UNIVERZITET U ISTONOM SARAJEVU

ELEKTROTEHNIKI FAKULTET

SENZORI PRITISKA
SEMINARSKI RAD

Odsjek: Automatika i elektronika

Predmet: Specijalni senzori i industrijska mjerenja
Student:

Mentor:

Aleksandra Radovanovi, 903

Doc. dr Slobodan Lubura

Senzori nivoa

Istono Sarajevo, septembar 2012.

SADRAJ:
SADRAJ:...........................................................................................................................................1
1

UVOD...........................................................................................................................................2

MJERENJE PRITISKA................................................................................................................2

2.1

Hidrostatiki pritisak.............................................................................................................2

2.2

Specifina teina....................................................................................................................3

2.3

Mjerne jedinice......................................................................................................................4

2.4

Sila potiska.............................................................................................................................6

MJERNI INSTRUMENTI............................................................................................................7
3.1

Manometri..............................................................................................................................7

3.2

Dijafragme, kapsule i mjehovi...............................................................................................8

3.3

Burdonove cijevi..................................................................................................................11

3.4

Ostali senzori pritiska..........................................................................................................12

3.5

Vakuumski instrumenti........................................................................................................13

ANALIZA PRIMJENE...............................................................................................................13
4.1

Izbor senzora pritiska...........................................................................................................13

4.2

Ugradnja senzora.................................................................................................................15

4.3

Badarenje (kalibracija).......................................................................................................15

Zakljuak.....................................................................................................................................16

Literatura.....................................................................................................................................18

Aleksandra Radovanovi

Senzori nivoa

UVOD

Pritisak je sila na jedininu povrinu koju vri tenost ili gas na (podlogu, svoju okolinu)
posudu u kojoj se nalaze, kao to je sila ili pritisak atmosfere na povrinu Zemlje, i sila kojom
tenost djeluje na dno i zidove posude u kojoj se nalazi. Pritisak nije samo bitan parametar za
kontrolu procesa, ve je i indirektan pokazatelj za mnoge druge parametre. Nije bitno samo odabrati
pravi ureaj za zahtjevani opseg i preciznost mjerenja pritiska, nego ureaj mora da bude otporan na
zagaenost i interakciju sa tenou koja se mjeri. Kako tehnologija napreduje, nove i poboljane
metode za precizno mjerenje pritiska koje se konstantno razvijaju.

MJERENJE PRITISKA

Jedinini pritisak je mjera sile koja djeluje na jedininu povrinu. Najee se izraava u
kilogramima po kvadratnom inu (psi) ili ponekad u kilogramima po kvadratnom metru (psf) u
engleskim jedinicama, ili u Paskalima (Pa) u metrikim jedinicama, to je sila u Njutnima po
kvadratnom metru (N/ m
Pritisak=

).

sila
(1)
povrina

Primjer 1.
Tenost u posudi ima ukupnu teinu od 152 kN, a posuda ima dno povrine 8.9

m2 .

Koliki je pritisak na dno posude?

Pritisak=

152
kPa=17.1 kPa
8.9

2.1 Hidrostatiki pritisak

Pritisak na odreenoj dubini u tenosti naziva se hidrostatiki pritisak. Pritisak se poveava
sa poveavanjem dubine tenosti. Ovo poveanje nastaje zbog teine tenosti iznad mjerne take.
Pritisak p je dat kao:
p=h(2)

gdje je

specifina teina (lb/ ft

u engleskim jedinicama ili N/ m

rastojanje od podloge u odgovarajuim jedinicama (npr. ft, in, cm ili m).

Primjer 2.
Kolika je dubina u jezeru, ako je pritisak 0.1 MPa?
Aleksandra Radovanovi

u SI jedinicama), a h je

Senzori nivoa

Dubina=0.1 MPa 9.8

N
=10.2 m
3
m

Pritisak na datoj dubini u tenosti ne zavisi od oblika posude i zapremine tenosti u posudi.
Ovo je poznato kao Hidrostatiki paradoks. Vrijednost pritiska je posljedica dubine i gustine.
Ukupni pritisak ili sila na zidove posude zavisi od njenog oblika, ali na odreenoj dubini pritisak je
dat sa (2).
Primjer 3.
Koliki je pritisak na bazu vodenog tornja ija je povrina 35 m ?
p=9.8

kN
35 m=343 kPa
3
m

2.2 Specifina teina

Specifina gravitacija (SG) tenosti ili vrstog tijela je definisana kao gustina materijala
podijeljena sa gustinom vode. SG se moe takoe definisati kao specifina teina materijala
podijeljena sa specifinom teinom vode na odreenoj temperaturi. Specifina teina i specifina
gravitacija za neke uobiajene materijale date su u Tabeli 1. Specifina gravitacija gasa je njegova
gustina (ili specifina teina) podijeljena sa gustinom ( ili specifinom teinom) vazduha na 60
i jedininom atmosferskom pritisku (14.7 psia). U SI sistemu, gustina u gramima po kubnom
centimetru ili megagramima po kubnom metru i SG imaju istu vrijednost. Obje, i specifina teina i
gustina su temperaturno zavisni parametri, tako da temperatura moe biti odreena kada se ovi
parametri izmjere. SG je bezdimenzionalna veliina, jer je odnos.
Specifina teina
Temperatura

Specifina gravitacija

3
3
lb/ ft kN /m

Aceton

60

49.4

7.74

0.79

Alkohol (Etil)

68

49.4

7.74

0.79

Glicerin

32

78.6

12.4

1.26

iva

60

846.3

133

13.56

elik

490
76.93
39.2

Voda
Faktori konverzije: 1/

62.43

7.85
9.8

ft 3 =0.028 m3 ; 1 lb=4.448 N ,1 lb/ft 3 =0.157 kN /m3 ;

Aleksandra Radovanovi

1.0

Senzori nivoa

Tabela 1. Specifine teine i specifine gravitacije nekih uobiajenih materijala

Primjer 4.
3
Kolika je specifina gravitacija glicerina, ako je specifina teina glicerina 12.4 kN/ m ?

SG =12.4 9.8=1.26

2.3 Mjerne jedinice

Mnogi industrijski procesi odvijaju se na pritiscima koji su odreeni u odnosu na atmosferski
pritisak i poznati su kao mjerni pritisci. Ostali procesi rade na pritiscima odreenih prema vakuumu,
i mogu se nazvati negativnim mjernim pritiscima.
Atmosferski pritisak nije fiksna vrijednost, i zavisi od faktora kao to su vlanost, nadmorska
visina, temperatura itd. Sledei termini postoje kada se razmatraju atmosferske konstante:
1. Atmosferski pritisak se mjeri u funtama po kvadratnom inu (psi), u engleskom sistemu
jedinica.
2
2. Atmosferski pritisak se mjeri u Paskalima ( Pa ili N/ m )u SI sistemu.
3.
4.
5.
6.
7.

Atmosferski pritisak moe se odrediti u inima ili centimetrima vode.

Atmosferski pritisak se moe odrediti u inima ili milimetrima ive.
Atmosfera (atm) je ekvivalentna pritisku u atmosferama.
1 torr=1 mm ive, u metrikom sistemu jedinica.
1 bar (1.013 atm)=100 kPa,u metrikom sistemu jedinica.

Tabela 2. Konverziju izmeu razliitih jedinica za mjerenje pritiska.

Voda
cm

iva
kPa

mm
in
1 psi

27.7

1 psf

0.19
0.488

0.359
0.014

1 kPa

4.015

10.2 7.5
0.295

Aleksandra Radovanovi

70.3 51.7
2.04

psi

6.895

0.048

0.007

0.145

Senzori nivoa

1 atm

407.2
1034

1 torr

0.535

1.36 1

1 milibar

0.401

1.02 0.75
0.029

761
29.96

101.3
0.04 0.133
0.1

14.7
0.019
0.014

na 39 , * na 4 , ** na 0
Tabela 2. Konverzije pritiska

Primjer 5.
Koliki pritisak izraen u psi odgovara 98.5 kPa?

p=98.5 kPa 6.895

kPa
98.5
=
=14.3 psi
psi
6.895 psi

Sledeih est uslova se uobiajeno primjenjuju za mjerenje pritiska:

1. Totalni vakuum je nulti pritisak ili nedostatak pritiska, kao to je sluaju u svemiru i
veoma je teko postii to u praksi. Vakuum pumpe su jedine koje se mogu porediti sa
pravim vakuumom.
2. Atmosferski pritisak je pritisak na povinu Zemlje, koji postoji zbog teine gasova u
Zemljinoj atmosferi (14.7 psi ili 101.36 kPa apsolutno). Pritisak opada sa porastom
nadmorske visine. Npr., na visini od 5000 ft, opada na oko 12.2 psi (84.122 kPa).
3. Apsolutni pritisak je pritisak mjeren u odnosu na vakuum, i izraava se u psia ili kPa(a).
Primjetimo da koristimo a i g kada ukazujemo na apsolutni ili mjerni pritisak.
4. Mjerni pritisak je pritisak mjeren u odnosu na atmosferski pritisak, i obino se izraava i
psig ili kPa(g). Slika 1. prikazuje grafiki odnos izmeu atmosferskog, mjernog i
apsolutnog pritiska.
5. Vakuum je pritisak mjeren izmeu totalnog vakuuma i normalnog atmosferskog pritiska.
Pritisak manji od atmosferskog esto se naziva "negativni pritisak" i ukazuje na
vrijednost ispod atmosferskog pritiska. Kao primjer, -5 psig odgovara 9.7 psia.
6. Diferencijalni pritisak je pritisak mjeren u odnosu na drugi pritisak, i izraava se kao
razlika izmeu dvije vrijednosti pritiska. Ovo predstavlja dvije take u sistemu pritiska ili
protoka, naziva "delta p", ili p .

Aleksandra Radovanovi

Senzori nivoa

Slika 1. Ilustracija mjernog pritiska u odnosu na apsolutni pritisak

Primjer 6.
Atmosferski pritisak je 14.5 psi. Ako je apsolutni pritisak 2865.6 psfa, koliki je mjerni
pritisak?
Mjerni pritisak=

2865.6 psfa
14.5 psi=19.9 psia14.5 psi=5.4 psig
144

Primjer 7.
2
Koliki je mjerni pritisak u (a) kPa, i (b) N/ cm , na rastojanju 5.5 ft ispod povrine

vodenog
tornja?
(a)
(b)

p=9.8 ( 5.5 3.28 ) kPa=9.8 1.68 kPa=16.4 kPa( g)

p=16.4

N
16.4 N
N
=
=1.64 103 2 ( g)
2
2
m 10000 cm
cm

Pritisak u ovom sluaju je mjerni pritisak (tj. kPa (g)). Da bi se dobio ukupan pritisak,
atmosferski pritisak semora uzeti u obzir. Ukupni (apsolutni) pritisak u ovom sluaju je
9.8+101.3=111.1 kPa (a). Oznake g i a se trebaju koristiti kada je to mogue, da bi se izbjegla
zabuna. U sluaju psi i psf, oni postaju psig ili psfg, ili psia i psfa. U sluaju kPa, koristimo kPa (a)
ili kPa (g), respektivno. Takoe, treba napomenuti da ako se koristi glicerin umjesto vode, pritisak
e biti 1.26 puta vei, jer je njegova specifina teina 1.26.

2.4 Sila potiska

Sila potiska je sila usmjerena na gore, koja djeluje na objekat koji je uronjen ili lebdi na
povrini tenosti. Teina objekta je manja nego u vazduhu, i proporcionalna je teini tijelom
istisnute tenosti. Sila navie koja djelujena objekat uzrokuje smanjenje teine, naziva se sila
potiska i data je kao:

Aleksandra Radovanovi

Senzori nivoa

B=V (3)

gdje je B sila potiska u funtama,

specifina teina u funtama po kubnom metru, a V je

zapremina istisnute tenosti po kubnom metru. Ako radimo u SI sistemu jedinica, onda je B u
Njutnima, je u Njutnima po kubnom metru, a V je u kubnim metrima.
Na slici 2. predmeti a,b,c i d su iste veliine, i sile potiska na a i c su iste, iako se nalaze na
razliitim dubinama. Ne postoji sila potiska na predmet d, jer tenost ne moe dospjeti ispod njega.
Plovna sila na b je polovina plovne sile na a i c, jer je samo polovina predmeta uronjena u tenost.

Slika 2. Uronjeni objekti koji demonstriraju silu potiska

Primjer 8.
Kolika je sila potiska koja djeluje na plastinu kocku stranica 2.5 m, ako su tri etvrtine
kocke uronjene u vodu?
B=9.8

kN
3
2.5 m 2.5 m2.5 m =114.8 N
3
4
m

Primjer 9.
3
Kolika je prividna teina komada drveta zapremine 3.7 m potpuno uronjenog u aceton?

Usvojimo da je specifina teina drveta 8.5

kN
m3 .

Teina drveta u vazduhu 3.7 8.5 kN =31.45 kN

Sila potiska na drvo 3.7 7.74 kN =28.64 kN
Prividna teina 31.4528.640=2.81 kN ( 287 kg )
Paskalov zakon kae da pritisak primjenjen na zatvorenu tenost ili gas, prenosi se na sve
dijelove tenosti/gasa i zidove posude. Ovo je pokazano pomou hidrauline prese na slici 3. Sila
Fs
koja djeluje na mali klip (zanemarimo trenje) e vriti pritisak na tenost dat izrazom:

Aleksandra Radovanovi

Senzori nivoa

p=

Fs
(4)
As

gdje je

As

popreni presjek manjeg klipa. Poto se pritisak prenosi kroz tenost na drugi
Fl

cilindar, u skladu sa Paskalovim zakonom, sila na vei klip (

e biti :

Fl =p A l (5)
Moe se vidjeti da je sila

Fl

uveana za odnos povrina klipova. Ovaj princip se

intenzivno koristi kod dizalica, hidrauline prese itd.

Primjer 10.
As

Na slici 3. ako je povrina malog klipa

Fl

3
2.3 ft , kolika je sila

8.2

na veliki klip, ako je sila

Fs

, a povrina velikog klipa

Al

je

na mali klip 25N ?

Slika 3. Dijagram hidrauline prese

Sila F l na klip=

25 N 2.3 144
=1009.7 N =1.009 kN
8.2

MJERNI INSTRUMENTI

Nekoliko tipova instrumenata je dostupno za mjerenje pritiska, ovi instrumenti mogu biti
podijeljeni u dvije grupe: ureaji za mjerenje pritiska i ureaji za mjerenje vakuuma. U-cijevi
manometri su zamijenjeni sa manjim i robusnijim ureajima, kao to je silicijumska dijafragma.
Ureaji za mjerenje vakuuma zahtijevaju specijalne tehnike za mjerenje veoma niskog pritiska.

3.1 Manometri
Manometri su dobri primjeri instrumenata za mjerenje pritiska, iako nisu tako esto u
upotrebi kao prije, zbog razvoja senzora pritiska koji su manji, robusniji i laki za upotrebu.
U-cijevi manometri se sastoje od staklenih cijevi u obliku slova "U", djelimino ispunjenih
tenou. Kada postoje jednaki pritisci u obje strane cijevi, nivoi tenosti e odgovarati nultom
poloaju na skali, kao to je prikazano na slici 4. (a). Skala je podijeljenana jedinice pritiska. Kada
Aleksandra Radovanovi

Senzori nivoa

je primjenjen vei pritisak u jednom dijelu U-cijevi, tenost se podie navie u dijelu cijevi u kojem
je nii pritisak, tako da razlika u visini ova dva nivoa tenosti kompenzuje razliku u pritiscima.
Razlika pritisaka je data izrazom :
PR PL = razlika u visini dva nivoatenosti(7)
gdje je

specifina teina tenosti u manometru.

Slika 4. Jednostavni manometar U-cijev, (a) bez razlike u pritiscima i (b) vii pritisak u lijevom dijelu cijevi

Primjer 11.
Tenost u manometru ima specifinu teinu 8.5

kN
3
m . Ako se nivo tenosti podigne za

83cm navie u dijelu cijevi sa viim pritiskom, kolika je razlika u pritiscima ?

p= h=8.5

83
kPa=7.05 kPa
100

Primjer 12.
Kolika je gustina tenosti u manometru, ako je nivo tenosti u cijevi manometra 1.35 m, a
razlika pritisaka u cijevi je 7.85 kPa?
N
p 7.85 kPa
m2
= =

kg /m3 =0.59 Mg / m3
h
1.35 m
N
9.8 3
m

3.2 Dijafragme, kapsule i mjehovi

Manometri su velika grupa senzora koji mjere pritisak u odnosu na atmosferski pritisak.
Mjerni senzori su najee ureaji koji mijenjaju svoj oblik kada se primjeni pritisak. Ovi ureaji
ukljuuju dijafragme, kapsule, mjehove u Burdonove cijevi.
Aleksandra Radovanovi

Senzori nivoa

Dijafragma se sastoji od tankog sloja materijala na krutom okviru, kao to je prikazano na

slici 5. (a). Pritisak se moe primjeniti sa jedne strane dijafragme za detekciju mjerenja, sa drugim
ulaznim portom koji se ostavlja otvorenim vazduhu. Pritisak se moe primjeniti sa obje strane
dijafragme za detekciju razlike u pritiscima, a mjerenje apsolutnog pritiska moe se postii ako se
vakuum nalazi sa jedne strane dijafragme. irok dijapazon materijala moe da se koristi za
senzorski sloj: od gume do plastike za niske pritiske, silicijum za srednje pritiske i nehrajui elik
za visoke pritiske.
Kada se pritisak primjeni na dijafragmu, sloj materijala se krivi ili postaje blago sferian, to
moe da se izmjeri koristei mjerno optereenje, piezoelektrik, ili tehnike zasnovane na promjeni
kapacitivnosti. Starije metode ukljuuju mnotvo magnetnih i karbonskih ureaja. Na prikazanom
ureaju, poloaj dijafragme se mjeri koritenjem kapacitivnih tehnika, i mjerenje se moe izvriti
pomou AC mosta ili pomou impulsno-okidnih tehnika. Ove tehnike su veoma precizne, dobija se
odlina linearna zavisnost pritiska i amplitude izlaznog napona.
Silicijumske dijafragme su danas u svakodnevnoj upotrebi. Poto je silicijum
poluprovodnik, piezo otporno mjerno optereenje i elektronski pojaava mogu biti integrisani na
povrini silicijumske strukture, kao to je prikazano na slici 5. (b).

Slika 5. Popreni presjek (a) kapacitivnog senzora, (b) mikrominijaturnog silicijumskog senzora pritiska

Ovi ureaji imaju ugraenu temperaturnu kompenzaciju za mjerna optereenja i pojaavae,

visoku osjetljivost, daju visok izlazni napon (5V FSD). Malih su dimenzija, precizni (<2% FSD),
pouzdani, imaju dobar opseg radnih temperatura (-50 do 120 ), niske cijene, mogu da
izdre visoka preoptereenja, dugovjeni su i otporni na mnoge hemikalije. Komercijalno
napravljeni ureaji su na raspolaganju za mjerni, diferencijalni i apsolutni pritisak i mjere do 200
psi (1.5 MPa). Ovaj opseg se moe proiriti koritenjem dijafragmi od nehrajueg elika do 10000
psi (70 MPa).
Popreni presjek prikazan na slici 7.5 (b) je presjek diferencijalnog silicijumskog ipa
(mikrominijaturnog senzora). Dimenzije senzora su veoma male, i pakovan je u plastinu kutiju
(0.2 u irinu 0.6 u preniku, priblino). Senzor ima iroku primjenu u industriji, za mjerenje
pritiska kod automobila (npr. viestruki vazduni pritisak, barometarski pritisak vazduha, ulja,

Aleksandra Radovanovi

Senzori nivoa

mijenjai, nedostatak tenosti, servo sistemi, pritisak guma, i mnoge druge primjene kao to su
monitori krvnog pritiska).
Kapsule su dijafragme spojene zadnjim stranama. Pritisak moe biti primenjen na prostor
izmeu dijafragmi, primoravajui ih da odvojeno mjere mjerni pritisak. Razdvajanje dijafragmi
moe mehaniki da se spoji sa mjernim ureajem. Ugibanje kapsule zavisi od njenog prenika,
debljine materijala i elastinosti. Materijali koji se koriste su fosfor bronza, nehrajui elik, gvoe
i legure nikla. Mjerni opseg pritiska instrumenta koristei ove materijale moe dostii i 50 psi
(350kPa). Kapsule se mogu spojiti kako bi se poveala osjetljivost i mehanika pokretljivost, ili kao
to je prikazano na slici 6., mogu biti povezane kao dva odvojena ureaja, tako da mogu mjeriti
diferencijalni pritisak. Mjerni sistem koristi tehniku zatvorene petlje za konvertovanje kretanja ruke
(pritiska) u elektrini signal, i da ga odri u njegovom neutralnom poloaju u sistemu ravnotee sila.
Kada se pritisak promjeni , kretanje ruke se detektuje linearnim promjenjljivim
diferencijalnim tranformatorom (eng. Linear Variable Differential Transformer LVDT), ili nekom
drugom vrstom senzora pozicije. Signal se pojaava i upravlja elektromagnetom da vrati ruku u
neutralni poloaj. Struja koja je potrebna da upravlja elektromagnetom je tada proporcionalna
primjenjenom pritisku, i amplituda izlaznog signala je proporcionalna struji elektromagneta.
Prednost sistema kontrole zatvorene petlje je u tome to je skoro svaka nelinearnost u mehanikom
sistemu praktino eliminisana.

Slika 6. Kapsula-diferencijalni senzor pritiska sa elektronskom kontrolom zatvorene petlje

Ovakvo podeavanje omoguuje izlaz visokog nivoa, visoke rezolucije, dobre preciznosti i
stabilnosti. Struja elektromagneta moe biti promjenjljive amplitude (dc) ili irinsko-impulsno
modulisana struja koja se lako moe konvertovati u digitalni signal.
Mjehovi su slini kapsulama, osim to dijafragme nisu direktno spojene ve su odvojene
valovitom ili spiralnom cijevi, kao to je prikazano na slici 7.

Aleksandra Radovanovi

10

Senzori nivoa

Slika 7. Mjeh za mjerenje razlike pritisaka (

P1P2 ) za direktno oitanje sa skale

Kada se pritisak primjeni na mjehove, oni se izduuju istezanjem spirale, a ne krajeva

dijafragme. Materijali koji se koriste za senzore pritiska tipa mjeha su identini onima koji se
koriste za kapsule, dajui opseg pritiska za mjehove do 800 psi (5 MPa). Ovi ureaji se mogu
koristiti za mjerenje apsolutnog, mjernog i diferencijalnog pritiska.
Diferencijalna mjerenja se mogu izvriti mehanikim povezivanjem dva mjeha koji su
okrenuti suprotno jedan prema drugom, kada djeluje pritisak kao to je prikazano na slici 7. Kada
P1
P2
pritisci
i
djeluju na mjehove, dobija se skala za oitanje razlike. P2 moe biti
atmosferski pritisak ako se mjeri mjerni pritisak. Mjehovi su najosjetljiviji, mehaniki ureaji za
mjerenje niskog pritiska (tj. od 0.5 do 210 kPa).

3.3 Burdonove cijevi

Burdonove cijevi su uplje, spljotene ili ovalnog poprenog presjeka, napravljene od
berilijuma, bakra ili elika, kao to je prikazano na slici 8. (a). Spljotena cijev se oblikuje u tri
etvrtine kruga, kao to je prikazano na slici 8. (b).

Slika 8. (a) Popreni presjek Burdonove cijevi, (b) mjerenje pritiska Burdonovom cijevi

Aleksandra Radovanovi

11

Senzori nivoa

Princip rada je da spoljana ivica poprenog presjeka ima veu povrinu nego unutranji dio.
Kada se primjeni pritisak, ukupna primjenjena sila na spoljanu ivicu je porporcionalno vea zbog
vee povrine i dijametar kruga se poveava. Zidovi cijevi su debljine izmeu 0.01 i 0.05. Cijevi su
privrene na jednom kraju. Kada se primjeni pritisak na cijev, ona pokuava da se ispravi, i na taj
nain kraj cijevi se kree. Ovo kretanje se moe mehaniki povezati sa pokazivaem , koji e
pokazati pritisak kao liniju u vidnom polju indikatora, ili se moe povezati sa potenciometrom, koji
e dati vrijednost otpora proporcionalnu nekom elektrinom signalu. Burdonova cijev datira iz
1840. godine. To je pouzdan, jeftin i jedan od mjeraa pritiska najoptije namjene.
Burdonove cijevi mogu da izdre preoptereenja i do 40% njihovog deklarisanog
maksimalnog optereenja, ali ako je preoptereena moe zahtijevati rekalibraciju. Burdonova cijev
se najee koristi za mjerenje pozitivnih mjernih pritisaka, ali se takoe moe koristiti i za
mjerenje negativnih mjernih pritisaka. Ako se pritisak Burdonovu cijev opada, prenik cijevi se
smanjuje. Ovo kretanje cijevi se moe povezati sa pokazivaem kako bi se napravio manometar za
vakuum. Burdonove cijevi mogu imati mjerni opseg pritiska i do 10 000 psi (70 MPa).
Burdonove cijevi se takoe mogu oblikovati u spiralne ili uvijene (helikoidne) oblike kako
bi se poveao njihov mjerni opseg. Slika 9. (a) prikazuje Burdonovu cijev oblikovanu kao spiralu, a
slika 9. (b) prikazuje cijev kao uvijeni manometar. Burdonove cijevi spiralnog oblika su osjetljivije
od Burdonovih cijevi krunog oblika, i proiruju nii kraj opsega sa 3.5 kPa na 80 kPa.

Slika 9. Burdonove cijevi kao mjerai pritiska: (a) spiralna i (b) uvijena cijev

3.4 Ostali senzori pritiska

Barometri se koriste za mjerenje atmosferskog pritiska. Jednostavni manometar sastoji se od
ive u staklenom barometru , koji se sada rijetko koristi zbog svoje krhkosti i toksinosti ive.
Aneroidni barometar (bez tenosti) je najpogodniji za direktna oitanja (npr. mjehovi na slici 7. ili
uvijene Burdonove cijevi na slici 9. (b)),a senzori apsolutnog pritiska u vrstom stanju je
najpogodniji za dobijanje elektrinog signala na izlazu.
Piezoelektrini senzor pritiska prikazan je na slici 10. Piezoelektrini kristali stvaraju napon
izmeu svojih krajeva kada se sila ili pritisak primjeni na kristal. Ovaj napon moe biti pojaan, i
ureaj se koristi kao senzor pritiska. Da bi kompenzovali silu koja nastaje zbog teine dijafragme
Aleksandra Radovanovi

12

Senzori nivoa

kaga se senzor kree ili se mijenja njegova brzina kretanja (npr. ako je prisutna vibracija, seizmika
teina ili masa se koristi ponekad na drugoj strani piezoelektrinog kristala dijafragme.

Slika 10. Popreni presjek piezoelektrinog senzora

Piezoelektrini ureaji imaju dobru osjetljivost, irok opseg radne temperature (do 300
), i dobar frekventni odziv (do 100 kHz), ali nisu pogodni za nisko frekvencije (manje od 5
Hz)ili za dc procese, zbog ofseta i drifta uzrokovanih promjenama temperature (piezoelektrini
efekat). Piezoelektrini ureaji su pogodniji za dinamika nego za statika mjerenja.

3.5 Vakuumski instrumenti

Vakuumski instrumenti se koriste za mjerenje pritisaka manjih od atmosferskog pritiska.
Burdonove cijevi, dijafragme i mjehovi mogu se koristiti kao manometri za vakuum, ali oni mjere
negativni pritisak u odnosu na atmosferski pritisak. Silicijumski mjera apsolutnog pritiska ima
ugraenu referencu za nizak pritisak, tako da su kalibrisani za mjerenje apsolutnih pritisaka.
Konvencionalni ureai mogu da se koriste za mjerenje do 20 torr (5 kPa), i ovaj opseg moe biti
proiren priblino do 1 torr sa posebnim ureajima za oitanje.
Jonski manometri mogu da se koriste za mjerenje pritiska od 10 do priblino 20 atm. Gas se
jonizuje snopom elektrona izmeu dvije elektrode u gasu. Struja je proporcionalna broju jona po
jedinici zapremine. Jonski manometar je prikazan na slici 11.(a).

Slika 11. Vakuumski mjerai pritiska: (a) jonski manometri i (b) Piranijev manometar

Piranijev manometar prikazan je na slici 11. (b). Sa posebnim podeavanjima i

termoparovima, Piranijev manometar moe mjeriti pritisak vakuuma do priblino 1 torr (10-30

Aleksandra Radovanovi

13

Senzori nivoa

atm). Ove tehnike se zasnivaju na zavisnosti toplotne provodljivosti od zraenja grijaa, i broja
molekula gasa po jedinici zapremine u dijelu niskog pritiska, to odreuje pritisak.
McLeod-ov manometar je ureaj podeen da mjeri nizak pritisak (1 torr). Ovaj ureaj sabija
gas niskog pritiska na nivo na kojem moe da se izmjeri. Promjena zapremine i pritiska gasa moe
da se iskoristi za izraunavanje originalnog pritiska gasa, obezbjeujui da se gas ne kondenzuje.

ANALIZA PRIMJENE

Tokom ugradnje senzora pritiska, treba voditi rauna da se za datu primjenu izabere
odgovarajuu senzor. Ovaj odjeljak daje poreenje karakteristika razliitih tipova senzora pritiska,
analizu ugradnje i kalibraciju.

4.1 Izbor senzora pritiska

Ureaji za oitanje pritiska biraju se prema mjernom opsegu pritiska, zahtjevima
preoptereenja, tanosti, opsegu radne temperature, elektrinoj signalizaciji i vremenu odziva. Za
neke primjene postoje i drugi potrebni uslovi. Parametri kao to su histerezis i stabilnost trebaju biti
sadrani u specifikacijama proizvoaa. Za veinu industrijskih primjena koje ukljuuju mjerenje
pozitivnih pritisaka, Burdonova cijev je dobar izbor za direktna vizuelna oitanja, i silicijumski
senzori pritiska za proizvodnju elektrinih signala. Oba tipa ureaja imaju komercijalno dostupne
senzore za mjerenje od 5 psi FSD do 10 000 psi (70 MPa) FSD. Tabela 3. Daje poreenje ova dva
tipa ureaja.

Ureaj
Burdonova cijev
(nehrajui elik)
Silicijumski
senzor sa
dijafragmom od
nehrajueg
elika

Maksimum
opsega pritiska,
psi (MPa)

Tanost, FSD

Vrijeme odziva,
sekunda

Preoptereenje

10 000 (70)

1%

40%

10 000 (70)

1%

3
1 10

400%

Tabela 3. Poreenje Burdonove cijevi i silicijumskog senzora

Ureaj
U-cijev manometar
Dijafragma

Aleksandra Radovanovi

Opseg pritiska,

Temperaturni
opseg

psi (MPa)
0.1-120(0.7 kPa-1 MPa)
0.5-400
MPa)

(3.5kPa-

14

sobna
temperatura

0.28 90

Tanost
0.02 in
0.1% FSD

Senzori nivoa

maksimum
do +120 1.0 % FSD

vrsta dijafragma

0.2-200 (1.4 kPa- 0.14 -50

MPa)

Dijafragma od
nehrajueg elika

20-10000 (140 kPa- 70 -50

Mpa)

do +120 1.0 % FSD

Kapsula

0.5-50
MPa)

Mjeh

(3.5

kPa-0.031 90

0.1% FSD

maksimum

0.1-800 (0.7 kPa-0.5 MPa)

90

0.1% FSD

maksimum
kPa-70 90

Burdonova cijev

0.5-10000
MPa)

(3.5

Sprialna Burdonova cijev

0.01-4000
MPa)

(70

Uvijena Burdonova cijev

0.02-8000
MPa)

(140

Piezoelektik od
nehrajueg elika

20- 10000 (140 kPa-70 -270

MPa)

0.1% FSD

maksimum
kPa-25 90

0.1% FSD

maksimum
kPa-50 90

0.1% FSD

maksimum
do +200 1.0 % FSD

Tabela 4. Priblini opsezi pritiska za senzore pritiska

Tabela 4. prikazuje radni opseg za nekoliko tipova senzora pritiska. Prikazabi opseg je pun
opseg, i moe ukljuivati nekoliko ureaja napravljenih od razliitih vrsta materijala. Navedena
tanost moe biti netana, jer to zavisi od opsega ureaja. Date vrijenosti su uobiajene, i mogu biti
prevaziene sa novim materijalima i dostignuima u tehnologiji.

Aleksandra Radovanovi

15

Senzori nivoa

4.2 Ugradnja senzora

Sledee treba uzeti u obzir prilikom ugradnje ureaja za mjerenej pritiska:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

8.

Udaljenost izmeu senzora i izvora treba svesti na minimum.

Senzori trebaju biti povezani preko ventila radi lake zamjene.
Ureaji za zatitu od prekoraenja opsega trebaju biti sadrani u senzoru.
Da bi se eliminisale greke zbog zarobljene tenosti prilikom mjerenja pritiska tenosti ,
senzor treba da se nalazi iznad izvora.
Da bi se eliminisale greke zbog zarobljene tenosti prilikom mjerenja pritiska gasa ,
senzor treba da se nalazi ispod izvora.
Kada se mjeri pritisak tenosti ili gasova koji uzorkuju nastanak korozije, inertan medij
je potreban izmeu senzora i izvora, ili senzor mora biti otporan na koroziju.
Teina tenosti u povezanom nizu ureaja za mjerenje pritiska tenosti, koja se nalazi
iznad ili ispod izvora, izazvae greke na nuli, i korekcija se mora napraviti
podeavanjem nule, ili na neki drugi nain kompenzovati u sistemu za mjerenje.
Otpornost i kapacitivnost mogu da se dodaju elektrinom kolu da bi se smanjile
fluktuacije pritiska i nestabilna oitanja.

4.3 Badarenje (kalibracija)

Ureaji za mjerenje pritiska se badare u fabrici. U sluaju kada je senzor sumnjiv i zahtjeva
ponovno badarenje, senzor moe biti vraen u fabriku za badarenje, ili se moe uporediti sa
poznatom referencom. Ureaji za mjerenje niskog pritiska mogu biti badareni u odnosu na
manometar tenosti. Ureaj za mjerenje visokog pritiska moe se badariti sa balastim ispitivaem,
koristei tegove na klipu da precizno prikae visoke pritiske. Standardi za precizno badarenje
mogu se dobiti od Nacionalnog instituta za standarde i tehnologiju, koji takoe moe da izvri
ponovno badarenje standarda.

Aleksandra Radovanovi

16

Senzori nivoa

Zakljuak

Pritisak se moe mjeriti u engleskim ili SI jedinicama. Pritisci mogu biti standardizovani
prema atmosferskom pritisku, kada se nazivaju mjernim pritiscima, ili standardizovani prema
vakuumu, kada se nazivaju apsolutnim pritiscima. Hidrostatiki pritisak je pritisak na odreenoj
dubini u tenosti koji nastaje zbog teine tenosti koja se nalazi iznad mjerne take, to je odreeno
gustinom ili specifinom teinom. Slino tome, kada se objekat nalazi u tenosti, na objekat djeluje
sila koja je proporconalna teini istisnute tenosti.
Brojni instrumeni za mjerenje pritiska su dostupni, kao to su Burdonove cijevi i mjehovi,
iako su neki stariji tipovi ureaja, kao to su U-cijevi manometri, zamijenjeni manjim, lakim za
upotrebu i manje krhkim ureajima, kao to su silicijumski senzori pritiska. Svi senzori mogu se
podesiti za mjerenje apsolutnog, diferencijalnog ili mjernog pritiska. Meutim, za mjerenje veoma
niskih pritisaka koji su bliski vakuumu, potrebni su specijalni ureaji kao to su jonski i Piranijevi
manometri.
Pritisak se esto koristi kao indirektna mjera drugih fizikih veliina. Potrebno je paljivo
ugraditi senzore, kako se ne bi uvele greke prilikom same ugradnje. Izbor manometra zavisi od
zahtjeva primjene. Lista karakteristika je data uz mjere opreza, koje treba primjeniti prilikom
ugradnje manometra.

Aleksandra Radovanovi

17

Senzori nivoa

Definicije

Apsolutni pritisak je pritisak mjeren u odnosu na vakuum, i izraava se u psia ili kPa(a).
Atmosferski pritisak je pritisak na povrini Zemlje koji nastaje usljed teine gasova u
Zemljinoj atmosferi, i obino se oznaava nadmorskom visinom sa 14.7 psi ili 101.36 kPa.
3
3
Gustina ( ) je masa po jedinici zapremine materijala (npr. lb/ ft , ili kg/ m ).
Diferencijalni pritisak je pritisak mjeren u odnosu na neki drugi pritisak.
Dinamiki pritisak je pritisak tenosti ili gasa, kada djeluju na podlogu ili neki drugi objekat
zbog svog kretanja ili protoka.
Mjerni pritisak je pritisak mjeren i odnosu na atmosferski pritisak, i obino se izraava u
psig ili kPa(g).
Ukupni pritisak je suma statikog i dinamikog pritiska na podlogu ili objekat.
Specifina gravitacija (SG) tenosti ili vrstih tijela je odnos gustine (ili specifine teine)
materijala i gustine (ili specifine teine) vode na odreenoj temperaturi. Specifina
gravitacija gasa je njegova gustina (ili specifina teina) podijeljena sa gustinom (ili
specifinom teinom) vazduha na 60 i jedininom atmosferskom pritisku (14.7 psia).
U SI sistemu, gustina u gramima po kubnom centimetru ili megagramima po kubnom metru
i specifina gravitacija imaju istu vrijednost.
3
Specifina teina ( ) je teina po jedinici zapremine materijala (npr. lb/ ft , ili N/
m3 ).

Statiki pritisak je pritisak tenosti ili gasa u stacionarnom stanju ili kada se ne kree.
Totalni vakuum je nulti pritisak ili nedostatak pritiska, kao to je u svemiru.
Vakuum je mjera pritiska izmjerena izmeu totalnog vakuuma i normalnog atmosferskog
pritiska.

Aleksandra Radovanovi

18

Senzori nivoa

Literatura

[1] Introduction to Instrumentation, Sensors, and Process Control William C. Dunn

Aleksandra Radovanovi

19