Sei sulla pagina 1di 3

Codice BNUTo, D.IV.21 – 3.

Jacques de Vitry, Historia Ierosolimitana abreviata

Al f. 146r del codice inizia l’Historia Ierosolimitana abreviata di Jacques de Vitry

Jacques de Vitry (nato tra 1160 e 1170, † 1240) scrisse una Historia Iherosolimitana in due parti: la Historia
occidentalis, la Historia orientalis. Era prevista anche una terza parte, che avrebbe dovuto descrivere la
Quinta Crociata, ma non venne mai scritta da Giacomo. Una compilazione anonima venne aggiunta in
coda alla Historia orientalis1.
L’edizione di Donnadieu omette il prologo. Quest’ultimo non era presente nella prima versione
dell’opera: manca quindi nell’editio princeps del 1597 citata in nota, che si basa su un ms. allestito quando
Jacques de Vitry si trovava ancora in oriente. Il D.IV.21 reca invece il prologo posto prima dell’elenco
dei capitoli e dell’incipit dell’opera. Se ne trascrivono alcuni brani qui di seguito.
[f. 146r]
Postquam divine propinationis <così per propitiationis> munificientia Incipit prologus in hystoria
exercitus Christiani longanimitatem Ierosolimitana abreviata
et patientiam clementer respitiens et eiusdem
diuturnos labores miserata, portas Egiptiorum confregit et Damia-
tam spinosam <Bongars 1047 famosam> Egipti civitatem subdidit nomini Christiano, super
flumina Babilonis longo tempore sedimus et flevimus, dum recordaremus Syon,
non valentes pauci contra multos ad interiora procedere, nec audentes
relinquere civitatem. Multi autem ex nostris hiis diebus otio marcen-
tes et languentes tedio, experimento didicerunt quam vere dictum sit a
Salomone: “Desideria occiderunt pigrum, noluerunt enim manus eius

1 La Historia orientalis è stata edita criticamente, con traduzione francese a fronte e con un’ampia introduzione, da Jean
Donnadieu: Jacques de Vitry, Histoire orientale (Historia orientalis), Tournhout 2008; l’editio princeps risale venne pubblicata a
Douai nel 1597 da François Moschus, da un ms. del 1224, data assai precoce, purtroppo scomparso; esiste poi una edizione
di Jacques Bongars, Gesta Dei per Francos sive Orientalium Expeditionum, et Regni Francorum Hierosolimitani Historia ... Orientalis
Historiae Tomus ..., 1/2, Hanoviae 1611, p. 1047 sgg. (riproduzione digitale p. 431): http://data.onb.ac.at/rep/107204A3
Questa edizione si basa sulla princeps del 1597 collazionata con tre manoscritti (cfr. Jacques de Vitry, Histoire orientale cit., p. 50
sgg. Sulla tradizione manoscritta di quest’opera cfr. J. Donnadieu, L'«Historia orientalis» de Jacques de Vitry. Tradition manuscrite
et histoire du texte, in «Sacris erudiri», 45 (2006), pp. 379-456.
quicquam operari” (Prov. 21, 25). Et a propheta Ieremia: “Viderunt eam hostes et deriserunt
sabbata eius” (Lam. Ier. 1, 7). Ego vero considerans quam gravis sit iactura temporis amissi se-
cundum consilium sapientis dicentis: “Servo malivolo tortu[ra] et compe-
des mitte eum in operationem ne vacet, multas enim malitias docuit octiositas” (Iesus Sirach 33, 28-29).
Animum meum tanquam servum malivolum et ad vana et inutilia pronum,
cuius cogitationes frequenter discipate sunt, torquentes cor meum medita-
tione divinarum scripturarum. Studium cohercere et quasi compedibus assi-
due lectionis, ne incaute vagaretur, astringere. Cum igitur causa re-
creationis et aviditate audiendi aliqua nova et incognita michi va-
rios libros ex armariis latinorum, grecorum et arabum revolverem, re-
gum orientalium hystorie, prelia et gesta casu in manus mea de-
venerunt, quorum auctores curiosor‹u›m maximo studio et immenso labo-
re perditorum hominum laudes inanes inaniter atollendo, prelia et triumphos,
divitias, potestatem et gloriam preteritam scripto diligenter comendantes
memorial posteris relinquerunt (…)
(…) Cum
tamen, sicut dicitur in Thobia: “Sacrum regis abscondere bonum est, opera
autem Dei revelare et confiteri honorificum est”. Antiqui autem et sancti
patres de talento sibi commisso, timorem Domini semper ante oculos habentes ||
[f. 146v]
(…) Sancti siquidem evangeliste propria Christi opera, Lu-
chas actus apostolorum et alii viri religiosi actus et gesta tam martirum
quam confessorum, Ieronimus vitas patrum orientalium, Gregorius vitas
patrum occidentalium, Eusebius Alexandrinus ecclesiasticam ystoriam,
alii viri prudentes hystoriam tripartitam et alia que in ecclesia Dei a principio
acciderunt variis voluminibus conscripserunt. Modernorum autem ignavia
fragmenta de mensa Domini cum apostolis colligere negligentes, fere penitus
obmutescit (…)

[f. 147r]
(…) diligens lector manifeste po-
terit perpendere. Explicit prologus. Incipiunt capitula
Cur Dominus Terram Sanctam variis flagellis et subalternis casi-
bus exposuit.
Capitulum primum
De variis generibus hominum bonorum et malorum qui terram sanctam inhabitaverunt Capitulum
secundum
Qualiter a duce arabum <così> Homar discipulo Machometi occu-
pata est Terra Sancta. Capitulum tertium
De Machometo. Capitulum IIII
(…)

[f. 148v]
(…)
Incipit Hystoria Ierosolimitana abreviata. Cur Dominus Terram Sanctam variis fla-
gellis et subalternis casibus exposuit. Cap. I

[f. 149r]
Terra Sancta promissionis Deo amabilis et sanctis angelis
venerabilis et universo mundo admirabilis a Deo electa
et preelecta, ut eam presentia sua visibiliter illustraret
et in ea, liberationis nostre sacramenta ministrando, genus hu-
manum redimeret, quanto maiori zelo dilecta est (…)

Potrebbero piacerti anche