∫∫ xe
A
y
dxdy
A= { ( x, y) ∈ R 2
: x ≥ 0, y ≥ 0, x 2 + y 2 ≤ 1 }
1 1− x 2 1
∫ xdx ∫ e
0 0
y
dy = ∫ ( xe
0
1− x 2
− x )dx
Applico la sostituzione
1− x2 = t 2
1 1 1 1 1
t 2 1 1
∫0 t (−e + 1)dt = ∫0 tdt − ∫0 e tdt = 2 − [ e t ] 0 + ∫0 e t dt = − 2 + e − e + 1 = 2
t t t 1
0
Calcolare l’integrale doppio
y
∫∫ 2arcsin
T x + y2
2
dxdy
T= { ( x, y) ∈ R : x ≥ 0, y ≥, x
2 2
}
+ y 2 ≥ 1, x 2 + y 2 ≤ 4
{ x = ρ cos ϕ
y = ρsinϕ
D= { ( ϕ , ρ ) :0 ≤ ϕ ≤ π 2 ,1 ≤ ρ ≤ 2}
π π 2
2 2
ϕ 2 2 ρ 2 π2 1 3π 2
2 ∫ ϕdϕ ∫ ρdρ = 2 = 4 2− =
0 1 2 0 2 1 2 8
Calcolare l’integrale doppio:
a
∫∫ ydxdy
S
dove S è il semicerchio di diametro a e con il centro nel punto C ,0 .
2
S= { ( x, y) ∈ R :0 ≤ x ≤ a,0 ≤ y ≤
2
ax − x 2 }
Π
U = ( ρ , ϕ ) ∈ R 2 :0 ≤ ρ ≤ a cos ϕ ,0 ≤ ϕ ≤
2
Π Π
a cos ϕ
2 2
sen ϕ 3
[ ]
a cos ϕ
∫ dϕ ∫ ρ sen ϕ dρ = ∫ ρ dϕ
2
=
0 0 0
3 0
Π
3 2
a dt
∫ cos ϕ sen ϕ dϕ Pongo: cosϕ = t, - senϕ dϕ = dt , dϕ = -
3
.
3 0
senϕ
0
a3 dt a3 4 a3
− ∫ t 3 sen ϕ
3 1 sen ϕ
=-
12
t [ ] 1
0
=
12
Calcolare l’integrale doppio:
dxdy
∫∫S 2a − x dove S è il cerchio di raggio a tangente agli assi delle coordinate
e situato nel primo quadrante.
S= { ( x, y) ∈ R :0 ≤ x ≤ 2a, a −
2
2ax − x 2 ≤ y ≤ a + 2ax − x 2 }
2a a + 2 ax − x 2 2a a + 2 ax − x 2
dy dx
∫ dx ∫
0 2a − x
= ∫
0 2a − x a − ∫ dy =
a − 2 ax − x 2 2 ax − x 2
2a 2a
a + 2ax − x 2 − a + 2ax − x 2 2ax − x 2
∫0 2a − x
dx = 2 ∫0 2a − x dx =
2a
x 2a − x 4
[ ] 8
2a
2∫ dx = x x = a 2a .
0 2a − x 3 0 3
Calcolare l’integrale doppio:
dxdy
∫∫T 1 + x {
con T = ( x , y ) : 0 ≤ x ≤ 1, x 2 ≤ y ≤ x }
1 x 1
1 x − x2
∫0 1 + x dx ∫2 dy = ∫0 x +1
dx Pongo t 2 = x , 2tdt = dx.
x
1 1 1 1
t - t4 3 t +1 t4 t2
∫0 t 2 + 1 2tdt = 2∫0 - t + t + 1 − t 2 + 1 dt = -2 4 + 2 2 + 2[ t ] 0 +
1
0 0
Π 5- Π
[ ] 1
- log( t 2 + 1) - 2[ arctg( t ) ] 0 = - + 1 + 2 - log( 2) - =
1
- log( 2)
1
0 2 2 2
Calcolare l’integrale doppio:
∫∫ x − y dxdy con T = { ( x, y) ∈ R : 1 ≤ x 2 2
}
+ y 2 ≤ 4, y ≥ 0
T
Sciolgo il modulo:
∫∫ ( y − x ) dxdy + ∫∫ ( x − y ) dxdy
T1 T2
Dove: T1 = { ( x, y ) :1 ≤ x 2
+ y 2 ≤ 4, y ≥ 0, y ≥ x }
T2 = { ( x , y ) :1 ≤ x 2
+ y2 ≤ 4, y ≥ 0, x ≥ y}
Passaggio alle coordinate polari:
x = ρ cosϕ
⇒ dxdy = ρ dρ dϕ
y = ρ senϕ
∫∫ ( ρ senϕ
D11
- ρ cosϕ ) ρ dρ dϕ + ∫∫ ( ρ cosϕ - ρ senϕ ) ρ dρ dϕ
D2
Π
Dove: D1 = ( ρ , ϕ ) :1 ≤ ρ ≤ 2, ≤ ϕ ≤ Π
4
Π
D 2 = ( ρ , ϕ ) :1 ≤ ρ ≤ 2,0 ≤ ϕ ≤
4
Π
2 π 2 4
∫ρ
1
2
dρ
π
∫ ( senϕ - cosϕ ) dϕ + ∫ρ
1
2
dρ ∫ ( cos ϕ
0
- senϕ ) dϕ =
4
2 2
ρ3 Π ρ3 Π
3 [ ] 4 [ ] 4 3 [ ] 04 =
Π
− cos ϕ Π − sen ϕ Π + sen ϕ + cos ϕ
1 1
7 2 + 2 + 2 7 2 2 − 2 14
+ = 2.
3 2 3 2 3
Calcolare l’integrale doppio:
1
∫∫T 1 + y − x dxdy dove T = { ( x, y ) : 1 ≤ x ≤ 2, 2x − x 2
≤ y≤x }
2 x 2
1
∫ y + 1 ∫1 ln( y + 1) − xy [ ]
x
∫ dx − x dy = 2 x− x2
dx =
1 2 x− x2
2
∫ [ ln( x + 1) − x
1
2
− ln( 2 x − x 2 + 1) + 2 x 2 − x 3 dx = ]
x( 2 − 2 x )
2 2 2 2 2
x3 x3 x4
[ x ln( x + 1) ] 1 − ∫
x
[
dx − − x ln( 2 x − x 2 + 1) ]
2
+∫
2
dx + 2 3 − 4 =
1
x +1 3 1 1
1
2x − x 2 + 1 1 1
2
7 7 15 2x + 2
= 2 ln 3 − ln 2 − + ln 2 + 2 − − [ x − ln( x + 1) ] 1 + 2[ x ] 1 + ∫
2 2
dx =
3 3 4 1 x −1− 2 x −1+ 2 ( )( )
17
[( ) ( ) ]
2
= 2 ln 3 − − 1 + ln 3 − ln 2 + 2 + 1 + 2 ln x − 1 − 2 + 1 − 2 ln x − 1 + 2 =
12 1
2 −1 2 −1
5
= 3 ln 3 − − ln 2 + 1 + 2 ln
12
( 2
)
+ 1 − 2 ln
2
≅ −1. ( )
Calcolare l’integrale doppio:
dxdy
∫∫T x + 1 { }
con T = ( x , y ) ∈ R 2 : 0 ≤ x ≤ 3, x 2 − 4 x + 2 ≤ y ≤ − x 2 + 2 x + 2
3 − x2 +2 x +2 3
dx − 2 x 2 + 6x
=∫
x + 1 x 2 −∫4 x + 2 ∫0 1 + x
dy = dx =
0
3
8
dopo la divisione : = ∫ 8 − 2 x − dx =
0
1+ x
= [ 8 x − x 2 − 8 ln( 1 + x ) ] 0 = 15 − 8 ln 4.
3
Calcolare l’integrale doppio
2
∫∫ x
T
4 − x 2 dxdy dove T è il dominio individuato dall' iperbole y =
x
e dalle rette x = 2 e y = 2
= ∫∫ x 4 − x 2 dxdy + ∫∫ x 4 − x 2 dxdy = I1 + I 2
T1 T2
1 2 1
I1 = ∫ dx ∫ x 4 − x dy = 2∫ x 4 − x 2 dx Pongo: t = 4 - x 2 ; dt = -2xdx
2
0 0 0
3 4
dt
x = 0 → t = 4, x = 1 → t = 3; I1 = 2∫ x t
− 2 x ∫3
= t dt =
4
4
2 16
= t t = − 2 3.
3 3 3
2
2 x 2
1 0 1
Π
2
x = 1 → t = Π 6 , x = 2 → t = Π 2 ; I 2 = 4 ∫ 4 − 4 sen 2 t cos tdt =
Π
6
Π Π Π
2 2
1 2 4
= 8 ∫ cos tdt = 4 ∫ ( 1 + cos 2t ) dt = 4t + sen 2t = Π − 3
2
Π Π 2 Π6 3
6 6
4 16
I = I1 + I 2 = Π + − 3 3.
3 3
Calcolare l’integrale doppio:
∫∫ ( 1 + x + y ) dxdy con T = { ( x, y ) : 0 ≤ y ≤ 1, −y≤x≤ y }
T
1 y 1 y
x2
= ∫ dy ∫ ( 1 + x + y ) dx = ∫ x + + xy dy =
0 −y 0
2 − y
1
3 y2
= ∫ y + y + y y + dy =
0
2 2
1
2 3 2 1 119
= y y + y 2 + y2 y + y3 = .
3 4 5 6 0 60
Calcolare l’integrale doppio:
xdxdy
∫∫T 2 − y dove T è il dominio in figura
I = I1 + I 2
0 x +1
xdxdy dy
I1 = ∫∫ = ∫ xdx ∫ =
T1
2 − y −1 −1
2− y
0 0
[
= ∫ x − ln( 2 − y ) ] dx = ∫ x[ − ln( 1 − x ) + ln 3] dx =
x +1
−1
−1 −1
0 0
x 2
= ln 3 − ∫ x ln( 1 − x ) dx =
2 −1 −1
0 0
1 x2 x2
= − ln 3 − ln( 1 − x ) − ∫ dx =
2 2 −1 −1 2( 1 − x )
0
1 1 1 1 1
= − ln 3 + ln 2 − ∫ x + − dx =
2 2 −1
2 2 2( 1 − x )
1 1 1 1 1 1 1
= − ln 3 + ln 2 + − − ln 2 = − ln 3 + .
2 2 2 4 2 2 4
1 1
xdxdy dy
I2 = ∫ = ∫ xdx ∫ =
T2
2− y 0 x −1
2− y
1 1
[
= ∫ x − ln( 2 − y ) ] dx = ∫ x ln ( 3 − x ) dx =
1
x −1
0 0
1 1 1
x2 x2 1 1 3 9
= ln( 3 − x ) + ∫ dx = ln 2 + ∫ − − + dx =
2 0 0 2( 3 − x ) 2 0
2 2 6 − 2x
1
1 x2 3 9 7 9
= ln 2 + − − x − ln( 6 − 2 x ) = − − 4 ln 2 + ln 3.
2 4 2 2 0 4 2
3 3
I = I1 + I 2 = 4 ln − .
2 2
Calcolare l’integrale
( x , y ) ∈ R 2 /
∫∫ T
4 x − y dxdy =
2 2
T:
o ≤ x ≤ 1;0 ≤ y ≤ x
1 x
∫
0
dx ∫
0
4 x 2 − y 2 dy =
operando la sostituzione:
y = 2 sen t dy = 2 x cos t
l’integrale diventa:
1 π
∫ dx ∫
6
4 x 2 cos 2 t dt essendo:
0 0
1 π
t = 0 se y = 0 , e t = arcsen = . se y = x.
2 6
π 4 311 1π 3
x ] 0 [ t + sen t cos t ] 0 6 = +
π
[
1
= ∫ 4 x 2 dx ∫ cos 2 t dt =
6
0 0 3 2 3 3 2
Calcolare l’integrale doppio
y
I = ∫∫ dxdy Dove T è il semicerchio di raggio 1 e centro in (1,0) situato nel
T 1+ x2 + y2
semipiano positivo delle y.
x = ρ cosϕ
y = ρ sinϕ
dxdy = ρ dρ dϕ
ρ sinϕ
I = ∫∫
U
1+ ρ
ρ dρ dϕ {
dove U = ( ϕ , ρ ) : 0 ≤ ϕ ≤ π 2 , 0 ≤ ρ ≤ 2 cosϕ }
Riduco rispetto all’asse ϕ
π π
2 cos ϕ 2 cos ϕ
2
ρ2 −1+1 2
1
I = ∫ sinϕ dϕ ∫ dρ = ∫ sinϕdϕ ∫ ρ −1+ dρ =
0 0
1+ ρ 0 0
1+ ρ
π π
ρ2
2
2 cos ϕ 2
= ∫ − ρ + log( 1 + ρ ) sinϕ dϕ = ∫ [ 2 cos ]
ϕ − 2 cos ϕ + log( 1 + 2 cos ϕ ) sen ϕdϕ =
2
0
2 0 0
π π π
2 2
1 2
= −2 ∫ cos ϕd ( cos ϕ ) + 2 ∫ cos ϕd ( cos ϕ ) − ∫ log( 1 + 2 cos ϕ ) d ( 1 + cos ϕ ) =
2
0 0
20
2 1 π 2 1 2 3 3 3 4
3 2
{
= − cos 3 ϕ + cos 2 ϕ − ( 1 + 2 cos ϕ ) log( 2 cos ϕ + 1) − 1
2
}
= + − 1 + log 3 − = log 3 − .
0 2 3 2 2 3
Calcolare l’integrale doppio
2 2
ye x + y
∫∫
T
x2 + y2
dxdy = dove T è il quadrante di corona circolare definito da
T= { ( x, y) ∈ R : x ≥ 0, y ≥ 0, r
2
1
2
≤ x 2 + y 2 ≤ r22 }
π
2 r2
π / 2 ρ r2
∫ sinϕ dϕ ∫ e ρ dρ = [ − cosϕ ] 0
[ e ] = e r2 − e r1 .
r1
0 r1
Calcolare l’integrale doppio:
I= ∫∫ ( x + 2 y ) e y−x
dxdy dove T = { ( x, y) :−4 ≤ x + 2 y ≤ 2,−1 ≤ x − y ≤ 2}
T
x + 2 y = u
Cambiamento di coordinate: ;
x− y=v
u v
y + 2 y + v = u → 3y = u − v → y = 3 − 3
f ( x , y ) → f [ x ( u, v ) , y ( u, v ) ] ; u−v u 2
x= y+v→x= +v= + v
3 3 3
D = { ( u, v ) :−4 ≤ u ≤ 2,−1 ≤ v ≤ 2}
1 1
1 1
dxdy ⇒ j( u, v ) dudv = dudv ; det J ( u, v ) = 23 −31 = −
3 3
3 3
u− v u + 2 v
u + 2 v 2u − 2 v 3 − 3 1 1
I = ∫∫ + e dudv = ∫∫ ( u) e − v dudv =
D 3 3 3 3 D
1 2 1 u 2 2 2 1
* [ − e − v ] = [ − 6] [ − e −2 + e] =
2
∫
3 −4
udu∫ e dv =
−1
−v
3 2 − 4 − 1 3
= −2[ − e −2 + e] .
Calcolare l’integrale
{
( x , y , z ) ∈ R 3 / 0 ≤ y ≤ 2,
0 ≤ x ≤ y ,
T:
∫∫∫ xydxdydz =
t 0 ≤ z ≤
1
y − x2
2
∫ ydy ∫ xdx ∫ dz =
0 0 0
2 y
1
20∫ ydy ∫ x y − x 2 dx =
0
[ ]
2 0 2
1 1 5 1 2 7 2
20∫ ydy ∫ − t 2 dt = ∫ y 2 dy = ⋅ y 2
60 6 7 0
=
y
8 2
=
21
Calcolare l’integrale
( z , y , x ,) ∈ R 3 / x ≥ 0, y ≥ 0, z ≥ 0
∫∫∫ e x + y + z dxdydz = T:
t x ≥ y , z ≤ 1 − x − y
∫ e dx ∫ e
0
x
o
y
dy ∫ e dz =
0
z
1 x
= ∫ e x dx ∫ e y ( e1− x − y − 1) dy =
0 0
1 x
= ∫ e x dx ∫ ( e1− x − e y ) dy =
0 0
{ }
1
= ∫ e x [ ye1− x ] 0 − [ e y ] 0 dx =
x x
1 1
1 2 1
= ∫ e ( xe x 1− x
− e + 1) dx = ∫ ( xe − e 2 x + e x ) dx =
x
− e + 3e −
0 0
2 2
Calcolare l’integrale triplo
I= ∫∫∫ z
T
1 − y 2 dxdydz con T = { ( x, y, z) ∈ R : x2 2
}
+ y 2 ≤ 1, 0 ≤ z ≤ 1
T è un dominio normale rispetto al piano xy. Le funzioni α(x,y) e β(x,y) sono due funzioni costanti.
Risolvendo l’integrale triplo mediante il metodo delle spighe (riducendo rispetto al piano xy)
otteniamo
1
z2 1
I = ∫∫ 1 − y dxdy = ∫∫ 1 − y 2 dxdy
2
D 2 0 2 D
I= ∫∫
D
1 − y 2 dxdy con D = { ( x, y) ∈ R : 0 ≤ x ≤
2
1− y2 , −1 ≤ y ≤ 1 }
1 1− y 2 1 1 1
y3 1 1 4
I = ∫ dy ∫ ∫ 1 − y dy[ x ] 0 = ∫ ( 1 − y ) dy = y − = 1 − + 1 − =
1− y 2
1 − y dx =
2 2 2
−1 0 −1 −1 3 −1 3 3 3
Calcolare l’integrale triplo:
∫∫∫
xy
z+2
dxdydz dove T = { ( x, y, z) :0 ≤ z ≤ 1, x 2
+ y2 ≤ z2 }
T
1 1 1 z2 −x2
dz dz
∫
0
∫∫
z+2 D
xydxdy = ∫
0
z + 2 ∫0
xdx ∫ ydy =
0
1 1 1 1
dz z2 − x2 dz z 2 x 2 x 4
∫
0
z + 2 ∫0
x
2
dx = ∫
0
z + 2 4
− =
8 0
1 1 1
z 2 1 1 1 z2 1 dz
∫0 4 − 8 z + 2 dz = 4 ∫0 z + 2 dz − 8 ∫0 z + 2 =
1
1 z2
1
1 4 1 1 3
∫
4 0
z − 2 +
z + 2
dz −
8
[ ln ( z + 2 ) ] 1
=
4 2
− 2 z + 4 ln ( z + 2) − ln =
0 8 2
0
11 3 1 3 3 7 3
− 2 + 4 ln − ln = − + ln .
42 2 8 2 8 8 2
∫∫∫
y
x−2
dxdydz dove T = { ( x, y, z) : x ≥ 0, y ≥ 0, x 2
+ y2 ≤ z ≤ 3 }
T
3
y y
∫∫ x−2
dxdy ∫ dz = ∫∫
x−2
( 3 − x 2 − y 2 ) dxdy =
D x2 + y2 D
3− x 2
3y 2 x 2 y 2 y 4
3 3− x 2 3
− −
dx 2 2 4 0
= ∫ ∫ y ( 3 − x − y ) dy = ∫
2 2
dx =
0
x−2 0 0
x−2
9 − 3x 2 3x 2 − x 4 ( 3 − x )
2 2
= ∫
3
2
−
2
−
4 1
3
( 3 − x )( 6 − 2 x
2 2
− 3 + x2)
0
x − 2
dx =
4 ∫
0
x−2
dx =
1
3
(3− x )2 2
1
3
x 4 − 6x 2 + 9 1
3
1
=
4 ∫
0
x−2
dx =
4 ∫
0
x−2
dx = ∫ x 3 + 2 x 2 − 2 x − 4 +
4 0
dx =
x − 2
3
1 x4 x3 19
= + 2 − x 2 − 4 x + ln x − 2 = + 2 3 − 3 − 4 3 + ln
4 4 3 44
( )
3 − 2 − ln − 2 =
0
9 3 3 1 2− 3 3 3 1 2− 3
= + − − 3 + ln =− − + ln .
16 2 4 4 2 16 2 4 2
I = ∫∫∫
dxdydz
2x + 2 y 2 + z2
2 T= { ( x, y, z) ∈ R : x ≥ 0, y ≥ 0, z ≥ 0, 1 ≤ x
3 2
}
+ y2 + z2 ≤ 4
T
ρ 2 sinϑ dρ dϑ dϕ sinϑ
I= ∫∫∫
U
ρ sin ϑ + ρ
2 2 2 = ∫∫∫
U
sin 2ϑ + 1
dρ dϑ dϕ
U= { ( ρ,ϑ ,ϕ ) ∈ R : 1 ≤ ρ ≤ 2, 0 ≤ ϑ ≤ π 2 , 0 ≤ ϕ ≤ π 2}
3
π 2 π 2
sinϑ π sinϑ
I= ∫ dϑ ∫∫ dρ dϕ = ∫ dϑ =
0
2 − cos ϑ
2
U
2 0 2 − cos 2 ϑ
per sostituzione t = cosϑ ; dt = − sinϑ dϑ
0
π dt t 1
= ∫ −
2 1 2 − t2
= per sostituzione z =
2
; dt =
2
dt
0 0
π 2 dx π dz π
=− ∫ =− ∫ 2 = − [ arc tanh z ] 10 ≅ 0.979
2 1 2 2( 1 − z )
2
2 2 1 2 1− z 2 2 2
I= ∫∫∫ xydxdydz
T
T= { ( x, y, z) ∈ R : x ≥ 0, y ≥ 0, z ≥ 0, x + y + z ≤ 1}
2
{
sx ( y , z ) : 0 ≤ y ≤ − x + 1, 0 ≤ z ≤ − y − x + 1 }
1 1 − x +1 − y − x +1 1 − x +1
I = ∫ dx ∫∫ xydxdz = ∫ xdx
0 sx 0
∫ ydy ∫ dz = ∫ xdx ∫ ydy[ − y − x + 1] =
0 0 0 0
1
− xy x y 3
xy − x + 1
2 2 2
− x ( − x + 1) 3 x 2 ( − x + 1) 2 x ( − x + 1) 2
1
= ∫ dx − + =∫ − + dx =
0 3 2 2 0 0
3 2 2
− x ( − x 3 + 1 − 3x + 3x 2 ) x 2 ( x 2 + 1 − 2 x ) x ( x 2 + 1 − 2 x )
1
=∫ − + dx =
0
3 2 2
1
x 4 − x + 3x 2 − 3x 3 ( x 2 − 2 x + 1)( − x 2 + x )
= ∫ + dx =
0 3 2
1
1
= ∫ ( 2 x 4 − 2 x + 6 x 2 − 6 x 3 − 3x 4 + 3x 3 − 3x 2 + 3x + 6 x 3 − 6 x 2 ) dx =
60
1 1 3 x 5 x 2 3x 4 1 1
=
6 ∫ ( − 3 x 2
− x 4
+ x + 3 x 3
) dx =
6 −x −
5
+
2
+ =
4 0 120
Calcolare l’integrale triplo:
x2
I= ∫∫∫ x 2 dxdydz dove T = ( x , y , z ) : + y 2 + z 2 ≤ 1
T 4
Poiché sia T che l’integrando sono simmetrici rispetto al piano yz, si può scrivere:
I = 2 I1 con I1 = ∫∫∫ x
T1
2
dxdydz dove T1 è la parte di T contenuta nel semispazio delle x positive.
I = 2∫∫ dydz ∫x 2
dx con D = { ( y, z ) : y 2
+ z2 ≤ 1 }
D 0
2 1− y 2 − z 2
x3 8
I = 2∫∫ dydz = 2∫∫ ( 1 − y 2 − z 2 ) 1 − y 2 − z 2 dydz
D
3 0 D
3
Passo a coordinate polari:
y = ρ cos ϕ
⇒ dydz = ρ dρ dϕ {
U = ( ρ, ϕ ) :0 ≤ ρ ≤ 1, 0 ≤ ϕ ≤ 2Π }
z = ρ sen ϕ
2Π 1 1
16 16 32
( ) ∫ dϕ ∫ ρ ( 1 − ρ ) dρ = − Π ∫ ( 1 − ρ 2 ) 2 d ( 1 − ρ 2 ) =
3 3 3
I= ∫∫
3 U
ρ 1 − ρ 2 2
dρ dϕ =
3 0 0
2 2
6 0
1
32 32
Π ( 1 − ρ 2 ) 2 =
5
= Π.
15 0 15