SVEUILITE U MOSTARU Fakultet prirodoslovno matemati ki! i od"o#ni!

$nanosti Studi# $eml#opisa

Seminarski rad i$ politi ke "eo"ra%i#e Afganistan zemlja sukoba

Mentor& pro%'dr's('Sn#e)ana Musa

Student& *ristina +aletili,

Mostar- lipan# ./01' "odine 0

Sadraj
Sadr)a#''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''. 0' Uvod'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''. .' 2eopoliti ko okru)en#e''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''1 1' A%"anistansko3sov#etski rat''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''4 5' Al36aida'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''7 4' Odnosi s 8akistanom''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''9 7' Islamska revolu(i#a kao dodatni okida ''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''': ;' 8od#ele a%"anistansko" dru<tva''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''0/ 9' Repu=lika A%"anistan'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''00 :' >emokratska Repu=lika A%"anistan''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''0. 0/' Interven(i#a SSSR3a'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''01 00' Ulo"a ?IA3e'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''07 0.' @or=a $a A%"anistan i po=#eda tali=ana'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''07 0.' 0' Tortura tali=ana''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''09 01' >an kad #e sve postalo dru"a i#e'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''./ 05' Fa$a sta=ili$a(i#e''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''.0 05'0' @or=a protiv narkotika''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''.1 05'0'0' 8utovi distri=u(i#e narkotika''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''.5 05'.' Ra$vo# vlastiti! sposo=nosti i van#ski ut#e(a#i''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''.7 05'1' Suradn#a s 8akistanom''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''.; 05'5' Si"urnost kao imperative ra$vo#a''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''.: 04' Aakl#u ak''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''1. 07' Literatura&'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''15

1. Uvod
2eo"ra%ski polo)a# A%"anistana mo)e se okarakteri$irati kao po#edina no na#$na a#ni#i element ko#i #e ut#e(ao na sve do=ro ili sve lo<e- <to #e o=likovalo povi#est $eml#e- n#e$inu etni ku ra$nolikost- n#e$inu ekonomsku i politi ku situa(i#u u re"i#i i svi#etu' BMa"nus i +a=C- 0::9'D

>a =ismo do=ili od"ovor na pitan#e $=o" e"a #e A%"anistan postao uto i<tem $a ra$li ite mre)e i %rak(i#e teroristi ki! skupina ko#e $astra<u#u i terori$ira#u (i#eli svi#et- potre=no #e vratiti se u povi#est $eml#e i tu tra)iti u$roke dana<n#i! pro=lema' A%"anistan #e =io- $=o" svo" "eo"ra%sko" polo)a#a- unutarn#e" politi ko" ureEen#a i vi<estol#etno" na ina )ivotapoprili no i$oliran od van#ski! ut#e(a#a kada #e ri#e o islamskim "i=an#ima' Takvo stan#e potra#alo #e do dru"e polovi(e ;/3i! "odina ./' stol#e,a ko#e su o=il#e)ene unutarn#om =or=om protiv komunisti ke Bateisti keD vlasti i n#eni! re%ormi- napadom SSSR3a te ukl#u ivan#em ve,e" =ro#a islamski! militanata u $apo eti suko=' Suko= #e po eo kao ideolo<ka =itka !ladno"a rata- ra$vio se u "raEanski suko= etni ki! %rak(i#a te #e potom postao (entar <ire"a kon%likta i$meEu Aapada i islamski! teroristi ki! "rupa' MeEu =ro#nim teroristi kim skupinama ko#e su d#elovale u A%"anistanu- Al36aida #e o$na ena kao ona ko#a #e usp#ela i$vesti tada mno"ima ne$amislivo 3 teroristi ki napad na +eF Gork i Has!in"ton- 00' ru#na .//0' "odine' Reak(i#a na ta# in =ila #e opera(i#a Endurin" Freedom' U=r$o su posti"nuti primarni (il#evi misi#e- svr"avan#e tali=ana i prot#erivan#e Al36aide i$ A%"anistana' MeEutim- reali$a(i#a sekundarni! (il#eva- meEu n#ima na#$na a#ni#i& re%orma si"urnosno" sektora- o=nova administra(i#e i upravl#an#a o=nova pravno" poretka te "ospodarska i so(i#alna o=nova- du"oro ni su pro#ekti- ovisni o mno"im im=eni(ima u %a$i sta=ili$a(i#e i rekonstruk(i#e $eml#e'

2. Geopolitiko okruenje
+a prostoru dana<n#e" A%"anistana doti(ale su se i suko=l#avale (ivili$a(i#e- u$di$ala i propadala (arstva' 8reko to"a prostora suko=l#avale su se per$i#ska i arapska kulturasvaka ostavl#a#u,i svo#e tra"ove' Malo #e $emal#a na svi#etu i#u povi#est- politiku i karakter naroda toliko odreEu#e $eml#opisni polo)a# kao <to #e to slu a# s A%"anistanom 1

BRas!id- .//0'D' 8osl#edn#i veliki suko=i novi#e povi#esti- ako i$u$memo dana<n#i rat protiv terori$ma- =ili su kon%ronta(i#a (arske Rusi#e i @ritansko" imperi#a i$ Indi#e- ali =e$ i$ravno" su el#avan#a te sov#etsko3a%"anistanski rat' A%"anistan #e u<ao u moderno do=a usporedno s europskom koloni$a(i#om A$i#e' Aa ra$liku od ve,ine dru"i! dr)ava u A$i#i- A%"anistan #e uspio i$=#e,i da "a @ritan(i koloni$ira#u ili da "a $au$mu Rusi- ali ni#e uspio i$=#e,i =ritanske i ruske Bkasni#e sov#etskeD ut#e(a#e na vlastitu politiku' Rivalstvo (arske Rusi#e i @ritansko" imperi#a i$ Indi#e po$nato #e kao IT!e 2reat 2ameI BVelika i"ra 3 "eopoliti ka nadmetan#a oko euroa$i#ske s%ere ut#e(a#aD' @ritan(i suvlada#u,i Indi#om ko#a #e =ila n#i!ov i$ravni protektorat neprestano $adirali u prostor A%"anistana' +a A%"anistan se "leda kao na $eml#u ko#a pru)a velike transportne mo"u,nosti $a pri#enos veliki! koli ina na%te i plina s podru #a kaspi#sko" =a$ena i sredi<n#e A$i#e prema dru"im $eml#ama' 8repreka u ut#e(a#u =ila #e (arska Rusi#a ko#a #e te)ila- i$ suprotno" sm#era- domo,i se luka topli! mora Indi#sko" o(eana Bum#esto i$la$a kro$ >ardaneleD $=o" <iren#a vlastito" imperi#a i ut#e(a#a' +i @ritani#a ni (arska Rusi#a nisu =ile spremne $a i$ravno su el#avan#e- ve, su nasto#ale nei$ravno d#elovati na podru #a i$meEu sredi<n#e A$i#e i indi#sko" potkontinenta sa )ari<tem u A%"anistanu- ko#i se $=o" takvi! odnosa sna"a nala$io kao u <krip(u BOsto#i,- 0:9;'D' *olika #e "eostrate<ka va)nost prostora A%"anistana sv#edo i i$#ava lorda ?ur$ona B=ritansko" upravitel#a Indi#e u ime =ritanske krune- od 09::' do 0:/4'D da #e A%"anistan $a#edno s ostalim $eml#ama sredi<n#e A$i#e dio <a!ovni(e na ko#o# ,e se odlu ivati o primatu i domina(i#i svi#etom' 8ove$ni(e s Velikom i"rom vidl#ive su #o< i danas u mno"im "eostrate<kim i "eopoliti kim pote$ima ve$anim u$ A%"anistan B+ova velika i"raD' Iako ni #edni ni dru"i nisu usp#eli $au$eti A%"anistan- usp#eli su nametnuti odreEenu vrstu protektorata ko#i su $adr)ali sve do 0:0:' "odine- kada su se A%"anistan(i usp#eli oslo=oditi =ritansko" protektorata' Mo!ammad >aud se pro"lasio preds#ednikom 0:;1' "odine- uspostavio Repu=liku A%"anistan te se o=ratio SSSR3u $a pomo, u moderni$a(i#i ustro#a dr)ave' +a van#skopoliti ko# s(eni nakon II' sv#etsko" rata A%"anistan- kao i$olirana i $atvorena 5

$eml#a- ostvaru#e prve kontakte i pri#atel#ske u"ovore sa SSSR3om te u A%"anistan sti)u sov#etski vo#ni i (ivilni stru n#a(i- kao sav#etni(i' 8aktovima- spora$umom o nenapadan#u- ra$vo#nim kreditima te dru"im o=li(ima pomo,i- SSSR polako stavl#a A%"anistan pod svo#u s%eru ut#e(a#a' Od 0:47' do 0:;9' SSSR #e dao A%"anistanu 0-.7 mlrd' dolara ekonomske pomo,i i 0-.4 mlrd' dolara pomo,i u oru)#u BRas!id- .//0'D' SSSR #e =io "lavni do=avl#a pomo,i i kredita $a A%"anistan- no ni SA> ni#e =io po strani' Ti#ekom navedeno" perioda osi"urali su A%"anistanu 411 mili#una dolara pomo,i B@arnett- .//.'D' Ino$emni nova( omo"u,io #e vlada#u,o# eliti da i$radi sna)nu vo#sku<kole- prometni(e i dr)avni aparat =e$ i$ravno" $adiran#a u !i#erar!i#u lokalno" sustava %unk(ioniran#a' >r)ava ni#e imala ra$vi#ene sustave ili su =ili sla=o ra$vi#eni me!ani$mi prikupl#an#a pore$a od $eml#opos#ednika- tr"ovine- (arine te #e ve,inu vlastiti! %inan(i#ski! potre=a osi"uravala $adu)ivan#em u ino$emstvu' A%"anistan #e stranim silama =io privla an $=o" =o"atstva mineralni! i$vora- poten(i#ala in%rastrukturno" ra$vo#a i mo"u,nosti sm#e<ta#a vo#ni! =a$a BSaikal- .//5'D'

3. Afganistansko-sovjetski rat
+akon II' sv#etsko" rata A%"anistan se ni#e mo"ao odupri#eti SSSR3u te #e polako uvla en u n#e"ovu s%eru ut#e(a#a' Od 0:;:' do 0:9:' "odine tra#ao #e a%"anistansko3sov#etski rat' 8ora$om i povla en#em SSSR3a- na )alost- u A%"anistanu nisu prestale =or=e- ve, su nastavl#ene u "raEanskom ratu prokomunisti ki! sna"a protiv mud)a!edina' Mud)a!edini nadvladava#u 0::.' "odine prokomunisti ke sna"e- no tada $apo in#u meEuetni ke =or=e $a vlast u *a=ulu i kontrolu prometni(a u $eml#i' U tom periodu dola$i do na#ve,e" ra$aran#a *a=ula' 2odine 0::5' u okoli(i *anda!ara stvara se tali=anski pokret' Tali=ani su vrlo =r$o posti"li $na a#ne vo#ne usp#e!e- 0::7' "odine $au$eli su *a=ul te su "otovo usp#eli svladati sve protivni ke skupine i $au$eti A%"anistan u (i#elosti' 2raEanski rat tra#ao #e sve do .//0' "odine- sve do opera(i#e Endurin" Freedom- kada se pretvara u suko= u ko#em #e na #edno# strani antiteroristi ka koali(i#a- a na dru"o# tali=ani i Al36aida' Od povla en#a SSSR3a- "raEanski rat na

podru #u A%"anistana $a=oravl#a se- "lavni sv#etski takma(i okrenuli su se dru"im i$a$ovima' SSSR se u=r$o raspao i prestao posto#ati- a SA> se name,e kao predvodnik slo=odno" svi#eta u Inovom sv#etskom poretkuI prepu<ta#u,i A%"anistan vrtlo"u "raEansko" rata' Tek su povremeno $=ivan#a u A%"anistanu =ila predmetom interesa i$van n#e"ovi! "rani(a- $eml#a #e =ila prepu<tena propadan#u u sve du=l#i ponor' Sve do 00' ru#na .//0' "odine- do"aEa#a ko#i su i$ temel#a promi#enili poiman#e "lo=alne si"urnosti- a posl#edi(a su desetl#e,a $anemarivan#a $=ivan#a u A%"anistanu' Tali=anski re)im u A%"anistanu pru)ao #e uto i<te mno"im teroristi kim skupinama- a meEu n#ima i Al36aidi i n#e$inom voEi Osami =in Ladenu' @in Laden i n#e"ovi sl#ed=eni(i po$iva#u se na v#erski rat protiv Aapada i o=ranu islamski! vri#ednosti ko#e smatra#u u"ro)enim na$o no<,u $apadni! trupa u muslimanskim $eml#ama' +o tek sa"ledavan#em du=ine u$roka pro=lema mo"u se uklan#ati posl#edi(e- $a <to #e potre=no nasto#an#e (i#ele meEunarodne $a#edni(e' U$aludan #e trud #edne strane ako dru"a osta#e pasivna ili se ne $au$ima $a #edinstven pristup su$=i#an#u terori$ma' Isto tako- prete)no #ednostranim- na vo#nom prin(ipu $asnovanim r#e<en#ima ne mo)e se do,i do r#e<en#a ni a%"anistansko" pro=lema ni v#erom o=o#eno" radikali$ma <ire perspektive' Val#a na"lasiti nekoliko in#eni(a' A%"anistan ni#e i$vori<te islamsko" terori$ma- ve, #e =io po"odno tlo $a o=uku i =oravak ra$li iti! v#erski! radikala ko#i su se tom po"odno<,u uvelike koristili' Islamski terori$am svo#e kori#ene vu e s @lisko" istoka- "d#e #e $apo eo arapskim na(ionali$mom- ko#i se potom pretvara u radikali$am da =i na kon(u evoluirao u terori$am'

4. Al-Qaida
8o etkom sov#etsko3a%"anistansko" rata do<lo #e do veliko" pril#eva islamski! radikala B esto su na$ivani arapskim A%"anistan(ima0D u A%"anistan- u =or=u protiv vo#ske SSSR3
0

I$ra$ arapski A%"anistan(i prim#en#u#e se $a one islamske radikale ko#i su do<li u A%"anistan =oriti se na strani mud)a!edina u d)i!adu i ste,i vo#nu o=uku kako =i preni#eli d)i!ad u svo#e $eml#e' Mno"i od n#i! nisu ak ni =ili Arapi' Iako kod to"a moramo =iti i$u$etno opre$ni #er mno"i upo$orava#u na nelo"i nosti u re$ultatima istra"e- nelo"i nosti o sposo=nostima osumn#i eni! kao i na mno"e nera$#e<n#ene po#edinosti

a' >odatan poti(a# =ili su represivni pro"oni radikalista i$ E"ipta i Siri#e- ko#i su do<li u 8akistan i A%"anistan' +o to ne =i previ<e ut#e(alo na $=ivan#a u A%"anistanu- #er =i =ili utopl#eni u masi- da nisu dodatno potaknuti- da im ni#e dana =ura u #edra' Aalet su im dali pona#pri#e oni ko#i i! danas nasto#e su$=iti svim silama' I$a 0: otmi ara ko#i su samou=ila ke napade na +eF Gork i Has!in"ton i$veli otetim $rakoplovima sta#ala #e Al36aida s Osamom =in Ladenom na elu' Istra"om #e utvrEeno da su se teroristi pripremali vi<e od dvi#e "odine- da su )iv#eli i o=u avali se u SA>3u i +#ema ko#' >a =ismo s!vatili kako #e Al36aida i$ A%"anistana- s dvi#e i pol do tri tisu,e pripadnikausp#ela do,i do ra$ine planiran#a- or"ani$iran#a i provoEen#a vi<e"odi<n#i! napada- u prvom redu na ameri ke (il#eve dil#em svi#eta- a ko#i su kulminirali 00' ru#na .//0' "odine- napadom na teritori#u SA>3a- potre=no #e sa"ledati terori$am u <iro# perspektividana<n#i rat protiv terori$ma na tlu A%"anistana te <to sto#i i$a ti! meEuso=no pove$ani! $=ivan#a' 8rilikom napada 00' ru#na .//0' "odine- Al36aida #e =ila tek vr! ledene sante ra$ni! teroristi ki! or"ani$a(i#a i skupina v#erski! radikala ko#i su iskoristili A%"anistan kao si"urnu luku' >oma,i su vlastodr<(i tali=ani- pored Al36aide- pru)ali I"ostoprimstvoI i mno"im dru"im islamskim radikalima i$ dr)ava sredi<n#e A$i#eSaudi#ske Ara=i#e- a%ri ki! $emal#a- *ine- Turske i mno"i! dru"i!' Svi su se oni protekli! desetl#e,a =orili u A%"anistanu- ostvarili ra$novrsne kontakte i mre)e %inan(iran#a- a kada su se vratili u svo#e $eml#e- $apo in#ali su nove suko=e vode,i Isvo#e male ratoveI'

Tali=anski pokret relativno #e nova sna"a ko#a #e usp#ela u #ako kratkom roku $au$eti prete)no (i#eli A%"anistan te nametnuti islamski %undamentalisti ki poredak' *ao takvi=ili su otvoreni prema dolasku svi! istomi<l#enika u A%"anistan' 8itan#e Ikako su usp#eli i$vesti napad 00' ru#naI tre=a pre%ormulirati u pitan#e I$a<to su to usp#eli u initiI' Anali$om $=ivan#a na podru #u A%"anistana do=iti ,emo od"ovor' U novi#u povi#est naroda A%"anistana u#a!ala su etiri #a!a a apokalipse& prvi #e kon# =i#ela( 3 o$na u#e ratove- dru"i #e riEan 3 sim=ol nasil#a i "raEanski! suko=a- tre,i kon# #e vrana(- ko#i $na i "lad i oskudi(u- a etvrti kon# #e siva(- ko#i sim=oli$ira raspad dru<tva' Sve odreda
ve$ane u$ 00' ru#na .//0'"odine' Vidi vi<e& @uloF- .//4' i >oma$et- .//;'

apokalipti na $=ivan#a o=il#e)ila su posl#edn#i! 1/ "odina povi#esti naroda u to# $eml#i' I ta slika doista ni#e preuveli ana #er A%"anistan #e postao (rna rupa- popri<te na#ve,e !umanitarne katastro%e potkra# ./' stol#e,a- ni#emi %ilm =e$ od"ovora $a patn#e A%"anistana(a' Mno"i isti u da nakon 00' ru#na .//0' "odine svi#et vi<e nikada ne,e =iti isti' U pravu su' 8rema preds#edniku @us!u- terori$am #e dose"nuo vi<u dimen$i#u i =or=a protiv terori$ma pretvorila se u rat' Terori$am- ko#i #e danas sve prisutni#i na svim stranama svi#eta- ima svo#u du"u povi#est' +eki i$vori tvrde da #e- u o=liku )idovske teroristi ke skupine $elota BStern- .//7'D- po$nat #o< i$ vremena Isusa *rista' >al#e- u ;' stol#e,u- prim#er su- muslimanski !arid)i#e ko#i su =ili od"ovorni $a u=o#stvo etvrto" kali%a Ali#e' Ve, smo rani#e spomenuli da terori$am ima svo#u povi#est Bsada smo vid#eli do kuda se)e po etak te povi#estiD te da #e mno"ostruko opisivan' Sto #e to sada ut#e(alo na prom#enu u pristupu terori$mu da #e =or=a protiv terori$ma pro"la<ena ratom- da #e =avl#en#e terori$mom pre<lo i$ domene (ivilni! struktura u s%eru vo#no" an"a)manaJ to #e to novo i dru"a i#e u ovom inu od stol#e,a ispun#eni! teroristi kim $lod#elimaJ >o"aEa# Iokida I =io #e napad 00' ru#na .//0' i in#eni(a da se do"odio na teritori#u trenuta no #edine supersile na svi#etu- a i$veden #e Ii$vanaI'

5.

dnosi s !akistano"

8laninskim masivima $akl#u ano# i etni ki ra$#edin#eno# $eml#i =ilo #e te<ko ot!rvati se takvom pritisku Sov#etsko" Save$a sa s#everni! "rani(a' Osim unutarn#i! pro=lema te sve ve,e" upletan#a Sov#eta- A%"anistan #e imao nesreEene =ilateralne odnose sa svo#im #u"oisto nim sus#edom- 8akistanom' *on%ronta(i#e i$meEu A%"anistana i 8akistana nastale su $=o" pitan#a teritori#a i 8a<tuna(a. Bi danas su to )ari<ne to ke u odnosima dva#u sus#edaD' *ada su se @ritan(i povla ili i$ Indi#e- stvorena #e dr)ava 8akistan B0:5;'
.

*ontrolira#u #u"oistoKni dio A%"anistana u pokra#inama u$ pakistansku "rani(u'

"odineD' Vlada A%"anistana nadala se da ,e se 8a<tun(ima ko#i )ive u pakistansko# S#evero$apadno# po"rani no# pokra#ini pru)iti mo"u,nost da oda=eru 3 ili da =udu neovisni ili da se prikl#u e A%"anistanu' A%"anistan(i su tvrdili da su pa<tunska podru #a u novo%ormirano# dr)avi 8akistan etni ki i povi#esno pove$ana s A%"anistanom- #er u pro<losti #e S#evero$apadna po"rani na pokra#ina =ila dio A%"anistana' Usprkos tim te)n#ama- @ritan(i su =ili odlu ni da 8a<tun(i u tom podru #u ostanu unutar 8akistana BLammond- 0:95'D' Sve i$ra)eni#i lo<i odnosi i$meEu A%"anistana i 8akistana kulminirali su sredinom 0:4/3i!- kada 8akistan $atvara svo#e "rani(e $a tr"ovinu s A%"anistanom' 8otre=no #e spomenuti da #e meEuso=na "rani(a i$u$etno du"a ka- .51/ km' Aatvaran#em "rani(e s pakistanske strane stvoren #e nepremostiv pro=lem $a A%"anistan' Iako #e toliko du"a ku "rani(u =ilo nemo"u,e u potpunosti kontrolirati- A%"anistan #e ostao ods#e en od tr"ovine putem pakistanski! luka i vlastite di#aspore' *ao posl#edi(a to"a- A%"anistan se sve vi<e okre,e SSSR3u i dola$i pod n#e"ov sna)an ut#e(a#' 8ritisak SSSR3a na neutralnost A%"anistana posta#ao #e sve sna)ni#i i A%"anistanu #e =ilo sve te)e opirati se' S vremenom kon%ronta(i#a s 8akistanom posta#e sve i$ra)eni#a- <to dodatno koristi SSSR i pru)a skrivenu vo#nu pomo, A%"anistanu $=o" eventualne pakistanske pri#etn#e' A=o" du"e povi#esti "rani ni! pro=lema- sla=e vo#ske i privrede- A%"anistan #e i<ao lini#om man#e" otpora- popustio pritisku i Ipri!vatioI save$ni<tvo #ako" sus#eda 3 SSSR3a te potpao pod n#e"ovu s%eru ut#e(a#a' S dru"e strane SA>- ne )ele,i ostati pasivan na $=ivan#a u re"i#i- uspostavl#a prisne odnose s 8akistanom- kao protute)u sov#etskom upletan#u u A%"anistan iako A%"anistanu odo=rava odreEen =ro# kredita' Ra$lo"e a%"anistansko" pri=li)avan#a SSSR3u i udal#avan#a od SA>3a tre=a tra)iti i u in#eni(i da #e 0:45' "odine SA> od=io dati pomo, A%"anistanu' +akon to"a o=ratili su se SSSR3uko#i im vo#nu pomo, Ivelikodu<noI pru)a'

#. $sla"ska revolu%ija kao dodatni okida

Takvo stan#e odr)avano #e desetl#e,ima sve do do"aEa#a ko#i ,e i$ temel#a promi#eniti odnose u re"i#i i dodatno u initi situa(i#u u A%"anistanu nepovratnom u smislu smirivan#a napetosti te ,e =iti dodatni okida $a ni$ ne"ativni! prom#ena u $eml#i' U vel#a i 0:;:' :

"odine u Iranu- na $apadnim "rani(ama A%"anistana- dola$i do islamske revolu(i#e' Iranska islamska revolu(i#a ni#e od"ovarala ni SA>3u ni SSSR3u' 8rate,i ra$vo# $=ivan#a u Iranu- SSSR ni#e )elio ponavl#an#e islamske revolu(i#e u A%"anistanu niti re"ionalni domino e%ekt ko#i =i se mo"ao pro<iriti na muslimanske sredn#oa$i#ske repu=like u sastavu SSSR3a' Sov#etski na in $austavl#an#a navedeni! pro(esa =ila #e vo#na interven(i#a u A%"anistanu- ko#om su nasto#ali $austaviti <iren#e islamske revolu(i#e i$ Irana u A%"anistan i dal#e te pru)iti podr<ku posrnulo# +arodno# demokratsko# stran(i A%"anistana 8>8A1- komunisti ko# strani(i- ko#o# su pomo"li da doEe na vlast' Islamska revolu(i#a =ila #e #edan od okida a $a interven(i#u' S dru"e strane- SA> ula)e dodatne napore u svo# odnos s 8akistanom- nasto#e,i tako kompen$irati "u=itak re"ionalno" partnera Irana' +a (#elokupnu lo<u perspektivu A%"anistana ut#e(alo #e i to <to privreda- kao o$=il#ni#i me!ani$am- nikada ni#e $a)iv#ela na dr)avno# ra$ini' *akva3takva proi$vodn#a odvi#ala se u ve,im "radovima' In%rastruktura #e =ila sla=o ra$vi#ena- <to #e dodamo ote)avalo =ilo kakvu proi$vodn#u' >r)ava nikada ni#e ra$vila me!ani$me u=iran#a i naplate dr)avni! pristo#=i Bpore$i- (arineD i$ ko#i! =i mo"la %inan(irati unutarn#e potre=e- ve, se neprekidno $adu)ivala- prete)no kod SSSR3a' Stanovni(i A%"anistana prete)no su se =avili u$"o#em ova(a- pol#od#elstvom- sitnom tr"ovinom i o=rtom te nei$ostavnim u$"o#em maka nami#en#enim proi$vodn#i opi#uma i !eroina' Ra$lo" su tek 0/30. posto o=radivi! povr<ina u (i#elo# $eml#i- u estale su<e i nedostatak vode- uni<teni sustavi natapan#a ti#ekom ratova i velike povr<ine pod minama'

&. !odjele afganistanskog dru'tva

U do=a monar!i#e- $a vri#eme vladavine kral#a Mo!ammada Aa3!ira S!a!a Bod 0:11' do 0:;1'D #avl#a#u se ra$li ite stru#e ko#e su te)ile prom#enama u or"ani$a(i#i a%"anistansko" dru<tva' Mavl#a#u se te)n#e $a ve,om islami$a(i#om dr)ave- ko#u $a"ovara islamska opo$i(i#a' V#erski voEe =o#kotirali su svaku odluku vlasti ako #e nisu smatrali dovol#no islamskom BMevti,- 0:9:'D' 8ored re%ormske stru#e ko#a #e )el#ela prom#ene s ve,im
1

8>8A 8eoples >emo(rati( 8artC o% A%"!anistan 3 +arodna demokratska stranka A%"anistana

0/

na"laskom na islam- dru"a ini(i#ativa se $ala"ala $a prom#ene prema marksisti kim i komunisti kim na elima' 8okret utemel#en na v#erskom pristupu podi#elio se po modelu& tradi(ionalisti 3 v#erski autoriteti te modernisti 3 predstavni(i te!ni ke i !umanisti ke elite' O=#e skupine Btradi(ionalisti i modernistiD isti(ale su da vlast nema le"itimnost $a voEen#e $eml#e #er posta#e previ<e inspirirana ne3islamskim tradi(i#ama' Tradi(ionalisti nisu te)ili $a vla<,u- ne"o $a dosl#edni#om prim#enom <eri#atsko" $akona- dok su modernisti tra)ili radikalne prom#ene u dru<tvu i stvaran#e moderne dr)ave $asnovane na islamu' A=o" takvi! stavova modernisti su okvali%i(irani islamistima ili radikalima' Radikalne kon(ep(i#e islamista prou$ro ile su suko=e meEuso=no te s onim slo#evima dru<tva ko#i su te)ili or"ani$a(i#i dru<tva prema marksisti kim i komunisti kim na elima' Islamisti su se $ala"ali $a ukidan#e svi! neislamski! o=lika poretka u muslimanskom dru<tvu- ukl#u u#u,i i plemensku i monar!i#sku pripadnost- $a sna)ni#e patri#ar!alno dru<tvo i o"rani enu ulo"u )ena' Aa tradi(ionaliste- prete)no pripadnike v#erske elite i n#i!ovi! sl#ed=enika- spomenuli smo da su se $ala"ali $a dosl#edni#u prim#enu <eri#atsko" $akona te)e,i tradi(i#i =e$ aspira(i#a prema vladan#u' Tako da #e kra#em 7o3i! "odina ./' stol#e,a vidl#iva iskra suko=a i po etak pod#ele a%"anistansko" dru<tva po svim lini#ama' To #e po etak kidan#a dru<tveni! ve$a'

(. )epu*lika Afganistan
Islamisti su =ili na#aktivni#i u svo#im te)n#ama te su na oru)anu =or=u Bd)i!adD protiv komunista po$vali i dru"e di#elove a%"anistansko" dru<tva' *ako dr)avne institu(i#e nisu di#elile n#i!ov stav- a tradi(ionalisti su ostali su$dr)ani- islamisti B%undamentalistiD $apo in#u kon%ronta(i#u i s vla<,u' >o<li su u suko= sa svima' Takvim svo#im nastupom i$a$vali su o<tru reak(i#u vlasti protiv se=e' Sve to koriste komunisti ko#i se po in#u uvla iti u sve pore a%"anistansko" dru<tva- po"otovo dr)avne administra(i#e' >odatna kon%ronta(i#a i$meEu islamista i komunista nasta#e nakon <to #e Sardar Mo!ammad >aud 0:;1' "odine do<ao na vlast' U studenome 0:;;' "odine i$=i#a#u <tra#kovi na ko#e #e >aud od"ovorio represi#om' >aud #e uvri#edio i po#edine stanovnike A%"anistana nasto#e,i su$=iti aktivnosti Muslimanske =ra,e BLammond- 0:95'D' 00

Muslimanska =ra,a su u A%"anistanu i 8akistanu radila na !umanitarnim i so(i#alnim aktivnostima' >#elovan#e su po eli u E"iptu i sus#ednim $eml#ama- dolaskom u A%"anistan i 8akistan pored !umanitarni! aktivnosti u=r$o su postali =a$a islamski! le"ionara- po"otovo nakon sov#etske inva$i#e na A%"anistan BRoC- .//;'D' >o 0:;9' >aud #e svo#im pote$ima protiv se=e navukao i "n#ev studenata- intelektuala(a- vo#ni! asnika te po#edine lanove sredn#e i vi<e klase' O$=il#ni ekonomski pro=lemi potresali su $eml#une$aposlenost #e =ila velika- nekoliko stotina tisu,a A%"anistana(a =ilo #e prisil#eno oti,i u ekonomsku emi"ra(i#u u Iran i dru"e $eml#e 8er$i#sko" $al#eva' >aud #e imao pro=lema s otpla,ivan#em strani! kredita- dola$i do nestanka !rane- pove,ava#u se pore$i' Sve to dovodi do spontano" ustanka .;' travn#a 0:;9' "odine- ko#e" #e or"ani$irala stranka 8>8A- u$ pomo, oni! isti! vo#ni! asnika ko#i su >auda doveli na vlast' Travan#ski ustanak #o< #e po$nat i kao Saurska revolu(i#a BSaur 3 travan#D' Ti#ekom #ednodnevno" vo#no"a pu a .;' travn#a 0:;9' u =or=ama stradava >aud- ve,ina n#e"ove o=itel#i i velik =ro# n#emu odani! l#udi'

+. ,e"okratska )epu*lika Afganistan

>r)ava mi#en#a ime 3 Repu=lika A%"anistan posta#e >emokratska Repu=lika A%"anistanN 8>8A posta#e #edina dopu<tena stranka i n#e$in voEa +ur Mu!ammad Taraki posta#e preds#ednik revolu(ionarno" vi#e,a i preds#ednik vlade' Ti#ekom vladavine poku<ali su uvesti re%orme i moderni$irati $eml#u- o=#avili su peto"odi<n#i plan i uspostavili represivni dr)avni aparat sov#etsko" tipa' Taraki ini mno"e od "re<aka svo" pret!odnika' Otvoreno se kon%rontirao s islamistima te produ=io #a$ i$meEu komunista na vlasti i v#erske $a#edni(e tradi(ionalista ko#i dotad nisu pru)ali aktivan otpor (entralno# vlasti' U so(i#alno# o=novi $eml#e vlast #e otvorila mo"u,nost o=ra$ovan#a )ena- <to #e i$a$valo velike otpore tradi(ionalista' Tako #e protiv svo" re)ima Taraki pokrenuo i v#erske voEe i islamiste' +astavio #e na(ionali$a(i#u $eml#e ko#u #e po eo >aud- <to #e po#a alo velike otpore stanovni<tva' Tako #e sada (entralna vlast protiv se=e imala v#ersku $a#edni(u Btradi(ionalisteD- islamiste BmodernisteD i lokalno stanovni<tvo- u$ 0.

%rak(i#sku unutarstrana ku =or=u otpri#e' Svi pro=lemi i otpori ko#i su $=o" n#i! nastali s vremenom su se multipli(irali- a vlast #e kao od"ovor dodatno pove,avala represivne metode' Spontani oru)ani ustanak ko#i #e $=o" to"a i$=io u srpn#u 0:;9' "odine- u podru #u +urestana- pro<irio se i na dru"a podru #a A%"anistana' U ustanku protiv komunisti ke vlasti sna"e su udru)ili predstavni(i a%"anistanski! plemena ne$adovol#ni re%ormama ko#e #e provodila (entralna vlast i islamisti- ko#i otpo etka pru)a#u otpor komunisti ko# vlasti' +asta#e spo# otpora na plemensko# i v#ersko# osnovi'

1-. $nterven%ija ...)-a

V#erski su lideri u l#eto 0:;9' "odine pro"lasili d)i!ad u =or=i protiv komunisti ke vlasti BLammond- 0:95'D' O tome kakva #e kon%u$i#a vladala ti! nekoliko "odina u A%"anistanu sv#edo i in#eni(a da #e ameri ki veleposlanik Adolp! >u=s 05' vel#a e 0:;:' "odine otet i u=i#en u mete)u ko#i #e $a!vatio *a=ul' +akon to" in(identa SA> ni#e imao am=asadora u *a=ulu sve do .//.' "odine- a am=asadu su $atvorili 0:9:' "odine $=o" po"or<an#a si"urnosne situa(i#e u $eml#i i$a$vane "raEanskim ratom' Iako su motivi ustanka vi<edimen$ionalni Ba"rarna re%orma- ra$li ito s!va,ana prava )ena- suprotstavl#an#e komuni$muD- u=r$o suko= poprima o=il#e)#a rata i$meEu komuni$ma i islama- a islamski karakter =or=e pose=no dola$i do i$ra)a#a nakon interven(i#e SSSR3a' U $eml#i =ro#ni! suprotnosti islam #e =io #edino $a#edni ko ve$ivno tkivo' 8ove$ni(a svi! A%"anistana(a =ila #e reli"i#ska pripadnost- tako da #e $a#edni ki protivnik pro"la<en protivnikom v#ere' Iako su se suniti i <i#iti $a#edni ki =orili protiv vlasti- svo#e meEuso=ne suko=e nisu prevladali' Tako #e do<lo do svo#evrsno" konsen$usa da #e protivnik islama (entralna vlast- a kasni#e #e to postao van#ski osva#a - SSSR' Svi =or(i protiv komunista Bislamisti- plemena- lokalno stanovni<tvo- ulemaD na$vani su mud)a!edinima- svetim ratni(ima' >o"aEa#i kulminirali su sov#etskom interven(i#om u A%"anistanu' Sov#eti su =ili $a=rinuti $a vlastite investi(i#e u A%"anistanu' 8reu$mu li vlast oponenti- realna #e opasnost da ne,e 01

mo,i naplatiti vlastite ulo"e' Mednako va)an ra$lo" =io #e "ospodarsko" karakterapove$an s "eo"ra%skim polo)a#em A%"anistana' Sov#eti su =ili privu eni mo"u,im in%rastrukturnim ra$vo#em $eml#e- =o"atstvom mineralni! resursa- a na#vi<e loka(i#om u sr(u sredi<n#e A$i#e i mo"u,no<,u kontrole putova- ut#e(a#a na ostale $eml#e i pri=li)avan#a lukama Indi#sko" o(eana' Sov#eti su dodatno )el#eli spri#e iti <iren#e islamske revolu(i#e i$ Irana te se sna)ni#e postaviti prema 8akistanu u ko#em #e po eo pro(es militari$a(i#e i islami$a(i#e' Sov#eti su interven(i#u opravdali po$ivom ko#i su im uputili doma,i- a%"anistanski revolu(ionari nakon <to su sami $apo eli revolu(i#u' Sov#etski napad i$nenadio #e sve lani(e +ATO3a- ukl#u u#u,i i SA>' SA> se =r$o pri=rao od po etno" <oka- odlu io #e iskoristiti mo"u,nost uvla en#a ideolo<ko" nepri#atel#a u $amku te "a tako du"oro no uvu,i u suko= i ukloniti i$ravnu pri#etn#u SSSR3a prema Europi i na%tnim interesima SA>3a u 8er$i#skom $al#evu BAinn- .//1'D Ti#ekom sov#etske interven(i#e i na po etku rata- a%"anistanska se vo#ska ra$#edinila i postala ve$ana u$ plemenske i oportunisti ke lini#e =ore,i se $a one ko#i su mo"li i =ili spremni pla,ati n#ene uslu"e' Sov#eti su po etkom inva$i#e usp#eli- kao i @ritan(i ti#ekom 0:' stol#e,a- $au$eti sve ve,e "radove- ali <irok prostor A%"anistana ostao #e nekontroliran te su se u tim podru #ima po ele voditi =or=e protiv sov#etski! sna"a' Takvu situa(i#u odlu ili su iskoristiti Amerikan(i' 8otpomo"li su mud)a!edine stvara#u,i od n#i! respekta=ilnu sna"u suprotstavl#enu vo#nom an"a)manu SSSR3a u A%"anistanu' Aapo eta =or=a a%"anistanski! islamista protiv (entralne komunisti ke vlade- ko#a #e do=ila o=il#e)#e v#erske =or=e protiv komunistaoslo=odila ko" rata protiv van#sko" napada a' *ako se povi#est ponavl#a vidl#ivo #e i danas- situa(i#a #e "otovo identi na 3 vo#ska SA>3a i +ATO3a prividno kontrolira "radove- a <iroka i otvorena podru #a A%"anistana nisu uop,e kontrolirana' Iako voEeni )el#om $a =or=om protiv van#sko" protivnika- A%"anistan(i nisu mo"li prim#en#u#u,i pristup plemensko" ratovan#a previ<e u initi protiv mno"ostruko opreml#eni#i! i so%isti(irani#i! Sov#eta' Sto"a im #e svaka pomo, sa strane do=rodo<la i =ili su #e spremi pri!vatiti od svi! Bna#vi<e su poma"ali SA>- Saudi#ska Ara=i#a05 napadom SSSR3a poprima o=like

8akistanD' Sov#eti su u rat =ili prisil#eni slati sve vi<e i vi<e vo#nika i opreme- upu<ta#u,i se u sve nemilosrdni#e =or=e s A%"anistan(ima- trpe,i neo ekivane "u=itke te se uvla e,i du=l#e i du=l#e u suko=- a o ekivali su =r$u interven(i#u' SA> #e poti(ao i usm#eravao o=av#e<ta#ne slu)=e u Saudi#sko# Ara=i#i- 8akistanu i E"iptu- u$ I$rael kao ve, tradi(ionalno" save$nika- na pomo, mud)a!edinima Bpomo, #e =ila i$ravna i nei$ravnaD' Sud#elovao #e u %inan(iran#u- opreman#u i uv#e)=avan#u islamski! radikala $a =or=u protiv SSSR3a u A%"anistanu' Aaniml#iva #e suprotnost u politi(i SA>3a prema $eml#ama u re"i#i' Iste "odine- 0:;:'- $apo eli su =or=u protiv islamsko" %undamentali$ma u Iranua u A%"anistanu su islamski %undamentali$am poti(ali' Aapo ete pro(ese nastavili su o=likovati idu,i! desetak "odina 3 u Iranu su$=i#ati- u A%"anistanu poti(ati' Aa#edni ka nasto#an#a SA>3a- Saudi#ske Ara=i#e i 8akistana =ila su usm#erena prema %ormiran#u pla,eni ke vo#ske ko#a #e =ila spremna =oriti se protiv $a#edni ko" nepri#atel#a' SA> #e preko ?IA3e osi"uravao vo#ne instruktore i vo#nu pomo,- ukl#u u#u,i i Stin"er pro#ektile $a =or=u protiv sov#etski! $ra ni! sna"a' ?IA i =ritanska ta#na slu)=a MI37 BMilitarv Intelli"en(e- Se(tion 7D otvoreno su koristile pakistanski teritori#- preko n#e"a d#elovale u A%"anistanu i na ta# na in imale strate<ku du=inu $a svo#e opera(i#e' U$ nesnala)en#e mno"i! su=#ekata meEunarodne $a#edni(e i in%orma(i#sku =lokadu o $=ivan#ima u A%"anistanu- ni Or"ani$a(i#a U+3a du"o ni#e uspi#evala u initi $na a#ni#e iskorake u poku<a#u da $austavi rat u A%"anistanu' 8o"otovo $ato <to su u suko= =ile uvu ene dvi#e stalne lani(e Vi#e,a si"urnosti- SSSR i SA>' +o usprkos svim preprekama- pod okril#em U+3a- 05' travn#a 0:99' "odine u Oenevi #e odr)ana kon%eren(i#a o prekidu rata u A%"anistanu' U samom A%"anistanu nastavl#en #e "raEanski rat mud)a!edina protiv vladini! sna"a te meEuetni ki suko= i$meEu do=ro naoru)ani! etni ki! %rak(i#a ko#e su se =orile $a prevlast nad teritori#em i kontrolom putova' >ola$i do totalno" suko=a svi! %rak(i#a oru)ani! "rupa- Isvi protiv svi!I- u ko#em na#vi<e stradava#u nedu)ni- lokalno stanovni<tvo' Aavr<etkom sov#etsko3a%"anistansko" ratapo=#edom nad Iokupatorima i nev#erni(imaI- mno"i strani islamski =or(i nisu sud#elovali

04

u "raEanskom ratu u $eml#i- ne"o su- voEeni ide#om d)i!ada i o=rane u"ro)eni! muslimana- krenuli na sve strane svi#eta' +#i!ova odredi<ta =ili su Sudan- Somali#aIndone$i#a- e eni#a- @osna i Ler(e"ovina- *a<mir'

11. Uloga /$A-e

+akon a%"anistansko3sov#etsko" rata- unato tome <to slu)=ena politika SA>3a vi<e nema interesa $a $=ivan#a u $eml#i- ?IA5 osta#e ukl#u ena u "raEanski rat etni ki! %rak(i#a protiv vlasti prokomunisti ko" preds#ednika +a#i=ulla!a nasto#e,i posti,i n#e"ovo svr"avan#e' To #e postala na#ve,a opera(i#a ?IA3e u povi#esti- ko#u #e vi<e3man#e usp#e<no provodila sama =e$ kontrole *on"resa SA>3a' Svi poku<a#i *on"resa SA>3a da do=i#e uvid u d#elovan#e a"en(i#e- ko#o# odo=rava#u sredstva $a d#elovan#e- =ili su =e$ usp#e!a' Mames Risen tako pi<e& I*ada se 0::0' "odine raspao Sov#etski Save$- $avr<ila #e prvo=itna misi#a ?IA3e' A"en(i#a #e osnovana 0:5;' "odine s #ednom #edinom svr!om 3 $a voEen#e rata protiv sov#etsko" komuni$ma 3 te su $a mno"e nara<ta#e ?IA3ini! a"enata sva ostala pitan#a =ila dru"ora$rednaI BRisen- .//7'D' +estankom (rvene opasnosti tre=alo #e prona,i nove u"ro$e kako =i mo"li opstati Bnarkokarteli u Latinsko# Ameri(i- Fidel ?astro- islamski %undamentalistiD i autonomno d#elovati'

12. 0or*a 1a Afganistan i po*jeda tali*ana

Aavr<etkom sov#etsko3a%"anistansko" rata- velik =ro# islamski! le"ionara napustio #e A%"anistan' A=o" sve ve,e uo ene tenden(i#e nevol#nosti A%"anistana(a $a nastavkom suko=a preostali arapski A%"anistan(i 3 u$ novoprido<le 3 posta#u $na a#na komponenta u suko=ima' I$vrstan prika$ ra$like i$meEu doma,i! A%"anistana(a i prido<li! =ora(a
5

Sredi<n#a o=av#e<ta#na a"en(i#a B?entral Intelli"en(e A"en(C 3 ?IAD neovisna #e (ivilna o=av#e<ta#na a"en(i#a vlade SA>3a osnovana 0:5;' "odine +ational Se(uritC A(tom ko#i #e potpisao preds#ednik LarrC S' Truman' AadaPa ?IA3e #e da primarno prikupl#a i anali$ira podatke o stranim vladama- korpora(i#ama I po#edin(ima te da analiti kom o=radom ti! podataka stvara in%orma(i#e $a potre=e ameri ke vlade i n#e$ini! od=ora' Sl#ede,a $na a#na ulo"a ?IA3e #e propa"andna aktivnost i odnosi s #avno<,u- stvaran#e vlastite istine te ta#ne opera(i#e Ben"' (over opera3tionsD u ino$emstvu kao komponenta politike vlade SA>3a pod okril#em preds#ednika SA>3a

07

Barapski! A%"anistana(aD dao #e Step!an S(!Fart$' 8rema S(!vvart$u doma,i i prido<li =or(i Bprete)no va!a=itiD uvelike su se ra$likovali' Arapski A%"anistan(i =ili su prete)no mladi i$ Saudi#ske Ara=i#e i $emal#a Aal#eva ko#i su mislili da #e rat ne<to divno' A%"anistanski muslimani =orili su se $a svo#u $eml#u- svo# ku,ni pra"- svo#u slo=odusvo#u $ase=nu kulturu i svo#e islamske o=i a#e- a arapski A%"anistan(i =orili su se $a svo#e tuma en#e islama te =i#e" i$ dosadne svakodnevi(e u ko#o# #e smrt =ila promatrana kao pro i<,en#e- postati I<e!idomI4 $na ilo #e postati u$vi<enim' S dru"e pak stranea%"anistanski muslimani od=i#ali su umri#eti $a takve (il#eve' 8o in#u se o itovati dvi#e kra#nosti 3 istinski d)i!ad a%"anistanski! muslimana nasuprot Ila)nomeI d)i!adu arapski! A%"anistana(a BS(!Fart$- .//4'D' Ra$lika #e =ila u (il#evima =or=e' Lokalni mud)a!edini =orili su se $a oslo=oEen#e $eml#e od napada a SSSR3a- "rupirani u etni ke vo#ne skupine- a arapski A%"anistan(i =orili su se $a "lo=alni d)i!ad- ko#im su nasto#ali interna(ionali$irati (il#eve svo#e =or=e' Mud)a!edinski lokalni vo#ni voEe imali su svo#a upori<ta u ra$nim podru #ima A%"anistana- prete)no nastan#enima pripadni(ima n#i!ove etni ke "rupa(i#e' Mud)a!edinski $apov#edni(i etni ki! skupina nat#e(ali su se tko ,e pri#e u,i u *a=ul- pora$iti prokomunisti ke vladine sna"e preds#ednika +a#i=ulla!a i $avladati "radom' @or=u protiv svi! dru"a i#i! o=il#e)ilo #e stalno u"n#etavan#eprot#erivan#e- etni ko i<,en#e- u=i#an#e i masakriran#e' U travn#u 0::.' "odine- save$ Tad)ika i U$=eka-7 uspi#eva svladati vladine sna"e i $au$eti *a=ul' *a=ul #e u to do=a =io multietni ki "rad sa 0-. mili#una stanovnika ko#i #e do ekao mud)a!edine kao oslo=oditel#e' Aa sve 8a<tun(e; to #e =io velik udara( #er nakon n#i!ove stol#etne vladavine *a=ulom- sada su "a kontrolirale dru"e etni ke skupine' Multietni ki rat nastavl#en #e nesman#enom )estinom donose,i destruk(i#u- rasel#avan#e i !umanitarnu kri$u u sve ve,em opse"u' Lokalni vo#ni voEe =orili su se $a teritori# i $a oso=ni interes- esto mi#en#a#u,i save$e i vode,i =or=u ravna#u,i se trenutnim interesima'
4

e!id #e reli"io$ni termin u islamu- ko#i doslovno $na i I)rtvaI' To #e titula ko#a se da#e muslimanima nakon smrti- ako umru ispun#ava#u,i reli"i#ske $apovi#edi ili ti#ekom rata $a reli"i#u' e!idom se smatra oso=a i#e #e m#esto u ra#u $a#am eno- prema a#etu i$ *urQana& I+ikako ne smatra# mrtvima one ko#i su na Alla!ovu putu i$"inuliR +e- oni su )ivi i u o=il#u su kod 2ospodara svo"a'I esto se u novi#e vri#eme <e!idima na$iva#u Bsamopro$vaniD =om=a<i samou=o#i(e- s ime se ne sla)e ve,ina ulema- o=#a<n#ava#u,i takvu ak(i#u samou=o#stvom- <to #e po islamu velik "ri#e!' 7 *ontrolira#u podru #e s#everno od *a=ula prema "rani(i s Tad)ikistanom' ; *ontrolira#u #u"oisto ni dio A%"anistana u pokra#inama u$ pakistansku "rani(u'

0;

Sve #e to dodatno po"or<alo situa(i#u i )ivotne uv#ete- ponovno se do"aEa#u prisilna rasel#avan#a stanovni<tva- <to se kasni#e poka$alo kao #edan od na#$na a#ni#i! im=enika uspona tali=ana' *ako mud)a!edini- po"lavito n#i!ovi vo#ni $apov#edni(i- nisu mo"li- a ni !t#eli $austaviti suko=e- potaknuti ra$oru)an#e i uvesti kakav3takav red u $eml#ipo#avio se novi pokret ko#i #e to poku<ao na radikalan na in' @ili su to tali=ani 9- dru"a "enera(i#a mud)a!edina- ne$adovol#ni #er se ne provodi islamski na in )ivota' Tali=ani su se distan(irali od mud)a!edina poku<ava#u,i =iti pokret $a pro i<,en#e dru<tva' Islamdru<tvene prom#ene i d)i!ad s!va,ali su na se=i svo#stven na in' >a =ismo poku<ali s!vatiti %enomen tali=ana- tre=a (itirati A!meda Ras!ida& ITali=ani ne predstavl#a#u niko"a do se=e i ne prepo$na#u islam do svo"aI BRas!id- .//0'D' *a=ul- ko#i #e ina e =io i$ra$ito li#ep "rad i nosio #e na$iv Iisto ni 8ari$I- svo#a #e na#ve,a ra$aran#a- od ko#i! se nikada ni#e oporavio- do)ivio u tom ra$do=l#u meEuetni ki! suko=a $a prevlast nad n#im' O=il#e)#a to" ra$aran#a #asno su vidl#iva i danas' Svi ostali suko=i dodatno su devastirali ta# nekada<n#i =iser sredi<n#e A$i#e' U po etku =or=i tali=ani su prili no lako $au$eli *anda!ar i 0. pokra#ina A%"anistana te #e *anda!ar postao na#sna)ni#e upori<te tali=anaodatle se vladalo osvo#enim podru #ima' Vrlo lako su pora$ili ra$li ite plemenske skupine- ra$oru)ali stanovni<tvo te otvorili (este kako =i se omo"u,ila tr"ovinska ra$m#ena i$meEu sredn#oa$i#ski! $emal#a- A%"anistana i 8akistana' 8akistanski vo#ni asni(i =ili su sav#etni(i tali=anima $a =or=ena d#elovan#a i lo"istiku' Od 0::5' do 0::7' "odine- koriste,i veliku pomo, 8akistana i Saudi#ske Ara=i#e- u$ nesla"an#e meEu mud)a!edinima- tali=anski pokret =r$o se i poprili no neometano ra$vi#ao' >ana .;' ru#na 0::7' "odine- u$ velike "u=itke- tali=ani $au$ima#u *a=ul- postro#=e =ranitel#a se povla e i$ "rada' Stanovni(i *a=ula- ko#i su etiri "odine pri#e do ekali mud)a!edine kao oslo=oditel#e- a ko#i su se nakon $au$iman#a "rada osilili te pl#a kali i u"n#etavali stanovnike- sada su na isti na in do ekali tali=ane' Tali=ani su =ili #edinstven lokalni %enomen i ne tre=a i! poistov#e,ivati s Al36aidom' Al36aida #e postala podsustav unutar tali=anski! redova ko#i oni nisu mo"li niti !t#eli nad$irati- a $ainteresirana #e $a "lo=alno teroristi ko d#elovan#e' 12. 1. Tortura talibana
9

Tali= na arapskom $na i student- dok #e mno)ina tali=an'

09

Tali=ani su u *a=ulu i svim $au$etim podru #ima provodili torturu- =ili su nemilosrdni prema svima- po"otovo prema pripadni(ima dru"i! etni ki! skupina- te su uskratili sva prava )enama' Aatvorili su sve )enske <kole i dopu<tali )enama da i$aEu i$ ku,a samo u ri#etkim prilikama' I$laske su o"rani ili ak i u slu a#evima !itni! medi(inski! potre=a' Oenama su $a=ranili da rade u #avnim slu)=ama' Aa=ranili su sve o=like dru<tveno" )ivota i sporta- ukinuli televi$i#u i novine' +isu pri$navali strane institu(i#e i nisu dopu<tali dostavu !umanitarne pomo,i' Tali=ani su stvorili teokratsku dr)avu prema vlastito# interpreta(i#i islama' Ekstremnim s!va,an#em <eri#ata $"ro$ili su mno"e A%"anistan(e i ostali muslimanski svi#et' +#i!ov #e islamski %undamentali$am =io toliko ekstreman da #e =a(io l#a"u na islamsku poruku mira i sno<l#ivosti te na sposo=nost islamski! v#ernika da )ive s pripadni(ima dru"i! naroda i v#era' Sve to dovelo #e do politi ke i diplomatske i$oliranosti A%"anistana od van#sko" svi#eta' Velik dio pri!oda ostvarivali su od (arina na pri#evo$ ro=e kro$ podru #a pod n#i!ovom kontrolom- od u$"o#a maka $a proi$vodn#u opi#uma i !eroina- %inan(i#skim potporama i$ Saudi#ske Ara=i#e i 8akistana te pomo,i pa<tunske di#aspore i$ *ara(!i#a i >u=ai#a BRu=in- .//.'D' Tali=ani su $a=ranili !a<i< #er "a #e koristilo lokalno stanovni<tvo- no opi#um i produkt opi#uma- !eroin- nisu #er "a koriste nev#erni(i na Aapadu- <to #e Ipo)el#noI- a n#ima slu)i kao i$vor nepresu<no" %inan(iran#a- <to #e #o< po)el#ni#e' Tali=ani su nastavili pro"on mud)a!edina i povela se =or=a $a A%"anistan u (i#elosti' >o 0::9' "odine tali=ani su usp#eli posti,i kontrolu nad "otovo (i#elim A%"anistanom' 8ri#etila #e opasnost da ,e potpuno pora$iti ra$#edin#ene mud)a!edine- sada raste"nute i nepove$ane u enklavama s#everno"- isto no" i s#everoisto no" A%"anistana' VoEe mud)a!edina osnovali su S#everni save$- po$nat #o< kao i U#edin#ena %ronta' Ti#ekom suko=a- S#everni save$ do=ivao #e vo#nu pomo, od Rusi#e- Indi#e- Irana i $emal#a sredi<n#e A$i#e- ko#e su stra!ovale od <iren#a islamsko" radikali$ma u n#i!ovo podru #e' Aaniml#ivo #e da su i Rusi i$da<no poma"ali mud)a!edinima- samo nekoliko "odina nakon pora$a' Sa"ledava#u,i "eostrate<ko okru)en#e- Rusi su odlu ili aktivno potpoma"ati sna"e ko#e su i! pora$ile #er =i =ili i$lo)eni #o< ve,o# pri#etn#i ako =i se ekstremi$am prelio preko "rani(a A%"anistana- a to se lako mo"lo do"oditi' S dru"e 0:

strane Saudi#ska Ara=i#a i 8akistan su oru)#em- vo#nom pomo,i i "orivom opskr=l#ivali tali=ane' Etni ka i<,en#a- "eno(id i masakri o=il#e)ili su meEuetni ku povi#est A%"anistana sve do dana<n#i! dana'

13. ,an kad je sve postalo drugaije

>ana 00' ru#na .//0' A%"anistan se svi#etu predstavio na okrutan i tra"i an na in i svi#et se to"a dana $auvi#ek promi#enio' Sim=olika #e u oda=iru (il#eva napada 00' ru#na .//0' "odine' +ev#eri(a #e =ila to ve,a #er #e netko uspio na teritori#u SA>3a udariti na sim=ole $apadno" imperi#ali$ma- Sv#etski tr"ovinski (entar i 8enta"on' Aa<to su $a (il#eve napada oda=rali te o=#ekteJ Aato <to #e Sv#etski tr"ovinski (entar ut#elovl#en#e $apadno" kapitali$ma Bimperi#ali$maD- a 8enta"on sim=ol $apadne vo#ne mo,i ko#a omo"u,u#e <iren#e imperi#ali$ma i stvaran#e "lo=alno" !e"emoni$ma' *ra#n#e )rtve m#era ko#e su donesene u ime I=or=e protiv teroraI #esu 3 sami Amerikan(i' Vlada SA>3a #e ta ko#a d#elotvorno manipulira do"aEa#ima od 00' ru#na- kako =i =ol#e provela vlastitu politiku' Tra)eno #e i$ru en#e =in Ladena:- no mula Omar0/ to od=i#a' ;' listopada .//0' "odinekre,e u napad na A%"anistan' lani(e +ATO3a- sve odreda- podr)ale su SA> i i$ra$ile spremnost $a pomo, SA>3u u =or=i protiv terori$ma- no nisu =ile spremne $a pokretan#e opera(i#a <iroki! ra$m#ena na tlu A%"anistana' Opera(i#a antiteroristi ke koali(i#e na$vana #e Endurin" Freedom' Opera(i#a Endurin" Freedom u=r$o #e usp#ela posti,i svo#e primarne (il#eve- svr"avan#e tali=ana- uni<ten#e strukture Al36aide u A%"anistanu i n#eno prot#erivan#e i$ $eml#e' +o- u=r$o se poka$alo da re$ultati nisu toliko $na a#ni koliko se o ekivalo- a ve,ina tali=ana i "otovo (i#ela $apov#edna struktura Al36aide na<la #e skloni<te u 8akistanu- dovode,i tako 8akistan do to ke usi#an#a' Medina krivn#a a%"anistansko" naroda =ila #e da #e )ivio i$ra$ito te<ko pod vladavinom prvo mud)a!edina- potom tali=ana ko#i su pru)ali uto i<te mno"im teroristima- meEu n#ima i
:

>a pomo"ne otpor protiv sov#eta- =in Laden #e osi"uravao nova( i pomo,- "radio kampove $a o=uku i dovodio velik =ro# do=rovol#a(a i$ arapski! $emal#a' 2odine 0:99'- pri kra#u rata =in Laden- $a#edno s E"ip,aninom Avmanom al3AaFa!iri#em- osniva Al36aidu Barapski 3 I=a$aID- or"ani$a(i#u ko#a pove$u#e i koordinira islamske %undamentalisti ke skupine dil#em svi#eta' 0/ Omar #e =io siroma<an i skroman mula- n#e"ova o=itel# ni#e se mo"la pove$ati s kori#enima poslanika Mu!ameda- ali se uspio svo#om usm#ereno<,u prema (il#u nametnuti kao voEa novo" pokreta' *ao takavu)ivao #e potporu mno"i! u itel#a u medresama BRasanava"an- .//5'D

./

Osami =in Ladenu i Al36aidi' U=r$o nakon interven(i#e prvi (il#evi opera(i#e Endurin" Freedom =ili su ispun#eni- potom #e usli#edila %a$a u ko#o# #e SA> )elio u!vatiti sve elnike Al36aide i to #e postavl#eno kao prioritet' S dru"e strane- $a A%"anistan(esvr"avan#em tali=ana i ra$=i#an#em Al36aide- $avr<io #e "raEanski rat i n#i!ovi prioriteti =ili su usm#ereni prema sta=ili$a(i#i i o=novi' Al36aida #e ra$orena kao in%rastruktura u A%"anistanu te #e n#e$ina mo"u,nost "lo=alno" d#elovan#a i$ A%"anistana $austavl#ena' U=r$o se poka$alo da #e to =ilo tek privremeno' Iako #e Al36aida ist#erana i$ A%"anistanani#e uni<tena n#e$ina #e$"ra'

14. 2a1a sta*ili1a%ije

+akon %a$e interven(i#e tre=alo #e na,i politi ko r#e<en#e ko#e =i omo"u,ilo stvaran#e si"urnosno" i politi ko" okru)#a- nu)na $a d#elovan#e a%"anistanski! vlasti' Sna"e na terenu- u opera(i#i Endurin" Freedom- "ledano s aspekta SA>3a- =ile su strate<ki usm#erene na dal#n#u =or=u protiv tali=ana i Al36aide' +#i!ovo usm#eravan#e na vo#nu $a<titu sta=ili$a(i#ski! ili mirotvorni! sna"a BU+ sna"a ili sna"a pod U+3ovim mandatom ili privremeni! doma,i! sna"aD predstavni(i SA>3a nisu )el#eli pri!vatiti' SA> i koali(i#ske sna"e pro<irile su svo#e d#elovan#e u A%"anistanu !umanitarnim pro"ramima' U !umanitarnim aktivnostima =ili su vode,a sna"a- isto kao <to su =ili i u interven(i#i' SA> #e na#vi<e nov(a i dru"i! sredstava ulo)io u o=novu A%"anistana- vi<e ne"o svi ostali save$ni(i $a#edno' Ali svi ti visoki i$nosi pomo,i o(i#en#eni su i$ra$ito malima #er #e (i#elu $eml#u tre=alo i$"raditi ispo etka' S dru"e strane- usp#e<nim diplomatskim d#elovan#em U+3a- SA>3a i +#ema ke osi"urana #e na$o nost veliko" di#ela po=#edni ki! a%"anistanski! %rak(i#a na kon%eren(i#i u @onnu po etkom prosin(a .//0' "odine' Re$ultat kon%eren(i#e #e @onnski spora$um ko#i #e .0

postavio privremenu a%"anistansku upravu pod vodstvom Lamida *!ar$ai#a' Ti#ekom @onnske kon%eren(i#e sve su se strane spora$umno do"ovorile da #e potre=no an"a)irati interna(ionalne sna"e pod U+3ovim mandatom ko#e =i =ile $adu)ene $a si"urnost i pomo, privremeno# upravi u *a=ulu' Odlu eno #e da to =ude misi#a ISAF3a00- ko#a #e uspostavl#ena ./' prosin(a .//0' "odine re$olu(i#om 0197 Vi#e,a si"urnosti U+3a' 8ro(es i$"radn#e institu(i#a proveden #e prvo parlamentarnim- potom preds#edni kim te pokra#inskim i$=orima- prvim slo=odnima nakon mno"o vremena' 8rema sm#erni(ama misi#e ISAF3a- re$ultati su u *a=ulu =ili u=r$o vidl#ivi- posti"nuta #e velika sta=ilnostnormali$iran )ivot u "radu- ostvareni su uv#eti $a slo=odan rad i d#elovan#e 8rivremene vlade i n#eni! institu(i#a' Sli#edom te re$olu(i#e- +ATO #e pro<irio svo#e podru #e d#elovan#a u A%"anistanu' Aa sta=ilnost A%"anistana pored pro(esa sta=ili$a(i#e i i$"radn#e institu(i#a va)no #e promatrati i u$"o# opi#umsko" maka i sve ve$ano u$ to' Aa uspostavu demokra(i#e u $eml#i ko#a vi<e od polovi(e svo" dr)avno" pri!oda ostvaru#e tr"ovinom narkoti(ima potre=no #e vri#eme- ni<ta se ne mo)e provesti =r$o' >a =i se sve predviEeno ostvarilo i pokrenuo ra$vo# du"oro ni! pro#ekata potre=na #e pomo, veliki! ra$m#era' O te)ini stan#a u A%"anistanu potkra# .//0' i po etkom .//.' "odine na#=ol#e sv#edo i da kada #e privremena uprava uspostavl#ena- dr)avni sustav =io #e u totalnom kolapsu' 8oliti ka i ekonomska in%rastruktura $eml#e =ila #e totalno uni<tena' Sustav vri#ednosti =io #e totalno poreme,en a dru<tvene ve$e pokidane' U po#edinim di#elovima $eml#e vladale su ra$li ite oru)ane %rak(i#e s uspostavl#enom vlastitom administra(i#om' >r)avni administrativni sustav ni#e posto#ao' 8rometni(e su =ile u i$ra$ito lo<em stan#u' +i#e posto#ala $dravstvena slu)=a ni <kolski sustav' >r)avna #e ri$ni(a =ila pra$na- #avni %ondovi i vlasni<tvo i$"u=ili su svo#u vri#ednost' U tako $a=rin#ava#u,o# situa(i#i privremena uprava preu$ela #e kontrolu nad politi kim vodstvom' Situa(i#a u ko#o# se na<la 8rivremena vlada =ila #e i$u$etno te<ka i kompleksna' >o=ili su dr)avu- i$=orenu krvl#u u vi<e od dvadeset "odina neprekidno" rata- =e$ resursa i uvelike ovisno# o van#skim su=#ektima' A=o" to"a #e (il# @onnsko" spora$uma =io rekonstruk(i#a institu(i#a u A%"anistanu'
00

ISAF International Se(uritv Assistan(e For(e 3 Misi#a Interna(ionalni! sta=ili$a(i#ski! sna"a

..

Aa pokretan#e institu(i#a i %unk(ioniran#e dr)ave =ila su nu)na ino$emna donatorska sredstva i stalna pomo,- sve do uspostave vlastiti! i$vora %inan(iran#a' A%"anistanski predstavni(i na @onnsko# kon%eren(i#i pro(i#enili su da ,e tro<kovi =udu,e rekonstruk(i#eukl#u u#u,i i !umanitarnu pomo,- i$nositi i$meEu .. i 54 mlrd' ameri ki! dolara BRasanava"an- .//5'D- <to ,e se poka$ati optimisti nim s o=$irom na realnost i naknadno prikupl#ena sredstva' Or"ani$irano #e nekoliko donorski! kon%eren(i#a u naredni! nekoliko "odine da =i se skupio nova( $a o=novu dr)ave' Osi"uran #e pri#eko potre=an nova( $a o=novu $eml#e- no donirana sredstva ne koriste se ra(ionalno' Veliki i$nosi odla$e na politi ku korup(i#u i %inan(iran#e potro<a ke- uvo$no ori#entirane politike' U A%"anistanu se ni<ta ne proi$vodi- sve <to #e potre=no uvo$i se- i to i$ $emal#a ko#e su "a oslo=odile' +a ta# se na in donirani nova(- kao i ona# od kredita- ponovno vra,a donatorima- a pod in#ava#u,i na ta# na in A%"anistan- du"oro no se od n#e"a stvara Ipotro<a ki ovisnikI- propa"ira se "lo=ali$a(i#a i $apadni na in )ivota' Sve to u$roku#e otpor i materi#ale $a propa"andu protuvladinim elementima' *oliko se tro<i nov(a $a ratne suko=e u A%"anistanu i Iraku "ovori nev#ero#atan podatak da =i samo $a tro<ak #edno" dana spomenuti! ratova svi "ladni u A%ri(i imali !rane (i#elu #ednu "odinu' Sav#etnik meEunarodne !umanitarne udru"e OS%am $a aktivnosti u A%"anistanu Matt Haldman navodi da su dnevni vo#ni tro<kovi SA>3a u A%"anistanu 0// mili#una dolara- a ula"an#e svi! donatora $a#edno ; mili#una dolara 3 na dan BHaldman- .//9'D' 14.1. Borba protiv narkotika *on%eren(i#om u @onnu B4' prosin(a .//0' "odineD $a =or=u protiv narkotika $adu)ena #e Velika @ritani#a' U$ Veliku @ritani#u- A%"anistan i U+- kao "lavne polu"e te re%orme- u proved=i sud#elu#u sna"e i$ opera(i#e Endurin" Freedom- partneri +ATO- meEunarodne or"ani$a(i#e i svakako re"ionalne $eml#e' @or=a protiv narkotika si"urno #e na#te)i i na#kompleksni#i od svi! pet stupova re%orme si"urnosno" sektora' @or=a protiv narkotika $adire u sve pore a%"anistansko" dru<tva- u opsto#nost l#udi ko#i )ive od u$"o#a maka- ti e se svi! u dr)avno# slu)=i Bpoli(i#a- pravosuEe- vo#ska- (arina- pol#oprivreda- sredi<n#a vlastD te ut#e e na sta=ilnost u re"i#i' Tr"ovina narkoti(ima ne$akonita #e d#elatnost- ali .1

pri!odi od n#e kao dio sive ekonomi#e posredno ine velik pril#ev nov(a u ionako <upl#ikavom dr)avnom prora unu' Tako =or=u protiv narkotika tre=a promatrati i kro$ pri$mu nami(an#a sredstava potre=ni! $a dr)avne investi(i#e- na kon(u i $a =or=u protiv narkotika' A%"anistanska vlada opravdava =or=u protiv narkotika- ula)e $natne napore i spremna #e $a svaki o=lik suradn#e sa $ainteresiranim partnerima ve$anim u$ tu pro=lematiku' I$meEu 0::.' i 0::4' A%"anistan #e proi$vodio i$meEu ..// i .5// tona opi#uma "odi<n#e- parira#u,i @urmi- na#ve,em sv#etskom proi$voEa u maka i preraEiva u opi#uma sredinom :/3i!' +o- 0::;' "odine- <iren#em tali=ansko" teritori#a prema *a=ulu i dal#e na s#ever- proi$vodn#a opi#uma u A%"anistanu popela se na rekordni! .9// tona' Samo dvi#e "odine posli#e- 0:::' "odine- proi$vodn#a se pove,ala na 54// tona opi#uma- s tenden(i#om dal#n#e" rasta' 8rema poda(ima U+O>?3a- ureda U+3a $a =or=u protiv kriminala i $lopora=e dro"a- sel#a(i do=i#u man#e od 0 posto ukupno" pro%ita ostvarena opi#umskom tr"ovinom- .-4 posto osta#e u A%"anistanu meEu preprodava ima- a 4 posto se utro<i u $eml#ama kro$ ko#e !eroin prola$i na putu prema $apadu' +a#ve,i dio $arade ide kri#um arima i dilerima u Europi i SA>3u- kra#n#im odredi<tima narkotika' 14.1.1. Putovi distribucije narkotika 8rodukt prerade opi#uma- !eroin- poka$ao se nepresu<nim i$vorom %inan(iran#a tali=analokalni! vo#ni! voEa i ile"alni! oru)ani! skupina' Svima im #e =ilo svo#stveno da su ula"ali maksimalne napore u proi$vodn#u- preradu i proda#u narkotika BRasanava"an.//5'D' Usprkos =or=i protiv narkotika- posao nesmetano (v#eta i stalno se pove,ava' *ri#um ari narkotika ra$"ranali su transportne putove i uspostavili kontakte s ino$emni! kriminalnim "rupama u pre=a(ivan#u narkotika i$ A%"anistana prema potro<a ima u (i#elom svi#etu' *opnenim putem or"ani$ira#u se konvo#i ko#i prenose narkotike do sus#edni! $emal#a' 8roi$vodn#a opi#uma do<la #e do i$ra)a#a nakon a%"anistansko3 sov#etsko" rata' +aime- ti#ekom a%"anistansko3sov#etsko" rata Sov#eti su uni<tavali a"rokulture u A%"anistanu- s#ekli su =ri)l#ivo u$"a#ane vo,n#ake- spal#ivali <umeuni<tavali stol#etne sustave natapan#a- a sve u ime osvete- uni<tavan#a skloni<ta mud)a!edinima i onemo"u,avan#a povratka i$=#e"lo" stanovni<tva' *ad se stanovni<tvo vratilo- ni#e mo"lo u$"a#ati tradi(ionalne pol#oprivredne kulture' >odatne pro=leme inili .5

su im te<ko o=radivo i nekvalitetno $eml#i<te- nedostatak ki<a te potpuno uni<teni sustavi natapan#a' A=o" to"a su se sel#a(i okrenuli u$"o#u maka- kao #edino# =r$o# i isplativo# alternativi u ionako i$ra$ito te<kom okru)en#u' 8rema pro(#eni U+O>?3a- ti#ekom .//;' "odine proi$vodn#a opi#uma u A%"anistanu ini :1 posto (#elokupne sv#etske proi$vodn#e' 8okra#ina Lelmand sr(e #e tali=ansko" otpora i proi$vodn#e opi#uma' 8rema pro(#enamapol#a maka $au$ima#u samo 5 posto a%"anistanske o=radive povr<ine- no u $eml#i ko#a pati od su<a i nedostatka ki<e- mak- kao kultura ko#a $a!ti#eva minimalno vode- privla an #e sel#a(ima- po"otovo u su<ni#im podru #ima' Sel#a(i se pita#u <to #e s o=e,anim poslovima- "radn#om kanala $a natapan#e- o=e,anim $am#enskim kulturama i n#i!ovim otkupom- o=e,anim stadima stoke- "radn#om prometni(a i mno"im dru"im o=e,an#ima' Isto tako- $a poslove ko#i se nude pla,e su puno man#e od mo"u,nosti $arade u$"o#em maka' S dru"e strane- sel#a(i su prisil#eni u$"a#ati mak- nema#u dru"u mo"u,nost- tali=ani i Al36aida i! na to prisil#ava#u- pri#ete smr,u n#ima i lanovima n#i!ovi! o=itel#i' *ada sa"ledamo ra$lo"e- sel#a(i ne u$"a#a#u mak $=o" neke $arade- #er ionako )ive ispod (ivili$a(i#sko" minimuma- ve, to rade $=o" prisile i puko" pre)ivl#avan#a- nala$e,i se na samom dnu to" Iu)asno" !ranid=eno"I lan(a' @or=a protiv narkotika o(#en#u#e se na#neusp#e<ni#om komponentom od svi! pet stupove re%orme #er "alopira#u,a proi$vodn#a opi#uma u"ro)ava a%"anistansku si"urnost na pet na ina& ut#e u,i na n#e$inu vo#nu- politi ku- ekonomsku- so(i#alnu si"urnost i $a<titu okoli<a BSFanstrom 3 ?ornell- .//4'D' S vo#no" "ledi<ta- !eroinska industri#a "lavni #e i$vor %inan(iran#a oponenata le"itimni! vlasti- <to im omo"u,u#e po$i(i#e- kupn#u naoru)an#a- nova en#e novi! lanova te pove,an#e popularnosti meEu lokalnim stanovni<tvom' +a politi ko# ra$ini- pripadni(i !eroinske industri#e du=oko su pove$ani s predstavni(ima lokalne- re"ionalne i na(ionalne vlasti u svim strukturama a%"anistansko" dru<tva' U ekonomskim okvirima- tr"ovina narkoti(ima kreirala #e alternativnu ekonomi#u i s time pove$anu so(i#alnu stranu )ivota sel#aka- u$"a#iva a maka- ko#a im omo"u,u#e ostvarivan#e $arade i do=ivan#e kredita- sve ono <to im ni#e dostupno od m#era ko#ima =i =io pokriven u$"o# le"alni! a"rokultura' A=o" u$"o#a maka i n#e"ove prerade u opi#um- $a"aEu#e se tlo- ionako mali i$vori vode- dola$i do ero$i#e i one i<,en#a tla .4

insekti(idima te i$ra$ito toksi nim kemikali#ama- <to se du"oro no ne"ativno odra)ava na ionako male o=radive povr<ine' Opi#umska industri#a #edan #e od vode,i! i$a$ova $a ra$vo# $eml#e i vode,i u$rok kon%ronta(i#a' Tr"ovinu narkoti(ima mo"u spri#e iti& =or=a protiv korup(i#e na svim ra$inama- u!i,en#a i pro(esuiran#e oni! ko#i su ukl#u eni u tr"ovinu narkoti(ima- po=ol#<an#e "rani ne kontrole- =ol#a o=uka i #a an#e poli(i#e' >akako- tre=a unapri#editi i pravosudni sustav' 14.2. Razvoj vlastitih sposobnosti i vanjski utjecaji >vi#e %atalne sla=osti vlade A%"anistana danas su ministarstva unutarn#i! poslova i pravosuEe' O$na eni su korumpiranima i =e$ osnovni! v#e<tina- opreme i sredstava' @e$ e%ikasne i po<tene administra(i#e- poli(i#e i sudstva- dr)ava ne mo)e u initi puno da omo"u,i unutarn#u si"urnost BRu=in- .//7='D' 8rema @arnettu R' Ru=inu- dva su i$vora nesi"urnosti u A%"anistanu& prvi su nepri#atel#i vlade- a dru"i lanovi same vlade' U o=#a<n#en#e prve skupine i$vora nesi"urnosti ne tre=a <iroko ula$iti- ri#e #e u"lavnom o po$natim oponentima Btali=anima- Al36aidi i mud)a!edinsko# skupini LekmatvaraD' >ru"a skupina i$vora nesi"urnosti- ko#a #e prikrivena- puno #e opasni#a $a du"oro ni ra$vo# A%"anistana' +#u predstavl#a#u protivni(i vlade- ali ko#i s#ede u samo# vladi i parlamentu' Ri#e #e o lokalnim vo#nim voEama ko#i su do=ili po$i(i#e u na#vi<im ti#elima vlasti' State >epartment ula)e mno"o truda u poma"an#e sredi<n#im vlastima u *a=ulu- ini to i 8enta"on- ali 8enta"on na terenu pre%erira suradn#u s lokalnim vo#nim voEama' 8enta"on ne samo da suraEu#e ne"o i nov ano poma)e vo#ne voEe ko#i ima#u svo#e paravo#ne %orma(i#e i totalitarno vlada#u pokra#inama' Istina #e da ti isti vo#ni voEe =or=eno d#elu#u protiv tali=ana i Al36aide- i to puno usp#e<ni#e od pripadnika A+A3e- istina #e da oni sami poku<ava#u ut#e(ati na ra$vo# i napredak u pokra#inama ko#ima vlada#u- pa ak posto#e prim#eri do=ro voEeni! "radova i pokra#ina s napretkom vidl#ivi#im ne"o <to =i "a sredi<n#a vlast realno mo"la posti,i' +o- sve to #e sekundarno nasto#an#e- primarno se svuda i uvi#ek svodi na maksimalno u"aEan#e se=i- na po=ol#<an#e vlastito" statusa' .7

Ti#ekom Londonske kon%eren(i#e 10' si#e n#a i 0' vel#a e .//7' "odine predstavl#en #e A%"anistanski u"ovor BA%"!anistan ?ompa(tD- $a idu,e peto"odi<n#e ra$do=l#e Bdo kra#a ./0/'D' A%"anistanski u"ovor odreEu#e $a#edni ke o=ve$e na etiri kriti na podru #a& B0D si"urnost- B.D upravl#an#e- vladavina prava i l#udska prava- B1D ekonomski i so(i#alni ra$vo# te B5D =or=a protiv narkotika' Od na(i#e ko#a #e =ila tala( terora i terori$ma- A%"anistan #e danas rastu,a demokra(i#a' >emokratsko ureEen#e- repre$entativni na(ionalni parlament i le"itimno i$a=rana vladato su sve poka$atel#i o=novl#ene a%"anistanske dr)ave- ko#a sve vi<e napredu#e u ostvarivan#u si"urnosti i pro<iren#u rekonstruk(i#e' U interesu #e (i#elo# meEunarodno# $a#edni(i osi"urati pomo, u konsolida(i#i $eml#e- na n#e$inu putu prema mirudemokra(i#i i- i$nad sve"a- si"urnosti- ko#a podupire re$ultate na svakom dru"om pol#u' *o%i Annan ka)e & T Sav napor ko#i ula)u ino$emne sna"e ne mo)e pasti na plodno tlo ako institu(i#e a%"anistanski! vlasti nisu spremne pri!vatiti pomo,' Ino$emna pomo, ni#e od koristi ako si A%"anistan(i sami ne pomo"nu' @e$ ra$vo#a vlastiti! sposo=nosti ne mo)e se o ekivati r#e<avan#e si"urnosne situa(i#e- proved=a re%orme si"urnosno" sektora te usp#e! sta=ili$a(i#e i rekonstruk(i#e $eml#e' Masnim sm#erovima ra$vo#a- odreEivan#em prioriteta i ra$vi#an#em vlastiti! me!ani$ama ostvaru#u se pretpostavke napretka' >ono<en#em sredn#oro ni! ra$vo#ni! planova i na(ionalne strate"i#e ra$vo#a omo"u,eni su instrumenti pri!vata i raspod#ele donatorske pomo,i' S ino$emnim partnerima usu"la<ene su pro(edure i modeli $a pri!vat pomo,i'UU 14.3. Suradnja s Pakistanom 8akistan #e oduvi#ek =io $ainteresiran $a unutarn#a $=ivan#a u A%"anistanu' O=#e $eml#e neraskidivo su =ile pove$ane u pro<losti- ima#u =urnu sada<n#ost i nei$v#esnu =udu,nost' Aa i$ra$ito du"a ku "rani(u o=#e $eml#e v#eru#u da im #e nani#ela <tetu te o=#e ima#u

.;

teritori#alni! preten$i#a' O=#e su $eml#e nasto#ale v#e<to manipulirati 8a<tun(ima ko#i )ive prete)no u "rani nom po#asu o=i#u dr)ava B8a<tunski po#asD'0. 8akistansko opred#el#en#e da uredi A%"anistan po vlastito# m#eri i$a$valo #e <ire interese u re"i#i' Mno"i nisu =ili spremni ostati po strani i promatrati mi#e<an#e 8akistana u unutarn#e ureEen#e A%"anistana' +akon <to su se Sov#eti povukli i$ A%"anistana- a Lekmatvara u $au$iman#u *a=ula nad#a ale sna"e dru"i! etni ki! skupina na ko#e 8akistan ni#e imalo ut#e(a#- 8akistan se okrenuo poma"an#u ra$vo#a tali=ansko" pokreta' U tali=anskom pokretu 8akistan #e vidio mo"u,nost $a ostvarivan#em vlastiti! (il#eva u A%"anistanu BureEen#e A%"anistana po svo#o# )el#i i otvaran#e transportni! putova prema $eml#ama sredi<n#e A$i#e te na%tni! podru #a kaspi#sko" =a$ena prema 8akistanuD' Imali su do=re uv#ete $a ostvarivan#e takvo" (il#a& pomo, SA>3a i Saudi#ske Ara=i#e- velik =ro# 8a<tuna(a u pakistansko# vo#s(i Boko ./ postoD i i$ra$ito e%ikasnu ta#nu slu)=u- ISI' Iako #e 8akistan svo#om pomo,i o=il#e)io tali=ane- ne mo)e se re,i da #e stvorio pokret- ali #e i te kako pridonio n#e"ovu %ormiran#u' 8akistan #e preko svo#e slu)=e ISI =io sna)an v#etar u #edra tali=ana- omo"u,u#u,i n#i!ov strelovit uspon i ut#e(a#' +ova en#a novi! =ora(a o=avl#ala su se u privatnim vo#no ori#entiranim medresama- ra<irenima dil#em 8akistana' U 0:;0' "odini =ilo #e samo :// medresa u 8akistanu- ali do kra#a 0:99' "odine =ilo i! #e 9/// u$ .4'/// nere"istrirani!- u ko#ima se o=ra$ovalo vi<e od pola mili#una studenata' *ako #e pakistanski <kolski sistem do)ivio kolaps- medrese su postale #edina mo"u,nost <kolovan#a d#e a(ima i$ siroma<ni! o=itel#i BRoC- .//;'D' 8o"otovo oni! ko#i su kao i$=#e"li(e sti"li i$ A%"anistana te su ut#e(ali na pove,an#e =ro#a medresa' *ao takve =ile su i$vrstan medi# $a nova en#e' Tre=a pose=no na"lasiti da sve medrese nisu =ile u %unk(i#i re"rutiran#a =ora(a $a rat u A%"anistanu' 8akistan #e pomo"ao u stvaran#u opasnosti ko#a se vi<e ni#e mo"la kontrolirati te #e postala i unutarn#i politi ki pro=lem 8akistana' Stvoreni kaos vratio im se poput =umeran"a' 8akistan #e danas $eml#a na ru=u politi ko"- ekonomsko" i so(i#alno" ponora u ko#o# (v#eta kriminal 3 tr"ovina dro"om- kri#um aren#e- korup(i#a- nepoti$am- nasil#e' Sve <to se do"aEa u A%"anistanu odra)ava se u 8akistanu te #e 8akistan postao o"ledalo
0.

8a<tun(i v#eru#u da #e n#ima- kao etniKko# skupini- uKin#ena na#vePa nepravda #er #e "rani(om n#i!ov etniKki korpus ra$di#el#en na dva di#ela' 8a<tun(e =i $adovol#ilo samo osnivan#e vlastite dr)ave- na teritori#u "d#e stol#ePima )ive- 8a<tunistana' >r)ava =i imala pri=li)no 4/ mili#una l#udi'

.9

A%"anistana' *ao dio antiteroristi ke koali(i#e- 8akistan #e rasporedio ukupno 9/'/// vo#nika ko#i su patrolirali a%"anistansko3pakistanskom "rani(om u po e(ima opera(i#e Endurin" Freedom' Mus!arra%ov re)im poku<avao #e i"rati dvostruku i"ru i ni#e se posve dr)ao o=ve$a preu$eti! i$ antiteroristi ke koali(i#e' U po e(ima interven(i#e u!vatili su velik =ro# pripadnika Al36aide i tali=ana te i! predali vo#s(i SA>3a' >a =i se smirile unutarn#e napetosti u samom 8akistanu- ponekad su u!i,ene militante pu<tali' +aimevrlo sna)na "rupa umirovl#eni! asnika Bi ne samo umirovl#eni!D podr)avala #e tali=ane' +i#edna $eml#a ni#e toliko $na a#na $a sta=ili$a(i#u A%"anistana kao 8akistan' U$aludan #e trud svi! ostali! ako 8akistan ne promi#eni svo#u politiku prema A%"anistanu' 8akistan #e $eml#a na opasnom ru=u- $eml#a s velikim unutarn#im pro=lemima i raslo#avan#em te mo)emo samo na"aEati <to =i =ilo da se IA%"anistanI do"odi 8akistanu' Unato svim unutarn#im pro=lemima- 8akistan =i morao pomo,i A%"anistanu- a tako =i na#=ol#e pomo"ao i samom se=i' +u)na #e ve,a kontrola poro$ni! "rani(a #er mno"e studi#e potvrEu#u da #e lo"isti ka potpora ostvarena i$ 8akistana presudna $a odr)avan#e tali=ana i Al36aide u A%"anistanu' 8akistan =i napokon tre=ao temel#em o=av#e<ta#ni! podataka osi"urati !vatan#e "lavni! voEa Al36aide i eventualno tali=ana B#er se oni #avno okupl#a#u u 8akistanu- prim#er #e "rad ?#uettaD' Sl#ede,i korak =io =i su$=i#an#e aktivnosti pakistanski! ekstremista ko#i su od"ovorni $a nasil#e s o=#e strane "rani(e' 14.4. Sigurnost kao imperative razvoja Oivot #e u A%"anistanu te)ak- l#udi su ra$o arani- ve,ina ne vidi ve,i napredak u sta=ili$a(i#i i rekonstruk(i#i $eml#e' *a=ul se kudikamo sna)ni#e ra$vi#a ne"o ostali di#elovi $eml#e iako #e i "rad sam spo# nev#ero#atni! ra$lika' +a na(ionalno# ra$ini tek su ne<to ra$vi#eni#i ve,i "radovi BLerold- .//5'D' Vidl#ivo #e da se ula)u napori u sta=ili$a(i#i i rekonstruk(i#i $eml#e- no svi ima#u do#am da su nedostatni i spori' Sredi<n#a vlast ima malo ut#e(a#a i$van *a=ula i to #e osnovni pro=lem u n#e$inu %unk(ioniran#u' *aoti na situa(i#a =it ,e po"or<ana #er pa<tunski "uverneri i plemenski voEe ne poma)u sredi<n#o# vlasti' Isto tako- a%"anistanska vlada- preds#ednik ili ministarstva ima#u #ako malo ut#e(a#a na sm#er i ra$vo# ameri ke vo#ne strate"i#e i politike u A%"anistanu' +o- morali =i .:

$a!ti#evati postupan#e SA>3a u skladu s meEunarodnim pravom i preu$etim o=ve$ama' A%"anistan ne =i =io A%"anistan kakvim "a danas $namo da ni#e =ilo toliko" ut#e(a#a van#ski! su=#ekata' U$ toliko suko=a i preten$i#a- $akulisni! i"ara i ra$#edin#enostiA%"anistan(i su ve,inom =ili tek pasivni promatra i svo#e sud=ine' U unutarn#im rela(i#ama- desetl#e,ima #e na#vi<e 1/'/// man#kavo naoru)ani! =ora(a Bmud)a!edini- a posli#e tali=aniD usp#elo dr)ati kao tao(e (i#elu popula(i#u s vi<e od 1/ mili#una stanovnika' Sve to =ila #e i$vrsna podlo"a $a =u#an#e svi! o=lika nasil#a' SA> #e povremeno poku<avao lete,om diploma(i#om sman#iti ten$i#e i pridoni#eti r#e<avan#u situa(i#e u A%"anistanu- no ve,inom =e$ usp#e!a' 8okrenuli su plimni val ko#i vi<e nisu mo"li usm#eravati niti o=u$dati' Si"urnost #e pri#eko potre=na kako =i mo"ao $apo eti politi ki ra$vo#- o=nova administra(i#e i upravl#an#a- o=nova pravno" poretka te "ospodarska i so(i#alna re%orma' Stvaran#e uv#eta $a posti$an#e #avne si"urnosti va)no #e $a ra$vo# $eml#e- potre=no #e ukloniti pri#etn#e s ko#ima se svakodnevno suo ava#u A%"anistan(i' MeEunarodna usm#erenost na =or=u protiv terori$ma ne smi#e $as#eniti po"led i =avl#en#e pri#etn#ama ko#e multipli(ira#u lokalni vo#ni voEe- or"ani$irani kriminal- korumpirani dr)avni i lokalni slu)=eni(i te nekompeten(i#a upravl#an#a' Takve pri#etn#e esto nanose <tetu stanovni<tvu vi<e od teroristi ko" nasil#a BMalali- .//7'D' Sve navedeno- i svi propusti i sve do=ro u in#eno do sada- dalo =i nadu u sv#etli#u =udu,nost A%"anistana- da ni#e =ilo novo" rata' 2lavnim ra$lo"om $austavl#an#a sta=ili$a(i#e i rekonstruk(i#e A%"anistana o(#en#u#em rat u Iraku' SA> #e "otovo svu svo#u pa)n#u i mo, usm#erio na Irak- od=i#a#u,i o$=il#no raditi na i$"radn#i institu(i#a u A%"anistanu' Ionako nedostatne sna"e na terenu po eli su i$vla iti da =i i! mo"li upotri#e=iti u ratu u Iraku' SA> #e sve vi<e %orsirao +ATO da preu$me ve,u ulo"u i od"ovornost u A%"anistanu kako =i oni mo"li =iti primarno %okusirani na Irak' +ATO $=o" vlastiti! or"ani$a(i#ski! sla=osti u odlu ivan#u i mo=ili$iran#u resursa ni#e trenuta no u mo"u,nosti napraviti $na a#ni#e pomake u =or=i protiv terorista' U posl#edn#e dvi#e "odine na#$na a#ni#e oso=e i$ravno ukl#u ene u pro(es dono<en#a odluka u +ATO3u mno"o su puta isti(ale nedostatnost =ro#a vo#nika $a =or=ene opera(i#e na 1/

#u"u $eml#e' 8ro=lem ni#e vidl#iv samo u nedovol#nom =ro#u vo#nika- velik #e pro=lem to <to $akoni pos#edni! lani(a ko#e ima#u velike kontin"ente ne dopu<ta#u n#i!ovu upotre=u u =or=enim aktivnostima' Op,enito "ovore,i- meEunarodne institu(i#e i ostali su=#ekti meEunarodne $a#edni(e nisu u stan#u preu$eti vodstvo od SA>3a u #a an#u sta=ilnosti i si"urnosti u A%"anistanu' 8rema Hilkinsonu- U+ ne mo)e $adovol#iti rastu,e $a!t#eve $a pea(ekeepin"om i !umanitarnim interven(i#ama- to sve vi<e ine re"ionalne or"ani$a(i#e' Sto"a =i svi oni $a#edno- SA>- +ATO- U+- EU i ostale $na a#ne meEunarodne or"ani$a(i#e i re"ionalne $eml#e morali $a#edno ulo)iti vi<e siner"i#sko" d#elovan#a da =i se otvorila mo"u,nost $a posti$an#e si"urnosti i sta=ilnosti u A%"anistanu' Op,enito- pro=lemi ko#i se name,u meEunarodno# $a#edni(i #esu vi<estruko ve,e potre=e $a interven(i#ama u svi#etu od realno mo"u,e provedivi!- sv#edo(i smo $anemareni! !umanitarni! katastro%a B*on"oe eni#a- Ruanda- Ti=et- *a<mir- Isto ni Timor- palestinska podru #aD' Svi na=ro#eni van#ski su=#ekti tre=ali =i $a#edno vi<e raditi na i$"raEivan#u unutarn#i! su=#ekata na(ionalne si"urnosti A%"anistana Bpoliti ka =a$a- poli(i#a- vo#skaD kako =i oni postali relevantan im=enik i =ili sposo=ni samostalno se u!vatiti u ko<ta( s unutarn#im pro=lemima' 8aralelno =i van#ski su=#ekti tre=ali raditi i poti(ati re"ionalnu suradn#u te onemo"u,avati da van#ski %aktori ut#e u na situa(i#u u $eml#i tako da se elementi sustava a%"anistansko" dru<tva mo"u =aviti samo internim pro=lemima ko#i su u kom=ina(i#i s van#skim u"ro$ama trenuta no nepremostive prepreke' Sustav a%"anistanske si"urnosti #e u i$"radn#i i prekr!ak #e da =i se =avio i unutarn#im i van#skim ut#e(a#ima na pitan#a na(ionalne si"urnosti- u tome im #e potre=na pomo,' 8o#edina nim d#elovan#em- =e$ maksimalne koordina(i#e- usp#e! ni#e realno o ekivati' Isto tako- pro=lem #e per(ep(i#a sm#era d#elovan#a u slu a#u A%"anistana' 8uno vi<e napora ula)e se u uklan#an#e posl#edi(a- u$ro(i se $anemaru#u' Samo vo#nim pristupom ne mo"u se posti,i $adani (il#evi' Vo#ska ne mo)e po=i#editi terori$am- korup(i#u- "lad- neima<tinu' Vo#na komponenta i$u$etno #e va)na i ne$am#en#iva- no ne i presudna' Mno"ostruko vi<e napora potre=no #e ulo)iti u pro(ese ko#i mora#u i,i usporedno s vo#nim an"a)manom- a

10

vidl#ivi su u so(i#alno# i ekonomsko# o=novi- o=novi upravl#an#a te ra$vo#u administra(i#e' Re%orma A+83a- re%orma pravosuEa i =or=a protiv narkotika o(i#en#eni su pod=a a#ima' Unato odreEenim propustima i proma<enim pro#ektima- 8RT3ovi01 su usp#e<an politi ko3 institu(ionalni vo#no3(ivilni okvir ko#i tre=a svakako nastaviti i $natno pove,ati n#i!ov =ro# da =i se iskoristio po$itivni ut#e(a#' A%"anistanske vlasti se trude- ali ne dovol#no' +#i!ov trud mora =iti i$ra)eni#i i transparentni#i' Morale =i napokon podu$eti odlu u#u,e m#ere u !vatan#u "lavni! lokalni! vo#ni! voEa- kriminala(a i kri#um ara ko#i spr#e ava#u sta=ili$a(i#u $eml#e' +e mo"u o ekivati da ,e meEunarodne sna"e u initi =a< sav posao $a n#i!' Odavno su prepo$nati pro(esi i o$na eni pripadni(i or"ani$irano" kriminala Bpo#edini od n#i! s#ede u vladi i parlamentuD i ako )ele ostvariti prom#ene- potre=ni su radikalni pote$i i po etak stvarno" i<,en#a u vlastito# ku,i' *ada ra< iste u svom dvori<tu- poslat ,e #asnu sliku svima- pona#pri#e 8akistanu- i tada mo"u o ekivati $na a#ni#i napredak'

15. 3akljuak
est "odina nakon $=a(ivan#a tali=ana- meEunarodno# $a#edni(i nedosta#e $a#edni ka di#a"no$a <to #e potre=no u initi da =i se $eml#a sta=ili$irala- kao i $a#edni ki paket (il#eva' SA>- ko#i $a!ti#eva ve,u o=ve$u od save$nika- mora s!vatiti da n#e"ove unilateralne ak(i#e sla=e vol#u dru"i!' A $a to vri#eme- oni ko#i se dr)e po strani mora#u pri!vatiti da #e sud#elovan#e u A%"anistanu pitan#e "lo=alne si"urnosti i mora#u u initi vi<e' 8ovi#est A%"anistana sv#edo i o spirali nasil#a ko#e #e krenulo kao plamen otpora prema sredi<n#o# vlasti- prvo monar!i#i potom komunisti ko# vladavini' Otpor #e pokrenut $=o" unutarn#i! pro=lema ve$ani! u$ re%orme ko#e #e pokrenula sredi<n#a vlast te =i v#ero#atno ostao u okvirima A%"anistana da se redom sve re"ionalne $eml#e plus SA> nisu uplele u $apo ete kon%ronta(i#e' Sve one potpomo"le su ustanak radi ostvarivan#a svo#i! (il#eva'

01

8RT 8rovin(ial Re(onstru(tion Team 3 8okra#inski rekonstruk(i#ski tim

1.

+i#e tre=alo ekati da se do"ode napadi na +eF Gork i Has!in"ton da =i se podu$ele odreEene m#ere o pitan#u A%"anistana' Re%orma si"urnosno" sektora o(#en#u#e se kao na#$na a#ni#i pro#ekt $a A%"anistan- #er su o=nova administra(i#e i upravl#an#a- o=nova pravno" poretka te "ospodarska i so(i#alna o=nova- kao du"oro ni pro#ekti neprovedivi ako se ne posti"ne si"urnost i sta=ilnost $eml#e' Re%orma A+83a- re%orma pravosuEa i =or=a protiv narkotika o(i#en#eni su pod=a a#' Svi su u ovim suko=ima "u=itni(i- no svakako na#ve,i "u=itni(i su stanovni(i A%"anistana- $=o" neprekidno" suko=a u ko#em su samo nedu)ni promatra i i esto kolateralne )rtve' U podru #u trideseto"odi<n#e" rata i terora- =e$ elementarni! )ivotni! uv#eta i mo"u,nosti $adovol#en#a osnovni! (ivili$a(i#ski! potre=a- velika #e v#ero#atnost da svi A%"anistan(i =olu#u od posl#edi(a posttraumatsko" stresno" sindroma- ko#i nepovratno ut#e e na n#i!ovu per(ep(i#u- poiman#e i vrednovan#e )ivota' +a velikom #e "u=itku i islam- ko#i #e $=o" i$vrtan#a i upora=e u po"re<ne svr!e pove$an s terori$mom u o ima I$apadno" svi#etaI- a sve $=o" <a i(e tali=ana- terorista i svi! ini! v#erom o=o#eni! teroristi ki! or"ani$a(i#a ko#e se po$iva#u na islam'

VL#udi #edne od na#siroma<ni#i! $emal#a na svi#etu usp#e<no su se odupirali supersilama' Morali su se =oriti $a vlastite )ivote u sv#etskom sustavu nametnutom od dru"i!' Ako #e situa(i#a u A%"anistanu danas ru)na- ni#e to $ato <to =i stanovni(i A%"anistana =ili ru)ni' A%"anistan ni#e samo o"ledalo A%"anistana(aN on #e o"ledalo svi#eta'W @arnetta R' Ru=ina- 0::.'

11

1#. 4iteratura5
>oma$et- >avor3Lo<o B.//;'D *lonovi nastupa#u' Aa"re=& >ete(ta' Mike(- Ro=ert B.//9'D A%"anistan +ikad $avr<en suko=- Mesemki i Turk- Aa"re=' Lammond- T!omas T' B0:95'D Red Fla" over A%"!anistan& T!e ?om3munist ?oup- t!e Soviet Invasion- and t!e ?onseXuen(es' ?olora3do 3 @oulder& VVestvievv 8ress' Lammond- T!omas T' B0:95'D Red Fla" over A%"!anistan& T!e ?om3munist ?oup- t!e Soviet Invasion- and t!e ?onseXuen(es' ?olorado 3 @oulder& HestvieF 8ress' Lerold- Mare H' B.//5'D IAn Island named *a=ulI' ?ursor- 7' prosin(a .//5' Osto#i,- Mile B0:9;'D Velika i"ra' Aa"re=& Al%a' Ras!id- A!med B.//0'D Tali=anN Militant Islam- Oil and Fundamen3talism in ?entral Asia' +eF Laven and London& Gale Univer3sitC 8ress' Ru=in- @arnett R' B.//;'D ISavin" A%"!anistanI' Forei"n A%%airs- si#e an#Yvel#a a .//;' Risen- Mames B.//7'D Ratno stan#eN ta#na povi#est ?IA3e i @us!ove administra(i#e' Aa"re=& Aadro' 15

Saikal- Amin B.//5'D Modem A%"!anistan& A ListorC o%Stru""le and Survival' London& I'@'Tauris' RasanaCa"am- An"elo B.//5'D A%"!anistan& A Modem ListorC' London& I'@'Tauris' S(!vvart$- Step!en B.//4'D >va li(a islama' Aa"re=& Selman Stern- Messi(a B.//7'D Terori$am u ime @o"aN Aa<to u=i#a#u v#erski militanti' Aa"re=& Slovo' Ainn- LoFard B.//1'D Terori$am i rat' Aa"re=& 8romete#' Haldman- Mart B.//9'D IA?@AR 8ress StatementI' A"en(C ?oor3dinatin" @odC %or A%"!an Relie%'

14