Questo volume, quando sia sprovvisto del triangolino affianco, é da conside-

rarsi copia di saggio e campione gratuito fuori commercio, e perció non puó
esser venduto, né ceduto ad alcun altro titolo, ai sensi dell'art. 17, comma 2", Ne B |: RT [0] C A 82 AG SEI
della legge 633 del 1941. Esso é inoltre esente da IVA (d. p. r. 26 ottobre 1972,
n. 633, art. 2, lett. d) e dall'obbligo della bolla d'accompagnamento (d. p. r. 6 "
ottobre 1978, n. 627, art. 4, n. 6). ) lo IN Ji | ] A E ^ TI N (

AD VSVM DISCIPVLORVM
QVI VTVNTVR
FAMILIA ROMANA

Exercitatio intellegendi prudentiam acuit.

Cfr. CicenRO, De oratore I, 90.

€ 1160
SBN 978-88-956-1169-3
TI
VNUN,
s
ó Edizioni Accademia
z VIVARIUM
ON NOVUM
WW W.SCHOLALATINA.ORG WWW.VIVARIUMNOVUM.IT 9 788895 611 693
 Roberto Carfagni

1
1i NOVA EXERCITIA LATINA I
1

AD VSVM DISCIPVLORVM
QVI LIBRO CVI INDEX EST

FAMILIA ROMANA
VTVNTVR

ROMA - ANNO MMXV

NOVA EXERCITIA LATINA I Ad magistros discipulósque ..............:sssssssssee eene
O Roberto Carfagni 2015.
INOLae: oct oa
Schola Latina, via San Pietro, 2,
83048 Montella (AV), Italia. Capitulum primum
www.scholalatina.org Gapitulumiseoundum:. nno scores eorr tiec ERE cetd 11
Capitulum tertium 13
Opus conscripsit Robertus Carfagni.
Opus recognovit Thómàs Franciscus Bórri.
Capitulum quártum ........... esses ener three then entente 15
Opus in pàginas digessit Sergius Scala. Capitülumpquimlbuti« ent er t mere eedies 17
Imàáginés quae in paginis 22, 23, 33, 34 et 37 atque in integumento inve- Capitulum sextum 21
niuntur d&lineàvit Nadia Marano; céterae ex libro cui index est Familia Capitulumiseptitmum...uuceer ee e Icon eL ED TERES 29
Roómàna dépromptae sunt. Capitulum octàvum ..........sssseeeeeeeeeeree eere tnn nnns 33
Integumentum délineavit Johannes Capone. ClapitulumbnODUP.ucccome er pic mt ete RI DE Ee Ee 39
Capitul ure IOTER tee meta 43
O di questa edizione: Edizioni Accademia Vivarium novum 2015. C'apitulum;iündeoiQum...uuecccsecccncecceee cess eiecti ctr dts URS 47
Via Corrado Barbagallo, 20, I-00166 Roma. Capitulum duodeci IDUID e aasos tee Ede dnte IE eU tee Me. 53
Tel. (4-39) 06 66589833 - 06 6689034. Capitulum tertium decimum... ntn 59
Fax (439) 06 61007266.
www.vivariumnovum.it
Capitulum quatum decTmt aureos erii sino natem tnra 63
info(g)vivariumnovum.it - edizioni(g)vivariumnovum.it
Capitulum quintum decimum .............ssessssesee eere 67
Capitulum sextünt deciImutn.u ncm emnt TE 73
Capitulum septimum decimum ..............sssssessee eere 7
Omnia proprietàtis iüra reservantur. — All rights reserved. Capitulum.duodevIcesimu....uvccciie etit HU 81
Tutti i diritti sono riservati.
Stampato in Ungheria. — Printed in Hungary.
Capitulum ündeévic ESITiilzc cto ONDE t ees 85
(apitulupa VI e SUD. cccscc entonces puc PE persa toU RESP EYEENE 89
Capitulum ünum et VICOSIIIUII cete EIER 93
Capitulum alterum et vicesimum ......ssssseeeeeettee netten eennn nne en nne 99
Capitulum vicesimum tert i cet eie eo ete . 103
Capitulum vicésimum quartum ............ esses . 107
ISBN 978-88-95611-69-3 Capitulum vicesimum qutntutii«n eite e ed . 113
Capitulum vicesimum sextum ...........eesssesesseeseeee eene : IT
Capitulum:vicesimum:septimum.......—. nacta «421
E assolutamente vietata la riproduzione totale o par- Capiülüt duodettIGesimBülfl «scc IE s 127
ziale di questa pubblicazione, anche attraverso foto- Capitulum: undetdCeSIIBU.....uo secos roseis ete SR URN te EE VERS VERE » 195
copie, cosi come la sua trasmissione sotto qualsiasi Capitulum tricesim UI wesesuts cu nU NE RR . 145
forma e con qualunque mezzo, senza l'autorizzazione
Vivarium novum. Capitulum ünum et trICeSImum .....sesessseeeeeeenee eene enne nete . 149
scritta delle Edizioni Accademia
Capitulum alterum agro iirri s 153
Capitulum tricesim Vf Cert. erem o ie . 161
Capitulum tricesim UTI QUATLUTI aes scace eoa cea oco tec hae ner Ree eue egeo s d9
Stampa:
Kapitalis Kft - Debrecen.
Capitülum tuicesimiutn quintotid «aan ce BED an UE E IT
Index grammaticus x 179

Exercitàtio intellegendi prüdentiam acuit.
Cfr. CicERO, Dé oràtore I, 20, 90.
Ad magistros discipulosque
Quattuor fere exàcta sunt lüstra ex quo quattuordecim annorum puer Oerbergit
libros quibus index est Lingua Latina per sé illüstráta primum attigi, in Italiae
lycéo, quod dicitur, tunc discipulus. Magister vero iam pridem factus, eius libros
in docendo üsurpare coepi, qui ut mihi discipuló ólim magnopere profuerunt,
ita magistro nunc prosunt certéque próderunt.
Quae quantaque sint illorum librorum commoda n&mo est qui nón videat, plü-
rimique sunt in totó terrarum orbe qui testàri possint sé Oerbergió duce ad aucto-
rum intellectum gradatim pervenisse.
Cogitantr igitur mihi quonam modo et gràta mei animi sénsa Oerbergió, qui
non ita pridem ex hac vità migràáverat, démonstrárem et, ut quondam ille mihi,
ego quoque discipulis et magistris pródessem, hunc libellum conscribere in men-
tem venit.
Ergo quasi lüsitàns ünum abhinc annum haec pénsa componere coepi, Oer-
bergi1 secütus exercitiorum genera sed etiam, haud ignóràns puerós puellasque
varietate delectari, nova excogitans, eo praecipue cónsilió ut discipuli, in rébus
grammaticis quam saepissime se exercentes, eas firmius et, ut ita dicam, rádici-
tus perdiscerent.
Huius autem libelli exercitia discipulis perficienda sunt post singula integraque
Familiae Romanae capitula lecta, melius quidem si et post exercitia confecta
quae ipse Oerbergius cónscripsit, quaeque eó volümine continentur quod est
Exercitia Latina I.
Hic libellus, cui consulto index est Nova exercitia Latina I, ne quis vetera ex-
stare obliviscatur, qualiscumque est, Sergió Thomaeque gràtó animó dicàtur
amicis, ut saepe in variis vitae vicissitüdinibus expertus sum, veris, quorum alter
sua peritia auxilioque effecit ut talem habéret speciem, alter véro maxima dili-
gentia benignàque patientia atque alta doctrinà effecit ne plüra inessent menda,
quae, si quae sint, mihi scilicet üni tribuantur.
Eat tandem meus olim, nunc véró omnium qui voluerint, libellus studiosae iu-
ventüti profutürus.
Montellae, die XVI mensis Decembris annó MMXIV.
Robertus Carfaneus
 EXERCITIA I-III
CAP. I

CAPITVLVM PRIMVM

Exercitium primum
NOTAE
. Fluvius singularis est. Fluvir est. singularis

V—
abl. ablativus p. página . Insula est. Insulae plürális est. plüràlis

tn .$ C0 F2
NOo00-1Q
acc. accusativus part. participium Oppidum singularis est. Oppida est.
sing. plür
adv. adverbium perf. perfectum . Singularis: provincia; plüràlis:
-us -i
cet. cetera pers. persona . Plüralis: exempla; singulàris: -a -ae
cfr. confer, conferatur plür. plüralis . Plüralis: numeri, singulàris: -um -à
coni. coniünctivus plüsquamperf. plüsquamperfectum . Singularis: vocabulum; plüralis:
dat. dativus praes. praesens . Pluralis: /itterae; singularis:
decl. declinatio sing. singularis . Singularis: rmperium; plüralis:
f., fem. femininum v. vide, videatur 10. Singularis: syllaba; plüraális:
fut. futürum voc. vocativus 11. Plüralis: capitula; singularis:
gen. genetivus idem atque 12. Singularis: pensum; plüràlis:
imp. imperativus — contrárium
imperf. imperfectum x factum ex Exercitium secundum
indicativus fit 1. Fluvit (magnus). fluvius magnus
ind. A
infinitivus thema perfecti 2. (Multi) insulae. fluvii magni
inf.
masculinum thema supini 3. (Pauci) oppida.
m., masc.
n., neutr. neutrum 142,3. persona I, II, III 4. Imperium (Romanus).
insula magna

(1. (2). (3, (4

insulae magnae
noóminàtivus coniugatio 1, II, III, IV 5. Litterae (Graecus).
nom.
6. Vocabulum (Latinus). oppidum magnum
7. Provincia (Romanus). oppida magna
8. Numerus (magnus).
9. (Multi) exempla.
10. Capitulum (primus).

Exercitium tertium
Exemplum: Roma in Italià est. est-ne...? ...est
— Ubi est Roma? / Num Roma in Graecià est? / Estne ...DOn est
Roma in Italia? sunt-ne...? ...sunt
...DÓn sunt
1. Brundisium in Italià est. — num...est? ...nón est
2. Sicilia insula est. — ubi? lis
quid?
3. Britannia nón insula parva, sed insula magna est. —
4. Hispania in Europáà est. —
5. Hispània et Gallia in Európà sunt. —
6. Gallia provincia Romàna est. —
 EXERCITIVM III EXERCITIA I-1I
CAP. I CAP. II

7. Aegyptus non in Európà, sed in Africa est. —

8. Tiberis fluvius est. — CAPITVLVM SECVNDVM
9. In Arabia nón multi, sed pauci fluvii sunt. —
10. Tüsculum oppidum Romanum est. — Exercitium primum
11. Nilus fluvius magnus est. — Exemplum: filius: masc. masculinum (masc.)
12. Sparta oppidum est. — femininum (f&m.)
. puella:
13. Brundisium et Tüsculum non in Graecia, sed in Italia sunt. — neutrum (neutr.)

—
14. Insula vocabulum Latinum est. — . oppidum:

IU(2
15. A, B, € nón litterae Graecae, sed litterae Latinae sunt. — . capitula:
. dominae:
. dominus:

Oo —-10 tn
. liber:
. litterae:
. Vocabula:
. fluvir:

No
10. pater:
11. Irberi:
12. ancilla:
13. exempla:
14. servus:
15. página:

Exercitium secundum
1. Marcus filius (Tülius) est. genetivus
2. Aemilia mater (liberr) est. masc.-i -oórum
3. Aemilia domina fem. -ae -àrum
(multae ancil-
neutr -1 -orum
lae) est.
4. Dàvus Medusque servi (Iulius) sunt.
5. In imperio Romano magnus numerus (oppida)
est.
6. Iülius pater est (Iulia) et (Quintus) et
(Marcus).
7. Syra Déliaque ancillae (Aemilia) sunt.
8. Márcus, Quintus Iüliaque liberi (Iülius) et
. . (Aemilia) sunt.
9. Iülius dominus (multi serv1) est.
10. In familia (lülius) est magnus numerus
(servi).
11. Médus nón servus (Cornelius), sed
(Iülius) est.

11
CAP. II EXERCITIVM III EXERCITIA I-IV
CAP. III

12. Aemilia domina (Delia) (Syraque)

est. CAPITVLVM TERTIVM
13. In Arabia non magnus, sed parvus numerus
(fluvii) est. Exercitium primum
14. Numerus (servi) (Tülius) non par- l.Iühacant .. acc. verbum
vus, sed magnus est. 2.Marcuslüli— puls ..
-um
15. Cornelius dominus (multi 3.Iülia plor ;Marcusrid ;Quintus Márc. vid —
4.Quintus Marc puls
servi) et (paucae ancillae) est.
5.Iuülia Aemili— voc — ; Marcus Quint puls .
16. Titulus (liber tuus Latinus) est
6.Iülius dorm mE
Familia Romana. 7.QuintusIüli— voc ——
8.Iülius Qunt— aud ,etven .
Exercitium tertium 9.lIülius Márc— verbe.
quis, quae, quid est...? Exemplum: ^ littera Graeca est.
qui sunt...? — Quid est A? / Num A littera Latina est? / Estne 4 littera Exercitium secundum
E 1 Graeca? Exemplum: lIülia / Màrcus / pulsat acc. verbum
cuius? 1 - Num Iülia Màrcum pulsat? Iülia Marcum nón pulsat.
-ae
. Marcus filius Iulii Aemiliaeque est. — Marcus Iüliam pulsat.
tn i» UJ o—

quot?
. Quintus nón puella, sed puer est. —
coo-1Qg

estne? suntne?
. Syra Déliaque ancillae Aemiliae sunt. 1. Marcus / Quintus / videt —

I
num...? nón
. Cornelius dominus Romànus est. — 2. Aemilia / Iülia / vocat —
. In familia Iulii centum servi sunt. — 3. TIülia / Aemilia / audit ^
. Iulia filia Aemiliae est. — 4. Quintus / Aemilia / interrogat —
. lülius pater Iüliae est. — 5. Marcus / Iülius / verberat —
. Liberi sunt Marcus, Quintus lIüliaque.
I

9. Tüsculum oppidum est. — Exercitium tertium

10. Tiberis non fluvius magnus, sed parvus est. — l.MarcusIüliam puls— . nóm. acc. verbum
11. Aemilia domina ancillarum est. — 2. Quintus Marcum vid.
12. In familia Iülii duo filii et üna filia sunt. —
3.Iülia Aemili^X non videt, ete vocat. -àm -at
4.Materfili^ interrogat. m eum .-et
13. Màrcus Quintusque filii Iülii sunt. — -à eam -it
14. Iulia puella parva est. — 5. Aemilia: "Quis m vocat?"
mé
15. Nilus fluvius est. —
6. Quintus Aemiliae respondet: *Iülia t vocat".
7. Aemilia Márcum verber mu
8. Máàrcus plorat, quia Aemilia e verberat.
9.Tülius puer audit. m
10.Iülius puer — improb verberat.
ll.Puerprobus parv — puell nón pulsat.
^ nón pulsat.
12. Quintus Iüli

Exercitium quártum
Exemplum: Marcus pulsat, Iülia cantat. qui
^ Marcus pulsat Iüliam, quae cantat. quae

12 12
CAP. III EXERCITIA V-VII EXERCITIA I-III CAP. IV

1. Quintus videt, Iulia plorat. — :

2. Iülia vocat, Aemilia venit. — CAPITVLVM QVARTVM
3. Aemilia audit, Tülia eam vocat. —
4. Aemilia interrogat, Quintus respondet. — Exercitium primum
5. Jülius dormit neque audit, puella plorat. — Exemplum: Iülius imperat, Aemilia páret. servus / vocat
1 imperátivus
6. Aemilia verberat, Marcus iam non ridet. —
— [ülius: "Servum voca!" Aemilia servum vocat. indicàtivus

Exercitium quintum . [ülius imperat, Dàvus paret. dominus / salütat — [1]-a -at
Exemplum: puella Marcus pulsat Iülia est quam

tA UT.N —
. Iülius imperat, Davus paret. respondet — [2]-8 -et
— Puella quam Máarcus pulsat Iulia est. [3]-e -it
. Iülius imperat, Davus pàret. tacet —

co-1Qg
[4]4 -it
1. est qui improbus pulsat Iüliam puer — . lülius imperat, Dàvus paret. sacculus / in ménsà ponit —
2. quae cantat est puella lulia — . Iülius imperat, Aemilia paret. baculum / sümit —
3. puellam vocat Marcus quae Aemiliam verberat—
. Iülius imperat, Davus paret. pecünia / numerat —
4. Quintum venit et respondet qui interrogat Aemilia —
. [ülius imperat, Davus paret. sacculus / sümit —
5. tülium dormit qui vocat Quintus audit neque —
6. iam Màrcum non dormit fIülius et audit — . Iulius imperat, Dàvus pàret. discédit —
7. venit Aemilia et verberat Iülius quem Màrcum audit — 9. Tülius imperat, Aemilia paret. Iülia / vocat —
10. Iülius imperat, Marcus pàret. Quintus / audit —
Exercitium sextum 11. Iülius imperat, Dàvus paret. Medus / interrogat ^
quis? qui? ]. Dáàvum Iülius vocat. a. Qui sunt servi Iüli1? 12. Aemilia imperat, Iülius paret. improbus puer / verberat —
quem? 2. Iulia Aemiliam vocat. b. Quis est pater Quinti?
13. Aemilia imperat, ancilla pàret. venit —
cuius? 3. Iülium Aemilia vocat. c. Quis Aemiliam vocat?
d. Quem Iülius vocat? 14. Marcus imperat, Quintus paret. tacet et discedit —
4. Quimtus Màrcum pulsat.
5. Délia Syraque ancillae e. Cuius ancillae sunt
Aemiliae sunt. Delia Syraque? Exercitium secundum
6. Iüliae pater est Iülius. f. Quem Aemilia vocat? Exemplum: Dominus imperat: venit / Davus imperátivus
7. Iulius est pater Quinti. g. Quis Màrcum pulsat? — Dominus: * Veni, Dàve!" vocativus
8. Davus et Medus sunt h. Cuius pater est Iülius? nóm. -us
servi Tülin. l1. Dominus imperat: dominum salütat / servus — voc. -e
2. Dominus imperat: tacet et audit / servus —
Exercitium septimum 3. Dominus imperat: respondet / servus —
audit 1. Puella, quae laeta est, 4. Dominus imperat: sacculum in ménsà ponit / Davus —
cantat 2. Puer qui iratus est non 5. Dominus imperat: Médum vocat / Dàvus —
Boss 3. Puer, qui improbus est, puellam 6. Servus imperat: sacculum vacuum videt / dominus —
interrogat
plórat 4. Quintus Màrcum, qui iratus et improbus est, 7. Dominus imperat: nummum sümit / probus servus —
5.lIüliaquae — — ,Aemiliam 8. Dominus imperat: discédit / servus —
pulsat
respondet 6. Quintus, quem Aemilia " . 9. Marcus imperat: venit / Quintus —
ridet 7. Iülius, qui , Màrcum nón , neque 10. Marcus imperat: Iüliam pulsat / Quintus —
venit
verberat Un : -
videt 8. Iam pater nón dormit et puerum, qui puellam probam pulsat, Exercitium tertium
vocat
Exemplum: Iülius sacculum suum in ménsà ponit. eius — -1 (gen.)
— Dàvus sacculum eius (: Iülii) in mensa videt.

1. Iülius pecüniam suam in sacculo ponit. — Dàvus ... videt.

15
 EXERCITIVM IV EXERCITIA I-II "
CAP. IV

2. Iülius baculum suum in mensà ponit. — j

3. Iülius librum suum in mensà ponit. — j CAPITVLVM QVINTVM
4. Iülius nummum suum in sacculo ponit. — j
1 Exercitium primum
Exercitium quartum j 1. Ubi est Roma? "A
iius (s Exemplum: Sacculus Iülit in mensà est. | 2. Ubi habitat Iülius? s f a
— Cuius est sacculus? Eius (: lüli1) est. Iülius sacculum i 3. Ubi dormiunt liberi? x
sve
suum in ménsà videt. l 4. Ubi sunt rosae liliaque?
Vu eai : 5. Ubi est aqua?
]. Baculum Iülii in ménsà est. ^ Cuius ... 5 Ubasettisto usum

2. Peeun Der -€ Ent i - 7. Ubi est sacculus lIüli1?

3. Sacculus Daàvi in ménsa est. — 3- Ubi fülia rosas earpit?

4. Pecünia Davr in sacculo Sgt, 9. Ubi Màrcus Quintusque rosás ponunt?

5. Nummus in sacculo Dàvi est. — 10. Ubi est baculum dominT?

Exercitium secundum
Exemplum: Iülia et Aemilia ab/à i o3
— [ulia cum Aemilià est. Iülia cum eà est. cum 3 e
- m ex -s dis
1. Màrcus et Quintus — sine
2. servi et ancillae —
3. Iülius Iüliaque —
4. servi et dominus —
5. Aemilia et ancillae —
6. Cornélius Iüliusque —

Exemplum: Iülia Aemiliaque

— [ülia ab Aemilià discedit. Iülia ab eà discedit. Iülia
sine Aemilià est. Iülia sine eà est.

7. Màrcus Quintusque —
8. servi ancillaeque —
9. Syra Déliaque —
10. servi et dominus —
11. Aemilia et ancillae —
12. Cornélius et Iülius —

Exemplum: Iülius / villa

— [ülius in villà est. Iülius in eà est. Iülius ex villà disce-
dit. fülius ex eà discedit.

13. Iülius / cubiculum —

16 id
 EXERCITIA III-V EXERCITIA VI-VII CAP. V
CAP. V

14. Iülia / hortus — 3. Iulius (: ) dominus Dàvi est.

15. Màrcus et Quintus / peristylum — 4.Meédus Dàvusque :. )servi lülii sunt.
16. Aemilia / atrium — 5. Aemilia (: ) liberorum maàter est.
17. servi/ cubiculum — 6. Brundisium et Tüsculum (: ) oppida Italiae sunt.
18. ancillae / villa — 3 7. Syra et Delia (: ) ancillae Aemiliae sunt.
t

z
3 8. Marcus Quintusque (: ) Aemiliae filii sunt.
1
Exercitium tertium 9. Aemilia (: ) Syrae domina est.
Exemplum: Aemilia eum (: Iülium) vocat. 10. Cornelius (: ) servorum dominus est.

Fes eid
]1l.Brundisium (: — ) oppidum magnum est.
1. Aemilia eos (: puer ) vocat.
12. Iülius et Cornelius (: ) domini multorum servorum
. Ancillae eam (: domin ) salütant.
sunt.
Ut

. Iülius eum (: Quint ) audit.

Ut 40

. Rosae eam (: füli ) delectant.

Exercitium sextum
00-1

. Iulia eas (: ros ) carpit. Exemplum: Dominus imperat: veniunt / servi imperàátivus
. Aemilia eum (: lIüli ) amat. — Dominus: * Venite, servi!" plür.
. Dominus eos (: serv ) vocat. . . [1] -ate
. Ancillae eam (: puell ) nón vident. 1. Dominus imperat: tacent et audiunt / servi — [2] -éte
.Jülius eos (( numm )numerat. 2. Dominus imperat: dominum salütant / servi — [3] -ite
wv

10. Dàvus eum (: saccul ) sümit. 3. Domina imperat: respondent / ancillae — d

11.Dàvuseam(:pecüni ^ domini) non habet. 4. Aemilia imperat: aquam sümunt / Marcus et Quintus — -
12. Pueri eàs (: ros ) in aqua ponunt. 5. Aemilia imperat: rosas in aquà ponunt / pueri — HH lür
6. Servus imperat: dormiunt / pueri — nóm. 4H x
Exercitium quartum 7. Ancilla imperat: dominam interrogant / pueri — voc. € *
eum 6eO$ Exemplum: Davus dominum (: eum) salütat. 8. Dominus imperat: discedunt / servi ^ nom. -a -ae
eam eàs 9. Màrcus imperat: veniunt / Davus Medusque — voc. -a -ae

1. Iülius Aemiliam (: ) vocat. 10. Aemilia imperat: Marcum pulsant / ancillae —

(: ) vocat. voc. plür. — nom. plür.
2. Dominus servos
3. Aemilia ancillas (: ) vocat. Exercitium septimum
4. Dàvus et Medus dominum (: ) salütant.
Exemplum: Iülius imperat, servi parent. domina / vocant -ate
5. Marcus Iüliam (: ) pulsat. — [ülius: ^Dominam vocaáte, servi!" Servi dominam vo- -ant
6. Tülia rosás (: ) in horto videt. cant. -ete
7. Ancillae dominam (: ) nón audiunt. -ent
8. Servi probi servos (: ) non accüsant. - Dominus imperat, servi parent. dominus / salütant — -ite
9g -—

9. Pueri aquam (: ) ex impluvió sumunt. . Iülius imperat, ancillae parent. respondent — -unt
tA. Uh

-ite
10. Puellae pueros (: ) interrogant. . lülius imperat, servi parent. tacent —
Woo0o0-1Q

-iunt
- Aemilia imperat, liberi parent. aqua / sümunt —
Exercitium quintum . Domina imperat, ancillae parent. Marcus / pulsant —
ls Hn Exemplum: lIülius (: is) dominus servorum est. - Aemilia imperat, pueri parent. rosae / carpunt —
ea eae . Dominus imperat, servi páàrent. nummi/ numerant —
id ea 1. Aemilia (: ) domina ancillarum est. . Dominus imperat, servi parent. discedunt —
2.Tüsculum(: ^ )oppidum lülit est. . Domina imperat, ancillae parent. Iülia / vocant —

19
18
 CAP. VI

RCITIVM I
EXERCITIVM VII EXE

CAP. V
audiunt — CAPITVLVM SEXTVM
Má rc us et Qu in tus pàárent. Syra /
10. Pater imperat, . Médus / interr
ogant —
11. Dominus im perat, servi parent
ent. veniunt — Exercitium primum
rat, ancillae par
12. Aemilia impe
Exemplum: 5
mi |
| Ubi est Medus? Á
est .
j Medus Rómae
Quo itMedus? -5
Medus Capuam it.
s?
Unde venit Medu X
Medus Rómà venit.
Ubi est Medus?
.
Medus Capuae est

pw ux

24

20
CAP. VI EXERCITIVM II EXE RCITIVM II
CAP. VI

Ariminum

? Flaminia
V, ;
x.
x

TUS

Exercitium secundum
praepositiones
cum acc.
ad
ante
post
inter
prope
apud
circum
per

praepositiones ambulat. est.

cum abl.
ab/à
ex
in
cum
sine Margarita Mala sunt.
est egit soil

22 2:35
enses
ma EXERCITIAII-IV — | EXERCITIVM V CAP. VI
1
Exercitium tertium 6.Maàrcus et Quintus in átri—— sunt: aquam ex impluvi
——— IVLIVS VRSUS sümunt, et rosas in aqu ponunt. m
7.Médus quoque in Vi Latin
. ambulat: Romam ad
D
A^ d n amic su it. PostMed villa, ante e Roma
t ; est. mE
A i : s 8. Circum Róm est magnus mürus antiquus. In mür
| sunt duodecim portae.
| | 9.Dominusadvill
/ it. Apudosti servus est. fülius cum
/ ^ ; p serv est,sedsine Méd
— ,quiRomaeapudamic
— -
; / WA p 7 | su est.
: 10.Déliaexàátrü ^ venitet Aemiliam vocat: *Veni, domina!
Veni! Quintus in impluvi ^ est, teque vocat".

Exercitium quintum
praepositiones 1. Ursus Tülium, Dàvus autem is eum est. v Exempla: Servus saccum portat. — Saccus à servo portáütur. [1]-at X -ant
cunsacE. 2. Iülius Ursum et Davum est. lilius — lectica est. Servi saccos portant. — Sacci à servis portantur. -ütur -antur
pon em 3. Iülius solus vià nón est, sed servis (— Iü- —. - - ml [2]-et — -ent
1. Màrcus Iüliam pulsat. — -Btur -entur
— liumservisunt)et — Aemilia.
4. Médus oppido Romam it. Rómam mürus est. 2. Quintus Márcum videt. — [pt — ut
villam it: nón ambulat, sed lecticà ve- 3. Quintus Aemiliam vocat. — T CM
5. Jülius Tüsculo
"e uA 4. Iülius Quintum audit. — n] s pe
6. Iam servi, qui lecticam portant, fessi sunt: nam lülius non 5. Dominus servum interrogat. — v
Tessüleni. ded xiii suani 6. Iülius nummos numerat. —

7. Aemilia Iülium audit et villa eum it. 7. Ancillae dominam salütant. —

EE ———— 8. Dominus servós vocat. —
Hscsditiunin 9. Aemilia Marcum Quintumque interrogat. —
praepositión&s 1l. Inter Róm —— Via Appia
et Brundisii est; inter 10. Davus saccum in mensà ponit. —
cum acc. Rom et Capu Via Latina est. In Itali multae 11. Iülius baculum sümit. —
praepositiones vite sütit. 7 12. Aemilia Iiberós amat. —
us 2. up
In vill multa cubicula sunt.
I In hort E multae rosae I5. FUSITEGSUS 10/8 n BOHODR e
14. Iulia rosam carpit. —

—
3. Aemilia in peristy] est. lIülia in hort est,etrosás - 15. Servi lecticam portant. —
carpit. Pueri lüliam vocant, quae ex hort. | cum ros : e Aemilia HOECON Same --
venit Quo itlülia?Ad Aemili
— it..- 17. Dominus improbos servos verberat. —

4.Qub itlülius? Iülius ab oppid ^ ad vill — su it 18. Improbi servi dominum irtum timent.
Villaeius prope Tüscul^ est Dominusinvi X estcum T8. SIERVDS Mgncbuscesths pIOBUAM MO BBUS
— , Davus autem,
quattuor serv — : Ursusestantelectic 20. fülius nummum ponit in sacculo Davi. —
cum SyrX etLéandr — ,poste ambulat.
ng

5. Cornelius quoque in Vi— Latin . est,inter Rom

RENE

et Tüscul ^ ;sedissolusest,sineserv
— .
dca
ge
CAP. VI EXERCITIA VI-VII EXERCITIA VIII-X CAP. VI

Exercitium sextum 8. Servi ancillas vocant, neque ab ancillis (: ) audiun-

activum et passivum Exempla: Saccus à servo portatur. ^ Servus saccum portat. tur. —
Sacci à servis portantur. — Servi saccos portant. 9. Rosae Aemiliam delectant et ab Tülià G ) in aqua po-
nuntur. —
1. Iulia à Marco pulsatur. —
2. Servi ab Iulio vocantur. — 10. Ancillae pueros vident et à pueris (: ) salütantur. —

3. Davus à domino interrogatur.

Exercitium octávum
4. Iulia ab Aemilia auditur. —
Exemplum: Iülia, quam Marcus pulsat, plorat. qui quae
5. Pecunia à domino numeratur. quem quam
— Julia, quae a Marco pulsatur, plorat.
6. Iulius et Aemilia à liberis amantur.
7. Baculum à domino sümitur. — ]. Dávus, quem [ülius vocat, venit. — qui | quae
quos quàs
8. Baculum à servo vidétur. ^ 2. Rosa quam fülia carpit pulchra est. —
9. Dominae ab ancillis salütantur. — 3. Sacci quos servi portant parvi non sunt. —
10. Rosae in aqua a Quinto ponuntur. — 4. Quintus, quem Aemilia interrogat, respondet. —
11. Sacculus à servo in mensà ponitur. — 5. Ancillae quas domina audit sunt Delia et Syra. —
12. Libri à servis portantur. — 6. Ancilla, quam domina videt, eam salütat. —
13. Servus probus à servo improbo accüsatur. — 7. Sacculus quem Dàvus sümit vacuus est. —
14. Domini iràti a servis timentur. — 8. Domini, quos servi timent, iráti sunt. —
15. Marcus ab Iülio verberatur. — 9. Rosae quàs Quintus in aquà ponit Iüliae sunt. —
16. Lilium ab ancilla carpitur. — 10. Libri quos Iülius sümit Latini sunt. —
17. Libri a Quinto numerantur. —
18. Femina à viro amatur. — Exercitium nónum
19. Servi à dominis videntur. — Exemplum: Dàvus, qui ab Iülio interrogàtur, respondet.
20. Iulia ab ancillis auditur. — - Davus, quem Iulius interrogat, respondet.

1. Servus, qui ab improbo servo accüsatur, tacet. —

Exercitium septimum
2. Rosae quae ab Iülià videntur in hortó sunt. —
s] i Exemplum: Aemilia Iülium amat et ab Iulio (: ab eo) amàátur.
i iis 3. Femina quae ab Iulio amatur Aemilia est. —
eà — [ulius Aemiliam (: eam) amat et ab Aemilià (: ab ea)
4. Vir qui à Lydia amatur Medus est. —
amatur.
eum eos 5. Ancillae, quae ab Aemilia vocantur, veniunt. —
cam eas
1. Aemilia liberos videt et à liberis (: ) vocatur. — Liberi 6. Nummi qui à domino numerantur in mensa sunt. —
Aemiliam (: ) e 7. Servus qui à pueris timetur Syrus est. —
2. Dominus servos interrogat et a servis (: ) auditur. — 8. Aqua quae à Quinto sümitur in impluvió est. —
3. Ancillae dominam salütant et à dominà (: ) salütan- 9. Domini, qui à servis salütantur, equis vehuntur. —
tur. — 10. Pecünia quae à Davo in mensa vidétur Iülii est. —
4. Pueri Iuliam audiunt, neque ab Iulia (: ) audiuntur. —
5. Servi dominum portant et à domino (: ) interrogan- Exercitium decimum
tur. — Exemplum: Villa Aemiliam delectat.
6. fütius Medum non videt, neque à Medo (: ) videtur. — — Aemilia villà delectatur.
7. Domina ancillas amat et ab ancillis (: ) amatur. — 1. Pénsa Màrcum non delectant. —

26 27
CAP. VI EXERCITIVM X EXERCITIA I-II CAP. VII

2. Libri antiqui Iülium delectant. —

3. Equus Cornélium vehit. — CAPITVLVM SEPTIMVM
4. Rosae Iüliam delectant. —
5. Equi dominos vehunt. — Exercitium primum

| Exempla: lülius Davi dominus est. - Nonne Iülius Dàvi

6. Verba Medi Lydiam delectant. — NOn-ne... est? ...est.
dominus est? Num...est? ...nón est.
i
Davus servus Cornelii non est. » Num Dàvus ser-
vus Cornelii est?

.[ülius non Tüsculo, sed Roma venit. —

00 -1 Ov tà & CQ t9 —
. [àlius nón ambulat, sed lectica vehitur. —
. Iülia in cubiculo lacrimat. —
. Medus in villa non est, sed Romam it. —
Servorum sacci malorum et pirórum pleni sunt. —
. [ülius nón rosam, sed osculum [üliae dat. —
. Sparta in Graecia est. —
. In capitulo tertio Marcus Iüliam pulsat. —
. Dávus pecüniam domini nón habet. —

No
10. Dàvus ab Iülio non verberatur. —
11. Via Appia inter Romam et Brundisium est. —
12. Immo formosus est nàsus [üliae. —
13. Iülia rosis delectàátur. —
14. Ostiárius, qui ostium aperit et claudit, lecticam nón por-
tat. —
15. Aemilia Iülio osculum dat. —
16. In saccis mala et pira insunt. —

Exercitium secundum
Exempla: Quo it Marcus? Marcus in àtrium it. quà? in atrium (acc.)
Ubi est Marcus? Marcus in àtrió est. ubi? in átrio (abl.)

1. Quo it Marcus? Marcus in (peristylum) it.

2. Marcus, qui in (peristylum) est, in
(hortus) it.
3. Ubi est Marcus? Marcus in (hortus) est.
4. Aemilia: *Veni in (villa), Marce!"
5. Màrcus in (villa) est, et in (cubiculum)
intrat.
6. Iülius nón in (villa), sed in (oppidum)
est.

28 29
 CAP. VII EXERCITIA III-IV EXERCITIVM V CAP. VII

Exercitium tertium 12.Virféemin— su— osculum dat.

se 1. Marcus Iüliam audit, que pulsat. ]3.Virifemin— su Oscula dant.
eu 2. Aemilia Iulium amat, et exspectat.
eam 3. Iulia in speculo, quod ante tenet, videt. Exercitium quintum
4. Dàvus in atrio est; Iulius intrat, et ad vocat. Exemplum: Iülius / osculum / Aemilia
5. fülius inum nummum sümit, que Daàvo dat. — Cui lIülius ósculum dat? Iülius Aemiliae ósculum
6. Syra in cubiculum intrat, et Tülia in speculo post dat. Fémina cui Iülius osculum dat Aemilia est.
videt.
7. Domina ancillam vocat que interrogat. 1. Iülius / nummus / Dàvus —
8. Quintus à servo vocatur et vertit. 2. Aemilia / osculum / Iülius —
9. Ancilla fenestram, quam ante videt, aperit. 3. dominus / malum / Syra —
4. Iülia / rosa / Iülius —
10. Aemilia sola est, et interrogat: *Advenitne Iülius?"
5. dominus / pirum / Dàvus —
11. Dominus intrat, et ostiarius ostium post claudit.
12. fülia rosas carpit, quia rosae delectant.
13. Pecunia ab Iulio sümitur, qui numerat.
14. Medus Cornelium videt, neque salütat.
15. Ursus ante lecticam, Dàvus Syrusque autem post am-
bulant.

Exercitium quartum
dativus ]l. Dominus serv nummum dat. — nummum dat Iülius?
(OU as Dav| nummumdat:servus X lülius nummum dat Dàvus
Tes est.
d idm 2.Jladh fuliarosamdat. ^ rosamdatIülia?Iülia — rosam
cui dat.
cui? 3. Iulius serv et liber su malaet pira, Aemilii—
autem osculum dat.
4.Juli— lülius non solum osculum, sed etiam malum dat. — —
osculum et màlum [Iülius dat.
5.Iulius Corneli,amic su ,magnumlibrumndat. —
Tulius librum dat? —— librum dat.
1
6.Domina Syr. Deli que,bon ancill ,rosaset [ilia
i
t
dat. *

7.Fémina ülius osculum dat Aemilia est. Amicus —— li-

brum dat Cornélius est.
8.Iulia mal — su . osculum dat.
9.Dominusserv— prob ,quialios servos non accüsat, pe-
cüniam dat.
10. Domina ancillam ad sé vocat — que malum dat.
1i. Dominae ancillàs ad se vocant que mala dant.

30 31
 CAP. VIII

OCTANVM
CAPITVINM

primum
Exercitium
ALBINVS

anuli, sing.
um. f ri
ge mm a, hoc órnàment ni
, haec haec hebo6c€
1. Hic anulus órnamenta. — ne
hu nc
ha
ge ae,
mm emmam »——- | huius
án ulum P e gemmas,
* Aspipe cite ánulos, huic
2. Albinus: ud cite et ia m
Aspi hee
órnámentum! e hoc hàc
órnàment
m
m a g n u m nón est. Nequ
anul i Ornà- | urac
Al bi nu s: *P retium es t. Pr et ium €
i
. z
3. mmae magn
um
a g n u m non
ge anulór
€ -
um m
pretium
est. Pretium
:
Pretium
me nt i
cs
pa rv um
ge mm ar um magnum est.
ium
est. Neque pret parvum est". te! Num-
órnàmentórun n ill, da
mu m tabernárió, no taberna-
*P ec ün ia
4. Albinus: te ! Pecüniam
áriis, qui sunt
il h, da
feminae, non non illis tabern
mos vi à,
suntin quae sunt in
riis date, qui féminis date,
cü niam
i in illa vià! Pe
33
i viis""
 EXERCITIVM II EXERCITIVM III CAP. VIII
CAP. VIII

Ie:
Ineaà 4. Albinus: ^CPecüniam Albin^ date, non Lüci , non
5. Albinus: "In ánuló magna gemma est, in
quoq ue órnà- tabernário ! Pecüniam his tabernàrii s date, qui in hàc
multae margaritae sunt, in
margaritàrum tabernáriis, qui in vià sunt!
gemma est. In ánulis magnae gemmae vià sunt, non
mentó magna in his viis, non
ae sunt, in Pecüniam his feminis date, quae sunt
sunt, in lineis margaritàrum multae margarit
mae sunt" . feminis, quae in viis sunt!"
quoque órnamentis magnae gem
5. Albinus: In ünuló magna gemma non est. In
lineà margaritàrum multae margaritae non sunt. Neque in
Exercitium secundum órnàmento magna gemma est. In anulis mag-
nae gemmae non sunt. In lineis margaritàrum multae
margaritae nón sunt. Neque in órnàmentis magnae
gemmae sunt".

Exercitium tertium
1H féminaLydiaest,ill ^ ancillae Delia et Syra sunt.
2.Puellah — rosas,nonill lilia carpit.
3.Iüliush — baculum videt, quod inh. mensa est, non
ill X
.quodinill ménsàáest
4.lüliush ^ nummos numerat, qui in hac mensa sunt, nón
ill nummos,quiinill X sacculo sunt.
5. In saccis h servorum màla insunt, in saccis ill
servorum pira.
6.lüliush màla sümit, quae inh saccis sunt, non
ill — X saccis sunt.
pira, quaeinill
7.H ^ autem parvi.
saccimagnisunt,ill
8.Jüliush servis mala dat,il^l autem pira.
9.lüliush libris delectatur, non autem ill , qui novus
est.
10. Aemilia h ancillarum et ill servorum domina
est.
sing. anuli, servusprobus,ill
^ autem improbus est.
ornàmentum. 1l.H
m. f n. 1. Ille anulus, illa gemma, illud 12.lüliusill — Ornàmentaaspicit, quae inill ménsa sunt,
ille illa illud gemmae, orna ment a.
ilum illam illud , non ad taber- nónh . ,quaeinh X )ménsis sunt.
2. Albinus: Venite ad tabe rnam meam
illius illius! Aspicite
^ autem centum ses-
13.Pretium h.— anulioctoginta, ill
illi nam, ad tabernam Lücii, ad tabernam tertiiest. Il— órnàmentum gemmam habet,h — autem
gemmam , órnà mentum! Aspicite
illo illa illo ánulum, gemmam non habet.
gemmas, ornamenta!"
etiam anulos,
14.Puellah — malo,nónil|
^ ,Osculum dat.
plür. 3. Albinus: Pretium ünuli magnum est; pretium
m. f n. ium orna- 15.lIüliush — nummum, nonill^ nummos, in sacculo
quoque gemmae magnum est; pret
€

illt illae illa ànulorum magnum ponit.

illos —ilas illa menti parvum non est. Pretium 16.Albinush viro ánulum gemmatum, ill— autem fe-
quoque gemmárum magnum est,
illorum illárum illorum est, pretium minae ànulum sine gemmaà vendit.
sss

illis pretium órnámentórum parvum nón est".

illis
35
34
p
CAP. VIII EXERCITIA IV-VI
- EXERCITIVM VII CAP. VIII

Exercitium quartum nàmentum? Ornamentum quod Lydia in digito habet ànulus plür. n.
sing. Exemplum: Quis ornamenta vendit? tabernàrius / Albinus est. Lydia id ornàmentum amat. nóm. quae? quae ea
m. f — Tabernàárius qui óornàmenta vendit Albinus est. Is acc. quae? quae ea
2b. Quid Dorippa in digitis habet? Ornàmenta habet. ...
gen. quórum? quorum
nüm.qui — quae órnàmenta vendit. 3a. Ornamenti pretium C séstertii est. Cuius órnàmenti? Ornà- eorum
acc. quem quam
mentum cuius pretium est centum séstertii ànulus est. Eius
m sud 1b. Quis ósculum lülió dat? femina / Aemilia — es quibus? quibus iis
at. ünuli pretium centum séstertii est.
2a. Quem vocat Albinus? vir / Medus —
abl. quo quà 3b. Ornàmentórum pretium M séstertii est. ...
2b. Quam vocat Albinus? femina/ Lydia —
42. Iülia malo osculum dat. Cui malo? Malum cui Iülia osculum
nóm. is ea 3a. Cuius amicus est Médus? femina / Lydia —
dat est id quod in ménsà est. Iülia ei malo osculum dat.
acc. eum eam 3b. Cuius amica est Lydia? vir / Médus —
gen. eius 4b. Iülia malis oscula dat. ...
4a. Cui ánulum Albinus monstrat? femina / Lydia —
dat. er 5a. Lydia ornamento délectàtur. Quo órnàmento? Ornaámentum
4b. Cui ànulum Albinus monstrat? vir / Medus —
abl eo eàá quó Lydia delectatur anulus est. Eo óornáàmentó Lydia délec-
5a. A quó Médus vocatur? vir / Albinus —
tatur.
5b. A quà Médus vocatur? femina / Lydia —
5b. Feminae ornamentis delectantur. ...
Exercitium quintum
Exercitium septimum
plür. Exemplum: Qui órnàmenta vendunt? tabernarit / Albinus Lü-
m. f ciusque
nóm. qui quae — Tabernàrii qui órnamenta vendunt Albinus Lüciusque
acc. quos quàs
sunt. It órnámenta vendunt.
gen. quorum quarum M (mille) ^ 1000
dat, abl. quibus 1b. Quae liberos vocant? ancillae / Delia Syraque —
nóm.ii
acc. eos
eae
eas
2a.
2b.
Quos Albinus vocat?
Quàs Albinus vocat?
viri/ Médus et Lepidus —
feminae / Lydia et Dorippa —
"n v
S
Q
gen. eorum — earum 3a. Quórum amicae sunt Lydia et Dorippa? viri / Médus Lepi- LXXX nummi LXXX nummi
dat,abl. is dusque -
3b. Quarum amici sunt Médus et Lepidus? féminae / Lydia et
Dorippa — l.Quotnumm dcónstatünulus? Anulus centum numm ablàtivus pretir
4a. Quibus anulum Albinus monstrat? feminae / Lydia Dorip- constat. mM
2.Quot sesterti — constat gemma? Gemma octogintà sés- tantum... quantum...
paque —
4b. Quibus ànulum Albinus mónstrat? viri / Medus Lepidus- terti constat.
que — 3. Pretium gemmae nón (^ tam magnum) est
5a. A quibus Medus vocátur? tabernàrii / Albinus et Lücius — (^ quam) anuli.
5b. A quibus Médus vocàtur? féminae / Lydia et Dorippa — 4. Vir anulum emit. Quant — preti — ànulum emit? Anuli
pretium centum séstertii est.
Exercitium sextum 5.Tabernarius magn
— preti — anulum vendit.
sing. n. 1a. Quid est ánulus? Anulus órnàmentum est. Quod órnamen- 6.Quantumestpreti — margaritae? Margarita octoginta sés-
nóm. quod? quod id tum? Anulus órnàmentum est quod digitum ornat. Id órnà- terti — constat.
acc. quod? quod id 7.Quotnumm X constat [inea margaritàrum? Tabernàrius li-
mentum pulchrum est.
gen. cuius? cuius eius
Ib. Quid sunt gemmae? Gemmae ornamenta sunt. ... neam margaritárum mille sesterti
— vendit. Id magnum
dat. cui? cui ei
abl quo? quo eo 2a. Quid Lydia in digito habet? Ornamentum habet. Quod or- pret est.

36 37
p———

CAP. VIII EXERCITIVM VII - EXERCITIA I-II CAP. IX

8. Parva margarita octogintà numm — constat: vir margari-

tam nón magnX preti — emit. CAPITVLVM NONVM
9. Pretium margaritae nón (7 tam magnum) est
(7 quam) lineae margaritàrum. Exercitium primum
10. Linea margaritarum mille numm — constat: vir lineam ].PástorovX numerat Ov— apastor^ numerantur. —/-is -es
margaritarum magn — preti —— emit. 2.Ov à pastore aquam et cibum accipit: pastor ov —.— -em -és
-is -um / -ium
aquam et cibum dat. -1 -jbus
3.Ov herbam edunt: cibus ov —— herbaest. Pastor — -e -jbus
*
1 pánem edunt: cibus pastor
— panis est.
41
4.Pàstorin umbra arboris iacet cum can. etov .
5. Pàstor, qui dormit, ov nigram, quae rivum petit, non
videt.
6.Ov nigraov — albas relinquit.
7.Numerus ov albàrum non centum, sed ündecentum est.
8. Pástor, qui ov nigram quaerit, ab ov albis cum
can . discedit.
9. Ovis nigra procul à pástor
X in silva errat.
10. Canis vestigia ov interrá reperit, neque ov ipsam
videt.
1l. Canis pástór— persilvam ad ov nigram dücit. Pastor
can dücitur.
]2.Lupus ov — videt,etab ov X vidétur.
13. Canis accurrit, et lupus ov relinquit.
14. Pastor ovem nigram ad céterás ov dücit.
15. Pastor can. cibum dat. Domini pastor — suis cibum
dant.

Exercitium secundum
arbor magna arbores magnae declinatio 1i
arbor magna (f)
pàstor bonus (m.)

pastor bonus / pastores boni; collis parvus / colles parvi; ovis

nigra / oves nigrae; canis parvus / canes parvi; magna nübes /
magnae nübeés.

38 39
CAP. IX
EXERCITIA III-IV EXERCITIVM V CAP. IX

Exercitium tertium 12.In parv coll páàstormagn arbor videt.

Exemplum: lIülius / servi — Iülius servorum dominus est. 13. In silva mult— arbor— sunt, quae umbram dant pàs-
tor| etcan— etov— nigr .
1. Iülius / pastor — 1
]4. Pástor ov nigr. in umeros imponit eamque ad
2. pástor / canis — parv| coll— portat, ubiali— ov sinepástór er-
3. pástor/ oves albae ovisque nigra —
rant.
4. Iülius et Cornelius / multi pastores —
15.Iülius ov nigr ov
. quealb| dominus est.
Exemplum: Iülius / servus — fülius à servo discedit.
Exercitium quintum
5. pastor / canis — Exemplum: Pastor habet: multis ovibus, multàs ovés, multae
6. pastores / canes — Oves, multam ovem.
7. ovis nigra / oves albae —
8. ovis nigra / probus pastor — ]. Pástor cibum dat: canis niger, cani nigri, cani nigro, canem
nigrum.
Exemplum: Iülius / servus / malum — Jülius servo malum dat. 2. In colle est: magnà arbore, magnam arborem, magnae arbo-
ris, magna arbor.
9. pàstor / canis / cibus —
3. Ovis nigra relinquit: ovis albas, oves albàs, ovibus albis,
10. Iülius / probus pástor / panis —
ovium albium.
11. domini / pastores / pànis —
4. Iülius dominus est: multàs oves, multis ovibus, multorum
12. pástórés / oves albae / aqua —
ovium, multàrum ovium.
j 5. In caelo vidétur: nüllam nübem, nülla nübés, nüllae nübés,
Exercitium quártum
pastor do- | nüllas nübes.
l.Iülius mult— pástóor habet: mult
i 6. In silva sunt: multi arbores, multae arborés, multàs arborés,
minus est.
multae arbor.
2.Pastorcan| su ^
cibum dat. Domini pastor su
7. Iültus habet: multorum pastorum, multas pástorés, multos
pànem dant.
videt Arbormagn| àabon . pástores, multum pàstorem.
3.Pàstor arbor| magn
8. Magna arbor est in: parvó colle, parva colle, parvum collem,
pástor X vidétur.
alb dücit. Ov nigr parvi collis.
4. Pastor ov nigr et ov
9. Arbor umbram dat: ovis albis, ovis albibus, oves albàs, ovi-
et ov alb à pastore dücuntur.
incaelo vi- . bus albis.
5.Pueri non ün — nüb ,sed mult ^ nüb
i 10. Iülius dominus est: bonum pàstorem, boni pàstoris, bono
dent.
pàástore.
6. Ov alb numerus ündécentum est.
7.Iüliah — can ,nonill aspicit.
8.Inter magn. mont— mult— vall— sunt.
9. Sub magn. arbor umbra est, quam pastor cum
ov su. petit.
10.Pàstorabov alb discédit,etov —— nigr— in
silvà quaerit.
1l.Pástornóncumov . |
alb ,sedcumov nigr —
est.

40 4]
ro
CAP. IX EXERCITIVM VI EXERCITIA I-III CAP. X

| Exercitium sextum
| CAPITVLVM DECIMVM
! Quid videt Iülius? Iülius videt ...

Exercitium primum
Exempla: amare 7 amari infinitivus activi
solem in caelo monstràri ^ monstrare et passivi

e mult mont ]. pulsare 7 16. relinquere 7

[1]-are
[2] -&re
-àri
-eri
RS 2. videre 7 17. monstràre — [3] -ere
[4] dire
3i
-iri
arborem magn in coll silv cum 3. vocari — 18. emere »
mult arboribus 4. audire — 19. aspici 7
5. ponere 7 |. . 20.numerare 7
6. amári 7 21. accipere 7
7. sümere — 22. teneri 7
8. aperiri — 23. ostendi
9. tenere 7 24. dare 7
10. claudi 7 25. movere 7
11. interrogare 7 26. occultari
12. bibere 7 277. capere 7
13. duci 28. sustineri
7 LZ -.- z X prope
riv
JP Lh A
14. reperire 7 29. accüsare 7
L dí suede silv —— 15. verberari — 30. portari

umbr
Exercitium secundum
sub arbor pastor cum can
ün ovem nigr
Exemplum: Iulius nummos numerare potest.
— Nummi ab [ülio numeráàri possunt.

1. Dominus servos improbos verberare potest. —

2. Aquilae parvas avés capere possunt. —
3. Servi fessi dominum crassum lectica vehere.nón possunt. —
4. Parva puella saccum magnum portàre non potest. —
5. Vir pecüniosus multa ornamenta emere potest. —
6. Homines deos videre non possunt. —
7. Nüllus homo pisces numerare potest. —
8. Bonus canis ovem in silvà reperire potest. —
9. Pástor ovem nigram audire nón potest. —
10. Tülius Medum, qui abest, videre non potest. —

Exercitium tertium
Exemplum: Nummi ab Iülio numerari possunt.
d UB INE

— [ülius nummos numeráre potest.

doter

42 43
T.
CAP. X EXERCITIVM IV EXERCITIA V-VI CA PX

1. Nummi à domino reperiri non possunt. — Exercitium quintum

2. Baculum à servo sümi non potest. — l.Avésvol
X possunt, quodalaás habent.Piscesnat
^ ,ho- infinitivus activr
3. Domini à servis accüsàri nón possunt. — minés ambul
. possunt. Avibus, piscibus et hominibus et passivi
4. Rosae in aqua ab ancillis poni possunt. — spir
X necesse est.
5. Ovis à lupo capi potest. — 2.LydiaAlbinum clàm X audit. Albinus, qui tabernàrius est,
6. Ovis nigra à cane reperiri potest. — Medo et Lydiae anulum vénd — vult. Lydia, quae orna-
7. Aqua ab ove é rivo bibr potest. — mentis delectatur, inulum à Medo em vult. Sed pecü-
8. Alae ab avibus movéri possunt. — niam hab — necesse est. Medus autem ànulum em. —
9. Servus, qui abest, à dominó verberaàri non potest. — potest, quia pecüniam Iulii habet.
10. Fenestra à cane neque aperiri neque claudi potest. — i 3.Aemilialülium adven — videtetlaeta est, quia eum amat.
Iülius Aemiliam laetam e —— videt, eique osculum dat.
Exercitium quartum 4. Pastor ovem nigram in silvam intr— nOn videt, quia dor-
Exempla: Avis volat. » Màrcus avem volare videt. mit. Pastori necesse est oculos aper
— , silvam pet
Oves balant. — Pastores oves balare audiunt. ovemquereper
—.
Fenestra à Dàvo clauditur. —^ Iülius fenestram à 5.lülia cum puerislüid vult, nequeiicum puellàlüd —
Daàvo claudi videt. volunt, quod nidos in arboribus quaerunt.
Saccus plenus est. ^ Servi saccum plénum esse vi- 6. Puella nidos à pueris quaer et avem supra sé vol
dent. videt, quam canis cap vult. Sed avis, quae vol
potest, à cane cap non potest.
. Iulia cantat. ^ Máàrcus ... 7.Marcus Quintum cad videt, neque eum spir — videt,
t2 —
tn d C90N

. Ovis nigra abest. — Pastor ... nam anima vid — nón potest.
. Lupus ululat. — Pastor ... 8.Pastorlupum insilvaulul ^X audit. Canis accurrit et lupum
NOoo00-1

. Albinus clamat. — Lydia ... videt, qui ovem dentibus pet

^ vult. Pástor ovem bal
. Marcus ab Iulio verberatur. — Quintus ... auditetalupo pet X videt. mM
. Aemilia ab Iülià vocàtur. —^ Marcus ... 9. Quintus ambul — non potest, ergo necesse est eum
. Syrae nàsus foedus est. — Iülia ... port — :Aemilia Quintum ab Iülio port videt.
. Pulli vivi non sunt. — Marcus ...
. Servus probus à servo improbo accüsatur. — Iülius ... Exercitium sextum
10. Marcus perterritus est. — Iulius ... Exemplum: Aves alis volant. ablativus instrümentr
11. Sol lücet. — Pueri ... l.Iüliuslectic
— vehitur. (instrümentum -i 7.)
12. Anulus à Medo emitur. — Lydia ... 2. Dominus servum bacul— pulsat.
13. Ovés e rivo bibunt. — Pastor ... 3.Servisaccós umer — portant.
14. Quintus spirat. — Marcus ... 4.Ancila parv —— voc ancillam interrogat.
15. Puella clamat. — Iulius ... 5.Puella cum pueris pil lüdere vult.
16. Ostium à servo aperitur. ? Domina ... 6.Puercrassus parv — ràm sustineri nOn potest.
17. Iülia cum cane in horto lüdit. — Pueri ... 7.Cibus pecüni emitur.
18. Ornàmenta ab Albino ostenduntur. ^ Lydia Me&dusque ... 8.Mercuriusal^ volàre potest.
19. Quintus ab Iülio vocatur. — Aemilia ... 9.Féminae ornáment
— deélectantur.
20. Ancillae accurrunt. — Domina ... l0.Tülius nonlibr
— nov ,sedantiquis delectatur.
ll.Iülius magn voc servum vocat.
12. Homo ped ambulat.

44 45
 EXERCITIVM V I : EXERCITIA A I I-III CAP. XI
CAP. X

Exercitium septimum
. cumcan
déclinátionés i ttetut | Dum pástorincamp . etcentumov am- CAPITVLVM VNDECIMVM
bulat,pueriinhort ^ ^
lüdunt lüliaros carpit quiai ——
E 0x — ; — Exercitium primum ll
&dus autem Róm est cum Lydia, amic su : T — -
— — mons-
digit Eus Ne FANS Tunes SIDEURHERHE
Lydiatabern ^ Albinividet, quam Med
E— —— ni
trat Albinus tabernai — Roman est, qurornàment——
Rómànis mult X sunt: alii
tabernari EC nóm. — x B Ru
véndit. In vi
^ etpir — ,aliüros — et Hh — 0 acc. —/-e -a/-ia
libi — venduntaliimal
—— advill— su it. Dominus non am- gen.-is — -um/-ium
Iüliusab oppid -ibus
| mE dat. -1
bulat,sedáserv . lectic vehitur. Ünusservusantelec-
tic .trésautem post e ambulant.lülius ad vill —— | flümen magnum / flümina magna; caput aegrum/ capitaaegra; | abl -e/-i -ibus
advenit,et Márc — — que,fili —
Quint su . ,màálum i pulchrum animal / pulchra animalia; mare magnum / maria
et pir — dat; serv — quoque, Syr — et Léandr —, magna.
màl et pira lülius dat. Aemilia vir — su Osculum |
dat. Médus Albino ^
pecüni dat. Albinus Méd — et | Exercitium secundum
LydiX anulum dat. : Exemplum: Nilus est: magnus flümen, magnum flümen,
Pastorcan su ^ cibum
cibumdat.Canisápastor magna flümina, magnum flümine.
accipit et caud — movet, quod laet est. Ov suis 2.
cibum nón dat pástor, quia cibus ov est herba, quae in. - 1. Iülius videt: crüra sàna, crürem sanum, crürem sánam, crüres
camp —
est Ovés aquam bibunt é flümin ,quod prope . sanas.
silvam est. In silvà mult arbor sunt; sed etiam in - 2. Neptünus dominus est: magni mari, magnis maris, magnum
hort . ^ multae arbores sunt.
(Iüli mare, magni maris.
^
MaàrcusetQuintusnid inarbor reperuntetine ——- 3. Oves bibunt €: parvo flümine, parva flümine, parvo flümini,
ascendere volunt. Nidus interrám etfoli — est . Sed quid parve flümine.
ine — est?Innidónonov — ,sedpullX vivX— sunt. 4. Medicus sànat: corpus aegrus, corporem aegrum, corpus ae-
Dum —
lülia cum Margarità, can Su — , pl |lüdit; grum, corporés aegros.
dum pastorov — nig —— in silva quaerit; dum Medus cum 5. In mari vivunt: multi animali, multa animalia, multae ani-
—
amic su—-— i est; T E est,neque | mália, multüs animali.
sustinéri ad terram cadit.
potest, LodenesRES DE : - : " ; ;
Ina, qu ram
p arv — ludit, tmn TR MuiRODS E v. dant: multis maribus, multis maris, multibus
— X
subarbor .iacére 7. lülia me eouIS cde ire - H m
autem, qui prope eum est, Quint
^ est, quia Quintus sé nón movet, neque
videt. Puerperterrit MS p ; BEGUL BHSED, COEGIT SUUID OESCBDEN, De
^ autem spirare necesse est: qui nón spirat, 8. Ma a onsiiecu neus n —— —
spirat Homin
moru ^
est Nonsolumhomin ,sedetiampisc ^ ,qui - Magni piscés vivunt in: magnis flüminis, magnis flüminibus,
in mar vivunt, spiráre necesse est. magna flümina, magnibus flüminibus.
Márcusmagn vóc lülium vocat, quifili — audit, u
etin hort exit. Pastor quoque clamat, et canis, qui pás- Exercitium tertium
tór — clàmór audit,lupumsinetimór petit. Pastor - Exemplum: rivus / oppidum — Rivus ad oppidum fluit.
ov nigr. inumer — ov
imponitetadcéter d bant Znsies
quaeincamp —
sunt,portat lülius quoquefili ,quiam- 2. sanie see
bulare nón potest (neque voláre ut av 4 non
— , quodal 3. li EUSI SUE
habet),in vill ^ portat. lumina / maria —

46 i 47
CAP. XI EXERCITIA IV-y EXERCITIA VI-VII CAP. XI

4. parvus rivus / flümen magnum — 5. Medicus: "Pés pueri aeger est". —

6. Syra: "Quintus in impluvió est et aquam pulsat, Màrcus
Exemplum: oppidum / rivus / aqua ^ Oppidum à rivo aquam
autem ridet". —
accipit.
-.J. Syra: "Puer oculos claudit et dormit". —
5. mare / flumen / aqua — 8. Aemilia: *Ancillae in horto pueros quaerunt". —
6. maria / flümina / aqua — 9. Pástor: Oves é rivo aquam bibunt". —
7I. vénae / cor / sanguis — 10. Medicus: *Déns niger sanus non est". —
8. mare / multa flümina / aqua — 11. Medicus: *Cultrum sümere necesse est". —
12. Pastor: Canis clamorem audit et lupum dentibus petit". —
Exemplum: rivus / oppidum/ aqua — Rivus oppido aquam dat,

9. flümen / mare / aqua — Exercitium sextum

10. flümina / maria / aqua — i Exemplum: Marcus: *Tülia male cantat". acc. cum inf.
11. cor / corpus / sanguis — — Marcus lIüliam male cantàre putat. ponitur apud
putat
12. multa flümina / magnum mare / aqua — |. Pastor: ^Lupus in silvà se occultat". —
: 2. Syra: Puer aeger est, neque ambulare potest". —
Exercitium quartum 3 3. [ülius et Aemilia: *Medicus stultus est, neque Quintum sà-
accüsátivus cum 1nfini- Exemplum: Dominus: *Tace, serve!" náre potest". —
tivo ponitur apud — Quid iubet dominus? Dominus servum tacere iubet. 4. Aemilia: *Medus pecüniam Iülit habet". —
iubet
1. Aemilia: *Veni, Syra!" — Quid iubet Aemilia? ... i 5. Pastor: Oves albàs sine cane relinquere necesse est". —
2. Iülius: ^Fenestram claude, Dave!" — j 6. Pueri: "Tülia foeda est, cum rosis et sine rosis". —
3. Aemilia: *Pueros vocate, Delia et Syra!" — : 7. Pastor: Bonus canis vestigia ovis reperire potest". —
4. Pastor: *Ovem nigram reperi, canis!" — 8. Ancilla: "Pueri, qui Iüliam rident, improbi sunt". —
5. Iulius: ^Medicum arcessite, servi!" — 9. Servi: Via longa est, et sacci pleni sunt". —
6. Medicus: *Ós aperi et linguam ostende, puer!" — 10. Quintus: Iulia vocem pulchram habet". —
7. Medicus: *Póculum sub bracchio pueri tene, Aemilia!" —
8. Iülius: ^Tüsculum ite et medicum arcessite, servi!" — Exercitium septimum
9. Aemilia: ^Rosàs sümite, ancillae, et in atrium venite!" — Exemplum: Mater gaudet quod filius vivit. acc. cum inf.
10. Pastor: "Lupum pete, canis!" — — Mater filium vivere gaudet. pónitur apud
gaudet
1l. Aemilia gaudet quod Iülia proba pulchraque est. —
Exercitium quintum 2. Pastor gaudet quod canis ovem nigram reperit. —
acc. cum inf. Exemplum: Marcus: Quintus in arborem ascendit". . Pueri gaudent quod in nido ova sunt. —
C9
ponitur apud - Quid dicit Marcus? Marcus 'Quintum in arborem . Quintus gaudet quod medicus stultus abit. —
ON tA .&

dicit ascendere' dicit. . Lydia gaudet quod Médus ànulum emit. —

1. Pastor: Canis in silvà lupi vestigia videt". — Quid dicit pàs- . Syra gaudet quod dens Quinti nón dolet. —
. Servi gaudent quod sacci vacui sunt. —
—-)

tor? ...
. Servi gaudent quod dominus ancillis màla dat. —
00

2. Màrcus: "Quintus mortuus est, atque in terra iacet". —

3. Medicus: "Puer spirat, ergo vivus est". — . lülius gaudet quod servus cum medicó ad villam revenit. —
NO

4. Iülia: ^Rosae quae sunt in horto pulchrae sunt". — 10. Pastor gaudet quod ovés albae in campo, non in silvà,
sunt. —

48 49
p
CAP. XI EXERCITIA VIII-X EXERCITIVM XI CAP. XI

Exercitium octavum 1 : 5. Aemilia ancill , quae dicunt (Quint in terrà

gaudet quod Exemplum: Mater Quintum vivum esse gaudet. : iac ^, clam audit.
cum indicativo — Mater gaudet quod Quintus vivus est. à 6. Pástor ov nigr abe videt, et lup ulul
ilia Ili €— iiti audit. Ergo pástor necesse e putat ovés albas in campo
l. Aemi ia Iulium advenire gaudet. — relinqu et ovem nigram reper , eamque ad ceteras
2. Pastor canem bonum esse gaudet. — z
3. E
Lydia M&dum ad DH det.— REM ees
7. Aemilia sanguin rubr de bracchio Quinti in pocu-
4. Albinus Medum pecüniam habere gaudet. — Brei videt. Mater fili tii putat.

* Axemin e GHI iain et pus aceipere gandet. — 8. Medicus pueri pectus tangit, et cor eius palpit sentit:
6. Domini pastores probós esse gaudent. — ergó 'puer spir Eid e Sato dou Jue
5 Tübasglem "ienela luca guae — milia sanguinem de bracchioó Quinti déterg necesse
8. Servi dominum baculum non sümere gaudent. — putat.
z i e
9. Pastor umbram sub arbore esse gaudet. — i mE
10. Feminae viros órnàmenta emere gaudent. — i TRES :
i Exercitium ündecimum
E m x: i Exemplum: Quintus pedem aegrum habet. ablativus limitàtiónis
- e pau OHNE Z i ix ern u — Quintus pede aeger est. (limitátio -onis £)
acc. cum inf. passivi Exemplum: Quintus à patre portatur. Quid videt Aemilia?
we i — Aemilia Quintum à patre portàri videt. |. Puer caput aegrum habet. —
videt, audit
2. Puella corpus aegrum habet. —
1. Servi à domino vocantur. Quid audiunt ancillae? —
3. Servus bracchium aegrum habet. —
2. Baculum à domino sümitur. Quid videt servus? — 4. IlIi pueri crüra aegra habent. —
3. Cornelius equo vehitur. Quid videt Medus? — 5. Haec puella linguam aegram habet. —
4. Taberna a Lydia digito monstratur. Quid videt Medus? —
6. Ille vir os aegrum habet. —
5. Dominus à servo salutatur. Quid audit Aemilia? —
6. Rosae liliaque ab Iülia carpuntur. Quid videt Syra? —
7. fülius a Marco vocatur. Quid audit Aemilia? —
8. Quinti pes à medico tangitur. Quid videt Syra? —
9. Quinti vena a medico cultro aperitur. Quid videt Syra? —
10. Sanguis de bracchio Quinti a matre detergetur. Quid videt
Iulius? —

Exercitium decimum
acc. cum inf. l.Marcus Quint cad
— videt,et perterritus est: e — —
enim mortu — es . jputat.
2. lulius advenit, et Quint spir— videt: ergo lülius
"puer — viv — es —— "dicit
3.Quintus aeger est; pier autem aegr dorm ne-
cesse est.
4.Lydiaanul
^ addigitum medium conven nonsentit:
ergo 'ànulum in digito quarto pon necessee —— "dicit.

50 51
 EXERCITIA I-III CAP. XII

CAPITVLVM DVODECIMVM

Exercitium primum
Exemplum: Màrcus ünam sororem habet. — Marco üna dativus possessrvus
soror est. (possessivus -a -um
€ possidere [^ ha-
]: Iülia duos fratres habet. — bere])
2. Iülius et Aemilia tres liberos habent. —
3. Pàstor ünum canem habet. —
4. Medus pulchram amicam habet. —
5. Homo duàs manüs habet. —
6. Pástor inam ovem nigram habet. —
7. Miles Romanus multa arma habet. —

Exemplum: Marco una soror est. — Marcus ünam sororem

habet.

9. Iüliae ünus avunculus est. —

10. Aemiliae tres liberi sunt.

—
11. Iülio multae rosae multaque lilia in horto sunt. —
12. Exercitur Romano multi hostes sunt. —
13. Homini quattuor crüra nón sunt. —
14. Pediti gladius brevis est. —
15. Domino Romàno multi servi sunt. —
16. Germanis gladii longiores et graviores sunt quam Roma-
nis. —

Exercitium secundum
magnus impetus magni impetüs declinàtio 1v
(gen. sing. -üs)
sing. plur.
nóm. -us -üs
acc. -um -üs
gen. -üs -uum
dat -ui -ibus
fortis exercitus / fortes exercitüs; parva manus / parvae manüs. abl. -ü -ibus

Exercitium tertium
l. Exercit — Rómaànus magnus et fortis est. In exercit — —
9

Romano multi milites sunt.

2. Dux exercit — imperat, etexercit— duci páret: dux
enim ab exercit— metuitur.
———

53
E
CAP. XII
EXERCITIA IV-y -. EXERCITIA VI-VII CAP. XII

3.Sine met — equitat — inhostesimpet X facit. -— 3. Puer videt: ràmum tenue, rámus tenuis, rámum tenuem, ràómem
4. Homó duós pedés duásque man— habet. tenuem.
5.Iülius baculum man — sümit. 4. Pedites pugnant: gladiis brevibus, gladios breves, gladiis brevis,
6.Inexercit —— Romanis etiam Hispani et Galli militant. gladio breve.
7.Hispàni Gallique arc et sagittas ferunt. 5. Milites parent: fortem ducem, fortes duces, forti duco, forti duci.
8.Germàni,quiexercit |^ Romanisnonparent,sinemet — — 6. Dux imperat: fortes milites, fortibus militibus, fortis militibus,
contrà eos pugnant. fortibus militis.
9.Boniexercit ^ Romanorum duces à militibus suis non dis- 7. Iülius putat: Iuliam tristem esse, lülia triste est, Iüliam tristem
cedunt. est, Iüliam tristam esse.
10. Hostes impet —— equitat^ Romani sustinere nón pos- 8. Pedités discedunt à: tristem ducem, triste duce, tristi duce,
sunt. tristi duci.

Exercitium quartum Exercitium sextum

exercitus magnus 1. Gladius peditis brev — est: pedites gladios brev
— — et Exemplum: miles / gladius / brevis / longus COSHEAHARUMS
hasta magna lev — ferunt; gladii autem qui ab equitibus feruntur — Miles nón gladium breviorem, sed longiorem sümit. | "??* pois
acc. -iorem/ ius
scutum magnum grav — etlong sunt.
|. Albinus / anulus / levis / gravis — gen. -ioris
2.ViaLatinanon brev
— ,sedlong
— est.
arcus / hasta gravis 2. Iülia$e/ mala / foedus /: formosus — dat.
abl.
den
-ióre
3. Quintus crass— est; ràmus autem tenu — puerum
scütum grave 3. equites / hasta / brevis / longus — " n PEE
crass | sustinere non potest.
nóm.-is/-e -6s/-ja 4. miles: / pilum
- / brevis /: longus. — E
acc. -iOres /-iora
acc. -em/-e -és/ -ia 4.Tülius puellae trist
— malum formós
— dat.
5. ancilla / pocula / gravis / levis ^ gen. ziorur
gen. -is -jum 5.Pedités armis lev — ,equites autem armis grav pug-
dat. -jóribus
dat. -i -ibus nant. Pedes gladio brev
— , eques autem gladio long— —
abl. -1 -ibus
Exercitium septimum abl. -ióribus
pugnat.

Reti
Exemplum: Marcus nón tam crassus nec tam gravis est quam | comparátivus
6.lIülius mult etfort
^ servorum dominus est. Aemilia
Quintus.
mult ^ ancillárum domina est.
— Quintus crassior et gravior est quam Marcus.
7.Fort dux militibus imperat. Fort milites fort
— —
duci parent. l. fülia non tam tristis est quam Quintus. —
8. Milites impetum in mult
— etfort
X hostes faciunt. 2. Puellae non tam graves sunt quam pueri. —
9. Aemilia filiam trist esse videt, quia improb— pueri 3. Dàvus nón tam improbus nec tam fortis est quam Medus. —
eam rident. 4. Gladius equitis non tam levis nec tam brevis est quam pedi-
10.Servilecticam grav saccosque grav X portant. tis. —
5. Exercitus Germanórum non tam fortis est quam Rómáàno-
Exercitium quintum rum.
Exemplum: Milites audiunt: fortem ducum, fortem ducem, 6. Pila Roómànorum nón tam longa nec tam gravia sunt quam
forte duce, fortium ducum. Germanorum. —
7. Ancillae nón tam pecüniósae sunt quam dominae. —
1. Equites ferunt: gladios graves, gladia gravia, gladios gravos,
8. lülius *Germanos nón tam fort&s esse quam Rómànos' dicit. —
gladies graves. 9. Iülius *arma Roómànórum non tam gravia esse quam Germà-
2. Illi viro est: nómen brevis, nomen breve, nóminem brevem,
norum' dicit. —
nómine breve.
10. Iülia putat lilia non tam pulchra esse quam rosás. —

54 55
CAP. XII EXERCITIA VIII-IX EXERCITIVM X
CAP. XII

Exercitium octavum | 4. Quam làta est fossa? (duodecim) —

comparátivus 1l. Via Appia long est quam Via Latina. Via Latina 5. Quam longus est gladius equitis? (trés) —
brev est quam Via Appia.
2. Iulius *Viam Appiam long esse quam Viam Latinam, Exercitium decimum
et Padum brev esse fluvium quam Rhénum' dicit. Exemplum: milites / arma / pugnàre — Milites armis pugnant. ablativus instrümentr
3. [n fluviis pauc sunt piscés quam in mari.
4. Arma peditum lev sunt quam equitum: hi armis 1. Iülia/ pila / lüdere —
grav pugnant. 2. Iülius / lectica / vehi —
5. Anulus cum gemma pulchr est quam ànulus sine 3. dominus / servi / baculum / pulsare —
gemma. Ornamenta gemmáta pulchr sunt quam ornà- 4. vena / culter / aperiri —
menta sine gemmis. 5. eques / hasta longa et gravis / pugnare —
6. Medus amicam foórmos habet quam Syrus: Medus fe- 6. castra / arma / oppugnari —
minae formos amicus est. Huic féminae for- 7. castra / vallum fossaque / defendi —
mos Medus anulum dat. 8. Medus / anulus / pecünia / emere —
7. Hoc flümen long et lat est quam illud. In flü- 9. pilum / manus / iaci —
mine long et lat multi piscés natant. 10. Lydia / taberna / digitus / monstráre —
8. Dux Romanus militibus fort imperat quam dux hos-
tium. Is dux est militum fort , qui duci fort pà-
rent.
9. Pila Germànorum long et grav sunt quam Ró-
manorum. Germani pila long et grav ferunt.
10. Lydia nómen brev est quam Aemilia. In nomine
brev quinque litterae sunt.
11. Marcus et Quintus laet sunt quam Iülia. lülia
trist est quam Marcus et Quintus.
12. Iulia mala formos quam pira esse putat.
13. Quintus in arborem alt ascendit, quia in arbore
alt nidus est.
14. Equites gladiis long et pilis grav pugnant
quam pedites.
15. Ornamenta Aemiliae pulchr sunt quam Syrae. Ae-
milia pulchr ornàmentorum domina est.

Exercitium nonum
altus, latus, longus Exemplum: Quam longus est gladius peditis? (duo)
cum acc. — Gladius peditis duos pedes longus est.

1. Quam lata est via quae in castris est? (centum) —

2. Quam altum est vallum castrorum? (decem) —
3. Quam longum est pilum Aemilii? (sex) —

56 57
 EXERCITIA I-II CAP. XIII

CAPITVLVM TERTIVM DECIMVM

— Exercitium primum
Di 4 esttempus à màne ad vesperum. declinatio v
.Januarius ünum et trigintà di^ habet. sing.

$9ugousensc
nom. -és
Initium di— mane dicitur.
acc. -em
Mernrdi X solaltissimus in caelo est. gen. -éi
Menselünio diX longissimi sunt. dat. -ei
December di^ breviores habet. abl -e
DiX primo mensis nomen est *kalendae'.
.Hieme pueri Germànisuper glaci
— lacuum lüdunt.
9. Meridi — di induas aequas partes dividit.
10. Vesper finis di^X est, atque initium noctis.
11.Di . calidissimis, qui mense Iülio et mense Augusto
sunt, Romani urbem relinquunt. is di^ Romani in villis
suis vivunt.
12. September trigintà di^ habet numerus di —— est tri-
ginta.
13.Tànus duas faci — Mhabet:eiduaefaci — sunt.
14. Primis ménsium di—— nomina sunt: *kalendae Ianuariae',
*Februariae', *Martiae', cet.
15. Pueri Germanrglaci ^ delectantur.
16.Post meridi
X solcalidior est quam ante meridi.

Exercitium secundum
Exemplum: Kalendae lIanuariae est mensis lànuarit: dies glacies £
primi, dies primus, die primo, diem primum. dies m.

1. Pueri lüdunt super: glaciem frigidissimam, glaciem frigidis-

simum, glacie frigidissimo, glaciei frigidissima.
2. Quintus putat: diem longus esse, dies longus esse, dies lon-
g0s esse, diebus longis esse.
3. Mense Decembri sunt: diés brevissimi, dies brevissimus, dies
brevissimos, di&s brevissimàs.
4. *Kalendae' nómen est mensis: diei prima, dies primi, die
primo, dier primi.
5. Romani villas petunt: diébus calidibus, diés calidas, diebus
calidis, diei calido.

59
CAP. XIII EXERCITIA n-y. d CAP. XIII

Exercitium tertium 9. Pastor pauc hor sub arbore dormit.

ablàtivus temporis Exemplum: Quando nix dé caelo cadit? 10. Hostés, qui contra exercitum Romànum pugnant, mult
quando? — Hieme nix dé caelo cadit. ann vivere non possunt.

1. Quando lüna et stellae lücent? —

Exercitium sextum
2. Quandó Martius mensis primus erat? — stultissimus medici stultissimi superlàátivus
3. Quando lüna dimidia vidétur? — -issimus -a -um
4. Quando dies longissimi sunt? —
5. Quando sól altissimus in caelo est? —
6. Quando pueri Germàni super glaciem lacuum lüdere pos-
sunt? —
7. Quando campi novà herbà operiuntur? — — miles fortissimus / milites fortissimi; puella tristissima / puellae
8. Quandó multi Romani urbem relinquunt et villàs suàs pe- tristissimae; dies longissimus / dies longissimi; nox brevissima/
tunt? — noctés brevissimae; flumen latissimum / flümina làtissima.
9. Quando diés atque noctés aequi sunt? —
10. Quandó homines dormiunt? — Exercitium septimum
1. Sol stella clar est. superlàtivus
Exercitium quartum |! -— 2.Februarius ménsis brev— — est. -issimus -a -um
ablàtivus temporis Exemplum: Hieme nix dé caelo cadit. 1 3. Medus Lydiam feminam prob et formós
quando? — Quando nix dé caelo cadit? 1 . esse putat.
1. Aestáte diés longissimi sunt. — 1 . 4.Hostes *milites Romànos fort esse' dicunt.
2. Hieme montés et campi nive operiuntur. — 5. Nilus flümen Africae long est.
6. Ianuarius et Februarius menses frigid sunt.
3. Vere arbores novis foliis ornantur. —
4. Autumn folia dé arboribus cadunt et terram operiunt. — 7. Ménsi brev nomen est *Februàarius'.
5. Die quinto decimo post lünam novam lüna pléna est. — 8. Diés octavus ante kalendas lIanuarias dies anni brev
est.
6. Mense Martio 1düs non dies tertius decimus, sed quintus de-
9. Dux *milites suos fort esse' dicit.
cimus post kalendas sunt. —
10. Iülia puella crass non est, neque grav
11. Montibus alt Italia à Germania dividitur.
Exercitium quintum
12. Verba Latina long non sunt.
accüsátivus temporis Exemplum: Vir fortis multos annos vivere potest.
13. Ménsibus calid nómina sunt *Iülius' et *Augus-
l.Homo ducent— ann vivere non potest. tus'.
2. Mense lülio multi Roómàni urbem relinquunt, neque enim 14. fülius filiae trist osculum dat.
totX aestàt— in urbe habitare volunt. 15. Syra nàsum foed habet.
3.Iülia quattuor hor in horto lüdit. 16. Hiems tempus anni frigid est.
4.PàstorlongX temp insilva ambulat. 17. Aemilius duci fort paret.
5.Pueraeger mult^ hor inlecto iacet. 18. Aetna mons Siciliae alt est.
6.Albinustot— di| ornamenta vendit. 19. Rhé&no, flümine làt , Germania a Gallia provincia
7.Quintus tot— noctX dormire non potest. dividitur.
8.Milites Romáàni mult mens in Germànià militant. 20. Aemilius ducis fort miles est.

61
60
CAP. XIII
21. Ante diem octávum kalendas Iànuàariàs nox long
est.
22. Syra medicum stult
23. Militum Romanorum arma grav
24. Nübes in caelo alt sunt.
25. Dux Romanus militibus fort
62
EXERCITIVM VII EXERCITIA I-II CAP. XIV
CAPITVLVM QVARTVM DECIMVM
esse putat.
sunt. Exercitium primum
Exemplum: Puer, qui dormit, gallum non audit. participium
imperat. — Puer dormiens gallum non audit. [1] -àns -antes
-antia
1. Puella, quae in lecto iacet, dormit. — [2] -éns -entes
2. Gallus, qui canit, à puero non auditur. — -entia
[3] -éns -entes
3. Pueri, qui frigent, vestimenta à servis poscunt. —
-entia
4. Ancillae, quae clamant, dominam vocant. — [4] -iens -ientes
5. Quintus, qui nidum videt, in arborem ascendere vult. — -ientia
6. Parentes, qui liberos exspectant, in atrio sedent. —
7. Animalia quae volant canem lüliae nón delectant. —
8. Domina, quae e lecto surgit, ancillam vocat. —
9. Pastor, qui ovis vestigia reperit, gaudet. —
10. Pastores, qui dormiunt, oves in silvà errantes nón vident. —
Exercitium secundum
Exemplum: Marcus gallum, qui canit, non audit. participium
— Marcus gallum canentem non audit. accüsativus
m.,f. -ntem -ntes
l. Servi dominum, qui advenit, nón vident. — n. -ns -ntía
2. Medicus pueri pedem, qui dolet, tangit. —
3. Pastor ovem nigram, quae in silvam intrat, nón videt. —
4. Medicus stultus pueros qui aegrotant sánare nón potest. —
5. Aemilia Ostiarium, qui ostium aperit, audit. —
6. Ancillae stellas, quae in caelo lücent, aspiciunt. —
7. Servi pueros, qui dormiunt, excitant. —
8. Medicus cor Quinti, quod palpitat, sentit. ^
9. Iülia aves, quae inter ràmos sé occultant, videt. —
10. Aemilia puellam, quae plorat et clàmat, audit. —
Exercitium tertium
Exemplum: Marcus vocem galli, qui canit, nón audit. participium
— Marcus vocem galli canentis non audit. genetivus
m., f. n. -ntis -ntium
l. Medicus faciem pueri, qui aegrotat, aspicit. —
2. Aemilia vocem Iiberorum, qui clàámant, audit. —
3. Mercurius imperia deorum, qui in caeló vivunt, ad homines
portare solet. —
63
CAP. XIV EXERCITIA IV-V EXERCITIVM VI
CAP. XIV

4. Milites vocem ducis, qui pugnat, nón audiunt. — Exercitium sextum

5. Dux militum qui castra defendunt fortissimus est. — l. Puer dorm gallum can nón audit, sed pueri participium
6. Aemilia sanguinem dé bracchió Quinti, qui in lecto iacet, de- vigil gallos can audiunt. [1]-àns antis
terget. — 2. Pastor cani cibum dat; canis autem pàstóri cibum d [2]-&ns -entis
7. Domina vocem ancillarum, quae lüdunt et rident, audit. — paret. [3]-éns -entis
8. Iülius lacrimas filiae, quae in cubiculo plorat, non videt. — 3. Dàvus pueró posc (-iens -ientis)
vestimenta affert. Servi pueris
[4]-iens -ientis
9. Lydia vocem amici, qui advenit, audit, et laeta est. — lecto surg aquam afferunt.
10. Màrcus vocem lüliae, quae canit et ridet, audit, et 1iràtus 4. Quintus bracchium dol aspicit et putat medicum, pue-
est. — ros aegros non sàn , Stultum esse.
5. Ovis nigra, à pástore dorm discéd ,insilvam
Exercitium quartum intrat.
participium Exemplum: Milites duci, qui imperat, parent. 6. Canis, ovis bal . VOcem aud , lupum dentibus
dativus — Milites duct imperanti parent. petit.
m.,f,n.-nti -ntibus
7. Mülités, pàr duci imper ,in hostés impetum fa-
1. Dàávus puero, qui e lecto surgit, aquam dat. —
ciunt.
2. Médus Lydiae, quae gaudet atque ridet, ànulum dat. —
8. Domina ancillàs clàm audit et in atrium intrat, ubi
3. Albinus Médo, qui ei pecüniam dat, ánulum vendit. —
Quintum videt aquam puls
4. Dux militibus, qui contrà hostes pugnant, imperat. —
9. Canis avés, animàlia vol , aspicit, et latrat.
5. Dàvus pueris, qui in cubiculis dormiunt, aquam affert. —
10. Parentes à liberis in àtrium intr salutantur.
6. Hominibus, qui natant, spirare necesse est. —
11. Servi clam à dominó dorm nón audiuntur.
7. Iülius filiae, quae rosàs carpit, malum pirumque affert. —
12. Mater vocem filiae rid €t cum cane in horto
8. Iülius servo, qui alium servum nón accüsat, nummum dat. —
lüd audit.
9. Ancillis dominae quae imperat necesse est parere. —

AU MSRP
13. Milites inter pila vol pugnant.
10. Aemilia Quinto, qui in lecto iacet, aquam dat. —
14. Màrcus frátrem dé arbore cad videt, patremque
magna voce vocat.

editoria irm rrai RR AA atio

Exercitium quintum 15. Pastor, ovem nigram quaer
Exemplum: Gallus à puero, qui dormit, nón auditur. , Silvam petit.
participium 16. Pastórés dorm à canibus làtr excitantur.
ablativus — Gallus à pueró dormiente nón auditur.
m.,f,n.-nte -ntibus
17. Puer servó vestimenta affer páret.
1 Marcus à servo, qui clamat, excitàtur. — 18. Clámor hostium castra oppugn a militibus auditur.
2 Domina ab ancillis, quae intrant, salütatur. — 19. Dux à militibus, in castris habit , salütatur. |
3 Ovis nigra à pastore, qui in umbrà dormit, abit. — 20. Medicus pueri in lecto iac cor palpit
iced

manü
4 Marcus à soróre, quae plorat, discedit. — sentit.
3 Medicus à pueris, qui aegrotant, non salütatur. — 21. Servi pueris frig vestimenta afferunt.
6 Canis Iüliae animalibus quae volant non delectatur. — 22. lülia patrr adven rosas dat.
7 Dominus à servis, qui tacent, auditur. — 23. Domina ancillàs rid et can audit.
8 Aemilia à filio, qui in lecto iacet, non discédit. — 24. Canis, vestigia aspic , ovem in silvà err quae-
9 Pastor ab ovibus, quae aquam bibunt, nón abit. — rit.
? - ; ames
1 0. Aemilia ab ostiario, qui ostium claudit, aspicitur. — 25. Quintus, in lecto vigil ,membra dol movére
nón potest.

64
 ERCITIVM I CAP. XV

CAPITVLVM QVINTVM DECIMVM

- Exercitium primum
— - Exemplum: Quintus: *Nonne pullos vidés (videre), Marce?" | [1] -o
: Marcus: Pullos video (videre), Quinte". B s
; |. Lydia: "Nonne anulum gemmàatum (emere), -és
J: Mede?"
Médus: *Anulum gemmáàtum PIE
(emere), Lydia". [4] p
3i . 2. Dàvus: "Nonne gallum canentem (audire), -is
3 Mare?"
1 Máarcus: *Gallum canentem nón (audire), Dave".
3. Dominus: *Nonne medicum (arcessere), serve?"
Servus: ^Medicum (arcessere), domine".
4. Mater: ^NOonne rosàs (carpere), Iülia?"
lülia: /Rosás —— — (carpere), mater".
5. Mater: ^Num lüliam (ridere), Marce?"
Maàrcus: *Tüliam non (ridere), mater".
6. Dàvus: *Num totum corpus (lavare), Marce?"
Marcus: *Totum corpus nón (lavare), Dave".
7. Màrcus: Nonne Quintum (excitare), Dave?"
Dàvus: *Quintum nón (excitare), Marce, quod iam
vigilat".
8. Dux: *Num hostes (timere), miles?"
Miles: *Hostes non (timere), dux!"
9. Magister: *Cür librum non (aperire), discipule?"
Discipulus: *Librum non (aperire) quod eum non
(habere), magister".
10. Magister: **Cür non (considere), Marce?"
Marcus: *Non (considere), quia pars tergi inferior
mihi dolet".
11. Magister: *Cür Màrco màlum non (reddere),
Sexte?"
Sextus: "Malum Marco nón (reddere), magister,
quod id iam in ventre meo est".
12. Iülia: *Cür mala servis (dare), pater?"
Iülius: *Mala servis (dare), quia probi sunt".
1

: 67
CAP. XV EXERCITIVM It EXERCITIA III-IV CAP. XV

Exercitium secundum 12. Magister: *Quid non (considere), discipuli?"

[1] -àmus Exemplum: Iülia: *Nonne màtrem auditis (audire), Marce et Discipuli: ^Non (considere), quod sedere non pos-
-atis Quinte?" sumus".
[4I inus Marcus Quintusque: Matrem audimus (audire),
m ülia". Exercitium tertium
]. Dux: *Hostes timére nón pot , quia milites fortissimi | sum sumus
(4] p 1. Domina: ^Nonne aquam ex impluvio (sümere), ad. es estis
-itis ancillae?" 2. Milites: *Fortissimi , dux, ergó hostés timére non | **t SUE
Ancillae: ^Aquam ex impluvio (sumere), domina". pos » pos-sum pos-sumus
2. Pater: *Cür màtri non (párére), liberi?"
3. Exercitus Romanus, qui fortior quam exercitus Ger- | Po**s ^ potestis
Liberi: *Maátri (párére), pater".
máànórum, Germàniam expugnaáre pot BARONE QUSUSUS
3. Magister: *Cür iàánuam non (pulsare), discipuli,
4. Márcus: *Tü nón tam crassus , Quinte, quam ego, SMOSSQUBI ANUS
cum ad lüdum (venire)?"
ergó tü in arborem ascendere pot S
Discipuli: "Ianuam (pulsàre), magister, cum ad
5. Dominus: "Servi fortes , ergo saccos portare
Iüdum (venire)". pot "s
4. Dux: *Num hostes (tim&re), milites?"
6. Servi: "Sed fessi , domine, neque saccos portare
Milites: *Hostes non (timere), dux!"
pos 5
5. Ancillae: *Cür saccos (portare), Syre et Léan-
7. Iülius: "Ubi Medus?" Medus ab , neque re-
der?" spondere pot
Servi: *Saccos (portàre) quod dominus nós saccos
8. Magister: Puer improbus , Màrce, neque bene reci-
portare iubet". tàre pot M
6. Magister: *Cür magistro interroganti non (re-
9. Márcus: *Improbus nón , et bene recitare pos i
spondere), discipuli?" 10.Hasta gravior — quam pilum, neque à pediteferi pot .
Discipuli: *Tibi non (respondere), magister, quia

te non (audire)".
7. Magister: *Cür mé non
puli?"
Discipuli: *Té non
mire)".
8. Iülia: *Quid me
Marcus Quintusque: "Te
foeda es".
9. Quintus: *Cür medicum
Parentes: "Medicum
grotas".
10. Pueri: *Cür oves in campos
Pastores: *Oves in campos
pis herba est, quam oves esse solent".
11. Dominus: * ne (vidére) Medum?"
Servi: *Medum nón
68
aM rid
11. Aemilia: *Ubi ancillae? Vos reperirenón pos —— ".
12. Ancillae: *In horto , domina, teque audire pos z:
(audire), improbi disci-
13. Iülius: *Tü ad , Dave, et mihi respondere pot "i
14. Quintus aeger , neque ambulare pot
(audire), quod (dor-
15. Nos autem aegri non , et pensa facere pos
(ridere), Marce et Quinte?"
Exercitium quartum
(ridére), Iulia, quod
1. Medus et Lydia Albini tabernam aspic [3] -jó -imus
2. Màrcus: Quid aspic , Quinte?" Quintus: *Nidum inter Hs -itis
(arcessere)?"
rümos aspic " TES iue
(arcessere), Quinte, quia ae-
3. Aves nidós in arboribus fac et ova par accipere
4. Dux: *Cür fug , milites?" Milites: *Fug , QUOd | aspicere
(dücere), pastores?" hostés pila iac 2 capere
(dücere), quod in cam-
5. Albinus pecüniam à Medo accip , et eam numerare | facere
incip . igee
6. Quintus: *Ego pilam iac : cür tü pilam nón cap ; m i
(vidére), domine".
Iülia?" parerem
69
CAP. XV EXERCITIVM V EXERCITIVM V CAP. XV

7. Iülia: *Cür pilam iac 7" Quintus: *Pilam iac ? $8. Iülius: ^Ergo cür Iüliam verber , Máàrce? Id te de-
quod pila lüdere me delectat". lect ?" Marcus: *TIülia male cant , pater!" Iulius
8. Hostes castra armis cap ; milites igitur ex castris baculum süm et *Nunc té pün ", inquit, *Marce,
fug i quod puellàs verberare non lic , liberos autem verberare
9. Syra: *Quid fac , lulia?" Iülia: *Nasum meum in spe- licet". Marcus magnà voce clam ,etfug E
culó aspic T
10. Aemilia: *Quid fac Iiberi?" Ancillae: *Óva in arbore
cap 5

11. Servi a domino mala piraque accip

12. Servi màla piraque numerare incip

Exercitium quintum
personae verbr 1l. fülius: *Tüne pecüniam meam hab , Dave?" Dàvus:
"Ego pecüniam tuam non hab , domine. Vidé: in mensà
sing. plür.
sacculum meum pon : vacuus est". Iulius: ^Ergo quis
pers. 1. -mus

pers. 2. -tis pecüniam meam hab ?" Davus tac

pers. 3. -nt 2. Aemilia: *Quid ag , ancillae? Nonne aud quod
dic
— ? Pueros quaerite!" Ancillae: "Marcum Quintumque
[1]1.-o -àmus
quaer , domina: eos voc , neque respond ^
2.-às -ütis
3.-at -ant
3. Quintus: *Cür Iüliam puls , Marce?" Marcus: *Eam
[2]1.-eo -émus puls quod cant ". Quintus: *Nonne patrem
2.-6s -étis tim ?" Marcus: "Pater abest, ergo eum non tim 2
3.-et -ent 4. Servi lecticam veh ,in quà dominus est. Iülius: Quid
[3] 1. -o (-10) -imus
2 consist , Servi?" Servi: *Fessi sumus, domine, neque
.-is -itis
-unt (-iunt)
lecticam portare possumus. Syrus quoque et Leander, qui sac-
3.-it
[4] 1.-i6 -imus COS port , fessi sunt".
2.-1s itis 5. Iulius ad villam adven ,etIüliam plorantem aud
3.-it -junt Iulius: *Cür plor , mea Iülia?" Iulia: *Plor , quod
Marcus mé rid et puls 7. Tülius: *Quid? Marcus
te pulsare aud "n :
6. Iulius Aemiliam salüt ,quae ei osculum d . Iülius:
"Quid ag pueri Aemilia?" Aemilia: *Ancillae eos
quaer 7. [ulius liberos voc , qui ad eum curr
Iulius: *Quid fac , pueri?" Puerr: "Nidos in horto
quaer , pater".
7. Iulius: *Tantum nidos quaer ?" Quintus: *Etiam pilà
Iud , pater". Iulius: *Tü quoque pila lud , Marce?"
Marcus nihil respond . Iulius: *Cür tac , Marce?"
Marcus: *Ego pila non lüd , quia id mé non de-
»
lect

70 7]
EXERCITIA I-II CAP. XVI

CAPITVLVM SEXTVM DECIMVM

Exercitium primum
Exempla: vereri— timere [1] -adü
ver&tur — timet, verentur — timent "tur -antur
veréns — timéns kon
[2] -eri
1. Sol màne or . Medus et Lydia solem or -iur -entur
intu m ".
2. Dum nautae loqu , gubernator ventum secundum dut -usfür
opper . -éns
3. Medus laet , quod in Graeciam, patriam suam, profi- | [4] -u
s -jur -iuntur
CIsC
4. Lydia autem laet nón potest, quod multas amicas *m
Romae relinquit. orfi.oxifar
5. Dum nàvis 6 portü egred , de oculis Lydiae lacrimae
lab .
6. Medus Lydiam complect , et eam consol
con
7. Médus, qui in nave est et in Graeciam proficisc vult,
iam dominum non ver
8. Nüllus amicus Meédum proficisc sequ
9. Multi homines navem 6 portü egredientem et nautas profi-
cisc salütant.
10. Discipuli dormientes magistrum loqu audire non
possunt.
11. Syra Iüliam consol , quae tristis 1n speculo se
intu
12. Pastor, eius vestigia intu ,ovem in silva sequ ;
13. fülius cum Medo loqu vult, sed Medus e villa
egred s
14. Iulius et servi Romam proficisc ; Aemilia autem et
ancillae eos in villà opper
15. Quintus in arborem ascendere cón , sed de ea lab s

Exercitium secundum
Médus, qui dominum (7 timet), e villà complecti
(7 exit) dum sol (7 in caelum ascendit) et Iülius in m
cubiculo suo dormit. Medus enim pecüniam domini babet et & | jap;
villà fugere vult. laetàri

73
CAP. XVI EXERCITIA III-IV EXERCITIA V-VI CAP. XVI

loqui Quo (^ abit) Medus? Romam it, ubi amica eum Exercitium quintum
opperiri (7 exspectat). Mé&dus sé vertit, et villam Exemplum: Dum Sextus magistrum salütat, Márcus ad lüdum
oriri
(^ aspicit): vir eum (7 post eum venit), ergo Médus advenit.
proficisci
sequi
currere incipit. In vià currens (7 cadit), sed statim — Sexto magistrum salütante, Marcus ad lüdum advenit.
vereri surgit. Secum (^ verba facit): Quis est ille vir, qui
post me ambulat?" Dum sól oritur et Quintus in lectó cubat, Marcus solus ad lüdum
Dum haec dicit, Medus post arborem sé occultat, et caelum it. Rés suas secum ferens, dum canis latrat, e villa exit. Marcus
sé puerum fortem esse putat, neque canes timet.
atrum fit. Vir caelum spectat et ad villam redit; Medus autem
(7 gaudet). Paulo post Medus Romam advenit, ubi Dum Marcus in via ambulat, Sextus quoque et Titus lüdum
Lydia, amica eius, multa oscula ei dat eumque (- petunt. Paulo post Marcum ambulantem vident, et post arbores
bracchia circum eius corpus ponit). sé occultant. Dum Sextus Titusque sé occultant, Marcus pàs-
torés procul in campo cum ovibus intuétur. Ovés nunc perter-
Exercitium tertium ritae currunt, quia lupi in silvà ululant. Màrcus véro ridet: nam
Exempla: Dum ventus secundus est, naves e portü egrediuntur. lupós nón timet.
ablativus absolütus
]: cum adiectivo — Vento secundo nàves e portü egrediuntur. Dum puer sé vertit, lupi vox auditur. Vox nón procul, sed
Quia ostium clausum est, Iülius intrare non potest. prope est. Màrcus quoque nunc timet, ut oves. Dum puer cir-
— Ostió clauso, Iülius intráre non potest. cum sé spectat, Sextus et Titus folia quae post arbores in terrà
sunt movent. Marcus horret, quia lupus advenit. Quid igitur
1. Dum mare tranquillum est, nautae laeti nàvigant. — facit Marcus? In arborem ascendit, dum lupus prope ululat.
2. Quia fenestra aperta est, aer in cubiculum intrat. — Dum Marcus perterritus in arborem ascendit, Sextus Titusque
3. Dum caelum serenum est, navis e portü egreditur. — multa folia movent, atque magna voce ululant. Iam Màrcus
4. Dum vivi sunt hostes, milites pugnare non desinunt. — multum timet et, dum arborem ascendere cónàtur, ad terram
cadit. Tum oculos claudit et clàmat, dum amici rident seque os-
Exercitium quartum tendunt.
ablativus absolütus Exemplum: Dum / Quia gallus canit, Marcus excitatur.
2: cum participio — Gallo canente, Marcus excitatur.
(-nte -ntibus) Exercitium sextum
1. Quia Marcus clamat, pater accurrit. — l.Qui multum pecüni habet, pecüniósus est. genetivus partitivus

2. Quia liberi in horto lüdunt, Iülius dormire nón potest. — 2.In parvo rivo paulum aqu. est. (€ pars)
3. Dum Iülia rosas carpit, Marcus Quintusque rident. — 3. Quintus non multum sanguin habet. multum
4. Oves multum herb esse solent. paulum ! cum gen.
4. Dum medicus venam aperit, puer oculos claudit. —
nihil
5. Quia canis latrat, lupus montes petit. — 5. Pastor paulum pecüni— ,sed multum pàn sécum fert.
6. Quia tabernarii clamant, multi homines apud tabernàs cón- Ow .Nautae multum aqu é nàve hauriunt.
sistunt. — .Lydianihil pecüniX habet.
—

7. Dum hostes impetum faciunt, milites arma sümunt. — .Médus multum pecüni— ,sednihilcib
X habet.
OOo

8. Dum sol oritur, gallus canit. —

9. Dum oves in umbra iacent, pastor in silvam intrat. —
10. Dum magister recitat, discipuli dormiunt. —

74 75
CAP. XVI EXERCITIVM VII EXERCITIA I-III CAP. XVII

AM
Exercitium septimum

ae y aste op
multum ]. Pastor ovem nigram quaerit;paul
X post eam in silvà re- CAPITVLVM SEPTIMVM DECIMVM
paulum perit.
—— Jtepcdus 2.Paul antetempestatem, nàvis € portü egreditur.

Vi MA
Exercitium primum
paulà 1 ante 3.Iulia non mult — esse solet, ergo Quintus paul cras- Exempla: Marcus: *Syra mé vocat". — *(Ego) a Syrà vocor." [1] -or
(abl.) post sior est quam I[ülia. Marcus: "Syra té vocat". — *(Tü) a Syrà vocáris." -àris
4. Quintus, qui mult — ésse solet, hodie nihil est, quod ae- [2] -eor
|. Iülius: Mater té amat". — -éris
grotat.
2. Màrcus: Magister me reprehendit et verberat". — [3] -or
5.Puerisani mult fortiores sunt quam pueri aegri. -eris
3. Servus: ^Dominus té quaerit, nec té reperit". —
6. Corpus Diodóri mult
— crassius est quam corpus Marci. [4] -ior
7.Pàastorpaul X. inumbrà dormit. 4. Quintus: Mater mé lavat et terget". — -iris
8.Iülius mult pecüuniosior est quam Aemilius. 5. Lydia: "Tabernàrius te vocat". —
6. Miles: *Dux te exspectat". —
9. Arma Germànórum paul — graviora sunt quam Romàno-
rum. 7. Lydia: *Deus me defendit". —
10. Medus pecüniam Iulii sümitet, paul
^ post,e villa dis- 8. Màrcus: "Numquam mé laudas". —
cedit. 9. Màrcus: *Cür me pünis?" —
10. Neptünus: *Meé invocant hominés perterriti". —

Exercitium secundum
Exempla: Liberi: *Syra nos vocat". — *(Nos) a Syrà vocàmur." [1] -àmur
Libert: Pater vos vocat". — (Vos) à patre vocàmini." -àmini
[2] -&mur
. Dux: *Hostés nos oppugnant". — -émint

—
. Ancillae: *Domina nos quaerit". — [3] -imur

RUt2
-imini
. Discipulr: *Magister nos laudat, neque reprehendit". —
[4] -imur
. Ancillae: *Mater vos in atrio exspectat". — -imini
. Parentes: *Vos gallus canens excitat". —

OV tn
. Pater: "Magister severus vos reprehendit et pünit". —
. Marcus: "Milites fortes nos defendunt". —

-)
8. Milites: *Germani nos timent". —
9. Ancillae: Mater vos nón audit, neque videt". —
10. Libert: *Maáter nos vocat, nec reperit". —

Exercitium tertium
I. Marcus: *Cür à t€ numquam laud et semper repre- personae verbi passivi
hend , pater?"
2. Iülius: *A me nón laud [1] 1. -or -àmur
, Sed reprehend , Marce,
» 2. -àris -àmini
quod Iülia à te puls 3. -atur -antur
3. Márcus: *Tülia à Quinto puls 2»
[2] 1. -eor -émur
4. Iülius: *Ergo tü et Quintus à mé nón laud , Sed repre- 2. -éris -émini
hend e 3. -etur -entur

76 T]
CAP. XVII EXERCITIVM Iv. EXERCITIA V-VI CAP. XVII

[3] 1.-or -imur 5. Marcus Quintusque: *Cür à te non laud , pater?" 13. Lydia: "Quid intu , Méde?" Médus: *Nübés atrás
2.-eris -imini 6. Iulius: *Quod proba puella à frátribus improbis rid et procul in caelo intu ^
3. -itur -untur »
: - verber 3 14. M&dus: "Nonne laet , Lydia, quod simul in Graeciam
[4] l. ior -imur eitorc Pee EM ES asian »
2 3kis didid 7. Quintus: *Sed Iülia à mé non puls , pater". proficisc 2"
3.-itur -iuntur 8. Iulius: *Vos vero a mé pun P 15. Lydia: *Laet , Mede, sed etiam doleo, quod amicae
9. Marcus et Quintus ab Iülio pün meae mé nón sequ ds
10. Dux: *Nonne vos ab hostibus tim , milites?" Milites: 16. Syrus Léanderque dominum sequ et inter se
* Ab hostibus tim ,dux". loqu , dum caelum intu
11. Milites: Nos ab hostibus tim , sed hostes à duce nón 17. Dominus: *Cür loqu non desinitis dum ego
tim A I loqu ? Nonne me ver
— ,servi?"
12. Hostes: *Vos ab hostibus nón tim , neque tü, dux, 18. Servi: T6 ver , domine, sed nübes atras intu s
tim 2 ergo loqu : nam simul cum illis nübibus atris tempestas
^
13. Ancillae: *^Nos à dominà aud et vid or solet".
14. Delia: Tu, Syra, à dominà aud , quod magnà vóce 19. Dum pueri in hortum egred , Aemilia Iülium in àtrio
loqueris". opper :
»
15. Syra: ^Ego non aud , Sed vós aud bot bns * Bonus magister improbis discipulis pecüniam
16. Syra à domina aud et voc . Ceterae ancillae nón larg ?.
à dominà non aud ,neque voc
Exercitium quintum
Exercitium quartum ]l. Iülius servos voc Servi ven , dominum praesens activr
verba deponentia 1. Syrus: *Quo proficisc , Mede?" Medus: *In Graeciam salüt et à domino salüt et passivi
2. Iülius: "Quid ag, servi?" Servi: "Dominam ex- (praesens -entis n.
proficisc s:
[nunc])
2. Syrus: "Nonne dominum ver ?" Médus: *Dominum spect , domine, sed à té voc "
nón ver S 3. Iülius: Recte dic :a mé voc "
3. fülia: *Cüur Quintus laet ?" Syra: *Quintus laet 4. Iülhus: "Romam proficisc 7". Servi igitur eum
quia medicus € cubiculo egred »
sequ , €t cum domino proficisc
4. Tülius: *Quomodo te consol possum, mea lülia?" 5. Liberi: Nonne técum Romam ire pos , pater?" Tulius:
Iulia: *Meé complect potes, pater". *Mecum Romam ire nón lic M
5. Servi: "Te sequ , domine, sed caelum atrum fit". 6. Ab Iülio tres asses prom , qui liberis d
6. Magister: *Cür loqu , discipuli, dum ego recito?" 7. Aemilia: *Cür Romam proficisc 7" Tülius: "Servum
7. Sextus et Titus: *Veni, Marce, te opper ". Marcus: quaer , qui in villa non reper i:
*Cür mé opper ?7 8. Liberi Iülio *omnes servos in villa esse' dic ;
8. Medus Lydiam complect , eamque consol 9. Iülius: ^Num Meédum vid ?" Liberi: *Medum non
con . vid ie
9. Dum sol or , homines nàvem 6 portü egredientem 10. Medus à nüllo servo vid , quia ab
intu
10. Iulius mala in aequas partes part Exercitium sextum
11. Dum gubernàtor loqu , nübes atrae fiunt. Exemplum: Parentes liberos vident.
12. Medus et Lydia: *Cür non proficisc ? Quid op- — Liberi à parentibus videntur.
per ?" Gubernator: "Ventum secundum opper S
Marcus Quintum, qui in lecto cubat, non vocat. Ergo Màárcus

78
CAP. XVII EXERCITIVM vj. - EXERCITIA I-IlI CAP. XVIII

solus ad lüdum it, et dum ambulat Sextum Titumque, qui apud.

magnam arborem sunt, videt. CAPITVLVM DVODEVICESIMVM
Marcus: "Quid agitis apud arborem?" Titus: *Sextus rem
quaerit". Marcus: "Quid quaeris, Sexte?" Sextus: "Quid apud Exercitium primum
arborem màlorum quaeritur, Marce?" Marcus: Mala! Sed quid — j.Márcus pig — est.
,Sextus véro impig -er
agit Titus?" Sextus: ^Ego màla carpo, dum Titus à malis mé dé&- z 2. Màrcus pig est quam Sextus et Titus. Marcus discipu- -rior
lus pig est -errimus
fendit". Marcus: *A malis?" Sextus: Quam stultus es, Màrce!
*Mala' dico, non *màála'! Numquam magister té laudare potest. 3. Cornélit equus pulch est.
Nonne scis hanc arborem esse Cornelii? Haec mala carpere nón 4. Cornélit equus pulch. est quam Tülir.
licet!" 5. Cornélius equum pulch quam fülius habet.
Dum Sextus màla in vestimentis ponit, pueri vócem Corn&lii 6.Maàrcioculinig — sunt.
clàmantis audiunt: Quis mala mea carpit? Redde mihi màla 7. Marci oculi nig sunt quam ceterorum discipulorum.
mea, improbe puer! Nam tibi malum dare possum". Cornelio 8. Màrci oculi nig est.
clamante, pueri mala relinquunt.
Exercitium secundum
Exemplum: Aemilius probus et fortis miles est. Quomodo pug- | adverbium
nat Aemilius? -us (-er) -a -um 7 -€
— Aemilius probé et fortiter pugnat. 75 -e7 uter
1. Márcus litteràs turpes scribit. Quomodo Marcus scribit? — bonus 7 bene
malus 7 male
2. Stellae lüce clàrà lücent. Quomodo lücent stellae? —
3. Discipulus indoctus právum responsum dat. Quomodo disci-
pulus indoctus respondet? —
4. Milites Rómàni impigri sunt. Quomodo pugnant milites Ro-
màni? —
5. Sextus pulchras litteras scribit. Quomodo Sextus scribit? —
6. Improbus discipulus turpe, non pulchrum responsum dat.
Quomodo respondet improbus discipulus? —
7. Màrcus malàs res dicit. Quomodo loquitur Marcus? —
8. Sextus véró bonàs res dicit. Quomodo loquitur Sextus? —

Exercitium tertium
Exemplum: Titus non tam stulté nec tam turpiter scribit quam comparátivus adverbir
Marcus. -ius
— Marcus stultius et turpius scribit quam Titus.

1l. Màrcus nón tam récte scribit quam Titus. —

2. Titus nón tam severe à magistro reprehenditur quam Mar-
cus. —
3. Màrcus nón tam graviter stilum in ceram premit quam ma-
gister. —

80 81
CAP. XVIII EXERCITIA IV-y
' EXERCITIA VI-VIII CAP. XVIII

4. Titus non tam foede scribit quam Marcus. — Exercitium sextum

5. Germàni non tam fortiter pugnant quam Romani. — 1. Marcus et Quintus magistrum habent. 1dem . eadem idem
6. Stellae non tam clare lücent quam lüna plena. — eundem eandem idem
2. Màrcus Quintusque magistri discipuli sunt.
eiusdem
7. Sextus non tam leviter scribit quam Marcus. — 3 domina Syrae Deliaeque imperat. eidem
8. Improbi discipuli non tam récte respondent quam probi dis- 4. Syrus et Léander cum domino in vià ambulant. eodem eàdem eodem
cipult. — 5. Servi Iülii in villà cum domino habitant.
9. Titus nón tam graviter verberatur quam Marcus. — 6. Syra et Lydia dominae non parent.
10. Titus nón tam pulchre scribit quam Sextus. — magister Sextum, Marcum et Titum docet.

-
- 8. Medus, Lydia et mercátor návem cónscendunt.
Exercitium quartum 9. Diodorus et Cornélius in oppido vivunt.
superlativus adverbir Exemplum: Nüllus discipulus foedius quam Marcus scribit. 10. Ventus et mare deo non parent.
-issimé (-errime, — Marcus foedissime scribit. domini que dominae
11. Mé&dus et Dàvus
-illim&)
servi sunt.
E Nülli milites fortius pugnant quam milites Romani. —
12. In tabernis ornamentum saepe nón —
2. Nüllus discipulus stultius quam Marcus respondet. —
pretio emitur.
3. Nüllus puer rectius et pulchrius scribit quam Sextus. —
13. Pater et filius cognomen habent.
4. Nüllus magister discipulos severius pünit quam Diodorus. —
14. Lupus et ovis in silvà errant.
35 Nülla stella clarius lücet quam Sol. —
6. Nüllus discipulus turpius quam Marcus legit. —
Exercitium septimum
7. Nüllus discipulus facilius quam Sextus scribit atque nume-
. Ornàmentum suum feminam delectat. quis- quae- quod-que
rat. -—

UO I -—
. In suà sella discipulus sedet. quem- quam- quod-que
8. Nüllus puer stilum in céram levius premit quam Marcus. —

$ 00-0
cuius-que
.Suaà discipulo sententia scribitur.
9. Nulla puella pulchrius quam Iülia cantat. — cui-que
. Magister suam discipulo tabulam reddit. quó- quà- quó-que
10. Nüllus discipulus pigrius quam Marcus computat. —
Sua ancilla induit vestimenta.

t0
. Dux suum militem gladium sumere iubet.
Exercitium quintum Suàs oppidum tabernas habet.
positivus, comparáti- Exemplum: Stellae clare lücent. Lüna clarius lücet quam stel-
vus et superlativus . lulius suum servo màlum dat.
lae. Sol clarissime lücet.
adverbir . Fortissimr exercitüs milites à ducibus suis lau-
l. Germàni fort pugnant, sed Romani fort quam ii dantur.
pugnant: milites Romani fort pugnant. 10. Suum à feminà ornàmentum laudatur.
2.Sextus pulchr, Titus vero turp scribit.
3. Titus pulchr quam Marcus et foed quam Sextus Exercitium octávum
scribit. 1l. Aemilia: *Maàrce! Marce!" Aemilia Màrcum vocat? quotiés?
Aemilia nón [1x], sed [2x] Màrcum vocat. toties
4. Sextus pulcher , Màrcus véro foed scribit.
5. Marcus práv respondet. Titus rect quam Marcus 2. Aemilia Iüliam [3x] vocat. Quintus quoque ab Ae- semel (1x)
respondet. Sextus rect respondet. mila .— [3x] vocatur.
6. Marcus lev stilum in ceram premit. Magister 3. Discipulus impiger [10x] recte et [1x] tan-
grav quam Marcus stilum premit. tum prave scribit.
7. Nullus discipulus turp scribit quam Marcus: is enim 4. Discipulus vero piger [9x] prave et [2x]
turp scribit. tantum recte respondet.

82 83
CAP. XVIII EXERCITIVM IX EXERCITIA I-II CAP. XIX

3. Marcus H litteram scribit? Marcus non

[4x], neque [5x], neque [6x], sed CAPITVLVM VNDEVICESIMVM
[10x] H litteram scribit.
6. Magister M litteram [8x] Màrcum scribere iubet, Exercitium primum
Marcus v&rO, qui piger est, M litteram scribere nón Exemplum: Marcus magistrum nón [salütat]. tempus praeteritum
vult. — Marcus magistrum nón salütabat. (1]-àbat -ábàtur
7. Marcus igitur non [8x], neque [7x], neque -übant -übantur
[2]-8bat —-&bàtur
[6x] M litteram scribit, sed tantum [5x]. ]. Iülia in horto rosas [carpit], et pàstor ovem nigram,
-ébant -ébantur
8. Marcus magistro paret? Marcus [1x] quae in silvà [errat], [quaerit]. [3]-8&bat — -ebàtur
tantum magistro paret. 2. Quamquam gallus [canit], Quintus in lecto -ebant -ébantur
[iacet], neque tamen [dormit]. [4]-iebat -iebàtur
Exercitium nonum 3. Sextus et Titus, qui lüdum [petunt], in via -iébant -iébantur

docere Exempla: magister / pueri/ litterae / docere — Magister puerós [ambulant]; Diodorus véro discipulos suos in ludo erat erant
cum acc. hominis et litteras docet. [exspectat].
acc. rei magister / pueri/ legere / docere — Magister pueros
cum acc. et inf.
4. Tülius Dàavum [interrogat], Medus vero Romae
legere docet. cum Lydia [ambulat].
. magister / pueri / numeri/ docere — 5. Servi, qui lecticam [portant], fessi [sunt].
6. Mare tempestáte [turbatur]: navis, qua et homines
tb42-—

. magister / discipuli / multae res / docére —

it

. magister / puellae / litterae / docere — et merces multae [vehuntur], flüctibus

. magister / i1/ legere / docere — [iactàtur], et vix gubernari [potest].
. magister / 1s / nihil / docere posse — 7. Lydia Christum [invocat]; nautae véro Neptünum
tA

. magister: *vos / scribere / docere" — [invocant], et aquam e nave [hau-

o0 -109o

. magistri / pueri / grammatica / docere — riunt].

. magistri: "discipuli/ lingua Graeca / docere" — 8. Iulia in horto pila (Iüdit], pueri autem in arborem
ascendere [conantur], ubi nidus [est].

Exercitium secundum
Exemplum:Bonus discipulus — [es], ergo [lau- tempus praeteritum
daris]. [1]-àbam -àbar
-übàs -übàris
— Bonus discipulus erás, ergo laudàbaris.
-übàmus -abamur
-übátis — -àbàminr
[Liberi iam adulescentes sunt, ergo Iülius dé rébus praeteritis lo-
[2]-8bam -ébar
quitur.] -ébàs -ebaris
1. Iülius: *Té [laudamus], quod bona puella -&ébàmus -ébàmur
[es], sed vos non [laudamus], quia improbi pueri -&bàtis — -ébàmini
[3]-&bam -ébar
[estis]".
-eébàs -ébàris
2. Marcus et Quintus: "Sed nos boni pueri [sumus], -ébàmus -ebàmur
quamquam non semper tibi [pàremus]". -ébàtis — -ébamint
3. Quintus: Bonus discipulus [sum], quod bene

84
 CAP. XIX EXERCITIVM Iri - EXERCITIA IV-V CAP. XIX

[4]-i&bam —-iébar [computo], bene [scribo] et bene 10. Màrcus: "Certe eum nón tim , quia vos non doc
-jébas -jébàris [recito]".
Diodórus magister, qui sevérissimus omnium magistrorum est".
-iébámus -iébàmur "Tülius: *In lüdo - yan:
-i&batis -i&bamini | 4. lulius: "In udo saepe [dormitis], nec magistró. -
eram [parétis]: MEM "v [computátis] et - Exercitium quartum
erás male — . [scribitis]". Exemplum: lülius: "Magister sevérus [est], neque eum praeteritum àáctivr
et passivi
erámus 5. Márcus Quintusque: In lüdo numquam [dormi- [timemus]".
BISES mus], sed semper magistro [pàrémus]: ab eo igitur — [ülius: *Magister sevérus erat, neque eum timebàmus".
[laudàmur], neque [reprehendi-
|. Aemilia: "Virgo stulta [sum], quia alium virum
mur], quia bene [discimus]". »
[amo], à quo non [amor]
6. Tülius: "Numquam à magistro [laudàmini], sed
2. Iülius: *Stulta virgo certe non [es], sed ille vir, a quo
semper [reprehendimini], quod male [est]".
nón [amaris], amore tuo dignus nón
[discitis]".
3. Iülius: *Virgo proba et formosa [es], quam
7. Iülia: "Ego véro bona puella [sum]: à magistro nón
[amo]. Tibi ergo epistulas [scribo], et dona
[reprehendor], sed semper [laudor]".
[mitto], quae à te [remittuntur]".
8. Aemilia: "Tü melior [es] quam Marcus et Quintus: sem-
4. Aemilia: *'Ille vir, qui dives [est] et parentes meos pau-
per enim bene [computas] et recte
perés esse" [dicit], neque me [amat] neque
[scribis].
mé lacrimantem [consolatur]".
Exercitium tertium 5. Aemilia: "Neque epistulae tuae à mé [leguntur],
neque dóna quae mittere [soles] à mé [acci-
praeteritum áctivr 1l. Marcus: "Ante viginti annos eràsne malus discipulus, pater?
et passivi Saepene reprehend ?" piuntur], quod dé illo viro divitissimo semper [cogito]".
6. Tülius: «Apud parentes [habitàmus], à quibus
2. [ülius: "Immo, probus discipulus e , et semper à magistro
laud t
[amàmur], neque ipsi parentes [sumus]".
7. Tülius: ^Ego in villa [vivo], quam pater meus
3. Marcus: ^E ne Cornélius bonus discipulus? Nonne is
quoque à magistro laud ?" [possidet], vós vero in exiguà domo
4. Julius: "Certe Cornélius numquam à magistro reprehend ; [habitátis]; neque propter hoc à mé minus [ama-
ris]: immo, parentes tui à me [laudantur]".
quod bene comput et pulchre scrib i
8. Aemilia: *Cür parentes mei, qui divites non [sunt], à te
5. Marcus: "Vos ergo boni discipuli e , et semper magistro
pàr . Sed, num omnés discipuli boni e qe . [laudantur]?"
9. Iülius: *Quia filiam prope tam pulchram [habent]
6. Jülius: *Nos certé boni discipuli e : numquam in lüdo
dorm et semper magistro pàr , ergo numquam quam ipsam Venerem".
ab eo reprehend . Certe multo melior discipulus e
Exercitium quintum
quam tü nunc es".
Exemplum: Venus / pulcher / omnés deae superlàtivus cum
7. Marcus: "Nülli igitur discipuli a magistro pün ?" genetivo partitivo
— Venus pulcherrima est omnium dearum.
8. Iulius: "Certe improbi discipuli, qui in lüdo dorm ,male
comput neque magistro pàr , ab eo l. Mars / fortis / omnes dei ^
pün 5 2. Sextus / doctus / omnés discipuli —
9. Julius: Sed ego et Cornelius, qui numquam pün ,ma- 3. Dàvus / probus /omneés servi —
gistrum nón tim »
4. Roma / pulcher / omnes urbés —
86 87
 CAP. XIX EXERCITIA VI-viij EXERCITIVM I CAP. XX

5. Aemilius / fortis / omnés milités —

6. Aemilia / bonus / omnes féminae — CAPITVLVM VICESIMVM
7. Iuppiter / malus / omnes mariti —
8. Roma / urbs magna / tótum imperium Rómànum — — Exercitium primum
-— Exemplum: Médus cum Lydià [ambulat]. futürum
Exercitium sextum - Medus cum Lydià ambulàbit. aetvr
bonus -a -um 1. Titus discipulus est quam Marcus, sed nemus y [1] l.-àbó -abimus
melior -ius
quam Sextus. Sextus igitur est omnium discipulo- 1. Diodorus: *Cràs iterum male [computàás], Marce, 2.-übis -abitis
optimus -a -um ; A ibi » 3. -àbit -üàbunt
rum, Marcus autem . Sues . .. Bonus MEN [2] l.-&bó — -&bimus
malus -a -um
2. Danuvius flümen est quam Nilus et 2. Màrcus: "Ego bene [computo] et recte 3 ibis «BEDS
peior -ius
quam Tiberis. Nilus autem est flümen totius imperir [scribo], magister; Sextus véro et Titus male [com- 3.-ebit — -ebunt
pessimus -a -um
Romani. putant] et právé [scribunt]". [3] » E. Eco
magnus -a -um
maior -ius 3. Quintus quam Iülia et quam Marcus 3. Sextus Titusque: "Nos bene [computàmus] et 2 ag ii
màximus -a -um est. Marcus , lülia vero liberorum est, recte [scribimus], magister, quod tibi [4] l.-iam — -iémus
parvus -a -um 4. Romae homines vivunt quam in aliis urbibus. [parémus]". 2.-i&s — -iétis
minor minus
Roma urbs totius imperii Romani est, et in eà 4. Márcus: *Vos à magistro [laudámini], quam- "usce
minimus -a -um
homines que domüs sunt quam in ce- quam male [computatis] et prave pastos
multi -ae -a
teris imperii urbibus. [scribitis]". [1]l.-àbor -àbimur
plüres -a 2.-aberis -abimini
5. Titi verba sunt quam Marci. Verba Marci 5. Sextus: "Tü magistrum recitantem nón [audis], neque
plürimi -ae -a
, Verba autem Sexti sunt. ei [pres], sed in lüdo [dormis]: ergo à ma- m : zu nio
gistro non [laudaris], sed [repre- 2. -Bberis -&bimini
Exercitium septimum henderis]". 3.-ébitur -ébuntur
adulescéns Exemplum: Marcus octó annós habet. 6. Marcus: "Ego semper [reprehendor], vos autem | [3] 1. -ar -emur
IE
mátróna
— Marcus puer octo annorum est. numquam —— Deeptehanitieo ids quamquam vos^ 2.-éris
abite -eminr
puella
quoque in lüdo [dormitis] . [4]1 dar — -i5inur
puer 1. Quintus septem annos habet. —
vir 7. Sextus et Titus: "In lüdo non [dormimus], neque 2.-iéris -iémini
2. Iülia quique annos habet. — menda [facimus], quod bonum magistrum semper 3.-iétur -ientur
3. Iulius trigintà duos annos habet. — [habémus]". Wiesen
4. Aemilia viginti septem annos habet. — 8. Marcus:
z «X7
*Vós quoque menda
zx E
[facitis], quia 1dem |
ero erimus
«i. eritis
5. Medus duodétrigintà annos habet. — magister nos omnés [docet]: discipuli meliores quam | erit erunt
ego nón [estis].
Exercitium octavum
9. Sextus et Titus: *Meliores non [sumus], sed certe tü
Tauo
Exemplum: Fabius suum Lücium filium vocat: *Venr, Lüci, fili mi!" peior quam nos [es].
-i! (voc.)
filius l.Iülius ab Aemilia salütatur: "Salve, Ta]
— !" 10. Magister: *Omnes improbi discipuli [estis], quia in
fili! 2. Filius à patre vocatur: "Veni, fil m — !" lüdo [loquimini], neque magistrum [au-
meus
3. Iülius Cornelium salütat: *Salvé, Cornel — !" ditis]".
mi!
4. Cornélius: *O Iü]— ! Quomodo té habés, amice m — ?"
5. Cornélius: Audi,m bone amice!"
6. Dux Aemilium vocat: *Aemil, fortis miles!"
88 89
 CAP. XX EXERCITIVM rj. EXERCITIA HI-IV CAP. XX

Exercitium secundum Exercitium tertium

futürum 1. Mox Iülius et Aemilia novum infantem (habére), - Exemplum: Heri Iülia rosas [carpebat]. futürum
et parentes tÀmamma' ac *tata' ab eó (appellare), — Cràs lülia rosàs carpet.
2. Cras Maàrcus lüdum (petere), ubi à magistro
[Heri] Quintus in lecto [iacebat], Marcus autem heri ^ dié ante hunc
(reprehendere).
3. Cràs Iülius Romam (proficisci): ergó servi inlüdo cum Sextó Titoque [erat]. Discipuli improbi nón diem (e cràs)
-. solum prave [scribebant] et male [com-
lecticam portare (debere).
4. Ursus: *Ab hoc die iam lecticam non (ferre), sed sac- » putabant], sed etiam [dormiébant], quamquam ma-
cum (portàre), quod dominus crassus est". gister [recitábat]. Discipuli igitur à magistro iráto
severe [reprehendébantur] et baculo
5. Syrus et Leander: *Nós saccos (portare), Urse, tü
[püniebantur].
vero lecticam (ferre), quod fortior es quam nos".
Magister: "Quod mé ridere [solebas], Marce, seve-
6. Dàvus: *Nós omnés domino imperanti (párere):
lectica (ferre) à servis quós dominus hoc rius quam ceteri discipuli [verberabaris]". Marcus:
(iubere). "Té nón magis [ridébam] quam Sextus et Titus, qui
[dicebant] *t& magistrum stultum esse". Sextus Ti-
7. Cras Médus et Lydia in Graeciam (advenire), ubi
(laetàri).
tusque: ^Nos te recitantem [audiébamus], magister,
8. Médus: "Numquam nos in Italiam neque id quod Marcus in tabula [scribebat]
(reverti),
Lydia, sed semper in patrià nostrà [dicebamus]: *Diodorus magister hasinus est^".
(manére), ubi li-
beri (esse)". Diodorus: *Hoc [scribebas], Marce? Ergo nón
solum mé [ridébas], sed etiam pràve [scri-
9. Medus: Ego iam dominum nón (timere), ac tü certe
bébàs]: asinus enim sine H litterà scribitur! Bis igitur a me
mécum (gaudere), quod cum viro (vivere)
[verberabaris]!"
quem amas".
10. Lydia: *Técum laeta (esse), mi Méde, sed cür num-
quam nos in Italiam Exercitium quartum
(redire)? Illic enim amicas
habeo". Exempla: Aemilia abit. Iülius: *Mane!" (— "Noli abire!) nolt
i et inf.
nolite
Aemilia et Iülius abeunt. Iülia: *Maneéte!" (7 *Nolite
11. Medus: "Illic ego semper dominum (habere), Lydia.
Tü quoque melius in patrià nostrà abire!)
(vivere), ubi novàs
amicas (habere)". l. Tülia cantat. Marcus: "Tace!" (7 * m
12. Post decem annos Iülia mater (esse), et liberos 2. Màrcus currit. Iülia: *Consiste!" (7 * m
(parere). 3. Pueri dormiunt. Aemilia: "Surgite!" (— * m)
13. Tülia maritum domi (exspectare), qui rediens 4. Aemilia discedit. Quintus: Mane, mater!" ( * I5)
eam (complecti) atque (osculari). 5. Liberi loquuntur. Aemilia: *Silete!" (— * m
14. Iülia maritum suum (amàre), et ab eo 6. Iülius proficiscitur. Iülia: *Mane, tata!" (— " B)
(amare). 7. Marcus Quintusque consistunt. Iülius: *Ambulate!" (— *
15. Marcus et Quintus boni avunculi
sororem, sed etiam soróris liberos
(esse), qui nón solum
(diligere).
"
8. Quintus oculos claudit. Medicus: "Oculos aperi!" ( *
oculos p)

90 91
CAP. XX EXERCITIA V-Vr -. . gXERCITIA I-II CAP. XXI

Exercitium quintum
Exemplum: Medus malus servus putatur. CAPITVLVM VNVM ET VICESIMVM

l.Parvul— puer infant— dicuntur. Exercitium primum

2.Flüct^ ventoaltior fiunt. 1. Syra venit, quod Quintus eam voc ^t —erunt
3. Aemili— etlIüli— tmamm 'et'tat
— 'ab infante appel- 2. Iülia laeta est, quia pater eam laud [1]-àvit -àverunt
labuntur. 3. Quamquam magister multa doc , Marcus nihil scit. [2] uit — -uérunt
4.Vi— quitabernam habettabernar — dicitur. 4. Marcus nihil scit, quod in lüdo dorm [4] Àvit — -Tivérunt
5. Venus pessim — uxo — putatur. 5. Omnés discipuli improbi sunt: nam in lüdo dorm ,
-— 7 thema perfecti
6.Cael àtr fit. neque magistro par :
(thema -atis n.: prior ver-
7.Discipulorum magist— DiodorX vocatur. 6. Màrco tergum dolet: magister enim eum virga ver-
bi pars, ad quam variae
8.Mediamic— Lydi— appellatur. ber | |. litterae vel syllabae ad-
9.Marc discipul— improb putatur. 7. Sextó autem omnia membra dolent: Marcus enim et Titus duntur)
10. Hom quimagnam pecüniam habet pecünioós — dicitur. eum in vià puls
8. Sextus os Marci pugno puls , sed deinde Marcus et
Exercitium sextum Titus eum humi ten ;
ubi? — domi 1.Marcus mane dom— adlüdum it. 9. Pueri ümidi sunt, quod per imbrem ambul
quó? — domum 2.Iülus dom redit. 10. Marcus vestibus sordidis in villam intrat, quod per imbrem
unde? — domo ambul et humi iac
3.Iulius nunc dom est, sed mox dom Romam proficisce-
11. Nunc Màrcus mundus est: vestem enim müt
tur.
12. Ancillae dominam, quam iam voc , iterum vocant:
4. Medus dom— iam nón est: Romae enim est.
nón enim aud
5.Quintus dom — exire non potest, quod aegrotat.
6. Pastor ex campis dom
— revertitur. Exercitium secundum
7.Aemiliadom estetlülium exspectat, qur dom redit. 1. Marcus: *Sordidus sum, pater, quod per imbrem ambu- perfectum àctivr
8. Comelius dom suidom lülir it. lav " l. 4 -jmus
2. Iülius: *Non solum per imbrem ambulav , sed etiam 2. -Astl -istis
Exercitium septimum 3. «it —-érunt
humi iacu , Marce!"
ablàtivus argümenti Exemplum: sermo coniugum / novus infans / esse 3. Màrcus: Non solum ego humi iacu , sed etiam Sextus
de cum abl. — Sermo coniugum dé novo infante est. et Titus humi iacu :
(argümentum -1 n. 7 id 4. Tülius: *Cür vos omnes humi iacu p
de quo sermo est) l. medicus / Quinti déns / loqui —
5. Marcus: Quia cum Sexto pugnav e
2. Medus et Lydia / patria sua / colloqui — 6. Iülius: ^Tüne solus cum Sexto pugnàv e
3. magister/ improbus discipulus / epistulam scribere 7. Marcus: *Ego et Titus Sextum pulsav n
4. pastor / ovis nigra / cogitare ^ 8. Iulius: *Cür tam improbi fu ? Indignum est duos pue-
5. Marcus / magistri epistula / cogitare — rós cum üno pugnare".
6. Medus / dominus suus / non loqui 7 9. Marcus: Primum Sextus m6 pugno pulsav , deinde
7. Albinus et Medus / anuli pretium / colloqui — nós eum pulsàáv es
8. sermo Medi Lydiaeque / res futürae / esse — 10. Iülius: *Iam satis de indigna pugnà vestrà audiv
Fu ne bonus discipulus in lüdo?"

92 93
CAP. XXI EXERCITIVM ji EXERCITIA IV-V CAP. XXI

I1. Marcus: "Certe fu nam magister mé lau. Exercitium quartum

dàv 7L Exemplum: Magister: *Marcus improbus fuit". acc. cum inf. perfectr
12. Iulius: *Quid magister vos docu T — Quid ait magister? Magister dicit 'Màrcum impro-
13. Marcus: *Multa docu ; sed ego solus bene bum fuisse'.
Scrips : ceteri prave scrips 2
]. Magister: "Marcus pràáve scripsit". —
14. Iülius: *Quid scrips , Marce?"
2. Magister: *Marcus male computavit". —
15. Marcus: "Sententiam scrips quam magister dic-
3. Magister: "Omnes discipuli in lüdo dormiverunt". —
tav . Sextus et Titus magistro non pàru , ergo
magister eos verberav "s 4. Magister: *Máàrcus et Titus discipuli improbi fuérunt". —
5. Magister: "Sextus bene recitavit". —
16. [ülius: "Tene quoque magister püniv 27
17. Marcus: *Ego magistro paru , ergo mé non pul- Iülius: *Medicum vocàavr".
Sav ; Sextus vero et Titus in lüdó dormiv A» — Quid ait Iülius? fülius dicit *s€ medicum vocàvisse'.
18. Iülius: "Nonne tü quoque in lüdo dormiv ?"
19. Marcus: "Ego oculis clausis magistrum recitantem 6. Iülius: *Bene dormivr". —
audiv 2 7. Iülius: ^Filiam laudavi". —
20. Iülius, de Marci verbis dubitàns: *I nunc in cubiculum 8. Iülius: *In horto ambulav?i". —
tuum, quod vestem sordidam nondum mütàv i 9. Iülius: ^Epistulam scripsr'. —
10. Iülius: *Servos vocàavr". —
Exercitium tertium Aemilia: *Meédus (: is) malus servus fuit".
Iit persóna Exemplum: Marcus magistrum non salütàvit. — Quid ait Aemilia? Aemilia dicit '*Medum (: eum)
activr — Magister à Marco salütatus non est.
^1t —érunt
malum servum fuisse".
. Magister Sextum laudavit. —
11. Aemilia: *Medicus (: ) stultus fuit". —
[12 —

passivi . Ancillae dominam salütàverunt. —

JU

12. Aemilia: *Ancillae (: ) Quintum non audiverunt". —

-us -à -um est . Aemilia Iüliam audivit. —
-1-ae -a sunt
13. Aemilia: *Liberi (: ) longum tempus dormiverunt". —
. Magister discipulos verberàvit. —
14. Aemilia: *Aemilius (: ) hostium castra oppugnavit". —
. Iulia parentes vocàvit. —
15. Aemilia: "ulia (: ) cum Syrà in horto ambulàvit". —
oo -1QgV tn

. Romani hostium castra oppugnaverunt. —

. Magister initium libri recitavit. —
Exercitium quintum
. Neptünus mare tranquillum turbavit. —
Exemplum: lIülius: *Magister Marcum laudàvit". acc. cum inf. perfecti
— Quid dicit Iulius? Iülius *magistrum Marcum lauda- áctivi et passivi
Exemplum: Magister à Tito salütatus est.
— Titus magistrum salütàvit. visse" (^ *Maàrcum à magistro laudatum esse") dicit.

9. Magister à discipulis auditus nOn est. — 1. fülius: *Domina ancillas vocavit". —

10. Discipuli a magistro püniti sunt. — 2. Iülius: *Bos irátus Màrcum cornü pulsàávit". —
11. Iülia a Marco pulsata est. — 3. Aemilius: *Hostes Romànorum castra oppugnaverunt". —
12. Ancillae a domina vocatae sunt. — 4. [ülius: "Magister discipulos pünivit". —
13. Marcus à magistro verberatus est. — 5. Iülius: *Máàrcus haec verba non scripsit". —
14. Tülia a patre laudata est. — 6. Iülius: *Servi dominam non audiverunt". —
15. Domini à servis salütati sunt. — 7. Iülius: *Probàs ancillas domina laudavit". —
16. Mare à deo rrato turbatum est. — 8. Iülius: ^Maàrcus Iüliam verberavit". —

94 95
CAP. XXI EXERCITIA VI-vjrj CAP. XXI

Exercitium sextum Iülius: *(Ego) servum meum quaero". — Iülius 'sé

acc. cum inf. perfectr Exemplum: Magister: *Marcus pünitus est". servum suum quaerere' dicit.
passivi — Quid dicit magister? Magister *Marcum pünitum
esse' dicit. bi 1. Màárcus: ^Réecté numero". —
2. Milites Romani: *Germànos nón timemus". —
. Magister: Sextus laudàtus est". — 4. Iülius: "Servum meum non reperio". —
—
I UD F9 . Magister: "Discipuli improbi verberàti sunt". — 4. Márcus: *À magistro semper reprehendor". —
. Magister: Vocabula a Marco male scripta sunt". — 5. Albinus: *Anulós ac gemmas vendo". —
. Magister: "Litterae a Marco foede scriptae sunt". — - 6. Albinus: *Ornáàmenta mea pulcherrima sunt". —
. Magister: "Discipuli virgà pulsàti sunt". — 7. Ancillae: *Saepe a domina laudàmur". —
tn

. Iulius: *Ancillae à dominà vocatae sunt". — 8. Nautae: ^Nübes atràs procul intuémur". —
o0 -109

. Iulius: *Is à magistro laudàtus est". — 9. fülius: *Nummos meos non reperio". —
. Iulius: *Ea à servis discedentibus salütàta est". — 10. Aemilius: *Duci semper pàreo". —
11. Iülius: *Filius meus à medico non sanatur". —
Exercitium septimum 12. Servi: *Pecüniam domini non habemus". —
sé (acc.: m. et £, sing. Exempla: Iulius: *Davum vocavr" .7 [ülius 'sé Daàvum vocà-
et plür.) visse' dicit. Exercitium nonum
Dàvus: *A dominó vocátus sum". — Dàvus 's& à 1. Magister discipulis Heri" inquit "non solum mihi nón perfectum áctivi
páru , Sed etiam per imbrem ambulav et in vià et passivi
domino vocatum esse' dicit.
Ancillae: *Dominam audivimus". — Ancillae 's& pugnav . Nonne recte dico?" heri - dié ante hunc
2. Sextus: ^Ego tibi paru , magister, et litterae meae à te diem (— crás)
dominam audivisse" dicunt.
laudàt "ns
. Magister: ^A discipulis intrantibus salütátus sum". — 3. Sextus dicit *se magistro paru , et litterás suas ab eo
-—

. Magister: *Discipulos improbos verberàvi". — laudat ?

w:o 00-10
ta UL.

. Discipuli: *A magistro verberáti sumus". — 4. Magister: *Vérum est quod dicis, Sexte, sed tü quoque in
. Iulia: *Ab ancillis vocata sum". — lüdo dormiv et à mé verberat n
. Ancillae: *Tüliam vocáàvimus". — 5. Márcus ridens: "Sextus, discipulus *optimus' heri improbus
. Màrcus: *A servo excitàtus sum". — fu ,età magistro punit . Hahaha!""*
. Davus: *Marcum excitavr". — 6. Marcus 'Sextum discipulum improbum fu ,età ma-
. Servi: *A domino auditi non sumus". — gistro pünit ' dicit.
. Ancillae: *À dominà vocátae sumus". — 7. Sextus irátus: ^Heri té pugno pulsav , Marce: nón satis
10. Marcus: Bonus discipulus fui, pulchre scripsi et bene com- tibi fuit?"
putavi". — 8. Magister: *Cür in vià pugnav , pueri?"
9. Sextus: ^Quia Marcus et Titus matrem meam *turpem' ap-
Exercitium octavum pellav , et ipse *barbarus' ab is appellat 2
Exempla: Magister: (Ego) bene recito". — Magister 's& be- 10. Márcus Titusque: *Màtrem tuam 'turpem' non appel-
ne recitare' dicit. làv , sed certe té *barbarum' vocav , quod fortis
Discipuli: *(Nos) bene computamus". — Discipuli et stultus es ut barbarr".
*sé bene computare' dicunt. 11. Magister: *Non solum improbi discipuli, sed etiam improbt
Iulius: "Servus meus abest". ^ Iülius fservum su- pueri fu , Marce et Tite! In lüdo mihi non pàru E
um abesse' dicit. et in via duo cum üno pugnàv A

96 97
CAP. XXI EXERCITIVM x. EXERCITIA I-II CAP. XXII

12. Marcus et Titus: *Tü à nobis non minus quam à Sexto, qui
te recitante item dormiv , audit * CAPITVLVM ALTERVM ET VICESIMVM
13. Magister: *Tamen Sextus récte scrips , VOS autem
prave scrips ,neque à me laudat ". Magister Exercitium primum
*Sextum récte scrips * dicit. Exemplum: Hostes ad castra veniunt, quod ea oppugnare volunt. supinum I
14. Marcus: *'Sextum à te laudat ' dicis. Sed aspice — Hostes castra oppugnatum veniunt. zum
eius tabulam!" z — thema supini
15. Magister tabulam aspiciens: *Ego hàs litterás heri nón 1. Iülius in hortum exit, quod ambulare vult. —
Jaudav ,nam foedae sunt". | 2. Iülia in cubiculum it, quod dormire vult. —
16. Sextus: "Tabulae heri à t€ mütat , Màrce, mé 3. Cornelius ad villam Iülii venit, quod eum salütare vult. —
humri iacente". 4. Dominus ad servos accedit, quod pecüniam ab iis postulàre
17. Sextus (tabulas a Marco mutat ' dicit. vult. ^
18. Marcus et Titus: *Nos quoque humi iacu : ergo ta- 5. Pueri ad lacum veniunt, quod lavàri volunt. —
»
bulàs nón mütàv
19. Sextus: *At vos me tenu . Vó6s tabulás mütàv Exercitium secundum
puto, atque id vobis demonstrabo".
Exemplum: Difficile est vocem infantis audire. supinum II
20. Marcus, qui tabulas mütàv ,'sé tabulam suam secum zü
— Vox infantis difficilis est auditu.
non habere" dicit.
l. Facile est hoc nómen dicere. —
Exercitium decimum 2. Facile nón est facere quod dicis. — facere fecisse factum
praeteritum perfectum Exemplum: Nox obscüra erat: nülla lüna caelum illüstrabat 3. Litterás Graecàs legere difficile est. ^ legere legisse lectum
et praeteritum imper- Tum fulgur caelum illüstràvit. 4. Facilius est hoc dicere quam facere. —
fectum
]. Romani in castris erant: nüllus hostis cerne . Tum hos-
tes castra oppugna Exercitium tertium
2. Discipuli in lüdo sede , cum Marcus intrà ; Exemplum: Postquam / Quia canis vinctus est, tabellarius 1n vil- ablativus absolütus
lam intrat. 3: cum participio per-
neque magistrum salütà
fecti
3. Pueri in via ambula , cum tonitrum audr — Cane vincto, tabellarius in villam intrat.
4. Tonitrus audi à pueris, qui domum redi ;
l. Postquam catena à cane rupta est (7 )
5. Iulia in horto cane Tum à Marco pugno
tabellarius territus neque recedere neque procedere potest.
pulsa
2. Quia canis solütus est (7 ), tabellarius 1rà-
6. Marcus et Ounstus i in horto lüde . Tum Iülius à Màrcoó
tus timet.
voca
7. Iulius Marcum audi , qui perterritus clama ;
3. Postquam Médus ab Aemilià vocátus est (
quia Quintus humi iace ,neque sé move ), Iülius baculum sümit.
8. Discipuli in làdo dormi : ergo magister eos verbe- 4. Quia anulus à Medo emptus est (^
rav 4 ), Lydia laeta est.
9. Milites in castris dormi , cum clàmorem audi 5. Postquam urbs ab hostibus oppugnata est (
10. Aemilia in àtrio e . Tum ab Iülia voca ), exercitus Romanus vocatus est.
6.Postquam discipuli verberáisunt(- — — | 1)
magister librum iterum recitat.

98 99
CAP. XXII EXERCITIA IV-y EXERCITIA VI-VII CAP. XXII

7. Postquam ancillae monitae sunt (— j! Exercitium sextum

Aemilia in hortum exit. Exemplum: ànulus ferreus — anulus ex ferro ablativus materiae
8. Quia pallium à cane scissum est (— ), ex / € cum abl.
tabellarius irátus discedit. J. lectica lignea — -eus -ea -eum
2. nummus aureus —
Exercitium quartum 3. catenae ferreae —
ablátivus absolütus l.Castr — expugnat ,milites improbi fugiunt. 4. Suum ligneum —
3:cum participio per- | 2, Maàrc — etTit — pünit —, magister Sextum laudat. 5. anuli ex dt €
e 3. Verb — réctéscript — , Sextus à magistro laudátur. 6. gladius zi sali
4.Can iterum vinct — , tabellarius tranquillus est. 7. tabula ex ligno E
5. Tabul interpugnam mütat — , Maàrcus domum redit. d 8. speculum ex aur —
6. Nomin mediciaudit — , Quintus horret. i E .
7.Libr recitàit —, magister discipulos verberat. Exercitium septimum
8.Mult . margarit— àavirisempt — ,féminae gaudent. ———— ———— dictum
9. Liber salütat —,lülius in atrium intrat. 2.——— ERIS,
10. Sal inter pugnam à Sexto rupt— , Marcus scribere non S RUMES es MM
4. ; d ,monitum
potest.
5. , terruisse,
Exercitium quintum 6.p ""- —————
ablátivus absolütus Perfecta in ablativos absolütos mütà. i" — —
3: cum participio per- : 2. . 8. | | , ,apertum
fecti Novus dies est. Discipuli in lüdó sedent, magistro librum recitante. 9. solvere, ;
Postquam initium libri recitátum est, magister dicit: Hodie 10. , Vénisse
novam sententiam in tabulis vestris scribétis". Postquam haec 11. ; , pulsum
verba dicta sunt, magister sententiam dictat. Discipuli magistrum ]2: , rüpisse,
dictantem audiunt et tabulas suás, postquam sententiae scriptae 13. vincire, ;
sunt, ei dant. Sextus et Titus totam sententiam scripserunt, sed
Marcus, quia calamus à Sexto ruptus est, initium tantum scripsit.
Magister sententiàs Sexti et Titi aspicit et, postquam ii laudati
sunt, sententiam quoque Marci legit. Màrcus, quia Sextus et Titus
à magistro nón püniti sed laudáti sunt, irátus tabulam ostendit, 'sé
quoque récté scripsisse! dicens. Magister véro, postquam Marci
verba audivit, *eum nón solum pràve scripsisse, sed etiam falsa di-
xisse' dicit. Tum ergó Marcus, qui tabulàs inter pugnam mütàvit:
*Nonne vidés nómen Sexti in hàc tabulà scriptum esse, magister?"
inquit: "Sexti est haec tabula: ergo non ego, sed Sextus prave scrip-
Sit

100 I 101
EXERCITIA I-II CAP. XXIII

CAPITVLVM VICESIMVM TERTIVM

Exercitium primum
|. Iülius, qui hominem (7 püniet), baculum participium futüri
sümit. 7ürus -a sum, es, est

2. Aemilia: *Quem hominem (7 verberábis), cürl -ae sumus, estis,

sunt
Iali? Num Marcum?"
3. Iülius: "Servum improbum (7 verberabo),
qui pecüniam meam habet".
4. Aemilia, quae ancillas (7 vocábit), in hortum
exit.
6. Lydia: *Nonne hunc anulum gemmatum mihi
(7 emés), Mede?"
5. Medus pecüniam promit quà ánulum gemmaàtum
(7 emet).
7. Medus: *Certé hunc anulum tibi (7 emam),
Lydia, amica mea, quod te amo".
8. Tabellarius: *Retiné canem tuum, iànitor, qui caténam
(7 rumpet)".
9. Ancillae pecüniam promunt quà pànem
(7 ement).
10. Discipuli: *Posthàac boni discipuli (7 erimus),
magister, ac tibi (7 pàrebimus). Hoc tibi proó-
mittimus!"
11. Aemilia: *Novum infantem mox (7 ha-
bébo)".
12. Femina quae infantem (* habebit) multum
laetatur.

Exercitium secundum
Exemplum: lülius: Cras quoque Maàrcus in lüdo dormiet". acc. cum inf. futürr
-— [ülius *cras quoque Marcum in lüdo dormitürum esse? áactivi

dicit. zürum -am -um

esse
züros -às -a
l. Aemilia: *Tülia mox dormiet". —
2. Magister: *Cràs quoque Sextus récté, Marcus véró prave scri-
bet", —

103
CAP. XXIII EXERCITIA IIl-Iy - EXERCITIA V-VI CAP. XXIII

3. Aemilia: *Ancillae aquam ex impluvio süment". — Exercitium quintum

4. Milites: *Hostes mox castra oppugnàbunt". — Exemplum: lülius Marcum putat crás improbum: esse / fuisse /
5. Féminae: "Viri ornamenta ement". — futürum esse.
6. Iülius: "Servus ad magistrum epistulam feret". —
7. Servi: Ancillae dominam vocabunt". — 1. Aemilius dicit *heri castra ab hostibus: oppugnàri/ oppugnatum
8. Iulius: *Posthac servus Marcum ad lüdum dücet". — iri / oppugnáta esse".
2. Syra dicit *Tüliam nunc à Marco: pulsátam esse / pulsari / pul-
Exercitium tertium sátum Ir".
acc. cum inf. futürr Exemplum: Marcus: *Numquam iterum in vià pugnàbo". 3. Iülius dicit *crás Dàvum Marcum ad lüdum: ductum esse / duc-
activi — Marcus 's& numquam iterum in vià pugnatürum esse' türum esse / ductum rr.
dicit. 4. Tabellarius putat heri canem à ianitore: solütum esse / solütum
iri / solvi.
] Dàvus: "Ianuam clave claudam". —
5. Iülius dicit *posthac improbos servos à domino sevére: pünitum
2. Marcus: *Posthac magistro parebo".
iri / pünitüros esse / pünirr.
3; Ianitor: ^Canem caténà vinciam". —
6. Marcus videt magistrum epistulam: scribi/ scriptam esse / scri-
4. Iulius: *Epistulam ad magistrum scribam". —
bere.
5. Quintus: *Mox sànus ero". —
7. Quintus audit e villà heri Medum: fugere / fügisse.
6. Aemilia: *Bona ero máter, et infantem vágientem audiam". —
8. Medus Lydiae promittit 'se novum donum: emptum iri/ émp-
7. Magister: *Bonos discipulos laudabo, malos vero püniam". —
türum esse / emptum esse".
8. Ancillae: "Mox in cubiculis dormiemus". —
9. fülia: "Patrem semper 'tatam' vocabo". —
Exercitium sextum
10. Milités: *Cras hostium castra oppugnabimus". —
Exemplum: Marcus: (Ego) bonus discipulus hodié sum (esse), infinitivus praesentis,
heri fui (esse) et cras quoque ero (esse). praeteriti et futüri
Exercitium quartum
- Marcus 's& bonum discipulum hodie esse, heri fuisse et
acc. cum inf. futürr Exemplum: Iulius: *Boni discipuli à magistro laudabuntur".
passivr
crás quoque futürum esse' dicit.
— Quid dicit fülius? Iülius *bonos discipulos à magistro
zum irr
laudatum ir dicit. ]. Pastor: "Ovis heri € campo (fugere), et in silvam
(intráre)". — Pastor dicit '..."
. Aemilia: *Improbi servi à domino verberabuntur". —
2. Iülius: ^Maàrcus heri in lüdo improbus (esse), et à ma-
cOoco-)1g.tn.Buut2-—

. Milites: *Castra ab hostibus oppugnàabuntur". —

gistro (verberàre)". — Iulius dicit *..."
. lánitor: "Catena à cane iterum rumpetur". —
3. Aemilia: Marcus posthàc magistro (parere), ac pro-
. Iülius: Ianua à servo clàve claudétur". —
missum (facere)". — Aemilia putat ...
. Magister: "Sententia a Marco prave scribétur". —
4. Aemilia: ^Hic medicus stultus (esse), neque Quintum
. Magister: "Libri Graeci ab optimis discipulis legentur". —
sanare (posse)". 7 Aemilia putat ...
. Iülius: "Medus severe pünietur". —
5. [ülius: *Posthàc Marcus in vià non solus (am-
. Iülius: Epistula à servo feretur". —
bulàre), sed à Dàvo ad lüdum (dücere)". ^ Tülius
. Dux: *Oppidum à Germanis oppugnàbitur". —
dicit *..."
0. Aemilia: * Vestes novae ab ancillis ementur". —
6. Mé&dus: *Heri Lydiae anulum (emere)". - Medus
—

dicit..."

104 105
CAP. XXIII EXERCITIVM vj -EXERCITIA I-II CAP. XXIV

7. Ancillae: *Nunc Iülia in horto cum cane suá pilà (lü-

dere) et à fratre, nidos quaerente, (vocare)". — An. CAPITVLVM VICESIMVM QVARTVM
cillae dicunt *..."
8. Iulius: *Fortasse cràs epistulam ad magistrum (scri- Exercitium primum
bere), eique *mé mercedem solvere nolle" (dicere). |. Tabellarius: ^Nonne audis, iánitor? Ianuam pulso, cür | ego tü
- [ulius dicit *...^ à non aperitur?" me — t&
9. Syra: "Tabellarius heri epistulam 2. Iànitor: *Quis vocat? Quis *iàánuam à nón ape- zn x
(ferre), et Màrcus T
m e

in cubiculum à Dàvó (inclüdere)". 7 Syra dicit rir dicit?"

€ ,
3. Tabellarius: * Tlepolemus sum". is vos
4. Ianitor: ^Quisnam es, qui sic clamas?" nos vos
10. Ianitor: *Posthàac canis duabus catenis (vincire)". nobis vobis
5. Tabellarius: *Tlépolemus sum, Diodori tabellarius. Cür
— [anitor putat ... nóbis — vobis
ianuam nOn aperis, ianitor?"
6. Tlepolemus * Diodori tabellarium esse" dicit.
Exercitium septimum
7. lánitor: * nón crédo. Cür ad villam venisti?" se
l. advenire,
8. Tlépolemus: *Epistulam fero, ianitor. Nonne scis tabellarios sibi
2. ó ,latum se
epistulas ferre? stulte interrogas, ianitor!"
3; , attulisse, 9. Tlépolemus *epistulam à ferr dicit.
4. legere, ^
10. Ianitor: * ianitores credere nón solemus tabel-
5. , meruisse lariis, quod saepe mentiminr".
fació -iunt 6. facere, ^ 11. Tabellarius: *Quin aperis, iànitor, que sub tectum ad-
fugio -iunt 7. fugere, mittis? Per imbrem ambulàvi, et pedes dolent. Sub
8. ; . ,Gdébitum téctoó melius colloquemur".
9. ostendere, 12. Tlépolemus 'pedes dolere" dicit.
10. , perdidisse 13. Tanitor: * tabellarii semper ianitores dormien-
TE. , prompsisse, t&s excitatis. Cür non omnés eadem horà venire soletis?"
12. dücere, ,
14. Tlepolemus: *Quia nón omnés epistulae à dominis
13. ; jinclüsum simul dantur. Accipe igitur epistulam quam fero, ianitor, et
14. tradere, ,
statim discedam: id promitto".
15. , misisse, 15. Ianitor: *Nunc aperiam, Tlepoleme. Sed
moneo: canis ferox hic est: epistulam igitur da, et sta-
tim à ,Ildestà et cane meo feroci, discede".

Exercitium secundum
Exempla: Puer ümidus est, quod per imbrem ambulavit (am- plüsquamperfectum
bulare). -erat —erant
Puer ümidus erat, quod per imbrem ambulaverat zus «a erat
(ambulare).
la. Quintus in lecto iacébat, quod dé arbore (ca-
dere).
1b. Quintus in lecto iacet, quod dé arbore (cadere).

106 107

Áà
CAP. XXIV EXERCITIVM rij - XERCITIVM IV CAP. XXIV

2a. Marcus verberatus est, quia in lüdó (dormire) 4. Màrcus: "Iam omnés à magistro pünit— er , pater: cür ssec eramus
zd cae zs
et malus discipulus (esse). igitur mé iterum pünivisti?" eratis
2b. Marcus verberaàtur, quia in lüdo (dormire) et 5. Iülius: ^Quia falsum dix , Maàrce, et in via pug- zj ae -a erant

malus discipulus (esse). Dàüv S

3a. Etiam Sextus et Titus à magistro püniuntur, quod eum reci- 6. Aemilia: Quid ais? *Marcum pugnavisse' dicis?" Aemilia,
tantem nón (audire). quae filium sordidum et cruentum non vid , Màrcum
3b. Etiam Sextus et Titus à magistro püniebantur, quod eum re- pugnávisse nesciebat.
citantem nón (audire). HB 7. Màrcus: *Sordidus redii quod in vià pugnàv , máter,
4a. Iulius iratus erat, quod magistri epistulam 4 et humi iacu , sed etiam Sextus et Titus sordidi redie-
(legere). zl runt quod in vià pugnàv et humi iacu n
4b. fülius iratus est, quod magistri epistulam | 8. Aemilia: *Cür pugnavistis, Marce? Nonne quia tü et Titus
(legere). | práve scrips età magistro reprehens — er 2
5a. Marcus clamat, quod in cubiculum (nclü- 9. Màrcus: Sextus quoque à magistro reprehensus est, quod in
dere). | lüdo dormiv ; sed ego et Titus eum pulsávimus, quod
5b. Marcus clamabat, quod in cubiculum n- turpia verba nobis dix s
clüdere). i 10. Aemilia: Ergo non sine causà pater té pünivit: in lüdo dor-
6a. Pastor timébat, quia ovis nigra in silvam (ün- miv et pràve scrips ,in vià pugnàv et
trare). nóbis falsum dix . Verbera meruisti, Marce!"
6b. Pastor timet, quia ovis nigra in silvam ün- -. 11. Máter Sexti: ^Fuistine bonus discipulus heri in lado?" Sex-
trare). tus: "Certe, mater. Magister me laudavit, quia récté compu-
7a. 'Tabellarius tristis est, quod canis eius pallium novum den- tav ,etlitterae à me pulchre seript — er id
tibus (scindere). 12. Mater Sexti: *Suntne Marcus et Titus quoque à magistro
7b. Tabellàrius tristis erat, quod canis eius pallium novum den- laudati?" Sextus: "Titus et Maàrcus, qui male compu-
tibus (scindere). tàv , prave scrips et in lüdó dormiv ,ü
8a. Iulia plorabat, quod à Marco (pulsare). magistro pünitt sunt".
8b. Iulia plorat, quod a Marco (pulsare).
9a. Lupus ululat, quod à cane (mordere). Exercitium quartum
9b. Lupus ululàábat, quod à cane (mordere). 1. Iülius: *Cür nobis (mentiri), Márce?" perfectum verborum
10a. Lydia gaudebat, quod Medus ànulum (emere). 2. Marcus: * (mentiri), quia verbera time- déepónentium
10b. Lydia gaudet, quod Medus ànulum (emere). bam; neque falsa sunt omnia quae (loqui):
omnes à magistro verberati sumus!"
Exercitium tertium 3. Maàrcus patris verbera timebat, ergó
plüsquamperfectum 1. Aemilia: *Cür Marcum heri pünivisti, Tüli?" Iülius: *Quod (mentiri).
HGHNF ] in lüdo malus discipulus fue : magistrum recitantem 4. Aemilia: *Cür heri Medus Maàrcum ad lüdum non
l.—eram —erámus x € o x 33 pes y),
epis: vapitilis non audive , et pràve scripse : (comitari)?
3.-Bpat --rant 2. Aemilia: *Quid fec ceteri discipuli? Fu ne 5. Iülius: ^Quia servus improbus est: pecüniam habet meam,
uu probi?" falsa (loqui) et Davum accüsavit".
EN aam 3. Iulius: *Omneés, praeter Sextum, à magistro verberáti sunt, 6. Médus enim sé pecüniam domini sümpsisse" nón
eus i eras quod dormiv ; Sextus vero laudatus est, quod ab eó (fateri).
euism. enat sententia recte script— er E 7. Ceteri servi non (mentiri): *Nos autem

108 109
CAP. XXIV EXERCITIA V-vir EXERCITIVM VII CAP. XXIV

verum (loqui), domine". 4. redire, eo eunt

8. Iulius: *Ita est, vos verum (loqui), et an. B. ; , cognitum red-eó -eunt

cillae quoque vérum (loqui)". FE , cupivisse

9. Syra Quintum consolari (conari). 7. frangere, , cupio -iunt
10. Medus Lydiam ad Albini tabernam Romae 8. , reprehendisse,
(comitàri). 9. lavare, ; /
0. $ , Visum
Exercitium quintum 11. dare, 3
Exemplum: Iülius: *Marcus mentitus est". 12. mordere, ]
— Quid dicit Iülius? Iülius *Màrcum mentitum esse'di- 13. , lüsisse
cit. 14. velle, —
15. ,locutum
. Albinus: *Meédus Lydiam osculatus est". — 16.Ber —
. Aemilia: *Ancillae verum locütae sunt". — 17. fateri,
. Aemilia: *Servi ancillas ad forum heri comitati sunt". — 18. . veritum
. Syra: Delia dominam in àtrium comitata est". — 19. pai, ————
Servus: "Pastor *ovem in silvam intrávisse' fassus est". —
. Ancilla: *Medus dominum iràtum veritus est". —
. Syra: *Quintus e lecto surgere conatus est". —
. Aemilia: *Syra Quintum consolàta est". —

Exercitium sextum
ablativus comparáàtiónis Exemplum: Quinti pes dexter maior est quam pes laevus.
(comparatio -ónis f£ — Quinti pes dexter maior est pede laevo.
«X comparáàre)
. Sextus discipulus melior est quam Marcus. —
-—

. Medus fortior quam Davus est. —

6r.

. Scütum gravius est quam pilum. —

. Hasta longior est quam gladius. —
d»

. Lupus ferocior quam canis est. —

tn

. Márcus ceteris discipulis pigrior nón est. —

10g

. Ovis nigra ovibus albis peior non est. —

. Anulus gemmátus ànuló sine gemmà pulchrior est. —
NiO00o0

. Iülia Quintum Marco crassiorem esse putat. —

10. Syra *Marcum ceteris discipulis stultiorem nón esse' di-
cit. —

Exercitium septimum
1. dolere,
2. , cecidisse
3.3re,

110 111
EXERCITIVM I CAP. XXV

CAPITVLVM VICESIMVM QVINTVM

Exercitium primum
]. Fülius: *Noli (mentiri) Marce;jam vérum imperàátivus verborum
(fateri)! déponentium
-re -mini
2. Iülius: *Magistri epistulam (intueri), Marce!
Magister *te improbum discipulum fuisse' scripsit. Iam noli [1]-àre -àmini
[2]-&re — -émini
falsum (loqui): Davum (sequi), qui
[3]-ere -imini
té in cubiculum inclüdet". [4]-re — -mint
3. Mater Sexti: * (laetari), fili mi, quod bonus dis-
cipulus in lüdo hodie fuisti". nor et inf.
4. Quintus: *Noli e cubiculo (egredi), Syra: hic nohte

mane, méque (consolari)"*

5. Syra: "Noli (oblivisci) me Iüliam in hortum co-
mitari debere, Quinte. (opperiri) paulum".
6. Quintus: * (polliceri) t& brevi reditüram esse, red-itürus «€ red-ire
Syra!"
7. Iulia: "Iam veni, Syra! Mala et pira (intueri)
quae tata mihi dedit".
8. Syra: *O, quam formosa sunt! Ea cum Quinto
(partiri), qui in lecto iacet, neque surgere potest".
9. Magister: Post meridiem in lüdum (revertr),
discipuli!"
10. Marcus: *Nolirte magistrum timere, amici, sed me
(sequi)".
11. Cornelius: *Ad villam Iülii me (comitari),
servi!"
12. Cornelius: *Meé ante hanc iánuam (opperiri),
servi!"
13. Iulius: * (laetari), liberi, quod novam sororem
mox habebitis".
14. Tülia: "Noli (proficisci), pater! Me in hortum
(comitari), et lüde mecum!"
15. Marcus: *^Me (comitari), Tite et Sexte!" Titus:
" (opperiri), Marce! Quo 1s?"
16. Marcus: ^Me& (sequi), Tite et Sexte; nolite ad
Iüdum statim (reverti)!*
17. Marcus: * (intuéri) illum nidum, qui inter folia
p»?
et ramos est, amici

113
CAP. XXV EXERCITIA II-IlI EXERCITIVM IV CAP. XXV

18. Sextus et Titus: *Ad lüdum imus, Marce: nos 6. Milites *se fortiter pugnatüros esse" polliciti sunt, et in hostes
(sequ1)"* impetum fécerunt. —
19. Marcus: *Hüc (reverti), Sexte et Tite! Lüdum 7. Iülius uxorem osculatus est, et Rómam abiit. —
|. . . (oblivisci)!" 8. Màrcus 'se improbum discipulum fuisse' fassus est, et *se
20. Marcus: *Tam intellego: magistrum timétis. Vos igitur se- bonum puerum futürum esse! promisit. —
quar, sed màla vestra mécum (partiri)!
Exercitium quartum
Exercitium secundum ]. iubere, ;
ubi? Athenis, Naxi, 1. Cornélius (Tüsculum) habitat, Theseus véro 2. j , coeptum incipio -iunt
in Crétà (Athenae) habitabat. 3: , interfécisse, inter-fició -iunt
quó? Athénàs, Naxum,
2. Cornelius (Tüsculum) (Roma) it, 4. trahere, ;
ad/ in Crétam
unde? Athenis, Naxo,
'Théseus vero (Athenae) (Creta) nà- 5. , deseruisse,
a/e Creta vigàvit. 6 ; ,lactum lació -iunt
3. Cornelius nunc (Roma) est, Theseus vero 7. regere, 5
(Creta). 8. x , gestum
4. (urbs Roma) multa aedificia sunt, 9. , petivisse,
(insula Creta) labyrinthus erat. 10. reperire, :
ii
5. Cornelius (Roma) (Tüsculum) 1 ]d ; , redditum
redit, quod (oppidum Tüsculum) vivit. 12. , reliquisse,
6. Theseus (Creta) (Naxus) nàvigat. 13. occidere, ;

ir
7. Theseus Ariadnam (Naxus) deseruit. Deinde 14. quaerere, ]

i AR Mb
(insula Naxus) (Athenae) red- I5. $ , constitütum
iit. 16. , accessisse

eU
8. Theseus (urbs Athenae) iterum est, Ariad- 17. conspicere, ; cOn-spició -Iunt
na véró (insula Naxus) manet. 18. a- con- de-scendere, -
19. ,Secütum
Exercitium tertium 20. oblivisci,
Exemplum: Theseus filum secütus est et labyrinthi exitum fa- 21. proficisci,
cile repperit. 22. , pollicitum
— Theéseus filum secütus labyrinthi exitum facile rep-
perit.
1. Iülius haec locütus est, atque abiit. —
2. Theseus Athenis profectus est et Cretam petivit. —
3. Multi viri promissa sua obliti sunt, et feminàs sine pecünia
deseruerunt. —
4. Médus et Lydia ex Italia profecti erant, et in Graeciam nàvi-
gabant. —
5. Syra Iüliam in hortum comitata est, et in Quinti cubiculum
rediit. —

114 115
 EXERCITIA I-II CAP. XXVI

CAPITVLVM VICESIMVM SEXTVM

Exercitium primum
1. Icarus, fessus ambul , consedit. gerundium
n 2. Daedalus consilium e carcere fugi excogitavit. idm 35
: 3. Daedalus et Icarus ad vol paráti sunt. [1]-andum -i-ó
4. Iulius delectatur leg i [2] -endum i-o
5. Médus cupidus erat fugi . [3] -endum. -i-5
as s x ucc [4] -iendum -i-ó
6. Lydia parata est ad proficisc
7. Pueri lüdum petunt ad disc s nane
8. Sextus in scrib et in comput impiger est. ad nàrrandum
9. Marcus vero disc cupidus nón est, et tempus in horto | narrandi
lüd opperitur. (n/ de) nàrrando
10. Marcus artem scrib nescit,ergo consilium ment
|. excogitat.
11. Pastor, ove inventa, finem quaer facit.
: 12. Marcus fessus est magistrum aud
; 13. In vol Icarus Daedalo audacior fuit.
: 14. Daedalus de fugi cogitat.
15. Ad scrib calamum habére necesse est.
16. Ars leg Marco difficilis videtur.
17. Tempus est e lüdo egredi et domum revert
18. In vol nülla avis celerior est quam aquila.
19. Aqua necessaria est ad viv
20. Syra, fessa nàrr , finem dic facit.

i Exercitium secundum
j 1. Pueri lüdum petunt (discere) causa. gerundium
Í 2. Nautae ad (nàvigàre) paráti sunt.
3. Numeros et litterás discipuli (computare)et — —
i (scribere) discunt.
4. Magister finem (scribere) facit et epistulam ta-
bellario tradit.
5. Tülia (lüdere) causà in hortum exit.
6. Iülius fessus (legere) librum clausit.
7. Milites Romani, duci parentes, ad (pugnare) pa-
ráti sunt.
GR 8.In (pugnare) nüllus exercitus exerciti Romano
i fortior est.

117
CAP. XXVI EXERCITIA III-Iy
9. Medus in patriam (nàvigare) cupidus est.
10. Ars (volàre) haud difficilis est, sed Icarus, ar-
bitratus se ad (volare) paratum esse, consilium
patris non audivit, et in (volare) temerarius fuit.
Exercitium tertium
Exemplum: Daedalus consilium excogitavit: fugiendo / fu-
giendi/ in fugiendo.
1. Quintus nescit artem: ad natandum / natandi/ in natandóo.
2. Sextus impiger est: computandum / computandi causà / in
computando.
3. Discipuli discunt: audiendo / audiendi/ ad audiendum.
4. Cibus necessarius est: ad vivendum / dé vivendo / vivendi.
5. Medus cupidus erat: ad fugiendum/ fugiendi / fugiendo.
6. Milites € castris exeunt: in pugnando / pugnandi causá / pug-
nandi.
7. Iülia fessa est: ad lüdendum / in lüdendó / lüdendo.
8. Discipulus sine stilo paratus non est: in scribendo / scriben-
di/ ad scribendum.
9. Milites Romani fortissimi sunt: pugnandi/ in pugnando / pug-
nandi causa.
10. Discipulus discit si cupidus est: discendo / discendi/ ad dis-
cendum.
Exercitium quartum
Exemplum: Marcus magistro piger (esse) vidétur.
— Magister Marcum pigrum esse putat.
1. Medus Iülio servus malus esse vidétur. —
2. Iulia Aemiliae puella pulchra vidétur. —
3. Lingua Graeca discipulis difficilior videtur quam lingua La-
tina. —
4. Insulae Icaró magnae non vidébantur. —
5. Diodorus Sexto magister doctus vidétur. —
6. Theseus Ariadnae pulcherrimus videbatur. —
7. Romànorum duci hostes fugere videntur. —
8. Nàvis Medo celeriter ventis vehi videtur.
9. Magister Marco récte scribere non vidétur. —
10. Titus item Marco male scripsisse vidétur. ^
118
EXERCITIA V-VI CAP. XXVI
11. Davus: *Tülius mihi dominus severus nón videtur". — Da-
vus: ^... puto".
12. Quintus: *Fabula de Daedalo et Icaró mihi omnium pul-
cherrima videtur". —
13. Iülia: *^Rosae mihi liliis pulchriores videntur". —
14. Iülius: *Nonne tibi Marcus puer improbus vidétur, Aemi-
lia?" —
15. Aemilia: *Maàrcus mihi peior ceteris pueris non vidétur". —
& Exercitium quintum
vx
I
Exemplum: Magister Marcum improbum esse putat.
— Maàrcus magistro improbus (esse) videtur.
1. Aemilia Quintum tristem esse putat. —
2. Médus fülium dominum sevérum esse putat. —
3. Tabellarius canem ferocem esse putat. —
4. Magister Sextum industrium ac prüdentem esse putat. —
5. Syra medicum stultum esse putat. —
6. Lydia anulum gemmatum pulchriorem esse putat quam ànu-
lum sine gemma. —
7. Syra Quintum dormire putat. —
8. Iülius Màrcum humi iacuisse putat. —
9. Tabellarius canem catenam rüpisse putat. —
10. Syra viros promissa sua saepe oblivisci putat. —
11. Aemilia Tülium filiam habere velle putat. —
12. Syra: Marcum ceteris discipulis peiorem non esse puto". —
13. Syra: *Nónne idem putas, Quinte?" —
14. Quintus: *Magister Màrcum pessimum discipulum esse
putat". —
15. Diodorus: Marcum pessimum omnium discipulorum esse
puto". —
Exercitium sextum
Exemplum: Minotaurus ferocissimus fuisse dicitur. nóm. cum inf. ponitur
— (Omnés) dicunt *Minotaurum ferócissimum fuisse'. apud dicitur ef putátur
1. Marcus piger esse dicitur. —
2. Medicus stultus esse putatur. —
3. Théseus Minótaurum interfecisse dicitur. —
4. Médus pecüniam Iulii sümpsisse dicitur. —
119
CAP. XXVI EXERCITIVM VII EXERCITIA I-II CAP. XXVII

5. Daedalus labyrinthum aedificávisse dicitur. —

6. Marcus mentitus esse putatur. — CAPITVLVM VICESIMVM SEPTIMVM
7. (Omnes) dicunt *matrem filiamque pulchras esse". —
8. (Omnes) putant Icarum temeràárium fuisse. — Exercitium primum
9. (Omnes) dicunt 'tabernarios divites esse^. — Exemplum: Magister iubet discipulos industrios esse, tacere [1]-et -ent
10. (Omnes) Meédum pecüniam domini habere putant. — et audire, primum computàre, deinde sententiam [2] -eat. -eant
[3]-at -ant
11. (Omnes) Iülium Corneliumque dominos sevéros esse pu- Scribere.
[4] iat. -iant
tant. — — Magister imperat discipulis ut industrii sint, taceant et
12. (Omnes) dicunt *Medum amicam Romae habere". — audiant, primum computent, deinde sententiam scri-
bant.
Exercitium septimum
]. Iülius servum venire iubet. —
capio -1unt l. capere, ;
2. Dux milités fortiter pugnàre iubet. —
2. ; ,lünctum
3. Aemilia ancillàs rosas sümere et in aqua ponere iubet. —
3.iuvare, —— ;
4. Iülius colonum mercédem solvere iubet. —
4. , fixisse,
5. Magister discipulos surgere et stare iubet. —
5. movere, ;
6. Daedalus Icarum in medio aere volare iubet. —
6. ; ,mersum
7. Iülius pastorem oves ab agris prohibere iubet. —
7. accidere,
8. Pastor canem ovem nigram invenire iubet. —
8. ,invénisse,
9. Iulius servos lecticam vehere et saccos portàre iubet. —
9. " ,ustum
10. Iülius pastorem lupum cavere iubet. —
10. , consédisse
11. -ficere, - 2 Í
-fició -iunt

|
$n
Exercitium secundum
-spició -iunt 12. -spicere, - y7 praesens coniünctivr
1. Medus à Lydià postulat ut secum in Graeciam
üctivi
(nàvigare).
2. Lydia Christum orat ut omnés in nàve (servàre): [1] -em -émus
-és -étis
*"Te Oro ut nos (serváre), Domine, neque flüctüs
-et -ent
navem (mergere)". [2] -eàm -eamus
3. Gubernator nautis imperat ut merces in mare -eüs -eàátis
(iacere) et aquam (haurire): * Vobis impero ut -eat —-eant
merces in mare (iacere) et aquam celeriter [3] -am -àmus
-üs -tis
(haurire)". -at -ant
| 4. Nautae: ^Audivistisne, amici? Gubernator nobis imperat ut [4] -»iam -iámus
i
merces in mare (iacere) et aquam -jàs —-iàtis
(haurire). -iat — -iant
5. Mercator: *Te oro, Neptüne, ut merces meàás
i (servàre), neque in mari (perdere)".
sim simus
SIS sitis
6. Mercàtor Neptünum Orat ut merces suas (ser- sit sint
vàre), neque in mari (perdere).
7. Médus: *Té moneo ut fortis (esse), Lydia, et altos
flüctüs (cavere)".

120
CAP. XXVII EXERCITIVM Ill EXERCITIVM IV CAP. XXVII

8. Quintus: *Magister me monere solet ut bene 6. Dux: *Cavéte ne (videre) neve [4] -jar -iàmur
-làris -jiàmini
(computare), pulchre (scribere) et recte (audire), milites".
-jàtur -jantur
(respondere), neque discipulus piger (esse), 7. Milites ad alios milités: ^Audivistisne, amici? Dux monet ut
ut Màrcus". caveàmus né (videre) neve (au-
9. Magister: *Cüra, Quinte, ut bene (computare), dire) ab hostibus".
pulchre (scribere) et recte (respon- 8. Medus: *A té postuló ut mécum in Graeciam
dere), neque discipulus piger (esse), ut Màrcus". (proficisci), Lydia".
10. Magister: *Vos quoque, Sexte et Tite, moneo ut bene 9. Lydia: *Cür à mé postulas ut tecum (profi-
(computare), pulchre (scribere) et cisci), Mede?"
recte (respondere), neve discipuli pigri 10. Médus: Quia té amo, et cüroó ut mecum in patria nostrà
(esse). Cavete igitur ne in scribendo et computando menda (laetar1)".
(facere)". 11. Davus: *Cürà ut bene (lavare), Marce".
I1. Sextus et Titus: *Opus non est nos monere ut bene 12. Marcus: *Ego cürabo ut bene (lavare), tà vero
(computare), pulchre (scribere) et recte cüra ut Quintus (excitare)".
(respondere), magister, quod discipuli pigri nón 13. Tabellarius: *Cave, ianitor, ne canis (solvere),
sumus". neve ego ab eo (mordéere)".
12. Magister: Verum vos quoque heri in làdo dormivistis et 14. Ianitor: *Ipse cavere debes ne à cane (mor-
in vià pugnaàvistis: cürate igitur ne posthac in ludo dére), amice: nonne legere scis? Hic scriptum est: 'Cavé
(dormire), neve in vià iterum (pugnàre)". canem".
13. Marcus: *Ego vero cürábo ut magistrum minus severum 15. Tabellàrius: *Iànitorum officium est cürare ut canes
(habere): à patre postulàbo ut mé ad alium ma- . A (vincire), neque tabellarit, qui inimici non sunt, à ca-
gistrum (mittere)". nibus (mordére)".
14. Quintus: *Noli stulte loqui, Marce, sed cürà ut melior dis-
cipulus (esse), sicut Diodorus magister cürare solet Exercitium quartum
ut nos omnés (discere)". Exemplum: Iülius colonos monet: *Agros bene colite! Nolite
15. Magister: "Si vis, postula ut pater ad alium magistrum té neglegentes esse!"
(mittere), Marce, qui item te, ut discipulum pi- — [ülius colonos monet ut agrós bene colant neve negle-
grum, certe verberàbit; ego véro cürabo ut pater tuus merce- gentes sint.
dem debitam mihi (solvere)". 1
i 1. Iülius servis imperat: "Pastorem prehendite et tenete!" —
:í
2. Iülius Dàvo imperat: "Marcum ad lüdum comitare!" —
Exercitium tertium ii
praesens coniünctivr
1. Medicus cürat ut aegri (sanare). j 3. A t& postulo, màter: ^Mihi crede!" —
passivi 4. Vos moneo: "Industrie laboráte, et domino semper pàrete!" —
2. Gubernator imperat ut merces in mare (iacere)
[1] -er -émur 5. Iülia patrem orat: *Veni in hortum! Noli proficisci!" —
-ens -émuni
et aqua (haurire).
6. Té oramus, magister: *Noli nos verberare!" —
-étur -entur 3. Nautae laborant ne nàvis flüctibus (mergere). 1
1;
ii 7. Vos moneo, pueri: *Tacete, ac me audite!" —
[2] -ear -eàmur 4. Dux: *Vobis impero ut nocte e castris (&gredi),
-eáris -eàmini 8. Magister ab Iülio postulat: "Marcum püni et mercedem dé-
milites, neque ab hostibus (capere)".
-eatur -eantur
5. Miles ad alios milites: Dux nobis imperat ut nocte e castris bitam solve!" —
[3] -ar -àmur 9. Théseus civés monet: *Laetamini! Nolite iam Minotaurum
-àrs -ámini
(egredi), amici, neque ab hostibus
timere!" —
-àtur -antur (capere)".

123
CAP. XXVII EXERCITIVM v EXERCITIA VI-VII CAP. XXVII

10. Daedalus Icarum monet: *Nóli temerárius esse!" — Exercitium sextum

11. Té moneo, Quinte: *Cautus esto! Noli Icarum imitàri!" — Exemplum: Novus infans liberorum numerum auget: Iibero-
12. Vos oro, mater et pater: *Nolite mé pünire! Nolite m& in rum numerus augetur (- crescit).
cubiculum includere!" —
]. Medicus Quintum (sánàre): Quintus
(sànare). 0 .
Exercitium quintum
acc. cum inf. ponitur Verba dicendi (dicere, et c&t.), verba sentiendi (videre, audire, 2, Marcus vestem. (mütare). Marci vultüs color
apud: sentire; putàre, arbitrárr, et cet.), verba affectuum (gaudere, (mütare). - .
verba dicendi
laetàri, dolere, et cet.), verba voluntátis (velle, nolle, cupere; 3. Improbus vir silvam (ürere): silva
verba sentiendi
iubere) -- acc. et inf. : (ürere).
verba affectuum
i 4. Amor coniugum tempore non (minuere), sed
verba voluntàtis
Verba postulandi et cürandi (postulare, oráre, cüráre, monere, (augére): tempus amórem coniugum nón
voluntas -átis £ « velle
cavere, imperare, laborare, efficere, facere, et cet.) ^ *ut'/ ne^ — | . (minuere), sed (augere).
affectus -üs m.
et coni. l-. 5.Ovés .— (püscere): pástor ovés (pas-
ut / né cum coni. póni- cere).
Exempla: Diodorus dicit ... — Marcus piger est.
tur apud: 6. Ventus non crescit, sed (minuere).
verba postulandi — Diodorus dicit *Marcum pigrum esse".
7. Aestate agricolarum labor (augere).
verba cürandt Diodorus monet ... — Marcus piger nón est.
— Diodorus monet Màrcum né piger sit.
8. Sol Icari pennas (ürere): Icari pennae
(ürere).
1. Diodórus monet ... — Discipuli recte scribunt. —
2. Syra putat ... — Medicus stultus est. — Exercitium septimum
3. Quintus audit ... — Canis latrat. — Exemplum: Iülius ex villà rüs it. Nunc Iülius iam rüri est, sed ubi? hic illic
4. Magister postulat ... — Merceés ab [ülio solvitur. — post duàs horas rüre ad villam redibit. quó? hüc illüc
unde? hinc illinc
5. Medus vult ... — Lydia in Graeciam proficiscitur. —
6. Quintus gaudet ... — Medicus abiit. — ]. Tülia: *Quo it tata? Cür non h manet et mécum in horto
ubi? rüri, domi
7. Cives laetantur ... — Théseus Minotaurum necàvit. — lüdit?" quó? rüs, domum
8. Daedalus monet ... — Ícarus nón alté volat. — 2. Aemilia: "Pater dom exit et Romam it, quod ill unde? rüre, domo
9. Ariadna efficit ... — Theseus labyrinthi exitum repe- negotia cüràre debet".
rit. ^ 3. Iülia: *Sed nüper Roma (- ill )h (7 dom )
10. Gubernator imperat ...— Mercés in mare iaciuntur. — venit. Cür iterum proficiscitur? Quando redibit?"
11. fülius vidit ... — Marcus sordidus est. — 4. Aemilia: *Post tres diés pater ill dom .zevertetur".
12. Dux cavet ... — Hostes in castra nOn intrant. — 5.TIülia: ^... Etdom simul lüdere poterimus!"
13. Agricolae laborant ... — Agri bene arantur. — 6. Aemilia: "Etiam r Trepoteritis;sedr dom «——
14. Quintus sentit ... — Medicus pedem tangit. — redire oportebit ante vesperum".
15. Syra arbitratur ... — Omnes viri promissa sua oblivis- 7. Iülia: *R plüres flores sunt quam h ,in horto. Tü
cuntur. — quoqueill^ mé comitare, mamma 1»?

16. Colonus orat ... — Dominus severus non est. — 8.Aemilia: CH manere oportet, mea Iülia, quod dom.
17. Magister iubet ... — Discipuli sententiam scribunt. — multa negotia mihi sunt".
18. Quintus dolet ... — (Is [: Quintus]) exire non potest. — 9. Tülia: *Sed ill etiam multae avés esse solent, quae pul-
19. fülius monet ... — Coloni neglegentés nón sunt. — chré canunt. Praetereár — (ill )antevesperumh
20. Aemilia nón vult ... — Iülius Marcum verberat. — (^dom Jredibimus, ac tibi, negotia cüranti, auxilium dabo".

124 125
CAP. XXVII EXERCITIVM viti EXERCITIA I-II CAP. XXVIII

10. Aemilia: *Ergo fortasse r vos comitàbor; sed nunc

nolih X manere: patrem, qui profectürus est, salütatum i1!» CAPITVLVM DVODETRICESIMVM

Exercitium octavum Exercitium primum

1l. quiescere, Exemplum: Magister iussit discipulos industrios esse, tacere [1] -áret -arent

2: , desiisse et audire, primum computare, deinde sententiam [2] -&ret -erent

[3] -eret -erent
E 3 ,Sparsum scribere.
[4] iret. -irent
rapió -iunt 4. , rapuisse, — Magister imperàvit discipulis ut industrii essent, tacé-
5. neglegere, : rent et audirent, primum computarent, deinde sen-
6. ; , dimissum tentiam scriberent.
7. crescere,
1. Iülius servum venire iussit. —
8. , nOCulsse
2. Dux milités fortiter pugnare iussit. —
ro-sum -sumus -sunt 9. prodesse,
3. Aemilia ancillàs rosas sümere et in aquà ponere iussit. —
sim -sis -Sit ... 10. poscere,
4. Iülius colonum mercedem solvere iussit. —
11. üti,
5. Magister discipulos surgere et stáre iussit. —
6. Daedalus Icarum in medio aere volare iussit. —
7. lülius pástorem oves ab agris prohibere iussit. —
8. Pastor canem ovem nigram invenire iussit. —
9. [ülius servos lecticam vehere et saccós portare iussit. —
10. Iülius pástórem lupum cavere iussit. —

Exercitium secundum
1. M&dus à Lydià postulavit ut secum in Graeciam imperfectum
coniünctivi àctivr
(nàvigare).
2. Lydia Christum orávit ut omnés in nave (ser- [1] -arem -àrémus
-üres -àrétis
vare): "T6 oràvi ut nos (servare), Domine, neque
-üàret -arent
flüctüs nàvem (mergere)". [2] -érem -érémus
3. Gubernátor nautis imperavit ut merces in mare -éerés -éerétis
(iacere) et aquam (haurire): *Vobis imperavi ut -éeret -erent
merces in mare (iacere) et aquam celeriter [3] -erem -erémus
-erés -erétis
(haurire)". .
-eret -erent
4. Nautae: *Audivistisne, amici? Gubernàtor nóbis imperavit [4] irem -irémus
ut merces in mare (iacere) et aquam -irés -irétis
(haurire)". -iret — -irent
5. Mercator: "Te oràvi, Neptune, ut merces meàs
essem essémus
(servare), neque in mari (perdere)".
essés essetis
6. Mercátor Neptünum Oràávit ut merces suás (ser- esset essent
vàre), neque in mari (perdere).
7. Medus: Té monui ut fortis (esse), Lydia, et altos
flüctüs (cavere)".

126 127
CAP. XXVIII EXERCITIVM tm] EXERCITIVM IV CAP. XXVTH

8. Quintus: **Magister me monere solébat ut bene 8. Dux: "Vobis imperavit ut nocte é castris (e-
(computare), pulchre (scribere) et recte gredi), milites, néve hostes advenientes (ve-
(respondere), neque discipulus piger . (esse), reri). Vos etiam monui né (videre) neve
ut Marcus". (audire) ab hostibus".
9. Magister: "Te monur, Quinte, ut bene (compu- 9. Milites ad alios milites: *Audivistisne? Dux nobis imperavit
tare), pulchre (scribere) et recte (re- ut nocte e castris (egredi), neve hostes
spondere), neque discipulus piger (esse), ut Marcus". (vereri). Nos etiam monuit ne (videre)
10. Magister: *Vos quoque, Sexte et Tite, monui ut bene neve (audire) ab hostibus".
(computare), pulchre (scribere) 10. Daedalus Icarum monuit ut avés in volando
et recte (respondere), néve discipuli pigri (imitari), ac se (sequi).
(esse)". 11. Daedalus maerens: *Té monui ut avés (imi-
11. Sextus et Titus: "Opus nón erat nos monére ut bene tari), fili mi, et me (sequi). Cür prope Solem

ÜRNSTNTSUNATTETS
(computare), pulchre (scribere) volavisti?"
et recte (respondere), magister, quod discipuli 12. Ariadna lacrimans: *Cür mihi persuasisti ut patriam meam
pigri nón sumus". (oblivisci) et tecum Naxum (ve-
12. Magister: *Vérum vos quoque in lüdo dormiverátis et in here), improbe Theseu?"
vià pugnaveratis: ob hanc rem vos monui né posthàc in lüdo 13. Agricolae cürabant ut agri (arare) et frümen-
(dormire), neve in via iterum (pug- tum (serere).
nare)". 14. Iülius imperàvit ut pastor néquam (pünire),
13. Marcus: *Ego vero cüravi ut magistrum minus sevérum neque oves iterum (neglegere).
(habere): à patre postulavi ut m& ad alium magis-
trum . (mittere)". Exercitium quartum
14. Quintus: *Stulte locütus es, Marce: cürare debébàs ut melior Exemplum: Iülius colónos monuit: *Agros bene colite! Nolite
discipulus (esse)". neglegentes esse!"
— [ülius colonos monuit ut agros bene colerent neve
Exercitium tertium neglegentes essent.

GRAN SUPR e
imperfectum ]. Iülius cüravit ut medicus Tüsculo (arcessere).
DOBIBHOITET assIeT 2. Gubernàtor imperáverat ut merces in mare (ei- 1. fülius servis imperavit: "Pastorem prehendite et tenete!" —
[1] -arer — -&rémur cere) et aqua (haurire). 2. Iulius Dàvo imperaàvit: "Marcum ad lüdum comitare!" —
exi ds 3. Nautae laboràbant ne nàvis flüctibus (mergere). 3. A té postulavi, màter: *Mihi crede!" —
pi OMA
jr] mpeg ^o cmpERDdR 4. Lydia: *Cür à mé postulavisti ut tecum (pro- jo:
4. Vos monut: "Industrie laborate, et domino semper pàáreéte!" —
-éréris — -&r&mini ficisci), Méde?" 5. Iulia patrem orabat: *Veni in hortum! Noli proficisci!" —
-&rétur -érentur | 5. Medus: *Quia té amo, et cüràvi ut mecum in patrià nostra 6. Te óràvimus, magister: *Noli nos verberare!" —
[3] -erer — -erémur (laetari)". 7. Vós monui, pueri: *Tacéte ac me audite!" —
Crens -eremi | 6 C'Tabellàgus: *Cür non cüravisti, iànitor, n8 canis 8. Magister Iulium rogàvit: *Marcum püni et mercédem debi-
-eretur -erentur e" m
[4] -irer -dr&mur (solvere), neve ego à cane tam solve!" —
-éris — -Trémini (mordére)?". 9. Théseus cives monuit: *Laetamini! Nolite iam Minotaurum
1$ AERN Rd

-irétur —-irentur 7. anitor: "Ipse cavere debébas ne à cane (mor- timere!" —

dere), amice: nonne legere scis? Hic scriptum est: *Cave 10. Daedalus Icarum monuit: *Nóli temerarius esse!" —
canem"". 11. Té monui, Quinte: *«Cautus esto! Noli Icarum imitari!" —

128 129
CAP. XXVIII EXERCITIVM v EXERCITIA VI-VII CAP. XXVIII

12. Vos oràvi, mater et pater: "Nolite me pünire! Nolite mé in 10a. Linguam Latinam discimus, quia libros antiquos legere
cubiculum inclüdere!" — volumus. —
10b. Linguam Latinam didicimus, quia libros antiquos legere
Exercitium quintum volebamus. —
coniünctivus post Exempla: Davus clamat, quia puerum excitare vult.
ut, ne finale — Davus clamat, ut puerum excitet. Exercitium sextum
(finalis -e « finis Syra tacet, quia Quintum excitare non vult. Exempla: Pater filios monet ut probi sint. post praes. et füt.:
[finis -is m.: id cuius praes. coniünctivi
— Syra tacet, ne Quintum excitet. Pater filios monuit ut probi essent.
causa aliquid fit])
Davus clamavit, quia puerum excitare volebat, post impert., perf.
— Dàvus clàmàvit, ut puerum excitaret. 1. Gubernator Medum monet ne Lydiae (credere). et plüsquamperf.:
post praes. et fut.:
Syra tacébat, quia Quintum excitare nolebat. 2. Theseus in labyrinthum intravit ut Minoótaurum imperf. coniünctivi
praes. coniünctivi
— Syra tacébat, né Quintum excitaret. (occidere).
post imperf., perf. 3. Iülius medicum arcessit ut Quintum (sánàre).
et plüsquamperf:: la. Ancilla in hortum exit, quia pueros vocàre vult. — 4. Daedalus alas confecit ut € labyrintho (&volare).
imperf. coniünctivt
Ib. Ancilla in hortum exiit, quia pueros vocare volebat. — 5. Dux militibus imperat ut fortiter (pugnare),
2a. Médus Albini tabernam petit, quia ánulum emere vult. — neque hostes (timere).
2b. Medus Albini tabernam petiverat, quia anulum emere vo- 6. Tabellarius iánitorem monuerat ut canis (vincire).
lebat. — 7. Syra Quintum monet ut patientiam (habere),
3a. Syra fabulam d& Daedalo et Ícaro narrat, quia Quintum mo- neque 6 lecto (surgere).
nere vult. — 8. Medus Lydiae persuasit ut secum jin Graeciam
3b. Syra fabulam de Daedalo et Icaro narravit, quia Quintum (proficisci).
monere volebat. — 9. Iulius Marco imperavit ne iterum (mentiri),
4a. Quintus in arborem nunc ascendit, quia nidum capere néve in vià (pugnare).
vult. — 10. Gubernator Médum Lydiamque monuit né sé extrà pericu-
4b. Quintus in arborem ascenderat, quia nidum capere vole- lum esse (censere).
bat. — 11. Magistri officium est cüràáre ut litterae et numeri à discipulis
5a. Dàvus tacet, quia servum absentem accüsare non vult. — (discere).
5b. Davus tacebat, quia servum absentem accüsare nolebat. — 12. Ariadna Théseum monuerat ut filum (sequi),
6a. Medus in Graeciam proficiscitur, quia domino severo ser- atque ita labyrinthi exitum (invenire).
vire non vult. — 13. Medus efficiet ut Lydia in Graecia (laetari),
6b. Medus in Graeciam profectus est, quia domino sevéro ser- novásque amicàs (habere).
vire nolebat. — 14. Ariadna magnà voce clàmans Théseum Oravit ne se
7a. Pastor ovem in silvà quaerit, quia puniri non vult. — (déserere).
7b. Pastor ovem in silva quaerebat, quia püniri nolebat. — 15. Syra fabulàs Quinto nàrrat né tristis (esse), néve Icari
8a. Sextus magistrum attente audit, quia reprehendi non vult. — exemplum (imitart).
8b. Sextus magistrum attente audiebat, quia reprehendi nole-
bat. — Exercitium septimum post praes. et füt.:
9a. Boni discipuli numeros et litteràs discunt, quia indocti esse Exempla: lesüs (efficere) ut surdi audiant. praes. coniünctivr
nolunt. — — Jesus efficit/ efficiet ut surdi audiant. post imperf, perf.
9b. Boni discipuli numeros et litterás discebant, quia indocti Iésüs (efficere) ut surdi audirent. et plüsquampert::
esse nolebant. — — [esüs efficiebat/ effecit / effecerat ut surdi audirent. imperf. coniünctivi

130 131
CAP. XXVIII EXERCITIVM VrII EXERCITIVM IX CAP. XXVIII

1. Lupus (fugere), ne à cane mordeatur. 10. Albinus Médum rogat ut pecüniam solvat. —
2. [ülius Romam (ire) ut negotia urbana cüret. 11. Iülia patrem orat né Romam proficiscàtur. —
3. Iulius agros (petere) ut agricolas de vineis et 12. Ariadna Théseum monet ut filum sequatur. —
frümento interrogaret. 13. Syra Quintum monet ne Theseum imitetur. —
4. Quotannis adulescentes Athenis in Cretam 14. Ancillae dominam rogant ut in hortum veniat. —
(mittere), ut a Minotauro vorarentur. 15. Pastor efficit ut oves ab agris agantur. —
5. [ülia in hortum (exire) ut rosàs carpat.
6. Liberi in hortum (ire) ut nidos quaererent. Exercitium nonum
7. Epistula à magistro (scribere) ut Tülius dé XV menda quaere, quae sunt in sententiis quae sequuntur.
mercede débita moneretur. Exemplum: Syra monet pueros ut probi essent. sint
8. Pastor oves suàs ab agris (prohibere), né à do-
mino püniàatur. Agricolae in agris laborant ut pecüniam acciperent: cürant enim
9. Coloni à dominó (monere) ut industrie laborent. ut agri bene colantur et frümentum matürum mense Augusto
10. Medus Marcum ad lüdum (comitàri), ne in vià meterétur. Ante ünum annum dominus colonis imperàvit ut
cum aliis pueris pugnaret. vites probe cürarent neque neglegentes sint, quod vinum bonum
11. Medus Lydiae (persuadere) ut sécum in Grae- bibere cupiebat. Sed imber et frigus vitibus nocuerunt, neque
ciam proficisceretur. coloni tunc efficere potuerunt ut vinum bonum sit.
12. Pastor (cürare) ne ovis nigra à lupo raperé&tur.
Sed hoc anno sol et calor efficient ut vinum bonum sit. Non
13. Ornàmenta à viris (emere) ut féminae laeten- idem dici potest de frümento: parum enim aquae est et, quam-
tur.
quam agricolae cürant ut agri rigarentur, herba sicca est. Saepe
14. Daedalus Icarum (monére) ne prope Sólem vo- Iülius dicit: *Nolite pigri esse, coloni! Laborate ut frümentum
laret. bonum habeamus! Si parum aquae est, vobis impero ut rivum
15. Epistulae ab Iulio (scribere) ut Aemiliae pul- peterétis et aquam e rivo hauriátis. Necesse est agros rigàre ut
chritüdo laudaretur. frümentum cresceret". Agricolas saepe monere oportet, ut of-
ficium suum cürarent.
Exercitium octavum Ante ünum annum, pàstore dormiente, ovis silvam petivit.
Exemplum: Quintus à Syrà postulat ut fabulam nàrret. Sed pàstor cürávit ne à lupo vorétur: in silvam intravit, ovem
post praes. et fut.:
praes. coniünctivT — Quintus à Syra postulabat / postulavit / postulaverat quaesivit atque invenit; tum cani imperàávit ut in lupum, qui
post umnperf., perf. ut fabulam narraret. ovem petebat, impetum faciat. Hoc modo pastor cüravit ne ovis
et plüsquamperf-: & lupo raperetur. Tunc dominus iratus, né pàstor officium suum
imperf. coniünctivi 1. fülius agricolas monet ut opus suum cürent. — iterum neglegat, imperavit ut prehenderétur et teneatur: eum
2. Magister discipulis imperat ut tabulàs promant et sententiam enim verberàre volebat. Pastor autem, verbera exspectans, do-
scribant. — minum Orábat ne inhümaànus esset, neve sé verberet. Simul véró
. Pastor cürat ne oves in agros intrent. — oves in agros aberràbant, et frümentum immatürum carpebant.
SU

. Nautae deos orant ut navem servent, neque mergant. — Agricolae clamantes ovibus imperaverunt ut ex agris exirent,
. lanitor tabellarium monet ne accedat. — Iüliusque, haec videns, pastori imperavit ut officium suum fa-
tA

. Syra Quintum monet ut dormiat. — ciat.

10

. Iülius Quinto imperat ne mentiatur. — Sic qui probé cürat officium suum laudàtur, neque cavere
. Colonus dominum orat n6 severus sit. — débet ne verberaretur.
io o00

. Ariadna cürat ut Théseus 6 labyrintho egrediatur. —

132 133
grUMTMUOEOA

CAP. XXVIII EXERCITIVM X EXERCITIA I-II CAP. XXIX

Exercitium decimum
l. discere,
t:
CAPITVLVM VNDETRICESIMVM
2. , divisisse,
&icio -iunt 3. ? , €lectum Exercitium primum
4. surgere, Exemplum: Syra fábulam dé Icaró nàrrat, quia Quintum mo- coniünctivus post
per-eo -eunt , periisse nere vult. ut finàle

did Mano
— 00-0tA
. promere, — Syra fábulam dé ÍIcaro narrat ut Quintum moneat.

o
VNB MGR
. Vivere,
1. Medus e villa abit, quia amicam videre vult. —
, persuásisse
2. Polycrates ànulum abiecit, quia deorum invidiam àvertere
. nasci,
volebat. —
morior -iuntur 0. ,mortuum
3. Mercatores navigant, quia pecüniam facere volunt. —
4. Tülius rüs petivit, quia cum colonis suis loqui volebat. —
5. Magister epistulam ad Iülium misit, quia mercedem accipere
volébat. —
6. Ex urbe egredimur, quia rüri ambulàre volumus. —
7. Lüdum petitis, quia litteras et numeros discere vultis. —
8. Daedalus alas confecit, quia e labyrintho évolàre volebat. —
9. Reges ex Oriente in Iudaeam venerunt, quia Christum ado-
rare volebant. —
10. Linguam Latinam discis, quia libros antiquos legere vis. —

Exercitium secundum
Exempla: Némo tam stultus est ut haec non intellegat. coniünctivus post
Ínfàns ita vágit ut màáter excitetur. ut cónsecütivum
(€ con-sequi)
Tanta erat regis potestas ut omnés eum timerent.

la. Icarus tam temerárius est ut prope Solem vol

Ib. Icarus tam temerárius erat ut prope Solem vol
2a. Quintus ita aegrotabat ut € lecto non surg
yen iai ain 2b. Quintus ita aegrotat ut e lecto non surg
3a. Ianitoris canis tam ferox erat ut catenam rump
3b. Ianitoris canis tam ferox est ut catenam rump ;
4a. Tantus erat Minotauri timor ut omnes Athenienses fugere
con -
4b. Tantus est Minotauri timor ut omnes Athenienses fugere
Hs con ;
5a. Aemilia tam pulchra est ut eius pulchritüdo ab omnibus
laud
5b. Aemilia tam pulchra erat ut eius pulchritudo ab omnibus
laud :

134
 CAP. XXIX
CAP. XXIX EXERCITIVM III gXERCITIVM IV

6a. Colonus ita opus suum neglegébat ut ab Iülió repre- 10a. Milites Romani fortes sunt. Hostes non timent. —
—
hend 10b. Milites Romani fortes erant. Hostes nón timebant.
6b. Colonus ita opus suum neglegit ut ab Iülio repre-
| «xam
hend Exercitium quartum
post praes. et füt.:
7a. Discipuli tam pigri sunt ut in lüdo dorm Exempla: Iülius: Ubi est Márcus? Estne in cubiculo? praes. coniünctivi
s
7b. Discipuli tam pigri erant ut in lüdoó dorm à — Jülius interrogat (nescit) ubi Marcus sit / num Marcu
post imperf, perf.
8a. Milites Romani tam fortiter pugnant ut ab hostibus in cubiculó sit. et plüsquamperf.:
tim 2 — fülius interrogávit (nesciebat) ubi Màrcus esset / num imperf. coniünctivi
8b. Milites Romani tam fortiter pugnabant ut ab hostibus Marcus in cubiculo esset.
tim à
9a. Nox ita obscüra est ut nihil cern
1. Quintus: *Cür Marcus clamat?"
a. Quintus interrogat ...
9b. Nox ita obscüra erat ut nihil cern .
b. Quintus interrogàvit ...
10a. Tantus est praedonum numerus ut omnes eos tim
2. Iülius: *Ubi est Iulia?"
IOb. Tantus erat praedonum numerus ut omnes eos tim
a. Iülius nescit ...
b. Iülius nesciebat ...
Exercitium tertium
coniünctrvus post: Exempla: Marcus stultus est. Magistrum non intellegit. 3. Iülius: *Valetne Quintus?"
ut nón consecütivum a. Iülius interrogat num ...
— Marcus tam stultus est ut magistrum non intellegat.
ne finale b. Iülius interrogaverat num ...
Colonus agros colit. Pauper esse nón vult.
4. Aemilia: *Quid faciunt libert in horto?"
— Colonus agros colit, n& pauper sit.
a. Aemilia nescit ...
la. Ovis in silvà perterrita est. Se non movet. — b. Aemilia nesciebat ...
1b. Ovis in silvà perterrita erat. Se non movebat. — 5. Lydia: "Quis est Polycrates?"
2a. Quintus aeger est. E lecto surgere nón potest. — a. Lydia nescit ...
2b. Quintus aeger erat. E lecto surgere nón poterat. — b. Lydia nesciebat ...
3a. Medus e villa fugit. Domino servire non vult. — 6. Iülius: *Cür tabulam Sexti habes, Marce?"
3b. Medus e villa fugit. Domino servire nolebat. — a. Iülius Marcum interrogat ...
4a. Theseus Crétam petit. Athenienses a Minotauro voràri nón b. fülius Màrcum interrogavit ...
vult. — 7. Iülia: *Cür pater semper Romam proficiscitur?"
4b. Theseus Cretam petivit. Athenienses à Minotauro voràri nó- a. Iülia nescit ...
lebat. — b. Iülia nesciebat ...
5a. Arion in mare desilit. A nautis interfici non vult. — 8. Aemilia: *Ubi est Iülia, et quid facit?"
5b. Arion in mare désiluit. A nautis interfici nolebat. — a. Aemilia interrogat ...
6a. Servi fessi sunt. Saccós iam non portant. — b. Aemilia interrogàvit ...
6b. Servi fessi erant. Saccós iam non portàbant. — 9. Magister: *Auditisne, discipuli?"
7a. Yülia tristis est. E cubiculo non exit. — a. Magister nescit num ...
7b. Yülia tristis erat. E cubiculo non exibat. — b. Magister nesciébat num ...
8a. Nautae merces e nàve eiciunt. Navem mergi nolunt. — 10. Magister: *Habésne librum, Màrce?"
8b. Nautae merces e nave eiciebant. Navem mergi nolebant. — a. Magister Marcum interrogat num ...
9a. Pastor ovés cürat. Eas à lupo rapti non vult. — b. Magister Marcum interrogàávit num ...
9b. Pastor oves cürabat. Eas a lupo rapi nolebat. —
137
CAP. XXIX EXERCITIA V-v EXERCITIA VII-VIII CAP. XXIX

Exercitium quintum 4. Lydia se interrogat: *Quid fac ? Utrum cum Medo, viro
praes. et imperf. l.Marcus nescit ubistilus suuss — , ergo Quintum interrogat: fallaci, reman — eteumin Graeciam sequ , an Romam
coniüncttvr "Videsne stilum meum?" Marcus Quintum interrogat num sti- sineeo red — ?"
lunsuumvid — ? A quó deó auxi-
5. Aegeus: "Quomodo sine filio meo viv
2. Magister Màrcum interrogat cür stilum non hab . Màr- lium invoc ?" Aegeus nescit quomodo sine Théseo
cus nihil respondet. viv | ,atqueàquo deoauxilium invoc—.
3. Magister: *Audisne, Marce? Modo té interrogàvi cür stilum 6. Ariadna maesta queritur: £(Quid ag
— ? Utrum dé alto saxo
non hab Ps inmare mé iaci ^ — ?"
andeorumauxilium sper
4. Magister nescit utrum Marcus aud an nOn; ergo maire
voce eum iterum interrogat: *Ubi est stilus tuus, Màrce?" Ma. i Exercitium septimum
gister Márcum interrogat ubis stilus eius. i — ]. Màrcus, cum Quintum in terrà ut mortuum iacentem coniünctivus post
5. Marcus nescit quid dic , et tacet. | vid , patrem vocavit. (1) cum nàrrátivum
(« narrare)
6. Sextus et Titus: *Nonne audis, Marce? Magister t& interrogà- |... 2. Cum Albinus ^OÓrnamenta, Ornümenta feminarum!"
(2) cum causale
vit num sci ubi es stilus tuus. Cür non respondes?" : clam , M&dus et Lydia ad eius tabernam accessérunt. (€ causa)
reminisci e» oblivisci 7. Marcus, qui se stilum in pugnà amisisse nunc reminiscitur, i 3. Jànitor, cum dorm , tabellàrium ostium pulsantem non
sé interrogat utrum vérum dic an tac . Interim E audiebat.
Sextus et Titus eum derident. | 4. Cum Quintus in lecto aeger iac , Syra fábulàs et nàr-
8. Magister: ^Cür ridétis, Sexte et Tite? Habeétisne stilum — | rabat.
Marci?" Magister Sextum et Titum interrogat cür rid et — . 5. Cum nàvis ventó secundo nàvig , omnés nautae lae-
num stilum Marci hab à tàbantur.
9. Magister Sextum et Titum interrogàbat cür rid et num — 6.Cum Lydia Iésü facta dictaque leg , M&dus attente au-
stilum Marci hab ; Simul vero parvà vóce Quintus ali- : diebat.
quid Marco dixit. -. 7. Icarus, cum multas insulas infrà se conspic , gaudébat.
10. Quintus: *Magister! Ego sció cür Marcus stilum non 8. Cum Iésüs super mare ambul , discipuli timuerunt.
hab : heri canis ferox in eum impetum fecit, et eius sti- i 9. Médus, cum à Lydià fürtr accüs , S6€ excüsàre conàba-
lum rapuit. Marcus hoc nón dixit, quod eum pudébat". tur.
x — — , mercator tristis erat.
10.Cum eius mercés € náve eic
Exercitium sextum -. ]l. Gubernátor, cum mercütoórem tristem esse animad-
coniünctivus dubitàti- Exemplum: Vir turbatus exclamat: *Quid faciam? Quid speé- vert , eum cónsolari conatus est.
vus (« dubitare)
rem?" Vir turbatus nescit quid faciat aut quid speret. 12. Cum pástor ovés ab agris prohibére con , Iülius ri-
I. Marcus é lüdó rediens se interrogat: *Quid parentibus débat.
nar . ? Quomodo mein vià pugnàávisse occult— ?" Maàr-
cus nescit quid parentibus nàrr —— etquoómodo sé in vià pug- | Exercitium octavum
Exempla: Iülia, cum proba sit (esse), ab omnibus amátur. coniünctivus post cum
nàvisse occult— .
2. Nautae ad gubernatorem: "Quid faci , gubernátor? A Tülia, cum proba esset (esse), ab omnibus amábatur. post praes. et füt.:
nem qo us "i 3 cium zneniéeranag feti la. Sextus, cum industrius eii (esse), àmagistro laudatur. praes. coniünctivi
post imperf., perf.
solv an epistulam ad eum mitt ?" Tülius nescit quid A pcuas cae Ix —
2a. Cum pàstorinumbrá — .
emet Án ovis nigramin
(dormire), et plüsquamperf.:
ue B RU eg e : imperf. coniünctivi
ag — 7 utrum mercédem magistro solv — anepistulam ad éilvan iniat:
eum mitt
—.

138 139
 CAP. XXIX EXERCITIVM Ix EXERCITIVM IX CAP. XXIX

2b. Cum pastor in umbrà (dormire), ovis nigra in 1a. Cum pástor officium suum neglegat, ovés in agros post imperf., perf.
silvam intràvit. (aberrare). et plüsquamperf::
imperf. coniünctivi
3a. Icarus, cum prope Solem (volare), in mare ce. ]b. Cum pástor officium suum neglegeret, oves in agros
cidit. (aberrare).
3b. Icarus, cum prope Sólem (volare), in mare cadit. 2a. làánitor, cum aliquem foris clàmantem audiret, ostium
4a. Theseus, cum filum (habere), e labyrintho exire (aperire).
poterat. 2b. lànitor, cum aliquem foris clàmantem audiat, ostium
4b. Théseus, cum filum (habére), 8 labyrinthó exire (aperire).
potest. 3a. Gubernàtor, cum návem appropinquantem videat, nautàs
5a. Cum tabellarius ostium valde (pulsare), ianitor vela dare (iubere).
€ somno excitatur. 3b. Gubernàtor, cum nàvem appropinquantem vidéret, nautas
5b. Cum tabellarius ostium valdé (pulsare), ianitor vela dare (iubere).
€ somno excitatus est. 4a. Lydia, cum amicas suàs Rómae relinqueret, tristis
6a. Orpheus, cum pulchre (canere), feràs allicere (esse).
solebat. 4b. Lydia, cum amicás suas Romae relinquat, tristis
6b. Orpheus, cum pulchre (canere), feras allicere (esse).
solet. 5a. Cum Ariadna dormiat, Theseus (abire).
7a. Cum Marcum Ostium percutientem (audire), 5b. Cum Ariadna dormiret, Theseus (abire).
Quintus Syram interrogàvit quid fieret. 6a. Máürcus, cum sordidus esset, cognosci non
7b. Cum Marcum Ostium percutientem (audire), (posse).
Quintus Syram interrogat quid frat. 6b. Màrcus, cum sordidus sit, cognosci nón (posse).
8a. Mercator, cum nautàs mercés e nàve &icientes 7a. Médus, cum servus sit, magnam pecüniam nón
(Gntuer?), tristis est. (habere).
8b. Mercator, cum nautás merces e nàáve &icientés 7b. Médus, cum servus esset, magnam pecüniam nón
(intueri), tristis erat. (habere).
9a. Medus, cum à Lydià fürti (accüsare), se excü- 8a. Cum puer aegrotet, medicus Tüsculó (ar-
sare conatur. cessere).
9b. Medus, cum à Lydià furti (accüsare), sé ex- 8b. Cum puer aegrótàret, medicus Tüsculo (ar-
cüusare conabatur. cessere).
10a. Colonus, cum ab Iülio (reprehendere) 9a. Cum ventus secundus flet, nàvis € portü
neque tamen (verberare), dominum seve- (egredi).
rum eum esse censet, neque inhümanum. 9b. Cum ventus secundus flaret, navis € portü
10b. Colonus, cum ab Iülio (reprehendere) (egredi).
neque tamen (verberare), dominum sevé- 10a. Colónus, cum mercédem debitam non solvat, ab Iülio
rum eum esse censebat, neque inhümànum. (reprehendere).
10b. Colonus, cum mercedem débitam nón solveret, ab Iulio
Exercitium nonum (reprehendere).
coniünctivus post cum Exempla: lülia cum proba sit, ab omnibus amàtur (amare).
post praes. et füt.:
Iulia cum proba esset, ab omnibus amabàtur
praes. coniünctivr (amare).

140 141
CAP. XXIX EXERCITIA X-XI EXERCITIVM XII CAP. XXIX

Exercitium decimum 3. Iuppiter habétur quam Neptünus, quia deus màxi-

Exempla: Dum pater dormit, Màrcus Iüliam pulsat. mus est; Neptünus igitur aestimatur quam Iuppiter.
— Patre dormiente, Marcus Iüliam pulsat. 4. Iülius: *Medus bonus servus erat: eum igitur aesti-
Quia canis latráabat, iànitor excitatus est. màábam; nunc véro Dàvum aestimó quam Médum,
— Cum canis latraret/ Cane latrante, iánitor excitatus est. qui pecüniam meam surripuit".
5. Cornelius: * constat liber qui me delectat?" Tülius:
1. Dum magister recitat, discipuli dormiunt. — "Illum librum in foro decem sésterti — &mi; ergo
2. Quia Arión canébat, delphinus alliciébatur. — constat quam hic, qui duodecim nummis emitur".
3. Dum Ariadna dormit, Theseus proficiscitur. — 6. Tülius: "Diodorum bonum magistrum esse putábam: eum igi-
4. Quia ventus contrarius erat, navis iactabàtur. — tur aestimáabam, nunc véró aestimo".
5. Dum [ülia rosas carpit, Quintus dé arbore cadit. — 7. Cornelius: *Diodórus (: melior magister) habétur
6. Dum pàstor in umbrà iacet, ovis nigra in silvam intrat. — quam alii magistri qui Tüsculi docent. Cür eum aes-
7. Quia fülia ploràbat, Aemilia venit. — timas?"
8. Quia Christus ventis et mari imperávit, tranquillitas magna 8. Iulius: *Quod Màrcum nihil docere potest. Num tü
facta est. — aestimas magistrum qui nihil docére potest?"
9. Dum nàávis € portü egreditur, Lydia lacrimat. —
10. Dum Medus et gubernàtor loquuntur, altera nàvis in mari Exercitium duodecimum
apparet. — Exemplum: Mercàtor exclamat: ^Heu, m8 miserum!" (ego | accüsativus
miser) exclamàtivus
Exercitium ündecimum (€ exclàmàre)
genetivr Exempla: Medus: Quanti (7 Quot nummis) constat anulus 1. Magister exclamat: *Ó, !" (disci-
tanti aureus?" puli improbi)
quantr Albinus: *Anulus aureus centum nummis constat: 2. Aemilia exclamat: *O, !" (improba
magni plüris (— maiore pretio) constat quam anulus fer- ancilla)
parvi
reus; ànulus ferreus minoris (7 minore pretio) 3. Servi exclàmant: **O, !" (beati do-
plüris
minüris («» plüris)
constat quam ànulus aureus". mini)
Gubernator: Quanti aestimàs nautarum vitam?" 4. Iülius exclàmat: *O, !" (pastor pi-
Mercator: ^Nautàrum vitam parvi aestimo, merces gerrimus)
vero meàs magni aestimo; merces meas plüris 5. Nautae exclàmant: Heu, !" (nos misert)
aestimó quam nautarum vitam (— nautarum vitam 6. Aemilia exclamat: *O, !? (miser
minoris aestimó quam merces meas)". agricola)
1. Tlépolemus: * (*Quotnumm J)constat illud pal- 7. M&dus exclamat: **O, !" (rés mirabilis)
lium?" Tabernàrius: ^Istud pallium octogintà numm
— con- 8. Lydia exclamat: *O, !" (für nequis-
stat: igitur cónstat quam hoc, quod septuaginta simus)
numm constat". 9. Gubernátor exclàmat: Per 1" (dii im-
2. Fülius: * aestimàs hunc librum, amice?" Cornelius: mortales)
*Hunc librum nón magni, sed aestimo, quod mé non 10. Ancilla exclàmat: *Heu, !" (ego misera)
delectat; illum autem librum, qui in ménsà est et me delectat,
quam istum aestimo".

142 143
CAP. XXIX EXERCITIVM XIII EXERCITIA I-II CAP. XXX

Exercitium tertium decimum

l. ponere, $ CAPITVLVM TRICESIMVM
2. j , missum
abició -1unt 3. , abiécisse, Exercitium primum
4. secare, s 1. Colonus püniétur si neglegens fu : nisi mercedem dé- futürum perfectum
3. " ,permotum bitam solv et domino pàru , ac si officium suum activr

affició -iunt 6. afficere, $ male cürav -—eroó —erimus

g , credidisse 2. Iulius: *Püniéris, colone, si neglegens fu : nisi mercée- —eris --eritis
—erit -erint
eripi -iunt 8. eripere, ; dem débitam solv et mihi pàru , &C SI officium
»»
surripio -iunt 9. ; ,surreptum tuum male cürav passivi
10. , Vexisse, 3. Colonus: "Nonne mihi parces, domine, si mercédem tibi de- : ero
zus ca .
allició -iunt 11. allicere, ; bitam solv , officium meum bene cüráv ac tibi eris
12. canere, paru Qo zus ca «um erit
x erimus
I3. , désiluisse 4. Iulius: *St agri bene cürát , et merces mihi débita zá cae des
eritis
14. apparere, soluüt , non püniéris, colone". 2 ae -a erunt
15: , Suasisse 5. Iulius: *Tü quoque, pástor, si piger fu , pulsáberis: si
16. labi, oves neglex et in campo dormiv ?*

17. confiteri, 6. S1ovés neglect , et lupus ünam ex iis voràv á

pàstor pulsabitur.
7. Iülius: "Severe püniemini, nisi mihi paru , SI officia
vestra neglex , SI pigri fu et in umbra dor-
miv :
8. Pastor et colonus pünientur nisi dominó pàru , SI pigri
fu , SI officia sua neglex et in umbrà dor-
miv
9. Pastor et colonus: ^Num pulsábimur, domine, si impigri
fu tibique paru , aC SI officia nostra bene
cüràv Qu
10. Iulius: *S1 officia vestra bene cürav Si neque grex
neque agri neglect , non püniemini, sed laudàbi-
mint".

Exercitium secundum
Exempla: Magister legit id quod discipulus scripsit.
Magister legebat/ legit id quod discipulus scripserat.
Magister leget id quod discipulus scripserit.
1. Discipuli, si magistrum recitantem attente (au-
dire), sententiam récté scribent.
2. Nautae faciebant id quod gubernator (imperare).

144 145
CAP. XXX EXERCITIA III-IV EXERCITIA V-VI
CAP. XXX

3. Mercés e nàve éiciuntur quod gubernator hoc facere 1. In his vocabulis: *canis' et *pánis' syllabae sunt.
(iubere). 2. In his vocábulis: 'nos' et *vos? litterae sunt.
4. Mercés e nàve &iectae sunt quod gubernator hoc facere 3. Illa avis duàs alas habet: aves enim [II] alas ha-
(iubere). bent.
5. Discipuli, si recte (scribere), laudabuntur. 4. Magister [1] discipulis [III] nummos
6. Discipuli reprehensi sunt, quod male (scribere). dat.
7. Tabellarius epistulam fert quam magister ei 5. Bis sunt sex [2 x 3 ^ 6].
(dare). 6. Ter sunt novem [3 x 3 7 9].
8. Iülius epistulam, quam magister (mittere), scidit. 7. In lectis aut [1] aut [11] aut
9. Sententiam suam Orontes nón dicet antequam utrumque [III] convivae accubant.
vinum (gustare). 8. Iülius [1] liberis [1I] mala dat.
10. Colonus ab lülio reprehenditur, quod mercedem débitam 9. Homines [I1] oculos habent.
non (solvere). 10. Iülia parentibus [III] rosàs et [11] lilia
11. Medus pecünià quam 6e sacculo Iülii (surripere) donat.
Lydiae anulum emit.
12. Iülius, si Medum (invenire), eum verberàbit. Exercitium quintum
13. Théseus à civibus laudábatur, quod Minotaurum Exemplum: Orontes carni salem aspergit.
(necare). — Orontés carnem sale aspergit.
14. Pastor pünitur quod neglegéns (esse).
(rapere), pastor iterum 1. lülius amicó librum donat. —
15. Si lupus ovem iterum
2. Pueri mensae flores aspergunt. —
pünietur.
3. Milites Romani hostibus arma exuunt. — exuere e» induere
4. Puer sibi tunicam induit. —
Exercitium tertium
5. Pater liberos màlis donat. —
coniünctivus hortáti- Exemplum: Quin intràmus? — Intrémus!
vus (« hortàri [7 mo- 6. Syra flores aquà aspergit. —
nere]) 1. Màrcus: Quin in horto lüdimus?" — 7. Miles umerum gladio exuit. —
2. Aemilia: *Quin cenàmus?" — 8. Viri Romàni sé togà induere solebant. —
3. Iülius: *Quin in hortum eximus?" —
4. Ancillae: *Quin tacémus et Dàvum audimus?" — Exercitium sextum
5. Parentes: ^Quin medicum arcessimus?" — l1. Agricolae neglegentés agros negleg curare solent. -éns -entis
6. Pueri: "Quin mammam sequimur?" — 2. Daedalus, ut vir prüdens, filium suum prüd monuit -enter (adv.)
7. Aemilia: *Quin Romam imus?" — ut in medio aere volaret. -àns -antis
8. Medus: *Quin navem conscendimus et in Graeciam profi- 3. Màrcus à magistro nón ràáro, sed frequ reprehendi- -anter (adv.)
ciscimur, Lydia?" — tur.
4. Discipuli industrii et diligentes sententias industrie et
Exercitium quartum dilig scribunt.
singuli -ae -a (I et I...) Exempla: Marcus et Quintus ternos sestertios habent. 5. Mercator, qui vir patiéns nón est, dolores haud pati
bini -ae -a (II et II...) — Marcus habet trés sestertios et Quintus quoque trés fert.
terni -ae -a (III et III...) sestertios habet. 6. Fortes milites const pugnare solent.
Bis bina sunt quattuor [2 x 2 — 4].

146 147
CAP. XXX EXERCITIVM VII EXERCITIA I-II CAP. XXXI

Exercitium septimum
1l. coquere, CAPITVLVM VNVM ET TRICESIMVM
2. , caruisse
3. ; ,indütum Exercitium primum
4. eligere, ; 1. Discipulus improbus (pünire) est; discipulus gerundivum
S. 3 , füsum autem probus (laudare) est. [1] -andus -a -um
6. , Strávisse, 2. Magister dicit *discipulos improbos (pünire), [2] -endus -a -um
7. miscere, 3; probos veró (laudare) esse'. [3] -endus -a -um
8. , exhausisse, [4] -iendus -a -um
3. Magister ad discipulos: *Nunc (scribere) est,
9. reverti, / non (dormire)".
10. uti, 4. Tabula (promere) est, et litterae
(scribere) sunt.
5. Magister dicit «tabulas (promere) et sententiam
(scribere) esse".
6. Agri (arare) et (rigare) sunt.
7. Tülius dicit *agros (aráre) et (ri-
gare) esse'.
8. In ludo non (loqui), sed (tacere) et
(audire) est.
9. Daedalus: *Alae (conficere) sunt, ut volare pos-
simus".
10. Canis in silvà ovem quaerens (sequi) est.

Exercitium secundum
Exemplum: Discipulos probos laudàre oportet.
— Discipuli probi laudandi sunt.

. Homines scelestos pünire oportet. —

tA 4» UC) 29 —
. Ancillàs severé reprehendere non oportet. —

NO 00-10
. Castra defendere oportet. —
. Magistrum attente audire oportet. —
. Famem patienter ferre oportet. —
. Nunc vinum potare oportet. —
. Liberos ad lüdum comitari oportet. —
. Villae ostium cüstodire oportet. —
. Sententias récte scribere oportet. —
10. Menda delere oportet. —
11. Quintum in lecto iacentem consolari oportet. —
12. Ovem in silvà errantem invenire oportet. —
13. Canem ferocem catena vincire oportet. —

148 149
 memet

CAP. XXXI EXERCITIA III-Iv EXERCITIA V-VI CAP. XXXI

14. Manüs sordidas lavare oportet. — Exercitium quintum

15. Promissa non oblivisci oportet. — Lineàs singulas sub gerundia, binàs vero sub gerundiva düc. gerundium
Exemplum: Discendi causà magister discipulis audiendus est. | € Serundivum
Exercitium tertium
]. Militibus Romanis fortiter pugnandum erat.
dativus agentis apud Exempla: lanitor villae ostium custodire debet.
gerundivum 2. Milites Romani ad pugnandum parati erant.
— Villae ostium ianitori custodiendum est.
3. Discipulis scribendum est quod magister recitat.
(agens -entis m. — is Quintus dormire débet.
qui agit) 4. Discipuli scribendo scribere discunt.
— Quinto dormiendum est.
5. Discipuli lüdum petunt discendi causa.
. Cocus cenam parare debet. — 6. Quidquid magister docendi causà imperat discipulis facien-
. Pueri manüs sordidas lavare debent. — dum est.
. Theseus Minotaurum interficere débet. — 7. Magister fessus est recitando.
. Discipuli récte computare debent. — 8. In tabulis stilo scribendum est.
Magister recitare, discipuli vero scribere debent. — 9. Ad scribendum stilus necessarius est.
. Discipuli verba sine mendis scribere débent. — 10. Litterae prave scriptae discipulis delendae sunt.
. Viri Theseum, qui Ariadnam deseruit, imitari non debent.

li
. Nütrices infantes alere debent. — Exercitium sextum
. Nautae quidquid gubernator imperaverit facere debebunt. 1. Colonus Iulio mercédem débitam non solvit. quildam quidam

Ji
10. Iülia: *Quis in agris laborare debet?" — 2. Iulius agricolis imperat ut pàstorem prehendant. quendam quosdam
cuiusdam quórundam
11. Fülius: *In agris agricolae laborare debent". — 3. Diodorus: * discipuli improbi sunt".
cuidam | quibusdam
12. Non solum ego, sed etiam tü linguam Latinam discere 4. Cornelius servum Iulii in Via Latina vidit. quodam quibusdam
débes. — 5. Midas est nomen regis, qui in Asiae
urbe vivébat. quaedam quaedam
Exercitium quartum 6. Midàs à Baccho münus pessimum postulavit. quandam quasdam
curusdam quarundam
Exemplum: Dominus *Dàvum vocandum esse' dicit. 7. In convivio Orontes fábulas narrat quas Tülius
cuidam | quibusdam
— Dominus Dàvum vocari iubet. audire non vult. quàádam quibusdam
8. Syra Quinto fabulam narrat de puero temerario,
1. Domina 'fenestram claudendam esse' dixit. » Domina ...
qui prope Solem volans in mare cecidit. quoddam quaedam
iussit. | quoddam quaedam
9. Medus Romam it ut feminam conveniat.
. Magister 'stilum gravius in ceram premendum esse' dicit. — i cuiusdam quorundam
10. In nàve Medus cum hominibus loquitur.
S 00 -1 0 t d 0 M

. alius *canem catena vinciendum esse' dixit. — cuidam | quibusdam

11. Mercator verba haud pulchra dixit. quodam quibusdam
Aemilia 'rosàs in aqua ponendas esse' dicit. —
12. menses à diis Romanis nomina ac-
. Minos *Théseum in labyrinthum dücendum esse' dixit. —
cipiunt.
. Aemilia 'triclinium exornandum esse' dicit. — |
13. Dominus agricolas, qui agrós neglexerunt, re-
. Iulius *saccos in villam ferendos esse' dicit. —
prehendit.
. Magister 'sententiam scribendam esse' dixit. —
14. Iülius ancillis et servis, qui opus
. Dux *Germànos oppugnandos esse' dicit. —
suum bene fecerunt, mala piraque dat.
10. Iülius *Màrcum in cubiculum inclüdendum esse' dixit. —
15. Quintus canem latrantem ac virum clamantem
11. Domini 'agros rigandos esse' dicunt. —
audivit.
12. Domini crüdeles 'servos improbos in cruce figendos esse"
16. Pedites Romàni arma levia ferre solent.
dixerunt. —

150 151
CAP. XXXI EXERCITIA VII-VIII EXERCITIA I-II CAP. XXXII

17. Nomina servorum et ancillarum

Tülii Graeca sunt. CAPITVLVM ALTERVM ET TRICESIMVM
18. Albinus viro anulum gemmatum vendit.
19. Tusculum appellatur parvum oppidum prope Exercitium primum
Romam. Exempla: Aemilia Iülium interrogat quid sentiat. ab aliquó quaerere
20. Syra est nomen ancillae fülix. — Aemilia ab Iulio quaerit quid sentiat. — aliquem interrogàre
Aemilia TIülium orat / rogat ut sé adiuvet. ab aliquo petere
-— aliquem orare / ro-
Exercitium septimum — Aemilia ab Iülio petit / postulat ut se adiuvet. gare
Exempla: Bonus sermo mé tam delectat quam bonum vinum.
.
Aemilia ancillas interrogat quid liberi faciant. —
Hostium numerus tantus erat quantus Romanorum.

—
.
Magister discipulos interrogavit quid scriberent. —
Cornelius non tantum bibit quantum Orontes.

09 h2
.
Colonus fülium oràvit ut patientiam habéret. —
Tot ancillae sunt quot servi: quot servi, tot ancillae.
.
Médus Lydiam rogat ut aliquid sibi legat. —

4
Talis est filia qualis mater: qualis màter, talis filia.
.
Mercàtor gubernatorem interrogat quis Arion sit. —

—-]1 OW tn
l: sunt liberi quales parentes. .
Icarus patrem orabat ut labyrinthi exitum inveniret. —
2. Rosae delectant Iuliam hilia. .
Medus: *Nihil rogo, Lydia, nisi ut me ames". —
3. Negóotia pastorum non tanta sunt agricolarum. .
lülius: *A té postulo, colóne, ut pecüniam débitam mihi sol-

O0
4. Aemiliae parentes, qui pauperes erant, nón pecüniae vas". —
habébant parentes Iüli. 9. Iülius a Màrco quaerebat cür tabulam Sexti haberet. —
5. Romae servi erant quot homines liberi. 10. Amicus quidam à Medo petivit ut auxilium sibi daret. —
6. Lingua Graeca me nón delectat lingua La-
tina. Exercitium secundum
7. Qualis magister, sunt discipuli. Exemplum: Iülius: *Quid fecistrt, Marce? Fuistine bonus dis- coniünctivus perfectr
8. Liberórum numerus non est servorum. cipulus in ludo?" activr

9. Non tot sunt liberi servi. — [ülius interrogat / nescit quid Marcus fecerit: num —erim — erimus
10. Infáns nón est vir. -eris —eritis
in lüdo bonus discipulus fuerit.
--erit -erint
1. Quintus: *Cür Marcus clàmàbat?" — Quintus interrogat ...
Exercitium octavum passivi
2. Iülius: "Quando Orontes ex Graecia rediit?" — Iülius nescit ...
accipio -iunt l. accipere, "
3. Iulius: *Vidistisne Medum, servi?" — Iülius servos interrogat zus —a Sum
2. " , ablatum SIS

3i , bibisse
num ... cus -a «um sit
4. Orontés: *Audivistisne rümores super Christianis, amici?" —
4. audere, ei cae ] suauds
Orontes amicos interrogat num ... sitis
5. tangere, 5
5. Aemilia: Quis fuit Midas?" — Aemilia nescit ... 7j cae -a sint
6. , statuisse,
6. Tülius: *Cür magister té verberavit, Marce?" — Iülius Marcum
7/3 ; intellectum
interrogat ...
7. Tülius: *Quo aberraverunt oves?" — Iulius nescit ...
| 8. Quintus: Quis ostium villae pulsavit?" — Quintus interro-
|
i gat ...
i 9. Diodorus: *Audivistisne, discipuli?" — Diodorus nescit
|
i
num ...
1
i
152 153
 CAP. XXXII EXERCITIVM ij EXERCITIA IV-V CAP. XXXU

10. Diodorus: *Dedistine epistulam Iülio, Tlepoleme?" — Dig. bitam nondum (solvere)? Nonne scis agros sic-
dorus Tlépolemum interrogat num ... cos esse?" -
11. Aemilia: *Cür mentitus es, Màrce?" — Aemilia Màrcum in. 12. Iülius: *Rigavistisne eos? A vobis quaero num agri
terrogat ... (rigare)".
12. Mercatores: *"Multaene mercés in tempestate ümissae 13. Coloni: *Agri rigàri nón possunt, quod procul absunt à
sunt?" — Mercàátores interrogant num ... rivó". Iülius tamen nescit utrum coloni (mentiri)
an vérum (dicere).
Exercitium tertium
coniünctivus perfectr Exemplum: Iulius Marcum interrogat quid fecerit (facere). Exercitium quartum
coniünctivus optàtivus
Exempla: Di nos servent!
1. Iulius à pastore quaerit cür officium suum (€ optàre)
Utinam piratae nobis parcant!
(neglegere): ^Dic mihi, pàstor, cür officium tuum
Utinam né à pirátis interficiamur!
(neglegere)".
2. Pàastor respondet: ^Nesció quis tibi . .. (mentiri), 1. Mercator: *Per omnés gubernátorés qui mercátorum
domine, et (dicere) *mé officium negléxisse': ego mercés in mare eiciunt!"
I»
enim ovés cüravi". 2. Iülius: Utinam Médum inven
3. Iülius, qui nescit num pàstor bonus (esse) et oves 3. Medus: *Hic ànulus té serv ,Lydia!"
bene (cürare), exclamat: *Quid? Tene bonum pàs- i 4. Nautae: Utinam né piratae nos cap et vend "d
torem fuisse? p?
5. Gubernator: "Viv classis Romana! Viv . milites
4. Pastor: Certe fui, domine! Cür mé interrogas num ovés bene | Romani!"
(cürare)?" i 6. Iülius: *Utinam pastor ovés bene cür p
5. Iulius: "Bonus pastor est qui officium suum non neglegit et 7. Lydia: *Christus nos serv rt
domino pàret. Paruistine mihi? Té interrogo num mihi | 8. Gubernátor: "Perd Iuppiter omnes piratas!"
(parere), pástor néquam! Responde!" 9. Lydia: *Utinam né Médus ab Iulio inven ! Hoc Deus
6. Pàstor: "Cür quaeris à me num bonus pàstor (esse), prohib pe u
cum omnés oves adesse videas?" 10. Val magister! Val que discipuli!
7. Iulius: *Tü me sic interrogàre audes, pástor pigerrime?! Num
nescis quid heri (accidere)? Num nescis quid Exercitium quintum
Exempla: Timeo / metuó / vereor né veniat (^ Timeo: ne ve-
timeo n6 / ne non
lupus (facere)? Dic mihi, sceleste, cür ovis mea à
lupo paene (rapere)". niat! — Spero eum ventürum nón esse). ventürus -a -um: part.
futürr (« venire)
8. Pastor: "Recte dicis, domine: *paene'! Omnés oves hic sunt: Timeó / metuó / vereor n& nàn veniat (7 Timeo:
ergo cür quaeris num eàs bene (cürare)? Respón- | utinam veniat! ^ Sp&ró eum ventürum esse).
sum iam novisti!" His verbis dictis, pástor aufugit. | Medus: Timeo n& milites mé Rómam abdücant".
9. Coloni ab alio colonó quaerunt cür paene — Medus: *Spéró milites mé Romam non abduc-
(verberare): "Dic nobis, amice, cür à dominó paene türós esse".
(verberare)".
10. Iülius à colonis quaerit cür pecüniam nondum 1. Médus: *Spéro dominum mé non inventürum esse". —
(solvere): *Dicite mihi, coloni, cür mercedem mihi débitam 2. Iülius: «Utinam Medum inveniam!" —
nondum (solvere)* 3. Aemilia: *Utinam Marcus verum dicat!" —
11. Coloni: *Quaàré à nobis quaeris, domine, cür mercedem de- 4. Iülius: *Spero Marcum falsum non dictürum esse". —
5. Gubernátor: *Spéro illam nàvem praedonum non esse". —
—À
Banecoincis

154 155
CAP. XXXII EXERCITIA VI-VII EXERCITIVM VIII CAP. XXXI

6. Medus: "Utinam hic ànulus té servet, Lydia!" — . Pástor dominum Orat: Parce mihi!" —

UC
T. Tülius: "Spéro pastorem ovem nón iterum àmissürum esse", — . Convivae ministris imperávérunt: ^Vinum nobis afferte!" —

i
8. Iülius: "Utinam colónus mercedem solvat!" — . Nautae deos orábant: *Servàate nos!" —

tA
9. Colonus: *Spéró dominum mé nón pulsátürum esse". — . Iésüs Petro imperávit: *Veni ad me!" —
. Sextus Màrcum rogat: ^Dà mihi tabulam meam!" —

o0 109
10. Colonus: *Utinam dominus patientiam habeat!" —
11. Lydia: "Utinam hoc ànuló uterque nostrum servétur, Ma&- . Pástor sé interrogat: *Ubi est ovis mea?" —
de!" — 9. Féminae virós rogant: *Ornàmenta nobis donáte!" —
12. Nautae: "Speramus pirátas nos nón captüros esse". — 10. Praedónés mercátóribus imperant: *Mercés nobis tradite!"
11. Dux militibus imperat: ^Mihi parete!" —
Exercitium sextum 12. Cives Rómaàni à Pompeio petiverunt: ^NOs ac patriam à
coniünctivus post Exemplum: Caesar praedones contemnébat, quamquam in praedonibus libera!" —
(3) cum concessrvum eorum potestate erat. 13. Médus Lydiam interrogavit: Cür mé fürti accüsare per-
cum et coni. — quam- — Caesar praedónés contemnébat, cum in eórum potes- gis?" —
quam et Ind tate esset. 14. Mercátórés servis imperábant: *Mercés nostràs servate!" —
15. Médus à Lydià petivit: *Plüra dé Iésü mihi narra!" —
1. Medus, quamquam pecüniam non habebat, amicum 6 servi-
16. Quintus à mátre quaerit: ^Quid de me ac dé crüre meo me-
tute redemit. —
dicus dicit?" —
2. Iülius, quamquam Aemilia litterás remittébat, tamen cotidie
17. Magister discipulis imperàvit: "Tabulas mihi date!"
ad eam scribebat. —
18. Mercátor deos orat: *Mercés meae mihi reddantur!"
3. Cornelius, quamquam facile órnàmenta emere potest, tamen servos interrogabat: *Ubi sunt pecünia mea et servus
19. Iülius
nón vult. —
meus?" —
4. Quamquam [Iuppiter malus maritus est, lüno eum tamen
20. Midàs Bacchum rogaàvit: *Dà mihi münus meum!" —
amat. —
21. Iülius agricolis imperat: *Oves ex agris meis prohibete!" —
5. Daedalus, quamquam in carcere erat, non timébat. — 22. Iairus Iesum Oràávit: Filia mea mihi reddatur!" —
6. Quamquam nàvis rémis vélisque celeriter agitur, praedones 23. Quintus à Syrà petit: *Fábulam mihi narra!" —
appropinquant. —
24. Théseus ab Ariadnà petivit: "Sequere me! Athenas mecum
7. Marcus, quamquam à magistro saepe reprehenditur, parenti-
proficiscere!" —
bus *sé bonum discipulum esse' dicit. —
25. Magister ab Iülio petivit: ^Merces mea mihi solvatur!" —
8. Diodorus, quamquam magister doctus ab omnibus habébátur,
ab Iulio indoctus existimabatur. —
Exercitium octavum
Exempla: Noli timere! — Ne timueris! noli -re! ^ né —eris!
Exercitium septimum Nolite timere! — Né timueritis!
nolite -re! ^ ne —eritis!
suus -a -um Exempla: Amicus Médum Orat: ^Mé& 6 servitüte redime!"
sé, sibi, sé — Amicus Medum Orat ut sé 6 servitüte redimat. 1. Nolite dormire!—
Servi dominos orant: Nobis parcite! 2. Noli ianuam claudere!—
7 Servi dominos Orant ut sibi parcant. 3. Nolite mé deserere!—
Marcus Titum rogàvit: Redde mihi malum meum!" 4. NOli sororem pulsare! —
— Màrcus Titum rogavit ut sibi malum suum redderet. 5. NOli proficisci, amice!—
6. Nolite promissa vestra oblivisci, amici! —
1. Iülia patrem rogat: *Aspice m6, pater!" —
7. Né mé momorderis, canis!—
2. Viri amicós orant: *Nos adiuvàte!" —

157
—

-
CAP. XXXII EXERCITIA IX-X EXERCITIA XI-XIIT CAP. XXXII

8. Ne menda féceritis! — Exercitium ündecimum

9. Né mé in cubiculum inclüseritis! — 1. Syra fabulam dé Daedalo et Icaro (€ oblita est). nóvisse e» ignóràáre
10. Né locütae sitis! — 2. Syra virum quendam («» ignorabat), qui er nóvi e» ignóró
noveram e» ignórüábam
montés aureos pollicitus erat.
nóveró e» ignórábo
Exercitium nonum 3. Quamquam ille vir improbus fuerat, Syra omnés viros non
Odisse —» amàre
meminisse hominis / Exempla: Oblitus sum viri nomen / nominis. (e» amabat). Odi — amó
hominem; rei / rem Oblitus sum illius viri. 4. fülius dicit *servós dominum iniüstum (o oderam — amábam
reminisci, oblivisci
amàre)'. óderó — amàbo
hominis; rei/ rem Il.Fübul
^ /Fàabul dé Daedalo et Icaró Syra reminisci- 5. Médus: "Semper illius viri (€ obliviscar), qui meminisse e» oblitum
tur.
*sé amicum meum esse' dicébat". esse
2. Homines saepe benefici / benefici obliviscun- 6. Orontes fabulam de Mida, rege Asiae, (& obli- memini e» oblitus sum
tur. tus erat).
memineram e» oblitus
3.Medusnonsinedoloreill — amic — /il amic eram
7. Aemilia, quae fabulam non (» ignorat), cupida memineró e» oblitus
meminit quem e servitüte redemit. mE est audiendi. ero
4.Tüliuse — temp /idtemp . reminiscitur quó Ae- 8. Omneés in nàve fábulam de Orpheo (e 1gnorà-
milia alium virum amábat. bant).
5. Syra reminiscitur vir— qui su promiss / 9. Colonus: *Quamquam dominus sevérus est, eum numquam
su prómiss oblitus est. («» amàbo)".
6. Cornélius nóm / nom servi lülit nón meminerat. 10. Multos versüs («» oblitum esse) facile non est.
7. Orontes redit ad narrationem fabulae /qu | Aemilia
non reminiscitur. Exercitium duodecimum
8. Nolite vestr magistr oblivisci! Exemplum: Capillus illius feminae longus est. ablàtivus quàlitàatis
— Illa fémina capillo longo est. (quàlitàs -atis f£.
Exercitium decimum « qualis)
1. Lydia (amicae), quas Romae reliquit, 1. fülir oculi nigri sunt. —
numquam obliviscétur. 2. Quinti corpus crassum est. —
2. Lydia Christr 3. Icari audácia magna fuit. —
(multa facta dictaque) meminit. 4. Veneris pulchritüdo summa fuit. —
3. Iulius |. 5. Caesaris animus fortis fuit. —
(nonnülla carmina) reminiscitur. | 6. Infantis color candidus est. —
4. Cornelius (servus quidam) fülii re- '. 7. Hlius féminae vultus foedus est. —
miniscitur. 8. Huius iuvenis membra fortia sunt. —
5. Medi (fürtum) Lydia aliquando fortasse
obliviscetur. Exercitium tertium decimum
6. Aemilia (frater), qui in Germanià Exemplum: Libri mihi opus sunt. — Libris mihi opus est. abl. ponitur apud
opus est
pugnat, meminit.
Í 1. Ancillae Aemiliae opus sunt. —
7. Mercator (duo versüs)
Í 2. Nummi nobis opus sunt. —
Ovidii reminiscitur.
| 3. Pecünia mihi opus est. —
8. Milites (fortis dux)
Í 4. Frümentum hominibus opus est. —
semper meminerint.
1 5. Tabula nova Sexto opus erat. —
i

158 159
CAP. XXXII EXERCITIA XIV-Xv EXERCITIVM I CAP. XXXIII

6. Pallium novum tabellario opus est. —

7. Nummis Médo opus erat. — CAPITVLVM TRICESIMVM TERTIVM
8. Stilis discipulis opus est. —
9. Filo Theseo opus erat. — Exercitium primum
10. Verbis nobis opus non est. — 1. Colonus heri, cum mercedem nón solv neque dominó coniünctivus imperfect
activi
pàru , ab Iülio reprehensus est.
Exercitium quartum decimum 2. Iülius à colono quaesivit cür mercédem débitam non —jssem -1ssémus
Exempla: M (homines) ^ mille homines —]ssés —-ssétis
n. plür. ad milia ded
-—ijsset | -issent
MM (homines) 7 duo milia hominum 3. Colonus autem, cum à domino reprehens 5 AST
pecüniam habu ", inquit, tibi iam solv , do- passivi
1. MMM (milites)
mine". essem
2.M (naves) zs «a m
4. Cum colonus *uxórem suam aegrotàre' dix , Iülius esses
3. MM (nummi) Zus —a «um esset
"Intellego quidem", inquit: *si te pünire volu ,1am
4. MMM (séstertii) (!) verberat ; sed dominus inhümànus non sum: ergo - essemus
5.M (servi) za cae E
essetis
üsque ad finem huius ménsis exspectàbo, ut pecüniam solvere
6. MM (oves) &j «ae -a essent
possis".
5. Colonus, cum haec verba audiv , laetus domum redit,
Exercitium quintum decimum
dominum sevérum esse putàns, neque inhümánum.
l. agere, ;
6. Syra Quinto in lecto iacenti dixit: "Sr Theseus patrem mo-
2: ; , flexum
nentem audiv ,in mare non cecid Y
3. , sustulisse,
7. Syra: *Tü quoque, Quinte, si patrem audiv eique
4. vincere, à
pàru , dé arbore nón cecid 9
5. 5 , oblatum
8. Quintus: "Etiam si patrem audiv eique
6. , redémisse,
pàru , dé arbore cecid , Syra, quod ramus te-
7. adesse,
nuls erat".
9. [ulius à servis quaesivit num probi fu atque officia
sua cüràv ;
10. Cum servi dominum loquentem nón audiv , nihil
dixerunt.
11. Iülius, cum servi tacerent, *Nonne audivistis, servi?" inquit.
*Hüc vent quia ignorabam num boni fu et officia ves-
tra cürav T
12. Servi: *Si te audiv , statim *nOs probos fuisse et
»
officia nostra cüravisse' dix i
13. Iülius, qui servos falsum dixisse nón ignorabat, ab iis quae-
sivit quid féc
14. Cum servi *sé improbos fuisse' iterum negàav 58€
*triclinium sé ornàvisse' dix , Iülius ^Non solum", in-
Í quit, triclinium ornàávistis, sed etiam alia non facienda in cu-
E

Í
Inà fecistis".
|
160 161
CAP. XXXIII EXERCITIVM II EXERCITIVM III CAP. XXXIII

15. Servi: "S1 quid mali fec , ibi certe narràv 8a. Cum Püblius Valerius (mori), Aemilio
domine". epistula ad eius parentes scribenda erat.
16. Iulius: *Si officia vestra modo cürav ,4 mé certe 8b. Cum Püblius Valerius (mori), Aemilio
laudat , Servi; etiam si fass *vós merum epistula ad eius parentes scribenda est.
bibisse', à me tantum reprehénsi, nón verberat 9a. Cum hostés nunc (fugere), equitatus Roma-
Nunc vé&ro, cum mihi mentiti sitis, püniémint". nus ad eos persequendos mittitur.
9b. Cum hostes tum (fugere), equitatus Romanus
Exercitium secundum ad eos persequendos missus est.
coniünctivus post cum Exempla: Cum Iülia proba sit, ab omnibus amátur. 10a. Cum à nüntio *hosteés mox impetum factüros esse"
Cum Iülia proba esset, ab omnibus arnàbatur. | . (nüntiàre), milites arma capiunt.
post praes. et fut.:
Cum multos libros légerit, doctissimus est. 10b. Cum à nüntió *hostes mox impetum factüros esse"
praes. ac perf.
"coniünctivi Cum multos libros légisset, doctissimus erat. (nüntiare), milites arma cépérunt.
post imperf, perf. la. Quintus, cum dé arbore (cadere), aegrotat.
et plüsquamperf.: Exercitium tertium
lb. Quintus, cum dé arbore (cadere), aegrotà-
imperf. ac plüsquam- Exempla: Cum lIülia proba sit, ab omnibus amatur. coniünctivus post cum
bat.
perf. coniünctivr Cum lülia proba esset, ab omnibus amüàbatur.
2a. Aemilius, cum procul à patrià (versari), ab post praes. et fut.:
Cum multos libros legerit, doctissimus est.
omnibus désideratur. praes. ac perf.
Cum multos libros legisset, doctissimus erat. coniünctivi
2b. Aemilius, cum procul à patrià (versari), ab
omnibus desiderabatur. la. Iülia, cum à Màrcoó pulsata sit, (plorare). post impert., perf.
et plüsquamperf::
3a. Pastor, cum ovium gregem (neglegere), à Ib. Iülia, cum à Marco pulsata esset, (plorare).
imperf. ac plüsquam-
domino reprehensus est. 2a. Quintus, cum aeger sit, ambulare nón (posse). perf. coniünctivt
3b. Pastor, cum ovium gregem (neglegere), à 2b. Quintus, cum aeger esset, ambulare nón
domino reprehenditur. (posse).
4a. Aemilia, cum frater in Germanià stipendia 3a. Cum Marcus in lüdó dormiverit neque récte scripserit, ma-
(merere), frequentes litterás ad eum mittit. gister epistulam ad Iülium (scribere).
4b. Aemilia, cum frater in Germànià stipendia 3b. Cum Marcus in lüdo dormivisset neque récté scripsisset,
(merere), frequentes litteras ad eum mittébat. magister epistulam ad Iülium (scribere).
5a. Orontes, cum multum vini (potàre), ebrius 4a. Cum Màrcus malus discipulus in lüdó fuisset, à patre domi
sub mensam heri làpsus est. (reprehendere).
5b. Orontés, cum multum vini (potare), ebrius 4b. Cum Marcus malus discipulus in lüdo fuerit, à patre domi
sub mensam làbitur. (reprehendere).
6a. Cum praedonum nàvis procul (cernere), 5a. Iülius, cum in lecto dormiat, Iüliam plorantem audire non
omnes in nàve timent. (posse).
6b. Cum praedonum nàvis procul (cernere), 5b. Iülius, cum in lecto dormiret, Iuliam plórantem audire non
omnes in nàve timebant. (posse).
7a. Medus, cum pecüniam domini (surripere), 6a. Nautae Arioni, cum magnàás divitias secum haberet,
Lydiae anulum emere poterat. (invidere).
7b. Médus, cum pecüniam domini (surripere), 6b. Nautae Arioni, cum magnàás divitias secum habeat,
Lydiae anulum emere potest. (invidere).

162 163
CAP. XXXIII EXERCITIVM Iv EXERCITIA V-VI CAP. XXXIII

7a. Cum praedones cüncta maria infésta fécerint, classis Ró- Exercitium quintum
màna adversus eos (mittere). Exempla: Aquam bibo, quia vinum nón habeo. Utinam vinum coniünctivus irreàlis
7b. Cum praedones cüncta maria infesta fécissent, classis R6- haberem!
mana adversus eos (mittere). Si vinum habérem, aquam nón biberem. [nunc]
8a. Sextus, cum recte scripsisset, à magistro - (lau- Aquam bibi, quia vinum non habebam. Utinam vi-
dàre). num habuissem! [tunc]
8b. Sextus, cum recte scripserit, à magistro (laudàre). Si vinum habuissem, aquam non bibissem.
9a. Cum nàvis flüctibus iactétur, Lydia (labi).
l. Aemilius: *Utinam Mercurius es ! Si Mercurius
9b. Cum nàvis flüctibus iactarétur, Lydia (làbi).
es , alas hab et in patriam vol A.
10a. Rex Minos, cum Theseus ex insulà Crétà aufügisset, eum
(persequi). 2. Aemilia: *Utinam Marcus in lüdó bonus discipulus fu !
Si enim magistro pàru , ab eo non repre-
10b. Rex Minos, cum Théseus ex msulà Cretà aufügerit, eum
(persequi). hens ^
3. Quintus: "Utinam nunc val — ! Nisi pes dol in
horto curr i
Exercitium quartum
4. Servi: "Utinam liberi es ! Si enim liberi es ,in
Exempla: Postquam / Quia Diodori epistulam accepit, Iülius
patrià nostrà viv EE
Marcum pünit.
5. Lydia: *Utinam né Ennius fec , Méde! Nisi pecü-
— Cum Diodori epistulam acceperit / Diodori epistulà
niam surrip , t€ fürem non vocàv »

accepta, Iulius Marcum pünit.

6. Ariadna: *Maesta sum, quia secüta sum Théseum. Hs The-
Postquam / Quia Diodori epistulam acceperat, Iü-
seum secüt ,nunc maesta nón es neque in hàc
lius Marcum pünivit.
insula sola err Utinam né cum Théseo pro-
7^ Cum Diodori epistulam accepisset / Diodori epistula
fect ! Utinam né in hàc 1mnsulà es M
accepta, Iulius Marcum pünivit.
7. Icarus: *Si di auxilium nobis tul , € labyrintho statim
1. Quia ovem nigram àmisit, pástor in silvam intrat. — exi . Utinam di nos adiüv p
2. Postquam utrumque vinum gustaáverant, Orontés et Cornelius 8. Aemilia: *Nisi Marcus malus discipulus fu ,nunc in
inter se aspexerunt. — horto lüd ,neque in cubiculo lacrim . Utinam ma-
p?
3. Quia Marcum audivit, Iülius in hortum exit. — gistrum audiv et recte scrips
4. Postquam nüntius allatus est, milites convocati sunt. —
5. Postquam hostes victi sunt, dux victor à militibus salütatus Exercitium sextum
est. — Exempla: Vinum non habeo. S1 vinum habérem, aquam nón
6. Quia pecüniam debitam nón solverat, M&dus servus factus biberem.
est. — Aquam habeo. Si vero vinum afferas, id bibam
7. Postquam poculum funditus exhauserat, Orontes sub men- (coni.).
sam làpsus est. — Si vinum habuissem, aquam non bibissem!
8. Quia verba magistri legit, Iülius epistulam scindit. —
1. Si miles es ,arma fer , sed miles non sum.
9. Postquam in mart tranquillitàs magna facta est, discipuli
2. Si Aemilius patrem audiv , miles nunc nón es
Iésum admiráti sunt. —
3. S1 sol in campo lüc , pastor umbram pet
10. Quia amicus mortuus erat, Aemilius multàs lacrimas effü-
4. S1 Marcus recte scrips ,a magistro laudat
dit. —
5. Si homines vol , alas hab ;

164
 CAP. XXXIII EXERCITIVM vir EXERCITIVM VIIT CAP. XXXIII

6. Dàvus: *A dominó hodi& laudatus sum: si nummum mihi ite- Exercitium octavum
rum largi panem em ed Exempla: Iülius interrogat: *Quid Marcus agit? Quid egit? cónsecütio temporum
7. S1 Medus magnam pecüniam hab , multa órnàmenta Quid aget?" (consecütió -onis f.
Lydiae em ; — [ülius interrogat/ nescit quid Marcus agat (nunc), quid «X consequi)
8. Nisi in lüdo dormiv , discipuli nón verberat Marcus ggerit (antehac), quid Marcus actürus sit
9. Syra: Imber mox erit. Sr in horto man , domina, CertE (posthac).
aegrotare incip 2 Iülius interrogavit: *Quid Marcus agit? Quid egit?
10. Aemilia: "Sr magister aliam epistulam ad té mitt Quid aget?"
quid ei respond , Iuli?" — [ülius interrogàvit / nesciebat quid Marcus ageret
(tunc), quid Márcus egisset (antea), quid Marcus àc-
Exercitium septimum türus esset (postea).
Exemplum: Iülius: *Quid fecisti, Marce? Fuistine bonus dis-
cipulus in lüdo?" la. lülius Màrcum interrogat: *Quid in lüdo fecisti?" —
— Iülius interrogavit / nesciébat quid Màrcus fecisset: 1b. Iülius Màrcum interrogábat: *Quid in lüdo fecisti?" —
num in lüdóo bonus discipulus fuisset. 2a. Iülius Marcum interrogávit: Quid dixit magister?" —
2b. Iülius Marcum interrogat: *Quid dixit magister?" —
1. Quintus: *Cür Marcus clàmavit?" — Quintus interrogàvit ... 3a. Máàrcus nescit: *Quid magister dixit? Quid faciet?" —
2. fülius: "Quando Orontés ex Graecià rediit?" — Iülius nescie- 3b. Márcus nesciébat: *Quid magister dixit? Quid faciet?" —
bat ... 4a. Márcus nesciebat: Quid recitat magister? Quid imperàa-
3. Iulius: *Vidistisne Médum, servi?" — Iülius servos interro- vit?" —
gàvit num ... 4b. Márcus nescit: *Quid recitat magister? Quid imperávit?" —
4. Orontes: *Audivistisne rümores super Christianis, amici?" — 5a. Gubernátor interrogat: *Qui poeta hos versüs scripsit?" —
Orontés amicos interrogavit num ... 5b. Gubernator interrogàáverat: *Qui poéta hos versüs scrip-
5. Aemilia: "Quid fecit Midas?" — Aemilia nesciébat ... sit2"—
6. Iülius: *Cür magister té verberavit, Márce?" — Iülius Máàrcum 6a. lülius interrogávit: "Quid scripsit Aemilius? Quando
interrogàvit ... domum redibit?" —
7. Iülius: *Quo aberráverunt ovés?" — Iülius nesciebat ... 6b. Iülius interrogat: *Quid scripsit Aemilius? Quando domum
8. Quintus: "Quis ostium villae pulsávit?" — Quintus interro- redibit?" —
gàvit ... 7a. Iülius ab Oronte quaerit: ^Quando in Italiam rediisti? Quos
9. Diodorus: *Audivistisne, discipuli?" — Diodórus nesciébat in Graecià vidisti?" —
num ... 7b. Iülius ab Oronte quaesivit: ^Quando in Italiam rediisti?
10. Diodorus: *Dedistine epistulam Iülio, Tlepoleme?" — Dio- Quos in Graecià vidisti?" —
dorus Tlépolemum interrogàvit num ... 8a. Syra Quintum interrogabat: *Dormisne? Potesne ambu-
11. Aemilia: *Cür mentitus es, Màrce?" — Aemilia Marcum in- lare?" —
terrogàvit ... 8b. Syra Quintum interrogat: *Dormisne? Potesne ambulare?" —
12. Mercatores: *Multaene mercés in tempestate amissae 9a. Iülia à parentibus quaerébat: ^Quando novum infantem ha-
sunt?" — Mercàtorés interrogabant num ... bébitis? Quo nomine eum vocábitis?" —
9b. Iülia à parentibus quaerit: *Quandó novum infantem habé-
bitis? Quo nomine eum vocábitis?" —
10a. Iülius nesciébat: *Ubi est Medus? Quo proficiscitur?" —

166 167

E
 EXERCITIA X-XI CAP. XXXIII
CAP. XXXIII EXERCITIVM Ix

10b. Iülius nescit: *Ubi est Medus? Quo proficiscitur?" — 9. Agricolae agrós arant. Arátrum necessarium est adarand .
11a. Lydia Médum interrogat: *Cür pecüniam surripuisti?" — Arátrum necessárium est ad agr — —.
arand
11b. Lydia Médum interrogavit: *Cür pecüniam surripuisti?" — 10. Classis Romana cüncta maria percurrébat ad nàv mer-
12a. Medus non intellegit: *Cür anulus à Polycrate abiectus cátóri^ tuend. . persequend —
etadpraedon .
est?" —
12b. Medus non intellegebat: *Cür ànulus à Polycrate abiectus Exercitium decimum
est?" — 1. Aemilia Màrcum discipulum diligentem (7futür — fore ^ futürum (-am -um
-0s -às -a) esse
13a. Iulius pástorem interrogat: *Cür ovis à lupo paene rapta esse) sperat.
est? Cür taces?" — 2. Milites promittunt *sé in bello fortés (7 futür —
13b. Iulius pástórem interrogàvit: *Cür ovis à lupó paene rapta esse).
est? Cür taces?" — 3. Aemilius pácem mox ^ esse) sperat.
(7futür
14a. Iulia nesciebat: *Ambulabisne et lüdum petes, Quinte?" — 4. Icarus promitti t *sé audàce m non (-futür^ esse).
14b. Iülia nescit: *Ambulàbisne et lüdum petés, Quinte?" — 5. Domina ancillas probas (7futür^ esse) sperat.
esse) spérat, ut Médus inveniá- — [. spérat Médum in-
15a. Medus nescit: *Quid milites facient? Abdücentne mé 6. Iülius id (7 futürum
ventum iri.
Romam?" — tur. — Ae. spérábat Aemi-
15b. Medus nesciebat: *Quid milites facient? Abdücentne me 7. Aemilius ( futürum esse) spérabat ut Aemilia plüres liam plürés epistulás
Romam?" — epistulas scriberet. scriptüram esse.

8. Pastor (— futürum esse) spérábat ut ovis in silvà repe- — Pástor sperabat ovem
repertum iri.
Exercitium nónum riretur.
gerundium Exempla: paratus ad scribendum; parátus ad epistulam scri-
et gerundivum bendam Exercitium ündecimum sententiae finàles:
ut pàcem peterent
cupidus scribendi; cupidus epistulae scribendae Exemplum: (1) ut / n& et coni.
ad pácem petendam
fessus scribendo; fessus epistulà scribendà (2) ad cum acc.
Legáti ab hostibus misst sunt pácis petendae causa gerundii / gerundivt
l.Aemilius patri— vidend cupidus est. pàcem petitum (3) causa post gen.
2. Magister discipulos hortátur ad scribend
^ . Magister disci- gerundii / gerundivr
pulos hortatur ad sententids scribend. 1. Medus Rómam it ... (4) supinum

3. Sextus sententiàs scribit. In scribend— Sextus diligentissi- ut Lydiam (vidére).

mus est omnium discipulorum. In sententi scribend ad Lydiam (videre).
Sextus diligentissimus est. mu m Lydiam (vidére).
4. Magister librum legit. Magister finem legend facit. Ma- Lydiae (vidére) causa.
gister finem facitlibr— legend . mu 2. Classis Rómàna cüncta maria percurrebat ...
5. Milites ad oppugnand — paráti sunt. Milites paràti sunt ad ut nàves mercátorias (tueri).
castr— oppugnand. ad naves mercàtorias (tuer).
6. Marcus fabulam legit. Márcus piger estinlegend — . Marcus návium mercátoriarum (tueri) causa.
pigerestin faábul— legend .. m 3. Milites Romani in Germaniam ierunt ...
7.Puerrdiscend — causà lüdum petunt. Pueri litter dis- ut Germanos (oppugnaáre).
cend causa lüdum petunt. ad Germanos (oppugnare).
8. Quintus fábulas audit. Quintus audiend — delectatur. Quin- Germanorum (oppugnàre) causa.
tus fabul^ audiendX délectátur. Germànos (oppugnare).

169
168
 CAP. XXXIII
7T rz
TD
——

EXERCITIVM XII i EXERCITIA XIII-XV CAP. XXXIII

4. Tabellarius ad villam Iülii properat ...

4. Gubernator: *Tü quoque, mercator, quod imperàveró
ut epistulam (ferre). fac m
ad epistulam (ferre). , discipuli! Tü quoque,
5. Magister: Quod recitübo aud
epistulae (ferre) causa. Marce, me attente aud. — !"
5. Pueri litteris student ... ;
6. Magister: Deinde sententiàs quàs vobis dictabo scrib
ut docti (fieri). discipuli! Diligentées es p
né indocti (esse). ]
7. Magister: *Cum sententiam scripseris, eam leg
ad (discere).
Marce!"
(discere) causa. 8. Quintus: *Cum redieris, aliam fabulam nàrr , Syra!"
litterarum (discere) causa. défend , mi-
9. Dux: *Si hostes impetum facient, castra
6. Servus à domino severo abiit ... lites! Né timueritis, sed fortiter pugn d
né (verberàre). ! Mox
10. Syra: *Nunc dormi, mi Quinte, et patiens es
ne (servire).
p8s tuus melius sé habebit".
ut Iber (esse).
ut in patriam (reverti). Exercitium tertium decimum
7. Servi à domino severo fugiunt ... passivum impersónale
Exemplum: (Nostri) fortissime pugnaverunt.
né — (verberare). — Fortissimé pugnatum est. (im-personàlis -e: cui
ne (servire). desunt personae, prae-
ut Hberi (esse). 1. (Cives) in forum currunt. — ter 111 singularem)
ut in patriam (reverti). 2. Ad castra (milites) veniunt. —
8. Homines vestimenta gerunt ... 3. In castra hostes flümen trànsiisse' nüntiáverunt. —
né frigora . (pati). 4. Apud flümen pugnaverunt. —
ne (frigere). 5. In regionibus frigidissimis (homines) male vivunt. —
né frigus corpori (nocére). 6. Diü (reges) Romae réegnaverunt. —
9. Dux equitàtum mittit ...
ut hostes (persequi). Exercitium quartum decimum
nátus cum acc.
né hostés (aufugere). Exemplum: Marcus puer octo annorum est.
ad hostes (persequi). — Marcus octo annos natus est.
10. Dux equitatum misit ...
1. Médus adulescens duodeétriginta annorum est. —
ut hostes (persequi).
2. [ülia puella quinque annorum est. —
né hostes (aufugere).
3. Iülius vir triginta duorum annorum est. —
hostium (persequi) causa.
4. Aemilia matrona viginti septem annorum est. —
5. Aemilius miles viginti duorum annorum est. —
Exercitium duodecimum
imperativus futürr 6. Priamus senex septuaginta annorum erat. —
1. Iülius: *Né pigri fueritis, coloni! Sc mé cràs agrós
[1] -ato -atote
[2] -&to meos iterum petitürum esse. Industrii igitur es je
-etote CONES CERIS E : : uU ium Exercitium quintum decimum
[3] -ito -itóte 2. Tülius: Tü quoque, pàstor, industriu s es , ac mihi 1. convertere, à
[4] -ito -itote pàr m
5. ; ,caesum
3. Gubernator: "Quidquid imperàvero fac nautae!"
esto estote 3. , coegisse,

170 17]
 L——

CAP. XXXIII
EXERCITIVM Xv EXERCITIA I-III CAP. XXXIV
4 . desistere,
3. , , effüsum
percutio -iunt 6. CAPITVLVM TRICESIMVM QVARTVM
7 , percussisse,
. Instruere, ]
-gredior -iuntur 8 . progredi, Exercitium primum
9 Exemplum: Fuga milite Romano indigna est. eum decet — eó dignum
, prócurrisse est
— Fuga militem Rómànum non decet.
eum dedecet (— decet)
. Certàmen gladiatorium mihi non placet. — — eó indignum est

3 o—
. Fürtum Medi à Lydià non ignoratur. — mé fugit — nón animad-

US
verto
. Animus iratus bono viro indignus est. —
mé iuvat 7 mihi placet
. Id nón animadverti. — mé latet — à mé ignorà-

4
. Cursüs equorum Cornélio placent. — tur

ON tA
. Marci pugna ab Iulio non ignoratur. —
. Verba falsa viro probo digna non sunt. —

O0 -J
. Ovem à lupo paene raptam esse ab lIülio non ignóràtur. —
. Sermo infantium viro indignus est. —

— NO
0. Ludos scaenicos spectare Fabiae placet. —

Exercitium secundum
Exemplum: Quintus gaudet quod medicus abiit. post verba affectuum
— Quintus gaudet medicum abiisse. ponuntur *quod' et
ind. / acc. et inf.
1. Aemilius dolet quod amicus eius mortuus est. — (affectus -üs m. ^ id
2. Mercator queritur quod merces amisit. — quó afficitur animus,
3. Ariadna maerebat quod deserta erat. — ut laetitia, timor et
cet.)
4. Medus gaudet se liberum esse. —
5. Iülius miratur tantum strepitum in horto esse. —
6. Aemilia laetatur fratrem vivere. —

Exercitium tertium
Exemplum: Sextus sé defendere scit, si cum singulis certat. dummodo / dum-
— Sextus se defendere scit, dummodo cum singulis cer- modo né cum conl.

tet.

l1. Servi quoque ornamenta emere possunt, si pecüniam ha-

bent. —
2. Discipuli laudantur, si recte scribunt. —
3. Ovés bene cüstodiuntur, nisi pàstor dormit. —
4. Sol cernitur, nisi nübibus occultatur. —
5. Marcus maátrem fallere poterit, si Iülius aberit. —
6. Germàni vinci poterunt, si Romani fortiter pugnábunt. —
172
I.
 rnm en

CAP. XXXIV EXERCITIA IV-y EXERCITIVM V CAP. XXXIV

Exercitium quartum *Nülli se' dicit mulier mea *nübere malle

dativus ad verba l.Iülius Med imperábat,quie X servire nolébat. quam mihi, nón si sé Iuppiter ipse petat!
2.Davus véro domin— imperant X paàrere solet. Dicit. Sed mulier cupidó quod dicit amanti
3. Ancillae quoque Aemili— semper oboediunt. in ventó et rapidà scribere oportet aquàa.
4.Soletcalorvine ^ prosunt,sedimberetfrigusi ^ nocent.
5.Iülius Med ,serv su ,confidébat. Nübere vis Priscó; non miror, Paula, sapisti.
6.1esüs princip — lüdaeorum, nóminelair , non defuit. Dücere té nón vult Priscus: et ille sapit!
7. Medus amic— quem é servitüte redémerat fidebat.
8.Pater Aemili— persuàádére nón potuit utlitter ^ studéret, Nübere Paula cupit nobis, ego dücere Paulam
9.Naut| quifret^ SiculX appropinquant multa pericula nóloó: anus est; vellem si magis esset anus!
impendent.
10. Medus Lydi . persuadetuts credat. Amissum nón flet, cum sola est, Gellia patrem;
11. Colonus lülium orat: "M. parce, domine! T promitto si quis adest, iussae prosiliunt lacrimae.
*mé pecüniam débitam mox solütürum esse"". Non lüget quisquis laudari, Gellia, quaerit:
12. Médus praedon resistere vult, sed gubernàtor, qui ille dolet veré qui sine teste dolet.
nàvX praeeste suàdet ne id faciat.
13. Aurigac plerique spectátores favébant mortuus est. Lügéte, o Veneres Cupidinesque
14. Aemili— litter — studere nón placebat. et quantum est hominum venustiórum!
15. Aemilialüli^ nübere nolébat, quia Crassum amábat. Passer mortuus est meae puellae,
16. Homin agerenonlicetquidquidi libet. passer, déliciae meae puellae,
17. Màárcus à parentibus petituts ^ ignoscant. quem plüs illa oculis suis amàbat;
18. Spectátores plauderesolentgladiàtor
^ benepugnant . nam mellitus erat suamque norat
19. Amicus malus est qur amic— su invidet. ipsam tam bene quam puella màtrem,
20. Vérusamicus amic— su semper adest, sive eórum for- nec sésé à gremio illius movebat,
tüna secunda sive adversa est. sed circumsiliens modo hüc modo illüc
ad sólam dominam üsque pipiabat.
Exercitium quintum Qui nunc it per iter tenebricosum
syllaba: Divide hos versüs in pedes dactylos, spondeos et trochaeós ap- illüc unde negant redire quemquam.
brevis [.] positis notis (— 0, —-—, —). At vobis male sit, malae tenebrae
longa [-]
Orci, quae omnia bella devorátis:
Exemplum: Semper | pauper e[ris, si | pauper e|s, Aemili|ane.
pedes: tam bellum mihi passerem abstulistis.
Dantur o|pes nülllis || nunc nisi | diviti[bus. 7
trochaeus [— J] S MUR QE HELENA Rees CISQSJAG. mda ai pe O factum male! O miselle passer!
dactylus [— Jj] Saepe meae "Tandem" dixi *discéde!" puellae Tuà nunc operà meae puellae
spondeus [— —] — in gremio sédit protinus illa meo! flendó turgiduli rubent ocelli!
Saepe "Pudet" dixi. Lacrimis vix illa retentis
versüs:
^M6 miseram! Iam te" dixit *amare pudet?" Ceénàbis bene, mi Fabulle, apud mé
hexameter (— vi pedés)
pentameter (— v pedes) Implicuitque suos circum mea colla lacertos paucis, si tibi di favent, diebus
hendecasyllabus (— xi et, quae mé perdunt, oscula mille dedit! —- si técum attuleris bonam atque magnam
syllabae) Vincor, et ingenium sümptis revocátur ab armis, cénam, nón sine candidà puella
résque domi gestàs et mea bella cano. et vinó et sale et omnibus cachinnis.

174 175
 —

CAP. XXXIV
EXERCITIVM v1 EXERCITIVM I CAP. XXXV

Haec si, inquam, attuleris, venuste noster,

cénàábis bene — nam tui Catulli CAPITVLVM. TRICESIMVM QVINTVM
plénus sacculus est aráneàrum!
Exercitium prius
Exercitium sextum 1. Dum gubernüátor loquitur, altera nàvis procul in mart apparet.
l. x — - accensum Médus eum apprehendit et ^Desine loqui!" inquit. *Cüra nego-
2. laedere, ; tium tuum! Quin prospicis? Videsne navem illam velocem quae
3. Aic a , S€lisum à septentrionibus nóbis appropinquat?"
4.implicare, — 1 / *Per deos immortales!" inquit gubernator, cum primum
cce nàvem appropinquantem prospexit. "Illa nàvis velox nos per-
5. plaudere, : sequitur. Certe navis praedonum est. Omnia vela date, nautae!"
pario -iunt 6. , peperisse, Nàvis autem vélis sólis nón tam velociter vehitur quam ante
7. sedere, tempestátem, nam vela ventó rapido scissa sunt. Itaque guber-
8. | — — , ,retentum nàtor imperat ut nàvis rémis agàtur. Mox remis velisque vehitur
sapió -iunt 9: , Sapiisse nàávis quam vélocissimeé potest, sed tamen altera navis, cuius
10. nübere, rémi quasi alae ingentes sürsum deorsum moventur, magis ma-
gisque appropinquat.
Gubernátor perterritus exclàmat: *O di boni! Quid faciamus?
Brevi praedones hic erunt".
Tum mercátor, cum gubernatorem pallidum videat, Bono
animó es!" inquit. *Noli déspéràáre! Spés est, dum anima est".

dum: coniünctio
gubernátor: nomen substantivum, III décl., masc., nom., sing.
loquitur. verbum, ind., praes., dép., III pers. sing.

2. Quoniam igitur ipse ad té properare nón possum, litteràs ad

té scribere propero. Quaeris à mé cür tibi ünàs tantum litteras
scripserim, cum interim trinàs quaternasve litteras à té accepe-
rim. Haud difficile est m& excüsàáre, quod neglegens fuerim in
scribendo. Si mihi tantum esset otii quantum est tibi, in epistulis
scribendis nón minus diligens essem quam tü. Sed cum per
complürés ménsés vix tempus habuerim ad dormiendum, facile
intellegés nüllum mihi otium fuisse ad epistulam scribendam.

3. Hóc proelio facto, dux victor, cum à militibus imperator sa-

lütátus esset, virtütem nostram laudàvit *quod contrà hostes nu-
mero superiores fortissime pugnavissemus'; *tot hominibus üno
proelio àmissis, hostes brevi arma positüros esse' dixit. His ver-
bis máximo gaudio affecti sumus, nam post longum bellum

176 177
 CAP. XXXV
EXERCITIVM II

omnés pàcem desideramus. Hodie legati à Germànis missi

ad
castra venerunt, ut cum imperatore colloquerentur. Nesció ÍNDEX GRAMMATICVS
an
légati pacem petitum vénerint, sed certó scio imperátórem
nos- [Numeri crassi 1.2.3... capitula, numeri tenues 1,2,3... exercitia significant]
trum cum hoste armàto colloqui nolle.
A. adiectiva
Exercitium alterum ab / àcum abl. 5.2; 6.5 —IetIr decl. 9.2, 4, 5, 6; 11.1, 2; 12.2;
l1. demere, — ad quaerere et petere 32.1 13:2: 18:1
adició -iunt 2. adicere, ablativus 5.1, 2 — i1 decl. 12.2, 4, 5
— — ab cum abl. 6.1; 20.6; 25.2; 27.7 — cfr. comparáàtivus; superlativus
— absolütus 16.3, 4, 5; 22.3, 4, 5; 29.10; adverbia 18.2, 5; 30.6
33.4 — cfr. comparaàtivus; superlativus
— ad comparàátivum, ante, post 16.7 — loc: 27.7
— ad verba passiva 6.10 — numeràlia 18.8
— argümenti 20.7
— aspergere, donàre ... 30.5 €
— comparáàtiónis 24.6 comparativus
— instrümenti 6.10; 10.6; 12.10 — adiectivi 12.6, 7, 8; 18.1; 19.6
— [imitationis 11.11 — adverbir 18.3, 5
— máteriae 22.6 coniugatio periphrastica
— post praepositionés 5.2; 6.2, 3, 4 — üctiva: v. participium (futüri)
— pretii 8.7 — passiva: v. gerundivum
— qualitàtis 32.12 coniünctivus
— temporis 13.3, 4 — dubitativus 29.6
— v. etiam in — éventualis 33.6
accüsativus 3.2, 3; 5.3 — hortativus 30.3
— ad altus, látus, longus 12.9 — imperfecti 28.1, 2, 3, 4
— — ad cum acc. 6.1; 20.6; 25.2; 27.7 — jrrealis 33.5, 6
— ad nàtus 33.14 — optativus 32.4; 33.5
— aspergere, donare ... 30.5 — perfecti 32.2, 3
— cum infinitivo 10.4; 11.4, 5, 6, 7, 9, 10; — plüsquamperfecti 33.1
21.4,5,6, 7, 8 232, 3, 4, 5, 6; 24.5; — praesentis 27.1, 2, 3, 4, 5
26.4, 6; 277.5; 31.4; 34.2 cónsecütio temporum
— decet, fugit ... 34.1 — coniünctivi 28.5, 6, 7, 8, 9; 29.4, 5, 8,
— duplex 18.9 9:33.2, 3, 4, 8
— exclàmàtivus 29.12 — indicátivi 21.1, 2; 24.2; 30.2
— meminisse, oblivisci ... 32.9, 10 consecütiva, sententia 29.2, 3
— post praepositiones 6.2, 3, 4 cum
— temporis 13.5 — concessivum 32.6
— v. etiam in — nàrrátivum et causale 29.7, 8, 9, 10;
üctivum 6.6 334.2,9,4

178
 INDEX GRAMMATICVS INDEX GRAMMATICVS

D H nominàtivus 3.2 posse 15.3

dativus 7.4, 5 hic haec hoc 8.1,3 — duplex 20.5; 26.5 praepositiones
— ad verba 34.4 hic, hinc, hüc 27.7 nonne? 7.l — cum abl. 5.2; 6.2, 3, 4
— agentis (ad gerundivum) 31.3
novisse 32.11 — cum acc. 6.2, 3,4
— aspergere, dónàre ... 30.5 m num? 1.3; 2.3; 7.1 praeséns
— possessivus 12.1 idem eadem idem 18.6 numeralia — coniünctivi: v. coniünctivus (praesentis)
declinationes ille illa illud 8.2,3 — adverbia 18.8 — indicátivi activi 3.1, 7; 6.6; 15.1, 2, 3,
—110.7
illic, illinc, illüc 27.7 — distribütiva 30.4 4.5; 17:5
—11 10.7 imperátivus — indicátivi passivi 6.5; 17.1, 2, 3, 5, 6
—11:9.1, 2.3.4.5. 6: 10,7: 11.1, 2, 3 — futüri 33.12 Oo — infinitivi: v. infinitivus (praesentis)
—1Vv 12.2, 3 — praesentis 4.1, 2; 5.6, 7; 20.4; 25.1; (ne obliquae, interrogàátiones: v. interrogàátió- — participii: v. participium (praesentis)
—Vv13.1,2 —eris!) 32.8 nes obliquae praeteritum: v. imperfectum
déponentia, verba 16.1, 2; 17.4, 5; 24.4 imperfectum
, odisse 32.11 pronomina
35:25.1..3 -— coniünctivi: v. coniünctivus (; imperfecti) opus est 32.13 — démonstrativa 8.1, 2, 3
docere 18.9 — indicátivi 19.1, 2, 3, 4; 21.10 — interrogátiva 2.3; 3.6; 4.4
domum -i-0 20.6 in P — personàlia 24.1
dummodo 34.3 — cum abl. 5.1,2 participium — relativa 3.4; 6.8, 9; 8.4, 5, 6
— cum abl. et acc. 7.2 — futuri 23.1
E
infinitivus — perfecti 25.3
eius 4.3,4 — futüri 23.2, 3, 4, qui quae quod 3.4; 6.8, 9; 8.4, 5, 6
c

5, 6; 33.10 — praesentis 14.1, 2, 3, 4, 5, 6

Q

esse 15.3 - perfecti 21.4, 5, 6, 7; 23.5, 6; 24,5 passivum 6.5; 27.6 qui? quae? quod? 8.6
- praesentis 10.1, 2, 3, 5 23.5, 6 — impersonale 33.13 quidam quaedam quoddam 31.6
F interrogationes obliquae 29.4, 5, 6: 32.1 3 pauló ad comparátivum, ante, post 16.7 quis? quid? 2.3; 3.6; 4.4
femininum 2.1 2.3: 33.7.8 perfectum quisque quaeque quodque 18.7
finalis, sententia 28.5; 29. 1.3:33.11 is ea id 5.2,4,5: 6.7; 7.3; 84, 5,6:21.4; — coniünctivi: v. coniünctivus (perfecti) quod cum ind. 11.8; 342
fore 33.10 cfr. etiam ejus — indicativi 21.1, 2, 3, 9, 10; 24.2, 4; 30/2
futürum 20.1, 2, 3
— infinitivi: v. infinitivus (perfecti) R
— infinttivi: v. infinitivus (. futüri) L — participii: v. participium (perfecti) rüs rürirüre 27.7
— participit: v. participium (. futüri) locativus 6.1; 20.6: 252: 27.7 periodus hypothetica 33.5, 6
futürum perfectum 30.1, 2
periphrastica, coniugatio
32:/7
M — üctiva: v. participium (futüri) d sibise 7.3; 21.4, 7, 8; 23.3; 24.1:
G
masculinum 2.1 — passiva: v. gerundivum singularis 1.1, 2
genetivus 2.2 meminisse 32.11 personae verbi 15.1, 2, 3, 4, 5 superlativus
— meminisse, oblivisci ... 32.9, 10 multo ad comparátivum, ante, post 16.7 personalia, pronomina 24.1 — adiectivi 13.6, 7; 18.1; 19.5, 6
— partitivus 16.6; 19.5; 32.14
plüralis 1.1, 2 — adverbii 18.4, 5
— puer octó annórum 19.7 N plüsquamperfectum supinum
— tanti, quanti ... 29.1]
-ne? 1.3; 23 — coniünctivi: v. coniünctivus (plüs- —122.1:33.11
gerundium 26.1, 2, 3: 31.5; 33.9, 11
neutrum 2.1 quamperfecti) —]122.2
gerundivum 31.1, 2, 3, 5; 33.9, 11
noli -ite 20.4 — indicativi 24.2, 3; 30.2 suus -a -um 44; 21.8; 32.7

180 181
 m—"
ü
1v uis RANA ead
| INDEX GRAMMATICVS

V
T
themata verbi 21.1; 22.1 verba
— affectuum 34.2
U — -ere -iO -iunt 15.4
utcum coniünctivo 27.1, 2, 3, 4, 5; 28.1, — timendi 32.5
2,3,4,5,6, 7,8, 9; 29.1, 2, 35 33.11 — v. etiam deponentia, verba
utinam 32.4; 33.5 versüs 34.5
videri 26.5
vocátivus 4.2; 5.6; 19.8