Pravni fakultet Sarajevo Pravo i politika konkurencije

PRAVNI FAKULTET U SARAJEVU

MODERNIZACIJA PRAVA KONKURENCIJE U EU

Seminarski rad iz predmeta: Pravo i politika konkurencije

Sarajevo, februar 2014. godine

SADRAJ
UVOD..................................................................................................................................3
1. ULOGA PRAVA KONKURENCIJE U EU.....................................................................4
2. PRAVO TRINE KONKURENCIJE EU U IREM SMISLU....................................5
3. OSNOVNI POJMOVI POLITIKE ZATITE KONKURENCIJE U EU.......................6
3.1. Pojam preduzetnika..................................................................................................7
3.2. Pojam relevantnog trita.........................................................................................7
3.3. Pojam trine snage preduzetnika.............................................................................8
3.4. Pojam dominantnog trinog poloaja......................................................................9
4. OBLICI NARUAVANJA TRINE KONKURENCIJE............................................11
4.1. Zabranjeni sporazumi izmeu poduzetnika............................................................11
4.2. Zabranjeni sporazumi izmeu preduzetnika...........................................................12
4.3. Karteli.....................................................................................................................12
4.4. Izuzea nedozvoljenih sporazuma od opte zabrane..............................................13
5. ZLOUPOTREBA DOMINANTNOG TRINOG POLOAJA.................................14
6. ZABRANJENE KONCENTRACIJE............................................................................15
6.1. Kontrola koncentracija............................................................................................15
6.2. Pravni oblici koncentracija.....................................................................................16
6.3. Zabranjene koncentracije........................................................................................16
6.4. Prijava koncentracija..............................................................................................16
7. TIJELA ZA ZATITU TRINE KONKURENCIJE EU............................................17
ZAKLJUAK....................................................................................................................18
LITERATURA...................................................................................................................19
UVOD
Trina konkurencija predstavlja osnovu funkcionisanja svake trine privrede i, u tom
kontekstu, trino takmienje se javlja kao oblik rivalstva, odnosno konkurentsko
suparnitvo izmeu pojedinano posmatranih preduzetnika. Stoga se konkurencija javlja
ako na tritu istovremeno djeluju dva ili vie poduzetnika. Pri tome se trini konkurenti
meusobno takmie putem cijene, kvaliteta i drugih epiteta (karakteristika) proizvoda i/ili

usluga. Najznaajniji cilj trine konkurencije se ogleda u ostvarivanju najveih moguih

koristi za potroae.
Pogodnosti (koristi) za potroae se, prije svega, javljaju u mogunosti izbora izmeu
proizvoda i usluga koje nude razliiti proizvoai, trgovci i pruaoci usluga. Odavde
slijedi da sutinu trinog takmienja radije ine interesi potroaa, nego poduzetnika.
Efektivna trina konkurencija predstavlja dinamiki proces koji se ogleda u
permanentnom ulaganju napora poduzetnika u pravcu razvoja inovacija i podsticanja
tehnolokih promjena.
Uporedo sa razvojem trine privrede, pojavila se i potreba za regulisanjem pravila
trine konkurencije. Tako su se krajem XIX vijeka u SAD-u pojavili prvi savremeni
propisi koji se danas smatraju preteom savremenog prava konkurencije EU. Pravo
konkurencije predstavlja dio javnog prava. Stoga je zatita, koja se prua primjenom
prava konkurencije, javnopravne prirode. Pravo konkurencije, u interesu zatite
javnopravnog interesa, ograniava slobodu ugovaranja i autonomiju volje ugovornih
strana. Pravo konkurencije se iskljuivo primjenjuje na poduzetnike (preciznije na
proizvoae, prodavce i pruaoce usluga). Cilj prava konkurencije se ogleda u
obezbjeivanju slobodnog pristupa tritu to veem broju poduzetnika i pod jednakim
uslovima za sve, kao i u obezbjeivanju zatite i jaanju efektivnosti sme trine
konkurencije. Efektivnom trinom konkurencijom se direktno obezbjeuje zatita
interesa potroaa. Stoga osnovu prava trine konkurencije ini zabrana njenog
naruavanja ograniavanjem ili spreavanjem poduzetnikih sloboda u prometu robe i
usluga. Proizilazi da se poduzetnici jedino mogu meusobno takmiiti putem cijena i
kvaliteta proizvoda i usluga, ime se za potroae stvara mogunost izbora izmeu
velikog broja razliitih proizvoda i usluga.

1. ULOGA PRAVA KONKURENCIJE U EU

Savremeno evropsko pravo trine konkurencije je poelo da se razvija uporedo sa
osnivanjem Evropske zajednice (EZ). Zapravo, osnove prava konkurencije EZ su bile
sadrane jo u Ugovoru iz Rima (iz 1957. godine), kojim su definisani precizni ciljevi
Politike konkurencije, najprije u EZ, a kasnije i u lanicama EU. U najznaajnije opte
ciljeve Politike konkurencije EU spadaju:
1. zatita (interesa) potroaa,
2. smanjenje cijena i rast kvaliteta proizvoda i usluga,
3. obezbjeivanje otvorene trine privrede sa slobodnom konkurencijom,
4. disperzija (rasipanje, raspodjela) ekonomske snage na iri krug privrednih subjekata,
5. preraspodjela ekonomskih izvora i bogatstva,
6. ostvarivanje optimalne efektivnosti na mikroekonomskom i makroekonomskom nivou
i razvoj evropske privrede,
7. rast drutvenog blagostanja,
8. zatita poduzetnika od nedozvoljnih aktivnosti konkurenata,
9. ujednaen (ravnomjeran) regionalni razvoj na posmatranim tritima,
10. obezbjeivanje najvee mogue stope zaposlenosti u posmatranom drutvu,
11. jaanje unutranje i spoljne konkurentnosti evropske privrede i dr.
Slobodna trina konkurencija ima krucijalnu ulogu u funkcionisanju Evropske unije kao
nadnacionalne i viedravne zajednice. Osnovne etiri trine slobode - sloboda kretanja
robe, usluga, kapitala i lica - u sadejstvu sa principom nediskriminacije i vaeom
regulatovom o zatiti konkurencije predstavljaju sutinske elemente ekonomskog poretka
EU. Evropska unija, sa ciljem suzbijanja delovanja monopola i oligopola, dogovaranja o
cijenama i/ili trinom ueu i neopravdanih dravnih intervencija, vodi aktivnu Politiku
zatite konkurencije u pravcu spreavanja ograniavanja ili uruavanja slobodne trine
konkurencije na Zajednikom tritu. Stoga pravo trine konkurencije EU doprinosi
razvoju i ouvanju unutranjeg trita, kao i podsticanju trgovine izmeu lanica EU.

Pravo EU striktno zabranjuje uvoenje carina, koliinskih ogranienja na uvoz, kao i

drugih mjera koje bi ugrozile slobodan protok robe i usluga unutar lanica EU.1

2. PRAVO TRINE KONKURENCIJE EU U IREM SMISLU

Pravo trine konkurencije u irem smislu obuhvata:
1. Dravne subvencije;
2. Pitanje liberalizacije u posebnim (ureenim) djelatnostima, kao i u oblastima u kojima
djeluju dravni monopoli3 i
3. Trinu konkurenciju u uem smislu.
Liberalizacija posebnih trita - lanovi Ugovora o osnivanju Evropske zajednice
obavezuju lanice EU na liberalizaciju odreenih, specifinih djelatnosti.
Najee se radi o onim djelatnostima koje su od posebnog ekonomskog interesa za
graane i privredu EU. Liberalizacija se, u sutini, odnosi na injenicu da se od lanica
EU oekuje da, uvaavajui specifinosti ovih uglavnom netrinih djelatnosti, iste
prilagode trinom nainu privreivanja. Imperativ za liberalizacijom, unutar drava EU,
obuhvata slijedee oblasti:
1. Regulisane privredne i/ili uslune oblasti - obuhvataju irok krug oblasti ije je
djelovanje precizno ureeno posebnim propisima4;
2. Preduzetnike kojima drava dodjeljuje izvjesna iskljuiva prava - u ovu grupu spadaju
poduzetnici kojima je posredno ili neposredno dodjeljena koncesija ili neka druga vrsta
iskljuivog prava na obavljanje izvesne djelatnosti;
3. Djelatnosti od opteg ekonomskog interesa - odnose se na poduzetnike koji obavljaju
usluge od opteg ekonomskog i javnog interesa koje su neophodne za zadovoljavanje
svakodnevnih potreba privrede i graana;
4. Javna preduzea - odnose se na preduzea u kojima dravni organi preovlaujue utiu
na donoenje kljunih poslovnih odluka, pa smim tim i na upravljake procese. Drava
1

B.Drakovi, V. Vukovi, Trine strukture i zatita konkurencije, Institut ekonomskih nauka,

Beogradska bankarska akademija, Beograd, 2008. godina, strana 4

ostvaruje uticaj u pomenutim preduzeima bilo vlasnikim ueem, bilo sufinansiranjem

javnih preduzea, ili pak uivanjem posebnih prava koja joj (dravi) omoguuju
ostvarivanje dominantnog (preovlaujueg) uticaja i
5. Dravne monopole u trgovini - koji mogu znaajno uticati na trgovinu izmeu lanica
EU. Pored monopolskih preduzea u dravnoj svojini, ovaj pojam obuhvata i one
poduzetnike (tj. trgovaka drutva) kojima drava dodjeljuje iskljuiva ovlaenja za
obavljanje konkretne djelatnosti. Danas se, prilikom odvijanja trgovinskih transakcija,
insistira na poveanju transparentnosti (javnosti) poslovanja dravnih monopola, kao i na
spreavanju diskriminacije privrednih subjekata iz drugih lanica EU.
Iako su prethodno pomenuti trini subjekti veoma specifini sa aspekta (obino
neeljenih) trinih efekata njihovog poslovanja, za njih ipak vae propisi o zatiti trine
konkurencije unutar EU. Meutim, pravila Politike zatite konkurencije EU se ne
primjenjuju na pomenute poduzetnike jedino ukoliko bi primjena pomenutih pravila
direktno ugrozila ili onemoguila ciljeve i zadatke zbog kojih su osnovani.
Pravo trine konkurencije EU u uem smislu - obuhvata skup konkretnih propisa kojima
se ureuju sljedei konkretni oblici ograniavanja i uruavanja trine konkurencije:

Sporazumi izmeu poduzetnika koji se sklapaju sa ciljem ili posljedicom

naruavanja trine konkurencije;

Zloupotreba dominantnog trinog poloaja i

Spajanja i koncentracije preduzea.2

3. OSNOVNI POJMOVI POLITIKE ZATITE KONKURENCIJE U EU

U osnovne pojmove Politike zatite konkurencije EU ubrajamo:
1. Pojam poduzetnika;
2. Pojam relevantnog trita;
3. Pojam trine snage poduzetnika i
2

K. Damjanovi, A. Kneevi, D. Popovi, Unutranje trite, Osnovi poslovnog prava EU, ESPI,
Beograd 2006., str. 136

4. Pojam dominantnog trinog poloaja.

3.1. Pojam preduzetnika

U pravu konkurencije pojam poduzetnika ima ire znaenje i pod poduzetnikom se

podrazumijeva svaki trini subjekt koji, obavljajui svoju ekonomsku aktivnost,
uestvuje u prometu robe i usluga. U skadu sa tim, pod poduzetnicima se
podrazumijevaju:
1. Sva pravna i fizika lica koja obavljaju izvjesnu ekonomsku djelatnost;
2. Maloprodavci, veleprodavci, trgovaka drutva, individualni trgovci i pruaoci usluga;
3. Razna udruenja poduzetnika;
4. Pravna lica u dravnom vlasnitvu, kao i jedinice lokalne i regionalne samouprave i
5. Druga pravna i fizika lica kojima je povjereno obavljanje poslova ili djelatnosti od
opteg ekonomskog interesa.3

3.2. Pojam relevantnog trita

U toku svakog istranog postupka, utvrivanje relevantnog trita predstavlja prvi korak
u istranim radnjama svih komisija i tijela odgovornih za zatitu konkurencije.
Relevantno trite se utvruje individualno (za svaki pojedinano posmatrani proizvod ili
uslugu) prilikom sljedeih najznaajnijih oblika mogueg naruavanja konkurencije:

nedozvoljenih sporazuma izmeu poduzetnika (kartela),

zloupotrebe dominantnog poloaja na tritu i

fuzija, fisija, merdera, akvizicija, koncentracija i drugih oblika spajanja

poduzetnika.

Relevantno trite se definie kao trite izvjesnih proizvoda ili usluga koje se prostire na
odreenom geografskom podruju i na kojem postoji konkurencija izmeu poduzetnika.

V. Radovan Vukadinovi, Uvod u institucije i pravo Evropske unije, Kragujevac 2008, str. 372

Slijedi da relevantno trite obuhvata:

proizvodnu dimenziju - ine je svi oni proizvodi i usluge koje, sa stanovita

kvaliteta, upotrebnih vrijednosti, cijene i sl., potroai smatraju meusobno
zamjenjivim u potronji - dakle, radi se o supstitutima,

prostornu (geografsku) dimenziju - ini je geografska oblast (teritorijalna

jedinica) unutar koje se poduzetnici meusobno takmie u prodaji ili nabavci
proizvoda i/ili usluga pod jednakim ili slinim uslovima. Prema pomenutim
uslovima se posmatrano trite u velikoj mjeri razlikuje od drugih trita i

vremensku dimenziju - ija duina varira od sluaja do sluaja i koja je utoliko

bitnija ukoliko se uzme u obzir injenica da trite ne predstavlja statiku, ve
dinamiku kategoriju. Osim toga, trina snaga i trina uea poduzetnika
podlijeu stalnim promjenama na posmatranom tritu.

Utvrivanje relevantnog trita predstavlja ujedno i najvaniji korak u svakoj istranoj

radnji. Cilj njegovog utvrivanja se odnosi na 1) definisanje svih poduzetnika koji se
mogu smatrati direktnim konkurentima i 2) utvrivanje trinog uea svih poduzetnika
na posmatranom tritu. Tokom utvrivanja strukture relevantnog trita, neophodno je
uzeti u obzir i potencijalne trine konkurente. Radi se o svim poduzetnicima za koje se
moe logino pretpostaviti da e, bez veih trokova, bez drugih barijera i relativno brzo,
ui na posmatrano trite.

3.3. Pojam trine snage preduzetnika

Moe se definisati kao dugorona sposobnost poduzetnika da prodaje svoje proizvode

i/ili usluge po vioj cijeni u odnosu na trinu cijenu. U ovakvim okolnostima poduzetnici
vre plasman ogranienog obima i vrsta proizvoda i/ili usluga, koji se obino karakteriu
niim kvalitetom u odnosu na vaee standarde. Svaki poduzetnik raspolae izvjesnom
trinom snagom koja je relativnog karaktera (moe da bude mala, osrednja, znaajna ili
velika) u odnosu na osnovu sledeih kriterijuma:

Elementarnih karakteristika smog poduzetnika kao to su:

1. njegov trini poloaj i trino uee,

2. finansijska snaga,
3. mogua povezanost sa drugim poduzetnicima,
4. sposobnost da, s obzirom na njegovu ponudu i postojeu trinu tranju, direktno utie
na trine uslove kao to su prodajne cijene, koliine, kvalitet proizvoda i usluga i sl.,
5. mogunost lakeg pristupa izvorima nabavke i distribucije proizvoda,
6. sposobnost iskljuivanja (odstranjivanja, uklanjanja) konkurenata sa trita i dr. i

Preovlaujuih uslova na posmatranom relevantnom tritu - prije svega,

postojanja pravnih ili stvarnih barijera slobodnom ulasku drugih poduzetnika na
konkretno relevantno trie. Na osnovu analize pomenutih prepreka slijedi
zakljuak o stepenu otvorenosti ili zatvorenosti posmatranog trita.

Na osnovu navedenog proizilazi da poduzetnik ima znaajnu trinu snagu ako se

karakterie

velikim

trinim

ueem

velikom

finansijskom

snagom

kao

karakteristikama koje mu pruaju mogunost da diktira kupoprodajne (trine) uslove,

kao i da iskljuuje konkurente sa trita. Njegova trina snaga je utoliko vea ukoliko se
radi o aktivnostima poduzetnika na zatvorenom tritu. Poduzetnik sa velikom trinom
snagom ima mogunost da se ponaa potpuno nezavisno u odnosu na potencijalne i
stvarne konkurente, interese potroaa, dobavljaa, drutva u celini i dr.
Politika konkurencije EU se bavi samo onim poduzetnicima koji, po pravilu, posjeduju
znaajnu i veliku trinu snagu. Odavde proizilazi i zakljuak da ova Politika, s obzirom
na ograniene domete njihovog djelovanja, obino nije usmjerena na praenje aktivnosti
malih i srednjih preduzea.4

3.4. Pojam dominantnog trinog poloaja

Po pravilu se smatra da poduzetnik posjeduje dominantan trini poloaj ukoliko se, zbog
svoje trine snage na relevantnom tritu, ponaa ili moe ponaati nezavisno od drugih
trinih aktera (stvarnih i potencijalnih konkurenata, kupaca, dobavljaa i drugih
potroaa). Ovo se posebno odnosi na situacije u kojima posmatrani poduzetnik nema
konkurenta, ili ako na relevantnom tritu ima znaajnu trinu mo u odnosu na stvarne
4

V. Meak, V. Ateljevi, Vodi kroz politike EU Trgovina, EPUS, Beograd, 2011, str. 88.

ili potencijalne konkurente. Postupak procjene trine moi posmatranog poduzetnika se

sastoji iz tri faze:
1. Utvrivanje relevantnog trita i njegove strukture;
2. Utvrivanje trine snage poduzetnika i
3. Procjena objektivnih ogranienja trinoj konkurenciji na relevantnom tritu.
U Evropskoj uniji poduzetnik moe da ostvari dominantni poloaj na:

cijelom Zajednikom tritu i

na znaajnom djelu Zajednikog trita.

Iako informacija o nominalnoj vrijednosti trinog uea posmatranog poduzetnika

nema specifinu teinu, Evropska komisija u praksi pretpostavlja da dominantni trini
poloaj posjeduje onaj poduzetnik ije je trino uee na relevantnom tritu vee od
50%. Jasno je da sa rastom trinog uea raste i vjerovatnoa da poduzetnik ostvaruje
dominantan poloaj. Istovremeno postoji mogunost da, u zavisnosti od prirode i
karakteristika trita, poduzetnik sa znaajno manjim trinim ueem ima dominantan
trini poloaj. Vai i suprotan sluaj. Na osnovu svega se zakljuuje da je prilikom
procjene dominantnog poloaja, pored trinog uea, neophodno uzeti u obzir i druge
trine karakteristike kao to su struktura ponude i tranje, nain funkcionisanja
relevantnog trita, (ne)postojanje pravnih i stvarnih trinih barijera slobodnom ulasku
drugih poduzetnika na posmatrano trite i dr. Trina dominacija na relevantnom tritu
se moe pojaviti u vidu:

individualne trine dominacije (od strane jednog poduzetnika) i

grupne trine dominacije (od strane veeg broja poduzetnika) - ovo je obino
sluaj sa visoko koncentrisanim tritima poput oligopola.5

A. Evans, Competition and other Economic Provisions, op.cit., str. 594-595.

4. OBLICI NARUAVANJA TRINE KONKURENCIJE

Politika konkurencije EU se, u uem smislu, bavi analizom sledeih osnovnih oblika
naruavanja trine konkurencije:
1. Sporazumi izmeu poduzetnika koji se sklapaju sa svjesnim ciljem naruavanja
slobodne konkurencije;
2. Zloupotreba dominantnog poloaja poduzetnika na tritu i
3. Koncentracije poduzetnika (najee preduzea ili prualaca usluga).

4.1. Zabranjeni sporazumi izmeu poduzetnika

I Sporazumi poduzetnika obuhvataju ugovore, pojedine lanove ugovora, izriite ili

preutne dogovore, usklaene aktivnosti i odluke udruenja poduzetnika. Da bi se radilo
o nedozvoljenom sporazumu izmeu poduzetnika, neophodno je da se sporazum zakljui
u usmenoj, pisanoj ili preutnoj formi, kao i da se sklapa izmeu najmanje dva nezavisna
poduzetnika. S obzirom da sklapanje sporazuma podrazumijeva i neformalne oblike
dogovaranja, u principu je postojanje ovakvih sporazuma u praksi teko dokazati. Ovo se
posebno odnosi na dokazivanje postojanja tzv. usklaenih aktivnosti poduzetnika, jer
izmeu njih nema formalnog sporazuma u vidu pisanog traga. Prema poloaju potpisnika
(uesnika) sporazuma u proizvodnom ili distribucionom lancu, sporazume dijelimo na:
1. horizontalne sporazume - predstavljaju sporazume izmeu poduzetnika koji se odnose
na isti nivo proizvodnje ili distribucije proizvoda i/ili usluga. Dakle, radi se o
sporazumima koji se sklapaju izmeu direktnih trinih konkurenata i
2. vertikalne sporazume - koji se sklapaju izmeu poduzetnika na razliitim nivoima
proizvodnje ili distribucije.

4.2. Zabranjeni sporazumi izmeu preduzetnika

Predstavljaju predmet analize nadlenih organa i tijela za zatitu konkurencije. Ovi
sporazumi zahtjevaju procjenu mogueg sadraja nedoputenih ogranienja slobodne
trine konkurencije. U okviru Politike konkurencije EU se pod zabranjenim
sporazumima podrazumijevaju svi izriiti ili preutni sporazumi koji su sklopljeni sa
ciljem takvog naruavanja trine konkurencije koji moe uticati i na unutranju trgovinu
izmeu lanica EU. U izriito zabranjene sporazume spadaju dogovori izmeu
poduzetnika kojima se:
1. direktno ili indirektno utvruju (dogovaraju) kupovne ili prodajne cjene, kao i drugi
uslovi trgovanja,
2. ograniavaju ili kontroliu proizvodnja, trita, tehnoloki razvoj i ulaganja,
3. vri podjela trita ili izvora nabavke (sirovina, polufabrikata, proizvoda, usluga i sl.),
4. primjenjuju razliiti uslovi na razliite preduzetnike, ime se neki od njih stavljaju u
povoljniji poloaj u odnosu na konkurente i
5. sklapanje ugovora uslovljava prihvatanjem dodatnih obaveza koje nisu u vezi sa
predmetom posmatranih ugovora.
Da bi se izvjesni sporazum smatrao zabranjenim, nije od krucijalnog znaaja da je
sklopljen sa izriitom namjerom sprjeavanja, ograniavanja ili naruavanja slobodne
trine konkurencije. U ovom kontekstu je samo bitno da je uinak posmatranog
sporazuma, u tom smislu, tetan.6

4.3. Karteli

Predstavljaju tajne sporazume izmeu direktnih konkurenata i predstavljaju najtee

oblike zabranjenih sporazuma izmeu poduzetnika. Dakle, radi se o horizontalnim
sporazumima koji se zakljuuju sa ciljem uspostavljanja dogovora o jedinstvenoj cijeni, o
podjeli trita ili o podjeli kupaca, ime se de facto direktno naruava trina

A. Evans, Public undertakings in EEC Law: Commission Directive on Transparencz of Financial

Relations, JWTL (1983), str. 445.

konkurencija. Svrha kartelnih sporazuma se ogleda u prisvajanju ekstraprofita (tzv.

monopolistike rente). S duge strane se posljedice kartelnih sporazuma ogledaju u rastu
cijena proizvoda koji predstavljaju predmet ovakvih sporazuma, padu kvaliteta
proizvoda, kao i u odsustvu mogunosti da potroai ostvare svoje pravo na slobodan
izbor. Najznaajniji zadatak Evropske komisije se svodi na borbu protiv kartela kao
najtetnijeg oblika naruavanja trine konkurencije. Evropska komisija raspolae
najveim ovlaenjima za voenje i kontrolu Politike konkurencije EU. Iz pomenutog se
zakljuuje da Zajednika politika konkurencije EU ima nadnacionalni karakter.

4.4. Izuzea nedozvoljenih sporazuma od opte zabrane

Sporazumi koji ograniavaju i naruavaju trinu konkurenciju mogu biti izuzeti od opte
zabrane sklapanja takvih sporazuma, ali samo ako ispunjavaju odreene zakonske
propise.
Kako bi se procjenilo da li posmatrani sporazum zadovoljava unapred definisane uslove,
neophodno je izvriti procjenu svih pozitivnih i negativnih uinaka sporazuma na trinu
konkurenciju na relevantnom tritu. U pozitivne uinke sporazuma spadaju: 1) doprinos
sporazuma unaprjeenju proizvodnje, distribuciji robe i/ili usluga, tehnolokom i
ekonomskom razvoju i dr. i 2) doprinos koristima i zatiti interesa potroaa. U pravu
konkurencije EU postoje dvije vrste izuzea sporazuma:
1. grupna izuzea - karakteriu se detaljnim pravilima o doputanju ili zabrani sporazuma
i
2. pojedinana izuzea.
Zahvaljujui detaljnim, kompleksnim i jasnim uputstvima i pravilima o izuzeu, danas je
ustaloena praksa u skladu sa kojom ne treba nijedan sporazum posebno prijavljivati
Evropskoj komisiji da bi bio izuzet. Ovo vai kako za grupna, tako i za pojedinana
izuzea.7

V. A. Evans, Competition and other Economic Provisions u: Andrea Ott and Kirstzn Inglis, Handbook
on European Enlargment, A Commenatary, the Asser Press, The Hague, 2002, str. 591.

5. ZLOUPOTREBA DOMINANTNOG TRINOG POLOAJA

Kao to je ve reeno, u pravu konkurencije se smatra da izvjestan poduzetnik posjeduje
dominantan trini poloaj ako, zbog svoje trine moi na relevantnom tritu, moe da
se ponaa nezavisno u odnosu na ostale trine aktere: stvarne i mogue konkurente,
kupce, dobavljae, potroae i dr. Meutim, posjedovanje dominantnog trinog poloaja,
smo po sebi, nije zabranjeno. Ono to je zabranjeno jeste njegova svesna zloupotreba.
Dakle, u pravu konkurencije EU postoji jasna zabrana zloupotrebe dominantnog poloaja.
Zloupotreba dominantnog poloaja se definie kao takvo ponaanje trinog uesnika
kojim on koristi svoju trinu snagu protivno interesima drugih trinih aktera
(konkurenata, dobavljaa, kupaca i dr.) i kojim im namee svoje uslove poslovanja (koji
jasno proizilaze iz njegove trine snage). Najei oblici zloupotrebe dominantnog
ponaanja se javljaju u vidu:
1. direktnog ili indirektnog nametanja i odreivanja prodajnih ili kupovnih cijena, kao i
drugih nepravinih uslova trgovanja,
2. ograniavanja proizvodnje, pristupa tritu i tehnolokog razvoja na direktnu tetu
potroaa,
3. primjene razliitih uslova na istovrsne poslovne aktivnosti sa razliitim poduzetnicima,
ime se oni (poduzetnici) dovode u neravnopravan poloaj u odnosu na konkurenciju,
4. uslovljavanja sklapanja ugovora nametanjem dodatnih obaveza koje, po svojoj prirodi,
ne mogu biti u vezi sa predmetom ugovora,
5. odreivanja nerealno visokih cijena izvesnog proizvoda u odnosu na stvarne trokove
proizvodnje i distribucije tog proizvoda,
6. odreivanja predatorskih cijena, tj. cijena znatno niih u odnosu na trokove
proizvodnje i distribucije,
7. diskriminacije cijena, tj. odreivanja razliitih cijena razliitim grupama potroaa,
iako za nju ne postoji stvarno ekonomsko opravdanje,
8. odobravanja popusta na lojalnost,
9. nametanja vezanih poslova i dr.

Stvarna procjena zloupotrebe dominantnog trinog poloaja zahtjeva analizu svih

pravnih i ekonomskih efekata sklopljenog sporazuma ili izvjesnog poslovnog poteza
konkretnog trinog aktera.8

6. ZABRANJENE KONCENTRACIJE
Pod koncentracijom poduzetnika se podrazumijeva svaki oblik asimilacije i povezivanja,
do tada nezavisnih pravnih lica, u novi trini subjekt (preduzee). U osnovne preduslove
za nastanak koncentacije u zemljama EU spadaju:

dugorona i trajna promjena u kontroli nad pripojenim preduzeima i

promjena u strukturi trita.

6.1. Kontrola koncentracija

Kako osnivaki ugovori ne sadre posebne lanove i odredbe o kontroli koncentracija

pOduzetnika, zakljuuje se da je kontrola koncentracija u EU novijeg datuma. Naime,
prva Uredba o kontroli koncentracija, koja detaljno regulie ovu materiju, je usvojena tek
1989. godine. Po pravilu realizacija koncentracija, kao poslovnih transakcija, nije
zabranjena. tavie, realizacija koncentracija, pod izvjesnim uslovima, moe predstavljati
poeljno trino stanje jer koncentracije predstavljaju legalan oblik poslovne
konsolidacije poduzetnika (tj. restrukturiranja privrede, industrija, sektora ili trita). Cilj
kontrole koncentracija se ogleda u procjeni stepena konkurentnosti, kao i efekata
posmatranog trita po interese potroaa i optedrutveno blagostanje (u smislu

B.Drakovi, V. Vukovi, Trine strukture i zatita konkurencije, Institut ekonomskih nauka,

Beogradska bankarska akademija, Beograd, 2008. godina, strana 156

mogueg rasta cijena, smanjenog kvaliteta proizvoda i/ili usluga, smanjene mogunosti
izbora i sl.).

6.2. Pravni oblici koncentracija

Koncentracije se mogu pojaviti u sljedeim osnovnim oblicima:

1. Spajanje (Merger);
2. Pripajanje (Acquisition);
3. Sticanje kontrole ili preovlaujueg uticaja (Acquiering of control oracquiering of
decisive influence) i
4. Zajedniki poslovni poduhvat sa karakteristikom i znaajem koncentracije (Fullfunction joint venture).

6.3. Zabranjene koncentracije

Politika konkurencije EU pod zabranjenim koncentracijama podrazumijeva samo one

koncentracije koje mogu znaajno uticati na sprjeavanje, ograniavanje ili naruavanje
trine konkurencije na Zajednikom tritu ili na njegovom znaajnom dijelu. Ovo
naroito vai u sluajevima stvaranja novog ili jaanja postojeeg dominantnog poloaja
od strane izvjesnog poduzetnika.

6.4. Prijava koncentracija

Tijela koja su nadlena za zatitu konkurencije sprovode kontrolu doputenosti

koncentracija. U Evropskoj uniji Evropska komisija, u saradnji sa nacionalnim tijelima za
zatitu konkurencije lanica EU, vri kontrolu doputenosti koncentracija. Evropska
komisija prati samo one koncentracije za koje se osnovano pretpostavlja da znaajno
naruavaju konkurenciju. Pri tome se ukupni godinji prihod posmatrane koncentracije na

globalnom planu i godinji prihod koncentracije na Zajednikom tritu uzimaju kao

kriterijumi procene trine snage.

7. TIJELA ZA ZATITU TRINE KONKURENCIJE EU

Evropska komisija je u najveoj mjeri nadlena za realizaciju (sprovoenje) propisa o
zatiti trine konkurencije u Evropskoj uniji. Komisija je nadlena za utvrivanje krenja
(povreda) uredbi o sporazumima poduzetnika, zloupotrebi dominantnog poloaja i o
kontroli koncentracija preduzea. Pod pretpostavkom da se utvrdi da su poduzetnici (tj.
lanovi posmatrane koncentracije) prekrili pravila o trinoj konkurenciji, Komisija ima
ovlaenja da toj koncentraciji zabrani dalji rad.
Komisija, takoe, poduzetniku koji je prekrio pravilo o trinoj konkurenciji izrie
mjeru novane kazne. Pri tome, visina kazne zavisi od specifine teine uinjenog
prekraja. Ovdje se obino radi o izuzetno visokim novanim kaznama (u milionskim
iznosima) kojima se direktno puni zajedniki budet EU. Evropski sud pravde i Opti sud
imaju nadlenost za preispitivanje odluka Evropske komisije.
S druge strane, nacionalna tijela za zatitu konkurencije i nacionalni sudovi drava
lanica EU, u predmetima utvrivanja zabranjenih sporazuma i zloupotrebe dominantnog
poloaja, direktno i u potpunosti primenjuju sve nadnacionalne propise o zatiti
konkurencije unutar EU.9

B.Drakovi, V. Vukovi, Trine strukture i zatita konkurencije, Institut ekonomskih nauka,

Beogradska bankarska akademija, Beograd, 2008. godina, strana 168

ZAKLJUAK
Konkurencija je jedan od osnovnih principa trine ekonomije. Ona podrazumijeva da je
svaka poslovna djelatnost predmet konkurentskog pritiska drugih. Na taj nain privredni
subjekti podstiu se da se meusobno natjeu za potroae svojih proizvoda i usluga, to
rezultira nizom koristi kao to su nie cijene, vei kvalitet, iri izbor itd.
Konkurencija je takoer jedan od osnovnih principa unutranjeg trita Evropske unije i
ono je regulirano na evropskom nivou. Pitanje konkurencije regulirano je Ugovorom o
Evropskoj zajednici, a pravila EU o konkurenciji zasnivaju se na pet glavnih principa:

zabrana udruenih praksi, sporazuma i udruivanja izmeu preduzea koji mogu

uticati na trgovinu izmeu drava lanica i sprijeiti, ograniiti ili iskriviti naruiti
konkurenciju unutar unutranjeg trita;

zabrana zloupotrebe dominantnog poloaja unutar unutranjeg trita, ako on

moe uticati na trgovinu izmeu drava lanica;

nadgledanje pomoi koju dodjeljuju drave lanice ili koja se dodjeljuje putem
dravnih sredstava u bilo kojem obliku koja predstavlja prijetnju u smislu
naruavanja konkurencije davanjem povlastica odreenim preduzeima ili
proizvodnji odreene robe;

preventivno nadgledanje objedinjavanja preduzea s evropskom dimenzijom

odobravanjem ili zabranom planiranih povezivanja;

liberalizacija odreenih sektora gdje su se javna i privatna preduzea, poput

telekomunikacija, transporta ili energije, dosad monopolistiki razvijala.

Cilj reguliranja je da se osigura slobodna i potena konkurencija u Evropskoj uniji.

Evropska komisija i vlasti drava lanica zadueni su za pitanje konkurencije te da
zajedno dodatno rade na unapreenju efikasne i dosljedne primjene pravila o
konkurenciji. Njihova saradnja ostvaruje se kroz Evropsku mreu za konkurenciju
(ECN).

LITERATURA

A.Evans, Public undertakings in EEC Law: Commission Directive on

Transparencz of Financial Relations, JWTL, 1983. godina,

B.Drakovi, V.Vukovi, Trine strukture i zatita konkurencije, Institut

ekonomskih nauka, Beogradska bankarska akademija, Beograd, 2008. godina,

K.Damjanovi, A.Kneevi, D.Popovi, Unutranje trite, Osnovi poslovnog

prava EU, ESPI, Beograd 2006. godina,

V.Radovan Vukadinovi, Uvod u institucije i pravo Evropske unije, Kragujevac

2008. godina,

V.Meak, V.Ateljevi, Vodi kroz politike EU Trgovina, EPUS, Beograd,

2011. godina.