Nikoli Ana DS090178

predmet:Prevozna sredstva
31. maj 2012
Dato je vozilo sa svim silama koje na njega deluju, i koje ima zadnju
pogonsku osovinu. Svaka sila koja deluje na vozilo ima svoju napadnu
taku i potrebno je znati sve karakteristine dimenzije vozila, koje
odreuju napadne linije sila koje deluju na vozilo, da bi se odredile
dinamike reakcije podloge, odnosno optereenja svake od osovina
vozila.
Poloaj teita vozila odreuje se kada je vozilo u mirovanju. Tada
kaemo da su pritisci po osovinama statiki i obeleavaju se sa Zpst i
Zzst, a poloaj teita odreuje se u odnosu na razmak osovina l tj. lp i
lz.

Vozilo se postavi na horizontalan put i svojim jednim krajem se postavi
na vagu, znai mogue je izmeriti ukupnu teinu vozila G, kao i
osovinske pritiske Gp i Gz. Iz uslova ravnotee sledi:






gde je: Gpst - statiko optereenje prednjeg mosta (osovine) (N); Gzst -
statiko optereenje zadnjeg mosta (osovine) (N).



Statika osovinska optereenja su:

i

; 0

= Z
G G G
st st
z p
= +
;
st st
p p
Z G =
st st
z z
Z G =

= 0
B
M
0 =
z p
l G l Z
st
l
G
Z
l
st
p
z
=
G
l
l
G Z
p
z z
st st
= =
G
l
l
G Z
z
p p
st st
= =
Ako se vozilo nalazi na usponu, tada e statiki osovinski pritisci biti:










gde je: ht - visina teita vozila.

= 0
A
M
0 sin cos = o o
t p z
h G l G l Z
st
|
|
.
|

\
|
+ = o o sin cos
l
h
l
l
G Z
t
p
z
st

= 0
B
M
( ) o o sin cos =
t z p
h l
l
G
Z
st
Radi odreivanja statikih i dinamikih reakcija na nagnutom putu
potrebno je znati i visinu teita ht. Visina teita vozila se odreuje na
taj nain to se jedan kraj vozila podigne na odreenu visinu i za tako
podignuto vozilo se meri osovinski pritisak. Naravno da je prethodno
poznata ukupna teina vozila G.
o
G

s
in
o
p
p
st
st
st
st
s
t
z
l
Z`
H
A
B
Z`
r
r
r
t h
z l
o
G
G

c
o
s
o
l
Uslov ravnotee momenata za taku A daje:







gde je r
st
- statiki poluprenik toka.
Kako je Zzst l = G lp, zamenom u gornjoj jednaini dobija se:



Iz poznatih trigonometrijskih relacija: ,
visina teita e biti:


gde je: Z`
zst
- izmerena teina na zadnjoj osovini vozila; Z
zst
- statiko
optereenje zadnje osovine.

= 0
A
M
( ) 0 cos sin cos
'
= o o o
p s t z
l G r h G l Z
st
( )
o
o
o
o o
sin
cos
sin
cos cos
' '

=
G
l G l Z
G
l G l Z
r h
p z p z
st t
st st
( )
o tan
1
'

=
G
l G l Z
r h
p z
st t
st
o o tan
1
tan
1
' '

=

=
G
Z Z
G
l Z l Z
r h
st st st
z z z z
s t
2 2 2
sin 1
sin
tan
H l
H

=
o
o
o
st
z z
t
r H l
H G
Z Z
h
st st
+
+
=
2 2
'
1
Odreivanje visine teita mogue je i izdizanjem desnih ili levih
tokova (bono izdizanje vozila). Raun se izvodi na prethodan nain, s
tim to se sada samo uzima u obzir raspon tokova b umesto raspona
osovina.











Pri odreivanju poloaja teita kod traktora, koje se odreuje na
analogan nain, treba voditi rauna o razlici u statikim
poluprenicima prednjih i zadnjih tokova traktora.

Koordinate teita su vane konstrukcione karakteristike vozila. U
tabeli su date orijentacione veliine koordinata teita za pojedine
tipove vozila.













Od ovih orijentacionih vrednosti, pojedine konstrukcije mogu imati i
znatnih odstupanja.

h
t
(m)
Putnika, prazna 0,45 - 0,55 0,45 - 0,60
Putnika, optereena 0,50 - 0,57 0,50 - 0,65
Teretna, prazna 0,50 - 0,55 0,65 - 0,90
Teretna, optereena 0,70 - 0,75 0,85 - 1,10
Autobusi, optereeni 0,45 - 0,75 0,80 - 1,00
G
Z
l
l
st
z p
=
Na vozilo, pri kretanju deluju otpori kretanja, kao i vune sile. Veliina
normalnih reakcija tla pri kretanju vozila na proizvoljnom profilu puta
naziva se dinamiki pritisak. Od veliine dinamikih reakcija na
pogonskim osovinama zavisi vuna sposobnost vozila.
Kada se kree vozilo koje vue prikolicu, sa pogonom na zadnje
tokove, po putu uzdunog nagiba , osovinski pritisci se dobijaju iz
uslova ravnotee:

= 0
A
M
( ) + + + l Z ain l l R h R
z pot pot pot
cos
0 cos sin = + + +
v v t a p t
h R h R l G h G o o

= 0 Z
0 cos sin = + +
p z p
Z G Z R o

= 0 X
0 sin cos =
p v a pot z
X R R G R X o




Pri praktinim proraunima uzima se da je M
f
=0; h
v
=h
t
i = 0, pa e:




Ako je vonja na horizontalnom putu i ako je pri tome:

= 0
A
M
( ) + + l Z l l R h R
z pot pot pot pot
sin cos ( ) 0 cos sin = + + o o
p t v a
l G h R R G
( )
( )
(
(

+ + + +
+ + +
=
o o

cos sin
sin sin cos
1
p t v a
pot pot pot
z
l G h R R G
l l h R
l
Z
(
(
(

+
+
|
|
.
|

\
|

+ +
=
o

o o
cos
2
sin
1
2
p
t
x
pot pot
z
l G
h v A
c
g
a G
G h R
l
Z
z p
Z G Z = o cos
; 0 = o ; 0 = =
dt
dv
a
0 =
pot
R
( )
t v p z
h R l G
l
Z + =
1
( )
t v z p
h R l G
l
Z + =
1
U ovim izrazima je:
G - ukupna teina vozila (N);
h
t
, l
p
i l
p
- koordinate teita vozila (m);
R
a
- otpor ubrzanja (N);

(N)

R
v
- otpor vazduha ija je napadna taka u metacentru vozila (N);

(N)

h
v
- koordinata metacentra (m);
Z
p
i Z
z
- normalna reakcija podloge, dinamiko optereenje osovina, zadnje
i prednje (N);
X
p
i X
z
-tangentna reakcija podloge koja deluje na vuene i pogonske
tokove (N) ;
R
pot
- otpor na poteznici (N);
h
pot
i l
pot
- koordinate napadne take sile na poteznici (m);
g - ugao sile na poteznici sa pravcem puta (
o
);
l - osno rastojanje tokova - osovina (m).


a
g
G
R
a
= o
2
2
r
x
v
v A
c
R

=

Tokom vonje, u zavisnosti od uslova eksploatacije, stalno se menjaju
osovinska optereenja. Promena optereenja osovina tokom
eksploatacije data je koeficijentom preraspodele optereenja prednje
m
p
i zadnje m
z
osovine. Ovi koeficijenti su dati u granicama:









gde su:

Z
z
i Z
p
- dinamika optereenja zadnje i prednje osovine;
Z
zst
i Z
pst
- statika optereenja zadnje i prednje osovine.

4 , 1 8 , 0 = =
st
p
p
p
Z
Z
m
7 , 0 2 , 1 = =
st
z
z
z
Z
Z
m
Da bi vozilo moglo da savladala sve otpore koji se javljaju pri kretanju
potrebno je da se na pogonske tokove dovede odgovarajua snaga.
Snaga se od pogonskog motora, preko prenosnog mehanizama,
spojnice, menjaa, kardanskog vratila, glavnog prenosnika i
poluvratila, dovodi do pogonskih tokova.
Raspoloiva snaga motora, a to je efektivna snaga na zamajcu motora,
troi se na savladavanje svih otpora koji se javljaju pri kretanju vozila
bez obzira da li se radi o spoljnim otporima ili o otporima koji se
javljaju u prenosnom mehanizmu
Efektivna snaga na zamajcu motora bie utroena na:


- efektivna snaga na zamajcu motora
- snaga koja se troi na rad sile trenja u transmisiji vozila

- snaga potrebna za savladavanje otpora kotrljanja

- snaga potrebna za savladavanje otpora vazduha

- snaga potrebna za savladavanje otpora uspona

- snaga potrebna za savladavanje otpora na poteznici

- snaga koja se troi pri proklizavanju pogonskih tokova

- snaga na pogonskim tokovima; - brzina proklizavanja




v pv a pot u f tr e
P P P P P P P P P + + + + + + + =

e
P
tr
P
e
P
| | W P P
e m tr
= ) 1 ( q
f
P
| | W v R P
f f
=
v
P
| | W v R P
v v
=
u
P
| | W v R P
u u
=
pot
P
| | W v R P
pot pot
=

P
| | W v R R v F P P
f p o t
+ = = = ) (
t
P

v
- snaga potrebna za savladavanje otpora ubrzanja

- snaga koja se odvodi preko prikljunog vratila

- moment na prikljunom vratilu ;
- ugaona brzina prikljunog vratila ;
- snaga potrebna za savladavanje otpora vazduha
esto se rauna i stepen korisnosti vozila i to prema obrascu:



Snaga na toku bie:
- efektivna snaga na zamajcu motora
- stepen korisnosti mehanike transmisije






a
P
| | W v R P
a a
=
pv
P
| | W M P
pv pv pv
e =
pv
M
pv
e
| | Nm
| |
1
s
v
P
;
e
pot
v
P
P
= q
;
t
o
e
pot
v
P
P P
P
P

= =

qq
f pot
pot
P P
P
f
+
=
em
P
mt
q
pv a pot u f mt em o
P P P P P P P P + + + + + = =

q
Da bi vozilo moglo da se kree snaga na toku mora biti jednaka zbiru
svih snaga koje su potrebne za savladavanje otpora. Sa druge strane
snaga na toku je limitirana karakteristikama pogonskog motora. Veza
izmeu snage na toku i obrtnog momenta data je sledeim izrazima:


gde je:
- obimna sila na pogonskim tokovima
- dovedeni moment na toak
- broj obrta toka
- ugaona brzina toka
Veza izmeu brzine vozila v i broja obrta toka kada toak ne klie, je
definisana sledeim izrazom:
| | W v F r F n M k P
o t d o t o o
= = = e
1
o
F | | N
o
M | | Nm
t
n | |
1
min

pv
e
| |
1
s
(

=
s
m n r
v
t d
30
t
Ukoliko je snaga na pogonskom toku konstantna, tj. , to e u
dijagramu (obimna sila - brzina kretanja vozila) ili ,
veliina sile e biti data hiperbolom.









U dijagramu mogue je za odreen broj obrta ostvariti
bilo koju vrednost snage u granicama od:


i bilo koju vrednost obrtnog momenta

const P
o
=
v F
v M
) ; ( n M v P
max
0 P P < <
max
0
e
P
M M < <
Kako pogonski motor mora da obezbedi snagu da se savladaju svi
spoljni otpori i otpori prenosnog mehanizma, to efktivna snaga na
zamajcu motora mora u svakom trenutku kretanja vozila biti:


gde je:
- brzina kretanja
- otpori kretanja
- snaga na zamajcu motora
- stepen korisnosti transmisije
Za najvei broj putnikih vozila i autobusa maksimalna snaga motora
odreena je na bazi projektovane maksimalne brzine kretanja vozila.
Maksimalna brzina ovako utvrena, je vea od zakonom dozvoljene
brzine kretanja u saobraaju, jer je ova ograniena iz bezbednosnih
razloga. Kod sportskih vozila za izbor maksimalne snage motora moe
biti merodavno maksimalno ubrzanje. Kod teretnih vozila je, prema
vrsti tereta, nameni i terenskim uslovima, po pravilu merodavna je
brzina kretanja vozila pod punim optereenjem na maksimalnom
usponu koji se javlja na putu.






k
v R
P
mt
i
e

=

q
v | | h km/
i
R | | N
e
P | | W
mt
q
Analiza uzajamnog odnosa raspoloive vune sile vozila i otpora
kretanju moe se izvriti korienjem dijagrama koji je dat na slici:











Na dijagramu F-v, potrebno je ucrtati odgovarajue otpore kretanju u
zavisnosti od brzine kretanja vozila. Sila na pogonskoj osovini menja se
po hiperboli (za konstantnu snagu pogonskog agregata), koja je
ograniena na svom gornjem kraju veliinom vune sile na toku koja
zavisi od uslova prianjanja. Obimna sila je konstantna to znai da je
snaga na toku, u oblasti konstantne obimne sile, linearno zavisna od
brzine kretanja vozila.
Na dijagramu oznaene ordinate predstavljaju viak obimne sile na
pogonskim tokovima koja stoji na raspolaganju za savladavanje
uspona ili ubrzanja vozila, odnosno za savladavanje bilo kog dodatnog
otpora Pri kretanju na horizontalnom putu viak vune sile za
odreenu brzinu iznosi:


Pri maksimalno moguoj brzini kretanja vozila , sa odreenom snagom
pogonskog motora, viak vune sile je nula.
Pri tim uslovima vonje vozilo ne moe savladati vie nijedan dodatni
otpor.


) (
v f o ov
R R F F + =
Vuna i dinamika svojstva motornog vozila zavise od:
najvee brzine kretanja vozila
mogunosti ubrzavanja vozila
sposobnosti koenja, odnosno usporavanja i
tehnikog stanja vozila
Najmerodavniji nain odreivanja dinamikih svojstava vozila je preko
tzv. dinamikog faktora.


- obimna sila na pogonskim tokovima
- otpor vazduha
- ukupna teina vozila
G
R F
D
v o

=
o
F
v
R
G