Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Indice
Indice
1 Introduzione
4
4
6
7
7
9
15
16
3 Tipo di Azionamento
22
22
22
24
4 Controllo di azionamento
4.1 Caratteristica meccanica del motore elettrico
4.2 Schema generale di controllo
4.3 Generalit sul controllo di azionamento
4.4 Controllo di azionamento
4.5 Elasticit nellaccoppiamento tachimetrico
4.5.1 Notch filter
4.5.2 Considerazioni sullaccoppiamento fra motore e sensore
4.6 Elasticit torsionali dellaccoppiamento fra motore e carico
4.7 Risposta al disturbo additivo
4.7.1 Regolatore proporzionale
4.8 Regolatore PI
4.9 Wind-Up
4.10 Ondulazione tachimetrica
4.10.1 Effetti del ripple tachimetrico sul controllo
4.11 Analisi del controllo di azionamento
4.11.1 Esempio di un azionamento tipo-asse
4.11.2 Esempio di un azionamento tipo-mandrino
4.12 Sequenza progettuale del regolatore PI
4.12 Variazione del momento dinerzia
26
26
27
27
28
31
34
34
35
36
36
38
41
43
43
46
48
49
50
52
54
54
57
59
59
17
17
20
21
Azionamenti Elettrici
Indice
60
60
61
62
63
65
66
71
74
78
81
7 Controllo di macchina
83
83
90
94
94
94
96
99
99
100
101
104
110
117
119
120
121
123
124
9 Azionamenti Brushless
9.1 Principio di funzionamento dei motori brushless e tecniche di controllo
9.1.1 Strutture multipolo
9.2 Progetto Trapezoidale
9.3 Progetto sinusoidale
9.4 Auto e mutue induttanze nei motori Brushless
9.4.1 Autoinduttanza di una fase
9.4.2 Mutua induttanza fra le fasi
9.5 Espressione della coppia
164
164
171
176
176
179
133
134
136
138
148
157
157
159
161
Azionamenti Elettrici
Indice
10.5 Comando tipo sinusoidale
10.6 Trasformata di Park
10.7 Trasformata di Clarke
10.8 Brushless sinusoidale
180
184
185
187
11 Motori ad induzione
194
194
197
202
204
209
212
215
12 Scelta dellazionamento
219
220
223
224
226
Azionamenti Elettrici
#
"
1
,
+
1
8
&
8
&
.
,
+
8
&
8
8
+
9
: 9
%
. 29
'1 $ ,
*
(0
; <
=: 0<)
+
8
+
/
.
>
8
*
+%$
5
8
1
8
8
8
>
0 6
8
8
>
8
,
8
.
8
>
8
8
&
>
-
.
>
8
?.
? 6
>
@
&
8
&
*
. 4 6
8
8
&
>
6 6
8
+
&
>
A
&
8
>
"
5
9
CONTROLLI
DIGITALI
INFORMATICA
MACCHINE
ELETTRICHE
ELETTRONICA
ANALOGICA
ELETTROMAGNETISMO
AZIONAMENTO
ELETTRONICA
DIGITALE
MECCANICA
ELETTRONICA
DI POTENZA
COMUNICAZIONI
1
*
&
,
.
(
* )
Potenza in
ingresso
Potenza
Potenza in
uscita
Motore
Segnali di
controllo
Riferimento
Controllo
Misure
Sensori
Interfaccia operatore
9
:
, 0
, #
,
,
6
@
(
)8 > +
*
8
&
&
8
5
D (@'#)
8
>
*
>
>
(
)
(
)
B 6 >
8
8 6
&
(
) >
>
8
5
8
.
8
.
8
1
> +
+
4&&
6
>
6
6
&,
8
.
+&
0
(
8
.
)
0
(
8
)
:
,
,
,
8 +
:
, &
(
)
,
.
(
&
.
+
)
7
B
8
.
:
:
:
&
Tr
wsp
Controllo
di
Velocit
@
T
2quadrante
Freno
1 quadrante
Motore
Motore
Freno
3 quadrante
4 quadrante
"
:
, 6 (
)
, 6
( 8
8)
, 6
6
( 888)
Pm
Pe
Azionamento
Carico
Motore
Carico
Freno
Pm
Pe
Azionamento
@
"
6
*
, F
$ F #
, F
$ F 9
@
*
P=Tw
wn
F
( )
3
8 6
(
)
<
1
*:
Tr
T
1
JS
9
:
+ :
+ :
&
+ :
+ :
@ .
.
+6
:
F
1
,
, +
(
&
)
1
+
+
8 6
5
+
:
energia
elettrica
motore
elettrico
energia
meccanica
#
1
:
1
.
1
: *
8
&
B
1
8
>
1
.
8
+
1
1
6
.
:
#
#
#
&
#
MOTORI ELETTRICI
Motore a Riluttanza
sincrono
commutato
A isteresi
Universale
A passo
Corrente
Continua
Magneti
permanenti
Avvol.nto
eccitazione
Motore a Collettore
Avvol.nto
eccitazione
Magneti
permanenti
trapezoidale
Spira in corto
Monofase
A condensatore
Rotore avvolto
Rotore a gabbia
Trifase
Motore Sincrono
sinusoidale
Motore Asincrono
9
: #
1
8
@ .
6
6
,
(( " #
""
1 6
+
8 6
6
A
@+
/
+
,
8
8 6 G;
8 6
,
((
1 6
@
+
*
6 G; '
*
6
.
"
6
,
#
1
6
+
8
8
+
1 6
8 6
8
A
6
.
8
.
8
8
A
.6
0
:
#
#
(E)
,
,
,
"
" #
""
.
8
6
@+
+
.
A
1
.
6
A
8
5
8
6
.
.
,
"
#
1 6
A
A
,
.
8 .
-
E/3D@' 1-341<@1
0## (0 #
=
#
) '
8 +
5
H
8 6
8
.
,
1
(
&
)
(-
9
E
)
(1
) +
1
6
E8
,
"
#
E
8
1 A
8 6
6
+
#
.
,
,
#
.
,
&&
,
,
"
*
8
&
8
(
.
&
)8
(
)
,
"
*
8
6
&&
8
&
&
1
8 6
(
&&
&&
.
) -
&
8 6
(
8
)8
0 6
/
&
&
8
+
5
H
8 6
1
&
8
.
&
+
8 6
+
( $$ )
&
1
8
8
8
B
8
&
8
&
6
8
#
&
.
,
,
#
&
6
,
,
0
:
#
()
#
#
. &&
#
&
#
,
"##
((
7
,
, 1
&
,
, 7
(
)
,
(
&
)
, -
&
A
,
"
7
, '
I
, E
, ' &
(
)
, '
, '
,
, 1
.
&
, D;
, 0
&
,
,
"
*
-- " #
7
, E
, -
&
, 1
.
&
(
)
,
, "
, 1
(
.
)
,
#
-#
7
,
,
, '
,
, '
&
,
,
,
, E
I
, 7
@
6
+
.
@+
*
:
,
,
.
,
9
!:
&
9
$:
&
#
@
8
.
.8
6
5 .
8
6
.
I<
* !8
&
8
6
A
8
I<
(* $)8
6
.
8
.
-
.
8
(
.) +
1
6
5
<I
<I<8
"
" *
"
, #
, /
&
1
, #
, #
, #
.
, "
,
, #
8
8
,
&
# "
"
/
/
% '
@
:
,
( 8 )
,
+
+
:
,
(
)
1
>
8
*
3
*
8
5
8
8
.
7
:
T
2
3
1
Tn
w
wn
9
:
8
*
8 ( )
8
()
()
! "
@
( )
,
8
&
8
1
8
.
8
:
J
J
( )
, J
5
+
6 +&
, J
+&
8
5
J
6
.
F $
8
.
%
&
$
&
$
:
% $ F !%
% $ F %
/
> *
8
:
0 5
.
.
@
.
(6
) :
F K
()
<
. +
B
.
+
B
.
B
&
8
8
(
6
.
)B
6
1
5
H
8
.
:
5
L
: 0
.
@
&
.
+&
:
+
+
(
.
)
+
-
6
&
&
8
P
q2
q1
R12
F
()
5
.
8
6
&
B
.
B
A
+6
() 6
8
5
5
6
. +
(
) +
8
+
$
8 J()
5 . () +
8
*
6
8 J
5
&
&
Regime termico
Dq
PD
Dq max
PD
t
Cth = th
Rth
Rth =
Rth
Dq (t ) = Dq max (1 - e
t
t th
9
: #
- *
( ) +
Dq
Dqmax
1
t
ts
9
:
!"
@
&
8
%
1
8
J - ()
* 8
+
8
J 8
&&
8
<
&
8
</17'/
#
$
!"
F
()
6
8 6
8
&
#
#
3
8
:
,
,
,
,
.
.
6
+
+
.
+
,
: () ()8
8
&
,
&
1 w
Js
T
Tmax
wmax
1 q
s
9
: /
,
-
8
+
,
:
9
:
,
.
.8
6
6
8
8
8
+
@
8
6
8
&
-
.
.
6
""
"
#
/
0
@
8
6
8 6
I
8
,
,
,
,
,
7
/5
(
)
.
@
:
(-I7
)
(-I
)
E
6
(&
8
.
)
(
)
# "
:
, <
(
)
C7
,
,
&
(+
.
)
, 4 6
6
(781)
@
6
.
8
,
8
.
( 6
)8
+ 6
.
.
8
6
6
8 6
8
6
&
6 . .
6
,
- %$ - (
)
, 7
:
$$$ (
): $$ I
$$$ (
): $$ I
, 0
%$$2 %C2
, 0
(C7) (.
8
)
@
($$$
$$$
)8
: %$
$$
%!
@+
8
$$$$ 8 6
&
6
8
&
(
)
8
6
.
8
+
8
.
+&
( )8 +5
8
* 8 6
.
8
6
J
.
+
,
wsp
Controllo
di
velocit
Tr
T+ -
1
JS
w
tr
w
Dw
Tr
t
9
: 0
1
8
8 8
8
&&
8
P=Tw
T
P
wb
wmax
%
* ()8 +
*
8
6
8
+
1
()
8
1
(C7)
8
A
8 6
:
'6
.
" :
" F
'6
:
F
<
#
A
8
:
:
F $% F "
:
F $% F " F $%
T, F
Ia
motore C.C.
P, E
wb
wmax
<A
8
(
)
C7
1
, 1 A
,
, @+
, 1
&
N
&O
+
"
"
#
"
1
8
.
+
8
8 *
8
(
)
(9
)
Parte
elettrica
Equazione
di coppia
Coppia
Tensione
Corrente
"" "
"##
"
"
2
Velocita
Parte
meccanica
#
"
"" "
2
"
@
8
6
8
8
&
6
*
@
8
&
(
A
)
@
&
8
(.
)
(.
)
@ 6
3
:
K
( )
8
8 +
()
F () K
+
&
8
+
* ()8
wsp
Controllo
di
azionamento
Tsp
Controllo
di
macchina
CARICO
Fsp
.
,
A
M
8
8
8
@
8 6
8
8
8
8
.
.
8
6
"
## ""3
"
##
carico
FEEDF.
wsp
+ w
PI
+ Tsp
+
Tr
-
1
JS
, /
0
,1
,
9.
;
,
4
#
#
5
#
/0
, '( ) F K F
, 1
8
8 +
(
8)
, .6 ( )
8 6
&
&
(
*
6
,
.
.
8 &&
,
, 1
6
01
"
, @
( A
)
, @
(
)
, < P (
) *
:
( (
)) *($
$
F
, 1
+
:
*
1
&
8 .
+
.
8 *
8
(
&
)
@+
.
*
.
8
+
+
&
@
&
6
+
8
&
@
6+
&
6 +
6
&
(
.
.
.6
)
wsp
+ w
Kp
Tsp
Tr
-
1
JS
(
&
)
8
&
.
.
&
:
F '( ) F F
K
K
()
8
8 &
66
$
E
.
.
:
9()
+
( 6
.
,
!$)
.
!$ 6
8
!
mod.
-20dB/dec
+dB
kP
J
0
rad/sec
-dB
fase
0
rad/sec
-90
* ()8
8
8
8
.
4
.
8
.
8
.
8
!$ 8
.
6
$
* ()8
&
8
8
.
%
8
$ F
&
F
F
.
.
.
&&
&
$%$$$ ( !+* ) 8
(
)8
.6
.
6
$
8
$
* 8
*
( )
$$$
( %$$+* )
.
$ $ F %$ 8
6
&
1 *
&
8
+
8
3+
&
8
5
@
8
:
8
.
8
8 6
6
&
8
8 6
+
TACHIMETRO
MOTORE
CARICO
$
0
5
+
+
8
.
8 6
&
&
8
+
H8
8
5 +
*
+
+
(
):
q K` q`
w T` w`
MOTORE
+
CARICO
F Q
tacho
F ( )
J`
J
,
+
B
,
+
6
&
B
,
+
B
,
+&
B
6
8
8 .
.
+
Q +
+
8
:
Q F ( )
.
@ :
K F
()
.
.
:
F
F
K
()
T
+ T`
1
Js
w`
sJ`
9
: &
@ .
.
K
K
(%)
6
H+IH
()
K
6
6
,
8
+
H
6
8
5
+
8
6
.
.
F
:
1
Js
+ T`
w`
sJ`
9
!: /
<
+
6
8
.
.
:
F
F
K
K
()
1
F
8 +
:
wsp
+
w`
1
8
+
,
6
F $8
6
$
6
&
8
(
.
&
&
)
4
+
6
E
.
.
8
&&
+ $ E8
&
5
8
(
) 6
.
+
+
$ E
(
+
+
&
)8
+
-20dB/dec
0dB
stabile
kP
J
k
J
rad/sec
instabile
2040dB
Stabile
Risposta temporale
3
&
&
&
+
*
&
+
+
$ "
*
8
8
+
+
@ .
.
5 6
8 6
8
(*
&)8
+
8
6
8
&
&
*
&
6
'+
&
6
8
&&
6 & @ .
.
:
rad/sec
0dB
DUE POLI
() F
K K
( )
F , :
&
: .6 *
1 *
*
&
.6
8
.
%
&
0
+5
+
,
+
:
,
+&
(
(! ))B
,
+
(
)B
, #
8 +
8 .
,
%
@+
.
.
.
@+
6
.
.
:
+dB
solo motore
mod.
0
-dB
0
-90
-180
con carico
fase
-360
9
$:
+
.
.6
&8
6
+
8
&
8
&
6
8
6
(&)
%
&
'
0
&
+
(
.
)8
(
+
?
?) 7
6
5
+
0 01
5
'
wsp
Kp
+ w
Tr
-
1
JS
5
8 8
.
.
+
4
(
,
)
.
+
5
8
F $
:
F F
K
K
%%% F
(!)
#
. 8
F $
:
Tr
1
Js
Kp
F
F F
F
%%%
( $)
1
&
+
&
8
&
F 8
8
8
6
6
* ( )
w0
w
Dw
T0
t
9
: 0
@
8
.
6 .
8
(
)
@
:
J F
-
8
$ (
*) .
:
J
&
J F (
)
+
8
6+
.
8
.
G
&
.
3
&
+
,
(
)*
+
8
+
8
8
@ .
.
:
' () F
@+
8 6
&
.
.
8 +
* ( )
w0
Dw
' () F
T0
t
9
: 0
,
@
8
,
+
.
.
8 6
8
+
5
@
8
+
&
' ()8
:
-1
Tr Gpi (s)
wsp
-
Gpi(s)
F
' ()
1
Js
<
(
)
'
*
8
+5
+
&
' ():
' ()
F F
!
1
E
' () :
8 6
6
-+
&
5
&
+
8
.68
+
8
+
8
J 6
'
.
8
:
F
F
' ()
F
' ()
@ .
.
:
F
' () F
F
F
E
:
1 6
8
*8 +
J
8 :
J F ( ) $
E
.
:
'() F
K
K
( )
( )
$
.
8
8
1
+
(
)8
+
+
&
(
)8
&&
.
A
6
+ .6
- *
.
"()
.
:
+dB
G(s)
kP
J
mod.
0
-dB
kI
kP
fase
0
-90
-180
-360
+
A
.
!$
&
(
) +
.
8
.
&
6
.
% 8
>
&
+
, #-
@+5
&
?
?
?01?
.
;
,
wsp
+ w
PI
Tsp
1
JS
0
.
.
8
8
+
8
&
(
)B 1
+
() F ()
(
)
8 ?
?
8 *
6
+
.
01
.
:
F () K
()
( )
():
wsp
e
e = (wsp-w)
9
.
8
6
8
6
&
>
+
-+
+
6
.
B 6
+
( ) +
6
8
?
?
8
6
8 5
@+
6
:
Tsp
K pe
()
Tmax
t
4
6
() 8
,
+
+
.
;
,
-
&
8
3
&
&
&&
+
5
,
+
,;
,
.
/
@ 6
.
A
8
5
8
+
@
.
8
:
,
:
, ,
: &
:
,
8
1
+
.
8
:
(
)8
8
.
8
8
5
8
.
:
J F -
()
G
6
+
1
J 8
:
J F - ()
(
J
8
J
5
)
(
Kp
wsp
+ -
T+DT
REGOLATORE
DI
VELOCITA
1
Js
Dw
1
Tachimetro
.
8
K J
1
J
J 8 .
5
,
&
8
8
8 6
8
7
5
J
J 0
,
5
+
J 8
&
:
9
: /
J J
.
.
:
J
F
J
K
F
K
K
( )
.
.
+
+
J 8
:
J F
J
J F -
()8
: J F - 8
+
F 8
( F
)
<
E4<' .
.
J
:
|DT|
|Dw|
|DT|
|Dw|
+dB
mod. 0
we=2pf
kP
J
-dB
J +
8
&
0
8
.6
8
*
:
@ .
.
:
J
F
J
K
( K ) K
( %)
%
Dw
-
1
1 + st
Kp
DT
1
Js
1
&
*
&
8
.6
&
8 6
&
A 0 &
*
: F
8
&
8
8
.
.
.
*
:
wsp
-
1
1 + st
1 w
Js
Kp
()'() F
( )
K
mod.
+dB
0
-dB
kP
J
F(s)
G(s)
fase
0
-90
-180
-360
@ .
.
()
F 8 '()
+
@
&
.
.
8
8
.
%8
.
% 6
&
@
6
F 8
. &
% 8
&
*
+
F ( %)8
:
J
F
F
F
J
K ( K ) K K
K
K ( )
( )
+dB
mod. 0
1
J
kP
we=2pf
kP
J
-dB
|Dw|=hw
|DT|
+dB
mod. 0
-dB
kP
J
|DT|
|Dw|
we=Kw=2pf
*
J F
J
1
J F
J
F 8
F J F - F - F -
:
J !" F
J F - F F
J !"
- 6
,
6
.6 F F , 6
.
*&
4
)
*
1
:
) 1 6
* +
: J
) 0
J
&& G8
&& & +
8
6
&
: 6
5
.
&
&&
,
(
)8
&
+5
8 6
&
"7"
.
#
"
J
J F
( )
F F
8
.
P:
J F J F J
J F - 8
F
:
J F -( )
:
F
6
8
F
J F J F
1
J
( !)
:
J F
&
&
8
F 8
&
&
8 6
,
"7"
.
#"
&
&
8
.
&&
&
G:
w0
T0/Kp
T0
t
@
8
8
8 ,
-
8
J
6
*
8
:
J
F
($)
:
:
:
F
F
F
F
F
F
/
6
* 8
.
8
,
8
&
8 6
&
8
&
8 6
3
&
6
8
F :
F
F 8 +
6
F
8
F (
-
( )
5
&
:
8 "
F (
) (
)
-
()
+6
:
F F
( F
)
+
:
F F
()
< ()
&
8 6
8
:
, -
: 6
, :
.6
&
8
( F )
,
()
()
+6
*
(F )
.
:
F F( )
-
()
0
6
8 6 ()
8
F
+
<
+
8 F
8
8
&
8 6
6
.
1 +
&
8
F
8
.
8 6
&
)
+
,
:
F $
F $$$ $ .
F $$
- F $ $
F
!
.
:
F
(D)
F $ $ (R)
8 &
6
&
&
8
)
+
,
:
F $$
F $%.
F $$
- F $ $
F
:
F
($D)
F $ $ ( 8R)
1 6
&
8
8 F
8 6
6
&
8
,
8
6
4
1
8
:
) 0
8
) @ &
&
) 1
.
8
(
)
) @
(8 G)
%$
0
)*
-
8
*
8
6
A
&
*8
.
8
.
1
6
8
;
,
+ .,.
;8
6
>
+5
+
;
,8 +
,
8
.
8
* +
8
6
6
8
6
,
( )8
A
. 6
&
:
?5
?
9
.
018 .
.
:
K
(%)
1
&
.
.
:
G(s)
+dB
mod.
0
-dB
kP
J
k0
kI
kP
@
6
,
6
+
8
8 6
+
8 ?
?8
018
wsp
t
@+
(
)
0
&
,
F .
"()
:
'() F
K
'() F
K
K
()
&&
&
&
8
. (/ F % ) 0
.
wsp
1 + stb
stb
1
stb
1 + s2tb
1 + stb
:
@ .
.
:
F
K
K
K
F
F
(
) K K
( K
)
%%% F
K
()
K
8
8
*
wsp
w
t
%
@ &
F
F
&8
+
.68
*
&
@
8
&
1
8
.
&
&
6
&
8 6
.
&& 8
*
8
&
-
8
6
8
6
.
8
+
8
:
) &
: 6
6
.
8
+
(
.,.
;
)
@