UNIVERZITET U TUZLI

EKONOMKI FAKULTET
POSLOVNA ADMINISTRACIJA

Seminarski rad
Tema: Sarajevska berza - SASE

Predmetni nastavnik: Student:

Dr.sc. Emira Kozarevi, docent Brljak Belinda, PA-5-T/12

Travnik, maj, 2013 god.

SADRAJ

SADRAJ......................................................................................................................2
1. Uvod...........................................................................................................................3
2. Pojam i karakteristike berze.......................................................................................4
3. Ekonomska funkcija berze.........................................................................................6
4. Vrste berzi...................................................................................................................7
5. Historijat Sarajevske berze - SASE............................................................................9
6. Sarajevska berza - SASE..........................................................................................10
8. Indeksi SASE...........................................................................................................14
8.1. BIFX indeks.......................................................................................................14
8.2. SASX-10 indeks.................................................................................................14
9. ZAKLJUAK..........................................................................................................15
LITERATURA.............................................................................................................16
1. Uvod

Cilj ovog seminarskog rada je da temeljito upoznam rad Sarajevske berze i nain

funkcionisanja trita kapitala u Bosni i Hercegovini i takoer da upoznam to ire

ulogu i znaaj berze i berzanskog poslovanja.

Izbor i obrada seminarskog rada je podsticajni faktor za mene koja se prvi put

susree sa tematikom berzanskog poslovanja kao naunom disciplinom, imajui pred

sobom vrlo interesantnu i specifinu naunu disciplinu. Bilo mi je potrebno dosta

vremena i rada kod analiziranja podataka i naina poslovanja, zatim provjeravanja

pojedinih navoda i podataka koritenih iz raznih izvora dostupne literature. Ovu temu

sam izabrala sa posebnim interesom jer je vrlo kompleksna materija sa kojom se

svakodnevno susreem u ekonomsko komunikacijskim kontaktima, u poslovnom

svijetu. Ovo je tema koja se na prvi pogled ini dosta jednostavna ali ustvari je

specifina, sloena i vrlo interesantna. Berze su izuzetno znaajno mjesto trgovanja

hartijama od vrijednosti.
2. Pojam i karakteristike berze

Berze su efikasne za nacionalnu privredu kao cjelinu u preduzetnika drutva

posebno, jer cijene hartija od vrijednosti na berzi izraavaju rezultate preduzetnikog

poslovanja i menaderske uspjenosti. Berze su centar finansijskih tokova

kapitalistikog svijeta.

Berza je posebno organizovano trite na kome se po posebnim pravilima redovno

trguje tipiziranim robama (novcem, stvarima, hartijama od vrijednosti) i uslugama. U

svrhu toga se propisuju pravila berze koja su potrebna za izvravanje zadataka i

obaveza koje berzi odreuje zakon i interes lanova berze, investitora i javnosti. Uz

striktno potovanje zakonskih i drugih normi, na berzama se redovno susree vea ili

manja ponuda i tranja za konkretnom robom, sa ciljem definisanja njene trine

cijene i na osnovu te definisane cijene zakljuivanja konkretnih kupoprodajnih ili

trgovakih poslova.

Berza je barometar privrednog ivota. Koristi berze su:

- uvid u stanje ponude i tranje odreenih roba,

- pravilno formiranje cijena, izjednaavanje cijena u zemlji sa cijenama u

inostranstvu.

Prva zgrada berze podignuta je u Anversu 1360.godine. Kasnije je primat preuzeo

Amsterdam gdje je 1747.godine notirao na berzi 44 razliite hartije od vrijednosti.

Finansijske berze imaju ogromno znaenje zbog niza prednosti koje one obezbjeuju

u savremenoj trinoj privredi, a odnose se na kontinuitet obavljanja transakcija,

smanjenje trokova transakcija, stimulacija emitovanja novih hartija od vrijednosti,

javnost poslovanja svakodnevnim obavljanjem berzanskih izvjetaja, struno

obavljanje berzanskih finansijskih transakcija.

3. Ekonomska funkcija berze

 Osnovna ekonomska funkcija berzi je organizovani susret ponude i tranje za
odreenim robama i zakljuivanje i realizacija trgovakih poslova.

Pored ovog berze imaju i druge funkcije - konsolidacionu funkciju. Kroz susret
ponude i tranje i formiranje berzanske cijene obezbjeuje se uravnoteenje ponude i
tranje.

Berze imaju i selektivnu funkciju, jer svakako ne moe da uzme uee kao
prodavac ili kupac na berzi, a kada ga uzme zna se, i kroz berzanski posao uvruje se
njegova vrijednost i vrijednost njegovih papira.

Berze imaju i informativnu i prognostiku funkciju. Izvjetaji koji se izdaju na

berzama omoguavaju praenje stanja i kretanja ponude i tranje za odreenim
robama i izvoenje zakljuaka o narednim aktivnostima.

Na finansijskim berzama javlja se ponuda i tranja za dugoronim i kratkoronim

novanim sredstvima i hartijama od vrijdnosti.

Uspostavljanje finansijske berze (i robnih) predstavlja prioritetan zadatak bilo

koje politike vlasti, jer e to oznaiti da pripada krugu demokratskih zemalja, koje
karakterie parlamentarizam, vladavina zakonistosti i trina privreda, tako da se
vrijednosti preduzea izmeu ostalog determinie i kotiranjem na tritu novca,
kapitala i hartija od vrijednosti.

4. Vrste berzi

Mogue je razliito grupisanje berzi i mi emo apostrofirati sljedee grupe berzi:

- Zavisno od vrste roba sa kojima trguje, razlikujemo:

a) robne berze,

b) berze usluga i

c) finansijske berze.

- Zavisno od irine asortimana robe koja se javlja na berzi, berze se dijele na:

a) mjeovite ili univerzalne berze

b) specijalizovane berze.

- Zavisno od organizacije berze i saglasnosti za rad, razlikuju se:

a) domae (nacionalne) i

b) strane berze (berze u inostranstvu).

- Zavisno od organizacije berze i saglasnosti za rad, razlikuju se:

a) slubene berze i

b) neslubene berze.

Neslubene berze su berze kojima se spontano trguje, najee u blizini slubene

berze i to sa onim robama koje su predmet kupoprodaje na slubenoj berzi. Znai

berza je jasno definisan, ograen i opremljen prostor na kome se realizuju berzanski

poslovi i zakljuuju kupoprodajni ugovori.

 Berza je mjesto gdje se povezuju ponuda i tranja za vrijednosnim papirima, prije

svega za dionicama. Kroz povezivanje ponude i tranje dolazi do uspostavljanja

cijene dionica. O utvrenim cijenama dionica berza obavjetava iru javnost.

5. Historijat Sarajevske berze - SASE

U skladu sa zakonskim propisima o prometu - trgovanju vrijednosnim papirima

13.septembra 2001.godine osnovana je Sarajevska berza.

Osnivai su osam profesionalnih posrednika (brokerski kua) kao dioniarsko

drutvo i to:

1. "BIFIM" D.D. Biha

2. "FIMA INT" D.O.O. Sarajevo

3. "VGT-BROKER" D.D. Visoko

4. "CENTRAL BROKER HAUSE GROUP" D.D. Sarajevo

5. "BS-BROKER" D.D. Sarajevo

6. "BOND INVEST" D.O.O. Mostar

7. "eBROKERS" D.O.O. Sarajevo

8. "CREDOS" D.O.O. Sarajevo

Profesionalni posrednici koji su osnovali berzu imaju status dioniara i u svom

predstavljanju, uz firmu imaju pravo koristiti pridjev "Osniva Sarajevske berze".

U pogledu pravnog statusa, Sarajevska berza je dioniarsko drutvo u privatnom

vlasnitvu. Danas Sarajevska berza ima 16 aktivnih lanova. Svi lanovi Sarajevske

berze moraju imati dozvolu za rad izdatu od komisije za vrijednosne papire Federacije

Bosne i Hercegovine.

6. Sarajevska berza - SASE

Sarajevska berza spada u red modernih trita u regionu. Trgovina se obavlja na

elektronski nain, tj. bez linog prisustva brokera na samoj berzi. To znai da na

Sarajevskoj berzi nemoete vidjeti scene kakve znamo iz amerikih filmova, gdje se

berza uvijek prikazuje kao mjesto gdje je puno ljudi i galame. Elektronski nain
trgovine podrazumijeva da su brokeri u svojim kancelarijama (koje su po cijeloj

Federaciji), i odatle unose naloge svojih klijenata u centralni sistem za trgovinu na

berzi (tzv. BTS - Berzanski trgovaki sistem).

Na berzi postoje raunari - serveri, koji sakupljaju sve naloge. BTS za svaku

uvrtenu firmu ima otvorenu tzv. knjigu naloga. Knjiga naloga se najlake moe

predstaviti kao jedna tabela sa dvije kolone. U lijevoj koloni se upisuju svi kupovni

nalozi za date dionice, dok se na desnoj strani nalaze svi prodajni nalozi. Nalozi se

rangiraju po njihovoj cijeni. to je cijena povoljnija, to je pozicija tog naloga vea

(blia vrhu tabele). Kod kupovnih naloga cijena je povoljnija to je vea; kod

prodajnih naloga, cijena je povoljnija ukoliko je nia.

Konkretan primjer:

Vi ste dali kupovni nalog za neku donicu po 50,00 KM. Va komija je dao

kupovni nalog (za istu dionicu) po 49,00 KM. To znai da e va nalog imati prednost

u knjizi naloga za tu dionicu. Ukoliko ste oboje dali nalog po istoj cijeni, prednost e

imati onaj nalog koji je prije uneen u sistem. Prioritet u knjizi naloga je vaan zato

to on odreuje kojim ce se redosljedom izvravati nalozi, tj. Sklapati u transakcije.

to va nalog ima veu poziciju u knjizi naloga, vea je vjerovatnoa da e se upravo

on izvriti.

Osnovni kapital berze iznosi 475.000,00 KM. Osnovni kapital je podijeljen na

4.750 redovnih dionica, serije "I", nominalne vrijednosti od po 100,00 KM od kojih

svaka dionica daje pravo na jedan glas.

Organi berze su:

- skuptina dioniara,

- nadzorni odbor,

- berzanska komisija,

- odbor za reviziju,

- odbor za prijem u kotaciju.

Uprava rukovodi radom i poslovanjem berze, zastupa i predstavlja berzu i

odgovara za zakonitost poslovanja. Nadzorni odbor ine predsjednik i etiri lana.

Odbor za reviziju ima predsjednika i dva lana. Odbor je duan izvriti reviziju

polugodinjeg i godinjeg obrauna i reviziju finansijskog poslovanja berze na zahtjev

dioniara.

Sarajevska berza je organizovana u tri zasebna segmenta, na kojima se trguje po

posebnim pravilima, i to:

- zvanina kotacija,

- kotacija fondova i

- slobodno trite.

Zvanicna kotacija je segment trita gdje se trguje dionicama najrespektabilnijih

domaih emitenata.
 Kotacija fondova je segment zvanine kotacije koji je rezervisan za investicione

fondove (ranije samo za privatizacijske investicione fondove). Uvrtenje dionica

investicioni fondova i privatizacijskih investicionih fondova vri se na slian nain

kao i kod redovnih emitenata, samo to je uvrtenje ovih emitenata propisano

zakonom i propisima Komisije za vrijednosne papire.

Slobodno trite je segment trita SASE na kojem su uslovi prijema najblai. Da

bi se papirom poelo trgovati na Slobodnom tritu, dovoljno je da brokerska kua ili

emitent sam postavi zahtjev za uvrtenje. Ukoliko emitent podnese zahtjev za

uvrtenje, mora berzi dostavljati finansijske izvjetaje o svom poslovanju. Na SASE

se trenutno koriste dva sistema trgovine, i to:

a) aukcijski, i

b) MFTS (ENGL. Multi-Fixing-Trading-Schedule) ili kontinuirani.

7. Uesnici na tritu

Glavni uesnici na tritu su:

a) Sarajevska berza vrijednosnih papira,

b) Komisija za vrijednosne papire FBiH,

c) Registar vrijednosnih papira u Federaciji Bosne i Hercegovine,

d) Brokerske kue,

e) Banke depoziti.
8. Indeksi SASE

Indeks je zbirni pokazatelj stanja na jednom tritu. To je jedan broj koji odraava

kretanje cijena dionica odreenih emitenata. Osnovna svrha indeksa je da na "jedan

pogled" opie stanje na segmentu trita i omogui investitorima ocjenu pravca

kretanja cjelokupnog trita.

Na SASE postoje dva berzanska indeksa, i to:

a) BIFX (engl. Bosnian Investment Fund Index), i

b) SASX-10 (Indeks slobodnog trita Sarajevske berze).

8.1. BIFX indeks

BIFX je indeks koji prati kretanje kurseva privatizacijskih investicionih fondova

listiranih na Sarajevskoj berzi.

8.2. SASX-10 indeks

SASX-10 je indeks koji prati kretanje kursa dionica emitenata na slobodnom

tritu Sarajevske berze. Emitenti koji ulaze u sastav SASX moraju ispunjavati

sljedee uslove:

- da spadaju u red 10 emitenata sa najveom trinom kapitalizacijom

-da se njihovim dionicama trgovalo minimalno 2/3 od moguih dana trgovanja u

periodu od zadnje redovne revizije indeksa.

9. ZAKLJUAK

U ovom sam radu dala osnovne karakteristike rada Sarajevske berze i naina

funkcionisanja trgovine na berzi.

Dala sam teoretski i praktini prikaz poslovanja berze kao izuzetno aktuelne,

specifine i vrlo sloene materije.

Ukazala sam i na zakonske osnove kojima se regulie ova materija.

Moderno doba nam namee ubrzani ritam kretanja i poslovanje to je i karakteristini

za poslovanje na berzama gdje dolazi do izraaja sposobnost, vjetina, znanje i

umijee uesnika na berzi.

Upravo je cilj ovog seminarskog rada ukazati na veliki znaaj berze u dinamici

dananjih trinih prilika i zbog niza prednosti koje one obezbjeuju u savremenoj

trinoj privredi. U svjetskim razmjerama najpoznatije berze su u New Yorku,

Londonu, Frankfurtu i Tokiju.

LITERATURA

Prof. Dr. Sead Omerhodi - "Finansijska trita i institucije"

Raspoloiva literatura sa interneta www.sase.ba