme mes veprës
penale konkrete të kryer dhe figurës e veçantë të parashikuar nga dispozita, duke
pasur si tipar një minimum të nevojshëm të shtrirjes kohore të cënimit të objektit
juridik 207. Kjo për arsyen se, karakteri i qëndrueshëm apo i çastit të veprës penale nuk
mund të varet nga kualifikimi i shprehur ose jo i ligjvënësit, por nga thelbi i vetë
veprës penale, duke analizuar se si veprimi shfaqet ne botën e jashtme. Përcaktimi i
këtij karakteri i lihet interpretimit të gjyqësorit.
Në këtë kuptim kriteri dallues i veprës penale të qëndrueshëm konsiston në llojin e
veprimit, i vet pranueshëm për t`u zgjatur në kohë, dhe është vetë dispozita ajo e cila
imponon karakterin e zgjatjes në kohë të tij.
Veprimi apo mosveprimi duhet të analizohet jo në planin empirik thjesht duke iu
referuar praktikës apo përvojës, p.sh se si kanë ecur gjërat (pasi në këtë mënyrë edhe
vjedhja mund të konsiderohet si vepër penale e qëndrueshme) por duhet të analizohet
lloji i veprim. Dhe lloji i veprimit analizohet në normën qe e përmban e cila në vetë
vete duhet të imponojë kërkimin e atij veprimi që ka atë karakter të qëndrueshëm në
kohë, pa të cilin nuk mund të konsiderohet figurë e veprës penale në atë lloj 208.

206
Në këtë kuptim shprehet edhe pjesa më e madhe e doktrinës bashkëkohore si Pagliaro, Principi, fq.
407, Mantovani, Diritto penale, Parte generale, fq. 447, Romano, Commentario sistematico del codice
penale, fq, 322, Fiandaca-Musco, Diritto penale, Parte generale, fq. 169.
207
Romano, Commentario sistematico del codice penale, Milano, 2004, fq, 322.
208
Coppi, Reato continuato, Torino, 2000, fq 323.

95
D.m.th kohëzgjatja e veprimit është një kusht në veprën penale të qëndrueshme:
kështu rrëmbimi apo mbajtja peng e personit neni 109 i Kodit Penal, është një vepër
penale e qëndrueshme sepse kjo dispozitë përmban një lloj veprimi dhe pret një lloj
rezultati (mbajtja peng), e cila duke iu referuar definicionit nuk mund të konceptohet
ndryshe pa kohëzgjatjen e tyre.
Ky është dhe kuptimi i praktikës gjyqësore që, në rrëmbimin dhe mbajtjen peng të
personit, kërkon si kusht të vendosur nga vetë norma, që e parashikon si vepër penale,
një kohëzgjatje, pak a shumë të gjatë, të kufizimit të lirisë personale, derisa ajo zgjat
në një kohë të arsyeshme për të përcaktuar cënimin e objektit juridik 209. Në këtë
kuptim shprehet edhe lidhja mes cënimit dhe llojit të figurës së veprës penale.
Po në c`mënyrë ndikon koha (si kohëzgjatje) në veprat penale që, për vendim e
rëndësishme që zë ky element quhen edhe të qëndrueshme?
Kodi Penal nuk jep asnjë definicion për këtë lloj vepre penale duke e bërë atë një
produkt të tërin doktrinal, andaj edhe në zbatim të dispozitave përkatëse është në
diskrecion të gjykatës për të analizuar dimensionin kohor ne figurën konkrete.
As Kodi Penal dhe ai i Procedurës Penale nuk parashikojnë shprehimisht dispozita në
lidhje me këtë lloj vepra penale por konkluzione mund të nxirren konkretisht në dy
dispozita.
Konkretisht neni 76 i Kodit të Procedurës Penale, që parashikon kompetencën
tokësore shprehet në përgjithësi për veprat penale dhe e përcakton atë në radhë të parë
aty ku ajo është kryer ose aty ku ka ardhur pasoja. Vepra penale e qëndrueshme quhet
e filluar në momentin në të cilin është realizuar minimumi i nevojshëm i mbajtjes së
cënimit të marrëdhënies juridiko-penale, e nevojshme për eksistences e saj apo për t`u
konsideruar e kryer. Pra, momenti se ku ajo fillon përcakton edhe kompetencën
tokësore pasi në ate moment ajo quhet edhe e kryer.
Neni 252 i K.Pr.P që përcakton gjendjen e flagrancës shprehet: “Është në gjëndje
flagrance ai që është kapur në kryerje e sipër të veprës penale ose ai që menjëherë pas
kryerjes së veprës....”. Kjo dispozitë në mënyrë të qartë përcakton gjendjen e
flagrancës edhe për veprat penale të qëndrueshme përderisa kapet në kryerje e sipër të
veprës penale, pra kur akoma nuk ka pushuar qëndrueshmëria dhe menjëherë pasi ajo
të ketë pushuar.
Në qoftë se ekzistenca e veprës penale identifikohet me harkun kohor të formimit të të
gjithë elementëve që e përbëjnë, atëherë në veprën penale të qëndrueshme ky hark
kohor nuk ka si mund të shprehet ndryshe por duke iu referuar momentit se kur është
kryer (që përkon me fillimin e saj).
Vepra penale e qëndrueshme konsumohet në momentin që zhduket çasti i zhdukjes së
gjendjes kriminale, i pushimit të cënimit të marrëdhënies juridike penale. Me fjalë të
tjera në veprën penale të qëndrueshme konsumimi nuk është i çastit por zgjat në kohë
dhe derisa zgjat, zgjat edhe vepra penale. Pra, në këtë kuptim, vepra penale e
qëndrueshme është një vepër penale e konsumuar që vazhdon të konsumohet.
Ky është një mendim në doktrinë 210 i cili që kundërshtohet nga një opinion tjetër 211.

209
Kështu, nëse i referohemi edhe parashikimit, në doktrinë afati për këto lloj veprash penale fillon në
çastin e zhdukjes së gjëndjes kriminale, pra në momentin që i jepet fund veprimit të mbajtjes peng të
personit në gjendjen e kundërligjshme.
210
Rapioni, Ibidem, fq. 856. Massari, Le dottrine generali del diritto penale, Pisa, fq. 96
211
Petrocelli, Il delitto tentato, Padova, 1955.

96
Sipas të cilit nuk është momenti konsumativ që që zgjat në kohë por është veprimi i
autorit të veprës penale që në çdo moment prodhon dhe vazhdon veprën penale, janë
veprimet e kundërligjshme që njëra pason tjetrën, si akte të një veprimi të vetëm.
Por, duke iu referuar nocionit të veprës penalë të qëndrueshme kemi të bëjmë më një
vepër të vetme, një veprim që zgjat në kohë dhe kemi të bëjmë më një cënim të vetëm
dhe jo disa cënime qe janë vazhdimësi ë njëra tjetrës. Prandaj ne mendojmë se
opinioni i dytë nuk duhet pranuar pasi është i papajtueshëm me kuptimin e
qëndrueshmërisë, e cila është në vetvete e pandashme.
Duke trajtuar edhe qëndrueshmërinë apo kohëzgjatjen e veprës penale nuk duhet lënë
pa trajtuar edhe ato vepra penale të qëndrueshme por që kane një tipar te veçantë. Ky
tipar shprehet në vete qëllimin e veprës penale kur ajo kryhet për të arritur një
pikësynim të caktuar, siç është neni 109 i Kodit Penal, ku “rrëmbimi apo mbajtja peng
e personit me qëllim për të fituar pasuri etj.”. Në këtë rast qëllimi është element
kryesor i anës subjektive.

*
* *

Kohëzgjatja e veprës penale apo qëndrueshmëria e saj ka një trajtim të veçantë në

lidhje me ato vepra penale objekti i të cilëve pas cënimit rikthehet në gjendjen e
mëparshme dhe që nuk prishen apo shkatërrohen në kohë, pra me pasoja formale dhe
materiale.
Duke iu referuar edhe objektit material, natyrës së tij, një pjesë e doktrinës në të
kaluarën është e mendimit se mund të pranohet apo përjashtohet edhe mundësia e
ekzistencës apo jo e veprës penale të qëndrueshme. Kështu, sipas saj mund të
formojnë objekt të kësaj vepër penale, liria personale e personit , ndërsa jeta është
rasti tipik i një objekti i cili po të cënohet nuk mund të rikthehet më. Pra, ky mendim i
ndan objektet juridike në materiale dhe jo materiale dhe në bazë të tij caktohet nëse
ekziston ose jo vepra penale e qëndrueshme 212.

2.2 Pasoja dhe lidhja shkakësore në veprën penale të qëndrueshme.

Lidhja shkakësore është një nga elementet kryesorë të anës objektive, si një element i
domosdoshëm i përgjegjësisë penale. Neni 13 parashikon se: “Askush nuk ka
përgjegjësi penale kur midis veprimit ose mosveprimit të tij dhe pasojave apo

212
Ky mendim ka pasur kritika, pasi logjika e tij duke u bazuar në llojin e objektit juridik të çon në
arsyetime të gabuara sepse lloji i objektit juridik të mbrojtur nga ligji nuk përcaktohet në mënyrë të
shprehur nga norma por evidentohet nga interpretimi i tij.
Nuk është e vërtetë që objekti i veprës penale të qëndrueshme duhet të jetë vetëm jo material, pasi
vepra penale e qëndrueshme ekziston edhe kur kemi të bëjmë më objekte materiale si në rastin e
pushtimit të tokës, armëmbajtjes pa leje etj.
Në veprat penale të qëndrueshme objekti juridik mund të jetë çdo lloj, mjafton që të mos jetë i
shkatërrueshëm dhe në bazë të kësaj cilësie përcaktohet edhe limiti nëse ekziston apo jo vepra penale e
qëndrueshme.

97
mundësisë së ardhjes së tyre, mungon lidhja shkakësore”, (Nullum crimen, nulla
poena sine causa).
Lidhja shkakësorë zhvillohet në kohë dhe në hapësirë ku shkaku i paraprin kurdoherë
pasojës dhe pasoja shfaqet si një quid temporalmente i dallueshëm nga shkaku apo
veprimi 213.Ky shkak duhet të jetë i domosdoshëm, vendimtar, përcaktues në ardhjen e
pasojës duke mos u pajtuar me shkakun tipik, të përafërt apo adekuat 214.
Edhe në veprën penale të qëndrueshme veprimi dhe pasoja jane pjesë të lidhjes
shkakësore dhe pavarësisht lidhjes shkakësore se sa mund të zgjasë, duke iu referuar
edhe natyrës së veprës penale të qëndrueshme, ajo konkretizohet gjithmonë në një
çast. Është pikërisht ky çast për të cilën kjo vepër penale konsumohet 215, prandaj do të
ishte e vështirë të konceptohet zgjatja apo qëndrueshmëria e lidhjes shkakësore. Në
momentin që verifikohet edhe lidhja shkakësore e iniciuar nga veprimi i autorit të
veprës penale, nuk ngelet që pasoja të vijë dhe të zgjasë në kohë. Kohëzgjatja e
pasojës apo e gjendjes së kundërligjshme është rrethanë që karakterizon natyrën e
këtyre veprave penale dhe merret si bazë për caktimin e dënimit.
Pasoja, me anë të së cilës i jepet fund lidhjes shkakësore zgjat në kohë tek këto lloj
veprash penale.
Për më shumë në veprat penale materiale konsumimi ndodh kur vjen pasoja dhe kjo
mund të ndodhë edhe për një vepër penale të qëndrueshme, mjafton që të ekzistojë
vullneti i autorit të veprës penale.
Si në vepra penale të qëndrueshme formale apo materiale, ajo që zgjat në kohë nuk
është lidhja shkakësore, e cila përfundon në një çast të caktuar, por është fakti i
kundërligjshëm nga i cili buron kjo lidhje shkakësore dhe i cili mund të vazhdojë në
mënyrë të pandërprerë 216.
Ky përfundim është i lidhur dhe me faktin se vepra penale, pas shfaqjes se saj, është
për tu parë në unitetin apo tërësinë saj, dhe jo në elementet përbërës (veprim dhe
pasojë), pasi këto të fundit janë të lidhur në mënyrë organike në veprën penale.

2.3 Kundërligjshmëria e veprimit të qëndrueshëm.

Shkenca e së drejtës penale shqiptare quan vepër penale çdo veprim ose mosveprim
shoqërisht të rrezikshëm, të kryer me faj dhe të parashikuar me ligj. Në këtë
përkufizim dallohen tre elementë të domosdoshëm të veprës penale që janë:
rrezikshmëria shoqërore, kundërligjshmëria dhe fajësia e autorit të saj217.
Kundërligjshmëria si element i domosdoshëm i veprës penale, përfaqëson tiparin
juridik të saj dhe është shprehje e zbatimit të parimit të ligjshmërisë në të drejtën
penale, e parimit të mosdënimit pa ligj.
Bazën e kundërligjshmërisë të veprës penale e formon kurdoherë dispozita penale
përkatëse edhe në rastet e dispozitivit të bardhë ose blanket, i cili i referohet një ligji
tjetër për të sqaruar përmbajtjen e saj.

213
Ibidem, fq. 104.
214
Idem.
215
Rampioni, Contributo alla teoria del reato permanente, Padova, 1988, fq. 28.
216
Pecoraro-Albano, Ibidem, fq. 448.
217
Muçi, Ibidem, fq. 104.

98
Analizojmë, në lidhje me veprën penale të qëndrueshme, edhe kohëzgjatjen e
kundërligjshmërisë 218.
Meqenëse vepra penale është një veprim/mosveprim që shfaqet në botën e jashtme në
një kohë të caktuar, ku ka një fillim dhe një fund të saj, kundërligjshmëria ashtu si dhe
fajësia, shpreh një marëdhenie mes veprës penale dhe ligjit penal.
Duke qënë se, vepra penale matet në shtrirjen kohore dhe kundërligjshmëria dhe
fajësia shprehin një marrëdhënie apo raport me të, edhe kohëzgjatja e tyre varet
detyrimisht nga vepra penale. Nga kjo rrjedh edhe ekzistenca e të qenit në të njëjtën
kohë të këtyre tre elementëve, (duke përfshirë këtu edhe rrezikshmërinë shoqërore).
Kështu vepra penale e qëndrueshme zgjat në kohë përderisa zgjat edhe
veprimi/mosveprimi dhe pasoja, që për gjithë kësaj kohe është i kundërligjshëm, i
fajshëm dhe shoqërisht i rrezikshëm.
Në rastet e nenit 19 dhe 20 të Kodit Penal mbi rastet përjashtimore të përgjegjësisë
penale, gjendja e kundërligjshmërisë ka filluar dhe vazhdon, dhe paraqet tiparet e një
sulmi të çastit edhe pse zgjat në kohë dhe rastet përjashtimore të përgjegjësisë penale
përjashtojnë veprën penale të qëndrueshme vetëm për kohën që ato ekzistojnë.

2.4 Ana subjektive e veprës penale të qëndrueshme.

Vepra penale e qëndrueshme, si çdo vepër penale, përbëhet nga kundërligjshmëria,

rrezikshmëria shoqërore dhe fajësia.
Në veçanti, duke iu referuar fajësisë, veprimi i kundërligjshëm, i qëndrueshëm ka si
tipar kryesor prezencën e momentit volitiv, dëshirën per zgjatjen e veprimit në kohë.
Kriter ky që, i jep veprës penale të qëndrueshme ekzistencën e momentit volitiv gjatë
gjithë kohës së shtirjes së këtij veprimi dhe ekzistencën e momentit intelektual, pasi
kjo vepër penale kryhet vetëm me dashje direkte. Pra, gjatë gjithë kohës që kryhet
vepra penale duhet të shoqërohet me qëndrimin psikik të personit në lidhje me
veprimin dhe pasojën e ardhur 219.
Sipas doktrinës mbizotëruese, në veprat penale të qëndrueshme është i nevojshëm,
zgjatja e cënimit të objektit juridik si pasojë e një veprimi që zgjat në kohë nga autori
i veprës penale.
Kështu, konsumimi pushon edhe atëherë kur sekuestruesi, i cili ka rënë në koma
humbet kontrollin mbi situatën e krijuar, atë të privimit të lirisë së personit.
Në veprën penale të qëndrueshme (p.sh pjesëmarrja në organizata kriminale apo
forma të tjera bashkëpunimi) ka rëndësi juridike dhe dënohet nga ligji veprimi që
zgjat gjatë gjithë kohës së konsumimit të veprës penale, sepse ajo, përderisa nuk
ndërpritet apo pushohet me vullnet të personit, përcakton një cënim të vazhdueshëm
të normës juridike që zgjat në kohë dhe formon elementët e veprës penale në çdo
moment të saj.
Por kjo do të thotë, që ekziston elementi psikologjik në formën e dashjes direkte,
pavarësisht nga prezenca aktuale dhe fizike e autorit të veprës penale, edhe pse ai në
intervale të caktuara nuk ndodhet me subjektin pasiv të veprës penale. P.sh ne rastet e
218
Në rastin konkret i referohemi p.sh. sulmit të çastit dhe të padrejtë, tek nenit 19, “Mbrojtja e
nevojshme”, apo rrezikut aktual tek nevoja ekstreme neni 20 i Kodit Penal.
219
De Francesco, Struttura del reato permanente, fq. 583.

99
heqjes se paligjshme të lirisë, është e pamundur të konceptohet që autori i i veprës
penale të mos largohet asnjëherë nga vendi se ku ka fshehur personin. Kështu, gjatë
gjithë kësaj kohe të sekuestrimit është e pakonceptueshme qe sekuestruesit, t`i
drejtojnë vëmendjen e tyre në vazhdimësi dhe pandërprere vetëm tek vepra penale që
ata po kryejnë.
Por për të mos dalë nga parimet e përgjithshme të së drejtës penale, ku faji duhet të
ekzistojë në momentin e kryerjes së veprës penale, në doktrinë për këtë vepër penale
duhet të kihet parasysh faza e qëndrueshmërisë dhe momenti i realizimit të
elementëve përbërës së saj.
Në rastet kur, fillon me dashje dhe përfundon me pakujdesi nuk mund të konfigurohet
duke marrë në konsideratë unitetin e strukturës së veprës penale të qëndrueshme, pasi
në këto raste kemi të bëjmë me dy fakte të ndryshme një të kryer me dashje dhe
tjetrën nga pakujdesia 220.
Kështu, nëse gjatë kohës së kryerjes së veprës penale ndryshimi i formës së fajësisë,
nga dashja e personit në pakujdesi, në momentin e ndërhyrjes së formës së dytë të
fajësisë, merr fund vepra penale e qëndrueshme me dashje dhe i hapet rruga veprës
penale të kryer me pakujdesi, në qoftë se parashikohet nga ligji në këtë formë.

2.5 Dallimi midis veprës penale që kryhet aty për aty, të qëndrueshme dhe
vazhduese.

Thelbi i veprës penale të qëndrueshme është i ndryshëm dhe i kundërt me vepra

penale që kryhen aty për aty. Vepra penale që kryhen aty per aty kryhen dhe
përfundojnë në një moment të caktuar në pamundësi për t`u zgjatur në kohë, ndërsa
vepra penale e qëndrueshme (siç u trajtua dhe mësipër), pasi janë kryer nuk
përfundojnë por tentojnë të vazhdojnë në kohë në mënyrë të pandërprerë. Pushimi i
qëndrueshmërisë përbën edhe konsumimin e tyre 221.
Shembull i një vepër penale që kryhet aty për aty është vrasja, ku cënimi i objektit
juridik që është jeta, bëhet në një çast të caktuar.
Në qoftë se këto dy vepra penale janë të kundërta, kjo do të mund të shpjegohet në
planet e ndryshme ne lidhje me konsumimin e veprës penale dhe në qofte se pranojmë
që konsumimi konsiston ne plotësimin e të tërë elementeve përbërës të veprës penale,
atëherë mund të themi që koha (kalimi i saj jo vetëm si çast), përben elementët, që
përshkruan apo jep tiparet e veprës penale të qëndrueshme; elementi i kohëzgjatjes
përben edhe tiparin kryesor për këtë lloj vepër penale por jo element kryesor.
Dallimi midis veprave penale që kryhen aty për aty dhe veprave penale të
qëndrueshme shërben për një sërë arsyesh, duke e lidhur me aplikimin e një sërë
institutesh në të drejtën penale si parashkrimi, amnistia, shuarja e ndjekjes penale apo
ekzekutimit të saj etj.

220
I njëjti konkluzion arrihet edhe në rastet kur një veprim kryhet fillimisht me pakujdesi dhe me tej
përfundon me dashje, si në rastin e atij që mbyll në një dhomë me çels, duke e kujtuar se është bosh,
por në të vërtetë ka brenda një person. Analiza e ndryshimit të formës së fajësisë duhet të pasqyrohet në
unitetin e strukturës së veprës penale të qëndrueshme.
221
Rampioni, Contributo alla teoria del reato permanente, Padova, 1988, fq. 856.

100
Vepra penale e qëndrueshme dallon nga ato që kryhen aty për aty. Në vepra penale që
kryhen aty për aty me mosveprim nuk mjafton, që të jetë caktuar një afat për
përmbushjen e detyrës të parashikuar penalisht, por është i nevojshëm që duhet të
kemi të bëjmë me një afat me kalimin e të cilit veprimi i parashikuar me ligj nuk
mund të përmbushët më, duke qenë se mos respektimi i këtij detyrimi ka cënuar në
mënyrë përfundimtare marrëdhënien juridike të mbrojtur me ligj. Në qoftë se afati
është vendosur thjesht për të rregulluar përmbushjen e një detyre, por veprimi i
parashikuar mund të kryhet edhe me tej, vepra penale me mosveprim ka natyrë të
qëndrueshme dhe qëndrueshmëria pushon vetëm në momentin kur pushon
kundërligjshmëria për vullnetin e vetë autorit të veprës penale, apo për verifikimin e
rrethanave që bëjnë të pamundur zgjatjen e gjendjes se dëmshme apo të
kundërligjshme.
Në doktrinë dallohet vepra penale e çastit me pasoja të qëndrueshme apo vepra penale
të gjëndjes, ku në kohë zgjasin pasojat e dëmshme, të pariparueshme që kanë ardhur
nga vepra penale dhe veprimi kryhet vetëm në një çast të caktuar. Në këto vepra
gjendja e kundërligjshmërisë se krijuar nuk përket me atë të kohëzgjatjes. Ajo është e
përfunduar si në kuptimin formal ashtu dhe në atë material me vetë shfaqjen e
pasojës, pa marrë parasysh në është permanente apo jo. Vepër e gjendjes apo e çastit
me efekte të qëndrueshme është p.sh dëmtime apo vepra penale dhune që mund të
sjellin dëmtime të përhershme të personit si neni 87 i Kodit Penal, “Tortura me pasoja
të rënda”.
Për këto vepra penale koha e kryerjes së veprës penale ka më tepër pasoja penalo-
juridike. Kështu, p.sh. privimi i kundërligjshëm nga liria është i kryer në vetë
momentin e mbylljes së viktimës; kohëzgjatja e mëtejshme e privimit nuk ka të bëjë
më ekzistencën e saj por do te merret si element ne caktimin e një dënimi me të rëndë
apo më të butë.

2.6 Llojet e figurave të veprave penale të qëndrueshme sipas Kodit Penal dhe
disa raste nga praktika gjyqësore.

Në kodin penal ka një sërë dispozitash që parashikojnë figura të veprave penale, të

cilat kanë karakter të qëndrueshëm në kohë por ne do të ndalemi vetëm në disa prej
tyre.
Një nga këto është edhe neni 199/a i cili parashikon “Ndërtimin e paligjshëm” 222.
Vepër penale kjo në të cilën pasoja vjen me ngadalë dhe në mënyrë progresive, e cila
kryhet me përfundimin e ndërtimit 223. Kështu që, edhe kur ndërtimi kryhet nga
persona të tjerë, nga ata që janë iniciues të ndërtimit, qëndrueshmëria pushon vetëm
atëherë kur përfundojnë punimet. Por jo vetëm kaq, por edhe kur merret një vendim
nga gjykata e shkallës së parë apo një vendim sekuestroje që i heq të drejtën autorit të
veprës penale të disponojë mbi të. Ndërtimi mund të konsiderohet i përfunduar kur
janë kryer të gjitha punimet mbi të të brendshme dhe të jashtme, pasi në veprën penale

222
Shtuar me ligjin nr. 10023 datë 27.11.2008.
223
Shih Vendimin e Gjykatës së Apelit Tiranë nr. 576 datë 30.05.2012.

101
të ndërtimit të paligjshëm, qëndrueshmëria pushon me realizimin përfundimtar të
objektit në çdo pjesë të tij.
Në qoftë se ndaj një ndërtimi pa leje të përfunduar në çdo pjesë të tij, shtohet një tjetër
në distancë kohore, nuk kemi të bëjmë me një vepër penale të vetme dhe
qëndrueshmëria nuk pushon me ndërtimin e dytë, pasi këtu ekzistojnë dy vepra penale
më vete.

Në veprat penale në lidhje me taksat dhe tatimet, neni 180 parashikon “Fshehja e
të ardhurave” 224 e cila nga ana objektive kryhet me fshehje apo tregimin e rremë të të
ardhurave apo objekteve që i nënshtrohen tatimeve dhe taksave, ka natyrë të
qëndrueshme pasi konsumimi i saj zgjat për gjatë gjithë kohës, për të cilën
dokumentet ruhen detyrimisht nga zyra e kontabilitetit ose në çdo rast deri në
momentin që provohet. Nga ana objektive kjo vepër penale kryhet në dy mënyra: a)
me fshehjen e të ardhurave ose të objekteve që u nënshtrohen tatimeve, për të mos i
paguar ato; b) tregimit të rremë të të ardhurave ose objekteve që i nënshtrohen
tatimeve ose taksave.

Në veprat penale të mashtrimit dhe konkretisht në mashtrimet me kredi neni 146

i Kodit Penal, kundërligjshmëria zgjat ne kohë për shkak të mosveprimit të personit
dhe qëndrueshmëria pushon në momentin kur autori i veprës penale është në
pamundësi për të kryer më veprime të kundërligjshme.
Në vepra penale kundër mjedisit p.sh neni 201 i Kodit Penal, “Ndotja e ajrit”,
qëndrueshmëria nuk pushon deri në momentin për të cilën personi nuk heq dorë nga
veprimet tij të kundërligjshme apo ndërhyrjen e autoriteteve kompetente. Nga ana
objektive vepra penale kryhet me anë të veprimeve ose të mos veprimeve të
kundërligjshme, që qëndrojnë në ndotjen e ajrit.

Në veprën penale të “Prodhimit dhe mbajtjes pa leje të armëve luftarake dhe

municionit”, neni 278 Kodit Penal, nga ana objektive kjo vepër penale kryhet në
disa mënyra të cilat kanë si tiparin e tyre kryesor kanë qëndrueshmërinë e veprimit, si
p.sh prodhimi i armëve, mbajtja e tyre etj.
Në veprat penale kundër lirisë së personit edhe pse eshte e vendosur ne seksionin VII
“Veprat penale kunder lirise se personit”, neni 109 ka per objekt, jo thjesht mbrojtjen
e lirise personale por edhe paprekshmerine dhe mbrojtjen e pasurise. Veprimet dhe
motivet e autoreve te vepres penale e kthejne viktimen ne një instrument, “send” te
cenuar si qenie njërezore dhe ne interesat e tij pasurore e jopasurore. Ekziston një
lidhje e ngushte midis qellimit te vepres, perfitimit dhe lirimit te personit per kete
shkak. Ai shkembehet, pra lihet i lire, vetem perkundrejt realizimit te perfitimit te
pasurise, perfitimeve dhe qellimeve te tjera te parashikuar ne dispozite.
Në veprën penale të rrëmbimit ose mbajtjen peng të personit, qëndrueshmëria
pushon kur autori i veprës penale liron personin dhe pushon veprimin e tij të mbajtjes
së tij ndërsa vepra penale quhet e kryer që nga çasti kur personit i është hequr liria e

224
Shih Vendimin e Gjykatës së Lartë nr. 102 datë 11.04.2012.

102
lëvizjes së lirë. Koha e mbajtjes së personit ndikon në masën e dënimit por jo në
kryerjen e tij 225.
Vendimi Unifikues i Gjykatës së Lartë nr.1 date 25.03.2005 shprehet se, neni 109 i
Kodit Penal (ashtu sikurse edhe neni 110 i tij), duhet te konsiderohet i kryer me
heqjen e paligjshme te lirise, rrembimin a mbajtjen peng te viktimes, pavaresisht nese
autori ka arritur ose jo te realizoje perfitimet dhe qellimet e parashikuara ne veper dhe
perkundrejt te cilave ai do te liroje viktimen 226.

Si ne rastin e nenit 109, ashtu edhe per nenin 110 (por edhe neni 109/b) te Kodit
Penal, vertetimi i realizimit te qellimit dhe motivit perkates, ardhja e pasojave te
parashikuara prej tyre, nuk perbejne elemente percaktues per ekzistencen ose jo te
vepres penale, por ajo quhet e kryer qe nga momenti i heqjes se lirise se personit.
Në veprën penale të “Heqja e paligjshme e lirisë”, neni 110, pwrsa i përket
përcaktimit të heqjes së paligjshme të lirisë, ardhjes së pasojës dhe shkallës së tyre,
është e rëndesishme të vertetohet një kohezgjatje e mateshme dhe e mjaftueshme e
privimit të lirisë, e cila jo domosdoshmerisht duhet të jetë e gjatë. Nuk perben heqje të
paligjshme të lirisë vertetimi i kesaj gjëndje objektive në një çast të caktuar ose
kalimtar, me motivim dhe në kryerje e siper të një veprimi të caktuar227.
Gjithashtu, në kualifikimin e veprës penale të heqjes së paligjshme të lirisë, nuk
ndikon shkalla relative apo absolute e heqjes së lirisë dhe as natyra e pengesave,
bllokimit e perdorimit të menyrave të tjera që bëjnë relativisht a plotesisht të
perjashtuar ose te pamundur kapercimin e tyre nga viktima, apo mundësinë e
vetelirimit të tij.
Vepra penale e heqjes se paligjshme të lirisë, pavaresisht nga kohëzgjatja dhe
shpjegimet e parashtuara mësipër, quhet e kryer që në çastin kur vërtetohet koha dhe
vendi i realizimit të privimit dhe dhunimit të lirisë së personit.
Por praktika gjyqësore në arsyetimet e saja edhe ka gabuar në lidhje jo vetëm më
tipologjine e veprës penale por edhe me fazat e kryerjes së saj. Kështu Vendimi
unifikues i Kolegjeve të Bashkuara Nr. 2 date 29.01.2003, Rrëmbimin e personit si
vepër penale e kualifikon gabim si momentin konsumativ është dhe si tipologji e
veprës penale e cila shprehet se: «.... krimi i rrembimit, megjithese eshte konsumuar
që në momentin e rrembimit, pavaresisht nese e sjell pasojen, realizimin e fitimit,
eshte një veper ne vazhdimesi.. Me fjale te tjera, veprimtaria kriminale, megjithese e
konsumuar qe me heqjen e lirise nepermjet rrembimit, ose mbajtjes peng, vazhdon te
jete e tille per te gjithe kohen sa vazhdon kjo gjëndje. »
Nga pjesë e vendimit të lë të kuptosh që koha e kryerjes së veprës penale nuk dallohet
nga ajo e konsumimit dhe vepra penale e qëndrueshme ngatërrohet me atë të
vazhdueshme.
Katër nga format e veçanta të bashkëpunimit paraqësin tipare të forta të veprës penale
të qëndrueshme dhe kjo rezulton edhe nga vetë përmbajtja që ligjvënësi i ka
parashikuar në nenin 28 të Kodit Penal. Tiparet kryesore të organizatës kriminale apo

225
Ismet Elezi, E drejta penale, Pjesa e posacme, 2009, fq. 128.
226
Shih Vendim Unifikues i Gjykatës së Lartë, nr. 1 datë 25.03.2005.
227
Shih, Vendimin unifikues të Gjykatës së Lartë nr.1 datë 25.03.2005.

103
organizata terroriste shprehen edhe në kohëzgjatjen e tyre dhe të bashkëpunimit të
qëndrueshëm në kohë.
Edhe në veprën penale të “Dezertim dhe shpërdorim armatimi”, nenet 94/2 dhe 62/2
te K.P.U. shprehen tiparet e veprës penale të qëndrueshme.

104
 PJESA E DYTË

KOHA NË VEPRËN PENALE

105
KAPITULLI I

Koha si element i veprës penale.

PËRMBLEDHJE: Hyrje. -1. Elementët e veprës penale. -2. Koha si element kryesor dhe dytësor në
disa figura te veçanta të pjesës së posaçme. 2.2 Koha si element i veprës penale.-2.2.1 Koha si element
përbërës tek vepra penale e vrasjes së foshnjës, neni 81 i Kodit Penal, “menjëherë pas lindjes”.-2.2.2
Neni 82 dhe 88/a i Kodit Penal. -2.2.3 Elementi kohë në të drejtën penale ushtarake.-2.2.4 Koha e
marrëveshjes tek instituti i bashkëpunimit.

Hyrje

Mes veprës penale dhe elementit kohë ka një lidhje të dyfishtë. Nga njëra koha është
një element përbërës në strukturën e saj dhe nga ana tjetër vepra penale i nënshtrohet
kohës (në kuptimin që me ndryshimet që bën ligjvënësi ajo mund të ndryshojë në të
njëjtën kohë).
Në pjesën e parë të punimit pamë se si vepra penale ndryshon në kohë dhe në këtë
pjesë të dytë do të analizojmë se si koha ndikon në strukturën e veprës penale.
Koha si elementet e tjerë dytësorë të anës objektive është element plotësues por mund
të marrë dhe një vlerë të veçantë, si element përbërës i domosdoshëm i veprës penale
ose si rrethanë cilësuese e figurës së saj.
Sipas këtij profili koha mund të veprojë tek vepra penale duke çuar në përfundime të
ndryshme.
Në radhe të parë, koha shërben si element i veprës penale duke krijuar një figurë
konkrete të veprës penale, të kundërligjshme, shoqërisht të rrezikshme dhe të kryer
me faj.
Në disa figura të veprës penale si ajo e vrasjes së foshnjës nga nëna menjëherë pas
lindjes, ekzistenca e kushtit të vendosur në lidhje me kohën, mund të çojë edhe në
ndryshime të cilësimit ligjor të veprës penale, ndaj është e nevojshme kuptimi dhe
sqarimi i tij për të evidentuar vakume ligjore të ndryshme.
Në një aspekt tjetër që ka të bëjë me gjendjen e personit është dhe kryerja e veprës
penale në kushtet e tronditjes psikike. Kjo gjëndje ndryshon dhe ka tipare të veçanta
të cilat herë e bëjnë atë si rrethanë cilësuese e herë si rrethanë lehtësuese. Po cilat
janë kriteret e nevojshme për t`i dalluar këto rrethana? Përgjigjen do ta japim jo vetëm
në një aspekt teorik por edhe në atë praktik, duke pasur parasysh vendimet e fundit të
Gjykatës së Lartë.

106
Në një institut të veçantë siç është edhe bashkëpunimi, koha e realizimit të
marrëveshjes bën edhe ndryshimet midis formave të veçanta të bashkëpunimit dhe
bashkëpunimit të thjeshtë. Duke qenë së dispozitat e Kodit Penal nuk e parashikojnë
shprehimisht këtë dallim, praktika e gjykatave të krimeve të rënda kanë arritur në
përfundime të cilat edhe në koherencë me zhvillimet historike të këtij instituti, kanë
konsideruar elementin kohë në realizimin e marrëveshjes si një nga kriteret kryesore
për të bërë këto dallime, duke çuar në përfundime domethënëse.

1.1 Elementët e figurës së veprës penale.

Figura e veprës penale nuk parashikohet shprehimisht në Kodin Penal si institut i

veçantë i të drejtës penale, por prania e saj konstatohet në të gjitha normat e pjesës së
posaçme të këtij kodi, që parashikojnë format e shfaqjes së veprës penale.
Me figurë të veprës penale kuptohet tërësia e elementëve apo tipareve objektivë dhe
subjektivë të veprës së parashikuar nga ligji penal për t`u konsideruar vepër penale 228.
Teoria e së drejtës penale jep kuptimin e figurës së përgjithshme të veprës penale,
elementët e domosdoshëm për ekzistencën e një krimi apo një kundërvajtje.
Përcaktimi i figurës së veçantë të veprës penale do të thotë, cilësim ligjor i drejtë i saj,
i cili përfshin zbulimin, evidentimin dhe vlerësimin e elementëve të figurës së krimit
apo kundërvajtjes penale konkrete, duke përcaktuar në bazë të tyre dispozitën ligjore
që parashikon këtë figurë.
Të drejtës penale i intereson më tepër figura konkrete, prania ose jo e këtyre
elementëve në veprën e kryer efektivisht, me qëllim që të konkludohet nëse ka bazë
juridike për përgjegjësinë penale të autorit të saj, dhe në qoftë se ka, të konkretizohet
kjo dispozitë.
Elementët përbërës të figurës së veprës penale janë: objekti, ana objektive, subjekti
dhe ana subjektive. Këta elementë përbërës janë të domosdoshëm dhe të përbashkët
për të gjitha figurat e veprave penale. Mungesa e çdo njërit prej tyre shkakton
mungesën e figurës së veprës penale.
Me objekt juridik do të kuptojmë marrëdhënie shoqërore të mbrojtura nga ligji penal,
që preken nga veprimtaria kriminale. Këto marrëdhënie janë të shumëllojshme, me
natyrë dhe rëndësi të ndryshme. Objekti juridik dallon nga objekti material pasi ajo që
i intereson së drejtës është objekti juridik. Teoria e së drejtës penale e ndan objektin e
veprës penale në tre grupe kryesore, objekt të përgjithshëm (tërësia e marrëdhënieve
shoqërore që mbrohen nga e drejta penale), objekt grupor (marrëdhënie juridiko
penale me karakteristika të ngjashme, të përbashkëta ose të njëllojta) dhe objekti
drejtpërdrejtë (marrëdhënia juridiko-penale konkrete kundër së cilës drejtohet
veprimtaria kriminale e personit).
Ana objektive e veprës penale që përfaqëson karakteristikat dhe format e shfaqjes së
veprimit ose mosveprimit në botën e jashtme ku bëjnë pjesë: veprimi/mosveprimi,
lidhja shkakësore, pasoja, mënyra, koha, vendi, ambienti.
Me subjekt të veprës penale do të kuptojmë personin autor të veprës penale, personin
fizik i cili duhet të ketë mbushur moshën e caktuar me ligj dhe i papërgjegjshëm dhe

228
Muçi, Ibidem, fq. 234.

107
personi juridik. Subjektet ndahen në: subjekte të përgjithshëm, të posaçëm, fizik,
juridik, aktiv dhe pasiv.
Ana subjektive konsiston në qëndrimin psikik të personit ndaj veprës dhe pasojave
kriminale, ku bëjnë pjesë faji, motivet dhe qëllimi.
Faji ndahet në dashje (dashje direkte dhe indirekte) dhe pakujdesi (vetëbesim i tepruar
dhe neglizhencë).
Por përveç këtyre, për figura të caktuara veprash penale ekzistojnë edhe disa elementë
plotësues, si koha, vendi, motivet, qëllimi etj. Këta nuk jane elementë të
domosdoshëm për të gjitha figurat e veprave penale por vetëm për ato raste kur ligji e
kushtëzon ekzistencën e figurës konkrete me praninë e këtyre elementëve plotësues.
Një nga këto elementë plotësues, siç e thamë dhe më sipër është edhe koha.
Koha është një element i anës objektive dhe ka një rëndësi për përcaktimin e shkallës
së rrezikshmërisë shoqërore, rrjedhimisht edhe për caktimin e dënimit ndaj autorit të
veprës penale. Tjetër rrezikshmëri paraqet e njëjta vepër penale kryer në kohë paqeje
dhe tjetër një e kryer në kohë lufte.
Saktësimi i kohës së kryerjes së veprës penale merr rëndësi të veçantë për zbatimin e
afateve të parashkrimit të ndjekjes penale ose të ekzekutimit të dënimit dhe për
rehabilitimin e të dënuarit.
Koha merr vlerë të veçantë si element përbërës i domosdoshëm i veprës penale ose si
rrethanë cilësuese, sidomos në veprat penale më karakter ushtarak, të kryera në kohë
paqeje ose në kohë lufte apo gjëndje e jashtëzakonshme, si ato të shmangies nga
shërbimi ushtarak (dezertimi, largimi pa leje, mosparaqitja në repart ose në vendin e
shërbimit, etj,). Një pjesë e konsiderueshme e veprave penale ushtarake kanë edhe
figurë të cilësuar, të parashikuar në dispozitë të veçantë kur kryhen në kohë lufte ose
në gjëndje të jashtëzakonshme.
Punimi nuk tenton që të analizojë të gjitha llojet e mundshme të veprave penale, ku
koha është element i saj por, ato që paraqesin rëndësi me të madhe teorike dhe
praktike, duke bërë të mundur dallime të rëndësishme mes tyre.
Koha nuk parashikohet shprehimisht si rrethanë rënduese apo lehtësuese por ajo
merret në konsideratë nga gjykata në caktimin e dënimit. Kështu, edhe pse një vepër
penale kryhet gjatë natës detyrimisht që paraqet rrezikshmëri me të madhe se kur
kryhet gjatë ditës, por fakti që nuk parashikohet si rrethanë rënduese kjo nuk do të
thotë që nuk do të ndikojë aspak në caktimin e dënimit por i lihet në diskrecion të
gjykatës. Në caktimin e dënimit gjykata do të marrë parasysh atë duke vlerësuar në
kompleks rrezikshmërinë e veprës penale dhe të autorit të saj në bazë të nenit 47 të
Kodit Penal.

1.2 Koha si element i veprës penale.

1.2.1 Koha si element përbërës tek vepra penale e vrasjes së foshnjës, neni 81 i
Kodit Penal, “menjëherë pas lindjes”.

Ne nenin 81 të Kodit Penal parashikohet se: “Vrasja e foshnjës e kryer me dashje nga
nëna menjëherë pas lindjes përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me
burgim gjer në dy vjet”.

108
Në këtë rast vrasja kushtëzohet nga proçesi i lindjes, nga gjendja e tronditjes psikike
të gruas për shkak të lindjes. Ligjvënësi mbron jetën e foshnjës menjëherë pas lindjes
dhe jo të fetusit, e cila ndodhet në barkun e nënës, të mbrojtura posaçërisht me
legjislacionin penal nga veprimet ose mosveprimet kriminale 229.
Si vrasje e foshnjës konsiderohet vetëm vrasja e foshnjës pas ndarjes së saj (të
fetusit) nga barku i nënës dhe fillimit të jetës indipendente të foshnjës dhe jo vrasja e
kryer gjatë lindjes, kur foshnja nuk ka filluar akoma jetën e pavarur jashtë barkut të
nënës, p.sh shkaktimi i një plage vdekje prurës në kokën e foshnjës në lindje e sipër,
përpara se të ketë filluar të marrë frymë 230, në dallim nga Kodi Penal i 1952 dhe 1977
ku konsideron të kryer këtë vepër penale edhe gjatë lindjes.
Foshnja duhet të jetë patjetër e gjallë e lindur me kohë normale dhe jo që lind para
kohës normale.
Një rëndësi në këtë dispozitë zë dhe shprehja menjëherë pas lindjes, ku duhet të
interpretohet ngushtë, d.m.th të shikojmë sesa zgjat gjendja e nënës e shkaktuar nga
dhimbjet e lindjes, kur është fjala për vrasjen e kryer nga vetë nëna.
Problemet në lidhje me interpretimin e kësaj dispozite, në veçanti i referohen faktit që
ligjvënësi, përmes kësaj shprehje, ka përcaktuar momentin e fillimit, nga i cili mund
të konkretizohet sjellja vrasëse e foshnjës. Por nuk ka përcaktuar se kur përfundon kjo
sjellje, tej të cilës nuk mund të kryhet më, pasi kjo sjellje mund të formojë dhe figurën
e veprës penale të vrasjes të parashikuar në nenin 76, si vrasje e thjeshte 231.
Nocioni “menjëherë pas lindjes” duhet parë në dy këndvështrime: në atë absolut dhe
në atë relativ.
Dispozita e nenit 81 pasqyron më shumë kuptimin e fundit, atë të nocionit relativ, pasi
kushti i “menjëherë pas lindjes” duhet të interpretohet në lidhje dhe me qëllimin e
vetë normës, dhe mbi të gjitha në lidhje me shkakun e domosdoshëm, të drejtpërdrejtë
dhe vendimtar.
Edhe pse dispozita nuk shprehet mbi motivet që kanë shtyre nënën në kryerjen e
veprës penale, ato duhet të merren parasysh. Gjithashtu fakti që, kjo normë paraqet
kushte me favorizuese për dënimin që parashikohet në të, i referohet edhe kushteve
morale apo dhe materiale në të cilat gjendet nëna, që duhet të shqyrtohen rast pas
rasti, edhe pse neni 81 nuk i parashikon ato, në dallim nga Kodi Italian i cili kërkon
dhe këtë kusht të fundit.
Ekzistenca e këtij kushti, “menjëherë pas lindjes”, nuk duhet të kufizohet në pranimin
e një rrjedhje thjesht kronologjike të fakteve, por duhet që të ndiqet nga një analizë e
mëtejshme, direkte, nga një anë, për të pranuar gjendjen fiziologjike dhe psikologjike
të nënës mbas kryerjes së aktit kriminal dhe nga ana tjetër duhet të kihen parasysh
edhe motive të tilla për t`u mos u turpëruar, për të larë turpin apo dhe rrethana kur
është fjala për vrasjen e foshjës së lindur si rezultat i marrëdhënieve jashtë martesore.
Natyrisht, këto të fundit janë në kundërshtim me moralin dhe ligjet e shoqërisë ndaj
duhen të dënohen.

229
Ismet Elezi, E drejta penale. Pjesa e posaçme, Tiranë, 2009, fq. 59.
230
Taushani, Papuli, Nova, Komentar i Kodit Penal të R.P.S.Sh, Vëllimi i parë, botim i Ministrisë së
Drejtësisë, 1964.
231
Ersi Bozheku, Infanticidio, fq. 204.

109
Menjëherë pas lindjes duhet të kuptohet një kohë e shkurtër. Thelbi i saj qëndron në
faktin që, pasoja duhet të vijë gjatë gjendjes emocionale që jep gjendja e lindjes. Kjo
shprehje i referohet nevojës për të caktuar një vazhdimësi kohore, mes lindjes dhe
kundravajtjes, vazhdimësi që duhet të jetë e kufizuar mes këtyre dy limiteve dhe nuk
kalon kohën brenda të cilës është nevoja për të shpëtuar nderin, përmes fshehjes se
lindjes së foshnjës. Pra, kur kemi të bëjmë me çështje nderi, “menjëherë” duhet të
kuptohet në sensin relativ, si një kohë e shkurtër, në harkun kohor të të cilit zgjat ky
shqetësim psikologjik, i cili vazhdon gjatë lindjes dhe është shkaktuar nga frika e
c`nderimit të saj apo të një tjetri: shqetësim që pushon vetëm me vetëdijen e një
lindjeje të paligjshme 232.
Dispozita e nenit 81 nuk duhet kuptuar në një interpretim absolut por relativ, më të
gjerë, dhe aplikimi i kësaj dispozite nuk mund të kufizohet, vetëm për rastet në të cilat
veprimet e kundraligjshme kundër jetës së foshnjës janë kryer në një vazhdimësi
kohore më të shpejtë në krahasim me lindjen.
Por pavarësisht mendimeve të mësipërme, mendimi dominues në teorinë e së drejtës,
është se kushti “menjëherë pas lindjes” duhet të vlerësohet rast pas rasti dhe duhet të
konsiderohet si i qenë aq herë sa ekziston dhe një marrëdhënie pavarësie mes këtyre
kushteve dhe veprimeve të kryera nga ana e nënës 233.
Sipas të njëjtës doktrinë, ekziston një limit edhe tek kushti “menjëherë pas lindjes”
sipas nocionit relativ të saj. Ky limit shprehet ne vetë tekstin e dispozitës, në veçanti,
në kushtin në lidhje me “pas lindjes”. Në kuptim të nenit 81 të Kodit Penal rrethanat e
mësipërme për të cilat nëna kryen vrasjen duhet të jenë të lidhura me lindjen,
ngushtësisht të lidhura me këtë fakt, në kuptimin që duhet të vijnë si shkak apo si
rrjedhojë e lindjes 234.
Gjithashtu është e nevojshme të specifikohet që, ky limit kohor vlen për ndërmarrjen e
veprimit dhe jo për ardhjen e pasojës. Me fjalë të tjera brenda këtij afati kohor duhet
të kryhet veprimi i kundraligjshëm i nënës i drejtpërdrejtë për të shkaktuar vdekjen e
foshnjës, pasi pasoja mund të vijë edhe më vonë. Kjo në linjë edhe më përfundimet që
arritëm në kapitullin e kohës së kryerjes së veprës penale, ku sipas së cilës vepra
penale do të konsiderohet e kryer kur është ndërmarrë veprimi dhe jo kur ka ardhur
pasoja, duke mbështetur teorinë e veprimit 235.
Për të qenë më të saktë në lidhje me kuptimin e “menjëherë pas lindjes”, interpretimi
që i përqaset më së shumti dispozitës të nenit 81 të Kodit Penal, duhet të jetë ai sipas
të cilit, veprimi i drejtpërdrejtë për të shkaktuar vdekjen e foshnjës është shfaqur dhe
është kryer njëkohësisht dhe me përfundimin e lindjes, duke pasur parasysh dhe
kohën e nevojshme të lindjes së nënës për të pasur zotësinë psikofizike të të
vepruarit 236.

232
Fiore, Infanticidio, fq. 397. Sipas këtij autori kur nëna vret foshnjën për shkak të nderit, e cila
nënkupton nga ana objektive, përcaktimin e një momenti tej të cilit, duke prezumuar shpërndarjen e
faktit të lindjes, nuk është më e mundur një mbrojtje e nderit.
233
Patalano, I delitti contro la vita, fq. 183.
234
Mantovani, Diritto penale, Parte speciale, fq. 109.
235
Për më shumë shih kapitullin e dytë, mbi “Kohën e kryerjes së veprës penale”.
236
Marini, Delitti contro la persona, f. 96.

110
Kjo zgjidhje karakterizohet nga një tipar, fakti për të privilegjuar aspektin
kronologjik, duke lënë mënjanë dhe lidhjen me rrethanat me aspekt moral apo
material të lidhura me lindjen.
Në lidhje me problematikën e interpretimit të kësaj dispozite, gjatë zbatimit të saj nuk
mund të merren në konsideratë më vete elementët e ndryshëm të normës për të
ekzistuar vepra penale, por ato si për të gjitha veprat penale duhen të analizohen në
mënyrë të pandashme nga njëri tjetri.
Si përfundim, koncepti i “menjëherë pas lindje” duhet të kuptohet në mënyrë relative
duke u analizuar dhe me motivet pse e shtynë nënën në kryerjen e saj dhe rrethanat
konkrete të çështjes.
Nuk shpjegohet në doktrinë pse nuk parashikohet kjo vepër penale edhe gjatë një
momenti tjetër kohor si ajo “gjatë lindjes”. Neni 142 i K.P. të viti 1952 dhe 1977
kanë parashikuar shprehimisht kryerjen e kësaj vepre penale edhe gjatë lindjes duke
qenë në përputhje dhe me dispozitat aktuale të shume vendeve perëndimore si Kodi
Italian në nenin 578.
Do të ishte absurd mos dënimi i nënës kur ajo shkakton vrasjen e foshnjës gjatë
lindjes dhe sigurisht që këtu kemi të bëjmë më vakum ligjor ndaj do të ishte e
arsyeshme që të plotësohej kjo dispozitë edhe me kryerjen e vrasjes së foshnjës jo
vetëm menjëherë pas lindjes,por edhe gjatë lindjes 237.

1.2.2 Neni 82 dhe 88/a i Kodit Penal.

Nga përmbajtja e këtyre dy dispozitave të neneve 82 dhe 88/a të Kodit Penal del se
për plotësimin e kushteve për t`u aplikuar vrasje apo plagosje në rrethana lehtësuese
kërkohet që këto veprime të kundraligjshme të jenë të çastit.
Neni 82 i Kodit Penal parashikon si vijon: “Vrasja me dashje e kryer në gjendje të
tronditjes së fortë psikike të çastit shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rëndë e viktimës
dënohet me burgim gjer në tetë vjet”.
Neni 82 i Kodit Penal kërkon disa kushte:
-E para vrasja të kryhet në gjendje të fortë psikike;
-E dyta duhet të jetë e çastit;
-E treta të jetë e shkaktuar nga fyerja e rëndë ose nga dhuna e viktimës.
Gjendja e tronditjes së fortë psikike të çastit në krimin e vrasjes të parashikuar nga
neni 82 i Kodit Penal është element përbërës i domosdoshëm i figurës së krimit. Ajo
dallohet nga tronditja psikike që parashikohet si rrethanë lehtësuese nga neni 48
shkronja “b” të Kodit Penal, e cila mbahet parasysh nga gjykata në caktimin e masës
së dënimit për vepra penale të tjera të kryera në këtë gjendje 238.
Tronditja e fortë psikike e çastit quhet një afekt fiziologjik, në të cilën subjekti,
megjithëse nuk e humbet tërësisht aftësinë për të kuptuar veprimet e tij, prapë së
prapë e ka humbur në një masë të atillë, saqë nuk mund të kontrollojë plotësisht
vetveten.

237
Për më tepër shih vendimin nr. 276 datë 29.10.1956, ku vrasja e foshnjës pas një kohe të caktuar nga
lindja ose pas disa ditësh nuk mund të cilësohet në bazë të nenit 81 të Kodit Penal por vrasje me dashje.
238
Elezi, Kaçupi, Haxhia E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, Tiranë 2008, f. 60.

111
Tronditja e fortë psikike quhet afekti fiziologjik me të cilin kuptohet një “emocion i
fortë për një periudhë të shkurtër kohe, që lind nga ngacmimi i jashtëm dhe
mbizotëron në ndërgjegje” 239.Afekte quhen gjendjet emocionale jashtëzakonisht të
forta që lindin menjëherë në mënyrë të rrufeshme nga ngacmime të jashtme dhe
kalojnë shpejt 240. Të tilla janë, p.sh afektet e zemërimit e të rrëmbimit të
jashtëzakonshëm, të frikës, së tmerrit etj. Afektet në të shumtën e herës lindin papritur
dhe vazhdojnë disa herë disa çaste. Në gjendje të afektit, vetëdija, aftësitë për të
kuptuar, për të menduar pakësohen sepse afekti mbizotëron në ndërgjegje. Po kështu,
pakësohet aftësia e kontrollit të veprimit 241.
Afekti fiziologjik ushtron një ndikim të madh mbi psikikën e njeriut, frenon
veprimtarinë e vetëdijshme intelektuale, dobëson aftësinë e vetëkontrollit, por nuk e
përjashton atë. Për këto arsye, personi i cili kryen vrasjen në gjendjen e afektit
fiziologjik është i përgjegjshëm dhe ka përgjegjësi penale për krimin e vrasjes 242.
Sipas Kodit Penal gjendja e tronditjes së fortë psikike të çastit apo të efektit
fiziologjik duhet të jetë shkaktuar nga dhuna ose fyerja e rëndë nga ana e viktimës.
Me dhunë, sipas nenit 82 të Kodit Penal, kuptohet dhunë fizike, goditje, rrahje,
shtytje, plagosje, marrëdhënie seksuale me dhunë dhe dhuna psikike, kërcënimi serioz
se do të përdorët dhunë fizike aty për aty, kërcënimi për vrasje, për plagosje, rrahje,
etj.
Vrasje në gjendje të tronditjes fizike të çastit kemi atëherë kur viktima e ka rrahur me
grushte subjektin e krimit dhe kërkon të largohet. Në këtë çast aty për aty, fajtori i
ndodhur në gjendje tronditjeje të fortë psikike të çastit, shkaktuar nga përdorimi i
dhunës kundër tij, e godit me një gur në kokë dhe i shkakton vdekjen viktimës 243.
Një nga kushtet, i cili synon është ky punim t`i thellohet, i referohet çastit, sipas të
cilit duhet të jetë kjo tronditje psikike. Tronditje psikike e çastit do të kuptojmë kur
ajo kryhet aty për aty, afekti fiziologjik lind aty për aty mendimin për vrasje dhe
subjekti kryen krimin në çast.
Ligjvënësi me çast ka pasur parasysh një periudhë shumë të shkurtër, e cila nuk të jep
mundësi ndërprerjeje midis momentit në të cilën viktima përdor dhunë apo fyerje të
rëndë ndaj autorit të krimit dhe veprimit kriminal të këtij të fundit. Tronditja e fortë
psikike e çastit duhet të jetë aty për aty, kjo do të thotë që afekti fiziologjik lind aty

239
Psikiatria gjyqësore,1954, f.301.
240
Psikologjia, M.1965 f.259.
241
Elezi, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë. (Pjesa e posaçme), 1983, fq.
168.
242
Ndryshe qëndron puna në gjendjen e afektit patologjik. Në ketë gjendje personi që kryen vepër
penale në përgjithësi dhe vrasje në veçanti është i papërgjegjshëm sepse ka humbur tërësisht aftësinë
për të kuptuar që po kryen vepër penale dhe për të kontrolluar veprimet apo mosveprimet e tij. Afekti
patologjik errëson krejtësisht ndërgjegjen e njeriut prandaj personi është i papërgjegjshëm.
243
Me interes paraqiten edhe vendimet gjyqësore të viteve 50-60 të cilat japin përfundime domethënëse
dhe në linjë me doktrinën e sotme, për sa i përket sulmit të çastit. Kështu vendimi nr.399 datë
6.09.1954 pranon që bashkëshorti ka qenë i tronditur që u braktis nga bashkëshortja tronditja psikike
nuk ka qenë e çastit. Ai pati kohë të merrte thikën në fshat dhe të vijë në Vorë dhe të kërkojë gruan.
Thikën ai e kishte bërë gati disa kohë dhe e mbante me vete. Gjykata ka çmuar se ka kaluar goxha kohë
nga fyerja e rënde deri në çastin e kryerjes së veprës penale.

112
për aty mendimin për vrasje apo për plagosje dhe personi në këtë gjendje kryen
veprën penale në çast 244.
Edhe praktika gjyqësore, pavarësisht nga ndonjë rast luhatje, ka ecur në mënyrë
konseguente në këtë rrugë.
Ky qëndrim është mbajtur edhe nga Gjykata e Lartë, e cila në vendimin nr. 38, datë
25.01.2001, është shprehur: “tronditja psikike nënkupton një reagim të personit, që
është një reagim i çastit, i atypëratyshëm ndaj fyerjes apo dhunës së ushtruar prej
viktimës, që i ka shkaktuar atij tronditjen e fortë psikike. Megjithëse efektet e
tronditjes së fortë psikike, të çastit mund të shtrihen edhe për një kohë të afërt pas
shkakut që ka sjellë këtë tronditje, dhe që varet nga rrethanat në të cilat ka ndodhur
ngjarja, e rëndësishme në këtë rast është që koha ndërmjet shkakut që ka sjellë
tronditjen e fortë psikike, dhe vrasjes si rezultat i saj të jetë relativisht i shkurtër. Nga
ana tjetër ky nuk është elementi i vetëm, e rëndësishme për të pasur këtë figurë
krimi, është edhe fakti që ndërmjet shkakut dhe pasojës të mos ketë ndërprerje në
kohë, në kuptimin që veprimet e personit të tronditur nga moment i tronditjes deri në
momentin e kryerjes së vrasjes të jetë në funksion të mendimit kriminal të vrasjes që
ka ardhur si rezultat i tronditjes së fortë psikike”.
Në një vendim gjyqësor nuk është konsideruar e çastit tronditja psikike kur kanë
kaluar disa ditë. Tronditje e fortë psikike nuk mund të quhet jo vetëm ajo kur kanë
kaluar disa ditë, siç është rasti i mësipërm por edhe disa orë245.
Duke iu referuar edhe vetë tiparit të tronditjes së fortë psikike nga ana subjektive, ajo
duhet të kryhet me dashje të drejtpërdrejtë dhe të menjëhershme, pasi vendimi merret
aty për aty për vrasjen, parashikohet ardhja e pasojës, e dëshiron atë dhe e kryen në
çast.
Vrasja në gjendje të tronditjes psikike të çastit mund ta kemi edhe për ato raste kur
ndërmjet viktimës dhe subjektit të krimit ka pasur grindje e zënie të vazhdueshme, por
me kusht që vrasja të jetë kryer në gjendje tronditje të fortë psikike të çastit shkaktuar
nga dhuna ose fyerja e rëndë nga ana e viktimës 246.
Në rastin e bashkëpunimit, kur vrasja kryhet në bashkëpunim, pjesëmarrja e
organizatorit dhe e shtytësit përjashtohet, ndërsa teorikisht, mund të përfytyrohet
ndihma me kusht që ndihmësi, ashtu dhe ekzekutori i krimit të vrasjes të ndodhet në
gjendjen e tronditjes së fortë psikike të çastit e shkaktuar nga i njëjti shkak dhe që

244
Kolegji Penal në një vendim ka refuzuar kërkesën e të gjykuarit më arsyetimin e se, në rastin
konkret, nga çasti kur i gjykuari është informuar nga e shoqja se i dëmtuari kishte tentuar të bashkohej
seksualisht me dhunë me të e deri sa ndodhi ngjarja kanë kaluar disa ditë, prandaj nuk mund të bëhej
fjalë në këtë rast për tronditje të fortë psikike të çastit . Për pasojë, s`ka vend për cilësimin e veprës
penale sipas nenit 82 të Kodit Penal.
245
Kështu në vendimin nr. 419 datë 19.09.1954, që nga koha që nga koha që nipi i të gjykuarit kishte
kapur në flagrancë të quajturën Sh. në marrëdhënie intime me të shoqen e te gjykuarit dhe deri në
kohën, që ky kreu vrasjen, kishin kaluar shtatë orë. Pas një intervali kohe prej shtatë orësh, që prej
momentit që i gjykuari mori lajmin e shkeljes së kurorës, është e qartë se tronditja e tij shpirtërore nuk
mund të konsiderohet e çastit dhe e fortë.
246
Kështu në një rast konkret, ndërmjet vjehrrës dhe nuses kishte grindje dhe rrahje të vazhdueshme.
Një ditë pasi vjehrra e kishte fyer rëndë nusen, kjo në gjendje të tronditjes së fortë të çastit, i hodhi
duart në fyt dhe e mbyti të vjehrrën. Vrasja u cilësua si vrasje në kushtet të tronditjes së fortë psikike në
bazë të nenit 82 të Kodit Penal, edhe pse ndërmjet viktimës dhe të gjykuarës kishte pasur edhe më
përpara rrahje, sharje e grindje.

113
vepron aty për aty (në çast), bashkë me ekzekutorin kundër viktimës, p.sh., i jep
pushkën me të cilën ekzekutori kryen vrasjen.
Nuk mund të ndodhet në kushtet e tronditjes së fortë psikike të çastit, subjekti që
kryen krimin e vrasjes, nën përshtypjen se i dënuari do ta fyejë atë rëndë në të
ardhmen, pasi në këtë rast jemi para një vrasjeje me dashje nenet 76-79 të Kodit Penal
sipas rrethanave të çështjes, por jo të vrasjes në gjëndje tronditjeje të fortë psikike të
çastit 247.
Vrasja e kryer në kushtet e tronditjes psiqike dallon nga ana subjektive kur vrasja
është kryer me paramendim, pasi tronditja psikike e shkaktuar nga shkaku provokues,
e përjashton paramendimin në çdo rast. Paramendimi nuk përjashton ekzistencën e
shkakut provokues dhe as tronditjen në momentin e përballjes me këtë shkak, por ajo
që e diferencon këtë vepër penale nga “vrasja e kryer në kushtet e tronditjes psikike”
është pikërisht aftësia e personit për të kontrolluar tronditjen dhe për të marrë një
vendim të pa afektuar nga kjo e fundit. Koha që duhet për të stabilizuar gjendjen
psikologjike dhe për të marrë një vendim të paramenduar ndryshon në varësi të
temperamentit të personit dhe vlerësohet nga sjellja e tij.
Pra, pavarësisht se personi është tronditur, nga veprimet e tij nuk duhet të rezultojë që
ai ka qenë në gjendje ta kontrollojë tronditjen dhe njëkohësisht, të marrë një vendim
të mirë peshuar në lidhje me kryerjen e veprës penale. P.sh. nëse personi i cili bie në
dijeni në lidhje me veprime të dhunshme të ushtruar në ndonjë nga familjarët e tij,
duhet të kundërveprojë në çast dhe nëse ai nuk e bën këtë por qëndron në shtëpi duke
qetësuar të dëmtuarën dhe pasi kalon një kohë e shkurtër, nuk mund të ekzistojë çasti i
tronditjes së fortë psikike. 248
Paramendimi nënkupton një reflektim për sa i përket vendimmarrjes për të bërë një
zgjedhje midis kryerjes së vrasjes ose moskryerjes së saj dhe kësaj duhet t’i paraprijë
një kohë e mjaftueshme dhe e nevojshme.
Jo vetëm nga ana subjektive por edhe ana objektive, nga mënyra sesi personi kryen
veprën penale, madje dhe veprimet menjëherë pas kryerjes së veprës, tregojnë se në
kohën e kryerjes së saj ai nuk ka qenë i tronditur. Këto veprime si largimi nga vendi i
ngjarjes, fshehja e mjetit të kryerjes së veprës penale dhe kujdesi për të mos lënë
gjurmë gishtash etj., tregojnë se personi ka ruajtur gjakftohtësinë edhe pas kryerjes së
saj.
Është e vërtetë që dispozita e nenit 82 e Kodit Penal nuk parashikon orë apo minuta
fikse lidhur me termin “e çastit”, por mjafton që tronditja të jetë aktuale, termi “e
çastit”, edhe pse jo i përcaktuar në mënyrë fikse, kërkon domosdoshmërisht
vazhdimësinë, mos ndërprerjen e gjendjes së tronditjes psikologjike të personit. Pra jo
vetëm që personi, autori i veprës penale, të jetë në kushtet e tronditjes psikologjike në

247
Për më tepër shih vendimet; nr. 419 datë 19.09.1954, nr. 106 datë 15.04.1955, në 15 datë
23.01.1956, nr. 276 datë 29.10.1956, nr.148 datë 21.06.1957, nr. 223 datë 18.07.1957.Të gjitha këto
vendime gjenden në “Komentarin e Kodit Penal, Pjesa e posaçme, (maket), Universiteti Shtetëror i
Tiranës, 1960.
248
Shih vendimin e Gjykatës së Lartë, nr. 38, datë 25.01.2001. Pretendimi se edhe gjatë qëndrimit të të
pandehurit në shtëpi ai ka qënë nën nën ndikimin e tronditjes së fortë psikike gjatë gjithë kësaj kohe,
nuk mund të pranohet pasi, fakti që ai pasi e ka parë dhunuesin nuk ka reaguar menjëherë ndaj tij,
tregon se ai nuk ka qenë në kushtet e një tronditje të tillë sa t’i errësohej ndërgjegja dhe mos të
kontrollonte veprimet e tij por përkundrazi, tregon për një kontroll dhe zotërim të situatës.

114
momentin që ai vihet në dijeni të shkakut provokues, por kjo gjendje
domosdoshmërisht, duhet ta shoqërojë atë gjatë gjithë kohës, deri në kryerjen e
veprës.
Dallimi midis paramendimit dhe tronditjes psikike dallohet nga një unitet i anës
objektive (veprimet e të pandehurit, sjellja e tij, mjeti, planifikimi i rrjedhës së
veprimeve, koha) dhe anës subjektive (keqdashja, qëllim i paramenduar, maturi,
gjakftohtësi dhe vendimmarrje e kujdesshme).
Vendimi nr 29 date 9.02.2011 i Gjykatës së Lartë pranon ekzistencën e tronditjes së
fortë psikike në rastin e mëposhtëm:
Në kushtet kur vërtetohen një sërë rrethanash që kane çuar në tronditjen e fortë
psikike të personit si : i dëmtuari ka fyer, kanosur dhe ka kryer veprime të dhunshme
me të gjykuarin; se në këto fyerje të drejtuara kundër të gjykuarit ka marrë pjesë dhe
viktima; kur viktima i ka rrëmbyer aparatin celular bashkëshortes së të gjykuarit për të
mos e lejuar të njoftonte policinë; kur i gjykuari ka shprehur me fjalë indinjatën dhe
pozitën e tij të fyer ndaj të dëmtuarit dhe shoqëruesve të tij; kur ai është nisur të
largohej por është ndaluar përsëri nga viktima për t’i kthyer aparatin celular që sapo i
kishte rrëmbyer bashkëshortes së të gjykuarit, ky i fundit, në kushtet e tronditjes së
fortë psikike të çastit, ka ndaluar pas rreth 50-70 m rrugë, ka zbritur, ka mbushur
armën që mbante në sediljen e pasme, ka kthyer makinën, ka shkuar në drejtim të
grupit të njerëzve ku ndodhej viktima dhe i dëmtuari dhe ka qëlluar në drejtim të tyre.
Rrethanat e mësipërme plotësojnë në tërësinë e tyre të gjithë kërkesat dhe elementet e
një vrasje të kryer në kushtet e tronditjes së fortë psikike të çastit, shkaktuar nga
dhuna dhe fyerja e rëndë e viktimës.
Vendimi nr. 762 i datës 19.12.2007 249 i Gjykatës së Lartë bën dallimin midis
tronditjes së fortë psikike të çastit si rrethanë cilësuese dhe si rrethanë lehtësuese.
Kolegji Penal i Gjykates së Lartë gjen të drejtë dhe të bazuar në ligj pretendimin
lidhur me kualifikimin e veprës penale, pasi me veprimet e tij i gjykuari ka
konsumuar plotësisht elementet e veprës penale që parashikon neni 79/dh i Kodit
Penal. Ai me dashje, pasi i është afruar furgonit ku ndodheshin të dëmtuarit, ka
hedhur brenda tij një granatë që si pasojë e shpërthimit ka shkaktuar vdekjen viktima
dhe dëmtimin e të dëmtuarit. Në këto rrethana, i gjykuari ka konsumuar plotësisht
veprën penale, pasi vrasjen e drejtoi ndaj më shumë se dy personave, pavarësisht se
pasoja që ai dëshironte ndaj tre personave nuk erdhi, kjo jo për shkak te tij.
249
Rrethanat e çështjes në fjalë janë këto: Viktima me të vëllanë, të dëmtuar, tregtonin prodhime të
ndryshme bujqësore nëpërmjet një furgoni mallrash që e kishin improvizuar si një dyqan ambulant.
Afro dy ditë para ngjarjes, i pandehuri është grindur me personat e sipërpërmendur, pasi është vënë në
dijeni se i kishin ngacmuar të bijën, duke i paralajmëruar se kjo punë do përfundonte keq dhe për këtë
ka vënë në dijeni dhe personat e familjes dhe të bijën. Ditën e ngjarjes, i pandehuri ka qëndruar në
shtëpi, ka fjetur dhe kur është ngritur nga gjumi ka kërkuar të bijën, të cilën e ka gjetur të varur në
kasollen e bagëtive. Pas kësaj, ai ka njoftuar familjarët në lidhje me ngjarjen dhe ndërkohë që këta po
grumbulloheshin në shtëpi është dëgjuar muzikë nga altoparlanti i furgonit të viktimës, që në atë
moment po kalonte para derës së shtëpisë së të pandehurit.Kjo ka bërë që i pandehuri të niset me vrap
drejt furgonit duke marrë në ikje e sipër në dorë një granatë, që e mbante pa leje të organeve
kompetente. As ndërhyrja e të afërmeve te tij nuk ka mundur ta ndalojë për të shkuar në drejtim të
furgonit që po lëvizte ngadalë, në të cilin ndodheshin viktima dhe të dëmtuarit. Si i është afruar në një
largësi rreth 2 - 3 m dhe ka verifikuar që pranë furgonit nuk kishte blerës, i pandehuri ka hedhur
granatën në mes të karrocerisë, nga shpërthimi i fuqishëm i së cilës ka gjetur vdekjen viktima, dhe janë
plagosur lehtë të dëmtuarit.

115
Fakti që si rezultat i veprimeve kriminale të të gjykuarit është shkaktuar vdekja e një
shtetasi dhe është tentuar të vriten dy të tjerë e bën veprën të cilësuar sipas gërmës
“dh” të nenit 79 dhe të kryer.
Akti i ekspertimit ka arritur në përfundimin se kur ka kryer veprën, i pandehuri ka
qenë i tronditur rëndë psiqikisht si rezultat i vetëvarjes së vajzës. Ne ato rrethana e ka
pasur të kufizuar aftësinë për të kontrolluar drejt veprimet e tij, ka pasur irritabilitet të
shtuar dhe tendencë për të keqinterpretuar ngacmuesit e jashtëm. I pandehuri e ka
kryer veprën penale në kushtet e tronditjes së fortë psikike të çastit.
Gjykata e Lartë nuk e konsideron që vepra penale është kryer ne kushtet e tronditjes
së fortë psikike të çastit dhe se ajo duhet vepra duhet te kualifikohet sipas nenit 82 te
Kodit Penal. Gjendja e tronditur e të gjykuarit në momentin e kryerjes së veprës
penale është një rrethanë lehtësuese e cila u çmua nga gjykata në caktimin e masës së
dënimit, por kjo tronditje nuk ka qenë e asaj shkallë sa ta bëjë veprën të kualifikohet
sipas nenit 82 te Kodit Penal.
Pra, nga ky vendim arrijmë të konkludojmë së dallimi i tronditjes psikike për t`u
aplikuar si rrethane cilësuese dhe si rrethane lehtësuese konsiston në katër elementë të
cilët janë të pandashëm:
-I pari ka të bëjë me shkallën e tronditjes psikike. Rrethana cilësuese kërkon që
tronditja psiqike të jetë e rendë ndërsa neni 48/b i Kodit Penal nuk shprehet mbi të.
Duke qenë se nuk shprehet ajo mund të jete e lehtë por edhe e fortë.
Në jurisprudencë flitet për dy shkallë tronditjeje psikike, tronditje psikike e thjeshtë
ose e lehtë dhe tronditje psikike e fortë apo e lartë. Tronditja psikike e thjeshtë ose e
lehtë merret si rrethanë lehtësuese për zbutjen e dënimit në çdo rast dhe në çdo vepër
penale. Tronditja e fortë psikike shërben si element cilësues të figurës së krimit të
vrasjes ose të plagosjes së rëndë në kushtet e kësaj tronditjeje.Kjo ndarje në dy shkallë
ka rëndësi të dyfishtë, për të përcaktuar peshën ë kësaj rrethane por edhe për të bërë
dallimin midis tronditjes psikike si rrethanë cilësuese dhe si dhe lehtësuese.
-I dyti ka të bëjë me kohën e krijimit të kësaj tronditje. Rrethana cilësuese kërkon
domosdoshmërisht që të jetë e çastit ndërsa neni 48/b i Kodit Penal nuk shprehet mbi
aktualitetin e saj. Ky element “kohë” është thelbësor pasi kur tronditja psikike është e
fortë por nuk është e çastit mbetet gjithmonë rrethana lehtësuese. Dhe anasjelltas
tronditja psikike mund të jetë e çastit por nuk është e forte dhe përsëri ngel rrethanë
lehtësuese.
-I treti ka të bëjë me shkakun e kësaj tronditjeje. Rrethana cilësuese ka si burim
dhunën ose fyerjen e rëndë ndërsa rrethana lehtësuese ka provokimin ose veprimin e
padrejtë.
-I katërti ka të bëjë me burimin e shkakut. Rrethana cilësuese e pranon vetëm nga
viktima ose i dëmtuar (neni 88/a) ndërsa rrethana lehtësuese jo vetëm nga viktima por
edhe nga ndonjë person tjetër. Ka mendime ne doktrinë që rrethana lehtësuese duhet
të përfshijë jo vetëm viktimën,por edhe të dëmtuarin 250.
Rrethanën lehtësuese të tronditjes psikike ligji nuk e lidh as me kohëzgjatjen e saj dhe
as me anën subjektive të autorit të provokimit ose të veprimeve të padrejta,
domethënë nëse janë bërë me dashje apo me pakujdesi.

250
Muçi, Ibidem, fq. 320.

116
Faktori kohë, në të vërtetë, është i rëndësishëm sepse, si rregull, koha e gjatë zbut ose
e shuan zemërimin, urrejtjen ose zemërimin që e shtyjnë personin në kryerjen e veprës
penale. Mirëpo, ka raste kur këto ndjenja, në vend që të shuhen, ruhen për një farë
kohe, prandaj nëse ka kaluar ose jo gjendja e tronditjes psikike është çështje fakti që
zgjidhet nga gjykata rast pas rasti251.
I njëjti arsyetim që kemi bërë për nenin 82, “Vrasja e kryer në gjendje të tronditjes së
fortë psikike”, vlen edhe për nenin 88/a të “Plagosjes së rëndë në gjendjen e tronditjes
së fortë psikike”.

1.2.3 Elementi kohë në të drejtën penale ushtarake.

Një tjetër aspekt nga i cili mund ta marrim në shqyrtim kohën e kryerjes së veprës
penale si një element të rëndësishëm në përcaktimin e saj, është edhe e drejta penale
ushtarake. Në veprat penale ushtarake, koha shërben më së shumti si një element për
të përcaktuar përgjegjësinë penale në bazë të kohës në të cilën është kryer vepra
penale, pra nëse kjo vepër penale është kryer në kohë paqe apo në kohë lufte ose në
gjëndje të jashtëzakonshme.
Koha është një element i rëndësishëm i anës objektive të veprës penale ushtarake, për
shkak të specifikave që ajo ka. Atë do ta trajtojmë në dy aspekte:
1) Vepra penale ushtarake mund të kryhet në kohë paqe apo në gjëndje lufte ose
gjëndje të jashtëzakonshme;
2) Vepra të caktuara mund të kryhen në periudha kohore ose kanë një kohëzgjatje të
veprimit apo mosveprimit kriminal. 252

Kështu, vepra penale mund të kryhet në kohë paqe apo në gjëndje lufte ose gjëndje të
jashtëzakonshme. Për veprat që kryhen në gjëndje lufte ose në gjëndje të
jashtëzakonshme rrezikshmëria është më e lartë, dhe për pasojë edhe dënimi është më
i ashpër.
Në mjaft dispozita, kryerja e këtyre veprave në gjëndje lufte ose gjëndje të
jashtëzakonshme parashikohet në paragrafë më vete, dhe në këto raste koha është
element cilësues i anës objektive. Vepra si, “Shmangia nga detyrimet e mbrojtjes
civile”, “Përhapja në gjëndje lufte e informative që ngjallin panik”, “Dhënia e
ndihmës armikut”, etj., kryhen vetëm në gjëndje lufte apo gjëndje të jashtëzakonshme.
Ndërsa vepra të tilla si: “Zhdukja e akteve që lidhen me sigurimin kombëtar”,
“Shmangia nga evidenca ushtarake”, “Mashtrimi për rekrutim”, “Rekrutimi i
paligjshëm”, “Vjedhja e dokumenteve sekrete”, etj, kryhen vetëm në kohë paqeje.
Një problem që lind në lidhje me këto vepra penale që kryhen vetëm në kohë paqe
është fakti se si do të veprohet në rast se këto vepra penale ushtarake do të kryhen në
gjëndje lufte apo në gjëndje të jashtëzakonshme.
Në lidhje me këtë çështje ka një boshllëk ose vakum ligjor. Kështu, në këto dispozita
nuk parashikohet si rrethanë cilësuese kryerja e këtyre veprave në gjëndje lufte apo
gjëndje të jashtëzakonshme. Ndërkaq, Kodi Penal Ushtarak i Republikës së Shqipërisë

251
Ibidem, 232.
252
Migena Leskoviku, E drejta penale ushtarake, fq. 43-45.

117
nuk e parashikon si rrethanë rënduese kryerjen e veprës penale ushtarake në gjëndje
lufte apo gjëndje të jashtëzakonshme. 253 Për pasojë, nëse këto vepra do të kryhen në
gjëndje lufte apo gjëndje të jashtëzakonshme, ato do të dënohen sipas dispozitës që
parashikon vetëm kryerjen e tyre në kohë paqe. Por kjo bie ndesh me frymën dhe
parimet e Kodit Penal Ushtarak, me rrezikshmërinë shoqërore të veprës si dhe ndikon
në llojin dhe masën e dënimit.
Në ndryshimet që ju bënë Kodit Penal Ushtarak, termi “kohë lufte” u zëvendësua me
“gjëndje lufte”. Kjo për të qenë në koherencë me frymën dhe dispozitat kushtetuese,
me parimet e së drejtës ndërkombëtare, për të bërë një përcaktim më të drejtë dhe të
saktë të elementit kohë në dispozitat e pjesës së posaçme të Kodit Penal Ushtarak. 254
Duke iu referuar Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, gjendja e luftës shpallet
nga Presidenti i Republikës në rast agresioni të jashtëm të armatosur ndaj Republikës
së Shqipërisë me kërkesë të Këshillit të Ministrave. Kjo gjë shihet e pasqyruar në
nenin 171 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, në paragrafin e parë të këtij
neni ku thuhet se: “Në rast agresioni të armatosur kundër Republikës së Shqipërisë,
Presidenti i Republikës, me kërkesë të Këshillit të Ministrave, shpall gjendjen e
luftës.” 255
Përveç rasteve kur gjendja e luftës shpallet nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë,
kemi dhe raste kur kjo gjëndje lufte shpallet nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë
me propozim të Presidentit të Republikës së Shqipërisë dhe kjo gjë ndodh në rastet
kur kemi një detyrim për mbrojtje të përbashkët mbi bazën e një marrëveshjeje
ndërkombëtare. Kjo gjë shihet e pasqyruar në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë
dhe pikërisht në paragrafin e dytë të nenit 171 të saj ku thuhet shprehimisht se: “Në
rast kërcënimesh të jashtme ose kur detyrimi për mbrojtje të përbashkët buron nga një
marrëveshje ndërkombëtare, Kuvendi, me propozim të Presidentit të Republikës,
shpall gjendjen e luftës, vendos gjëndjen e mobilizimit dhe të çmobilizimit të
përgjithshëm ose të pjesshëm.” 256
Si fillim të kohës së gjendjes së luftës do të merret pikërisht fakti se kur kanë filluar
veprimet përkatëse luftarake, pra si fillim të kësaj kohe, do të konsiderohet fillimi
konkret i veprimeve luftarake, ndërsa fundi i saj do të jetë mbarimi i këtyre
veprimeve. 257 Shihet që shtrirja në kohë e kësaj gjendjeje të luftës varet pikërisht nga
koha e veprimeve luftarake, dhe më saktë nga koha kur këto veprime kanë filluar
konkretisht të kryhen si dhe nga koha kur këto veprime luftarake kane përfunduar
plotësisht. Me mbarimin e këtyre veprimeve luftarake që i përkasin gjendjes së luftës,
do të kemi dhe përfundimin e kësaj gjendjeje lufte.
Gjendja e jashtëzakonshme vendoset kur kemi cënim të rendit dhe sigurisë publike
nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë me kërkesë të Këshillit të Ministrave, dhe
zgjat për aq kohë sa vazhdon rreziku, por jo më shumë se 60 ditë.

253
Ibidem, fq. 44.
254
Ibidem, Migena Leskoviku, fq. 44.
255
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, fq. 60.
256
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë.
257
Migena Leskoviku, E drejta penale ushtarake, fq. 45.

118
Gjendja e jashtëzakonshme është një gjëndje e veçantë që vendoset në rast rreziku për
rendin kushtetues dhe sigurisë publike në një pjesë apo në të gjithë territorin e
Republikës së Shqipërisë 258.
Koha e fillimit të gjendjes së jashtëzakonshme do të jetë pikërisht momenti kur do të
shfaqet cënimi i rendit dhe sigurisë publike, i cili është dhe momenti kur kjo gjëndje e
jashtëzakonshme vendoset nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë. Ndërkohë që
koha e përfundimit të kësaj gjendjeje të jashtëzakonshme do të jetë koha në të cilën
cënimi apo rreziku për rendin dhe sigurinë publike do të shuhet, pra do të pushojë së
ekzistuari si dhe përkon me caktimin kohor që i ka bërë Kushtetuta e Republikës së
Shqipërisë duke e përcaktuar këtë kohë jo më të mëvonshme se 60 ditë nga koha e
fillimit të kësaj gjendjeje të jashtëzakonshme dhe në raste të veçanta, jo më të
mëvonshme se mbarimi i afatit 90 ditor nga koha e fillimit të kësaj gjendjeje.
Arrijmë në konkluzionin se koha në të cilën zgjat kjo gjëndje e jashtëzakonshme
përkon pikërisht me afatin që është caktuar në Kushtetutë dhe që është 60 ose 90
ditor. Në vendosjen e gjendjes së jashtëzakonshme, koha ka një rëndësi të madhe për
vetë faktin se për të llogaritur çastin e mbarimit të kësaj gjendjeje duhet pasur një
përcaktim i saktë i momentit kur kjo gjendje e jashtëzakonshme ka filluar.
Siç u trajtua më sipër kur folëm për kohën si element të rëndësishëm të anës objektive
të veprës penale ushtarake, kemi dy aspekte të ndikimit dhe rëndësisë së elementit
kohë në këto vepra penale ushtarake.
Aspekti i parë ishte ai, i cili në bazë të kohës i ndante veprat penale ushtarake në
vepra penale ushtarake të kryera në kohë paqe dhe në vepra penale ushtarake të kryera
në kohë lufte apo në gjëndje të jashtëzakonshme.
Aspekti i dytë, i cili do të trajtohet në vijim, ka të bëjë pikërisht me periudhën kohore
në të cilën është shtrirë veprimi kriminal që përbën një vepër penale ushtarake ose e
thënë ndryshe, ka të bëjë me kohëzgjatjen e veprimit apo mosveprimit kriminal në një
periudhë të caktuar kohore.
Në lidhje me elementin kohë, merr rëndësi në vepra të caktuara periudha kohore apo
kohëzgjatja e veprimit apo mosveprimit kriminal, si: “Largimi pa leje” (më shumë se
5 ditë, më tepër se 24 orë, etj.), “Dezertimi” (përgjithmonë), “Shmangie të tjera nga
shërbimi ushtarak” (deri në një muaj apo mbi një muaj), “Ulja e dinjitetit ushtarak”
(gjatë kohës së shërbimit apo jashtë tij), “Goditja ose kundërshtimi eprorit” (gjatë
kohës që është në detyrë), etj 259. Siç shihet, elementi i kohës në veprat penale
ushtarake të cilat shtrihen apo zgjasin në një periudhë të caktuar kohore, ka rëndësi
për faktin se këto veprime të kryera në kontekstin e veprave penale ushtarake, e
marrin emërtimin si të tilla vetëm nëse këto veprime apo mosveprime do të kenë një

258
Në këtë rast, ndërhyrja e Forcave të Armatosura (FA) bëhet vetëm me vendim të Kuvendit dhe
vetëm atëherë kur forcat e policisë nuk janë në gjëndje të rivendosin rendin dhe qetësinë. Kjo gjë duket
mjaft qartë nëse marrim në shqyrtim nenin 173 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë i cili
shprehet se: “Në rast rreziku për rendin kushtetues dhe për sigurinë publike, Kuvendi, me kërkesë të
Këshillit të Ministrave, mund të vendosë në një pjesë ose në të gjithë territorin e shtetit gjëndjen e
jashtëzakonshme, e cila zgjat për aq kohë sa vazhdon rreziku, por jo më shumë se 60 ditë. Me
vendosjen e gjendjes së jashtëzakonshme ndërhyrja e forcave të armatosura bëhet me vendim të
Kuvendit dhe vetëm kur forcat e policisë nuk janë në gjëndje të rivendosin rendin. Zgjatja e afatit të
gjendjes së jashtëzakonshme mund të bëhet vetëm me pëlqim të Kuvendit çdo 30 ditë, për një periudhë
jo më shumë se 90 ditë.
259
Migena Leskoviku, E drejta penale ushtarake, fq. 45.

119
kohëzgjatje të caktuar. Në rast se këto veprime nuk do të zgjasnin në kohë dhe do të
ishin veprime të kryera aty për aty nuk do të quheshin vepra penale ushtarake. Si
shembull mund të marrim rastin e veprës penale ushtarake të “Largimit pa leje”.
Veprimi i largimit pa leje do të përbëjë vepër penale vetëm në rastin kur ky veprim ka
një kohëzgjatje të caktuar e cila në bazë të Kodit Penal Ushtarak është caktuar si një
periudhë më e gjatë se 5 ditë. Në rast se ky veprim do të kryhet për më pak se koha e
caktuar në Kodin Penal Ushtarak të Republikës së Shqipërisë, atëherë nuk do të
ndodhemi përpara një vepre penale ushtarake. Këtu del qartë dhe rëndësia që ka koha
si element kryesor në disa vepra penale ushtarake.

1.2.4 Koha e marrëveshjes tek instituti i bashkëpunimit.

Format e ndryshme te bashkëpunimit karakterizohen nga elementët e përbashkët, të

pluralitetit të pjesëmarrësve dhe marrëveshjes mes tyre për kryerjen e veprimeve
kriminale. Kodi Penal në nenin 25 përcakton se : “Bashkëpunim quhet kryerja e
veprës penale nga dy ose më shumë persona me marrëveshje midis tyre”.
Në nenet 25 dhe 26 të Kodit Penal jepet kuptimi i bashkëpunëtorëve sipas rolit të tyre
në bashkëpunim dhe përgjegjësia e bashkëpunëtorëve.
Megjithëse në përgjithësi përkufizimi i nenit 25 të çon në arsyetimin e një
bashkëpunimi të thjeshtë, problematika në praktikë dhe në teori për të bërë dallimet
midis formave të bashkëpunimit nuk është e thjeshtë. Duke qenë se punimi fokusohet
tek elementi kohë, analiza do të jetë e detajuar vetëm ndaj reflektimit të këtij elementi
mbi elementët e bashkëpunimit, për të parë nëse, koha çon në ndryshimin apo jo të
këtyre formave të bashkëpunimit.
Sipas vendimit Unifikues të Kolegjeve të Bashkuara nr. 4 date 15.04.2011 rezulton
që të ndodhemi në kushtet e bashkëpunimit duhet të bashkë ekzistojnë si kushte të
pandashme këto elementë:
1. dy ose më shumë persona;
2. realizimi i faktit kriminal në të gjithë elementët e tij material;
3. dhënia e një kontributi relevant në kryerjen e veprës penale nga secili prej
bashkëpunëtorëve;
4. ana subjektive, të paktën në formën e saj minimale, që është dijenia e të paktit njërit
prej bashkëpunëtorëve për të bashkëpunuar me të tjerët në kryerjen e faktit kriminal.
Pra, ekzistenca e marrëveshjes është e domosdoshme.
Në lidhje me elementin e katërt të marrëveshjes, problemi i elementit kohë ndryshon
cilësinë e marrëveshjes dhe ekzistencën e saj në forma të veçanta bashkëpunimi 260.
Po kur konsiderohej i organizuar një grup sipas këtyre dispozitave?
Një përgjigje të tillë e jep udhëzimi nr. 6 datë 10.05.1982 i Gjykatës së Lartë, që ka
vlerën e një vendimi unifikues sot, i cili përcakton ndër të tjera se:

260
Ky element pasqyrohet edhe në zhvillimin e ligjit penal në lidhje me parashikimet e kohës së arritjes
së marrëveshjes. Dhe konkretisht neni 62 i Kodit Penal i vitit 1977 parashikon: “Përvetësimi i pasurisë
shtetërore i kryer më shumë se njëherë, ose nga një grup i organizuar, ose në përpjesëtime të mëdha,
dënohet me heqje lirie jo më pak se 7 vjet ose me vdekje”.

120
“......Marrëveshja në grupin e organizuar duhet të jetë e mëparshme, d.m.th e arritur
para fillimit të veprimtarisë kriminale. Nuk duhet quajtur i kryer nga një grup i
organizuar përvetësimi që kryhet nga dy ose më shumë persona në rast se
marrëveshja midis tyre ka qenë e çastit ....”
Pra, marrëveshja e pjesëtarëve të grupit të organizuar shoqërohet edhe me disa
veprime organizative si ndarja e roleve midis bashkëpunëtorëve, caktimi i objektit dhe
vendit se ku do te realizohet vepra penale, hetimi i kushteve, verifikimi i rrethanave
për kryerjen e krimit, studimi dhe marrja e masave për largimin e pengesave që mund
të dalin, etj.
Edhe sipas këtyre dispozitave në linjë me ato të Konventës së Palermos dhe të Kodit
Penal aktual rezulton se koha e arritjes së marrëveshjes bën dallimin e parë thelbësor
ndërmjet një bashkëpunimi të thjeshtë dhe atij të veçantë.
Duke parë më nga afër një nga këto forma të bashkëpunimit, siç është edhe një formë
e ndërmjetme bashkëpunimi, ajo e “Grupit të strukturuar kriminal”, Kodi Penal
parashikon që ai nuk formohet rastësisht, duke bërë dallimet e nevojshme mes
bashkëpunimit të thjeshtë dhe atij të veçantë, duke qëndruar si pikë ekuilibri apo një
nivel i ndërmjetëm.
Grupi i strukturuar kriminal dallohet për karakteristikat e tij, të cilat jo gjithnjë janë të
qarta, pasi për to ka qëndrime dhe interpretime nga më të ndryshmet.
Problemi duket se është komplikuar nga mënyra se si është përshkuar “Grupi i
strukturuar kriminal”, në nenin 28/4 të Kodit Penal e sidomos në paragrafin e dytë të
pikës 4, të këtij neni, në të cilën nuk përshkruhen elementët që duhet të karakterizojë
këtë formë të bashkëpunimit, por e kundërta, përcakton se çfarë nuk është e
nevojshme të dallohet në funksionimin a ekzistencën e saj.
Elementi i parë dallues i “Grup i strukturuar kriminal” konsiston në faktin ashtu siç
shprehet edhe neni 28 /4 që “Grup i strukturuar kriminal, për kryerjen e një apo disa
veprave penale, me qëllim realizimin e përfitimeve materiale dhe jo materiale, nuk
formohet rastësisht”.
Ky element dallues është parashikuar edhe në Kodet Penale të para viteve 90` si
karakteristikë e grupit të organizuar”.
Pra, nëse për bashkëpunimin e thjeshtë, lidhja midis bashkëpunëtorëve mund të jetë
krejt e rastësishme, marrëveshja mund të jetë realizuar jo vetëm para por edhe gjatë
kryerjes së veprës penale, në formën e “Grup i strukturuar kriminal”, lidhja midis
bashkëpunëtorëve apo anëtarëve nuk është absolitusht e rastësishme për të vetmin fakt
që, duhet të provohet jo vetëm që ajo ekziston por dhe që është realizuar përpara se të
kenë filluar veprimet e drejtpërdrejta për kryerjen e veprës apo veprave penale.
Çasti i realizimit të marrëveshjes bën ndryshimin e formave të bashkëpunimit, nga
bashkëpunimi i thjeshtë në atë të veçantë.
Meqenëse bashkëpunimi, në rastin e grupit të strukturuar kriminal nuk lind në mënyrë
të rastësishme konkludohet se ai është realizuar paraprakisht, gjë që do të thotë se
pjesëtarët e grupit ose të paktën njëri prej tyre e kanë parapërgatitur kryerjen e veprës
penale, kanë marrë disa masa paraprake për përmbushjen e qëllimit të tyre.
Bashkëpunëtorët e tjerë mund të kenë ndihmuar ose jo në këtë përgatitje por ata
përpara se të ketë filluar vepra penale janë në dijeni të kësaj pune përgatitore dhe
veprimet e tyre të mëvonshme janë në harmoni me veprimet e synimet e

121
pjesëmarrësve të tjerë, jo vetëm në rastin e kryerjes të disa veprave penale, por edhe
kur kryhet një vepër penale e vetme 261.
Nga ana tjetër për bashkëpunimin në formën e grupit të strukturuar kriminal nuk
është e nevojshme që plani e përgatitja të jenë të mirë organizuara, por vetëm që të
ekzistojnë disa veprime apo mosveprime, në përputhje me qëllimin e formimit të
grupit të strukturuar, për të kryer një apo më shumë vepra penale.
Pavarësisht nga shkalla minimale e parapërgatitjes së veprimtarisë kriminale, nga
pjesëmarrja në këtë punë përgatitore të një apo më shumë prej anëtarëve të “Grup i
strukturuar kriminal”, e rëndësishme është që ajo të ekzistojë qoftë edhe disa çaste,
para kryerjes së veprës penale 262.
Nga më lart është e qartë shprehja e vullnetit për të qenë anëtar i grup i strukturuar
kriminal bëhet jo në momentin që kryhet vepra penale dhe as në një kohë relativisht të
shkurtër para kryerjes së saj, por pasi personat janë njohur me planin për te realizuar
këtë vepër penale.
Gjithsesi krijimi i “Grup i strukturuar kriminal” nuk ndodh në momentin dhe në
vendin ku lidhet marrëveshja ndërmjet themeluesve të tij, por në momentin e krijimit
të një grupi të përhershëm 263.
Elementi i dytë ka të bëjë me numrin e personave që duhet të jetë prej të paktën tre
persona. Ky është një element thelbësor për ekzistencën e “Grup i strukturuar
kriminal” dhe përshkruhet në paragrafin e parë të pikës 4 të nenit 28 te Kodit Penal.
Është element i pakapërcyeshëm e determinat që e dallon këtë formë bashkëpunimi
nga bashkëpunimi i thjeshtë. Ky element nuk është objekt studimi i punimit andaj
sollëm vetëm disa tipare të shkurtra në lidhje me të.
Këta dy elementë janë të rëndësishëm për të bërë dallimin e grupit të strukturuar
kriminal me bashkëpunimin e thjeshtë.
Por mes këtyre dy formave verifikohen edhe elementë dytësorë ndihmës të cilët e
dallojnë Grupin e strukturuar kriminal nga Organizata kriminale dhe
bashkëpunimi i thjeshtë. Këta elementë kanë rëndësi të madhe kualifikuese dhe
përshkruhen në paragrafin e II te nenit 28/4 të Kodit Penal. Sipas këtij paragrafi
forma e bashkëpunimit Grup i strukturuar kriminal nuk është e nevojshme të
dallohet për:
1. anëtarësi të qëndrueshme;
2. ndarje detyrash;
3. organizim dhe strukturim të zhvilluar.

261
Nëse vendimi për të ndërmarrë veprime të kundraligjshme merret aty për aty, në gjaknxehtësi e sipër
apo nga rrethanat e çastit, bashkëpunimi mbetet ne kufijtë e kuptimit që jep ligji penal në nenin 25-27
për bashkëpunimin e thjeshtë.
262
Sipas vendimit nr. 51 datë 30.07.2008 të Gjykatës së Parë për Krime të Rënda që është lënë në fuqi
me vendimin nr .13 date 27.02.2009 te gjykatës së apelit për krime të rënda, kem të bëjmë me Grup të
strukturuar kriminal, pasi është vlerësuar që lidhja e të pandehurve dhe koha e rrethana kur kanë
bashkëpunuar kanë arritur nivelin e grupit të strukturuar kriminal. Vendimi shprehet se, të pandehurit
nuk janë grupuar rastësisht për të realizuar veprimtarinë kriminale për të cilën u gjykuan. Ata kanë
qenë të njohur, janë lidhur e kanë bashkëpunuar në një kohë relativisht të gjatë, kanë kryer veprimtari
intensive dhe kanë arritur të realizojnë qëllimin e tyre në shumë episode kriminale duke ndihmuar në
kalimin e paligjshëm të kufirit personat e huaj, në grupe të vogla dy, tre, ose katër, persona dhe se për
të ardhmen kishin plane për zgjerimin e aktivitetit dhe grupeve të kalimit deri ne 10 persona.
263
Fatmir Braka, Grupi i strukturuar kriminal, revista Avokatia, 2012, fq. 3.

122
Grup i strukturuar kriminal ndonëse nuk është e nevojshme të dallohet për anëtarësi të
qëndrueshme, përsëri mes pjesëmarrësve të tij gjatë kryerjes së veprimtarisë kriminale
duhet të provohet se lidhja e bashkëpunimi mes anëtarëve nuk është e rastësishme.
Në rastet kur në kuadrin e Grupit të strukturuar kriminal janë kryer një sërë veprash
penale, elementi i anëtarësisë së qëndrueshme është lehtësisht i konstatueshëm dhe
shkalla e qëndrueshmërisë verifikohet për të bërë dallimin mes kësaj forme të
bashkëpunimit dhe organizatës kriminale.
Ndërsa kur kryhet vetëm një vepër penale elementi i qëndrueshmërisë së anëtarësisë
duhet të evidentohet duke verifikuar kohëzgjatjen e bashkëpunimit, mënyrën e
mbajtjes së lidhjeve e kontakteve mes bashkëpunëtorëve, rolin e kontributin secilit
pjesëmarrës në realizimin e veprës penale apo të pasojës së dëshiruar

123
KAPITULLI II

Sulmi dhe rreziku i çastit në rastet përjashtimore të përgjegjësisë

penale.

PËRMBLEDHJE: Hyrje. -1 Tipare mbi karakterin e sulmit të çastit tek mbrojtja e nevojshme.-1.1
Sulmi ka filluar dhe vazhdon në lidhje me elementin kohë. -1.2 Pritet me siguri që do të fillojë. - 2
Këndvështrim midis sulmit të çastit dhe institutit të tentativës. -3. Sulmi i çastit në një profil krahasues
të legjislacionin italian, spanjoll, francez, gjerman, common law dhe në Kosovë. -3.1 Neni 52 i Kodit
Penal Italian.-3.2 Neni 20 i Kodit Penal Spanjoll. -3.3 Paragrafi i 32 St.G.B. i Kodit Penal Gjerman. -
3.4 Neni 8 i Kodit Penal të Kosovës. -3.5 Sulmi i çastit në Common law. -4 Tipare mbi karakterin e
rrezikut të çastit tek nevoja ekstreme. -4.1 Rrezik i çastit. -4.2 Rrezik i provokuar.

Hyrje

Duke pasur parasysh dispozitat e Kodit Penal, në konsideratë duhet të merren edhe dy
nene përkatësisht neni 19 dhe 20 të cilat parashikojnë rastet përjashtimore të
përgjegjësisë penale. Në fakt këto dy dispozita parashikojnë pa dënueshmërinë për
personin i cili ka kryer një vepër për t`u mbrojtur nga një sulm i padrejtë i vërtetë dhe
i çastit kundër jetës, shëndetit, të drejtave dhe interesave të tij ose të ndonjë tjetri apo
nga një rrezik real dhe i çastit që kërcënon atë, një person tjetër apo pasurinë nga një
dëmtim i rëndë.
Të dyja këto dispozita gjejnë mbështetjen në raportin që krijohet mes alternativës për
të mbrojtur një objekt juridik, i cili është para një cënimi potencial dhe të afërt, dhe
cënimit ndaj një objekti tjetër nga ku buron dhe kundërligjshmëria apo dhe një të
tretë.
Në rastin e mbrojtjes së nevojshme, janë përballë dy fakte njerëzore, të cilat janë
penalisht të njëjtë apo homogjen: me këtë duhet të kuptohet që kemi të bëjmë me
fakte që, duke qëndruar njëra përballë tjetrës sipas një vlerësimi juridiko-penal, të
dyja paraqiten si figura të veprës penale. Me fjalë të tjera sulmi i padrejtë është ai
veprim jo vetëm shoqërisht i rrezikshëm por kërkohet doemos i kundërligjshëm, i
parashikuar si i tillë nga ligji penal dhe se kundërsulmi duhet të përbëjë një vepër
penale të parashikuar po nga ligji penal.
Në rastin e nevojës ekstreme rreziku aktual, i çastit reflekton në një këndvështrim
tjetër të një dëmtimi të madh, në të cilin mundësia e pasojës së dëmshme apo
fenomeni natyror pritet të vijë nga kërcënimi i tij.

124
1. Tipare mbi karakterin e sulmit të çastit tek mbrojtja e nevojshme.

Një tjetër institut ku mund ta shohim të pasqyruar elementin kohë është edhe ai i
mbrojtjes së nevojshme, ku një ndër kushtet e domosdoshme është që sulmi i padrejtë
dhe i vërtetë të jetë njëkohësisht edhe i çastit.
Po në cilat dispozita parashikohet mbrojtja e nevojshme, vetëm në legjislacionin e
brendshëm por edhe në atë ndërkombëtar?
Instituti i mbrojtjes së nevojshme parashikohet nga Konventa Europiane e të Drejtave
të Njeriut (KEDNJ) në nenin 2 pika 4 ku sipas të cilit:
“Vdekja nuk quhet e shkaktuar në kundërshtim me ligjin kur forca përdoret në
rrethana absolutisht objektive objektive dhe të domosdoshme:
a)- në mbrojtje të personi nga dhuna e paligjshme;
b)-për të kryer një arrestim të ligjshëm ose për të parandaluar arratisjen e një personi
të ndalur ligjërisht;
c)-për të kundërshtuar, në përputhje me ligjin, një trazirë apo një kryengritje.
Mbrojtja e jetës, e shëndetit dhe interesave të ligjshme është parashikuar dhe nga ligji
nr. 8290, datë 24.02.1998 “Për përdorimin e armëve të zjarrit “ në nenin 2 dhe 3 264.
Kjo lloj mbrojtjeje gjen mbështetje ligjore në institutin juridiko-penal të mbrojtjes së
nevojshme të parashikuar në nenin 19 të Kodit Penal.
Ky nen shprehet se: “Nuk ka përgjegjësi penale personi që ka kryer veprën duke qenë
i detyruar të mbrojë jetën, shëndetin, të drejtat dhe interesat e tij ose të një tjetri, nga
një sulm i padrejtë i vërtetë dhe i çastit me kusht që, karakteri i mbrojtjes të jetë në
përputhje me rrezikshmërinë e sulmit”.
Në fakt kjo normë ka vendosur padenueshmërinë e personit i cili ka kryer një vepër
penale duke qënë i detyruar nga nevoja për të zmbrapsur një sulm të çastit nga një
cënim i padrejtë kundër jetës, shëndetit, të drejtës, interesit të tij apo të ndonjë personi
tjetër.
Nga dispozita e nenit 19 e Kodit Penal kuptojmë që, koha tek mbrojtja e nevojshme
ka një tipar të veçantë pasi në bazë të saj përcaktohet cënimi momental për jetën,
shëndetin ose të drejtat a intersat e personit mbi të cilat drejtohet një sulm i pranishëm
dhe aktual.

Pra, nga kjo shohim se koha e kryerjes së sulmit (veprimit), ka një rol vendimtar në
përjashtimin ose jo nga përgjegjësia penale për vetë faktin se sulmi duhet të jetë i
çastit dhe jo i mëvonshëm në mënyrë që të ndodhemi në kushtet e mbrojtjes së
nevojshme. Kundërsulmi është një mbrojtje e ligjshme në kohë kur ushtrohet para se
të cënohet një e drejtë dhe sipas një probabiliteti të konsiderueshëm se do të vijë në të
ardhmen.
264
Sipas këtyre neneve “Forcat e armatosura të Republikës së Shqipërisë, policitë e tjera të armatosura
të krijuara me ligj, të cilat nuk janë në përbërje të Forcave të armatosura, si dhe rojat civilë të
armatosur, kanë të drejtë të përdorin e armët zjarrit për të mbrojtur jetën, shëndetin, të drejtat dhe
interesat e tyre ose të një tjetri nga një sulm i padrejtë, i vërtetë dhe i çastit, me kusht që karakteri i
mbrojtjes të jetë në proporcion me rrezikshmërinë e sulmit (në kushtet e mbrojtjes së nevojshme) si dhe
kur kërkohet për të përballuar një rrezik real dhe i çastit , që kërcënon atë ose një person tjetër apo
pasurinë e tyre nga një dëmtimi rëndë, me kusht që të mos jetë i provokuar prej tij dhe dëmi i shkaktuar
të mos jetë më i madh se dëmi i zmbrapsur (në kushtet e nevojës ekstreme).

125
Çfarë do të konsiderohet si sulm i çastit në teorinë e së drejtën penale? Si ndikon
elementi kohë në përcatimin e “çastit” tek sulmi?
Në teorinë e së drejtës, me sulm të çastit do të kuptojmë pikërisht kohën në të cilën ka
ardhur ky sulm. Koha që vjen ky sulm jo domosdoshmërisht fillon dhe mbaron
menjëherë pa kohëzgjatje pasi doktrina konsideron si sulm të çastit, aktual, ai që ka
filluar dhe që ende nuk ka përfunduar, të jetë kërcënues 265 ose që pritet në mënyrë të
dukshme e me siguri të fillojë aty për aty, duke u ndodhur drejtpërdrejt në rrezik të
drejtat dhe interes e mbrojtura me ligj. 266 Është aktual ai sulm i cili është i afërt apo
është shumë pranë personit që kundërsulmon 267.

Çasti nënkupton ndërmarrjen e veprimit apo në kryerjen e tij të afërt, lëvizjen e

personave, shprehjen e energjive të cilët e përmbajnë, kërcënim që është në rrugë e
siper të realizimit të tij. Kështu, sipas këtij kuptimi, ky përcaktim i sulmit qëndron në
ekzistencën e një raporti gati të menjëhershëm mes verifikimit të shkaqeve dhe
ardhjes se pasojës. Ardhja e pasojës nuk duhet të kuptohet si një mundësi thjesht
teorike apo e largët por një mundësi e afërt në zhvillimin e lidhjes shkakësore. Pra,
çasti i sulmit ekziston në mundësinë e konsiderueshme, jo të ardhshme, as të kaluar, të
shkaktimit të një pasoje të dëmshme.
Duke qenë se nocioni i sulmit të çastit përmban dy përkufizime në vetvete analizojmë
fillimisht aspektin e parë.

1.1 Sulmi ka filluar dhe vazhdon në lidhje me elementin kohë.

Sulmi i çastit tek mbrojtja e nevojshme nuk shprehet vetem në veprime të

kundraligjshme, statike apo të pandryshueshme, por edhe në ato raste kur sulmi zgjat
në kohë, duke mos përfunduar në një akt apo episod të vetëm kërcënimi nga ana e
sulmuesit 268.
Në këtë këndvështrim të parë, analiza i referohet veprimeve që zgjasin në kohë në
mënyrë të qëndrueshme, ku sulmi nuk përfundon në kërcënimin e menjëhershëm të
një cënimi të shpejtë dhe të pashmangshëm por çasti llogaritet mbi bazën e gjithë
shtrirjes kohore të situatës së rrezikshme dhe te kundërligjshme. Kërkohet që gjatë
kohës së kundërveprimit apo kundërsulmit, duhet të shfaqet haptazi vullneti i
sulmuesit për të dëmtuar apo cënuar dhe kjo vlerësohet mbi bazën e një sjelljeje të
zgjatur në kohë në mënyrë të pandërprerë.

Nocioni i sulmit që ka filluar dhe vazhdon, sipas përkufizimit të lartpërmendur,

kapërcen kufijtë që i kemi përcaktuar veprës penale të qëndrueshme, pasi kjo e fundit
shfaqet si një veprim i vullnetshëm që zgjat ne kohë dhe nuk pranon në strukturën e
saj, një cënim të çastit të objektit juridik.

265
Çela, Peza, Elezi, Gjika, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Pjesa e
përgjithshme, 1982, fq. 173.
266
Ismet Elezi, Skënder Kaçupi, Maksim R. Haxhia, Komentari i Kodit Penal të Republikës së
Shqipërisë, fq. 137.
267
Peverati, Osservazioni sulla legittima difesa, Torino, 1942, fq. 153.
268
Pjesë nga vendimi i Gjykatës Italiane nr.05429 të datës 9.5.1992.

126
Kjo ndodh vetëm tek sulmi i qëndrueshëm, ku i sulmuari konsiderohet se,
kundërvepron në mënyrë të ligjshme, vetëm në ato kufij për të cilat kërkon të pengojë
një cënim të ri dhe të mëtejshëm. P.sh sulm i qëndrueshëm konsiderohet sulmi i
hajdutit i cili ka vjedhur biçikletën dhe nëse pronari saj e ndjek nga pas dhe arrin ta
kapë, mund t`ja marrë, duke ushtruar dhunë por në proporcion me sulmin 269.
Apo në një rast tjetër ku sulmi nuk konsiderohet i përfunduar edhe pse hajduti ka
kryer veprën penale të vjedhjes dhe përplaset me të zotin e shtëpisë në momentin kur
ai del nga dera e shtëpisë, pasi ai ka të drejtë që ta ndjekë nga pas derisa të rivendosë
të drejtën e tij në vend duke poseduar sendet e tij. Kjo justifikohet, edhe pse vendi ku
pronari e kap hajdutin është tejet larg nga aty ku inicioi sulmi dhe ka kaluar kohë nga
momenti i kryerjes së veprës penale.

Sulmi do të quhet i çastit dhe i papërfunduar (pra ka filluar dhe vazhdon) edhe kur
personi e ka arritur momentalisht qëllimin, në qoftë se rivendosja e të drejtës së
cënuar prej tij mund të behët aty për aty. Kjo ndodh në praktikë jo vetëm me vjedhjen
por me një kategori veprash, sidomos me veprat penale që lidhen me lirinë e personit,
ku vazhdimi i mbrojtjes të çon në rivendosjen e gjendjes së mëparshme, duke e
detyruar autorin e sulmit të përfunduar nga pikëpamja formale të lirojë, për shembull
personin e rrëmbyer. Natyrisht, mbrojtja në raste të tilla justifikohet në qoftë se ka
vazhduar në mënyrë të pandërprerë.
Sulmi i çastit sipas këtij përkufizimi mund të kuptohet si një sulm i cili cënimi ka
filluar dhe pushimi i tij varet domosdoshmërisht nga kundërsulmi mbrojtës.
Pra, konsiderohet aktual i pranishëm sulmi, kur ka mundësi që aty për aty të
mënjanohet dëmi definitiv i së drejtës që sulmuesi ka synuar të cënojë. Kështu në
rastin e vjedhjes me dhunë lejohet mbrojtja gjatë kohës që sulmuesi është duke u
larguar me pasurinë e marrë me dhunë ose kanosje meqenëse ende është e mundur të
shpëtohet pasuria 270.

Në linjë më këto raste konstatojmë që nocioni i sulmit të çastit rëndon mbi kuptimin e
kundërsulmit. Kundërsulmi shpreh mbrojtjen qe ushtrohet para se cënimi nga sulmi të
jetë kryer apo realizuar, por jo më parë se, kur ky cënim të shfaqet, në një shkallë të
lartë mundësie apo probabiliteti që do të ndodhë 271.
Sulmi duhet të jetë i çastit prandaj është i nevojshëm, duke iu referuar elementit kohë,
për të përcaktuar momentin e fillimit (nga kur) dhe momentin e mbarimit (deri kur)
për të cilën mbrojtja mund të quhet e ligjshme duke patur parasysh një sërë parimesh
të rëndësishme.
Në rastin e hajdutit që vrapon dhe hedh pas pak metrash sendet e vjedhura nga vendi
ku u krye vepra penale, vazhdimi për ta ndjekur dhe kapur atë nuk justifikon
mbrojtjen e nevojshme pasi sulmi tashmë është i përfunduar 272.

269
Battaglini, Sulla leggittima difesa, në Riv.it.dir.pen., fq. 340 , e vitit 1933.
270
Çela, Peza, Elezi, Gjika, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Pjesa e
përgjithshme, 1982, fq. 174.
271
Padovani, Difesa legittima, në Dig.disc.pen.,III, Torino, 1989, fq., 501.
272
Fiandaca-Musco, Diritto penale, fq. 278. Autorët pranojnë ekzistencën e mbrojtjes së nevojshme
kundër një personi që vrapon duke patur në dorë një varëse me perla, pasi sulmi konsiderohet akoma
aktual dhe i pranishëm.

127
Sulmi nuk duhet të jete i provokuar qëllimisht, sepse ky kusht edhe pse nuk
parashikohet shprehimisht nga neni 19 i Kodit Penal, përmbahet në atë të sulmit
aktual dhe nga padrejtësia e tij, nga ku personi është i detyruar që të mbrohet. Kështu,
edhe në prani të një sulmi të padrejtë, veprimi i atij që kundërsulmon ndaj një situate
rreziku nga i vetë krijuar dhe i dëshiruar, nuk mund të justifikojë aplikimin e
mbrojtjes së nevojshme në kuptim të nenit 19 të Kodit Penal, sepse kjo situatë është
parashikuar dhe pranuar lirisht nga personi 273.
Mbrojtja dhe sulmi lidhen organikisht midis tyre në atë shkallë sa nuk mund të
kuptohen pa njëri-tjetrin. Duke qenë e kushtëzuar nga sulmi, me përfundimin e tij dhe
kur nuk vazhdon më, mbaron edhe gjendja e mbrojtjes së nevojshme.

Sulmi quhet i përfunduar 274 dhe nuk vazhdon më kur personi tërhiqet nga vazhdimi i
veprimeve të mëtejshme apo ka pushuar veprimet agresive për shkak të
kundërveprimit; kur mbrojtja e ka sprapsur rrezikun që vjen prej tij; kur ka dështuar
dhe nuk mund të përsëritet më aty për aty; kur ia ka arritur qëllimit.
Kështu nëse sulmuesi i ka përfunduar veprimet e tij dhe ato nuk janë më burim
rreziku apo kërcënim për personin kundërsulmues, çdo veprim i ndërmarrë nga ky i
fundit nuk mund të justifikohet në aplikimin e institutit të mbrojtjes së nevojshme, dhe
kemi të bëjmë me një veprim të kundërligjshëm e të dënueshëm.
Në këto raste në momentin që sulmi ka përfunduar dhe ka pushuar mundësia e sulmit,
kundërsulmi nuk do të ishte mbrojtje por hakmarrje.

1.2 Sulmi pritet me siguri që do të fillojë.

Sulmi i çastit është edhe ai që pritet me siguri që do të fillojë, atëherë kur ka një
probabilitet të konsiderueshëm që do të vijë pasoja e dëmshme, duke lejuar zbatimin e
mbrojtjes së nevojshme edhe pse sulmi nuk ka filluar akoma 275.
Pra, përpara një sulmi të pritshëm të çastit do të ndodhemi atëherë, kur autori i tij nuk
e ka kryer ende veprimin e drejtpërdrejtë, përfundimtar mbi objektin e rrezikuar, por
ka kryer dhe vazhdon të kryejë veprime përgatitore të një sulmi që pritet të vijë pa
mëdyshje nga çasti në çast, pra kur nga rrethanat rezulton se autori po përpiqet të
kryejë menjëherë sulmin. Shembull i tillë është rasti kur personi nxjerr armën ose e
mbush atë apo kryen veprime të tjera përgatitore, të cilat nuk lënë dyshime se ai do të
sulmojë menjëherë pas tyre.

Kështu sulmi është në rrugë e sipër dhe mund të parandalohen zhvillimet e mëtejshme
duke pushuar sulmin me kundërsulmin ose kur sulmi nuk është konsoliduar pasi nuk
është plotësuar kalimi nga një situatë rreziku në një situatë të një dëmi efektiv 276.
Sulmi aktual në bazë të nenit 19 të Kodit Penal, është një situatë e tillë për të cilin
probabiliteti i realizimit të pasojës së dëmshme është kaq e afërt saqë ai (sulmi) mund
të transformohet në cënim të tillë që nuk mund të lejojë më një mbrojtje efektive.

273
Shih vendimin e Gjykatës së Lartë italiane, nr. 05424 datë 9.05.1992.
274
Kur mbrojtja bëhet pas mbarimit të sulmit do të kishim kapërcim të kufijve të mbrojtjes së
nevojshme.
275
Angioni, Il pericolo concreto come elemento della fattispecie penale, Milano 1994, fq. 9.
276
Mantovani, Diritto penale, Padova, 2002, fq. 269.

128
Aktual është sulmi që është i afërt në realizimin e tij dhe që është kërcënues, i
pashmangshëm.
Megjithatë ky përcaktim nuk është përfundimtar në lidhje me definicionin e sulmit
aktual.
Në teorinë e së drejtës do të konsiderohet sulm aktual edhe kur ai e cënon objektin
juridik duke i sjellë pasoja, por që në kohë akoma nuk ka përfunduar, p.sh. si në rastin
e personit që ka gjuajtur me thikë njëherë viktimën duke e plagosur dhe bën një
lëvizje tjetër duke ngritur krahun për ta gjuajtur përsëri. Siç, mund të shihet në këtë
rast sulmi që është i çastit, është edhe ai që mund të sjellë të tjera pasoja, dhe çdo
veprim i kryer kontribuon për të bërë më të mundshme dhe të afërt sulmin për pasoja
të tjera.
Vlerësimi i ekzistencës së sulmit të çastit behet përmes jo vetëm një vlerësimi
objektiv por merret në konsideratë edhe kriteri psikologjik apo subjektiv i personit.

-Sipas vlerësimit objektiv: Ky vlerësim i referohet rrethanave konkrete të çështjes dhe

duhet perceptuar objektivisht sipas formave të ndryshme që mund të shfaqet, mjeteve
që përdoren dhe elementëve të tjerë dytësorë të anës objektive, të llojit të objektit që
cënohet dhe jo thjesht mendimit apo supozimit të kundërsulmuesit. Pra, vlerësimi
objektiv i referohet mundësive objektive që ka patur personi për të kuptuar mbi
sulmin nëse ai ekziston në çast, është i ardhshëm apo i përfunduar.
Me fjalë të tjera, është e vërtetë që sulmi nuk është asnjëherë diçka konkrete, sepse
nuk është një fakt i realizuar, por është një vlerësim logjik i rastit, një parashikim i
mundshëm që mund të realizohet në të ardhmen. Vlerësimi mbi të është i bazuar në të
vërtetë mbi mundësinë apo potencialitetin e tij për t`u realizuar në botën e jashtme,
duke e lidhur atë me rrethanat materiale të rastit dhe pasojës së mundshme.

-Sipas vlerësimit psikologjik apo subjektiv: Ky vlerësim bëhet nga ana subjektive e
personit dhe ka rëndësi pasi ajo dhe rregullat e gabimit në fakt çojnë në ekzistencën
ose jo të çastit të sulmit. Kështu në rast se personi gabimisht mendon se ndodhet para
një sulmi të çastit kemi mbrojtje të kujtuar apo fiktive dhe këtu do të aplikohen
rregullat e gabimit të fakt së bashku me elementin e anës subjektive 277.
Pra, sulmi do të analizohet sigurisht në planin e një vlerësimi objektiv por një rëndësi
të madhe dhe dominuese ka dhe kriteri subjektiv pasi një sulm jo efektiv, që nuk
ekziston por i perceptuar nga subjekti në momentin e mbrojtjes, do të vlerësohet jo më
objektivisht por në planin subjektiv të fajësisë.
Kur personi nuk ka patur asnjë mundësi për të kuptuar që sulmi nuk është më i çastit
pasi ai ka përfunduar, dhe ai ka një përfytyrim të gabuar mbi të, atëherë do të
konsiderohet i çastit.
Nëse ai ka patur mundësi për ta kuptuar, do të jemi para një sulmi të përfunduar dhe
jo më të çastit, duke kapërcyer kufijtë e mbrojtjes së nevojshme.
Nëse personi e di që sulmi ka përfunduar, që ai nuk është më i çastit atëherë do të
jemi përballë një vepër penale të plote të kryer me dashje.

277
Çela, Peza, Elezi, Gjika, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Pjesa e
përgjithshme, 1982, fq. 174.

129
E drejta penale shqiptare pranon vlerësimin objektivo-subjetiv. Në rastet e
përfytyrimit të gabuar të kundërsulmuesit nuk duhet të bazohet vetëm në kriterin
subjektiv por duhet të ketë dhe një themel objektiv, në kuptimin që ky përfytyrim i
gabuar duhet te bazohet në rrethana që kanë çuar në nevojën për të kryer veprën
penale.
Sulmi i çastit është kusht i domosdoshëm tek mbrojtja e nevojshme dhe rrjedh nga
nevoja për t`u mbrojtur. Neni 19 i Kodit Penal nuk aplikohet në ato raste kur sulmi
është i ardhshëm apo imagjinar, për vetë rëndësisë së sulmit të çastit, i cili konsiston
në një kërcënim konkret, në rrugë e sipër për t`u realizuar në momentin e mbrojtjes
ose në një kërcënim dhe cënim të shpejtë. Kështu p.sh nuk është i mjaftueshëm fakti
që sulmuesi, të ketë një armë në krah në momentin e kundërveprimit, po është e
nevojshme të provohet që ai, duke përdorur armën apo kërcënuar se do të përdorë atë
apo duke vepruar në atë mënyrë që të bën të besosh që ai do ta përdorë armën shumë
shpejt, krijon për kundërsulmuesin një situatë të një sulmi kërcënues
domosdoshmërisht me nevojën për t`u mbrojtur 278.
Nocioni i sulmit të çastit i përshkruar sa më lart nuk duhet të konfondohet me rastet
kur sulmi nuk ka ardhur akoma, pasi mund të jetë i mundshëm apo i qartë që në të
ardhmen do të vijë. Me fjalë të tjera, sulmi i çastit është gjithmonë një sulm i
pranishëm dhe i ndryshëm nga sulmi i ardhshëm.
Nga ky aspekt, nuk mund të cilësohet në kushtet e mbrojtjes së nevojshme vepra e
kryer për të shmangur një sulm kundër përgatitjes, për të kryer një sulm në të
ardhmen, pasi sulmi nuk është i atëçastshëm dhe nuk dihet nëse mund të realizohet,
edhe sikur të ketë të dhëna të plota se ardhja e tij është e sigurt, sepse në sulm të kësaj
natyre, personi i rrezikuar ka mundësi dhe kohë të mjaftueshme për ta parandaluar atë
në rrugë të tjera, duke përdorur mjetet dhe mënyrat ligjore të përshtatshme.
Pra, mbrojtja e nevojshme përjashtohet përballë një sulmi të ardhshëm ose imagjinar
pasi është i rëndësishëm vetëm sulmi aktual.

Në doktrinën e huaj trajtohet edhe nocioni i mbrojtjes së nevojshme parandaluese.

Për të kuptuar këtë nocion është me vend që të sjellim një shembull. Një menaxher
restoranti, duke dëgjuar nga kamera e vendosur mbi tavolinën klientëve keqbërës, të
cilët po planifikonin një sulm në dëm të tij, sa të mbyllej restoranti. Menaxheri hedh
në gotat e klientëve narkotikë, duke bërë kështu të pamundur apo vështirësuar
realizimin e sulmit nga ana e tyre 279.
Duke qenë se ligjvënësi shprehimisht kërkon sulmin e çastit, të lë të lëkundur për të
aplikuar institutin e mbrojtjes së nevojshme.
Në të drejtën penale shqiptare nuk gjen aplikim mbrojtja e nevojshme, pasi neni 19 i
Kodit Penal e ka parashikuar në mënyrë të shprehur dhe të qartë mbrojtjen e të
drejtave dhe interesave, duke kufizuar vetëm në rastin e një sulmi aktual.
Kështu, në një rast tjetër, nuk do të justifikohej me mbrojtjen e nevojshme vrasja e
hasmit me arsyetimin e parandalimit të ardhshëm të hakmarrjes, qoftë edhe sikur të
jetë paralajmëruar për ardhjen e këtij rreziku prej vetë atij, sikurse nuk legjitimohet
rrahja e personit që është duke vëzhguar e studiuar një objekt tregtar apo një shtëpi në

278
Shih vendimin e Gjykatës italiane nr. 03494 datë 27.03.1991.
279
Vendimi gjykatës italiane nr. 034526 date 23.09.1995.

130
vazhdën e veprimeve përgatitore e sigurisht të kushteve për ta vjedhur atë në të
ardhmen edhe po të provohet qëllimi i vjedhjes sepse nuk ndodhemi përpara një sulmi
të çastit.
Ky qëndrim nuk do të thotë se personi i rrezikuar, që është në dijeni të një sulmi të
ardhshëm ndaj të drejtave të tij, përjashtohet nga e drejta e marrjes së masave për
vetëmbrojtje në momentin kur të fillojë sulmi. Krahas njoftimit të organeve shtetërore
kompetente dhe masave të tjera të mundshme ligjore do të pranoheshin si veprime të
ligjshme edhe përgatitjet për të qenë i gatshëm për t`u mbrojtur vetë nga ky sulm në
çastin e fillimit të tij. Por edhe në këtë rast veprimi i tyre duhet t`i përgjigjet
karakterit dhe intensitetit të sulmit, në mënyrë që të mos kapërcehen kufijtë e
mbrojtjes së nevojshme.

Është pranuar me të drejtë se masat që merren nga i dëmtuari ose nga persona të tretë
për ndalimin e sulmuesit dhe dorëzimin e tij organeve kompetente për ndjekje penale,
barazohen me mbrojtjen e nevojshme nga pikëpamja e pasojave juridike, me kusht
gjithmonë që të mos jenë kapërcyer kufijtë e mbrojtjes së nevojshme. Përdorimi i
forcës për të ndaluar sulmuesin ose shkaktimi i atij dëmi për të mposhtur
kundërshtimin e tij, janë të ligjshme në qoftë se diktohen nga nevoja për t`ia arritur
këtij qëllimi 280.
Përfundimet që arritëm mbi sulmin e çastit në planin teorik mund ta ilustrojmë edhe
me raste nga praktika .
Kështu nëse do të merrnim si shembull rastin e një personi të alkoolizuar i cili çdo
natë konsumon pije alkoolike, kthehet në mbrëmje në shtëpi keqtrajton gruan dhe
familjarët e tjerë: përsëritja në mënyrë konstante në kohë të këtyre rrethanave dhe të
kësaj sjellje të personit justifikon definicionin e këtyre pasojave si të vazhdueshme
dhe të zakonshme, duke përshkruar rrethanën e një pasigurie të qëndrueshme në të
cilën ndodhen gruaja dhe familjarët e tij.
Në këtë pikë që kemi arritur të punimit është e nevojshme të nxjerrim në pah nëse,
mund të aplikohet mbrojtja e nevojshme apo jo kur njëri nga familjarët e godet për
vdekje viktimën në fjalë.

Sigurisht duke i marrë në konsideratë ekzistencën e elementëve të sulmit dhe të

mbrojtjes ne do fokusohemi tek sulmi çastit: nëse ekziston apo jo ai në këtë rast, pa u
përqendruar tek proporcioni midis sulmit dhe mbrojtjes.
Aspekti i parë që ka rëndësi në këtë rast qëndron në faktin se kur një person i dehur
futet në shtëpi, në përgjithësi kjo nuk përbën rrezik për jetën apo shëndetin e
familjarëve të tij bashkëjetues. Në të njëjtën mënyrë i referohemi edhe rastit të vajzës
së mitur, e cila për vite ka qenë e kanosur nga i ati të kryejë marrëdhënie seksuale,
inçesti në një ambient terrori dhe e izoluar, duke mos gjetur ndihme as tek nëna e saj
apo ndonjë tjetër dhe në fund refuzon kërkesën e tij, përfiton nga fakti që i jati është

280
Kjo pikëpamje pranohet sot në praktikën gjyqësore por edhe në praktikën e Gjykatë së Lartë të
RPSSH nr. 2 datë 26.12.1963. Ku në pikën 8 thuhet: Veprimet e nevojshme të bëra nga i dëmtuari ose
nga persona të tjerë për të ndaluar sulmuesin dhe për ta dorëzuar atë në organet kompetente shtetërore,
janë veprime të ligjshme dhe barazohen me ato që kryhen në gjëndjen e mbrojtjes së nevojshme. Në
raste të tilla i sulmuari dhe persona të tjerë, kanë përgjegjësi penale vetëm atëherë kur i kanë shkaktuar
sulmuesit dëmtime që nuk ishin aspak të nevojshme për ndalimin e tij.

131
në gjumë dhe e vret me armë; edhe në këtë rast duket sikur nuk kemi sulm të çastit
pasi personi në gjumë e kishte përfunduar sulmin e tij seksual.
Apo ne rastin tjetër të një gruaje e rrahur sistematikisht nga burri i saj, i cili e
kërcënonte se do ta vriste dhe mbante poshtë jastëkut një armë të mbushur, e merr atë
gjatë natës dhe vret bashkëshortin.
Pra, në të gjitha këto raste te fundit sipas se drejtës penale shqiptare, sulmi i çastit
mungon. Në rrethanat që analizuam sa më sipër kishte një mundësi shume të madhe
për një përsëritje të sulmit (kryerjen e marrëdhënieve seksuale me të miturën apo
cënimin e jetës së gruas) edhe në një masë akoma më madhe apo më të përgjakshme
por ky sulm ngel i ardhshëm edhe pse i sigurt. Edhe pse situatat janë të tilla për të
cilat gruaja apo e mitura nuk kanë patur mundësi për të ikur, veprimi i tyre “nuk ka
kuptim dhe rëndësi për një mbrojtje të nevojshme, gjate pritjes të një sulmi të vërtetë
dhe të ardhshëm”.

Në këtë arsyetim sulmi i çastit nuk ekziston pasi ai pritet me siguri që do te fillojë në
të ardhmen dhe kemi të bëjmë më një sulm jo aktual. Ky vlerësim mbi objektivitetin e
tij duhet të bëhet duke marrë parasysh të gjitha rrethanat dhe faktet e rastit konkret.
Kështu, si në rastin e babait mostër apo burri torturues që po flinin në kohën që ka
ardhur pasoja, për të zbatuar institutin e mbrojtjes së nevojshme duhet të dihet se çfarë
veprimesh apo si kanë vepruar ata para se të zgjoheshin dhe se a mund të mbroheshin
në mënyrë tjetër duke evituar pasojat tragjike.
Duke patur parasysh vlerësimin objektiv 281 nuk duhet të merret parasysh frika dhe
opinioni i autorit të pasojave por situata duhet të vlerësohet në kompleksitetin e saj,
duke iu referuar ligjeve të shkencës, eksperiencës për të pranuar apo jo sulmin
konstant apo vazhdon ose pritet me siguri që do të fillojë.
Kështu, të dyja viktimat mund të zgjoheshin në çdo moment të natës dhe objektivisht
është e mundur që mbas zgjimit ata mund të përsërisnin veprimet kriminale. Në bazë
të këtyre rrethanave të faktit kur të dy personat jetonin në të njëjtën shtëpi më
viktimat, kemi të bëjmë me një sulm i cili vazhdon dhe gjumi në këtë rast paraqet një
pezullim apo pauze te veprimit kriminal ndaj objektit juridik por jo rrezikun e cënimit.
Përmes konceptit të sulmit vazhdues, duke e vlerësuar objektivisht në bazë të
rrethanave konkrete, dhe duke bërë lidhjen e aktualitetit me mbrojtjen efektive, mund
të bëhet e mundur aplikimi i mbrojtjes së nevojshme edhe në vepra penale
vazhduese 282.

Si përfundim mund të themi që sulmi edhe nuk mund të jete ndërmarrë akoma, por
rrezikshmëria që ai mund të përsëritet është reale, konkrete dhe i qëndrueshëm për të
cilën cënimi duket i pashmangshëm dhe i qartë me rrethanat konkrete të çështjes.
Në nocionin e sulmit të çastit përfshihen jo vetëm veprime statike të pandryshueshme,
të cilat konsistojnë në kërcënime të një sulmi të padrejtë, por edhe rastet në të cilat
sulmi zgjat në kohë, duke mos u ezauruar apo përfunduar në një akt të vetëm veprimi
i sulmuesit. Por në këto raste nuk mund të thuhet në mënyrë të plotë dhe të qarte apo
281
Padovani, Difesa legittima, fq. 502. Sipas këtij autori, sulmi aktual duhet gjithmonë të analizohet
objektivisht, mbi ato fakte që kanë ndodhur dhe rezultatet e tyre si rrahje të shpeshta, kërcënime të
përsëritura, qëndrim i dhunshëm i viktimës, etj.
282
Szego, Ai confini della legittima difesa, fq. 226.

132
të hapur që veprimi i sulmuesit do të cënojë dhe që zgjat në vazhdimësi me sjellje
kërcënuese në mënyrë të pandërprerë.
Mbrojtja e nevojshme nuk aplikohet ne rastet e veprave penale te kryera nga
pakujdesia.
Praktika gjyqësore e Gjykatës së Lartë shpesh ka theksuar që duhet të vlerësohen
rrethanat për të bërë ndryshimin e kualifikimit ligjor të veprës penale në ngarkim për
të qenë në kushtet e mbrojtjes së nevojshme apo në kapërcim të tyre, për t`u përdorur
si rrethana cilësuese apo lehtësuese 283.
Ky vlerësim lidhet më faktin nëse sulmi ka përfunduar nuk mund të pretendohet
zbatimi i nenit 19 i Kodit Penal. Nëse veprimet e sulmuesit përfundojnë dhe nëse ai
gjuan vetëm njëherë dhe largohet, kjo do të thotë që sulmi ka dështuar dhe ka
përfunduar dhe nuk është më aktual. Sipas vendimit nr. 123 datë 27.10.2010 të
Gjykatës së Lartë, sulmi ka përfunduar dhe nuk mund të aplikohet as kapërcimi i
kufijve të mbrojtjes së nevojshme pasi nga ana subjektive kundërsulmuesi e dinte, në
bazë të rrethanave, që ai kishte përfunduar dhe ndaj me të drejtë gjykata e ka dënuar
për një vepër penale të plotë. Sulmi i padrejtë është konsideruar si rrethanë lehtësuese,
pasi vepra penale është kryer nga provokimi i viktimës, në bazë të nenit 48 të Kodit
Penal.
Nëse nga ana subjektive qëndrimi i kundërsulmuesit do të shfaqej në formën e
pakujdesisë, mund të aplikohej instituti i kapërcimit të kufijve të mbrojtjes së
nevojshme.
Instituti i mbrojtjes së nevojshme mund të gërshetohet edhe me atë të tronditjes së
fortë psiqike të çastit. Kjo e fundit mund të merret në konsideratë në lidhje me
proporcionin e sulmit dhe të mbrojtjes, por gjithsesi kur ekzistojnë kushtet e mbrojtjes
së nevojshme, tronditja psiqike nuk ka asnjë rëndësi284.

2. Këndvështrim midis sulmit të çastit, institutit të tentativës dhe heqjes dorë nga
kryerja e veprës penale.

Dispozita e nenit 19 mbi “Mbrojtjen e nevojshme” të cituar më lart, kërkon ndër të

tjera që sulmi duhet të jetë edhe i padrejtë. Sulmi do të konsiderohet i padrejtë kur ai
është i kundërligjshëm dhe shoqërisht i rrezikshëm.
Nga ana tjetër neni 22 i Kodit Penal shprehet mbi tentativën: “…kur personi ndërmerr
veprime të drejtpërdrejta dhe ajo ndërpritet nuk përfundon për shkaqe të pavarura
nga vullneti i personit”, duke dënuar vetëm veprime në të cilat kanë filluar
ekzekutimi i veprës penale dhe jo veprime përgatitore. Nëse personi do të
kundërvepronte ndaj veprimeve përgatitore edhe pse të çastit, ai nuk do të
legjitimohej përballë aplikimit të institutit të mbrojtjes së nevojshme, pasi ato nuk
janë të kundërligjshme, përveç rasteve përjashtimore kur vetë ligjvënësi dënon
përgatitjen.
Koncepti i sulmit të çastit përkon me nocionin e tentativës, si një veprim i
drejtpërdrejtë i kësaj të fundit, juridikisht i dënueshëm, i cili mund të sjellë pasoja dhe

283
Shih vendimin nr.123 datë 27.10.2010 e Gjykatës së Lartë italiane.
284
Shih vendimin nr. 809 datë 15.09.2010 i Gjykatës së Lartë italiane.

133
të cënojë në çast. Nga kjo shprehet edhe lidhja e ngushtë që ekziston midis tentativës
dhe mbrojtjes së nevojshme.
Në doktrinë ka mendime që mbrojtja e nevojshme duhet të aplikohet edhe në ato raste
kur veprimet përgatitore janë shumë të afërta me tentativën. Marrim një shembull:
Bashkëshorti në sjelljen e tij të përditshme konsumonte çdo ditë alkool dhe mbas
konsumimit të saj ushtronte dhunë me pasoja të rënda ndaj bashkëshortes dhe
fëmijëve të saj. Nëse do të ishim koherent me limitin që ndan veprimet përgatitore
dhe fillimin e tentativës, do të shpreheshim që, përfundimi i konsumimit të alkoolit do
të çonte menjëherë në fillimin e kryerjes së veprime të kundërligjshme shoqërisht të
rrezikshme, si ushtrimi i dhunës.
Dhe nëse konsumimi i alkoolit përkon me veprimet përgatitore dhe fill mbas saj
personi fillon e kryen veprimet e drejtpërdrejta sipas nenit 22 të Kodit Penal, a do të
legjitimohej i dëmtuari përballë nenit 19 të Kodit Penal, nëse do të plagoste rëndë
bashkëshortin e tij menjëherë pas konsumimit të alkoolit? A do të konsiderohej
veprim përgatitor i padënueshëm dhe si rrjedhojë jo i kundërligjshëm?
Jemi të mendimit që në veprime të tilla që edhe pse janë të afërta me veprimet e
drejtpërdrejta për fillimin e ekzekutimit dhe kushte të cilat përcaktojnë një sjellje që
përsëritet gjithmonë në kohë në të njëjtën mënyrë, nuk mund të justifikojnë zbatimin e
nenit 19 të Kodit Penal ndaj personit i cili mbrohet kundrejt sulmuesit të alkoolizuar
pasi:

1. Këtu kemi të bëjmë akoma me veprime përgatitore të cilat nuk mund të përbëjnë
sulm të padrejtë, pasi sulmi i padrejtë duhet te jetë i kundërligjshëm dhe të tilla nuk
janë veprimet përgatitore, ato janë të padënueshme.

2. Do të cënohej parimi i materialitetit apo shfaqja e veprimeve në botën e jashtme

duke kundërvepruar ndaj një mendimi që mund të këtë personi, por mendimi i një
personi nuk është i dënueshëm.

3. Do të shkelej parimi i lidhjes shkakësore pasi veprimi duhet të jetë i domosdoshëm,

i drejtpërdrejtë dhe vendimtar për mundësinë e ardhjes së pasojës.

Por pavarësisht ngjashmërive mes sulmit të çastit në rastin e tentativës dhe mbrojtjes
së nevojshme, mes tyre ka dhe dallime.
Në qoftë se mbrojtja e nevojshme, për qëllimin e saj, në vetvete meriton një zbatim
shumë të gjerë për të mbrojtur objekte juridike të caktuara, për tentativën nuk vlen ky
arsyetim. Tentativa në bazë të nenit 23 të Kodit Penal dënohet si fazë paraprake, pasi
nuk dënohet një pasojë e cila nuk ka ardhur realisht por vullneti i shfaqur i personit.
Me fjalë të tjera nëse për aplikimin e mbrojtjes së nevojshme, ekzistenca e sulmit
edhe mund të përshpejtohet kur ai pritet me siguri që do të vijë, në të kundërt ndodh
me tentativën pasi kufiri ku shfaqet sjellja e kundërligjshme duhet të jetë shumë më
afër realizimit të veprës penale. Pra kjo distancë mes veprimit apo sulmit me pasojën
është më e afërt tek tentativa.
Do të thotë që kundërsulmuesi tek mbrojtja e nevojshme mund të veprojë më përpara
se veprimi të jetë i drejtpërdrejtë ndaj tij, pasi ai pritet me siguri qe do të vijë. P.sh
nëse tentativa është e dënueshme vetëm kur veprimi është i drejtpërdrejtë, kur personi

134
nxjerr pistoletën dhe e drejton kundër mbrojtësit, dhe rëndësia e sulmit përkon në atë
çast, atëherë kundërsulmuesi do të ketë kohë ndoshta për të qëlluar me armë, por nuk
do të ketë kohë për të marre në shenjë e as për të qëlluar për herë të dytë, nëse gjuajtja
e parë dështon.
Me fjalë të tjera janë më të vogla mundësitë e një mbrojtje apo kundërsulmi pasi koha
eshtë e shkurtër për të tentuar dhe për të parandaluar sulmin dhe duke mos patur më
asnjë shpresë për të rigjuajtur e qëlluar në shenjë sulmuesin.
Edhe sipas doktrinës me të mirë të huaj, të gjitha këto përfundime të çojnë në
konkluzionin se sulmi i çastit nuk përkon me tentativën e plotë apo të metë por me atë
tentativë ku nga numri total i veprimeve, nuk përbën sulm të çasti veprimi fundit por
pak më herët e që përkon me përgatitjen shumë afër tentativës, d.m.th në atë veprim i
cili do të cilësohet si tentative vetëm në një çast pak më të vonshëm.
D.m.th momenti që përkon menjëherë para së të fillojë ekzekutimi i tentativës përbën
sulm të çastit 285.

Ky nocion kërkon një saktësim dhe një thellim akoma më të madh se ky punim, pasi
duke u paraqitur si i vetmi moment i mundshëm per mbrojtësin të parandalojë sulmin.
Tej këtij sulmi nuk do të ishte më e mundur për të sulmuarin të pengoje sulmin, i cili
menjëherë mund të shndërrohet në një cënim për të sulmuarin 286.
Duke qenë se iu referuam institutit të tentativës në analizë me sulmin e çastit, një rol
të rëndësishëm luan edhe instituti i heqjes dorë, parashikuar nga neni 24 i Kodit Penal.
Kur sulmuesi heq dorë në mënyrë përfundimtare, duke plotësuar kushtet e
parashikuara nga neni 24 i Kodit Penal, nga veprimet e mëtejshme dhe sulmi nuk
është më i çastit por ka përfunduar nuk ka me vend për mbrojtje për kundërsulmuesin
pasi sulmi i padrejtë nuk është më i çastit, aktual apo i pranishëm.
Kushtet e domosdoshme për mbrojtjen e nevojshme përbëhen nga një sulm real, i
padrejtë dhe një kundërveprim i ligjshëm;
-E para duhet të konkretizohet në një sulm aktual i cili, nëse nuk neutralizohet në
kohë, do të cënonte një të drejtë;
-E dyta ka të bëjë me nevojën për t`u mbrojtur, dhe proporcioni mes sulmit dhe
mbrojtjes.
Mënyra se si është shprehur dispozita me shprehjet “mbrojtja e nevojshme”, “duke
qenë i detyruar”, “karakteri i mbrojtjes të jetë në proporcion me rrezikshmërinë e
sulmit” duhen kuptuar që mbrojtja duhet të jetë në atë rrethanë e cila mund të
shkaktojë dhe një dëm më të madh për të mbrojtur objektin juridik.

*
* *

285
Sic shprehet, Lenckner in SCHÖNKE, SCHRÖDER, Strafgesetzbuch, në fq. 608.
286
Në Itali ka një vendim të Gjykatës së Bassano d. Grappa të datës 03.03.2009 që duke mbështetur
ketë arsyetim shprehet: sulmi i çastit rrjedh jo vetëm nga konsumimi por edhe nga tentativa: është
sulm i çastit një cënimi mundshëm, i cili i paraprin sjelljes së sulmuesit në raport më elementët e anës
objektive siç janë, koha, vendi dhe mjete në dispozicion të sulmuesit dhe të kundërsulmuesit”.

135
Duke i`u referuar përfundimeve të mësipërme mbi nocionin e sulmit e çastit në
kuptimin penalo-juridik, konkluduam se kemi të bëjmë më një sulm të çastit të një
cënimi të padrejtë vetëm në vlerësimin e një mundësie të konsumimit të veprës penale
apo kur vërtetohet prezenca e një figure konkrete të veprës penale në pritje për t`u
kryer dhe akoma e pa realizuar.
Aplikimi i nenit 19 në mënyrën se si është formuluar në lidhje me kërkesat e sulmit të
bind që ai mund të aplikohet dhe nuk varet nga fajësia e sulmuesit, pasi vetë dispozita
nuk shprehet në mënyrë të qartë mbi ekzistencën e domosdoshme të këtij elementi të
anës subjektive. Fakti që dispozita shprehet mbi një sulm të padrejtë dhe jo “kriminal”
do të thotë se mjafton për mbrojtjen e nevojshme që sulmi objektivisht të paraqesë
rrezikshmëri shoqërore, pa u lidhur kjo rrezikshmëri me përgjegjësinë ose
papërgjegjësinë penale të autorit. Kjo kërkesë është në favor të mbrojtjes sepse
ndonëse si rregull një sulm i padrejtë është edhe kriminal, ndodh që për shkaqe
objektive ose ligjore autori i tij të mos mbajë përgjegjësi penale 287.

Kështu konkludojmë që neni 19 aplikohet është pse kundërsulmuesi reagon ndaj një
sulmi pa faj dhe jo të dënueshëm 288.
Në të drejtën penale, në teorinë dhe në praktikën e saj, interes ka ngjallur problemi i
provokimit. Me te drejtë shtrohet pyetja nëse ndodhet në kushtet e mbrojtjes së
nevojshme personi që ka provokuar vetë sulmin e padrejtë apo personi i tretë që shkon
në ndihmë të sulmuesit të kundërsulmuar nga mbrojtja.
Teoria dhe praktika gjyqësore anojnë nga qëndrimi i mospranimit të mbrojtjes së
nevojshme, në rastet kur personi i sulmuar e ka provokuar vetë sulmin me sjelljet e tij
të padrejta 289.
Teoria dhe praktika gjyqësore përgjithësisht anojnë nga qëndrimi i mospranimit të
mbrojtjes së nevojshme në rastet kur personi i sulmuar e ka provokuar vetë sulmin me
sjelljet e tij të padrejta, me anë të një provokimi të qëllimshëm.
Përsa u përket rasteve të provokimeve të qëllimshme, për të nxitur një sulm ndaj vetes
me qëllim për të justifikuar kundërsulmin, është e qartë që nuk mund të legjitimohet
mbrojtja e nevojshme, pasi ndodhemi para simulimit të veprimeve të kundërligjshme.
Në këto raste provokuesi do të përgjigjet për veprën penale të kryer në bazë të
dispozitës që parashikon figurën e saj 290.
Por duhet theksuar që edhe provokuesi mund të jetë në kushtet e mbrojtjes së
nevojshme në qoftë se i provokuar o e tejkalon me mbrojtjen e tij duke krijuar kështu

287
Kështu ndodh, për shembull, me sulmin e bërë nga një person i papërgjegjshëm për shkak të
gjendjes mendore ose nga të mitur nën moshën 14 vjeç për krimet dhe 16 vjeç për kundërvajtjet penale.
Në këto raste ato nuk kanë përgjegjësi penale se mungon faji, ana subjektive e veprës penale. Prandaj
ligjvënësi e ka lidhur mbrojtjen e nevojshme me anën objektive të veprës penale, me praninë e
rrezikshmërisë që paraqet sulmi i padrejtë, rrezikshmëri që ekziston objektivisht, pavarësisht nga
mungesa e ndonjë elementi tjetër të domosdoshëm të veprës penale. Motivi, qëllimi apo qëndrimi
psikik i autorit të sulmit ndaj pasojave të dëmshme që mund të shkaktohen prej tij, si rregull, janë
indiferentë për institutin e mbrojtjes se nevojshme. Për me tepër shih, Muçi, E drejta penale, Pjesa e
përgjithshme, fq 180, 2006.
288
Fiandaca-Musco, Diritto penale, fq. 281, Mantovani, Diritto penale, fq. 250.
289
Muçi, Ibidem, fq.178.
290
Ibidem Muçii.

136
nevojën e kundërsulmit 291, pasi provokimi është i paqëllimshëm për të shkaktuar
pasoja të rënda.
Në rastin e provokimit neni 19 i Kodit Penal nuk mund të aplikohet ndaj atij personi
që ka provokuar sulmin dhe nuk mund të aplikohet as kapërcimi i kufijve të mbrojtjes
së nevojshme, pasi mungon padrejtësia e sulmit 292.
Me rëndësi janë dhe aplikimi i rregullave të gabimit në fakt në institutin e mbrojtjes së
nevojshme. Për t`u përjashtuar kundërsulmuesi nga përgjegjësia penale, pra që të
aplikohet jo vetëm mbrojtja e nevojshme reale por edhe ajo fiktive, duke mos
ekzistuar një sulm i çastit është e nevojshme që çdo përfytyrim i gabuar i personit mbi
ekzistencën e sulmit të çastit të vlerësohet jo vetëm në kriter subjektive, por sigurisht
edhe në elementë të anës objektive, nga mund të kuptohet ana subjektive.

Në rastin e mbrojtjes fiktive mund të jetë edhe një sulm aparent ose jo real: duhet ama
që të jetë jo imagjinar, në kuptimin që përfytyrimi i gabuar për t`u mbrojtur nuk duhet
të bazohet thjesht në një kriter të anës subjektive, duke konsideruar vetëm qëndrimin
psiqik të autorit, por në veprime konkrete, të cilat edhe pse në vetvete nuk janë të
përshtatshme për të krijuar një sulm të çastit, janë të tilla që justifikojnë në qëndrimin
psiqik të autorit bindjen e arsyeshme që gjendet në një situatë të një sulmi shumë të
shpejtë 293.
Mbrojtja e nevojshme fiktive përmban të njëjtët elementë të mbrojtjes së nevojshme
reale, me të vetmin dallim që në rastin e parë sulmi i çastit nuk ekziston objektivisht,
por është supozuar nga kundërsulmi në bazë të një përfytyrimi të tij të gabuar në
vlerësimin e kushteve të mbrojtjes së nevojshme. Ky gabim, nëse është vlerësuar nga
pakujdesia nga ana e personit, do të çojë në përgjegjësi penale, nëse vepra penale e
kryer mund të ekzistojë në këtë formë fajësie 294.
Si përfundim, për realizimin e mbrojtjes së nevojshme fiktive duhet të ekzistojnë të
njëjtët elementë përbërës së mbrojtjes së nevojshme reale, me të vetmin përjashtim të
një sulmi të çasti, të padrejtë dhe real që, në vend që të ketë ndodhur në realitet, është
përfytyruar gabim për ekzistencën e tij nga subjekti, në bazë të një vlerësimi të gabuar
por të arsyeshëm të anës objektive 295.

3. Sulmi i çastit në një profil krahasues sipas: Kodit italian, spanjoll, gjerman,
common law dhe në Kosovë.

3.1 Neni 52 i Kodit Penal Italian.

Kodi Penal italian në nenin 52 të tij parashikon institutin e mbrojtjes së nevojshme

apo siç quhet ndryshe “Mbrojtja e ligjshme” dhe shprehet:

291
Shih vendimin e Gjykatës italiane nr. 03376 të datës 12.04.1985.
292
Shih vendimin e Gjykatës italiane nr. 06622 të datës 14.07.1984.
293
Shih vendimin e Gjykatës italiane nr. 16015 të datës 17.11.1989.
294
Shih vendimin e Gjykatës italiane nr. 03257 të datës 22.03.1991.
295
Shih vendimin e Gjykatës italiane nr. 02564 të datës 26.02.1991.

137
“Nuk është e dënueshme kush e ka kryer një vepër duke qenë i detyruar nga nevoja
për të mbrojtur një të drejtë për veten ose të një tjetri kundër një rreziku të çastit, të
një cënimi të padrejtë, me kusht që mbrojtja të jetë në përpjesëtim me veprën”.
Nga përmbajtja e kësaj dispozite, kuptohet që aplikimi i këtij instituti mbështetet në
dy pole të rëndësishme dhe të ngjashme me atë të vendeve te tjera që kanë të bëjnë më
kërkesat e sulmit dhe ato të mbrojtjes, vetëm se ky kod i referohet nga një anë sulmit
të padrejtë dhe nga ana tjetër një mbrojtjeje të ligjshme.
Sulmi i padrejtë duhet të jetë i çastit dhe nuk pranohet sulmi i ardhshëm apo i
përfunduar.
Në dallim nga e drejta penale shqiptare që përdor termin sulm, e drejta italiane i
referohet rrezik. Rrezik i çastit do të konsiderohet mundësia e ardhjes së një pasoje të
ardhshme dhe të dëmshëm, duke lejuar mbrojtjen e ligjshme edhe kur sulmi nuk ka
filluar akoma apo sulmuesi nuk ka ndërmarrë akoma veprimin. Ky përfundim
pranohet gjerësisht nga e drejta italiane.

Rreziku duhet të jetë i çastit dhe nuk mjafton që ai të eksitojë. Nuk është i
mjaftueshëm vetëm mundësia e ardhjes së pasojës por kërkohet edhe diçka tjeter quid
pluris, që ligjvënësi italian ka përcaktuar në definicionin e çastit. Zgjidhja që është
dashur të jepet është ai i përcaktimit me saktësi të momentit nga i cili fillon dhe deri
ku mbrojtja e ligjshme mund të ushtrohet, duke patur parasysh disa çaste të
rëndësishme.
Sipas kësaj të drejte, një përshpejtim i tepërt i mbrojtjes nuk justifikon këtë institut
duke devijuar qëllimin e tij. Hapësira që mund të zërë mbrojtja e ligjshme është për
ato situata për të cilat rreziku apo mundësia e ardhjes së pasojës është kaq e afërt në
transformimin e saj në cënim duke mos lejuar nje mbrojtje efektive. Pra, i çastit do të
konsiderohet sipas këtij mendimi ai rrezik që eshtë i afërt në realizim dhe që është
kërcënues.
E drejta italiane njeh si nocion të rrezikut të çastit edhe ato raste kur rreziku është
transformuar në sulm dhe që ka cënuar apo sjellë pasojë por që nuk ka përfunduar
akoma 296.

Në këtë definicion të fundit, rreziku aktual është ai i cënimeve të mëtejshme dhe çdo
cënim paraprak i konsumuar bën më të mundshëm pasojat e tjera dhe të ardhshme.
Kodi italian konsideron rrezik të çastit edhe rrezikun e qëndrueshëm. Neni 52 i Kodit
Penal italian në termin që përdor “rrezik i çastit” lejon aplikimin e këtij instituti edhe
për ato veprime të cilat nuk përbëjnë në vetvete veprime të drejtpërdrejta, të
dënueshme si tentativë duke argumentuar se shtyrja e momentit të mbrojtjes së
ligjshme do të bënte të pamundur mbrojtjen e të drejtave.
Sipas një Vendimi të Gjykatës Kushtetuese italiane nr. 46776 datë 4.12.2012
tentativa është e dënueshme edhe në mungesë të veprimeve që përkojnë me

296
Romano, Commentario sistematico al codice penale, Milano, 2004, faqe 555; FROSALI, Sistema
penale italiano, II, Torino, 1958, fq. 295. Ky autor pranon institutin e mbrojtjes së nevojshme edhe kur
veprimet nuk përbëjnë një tentativë të dënueshme. Mbi temën e raporteve të një tentative të dënueshme
dhe sulmi të çastit shih Vigano, neni 52, tek Marinicci, Dolcini, Codice penale commentato, fq. 580.

138
ekzekutimin e veprës penale apo ekzistencën e një momenti fillestar të ekzekutimit të
saj.
Ky vendim i gjykatës pranon teorinë subjektive mbi veprimet e drejtpërdrejta të
autorit të veprës penale me arsyetimin se: “Duke qenë se veprimi i njeriut përbehet
nga dy ose më shume akte, nga kjo rrjedh që mbi një analizë logjike, tentativa është e
dënueshme jo vetëm kur ajo është e plotë dhe janë kryer të gjitha veprimet por edhe
në ato raste kur autori ka kryer një apo disa akte (jo domosdoshmërisht ekzekutive) të
cilat të diktojnë në mënyrë të qartë e pa mëdyshje, vullnetin e autorit për të kryer
veprën penale. Sipas këtij vendimi dhe sipas teorisë subjektive edhe veprimet
përgatitore mund të shfaqin institutin e tentativës, atëherë kur ato shfaqin mbi bazën e
një vlerësimi ex ante të mëparshëm dhe nga mos realizimi i pasojës nga faktorë të
pavarur nga vullneti i tij, përshtatshmëria e lidhjes shkakësore në zinxhirin e
veprimeve për të arritur tek pasoja përfundimtare dhe qëndrimi për të krijuar një
situatë rreziku të çastit dhe një cënim konkret, shfaqin në të njëjtën kohë, qëllimin e
autorit për të kryer veprën penale.

Sipas kësaj teorie subjektive një veprim përgatitor mund të përmbajë tiparet e një
tentative kur ai është i përshtatshëm dhe i drejtpërdrejtë për konsumimin e një vepre
penale apo kur ka aftësinë, mbi bazën e një vlerësimi paraprak dhe në lidhje me
rrethanat e çështjes (vendi, koha, mjetet, etj), për të realizuar pasojën e dëshiruar dhe
kjo pasojë është pa dyshim e afërt.
Në të kundërt është teoria objektive e cila kërkon domosdoshmërisht që veprimet të
jenë të drejtpërdrejta për realizimin e veprës penale dhe veprimet duhet të jenë
ekskluzivisht ekzekutive apo veprime që përbëjnë figurën e ndonjë vepre penale dhe
në formën e saj më minimale duke u bazuar ne parimet e përgjithshme të së drejtës
penale, që veprimet përgatitore nuk janë të dënueshme.

3.2 Neni 20 i Kodit Penal Spanjoll.

Sipas Kodit Spanjoll aktualiteti i sulmit është një kusht i domosdoshëm, në mungesë
të të cilit nuk mund të flitej për mbrojtje të nevojshme por për hakmarrje apo sulm
parandalues.
Gjithashtu kushti i sulmit të çastit është i rëndësishëm për të aplikuar institutin e
mbrojtjes së nevojshme dhe kusht thelbësor si elementi i anës subjektive i mbrojtësit, i
cili kërkon për mbrojtësin vullnetin për të zmbrapsur një sulm të pandashëm nga
aktualiteti i tij.
Kodi spanjoll bën një dallim në aplikimin e institutit të mbrojtjes së nevojshme për të
mirat personale dhe ato pasurore dhe pikërisht duke patur parasysh nenin 20 duhet që
sulmi mund të shkaktojë një dëm të madh dhe kërcënues, dhe që ai duhet të jetë i
kundërligjshëm si krim ose si kundërvajtje, kur cënohen të mirat pasurore.
Ky kusht limiton aplikimin e këtij instituti në lidhje me të drejtën e pasurisë. Përsa i
përket faktit që sulmi duhet të përbëjë një krim apo një kundërvajtje kjo ka të bëjë më
shumë me kundërligjshmërinë për të cilën konsiston padrejtësia e sulmi 297; por pa

297
Shih autorët Muňoz Çonde, Garcia Aran, Derecho penal, parte general, Valencia, 2004 fq. 432.

139
dyshim që ky limit reflekton edhe ne sulmin e çastit dhe në limitet kohore të
mbrojtjes.
Kështu sipas nenit 20 të Kodit Penal spanjoll, përderisa sulmi nuk përbën një figurë të
veprës penale, nuk mund të konsiderohet që sulmi eshtë i rëndësishëm për t`u
mbrojtur. Nocion ky që përkon me sulmin e padrejtë sipas nenit 19 të Kodit Penal
shqiptar.
Sulmi i çastit duhet të përbejë patjetër një tentativë juridikisht të rëndësishme pasi
veprimet përgatitore edhe pse shumë të afërta me tentativën nuk mund të
konsiderohen si sulm i padrejtë.
Sipas nenit 19 të Kodit Penal spanjoll “Tentativë kemi kur autori në mënyrë të
drejtpërdrejtë fillon ekzekutimin e krimit përmes veprimeve që shfaqen në botën e
jashtme, duke realizuar të gjitha veprimet (tentativë e plotë) apo një pjesë të tyre
(tentative e metë), që nga ana objektive mund të sillnin pasojën, dhe se pa ndërprerje
kjo nuk vjen për shkaqe të pavarura nga vullneti i autorit”. Në dallim nga Kodi Penal
gjerman i cili e përshpejtonte sulmin e çastit, kodi spanjoll e vonon atë duke e
konsideruar në një stad më të mëvonshëm në atë të tentativës.
Gjithashtu sipas kodit spanjoll, mbrojtja e nevojshme parandaluese nuk përbën shkak
për t`u përjashtuar nga përgjegjësia penal në dallim nga e drejta penale gjermane.
Kodi spanjoll ka saktësuar që kur mbrohet banesa, hyrja në banesë pa pëlqimin e
tjetrit konsiderohet sulm i padrejtë dhe padyshim që ky sulm duhet të jetë dhe i çastit.

3.3 Paragrafi i 32 St.G.B. i Kodit Penal Gjerman.

Në kodin penal gjerman, mbrojtja e nevojshme është ajo mbrojtje, që është e

nevojshme për të larguar nga vetja apo nga te tjerët një sulm aktual, të çastit. Kështu
nuk kryen asnjë veprim të kundërligjshëm askush i cili kryen nje veprim të
parashikuar nga mbrojtja e nevojshme 298.
Në vazhdim të këtij paragrafi § 33 shprehet se : “Nuk dënohet kush kapërcen kufijtë e
mbrojtjes së nevojshme nga tronditja, frika apo paniku”.
Edhe kodi gjerman si kodi shqiptar përdorin të njëjtën fjalë, atë të sulmit dhe jo të
rrezikut por kur parashikon kushtet e sulmit e limiton atë vetëm në një element dhe jo
në tre të parashikuar nga kodi jonë penal: i padrejtë, i vërtetë dhe i çastit.
Sulmi kërkohet të jetë vetëm i çastit. Sulm, dhe jo rrezik, i cili në vetvete është një
nocion më i ngushtë se ai i rrezikut.
Sulmi është i çastit për aq kohë sa ai është kërcënues apo shumë i afërt në realizim ose
pritet me siguri që do të fillojë dhe akoma i papërfunduar.
Për të përcaktuar me saktësi momentin se kur mund të fillojë gjendja e mbrojtjes së
nevojshme, e cila justifikon mbrojtjen, e drejta penale gjermane i referohen momentit
në të cilën objekti juridik vihet në rrezik; në momentin që sulmi kërcënues shfaqet në
nje sulm të menjëhershëm dhe të drejtpërdrejtë ndaj interesit të mbrojtur me ligj,
atëherë qëndron një sulm ligjërisht i sprapsur.
Nocioni i çastit të trajtuar në këtë mënyrë përkon dukshëm me momentin fillestar të
sulmit të kundërligjshëm të dënueshëm për tentativë sipas paragrafit § 22 i cili

298
Sipas paragrafit § 32 St.G.B, të kodit gjerman.

140
shprehet duke dhënë nocionin e tentativës se “sulmi të jetë i çasti në momentin kur
sulmi kalon nga faza e veprimeve përgatitore në atë të tentativës.
Pra, në të drejtën gjermane nocioni i sulmit të çastit dhe i tentativës përkojnë tërësisht
dhe mes tyre ka një lidhje të fortë.

3.4 Neni 12 i Kodit Penal të Kosovës.

Në nenin 12 299 të Kodit Penal të Kosovës përcaktohet nocioni i mbrojtjes së

nevojshme. Nga nocioni i mbrojtjes së nevojshme del se për t`u konsideruar se
ekziston mbrojtja e nevojshme duhet të shprehet sulmi dhe mbrojtja. Elementë këta të
ngjashëm edhe me legjislacionet e tjera që kemi trajtuar më lart.
Një nga kërkesat kryesore të sulmit, parashikuar shprehimisht nga neni 8 dhe pa bërë
dallime mes të mirave vetjake apo pasurore, kërkohet që sulmi të jetë i atëçastshëm
apo aktual300.
Sipas këtij kuptimi, sulmi do të konsiderohet aktual në rastet kur në çdo moment pritet
se kur do të fillojë, kur ka filluar të veprojë dhe gjersa të zgjasë, përkatësisht derisa të
përfundojë.
Kjo do te thotë se ky nocion i sulmit aktual nuk pajtohet me sulmin e ardhshëm, i cili
pritet në të ardhmen që të vijë dhe as me sulmin i cila ka përfunduar dhe nuk ka vend
që të përsëritet aty për aty.
Nocione këto të ngjashme dhe me sulmin e çastit në të drejtën penale shqiptare, që
nuk paraqesin dallime apo veçori në planin teorik.
Në rastin kur sulmi pritet me siguri që do të fillojë, e drejta penale e Kosovës
legjitimon institutin e mbrojtjes së nevojshme edhe kur sulmuesi ka marrë veprime
paraprake por nuk sqarohet nëse mund të jenë veprime përgatitore apo jo. Kjo
sqarohet sipas rrethanave të çështjes të cilat përcaktojnë edhe qëllimin e autorit të
veprës penale. Nëse qëllimi i autorit është ai i sulmit, këto veprime paraprake do të
konsiderohen tentativë e dënueshme dhe bëjnë që sulmi të jetë i padrejtë.

Pra, nëse veprimet përgatitore janë shumë afër apo puqen me tentativën, duhet që të
merret për bazë vepra penale konkrete që po kryhet.
Jo vetëm kaq por kjo e drejtë për të bërë dallimi e tentativës dhe përgatitjes që janë
shumë afër me njëra tjetrën duhet të merret për bazë:
1. Lidhmëria natyrale e veprimit të ndërmarrë me veprimin e kryerjes së figurës
përkatëse te veprës penale;
2. Më pas duhet të merret për bazë plani i personit për kryerjen e veprës penale;
3. Në bazë të situatës konkrete të konstatohet se a është fjala për sulmin ndaj të mirës
së mbrojtur.
Duke u mbështetur në këto kritere e drejta penale e Kosovës bën dallimin midis
tentativës dhe përgatitjes. Në ato raste kur sulmi paraqitet si përgatitje nuk justifikohet
instituti i mbrojtjes së nevojshme, përveç rregullave të gabimit të fakt dhe mbrojtjes
fiktive apo putative.
299
Ky nen parashikon : “Mbrojtja e nevojshme është mbrojtja e cila është e domosdoshme për të
zmbrapsur sulmin e kundërligjshëm, real dhe të atëçastshëm ndaj vetes apo ndonjë personi tjetër, me
kusht që karakteri i mbrojtjes të jetë në proporcion me shkallën e rrezikut që paraqet sulmi”.
300
Ismet Salihu, E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, fq. 238, 2009.

141
3.5 Common law.

Në sistemin common law pranohet që përdorimi i forcës në mbrojtjen e nevojshme

duhet të jetë i nevojshëm. Nocioni i të nevojshmes pasqyrohet mes profileve të
ndryshme.
Për të caktuar nëse ekziston instituti i mbrojtjes së nevojshme, Gjykatat e sistemit
common law, duhet të marrin në konsideratë tre elementë:
1. Nëse subjekti kishte mundësi për t`u tërhequr nga rreziku;
2. Nëse kërcënimi ishte i pashmangshëm;
3. Nëse subjekti ka kryer ndonjë gabim për të cilën ai ka përfytyruar që veprimi i tij
justifikohej 301.
Nëse kërcënimi është i pashmangshëm atëherë ekziston një nevojë e menjëhershme
për përdorimin e forcës. Për të përcaktuar sipas këtij sistemi se kur kërcënimi është i
menjëhershëm, tradicionalisht i referohet rastit të, Attorney General for Northern
Ireland`s Reference No.2(1977) 302: Një qytetar i Irlandës së Veriut, pronar i një
dyqani, mbante brenda dyqanit të tij shishe plasëse. Duke qenë se ato u zbuluan nga
policia, ndaj tij u hap një proçes penal, si mbajtje e paligjshme të mjeteve plasëse.
Mbrojtja u shpreh se dyqani i të të pandehurit ishte zbrazur e shkatërruar nga një
trazirë e kohëve të fundit, për të cilën policia nuk ishte në gjendje që ta mbante në
kontroll apo ta frenonte, kështu që shishet plasëse ishin mbajtur si mjet mbrojtës për
ndonjë trazirë të ardhshme të mundshme. Juria mbështeti pretendimin e mbrojtësit
duke konsideruar, që kërcënimi i një shkatërrimi tjetër të ardhshëm të dyqanit mund të
ishte i pashmangshëm.
Ky vendim bujar ne favor të të pandehurit bazohej mbi një të dhënë të rëndësishme: u
provua gjithashtu që në rastin e rrëmujave, policia nuk mundte dot që te ruante
dyqanin e tij dhe gjithashtu, ishte padyshim që trazira të ngjashme ishin të shpeshta
dhe të mundshme.

Konceptet bazë se ku bazohet edhe sulmi apo rreziku i çastit bazohet tek mundësia e
ardhjes së pasojës si p.sh ekzistenca e një rreziku të konsiderueshëm, mundësia për të
kërkuar ndihmë organeve kompetente, dhe marrja e një ndihme të çastit dhe efikase.
Ekzistenca e kushtit të parë, pra e mundësisë së ardhjes së pasojës dhe mungesa e dy
elementëve të dytë, bëjnë që kërcënimi të jetë i pashmangshëm dhe nevojën e
menjëhershme të përdorimit të forcës.
Kjo zgjidhje faktikisht korrespondon me atë të të drejtës gjermane në lidhje me
mbrojtjen e ligjshme parandaluese, e cila është përshpejtuar në lidhje me sulmin, ku ai
është i pashmangshëm edhe pse nuk ka filluar akoma 303.
Duke patur parasysh rëndësinë e sulmit për të aplikuar mbrojtjen e nevojshme, sulmi
duhet të përkojë me dënueshmërinë e tentativës. Pra, në kuptimin e një mbrojtje të
nevojshme parandaluese, sistemi anglez legjitimon mbrojtjen edhe në ato raste kur
sulmi nuk ka filluar ende por që ka përmasat e një tentative përballe rrezikut të një
sulmi i cili mund të sjellë pasoja.

301
Shih, ASHWORTH, Principles of criminal law, Oxford, 2003, fq.142.
302
Norman Baird, Criminal Law, fq 123.
303
Dine, Gobert, Cases and materials on Criminal Law, fq. 376.

142
Në rastin kur personi e krijon vetë rrezikun përjashtohet rrënjësisht ushtrimi forcës
duke mos marrë në konsideratë sulmin e krijuar edhe pse i pashmangshëm pasi në
këtë rast ai është i provokuar. I pandehuri ishte afruar shtëpisë së një personi pasi
kishte të dhëna se ai i kishte vjedhur makinën. Ky person njihej në atë lagje si një
njeri i rrezikshëm pasi ushtronte shume mirë artet marciale, për këtë arsye i pandehuri
kishte marrë një armë me vete. Ai u arrestua afër shtëpisë së hajdutit të menduar për
armëmbajtje pa leje. Gjykata nuk pranoi pretendimin e mbrojtësit për të cilën mbajtja
e armës justifikohej për kundërveprimin ndaj ndonjë sulmi të pashmangshëm, duke e
justifikuar me faktin që i pandehuri e kishte krijuar vetë rrezikun 304.
Sulmi duhet të jetë i pashmangshëm por jo i ardhshëm. Kështu në rastin e Trial Is Set
in Slaying of Kansas Abortion Doctor, L.A. TIMES, Dec. 23, 2009, i pandehuri goditi
për vdekje një mjek i cili kryente aborte përtej muajit të tretë. Arsyeja qëndronte në
faktin se ai kishte vepruar për të shpëtuar jetën e të tjerëve. Pretendimi i mbrojtësit
nuk u pranua pasi sulmi edhe pse mund të konsiderohet i pashmangshëm ai është i
tille për të ardhmen dhe jo për të tashmen.

4. Tipare mbi karakterin e rrezikut të çastit tek nevoja ekstreme.

Ashtu siç pamë lidhjen e elementit kohë me mbrojtjen e nevojshme, do të shohim një
lidhje të tillë edhe me nevojën ekstreme si një rast tjetër që çon në përjashtimin nga
përgjegjësia penale të autorit të veprimit të kryer.
Nevoja ekstreme 305 fokusohet mbi një rrezik aktual mbi një dëm të rëndë dhe një
veprimi ngushtësisht të lidhur nga kërcënimi i këtij dëmi që pasqyrohet mbi një
person i tretë apo i jashtëm nga burimi i tij, që kërkon domosdoshmërisht plotësimin e
një sërë kërkesave ligjore.
E para kërkon “një dëm të rëndë mbi personin”, e cila nga ana juridiko-penale kërkon
domosdoshmërisht një pasojë e cila cënon të drejtat e personit;
E dyta zgjeron burimin nga mund të vijë rreziku dhe burimi i rrezikut mund të jenë
forca e natyrës, ngjarje ose veprime të njeriut që rrezikojnë njerëzit dhe pasurinë e
tyre.
Në ligj nuk përmenden burimet e rrezikut që kërcënojnë të drejtat personale ose
pasurore. Ato i ka evidentuar teoria dhe praktika e të drejtës penale, duke bërë
dallimin e nevojës ekstreme me mbrojtjen e nevojshme. Prandaj burimi i rrezikut në
nevojën ekstreme nuk kushtëzohet me rrezikshmërinë shoqërore ose
kundërligjshmërinë e tij, në kuptimin penal të tyre. Kjo është arsyeja që për nevojën
ekstreme përdoret termi “rrezik” dhe jo “sulm”, pasi i përshtatet përmbajtjes dhe
detyrave që përmbush ky institut.

304
Eliot Quinn, Criminal Law, fq 240.
305
Neni 20 i Kodit Penal parashikon se“Nuk ka përgjegjësi penale personi që ka kryer veprën nga
nevoja për të përballuar një rrezik real dhe të çastit që e kërcënon atë, një person tjetër apo pasurinë
nga një dëmtim i rëndë dhe i pashmangshëm me mënyra të tjera, me kusht që të mos jetë i provokuar
prej tij dhe dëmi i shkaktuar të mos jetë më i madh se dëmi i zmbrapsur.”

143
Këtu kohën e shohim tek rreziku që i drejtohet personit që ndodhet në gjëndjen e
nevojës ekstreme. Ai duhet të jetë i çastit, në mënyrë që personi të quhet se ka vepruar
në kushtet e nevojës ekstreme dhe të përjashtohet nga përgjegjësia penale.

4.1 Rrezik i çastit.

Rreziku duhet të jetë i çastit në kuptimin që pritet, pa dyshim, të fillojë ose ka filluar
dhe nuk ka pushuar. Rreziku që mund të konsiderohet si rrezik i çastit dhe për pasojë
personi që ka kryer ndonjë vepër që parashikohet nga ligji penal nuk mund të quhet se
ka vepruar në kushtet e gjendjes së nevojës ekstreme. Hedhja në det e një pjese të
ngarkesës së anijes për të larguar ndonjë rrezik eventual nga shkaku i prishjes së
kohës, ose lejimi i banditëve të përvetësojnë pasurinë që personi ka në ruajtje kur ai
është i kërcënuar, se në të ardhmen do ta vrasin, janë vepra të kryera jo në gjëndjen e
nevojës ekstreme dhe të dënueshme penalisht, pasi rreziku nuk mund të konsiderohet i
çastit.306 Kjo tregon se koha e sulmit është mjaft e rëndësishme për të përcaktuar nëse
veprimi i kryer për shmangien e saj është i përjashtuar nga përgjegjësia penale.

Nga kjo del në pah roli tepër i rëndësishëm i elementit kohë në veprime të tilla dhe
është pikërisht koha ajo që bën dhe dallimin nëse një veprim i kryer do të sjellë
përgjegjësi penale për autorin e saj apo jo.
Megjithatë, midis çastit në nevojën ekstreme dhe çastit në mbrojtjen e nevojshme nuk
vihet shenjë barazimi në çdo rast. Shenja e barazisë, në kuptimin e vazhdimësisë në
kohë, vlen për rrezikun që buron nga sulmi i njeriut, kurse në rastet e tjera të burimit
çasti është relativ.
Çasti, kohëzgjatja e tij varet nga karakteri i rrezikut, lloji, përmasa dhe forca e
fenomenit ose e ngjarjes, nga koha që do të duhej për të siguruar e përdorur mundësi
ose mënyra të tjera shmangieje 307.
Rreziku duhet të jetë aktual. Interpretimi i këtij kushti lëkundët mes dy polesh, njëri i
cili përfshin një aplikim të ngushtë të institutit të nevojës ekstreme, dhe tjetri një
aplikim më të gjerë.

Sipas profilit të parë, për një aplikim të ngushtë, rreziku do të konsistonte në një
kërcënim në ardhjen e dëmit (dëmi duhet të jetë gati në të ardhur).
Sipas profilit të dytë, rreziku i çastit është rreziku thjesht i pranishëm, aktual. Kodi
Penal shqiptar ndjek këtë interpretim të dytë që përkon dhe me aplikimin e tij më të
gjerë. Por edhe nga vetë qëllimi i dispozitës nuk ka arsye për të kufizuar objektin e
institutit të nevojës ekstreme. Është natyrale, që një rrezik që nuk ndryshon dhe të
kthehet në dëm ofron më shumë mundësinë për t`u zmbrapsur sjellje të llojit të
ndryshëm nga cënimi i objektit juridik. Por kjo ka të bëjë më shume me kushtin e
“pashmangshmërisë” dhe jo të çastit të rrezikut pasi këto dy kushte janë të ndryshëm
dhe të pavarur nga njëri tjetri.

306
Ismet Elezi, Skënder Kaçupi, Maksim R. Haxhia, Komentari i Kodit Penal të Republikës së
Shqipërisë, fq. 148.
307
Ibidem, Muçi, fq., 194.

144
Rrezik i çastit është rreziku aktualisht prezent, i pranishëm, një koncept i mesëm mes
dy ekstremeve të dëmtimit kërcënues dhe të parashikimit të thjeshtë rreth mundësisë
së ardhshme për të buruar një situatë rreziku 308.
Teoria e së drejtës ashtu dhe ligji material theksojnë që më e përshtatshmja është që
personi të veprojë paraprakisht për të penguar rëndimin e dëmtimeve potenciale, të
mundshme që mbart situata e rrezikshme 309.
Mbi konceptin e çastit tek rreziku i nevojës ekstreme, nuk duhet të merret sipas një
kuptimi absolut, siç duhet të ketë një bashkëkohësi mes rrezikut dhe veprimit të
nevojshëm, pasi rrezik i çastit është vetëm ai real dhe efektiv dhe jo ai thjesht
eventual.
Në të njëjtën kuptim, për të cilin çasti nuk duhet të kuptohet dëm absolute, të
menjëhershëm, por si një rrezik që kërcënon në mënyrë të arsyeshme një dëm të afërt.
Çasti duhet të kuptohet si një rrezik që qëndron, i afërt dominues ose kërcënim prej
tij, sipas të cilit, duke qenë se vetë dispozita nuk e parashikon shprehimisht atë, ai do
të përfshihej në mënyrë të heshtur në atë të aktualitetit dhe pashmangshmërisë.

Me fjalë të tjera, rreziku kërcënues kërkon që rreziku është saktësisht i përcaktuar në

përmbajtjen dhe në objektin e tij. Kështu që nuk është aktual një rrezik i ardhshëm,
thjesht nga frika se dëmi mund të shkaktohet. Kështu nëse do të merrnim një
shembull, nuk është aktual rreziku ne lidhje me veprën penale të dëshmisë së rremë
parashikuar nga Kodi Penal, duke fajësuar një person i cili ka mohuar, në të kundërt
me të vërtetën, që të ketë marrë, kërkesa kërcënuese nga një grup i strukturuar
kriminal për të vetmen arsye të një frike nga ndonjë veprim i dhunshëm ndaj tij apo
familjareve të tjerë.
Qëndrueshmëria e rrezikut nuk përjashton çastin e tij, pasi në vetë nocion e rrezikut të
çastit, rreziku ka filluar dhe vazhdon.
Rreziku i çastit duhet të kërcënojë dhe një dëmtim të rendë dhe të pashmangshëm në
mënyra të tjera personit, apo ndonjë tjetri.

4.2 Rrezik i provokuar.

Rreziku i çastit nuk duhet të jetë shkaktuar me vullnetin e personit apo të jetë
provokuar.
Për të qenë para shkaktimit vullnetar të rrezikut kërkohet që: a) personi të ketë
shkaktuar vetë rrezikun, të ketë shfaqur një sjellje që ka krijuar situatën e rrezikshme
që e shtrëngon për të vepruar; b) personi ka dashur shkakun e rrezikut, dhe jo
domosdoshmërisht ka dashur edhe pasojën e rrezikut.
Rreziku aktual duhet të ketë për objekt një dem apo dëmtim personit apo pasurisë se
tij apo te një tjetri, jo çfarëdo por duhet të jetë i rëndë, në mënyrë që të justifikojë
cënimin e një të treti të pafajshëm.
Dëmtimi i rëndë vlerësohet sipas dy kritereve:

308
Fiandaca-Musco, Diritto penale. Parte generale, Bologna 2007, fq. 300.
309
Grosso, Legittima difesa, në Diz.dir.pubbl.IV, 2006, fq. 80.

145
a) kriteri cilësor të llojit të objektit juridik; gjithmonë i rëndë do të konsiderohet dëmi
që i shkaktohet jetës së personit;
b) kriteri sasior i shkallës të dëmit kërcënues përkundrejt atyre objekteve juridike që
mund të pësojnë dëmtime të dallueshme; i rëndë është dëmi kundër integritetit fizik, i
cili konsiston në një dëm të një rëndësie të veçantë 310.
Koncepti i rrezikut aktual shpreh mundësinë që mund të shkaktohet një dëm i madh
personit të parashikuat në nenin 20 të Kodit Penal.
Burim i rrezikut mund të jetë jo vetëm një fenomen natyror por edhe një veprim i
njeriut, kur veprimi i drejtohet jo sulmuesit por kundër një të treti.
Kushti i situatës së rrezikut, si kusht objektiv i këtij instituti, pranohet duke patur
parasysh të gjitha rrethanat e faktit duke iu referuar edhe atyre rrethanave që personi
nuk kishte mundësi t`i njihte.
Duhet të merret në konsideratë fakti, që rregullat e gabimit në fakt mbi ekzistencën e
këtyre rrethanave nga buron rreziku, duhet të aplikohen në lidhje me anën subjektive
pasi kur personi ka një përfytyrim të gabuar në lidhje me ekzistencën e rrezikut pasi ai
nuk ka asnjë mundësi për ta kuptuar atë, ai përsëri nuk do të dënohet dhe do të
përjashtohej nga përgjegjësia penale. Mund të kishte vend për përgjegjësi penale
vetëm nëse nga ana subjektive mund të ekzistonte forma e pakujdesisë dhe aq më
tepër ajo e dashjes.

Dispozita e nenit 20 të Kodi Penal ka si objekt të mirat personale që i përkasin

personit apo një tjetri siç janë jeta, shëndeti, liria personale, fizike apo morale, liria
seksuale, nderi, e drejta e punës, e strehimit apo çdo e mirë tjetër që parashikohet në
rang kushtetues si e drejtë themelore e njeriut. Por përveç këtij objekti grupor nevoja
ekstreme aplikohet edhe në rastin e kërcënimit të pasurisë. Një dispozite kjo më e
gjerë në thelb në krahasim me të drejtën italiane e cila shtrin aplikimin e këtij instituti
vetëm për grupin e parë, mbi të drejta personale te personit apo të një të treti.
Në analizën e mbrojtjes së nevojshme, u trajtua ky institut dhe në lidhje me gabimin
në fakt apo lajthitjen e personit. Edhe tek nevoja ekstreme personi mund të ketë një
përfytyrim të gabuar në lidhje me ekzistencën kushteve të rrezikut, si rreziku i çastit,
real dhe jo imagjinar apo pashmangshmëria e tij; në këto raste kur personi vepron në
bindjen e tij të plotë që ekziston një dëmtim i rëndë, në fakt që nuk ekziston, i cili
mendon se nuk mund të shpëtojë nga ky dëm veçse duke kryer veprime që cënojnë,
dhe duke mos patur në mënyrë absolute asnjë rrugëzgjidhje tjetër, si p.sh t`i drejtohet
organeve kompetente në raste kur cënohet nga banda të armatosura apo organizata
kriminale) përjashton anën subjektive në rastin e dashjes dhe mund të dënohet në
formën e fajit të pakujdesisë, vetëm nëse ai ka patur ndonjë mundësi sado të vetme
për të kuptuar që dëmi nuk ekziston ose mund të shmangej. Por edhe në këtë rast
dënueshmëria lidhet me veprimet e tij të kryera në formën e pakujdesisë, vetëm në ato
raste kur vepra penale dënohet në këtë formë fajësie, (pasi vepra penale mund te
ekzistoje vetëm me dashje direkte, siç është vepra penale e vjedhjes) 311.

310
Mantovani, Ibidem, fq. 278.
311
Nëse për institutin e mbrojtjes së nevojshme parashikohet kapërcimi i kufijve në lidhje me sulmin e
përfunduar dhe mospërputhjen haptazi mes sulmit dhe mbrojtjes, një gjë e tillë nuk parashikohet për
nevojën ekstreme në dallim p.sh. nga e drejta italiane e cila parashikon shprehimisht për të dyja
institutet. Por rregullat e gabimit në fakt mund të zbatohen për nevojën ekstreme.

146
Nëse personi ka përfytyrim të gabuar në lidhje me rrezikun e çastit, ky vlerësim duhet
të bëhet sipas fakteve konkrete të rastit dhe jo duke marrë në konsideratë gjëndjen
shpirtërore të personit.
Mund të marrim një rast në lidhje me dhënien e automjeteve pa dëshmi parashikuar
nga neni 291 i Kodit Penal, me qëllim për të transportuar për në spital djalin e sëmurë,
i ati merr makinën e vajzës dhe e çon atë. Në këtë rast duke qenë se rreziku është i
çastit dhe kërcënon një dëmtim të madh justifikon aplikimin e institutit të mbrojtjes së
nevojshme 312.

312
P.sh neni 293 parashikon veprën penale të pengimit të qarkullimit të mjeteve të transportit, në lidhje
me ketë vepër penale, për te cilën bllokimi është kryer nga banorët e zonës të cilët protestonin, për t`u
mos u ndërtuar një impiant për eliminimin e plehrave, ndërtimi i të cilëve do të shkaktonte pasoja të
rënda në shëndetin e tyre, është një rast i cili për aplikimin e institutit të nevojës ekstreme kërkon një
sërë kushtet, mungesa e kushtit “e pashmangshme në mënyra të tjera” bën që të mos aplikohet ky
institute, pasi banorët mund të kenë mundësi të tjera ankimi.

147
KAPITULLI III

Koha si element i shuarjes së ndjekjes penale dhe ekzekutimit të

dënimit.

PËRMBLEDHJE: Hyrje. -1. Parashkrimi i ndjekjes penale dhe ekzekutimit të dënimit sipas Kodit
Penal të 1952 dhe 1977. -2. Parashkrimi i ndjekjes penale sipas Kodit Penal të vitit 1995. -2.1
Elementët përbërës të parashkrimit të ndjekjes penale midis teorisë së së drejtës dhe dispozitave të
Kodit Penal. -2.2.1 Ndërprerja e parashkrimit të ndjekjes penale. -3.2 Parashkrimi i ndjekjes penale dhe
parimi kushtetues i një proçesi të rregullt ligjor. -3. Profile krahasuese. -4. Parashkrimi i ekzekutimit të
dënimit sipas Kodit Penal të viti 1995. -4.1 Problematika e zbatimit të nenit 68 e Kodit Penal.

Hyrje

Koha është faktor shumë i rëndësishëm që sjell ndryshime jo vetëm në botën

materiale, por edhe në jetën shoqërore, në botën e njeriut në përgjithësi. Këtyre
ndryshimeve i`u referohen si veprat penale ashtu edhe dënimi.
Rrjedhja kohore e parë në një këndvështrim penal shërben si faktor që shuan ndjekjen
penale dhe dënimin, ekzekutimin e tij, përmes dy instituteve që i referohen
parashkrimit.
Parashkrimi në Kodin Penal parashikohet në dy lloje atë të parashkrimit të ndjekjes
penale dhe atë të parashkrimit të ekzekutimit të dënimit.
Në Kodin Penal nuk jepet një definicion mbi parashkrimin por atë e jep teoria e
përgjithshme e së drejtës. Ky institut ka një lidhje ndërstrukturore më një sërë
parimesh që parashikohen në Kushtetutë dhe kryesisht me atë të një proçesi të rregullt
ligjor. Një nga nën parimet e ligjshmërisë siç është edhe fuqia prapavepruese e ligjit
penal favorizues në aplikimin e saj ndaj parashkrimit, bën që ajo të konsiderohet si
pjesë e së drejtës materiale apo proceduriale.
Nga një këndvështrim historik do të shohim se si ky institut ka ndryshuar me kohën
duke analizur elementët përbërës së tij. A ka patur përjashtime në lidhje me llojet e
krimeve për këtë institut dhe nëse kanë ndryshuar afatet kohore për aplikimin e tij?
Legjislacioni penal shqiptar e ka pranuar e ka parashikuar shprehimisht institutin e
parashkrimit të ndjekjes penale por ka patur luhatje në lidhje me llojin e veprave
penale që i kapte parashkrimi apo që përjashtoheshin prej tij, të kushteve dhe të
afateve të parashkrimit.

148
Kështu Kodi Penal i viti 1952 e zbatonte këtë institut në të gjitha llojet e veprave
penale, me përjashtim të krimeve kundër shtetit, ndërsa Kodi Penal i viti 1977 e
ngushtoi njohjen e parashkrimit vetëm në kundërvajtjet penale.
Praktika gjyqësore ka dhënë disa orientime mbi elementët e këtij instituti dhe dallimin
e tij nga ky institut në të drejta të tjera si e drejta civile, administrative, etj.
Një problem të veçantë zë dhe aplikimi i këtij instituti duke i`u referuar edhe
tipologjive të ndryshme të veprave penale që kemi trajtuar sa më lart, dhe do të
shohim që dies a quo për parashkrimin është i ndryshëm nga një vepër penale në
tjetrën.
Ky institut dallon gjithashtu nga një vend në tjetrin dhe kjo do të trajtohet në një profil
krahasues.

1. Parashkrimi i ndjekjes penale dhe ekzekutimit të dënimit sipas Kodit Penal të

1952 dhe 1977.

Sipas këtij kodi parashkrimi i ndjekjes penale quhet shuarja ose përjashtimi i
ndjekjeve penale për një vepër penale të caktuar për shkak të kalimit të afateve
ligjore.
Arsyet për të cilat, me kalimin e afateve të parashikuara në ligj, ndjekjet penale nuk
mund të fillojnë dhe në qoftë se kanë filluar pushojnë, duhen kërkuar kryesisht në
faktin se dënimi i fajtorit bëhet i tepërt dhe i panevojshëm.
Me kalimin e një kohe relativisht të gjatë, që nga dita e kryerjes së veprës penale, që
përcaktohet sipas rëndësisë së tij, qëllimet e dënimit konsiderohen të plotësuara.
Autori prezumohet se nuk paraqet më rrezikshmëri shoqërore, se është përmirësuar
dhe rikthyer në rrugën e drejtë. Reagimi me anën e dënimit kundër veprës kriminale e
humbet rëndësinë dhe forcën e tij për të ndikuar mbi anëtarët e tjerë të shoqërisë, për
shkak të shkëputjes pak a shumë të madhe në kohë nga vepra penale dhe të shlyerjes
së përshtypjeve të shkaktuara nga vepra penale.
Përveç kësaj, instituti i parashkrimit të ndjekjes penale mbështetet edhe në faktin se,
pas një kohe të gjatë provat mund të pësojnë ndryshime, ngjarjet harrohen dhe
përshtypjet e lëna në ndërgjegjen e njerëzve zbehen.
Si rrjedhim dobësohen garancitë e duhura për saktësinë e njoftimeve që janë kusht i
domosdoshëm për zbatimin e së vërtetës dhe për dhënien e dënimeve të drejta.
Parashkrimi i ndjekjes penale parashikohej në nenin 52 të Kodit Penal313.
Për vetë ideologjinë e sistemit parashikohej që krimet kundër shtetit, ndjekjet penale
nuk parashkruheshin, për shkak të rrezikshmërisë së madhe të tyre pasi këto godisnin
themelet e pushtetit popullor.
Afati i parashkrimit llogaritej në bazë të kufirit maksimal të sanksionit që
parashikonte ligji për veprën penale të kryer dhe nuk konsideroheshin dënimet që
jepte gjykata për personat fajtorë. Duke u respektuar parimi i humanizmit dhe logjika

313
Neni 52 parashikonte se: “Ndjekjet penale parashkruhen në qoftë se kanë kaluar: a)-20 vjet për
krimet për të cilat ligja parashikon dënim me vdekje; b)-10 vjet për krimet për të cilat ligja parashikon
dënimin me heqje lirisë për një kohë prej më shumë se 5 vjet; c) -5 vjet për krimet për te cilat ligji
parashikon dënimin me heqje të lirisë gjer në 5 vjet ; c)-3 vjet për krimet për të cilat ligja parashikon
dënime të tjera”.

149
e fuqisë prapavepruese të ligjit penal, edhe për afatet e parashkrimit do të
aplikoheshin dispozitat më të favorshme për autorin e veprës penale 314.
Koha e kryerjes së veprës penale është elementi kyç, nga i cili fillojnë të ecin dhe
afatet e parashkrimit pavarësisht se kur ka ardhur pasoja. Ky afat plotësohet me
mbarimin e ditës së fundit të datës korresponduese të vitit të ardhshëm 315.
Nuk dallon ecja e momentit të afateve nga praktika gjyqësore aktuale, përsa i përket
krimeve të qëndrueshme dhe krimeve vazhduese.
Për krimet e qëndrueshme ose permanente afati i parashkrimit fillon nga dita e
pushimit të gjendjes kriminale dhe për veprat penale vazhduese afati i parashkrimit
llogaritej që nga dita e kryerjes së veprimit të fundit kriminal 316.
Ndërprerja e afateve parashikohej në ato raste kur fillohej çështja penale ose
kryheshin veprime të tjera procedurale dhe fillonin pas përfundimit të çështjes.
Në dallim nga dispozitat në fuqi, Kodi Penal i vitit 1952 parashikonte dyfishimin e
afateve, në ato raste kur i pandehuri u ishte fshehur hetimeve, por në asnjë rast nuk
kalonte afatin prej 25 vjetësh. Ky përfundim bën të pamundur në vetvete aplikimin e
këtij instituti, pasi rastet e aplikueshme do të ishin të vetme, kur nuk identifikohej
autori i veprës penale.
Afati ndërpritej edhe kur personi kryente një krim të ri. Në këtë rast afati i
parashkrimit për veprën penale të parë llogaritej nga dita e kryerjes së krimit të ri dhe
koha e kaluar gjer në momentin e kryerjes së krimit të ri nuk merrej parasysh.
Në dallim nga Kodi Penal i viti 1952, Kodi Penal i 1977 e ngushton aplikimin e
parashkrimit të ndjekjes penale dhe atë të ekzekutimit të dënimit vetëm në rastet e
kundërvajtjeve penale, duke përjashtuar të gjitha llojet e krimeve dhe jo vetëm ato të
shtetit që parashikohej më parë.

2. Parashkrimi i ndjekjes penale sipas Kodit Penal të vitit 1995.

2.1 Elementët përbërës të parashkrimit të ndjekjes penale midis teorisë së së

drejtës dhe dispozitave të Kodit Penal.

Siç u tha edhe më lart, në Kodin Penal aktual, si dhe në ato paraardhës, nuk ka një
definicion të parashikuar shprehimisht të parashkrimit. Nuk thuhet se në çfarë
konsiston ai, pasi ligjvënësi ka parashkruar pasojat që ai sjell, siç është shuarja e
veprës penale, neni 66 i Kodit Penal.
Kështu, nëse do t`i referoheshim teorisë së së drejtës me parashkrim të ndjekjes
penale do të kuptojmë shuarjen e saj për shkak të kalimit të kohës të caktuar me
ligj 317.
Analiza e këtij instituti do të drejtohet në dy module.
E para, do t`i dedikohet analizës së dispozitave të Kodit Penal, duke patur parasysh
afatet parashkruese, dita nga e cila fillon të ecë parashkrimi, kriteret e llogaritjes.

314
Elezi, E drejta penale e R.P.S. të Shqipërisë,1976, fq. 69..
315
Kështu, p.sh afati i parashkrimit konsiderohet i plotësuar më datën 25 Nëntor të vitit të fundit nëse
krimi është kryer më datë 25 nëntor.
316
Ibidem, fq. 71.
317
Muçii, Ibidem, fq. 400.

150
E dyta, do t`i dedikohet mënyrës se si vepron parashkrimi në fazat e ndryshme të
veprës penale dhe llojeve të tyre.
Pra, e thënë ndryshe nga një anë do të shohim anën statike të parashkrimit dhe nga
ana tjetër anën dinamike të tij. Sigurisht që në trajtimin e këtyre dy moduleve do të
kemi parasysh praktikën gjyqësore si dhe teorinë e së drejtës kushtuar këtij instituti.
Parashkrimi parashikohet në dy lloje në Kodin Penal; parashkrimi i ndjekjes penale
neni 66 i Kodit Penal dhe parashkrimi i ekzekutimit te dënimit neni 68 i Kodit Penal.
Në të dyja këto forma të parashkrimit, ky institut ka nevojë për rregulla, të cilat masin
kohën për të lejuar përcaktimin e momentit të lindjes të efektit “shuarje” , të cilat kanë
të bëjnë më kriteret e përcaktimit dhe momentin e ecurisë së tyre.
Momenti i parë për të cilën është e nevojshme të analizohet është “koha e nevojshme
e parashkrimit” apo siç quhen ndryshe: afatet e parashkrimit.
Dispozitat aktuale në lidhje me parashkrimin e ndjekjes penale parashikojnë pesë
afate parashkruese (njëzet, dhjetë, pesë, tre, dy vjet) ku secila prej tyre korrespondon
në një kohëzgjatje duke patur si kriter masën e dënimit të parashikuar nga norma
penale apo sanksionin në maksimum të parashikuar në Kodin Penal. Kështu që, ka një
raport të drejtë midis rrezikshmërisë së veprës penale dhe afateve të parashkrimit, e
kuptuar kjo nga dënimi përkatëses i parashikuar shprehimisht.
D.m.th formulimi i dispozitave parashikon një përqasje absolute mes afateve
parashkruese dhe maksimumit të dënimit parashikuar nga norma penale.
Neni 66 i Kodit Penal, i cili rregullon parashkrimin e ndjekjes penale ka vendosur si
kriter llogaritjeje, kur nga kryerja e veprës penale dhe deri në çastin e marrjes së
personit si të pandehur kanë kaluar afatet ligjore 318.
Kjo dispozitë i grupon afatet në bazë të llojit dhe masave të dënimit të parashikuar për
kategori të veprash penale, duke filluar nga afatet më të gjata tek ato më të shkurtra.
Disa nga kriteret për të llogaritur këto afate i referohen kryesisht dënimit të
parashikuar në ligj për vepra penale të kryera, të konsumuara apo të ngelura në
tentativë. Gjithashtu, nëse norma parashikon dënime kumulative, si atë me burgim
dhe me gjobë, duhet patur si kriter për afatin e parashkrimit vetëm dënimi me burgim,
duke qenë i parëndësishëm masa e dënimit me gjobë.
Duke qenë se dispozita shprehet në mënyrë të qartë, që kriter kryesor është
maksimumi i dënimit që parashikon ligji, është e parëndësishme nëse për veprën
penale konkrete ka disa rrethana lehtësuese, pasi gjykata në këto raste nuk i futet fare
caktimit të dënimit por është në një stad tjetër atë të llogaritjes së afatit në bazë të
maksimumit të dënimit parashikuar në Kodin Penal.
Pra, rrethanat lehtësuese nuk kanë asnjë rol në përcaktimin e kohës së nevojshme të
parashkrimit, kështu që nuk merren parasysh në ndonjë ulje të dënimit, pavarësisht
intensitetit të tyre.
I njejti arsyetim vlen edhe për rrethanat rënduese.

318
Neni 66 i Kodit Penal shprehet: Nuk mund të bëhen ndjekje penale kur nga kryerja e veprës deri në
çasti n e marrjes si të pandehur kanë kaluar këto afate: a) njëzet vjet për krimet që parashikojnë dënim
më të ulët se 10 vjet burgim ose dënim tjetër më të rëndë ; b) dhjetë vjet për krimet që parashikojnë
dënim nga pesë gjer në dhjetë vjet burgim; c) pesë vjet për krimet që parashikojnë dënim gjer në pesë
vjet burgim ose gjobë; c) tre vjet për kundërvajtjet penale që parashikojnë dënim gjer në dy vjet
burgim; d) dy vjet për kundërvajtjet që parashikojnë dënim më gjobë.

151
Një problem në lidhje me kriteret për të caktuar afatet e parashkrimit ka të bëjë dhe
më ndryshimin e cilësimit ligjor të vepër penale, e cila ka një kualifikim të ndryshëm
nga organi i prokurorisë, dhe që ky ndryshim i cilësimit ligjor mund të kërkojë afate
më të vogla parashkrimi, p.sh organi i prokurorisë pretendon se veprimi i
kundërligjshëm përbën vrasje të ngelur në tentativë ndërsa gjykata ndryshon
kualifikim ligjor në plagosje të lehtë duke e parashikuar si kundërvajtje.
Mendojmë që në këto raste gjykata mund të ndryshojnë kualifikim ligjor dhe si
rrjedhojë të aplikojë afate parashkrimi më të vogla. Në këtë linjë duhet kuptuar, pasi
normat që i referohen parashkrimit të veprave penale nuk janë figura veprash penale
abstrakte por duhen parë si figura konkrete, të veçanta rast pas rasti. Ky qëndrim vlen
edhe në një retrospektivë, në kuptimin që ndryshimi i kualifikimit ligjor i veprës
penale i vendosur nga gjykata ka efekt ex-tunc: rikualifikimi me vendim gjyqësor
përbën edhe pikën e referimit edhe në lidhje me fazat paraardhëse të proçedimit penal,
në bazë të së cilës përcaktohet edhe shuarja apo jo e veprës penale. D.m.th ndryshmi i
cilësimit ligjor çon në reduktimin e afateve të parashkrimit.
Në të njëjtën kohë, mund të verifikohet një situatë e kundërt mbi pozitën e të
pandehurit; kështu nëse gjykata vlerëson një cilësim ligjor më të rëndë nga ai i
parashikuar nga prokuroria, mund të përjashtojë parashkrimin duke patur si pikë
referimi cilësimin e ri ligjor 319.
Afatet llogariten në ditë kalendarike, sipas rregullave të përgjithshme. Ai fillon në
çastin kur vepra quhet e kryer dhe përfundon ditën e fundit korresponduese të
plotësimit të tij. Si pikë referimi merret çasti i kryerjes së veprës dhe çasti i marrjes së
personit si i pandehur. Duke e llogaritur vitin në muaj, ditë dhe orë, pavarësisht se sa
ditë ka muaji. Kërkesë kjo e detyrueshme për ekzistencën e parashkrimit për
plotësimin e afateve të tij në momentin e marrjes së personit si të pandehur 320.
Kodi Penal parashikon si afat fillimi për llogaritjen e parashkrimit çastin e kryerjes së
veprës penale. Kjo duket mjaft qartë nga ligjvënësi duke mos patur parasysh se kur
kanë ardhur pasojat apo kur vepra penale konsiderohet e konsumuar, duke parashikuar
në këtë rast kushte më favorizuese për të pandehurin, pasi norma përshpejton në kohë
fillimin e këtij afati pavarësisht se kur vjen pasoja. Një zgjidhje kjo koherente dhe me
vepra penale të qëndrueshme dhe të vazhdueshme, për të cilat nuk kanë rëndësi
pasojat por momenti se kur është kryer veprimi i fundit në një rast dhe pushimi i
kundërligjshmërisë në rastin tjetër.
Po a parashikon Kodi Penal apo ai i Procedurës Penale ndonjë dispozite në bazë të së
cilës parashikohet se si llogariten këto afate? Kodi Penal nuk parashikon por doktrina
referohet që duhet të zbatohen rregullat e zakonshme në ditë kalendarike.
Kodi i Procedurës Penale në kreun III të titulluar “Afatet” në nenin 144 parashikon
rregulla të përgjithshme për caktimin e tyre. Kështu, afatet proceduriale caktohen në

319
Kështu është shprehur në një vendim të sajin Gjykata e Lartë italiane me nr. 230440 date 4 shkurt
2004. Sipas këtij vendimi: “Kur kërkesa është bërë nga i pandehuri për parashkrimin mbi ndjekjen
penale, gjykata e lartë ka të drejtën ligjore që të bëjë ndryshimin e kualifikimit ligjor , duke përjashtuar
zbatimin e institutit të parashkrimit, kur si pasojë e këtij cilësimi ligjor, vepra penale rezulton më e
rëndë nga ajo e parashikuar nga gjykata a quo dhe që nuk hyn kështu në limitet për të cilat mund të
operojë shkaku i shuarjes së veprës penale, pra parashkrimi.
320
Ibidem, fq 402.

152
orë, ditë, në muaj ose në vite. Paragrafi parashikon që afatet llogariten sipas kalendarit
të zakonshëm.
Paragrafi i fundit parashikon se: me përjashtim të rasteve kur ligji nuk parashikon
ndryshe në afatin e caktuar nuk llogaritet ora ose dita në të cilën fillon të ecë afati.
Llogariten dita e fundit ose ora e fundit.
D.m.th edhe përsa i përket parashkrimit të ndjekjes penale, dita e fillimit apo e
kryerjes së veprës penale nuk llogaritet si kohë e nevojshme për të maturuar afatet e
parashkrimit; llogaritja fillon në orën 24:00 të ditës tjetër, duke qenë kjo dita ku do të
konsiderohet si pikë fillimi për afatet e parashkrimit. Kështu nuk ka asnjë rëndësi ora
e kryerjes së veprës penale edhe në ato raste për të cilat do të ishte e favorshme për
autorin e veprës penale. Afati përfundimtar për maturimin e fatit të parashkrimit
korrespondon me mesnatën e ditës së fundit.
Për caktimin e afatit të parashkrimit siç e pamë dhe siç e parashikon Kodi i
Proçedurës Penale duhet të kihet parasysh kalendari i zakonshëm, pa patur parasysh
ditët efektive që përmban viti apo muaji; kështu skadimi i afatit të parashikuar në
muaj verifikohet në ditën korresponduese atë të fillimit të ecjes së afatit sipas
kalendarit të zakonshëm 321.
Neni 66 i Kodit Penal i referohet një kriteri të përgjithshëm për të përcaktuar dies a
quo për fillimin e afateve, pa specifikuar shprehimisht atë në tipologjinë e veprave
penale. Rregulli i përgjithshëm i referohet “kohës së kryerjes së veprës penale” por pa
specifikuar shprehimisht se kur është kjo kohë në lidhje me veprat penale të ndryshme
siç e parashikon edhe kodi penal italian në nenin 158, duke bërë një dallim për krimet
vazhduese, ato të qëndrueshme, të konsumuara apo të tentuar etj.
Në të drejtën penale shqiptare ky përfundim jepet nga teoria e së drejtës penale. Këto
rregulla vlejnë edhe për veprat penale të kryera jashtë territorit të Republikës së
Shqipërisë në bazë të zbatimit të ligjit penal shqiptar në hapësirë.
Teoria e së drejtës penale shqiptare shprehet vetëm mbi veprën penale vazhduese, të
qëndrueshme dhe të kryer në bashkëpunim.
Vepra penale e qëndrueshme afati i parashkrimit të ndjekjes penale fillon të ecë nga
çasti i zhdukjes së gjendjes kriminale i pushimit të cënimit të marrëdhënies juridiko-
penale. Për këtë motiv, por edhe për aplikimin e dispozitës mbi parashkrimin, është i
rëndësishëm pranimi i momentit se kur ka pushuar qëndrueshmëria 322.
Por sigurisht që situata të paqarta në lidhje me këtë rregull mund të ketë në disa raste.
P.sh. kur lidhen ekskluzivisht me paqartësinë se kur ka përfunduar afërsisht gjendja e
kundërligjshmërisë dhe ajo nuk mund të provohet, por mund të pranohet nga i
pandehuri duke u shprehur p.sh deri në fund të muajt qershor, në respektim të parimit
favor rei , kundërligjshmëria do të konsiderohet e mbaruar në ditën e parë të muajit
qershor 323.
E paqartë do të ishte situata kur dihet se ku ka filluar por nuk arrihet të provohet se
kur ajo ka mbaruar. E drejta penale shqiptare në asnjë rast nuk shprehet as në
praktikën gjyqësore dhe as në teorinë e saj në lidhje me këtë fakt. Por e drejta italiane

321
Duke qenë se dhe e drejta italiane në llogaritjen e afateve i referohet kalendarit të zakonshëm, është
më interes dhe referimi i disa vendimeve të praktikës italiane, dhe konkretisht: vendimi nr. 4698 date
16 mars 1998, vendimi nr. 3092 date 26 shtator 1978.
322
Elezi, Kaçupi, Haxhia, Ibidem, fq. 234.
323
Shih vendimin e Gjykatës Italiane nr. 8787 datë15 qershor 1998.

153
shprehet se si kohë mbarimi në këto rate do të konsiderohet afati i dhënies së vendimit
të shkallës së parë.
Andaj do të ishte me vend shtimi i një dispozite për të përcaktuar qartë fillimin dhe
mbarimin e këtyre afateve në lidhje me tipologjitë e veprave penale.
Për veprat penale që kryhen në bashkëpunim, afati i parashkrimit fillon në momentin
për të cilën është kryer veprimi i fundit prej cilitdo prej bashkëpunëtorëve. Ky rregull
vlen për të gjithë bashkëpunëtorët pavarësisht se kur ata e kanë dhënë kontributin e
tyre për realizimin e kryerjes së veprës penale. Nëse ekzekutori heq dorë më datë 30
qershor dhe vepra penale ngel në tentativë, “kohë e kryerjes së veprës penale” do të
konsiderohet momenti i heqjes dorë dhe afati fillon më datë 1 korrik sipas rregullave
të kalendarit të zakonshëm 324.
Për veprën penale të ngelur në tentativë afati fillon në momentin (e ditës së nesërme)
që është ndërprerë dhe nuk ka përfunduar vepra penale për shkaqe të pavarura nga
vullneti i autorit të veprës penale. I njëjti arsyetim duhet të vlejë edhe në rasatin e
heqjes dorë nga kryerja e veprës penale, kur veprimet e gjeratëhershme përmbajnë
elementët e ndonjë vepër penale, parashikuar nga neni 24 i Kodit Penal 325.
Gjithashtu duhet të specifikohet se për të llogaritur afatet e parashkrimit për veprën
penale të ngelur në tentativë, për të caktuar se kur fillon ky afat, ka rëndësi jo dita në
të cilën veprimi i kundërligjshëm zbulohet apo vepra penale nuk mund të kryhet për
shkaqe të pavarura nga vullneti i personit, por ditën kur autori ka kryer veprim e
fundit, të cilësuar si tentativë 326.
Për veprat penale vazhduese afati i parashkrimit fillon nga momenti i kryerjes së
veprimit të fundit të saj.
Nuk jemi të mendimit që ky afat për veprën penale vazhduese, të llogaritet me
kryerjen e veprimit të fundit pasi do të ishim kontradiktor dhe me vetë parashikim e
veprës penale vazhduese, që nga favor rei të kthehet dhe të ndikojë negativisht për të
pandehurin. Kështu do të ishte me vend që secili veprim të llogaritet më vetë përsa i
përket afateve të parashkrimit.
Një çështje tjetër të një interesi madhor, përbën edhe rasti kur ka paqartësi në lidhje
me kohën e kryerjes së veprës penale dhe kjo që reflekton dhe me maturimi e afateve
të parashkrimit.
Jemi të mendimit se, në ato raste kur nuk dihet me qartësi se kur është kryer vepra
penale, në zbatim të parimit të përgjithshëm që çdo dyshim shkon në favor te të
pandehurit, duhet të zbatohet zgjidhja më e favorshme për autorin e veprës penale, me
deklarimin e shuarjes së ndjekjes penale. Pasi barra e provës për të provuar se kur
është kryer vepra penale i takon akuzës dhe jo të pandehurit, me zgjidhjen që në
mungesë të një provë të qartë mbi kohën e kryerjes së veprës penale, në zbatim të
parimit favor rei, duhet të deklarohet shuarja e ndjekjes penale.

Kjo zgjidhje është dhe në përputhje me nenin 387 të Kodit të Proçedurës Penale, i cili
parashikon se gjykata vendos pushimin e çështjes në rastin e shuarjes dhe jo vetëm
por edhe në rastin e dyshimit të ekzistencës të shuarjes së ndjekjes penale.

324
Manzini V., Trattato di diritto penale italiano, fq. 539.
325
Molari A., Prescrizione del reato e della pena, fq. 691.
326
Shih vendimin e Gjykatës Italiane nr. 313 datë 13 janar 1999.

154
2.2.1 Ndërprerja e parashkrimit të ndjekjes penale.

Ndryshe nga Kodet e mëparshme që analizuam pak më lart, të cilat parashikonin

ndërprerjen e parashkrimit në rast se personi kryente vepër tjetër penale gjatë kësaj
kohe, duke filluar afati nga data e kryerjes së veprës penale të re, si dhe dyfishimit të
saj pa kaluar maksimumin e dënimit për llojin e dënimit, në rast se ai i fshihej
gjykimit apo hetimit, Kodi Penal në fuqi nuk parashikon shkaqe të tilla.
Sipas këtij kodi ndjekja penale shuhet me plotësimin e afateve ligjore, pa marrë
parasysh shkaqet e kalimit të tyre. Natyrisht kjo vlerësohet si një e metë e ligjit që
favorizon kryesit e veprave penale të cilëve u jep mundësi të veprojnë me
paramendimin e shmangies nga përgjegjësia penale, të fshihen derisa të plotësohen
afatet e parashkrimit, gjë që realizohet më lehtë për veprat penale me afate
parashkrimi të shkurtër 327.
Prandaj jemi të mendimit që duhet të parashikohet ndërprerja e afateve të parashkrimit
në ato rate kur personi kryen një vepër penale tjetër pasi nuk do të justifikohej pa
asnjë shkak aplikimi i shuarjes se veprës penale edhe kur ai ka kryer një tjetër.

*
* *

Kodi Penal, në pajtim me Kushtetutën dhe normat ndërkombëtare të së drejtës penale,

sanksionon në nenin 67 të tij se nuk i nënshtrohen parashkrimit të ndjekjes penale
krimet e luftës dhe ato kundër njerëzimit, duke patur parasysh se këtu përfshihet edhe
krimi i genocidit. Të tre këto krime formojnë kreun e parë të pjesës së posaçme të
Kodit Penal me emërtimin “Krime kundër njerëzimit”.
Nisur nga fakti se krimet e luftës, gjenocidi dhe krimet kundër njerëzimi i kanë
shkaktuar njerëzimit humbje të mëdha dhe janë ndër krimet më të rënda të së drejtës
ndërkombëtare, janë bërë objekt i disa konventave dhe rezolutave të asamblesë së
përgjithshme të Kombeve të Bashkuara 328.

3.2 Parashkrimi i ndjekjes penale dhe parimi kushtetues i një proçesi të rregullt
ligjor.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në nenit 42 dhe KEDNJ në nenin 6, kanë

sanksionuar të drejtën e individit për një proçes të rregullt ligjor. E drejta për një
proçes të rregullt ligjor në dispozitat kushtetuese, grupohet në katalogun e lirive dhe të
drejtave vetjake.

327
Muçi, Ibidem, fq. 401
328
Konventa për parandalimin dhe ndjekjen e krimit të gjenocidit, miratuar me Rezolutën 260 (III) e
Asamblesë së Përgjithshme, datë 9 dhjetor 1948. Konventa mbi mosparashkrimin e krimeve të luftës
dhe krimeve kundër njerëzimit, miratuar me Rezolutën 2931 (XXIII) të Asamblesë së përgjithshme,
datë 23 nëntor 1968; Rezoluta 3074 (XXVIII) të Asamblesë së Përgjithshme, datë 3 dhjetor 1973.

155
Në kuadrin e të drejtës për një proçes të rregullt ligjor, që përfshin dhe e drejta për t’iu
drejtuar gjykatës, e cila konsiderohet si një e drejtë thelbësore, që duhet t’i sigurohet
çdo individi pa të cilën të drejtat e tjera nuk do kishin vlerë.
Në doktrinën e huaj ka mendime se instituti i parashkrimit ka një lidhje funksionale
me parimin kushtetues të proçesit të rregullt ligjor, parashikuar nga neni 42 i
Kushtetutës. 329 .
Përpjekja për të lidhur institutin e parashkrimit me atë të parimit të një proçesi të
rregullt ligjor nuk është aspak e thjeshtë, sepse kemi të bëjmë më dy aspekte që u
përgjigjen nevojave të ndryshme mes tyre.
Për të parë nëse ekziston kjo lidhje apo jo, po japim disa tipare kryesore të proçesit
të rregullt ligjor.
E drejta për një proçess të rregullt ligjor, është një e drejtë, garanci kushtetuese. E
afirmuar nga dy paragrafët e nenit 42, ajo konsiston në disa aspekte kryesore:
Së pari, ajo garanton të drejtën e çdo personi që, për mbrojtjen e interesave të tij të
ligjshëm, t`i drejtohet gjykatës apo, organeve kompetente shtetërore. Gjykimi i drejtë
është një proçes kompleks, i cili zhvillohet nga një gjykatë kompetente në bazë të
ligjeve përkatëse.
Së dyti, e drejta për një proçess të rregullt ligjor përbëhet nga dy pjesë, të cilat
cënohen nëse cënohet kjo e drejtë kushtetuese. Në radhe të parë cënohet liria dhe në
radhë të dytë ky cënim ka ardhur pa një proçes të rregullt gjyqësor330.
Me proçes të rregullt ligjor do të kuptojmë nevojën e efiçencës së sistemit të drejtësisë
në bazë të të cilit, që një proçes mund të jete efektivisht “i drejtë” duhet që të japë
drejtësinë në kohë.
Së treti, sipas nenit 42 rezulton se proçesi i rregullt ligjor është atëherë kur arrihet:
a) gjykimi i drejtë dhe publik; b) gjykimi brenda një afati të arsyeshëm; c) gjykimi
nga një gjykatë e caktuar me ligj; d) gjykimi nga një gjykatë e pavarur dhe e
paanshme.
Edhe pse shprehja “proçes i rregullt ligjor” i referohet kryesisht proçesit në një kuptim
më të ngushtë ajo i referohet proçesit në tërësi. Ky parim përfshin në vetvete jo vetëm
anën subjektive të tij duke i`u referuar respektimit të të drejtave të personit në një
proçes gjyqësor por dhe një garanci objektive për mire funksionimin e drejtësisë. Pra,
e drejta e një proçesi të rregullt ligjor konsiderohet nga Kushtetuta si një e drejtë
individuale dhe si një mënyrë e nevojshme për zbatimin e drejtësisë 331.
Natyrshëm mund të lindë pyetja nëse ky parim ka si qëllimin kryesor që të respektojë
të drejtat apo garancitë e personit apo më shumë garancitë objektive të një efiçence
procedurale.
Mendimi në doktrinë është që e drejta për një proçes të rregullt ligjor nuk i referohet
vetëm një të drejte të personit të përfshirë në proçes, por dhe një garanci objektive të

329
Neni 42 i Kushtetutës parashikon: 1. Liria, prona dhe të drejtat e njohura me Kushtetutë dhe me ligj
nuk mund të cenohen pa një proçes të rregullt ligjor.
2. Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të interesave të tij kushtetues dhe ligjorë, ose në
rastin e akuzave të ngritura kundër tij, ka të drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati të
arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj.
330
Anastasi A., E drejta kushtetuese, fq. 105.
331
Ferrua P., Il giusto processo, fq. 56.

156
mirë funksionimit të sistemit të drejtësisë pasi ky parim parashikohet në Kushtetute jo
si një e drejtë personale e personit apo individuale.
Pra, nuk është fjala vetëm për një proçes gjyqësor ne kuptimin procedurial por në një
kuptim më të gjerë apo në kuptimin thelbësor të tij 332.
Në koherencë më interpretimin qe i bën Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë
shprehen edhe burime të tjera ndërkombëtare si Pakti ndërkombëtar i të Drejtave
Civile dhe Politike apo KEDNJ. Kështu në paragrafin e parë të nenit 6 KEDNJ
shprehet se “çdo person ka te drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një
afati të arsyeshëm kohor”.
Ky parashikim ka një përmbajtje shumë të ngjashme me nenin 42 , duke i dhënë një
karakter më shume subjektiv këtij parimi sesa objektiv, pra në kuptimin që nuk i
referohet vetëm proçesit, në mënyrë që të garantojë një mbrojtje efektive të të
pandehurit, nga abuzimet që mund të rrjedhin nga stërgjata e pajustifikuar e proçesit.
Pra, karakteri subjektiv i këtij parimi ka si kriter primar mbrojtjen e individit dhe më
pas atë të nevojave të ekonomisë së proçesit.
Proçesi penal duhet të zgjasë brenda një kohë të arsyeshme dhe kjo nënkupton që ai
duhet të jetë i përshtatshëm në lidhje me kohën e nevojshme për të ushtruar
veprimtarinë gjyqësore dhe njëkohësisht për të lejuar zhvillimin e proçesit duke
respektuar garancitë e rezervuara nga ligjvënësi për të pandehurin.
Duke patur parasysh argumentet e mësipërm, në lidhje me tiparet kryesore të proçesit
të rregullt ligjor, mund të arrijmë në disa konkluzione për të vërtetuar lidhjen ose jo të
tij më institutin e parashkrimit.
Nëse “koha e arsyeshme” e proçesit konsiston në anën subjektive për të mbrojtur
garancitë e të të pandehurit, provueshmërinë e themelit të akuzës dhe nga ana
objektive ushtrimin e pushtetit gjyqësor, nuk është e mundur që të konstatohet një
funksion i njëjtë i institutit të parashkrimit dhe të këtij parimi, ku ndër të tjera
parashkrimi shtrihet në një plan tjetër që ka të bëjë më padënueshmërinë e tij, duke
kaluar afatet ligjore.
Kështu jemi të mendimit, siç shprehet edhe doktrina e huaj, për të mos pranuar idenë,
që parashkrimi i ndjekjes penale ka edhe si qëllim atë të garantimit të një proçesi të
rregullt ligjor, duke iu referuar mosdënueshmërisë, si kalimi i afateve për një proçes të
rregullt ligjor, pasi kjo do të ishte e gabuar 333.
Në të vërtetë instituti i parashkrimit është i papërshtatshëm që të ndikojë në një
proçess të rregullt ligjor; pra nuk mund të konsiderohet proçesi i rregullt ligjor kur
është bërë ushtrimi i ndjekjes penale brenda afateve të parashkrimit apo e anasjellta
kur nuk kemi proçess të rregullt ligjor pasi kanë kaluar afatet e parashkrimit. Pra
parashkrimi nuk mund të funksionojë si mjet për të siguruar një proçess të rregullt
ligjor 334.
Përveç këtij përfundimi, ka dhe argumente të tjerë të cilat hedhin poshtë lidhjen mes
proçesit të rregullt ligjor dhe parashkrimit, p.sh. në rastet e mosparashkrimit të
krimeve të parashikuara nga Kodi Penal, kemi të bëjmë me proçese, që nuk

332
Anastasi A., E drejta kushtetuese, fq. 105.
333
Giunta F., Micheletti D., Tempori cedere, Prescrizione del reato e funzione della pena nello
scenario della ragionevole durata del processo, fq. 48.
334
Pulitano D., Tempi del processo ed diritto penale sostanziale, 2005 fq. 526.

157
përfundojnë asnjëherë dhe nëse do të ndiqnim logjikën e lidhjes së tyre do të duhej të
deklarohej antikushtetuese neni 42 i Kushtetutës.
Nga ana tjetër, nëse koha e arsyeshme e proçesit të rregullt ligjor do të llogaritej duke
patur parasysh kohën e dhënies së vendimit, nuk ka shumë kuptim që kjo kohë të
lidhej edhe me rrezikshmërinë e krimit, në kuptimin që sa më i rëndë krimi, aq më të
gjata afatet e parashkrimit dhe një kohëzgjatje më të madhe të proçesit gjyqësor, pasi
edhe për një vepër penale jo të rëndë por për kompleksitetin e provave, mund të
kërkojë një proçes më të gjatë gjyqësor 335.
Për më tepër, duke patur parasysh edhe nenin 6 të KEDNJ dhe sqarimet që ka dhënë
GJEDNJ vlen të përmendet nocioni i proçesit të rregullt ligjor sipas të cilit: “Proçesi i
rregullt ligjor dhe koha e arsyeshme e tij nuk mund të maten në ditë, javë, muaj dhe
vite apo periudha të ndryshme sipas rrezikshmërisë së veprës penale po faktit që kemi
të bëjmë me një krim të rëndë ose jo”, pasi kriteri i një kohe të arsyeshme varet nga
rrethana konkrete të çështjes, ku duhen të merren parasysh një sërë parametrash, ku
mund të përfshijnë kompleksitetin e çështjes me numrin e të pandehurve, veprimet e
autoriteteve gjyqësore dhe të palëve private 336.
Kështu që, mekanizmi i institutit të parashkrimit nuk mund të garantojë kohën e
arsyeshme të një proçesi ligjor por në të kundërt ai mund në mënyrë indirekte, mund
të ndikojë në një drejtësi më të shpejtë ose mund të pengojë një kohë të paarsyeshme
të proçesit.
Si përfundim, duhet të përjashtohet çdo lidhje funksionale të parimit të një proçesi të
rregullt ligjor dhe institutit të parashkrimit. E vetmja interferencë mes të dyve është
vetëm indirekte apo eventuale.
Kështu duhet të bëhet një dallim konceptesh mes parashkrimit të veprës penale dhe
parashkrimit të proçesit, pasi qëllimi i tyre është i ndryshëm, interesat që ato i
referohen, parametrit matës, mënyra e mbrojtjes, si dhe pasojat 337.
Në këtë këndvështrim, duhet të bëhet një dallim midis “qëllimit të një qëndrueshmërie
sociale që mund të arrihet përmes pushimit të ndjekjes penale të atyre fakteve të largët
në kohë” nga një anë dhe nga ana tjetër, “interesi i të pandehurit për një vepër penale
të gjykohet në një kohë të arsyeshme; kështu nëse koha e dënueshmërisë është një
kohë kronologjike, koha e ndjekjes penale është një kohë juridike 338.
Shuarja e ndjekjes penale për shkak të parashkrimit rregullohet edhe nga dispozitat e
Kodit te Procedures Penale.
Gjykata vendos pushimin e çështjes në rastet kur vërtetohet rrethana që nuk lejojnë
fillimin e proçedimit penal në bazë të nenit 290 të Kodit të Proçedurës Penale. Një
nga këto rrethana ka të bëjë dhe me rastin kur vepra penale është shuar edhe me
parashkrim në bazë të nenit 290 pika d. Si ne fazën e përfundimit të hetimeve, ashtu
edhe në çdo fazë të gjykimit deklarohet pushimi i çështjes jo vetëm nga gjykata ex
officio në bazë të nenit 387 të Kodit të Proçedurës Penale por edhe nga ana e
prokurorit, i cili në bazë të nenit 328 paragrafi 1 pika d) vendos pushimin e çështjes:

335
Giostra G., Il problema della prescrizione penale:aspetti processuali, fq 2221.
336
Giostra G., Il problema della prescrizione penale:aspetti processuali, fq. 2221.
337
Giostra G., Il problema della prescrizione penale:aspetti processuali, fq. 2221.
338
Giostra G., Il problema della prescrizione penale:aspetti processuali, fq. 2221.

158
pra, kur ekziston një shkak që shuan veprën penale, i cili në rastin që ne po trajtojmë
ka të bëjë me parashkrimin 339.
Në këto raste gjykata merr vendim për pushimin e çështjes në bazë të nenit 387 të
Kodit të Proçedurës Penale.
Por mund të ndodhë që në të njëjtën kohë mund të konkurrojnë dy shkaqe si njëra kur
vepra penale shuhet për shkak të parashkrimit por edhe kur në të vërtetë ka prova të
tilla që fakti nuk ekziston ose nuk provohet se ekziston. Edhe pse Kodit të Proçedurës
Penale nuk e parashikon ketë gjë jemi të mendimit që gjykata duhet të dalë me
vendim pafajësie, duke ndjekur respektimin e parimit favor rei, ku është më
favorizuese për atë një vendim pafajësie se një vendim shuarje për parashkrimin.

3. Profile krahasuese.

Një analizë krahasuese mund të jetë e frytshme në lidhje me parashikimin ligjor që i

bëjnë disa nga legjislacionet e vendeve civil law. Duke analizuar zgjidhjet konkrete që
i kanë dhënë parashkrimit legjislacionet e vendeve të ndryshme, mund të jetë një
shtysë për t`i ndryshuar apo modifikuar dispozitat e Kodit Penal për të cilat instituti i
parashkrimit ka më shumë se nevojë.
Kështu, do të ishte me vend që të analizoheshin dispozitat e atyre vendeve që edhe
kodi jone penal i vitit 1995 është inspiruar, vende si Gjermani, Franca, Spanja, Italia
apo edhe Kodi Penal i shtetit më të ri, ai i Kosovës.

-Kodi Penal Italian

Parashkrimi në Kodin penal italian është dy llojesh: parashkrimi i veprës penale dhe i
dënimit.
Nenet 157-161 i referohen parashkrimit, duke parashikuar shprehimisht afatet, kur
fillon të ecë parashkrimi, pezullimin, ndërprerjen dhe efektet e tyre. Megjithatë e
drejta penale italiane i referohet edhe ligjeve të veçanta jashtë Kodit Penal për të
rregulluar këtë institut.
Sipas nenit 157 të këtij kodi, koha e nevojshme për të parashkruar veprën penale
ndryshon dhe varet nga masa e dënimit të parashikuar për secilën prej tyre. Për veprat
penale që parashikojne burgim të përjetshëm nuk parashkruhen.
Neni 157 parashikon se parashkrimi shuan veprën penale duke kaluar koha që
korrespondon me maksimumin i këtyre dy vlerave: maksimumit të dënimit të
parashikuar nga ligji dhe afateve. Pra, formulimi aktual i nenit 157 parashikon një
përkim absolut mes afatit të parashkrimit dhe maksimumit të dënimit me të vetmin
përjashtim në: 6 vjet për delikte ose 4 vjet për kundërvajtjet të cilat dënohen vetëm
me gjobë.
Kriteret për të llogaritur kohën e parashkrimit, të ndryshuar në vitin 2005, i referohen
dënimit të caktuar nga ligji nëse vepra penale është e konsumuar apo e tentuar dhe se

339
Në bazë të nenit 328 të K.P.Penale, VUGjL 4/2002 shprehet se edhe në rastet kur prokurori vendos
pushimin e çështjes penale, këto vendime nuk mund të qëndrojnë larg kontrollit të prokurorit më të
lartë.

159
kur janë rastet e nje dënimi kumulativ referimi bëhet vetëm për dënimin me burgim,
neni 157 paragrafi i 4 i Kodit Penal.
Në bazë të nenit 157 paragrafi i tretë rrethanat e kryerjes së veprës penale nuk kanë
asnjë rëndësi për parashkrimin si dhe nuk duhet të merren parasysh zbutja apo
rëndimi i afateve.
Neni 158 parashikon se parashkrimi fillon të ecë në momentin kur është konsumuar
vepra penale dhe po Kodi Penal parashikon dispozitë më vetë për vepra penale
vazhduese, të qëndrueshme, të tentuar.
Për veprën penale të konsumuar afati i parashkrimit fillon nga dita e konsumimit; për
veprën penale të qëndrueshme nga dita kur pushon qëndrueshmëria; veprën penale të
kryer në bashkëpunim fillon për të gjithë bashkëpunëtorët ku është kryer veprimi i
ekzekutorit; vepra penale e ngelur ne tentative nga dita kur ka pushuar veprimi i
drejtpërdrejtë i autorit.
Në lidhje me veprimin në kohë të ligjit penal dispozitat e parashkrimit (pezullim dhe
ndërprerje) i nënshtrohen parimit të kohës së kryerjes së veprës penale dhe jo
dispozitave më të favorshme pas kryerjes së tij.
Neni 159 parashikon rastet e pezullimit kur: në rastet e proçedimit penal apo kërkesës
per gjykim, në rastet e masave të sigurimit.
Ndërprerja e parashkrimit parashikuar nga neni 160 i Kodit Penal përmban një listë të
gjatë të atyre akteve që ndikojnë në ndërprerjen e parashkrimit. Afati i parashkrimit
fillon të ecë nga data e pushimit të ndërprerjes. Ecja e parashkrimit të ndjekjes penale
ndërpritet nga vendimi gjyqësor i dënimit, vendimi mbi masat e sigurimit personal,
dhe atyre të vleftësimit të arrestit dhe të flagrancës, marrjen në pyetje para oficerit të
policisë gjyqësore apo gjykatës, vendimi për gjykim kur është vendosur pushimi i
çështjes, rifillimi i gjykimit pas pezullimit, etj.

-Kodi Penal Francez.

Sistemi francez ashtu si dhe ai shqiptar parashikojnë dy lloj parashkrimesh duke

ndryshuar në terminologji: parashkrimi i veprimit publik dhe parashkrimi i dënimit 340.
Dispozita e prescription de l`action publique parashikohet nga Kodi i Procedurës
Penale në nenin 6 e në vazhdim ndërsa parashkrimi i dënimit në Kodin Penal në nenin
133-1 e në vazhdim. Zgjedhje kjo që i jep parashkrimit jo vetëm natyrë materiale por
edhe proçeduriale, në dallim nga dispozitat e legjislacionit tone pozitiv, që siç e
trajtuam parashikohen shprehimisht vetëm në Kodin Penal. Dallimi midis dy llojeve
të parashkrimit, si në të gjitha legjislacionet ka të bëjë me faktin nëse ka vendim
dënimi apo jo.
Kodi i Procedurës franceze parashikon ashtu di dhe tek Kodit të Proçedurës Penale
shqiptare rastet e shuarjes së ndjekjes penale, me disa dallime të dukshme kur: personi
ka vdekur, për parashkrim, për amnisti, për shfuqizim të veprës penal (kur fakti nuk
parashikohet si vepër penale) apo për shkak të gjësë së gjykuar 341.

340
Ibidem.
341
Neni 290 i Kodit të Procedurës Penale parashikon këto raste: personi ka vdekur, nuk ka mbushur
moshën për përgjegjësi penale, mungon ankimi i të dëmtuarit ose ai e tërheq ankimin, ur fakti nuk

160
Megjithatë në rastin e falsitetit të një shkaku për të cilën është vendosur pushimi i tij,
mund të rivendosët rifillimi i ndjekjes penale. Në ketë rast këto dispozita parashikojnë
pezullimin e afateve të parashkrimit nga momenti që është dhënë vendimi i pushimit
të ndjekjes penale deri në dhënien e vendimit mbi falsitetin e këtij shkaku 342.
Ka një ndarje të afateve të parashkrimit; nëse në kodin tonë penal ato ndahen duke
patur si kriter masën e dënimit dispozitat franceze e bëjnë këtë ndarje duke patur
parasysh ndarjen e veprës penale në: krime, delikte dhe kundërvajtje. Afati i
parashkrimit është 10 vjet për krimet, 3 vjet për deliktet dhe 1 vit për kundërvajtjet.
Kështu në rastin e krimeve parashikohet kalimi i një afati prej 10 vjetësh nga dita e
kryerjes së krimit, dhe gjatë këtij intervali kohor, nuk ka filluar asnjë akt i vetëm nga
ana e akuzës 343.
Është interesant fakti se si dyfishohet ky afat në rastin e disa subjekteve të veçanta siç
janë të miturit. Mbrojtja juridiko-penale që u jepet atyre kur janë të dëmtuar apo
viktima shprehet edhe tek instituti i parashkrimit, ku për krimet e parashikuar nga neni
706-47 dhe ato të nenit 222-10 të Kodit Penal dyfishohet ky afat dhe jo vetëm, por
dhe koha e fillimit të parashkrimit të ndjekjes penale fillon kur ata të kenë mbushur
moshën 18 vjeç 344.
Nga ky rregull ka një përjashtim në lidhje me krimet e terrorizmit parashikuar nga
neni 706-25 të Kodit të Proçedurës Penale dhe mbi narkotikët parashikuar nga neni
706-31 i Kodit të Proçedurës Penale ku ky afat shkon në 30 vjet. Ndërsa kur kemi të
bëjmë me delikte të terrorizmit apo narkotikëve ai është 20 vjet.
Bëjnë përjashtim nga ky rregull krimet kunder njerëzimit apo crimes çontre
l`humanite parashikuar nga neni 213-5 i Kodit Penal francez; ndjekja penale ndaj
këtyre krimeve nuk parashkruhen.
Për deliktet afatet e parashkrimit janë tre vjet por edhe këtu ka një përjashtim në lidhje
me deliktet kundër të miturve të cilat ndryshojnë dhe janë 10 vjet. Ndërsa
kundërvajtjet parashkruhen në 1 vit 345.

-Koha e fillimit të afateve te parashkrimit.

Koha në të cilën fillon të ecë parashkrimi fillon në përgjithësi nga dita kur shkelja
ligjore l`infraction është kryer. Në rastet e një delikti që zgjat në kohë (pra kemi të
bëjmë me një infraction të vazhdueshëm apo të qëndrueshëm), parashkrimi fillon nga
dita kur ai ka mbaruar; d.m.th kur është kryer veprimi i fundit.
Gjithashtu është interesant fakti duke përjashtuar nga rregulli i përgjithshëm i kryerjes
së veprës penale për të caktuar fillimin e afateve të parashkrimit, e drejta penale
franceze në rastin e vrasjes nga pakujdesia, ku pasoja e vdekjes ka ardhur në distancë
nga kryerja e veprimit, afati i parashkrimit fillon nga çasti qe ka ardhur pasoja e
vdekjes. Ky rregull vlen për te gjitha infraction në përgjithësi.

-Ndërprerja e parashkrimit.

parashikohet si vepër penale ose kur del qartë kur fakti nuk ekziston, vepra penale është shuar, është
dhënë amnisti, në të gjitha rastet e tjera të parashikuara nga ligji.
342
Shih nenin 6 paragrafi i dytë i Kodi i Procedurës Penale franceze.
343
Shih nenin 7 paragrafi i parë.
344
Shih nenin 7 paragrafi i tretë.
345
Shih nenin 8 dhe 9 të Kodit Penal.

161
Afati i parashkrimit të ndjekjes penale ndërpritet në rastet kur ndërmerret çdo lloj akti
nga akuza për të proçeduar penalisht 346. Por ky akt duhet të jete kryer para kalimit të
afatit të llogaritur për maturimin e afateve të parashkrimit. Do të konsiderohen akte që
fillojnë ndjekjen penale jo vetëm ato të akuzës por çdo lloj akti të policisë gjyqësore,
ankime si palë civile, apel, etj. 347.
Në të drejtën penale franceze në dallim nga e drejta italiane dhe ajo shqiptare, nuk
janë të një lloji të caktuar por janë atipike aktet që fillon ndjekja penale (jo të
përcaktuara në lloj).
Përsa i takon parashkrimit të dënimit, Kodi Penal francez parashikon që shuarja e
dënimit ndodh në rastet kur: personi ka vdekur, mbarimi i personit juridik, falja,
amnistia, parashkrimi i dënimit dhe rehabilitimi 348.
Edhe ky sistem ndan afatet e parashkrimit të dënimit duke patur si kriter ndarjen në:
krime, delikte dhe kundërvajtje. Në veçanti parashikohet një afat prej 20 vjetësh për
krimet nga dita kur vendimi ka marrë formë të prerë, përveç rasteve të krimeve
kundër njerëzimit që nuk parashkruhen dënimet e tyre 349.
Dënimet për delikte parashkruhen në 5 vjet nga dhënia e dënimit më vendim të formës
së prerë 350.
Dënimet për kundërvajtjet parashkruhen në dy vjet nga dhënia e dënimit më vendim
të formës së prerë 351.

-Kodi Penal Gjerman.

Dispozitat e Kodit Penal gjerman parashikuar nga Strafgesetzbuch (Kodi Penal) në

lidhje me parashkrimin kanë disa veçori, të cilat meritojnë vëmendje duke i krahasuar
edhe me dispozitat e Kodit tonë penal.

Dallimi i parë konsiston në terminologjinë e përdorur nga Strafgesetzbuch, ai nuk

shprehet si shuarje e ndjekjes apo dënimit por § 78 paragrafi i parë sanksionon që:
parashkrimi përjashton dënimin e veprës penale dhe vendosjen e masave. Por nga ana
tjetër parashikohet edhe këtu mos parashkrimi i krimeve të genocidit dhe të vrasjes 352.
Edhe dispozitat e kodit gjerman parashikojnë për llogaritjen e afateve të parashkrimit
5 ndarje (tridhjetë, njëzet, dhjetë dhe tre vjet) duke i`u referuar secila një mase dënimi
të caktuar. Afate këto, që duke korresponduar dhe maksimumin e llojit të dënimit me
burgim të parashikuar Strafgesetzbuch.
Më konkretisht, § 78 paragrafi i 3 parashikon këto afate: 1) tridhjetë vjet për vepra
penale që dënohen me burgim të përjetshëm; 2) 20 vjet për vepra penale me dënim
maksimal më shume se dhjetë vjet; 3) dhjetë vjet për vepra penale me dënim

346
Shih nenin 7 paragrafi i parë.
347
Kështu shprehet edhe një vendim i Gjykatës së Lartë franceze, e cila konsideron si ndërprerje të
ndjekjes penale rastin e një ankimi si e dëmtuar civile: Le dépôt d’une plainte avec çonstitution de
partie civile interrompt la prescription lorsque l’aide juridictionnelle a été obtenue. Cass.crim. 12
février 1998.
348
Shih nenin 133-1 i Kodit Penal.
349
Shih nenin 213-5 i Kodit Penal
350
Shih nenin 133-3 i Kodit Penal
351
Shih nenin 133-4 i Kodit Penal
352
Shih (§ 78 co. 2) të Strafgesetzbuch.

162
maksimal më shumë se pesë vjet dhe jo më shumë se dhjetë vjet; 4) 5 vjet për vepra
penale me dënim maksimal nga një vit dhe jo më shumë se 5 vjet burgim; 5) tre vjet
për të gjitha veprat penale të tjera.
Në dallim nga kodi jonë penal shqiptar, koha dies a quo nga e cila fillon të llogaritet
parashkrimi fillon në momentin që fakti është konsumuar por nëse pasoja vjen në
distancë nga ndërmarrja e veprimit atëherë si kohë do të llogaritet momenti që ka
ardhur pasoja 353. Ashtu siç kemi parë mësiper koha e fillimit të llogaritjes së
parashkrimit në bazë të nenit 66 të Kodit Penal shqiptar është ajo e kryerjes së veprës
penale dhe jo ajo e konsumimit.
Kodi Penal gjerman ashtu si ai italian dhe francez parashikojnë nocionin e pezullimit
të ecjes së afatit të parashkrimit, institut ky i rëndësishëm duke patur parasysh në
tërësi dhe qëllimin e një sërë parimesh në të drejtën penale shqiptare.
P.sh në Strafgesetzbuch efekti pezullues aplikohet në raste të ndryshme, si në rastin e
mbushjes së moshës 18 vjec të të dëmtuarit nga vepra penale në planin e krimeve
seksuale.
Jemi të mendimit që një gjë e tille duhet të parashikohet edhe në kodin tone për të
plotësuar kuadrin e mbrojtës së të miturve kur vetëm në këtë moshë ata kanë zotësinë
për të vepruar. Efekte të tjera pezulluese ka edhe në raste të tjera të parashikuara nga §
78b, nëse shpallet vendimi i shkallës së parë deri sa të jepet vendimi i formës së prerë.
Ndërprerja e parashkrimit të ndjekjes penale parashikohet nga Strafgesetzbuch në §
78c paragrafi i parë dhe ashtu si Kodi Penal francez dhe ai italian, parashikojnë një
listë të gjatë se kur kemi të bëjmë me ndërprerje apo kur korrespondon me atë që kodi
jone penal parashikon si “çastin e marrjes së personit si të pandehur”.
Në këto kushte neni § 78c paragrafi i parë përfshin një sërë aktesh si : 1) marrja në
pyetje e të pandehurit dhe komunikimi se ndaj tij ka filluar proçedimi penal; 2) çdo
lloj pyetje ne seancë gjyqësore; 3) çdo lloj detyre caktuar ndaj një eksperti nga gjykata
apo prokurori, në ngarkim të të pandehurit; 4) çdo vendim sekuestroje apo hetimi dhe
vendimet gjyqësore të dhëna ndaj tyre; 5) masa e arrestit, detyrimi i paraqitjes dhe
vendime qe mbështesin këto masa; 6) fillimi i veprimeve të prokurorit; 7) hapja e
proçesit gjyqësor; 8) caktimi i seancës gjyqësore; 9) çdo lloj vendimi që është marrë
në rrugë gjyqësore; 10) pezullimi i përkohshëm i proçesit për shkak të mungesës së të
pandehurit, për të kërkuar banimin e tij apo për të siguruar provat; 11) pezullimi i
përkohshëm i proçesit për shkak të papërgjegjshmërisë procedurale së të pandehurit
apo çdo lloj tjetër vendimi të gjykatës apo të prokurorit që i referohet pezullimit të
proçesit gjyqësor për verifikimin e zotësisë procedurale të të pandehurit; 12) çdo lloj
kërkese gjyqësore për të filluar një hetim jashtë shtetit.
Ky efekt i ndërprerjes verifikohet në momentin në të cilin akti, qoftë një vendim
prokurori apo gjykate duhet të jetë nënshkruar dhe në rastet kur akti nuk është
depozituar në kancelarinë e gjykatës, ky efekt prodhohet vetëm në këtë moment 354.
Kodi Penal gjerman saktëson që pas çdo lloj efekti të ndërprerjes së parashkrimit ai
fillon të ecë nga e para duke mos marrë në konsideratë afatet e mëparshme.
Megjithatë § 78c paragrafi i tretë parashikon që në çdo rast vepra penale parashkruhet
me kalimin e një periudhe kohe të barabartë me dyfishin e afateve të parashkrimit

353
Shih (§ 78 a) të Strafgesetzbuch.
354
Shih § 78c paragrafi i dytë.

163
parashikuar nga neni 78a ose të paktën tre vjet nëse afati i zakonshëm, të bazë të
ligjeve të veçanta, parashikohet në më pak se tre vjet.
Me interes paraqitet edhe veprimi në kohë i ligjit penal, ku § 78c paragrafi i pestë
parashikon se në rastin e një modifikimi të dispozitave që parashikojnë një ulje të
afateve të parashkrimit, mbesin në fuqi aktet e ndërprerjes së parashkrimit të hyra në
fuqi para normës së re e cila bën modifikimin, edhe pse në momentin e ndërprerjes
ndjekja penale sipas ligjit të ri, mund edhe të parashkruhej.

-Kodi Penal Spanjoll.

Edhe Kodi Penal spanjoll parashikon një terminologji të ndryshme nga e drejta penale
shqiptare në lidhje me parashkrimin por që në thelb janë të njëjta. Ky kod parashikon
dy lloje parashkrimesh siç janë: parashkrimi i përgjegjësisë kriminale (penale) dhe
parashkrimi i dënimit 355.
Duke ndjekur të njëjtën analizë si dhe kodet e tjera Kodi Penal spanjoll parashikon
disa raste të shuarjes së përgjegjësisë penale, të parashikuara nga neni 130 si
“Extincion de la responsabilidad criminal y sus efectos”. Këto raste janë: 1) vdekja e
të pandehurit; 2) vuajtja e dënimit; 3) heqja dorë nga dënimi sipas nenit 85 paragrafi i
dytë; 4) falja; 5) falja nga i dëmtuari në rastet kur parashikohet nga ligji; 6)
parashkrimi i deliktit; 7) parashkrimi i dënimit apo i masës së sigurisë.
Pra, në dallim nga kodi spanjoll, në kodin penal shqiptar nuk parashikohen rastet e
shuarjes së dënimit apo ndjekjes penale por ato parashikohen në Kodin e Procedurës
Penale.
Neni 131 i Kodit Penal spanjoll parashikon afatet e parashkrimit duke llogaritur kohën
e nevojshme me masën e dënimit që parashikohet për veprën penale konkrete, duke
patur si kriter referimi maksimumin e dënimit të parashikuar për veprën penale.
Parashikohen pesë afate parashkrimi (njëzet, pesëmbëdhjetë, dhjetë, pesë dhe tre vjet)
duke i`u referuar rëndësisë së veprës penale. Një parashikim me vetë shprehet në
lidhje me fyerjen dhe shpifjen, të cilat parashkruhen në një vit.
Konkretisht afati i parashkrimit është: 1) 20 vjet kur dënimi maksimal për veprën
penale është 15 vjet burgim apo më tepër; 2) pesëmbëdhjetë kur dënimi maksimal për
veprën penale është përjashtimi 356 për më shume së 10 vjet apo burgim për më shumë
se 10 vjet e më pak se pesëmbëdhjetë vjet; 3) dhjetë vjet kur dënimi i parashikuar
është ai i burgimit apo përjashtimit për një kohë më shumë se pesë vjet dhe që nuk i
kalon 10 vjet; 4) pesë vjet kur dënimi i parashikuar është ai i burgimit apo
përjashtimit për një kohë më shumë se tre vjet dhe që nuk i kalon 5 vjet; 5) tre vjet për
të gjitha veprat penale të tjera më pak të rëndë.
Në lidhje me kohën se kur ecën parashkrimi, Kodi Penal spanjoll parashikon në nenin
132, që parashkrimi fillon nga dita e kryerjes së veprës penale apo nga dita e
infraccion punibile.
Në rastin e veprës penale vazhduese fillon në momentin që është kryer veprimi i
fundit dhe për veprën penale të qëndrueshme në momentin kur ka pushuar
kundërligjshmëria.

355
Gonzalez Tapiam, La prescripción en el derecho penal, Madrid, 2001.
356
E parë kjo nën këndvështrimin e një alternative me burgim apo dhe dënimi plotësues.

164
Ashtu si dhe shumë kode të tjera që kemi analizuar dhe që nuk e parashikon kodi jonë
penal shqiptar si një vakum ku duhet të ndërhyhet, ka të bëjë më një rast specifik të
fillimit të kohës së llogaritjes së parashkrimit. Kjo përkon me vepra penale të rënda të
cilat kryhen kundër të miturve.
Kështu koha e parashkrimit fillon të llogaritet nga momenti që personi ka mbushur 18
vjeç për vepra penale si: tentativë për vrasje, ndërprerje e shtatëzanisë pa pëlqimin e
tij, plagosje, tortura, veprat penale kundër lirisë, integritetit moral, lirisë dhe
integritetit seksual, intimiteti, e drejta e imazhit dhe paprekshmëria e banesës. Nëse i
mituri vdes para plotësimit të afateve të parashkrimit, atëherë ky afat fillon të ecë nga
momenti i vdekjes së tij 357.
Në lidhje me ndërprerjen e parashkrimit neni 132 paragrafi i dytë parashikon se ai
ndërpritet kur ka filluar procedimi penal dhe nuk llogaritet deri sa të jetë dhënë
vendimi i formës së prerë. Në të vërtetë këtu mund të kishim të bënim me pezullim
dhe jo ndërprerje, duke ndjekur llogjikën e kodeve te tjera që parashikojnë këto
institute.

-Kodi Penal i Kosovës.

Me interes do të ishte edhe analiza e dispozitave të kodit të ri penal të Kosovës në

lidhje me parashkrimin.
Kodi i ri penal i Kosovës i cili ka hyrë në fuqi më 1 Janar 2013 parashikon
shprehimisht se kur kemi të bëjmë me kohë të kryerjes së veprës penale. Neni 9
parashikon se “Vepra penale kryhet në kohën kur kryesi ka vepruar apo ka qenë i
detyruar të veprojë pa marrë parasysh kohën se kur është shkaktuar pasoja”.
Edhe pse konsideron këtë kohë të kryerjes veprës penale kur trajton parashkrimin në
nenin 107 parashikon fillimin dhe ndërprerjen e parashkrimit të ndjekjes penale të
llogaritet nga dita kur është kryer vepra penale, nëse veprimi dhe pasoja vijnë aty për
aty. Nëse ndonjë pasojë që përbën element të veprës penale shfaqet më vonë, afati i
parashkrimit fillon të rrjedhë nga ajo kohë. Pra, si dhe kodet e tjera, përveç Kodit
Penal shqiptar, si çast do te llogaritet faza e konsumimit të veprës penale.
Është i rëndësishëm fakti se si ky kod nuk ka lenë pa parashikuar një fillimin të
ndryshëm të parashikimit ndaj disa subjekteve të veçanta si viktima të krimit që janë:
personi nën 18 vjeç apo i mituri. Neni 107 paragrafi i dytë parashikon se: Në rast se
vepra penale është kryer kundër personit nën 18 vjeç, afati i parashkrimit fillon të
rrjedhë nga dita kur viktima të ketë mbushur 18 vjeç.
Gjithashtu neni 107 paragrafi i tretë parashikon rastet e ndërprerjes së parashkrimit 358.

357
Neni 132 paragrafi i parë.
358
Sipas paragrafit të trete të nenit 107: “ Afati i parashkrimit nuk rrjedh për kohën gjatë të cilës
ndjekja nuk mund të fillohet apo të vazhdohet sipas ligjit, përfshirë, por pa u kufizuar në rrethanat e
mëposhtme: 3.1. kur kryesi është jashtë Republikës së Kosovës dhe kjo shkakton vonesa në procedurë;
3.2. kur kryesi kërkohet me urdhër arrest; 3.3. kur Kryeprokurori i Shtetit, në pajtim me Kodin e
Procedurës Penale, përpiqet të sigurojë dëshmi jashtë Republikës së Kosovës; ose 3.4. gjatë kohës sa
zgjatë procedura për pranimin e fajësisë. 4. Afati i parashkrimit nuk ndërpritet nëse vepra nuk ndiqet
për shkak të mungesës së kërkesës apo autorizimit për të bërë ndjekjen ose për shkak të mungesës së
kërkesës nga ana e shtetit të huaj për të bërë ndjekjen. 5. Afati i parashkrimit ndërpritet me çdo veprim
i cili ndërmerret për qëllime të ndjekjes penale të veprës penale të kryer. 6. Afati i parashkrimit po
ashtu ndërpritet kur kryesi para skadimit të afatit të parashkrimit kryen një vepër tjetër penale me peshë

165
Kodi Penal i Kosovës njeh dy shkaqe të cilat çojnë në ndërprerjen e parashkrimit të
ndjekjes penale.
E para, parashkrimi i ndjekjes penale ndërpritet me çdo veprim të organit shtetëror
kompetent, i cili ndërmerret me qëllim të ndjekjes se kryesit për shkak të veprës
penale të kryer.
E dyta, kryerja e veprës penale së re gjate afateve të parashkrimit duhet të çojë në një
ndërprerje të tyre.
Është me vend që dhe Kodi Penal shqiptar të bëjë ndryshimet e nevojshme në lidhje
me parashkrimin, përsa i takon ndërprerjes së tij dhe jo vetëm, pasi të gjitha kodet që
kemi analizuar deri tani parashikojnë dispozita të ngjashme dhe të ndryshme nga kodi
jonë.
Gjithashtu me vend do të ishte dhe parashikimi një dispozite ne lidhje me dënimet
plotësuese, për të përcaktuar se kur ato parashkruhen dhe ne c`lloj afati, siç e
parashikon edhe Kodi Penal i Kosovës në nenin 109 dhe 110.
Në nenin 111 dispozita parashikon mos parashkrimi apo mos zbatueshmërinë e
parashkrimit për veprat penale kundër të drejtës ndërkombëtare dhe vrasjes së rëndë.
Neni 108 paragrafi i tretë, pika 8 parashikon Parashkrimin absolute, i cili paraqitet
kur kalohet dyfish i kohës që kërkohet, p.sh. nëse për ndonjë vepër është paraparë se
parashkrimi shkaktohet pas pesë vjetëve, atëherë parashkrimi absolut paraqitet pas
skadimit të dhjetë vjetëve.
Për veprat penale të përbëra afati i parashkrimit fillon të ecë prej momentit kur është
kryer pjesa e fundit, përkatësisht veprimi i fundit i asaj tërësie.
Për veprat penale vazhduese, afati i parashkrimit fillon të ecë prej momentit kur është
ndërmarrë veprimi i fundit, i cili është në përbërje të veprës penale vazhduese.
Për veprat penale permanente, afati i parashkrimit fillon të ecë prej momentit kur ka
pushuar gjendja e kundërligjshme 359.

-Parashkrimi në sistemin common law.

Vendet e sistemeve common law nuk njohin institutin e parashkrimit si atë të ndjekjes
penale ashtu edhe atë të dënimit. Nëse do të shihnim fjalorin dhe të përkthenim fjalën
e parashkrimit ajo ka një kuptim krejt tjeter, e cila do të ishte prescription. Sistemet
penale të common law kanë instrumente të tjerë ku i referohen qëllimit të parashkrimit
, në mënyrë që edhe koha e tepër te kaluar të mos këtë efekt penalizues per personin.
Në këto sisteme flitet për statute of limitations ku parashikohet maksimumi i kohës
pas të cilit mundësia e fillimit të ndjekjes penale pushon. Këto time limitis ndryshojnë
nga një vend në tjetrin duke i`u referuar statutit të tyre.
Gjithashtu ato nuk parashikohen për çdo lloj vepre penale por vetëm për ato që
paraqesin rrezikshmëri të vogël shoqërore. Në këto raste kur ato parashikohen, nevoja
është e një natyrë proçeduriale, për të cilat personi nuk mund të ndiqet më penalisht
pasi kalimi i kohës e bën të vështirë gjetjen e provave dhe për arsye të cilat i kemi

të njëjtë ose më të rëndë se sa vepra penale e mëparshme. 7. Pas çdo ndërprerje fillon të rrjedhë afati i
ri i parashkrimit. 8. Ndjekja penale ndalohet në çdo rast kur të ketë kaluar dyfishi i kohës së afatit të
parashkrimit.
359
Ismet Salihu, E drejta penale. Pjesa e përgjithshme. fq. 561.

166
trajtuar edhe mbi kuptimin e parashkrimit në të drejtën penale shqiptare, veçse këtu
me një dallim pasi prova me dëshmitarë është një nga kryesoret për këtë sistem360.
Në këto sisteme qëllimi kryesor ka të bëjë dhe më ndëshkimin e organit të akuzës,
prokurorisë, i cili në rast vonese duhet të japë arsyet e saj para organit më të lartë.
Koha kur statute limitations veprojnë, ecin nga data kur është kryer vepra penale, ose
dita kur ajo është zbuluar, ose në ditën kur mund të zbulohej mes përpjekjesh të
arsyeshme.
Në sistemin amerikan trajtohet edhe speedy trial kur vonesa e pajustifikuar për të
sjellë në gjykim të pandehurin sanksionohet me dissmissal. Gjykata vlerëson rrethanat
e çështjes dhe mund të vendosë pushimin e saj me një mundësi apo jo të rihapjes së
saj.

4. Parashkrimi i ekzekutimit të dënimit sipas Kodit Penal të viti 1995.

Parashkrimi i ekzekutimit të dënimit e shuan dënimin, në kuptimin që e bën atë të

paekzekutueshëm. Ekzekutimi i dënimit lidhet me afatet kohore të caktuara në ligj,
kalimi i të cilave shkakton humbjen e së drejtës të organit kompetent për të vënë në
ekzekutim dënimin e dhënë kundër autorit të veprës penale 361.
Duke qenë se masat e dënimeve janë të ndryshme për autorë të ndryshëm,
362
ligjvënësi i parashikon afatet e parashkrimit të tyre në bazë të masës së dënimit,
këto afate përcaktohen në nenin 68 të Kodit Penal 363.
Parashkrimi i ekzekutimit të dënimit penal, si çdo rast tjetër parashkrimi, përmban dy
elementë: a) mosveprimin e shtetit për të realizuar një të drejtë e përmbushur një
detyrim (ekzekutimin e vendimit të dënimit penal); b) afatin kohor pas kalimit të cilit
organi i ekzekutimit nuk mund të kryejë më veprime ekzekutimi.
Pra, për parashkrimin e ekzekutimit të vendimit parashikohen tre lloj afate
përkatësisht: njëzet, dhjetë dhe pesë vjet.
Ligji ashtu si dhe tek parashkrimi i ndjekjes penale nuk vendos kushte të tjera, veç
afateve, si mund të jenë shkaqe objektive apo të krijuara në mënyrë të qëllimshme nga
i dënuari. Mjafton të kalojnë afatet ligjore, për çdo arsye qoftë, që të mos ekzekutohet
vendimi i dënimit.

360
Kenner v. C.I.R., 387 F.3d 689 (1968); 7 Moore's Federal Practice, 2d ed., fq. 512.
361
Muçii, Sh. Ibidem, fq. 403.
362
E kundërta do të binte ndesh me të drejtën ndërkombëtare, të pranuar nga shteti shqiptar , e cila nuk
lejon as parashkrimin e ndjekjes penale dhe as parashkrimin e dënimit të dhënë për kryerjen e tyre.
Kështu në nenin IV të Konventës mbi mosparashkrimin e krimeve të luftës dhe krimeve kundër
njerëzimit, parashikohet se shtetet palë në këtë Konventë angazhohen të marrin, në përputhje me
procedurat e tyre kushtetuese, të gjitha masat legjislative a të tjera që do të jenë të nevojshme për të
siguruar mosparashkrimin e neneve I dhe II të kësaj Konvente, si përsa u përket ndjekjeve ashtu dhe
përsa i përket dënimit. Kjo dispozitë vendos që atje ku mund të ekzistojë një parashkrim në këtë fushë,
me ligj a me një mënyrë tjetër, ai do të hiqet.
363
Neni 68 i Kodit Penal parashikon: Vendimi i dënimit nuk ekzekutohet kur nga dita që ka marrë
formë të prerë kanë kaluar: a) njëzet vjet për vendimin që përmban dënimin pesëmbëdhjetë gjer në
njëzet e pesë vjet burgim; b) dhjetë vjet për vendimin që përmban pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet
burgim; c) pesë vjet për vendime që përmbajnë dënim me burgim gjer në pesë vjet ose dënime të tjera
më të lehta.

167
Llogaritja e afatit fillon nga dita që vendimi ka marrë formë të prerë dhe jo nga dita e
shpalljes së tij, deri në ditën e plotësimit të tyre, të llogaritur sipas parimeve të
përgjithshme me vite, muaj dhe ditë.
Parashkrimi nuk shtrihet në dënimin më burgim të përjetshëm. Neni 68 i Kodit Penal
hesht në këtë drejtim, por konkluzioni i mosparashkrimit të tij del nga leximi i këtij
neni që vendos në afate dënimin me burgim dhe dënime të tjera më të lehta, ku
aktualisht në legjislacionin tonë penal dënim më i lehtë është vetëm gjoba, duke mos
u shprehur për dënim më të rëndë.
Gjithashtu, ligji nuk shprehet as për mosparashkrimin e dënimeve për krime lufte,
genocid, dhe krime kundër njerëzimit, por pavarësisht nga ky boshllëk, ekzekutimi i
dënimeve për këto vepra nuk parashkruhen.
Vendimi nr. 7 datë 11.10.2002 i Kolegjeve të Bashkuara ka parashikuar rastet se kur
është i zbatueshëm instituti i parashkrimit të ekzekutimit të dënimit, duke parashtruar
tre mundësi :
a) vetëm në rast se vendimi penal nuk është vënë asnjëherë në ekzekutim;
b) apo edhe në rastet kur vendimi është vënë në ekzekutim dhe nuk është përmbushur
plotësisht;
c) a do të pranohet koncepti i ndërprerjes dhe i pezullimit të parashkrimit të
ekzekutimit të dënimit?
Në dispozitën e nenit 68 të Kodit Penal ligjvënësi ka parashikuar afatet, më kalimin e
të cilëve, vendimi i dënimit, dhënë ndaj një personi për vepra penale të kryera prej tij,
nuk mund të ekzekutohet me dhe ndodhemi para parashkrimit të së drejtës së
organeve kompetente shtetërore, të ngarkuara me ekzekutimin e vendimeve të dënimit
për të ekzekutuar këto vendime.
Nga përmbajtja e kësaj dispozite, del se vendimi i dënimit nuk ekzekutohet kur nga
dita që ka marrë formë të prerë kanë kaluar: njëzet vjet për vendimin që përmban
dënim pesëmbëdhjetë gjer në njëzetepesë vjet; dhjetë vjet për vendimin që përmban
dënim pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet dhe pesë vjet për vendime që përmbajnë dënim
më burgim gjer në pesë vjet ose dënime të tjera më të lehta.
Duket qartë së, ligjvënësi, nëpërmjet kësaj dispozite, ka vënë përpara organeve
kompetentë shtetërore të ngarkuara me ekzekutimin e vendimeve të dënimit një
kufizim kohor brenda të cilit këto organe kanë të drejtë që të vënë në ekzekutim një
vendim penal të formës së prerë. Ky kufizim kohor, përbën në të njëjtën kohë edhe
një ndalim të shprehur për këto organe, i cili nuk u lejon atyre që të ekzekutojnë
vendime penale tej afateve të përcaktuara, sipas rastit, në shkronjat “a”, “b” dhe “c” të
dispozitës së nenit 68 të Kodit Penal.
Qëllimi i ligjvënësit në vendosjen e këtij kufizimi kohor dhe ndalimi ka qenë:
-Së pari, realizimi në praktikë i efektit të përgjithshëm dhe të veçantë parandalues të
dënimit në çdo rast konkret dhe;
-Së dyti, disiplinimi i proçesit të ekzekutimit të vendimeve të dënimit në përgjithësi
dhe në mënyrë të veçantë në rastet kur personi i dënuar, për njërën apo tjetrën arsye i
shmanget apo i fshihet këtij proçesi364.

364
Të drejtën dhe njëkohësisht detyrën që kanë organet kompetente shtetërore, të ngarkuara me
ekzekutimin e vendimeve të dënimit, ligjvënësi e ka kushtëzuar se pari me momentin kur vendimi i
dënimit ka marrë formën e prerë dhe së dyti, në vartësi të masave dhe llojeve të dënimit të dhënë, me

168
Nga sa u parashtruan ne paragrafin e mësipërm, arrihet në përfundimin se, organet
kompetente shtetërore të ngarkuara me ekzekutimin e vendimeve të dënimit, kanë të
drejtë dhe njëkohësisht detyrë që menjëherë, sapo vendimi i dënimit të ketë marrë
formë të prerë, ta vene në ekzekutim atë.
Këtë të drejtë ato vazhdojnë ta kenë derisa pa u plotësuar akoma afatet, njëzet, dhjetë
dhe pesë vjet të parashikuara respektivisht nga shkronjat “a”, “b” dhe “c” të nenit 68
te Kodit Penal.
Nga kjo del se vendimi i dënimit nuk mund te ekzekutohet as para se ai të ketë marrë
forme të prerë, as pasi të jenë plotësuar afatet njëzetë, dhjetë dhe pesë vjet që u
përmendën dhe kjo përben ndalimin që u përmend më lart.
Nga leximi i vete tekstit të dispozitës së nenit 68 te Kodit Penal shihet fare qartë që
ligjvënësi jo vetëm që nuk ka parashikuar, por as ka lënë të nënkuptohet se ekzistojnë
shkaqe apo faktorë që mund të sjellin si pasojë zgjatjen e afateve të parashkrimit që
janë parashikuar prej tij në lidhje me ekzekutimin e vendimit të dënimit.
Vendimi Unifikues i lartpërmendur gjen te pambështetur në ligj, ndërprerjen e
ekzekutimit të dënimit pasi ai nuk gjen mbështetje në asnjë dispozitë ligjore të së
drejtës penale. Në Kodin Penal dhe në Kodin e Proçedurës Penale nuk parashikohet
ndërprerja e ekzekutimit të vendimeve.
Në shkelje të parimit të ligjshmërisë dhe një nën parimin të tij, që ndalon aplikimin e
analogjisë, vendimi unifikues shprehet se referimi i parimeve të përgjithshme të së
drejtës e sidomos të drejtës civile, që e parashikon ndërprerjen si një institut ligjor,
vjen në kundërshtim me parimet e Kodit Penal shqiptar.
Në të drejtën penale shqiptare është sanksionuar: “Kodi Penal bazohet në parimet
kushtetuese të shtetit të së drejtës, të barazisë përpara ligjit, të drejtësisë në caktimin e
fajësisë dhe të dënimit, si dhe të humanizmit. Zbatimi i ligjit penal me analogji nuk
lejohet.
Siç shihet mënyra e arsyetimit qe mbështetet në disa parime të përgjithshme për të
nxjerr përfundime të njëjta është kategorikisht e ndaluar për të drejtën penale. Për ketë
arsye ligjvënësi ka sanksionuar ne Kodin Penal parimin e moszbatimit të ligjit penal
me analogji (neni 1/c i Kodit Penal).
Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë arritën në përfundimin se edhe duke u nisur
nga interpretimi logjik i shprehjes se përdorur nga ligjvënësi në dispozitën e këtij neni
ku thuhet: “Vendimi i dënimit nuk ekzekutohet kur nga dita që ka marrë formë të
prerë kanë kaluar…”, nuk mund të ketë zgjatje të afateve të parashkrimit të
ekzekutimit të dënimit për asnjë lloj shkaku. Kjo vlen si për rastet kur vendimi i
dënimit nuk është vënë fare në ekzekutim, ashtu edhe për rastet kur ky vendim është
vënë në ekzekutim dhe pasi i dënuari ka filluar të vuajë dënimin, vuajtja e mëtejshme
e tij ndërpritet për çfarëdo lloj shkaku, sikurse mund të jetë edhe largimi i të dënuarit
nga vuajtja e dënimit.
Me të drejtë vendimi shprehet se fakti qe i dënuari ka vuajtur një pjesë të dënimit nuk
mund ta vendos atë në pozita me te disfavorshme në raport me çdo te dënuar tjetër,
vendimi penal ndaj të cilit nuk është vënë ende në ekzekutim.
Nisur nga parimi i barazisë para ligjit (neni 18 i Kushtetutës) instituti i parashkrimit të

afatet, (njëzet, dhjetë dhe pesë vjet), që parashikohen në dispozitën e përmendur të Kodit Penal.

169
ekzekutimit të dënimit duhet të zbatohet njëlloj për të gjithë të dënuarit, si për ata,
ekzekutimi ndaj të cilëve nuk ka filluar si dhe për ata ekzekutimi ndaj të cilëve nuk
është përmbushur plotësisht. Është e padrejtë që të përfitojë një person që nuk ka
vuajtur asnjë ditë burgim dhe të mos përfitojë një person që ka vuajtur një pjesë të
dënimit. Në favor të këtij konkluzioni shkon dhe fakti se qëllimi i institutit të
parashkrimit të ekzekutimit të dënimit është i njëjtë për të gjithë shtetasit, të cilët janë
dënuar penalisht me burgim 365.

4.1 Problematika e zbatimit të nenit 68 e Kodit Penal.

Parashkrimi i ekzekutimit të vendimit gjyqësor apo siç mund të quhej ndryshe

parashkrimi i dënimit konsiston në një heqje dorë nga ana e shtetit- heqje dorë e
parevokueshme dhe parashikuar shprehimisht nga ligjvënësi- nga fuqia për të
realizuar mbas një kohe të caktuar me ligj pretendimin për të dënuar për një vepër
penale të provuar .366
Dispozita e Kodit Penal nuk parashikon rastet të cilat lidhen ngushtësisht me dënimin
dhe llojet e tij. Për të qenë më të qartë çfarë do të ndodhë nëse dënimi me burgim i
dhënë, në një pjesë të tij është amnistuar, sa do të konsiderohet koha e parashkrimit?
Jemi të mendimit që në këtë rast duhet të kihet parasysh dënimi i dhënë konkretisht në
vendimin e formës së prerë në total, pa marrë parasysh faktin sesa ulje ka përfituar në
këtë rast i dënuari pasi dhe vetë dispozita thotë: …”për vendime që përmbajnë
dënim”..duke iu referuar shprehimisht përmbajtjes së vendimit dhe jo se çfarë mund të
ketë ndodhur në të ardhmen.
Neni 68 i Kodit Penal parashikon se në çfarëdo lloj mase qofshin gjobat, vendimet e
dhëna parashkruhen në 5 vjet pasi pika c) e nenit 68 shprehet: “pesë vjet për
vendime që përmbajnë dënim me burgim në pesë vjet ose dënime të tjera më të lehta”
duke patur parasysh në këtë rast gjobën. Në rast se kemi të bëjmë më dënime
kumulative, që parashikojnë njëkohësisht dënimin me gjobë dhe më burgim, jemi të
mendimit që, në mungesë të një parashikimi të shprehur nga ligjvënësi, për shuarjen e
të dyjave duhet të kihet parasysh vetëm afati i plotësuar për dënimin me burgim dhe
jo dhe ai me gjobë, duke qenë se afati me burgim është gjithmonë i barabartë ose më i
madh se ai me gjobë dhe e përfshin atë .
Më problematik do të ishte rasti nëse personi ka vuajtur dënimin më burgim dhe
akoma nuk ka shlyer dënimin me gjobë, a do të konsiderohej ajo e parashkruar nëse
personi është dënuar me mbi 5 vjet?
Jemi të mendimit që nuk do të konsiderohet e parashkruar pasi siç thamë dhe më lart
si afat parashkrimi do të konsiderohet ai i llogaritur mbi masën e dënimit me burgim.
Nëse do të kalonte ky afat vetëm atëherë mund të parashkruhej edhe gjoba.
Një nga kushtet e nenit 68 të Kodit Penal përcakton edhe atë që quhet dies a quo, e
cila korrespondon edhe me ditën që vendimi ka marrë formë të prerë duke e
konsideruar si “titull ekzekutiv” në këtë rast për të aplikuar parashkrimin.

365
Një vendim të ngjashëm shih edhe vendim e Gjykatës së Apelit me nr. 204, date 24.02.2012, i cili
në të njëjtën mënyrë nuk parashikon rastet e ndërprerjes së ekzekutimit të parashkrimit të dënimit duke
e konsideruar si antiligjore aplikimin me analogji, qofshin këto edhe parime të përgjithshme analogia
legis.
366
Mantovani, Trattato di diritto penale italiano, III, Torino, 1981, fq 585.

170
Si do të llogaritet parashkrimi i ekzekutimit të dënimit në rastet kur personi ka kryer
disa vepra penale? Secili do të ketë afat parashkrimi të tijin apo do të merret për bazë
vendimi i cili ka bërë edhe bashkimin e veprave penale?
Duke iu referuar përsëri nenit 68 të Kodit Penal parashikohet se : “Vendimi i dënimit
nuk ekzekutohet kur nga dita që ka marrë formë të prerë, arrijmë të konkludojmë se
në këtë rast do të konsiderohet dënimi i bashkimit të veprave penale apo i dënimeve
dhe dënimi që është caktuar veç e veç për secilën vepër penale. Logjikë kjo që përkon
edhe më sistemin e ashpërsimit në atë të caktimit të dënimit, ku afati i parashkrimit të
ekzekutimit të dënimit do të jetë gjithmonë më i madh se vepra penale më e rëndë
sipas dënimit më të rëndë të shtuar apo i barabartë më dënimin e vëprës penale më të
rëndë , në rastin e sistemit të thithjes.
Në rastin kur një vepër penale është gjykuar dhe ka marrë vendim forme të prerë dhe
një tjetër që nuk është gjykuar akoma, afati i parashkrimit në kuptim të nenit 68 të
Kodit Penal fillon nga momenti që ka marrë vendim forme të prerë vendimi i ri, që ka
llogaritur brenda tij edhe caktimin e dënimit për veprën penale të mëparshme.
I njëjti arsyetim duhet të ndiqet edhe për veprën penale vazhduese, duke interpretuar
dispozitat kur ajo konsiderohet si vepër penale me natyrë juridike të vetme edhe pse
ne nuk jemi të mendimit që të konsiderohet e tillë, pasi siç shpjeguam edhe në rastin e
parashkrimit të ndjekjes penale për këtë vepër penale, do të humbiste dhe arsyeja e
ekzistencës së veprës penale vazhduese si një institut favorizues për të dënuarin.
Jemi të mendimit që neni 68 i Kodit Penal nuk duhet të aplikohet në rastet e
personave recidivistë të veprave penale, pasi kjo do të komprometonte dhe vetë
qëllimin e këtij instituti, i cili përkon me atë të dënimit, që ka të bëjë me parandalimin
e posaçëm të autorit të veprës penale, e parashikuar kjo shprehimisht nga
legjislacionet e disa vendeve të ndryshme,por me rëndësi është për t`u përmendur
Kodi italian në nenin 172 paragrafi i fundit, i cili ndalon shprehimisht rastet nga
përfitimi i parashkrimit të dënimit 367.
Jemi të mendimit që edhe pse nuk parashikohet nga Kodi Penal shqiptar ky
përjashtim, pasi në qëllimin e disa parimeve të rëndësishme penale rezulton që neni
68 i Kodit Penal nuk duhet të aplikohet, nevojat e riedukimit për autorin e veprës
penale do të përjashtonin në mënyrë përfundimtare mundësinë e shtetit për të hequr
dorë nga zbatimi i dënimit.
Sigurisht që, në rastin e recidivistit, ajo duhet të jetë vendosur me një vendim
gjyqësor, pasi ajo nuk mund të sjellë asnjë pasojë juridike nëse nuk është pranuar dhe
deklaruar ligjërisht si rrethanë rënduese apo cilësuese 368.
Shuarja e ndjekjes penale për shkak të parashkrimit rregullohet edhe nga dispozitat e
Kodit të Proçedurës Penale.
Gjykata vendos pushimin e çështjes në rastet kur vërtetohet rrethana që nuk lejojnë
fillimin e procedimit penal në bazë të nenit 290 të Kodit të Proçedurës Penale. Një
nga këto rrethana ka të bëjë dhe me rastin kur vepra penale është shuar edhe me
parashkrim në bazë të nenit 290 pika d. Si ne fazën e përfundimit të hetimeve, ashtu
edhe në çdo fazë të gjykimit deklarohet pushimi i çështjes jo vetëm nga gjykata ex
officio në bazë të nenit 387 të Kodit të Proçedurës Penale por edhe nga ana e

367
Ronco, Commentario al codice penale, fq 904.
368
Manzini, Ibidem, fq. 394.

171
prokurorit, i cili në bazë të nenit 328 paragrafi 1 pika d) vendos pushimin e çështjes.
Pra, kur ekziston një shkak që shuan veprën penale, i cili në rastin që ne po trajtojmë
ka të bëjë me parashkrimin 369.
Në këto raste gjykata merr vendim për pushimin e çështjes në bazë të nenit 387 të
Kodit të Proçedurës Penale.
Por mund të ndodhë që në të njëjtën kohë mund të konkurrojnë dy shkaqe si njëra kur
vepra penale shuhet për shkak të parashkrimit por edhe kur në të vërtetë ka prova të
tilla që fakti nuk ekziston ose nuk provohet se eksiton. Edhe pse Kodit të Proçedurës
Penale nuk e parashikon ketë gjë jemi të mendimit që gjykata duhet të dale me
vendim pafajësie, duke ndjekur respektimin e parimit favor rei, ku është më
favorizuese për atë një vendim pafajësie se një vendim shuarje për parashkrimin.

369
Në bazë të nenit 328 të K.P.Penale, VUGjL 4/2002 shprehet se edhe në rastet kur prokurori vendos
pushimin e çështjes penale, këto vendime nuk mund të qëndrojnë larg kontrollit të prokurorit më të
lartë.

172
 KONKLUZIONE

1. Kodi Penal nuk parashikon në asnjë dispozitë të veçantë, se kur vepra penale mund
të konsiderohet e kryer, siç parashikohej në nenin 18 të Kodit Penal të vitit 1948. Këtë
përgjigje e gjejmë në teorinë e së drejtës, në praktikën gjyqësore, veçanërisht atë të
Gjykatës së Lartë si dhe nga interpretimi i disa dispozitave si neni 55, 24 apo 55 të
Kodit Penal. Koha e kryerjes së veprës penale konsiderohet, kur personi ka vepruar
ose kur nuk ka ndërmarrë veprimin, të cilin ka qenë i detyruar ta ndërmarrë, ndërsa
koha kur është shkaktuar pasoja është e parëndësishme për të drejtën penale, pasi ai
nuk ka më mundësi që të ndryshojë veprimin apo mosveprimin e tij.

2. Duke qenë se koha e kryerjes së veprës penale është baza për aplikimin e një sërë
institutesh të së drejtës penale, si veprimi në kohë i ligjit penal, papërgjegjshmëria,
actio libera in causa, parashkrimi, vepra penale vazhduese, të qëndrueshme, etj, do të
ishte me vend që të parashikohej shprehimisht një dispozitë, siç e parashikojnë shumë
kode të tjera, përfshi këtu edhe kodin më të ri të shtetit të Kosovës, në mënyrë që të
evitohen dilema të ndryshme dhe interpretime subjektive.

3. Në praktikën gjyqësore haset nocioni i konsumimit të veprës penale, gjë që nuk

trajtohet apo në raste sporadike analizohet nga teoria e së drejtës penale dhe shpesh
ngatërrohet me fazën e kryerjes së veprës penale. Këto janë dy faza krejt të ndryshme
nga njëra tjera, dallimi i të cilave ka rëndësi shumë të madhe në aplikimin e disa
instituteve. Kështu në Vendimi Unifikues nr.6 datë 30.09.2011, ky dallim bëhet më i
rëndësishëm dhe i detyrueshëm, dhe duhet të thellohet më tej nga teoria e së drejtës
penale. Një mendim do ta përkufizonte fazën e konsumimit si realizimi konkret më i
madh të mundshëm të figurës së veprës penale të parashikuar nga pjesa e posaçme,
duke përfshirë edhe ardhjen e pasojës; ai shpreh realizimin e të gjithë elementëve
përbërës, objektivë dhe subjektivë të veprës penale.

4. Përcaktimi i momentit konsumativ ka rëndësi konkretisht: a. Për të bërë dallimin

nga faza e kryerjes së veprës penale, fazë kjo që për të drejtën penale shqiptare ka
rëndësi primare, e cituar nga disa dispozita të Kodit Penal; b. Për përcaktimin e
kompetencës territoriale në bazë të Kodit të Procedurës Penale; c. Për aplikimin e
normave penale në bazë të veprimit në kohë të ligjit penal; d. Për afatet e parashkrimit
në veprat penale të qëndrueshme dhe të vazhdueshme; e. Për aplikimin e amnistisë
dhe faljes; d. Për veprimin në hapësirë të ligjit penal.

5. Një nga elementët përbërës së papërgjegjshmërisë është që, turbullimi të ketë

ekzistuar në kohën e kryerjes së veprës penale. Papërgjegjshmëria dhe koha janë dy
koncepte të lidhura domosdoshmërisht së bashku, të cilat përcaktojnë zbatimin ose jo
të parimit të fajësisë. Neni 17 i Kodit Penal i cili i referohet kohës së kryerjes së
veprës penale ka një kuptim të dyfishtë. Ligjvënësi ka dashur t`i referohet jo vetëm
veprës penale në tërësi por edhe veprimeve apo mosveprime të cilat përbëjnë një
vepër penale, duke i analizuar secilën më vete. Në fakt, papërgjegjshmëria duhet të

173
analizohet për secilin “episod” apo “akt” të veprës penale duke iu referuar kohës së
kryer, për të konfirmuar që në disa veprime ekziston dhe për disa të tjera duhet
mohuar. Pra, papërgjegjshmëria duhen pranuar në lidhje me kohën se kur është kryer
pjesët e veprës penale, pasi ajo mund të ekzistojë për një akt dhe të mungojë për një
akt tjetër.

6. Parimi që përmbahet në nenin 17 paragrafi i dytë të Kodit Penal nuk aplikohet apo
përjashtohet në rastet e nenit 18 paragrafi i tretë të Kodit Penal të kryerjes së veprës
penale në gjëndje të dehur apo siç njihet në doktrinë me action libera in causa me
paramendim (veprimi i lirë në vendim e jo në kryerje). Në këtë rast ligjvënësi ka
paraqitur një mospërputhje kohore midis veprimit dhe përgjegjshmërisë duke spostuar
mbrapa në kohë momentin për të cilën duhet të ekzistojë përgjegjshmëria në raport
me momentin që kryhet e vepra penale, duke thyer rregullin e përputhjes së
nevojshme kohore të përgjegjshmërisë dhe kryerjes se veprimit apo mosveprimit, pasi
shume autorë mendojnë që kryerja e veprës penale fillon që në momentin e krijimit të
papërgjegjshmërisë.

7. Neni 12 i Kodit Penal parashikon moshën për përgjegjësi penale. Në këtë rast
elementi kohë shfaqet edhe në një kuptim tjetër, domethënë si masë. As Kodi Penal
shqiptar dhe as Kodi i Procedurës Penale nuk përmban asnjë dispozitë për llogaritjen
e kohës se moshës apo kohës së dënimeve siç ndodh në kodet e vendeve të tjera. Ndaj
do ishte me vend të shtohej një dispozitë në Kodin Penal i cili përcakton llogaritjen e
fillimit të afatit kohor të çdo pasoje juridike, sipas kalendarit të zakonshëm dhe për
llogaritjen e dënimeve me burgim.

8. Nga interpretimi i nenit 15, paragrafi i parë, i Paktit Ndërkombëtar mbi të Drejtat
Civile duket sikur aplikohet vetëm në raste te kufizuara të aplikimit me fuqi
prapavepruese të një dënimi më të lehtë (dispozita thjesht modifikuese) dhe se nuk
ka asnjë rëndësi rasti i abolitio crimins (mosdënueshmëria e veprës penale). Edhe pse
nuk kemi një parashikim të shprehur të rastit në fjalë duhet kuptuar drejt që nuk ka
arsye që autori i veprës penale të favorizohet për një dënim më të lehtë të
parashikuar me ligjin e ri të hyrë në fuqi pas kryerjes së veprës penale dhe të mos
favorizohet nga një dispozite që parashikon një “dënim” akoma më të butë, ajo e
mungesës totale të një dënimi.

9. Ligjvënësi ka parashikuar paragrafin 3 të nenit 3 duke aplikuar një regjim juridik

më të butë nga ligji i kohës së kryerjes së veprës penale për tre arsye kryesore: Në
radhë të parë është dashur që autori i veprës penale të mos dënohej më shumë sesa ajo
që ai mund të marrë në momentin në te cilën ai ka kryer veprimin apo mosveprimin e
kundërligjshëm; -Në radhë të dytë, është dashur të ruhet parimi i barazisë para ligjit,
të autorëve të veprave penale që kanë kryer në kohë të ndryshme vepra penale të
njëjta, dhe për këtë janë theksuar dënime penale më të buta. Në këtë prizëm, nuk është
se qëndron në plan të parë koha e kryerjes së veprës penale, e cila shpreh mundësinë
për të trajtuar në të njëjtën mënyrë subjekte që, në thelb, janë në të njëjtën situatë
përballë legjislacionit pozitiv. -Në radhe të tretë, shprehet interesi i shoqërisë e cila e

174
ka humbur interesin për zbatimin e tij, kështu që ajo nuk është më në funksion të
mbrojtjes

9. Kufizimi i parimit të fuqisë prapavepruese favorizuese në shumë vende si Franca,

Italia, Gjermani, Poloni, Irlanda, Belgjika, Luksemburg parashikohet shprehimisht
nga dispozitat e Kodit Penal, duke limituar aplikimin e dispozitave favorizuese
(modifikuese) kur është dhënë vendim i formës së prerë. Në dallim nga Kodi penal
shqiptar i cili nuk e parashikon shprehimisht këtë kufizim por e ka vendosur me
Vendimin Unifikues me nr. 4 datë 27.03.2003. Ky vendim bën një interpretim të
kufizuar të dispozitës ndaj do ishte me vend që të mos ngelej si praktikë gjyqësore e
detyrueshme por të ishte pjesë integrale e dispozitës ashtu si e shumë vendeve
perëndimorë. Vendimi Unifikues është i drejtë pasi ndryshe nga fuqia prapavepruese e
ligjit penal që përfshihet në institutin e veprimit penal në kohë, institut, i cili
rregullimin e tij ligjor e gjen në normat e ligjit penal material, faza e ekzekutimit të
vendimeve penale, rregullohet nga normat e ligjit proçedural penal. Ndaj nuk jemi
dakord me disa mendime të cilat shprehen se kemi të bëjmë me shkelje të parimit të
barazisë para ligjit apo se interesi i shoqërisë ka humbur për të zbatuar ligjin e kohës
së kryerjes së veprës penale me dispozita jo të favorshme.

10. Mbrojtja që jepet në nenin 7 të KEDNJ nuk është gjë tjetër por një standard
minimal, nën të cilin shtetet palë nuk mund të zbresin dhe për respektimin e
Konventës mjafton që dispozitat e brendshme dhe aktet shtetërore ose individuale të
mos çojnë në një gjendje më negative dhe më të pafavorshme se sa parashikon ajo
vetë. Kjo karakteristikë e përbashkët për traktatet ndërkombëtare të drejtave të njeriut
do të thotë që Konventa përcakton vetëm dyshemenë e respektimit, por që shtetet palë
mund ta respektojnë më mirë dhe në mënyrë më të plotë të drejtat dhe liritë themelore
të njeriut brenda vendit të saj në përputhje me aktet normative që ajo nxjerr për këtë
qëllim.

11. Statuti themeltar i Republikës së Shqipërisë të viti 1925, 1928 dhe nga Kodi Penal
i 1928 në lidhje me veprimin në kohë të ligjit penal parashikojnë dispozita të njëjta
me parashikimin e kodeve penalë perëndimorë të asaj kohe. Kjo është për t`u theksuar
si një meritë e hartuesve të këtij kodi persa i përket pjesës së përgjithshme, por
studiues kanë arritur në konkluzione se këto parime jo vetëm nuk gjetën zbatim, por
në vend të tij, lulëzoi arbitrariteti dhe terrori.

12. Kodi Penali vitit 1977 në dallim nga kodi aktual, në nenin 45 nuk parashikon
fuqinë prapavepruese të ligjit penal me dispozita më të favorshme, pra nuk i shtrin ato
siç vepron për veprën penale, por e kufizon në lidhje me autorin e veprës penale.
Është shumë i rëndësishëm për t’u përmendur fakti se nga ky rregull ka pasur edhe
përjashtime, d.m.th kur ligjit të ri i është dhënë fuqi prapavepruese megjithëse ajo e
rëndonte fajtorin. Por këto përjashtime të cilat shkelnin hapur parimin e ligjshmërisë,
konsideroheshin të ligjshme pasi ishte e mjaftueshme që ishin të shprehura në mënyrë
të hapur në ligjin e ri.

175
13. Një rëndësi të veçantë ka dhe dallimi midis dispozitave shfuqizuese dhe atyre
modifikuese. Në aplikimin e dispozitave më të favorshme duhet të kihet parasysh që
shfuqizimi i veprës penale ndahet në shfuqizim tërësor ose i pjesshëm. Me shfuqizimi
tërësor vepra penale nuk ekziston më në legjislacionin pozitiv, duke u aplikuar neni 3
paragrafi i dytë ndërsa me shfuqizimin e pjesshëm vepra penale ngelet në fuqi por
është objekt i një shfuqizimi të kufizuar dhe vazhdon të dënohet penalisht, duke u
aplikuar neni 3 paragrafi i tretë.

14. Parimi i fuqisë prapavepruese të ligjit penal favorizues - si në rastin që parashikon

shfuqizimin e veprës penale, apo kur e modifikon atë në bonam part- nuk vepron për
ligjet e jashtëzakonshme dhe për ligjet kalimtare. Vendimi Unifikues shprehet mbi to
dhe lidhjen me parimet e nenit 3 të Kodit Penal edhe pse një gjë e tillë nuk
parashikohet shprehimisht nga Kodit Penal. Si ligjet kalimtare ashtu dhe ato të
jashtëzakonshme nuk shfuqizojnë parimin e ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit
penal, dhe nuk mund të aplikohen për vepra të kryera pas shfuqizimit të tyre, pasi ato
aplikohen patjetër, për vepra të kryera gjatë qenies së tyre në fuqi, por dhe vetëm dhe
vetëm të kryera nën fuqinë e tyre.

15. Në dallim nga e drejta penale materiale, ku zbatohet parimi se ligji i ri nuk ka fuqi
prapavepruese, me përjashtim të rasteve kur ai është në favor të pandehurit, në të
drejtën procedurale penale vepron parimi sipas të cilit, ligji i ri ka fuqi edhe ndaj
marrëdhënieve procedurale të lindura para hyrjes së tij në fuqi, për çështje që gjenden
në hetim apo gjykim, me përjashtim të rasteve e për një kohë kur vetë ligji
shprehimisht ka e vendosur atë.

16. Vepra penale vazhduese njihet gjerësisht nga doktrina dhe teoria e së drejtës, por
nuk është parashikuar asnjëherë nga ndonjë dispozitë e Kodit Penal të viti 1952, 1977
apo 1995. Nevoja e krijimit të kësaj lloj vepre penale kuptohet për dy arsye. E para
për arsye materiale juridike, që ka të bëjë me vetë caktimin e dënimit, pasi autori nuk
duhet të dënohet më rëndë nga rasti kur vepra penale kryhet vetëm me një veprim dhe
sjell të njëjtat pasoja. E dyta, për arsye proceduriale për ndarjen e kësaj figure ligjore
prej bashkimit të veprave penale, që i përkasin thjeshtimit të procedurës penale. Në
rastet kur bëhet fjalë për një numër të madh veprash penale do të duhej të
përsëriteshin dhjetëra proçedura për vërtetimin e fajësisë, akuzave, provave etj.

17. Kriteret e këtij instituti janë përpunuar nga doktrina penale e asaj kohe në
mbështetje edhe me Udhëzimin e Plenumit të Gjykatës Lartë Nr. 1 datë 10.01.1966,
në të cilin jepen kriteret e krimit vazhdues të përvetësimit të pasurisë socialiste. Ky
udhëzim i ka shërbyer në fakt praktikës të asaj kohe për të përcaktuar krimin vazhdues
dhe për llojet e tjera të krimeve.

18. Edhe pse vendimi unifikues nr. 284, datë 6.10.2000 i Kolegjeve te Bashkuara te
Gjykatës se Lartë është i mendimit që forma duhet të jetë e njëjtë, “….Duke patur
parasysh se persona të ndryshëm kanë patur marrëdhënie të ndryshme me të, ai ka
përdorur forma të ndryshme mashtrimi…”, ky është një limit i cili kufizon ndjeshëm
zbatimin e veprës penale vazhduese, në dallim jo vetëm nga praktika gjyqësore nga

176
vitet 1952-1995 por edhe me praktikën e shumë vendeve bashkëkohore. Përfundimi
që ka çuar vendimi unifikues në këtë përfundim ka të bëjë më shumë me rastin në
fjalë, i cili kishte sjelle pasoja shumë të mëdha dhe e gjeti ligjvënësin të papërgatitur
më masën e dënimit për këtë lloj vepër penale. Gjë që reflektohet edhe në ndryshimet
e mëvonshme të ligjvënësit. Andaj do të ishte me vend një ndryshim i VUGJL nr.
284/2000.

19. Si Udhëzimi i Plenumit të Gjykatës Lartë Nr. 1 datë 10.01.1966, ashtu edhe
vendimi unifikues i Kolegjeve te Bashkuara nr. 284, datë 6.10.2000, parashikojnë të
njëjtët elementë të veprës penale vazhduese. Në doktrinë ka mendime që duhet të jetë
dhe një kusht i katërt ai që, te mos vërtetohen shkaqe që shkëpusin lidhjet midis
veprime të veçanta. Ky kusht mendojmë që është i përsëritur pasi vetë mendimi unik
kriminal si një kusht i domosdoshëm e përfshin brenda tij lidhjen organike midis
veprimeve dhe mosveprimeve.

20. Në veprën penale vazhduese veprimet duhen të jenë të njëllojta, në dallim nga e
drejta italiane e cila e parashikon edhe për veprime të ndryshme. Zgjerimi i veprës
vazhduese për vepra penale të ndryshme do të ishte në vetvete një absurditet logjik
duke qenë ne kundërshtim me vetë karakterin e kësaj lloj vepre por edhe në koherencë
me të drejta të tjera të cilat janë të përqendruara, ashtu si e drejta penale shqiptare, në
veprime/mosveprime të njëllojta.

21. Në doktrinë ka mendime që qëllimi i kryerjes së veprës penale mund të jetë jo

vetëm i ndryshueshëm por edhe i papërcaktuar. Nuk jemi të mendimit që qëllimi
mund të jetë i ndryshueshëm, pasi vetë nocioni mbi veprën penale vazhduese shprehet
se: “Me vepër penale vazhduese do të kuptohet kryerja ose moskryerja e dy a më
shumë veprimeve kriminale të njëllojta, me qëllim që të zbatohet një mendim i vetëm
kriminal i autorit të tyre

22. Vepra penale vazhduese duhet të dallohet edhe nga rrethana rënduese e
parashikuar nga neni 50 i Kodit Penal pika h) –kryerja e veprës penale më shumë se
njëherë dhe nga rrethanat cilësuese. Vepra penale vazhduese është e papajtueshme me
rrethanën tjetër rënduese parashikuar nga neni 50 pika ç)- kryerja e një krimi pas
dhënies së një dënimi për një krim të kryer më parë, pasi mes këtyre dy instituteve ka
një raport kontradiktor: njëra favor rei për veprën penale vazhduese që i referohet
mendimit unik kriminal; tjetra ndëshkim më të rreptë për përsëritësit apo recidivistët.
Kjo zgjidhje mbështetet në nevojën e qëllimit të dënimit penal, atë të parandalimit të
përgjithshëm.

23. Nga rastet e praktikës gjyqësore të analizuara në punim, pasqyrohen elementët e

veprës penale vazhduese duke njohur: nocionin e vazhdimësisë dhe përjashtuar
rastësinë e kryerjes së veprës penale; njëllojshmërinë e veprimeve; ekzistencën edhe
në ato raste kur mendimi unik kriminal lidh dy ose me shume vepra penale të
qëndrueshme të njëllojta; kundervajtje vazhduese.

24. Vendimi Unifikues nr. 6 datë 30.09.2011 shprehet se vepra penale e “Vjedhjes me
pasojë vdekjen”, kur është rrjedhojë e një mendimi unik kriminal, i cili ka si qëllim

177
vjedhjen e të njëjtës pasurie duhet të cilësohet vetëm një herë sipas nenit 141 të
K.Penal, pavarësisht nga numri i pasojave të rënda që kanë ardhur. Ky vendim nuk
është i qartë ne lidhje me ato vepra penale si vrasja, nëse u shkaktohet disa personave
për realizimin e një mendimi unik kriminal. Mendojmë që në këto vepra penale të
cilat cënojnë të mira personale e të patjetërsueshme nuk duhet të ekzistojë vepra
penale vazhduese për vetë rëndësinë e madhe të objektit juridik.

25. Në aspektin procedural, bashkimi i procedimeve të lidhura është i nevojshëm nga

një anë për lidhjen e veprave penale që kryhen në vazhdimësi dhe nga ana tjetër për
caktimin e një dënimi të vetëm. Këto arsye kanë çuar ligjvënësin për të zgjedhur
simultaneous proçessus, i cili paraqet një avantazh të dyfishtë, në vlerësimin e vetëm
në lidhje me tiparet, personalitetin e autorit të veprave penale, në caktimin e dënimit,
ku merren si kritere vlerësuese edhe rrezikshmëria e autorit të veprave penale.

26. Për të respektuar parimin ne bis in idem, në ato raste kur pasi është nxjerrë
vendimi i formës së prerë, mbi veprën penale vazhduese, zbulohet ndonjë vepër tjetër
që është kryer në përbërje të veprës penale vazhduese, nuk mund te procedohet për
këtë vepër penale.

27. Për të respektuar parimin ne bis in idem, nga ana procedurale vlen të theksohet se
vepra penale e vazhduar përmbledh veprën penale të vazhduar në përgjithësi, d.m.th
të gjitha veprimet apo mosveprimet duke përfshirë këtu edhe ato të cilat janë zbuluar
pas gjykimit të saj. Me fjalë të tjera vendimi do të llogaritet si res iudicata në raport
me të gjitha veprimet që përbëjnë veprën penale vazhduese, përfshirë këtu edhe ato
veprime që zbulohen pas kryerjes së saj.

30. Vepra penale e qëndrueshme ndryshon jo vetëm nga vepra penale vazhduese por
dhe nga ato qe kryhen aty për aty apo të çastit, të çastit dhe me pasoja të
qëndrueshme, vepra penale të mirëfillta çastit të kryera me mosveprim, të mirëfillta
qëndrueshme të kryera me mosveprim.

31. Një rëndësi në dispozitën e nenit 81 e Kodit Penal zë dhe shprehja menjëherë pas
lindjes, ku duhet të interpretohet ngushtë pasi, problemet në lidhje me interpretimin e
kësaj dispozite, në veçanti i referohen faktit që ligjvënësi, përmes kësaj shprehje, ka
përcaktuar momentin e fillimit, nga i cili mund të konkretizohet sjellja vrasëse e
foshnjës. Por nuk ka përcaktuar se kur përfundon kjo sjellje, tej të cilës nuk mund të
kryhet më, pasi kjo sjellje mund të formojë dhe figurën e veprës penale të vrasjes të
parashikuar në nenin 76, si vrasje e thjeshte.

32. Nocioni “menjëherë pas lindjes” duhet parë në dy këndvështrime: në atë absolut
dhe në atë relative. Dispozita e nenit 81 pasqyron më shumë kuptimin e fundit, atë të
nocionit relativ, pasi kushti i “menjëherë pas lindjes” duhet të interpretohet në lidhje
dhe me qëllimin e vetë normës, dhe mbi të gjitha në lidhje me shkakun e
domosdoshëm, të drejtpërdrejtë dhe vendimtar. “Menjëherë pas lindjes” duhet të
vlerësohet rast pas rasti dhe duhet të konsiderohet si i qenë aq herë sa ekziston dhe një
marrëdhënie pavarësie mes këtyre kushteve dhe veprimeve të kryera nga ana e nënës.

178
33. Nuk shpjegohet në doktrinë pse nuk parashikohet kjo vepër penale edhe gjatë një
momenti tjetër kohor si ajo “gjatë lindjes”. Neni 142 i K.P. të viti 1952 dhe 1977
kanë parashikuar shprehimisht kryerjen e kësaj vepre penale edhe gjatë lindjes duke
qenë në përputhje dhe me dispozitat aktuale të shume vendeve perëndimore si Kodi
Italian në nenin 578. Do të ishte absurd mosdënimi i nënës kur ajo shkakton vrasjen e
foshnjës gjatë lindjes dhe sigurisht që këtu kemi të bëjmë më vakum ligjor ndaj do të
ishte e arsyeshme që të plotësohej kjo dispozitë edhe me kryerjen e vrasjes se
foshnjës, jo vetëm menjëherë pas lindjes por edhe gjatë lindjes.

34. Tek vepra penale e “Vrasjes e kryer në kushtet e tronditjes psiqike”, neni 82 i
kodit Penal, koha që duhet për të stabilizuar gjendjen psikologjike dhe për të marrë
një vendim të paramenduar ndryshon në varësi të temperamentit të personit dhe
vlerësohet nga sjellja e tij.

35. Duke iu referuar teorisë së drejtës dhe praktikës gjyqësore, konkretisht vendimit
nr. 762/2007 të Gjykatës së Lartë, dallimi i tronditjes psiqike për t`u aplikuar si
rrethane cilësuese dhe si rrethane lehtësuese konsiston në katër elementë të cilët janë
të pandashëm: shkalla, koha e krijimit, shkaku dhe burimi i shkakut të tronditjes.

36. Në veprat penale ushtarake, koha shërben më së shumti si një element për të
përcaktuar përgjegjësinë penale në bazë të kohës në të cilën është kryer vepra penale,
pra nëse kjo vepër penale është kryer në kohë paqe apo në kohë lufte ose në gjëndje të
jashtëzakonshme. Një problem që lind në lidhje me këto vepra penale që kryhen
vetëm në kohë paqe është fakti se si do të veprohet në rast se këto vepra penale
ushtarake do të kryhen në gjëndje lufte apo në gjëndje të jashtëzakonshme.
Në lidhje me këtë çështje ka një boshllëk ose vakum ligjor. Kështu, në këto dispozita
nuk parashikohet si rrethanë cilësuese kryerja e këtyre veprave në gjëndje lufte apo
gjëndje të jashtëzakonshme.

37. Kemi dy aspekte të ndikimit dhe rëndësisë së elementit kohë në këto vepra penale
ushtarake. Aspekti i parë ishte ai, i cili në bazë të kohës i ndante veprat penale
ushtarake në vepra penale ushtarake të kryera në kohë paqe dhe në vepra penale
ushtarake të kryera në kohë lufte apo në gjëndje të jashtëzakonshme. Aspekti i dytë,
ka të bëjë pikërisht me periudhën kohore në të cilën është shtrirë veprimi kriminal që
përbën një vepër penale ushtarake ose e thënë ndryshe, ka të bëjë me kohëzgjatjen e
veprimit apo mosveprimit kriminal në një periudhë të caktuar kohore.

38. Çasti i realizimit të marrëveshjes bën ndryshimin e formave të bashkëpunimit, nga

bashkëpunimi i thjeshtë në atë të veçantë. Nëse për bashkëpunimin e thjeshtë, lidhja
midis bashkëpunëtorëve mund të jetë krejt e rastësishme, marrëveshja mund të jetë
realizuar jo vetëm para por edhe gjatë kryerjes së veprës penale, në formën e “Grup i
strukturuar kriminal”, lidhja midis bashkëpunëtorëve apo anëtarëve nuk është
absolutisht e rastësishme për të vetmin fakt që, duhet të provohet jo vetëm që ajo
ekziston por dhe që është realizuar përpara se të kenë filluar veprimet e drejtpërdrejta
për kryerjen e veprës apo veprave penale.

179
40. Në rastin e mbrojtjes së nevojshme, koha e kryerjes së sulmit (veprimit), ka një rol
vendimtar në përjashtimin ose jo nga përgjegjësia penale për vetë faktin se sulmi
duhet të jetë i çastit dhe jo i mëvonshëm në mënyrë që të ndodhemi në kushtet e
mbrojtjes së nevojshme. Sulmi duhet të jetë i çastit prandaj është i nevojshëm, duke iu
referuar elementit kohë, për të përcaktuar momentin e fillimit (nga kur) dhe momentin
e mbarimit (deri kur) për të cilën mbrojtja mund të quhet e ligjshme duke patur
parasysh një sërë parimesh të rëndësishme.

41. Koncepti i sulmit të çastit përkon me nocionin e tentativës, si një veprim i

drejtpërdrejtë i kësaj të fundit, juridikikisht i dënueshëm, i cili mund të sjellë pasoja
dhe të cënojë në çast. Nga kjo shprehet edhe lidhja e ngushtë që ekziston midis
tentativës dhe mbrojtjes së nevojshme.

42. Jemi të mendimit që në veprimet përgatitore, që janë të afërta me veprimet e

drejtpërdrejta për fillimin e ekzekutimit nuk mund të justifikojnë zbatimin e nenit 19
të Kodit Penal pasi: këtu kemi të bëjmë akoma me veprime përgatitore të cilat nuk
mund të përbëjnë sulm të padrejtë, pasi sulmi i padrejtë duhet te jetë i kundërligjshëm
dhe të tilla nuk janë veprimet përgatitore, ato janë të padënueshme; do të cënohej
parimi i materialitetit apo shfaqja e veprimeve në botën e jashtme duke kundërvepruar
ndaj një mendimi që mund të këtë personi, por mendimi i një personi nuk është i
dënueshëm; do të shkelej parimi i lidhjes shkakësore pasi veprimi duhet të jetë i
domosdoshëm, i drejtpërdrejtë dhe vendimtar për mundësinë e ardhjes së pasojës.

43. Në një vështrim krahasues të sulmit të çastit sipas disa legjislacioneve, arrijmë në
konkluzione të ndryshme. P.sh. Sipas një Vendimi të Gjykatës Kushtetuese italiane
nr. 46776 datë 4.12.2012 tentativa është e dënueshme edhe në mungesë të veprimeve
që përkojnë me ekzekutimin e veprës penale apo ekzistencën e një momenti fillestar
të ekzekutimit të saj; sipas kodit spanjoll, sulmi i çastit duhet të përbejë patjetër një
tentativë juridikisht të rëndësishme; sipas kodit gjerman, nocioni i çastit përkon
dukshëm me momentin fillestar të sulmit të kundërligjshëm të dënueshëm për
tentative; në kodin penal të Kosovës, nëse veprimet përgatitore janë shumë afër apo
puqen me tentativën, duhet që të merret për bazë vepra penale konkrete që po kryhet;
sistemi common law në kuptimin e një mbrojtje të nevojshme parandaluese,
legjitimon mbrojtjen edhe në ato raste kur sulmi nuk ka filluar ende por që ka
përmasat e një tentative.

44. Në dallim nga dispozitat në fuqi, Kodi Penal i vitit 1952 parashikonte dyfishimin e
afateve të parashkrimit, në ato raste kur i pandehuri u ishte fshehur hetimeve, por në
asnjë rast nuk kalonte afatin prej 25 vjetësh. Ky përfundim bën të pamundur në
vetvete aplikimin e këtij instituti, pasi rastet e aplikueshme do të ishin të vetme, kur
nuk identifikohej autori i veprës penale. Në dallim nga Kodi Penal i viti 1952, Kodi
Penal i 1977 e ngushton aplikimin e parashkrimit të ndjekjes penale dhe ate të
ekzekutimit të dënimit vetëm në rastet e kundërvajtjeve penale, duke përjashtuar të
gjitha llojet e krimeve dhe jo vetëm ato të shtetit që parashikohej më parë.

180
45. Një problem në lidhje me kriteret për të caktuar afatet e parashkrimit ka të bëjë
dhe më ndryshimin e cilësimit ligjor të vepër penale, e cila ka një kualifikim të
ndryshëm nga organi i prokurorisë. Në mungesë të një parashikimi ligjor jemi të
mendimit që, këto raste gjykata mund të ndryshojnë kualifikim ligjor dhe si rrjedhojë
të aplikojë afate parashkrimi më të vogla. Duhet kuptuar kështu, pasi normat që i
referohen parashkrimit të veprave penale nuk janë figura veprash penale abstrakte, por
duhen parë si figura konkrete, të veçanta rast pas rasti. Ky qëndrim vlen edhe në një
retrospektivë, në kuptimin që kur ndryshimi i kualifikimit ligjor i veprës penale i
vendosur nga gjykata ka efekt ex-tunc.

46. Rregulli i përgjithshëm për llogaritjen e afateve të parashkrimit i referohet “kohës

së kryerjes së veprës penale”. Por pa specifikuar shprehimisht se kur është kjo kohë
në lidhje me veprat penale të ndryshme siç e parashikon edhe kodi penal italian në
nenin 158, duke bërë një dallim për krimet vazhduese, ato të qëndrueshme, të
konsumuara apo të tentuar etj. Andaj do të ishte me vend shtimi i një dispozite për të
përcaktuar qartë fillimin dhe mbarimin e këtyre afateve në lidhje me tipologjitë e
veprave penale.

47. Për veprat penale vazhduese afati i parashkrimit fillon nga momenti i kryerjes së
veprimit të fundit të saj. Nuk jemi të mendimit që ky afat për veprën penale
vazhduese, të llogaritet me kryerjen e veprimit të fundit pasi do të ishim kontradiktor
dhe me vetë parashikim e veprës penale vazhduese, që nga favor rei të kthehet dhe të
ndikojë negativisht për të pandehurin. Kështu do të ishte me vend që secili veprim të
llogaritet më vetë përsa i përket afateve të parashkrimit.

48. Një çështje tjetër të një interesi madhor, përbën edhe rasti kur ka paqartësi në
lidhje me kohën e kryerjes së veprës penale dhe kjo që reflekton dhe me maturimin e
afateve të parashkrimit. Jemi të mendimit se, në ato raste kur nuk dihet me qartësi se
kur është kryer vepra penale, në zbatim të parimit të përgjithshëm që çdo dyshim
shkon në favor te të pandehurit, duhet të zbatohet zgjidhja më e favorshme për autorin
e veprës penale, me deklarimin e shuarjes së ndjekjes penale.

49. Ndryshe nga Kodet e mëparshme, të cilat parashikonin ndërprerjen e parashkrimit

në rast se personi kryente vepër tjetër penale gjatë kësaj kohe, duke filluar afati nga
data e kryerjes së veprës penale të re, si dhe dyfishimit të saj pa kaluar maksimumin e
dënimit për llojin e dënimit, në rast se ai i fshihej gjykimit apo hetimit, Kodi Penal në
fuqi nuk parashikon shkaqe të tilla. Sipas këtij kodi ndjekja penale shuhet me
plotësimin e afateve ligjore, pa marrë parasysh shkaqet e kalimit të tyre. Natyrisht kjo
vlerësohet si një e metë e ligjit që favorizon kryesit e veprave penale të cilëve u jep
mundësi të veprojnë me paramendimin e shmangies nga përgjegjësia penale, të
fshihen derisa të plotësohen afatet e parashkrimit, gjë që realizohet më lehtë për
veprat penale me afate parashkrimi të shkurtra. Prandaj jemi të mendimit që duhet të
parashikohet ndërprerja e afateve të parashkrimit në ato rate kur personi kryen një
vepër penale tjetër pasi nuk do të justifikohej pa asnjë shkak aplikimi i shuarjes se
veprës penale edhe kur ai ka kryer një tjetër.

181
50. Duhet të përjashtohet çdo lidhje funksionale të parimit të një proçesi të rregullt
ligjor dhe institutit të parashkrimit. E vetmja interferencë mes të dyve është vetëm
indirekte apo eventuale. Kështu duhet të bëhet një dallim konceptesh mes
parashkrimit të veprës penale dhe parashkrimit të proçesit, pasi qëllimi i tyre është i
ndryshëm, interesat që ato i referohen, parametrit matës, mënyra e mbrojtjes, si dhe
pasojat.

51. Si në rastin e kodit penal francez, gjerman, spanjoll, kosovar parashikohet

shprehimisht, se si dyfishohet afati i parashkrimit në rastin e disa subjekteve të
veçanta pasiv siç janë të miturit, ku dyfishohet ky afat dhe jo vetëm, por dhe koha e
fillimit të parashkrimit të ndjekjes penale fillon kur ata të kenë mbushur moshën 18
vjeç: duke i dhënë një efekt pezullues parashkrimit. Jemi të mendimit që një gjë e tille
duhet të parashikohet edhe në kodin tone për të plotësuar kuadrin e mbrojtës së të
miturve kur vetëm në këtë moshë ata kanë zotësinë për të vepruar apo arrijnë
pjekurinë intelektuale.

52. Është me vend që dhe Kodi Penal shqiptar të bëjë ndryshimet e nevojshme në
lidhje me parashkrimin, përsa i takon ndërprerjes së tij dhe jo vetëm, pasi të gjitha
kodet e analizuar deri tani, parashikojnë dispozita të ngjashme dhe të ndryshme nga
kodi jonë.
Gjithashtu me vend do të ishte dhe parashikimi një dispozite ne lidhje me dënimet
plotësuese, për të përcaktuar se kur ato parashkruhen dhe ne c`lloj afati, siç e
parashikon edhe Kodi Penal i Kosovës në nenin 109 dhe 110.

53. Dispozita e nenit 68 e Kodit Penal nuk parashikon rastet të cilat lidhen
ngushtësisht me dënimin dhe llojet e tij, për të parashikuar afatet e parashkrimit, kur
një pjesë të tij është amnistuar. Jemi të mendimit që në këtë rast duhet të kihet
parasysh dënimi i dhënë konkretisht në vendimin e formës së prerë, pa marrë parasysh
faktin sesa ulje ka përfituar në këtë rast i dënuari pasi dhe vetë dispozita thotë: “për
vendime që përmbajnë dënim” duke iu referuar shprehimisht përmbajtjes së vendimit
dhe jo se çfarë mund të ketë ndodhur në të ardhmen.

54. Neni 68 i Kodit Penal parashikon se në çfarëdo lloj mase qofshin gjobat, vendimet
e dhëna parashkruhen në 5 vjet pasi pika c) e nenit 68 shprehet: “pesë vjet për
vendime që përmbajnë dënim me burgim në pesë vjet ose dënime të tjera më të lehta”
duke patur parasysh në këtë rast gjobën. Në rast se kemi të bëjmë më dënime
kumulative, që parashikojnë njëkohësisht dënimin me gjobë dhe më burgim, jemi të
mendimit që, në mungesë të një parashikimi të shprehur nga ligjvënësi, për shuarjen e
të dyjave duhet të kihet parasysh vetëm afati i plotësuar për dënimin me burgim dhe
jo dhe ai me gjobë, duke qenë se afati me burgim është gjithmonë i barabartë ose më i
madh se ai me gjobë dhe e përfshin atë.

55. Më problematik do të ishte rasti nëse personi ka vuajtur dënimin më burgim dhe
akoma nuk ka shlyer dënimin me gjobë, a do të konsiderohej ajo e parashkruar nëse
personi është dënuar me mbi 5 vjet? Jemi të mendimit që nuk do të konsiderohet e
parashkruar pasi siç thamë dhe më lart si afat parashkrimi do të konsiderohet ai i

182
llogaritur mbi masën e dënimit me burgim. Nëse do të kalonte ky afat vetëm atëherë
mund të parashkruhej edhe gjoba. Një nga kushtet e nenit 68 të Kodit Penal përcakton
edhe atë që quhet dies a quo, e cila korrespondon edhe me ditën që vendimi ka marrë
formë të prerë duke e konsideruar si “titull ekzekutiv” në këtë rast për të aplikuar
parashkrimin.

56. Jemi të mendimit që neni 68 i Kodit Penal nuk duhet të aplikohet në rastet e
personave recidivistë të veprave penale, pasi kjo do të komprometonte dhe vetë
qëllimin e këtij instituti, i cili përkon me atë të dënimit, që ka të bëjë me parandalimin
e posaçëm të autorit të veprës penale, e parashikuar kjo shprehimisht nga
legjislacionet e disa vendeve të ndryshme,por me rëndësi është për t`u përmendur
Kodi italian në nenin 172 paragrafi i fundit, i cili ndalon shprehimisht rastet nga
përfitimi i parashkrimit të dënimit. Jemi të mendimit që edhe pse nuk parashikohet
nga Kodi Penal shqiptar ky përjashtim, pasi në qëllimin e disa parimeve të
rëndësishme penale rezulton që neni 68 i Kodit Penal nuk duhet të aplikohet, nevojat
e riedukimit për autorin e veprës penale do të përjashtonin në mënyrë përfundimtare
mundësinë e shtetit për të hequr dorë nga zbatimi i dënimit.

57. Në rastet kur në të njëjtën kohë mund të konkurrojnë dy shkaqe si: kur vepra
penale shuhet për shkak të parashkrimit por edhe kur në të vërtetë ka prova të tilla që
fakti nuk ekziston ose nuk provohet se ekziston. Edhe pse Kodit të Proçedurës Penale
nuk e parashikon ketë gjë jemi të mendimit që gjykata duhet të dale me vendim
pafajësie, duke ndjekur respektimin e parimit favor rei, ku është më favorizuese për
atë një vendim pafajësie se një vendim shuarje për parashkrimin.

183
BIBLIOGRAFIA

-Literatura

Ambrosetti E.M., Abolitio criminis e modifica della fattispecie, Padova, 2004.

Angioni, Il pericolo concreto come elemento della fattispecie penale, Milano 1994.
Antolisei, Manuale di diritto penale, Parte generale, 2008.
Aurela Anastasi & Luan Omari “E drejta kushtetuese”, ABC, Tirane 2010.
Ashëorth, Principles of criminal law, Oxford, 2003.
Battaglini, Sulla leggittima difesa, në Riv.it.dir.pen.,, e vitit 1933.
Bettiol, Diritto penale.
Bozheku Ersi, Infanticidio, 2011.
Cadoppa A. – Mccall Smith A., Introduzione allo studio del diritto penale scozzese,
Padova, 1995.
Cadoppi A., Il principio di irretroattività.
Capozzi, Temporalita e norma nella critica della ragione giuridica, Napoli.
Caraccioli, Condotta permanente e permanenza di effeti nella fattispecie criminali, in
Riv.it., 1960.
Caraccioli, Condotta permanente e permanenza di effete nella fattispecie criminali, in
Riv.it., 1960;
Carnelutti, Teoria generale del reato, Padova, 1933.
Çela, Elezi, Peza, Gjika, E drejta penale e Republikes së Shqipërisë, Pjesa e
pergjithshme III, 1976.
Çela, Peza, Elezi, Gjika, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të
Shqipërisë, Pjesa e përgjithshme, 1982.
Crespi, Stella, Zuccala, “Commentario breve al codice penale”, Ed. Cedam, Padova
1999.
De Francesco, Profili strutturali e proçessuali del reato permanante.
Dine, Gobert, Cases and materials on Criminal Law, 2003.
Elezi, I., Kacupi, S., Haxhia. M., Komentari i Kodit Penal të Republikës së
Shqipërisë, 2012.
Elezi, E drejta penale e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë. (Pjesa e
posaçme), 1983.
Elezi, E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, 2008.

184
Elezi, I., Kacupi, S., Haxhia, M., Komentari i Kodit Penal të Republikës së
Shqipërisë, Botime Geer 2006,
Elezi, Kaçupi, Haxhia, Komentari i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, 2011.
Elezi.I., E drejta penale, Pjesa e posaçme, Botime Erik, 2007.
Engish K. Die Zeit im Recht, 1965.
Engish, die Zeit im Recht.
Falzea, Voci di teoria generale del diritto: prolegomeni a una dottrina di diritto,
accertamento, apparenza, capacita, efficaccia giuridica, fatto giuridico, fatto
naturale etc.
Fatmir Braka, Grupi i strukturuar kriminal, revista Avokatia, 2012.
Fiandaca Musco, Diritto penale, Parte generale, botimi i dytë, 1995.
Fiandaca.M., Musco.E. Diritto penale, Parte generale, Botimi i trete, 1997,
Zanichelli Bologna.
Fiandaca-Musco, Diritto penale. Parte generale, Bologna 2007.
Fornasari G. – Meneghini A., Percorsi europei di diritto penale, Padova, 2005.
Frosali, Sistema penale italiano, II, Torino, 1958.
G.Marini, Delitti contro la persona.
Giuliani, La struttura del reato permanente, Padova 1967.
Grisolia, Il reato permanente, Padova 1996.
Grosso, Legittima difesa, në Diz.dir.pubbl.IV, 2006.
Hussel, Diritto e tempo.Saggi di filosofia del diritto.
Husserl G. Diritto e tempo. Saggi di filosofia del diritto, Milano 1998.
Islami, H., Hoxha, A., Panda, I., Procedura Penale, Tirane 2007.
Ismet Elezi, E drejta penale, Pjesa e posaçme, 2009.
Ismet Elezi, Skënder Kaçupi, Maksim R. Haxhia, Komentari i Kodit Penal të
Republikës së Shqipërisë 2012.
Ismet Salihu, E drejta penale, Pjesa e Pergjithshme, 2010.
Kambovski Vllado, E drejta penale, Pjesa e pergjithshme, Furkan, 2010.
Kodi i Procedurës Penale të Republikës së Shqipërisë,1995.
Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë, 1995.
Kodi Penal Spanjoll, 2011.
Kodi Penal Italian, 2012.
Kodi Penal Francez, 2012.
Kodi Penal Gjerman, 2011.

185
Kodi Penal i Kosovës, 2011.
Komentari i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, Ismet Elezi, Skënder Kaçupi,
Komentari i Kodit Penal, Pjesa e posaçme, (maket), Universiteti Shtetëror i Tiranës,
1960.
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë.
L’efficacia nel tempo della legge penale,1969.
Leone, Il tempo nel diritto penale sostantivo e processuale, Napoli.
Levi, Tempus commissi delicti, në Annali, 1993.
Levi, Tempus commissi delicti, në Annali, 1993.
Lotito G. Note minime in ordine alla competenza per territorio nel nuovo codice di
procedura penale nei casi di reato çontinuato, Arch. Proc. Pen., 1990.
Mantovani, Diritto penale, parte speciale, 2001.
Mantovani, Diritto penale, Parte generale, 2009.
Marinucci-Dolcini, Manuale di diritto penale, 2004.
Marinuci.G., Dolcini.E., Manuale di diritto penale, Parte Generale, Terza edizione,
Giuffre.
Muci, Sh., E drejta penale, Pjesa e përgjithshme, Botime Ora 2006.
Munoz Çonde, Garcia Aran, Derecho penal, parte general, Valencia, 2004.
Padovani, Difesa legittima, në Dig.disc.pen.,III, Torino, 1989.
Pagliaro A., Legge penale nel tempo, in Enc. dir., XXVIII, Milano, 1973.
Pagliaro, Il diritto penale fra norma e societa.
Pagliaro, Principi di diritto penale. Parte generale, Milano, 1998.
Panunzio.G., Il reato continuato: Aspetti processuali, 2005.
Panunzio.G., Il reato continuato: Aspetti processuali, 2005.
Pecorano-Albani, Del reato permanante, në RIDPP, 1960.
Pecorella C., Legge intermedia: aspetti problematici e prospettive de lege ferenda, në
Peverati, Osservazioni sulla legittima difesa,Torino, 1942.
Përmbledhje Vendimesh Unifikuese të Gjykatës së Lartë 2000-2006
Pulitano V., Legalità discontinua? Paradigmi e problemi di diritto intertemporale, in
Puto, A., E drejta ndërkombëtare publike, Tirane, 2008.
Rampioni, Contributo alla teoria del reato permanente, Padova 1988.
Regina, Unita` e pluralita`di azioni a proposito del reato çontinuato.,in Riv.it.1968. .
Riv. it. dir. proc. pen., 2002.
Riz.R., Lineamenti di diritto penale, Parte generale,Seçonda edizione 2000, Cedam.

186
Romano M., Irretroattività della legge penale e riforme legislative: reati tributari e
false comunicazioni sociali, 2002.
Romano-Grasso, Commentario sistematico del codice penale, 2004.
Ronco, M, Ardizzone, S., Codice penale ipertestuale, Commentario anca dati di
giurisprudenza, Seçonda edizione, Utet giuridica 2007.
Salihi, I., E drejta penale, Pjesa e pergjithshme, Prishtinë, 2010.
Skender Kaçupi, Fazat e kryerjes së veprës penale, Dizertacion, 1990.
Statuti Themeltar i Mbretnis Shqiptare, Shtypshkronja “Mbrothësija” Kristo P.
Luarasi, 1929.
Tagliarini, I delitti aggravate dell`evento.
Taushani, Papuli, Nova, Komentar i Kodit Penal të R.P.S.Sh, vëllimi i parë, botim i
ministrisë së Drejtësise, 1964.
Vinciguerra S., Diritto penale inglese comparato – Principi, Padova, 2002.
Vinciguerra S.-Dassano F., Scritti in memoria di Giuliano Marini, Napoli-Roma,
2010.
Vllado Kambovski, E drejta penale, Pjesa e Pergjithshme, 2010.

-Konventa

Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut (KEDNJ)

Pakti Ndërkombëtar mbi të Drejtat e Njeriut
Rekomandimet e Këshillit të Europës në fushën penale
Rekomandimet e Bashkimit Evropian në fushën e drejtësisë
Përmbledhje e akteve ndërkombëtare për drejtësinë, botim i Qendrës së Publikimeve
Zyrtare, Tiranë 2010.

-Vendimet e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Vendim “Van der Velden kundër Holandës”, 2006.

Vendim “Streletz, Kessler dhe Krenz kundër Germanisë”. 2001.

Vendim “Kononov kundër Lituanisë”, 2010.

Vendim “Scoppola kundër. Italisë (nr. 2)”,2009.

Vendim “S.W. kundër Mbretërisë së Bashkuar”, 1995.

187
Vendim “Korbely kundër Hungary”, 2008.

Vendim “Jorgis kundër Gjermanisë”, 2007.

Vendim “Adamson kundër Mbretërisë së Bashkuar”, 1999.

Vendim “Welch kundër Mretërisë së Bashkuar” 1999.

Vendim “Liivik kundër Estonia”, 2009.

Vendim “Achour kundër Francës”, 2006.

-Websites.

Gjykata e Lartë
http:// www.gjykataelarte.gov.al/

Gjykata Kushtetuese
http:// www.gjk.gov.al/

Prokuroria e Përgjithshme
http:// www.pp.gov.al/

http:// www.dirittoweb.org

GJEDNJ
http:// www.coe.int

188
 ABSTRACT

The aim of the dissertation is to define accurately the impact and the relation of time
to offense, from two points of view: firstly the offense in time and secondly the time
of the offense. There are several substantive criminal law institutes affected by time
including such as the time of the commission of offense, types of offenses, time as
element of the offense, etc. On the basis of a juridical-penal treatment of these
institutes, is proceeded in a deep analysis in order to identify the theoretical and
practical problems, taking into account the comparative plan within the Albanian
criminal law and those of other countries. Unifying decisions of the Supreme Court
has placed limits on Article 3/3 of the Penal Code and continuing offense practice.
These limits will be addressed referring to the ECHR and other international
documents, from a practical and theoretical point of viw. In the application of some
institutions of criminal law the main criteria is the time of the offense. During this
analyze, the guidelines of the Supreme Court decisions are taken in consideration but
also the comment of the provisions of the Penal Code which indirectly determine,
when is considered the offense, explaining the content and the meaning of it; a
general look of this criteria is given to their institutes such as action libera in causa,
irresponsibility, age and similar notions. The deepness of the study goes further to the
impact of time to the offense and mainly to the structure of the offense, to the
cessation of it through the provision of t types of statute limitations, which compare to
other foreign legislations; it needs changes and formulations to avoid an incorrect
application of the material criminal law. In conclusion, referring to the experience of
other countries, it would be necessary for new provisions and formulations to the
Criminal Code, for not considering it only a theoretical analyze or a guideline of the
Supreme Court but have their own legal identity within the Criminal Code, in order to
avoid subjective and distorting interpretation of the law.

Keywords: Time of the commission of offense, continuing offense, permanent

offense, action libera in causa, irresponsibility, the structure of the offense, statute
limitations, action of criminal law in time, cooperation, attack, comparative approach,
different criminal codes, international documents, time as element of the offense, age
of the subject, favorable disposition.

*** ***

ABSTRAKT

Qëllimi i disertacionit është përcaktimi me saktësi i ndikimit dhe ndërlidhjes së

elementit kohë në veprën penale duke e pare atë në dy aspekte. Fillimisht veprën
penale në kohë dhe më pas kohën në veprën penale. Institutet e së drejtës penale

189
materiale që ndikohen nga koha janë të shumtë duke përfshirë veprimin në kohë,
kohën e kryerjes së veprës penale, tipologjitë e veprave penale dhe kohën si element
të saj. Mbi bazën e një trajtimi juridiko-penal të këtyre instituteve, proçedohet në një
analizë të thelluar të tyre duke evidentuar problemet e praktikës gjyqësore dhe teorisë
së së drejtës, duke patur parasysh edhe planin krahasues brenda të drejtës penale
shqiptare dhe atë të disa të drejtave të tjera. Praktika unifikuese e Gjykatës së Lartë ka
vendosur limite si në lidhje me nenin 3/3 të Kodit Penal ashtu dhe në lidhje me veprën
penale vazhduese. Këto limite do të trajtohen, duke iu referuar GJEDNJ dhe
dokumenteve të tjerë më karakter ndërkombëtar, në planin praktik dhe atë doktrinal.
Në aplikimin e disa instituteve në të drejtën penale konsiderohet si kriter kryesor,
koha e kryerjes së veprës penale. Gjatë trajtimit merren në konsideratë udhëzimet e
Gjykatës së Lartë por edhe zbërthimi i dispozitave të Kodit Penal të cilat në mënyrë
indirekte, përcaktojnë se kur konsiderohet e kryer vepra penale, duke sqaruar
përmbajtjen dhe kuptim e saj; bëhet një vështrim i këtij kriteri në disa aspekte jo
vetëm të kryerjes së veprës penale por edhe tek actio libera in causa,
papërgjegjshmëria, mosha dhe nocione të tjera të përafërta. Thellimi i studimit arrin
dhe tek ndikimi i kohës në veprën penale dhe kryesisht në strukturën e figurës së
veprës penale dhe deri në shuarjen e saj përmes institutit të parashkrimit në dy lloje, i
cili në një plan krahasues edhe në legjislacionet e huaj, ka nevojë për ndryshime dhe
formulime për të evituar një zbatim të gabuar të ligjit penal material. Si përfundim,
duke iu referuar edhe eksperiencave të vendeve të tjera, do të ishte e nevojshme një
parashikim dhe formulim, i disa dispozitave të Kodit Penal, duke mos ngelur vetëm
trajtim i teorisë apo udhëzime unifikuese të praktikës gjyqësore, por të kenë
identitetin e tyre ligjor brenda Kodit penal, për të evituar interpretime subjektive dhe
deformuese të së drejtës.

Fjalëkyçe: Koha e kryerjes së veprës penale, vepër penale vazhduese, vepër penale e
qëndrueshme, action libera in causa, papërgjegjshmëria, elementët e veprës penale,
parashkrimi, veprimi në kohë i ligjit penal, bashkëpunimi, sulm, metodë krahasuese,
kode penale të vendeve të ndryshme, dokumenta ndërkombëtarë, koha si element i
veprës penale, mosha e subjektit, dispozita favorizuese.

190