Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
^UIBRARYQ^
,^EUNIVER%
^lOSANGELj>
^l-LIBRARY^
<Til30NVS01^
^/KBAINfl^
^BfOJIlVD-JO^
^UMNGElfj^
^OFCALIFO%
-^UIBR/
5* c
y6>AHVH!
^l-LIBRARYQr
^IOSAN
^UIBRARYtf/:
e?
rjNVSOl^
:alifo%
EUNIV
%UA1N
2013
c?
%H3AIN
^UlBRAi
O/-
^OFCAl
J~l l/O-l
<WYf
|S
y0AHva
\WEUNIVER%
^ilOS-AN
y
%MAIN
http://archive.org/details/jordanibruninola11brun
'o
<^o
Brr^
*VA\- LIUIW-\lll
'o
l>*/\
"
o
OlJDNV-SOV^
^/HHAINIHtf^
^uonv-sov^
tfE-UNIVERS/^
^IOS-ANCELFJ^
,\WEUNIVER%
o
^Aavaaii
JAlNn-]^
folWNV-SOV^'
^JUDNV-SOV^
^WEUNIVERS/a
^l-LIBRARY-Oc
Jr
cc
\
fy/OJIlVJJO^
\LIF0%
uiivdjo^
^/OJIIVJJO^
iLIFO^v
^OFCALIF0%
\J5
^AMvaain^
^auvmih^
^WEUNIVERS/a
^AOSANCELFj^
%tiAiNnjv
^WEUNIVER^.
:5t>8
^HONVSOY^
^/MAINiHtf^
^WEUNIVERS^
^lOSANCELfj^
^OJIIVDJO
^fJHONV-SOV^
,\WEUNIVER%
^OF-CALIFOftfc,
ce
*>
^iuoNvsoi^
^yjAiNnjwv
^LIBRARYflr
^UIBRARY^
Okmmw
^WEUNIVER%
IV
F-
^XJUONVSOl^
v^lOSANGELfj^
^tLIBRARYQ^
>-
o
WlllVDJO^
%)JI1V>J0^
^TiUDNV-Sm^
%83AINfl-3^
^OKALIFOfcfc,
^OFCALIFO/?^
vji \.t\i\i\Jn/ys
^WE-UNIVERJ/a
,^10S-ANGEL&*
!M2> 2
>
^OJIIVDJO^
^OF-CALIFOfcfc
Y/
^:
y.
r
I
(D
4->
c
S
G
O
ce
n
$3
<D
H
P*
cr
03
05
O
c
3
h
M
O
>
0}
pq
03
c$
H
-H
-P
0)
m
c
<D
crt
H
O
<D
>
O
co
EJ
<D
o
o
'c5
<D
u
0?
M*
o
05
o
<D
<D
*H
H
05
<H
<D
Oi
0}
0)
v<D
co
(D
*>
<H
is
o
*
i
01
10
<Q
05
'<D
-P
>
o
p*
H
CO
C
0?
05
0)
05
o3
o
o
o
O
O
<D
-P
-P
<D
<D
co
05
<D
<D
<8
05
H
>
O
v<D
0>
r*
c
o
-P
0)
05
T*
05
d
t!
r>
M
^
^
05
O
co
<D
05
M"
09
>
<D
-p
0$
G
H
-P
Jh
&
<D
<D
*<D
<L>
O
H
05
<D
1-3
05
05
03
CQ
<D
M
M
w
ih*
QJ
ce
o
c
cfl
H
P
CO
+>
-p
H
-P
<e
-p
t>
<
4
ce
tf
tf>
U3
h
3
PC
<L>
to
02
cfl
-p
ce
bO
G?
>
P*f-<
0)
tiP
fcO a
fc
<D W O
-P
*j
<n *-a
c3
^PO3
fc
tO
c-
VOL.
I.
Pars
I.
F.
FIORENTINO
VOL.
I.
Pars
CONTINENS
I.
1.
Oratio valedictoria.
2.
Oratio consolatoria.
3.
Acrotismus Camoeracensis.
4.
De Immenso
NEAPOLI
APUD DOM. MORANO
MDCCCLXXIX.
t-2.
FRANCESCO DE SANCTIS
CHE, SCRITTORE E MINISTRO
NON
SI
E MAI DIMENTICATO
DI
GIORDANO BRUNO
715504
AL CIIIARISSIMO
Paghiamo un
paga
nel miglior
sta edizione
modo
si
possibile,
II
s'
avevi scritte
di
non dico
1'
non dimenticasti
ma Tuman
Italia,
belle parole
Ie
che
Giordano Bruno.
vogliamo tro-
amore
degli
uo-
mini e del bene, zelo della verita e del sapere, dobbiamo mirare la
in
santi del
nuova
questi uomini
Italia e
De
di
Bacone,
innanzi a Giordano
(1)
nuovi
Bruno
letteratura.
in questi primi
una
inchiniamoci prima
(1).
II
pag. 272.
b
Bruno non
del
nuova
addiceva
si
ed
il
discorse
ammendare
di
contem-
della
la colpa
paura
di
tre
modo
miglior
lui
si
di farlo,
latino.
Lodare
ei si
uomo
celebrare un
di
neppure
le
e dello averla
monumenti
grazie. I
ti
rendo pubbliche
siffatti
Italia,
ciare vivi
prima
lo attestino,
nerazioni;
in
grado
quali
e lo rimproverino, se occorre,
ma
di
uomini
si
facevano bru-
dotti sappiano
apprezzare
alle fiacche
ge-
le geniali
grande concittadino.
Quando
si
celebrava
il
il
Cosi, ajutato
da
me
te,
giorno stesso,
si
s'
si
metteva mano ad
era pubblicato
di
meglio
la scelta de'Berlinesi
parve migliore.
mi son sobbarcato a questa
fatica
ne
;
so se
il
me
a fare anche
tessi suscitare
di meglio;
si
nobile
che a
gara.
me non
XI
poi,
dello
Spaventa su
la teorica della
tutti,
saggi
critici
cogniziohe, e su 1'Etica; e la
vcro
va pubblicati
sei soltanto,
1864, in occasione
il
il
Fulin ave-
di
nozze;
ma
quella del
per
le
opere italiane
le
dal Tugini,
le
per
latine,
vendibili.
Ora
Wagner
si
De umbris idearum
fatta
la nostra pigrizia
e,
in
cker
e del Gfrorer
quale, se dal
II
Bru-
in
si
ovvero, fatte
di
e ad altri moltissimi
le
con
Non ho nessuna
troppo severo verso
non
si
non
ista
guarda
a noi
intenzione,
in bocca, e se noi
il
rimproverare
riconoscere
il
come puoi
gli
non sapemmo
far di meglio,
dotti tedeschi
furono
del
credere, di essere
dell'
perfino
1'
effigie di
La
il
primi a
giudizio
avrebbero badato
nostri gli
Giordano Bruno
ci fu
riconoscenza verso la
XII
ci
venuteci di
la.
Ma,
sentendomi
ne
il
Wagner, ne
il
amore piu
scusabile
stra lingua
non era
il
Wagner, a
cosi piena,
al
no-
Gfrorer
Bruno
giovane ancora su
di
prima
che
egli,
il
quale di protestante
smo, piegando
di
le
ne
s'
sa perche.
si
era buttato
poi al eattolicismo
si
al
sia fatto
continuare. Certamente
il
tempo non
cominciatane la stampa
il
1834, soltanto
gli
Puo
darsi
razionali-
scrupolo di
1846 abbandono
storia a
Frei-
burg. Benche incompleta pero, benche con qualche scorrezione, Fedizione gfroreriana
Non
non
si
(1).
crotismus Camoeracensis,
primo
il
criterio
edizione latina.
tedesco,
(1)
re
Ho
Bebbo alVamichevole
avendomi
grazie.
che ho seguito
egli
io
nell'
ordinare questa
cortesia di
mandata
la copia
aveva posposte,
Eduardo
sua
e poi trala-
sciate, valo a dire dai
tismus, che
sione
mi
Perche
ultime
ho voluto
latini,
io
filosofia naturale,
avendo
e poi, perche
n' e
dirai.
poemi
XIII
il
anziche
le
inver-
poemi,
opere logiche;
offrire ai lettori
stati
Ma
tra poco
clolfo
delle opere
Wagner. Non
suasione, che
ma
fa al caso presente,
ti
Non
tera
al
Zambrini, rilevando
gli errori
addotte saro
talvolta
il
mite,
piii
Wagner non
ma non
mani
sa,
meno
le
ri-
giulet-
ragioni sopra
di giudicare
ma
si
che
per
fatto,
ma
quale in una
il
per
io
posso a
ed uno:
mende
opere
delle
usero la severa,
A-
sia necessaria
consenti che io
italiane,
diro
ti
principio, cau-
il
riscontro;
opere,
testo. Eccoti
il
ora
un saggio.
II
Bruno chiama
la dice
1'
ultima cotta
bilita
d'
Bruno
II
si
ed
il
Wagner
manco
duole che
gli
dei del-
si
gner cangiando
Lo spaventoso ed
inaccesa.
diventa un coro.
1'
il
intendere.
manco
II
in
mancano
Bruno teme
di esser
il
Wa-
messo in qualche
briga, ed
il
Wagner
XIV
Jo caccia in
namente, ed
il
si
come
sa
in estate.
sia, e
di
per-
II
Lo
facolta
sprofitlo
e convertito in sproposito,
senza riflettere che se ogni sproposito fosse uno sprofltto,
troppo si scapiterebbe nella
vita.
al
muto
in
il
Maria:
Ia
Wagner
ciato,
del
annota:
di
Magnarii
Quando
racconciare
comica
maria diventa
affatto
di
pane
puccia=puzza; ne
di
non
tratto
del suo
ed
il
il
Wagner, non
le trasposizioni,
perde. Eccotene
ci
pedante conclude
il
Wagner
so se per
lo scrupolo di
un esempio
il
La materia dunque
Wagner
di
cangia
Polimnio
corregge
come
sai
principede-peripatetici.Gvzne, da parte
il Bruno non
se ne chiamerebbe contento.
ed
bagno
il
il
Uno,
Giove scno
di
la
1'
lo fa parlare
La unitd
Bruno, ricordevole
tempo, parla
magnani : V
bagno
uniforme, falsando
II
Bruno.
al
Wagner
oglio:
so quale
cangia in scartare.
si
dal
ma
vocu-
vocabula.
II
Bruno
dice
Quello ch' e
sempre
simo
composlo. Qui
it
come
leggilo ora,
o stenterai a capire
sempre
sere,
Similmente,
csscrc, c uno.
scrive
Bruno
II
Ed
scrive
Wagner
non
se
Bruno
ma
le
la
scrive:
quctto; perchc
sarcbbe
le spc-
suscita da lamateria,
le
che
il
senso, scri-
da
ta materia,
non
con
il
la possibititd assoluta
io
esscre in atto
scrive
non
:
la
c pri-
oltre
il
non precede
fa ?
Leva
Perche
atiuaiitd,
ne
si
il
capisce
per
ta possibiliid assoluta,
prima chc V
ct
per
fitsse fatto .
te
pub
se quct che
che cosa
come
quale
va perd
tc
quella.
prima che
Wagner
difatti,
lo
per
Perchc
la
essere, e uno.
Vintclletlo
ic
posscrc essere
piii
cli
punteggiatura, altera
suscita
che V attualitd
II
pud
forme, se non
mcndicando da fuor di
quale
piu,
formaiore e
scrive: 77
formaiore e
il
formc;
II
non capirai
e,
Qucllo,
e tuito, clie
Wagner, mutando
vendo
vedi, e chiaris-
lc
II
como
Wagner,
il
Quello che
il
cli
cic ideali; ct lc
non
scrivc
Bruno
Quctio,
concetto,
il
composto.
il
il
XV
non precedc
atto, e
il
qitct-
etc.
II
Clemens
s'
lo
trova oscuro, ed
il
Bruno, e
s'
ingegna
di chiarirne
il
cita,
senso con
le
ne
pa-
da cui
il
XVI
Ora
difetto di diligenza
difetto
mente
quelli
il
to
ne.
Tornando
al
Bruno premette
il
uomo
Bruno
scrive
colto
Wagner muta
il
Ed
Wagner
il
ad portum.
II
deve conoscere,
po-
II
fa ne'
glielo guasta,
Acherontis aquas.
correggendo impediius.
II
At mage suhlimeis
Jordano Bruno
(1)
und
tentet
natura reeessus.
il
testo continua
man
die lateinischen
halt.
Nol nego,
gner non
le
ma
also
und
avesse punteggiate a
le
modo
E dopo
deutlich
sie
sind,
ri-
icenn
daneben
il
Wa-
Ed
Wagner
il
si
un Eja
bruniano sotto V
XVII
mage
Nolano
del
effigie
nell'
del Siber.
II
Bruno
scrive
e gli
guasta
1'
1'
esametro
correggendo
apparent.
Cosi in pochi versi
ammucchia
smatondo
in
sospeso.
S' e
che
il
tine
vera dunque
Wagner
dopo
s'
la notizia lasciataci
gia incominciata,
ma non
finita; noi
non
1'
da Vittorio Cousin,
1'
la-
di
dorremo trop-
ci
forte,
clie
il
Cousin
termine
la
Prima
di licenziarmi dal
Wagner,
ti
oltre del
Bruno
scrive, nella
no scoprire
come
ti
ho detto
minuta scardassata
Cena
altro
delle Ceneri: se
dell'
Imbriani.
non sapran-
qui e errore di
stampa
in
vece di sileni.
E una immagine
XVIII
cotesta
Bruno non
dal
de' sileni
italiane.
Wagner non
II
ma
ed annota a pie di
se ne ricorda,
ma
in tal caso,
Mafelina, che
me
Bnmo
i)
sei la
scrive
musa
Or qua
voglio, dolce
ii
di Merlin Coccajo
una
ed
e,
Wagner
il
Bruno
II
cosi la
ve che tutti
ed
spiriti
pensare che la
traverso a
che
nella
Wagner annota
il
li
tali
sono da VAnfitrite
a pie di pagina
storpiature,
si
linguaggio
ci
sono
moltiplicate a mille
non
Bruno
fama
dell'
zioni dei
ma
E
do
e che si
dire che
con
E buon
il
le
tutti
segno,
imperfe-
Bruno
e tal
puo
chi voglia
della taccia
dottrina e del
autore ha coperto
fronte
spirito
le difficolta della
impugno
scri-
non intendo,
uno
d'
mi maraviglio meno
le
ed
chiama
filosofia del
il
Messalina.
natura
co-
delle
camminare
pei
in
nessun
mo-
o combattere di
Oggi
animi
1'
piii
nome
e indebolita
pur negli
stessi ortodossi, e
gli
menticata la tragedia
di
Campo
de' Fiori.
ed accettiamo
piii
XIX
il
tardo rinsavimento
il
nome
del
di riprovazione,
chi
non osavano
Da
morso.
zione tra
carte,
s'
trovare
contemporanei.
A Roma
Vescovo
di
Papa Clemente
piu fran-
trovarne men-
di
non ho potuto
pagamento
il
di scudi
due
Sidonia
di
se
marzo 1600
al
Generale
teria
profferirlo
ed
la stessa data, e
lui.
fra
Questi due
tanto
di
avevano
1'
uomo
avemmo
ma
a tutti
all'
intorno
la gajezza ed
il
riso.
II
il
Vanini ac-
Campanella, che
cito quasi
piii
mi sappia
1'allu-
(1).
chiari uomini la
dove
finita.
esse
Amphit.
XX
quando,
inescusabile poi,
libero,
fa le viste di
non saperne
niente
e lo
stessi
appena
antro
in questo
Trofonio,
di
qual' era allora questa dolente Italia, erano colti dallo stesso
terrore.
di
Bruno,
il
il
come
12
il
di febbraio
Bruno
biografi
hanno
citato la
dignissimis.
dice
Berti,
il
nominandolo
miror
Tu me
si
(1).
Miror
gennajo
di
da chi persegui-
abiit?
di scottarsi le labbra.
in Italia,
21
ed in
tato,
Venezia.Da Bo-
tradito, fu imprigionato a
esplicitamente
era venuto
eta,
in Italia, e si
quando
nome
il
is
quem Witembergae
Itane est?
et docere dicitur.
ex qua
E{ quid
falsum
etsi
nosti,
exsul
ipsum a
fulc
facies.
De
altero
ita heic
non
si
uno dair
accorgono che
discorso sul
che
si
altro,
il
il
frammento
frammento
della
una continuazione
jam non
del
miror
si
;,
Dimenticato in
meno
Italia,
il
XXI
Bruno
ne avro
stranieri
dico breve-
ti
correggeva da se
le
prove
di
stampa, e
Dov'
il
perche
gli errori di
mente
la;
il
alla
Bruno
parole non
come, special-
lettore
grado
se in
di
il
che, talvolta
terare
to
lo
spostamento
dell'
punti e
nel periodo
membri, ed a
pensiero
il
le
;
virgole
piii
come
le di
al-
da
Avendo
lettore.
me
scorti nelle
un
sai
Se non
rilevarli definitamente.
di
molto
osservato che la
ho
fatto
di
dare
possibi-
il
arbitrio.
quando poi
si
tratta di
una parte
esattezza
riferire
detto altrui
il
ma
io
stimo la
astenuto
da questa persuasione
com' e naturale
altrimenti
me
ho
la
ne sarei
Non avro
quindi a male
XXII
le
che potevo
lonta
se la
1'
fare,
ho
fatto, e
mentre
opera
all'
potevi attribuire
le
isforzi
Quel
impor-
alla
ed e ragionevole
io.
riconoscenza
pregio di
il
io
non
quanto ce ne ho posto
perche
nazionale,
Detto
di
contenuto
filosofico
della
occasione
di
voglio intro-
serbandomi
apposito
ma non
su la
a tempo indefinito
filosofia del
Bruno
ma
un lavoro
di fare
conto mio
di
mano
ri-
sciolte a
ed a
mio modo.
cui
il
Nolano
tolse
commiato dall'Ac-
cademia
di
lebro
lio,
le
Wittenberga
lia in
Helmstadt.
che importi
Non contengono ne
esprimendo
alla scienza,
1'
dell'
germanica
che
in generale,
conda,
gli stessi
si
le
la
nazione
di
di rico-
la se-
il
Bruno conservo
giano
altra nulla
lui
1'
prima sensi
la
Accademia Giu-
una ne
notizie.
Nolano
Ho
della quale
se, e si
XXIII
to
filosofo,
mostran-
covero
il
Bruno
ri-
da
che parole
nali,
impugnato;
altri
,
ma non
e la rimetto
dei quali
ad altro tempo.
mi sono servito
rarissimi' origi-
Cardinale Va-
lente, e
nuele di
Ema-
Roma.
as-
pubblicare prima
sofia naturale,
poemi
disegnato
contengono
che
latini,
io
la filo-
come programma
di
UAcrolismus
libro,
com-
fu
ma
pubblicato a
Wit-
1'
intestazione
buon Brucker
ha spiegato
lo
dire
dair essere
confusione
di
titolo del
ne bio-
No-
un Venezian da Bergamo. E
il
perche quel
me a
la
libro
scritto
cosi
co-
V equivoco nacque
:
Jorclani
Bruni
II
il
Bruno
assalto Ari-
quel
Camoeracensis
XXIV
Bruno aveva
il
di
Storia
tro
1'
Bartholmess che
il
1'
dell'
se
Cambrai
di
dunque
imbroglio aclunque
quel Camoeracensis.
collegio,
era vescovo
Ed ecco
di
spiegazione di
come
c'
un
uno de'tre
come
spiegato
ci
nome
il
Cambrai.
disse collegio di
si
fosse
Quando Francesco
simili.
I,
con
cioe
quali
della greca
non avevano
Cambrai
legio di
e cosi
avra
e della latina
memoria
il
il
per
il
professori
1'
e forse
Ma
1842, una*lezione
Collegio
Collegio di Francia
lo piu nel
Bruno. Su
edificio
fatto
il
in
nella
consiste
un Beauvais, un Mans
di
ebbe luogo in
la disputa
1'
apparisce
simili fondazioni
Parigi,
programma
programma ha Camoeracensis
il
Tutto
Crevier nella
non che
1'
il
dritto
il
di cio basti.
1588,
di cui
ho detto
di
come
XXV
il
Roma.
poema
de Immenso
Innumerabilibus:
tre
libri
una con
la
A me
nuovo
del
quanti sono
tutti
otto.
una
et
primi
ma
sembrano
che
in quella
si
da
esemplare, di cui
primo appartiene
il
niversita di Bologna,
poema
Intorno a questo
meno
latine
questo
come
italiane
delle
poema
alla
Casanatese
no.
per alcune
sai
il
giudizio e giusto
si
diparte da
Barthol-
dusse
in
il
il
in italiano le
opere
salvo
Bruno a scrivere
veramente
so;
assegna
ma paragonato
il
primo luogo
alle italiane,
pero
ci fa
il
al
Tra
piii
le
degne, ed
opere latine
poema de Immen-
poema, per
lui,
rimane
ca Rodolfo Augusto.
biamo
dove arriva
visto,
1'
II
Zimmermann,
il
1690,
non comprende
clel
il
Du-
ha
letto tan-
Gfrorer, la quale,
come ab-
edizione
al di
to fin
per
critici del
prima origine
che questa
strarti la
Roma.
di
non inutilmente.
Le opere
secondo
il
isti-
XXVI
letto,
il
esplicitamente
si
con
latini; e
in
V altro va
titolo
poemi
piii
avanti
al dialogo
detto
il
que-
De hnmenso
il
lo stesso
e nelle
e preferisce
italiano che
qua-
Universo e
delV Infinito
(1).
Niuno
si
conseguenze
principali
mondi
primo
Carriere ed
il
neppure
il
Clemens che
piii
ferenza
per
lui
perfettamente
ed
il
dialogo italiano ed
lo stesso
il
poema
hanno
latino
una maggiore
divario consiste in
mehr
(mit
il
precisione scientifica
poema ha
il
in
Tra
poemi
numero
de,
vita de
si
ancora e da distinguere
figura dagli
et
Minimo
Monade
e
latini
uno, e
1'
altri
altro
due
il
De Mona-
de Immenso
perche
il
de
una raccolta
di tradizioni
di
opinioni altrui
anziche
gli
alla
si
chiamavano secondo
(1)
il
V. Bartholmess, Jordano
Bruno
Hamburg,
1850.
I.
pag.
Clemens
21.
217.
p. 405.
Bonn
1847,
De Monade
tici (1). II
tendimenti
autore e per
dell'
hnmenso,
nia I)c
XXVIT
guari
non citano
altro che
il
De Monade
tre
una vera
il
la
trilogia, di cui
(2).
Nolano formavano
del
De Minimo doveva
il
Che
se
si
Minimo
Causa ed Uno
gorici, per la
Bruno
II
opere italiane,
De Monade
il
ncl
il
De
ai dialoghi alle-
cosi
1'
ed
il
De
suo poema
altro
Figura.
cl
magna ex
et Figitra, ibi
manticis, medicis, et
fisica.
dialogo del
al
contenuto
il
(2)
dimostrazione
la
le
De Monadc, Numero
De lmmcnso
essere quasi
De Monade
il
Principio,
(1)
il
non ha
De Immenso,
1'
poe-
secondo poema.
II
clal
ciuto
1'
gHn-
parte ex au-
1'
lib.
2.
cap. XII.
il
Brano espone
divide.
in
I)c
modo
Yita di Giordano
Duca Enrico
contenuto
il
Brnno, 1868
pag.
236.
Ora
il
divide
il
si
di tre
opere distinte,
di cui lo
stesso
De Monade, Numero
et
libus, et Infigurabili
Universo
Figura
^cr....tertio,
libri...
Dc Monade
et
Giulio
in cui si
libro solo;
ma
e una.
Mensura
W;r/....secundo,
De Immenso, Innumerabi-
XXVIII
Immenso
Ceneri;
ai tre dialoghi
Principio, Causa
al
Cena
Uno; ed
ecl
all'
clelle
Infinito Uni-
scorge una
difatti si
fisica
ari-
copernicana; cose
stotelica, e la dimostrazione della dottrina
gia ventilate largamente ne' dialoghi italiani
con dippiu
la
fisica,
ne fu T occasione
fatto
importante, come
il
dizi
ci
poema, come ha
ed
il
il
Berti
affatto questo
Bartholmess
lo
ri-
meno
come
il
Car-
dere
cli
si
terlocutori
ecco
le
piii
non
si
Ora
tre concernenti la
1584. Intanto
il
sua
Bruno dimoro
filosofia naturale,
quivi se
puo rica-
facilmente lo fa deviare in
I dialoghi italiani
mano
si
mie congetture.
a Londra
il
Bruno generalmente
II
al
io
non
dentro
tutto 1'anno
la
ma
va
latino
in
rifatto
filosofia
non bastavano. Lo
le
piu colte
stesso
Bacone aveprima
in
inglese.
to probabilmente
in
XXIX
latino
il
ma una nuova
occasione
la
la
ci fu,
sua dottrina
quale dovette
liani
Copernico
ma
di
fino al 1584.
Hven
sa 1'isola di
di
Danimarca conces-
II
di quivi le
un pezzo
il
di
osservazioni
difFondevano per
tempo
si
nome
quivi ad osservare
1577 comincio
di
un osserva-
niborgo.
Bruno
il
1'
astri
gli
Europa
Ura-
di
e per
come
lo
IV Landgravio
glielmo
datore
un
di
dei cieli
manici
Keplero:
stima di
astronomo anche
Gufon-
lui, e
Le
vie
di Assia,
la
il
to poco piu
Galilei,
ebbero Copernico
quando scriveva
che ventenne
il
il
Ticone
ed ignorato
gFItaliani
si
sono
provvidenza
manico
(1)
ribus
(1).
gli
1'
lidi
le
Dormitantibus
Italis
dell'
oceano ger-
osservazioni degli
lib.
VI. cap.
XIX.
XXX
cometa
astronomi intorno
alla
mostrato girare
luna,
il
di
Bruno,
di
ci
cieli
lo stesso
mano
volo pose
poema
di cui
la
me
qua dalla
medesi-
le
Bruno
coltala a
il
sto scrivendo.
ti
il
Bruno
si
mostra impaziente
di
Sed tandem
et docti accipio
firmata Tichonis
II
Ora
valere geni,
De Imm.
(2)
generatum
reos,
si
constitisset,
novum
Prorcmium.
Ed
1619,
il
1.
cap. 5.
II.
lib.
mundi
Uraniburgi
deque
licuit.
aetherei recentioribus
phenomenis,
\ib.
MDXCVI.
ma
scritta a
Praga
il
il
1507, scriveva
III.
la
tutto,
XXXI -il
ma
sti
che
mania
Non
sai
concordano nel
tutti
che que-
lo
meno
in
di
Ger-
Che
tutti sian
non mi
d'
1'
abbiano provato
storiche
1'
induzione.
una dile
prove
te,
Bruno,
lo
meglio
sai
me
di
ha fantasia
cosi vivace
tenta a cio che vede succedere, che pur senza volerlo, pur
nelle trattazioni scientitiche,
e
quando scrive
qua
angolo
se per contrario
in
un
Ora
altro
ti
dall'
modo
qacsia casa,
di
ti
(1)
Sicut
ti
si
Calais
;
parra
(1).
la
Bruno
di
durante
il
Se dalla rocca
in capo
un
dove
tu guardi
e la lascia trasparire
sua dimora
che
il
in quelFisola.
poema
simile para?
A me
non
fu incominciato
distare videtur,
Quod
quam eminus
si
De Immenso,
etc. lib.
I.
cap. IV.
XXXII
fondata
prima
per
trattata,
non
assume
che
gradi
mano
di
ammessa
che,
Taspetto
;
possono
la
e destituita di verosimiglianza.
sollevarsi a poco a
in
il
mano
nostro globo.
si
dileguano
fiumi,
ma
si
una congettura
la
Bruno
II
partisse di la:
si
e stagni e laghi e
citta si
le
confondono
immagina
e dalTalto
La
le
di
contemplare
salita
si
fa per
prominenze
alla vista
de' monti;
;
rimane
lo
ed
Dic: ubi
il
aesius?
et
JJt
perche
di queste isole,
ceano risplendente,
ha
guo
in
s'
circoscriva meglio
si
rannicchiata Y Inghilterra
Respice
quam
Verso
fine
la
compagnia
di
1585
il
la tra
Timmagine
l'o-
ctfegli
del
(1)
Nolano
torno
puncio
in
esil (2)
Francia
in
protettore ed ospite a
(1)
De Imm.,
lib.
I.
(2)
De Imm,,
lib,
I.
Londra
cap. V.
cap. V,
ma
breve fu
la
sua dimora
XXXIII
Francia
in
perche quivi
sofica
Germania. E
della
no
la
monti non
mare tocca
un ricordo
non per
visibili
sono
di salire e
non pare,
fin-
non tocchi-
la
dove
flagella
la
e le altre quasi
di
maggiore
le
Imperocche
la
come
di
scellerato (2)
cui
secolo
il
ci si
tramezzano fra
questi ricordi
nia,
s'
siero, se
ra,
s'
in
vedere
ma
Bruno
il
erano
giostra filo-
la
Forse
Dopo
rimembranza
la
Ugonotti
e gli
della
che
Lega
la
a dilaniarsi a vicenda.
e pronti
arnii
la
Germa-
verosimiglianza
vedi, dall' ac-
(1)
poema.
anni, ed
cacumen. De Imm.
(2)
Cui
scire
Sunt
lib.
Bruno da Wittemberga va
il
montem unum
crescit
comperio qui
est ejus
insanum
est,
crudelia
et
impia facta
jura omnia
mundum
tollere vires.
De Imm.,
La precedente
esse
allusione
potrebbe
riferirsi al
lib.
VI. cap. 2.
verso Praga
sino
al
ed
poema
il
XXXIV
libro.
poeta a questo
II
cTallora dagli
fin
Nord verso
Sud, alcune
mano
vanno
di
mano
in
si
vanno
nella
vedevano, quelle
si
chi risalendo
il
come
il
Bruno,
in
dell'
Elba
s'
il
poeta
inoltra verso
densi gioghi
e,
delle re-
corso
il
della
Quella
alle
Boemia
intui-
sor-
(1).
uno scrittore
sia
andato
a colorire
e
il
mente
zonte, e disparire
s'
1'
innalzava scintillante
1'
olimpo austrino
(1)
di
dall'
1'
oriz-
opposta parte
La congettura
del
Qermanum Oceanum
mage
sidera fient;
fias
proximus austro
se condet
Olympus.
Be Imm.
lib.
tempo
1'
;
cioe
ultimi,
il
doveva essere
strade, quanta ce ne
pericolo e difficolta di
quel
xxxv
ed
in
libri
settimo ed ottavo
il
la
ciato a
Londra
la
il
1584, o
fine del
il
Se non
annoiato
sei
ti
ne
diro
Bruno non
parti
queste congetture
di
te
Della cortesia
certo sodisfatto
di
liani
ma
Oxford
di
il
da ragguardevoli signori,
e dalla
Elisabetta
e
dei dottori
cortesia
del
che
diva
stima,
di
si
le
pro-
lodi
di quello
la
grande
Britannia ed Ibcrnia,
al
Bruno
le
si
1'
il
di
spregiando
le
sforzo
1'
muta
(1)
le
eccelse
V. Opere
ital.
torri
ed.
e leva a cielo
stile
vorticose
ma
all'
lei (1).
comprende una
timo libro
gli
ed allargasse
come
degna che
onde
Wagner.
la
Vol.
Tifi
natura
I.
che
,
lo
che
circonda
trapassa con
avealo
pag. 145.
il
le
circonval-
lato
ed
mondo
XXXVI
ospite
altro
(1).
posito della
Nolano a pro-
del
Inghilterra
deli'
La
conseguenza
lippo II,
dominio
il
de'
Howard
all'
come
il
viaggio di la
cioe,
di
e dal
in
Fi-
Por-
La nimis imperterri-
Olanda.
al
armata
ia virtus
1588, quando
agosto del
1'
tende in un
le
dall'
aveva espresso
si
fossero
ut
Se
rincrescimento, che
disserrati
vantaggio
Americam premeret
la cosa
aggiungere
sto
il
poema
un
chiostri deh"
oceano
Spagnuolo
violento
avremmo
vale a dire
il
libro gli
1'
agosto
del
al
sedicesimo
15S8
poco
finito dipoi.
(1)
Sed
Sollicitus labor, et
est, stat
cura Britanno,
Plusquam
piu di
del
poeta
il
violentus Iberus.
alle
su
in
valli,
Squallidus, et furvo
tristis
pallore coercet,
Occurret vultu
amico.
Be Imm.
Lib. 7. cap.
XVI.
La stampa
dei
XXXVII
Monade
due poemi de
ragione
questa data
di
lo
prega
la sorella
Duca Enrico
il
rentato
la data,
casione e
di
perche
il
ad assistere
menso,
novembre
il
cliiarito
iiid
veriid e vrccisionc
mento
(1)
dove
il
Monade
(2).
Bruno
Ed
in
dove
fin
di
si
auto-
ci
nome de Im-
trova
si riirae
una quan-
con singohtrc
accenna a travagli
si
Foc-
Berti.
di
e finito
di
ci
sembra aver
ci
nozze
alle
Danimarca; ed insieme
appunto
1'
Giulio
Continuando a chiamare de
abbiamo
La
biografia,
1590.
del
potuto,
era
premette un preludio,
vi
del re di
novembre
il
De Minimo
di
Immenso
de
si
Giacomo VI con
a pericoli
lunghi
Concelebrai
',
quem
clara Britg.nnia
regem
sacris
Ducis
alti
adstans hymenaeis.
De minimi
Giacomo VI
morte
di
Scozia
(clie
di Elisabetta) di cui
poi fu
qui
si
fa
Giacomo
I.
stici.
Vita di Giordano
d' Inghilterra
I.
dopo
la
(2) Berti,
suoi di-
XXXVIII
fama
commuove
si
ne
fa,
veramente
della
domanda
Bruno,
il
pericoli superati,
Cominciamo
il
Nolano
il
<
tratto
filosofia, i
suoi
viaggi intrapresi
Bruno
scrive di questi
j
unde
illis
gloria vulgi
delle
studiosi
che della
ci
ct utilitatis
(2).
avesse riflettuto,
ma
facevano
sarebbe certa-
si
cro.
doveva
da quella turba
come
Pirenei, e lunghesso
taciuti, invece,
altri
nell' Inghilterra,
circostanza
fatti
di
di
lu-
oltre
trattarsi
uno strumento
scritti, di cui
le
fatti
mai,
allora sicuramente,
come
il
viaggio
clie coloro,
dunt patrias; ed
il
di
cui
il
Bruno
Bruno non
dice
discorreva, opes
mai
di
tutt' altro!
fuh-
Scambiare co-
con
le
Ed
il
Bruno
lo
assolutamente
impossibile.
(1) Id.eod.
(2)
Berti
II
cosi.
testi
poi
fini
guadagno.
chi
ed
per acquistarne
filosofia
Bruno, De Immenso,
lib.
VIII. cap.
1.
dopo descritti
bito
descritti viaggi
il
un
affannate
contrapponendo
reciso
il
Ho
(1).
si
un
attribuisca al libro
vaghi
gli
che non
si
rattere del
lo
metterebbero
II
biografo,
Bruno
insomma
Se
si
menide, e
Empedocle tra
Lucrezio tra
no da notare.
II
latini.
greci, o al
Se non che
Bruno, vissuto
si
filosofia
non e
cui
ca-
quali
un' imitazione.
il
in sinistra luce,
di
tlel
clue
di
Par-
de naiura rerum
preceduta e signoreggiante da
e la
ebbero punto
di
polemica disdice
II
che non
Bruno ha
gli attra-
e la lingua
non nativa,
XL
ma
da cui
egli
prende
coscienza di
vocaholi nuovi
ma
1'
e se
prende,
si
lo
che qualcuno
ra
ed
ma, scambio
giustifica,
e se ne
di
il
la
quaedam minus
.... pro
opusj rcrum, quocunque
sit
ma
si
fa
verbi,
gram-
dissimulare Tarbitrio
il
dritto.
Ad En-
De Minimo,
poca
nar-
latinita delle
Si
epiteti,
arroga
aveva rinfacciato
gli
Nolano non
il
ma
solo nonii,
rico
Lu-
di
avesse
matici a ricordarglielo;
che
non
poeta.
costrutti,
sa
sel
coniarli; e
il
in
torce
critici ?
novilate
e fonte
irahantur
Grammatici verbis ;
li
La
observcnt asum,
teorica bruniana
rere, e
se la giusta
sia stata
da
suoi versi
c'
non so
un impasto proprio
una imbastitura
di
mosse
ti
liberta di
frasi altrui
fa
(1) ISruno,
De Minim.
ollis (1).
fino a qual
lui
un colorito che
perche
il
suo
stile
e questa originalita,
tu
non
non
questa
lib.
I.
cap,
1.
stile,
XLl
piu
di cui
competente
nel latino
e stimo
Bruno
il
Che
lasciati in
tronco
ammoniscono
n' e
tal'
ripetizioni, ed
le
accennati
stati
meno
si
pratico
sia piu
poco di tempo
n' e
sarebbero
difetti
cieli,
in disposizioni
ti
che
il
viag-
sbalzi,
giate.
Cosi com' e
con
tutt'
difetti
un monumento originale
diato di occultare, e
Dopo T entusiasrno
siero filosoflco.
del nostro
pen-
specu-
r estro
ei
si
sente
questo
che
del poeta:
di
il
Bruno ama
come Lucrezio
poema
la natura,
percosso
dall'
si
come un pagano;
acre tirso
palesa
in
non so
Al suo sguardo
si
slargano
confini del
mondo
quel
velati
da radiosa sindone,
si
pianeti
la terra ed
stringono in maravigliosi
ed occulti abbracciamenti.
Dum
(1)
De ImmensO)
lib.
pro
vifibu' tota
VI. cap. 5,
il
fruatur
(1).
Carducci che descrive
II
XLII
gli
amplessi
Giano e
di
di
Came-
sena velati dai nembi del fumante apennino, non dice meglio
del
Bruno.
Se
Momo
il
ti
tusiasmo, o
grei
1'
dove vivono
poema
l'en-
ricordi
battaglie
della
natura.
Ma
gone
La
Qual valore
di
queste
risposta
il
Bruno attribuiva a
il
le
opere
quello in para-
liane
Bruno compose
:
il
Bruno spese
il
poema dopo
&'
un paio
in tutto
il
maggior maturita
anni; la
Ce
e,
che
il
poema
come
era, secondo
Consenti ch'io
commento.
ti
se
mal non mi
spondono puntualmente
TJniverso e moncli
gli attribuiva.
appongo; ed
del-
la
metta
il
Causa
se
1'
ecl
poema
ri-
uno,
e delYInfinito
occhio
il
II
primo capitolo
Est
del
mens qnae
,
Quamque juvit
xLin
praescriptam
Corque
acl
TJncle ct
fortunam
celso
licet et
contemnere mortem;
numerosaque
Immunes
pjroles
est aes,
aclamasque,
spacium immcnsum
Intrepiclus
Exorior, neque
Quos falso
fama
me impingere
facit
statuit vcrus
sic finclcrc
cle
pennis
in orbes
principio error.
mirum
Attonitis
Ed ora
1'
leggi
il
ct
dimmi
al
non
se
m' irapenna,
chi
mi scalda
e chi
core
il
le
mesi,
giorni e
1'
ore,
Quindi
1'
Ne temo intoppo
Ma
fendo
cieli, e
o vetro
porgo
di cristallo,
dialogo delti
pare una
Riscontriamo ora
il
XLIV
Elitropio.
rati clal
Causa, ed Uno.
che, libe-
ventaranno
nuovo
ammiraranno
sole de
non possendo
soffrire
il
quando profunda
quem
Quemque diu
Fulgentis
Filoteo.
solis,
11 clifetto
non
e di luce,
ma
il
di lumi; quanto
sole
tanto sard
van-
taggio.
licebit,
est,
tanto impense
et
quam
E non
tutto
il
continuo
il
raffronto
capitolo, perche
che
ognuno sara
si
in
potrebbe allargare a
grado
il
Bruno abbia
italiani,
di continuarlo
Io,
non potendo
ripetuto in latino
che versano su
due co-
lo stesso ar-
XLV
ha
il
ho
me
finiiOy
che
di
immagini,
che la ripetizione
attribuito.
tanto piu
delYIn-
filosofia naturale,
Nolano
il
fa dire
uno degli interlocutori: a maggior apprensione per Vavvenire m" apparecchio. La maggior apprensione
si
riferisca
ideato, e di
che vi
latini
una preparazione
cotesta
suggellare
si
leggono circa la
Perche de
del
fine
me
che
quarto dialogo
dell'
Infinito.
la veritd della
dialogo italiano
si
valeva
di
delle
comete
si
(1).
Nel
presupponendo
vera natura
versi
lampantissimo a
mia opinione
ad hominem
Ora
credo
io
la dottrina aristotelica
riservava discorrere
della
altrove.
poema per
1'
ap-
punto.
II
li
poema
si
riassume, in parte
li
ed in parte
il
ne con
gli
scritti,
altri,
come ad esempio,
il
altra franc-
Carriere che
(1)
De
Vlnfinito
etc.
pag. 77.
il
Bruno
piglia le
mosse non
XLVI
ma
Tor-
precursore
no
di
che
tengono
al
sommo
mi contento pure
(1):
al
fisico
come
pisa-
di
Humboldt
al
Keplero stessoappar-
(2) dal
cli
minor nome,
di
farneticavano.
II
di altri
quali,
Riccioli
per esempio
ebbe
la
fortuna di
piii
di
al
la,
quarantanove.
(1)
Primum
exulto,
jam
carcer,
erant mihi
me
menso
il
et
illo
Bruni innumerabilitates
Innumerabilibus.
Sidereo
etc.
Pragae, 1610.
del
De Im-
suam
Bruno.
et
cum Nuncio
(2)
nu-
Dove
bel
tuis laboribus
unam fixarum
Era un
annovera
il
cit.
pag. 25.
medio con la maggioranza
un
te,
filosofo
come
nava a volere
XI, VII
di ventotto voti.
Bruno,
il
incorrigibilmente
clie
osti-
si
in ogni cosa
Le ragioni
motivo perche
il
gente e
za:
lui fu lasciato
di
aveva scossa
troppi
di
nome
il
fama,
la
troppo francamente
e,
di troppi
se vuoi,
non
giustificano
nelFombra: troppa
aveva
egli offesa;
provocata
la poten-
egli cantato:
I
i
ct
si
1'
immane
rogo
(1)
Ne
il
lo
narono
armarono
grammatico convertito
nio, o
dai favori di
ci
penna
la
di
panella:
di tutto
teologo,
(1)
il
il
Baro-
Sarpi; a
si
Roma quando
e in prigione
il
Cam-
s'
e,
intromette
di
tutto; e
grammatico, e
filosofo,
De Immenso,
lib.
V. cap.
2.
pone
la
Morale Stoica
1'
LXVIII
oscena Priapeia
chiama molle ed
po
il
buone intenzioni
accusa
gesuiti
va poi a mendicare
la
Papa,
al
mentito nome
quota
dole
Vargas
di
d'
eredita
memoria eroica
sulta alla
Bruno
del
eam impetraro
Ma
se
e
sii
da tre
temuta
II
sollecitare in
postumo derisore
uomo che
altr'
va a
secoli di silenzio
del
questo.
beatus ero).
fautori,
il
non affievo-
nuovi persecutori.
cacemente
di
il
solo
effi-
modo
di
Giordano Bruno.
F. FlORENTINO.
ORATIO VALEDICTORIA
A
D.
(1)
HABITA,
AUDITORES
IN
ACADEMIA WITEBERGENSI
ANNO
MDLXXXVIII.
VIIIMARTII
(1) Doctore.
'
RATIO
De
(Amplissime D. Rector
berrimi
ill.
atque Professores
cele-
caeterique nobilissimi et
quod
est
Dei
quam
signa
et
quam
ubi
intendere inveniar?
turos spero,
videtur
nervos
quandoquidem
ita in
more positum
esse
dum
si
qua ta-
4
men
majestas
ge est inferior
et angustior: ita et
amplitudine lon-
modum
ordinario
et fere
mirum
destituor.
quam
Attamen
absit a
me
probaretur
certe
Deae
monte Paridi judicandae objiut illarum pulchrior aurei pomi dono com-
tres
cerentur
verat,
quo etiam.
Cum
ille
eo subdeficiunt amplius
in Ida
coram
tribus
illis
dum
satis
no-
omnes
postquam ali-
me
at-
feli-
et sa-
non absquesapientiaetmaje-
Non potero unam (o Mercuri) prae aliis probare nisi unam extra alias inspexero. Praesente igipereo.
,
meis optabilius?
Jam
certo scio
hanc mihi
caeteris
om-
nibus anteferendam. Atqui (ait Mercurius) et alias oportet examinare. Adest ergo Minerva
maria
o coelum
quae formidanda
cla-
,,
simul et
ritas,
nitas, quae
est
natura?
probetur
amanda
Jam
et
tertia.
strifice,
et
me
Porro
(dicit
Qua coram
Mercurius) considerata
mon-
me
quae
absit a
hujus? Quid
ferre contingat.
adhuc
obligans, vinciens
adstringens, comprimens
dum
et
blandum, etiam
agendum
sti.
restat?
arrisit.
Omnes
(ait ille)
vidisti et
examina-
latim
(audi-
quemadmodum aeque omnes simul atque sigil(1) judex iste probarit: cum hoc tamen accidit
fuit
ju-
dicii
ctus
memoriam
obliterabat.
Illud isthaec fabuia notat (A) (2)
quod mihi
et ple-
est.
Junoni
pomum
divitias, principatus,
regna
tribuet
imsa-
pulchritudinem
tur.
(1)
vitae tranquillitatem
(2) Auditores ?
In hac etenim
II
sodalitates
si
haec omnia
6
atque singula omnibus atque singulis summopere placeant
fato nihilominus
ut omnibus
viendo obsequamur
sancitum est
ne possibile
sit
triadis
,
et
quod vul-
cum
tudinis
unquam?
Alti-
coeli ih-
opus excelsi
in meridiano exurit
terram
et in
et re-
me in sui desiderium et
nam quod Venus adblandiendo facit,
amorem
adtraxit:
minime omnium adblandiendo perficit. At cur (inquies) morosa haec virgo? Quia (inquam) sapientia se
illa
non adeo
facile
et voluptates.
neque
Non
sunt,
communicat ut
divitiae
tot veri
effuse
7
philosophi
quam
atque principes
armatam vidisse licuit, quam multis etiam nudas Venerem et Junonem. Paris ille si vidit, non certe
inspexit, oculos non affixit. Hanc videre est caecum
tam
et
fieri
Ego vero illam vidi an vidisse somniavi? Vidi, si tamen videndo sensum et lumen oculorum non amisi.
Vidi; si tamen vidi, et non perii. Illam attentiore me,
vivet.
iis,
tantummodo circumstantias
et visui
et
illa
ad eius
oculorum no-
ornamenta
de-
quodam as-
nunquam
inermis est
ille
patientia superandos
militia vita
Dum
enim
haec
est illa
quam
quae
gantibus
Jovem
e terra
matre
quinqua-
ginticipitem
et cui
8
que clypeis horribilia Jovis fulgura contemneret, obtruncavit, et ipsius pellem pectori suo gestamen adaptavit,
partim etiam
monumentum. Manife-
sit.
Ex iis enim
fa-
mater necessaria
visibiles, sive
ideo belligerantum
capiantur,
illa
adversus
circumtectum
illi
tribui-
nimantibus),
et providentiae rebus
roborarit et
quum
et nobis insidiantur,
ferret,
clarissimum et
maximum adversus
habeatur.
cri-
certissimum, atque
hostium?
fuerit
fortunae impe-
riosae insultus,
repugnaculum
efficitur.
et
Datur
illi
cri-
cujusdam
gal-
insistebat,
tum
quia pugnax
gilantissimus est
volucer
illi
tribuitur, quia
acumine opus
acutae,
est
tum quia
vi-
tum ad propu-
debellandum, in-
et
tela
animam
atque
citae,
missiles.,
et
sit
sauciantes.
Quae
obstupescant.
et
aurora consurgens
ribilis
Sapientia
est ista
pulchra adeo
Sophia, Minerva
sic electa
,
ita ter-
pulchra ut Luna,
Poetae
solio Jovis
proximum juxta
illud
Proximos
illi
tamen occupavit
Pallas honores.
Et
et
Ego
illud prophetae:
facies.
,,
bus gerendis
Deo sinoctuam
10
In margine
illius solii
nox
te, et
sicut dies
quod
fecisti
meum
solii,
et
nempe
historia, et
crum. Ubi
tibi,
Vulcani
operum Dei
il-
di-
elementorum
temporum,
virtutes
vicissitudinum permutationes
anni cursus
lium
iras
hominum,
morum
stellarum dispositiones
bestiarum
mutationes
naturas anima-
vim ventorum
cogitationes
nignus
affabilis
securus
humanus, be-
omnem habens
virtutem
servabitur.
Haec
est fulgor
et
emanatio sapientiae
mum est
due
si
potissi-
volte.
tis,
Jovis est
filia,
11
Ego primogenita
prodivi,
Jovis
illud:
inquam
Dei, et emanatio
ante
ore altissimi
omnem
creaturam.
Vapor
capite nata.
quaedam
Ego ex
claritatis
est
enim
virtutis
omnipotentis sin-
nihil
inquinatum in eam
incurrit; illustris,
potentissima^ quia
cum
sit
nam
candor
imago
bonitatis illius;
eum
se transfert
cum
qui
namque haec
diligit
;
speciosior Sole,
Deus
incompaet super
rabilis,
est
omnem
nitur prior.
capiantur
mae
illius.
regnis et sedibus
ratione
illius
non comparavi
conspectu
in
illi
compa-
lapidem preciosum
illius:
omnem
pulchritudinem dilexi illam, et proposui pro luce habere illam, quia inextinguibile est
lumen illius.Venerunt
12
quo qui
tiae Dei.
Ergo
si
quae ab
ista
non accipias
Quid
est
tibi
quod
in
poterit
Venere
? Non est
omnium dominus di-
mea,
et quaesivi
et exquisivi
a juventute
et
ama-
tor factus
fecisti
hominem
est:
et
lis
sit,
ut
mecum
acceptum
ducet
me
sit
mecum
apud
te; scit
enim
illa et intelligit, et
me
dein
sua potentia.
Mittit certe illam
ma,
Deus
pater,
mens
illa
foecundissi-
qualem ? non
umbra
in
prehensibilique,et in infinitaluceoccultissimoperseve-
commu-
13
Ut enim
est
primo essentia
solis
solis,
et absolute consi-
ratio,
et
comprehenditur ab
Primo
tripliciter con-
in essentia divinitatis,
secundo in
substantia mundi, qui est imago illius,tertio in luce sensus eorum, quae vitam et cognitionem participant. In
primo gradu a Cabalistis appellatur et notatur per sephirot cochma(2), in secundo ab Orphicis theologis nomi-
non capitur
precium
ejus,
Sapientia ubi
est
Nescit
homo
Deos
ista,
mamento
istos igneos, et
campum
fir-
veluti
(2)
gono
al
scritte
roth, ed
appartensono per6
Achamot.
Non
Achamot
saggezza.
14
audivimus famam
Deus
eius.
solus intelligit
;|
locum
illius.
Secundo modo
omnium creaturarum
auditur vox
illius:
undique
tur astra, animalia, corpora, et illorum decor, nisi sapientiae voces, et vestigia, opera divinitatis quae indi-
habes ergo
scri-
firmamentum,
rum non
et
manuum
et
ejus adnunciat
sermones quo-
gubernaculo navis
omnem
insita spi-
istius in turbatissimo
mari hujusce
domos habet
di-
mundus
est iste
tam, quae
est
visibilis
hominis anima.
illius.
tertiam secundogeni-
De prima
dicit Job:
Do-
sa-
firmamento.
eruditis
De
intersum cogitationibus,
et deiiciae
meae
esse
sa-
15
domum
rationalem et intentio-
mundum,
umbra
quae est ante mun-
ubi inspiciatur
tes,
humanam
quae persuadendo
conversationem. Secundam
et dissuadendo,
laudando et vitupe-
minum
humani operationes
di, et
illas
et
gnitudines, pondera, et
et
Astronomiam,
examinat
rit,
et species
Astrologiam,
et perficit.
in
mundo,
et
mundum
in seipso
unde
perficitur agri-
Civili,
ad caetum ejusdem
fidei,
sos, Naturali,
16
primum
efflcientem qui
est
omnium, tum
et
est ab ideis,
sibi
domum
inter
ho-
mines.
Quae domus,
si
et Assyrios in
Chal-
et
Athlante.
et reliquis Sapienti-
cum Jove
et Imperio, coelestisque
dam
vicissitudine
solum vertisse
et sedes
mutasse
vi-
deatur.
Non
ri
vobis,
si
falso adula-
me
estis.
Ex
eo enim tempo-
artium, et
hominum
Magno Suevo
batur. Alberto
similis
An non
(1) II testo
ha
(2) II testo
ha
illi
quis
eodem tempore
Gynosophistis.
penicius.
me
fuit
bone, ubi
est,
si
17
illi
illius
conditione
Deus
Huj as ingenium
physicum? Plus
capitibus,
quam
ille
Aristoteles,,
et
omnes
Peripatetici in
me ingenium promere
humi
nionem verissima,
obiter
Palingenium
credetis
repente poemate
quam
protulit
ille
Quam
in
subli-
illo
suo
de dimensione universi,
omnium
Romanismo
illius
Medico Para-
(1)
II
testo scrive
praesbiteralis.
18
vit sibi
tia illa
quod
ut cognoscatis
oculus, qui in
sa-
Proxima tangentes
coelo fastigia
rerum,
Si Aegyptii
Hermetes,
illos
insiti astris
Chironem,
Trimegistos,
filium,
illos
et
ea ratione ha-
suum Perseum
Jovis
suum Athlantem,
ita et
proximis tem-
Antoninum,
et
Adrianum, pontificem
maximum Pau-
communiter recepta
est,
neque ignotae
artis
tium, et Fridericum
Secundum Daniae,
et
Norvegiae
19
qualem scimus
et
et sepultae illius,
Pythagoricos, veritatis
magnum
in
Germania Lant-
proprii,
magis quam
alieni
tantum
callet
astronomiam
sed
ejusdem
nos
in
cum
(1 ) et
idcirco
et
ad
unum continuumcoe-
et inalterabilis
quintae es-
mundani
centri,
animae virtute exagitante aerem penetrant immensum, nec non abhorreamus hanc
Tellures, quae propriae
unum
(1)
II
20
novimus
et istius
quae ab
aliis re-
Adde
sibi
domum.
et absti-
non
non
antecellit, in
At vero quis
fortis ille
est
ingenium quod
,
quibus non
quem
silentio
in
illis
tantum
delectatur.
praeteribam
Cum
vi
leo,
Deo
mo
formam, atque
niciosius
titere,
De
(1)
II
testo
ha
instumento.
penna
fuit.
Unde
ille?
unde?
ex ubertate fontis
gnem
Ex Germania,
Hic
istius.
ex
triplici illa
Cerberum
tricipitem illum
ctum orco
21
thiara insi-
ex tenebroso edu-
Hie stygius
ille
canis coactus est aconitum evomere. Hic vester et vetras Hercules de adamantinis inferni portis, de civitate
illa triplici
terfusa
vidisti
tum
circumdata muro,
et
quam
audisti, praecipienti
illi
obedisti,
horrendo princi-
spiri-
verbo
restitisti, vicisti, et
ros evexisti.
dit
sibi
Europae populo,
Itali, Galli,
Hispani,
Illirici,
Scythae: ex Oriente,
Veni inter
dae
alios
ego
amore concitatus
istius ardore,
pro quo
istius
,
me
domus
sapientiae visen-
flagrans 'spectandi
subisse
Palladii
tem, invidiam et odium meorum, execrationes, ingratitudines eorum, quibus prodesse volui, atque profui,
extremae barbariei
ab
iis,
qui mihi
amorem, servitium
et
honorem debe-
22
Neque pudet expertum
i-
cum
sint,
si-
hominum, temeraria superbiunt arroganPro quo incurrisse non piget labores, dolores,
militudine
tia. (1)
exulando
didici:
Ite
expertus,
sum
immensum gaudium,
in angu-
patriam amplissimam.
in
re-
nios,
Parthos
Aethiopiam ut Gymnosophistas
in
solis
iis
mensam
videas in sabulo.
majora, et maiora
mundi regionibus
ijs
et
Syros,
perge
famosissimam
Ea enim
quae vos in
quaesivistis, ego in
et
universa
et
tot tantisque
una Germaniae
regione inveni.
in-
nium moribus
cum ad
vos
rerum possessione
, ,
23
mis
illis
lium
nusquam
contemptibilis, qui
aurum
fulget, tinnit
nobilitatem agno-
argentum,
sibi
Vos
et simi-
doctissimi
non
sprevi-
stis, et studium meum, non a vestratum omnium studio prorsus alienum, non adeo improbastis, ut patere-
insignis
illius
me
vestrae Minervae,
et iniquis
porrexistis, ut
tandem
quadam men-
specimen
et divitias
mundo contestaremini.
Adde quod cum de abscessu cogitarem
,
prosequenda
officii
istam intimassem
ut illum
quem
rum cataclysmo
obrueretis
praesentia adstititis
ista
et
pubes
proque
valedictionem
tot tantisque
mens,
sed
doctissimi professores
agam
plena
sufficiebat ut ingeniosa
mundi lampades,
hono-
neque
illa
doctores celeberrimi,
mihi
coram
et
stellae aethe-
24
quam quod
tutum.
Porro, quod licere existimo, numina elementorum,
omnium imprecabor. Vos Sylvarum istarum (sub quorum arborum frondibus toDriades
et Hamadriaties consedi ) Nymphas
des obtestor, ut quemadmodum vobis prope adstant
coelorum, et astrorum
ita et e
thi
hederae
lauri,
myr-
armenta
fovete,
ut
est
feracissimum,
Arabiae
felicis
et hortis
Campaniae
campis
et
Nereides
aerem captasse
li-
adeste. In
lampas universi
istius,
cedis tenebrarum,revertens,
Tuque
sol,
mundi o-
Tuque sydereum plaustrum regens Boooculos custodiae tuae a terra ista non avertis
cula reporta.
tes,
qui
ha
etc.
25
hoomnipotens, Deus
sylvarum feras:
et
Pater
ille
Dixi.
ORATIO CONSOLATORIA
D.
HABITA IN ILLUSTRI
celeberrimaque academia julia, in fine solemnissimarum
exequiarum in obitum illustrissimi potentissimique
Principis Julii, Ducis Brunsvicensium, LunaeburgenSIUM ETC.
Prima mensis
Julii
Anni MDLXXXIX
HELMSTADII
Excusa per Jacobum Lucium
ORATIO
principio
Illucl
me
Magnificentissime
excellentissimeque
Reverendissi-
me
pretetur quod
cipuus
finis,
me mea
homo
thragicum veluti symposium minime lacessitus accedam. Subinde ne audaciae temeritatisque synto-
ma
et
30
di-
fonte aurea
Charitum esse
et
quorum pectora
facile
triclinia
lis
sit,
solemnitati
cia,
Aegypto defunctos,
et
ventes adventasse
me
et in
videtis
jejuno
quas
agam
principium
hoc hispido
stylo balbutientem
iilepidoque
insua-
a quo
partes?
Horum
atque
si
Grae-
Italia,,
hominem a
fluenta
illa
excusationem
causam,
rogo
at-
tendite.
Ut a
capite propositum
celeberrimi
non casu
sed providentia
quadam
fa-
die-
Vidi
universos
habitu
humanae gradus
civilitatis
luctuoso vultu
languido incessu
lugubri
inclinati
heroas princi-
omnes,
et
celebres facul-
atque virtutes, Religionem, Jus divinum, Theologiam, Civiles leges, Medicinam, Poesin, Oratoriam
tates,
facultatem
et
31
alias
et
nominatissimus Princeps
catus
tia
Julius in
ille
coelum avo-
viduatas
num
mundi parte
cultissima
reliquerat.
Ilic nihil
ab
Principem atque
istius
humano
alie-
Quinimo illam
mirabiiem,
et,
su-
(I)
Dominum
cultum, observantiam,
officii
gra-
num
et
que divino
religionis
Mirum
rum virili
vi.
omnes
ut
feliciter,
o Itale
est,
officii,
Tu
(1)
Nel
testo
manca questa
tuum
tu ipse consi-
virgola e la precedente.
32
deres, et illud
nullo alio
obire,
illuci
tibi
ab
aliis
et extraneus.
Quid
Nola-
ita
gerendum tuum
quod peregrinus
es
An
quocl extraneus,
re-
et
rit, ordinaverit
illustrissimi Prin-
splendorem; ut decreve-
et sanciverit
esset, vel
ab
illa
et
domesticam
percupivit
riem
faxit
feram barba-
Deus, ut
illi
quod
ne usquam Gaetica
illa
tantis ignorantiae
tetur. In
mentem ergo
in
mentem
Itale ) revocato te
Romani expositum,
33
tuum
et,
rae, jure
liberae
ma
tyrannorum
mor-
violentia
quatenus te capacem
ostendis, of-
efficis et
intentione,
rum
hic ad reformatio-
vivum,
ficiis
Illic
illae orcline
natu-
quae
in Italia et
civili bello
tur fluctibus
et in
infelicissime torpent
quillissime
degunt
atque
cum
optime
suis studiosis
Illi
ergo tu tanquam
non
sed civis,
liber,
peragas alacri
efficacia
quod
et
tibi
munus
omnium nomine,
Musae
in funebri sal-
si non
tem erga carissimum Principem
quantum pro ipsis atque pro ipso debes, saltem quantum per te potes exaequare. Illud enim tibi certissime
persuadeas volunt ut quodcunque et quantumcunque futurum est officium tuum et bono animi profe-
obsequio,
illo divinoque
ctum
magnanimi Principis Genio excipiendum ubi viderit,
atque compertum habuerit, suum votum, ingenium
affectu,
gratissimum ab immortali
34 atque suffragium
admodum
omnibus
ita
aliis
illis
Ex
bisce
tem
sed veluti
mea
parte
unde
atque coactus
memet non
et
uti par-
ap-
posui.
Quod
meo humillimo
et
me
lin-
inquam
temeritati
arro-
lius, vel
dissimis
ideo
aequale
meas
ineptias
crum
divini
Daphnidis
tiam ad illum
cle
ac
Quippe etiam
istius
quemadmodum
olim
e-
ritus,
-,
Charites amoenissi-
(1) II testo
ha: disertissimus.
35
cam-
atque Satyros
lingua, idio-
non
omniparenti
non
non magnis
omni genere
officio
soli coelo
diis
modo
sed et terrae
sed etiam ex
non
urbanis, verum quoque
et
heroibus
Ego
Julii
peregrino,
domestico
si
Non
officio (3)
musae complevere.
com-
Magna enim
et
parva
fecit
Deus,
et
ab omnibus,
atque
decimas
cultus
exigit
ha acrestes.
(1)
II
testo
(2)
II
testo ha:
(3) Leggerei
ipsorum.
domestica
officia.
et
honoris. Adsuinus
ergo nocturno,
36
et velut extraordinarii
temporis ac-
et luctus nullos
timus
et
tuo requiruntur, et
illas,
clefuere tibi,
cas,
etiam abluuntur
fictas,
cussas
mogeniti
pri-
consanguineorum
heroinae conjugis
heroum
affiniumque
domesticae
lorum
denique coeli
ipsius
quod ab eo tempore
reddidisti, et
es,
et ultra, la-
la-
tuum funus
cibus obtulere
stris (si
num
non
intermissis
modum
vi-
lacrymis ve-
et
ad
celsi-
consueta
grataque sunt
sepulcro.
fron-
etenim haec
nostrae
campestres
37
manus cumulatissime
earum ma-
tristi
convenientes existimant,
quem non
obiisse, sed
a vo-
abiisse
bis
taxo
pam-
Pacis atque
Triumphi.
Moxque
illucl
esse volumus,
quemadmodum quas
illas,
vobis
effudistis,
Caeterum ne lacrymae alicujus desperatioris effusiorisque tristitiae locum admittant; neve superflui extraque legem positi moeroris signa a prudentibus oculis
omnium objectum
maque
illustrissimi
universi
(2)
Julii
pia felicissi-
recordatione tranquillo
(1) Leggerei
II
Ducis
cum
testo lia
tradidere.
:
secretior.
illi
moe-
38
quando
campus
si
unam
illustrissimi
plissimi
Ducis
intelligentiae o-
tingat ut ad
mia
nempe
eum ipsum
con-
Julii
Julia) detrimentum.
Verum (o doctissimi, o sapientissimi auditores) quinam ex prima causa locus esse queat ubi Princeps
optimus omnia summa cum benedictione, coelique sin,
pleno fuso
crymarum
valle,
ad beatitudinis
Ab hac
montem
manibus Forvidelicet
illum;
la-
ex hac
tudinem
a torrente calamitatum
ad consolationis
nem
quanclo
ille^
gatione,
(1) II testo
ha profundistis.
:
,;
Num
vero
popidis
sit
illius
ducatu
et
An non
pro
guberna-
bis ipsisque
quo.
39
relin-
dux
aman-
causam
subditis
cederet
An non
evidentissime constat,
quem
finem adstiterit,
diae
sicut
eum
etiam
malignitatis
ipsum
in
quam
usque in
illi
sicut
et
in celsitudinis hujus
eodem aliquandiu
gradum
feliciter
evexit
conservavit
effecit,
lucu-
ut
ita
instan-
berstadensis episcopatus
rectoratus
et
aliorum
liujus
illustris
Academiae
titulorum administrationes
summa cum
laude, et
omnium
satisfactione exercuit;
aetate,,
cum
latiore
atque amplius
(1) Leggerei
(2) II testo
Ut
meglio
sui.
ha propagabatur.
:
40
simi Ducis Julii prudentissimo studio esse factum; ut
vobiscum
ejus
suorum
utilitatem,
tantum mihi
memoria
il-
unum
filios
sinui et edu-
et
compotationibus
quemadmodum neque
aversos,
prorsus
tantum
aspexit, sed
maxime
dignum
quam
alienos
et
nemo unquam
bac-
atque cervorum
scholasticis et ec-
conventibus interesse. Et
illud
;
magno
Ju-
mire desiderabam
illic
filios
interfuisse
tenellos pro
Ut
didicissent
plerosque, e trasportarlo
tioribus, stupiditate etc.
quam
pro adultio-
genium habentibus
totum in~
quemadmodum non
o bisogna riferire
adultiores a
pro
ipsis
adul-
semper
omnium
ita
41
commune
infeli-
tantum ingenio,
fama
sedulitate plenissima
indolis
il-
quae
virtutum
culmen
attigisse potuit.
( si
principi atque
efferatis )
Quinam
ex dicta
lum tenens
una parte
rum
ille
animus coe-
Duce
in
ex
tum mi-
indicium
(1);
in multis
mentis
illi
adsistente favore
sub tanto, talique duce omnia ut reliquit, pacata, tranquilla^incolumique statu, utpote propter reformatiorem
religionem
justitiam
benevolentiam
atque gratitu-
Num
(1) II testo
ha judicium.
:
42
immo
factis
recensebo. Ipsam
igitur
gnosce, et
iis
ille
a-
vim
patriae visce-
num-
exaequare
stuclui, et (si
possem
nomine
et
totum attamen
censeor: Nihil
Ille
effecit.
illi
pro mori-
et fortasse
cum
e Pharii tyranni
in
illa
prope despera-
datus
est,
sui recor-
libellorum suorum.
Dux
belli
Non
Captus sorte
loci
fata.
Ipsa salutis
Prosilit in
43
quantum
mea composui. Te ( ut
annis meditatus
sum
cum
salute
meae
cum adversum me
a primis aetatis
atque dilexi
undique vastissimi maris hujus, atque turbulenti saeculi fluctus effervescerent, et aestuarent,
cum ex omni
lentae
me
et
vio-
fluctuantem
domus amore
positumque invidiae,
et gratia
divulsum; ex-
mantibus
rugitibus
dentibus
et
unguibus leonum
cum ex omni
vallatus premerer,
et
et intentantibus
cum
tabella superesset, te
meae
tunc
manu
hac
et saluti
Lucano,
fino
ad optaretve mori
il
metri, che Sulpizio fece per aggiungersi agli ultimi della Farsaglia
restata interrotta, non senza qualche alterazione negli uni
altri,
perche
il
e negli
ret,
44
reliqui. Itaque e
ducerem,
meae
ministrabat.
mium
Hac
oppugnavi,
que
me
vitae ad-
reppu-
subivi, pervasi,
tandemexceptum vi-
immo
habeo.
Memento ergo
num e
meum
meis
indidi
perpetuo
in
tui Julii,
cum
quam
velut u-
et
tuo
corde
te esset indelebilis
ctoris
Julia,
liberis
meorum liberorum
ut
mea
consisteret.
quorum
insculpsi;
,
eosdem
tibi
Ego
ut
te
animo
amor erga
educandos tradidi
uberibus exsucto,,
propriae
substantiae
amorem
tui
in visceribus
injectum conciperent
quo
te
tandem tamquam propria viscera diligerent, proindeque ipsi te vicissim adultiores alerent, regerent,
promoverent, et tutarentur,
mea
Julia.
Te ego Ju-
salva
me
me
me
nascente nata,
adolente adulta,
salvo.
Julius natus, et
me
lactente
fuoiente fii^iens
Ut vero eo tempore
cum
me
vivit tibi.
guis de
45
quem adhuc
vivam tecum) primogenitus meus Henricus
meo
vivo, et
astitit: ita
tibi
quc suffragiorum
officio,
nunc
ille
te
ex toto e ma-
meum
meum con-
nomen.
ita et
plius
vultum, et
et agnoscet.
i(Miiplal)itur,
fovebit, augebit,
fendet.
animum
Illc
tc
in te
ditabit, exaltabit,
atquc de-
unum
quantum praecipere possum praecipio; teque quantum rogare possum rogo. Me ama;
ct si me vicissim quo ego te complexus sum amore
prosequeris, quos amavi ama, quos recepissem recict
hoc
pe
tibi
protege
quos
pro-
texissem.
cum
ritibus consecrasti,
spi-
dormitorium monachorum
num
pientissime
ducum
sa-
minus possint contra Principem, quam pro Principe comparari, quibus paratis, non solum contingat
46
metuere.
sibi
illis
pace
prudentia
illorum caussa
tyrannis
ab
maxime
longanimitate
benignitate,
atque
justitia
detineri,
et in
muris^
jugis,
imperasti
propugnaculis
regnasti
atque turribus
vallis
hostes
rum
praevalere. Quapropter
tum populorum
salutem,
tum
omnia
in
liam hanc
tuam
nomen tuum
et aftectum
tuum
Musis consecrasti.
At nunc quid
sae
Ipsae
tibi
in aeternitatis
tibi
munere Mu-
pientiae
et
pectori
fortitudinis
Capiti
adjecit.
quam
legis
corona
prudentiae
atque consilii
pietatis
Superstitionis
Ignorantiae
Ocii
Luxus,
rumque millium.
Ibi
circum ex candidissimo
solido-
praeteritarum
rum tuarum gloriam
gravitate insignis
pas, quibus
47
decantat.
Melpomene thragica
homines
elementa
Dii, coeli et
felicis-
mere
pom-
funebres augustissimasque
iis
suerunt
vel
altissimis
le-
oppo-
laudibus
in
Materiam
gum
atavorumque
re-
bignat cuncta
Urania (2)in
manu
celsis
loquitur
Polyhymnia gestu.
mundani templi
laqueariis,solido
nomen
expres-
(3).
licebit
Helicem, Cynosuram,Draco
(2)
11
(3)
Una
lesti si
II
si
puo
48
nem, Bootem, Coronam Ariadnae, Herculem, Aesculapium seu Serpentaurum, Lyram, Cycnum, Aquilam, Sagittam, Delphinem, quorum singulae singulas
virtutes tuas insinuant, propriisque notis descrihere
intelliguntur. Delphin philanthropiam et
cem
in
maturum
humanita-
consilium
feli-
Corona majestatem
tiam,
Bootes custodiam
et vigilan-
Secundo
formas
in
cum horeum
et
illas,
cum
hae-
Andromeda, Cassio-
equus. Ubi
cursum explicans
pietatem, quibus ita tui affectus atque opera devinciebantur, ut nihil praeter divinam et naturalem
ralemque justitiam
tibi
licere
arbitrareris
mo-
neque
49
tis,
testis est.
Crinis
mas gentes
gulus
omnia
tia
fecisti,
pra
in
eam qua
et
cum
sum
es adorsus, Strenuitatem
tantur,
monstrum
Papalis,, cui
illud
Gorgonis
illud
reci-
angues implan-
supra capillorum
numerum
Deum
adsistunt et
naturam
et
a regionihus
istis
sum experimur.
mundum
inficiunt,
quod
Gladius
ille
adamantinus monstri
runt Pisces
des
illi
ohliqui
confecisti.
sidera respicientibus
Dionei, Phrygius
quem Aquarium
occur-
Ephebus Ganime-
simulacrum,
Geminorum Ca-
(1) II testo
(2)
aureum
ha: recisus.
et pa-
et turbi-
dum
ducatui
50
isti
tatem
et
quam
gratus,
miram laborum
tolerantiam.
Eros
adustus,
justus
in distribuendo et retribuendo
et
radiorum ordine
turbas et bella,
ne tum in
aliena,
tum
dam
e tuis populis
quos a barbarie
in
artium atque
quo ab
inflectitur,
plius
in
superplantatis
studiis.
ad superna
Aegoceros
solis
cursus
cellariis tibi
digne
musarum
inferis partibus
et feritate
Musae
truxerint
tibi
utpote
in
eam cau-
furore
liberarint
eadem ratione
ostendunt celsitudinem
coelestis
incolatus
esstj
tuam
participem
nam legem
51
Evangelicam
coeli
partem
tibi
Hydra
Corvus
Cratera
Lepus, Argonavis
Lupus, Ara
Centaurus
Corona. Ubi
nam
ambitionem, Tyrannidemque
profusam
et
significat;
et va-
Eridanus,
atque maledicentiam.
Argonavis avaritiam
tem
et
horribilis,
si-
crudelitatem
patientia et longanimitate
quii maturitate
mone
(1) II testo
ha
Coetus.
brietate
te
52
lissimoque
ingenio: Superstitionem
Mutam
et
Idololatriam
ignorantiam sapientia
simonia et frugalitate
Rerum
modo
dilapidationem par-
o terque
ma,
soror, et
quam
illustrissi-
filia,
principum
fundere meruisti
inquam luctu
gaude etiam
in ipso
fudit,
vel fundet
un-
pote
bit
illi
ille^
tibi possit
esse deterior.
DlXL
non
est
verisimile ut
VITEBERGAE
Apud Zachariam Cratonem
ANNO
1588.
negociis impe-
dc
pluribus
aliis
me
licuerit
ex parte expectationi
aliis
vero ex dictis
ut ipsis
qui in disci-
donantur, plus
quam
tutum exsuscitandis
Talpae sunt, in aequo haec esse possunt atque meridiana lux. Valete.
III.
GALLORUM POLONORUMQUE
JORDANUS BRUNUS NOLANUS.
CHRISTIANISSIMO
REGI
S. P.
Natura vociferante
dictata,
quae pau-
56
communicavit
descere videantur
in
munitissima
ne invidioso contemptu
sor-
tur, ne qua
mantur
quae multitudi-
quaeque
(1) suppri-
REX
potentissime
pro-
Qui
universitatis
Do-
tum
rectores,
tum universum
professo-
II
(2)
II
testo
ha iniquiu.
me
S. P.
officii in
(1)
(2) PA-
mine) quid
rum
F.
J.
il
Bruno
il
corrispondono appunto le
iniziali
D.
J. F.,
che
si
scrive
al cui
no-
trovano nel
testo.
(4J
la
II
mantenghiamo per
ferisce
ad
officii.
far piu
est,
sopprimendo
la virgola: noi
si ri-
,,
57
Dum
me
gari ratione
cis,
tum
rum
adsistentia
et in privatis lectionibus,
negocium
me
Jam
animo
sedet, nec
minus,
(1)
in pubbli-
continua doctio-
mei concelebrastis,
quam
un-
quasi pro
proposui: ubi
si
quam veram
in
perpetuo
a-
extranei, in hac
rum
studii
tum
quam
ausu quodam
hostili
id
ipsum
sit
Oum vero
ob-
ipsum) prudentiae
tam
certe mibi
sum
pollicitus
potest:
quam
quod
si
a-
qua
cuicum-
(vel
que
suamque promere sententiam: quodque si per me (cujus in hac parte non nihili fieri solet authoritas aut
(1)
Arliculi
si
chiamavano pure
le tesi
che
si
proponevano a
disputaro.
58
facultas
ad
satis
ubique terrarum
suetam exercitationem
et
veritas frustra
propugnanda
jam olim
nota, con-
Acade-
mia indignum.
Si vero
per
ipsum sane
erit
EXCUBITOR
SEU
amplissimi
humana
a perceptione
se
ubi
quam ea quae
Commentator Averroes)
sueverunt
ipso
(1)
tamquam
II
ut
tum
tum consequen-
quod
ter
sibi exitiale
animo sunt
judicii
atque medicina
idipsum
omnino dormientem
magnam
difficultatem
quaqueversum sese difposse concipere lumen, si quando ad arsupra communis sensus atque iidei am-
arduumque negocium
cem
animam non
fundens (1)
59
bitum revocati
licebit
et inter
genter examinent
dili-
et
revocatum,
cum
bile
vulgus, servile
sicubi in controversiam
deorum hominumque
enim
fiet
tandem coram
ut
tamquam
suasum
esse potest
ii
per-
vereque naturale
et
humanum
Ego plane
auditores
videns, et ex
animo videns,
iis
quam cymmeria
caligo explodatur
exsibiletur
et
ne
60
meque
tandem
continere coactus
arduum
aspectu)
in
tam
velle,
deturbare
(ne erumpat
in
aerem)
diutius
occultum continebit?
cat
tandem
tis,
majestas verae
xuum
est
rerum
vicissitudine
sita,
fieri,
ut
quod necessa-
quemadmodum
ita
vin-
specimen verita-
mutuo suc-
si
(2)
ei,
teorologicorum Aristoteles
bis,
mundo
dicit.
et
in Cratilo,
primo Me-
acl
nos
pervenire opiniones.
Nihil igitur impediat
mum
si
quip-
(1)
(2)
noi
II
II
nova non
ita
sembra bastare.
si del testo,
che a
est et
gunt contemptibilior
antiqua, et
ma.
Nemo
intelli-
peritiores probatissi-
nemo
gum non ex
hominum
61
antiquis servis,
quandoquidem
ita
non
mus
quantumvis
et
An
radice
in
tandem
delitescet
res
et illustres existimabi-
re~
inspi-
nobilis-
de iine
paucorum
attrita pedibus
si ita
vertamus,
visse,
si
quandam
quando eidem
becillitate
ad
injuria
tot,
Quod
et argutuli so-
temporum
fidei (1)
im-
viam
sibi
stum magis quam robustum velutique quoddam propugnaculum apparavit cur non credam me saniore
:
(1) II testo
ha malesuadis:
il
Gfrorer pure.
62
magisque regulato sensu,vivis efficacibusque demonstrationibus et ipsiusmet sese explicantis naturae vo-
verum ingeniis nostris exorientis luminis fulgorem praenunciare, indicare, aperire ut pateat quam
probatum, verum, constans, firmumque sit quod proponimus et commendamus, quamque alienum, inconcibus
stans, et infirmum,
si
rerum natura
in
illo
:
vero nihil
quantumlibet
enim
ipsa tamen apparenti impossibilium assertionum
sub sylenis
divinum
facie
illud veritatis
vi-
amotis
superficie
speculi
lud etiam
polliceri,
aget
autem atque
fallax
(quantumvis
illud
sophistica, licet ad
modicum
que decidet
dimus quod
at-
cra subtenduntur
est
etiam Geniis
rumpet
in lucem.
e-
G3
illis
apud Lucianum
esse quales
narrationibus habentur
in libro de ve-
tatis
sum-
authori-
improperent
enim
nihil se
esse,
vel se
cum
si
cum
certe valebimus,
quod
tanto
tum
plus
aegritudo
haec ab
et
si
si
illa altius
gloriosius invenitur
etiam
si
communis commen-
datio
atque
stulti,
infirmi
tumant.
Et ut rem velut ab
esto
quod ego
alio
erroris
menti
caligine
quaeso (3)
teneri
erit,
dum
ex una parte
unum
video
neque
satis multitudini
si
II
cum
(2) II testo
ha queritur.
(3) II testo
ha queso.
perparum propeque
nih.il
64
verioris, sive
et authori-
rum quorundam
ex
alia
cum
posterioribus
contractus
est
devolutus
et
seculis,
imperitarunt
Ab hac
sententia, quae,
permittite
tinere judicium,
quaeso
supersede-
quoadusque
aiiis
in
re-
philosophorum
eam
Moram
tentiam
quam
mavultis.
esse manife-
ita
duo interdum
facile
rum,
nil
munitum,
et ubi
praeterquam
in
nil cla-
tituli,
pro-
65
terquam
si
fuerint vel
mercede conducti,
vel aliquo
jacturae timore compressi, omnes omnibus contradicunt, solus est quilibet, alterum
stulti,
quam
fal-
mus
si
ex hac
alia parte
(si
mavis) sec-
cum
multudi-
opinionibus et confirmatione
multorum
veritas
non
neque ideo doctum se quispiam habere dequod talis habeatur. Volens ergo fallitur qui te-
variatur,
bet,
mere
sine
ratione
adstipulandum subscribendumve
lumen non
ubi
suf-
opinionem (3) in
rei veritate,
quod
nihil
non ubi de
non ob-
(1)
strare che
Vomnium va
(4)
II
ma
giova a
mo-
conjudicio.
pure
consentientum.
ha: opionem.
vocem
tiones,
66
habendam
(ubi con-
Hic igitur ubi libere conceditur opinari, longe lateque contemplari posse datur, ne frustra oculis sensus
et intellectus donati
rum
et
naturam
num eorumdem
veritati veritas,
et adversari:
donis consistere
veraque lux
luci
effodiamus
ingrati,
dona cum
aliis
numi-
nequeant, et quasi
nostrae
mus.
(2)
advertamus, ubi
si
rem
esse
et
somniantium divina-
ramina ad distantissimos stellarum orbes obtusam oculorum aciem intendebat: cujus etiam alae (pro more)
(1)
II
necessaria, perche
deliberationes esse
(2)
non
ci
II
il
va.
67
non
ultra
aspectum amplissimi
in
deorum
adamantinum
gloriam,
tis, fatalis
mortalita-
Erinnyum aeternarum, adamantinorumque ostiorum atque catenarum nusquam existentium horrore solutus, (2) aerem atque spacium tot
partialis amoris,
tum
subit, quibus
illius,
imaginarias mundi
nonae
illius,
decimae
maticorumque vanitas
sibi finxit,
sphaerarum moenia
ratione, soler-
mutorum exsolvuntur
pro-
nus
ipsis
efficit
quam
si solis,
quam
huic
(1) II testo
quem
mundo
il
Gfrorer, ed ha ragione.
similia,
quam
incolimus
II
II
testo dice
Soluti.
clavibus etc.
Male,
a pa-
68
dissimilia,
quam minora
pejorave, aut
quam majora
ad meliorem numinis
producimur
istius
tionem promovemur, ne
eam
ultra, (1)
anima
sine
mentiuntur) corpora-
(uti
quod
si
cor-
erit
incolere-
degeremus, ut
quemadmodum
diver-
graduumque species in iis indiviquae sunt apud nos possumus agnoscere. Hinc
sas perfectionum
duis,
tot
stellas,
numinum
decies
centenorum millium
adstantium.
phantasticorum
numini octo
est
Haud
et
infiniti
ultra
ultra,
aeterni
coneffi-
compedibus
ratio
mobilium
non ultra
decemque motorum manci-
adstricta
novem
numerum
Noscimus enim unum coelum, aetheream regionem et immensam, in qua ut hoc magnificum a-
patur.
ita
obtinentia, ad perpetuam
vitam atque lumeu, propriis consistunt librata ponderibus.
Haec
illa
et
opera
manuum
ejus
adnun-
Hinc ad infinitum infinitae causae effectum detegendum promovemur, et ad divinitatis contemplationem non tamquam extra, seorsum, atque longe a no-
tiant.
manca
bis,
69
manuducimur,
quam
est omnium essentiarum
ipsi
vere ea
essentialissimumque centrum.
rum mundoruin
est: si
cultoribus
alio-
minus lunae
et
cuicumque astro
astrum coelumque
possint.
tandem
quantumlibet
sibi
e nobis unus,
quantumvis
musisque clamans
canens
solus,
Hinc
ingenii
obtutum
si
de lumine
te-
illu-
cleque colore
omnium
ignorflntia
mitto)
mus
agere
omnium numerus
momentum nunquam
sique stultorum
cum
ita se
exae-
dicere praeter-
unius
Neque obstent
causam
horrere. Minus
70
Infinitam universi
mentis.
molem
dimensionem
et
simi
omnium
pro contra
mundo
se-
liber enixe
caussam
rum
Quod
si
hinc accidit
omnium
ctrinae,
quam ejusdem
fide,
eos
famaque
intelligentia
maxime
illius
commoti
do-
tanto
maxima ex
ali-
quam
veritatem
studiose
Nihilominus tamen
sive
ex
indagaturos
altera
vanum futurum. Ex
est,
sive
prodire.
ex utra-
sit aliquis,
omni-
disputatione
enim
fiet,
ut qui in
Gfrbrer corregge
71
animnm refricante coaoti, sensim a falsitate desciscant. Quod si intelligentiae lumine non subitam
messem recipimus, sed tempore ad maturitatem jacta
pius
citra naturae
sed certo
bito,
Vos
ordinem
temporum
accidit,
scientiae
tia sit
ipsum
mum
id
(cum maxi-
ul-
tra,
nempe saltem ad
finga-
narum,
dum
vel
que vere
possit,
nostram agnoscenspecimine
lucis
visum
communiter omnes
sit
te-
quid quis-
constituti judices
assertionibus
Vos
igitur
exoro, ut
coram
rem gerere
vi-
quam
ae-
at-
Dixi.
CATALOGUS ARTIOULORUM
IN
1.
Natura
2.
est
phy-
sicus et metaphysicus.
3.
Unum
4.
tollifc
5.
Ab hoc
hoc
nil
effluit,
in
infinitum esse.
nil influit.
6.
Licet
7.
Non
8.
Materia prima
9.
accipere.
IN
11.
Vix
12.
Locus
13.
Natura non
Natura non
medium
quam physica.
cum suo materiali.
est logica,
SECUNDUM LIBRUM
10.
invenies
magis
est materia.
maticam.
14.
et
IN
omnes causas.
TERTIUM LIBRUM
16.
Male
17.
18.
perant.
20.
22.
Non
23.
Optimc Anaxagoras
dixit:
(2)
quoque
25. Infinitum
universum probare.
IN
28. Translatio
29.
QUARTUM LIBRUM
30.
31.
32.
33.
ldem
3-i.
Yacuum
cst
vacuum,
cst
unum
est,
spatium
locus,
plenum,
infinitum.
et
terminante.
35.
Non
sit
vacuum.
30.
ldem subjecto
37.
Vacuum
circulo.
et Hesiodi Chaos.
si
non
vacuum continens
et disterminans.
imbibitum
uhum
continuum.
38.
Tempus non
39.
est in
IN
QUINTUM LIBRUM
1N
SEXTUM LIBRUM
42.
Continuum ex
43.
(1) 11
indivisibilibus componitur.
il
non
fa dire: lo
(2)
il
si
numero.
puo
perft supplire
si
10
con
la
74
divisiones,
quam
magnitudinis et numeri.
44. Infinitas
in
tempore
et
magni-
tudine.
IN
45.
Ex
SEPTIMUM LIBRUM.
principiis Aristotelis
motum rectum
sequitur
comparabi-
circulari.
IN
OCTAVUM LIBRUM.
48. Est
dicit Aristo-
in ordine
orbium, vel
stel-
larum.
49. Pueriliter dicitur circumferentia
motoris.
*
est.
telluris.
PRIMUM LIBRUM.
perfectum.
*
53.
numerum
Aristoteles.
Ex
(1) II
75
55. Circa
55.
53. Corpus
non
simplex mobile.
est
ele-
menti motum.
*
medium,
mcdium
et circa
definitas.
corporum
absolute gra-
motus
rectus
sursum,
63.
Gravissimum
se liabere,
61.
Totum
et
levissimum
definit lationem
ita et
partibus secundum
LIX.* 65. Ut
esse, et
rem
et
secundum
toti.
et inalterabilis,
astrorum reliqua.
66. Profundiori
tuenda.
67.
LX.
Mundus,
astrum, non
id est
astra,
universum
est
infinitum.
Mundus,
id est
ita.
corpoream infinitam,
in
spatio infinito.
70.
*
71.
Universum
est infinitum
unum
et
spatium
fingi
tempus detur.
II
testo
(1)
ha: Tupiler.
corporeum
mundum
poreo atque
intelligibili
que clifferentiam,
76
dicens,
definit Aristoteles,
extra
illud esse
lioc.
Nusquam idem
unde
incipit et
est genitus
et
corruptibilis
Uni-
munclus
est.
minime corrumpatur.
Cum
IN
LXIV.
LXV.
SECUNDUM DE COELO.
Astrorum
79.
( si
motus
quem primum
cliccre
possis.
;
Primus Deus
omnia penetrans,
vivificans
compreliendens.
80. Tellus
81.
corruptibile est.
*
in composito
secl
et
com-
poni.
82.
Ab
infinitucline
3.
qua astra
intrin-
lationem.
sibi definiant
dicuntur ignes
distantiores invisibilia.
LXVI.
extra
(1) II
teslo
ha
Ordiordinatum.
85.
Ubique
77
circa
siatu,
sistit
quodammodo, quod
ahtur
ignis
con-
ct
atquc propinquiora.
tiora,
pro
lioc
LXYII.
quod quaedam
88. Circa
iilos,
cum
Saturnum continue
sint planetae,
illis
qui
ex
quae moven-
imaginaremur
illos soles
svnodum
spectant.
simpliciter
illis
telluri-
eclipsari.
LXYIII.
animae
illius, ellicaciter
mundi
principia contraria
re-
formatur.
*
jNlotus iis,
quem
cum
sit
dinem
animam
intelligimus
citra lassitu-
turales.
(1)
Iltestoha: paucioricus.
II
in ir/neis.
91.
Maxime
sollicitos
qui
bram
et
am-
formamque insitam
spiritualem,
moveantur.
LXIX.
mensuram motus
92. Circa
tius,
quam
metitur.
quam
definitur.
LXX.
94.
est
LXXI.
vexa continens
LXXII.
astri
hujus obtinebit.
95.
96.
est
alterum con-
superficie.
in
Ad motus
velocitatem nobis
sphaericae,
rabiliter
quam
minus
(3)
confert magis
nil
cujuslibet figurae
alius
qui haec
iis
multo
si"
et
astra sint
incompa-
inclavata orbibus
infixa et
imaginantur.
97.
Nullum astrorum
quandoquidem non
illi
defini-
exactus.
IN
LXXIII.
cundo, nec
(3)
II
II
ipsi
Gfrbrer corregge:
cum
invece
Biuno vuol
est.
(1) II testo,
(2) II
dire:
di et.
quam
che fa dire
il
contrario
la
di cio
nelle sfere.
II
quali
grimmaginano
in-
di
IN
primam materiam
sustollit.
QUARTUM LIBRUM.
et leve
naturaliter constitutis.
103.
partium homoge-
et
neis,
Partium
quam
telluris nulla
circumferentiae
alia.
naturam
104. Contra
utperselucet
est ergo
lioc
quod dicitur
telluris
sol.
omnes partes
quadam
dine
alio.
quoddam
terra,
extra
LXXV.
sphaeram
ullara perpendicularem
109.
Ex
XXVII.
111.
An non omne
verso
Ex
su-
gravissimum om-
et rationaliter,
non
ficiem
Nonne quod
112.
rectumve
motum.
aliis est
descendens et e con-
114.
circa globos
non agno-
scimus.
LXXIX.
115.
Ab
Non minus
116.
80
tur aqua.
1
Ex
17.
positis a Peripateticis
illius ignis, qui creditur in concavo orbis lunae, ab ipso qui est
apud nos,
LXXX.
et
generatur
Idem appulsus
118.
in aere.
partis ad
Ad
119.
modum
si
tibi oppositis
pedibus
ambu-
labis.
120. Gravius nobis est quocl plures sub iisdom dimensionibus partc
comprehendit.
PYTHAGORICAE, ET PLATONICAE
Peripateticis impervise assertiones,
quas probainus
et
defendimus.
DE NATUllA.
Natura
est
sempiterna
dentiae instrumentum
3.
et individua essentia
Per insitam
G.
mundum
5.
sibi
2.
Divinae provi-
dirigat, nulla
Ab
4.
tamen ima-
imperfectioribus ad per-
eiilciendo, se
Indefatigabilis; 7. Niliil
sapientiam agens
ipsam quodammodo
ef8.
tamquam
motus omnes,
quodam tenore dotinit, et librata quadam moderatione, mdtiforme quidem ducit ad opus uniformi tamen ordine; 10. Ipsa est ars vivens et quaedam inteliccqui per se indoterminati sunt, certo
tualis
tali,
scd ossentia
tali,
cum discursu,
dum vehemen-
intimum ima-
instrumento operatur
ter
quodam
ginatione
materiam per-
movet atque
iigurat.
81
DE UNIVERSO.
Universum
(ni
horum utrumquc
vclis dicere
infinitum) est
capacissimum
et
pcrfcctissimum ens
3.
Cujus
Omnium
2.
intclligibilis sub-
scmpcr et ubiquc cst; 4. Quinimmo ipsa est ipsum ubiNullam divisioncm admittcns 6. A motu aliena, ct consequenter supra providentiam constituta; 7. Ipsum quod cst corporeum, neque moveri neque manerc satis unquam commode dixeris, benc autem immobile: item quod idem permanet et mostantia tota
que;
5.
vetur; 8.
sum
et
9.
rationem existens
Justitiam, et Judicium.
sit,
Omne
;
intellectum et
omne
est,
Legem
in
neque
Legcm,
rum omnium dispositio; Iudicium in mente animae mundi ad divinae legis normam singula decernente Justitiam in omnium ad;
DE MUNDO.
Mundus
tis, infiniti,
ens; 3. Platoni in
stici
lerc;
Interim animal
cst,
animam
suo,
sive
duci; 9.
da,
(si
tamen accidentia
est ignis, et
11
Parisiorum defen-
dendos evulgavit.
Nihil
religio-
quae secundum
humanam
rationem
nus pro
ea,
veritate
est,
sit
adeo vul-
Jordanus Brunus Nolanus subsequentes universis Europae Academiis discutiendos proposuit articulos, et
omnium
Eos
ita ipsi
ordinasse
placuit,ut
quae in
horum
libris
series
83
illi
seriei
perpetuo respondeat,
historiae de natura
ARTICULI
CIRCA PRIMUM PHYSICI AUDITUS LIBRUM.
ARTICULUS
I.
Nusquam
que entia esse subjectum scientiae non intelligunt Peripateticorum plurimi: neque Aristotelem ipsum ubi-
fere
veram perpetuo
cum
nita
illis
sit,
dendum
(1)
Nol
non va.
est
corpus
testo c'6
quae
libro defi-
scientiae, seu
,
non obtru-
un punto, che
fa
terminare qul
il
periodo e che
si
84
immu-
tabile,
unum
tenus
concipitur
uniusque naturae
absoluta
substantia
qua
esc) obiicitur
contemplatio-
ni. Illa
stoteli: illa
quae
est Ari-
eorum, quae in
est substantia
seipsis
dem
que
(4) conclusionis
raliter:
sole,
secundum speciem,
aut
deque ani-
Cur
(5)
morem,
et
scientia.
omnium
phi-
mutando
il
si in sed:
meno.
testo ha: quo.
(2)
II
(3)
II
(4)
II
(5) II Gfrorer
so perche.
cifico
II
Brnno vnol
in
specimen non
dottrina aristotelica
Che c'entra
lo
specimen?
secondo la
an de rebus naturalibus
mnes
in
dum
eandem
85
scientia,
sit
concorcliter o-
quam ad negandam
eorum pertinacis
ignorantiae turpitudinem illi soli non videant (1) qui
nihil omnino vident ? (2) Quid enim (per Deum immortam bene velare contendunt
ut
quam
mova-
scibilis
loquendi forma,
quam
irresolutissimi, seque
ipsum de-
per
aliud est
clicere
de plurali singulare,
turali
cle
naturalibus naturale,
cle
na-
unquam
dicere de Socrate
esse scientiam,
de Callia
de Platone,
esse
Nel
(3) II
testo
lia:
quod.
manca
1'
interrogativo.
86
rundam Scoticolarum
latorum?
crate
dum
nec
cle
Platone
mine, neque de
diis,
an Peripateticorum mo-
re,
an captiunculatorum more
prie, et propriissime,
communiter, pro-
illi
di-
de soccis, de cicatrici-
ac-
minus a^asones bestiae recta domum redeunti scientiam tribuere possunt. Perpendite an juxta philoso-
cum
distinguentes
di-
particulare et
atque
secundo scientiae
subjici;
se,
tum
nec immediate
nec
quemadmodum quod
est per se
ne
quod
est
sensibile
intelligibile,
Unde nunquam
ha caupone
il
nomine usus
Aristote-
est,
mente.
(2) II testo
ha debent:
il
neque
87
uti docuit
libro in-
angulos,
tres
scivit,
siniiil
dum
quonon
immo
de mo-
eam
ajunt esse
secundum quod
et
quatenus, ac
si
dicant,
indirecte, secundario
prie
autem captiunculatores,
fugacissimi, ettransvolae
pugiunculi.
ita
maxime
circa
dilatare
qui-
88
constat
non vera, et non entia habentur et appellantur, et (1) quod perpetuo constat atque manet,
constare atque manere dicitur, est natura. Si secundo
stantia sunt)
quaerimus impossibile
(etiamsi
gnoscibile
verum
sciri (2),
constat
maxime co-
ens, constans
talia
ulla,
sed natura.
Si tertio debeat esse intelligibile, quia sensibile et
fabulam statuunt
rale ullum,
intelligibile
imo naturale
nimirum non
constat,
dem ex
Si quarto oportet
laribus scientia
in
non
quam
et de
utpote
facit
omnibus vere
quod
II
se
in
dicitur, (3)
quibus ipsa
et
cli
nessuna necessita.
sciri
(4)
sit,
(2)
omnibus
in
omnino ordinatissime
quod
quod
tiam
omnibus verificetur
est natu-
ha ragione.
il
senso rimane lo
cis,
nus
in
iis
(1)
80
quae de animalibus, do
plantis,
ot id
aliis,
cultatis,
suam de anima
Aristoteles circa
gediffi-
Unde
inquisitionem humi-
liter sentiens,
numerat.
ipsum opus
Si quinto
est
ut in universis artis
tur,
liter,
tum
in tota speculatione,
tum
et in univorsis
inquam,
et objective, quia
duplicem in qua-
illam, utpote
non extenditur,
vel
iis
actio
subji-
artificis
omnibus commune,
tuni omnibus,
quod
quod
ete-
tum
in
arte statuaria,
quod
tanquam
extra quocl illa non
operationi
tuaria statua
actus
intendit
est
unum
multitudinem multiplex:
tenus denominat
objicitur, ultra et
Hic subjectum
non
et singuli operis
unum
totale, sed
nisi
intentionis
juxta partium
quis naturale
ut frequenter capiunt
ejusdem
intendunt.
materialiter
finis
ii
non qua,
de qui-
ipsum subsistens
genus.
12
tiae,
vel historiae
90
mathemati-
et naturale clistin-
quandoquidem subjectum
explicite in recto
de tota physica, et de singulis ejus partibus praedicatur: subjectum autem quod finaliter est subjectum
et intentionis,
omnium tractatuum
quoniam
(inquit)
cle
natura
est consideratio ,
ad eam
vicletur;
circa
est scientia,
naturam
est
monstrentur,
illud
icl
est
quae
natura
illi
concomitentur, quae
consequantur
cle
est,
acl
modi
species
volunt.
semper
quod
iclem, intelligibile
illucl
aeternum, immobile,
in
pro-
(1) II testo
ha
circumstant.
91
cipis
propositum
ex
si
maxime suam
artis
a-
exaucupari de-
de natura
tiae
agendum
circa princi-
sit
ipsum
re-
quoniam,
in-
petit.
Ubi tractatum de
quit,
de natura scientia
infinito adoritur
est, circa
magnitudines et mo-
tum, et tempus, et caetera, ideo hujus scientiae propria consideratio est de ipsa Circa principium octavi
.
libri,
et de
primo motore
quae de natura
considerationem hanc,
est spectare.
ait,
ad eam
quod
in
primo
tertio, et
motus etprineipia
talis
et
substantiae versari,omniapro-
non per
se
ram
animum
bilibus
stantia,
et
cipio tertii
11
ubique
et
per se
II
addixisse, sed
natu-
il
testo
ei
quod
mo-
immobile motus principium. Idem in prinde Coelo repetit, inquiens In iis quae in
:
testo ha:
in Aristotele
(2)
alia speculari, ut
(1)
corporum scientiam
ha
persecutari.
92
histo-
quia plu-
extant verba:
omni motu
De
autem et elementis secundum quod sunt disposita secundum superiorem lationem (id est secundum quod habent principium motus, utpote
naturali, de astris
naturam
est
natura Au.
tractatus superiori-
eorum, quae
fiunt
ricum
libri
de anima,
quem
innumeris
aliis
aperit
locis
considerare poteritis
histo-
Idem
in
naturam
(1) II
e le parolede-
quo historicam
si
II
historicam.
il
quo
,,
,
versatur, (1) et
93
telligibilis eminet.
aliis
hujuscemodi
methodum
considerationem
SECUNDUS ARTICULUS.
In prooemio physici auditus duplicem
di
rationem
cognoscen-
est
illa
tandem
non
quam ex ejusdem
RATIO.
parte
philosophiae
dicit,
Cum
vero
in sequenti
nobis, ad
confusis,
libros.
hoc
(1) II testo
ha versetur:
lio
verbi
gli altri.
94
modum
plationem absoluti,
Ibi notat
contemplatione
et
solius, nudi,
atque puri.
citur,,
sophiam
Nonne a natura quemadmodum composita, utpote secundum quod hujusmodi, nempe ut est principium
rerum naturalium, ad eandem absolute capiendam
partim ex quinto Metaph. partim ex
sciplinae libris:
Nonne a
aliis
ejusdem di-
et
Nonne a materia
modi,
acl
solute,
materiam
ex octavo
et
et
formam, potentiam
et
seu
etc.
et incontracte (1),
pluralitate principiorum
cierumque motuum
actumab-
ad pluralitatem
entium
ad coa mul,
spe-
simpliciter,
a considera-
naturalibus universis,
ad considerationem ejusdem
stituens: a ratione
finiti
05
ex
absolutam
et
mobilem
in physicis
dem non
ex cluodecimo Metaph.
quemadmodum
videt,
Quis tan-
a speculatione natu-
partim in tertiodecimo,
et
quarto-
principiis,
cundum
sum 3.
:
ctum
et
se,
significati
immixtum:
absolutum:
ad
4. contracti
7. ut scientiae
speculativi ad
lescentis
se-
ad sapientiam
contemplativum:
8.
ad
il
intelligi-
ut intellectus
9. ut notitiae
(1) II testo ed
5.
ado-
viros pa-
il
senso.
96
et
significationes
cipii,
ad modicum distinguuntur.
unam contractamque
contractam,
omnes
tat,
quam solummodo
rationes dividendo
quod quam
et in
feliciter faciat,
ARTIC.
Unum
distinguendo
aperiemus.
III.
disci-
feliciter
teles.
RATIO.
Xenophanes ex
sique
ex nihilo
ei
quod
fiat oportet:
non
est id
esse
non
quod
quod
potest.
est
si
est
omnia
aliquid
si
aeternum
est nihil,
quidquid
fiunt, nihil
accedit
et
est,
prae-
iterum
amplius
97
quem
Idem unum
mutuo
desinat.
invicem
sit
necessario
invicemque aliud
alii
sese
terminare oportet,
finem esse.
jam proxime
undequaque
tis,
similitudinis
pers
tur
enim
tale
sit
neque forma
non
oportet.
sit
scibile
tur
in
immobile
nisi
plenum, vel
tale vel in
tum
et
infini-
morbique ex-
quod neque
situ transponi-
diversificatur. Alteri
quoque admi-
oportet,
erit,
quod erat
interit
verum
appellabat,
sit
quod
mente intellectuque conprehenditur, rerum substantiam, naturam universam: caetera vero quae sensum
communem
et
imaginationem pulsant
quaeque
in
mobilitf
alterabilia, admiscibilia,
ille
non
so-
bile, sicut
cum
id
quod
est apparens,
ab
post positum
unum
infinitum et
immo-
98
doxa
examinatos
intelligentia
Aristoteles
non
conjicio
cum
sed
istos ortlio-
gravior
occasio
partes
respondebimus.
ARTIC. IV.
Ex
unum
minime
undique
unum
sibi
asserit
sed
illos,
RATIO.
Quod
non
est finitum
duntaxat: quod
centro
aequalitas
sed a
centri
non
illucl
propriam
in
hoc
modum
mundus, nullus
undique
in
universo
(1)
II
non
orbis in circumfesit
in centro, quia
aequalis habetur
parvumque horizontem
oportet,
Deo, in na-
est in
sensibili
ad
magnum
sit
Gfrorer cjrregge
in universo
il
99
ARTI(\
Unum
dem
V.
quod
quo qui-
nihil influat
peregrinum.
RATIO.
triam,
quam ad hoc
vel illud
integrum constituendum
unum
mundi
giones emigrabunt.
unde iterum
pareat ubi
dis-
diversis
concorditer coalescebant
quidem
symme-
(etiam
cum
efficiunt: si-
quocumque composito (licet ubi magis apminus) quaedam sibi cognata, propriaque
quoadusque
non
tum
sufficiunt intrusa
unum idemque
non
fuerint
constare, vivere,
Universum
regrinum
illi
ARTIC. VI.
Ipsum certe
substantialiter est
immensum
chaos,
immensus
vel aer
100
ad
quibus
ordinatri-
exa-
gitantem, alentem.
RATIO.
occurrit
et judicandi
modus
scientificus definiendi
quocirca nulla
et contemplationis via^
sententia
est
men
quadam
ratione
indignus
,
quam
ali-
quam
omnium
sit
efficiens, di-
rector, et ordinator.
ARTIC.
VII.
plicia
literae
(1)
II
ita
sim-
enim
et
lineae figurarum
atque
figurae:
gemus
101
haud secus
et universali
ex uno
quam ex
RATIO.
dicuntur
et
enim sunt
sicut
corporum: haec
intelliguntur principia
fluit
quaedam. Porro
in lineam, ut cujus
neque linea
superficies in corpus
in super-
sed abstractive
nimirum ubi non sunt eaedem vel siminaturae resolutiones ad vcra secundum naturam
gressus
les
ita
principia comparata,
frugaliter disciplinales
illi
qui
mant
rii
naturam
et
rationi
VIII.
comperimus
si
102
non mathematicum
logicumque, sed
naturale
pium
RATIO.
Anaxagora
Si petas ab
quid
videlicet
habent
Melissus
et alii certe
quod
similiter
Empedo-
afferat
primum
adducit
autem
quoddam ens
sit illud
quam physicum
recte
omnem
quam
teles
ipse
ex suis fundamentis
manifestum
struat,
phiae locis
et
est
aliis
indigum,
Quod
Aristo-
hanc materiam
iis
iisdem argumentis
tertii libri
II
testo ha:
ibi
de-
praecise ex
corpore
se,
et
in Dialogis de principio
omnem aliunde
et hapere.
causa
uno,
et
et in
iis
103
actualitatem adduxi.
ARTIC. IX.
principium secundum
formam ad metaphysicam
instituitur,
con-
cst.
RATIO.
Ejusdem
finire,
artiiicis
nemo
est qui
esse,
abnuat,
cam
transmittitur
physicum sit eo
(1)
cum
quod
tale
est
ra-
consistit, et citra
mate-
Deum)
definit,
per
quam
in physicis de materiali?
An
fbrte tunc
secundum formam determinat, cum planumeros nititur destrueAn talibus secundum formam principiis sublatis,
de principio
tonicasideas, et pythagoricos
re?
(1)
II
tesfo
lia:
sit,
eo quod,
non so perche.
com'e nel
testo:
104
An quemadmodum
unum,
rialiter
definivit,
certum
ita ibi
quae
in natura
hic Aristoteles
formam
diversificentur?
nusquam probare
nem quoque
quam
tute potuerit.
RATIO.
Nusquam
ostendit Aristoteles,
naturalium constantia
res corrumpantur,
cum
ubi
sit
formarum
si
non extrinsecus ab
tur, et
nem
efficiente
et a
inducuntur, in
non ens
qui universum
actum
et veritatem
aliis
est
ad mate-
(1)
II
non
est contra
formarum
ulla
105
materiae
ipsius
principium.
quae est in
me
est,
et in lapide,
ma
ad universales
appellatur Aristoteli,
nisi
quam in
Quaenam
superficie
faciat
est principium
et
,
si
evanescit.
ulla
quae
sit
Quae
est in particularibus
quae
corruptibilis, et
lis
materiae apparet
forma
igitur
quia
non
quamtumlibet Aristoteles
quam
formam
physicum prin-
cipium
adducet
cus (1)
rneros.
Porro
ordinatricis
exagitantis,
nisi
si
vel
non
materiam
sub alicujus
contrarietatis conditione et
formarum
cipio
in ea,
partim
defmiemus, ubi
titu
(1)
et
de existentia
ubi
de generatione pertractabimus
et de privatione et
materiae appe-
II
testo lia
Platonitus.
14
106
ARTIC.
XI.
Harmonicam tutius
inquies, quam inter phy-
Astrologiam, Perspectivam, et
naturalis philosophiae partes
Astronomiam
Si
Perspectivam
Harmonicam
nemo illum
et
set.
medias appellabimus
disciplinas,
cum
et
physicam
inter abstra-
ctum a materia, et cum materia conjunctum medium imaginari nequeamus ? Nonne et Aristoteli phy,
est
linea
strologus, ubi
tur
ARTIC.
Locum
et
lium caussae
biles
dican-
XII.
propterea tamen
illas
non
destitit Aristoteles
107
RATIO.
ctionem absolverit
fieri
teatur
non per
quis haec
cum causam
facti
defectusque ra-
temporisque penuriam
loci
se causas fa-
plurimum adducimus
ut
tionem
haec
Quis confidat
nus referre
cum neque
veluti materia
conservantis
et
quam ad rerum
ahsint.
neque
finis
si
citur,
quam exemplar
et ideo
quam fi~
materiam cum
Aut
Platone causarum
di-
numerum reducamus
ARTIC.
Nunquam
XIII.
produceret, erraret.
(1) Ii
vuol dire
o riduciamo le
il
senso.
II
testo
108
RATIO.
Non
Imo
quam ipsum
aliterque respiciat
subje-
sit,
errat
me-
si
:
ita et
si aliter
errat: neque
igitur in universali,
neque
sit pati
agat,
ARTIC. xiv.
Natura fortuitum
rrihil
esse potest.
RATIO.
facit, intendit,
intendebatque
unam
et
non unum
esse substantiam
sinealia:
quae non
flt
om-
sed est.
ut ad aliud
109
et
fl-
naturam,
omne:
et
in
eam ex qua
fit
omne,
et
eam quae
ut actus po-
cuntur
nem
iis
et in
sunt
una
natura
finis^
sunt fine
est
est finis.
In
iis
et in
iis
quae
omnium rerum
in
fi-
substantia,
est. Si
unum
etenim
subjectum
una natura, de uno praedicata omnia certe verificantur. Si natura imaginetur extra rerum substantiam
,
secundum unam,
illi
partem
ipsum quod
est, in diversis
sane contrariis-
et habitudines.
dicitur con-
de
et cui
om-
si
(1) II testo
ha:
omni apossibilitatc.
Dum
in-
110
tionibus
incompossibilitas
repugnantia
eadem subjecta
consistit. Istud in
atque fuga
vero curvus
maxime
alter
rectus alter
maxime
cur-
natura
illis
subjicitur.
Idem
igitur principium,
medium,
finis-
eademnempeusia
ejus quod est bonum et malum, bonum et non bonum,
calidum et frigidum amicum et inimicum idem est
quod omnium horum denominationem suscipit de eodem (inquam) omnia verificantur, atque praedicantur.
est:
artic. xv.
Rerum
aequaliter referimus
ut ad
earum
RATIO.
Temere quaeritur
an
prolificationis necessitas
ad
haec sine
illo^
quam
iste
an
efficiens.
circumstantibus
juxta
Porro
in
ti,
agens unus
si
locus unus
cum
cum
alio
alio,
alio
ut rei necessitatem
ad hoc atque ad
liter
111
illud
alia
confe-
non aequa-
referamus.
Actus existentis in potentia secundum quocl hujusmodi, non magis definitio motus
torum aliorum
definire.
quam
est,
rnul-
potentia:
quem
sane definiendi
spernimus.
RATIO,
est,
quae suhjecto
sit,
quam imme-
ad invicem referuntur, ut
sit
alterius
et
ad alterum
Imo
etsi
omnis motus
in potentia
ille
possitesse.
112
ARTIC. XVII.
Nec tute motum actum imperfecti, neque sat vere actum imperfectum dixeris unquam, interdum enim est actus perfecti, perpetuoque actus perfectus
est,
ad
si
quod ad ipsum
illud,
(1).
RATIO.
perfecti con-
venit apud Aristotelem ipsum, et apud nos qui (2) globis universis.
turaliter
coelum
definit
Haec
quod
non enim
Aristoteli:
coelum,
non moveretur
si
quam corpus
mum
maxime
sibi
moveatur na-
non
esset sane
neque profundius
qui convenit
subjecto exi-
naturali dispositione
altius
ita
et
terminum
motus
iste
et ulti-
ut ergo
natura-
tanquam propria
concomitatur. Nec obest
passio
consequitur
imo
ne dica-
questo periodetto
buglio.
(2)
frase
inteso, che la
mus ipsum
rerum
in
esso (1)
speciebus
ab
comprehendatur
alia
imperfectum non
113
species
quia
comprehendat
vel aliam
dicitur.
una numeri
imperfectum non
Ilinc
est
neque
hoc
est
terrae, quia
suffragantur, quatenus
natura inditum, ut
illis
habeant ad
mutuo
Quocl
alia.
si
alia
unum
digeat,
horum ordinem
sit
quod nullo
perfectum universum,
erit
in-
neque di-
perfecti, quia
quod
unum
motus
dixerit
quatenus mobile
est
valeat
quis
alius
posset
quam motus
cabile,
quam
non
aedificatio
est
mus enim
II
est
si
motum
quia mo-
actus
esse
quatenus aedifi-
nunquid aedificium
esse
?
potest
at aedificium
potentiam non ad
motum
sed
quate-
rem
con-
mente
aedificabilis
non convenit
(3) notat
(1)
actus qui
nus
im-
est
stotelis
bilis
est actus
nata;
se
nonche
di
quatenus, notat,
15
stitutam
114
utpote aediflcium
aedificabilis
autem, qua-
dem
ille
bile
primo modo
actus perfectissimus
est, et
ultimus. Aedifica-
potentiam ad
dicit
motum
esse, et
domus est ejus actus perfectus, aedificabile secundo modo notat potentiam ad motum^et ideo aedificatio
ideo
tenus mobile
est,
motum actum
an motus
quem
qui sensu
non
percipit, nulJa
sit
definiendus,
unquam
definitio-
tione percipiet.
RATIC. XVIII.
Motum non
dicere
om-
debuisset Ari-
stoteles.
RATIO.
babentur generatio
dum
cum
motus
in qualitate
in
quanto et secun-
in loco, et
et
est
ipsi
et
et corruptio
quod modo
intelligitur;
(1)
est
quod
fit
pater, qui
si in
quibusdam
Secundum,
erat,
fit
quia et
dominus,
animo motus
115
li,
Pariter ad actionem
le.
passionem, seu
motus non
ipsa
quando
et
si
et
et in actione
seu agere
si
ad
haec
ad quando
ad habere,
pati, et in
in ubi et
ad ubi
in habere, et
sedens
cum hesternum
fit
hodiernum
quodnon estannulatum
annulatum. Cur igitur mo-
domi,fit in foro:
fit
uxoratum
et
tus species
libentissime.
ARTIC, XIX.
et
qui
alteritateni, inae-
esse dixerint
quam
astruit Aristoteles.
RATIO.
Non
tas
alteri-
et non ens in iis quae non movenmota quiescunt, verificatur: quicquid est hoc,
inaequalitas
tur, vel
non
est
est illud
inaequale
ab aliquo
sive
in
motu
alteri est
sive extra
motum.
sit
Cum
116
et
non ens
distingui-
ad diversa subje-
et
moto
et
quie-
semper
est
alterum et inaequale
non
et
non ipsum
ens datur,
non ens
atque quiescens,
est,
inaequale et alterum
dicitur.
ARTIC. xx.
RATIO.
Motus primo
est in
tanquam
et materiali
ter: aequaliter
sideranti
patet
aequaliter in utroque
manifestum.
tertium
Primum
puta quod
sit
formali-
dicitur,
non magis
quam subjectum
motus
dicatur. Ideo
una proveniens
secundum
et
facile
aequaliter in utroque
efficiens,
ab ipso motum:
sit
movens
in subje-
quia ex movente
eque moto
re-
sultat motus,
sic ut
ex vidente
et ideo patet
et
operatio
viso, visio
quae ut
autem ab
formaliter dicitur, ut
originaliter
117
ope-
in
ipsis
provenit,
ipsis
etiam quartum.
con-
Ilic
nempe operantem,
operabile,
operationem, opus.
UBI DE INFINITO
ARTIC. XXI.
communem
facit dubi-
merus,
mathematica magnitudo
et
Aristoteles.
Non enim
nusquam
diluit
quam
natura:
umbram
aemulatricem?
RATIO.
Unde ex
infi-
vacuum
turali
sit illud,
talis
sive plenum.
tantaque
Unde etiam
potentia
illi
inest
non secundum
respondentem
non
alicui na-
Nisi
effecisset
am-
anima-
118
praescripsit (vel
forte
non
Si in
natura
ram,
nil frustra,
mus
nunquam
naturae vires
gnum
quam coelum
saltem,
phitarum sententiam
mea
igitur
in
tam ma-
anthropomor-
est, juxta
ex eo loco
in-
templum
aedificabitis
mihi
illud
po-
test,
Ad
hoc dicitur
cum unum
repugnat, ut
ens,
sit
nec rationi
modo
ciei
ratione
accipit Aristoteles in
esse
hominem unum,
modi substantiam
molem
et
licet
quantitatem
tionem hujus
astri
ut
si
omne quod
quolibet
enim species
et
figuram
quoad earum
sequuntur condi-
magnum
et
in eo intra defini-
tos
majoribus maiores
animalibus nascuntur, in
in minoribus
minores apparent.
quam
equina,
119
hominem, imo
fecerit infinitum
apparuit
Non
hominem
est
ut
ficus
esse,
Ita
homo,
homo,
quia
neque figuratum.
totum indifferens
quo homo
in
sit infinitus
(inquies) infinitus
?
imo ut
Ergo
faciat,
est:
aurum
vere, et
est infinitum, u-
tur
non
fallitur
veritatem appellit,
molem
persequi-
naturam imitatur, et ad
quam sensus, ad veritatem inquam
sed altius
neque potest
est
quod potest
quod
est
nomen
illud
operatur
indescriptibile, ineffabile, et
enim
unum idemque
est
illi
omnia nomina
illi
Ex
iis, si
cui a-
non
ne temere judicet.
ART. XXII.
Negamus
non concedimus
iste,
petit
120
enim
in principio philosophus
RATIO.
Cum
planitie
tum non
esse,
priorumque principiorum
corpus infinitum esse
omnis corporis
incedit.
Supponenti
superficie terminari
art.
non
vero
erit
tantum corporis.
xxm.
RATIO.
enim
est
non
et ubique.
121
ARTIC. XXIV.
quemdam
corporibus esse.
RATIO.
Si
non
superficies, sed
maximum,
sive
sive
est,
minimum,
sive finitum
sit
ipsum,
sive infinitum.
artic. xxv.
secundum quanti-
est.
ratio.
Omnium particularium
aliquid est extra: quia in
num quod
influit,et est
finitorumque compositorum
omnibus
est
proprium quod
semper peregrieffluit.
Omnium
quod
vero nihil
neque
niti
est,
neque
hoc
est
122
ARTIC. XXVI.
Finitum Aristotelis
est
ignotum, falsum,
et
impos-
sibile:
plurium philosophorum.
RATIO.
aliquid
finiri,
sive sen-
ne argumentante. Et
difficilius est
persequi
vacuum, neque
sit
locus,
nunquam
(1)
curam
pro-
nullum
est
neque spacium
potuit persuadere
;
et ideo finitum
mus
tum
idest
desi-
dici-
neque imperfecte.
deve, a terminum.
II
bilmente in mente
il
(2)
infini-
derans;
tur,
Nullum
flnitum
Questa menzione
le altre
si
due precedenti
di sopra.
articoli
De
la
De
Vlnfinito Universo, e
123
ARTIC. XXVII.
actum.
RATIO.
enim vacuum
cuum
non
sive va-
non
est
cium
quam quidcunque
aliud.
RATIO.
Propter translationem
lum manifestum
dam
est
locum esse
tentia
quinam
inquit Aristoteles
aliquid
o Aristoteles
haec po-
quam
qui ha
lo stes-
quinam: deve
dire
qui
quinam, dove
fit
Moecenas
il
in spacio
124
spacium
dicis potius
suum non
quam per
ul-
locandum
quinam
Illud sane, in
dum
duos
(cuius dimensiones
circulo) locari
non
istos circulos
corpus
soli-
potest.
Quomodo ergo
superficiem,
necessario aliud
ab extrema
illa
medium
circumferentia, usque ad
to-
Cur enim
Hesiodus citatur rebus faciundis locum, vacuum, spacium, chaosque praeponens, ubi
ristoteles) superficiem
sint, esse
in
non
ille
non tecum
(o
A-
potest) sed
aliis
alio-
quo nullum
est, sine
non prohibebit
quod
est,
ha un'altra
volta:
quinam.
bet
non
neque incorporea
sensibile
nem
habet.
125
haud incorporea
Porro vacuum
est
quia
seu
magnitudi-
spacium
in
sive ele-
le est,
toni
ni,
ut in quo aliquid
Quae non
sit.
sit
non autem
est
alicubi,
translata augentur
accedit in
iis
alicubi
quod
in alio
tum
enim
si illis
augmen-
artic. xxix.
minare.
RATIO.
Continere quidem
est principii,
stituit:
loci est
quod tantum
et
,
tale
illud
quod terminat
lo-
126
aqua
quidem
Differentia
est
inter
nomen
spacium
respectivi: hinc
locum
spacium haec
et
absoluti
locus
nomen
locus
est
spacium ad esse
(2)
locum
nullum corpus
porro
ut
est,
sit
Zeno
quod
qu^tm
contrahitque
,
tantum lo-
alicubi in spacio
sit
definit
talem locum
si
bene percipiant
et Aristoteles.
artic. xxx.
Stultum
coactare,
est
cum
RATIO.
culum quoddam,
et
(1)
Nel
juxta Ari-
(2) II testo
vi premette
il
erat, ut,
ha adesse
il
lo lascia tale
testo, e
guasta
il
luogo.
es-
quale
ma
senso, ch'e:
,
quel tanto
stotelis
censuram
12
receptaculum
illi
idem
quod
fuerit
Porro
si
materiam, talem
se
lem
tem
per qualem
et
pars
in
et quia sicut
intelligat
Cur autem locum ad esse materiam vel formam obliget Aristoteles non satis indicat postquam
in suis cathegoriis locum quantitatis speciem declaravit
et postquam doctor iste negat (1) locum esse
materiam vel formam, cum longe absit ab eo ut sit
pars rei. Determinat tandem esse aliquid, quod neque
similiter.
sit;
sed
astruit,
non minus
bene quam contra Platonem. Quomodo enim acciden-
talis
inest ut
forma
sit alius,
nempe
quomodo
cui
non
cum
quid
corpo-
perficies est
spacium
rei locatae
suum terminum
locus
et rationali
aequale
magis
est,
antisigni-
habet sane
(1)
II
(2)
cum
128
terminativum
nusquam
intelligitur.
ARTIC. XXXI.
medium
in
esse
quo fluvius
locum
quid extra,
illa
sed spa-
Neque sphaerae
est.
quod implet
sed spacium
non
sit ali-
nihilominus in loco.
erit
RATIO.
enim aere
et aqua,
num
finita infinitaque
Sique velis u-
cundum partes
accipere,
aqua transfertur,
non urgebo.
et partes
Cum
se-
itaque tota
consequenter
transferuntur, ita
dum tamen
ut
enim totum
et partes
est,
im-
in
toto,
qui est pars spacii universi, dicitur locus qualis est vas:
cum locato
locus
129
transferri dicitur
est vas
proprie
quam
autem non
aqua.
Ex
aliusmodi
vel
est.
spacium
coelo et
medio
Non coelum
ultimum locus
est.
est
nec
in loco
coeli
sed spacium id
erit,
quod
flu-
quiddam sed
Non inquam medium in
est locus,
quo coelum
in
his
universum corpus
et
et
nens ipsum
vere locus
sit,
cui
est,
est, in
est
pter translationem
in translatione
nus.
enim
cum
Talem quo-
cum
loci
genus,
ali-
130
ARTIC. XXXII.
Minime verum
est,
quam quod
tare locum,
circulo torqueatur.
RATIO.
quod
est universi
locum
si
corporis,
ad universale spacium
referatur.
iste cir-
locum mutant
consistente
accidit
iis
qui
superficiem et
esse in loco
quuntur.
ARTIC. XXXIII. UBI DE V/.CUO.
est,
vacuum
esse dicunt.
RATIO.
Vacuum spacium
sit
nos
131
modo
primo ab aere
repleri
natum
in
quo modo
est.
vacuum, spacium
sunt corpora;
vacuum,
mmime
non
sit.
quo
Cum vero
(1)
Hinc no-
vel terminus, in
cum
in
unum
contineatur , quodque
citra illud
esse qualitatem
dici-
visibilem
illam
concomitantibus accidentibus
sed
idest
spacium
vacuum
illud
esse spa-
continens citra
punctum,
et
vacuum, quia
spacia
illa
non
sunt, in qui-
definietur
illud
quomodo nominabitur
nisi esset,
quare va-
non haberet
alteri
(1)
(2)
cedat. Nihil
est,
illuc
enim
ci
va.
quo
cio in
sed
si
est,
132
quanam movetur,
quidquid movetur,
nisi
per vacuum,
esse, in
quod
quo
illic
nihil est
in
movetur, ibique
et rarefactio, oportet,
fit,
nihil
partem
nisi sit
unum
corlicet
dium
semper
nominare
si
alia ratione
intelligere oporteat.
velis,
non
aliter
(1)
non
sit
spatium,
vacuum
appellare libet,
spatii
extremum, quod
si
cum
exigit,
in
aerem,
minus vero,
aquam transmutatur aer. Non propterea sequitur interdum alicubi vacuum esse sine corpore, natura
enim ita providet, immo necessario naturaliterfit, (2)
in
sole,
nunc ad unum
(2)
medium.
Iltestoha:s#.
nunc ad alterum
il
quod
si
ri-
133
Neque enim
tatio succedat.
obest,
fiat
aeris,
multum
si
hinc
aeris (1)
motum rectum
definire,
aere, undique
tandem idem
quod non
et
Ex
iis
quam
si
omnibus manifestum
vacuum ipsum,
defluat e monti-
si illi
est
vacuum,
locus, ut continet.
ARTIC. xxxiv.
Vacuum
tur.
Ipsum
est spatium, in
unum
est
quo
tantum
(1) II testo
testo,
ed
(2) II testo
ma
non
ha
modicum
io accetto la
c'e
ne
acris:
sua correzione.
ha contiguantur:
il
il
alia.
il
verbo contiguo, ne
il
continguo.
II
me
134
RATIO.
Vacuum
est,
dum
eodem
nihil
spatio
fixius esse potest,) aer vel aliud alii (1) in ipso cedit.Inte-
rim igitur
ante
vacuum
nihil per
quia aer
est,
si
non moveretur,
si
non cede-
eodem succedentibus
in spatio.
una
non
quod se
magnitudinem, quantum
(2)
aequales. Sicut
vacuo
quali
et loco,
enim
est,
quam
non
differt
locatum videlicet a
loco, ita
dimen-
rant oportet. Neque propterea sequitur, quod eadem ratione quotlibet dimensiones in
eodem erunt
loco: incon-
loci simul,
compositas-
que quodammodo esse, prorsus est necessarium. Nus(1) II testo ha: alio.
(2)
II
senso, che e
pa.
II
il
luogo di
di
non intendere
il
cubo ha tanta grandezza, quanto e il vacuo che occuAristotele a cui allude il Bruno, dice appunto cosi:
,
135
locabitur
nisi
tantundem
igitur, o Aristoteles,
quae sunt
B.
fiat
Cum
perpetuo permanentibus,
in^eodem successive
dum
iis,
infinita
corpora cedant.
sibi
artic. xxxv.
motus,
erit
si
non
sit
vacuum,
in (1) vacuo.
RATIO.
est,
vacuum
locum corpora
quod
si
motus
esse oportet:
potest alterari
concedimus
sibi
cedant oportet.
Nos ad
liaec
et consentimus,
motum
faciat sine
natura respuit, etnos, ulla ratione non cogente, ponere non debemus
sibi
sed
vacuum
si
spatium idem
(1)
II
testo
ha
in ex:
il
Gfrorer pure.
136
me
et ab
aere
et
dimus.
Quod item
motum
in tempore, et ideo, ut
motus
id,
sit,
esse
temporalem esse
est pro-
nus tarnen
etsi illud
temporalem.
sit,
non
Non necessarium
tollit
est
motum
propterea
moveri in
instanti,
quod movetur per vacuum. Oportet enim etiam spatium non esse indivisibile, neque corpus quod movetur: ubi vero spatium est corpus divisibile, licet nulla
sit
in instanti fieri
Si
motum
AB moveri debeam
a termino
A ad
terminum B,
inter
erunt 50 passus,
quamvis
quam
aere mediante
Procul dubio,
men aliae
ta-
dere
et successive pars
quodam
medium
et attingat
terminnm,
et
pertranseat.
137
tium locus
necessarium
et
ut in
eo
sibi
necessarium Ari-
et
quam
in
subjecto.
Qua-
enim atquc
aqua
aut
quia
ct spatii
citius
fert
quem
est
ditfert
locum
motus
dii-
quam
cedit aer,
dimensio
quia
aperi-
sicut dif-
turalis a praeternaturali,
non motum
tantum
nihil
locum
et
continentiam
est administrare.
se liabet
indifferen-
illacque hucillucque
versum definitemoveri
id,
contingat.
(1)
fertur
11
testo, ch'io
1-e
mancano
differens .
(2)
II
nel
Gfrorer corregge
qua.
18
cedat. In
iis
138
non
virtutem acquiri a me-
dio
eo impediantur
sed
ipsum, quod fertur, innatam vel impressam habet virtutem, qua ad illam loci differentiam, ad
tandiu
pellit:
pelli-
feratur,
tur,
quam
sursum
jaciat,
le-
illi
quod
Non tamen
quod movebitur
ideo
stabit
alicubi.
Ex hoc
igitur,
non necesse
tiam,
est
corpora
in
vacuo quiescere, ut
motu
vacui non
est,
ut
natum
sibi
determinet, sed ut
sit illud,
ut
motum
differen-
ipsum
vel ad alia
Immo tale naturaliter oportet esse spatium, quale cum nullam ad motum differentiam habeat, vel faciat, non magis faveat una, quam alia ratione motis: non magis iis, quae moventur, quam iis,
sese habeat.
quae quiescunt;
ter
et ideo spatium,
quod
aliudve,
(1)
II
vacuumquam
scontrato
(2) II
resistat,
intelligi
il
ei, ch'
Sed decet
e a principio
dicit Aristoteles .
aer
Ho
ri-
esse, in
cuum non
tollit
139
resistant,
sursum
spatii,
quae
et
medium
igitur
nec
est,
tardi-
et
quaquaversum
deferri
videmus haec
medium
resistit,
est
dicitur) aliquando
impurior
ut aqua
ista
aer,
qua
nun-
pellat,
ostendi poterit.
ARTIC. xxxvi.
ipsum locum
corpus
est,
dam
et disterminare est:
ratione,
quam
quo
levi qua-
differre sentimus.
RATIO.
Vacuum certe
14
nuum, nunquid
discernit,
ne
sint conti-
aerne an
aeris superficies?
pora
si
est inter
superficiempositum;
oppositis diver-
alterum
communem
duo cor-
est
quod
quod qualecunque
inscribi
non
rum: haud
screta,
unitas
cuum
poterit,
aliter
si
sit, aliter,
neutrum
sit
vacui nomine,
intermedium aliquod
sit,
quam
opus
est,
quod neque
disterminans.
Non
medium contiguorum
corporum: si enim esset spatium, haberet extremum distinctum ab extremo duorum corporum; et forte opordatur vacuum, (2) spatium, sed
teret
inter illa
nem, quia
et est locus,
qui
terminat.
Vacuum
che
il
quid.
Bruno qui parla clello spazio vuoto, una volta come intervallo,
come contenente; come si scorge dal perioclo seguente.
un'altra
unum
est
esse intelligantur,
contigua, ut
ita
141
nempe
ubi
unum continuum
tamen nocesse
est,
ramque contentam,
igitur quanivis
facere
non videantur;
aliquid extet
vacuum
interniedium. Hinc
in universo sit
unum
conti-
in
aquaetinaere
ea,
quae in aere
dam
inter
non
obsistit,
candas non sunt incompossibiles, sed sunt adeo necessariae, ut nullae aliae sine aliis esse possint,
quae
si-
ita et
bus,
neque accidens,
si
peripatetice significent
est substantia
quaedam;
(1) et
cum dimen-
non
luci,
diaphani adaequant,
dimensiones
illas
licet
14^
ARTIC. XXXVII.
id
enim necesse
est.
RATIO.
Non
ita
dicimus, ut ex
bene dictum
sit
apud
cum omne
quent, ut
aere
mensionibus
nomen pro
harum
continuitas
quasi correlative
mutuo
realiterque
corporibus non
est,
cum
corporis di-
sibi ita
cum
illarum continuitate
se ponant.
sit
Vacuum
igitur
li-
separatum, tamen a
sine
logice
forma
ulla,
tamen
Intelligitur ergo
vel quatenus
ipsa
vacuum
naturam
a corporibus separatum,
adeorum
distinctionem interjicitur.
ob dimensionum ejus
cum
unum
infinitum dicitur,
unum
est
143
ripateticus,
catam
est super
tandem
explidefi-
vacuumquidem per se spatium et corporum quoddam receptamhmi, quod etiam habet apniens, inquit:
dictis
sublatum
est.
fit,
excessit.
omne corpore
privatum intervallum confutare, nam vacuumhoc actu,
Videtur etiam Plato
vacuum
revera, et
ut
prorsus non
est,
et
consensum universi
sit.
UBI DE
TEMPORE
AUTIC. XXXVIII.
Tempus, quod
est
non
est alibi,
quam
ille
est in coelo,
in terra subjective.
RATIO.
Si
144
tus,
motus
subjective
ille,
in
coelo,
si
et
motus
quippe motus
ille,
et astra.
Neque enim
dem
si
unum
ut
so,
in univer-
existat: quandoqui-
brevissimum
motum omnium
esse alium
dierum spatio
octo
et viginti
cipit,
ab
isto, si-
motum diurnum,
ubi
sua superficie
re-
in
tellus,
oportet
fluens intelligere: at
lius
aequinoctiali
non
sit
motus
quorum
nonae spbaerae
dicitur proprius,
tum
unde
et irregulate
circuitus
producatur
tum
ille
At
in
exorbitet,
regularitei
motu
illo
quas
mo-
duobus
circulis
aliquid
promovebis
meridiano videlicet
,
ut
tandem
certa
(1) 11 testo
ha: motur.
circuli
et aequinoctiali.
lex
partium
qui videntur
ej
ve-
145
non sunt
usurpato nomine
culi
circuli,
neque
per
fideliter
non
et
si
tantum
trica:
liis,
cir-
est possibile, et
quonam
igi-
enim
sibi
tatem judicet
tur
omnium
mensura
et inaequali-
regulatissimus
diurnique motus
si
alios
motus comperi-
mensuram millegeminis
praesumtio
hominem istum
cadunt sex
illae rationes,
asserebatur,
tio successiva,
2 quia
sit
quia
Jam
coeli
tempus
mensuretur dura-
maxime famosus, 3
sit
vides,
quomodo
adegerit! Ecce
irregu-
ignorantia atque
quibus motus
rei
om-
sit invariabilis,
quia
5 quia
sit
sit
Postquam de ratione mensurae est 1 ut agnoscatur per ipsam (1) alterum quantum est, 2 ut sit
simus.
cum mensurato
unius generis
(1) II testo
ha
tpsa.
19
easdem conditiones,
146
sit
nota,
immo
utrumque habeat
vel intensionem;
quam
alia inno-
tescant;
ut perstet
artic. xxxix.
quam tempus
motum novimus du-
mensura
rationem,
quam
e contra:
mensurari contingat
se
mensura motus
temporis
erit
ni prius
extiterit.
RATIO.
Cum
tempus
cet absolute
sit
mente capi
possit et deiiniri,
tamen a
li-
re-
unum,
Et
infinitum spatium
veluti sub
infinita
uno
infinito spatio,
continuo,
communi
(1)
Nel
testo
manca
la virgola: nel
Gfrorer pure.
moventur, tardius in
me
in
iis
iis,
immensum
licet
et
dum tamen
tempus dicimus;
salem,
si
collocare
ea quidem
qua non eorum, quae moventur modo, sed et
quao citissime
iis,
sicut
locum univer-
di-
horum
cuntur aeterna,
accipere tempus,tum ut
tum motus quantitatem per durationem inquirimus: interim tamen nunquam tempus est mensura motus, nisi
ipsum prius ut motus
semper tempus
Immo
mensura motus:
ita
minamus.
Ex quo
ha
il
testo ed
motu.
il
Gfrorer: io leggerei:
Et
148
motum esse
tem-
poris
ARTIC. XL.
si
omnia quieve-
rint.
RATIO.
Certe
motus non
si
le diceretur,
eademque
idem unumque
duratio,
esset
Jam
omnia quiescere, accidetne propterea haec non durare ? immo durant, una eademque
omnia duratione durant. Sed nullo existente motu,
si
accidat
motus
in
iis,
quae
cum placuit
accipere tempus mensuram motus, tempus motum diur-
magnaex
(1)
II
testo
ha: Sardis:
il
il
Bruno
par che abbia voluto conservare la forma greca del testo aristotelico,
num
secundum
absolute, sed
149
esse ad
quandam
motiis spe-
di-
nomine (quod a
*
omnino
coarctata
sit,
haheam
ut temporis
si-
quam (ut fieri dehet) temporis ratum respective capiatur, ut tum uno
potius
tum absolute
tum alio modo sit; ex
tio
iis
surari dicimus
si
omnia
quie-
verint,
Unde
tumjudicamus,
quietem, et
ita
motum
per alterius
omnium
omnium
mo-
(nisi
alia,
est,
ut
cum
dies
alia
brarum, vel
ni
cum
illi
adae-
est quin-
totidem
li-
et proportionalis,
terrae
est:
quod
quae
ut
cum gradu
coelesti
correspondentem mensuramus.
gradum
Haec omnia
150
ita definita
durationis speciem
est,
finitum aetas
infitia-
bimur,
aliasquetetigimus etdeterminavimus.
quam
sufficit
feliciter,
mensura motus
fingive,
quam
est,
non potest
mon-
nobis,
strasse
tholica
et
sit,
et
ca-
aliter percipi,
a fluxu aquae
vel
pulveris
vel
conversione
sensibiliter ab alio
et
fi-j
Quidquid in quinto
in species, de
motuum
libro
pluralitate, de
151
RATIO.
Quis considerationes
illas,
li-
eum
video:
meum
hoc negotium
futilia
siquidem
talia
sunt curae,
curandum
non censebo.
Nunquam
(quodcunqne
ni; sicut et
sit
illud)
quod
est,
continuum
indivisibile
moveri nequeat.
(vi-
de 32, 86.)
RATIO.
in
indicare debuisset,
aequaliter
globus
sit
sint iuaequalia,
qualia.
cum
divisibile
quomodo haec
licet finita
152
acceptum de majori
cipi poterit
semper
ei
quod
est
de in infinitum
divisibili
rum
actu aequale
est
si
ita,
ad aequales tandem
si
magno
in utroque, puta in
partes
elici
et parvo,
si ita intinitae
ex uno ut ex alio?
possunt
quomodo
in
quo fun-
detur,
quomodo
gnoscit?
cur
co-
boc
ferre po-
cum nusquam
physicis,
quantum physicum
in
dam
minutis sistat oportet? Mitto quod neque matheGfrorer divide con una virgola cosi
(1) II
strando
di
noribus:
non intendere
il
testo
non
lia
il
ne
volte da
(2) II
una massa
piii
si
le parti
dopo mi-
ne la mia.
II
senso
agguagliano
piccola.
Gfrorer frappone qui una virgola che non e nel testo, senza
accorgersi che
quantum
153
illis
secundum quid
infinitam
post acceptum
nodo,
cum
AB
linea
lplum in infinitum
it
illi
duplo major
divisibilis
non
liceat.
linea
sit
erit?
si
in
illis
Quo-
D, per
puncto
A
B
D
duplex, quia lineae magnitudo
est duplex,
erit
duplex, et
duplum
sit
dietas infiniti in
sit
me-
est
ma-
sit,
cum
infinitis
liceat
tandem
enim lineae
AB
possint. Partes
BD
semel divisae
Non
sunt
et in infini-
differt si toties
vel
utrumque
majus vel mi-
divisibiie,
in-
(1) II testo
ha
divisibili.
20
154
quam
illa, quam
in linea
unde an in plura
rint aliL
consequenter
nitum
judicat Aristoteles,
semper
divisibilis sit
propterea
quod cum
divisibilia in infinitum,
adhuc
divisibilia,
vide-
in infi-
illi
quare in primo pbysicorum tam strenue urgeat adversus Anaxagoram^ ut ex cujus sententia consequatur, in infinito esse infinita infinities
Cur non
grediemur, ubi in
infinifca infinities
quam linea, et
quam superficies ?
superficies,
plura,
corpus
infinities
in infinita
autem naturae
dam, quod
in
ipsum
dividenti terminus
tum contemplationem
re, faciat
per
est
et
tan-
adsume-
illas
ultimo minimas
quam,
ultra
Ex
corpus componitur
(2)
ad
(1)
ratio
partes devenire
cum
cum
dividitur,
quam consentaneum
mento
non
quod etiamsi
quod-
indivisibile
II
II
paxim.
quod tam
subtiliter et
minimis
illis
due
volte.
omne
corporibus
quod
in riiinima illa
cuni
155
fuerit
resolutum, nullam
illa
enim prima
sunt,
propriissima fiunt
omnium
iis
dinatis,
in
os
iis
nullain
os,
speciem lapis
lapidis
lapis et caro
et
quae
corporaliter subsistentium
sed ex
certe
non
ossis
nullam
differunt,
caro, lapis
Ex
rum
est divisibile.
Et
necessarium
ita
faciat
est,
ut indi-
corum
species.
ARTIC. XLIII.
Minime omnium fcempus a motu continuitatem habere dixerim, vel a magnitudine, quoadusque id
lius
probaverit Aristoteles;
nusquam vero
me-
eaedem
sint divisiones.
(vide
37.)
RATIO.
Si cessante
illo
(1)
motu non
desinit labi
continuitatem habebit
II
testo Iia
sibi.
tempus, cur ab
156
gulariter,
illa
hora non
momentum.
tur per se
illi
tempus, videbi-
continuitatem convenire
est;
quia per se
quoddam
est, et
extraneum.
se,
illi,
ego non
et a
adventitium
Jam quomodo
illi
ratio ejus
quodammodo pendeat ab
non
intelligantur,
a semisse, et a puncto,
Si rite deflniatur
quantum continuum
et
differet
eo,
quod
satis video.
ARTIC. XLIV.
RATIO.
Quomodo item
et
infinitas
num
est^
illas
coeli termi-
proportionales et imagi-
157
pori item
ultra
infinitas
partem
phantasia
est in praxi,
licet accipere,
infiniti
in
sihilis.
Ex suis principiis (velit nolit) fateri dehet Aristoteles, motum circularem motui recto comparalbilem esse,
cum alicuhi tetragonismi possibilitatem supponat et
asserat.
RATIO.
Motus sane
si
li-
sique
Sed de
iis
lineae species
gonismi possibilitatem, partim ubi de somnii interpretatione discussimus, partim aliis in locis definiemus.
Quod
dicit Aristoteles
se priorem,
non probatur
158
RATIO.
Cur
latio caeteris
motibus prior
habent
erit,si ita se
nisi certe
post-
novam aliquam
dispo-
Mitto quod,
mundo
naturaliter
quae a
coeli
nantibus et
aliis,
existente aeterno,
quam
alteratio
si
ad non prius
veatur localiter
disposi-
mo-
cum
novitas
si alia
ARTIC. XLVII.
Necessarium
continuitatem consequi
nem
esse
alium
motum non
continuum?
eam
continuentur.
latio-
motus
alii
mo-
159
UATlO.
est,
nulloque indiget, ut
illi
tem de corporibus
lum
tas
est.
alia
Si
igitur
consideravit
tur ad
moven-
quo assereret
unam solamque
enim omnia, ut
tellus et luna,
quaepraecipua mundana
particularia,
in quibus
non
quae
est
in
quod
unam, certamque motionis, alterationisve speciem spectes, sed communiter alterationem et mutationem. Ubi
vero universalis propositio formanda est non respi,
cere
sicamque materiam
alteratione fluctuat,
160
quam
la-
enim in quibusdam
quaedam alterationes lateant, quae in aliis evidentius
sese promunt,
cet etiam
secundum quasdam
intelliguntur;
li-
men
ragunt,
stoteli
quam coelum
motus
ille
suum cursum
pe-
tamen, trepidansque
et
et
do-
arcuum
descriptio,
superfluum
latio reperiatur,
multoties
est
amplius ambigere:
quam
quam
mutuo
referre licet
esse,
ad
unam
quae
ita
sare videantur.
ARTIC. XLVIIl.
vegetant, vivunt
porum
et
id est praecipuus,
unusque
in ordine
161
RATIO,
Motus diurnus
primus motus
Aristoteli
est, cui
vulgoque philosophorum
et
sphaeram computati.
fixis, vel
Aliis
supra fixas
alios
rum.
Jam
ultra
motum diurnum
in
motus
si ille
aliique,
convincentur
dum primo
ad
diei
lis
subjective
nem
sui ipsius
bi,
tertio ad
aliosque
mundi
ali-
di-
ejus
stributa
seculis,
membra
alia
bus contineant praeruptos anfractus, quaedam continuis aeris apertioris tempestatibus exponantur,
nunc
has,
nunc vero
dam
jacentes
caetera,
illas
(2) II G-frorer
corregge
accedentia.
21
162
nam
secundi
globo
motus
Si
ille,
ille
motus gene-
ralis
iste
sit
vel
fere
bus moveatur
tum motus
et
convertatur
si
naturalis possibilisque
unum. An non
per
alii
idem nulatque
alii
tan-
intraalia, velim-
sit
medium, diurnae
lucis atque
commutentur, ut aperte
in luna apparet ob
primus motus
tenebrarum
eam
est
est generalitate
vi-
quadam,
si
astris
omni-
Nusquam primus
(1) II testo
(2)
II
ed
il
est motus,
Gfrorer hanno
tempore caeteros
deserentes.
(4) II testo
ha an :
:
(5) L'interrogativo
il
Gfrorer corregge
manca
an non.
la corre-
163
prius
ex astris tempore
si
igneis,
neque spa-
neque motus
ullius
primum,
quan-
erit (2):
est.
ARTIC. XLIX.
Plus
quam
quam puerilis
naenia est
locare. Secl
quod
Aristoteli et
col-
vulgo primusmotor
rae circumferentiam
mundi
in
medio ter-
RATIO.
Jam
si
ita se
enim
ratio
ei
mundi circumfe-
in
immensi,
motus esse
sunt sensibiliores,
(1) II testo ed
il
mun-
insensibiles
Bruno
Gfrorer.
circuitus,
ut
il
neque prorsus
il
sostiene.
senso, aggiungerei
prinius
come
fa
il
At
alii.
esto
universum
164
sit
finitum, (1)
unum conti-
fieri
(2).
facit
motum
ad
terrae convin-
versum non
ferentia et
uni-*|
sit
agit
quod
plures
si
quam secundus
dicis
Mitto, quod
gubernare
et
ita
rem
quam
fictam.
majorem orbem
est influere
non
influat nisi
est,
(3).
et inconti-
qui-
quot sunt
coeli,
(1)
II
(2)
Lacunam
quid deesse.
(3)
universus
discontinuitatis argu-
si flnitus.
manifestumque
).
est ali-
menta
faciunt,
165
vel
motorem unum
diversis
quid inconvenientius?
Quae causa
erit,
ut potius obti-
Neque
est
verum,
unum
haecparscum
illa,
etillacum
ista,
locum habet
talis
in diversis mobilibus,
enim comparatio
cir-
quam
eademque
est
omnium
tarditas
vel velocitas.
Mitto,
ab anima, convinci-
argumentamur
in omnibus,
tum mo-
bilibus,
suo centro,
rentia recoimoscit.
o
ille
diur-
quam
in
166
ARTIC.
In universo
L,
e multis, quos
unum quidem
at-
demonstrativum.'
KATIO.
male
et reliqua
iis
magis quam
ne
et Aristoteli et
infini-
consideratio-
quod vere de
ceptu
malae
sit
ipsum
definitionis
Jam subjectum
non
est
sub con-
ipsum , non
est
ve-
in conclusione syllogi-
sine
gicum magis
quam physicum
neat formationem.
Finis in
aliquid lo-
perti-
1G7
Ex
quae
ipsis,
LI.
mundum
pmeponit
esse perfe-
Ibi
festum
sit
est,
quod,
cum mani-
lam
excludit, est
nul-
dicitur;
quarum
est
est,
est per-
perfectum
perfectum inter
magnitudines, quia non transit in alius generis magnitudinem, ita est et perfectum in genere rerum, quia
est.
sit
extraipsum,
aliquid sui,et ad
At
(o bone!)
si
eadem ratione omnia individua sunt pernamque sicut haec terminantur ad aliud diversum, ita et mundus ad aliud diversum (quod est intelultra ipsum,
fecta:
(1)
II
testo ed
conveniente.
il
Gfrorer hanno
dicet,
che non
rai
ligibile)
porum perfectissimum
non
est
tra
1G8
Ex-
Quod
si ita
jam
astraque seu
Aristotelis
mundos
universum per-
quod
erit,
si sit
infinitum,
et
consideratio
est,
relin-
per-
sit
di-
nibus.
ARTIC.
LII.
opus
est:
sensibile
ex plurlbus con-
astris con-
normam,
nientes differentias.
169
ARTIC.
Quam
levi
movere contendit
tionum
LIII.
Aristoteles
differentias concludit
ubi trium
suarum
la,-
ex trium magnitudinum
deorsum
mus unquam
dextri:
ad
unum
mundana corpora
deorsum esse
neque dicere-
poterit,
cum
pu-
infinita
nec
imaginamur coelum,
sphaera enim altitudo,
qui
secundum altum
imum, sub polo habitantibus dicitur secundum latitudinem: his quidem dextrorsum, illis vero sinistrorsub aequinoctio habitantibus dicitur
et
secundum latitudinem ad dextrum sinistrumque aequinoctialibus, erit idem secundum difterentias altitudinis (puta
est ratio,
Quod vero
dicit Peripateticus
esse ex natura
quod nobiliores
quam
et nobilioris influen-
arcticus:
non
tus, (1)
zodiaco,
verbis
.
170
sub
illi sit
istis,
cornparentur.
minus neque
alia ratione
terram
coelo
quam
unde non
contentam
coeli differentiis.
alia astra
at-
perit
ARTIC. LIV.
(2),
natura-
quam circa medium appellat Aristoteles. Porro nos non unam dicimus circa medium lationem, sed certe plures quam astra,
praeter eircularem,
modo
demonstravimus. Est porro motus circa medium duplex in specie universi: alter
rum
dum
se
differentias distantia-
et
tellure
tro et ad
differentias
(1) II
le
1'
aggiunge
qui,
geo-
nuga non
uti-
acl
a schiarimento, mobilis.
mus) normam
alibi
pluribus
insinuavi-
perflcitur.
ARTIO. LV.
praeter-
latio,
differentias;
totius.
Haud enim
convexa
telluris
sunt
membrum
quem
in
cir-
super-
peragunt, circumferentialis
esi
ARTIC. LVI.
motum
verifl-
et alias
pluribus demonstrabimus.
ARTIC. LVII.
Quid absurdius
dici potest,
posita,
.?
172
ARTIC. LVIIL
agitari videmus,
nem
que melius
omnia,
culariter moveri,
suum locum
ubicunque
positae
fuerit
(si
cir-
extra
transferentur
motuum species,
motum quaerunt et
naturales, naturaliumque
circulares
imitantur.
Nullam
igitur
dicere
non
dicis,
itemque
possis,
neque levem; quandoquidem secundum sphaericae dimensionis differentias omnes, partes agitantur omnes.
Interea pessime asserit Aristoteles eo ferri totum, quo
nunquam terram
quorsum
ferri
quo
fer-
sed ne-
terra fertur.
ARTIC. LIX,
Non magis
ingenerabilia, incorruptibilia,
rem
inaugmen-
quam
tellus
173
morum
!ur
ergo ad aliud
coeli
eam (quae
Adde
igitur
corporum naturalium
infra habebitur)
distributionem, quod,
illius
sed
ligit,
sint, ita
nec beno
orbem deferentem.
ARTIC. LX.
Mundum
unquam probare
significatione, quibus
idem
nusquam probat
est
ea,
poterit
mundus
et
est,
astrum. Di-
molem
Unde universum unum est, mundi vero innumundana corpora singula finitae sint
magnitudinis, numero tamen omnia infinita sunt: ne-
finito.
que enim
finis
immenso,
in
unum)
lum.
ullus praescribi
quo
Mundorum
(1) II Gfrijrer
vero
aggiunge un
unum
astrorum
itaque coe-
et.
quem-
aerem
libet,
174
infinitum, ut
unum
continuum, (1)
intel-
nec
locus,
ARTIC. LXI.
modum, quo
mundum
extra
coga-
si
est aliquid
inalterabile, impassi-
se sufficiens, totoque
bile,
non ideo
quae
ea,
illi
corporea
finita et
minime
intelligi
ARTIC. LXII.
ra-
cum
aberrat?
(1) II Gfrorer,
dorum
vero
nisi
senza intendere
il
dicit esse
locum, un-
mun-
et
unum continuum.
(2) II Gfrorer corregge: Quidni, invece di Cur.
(3) II
Gfrorer sopprime
II
testo
1'
il
cum
uomo
perche non
del volgo, e
non
accorge che
s'
il
cum
da qui
quem
de incipit et in
lariter fertur,
non
175
finit (1)
efficit,
motus
dicae antiquorum
esse
quod circu-
ejus,
iis,
quae mo-
fundatam?
ARTIC. LXIIl.
Mundus quem
,
ruptionisque vicissitudine,
quam
novit Anaxagoras:
recfce philoso-
De universo
incorruptibile, nemo phi-
veroquod ingenerahile
losophorum
ter
sit et
eorum inquam
faciunt, qui-
lllud
mundos
qui in-
ergo,
dicitur,
ad
(1) II iesto
ha
(2)
finis:
il
Gfrorer
finit,
dire.
(2) II
astro,
quod incolimus,
rante,
hoc
Gfrorer corregge: in
uno
etc.
176
vicissitudo generationis corruptionisque periicitur. Licet etiam dari nequeat ingenitum corruptible,(l) quid
sint,
licet
minime
omnia genita
animam
et tale
illis
seco
ab
pythagoricis et siculis
aegyptiis et
philosophis
nem, exqu6
stant), qui
loquentem introducit
nequaquam
sibi
Deos
al-
estis,
vero dissolvemini
Immortale
incessabilis
illud
omnia continens,
nihil aliud
finetii,
secundum substantiam
esse dicimus,
motum, quam
aeris.
ejus alium
esse
11
non
come
migliore.
non
existant: io credo
il
177
ARTIC. LXV.
illi
globum,
sol
medius
iis,
primum Deum
ex
esse pos-
inter astra
sit
infinitus
spiritus
omnia penetrans
unum
comprehenditur
ter
3.).
com-
Astrorum
igitur
quam quodcunque ex
aliis
coelo
aliud. In-
at-
ex omnibus
illi
atomis atque
spiritu
(qualia suntastra,
solidiora
efficiens,
ex
spissioraque corpora
astrorumquemembra)compaginans.
Ipse est figuratum firmamentum (1) per vectorem Atlantem, omnia sine labore sustinentein, et cui lassitudi-
nem
et imbecillitatem
ducit (vide
3.).
sua in
neque terra
gerlo
sicut
medio con
1'
ista
firmamentum figuratum
immagine
ubi mole
Non minus
igitur
per congiun-
di Atlante.
23
178
neque
ab opportunitate vitae,
sibi
decernunt, quarn
ab aquis, aqueorum vero ab ignibus, frigidorum a cacalidorum afrigidis, quo se mutuo foveant.
lidis,
neque quintae
docles,
somniat Aristoteles.
iis
illius
essentiae conditio
in
ignea intelli-
guntur,
:
Empequam
cent
Haud
alia vero
cum
in
iis
aqua exsuperet,
et cir-
ignes, sunt
lumen emittunt
expositaa radiis,
infirmius.
ARTIC. LXVI.
Hic minime nobis, aliisque rectius judicantibus credibile est purum, simplicem, immixtumque ignem alicubi subsistere nec constare posse, ubi
lis
vacuus
congruit
naturae non
neque aquam seorsum alicubi subsi-
sicut
mutuae
mundus inco-
quaedam
quemadmodum
quaedam vero intra alia
170
corporum. Fit autem, ut planetarum quorundam circa solcs,bi quidem majores, hi vero minores circuitus
conficiant
motu distantius
atquc velociorepropinquius.Soli autem in meclio sufficit, ut minorem per circuitum moveatur, aut (ut quiut
inquam aeque
dam
calefiat tardatiore
ita
si
>
quam longe
sint,
sam
adducit,
dam
velocius,
quaedam
quaedam pauciori-
pluribus,
una tantum
ille
pluribus innumeri-
stella
torquean-
illustres
tur orbes.
ARTIC. LXVII.
rum
motus videtur,
nullus
sunt, sivesoles: ad
ras suas
neum
les
est.
illos
at
scintillant
ignes
intra ter-
Ipsorum
tellures seu
propter distantiae
ra corpora
ut istae ad
unum
utpote
momentum,
ita
et quia sunt
visibi-
mino-
ter lucent,
quae
diametrum
visibilitatis
Venus, Mercurius
il
et
Luna
quae sunt
circueo,
ha elongationi: accetto
180
tellures,
lem, ob
enim ab
ipsis
non
accideret,
si
id
quantum regiones aliorum ignium ultra Saturnum. E speculo enim propinquo lumen simile apparet
atque e propinqua candelae luce, sed ambobus distanrent,
tiam nactis
specularis
quam verae
lucis evanescit.
Quamvis
visio
igitur
rumque synodum
sint (ut
ad
communem
vitam neces-
soles eclypsandos
habent
ta est.
ARTIC. LXVIII.
Optime
alicubi
illa:
animalium partes
atque proxime
facit
principaliter causa
illa,
id
181
(1);
neque
tum
sibi
(2),
anima opera
nobis
vitae peragente
humores
spiritus-
membra
laborem
munminime
illa
quibuscum couvenientissime
subire decet,
Detur igitur
(vide 6.)
progressio, definiat
sitas certos
illis
illis
ab immen-
quaquaversum
hentibus sphaeris (in quibus veluti clavi adfixa consistant) neque pellentibus gyrantibusve ministris
meent
sed per
in praecipuis
re-
tanto certius
divinioribusque
corporibus
bus
illa
dem
resoluti recipimur.
lius
incomparabiliter,
haec tan-
et alimur, et in
quam
est,
quam
id
vul-
dere
il
senso.
(2) Ii G-frbrer
non e nel
che non ci
testo.
si
Cur
naturaliter convenire.
lius, vel
182
igitur
nempe
potius,,
quam
penetretur ab
illis
et
ARTIC. LXIX.
ve-
tur ullam
est
motum
nititur. Si igi-
ii
Aristoteles ad simplex
quorum
ARTIC. LXX.
aerem
ricam superficiem
Aut
igitur
terram;
licet,
ista
quam terram
confirmemus,
initio
unum
fingitur, ubi in
et
si
comparare
Theologorum
simum, concretissimum
et
aqueum enim
est spissis-
consequenter gravissimum.
183
ARTIC. LXXI.
Haec
nullum
si
ita se
est
coelum denominare
astra
licet,
purum
totidem certe
coeli
quem
si
sunt quot
quibus tamen
ut
modo
si
in
seu ccelum,
ne corporum ordo
et
tandem
in
hac
infinitudi-
re-
aliammundi siimificationem.
o
ARTIC. LXXII.
immenso
spatio
immobilique manente
re singula;
quo aetheris
campum,
secundum
motum
deferentis lationem),
si
(sive
maquam
sive
angularis,
astrorum
sol,
quodcunque e t qualecunque
inquam,
sit illud
medio vel
omnium
sive
in universi
singula cir-
Hinc habes
vel nulla.
medium
se universi
184
obtinere; sicut
enim
et in superfi-
in quolibet
rum desumi
aetheris
certis
mensi
immensi maneas
in
orbem
astris
tum immensum,
veluti
undique
universisque
cum
revolvetur,, to-
astris
universum,
continuum
videbitur. Hinc
centrum
dum ipsum
est,
deferentes orbes
fixorum
in sensibus
cum tamen,
(quale unum
ut
istis in
ex nobilissimis
astris) in
ita
suum spatium ad
defi-
nis,
quae est in
nec
facit (1)
(1) II
185
hanc motionem
nem quandam
primam
i
<
ssc
e medio;
latio-
suam materiam
tollit
CIRCA QUARTUM
LIBRUiVJ.
ARTIC. LXXIV.
apud Aristote-
et leve
non dicuntur de
nec (2) partibus earum: si terreno globo et cuicunque astro constantes in iina sede
ipsis integris sphaeris,
liter
gentibus, quae,
in aliis
dum
in ea et lapides
tum
fit
extruduntur
tum
manifestum,
et intruduntur;
ubi
emissio et immissio
ossis,
est
sicut et
carnis,
tium continuus
ticularibus
qua.
il
(3) II
de.
Gfrorersopprime questo
in.
24
ferentia
tant.
Hinc continue
mare
18G
sit,
differentias repe-
modo
modo vaporum exaltatio, modo pluviarum casus eveniat, modo lutosum aliquid in lapides inspissetur, modo
spissi lapides in
pulverem resolvantur
in
quibus
tummodo
appello,
violentum tan-
omnes
telluris partes
quandoad
centrum non
est,
ut
Quod-
ad medium
ferri
non
quam
natum
sit
est ferri a
medio, quod
telluris
quod
si
quod
ait
Ari-
sed ad
quam
partes.
lis,
positis,
Haec
circulatio
est.
187
AKTIC. LXXV.
Si
(jiio
gravissimum
tondit ad
est,
est,
Immo
nul-
est, alio
si
ex
quoque gravita-
tis
dio debet
esse
compositum
id
sit
oportet,
in
quo
terrae illud
graviora, omnis
autem
omnis ab aqua.
ARTIC. 1AXVI.
non
minime autem
simpliciter dicuntur.
ubi,
si
ignis a
ab
illis
descendere
ARTIC. LXXVII.
Nusquam natura
practicat leve
sursum
et
grave
188
sum)
sive eo respicias
quod
altissimi
montes
quod ubique
aquarum
et
est
medium,
planities in
sive
convexa
ARTIC. LXXVIII.
si
aliquod ejusmodi
alio
absolutum invenitur,
ipsum
est,
humidum
pingue
ab
nisi
ali-
reperiatur,
enim
alicubi
nihil
potest esse
ARTIC. LXXIX.
Non bene
inde
quam
motu concurrere
potest, ut et
cum
aqua
in
totius sphaerae
cymba
vel dolio
dicitur.
Frustra
(1)
II
Gfrorer corregge:
vel.
dispo-
sitione
teli
semotum
non
189
acceperit.
Ad
sua
ad su-
e profundo
si
ignis
Si item
aerem convincetur?
ignis, qui in
concavo
coeli fingitur,
a quo
(vide 39.)
enim deorsum
cum
aequivoce est
nunquam
inde descendit;
ipsum
pellat
(tride
29. 39.)
ARTIC. LXXX.
quod
quiescant, et per
pars
tum
nata
est, esse
gravis
tum
ferri
mundi
esse aliud
locales
sicut
Timaeo, esse
etiam
cum
Hunc
ex
am-
frustra refricat
quod ex pluribus
quod ex paucioribus.
non
si
nullum
dicit: in coelo
in
respectiva tantum,
est, levius
autem
190
CONCLUSIO.
fide viri,
cum eorum
principe,
(si
tam
torvis
ista
resur-
Nos etenim
interim,
FINIS.
et
Brunsvicensium
sium Episcopum
Lunaeburgensium Ducem
etc.
Halberstaclen-
JORDANUS
Apud
N,S.
(1)
apud Persas,
venit,
B.
atcpue
unde
sent sacerdotes;
et
de regibus es-
Ne philosophus
Ke
sperans
litatis, stidtitiae,
(1)
che contiene
insulsissimi sycophantae
tre
poemi De Monade,
il
expayescens, ignobi-
dedicatoria veramcnte
pubblicando prima
qui,
et
et tartaros
Questelettere significano:
Questa lettera
hypo-
,'vocem, coelos
et ignobiliter
premessa a tutto
De Immenso,
De Immenso abbiamo
creduto
e
cli
il
volume
De Minimo:
premetterla
di esso.
25
nem, regnorum
ligiones,
dissipationem,
brachium,
fieret idolum,
194
et
et
proprium dedecus,
Ne
instrumentum.
leges, re-
augitmentum,
ei
aut revelati:
mox
diversi generis
ficti,
aut inventi,
impostorum praetex-
fomes abusus,
et
rerum,po-
exemplum praeeminebat,
gebat,
Sic
(inquam) Sapientior
et
praepollebat, praefulille,
rermn
potens, vel
Sacerdos
ille
ponebat ambitione;
ad bonitatem
pagandam
fervore,
tum
Rex
in pectore
tum
ille
idem
et
ad sapientiam
et
veritatis
lumine
tum sanctimoniae
veram
inter
Sub ignoraniiae
capite, et perversarum
chium,
stulti
quanam
quam
et
morum;
ignobili rv-
de insolenti ca-
tor doctrinae; de
195
somnolento
et praestigioso
melancho-
mihi simplicius
tinet,
est
quam
Genio adultae,
tiae, et
ingenium,
quam
ut rhetorico-
interno
aliunde
quodam praestantiore
j<rl</<'
illustris,
consul-
omni
<>i
ut
tibi
dore
ma
spectabilitatis
nunc
adstat, ita et
)<<)</)'</<<<>
semper
contestatur.
adstitit)
Nec non
ita
eximio splenin
Nat'ura, ingenium,
fortuna sacerdoium
rum
mo)
i/fs
et
illustrissi-
ingeniosa
ut
quodam
et
opti-
et irreprehensibiliter
</<>-
sensu
ei
probatissima
quadam
quantum expresso
experientia
eximia
196
etsacrilege
nitatis
me gerere
rer,
guiiatis (1)
igifoir
Princeps,) offero.
Primum quod ad
antististem, tertium
populorum
Numero
et
et divinatio, (2)
Figura
liber, in
Mensura
mdet
Secundo de Mo-
quo
revelatio, fides,
imaginationum, opinionum,
et experi-
Immenso, Innumerabilibus,
et Infigurabili
libri,
mundorum
et
et disciplina
intellecturti.
universo
sacrorum
spectat.
Teriio de
et sa-
primorum principiorum
nade,
et
exi-
raaxime
eruditum
ex arca
(tibi, ter
libri,
prophane
gubernatori
unum
subsit, et
sine fine
regnum
res-
infini-
naturae comprehensibiliter,
et
in
tertio
in
clarissime invenimus.
in tertio
area exiguitaris.
manca
In
nel testo.
primo plus
res.
valet
Primum
est
107
circa
circa inventa.
Primumin methodo
secundtcm (ut
licet)
Primum
audita,
tertium
certe mathematica,
habetobjecta simplicia,
secundum
abstracta,
sectmdo umbram,
in tertio
li-
/icd.
anguhts,
et
nis,
Minervae
et
'eneris,
circulis
omnes
sitnt implicitae,
tum
rei,
monas
theorematitm. In secundo
numerus
est qitalitas
est sitbstantia
dem contemplamur
i.n
circitlo,
numerum
Mona-
in tripliciar-
quidem
in
singitlis,
monadem omnia
differunt,
est
tiae
effective
numerum
concordant, per
praecipite
enim individua
quaedam
principiorum
rei sitbstantia,
numerus
el
ordine
dimanatio.
numero
est substan-
explicatorum
Monade
est
bonum: figura
ritas aliter
pulchrum.
Nam
ve-
aliis alibi et
aliquando.
Monas bene
198
lo-
tertio
ad lucem datur
in-
Rursum
ftnitum.
Denuo
/.
inter cfftcicntem,
motum, quietem,
inter
lux
cl
immobilitatem.
et
V omnium pmicipe
et ab
omni ordine
tum
sit
non videre
rum, motuum
in
absoluto) so-
impedimentum
tiae
e'x
et efjc-
istratur ut in
.
elementum,
scien-
fundamen-
in efftcacia potentiae
lia
esse
non
potest,
encyclopedia
quadam eruuntur,
diriguntur, ap-
cum
inguuntur, ut
litate veritas.
cum
veritate certitudo.
cum
Nec non
faciih re
mediorum paucitate
ficat, ratio
ratur.
qua natura
Hacc
putantur
sufftcientia;
et
sunt,
quorum plura a
absurda, prqpms
si
in
signi-
onvnibus ope-
199
claritate diffvgient
tenebricosa
commenta,
illa
et
pulchra;
q\
q\
libet
bilia
cognoscentur.Quae an
mam
ita sc
et impossi-
Kabeant, Illustrissi-
tanquam apprime
malignorum,
et
violentia defendat.
$u, voce, et
sole,
vl
tionis adsistente
et
ra-
illuminei, coridtro
adbonitatem accendat,
et Ilhtstris-
LIBER
CAPUT
I.
I,
Quamque
Corque ad praesrriptam
Unde
et
Fortunam
licet
metam
contemnere mortem;
soluti.
numerosaque
proles,
est aes
adamasque,
immensum
Quos
sic findere
me impingere
pennis
in
orbes,
Tanquam adamanteis
Nam
Quando adeo
Undique qua
illius
2)
Questa
Olympum,
fecit,
disjecit
speciem vanescere
illas,
iter sic
carpo, beata
ha: vegele.
virijola
mancanel
testo.
26
202
Adque
mundo ex
alios
isto
dum adsurgo
Iterque:
nitentes,
mirum
Attonitis
nimium sententia
est.
quem
or-
Bona vero
tanto eminentius efficaciusque perquirit unumquodque, quanto perfectiorem sortitum est naturam.
Hoc
est
Inter universa
quae circum
in
megacosmo
luptatem perfruatur,
et
disponatur: ut
omnium pro
atque complemento ordinem, dispositionem, atque naturam contempletur, in confinio aeternitatis atque temporis, inter
exemplatum
Ex
quanto
corporis
curam
gerit,
archetypum
mundum
quodammodo
et
positus
intersti-
ille
quoddam:
ille
aeternus
aliter aliterque
compositum
est, istud
quiddam
atque figuratum:
ille
ipsemet existens
vero
dominus materiae,
mente formabilis,
omnia
fa-
patiens ab omni-
finitam,
(1)
(2)
la virgola.
nusquam nisi
in toto (2),
locoque totum,
viiac subjectum
203
organum, compositum
vivcntis
mntenao man-
qualecunque
motum,
bonum
passibile,
si
(sic
Heic objecta
illi
pletur (1)
ne,ratione et imagine
summam
quadam,unde
et
simulacrum,
in dispositio-
harmoniam,qua tan-
quam
cir-
et
in spacio
(3)
mundi
universum, in quo
mens
dum omnia
in
quidem
quam
praecipuum esse
ducit, ut
in
et aliud
reperiri,
atquebonum (4).Quoties
in
igitur in veritate
appetitus est, ut
omnia
(1)
II
II
(3)
II
(1) II
testo
quandiu aliquod
est;
inquirimus,
terminum habente,
et
("2)
et
aliud
ci
va.
si
coglie chiarainente
la sintassi pero
omnia
fiant nel testo non e chiuso tra due virgole. e riesce oscuro.
grammatieal-
204
universaliter habere, quidquid singulariter habet; toto frui qui parte fruitur;
et
possit,
ubi
sit,
nihilominus
nit,
semper
(1)
fi-
et ubique in centro
se videt esse horizontis, sive per terrae superficiem, sive per univer-
si
tarit.
numerum
magnitudi-
et
ctum non
sistet
Quod
quam utnaturae
tura universalis,
infiniti
sunt
fetura
capacitas,
ita et possibilitas,
si
sicut
si
quis
et consubstantialem
quodammodo
sit
ex
alia parte
ille
irritum,
quoniam
finiti
boni
vitae (sicut
omnia particularia
rant) defraudatur
La viigola nianca
nel testo.
(2)
La
nel testo.
manca
cum materia
comprehendere nequeat
sigillatim,ita,
(1)
virgola
comprehendit atque
in praesenti
quod praesens
est,
parti-
successive
tantum cogno-
205
scit
est a contractione
et li-
quod
est; nescit
et
cui
corporis
humani
et
sciret
si
anima,
eam manere
seriatim
vcl
nontimetmor-
tem,
immo interdum
ergo substantiam
sifas,
omnem
ultro occurrit.
illi
Manet
Non levem
igitur ac futilem
Romano
individuo
inventum confingimus
regia, in
immenso
fientis et
omnia
et
somniamus: sed
in
non
in cibo,
facientis potentia;
,
unde
et
potu
seculo perquirimus,
augusta omnipotentis
in
mundorum
tot astrorum,
numinum
omnia
in-
juxta proprios
immenso
immensa
illa
majestas
mundorum dico
immo ad
ad cuius
numera-
ubi, velut in
clavum
illius
speculam lumen
206
memoria, repe-
gnum
a Trismegisto appellabitur
ctum
omnia
homo
qui in
fieri, sicut
deum
transeat quasi
ma-
ad obje-
CAPUT
II.
Ut reus
in tenebris assuetus,
quando profunda
quem
Quemque
Sic
solis,
Quae quo
Pulchrior
splenclidior,
est,
licebit,
difficilem,
Mens me sacra
rarum
vultu.
perferre laborem
jubet, coeca
dum
tendit abysso
in
amoenum
Non
Quo non
sit
II
Olympum
immenseque capacem,
Virtutem; tantum
(1)
quarn
et
dominum quia
curia tanta
Addecet
207
et
Et majestatem immensam
margine templum.
sine
paucis
dedit,
humana
forma
est
tributa,
Non
talpas hinc
aliter
Horrentes iterum
telluris
fodere
licebit,
dorsum
Adproperae rerum,
Non
feret
ille
Armentum,
cui
(3)
Atque interdictum
est
sublimem
tollere
vultum,
et cujusque
serenae
Hoc
Porro
felici
cognata animantia
Antrorum ad umbras,
Ad
soli,
illa,
quorum
(1)
(2)
(3)
Questa virgola, e
le
testo.
208 ~-
diei
alto
Quando
unum, ut
virtute peremit.
absconduntur
(1)
Est sententia,
est,
cle
et contradi-
sile-
colori.
fronte stultam
propinqno
demumque
possibilis, et
penitius considerata
tum primum
atque justitia
de pro-
tum
ne-
opinionibus
tis
subque
Sapientia
ortum
ad
tum
terempta jacet, tum respublicae, regna, atque imperia, cum sapientibus, principibus, atque populis turbantur, perduntur, exterminantur.
omnium
quae ad miserorum
atti-
quam
Primum
(1) II
ditari
oportet
vilioribus
et veritatis
majesta-
non submittunt.
et philosophari postea.
multa habet,
ditior cui
pauca
209
haec omnia
illis
affligitur
porteat,
et Aristotelis,
bellos
quorum
non editos
iste fertur
romanorum nummorum
cet
o-
li-
millibus: ille
autem
Timaeum nobilissimum
tres Philolai
Py-
dicitur)
duum
verae a-
deptione profundamus.
CAPUT
Dispositio
synodorum ex mundis
in
III.
et per aliud.
Tellus,
alios soles,
non videntur.
fit
est
Maximu'
(1)
Mutuum,
(2).
nam
pacem
maximu
(1)
Iltesto
(2)
Qnesta virgola e
la
sta per
maocimus; perci6
l'ho segnato
con l'apostrofo.
27
210
Sic circum
Nymphae choreasque
Plures discurrunt
frequentant,
Quas
Nec
primorum principiorum
variat numerus
Conformem
in
Non
unum
In lunaeque
specie,
unum
telluris et
dicere solem,
unum;
Ut non apparent;
Sic unus
tantum
et sol ita
siet,
corpore maior,
ut spectabilis unus
astris fixis
Quaeque ut
Ut
circa
cymbas
findere
Non
sic
Idem
si
in reliquis
fiat pariter,
Ut
circa
Credere
Vel saltem a
simili
testo
ha: qua.
(1)
II
(2)
c' e
un punto; e
due
incisi
che seguono
locis,
Ac
causa
Atque
(2)
ita
templis ubi
Scilicet e
Ergo
siet nostra
ita subsistant
Nosque
Hisce
si
211
Lunae despiciamur.
sic
mundos
Oceano,
illustres alii
(3)
(6)
Ut speculum obversas
Non
in
(8)
Illud principio
tibi
cognitiohis
Atque facultatum
esse,
variis currentibus
una
Lux
veri,
et
veluti
dispositionis
(1)
(2)
Nel testo
(3)
(1) II
testo
c'
ha
fuernit.
(5)
(6)
Gnorans non
c' e:
(7)
Nel testo
(8)
Questa virgola e
c* e
testo.
un punto.
il
testo.
credo aver
il
punto.
la
seguente mancano.
di
ignorans.
212
Vide
num
stellae sint
ejusdem substantiae et ex
Num
sicut tellus in
et sol, et
omnia
astra;
iis
conilentur ele-
aliis ?
consistit
luna
ita et
illa
dam
Num
augium
motus
istius diurni,
(2), solstitiorum,
quam
Quam
vulgus comprehendat,
qui et
eorum
Quam
quam
solide naturali
motu distinxerunt
anti-
famoso
illi
atque
mem-
bra.
(3).
Duo
in u-
nempe atque
Tellures.
De primo genere
singularum
quam
illae
loco,
quarum
spectabilis esset,
De secundo genere
circa solem
tum annuis
discursitant motibus
coelo,
tum
diurnis.
Omnia
et
in
aliter
consistunt.
Neque
est
(1)
(2)
(3)
II
testo.
di-
cere possis,
quam quodcunque
213
aliud;
cum
constet (l)circa
omniapa-
riter
Unum primorum
posse, illud indicat,
patere.
alio consistere
minime
motum, ad generationem
et
Ii,
bunt circa alia astra fixa, nempe solcs ,discurrere planetas, sicut
apparent:
cum
et
omnis ratio
dictet,
vitatem,
speculo,
quod
ctat
lucis
umbram
quae est in
alio tellures,
in iis
quae ejusmodi
nempe
stellis,
non
silenis
et
(2),
inducit
Jovem cum
quod
diis ceteris,
numinum
deorum
insinuabimus.
(1)
(2)
II
II
ha
dii
quam vulgus
Homerciu*.
nominitantur: sed
ii
sequentibus
214
CAPUT
IV.
Sensu non minus probatur infinitum, quam sophistae putent finitum esse manifestum. Ut
magnum
corpus opacum
reat.
Ut mundi
abeant
(2) in
Non
et
inter
mundorum synodi
ut
in,
si sit nihil
punctum
intermedians, dispe-
nihilum.
non
sensus,
tollit
astruit insinuandi
olli:
verum reputabitur
esse
An non
Ut sensu quoque
Materiam
tribuat.
Convexum plano
Ac
non
si
continuare videtur,
liceat cursu
Et natura parens
At modo curn
Continue
sic
sic
sibi
contendier ultra,
moenia
liceat loca
fixerit illic
marginis adproperare
Non
simili
Stellifera cavitate
means
perstringit
margo recurva,
Olympus,
Et
tibi
si
(1)
Iltestoha: distatia.
(2)
II
(3) II
testo ha:
testo
vinclis.
abe an.
il
senso.
et
Quo
215
quodque ex
Junge
astris,
Quem
Unde
illis
cognoscito
muhdum:
ibi
Nam
tibi
Alterius
Quam
Non
si
liceat,
fieri
cujuscunque incola
vetustas.
relicta,
solis,
maior non
erit illinc,
Sydera, ne ad
minimum
Si
Dummodo
Nil
est
area tractu,
Contra
videntis.
si
horum
Lunaque
Constabit varius.
Ergo quid
dices,
est
circumgyrantibus astris
potis est
comprendere quisque,
testoha: apacum.
(2) II testo
ha: spendens
216
ne major
Quam
citius solis
De mole hac
specilla
Verum
sit Basilisco ?
tibi
etiam Synodi
quanta planetis
totius,
Cum tamen
unum
stamine septae,
ullo
Distans a nostro
quantum hoc
Non
Namque
dicere partem,
Ut
Ut
libet
Multique
Non
innumeros quamvis
illos
tum
soles,
unumquemque
planetae,
ideo nutnero
Innumeri
circa
verba referre.
numero
Ne numerum,
et
quam
passus, et parasangas;
Nec
Non
potis est
numero numerus
conferrier
fini,
ulli.
est luminis
quod
ille
indicet; sicut et
217
Nos vero
contra, uni-
et,
comitem individuum:
periphcriac
et
punctum
in
si
facit esse
ita ut
astrorum
centrum. Hinc
quocunque essemus,
alio
pari-
ter nos in centro esse, et tellurem non minus inde ad circumferentiales partes pertinerc videretur.
Ita nec sensu iudice decipietur asserens, stellarum
quam
sint
Luna
solcm
soli
cum
fixarum quasdam
nempe
altero de proximioribus,
steliam
pafi-
quem ex ma-
gnitudinis ratione viciniorem cognoscimus.Id vero ita(antequam aliter in posterioribus probetur) sensu
domus ab
quam eminus
mitas ab
Quod
altera cxtremitate.
si
Ex
altero
ejusdem domus
posita Britanniae
extre-
ingentem regionem
iis
dubitaro
ma-
(3).
mahumetanus theologus,
a quo ot
quidam Chri-
argumentum ex
menses quam
horas.
si,
et
Unde
dies,
quam
(2)
La
(3)
II
rneasos,
quod oporteret
infinitos
cadit simile
quam
mundorum innumerabilitatem:
(1) II testo
co,
ha: sixae.
il
senso.
28
quam
218
argumenti et omnino
quam
in
iis,
feliciter laboret
Averroes.
et
contem-
CAPUT
Ut inuniverso ubique
re
sit
iater
quae
V.
consistere videamus.
Cometas
nihilo
Omnia
a planetis differre
in
ad nostrum aspe-
ctum, quo eorum lux tanquam de obliquo speculo nobis objiciatur interdum.
Centrum
igitur spacii
Undique enim
quaque
et
est
ferri,
versum dimensio
tanta.
ollis.
Et
spacii incertos
vitai circa
elementa
Non
animae
Corporaque
in
est,
(3) II testo
ha semta: ho
Lucrezio scrive
testo.
vegga che
Ut videas
init'utn
motus a corde
Lib.
creari. >
II,
De
nat. rer.
219
Ignea
Nam
nam
sic
si
horum
ille
negare,
Temporibus
Ista fuere
magna quae
cum
plus distabit ab
illa,
variis
Pluribus abhinc
Sed tandem
lustris,
et docti accipio
Invenit,
Ergo
perit
coelum quod
Queis
mage non
Quam
ligni nodo,
Ergo
unum
plurima raptet,
moveri,
quam
loco constans
deliria pelle.
intra
concava Lunae
manere superne,
(1)
Spicum
di
illustre
Arato
II
(3)
Ho
rezza.
ha
in
Cicerone
De nat.
testo
(2)
Vergine. Cosi
firmatae.
ligno constante, benche nel testo non sia, per piu chia-
quod non
Fissile
sit,
220
non
non penetretur.
cedat, (1)
constant,
Nunc
illi
fierique remota.
inane,
fiat
at vero substantia
quaedam
fiat,
Non remanebit
quietis.
et re-
unam magis
motus
et quietis
et spacio,cujus est
tantum continere,
dictat, ratio-
incerto cursu
capere, sed ab
nibus.
aliis,
ferri,
iisdem suVjectuni cedere potest spacium: locus quippe non est omnis,
sed una duntaxat ex omnibus ad
Quod etiam
fixae
moveantur
quae
alio
alia (licet
motum
causa conferens.
apertas
cessario
est in circulo
rum tropicorum
punctis terminatur;
moveatur.
Non
manentem
propterea desinimus
et sicut alios
dum
(1) II testo
II
ha
caedat.
cum
diameter duo-
motu diurno
et
annuo
Aplanem nominare
circulos, cujus
(2)
promptasquo causas)
stellam
proprius stellas
satis
appellemus
enim
fixas,
221
quanto eorum motus
differcntiis scnsus
vetur.
cle
quorum
Tliico
Danus nobilissimus
Tellures seu
deve-
cum vulgo
illam igneam
Scd de
iis
et
fissile,
fide consistore,
cum
octavi mobilis
satis est
quod
offendi, et
illa
Nunc
janua
illa
adapcriri,
assecutione sensus
et incipiet
qua colligamen
illud
Unde celebcrrimus
ille
naturae
CAPUT
VI.
sit
neque spacium.
Nec
facie,
muros;
convexa supremi,
sint axis
Quod
sistere
ullo
Machina
tota loco,
Cosi
il
testo:
Averoes
centrum cui
magnum
inquit,
innititur, esto;
axem.
Praecipua ergo
loci ratio
222
contemnitur
illi,
Nempe
Ut
dum
et
ut
parteis inquit
Inque
ergo
illa
esse.
quae
in partibus insituantur
ista est,
illa
vicissim.
Divinum
Mens
unum, constans,
ens,
cuncta gubernans.
nihil indiga,
sibi sufficiens,
(2)
Pcrro
dic:
fieri
(4)
quanam
ratione potestur,
Non
Quod non
alius,
est
isto
in
Quae ratione
Immensa
locus
non
est
minus intra
Questa virgola e
che cosa
c' e
la
(2)
Mancano
(3)
Leggerei: Implicito.
(4)
(5) II
il
senso e
voglio sapere
li
il
senso.
hunc;
il
ancora
223
nam
Principe
esse
deorum,
dicuntur ab ore,
coeli sacro
Nempe
malum
non
Sic male
fiet
Heic quis
est
Efficienti
illas
in Acroamaticis,
accidens
liuic
quam
catio Simplicio
coelum esse
Ait Aristoteles
primum
distinguitur juxta
Coeli signifi-
Aristotelem, ut primo
quam,
ma
tertio
rum
alii
ad
idest
omnia
continentis.
(1) idest
ibi
se,
neque per
enim
est su-
il-
lud (2) esse in loco per accidens, idest per superficiem proprii corporis
cum
hispanus,
(1)
Qui deve
(2) II testo
(3)
cum
La
Aristotele
Avempace
si
riferisce
intel"
testo.
a coelum.
virgola neltesto non c"e, e deve andar qui, perche Aristotele dice cosi
in
TO TOV
224
mam
idest
spicit universi.
sibilabunt, quia
quam
illa
ratione,
medium
re-
est,
nisi
tionis
recurrat ad
illius
proposi-
con-
ait
se,
nempe quod
si-
cut et ultimum coelum, est in loco per accidens, nempe non per id
quod
cum Avempace
quod
et Themistio, volens
signifi-
in loco
respicit, et in
non esse
tis
significationem in loco
intelligit in totius
immobili et constantissimo
centro
idest per
per
se,
dum
cum
prae-
quam
dicamento
ubi, et aliquid
est in loco
per
accidens, idest, per eas quibus continuatur, integratur, et quas continet parteis,
ter,
quatenus
divisibilitatis ratione
conlinuo.
uel testo.
in loco actualiter.
Puto eum
quia
mcum
idest
cum
caput est in
225
intelligere sic
sum
in loco,
cerebrum
collo,
universum esse
in capite,
nucha
ccrcbro,
in
infinitum, ne
alias. Isti
sunt
universi.
De
fusius in fine
dicetur.
CAPUT
Disgressione
quadam
loci deflnitio
VII.
unum numero
Pluria non
Corpus
in
simul obtinet
Ad spacium
et sic
in pluribus esset.
Nam vacuum
Nec minus
est nullis
sit
sine fine
bonumque.
facies stellantis
Olympi
Innumeras
(1)
com'
(2)
stellas,
il
senso per6
s'
intende
e.
II
29
lo lascio
Quae
226
minus
nihilo foecunda
fingere possis,
tibi
immensum
Talibus
(1)
vel unda.
fine,
Nam
ad speciem veri
si
unum
effectus
nomine gaudet.
exit,
Attamen
est,
ullo tine
certis intervallis
repressum
Quae coram
si
mundi
nuraerari
conveniat
numerum hunc
attingere tantum,
sic
oracla prophetae,
ministros,
Nempe
(1)
Nel testo
(2) II
non
c'e, e
'
ab
ipsa.
aram?
temere ad rationes:
mi par che
mundi.
dicit.
ci vaila.
227
Quare, inquam,
Quam
confuso nomine
stulte
finis,
videmus,
Et medium
et
Namque
Natura
mundum
extra (2)
est divina,
si
ibi
quam
confugis aram;
spacii vacuique
Omnia nempe
vls
si
Epicureo
(4)
Extremas
si
(3)
liceat,
(1) llo
chiuso
ibit,
inquam
il
in-
terrogazione alla interrogazione precedente, ch' e una obbiezione posta in bocca ad Aristotele.
testo ha:
extram.
(2)
II
(3)
(4)
Nel testo
il
punto.
mancano idue
1'
ad intendere
Bruno. Ecco,
difatti
De Nat. rerum.
Praeterea,
Omne quod
si
jam
finitum constituatur
Quo
fuerit
ad oras
:
ire,
obstareque posse
il
Metaque delato
Unde
Quod quoque
Si
228
si
claudas, parili
argumento aperimus.
Est,
quod
ibi
quod
pariter, quicquam,
Dimensum
mittitur, ultra,
Dimensum hoc
non ut actu
aliud,
undique claudat;
et
animorum
est
(3)
dices,
fit
quidem
loci definitio
competere
enim
possit. Si
est superficies
cor-
poris, sive contenti sive continentis, sive concava sive convexa, ministri est (5),
alioqui
secundum locum,non
corpus, movetur
motum
loci
Iltestoha: probibere.
(3)
(1)
non
di
sit
differen-
mo-
Questa virgola e
la precedente
La sintassinon
animorum,
il
et
quicquam, quod
ibi
staluas
senso correrebbe.
inciso seguente.
metterei manifestum, ed
est
illa
hocaliud,
ipsum
moveri per
lelo.
(2)
Si
et
(1) Sottintendi
quod cum
Si dicant superficiem
quam immobilitatem
secundum locum.
non parmi
ci
alia
bilis,
229
liun est
rursum urgebimus,
si ita,
utcunque tangat
Non
mediet? (2)
est
lint,
Non
est in
plus
sapiunt, qui ad
alii
nitionem:
sit
non
ocum
juxta allatam
(rogo) quae
Horum universorum
excusavit
se,
erit locus,
sit
centrum
scilicet,
et
quodam
habitudinem
quam
quod formaliter
cst in
distantiam
loco immobile
Ex
ad
quiddam judicandum
probat, ex eo
sc.
immobilitatem
loci
peripa-
illi
ordinem
si
definitionem,
loci
est
et
id
centrum terrae
dam presbyter
tele
definitur
(5),
convenire
ait,
et
tertia significatione,
non esse
(1)
La
virgola
manca
in loco habet.
;
et
quomodo
si
tratta di
biezione.
testo
ci
va un interrogativo.
(2)
II
(3)
Nel testo
c' e
(4)
Mancala
una virgola.
(5)Qnesta virgola e
la
pro materiali
e in corri-
jam proprius
redeo, cui
230
neque contenti, sed quod circa utramque, (1) vel circa quod
utraque
est:
loci ratio
illa
defi-
CAPUT
rhantasiam motus diurni ab externo
impedimentum
esse,
illo
VIII.
cum
quantum
tis flniti,
infinite ociantis, et
ditferant: tertio,
sciperet.
Adde
finitio,
Et
(2)
Nam
Non
ratio,
posse locatum
praecipue hoc
Icl
dici
Nam cum
illo;
iret.
Ergo
extremum
si
(Nam
(1)
II
geminas inter
testo ha:
Ripeti
II
testo
cedente.
Extrema nunquam
Si
si
et
il
quoque terminus
esse)
facies
riferito
est.
ci
va perche
,
il
nam
si
231
porum
est
quam prae
cacteris
Quinimo
illae
quibus
illae recipi
pos-
istis
cor-
esse oporteat
sint.
audactius Philoponus
in
natura ante omnia corpora,et citraomnia corpora consistens, indifferenter omnia recipiens, citra actionis passionisque conditiones, immiscibile,
et
omnia
Quo
qualius.
rum
loci
munus
actuale habcnte
esse ae-
tiam aequalitatis,
quam cum
sit
illo
cujus
inter physica
primo nccessarium
ct
mum
et
cum
ipsum
locatis esse, et
consistere, et
omnibus de-
(1)
tum
inscparabiliter passivam
cosl:
quae
est
va ordinato
corporum natura-
lium ineodem spalio, quod oporleal esse quoddam dimensum, aliud ab omnibus.
(2)
(3)
Questa virgola
testo.
manca pure
nel testo.
;,
sapiendo
malimus. Heic
distributio in
tibi
pauperrima
non
omnia
est
illa
naturae et naturalium
232
ex hoc: quod
difficultas in recipiendo
omnis
Quod sexto
nil
agat
formae vel
qualitatis
per ac-
cum
adaequati
Quod septimo
tur.
magnitudine concurrere
intelligi-
enim penetratur
spacii vero
Eadem
non
est cedere
harum
Nono non
decimo
illocabile,
quum
spacii
ultra ea
minime
est intus ut
ita
comprehendatur, sed
ita
cimus
in crystallo, exaequative.
ut
Tertiodecimo
potest
pora
tare
ne cogitare quidem
nisi alicubi
possumus
quemadmodum
non
sic
licet
et alia
optime cogi-
multa dicere
2)
frase.
Manca questa
c' e.
ma
ci
substantia
sit
da(l),
233
de duratione)
quadam
cst
quo rcs
in
ante locata
cum
Secun-
est:
quodam cum
sed
iis
relatione ad quantitatem
atque materiam
unum idemque
nem
dum
sit litigatoribus,
Ex
iis
facile patebit
quid responden-
omni
di-
mensionis deberi locum; et locis vim attractivam, expulsivam, alterativam, imo et gcnerativam
tribuunt
spacium
ab intcrvallo
idest
admodum plurima
IX.
qua extra
est
(1)
(4)
do,
esl
caasa, qua
capercmus;
(4)
capiamus
mundus caperemus
ubi iste
testo.
neque adccidens.
(3)
Nec
et confirmantur.
(2) II
strenue
persequatur deinccps.
CAPUT
Nec causa
testo.
al sclito,
per difetto
di
punteggiatura,
videlicet
dimensum spacium,
ubi est
mundum
mundus
io
1'
ho inteso
cosi.
quocl ni
abessel.
30
sit>
mun-
mundus
234
Non
ni
sit,
mundus
abesset.
Phantasiae
istius devincti
Quo extrema
carcere gyri,
Lampadibus sensum
diurni
fixis faciente
Illius
Quidquid
id est,
oportet
sit,
si
cesserit iste.
Non
Id
si
mundo inquimus
At quare aeternum
Atque
esse seorsum.
sanxit iniqua,
alia a proprio
Si aeternis actus
sic
non
differt
atque potestas?
Cum
sit
cunctipotentis, (5)
ille
(6)
est
Iltestoha: instalione.
(2)
Questa virgola, e
(3) II
testo
le
(5)
testo ha:
qua.
(6) II testo
ha un
interrogativo.
testo.
testo.
in fine del
il
testo
235
Legum
Multum equidem
si
defit Genius-
Spectandus nobis,
titulo laudisque
est.
1.
vehendus.
materia,
eadem
potens Dcus
isto,
potentia,
mundum, ab
enti,
vcrum
5.
eo quod extra
mundo
mundum
causa injuriose
argumento ex
sacris
licet
infinitum
ita et
aeque ubique
cui
efficiens,
audebunt.
CAPUT
X.
et
mundum quod
continet istum,
Quaerimus an
Cum
Non eadem, an
Nunquid ubi
Anne
Quod
si
non quicquam
est,
ulla
236
Quam
est res
quaedam nata
repleri:
(1)
(2)
siet
Deus
faciat frustra
natura manere.
et
Ergo age
Quae mira
hunc solem
circa
quaeque familia
Quosque
Inde per
soles
Praestringit, quia se
Dum
Ad minimam
molem
parili
totum materiesque,
est per
Vim conceptivam
Pro
nil
finit
materiei,
quod semper
Ac Deus
potentia semper,
illa
et implet et explet,
efficiens et
est.
Quae non
deficiunt,
Dicendum nihilum
Nusquam
ne et possint adnihilari,
spacii
Semper ut
est spacium,
Esse bonum
Foecunda
est,
est
non
esse
vis
promptaque materiei,
malum
est,
et
testo qui
(2) II t<?sto
in spacio
ha punto.
ha un
et pater adstat,
(1) I
Bonus
Undique concipiens
Hinc velut
mundum,
altro punto.
hoc concepta
de fonte mariti.
est
machina mundi,
237
Quae
Nam
concepta seorsum,
immensa potestas
iste
unum:
Mundo
ab
illo
Ergo
ita et id
Cum
Uni una
Cum
cum
nihil obsistat,
Innumerae partes,
quam
et
ditet copia
rerum,
quoque principiorum
sint
aequa coaequo.
efficienti:
Adde etiam:
Namque
infinito
Est nihilum
inane
retineret in alvo,
si
conferat
efficienti,
Quisquam
Quam
infinite potius
reprendet avarum
Nempe bonum
geniti,
(1)
(2)
ha: dissundil.
nel testo.
si
veda
clie
staper
Quo
Et sine
Cum
fine
si
trutinam
(3)
Nominibus dotata
quoque adacta
suis
foret
non
num
est esse, et
dus
Quod
Ad
238
esse;
bonum
non
alius,
malum autem
sam
neque ex parte
rum
spacii,
et affirmative esset
efficiens,
lus.
efficientis,
ita
neque ex parte
Nullum ociosum
'111.
Primo
IV.
Quinimo
majoris continentis
effectus iste,
infinitum,
quem
tibi objectas
bonus esset
tanquam rem
imo ad innumerabilis
quodcunque
magnum
Nel testo
manca questa
Manca pure
testo
ha
II
(1)
opportuna a chiarire
trulinam ad: ed
(3)
il
senso.
testo.
Le due
il
il
nullwn.
il
nihil esl
mancano
diffe-
in nihilum cva-
virgola.
la virgola, ed e
finiti
corpus a momento
nescit.
(6)
et
non
idemque pro
(1)
sicut
magnam, mundum ad
(-2)
ava-
et
comunicare et diffundere,
mundi
tibi
ad bonorum effectum se
potest
sine causa
mun-
Si ergo
impedimentum.
malum
quomodocunque nomen
esse hic, et
mundum.
quoque dictum
(ut supra
gulare, et individuum,
videri.
mundum
malum
accipiatur
est
creata
(4)
nel testo.
239
CAPUT
mundus
Etiamsi
iste sit
perfectus, non
tollit
XI.
eadem
ratio-
ne perfecti, vel magis, ubi spacium, pater efficiens bouus et potens, materia obsequens, effectus laudabilissimus.
perfectio
rerum
Infinita
In spaciis et
Omnia
Si vir
et
indole tanta,
homines,
alios
illique subesse
Quae
qua ratione
Ille
unum dumtaxat
Arcens innumeros
Non
satis
Totum
Et
est
simili bonitate
(1)
in
omni
spacium templi
Cosi ha
sit
sit
cum
cum
Sic
mundos.
idipsum est
il
testo; io leggerei
et
illic
sic bonitatis,
non ha senso.
et velut
II
se
: ,
240
Haud
jure asseritur
sibi
non credetur ab
si
Ad complectendum, exaequandum,
quantum
Materiae, (1) et
ullo,
petit
concipiendum
ampla potentia
in
ipso
Foecundus
Deficiens
Aut opus
(3)
nunquam
illias
Temporis atque
Adde ut
et
sufficiensque.
efficiens,
loci
nusquam mensura
immensum
coercet.
templum,
Cui temere
Et
illa
potentia frustra,
At tam parca
sui,
dolet,
explicat, ut quid
sublataque tanta
(1)
(2)
(3)
II
testo
ha una virgola
qui,
In hausto.
testo.
testo,
ed
come purelaprecedente.
io l'ho tolta,
perche
il
24!
Mundorum innumeri
mane
Cum
nihil impediat,
Quid speculum
fme negem,
sine
et
dignum simulacrum
modo
Infinita
Cur non
explicite
Ut deus implicite
Nempe
immensum quoque
in toto est,
per effectum
sibi
et
creditur esse,
totus ubique
ire
quod
cur non
Possibile et facere et
Atque necessum
Nec
Ut
non
est,
et
fieri,
intelligit
potis
est
ille
et
excors,
factum placitumque
qualis
et
fine
non placeat
Illi
ex ore prophano,
Effectum sine
talis
quod non
placet,
in
unum;
haudque probatur:
vult:
namque moveri
nequidcm
et
suam magnitudinem
in
magnum
immo
(3)
com-
rerum corporearum
(4), infinitum
ma-
(1)
Invece
(2)
di
potest esse
sentiae simulacrum,
gnitudine
niliil
si
(3)
II
(1)
31
242
unum
mile
modo.
neque
est,
aliter divinitatis
Ut quippe repugnat
finito actio
infinita
vel
subjectio
ita
rale
quoniam
actio
quanta
in infinito
quod negare
et effectus,
natura
est
probare.
Licet autem sigillatim ad individua respicienti, sub ea, qua sin-
effectus, in universitatis
cognoscunt. Heic
authoritate
fendendo
tuenda
vel
(1)
immenso innume-
non
gloriae de proposito
pro
infi-
in
omnia
et
quisquam
si
tamen computatione
quocunque de-
quadam
fide
ignobilissime contestanda, sed serio pro veritatis atque propria dignitate (2) contemplari: illud primo sibi ante rationis oculos proponat
oportet, ut consideret uter
(3)
na essentia est
infinita.
Modum
est simplicissima
II.
illis
consequatur
Principia communia
Modum
essendi
essentia
in
conDivi-
sequi-
quisqnam.
Manca un verbo
I.
eodem idem
sunt.
modus possendi
(2)
inter-
tur. III.
eum
maxime
finito:
aggiungerei
velil.
quia ptincipiis.
et
est ess<
quidquh
243
do eo verc dici potcst, quia ipse ipsa cst veritas. VI. Consequcn-
Dei
ter
modo
modo,
potius
sitas et natura,
non
finita
fieri;
in
quo
major
neque
istum
ille
dum
rei
veriiatem
neque
esset
Mundus,
quam non
facere.
quam
ruere illum
est in
quam
secun-
infinito
ordine
habitudi-
Ponere ens
et
,
quod
verum improportiona-
et nihil.
(2),
XV.
Potentia et
intelligere. XII.
uno uniuscujusque
in
II
simile
referretur.
(2) Si
boc mundo
(1)
spacio, quod,
est esse,
siva)
isti
quae sunt
voluntas
mundus
extra istud
ratio
in boc spa-
tam eorum
esi/
est
tollat
X. Potentia in-
mundus
est
mundo remanens
buic
aequale
neces-
XI. Sicut
Huic spacio
agendo, quam
possumus
agat: sed
libore
ablato,
non
cio, ita et
est formi-
necessitate naturae,
imo naturac
est,
lia:
sic
actu
malum
sive
natura.
sit,
sive inten-
infinitum poni
sicut et
potest recipe-
re hunc munclum et ornari
ipso indifferens
XVIII. Ornamentum
ita et simile
istius
similem concepisse.
non
quod
stet
quodcunque spacium ab
simili
244
exigat
ita actuari
XIX. De deo
istud.
et
illud,
cujuscunque
alius
de natura
quominus
spacii,
plenitudine sit
citra
denclum.
causam
qua
probandum
infinita essentia
est adversario.
atque potentia
cum
rum:
III.
simile
qua
spacium:
mundo
finite
esse
I.
operetur:
vim
absente comprendimus
minime
et
qua
II.
cui
illius
extimi
coeli
sit
cum
sitatem in
Deo
et actione
quam
velle,
quam
(2)
habere nomina
quam
voluntate
velle aliud
quam
sit
vere,
Posse item velle quod non vult, stante quod non possit esse quod
so.
non
est.
CAPUT
Ad
id
quod dicunt
Item
XII.
(2)
II
testo.
est
unumque perenne;
245
stare,
Temporis
Omne
istud
Eligit ergo
Non
Deus quod
futuri.
necesse.
(aoitque
Quod
Nec
alius
quam
sit
quam
unum
prorsus idemque,
non
non posset ab
illo.
(
mille,
dum
speculamur,
Nam
mentem namque
veluti in sphaera
fenestris.
Non
Altum quod
Et
tibi
Majori
dicis,
quod latum
id ratione
est,
decet
mihi longum
verum
est,
atque profundum.
esse putari,
Quanta
Atque ideo
Omni ex
(1)
mancano
omne
nel testo.
Aeque
Ne
24G
manus
breviata
finit;
Quam
Nunc
Actus
et effectus, sicque
differat ultro
audens jungere
unum
in
neque a seipsa
si
voluntate
in
nec ab
finitur,
alio,
tunc necessi-
alia
a se
et
sua
Non
omnium
non secun-
esse potest,
rerum
quae
non
ipsius;
diffun-
quod
si citra
turbatam voluntatem,
et
consultamus
voluntas
Idcirco
cum
cum
incertique tandem
cum
modo
sit
testo.
(3)
II
ha Tantica forma
unum
oplv,,
sit
et
cum
turbato
et quia
bonitate, et bonitas
in ornni specie
(2)
testo
et aliis pas-
viam haeremus
(1)
est ipsa
quae se
dit infinite,
cte, et in
niliil
cum
optimum
libere
necessitate concurrit.
(3),
unum
necessario a-
git et
cere
non
atque
aliud,
quam
247
nisi
unum et(l)alterum
bonum
facit,
atque melius;
unquam
qui
ille,
divinam
libor-
finita,
non posset
telam atque
facit
sic et
formicae cavcam
de quorum
retia:
et
adcommodatiore face-
omnium sensu
citra
errore persequeretur:
morem
definire formidavit
Ad
referendum
est
in
omnes sapercnt
omnes.
Non
optime
quam de
aestuant.
omnibus
si
optime
tate
ille
praecipitantium sententias
deorsum
ris
sit
iis
Non
sit,
aut
unquam
fuerit
vertiginisque casu
liber-
illius
generis est libertas, quae idem est quod ipsa necessitas, cui nihil
(1)11 testoha:
omnibus
248
CAPUT
Ubi
XIII.
in infinitum
in
cur intellectus
ille
Dum numerum
infinitum
finituin ponit
intelliget,
finita
numero
et
volet,
magnitudine bo-
et
complurima multis,
Percurrit
ne, tactus
persistas
lumine tanto,
dogma
tueri,
possit
At.vero ut
sterilis
Tempus,
immensum
et
non
est
mens
spacium,
illa,
perenne
numerum irinumerumque
Multo plusquam
Non
vi distractus fundit
Quicquam
Quam
Ille
sol
bonumque
ut
ergo
intelligit esse,
Nam
Sic ergo
expansum infinitum
Omnia substentans
et multiplicata
Quem
tibi
in
superadjiciatur.
nil
praeterea indicium
tibi
non dabit
ignis,
Lignorum quem
In
249
si
favilla,
Ergo
virtutis
si
(1)
profiteri nobilitatum
iis
quando
Sic ergo
in
tibi
non fingatur,
et actu.
Formator praesens,
vis
Ac
est,
est,
Nempe
locus,
verumque
bonumque
(2)
(3J
vim concipiendi
(1)
(2)
II
(3)
II
testo
(t)
ha
(4)
cognoscl.
di
participio.
32
Anche
250
molem
hic
Spiritus
Quantum mens
potis est
quam
Usque
Quantam
Ne
est,
amor
(2)
malum
sine fine
Finitumque
bonum immenso
(3)
Ne aeternum
infelix genitor
contrastet inani,
genitrixque querantur.
tibi
infinitatis in
omnibus quae
numeros numeris,
et
et intel-
statur (4).
horizontis
unquam non
dum
(5):
est contentus,
Hoc
principiorum naturalis potentia etiam activa: una enim facula innumerabiliter accensibilibus, et infinito accensibili proposito sufficiens esse
videtur.
nel cap.
XI
En
il
puo intendersi
(2) II
(3)
(4)
dit
altrimenti,
Stainvece
(1)
II
testo
ut
ha
testo ha
di:
deserit.
etpleniludo.
Fitumque.
io la
punteggiatura, che nel testo era cosi: absque vis, termino conten-
hancque conlestatur.
numeros
(5) II testo
non
quanta.
Ho rimessa
adjicientis
infiniti species
II
etc.
ha: adpiscendum.
senso
e:
vis inlellectus et
LIBER
CAPUT
Vulgata sententia
est:
parvus error
I.
in principio,
in
II.
magnus
in fine est;
parva
et niiniina
coosistit.
Qua
sibi
sit:
niliilo
differre videntur,
Non
sit
si
Non
discrimina crescent
et sensibilis
Num
Ac
via,
in intervallum.
vel non
sit
possit sophiae
ha: erorris.
Iltestoha: soleniia.
hilo
252
Rem
seu super
sit,
illos.
Nempe
et portenta creata;
Quam
lateat species
Quae quantum
Tantum ex
iis
putaverunt, an hoc
illo
modo
sententia
sit
Aristotelis
se habeat
nobis
et
illi
diligentia definiendum.
est.
II.
argumentum adducitur
illud
et
examinatur.
namque
sit
sine fine
primum monstrare
istud
oportet,
decebit
Hocque nequit
Ergo
immensum
maxima cum
Corpus,
illis.
communis mihi
Ergo
illis,
CAPUT
Primum
istaque ab
quemadmodum
Haec
membra
infinitumque corpus,
hoc vel
in contraria pellunt;
mediis longe
Quambene
namque
esse,
in eo satis est si
Non elementorum
illud.
demonstravero finem.
Primum
253
infinite
quorum
gyrum moveatur;
in
Et quem sustineat
Hanc reliquam
Terminus
in centro,
sit illi
sive
si
illuc,
spacium sine
fuit
negandum
fine
unquam
est.
stultus, ut illud
idemque
fateatur,
illi?
Unum
principium,
Immotum
unum
In cujus spacio
Perge ergo
in
Provocat has
An non commentis
haerens propriis
ille
sophorum
usque triumphas
fioo
negandum
testo
ha
messa
luogo
di et
io
II
(3)
Laque probatum
in
la
puateggiatura
hac.
(2)
l'ho
est,
improbatum,
il
procul horrens
(1) II
adde
di
(3)
questo periodo, da
dopo capitur.
2134
fictis
totum
Constituis
Inde superficie
Cardinibus
Huicque
Ut
tibi
tibi
est,
cum
certis,
infiniti
(1)
sensu
sit
disceptatio nullo,
tellure, peribit,
fine
ultra
premendum.
lumine finem
et
Immensum
Distent, quo
se
est,
et aer,
abunde
Quonam
si
Quidnam posse
(1)
LTintetrog-ativo
mancu
vetat
nel testo.
255
Omno
aut compositum
et ita infinitum
tum
simplex,
nisi
Aristoteles
est,
aut com-
infinitum
sit,
ex"quo com-
Sufficit
orgo mihi
cum sensim
modicum
a centri
Infiniti
quarum,
si
tur in longitudinem
omnino non
pariter
mitti.Ideo neque
tempus quo
esse convenit. Si
enim
AD
fit
et
AC
to-
inquit
gione,
motum ex-
tempus.
Neque
AD
linea vero
AD
incidat in lineam
AC.
AC
mobili
poterit esse
Neque
erit differentia, si
earum
256
ambabus motis
terit esse
immensamAC,
AD
qua immensa
vel
Ad
oportebit
transeat
immensum
minimum moveatur.
haec, qui poterit motus circularis esse non extante circulo? quo-
modo vero
infinitum
quam
immensum tempore
quae ad
num
ut
nomen
spacium
praeteriri.
Haec
extra proposi-
ita et certe
iste
more
unum
optime
similia,
et
veriora,
ad propositum facientia.
nihil
jus
finito
ut pejus
quam andabatarum
diglaclietur, ubi
nemo cum
in spacio,
moventur
sunt,
quorum
nemo
dixit
unquam
rendo propriis
et
move-
numero
infinitum mobile
Quam
imo
que completor
inter
universum
et
(2) II testo
ha
q.
illi
lo-j
at-
discri-
(1)
ad
Ostendit
cu-
tel|
ligit in
infinitum sub
257
oadem mofus
neque
fundamentis
Quin etiam
diurna
non intelligebant,
quam
mundum
concepit,
non costituentes
ut vel
(1),
iili
in
infans, et vocale
jactis
norma
diurni et revolutionis
sibi
proposuere
(3),
vei
finem rebus
fulcm de pluralitate
et alii
spacii
vel
ex-
tenuare.
CAPUT
III.
Secundum
ad
quali pulsu
raui: 3.
reliqua
ex.
tur ct examiaatur
sibi
inculcando
1.
sursum
et
est) specie
argumentum
adci-
rei esse; 2.
et alio
ae-
quocunque
4.
Iisdem
omnia astra constant elementis, quae duplex ad genus omnia reducuntur ex superabundante
et
nongravibus
dispositis
in
vel
Mox
5.
Ex
iis
Hoc elementorum
finituin
recto concludere
in
orbem, (4)
motu
Non unquam
Et
(1)
II
infinito
motum sursum,
atque deorsum;
(2) II testo
tralasciato
il
Abbiamo pero
fit
et leviore
fingi,
Tractu
pote
propotuere.
testo.
33
Namque ambo
ii
258
motus cum
sint contraria
quaedam
sit,
(1)
fine videre
si
Quam
limite certo.
quam
Quod
si
Qui poterunt
Illud item
fines
inclinatio
vana
est,
Haec tandem
Quae scandunt,
Te,
triplici
in
argutum absurdo,
Primum
est,
Infiniti
mensura invenientur
Namque
quod gravitas
corpore tanto
quod dicere
si
finiti
corporis, atque
in una.
mox absurdum
(si
vis,
dixisse pudebit.
tantum
Ex
qui
Aut gravitas
est,
sistat,
illi.
fiat:
sequiturque secundum,
finitae molis ut esse
quantumvis superaddas,)
narlo
(2)
rire
il
Leggerei raeglio:
:
ille,
ille si riferirebbe
Questa virgola e
senso.
la
perche
di centri
essendovene un
solo,
a molus.
precedente mancano nel testo: e mi sembrano necessarie a chia-
Cum
250
Improperatus
tibi
tertius error
quod tunc
erit,
Nam
tine
citatum
est.
Ac quod
fine
quod extat,
Ut non finitum
vel
si
Ut grave finitum,
moveatur tempore
(1)
oportet.
unquam
Non
Ergo nec
suasum
Omnis quapropter
cui
finito,
Namque
pulsu,
movere
Atque a
Finito
momento,
et
finita ut
pondere adacto.
SOLUTIO.
Tu vero solidum
Namque
primum
in eos
Per discrimen
ejus
quod sursum
est atque
fine.
Questavirgolamanca:
si
l'ho
messa perche
il
namque
vii-gola
testo,
et hisce
(3)
deorsum,
si
moveatur
ho messa
elc.
260
Hoc
Ergo age
Ut
sensum
ratio
moderetur habenis,
propriis
illud
In medio
mundum, quia
coeli
magnus horizon
Ut
certe riihilominus
iis,
Ut quodcunque extra
Non
aliter
est
istis,
(1)
augustae
Cuncta
Non
sibi
suadet et incola
lucis,
illud
mediam
sortita
cavernam
Mundique aspectus
tanti,
Lumina
Perspectum
est nobis
quantum videre
vetusti,
(1)
aliis.
Questa virgola e
(2) II
la
At quae
sublata volabunt,
201
Ergo ad
finitos
et
Illinc
ima petens
dum motu
idem corpus,
ire,
fertur eodem,
Ergo
referenda putandum:
feruntur
Aevo
felici
De gravibus levibusque
Nobis,
medium,
quae
consona
signis.
si
tantum partibus
esse
isce (3)
Nam
totum
et partes in toto
Recta autem
Frustumque
ferri
circulo aguntur.
e laribus propriis,
quacunque locorum
liquidus,
Non certam
Ut
sibi
sive retrorsum.
Scilicet ut propria
(1)
Vocabolo coniato
(2)
(3)
11
testo
At vero mundis de
due vocali.
ha
iisce,
dall'
ma
autore secondo
la
1'
analogia
di
est.
anlipodes.
testo.
la contrazione delle
262
Nam
in
tanquam
Possit,
ista sit
findier aer
Motum
aeris insequitantur
Non
Verum
illos,
omni
Non
praescribitur
illis.
Hac, quam
sit
(2) Pyroentes,
Quotquot
immenso sunt
in
scintiliantia (3)
campo,
Membra,
Ergo
Telluris quia
eadem conditione
(1)
Questo
(2)
Le due
care che
si
riunito
un
tratta di
(3) II testo
(4)
quaquam va
effectibus isdem
mancano
nel testo:
ci
vanno per
indi-
ha: scincillantia.
Questa virgola e
la
precedentemanoano nel
va
2G3
Cumque
Subjectum sine
Et
levis,
fine gravis
illis
istis.
ausim,
fateamur oportet
Innumerum hinc
numerum gravium
igitur
esse fatemur,
Quod
grave
sine tine
est,
ait
tamen: contra-
motuum
termini con-
finiuntur, hi sunt
si
unum non
erit infinitum.
Jam
et al-
nobis
non
est
si
extrema
finita
sunt
nihil
demon-
autem quod
medium
monstrabimus,
et
motum
orientis
neque
in partibus
occidentis punctum;
mundi
naturaliter
rursumqueaBpuncto recursum
ad
in natura
nusquam
motum ab A
diametraliter
264
in B, et
in
turae.
quam
(1) aliqua
medium,
suum
illa
assignari
atque
rem
differentiis, ut
iis
planetae
horizonte,
qui plus
deorsum
est
tellus tellurem
tellus
trum referrentur
puncto
ibi
capiuntur.
modo
cui
modo
vel
modo sursum
dextri
fit
a no-
spectat
mundorum
si-
ut ad tellu-
maxime
partes
in
quadam
neque
polis.
in suis partibus,
suum
et illa
deorsum
modo deorsum
sinistri, et
Itaque
capientibus in ea significatione
sursum
stro,
ita
synodus,
modo
Rursumque
ita ut ali-
mundus
in toto et
ille
in potentia
adunionem
et si sol solem,
A, Luna
quae se attingant
circuibit
suum
vel
Rursum
et I
aeque undique
ad B,
et
L ad A,
et
ferentur ad
M et N
testo ha:
(2) II testo
ha
mim quam
;
deorum.
aliq.
ad B;
BF,
et
et
ad A.
ad A.
descendit usque ad A,
ct descendit (1)
205
usque ad C. Haec ad
communem sensum
dicta sint et
Haud
aliter
quam
non cognoscitur.
iste rectus
perent
eadem extra
(2)
et similibus
seorsim positae
secundum
sicut
Et valde
consonum
est, ut
quanto quid-
maxime tandem,
ultra definitum
quendam
ab-
(1)
Parmi debba
dire
ascendil.
quoquo versum.
(2) II
testo ha:
(3) II
34
260
Telluris
astra discursitant
ipsum
iste,
quem
membra cum
vul-
sapien-
tanto
gravius
haud
aliter
rem
iis,
volumus
principiis:
pora constituens,et
Hoc non ex
nam
in
nostris
si
adeo potenti
illa
corpora,
tam,
locis), (3)
et nepotibus, et
portune
quaquecircum
unum falsum
excusare,iisque
certumque
fi-
quorum
perpetuo demonstrantes
efficere poterunt.
(1)
Questa virgola, e
(2)
II
testo
infinitis
ita
ha
le
incentiva
testo.
manca un
(3)
Qui
(4)
e circumraptetttr
dant, e circumraptentitr.
quam multa
(corpora).
riferito
descendal,
Minime grave
267
Levissimum
<5J
<o
Levius
Minus grave
<tt
<5J
Leve
Grave
60
<*)
Leve
Grave
Minus leve
Gravius
Minime leve
Gravissimum
03
r
CAPUT
IV.
ARGUMENTUM TERTIUM.
tum
vel
recto,
Particulari
infinitum
continuum
tum
motu
circulari
unum
(ut seilicet
motu exagitabile)
quasi hinc
r.ifellitur
terminum.
sit
II.
Quod non
coutinuum unum
ita
aqua.
Commento
Non
(I) II
negandum
inrtnitas species
testoha: qua-
supponere rerum,
I.
nobis est
ignis; inde
Mox
argumentum inculcando
est,
vero
Sed
Ut
dare
definitas
sum
268
ratione coactus,
definitae
Compertae species
Partibus ex hisce
infinitis,
Aut lympha
Non
quaelibet ignis
est,
finita
Ac spacium
Unde
istis
Quod plusquam
Nemo
corpora tanta.
(1)
quoque motus
etenim loca ad
illa
a ratione alienum:
Orcum.
RESPONSIO.
dictis
ista
sequuntur,
Epicurei,
Nam mirum
volumus
mentem
(3)
Continue ad
(1)
Quando va
imum
uaito col
casu influitantia
quidem; ed
il
quandoquidem
dici
divi.so,
come
suole
il
Bruno con
(3)
Minimorum
atomorum. Lucrezio
infinilis. lib.I-
26y
Malint
quam
Ac longum
nomine
fluxus generali
ferri,
si
Ora
infinito spacio
Ponimus
illas
illis,
Unde
Absurdum,
Ut partes hujus
Quasque suas
quare haec
sic
motus terminus
partem perspectum
est, (2)
immensum non
sit
arctat,
est.
Ex accommodatis
ergo ad
corpus universum
(3)
primum
immensum
aut
certis
manifestum
est,
aut
(1)
Non credo
inutile dichiarare
1'
gredi
mentem
transitus
minimorum (alomorum)
eircum,
hacc Epicurei
Nam mirum,
si
medium, qua
esl
imum
casu
quara ferri
testo.
(3)
testo. ed e
opportuna a chiarire
il
senso.
Quod
oportet esse
cis corporis
motum,
formam,
et
fieri
sit infinitas?
finiti
si
270
sit
motus
(1) illius
prin-
interminatus, aqua
intermi-
sit
tum ex una
tate
infinita
Leve
ascendet
interminatum
Si circulo
si
recta
vel
esse,
motu
necesse est
levis
et tunc
et tunc
erit (2)
quonam
quonam descendet
motum
infini-
infinita levi-
immensum
infinito
Et quomodo
ex altera
descen-
ita
si
occupatum ab
est
si
vacuum
velis,
argumento.
Quia
rum
immo quodcunque
et
moveri non
poterit,
siquidem neque
non
non
mensum
Ponatur
ponderans
et certi
et
infinite
la
ferri
debeat?
(2) II testo
ha: velerit.
An
tibi in
(1)
finiti
nunquam quousque
(1)
inii-
praedicrarum.
testo.
e sono neces-
aliud est
quam non
ad partem nullam
in
271
quam
contendere
unum
vidisti,
neque
in loco,
unum
est
ali-
continuum spa-
Quo
quibuscum disputas
te alio proripis
immensum
et univer-
universorum generum sunt mobilia, quorum singula finibus et regionibus sunt contenta propriis
circulos, et
dum
secundum speciem
neis
speciem,
finitis
finita et
quod non
si
effluxum ab integro
erit finitus,
secundum numerum
secundum materiae
videlicet
mundo non
numerum eundem,
secundum parvas
corruptionis
nomen
velit
11
testo ha:
impcbiemus.
et
si
singula astrorum
magnas
dispositiones et
quis ad generationis et
(1)
veritate in suo
ordine consi-
272
CAPUT
V.
si
veluti dissolubiles,
Attamen atque
Quod
infinite vagari.
tandem
si
(Quod patet
magnaque cuncta
mundi,
Nempe immutentur,
labantur, dissolvantur.
Aucupet
Qualem Anaxagoras
Si
Tunc
atomorum
Ac
Perpetuo
est
notum,
sic
versum totum,
Inferri
Singula
nam
fine
corpora materiei
nil
posse vetabit:
Quod
si
ille
faciesque resumunt.
ille
(1)
II
(2)
F altra no.
sagora:
ma
siinilari,
i
testo
ha adurget, e deve
Anassagora,
di
da Empedocle.
ho corretto
omnes perpetuari,
Ceu
273
semper easdem.
fatiscunt
Semina
circum
(1) uti
dum
corpora conglomerantur,
Ut partes autem
Tam
Hoc
Ut
exglomerantur eaedem,
e centro
in
solet in parvis,
Concedam
Quando
facile,
corporibusque
fine
succedunt alteritates
infinitae
Corporibus, quae
mox una
e regione repulsa
Ad metam non
fiat declivis,
ut
nisi
e propriis
(1) II
testo ha:
in
demigrent sedibus
(5),
eandem.
consistant, ratione
Tandemque
unquam
Nam
nempe
te mille
isce (4);
absurda sequentur.
somnia
non va.
II
senso e
uti corpora
magna
conglomerantur circum
mina.
(2)
testo.
narurae.
II
testo ha:
(4)
II
(5)
(3)
ma
scrivendo isce
si
est,
testo.
35
se-
Concipiunt
274
aliis
astris,
rum
summum deum
et illinc.
arcanis, introclucit:
estis,
nequaquam
stetit
in sinagoga
(1)
Lunam
et
antichtonam Tellurem
divina
similiter
monumen-
stellas coeli
quibus
animalia
Illa
scilicet
si
eo
eaclem elementa
cum
justitia
(3)
certum
et
providentiam
moderatur totum
est
tamen,
in infinito, cujus
voluntate haec in
infi-
quodam a
esse
tum
est,
Tunc
dico,
successione
si
principia
quadam
terminum ea incurrere
oportet.
inlelligebant.
(2)
(3)
si
effluunt; cer-
mo-
definitumque
275
CAPUT
Quartum argumentum
madmodum
et
si
solvitur,
duo
quod
VI.
motuum
niens.
Rursum principium ex
aliis
motus speciebus
Et corpus sine
fine
Qua
et infinitum,
Atque data
forma
afficiatur
Namque duo
eadem,
moveri
liaec inter
Nec
Subjecto in
quoquam
Exigitur ceu
Nam
vis,
sicuti locus
finito
namque
Quae
haud
Finitum
(2)
(3)
vis, materiei,
mensurae
Quodnam
(1)
formae
definitae
tempus
ibi
Questa virgola e
la
l'lio
messa perche
si
Virtutem
faciat vi
cum
276
patiente coire
Nam
non
istis
ulla sequetur.
nunquam
complebitur actio
infiniti
Nam
quantum hoc
Immensis, inquam,
urget,
si
fiet
tantum contra
Nempe
e distinctis
lis
dominatur avara:
iis
At vero
si
forte
Quod grave;
locum
Nam
(2)
immensa potestas
illud
illinc,
superatur et
assumens
Omne quod
istinc.
in tem-
pore mutatur est finitum. Sit ergo ab infinito calefactum aliquid, vel
pulsum, vel
sit
alio
tempore:
sit
tempus
illud
eam
et
cum omnis
in definito
est
mutatio
quodam
mensis
esse
hunc
habeat ergo ut
sit
druplicata virtute
illius finiti
quod qua-
finito
(2)
La punteggialura
cli
di
scriverla sempre.
atfatto.
277
illo
et tunc finitus
Item sicut
tutis
si
cst ratio
ad virtutem,
absurdum
magnitudinis ad magnitudinem,
ita est
rainoris
est virtutis.
quinimo et finitum a
procedcre
finito
Addo
si
ita
A-
hisce
minimum
instans
cadit
qualitatis
propter acui-
et
Id
tcm-
minori
in
neam maximus
ad
in
magna
minimum
li-
cir-
inclusae
tempore, et
maxima
rationc
tandem
in
non tempore
transibit
mi-
nimi circuli partem: quid enim minus potest essc minimo, sive simpliciter
minimum
mum tempus,
capias, sive
secundum naturam?
Si,
inquam, mini-
perfieri potest
capiatur
ACNPRTSQODB
secundum spacium
AE
in majori circulo,
non
erit
tempus naturali
est
278
quod
et
CAPUT
VII.
attingant extremitate.
sit
III.
quoraodo iu
I.
infinito
ubique
infiuita
(2)
finita
contraria
unum contrarium
su quo circa
sarium
II.
est.
fiuitum,
immensum
sit
titudine infinita.
porro
Mox
verum omnia
infinito
in ipso
robore ubique
nempe
et
(3),
quod patiantur,
illinc
Et
sic
Actu, at
finitis
II
11
testo
ha
incle repellitur
transiiios.
(3)
(4)
testo.
uno
omne
Distincti
(1)
unum
(2)
Ut gemina hacc
Continuum
Quae
siet
270
hinc, reliquum
vero
unum
siet illinc,
Quando
numerum
Innumerum gerere
Bellum
dum semper
perenne
stat ubique, et
dum
supputat, exit
Addere praeterea
dictis illud
illinc.
quoque possis,
Ambo
magnum
Mutuum
et obsistant
Nusquam etenim
haud
vis sine
Partibus ex
Contra
istas
Proxima
et
illis
omnis
attingit et urget.
Undique fmitum
finito antistat,
(1)
(2)
II
(3)
testo ha:
testo
taliter
Nusquam
(4) II
(:])
neutrum partes
(4) sed
iine sequetur,
Imo
ponas
agendo.
testo.
mutuum t
et obsistant:
ci
va.
il
mutuum
280
Credimus hoc totum tenebris ac
Frigoreque
affectis
unum
Sincere hoc
compactum
luce, calore
partibus, et nil
Ordine ut ex
tali
Mutuo namque
Vincens
sit
consistentia rerum.
in
est,
honorem
sedis
Concipiendo
Et
vices,
imperiosa feratur,
alio
facie turbata
Nam
De
passim
serie
adversis,
fatali,
quae
Foedere discisso
mox
talis
corpora constant.
istis
adversa triumphant
rota temporis alteret
atque
respublica finem
Immo
et
Continue effusus
Algens ex
ipsi
quam
circumplectitur aer,
Num
sensui adstipulari,
Tanquam ex
Deductam
principio, in nihilum
algentis
vim
fieri
proxima tantum
si
(1)
(1)
testo:
ed
il
qme
scritto qiti.
Neinpe infinitum,
Corpus
in
Queis a
281
partibus, infert
finitis
finito
Contra stans,
et ultro
serie
Illi
Tantum
Ambae
Egestis gaudet
Illa
Jacturam minime
Egestum proprias
carpsit,
dum
carpit et ultra.
Seu ex
Imbellem imbelli
Quem
seu sine
fine.
laudis falsae,
et
refixit.
ad actum finitum
dum
An non
a secundis numinibus
adduceret
et finitum
efficaciae praedicant.
aptius
altissimo praecipiente
eifeclui
numine
produ-
(1)
non est
alia; ita
agit,
non agit
(1)
L'interrogativo
manca
alia:
ibi
ergo licet
unum terminum,
nel testo.
36
ut corpus
AB,
et corpus
BC
G valebit
Pars item
in E, et
282
in
partem E,
in
et
nisi
non autem
non
in E, et
in D.
pars item
usquam
usque ad partem D:
infinito
non intendi
N G
LQ
finitum,
contra
contra 0, et
et
et
contra
ad-
M contra K.
Heraclitum accipimus
afferantur),
non propterea
se-
tandum quod
quae
qui
(2)
unum
unamque substantiam
professi
gnem
viderant, ideo
significatio ignis
est
eadem, atque
(1)
II
testo
testo, ed e
q ue.
quam melius
opportuna
acl
i*
professi sunt; et
alios: (3)
sapientum
intendere
il
senso.
dura, ut
283
si
(1) intellexisso.
sal-
Sed de opinionibus
liisce alias.
CAPUT
VIII.
ia
verbis huplicatur)
Unum
unumque
Principiis variis
Materia ut
Telluris,
et
argumentum
ut universum
(2)
materiesque
Nempe
infinito
Dissimili specie,
quorum unumquodque
decebit
cum
immensam molem
Cuilibet
sit
substernier
speciebus,
?
Immo
Ostendam, manifesta
Namque
satis
meditantibus apte,
Innumeras cerno
tellures,
Materiam immensam
(1) 11
(2)
testo
ha
manoano
et orbes.
lapidis, ligni
probaliler.
solis
nel testo.
atque metalli
est.
Et carnis,
densi,
rari,
284
calidi,
atque rigentis,
Namque
infiniti est
Nec minus
Ordine
At
est
finita
ex
quicquam numero,
si
Majus
ibi
unum
Dum innumerum
Tellures,
in
Unumque
nisi spectes
(1),
Atque
infinito in
Differt:
Et vicibus non
Non
finitis
Hujus
secl
et alterius
duo, tresve,
comprensilis unus.
In toto poteris,
quam
quam
dicere cives
pluris, modici,
Quae numeri
(1) II testo qui
et
ha un punto.
ullus
est.
Quoniam quidquid
285
ex
rum concurrentibus,
ut et
immensa
est
illis
sic
et
quominus
mundo-
quam oorum
solis,
ubi licet
non
sint nobis
sensibilia
sen-
quid prohibet
ex principiis
corum princeps
piam esse
Ac
si
omne corpus
sensibile
immcnsum corpus
sit sensibile:
atqui
nitum corpus
Vesuvium
montem
esse credidi
non po-
(2)
fleri
ego puer
ut nihil
vim
in
infi-
deret, habebatur.
Infiniti
synodum
niti
(3) istam
tibi,
vel
infinit.ic.
et
quam-
esse in-
quando ad incircumscriptum
sic finita et
et
infi-
immensum
terminata sunt,
(1)
ha
(2) II
testo
(3) II
testo ha:
testo.
Vesunium.
synodum
islam,
planetarum
etc.
nebrae,plenum,inane;
sic
286
soles, tellures;
quam
CAPUT
Digressio
universo
quaecbm ex
IX.
resumens commemoranda
dictis
astrorum synodi
(1)
ut in immobili infinito
ut Heracliti
(2)
sensus stat
contra Aristotelis rationes invalidissimas: minimeautem securus est(si ex relatis verbis veliinus judicare)
dum
(3),
ut
naturam redegerant
antiqui
alibi
est definitus
proban-
numerus
mundorum.
Novimus
ut
Quorum
alii
fine suis
regionibus orbeis,
Oceanos circumstantes
feriendo, vicissim
Mutuum
interea refovent,
mutuumque alimenta
Undique
finita ut
Namque
infinito
Non
Quid
quamvis
ulla alteritas,
non
latio nulla.
crescat,
proliibet partes ne
sit
non minuatur,
commutentur
(1)
II
(2) II
(3) II
in uno,
testo ha:
commemoranoa.
testoha: Heracli.
testo ha:
capiantque?
in ipso,
propandum.
(4)
(5)
testo.
possis
Quod
pressum
nullis
Infinita
Undique
Et de
duo
sibi
finita
sit
287
finibus.
Ergo simul
sint
infinito infinitum
non patietur,
Per spacium
tensa, et lucem
respiciamus,
si
Nec
Ergo elementorum
ille
immensum pandatur
Non tamen
E medio
Quod
Seu
Non
nec, in
ullo,
magnum semper
nisi
movere
(1)
putanda
poterit,
(1)
11
est.
Non
campum,
Colliget adtendens
Nam
fimbria
magnae dimensio
Quod duo
vicissim
sibi
ut sunt sine
Quisnam
molis,
reliquo de absurdo
Obvia, et extremo
Namque
288
fine,
infans poterit
Regere:
si
Et sunt
finiti,
et sunt discrimina
finis,
(1)
?
Cur corpus
Non
comprendere
mundum
heic,
semper
Hoc uno
Cum
in spacio, parili
statuibilis ullus),
finis
Diversum,
nil
Conveniat minus
Exigat
et
efficiens, patiens,
Ut tantum
Nec
(3),
sciet
non
illa
immensa
capiensque
potestas
(4) necesse
(1) 17
interrogativo
manca
nel testo.
(2)
(3)
di
minus
il
ovvero ha adoperato
(1)
(5)
II
testo ha:
sejunclam.
il
che
il
/ninu
289
quem
nullus substinet
humor;
siet
illius
(1)
pro materiei
forma reperta
Nonne opus
quoque
est aliam
tibi
multiplicari?
mox
adducere causam,
sint,
Non
ignis natura
quidem communis,
raro, atque
Atque haec
Non
si
tanta
Conciliat,
quodque
in igne.
est,
et
stellas,
virtus
in corpore coeli,
Qui solidat
esse putatur.
quaedam quoque
inspissatrix vigeat
Quae
et ipsa
substantia, inani
Persimilis,
Ergo
ullis
immensoque
liquore,
(3) est
dicta Plotino,
vis
id
cogente
reputata Platoni,
fateri.
Nec per
se,
(1)
II
testo
(2)
II
(3)
varii,
Iltestoha; Cercopio
ci
variique vigores.
va.
quandam.
37
290
est
eadem
qua
substantia,
sit
Ut Stylbon(l), Venus,
Qui nec
Naturam
quae
duplici
tot,
(3) elementis
Haec
est.
ita
Ne mutuo
concipit alvo,
alte
Nec
sol
est satis
unus,
Corpore cui
Nostri
quam
stellae nihilo
majore putantur,
(4)
magnum
esse
uui,
numeros
OT/A_pcoy, nitens,
si
chiama tanto
il
feliciter explet.
est,
Mercuriusque
pianeta di Mercurio,
come
intende di Mercurio.
s'
(2)
Questa virgola e
la
composti.
stellae
ec.
Cui (Epicuro
Cum Venere
Non
2<>L
Marti, ac Seniori
Aut
nunquam
su-nt
lumina
esse planetas,
infinitos,
plurima ab igne,
Lux
nostris.
infinl-
finita
cum hoc
ignis aquae,
lux
finitis
occurrunt tenebris
stat ubique
sol
in-
est
mensuratum
ergo sigillatim
finis
eonferatur, est
nullum.Hoc
infinitam, cuius
est
est et
centrum
est
finite
spacium
in
patiuntur. Ubique
est ubique
circumferentia nusquam.
finita
unde
scilicet
idem
quo
si
ct
est latum,
indifferentiam
Hoc
quia
dimensionum
nusquam
in-
est circumferentialiter,
iis,
agit in
nus.
(1)
(2)
quae secundum
loci
agunt
II
II
testo ha:
testoha:
cat/iunl.
cla.
et supe-
ipsum F;
stantia
et ignis,
DE,
quantus (1)
quadruplo
efficacior
absumet E,
di-
DF
di-
et
dam
capiencla
commentum
excogitasse fertur.
Ad
milliaris
inquit
vi-
cina est sylva, qua tota igne flagrante, cogentur sane, tanto cominus
aestu compulsi
deserere
domos diffugiendo
(2).
fine;
ait: si a circulo
oportebit tellurem
DF, sursum
est
corpus finitum, ne
(1J II testo
(2) II
(3)
II
ha
testo ha
testo
ha
quanlum.
deferere.
aetherewm
ignis.
293
argumcnto supcrius
misimus.
IIeracliti(3),
humidam naturam ab
quam
CAPUT
X.
(4),
DILUITUR.
Sextum
ptum
principale
eliditur:
1.
infinitum corpus
3.
continue'infinitum:
Quam
sibi
Immensum
Dimensum
5.
(1)
definitione
spacium universum
est infiguratum et
dogmata vana
resarcit: (6)
11
(2) Sottintendi:
(3) II testo ha:
argumenlum
Hecaclili.
(1)
(5)
Nel testo
manca
testo.
al solito la punteggiatura.
Va
inteso cosi.
niam,
(6)
i
immensum y quo-
etc.
mancano
nel testo:
desum-
ad speciem corporis
Principioque potens
Ac
1.
fuiitum: 2
Quanlo
nell'
anzidetta defini-
294
membrum quoque
Principis
haud bene
Porro
et
sit
An non
et spacium,
illa
differitatis.
assertio
quam haec
vana
est,
caussa requirat.
(1)
ipsum
An non dimensum
An
est
Cum tibi
Quam sit
materies
fieri
manifestum,
ratione reperta,
tali
Nam
certum
est
Aereum corpus
is
aequale receptis,
(2)
Nam
finis
Quam
haud proprie
Plana
reputabitur
ille,
Planum seu
est
mox
Aque
et
facies ejus
infinita
Atque
ita
fine
vagari.
<
Effugium,
(1
(2)
iii
cum
Questa virgola e
Iltestoha:
una
sillaba.
Conque
iis.
II
ia
viarum
testo.
ii,
tutte.
le
due vocafl
295
capientis
Extremum
quem
locus est
esse,
defit.
corporis ipsum
Quem
nihil
Vox
illius
etiam
tibi
Quod
omni ut quoque
Undae conveniens
Cur
tibi
non
et transluciditatis
simili
non sunt
liaec
Sum
Ne
at
lati;
non longa,
Sed
si
Conjicies,
(2), aspicias,
in
corporc tanto,
at passio longi.
dum quoque
confiteare
quam
virtutem, tua
Vindicat
corpora tanta;
tinnit in aure:
Non
profundam
finitio
esse.
jure
Quam
lignum,
lapis,
et ferrum,
Vix fuga
te eripiet
(1)
(2)
II
('>)
Qui, ed appresso
quando accedentia
testo, ed e opportuna.
(3)
quaedam
296
non
Asseris, ut
Nam
concedimus
inviti
et
nos
Verum
Proin doceas: (2) quid plus diffusa (3) per aera lympha,
Vel lignum
Lignum
praeter
per se subsistit, at
durum atque
illa
resistens,
Lux
Lignea perdurans,
Omnia concedo
alia
Dummodo continuum
Nam
Non minus
Per
redimendaque forma.
se consistunt,
Nec magis
Quam
quam
lignum
facit esse,
Post obitum
At non de
Nec volumus
Verum quod
plane, neque
residet,
(5)
est,
humor,
affirmare fuisse.
ista
negare.
est substantia
rerum,
(1)
(2)
(3)
II
(4) II
(5)
ha
testo ha:
dissusa.
qnam.
Qnts da qneo.
testo.
ipsa.
abactae
possumus
quodque
vel
sit
Quae molem
297
recipit,
Ergo quidquid
Amplum, spissumque,
id
non
sed quid
est substantia,
Atque
totum
capit,
est accedens
quam
luci.
Unde
et
Hinc
vere
colligo
quam convenit
illi.
Et spacium
Corpora
si
Perpetua
(1) serie
is
Hactenus intento
vicissim
meare.
est posse
satis
neutra primarum
cies, et
harum
tamen Aristoteles,
corpus
omne
quippe
vult
(2)
esse
plurimi post
Xcnophanem. Talem
necessario dimensiones
est ostensum. Infiniti
nimo
(5),
cum
(4)
in iis
quam eandem
quae de mifinis,
terrnini,
minimum, sphaericum
est
magnum,
et
sphaericum
est
maximum
(6),
differentiae.
(1)
II
(2) II
(3)
II
(4) II testo
(5)
ha: Infmiti.
Questa virgola e
eccislentia: Lib.
(6)
1.
la
K una
citazione del de
cap. XII.
testo.
38
Minimi
Spacium,
in
298
possit effugere,
modum
in ordine
eorum
cumin
erit,
cum
dimensionibus
tribus spacii e-
duo se
cum
non
defi-
aliis
tribus
sionum: et
sic
ab
et
Cor-
sic
enim
ad primum
scilicet ut
sunt in
ratione Loci, et ita non sunt corpus, neque pars corporis, neque accidens, ut in superioribus ostendimus: et ut sunt in ratione locati, et
ita
constituunt speciem
ciente, necessaria
illa
test
dimensionum
,
quantum
eam
(1)
11
cum
incompossibilitas
testo ha:
quantum ideoque:Vk un
;
il
sequi po-
secundum
rei
et dimensiones
inciso tralasciato
pure
suffi-
Hac
locati
lo spazio
quam rerum
ignorantiam consequitur
corpo
si
ne consegue o che
spostato
il
corpo
le tre
si
dilegui
dimensioni
Neque
bus.
quemadmodum
rere,
iM
dimensiones
spacii
quae
scilicet,
tricubita
dor
299
(1),
quac Platonicis
cium
sed natura
quaedam a corporibus
,.
corporumque partibus
quam
et
sortio
poterimus.
CAPUT
XI.
Ubi
illis
nihil est
differentiis
medium;
Ut
sit
nihil esse.
sibi
quam
confinxerat
liceat
Secum
in-
ille,
Perpetuo
Gyro
nequeas
Scalaque naturae,
et
est
ultra,
oppositorum
mage compositumque
illud
adactum
tellus.
oou
1'
11
testo ha:
ultiina:
siasi
scambiata
la
prima vocale
300
circum,
Nec
sunt
ii,
sumus
iisque vicissim,
Nostratis mundi
Unum
si
gyrum
si
unum
concipiemus,
campum aethereum,
medium cuique
Sic
Haud
aliter
Quidquid
et
est
Nimirum coelum
Haud
noscit propria
cordis
mediamque
(3)
cavernam,
medium lunae
Sic
Membrum, quod
Ergo
Nec
illi
tibi
quod omnes
omne
mirum quod
Apparet
simili in
quam nos
Esse nequit,
orbe
infera nobis
(1)
Questa virgola e
(2)
la
in
(3)
II
(4)
(5)
ho inteso
motis.
possis
cosi:
Aec quod
Dove abs'picuum
testo: ce
dicitur
sit
1'
tibimirurn,
et
Bruno
signitWto
d'invisibile.
io
re~
Credamus, miseroque
Quam
jure
ii
301
.polo,
praestantibus
et
illis,
illis.
ima ruinam,
in
Undique
Qua
telluris
radii a centro
Non magis
altum
(1)
Ad
Praecipiti (2)
quam
cum
est, in infinito
quam
Et ordo
Nec non
ille
raiioni,
illae (3)
dicendis
sufficientissime
punto manca.
(1)
Nel testo
lltestoha: frecipili.
(3) II
il
simpliciter in ordine
et per ulterius
neque naturae,
differentiae,
velut ex pythagorico
(2)
medium
ullo
esse u-
fiet
medium
dogmate
quam
sinistri,
deducantur,
commonstratum. habebitur.
dictis
atque
302
CAPUT
XII.
QUAE PROPRIIS
SOLVITUR.
allata
(1
refellitur.
Ac totum
Sphaeram
Ut quaecunque
sui,
Finem perpetuo ex
Non
immenso
erit
Perfectum
dicit
Definit proprius,
Non migrat
Atque
Nam
manebit
et
quae comperiuntur in
alio capientia.
perfectio,
Quare
qua ratione
illa,
quoque corpus
illum
in
ullam
fluxerit, atque
est,
Nam
tria,
(1)
II
(2)
(3)
etc.
testo.
Post unum, atque duos,
Coepimus a
ternis
303
(1)
omnes
et dicere cunctos.
Huic Physico
ratio,
Ut mundum
(2)
promat perfectum,
colligit.
Nec
qui,
illi,
fluit in
Fragmina
At
Quae
(3) propriis
clauduntur
(4) finibus,
atque
Membra
suo
in genere, ut
dens
(5),
Si
punctum
Sic
dum
(6)
genit,
istaque corpus
In reliquum
Ufc
abibit,
(1)
(2) II
testo
(3) II testo
ha
II
testo ha:
(5)
II
(7)
II
testo
ha: quo.
(4)
(6) II
c' e,
mumdnm.
clundunlur.
la
preoedente.
Quod
30-1
Conjecto
fingatur, et exstet
Ille
Perfecti
Non
ratio nurneri
non
quam quot
sunt
sunt
Sed numerator
Ergo
quia plures
est,
,
erit perfecte, et
computus
ejus.
licet
numerum
Digerat et rerum
Perfectam
non
tribuet,
Gnosticus et Manes
Oceanum non
sapiens ad amussim
perfecti rationem.
mundum,
Ex
perfecto
commixtum
Tunc audire
cur
licet:
quaeras
Ultra
si
Tunc
referet;
notat imperfectoque,
perfectus
mundus?
et illud
Non geometrarum
Vix eadem
It
vapor
in
Proin velut
lympham, lympha
efficiens facit
nam
et melius constaret,
Namque adeo
Xel testo
hunc
ex elementis: (1)
redit inque
vaporem.
tot partibus,
idem
aliter si conflasset,
Quominus
(1)
Perfectum non
Atque
in
nihil esse
ci
sono.
bonum
quid prohiberet
quam modo
valet,
constat
ut meliori
isto
Conditione capax
Unum
nequeat consistere,
Unique versum
Nulla
ratio
tlabit
fine
putandum
est
constituentis.
istud
(2)
Deitas,
Compostum siquidem,
praeter
Physis optima
infinitum solum.
Nempe
305
seu
sit,
fine,
et
si
linea tanta
Num
Extra
si
At mihi
referas:
Non comprensa
Inquam,
(5)
Mathesis
eodem
sufficiens ratio
Adde quod
Non minus
et
caussa
est tenuis,
Nam
nulla
Hinc
poteris,
si
quam
sint
(2)
Vale: et universum.
geometrica
ista
ficta.
(3)
virgole seguenti
mancano
nel testo.
(1)
mancano
nel testo.
le
(5)
(6)
Questa
v.irgola
ab
perfectio,
Val
ei
mundi
(1)
::
((>),
manca
nel testo.
(1),
Orbem
305
complexus lunae
telluris;
(1),
elementa; (2)
Qui
sit
Addam:
differt.
perfectus et ipse
supremus
Comprendens
reliquas.
dicitur.
Et nihilo
siet; (4)
cum
Quam
mundi
tenui constet
Quam neque
Ex bonitate
partibus,
Quam
rum
per
una
Ideoque videto
perfectio techna!
pars, neque
(3)
illa
undique partes
vis,
neque fiml
Hoc opus
sit
metam
efticiat,
qu a-
se.
propositum,
quam
ipsius:
erit
quod neque
omnem
sed
tractavimus
et
figura
(1)
(2)
Qui
il
orbem
testo
ibi
telluris;
complexus lunae
magna ex
1)
e virgola
ci
va;
il
(perstringil) elevnenta;
testo.
manca
hoc
pure.
Numerl
aliam
listicas,
git)
finit
ul aer (p
nihilo differt
...
307
loquimur, cum
Omne
ad
aliiul
jfectionis
1
proinde perfectum
est,
quia est
Mox
illi
urao praecipuarum
et
concJudendum
enumerationem
ei
in
fuisset, posl
speeierum na
quemadmodum mundus ex
mundo
su-
haberent
lKiii
Momi
conlra clamores
Gnosticorum
atque
Manichaeorum: quorum rationibus tum authoritatem divinorum adderem, quibus omnis creatura, (3) vanitas,
tatur
tum
(-1):
rationem, quia
et
et
nihil,
non cnsrcpu-
bonum,
niln'1
quod non possit esse melius: quidquid potest melius esse, habet
aliquos mali
simpliciter
deteriorisque gradus
illustre
niclius.
quod
Hoc
et
per se
et
unum ubique
el
imperfectus
est, ut
unitatis
sunt indifferentia
ca'i
lum
maximo
et
unum
malum
unum
frigklum
et
veniunt: qua
rationale
verum,
liln'o
(1)
(2)
II
(3)
II
(1)
II
Tum
elc.
et
forma,
omnia ubique
rationem
et
unum
hoc ostendimus
(nempe maximo
et in
ut in
dc Minimi existcntia.
testo.
et
in infinito in
sic in infinito
coinciclentia saepius
coincidontia anguli in
mundus quicunque
bonum, materia
Quemadmodum
el
et
nisi infini-
potest,
gaudium, concurrunt;
et
veritatis et bonitatis
est
absolute
et
est
est
minimi cum
schemate
cle
Modo ergo
308
praeterquam
in infinito
ita est
dispersum, ut ubi
cum
tens,
secundum
tate procedit
fine concurrit
admit-
esse totum
est
quod ab aeterno a
divini-
et
minime
stissimum, in quo
illi
tatis
ret appetitus
tibi
sicut
per
si
illa
inani-
viclebor, stantibus
universo finito
in
infinitaque
templum augu-
perfectius imaginari,
si
majus
illi
et
ultima
fuit
trianguli
Mundi, inquam,
mundo
erit
tandem
longitudine
perfectionis
mundanae caussa
finitur
erit
ab
contingit esse
terminum
et sortis,
illius
su-
(1)
Quidquod
ad convexam
illa.
dinmetrum
testo.
300
CAPUT
XIII.
Data ex
iroxiiiH> dirtis
immensum) perfectum
definitur, rationes
(<iuo<i
ponimus
adducuntur.
Non
quia
sit
adeptum
Quod
sit
Quod
Qua
suemus
species
sit
speciebus
distinctas ?
At vero quoniam
Et genus
Ac
veluti
Quo sub
est,
iii
Ipsum ad
series,
et species
semper
simpliciter
ad ipsum
finitur,
Quorum adeo
affabre conspirant
membra
suumque
in
reliquis,
unum
Quare proprium
versum, ut
Omnis,
(1)
(2)
et
nomen
(2) praeco,
La virgola manca
sit
liber,
testo.
nel testo.
sibi
significati
sufficit
definitio,
titulus,
Uni-
resque
ratio,
simulacrum.
310
Quam
magis immensa
Quam
nihil impediet,
Omnis item
omne repertum,
omnis numerusque,
species distincta,
Praeterea quod
Materies amphitrites
Perfectum sique
Certa dispostis
ipsissima forma,
formarum
sit
materierum
sit
est multis
serie,
coeuntibus apte,
et
in
unum
imago,
Quam
Militis
contraria,
in
pacem
in
legis.
licebit
est,
imbecille, inque
minutum
An non
et
tibi
tunc optima
tyrius color
tiet
an
(1)
ullus
311
ac toto
fine,
et
sit,
optimus ipso
in
Sensibus
in
Quo mage
adcommodus
exi.t
Tot mediis
se
clarissima, conflat,
iactis
uno
sed ordine in
et alte
(Proxima quando
etiain
pulcherrima
membra
videntur),
principiique
Quae
Porro
si
si
Judicio,
prospicias, (2)
facile
et
contemnere
variam,
illam virtuti
mque perennem
Cunctarum
Queis sine
nil
Esse bonum,
pulchrum,
nihil
magnum, perfectum
enim non
fit
est spectabile,
nullum
dicier ausit.
possis.
(1)
testo.
(2)
testo.
Perfectum distinguitur
re.
in id
Perfectum simpliciter
gine.
Primum
quod
est
quod
quod simpliciter,
in toto et in
Primum
esse,
secundum
in
gene-
Omnium horum
in
est
intellectus universi,
corporeum
illius
im-
fini,
respectu, secunda
quadam
ra-
numinibus illustrissimum,
ima-
in
numeris absolutum;
copulatum.
quod
est divinitas
tum
et id
312
quod innumerabilia
fecta
referuntur- uniuntur.
mundorum
praecipua
diata
Horum
mundus
sigillatim, vel
quadam ad deum
collatione referendus
sit,
qui
et infinitis
simula-
lum incomparabilis
malum
est bona.
iis,
mux
cum
(1)
in
Avverbio coniuto da
orclior.
illius
praecipuum
LIBER
III.
CAPUT
I.
principiis perinde se
habeat
erudiit natura.
Sic
quondam puero
Cum gremium
mihi,
geniale
Ut fueras hedera,
Et corni,
et
Respice
germanum
Germanus meus,
Si te illuc
Cumque
mihi ab
ille
tibi
parte Vesevum.
illo
illa
vis ire
credis
manebis
ille
repando,
Contiguum findens?
(1) II
ille
monte Cicala,
toto discrimine
mundi
a Nola, e dirimpetto
al
Vesuvio
40
(1)
314
Muneribus
Nec
pollens, nec
dulces
Obscurus, tetricus,
At tu subridens
mei, atque
Ille
ficus: caret
illi
trux,
tristis,
tamen
tibi
est
tibi
sit,
avarus.
vilis,
germanus amansque
Quod
ullis
faciet,
molestum
ille
est
illic,
propiusque tueri
Illi,
primum
Imponat
Germanus
Quem
tuus,
ille
fors
nunc
ille
patrem Campania
felix
ut,
furiis,
Ulnis
me exceptum
(1)
dum
Qui
il
testo
ha una virgola.
avitum
(2)
ridebat,
il
testo cosi
dum pracstabal
315
alte
ore.
tuos,
Extremum
meus germanus,
tenet
ille
spectato Cicadam,
ut atro
Tunc ego:
talis
Venissem, similisque
tibi
Praesentem cum me
accipiet.
spectabitur
ille,
Rursum
illuc
Accessi
Sic
mecum,
puerum docuere
remansit.
Tam
facile
Proxima, ut
quam sumus
Sit milii
Telluris
quacunque siem
At quoniam
bic,
iis
in regione,
videbo
parili distantia et
Ortum.
(2)
testo.
repertum
esse, (2)
illic,
,:
316
projicit aequos,
Nempe
sibi
non
spaciumque
se
Quo
Non
nam
quantum
sibi
erit,
praesentia tantum
multi, astrorum
Quae prope
sunt, stellas
Cum tamen
putare,
inveniam medium
esse putarunt,
in toto
omneque
Ergo non
Ast
facile
parte,
est.
amplum
Tenduntur spacium
sine fine
quae
Et trepidans turba
Cum
est,
quae
illius
illud
unde
sensibu' adhinnit,
Undecima
stellis,
sed
(1) II
testo
motum suppeditantem:
sine.
superaddere, nullis
est
subsidiatrix
Nam
317
efferre videtur:
nimirum tanta
Namque
Qua
Sphaerae constanter:
sibi
sit,
frustra
at illa
Amplius
et ultra
Quoque
ipse accedens,
Interea
hoc longius
Ut praeter planum
nihil
hic
Turbat aquas:
hunc
recedens.
illa
illa
vicissim;
votum concludere
tentat,
Quam
infelix
se,
Suadet, et augustam
divum pertingere
in
aulam.
me
3)
II
ha
testo ha:
pacla.
povere debeanus.
non possunt
Cum
dubium,
constet
318
sic
versum
immensum,
esse non
riuntur et nascuntur,
sic et
credendum colligemus
uni-
sicut ex eo
secundum peripatetica
esse atque
(cum tamen
est
nihil valeant)
quam
ut robur nostrae
concludere, ubi de
mundo simpliciter
et universo quaestio
sursum
et
om-
intueri, possunt
mundorum
deorsum, extimi
et intimi,
centri et
diiferentiis
circumferentiae
sunt passiones
finiti
fi-
quam
perit patrocinium.
Si a infinitum
est
universum?
Nusquam,
ubi sit terminus: ubique sine termino; neque est quod tanti spacii (1)
illius
universum? In
toto.
seipso.
Ubi
Ubi
est
est
ipsum? In suispartibus.
totum
dixisti,
(2) II testo
(2)
rum,
ha: in occupalum.
ul-
319
Responde
tu:
est locus,
quia haec
omnia sunt passiones corporis, vel sunt partes corporis, vel corporis
circumstantiae, vel ipsa corpora; ideoque ubi nullum est corpus,
ibi
est
esse
non possunt
ullo pacto:
sum? Quia
At, o philosophorum
tibi
aequipollere
et
superficiem.
nunquid non
quam
illi
clusio est
quipollent:
Ultimum
universi
materia est
non
coeli
Universi
conclusum.Quarc conclu-
finita,
convexum
tellus,
est,
Universum
Universum
est (1)
glo-
circulariter movetur,
Totum spacium
est finitum
quam
Nunc,
si
pus, corpus
In Universo.
Ubi
cst
Universum
ln
vacuum, tcm-
omni
loco, spario
Quianeque
locus,
nec spacium
et extra
est.
est,
Quare
universum
Quare infinitum
Quia
?
finis,
finiri,
in universo.
Cur
quem
id ?
Cur nou
Quia infinitum
vamque potentiam,
tibi sine
compertum
est.
(1) II testo
ha;
ei.
Ubi
finitus,
320
imo
et contrariam
habens voluntati, et voluntatem potentiae contrariam. Ubi nos potentiam passivam activae correlativam agnoscimus, et nullam esse
cere duo,
ab uno
quam unum
non
finitum, et innumerabilia
sit
quam duo)
infinita in
ab uno non
si
oporteat esse, nisi unum, cur non tanta abunitate tantum erit
Cur
(
effectus
mundi
infiniti
tantundem
spacii
fieri
et
non
et
tantundem mate-
nitos
unum?
inquit Presbyter
riae et
Ubi
infiniti
possum quippe
me homines non
infi-
possunt gene-
quia finita est materia seminis, finitum est tempus, finitae quae
rari,
Qui ejus
tibi ?
Cur non
et
mihi tu
rei
rea
At non
ita
in
Sed inte-
efficit,
divinum
et
et cui virtus
est,
cum
immo
si-
cut non potest velle nisi quod vult, et non potest a sua immobilitate,
unitate, et simplicitate deficere, ita
Neque distinctionem
nariam introducamus
plicet
nisi
quae vult.
Deum
currit
cum
alia,
unam quae
:,
321
CAPUT
Melioribus alis in coelum mdnuducimur.
II.
Moxque nos
compcrimus.
Ante
mundi
Materiam sensus
Naturae a
libro,
Ut sensum
infantis,
excipiant
et spiritus illas
scilicet astra.
Tandem
Quid non
Totius ut
Num
(2)
(3)
similis,
repertus
Telluris horizon,
Assumptus,
(1)
de carcere prodi.
Ne
demum
mundum
medium rursus
videare tenere
ab orbe,
Questa virgola e
II
la
(4) II testo
ha: pedibis.
41
Non
Certum
(si
nolle fateri
est),
sursum
(si
An
An
non,
nunquid eunti
Accidet ut
Amplius
Dic:
tellus
quam multum
crescit distantia,
tam
fit
Ne vultum
illius,
imago
Luminibus
Nam
tibi
sit
est
passum,
atris
(Nam
secus in nubis
cum
luce colorant:
altis
Tum demum,
Nempe
(1)
manca
testo.
(2)
I/interrogativo
(3)
col
nam.
(4)
II
(3)
nel testo.
;
parmi qui
si
Qualem,
Lunam
si
323
Si
Venerem
Ut
(Quos
Veneris,
coeli e
Unde operae
Solem
si
Lunae,
Solis abunde.
mundos,
est
solis,
nisi
solis
dum
tenuatur horizon,
licet
Ut melius formam
dici),
maior
integri, distantia
Quo magis a
illa
figurae
Spectandam,
et tenebris sic
Amplius hinc
Et forma
et
Ut tandem
si
te
species prius
Et quod, splendente,
Ho
inteso
queas videre
il
media regione
mam
dwm
tibi
coeli,
Questa virgola
bat splendenie
yine
fili,
e la
unde operae
man-
solis.)
ac-
quamvis
(2)
(1)
cava.
cit
(2)
absumatur opaci:
is
illa
species obji-
elc.
precedente e
la
seguente mancano
il
senso e
quod monslra-
faciat videri
>
324
demum
imagine
in
fili
Nunc
altis
Ut lunae
luna vicissim
telluri
tellus,
extremumque
Mercuriusque
(1)
Et mole,
et forma, et
E radiis,
Quam sit
Lucinae
Alma Venus
Concipiat
Omnia
siquidem
telluri,
solis
remota
et Telluri a sole
Confundunt motum,
Usu
eodem
atque figura
luce,
sit
in
aliis
sic
ab acri
motus subiecta
Ni vere immotum
sit
laterent,
constituibile
quiddam,
Apprime
Hoc
Nunc quidnam
valeas.
ipso poterit,
Motus concipiant
Versum?
Num
certius esse
non
licet
est ea
solum ut
Nonne
siet
Uni-
mater stultitiarum,
spectabile fine,
Aut rursum ex
(1)
II
testo
ha:
fit.
alio
sibi sufficientibus
quod
sit
astra,
ex se,
virtute propinquum,
Continuum
unum
efficiant
325
versabile circum
rotentur (1)
ipsum
siet
Quo mortem
fugiat,
Quae
solis
virtus
Quod proprium
si
orbem
constituaris in orbe,
centrum vertatur
circa
in
te
Consimilique modo,
habebis
circum conditionem,
fias
ubicunque, videbis
At vero
solis
Quod circum
Tunc plane
Nam
in
motum lumen
est
facile
esset
medius synodo
Quorum natura
est
spectare liceret,
eorum apprendere
mundorum
leges;
finitimorum,
Nec tam
soles,
luce,
dixere, quietus,
Haec circum,
veluti
circum
te errare videbis
(1)
astrum comperietur.
periodo spacium
in
mente non
il
326
quaquam continget
horizontis crescere
molem
quanto quippe a
bus
tandem
angulus
et
stitutus
nisi solis, et
Umbra
ex luce
fit (2)
facit, (qui
solis
cum
informis
telluris
con-
admodum
diei.
umbra
diei,
Ergo
si
in
vastissimum
telluris
circa ibi
non
corpus
nisi
quam
in
astrorum corpore
et
et
quem neque
liceret
infaustissimumque solem,
quo
et
niunt), colores.
alio
magnitu-
visibilis
quae
tel
basi mi-
basis
,
eadem
ne-
2.
1.
AA
praeterquam
non invenietur
astris, consistere
felicior
animalia terrestria
ulla statio,
praeterquam
in
feliciter consistere.
accidit:
tandem integrum
sufficienti
acl
hemisphaerii
accidit
Hoc quod
schemate demonstretur.
(1) II
testo
(2) II testo
sit.
ci va.
dicitur
in subjecto faci-
ita hori'
Ibi
dum
328
E E concrescit.
Neque enim
aspectum lunae,vel
loci,
cularis.
Neque enim
cunque
ita
omnia situantur
nempe quae
alius
cujuscunque
spe-
illa reflectitur
astra, ut possint
fixa sunt.
unde-
Itaque quanto
perseverare, qui
ex consueto
si
ita liceat
nomen
il-
unus
et
et proprio significato
Non solum
verum
ergo sublatis a
et illius
quae
enim
non
Lux
adpellit.
est visibilis
speciem
cum suo
lum
et
Qui
tutus.
hac
et
et
Lunae
Lunam
usque, tenuatus
species adaucta in
illis
in
sunt
Sic ergo
erit in
Lunae
astrum,
quemadmodum
telluri luna.
Deinceps videbimus ut
stellae.
Hoc ubi
latentes plurimi
quorum
nonnulli
mundorum corpora
ea
successione
gyrum rapidissimum
,!
329
tanto circa tcllurem tempore conficiant, quanto mihi mirabile vidctur, ut ipsa circa proprium conversa centrum ad
circumstantium
motum circum
go)
in
putat,
quam
in sensus facultate,
prchendere,
cum
mc promoveat
aspectum? Et
telluris intra
cum
tellus
omnium
stcllarum
si
ctu,
nisi
conlatione
sensus
instruit
urget ne
sibi
immo
En
illud,
tra-
quadam ad
ut
sensum
corrigit
et
imbecillitate proficiscitur.
CAPUT
Tellurem non esse (cum infinitum
sit
III.
universum)
in
medio,
nisi ea,
qua omnia
in
medio
Sic ergo,
in
Immensum spacium
Ut
totum
rationis lumine
Et suus
ipse locus
centrum ad
mediam
(1)
spectabile, (2)
illi.
quantum
tellurem, aliudve
Nec
Monstratijm est
(1)
La punteggiatura
di
alibi.
Quod
questo periodo
tellus deinde,
manca
relata
totum.
(2)
testo.
42
dopo
330
Ad
Sit
Quo sensu
Unde
qua natura
Ad quam non
ullis
Quarum
ipsa
est
mater
simili
qua
sorte, planeta
Quemque
Consimiles.
legemque capessant
numero astrorum
Dicito: (4) de
Quod
tibi
quando inversum
(5),
soli
Nec lunam
Questa virgola
II
testo
somniet esse
se circa erit, ut
illa
omnia,
motum
non
?
nempe, oppositosque
(2)
sibi
Conjunctos
(1)
dum
est
Pergyrans
Hos nunc
an foret urium
tanto,
Qua
medium gyrantia
ideoque est
et illa,
e la precedente
il
senso e
il
Ho
Questa virgola e
la
(4)
mancano
(5)
Questa virgola e
la
II
nel testo.
senso
e:
etc.
Cum
una
tellure
Atque locum
Non
Quae
siet
non multo
forte minore,
plus nacta
fuerit
soli
est
331
propinquum,
sic
capit ad
De
tormina tantum
Phantasiae nec
te crudelia
Perturbent,
Invitis
sibi
astris,
Tellurem
finxit,
circa, (1)
sibi
constipulantia, sanctae
Apponunt,
plus, plusque
propinquam
Hanc ipsam
illius
talibus exstet
commenta usque
rati tot
perire,
Cujus averroicas
tetigit
ut coelo astrum,
Convenit, ut serves
De gravis atque
(1)
sacrae.
Nec de
Indignum esse
Porro
una,
medium graviora
levis
tenere,
natura ignarus,
necessaria, perche
et
il
expers
332
Amens
Divitias
Porro naturae
Nempe, quod
indiciis
de millibus istud
se sufficit
Scilicet
est
Telluri,
quam
Seu proprior
illa
unum.
propinqua
soli,
fiat,
Auras
si
fixa per
axem
recessus.
vel proprio se
si
Dum
Discindens
Aut (quod
perquirit et orbis
et ipse negas)
(et tibi)
feretur.
utrumlibet horum,
Qua
facile esse
rotari,
Quam
si
Innumera,
Adde
in toto parteis
etiam: (1) ni
Orbem cum
Majorem
(1) I clue
punti
stella
cui est
mancano
omneisque feruntur.
sit discissio
nel testo.
et ipsum,
Dissolvi,
Aut
333
tibi
comprendit, oportet
astrum,
et
Quod quoque
Astrum
si
fiat,
distantia
intra et terram.
non variabit
Reliquum ergo
est,
modo
ut
fingas
Tempore
in
amplexu parvi
quo super
orbis,
illa
Pars eadem
ad orbem
Telluris.
Ut clavus
tabulae, sed
Tum tandem
redibit
illa
te avexit,
ut ipsum
se.
Aut
si
motorem cura
et
mutilamina possunt
Dicito:
Cum
et
non
coeli,
Aere
in
Quam
tellus vicibus
Se incitare, nec
(1) II testo ha:
videantur.
recessu,
ad illam
Vultus
dictum
(uti
Quocirca
a simili
334
quam
est)
si
quam
Respice
Quae puncto
Truditur
facile in plano
attingit
Quo
tibi
demum
cunque
libera fiat
si
Quam
reliquos?
Fragmen
Parteis,
Ergo
liam,
natura
convenit, oras?
agentem,
concitet arte,
avita sequantur
artificialis sit
tantus non
modo
facit
scnsus nostri
cum
aequalis linea et
eadem
in oculo
minorem propriae
minus
sibi
tanto
sibi
diffugiat contraria,
Quod horizon
facultas,
recessus,
liceat confingere
massam
syracusia qui
satis est
illa
stat
Nempe
iibet,
Sed
imum
Jure,
movetur
illa
officio
Ast quanto
massa
superficiei
nim circumferentia
ABIKC
super
quam
punctum
adtollitur. Sit e-
tollatur oculus ab
A in E;
ab
(1)
nea
ECM. Quod
prehendet ultra
hinc quidem
EBL;
et C,jacta visuali
fines arcus
EDN,
inde vero
lineis
erit horizontis
li-
si
IK,
ufc
ul-
ad ho-
HKQ.
rum
sum ad amussim
perfecti
visus;
sunt
hominum
danique
ibilis,
differentiae.
per
quam
de
Non
est
pos-
mun-
ad contactum
336
circuli
iis
Et
naturae
se habentibus
ita
quam
sit:
sit id
respicientis
nempe
difficile
quorum Varro
prospexisse
affirmat
eum centum
triginta millia
passum
non potest;
nisi et
stantibus paulo
argonautica fabula
illa
quam Varro,
Valerius.
Castorem
tis
Ille,
illo
Homeruspoeta locu-
pro ulciscendo
(2) et
conscendisse summitatem
ait
mon
Sed
artem diaboli
potuit ostendere
et illud est
sicut et altissimus
lineam superare
mons vix
quod
AH, quae
EFH
ha
II
(2)
estj
ita plus se
ma
duarum Idae
fratris
el fraler el Idas.
sponsarum;
in verita
Castore e Polluce|
Crastorem.
hensionem
in
337
AC, CG,
GK
sunt
illam , sed
neque motus regularitatem eandem planetae servant ad
omnes quoque peripateticis imbuti principiis mathematici ob(ct ut
si
sol iste
ea,
ille
iile
et telluris,
quam ex hoc
iili
turam
creditis
quam secundum
rei
na-
centri
quintae cssentiae
regularitatis ejus
si
motus
vel minirao
ut
si
illo
in
motum,
et
(2)
Qui
(3)
Qui
il
il
testo
testo
ha un punto.
ha un
altro punto;
ma
e chiaro che
il
43
il
soggetto e
338
sit
viis peripate-
(inquit Averroes)
hoc,
mo-
fieri
propinquum
quandoquidem
sed neque
illius
om-
ita Aristoteli et
coeli,
ut pars circum-
tem
centrum
tellus
cujus
si
neque
sit
aliquid telluri
remotius (quomodocunque
tibi fingas),
nunc propinquius
fiat
sit
nunc
mo-
tus aliquis sit in coelo vel partibus, qui linea recta versus tellurem
est
philosophiae convellere
Haec
est,
ille
quam
cum
de stellarum
Quod vero
illis
illo
ta-
,
;,
bellaqne
quae
illa,
330
quibuscunque
Quod
ABCD,
cyclo moto
scilicet
telluri
aliter
est in
ergo ut
umbra
imum
semper
illa
in
se
moveatur
astro affixo
tenet
est in D, tenet
motum
,
et analogia
imum
imum M. Jam
incommodum
frustra fugis
ut majus
est in A, pars
Quandoquidem
astri.
G; quanclo est in
A,tenet imum,
in
sinistrum locum G.
imum N; quando
C,tenet
quo eo pacto
quando
GHNM existente
et in
sit,
reces-
C teneret supremum G,
At vcro
auge
summi
si
eadem umbrae
proximusque
in
F, tunc
differentias situales
sive in
locis inter
sine epicyclo
Quid ergo
Ad novam modo
pus receptaculo,
verti
ita
te
quam
illa
(1) II
(2) II
testo
ha
testo ha:
lunae cor-
illa
fit.
quadranre.
centrum convertatur
epicyclus circa pro-
promovet partem
in B,
Nempe dum
(2) circuitus,
dem
et in eo
D, haec teneat M,
negaveris.
tandem conversa
in
A, haec iterum
tenente
sit in
G.
340
Quod
si ita est,
jam non
quam
continua, inter
orbem
et
astrum pars
erit
nodus inligno,
hoc ejus-
dem
continuitati
rum
illa.
Quod
si
habebit astrum
jam
et illius
nempe ejusdem
laboriosissime vana, stultitia haec, ut malis post tot turbas hunc mo-
tum
astro tribuere,
aliis,
tum
potest
illum
motum,
facillima consistere
quandoquidem non
aliis tibi
epicycli
ratione,
quam unicum
sphaeruli, gyruli, et
facias
si
sed
cum
coelo.
Jam
alii
ne a-
eam
potest inrotare,
An
quibus per se
cui
At quae
quam
et
erumpere
adversus tales
intelligere tecum.
(1)
(2)
(3)
Qui
manca un
testo.
testo.
verbo, come, p.
es.,
cernilur.
lux Veri,
secl
vel vin-
Malo cum
illis
errare,
341
CAPUT
Tellurem non magis esse coelum lunae,
Lunaribas descendunt;
bis lunae.
Maculas
in
et ita
quam
informem esso
IV.
luna esttelluri.
telluris
Quae a
nobis ascendunt,
in tellure,
Illi
Ac
si
mundum
quis
Namque
ita
Ut sunt
ii
ex
illo
pervenit ad istum
nobis: et
iis,
non variabile
ac fulgida
(Si
non
finita consistat
stella,
coeli
retinentibus
i.sto,
ii
illis;
sunt.
margine) semper
Quem
Commotum,
ut
montem video
variare propinquum
Concessum
Ipse
tibi
fuerit,
si
advertere lumen
Horum
et
et insula
umbram,
semper
Pauxillo,
Qui
312
fit
An non
nostrum
et
Praeterea
reputas
est
iis
ibi
mundum
in
posse videri
An non ingentem
invariabile seclum
tantam
tibi
e regione
istis ?
consurgat oportet
umbram
(1)
Hoc sensu
Isto
illum
Quacunque
Hoc
dictante
ti-bi,
mundum
credere certus,
nisi
in specie,
majus, minus
modo
perfecta anitnalia,
id;
quorum
ferat
una
Hunc
Quam
perfectus equus
Tamen
Perfecto.
Qua
magnus minimo
terrae ac lunae
Finire,
Non tamen
est
dubium quod
si
telluris
ab
illo
Omnino
(1)
Qui
(2)
II
il
testo
II
ha una
(4),
(3) II testo
(4)
liaec
ha: obslat.
que va
come
se
il
Exiguumque
Lumine
Ponitur
deficiat,
;
esset corpus
Tempore quo
solis
habetur
telluri eclipsis
Et quoque nocturno
Ergo quod
Ne
Ne
quam quod
in ea solis
(2)
telluris
opacum,
opacum
tantum objectamine
quam
Quale
luna favore.
telluri
credas aliud,
Quodque
fulget,
corporis actum,
illud
quoque tergo
Luna
Nunc
Nunc una ex
Nunc
soli
parte,
conjuncta
Illinc tellurem
ex
Ad
stellas,
Nam
cornua surgat,
contraque reposta
sole
facile
sit
Non
aliave, in
siet,
est
tellus
ut cernis ab isto
et variare
Dianam.
Exiguum, ut tanto
Quam quoque
(1)
Questa virgola e
(2)
II
(3)
Questa virgola e
fiat
vicinior
illis,
la
la
Namque
344
Stare putatur
ei
multum qui
Quod centum
propior forsan
ab
distat
fit
illa,
nec obstat
unde
passibus,
Attamen
Candentis
quo
circuit oras
differitatis
quantam
est variatio,
Communi
occursu, quia
nempe admota
vicissim
Attamen abscessus
Mundorum
si
tantus
fiat
synodo, ut tenuetur
ab
ista
solis
imago haec,
Tunc opus
est faciem
Quandoquidem
est
eadem coeunfum
principiorum
(1)
Nam
Cumque
unum
esse videmus,
suis
Isti
Hae
(1) L'
(2)
11
ho
possint,
quae sunt
scritto cosi,
testo ha:
aspicias,
quamq.
quamquam
ita luce et
mole minores.
II
testo
ha coeunlum.
345
sphaeram
regione
si
habitudinem
et inferioris ad partes
convexum ubique
Cum
tellus sit
mam minimamque
qua non
sit
isto
versus alios,
quam
medium
sicut et circa
unaquaeque species
strfe
tel-
extra
il-
quam ad quodcun-
aliis
naturalem
et
(ut
omnes cognoscunt)
sit
hominum
et
determinata ad maxi-
sit
est ratio
statura major,(mon-
ita et in
ordine planetarum
atque constantium
aliis
astrorum non ad
majora
intelligere
oportet et minora.
planetae
nostrum aspectum
perspicui
nonnulli
sum
coeli
partem deferuntur,
nunquam apparent
qui
quas per
non
sibi
alias per
tantum umbrarum
ideas
sic
illo
caveaeenume-
enimin latitudinecoeli(quam
ha: profunditatis.
44
346
seu ad
eandem sjnodum
tamen interea
tam
latissimo
rema-
mundi.Testes sunt
ferri
ii
sum,
et
solis,
Ad hujusmodi astrorum
sic
ita:
enim diameter
Ad
orbis,
soles
quinimo
vero e-
quem annuum
ut ad
illius latitudini
adjectum esse
eadem
consistit
magnitudine
(3) siet
visibilitatis in
,
ra-
corpore unius
ut saepe repetitum
Sed
sensibile.
quam
(4) opaco,
visibile.
fieri
Et adverte,
me
(1)
Questa virgola e
(4)
testo.
la precedente
quem.
(2)
solis,
illius
minorate.
mancano
nel testo
e servono
Non
est
347
quia nocturnis
in tenebris
magnitudincm
tandem non
in
punctum
secl in
tenuem
(in
eadem
Sed
ille
quod dominatur
illud
in nostris
habere flammam
quam
ita
quam cominus,
(2),
vaporem
sicut
(
et
propter minorem
Sed
non decet
in
in
non
hujusmodi
natis et
ingeniis.
CAPUT
Solvuntur argumenta, quibus
et
luminum,
ad physicam
in
et meridionalis lineae, et id
et
geometricam
(3)
Nunc cape
(1)
(3) II
testo
(4)
II
ha
testo ha:
mentialur.
:
juod
enormem
gemetricam.
enorme.
(1)
omnium
reli-
constituunt.
porta, tartessiaco
(2) II
regulam meridiani,
V.
si
quam
testo.
Phoebus
manentem
Mane
oriens
mundo majorem
Et serotino tenuatior
At vero
348
ostenderet orbem
iret in axe.
campo
Quam
est,
Projicit (1),
libraret et
ortum
Pars
foret, et
Non
(2)
Umbras
Cum
coeli.
Namque
Aequales umbras,
si
lucem
Cum
sic
abjunctum
est de
ejus fixus,
vestigia, fixo
Sic aequas
gemino de cardine
eadem
permanet axe.
projicit
umbras,
et quavis
lucis
(1)
(2)
vigor e regione.
testo.
cosi:
340
Ergo quia,
Gyrante a
verum
sole,
Nunquam
Secum
ille
diei
constituunt.
Temporibus
Unde
Non
At
licet
ulli
Si tixa
est.
media
fixis
variis,
est,
omnino constant
statione vicissim
Omnibus,
At
circa
in
centrum
stellae si stella
moveri
(1)
Questa virgola, ed
il
Naturam
ipsius
Omnia, ut
Stulte
Nec
350
ob idque
Si melius spectes
Decernunt
Spiralis
quando de
eclipsibus apte
Quam
Nec
fallere suerunt.
Naturae quae
sit
rationis opus
Quam minime
inquam
numeratoque ordine
firme,
si
quando
fideli
in
tibi
prodest.
unum,
adsequitasse.
definit horizon
Non tamen
Dummodo
(1)
(2) II testo
ha
eonformis.
uno
351
circumdat
anni
Quod tamen
et
Tempore,
et
solem
tellus
in
regione polorum,
quam
Libraque
sublime recingit
definit, terrae
portitor Helles
distat,
Dum
gyrat radios
quam
illi
sol,
Ipsa
suum
illa
judice sensu,
circa
centrum
videndum
Non
Qui
nitidi
unum
incurrat in orbem
solis
Aequo
Dimetrus ut geminos
in
volunt.
I.
352
plura dicta sunt circa stultitiam conficti ordinis in elementis non ac-
sit
rum
in
toto astro
non
aliter liceat
telluris partibus
globosum est
concursum
campo
medium
omnium elementout in
quam
(1) in
discurrunt
ratio-
et
in aethereae regionis
telluris
medio libratum,
corpus et
similiter et den-
Opaca etiam
medium volunt
II T.
Ad
id
esse
illa
unde
et perit illud
argumentum
quo
quod medium
est
pora recedunt naturalia, eo sunt rariora, respondet ipse sensus qui (2)
mo
(usque ad majorem
non
constituit,
quam
sit in
et sine solidissi-
eorum theorema. Mixtum, ex quatuorque elementis compositum maxime debet a simplici corpore distare
et coeli
materia ad
eo,
motum
lo-
et
plu-
immensum
lus
tum
esse
reliqui
circa proprium
est
tellus
(1)
II
(2)
II
testo ha: q,
et
quo soles
et in
tel-
est
omnino contra
ra-
principio et nno
si
quam
353
et in superioribus
tia a Peripateticis
naturam qua
stantiam et accidens),
Hoc ex
terrae.
midum
non absolvitur ab
et
ele-
dictis est
nempo
lido,
aqua secun-
igne,
quod
est
maxime
in orbis
illis
extreme ca-
distare dicunt ab
alti
ribus terrae partibus? (1) (In membris quippe subterraneis aquae non
glaciantur, non nivoscunt, non inspissantur, sed potius accenduntur,
mis fluminibus
et calidissimis
(2)
in altioribus
per antiperistasim
Neque me
causam, qua
illud
dicis,
est.
et illud est
quam
quod
quod perpetuo
aliter se
millies, illud
dum nafuram
quod
distinguis
est
et naturaliter
habens,ad principium
(2)
11
(3)
Nel testo
testo
telluris v' e
(i) II testo
nisi
frigidum.
(1)
Et postea
effugies ar-
Mirum quippe
ejusregioni-
gumcntando respondetis,
liquidissi-
ris,
cum
Adde
ha cali&issimus.
:
il
periodo da in
membris
fino
telluris
un punto.
ha
vastissimque.
45
354
vitaque telluris
quem
nisi
quippe spiritus
advector esset
ille
anima
calor
ille
tegulae
quod
animo atque
frigidius.
Et ostendimus
dium usque
fundare
oculis estapertum,
in
ad me-
et pro-
praecedentibus ut necessarium
ibi
si
iis
quam
lineae
maxime
AC
Leggerei
(2)
II
testo
sorberi.
ha
in serere.
fri-
giores sunt
ne-
contraria
AB,et
AD
lon-
extremas mediantibus:
maxime
tionem,
non
puncto
elementum
sit
355
quam
in II,
debet transmutari
si
a puncto
in
B, et a
quod
in
cum elemento
subiecto,
Utcunque tamen
sit.
sit,
ldeo in
LM
erit rcmissior,
in
Ubinam
est
maxima
Nunc
distantia,
toties definis
trum
xime
definita
coelum
in
si
distantia per
respicias, et
est,
AEFG
et E,
maxime
illa
me
et
ita distent.
Aut
tibi
meliorem
distinctionem
dem
(1)
est
II
distinguas, de
(1), et
quia
te
et
tibi
nempo
et
atque
quintae et in
ergo. et in fini-
occultatum
geometrica
Maneamus
permittamus
eam quam
iri
ad cen-
tibi
tibi
ita vel
distant sunt
trum, succurrasque
neque
te
et I si telluris
ma-
quod nunquam a
eadem potius
frigida
quarum prima
estmaxima
modo quae
si
ostende
non potes
culis
et
in
in
quam
dicas
maxima
te
:
et
distantia accipiendo
maxima
definit contrarietatem proprie
356
metaphorice
quomodocunque
ter.
centrum maxime
licec
(quidquid
tam
sit
de
illa
clistare
B H
maxime
prehendaris, effugium
ali-
sci-
Dic mihi:
in
distat
centrum C
amplius pateat,
tibi
puncto
in proposito ra-
centrum idem
distat
Immo
quam
A E F G maxime
concentrico
qua
contrariorum definitione
a circulo
de,
Sed
C.
si
et
com-
tanquam a
contrario,
tibi
maxime
distas?
Ab H et I
ab
punctis aequi-
A et F aequinoctia-
libus punctis seu tota circulari linea quae est in circumferentia concavitatis lunaris orbis. Periisti, miser.
distat a frigidis
gidis aliis
AD,
vel ibi
AG
semidiametrorum
influxus
omnes
et
AE?
est
est
AC
Proinde, quare
Si a coeli
tibi
communis terminus,
et
D? Cur non
et in
quod consequenter
potius unius
AB
quam
alte-
telluris
et E, et fri-
nus
receptaculum
et
termi-
motus
et velocitatem rapiditatem-
secundum
E, et
illis
trnm C
tibi
que distare
A
G
usque
in
usque in
an cen-
Ad
alia quippe,
similia,
omnis
coelestis et
quomo-
357
ibi
E enim
plum.
et
et G-,
necnon
termini qui
et convenientia
et
quatuor
lineis
alii
similiter
E,
et
termini, B, H, D,
unum
sunt
et E,
enim omnes
aiia
F inC
et G,
hi
et
centrum
directis
per naturae ipsius praxim est manifestum, quod haec virtus quae est
in centro
proprii
in tota corporis
hujus
in superficie corporis
calidas, frigidas, et
temperatas esse
et D.
er-
C non magis
distat,
tanquam a corde
netarum
quorum
alios frigidos
alios calidos
undique
alios
omnium
humidos
di-
plaalios
quadam
unum
quo
dere
alibi
si
meminimus saepissime
ibi
et de
cum
hisce consequentibus
(1)
II
(2)
Leggerei:
(3)
agirnus.
quam quomodocimque
Iltestoha; indivitate.
se allter etc.
Quod
propter
CH
suppositiones, tellus
nente sole in A.
dummodo
sole,
gnomor.e
projicit,
358
ei
Unde
umbrae quam
movetur
accidit ut in
circa
ab
ullis
umbra
sit
mavis)
ipsa distantia a
radius orientis
BA
secundum
et ra-
quae
ea,
unde procedat
occasum
punctum
(si
im-
semicirculum per
in
puncto
quacunque
centrum C maneat
ex
projicit
sol occidens in
mo neque
puncto
BHD
sol et
sol oriens in
At vero
quem
capies semicirculum
quam
constituisti lineae
punctum
nonfacit
E, reversurus ad
quosnam duos
A,
orientis
hujusmodi,
accipies, a
meridianae
Cum
non oritur
tur continue ad
hoc
et occidit;
unum
alids.
quemadmodum haec
neque solem
hujus
fieri
diei,
telluri
geometrice
rei judicio
valde
unquam
fieri
posset centrum,
cavendum
est ne propterea
illi
sit
solem
telluri
Hoc
si
minor. Sed
solem.
quae
remotior
differentia,
Sed de
et
meridionalem
et
nobis
359
minus magni.tudo
ibi
solis
BA
major
quam
est
etsi sol
nihilo ta-
maximum tandem
rebit:
CA;
linea
tenentibus nobis
quoniam a
sole
inter prae-
et
Jam
sol
si
debeat apparere
majorem
propter
medii vapidi extenuationem et raritatem minor necessario videbitur: atque ita ratio una ab alia impedietur
si
medius maneat
motum
et
solum (quod
illius
atque re-
mus
quadam recta
(1)
Formato da vapiclus.
(2)
Tolomeo
meno
il
si
sca, fu
il
fiori
il
licebit in linea
tellus
circa la
meta
BHD
in
ha: eclypicam.
nono secolo.
centro
Tolomeo arabo,
(3) II testo
quale propriamente
onde
di stirpe principe'*
360
Cum junior
cessi
respicit
polum
G-
antarcti-
dum
interea
terit iter.
continuum motum
unum
tellurem circularem
soli circa
con-
et per-
stellae fixae,
per
trum
C,
cum G
una,
et
horarum quatuor
et viginti
ageretur
ipse est
num quidem
quarum
quae
(1) te sollicitet
iste
non
punctaque
est
ille
momenti
tanti
re-
pro-
semper zona
est,
omnes ab omnibus
affectibus interquie-
marium
accessus et recessus
omnes
(ut
ad incertum
(1)
II
testo
ha: q.
restat
aeternum, sed
CAPUT
Irregulariter recursus seu revolutiones
dium esse
alios
posse.
Nam
si
unus
3G1
fieri,
in tellure
VI.
Ne quoque
Qui, nullam ad
Nunc magis
inde putemus,
est,
motus reputata
praeteriit
Et famosa viget
diurni,
normam, modo
vel simplicis
Mendacem minus
efficiat
una
sibi
caudam
diei
defit ut
annus
arripientis
Nec minus
Quod
est
vestigia rursum,
Et virtute pari
(1)
Vel pro
(Cui
telluris siet
sit
uni,
variatio mundis)
(1)
II
omnes
46
Sumptum quod
fuerat,
verum
modo
Consimili speciemque
362
referentis, ut illa
Obtusi ad
normam
Quicquam
Verum
Ex
rota temporis
ejus,
enim
tice
efficit
circularis
unum
motus non
unius
mirum
motum revocare.Mathema-
est in materia,
reli-
in
quaecunque
et qualis-
quinimo
(si sapit)
quae
ille deliniat.
nisi
haec
in tellure
cum
quam'
eorum
attinet
partibus:
aliter,
cedere oporteat
ut
menta naturaliter
in
ita
manifestum est
unam eandemque
quod sane
omnia constant
faciem
fieri ne-
corporum ele-
se
modo
innuxum invenimus
sensibiles
(1) II testo
(2)
motus astrorum
ha: qua.
Iltestoha:
q.
valde
mirum
eorum
303
qua
in
avertunt,et
quam jucundas,
unum
ita
naturae specu-
et eos qui a
ne
illius
circu-
quadam
ratio-
componimus, ut regulate
ineptias aspirant, ad
unum circulum
in
duos dissolvere
et proportiones
in eo
motuum regularium
colli-
rationo deducere
ut
in
unamque regularem
longitudinem ac latitudinem
in
secundum
nem cum
longitudine ct latitudinem
cum
unam
in
in
latitudine
unum
quam mire
II
tpsto ha
(2)
II
('>)
II
testo
sto
il
si
iis
quae de mensura
te capiet
ex ocio sup-
cinculorum.
(1)
niaue, che
ra-
in
petente voluptas
Harum contemplationum
componens
la
de mensura era stato gia coraposto, <puando l'autore era arrivato a que-
364
si
jusdam
scientia
capitis
,
runt, quas lanutissimae seculi nostri auriculae mirantur, amplectuntur, exosculantur. Frustra
enim per
tot
quadam
et
demonstrativa ra-
rum inventionum
Quantum vero
An non
et
mensuram
in
rihilum evanuisse?
vi-
Ille
non
tanquam
et
ris
inquam ab
cum
illius
illo
subjecto)ad imaginariam
et
cum
divini-
in fide, et authoritate,
nonam sphaeram;
qua
in
ad
semper potentissimum
et ita
cet esse
et
pernicissimum
minus antecedendo
fugiet,
quam
(qui a tergo
ipsis
ut
ii
(2)
sunt
con-
potius
(1)
(2)
Iltesto
II
testo
et in
quam
orbium mul-
illam aristoteli-
conficti.
Omesso
il
qui,
il
sunt non va
piu.
scritto:
qui
ad....
cam mensuram
365
sublatam habeant
et aequidistantiam
Motum
quae etiam,
est.
quod
et Aristoteli ct
est)
indo fa-
nisi
opus quoque
trariis, ut
est,
quodammodo
motum appulsumque
motu appulsuque
alterius interturbari.
qua-
(ut Peripatetici
quos in suo universo contemplantur Peripatetici, atque consimili farina insaginati astronomi,si aliquis unus regularis atque simplex est,
is
maxime
suo
est diurnus,
gressi sunt ad
quasi motus
cum
quapropter
irregularitatem vidissent in
illo stellifero
illius
mus motum
illum
motorem
et
diurnum
sit in
centro.
phvsicique motores,
quorum
interitu,vultus
redit.
circulis,
Et hic motor,
canone possis
En quo
et
Nos
sed telluris
devenit
ille
dii illi
inveni-
primum
tum virtutis(2),omnis
nullis circulis
(1) superius,
illum
animam
altitonans ut
phvsici
meta-
geometriae regulis,
restituit, sed
semper omnia
in-
? (3)
(2)
(3)
L' interrogativo
manca
testo.
Sed perperam
omnia, invito Genio
366
et
confabricas,
si
spiralem
ex duobus imparibus
motum
circulis
ut et
omnem motum
les
ab
sit,
illo
minimo
et
ipsum verum
quod quomodo
quae a nobis de
iis
dum
et
rum theoricorum
symmetrum
telluris
quam geometrica
ars nostro-
ametro
deum
et
naturam
ec-
illis
quod epicy-
clo
centrico
epicyclo;
dumque ambabus
dentes, et caput ad
istis
me-
propterea febris
illius
fervor remittitur
dies
sed
istis
sufficit,
ut ad
sanitatis va-
exortu,
(1)
sint
Alphonsi ta-
bulae.
(1)
tore,
II
testo ha:
sono
le
solis
il
exorium. Queste
re di Castiglia
compose
il
367
caput vn.
Persequitur propositum de vanitate circuloium, et anni
illius
mundani phantasia
platonica ct aliorum.
Exortus reditum
Rursum
Nempe
Dictis,
queamus
Dogmate
Mens
capientis, ut inde
pulicis,
cum
Culcitra
(Sem'nudis
(1)
lacertis)
non me mea,
sors aspera,
dixit,
quod meus
iste
me
Quae mihi
Ille
refert
te
:
tollunt,
fatis
mihi
nam
te
te
ne te vexes, vexatio
Ista infelicem
divortia,
nam me
est,
(1)
me
tua vexat
368
Tunc tamen
mea
Te,
quo spiritus
efficiet,
relinquat
sors,
Immemorem
iste
vita,
facietque relinquere
Ut faciatque
Ne
tui.
plores, sanguis
spes,
meque
mea
possum
meus,
Jam
sed
centum
Tu me iterum
Propositum repeto.
Perspectum
satis
est,
astrum
(2)
nisi,
est
cum
reliquis,
centrum violenter
unum.
in
nisi
sidera
nodo
Quo
nihilo
(1)
II
(2)
11
testo ha qui
(3)
riodo.
II
senso e
nisi lunare,
ci
va.
quod puiandum
esl ecc.
onde
io
Quam
Non
ne mole sua
nixum
ullis
369
corpus in
telluris
fulcris ita
Hoc medium
At nos quam
Quam
possint
illa
corruat unquam.
illa
rotare
facili
alte:
findant,
nec ullum
illa,
Illo
Ut
sit
cunctorum
grave pondus,
tellus,
imo
in
sacrum
tenebris, sentina
malorum,
Invitis
(3)
Sitque
Diis
etiam
naturae et cunctipotentis
invitis,
ut valeant stolidi
Vocibus,
commenta
sophistae:
rerum speciem
Objectat
caligine mentis
Ergo favent
splendoris abuti
ceptis, et vi
Ne
Et
studio
siet
tandem
II
fuit
grandi.
exaltare labores
(4)
(2)
Questa virgola e
(3)
Leggerei
(4)
Questo iuterrogativo ed
la
testo.
invisis.
il
47
370
Quid torquere animum eccentris
tot,
totque epicyclis
Inque
alio
densum minus
minusque profundum,
esse,
Confictum mundi
Phantasiis, neque
Effugiis contra
possit,
sit
(3) locus
omnibus: inde
principiorurn
si
Absurdum
.telluris
propinquum
partibus, illud
Mundanum
Motus;
non simplex
et hic mixtus,
simplicis esset
Nempe,
ut Aristoteles erraverit
Maximus
ingenio, qui
ille
sophorum
naturam efficientem
vel
ille
putavit
(2)
II
(3)
Tutto
il
periodo
Debbo avvertire
ceduto da punto.
manca
1'
ho
ma
non e pre-
371
fuit,
iste
profundo,
iste
dum
studet intemeratum
curam
Tantum fama
aciemque oculorum.
sapiendi,
viri tulit
Quod
ipsi
(1)
illo,
reclamat
ille
Materiam
Qua
manifesta
siet
nova
Vidit Aristoteles:
laborant,
iniquos
Non minus
occultus
testis,
et si
habeant posituram. Et
in
Qui
il
testo
ha uu punto.
est,
quo
possibile ut
quippiam
omnino iidemque
unum
motuum
singularnm
differentias et
diffe-
licuit
plura
cognoscere haec, quibus stantibus (quamlibet adhuc sub fide vel spe
geometricantis naturae consistant) oporteret per millena millium
anni
illius
mundani numeros
),
est, vel in
militer habentem,
cum
autem non
est
et in aeterno
Forma
(per
erit
unquam,
sicut
si-
qua omnia
fiant
promovere vicissitudinemque
et,
neque
fuit
motu,
mutatione.
eadem numero
eodem
in
ex omnibus: cir-
admodum
(2)
eademque
nisi
si
in-
talis
recte inspi-
prima quadam
et
remota
rum
ejus
unquam
ulla
centrum
et basis spirae,
non autem
CAPUT
Urget coelum unum esse,
(3)
VIII.
spacium unumaethereumimmeusum,
et distinguere
indidua.
(1)
II
(2)
Leggerei
(3)
quibusvis.
testo.
Ad
373
Inscitiae
Percolitis.
Si percepissent, oculis
Haec quibus
An
non,
tellus
etiam
siet incola
in
Quin
et,
coeli,
ut
illa,
in
imagine lunae
Veneremque
tenenti?
Posse vices
pariles, sensu
adstipulante, tueri.
Coepissent ex
iis
quaedam paria
esse putari
Cum
nihil
Nec rapiente
in aethere
vaga cuncta
vadit, sic et
sistit
teneri
ferri.
Nec medians
Qui vapidus
molem,
qualis habetur
et corpus Triviai,
(1)
(2)
coeli,
Vapidus, e qnalis
si
manca
nel testo.
Nam
374
Illius:
cum
corpore constat
Circumfusa
cluit simulacri
lucis
impressio tantum.
discrimen apertum
est.
Scilicet
Tellus,
Major
Unde
at
sol fulget
ab igne.
huncque
planetis,
istis
illi,
peregrinam
Quando
Noscimus
et
Hisce
ita
Lux una
Compare cum
reliquis
tueri,
araque
coeii
De
tibi
in
Veneris? Absurdissimum.
tellus huic similis distaret
(1) II testo
(2)
11
testo
modum. Alicunde
in
Satis ad-
imagine Mercurii et
distat,
si
majoris
ha
hwnc, diversam
solis_, e
etc.
non ha dopo
la virgola.
II
senso
e:
adscribi soli,
el
planetis circa
quantitatis appareret
aequalis, et
ot sic
tem
minor
et
plana? Prorsus.
et
Jam
ergo vidcs
quemadmodum
An non
bus
quam luna
minima
iste
intelligo.
Cur non
parva,
inter quantita-
insuper
ita lucida
o bone?
sic
superficies, atque
liujus superficiei
fingito
in aethera,
sol,
alterum igneum,
et
flammanti
si
tellurem
lumen ejacularetur;
lumen
diurnum a
et
sole reciperemus
vicissitr.dines
quod nobis
lunaribus apparet
sol
et
tellus illinc et
mihi adtendes,
si
in vicissitudine inter-
interpositionis lunae
telluris interpositionem
est
Amplius
positionis telluris
haec
sicut
dicis.
nocturnum hinc
et ita
inter
umbra
in
prohibct ne ad
Similiter
diurnae
fiunt.
referas
Quid ergo
hunc
mundum
atque illum? Illae ergo sunt aquae ab aquis distinctae per firma-
mentum
coelum; per
mundi seu
tellures,
fundantur: aquae
cut et
istae
quae
non
aliter
illae nostri
in
in
quo omnes
firmantur,
istae,
si-
illorum vicis-
versus sensi-
bilis coelestis
376
sicut et no-
illis,
bis illae.
Omnia
formam qua
igneos
deosque innumerabiles, divina oracula appellant, nec non poeta pythagorico informatus ore refert
Eadem
numen.
et
formam
non
orantis, ajens:
violabile
vestrum
(1)
appellavit, pro
substantiam
aquam
et
ipsam ignis
Mercurius Trismegistus
intelli-
thodo non est heic locus. Terram quoque, prophetarum arcana (quae
est in participatione
omnium
bnnt terram. Alii credunt se visuros bona Domini in terra viventium, seu beatiore
quam
ista sit,
Deorum
omnium
modum
vant
modum
mirum
in
conforme hoc
appellant.)
Ad
ei
volare ex hoc
(1)
Virg. Aeneid.
mundo
lib.
//.
nostri majores
- Nota
dell' ed.
(utex
et heroes
relatis in
ad-
de Somnio
Scipionis
377
Unde ergo
quoque
os,
omnium viventium,
volucrcs
intelligentia sen-
Rabini sapientiores,
et
mo-
solis
fuit sapientiae
lexit et igneam,
humido
in
),
illa
quam subinde
quod
definivit.
An
vero
divina et animali,
dubium
a.r,b
altius
est: et fortasse
Fere omnes
est.
vel ardcrc; sed Aristoteli placet ut dicantur potius olko xou aai OsTv,
ex ast
bona
idest
semper
et Ociv
quod
est currere.
Utraque denominatio
rum
lucem
illius
te
praetereat ut
Nec
se, sol
ille
globus lunaris et
sic
luceant.
Nec mentitus
cst Cicco
Unus
Aristoteles
(1)
II
(2)
II
testo ha:
immicissima.
(3)
II
testo ha:
flammantiar.
(4)
qui de
ut terra terra
cum sua
est
umbra
et
quae
existimavit.
nonplusquam
testo.
48
nit,
378
et pythagoricis
mysteriis ad literam
interpretatis.
Cum (1
ergo
omne quod
lucet
apud
quadam
midum
est vel
dammodo
quodammodo,
quadam
puri concretione,
ut in noctilucis
in
(2)
aeris
quidam
neum sane
est, ut
non
nisi
illa
humida vigere
potest nisi in
alia
vero
non
aliis
minium
evenit, ut in his
sit
ab igne, in
illis
via est ad
argumentandum de
simili
lunam ad solem
et
scilicet
atque
mus
mo
et
alia
via,haerere ani-
illi
(1)
Questo
(2)
II
testo
cum
ha
rimane
in
illa
vuctuosusque.
379
nihil est
sic alia
Neque
qui
cam
universorum genere.
heic practcrmittam illam rccensere Aristotelis phantasiam,
coeli
dcm materiam
rologicorum
fecit esse
ex primis contrariis
si
non ex prima
illa,
ita
oppositorumgradibus
opa-
diaphanum
stannum vel
cristallus cui
illas
ait
porisgcnus
Meteo-
atque lucem: sicut ei alabastrum ubi spissius ibidem est albius, ubi
vero rarius
ibi
nigricans apparebit.Quod
si
diaphanum
solis radios
non
con-
illius reflectere
illis
partes, sed
testo
ha
sunt, ut nobis
cirtuitu.
(1)
II
(2)
(3)
Leggerei: se haberel.
tam rarae
testo.
La
manca
nel testo.
solique oppositae
ant.
Haeres
certum
eaedem
Jam
ergo
380
partes, solis
si
tibi in
morem
maris
et leniores illas
oppositionem
alias,
et
averte
(1)
Dicet enim
iste
ille tibi
dum
aliud sunt
iste
quam
istius
mundi
dummodo
(2):
scilicet
nescio;
Deus
scit
Heic ego
Ingenium
IX.
te appello,
tetigit,
Murmure
et
vox non
(3)
II
il
testo
testo
nec
satisfaciet
(2)
si
CAPUT
(1)
(3): sapientia
Non
non-
testo ha
un punto.
ha respondeco.
:
ha deus
:
sil.
Posteaquam
Lapsa
in
381
et rigido reputata
est,
nocteisque diesque,
Coeperunt veri
pulcherrimaque
fontes,
secli
Destinat,
haud
melioris
me Deus
non mediocrem
Tum demum
licuit
facilis
millia,
tibi
veri
natura reperta,
altus
veluti
Conceptam speciem,
illa
uti.
Jam
Quod
non
tibi
tellus
reliqui potueresatis
Verum
solis
Dum
ferri,
Mundani
specie
Tantorum unde
motus
fallitque
subit vultus
diurni,
circumque rotantum,
Miruro. o Copernice, ut e tanta nostri seculi caecitate quando omnis philosophiae lux
sequentium
est,
cum
ut ea
si
quae sup-
De docta
igno-
non esset
efflcax
382
quam
in supputationibus astro-
Heic quibus
Genius
incitarit,
ego referam.
tatem per
phiae
illius
se; cui
studium
istud
sit in
mercenarium
dendum
cum
tali
opinione explo-
alienas
titulo,
omnium aspectum
et
deum
est.
unum
At
quanto
sibi soli
unum
ille
pro dignitate
et
similitudinem propius
quoddam frequen-
nisi
quaestuosis, aut
ullis literis
illis
si
currerentur: alterum
quorum
accidit ut
est,
duo
quidquid
sit
de
illa,
iis,
et gloriosiore
Verum tamen,
me
impulit ut insti-
me
diu cunctantem
communem
(1) II testo
meam operam
ha: divilus.
ad
Fore enim
383
mea
videretur
motu
doctrina de terrae
postquam liquidissimis dernonstrationibus caliginem absurditatis ablatam viderent. Illud animadverti quod adversarii
istis
alias
de rebus
cum
regularissima coelorum circa ipsam revolutione, non satis sibi constare possunt, ubi usque adeo de
motu
solis, et
incerti, ut
cui licet
diei,
observare possint;
et
immo
sa-
respondeat differentiis.
Secundo quia non est
modum
illis
varium indagandi
solis et
motuumque
demonstrationibus utuntur.
homocentris solum,
alii
tamen
certi
iis
Nam
re-
namque
rint; nihil
Alii
tamen
magna
rem praecipuam,
aliaque
ac
si
spondentibus, ut
(1)
11
pedes, caput
idest,
col-
manus
nullatenus
illis
illis
invicem re-
componeretur;
id
nam
si
quod
si
illis
minime
vel
rem mi-
accidisset,
illis
bio verificarentur.
Quarto quia
libris, et
motus ab
di
potui, relectis
qui
iis
cum
Timaeum, unde
et
rae cogitare.
bertatem
aliis
ante
rum phaenomena
me
li-
licuit quoslibet
effinxisse circulos
existimavi et
si
lum ipsum
omnium
Sexto, quia
in
primo
libro
dum
in
communem
universi constitutionem
cum motibus
ter-
ita ut
omnes apparentiae
sal-
vari possint, non dubito quin ingeniosi atque docti mathematici mihi
(1) 11 testo
ha sequi.
(2) II testo
ha: philosophiam.
si
et
(2) in primis
Septimo quia
si
quidam
e theologis
matliematuni ignari, de
illis
385
tamen judicium
sibi
omnium
sumere, propterlo-
meum
fuerint
moror
ausi
te-
mcrarium contemnam.
Octavo,
nostri labores si
hi
non
non
est
fi-
(1);
bio
quibus et
scribuntur,
fallit
frctus,
futurum arbilror ut a
prover-
(2)
Cum
vcniant tcstimonia
qucm
in
siderum con-
summa exponemus
quate-
hypothesim demonstrentur
Primum
diei
telluris
ferri
ab
oc-
putatur,
nulli,
Martem cum
testo ha:
sibi
Secundus ab
(5).
ortum procurrens
Unde
incumbentibus.
II
libro di Copernico
dalcap.II. dellib.
(5)
II
(()) II
fit
motus ccntri
(G) inter
Venerem
quasi letteralmente
intitolata
a Paolo
III.
I.
ha: noctis.
et
Anche questa
(I) II testo
est
(1)
(2)
(3)
illo
percurrens;
ma
Toriginale
di
Copernico ha procurrens.
49
,;
386
Cancrum videatur
inceps
eodem
pertransire, ex Aquario
motus
inclinationem
quoniam
si
fixa
est,
tas; sed
hyems
et sic de-
ad hunc
axem
manerent,
non
et
dierum
Leonem,
et
motum
nisi centri
noctium inaequali-
eadem temporis
motum
ambo-
maximus parallelorum
spectent, perinde atque
aequinoctialis in
si
eandem
quam
si
(3)
A B C D quem
describamus circulum
dici desiderent,
E centrum
et sit
BE
ni,
D.
Punctum
Arietis.
plano
quod
GA
dimetiens,
sit
FG
Librae,
ejus soi.
AE
C, et
C Capricor-
primum inAsuper
II I, sed
non
in
eodem
(1)
terrae
terrae
mundi partem
nec aliter
fere
quoque diametro
FAH
ad
elejus super/iciem,
II
testo
ha
utriomque..
Questa dimostrazione
rezioni neces
Ho
ccrretto
pure
tolta
utcunque secondo
da CoperniQO,
al
1'
originale di Copernico.
luogo citato
donde ricavo
le cor-
GA
strum, et
limes
I,sit
maximae
declinationis in
Soiem circa
atl
Solem conversa
efficit:
387
Boream.
declinatio
declivitas aequi
ha-
quam maxima
quoniam
Istis ita se
sibi
ilis
Borca
ad
AE
tropicum hiemalem
comprehendit.
Proficiscatur
F maximae
B peregerint
modo centrum
terrae in consequentia, ac
tantundem
semper aequalis
ipsi
A E
E A
angulus
F A H
ad
FB
H; et
GAI
ad GBI,
nis in
immensitate
in
coeli.
Igitur ex
Librae prin-
unam lineam G B
(1)
(2)
II
testo ha:
qm.
et
E, ad
quam
angulos.
llo corretto
sccondo
1'
commu-
originale copernicano.
mittet declinationem,
388
omnis declinatio
secl
verno videbitur.
in aequinoctio
videri
F ad
nationis.Rursus avertente se
communis
I in
tus, videbitur
progressu
ED
caclet
Ac
in principio
quae
lineam
unde digredi
EC F incli-
Autumni aequinoctium
HF
in
(2) coepimus.
eodem
cleinceps
redire faciet ea
(3)
Aliter
H
E
circuli erecti
AEC
ad ipsum planum
communis
dimetiens, et sectio
quo circa
in
et
id est
sub
sit
DF
I,
convertit qui
sit
Quando
igitur
LI
E, tunc
in
ille
motus
circa
Borea
axem
de-
tropicum Capricorni
ad solem se
secundum anguium
KL,
circa
in sole
apparentem,
axem ad visum A E
superfi,
basim
omnia
pari
modo
(1)
(2)
II
(3)
Copemico haal
di
si-
al di sotto
Partes Auslrinae.
389
quam
et inclinationis,
in
omnia quasi
in-
motns.
pemodum
(1)
centri et declinationis
esse aequales,
quoniam
si
adamussim
cum modica
sit differentia,
jam
nisi
cum tempore
anticipaat:
quam ob causam
cum non
sufficeret,
hypothesi utemur
solis raotu
nunc recentio,
X.
Quo
et
et
de
aliis telluris
motibus, quos
medium
quivisti altipeto
(1)
Continua la diraostrazione
(2)
II
testo ha:
Copernico
11
di
lia:
XXI.
porpendere gyrum,
exindeque reclivem
Copernico.
adamissim.
(3)
(4)
(5)
solis
Sensu
testo.
quem
Attamen
nona
demonstrationibus aliorum.
(5) in
CAPUT
De
vigin-
idcirco
rcs
sed
crediderunt aliqui
grandescens pate-
non
Difficili
remanens eccentricus
Niteris. Interea et
ulla ratione
Nam
Telluri adscribis
Non
390
variam
ille,
solis,
molem
Et
te
ille
est
nunquam
oculis,
fuerat Cyllenius
telluris
olli.
adactum
te
Astrorum
tibi
Unde
locus
non
esse queat,
ferri;
Unde
Nec
fuerint
Uni.
At
Atque
te
infelici
nimium pede
Majores adigens
alias in
torquet, et urget
supposituras
II
(2)
II
(3)
II
(4)
II
ha un punto.
ii
queis
(4)
(3)
391
retardat,
Millia
Signifer infernus
Tam
rigide Helligeram
Quo ruat
audit,
atque
Concutit et quassat
fatis
violenter iniquis.
Hoc nutant
Quamtumvis
Ergo
telluris
Ut bene
hoc variatio
facit
cognosti, sed
centri,
ille
Namque
Temporis
in puncto,
nihil
unum
constat idemque.
seclis
ullis.
inferres
Lumina raptarent
testo
unum
orbes. Proinde
omnia
(1)
II
(2)
Leggerei
ignis.
solis
392
Scintillant etenim,
plarietis,
amplam
Quaeque minora
Concipias
fine deesse,
Qua nec
manet
sol,
iste suis,
non
Vallatur, quos
iste
undique
soles,
planetis
videri.
Ergo
tibi
Nam
nec
sit
Praedictum vera
Quandbquidem
est,
quam mox
justique sequetur
Nam
in
orbe hoc.
numina
in
orcum,
Ergo
Naturae
mundum
species,
et
unus
Totque
sua quae
quot in
At vero manifestum
tu, et
immensum
luce serenant,
est,
nuo motu dicta
393
est ct ad stellas
omnes
mea
spicienti potuit
illa
imaginatio,
quam
solem et tellurem
est inter
pro anni varietate, etad reliquum nobis luminare majus, quod est
Luna
socialiter
certissimum
fuit, altius
sit,
sione,respectum
eum
fieri
curavi ut ea de re
statuerit,
Centrum quippe
discurrit
ficere
et
ille
ex antiquis perceperam.
et
anti-
polum
cum
illa
ei suf-
reliquarum
stel-
quos in pro-
cum sua
illa
quam
inveniant
inflexione
licet
quam
con-
suas
alias
tamen nunquam
satis
tencbrarum,
est.
calicli
atque
frigidi, si
cum motu
est
enim ad augmentum
pendicularis radius
et
mensurae
diurno com-
illo
motu. Sa-
decrementum dierum, ut
enim
Satis
et
solis per-
Telluris
mo-
vel illas
ille
declinationis
50
reflectens,
maximus parallelorum
terrae et in ipso
fere
394
mundi partem
spectent: hoc
eandem
aequinoctialis in
mo-
rei et
cum
si
difficultate at-
pro
lem terat
nempe designatorum
orbis proprii
polo-
omnino habere
sibi
medium
solem
percurrere circuitus
quod manifeste in
rantia sidera, ut
et ipse
nostrum aspectum
pricorni;
solem concipiamus
medium
inter er-
finiatur
alios
sic
et
diameter
solis varietur, et
ipse,
cum tamen
stellarum
men
annuum peragat
circa
mundi nempe
polos
cursum
in alia
nempe
quod
sol ta-
quam
suo cir-
cum
Tel-
circuitus inveniuntur
quod physica
temporis.
395
Invcniquepostea a Mirandulano rolatnm, quod Loo Hcbracus insignis mathcmaticus, quasi vetoribus
cum
parum
fidens, excogitavit
se vidissc testatur
novum
mathematica subti-
ille
siore rariorequc
non
unum atquc
al-
est,
cognoscit
tatem et
tasse
canones
cum natura
illi
et
re-
reliqui appingunt, a
motu
(1)
nihil
tum
suos
constituit efficere
(1)
c'
et
sole abscedunt
396
nam
cum
tellure
rationem vicinissima
Lu-
Tellurem appareret atque solem. Nobis vero sicut Timaeo et Pythagoricis universis
Venus
illi
tia
ista Tellus
in
milii
in distan-
tellure
constituit,
quam habent
inter se,
sed ad continuitatem
nempe
circa solem,
dem ejusdem
aequinoctialis
illi
(quam
ita
duo planetae
istis
duobus
illinc scilicet
cum
fit,
(1)
sole con-
quem
terunt circulo
et propriis
illi
(1)
B
II
A et
vel vario
medio
iis
ha
sit.
simili
vel diverso se
motibus circa
solari
istius
concentricum;
magni
aliis
qui-
B, quorum
testo
A quidem
est Telluris
annuum gyrum
etLu-
aequali passu
conficiunt circa
centrum E, ubi
lum
AB
ejus circulo
circuit luna
397
nunc ad oppositionem
in
M, nunc
in
sole
fieri
ita
et
Venerem
convenit, ut
Venus
Tellurem
obvia in 0,
rium
illi
circa
Mercu-
Mercurium elongationes
et
BN
BA, BL,
sole recedentibus,
(1) lltesto
ha:
AI,
AG,
inde vero
magis a
AB,
tellure.
quod
in
Luna
facile est
398
neum)
spiralium
praesertim
dum
ita
cum
rnultum nobisadsit
monstrasse locum
ocii:
sice
sufficiat, ut ipsi
et
satis.
ha:
phaenomenas.
inquirendas.
quam ego
A phaenomena
E solis
tellu-
inquirenda (1)
in sequentibus ubi
(1) II testo
sibi constituitur
adducere
phy-
de motu telluris
INDICE
Lettera
al
Comm. Francesco
de Sanctis
....
pag.
ix
1.
Oratio valedictoria
2.
Oratio consolatoria
27
3.
Acrotismus Camoeracensis
53
4.
De Immenso
191
Liber
Liber
II
Liber
III
et
Innumerabilibus
201
251
313
*dT
UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY
Los Angeles
This book
CD
on the
last
U ?F
LO-URL
ftflC|MJV
iJf*
r?
DUE
DECl 2
^fCAU
is
MAY 31
ACNOV
mW
4
1
01201 e
47584
^UIBi
Aj
Di
1
yo\wm
,M-m\ms/A
^ios-aw
^i
3 1158 01231 0867
0%,
^EUNIVEI
.J;U)bANli:
^UIBR ARY/L
^<3
>
^OdllVDJO^
^OFCALIFORi
\WW
OV^
^OFCAi
^/^AINn-JWV*
vvlOSANGI