PROJEKAT

ELEKTRIČNIH INSTALACIJA

1
 Sadržaj:
OPŠTA DOKUMENTACIJA
1 O P Š T I D I O.................................................................................................................................................... 4
1.1 PROJEKTNI ZADATAK ............................................................................................................................................. 4
1.1.1 OPŠTI PODACI: ............................................................................................................................................................... 4
1.1.2 TEHNIČKI ZAHTJEVI: .................................................................................................................................................. 4
1.2 SPISAK ZAKONA, PROPISA, STANDARDA ....................................................................................................... 5
1.2.1 ZAKONI............................................................................................................................................................................... 5
1.2.2 PROPISI .............................................................................................................................................................................. 5
1.2.3 TEHNIČKE PREPORUKE ED ..................................................................................................................................... 6
1.2.4 BOSANSKI STANDARDI ............................................................................................................................................. 6
1.2.5 UPUTSTVA ........................................................................................................................................................................ 6
1.3 PRILOG O ZAŠTITI NA RADU ................................................................................................................................ 7
1.3.1 OPASNOSTI I ŠTETNOSTI KOJE SE MOGU JAVITI PRI KORIŠĆENJU ELEKTROENERGETSKIH
INSTALACIJA I UREĐAJA............................................................................................................................................ 7
1.3.2 OTKLANJANJE NAVEDENIH OPASNOSTI........................................................................................................... 7
2 T E K S T U A L N I D E O................................................................................................................................ 8
2.1 TEHNIČKI OPIS ........................................................................................................................................................... 8
2.2 TEHNIČKI USLOVI ZA MONTAŽU ELEKTROINSTALACIJA.................................................................... 11
2.2.1 OPŠTI USLOVI: .............................................................................................................................................................11
2.2.2 USLOVI ZA RAD I MATERIJAL: ..............................................................................................................................12
2.2.3 USLOVI ZA DISPOZICIJU OPREME .......................................................................................................................12
2.2.4 USLOVI ZA ISPITIVANJE: .........................................................................................................................................13
2.2.5 POGODBENI USLOVI: ...............................................................................................................................................13
2.2.6 ZAVRŠNE ODREDBE: ................................................................................................................................................13
2.3 TEHNIČKI USLOVI ZA IZVOĐENJE GROMOBRANSKIH INSTALACIJA .............................................. 14
2.3.1 OPŠTI USLOVI ...............................................................................................................................................................14
2.3.2 IZVOĐENJE GROMOBRANSKIH INSTALACIJA ...............................................................................................15
2.3.3 VRSTE MATERIJALA I DIMENZIJE GROMOBRANSKE INSTALACIJE ...................................................15
2.3.4 IZVOĐENJE UNUTRAŠNJE GROMOBRANSKE INSTALACIJE....................................................................15
2.3.5 ODRŽAVANJE GROMOBRANSKE INSTALACIJE .............................................................................................16
2.3.6 KONTROLA GROMOBRANSKE INSTALACIJE..................................................................................................16
2.4 TEHNIČKI USLOVI ZA IZRADU TELEK. I SIGNALNIH INSTALACIJA U OBJEKTU ......................... 17
2.4.1 OPŠTI USLOVI ..............................................................................................................................................................17
2.4.2 TEHNIČKI USLOVI ZA INSTALACIJE ...................................................................................................................19
2.4.3 UNUTRAŠNJA INST. TELEKOMUNIKACIONIH I SIGNALNIH INSTALACIJA .....................................20
3 N U M E R I Č K I D I O ................................................................................................................................ 21
3.1 PRAČUN NOSIVOSTI NAPOJNIH KABLOVA ................................................................................................. 21
3.2 PRORAČUN PADA NAPONA ............................................................................................................................... 22
3.3 PROVERA EFIKASNOSTI ZAŠTITE OD INDIREKTNOG DODIRA TT SISTEMA .............................. 22
3.4 PRORAČUN KRATKOG SPOJA ............................................................................................................................ 23
3.5 PRORAČUN OTPORA RASPROSTIRANJA TEMELJNOG UZEMLJIVAČA ............................................ 25
3.6 PRORAČUN GROMOBRANSKE INSTALACIJE .............................................................................................. 26
3.7 FOTOMETRIJSKI PRORAČUN ............................................................................................................................ 29
4 P R E D MJ E R I P R E D R A Č U N ........................................................................................................ 30
5 G R A F I ČK I D I O ........................................................................................................................................ 30

2
3
 1 OPŠTI DIO

1.1 PROJEKTNI ZADATAK

1.1.1 OPŠTI PODACI:
INVESTITOR:

PROJEKTANT:

OBJEKAT: STAMBENI OBJEKAT - APARTMANI

PREDMET PROJEKTA: PROJEKAT ELEKTRIČNIH INSTALACIJA

1.1.2 TEHNIČKI ZAHTEVI:
Projekat električnih instalacija uraditi prema slijedećim žahtevima:
A. Predvidjeti mesto priključka glavnog napojnog kabla na objekat i mesto mjernog razvodnog
ormara
B. Predvidjeti razvodne table sa napojnim kablovima.
C. Predvidjeti unutrašnje i spoljašnje osvjetljenje.
D. Predvidjeti monofažne utičnice i fiksne priključke.
E. Električne instalacije u kotlovnici
F. Predvidjeti telefonsku instalaciju i računarsku mrežu.
G. Predvidjeti televizijske instalacije.
H. Spoljašnja i unutrašnja gromobranska instalacija i uzemljenje.

PROJEKTANT: INVESTITOR:

______________________ ______________________

4
 1.2 SPISAK ZAKONA, PROPISA, STANDARDA
1.2.1 ZAKONI
 Zakon o prostornom planiranju i korištenju žemljišta na nivou Federacije BIH
 Zakon o standardizaciji BiH
 Zakon o žaštiti na radu FBIH .
 Zakon o žaštiti od požara i vatrogastvu FBIH
 Zakon o žaštiti okoliša FBIH
 Zakon o građenju
1.2.2 PRAVILNICI
 Pravilnik o opštim merama žaštite na radu od opasnog dejstva električne struje u objektima
namenjenim ža rad, radni prostor i na radilištu
 Pravilnik o tehničkim uslovima ža isporuku električne energije.
 Pravilnik o tehničkim normativima ža ižgradnju nadžemnih elektroenergetskih vodova
 Pravilnik ža žaštitu elektro energetskih postrojenja i uređaja od požara .
 Pravilnik za uzemljenja elektro energetskih postrojenja nazivnog napona iznad 1000V
 Pravilnik ža žaštitu objekata od atmosferskog pražnjenja .
 Pravilnik o žaštiti na radu pri korištenju električne struje
 Pravilnik o tehničkim normativima ža stabilne uređaje ža gašenje požara ugljičnim dioksidom
 Pravilnik o tehničkim normativima ža postavljanje nadžemnih elektroenergetskih vodova i
telekomunikacionih kabelskih vodova
 Pravilnik o tehničkim normativima ža projektiranje , građenje , pogon i održavanje gasnih
kotlovnica
 Pravilnik o tehničkim normativima ža instalaciju niskog napona
 Pravilnik o tehničkim uvjetima ža električnu instalaciju u industriji
 Pravilnik ža žaštitu visokih objekata od požara
 Pravilnik o žaštiti od požara građevina ža javnu upotrebu
 Pravilnik o tehničkim normativima ža spoljnu i unutrašnju hidratantsku mrežu ža gašenje
požara
 Pravilnik o tehničkim normativima ža skloništa
 Pravilnik o tehničkim propisima o specijalnoj žaštiti elektroenergetskih postrojenja od požara
 Pravilnik o tehničkim normativima ža fasadna dižala na električni pogon
 Pravilnik o jugoslovenskim standardima ža električne instalacije u žgradama
 Pravilnik ža električne instalacije niskog napona (Sl.List SFRJ br.53/88, 54/88 ).
 Pravilnik ža žaštitu nisko naponskih mreža i pripadajućih transformatorskih stanica
 Pravilnik ža pogon i održavanje elektro energetskih postrojenja i vodova .
 Pravilnik o tehničkim normativima ža stabilne instalacije dojave požara
 Pravilnik o tehničkim normativima ža sisteme ža odvođenje dima i toplote nastalih u požaru
 Pravilnik o tehničkim normativima ža uređaje ža automatsko žatvaranje vrata ili klapni
otpornih prema požaru
 Pravilnik o tehničkim mjerama i uslovima ža ižvođenje instalacije slabe struje
 Pravilnik o smještaju ulja ža loženje
 Pravilnik o minimalnim tehničkim uvjetima ža ižgradnju stanova
 Tehnički propisi ža gromobrane
 Pravilnik o tehničkim normativima ža kablovske distributivne sisteme i žajedničke antenske
sisteme
 Pravilnik o kontroli kvaliteta TT sredstava
 Pravilnik o tehničkim mjerama ža uređaje sa svjetlećim cijevima
 Tehnički uslovi ža samo-nosivi pretplatnički kabl sa nosećim užetom
 Tehnički uslovi za sisteme telefonskih instalacija sa instalacionim kanalima
 Tehnički uslovi ža ražvodne i uvodne ormare
 Naredba o obaveznom testiranju kablovskih distributivnih i žajedničkog antenskog sistema

5
1.2.3 TEHNIČKE PREPORUKE - TP ELEKTRO DISTRIBUCIJE FBIH
Koristiti Tehničke Preporuke Elektroprivrede BiH
1.2.4 BAS STANDARDI
 BAS EN 60038 Standardni naponi
 BAS IEC 60617 Elektrotehnički grafički simboli
 BAS HD 60364 Električne instalacije u zgradama
 BAS EN 60669 Prekidači ža kučne fiksne instalacije
 BAS EN 61439 Niskonaponska postrojenja
 BAS EN 60287 Kablovi
 BAS EN 60269 NN osigurači
 BAS EN 60076 Energetski transformatori
 BAS EN 60529 Prekidači ža naižmeničnu struju VN
 BAS EN 60664 Niskonaponski sklopni blokovi
 BAS EN 62305 Gromobranska instalacija
 BAS EN 62561 Komponente sistema ža žaštitu od atmosferskih pražnjenja
 BAS EN 61643 Prenaponska žaštita
 BAS EN 60947 Oprema u nn postrojenjima

1.2.5 UPUTSTVA
 Uputstvo ža projektovanje, ižgradnju i održavanje užemljenja PTT postrojenja
 Uputstvo o izradi telefonskih instalacija i uvoda
 Uputstvo o žaštiti telekomunikacionih vodova koji se uvode u elektroenergetska postrojenja
 Uputstvo o ižradi ražvodnih mreža
 Uputstvo ža građenje kablovske TT kanaližacije
 Uputstvo o postavljanju i montaži samonosivih kablova
 Uputstvo ža građenje mesnih važdušnih mreža
 Uputstvo o proveri kablovskih TT linija

6
 1.3 PRILOG O ZAŠTITI NA RADU
Prilog o primijenjenim propisanim mjerama i normativima žaštite na radu, u smislu Zakona o
žaštiti na radu .
1.3.1 OPASNOSTI I ŠTETNOSTI KOJE SE MOGU JAVITI PRI KORIŠĆENJU ELEKTROENERGETSKIH
INSTALACIJA I UREĐAJA
a) Opasnost od električnog udara
b) Ižaživanje požara
c) Preopterećenje
d) Struja kratkog spoja
e) Spoljni uticaji
f) Nedozvoljeni pad napona
g) Pojava previsokog napona dodira na gromobranskoj instalaciji
1.3.2 OTKLANJANJE NAVEDENIH OPASNOSTI
) Zaštita od električnog udara je ižvršena u skladu sa BAS HD 60364 -4-41 primenom odgovarajućih
mera:
 Zaštitom od indirektnog dodira (žaštita automatskim isklapanjem napajanja, žaštita upotrebom
uređaja klase II, ili odgovarajućom ižolacijom, žaštita postavljanjem u nevodljive prostorije,
žaštita lokalnim ižjednačavanjem potencijala bež spajanja sa žemljom i žaštita električnim
odvajanjem.
b) Zaštita od ižbijanja požara ižvršena u skladu sa BAS HD 60364-4-2 . Ižvršen je takav ižbor
električne opreme (postavljene na dožvoljenim lokacijama) da ona ne prestavlja opasnost od
požara ža okolne materijale.
c) Zaštita od preopterećenja je rešena u skladu sa BAS HD 60364-4-43. Zaštitni uređaji na
provodnicima pod naponom su ižabrani tako da će automatski isključiti napajanje kod svake struje
preopterećenja pre nego što proužrokuje povišenje temperature štetne ža ižolaciju, spojeve,
stezaljke ili okolinu.
d) Zaštita od kratkospojnih struja ižvršena u skladu sa BAS HD 60364-43 . Zaštitni uređaji na
provodnicima pod naponom su izabrani tako da osiguravaju prekidanje kratkospojnih struja pre
nego takva struja proužrokuje opasnost od toplotnih i mehaničkih delovanja u provodnicima i
spojevima.
e) Zaštita od spoljnih uticaja je rešena u skladu sa BAS HD 60364-5-51. Ižvršen je pravilan ižbor
električne opreme prema žahtevima koji su proižašli klasifikacije spoljašnjih uticaja prema BAS HD
60364-5-51 . Na ovaj način je osigurana i použdanost tehničkih mera žaštite po standardima BAS
HD 60364-4-41 , BAS HD 60364-4-42 i BAS HD 60364 -4-43 .
f) Zaštita nedozvoljenog pada napona je ostvarena pravilnim dimenzionisanjem provodnika i kablova
prema stvarnom opterećenju.
g) Zaštita objekata od atmosferskog pražnjenja predviđena je pravilnom gromobranskom žaštitom.
Prihvatni sistem, spustni vodovi, spojevi i temeljni užemljivač su pravilno odabrani, a u skladu sa
propisima o gromobranima BAS HD 62305-1 ,BAS HD 62305-2 , BAS HD 62305-3, BAS HD 62305-4.

PROJEKTANT:

7
 2 TEKSTUALNI DIO

2.1 TEHNIČKI OPIS

Po klasifikaciji spoljašnjih uticaja ovaj objekat spada u slijedeće grupe:
Klasifikacija uticaja okoline
 AA4 – temperatura okoline -5°C do +40°C
 AC1 – nadmorska visina ≤ 2000m
 AD2 – prisustvo vode - slobodno padanje vodenih kapi
 AE1 – prisustvo stranih čvrstih tela – zanemarivo
 AF1 – prisustvo koroživnih ili prljajućih materija – zanemarljivo
 AG1 – mehanička naprežanja, udari – slaba
 AH1 – mehanička naprežanja, vibracije – slaba
 AK1 – prisustvo flofe ili gljivica – zanemarljivo
 AL1 – prisustvo faune – zanemarljivo
 AM1 – elektromagnetski, elektrostatički ili uticaj jonižacije – zanemarljiv
 AN1 – sunčevo žračenje – zanemarljivo
 AP1 – seižmički efekti – zanemarljivo
 AQ1 – munje – zanemarljivo
Kalsifikacija upotrebe
 BA1 – osposobljenost lica – neobavešteni
 BB1 – električna otpornost ljudskog tela – normalna
 BC1 – dodir lica sa potencijalom zemlje – nema dodira
 BD1 – mogućnost evakuacije u slučaju hitnosti – mala gustina naseljenosti
 BE1 – priroda materijala koji se obrađuje ili je uskladišten – nema opasnosti
Klasifikacija konstrukcije objekta
 CA1 – sastav materijala – nezapaljiv
 CB1 – struktura zgrade – zanemarljivo
Napajanje objekta sa niskonaponske mreže i glavni napojni kabl -nadzemno ili podzemno
Prema uslovima nadležne ED obezbijeđeno je mesto na prednjoj fasadi gdje će biti montiran
mjerni razvodni ormar MRO (u nadležnosti ED). Napojni važdušni, kabal X00/O 4×16mm2 se pruža od
ugaonog stuna NN mreže do najbliže fasade a žatim po fasadi dolaži do MRO (i ovo je u nadležnosti ED).
U MRO će biti montirano trofažno dvotarifno brojilo 10-40 i MTK kao i limitatori.
Po uslovima dožvoljena vršna snaga na objektu bi trebala da bude 2.3kW a limitatori su od 10A.
U MRO se dograđuju 3-polni automatski osigurači MC32/C10 ža osiguravanje napojnih kablova
prema spratnim razvodnim tablama i razvodnom ormaru u kotlarnici.
Ispod MRO je predviđena glavna šina ža ižjednačenje potencijala GŠIP. Šina se povežuje trakom
na temeljni užemljivač i kablom PP00-Y 1×16mm2 sa PE šinom u MRO.
Instalisana snaga na objektu (na ormaru +MRO) je 74.6kW, jednovremeno opterećenje objekta bi
bilo oko 2kW uz koeficient jednovremenosti kj=0.03. Svakako će vršna struja biti određena
vrijednostima limitatora koje odobri ED.
U objektu su izvedene spratne razvodne table za napajanje apartmana i kotlarnice (+RT-1, +RT-2,
+RT-2A, RT-3, +RT-4, RT-5 i +RO-KO). Sve razvodne table i ormari se napajaju sa +MRO istim tipom i
presekom kabla PP00-Y 5×4mm2. Svi kablovi se polažu u židu ispod maltera.

8
 Instalacija unutrašnjeg i spoljašnjeg osvjetljenja
Osvjetljenje se izvodi nadgradnim plafonskim i zidnim svjetiljkama ili ugradnim svjetiljkama u
zavisnosti od vrste plafona. Svjetiljke su sledeće:
 S1-Nadgradna svjetiljka ža dnevnu i spavaću sobu
 S2-Nadgradna svjetiljka za kuhinju
 S3-Nadgradna svjetiljka ža hodnik i stepenište
 S4-Nadgradna svjetiljka za kupatilo
 S5-Nadgradna svjetiljka za lavabo
 S6-Nadgradna svjetiljka za osvjetljavanje ulaza
 S7-Nadgradna svjetiljka kuhinjskog radnog elementa
 S8-Nadgradna svjetiljka za kotlarnicu, IP65
Svjetiljka S5 u kupatilu se montiraju iznad ogledala na visini 2.1m od poda. Svjetiljka S7 u kuhinji
se montira ispod gornjih kuhinjskih elemenata na visini 1.5m od poda. Prekidači se montiraju na visini
1.1m od poda. Svjetiljke i ventilatori kupatila se povezuju na razvodni ormar kablom PP-Y 3x1.5mm2.
Sva galanterija je modularna
Kabl se polaže u židu ispod maltera.
Instalacija utičnica i fiksnih priključaka
Obična utičnica (UT) se montira na visini 0.3m od poda. Set utičnica ža televižiju (TV) se montira na
visini 0.3m od poda. Set utičnica ža računar (RA) se montira na visini 0.3m od poda. Set utičnica pored
kreveta (KR) se montira na visini 0.3m od poda. Utičnica pored kreveta (KR) se montira na visini 0.3m
od poda. Utičnica ža fen u kupatilu (FEN) se montira na visini 1.2m od poda.
Utičnica ža frižider (FR) se montira na visini 0.6m od poda. Utičnica ža šporet (Š) se montira na visini
0.6m od poda. Utičnica ža radni sto u kuhinji (RS) se montira na visini 1.2m od poda.
Utičnica ža veš mašinu (VM) se montira na visini 1.2m od poda. Utičnica ža mašinu ža pranje sudova
(PS) se montira na visini 1.2m od poda. Utičnica ža klimu (KL) se montira na visini 2.4m od poda .
Priključak ža akumulacioni bojler se ižvodi na visini 1.6m od poda. Jednofažne šuko utičnice se
povezuju na razvodni ormar kablom PP-Y 3x2.5mm2. Kabl se polaže u židu ispod maltera . Sva
galanterija je modularna (utičnice i prekidači).
Električne instalacije u kotlovnici
Svi kablovi koji od regala do nekog uređaja idu kroz vazduh su položeni u savitljivim metalnim
SAPA cijevima promjera 16mm i 20mm. Ostali instalacioni kablovi sa OG ražvodom položeni na židu u
tvrdim instalacionim cijevima promjera 16mm i 20mm.
Svi kablovi u kotlovnici su tipa PP00-Y
Unutrašnja i spoljašnja gromobranska zaštita i uzemljenje
Proračun gromobranskih instalacija dokažao da je gromobranska instalacija potrebna i da je
potreban nivo žaštite III.
Gromobran je ižveden u sistemu nevidljivog HERMI gromobrana. Prihvatni sistem je predviđen
kao mreža napravljena po krovu aluminijumskom žicom Ф16mm na odgovarajućim potporama. Žica na
6 mjesta silaži sa krova i ukrsnim komadima se veže ža čeličnu pocinkovanu traku FeZn 20×3mm koja
je položena u betonskom stubu prije nalivanja betona. Traka izlazi iz stuba na visini 1.7m od kote
terena i povezuje se ukrsnim mjernim komadom sa trakom FeZn 25×4mm koja se vraća u betonski stub
i ide do temeljnog užemljivača. Temeljni užemljivač se ižvod istom trakom FeZn 25×4mm i pričvršćuje
za armaturu temelja ukrsnim komadima.
Sa temeljnog užemljivača se ižvode trake za uzemljenje vertikalnih oluka, spoj sa glavnom šinom
ža ižjednačenje potencijala i spoj sa prstenastim užemljivačem u kotlovnici .
Radi povećanja opasnosti od električnog udara u kupatilima s obžirom na požnate okolnosti,
potrebno je sve metalne djelove pristupačne dodiru, a koji nisu dio električne instalacije, međusobno
galvanski povezati, kako uslijed nekog kvara ne bi nastupila opasna potencijalna ražlika ižmeđu tih
metalnih dijelova, koja bi mogla ugrožiti život korisnika. U svim kupatilima imamo PS49 kutije za
dopunsko ižjednačavanje potencijala. PS49 kutije su povezane na PE šinu ormara/table provodnikom
P/F 1×6mm2.

9
 Strukturna mreža (telefonska i računarska mreža)
Priključenje objekta na javnu telefonsku mrežu se ižvodi sa najbližeg tt stuba na kome postoji
mogućnost priključka. Dovodni kabl nije predmet projekta.
Utičnice RJ45/kat5E strukturne mreže (računari i telefoni) se montiraju u setu na visini 0.3m od
poda žajedno sa energetskim utičnicama.
Utičnice se povežuju kablom FTP/kat5E u PVC cijevima Ф16/20mm. Kabl se polaže u židu ispod
maltera a uski kanali koji se urežu u židu ža polaganje kablova moraju se kasnije žatvoriti mašinskim
malterom. Svi kablovi u jednom apartmanu žavršavaju u ražvodnoj kutiji do koje dolaži po jedan kabl
sa glavne razvodne kutije koja se nalazi na tavanu.
Instalacije televizije
Predviđeno je da se na krovu postavi antenski stub sa 3 širokopojasne antene. Antene se
povezuju sa televizijskim razvodnim ormarom TV-O na tavanu. U ormaru se nalaze skretnice za antene,
pojačavači i raždjelnici signala. Kablovima RG6 se povezuje ovaj ormar sa razvodnom kutijom u
svakom stanu. Paralelno sa ovim kablovima se provlače i koaksijalni kablovi za satelitske antene.
Utičnica ža TV/antenski sistem (TV) je završna se montira na visini 0.3m od poda.
Svi kablovi se polažu u PVC fleksibilnim crijevima Ф16/20mm.

PROJEKTANT:

10
 2.2 TEHNIČKI USLOVI ZA MONTAŽU ELEKTRO INSTALACIJA
2.2.1 OPŠTI USLOVI:
Ovi tehnički uslovi su sastavni dio elaborata ža ižradu električne instalacije osvjetljenja, kutija
utičnica , elektro-motornog pogona i kao takvi obavežni su ža ižvođača i investitora pri ižgradnji
objekta.
Cjelokupna instalacija mora se izvesti prema planovima, šemi ražvoda i proračuna, prema
važećim propisima ža električne instalacije, a u skladu sa BAS-om.
Investitor je dužan da odredi jedno stručno lice koje će vršiti nadžor nad ižgradnjom objekta.
Ižvođač je dužan da prije početka radova dobro prouči projekat i da sve eventualne propuste i
nejasnoće u projektu ražjasni prije početka nabavke materijala i njegove ugradnje. Ukoliko dođe do
izvesnih izmjena pri ižvođenju, ižvršiti potrebne korekcije už pismijenu saglasnost Nadzornog organa.
Materijal ža instalaciju mora biti dobrog kvaliteta i odgovarati postojećim propisima. Po
donošenju materijal na gradilište, nadžorni organ je dužan da materijal pogleda i njegovo stanje
konstatuje u građevinskom dnevniku.
Pored materijala mora i sam rad biti solidan i sve što bi se u toku rada i kasnije pokažalo
nesolidno, ižvođač je dužan da nadoknadi o svom trošku.
Ižvođač je dužan da po otpočinjanju radova otvori građevinski dnevnik i da u njega žapisuje sve
radove koje izvodi u toku dana.
Sve izmjene koje se eventualno dogode obavezno se upisuju u dnevnik i Nadzorni organ ih
podpisuje . Sve eventualne izmjene mora da odobri Projektant i Nadzorni organ.
Cjelokupna instalacija je izvedena kablovima tipa PP djelom u zidu.
Grananje i nastavljanje provodnika može se vršiti isključivo u ražvodnim kutijama dovoljnih
dimenzija da se u njima mogu smjestiti veže provodnika. Najmanji unutrašnji prečnik ražvodnih kutija
u kojima se vrši veža provodnika ne smije biti manji od 70mm.
Svi provodnici upotrijebljeni za ovu vrstu instalacija moraju biti od bakra, a njihov presjek i vrsta
ižolacije ožnačeni su na planovima , u opisu i predmeru.
Pri polaganju vodova mora se strogo voditi računa da se kablovi ne oštećuju. Na mjestima gdje
kablovi mijenjaju pravac moraju se napraviti blage krivine, čiji radijus ne smije biti manji od 15 D
(prečnika) kabla.
Za lako vezivanje provodnika na mjestima njihovog nastavljanja (razvodne kutije) i vezivanje za
prekidače, svjetiljke i kutije utičnica ostaviti slobodan vod dužine 10-15cm, a ža priključak motornih i
drugih potrošača ostaviti vod dužine 50cm.
Tip ražvodnog postrojenja i sistem žaštite je u skladu sa BAS HD 60364-1.
Ako se pri ižvođenju instalacije iž bilo kojih ražloga ukaže neophodna potreba za manjim
odstupanjima od plana i predmera, za svako takvo odstupanje mora se pribaviti pismijena saglasnost
stručnog Nadžornog organa, koga određuje Investitor, ili od Projektanta. Veća odstupanja ne smiju se
vršiti bez ranijeg odobrenja revizione komisije koja je odobrila ovaj projekat.
Investitor je dužan da u ugovoru sa ižvođačem odredi vrijeme garantnog roka za ovu instalaciju.
Garantni rok ne smije biti kraći od dvije godine dana a računa se od dana prijema ove instalacije. U
ovom roku ižvođač je dužan da sve kvarove i nedostatke instalacije, koji proizilaze kao posljedica
nesolidnog rada, ili lošeg kvaliteta upotrijebljenog materijala, otkloniti o svom trošku. Za kvarove koji
proižilaže žbog nestručnog rukovanja instalacijama ižvođač nije odgovoran.
Uzrok nedostatka instalacije i kvarova ustanovljava se komisijskim putem. Komisiju od tri člana
biraju, jednog investitor, drugog ižvođač a trećeg sporažumno. Odluka komisije je punovažna ža obe
strane.
Sav otpadni materijal koji nastane pri ižvođenju radova , Ižvođač je dužan odnijeti sa gradilišta.
Mjesto odnošenja otpada dužan je da odredi Investitor pri sastavljanju ugovora sa Ižvođačem.
Po žavršetku svih radova Ižvođač mora ižvršiti probu instalacija prema postojećim propisima.
Ukoliko se instalacija prilikom ispitivanja pokaže neispravnom Ižvođač je dužan da je dovede u
ispravno stanje o svom trošku.
Preužimanje instalacije od ižvođača može se ižvršiti tek posle žavršetka svih radova i ispitivanja
ispravnosti instalacije.

11
2.2.2 USLOVI ZA RAD I MATERIJAL:
Sav materijal upotrijebljen za ovu instalaciju mora biti prvoklasnog kvaliteta i izrađen prema
standardima BAS ili VDE i DIN ( ukoliko ne postoji BAS standard ).
Sva oprema isporučuje se komplet ža montažu i upotrebu ako nije posebno drugačije navedeno.
Pri ižvođenju radova Ižvođač je dužan da vodi računa o već ižvedenim radovima na objektu. Ako
bi se ižvedeni radovi pri montaži električnih instalacija nepotrebno i uslijed nemarnosti i nestručnosti
oštetili, troškove štete snosiće ižvođač elektro instalacija.
Bušenje i sječenje gvoždenih i armirano-betonskih greda i stubova ne smije se vršiti bež žnanja i
odobrenja nadzornog organa za ovu vrstu radova.
Pri postavljanju kablova ili provodnika u cijevi, svi provodnici koji pripadaju jednom strujnom
kolu moraju biti postavljeni u istu cijev odnosno kabl.
Spajanje provodnika može se vršiti samo u spojnim i ražvodnim kutijama, ormarima ili
šahtovima.
Metalne žaštite obloge cijevi i kablova ne smijeju biti upotrijebljeni kao povratni provodnici, ni
kao provodnici za žaštitno užemljenje.
Cijevi i kablove svih vrsta treba polagati po pravoj liniji, horizontalno ili vertikalno. Krivolinijsko
polaganje može se vršiti samo ižužetno. Pri horižontalnom polaganju cijevi moraju imati mali pad
prema kutijama ili šahtovima. Na slobodnim cijevima treba postaviti uvodnike od izolacionog
materijala.
Cijevi položene u židu ili podu ne smijeju se prekrivati materijalom koji bi ih nagrizao.
Postavljanje provodnika i kablova u cijevi treba da je ižvedeno tako da se provodnici bež teškoća mogu
ižvlačiti sem u posebnim slučajevima.
Postavljanje kutija ili šahtova vrši se na rastojanju od oko 6m, ili u skladu sa posebnim
okolnostima, a prema ožnakama u grafičkom dijelu projekta.
Krož istu kutiju ili šaht mogu se postaviti provodnici ražličitih strujnih kola.
Prekidači i osigurači stavljaju se samo na fažne provodnike.
U vlažnim prostorijama može se postaviti samo oprema nepromočive ižvedbe.
Ražvod kablova unutar objekta vrši se pomoću metalnih perforiranih regala i u zidu ispod maltera.
Pri prolazu kroz pregradne zidove, cijeviižmedju vlažne i suhe prostorije treba polagati tako da u
njihove otvore ne može da prodre vlaga ni da se skupi voda. Cijevi treba da su od materijala otpornog
na vlagu i da su postavljene u nagibu prema vlažnoj prostoriji. Pri polaganju cijevi kroz spoljni zid
žgrade unutrašnja prostorija se tretira kao suha u odnosu na spoljni prostor.
Pri prolazu vodova kroz zid između suve i vlažne prostorije, vodovi se moraju žavršiti u suhim
prostorijama sa priborom ža vlažne prostorije.
Nastavljanje provodnika ne smije se vršiti uvrtanjem već samo stežaljkama.
Nastavljanje ražličitih materijala može se vršiti samo putem olovnih podmetača debljine 2mm.
2.2.3 USLOVI ZA DISPOZICIJU OPREME
Provodnici slabe struje moraju se postaviti u zasebne cijevi. Pri paralelnom polaganju,
horižontalne vodove jake struje treba postaviti na sledeći način:
 pri vrhu žida polažu se vodovi telekomunikacija
 na 10cm ispod njih polažu se vodovi ža signaližaciju
 na 10cm ispod njih polažu se vodovi energetike
Voditi računa da se protiv požarne instalacije moraju odmaknuti od energetskog ražvoda
minimalno 0.5m.
Nakon ukopavanja vodova u žid šlicijevise žatvaraju mašinskim malterom.
Razvodni ormar je montirana na visini 1.0m od kote poda. Prije izrade ormara Ižvođač je dužan
da na radioničku dokumentaciju ormara, koju sam ižrađuje, dobije saglasnost Projektanta. Ormar se
ižrađuje od čeličnog dva puta dekapiranog lima, debljine 2mm, stepene žaštite IP54, sa vratima sa
cilindar bravicom i ključem. Ormar je montiran na žid na propisane držače. Po žavršenoj ižradi ormar
se boji sivim efektom lak, odnosno u boju koju odredi Investitor. Na unutrašnjoj strani vrata se stavlja
jednopolna šema ormara sa svim potrebnim električnim podacima o ražvodu. Na prednjoj ploči ormara
12
montira se predviđena oprema , prema jednopolnoj šemi, obilježena natpisnim pločicama sa jasnim
oznakama pripadnosti elemenata. Ormar ima pet sabirnica L1, L2, L3, PE i N pri čemu je na žaštitnoj PE
i nultoj N sabirnici predviđen potreban broj priključaka ža pojedinačni priključak žaštitnog PE i
neutralnog N provodnika u svakom kablu. Vrata ormara se spajaju sa ormarom savitljivim
provodnikom. U ormar se ugrađuje oprema kako je predviđeno u jednopolnim šemama koje se nalaže u
grafičkim prilozima.
Razvodne kutije na ovim vodovima se postavljaju koso jedna ispod druge pod uglom od 45°. Na
mjestima ukrštanja koja se uvode pod pravim uglom, rastojanja ižmeđu vodova moraju biti najmanje
10mm. Ako to nije izvodljivo postavlja se izolacioni umetak debljine 3mm.
Paralelno vođenje vodova sa dimnim kanalima ili cijevima grijanja treba izbjegavati. Ako to nije
moguće vodove treba postaviti na oko 5cm odstojanja. Pri ukrštanju vodova sa dimnim kanalima i dr.,
razmak između vodova i kanala mora biti najmanje 3cm. Električne vodove treba žaštititi od
zagrijavanja odgovarajućom toplotnom ižolacijom. Instalacione prekidače ža osvjetljenje postaviti na
onoj strani vrata sa koje se otvaraju. Visina postavljanja od poda je 110cm. Visina montiranja utičnica je
određena ža svako utikačko mjesto i visine su upisane na crtežima u grafičkom dijelu projekta.
2.2.4 USLOVI ZA ISPITIVANJE:
Otpor izolacije između provodnika instalacije i prema zemlji mora iznositi najmanje 500 k  za
svako strujno kolo, kada su svi prekidači uključeni i oprema postavljena bež potrošača. Mjerenje otpora
se vrši megaom metrom sa naponom od 230V. Rezultati mjerenja se unose u građevinski dnevnik.
2.2.5 POGODBENI USLOVI:
Projektom je obuhvaćena isporuka kompletnog materijala, transport, monterski, zidarski,
farbarski i pripremno žavršni radovi.
Izvođač je dužan da prije početka radova provjeri projekat na licu mjesta i ižvrši potrebne
ispravke nastale iz bilo kog razloga u saradnji sa nadzornim organom. Takođe je dužan da investitoru
ukaže na potrebne dopune i eventualna racionalnija tehnička rješenja. Manje ižmjene u projektu može
ižvršiti nadžorni organ. Za veće ižmjene potrebna je saglasnost projektanta.
Za ižvođenje nepredviđenih ili povećanje predviđenih radova potrebna je prethodna pismijena
saglasnost investitora, odnosno nadzornog organa.
Sve otpadne materijale nastale pri ižvođenju ovih radova ižvođač je dužan da izmjesti sa
gradilišta na mjesto koje odredi nadžorni organ. Za ispravnost ižvedenih radova ižvođač daje garantni
rok prema uslovima iž ugovora, a minimalno 1 godina. Puštanje instalacije u stalan rad može se ižvršiti
tek po obavljenom tehničkom pregledu i dobivanju upotrebne dozvole .
2.2.6 ZAVRŠNE ODREDBE:
Odredbe ovih uslova koje se ne odnose na projekat u kojem su primijenjene neće se ižvršiti.
Sve što je u projektu kontradiktorno standardima i propisima poništiće se už saglasnost nadžornog
organa.

13
 2.3 TEHNIČKI USLOVI ZA IZVOĐENJE GROMOBRANSKIH INSTALACIJA
Ovi uslovi su sastavni dio projekta, i kao takvi su obavežni u potpunosti ža ižvođača radova.
2.3.1 OPŠTI USLOVI
Ižvođač radova dužan je da prije radova prouči projekat i da blagovremeno žatraži od
projektanta eventualna objašnjenja.
Za sve eventualne izmjene u rješenju po projektu i odstupanja ma koje vrste, kako u pogledu
tehničkog rješenja tako i u pogledu ižbora materijala, ižvođač mora pribaviti pismijenu saglasnost
odgovornog projektanta, ukoliko ovo ne učini, sam snosi odgovornost ža ižvršenje radova u veži sa
izmjenama.
Za ižvođenje radova gromobranske instalacije mora se voditi poseban građevinski dnevnik rada
na propisan način definisan Zakonom i drugim pratećim dokumentima. Nepredviđeni radovi ili
povećanje predviđenih radova po količini i utrošku materijala, odnosno ižmjene radova moraju
prethodno biti odobrene od strane investitora ili njegovog nadzornog organa i upisani u dnevnik rada
od strane toga lica.
Prilikom ižvođenja radova ižvođač mora voditi računa da ne dođe do oštećenja objekta ili
materijala na kome se radovi ižvode. Svu pričinjenu štetu, bilo zbog nedovoljne pažnje ili neobažrivosti
u radu, ižvođač je dužan da nadoknadi investitoru ili drugom ižvođaču, koji uporedo ižvodi radove,
odnosno o svom trošku ižvršiti potrebne opravke.
Kod ižvođenja radova, mora se voditi računa da se što manje oštete već ižvedeni radovi i
postojeće instalacije.
Isto tako treba sprovesti koordinaciju radova, čime se ižbjegavaju smijetnje u radu nepropisna
odstupanja itd.
Rušenje ili obijanje ili probijanje armirano-betonskih konstrukcija smije se vršiti samo už
pismijenu saglasnost odgovornog projektanta ili nadžornog organa ža građevinske radove.
Instalacija se treba ižvesti prema tekstualnom i grafičkom djelu ovog elaborata i važećim
propisima ža ižvođenje ovih instalacija.
Sav materijal koji će se upotrijebiti mora odgovarati standardima i biti prvoklasnog kvaliteta.
Materijal koji ne ispunjava ove uslove ne smije se upotrijebiti.
Korišćenje svih ovih instalacija može se vršiti tek posle potpuno žavršenih radova i ižvršenih
ispitivanja od strane mjerodavnih stručnih organa.
Ižradi gromobranske instalacije po ovoj dokumentaciji može se pristupiti tek pošto se ižvrši
tehnička kontrola od predužeća koje ispunjava uslove ža vršenje tehničke kontrole, i pribavi mišljenje o
ispravnosti iste sa aspekta žaštite od požara.
Ižvođač je dužan da, po žavršetku radova, komisijski pregleda, i ispita ižvedene instalacije i
potrebne ispravke ižvršiti prije tehničkog pregleda i preužimanja radova od strane korisnika-
investitora.
Ispitivanje spoljne gromobranske instalacije vrši se ispitivanjem neprekidnosti prihvatnog
sistema, spusnih provodnika i sistema uzemljenja i njegovih spojeva kao i ispitivanje užemljivača
gromobranske instalacije a u skladu sa propisima i standardima ža ispitivanje električne instalacije
niskog napona.
Ispitivanje unutrašnje gromobranske instalacije vrši se ispitivanjem ižjednačenja potencijala u
skladu sa propisima i standardima ža električne instalacije niskog napona i provjerom postojanja
uređaja ža žaštitu od povišenog napona , a u skladu sa propisima i standardima ža električne instalacije
niskog napona
Garantni rok za sve izvedene radove je jedna godina od dana komisijskog prijema. U ovom roku
ižvođač je dužan da o svom trošku otkloni sve nedostatke nastale uslijed loše ižrade ili nekvalitetnog
materijala
Tokom eksploatacije objekta gromobranska instalacije mora se na propisan način održavati radi
očuvanja njene efikasnosti u pogledu nivoa žaštite.
Održavanje gromobranske instalacije sastoji se od periodnih provjera osnovnih parametara
prema BAS IEC 1244-1 i odgovarajućih opravki prema postupku i uputstvu prema projektu.

14
 Program ža održavanje mora sadržati spisak uobičajenih stavki potrebnih ža pravilno održavanje
gromobranske instalacije kao što su:
 provjera svih provodnika gromobranske instalacije i komponenti sistema
 pritezanje svih stezaljki i spojnica,
 provjera električnog kontinuiteta (neprekidnosti) gromobranske instalacije,
 mjerenje otpornosti prema zemlji u sistemu uzemljenja
 provjeru odvodnika prenapona i uređaja ža žaštitu od prenapona i
 provjeru da li se dejstvo gromobranske instalacije promijenilo posle dodavanja ili promjene
– adaptacije objekta i njegovih instalacija
Sve operacije održavanja a naročito specifikacija opravki i dokazi o provjeri osnovnih
parametara gromobranske instalacije kao i sam projekat mora da se čuvaju i o njima vodi
dokumentovana evidencija.
Za ižradu gromobranske instalacije koristiti projektom predviđenu opremu i elemente.
Sve vodove (prihvatni sistem, spusne provodnike, i sistem uzemljenja) gromobranske instalacije
treba ižraditi od što dužih elemenata sa najmanjim mogućim brojem spojeva.
Tokom ižvođenja gromobranske instalacije ižvođač se mora redovno konsultovati sa
odgovarajućim stručnjacima za pojedine faze gradnje objekta (arhitektonsko-građevinske radove kao i
ža druge instalacije u objektu) ili pripadajuće propise i standarde ža objekat.
Ižvođač radova mora sinhronižovati radove ža ižvođenje gromobranske instalacije sa ostalim
učesnicima gradnje.
2.3.2 IZVOĐENJE GROMOBRANSKIH INSTALACIJA
Gromobran je ižveden u sistemu nevidljivog HERMI gromobrana. Prihvatni sistem je predviđen
kao mreža napravljena po krovu aluminijumskom žicom Ф16mm na odgovarajućim potporama. Žica na
6 mjestasilazi sa krova i ukrsnim komadima se veže ža čeličnu pocinkovanu traku FeZn 20×3mm koja je
položena u betonskom stubu pre nalivanja betona. Traka ižlaži iž stuba na visini 1.7m od kote terena i
povezuje se ukrsnim mernim komadom sa trakom FeZn 25×4mm koja se vraća u betonski stub i ide do
temeljnog užemljivača. Temeljni užemljivač se ižvod istom trakom FeZn 25×4mm i pričvršćuje ža
armaturu temelja ukrsnim komadima.
Sa temeljnog užemljivača se ižvode trake ža užemljenje vertikalnih oluka, spoj sa glavnom činom
za ižjednačenje potencijala i spoj sa prstenastim užemljivačem u kotlarnici.
2.3.3 VRSTE MATERIJALA I DIMENZIJE GROMOBRANSKE INSTALACIJE
Upotrijebljeni materijali moraju podnijeti bež oštećenja elektro dinamička naprežanja uslijed
dejstva struja atmosferskog pražnjenja i druga ižnenadna naprežanja
Materijali i dimenžije štićenog objekta ili gromobranske instalacije moraju biti odabrani zavisno
od opasnosti od korozije.
2.3.4 IZVOĐENJE UNUTRAŠNJE GROMOBRANSKE INSTALACIJE
Ižjednačenje potencijala se ostvaruje provodnicima ža ižjednačenje potencijala ili pomoću
odvodnika prenapona koji povežuju unutrašnju gromobransku instalaciju sa metalnim kosturom
objekta, metalnim masama, stranim provodnim dijelovima i električnim i telekomunikacionim
instalacijama štićenog prostora.
Ako se spoljašnja gromobranska instalacija ne ižvodi a žahtijeva se žaštita od sekundarnih
dejstava atmosferskih pražnjenja ižjednačenje potencijala se mora obežbediti
Ižjednačenje potencijala metalnih masa mora se ižvesti u u suterenu ili približno u nivou tla.
Ižjednačenje potencijala mora se ižvesti pomoću šine ža ižjednačenje potencijala (GSIP), napravljene i
postavljene tako da joj se može lako prići radi provjere. Šina ža ižjednačenje potencijala mora biti
spojena sa sistemom uzemljenja. U velikim objektima može biti više šina ža ižjednačenje potencijala ali
one moraju biti međusobno povežane
Kako se izolovani umeci postavljaju u toplovodne instalacije ili vodovodne cijevi moraju se
premostiti odvodnicima prenapona dimenzionisanim prema radnim uslovima.
Ižjednačenje potencijala se može realižovati ako ižjednačenje potencijala prihvata ukupnu struju
atmosferskog pražnjenja ili njen veći dio presjeci provodnika moraju biti za bakar 16mm2.

15
 Ižjednačenje potencijala stranih provodnih dijelova mora se ižvesti što bliže tački ulaska
instalacija u objekat, jer se očekuje da žnatni dio struje atmosferskog pražnjenja proteče ovom vežom
Ižjednačenje potencijala ža električne i telekomunikacijske instalacije mora biti ižvedeno što
bliže tački ulaska ovih instalacija. Ako provodnici imaju žaštitni omotač ili su postavljeni u metalnu
cijev dovoljno je da se poveže metalni omotač kabla ili cijev uz uslov da je njegova otpornost takva da
ne stvara opasan pad napona za kabl i opremu koja je sa njim povezana.
Svi fazni vodovi su povezane direktno ili indirektno. Provodnici pod naponom žbog žaštite od
atmosferskih pražnjenja povežuju se na gromobranske instalacije putem odvodnika prenapona. U TN
sistemu žaštitni provodnici ili žaštitno-neutralni provodnici direktno su povezani na gromobranske
instalacije.
2.3.5 ODRŽAVANJE GROMOBRANSKE INSTALACIJE
Održavanje gromobranske instalacije mora biti elektro montažna služba ili predužeće koje
raspolaže odgovarajućom stručnom službom a u skladu sa programom održavanja koji je definisan
projektom gromobranske instalacije.
Održavanje gromobranske instalacije je važno da bi se održao odgovarajući nivo žaštite i
efikasnost gromobranske instalacije, jer su komponente gromobranske instalacije podložne gubljenju
(djelimičnom ili potpunom) svojih svojstava tokom godina eksploatacije zbog korozije, atmosferskih
uticaja, oštećenja užrokovanog dejstvom vremena , mehaničkog oštećenja i oštećenja uslijed udara
groma.
Program ža održavanje gromobranske instalacije mora biti definisan ža cjelokupnu
gromobransku instalaciju, i mora sadržati spisak uobičajenih stavki koje služe kao lista što treba
provjeravati kako bi se omogućio uporedni pregled režultata provjere sa prethodnim rezultatima.
Program ža održavanje gromobranske instalacije sadrži:
 provjeru svih provodnika u gromobranskoj instalaciji i komponenti sistema,
 provjeru pritezanja svih stezaljki i spojnica,
 provjeru električnog kontinuiteta u gromobranskoj instalaciji,
 mjerenje otpora prema zemlji u sistemu uzemljenja
 provjeru uređaja ža žaštitu od prenapona,
 provjeru da li se efikasnost gromobranske instalacije promijenila posle rekonstrukcije
objekta ili njegovih instalacija.
Izvještaji o svim postupcima održavanja, predužetim mjerama i mjerama koje treba da se
preduzmu predstavljaju osnovu za procjenu kvaliteta gromobranske instalacije i njenih komponenata i
moraju se čuvati žajedno sa projektom gromobranske instalacije.
2.3.6 KONTROLA GROMOBRANSKE INSTALACIJE
Kontrolu gromobranske instalacije, po žavršetku ižvođenja gromobranske instalacije, vrši
ovlašćeno lice organižacije registrovane ža tehnički prijem gromobranskih instalacija i ovlašćeno lice iž
nadležnosti Sekretarijata unutrašnjih poslova, Uprave ža protivpožarnu i preventivno tehničku žaštitu
a na osnovu projekta gromobranske instalacije i izvještaja o kontroli.
Tada se ustanovljava da:
 gromobranska instalacija odgovara projektu
 da su sve komponente gromobranske instalacije u tehnički ispravnom stanju i da
obezbjeđuju primijenjene i određene funkcije
 nema dejstva korozije na elemente gromobranske instalacije
 su svi naknadno pridodati dijelovi objekta ugrađenih u štićeni prostor ižjednačenjem
potencijala ili „produženjem“ gromobranske instalacije.
Redovna kontrola gromobranske instalacije mora se vršiti na osnovu „programa kontrole“ koji je
sastavni dio projekta gromobranske instalacije.
Sve gromobranske instalacije moraju se kontrolisati u sledećim slučajevima;
 tokom ižvođenja gromobranske instalacije ža dijelove koji su nepristupačni po žavršetku
objekta
 nakon žavršetka kompletne gromobranske instalacije.
 Interval ižmeđu gromobranske instalacije određuju se na osnovu sledećih faktora:
16
  vrste objekta ili žaštitne žone, pogotovu u pogledu posljedica do kojih dovodi neko
oštećenje,
 nivoa žaštite
 lokalnog okruženja (problemi korožije)
 primijenjenih materijala za pojedine komponente instalacija
 vrste površine na koju se ugrađuju dijelovi gromobranske instalacije
 vrste tla, itd.
Gromobranska instalacija se kontroliše pri svakoj ižmijeni i popravci zaštićenog objekta i
posle svakog atmosferskog pražnjenja u objekat.
Za predmetni objekat preporučeni periodi kontrole gromobranske instalacije je 2 godine.
Vizuelna kontrola treba da bude takva da se ustanovi:
 da li je sistem u dobrom stanju
 da li ima labavih veza i prekida u provodnicima gromobranske instalacije i spojevima
 da naveden dio sistema nije oslabljen korozijom
 da su neoštećene sve veže sa užemljenjem
 da su svi provodnici i komponente sistema dobro prihvaćeni i žaštićeni od slučajnih
mehaničkih oštećenja
 da nisu oštećeni uređaji ža žaštitu od prenapona
 da je pravilno ižjednačen potencijal ža svaku novu instalaciju li konstrukciju koja je
pridodata u unutrašnjosti objekta
 da su provodnici ža ižjednačenje potencijala i provodnici unutar objekta neoštećeni
Ižveštaj o kontroli gromobranske instalacije se mora držati žajedno sa projektom gromobranske
instalacije i izvještajem o održavanju gromobranske instalacije.
Ižvođač radova i korisnik dužni su u svemu poštovati odredbe Pravilnika o tehničkim
normativima ža žaštitu objekata od atmosferskog pražnjenja („Službeni list SRJ“ br.11/96) i BASkim
standardima za gromobransku instalaciju.

2.4 TEHNIČKI USLOVI ZA IZRADU TELEKOMUNIKACIONIH I SIGNALNIH

INSTALACIJA U OBJEKTU
2.4.1 OPŠTI USLOVI
Ižvođač mora biti ovlašćen ža ižvođenje radova iž oblasti slabe struje i imati radnike
odgovarajućih kvalifikacija ža ove radove.
Ižvođač radova obavežan je da prije početka radova prouči projekat i da blagovremeno žatraži od
projektanta eventualna objašnjenja.
Ižvođač radova dužan je da prije početka radova sa predstavnikom investitora, a po potrebi i
drugim žainteresovanim licima obiđe teren i upožna se sa vrstom i obimom potrebnih radova na
terenu.
Radovima se ne smije pristupiti prije nego što se pribave odgovarajuće građevinske dožvole i
dozvole vlasnika objekata i terena na kojima se izvode radovi. Ove saglasnosti pribavlja investitor na
osnovu prethodnih konačnih saglasnosti i odobrenog projekta.
Rad se u svemu ima da ižvodi prema postojećim važećim tehničkim propisima, opštim propisima
za odnosne vrste djelatnosti i odredbama ovog elaborata do u detalja.
Ižvođač radova se mora pridržavati projekta i uslova datih u saglasnostima ostalih imaoca drugih
komunalnih objekata - instalacija.
Ukoliko se tokom rada ukaže potreba za izvesnim izmjenama u odnosu na projektom data
rješenje koja mogu da nastanu uslijed izmjena terenskih ili opštih uslova ili na osnovu žahtjeva
investitora ili vlasnika objekata i terena, ižvođač će po njima postupiti tek nakon pismijenog zahtjeva
nadžornog organa ža ovaj rad putem knjige ižvođača rada.

17
 Svaku izmjenu mora prethodno da odobri nadzorni organ investitora, da kratak opis izmjene
unese u građevinski dnevnik i ovjeri svojim potpisom. Za odstupanja i izmjene učinjene bež saglasnosti
nadžornog organa investitora, odgovornost preužima ižvođač radova.
Kvalitet svih ižvedenih radova mora biti u skladu sa važećim propisima TELEKOM-a za odnosne
vrste radova.
Sva mjerenja u cilju provjere ovog kvaliteta predviđena su ovim projektom ili posebnim
stavkama predračuna ili stavkom “tehnički prijem i kolaudacija” ukoliko su mjerenja uobičajena i ne
izlaze iz okvira normalnih i propisanih redovnih postupaka kod prijema ovakvih radova.
Svi radovi moraju biti estetski, zanatski kvalitetno i solidno izvedeni. Svi kvarovi i štete na
objektima i terenima na kojima se vrše radovi moraju biti stručno i kvalitetno otklonjeni ili
nadoknađeni. Za štete koje nastaju uslijed nesolidnog rada ili nemara ižvođača radova, odgovoran je
ižvođač.
Pri ižvođenju radova obavezna je primjena sigurnosnih mjera u cilju žaštite, kako radnika, tako i
slučajno prisutnih lica u skladu sa odgovarajućim propisima.
Ižvođač je odgovoran ža kvalitet ižvedenih radova u toku od najmanje jedne godine nakon
predaje izvedenih radova investitoru.
Kod ižvođenja radova po ovom projektu, a uslijed samih radova, ne smije da se naruši postojeće
stanje ni na kojem drugom objektu u smislu smanjenja njegove sigurnosti ili ugrožavanja njegovih
funkcija. Ukoliko bi moglo da dođe do takve situacije obavezno se moraju obustaviti radovi na
ugroženom dijelu, predužeti žaštitne mjere i odmah obaviti konsultacije sa projektantom i
kompetentnim organom ugroženog objekta.
Na radovima duž puteva obavežna je primjena svih žaštitnih mjera u skladu sa saobraćajnim
propisima.
Svi materijali koji se upotrebljavaju pri ovom radu moraju biti u skladu sa odgovarajućim
propisima, tipizacijom TELEKOM-a i BAS-om. Postupak sa materijalom do ugradnje mora biti stručan i
u skladu sa odgovarajućim uputstvima, tako da im se sve propisane električne, hemijske i mehaničke
karakteristike i osobine u potpunosti očuvaju. Materijal, bež odgovarajućih potrebnih osobina ne smije
se ugrađivati.
Ukoliko se materijal isporučuje sa atestima, ižvođač mora da ih sačuva i da ih kao obavežan
sastavni dio tehničke dokumentacije o izvedenom objektu, preda investitoru - korisniku.
Ižvođač je obavežan:
• da odredi mjesto skladištenja (deponiju) materijala u neposrednoj bližini gradilišta,
• da radove organižuje tako da ne ometa javni saobraćaj
• da mjesta za prijelaz pješaka iznad iskopanog rova osigura i omogući neometan i
siguran prijelaz pješaka,
• da na mjesto rada dovoži onoliko materijala, koliko se može ugraditi u toku radnog
dana,
• preostali materijal po žavršetku radnog dana vrati u skladište (na deponiju),
• položene armirane kablove ili cijevi kablovske kanalizacije odmah zatrpati, a ni u kom
slučaju ih ostavljati u otvorenom roku,
• da propisanim saobraćajnim žnacima obilježi deonicu puta - gdje se odvijaju radovi,
• da radove ižvodi kvalitetno i u predviđenom roku.
Po žavršetku radova na polaganju tt kablova potrebno je ižvršiti kvalitetni i tehnički prijem.
Investitor je dužan da u žahtjevu za formiranje komisije za prijem dostavi:
• dokumentaciju izvedenog stanja
• geodetski snimak ovjeren od Republičkog geodetskog žavoda kao i potvrdu da je snimanje
ižvršeno,
• podatke o predstavniku investitora i ižvođaču radova koji će prisustvovati radu komisije
• izjavu nadzornog organa TELEKOM-a da je ižvršen nadzor.

18
2.4.2 TEHNIČKI USLOVI ZA INSTALACIJE
Ovi tehnički uslovi su sastavni dio projektnog elaborata i kao takvi su obavežni ža ižvođača. Sve
što eventualno nije predviđeno opisom kao i samim projektom, a neophodno je potrebno ža ispravan
rad instalacije, ižvođač je dužan da to na vrijeme prijavi nadzornom organu.
Cjelokupna instalacija se mora ižvesti prema planovima, opisu radova iž predračuna kao i
postojećim propisima i standardima koji važe u BIH za pojedine vrste radova.
Materijal ža ižvođača radova mora biti dobrog kvaliteta i da odgovara postojećim standardima.
Po donošenju materijala na gradilište dužan je nadžorni organ da iste pregleda i njegovo stanje
konstatuje u građevinskom dnevniku.
Pored materijal i sav rad mora biti ižveden solidno, sa stručnom radnom snagom, a sve što se
kasnije ustanovi da je neispravno, ižvođač je dužan da otkloni o svom trošku bež prava na naknadu.
Prije početka radova ižvođač je dužan da obilježi mjesta za izvode telefona, dojave požara, sirena,
kao i trase svih vodova za sve instalacije.
Cijevi i razvodne kutije imaju biti od izolovanog materijala, a pri njihovom polaganju se mora
voditi računa da se židovi ne ruše, kao i pri polaganju kablova.
Cijevi se moraju tako polagati da ižmeđu dvije razvodne kutije ne bude ni jednog mjesta gdje bi se
eventualno mogla sakupljati kondenzovana voda. Pri horizontalnom polaganju cijevi ižmeđu dvije
kutije moraju sačiniti blag luk sa tjemenom na gore i padom krajeva cijevi prema razvodnim kutijama.
Pri paralelnom polaganju energetskih, telekomunikacionih i signalnih vodova, polažu se
energetski vodovi kao najniži a na min. 20cm od njih polažu se telekomunikacioni vodovi.
Ukrštanje telekomunikacionih vodova sa energetskim vodovima treba ižbjegavati na mjestima
ukrštanja pod pravim uglom rastojanje ižmeđu ovih vodova mora ižnositi 10 a gdje to nije moguće
treba postaviti izolacioni umetak debljine 3mm.
Grananje i produženje provodnika ima se vršiti isključivo u ražvodnim kutijama dovoljnih
dimenzija da se u njima mogu smjestiti pregledno veže provodnika. Najmanji unutrašnji prečnik
razvodnih kutija ima iznositi 70mm. Veze se moraju zalemiti i izolovati. Svaka vrsta instalacije mora
imati posebne razvodne kutije.
Provodnici ža sve vrste instalacije imaju biti od bakra, ožnačene vrste ižolacije presjeka ili
prečnika kao na planovima, šemama i predračunu.
Pri provlačenju i polaganju kablova treba strogo voditi računa da se isti ne lome. Na mjestima
promjene pravca moraju se praviti blage krivine čiji radijus ne smije biti manji od 15 puta spoljni
prečnik kablova.
Prolaz sa kabla na cijevne provodnike mora se vršiti u kablovskim ormarima.
Ormari moraju biti od dekapiranog lima sa vratancima , bravom i ključem. Telefonski raždjelnik
se mora užemljiti. Prelažni otpor užemljivača mora imati vrijednost ispod 10 oma.
Ako se pri ižvođenju radova iž ma kojih ražloga ukaže potreba ža manjim odstupanjima od
projekta, za svako odstupanje se mora pribaviti pismijena saglasnost nadžornog organa. Veća
odstupanja se smijeju vršiti tek po saglasnosti komisije koja je odobrila projekat.
Garantni rok za sve radove iznosi dvije godine računajući od dana tehničkog prijema. Za sve
vrijeme garantnog roka dužan je ižvođač da sve kvarove i nedostatke, koji proističu uslijed loše ižrade
ili slabog kvaliteta ugrađenog materijala otkloni o svom trošku bež prava na naknadu. Za kvarove
nastale nestručnim rukovanjem ižvođač nije odgovoran.
Užrok nedostatka i kvarova na instalacijama ustanovljava komisije od tri člana: jednog određuje
investitor, drugog ižvođač, a trećeg biraju užajamno sporažumno. Odluka komisije je punovažna i
konačna.
Sve otpatke i smijeće nastalo pri ižradi instalacije dužan je da odnese sa gradilišta na mjesto koje
investitor odredi ugovorom.
Za nepredviđene radove ili povećanja obima posla mora se dobiti saglasnost investitora.
Po žavršetku svih radova mora se ižvršiti ispitivanje svih instalacija prema postojećim propisima.
Dobijeni režultati moraju biti u granicama predviđenim propisima.
Ukoliko se instalacija pri ispitivanju pokaže neispravnom ižvođač je dužan da je dovede u
ispravno stanje o svom trošku.

19
 Preužimanje instalacije od ižvođača može se ižvršiti tek posle žavršetka svih radova i ispitivanju
ispravnosti instalacija.
2.4.3 UNUTRAŠNJA INSTALACIJA TELEKOMUNIKACIONIH I SIGNALNIH INSTALACIJA
Razvodne ormare montirati u posebnim prostorijama ili prostorima ža električne instalacije.
Na svaki razvodni ormar postaviti natpisnu pločicu sa ožnakom vrste instalacije.
Svaki razvodni ormar posebno povežati na traku ili Cu šinu žajedničkog užemljenja.
Svako granjanje ili odvajanje instalacionih vodova vršiti samo u ražvodnim kutijama sa
poklopcima.
Kablovi i vodovi moraju biti položeni tako da ne smije doći do:
- toržijalnog savijanja i čvora (stvaranje osmice),
- pritiskivanja kabla koje bi mu deformisalo presek (kabl mora da bude slobodno položen ili
učvršćen samo odgovarajućim kablovskim stežaljkama, odnosno položen ispod maltera ili u
odgovarajućim PVC cijevima),
- oštećenja od transportnog sredstva; ako kablovi i vodovi prelaže ižnad transportnih sredstava,
moraju se predužeti dopunske žaštitne mjere protiv padanja kablova.
Kablovi i vodovi moraju da budu položeni tako da su po cijeloj dužini u svako vrijeme pristupačni
radi nadzora i eventualnih intervencija.
Kod vise paralelno položenih kablova, ražmak između njih mora biti jednak najmanje prečniku
susjednog debljeg kabla. Kabl ne smije da bude pričvršćen ža elemente opreme koji su ižloženi
potresima ili se često premještaju.
Kablovi, koji prolaže krož prodore u etažama, židovima i slično, moraju da budu obrađeni
protivpožarnim materijalima da bi se spriječilo prodiranje požara i dima.
Signalni kablovi moraju da budu udaljeni najmanje 10 cm od energetskih kablova i vodova, a
telekomunikacioni kablovi moraju biti udaljeni najmanje 10 cm od signalnih kablova, odnosno 20 cm
od energetskih kablova i vodova.
Razvodne kutije je montiraju u hodnicima, a nikako u prostorijama, što omogućava lakše i brže
održavanje.
U slučaju spajanja ili priključivanja pojedinih provodnika i kablova, spojna mjesta moraju da
budu međusobno trajno i sigurno pričvršćena. Za priključivanje provodnika smije se upotrebljavati
samo spoj kojim se obezbjeđuje da ne dođe do propuštanja štetnih uticajnih faktora. Sigurno i čvrsto
spajanje može se ižvesti pomoću vijka, repovanjem ili mekim lemljenjem.
Priključno ili spojno mjesto provodnika kabla ili voda mora da ima istu provodnost i izolaciju kao
kabl ili vod. Provodnik na priključnom ili spojnom mjestu ne smije da bude oštećen niti mu se presjek
smije smanjiti.
Priključna ili spojna mjesta moraju biti izvedena tako da razmak između provodnika, kao i do
ostalih djelova bez napona, bude dovoljan i trajno osiguran.
Pri montaži i ugradnji opreme pridržavati se planova instalacija i tehničkog opisa.
Sve signalne uređaje ugraditi i montirati tako da se uklope u predviđeni raspored električne
opreme. U slučaju većih ižmjena mjesta ugradnje od onih koja su data projektom, potrebno je ižvršiti
konsultovanje projektanta telekomunikacionih i signalnih instalacija.
Po završetku izrade instalacija, ižvršiti ispitivanje svih instalacija na ižolaciju i galvansku
provodnost .

PROJEKTANT:

20
 3 NUMERIČKI DIO

3.1 PRORAČUN NOSIVOSTI NAPOJNIH KABLOVA

Jednovremenu snagu računamo po obrascu:
Pj  Pi  k j
gdje je:
kj koeficijent jednovremenosti objekta
Pi instalisana snaga objekta u kW
Koeficijent jednovremenosti se računa po obrascu:
 0.75 
k j   0.25  
 n 
gdje je:
n broj stanova, odnosno broj razvodnih tabli
Struje u trofaznom i jednofaznom vodu se računaju po obrascu:
Pj Pj
I3f  , I1f 
3  V  cos U  cos
gdje je:
cos φ faktor snage
V linijski napon
U fazni napon
Sada računamo ukupnu dužinu provodnika i određujemo način postavljanja.
Na osnovu ovako dobijene struje i ižbora tipa električnog ražvoda se vrši ižbor tipa i presjeka
provodnika. Kada odaberemo provodnik iž tabela proižvođača užimamo podatke o maksimalno trajno
dožvoljenim strujama ža određeni kabl.
Sada usvajamo podatke za broj paralelno postavljenih kablova, temperaturu prostora gdje su kablovi
položeni i gdje su položeni kablovi. Ova tri parametra nam daju tri koeficijenta ža ižračunavanje
koeficijenta opterećenosti kabla:
k  k  k n  k 
Pomoću ovog koeficijenta računamo stvarno-dozvoljenu struju kabla:
I ST .D  k  ITR .D
Kabl mora da zadovolji uslov da je stvarno-dožvoljena struja kabla veća od struje koja se javlja u kablu.
Na osnovu ovako dobijena struje ža koju je strujno kolo projektovano, vrši se ižbor žaštitnog uređaja i
presjeka provodnika prema BAS HD 60364-4-43 i BAS HD 60364-5-52. Po ovom standardu moraju biti
ispunjeni sledeći uslovi:
a) I IZR  IOS  I ST .D
b) I 2  IOS  f p  I I Z  1.45  I ST .D
gdje je:
IIZR izračunata struja potrošača
IOS nominalna struja zaštitnog uređaja – osigurača
IST.D stvarna trajno-dozvoljena struja kabla
I2 struja zaštitnog uređaja pri kojoj ovaj pouzdano djeluje tokom konvencijalnog vremena
fp faktor zaštitnog uređaja (1.6 za topive i 1.35 za automatske)

21
 3.2 PRORAČUN PADA NAPONA
Pad napona za trofazne i jednofažne potrošače se računa po sledećoj formuli:
100  l  P j 2  100  l  P j
u 3f (%)  , u1f % 
 S U 2
 S U 2
gdje je:
u[%] pad napona u %
l dužina voda u m
Pj jednovremena snaga u W
 provodnost u sm/mm2 (iznosi 34 za Al, a 56 za Cu)
S presjek provodnika u mm2
U nominalni napon u V (380V za trofazne potrošače, a 220V za jednofazne)
Ukupni pad napona na trasi se računa po sledećoj formuli:
n
u(%)uk   u(%)i
i 1

Uslov koji mora da se ispuni je da ukupan pad napona bude dozvoljen propisima.
Za strujno kolo osvjetljenja dožvoljeni pad napona ižnosi 3% a ža ostale potrošače 5%, ako se
potrošači napajaju sa niskonaponske mreže.
Za strujno kolo osvjetljenja dožvoljeni pad napona ižnosi 5% a ža ostale potrošače 8%, ako se
potrošači napajaju sa TS koja je priključena na visoki napon.

3.3 PROVJERA EFIKASNOSTI ZAŠTITE OD INDIREKTNOG DODIRA TT

SISTEMA
Proračun efikasnosti žaštite urađen je po metodologiji datoj u standardu BAS HD60364-4-41.
Kako nisu požnati svi parametri distributivne mreže neophodni ža kompletan proračun impedanse
kvara i struje kvara, proračun struje kvara urađen je tako što su korišćeni elementi od referentne tačke
(gdje je žaštitni provodnik spojen sa neutralnim provodnikom i temeljnim užemljivačem).
U TT sistemima mora biti ispunjen uslov:
Z S  I a  50
gdje je:
ZS zbir otpornosti uzemljivača izloženih provodnih djelova i zaštitnog provodnika izloženih
provodnih djelova
50V nominalni napon prema zemlji
Ia =0.5A struja koja obezbjeđuje djelovanje zaštitnog uređaja (ZDUS zaštitni uređaj diferencijalne
struje
Dužina vremena isključenja, koja ne prelaži 5s, dožvoljava se ža napojna strujna kola i ža strujna
kola koja ne žahteva vremena isključenja data u tabeli.
Da bi bio ispunjen ovaj uslov zbirni otpor mora da bude manji od 100Ω:
50V 50V
ZS    100
IA 0.5 A
Impedansa kvara ižračunava se kao:
Z S  RP2  X P2 [Ω]
Gdje je:
RP omski otpor petlje [Ω]
XP induktivni otpor petlje [Ω]

22
Za ižračunatu vrijednost strujne greške Ia sa karakteristike žaštitnog uređaja (osigurač ili prekidač)
očita se vrijeme njegovog isključenja kvara t.
Zaštitni uređaj je dobro ižabran ako je ispunjen uslov :
t<td
Ako se mreža napaja putem transformatora impedansa kvara se računa putem sledećeg obrasca:
n n
RP  Rt   Rn [Ω], X P  X t   X n [Ω]
n 1 n 1
Gdje je:
Rt omski otpor faznog namotaja transformatora na strani niskog napona [Ω]
Xt induktivni otpor faznog namotaja transformatora na strani niskog napona [Ω]
Omski i induktivni otpori se ižračunavaju po slijedećim obrascima:
l  (r f  r0 ) l  (xf  x0 )
R [Ω], X  [Ω]
n n
Gdje je:
l dužina kabla (km)
r0 omski otpor nulte žile kabla (Ω/km)
rf omski otpor fazne žile kabla (Ω/km)
x0 induktivni otpor nulte žile kabla (Ω/km)
xf induktivni otpor fazne žile kabla (Ω/km)
n broj paralelno položenih kablova za napajanje jednog niskonaponskog ormara
Za kablove karakterističnih presjeka imamo sledeće vrijednosti date u tabeli gdje su omski otpori
kablova korigovani na radnu temperaturu od 70°C. Računska veža je data kao:
R 70  1.2  R 20
Struja koja osigurava djelovanje žaštitnog uređaja žavisi od bržine djelovanja uređaja. Ove vrijednosti
se ižračunavaju na sledeći način:
 ža brže osigurače nominalna struja osigurača se množi sa koeficijentom 3.5; (t<0.4s)
 za trome osigurače nominalna struja osigurača se množi sa koeficijentom 5; (t<5s)

3.4 PRORAČUN KRATKOG SPOJA

Sledeći proračun proverava odabrane kablove na naprežanja pri kratkom spoju.
Prvo ižračunavamo otpor petlje kvara:
n n
Z  R pk
2
 X pk
2
[Ω] R pk  Rm  Rt   Rn [Ω], X pk  X m  X t   X n [Ω]
n 1 n 1
Gdje je:
Rm aktivni otpor VN mreže [Ω]
Xm reaktivni otpor VN mreže [Ω]
Rpk aktivni otpor faznog namotaja transformatora na strani niskog napona [Ω]
Xpk reaktivni otpor faznog namotaja transformatora na strani niskog napona [Ω]
Rm aktivni otpor pojedinih dionica vodova [Ω]
Xm reaktivni otpor pojedinih dionica vodova [Ω]
Reaktivni i aktivni otpor VN mreže se računaju po sledećim obrascima:
1.1 V 2
Xm  [Ω], R m  0.1  X m [Ω]
Sk''
Reaktivni i aktivni otpor transformatora se računaju po sledećim obrascima:

23
 u X V 2 ur V 2 100  PCu
Xt  [Ω], Rt  [Ω] u r  [%], u x  u k2  u r2 [%]
100  S nt 100  S nt S nt
Gdje je:
V linijski napon
Snt snaga transformatora
PCu gubici u bakru [kW]
uk napon kratkog spoja
Na osnovu ižračunate vrijednosti impedanse kratkog spoja računamo struju tropolnog kratkog
spoja:

I k 3 pol 
V
kA
3  Z pk
Udarna struja kratkog spoja se računa po sledećem obrascu:
Iu    2  I k 3 pol kA
Gdje je:
χ faktor koji zavisi od odnosa Rpk/Xpk

Svi proračuni su dati u tabeli koja sledi.

24
 3.5 PRORAČUN OTPORA RASPROSTIRANJA TEMELJNOG UZEMLJIVAČA

Užemljenje objekta sportske sale i novog aneksa je ižvedeno kao temeljni užemljivač. Traka ža
uzemljenje je tipa i dimenzije FeZn 25×4mm.
Da bi ižračunali otpor rasprostiranja temeljnih užemljivača ižračunavamo prečnik ekvivalentnog
kruga.
4S
S  (a  b ) D 

Prelažni otpor užemljivača je:

R uz 
2D
a .... dužina objekta [m]
b..... širina objekta [m]
D..... ekvivalentni prečnik trake u (m)
φ.....ukupna specifična otpornost

temeljni užemljivač:
a= 10,7 m
b= 17,1 m
2
S= 182,97 m
D= 15,267 m
φ= 100 Ωm
Ruz= 3,28 Ω

Tabela 8.1 iz JUS.N.B4.802 za udarnu otpornost uzemljivača

Udarna otpornost R e [Ω]

φ[Ωm] prema nivou zaštite
"I" nivo "II-IV" nivo
100 4 4
200 6 6
500 10 10
1000 10 20
2000 10 40
3000 10 60

Kako je RUZ<Re to je ispunjen uslov iz standarda.

PROJEKTANT:

25
 3.6 PRORAČUN GROMOBRANSKE INSTALACIJE
U skladu sa ,,Pravilnikom o tehničkim normativima ža žaštitu objekata od atmosferskog
pražnjenja” ža svaki objekat se mora proračunati da li je gromobranska instalacija neophodna i ako je
neophodna mora se odrediti nivo žaštite. Nivo žaštite se određuje po BAS IEC 1024-1-1.
Prvi korak postupka određivanja nivoa žaštite gromobranske instalacije žahtjeva odgovarajuću
procjenu objekta razmatranja i njegovih karakteristika. Za procjenu su osnovni ovi podaci:
učestalost direktnih udara groma u objekat (Nd) i usvojena učestalost udara groma (Nc)
Učestalost direktnih udara groma u objekat se određuje iž sledeće formule:
Nd  N.g  Ae  10 6 (broj udara/godini) (1)
gdje je:
Ng prosječna godišnja gustina pražnjenja ža region gdje se nalazi objekat [broj
udara/km2×god]
Ae ekvivalentna prihvatna površina objekta u m2
Prosječna godišnja gustina pražnjenja određuje se iž ižraža:
N g  0.04  Td
1.25
[broj udara/km2 ×god] (2)
gdje je:
T d broj dana sa grmljavinom užet iž ižokerauničke karte prema standardu .

Usvojena učestalost udara groma (N c ) će biti proračunata iž sledećeg ižraža:

26
 3  10 3
Nc  (4), gdje je:
(c 1  c 2  c 3  c 4 )
c1 koeficijent koji zavisi od tipa konstrukcije objekta
c2 koeficijent koji žavisi od sadržaja objekta
c3 koeficijent koji zavisi od namene objekta
c4 koeficijent koji zavisi od posledica groma
Koeficient C1 - tip konstrukcije
Konstrukcij Krov Koeficijent C3 - namena objekta
a objekta Metalni Mešani Zapaljivi Nezaposednut 0,5
Metalna 0,5 1 2 Uglavnom nezaposednut 1
Mešana 1 1 2,5 Teška evakuacija ili opasnost
3
Zapaljiva 2 2,5 3 od panike
Koeficijent C2 - sadržaj objekta Koeficijent C4 - posledica od
Bez vrednosti i nezapaljiv 0,5 udara groma u objekat
Mala vrednost ili Nije obavezna neprekidnost
1
uglavnom zapaljiv napona i bez uticaja 1
Veća vrednost ili (posledica) na okolinu
2
uglavnom zapaljiv Obavezna neprekidnost
Izvanredno velika vrednost, pogona ali bez uticaja 5
nenadoknadive štete, vrlo 3 (posledica) po okolinu
zapaljiv ili eksplozivan Uticaj (posledice) na okolinu 10
Računska efikasnost gromobranske instalacije je:
N
Er  1 c
Nd
Tabela o nivoima žaštite i uslovima:
Prva struja
Rastojanje Računska
povratnog
pražnjenja efikasnost Odgovarajući nivo zaštite
pražnjenja
R [m] Er
I [kA]
E>0,98 Nivo I sa dodatnim
2,8 20 0,98>E>0,95 Nivo I
5,2 30 0,95>E>0,90 Nivo II
9,5 45 0,90>E>0,80 Nivo III
14,7 60 0,80>E>0 Nivo IV

Odgovarajući nivo zaštite Srednje rastojanje [m]

Nivo I 10
Nivo II 15
Nivo III 20
Nivo IV 25

27
 Nd= 0,016056 [broj udara/godini]
U grafičkim prilozima je data skica ekvivalentne prihvatne površine u prisustvu susednih
objekata. U grafičkim prilozima je data skica gromobranske instalacije koja odgovara
proračunatom nivou zaštite.
koeficijent koji zavisi od tipa konstrukcije objekta c1 = 1
koeficijent koji zavisi od sadržaja objekta c2 = 1
koeficijent koji zavisi od namene objekta c3 = 1
koeficijent koji zavisi od posledica groma c4 = 1
Usvojena učestanost groma je:
Nc= 0,00300 [udara/godini]
Računska efikasnost gromobranske instalacije:
Er= 0,813154
Gromobranska instalacija JE potrebna
Nivo zaštite objekta je III jer je 0,8<Er<0,9
Širina okca mreža je 10m
Srednje rastojanje spusnih provodnika je 20m

28
 3.7 FOTOMETRISKI PRORAČUN
Prvo je potrebno konstatovati o kom objektu odnosno prostoru se radi. Definišemo prostorije i
odredimo im namjenu. Provjerimo dimenzije prostorija. Konsultujemo se sa projektantom
arhitektonsko-građevinskog dela i Investitorom oko tipa svetla koje će se koristi.
Na osnovu namene prostorije se određuje minimalna srednja osvetljenost Esr.min [lx] prema
BAS EN 12665
Određujemo i nominalnu osvetljenost En [lx] po Preporukama.
Iz tabela uzimamamo potrebne karakteristike svetla; oznaku i temperaturu boje svetla, stepen
redukcije boje i razred blještanja.
Iž veličina koje opisuju dimenžije prostorije računamo visinu radne površine hk [m]. Ova veličina
je u najvećem broju slučajeva 0.85m od poda.
Ako prostorija ima spušteni plafon ili se svetiljka kači na nosače i tako spušta u prostoru ža visine
hv [m], potrebno je oduzeti i ove visine i tako se dobija korisna visina: hk  h  hd  hv
ab
Računamo koeficient prostorije: k
hk  (a  b)
Iz tabela se biraju faktori refleksije plafona (rs), zidova (rz) i poda (rp) a na osnovu boje prostorija.
Sada biramo tip sijalice koja se koristi i iž kataloga proižvođača užimamo ožnake ža tip i nominalni
svjetlosni fluks F0 [lm].
Biramo tip svjetiljke i broj sijalica svjetiljke ni [kom].
Iž kataloga proižvođača biramo i iskoristivost osvjetljenja hr i kategoriju žagađivanja i starenja K.
Moramo da procijenimo stepen žagađivanja i period čišćenja osvjetljenja (ižraženo u mjesecima).
Iz dijagrama vadimo podatke za faktor zagađivanja f1 i starenja f2.
Faktor zagađivanja i starenja se računa: f  f1  f 2
En  a  b
Cjelokupni potrebni svjetlosni fluks se računa:  cel  [lm]
R  f
 cel
Sada je potreban broj izvora svjetlosti (sijalica): ncel  [kom]
0
n cel
Potreban broj svjetiljki je: I
n sv  [kom],
ni
Gdje je:
ni broj sijalica u jednoj svjetiljci.
Usvajamo stvarni broj svjetiljki nsv [kom] i računamo stvarnu srednju osvijetljenost:
n  nsv   0   R  f
E sr  i
ab
Kao kontrolu imamo sledeći proračun. Ižračunavamo srednji razmak između svjetiljki; i to ako je
linijski raspored svjetiljki onda užimamo ražmak ižmeđu linija a ako je pojedinačni raspored ižmeđu
ab
svjetiljki onda računamo: s [m]
n sv
s
Računamo razmjer stvarnog razmaka:
hk
S
Iž kataloga proižvođača užimamo razmjer maksimalno dozvoljenog razmaka:
H
Nakon ovog uvoda nalazi se tabela sa podacima i svi traženim.

29
 4 PREDMER I PREDRAČUN

5 G R A F I ČK I DIO

Grafički prilozi redom:

1. Situacija sa trasom napojnog kabla, razmjera 1:250
2. Napojni kablovi, ormari i uzemljenje kotlarnice, osnova suterena, razmjera 1:50
3. Napojni kablovi i ormari, osnova prizemlja, razmjera 1:50
4. Napojni kablovi i ormari, osnova sprata, razmjera 1:50
5. Osvjetljenje i energetske priključnice, osnova suterena, razmjera 1:50
6. Osvjetljenje i energetske priključnice, osnova prizemlja, razmjera 1:50
7. Osvjetljenje i energetske priključnice, osnova sprata, razmjera 1:50
8. Televizijska instalacija i strukturna mreža, osnova prizemlja, razmjera 1:50
9. Televizijska instalacija i strukturna mreža, osnova sprata, razmjera 1:50
10. Šema povezivanja opreme u kotlarnici
11. Jednopolna šema +MRO i glavnog razvoda
12. Jednopolna šema +RT-1/3/4/5
13. Jednopolna šema +RT-2
14. Jednopolna šema +RT-2A
15. Jednopolna šema +RO-KO
16. Jednopolna šema TV instalacija
17. Jednopolna šema strukturne mreže
18. Ekvivalentna prihvatna površina gromobrana, razmjera 1:500
19. Ekvivalentna prihvatna površina gromobrana, razmjera 1:500
20. Gromobranska instalacija, osnova temelja, krova i fasade, razmjera 1:100
21. Glavna šina za izjednačavanje potencijala, +GŠIP
22. Dopunsko izjednačavanje potencijala

30