Kapitulli I

Konceptet bazike të ekuacioneve diferenciale

1. Hyrje

Ekuacionet diferenciale paraqiten në shumë fusha të shkencës dhe të teknologjisë. Një numër i
konsiderueshëm i ligjeve të natyrës, duke përfshirë shumë prej ligjeve të fizikës klasike, kimisë,
ekonomiksit dhe të ingjinierisë mund të shprehen me anë të ekuacioneve diferenciale.

Ekuacioni diferencial është ekuacioni matematik në të cilin figuron një funksion i panjohur ( i cili varet
prej një ose më shumë ndryshoreve) së bashku me derivatet e rendeve të ndryshme. Ekuacionet,
𝑑𝑣 𝜕2 𝑢 𝜕2 𝑢 𝜕2 𝑢
(i) 𝑚 + 𝑣 = 𝑣2 (ii) + + = 0,
𝑑𝑥 𝜕𝑥 2 𝜕𝑦 2 𝜕𝑧 2

𝜕𝑢 𝜕2 𝑢 𝜕2 𝑢
(iii) 𝜕𝑡
= 𝑐 2 (𝜕𝑥 2 + 𝜕𝑦2 ) (iv) 𝑚𝑦 ′′ + 𝑐𝑦 ′ + 𝑘𝑦 = 0

(v) 𝐸𝐼𝑦 (4) = 𝑤(𝑥) (vi) 𝐿𝑞 ′′ + 𝑅𝑞 ′ + 𝐶𝑞 = 𝐸𝑠𝑖𝑛𝛼𝑡

(vii) 𝑦 ′′ = 𝑘√1 + 𝑦 ′2 (viii) 𝑥 2 𝑦 ′′ + 𝑥𝑦 ′ + (𝑥 2 + 𝜆2 )𝑦 = 0

(ix) 𝑦 ′′ − 2𝑥𝑦 ′ + 2𝜆𝑦 = 0 (x) (1 − 𝑥 2 )𝑦 ′′ − 2𝑥𝑦 ′ + 𝜆(𝜆 + 1)𝑦 = 0

(xi) 𝑦 ′′ = 𝜆𝑥𝑦 (xii) (1 − 𝑥 2 )𝑦 ′′ − 2𝑥𝑦 ′ + 𝜆2 𝑦 =0

paraqesin shembuj të ekuacioneve diferenciale. Ekuacioni (i) paraqitet në problemet lidhur me

fluturimet e raketave. Ekuacioni (ii) është ekuacioni i famshëm i Laplasit i cili gjen zbatim në
termodinamikë , elektrostatikë, aerodinamikë etj. Ekuacioni (iii) shfaqet në teorinë e përhapjes së
nxehtësisë, gjithashtu në difuzionin e neutroneve në një bashkësi atomesh për prodhimin e
energjisë nukleare. Ekuacioni (iv) ka një gamë të gjer aplikimesh në fushën e mekanikës, në lidhje
me lëvizjet e thjeshta harmonike, sikurse edhe në luhatjet e lavjerrësit të thjeshtë. Ekuacioni (vi)
shfrytëzohet për RLC qarkun elektrik. Ekuacionet (viii)-(xii) njihen si ekuacioni i Beselit, ekuacioni
i Hermitit, ekuacioni i Lezhandrit, ekuacioni i Aires dhe ekuacioni i Chebishevit, përkatësisht.
Sigurisht që shumë më tepër ekuacione diferenciale të ndryshme mund të gjenden në
zbatime, por ne do të përpiqemi t’i studiojmë dhe analizojmë disa prej tyre në këtë libër, e që kanë
rëndësi të madhe në jetën reale. Në kapitujt e ardhshëm, ne studiojmë ekuacionet diferenciale
të cilat mund të zgjidhen me teknika analitike.

2. Disa kuptime elementare

Në qoftë se ekuacionin diferencial përmban vetëm një ndryshore të pavarur, ekuacioni quhet
ekuacion diferencial i zakonshëm (EDZ). Nëse paraqiten më shumë se një ndryshore e pavarur,
sikurse në ekuacionin (ii) dhe (iii), ekuacioni quhet ekuacion diferencial parcial (EDP). Ndryshorja
e pavarur shpesh e modelon madhësinë e panjohur e cila duhet të përcaktohet në disa probleme
praktike. Për shembull, në teorinë e përhapjes së nxehtësisë, variabla e pavarur 𝑢 e cila duhet të
caktohet nga ekuacioni (ii) përshkruan gjendjen stabile të sistemit.

1
 EDZ ose sistemi i ekuacioneve diferenciale të zakonshme quhet autonom nëse ndryshorja e
pavarur nuk paraqitet në trajtë eksplicite në ekuacion. Ekuacioni
𝑦 ′′ (𝑥) + 𝜆𝑦(𝑥) = 0 (1)
është ekuacion autonom, përderisa
𝑦 ′′ (𝑥) + 𝜆 sin(𝑦(𝑥)) = 𝜏 cos 𝑥
është ekuacion jo autonom.
Rend i ekuacionit diferencial quhet rendi më i lartë i derivatit të paraqitur në ekuacion.
Kështu p.sh. EDZ
2
𝑦 ′′′ (𝑥) + 6(𝑦 ′ (𝑥)) = 𝑦(𝑥)𝑦 ′′ (𝑥) + 𝑒 2𝑦(𝑥)

e ka rendin 3. Shkallë e ekuacionit diferencial quhet fuqia më e madhe e derivatit më të lartë në

ekuacion. Ekuacioni diferencial
3
(𝑦 ′′ (𝑥)) + 6𝑦 ′ (𝑥) = 7 cos 𝑥

është ekuacion i rendit 2 dhe shkallës 3.

Për ekuacionin diferencial themi se është linear në qoftë se shkalla e ndryshores së varur
dhe të derivatit të saj është një dhe nëse nuk përmban asnjë prodhim të termave të ekuacionit.
Ekuacionet diferenciale
𝑦 ′′ (𝑥) + 𝑦(𝑥) = 0 dhe 𝑦 ′′ (𝑥) + 7𝑦 ′ (𝑥) + 5𝑦(𝑥) = 0
Janë ekuacione lineare. Ekuacioni
1
𝑦 ′ (𝑥) + =0
𝑦(𝑥)

është jo linear sepse 1⁄𝑦 nuk është e shkallës një, edhe ekuacioni (1) është jo linear sepse
sin (𝑦) nuk është e shkallës një.
Ekuacioni diferencial jo linearë quhet semi-linear në qoftë se derivati më i lartë i tij e ka
shkallën një.
Le t’i shikojmë prapë ekuacionet e paraqitura në pikën 1. Ekuacionet (i) dhe (vii) janë
ekuacione jo lineare, me rendin një dhe dy, përkatësisht. Ekuacionet (ii), (iii), (iv),(vi), dhe (viii)-
(xii) janë ekuacione lineare të rendit të dytë. Rendi i ekuacionit (v) është katër, dhe është
gjithashtu linear. Të gjitha ekuacionet e dhëna janë ekuacione semi-lineare. Në shumicën e
rasteve, do të merremi me ekuacionet semi-lineare.
Ekuacionet (ii) dhe (iii) paraqesin shembuj të ekuacioneve diferenciale parciale.Temë
kryesore në këtë libër do të jetë studimi i ekuacioneve diferenciale të zakonshme.
3. Zgjidhjet e ekuacionit diferencial
Ekuacioni diferencial i rendit 𝑛 mund të shkruhet në formën e përgjithshme

𝐹 (𝑥, 𝑦(𝑥), 𝑦 ′ (𝑥), 𝑦 ′′ (𝑥), … , 𝑦 (𝑛) (𝑥)) = 0, 𝑥 ∈ 𝐼 (1)

2
Zgjidhje eksplicite (e shtjelluar) e ekuacionit (1) quhet funksioni 𝑦: 𝐼 → 𝑅, i cili është 𝑛 herë
vazhdueshmërisht i diferencueshëm dhe i cili e plotëson ekuacionin (1). Ndonjëherë zgjidhja e
ekuacionit mund të shprehet vetëm në formën implicite 𝐺(𝑥, 𝑦) = 0. Në këtë rast, ne do ti
referohemi asaj si zgjidhje implicite.
Zgjidhja eksplicite, në të cilën variabla e varur mund të shprehet me anë të funksioneve
elementare ose kombinimeve të tyre, quhet zgjidhje e formës së mbyllur.
Shumë prej ekuacioneve të cilat luajnë një rol të rëndësishëm në fizikë dhe në ingjinieri
nuk kanë zgjidhje të formës së mbyllur, për shembull, ekuacionet (viii)-(xii).
Vërejtje 1. Zbërthimet në seri të disa funksioneve elementare mund të na ndihmojnë për t’i
shkruar zgjidhjet e ekuacionit në formën e mbyllur. Për shembull,
1
2𝑛+
𝑥 2 sin 𝑥
∑∞
𝑛=𝑜 (2𝑛+1)! = ,
√𝑥

por nuk është çdoherë e mundur që lehtësisht zgjidhjet e fituara në formën e një serie, të
shkruhen në formën e mbyllur.
Disa ekuacione diferenciale mund të zgjidhen lehtë me një ose më shumë integrime, siç
shihet në shembullin në vazhdim.
Shembull 1. Supozojmë se nxitimi i grimcës është konstantë, të themi 𝑔. Të gjendet një
shprehje për zhvendosjen 𝑠(𝑡) në cilëndo kohë 𝑡.
𝑑2 𝑠
Zgjidhje. Nxitimi i grimcës jepet me formulën 𝑑𝑡 2
= 𝑔, e që është një EDZ me rendin 2. Duke
integruar dy herë lidhur me 𝑡, marrim zgjidhjen e formës së mbyllur
1
𝑠(𝑡) = 𝑔𝑡 2 + 𝐶1 𝑡 + 𝐶2
2
për ekuacionin e dhënë.
Le të jenë 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 (𝑥) zgjidhje të ndryshme të një ekuacioni diferencial linear të trendit
n. Atëherë edhe funksioni i shprehur si kombinim linear i tyre
𝑦 = 𝐶1 𝑦1 (𝑥) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥), 𝐶𝑖 ∈ 𝑅. (2)
është zgjidhje e atij ekuacioni. Kjo zgjidhje është e njohur si zgjidhje e përgjithshme.
Shembull 2. Tregoni se familja e zgjidhjeve e dhënë me
𝐶3
𝑦(𝑥) = 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑥 2 +
𝑥
është zgjidhje e përgjithshme e EDZ

𝑥 3 𝑦 ′′′ + 𝑥 2 𝑦 ′′ − 2𝑥𝑦 ′ + 2𝑦 = 0. (3)

Zgjidhje. Kemi
𝐶
𝑦 ′ = 𝐶1 + 2𝐶2 𝑥 − 𝑥32,

3
 𝐶3
𝑦 ′′ = 2𝐶2 + 2 .
𝑥3
𝐶
𝑦 ′′′ = −6 𝑥34.

Duke i zëvendësuar 𝑦, 𝑦 ′ , 𝑦′′ dhe 𝑦′′′ në ekuacionin e dhënë, vërejmë se familja e dhënë paraqet
zgjidhjen e përgjithshme për këtë ekuacion.
Shpeshherë ne kërkojmë zgjidhjen e ekuacionit diferencial që plotëson kushtin 𝑦(𝑥0 ) =
𝑦0 , ku pika (𝑥0 , 𝑦0 ) është dhënë më parë. Prandaj, ky kusht quhet kushti fillestar. Ekuacioni
diferencial i rendit të parë me kushtin fillestar të dhënë quhet problem i vlerës së fillimit (PVF) ose
problemi Cauchy. PVF për ekuacionin diferencial (1) të rendit 𝑛 përbëhet nga vet ai ekuacion dhe
𝑛 ekuacione algjebrike (kushtet fillestare) në pikën e përbashkët 𝑥0 :

𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝑦 ′ (𝑥0 ) = 𝑦1 , … , 𝑦 (𝑛−1) (𝑥0 ) = 𝑦𝑛−1 ,

ku 𝑦0 , 𝑦1 , … , 𝑦𝑛−1 janë vlera të dhëna. Zgjidhja e PVF do të determinohet për vlerat 𝑥 ≥ 𝑥0, ku
supozohet se gjendja e sistemit të modeluar nga PVF është e njohur për 𝑥 = 𝑥0 . Prandaj, PVF
përshkruan evoluimin e sistemit të dhënë. Shumë autorë e përdorin simbolin 𝑡 në vend të 𝑥 për
të treguar se ndryshorja e PVF është koha.
Duke i dhënë disa kushte fillestare për ekuacionin e dhënë diferencial fitojmë zgjidhjen e
veçantë (e cila quhet zgjidhje partikulare) nga familja koresponduese e zgjidhjeve. Kombinimi
linear i të gjitha zgjidhje partikulare është zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit. P.sh. funksionet
𝑦1 (𝑥) = 𝑥, 𝑦2 (𝑥) = 𝑥 2 dhe 𝑦3 = 1⁄𝑥 janë zgjidhje të EDZ (3), pra këto zgjidhje paraqesin zgjidhje
partikulare.
Me zgjidhjen e përgjithshme të EDZ nënkuptojmë zgjidhjen e cila përmban disa
parametra, që duke ju dhënë vlera konkrete, fitojmë zgjidhje të veçanta të ekuacionit. Por në
rastin e EDZ jo linear mund të gjenden zgjidhje të atilla të cilat nuk mund të fitohen për kurrfarë
vlerash të parametrave nga zgjidhja e përgjithshme. Zgjidhjet e tilla i quajmë zgjidhje singulare.

Shembull 3.Tregoni se 𝑦(𝑥) = 𝐶𝑥 − 𝐶 3 është zgjidhja e përgjithshme për ekuacionin

(𝑦 ′ )3 − 𝑥𝑦 ′ + 𝑦 = 0,
3
𝑥 2
dhe se 𝑦(𝑥) = 2 (3 ) është zgjidhje singulare e ekuacionit.

Zgjidhje. Duke diferencuar funksionin e parë të dhënë kemi 𝑦 ′ = 𝐶. Tani duke zëvendësuar 𝑦
dhe 𝑦′ në ekuacionin diferencial, do të shohim se 𝑦(𝑥) = 𝐶𝑥 − 𝐶 3 është zgjidhja e përgjithshme
3
𝑥 2
për këtë ekuacion. Lehtë mund të konstatojmë se edhe funksioni 𝑦(𝑥) = 2 (3) është një
zgjidhje e ekuacionit të dhënë, e cila është zgjidhje singulare sepse nuk mund të fitohet për
asnjë vlerë të konstantës 𝐶. Vërtet, po të ishte
3
𝑥 2
2 (3 ) = 𝐶𝑥 − 𝐶 3 ,

për ndonjë 𝐶 ∈ 𝑅, ekuacioni i fituar është ekuacion i shkallës së tretë sipas 𝐶, për çdo 𝑥 numër
real. Kështu që lehtë mund të konstatatohet se zgjidhja e tij sipas 𝐶 është 𝐶 = 𝐶(𝑥), pra është
funksion e jo numër konkret.

4
Shembull 4. Provoni se 𝑦1 (𝑥) = 𝑥 dhe 𝑦2 (𝑥) = 𝑒 𝑥 janë zgjidhje partikulare të EDZ
(1 − 𝑥)𝑦 ′′ + 𝑥𝑦 ′ − 𝑦 = 0.
Zgjidhje. Në qoftë se 𝑦1 (𝑥) = 𝑥 dhe 𝑦2 (𝑥) = 𝑒 𝑥 janë zgjidhje të ekuacionit të dhënë
atëherë edhe kombinimi linear i tyre do të jetë zgjidhje. Le të jetë 𝑦(𝑥) = 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑒 𝑥 , atëherë 𝑦 ′ =
𝐶1 + 𝐶2 𝑒 𝑥 dhe 𝑦 ′′ = 𝐶2 𝑒 𝑥 . Duke zëvendësuar 𝑦, 𝑦′ dhe 𝑦′′ në ekuacionin e dhënë, arrijmë në
përfundim se
𝐶2 (1 − 𝑥)𝑒 𝑥 + 𝑥(𝐶1 + 𝐶2 𝑒 𝑥 ) − (𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑒 𝑥 ) =
= 𝐶2 𝑒 𝑥 − 𝐶2 𝑥𝑒 𝑥 + 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑥𝑒 𝑥 − 𝐶1 𝑥 − 𝐶2 𝑒 𝑥 = 0.
Pra, 𝑦(𝑥) = 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑒 𝑥 është zgjidhje e përgjithshme dhe 𝑦1 , 𝑦2 janë zgjidhje partikulare të
ekuacionit të dhënë diferencial. Nëse në zgjidhjen e përgjithshme të EDZ zgjedhim 𝐶1 = 1 dhe
𝐶2 = 0, do të fitojmë 𝑦1 = 𝑥, dhe nëse zgjedhim 𝐶1 = 0 dhe 𝐶2 = 1, marrim 𝑦2 = 𝑒 𝑥 .
𝑥 ln 𝑡
Shembull 5. Tregoni se 𝑦(𝑥) = ∫𝑎 𝑡
𝑑𝑡 është zgjidhje e ekuacionit
1 1
𝑦 ′′ + 𝑥 ∙ 𝑦′ = 𝑥 2 .
ln 𝑥
Zgjidhje. Duke diferencuar funksionin 𝑦(𝑥) marrim 𝑦 ′ (𝑥) = 𝑥
. Për derivatin e dytë do të kemi
1−ln 𝑥 1 1 ln 𝑥 1 1
𝑦 ′′ = 𝑥2
= 𝑥2 − 𝑥 ∙ 𝑥
= 𝑥2
− 𝑥 ∙ 𝑦′.

Prandaj,
1 1
𝑦 ′′ + 𝑥 ∙ 𝑦′ = 𝑥2
.

çka edhe është dashtë të tregojmë.

Vërejtje 2. Shembulli 5 jep lidhjen ndërmjet zgjidhjes së integralit dhe zgjidhjes së ekuacionit
diferencial të zakonshëm.
4. Formimi i ekuacioneve diferenciale të zakonshme
Le të jetë dhënë ekuacioni diferencial

𝐹 (𝑥, 𝑦(𝑥), 𝑦 ′ (𝑥), 𝑦 ′′ (𝑥), … , 𝑦 (𝑛) (𝑥)) = 0, 𝑥 ∈ 𝐼 (1)

me kushtet e dhëna të fillimit

𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝑦 ′ (𝑥0 ) = 𝑦1 , … , 𝑦 (𝑛−1) (𝑥0 ) = 𝑦𝑛−1 (2)

Relacioni
Φ(𝑥, 𝑦, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) = 0, (3)
ose në formën eksplicite
𝑦 = 𝜑(𝑥, 𝑦, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) (4)

5
quhet zgjidhje e përgjithshme ose integral i përgjithshëm i ekuacionit diferncial (1), në qoftë se
për çdo të dhëna të fillimit (2) mund t’i njehsojmë konstantat e çfarëdoshme 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 në
mënyrë të vetme. Në këtë rast konstantet 𝐶𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 quhen esenciale.
Shpeshherë përkufizimi i zgjidhjes së përgjithshme bëhet edhe në këtë formë: thuhet se
(3) ose (4) është zgjidhje e përgjithshme e ekuacionit diferencial (1), në qoftë se çdo zgjidhje e tij
mund të merret kur konstantave të çfarëdoshme 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 u japim vlera të caktuara numerike.
Zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit diferencial (1) do ta përkufizojmë edhe në forma të tjera.
Në qoftë se disa ose të gjitha konstantet 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 në zgjidhjen e përgjithshme (3)
zëvendësohen me vlera numerike të fiksuara marrim zgjidhjet (integralet) partikulare. Lejohet
edhe rasti kur disa ose të gjitha konstantet 𝐶𝑖 marrin vlera të pafundme. P.sh. zgjidhja e
përgjithshme e ekuacionit diferencial

2 2
𝑦 ′ = (𝑦 + )
𝑥
është e dhënë me
1+4𝐶𝑥 3
Φ(𝑥, 𝑦, 𝐶) ≡ 𝑦 + 𝑥(1+𝐶𝑥 3 ) = 0.

Andaj, kemi
4
lim Φ(𝑥, 𝑦, 𝐶) = 𝑦 + = 0.
𝐶→+∞ 𝑥

4
Funksioni 𝑦 = − 𝑥 është zgjidhje partikulare e ekuacionit të dhënë, e që konstatohet me
zëvendësimin e saj në ekuacionin e dhënë.
Tutje, do të tregojmë se si të gjendet ekuacioni diferencial për familjen 𝑛 parametrike të lakoreve
(3).
Meqë ana e majtë e ekuacionit (3) përmban 𝑛 parametra 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 , atë e derivojmë
sipas ndryshores 𝑥, hap pas hapi 𝑛- herë, kështu që, së bashku me (3) do të kemi 𝑛 + 1 relacione
prej të cilëve i eliminojmë parametrat në fjalë. Si rezultat do të gjejmë ekuacionin diferencial të
lakoreve (3).
Duke pasë parasysh se (3) shpreh formën implicite të funksionit 𝑦, derivatet e
njëpasnjëshme sipas 𝑥 shprehen me relacionet
𝜕Φ 𝜕Φ
+ ∙ 𝑦 ′ = 0,
𝜕𝑥 𝜕𝑦

𝜕2 Φ 𝜕2 Φ 𝜕2 Φ 𝜕Φ
𝜕𝑥 2
+ 2 𝜕𝑥𝜕𝑦 ∙ 𝑦 ′ + 𝜕𝑦2 ∙ 𝑦 ′2 + 𝜕𝑦 ∙ 𝑦 ′′ = 0,

...................................................................... (5)
𝜕𝑛 Φ 𝜕𝑛 Φ 𝜕𝑛 Φ 𝑛−1 𝜕Φ
𝜕𝑥 𝑛
+ 𝑛 𝜕𝑥 𝑛−1 𝜕𝑦 ∙ 𝑦 ′ + ⋯ + 𝜕𝑦𝑛 ∙ 𝑦 ′ + 𝜕𝑦 ∙ 𝑦 (𝑛) = 0.

Tani, përjashtohen parametrat e pavarur 𝐶𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛, nga sistemi i (𝑛 + 1)

relacioneve (3) dhe (5), prej nga fitohet ekuacioni i familjes në fjalë

6
 𝐺(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , 𝑦 ′′ , … , 𝑦 𝑛 ) = 0 (6)

Në vazhdim mund të japim këtë përkufizim të zgjidhjes së përgjithshme të ekuacionit (1):

Relacioni (3) paraqet zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit diferencial (1) në qoftë se vlen 𝐺 ≡
𝐹.
Shembull 1. Të gjendet ekuacioni diferencial i të gjith rrathëve në rrafsh:
Zgjidhje. Ekuacioni
(𝑥 − 𝛼)2 + (𝑦 − 𝛽)2 = 𝑟 2

paraqet të gjith rrathët në rrafsh. Këtu figurojnë tre parametra 𝛼, 𝛽 dhe 𝑟.

Diferencojmë ekuacionin e dhënë tri herë radhazi sipas 𝑥. Do të fitojmë:
(𝑥 − 𝛼) + (𝑦 − 𝛽)𝑦 ′ = 0

1 + 𝑦 ′2 + (𝑦 − 𝛽)𝑦′′ = 0
2𝑦 ′ 𝑦 ′′ + 𝑦 ′ 𝑦 ′′ + (𝑦 − 𝛽)𝑦 ′′′ = 0.
Duke eliminuar parametrat 𝛼, 𝛽 nga tri ekuacionet e mësipërme fitohet:
(1 + 𝑦 ′2 )𝑦 ′′′ − 3𝑦 ′ 𝑦 ′′2 = 0,
që paraqet një ekuacion diferencial të rendit të tretë.
Shembull 2. Të gjendet lakorja për të cilën gjatësia e normales në secilën pikë është konstante.
Zgjidhje. Në bazë të kushtit leht mund të gjejmë ekuacionin diferencial:

𝑦√1 + 𝑦 ′2 = 𝑎 (𝑎 − 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡).

Duke e zgjidhur sipas 𝑦′ marrim:

𝑎2 −𝑦 2
𝑦 ′ = ±√ ,
𝑦2

rrespektivisht:
𝑦𝑑𝑦
= ±𝑑𝑥.
√𝑎 2 −𝑦 2

Integrimi i ekuacionit të fundit na sjell te zgjidhja e përgjithshme në formën:

(𝑥 − 𝑐)2 + 𝑦 2 = 𝑎2 .

Ekuacioni i fituar paraqet rrathët me qendër në boshtin 𝑥, me rreze 𝑟.

Shembull 3. Të gjendet ekuacioni diferencial i familjes dyparametrike

𝑦 = 𝑎𝑒 𝑥 + 𝑏𝑒 −2𝑥 (∗)

7
Zgjidhje. Meqë parametrat 𝑎 dhe 𝑏 janë të pavarur duhet ta derivojmë (∗) dy herë radhazi sipas
𝑥 dhe marrim

𝑦 ′ = 𝑎𝑒 𝑥 − 2𝑏𝑒 −2𝑥
}. (∗∗)
𝑦 ′′ = 𝑎𝑒 𝑥 + 4𝑏𝑒 −2𝑥
Nga (∗) dhe ekuacioni i parë në (∗∗) njehsojmë parametrat 𝑎 dhe 𝑏. Si rezultat do të kemi
2𝑦+𝑦′ 𝑦−𝑦′
𝑎= 3𝑒 𝑥
, 𝑏 = 3𝑒 −2𝑥 .

Tutje, vlerat e gjetura 𝑎 dhe 𝑏 i zëvëndësojmë në ekuacionin e dytë të (∗∗) dhe do të fitojmë
𝑦 ′′ + 𝑦 ′ − 2𝑦 = 0.
5. Interpretimi gjeometrik i ekuacionit diferencial të rendit të parë
Ne theksuam më parë se qëllimi ynë kryesorë është që t’i zgjidhim ekuacionet diferenciale të
zakonshme me metoda analitike. Posaçërisht, zgjidhjen e ekuacionit diferencial në formën
𝑦 ′ = 𝑓(𝑥, 𝑦). (1)
Ndonjëherë neve do të na nevojitet kushti i fillimit
𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝑥0 , 𝑦0 ∈ 𝑅. (2)
Qëllimi ynë këtu është të diskutojmë interpretimin gjeometrik të problemit (1)−(2). Interpretimi
gjeometrik na mundëson që të shfrytëzojmë metodën grafike për të fituar zgjidhje të përafërta të
ekuacionit (1). Së pari, për funksionin 𝜑(𝑥) themi se është zgjidhje e ekuacionit (1)−(2) në
intervalin 𝐼 = (𝑎, 𝑏) në qoftë se 𝜑(𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝜑(𝑥) ∈ 𝐶 1 (𝑎, 𝑏) (kjo nënkupton që 𝜑(𝑥) e ka derivatin
e parë të vazhdueshëm gjithkund në intervalin (𝑎, 𝑏)) dhe e plotëson ekuacionin (1) ( d.m.th.
𝜑′(𝑥) ≡ 𝑓(𝑥, 𝜑(𝑥)) për çdo 𝑥 ∈ 𝐼).

Përkufizim 1. Grafiku i zgjidhjes 𝜑(𝑥) të (1)−(2) quhet lakore integrale.

Nëse i ndryshojmë kushtet e fillimit, ne fitojmë lakore të ndryshme integrale. A mund ta
përshkruajmë zgjidhjen e përafërt të lakores integrale të ekuacionit (1) pa e zgjidhur (1)? Përgjigja
është “mundemi” dhe bazohet në nocionin e fushës së drejtimeve (ose pjerrtësisë) për ekuacionin
(1).
Nga analiza dimë se derivati në pikën 𝑥0 , paraqet tangjentin e këndit që formohet me
prerjen e tangjentes në pikën 𝑥0 , dhe boshtit 𝑂𝑥. Andaj, nga (1) rrjedhë se, për çdo pikë (𝑥̃, 𝑦̃),
për të cilën ana e djathtë e (1) është përkufizuar, ne mund të llogarisim koeficientin e drejtimit
𝑦′(𝑥̃) në atë pikë, i cili thjeshtë është i dhënë me 𝑓(𝑥̃, 𝑦̃). Tutje, duke i ndryshuar koordinatat (𝑥̃, 𝑦̃)
ne do të gjejmë koeficientin e drejtimit në një pikë tjetër. Këta koeficient mund të paraqiten
grafikisht si segmente të shkurtë të drejtëzës , të gjitha këto segmente së bashku e formojnë
fushën e drejtimeve të ekuacionit të dhënë diferencial. Tani konsiderojmë lakoren e cila në çdo
pikë është tangjent në fushën e dhënë të drejtimeve ( kjo nënkupton se kjo lakore është tangjent
në segmentet e shkurtë në çdo pikë). Fakt kryesorë është se kjo lakore është një lakore integrale
e ekuacionit (1). Vërtetë, në çdo pikë koeficienti i drejtimit 𝑦′(𝑥) i kësaj lakore është dhënë me
anë të konstruktimit si 𝑦 ′ = 𝑓(𝑥, 𝑦), që saktësisht nënkupton se ky funksion e zgjidh ekuacionin
diferencial. Kështu që, nëse jemi në gjendje ta paraqesim grafikisht fushën e drejtimeve, ne mund
të përshkruajmë lakoret integrale të ekuacionit tonë.

8
 Ekzistojnë dy mënyra kryesore për ta paraqitur grafikisht fushën e drejtimeve. E para, e
cila është shumë e përshtatshme për kompjuter, është për ta ndarë sipërfaqen në rrafshin 𝑥𝑂𝑦
me rrjetin e drejtkëndëshave, dhe pastaj njehsohet koeficienti i drejtimit në të gjitha kulmet e kësaj
rrjete.
Shembull 1. Le të jetë dhënë ekuacioni diferencial në formën
𝑥
𝑦 ′ = − 𝑦.
𝑥
Fusha e drejtimeve, per ekuacionin 𝑦 ′ = − 𝑦. e ndërtuar me anë të kompjuterit, është paraqitur
me figurën më poshtë.

Fig.1
Gjithashtu, në anën e djathtë janë paraqitur dy lakore integrale. Vërejmë se ato janë tangjentë
në fushën e drejtimeve, në çdo pikë.
Një mënyrë ma e lehtë për të pasur idenë se si të ndërtohet fusha e drejtimeve është
marrja në konsideratë e izoklinave për ekuacionin (1). Me izoklina nënkuptojmë drejtëzat me
koeficient të njëjtë të drejtimit dhe ato janë të përkufizuara me ekuacionet
𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝐶, 𝐶 = konstatë.
Në qoftë se fiksojmë 𝐶, ne gjejmë një lakore 𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝐶 në formë implicite, për të cilën fusha e
drejtimeve është e njëjtë dhe ka koeficient të drejtimit 𝐶 në çdo pikë të saj. Për shembull, nëse
marrim 𝐶 = 1, do të gjejmë lakoren 𝑓(𝑥, 𝑦) = 1. Kjo nënkupton se në çdo pikë të kësaj lakore
𝜋
fusha e drejtimeve ka koeficientin e drejtimit 1 (këndin 4 ). Tani ndryshojmë 𝐶 dhe e gjejmë lakoren
tjetër 𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝐶, e cila ka fushën e drejtimeve me koeficient të njëjtë të drejtimit, por të ndryshme
nga e para. Duke ndryshuar konstantën 𝐶 do të gjejmë mjaftueshëm izoklina, për të gjetur modelin
e përgjithshëm të fushës së drejtimeve.
Marrim në konsideratë të njëjtin shembull
𝑥
𝑦′ = − .
𝑦

9
Familja e izoklinave është e dhënë me
𝑥
− = 𝐶,
𝑦

ose në formën
𝑥
𝑦=− ,
𝐶

e cila përkufizon familjen e drejtëzave të cilat kalojnë nëpër origjinën e sistemit 𝑥𝑂𝑦. Duke marrë
𝐶 = 1, kemi 𝑦 = −𝑥. D.m.th. në çdo pikë të drejtëzës 𝑦 = −𝑥, fusha e drejtimit e ka koeficientin -
1 (shiqo panelin e majtë në figurën më poshtë). Tutje, marrim disa vlera tjera për 𝐶, p.sh. C→ 0,
𝐶 = −1, C→ ∞. Izoklinat koresponduese janë 𝑥 = 0, 𝑦 = 𝑥, 𝑦 = 0 (shiqo figurën 2).

Fig.2

6. Detyra për ushtrime

Detyra 1. Për ekuacionet diferenciale të zakonshme, identifikoni ndryshoren e varur dhe të
pavarur. Caktoni rendin e tyre, dhe konstatoni nëse ekuacioni është linear ose jo linearë:
(1) 𝑦 ′′ + 3𝑥𝑦 ′ − 4𝑥 2 𝑦 = 0, (2) 𝑥 4 𝑦 3 − 7𝑥𝑦 = 4 tan 𝑥,
(3) 𝑥𝑦𝑦 ′ = 1, (4) |𝑦′| + 2𝑥𝑦 = 5𝑒 𝑥 ,

(5) 𝑦 ′′ = √1 − 𝑥𝑦 3 , (6) 𝑦𝑦 ′′ + sin(𝑥)𝑦′ + 4𝑥 2 = 2cos(𝑥),

(7) 𝑦 ′ + 𝑓(𝑥)𝑦 = 𝑔(𝑥), (8) 𝑦 ′′ + 𝑓(𝑥)𝑦 ′ + 𝑔(𝑥)𝑦 = ℎ(𝑥),

Detyra 2. Për ekuacionet në vijim provoni se funksioni i dhënë 𝜑(𝑥) është zgjidhje e tyre:
(1) 𝑦 ′′ − 5𝑦 ′ + 4𝑦 = 0, 𝜑(𝑥) = 3𝑒 𝑥 ,

(2) 𝑥 2 𝑦 ′′ + 4𝑥𝑦 ′ + 2𝑦 = 0, 𝜑(𝑥) = 𝑥 −2 ,

(3) 𝑥𝑦 ′′ − 𝑦 ′ − 4𝑥 3 𝑦 = 0, 𝜑(𝑥) = 𝑥 −2 ,

10
 (4) (1 − cos(𝑥)𝑦′′ − 𝑥𝑦′ + 𝑦 = 0, 𝜑(𝑥) = 𝑥 − sin 𝑥,

(5) 𝑦 ′ = sin(𝑥) + 𝑦𝑐𝑜𝑠(𝑥) + 𝑦 2 , 𝜑(𝑥) = − cos 𝑥,

(6) 𝑦 = 𝑥𝑦 ′ + sin2 (𝑦 ′ ), 𝜑(𝑥) = 5𝑥 + sin3 (5 𝑥),

(7) 𝑦 ′′ = 1 + (𝑦 ′ )2, 𝜑(𝑥) = − ln(cos 𝑥),

𝑥 𝑠𝑖𝑛𝑡
(8) 𝑥𝑦 ′′ + 𝑦 ′ = cos 𝑥, 𝜑(𝑥) = ∫𝑎 .
𝑡

Detyra 3. Për ekuacionet në vazhdim të gjendet zgjidhja e përgjithshme:

(1) 𝑦 ′′′ = 2 + 𝑥 2 − sin 𝑥 + cos(3𝑥), (2) 𝑥𝑦 ′′ + 𝑦 ′ = 1,

𝑦′ 2 sin 𝜃
(3) = 3𝑥 + − 𝑥 6 , (4) 𝑟 2 𝑑𝑟 = 𝑑𝜃,
𝑥2 𝑥 1−3 cos 𝜃

(5) 𝑥𝑦 ′ + 𝑦 = 3𝑥 4 .
Detyra 4. Të zgjidhet problemi i vlerës së fillimit:

(1) 𝑦 ′ = 2 + 𝑥 2 − sin 𝑥, 𝑦(0) = 1,

(2) 𝑦 ′ − 6𝑥 = sin 𝑥, 𝑦(0) = 0,
𝑦 ′′ 2
(3) 𝑥
= 3𝑥 + 𝑥 − 𝑥 2 , 𝑦(0) = 1, 𝑦 ′ (0) = 2,

(4) 𝑥𝑦 ′′ + 𝑦 ′ = 24𝑥 5 , 𝑦(0) = 𝑦 ′ (0) = 1,

(5) 𝑦 ′′′ = 𝑥𝑒 𝑥 − sin 𝑥 + 1, 𝑦(0) = 𝑦 ′ (0) = 0, 𝑦 ′′ (0) = 1.
Detyra 5. Nxitimi i grimcës është dhënë me 𝑎(𝑡) = −5 cos 𝑡. Gjeni shpejtësinë 𝑣(𝑡) dhe
zhvendosjen 𝑠(𝑡) në cilëndo kohë 𝑡.
Detyra 6. Le të jetë 𝑁(𝑡) densiteti i popullatës në kushte laboratorike në cilëndo kohë 𝑡.
Ndryshimi i 𝑁(𝑡) nën ndikimin e kimikateve është dhënë me ekuacionin
𝑑𝑁
= 1 − 𝑘𝑒 𝑡 ,
𝑑𝑡

ku 𝑘 është konstantë e njohur. Nën supozimin se 𝑁(0) = 100𝑘, gjeni densitetin 𝑁(𝑡).
Detyra 7. Për funksionet e mëposhtme, tregoni se ato janë zgjidhje të ekucioneve të dhëna:
𝑥 sin 𝑡
(1) 𝑦 = 𝑥 ∫𝑎 𝑑𝑡, 𝑥𝑦 ′ − 𝑦 = 𝑥𝑠𝑖𝑛𝑥,
𝑡
2 𝑥 2 2
(2) 𝑦 = 𝑒 𝑥 ∫𝑎 𝑒 𝑡 𝑑𝑡, 𝑦 ′′ − 2𝑥𝑦 ′ − 2𝑦 = 4𝑥𝑒 2𝑥 ,

(3) 𝑦 = (1 + 𝑥)𝑒 −𝑥 + (1 − 𝑥)𝑒 𝑥 , 𝑦 𝐼𝑉 − 2𝑦 ′′ + 𝑦 = 0.

Detyra 8. Të zgjidhet problemi i vlerës së fillimit

𝑦 ′ = 𝑒 −3𝑥 sin 𝑥, 𝑦(0) = 1.

Njehsoni vlerën e 𝑦 kur 𝑥 → ∞.

11
Detyra 9. Supozojmë se shpejtësia e grimcës është dhënë me
𝑣(𝑡) = 𝑒 −𝑎𝑡 (cos 𝑏𝑡 + sin 𝑏𝑡).
Ku 𝑎 dhe 𝑏 janë konstante pozitive. Gjeni zhvendosjen 𝑠(𝑡) të grimcës, duke ditur se 𝑠(0) = 0.
Caktoni pozitën e grimcës kur 𝑡 → ∞.

12
Kapitulli II
Ekuacionet diferenciale të rendit të parë
1. Shqyrtimi i problemit kryesor
Të përkujtojmë se forma e përgjithshme e ekuacionit diferencial të rendit 𝑛 është
𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , 𝑦 ′′ , … , 𝑦 𝑛 ) = 0, 𝑥 ∈ 𝐼 (1)
ku 𝐼 ⊆ 𝑅.
Në qoftë se zgjedhim 𝑛 = 1, atëherë ekuacioni
𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0, 𝑥∈𝐼 (2)
është ekuacion diferencial i rendit të parë.
Meqë ekuacioni (2) është i rendit të parë ne mund të supozojmë se zgjidhja e tij (nëse
ekziston) e përmban një konstant 𝐶. Kjo nënkupton se bashkësia e zgjidhjeve do të jetë e formës
Φ(𝑥, 𝑦, 𝐶) = 0. (3)
Aq më tepër në qoftë se (2) mund të shkruhet në formën eksplicite 𝑦 ′ = 𝑔(𝑥, 𝑦), atëherë ne mund
ta kërkojmë bashkësinë e zgjidhjeve në formën 𝑦 = 𝐺(𝑥, 𝐶). Siç kemi parë në kapitullin 1,
konstanta 𝐶 mund të specifikohet me kushtin e dhënë.
Në parim janë dy rrugë për të trajtuar zgjidhjet e ekuacionit diferencial (2). E para bazohet
në veprime analitike. Në mundësinë e zgjidhjes duke e futur në përdorim integralin e pacaktuar
dhe është e përshtatshme për gjetjen e ndonjë zgjidhje analitike, ose ndonjëherë edhe krejt
bashkësinë e zgjidhjeve. Megjithatë, nuk ekziston një metodë e përgjithshme për të shprehur në
formë eksplicite zgjidhjen e ekuacionit (2), përpos në rastin kur ai ekuacion është linear. Disa
ekuacione jo lineare akoma nuk janë zgjidhur në mënyrë analitike. Rruga e dytë qëndron në
shfrytëzimin e metodave shumë të sofistikuara të teknikave numerike të integraleve, për të
llogaritur aproksimimin diskret të zgjidhjes nën kushtin e dhënë.
Siç kemi theksuar më parë, ekuacioni linear ka vetëm një zgjidhje të përgjithshme,
përderisa ekuacioni jo linear mund të ketë edhe zgjidhje singulare. Të shqyrtojmë tani PVF
(problemin Cauchy) lidhur me ekuacionin diferencial
𝑦 ′ = 𝑓(𝑥, 𝑦), (4)
𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 (5)

ku për funksionin 𝑓 supozohet se është i vazhdueshëm në një zonë 𝐷 të rrafshit 𝑅 2.

Përkufizim 1. Le të jetë 𝐷 ⊂ 𝑅 2 zona e përkufizimit të funksionit 𝑓(𝑥, 𝑦), ndërsa (𝑥0 , 𝑦0 ) pikë e
brendshme e saj. Për funksionin 𝑦 = 𝜑(𝑥) thuhet se është zgjidhje e ekuacionit (4) në
segmentin [𝑎, 𝑏] në qoftë se vlen:

1° . (𝑥, 𝜑(𝑥)) ∈ 𝐷,
𝑑𝜑(𝑥)
2° . 𝑑𝑥
= 𝑓(𝑥, 𝜑(𝑥)), 𝑥 ∈ [𝑎, 𝑏].

13
 Siç dihet ana e djathtë e kushtit 2° tregon se zgjidhja 𝜑(𝑥) ka derivat te vazhdueshëm
në segmentin [𝑎, 𝑏].
Në rastin e përgjithshëm ekuacioni (4) mundet mos me pasë zgjidhje, me pasë një ose më
shumë se një zgjidhje. Për shembull, PVF
|𝑦′| + |𝑦| = 0, 𝑦(0) = 1,

Nuk ka zgjidhje reale, PVF

𝑦 ′ + 𝑦 = 0, , 𝑦(0) = 1,
Ka zgjidhje unike 𝑦 = 𝑒 −𝑥 dhe PVF
2
𝑦 ′ = 𝑦 3 , 𝑦(0) = 0,
1
Ka më shumë se një zgjidhje, konkretisht, 𝑦1 (𝑥) = 0 dhe 𝑦2 (𝑥) = 27 𝑥 3 . Kjo na sjellë te dy pyetjet
vijuese fundamentale:

• A ekziston zgjidhja e PVF (4)?

• Nëse kjo zgjidhje ekziston, a është zgjidhje unike?
përgjigja në pyetjet e mësipërme arrihet nëpërmjet teoremave shumë të njohura mbi
ekzistencën dhe unicitetin e zgjidhjeve.
Teorema 1. (Teorema e Peano-s mbi ekzistencën). Le të jetë 𝑅(𝑎, 𝑏) drejtkëndëshi në planin
𝑅 2 dhe (𝑥0 , 𝑦0 ) pikë e brendshme e tij ashtu që
𝑅(𝑎, 𝑏) ≡ {(𝑥, 𝑦): |𝑥 − 𝑥0 | < 𝑎, |𝑦 − 𝑦0 | < 𝑏}.

Në qoftë se 𝑓(𝑥, 𝑦) është funksion i vazhdueshëm dhe |𝑓(𝑥, 𝑦) | < 𝑀, për çdo (𝑥, 𝑦) ∈ 𝑅, atëherë
PVF (4) ka zgjidhje 𝑦(𝑥) e cila është e përkufizuar për çdo 𝑥 nga intervali |𝑥 − 𝑥0 | < 𝑐, ku 𝑐 =
𝑏
min {𝑎, 𝑀}.

Teorema 2. (Teorema e Picard-it dhe Lindelof-it mbi unicitetin e zgjidhjes). Le të plotësohen

𝜕𝑓
kushtet e teoremës 1 dhe le të plotësohet edhe kushti: 𝜕𝑦
(𝑥, 𝑦) është i vazhdueshëm dhe i
kufizuar për çdo (𝑥, 𝑦) ∈ 𝑅, atëherë PVF (4) ka zgjidhje unike 𝑦(𝑥) e cila është e përkufizuar për
çdo 𝑥 nga intervali |𝑥 − 𝑥0 | < 𝑐.
Për vërtetimin e teoremave 1 dhe 2 shih monografinë [1].
[1] 1. Hartman, P.: Ordinary Differential Equations. Birkhäuser, Boston Basel Stuttgart (1982)

Deri më tani janë konstatuar kushte të ndryshme lidhur me funksionin 𝑓(𝑥, 𝑦), sipas të
cilave garantohet uniciteti i zgjidhjeve të ekuacionit (4). Njëri prej kushteve në të cilin do të
përqendrohemi është kushti Lipschitz, meqë ka formë të thjeshtë dhe ka mundësi të madhe për
aplikim në teori.
Për funksionin 𝑓(𝑥, 𝑦) të përkufizuar në një zonë 𝐷 thuhet se e plotëson kushtin
Lipschitz në zonën 𝐷 në lidhje me ndryshoren 𝑦, në qoftë se vlen jo barazimi
|𝑓(𝑥, 𝑦1 ) − 𝑓(𝑥, 𝑦2 )| ≤ 𝐿|𝑦1 − 𝑦2 | (6)

14
për çdo çift të pikave (𝑥, 𝑦1 ), (𝑥, 𝑦2 ) ∈ 𝐷, ku 𝐿 është konstantë pozitive.

Teorema 3. (Teorema e Pikardit). Le të jetë 𝐷 ⊂ 𝑅 2 zona e përkufizimit të funksionit 𝑓(𝑥, 𝑦) i

cili i plotëson këto dy kushte:

1° . 𝑓(𝑥, 𝑦) është i vazhdueshëm në 𝐷,

2° . funksioni 𝑓(𝑥, 𝑦) e plotëson kushtin Lipschitz në zonën 𝐷 në lidhje me

ndryshoren 𝑦.
Atëherë, për çdo pikë (𝑥0 , 𝑦0 ) ∈ 𝐷 ekziston segmenti [𝑥0 − ℎ, 𝑥0 + ℎ](ℎ > 0) dhe funksioni
𝑦 = 𝜑(𝑥) i cili paraqet zgjidhjen unike të problemit Cauchy në atë segment.
Vërtetim. Të marrim në konsiderim drejtkëndëshin
𝑥0 − 𝑎 ≤ 𝑥 ≤ 𝑥0 + 𝑎
𝐷0 = {
𝑦0 − 𝑏 ≤ 𝑦 ≤ 𝑦0 + 𝑏
brenda zonës 𝐷.
𝐷0 është bashkësi kompakte (si bashkësi e mbyllur dhe e kufizuar) në 𝑅 2, ndërsa funksioni 𝑓(𝑥, 𝑦)
është i vazhdueshëm në 𝐷0 dhe si i tillë e arrin vlerën maksimale
𝑀 = max |𝑓(𝑥, 𝑦)|.
(𝑥,𝑦)∈𝐷0

𝑏
Le të jetë ℎ = min (𝑎, 𝑀).

Duke pasë parasysh kushtin e fillimit (5), integrimi i ekuacionit (4) në segmentin [𝑥0 , 𝑥]
na sjell te ekuacioni integral Volterra
𝑥
𝑦(𝑥) = 𝑦0 + ∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝑦(𝑡))𝑑𝑡 (7)
0

Në qoftë se e derivojmë ekuacionin integral (7) sipas ndryshores 𝑥, ai na sjell te

ekuacioni diferencial (4), që do të thotë se ekuacionet (4) dhe (7) janë ekuivalente. Po ashtu,
nga ekuacioni (7) shihet se 𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 .
Për më tutje do ta zbatojmë metodën e aproksimimeve sukcesive ( të përafrimeve të
njëpasnjëshme) të Picard-it. Kjo metodë qëndron në përkufizimin e një vargu të pafundmë
funksionesh 𝜑1 (𝑥), 𝜑2 (𝑥), … , 𝜑𝑛 (𝑥), … të cilat quhen aproksimacione sukcesive. Pastaj
konstatohet se vargu i tillë konvergjon uniformisht në një funksion 𝑦 = 𝜑(𝑥), i cili do të jetë zgjidhje
e ekuacionit (4).
Vargun e përafrimeve në fjalë e përkufizojmë me anë të relacioneve
𝑥
𝜑1 (𝑥) = 𝑦0 + ∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝑦0 )𝑑𝑡
0
𝑥
𝜑2 (𝑥) = 𝑦0 +∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝜑1 (𝑡))𝑑𝑡
0
………………………………….. (8)
𝑥
𝜑𝑛 (𝑥) = 𝑦0 + ∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝜑𝑛−1 (𝑡))𝑑𝑡
0
…………………………………. }
𝑏
Meqë ℎ = min (𝑎, 𝑀) dhe (𝑥0 , 𝑦0 ) ∈ 𝐷 nga relacioni i parë i vargut (8) rrjedh vlerësimi

15
 𝑥
|𝜑1 (𝑥) − 𝑦0 | ≤ |∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝑦0 )𝑑𝑡| ≤ 𝑀|𝑥 − 𝑥0 | ≤ 𝑀ℎ ≤ 𝑏,
0

i cili tregon se 𝜑1 (𝑥) gjendet brenda drejtkëndëshit 𝐷0.

Në përgjithësi supozojmë se vlen mosbarazimi
𝑥
|𝜑𝑛−1 (𝑥) − 𝑦0 | ≤ |∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝜑𝑛−2 (𝑡))𝑑𝑡| ≤ 𝑀|𝑥 − 𝑥0 | ≤ 𝑀ℎ ≤ 𝑏.
0

Ai garanton faktin se funksioni 𝜑𝑛−1 (𝑥) gjendet brenda drejtkëndëshit 𝐷0. D.m.th. (𝑥, 𝜑𝑛−1 (𝑥)) ∈
𝐷0, prej nga kemi
|𝑓(𝑥, 𝜑𝑛−1 (𝑥))| ≤ 𝑀, 𝑥 ∈ [𝑥0 − ℎ, 𝑥0 + ℎ].
Pra, mund të bëjmë vlerësimin
𝑥
|𝜑𝑛 (𝑥) − 𝑦0 | = |∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝜑𝑛−1 (𝑡))𝑑𝑡| ≤ 𝑀|𝑥 − 𝑥0 | ≤ 𝑀ℎ ≤ 𝑏 (9)
0

Tani, në bazë të induksionit matematik relacioni (6) vlen për të gjitha vlerat 𝑛 = 1,2,3, ….,
me të cilën vërtetuam se të gjitha funksionet e vargut (8) gjenden në drejtkëndëshin 𝐷1 ⊂ 𝐷0 ku
𝑥 − ℎ ≤ 𝑥 ≤ 𝑥0 + ℎ
𝐷1 = { 0 ,
𝑦0 − 𝑏 ≤ 𝑦 ≤ 𝑦0 + 𝑏
Shih (Fig, 1 )

Fig.1

Tani do të tregojmë se vlen jo barazimi

𝑀 (𝐿ℎ)𝑛
|𝜑𝑛 (𝑥) − 𝜑𝑛−1 (𝑥)| ≤
𝐿
∙ 𝑛! (𝑛 = 1,2, … ) (10)

në segmentin [𝑥0 − ℎ, 𝑥0 + ℎ].

Për 𝑛 = 1, shohim se (10) paraqet jo barazimin (9), të cilin e vërtetuam më parë.
Supozojmë se ka vend jo barazimi

16
 𝑀 (𝐿|𝑥−𝑥0 |))𝑛−1
|𝜑𝑛−1 (𝑥) − 𝜑𝑛−2 (𝑥)| ≤
𝐿
∙ (𝑛−1)! (11)

ku |𝑥 − 𝑥0 | ≤ ℎ.
Tani në bazë të kushtit Lipschitz kemi

|𝑓(𝑥, 𝜑𝑛−1 (𝑥)) − 𝑓(𝑥, 𝜑𝑛−2 (𝑥))| ≤ 𝐿|𝜑𝑛−1 (𝑥) − 𝜑𝑛−2 (𝑥)|. (12)

Duke pasë parasysh (11) dhe (12) nga vargu (8) gjejmë vlerësimin
𝑥
|𝜑𝑛 (𝑥) − 𝜑𝑛−1 (𝑥)| ≤ ∫𝑥 |𝑓((𝑡, 𝜑𝑛−1 (𝑡)) − 𝑓(𝑡, 𝜑𝑛−2 (𝑡))| 𝑑𝑡 ≤
0

𝑥 𝑥 𝑀𝐿𝑛−2
≤ 𝐿 ∫𝑥 |𝜑𝑛−1 (𝑡) − 𝜑𝑛−2 (𝑡)| 𝑑𝑡 ≤ 𝐿 ∫𝑥 ∙ (|𝑡 − 𝑥0 |)𝑛−1 𝑑𝑡 ≤
0 0 (𝑛−1)!

𝑀𝐿𝑛−1 𝑥 𝑀𝐿𝑛−1 |𝑥−𝑥0 |𝑛 𝑀 (𝐿ℎ)𝑛

≤ (𝑛−1)! ∫𝑥 (|𝑡 − 𝑥0 |)𝑛−1 𝑑𝑡 ≤ (𝑛−1)! ∙ 𝑛
≤ 𝐿
∙ 𝑛! ,
0

kështu që në bazë të induksionit matematik jobarazimi i vërtetuar vlen për çdo natyral 𝑛. Tutje,
marrim në kosiderim serinë funksionale
𝑦0 + (𝜑1 − 𝑦0 ) + (𝜑2 − 𝜑1 ) + ⋯ + (𝜑𝑛 − 𝜑𝑛−1 ) + ⋯ (13)
Nga seria (10) shohim se shumat e pjesëshme 𝑆𝑛 (𝑥), paraqesin funksionin 𝜑𝑛 (𝑥) nga vargu i
përafrimeve (8) d.m.th.
𝑆𝑛 (𝑥) = 𝑦0 + ∑𝑛𝑘=1(𝜑𝑛 − 𝜑𝑛−1 ) = 𝜑𝑛 (𝑥).
Tani, vërejmë se termat e serisë (13) mund të majorizohen me termat e serisë numerike
konvergjente
𝑀 𝐿ℎ (𝐿ℎ)2 𝑀
𝑦0 + 𝐿
∙ ( 1! + 2!
+ ⋯ ) = 𝑦0 + 𝐿
∙ (𝑒 𝐿ℎ − 1). (14)

Barazimi (14) tregon se seria (13), sipas teoremës së Weier-Strass-it mbi konvergjencën
uniforme të serive funksionale, është absolutisht dhe uniformisht konvergjente në tërë intervalin
[𝑥0 − ℎ, 𝑥0 + ℎ]. Prandaj konvergjenca
lim Sn (𝑥) = lim φn (𝑥) = 𝜑(𝑥) (15)
𝑛→+∞ 𝑛→+∞

është po ashtu uniforme, që garanton vazhdueshmërinë e funksionit 𝜑(𝑥) në intervalin [𝑥0 −

ℎ, 𝑥0 + ℎ].
Tregojmë tani se funksioni 𝜑(𝑥) është zgjidhja e kërkuar e ekuacionit (4).
Në qoftë se në relacionin |φn (𝑥) − 𝑦0 | ≤ 𝑏 kalojmë me limit kur 𝑛 → +∞ dhe kemi
parasysh (15) do të kemi |φ(𝑥) − 𝑦0 | ≤ 𝑏, d.m.th. (𝑥, 𝜑(𝑥)) ∈ 𝐷. Prandaj plotësohet kushti
Lipschitz

|𝑓(𝑥, 𝜑(𝑥)) − 𝑓(𝑥, 𝜑𝑛 (𝑥))| ≤ 𝐿|𝜑(𝑥) − 𝜑𝑛 (𝑥)|,

i cili së bashku me (15) sjell konvergjencën uniforme

𝑓(𝑥, 𝜑𝑛 (𝑥)) → 𝑓(𝑥, 𝜑(𝑥)), 𝑛 → +∞,

17
dhe 𝑥0 − ℎ ≤ 𝑥 ≤ 𝑥0 + ℎ.
Siç është e njohur nga analiza matematike, vlejnë të gjitha kushtet për të kaluar me limit
nën shenjën e integralit, d.m.th. vlen
𝑥 𝑥
𝜑(𝑥) = lim φn (𝑥) = 𝑦0 + lim ∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝜑𝑛 (𝑡))𝑑𝑡 = 𝑦0 + ∫𝑥 lim 𝑓(𝑡, 𝜑𝑛 (𝑡))𝑑𝑡 =
𝑛→+∞ 𝑛→+∞ 0 0 𝑛→+∞
𝑥
= 𝑦0 + ∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝜑(𝑡))𝑑𝑡
0

Relacioni i fundit tregon se 𝜑(𝑥) është zgjidhje e ekuacionit (4).

Në fund ka mbetur të vërtetojmë edhe unicitetin e zgjidhjes 𝜑(𝑥). Supozojmë të kundërtën
se ekziston edhe një zgjidhje 𝜓(𝑥) e problemit Cauchy e ndryshme nga 𝜑(𝑥) në intervalin [𝑥0 −
ℎ, 𝑥0 + ℎ]. Pra, ka vend identiteti
𝑑𝜓(𝑥)
𝑑𝑥
≡ 𝑓(𝑥, 𝜓(𝑥)),

i cili pas integrimit në intervalin [𝑥0 , 𝑥] na e jep ekuacionin integral

𝑥
𝜓(𝑥) = 𝑦0 + ∫𝑥 𝑓(𝑡, 𝜓(𝑡))𝑑𝑡. (7’)
0

Nga (7) dhe (7’), do të kemi

𝑥

𝜑(𝑥) − 𝜓(𝑥) = ∫[𝑓(𝑡, 𝜑(𝑡)) − 𝑓(𝑡, 𝜓(𝑡))]𝑑𝑡

𝑥0

ose
𝑥
|𝜑(𝑥) − 𝜓(𝑥)| = |∫𝑥 [𝑓(𝑡, 𝜑(𝑡)) − 𝑓(𝑡, 𝜓(𝑡))]𝑑𝑡| ≤
0

𝑥
≤ ∫𝑥 |𝑓(𝑡, 𝜑(𝑡)) − 𝑓(𝑡, 𝜓(𝑡))|𝑑𝑡 ≤
0

𝑥
≤ 𝐿 ∫𝑥 |𝜑(𝑡) − 𝜓(𝑡)|𝑑𝑡 (16)
0

Meqë funksionet 𝜑(𝑥) dhe 𝜓(𝑥) janë të vazhdueshme në [𝑥0 − ℎ, 𝑥0 + ℎ] ato janë edhe të
kufizuara në atë interval. Pra, ekziston konstanta 𝐾 > 0 e tillë që |𝜑 − 𝜓| ≤ 𝐾. D.m.th. vlen
𝑥
|𝜑(𝑥) − 𝜓(𝑥)| ≤ 𝐾𝐿 |∫𝑥 𝑑𝑡| ≤ 𝐾𝐿|𝑥 − 𝑥0 |.
0

Tani vlerësimin e gjetur për |𝜑 − 𝜓| e zëvendësojmë në anën e djathtë të (16) prej nga
𝑥
|𝜑(𝑥) − 𝜓(𝑥)| ≤ 𝐿 ∫𝑥 |𝜑(𝑡) − 𝜓(𝑡)|𝑑𝑡 ≤
0

𝑥 𝐿2 |𝑥−𝑥0 |2
≤ 𝐿 |∫𝑥 𝐾𝐿|𝑡 − 𝑥0 |𝑑𝑡| ≤ 𝐾 2!
.
0

Në përgjithësi me anë të induksionit matematik konstatojmë se

(𝐿ℎ)𝑛
|𝜑(𝑥) − 𝜓(𝑥)| ≤ 𝐾 , (𝑛 = 1,2, … ).
𝑛!

18
Duke kaluar me limit në jo barazimin e fundit kur 𝑛 → +∞, marrim 𝜑(𝑥) = 𝜓(𝑥), për çdo 𝑥 ∈ [𝑥0 −
ℎ, 𝑥0 + ℎ]. Me këtë teorema është vërtetuar në tërësi.
Shembull 1. Të gjendet zgjidhja ekuacionit diferencial
𝑑𝑦
𝑑𝑥
= 𝑦 , 𝑦(0) = 𝑦0 (*)

Zgjidhje. Në ekuacionin (*) funksioni 𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝑦 është i vazhdueshëm dhe i kufizuar për 𝑥 ∈
𝜕𝑓
(−∞, +∞) dhe 𝑦 të fundmë. Meqë 𝜕𝑦 = 1, në bazë të formulës

𝑓(𝑥, 𝑦1 ) − 𝑓(𝑥, 𝑦2 ) = (𝑦1 − 𝑦2 )𝑓𝑦′ (𝑥, 𝑦2 + 𝜃(𝑦1 − 𝑦2 )), 0<𝜃<1

kemi

|𝑓(𝑥, 𝑦1 ) − 𝑓(𝑥, 𝑦2 )| = |𝑓𝑦′ (𝑥, 𝑦2 + 𝜃(𝑦1 − 𝑦2 ))||𝑦1 − 𝑦2 | = |𝑦1 − 𝑦2 |.

Kështu pra konstanta e Lipschitz-it është 𝐿 = 1.

E zgjidhim tani ekuacionin (*) me anë të aproksimimeve të njëpasnjëshme. Pra duhet
gjetur zgjidhja 𝑦 = 𝜑(𝑥) e tillë që 𝑦(0) = 𝜑(0) = 𝑦0 . Për këtë arsye gjejmë vargun e
përafrimeve:
𝑥 𝑥
𝜑1 (𝑥) = 𝑦0 + ∫0 𝑓(𝑡, 𝑦0 )𝑑𝑡 = 𝑦0 + ∫0 𝑦0 𝑑𝑡 = 𝑦0 (1 + 𝑥), 𝜑1 (0) = 𝑦0 ;
𝑥 𝑥 𝑥2
𝜑2 (𝑥) = 𝑦0 + ∫0 𝑓(𝑡, 𝜑1 (𝑡))𝑑𝑡 = 𝑦0 + ∫0 𝑦0 (1 + 𝑡)𝑑𝑡 = 𝑦0 (1 + 𝑥 + ), 𝜑1 (0) = 𝑦0 ;
2!

…………………………………………………………………………….
𝑥 𝑥 𝑥2 𝑥𝑛
𝜑𝑛 (𝑥) = 𝑦0 + ∫0 𝑓(𝑡, 𝜑𝑛−1 (𝑡))𝑑𝑡 = 𝑦0 + ∫0 𝜑𝑛−1 (𝑡)𝑑𝑡 = 𝑦0 (1 + 𝑥 + 2!
+ ⋯+ 𝑛!
), 𝜑1 (0) = 𝑦0 .

Prej nga kemi

𝜑(𝑥) = lim 𝜑𝑛 (𝑥) = 𝑦0 𝑒 𝑥 .
𝑛→+∞

D.m.th. zgjidhja e cila kërkohej është

𝑦 = 𝜑(𝑥) = 𝑦0 𝑒 𝑥 .
Vërejtje 1. Ajo që duhet të na kujtoj është se kushti Lipschitz është i mjaftueshëm, por jo i
2
domosdoshëm, për unicitetin e zgjidhjes. Për shembull, PVF 𝑦 ′ = 𝑦 3 , 𝑦(0) = 0 i ka dy zgjidhje të
1
cilat e plotësojnë kushtin e fillimit 𝑦 ≡ 0 dhe 𝑦 = 27 𝑥 3 . Kushti Lipschitz (6) nuk plotësohet në asnjë
zonë 𝐷 e cila e përmban pikën (0,0). Me të vërtetë, duke zgjedhur 𝑦1 = 0 dhe 𝑦2 të çfarëdoshëm,
ne marrim
|𝑓(𝑥,0)−𝑓(𝑥,𝑦2 )| 1
|0−𝑦2 |
= 3 .
√𝑦

Shprehja në anën e djathtë do të jetë pafundësisht e madhe me zgjedhjen e 𝑦2 sa më afër

zeros.
Shembull 2. Le të jetë 𝑓(𝑥, 𝑦) i përkufizuar në drejtkëndëshin 𝑅 = [−1,1] × [−1,1] si më poshtë

19
 0, 𝑥=0
2𝑦
, |𝑥| ≤ 1, 𝑥 ≠ 0, |𝑦| ≤ 𝑥 2
𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝑥 .
2𝑥, |𝑥| ≤ 1, 𝑦 > 𝑥 2
{−2𝑥, |𝑥| ≤ 1, 𝑦 < −𝑥 2

Tregoni se për të gjitha pikat (𝑥, 𝑦) ∈ 𝑅, funksioni 𝑓(𝑥, 𝑦) është i kufizuar por nuk e plotëson
kushtin Lipschitz. Pastaj tregoni se aproksimimet e njëpasnjëshme sipas metodës së Picard-it
nuk konvergjojnë tek zgjidhja 𝑦(𝑥) e PVF 𝑦 ′ = 𝑓(𝑥, 𝑦), 𝑦(0) = 0.
Zgjidhje. Nga përkufizimi i funksionit 𝑓(𝑥, 𝑦) kemi
0, 𝑥=0
2𝑦 2𝑥 2
|𝑥| ≤ ≤ 2|𝑥|, 0 < 𝑥 ≤ 1, 𝑥 ≠ 0, |𝑦| ≤ 𝑥 2
|𝑓| = 𝑥 .
|2𝑥| ≤ 2, 0 < 𝑥 ≤ 1, 𝑦 > 𝑥 2
{ |−2𝑥| ≤ 2, 0 < 𝑥 ≤ 1, 𝑦 < −𝑥 2
Rrjedhimisht, |𝑓| ≤ 2 sepse 0 < 𝑥 ≤ 1, d.m.th. 𝑓 është i vazhdueshëm dhe i kufizuar. Lehtë
shohim se për PVF 𝑦 ′ = 𝑓(𝑥, 𝑦), 𝑦(0) = 0, dhe 0 < 𝑥 ≤ 1, vargu i përafrimeve është 𝑦1 = 0, 𝑦2 =
𝑥 2 dhe 𝑦3 = −𝑥 2 . Kështu që, varu i përafrimeve nuk konvergjon te zgjidhja 𝑦(𝑥) e PVF.
Qëllimi i vërejtjes dhe i disa shembujve që i sollëm nuk është aplikimi i teoremës 1, por
mund të ndihmojnë për të kuptuar më mirë këtë teoremë.

2. Zgjidhja analitike e ekuacionit diferencial të zakonshëm

Në kapitullin e parë, i kemi zgjidhur disa probleme të thjeshta të ekuacioneve diferenciale
të zakonshme. Tani do të shqyrtojmë disa raste më të përgjithshme. Siç kemi vërejtur, mund të
jetë shumë vështirë për të gjetur zgjidhjet e formës së mbyllur sa herë që merremi me ekuacione
diferenciale të zakonshme jo lineare. Ne do të analizojmë disa metoda, të njohura si metoda
elementare, të cilat bazohen në veprimin e integrimit.
Le ta shkruajmë ekuacionin diferencial (2) (paragrafi 1) në formën
𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦 = 0. (1)
Janë disa raste speciale kur ky ekuacion mund të zgjidhet në mënyrë analitike. I pari është
ekuacioni separabil.
Përkufizim 1. EDZ (1) quhet ekuacion separabil në qoftë se mund të transformohet në
ekuacionin
𝑃(𝑥)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑦)𝑑𝑦 = 0. (2)
Atëherë ne themi se ndryshoret janë separabile (mund të ndahen), dhe zgjidhja merret duke
integruar të dy anët sipas ndryshores 𝑥. Kështu nga (2) kemi
𝑑𝑦
𝑃(𝑥) + 𝑄(𝑦) =0
𝑑𝑥
ose

20
 𝑑𝑦
∫ 𝑃(𝑥) + ∫ 𝑄(𝑦) 𝑑𝑥 𝑑𝑥 = 𝐶.

Nga relacioni i fundit kemi

∫ 𝑃(𝑥) + ∫ 𝑄(𝑦)𝑑𝑦 = 𝐶.
Shembull 1. Të zgjidhet PVF

𝑒 𝑥 𝑦 ′ + 𝑥(1 + 𝑦 2 ) = 0, 𝑦(−1) = 0.
Zgjidhje. Ekuacioni i dhënë mund të shkruhet
𝑑𝑦
1+𝑦 2
= −𝑥𝑒 −𝑥 𝑑𝑥.

Duke integruar të dy anët e ekuacionit marrim

tan−1 (𝑦) = (𝑥 + 1)𝑒 −𝑥 + 𝐶.
Duke shfrytëzuar kushtin fillestar 𝑦(−1) = 0, kemi 𝐶 = 0. Tutje, duke e zëvendësuar vlerën e
konstantës 𝐶 në ekuacionin e fundit kemi tan−1 (𝑦) = (𝑥 + 1)𝑒 −𝑥 , dhe përfundimisht
𝑦(𝑥) = tan(𝑥 + 1)𝑒 −𝑥 .
Shembull 2. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit
(1 + 𝑦 2 )𝑑𝑥 + (1 + 𝑥 2 )𝑑𝑦 = 0

si edhe ajo partikulare, e cila e plotëson kushtin e fillimit 𝑦(0) = 1.

Zgjidhje. Ndarja e ndryshoreve na sjell te ekuacioni
𝑑𝑥 𝑑𝑦
1+𝑥 2
+ 1+𝑦2 = 0,

i cili me anë të një kuadrature na jep zgjidhjen e përgjithshme

𝜋
𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔𝑥 + 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔𝑦 = 4 .

Tani vejmë 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔𝑥 = 𝛼, 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔𝑦 = 𝛽, prej nga kemi 𝑥 = tan 𝛼, 𝑦 = tan 𝛽. Mirëpo, dijmë se ka
vend relacioni
tan 𝛼+tan 𝛽
tan(𝛼 + 𝛽) = = 1,
1−tan 𝛼 tan 𝛽

prej nga marrim zgjidhjen e përgjithshme

𝑥+𝑦
= 1.
1 − 𝑥𝑦
Duke pasë parasysh kushtin e fillimit zgjidhja partikulare do të jetë
𝑥𝑦 + 𝑥 + 𝑦 = 1.
Një rast tjetër special i ekuacionit (1) janë ekuacionet homogjene.

21
Përkufizim 2. Për funksionin 𝑓(𝑥1 , 𝑥2 , … , 𝑥𝑛 ) thuhet se është homogjen i shkallës 𝑚 sipas
ndryshoreve 𝑥1 , 𝑥2 , … , 𝑥𝑛 në qoftë se vlen identiteti
𝑓(𝑡𝑥1 , 𝑡𝑥2 , … , 𝑡𝑥𝑛 ) ≡ 𝑡 𝑚 𝑓(𝑥1 , 𝑥2 , … , 𝑥𝑛 ). (3)
Për ekuacionin (1) thuhet se është homogjen në qoftë se të dy funksionet 𝑃 dhe 𝑄 janë
homogjene të shkallës së njëjtë të homogjenitetit. Në atë rast ekuacioni (1) mund të sillet në
formën
𝑃(𝑥,𝑦)
𝑦 ′ = − 𝑄(𝑥,𝑦) = 𝑓(𝑥, 𝑦).

Meqë 𝑃 dhe 𝑄 kan shkallë të njëjtë të homogjenitetit të themi 𝑘, atëherë 𝑃(𝑡𝑥, 𝑡𝑦) =
𝑡 𝑃(𝑥, 𝑦) dhe 𝑄(𝑡𝑥, 𝑡𝑦) = 𝑡 𝑘 𝑄(𝑥, 𝑦). Kështu që funksioni 𝑓(𝑥, 𝑦) në bazë të identitetit
𝑘

𝑃(𝑡𝑥,𝑡𝑦) 𝑡 𝑘 𝑃(𝑥,𝑦)
𝑓(𝑡𝑥, 𝑡𝑦) = − 𝑄(𝑡𝑥,𝑡𝑦) = − 𝑡 𝑘 𝑄(𝑥,𝑦)=𝑡 0 ∙ 𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝑓(𝑥, 𝑦),

është ekuacion homogjen i shkallës zero.

Më tutje, në vend të ekuacionit në trajtë diferenciale (1) do të shqyrtojmë ekuacionin e zgjidhur
sipas derivatit 𝑦′
𝑦 ′ = 𝑓(𝑥, 𝑦) (4)
ku 𝑓 është funksion homogjen i shkallës 𝑚 = 0.
1
Deri te zgjidhja e ekuacionit (4) arrijmë me anë të zëvendësimit 𝑡 = ,
𝑥

𝑦 𝑦
𝑦 ′ = 𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝑓(𝑡𝑥, 𝑡𝑦) = 𝑓 (1, 𝑥 ) = 𝜑(𝑥 ). (5)
𝑦
Tani marrim zëvendësimin ⁄𝑥 = 𝑧 prej nga kemi 𝑦 = 𝑧𝑥, ku 𝑧 = 𝑧(𝑥) është funksioni i ri
𝑦
i kërkuar. Derivatin 𝑦 ′ = 𝑧 ′ 𝑥 + 𝑧 së bashku me ⁄𝑥 = 𝑧 i zëvendësojmë në (5) dhe do t/ fitojmë
ekuacionin
𝑧 + 𝑧 ′ 𝑥 = 𝜑(𝑧)
te i cili bëhet ndarja e variablave. Pra,
𝑑𝑧 𝑑𝑥
= .
𝜑(𝑧)−𝑧 𝑥

Duke integruar të dy anët e ekuacionit të fundit kemi

𝑥 𝑑𝑧 𝑦
ln |𝐶 | = ∫ 𝜑(𝑧)−𝑧 = 𝜓(𝑧) = 𝜓 (𝑥 ).

Rrjedhimisht, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (4) është

𝑦
𝜓( )
𝑥 = 𝑐𝑒 𝑥 .

Shembull 3. Të zgjidhet ekuacioni diferencial

22
 𝑥 2 +2𝑦 2
𝑦′ = 2𝑥𝑦
.

Zgjidhje. Shkalla e homogjenitetit e funksionit në anën e djathtë është zero. Kështu që,
𝑑𝑥
zëvendësimet 𝑦 = 𝑥𝑧 dhe 𝑦 ′ = 𝑧 + 𝑥𝑧′ na sjellin te forma separabile e ekuacionit 2𝑧𝑑𝑧 = 𝑥
.
Zgjidhja e të cilit është

𝑧 2 = ln|𝑥| + 𝐶.
𝑦
Meqë 𝑧 = ⁄𝑥 , zgjidhja e përgjithshme do të jetë

𝑦 2 = 𝑥 2 (ln 𝑥 + 𝐶).
Shembull 4. Të gjendet lakorja në rrafshin 𝑥𝑂𝑦 e tillë që këndi ndërmjet tangjentes në cilëndo
pikë 𝑃 dhe boshtit 𝑂𝑥 është tri herë më i madh se këndi që segmenti OP nzen me boshtin 𝑂𝑥
(shih. Fig.2)

Fig.2
Zgjidhje. Në bazë të kushtit të dhënë kemi 𝛼 = 3𝛽 dhe prej këtu rrjedh tan 𝛼 = tan 3𝛽. Atëherë
tan 𝛽+tan 2𝛽 3 tan 𝛽−tan3 𝛽
tan 𝛼 = tan(𝛽 + 2𝛽) = 1−tan𝛽 tan 2𝛽 = 1−3 tan2 𝛽
.

𝑦
Nga Fig..shohim se tan 𝛼 = 𝑦′ dhe tan 𝛽 = ⁄𝑥; kështu që,
𝑦 𝑦 3
3( )−( ) 3𝑦𝑥 2 −𝑦 3
′
𝑦 = 𝑥 𝑥
𝑦 2
= .
1−3( ) 𝑥 3 −3𝑥𝑦 2
𝑥

3𝑦𝑥 2 −𝑦 3
Rrjedhimisht, 𝑓(𝑥, 𝑦) = 𝑥 3 −3𝑥𝑦2 , ka shkallë zero të homogjenitetit. Me anë të zëvendësimeve 𝑦 =
𝑥𝑧 dhe 𝑦 ′ = 𝑧 + 𝑥𝑧′ marrim ekuacionin

23
 (1−3𝑧 2 ) 2
𝑧(1+𝑧 2 )
𝑑𝑧 = 𝑥 𝑑𝑥,

zgjidhja e të cilit është

𝑧
(1+𝑧 2 )2
= 𝐶𝑥 2 .

𝑦
Nga 𝑧 = ⁄𝑥 , zgjidhja e ekuacionit në formën implicite do të jetë.

𝑥𝑦 − 𝐶(𝑥 2 + 𝑦 2 )2 = 0.
Shembull 5. Të zgjidhet PVF
𝑥3𝑒 𝑥 + 𝑦
𝑦′ = , 𝑦(1) = 0.
𝑥
Zgjidhje. Ekuacioni i dhënë nuk është EDZ homogjen, por zëvendësimi 𝑦 = 𝑥𝑧 na sjell te
ekuacioni
𝑧 ′ = 𝑥𝑒 𝑥 ,
i cili është separabil. Duke e integruar kemi

𝑧 = ∫ 𝑥𝑒 𝑥 + 𝐶 = (𝑥 − 1)𝑒 𝑥 + 𝐶.
𝑦
Duke pasë parasysh se 𝑧 = ⁄𝑥 marrim
𝑦 = 𝑥[(𝑥 − 1)𝑒 𝑥 + 𝐶].
Tani kushti i fillimit 𝑦(1) = 0 e përcakton zgjidhjen
𝑦 = 𝑥(𝑥 − 1)𝑒 𝑥 .
Koordinatat polare.−Në disa raste forma e ekuacioneve diferenciale thjeshtohet nëse
futen në përdorim koordinatat polare:
𝑥 = 𝜌 cos 𝜃
{ .
𝑦 = 𝜌 sin 𝜃
𝑑𝑦 𝑦
E shprehim 𝑑𝑥 dhe 𝜑 (𝑥 ) me anë të 𝜃 dhe 𝜌:
𝑑𝜌
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑥 cos 𝜃+sinθ
𝑑𝜃
𝑑𝑥
= 𝑑𝜃 : 𝑑𝜃 = 𝑑𝜌
−𝜌sinθ+cos 𝜃
𝑑𝜃

𝑦
𝜑 (𝑥 ) = 𝜑(tan 𝜃).

Pastaj shprehjet e këtilla i zëvëndësojmë në ekuacionin (5) i cili merr formën

𝑑𝜌
cos 𝜃+sinθ
𝑑𝜃
𝑑𝜌 = 𝜑(tan 𝜃),
−𝜌sinθ+cos 𝜃
𝑑𝜃

që sjell te ekuacioni diferencial

𝑑𝜌 cos 𝜃+sinθ 𝜑(tan 𝜃)
𝑑𝜃
+ sinθ−cos 𝜃 𝜑(tan 𝜃) = 0.

24
Të konsiderojmë tani ekuacionet diferenciale të formës
𝑑𝑦 𝑎𝑥+𝑏𝑦+𝑐
= 𝑓( ). (6)
𝑑𝑥 𝑎1 𝑥+𝑏1 𝑦+𝑐1

Tregojmë se ekuacion (6) mund të sillet në ekuacion diferencial homogjen. Paraqiten këto raste:
I) 𝑐 = 𝑐1 = 0. Atëherë
𝑦
𝑎+𝑏 𝑦
𝑦′ = 𝑓 ( 𝑥
𝑦 ) = 𝜑 (𝑥 );
𝑎1 +𝑏1
𝑥

II) Nëse së paku njëri nga parametrat 𝑐 dhe 𝑐1 janë të ndryshueshëm prej zeros, atëherë
kryejmë zëvendësimet
𝑥 =𝑢+𝑚
{𝑦 = 𝑣 + 𝑛

ku 𝑚 dhe 𝑛 janë konstanta. Atëherë kemi

𝑑𝑦 𝑑𝑣 𝑑𝑣 𝑎𝑢+𝑏𝑣+𝑎𝑚+𝑏𝑛+𝑐
𝑦 ′ = 𝑣 ′, = dhe = 𝑓( ).
𝑑𝑥 𝑑𝑢 𝑑𝑢 𝑎1 𝑢+𝑏1 𝑣+𝑎1 𝑚+𝑏1 𝑛+𝑐1

Konstantat 𝑚 dhe 𝑛 i caktojmë të tilla që të vlejë:

𝑎𝑚 + 𝑏𝑛 + 𝑐 = 0,
𝑎1 𝑚 + 𝑏1 𝑛 + 𝑐1 = 0.
𝑣
𝑎 𝑏 𝑎+𝑏 𝑣
Në qoftë se | | ≠ 0, atëherë 𝑦 ′ = 𝑣 ′ , 𝑣 ′ = 𝑓 ( 𝑢
𝑣 ) = 𝜑 ( ).
𝑎1 𝑏1 𝑎1 +𝑏1
𝑢
𝑢

𝑎 𝑏 𝑎 𝑏
III) Nëse | | = 0, atëherë = 𝑏 = 𝜆 ose 𝑎 = 𝜆𝑎1 , 𝑏 = 𝜆𝑏1 . Në këtë rast kemi
𝑎1 𝑏1 𝑎1 1

𝜆(𝑎1 𝑥+𝑏1 𝑦) +𝑐
𝑦′ = 𝑓 ( 𝑎1 𝑥+𝑏1 𝑦+𝑐1
) = 𝜑(𝑎1 𝑥 + 𝑏1 𝑦).

Zëvendësojmë 𝑎1 𝑥 + 𝑏1 𝑦 = 𝑢 dhe do të fitojmë ekuacionin diferencial separabil.

5𝑥+4𝑦
Shembulli 6. Të gjendet zgjidhja e ekuacionit diferencial 𝑦 ′ = 2𝑥−𝑦
.

Zgjidhje: Ekuacionin e dhënë mund ta shkruajm në formën

𝑦
5𝑥+4𝑦 5+4
𝑦′ = 2𝑥−𝑦
= 𝑦
𝑥
.
2−
𝑥

𝑦
Zëvendësojmë 𝑢 = 𝑥 dhe do të marrim
5+4𝑢
𝑢′ 𝑥 + 𝑢 = 2−𝑢
,

apo

25
 𝑢2 +2𝑢+5
𝑢′ 𝑥 = 2−𝑢
.

Prej këndej,
(𝑢−2)𝑑𝑢 𝑑𝑥
𝑢2 +2𝑢+5
+ 𝑥
= 0.

Integrali i përgjithshëm i ekuacionit të fundit është

𝑢+1
ln(𝑢2 + 2𝑢 + 5)𝑥 2 − 3 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 + 2 ln 𝑥 = 𝐶 .
2

Nëse kthehemi te variabla e vjetër 𝑦 = 𝑢𝑥 do të marrim zgjidhjen e kërkuar

𝑦+𝑥
ln(𝑦 2 + 2𝑥𝑦 + 5𝑥 2 ) − 3 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 =𝐶.
2𝑥
Shembulli 7. Të zgjidhet ekuacioni diferencial:
2𝑥+𝑦+1
𝑦 ′ = 4𝑥+2𝑦−3.

2 1
Zgjidhje: - Me qenë se | | = 0, do të zëvendësojmë 2𝑥 + 𝑦 = 𝑢 dhe ekuacioni i dhënë do
4 2
të shndërrohet në ekuacionin
𝑢+1
𝑢′ − 2 =
2𝑢 − 3
apo
2𝑢 − 3
𝑑𝑢 = 𝑑𝑥
5𝑢 − 5
Rrjedhimisht,
2𝑢 − ln(𝑢 − 1) = 5𝑥 + 𝐶.
Tani zëvendësojmë 𝑢 = 2𝑥 + 𝑦 dhe do të marrim integralin e përgjithshëm në formën:
ln(2𝑥 + 𝑦 − 1) = −𝑥 + 2𝑦 − 𝐶.
𝑥−2𝑦+5
Shembulli 8. Të zgjidhet ekuacioni diferencial: 𝑦 ′ = 2𝑥−𝑦+4.

1 −2
Zgjidhje: - Meqenëse determinanta | | = 3 ≠ 0, ekuacionin e dhënë do ta shndërrojmë
2 −1
në ekuacion homogjen duke zëvendësuar:
𝑥 =𝑢+𝑚=𝑢−1
{ (7)
𝑦 = 𝑣+𝑛 = 𝑣+2
𝑚 = −1 dhe 𝑛 = 2 janë zgjidhje të sistemit:
𝑚 + 2𝑛 + 5 = 0
{
2𝑚 − 𝑛 + 4 = 0
Duke bërë zëvendësimet (7), në ekuacionin e dhënë, do të marrim ekuacionin diferencial
homogjen

26
 𝑣
𝑑𝑣 𝑢−2𝑣 1−2
= = 𝑣
𝑢
(8)
𝑑𝑢 𝑣−2𝑢 2−
𝑢

𝑣
Po zëvendësojmë 𝑢
= 𝑧, 𝑣 = 𝑧𝑢 dhe 𝑣 ′ = 𝑧 + 𝑧′𝑢. Atëherë, do të marrim

1 − 2𝑧
𝑧 + 𝑧′𝑢 =
2−𝑧
apo
𝑑𝑢 1 2𝑧−4
𝑢
= − 2 𝑧2 −4𝑧+1 𝑑𝑧.

Prej këndej,

𝑢√𝑧 2 − 4𝑧 + 1 = 𝐶.
𝑣
Zëvendësojmë 𝑢
= 𝑧, 𝑢 = 𝑥 + 1, 𝑣 = 𝑦 − 2 dhe pasi t’i kryejmë veprimet e nevojshme do të
marrim zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit të dhënë

√𝑥 2 +𝑦 2 − 4𝑥𝑦 + 10𝑥 − 8𝑦 + 13 = 𝐶.

Në vazhdim do ta analizojmë dhe diskutojmë të ashtuquajturin ekuacion diferencial

ekzakt.
Nga analiza dimë se diferenciali i plotë 𝑑𝑧 i nje funksioni 𝑧 = 𝑧(𝑥, 𝑦) shprehet me relacionin
𝜕𝑧 𝜕𝑧
𝑑𝑧 = 𝜕𝑥 𝑑𝑥 + 𝜕𝑦 𝑑𝑦 (9)

Përkufizim 3. Për ekuacionin diferencial të zakonshëm

𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦 = 0, (10)
themi se është ekzakt, në qoftë se ekziston funksioni 𝑧 = 𝑧(𝑥, 𝑦) i tillë që diferenciali i plotë i tij
është
𝑑𝑧 = 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦.
Nëse ekuacioni (10) është ekzakt menjëherë vërejmë se 𝑑𝑧 = 0. Kështu që zgjidhja e
përgjithshme e tij del të jetë 𝑧(𝑥, 𝑦) = 𝐶, ku 𝐶 është konstantë e çfarëdoshme.
Teorema 1. Në qoftë se funksionet 𝑃(𝑥, 𝑦) dhe 𝑄(𝑥, 𝑦) i kanë derivatet e rendit të parë të
vazhdueshme në ndonjë zonë 𝐷 ⊆ 𝑅 2 , atëherë ekuacioni (10) është ekzakt atëherë dhe vetëm
𝜕𝑃 𝜕𝑄
atëherë 𝜕𝑦
= 𝜕𝑥
.

Vërtetimi. Le të jetë
𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦 = 0 (11)
ekuacion ekzakt. Atëherë ekziston funksioni 𝑧(𝑥, 𝑦) i tillë që
𝜕𝑧 𝜕𝑧
𝜕𝑥
= 𝑃(𝑥, 𝑦), 𝜕𝑦
= 𝑄(𝑥, 𝑦). (12)

27
Në bazë të supozimeve për funksionet 𝑃 dhe 𝑄, konstatojmë se derivatet
𝜕 𝜕𝑧 𝜕 𝜕𝑧
( )
𝜕𝑦 𝜕𝑥
dhe ( )
𝜕𝑥 𝜕𝑦

ekzistojnë dhe se
𝜕 𝜕𝑧 𝜕 𝜕𝑧
( )
𝜕𝑦 𝜕𝑥
= 𝜕𝑥 (𝜕𝑦). (13)

𝜕𝑃 𝜕𝑄
Duke zëvendësuar (12) në (13), fitojmë 𝜕𝑦
= 𝜕𝑥
.

Anasjelltas, le të vlejë
𝜕𝑃 𝜕𝑄
𝜕𝑦
= 𝜕𝑥
.

Duhet të vërtetojmë se ekuacioni (11) është ekzakt, d.m.th. duhet të gjejmë funksionin 𝑧(𝑥, 𝑦)
me vetinë
𝜕𝑧 𝜕𝑧
𝑑𝑧 = 𝜕𝑥 𝑑𝑥 + 𝜕𝑦 𝑑𝑦 = 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦.

Nga ekuacioni i fundit kemi

𝜕𝑧 𝜕𝑧
𝜕𝑥
= 𝑃(𝑥, 𝑦), 𝜕𝑦
= 𝑄(𝑥, 𝑦).

𝜕𝑧
Tutje, nga = 𝑃(𝑥, 𝑦), duke konsideruar 𝑦 si konstantë dhe duke integruar sipas 𝑥 marrim
𝜕𝑥

𝑧(𝑥, 𝑦) = ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑔(𝑦). (14)

Tani duke derivuar (14) sipas 𝑦 do të kemi

𝜕𝑧 𝜕
𝜕𝑦
= 𝜕𝑦 ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑔′(𝑦),

prej nga
𝜕
𝑔′ (𝑦) = 𝑄(𝑥, 𝑦) − 𝜕𝑦 ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥

ose
𝜕
𝑔(𝑦) = ∫ [𝑄(𝑥, 𝑦) − 𝜕𝑦 ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥] 𝑑𝑦.

Në fund 𝑔(𝑦) e zëvendësojmë në (14) dhe funksionin e kërkuar 𝑧(𝑥, 𝑦) e gjejmë me anë
të formulës
𝜕
𝑧(𝑥, 𝑦) = ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + ∫ [𝑄(𝑥, 𝑦) − 𝜕𝑦 ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥] 𝑑𝑦.

Shembulli 9. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑒 𝑥 −𝑥𝑦 2
𝑦 ′ = 𝑥 2 𝑦+sin 𝑦.

28
Zgjidhje. Vërejmë se nuk mund të bëhet ndarja e variablave. Për këtë arsye e shkruajmë
ekuacionin e dhënë në formën
(𝑥𝑦 2 − 𝑒 𝑥 )𝑑𝑥 + (𝑥 2 𝑦 + sin 𝑦)𝑑𝑦 = 0.

Shënojmë me 𝑃(𝑥, 𝑦) = 𝑥𝑦 2 − 𝑒 𝑥 dhe 𝑄(𝑥, 𝑦) = 𝑥 2 𝑦 + sin 𝑦 . Lehtë vërejmë se

𝜕𝑃 𝜕𝑄
𝜕𝑦
= 𝜕𝑥
= 2𝑥𝑦

𝜕𝑧
dhe për këtë arsye ekuacioni i dhënë është ekzakt. Nga 𝜕𝑥
= 𝑥𝑦 2 − 𝑒 𝑥 duke konsideruar 𝑦 si
konstantë dhe duke integruar sipas 𝑥 marrim
𝑥 2𝑦2
𝑧(𝑥, 𝑦) = − 𝑒 𝑥 + 𝑔(𝑦).
2

Tutje, duke derivuar sipas 𝑦 kemi

𝜕𝑧
𝜕𝑦
= 𝑥 2 𝑦 + 𝑔′(𝑦).

𝜕𝑧
Meqë = 𝑄(𝑥, 𝑦) = 𝑥 2 𝑦 + sin 𝑦 fitojmë 𝑥 2 𝑦 + sin 𝑦 = 𝑥 2 𝑦 + 𝑔′ (𝑦). Prej këtu rrjedhë 𝑔′ (𝑦) =
𝜕𝑦
sin 𝑦 dhe se 𝑔(𝑦) = − cos 𝑦. D.m.th.
𝑥 2𝑦2
𝑧(𝑥, 𝑦) = − 𝑒 𝑥 − cos 𝑦
2
dhe zgjidhja e përgjithshme është
𝑥 2𝑦2
− 𝑒 𝑥 − cos 𝑦 = 𝐶.
2

Vërejtje 1. Një teknikë tjetër e zgjidhjes së ekuacioneve diferenciale ekzakte është si vijon. Meqë
ekuacioni është ekzakt, atë mund ta shkruajmë në formën
𝐴(𝑥)𝑑𝑥 + 𝐵(𝑦)𝑑𝑦 + 𝑑𝐹(𝑥, 𝑦) = 0,
ku
𝑑𝐹(𝑥, 𝑦) = 𝐶(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝐷(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦.
Duke integruar të dy anët e ekuacionit kemi

∫ 𝐴(𝑥)𝑑𝑥 + ∫ 𝐵(𝑥)𝑑𝑦 + 𝐹(𝑥, 𝑦) = 𝐶.

Ta zëmë ekuacionin diferencial nga shembulli 9 mund ta rishkruajmë në formën

−𝑒 𝑥 𝑑𝑥 + sin 𝑦 𝑑𝑦 + (𝑥𝑦 2 𝑑𝑥 + 𝑥 2 𝑦𝑑𝑦) = 0

dhe pas integrimit marrim zgjidhjen e përgjithshme
𝑥 2𝑦2
−𝑒 𝑥 − cos 𝑦 + 2
= 𝐶.

Shembulli 10. Të gjendet zgjidhja e PVF

29
 𝑦𝑒 𝑥 𝑑𝑥 + (𝑒 𝑥 − sin 𝑦)𝑑𝑦 = 0 , 𝑦(0) = 0.
𝜕𝑃 𝜕𝑄
Zgjidhje. Nga ekuacioni i dhënë vërejmë se 𝜕𝑦 = 𝜕𝑥
, d.m.th. është ekzakt. Për ta zgjidhur
ekuacionin e shkruajmë atë në formën
(− sin 𝑦)𝑑𝑦 + (𝑦𝑒 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑒 𝑥 𝑑𝑦) = 0,
pastaj e integrojmë. Kështu kemi

∫(− sin 𝑦)𝑑𝑦 + ∫(𝑦𝑒 𝑥 𝑑𝑥 + 𝑒 𝑥 𝑑𝑦) = 𝐶.

Lehtë konstatojmë se zgjidhja e ekuacionit është
cos 𝑦 + 𝑦𝑒 𝑥 = 𝐶.
Nga kushti i fillimit , 𝑦(0) = 0, gjejmë konstantën 𝐶 = 1. Rrjedhimisht, zgjidhja e PVF është
cos 𝑦 + 𝑦𝑒 𝑥 = 1.

3. Faktori integrues
Shpesh ndodh qe ekuacioni diferencial i zakonshëm
𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦 = 0 (1)
𝜕𝑃 𝜕𝑄
Nuk është ekzakt, d.m.th. 𝜕𝑦 ≠ 𝜕𝑥
.

Për të gjetur zgjidhjen e ekuacionit (1) kërkojmë funksionin 𝜇(𝑥, 𝑦) të tillë që, pas shumëzimit të
ekuacionit (1) me të ai të sillet në ekuacion ekzakt.
Le të jetë ekuacioni
𝜇(𝑥, 𝑦)𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + 𝜇(𝑥, 𝑦)𝑄(𝑥, 𝑦)𝑑𝑦 = 0 (2)
ekzakt. Atëherë
𝜕 𝜕
𝜕𝑦
(𝜇𝑃) = 𝜕𝑥 (𝜇𝑄). (3)

dhe në këtë rast funksioni 𝜇(𝑥, 𝑦) quhet faktorë integrues. Natyrisht për funksionin 𝜇(𝑥, 𝑦)
supozohet se është i derivueshëm sipas ndryshoreve 𝑥 dhe 𝑦.
Tani ekuacioni (3) mund të shkruhet në formën
𝜕𝜇 𝜕𝜇 𝜕𝑄 𝜕𝑃
𝑃 𝜕𝑦 − 𝑄 𝜕𝑥 = ( 𝜕𝑥 − 𝜕𝑦) ∙ 𝜇. (4)

Vërejmë se (4) është një ekuacion diferencial me derivate parciale të funksionit të

panjohur 𝜇(𝑥, 𝑦). Ne këtu do të marrim në konsiderim disa raste:
𝜕𝜇
1) Në qoftë se 𝜇 = 𝜇(𝑥) d.m.th. 𝜕𝑦 = 0. Atëherë ekuacioni (4) shndërrohet në

𝜕𝑃 𝜕𝑄
1 𝜕𝜇 −
𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝜇 𝜕𝑥
= 𝑄
.

30
Nuk është vështirë të tregohet se
𝜕𝑃 𝜕𝑄
−
𝜕𝑦 𝜕𝑥
∫ 𝑄 𝑑𝑥
𝜇=𝑒 .

2) Në qoftë se 𝜇 = 𝜇(𝑦). Sikure në rastin e parë për faktorin integrues gjejmë

𝜕𝑃 𝜕𝑄
−
𝜕𝑦 𝜕𝑥
∫ 𝑑𝑦
𝜇=𝑒 𝑃 .
3) Supozojmë se 𝜇 = 𝑋(𝑥) ∙ 𝑌(𝑦) atëherë nga formula (4) kemi
𝜕𝜇 𝜕𝜇 𝜕𝑄 𝜕𝑃
𝑃 𝜕𝑦 − 𝑄 𝜕𝑥 = ( 𝜕𝑥 − 𝜕𝑦) ∙ 𝜇 ,

ose
𝜕𝑌 𝜕𝑋 𝜕𝑄 𝜕𝑃
𝑃𝑋(𝑥) 𝜕𝑦 − 𝑄𝑌(𝑦) 𝜕𝑦 = ( 𝜕𝑥 − 𝜕𝑦)𝑋(𝑥)𝑌(𝑦).

Pre nga duke pjesëtuar të dy anët e ekuacionit me 𝑋(𝑥)𝑌(𝑦) kemi

𝑃 𝜕𝑌 𝑄 𝜕𝑋 𝜕𝑄 𝜕𝑃
− = − ,
𝑌 𝜕𝑦 𝑋 𝜕𝑥 𝜕𝑥 𝜕𝑦

dhe duke shumëzuar me -1 të dy anët marrim

𝑄 𝜕𝑋 𝑃 𝜕𝑌 𝜕𝑃 𝜕𝑄
𝑋 𝜕𝑥
− 𝑌 𝜕𝑦 = 𝜕𝑦 − 𝜕𝑥 . (5)

Ekuacioni (5) mund të shkruhet në formën

𝜕𝑃 𝜕𝑄
𝜕𝑦
− 𝜕𝑥 = 𝑄𝑔(𝑥) − 𝑃ℎ(𝑦),

ku
1 𝑑𝑋 1 𝑑𝑌
𝑔(𝑥) = 𝑋 𝑑𝑥 dhe ℎ(𝑦) = 𝑌 𝑑𝑦.

Rrjedhimisht,

𝑋 = 𝑒 ∫ 𝑔(𝑥)𝑑𝑥 dhe 𝑌 = 𝑒 ∫ ℎ(𝑦)𝑑𝑦 .

4) Në qoftë se 𝜇 = 𝜇(𝑣), ku 𝑣 është funksion i njohur i variablave 𝑥 dhe 𝑦, atëherë duke
pasë parasysh ekuacionin parcial
𝜕𝜇 𝜕𝜇 𝜕𝑄 𝜕𝑃
𝑃 𝜕𝑦 − 𝑄 𝜕𝑥 = ( 𝜕𝑥 − 𝜕𝑦) ∙ 𝜇,

do të kemi
𝜕𝑃 𝜕𝑄
1 𝜕𝜇 −
𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝜇 𝜕𝑣
= 𝜕𝑣 𝜕𝑣 . (6)
𝑄 −𝑃
𝜕𝑥 𝜕𝑦

Nëse ana e majtë e ekuacionit të fundit është në funksion të 𝑣-së, të themi 𝜙(𝑣), do të kemi

𝜇 = 𝑒 ∫ 𝜙(𝑣)𝑑𝑣 . (7)

31
Disa raste speciale të 𝑣-së dhe funksioneve korresponduese 𝜙(𝑣) janë dhënë me tabelën në
vijim:

𝑣 𝑥 𝑦 𝑥−𝑦 𝑥𝑦 𝑥/𝑦 𝑥2 + 𝑦2
𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝑃 𝜕𝑄 𝜕𝑃 𝜕𝑄
− − − − − −
𝜙(𝑣) 𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝑄 −𝑃 𝑄+𝑃 𝑦𝑄 − 𝑥𝑃 𝑦𝑄 + 𝑥𝑃 2(𝑥𝑄 − 𝑦𝑃)

Shembull 1. Ekuacioni diferencial

(𝑦 2 − 𝑥 2 )𝑑𝑥 + 𝑥𝑦𝑑𝑦 = 0
nuk është ekuacion ekzakt meqë
𝜕𝑃 𝜕𝑄
𝜕𝑦
= 2𝑦 ≠ 𝑦 = 𝜕𝑥
(𝑦 ≠ 0).

Mirëpo, ekziston faktori integrues sepse

𝑃𝑦′ −𝑄𝑥′ 2𝑦−𝑦 1
𝑄
= 𝑥𝑦
= 𝑥,

d.m.th.
𝑑𝑥
𝜇 = 𝑒 ∫ 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑒 ln 𝑥 = 𝑥 .
Pas shumëzimit të ekuacionit të dhënë me 𝜇(𝑥) = 𝑥 marrim ekuacionin diferencial
(𝑥𝑦 2 − 𝑥 3 )𝑑𝑥 + 𝑥 2 𝑦𝑑𝑦 = 0,
i cili është ekzakt sepse
𝜕 𝜕
(𝑥𝑦 2 − 𝑥3) = (𝑥 2 𝑦).
𝜕𝑦 𝜕𝑥

Integrali i përgjithshëm i të cilit është

𝜕
𝑧(𝑥, 𝑦) = ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 + ∫ [𝑄(𝑥, 𝑦) − 𝜕𝑦 ∫ 𝑃(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥] 𝑑𝑦 =

𝜕
= ∫(𝑥𝑦 2 − 𝑥 3 )𝑑𝑥 + ∫ [𝑥𝑦 2 − 𝜕𝑦 ∫(𝑥 2 𝑦 − 𝑥 3 )𝑑𝑥] 𝑑𝑦 =

= 𝑥 2 (2𝑦 2 − 𝑥 2 ) = 𝐶.
Shembull 2. Të caktohet zgjidhja partikulare e PVF për ekuacionin
𝜋
sin 𝑦 cos 𝑥𝑑𝑥 + cos 𝑦(sin 𝑦 − sin 𝑥)𝑑𝑦 = 0, 𝑦(0) = 2 .

Zgjidhje. Në ekuacionin e dhënë 𝑃(𝑥, 𝑦) = sin 𝑦𝑐𝑜𝑠𝑥 , 𝑄(𝑥, 𝑦) = cos 𝑦(sin 𝑦 − sin 𝑥). Kështu që
𝜕𝑃 𝜕𝑄
𝜕𝑦
= cos 𝑥 cos 𝑦 dhe 𝜕𝑥
= − cos 𝑥 cos 𝑦. Pra, ekuacioni nuk është ekzakt, por

32
 𝜕𝑃 𝜕𝑄
−
𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝑃
= 2 cotg 𝑦 = 𝑔(𝑦).

Prandaj,
1
𝜇(𝑦) = 𝑒 − ∫ 𝑔(𝑦)𝑑𝑦 = 𝑒 − ∫ cotg 𝑦𝑑𝑦 = 𝑒 − 2ln sin 𝑦 = sin2 𝑦.

1
Duke shumëzuar ekuacionin diferencial me sin2 𝑦, marrim
cos 𝑥 cos 𝑦
𝑑𝑥 + (sin 𝑦 − sin 𝑥)𝑑𝑦 = 0.
sin 𝑦 sin2 𝑦

Ky ekuacion është ekzakt. Le ta rishkruajmë si vijon

cos 𝑦 cos 𝑥 cos 𝑦 sin 𝑥
sin 𝑦
𝑑𝑦 + ( sin 𝑦 𝑑𝑥 − sin2 𝑦
𝑑𝑦) = 0,

dhe integrojmë të dy anët. Zgjidhja e ekuacionit përkatës do të jetë

sin 𝑥
ln(sin 𝑦) + sin 𝑦 = 𝐶.

Për të gjetur zgjidhjen partikulare që plotëson kushtin e fillimit, ne zëvendësojmë 𝑥 = 0 dhe 𝑦 =

𝜋
2
në zgjidhjen e përgjithshme dhe marrim 𝐶 = 0. Andaj, zgjidhja e kërkuar është
sin 𝑥
ln(sin 𝑦) + sin 𝑦 = 0.

Shembull 3. Të zgjidhet ekuacioni diferencial

(𝑥𝑦 3 + 2𝑥 2 𝑦 2 − 𝑦 2 ) + (𝑥 2 𝑦 2 + 2𝑥 3 𝑦 − 2𝑥 2 )𝑦 ′ = 0.

Zgjidhje. Nga tabela e mësipërme kemi

𝜕𝑃 𝜕𝑄
− 2
𝜕𝑦 𝜕𝑥
=1− . (8)
𝑦𝑄−𝑥𝑃 𝑥𝑦

Vërejmë se ana e djathtë e ekuacionit (8) është funksion i 𝑣 = 𝑥𝑦. Kështu që

2
)𝑑𝑣
𝜇 = 𝑒 ∫ 𝜙(𝑣)𝑑𝑣 = 𝑒 ∫(1−𝑣 = 𝑒 𝑣 𝑣 −2 = 𝑥 −2 𝑦 −2 𝑒 𝑥𝑦 .
Ekuacioni ekzakt korrespondues do të jetë
(𝑦𝑥 −1 + 2 − 𝑥 −2 )𝑒 𝑥𝑦 + (1 + 2𝑥𝑦 −1 − 2𝑦 −2 )𝑒 𝑥𝑦 𝑦 ′ = 0,

zgjidhja e përgjithshme e të cilit është

𝑧(𝑥, 𝑦) = 𝑒 𝑥𝑦 (𝑥 −1 + 2𝑦 −1 ) = 𝐶.
Në fund do t’i paraqesim disa veti të faktorit integrues të cilat na mundësojnë gjetjen e
zgjidhjes së përgjithshme të ekuacionit (1) me anë të kuadraturave.
a) Në qoftë se ekuacioni (1) është ekzakt dhe ka funksionin 𝜇(𝑥, 𝑦)(≠ 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. ) si faktorë
integrues, atëherë 𝜇(𝑥, 𝑦) = 𝐶 do të jetë zgjidhja e përgjithshme e tij.
Në bazë të supozimeve kemi

33
 𝜕𝑃 𝜕𝑄
=
𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝜕(𝜇𝑃) 𝜕(𝜇𝑄)
=
𝜕𝑦 𝜕𝑥 }

Prej nga marrim

𝜕𝜇 𝜕𝜇
𝑃 𝜕𝑦 = 𝑄 𝜕𝑥 . (9)

𝜕𝜇
Në anën tjetër pasi të shumëzohet (1) me 𝜕𝑥 dhe duke pasë parasysh (9) kemi
𝜕𝜇 𝜕𝜇 𝜕𝜇
(𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦) = 𝑃 (𝜕𝑥 𝑑𝑥 + 𝜕𝑦 𝑑𝑦) = 𝑃𝑑𝜇 = 0,
𝜕𝑥

Nga relacioni i fundit konkludojmë që 𝜇(𝑥, 𝑦) = 𝐶 është zgjidhja e përgjithshme e

ekuacionit (1).
𝜇
b) Në qoftë se 𝜇1 dhe 𝜇2 janë faktorë integrues për ekuacionin (1) ( 𝜇2 ≠ 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. ), atëherë
1
𝜇2
𝜇1
= 𝐶 është zgjidhja e përgjithshme e tij.

Në bazë të supozimeve
𝜇1 (𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦) = 0
} (10)
𝜇2 (𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦) = 0
Janë ekuacione ekzakte dhe ekuacioni i dytë i (10) fitohet nga i pari pasi të shumëzohet në të dy
𝜇 𝜇 𝜇
anët me 2 . D.m.th. 2 është faktorë integrues i ekuacionit (1), e që sipas vetisë a) 2 = 𝐶 paraqet
𝜇1 𝜇1 𝜇1
zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (1).
c) Le të jetë 𝜇 cilido faktor integrues i ekuacionit (1), ndërsa 𝑧(𝑥, 𝑦) integrali i gjetur me
anë të 𝜇. Atëherë për çfardo funksioni të derivueshëm 𝐹(𝑧) shprehja 𝜇𝐹(𝑧) është po ashtu faktorë
integrues i ekuacionit (1).
Vërtetim. Në bazë të supozimeve vlen
𝑑𝑧 = 𝜇(𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦).
Le të jetë

Φ(𝑧) = ∫ 𝐹(𝑧)𝑑𝑧,

prej nga
𝜇𝐹(𝑧)(𝑃𝑑𝑥 + 𝑄𝑑𝑦) = 𝐹(𝑧)𝑑𝑧 = 𝑑Φ(𝑧),
d.m.th. 𝜇𝐹(𝑧) është faktorë integrues.
d).−Nga kushtet e rastit c) të gjithë faktorët integrues janë të përfshirë në shprehjen 𝜇𝐹(𝑧).

34
 4. Ekuacionet diferenciale lineare të rendit të parë
Forma e përgjithshme e ekuacionit diferencial linear të rendit të parë është
𝑦 ′ + 𝑝(𝑥)𝑦 = 𝑞(𝑥). (1)
Ku 𝑝(𝑥) dhe 𝑞(𝑥) janë funksione të përkufizuara dhe të vazhdueshme në një interval 𝐼 ⊆ 𝑅.
Ekuacioni (1) ka këto dy veti të rëndësishme:
1) Forma e ekuacionit (1) ngel e pandryshuar kur ndryshorja e pavarur transformohet me një
funksion të çfarëdoshëm të derivueshëm 𝑥 = 𝜑(𝑡) dhe
2) Ekuacioni (1) nuk e ndërron trajtën pas transformimit linear 𝑦 = 𝛼(𝑥)𝑧 + 𝛽(𝑥), ku 𝛼(𝑥) dhe
𝛽(𝑥) janë dy funksione të dhëna, ndërsa 𝑧 = 𝑧(𝑥) funksioni i ri.
Vetitë 1) dhe 2) mund të vërtetohen pa ndonjë vështirësi, të cilat po ia lëmë lezuesit.
Në qoftë se vlenë 𝑞(𝑥) = 0, ekuacioni merr trajtën
𝑦 ′ + 𝑝(𝑥)𝑦 = 0 (2)
dhe quhet homogjen në të kundërtën quhet johomogjen.
Ekzistojnë metoda të ndryshme për zgjidhjen e ekuacionit diferencial (1): Variacioni i
konstantave arbitrare, kërkimi në trajtën e prodhimit të dy funksioneve (Euler), zbatimi i
faktorit integrues etj. Në vazhdim po japim dy mënyra të zgjidhjes:
a) Në fillim e zgjidhim ekuacionin diferencial homogjen (2), i cili është ekuacion me variabla të
ndashme. Zgjidhja e përgjithshme do të jetë
𝑦 = 𝐶𝑒 − ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 , (3)
ku 𝐶 është konstantë e çfarëdoshme.
Formula (3) mund të shfrytëzohet për të gjetur zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (1)
(metoda e variacionit të konstantave). Zgjidhjen do ta kërkojmë në formën

𝑦 = 𝐶(𝑥)𝑒 − ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 , (4)

ku 𝐶(𝑥) është funksion vazhdueshmërisht i diferencueshëm. Duke zëvëndësuar (4) në
ekuacionin (1) fitojmë

𝐶 ′ (𝑥) = 𝑞(𝑥)𝑒 ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 ,

prej nga marrim

𝐶(𝑥) = ∫ 𝑞(𝑥)𝑒 ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 𝑑𝑥 + 𝐶, (5)

ku 𝐶 është konstantë e çfarëdoshme. Tani duke zëvendësuar (5) në (4), kemi

𝑦 = 𝑒 − ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 (𝐶 + ∫ 𝑞(𝑥)𝑒 ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 𝑑𝑥) . (6)

Nuk është vështirë të tregohet se me (6) është dhënë zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit
(1).
b) Do të gjejmë zgjidhjen e kërkuar duke e shndërruar ekuacionin e dhënë në ekuacion
diferencial ekzakt. Këtë e arrijmë me ndihmën e faktorit integrues.

35
Supozojmë se ekuacionin (1) e kemi shumëzuar me funksionin 𝜇 = 𝜇(𝑥, 𝑦) d.m.th.
𝑑𝑦
𝜇 𝑑𝑥 + 𝜇𝑝𝑦 = 𝜇𝑞 (7)

ose
𝜇(𝑝𝑦 − 𝑞)𝑑𝑥 + 𝜇𝑑𝑦 = 0,
ku duhet të vlejë kushti
𝜕 𝜕𝜇
𝜕𝑦
(𝜇(𝑝𝑦 − 𝑞)) = 𝜕𝑥 . (8)

Nga (8) pas kryerjes së veprimeve të duhura kemi

𝑑𝜇 𝜕𝜇
(𝑝𝑦 − 𝑞)
𝑑𝑦
+ 𝜇𝑝 = 𝜕𝑥 ,

𝑑𝑦
dhe në bazë të (1), 𝑝𝑦 − 𝑞 = − 𝑑𝑥 , prandaj marrim
𝜕𝜇 𝑑𝜇
𝑑𝑥 + 𝑑𝑦 = 𝜇𝑝𝑑𝑥
𝜕𝑥 𝑑𝑦

ose
𝑑𝜇 = 𝜇𝑝𝑑𝑥. (9)
Nga (9) fitojmë

𝜇 = 𝑒 ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 (10)
i cili varet vetëm prej argumentit 𝑥.
Tani duke pas parasysh (9) anën e majtë të (7) mund ta shkruajmë edhe në formën
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝜕𝜇 𝑑
𝜇 𝑑𝑥 + 𝑦𝜇𝑝 = 𝜇 𝑑𝑥 + 𝑦 𝜕𝑥 = 𝑑𝑥 (𝜇𝑦)

d.m.th vlen
𝑑
(𝜇𝑦) = 𝜇𝑞. (11)
𝑑𝑥

Pas një kuadrature në ekuacionin (11) kemi

𝜇𝑦 = ∫ 𝜇𝑞𝑑𝑥 + 𝐶

që së bashku me (10) jep

𝑦 = 𝑒 − ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 [𝐶 + ∫ 𝑒 ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 𝑞(𝑥)𝑑𝑥]. (12)

Relacioni (12) paraqet zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit diferencial të rendit të parë (1).
Vërejtje 1. Nga formula (12) shihet se zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (1) gjendet me
dy kuadratura.
Vërejtje 2. Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (1) mund të paraqitet në trajtë

36
 𝑦 = 𝐶𝐺(𝑥) + 𝐻(𝑥). (13)
ku 𝐻(𝑥) është zgjidhja partikulare e tij, ndërsa 𝐶 është konstantë e çfarëdoshme.
Nuk është vështirë të tregohet se vlen edhe anasjelltas: në qoftë se (13) paraqet zgjidhjen e
përgjithshme të ndonjë ekuacioni diferencial të zakonshëm, atëherë ai do të jetë ekuacion i formës
(1).
Teorema 1. Në qoftë se njihet një zgjidhje partikulare 𝑦1 e ekuacionit (1), atëherë zgjidhja e
përgjithshme e tij gjendet me një kuadraturë.
Vërtetim. Në bazë të supozimit vlen identiteti
𝑦1′ + 𝑝(𝑥)𝑦 ≡ 𝑞(𝑥). (14)
Tani prej ekuacionit (1) e zbresim identitetin (14) dhe fitojmë ekuacionin diferencial linear sipas
𝑦 − 𝑦1
(𝑦 − 𝑦1 )′ + 𝑝(𝑦 − 𝑦1 ) = 0,

te i cili mund të ndahen ndryshoret dhe zgjidhja e përgjithshme e tij do të jetë

𝑦 − 𝑦1 = 𝐶𝑒 − ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 (15)
në të cilën figuron vetëm një kuadraturë.
Teorema 2. Në qoftë se njihen dy zgjidhje partikulare 𝑦1 dhe 𝑦2 të ekuacionit (1), atëherë
zgjidhja e përgjithshme e tij gjendet pa kuadratura.
Vërtetim. Sipas (15) integrali partikular 𝑦2 është marrë për ndonjë vlerë të veçantë të
constantës 𝐶, të themi 𝐶 = 𝐶1 , d.m.th vlen identiteti

𝑦2 − 𝑦1 = 𝐶1 𝑒 − ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 . (16)
Duke pjesëtuar relacionin (15) me (16) fitojmë
𝑦−𝑦1 𝐶
= = 𝑘 − 𝑐onst. (17)
𝑦2 −𝑦1 𝐶1

(17) paraqet zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (1) ku nuk figuron asnjë kuadraturë.
Shembull 1. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
𝑦 ′ − (tan 𝑥) 𝑦 = cos 𝑥.
Zgjidhje. Nga ekuacioni i dhënë vërejmë se
sin 𝑥
𝑝(𝑥) = − cos 𝑥 = − tan 𝑥, 𝑞(𝑥) = cos 𝑥.

Prej këtu zgjidhja e përgjithshme është

sin 𝑥 sin 𝑥
𝑦 = 𝑒 ∫cos 𝑥𝑑𝑥 [𝐶 + ∫ 𝑒 − ∫cos 𝑥𝑑𝑥 cos 𝑥 𝑑𝑥] =

= 𝑒 − ln cos 𝑥 (𝐶 + ∫ cos 𝑥 𝑒 ln cos 𝑥 𝑑𝑥) =

37
 1 1 1+cos 2𝑥
= cos 𝑥 (𝐶 + ∫ cos 2 𝑥) = cos 𝑥 (𝐶 + ∫ 2
𝑑𝑥) =

1 𝑥 sin 2𝑥
= cos 𝑥 (𝐶 + 2 + 4
).

Shembull 2. Të zgjidhet problemi i vlerës së fillimit për ekuacionin

𝑥
𝑦′ − 𝑦 = 𝑥, 𝑦(0) = 1. (18)
√1−𝑥 2

Ekuacioni (17) mund të zgjidhet duke e gjetur faktorin integrues me anën e të cilit shndërrohet
në ekuacion diferencial ekzakt dhe pastaj veprojmë sikurse në rastin b) (provoni!).
Ne do të zbatojmë formulën (12) sipas të cilës kemi
𝑥 −𝑥
∫ 𝑑𝑥 ∫ 𝑑𝑥
𝑦=𝑒 √1−𝑥2 (𝐶 + ∫ 𝑒 √1−𝑥2 𝑥𝑑𝑥),

prej nga marrim

2
𝑦 = (1 − √1 − 𝑥 2 ) − 𝐶𝑒 −√1−𝑥 , (19)

e cila paraqet zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (18). Tutje, duke pas parasysh kushtin e
fillimit 𝑦(0) = 1, kemi 1 = −𝐶𝑒 −1 ose 𝐶 = −𝑒 të cilën e zëvendësojm në (19) me ç’rast fitojmë
zgjidhjen partikulare
2
𝑦 = (1 − √1 − 𝑥 2 ) + 𝑒 1−√1−𝑥 .

Shembull 3. (Qarku elektrik). Marrim në konsiderim qarkun e rrymës elektrike me

kapacitet të papërfillshëm por që përmban rrezistorin 𝑅, induktorin 𝐿 dhe forcën elektromotore
𝐸(𝑡) (shih Fig.3).
Gjeni intenzitetin e rrymës në qarkun- 𝐿𝑅? Në qoftë se supozojmë se 𝐸(𝑡) = 𝐸0 është
konstantë të përshkruhet situata kur 𝑡 → ∞.

Fig.3

Zgjidhje. Duke pas parasysh ligjin e Kirchhoff-it për tensionin, shuma e rënjes së tensionit
𝑑𝑖
nëpër induktor 𝐿 (𝑑𝑡) dhe të rënjes së tensionit nëpër rrezistor 𝑅𝑖 është i njëjtë me tensionin e
impresionuar 𝐸(𝑡) në qarkun elektrik. Kështu, marrim ekuacionin diferencial të zakonshëm

38
 𝑑𝑖
𝐿 𝑑𝑥 + 𝑅𝑖 = 𝐸(𝑡).

Në bazë të formulës (12) kemi

𝑅
𝑒 −( ⁄𝐿)𝑡 𝑅 𝑅⁄ )𝑡
𝑖(𝑡) = 𝐿
∫ 𝑒 ( ⁄𝐿)𝑡 𝐸(𝑡)𝑑𝑡 + 𝐶𝑒 −( 𝐿 .

Në qoftë se zëvendësojmë 𝐸(𝑡) = 𝐸0 , atëherë do të kemi

𝐸0 𝑅⁄ )𝑡
𝑖(𝑡) = 𝑅
+ 𝐶𝑒 −( 𝐿 . (20)

Kur 𝑡 → ∞, termi i dytë në ekuacionin (20) anulohet (tenton në zero). Prandaj kemi
𝐸0
𝑖(𝑡) = 𝑅
, 𝑡 → ∞.

Shembull 4. Të zgjidhet ekuacioni diferencial i zakonshëm

𝑥𝑦 ′ − 2𝑦 = 𝑥 3 cos 𝑥
Zgjidhje. Ekuacionin e dhënë pas pjesëtimit me 𝑥 ≠ 0 mund ta shkruajmë në trajtën
2
𝑦 ′ − 𝑥 𝑦 = 𝑥 2 cos 𝑥. (21)

ose
2
(𝑥 2 cos 𝑥 + 𝑦) 𝑑𝑥 − 𝑑𝑦 = 0
𝑥

𝑑𝑃 2 𝑑𝑄
Tani, 𝑑𝑦 = 𝑥 dhe 𝑑𝑥
= 0, prandaj faktori integrues i ekuacionit të dhënë është

𝑑𝑃 𝑑𝑄
−
𝑑𝑦 𝑑𝑥 −2
∫
𝜇(𝑥) = 𝑒 𝑄 = 𝑒 ∫ 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑥 −2 .
Shumzojmë të dy anët e ekuacionit (21) me 𝑥 −2 dhe do të kemi
2
𝑥 −2 (𝑦 ′ − 𝑥 𝑦) = cos 𝑥. (22)

Ana e majtë e ekuacionit (22) është diferencial i plotë i funksionit 𝑥 −2 𝑦. Prej nga ekuacioni (22)
merr formën

𝑑(𝑥 −2 𝑦) = cos 𝑥.
Krejt në fund, duke integruar të dy anët e ekuacionit të fundit fitojmë

𝑥 −2 𝑦 = sin 𝑥 + 𝐶,
dhe zgjidhja e përgjithshme është
𝑦 = 𝑥 2 (sin 𝑥 + 𝐶).

39
 5. Ekuacioni diferencial i Bernoull-it dhe i Riccati-të
Disa prej ekuacioneve diferenciale jo lineare të zakonshme mund të reduktohen në ekuacione
diferenciale separabile në qoftë se kryejmë ndonjë zëvendësim të përshtatshëm 𝑧 = 𝑔(𝑦). Dy prej
ekuacioneve të tilla janë ekuacioni i Bernoull-it dhe Riccati-t. Në vazhdim do t’i trajtojmë dhe analizojmë
këto dy ekuacione.

a) Ekuacioni i Bernoull-it.

Forma e përgjithshme e ekuacionit diferencial të Bernoull-it është

𝑦 ′ + 𝑝(𝑥)𝑦 = 𝑞(𝑥)𝑦 𝑎 . (1)

ku 𝑎 është numër real. Për funksionet 𝑝(𝑥) dhe 𝑞(𝑥) supozohet se janë të vazhdueshme në një interval
𝐼 ⊆ 𝑅.

Vërejmë se ekuacioni (1) është jo linear përpos në rastin kur 𝑎 = 0 dhe 𝑎 = 1, ai merr, respektivisht,
trajtën e EDZ linear jo homogjen dhe homogjen. Ne do të supozojmë se 𝑎 ≠ 0 dhe 𝑎 ≠ 1.

Duke shumëzuar ekuacionin (1) me 𝑦 −𝑎 ai merr formën

𝑦 −𝑎 𝑦 ′ + 𝑝(𝑥)𝑦1−𝑎 = 𝑞(𝑥). (2)

Tutje, marrim zëvendësimin 𝑧 = 𝑦1−𝑎 , prej nga

𝑧 ′ = (1 − 𝑎)𝑦 −𝑎 𝑦′. (3)

Tani nga (2) dhe (3) dhe 𝑦1−𝑎 = 𝑧 marrim ekuacionin diferencial

𝑧 ′ + (1 − 𝑎)𝑝(𝑥)𝑧 = (1 − 𝑎)𝑞(𝑥) (4)

për të cilin vërejmë se është linear sipas funksionit të ri 𝑧 = 𝑧(𝑥). Andaj, ne konstatuam se zgjidhja e
përgjithshme e (4) merret me dy kuadratura

𝑧 = 𝐶𝐺(𝑥) + 𝐻(𝑥).

Rrjedhimisht, zgjidhjen e përgjithshme 𝑦 të ekuacionit (1) e gjejmë nga formula

𝑦1−𝑎 = 𝐶𝐺(𝑥) + 𝐻(𝑥). (5)

Shembulli 1. Të zgjidhet ekuacioni diferencial i zakonshëm

𝑥𝑦 ′ + 2𝑦 = 𝑥 √𝑦.
1 1
Zgjidhje. Ky është ekuacion i Bernoull-it për 𝑎 = 1⁄2. Duke zëvendësuar 𝑧 = 𝑦1−2 = 𝑦 2 në
ekuacionin e dhënë, fitojmë
1 1
𝑧 ′ + 𝑥 𝑧 = 2.

Nuk është vështirë të tregohet se zgjidhja e përgjithshme e këtij ekuacioni është

𝑥 𝐶
𝑧 = 4 + 𝑥,
 1
meqë 𝑧 = 𝑦 2 , do të kemi
𝑥 𝐶 2
𝑦 = (4 + 𝑥 ) .

Shembulli 2. Të zgjidhet ekuacioni diferencial

𝑑𝑦
𝑥 2 𝑑𝑥 + 2𝑥𝑦 = 5𝑦 3 .

Zgjidhje. Ekuacionin e dhënë mund ta shkruajmë si vijon

𝑑𝑦 2 5 3
+ 𝑦= 𝑦 , (6)
𝑑𝑥 𝑥 𝑥2
1
dhe pastaj zëvendësojmë 𝑧 = 𝑦1−3 = 𝑦 −2 , prej nga rrjedh 𝑦 = 𝑧 −2 dhe
3
𝑑𝑦 1 𝑑𝑧
𝑑𝑥
= − 2 𝑧 −2 𝑑𝑥.

Duke e zëvendësuar këtë të fundit dhe vlerën e gjetur për 𝑦 në ekuacionin (6) marrim
3 1
1 𝑑𝑧 2 5 −3
− 𝑧 −2 + 𝑧 −2 = 𝑧 2.
2 𝑑𝑥 𝑥 𝑥2
3
Tani shumëzojmë të dy anët e ekuacionit të fundit me −2𝑧 2 dhe kemi
4 10
𝑧 ′ − 𝑥 𝑧 = − 𝑥2 , (7)

i cili siç shihet është ekuacion diferencial linear. Në bazë të formulës

𝑧 = 𝑒 − ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 [𝐶 + ∫ 𝑒 ∫ 𝑝(𝑥)𝑑𝑥 𝑞(𝑥)𝑑𝑥],

do të kemi
4 4
10
𝑧 = 𝑒 ∫𝑥𝑑𝑥 [𝐶 − ∫ 𝑒 − ∫𝑥𝑑𝑥 𝑥 2 𝑑𝑥],

dhe tani lehtë konstatojmë se zgjidhja e ekuacionit (7) është

2
𝑧 = 𝑥 + 𝐶𝑥 4 .
1
Në fund, nga 𝑦 = 𝑧 −2 marrim zgjidhjen e përgjithshme të ekuacioni të dhënë
1
2 −
2
𝑦 = (𝑥 + 𝐶𝑥 4 ) .

b) Ekuacioni i Riccati-të.

Ekuacioni diferencial jolinear i formës

𝑦 ′ + 𝑓(𝑥)𝑦 2 + 𝜑(𝑥)𝑦 + 𝜓(𝑥) = 0, (8)

quhet ekuacion i Riccati-të.

 Në qoftë se 𝜓(𝑥) = 0, do të kemi ekuacionin e Bernoull-it për 𝑎 = 2. Andaj, supozojmë se 𝜓(𝑥) ≠
0. Është e njohur se në rastin e përgjithshëm ky ekuacion nuk mund të zgjidhet me anë të kuadraturave
(integrimeve të zakonshme). Por nëse dihet një zgjidhje partikulare atëherë ekuacionin (8) mund të
zgjidhet me anë të kuadraturave.

Le të jetë 𝑦1 një zgjidhje partikulare e ekuacionit (8) atëherë duke zëvendësuar

1
𝑦 = 𝑦1 + 𝑧 (9)

ku 𝑧 = 𝑧(𝑥) është funksioni i ri i panjohur, ekuacioni i dhënë shndërrohet në ekuacion diferencial linear

𝑧 ′ − [2𝑦1 𝑓(𝑥) + 𝜑(𝑥)]𝑧 − 𝑓(𝑥) = 0. (10)

Zgjidhja e përgjithshme e të cilit do të jetë

𝑧 = 𝐶𝐺(𝑥) + 𝐻(𝑥).

Në bazë të zëvendësimit (9) zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të riccati-të do të jetë

1 𝐶𝑦1 𝐺(𝑥)+𝑦1 𝐻(𝑥)+1 𝐶𝐺1 (𝑥)+𝐻1 (𝑥)
𝑦 = 𝑦1 + 𝐶𝐺(𝑥)+𝐻(𝑥) = 𝐶𝐺(𝑥)+𝐻(𝑥)
= 𝐶𝐺(𝑥)+𝐻(𝑥)
(11)

ku 𝐺1 (𝑥) = 𝑦1 𝐺(𝑥), 𝐻1 (𝑥) = 𝑦1 𝐻(𝑥) + 1.

Në qoftë se dihen dy integrale partikulare 𝑦1 dhe 𝑦2 të ekuacionit të Riccatitë d.m.th. vlejnë

identitetet

𝑦1′ + 𝑓(𝑥)𝑦12 + 𝜑(𝑥)𝑦1 + 𝜓(𝑥) = 0,

𝑦2′ + 𝑓(𝑥)𝑦22 + 𝜑(𝑥)𝑦2 + 𝜓(𝑥) = 0.

Atëherë nga këto ekuacione duke e zbritur nga (8) ekuacionin e parë, dhe pastaj duke zbritur nga i njëjti
të dytin do të kemi

(𝑦 − 𝑦1 )′ = −𝑓(𝑥)(𝑦 2 − 𝑦12 ) − 𝜑(𝑥)(𝑦 − 𝑦1 ),

(𝑦 − 𝑦2 )′ = −𝑓(𝑥)(𝑦 2 − 𝑦22 ) − 𝜑(𝑥)(𝑦 − 𝑦2 ).

Tutje, nga këto dy ekuacione kemi

(𝑦−𝑦1 )′
𝑦−𝑦1
= −𝑓(𝑥)(𝑦 + 𝑦1 ) − 𝜑(𝑥),

(𝑦−𝑦2 )′
𝑦−𝑦2
= −𝑓(𝑥)(𝑦 + 𝑦2 ) − 𝜑(𝑥),

dhe duke i zbritur marrim

(𝑦 − 𝑦1 )′ (𝑦 − 𝑦2 )′
− = 𝑓(𝑥)(𝑦2 − 𝑦1 )
𝑦 − 𝑦1 𝑦 − 𝑦2
ose pas integrimit,
𝑦 − 𝑦1
ln = ∫ 𝑓(𝑥) (𝑦2 − 𝑦1 )𝑑𝑥 + 𝐷
𝑦 − 𝑦2
prej nga rrjedh
𝑦−𝑦1
𝑦−𝑦2
= 𝐶𝑒 ∫ 𝑓(𝑥)(𝑦2 −𝑦1 )𝑑𝑥 , 𝐶 = 𝑒 𝐷 . (12)

Ekuacioni (12) tregon se zgjidhja e përgjithshme mund të merret me një kuadraturë. Nga ekuacioni
(12) çdo vlere të constantës 𝐶 i përgjigjet një zgjidhje partikulare 𝑦 = 𝑦3 dhe atëherë
𝑦3 −𝑦1
𝑦3 −𝑦2
= 𝐶3 𝑒 ∫ 𝑓(𝑥)(𝑦2 −𝑦1)𝑑𝑥 . (13)

Nga ekuacionet (12) dhe (13) kemi

𝑦−𝑦1 𝑦3 −𝑦1 𝐶
:
𝑦−𝑦2 𝑦3 −𝑦2
= 𝐶 = 𝐾 (𝐾 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. ), (14)
3

d.m.th zgjidhja e përgjithshme merret pa asnjë kuadraturë.

Përfundim. Nga konstatimet e mësipërme vërejmë se kur dihet një zgjidhje partikulare e ekuacionit
të Riccati-të, atëherë duke bërë zëvendësimin (9) zgjidhja e përgjithshme e tij kalon në gjetjen e zgjidhjes
së ekuacionit linear. Kur dihen dy zgjidhje partikulare, atëherë zgjidhja e tij në bazë të (12) gjendet me një
kuadraturë. Kur dihen tri zgjidhje partikulare atëherë zgjidhja e përgjithshme në bazë të (14) gjendet pa
kuadratura.

Lidhur me ekuacionin e Riccati-të vlejnë këto veti elementare:

1. Ekuacioni i Riccati-të ngel invariant kur ndryshorja e pavarur transformohet me çfarëdo funksioni
të derivueshëm 𝑥 = 𝜑(𝑡).
2. Ekuacioni (8) nuk e ndërron formën e tij kur funksioni i panjohur 𝑦 zëvendësohet me çfarëdo
funksioni thyesor linear d.m.th. kur kryhet transformimi
𝑎(𝑥)𝑢+𝑏(𝑥)
𝑦 = 𝑐(𝑥)𝑢+𝑑(𝑥) ,

ku 𝑎, 𝑏, 𝑐 dhe 𝑑 janë funksione të fiksuara me derivate të vazhdueshme si dhe 𝑎𝑑 − 𝑏𝑐 ≠ 0, në intervalin

e konsideruar. 𝑢 = 𝑢(𝑥) është funksioni i ri i kërkuar.
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝜑
Në rastin 1. derivati zëvendësohet me = :
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑑𝑦
Në rastin 2. derivati 𝑑𝑥
zëvendësohet me derivatin e njehsuar
𝑑 𝑎𝑢+𝑏
( ).
𝑑𝑥 𝑐𝑢+𝑑

3. Ekuacioni (8) mund të transformohet në formën kanonike

𝑑𝑣
𝑑𝑥
= ±𝑣 2 − 𝑓(𝑥).

Së pari po nisemi prej transformimit linear 𝑦 = 𝜃(𝑥)𝑢, ku 𝜃(𝑥) është funksion i derivueshëm i cili
duhet të caktohet. Meqë vlen 𝑦 ′ = 𝜃 ′ 𝑢 + 𝜃𝑢′ pasi të bëhen zëvendësimet koresponduese në (8) dhe kur
të kryhen njehsimet marrim
𝑑𝑢 𝜃′ 𝜓(𝑥)⁄
𝑑𝑥
= −𝑓(𝑥)𝜃𝑢2 − (𝜑(𝑥) + 𝜃 ) 𝑢 − 𝜃.
 1
Tani bëjmë zëvendësimin 𝜃 = ± 𝑓(𝑥) (në vazhdim do të marrim në konsiderim vetëm shenjën +) dhe do
të kemi
𝑑𝑢 𝑓′ (𝑥)
𝑑𝑥
= −𝑢2 − (𝜑(𝑥) + 𝑓(𝑥)
)𝑢 − 𝜓(𝑥) ∙ 𝑓(𝑥).

Po nisemi tani prej transformimit linear 𝑢 = 𝑣(𝑥) + 𝑎(𝑥). Si edhe më parë do të kemi
𝑑𝑣 𝑓′ 𝑓′
𝑑𝑥
= −𝑣 2 − (𝜑 + 𝑓
+ 2𝑎) 𝑣 − (𝜑 + 𝑓 ) 𝑎 − 𝑎2 − 𝑎′ − 𝜓 ∙ 𝑓.

1 𝑓′
Në qoftë se tani pozojmë 𝑎 = − 2 (𝜑 + 𝑓 ) do të kemi formën kanonike të kërkuar

𝑑𝑣
= −𝑣 2 + 𝜌(𝑥),
𝑑𝑥

ku
2
1 𝑑 𝑓′ 1 𝑓′
𝜌(𝑥) = (𝜑 + ) − (𝜑 + ) − 𝜓 ∙ 𝑓.
2 𝑑𝑥 𝑓 4 𝑓

Shembulli 3. Së pari tregoni se 𝑦 = cos 𝑥 është zgjidhje partikulare e ekuacionit diferencial

(1 − sin 𝑥 cos 𝑥)𝑦 ′ − 𝑦 + cos 𝑥 𝑦 2 = − sin 𝑥,

e pastaj të gjendet zgjidhja e përgjithshme e tij.

Zgjidhje. Nga 𝑦 = cos 𝑥 për derivatin e parë kemi 𝑦 ′ = − sin 𝑥. Duke i zëvendësuar 𝑦 dhe 𝑦′ në
ekuacionin diferencial arrijmë tek identiteti

(1 − sin 𝑥 cos 𝑥)(− sin 𝑥) − cos 𝑥 + cos 𝑥 cos2 𝑥 =

= − sin 𝑥 + sin2 𝑥 cos 𝑥 − cos 𝑥 + cos 𝑥(1 − sin2 𝑥)

= − sin 𝑥,

d.m.th. 𝑦 = cos 𝑥 është zgjidhje partikulare për ekuacionin e dhënë.

1
Tani, le të jetë 𝑦 = cos 𝑥 + 𝑧 , atëherë 𝑦 ′ = − sin 𝑥 − 𝑧′⁄ 2 . Duke e zëvendësuar 𝑦 e 𝑦′ në
𝑧
ekuacionin diferencial, ne marrim
2
𝑧′ 1 1
(1 − sin 𝑥 cos 𝑥) (− sin 𝑥 − 𝑧2 ) − (cos 𝑥 + 𝑧) + cos 𝑥 (cos 𝑥 + 𝑧) = − sin 𝑥.

Duke e thjeshtuar këtë shprehje, fitojmë

(1 − sin 𝑥 cos 𝑥)𝑧 ′ + (1 − 2 cos 2 𝑥)𝑧 = cos 𝑥.

Tutje, duke shfrytëzuar (1 − sin 𝑥 cos 𝑥)′ = 1 − 2 cos 2 𝑥 dhe duke e integruar ekuacionin gjejmë
sin 𝑥+𝑐
𝑧 = 1−sin 𝑥 cos 𝑥.
1
Gjithashtu kemi 𝑦 = cos 𝑥 + 𝑧 , prej nga gjejmë 𝑧 = 1⁄(𝑦 − cos 𝑥). Andaj, zgjidhja e përgjithshme është
 𝐶 cos 𝑥+1
𝑦= 𝐶+sin 𝑥
.

Shembulli 4. Është dhënë ekuacioni i Riccati-të

𝑑𝑦 1 𝑥2 2𝑥
𝑑𝑥
− 1−𝑥3 𝑦 2 + 1−𝑥3 𝑦 + 1−𝑥3 = 0. (15)

𝑎) Të caktohet konstanta 𝑎 e tillë që shprehja

𝑦 = 𝑎𝑥 2 (16)

të jetë zgjidhje partikulare e ekuacionit të dhënë pastaj të gjendet zgjidhja e përgjithshme.

𝑏) Të caktohen 𝑎 dhe 𝑏 ashtu që shprehja

𝑦 = 𝑎𝑥 + 𝑏 (17)

të jetë zgjidhje partikulare e ekuacionit të dhënë; pastaj të gjendet zgjidhja e përgjithshme.

Zgjidhje. 𝑎) Me zëvendësimin e shprehjes (16) dhe derivatit të saj 𝑦 ′ = 2𝑎𝑥 në ekuacionin (15) do
të fitohet ekuacioni

(𝑎2 + 𝑎)𝑥 4 + 2𝑥(𝑎 + 1) = 0,

i cili plotësohet për çdo 𝑥 ∈ 𝑅, në qoftë se 𝑎 = −1. Për këtë arsye 𝑦1 = −𝑥 2 do të jetë zgjidhje
1 1
partikulare e ekuacionit (15). Me anë të zëvendësimit 𝑦 = 𝑦1 + d.m.th. 𝑦 = −𝑥 2 + marrim
𝑧 𝑧

𝑑𝑧 𝑥2 𝑥2 1
𝑑𝑥
− (2 ∙ 1−𝑥3 + 1−𝑥3 ) 𝑧 + 1−𝑥3 = 0.

Duke kryer veprimet e nevojshme ky ekuacion merr formën

𝑑𝑧 3𝑥 2 1
𝑑𝑥
− 1−𝑥3 𝑧 = − 1−𝑥3 ,

dhe zgjidhja e përgjithshme e tij është

3𝑥2 3𝑥2
∫1−𝑥3 𝑑𝑥 −∫ 𝑑𝑥 1 𝐶−𝑥
𝑧=𝑒 [𝐶 + 𝑒 1−𝑥3 ∙ (− 1−𝑥3 ) 𝑑𝑥] = 1−𝑥3 .

1
Tani duke u kthyer te zëvendësimi 𝑦 = −𝑥 2 + 𝑧, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (15) do të jetë

1−𝑥 3 1−𝐶𝑥 2
𝑦 = −𝑥 2 + 𝐶−𝑥
= 𝐶−𝑥
.

𝑏) Me zëvendësimin e shprehjes (17) dhe derivatit të saj 𝑦 ′ = 𝑎 në ekuacionin (15) do të fitojmë

ekuacionin

(𝑎2 − 𝑏)𝑥 2 + 2(𝑎𝑏 − 1)𝑥 + 𝑏 2 − 𝑎 = 0

i cili do të plotësohet për çdo 𝑥 ∈ 𝑅, në qoftë se vlejnë barazimet

𝑎2 − 𝑏 = 0, 𝑎𝑏 − 1 = 0, 𝑏 2 − 𝑎 = 0.

Prej nga marrim 𝑎3 = 1 , 𝑏 = 𝑎2 .

 Rrënjët e ekuacionit 𝑎3 − 1 = 0 do të jenë
−1+𝑖√3 −1−𝑖√3
𝛼1 = 2
, 𝛼2 = 2
, 𝛼3 = 1.

Prej këtu do të marrim vlerat për 𝑏 dhe integralet partikulare të ekuacionit (15) do të jenë

𝑦1 = 𝛼𝑥 + 𝛼 2 , 𝑦2 = 𝛼 2 𝑥 + 𝛼, 𝑦3 = 𝑥 + 1.

Andaj, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (15) në bazë të formulës (14) do të jetë

1−𝐶𝑥 2
𝑦= 𝐶−𝑥
.

Ku
1+𝐾𝛼 2
𝐶= 𝛼 2 +𝐾
.

6. Disa raste të veçanta të ekuacionit diferencial 𝑭(𝒙, 𝒚, 𝒚′ ) = 𝟎. Metoda e diferencimit

Më parë i kemi marrë në kosiderim ekuacionet diferenciale të zakonshme të rendit të parë me shkallë
një. Në këtë paragraf do të diskutojmë disa ekuacione me shkallë më të lartë.

Forma e përgjithshme e këtyre ekuacioneve mund të shprehet si vijon

(𝑦 ′ )𝑛 + 𝑝1 (𝑥, 𝑦)(𝑦 ′ )𝑛−1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥, 𝑦)𝑦 ′ + 𝑝𝑛 (𝑥, 𝑦) = 0. (1)

Për fat të keq, zgjidhja e ekuacionit (1) është shumë e vështirë dhe në shumicën e rasteve e pamundshme
edhe kur ekziston zgjidhja e ekuacionit (1) sipas 𝑦′. Megjithatë, ekzistojnë disa raste speciale të cilat mund
të zgjidhen në mënyrë analitike. Këtu do të diskutojmë disa prej rasteve të veçanta.

(𝒂) Ekuacioni i cili është i zgjidhshëm sipas 𝒚′

Supozojmë se (1) mund të faktorizohet si vijon

[𝑦 ′ − 𝑓1 (𝑥, 𝑦)][𝑦 ′ − 𝑓2 (𝑥, 𝑦)] ⋯ [𝑦 ′ − 𝑓𝑛 (𝑥, 𝑦)] = 0.

Vërejmë se zgjidhjet sipas 𝑦′ janë

𝑦 ′ − 𝑓𝑖 (𝑥, 𝑦) = 0, 𝑖 = 1,2, … , 𝑛,
dhe pastaj e caktojmë zgjidhjen
Φ𝑖 (𝑥, 𝑦, 𝐶𝑖 ) = 0, 𝑖 = 1,2, … , 𝑛,
të secilit faktorë. Tani, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë mund të shkruhet në
formën
Φ1 (𝑥, 𝑦, 𝐶1 )Φ2 (𝑥, 𝑦, 𝐶2 ) … Φ𝑛 (𝑥, 𝑦, 𝐶𝑛 ) = 0.
Shembulli 1. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
(𝑥𝑦 ′ − 𝑦)(𝑥𝑦 ′ + 𝑦 + 1) = 0.

Zgjidhje. Zgjidhja e faktorit të parë është 𝑦 − 𝐶1 𝑥 = 0 dhe zgjidhja e faktorit të dytë është
𝑥(𝑦 + 1) − 𝐶2 = 0. Andaj, zgjidhja e përgjithshme do të jetë
 (𝑦 − 𝐶1 𝑥)(𝑥(𝑦 + 1) − 𝐶2 ) = 0.

(𝒃) Ekuacionet e zgjidhshme sipas 𝒙 ose 𝒚

Supozojmë se ekuacionin (1) mund ta shkruajmë në formën
𝑦 = 𝑓(𝑥, 𝑦 ′ ). (2)
Duke e diferencuar ekuacionin (2) lidhur me ndryshoren 𝑥 marrim
𝑦 ′ = 𝐹(𝑥, 𝑦′, 𝑦′′ ).
Zëvendësojmë 𝑦 ′ = 𝑝 dhe do të kemi
𝑝 = 𝐹(𝑥, 𝑝, 𝑝′ ). (3)

Ekuacioni diferencial (3) varet prej dy variablave 𝑥 dhe 𝑝. Ne do ta shkruajmë zgjidhjen e tij në
trajtën
Φ(𝑥, 𝑝, 𝐶) = 0. (4)
Duke eliminuar funksionin 𝑝 nga (2) dhe (4) fitojmë zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (2).
Veprime të njëjta do të kryheshin në qoftë se ndryshorja 𝑥 mungon në ekuacionin (2).
Ngjashëm veprojmë nëse ekuacioni (1) është i zgjidhshëm sipas 𝑥. Në atë rast për ndryshore të
pavarur do të merrnim 𝑦 dhe do të diferenconim pastaj ekuacionin sipas 𝑦.
Këto metoda janë të dobishme për të zgjidhur ekuacionin (1), por situata bindshëm
komplikohet për 𝑛 ≥ 3, sepse vështirë mund ta faktorizojmë ekuacionin (1) ose ta eliminojmë
funksionin 𝑦′. Për të kuptuar këtë që thamë marrim në konsiderim ekuacionin

𝑦 = 3𝑥𝑦 ′ − (𝑦 ′ )3 . (5)
Duke e diferencuar atë sipas 𝑥 arrijmë te ekuacioni

𝑦 ′ = 3𝑦 ′ + 3𝑥𝑦 ′′ − 3𝑦 ′′ (𝑦 ′ )2,
e që pas zëvendësimit 𝑦 ′ = 𝑝 marrim ekuacionin

3(𝑥 − 𝑝2 )𝑝′ = −2𝑝.

Në qoftë se e rishkruajmë këtë ekuacion në formën

2𝑝𝑑𝑥 + 3(𝑥 − 𝑝)2 𝑑𝑝 = 0,

atëherë nuk është vështirë me tregue se një faktor integrus i tij është 𝜇(𝑥, 𝑝) = √𝑝. Duke e
shumëzuar këtë ekuacion me 𝜇(𝑥, 𝑝) dhe duke e integruar term për term, fitojmë

𝑝√𝑝(𝑥 − 𝑝2 ) = 𝐶, d.m.th. 𝑦 ′ √𝑦 ′ (𝑥 − (𝑦 ′ )2 ) = 𝐶.

Hapi i ardhshëm është në eliminimin e funksionit 𝑦′ nga ekuacioni i fundit dhe ekuacioni (5).
Por, vërejmë se, eliminimi i 𝑦′ është pothuajse i pamundur.
(𝒄) Parametrizimi i ekuacionit diferencial të zakonshëm
 Le të jetë dhënë ekuacioni diferencial i zakonshëm në formën implicite
𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0. (6)
Me zëvendësimin 𝑦 ′ = 𝑧, marrim ekuacionin
𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑧) = 0, (7)

i cila paraqet një sipërfaqe në hapësirën 𝑅 3. Supozojmë se sipërfaqja (7) mund të

parametrizohet

𝑥 = 𝛼(𝑢, 𝑣)
𝑦 = 𝛽(𝑢, 𝑣)} (8)
𝑧 = 𝛾(𝑢, 𝑣)

ku çdo çifti (𝑢, 𝑣) i korespondon një pikë (𝑥, 𝑦, 𝑧) në sipërfaqen (7). Meqë 𝑑𝑦 = 𝑧𝑑𝑥, si dhe
𝜕𝛼 𝜕𝛼
𝑑𝑥 = 𝜕𝑢 𝑑𝑢 + 𝜕𝑣 𝑑𝑣
𝜕𝛽 𝜕𝛽
}, (9)
𝑑𝑦 = 𝜕𝑢 𝑑𝑢 + 𝜕𝑣 𝑑𝑣

gjejmë ekuacionin diferencial të transformuar

𝜕𝛽 𝜕𝛼 𝜕𝛽 𝜕𝛼
(𝜕𝑢 − 𝛾 𝜕𝑢) 𝑑𝑢 + ( 𝜕𝑣 − 𝛾 𝜕𝑣 ) 𝑑𝑣 = 0. (10)

Transformimet (8) zgjedhen në atë mënyrë që ekuacioni (10) të jetë sa më lehtë i

integrueshëm.
Në qoftë se 𝑣 = 𝜃(𝑢, 𝑐) është zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (10), atëherë duke pasë
parasysh (8), zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (6) mund të shkruhet në trajtë parametrike
𝑥 = 𝛼[𝑢, 𝜃(𝑢, 𝐶)]
}. (11)
𝑦 = 𝛽[𝑢, 𝜃(𝑢, 𝐶)]
ku 𝑢 është parametër i ndryshueshëm ndërsa 𝐶 është konstante e çfarëdoshme. Në qoftë se
mund të eliminohet parametri 𝑢 nga (11), do të kemi zgjidhjen e ekuacionit (6) në trajtë implicite
𝜙(𝑥, 𝑦, 𝐶) = 0. (12)
Ekziston mundësia që ekuacioni (10) të ketë një zgjidhje singular 𝑣 = 𝜎(𝑢), me ç’rast kur të
bëhet zëvendësimi i saj në (8), nga dy relacionet e para
𝑥 = 𝛼[𝑢, 𝜎(𝑢)]
}, (13)
𝑦 = 𝛽[𝑢, 𝜎(𝑢)]
po ashtu mund të marrim një zgjidhje singulare të ekuacionit (6).
𝑑𝑦
Vërejtje.- Mund të ndodhë që pas zëvendësimit të ndryshoreve 𝑥 dhe 𝑦 nga (8) si dhe 𝑑𝑥 të
𝑑𝑣
njehsuar nga (9) në ekuacionin (6), të gjejmë një ekuacion diferencial të ri sipas 𝑢, 𝑣 dhe 𝑑𝑢 i cili
integrohet më lehtë se ekuacioni (6). Në këtë rast ekuacioni korrespondues merr formën
𝜕𝛽 𝜕𝛽 𝑑𝑣
+ ∙ 𝑑𝑣
𝐹 [𝑥 = 𝛼(𝑢, 𝑣), 𝛽(𝑢, 𝑣), 𝜕𝑢
𝜕𝛼
𝜕𝑣 𝑑𝑢
𝜕𝛼 𝑑𝑣 ] = 𝑓 (𝑢, 𝑣, 𝑑𝑢) = 0. (14)
+ ∙
𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝑑𝑢
Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (14) në trajtë implicite do të jetë e dhënë me
𝜑(𝑢, 𝑣, 𝐶) = 0,
ose në trajtën eksplicite 𝑣 = 𝜓(𝑢, 𝐶). Tani, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (6) merret me dy
relacione të ngjashme me (11).
(𝒅) Trajtat e cunguara të ekuacionit diferencial të rendit të parë
Këtu është fjala për ekuacionet diferenciale të rendit të parë 𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0, në të cilat mungon 𝑥
ose 𝑦. Pra ekuacionet e tipit 𝐹(𝑥, 𝑝) = 0 ose 𝐹(𝑦, 𝑝) = 0. Ekuacioni i parë parametrizohet me
anë të relacioneve
𝑥 = 𝜉1 (𝑡)
}.
𝑝 = 𝜉2 (𝑡)
Meqë 𝑑𝑥 = 𝜉1′ (𝑡)𝑑𝑡, 𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥 = 𝜉2 (𝑡)𝜉1′ (𝑡)𝑑𝑡, qartazi, relacionet
𝑥 = 𝜉1 (𝑡)

𝑦 = ∫ 𝜉2 (𝑡)𝜉1′ (𝑡)𝑑𝑡 + 𝐶

paraqesin zgjidhjen e përgjithshme në trajtë parametrike.

Në rastin e ekuacionit 𝐹(𝑦, 𝑝) = 0, supozojmë se e kemi parametrizuar me anë të relacioneve
𝑦 = 𝜓1 (𝑡)
}.
𝑝 = 𝜓2 (𝑡)
𝑑𝑦
Atëherë nga 𝑑𝑥
= 𝑝 kemi

𝑑𝑦 𝜓1′ (𝑡)
𝑑𝑥 = = 𝑑𝑡 ,
𝑝 𝜓2 (𝑡)

Kështu që pas një kuadrature relacionet

𝜓′ (𝑡)
𝑥 = ∫ 𝜓1 (𝑡) 𝑑𝑡 + 𝐶
2

𝑦 = 𝜓1 (𝑡)
na japin zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit të dhënë në trajtë parametrike.

7. Zgjidhjet (integralet) singulare

1. Përkufizimi i zgjidhjeve (integraleve) singulare.- Le të jetë dhënë ekuacioni diferencial
𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0 (1)
Zgjidhja e përgjithshme e të cilit është
𝜑(𝑥, 𝑦, 𝐶) = 0, (2)
ku 𝐶 është konstantë e çfarëdoshme. Duke i dhënë konstantës 𝐶 vlere të ndryshme fitohen
zgjidhjet partikulare. Mirëpo shpesh ndodh që, ekuacioni (1) ka edhe zgjidhje të tilla të cilat e
plotësojnë atë, por, nuk mund të merren nga zgjidhja e përgjithshme për asnjë vlerë të konstantës
𝐶.
Për shembull ekuacioni diferencial
(1 − 𝑥 2 )𝑦 ′2 = 1 − 𝑦 2 (3)
e ka zgjidhjen e përgjithshme
𝑥 2 + 𝑦 2 − 2𝐶𝑥𝑦 = 1 − 𝐶 2 , (4)
ku 𝐶 është konstantë e çfarëdoshme.
Vërejmë se 𝑦 = 1 e plotëson ekuacionin (3) por nuk mund të merret nga zgjidhja (4) për asnjë
vlerë të konstantës 𝐶. Për këtë arsye jemi të detyruar të fusim lloje tjera të zgjidhjeve (integraleve).
Shqyrtojmë prapë ekuacionin (1). Në qoftë se 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0 është i fundmë dhe funksion i
vazhdueshëm në afërsinë e pikës (𝑥0 , 𝑦0 , 𝑦0′ ), si dhe derivatet parciale sipas 𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ janë të
𝜕𝑓
vazhdueshme dhe në qoftë se 𝑓(𝑥0 , 𝑦0 , 𝑦0′ ) = 0, 𝜕𝑦0′
≠ 0, atëherë sipas rregullës për funksionet
implicite, ekuacioni (1) mund të shkruhet në formën
𝑑𝑦
𝑑𝑥
= 𝜆(𝑥, 𝑦). (1′ )

Në këtë rast funksioni 𝜆(𝑥, 𝑦) është i fundmë, i vazhdueshëm, dhe e plotëson kushtin Lipschitz
në afërsinë e pikës (𝑥0 , 𝑦0 ), kështu që ekuacioni (1′ ) respektivisht (1) ka një zgjidhje të vetme
𝑦 = 𝜇(𝑥) të tillë që 𝑦0 = 𝜇(𝑥0 ).
Para se të përkufizojmë integralin singular të ekuacionit (1) do të përkufizojmë elementin
vijor regular dhe singular të ekuacionit (1). Bashkësia 𝐺 e vlerave (𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) në afërsinë e pikës
(𝑥0 , 𝑦0 , 𝑦0′ ) të lakores integrale të ekuacionit (1) paraqet element vijor.
Në qoftë se 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) është funksion i vazhdueshëm sipas 𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ në afërsinë e pikës
(𝑥0 , 𝑦0 , 𝑦0′ )
𝜕𝑓
së bashku me derivatin 𝜕𝑦 ′ , atëherë relacionet

𝜕𝑓
𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0, 𝜕𝑦′
≠ 0,

japin kushtin e mjaftueshëm që elementi vijor të jetë regular, kurse relacionet

𝜕𝑓
𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0, 𝜕𝑦′
= 0,

japin kushtin e nevojshëm, që elementi vijor të jetë singular në afërsinë e pikës (𝑥0 , 𝑦0 , 𝑦0′ ).

Një lakore integrale quhet regulare në qoftë se të gjithë elementet vijor të saj janë regulare.
Lakorja integrale quhet singulare në qoftë se të gjithë elementet vijor të saj janë singular.
Në bazë të asaj që thamë më parë mund të ndodh që ekuacioni (1) ka një zgjidhje 𝑦 = 𝜓(𝑥)
e cila e plotëson edhe ekuacionin
 𝜕𝑓
𝜕𝑦′
= 0. (5)

Zgjidhja 𝑦 = 𝜓(𝑥) e cila fitohet me eliminimin e parametrit 𝑦′ nga ekuacionet (1) dhe (5)
quhet integral singular i ekuacionit (1). Ekuacionet (1) dhe (5) tregojnë se ekuacioni (1) ka rrënjë
të dyfishtë 𝑦′, nën kushtin që
𝜕2 𝑓
2 ≠ 0.
𝜕𝑦 ′

Në qoftë se nga ekuacioni (5) njehsohet

𝑦 ′ = 𝑝(𝑥, 𝑦) (5′ )
dhe zëvendësohet në ekuacionin (1) do të fitohet zgjidhja e kërkuar
𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑝(𝑥, 𝑦)) = 𝐷(𝑥, 𝑦) = 0 (6)
ose në formën eksplicite 𝑦 = 𝜓(𝑥).
Duhet të cekim se ekuacioni
𝐷(𝑥, 𝑦) = 0,
i cili është rezultat i eliminimit të 𝑦′ nga ekuacionet (1) dhe (5) nuk paraqet çdoherë integral
singular të ekuacionit (1). Derivatet parciale të ekuacionit (6) janë
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑝 𝜕𝐷(𝑥,𝑦) 𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑝 𝜕𝐷(𝑥,𝑦)
+ ∙ = , + ∙ =
𝜕𝑥 𝜕𝑝 𝜕𝑥 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑝 𝜕𝑦 𝜕𝑦

ose në bazë të (5) dhe (5′ ),

𝜕𝑓 𝜕𝐷(𝑥,𝑦) 𝜕𝑓 𝜕𝐷(𝑥,𝑦)
𝜕𝑥
= 𝜕𝑥
, 𝜕𝑦
= 𝜕𝑦
. (6′ )

Për këtë arsye ekuacioni (6) ka për rezultat

𝜕𝐷(𝑥,𝑦) 𝜕𝐷(𝑥,𝑦) 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝑑𝐷(𝑥, 𝑦) = 𝜕𝑥
𝑑𝑥 + 𝜕𝑦
𝑑𝑦 = 𝜕𝑥 𝑑𝑥 + 𝜕𝑦 𝑑𝑦 = 0. (7)

Që lakorja e definuar me integralin singular (6) të ketë derivat të caktuar, nuk guxojnë sipas
ekuacionit (7) derivatet parciale (6′ ) të jenë të barabartë me zero njëkohësisht. Ekuacioni (7)
tregon se derivatet 𝑦′ të dhënë me ekuacionet (1) dhe (6) janë të barabartë mes veti.
Në bazë të sa u tha më lartë integrali singular i ekuacionit (1) i cili fitohet me eliminimin e 𝑦′
nga (1) dhe (5) plotëson edhe kushtet

𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕2 𝑓
𝜕𝑥
+ 𝜕𝑦′ ∙ 𝑦′ = 0, 𝜕𝑦 ′2
≠ 0, (8)

𝜕𝑓 𝜕𝑓
ku 𝜕𝑥 dhe 𝜕𝑦 nuk mund të jenë njëkohësisht zero.

Në qoftë se rezultati i eliminimit të 𝑦′ nga ekuacionet (1) dhe (5) nuk e plotëson ekuacionin
(1), atëherë ai nuk paraqet integral singular të ekuacionit por vend gjeometrik të pikave
singulare ose vendin e prekjes së lakoreve integrale të përkufizuara me (1).
 Marrim në konsiderim prap ekuacionin (3) në formën
𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = (1 − 𝑥 2 )𝑦 ′2 − 1 + 𝑦 2 = 0;
pre nga kemi
𝜕𝑓
= 2𝑦 ′ (1 − 𝑥 2 ) = 0;
𝜕𝑦′
dhe si rezultat të eliminimit të 𝑦 ′ nga këto dy ekuacione do të kemi

𝑦 2 − 1 = 0; 𝑦 = ±1.
Meqë 𝑦 = ±1 e plotëson ekuacionin (3) atëherë 𝑦 = ±1 është zgjidhje singulare.
Në qoftë se në ekuacionin (3) 𝑥 konsiderohet si funksion i ndryshores 𝑦 atëherë lehtë vërehet
se 𝑥 = ±1 është gjithashtu zgjidhje singulare.
Shikojmë ekuacionin (1) në formën (1′ ) atëherë integrali singular i këtij ekuacioni mund të
konsiderohet si vend gjeometrik i pikave në të cilin funksioni 𝜆(𝑥, 𝑦) nuk e plotëson kushtin
𝜕𝜆
Lipschitz, d.m.th. në pikat ku 𝜕𝑦
është i pafundmë. P.sh. në ekuacionin (3) është

1−𝑦 2
𝜆(𝑥, 𝑦) = ±√1−𝑥2 ,

prej nga

𝜕𝜆 𝑦
=± .
𝜕𝑦 √(1−𝑥 2 )(1−𝑦 2 )

𝜕𝜆
Me qenë se 1 − 𝑥 2 = 0, 1 − 𝑦 2 = 0 janë vendet gjeometrike të pikave në të cilat 𝜕𝑦
= ±∞,
atëherë 𝑥 = ±1, 𝑦 = ±1 janë integralet singulare të ekuacionit (3). Shih fig.1

Fig.1
Duhet të ceket se definicioni i këtillë i integralit singular nuk është në kundërshtim me të
mëparshmin. Nga ekuacioni (1) derivati 𝑦′ sipas 𝑦, sipas rregullës për derivatet e funksioneve të
dhënë në formë implicite do të jetë
𝜕𝑓
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑦 ′ 𝜕𝑦 ′ 𝜕𝑦
+ ∙ = 0, =− 𝜕𝑓 .
𝜕𝑦 𝜕𝑦′ 𝜕𝑦 𝜕𝑦
𝜕𝑦′

Në qoftë se (1) shkruhet në formën (1′) atëherë

𝜕𝑦 ′ 𝜕𝜆
=
𝜕𝑦 𝜕𝑦
dhe me këtë rast
𝜕𝑓
𝜕𝜆 𝜕𝑦
𝜕𝑦
=− 𝜕𝑓 .
𝜕𝑦′

𝜕𝜆
Tani, në bazë të ekuacionit (5) 𝜕𝑦
= +∞ d.m.th. nuk është i plotësuar kushti Lipschitz.

Vlen të theksohet se vendi gjeometrik i pikave në të cilat nuk plotësohet kushti Lipschitz, nuk
paraqet çdoherë integral singular. Kështu për shembull ekuacioni diferencial

𝑦 ′ = ±√𝑦 − 𝑥,
𝜕𝜆 1
ku 𝜆 = ±√𝑦 − 𝑥, edhepse 𝜕𝑦
= ±2 𝑦−𝑥
për 𝑦 = 𝑥 është i pafundmë, funksioni 𝑦 = 𝑥 nuk është
√
zgjidhje singulare e ekuacionit të dhënë, sepse siç shihet nuk e plotëson atë ekuacion.
Gjatë hulumtimit të zgjidhjeve singulare të ekuacionit (1) zakonisht pozohet 𝑦 ′ = 𝑝 dhe
merret
𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑝) = 0
prej nga
𝜕𝑓
𝜕𝑝
= 0.

Me eliminimin e parametrit 𝑝 nga këto dy ekuacione do të kemi

𝐷(𝑥, 𝑦) = 0, (9)
ose në formë eksplicite nëse është e mundur do të jetë 𝑦 = 𝜓(𝑥). Në qoftë se kjo zgjidhje e
plotëson ekuacionin (1), atëherë ajo paraqet zgjidhje (integral) singular; në qoftë se nuk e
plotëson atëherë (9) do të jetë vend gjeometrik i pikave singulare ose vend gjeometrik i prekjeve
të lakoreve integrale të përkufizuara me ekuacionin (1). Mund të ndodh që ekuacioni (9)
zbërthehet në disa ekuacione, si p.sh.
𝐷(𝑥, 𝑦) = 𝐷1 (𝑥, 𝑦) ∙ 𝐷2 (𝑥, 𝑦) = 0,
nga të cilat njëri paraqet integral singular, kurse tjetri vend gjeometrik të pikave singulare ose
vend të prekjeve të lakoreve integrale.
Shembull 1. Është dhënë ekuacioni diferencial
 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 4𝑦 2 𝑦 ′2 + 4𝑦 2 − (𝑥 + 𝑦𝑦 ′ )2 = 0. (10)

Pozojmë 𝑦 ′ = 𝑝 dhe kemi

𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑝) = 4𝑦 2 𝑝2 + 4𝑦 2 − (𝑥 + 𝑦𝑝)2 = 0,
prej nga marrim
𝜕𝑓
= 8𝑦 2 𝑝 − 2(𝑥 + 𝑦𝑝)𝑦 = 0.
𝜕𝑝

Me eliminimin e 𝑝 nga këto dy ekuacione do të fitojmë ekuacionin

𝑦 2 (3𝑦 2 − 𝑥 2 ) = 0
i cili zbërthehet në tri ekuacione
𝑥 𝑥
𝑦 = 0, 𝑦 = , 𝑦=− .
√3 √3

Ekuacioni i parë paraqet vendin e prekjes së lakoreve (10), kurse dy ekuacionet tjera integralet
singulare të ekuacionit të dhënë.
Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të
dhënë është
(𝑥 − 2𝐶)2 + 𝑦 2 − 𝐶 2 = 0,

D.m.th. ajo paraqet rrathët (fig.1) të

𝑥 𝑥
cilët kanë drejtëzat 𝑦 = 3 , 𝑦 = − 3
√ √
për mbështjellëse, kurse drejtëza 𝑦 =
0; d.m.th. boshti 𝑂𝑥 është vendi i
prekjes së këtyre lakoreve, e që e
tregojnë pikat në të cilat takohen rrathët. Fig.1

2. Interpretimi gjeometrik i inegralit singular.−Le të jetë dhënë ekuacioni diferencial

𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0 (11)
integrali i përgjithshëm i të cilit është
𝜑(𝑥, 𝑦, 𝐶) = 0. (12)
Do të tregojmë se mbështjellësja e lakoreve (12) ku 𝐶 është parametër i ndryshueshëm,
paraqet integralin singular të ekuacionit (11).
Le të jetë pika 𝑀(𝑥, 𝑦) e cila njëkohësisht i takon edhe mbështjellëses 𝐸 edhe njërës nga
lakoret 𝐶, p.sh. lakores 𝐶1 (fig.2). Atëherë koordinatat
 Fig. 2

(𝑥, 𝑦) të kësaj pike janë të njëjta për mbështjellësen 𝐸 dhe për lakoren 𝐶1 , e cila paraqet integralin
partikular të ekuacionit (11). Gjithashtu, koeficienti i drejtimit të tangjentes 𝑀𝑇, d.m.th. 𝑦′ në pikën
𝑀(𝑥, 𝑦) është i njëjtë për mbështjellësen 𝐸 dhe lakoren 𝐶1 , sepse mbështjellësja 𝐸 e prek lakoren
𝐶1 në pikën 𝑀(𝑥, 𝑦). Kjo do të thotë se vlerat 𝑥, 𝑦, 𝑦′ në pikën 𝑀(𝑥, 𝑦) e plotësojnë ekuacionin (11)
𝑑𝑓
dhe ekuacionin = 0, sepse në pikën 𝑀(𝑥, 𝑦) ekzistojnë dy vlera për 𝑦′ të cilat përputhen.
𝑑𝑦′
Meqë, sipas vet përkufizimit të mbështjellëses, ky kusht është i plotësuar për të gjitha pikat e
mbështjellëses, atëherë vlerat 𝑥, 𝑦, 𝑦′ do të jenë të njëjta edhe për mbështjellësen edhe për disa
integrale partikulare të ekuacionit (11). Kjo do të thotë se koordinatat e pikave të mbështjellëses
do të plotësojnë ekuacionin (11), d.m.th mbështjellësja e lakoreve të përkufizuara me zgjidhjen e
përgjithshme (12) do të paraqes integralin singular të ekuacionit (11).
Meqenëse mbështjellësja e lakoreve (12) në rastin e përgjithshëm nuk mund të fitohet duke
i dhënë vlera konstantës 𝐶, atëherë edhe integrali singular nuk mund të fitohet duke i dhënë vlera
konstantës 𝐶.
Për shembull zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial (10) është
𝜑(𝑥, 𝑦, 𝐶) = (𝑥 − 2𝐶)2 + 𝑦 2 − 𝐶 2 = 0.
Mbështjellësja e këtyre lakoreve fitohet nga ky ekuacion dhe ekuacioni
𝜕𝜑
𝜕𝐶
= −4(𝑥 − 2𝐶) − 2𝐶 = 0.

duke eliminuar parametrin 𝐶, d.m.th. do të kemi

3𝑦 2 − 𝑥 2 = 0
ose
𝑥 𝑥
𝑦= , 𝑦=− .
√3 √3

Këto janë siç pamë më lartë, integralet singulare të ekuacionit (10). Për këtë arsye, kërkimi i
integralit singular të një ekuacioni diferencial bëhet në dy mënyra: ose nga vetë ekuacioni
diferencial ose nga zgjidhja e përgjithshme e tij.
 Duhet të theksojmë se mbështjellësja e lakoreve (12) çdoherë e plotëson ekuacionin (11)
𝜕𝑓
dhe ekuacionin 𝜕𝑦′
= 0, d.m.th. fitohet me eliminimin e 𝑦′ nga këto dy ekuacione. Le të jetë për
shembull 𝑦 = 𝜆(𝑥) integrali partikular i ekuacionit (11) kurse 𝑌 = 𝜇(𝑥) mbështjellësja e lakoreve
(12). Atëherë pas zëvendësimit të këtyre funksioneve në ekuacionin (11) kemi
𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0, 𝑓(𝑥, 𝑌, 𝑌 ′ ) = 0.

Duke diferencuar të dy ekuacionet anë për anë sipas ndryshores 𝑥 marrim

𝜕𝑓(𝑥,𝑦,𝑦 ′ ) 𝜕𝑓 𝜕𝑓
+ ∙ 𝑦′ + ∙ 𝑦 ′′ = 0,
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑦 ′
(12′ ) {
𝜕𝑓(𝑥,𝑌,𝑌 ′ ) 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝜕𝑥
+ 𝜕𝑌 ∙ 𝑌 ′ + 𝜕𝑌 ′
∙ 𝑌 ′′ = 0.

Në një pikë (𝑥0 , 𝑦0 ) do të jetë

𝑦0 = 𝜆(𝑥0 ) = 𝑌0 = 𝜇(𝑥0 ), 𝑦0′ = 𝜆′(𝑥0 ) = 𝑌0′ = 𝜇′(𝑥0 );

për këtë arsye ekuacionet (12′ ) kanë për rrjedhim

𝜕𝑓
( ) (𝑦0′′ − 𝑌0′′ ) = 0.
𝜕𝑦 ′ (𝑥 ,𝑦 ,𝑦 ′ )
0 0 0

𝜕𝑓
Në qoftë se 𝑦0′′ − 𝑌0′′ ≠ 0, atëherë ( ) = 0. Por edhe në rastin kur
𝜕𝑦 ′ (𝑥 ,𝑦 ,𝑦 ′ )
0 0 0

𝑦0′′ − 𝑌0′′ = 0, … , 𝑦0𝑛−1 − 𝑌0𝑛−1 = 0,

𝜕𝑓
pas 𝑛 − 1 diferencimeve kemi (𝜕𝑦′ ) = 0.
(𝑥0 ,𝑦0 ,𝑦0′ )
 8. Ekuacioni diferencial i Lagranzhit (Lagrange)
Ekuacioni diferencial i dhënë në formën
𝑦 = 𝜑(𝑦 ′ )𝑥 + 𝜓(𝑦 ′ ) (1)
quhet ekuacion diferencial i Lagranzhit. Supozojmë më tutje se 𝜑 dhe 𝜓 janë funksione me
derivate të vazhdueshme në intervalin e tyre të përkufizimit.
Deri te zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (1) arrijmë me metodën e diferencimit (sipas
ndryshores korresponduese). Andaj, duke e derivuar (1) sipas 𝑥 kemi
𝑑𝑦
𝑑𝑥
= 𝜑(𝑦 ′ ) + 𝑥𝜑′(𝑦 ′ )𝑦 ′′ + 𝜓′(𝑦 ′ )𝑦′′. (2)
𝑑𝑦
Tani zëvend/sojm/ 𝑑𝑥
= 𝑝 në ekuacionin (2), prej nga kemi
𝑑𝑝 𝑑𝑝
𝑝 = 𝜑(𝑝) + 𝑥𝜑′(𝑝) 𝑑𝑥 + 𝜓′(𝑝) 𝑑𝑥 ,

ose
𝑑𝑝
[𝑥𝜑′ (𝑝) + 𝜓′(𝑝)] = −(𝜑(𝑝) − 𝑝). (3)
𝑑𝑥

Në ekuacionin (3) 𝑥 mund ta konsiderojmë si funksion të panjohur ndërsa 𝑝 si ndryshore të

pavarur. Kështu që ekuacionin (3) mund ta rishkruajmë në formën
𝑑𝑥 𝜑′ (𝑝) 𝜓′(𝑝)
𝑑𝑝
+ (𝜑(𝑝)−𝑝) 𝑥 = − 𝜑(𝑝)−𝑝 . (4)

Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (4) mund të shkruhet në trajtën

𝑥 = 𝐶𝑓(𝑝) + 𝑔(𝑝). (5)
e cila pas zëvendësimit në (1) na sjell te zgjidhja te zgjidhja për funksionin 𝑦 në funksion të
ndryshores 𝑝
𝑦 = 𝐶𝐹(𝑝) + 𝐺(𝑝) (6)
ku
𝐹(𝑝) = 𝜑(𝑝)𝑓(𝑝),
𝐺(𝑝) = 𝜑(𝑝)𝑔(𝑝) + 𝜓(𝑝).
Relacionet (5) dhe (6) së bashku japin zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit të Lagranzhit
në trajtë parametrike.
Nëse në ekuacionin (4), 𝜑(𝑝) − 𝑝 = 0 për një apo më shumë vlera 𝑝 = 𝑝𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛. Kur
këto vlera zëvendësohen në (1) do të fitojmë drejtëzat
𝑦 = 𝑝𝑖 𝑥 + 𝜓(𝑝𝑖 ),
të cilat mund të paraqesin zgjidhje singulare.
Shembull 1. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme dhe zgjidhja singulare për ekuacionin
diferencial
 2
𝑦 = 2𝑥𝑦 ′ − 3𝑦 ′ .
Zgjidhje. Këtu kemi të bëjmë me ekuacionin e Lagranzhit. Shënojmë 𝑦 ′ = 𝑝 dhe ekuacioni mund
të shkruhet në formën

𝑦 = 2𝑥𝑝 − 3𝑝2 .
Duke diferencuar të dy anët gjejmë
𝑑𝑦 = 2𝑥𝑑𝑝 + 2𝑝𝑑𝑥 − 6𝑝𝑑𝑝.
Tani nëse zëvendësojmë 𝑑𝑦 me 𝑝𝑑𝑥 kemi
𝑝𝑑𝑥 = 2𝑥𝑑𝑝 + 2𝑝𝑑𝑥 − 6𝑝𝑑𝑝 ⟹ −𝑝𝑑𝑥 = 2𝑥𝑑𝑝 − 6𝑝𝑑𝑝.
Pjesëtojmë ekuacionin e fundit me 𝑝 dhe do të fitojmë
2𝑥
−𝑑𝑥 = 𝑝
𝑑𝑝 − 6𝑑𝑝

prej nga marrim ekuacionin

𝑑𝑥 2
+ 𝑥 = 6.
𝑑𝑝 𝑝
Siç po shihet kemi fituar ekuacionin diferencial linear të funksionit 𝑥(𝑝). Faktori integrues për
këtë ekuacion është
2
∫𝑝𝑑𝑝 2
𝜇(𝑝) = 𝑒 = 𝑒 ln|𝑝| = |𝑝|2 = 𝑝2 .
Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë është
2
− ∫ 𝑑𝑝 6𝑝3 +3𝐶 𝐶
𝑥(𝑝) = 𝑒 𝑝 (𝐶 + ∫ 6𝑝2 𝑑𝑝) = = 2𝑝 + 𝑝2.
3𝑝2

Tutje, e zëvendësojmë 𝑥(𝑝) në ekuacionin e dhënë dhe kemi

𝐶 2𝐶
𝑦 = 2 (2𝑝 + 𝑝2 ) 𝑝 − 3𝑝2 = 𝑝2 + 𝑝
.

Kështu përfundojmë se zgjidhja e përgjithshme në trajtë parametrike merret me sistemin e

ekuacioneve
𝐶
𝑥(𝑝) = 2𝑝 + 𝑝2
{ 2𝐶 .
𝑦(𝑝) = 𝑝2 + 𝑝

Përpos zgjidhjes së përgjithshme ekuacioni i Lagranzhit mund të ketë edhe zgjidhje singulare.
Zgjidhja singulare për ekuacionin e dhënë gjendet duke i gjetur rrënjët e ekuacionit 𝜑(𝑝) − 𝑝 =
0, d.m.th.
𝜑(𝑝) − 𝑝 = 2𝑝 − 𝑝 = 0 ⟹ 𝑝 = 0.
Tani zgjidhja singulare fitohet duke e zëvendësuar vlerën 𝑝 = 0 në ekuacionin e dhënë. Andaj
kjo zgjidhje është
 𝑦 = 𝜑(0)𝑥 + 𝜓(0) = 0 ∙ 𝑥 − 3 ∙ 02 = 0.

Shembull 2. Të zgjidhet ekuacioni diferencial i zakonshëm

𝑦 = 𝑥𝑦 ′2 − 𝑦 ′2 .
Zgjidhje. Ky ekuacion është i Lagranzhit për 𝜑(𝑦) = −𝜓(𝑦) = 𝑦 ′2 . Kështu që pas diferencimit
sipas 𝑥 dhe zëvendësimit 𝑦 ′ = 𝑝 vijmë te ekuacioni
𝑑𝑥 2𝑝 −2𝑝
𝑑𝑝
− 𝑝−𝑝2 𝑥 = 𝑝−𝑝2 .

Ky ekuacion pas thjeshtimit mund të shkruhet në formën

𝑑𝑥 2 −2
+ 𝑥 = .
𝑑𝑝 𝑝−1 𝑝−1

Ekuacioni i fundit është ekuacion diferencial linear i rendit të parë ku 𝑝 është ndryshore e
pavarur. Lehtë konstatojmë se zgjidhja e përgjithshme e tij është
𝐶
𝑥 = 1 + (𝑝−1)2 .

Duke eliminuar parametrin 𝑝 nga relacioni i fundit dhe nga ekuacioni i dhënë 𝑦 = 𝑥𝑦 ′2 − 𝑦 ′2 , e
që për 𝑦 ′ = 𝑝 ai është 𝑦 = 𝑥𝑝2 − 𝑝2 , do të fitojmë zgjidhjen e përgjithshme

𝐶
𝑦 = 𝑥 + 𝑐 + 2√𝑥−1 .

Shembull 3. Gjeni zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit

2𝑦 − 4𝑥𝑦 ′ − ln 𝑦 ′ = 0
Zgjidhje. Ekuacioni i dhënë është ekuacion i Lagranzhit. Duke zëvendësuar 𝑦 ′ = 𝑝, ate mund ta
shkruajmë
2𝑦 = 4𝑥𝑝 + ln 𝑝.
Diferencojmë të dy anët e ekuacionit:
𝑑𝑝
2𝑑𝑦 = 4𝑥𝑑𝑝 + 4𝑝𝑑𝑥 + 𝑝
.

Meqë 𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥, fitojmë

𝑑𝑝
2𝑝𝑑𝑥 = 4𝑥𝑑𝑝 + 4𝑝𝑑𝑥 + 𝑝
,

𝑑𝑝
−2𝑝𝑑𝑥 = 4𝑥𝑑𝑝 + 𝑝
,

𝑑𝑥 1
−2𝑝 𝑑𝑝 = 4𝑥 + 𝑝,

𝑑𝑥 2 1
𝑑𝑝
+ 𝑝 = − 2𝑝2.

Kur kemi pjesëtuar me 𝑝 kemi humbur rrënjën 𝑝 = 0, e cila i korespondon zgjidhjes 𝑦 = 0.

Kështu që, ne kemi marrë ekuacionin diferencial linear për funksionin 𝑥 = 𝑥(𝑝). Ne do ta
zgjidhim atë duke shfrytëzuar faktorin integrues:
2
∫𝑝𝑑𝑝
𝜇(𝑝) = 𝑒 = 𝑒 (2 ln 𝑝) = |𝑝|2 = 𝑝2 .

Tani, zgjidhja 𝑥(𝑝) do të jetë

1
∫ 𝑝2 (−2𝑝2 )𝑑𝑝+𝐶 − +𝐶
𝑝
1 𝐶
𝑥(𝑝) = = 2
=− + .
𝑝2 𝑝2 2𝑝 𝑝2
Duke e zëvendësuar këtë zgjidhje në ekuacionin fillestar lehtë konstatojmë se shprehja
parametrike për funksionin 𝑦 është si vijon:
2𝑦 = 4𝑥𝑝 + ln 𝑝,
1 𝐶
2𝑦 = 4𝑝 (− + 2 ) + ln 𝑝,
2𝑝 𝑝
2𝐶 ln 𝑝
𝑦= 𝑝
−1+ 2
.
Prej nga shohim se zgjidhja e përgjithshme në formën parametrike është
1 𝐶
𝑥(𝑝) = − +
2𝑝 𝑝2
{ 2𝐶 ln 𝑝 .
𝑦(𝑝) = 𝑝
−1+ 2

Për të gjetur zgjidhjen singulare, ne zgjidhim ekuacionin 𝜑(𝑝) − 𝑝 = 0, d.m.th. 2𝑝 − 𝑝 = 0,

prej nga gjejmë se 𝑝 = 0. Rrjedhimisht 𝑦 = 𝐶. Duke e zëvendësuar këtë vlerë në ekuacionin e
dhënë përfundojmë se zgjidhja singulare është 𝑦 = 0. Ne veç e pamë këtë zgjidhje më lartë kur
kemi pjesëtuar me 𝑝. Por, qëllimi ynë ishte të tregojmë se kjo zgjidhje është zgjidhja singulare.

9. Ekuacioni i Kleros (Clairaut)

Në qoftë se në ekuacionin e Lagranzhit për funksionin 𝜑 marrim 𝜑(𝑦 ′ ) = 𝑦′, atëherë merret
ekuacioni
𝑦 = 𝑦 ′ 𝑥 + 𝜓(𝑦 ′ ) (1)
i cili quhet ekuacion i Kleros.
Sikurse në rastin e ekuacionit të Lagranzhit, zbatohet metoda e derivimit të ekuacionit (1)
sipas ndryshores 𝑥. Andaj, do të kemi
𝑑𝑝
[𝑥 + 𝜓′(𝑝)]
𝑑𝑥
= 0, (𝑦 ′ = 𝑝) (2)

Prej nga shohim se kemi këto dy mundësi:

𝑑𝑝
𝑎) =0
𝑑𝑥 } (3)
𝑏) 𝑥 + 𝜓 ′ (𝑝) = 0
𝑑𝑝
Në rastin 𝑎) nga kushti 𝑑𝑥
= 0 kemi 𝑝 = 𝐶, të cilën vlerë e zëvendësojmë në (1), andaj
zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të Kleros është familja e drejtëzave
 𝑦 = 𝐶𝑥 + 𝜓(𝐶). (4)
Nga rasti 𝑏) marrim 𝑥 = −𝜓 ′ (𝑝), të cilën e zëvendësojmë në ekuacionin (1). Si rezultat marrim
këto dy relacione
𝑥 = −𝜓 ′ (𝑝)
} (5)
𝑦 = −𝑝𝜓 ′ (𝑝) + 𝜓(𝑝)
të cilat na japin një zgjidhje të ekuacionit (1) në trajtë parametrike. Zgjidhja (5) nuk mund të merret
nga zgjidhja (4) për asnnjë vlerë të konstantës 𝐶. Rrjedhimisht, (5) paraqet zgjidhjen singulare të
ekuacionit (1). Me të vërtetë, duke u nisur nga zgjidhja e përgjithshme (4), mund të shkruajmë
Φ(𝑥, 𝑦, 𝐶) = 𝐶𝑥 + 𝜓(𝐶) − 𝑦 = 0, (6)
dhe kur të derivohet ky relacion sipas 𝐶, kemi
𝜕Φ
𝜕𝐶
= 𝑥 + 𝜓 ′ (𝐶) = 0. (7)

Nga (6) dhe (7) do të marrim zgjidhjen singulare në trajtën parametrike:

𝑥 = −𝜓 ′ (𝐶)
}. (8)
𝑦 = −𝑝𝜓 ′ (𝐶) + 𝜓(𝐶)
Mirëpo relacionet e fundit ndryshojnë nga ato (5) vetëm në shënimin e parametrit variabil.
Shembull 1. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme dhe singulare e ekuacionit diferencial
𝑦 = 𝑥𝑦 ′ + 𝑦 ′2 .
Zgjidhje. Ekuacioni i dhënë është ekuacion e Kleros. Me zëvendësimin 𝑦 ′ = 𝑝, ne mund ta
shkruajmë atë në formën
𝑦 = 𝑥𝑝 + 𝑝2 .
Duke diferencuar të dy anët e barazimit, do të kemi
𝑑𝑦 = 𝑥𝑑𝑝 + 𝑝𝑑𝑥 + 2𝑝𝑑𝑝.
Duke zëvendësuar në ekuacionin e fundit 𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥, marrim
𝑑𝑝(𝑥 + 2𝑝) = 0.
Nga ky ekuacion do të kemi 𝑑𝑝 = 0 ose 𝑥 + 2𝑝. Nga 𝑑𝑝 = 0 kemi 𝑝 = 𝐶. Duke e zëvendësur
këtë vlerë në ekuacionin 𝑦 = 𝑥𝑝 + 𝑝2 , marrim zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit të Kleros:

𝑦 = 𝑥𝐶 + 𝐶 2 .
Tutje, nga ekuacioni i dytë 𝑥 + 2𝑝 = 0 kemi 𝑥 = −2𝑝. Andaj zgjidhja singulare e ekuacionit të
dhënë në trajtë parametrike merret me anën e relacioneve
𝑥 = −2p
{ .
𝑦 = 𝑥𝑝 + 𝑝2
Duke eliminuar 𝑝 nga ky system, marrim ekuacionin e lakores integrale:
 𝑥2
𝑦=− .
4

𝑥2
Nga pikëpamja gjeometrike , lakorja 𝑦 = − paraqet mbështjellësen e familjes të përkufizuar
4
me zgjidhjen e përgjithshme (shih fig.1).

Fig.1
Shembull 2. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme dhe singulare e ekuacionit diferencial

𝑦 = 𝑥𝑦 ′ + √𝑦 ′2 + 1.

Zgjidhje. Siç po shihet ky është ekuacion i Kleros. Duke futur parametrin 𝑦 ′ = 𝑝:

𝑦 = 𝑥𝑝 + √𝑝2 + 1.

Duke diferencuar të dy anët e barazimit lidhur me 𝑥, do të kemi

𝑝𝑑𝑝
𝑑𝑦 = 𝑥𝑑𝑝 + 𝑝𝑑𝑥 + .
√𝑝2 +1

Meqë 𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥, mund të shkruajmë

𝑝𝑑𝑝
𝑝𝑑𝑥 = 𝑥𝑑𝑝 + 𝑝𝑑𝑥 +
√𝑝2 + 1

ose
𝑝
(𝑥 + ) 𝑑𝑝 = 0.
√𝑝2 +1

Konsiderojmë rastin 𝑑𝑝 = 0, atëherë 𝑝 = 𝐶. Duke e zëvendësuar këtë vlerë në ekuacionin e

dhënë, ne gjejmë zgjidhjen e përgjithshme:

𝑦 = 𝐶𝑥 + √𝐶 2 + 1.
Grafikisht, kjo zgjidhje i korrespondon familjes njëparametrike të drejtëzave.
𝑝
Rasti i dytë përshkruhet me ekuacionin 𝑥 = − . Duke gjetur shprehjen koresponduese
√𝑝2 +1
parametrike per 𝑦, kemi
 𝑝2 1
𝑦 = 𝑥𝑝 + √𝑝2 + 1 = − + √𝑝2 + 1 = .
√𝑝2 +1 √𝑝2 +1

Tani, parametri 𝑝 mund të eliminohet nga formulat për 𝑥 dhe 𝑦. Duke i ngritur në katrorë dhe
pastaj duke i mbledhur ato ekuacione, do të fitojmë
2 2
𝑝2 1
𝑥 2 + 𝑦 2 = (− ) +( ) = 1.
√𝑝2 +1 √𝑝2 +1

Ekuacioni i fundit është ekuacioni i rrethit me qendër në origjinën e sistemit. Andaj, zgjidhja
singulare e ekuacionit është e shprehur me rrethin njësi në rrafshin 𝑥𝑂𝑦, e që në fakt është
mbështjellësja e familjes së drejtëzave (Figura 2).

Fig.2
 10. Trajektoret izogonale dhe ortogonale
Le të jenë dhënë dy familje njëparametrike të lakoreve në planin 𝑥𝑂𝑦 rrespektivisht me ekuacionet

𝐴(𝑥, 𝑦, 𝑎) = 0 (1)

dhe

𝐵(𝑥, 𝑦, 𝜆) = 0 (2)

ku 𝑎 dhe 𝜆 janë dy parametra të ndryshueshëm. Sipas përkufizimit, këndi në mes të dy lakoreve është
këndi të cilin e formojnë tangjentat e atyre lakoreve në pikën e prerjes së tyre (fig.1).

Fig.1

Në qoftë se lakorja 𝐵(𝑥, 𝑦, 𝜆0 ) = 0 i pret të gjitha lakoret e familjes (1) me kënd konstant 𝛼, d.m.th
𝛼 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. atëherë ajo quhet trajektore izogonale për familjen e lakoreve (1). Në rast të veçantë kur 𝛼 =
𝜋
2
, atëherë trajektorja quhet ortogonale.

Problemi qëndron në gjetjen e familjes së lakoreve (2) kur janë izogonale ose ortogonale në lidhje
me ato (1). Për këtë arsye le të jetë 𝐵(𝑥, 𝑦, 𝜆0 ) = 0 trajektore izogonale, e cila i korespondon lakores
𝜆 = 𝜆0 , ndërsa 𝐴(𝑥, 𝑦, 𝑎0 ) = 0 njëra prej lakore të familjes (1) e cila i përgjigjet vlerës 𝑎 = 𝑎0 (fig.1).

Le të jetë 𝑀(𝑥, 𝑦) pika e prerjes të këtyre dy lakoreve ndërsa 𝑀𝑇 dhe 𝑀𝑇0 tangjentat e tyre në
pikën 𝑀, të cilat me boshtin 𝑂𝑥 formojnë, rrespektivisht, këndet 𝜏 dhe 𝜏0 . Meqë këndi 𝜏0 është kënd i
jashtëm i trekëndshit si ne fig.1, do të vlejë 𝜏0 = 𝜏 + 𝛼, dhe prej këtu kemi 𝛼 = 𝜏0 − 𝜏. Rjedhimisht,
0 𝑡𝑔𝜏 −𝑡𝑔 𝜏
𝑡𝑔𝛼 = 𝑡𝑔(𝜏0 − 𝜏) = 1+𝑡𝑔𝜏 = 𝑘 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. (3)
0 ∙𝑡𝑔 𝜏

Koeficientin e drejtimit të tangjentes 𝑀𝑇 të lakores 𝑎 = 𝑎0 e gjejmë duke derivuar ekuacionin (1) sipas
ndryshores 𝑥,
𝜕𝐴 𝜕𝐴 𝜕𝑦
𝜕𝑥
+ 𝜕𝑦 ∙ 𝜕𝑥 = 0

𝜕𝐴 𝜕𝐴
𝜕𝑥
+ 𝜕𝑦 ∙ 𝑡𝑔𝜏 = 0,

d.m.th.
 𝜕𝐴
𝜕𝑥
𝑡𝑔𝜏 = − 𝜕𝐴 . (4)
𝜕𝑦

Pas zëvendësimit të (4) në (3), dhe duke pasë parasysh se koeficienti i drejtimit të tangjentës 𝑀𝑇0 në
lakoren 𝐵(𝑥, 𝑦, 𝜆0 ) = 0 është 𝑡𝑔𝜏0 = 𝑦′ kemi
𝜕𝐴 𝜕𝐴
∙𝑦′+
𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝜕𝐴 𝜕𝐴 = 𝑘. (5)
− ∙𝑦′
𝜕𝑦 𝜕𝑥

Tani duke eliminuar parametrin 𝑎 nga (5) dhe (1) do të gjejmë ekuacionin diferencial të trajektoreve
izogonale

𝜑(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0, (6)

i cili kur të zgjidhet na jep familjen e lakoreve izogonale.

𝜋 𝜋
Meqë trajektoret ortogonale fitohen për 𝛼 = 2 . Në këtë rast 𝑘 = 𝑡𝑔𝛼 = 𝑡𝑔 2 = ±∞, atëherë nga
formula (5) përfunojmë se plotësohet kushti
𝜕𝐴 𝜕𝐴
− ∙ 𝑦 ′ = 0. (7)
𝜕𝑦 𝜕𝑥

Tani, prap eliminohet parametri 𝑎 nga (1) dhe (7) dhe kështu arrijmë deri te ekuacioni diferencial i
trajektoreve ortogonale në trajtë

Φ(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ ) = 0, (6′ )

i cili pas zgjidhjes na sjell te familja e kërkuar (2).

Speshherë ndodhë që familja e njëparametrike e lakoreve shprehet në trajtën e koordinatave

polare

𝑓(𝜃, 𝜌, 𝑎) = 0. (1′)

Ekuacioni I lakoreve izogonale (ortogonale)

𝐹(𝜃, 𝜌, 𝜆) = 0 (2′ )
gjendet në mënyrë analoge me atë që pamë më parë.

Fig.2.

Në fig.2 janë paraqitur lakoret që u korespondojnë vlerave: 𝑎 = 𝑎0 nga familja e lakoreve (1′); 𝜆 =
𝜆0 nga familja e lakoreve (2′ ). Le të jetë 𝑂𝑀 = 𝜌, ≮)𝑂𝑀𝑄 = 𝜏0 , ≮)𝑂𝑀𝑃 = 𝜏, ku 𝑀𝑃 dhe 𝑀𝑄 janë
tangjentat e lakoreve 𝑓(𝜃, 𝜌, 𝑎) = 0 dhe 𝐹(𝜃, 𝜌, 𝜆0 ) = 0 në pikën e prerjes së tyre 𝑀 (fig.2). Meqë 𝛼 =
𝜏0 − 𝜏, kemi
 0 𝑡𝑔𝜏 −𝑡𝑔 𝜏
𝑡𝑔𝛼 = 𝑡𝑔(𝜏0 − 𝜏) = 1+𝑡𝑔𝜏 = 𝑘 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. (3′)
0 ∙𝑡𝑔 𝜏

Duke e derivuar ekuacionin (1′) sipas ndryshores 𝜃, do të kemi

𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝜌
𝜕𝜃
+ 𝜕𝜌 ∙ 𝜕𝜃 = 0,

prej nga
𝜕𝑓
−
𝜌′ = 𝜕𝜃
𝜕𝑓 . (8)
𝜕𝜌

𝜌
Në anën tjetër dimë se 𝑡𝑔𝜏 = , që së bashku me (8) na jep
𝜌′

𝜕𝑓
𝜕𝜌
𝑡𝑔𝜏 = − 𝜌 𝜕𝑓
𝜕𝜃

𝜌
Në mënyrë analoge, për lakoren 𝜆 = 𝜆0 kemi 𝑡𝑔𝜏0 = , andaj duke i zëvendësuar 𝑡𝑔𝜏 dhe 𝑡𝑔𝜏0 me
𝜌′
vlerat koresponduese në (3′ ) gjejmë relacionin
𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝜌 +𝜌𝜌′
𝜕𝜃 𝜕𝜌
𝜕𝑓 𝜕𝑓 = 𝑡𝑔𝛼 = 𝑘 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡.
𝜌′ −𝜌2
𝜕𝜃 𝜕𝜌

𝜋
Trajektoret ortogonale merren për 𝛼 = , me ç’rast 𝑡𝑔𝛼 = ±∞, e kjo arrihet nëse vlen
2
𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝜌′ − 𝜌2 = 0. (4′)
𝜕𝜃 𝜕𝜌

Shembull 1. Të caktohen trajektoret izogonale të familjes së drejtëzave 𝑦 = 𝑎𝑥 me kënd constant të

𝜋
prerjes 𝛼 ≠ 2 .

Zgjidhje. Nga ekuacioni 𝑦 = 𝑎𝑥 vërejmë se 𝐴(𝑥, 𝑦, 𝑎) = 𝑦 − 𝑎𝑥 = 0. Në bazë të formulës (5) kemi

𝜕𝐴 𝜕𝐴 𝑦
∙ 𝑦′ + 𝑦′ − 𝑎 𝑦′ − 𝑥 𝑦′𝑥 − 𝑦
𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝑡𝑔𝛼 = 𝑘 = = = 𝑦 =
𝜕𝐴 𝜕𝐴
− ∙ 𝑦′ 1 + 𝑎𝑦′ 1 + 𝑥 𝑦′ 𝑥 + 𝑦𝑦′
𝜕𝑦 𝜕𝑥
ose
(𝑥 + 𝑦𝑦′)𝑡𝑔𝛼 = 𝑦 ′ 𝑥 − 𝑦 (9)

Nga ekuacioni (10) për derivatin 𝑦′ marrim shprehjen në trajtë eksplicite

𝑦+𝑥∙𝑡𝑔𝛼
𝑦′ = .
𝑥−𝑦∙𝑡𝑔𝛼

Vërejmë se ekuacioni i fituar është homogjen. Zgjidhja e përgjithshme e tij është

𝑦 1
𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 𝑥 = 𝑡𝑔𝛼 [2 ln(𝑥 2 + 𝑦 2 ) − 𝑙𝑛𝐶]. (10)

Në qoftë se kalojmë në koordinata polare

 𝑥 = 𝜌 cos 𝜃
𝑦 = 𝜌 sin 𝜃,

zgjidhja (10) merr trajtën

𝜌 = 𝐶𝑒 𝜃𝑐𝑡𝑔𝛼 ,

Prej nga shohim se zgjidhjet partikulare paraqesin spirale logaritmike.

𝜋
Në rastin e veçantë, kur 𝛼 = 2 , duke zbatuar formulën (7)
𝜕𝐴 𝜕𝐴
𝜕𝑦
− 𝜕𝑥 ∙ 𝑦 ′ = 0,

1 + 𝑎𝑦 ′ = 0,
𝑦
1 + 𝑥 𝑦 ′ = 0.

Ekuacioni i fundit mund të shkruhet në formën

𝑥𝑑𝑥 + 𝑦𝑑𝑦 = 0,

prej nga zgjidhja do të jetë

𝑥 2 + 𝑦 2 = 𝐶 2,

pra trajektoret ortogonale paraqiten me familjen e rrathëve koncentrik, me qendër në 𝑂(0,0). Shih fig.

Fig.

Shembull 2. Duke vepruar ngjashëm sikurse në shembullin 1, për familjen e elipsave

𝒙𝟐 𝒚𝟐
+ = 1, ku 0 < 𝑎 < 𝑐,
𝒂𝟐 𝒄𝟐 −𝒂𝟐

Gjejmë familjen e trajektoreve ortogonale, e cila paraqet familjen e hiperbolave konfokale

𝑥2 𝑦2
𝑏2
− 𝑏2 −𝑐 2 = 1,
Shih fig.

Fig.

Shembull 3. Është dhënë familja njëparametrike e rrathëve me qendër në boshtin 𝑂𝑥, që për tangjentë
kan boshtin 𝑂𝑦. Të gjendet ekuacioni i familjes së lakoreve ortogonale.

Zgjidhje. Ekuacioni i rrathëve të dhënë është

𝐴(𝑥, 𝑦, 𝑎) = (𝑥 − 𝑎)2 + 𝑦 2 − 𝑎2 = 0. (11)

Në bazë të formulës (7) kemi

𝜕𝐴 𝜕𝐴
𝜕𝑦
− 𝜕𝑥 ∙ 𝑦 ′ = 2𝑦 − 2(𝑥 − 𝑎)𝑦 ′ = 0,

prej nga kemi

𝑦
𝑥−𝑎 = . (12)
𝑦′

Duke eliminuar parametrin 𝑎 nga (11) dhe (12) gjejmë ekuacionin diferencial
2𝑥𝑦
𝑦′ = ,
𝑥 2 −𝑦 2

i cili është ekuacion homogjen. Me anë të zëvendësimit 𝑦 = 𝑧𝑥 marrim zgjidhjen e përgjithshme

𝑧 𝑥
1+𝑧 2
=𝐶,

e cila pas kthimit në ndryshore të vjetra e jep zgjidhjen e përgjithshme

𝑥 2 + 𝑦 2 − 𝐶𝑦 = 0.

Vërejmë se kjo zgjidhje jep familjen e lakoreve ortogonale, e që në fakt paraqesin të gjithë rrathët me
qendër në boshtin 𝑂𝑦 që qëndrojnë tangjent në boshtin 𝑂𝑥.

Ta zgjidhim të njejtën detyrë me anë të koordinatave polare.

Ekuacioni i rrathëve (11) në formë polare do të jetë i dhënë me

𝜌 = 𝛼 cos 𝜃 , 𝛼 = 2𝑎
Këtu parametri 𝛼 paraqet diametrin e rrathëve në fjalë. Meqë

𝑓(𝜃, 𝜌, 𝛼) = 𝛼 cos 𝜃 − 𝜌 = 0, (11′)

si dhe
𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝜌′ 𝜕𝜃 − 𝜌2 𝜕𝜌 = −𝑎𝜌′ sin 𝜃 − 𝜌2 = 0, (12′)

me eliminimin e 𝛼 nga (11′) dhe (12′) kemi

𝜌′ cos 𝜃
=
𝜌 sin 𝜃
i cili pas një kuadrature jep zgjidhjen e përgjithshme

𝜌 = 𝑐 sin 𝜃.
Kapitulli 3
Ekuacionet diferenciale të rendeve te larta dhe lidhja me sisteme.
Teorema e ekzistencës

11. Lidhja e ekuacionit diferencial të rendit të lartë dhe sistemit korespondues

Le të ë jetë dhënë ekuacioni diferencial i rendit 𝑛 (𝑛 ≥ 2) në trajtën

𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) ) = 0, (1)

ku 𝑦 = 𝑦(𝑥) është funksion i kërkuar i përkufizuar në ndonjë interval (𝑎, 𝑏). Vlen të theksojmë se vetëm
një numër i vogël ekuacionesh të formës (1) mund të me anë të kuadraturave. Këtë e kemi vërejtur në
rastin e ekuacionit të Riccatit.

Në kapitullin e parë i kemi formuluar kushtet nën të cilat funksioni i shprehur në trajtë implicite

Φ(𝑥, 𝑦, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) = 0, (2)

ku 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 janë konstantate të çfarëdoshme, paraqet zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit

(1). Duhet të theksojmë se edhe metoda Chauchy na sjellë deri te (2).
Në lidhje me ekuacionin (1) do të supozojmë se është i zgjidhshëm sipas derivatit më të
lartë 𝑦 (𝑛) d.m.th. vlen

𝑦 (𝑛) = 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) ). (3)

Për këtë arsye është e mjaftueshme që në një rrethinë të pikës së fiksuar (𝑥0 , 𝑦0 , 𝑦0′ , … , 𝑦 (𝑛) ) të
plotësohen kushtet
(𝑛)
𝑖) 𝐹 (𝑥0 , 𝑦0 , 𝑦0′ , … , 𝑦0 ) = 0,

𝜕𝐹
𝑖𝑖) (𝜕𝑦(𝑛) ) ≠ 0,
0

të cilat e sigurojnë shprehjen e funksionit 𝑦 (𝑛) në trajtë eksplicite.

Me anë të zëvendësimeve
𝑦 = 𝑦1
𝑦 ′ = 𝑦2
𝑦′′ = 𝑦3 (4)
……….
𝑦 (𝑛−1) = 𝑦𝑛 }

ekuacioni (3) mund të shkruhet në trajtë të sistemit të 𝑛 ekuacioneve të rendit të parë

 𝑑𝑦1
𝑑𝑥
= 𝑦2
𝑑𝑦2
𝑑𝑥
= 𝑦3
.…………………..……. (5)
𝑑𝑦𝑛−1
𝑑𝑥
= 𝑦𝑛
𝑑𝑦𝑛
= 𝑓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) }
𝑑𝑥

Sistemi (5) është rast i veçantë i trajtës së përgjithshme të sistemit të ekuacioneve

𝑑𝑦1
𝑑𝑥
= 𝑓1 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 )
𝑑𝑦2
𝑑𝑥
= 𝑓2 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 )
.……………………..……. (6)
𝑑𝑦𝑛−1
= 𝑓𝑛−1 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 )
𝑑𝑥
𝑑𝑦𝑛
= 𝑓𝑛 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) }
𝑑𝑥

i cili quhet sistem normal i ekuacioneve diferenciale te zakonshme.

Në qoftë se ndryshorja e pavarur 𝑥 figuron në anën e djathtë të sistemit (6) , atëherë ai sistem
quhet jo autonom në të kundërtën quhet autonom.

Shpeshherë paraqitet nevoja të kalohet prej ekuacionit (1) në sistemin (6), nën kushte të dhëna.
Anasjelltas, duke u nisur nga sistemi (6), me zëvendësime të njëpasnjëshme, mund të arrihet në një
ekuacion të rendit 𝑛 në trajtën (3). Për këtë qëllim derivojmë sipas 𝑥 çdonjërin nga ekuacionet e
sistemit (6) 𝑛 − 1 herë. Në këtë mënyrë fitohet sistemi i 𝑛2 ekuacioneve nga i cili eliminohen madhësitë
(𝑛)
𝑦2 , 𝑦2′ , … , 𝑦2
(𝑛)
𝑦3 , 𝑦3′ , … , 𝑦3
……………
(𝑛)
𝑦𝑛 , 𝑦𝑛′ , … , 𝑦𝑛 }

të cilat janë gjithsej (𝑛 + 1)(𝑛 − 1) = 𝑛2 − 1. Kjo na sjell në trajtën (3) me funksionin e panjohur 𝑦1 .

Shembull 1. Është dhënë ekuacioni diferencial

𝑦𝑦 ′′ − 𝑦 ′2 + 𝑦 3 = 0,

kërkohet sistemi korrespondues i tij

Zgjidhje. Meqë 𝑛 = 2 duhet ta zgjedhim ekuacionin e dhënë sipas derivatit 𝑦′′:

𝑦 ′2
𝑦 ′′ = 𝑦
− 𝑦 2,

pastaj, bëjmë zëvendësimet

 𝑦 = 𝑦1
𝑦 ′ = 𝑦2 }
të cilat na sjellin te sistemi
𝑑𝑦1
= 𝑦2
𝑑𝑥
𝑑𝑦2 𝑦2 } (7)
𝑑𝑥
= 𝑦 ′′ = 𝑦1
− 𝑦12

Nëse duam të kalojmë prej sistemit (7) në ekuacionin e rendit të lartë korrespondues, atëherë i
derivojmë të dy ekuacionet e sistemit (7) sipas 𝑥. Si rezultat i derivimit marrim ekuacionet:
𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
= 2
𝑑𝑥 2 𝑑𝑥
𝑑 2 𝑦2 2𝑦 𝑦 𝑦 ′ −𝑦 2 𝑦 ′
} (8)
2 = 1 2 2 2 1 − 2𝑦1 𝑦1′
𝑑𝑥 𝑦1

Tutje, eliminojmë funksionet 𝑦2 , 𝑦2′ , 𝑦2′′ nga sistemi i katër ekuacioneve (7) dhe (8). Në njërën anë kemi
2𝑦1 𝑦2 𝑦1′ −𝑦22 𝑦1′
𝑦2′′ = 𝑦12
− 2𝑦1 𝑦1′ (9)

dhe në anën tjetër

𝑦2
2𝑦1 𝑦2 ( 2 −𝑦12 )−𝑦22 𝑦1′
𝑦1
𝑦2′′ = 𝑦12
− 2𝑦1 𝑦1′ (10)

Në fund, duke i barazuar anët e djathta të (9) dhe (10) si dhe kur të kryhen veprimet e duhura gjejmë
ekuacionin e rendit të dytë të kërkuar

𝑦1 𝑦1′′ − 𝑦1′2 + 𝑦13 = 0.

12. Teorema e ekzistencës dhe e unicitetit të zgjidhjeve të sistemit të ekuacioneve

diferenciale të zakonshme
Le të jetë dhënë funksioni 𝐹(𝑢1 , 𝑢2 , … , 𝑢𝑛 ) i përkufizuarë në një zonë 𝐷 ⊆ 𝑅 𝑛 , atëherë thuhet se ai e
plotëson kushtin Lipschitz lidhur me të gjithë argumentet e tij nëse vlen
(1) (1) (1) (2) (2) (2) (1) (2)
|𝐹 (𝑢1 , 𝑢2 , … , 𝑢𝑛 ) − 𝐹 (𝑢1 , 𝑢2 , … , 𝑢𝑛 )| ≤ 𝐿 ∑𝑛𝑖=1 |𝑢𝑖 − 𝑢𝑖 | (11)

(1) (1) (1) (2) (2) (2)

Për çdo dy pika (𝑢1 , 𝑢2 , … , 𝑢𝑛 ), (𝑢1 , 𝑢2 , … , 𝑢𝑛 ) ∈ 𝐷.

Përkufizim 1. Për sistemin e funksioneve (𝜑1 (𝑥), 𝜑2 (𝑥), … , 𝜑𝑛 (𝑥)) thuhet se është zgjidhje e sistemit
(6) në qoftë se vlejnë këto kushte:

10 . (𝑥, 𝜑1 (𝑥), 𝜑2 (𝑥), … , 𝜑𝑛 (𝑥)) ∈ 𝐷

𝑑𝜑𝑖 (𝑥)
20 . 𝑑𝑥
= 𝑓𝑖 (𝑥, 𝜑1 (𝑥), 𝜑2 (𝑥), … , 𝜑𝑛 (𝑥)) (𝑖 = 1,2, … , 𝑛)

ku 𝐷 ⊆ 𝑅 𝑛+1 është zona e përkufizimit të funksioneve 𝑓1 , 𝑓2 , … , 𝑓𝑛 .

Në vazhdim zgjidhjen e problemit të vlerës së fillimit (PVF) ose problemin Cauchy do ta sjellim në
zgjidhjen e sistemit (6). Në këtë rast le të jenë dhënë kushtet e fillimit

𝑦1 (𝑥0 ) = 𝑦10 , 𝑦2 (𝑥0 ) = 𝑦20 , … , 𝑦𝑛 (𝑥0 ) = 𝑦𝑛0 , (8)

ku 𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 janë konstante të çfarëdoshme.

Teoremë 1 (Teorema e ekzistencës dhe e unicitetit). Le të jenë dhënë sistemi (6) së bashku me
kushtet e fillimit (8), ndërsa 𝑎 dhe 𝑏 le të jenë dy numra pozitivë të tillë që në domenin
𝑥0 − 𝑎 ≤ 𝑥 ≤ 𝑥0 + 𝑎
𝐷={
𝑦𝑖0 − 𝑏 ≤ 𝑦𝑖 ≤ 𝑦𝑖0 + 𝑏 (𝑖 = 1,2, … , 𝑛)
të vlejnë këto dy kushte:
10 . − funksionet 𝑓1 , 𝑓2 , … , 𝑓𝑛 janë të vazhdueshme në 𝐷 dhe

20 . − në domenin 𝐷 funksionet 𝑓1 , 𝑓2 , … , 𝑓𝑛 e plotësojnë kushtin Lipschitz sipas argumenteve

𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 .

Atë herë, mund të gjendet numri pozitiv ℎ (0 < ℎ ≤ 𝑎) i tillë që sistemi (6) të ketë zgjidhje unike në
intervalin [𝑥0 , 𝑥0 + ℎ] dhe i plotëson kushtet e fillimit (8).

Vërtetim. Në qoftë se integrohet sistemi (6) në intervalin [𝑥0 , 𝑥] duke i pasë parasysh kushtet e fillimit
(8) do të fitojmë sistemin e ekuacioneve integrale të Volterit (Volterra)
(0) 𝑥
𝑦𝑖 (𝑥) = 𝑦𝑖 + ∫𝑥 𝑓𝑖 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦𝑛 (𝑡))𝑑𝑡 (𝑖 = 1,2, … , 𝑛) (9)
0

Duke derivuar barazimin (9) lidhur me ndryshoren 𝑥 do të kthehemi në sistemin (6). Prandaj
çdo zgjidhje e sistemit (6) është njëkohësisht zgjidhje e sistemit (9) dhe anasjelltas.
Zgjidhjen e sistemit (9) do ta bëjmë me metodën e Pikardit të aproksimimeve (përafrimeve
të njëpasnjëshme) e cila qëndron në formimin e një vargu të pafundmë përafrimesh:
(1) (1) (𝑛) (𝑛)
(𝑦01 , 𝑦02 , … , 𝑦0𝑛 ), (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦(1)
𝑛
), … , (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦(𝑛)
𝑛
), … (𝐴)

Ku përafrimi i parë i plotëson kushtet e fillimit në mënyrë identike, d.m.th.

𝑦1 (𝑥0 ) = 𝑦01
𝑦2 (𝑥0 ) = 𝑦02
……………..
𝑦𝑛 (𝑥0 ) = 𝑦0𝑛
}
ndërsa përafrimet tjera përkufizohen me anë të barazimeve
 𝑥
𝑦1
(𝜈+1)
(𝑥) = 𝑦1(0) + ∫𝑥 𝑓1 (𝑡, 𝑦(1𝜈) (𝑡), 𝑦(2𝜈) (𝑡), … , 𝑦(𝑛𝜈) (𝑡)) 𝑑𝑡
0
(𝜈+1) (0) 𝑥 (𝜈) ( 𝜈)
𝑦2 =(𝑥) 𝑦2 + ∫𝑥 𝑓2 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦(𝑛𝜈) (𝑡)) 𝑑𝑡 (𝜈 = 1,2, … , 𝑛) (10)
0
……………………………………………………………………..
𝑥
𝑦𝑛
(𝜈+1)
(𝑥) = 𝑦𝑛(0) + ∫𝑥 𝑓𝑛 (𝑡, 𝑦(1𝜈) (𝑡), 𝑦(2𝜈) (𝑡), … , 𝑦(𝑛𝜈) (𝑡)) 𝑑𝑡
0 }
Meqë zona 𝐷 është kompakte në 𝑅 𝑛+1 , funksionet e vazhdueshme |𝑓𝑖 |(𝑖 = 1,2, … , 𝑛) arrijnë vlerën
maksimale 𝑀𝑖 (𝑖 = 1,2, … , 𝑛) në 𝐷. Shënojmë e 𝑀

𝑀 = max 𝑀𝑖 .
𝑖=1,2,…,𝑛

Vërejmë tani se vlejnë jo barazimet,

|𝑓𝑖 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 )| ≤ 𝑀 (𝑖 = 1,2, … , 𝑛) (11)

për çdo (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) ∈ 𝐷.

Shënojmë me
𝑏
ℎ = 𝑚𝑖𝑛 (𝑎, 𝑀).

Duke shfrytëzuar barazimet (10) do të tregojmë se vargu i funksioneve

(1) (1) (𝑛) (𝑛)
(𝑦01 , 𝑦02 , … , 𝑦0𝑛 ), (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦(1)
𝑛
), … , (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦(𝑛)
𝑛
), …

nuk del jashtë zonës 𝑦𝑖0 − 𝑏 ≤ 𝑦𝑖 ≤ 𝑦𝑖0 + 𝑏 (𝑖 = 1,2, … , 𝑛).

Tani, lehtë përfundojmë se kanë vend jo barazimet:
(1) (0) (𝜈) 𝑥 (𝜈) (𝜈)
|𝑦𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 | ≤ ∫𝑥 |𝑓𝑖 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦𝑛 (𝑡))| 𝑑𝑡 ≤ 𝑀(𝑥 − 𝑥0 ) ≤ 𝑀ℎ ≤ 𝑏
0

(2) (0) (𝜈) 𝑥 (𝜈) (𝜈)

|𝑦𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 | ≤ ∫𝑥 |𝑓𝑖 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦𝑛 (𝑡))| 𝑑𝑡 ≤ 𝑀(𝑥 − 𝑥0 ) ≤ 𝑀ℎ ≤ 𝑏
0

........................................................................................................................................
për të gjitha vlerat 𝑥 ∈ [𝑥0 , 𝑥0 + ℎ].
Tutje, do të tregojmë se vargu (𝐴) rrespektivisht (10) konvergjon uniformisht tek sistemi i
funksioneve
𝑌1 (𝑥), 𝑌2 (𝑥), … , 𝑌𝑛 (𝑥) (12)
ku 𝑥0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑥0 + ℎ.
Në bazë të jo barazimeve (11) dhe të kushtit Lipschitz vlejnë jobarazimet
(1) (0)
|𝑦𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 | ≤ 𝑀(𝑥 − 𝑥0 )
(2)
|𝑦𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖(1) (𝑥)| ≤
 𝑥
(1) (1) (1) (0) (0) (0)
≤ ∫ |𝑓𝑖 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦𝑛 (𝑡)) − 𝑓𝑖 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦𝑛 (𝑡))| 𝑑𝑡 ≤
𝑥0

𝑥(1) (0) (1) (0) 𝑥

≤ 𝐿 ∫𝑥 ( |𝑦𝑖 (𝑡) − 𝑦𝑖 | + ⋯ . +|𝑦𝑛 (𝑡) − 𝑦𝑛 |) 𝑑𝑡 = 𝐿𝑛 ∫𝑥 (𝑥 − 𝑥0 )𝑑𝑡 =
0 0

(𝑥−𝑥0 )2
=𝐿∙𝑛∙𝑀 2!
.

Pastaj
(3)
|𝑦𝑖 (𝑥) − 𝑦(𝑖 2) (𝑥)| ≤

𝑥
(2) (2) (2) (1) (1) (1)
≤ ∫ |𝑓𝑖 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦𝑛 (𝑡)) − 𝑓𝑖 (𝑡, 𝑦1 (𝑡), 𝑦2 (𝑡), … , 𝑦𝑛 (𝑡))| 𝑑𝑡 ≤
𝑥0

𝑥(2) (1) (2) (1) 𝑥

≤ 𝐿 ∫𝑥 ( |𝑦𝑖 (𝑡) − 𝑦𝑖 | + ⋯ . +|𝑦𝑛 (𝑡) − 𝑦𝑛 |) 𝑑𝑡 = 𝐿𝑛 ∫𝑥 (𝑥 − 𝑥0 )𝑑𝑡 =
0 0

𝑥 (𝑥−𝑥0 )2 (𝑥−𝑥0 )3
= 𝐿 ∙ 𝑛 ∙ 𝑀 ∙ ∫𝑥
2!
𝑑𝑡 = (𝑛𝐿)2 𝑀 3!
0

.......................................................................................................................................

Me metodën e induksionit matematik mund të vërtetojmë se kanë vend vlerësimet

(𝜈) ℎ(𝜈) 𝑀 (𝑛𝐿ℎ)𝜈

|𝑦𝑖 (𝑥) − 𝑦(𝑖 𝜈−1) (𝑥)| ≤ (𝑛𝐿)𝜈−1 𝑀 = 𝑛𝐿 ∙ (13)
𝜈! 𝜈!

𝑖 = 1,2, … , 𝑛; 𝜈 = 1,2,3, …

Tani formojmë serinë funksionale

𝑦𝑖
(0)
+ [𝑦(𝑖 1) (𝑥) − 𝑦𝑖(0) ] + [𝑦(𝑖 2) (𝑥) − 𝑦𝑖(1) (𝑥)] + [𝑦(𝑖 3) (𝑥) − 𝑦𝑖(2) (𝑥)] + ⋯ (14)

e pastaj e krahasojmë me serinë

(0) 𝑀𝑛 𝑛𝐿ℎ (𝑛𝐿ℎ)2
|𝑦𝑖 | + [ + +⋯]
𝐿 1! 2!

e cila të gjitha termat i ka numra pozitiv konstant.

Në bazë të teoremës së Vajershtrasit konkludojmë se (14) është seri absolutisht dhe
uniformisht konvergjente në intervalin [𝑥0 , 𝑥0 + ℎ]. Në anën tjetër, për shumat e pjesshme të serisë
(14) kemi
(𝜈) (𝜈)
𝑆𝑖 (𝑥) = 𝑦𝑖 (𝑥).
Tani, duke shënuar me 𝑌𝑖 shumën e serisë fumksionale (14) do të kemi
(𝜈)
lim 𝑦𝑖 (𝑥) = 𝑌𝑖 (𝑥) (𝑖 = 1,2, … , 𝑛)
𝑖⟶∞

dhe konvergjenca është uniforme për 𝑥 ∈ [𝑥0 , 𝑥0 + ℎ].

Në vazhdim tregojmë se sistemi i funksioneve (12) është zgjidhje e sistemit të ekuacioneve (9).
Për këtë arsye pozojmë
(𝜈) (𝜈)
𝑌𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 (𝑥) = 𝑟𝑖 (𝑥), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛)

dhe në bazë të relacioneve (10) marrim

𝑥
(𝜈+1)
𝑌𝑖 (𝑥) − 𝑟𝑖 (𝑥) = ∫ 𝑓 (𝑡, 𝑌1 (𝑥) − 𝑟1(𝜈) (𝑡), … , 𝑌𝑛 (𝑥) − 𝑟𝑛(𝜈) (𝑡)) 𝑑𝑡
𝑥0

pastaj, anës së majtë dhe të djathtë i shtojmë shprehjen

𝑥
− ∫𝑥 𝑓𝑖 (𝑡, 𝑌1 (𝑥), … , 𝑌𝑛 (𝑥))𝑑𝑡,
0

kështu që mund të shkruajmë

𝑥
(0)
𝑌𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 (𝑥) − ∫ 𝑓𝑖 (𝑡, 𝑌1 (𝑡), … , 𝑌𝑛 (𝑡))𝑑𝑡 =
𝑥0

(𝜈+1) 𝑥
= 𝑟𝑖 (𝑥) + ∫𝑥 (𝑓𝑖 (𝑡, 𝑌1 (𝑡) − 𝑟1(𝜈) (𝑡), … , 𝑌𝑛 (𝑡) − 𝑟𝑛(𝜈) (𝑡)) −
0

−𝑓𝑖 (𝑡, 𝑌1 (𝑡), … , 𝑌𝑛 (𝑡)))𝑑𝑡 (15)

(𝜈)
Meqë vargu 𝑦𝑖 (𝑥) konvergjon kah 𝑌𝑖 (𝑥) uniformisht, për çdo 𝜀 > 0, atëherë ekziston 𝜈0 i tillë
që

(𝜈)
|𝑌𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 (𝑥)| < 𝜀, për 𝜈 > 𝜈0.

Në qoftë se bazohemi në kushtin Lipschitz (7), atëherë për 𝜈 > 𝜈0 do të kemi

(𝜈) (𝜈)
|𝑓𝑖 (𝑥, 𝑌1 (𝑥) − 𝑟1 (𝑥), … , 𝑌𝑛 (𝑥) − 𝑟𝑛 (𝑥)) − 𝑓𝑖 (𝑥, 𝑌1 (𝑥), … , 𝑌𝑛 (𝑥))| ≤

(𝜈) (𝜈)
≤ 𝐿 (|𝑟1 (𝑥)| + ⋯ + |𝑟𝑛 (𝑥)|) ≤ 𝑛𝐿𝜀

Andaj, për (15) gjejmë vlerësimin

𝑥
(0) (𝜈+1)
|𝑌𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 (𝑥) − ∫ 𝑓𝑖 (𝑡, 𝑌1 (𝑡), … , 𝑌𝑛 (𝑡))𝑑𝑡| ≤ |𝑟𝑖 (𝑥)| +
𝑥0
 𝑥
+𝑛𝐿𝜀 ∫𝑥 𝑑𝑡 < (1 + 𝑛𝐿ℎ)𝜀.
0

Me këtë vërtetuam se (𝑌1 (𝑥), … , 𝑌𝑛 (𝑥) ) është zgjidhje e sistemit (6)( sepse 𝜀 është arbitrar).
Vërtetojmë në fund unicitetin e zgjidhjes. Në të kundërtën do të ekzistonte edhe zgjidhja
(𝑉1 (𝑥), … , 𝑉𝑛 (𝑥)), në intervalin [𝑥0 , 𝑥0 + ℎ] e cila i plotëson kushtet e fillimit (8). Atëherë do të
vlenin jo barazimet
(0) (0)
𝑦𝑖 − 𝑏 ≤ 𝑉𝑖 (𝑥) ≤ 𝑦𝑖 + 𝑏 (𝑖 = 1,2, … , 𝑛).

Tani, duke i zbatuar sërish (11) si dhe identitetet

(0) 𝑥
𝑉𝑖 (𝑥) = 𝑦𝑖 + ∫𝑥 𝑓𝑖 (𝑡, 𝑉1 (𝑡), … , 𝑉𝑛 (𝑡))𝑑𝑡 (𝑖 = 1,2, … , 𝑛), (16)
0

gjejmë vlerësimet
(0)
|𝑉𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 | ≤ 𝑀(𝑥 − 𝑥0 ) (17)

Tutje, vargun (10) e zbresim nga (16), dhe do të kemi

(𝜈+1) 𝑥
𝑉𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 (𝑥) = ∫𝑥 {𝑓𝑖 (𝑡, 𝑉1 (𝑡), … , 𝑉𝑛 (𝑡))𝑑𝑡 − 𝑓𝑛 (𝑡, 𝑦1(𝜈) (𝑡), 𝑦2(𝜈) (𝑡), … , 𝑦𝑛(𝜈) (𝑡))}𝑑𝑡.
0

Duke pasur parasysh tani kushtin Lipschitz lehtë bindemi se do të vlejë

(𝜈+1) 𝑀 𝑛𝐿(𝑥−𝑥0 )
|𝑉𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 (𝑥)| ≤ ∙ (𝜈+1)! (18)
𝐿

Në qoftë se në relacionin e fundit kalojmë me limit kur 𝜈 → +∞, do të kemi

(𝜈+1)
lim |𝑉𝑖 (𝑥) − 𝑦𝑖 (𝑥)| = 0,
𝜈→+∞

prej nga
(𝜈+1)
𝑉𝑖 (𝑥) = lim 𝑦𝑖 (𝑥) = 𝑌𝑖 (𝑥) (𝑖 = 1,2, … , 𝑛)
𝜈→+∞

me të cilën teorema është vërtetuar plotësisht.

Kapitulli IV
Vetitë e përgjithshme të sistemeve. Integralet e para
12. Lidhja e ekuacionit diferencial të rendit të lartë dhe sistemit korespondues
Le të jetë

𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 (𝑥) (19)

një zgjidhje e sistemit (6) e përkufizuar në intervalin (𝑎, 𝑏). Zgjidhjet e sistemit (6) të cilat kalojnë nëpër
pikat (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) të hapësirës 𝑅 𝑛+1 quhen lakore integrale. Në qoftë se koordinatat e pikave të
hapësirës 𝑅 𝑛 paraqiten me funksionet e kërkuara 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 atëherë ajo quhet hapësirë fazore.

Zgjidhja (19) në terma të mekanikës quhet lëvizje, ndërsa rruga të cilën e përshkruan pika lëvizëse 𝑀 e
hapësirës fazore quhet trajektore. Në atë rast ndryshorja 𝑥 luan rolin e kohës.

Kuptimi i trajektores ndryshon nga ai i lakores integrale. Në fakt, trajektorja e lëvizjes paraqet
projeksionin e lakores integrale prej hapësirës (𝑛 + 1) − dimenzionale (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) në hapësirën
fazore 𝑛 −dimenzionale (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ).

Mund të ndodhë që në një pikë (𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) të vlejnë relacionet

𝑓𝑖 (𝑥, 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) = 0, (𝑥 ≥ 𝑥0 )

Atëherë zgjidhja e sistemit (6) është e dhënë me

𝑦1 = 𝑦10 , 𝑦2 = 𝑦20 , … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛0

dhe quhet pozitë ekuilibruese (e qetësisë). Pra në këtë rast për trajektore të lëvizjes kemi vetëm një pikë
(𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) e cila quhet pikë e ekuilibrit ose e qetësisë.

Komponentat e vektorit
𝑑𝑦 𝑑𝑦1 𝑑𝑦𝑛
=( ,…, )
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥
paraqesin shpejtësinë e tij në drejtim të boshtit 𝑂𝑥. Kështu, sistemi (6) paraqet një fushë të shpejtësive,
𝑑𝑦
meqë drejtimi i vektorit 𝑑𝑥 përputhet me atë të tangjentes së trajektores.

Mund të themi se problemi i integrimit të një sistemi qëndron në gjetjen e lëvizjes kur është dhënë
fusha e shpejtësive.

Shënojmë me 𝐷 domenin e ndërrimit të pikës (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) dhe nëpër çdo pikë të saj le të vlejnë
kushtet e ekzistencës dhe të unicitetit të zgjidhjeve të sistemit (6). Atëherë, zgjidhje e përgjithshme e
sistemit (6) quhet sistemi i 𝑛 funksioneve

𝑦𝑖 = 𝜑𝑖 (𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛) (20)

të përkufizuara në domenën e ndërrimit të pikës (𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) dhe vazhdueshmërisht të derivueshme

sipas 𝑥, me kusht që (20) të jetë i zgjidhshëm sipas konstantave arbitrare

𝐶𝑖 = 𝜓𝑖 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛). (21)

Gjithashtu pas zëvendësimit të funksioneve (20) në sistemin e ekuacioneve (6) ato shndërrohen në
identitete për të gjitha vlerat 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 nga (21) dhe (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) ∈ 𝐷.

Nga zgjidhja e përgjithshme mund të merret çdo zgjidhje partikulare sepse po të duam të caktojmë
zgjidhjen që kalon nëpër një pikë (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) ∈ 𝐷, atëherë koordinatat e saj e plotësojnë sistemin
(20) d.m.th. vlejnë relacionet

𝑦𝑖0 = 𝜑𝑖 (𝑥0 , 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛). (22)

Tani, e zgjidhim sistemin (22) sipas 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 dhe marrim

𝐶𝑖 = 𝜓𝑖 (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛). (23)

Meqë pika (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) është e fiksuar atëherë edhe anët e djathta të sistemit (23) marrin vlera
konstante, të themi 𝐶𝑖0 , d.m.th. 𝐶𝑖 = 𝐶𝑖𝑜 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛. Pastaj vlerat e gjetura për 𝐶𝑖 i zëvendësojmë në
(20) , prej aty merret zgjidhja partikulare e kërkuar

𝑦𝑖 = 𝜑𝑖 (𝑥, 𝐶1𝑜 , 𝐶2𝑜 , … , 𝐶𝑛𝑜 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛).

Në vazhdim supozojmë se për sistemin (6) vlejnë kushtet e ekzistencës dhe të unicitetit në një domen 𝐷,
në të cilën i marrin vlerat ndryshoret 𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 . Le të jetë 𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) funksion
vazhdueshmërisht i derivueshëm sipas ndryshoreve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 . Atëherë, funksioni 𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 )
quhet integral i sistemit (6), në qoftë se
𝑑𝜓 𝜕𝜓 𝜕𝜓 𝑑𝑦𝑖 𝜕𝜓 𝜕𝜓
𝑑𝑥
= 𝜕𝑥
+ ∑𝑛𝑖=1 𝜕𝑦 ∙ = + ∑𝑛𝑖=1 𝜕𝑦 ∙ 𝑓𝑖 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 0. (24)
𝑖 𝑑𝑥 𝜕𝑥 𝑖

Me fjalë tjera derivati i plotë i integralit të sistemit në lidhje me atë sistem është identikisht i barabartë
me zero.

Shembull 1. Provoni se funksionet

𝜓1 = 𝑥 cos 𝑡 − 𝑦 sin 𝑡
𝜓2 = 𝑥 sin 𝑡 + 𝑦 cos 𝑡
ku 𝑥 = 𝑥(𝑡), 𝑦 = 𝑦(𝑡) paraqesin dy integrale të sistemit
𝑑𝑥
𝑑𝑡
=𝑦
𝑑𝑦
= −𝑥
𝑑𝑡

në tërë domenin 𝑅 3.

Zgjidhje. Në bazë të (24) derivati i plotë të funksioneve 𝜓𝑖 , (𝑖 = 1,2) është

𝑑𝜓𝑖 𝜕𝜓𝑖 𝜕𝜓𝑖 𝑑𝑥 𝜕𝜓𝑖 𝑑𝑦
= + ∙ + ∙ , (𝑖 = 1,2).
𝑑𝑡 𝜕𝑡 𝜕𝑥 𝑑𝑡 𝜕𝑦 𝑑𝑡

𝜕𝜓𝑖 𝜕𝜓𝑖 𝜕𝜓𝑖 𝑑𝑥 𝑑𝑦

Atëherë duke i njehsuar derivatet ,
𝜕𝑡 𝜕𝑥
dhe 𝜕𝑦
dhe duke i zëvendësuar , në ekuacionet e fundit,
𝑑𝑡 𝑑𝑡
kemi
𝑑𝜓1 𝑑𝜓2
𝑑𝑡
= 𝑑𝑡
= 0.
D.m.th. 𝜓1 dhe 𝜓2 janë integrale të sistemit të dhënë.

Në qoftë se 𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) është integral i sistemit (6) dhe 𝐶 konionistantë arbitrare, atëherë
relacioni

𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶
quhet integral i parë i sistemit (6). Me fjalë tjera, integral i parë quhet funksioni 𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) i cili
merr vlerë konstante 𝐶 kur 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 zëvendësohen me çfarëdo një zgjidhje të sistemit (6).

Nëse mund t’i i gjejmë 𝑛 integrale të para

𝜓1 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶1
𝜓2 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶2 (25)

.......................................

𝜓𝑛 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶𝑛
atëherë përmes këtyre integraleve mund ta paraqesim zgjidhjen e përgjithshme të sistemit (6). Integralet
e para (25) quhen të pavarura në qoftë se sistemi (25) është i zgjidhshëm sipas ndryshoreve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛
të shprehura në varësi të 𝑥 dhe konstantave 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 .

Teorema 1. Në qoftë se integralet e para (25) të sistemit (6) janë të pavarura, atëherë ato paraqesin
zgjidhjen e përgjithshme të tij.

Vërtetim. Për të vërtetuar teoremën, duhet të tregojmë se për të dhënat e fillimit mund të caktohen vlerat
e konstantave 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ashtu që zgjidhja korresponduese në pikën 𝑥 = 𝑥0 i merr vlerat e të dhënave
fillestare. Meqë integralet e para (25) janë të pavarura, nga analiza dimë se për Jakobianin 𝐽 do të vlejë
kushti
𝜕𝜓1 𝜕𝜓1 𝜕𝜓1
⋯
| 𝜕𝑦1 𝜕𝑦2 𝜕𝑦𝑛 |
𝜕𝜓2 𝜕𝜓2 𝜕𝜓2
𝜕(𝜓1 , 𝜓2 , … , 𝜓𝑛 ) ⋯
𝐽= = 𝜕𝑦1 𝜕𝑦2 𝜕𝑦𝑛 ≠ 0
𝜕(𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 )
⋮ ⋮ ⋮
|𝜕𝜓 𝜕𝜓𝑛 𝜕𝜓𝑛 |
𝑛
⋯
𝜕𝑦1 𝜕𝑦2 𝜕𝑦𝑛
andaj në afërsi të pikës 𝑀0 (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) për të cilën 𝐽(𝑀0 ) ≠ 0 sistemi (25) është i zgjidhshëm sipas
𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 . Pra,

𝑦𝑖 = 𝜑𝑖 (𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛). (26)

Kështu që 𝜑1 , 𝜑2 , … , 𝜑𝑛 janë funksione të njëvlershme dhe të vazhdueshme të argumenteve të tyre.

Tani, nëse 𝑁0 (𝜉10 , 𝜉20 , … , 𝜉𝑛0 ) është një pikë mjaft afër pikës (𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ), atëherë, duke zëvendësuar
𝑥 = 𝑥0 dhe 𝑁0 në (25), do të gjejmë vlerat për 𝐶𝑖 :

𝐶𝑖0 = 𝜓𝑖 (𝑥0 , 𝜉10 , 𝜉20 , … , 𝜉𝑛0 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛).

Me zëvendësimin e konstanteve 𝐶𝑖 në (25) me vlerat e gjetura 𝐶𝑖0 do të fitojmë zgjidhjen partikulare

 𝑦𝑖 = 𝜑𝑖 (𝑥, 𝐶10 , 𝐶20 , … , 𝐶𝑛0 ), (𝑖 = 1,2, … , 𝑛)

e cila për 𝑥 = 𝑥0 e merr vlerën e fillimit (𝜉10 , 𝜉20 , … , 𝜉𝑛0 ).

Teorema 2. relacioni (24) paraqet kushtet e nevojshme dhe të mjaftueshme që relacioni

𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶 (27)
të jetë integral i parë i sistemit (6).
Vërtetim. Le të jetë (27) integral i parë i sistemit (6). Duke derivuar (27) sipas 𝑥 marrim menjëherë
identitetin (24), i cili ka vend për çdo pikë (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) vetëm kur (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) është zgjidhje e
sistemit (6).
Anasjelltas, në qoftë se identiteti (24) vlen për ndonjë funksion 𝑤 = 𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) atëherë ai do të
𝑑𝜓
vlejë edhe për çdo zgjidhje (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) të sistemit (6). Vërtet, nga 𝑑𝑥 = 0 rrjedh 𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) =
𝐶, sa herë që (𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) është zgjidhje e sistemit (6).
Vërejtje 1. Me anë të integraleve të para mund të ulet rendi i sistemit.
Të themi se është i njohur një integral i parë 𝜓(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶1 i sistemit (6) dhe le të jetë ai i
zgjidhshëm sipas njërës prej ndryshoreve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 të themi
𝑦1 = 𝜑1 (𝑥, 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝐶1 ).
Ate e zëvendësojmë në të gjitha ekuacionet tjera të sistemit (6), duke filluar prej të dytit. Në atë
rast fitojmë sistemin prej (𝑛 − 1) ekuacioneve
𝑑𝑦2
= 𝑓̅2 (𝑥, 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝐶1 )
𝑑𝑥
𝑑𝑦3
= 𝑓̅3 (𝑥, 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝐶1 ) (28)
𝑑𝑥

.........................................
𝑑𝑦𝑛
𝑑𝑥
= 𝑓̅𝑛 (𝑥, 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝐶1 )

me funksione të panjohura 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 .
Në qoftë se e kemi të njohur edhe një integral të parë 𝜓2 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶2 , përsëri (nëse është
e mundur) do ta zgjidhim sipas 𝑦2 dhe pastaj duke pasë parasysh edhe 𝜑1 marrim sistemin prej dy
ekuacioneve
𝜓2 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶2
𝑦1 = 𝜑1 (𝑥, 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝐶1 )
dhe si rezultat do të kemi shprehjen për 𝑦2 :
𝑦2 = 𝜑1 (𝑥, 𝑦3 , … , 𝑦𝑛 , 𝐶1 , 𝐶2 ).
Tani vlerën e gjetur 𝑦2 e zëvendësojmë në (28) duke filluar prej ekuacionit të dytë dhe do të fitojmë një
sistem prej (𝑛 − 2) ekuacioneve me të panjohurat 𝑦3 , … , 𝑦𝑛 si edhe në anët e djathta të tyre do të
figurojnë konstantet 𝐶1 , 𝐶2 . Në këtë mënyrë rendi i sistemit është ulur për 2. Duke vazhduar këtë proces
hap pas hapi deri te rendi 𝑛 − (𝑛 − 1) = 1, mbetet vetëm një ekuacion i rendit të parë në të cilin figurojnë
konstantat 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 . Këtë të fundit e integrojmë nëse është e mundur, me njërën prej metodave të
njohura.

13. Sistemi i ekuacioneve diferenciale në formë simetrike

Vërejmë se sistemin (6) mund ta shkruajmë në një formë tjetër dhe ajo është
𝑑𝑦1 𝑑𝑦1 𝑑𝑦1 𝑑𝑥
= =⋯= = (29)
𝑓1 (𝑥,𝑦1 ,𝑦2 ,…,𝑦𝑛 ) 𝑓2 (𝑥,𝑦1 ,𝑦2 ,…,𝑦𝑛 ) 𝑓𝑛 (𝑥,𝑦1 ,𝑦2 ,…,𝑦𝑛 ) 1

Meqenëse këto ekuacione nuk ndryshojnë duke i shumëzuar anë për anë me ndonjë funksion
𝜆(𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) ≠ 0, atëherë sistemi (29) mund të shkruhet në formën
𝑑𝑦1 𝑑𝑦2 𝑑𝑦𝑛 𝑑𝑥
𝑋1 (𝑥,𝑦1 ,𝑦2 ,…,𝑦𝑛 )
=𝑋 =⋯=𝑋 =𝑋 (30)
2 (𝑥,𝑦1 ,𝑦2 ,…,𝑦𝑛 ) 𝑛 (𝑥,𝑦1 ,𝑦2 ,…,𝑦𝑛 ) 𝑛+1 (𝑥,𝑦1 ,𝑦2 ,…,𝑦𝑛 )

dhe quhet sistem i ekuacioneve diferenciale në formë simetrike.

Nën supozimin se 𝑋𝑛+1 ≠ 0 në afërsinë e pikës fillestare ë (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) ∈ 𝐷 nga (30) kemi
𝑑𝑦1 𝑋1 𝑑𝑦2 𝑋2 𝑑𝑦𝑛 𝑋𝑛
𝑑𝑥
=𝑋 , 𝑑𝑥
=𝑋 , ..., 𝑑𝑥
=𝑋
𝑛+1 𝑛+1 𝑛+1

Pikat (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) në cilat të gjithë emëruesit e thyesave janë të barabartë me zero

𝑋1 (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) = 𝑋2 (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) = ⋯ = 𝑋𝑛+1 (𝑥0 , 𝑦10 , 𝑦20 , … , 𝑦𝑛0 ) = 0
quhen pika singulare të sistemit (30).

Kërkojmë tani kushtet e nevojshme dhe të mjaftueshme që ndonjë funksion

𝜓1 (𝑥, 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝐶1 (31)

të jetë integral i parë i sistemit (30). Për këtë arsye e diferencojmë ekuacionin e mësipërm dhe do të
fitojmë ekuacionin
𝜕𝜓1 𝜕𝜓 𝜕𝜓
𝜕𝑥
𝑑𝑥 + 𝜕𝑦 1 𝑑𝑦1 + ⋯ + 𝜕𝑦 1 𝑑𝑦𝑛 = 0
1 𝑛

i cili në bazë të ekuacionit (30) merr formën

𝜕𝜓1 𝜕𝜓1 𝜕𝜓1
𝑋 + 𝑋 + ⋯+ 𝑋 =0 (32)
𝜕𝑥 𝑛+1 𝜕𝑦1 1 𝜕𝑦𝑛 𝑛

Në qoftë se relacioni (31) paraqet integralin e parë të sistemit (30) atëherë ekuacioni (32)
shndërrohet në identitet për çdo sistem të zgjidhjeve të ekuacionit (30). Për këtë arsye (32) jep kushtet
e nevojshme dhe të mjaftueshme që relacioni (31) të paraqesë një integral të parë të sistemit (30).

Shembulli 1. Të zgjidhet sistemi i ekuacioneve diferenciale

𝑑𝑥 𝑑𝑧 𝑑𝑦 𝑑𝑢
𝑦−𝑢
= 𝑢−𝑦 = 𝑧−𝑥 = 𝑥−𝑧.

Zgjidhje. Në qoftë se zgjedhim 𝑢 për ndryshore të pavarur, zgjidhja përcaktohet për 𝑥 − 𝑧 ≠ 0. Nga
barazimet
𝑑𝑥 𝑑𝑧 𝑑𝑦 𝑑𝑢
= , =
𝑦−𝑢 𝑢−𝑦 𝑧−𝑥 𝑥−𝑧
fitohen ekuacionet 𝑑𝑥 = −𝑑𝑧 dhe 𝑑𝑦 = −𝑑𝑢. Zgjidhjet e tyre janë 𝑥 = −𝑧 + 𝐶1 dhe 𝑦 = −𝑢 + 𝐶2 ,
kështu që 𝜓1 (𝑥, 𝑦, 𝑢. 𝑧) ≡ 𝑥 + 𝑧 = 𝐶1 dhe 𝜓2 (𝑥, 𝑦, 𝑢. 𝑧) ≡ 𝑦 + 𝑢 = 𝐶2 janë integralet e para të
sistemit.

Duke i pasë parasysh vetitë e proporcioneve, atëherë mbledhja e emëruesve në një anë dhe e numëruesve
në anën tjetër na e mundëson të shkruajmë
𝑑𝑥+𝑑𝑦+𝑑𝑧+𝑑𝑢 𝑑𝑥 𝑑𝑧 𝑑𝑦 𝑑𝑢
0
= 𝑦−𝑢 = 𝑢−𝑦 = 𝑧−𝑥 = 𝑥−𝑧

ose
𝑑(𝑥+𝑦+𝑧+𝑢) 𝑑𝑥 𝑑𝑧 𝑑𝑦 𝑑𝑢
0
= 𝑦−𝑢 = 𝑢−𝑦 = 𝑧−𝑥 = 𝑥−𝑧.

Meqë në thyesën e parë emëruesi është zero, duhet të vlejë 𝑑(𝑥 + 𝑦 + 𝑧 + 𝑢) = 0, prej nga rrjedh se një
integral i parë është 𝜓3 (𝑥, 𝑦, 𝑢. 𝑧) ≡ 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 + 𝑢 = 𝐶3 . Meqë 𝜓3 = 𝜓1 + 𝜓2 , ky integral nuk është i
pavarur me dy të parët, dhe se me anë të tij nuk mund të caktohet zgjidhja e përgjithshme.

Megjithatë, një integral i parë mund të gjendet nga kombinimi integral

𝑑𝑥−𝑑𝑧 𝑑𝑦−𝑑𝑢
= .
2(𝑦−𝑢) 2(𝑧−𝑥)

Me qenë se −2(𝑥 − 𝑧)𝑑(𝑥 − 𝑧) = 2(𝑦 − 𝑢)𝑑(𝑦 − 𝑢), do të kemi 𝜓4 ≡ (𝑥 − 𝑧)2 + (𝑦 − 𝑢)2 = 𝐶4 . Tani
𝐷(𝜓1 ,𝜓2 ,𝜓4 )
nga fakti që jakobiani = −2(𝑥 − 𝑧) ≠ 0 integralet 𝜓1 , 𝜓2 dhe 𝜓4 janë linearisht të pavarura
𝐷(𝑥,𝑦,𝑧)
prandaj ato paraqesin zgjidhjen e përgjithshme në trajtë implicite.

Shembull 2. Të zgjidhet sistemi i ekuacioneve diferenciale

𝑑𝑥 𝑑𝑦 𝑑𝑧
𝑥+𝑦 2 +𝑧 2
= 𝑦
= 𝑧
.

Zgjidhje. E zgjedhim ta zëmë 𝑦 për ndryshore të pavarur. Atëherë duhet të jetë 𝑦 ≠ 0. Nga ekuacioni
𝑑𝑦 𝑑𝑧 𝑧
𝑦
= 𝑧
rrjedh 𝜓1 = 𝑦 = 𝐶1 dhe ky është një integral i parë i sistemit të dhënë. Integrali i dytë fitohet
𝑑𝑥 𝑑𝑦
nga ekuacioni 𝑥+𝑦 2 +𝑧 2
= 𝑦
. Meqë 𝑧 = 𝐶1 𝑦, atëherë

𝑑𝑥 𝑥+𝑦 2 +𝑧 2 𝑥
𝑑𝑦
= 𝑦
= 𝑦 + 𝑦 + 𝐶12 𝑦.

Prej këtu vijmë te ekuacioni diferencial linear

𝑥 ′ − 𝑥⁄𝑦 = 𝑦(1 + 𝐶12 ),

zgjidhja e përgjithshme e të cilit është

1 1
∫𝑦𝑑𝑦 − ∫ 𝑑𝑦
𝑥=𝑒 (𝐶2 + ∫(1 + 𝐶12 )𝑦 𝑒 𝑦 𝑑𝑦) = 𝐶2 𝑦 + 𝑦 2 + 𝐶12 𝑦 2 .
 𝑧 2
Nga integrali i parë i sistemit 𝑦 = 𝐶1 marrim integralin e dytë 𝜓2 (𝑥, 𝑦, 𝑧) ≡ 𝑥⁄𝑦 − 𝑦 − 𝑧 ⁄𝑦 = 𝐶2 . Pasi
𝐷(𝜓1 ,𝜓2 ) 1
që =− ≠ 0, integralet 𝜓1 dhe 𝜓2 janë linearisht të pavarura dhe ato përcaktojnë zgjidhjen
𝐷(𝑥,𝑧) 𝑦2
e përgjithshme 𝑧 = 𝐶1 𝑦, 𝑥 = 𝐶2 𝑦 + (1 + 𝐶12 )𝑦 2 .

Shembull 3. Të zgjidhet problemi Koshi për sistemin e ekuacioneve diferenciale

𝑑𝑥 𝑑𝑦 𝑑𝑧
𝑥 2 −𝑦𝑧
= 𝑦2 −𝑦𝑧 = 𝑧(𝑥+𝑦), 𝑧(0) = −1, 𝑦(0) = 1.

Zgjidhje. Nga kombinimi i integral

𝑑𝑥 𝑑𝑧
(𝑥−𝑦)(𝑥+𝑦)
= 𝑧(𝑥+𝑦),
𝑥−𝑦
fitohet integrali i parë 𝜓1 = 𝑧
= 𝐶1. Tani nga kushtet fillestare rrjedh 𝐶1 = 1, kështu që 𝑥 − 𝑦 = 𝑧.
Edhe një integral tjetër e gjejmë nga ekuacioni
𝑑𝑦 𝑑𝑧
𝑦 2 −𝑦𝑧
= 𝑧(𝑥+𝑦)

me eliminimin e ndryshores 𝑥, 𝑥 = 𝑦 + 𝑧. Kështu arrihet deri te ekuacion diferencial homogjen

𝑧 𝑑𝑧 2
𝑑𝑧 2 +( )
𝑦 𝑑𝑦
= 𝑧 ,
𝑑𝑦 1−
𝑦

𝑧
i cili me zëvendësimin 𝑦
= 𝑢 transformohet në ekuacion me ndryshore të ndara

1−𝑢 𝑑𝑦
2
𝑑𝑢 =
2𝑢 + 𝑢 𝑦
Zgjidhja e përgjithshme e të cilit është

𝑦 2 (2𝑢 + 1)2 = 𝐶2 𝑢2
për këtë arsye integrali i parë i sistemit të dhënë i pavarur nga 𝜓1 , është 𝜓2 = (2𝑥 + 𝑦)3 ⁄(𝑦 3 𝑧 2 ) = 𝐶2.
Nga kushtet fillestare gjejmë 𝐶2 = −1. Kështu që zgjidhja e problemit koshi është: 𝑥 − 𝑦 = 𝑧,
(2𝑥 + 𝑦)3 + 𝑦 3 𝑧 2 = 0.

Shembull 4. Të zgjidhet sistemi i ekuacioneve diferenciale

𝑑𝑥 𝑑𝑦 𝑑𝑧
4𝑦−3𝑧
= 4𝑥−2𝑧 = 2𝑦−3𝑥.

Zgjidhje. Caktojmë parametrat 𝑚 dhe 𝑛 nga kombinimet integrale

𝑚𝑑𝑥+𝑛𝑑𝑦 𝑑𝑧
𝑚(4𝑦−3𝑧)+𝑛(4𝑥−2𝑧)
= 2𝑦−3𝑥

të tillë që emëruesit të jenë të barabartë. Pra, nga 4𝑚 = 2, −3𝑚 − 2𝑛 = 0, 4𝑛 = −3 kemi 𝑚 = 1⁄2,

𝑛 = − 3⁄4 kështu që nga 2𝑑𝑥 − 3𝑑𝑦 = 4𝑑𝑧 kemi 𝜓1 = 2𝑥 − 3𝑦 − 4𝑧 = 𝐶1.

Integralin e dytë e gjejmë në të njëjtën mënyrë duke u nis nga kombinimi integral
𝑚𝑥𝑑𝑥+𝑛𝑥𝑑𝑦 𝑧𝑑𝑧
= ,
𝑚𝑥(4𝑦−3𝑧)+𝑛𝑥(4𝑥−2𝑧) 𝑧(2𝑦−3𝑥)
prej nga kemi 4𝑚 + 4𝑛 = 0, −3𝑚 = −3, −2𝑛 = 2, përkatësisht 𝑚 = 1, 𝑛 = −1. Andaj kemi 𝑥𝑑𝑥 −
𝐷(𝜓1 ,𝜓2 )
𝑦𝑑𝑦 = 𝑧𝑑𝑧, kështu që 𝜓2 = 𝑥 2 − 𝑦 2 − 𝑧 2 = 𝐶2 . Integralet 𝜓1 , 𝜓2 janë të pavarur sepse 𝐷(𝑦,𝑧)
=
2(3𝑧 − 4𝑦) ≠ 0, prej këndej zgjidhja e përgjithshme merret me anën e relacioneve 2𝑥 − 3𝑦 − 4𝑧 = 𝐶1 ,
𝑥 2 − 𝑦 2 − 𝑧 2 = 𝐶2 .

Shembull 5. Të zgjidhet sistemi i ekuacioneve diferenciale

𝑑𝑦
𝑑𝑥
= 2𝑥𝑦 2

𝑑𝑧 𝑧 − 𝑥
=
𝑑𝑥 𝑥
Zgjidhje. Sistemin e dhënë mund ta shkruajmë në trajtë simetrike
𝑑𝑥 𝑑𝑦 𝑥𝑑𝑧
1
= 2𝑥𝑦2 = 𝑧−𝑥 .

Një kombinim do të jetë

𝑑𝑥 𝑑𝑦
1
= 2𝑥𝑦2 ,

1
i cili pas një kuadrature jep zgjidhjen 𝑥 2 + = 𝐶1 si integral të parë. Kombinimi tjetër
𝑦

𝑑𝑥 𝑥𝑑𝑧
=
1 𝑧−𝑥

mund të shkruhet në formën e ekuacionit homogjen të rendit të parë

𝑑𝑧 𝑧−𝑥 𝑧
𝑑𝑥
= 𝑥
, prej nga marrim 𝑥
+ ln|𝑥| = 𝐶2

që paraqet të dytin integral të parë. Dy integralet e fituara paraqesin zgjidhjen e përgjithshme të

sistemit të dhënë.
Kapitulli IV
Ekuacionet diferenciale të rendeve të larta të zgjidhshme në kuadratura. Ulja e
rendit
13. Disa lloje të ekuacioneve diferenciale jolineare të cilat mund të integrohen
Me qenë se ekuacionin diferencial jolinear të rendit 𝑛

𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) ) = 0, (1)

në rastin e përgjithshëm është mjaft vështirë për ta integruar, ne do të diskutojmë disa raste të
veçanta të këtij ekuacioni, të cilat mund të integrohen ose mund të ju ulet rendi.
I. Ekuacioni diferencial më i thjeshtë i rendit 𝑛 është

𝐹(𝑥, 𝑦 (𝑛) ) = 0.

Në qoftë se ky ekuacion mund të zgjidhet sipas 𝑦 (𝑛),

𝑦 (𝑛) = 𝑓(𝑥),
ku 𝑓 ∈ 𝐶(𝑎, 𝑏), atëherë zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të fundit merret duke integruar
radhazi 𝑛 herë

∫ ∫ ⋯ ∫ 𝑓 (𝑥)𝑑𝑥𝑑𝑥 … 𝑑𝑥 + 𝐶1 𝑥 𝑛−1 + 𝐶2 𝑥 𝑛−2 + ⋯ + 𝐶𝑛−1 𝑥 + 𝐶𝑛 ,

𝑦=⏟ 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
𝑛

Në qoftë se 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏) pikë e çfarëdoshme, zgjidhja e përgjithshme mund të shprehet në formën

𝑥 𝑥 𝑥 𝑛−1
⏟𝑥 ∫𝑥 ⋯ ∫𝑥 𝑓(𝑡)𝑑𝑡 … 𝑑𝑡 + 𝑑1 (𝑥 − 𝑥0 )
𝑦=∫ + 𝑑2 (𝑥 − 𝑥0 )𝑛−2 + ⋯ + 𝑑𝑛 ,
0 0 0
𝑛

ku 𝑑𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛, janë konstante të çfarëdoshme. Duke e shfrytëzuar formulën e Koshit,

fitojmë
1 𝑥 𝑥 𝑥 𝑛−1 𝑛−1
𝑦 = (𝑛−1)! ∫
⏟𝑥 ∫𝑥 ⋯ ∫𝑥 𝑓(𝑡)(𝑥 − 𝑡) 𝑑𝑡 + 𝑑1 𝑥 + 𝑑2 𝑥 𝑛−2 + ⋯ + 𝑑𝑛 , 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
0 0 0
𝑛

Ky ekuacion nuk ka zgjidhje singulare.

Në qoftë se 𝐹(𝑥, 𝑦 (𝑛) ) = 0 nuk është i zgjidhshëm sipas 𝑦 (𝑛) , por lejon parametrizimin

𝑥 = 𝜑(𝑡), 𝑦 (𝑛) = 𝜓(𝑡), 𝜑 ∈ 𝐶 1 (𝑡1 , 𝑡2 ), 𝜓 ∈ 𝐶(𝑡1 , 𝑡2 ),

Atëherë nga

𝑑𝑦 (𝑛−1) = 𝑦 (𝑛) 𝑑𝑥 = 𝜓(𝑡)𝜑′(𝑡)𝑑𝑡

rrjedh

𝑦 (𝑛−1) = ∫ 𝜓(𝑡)𝜑′(𝑡)𝑑𝑡 + 𝐶1 ≡ 𝜓1 (𝑡, 𝐶1 ).

Tani me (𝑛 − 1) integrime të njëpasnjëshme fitojmë zgjidhjen e përgjithshme në trajtë
parametrike
𝑥 = 𝜑(𝑡)
{ , 𝑡 ∈ (𝑡1 , 𝑡2 ).
𝑦 = 𝜓𝑛 (𝑡, 𝐶1, 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 )

Shembull 1. Të zgjidhet ekuacioni diferencial

𝑦′′
𝑥= .
√1+𝑦 ′′2

Zgjidhje. Meqë 𝑥𝑦′′ ≥ 0, duke e zgjidhur ekuacionin sipas 𝑦′′ kemi

𝑥
𝑦 ′′ = , |𝑥| < 1.
√1−𝑥 2
𝑥
Tani 𝑦 ′ = ∫ 𝑑𝑥 + 𝐶1 = −√1 − 𝑥 2 + 𝐶1 , kështu që zgjidhja e përgjithshme është
√1−𝑥 2
1 1
𝑦 = − ∫ √1 − 𝑥 2 𝑑𝑥 + 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 = − 2 arcsin 𝑥 − 2 𝑥 √1 − 𝑥 2 + 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 , |𝑥| < 1.

Ekuacioni i dhënë mund të zgjidhet edhe me parametrizimin 𝑥 = sin 𝑡, 𝑦 ′′ = 𝑡𝑔𝑡. Pasi që 𝑥𝑦′′ ≥
𝜋 𝜋
0, atëherë 𝑡 ∈ (− 2 , 2 ). Nga 𝑑𝑦 ′ = 𝑦 ′′ 𝑑𝑥 = 𝑡𝑔𝑡 cos 𝑡 𝑑𝑡 = sin 𝑡𝑑𝑡 rrjedh 𝑦 ′ = − cos 𝑡 + 𝐶1. Tutje,
do të vlej 𝑑𝑦 = 𝑦 ′ 𝑑𝑥 = (− cos 𝑡 + 𝐶1 ) cos 𝑡 𝑑𝑡, dhe zgjidhja e përgjithshme në trajtë parametrike
do të jetë
𝑥 = sin 𝑡 𝜋 𝜋
{ 𝑦 = − 12 − 4 + 𝐶 sin 𝑡 + 𝐶 , 𝑡 ∈ (− 2 , 2 ).
𝑡 sin 2𝑡 1 2

Me eliminimin e parametrit 𝑡 leht vijmë te forma eksplicite e zgjidhjes së përgjithshme.

II. Ekuacioni diferencial i cili nuk e përmban 𝑦 është i formës

𝐹(𝑥, 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) ) = 0. (2)

Në qoftë se zëvendësojmë 𝑦 ′ = 𝑝 atëherë 𝑦 ′′ = 𝑝′ , … , 𝑦 (𝑛) = 𝑝(𝑛−1) dhe ekuacioni (2)

kalon në formën

𝐹(𝑥, 𝑝, 𝑝′ , … , 𝑝(𝑛−1) ) = 0

d.m.th marrim ekuacionin e rendit (𝑛 − 1) sipas 𝑝. Në qoftë se ka mundësi që ky ekuacion të

integrohet marrim zgjidhjen e përgjithshme të tij
Φ(𝑥, 𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) = 0. (3)
Paraqiten disa raste:
𝑎) Në qoftë se (3) mund të zgjidhet sipas 𝑝 d.m.th.
𝑝 = 𝑦 ′ = 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )
atëherë
𝑦 = ∫ 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )𝑑𝑥 + 𝐶𝑛
është zgjidhje e përgjithshme e ekuacionit (2).
𝑏) Në qoftë se ekuacioni (3) është i zgjidhshëm sipas 𝑥, d.m.th.
𝑥 = 𝜓(𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 ), (4)
Atëherë, meqë 𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥

𝑦 = ∫ 𝑝𝑑𝑥 + 𝐶𝑛 = ∫ 𝑝 𝜓 ′ (𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )𝑑𝑝 + 𝐶𝑛

ose pas integrimit me pjesë,

𝑦 = 𝑝𝜓(𝑝) − ∫ 𝜓(𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )𝑑𝑝 + 𝐶𝑛 . (5)

Ekuacionet (4) dhe (5) japin 𝑥 dhe 𝑦 si funksione të parametrit 𝑝. D.m.th japin zgjidhjen e
përgjithshme të ekuacionit (2) në trajtë parametrike. Me eliminimin e parametrit 𝑝 (kur kjo është e
mundur) marrim zgjidhjen e përgjithshme në formën
Φ(𝑥, 𝑦, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) = 0.
𝑐) Kur ekuacioni (3) mund të parametrizohet d.m.th.
𝑝 = 𝜆(𝑡), 𝑥 = 𝜇(𝑡)
prej nga në bazë të 𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥,

𝑦 = ∫ 𝑝𝑑𝑥 = ∫ 𝜆(𝑡) 𝜇′ (𝑡)𝑑𝑡 + 𝐶𝑛 .

Ekuacionet

𝑥 = 𝜇(𝑡), 𝑦 = ∫ 𝜆(𝑡)𝜇′(𝑡) 𝑑𝑡 + 𝐶𝑛

paraqesin zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (1).

III. Ekuacioni i cili nuk përmban 𝑦 ′ , 𝑦 ′′ , … , 𝑦 (𝑘−1) pra ekuacioni i formës

𝐹(𝑥, 𝑦 (𝑘) , 𝑦 (𝑘+1) , … , 𝑦 (𝑛) ) = 0, (6)

pas zëvendësimit
𝑑𝑘 𝑦
𝑦 (𝑘) = 𝑑𝑥 𝑘 = 𝑧 (6’)

kalon në formën

𝐹(𝑥, 𝑧. 𝑧 ′ , … , 𝑧 (𝑛−𝑘) ) = 0,

zgjidhja e përgjithshme e të cilit është

Φ(𝑥, 𝑧, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 ) = 0. (7)
Gjatë integrimit paraqiten disa raste.
𝑎) Në qoftë se (7) mund të zgjidhet sipas 𝑧 d.m.th.
𝑧 = 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 ),
Atëherë duke pasë parasysh (6’) kemi
𝑑𝑘 𝑦
𝑑𝑥 𝑘
= 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 ).

Pas 𝑘 integrimeve të njëpasnjëshme marrim

𝑑 𝑘−1 𝑦
𝑑𝑥 𝑘−1
= ∫ 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 )𝑑𝑥 + 𝐶𝑛+1−𝑘 ,

𝑑 𝑘−2 𝑦
𝑑𝑥 𝑘−2
= ∫ 𝑑𝑥[∫ 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 )𝑑𝑥 + 𝐶𝑛+1−𝑘 ] + 𝐶𝑛+2−𝑘 ,

ose
𝑑 𝑘−2 𝑦
= ∫ 𝑑𝑥 ∫ 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 )𝑑𝑥 + 𝐶𝑛+1−𝑘 𝑥 + 𝐶𝑛+2−𝑘 .
𝑑𝑥 𝑘−2

Duke vazhduar këtë proces do të gjejmë zgjidhjen e përgjithshme

𝑥 𝑘−1
𝑦 = ∫ 𝑑𝑥 ∫ 𝑑𝑥 … ∫ 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 )𝑑𝑥 + 𝐶𝑛+1−𝑘 +
(𝑘 − 1)!
𝑥 𝑘−2
+𝐶𝑛+2−𝑘 (𝑘−2)! + ⋯ + 𝐶𝑛−1 𝑥 + 𝐶𝑛

ose
𝑥 𝑘−1
∫ ∫ … ∫ 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 )𝑑𝑥 𝑘 + 𝐶𝑛+1−𝑘 (𝑘−1)! +
𝑦= ⏟
𝑘−ℎ𝑒𝑟ë

𝑥 𝑘−2
+𝐶𝑛+2−𝑘 (𝑘−2)! + ⋯ + 𝐶𝑛−1 𝑥 + 𝐶𝑛 .

𝑏) Në qoftë se ekuacioni (7) mund të zgjidhet sipas 𝑥, d.m.th

𝑥 = 𝜓(𝑧, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 ) (8)
Atëherë zgjidhja e përgjithshme do të jetë

𝑦 = ∫ ∫ … ∫ 𝑧𝑑𝑥 𝑘 + 𝑃𝑘−1 (𝑥)

⏟
𝑘−ℎ𝑒𝑟ë

ose
𝑘
∫ ∫ … ∫ 𝑧𝜓 ′ 𝑑𝑧 𝑘 + 𝑃𝑘−1 (𝑥),
𝑦= ⏟
𝑘−ℎ𝑒𝑟ë

∫ 𝜓 ′ 𝑑𝑧 ∫ 𝜓 ′ 𝑑𝑧 … ∫ 𝑧𝜓 ′ 𝑑𝑧 + 𝑃𝑘−1 (𝑥)
𝑦=⏟ (9)
𝑘−ℎ𝑒𝑟ë

ku
 𝑥 𝑘−1 𝑥 𝑘−2
𝑃𝑘−1 (𝑥) = 𝐶𝑛+1−𝑘 (𝑘−1)! + +𝐶𝑛+2−𝑘 (𝑘−2)! + ⋯ + 𝐶𝑛−1 𝑥 + 𝐶𝑛 . (9’)

Ekuacionet (8) dhe (9) e japin zgjidhjen e përgjithshme në trajtë parametrike të ekuacionit (6).
𝑐) Në qoftë se 𝑥 dhe 𝑧 mund të paraqiten si funksione të parametrit 𝑡 d.m.th.
𝑥 = 𝜆(𝑡), 𝑧 = 𝜇(𝑡)
në të cilat figurojnë konstantat 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−𝑘 atëherë në bazë të (6’)

𝑘
𝑦 = ∫ ∫ … ∫ 𝜇(𝑡)𝜆′ (𝑡)𝑑𝑡 𝑘 + 𝑃𝑘−1 (𝑡)
⏟
𝑘−ℎ𝑒𝑟ë

d.m.th.

𝑦 = ∫ 𝜆′ (𝑡)𝑑𝑡 ∫ 𝜆′ (𝑡)𝑑𝑡 … ∫ 𝜇(𝑡)𝜆′ (𝑡)𝑑𝑡 + 𝑃𝑘−1 (𝑡)

⏟
𝑘−ℎ𝑒𝑟ë

Ku 𝑃𝑘−1 është polinom i rendit 𝑘 − 1 sipas 𝑡 i formës (9’).

Shembull 2. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
′′
𝑒 𝑦 + 𝑦 ′′ = 𝑥
Zgjidhje. Duke marrë zëvendësimin 𝑦 ′′ = 𝑡 kemi 𝑥 = 𝑒 𝑡 + 𝑡, 𝑑𝑥 = (𝑒 𝑡 + 1)𝑑𝑡 dhe 𝑑𝑦 ′ = 𝑦 ′′ 𝑑𝑥 =
𝑡𝑑𝑥 = 𝑡(𝑒 𝑡 + 1)𝑑𝑡. Pas integrimit të këtij të fundit fitojmë
𝑡2
𝑦 ′ = (𝑡 − 1)𝑒 𝑡 + 2
+ 𝐶1 ;

Tutje,
𝑡2
𝑦 = ∫ 𝑦 𝑑𝑥 + 𝐶2 = ∫ [(𝑡 − 1)𝑒 + + 𝐶1 ] (𝑒 𝑡 + 1)𝑑𝑡 + 𝐶2
′ 𝑡
2

prej nga rrjedh

𝑡 3 𝑡2 𝑡3
𝑦 = (2 − 4) 𝑒 2𝑡 + ( 2 − 1 + 𝐶1 ) 𝑒 𝑡 + 6 + 𝐶1 𝑡 + 𝐶2 .

ky ekuacion së bashku me ekuacionin

𝑥 = 𝑒𝑡 + 𝑡
jep zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit të dhënë në trajtë parametrike.
IV. Ekuacioni i cili i përmban vetëm dy derivate të njëpasnjëshme është i formës

𝐹(𝑦 (𝑛) , 𝑦 (𝑛−1) ) = 0. (10)

Në qoftë se ky ekuacion mund të shkruhet në formën

𝑦 (𝑛) = 𝑓(𝑦 (𝑛−1) )

Atëherë me zëvendësimin
𝑑 𝑛−1 𝑦
𝑦 (𝑛−1) = 𝑑𝑥 𝑛−1 = 𝑧 (11)

Shndërrohet në ekuacionin
𝑑𝑧
= 𝑓(𝑧)
𝑑𝑥
prej nga kemi
𝑑𝑧
𝑥=∫ + 𝐶1 = 𝜑(𝑧, 𝐶1 )
𝑓(𝑧)
ose

𝑥 = 𝜑(𝑧, 𝐶1 ) = 𝜑(𝑦 (𝑛−1) , 𝐶1 ). (12)

Meqenëse sipas (11)

∬ … … . ∫ 𝑧𝑑𝑥 𝑛−1 + 𝑃𝑛−2

𝑦= ⏟
(𝑛−1)ℎ𝑒𝑟ë

në bazë të (12) kemi:

′ 𝑛−1 𝑛−1
⏟ … … . ∫ 𝑧 (𝜑 ) 𝑑𝑧
𝑦= ∬ + 𝑃𝑛−2,
(𝑛−1)ℎ𝑒𝑟ë

që do të thotë
′ ′ ′
⏟𝜑 (𝑧)𝑑𝑧 ∫ 𝜑 (𝑧)𝑑𝑧 … ∫ 𝑧𝜑 (𝑧)𝑑𝑧 + 𝑃𝑛−2
𝑦=∫ (13)
(𝑛−1)ℎ𝑒𝑟ë

ku 𝑃𝑛−2 është polinom i shkallës (𝑛 − 2) sipas 𝑥 me koeficiente konstantë.

Ekuacionet (12) dhe (13) japin zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (10) në trajtën
parametrike.
Mirëpo, nëse ekuacioni (12) mund të shkruhet në formën
𝑧 = 𝜓(𝑥, 𝐶1 ),
atëherë, integrali i përgjithshëm i ekuacionit (10) në bazë të (11) mund të shkruhet në formën
𝑛−1
⏟ ⋯ ∫ 𝜓 (𝑥, 𝐶1 )𝑑𝑥
𝑦=∬ + 𝑃𝑛−2 ,
(𝑛−1)ℎ𝑒𝑟ë

d.m.th.
𝑦 = ∫ 𝑑𝑥 ∫ 𝑑𝑥 … ∫ 𝜓 (𝑥, 𝐶1 )𝑑𝑥 + 𝑃𝑛−2 .

Mund të ndodh që në ekuacionin (10) 𝑦 (𝑛−1) dhe 𝑦 (𝑛) mund të shprehen si funksione të
parametrit 𝑡,

𝑦 (𝑛−1) = 𝜆(𝑡), 𝑦 (𝑛) = 𝜇(𝑡);

atëherë
𝑑𝑦 (𝑛−1) 𝜆′ (𝑡)𝑑𝑡
𝑑𝑦 (𝑛−1) = 𝑦 (𝑛) 𝑑𝑥, 𝑑𝑥 = 𝑦 (𝑛)
= 𝜇(𝑡)
,

dhe prej këtu kemi

𝜆′ (𝑡)
𝑥 = ∫ 𝜇(𝑡) 𝑑𝑡 + 𝐶1 = 𝜑(𝑡, 𝐶1 ). (14)

Vlera për 𝑦 merret në këtë mënyrë:

𝜆(𝑡)𝜆′(𝑡)𝑑𝑡
𝑑𝑦 (𝑛−2) = 𝑦 (𝑛−1) 𝑑𝑥 = ,
𝜇(𝑡)

prej nga kemi

𝜆(𝑡)𝜆′(𝑡)𝑑𝑡
𝑦 (𝑛−2) = ∫ + C2 = 𝜆1 (𝑡, 𝐶2 ).
𝜇(𝑡)

Në mënyrë analoge
𝜆1 (𝑡,𝐶2 )𝜆′ (𝑡)
𝑑𝑦 (𝑛−3) = 𝑦 (𝑛−2) 𝑑𝑥 = 𝜇(𝑡)
𝑑𝑡,

prej nga rrjedh

𝜆1 (𝑡,𝐶2 )𝜆′ (𝑡)
𝑦 (𝑛−3) = ∫ 𝜇(𝑡)
𝑑𝑡 + 𝐶3 = 𝜆2 (𝑡, 𝐶2 , 𝐶3 ).

Duke vazhduar këtë proces hap pas hapi marrim

𝑦 = ∫ 𝑦 ′ 𝑑𝑥 + 𝐶𝑛 = 𝜆𝑛−1 (𝑡, 𝐶2 , 𝐶3 , … , 𝐶𝑛 ) (15)
Ekuacionet (14) dhe (15) japin zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (10) në formë parametrike.
Shembull 3. Të zgjidhet ekuacioni diferencial

𝑦 𝐼𝑉 = √𝑦′′′.

Zgjidhje. Duke zëvendësuar 𝑦 ′′′ = 𝑧 marim

𝑑𝑧 1
= √𝑧 = 𝑧 2
𝑑𝑥
prej nga del se
𝑑𝑥 1 𝑑𝑧 𝑥 𝐶 2
𝑑𝑧
= ⇒ 𝑥=∫ + 𝐶 = 2√𝑧 + 𝐶 ⇒ 𝑧 = (2 − 2 ) .
√𝑧 √𝑧
𝐶
Duke zëvendësuar − 2 = 𝐶1 marrim

𝑥 2
𝑧 = (2 + 𝐶1 ) .

Në bazë të zëvendësimit të mësipërm do të kemi

𝑥2
𝑦 = ∭ 𝑧𝑑𝑥 3 + 𝐶2 2
+ 𝐶3 𝑥 + 𝐶4
ose
𝑥 2 𝑥2
𝑦 = ∫ 𝑑𝑥 ∫ 𝑑𝑥 ∫ (2 + 𝐶1 ) 𝑑𝑥 + 𝐶2 2
+ 𝐶3 𝑥 + 𝐶4

prej nga zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë është

23 𝑥 5 𝑥2
𝑦 = 3∙4∙5 (2 + 𝐶1 ) + 𝐶2 2
+ 𝐶3 𝑥 + 𝐶4 .

V. Ekuacioni i cili i përmban vetëm dy derivate rendi i të cilave ndryshon për dy.−Ky është
ekuacioni i formës

𝐹(𝑦 (𝑛) , 𝑦 (𝑛−2) ) = 0,

i cili me zëvendësimin
𝑑2 𝑧
𝑦 (𝑛−2) = 𝑧, 𝑦 (𝑛) = = 𝑧′′
𝑑𝑥 2
kalon në formën
𝐹(𝑧 ′′ , 𝑧) = 0.
Nëse është e mundur që këtë ekuacion ta shkruajmë në formën
𝑧 ′′ = 𝑓(𝑧),
atëherë pas shumëzimit me 2𝑧′ kemi
2𝑧 ′ 𝑧 ′′ = 2𝑓(𝑧)𝑧′
prej nga rrjedh
𝑧 ′2 = 2 ∫ 𝑓(𝑧)𝑑𝑧 + 𝐶1

ose
𝑑𝑧
𝑑𝑥
= √2 ∫ 𝑓(𝑧)𝑑𝑧 + 𝐶1

Nga ky ekuacion del se

𝑑𝑧
∫ = 𝑥 + 𝐶2.
√2 ∫ 𝑓(𝑧)𝑑𝑧+𝐶1

Pas integrimit fitojmë ekuacionin

𝜑(𝑥, 𝑧, 𝐶1 , 𝐶2 ) = 0
ose
𝜑(𝑥, 𝑦 𝑛−2 , 𝐶1 , 𝐶2 ) = 0.
Ky ekuacion është rast special i ekuacionit (6) të cilin e shqyrtuam më parë.
Shembull 4. Të zgjidhet ekuacioni
𝑦 𝐼𝑉 = 𝑦′′.
Zgjidhje. Me zëvendësimin
𝑦 ′′ = 𝑧, 𝑦 𝐼𝑉 = 𝑧 ′′ ,
në ekuacionin e dhënë do të kemi

𝑧 ′′ = 𝑧.
Tani duke shumëzuar të dy anët e ekuacionit me 2𝑧′, fitohet
2𝑧 ′ 𝑧 ′′ = 2𝑧𝑧′,
dhe duke integruar këtë të fundit marrim

𝑧 ′2 = 𝑧 2 + 𝐶12 ,
ose

𝑧 ′ = √𝑧 2 + 𝐶12 .
Pas integrimit të ekuacionit të fundit do të kemi
𝑧
𝑎𝑟𝑐 𝑠ℎ 𝐶 = 𝑥 + 𝐶2 ,
1

ose
𝑧 = 𝐶1 𝑠ℎ(𝑥 + 𝐶2 ).
Në bazë të zëvendësimit 𝑦 ′′ = 𝑧, ekuacioni i fundit do të jetë
𝑦 ′′ = 𝐶1 𝑠ℎ(𝑥 + 𝐶2 ),
Prej nga rrjedh se
𝑦 ′ = 𝐶1 𝑐ℎ(𝑥 + 𝐶2 ) + 𝐶3 ,
dhe përfundimisht
𝑦 = 𝐶1 𝑠ℎ(𝑥 + 𝐶2 ) + 𝐶3 𝑥 + 𝐶4 .
VI. Ekuacioni i cili nuk e përmban ndryshoren 𝑥.−Ky është i ekuacion i formës

𝐹(𝑦. 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) ) = 0. (16)

Në qoftë se merret zëvendësimi 𝑦 ′ = 𝑝 do të kemi radhazi

𝑑𝑦
𝑦 ′ = 𝑑𝑥 = 𝑝,

𝑑2 𝑦 𝑑𝑝 𝑑𝑦 𝑑𝑝
𝑦 ′′ = 𝑑𝑥 2 = 𝑑𝑦 ∙ 𝑑𝑥 = 𝑝 ∙ 𝑑𝑦,

𝑑3 𝑦 𝑑 𝑑𝑝 𝑑 𝑑𝑝 𝑑𝑦 𝑑 𝑑𝑝
𝑦 ′′′ = 𝑑𝑥 3 = 𝑑𝑥 (𝑝 𝑑𝑦) = 𝑑𝑦 (𝑝 𝑑𝑦) ∙ 𝑑𝑥 = 𝑝 𝑑𝑦 (𝑝 𝑑𝑦)

d.m.th.
 𝑑𝑝 2 𝑑2 𝑝
𝑦 ′′′ = 𝑝 (𝑑𝑦) + 𝑝2 𝑑𝑦2

e kështu me radhë 𝑦 𝐼𝑉 , …, gjer te derivati i 𝑛 − 𝑡ë 𝑦 (𝑛) , atëherë ekuacioni (16) merr formën
𝑑𝑝 𝑑 𝑛−1 𝑝
𝑓 (𝑦, 𝑝, 𝑑𝑦 , … , 𝑑𝑦𝑛−1 ) = 0,

rendi i të cilit është për një më i vogël se rendi i ekuacionit (16). Nëse është e mundur ky
ekuacion të integrohet, marrim zgjidhjen e përgjithshme
𝜑(𝑦, 𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 ) = 0. (17)
Tani zgjidhja e ekuacionit (17) arrihet në disa mënyra.
𝑎) Në qoftë se (17) mund të shkruhet në formën
𝑝 = 𝜓(𝑦, 𝐶1 , … , 𝐶𝑛−1 ),
atëherë
𝑑𝑦
= 𝑝 = 𝜓(𝑦, 𝐶1 , … , 𝐶𝑛−1 ),
𝑑𝑥

Prej nga integrali i përgjithshëm i ekuacionit (16) mund të shkruhet në formën

𝑑𝑦
∫ 𝜓(𝑦,𝐶 = 𝑥 + 𝐶𝑛 .
1 ,…,𝐶𝑛−1 )

𝑏) Në qoftë se ekuacioni (17) mund të shprehet në trajtën

𝑦 = 𝜆(𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 ), (18)
atëherë
𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥 = 𝜆′(𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )𝑑𝑝,
prej nga
𝜆′(𝑝, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )
𝑥=∫ 𝑑𝑝 + 𝐶𝑛
𝑝
dhe pas integrimit me pjesë kemi

𝜆(𝑝,𝐶1 ,𝐶2 ,…,𝐶𝑛−1 ) 𝜆(𝑝,𝐶1 ,𝐶2 ,…,𝐶𝑛−1 )

𝑥= +∫ 𝑑𝑝 + 𝐶𝑛 . (19)
𝑝 𝑝2

Ekuacionet (18) dhe (19) japin zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (16), në trajtë parametrike.
𝑐) Nëse është e mundur në ekuacionin (16) të shkruhen 𝑦 dhe 𝑝 si funksione të parametrit 𝑡, të
themi
𝑦 = 𝑔(𝑡, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ), 𝑝 = ℎ(𝑡, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ),
atëherë marrim
𝑑𝑦 = 𝑝𝑑𝑥, 𝑔′ (𝑡, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )𝑑𝑡 = ℎ(𝑡, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )𝑑𝑥.
Nga ekuacioni i dytë rrjedh
𝑔′ (𝑡,𝐶1 ,𝐶2 ,…,𝐶𝑛−1 )
𝑥=∫ ℎ(𝑡,𝐶1 ,𝐶2 ,…,𝐶𝑛−1 )
𝑑𝑡 + 𝐶𝑛 .

Ky ekuacion së bashku me ekuacionin

𝑦 = 𝑔(𝑡, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 )
jep zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit (16) në formë parametrike.
Shembull 5. Të zgjidhet ekuacioni
𝑦𝑦′𝑦 ′′ − 2𝑦𝑦 ′ ln 𝑦 − 𝑦 ′2 = 0.
Zgjidhje. Ekuacioni është i tipit VI, kështu që me zëvendësimin 𝑦 ′ = 𝑝, ku 𝑝 = 𝑝(𝑦) është
funksioni i ri i panjohur, ai transformohet në ekuacionin diferencial
𝑝(𝑦𝑝′ − 2𝑦 ln 𝑦 − 𝑝) = 0.
Nga ekuacioni i fituar rrjedh 𝑝 = 0 ose 𝑦𝑝′ − 2𝑦 ln 𝑦 − 𝑝 = 0. Ekuacioni i dytë pas pjesëtimit me
𝑦 ≠ 0 paraqet ekuacionin linear
1
𝑝′ − 𝑦 𝑝 = 2 ln 𝑦,

Zgjidhja e përgjithshme e të cilit është

𝑝 = 𝑦(𝐶1′ + ln2 𝑦).
Në anën tjetër nga 𝑦 ′ = 𝑝 marrim zgjidhjen
𝑑𝑦
∫ 𝑦(𝐶 ′ +ln2 𝑦) = 𝑥 + 𝐶2.
1

Në qoftë se 𝐶1′ = 𝐶12 , atëherë ln 𝑦 = 𝐶1 𝑡𝑔(𝐶1 𝑥 + 𝐶2 );

2𝐶1 𝑥
1+𝐶2 𝑒
në qoftë se 𝐶1′ = −𝐶12 , atëherë ln 𝑦 = 𝐶1 2𝐶1 𝑥 ;
1−𝐶2 𝑒

1
në qoftë se 𝐶1′ = 0, atëherë ln 𝑦 = 𝑥+𝐶 .

Këto tri familje të integraleve së bashku me familjen e zgjidhjeve 𝑦 = 𝐶, 𝐶 > 0, të përcaktuar për
𝑝 = 0, formojnë integralin e përgjithshëm të ekuacionit të dhënë në fillim.

VII. Ekuacioni homogjen sipas 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 𝑛 . − Ky është ekuacioni i formës

𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 𝑛 ) = 0 (20)
te i cili

𝐹(𝑥, 𝑘𝑦, 𝑘𝑦 ′ , … , 𝑘𝑦 𝑛 ) = 𝑘 𝑚 𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) )

ku k është konstantë kurse 𝑚 shkalla e homogjenitetit.

Në qoftë se në ekuacionin (20) kryhet zëvendësimi
 𝑦 = 𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 , 𝑦′ = 𝑧𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 , 𝑦 ′′ = (𝑧 ′ + 𝑧 2 )𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 ,..., (20′)

ku 𝑧 është funksioni i ri, atëherë ekuacionin (20) pas thjeshtimit me 𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 merr formën

𝐹(𝑥, 1, 𝑧, 𝑧 ′ + 𝑧 2 , … ) = 0
ose ndryshe mund ta shkruajmë

𝑓(𝑥, 𝑧, 𝑧 ′ , … , 𝑧 (𝑛−1) ) = 0,

d.m.th. marrim ekuacionin e rendit (𝑛 − 1) sipas 𝑧. Le të jetë

𝑧 = 𝜑(𝑥, 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛−1 )
zgjidhja e përgjithshme e tij. Atëherë, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (20) është

𝑦 = 𝐶𝑛 𝑒 ∫ 𝜑(𝑥,𝐶1 ,𝐶2 ,…,𝐶𝑛−1 )𝑑𝑥 .

Shembull 6. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
𝑥 2 𝑦𝑦 ′′ = (𝑦 − 𝑥𝑦 ′ )2 .

Zgjidhje. Ekuacioni i dhënë i takon rastit VII, prandaj merret zëvendësimi 𝑦 = 𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 . Atëherë,
𝑦′ = 𝑧𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 , 𝑦 ′′ = (𝑧 ′ + 𝑧 2 )𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 dhe duke i zëvendësuar këto vlera në ekuacionin diferencial
fitojmë ekuacionin diferencial të rendit të parë
2 1
𝑧 ′ + 𝑥 𝑧 = 𝑥2,

zgjidhja e përgjithshme e të cilit është

1
𝑧 = 𝑥 2 (𝐶1 + 𝑥).

Në fund kthehemi në ndryshore të vjetra d.m.th. mbetet të zgjidhet ekuacioni i rendit të parë
𝑦′ 1
= (𝐶1 + 𝑥).
𝑦 𝑥2

Së këndejmi zgjidhja e kërkuar është

𝐶1
𝑦 = 𝐶2 𝑥𝑒 − 𝑥 .
Shembull 7. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
2
𝑥 2 (𝑦𝑦 ′′ − 𝑦 ′ ) + 𝑥𝑦𝑦′ = 𝑦√𝑥 2 𝑦 ′′ + 𝑦 2 .

Zgjidhje. Ekuacioni është i tipit VII, pra është homogjen lidhur me funksionin e panjohur dhe
derivatet e tij, prandaj duke marrë zëvendësimet 𝑦 = 𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 , 𝑦′ = 𝑧𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 , 𝑦 ′′ = (𝑧 ′ + 𝑧 2 )𝑒 ∫ 𝑧𝑑𝑥 ,
ku 𝑧 = 𝑧(𝑥) është funksioni i ri i panjohur, transformohet në ekuacionin

𝑦 2 (𝑥 2 𝑧′ + 𝑥𝑧 ∓ √𝑥 2 𝑧 2 + 1) = 0.

Duke marrë edhe një zëvendësim 𝑥𝑧 = 𝑢, ku 𝑢 = 𝑢(𝑥) është funksioni i ri i panjohur, ekuacioni
𝑥 2 𝑧 ′ + 𝑥𝑧 = √𝑥 2 𝑧 2 + 1 shndërrohet në ekuacionin 𝑥𝑢′ = √𝑢2 + 1 zgjidhja e përgjithshme e të cilit
 𝐶1
është 𝑢 + √𝑢2 + 1 = 𝐶1 𝑥. Së këndejmi kemi 𝑥𝑧 + √𝑥 2 𝑧 2 + 1 = 𝐶1 𝑥, prej nga marrim 𝑧 = −
2
1
2𝐶1 𝑥 2
. Për këtë arsye, familja e zgjidhjeve të ekuacionit fillestar është

𝐶 1 𝐶1 1
∫( 21 −2𝐶 𝑥2 )𝑑𝑥 𝑥+
𝑦 = 𝐶2 𝑒 1 = 𝐶2 𝑒 2 2𝐶1 𝑥 , 𝐶2 > 0.

Duke e zgjidhur ekuacionin tjetër 𝑥 2 𝑧 ′ + 𝑥𝑧 − √𝑥 2 𝑧 2 + 1 vijmë te familja e zgjidhjeve të formës së

njëjtë, vetëm se në këtë rast është 𝐶2 < 0. Meqë edhe 𝑦 = 0 është zgjidhje e ekuacionit, kjo
familje e zgjidhjeve paraqet zgjidhjen e përgjithshme të ekuacionit të dhënë në të cilën 𝐶1 ≠ 0, 𝐶2 ∈
𝑅.
VIII. Ekuacioni diferencial me vetinë e homogjenitetit të përgjithësuar.−Ky është ekuacioni i
formës (1) për të cilin ekzistojnë konstantat 𝑘 dhe 𝑚 për të cilat vlen vetia

𝐹(𝑒 𝑡 𝑥, 𝑒 𝑘𝑡 𝑦, 𝑒 (𝑘−1)𝑡 𝑦 ′ , … , 𝑒 (𝑘−𝑛)𝑡 𝑦 (𝑛) ) = 𝑒 𝑚𝑡 𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) ).

Për 𝑥 > 0, me parametrizimin

𝑥 = 𝑒 𝑡 , 𝑦 = 𝑢𝑒 𝑘𝑡 .
ku 𝑡 është ndryshorja e re e pavarur, kurse 𝑢 = 𝑢(𝑡) funksioni i ri i panjohur, ekuacioni (1)
transformohet në ekuacion i cili nuk e përmban ndryshoren e pavarur, d.m.th. në ekuacion të tipit
VI. Me të vërtet duke njehsuar me radhë
𝑑𝑦 𝑑𝑡 𝑑𝑦 𝑑𝑢
𝑦′ = ∙
𝑑𝑡 𝑑𝑥
= 𝑑𝑡
∙ 𝑒 −𝑡 = ( 𝑑𝑡 𝑒 𝑘𝑡 + 𝑘𝑢𝑒 𝑘𝑡 ) 𝑒 −𝑡 = (𝑢′ + 𝑘𝑢)𝑒 (𝑘−1)𝑡 ,

𝑑𝑦′ 𝑑𝑡 𝑑𝑦 ′ −𝑡
𝑦 ′′ = ∙ = 𝑒 = (𝑢′′ + (2𝑘 − 1)𝑢′ + 𝑘(𝑘 − 1)𝑢)𝑒 (𝑘−2)𝑡 ,
𝑑𝑡 𝑑𝑥 𝑑𝑡

.................................................................................................

𝑦 (𝑛) = (𝑢(𝑛) + ⋯ )𝑒 (𝑘−𝑛)𝑡 .

Tani derivatet e gjetura i zëvendësojmë në (1) dhe si rezultat kemi ekuacionin e ri

𝑒 𝑚𝑡 𝐹1 (𝑢, 𝑢′ , … , 𝑢(𝑛) ) = 0,

te i cili nuk figuron ndryshorja e pavarur, pra është i tipi VI, d.m.th. mund t’i ulet rendi në (𝑛 − 1).
Në qoftë se 𝑥 < 0, duhet të merret zëvendësimi 𝑥 = −𝑒 𝑡 dhe të përsëritet procedura e
mëparshme. Vërejmë se për 𝑘 = 0, mjafton të merret vetëm zëvendësimi 𝑥 = 𝑒 𝑡 . Atëherë, gjejmë
derivatet me radhë
1
𝑦𝑥′ = 𝑦𝑡′ 𝑡𝑥′ = 𝑦𝑡′ ∙ 𝑥,
1
𝑦𝑥′′ = 𝑦𝑡′′ 𝑡 ′2 + 𝑦𝑡′ 𝑡𝑥′′ = (𝑦𝑡′′ − 𝑦𝑡′ ) 𝑥 2,

..................................................
(𝑛) (𝑛) 1
𝑦𝑥 = (𝑦𝑡 + ⋯ ) 𝑥 𝑛.

Pastaj vlerat e gjetura të derivateve i zëvendësojmë në ekuacionin (1) dhe mbetet të bëhet
thjeshtimi me 𝑡.
Shembull 8. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
𝑥 4 𝑦 ′′ − (2𝑥𝑦 + 𝑥 3 )𝑦 ′ + 4𝑦 2 = 0.
Zgjidhje. Shënojmë me 𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , 𝑦 ′′ ) = 𝑥 4 𝑦 ′′ − (2𝑥𝑦 + 𝑥 3 )𝑦 ′ + 4𝑦 2 . Pasi që

𝐹(𝑒 𝑡 𝑥, 𝑒 𝑘𝑡 𝑦, 𝑒 (𝑘−1)𝑡 𝑦 ′ , 𝑒 (𝑘−2)𝑡 𝑦 ′′ )

= 𝑒 (𝑘+2)𝑡 𝑥 4 𝑦 ′′ − 2𝑒 2𝑘𝑡 𝑥𝑦 − 𝑒 (𝑘+2)𝑡 𝑥 3 𝑦 ′ + 4𝑒 2𝑘𝑡 𝑦 2 = 𝑒 𝑚𝑡 𝐹(𝑥, 𝑦, 𝑦 ′ , 𝑦 ′′ )

për 𝑘 = 2, 𝑚 = 4, ky ekuacion është i tipit VIII, pra është ekuacion diferencial homogjen i
përgjithësuar. Me parametrizimin 𝑥 = 𝑒 𝑡 , 𝑦 = 𝑧𝑒 2𝑡 , ku 𝑧 = 𝑧(𝑡) është funksioni i ri i panjohur,
merret 𝑦 ′ = (𝑧 ′ + 2𝑧)𝑒 𝑡 , 𝑦 ′′ = 𝑧 ′′ + 3𝑧 ′ + 2𝑧, kurse ekuacioni fillestar transformohet në
ekuacionin
𝑒 4𝑡 (𝑧 ′′ − 2𝑧𝑧 ′ + 2𝑧 ′ ) = 0.
Ekuacioni 𝑧 ′′ − 2𝑧𝑧 ′ + 2𝑧 ′ = 0 është i tipit VI, andaj duke bërë zëvendësimin 𝑧 ′ = 𝑢, ku 𝑢 =
𝑢(𝑧) është funksioni i ri i panjohur, transformohet në ekuacionin 𝑢(𝑢′ − 2𝑧 + 2) = 0. Nga 𝑢 = 0,
fitohet familja e zgjidhjeve 𝑦 = 𝐶𝑥 2 të ekuacionit fillestar. Nga 𝑢′ − 2𝑧 + 2 = 0 rrjedh 𝑢 = 𝑧 2 −
2𝑧 + 𝐶, dhe prej këtij të fundit marrim ekuacionin
𝑧 ′ = 𝑧 2 − 2𝑧 + 𝐶
ku 𝑧 = 𝑧(𝑡). Tutje, ky ekuacion mund të shkruhet
𝑑𝑧
= 𝑑𝑡.
𝑧 2 −2𝑧+𝐶
𝑑𝑧
Për 𝐶 = 1 do të kemi ∫ (𝑧−1)2 = 𝑡 + 𝐶1 , dhe pasi të kthehemi në ndryshoret fillestare merret
1
familja e zgjidhjeve 𝑦 = 𝑥 2 (1 − ln 𝑥+𝑐 ) të ekuacionit fillestar.
1

𝑑𝑧
Për 𝐶 = 𝐶12 + 1, 𝐶1 ≠ 0, nga ∫ (𝑧−1)2 +𝐶 2 = 𝑡 + 𝐶2 marrim 𝑧 − 1 = 𝐶1 𝑡𝑔(𝐶1 𝑡 + 𝐶2 ), prej nga rrjedh se
1
𝑦 = 𝑥 2 [1 + 𝐶1 𝑡𝑔(𝐶1 𝑙𝑛𝑥 + 𝐶2 )].
𝑑𝑧 1+𝐶 𝑒 2𝑡 ′
Për 𝐶 = −𝐶12 + 1, 𝐶1 ≠ 0, nga ∫ (𝑧−1)2 −𝐶 2 = 𝑡 + 𝐶2′ marrim 𝑧 − 1 = 𝐶1 1−𝐶2 𝑒 2𝑡, 𝐶2 = ±𝑒 𝐶2 , dhe duke
1 2
1+𝐶 𝑥 2
u kthyer në ndryshoret fillestare fitojmë zgjidhjen 𝑦 = 𝑥 2 (1 + 𝐶1 1−𝐶2 𝑥 2 ).
2

Ekuacioni nuk ka zgjidhje singulare, prandaj këto katër familje të zgjidhjeve japin zgjidhjen e
përgjithshme të ekuacionit të dhënë në fillim për rastin 𝑥 > 0. Për 𝑥 < 0 ekuacioni zgjidhet me
parametrizimin 𝑥 = −𝑒 𝑡 , 𝑦 = 𝑧𝑒 2𝑡 . Në këtë rast në familjen e zgjidhjeve duhet që në vend të ln 𝑥
të merret ln(−𝑥).
Kapitulli V
Ekuacionet diferenciale lineare të rendeve të larta
14. Ekucionet diferenciale lineare të rendit 𝒏 me koeficient të ndryshueshëm
Ekuacion diferencial linear i rendit 𝑛 është ekuacioni në të cilin funksioni i panjohur 𝑦 dhe
derivatet e tij 𝑦 ′ , 𝑦 ′′ , … , 𝑦 (𝑛) paraqiten në lidhje lineare.
Trajta e përgjithshme e ekuacionit diferencial të rendit 𝑛 është

𝑎0 (𝑥)𝑦 (𝑛) + 𝑎1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑎𝑛−1 (𝑥)𝑦 ′ + 𝑎𝑛 (𝑥)𝑦 = 𝑔(𝑥), (1)

ku 𝑎0 (𝑥), 𝑎1 (𝑥), … , 𝑎𝑛 (𝑥) dhe 𝑔(𝑥) janë funksione të përkufizuara në një interval (𝑎, 𝑏). Pika 𝑥0
është pikë singulare e këtij ekuacioni në qoftë se 𝑎0 (𝑥0 ) = 0. Në qoft se 𝑎0 (𝑥0 ) ≠ 0, atëherë 𝑥 0
është pikë regulare.
Supozojmë se 𝑎0 (𝑥) ≠ 0 për çdo 𝑥 nga intervali (𝑎, 𝑏). Atëherë ekuacionin diferencial (1) mund
ta pjestojmë me 𝑎0 (𝑥) dhe do të fitojmë ekuacionin

𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦 ′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 𝑓(𝑥) (2)

𝑎 (𝑥) 𝑔(𝑥)
ku 𝑝𝑖 (𝑥) = 𝑎 𝑖 (𝑥), 𝑖 = 1,2, … , 𝑛; 𝑓(𝑥) = 𝑎 . Në qoftë se në intervalin (𝑎, 𝑏) ëstë 𝑓 ≡ 0, atëherë
0 0 (𝑥)
fitojmë ekuacionin të cilin e quajmë ekuacion diferencial linear homogjen:

𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦 ′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 0. (3)

Ekuacioni diferencial linear (2) mbetet përsëri ekuacion linear në këto dy raste:
10 . − kur merret zëvendësimi
𝑥 = 𝜑(𝑡) (4)

ku 𝜑 ∈ 𝐶 (𝑛) (𝑡1 , 𝑡2 ) dhe 𝜑′ (𝑡) ≠ 0, 𝑡 ∈ (𝑡1 , 𝑡2 ), me ç’rast 𝑎 = 𝜑(𝑡1 ), 𝑏 = 𝜑(𝑡2 ) dhe

20 . −kur bëhet transformimi linear i funksionit të kërkuar me
𝑦 = 𝑎(𝑥)𝑧 + 𝑏(𝑥) (5)
ku 𝑎(𝑥) dhe 𝑏(𝑥) janë funksione të dhëna vazhdueshmërisht të diferencueshme deri te rendi i 𝑛
-të ndërsa 𝑧 = 𝑧(𝑥) është funksioni i ri i kërkuar.
𝑑𝑦 𝑑 2 𝑦 𝑑𝑦 𝑑 2 𝑦
Në rastin 10 derivatet , ,… shprehen me , ,...me anë të këtyre relacioneve
𝑑𝑥 𝑑𝑥 2 𝑑𝑡 𝑑𝑡 2
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑡 𝑑𝑦 1
𝑑𝑥
= ∙
𝑑𝑡 𝑑𝑥
= ∙
𝑑𝑡 𝜑′(𝑡)

𝑑2 𝑦 𝑑 𝑑𝑦 1 𝑑𝑡
𝑑𝑥 2
= 𝑑𝑡 ( 𝑑𝑡 ∙ 𝜑′(𝑡)) ∙ 𝑑𝑥 = ⋯

..............................................
𝑑𝑦 𝑑 2 𝑦
Në rastin 20 derivatet 𝑑𝑥 , 𝑑𝑥 2 , … i njehsojmë si vijon:
 𝑑𝑦 𝑑𝑧 𝑑𝑎 𝑑𝑏
𝑑𝑥
= 𝑎 𝑑𝑥 + 𝑑𝑥 𝑧 + 𝑑𝑥

𝑑2 𝑦 𝑑2 𝑧 𝑑𝑎 𝑑𝑏 𝑑2 𝑏
𝑑𝑥 2
= 𝑎 𝑑𝑥 2 + 2 𝑑𝑥 ∙ 𝑑𝑥 + 𝑑𝑥 2

..............................................
dhe pastaj i zëvendësojmë në ekuacionin (2) dhe përsëri do të marrim një ekuacion diferencial
linear të formës

𝑧 (𝑛) + 𝑞1 (𝑥)𝑧 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑞𝑛−1 (𝑥)𝑧 ′ + 𝑞𝑛 (𝑥)𝑧 = ℎ(𝑥).

Vërejmë se duke marrë zëvendësimin
𝑦 = 𝑎(𝑥)𝑧,
në ekuacionin (3) do të fitojmë ekuacionin

𝑎(𝑥)𝑧 (𝑛) + (𝑛𝑎′ (𝑥) + 𝑝1 (𝑥)𝑎(𝑥))𝑧 (𝑛−1) + ⋯ = 0,

i cili është gjithashtu ekuacion diferencial linear homogjen.
Tani nëse zgjedhim funksionin 𝑎(𝑥) të tillë që 𝑛𝑎′ (𝑥) + 𝑝1 (𝑥)𝑎(𝑥) = 0, d.m.th. me
zëvendësimin
1
(𝑥)𝑑𝑥
𝑎(𝑥) = 𝑒 −𝑛 ∫ 𝑝1

ekuacioni (3) transformohet në ekuacionin në të cilin nuk figuron 𝑧 (𝑛−1).

Kur është në pyetje uniciteti i zgjidhjes të problemit Cauchy për ekuacionet diferenciale
lineare vlen teorema në vazhdim.
Teorema 1. Në qoftë se në ekuacionin (2) funksionet 𝑓(𝑥), 𝑝1 (𝑥),...,𝑝𝑛 (𝑥) ∈ 𝐶(𝑎, 𝑏), atëherë për
(𝑛−1)
çdo 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏) dhe për numrat e çfarëdoshëm 𝑦0 , 𝑦0′ , … , 𝑦0 ekziston zgjidhja e vetme 𝑦(𝑥) e
përkufizuar në intervalin (𝑎, 𝑏) e cila i plotëson kushtet e fillimit
(𝑛−1)
𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝑦 ′ (𝑥0 ) = 𝑦0′ , … , 𝑦 (𝑛−1) (𝑥0 ) = 𝑦0 .

Vërtetim. Në qoftë se ekuacionin (2) e shkruajmë në formën

𝑦 (𝑛) = −𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) − ⋯ − 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 + 𝑓(𝑥) = 𝐹(𝑥) (6)

𝜕𝐹
atëherë vërejmë se 𝜕𝑦 (𝑖)
= −𝑝𝑛−𝑖 (𝑥), 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 − 1. Tani sipas kushteve të teoremës derivatet
𝜕𝐹
parciale 𝜕𝑦 (𝑖)
janë të vazhdueshme në intervalin (𝑎, 𝑏) , prandaj edhe të kufizuara në çdo
nënbashkësi kompakte të intervalit (𝑎, 𝑏). Rrjedhimisht, për funksionin 𝐹 do të vlejë kushti
Lipschitz në lidhje me variablat 𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛−1) . Në kapitullin III kemi treguar se me zëvenësimet
𝑦 = 𝑦1 , 𝑦 ′ = 𝑦2 , …, 𝑦 (𝑛−1) = 𝑦𝑛 secilit ekuacion diferencial të rendit 𝑛 i korrespondon sistemi
normal i ekuacioneve dhe anasjelltas. Andaj për të dhënat e fillimit
(𝑛−1)
𝑦0 , 𝑦0′ , … , 𝑦0
ekziston zgjidhja unike 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 e sistemit korrespondues të ekuacionit (2), e cila i plotëson
kushtet
(𝑛−1)
𝑦1 (𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝑦2 (𝑥0 ) = 𝑦0′ , 𝑦2 (𝑥0 ) = 𝑦0′′ , … , 𝑦𝑛 (𝑥0 ) = 𝑦0 .

Këte që thamë e garanton teorema e ekzistencës dhe e unicitetit për sistemet e ekuacioneve
diferenciale. Tani duke u kthyer tek zëvendësimet 𝑦 = 𝑦1 , 𝑦 ′ = 𝑦2 , …, 𝑦 (𝑛−1) = 𝑦𝑛 konkludojmë që
për ekuacionin (3) ekziston zgjidhja unike 𝑦 e cila i plotëson kushtet e fillimit
(𝑛−1)
𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝑦 ′ (𝑥0 ) = 𝑦0′ , … , 𝑦 (𝑥0 ) = 𝑦0(𝑛−1) .

Që ti mësojmë ekuacionet diferenciale johomogjene së pari duhet t’i shqyrtojmë ekuacionet

difernciale homogjene.

15. Ekucionet diferenciale lineare homogjene të rendit 𝒏

Tani do të shqyrtojmë ekuacionin diferencial homogjen (3). Vërejmë se 𝑦 ≡ 0 është zgjidhje e
këtij ekuacioni të cilën e quajmë zgjidhje triviale.
Gjithashtu, nëse ndonjë zgjidhje 𝑦 = 𝑦(𝑥) në pikën 𝑥 = 𝑥0 i plotëson kushtet e fillimit

𝑦(𝑥0 ) = 0, 𝑦 ′ (𝑥0 ) = 0, … , 𝑦 (𝑛−1) (𝑥0 ) = 0,

Atëherë në bazë të teoremës 1, ajo është zgjidhja triviale.
Për arsye praktike anën e majtë të ekuacionit (3) do ta shënojmë me

𝐿(𝑦) ≡ 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦 ′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦.

(𝑛)
Operatori 𝐿: 𝐶(𝑎,𝑏) → 𝐶(𝑎,𝑏) , i përkufizuar me shprehjen e mësipërme quhet operator i
diferencimit të rendit 𝒏.
Lehtë provohet se operatori i diferencimit është operat linear, d.m.th. vlen
𝐿(𝑎𝑦1 + 𝑏𝑦2 ) = 𝑎𝐿(𝑦1 ) + 𝑏𝐿(𝑦2 ) (7)
(𝑛)
Për çdo 𝑦1 , 𝑦2 ∈ 𝐶𝑎,𝑏 dhe për çdo 𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅(𝑜𝑠𝑒 𝐶).

Me ndihmën e këtij operatori ekuacionet (2) dhe (3), marrin formën

𝐿(𝑦) = 𝑓(𝑥) dhe 𝐿(𝑦) = 0.
Në qoftë se 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑘 janë zgjidhje partikulare të ekuacionit (3) dhe 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑘 konstanta
numerike atëherë edhe kombinimi linear i tyre 𝐶1 𝑦1 + 𝐶2 𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑘 𝑦𝑘 është zgjidhje e
ekuacionit (3). Me të vërtetë, nëse 𝑦𝑖 janë zgjidhje të ekuacionit (3) atëherë vlen
𝐿(𝑦𝑖 ) = 0, 𝑖 = 1,2, … , 𝑘
dhe në bazë të vetisë (7), kemi
𝐿(𝐶1 𝑦1 + 𝐶2 𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑘 𝑦𝑘 ) = 𝐶1 𝐿(𝑦1 ) + 𝐶2 𝐿(𝑦2 ) + ⋯ + 𝐶𝑘 (𝑦𝑘 ) = 0.
Pra, 𝐶1 𝑦1 + 𝐶2 𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑘 𝑦𝑘 është zgjidhje e ekuacionit (3).
Tani do ti sjellim edhe disa veti të zgjidhjeve të ekuacionit diferencial homogjen. Këto veti me
lehtësi mund të verifikohen.
1. Në qoftë se ekuacioni (3) ka zgjidhje komplekse 𝑦(𝑥) = 𝑢(𝑥) + 𝑖𝑣(𝑥), atëherë 𝑢(𝑥) dhe
𝑣(𝑥) janë po ashtu zgjidhje të atij ekuacioni.

2. Në qoftë se 𝑦1 (𝑥) është zgjidhje e ekuacionit (2) dhe 𝑦2 (𝑥) është zgjidhje e ekuacionit
(3) atëherë 𝑦(𝑥) = 𝑦1 (𝑥) + 𝑦2 (𝑥) është zgjidhje e ekuacionit (2).

3. Në qoftë se 𝑦𝑖 (𝑥) janë zgjidhje të ekuacionit 𝐿(𝑦) = 𝑓𝑖 (𝑥), 𝑖 = 1,2, … , 𝑘 atëherë 𝑦(𝑥) =
∑𝑛𝑖=1 𝑦𝑖 (𝑥) është zgjidhje e ekuacionit 𝐿(𝑦) = ∑𝑛𝑖=1 𝑓𝑖 (𝑥).

4. Nëse ekuacioni 𝐿(𝑦) = 𝑓1 (𝑥) + 𝑖𝑓2 (𝑥) ka zgjidhje komplekse funksionin 𝑦(𝑥) = 𝑢(𝑥) +
𝑖𝑣(𝑥), atëherë 𝑢(𝑥) dhe 𝑣(𝑥) janë me radhë zgjidhje të ekuacioneve 𝐿(𝑦) = 𝑓1 (𝑥) dhe
𝐿(𝑦) = 𝑓2 (𝑥).
Shtrohet pyetja kur kombinimi linear i zgjidhjeve të ekuacionit të dhënë diferencial homogjen e
përmban çdo zgjidhje tjetër të atij ekuacioni. Për tu përgjigjur në këtë pyetje do të përkufizojmë
kuptimin e pavarësisë lineare të vektorëve.
Përkufizim 1. Për funksionet 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 (𝑥), të përkufizuara në intervalin (𝑎, 𝑏) themi se
janë linearisht të pavarura në atë interval në qoftë se identiteti
𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑦𝑛 (𝑥) = 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏),
vlen vetëm kur 𝛼1 = 𝛼2 = ⋯ = 𝛼𝑛 = 0. Në të kundërtën në qoftë se ekziston 𝛼𝑖 ≠ 0, për ndonjë 𝑖
atëherë ato funksione quhen linearisht të varura.
Në qoftë se së paku njëri prej funksioneve 𝑦𝑖 (𝑥) është i barabartë me zero, atëherë
𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 (𝑥) formojnë bashkësi linearisht të varur të funksioneve. Gjithashtu, nëse 𝑦1 (𝑥)
dhe 𝑦2 (𝑥) janë funksione linearisht të varura në intervalin (𝑎, 𝑏) atëherë nga përkufizimi 1 ekziston
kombinimi linear zero
𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) = 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏),
𝑦 (𝑥) 𝛼
ku së paku njëri prej 𝛼𝑖 ≠ 0, 𝑖 = 1,2. Të themi 𝛼1 ≠ 0, atëherë 𝑦1 (𝑥) = − 𝛼2 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. për çdo 𝑥 ∈
2 1
(𝑎, 𝑏). Në të kundërtën janë linearisht të varura.
Shembull 1. Funksionet 1, sin2 𝑥 , cos 2 𝑥, 𝑥 ∈ 𝑅 janë linearisht të varura mbi fushën e numrave
real dhe kompleks. Me të vërtetë, identiteti 𝛼1 ∙ 1 + 𝛼2 ∙ sin2 𝑥 + 𝛼3 ∙ cos2 𝑥 ≡ 0, 𝑥 ∈ 𝑅 është i
mundur për 𝛼1 = −1, 𝛼2 = 𝛼3 = 1

Shembull 2. Funksionet 1, 𝑥, 𝑥 3 , 𝑥 ∈ 𝑅 janë linearisht të pavarura sepse identiteti 𝛼1 ∙ 1 + 𝛼2 ∙

𝑥 + 𝛼3 ∙ 𝑥 2 ≡ 0, 𝑥 ∈ 𝑅 është i mundshëm vetëm në rastin kur 𝛼1 = 𝛼2 = 𝛼3 = 0.
Dimë se 𝐶 𝑛 (𝑎, 𝑏) është hapësirë vektoriale mbi fushën e numrave real ose kompleks lidhur me
mbledhjen e zakonshme të funksioneve, dhe shumëzimin e zakonshëm me skalarë. Atëherë vlen
teorema e ardhshme.
Teorema 2. Bashkësia e zgjidhjeve të ekuacionit diferencial (3) formon hapësirë vektoriale mbi
fushën e numrave realë (kompleks).
Vërtetim. Le të jetë 𝑉 = {𝑦 ∈ 𝐶 𝑛 (𝑎, 𝑏): 𝐿(𝑦) = 0}. Duhet të tregojmë se 𝑉 është nënhapësirë e
𝐶 𝑛 (𝑎, 𝑏). Vërtet, për çdo 𝑦1 , 𝑦2 ∈ 𝐶 𝑛 (𝑎, 𝑏) dhe për çdo 𝛼, 𝛽 ∈ 𝑅(𝑜𝑠𝑒 𝐶), 𝐿(α𝑦1 + 𝛽𝑦2 ) = α𝐿(𝑦1 ) +
𝛽𝐿(𝑦2 ) = 0. Rrjedhimisht, α𝑦1 + 𝛽𝑦2 është zgjidhje e ekuacionit (3), pra α𝑦1 + 𝛽𝑦2 ∈ 𝑉 çka edhe
është dashtë të tregojmë.

Zgjidhja triviale 𝑦 = 0 është zero-vektori në hapësirën 𝑉. Meqë bashkësia e zgjidhjeve të

ekuacionit (3) është hapësirë vektoriale, për të gjetur bashkësinë e të gjitha zgjidhjeve të tij duhet
të gjejmë bazën e kësaj hapësire. Atëherë çdo zgjidhje tjetër është një kombinim linear i vektorëve
të bazës.
Shqyrtimi i pavarësisë (varësisë) lineare të funksioneve duke shfrytëzuar përkufizimin nuk është
çdoherë punë e lehtë. Për këtë arsye do të shfrytëzojmë determinantën e Wronskit përmes së
cilës nuk do të jet vështirë për të treguar pavarësinë (varësinë) lineare të funksioneve.
Përkufizim 2. Le të jenë 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) funksione të përkufizuara në një
interval (𝑎, 𝑏) të cilan kanë derivate deri te rendi (𝑛 − 1). Atëherë përcaktori
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛′
| … … … … |
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛

quhet përcaktor i Wronskit ose Wronskian i funksioneve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , të cilin e shënojmë me 𝑊(𝑥)

ose 𝑊(𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ).
(𝑛−1)
Pohim.1. Në qoftë se funksionet 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) janë linearisht të
varura në intervalin (𝑎, 𝑏), atëherë 𝑊(𝑥) = 0 për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
Vërtetim. Le të jenë funksionet 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 linearisht të varura në intervalin (𝑎, 𝑏), atëherë
ekzistojnë konstantat 𝛼1 , 𝛼2 , … , 𝛼𝑛 prej të cilave sëpaku njëra është e ndryshme prej zeros, në
ç’rast vlen
𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑦𝑛 (𝑥) = 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
E derivojmë barazimin (𝑛 − 1) herë dhe për 𝑥 të fiksuar do të fitojmë sistemin homogjene të
ekuacioneve lineare

𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑦𝑛 (𝑥) = 0

𝛼1 𝑦1′ (𝑥) + 𝛼2 𝑦2′ (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑦𝑛′ (𝑥) = 0
...........................................................
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑦𝑛 (𝑥) = 0,

i cili ka zgjidhje jotriviale 𝛼1 , 𝛼2 , … , 𝛼𝑛 . Atëherë determinanta e sistemit patjetër duhet të jetë e

barabart me zero d.m.th. duhet të jetë 𝑊(𝑥) = 0, për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
Vërejtje 1. Pohimi i anasjelltë nuk vlen. Me të vërtetë kushti 𝑊(𝑥) = 0, për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏) nuk ka
për rrjedhim varësinë lineare të funksioneve. Për shembull, vështrojmë funksionet
 −𝑥 2 , 𝑥 ∈ [−1,0] 0, 𝑥 ∈ [−1,0]
𝑦1 (𝑥) = { , 𝑦2 (𝑥) = { 2
0, 𝑥 ∈ (0, 1] 𝑥 , 𝑥 ∈ (0, 1].
Lehtë provohet se 𝑊(𝑥) = 0 për 𝑥 ∈ [−1,1]. Nga relacioni 𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) = 0 vërejmë se në
segmentin [−1,0] do të jetë 𝛼1 = 0, 𝛼2 i çfarëdoshëm, kurse në segmentin [0,1] 𝛼1 është i
çfarëdoshëm dhe 𝛼2 = 0. Do me thanë në segmentin [−1, 1] do të vlejë 𝛼1 = 0 dhe 𝛼2 = 0 dhe
me këte përfundojmë se funksionet 𝑦1 dhe 𝑦2 janë linearisht të pavarura.
Pohim 2. Në qoftë se 𝑊(𝑥) ≠ 0 për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏), atëherë funksionet 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 =
(𝑛−1)
𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) janë linearisht të pavarura në intervalin (𝑎, 𝑏).

Vërtetimi. Le të jetë
𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑦𝑛 (𝑥) = 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏)
një kombinim linearë zero. Atëherë, duke formuar sistemin homogjen të ekuacioneve lineare
sikurse në pohimin 1 dhe duke pasë parasysh kushtin 𝑊(𝑥) ≠ 0, menjëherë arrijmë në
përfundimin se 𝛼1 = 𝛼2 = ⋯ = 𝛼 𝑛 = 0. D.m.th. funksionet 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 janë linearisht të pavarura.
Vërejmë se funksionet 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 (𝑥) në pohimet 1 dhe 2 nuk janë konsideruar si
zgjidhje të ekuacionit diferencial homogjen. Tani supozojmë se funksionet 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 (𝑥)
janë zgjidhje të ekuacionit diferencial homogjen (3) atëherë vlen teorema e radhës.
(𝑛)
Teorema 3. Le të jenë funksionet 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) zgjidhje të
(𝑛)
ekuacionit diferencial homogjen (3) dhe le të jenë 𝑝1 = 𝑝1 (𝑥), 𝑝2 = 𝑝2 (𝑥), … , 𝑝𝑛 = 𝑝𝑛 (𝑥) ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) .
Zgjidhjet 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) janë linearisht të pavarura atëherë dhe vetëm
atëherë nëse 𝑊(𝑥) ≠ 0 për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
Vërtetim. Në qoftë se 𝑊(𝑥) ≠ 0 për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏), atëherë në bazë të pohimit 2 zgjidhjet e
ekuacionit janë linearisht të pavarura në intervalin (𝑎, 𝑏).
Anasjelltas, le të jenë zgjidhjet linearisht të pavarura në intervalin (𝑎, 𝑏) dhe le të jetë 𝑊(𝑥0 ) = 0
për ndonjë 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏). Atëherë sistemi i ekuacioneve
𝐶1 𝑦1 (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥0 ) = 0
𝐶1 𝑦1′ (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2′ (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛′ (𝑥0 ) = 0
...........................................................
(𝑛−1)
𝐶1 𝑦1 (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2(𝑛−1) (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛(𝑛−1) (𝑥0 ) = 0

ka zgjidhje jotriviale (𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) ≠ (0,0, … ,0). Në bazë të vetive të mëparshme, funksioni

𝑦(𝑥) = 𝐶1 𝑦1 (𝑥) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥)
është zgjidhje e ekuacionit (3). Kjo zgjidhje i plotëson kushtet fillestare triviale, sepse
𝑦(𝑥0 ) = 𝐶1 𝑦1 (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥0 ) = 0
𝑦′(𝑥0 ) = 𝐶1 𝑦1′ (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2′ (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛′ (𝑥0 ) = 0
.............................................................................
 (𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦 (𝑛−1) (𝑥0 ) = 𝐶1 𝑦1 (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥0 ) = 0,

Meqë vlejnë kushtet e ekzistencës dhe të unicitetit, lehtë shihet se zgjidhja në fjalë është
zgjidhje triviale, pra do të kemi:
𝐶1 𝑦1 (𝑥) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥) = 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
Pasi që (𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ) ≠ (0,0, … ,0) rrjedh se zgjidhjet 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) janë
linearisht të varura. Kjo është në kundërshtim me supozimin në fillim se zgjidhjet janë linearisht
të pavarura, rrjedhimisht duhet të vlejë 𝑊(𝑥) ≠ 0 për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
Nga vërtetimi i teoremës 3 dhe pohimeve 1 dhe 2 rrjedh, që 𝑛 zgjidhje të ekuacionit (3) të
jenë linearisht të pavarura është e nevojshme dhe e mjaftueshme që Wronskiani i tyre të mos
jetë i barabartë me zero në asnjë pikë të intervalit (𝑎, 𝑏).
Përveç tjerash, nëse 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 janë zgjidhje linearisht të pavarura në intervalin (𝑎, 𝑏)
atëherë 𝑊(𝑥) ≠ 0 në (𝑎, 𝑏). Anasjelltas , nëse 𝑊(𝑥) ≠ 0 në (𝑎, 𝑏), atëherë zgjidhjet 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛
janë zgjidhje linearisht të pavarura në intervalin (𝑎, 𝑏), sepse në të kundërtën 𝑊(𝑥) = 0 në (𝑎, 𝑏).
Teorema 4. Në qoftë se 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 janë 𝑛 zgjidhje partikulare linearisht të pavarura të ekuacionit
(3) dhe 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏), atëherë vlen
𝑥
∫𝑥 𝑝1 (𝑥)𝑑𝑥
𝑊(𝑥) = 𝑊(𝑥0 )𝑒 0 , (𝑎 < 𝑥 < 𝑏) (8)
Vërtetim. Në qoftë se e derivojmë determinanten (përcaktorin)

𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛′
𝑊(𝑥) = | … … … … |
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛

sipas rregullave të njohura nga algjebra, do të kemi

𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛′ 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛′ 𝑦1′′ 𝑦2′′ … 𝑦𝑛′′
| | |
𝑊 ′ (𝑥) = 𝑦1′′ 𝑦2′′ … 𝑦𝑛′′ + 𝑦1′′ 𝑦2′′ … 𝑦𝑛′′ | +
| | | … … … … |
… … … …
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
′
𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛 ′ 𝑦1 𝑦2′ … 𝑦𝑛′
| … … … … | | … … … … |.
+⋯+ (𝑛−1) +
|𝑦1(𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦2 … 𝑦𝑛 | (𝑛−2)
|𝑦1 (𝑛−2)
𝑦2
(𝑛−2)
… 𝑦𝑛 |
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛) (𝑛) (𝑛)
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛

Përveç asaj të fundit, të gjithë përcaktorët tjerë i kanë nga dy rreshta të njëjtë d.m.th kanë vlerën
zero. Andaj, mbetet
 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑦1′ 𝑦2′
… 𝑦𝑛′
| … … … … |
𝑊 ′ (𝑥) = (9)
| 𝑦1(𝑛−2) (𝑛−2)
𝑦2 … 𝑦𝑛
(𝑛−2)
|
(𝑛) (𝑛) (𝑛)
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛

Në anën tjetër, meqë 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 janë zgjidhje të ekuacionit (3) do të vlejnë identitetet

(𝑛) (𝑛−1) (𝑛−2) (𝑛−𝑖)
𝑦𝑗 = −𝑝1 𝑦𝑗 − 𝑝2 𝑦𝑗 − ⋯ − 𝑝𝑛 𝑦𝑗 = − ∑𝑛𝑖=1 𝑝𝑖 𝑦𝑗 , 𝑗 = 1,2, … , 𝑛

të cilët i zëvendësojmë në rreshtin e fundit të determinantes (9). Si rezultat kemi

𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛′
| … … … … |
(𝑛−2) (𝑛−2) (𝑛−2)
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 =
𝑛 𝑛 𝑛
| (𝑛−𝑖) (𝑛−𝑖) (𝑛−𝑖) |
− ∑ 𝑝𝑖 𝑦1 − ∑ 𝑝𝑖 𝑦2 … − ∑ 𝑝𝑖 𝑦𝑛
𝑖=1 𝑖=1 𝑖=1
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛
𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛′
| … … … … |
= 𝐷1 + 𝐷2 + ⋯ 𝐷𝑛−1 + (𝑛−2) (𝑛−2) (𝑛−2) .
| 𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 |
(𝑛−1) (𝑛−2) (𝑛−2)
− 𝑝1 𝑦1 − 𝑝1 𝑦2 … −𝑝1 𝑦2

Çdonjëri nga determinantet 𝐷𝑗 , 𝑗 = 1,2, … , 𝑛 − 1 i kanë nga dy rreshta proporcional, prandaj janë
të barabarta me zero. Faktori −𝑝1 del përpara determinantës së fundit dhe do të kemi ekuacionin
diferencial të rendit të parë
𝑊 ′ (𝑥) = −𝑝1 (𝑥)𝑊(𝑥).
Duke e integruar ekuacionin e fundit në intervalin [𝑥0 , 𝑥] fitojmë
𝑥
− ∫𝑥 𝑝1 (𝑡)𝑑𝑡
𝑊(𝑥) = 𝑊(𝑥0 )𝑒 0 . (10)
Relacioni (10) është i njohur me emrin formula e Abel−Liuvillit.
Rrjedhim 1. Në qoftë se 𝑊(𝑥0 ) = 0 për ndonjë 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏) atëherë 𝑊(𝑥) = 0 për çdo 𝑥 ∈
(𝑎, 𝑏); në qoftë se 𝑊(𝑥0 ) ≠ 0, atëherë 𝑊(𝑥) ≠ 0 për çdo 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
Po qe se 𝑝1 (𝑥) ≡ 0, atëherë 𝑊(𝑥) = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡.
Teorema 5. Në qoftë se funksionet 𝑝1 = 𝑝1 (𝑥), 𝑝2 = 𝑝2 (𝑥), … , 𝑝𝑛 = 𝑝𝑛 (𝑥) janë të përkufizuara
dhe të vazhdueshme në intervalin (𝑎, 𝑏), atëherë ekuacioni (3) i ka 𝑛 zgjidhje linearisht të
pavarura.
Vërtetimi. Le të jetë 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏). Atëherë për matricën regulare të çfarëdoshme 𝐴 = (𝑎𝑖𝑗 ) , në
𝑛
bazë të teoremës së ekzistencës dhe të unicitetit të zgjidhjes, ekzistojnë zgjidhjet unike 𝑦𝑖 =
(𝑛)
𝑦𝑖 (𝑥), 𝑦𝑖 ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 të ekuacionit (3), të cilat i plotësojnë kushtet e fillimit
(𝑛)
𝑦𝑖 (𝑥0 ) = 𝑎𝑖1 , 𝑦𝑖′ (𝑥0 ) = 𝑎𝑖2 , … , 𝑦𝑖 (𝑥0 ) = 𝑎𝑖𝑛 .

Meqë vlen
𝑦1 (𝑥0 ) 𝑦2 (𝑥0 ) … 𝑦𝑛 (𝑥0 )
′
𝑦1 (𝑥0 ) 𝑦2′ (𝑥0 ) … 𝑦𝑛′ (𝑥0 )
𝑊(𝑥0 ) = | … … … … | = det 𝐴 ≠ 0,
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦1 (𝑥0 ) 𝑦2 (𝑥0 ) … 𝑦𝑛 (𝑥0 )

Atëherë në bazë të rrjedhimit 1, këto zgjidhje janë linearisht të pavarura në intervalin (𝑎, 𝑏).
(𝑛)
Teorema 6. Le të jenë 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) zgjidhje linearisht të pavarura
(𝑛)
të ekuacionit (3) dhe le të jetë 𝑦 = 𝑦(𝑥) ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) një zgjidhje jotriviale e çfarëdoshme e këtij
(0) (0) (0)
ekuacioni. Atëherë ekzistojnë konstantat 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 të tilla që
(0) (0) (0)
𝑦(𝑥) = 𝐶1 𝑦1 (𝑥) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥).
(𝑛−1)
Vërtetim. Për 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏) të çfarëdoshëm vejmë 𝑦(𝑥0 ) = 𝑦0 , 𝑦 ′ (𝑥0 ) = 𝑦0′ , … , 𝑦0 (𝑥0 ) = 𝑦0(𝑛−1) .
(𝑛−1)
Meqë 𝑦(𝑥) është zgjidhje jotriviale , atëherë ( 𝑦0 , 𝑦0′ , … , 𝑦0 ) ≠ (0,0, … ,0). Pasi që zgjidhjet
𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 = 𝑦𝑛 (𝑥) janë linearisht të pavarura , determinanta e sistemit
johomogjen
𝐶1 𝑦1 (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥0 ) = 𝑦0
𝐶1 𝑦1′ (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2′ (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛′ (𝑥0 ) = 𝑦0′
.................................................................
(𝑛−1)
𝐶1 𝑦1 (𝑥0 ) + 𝐶2 𝑦2(𝑛−1) (𝑥0 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛(𝑛−1) (𝑥0 ) = 𝑦0(𝑛−1),
(0) (0) (0)
është 𝑊(𝑥0 ) ≠ 0, prej nga sistemi ka zgjidhje të vetme (𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 ). Funksioni
(0) (0) (0)
𝜑(𝑥) = 𝐶1 𝑦1 (𝑥) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥0 ) + ⋯ 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥0 )

është zgjidhje e ekuacionit (3). Me qenë se kjo zgjidhje i plotëson kushtet e fillimit duhet
domosdo të jetë 𝑦(𝑥) = 𝜑(𝑥).
Duke u bazuar në teoremën 5, përfundojmë se zgjidhja e çfarëdoshme e ekuacionit (3) është
kombinim linear i 𝑛 zgjidhjeve linearisht të pavarura të atij ekuacioni.
Teorema 7. Çdo bashkësi e përbërë prej 𝑛 + 1 zgjidhjeve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝑦𝑛+1 të ekuacionit (3)
është bashkësi linearisht e varur.
Vërtetim. Së pari, le të jenë 𝑛 zgjidhjet e para 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 nga bashkësia e dhënë linearisht të
varura. Atëherë ka vend barazimi
𝛼1 𝑦1 + 𝛼2 𝑦2 + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑦𝑛 + 0 ∙ 𝑦𝑛+1 = 0
dhe njëkohësisht ∑𝑛𝑖=1 𝛼𝑖2 ≠ 0. Në atë rast 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛+1 janë linearisht të varuara.

Mundësia tjetër është kur zgjidhjet 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 janë linearisht të pavarura. Atëherë, nga
teorema 6 zgjidhja 𝑦𝑛+1 është kombinim linear i zgjidhjeve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , prandaj bashkësia e
zgjidhjeve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝑦𝑛+1 është linearisht e varur.
Nga teorema 7 vërejmë se dimensioni i hapësirës vektoriale 𝑉 të zgjidhje të ekuacionit
diferencial (3) është e barabartë me rendin e atij ekuacioni, ndërsa bazën e hapësirës 𝑉 e
formojnë cilado bashkësi e përbërë prej 𝑛 zgjidhjeve linearisht të pavarura.
Përkufizim 3. Bashkësia prej 𝑛 zgjidhjeve linearisht të pavarura të ekuacionit (3) të përkufizuara
në intervalin (𝑎, 𝑏) quhet bashkësi fundamentale e zgjidhjeve ose sistem fundamental i
zgjidhjeve të atij ekuacioni.
Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (3) është e dhënë me
𝑦(𝑥) = 𝐶1 𝑦1 (𝑥) + 𝐶2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 (𝑥), 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏)
ku zgjidhjet 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 formojnë bashkësi fundamentale.
Në qoftë se e dimë një sistem fundamental të zgjidhjeve atëherë e kemi zgjidhur atë
ekuacion.
Zgjidhja partikulare fitohet nga zgjidhja e përgjithshme kur konstantave ju jepen vlera
plotësisht të caktuara.
Teorema 8. Në qoftë se funksionet 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 të përkufizuara në intervalin (𝑎, 𝑏) formojnë
bashkësi fundamentale të zgjidhjeve të ndonjë ekuacioni diferencial linear homogjen të rendit 𝑛,
atëherë ekuacioni në fjalë është unik.
Vërtetim. Ekuacioni i cili duhet të caktohet është i formës

𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 0.

Meqë 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 janë zgjidhje partikulare të këtij ekuacioni atëherë koeficientët e panjohur
𝑝1 (𝑥), 𝑝2 (𝑥), … , 𝑝𝑛 (𝑥) të tij e plotësojnë sistemin si vijon
(𝑛) (𝑛−1)
𝑦1 + 𝑝1 (𝑥)𝑦1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦1′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦1 = 0
(𝑛) (𝑛−1)
𝑦2 + 𝑝1 (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦2′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦2 = 0

..............................................................................
(𝑛) (𝑛−1)
𝑦𝑛 + 𝑝1 (𝑥)𝑦𝑛 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦𝑛′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦𝑛 = 0.
Ky sistem mund të rishkruhet në trajtën
(𝑛−1) (𝑛)
𝑝1 (𝑥)𝑦1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦1′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦1 = −𝑦1
(𝑛−1) (𝑛)
𝑝1 (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦2′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦2 = −𝑦2

..............................................................................
(𝑛−1) (𝑛)
𝑝1 (𝑥)𝑦𝑛 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦𝑛′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦𝑛 = −𝑦𝑛 .
 𝑛
[ ]
Determinanta e këtij sistemi është (−1) 2 𝑊(𝑥) ≠ 0, prej nga rrjedh se sistemi në fjalë ka
zgjidhje unike sipas të panjohurave 𝑝1 (𝑥), 𝑝2 (𝑥), … , 𝑝𝑛 (𝑥).
Ekuacionin e kërkuar mund ta gjejmë edhe në një mënyrë tjetër. Në qoftë se bashkësisë
linearisht të pavarur të funksioneve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 të cilat e plotësojnë sistemin e mësipërm, i
shtojmë funksionin 𝑦 për të cilën 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 0, atëherë sipas teoremës 7
bashkësia e funksioneve {𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , 𝑦} është linearisht e varur, prandaj Wronskiani i tij është i
barabartë me zero në intervalin (𝑎, 𝑏). Pra
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 𝑦
𝑦1′ 𝑦2′ … 𝑦𝑛′ 𝑦′
| … … … … |
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1) = 0.
|𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 𝑦 (𝑛−1) |
(𝑛) (𝑛) (𝑛)
𝑦1 𝑦2 … 𝑦𝑛 𝑦 (𝑛)

Në qoftë se këtë determinantë e zhvillojmë sipas shtyllës së fundit do ta fitojmë ekuacionin e

kërkuar.
Ka mbetur të tregojmë se ekuacioni i fituar është unik.
Supozojmë se kemi dy ekuacione lineare homogjene të rendit 𝑛

𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 0,

𝑦 (𝑛) + 𝑞1 (𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑞𝑛 (𝑥)𝑦 = 0,

me koeficientë të vazhdueshëm në intervalin (𝑎, 𝑏), të cilat kanë të njejtën bashkësi fundamentale
të zgjidhjeve 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 , atëherë ekziston 𝑖, 𝑖 = 1,2, . . . , 𝑛 i tillë që 𝑝𝑖 (𝑥) ≠ 𝑞𝑖 (𝑥), në intervalin
(𝑎, 𝑏). Me qenë se 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 janë zgjidhje të dy ekuacioneve, marrim identitetet
(𝑛) (𝑛−1) (𝑛−𝑖) (𝑛−𝑖−1)
𝑦𝑖 + 𝑝1 (𝑥)𝑦𝑖 + ⋯ + 𝑝𝑖 (𝑥)𝑦𝑖 + 𝑝𝑖+1 (𝑥)𝑦𝑖 + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦𝑖 = 0,
(𝑛) (𝑛−1) (𝑛−𝑖) (𝑛−𝑖−1)
𝑦𝑖 + 𝑞1 (𝑥)𝑦𝑖 + ⋯ + 𝑞𝑖 (𝑥)𝑦𝑖 + 𝑞𝑖+1 (𝑥)𝑦𝑖 + 𝑞𝑛 (𝑥)𝑦𝑖 = 0,

për 𝑖 = 1,2, … , 𝑛. Me zbritjen e këtyre ekuacioneve fitojmë

(𝑛−1) (𝑛−𝑖)
(𝑝1 (𝑥) − 𝑞1 (𝑥))𝑦𝑖 + ⋯ + (𝑝𝑖 (𝑥) − 𝑞𝑖 (𝑥) )𝑦𝑖 + ⋯ + (𝑝𝑛 (𝑥) − 𝑞𝑛 (𝑥))𝑦𝑖 = 0.

Nga identiteti i fundit del se funksionet 𝑦𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 janë 𝑛 zgjidhje linearisht të pavarura të
ekuacionit diferencial të rendit më të vogël ose baraz me 𝑛 − 1. Kjo është në kundërshtim me
teoremën 7. Andaj, 𝑝𝑖 (𝑥) = 𝑞𝑖 (𝑥) për 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 d.m.th ekuacioni diferencial është unik.
Shembull 3. Le të jenë 𝑝, 𝑞 ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) . Tregoni se për 𝑞(𝑥) < 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏) zgjidhjet e ekuacionit
𝑦 ′′ + 𝑝(𝑥)𝑦 ′ + 𝑞(𝑥)𝑦 = 0, nuk mund të kenë maksimume pozitive.
Zgjidhje. Le të jetë 𝑦 = 𝜑(𝑥), 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏) zgjidhje e ekuacionit të dhënë. Atëherë kemi
𝜑′′ (𝑥) + 𝑝(𝑥)𝜑′ (𝑥) + 𝑞(𝑥)𝜑(𝑥) ≡ 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).
Po të kishte funksioni 𝑦 = 𝜑(𝑥) maksimun pozitiv në pikën 𝑥0 ∈ (𝑎, 𝑏) (të kihet parasysh se
𝜑′ (𝑥0 ) = 0 ), atëherë patjetër do të vlente 𝜑(𝑥0 ) > 0 dhe 𝜑′′ (𝑥0 ) < 0, gjë që është e pamundur
sepse 𝜑′′ (𝑥0 ) + 𝑞(𝑥)𝜑(𝑥0 ) = 0.
Shembull 4. Të tregohet se herësi i dy zgjidhjeve linearisht të pavarura të ekuacionit
𝑦 ′′ + 𝑝(𝑥)𝑦 ′ + 𝑞(𝑥)𝑦 = 0, 𝑝, 𝑞 ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) ,

nuk ka pika të maksimumit lokal.

Zgjidhje. Le të jenë 𝑦𝑖 = 𝜑𝑖 (𝑥), 𝑖 = 1,2 zgjidhje linearisht të pavarura të ekuacionit të dhënë dhe
𝜇(𝑥) = 𝜑1 (𝑥)⁄𝜑2 (𝑥). Atëherë 𝑊(𝜑1 , 𝜑2 ) = 𝜑1 𝜑2′ − 𝜑1′ 𝜑2 ≠ 0 dhe 𝜑22 𝜇 ′(𝑥) = −𝑊(𝑥). Pasi që
𝑊(𝑥) ≠ 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏), do të kemi 𝜇′ (𝑥) ≠ 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏) d.m.th. funksioni 𝜇(𝑥) nuk ka vlera ekstreme
në intervalin (𝑎, 𝑏).
Shembull 5. Le të jetë 𝑦(𝑥) zgjidhje e ekuacionit 𝑦 ′′ + 𝑞(𝑥)𝑦 = 0, 𝑞 ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) dhe 𝑞(𝑥) > 0, 𝑥 ∈
(𝑎, 𝑏). Tregoni se funksioni 𝑦′(𝑥)⁄𝑦(𝑥) është zvogëlues në intervalin 𝐼 ⊆ (𝑎, 𝑏) në të cilin 𝑦(𝑥) ≠
0.
Zgjidhje. Le të jetë
𝑦′(𝑥)
𝜇(𝑥) = 𝑦(𝑥)
.

Atëherë
2
𝑦 ′′ (𝑥)𝑦(𝑥)−𝑦 ′ (𝑥)
𝜇′(𝑥) = 𝑦 2 (𝑥)
.

Me qenë se
𝑦 ′′ (𝑥) = −𝑞(𝑥)𝑦(𝑥),
do të kemi
2
−𝑞(𝑥)𝑦 2 (𝑥)−𝑦 ′ (𝑥)
𝜇′(𝑥) = 𝑦 2 (𝑥)
≤ 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏).

𝑦′(𝑥)
Prej nga vërejmë se funksioni 𝜇(𝑥) = 𝑦(𝑥)
është zvogëlues.

Shembull 6. Dy zgjidhje partikulare të ekuacionit diferencial

𝑦 ′′ + (𝑡𝑔𝑥 − 2𝑐𝑡𝑔𝑥)𝑦 ′ = 0
1
janë 𝑦1 = sin 𝑥 − 3 sin3 𝑥, 𝑦2 = sin3 𝑥. Tregoni se këto zgjidhje janë linearisht të varura

Zgjidhje. Për të treguar se zgjidhjet 𝑦1 , 𝑦2 janë linearisht të pavarura, njehsojmë Wronskijanin

(determinantiën e Vronskit):
𝑦1 𝑦2 ′ ′
𝑊(𝑦1 , 𝑦2 ) = |𝑦 ′
1 𝑦2′ | = 𝑦1 𝑦2 − 𝑦2 𝑦1 .
Duke zëvendësuar 𝑦1 , 𝑦2 fitojmë:
 1 3
𝑊(𝑦1 , 𝑦2 ) = | sin 𝑥 − 3 sin 𝑥 sin3 𝑥 |
cos 𝑥 − cos 3𝑥 3 sin2 𝑥 cos 𝑥
= sin2 𝑥 ( 2 sin 𝑥 cos 𝑥 − sin 3𝑥 cos 𝑥 + cos 3𝑥 sin 𝑥).
1
Duke shfrytëzuar identitetin sin 𝛼 cos 𝛽 = 2 [sin(𝛼 − 𝛽) + sin(𝛼 + 𝛽)], kemi se

1 1
𝑊(𝑦1 , 𝑦2 ) = sin2 𝑥 (sin 2𝑥 − (sin 2𝑥 + sin 4𝑥) + (sin(−2𝑥) + sin 4𝑥))
2 2
= sin2 𝑥 (sin 2𝑥 − sin 2𝑥) = 0,
dhe prej këtu del se 𝑦1 , 𝑦2 janë linearisht të varura.
Shembull 7. Të formohet ekuacioni diferencial linear të rendit më të ulët në qoftë se dihen dy
𝑥2
zgjidhje partikulare 𝑦1 = dhe 𝑦2 = ln 𝑥.
2

Zgjidhje. Determinanta e Wronskit për funksionet 𝑦1 , 𝑦2 do të jetë

𝑥2
2
ln 𝑥 𝑥
𝑊(𝑦1 , 𝑦2 ) = | 1
| = 2 (1 − 2 ln 𝑥) ≠ 0
𝑥
𝑥

për 𝑥 ∈ (0, √𝑒) ose 𝑥 ∈ (√𝑒, +∞). Në secilin prej këtyre intervaleve, zgjidhjet 𝑦1 dhe 𝑦2 dhe
janë linearisht të pavarura. Në bazë të teoremës 7, ekuacioni diferencial korrespondues i këtyre
zgjidhjeve është

𝑥2
ln 𝑥 𝑦
|2 |
1
𝑥 𝑦′ = 0.
| 𝑥 |
1
1 − 2 𝑦′′
𝑥
Duke e zhvilluar determinantën fitojmë ekuacionin e kërkuar
𝑥 2 (2 ln 𝑥 − 1)𝑦 ′′ − 𝑥(2 ln 𝑥 + 1)𝑦 ′ + 4𝑦 = 0.

Vërejmë se √𝑒 është pikë singulare e këtij ekuacioni.

Teorema 8. Zgjidhja e përgjithshme e ekuacioni diferencial linear johomogjen (2) është shuma e
zgjidhjes së përgjithshme të ekuacionit diferencial linear homogjen (3) dhe të një zgjidhje
partikulare të ekuacionit diferencial linear johomogjen (2).
Vërtetim. funksionet 𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 le të formojnë bashkësinë fundamentale të ekuacionit (3) dhe le
të jetë 𝑌𝑝 = 𝜑(𝑥) një zgjidhje partikulare e ekuacionit (2). Tutje, le të jetë 𝑦 = 𝜓(𝑥) cilado zgjidhje
e ekuacionit (2). Meqë 𝐿(𝑌𝑝 ) = 𝑓(𝑥), 𝐿(𝑦) = 𝑓(𝑥), atëherë 𝐿(𝑌𝑝 − 𝑦) = 𝐿(𝑌𝑝 ) − 𝐿(𝑦) ≡ 0 dhe prej
këtu rrjedh se 𝑌𝑝 − 𝑦 është zgjidhje e ekuacionit homogjen (3). Kemi parë se kjo zgjidhje mund
të shprehet si kombinim linear i bashkësisë fundamentale të zgjidhjeve, me fjalë tjera
𝑌𝑝 − 𝑦 = 𝐶1 𝑦1 + 𝐶2 (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛 ,
ose
𝑦 = 𝐶1 𝑦1 + 𝐶2 (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛 + 𝑌𝑝 . (11)

Ekuacioni i fundit tregon se zgjidhja 𝑦 = 𝜓(𝑥) e ekuacionit (2) është shumë e zgjidhjes së
përgjithshme të ekuacioni homogjen (3) dhe të një zgjidhje partikulare të ekuacionit johomogjen
(2). Meqë kjo zgjidhje është e çfarëdoshme atëherë vërtetë me anë të formulës (11) është dhënë
zgjidhja e përgjithshme.
Kapitulli VI
Ekucionet diferenciale lineare të rendit 𝒏 me koeficient konstantë
16. Ekucionet diferenciale lineare homogjene me koeficient konstantë
Në këtë paragraf do të shqyrtojmë kryesisht ekuacionet diferenciale lineare homogjene dhe
zgjidhjen e tyre. Siç kemi parë në kapitullin V për ta gjetur zgjidhjen e përgjithshme mjafton ta
gjejmë një sistem fundamental të zgjidhjeve. Do të tregojmë se në rastin kur koeficientët e
ekuacionit janë konstanta numerike, atëherë ekuacionet e tilla mund të zgjidhen duke zbatuar
vetëm veprime algjebrike.
Le të jetë dhënë ekuacioni diferencial linear homogjen i rendit 𝑛 në formën

𝐿(𝑦) = 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝑦 ′ + 𝑝𝑛 𝑦 = 0. (1)

ku 𝑝1 , 𝑝2 , … , 𝑝𝑛 janë numra realë të dhënë.

Euleri qysh në vitin 1743 ka vërejtur se funksioni eksponencial 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 për vlera të

përshtatshme të konstantës 𝜆 mund të jetë zgjidhje e ekuacionit (1). E zëvendësojmë këtë
funksion në ekuacionin (1) dhe kemi

𝐿(𝑒 𝜆𝑥 ) = 𝑒 𝜆𝑥 (𝜆𝑛 + 𝑝1 𝜆𝑛−1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝜆 + 𝑝𝑛 ) = 0

ku polinomi
𝑃(𝜆) = 𝜆𝑛 + 𝑝1 𝜆𝑛−1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝜆 + 𝑝𝑛 (2)
quhet polinom karakteristik ndërsa ekuacioni
𝑃(𝜆) = 𝜆𝑛 + 𝑝1 𝜆𝑛−1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝜆 + 𝑝𝑛 = 0 (3)

quhet ekuacion karakteristik i ekuacionit (1). Nga 𝐿(𝑒 𝜆𝑥 ) = 0 shohim se funksioni 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 është
zgjidhje e ekuacionit (1) atëherë dhe vetëm atëherë në qoftë se 𝜆 është zgjidhje e ekuacionit
karakteristik. Që do me thënë për ta zgjidhur ekuacionin diferencial (1) duhet të dimë ta zgjidhim
ekuacionin (1).
Në varësi të natyrës së zgjidhjeve të ekuacionit karakteristik do të shqyrtojmë këto raste:
𝑎) Rrënjët 𝜆𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 të ekuacionit karakteristik (3) janë të thjeshta, d.m.th 𝜆𝑖 ≠ 𝜆𝑗 ,
për 𝑖 ≠ 𝑗. Atëherë, zgjidhjet partikulare korresponduese janë:

𝑦1 = 𝑒 𝜆1 𝑥 , 𝑦2 = 𝑒 𝜆2 𝑥 , … . 𝑦𝑛 = 𝑒 𝜆𝑛 𝑥 .
Tregojmë se këto zgjidhje janë linearisht të pavarura.Për këtë arsye e gjejmë Wronskianin e tyre

𝑒 𝜆1 𝑥 𝑒 𝜆2 𝑥 … 𝑒 𝜆𝑛 𝑥
𝑊(𝑦1 , … , 𝑦𝑛 ) = | 𝜆1… 𝑒 𝜆1 𝑥 𝜆 2 𝑒 𝜆2 𝑥 … 𝜆 𝑛 𝑒 𝜆𝑛 𝑥 |
… … …
𝜆1𝑛−1 𝑒 𝜆1 𝑥 𝜆𝑛−1
2 𝑒
𝜆2 𝑥
… 𝜆𝑛−1
𝑛 𝑒
𝜆𝑛 𝑥
 1 1 … 1
(∑𝑛 𝜆 𝜆2 … 1
=𝑒 1 𝜆𝑖 )𝑥 | 1 |. (4)
… … … …
𝜆1𝑛−1 𝜆𝑛−1
1 … 𝜆1𝑛−1
Tani, meqë rrënjët 𝜆𝑖 janë të thjeshta nga algjebra dijmë se ∑𝑛1 𝜆𝑖 = −𝑝1 . Në anën tjetër
determinanta në anën e djathtë paraqet determinantën e Vandermondit ( Wandermond) e cila
është e barabartë me produktin ∏(𝜆𝑖 − 𝜆𝑗 ), 𝑖 > 𝑗. Rrjedhimisht

𝑊(𝑦1 , … , 𝑦𝑛 ) = 𝑒 −𝑝1 𝑥 ∏𝑖>𝑗(𝜆𝑖 − 𝜆𝑗 ) ≠ 0.

Në qoftë se rrënjët 𝜆𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 janë reale zgjidhja e përgjithshme e ekuacioni do të jetë

𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝜆1 𝑥 + 𝐶2 𝑒 𝜆2 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑒 𝜆𝑛 𝑥 .
Në rastin kur ekuacioni karakteristik ka rrënjë të thjesht komplekse, të themi 𝜆1 = 𝛼 + 𝑖𝛽, atëherë
edhe numri i konjuguar kompleks 𝜆2 = 𝛼 − 𝑖𝛽 është rrënjë e ekuacionit karakteristik. Zgjidhjet
korresponduese të ekuacionit janë 𝑦1 = 𝑒 (𝛼+𝑖𝛽)𝑥 dhe 𝑦2 = 𝑒 (𝛼−𝑖𝛽)𝑥 . Tani sipas formulave mirë të
njohura të Eulerit,kemi

𝑦1 = 𝑒 𝛼𝑥 𝑒 𝑖𝛽𝑥 = 𝑒 𝛼𝑥 (cos 𝛽𝑥 + 𝑖 sin 𝛽𝑥) = 𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 + 𝑖 𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥

𝑦2 = 𝑒 𝛼𝑥 𝑒 −𝑖𝛽𝑥 = 𝑒 𝛼𝑥 (cos 𝛽𝑥 − 𝑖 sin 𝛽𝑥) = 𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 − 𝑖 𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥

Atëherë, edhe pjesa reale 𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 dhe pjesa komplekse 𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥 të këtyre zgjidhjeve
gjithashtu janë zgjidhje të ekuacionit (1). Lehtë provohet se funksionet 𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 dhe 𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥
janë linearisht të pavarura. Në qoftë se rrënjët tjera 𝜆𝑖 , 𝑖 = 3,4, … , 𝑛 të ekuacionit karakteristik janë
reale, atëherë një sistem fundamental i zgjidhjeve të ekuacionit (1) do të jetë
𝜆3 𝑥 𝜆𝑛 𝑥
𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 , 𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥, 𝑒 ,…,𝑒 .

Rrjedhimisht zgjidhja e përgjithshme do të jetë

𝜆3 𝑥 𝜆𝑛 𝑥
𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 + C2 𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥 + 𝐶3 𝑒 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑒 .

Shembull 1. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 ′′′ − 6𝑦 ′′ + 11𝑦 ′ − 6𝑦 = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjen e kërkojmë në trajtën 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 . Pas zëvendësimit në ekuacionin e dhënë fitojmë

ekuacionin karakteristik
𝜆3 − 6𝜆2 + 11𝜆 − 6 = 0,
rrënjët e të cilit janë 𝜆1 = 1, 𝜆2 = 2 dhe 𝜆3 = 3. Funksionet
𝑦1 = 𝑒 𝑥 , 𝑦2 = 𝑒 2𝑥 , 𝑦3 = 𝑒 3𝑥 ,
formojnë sistem fundamental të zgjidhjeve, kështu që zgjidhja e përgjithshme është
𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑥 + 𝐶2 𝑒 2𝑥 + 𝐶3 𝑒 3𝑥 .
Shembull 2. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
 𝑦 ′′′ − 3𝑦 ′′ + 2𝑦 ′ = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjen e kërkojmë në trajtën 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 . Pas zëvendësimit në ekuacionin e dhënë fitojmë

ekuacionin karakteristik
𝜆3 − 3𝜆2 + 2𝜆 = 0,
rrënjët e të cilit janë 𝜆1 = 0, 𝜆2 = 1 dhe 𝜆3 = 2. Funksionet në vazhdim
𝑦1 = 1, 𝑦2 = 𝑒 𝑥 , 𝑦3 = 𝑒 2𝑥 ,
formojnë sistem fundamental të zgjidhjeve, prandaj zgjidhja e përgjithshme do të jetë
𝑦 = 𝐶1 + 𝐶2 𝑒 𝑥 + 𝐶3 𝑒 2𝑥 .
Shembull 3. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
𝑦 ′′′ − 3𝑦 ′′ + 9𝑦 ′ + 13𝑦 = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjen e kërkojmë në trajtën 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 . Pas zëvendësimit në ekuacionin e dhënë fitojmë

ekuacionin karakteristik
𝜆3 − 3𝜆2 + 9𝜆 + 13 = 0.
Rrënjët e ekuacioni të dhënë janë 𝜆1 = −1, 𝜆2 = 2 + 3𝑖 dhe 𝜆3 = 2 − 3𝑖. Funksionet
𝑦1 = 𝑒 −𝑥 , 𝑦2 = 𝑒 2𝑥 cos 3𝑥 , 𝑦3 = 𝑒 2𝑥 sin 3𝑥,
formojnë sistem fundamental të zgjidhjeve, prandaj zgjidhja e përgjithshme do të jetë
𝑦 = 𝐶1 𝑒 −𝑥 + 𝑒 2𝑥 (𝐶2 cos 3𝑥 + 𝐶3 sin 3𝑥).
Shembull 4. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 (4) + 4𝑦 = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjen e kërkojmë në trajtën 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 . Pas zëvendësimit në ekuacionin e dhënë fitojmë

ekuacionin karakteristik
𝜆3 − 3𝜆2 + 9𝜆 + 13 = 0.
Rrënjët e ekuacioni të dhënë janë
4 𝜋+2𝑘𝜋 𝜋+2𝑘𝜋
𝜆𝑘 = √−4 = 4√4(cos 𝜋 + 𝑖𝑠𝑖𝑛𝜋=√2 (cos 4
+ 𝑖 sin 4
),

për 𝑘 = 0,1,2,3. Në bazë të kësaj kemi që

1 1
𝜆1 = √2 ( +𝑖 )=1+𝑖
√2 √2
1 1
𝜆2 = √2 (− +𝑖 ) = −1 + 𝑖
√2 √2
1 1
𝜆3 = √2 (− −𝑖 ) = −1 − 𝑖
√2 √2
 1 1
𝜆4 = √2 ( −𝑖 ) = 1 − 𝑖.
√2 √2

Funksionet në vazhdim
𝑦1 = 𝑒 𝑥 cos 𝑥 , 𝑦2 = 𝑒 𝑥 sin 𝑥, 𝑦3 = 𝑒 −𝑥 cos 𝑥 , 𝑦4 = 𝑒 −𝑥 sin 𝑥
Formojnë sistem fundamental të zgjidhjeve , prandaj zgjidhja e përgjithshme do të jetë
𝑦 = 𝑒 𝑥 (𝐶1 cos 𝑥 + 𝐶 2 sin 𝑥) + 𝑒 −𝑥 (𝐶3 cos 𝑥 + 𝐶4 sin 𝑥).
Shembull 5. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
𝑦 ′′′ − 𝑦 ′′ + 𝑦 ′ + 3𝑦 = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjen e kërkojmë në trajtën 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 . Pas zëvendësimit në ekuacionin e dhënë fitojmë

ekuacionin karakteristik
𝜆3 − 3𝜆2 + 2𝜆 = (𝜆 + 1)(𝜆2 − 2𝜆 + 3) = 0

rrënjët e të cilit janë 𝜆1 = −1, 𝜆2 = 1 − 𝑖√2 dhe 𝜆3 = 1 + 𝑖√2. Prej këndej 𝛼 = 1, 𝛽 = √2

,prandaj, funksionet në vazhdim

𝑦1 = 𝑒 −𝑥 , 𝑦2 = 𝑒 𝑥 cos 𝑥√2 , 𝑦3 = 𝑒 𝑥 sin 𝑥√2 ,

formojnë sistem fundamental të zgjidhjeve. Kështu që zgjidhja e përgjithshme do të jetë

𝑦 = 𝐶1 𝑒 −𝑥 + 𝑒 𝑥 (𝐶2 cos 𝑥√2 + 𝐶3 sin 𝑥√2).

𝑏) Supozojmë se të paktën njëra prej rrënjëve 𝜆𝑖 , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 të ekuacionit (3) është rrënjë
e shumfishtë. Të themi se 𝜆1 e ka rendin e shumfishitetit 𝑠1 , atëherë siç dimë nga algjebra
polinomi karakteristik mund të shprehet në formën 𝑃(𝜆) = (𝜆 − 𝜆1 )𝑠1 𝑄𝑛−𝑠1 (𝜆), ku 𝑄𝑛−𝑠1 (𝜆) është
polinom i shkallës 𝑛 − 𝑠1 . Atëherë vlen
(𝑠1 −1) (𝑠1 )
𝑃(𝜆1 ) = 𝑃′ (𝜆1 ) = ⋯ = 𝑃 (𝜆1 ) = 0, 𝑃 (𝜆1 ) ≠ 0. (5)

Do të tregojmë se funksionet 𝑦 = 𝑥 𝑚 𝑒 𝜆1 𝑥 janë zgjidhje të ekuacionit (1) për çdo 𝑚 =

0,1, … , 𝑠1 − 1.

Së pari në ekuacionin (1) zëvendësojmë 𝑦 = 𝑒 𝜆1 𝑥 dhe do të kemi

𝑑 𝑛 (𝑒 𝜆1𝑥 ) 𝑑 𝑛−1 (𝑒 𝜆1 𝑥 )
𝐿(𝑒 𝜆1 𝑥 ) = + 𝑝1 + ⋯ + 𝑝𝑛 𝑒 𝜆1 𝑥 = 𝑒 𝜆1 𝑥 𝑃(𝜆1 ) (𝐸1 )
𝑑𝑥 𝑛 𝑑𝑥 𝑛−1

Tani derivojmë relacionin (𝐸1 ) sipas 𝜆1 në mënyrë suksesive duke e konsideruar ndryshoren 𝑥
si madhësi konstante. Nga derivimi i parë sipas 𝜆1 kemi
𝑑 𝑑 𝑑 𝑛 (𝑒 𝜆1𝑥 ) 𝑑 𝑛−1 (𝑒 𝜆1 𝑥 )
𝑑𝜆1
𝐿(𝑒 𝜆1 𝑥 ) = 𝑑𝜆 [ 𝑑𝑥 𝑛
+ 𝑝1 𝑑𝑥 𝑛−1
+ ⋯ + 𝑝𝑛 𝑒 𝜆1 𝑥 = 𝑒 𝜆1 𝑥 𝑃(𝜆1 )].
1

Këtu tani mund të bëjmë ndërrimin e rendit të derivimit

𝑑 𝑑𝑖 𝑑𝑖 𝑑
∙
𝑑𝜆1 𝑑𝑥 𝑖
= 𝑑𝑥 𝑖 ∙ 𝑑𝜆 ,
1
prandaj vlen

𝑑𝑛 (𝑥𝑒 𝜆1 𝑥 ) 𝑑𝑛−1 (𝑥𝑒 𝜆1 𝑥 )

𝐿(𝑥𝑒 𝜆1 𝑥 ) = + 𝑝1 + ⋯ + 𝑝𝑛 𝑥𝑒 𝜆1 𝑥
𝑑𝑥 𝑛 𝑑𝑥 𝑛−1
= [𝑥𝑃(𝜆1 ) + 𝑃′(𝜆1 )]𝑒 𝜆1 𝑥 (𝐸2 )
Tani (𝐸2 ) e derivojmë sipas 𝜆1 dhe si rezultat do të kemi

𝑑𝑛 (𝑥 2 𝑒 𝜆1 𝑥 ) 𝑑𝑛−1 (𝑥 2 𝑒 𝜆1 𝑥 )
𝐿(𝑥 2 𝑒 𝜆1 𝑥 ) = + 𝑝1 + ⋯ + 𝑝𝑛 𝑥 2 𝑒 𝜆1 𝑥
𝑑𝑥 𝑛 𝑑𝑥 𝑛−1
= [𝑥 2 𝑃(𝜆1 ) + 2𝑥𝑃′(𝜆1 ) + 𝑃′′(𝜆1 )]𝑒 𝜆1 𝑥 (𝐸3 )
Këtë proces e vazhdojmë deri te indeksi 𝑠1 − 1. Pra, kemi
𝑑 𝑛 (𝑥 𝑠1−1 𝑒 𝜆1𝑥 ) 𝑑 𝑛−1 (𝑥 𝑠1−1 𝑒 𝜆1 𝑥 )
𝐿(𝑥 𝑠1 −1 𝑒 𝜆1 𝑥 ) = 𝑑𝑥 𝑛
+ 𝑝1 𝑑𝑥 𝑛−1
+ ⋯ + 𝑝𝑛 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 𝜆1 𝑥

𝑠 − 1 𝑠1 −2 ′
= [𝑥 𝑠1 −1 𝑃(𝜆1 ) + ( 1 )𝑥 𝑃 (𝜆1 ) + ⋯
1
𝑠 − 1 𝑠1 −3 ′′
+( 1 )𝑥 𝑃 (𝜆1 ) + ⋯ + 𝑃(𝑠1 −1) (𝜆1 )] 𝑒 𝜆1 𝑥 . (𝐸𝑠1 )
2
Duke pasë parasysh (5), ana e djathtë e (𝐸1 ) si dhe shprehjet në kllapa të mesme të (𝐸2 ), (𝐸3 ),
… , (𝐸𝑠1 ) anulohen, kështu që plotësohen identitetet

𝐿(𝑥 𝑖 𝑒 𝜆1 𝑥 ) = 0, (𝑖 = 0,1,2, … , 𝑠1 − 1).

Prandaj, funksionet

𝑦1 = 𝑒 𝜆1 𝑥 , 𝑦2 = 𝑥𝑒 𝜆1 𝑥 , … , 𝑦𝑠1 = 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 𝜆1 𝑥 (6)

paraqesin zgjidhje të ndryshme partikulare të cilat i korrespondojnë rrënjës 𝜆1 të rendit 𝑠1 .

Në përgjithësi në qoftë se rrënja 𝜆1 është e rendit 𝑠1 ,rrënja 𝜆2 e rendit 𝑠2 ,..., 𝜆𝜈 e rendit 𝑠𝜈 , ku
𝑠1 + 𝑠2 + ⋯ + 𝑠𝜈 = 𝑛, atëherë ngjashëm me (6) do të kemi këtë sistem të zgjidhjeve
korresponduese

𝑒 𝜆1 𝑥 , 𝑥𝑒 𝜆1 𝑥 , . . . , 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 𝜆1 𝑥

𝑒 𝜆2 𝑥 , 𝑥𝑒 𝜆2 𝑥 , . . . , 𝑥 𝑠2 −1 𝑒 𝜆2 𝑥
............................................................ (7)

𝑒 𝜆𝜈 𝑥 , 𝑥𝑒 𝜆𝜈 𝑥 , . . . , 𝑥 𝑠𝜈 −1 𝑒 𝜆𝜈 𝑥
Ka mbetur të tregojmë se funksionet (7) janë linearisht të pavarura. Supozojmë të kundërtën se
ato janë linearisht të varura. Pra, le të vlejë kombinimi linear zero
(1) (1) (1)
𝛼1 𝑒 𝜆1 𝑥 + 𝛼2 𝑥𝑒 𝜆1 𝑥 + . . . + 𝛼𝑠1 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 𝜆1 𝑥 +
(2) (2) (2)
+𝛼1 𝑒 𝜆2 𝑥 + 𝛼2 𝑥𝑒 𝜆2 𝑥 + . . . + 𝛼𝑠2 𝑥 𝑠2 −1 𝑒 𝜆2 𝑥 +

..................................................................... (8)
 (𝜈) (𝜈) (𝜈)
+𝛼1 𝑒 𝜆𝜈 𝑥 + 𝛼2 𝑥𝑒 𝜆𝜈 𝑥 + . . . + 𝛼𝑠𝜈 𝑥 𝑠𝜈 −1 𝑒 𝜆1 𝑥 = 0

ku së paku njëri prej koeficientëve të kombinimi linear është i ndryshëm prej zeros. D.m.th vlen
kushti
(𝑘)
∑𝜈𝑘=1 ∑𝑠𝑖=1
𝑘
|𝛼𝑖 | ≠ 0 (9)

Identiteti (8) mund të shkruhet edhe në formën

𝑃1 (𝑥)𝑒 𝜆1 𝑥 + 𝑃2 (𝑥)𝑒 (𝜆2 )𝑥 + 𝑃𝜈 (𝑥)𝑒 (𝜆𝜈)𝑥 = 0 (10)

në të cilën polinomi 𝑃𝑘 (𝑥) është i shkallës 𝑠𝜈 − 1, (𝑘 = 1,2, … , 𝜈). Në anën tjetër kur të shumzohet
(10) me 𝑒 −𝜆1 𝑥 , kemi

𝑃1 (𝑥) + 𝑃2 (𝑥)𝑒 (𝜆2 −𝜆1 )𝑥 + 𝑃𝜈 (𝑥)𝑒 (𝜆𝜈−𝜆1 )𝑥 = 0 (11)

Në qoftë se e derivojmë (11) 𝑠1 herë sipas 𝑥-it, marrim

𝑄2 (𝑥)𝑒 (𝜆2 −𝜆1 )𝑥 + 𝑄𝜈 (𝑥)𝑒 (𝜆𝜈−𝜆2 )𝑥 = 0 (12)

sepse
𝑑 𝑠1
𝑃 (𝑥)
𝑑𝑥 𝑠1 1
= 0,

Ndërsa polinomet 𝑄2 (𝑥), ..., 𝑄𝜈 (𝑥) janë të të njëjtës shkallë si edhe 𝑃2 (𝑥),..., 𝑃𝜈 (𝑥), respektivisht.

Përsëri e shumëzojmë (12) me 𝑒 −(𝜆2 −𝜆1 )𝑥 dhe pastaj e derivojmë 𝑠2 herë sipas 𝑥. Vërejmë
se edhe në këtë rast do të vlejë
𝑑 𝑠2
𝑄 (𝑥)
𝑑𝑥 𝑠2 2
= 0,

dhe këtë proces e vazhdojmë derisa të arrijmë te identiteti

𝑇𝜈 (𝑥)𝑒 (𝜆𝜈−𝜆𝜈−1 )𝑥 = 0 (13)

Meqë polinomi 𝑇𝜈 (𝑥) është i shkallës 𝑠𝜈 − 1, ai nuk mund të anulohet më tepër se për 𝑠𝜈 − 1 vlera
të 𝑥-it. Në anën tjetër vlen 𝑒 (𝜆𝜈−𝜆𝜈−1 )𝑥 > 0 për çdo 𝑥. Kjo na tregon se relacioni (13) është i
pamundshëm. Pra, supozimi ynë na ka sjell në kontradiksion. Rrjedhimisht, zgjidhjet (7) formojnë
një sistem fundamental. Prandaj zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (1) mund të shkruhet në
formën

𝑦 = (𝐶1 + 𝐶2 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑠1 𝑥 𝑠1 −1 )𝑒 𝜆1 𝑥 + (𝐶𝑠1 +1 + 𝐶2 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑠1 +𝑠2 𝑥 𝑠2 −1 )𝑒 𝜆2 𝑥 +

+(𝐶𝑠1 +𝑠2 +⋯+𝑠𝜈−1 +1 + 𝐶2 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑥 𝑠𝜈 −1 )𝑒 𝜆𝜈 𝑥 .

𝑐) Në rastin kur ekuacioni karakteristik ka rrënjë komplekse 𝜆1 = 𝛼 + 𝑖𝛽, të rendit 𝑠1 , atëherë

gjithashtu, edhe numri i konjuguar kompleks 𝜆2 = 𝛼 − 𝑖𝛽 është rrënjë e ekuacionit karakteristik e
rendit 𝑠1 . Si edhe në rastet e sipërme vijmë në përfundim se, zgjidhjet e ekuacionit diferencial (1)
që u korrespondojnë rrënjëve 𝜆1 dhe 𝜆2 do të jenë rrespektivisht

𝑒 (𝛼+𝑖𝛽)𝑥 , 𝑥𝑒 (𝛼+𝑖𝛽)𝑥 , … , 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 (𝛼+𝑖𝛽)𝑥

𝑒 (𝛼−𝑖𝛽)𝑥 , 𝑥𝑒 (𝛼−𝑖𝛽)𝑥 , … , 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 (𝛼−𝑖𝛽)𝑥

Përsëri me anë të formulave të Eulerit arrihet ndarja e pjesëve reale dhe imagjinare. Prandaj i
kemi këto dy sisteme zgjidhjesh reale:
𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 , 𝑥𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥 , … , 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 𝛼𝑥 cos 𝛽𝑥
} (14)
𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥 , 𝑥𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥 , … , 𝑥 𝑠1 −1 𝑒 𝛼𝑥 sin 𝛽𝑥
Pra, edhe për çdo rrënjë tjetër komplekse 𝜆𝑖 do të gjenim sistemin korrespondues të zgjidhjeve
partikulare, të trajtës (14) etj. P.sh. po qe se rrënjët tjera 𝜆3 , 𝜆4 , … , 𝜆𝑛 të ekuacionit karakteristik
janë reale të ndryshme, atëherë zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (1) do të ketë formën

𝑦 = [(𝐶1 + 𝐶2 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑠1 𝑥 𝑠1 −1 )cos𝛽𝑥 +(𝐶𝑠1 +1 + 𝐶2 𝑥 + ⋯ + 𝐶2𝑠1 𝑥 𝑠1 −1 ) sin 𝛽𝑥 ]𝑒 𝛼𝑥

+𝐶2𝑠1 +1 𝑒 𝜆3 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑒 𝜆𝑛 𝑥 .

Shembull 6. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 ′′′ − 3𝑦 ′′ + 3𝑦 ′ − 𝑦 = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjen e kërkojmë në trajtën 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 . Pas zëvendësimit në ekuacionin e dhënë fitojmë

ekuacionin karakteristik
𝜆3 − 3𝜆2 + 3𝜆 − 1 = 0.
rrënjët e këtij ekuacioni janë 𝜆1 = 𝜆2 = 𝜆3 = 1. Prej këndej funksionet
𝑦1 = 𝑒 𝑥 , 𝑦2 = 𝑥𝑒 𝑥 , 𝑦3 = 𝑥 2 𝑒 𝑥 ,
formojnë sistem fundamental të zgjidhjeve. Kështu që zgjidhja e përgjithshme do të jetë
𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑥 + 𝐶2 𝑥𝑒 𝑥 + 𝐶3 𝑥 2 𝑒 𝑥 .
Shembull 7. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
𝑦 ′′′ − 7𝑦 ′′ + 16𝑦 ′ − 12𝑦 = 0.
Zgjidhje. Ekuacionin karakteristik i ekuacionit të dhënë është
𝜆3 − 7𝜆2 + 16𝜆 − 12 = 0.
rrënjët e këtij ekuacioni janë 𝜆1 = 3 dhe 𝜆2 = 𝜆3 = 2. Kështu që funksionet
𝑦1 = 𝑒 3𝑥 , 𝑦2 = 𝑒 2𝑥 , 𝑦3 = 𝑥𝑒 2𝑥 ,
formojnë sistem fundamental të zgjidhjeve të ekuacionit të dhënë. Prandaj zgjidhja e
përgjithshme do të jetë
𝑦 = 𝐶1 𝑒 3𝑥 + 𝐶2 𝑒 2𝑥 + 𝐶3 𝑥𝑒 2𝑥 = 𝐶1 𝑒 3𝑥 + (𝐶2 + 𝐶3 𝑥)𝑒 2𝑥 .
Shembull 8. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 (4) + 4𝑦 ′′′ + 12𝑦 ′ + 9𝑦 = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjen e kërkojmë në trajtën 𝑦 = 𝑒 𝜆𝑥 . Pas zëvendësimit në ekuacionin e dhënë fitojmë

ekuacionin karakteristik
𝜆4 + 4𝜆3 + 12𝜆 + 9 = (𝜆2 + 2𝜆 + 3)2 = 0.
Rrënjët e këtij ekuacioni janë 𝜆1 = 𝜆2 = −1 − 𝑖√2, 𝜆3 = 𝜆4 = −1 + 𝑖√2. Pra, këto rrënjë janë
komplekse të shumfishta. Funksionet

𝑦1 = 𝑒 −𝑥 cos 𝑥√2 , 𝑦2 = 𝑥𝑒 −𝑥 cos 𝑥√2,

𝑦3 = 𝑒 −𝑥 sin 𝑥√2, 𝑦4 = 𝑥𝑒 −𝑥 sin 𝑥√2.

formojnë një sistem fundamental të zgjidhjeve. Kështu që zgjidhja e përgjithshme do të jetë

𝑦 = [(𝐶1 + 𝐶2 𝑥) cos 𝑥√2 + (𝐶3 + 𝐶4 𝑥) sin 𝑥√2)]𝑒 −𝑥 .

Shembull 9. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 (4) − 4𝑦 ′′′ + 8𝑦 ′′ − 8𝑦 ′ + 4𝑦 = 0.
Zgjidhje. Zgjidhjet e ekuacionit karakteristik
𝜆4 − 4𝜆3 + 8𝜆2 − 8𝜆 + 4 = 0
Janë 𝜆1 = 𝜆2 = 1 + 𝑖, 𝜆3 = 𝜆4 = 1 − 𝑖. Pra, këto rrënjë janë komplekse të shumfishta.
Funksionet

𝑦1 = 𝑒 𝑥 cos 𝑥 , 𝑦2 = 𝑥𝑒 −𝑥 cos 𝑥√2,

𝑦3 = 𝑒 −𝑥 sin 𝑥√2, 𝑦4 = 𝑥𝑒 −𝑥 sin 𝑥√2.

formojnë bashkësinë fundamentale të zgjidhjeve. Kështu që zgjidhja e përgjithshme do të jetë
𝑦 = [(𝐶1 + 𝐶2 𝑥) cos 𝑥 + (𝐶3 + 𝐶4 𝑥) sin 𝑥)]𝑒 𝑥 .
Shembull 10. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 (5) − 𝑦 (4) + 8𝑦 ′′′ − 8𝑦 ′′ + 16𝑦 ′ − 16𝑦 = 0.

Zgjidhje. Zgjidhjet e ekuacionit karakteristik
𝜆5 − 𝜆4 + 8𝜆3 − 8𝜆2 + 16𝜆 − 16 = 0
Janë 𝜆1 = 1, 𝜆2 = 𝜆3 = 2𝑖, 𝜆4 = 𝜆5 = −2𝑖. Andaj, funksionet

𝑦1 = 𝑒 𝑥 cos 𝑥 , 𝑦2 = 𝑥𝑒 −𝑥 cos 𝑥√2,

𝑦3 = 𝑒 −𝑥 sin 𝑥√2, 𝑦4 = 𝑥𝑒 −𝑥 sin 𝑥√2.

formojnë bashkësinë fundamentale të zgjidhjeve. Kështu që zgjidhja e përgjithshme do të jetë
𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑥 + (𝐶2 + 𝐶3 𝑥) cos 2𝑥 + (𝐶4 + 𝐶5 𝑥) sin 𝑥).
17. Ekucionet diferenciale lineare johomogjene me koeficientë konstantë
Tani do të shqyrtojmë problemin e gjetjes së zgjidhjes të ekuacionit diferencial linear johomogjen
të rendit 𝑛 me koeficientë konstantë

𝐿(𝑦) = 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝑦 ′ + 𝑝𝑛 𝑦 = 𝑓(𝑥), (15)

ku sikurse edhe te ekuacioni linear homogjen do të supozojmë se 𝑝1 , 𝑝2 , … , 𝑝𝑛 janë numra realë.
Për funksionin 𝑓(𝑥) supozojmë se është i vazhdueshëm në intervalin (𝑎, 𝑏). Kemi pa se zgjidhja
e përgjithshme 𝑦 e ekuacionit diferencial linear johomogjen (15) është e barabartë me shumën e
zgjidhjes së përgjithshme 𝑦ℎ të ekuacionit korrespondues homogjen, dhe cilës do një zgjidhje
partikulare 𝑦𝑝 të ekuacionit johomogjen (15). Për këtë arsye, problemi kryesor që paraqitet në
rastin e ekuacioneve diferenciale lineare johomogjene është studimi i metodave për gjetjen e
zgjidhjes partikulare të ekuacionit johomogjen (15). Metodën të cilën do ta zbatojmë për gjetjen e
kësaj zgjidhje është e njohur si metoda e Lagranzhit ose metoda e variacionit të konstantave.
Le të jetë

𝐿(𝑦) = 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝑦 ′ + 𝑝𝑛 𝑦 = 0, (16)

ekuacioni korrespondues homogjen i ekuacionit (15) dhe le të jetë 𝑦1 = 𝑦1 (𝑥), 𝑦 = 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑛 =
𝑦𝑛 (𝑥), 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏) një sistem fundamental i zgjidhjeve të ekuacionit (16). Siç dimë zgjidhja e
përgjithshme e ekuacionit (16) është funksioni
𝑦 = 𝐶1 𝑦1 + 𝐶2 𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑦𝑛 , (17)
ku 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑛 janë konstanta të çfarëdoshme. Metoda e variacionit të konstantave qëndron në
atë se, konstantat e çfarëdoshme në (17) i konsiderojmë si funksione të 𝑥-it me kusht që
funksioni
𝑦 = 𝐶1 (𝑥)𝑦1 + 𝐶2 (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛 (18)
të paraqes zgjidhje të ekuacionit johomogjen (15). Gjejmë derivatet e funksionit (18) deri te rendi
i 𝑛-të, duke dhënë disa kushte shtesë të cilat duhet t’i plotësojnë konstantat 𝐶1 (𝑥), 𝐶2 (𝑥), …,
, 𝐶𝑛 (𝑥). Po fillojmë me radhë:
𝑦 ′ = 𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 +
+𝐶1 (𝑥)𝑦1′ + 𝐶2 (𝑥)𝑦2′ + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛′ .
Në qoftë se
𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 = 0
atëherë për derivatin e dytë kemi
𝑦 ′′ = 𝐶1′ (𝑥)𝑦1′ + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2′ + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛′ +
+𝐶1 (𝑥)𝑦1′′ + 𝐶2 (𝑥)𝑦2′′ + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛′′ .
Le të jetë
𝐶1′ (𝑥)𝑦1′ + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2′ + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛′ = 0.
Rrjedh,
𝑦 ′′′ = 𝐶1′ (𝑥)𝑦1′′ + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2′′ + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛′′ +
+𝐶1 (𝑥)𝑦1′′′ + 𝐶2 (𝑥)𝑦2′′′ + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛′′′ .
Duke vazhduar këtë proces dhe duke marrë
(𝑘−1) (𝑘−1) (𝑘−1)
𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 = 0, 𝑘 = 3,4, … , 𝑛 − 1

fitojmë
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦 (𝑛−1) = 𝐶1 (𝑥)𝑦1 + 𝐶2 (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛 .

Duke e derivuar ekuacionin e fundit kemi

(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦 (𝑛) = 𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 +
(𝑛) (𝑛) (𝑛)
+𝐶1 (𝑥)𝑦1 + 𝐶2 (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝑦𝑛 .

Meqë funksioni i dhënë me (18) duhet të jetë zgjidhje e ekuacionit (15), duke i zëvendësuar
𝑦, 𝑦 ′ , … , 𝑦 𝑛 në (15) kemi
𝐿(𝑦) ≡ 𝐶1 (𝑥)𝐿(𝑦1 ) + 𝐶2 (𝑥)𝐿(𝑦2 ) + ⋯ + 𝐶𝑛 (𝑥)𝐿(𝑦𝑛 ) +
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
+𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 = 𝑓(𝑥).

Prej këtu rrjedh

(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 = 𝑓(𝑥),

sepse 𝐿(𝑦1 ) = 𝐿(𝑦2 ) = ⋯ = 𝐿(𝑦𝑛 ) = 0.

I bashkojmë ekuacionet të cilat janë fituar prej kushteve të cilat duhej të plotësonin
funksionet 𝐶1 (𝑥), 𝐶2 (𝑥), … , 𝐶𝑛 (𝑥). Vërejmë se ato ekuacione formojnë sistemin e ekuacioneve
lineare me të panjohurat 𝐶1′ (𝑥), 𝐶2′ (𝑥), … , 𝐶𝑛′ (𝑥):
𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 = 0
𝐶1′ (𝑥)𝑦1′ + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2′ + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛′ = 0
...........................................................
(𝑛−2) (𝑛−2) (𝑛−2)
𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 =0
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝐶1′ (𝑥)𝑦1 + 𝐶2′ (𝑥)𝑦2 + ⋯ + 𝐶𝑛′ (𝑥)𝑦𝑛 = 𝑓(𝑥),

determinanta e të cilit është 𝑊(𝑥) = 𝑊(𝑦1 , 𝑦2 , … , 𝑦𝑛 ) ≠ 0, 𝑥 ∈ (𝑎, 𝑏), ndërsa zgjidhja është
𝑊𝑖 (𝑥)
𝐶𝑖′ (𝑥) = 𝑊(𝑥)
, 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 (19)

ku 𝑊𝑖 (𝑥) është determinanta e cila merret nga determinanta 𝑊(𝑥) me zëvendësimin e shtyllës
𝑇
së 𝑖-të me shtyllën (0,0, … ,0, 𝑓(𝑥)) (rregullat e Kramerit). Pra,
 𝑦1 𝑦2 ⋯ 𝑦𝑖−1 0 𝑦𝑖+1 ⋯ 𝑦𝑛
𝑦1′ 𝑦2′ ⋯ ′
𝑦𝑖−1 0 ′
𝑦𝑖+1 ⋯ 𝑦𝑛′
| ⋯ ⋯ ⋯ ⋯ ⋯ |
𝑊𝑖 (𝑥) = ⋯ ⋯ ⋯ .
(𝑛−2) (𝑛−2)
| 𝑦1(𝑛−2) 𝑦2
(𝑛−2)
⋯ 𝑦𝑖−1 0 𝑦𝑖+1 ⋯ 𝑦𝑛
(𝑛−2)
|
(𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1) (𝑛−1)
𝑦1 𝑦2 ⋯ 𝑦𝑖−1 𝑓(𝑥) 𝑦𝑖+1 ⋯ 𝑦𝑛

Pas integrimit të relacioneve (19) gjejmë

𝑊 (𝑥)
𝑖
𝐶𝑖 (𝑥) = ∫ 𝑊(𝑥) 𝑑𝑥 + 𝐶𝑖 , , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛,

ku 𝐶𝑖 janë konstantat e integrimit.

Në fund, funksionet e gjetura i zëvendësojmë në (18), kështu që zgjidhja partikulare e
ekuacionit johomogjen (15) do të jetë e dhënë me funksionin
𝑊𝑖 (𝑥)
𝑦𝑝 = ∑𝑛𝑖=1 𝑦𝑖 ∫ 𝑑𝑥,
𝑊(𝑥)

ndërsa zgjidhja e përgjithshme shprehet me

𝑊 (𝑥)
𝑦 = ∑𝑛𝑖=1 𝐶𝑖 𝑦𝑖 + 𝑦𝑝 = ∑𝑛𝑖=1 𝐶𝑖 𝑦𝑖 + ∑𝑛𝑖=1 𝑦𝑖 ∫ 𝑊(𝑥)
𝑖
𝑑𝑥 .

Shembull 1. Me metodën e variacionit të konstantave të zgjidhet ekuacioni diferencial

𝑒𝑥
𝑦 ′′ − 2𝑦 ′ + 𝑦 = 𝑥
.

Zgjidhje. Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial homogjen është

𝑦 = (𝐶1 + 𝐶2 𝑥)𝑒 𝑥 .
Një sistem fundamental i zgjidhjeve të ekuacionit homogjen është 𝑦1 = 𝑒 𝑥 , 𝑦2 = 𝑥𝑒 𝑥 . Funksionet
𝐶1 = 𝐶1 (𝑥) dhe 𝐶2 = 𝐶2 (𝑥) i caktojmë nga sistemi i ekuacioneve
𝐶1′ (𝑥)𝑒 𝑥 + 𝐶2′ (𝑥)𝑥𝑒 𝑥 = 0
𝑒𝑥
𝐶1′ (𝑥)𝑒 𝑥 + 𝐶2′ (𝑥)(𝑥 + 1)𝑒 𝑥 = 𝑥
,

i cili siç po shihet është ekuivalent me sistemin

𝐶1′ (𝑥) + 𝐶2′ (𝑥)𝑥 = 0

1
𝐶1′ (𝑥) + 𝐶2′ (𝑥)(𝑥 + 1) = 𝑥 .
1
Rrjedhimisht, 𝐶1′ (𝑥) = −1 dhe 𝐶2′ (𝑥) = 𝑥, prej nga kemi 𝐶1 (𝑥) = −𝑥 + 𝐶1 , 𝐶2 (𝑥) = ln|𝑥| + 𝐶2, ku
𝐶1 dhe 𝐶2 janë konstanta të çfarëdoshme. Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë do të
jetë
𝑦 = [𝐶1 + (𝐶2 − 1)𝑥 + 𝑥 ln|𝑥|]𝑒 𝑥 .
Apo,
 𝑦 = [𝐶1 + 𝐶2′ 𝑥 + 𝑥 ln|𝑥|]𝑒 𝑥 ,
ku 𝐶2′ = 𝐶2 − 1.

18. Gjetja e zgjidhjes partikulare me metodën e koeficientëve të pacaktuar kur

funksioni 𝒇(𝒙) ka formë speciale
Supozojmë se 𝑓(𝑥) = 𝑃𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 , do me thanë ekuacioni (15) është i dhënë në formën

𝐿(𝑦) = 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝑦 ′ + 𝑝𝑛 𝑦 = 𝑃𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 , (20)

ku 𝑃𝑚 (𝑥) = 𝑎0 𝑥 𝑚 + 𝑎1 𝑥 𝑚−1 … + 𝑎𝑚−1 𝑥 + 𝑎𝑚 , 𝑚 ≥ 0 është polinom me koeficientë realë ose
kompleks, ndërsa 𝜇 është numër real ose kompleks.
Për formimin e zgjidhjes partikulare të ekuacionit (20) na paraqiten disa raste:
Rasti 1. Supozojmë se 𝜇 = 0. Atëherë ekuacioni (20) merr formën

𝐿(𝑦) = 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝑦 ′ + 𝑝𝑛 𝑦 = 𝑃𝑚 (𝑥). (21)

Në këtë rast zgjidhjen partikulare 𝑦𝑝 e kërkojmë në trajtën e polinomit po ashtu të shkallës 𝑚

𝑦𝑝 = 𝑄𝑚 (𝑥) = 𝑏0 𝑥 𝑚 + 𝑏1 𝑥 𝑚−1 … + 𝑏𝑚−1 𝑥 + 𝑏𝑚 . (22)

10 . −Le të jetë 𝑝𝑛 ≠ 0 në ekuacionin (21). Meqë (22) duhet të jetë zgjidhje e ekuacionit (21)
(𝑛)
atëherë 𝑦𝑝 dhe derivatet e tij 𝑦𝑝′ , 𝑦𝑝′′ ,...,𝑦𝑝 i zëvendësojmë në ekuacionin (21), pastaj i barazojmë
koeficientët pranë fuqive të njëjta të 𝑥 −it. Prej nga i gjejmë koeficientët 𝑏0 , 𝑏1 , … , 𝑏𝑚 të polinomit
𝑄𝑚 (𝑥) dhe me këte e kemi caktuar edhe zgjidhjen partikulare 𝑦𝑝 .

20 . −Në qoftë se 𝑝𝑛 = 𝑝𝑛−1 = ⋯ = 𝑝𝑛−𝑘+1 = 0, 𝑝𝑛−𝑘 ≠ 0, atëherë ekuacioni karakteristik i

ekuacionit korrespondues homogjen (21) do të jetë

𝜆𝑛 + 𝑝1 𝜆𝑛−1 + ⋯ + 𝑝𝑛−𝑘 𝜆𝑘 = 0.
D.m.th. 𝜆 = 0 është rrënjë e tij e rendit 𝑘, ndërsa forma e ekuacionit (21) do të jetë

𝑦 (𝑛) + 𝑝1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−𝑘 𝑦 (𝑘) = 𝑎0 𝑥 𝑚 + 𝑎1 𝑥 𝑚−1 … + 𝑎𝑚−1 𝑥 + 𝑎𝑚 . (23)

Tani me anën e zëvendësimit 𝑦 (𝑘) = 𝑧, rendi i ekuacionit (23) zbret në (𝑛 − 𝑘). Pra duhet ta
zgjidhim ekuacionin

𝑧 (𝑛−𝑘) + 𝑝1 𝑧 (𝑛−𝑘−1) + ⋯ + 𝑝𝑛−𝑘 𝑧 = 𝑎0 𝑥 𝑚 + 𝑎1 𝑥 𝑚−1 … + 𝑎𝑚−1 𝑥 + 𝑎𝑚 .

Zgjidhjen e të cilit e kërkojmë në trajtën e një polinomi të shkallës 𝑚

𝑧 = 𝑄𝑚 (𝑥) = 𝑏0 𝑥 𝑚 + 𝑏1 𝑥 𝑚−1 … + 𝑏𝑚−1 𝑥 + 𝑏𝑚 .

Kur të caktohet funksioni 𝑧, atëherë në bazë të zëvendësimit 𝑦 (𝑘) = 𝑧, pas 𝑘 integrimeve

radhazi të ekuacionit

𝑦 (𝑘) = 𝑄𝑚 (𝑥),
e gjejmë zgjidhjen 𝑦 e cila në rastin tonë paraqet një polinom të shkallës 𝑚 + 𝑘:
 𝑦 = 𝛼0 𝑥 𝑚+𝑘 + ⋯ + 𝛼𝑚 𝑥 𝑘 + 𝐶1 𝑥 𝑘+1 + ⋯ + 𝐶𝑘−1 𝑥 + 𝐶𝑘
ku 𝐶1 , 𝐶2 , … , 𝐶𝑘 janë konstantat e integrimit. Për 𝐶𝑖 = 0 (𝑖 = 1,2, … , 𝑘) një zgjidhje partikulare e
ekuacionit johomogjen do të jetë

𝑦𝑝 = 𝑥 𝑘 𝑄̅𝑚 (𝑥).

Shembull 1. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 ′′ − 5𝑦 ′ + 6𝑦 = 6𝑥 2 − 10𝑥 + 2.
Zgjidhje. Shqyrtojmë ekuacionin korrespondues homogjen 𝑦 ′′ − 5𝑦 ′ + 6𝑦 = 0 të ekuacionit të
dhënë. Zgjidhjet e ekuacionit karakteristik 𝜆2 − 5𝜆 + 6 = 0 janë 𝜆1 = 2 dhe 𝜆2 = 3. Zgjidhja e
përgjithshme e tij është 𝑦ℎ = 𝐶1 𝑒 2𝑥 + 𝐶2 𝑒 3𝑥 . Me qenë se 𝜇 = 0 nuk është zgjidhje e ekuacionit
karakteristik, zgjidhjen partikulare e kërkojmë në formën
𝑦𝑝 = 𝐴𝑥 2 + 𝐵𝑥 + 𝐶.

Atëherë 𝑦𝑝′ = 2𝐴𝑥 + 𝐵, 𝑦𝑝′′ = 2𝐴. Pasi t’i zëvendësojmë vlerat 𝑦𝑝 , 𝑦𝑝′ dhe 𝑦𝑝′′ në ekuacionin e
dhënë, do të kemi
6𝐴𝑥 2 + (6𝐵 − 10𝐴)𝑥 + 6𝐶 − 5𝐵 + 2𝐴 = 6𝑥 2 − 10𝑥 + 2,
prej nga marrim sistemin
6𝐴 = 6, 6𝐵 − 10𝐴 = −10, 6𝐶 − 5𝐵 + 2𝐴 = 2
zgjidhja e të cilit është 𝐴 = 1, 𝐵 = 0 dhe 𝐶 = 0. Do të thotë zgjidhja e përgjithshme jepet me
relacionin
𝑦 = 𝑦ℎ + 𝑦𝑝 = 𝐶1 𝑒 2𝑥 + 𝐶2 𝑒 3𝑥 + 𝑥 2 .

Shembull 2. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 (4) + 2𝑦 ′′′ + 3𝑦 ′′ = 𝑥 − 1.

Zgjidhje. Ekuacioni homogjen korrespondues i ekuacionit të dhënë është 𝑦 (4) + 2𝑦 ′ ′′ + 3𝑦′′ = 0.

Zgjidhjet e ekuacionit karakteristik
𝜆4 + 2𝜆3 + 3𝜆2 = 𝜆2 (𝜆2 + 2𝜆 + 3) = 0

janë 𝜆1 = 𝜆2 = 0, 𝜆3 = −1 + 𝑖√2 dhe 𝜆4 = −1 − 𝑖√2. Zgjidhja e përgjithshme e e ekuacionit

homogjen do të jetë

𝑦ℎ = 𝐶1 + 𝐶2 𝑥 + (𝐶3 cos 𝑥√2 + 𝐶4 sin 𝑥√2)𝑒 −𝑥 .

Me qenë se 𝑝3 = 𝑝4 = 0. Zgjidhjen partikulare të ekuacionit johomogjen e kërkojmë në formën

𝑦𝑝 = 𝑥 2 (𝐴𝑥 + 𝐵) = 𝐴𝑥 3 + 𝐵𝑥 2 .

Atëherë 𝑦𝑝′ = 3𝐴𝑥 2 + 2𝐵𝑥, 𝑦𝑝′′ = 6𝐴𝑥 + 2𝐵 dhe 𝑦𝑝′′′ = 6𝐴. Pasi t’i zëvendësojmë vlerat 𝑦𝑝 , 𝑦𝑝′ dhe
𝑦𝑝′′ në ekuacionin e dhënë, do të kemi

2 ∙ 6𝐴 + 3(6𝐴𝑥 + 2𝐵 ) = 𝑥 − 1.
 1 5
Duke i barazuar koeficientët anë për anë gjejmë vlerat 𝐴 = 18, 𝐵 = − 18. Zgjidhja partikulare
është
𝑥3 5
𝑦𝑝 = 18 − 18 𝑥 2

ndërsa zgjidhja e përgjithshme është

𝑥3 5
𝑦 = 𝑦ℎ + 𝑦𝑝 = 𝐶1 + 𝐶2 𝑥 + (𝐶3 cos 𝑥√2 + 𝐶4 sin 𝑥√2)𝑒 −𝑥 + 18 − 18 𝑥 2 .

Rasti 2. Supozojmë se 𝜇 nuk është rrënjë e ekuacionit karakteristik të ekuacionit homogjen që i

shoqërohet ekuacionit (20). Në këtë rast zgjidhjen partikulare 𝑦𝑝 e kërkojmë në formën

𝑦𝑝 (𝑥) = 𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 ,

ku 𝑄𝑚 (𝑥) = 𝑏0 𝑥 𝑚 + 𝑏1 𝑥 𝑚−1 … + 𝑏𝑚−1 𝑥 + 𝑏𝑚 është polinonom i shkallës 𝑚 me koeficientë të

pacaktuar.
Koeficientët e polinomit 𝑄𝑚 (𝑥) i gjejmë nga kushti
𝐿(𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 ) = 𝑃𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 .
Duke i barazuar koeficientët pranë fuqive të njëjta të 𝑥-it dhe duke u bazuar në supozimin se 𝜇
nuk është rrënjë e polinomit karakteristik të ekuacionit, i gjejmë koeficientët 𝑏0 , 𝑏1 , … , 𝑏𝑚 të cilët
janë të përcaktuar në mënyrë të vetme.
Shembull 3. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
𝑦 ′′ − 4𝑦 = 3𝑒 3𝑥 .
Zgjidhje. Ekuacioni korrespondues homogjen i ekuacionit të dhënë është 𝑦 ′′ − 4𝑦 = 0. Zgjidhjet
e ekuacionit karakteristik
𝜆2 − 4 = 0,
janë 𝜆1 = 2 dhe 𝜆2 = −2. Zgjidhja e përgjithshme e e ekuacionit homogjen do të jetë
𝑦ℎ = 𝐶1 𝑒 2𝑥 + 𝐶2 𝑒 −2𝑥 .
Me qenë se 𝜇 = 3 nuk është rrënjë e ekuacionit karakteristik, zgjidhjen partikulare të ekuacionit
johomogjen e kërkojmë në formën
𝑦𝑝 = 𝐴𝑒 3𝑥 .

Atëherë 𝑦𝑝′ = 3𝐴𝑒 3𝑥 , 𝑦𝑝′′ = 9𝐴𝑒 3𝑥 . Pasi t’i zëvendësojmë vlerat 𝑦𝑝 dhe 𝑦𝑝′′ në ekuacionin e dhënë,
do të kemi
(9𝐴 − 4𝐴)𝑒 3𝑥 = 3𝑒 3𝑥 .
3
Duke i barazuar koeficientët anë për anë gjejmë vlerën 𝐴 = 5. Zgjidhja partikulare e ekuacionit
johomogjen është
3
𝑦𝑝 = 𝑒 3𝑥
5
ndërsa zgjidhja e përgjithshme është
3
𝑦 = 𝑦ℎ + 𝑦𝑝 = 𝐶1 𝑒 2𝑥 + 𝐶2 𝑒 −2𝑥 + 5 𝑒 3𝑥 .

Rasti 3. Supozojmë se 𝜇 është rrënjë e shumëfishtë e ekuacionit karakteristik të ekuacionit

(20), me shkallën e shumfishitetit të barabartë me 𝑟 ≥ 1. Atëherë

𝑃(𝜇) = 𝑃′(𝜇) = ⋯ = 𝑃(𝑟−1) (𝜇) = 0, 𝑃 (𝑟) (𝜇) ≠ 0,

ku me 𝑃(𝜆) kemi shënuar polinomin karakteristik. Në këtë rast zgjidhjen partikulare nuk mund ta
kërkojmë në formën 𝑦𝑝 (𝑥) = 𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 , sepse 𝑃(𝜇) = 0. Për këtë arsye, zgjidhjen partikulare e
kërkojmë në trajtën
𝑦𝑝 (𝑥) = 𝑥 𝑟 𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 ,

ku 𝑄𝑚 (𝑥) është polinom i formës sikurse në rastin e parë dhe të dytë.

Koeficientët e polinomit 𝑄𝑚 (𝑥) i gjejmë nga kushti
𝐿(𝑥 𝑟 𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 ) = 𝑃𝑚 (𝑥)𝑒 𝜇𝑥 .
Duke i barazuar koeficientët pranë fuqive të njëjta të 𝑥-it dhe duke shfrytëzuar supozimin se
𝑃(𝑟) (𝜇) ≠ 0, i gjejmë koeficientët e polinomit 𝑄𝑚 (𝑥) të cilët janë të përcaktuar në mënyrë të vetme.
Shembull 4. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
𝑦 ′′ − 4𝑦 ′ + 4𝑦 = 2𝑒 2𝑥 .
Zgjidhje. Ekuacioni korrespondues homogjen i ekuacionit të dhënë është 𝑦 ′′ − 4𝑦 ′ + 4𝑦 = 0.
Zgjidhjet e ekuacionit karakteristik
𝜆2 − 4𝜆 + 4 = 0,
janë 𝜆1 = 𝜆2 = 2 . Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit homogjen do të jetë
𝑦ℎ = 𝐶1 𝑒 2𝑥 + 𝐶2 𝑥𝑒 2𝑥 .
Me qenë se 𝜇 = 2 është rrënjë e dyfishtë, zgjidhjen partikulare të ekuacionit johomogjen e
kërkojmë në formën
𝑦𝑝 = 𝐴𝑥 2 𝑒 3𝑥

Duke zëvendësuar vlerat 𝑦𝑝 , 𝑦𝑝′ , 𝑦𝑝′′ në ekuacionin e dhënë marrim 𝐴 = 1, kështu që zgjidhja e
përgjithshme jepet me
𝑦 = 𝑦ℎ + 𝑦𝑝 = 𝐶1 𝑒 2𝑥 + 𝐶2 𝑥𝑒 2𝑥 + 𝑥 2 𝑒 3𝑥 .

Vërejtje 1. Rruga e përshkruar në rastin 2 dhe rastin 3 mund të shfrytëzohet për zgjidhjen e
ekuacionit diferencial të formës
 𝐿(𝑦) = ∑𝑠𝑘=1 𝑃𝑚𝑘 (𝑥)𝑒 𝜇𝑘 𝑥 , (24)

ku 𝑃𝑚𝑘 (𝑥) janë polinome të shkallës 𝑚𝑘 . Në atë rast duhet të caktohen zgjidhjet partikulare 𝑦𝑘 (𝑥)
të ekuacioneve 𝐿(𝑦) = 𝑃𝑚𝑘 (𝑥)𝑒 𝜇𝑘𝑥 , 𝑘 = 1,2, … , 𝑠. Atëherë, 𝑦𝑝 = 𝑦1 + 𝑦2 + ⋯ 𝑦𝑠 do të jetë zgjidhje
partikulare e ekuacionit (24). Me të vërtetë, në bazë të vetive të zgjidhjeve dhe linearitetit të
operatorit 𝐿 vlen

𝐿(𝑦𝑝 ) = 𝐿(∑𝑠𝑖=1 𝑦𝑖 ) = ∑𝑠𝑖=1 𝐿(𝑦𝑖 ) = ∑𝑠𝑖=1 𝑃𝑚𝑘 (𝑥)𝑒 𝜇𝑘 𝑥 .

Metoda e koeficientëve të pacaktuar mund të zbatohet edhe në rastin e formimit të zgjidhjes

partikulare të ekuacionit (15) tek i cili
𝑓(𝑥) = [𝑃𝑚 (𝑥) cos 𝛽𝑥 + 𝑄𝑚 (𝑥) sin 𝛽𝑥]𝑒 𝛼𝑥 , (25)
ku 𝑃𝑚 (𝑥) dhe 𝑄𝑚 (𝑥) janë polinome të shkallës më të vogël ose baraz me 𝑚. Në qoftë se tani i
përdorim formulat e Eulerit
𝑒 𝑖𝛽𝑥 +𝑒 −𝑖𝛽𝑥 𝑒 𝑖𝛽𝑥 −𝑒 −𝑖𝛽𝑥
cos 𝛽𝑥 = 2
, sin 𝛽𝑥 = 2

Atëherë shprehja (25) mund të shkruhet në formën

𝑓(𝑥) = 𝑃𝑚 (𝑥)𝑒 (𝛼+𝑖𝛽)𝑥 + 𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 (𝛼−𝑖𝛽)𝑥 (26)

ku 𝑃𝑚 (𝑥) dhe 𝑄𝑚 (𝑥) janë polinome të shkallës 𝑚. Tani vërejmë se ana e djathtë është e formës
të cilën e shqyrtuam më parë. Për këtë arsye duhet të dallojmë këto dy raste:
Rasti 4. Supozojmë se 𝛼 + 𝑖𝛽 nuk është rrënjë e ekuacionit karakteristik. Atëherë zgjidhjen
partikulare e kërkojmë në formën
(1) (1)
𝑦𝑝 = 𝑃𝑚 (𝑥)𝑒 (𝛼+𝑖𝛽)𝑥 + 𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 (𝛼−𝑖𝛽)𝑥
(1) (1)
ku 𝑃𝑚 (𝑥) dhe 𝑄𝑚 janë polinome të shkallës 𝑚 me koeficientë të pacaktuar. Rrespektivisht,
(1) (1)
𝑦𝑝 = 𝑒 𝛼𝑥 (𝑃𝑚 (𝑥) cos 𝛽𝑥 + 𝑄𝑚 (𝑥) sin 𝛽𝑥)
(1) (1)
në formën reale, ku 𝑃𝑚 (𝑥) dhe 𝑄𝑚 (𝑥) janë polinome të shkallës 𝑚 me koeficientë të
pacaktuar.
Rasti 5. Le të jetë 𝛼 + 𝑖𝛽 rrënjë e shumëfishtë e ekuacionit karakteristik, me shkallën e
shumëfishitetit të barabartë me 𝑟 ≥ 1. Atëherë zgjidhjen partikulare e kërkojmë në formën
(1) (1)
𝑦𝑝 = 𝑥 𝑟 (𝑃𝑚 (𝑥)𝑒 (𝛼+𝑖𝛽)𝑥 + 𝑄𝑚 (𝑥)𝑒 (𝛼−𝑖𝛽)𝑥 )

Rrespektivisht,
(1) (1)
𝑦𝑝 = 𝑥 𝑟 𝑒 𝛼𝑥 (𝑃𝑚 (𝑥) cos 𝛽𝑥 + 𝑄𝑚 (𝑥) sin 𝛽𝑥)
(1) (1)
në formën reale, ku 𝑃𝑚 (𝑥) dhe 𝑄𝑚 (𝑥) janë polinome të shkallës 𝑚 me koeficientë të
pacaktuar.
Vërejtje 2. Në qoftë se polinomet në anën e djathtë të shprehjes (25) janë me shkallë të
ndryshme, p.sh. sipas radhës, 𝑚1 dhe 𝑚2 , atëherë në zgjidhjen partikulare për shkallën 𝑚 të
(1) (1)
polinomeve 𝑃𝑚 (𝑥) dhe 𝑄𝑚 (𝑥) merret 𝑚 = 𝑚𝑎𝑥{𝑚1 , 𝑚2 }.
Shembull 5. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
𝑦 ′′ − 6𝑦 ′ + 5𝑦 = −3𝑒 𝑥 + 5𝑥 2 .
Zgjidhje. Ekuacioni korrespondues homogjen i ekuacionit të dhënë është 𝑦 ′′ − 6𝑦 ′ + 5𝑦 = 0.
Zgjidhjet e ekuacionit karakteristik
𝜆2 − 6𝜆 + 5 = 0.
janë 𝜆1 = 1 dhe 𝜆2 = 5. Zgjidhja e përgjithshme e e ekuacionit homogjen do të jetë

𝑦ℎ = 𝐶1 𝑒 𝑥 + 𝐶2 𝑒 5𝑥 .
Tani duhet të caktojmë zgjidhjen partikulare për secilin nga ekuacionet
𝑦 ′′ − 6𝑦 ′ + 5𝑦 = −3𝑒 𝑥
{ ′′
𝑦 − 6𝑦 ′ + 5𝑦 = 5𝑥 2
Vërejmë se 𝜇 = 1 është rrënjë e ekuacionit të parë karakteristik, prandaj zgjidhja partikulare është
3 3
e trajtës 𝑦𝑝1 = 𝐴𝑥𝑒 𝑥 . Lehtë vijmë në përfundim se 𝐴 = 4 kështu që 𝑦𝑝1 = 4 𝑥𝑒 𝑥 është zgjidhje
partikulare.
Për ekuacionin e dytë 𝜇 = 0 nuk është rrënjë e ekuacionit të tij karakteristik, prandaj zgjidhja
partikulare është e trajtës 𝑦𝑝2 = 𝐴𝑥 2 + 𝐵𝑥 + 𝐶. Ngjashëm sikurse në shembujt e mëparshëm
12 62 12 62
fitojmë 𝐴 = 1, 𝐵 = 5
dhe 𝐶 = 25, kështu që 𝑦𝑝2 = 𝑥 2 + 5
𝑥 + 25 është zgjidhje partikulare e
ekuacionit të dytë. Duke i mbledhur këto dy zgjidhje partikulare, fitojmë zgjidhje partikulare të
ekuacionit të dhënë. Pra
3 12 62
𝑦𝑝 = 𝑦𝑝1 + 𝑦𝑝2 = 4 𝑥𝑒 𝑥 + 𝑥 2 + 5
𝑥 + 25,

ndërsa zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit është

3 12 62
𝑦 = 𝑦ℎ + 𝑦𝑝 = 𝐶1 𝑒 𝑥 + 𝐶2 𝑒 5𝑥 + 4 𝑥𝑒 𝑥 + 𝑥 2 + 5
𝑥 + 25 .

Shembull 6. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 ′′ − 2𝑦 ′ + 10𝑦 = 𝑥𝑒 𝑥 sin 3𝑥.
Zgjidhje. Ekuacioni korrespondues homogjen i ekuacionit të dhënë është 𝑦 ′′ − 2𝑦 ′ + 10𝑦 = 0 dhe
ekuacioni karakteristik i tij është
𝜆2 − 2𝜆 + 10 = 0,
zgjidhjet e të cilit janë 𝜆1 = 1 + 3𝑖 dhe 𝜆2 = 1 − 3𝑖. Mirëpo, 𝛼 = 1, 𝛽 = 3 d.m.th. 𝜇 = 1 + 3𝑖
është rrënjë e ekuacionit karakteristik. Pra, zgjidhjen partikulare e kërkojme në formën
𝑦𝑝 = 𝑥𝑒 𝑥 [(𝐴𝑥 + 𝐵) cos 3𝑥 + (𝐶𝑥 + 𝐷) sin 3𝑥]
Pas njehsimit të vlerave 𝑦𝑝′ dhe 𝑦𝑝′′ dhe zëvendësimit të 𝑦𝑝 , 𝑦𝑝′ , 𝑦𝑝′′ në ekuacionin e dhënë fitojmë
identitetin
−12𝐴𝑥 sin 3𝑥 + 12𝐶𝑥 cos 3𝑥 + 2 ∙ (−3𝐵 + 𝐶) sin 3𝑥 + 2 ∙ (𝐴 + 3𝐷) cos 3𝑥
= 𝑥 sin 3𝑥.
Në qoftë se i barazojmë koeficientët pranë shprehjeve të njëjta të identitetit të sipërm, do
të fitojmë sistemin e ekuacioneve
−12𝐴 = 1
12𝐶 = 0
{ 2(−3𝐵 + 𝐶) = 0
2(𝐴 + 3𝐷) = 0
prej nga gjejmë
1 1
𝐴= , 𝐵 = 𝐶 = 0. 𝐷 = .
12 36

Zgjidhja partikulare e ekuacionit të dhënë do të jetë

𝑥 1
𝑦𝑝 = 𝑥𝑒 𝑥 (− 12 cos 3𝑥 + 36 sin 3𝑥).

Duke pasë parasysh se zgjidhja e ekuacionit correspondues homogjen është

𝑦ℎ = 𝑒 𝑥 (𝐶2 cos 3𝑥 + 𝐶3 sin 3𝑥),
zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë do të jetë
𝑥 1
𝑦 = 𝑦ℎ + 𝑦𝑝 = 𝑒 𝑥 (𝐶2 cos 3𝑥 + 𝐶3 sin 3𝑥) + 𝑥𝑒 𝑥 (− 12 cos 3𝑥 + 36 sin 3𝑥).

19. Transformimi i variablës së pavarur. Ekuacioni i Eulerit

Marrim në konsiderim ekuacionin diferencial linear homogjen të remdit 𝑛 koeficientë e të cilit
janë funksione

𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦 ′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 0 (27)

Qëllimi i kësaj metode është që të gjenden zëvendësime të përshtatshme të ndryshores së
pavarur me ndihmën e të cilave ekuacioni (27) transformohet në ekuacion me koeficientë
konstantë.
Marrim zëvendësimin 𝑥 = 𝜓(𝑡). Duke e zgjidhur këtë ekuacion sipas 𝑡 ( nëse ëshmtë e
mundur) marrim
𝑡 = 𝜑(𝑥) (28)
Në qoftë se funksioni 𝜑 është 𝑛 −herë i derivueshëm do të kemi
𝑦 ′ (𝑥) = 𝑦𝑡′ 𝑡𝑥′ = 𝑦𝑡′ 𝜑′ (𝑥),
2
𝑦 ′′ (𝑥) = 𝑦𝑡′′2 (𝜑′ (𝑥)) + 𝑦𝑡′ 𝜑′′ (𝑥),

.........................................................
 (𝑛) 𝑛
𝑦 (𝑛) (𝑥) = 𝑦𝑡 𝑛 (𝜑′ (𝑥)) + ⋯ + 𝑦𝑡′ 𝜑(𝑛) (𝑥).

Duke i zëvendësuar derivatet e sipërme në ekuacionin (27) marrim ekuacionin

(𝑛) 𝑛
𝑦𝑡 𝑛 (𝜑′ (𝑥)) + ⋯ + 𝑦𝑡′ 𝜑(𝑛) (𝑥) + ⋯ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 0.
𝑛
Pas pjesëtimit me (𝜑′ (𝑥)) fitojmë
(𝑛) 𝑝𝑛 (𝑥)
𝑦𝑡 𝑛 + ⋯ + 𝑛 𝑦=0 (29)
(𝜑′ (𝑥))

Nga ekuacioni (29) vërejmë se funksioni 𝑥 = 𝜓(𝑡), rrespektivisht 𝑡 = 𝜑(𝑥) duhet të zgjedhet i
tillë që koeficienti pranë 𝑦 të jetë konstantë. Kërkojmë 𝜑 të tillë që
𝑝𝑛 (𝑥) 1
𝑛 = 𝐶 𝑛.
(𝜑′ (𝑥))

Nga relacioni i fundit fitojmë

𝑛
𝑡 = 𝜑(𝑥) = 𝐶 ∫ √𝑝𝑛 (𝑥) 𝑑𝑥.

Njëri prej ekuacioneve i cili mund të zgjidhet në këtë mënyrë është ekuacioni diferencial i Eulerit
i cili paraqitet në formën

𝑥 𝑛 𝑦 (𝑛) + 𝑎1 𝑥 𝑛−1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑎𝑛−1 𝑥𝑦 ′ + 𝑎𝑛 𝑦 = 0 (30)

ku 𝑎1 , 𝑎2 , … , 𝑎𝑛 ∈ 𝑅 janë numra konkret.
𝑎
Në rastin tonë 𝑝𝑛 (𝑥) = 𝑥𝑛𝑛. Tani zëvemdësimi 𝑡 = 𝜑(𝑥) do të jetë i trajtës

𝑛 𝑎𝑛
𝑡 = 𝐶∫ √ 𝑑𝑥.
𝑥𝑛
1
Marrim 𝐶 = 𝑛 . Duke e zëvendësuar këtë vlerë të konstatës 𝐶 në relacionin e sipërm, shohim
√ 𝑎𝑛
se ekuacioni i Eulerit shndërrohet në ekuacion diferencial me koeficientë konstantë me anën e
zëvendësimit
𝑡 = 𝑙𝑛𝑥, 𝑥 > 0 ose 𝑥 = 𝑒 𝑡 ,
𝑡 = ln (−𝑥), 𝑥 < 0 ose 𝑥 = −𝑒 𝑡 .
Në vazhdim transformimin e ekuacionit do ta bëjmë për rastin kur 𝑥 > 0, pra me zëvendësimin
𝑡 = ln 𝑥 ose 𝑥 = 𝑒 𝑡 (31)
sepse ngjashëm veprojmë në rastin kur 𝑥 < 0.
Po i njehsmojmë me radhë derivatet
𝑑𝑦 𝑑𝑦 𝑑𝑡 𝑑𝑦 1
𝑦 ′ = 𝑑𝑥 = ∙
𝑑𝑡 𝑑𝑥
= ∙
𝑑𝑡 𝑥
,

ose
 𝑑𝑦
𝑥𝑦 ′ = 𝑑𝑡
(32)

Tani ekuacionin (32) e derivojmë sipas 𝑥-it, kështu duke pasë parasysh (31), gjejmë
𝑑 2 𝑦 𝑑𝑡
𝑥𝑦 ′′ + 𝑦 ′ = ∙
𝑑𝑡 2 𝑑𝑥
prej nga
𝑑2 𝑦 1 𝑑𝑦 1
𝑥𝑦 ′′ = ∙
𝑑𝑡 2 𝑥
− 𝑑𝑡 ∙ 𝑥 ,

apo
𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
𝑥 2 𝑦 ′′ = − (33)
𝑑𝑡 2 𝑑𝑡

përsëri e derivojmë ekuacionin (33) sipas 𝑥-it, prej nga kemi

𝑑 3 𝑦 𝑑𝑡 𝑑2 𝑦 𝑑𝑡
𝑥 2 𝑦 ′′′ + 2𝑥𝑦 ′′ = ∙
𝑑𝑡 3 𝑑𝑥
− 𝑑𝑡 2 ∙ 𝑑𝑥 ,

kështu që së bashku me (32) dhe (33) do të kemi

𝑑3 𝑦 1 𝑑2 𝑦 1 𝑑2 𝑦 1 𝑑𝑦 1
𝑥 2 𝑦 ′′′ = ∙
𝑑𝑡 3 𝑥
− 𝑑𝑡 2 ∙ 𝑥 − 2 ( 𝑑𝑡 2 ∙ 𝑥 − 𝑑𝑡 ∙ 𝑥),

d.m.th.
𝑑3 𝑦 𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
𝑥 3 𝑦 ′′′ = 𝑑𝑡 3
− 3 𝑑𝑡 2 + 2 𝑑𝑡 . (34)

Duke vazhduar këtë proces i fitojmë me radhë shprehjet 𝑥𝑦 ′ , 𝑥 2 𝑦 ′′, 𝑥 3 𝑦 ′′′,....të cilat janë
shprehur si kombinime lineare të
𝑑𝑦 𝑑 2 𝑦 𝑑 3 𝑦
, ,
𝑑𝑡 𝑑𝑡 2 𝑑𝑡 3
,...

Pas zëvendësimit të tyre në (15) fitojmë një ekuacion linear homogjen

𝑑𝑛𝑦 𝑑 𝑛−1 𝑦
𝑑𝑡 𝑛
+ 𝑝1 𝑑𝑡 𝑛−1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝑦 ′ + 𝑝𝑛 𝑦 = 0 (35)

me koeficientë konstantë.
Ekuacionin e transformuar (35) e zgjedhim me metodën e njohur duke u nisur nga ekuacioni
karakteristik i tij
𝜆𝑛 + 𝑝1 𝜆𝑛−1 + ⋯ + 𝑝𝑛−1 𝜆 + 𝑝𝑛 = 0 (3′)
Në qoftë se të gjitha rrënjët janë reale të ndryshme, atëherë zgjidhja e përgjithshme e (35)
do të jetë e shprehur me

𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝜆1 𝑡 + 𝐶2 𝑒 𝜆2 𝑡 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑒 𝜆𝑛 𝑡 .
Pasi të kthehemi në zëvendësimin (31) zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit (30) do të jetë
𝜆1
𝑦 = 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑥 𝜆2 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑥 𝜆𝑛 .
 𝜆
Nga zgjidhja e përgjithshme vërejmë se funksionet 𝑥 1 , 𝑥 𝜆2 ,..., 𝑥 𝜆𝑛 janë zgjidhje partikulare të
ekuacionit të Eulerit. Për këtë arsye zgjidhja e ekuacionit të Eulerit shpesh mund të kërkohet edhe
në formën

𝑦 = 𝑥 𝜆 , 𝑥 > 0 ose 𝑦 = (−𝑥)𝜆 , 𝑥 < 0.

Në qoftë se ekuacioni (3′) ka rrënjën 𝜆1 të rendit 𝑠1 , 𝜆2 të rendit 𝑠2 ,..., 𝜆𝜈 të rendit 𝑠𝜈 , atëherë do
të kemi një sistem zgjidhjesh të ngjashëm me (7) ndërsa zgjidhja e përgjithshme shprehet me

𝑦 = 𝑃1 (𝑡)𝑒 𝜆1 𝑡 + 𝑃2 (𝑡)𝑒 𝜆2 𝑡 + ⋯ + 𝑃𝜈 (𝑡)𝑒 𝜆𝜈 𝑡 ,

ku polimomet 𝑃𝑖 (𝑡) janë të shkallës 𝑝𝑖 − 1, 𝑖 = 1,2, … , 𝜈. Përsëri në bazë të zëvendësimit (31),
zgjidhja e përgjithshme e ekuaciomit (30) do të jetë
𝜆 𝜆 𝜆
𝑦 = 𝑥 1 𝑃1 (ln 𝑥) + 𝑥 2 𝑃2 (ln 𝑥) + ⋯ + 𝑥 𝜈 𝑃𝜈 (ln 𝑥).

Vërejmë se edhe ekuacioni diferencial

(𝑎𝑥 + 𝑏)𝑛 𝑦 (𝑛) + 𝑎1 (𝑎𝑥 + 𝑏)𝑛−1 𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + 𝑎𝑛−1 (𝑎𝑥 + 𝑏)𝑦 ′ + 𝑎𝑛 𝑦 = 0 (36)
mund të sillet në ekuacion diferencial të Eulerit me anë të zëvendësimit 𝑎𝑥 + 𝑏 = 𝜉. Mirëpo, me
anë të zëvendësimit 𝑎𝑥 + 𝑏 = 𝑒 𝑡 , drejtëpërsëdrejti ekuacioni (36) transformohet në ekuacion
diferencial linear me koeficientë konstantë.
Shembull 7. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
𝑥 2 𝑦 ′′ − 3𝑥𝑦 ′ + 3𝑦 = 0 për 𝑥 > 0.
Zgjidhje. Vërejmë se ekuacioni i dhënë është i Eulerit. Zëvendësojmë 𝑥 = 𝑒 𝑡 , ( 𝑡 = ln 𝑥 ) me
anën e të cilit njehsohen shprehjet
𝑑𝑦 𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
𝑥𝑦 ′ = 𝑑𝑡
, 𝑥 2 𝑦 ′′ = 𝑑𝑡 2
− 𝑑𝑡 ,

të cilat i zëvendësojmë në ekuacionin e dhënë. Si rezultat fitojmë ekuacionin e transformuar

𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
−4 + 3𝑦 = 0,
𝑑𝑡 2 𝑑𝑡

ekuacioni karakteristik i të cilit është

𝜆2 − 4𝜆 + 3 = 0.
Rrënjët e tij janë 𝜆1 = 1, 𝜆2 = 3, ndërsa zgjidhja e përgjithshme është
𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑡 + 𝐶2 𝑒 3𝑡 .
Prandaj zgjidhja e ekuacionit të dhënë në fillim është
𝑦 = 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑥 3 .
Shembull 8. Të zgjidhet ekuacioni diferencial
𝑥 2 𝑦 ′′ − 3𝑥𝑦 ′ + 5𝑦 = 0 për 𝑥 > 0.
Zgjidhje. Zgjidhjen e ekuacionit do ta kërkojmë në formën 𝑦 = 𝑥 𝜆 . Duke e zëvendësuar në
ekuacionin e dhënë fitojmë ekuacionin

[𝜆(𝜆 − 1) − 3𝜆 + 5]𝑥 𝜆 = 0.

Zgjidhjet e ekuacionit 𝜆(𝜆 − 1) − 3𝜆 + 5 = 𝜆2 − 4𝜆 + 5 = 0 janë 𝜆1,2 = 2 ± 𝑖, prandaj zgjidhja e

përgjithshme është e dhënë me
𝑦 = 𝑥 2 (𝐶1 cos ln 𝑥 + 𝐶2 sin ln 𝑥).
Shembull 9. Të caktohet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
(𝑥 + 𝑎)2 𝑦 ′′′ + 3(1 − 𝑏)(𝑥 + 𝑎)2 𝑦 ′′ + (3𝑏 2 − 3𝑏 + 1)(𝑥 + 𝑎)𝑦 ′ − 𝑏 3 = 𝑐.
Për cilat vlera të parametrave 𝑎, 𝑏 dhe 𝑐 ky ekuacion ka zgjidhje në trajtën e një polinomi?
Zgjidhje. Ekuacioni i dhënë është i Eulerit. Kështu që me zëvendësimin 𝑥 + 𝑎 = 𝑒 𝑡 , (𝑡 = ln (𝑥 +
𝑎)) transformohet në ekuacion diferencial të ndryshores së pavarur 𝑡, me koeficientë konstantë,
𝐿(𝑦) = 𝑦 ′′′ − 3𝑏𝑦 ′′ + 3𝑏 2 𝑦 ′ − 𝑏 3 𝑦 = 𝑐.
Pasi që ekuacioni karakteristik i tij
𝜆3 − 3𝑏𝜆2 + 3𝑏𝜆 − 𝑏 3 = 0,
ka rrënjë të trefishtë 𝜆 = 𝑏, zgjidhja e përgjidhshme e ekuacionit diferencial 𝐿(𝑦) = 0 do të jetë

𝑦 = (𝐶1 + 𝐶2 𝑡 + 𝐶3 𝑡 2 )𝑒 𝑏𝑡 .
𝑐
Në qoftë se 𝑏 ≠ 0, një zgjidhje partikulare e ekuacionit 𝐿(𝑦) = 𝑐 është 𝑦𝑝 = − 3 , rrjedhimisht
𝑏
zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit fillestar është
𝑐
𝑦 = (𝑥 + 𝑎)𝑏 [𝐶1 + 𝐶2 ln|𝑥 + 𝑎| + 𝐶2 ln2 |𝑥 + 𝑎|] − 𝑏3 .

Në qoftë se 𝑏 = 0, zgjidhjen partikulare të ekuacionit diferencial 𝐿(𝑦) = 𝑐 do ta kërkojmë në

𝑐
formën 𝑦𝑝 = 𝑎𝑡 3 . Nga identiteti 𝐿(𝑦𝑝 ) ≡ 𝑐 njehsohet konstanta 𝑎 e cila në këtë rast është 𝑎 = 6.
Andaj, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial
(𝑥 + 𝑎)2 𝑦 ′′′ + 3(𝑥 + 𝑎)2 𝑦 ′′ + (𝑥 + 𝑎)𝑦 ′ = 𝑐
do të jetë
𝑐
𝑦 = 𝐶1 + 𝐶2 ln|𝑥 + 𝑎| + 𝐶2 ln2 |𝑥 + 𝑎| + 6 ln3 |𝑥 + 𝑎|.

Për këtë arsye ekuacioni i dhënë diferencial ka zgjidhje në trajtën e një polinomi vetëm nëse 𝑏 ∈
𝑁, d.m.th.
𝑐
𝑦𝑝 = 𝑐1 (𝑥 + 𝑎)𝑛 − .
𝑛3

Shembull 10. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

(1 − 𝑥 2 )𝑦 ′′ − 𝑥𝑦 ′ − 𝑘 2 𝑦 = 0

me zëvendësimin 𝑡𝑥′ = 𝑢(𝑥).

Zgjidhje. Kemi
𝑦𝑥′ = 𝑦𝑡′ ∙ 𝑡𝑥′ = 𝑦𝑡′ 𝑢
𝑑 ′ 𝑑𝑦𝑡′ 𝑑𝑢 ′
𝑦𝑡′′ = (𝑦𝑡 𝑢) = 𝑢(𝑥) + 𝑦 =
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑡
𝑑𝑦𝑡′ 𝑑𝑡 𝑑𝑢 ′
= 𝑢 + 𝑦 =
𝑑𝑡 𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑡

= 𝑦𝑡′′ 𝑢2 + 𝑢𝑥′ 𝑦𝑡′ .

Duke zëvendësur vlerat e gjetura të derivateve në ekuacionin e dhënë marrim
(1 − 𝑥 2 )𝑢2 𝑦𝑡′′ + [(1 − 𝑥 2 )𝑢𝑥′ − 𝑢𝑥]𝑦𝑡′ − 𝑘 2 𝑦 = 0.

E zgjedhim funksionin 𝑢(𝑥) të tillë që koeficienti pran 𝑦𝑡′ të jetë barazi me zero, d.m.th.
(1 − 𝑥 2 )𝑢𝑥′ − 𝑢𝑥 = 0. Zgjidhja e këtij ekuacioni është
𝐶
𝑢(𝑥) = .
√|1−𝑥 2 |

𝑑𝑡 𝐶
Prandaj = . është lehtë me pa se
𝑑𝑥 √|1−𝑥 2 |

𝐶𝑑𝑥
∫ √1−𝑥2 = 𝐶𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 , |𝑥| < 1;
𝑡(𝑥) = { 𝐶𝑑𝑥
∫ √𝑥 2 −1 = 𝐶 ln|2𝑥 + 2√𝑥 2 − 1|, |𝑥| > 1.

Me këtë zëvendësim për 𝐶 = 1 ekuacioni i dhënë shndërrohet në ekuacionin

𝑦𝑡′′ − 𝑘 2 𝑦 = 0, |𝑥| < 1;
𝑦𝑡′′ + 𝑘 2 𝑦 = 0, |𝑥| > 1,

zgjidhjet e të cilit janë

𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑘𝑡 + 𝐶2 𝑒 −𝑘𝑡 , 𝑥 = sin 𝑡 , |𝑥| < 1 ;

𝑒𝑡
𝑦 = 𝐶1 cos 𝑘𝑡 + 𝐶2 sin 𝑘𝑡 , 𝑥 = 𝑒 −𝑡 + 4
, |𝑥| > 1.

Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë do të jetë

𝐶1 𝑒 𝑘 𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 + 𝐶2 𝑒 −𝑘 𝑎𝑟𝑐𝑠𝑖𝑛𝑥 , |𝑥| < 1;

𝑦(𝑥) = {
𝐶1 cos (𝑘 ln |2𝑥 + 2√𝑥 2 − 1|) + 𝐶2 sin (𝑘 ln |2𝑥 + 2√𝑥 2 − 1|), |𝑥| > 1.

Shembull 11. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

2𝑥𝑦 ′′ + 𝑦 ′ − 2𝑦 = 0.
Zgjidhje. Bëjmë zëvendësimin 𝑥 = 𝜑(𝑡), ku 𝜑(𝑡) do ta zgjedhim të përshtatshëm për integrimin
e ekuacionit të dhënë. Atëherë, do të kemi
 𝑦′ 𝑦′
𝑦𝑥′ = 𝑦𝑡′ ∙ 𝑡𝑥′ = 𝑥𝑡′ = 𝜑′(𝑡)
𝑡
𝑡

𝑑 𝑑𝑦 𝑑 𝑑 𝑑
𝑦𝑥′′ = 𝑑𝑥 (𝑑𝑥 ) = 𝑑𝑥 (𝑦𝑡′ ∙ 𝑡𝑥′ ) = 𝑑𝑥 (𝑦𝑡′ )𝑡𝑥′ + 𝑦𝑡′ 𝑑𝑥 (𝑡𝑥′ ) =
𝑑
= 𝑑𝑡 (𝑦𝑡′ ) ∙ 𝑡𝑥′ ∙ 𝑡𝑥′ + 𝑦𝑡′ ∙ 𝑡𝑥′′ =

2 𝑦𝑡′′ 𝜑′′ (𝑡) 𝜑′ (𝑡)𝑦𝑡′′ −𝜑′′ (𝑡)𝑦𝑡′

= 𝑦𝑡′′ ∙ 𝑡𝑥′ + 𝑦𝑡′ 𝑡𝑥′′ = 2 − 𝑦𝑡′ 3 = 3 ,
𝜑′ (𝑡) 𝜑′ (𝑡) 𝜑′ (𝑡)

sepse
1 1
𝑡𝑥′ = 𝑥 ′ = 𝜑′ (𝑡)
𝑡

𝑑 𝑑 1 𝑑 1 𝜑′ (𝑡)
𝑡𝑥′′ = 𝑑𝑥 (𝑡𝑥′ ) = 𝑑𝑥 (𝜑′ (𝑡)) = 𝑑𝑡 (𝜑′ (𝑡)) 𝑡𝑥′ = 3
𝜑′ (𝑡)

Duke zëvendësuar 𝑦𝑥′ dhe 𝑦𝑥′′ në ekuacionin e dhënë në fillim fitojmë

𝜑′ (𝑡)𝑦𝑡′′ −𝜑′′ (𝑡)𝑦𝑡′ 𝑦′
𝜑(𝑡) [ 3
𝑡
] + 𝜑′(𝑡) − 2𝑦 = 0 ose
𝜑′ (𝑡)
2 3
2𝜑(𝑡)𝜑′ (𝑡)𝑦𝑡′′ − [2𝜑(𝑡)𝜑′′ (𝑡) − 𝜑′ (𝑡)]𝑦𝑡′ − 2𝑦𝜑′ (𝑡) = 0 (∗)

Tutje, e zgjedhim funksionin 𝜑(𝑡) ashtu që koeficienti pranë 𝑦𝑡′ të jetë zero. Atëherë kemi
2
2𝜑(𝑡)𝜑′′ (𝑡) − 𝜑 ′ (𝑡) = 0.
Për ta zgjidhur këtë ekuacion fusim zëvendësimin 𝜑 ′ (𝑡) = 𝑢. Kështu që
𝑑𝜑′ (𝑡) 𝑑𝜑′ (𝑡) 𝑑𝜑 𝑑𝜑
𝜑′′ (𝑡) = = ∙ = ∙ 𝑢.
𝑑𝑡 𝑑𝜑 𝑑𝑡 𝑑𝜑
Duke zëvendësuar 𝜑′ (𝑡), 𝜑′′ (𝑡) në ekuacionin e fundit fitojmë
𝑑𝑢
2𝜑 ∙ ∙ 𝑢 − 𝑢2 = 0.
𝑑𝜑

Zgjidhja e këtij ekuacioni është 𝑢2 = |𝐶|𝜑. Për 𝐶 = 1 kemi 𝑢2 = 𝜑 dhe meqë 𝑢 = 𝜑′ do fitojmë
ekuacionin 𝜑𝑡′ = √𝜑, zgjidhja e përgjithshme e të cilit është

2√𝜑 = 𝑡 + 𝐷.
𝑡2
Zgjedhim 𝐷 = 0 dhe pozojmë |𝑥| = 𝜑(𝑡) = 4
. Në qoftë se 𝑥 ≥ 0, pas këtyre zëvendësimeve
ekuacioni (∗) shndërrohet në ekuacionin

𝑡 2 2𝑡 ′′ 2𝑡 3
2 ∙ ∙ ∙ 𝑦 − 2𝑦 ( ) = 0
4 4 4
ose
𝑦 ′′ − 𝑦 = 0.
Zgjidhja e përgjithshme e këtij ekuacioni është 𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑡 + 𝐶2 𝑒 −𝑡 . Në qoftë se 𝑥 ≤ 0 kemi |𝑥| =
𝑡2
−𝑥. Në këtë rast do të merret zëvendësimi 𝑥 = −𝜑(𝑡) = − dhe ekuacioni (∗) shndërrohet në
4
ekuacionin

𝑡 2 2𝑡 ′′ 2𝑡 3
2 ∙ ∙ ∙ 𝑦 + 2𝑦 ( ) = 0
4 4 4
ose
𝑦 ′′ + 𝑦 = 0.
Zgjidhja e përgjithshme e këtij ekuacioni do të jetë 𝑦 = 𝐶1 cos 𝑡 + 𝐶2 sin 𝑡.
Zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë në fillim është

𝐶1 𝑒 2√𝑥 + 𝐶2 𝑒 −2√𝑥 , 𝑥≥0

𝑦(𝑥) = { .
𝐶1 cos(2√−𝑥) + 𝐶2 sin(2√−𝑥), 𝑥 ≤ 0

20. Ekuacioni i Laplasit (Laplace)

Ekuacioni diferencial i rendit 𝑛 i dhënë në formën

𝐿(𝑦) = (𝑎0 + 𝑏0 𝑥)𝑦 (𝑛) + (𝑎1 + 𝑏1 𝑥)𝑦 (𝑛−1) + ⋯ + (𝑎1 + 𝑏1 𝑥)𝑦 = 0 (37)
ku 𝑎𝑖 dhe 𝑏𝑖 , 𝑖 = 0,1, … , 𝑛 janë konstante numerike quhet ekuacion i Laplasit. Për ta zgjidhur
këtë ekuacion zgjidhen e tij e kërkojmë në trajtën e integralit të caktuar
𝑏
𝑦 = ∫𝑎 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 (38)

ku funksioni 𝜑(𝑢) së bashku me konstantat 𝑎, 𝑏 duhet të caktohen ashtu që (38) të jetë zgjidhje
e ekuacionit (37).
Vërejmë se integrali (38) varet prej parametrit 𝑥 dhe sipas rregullës për derivimin e integralit
parametrik, në këtë rast sipas 𝑥, ekzistojnë derivatet çfarëdo rendi. Duke e derivuar (38)
radhazi deri te rendi 𝑛 gjejmë relacionet
𝑏 𝑏
𝑦 ′ = ∫𝑎 𝑢𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 , … , 𝑦 (𝑛) = ∫𝑎 𝑢(𝑛) 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 (39)

të cilat së bashku me (38) i zëvendësojmë në (37). Si rezultat kemi

𝑏 𝑏
𝐿(𝑦) = ∫𝑎 𝑀𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 + ∫𝑎 𝑁𝑥𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 (40)

ku kemi pozuar
𝑀 = 𝑎0 𝑢𝑛 + 𝑎1 𝑢𝑛−1 + ⋯ + 𝑎𝑛
𝑁 = 𝑏0 𝑢𝑛 + 𝑏1 𝑢𝑛−1 + ⋯ + 𝑏𝑛
Duke integruar me pjesë integralin e dytë në (40) ( me zëvendësimet 𝑣 = 𝑁𝜑(𝑢), d𝜔 = 𝑥𝑒 𝑢𝑥 𝑑𝑢)
marrim
𝑏
𝐿(𝑦) = [𝑁𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)]𝑏𝑎 + ∫𝑎 [𝑀𝜑(𝑢) − (𝑁𝜑(𝑢))′]𝑒 𝑢𝑥 𝑑𝑢 = 0.
Tani funksionin 𝜑(𝑢) dhe konstantat 𝑎, 𝑏 i caktojmë nga këto dy kushte:
[𝑁𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)]𝑏𝑎 = 0 (∗)
′
𝑀𝜑(𝑢) − (𝑁𝜑(𝑢)) = 0 (∗∗)

Nga kushti i dytë kemi

𝑀𝜑(𝑢) − 𝑁 ′ 𝜑(𝑢) − 𝑁𝜑′ (𝑢) = 0,
𝜑′ (𝑢) 𝑀 𝑁′
𝜑(𝑢)
= 𝑁
− 𝑁
.

Duke integruar ekuacionin e fundit marrim

𝑑𝜑(𝑢) 𝑀 𝑑𝑁
∫ 𝜑(𝑢)
= ∫ 𝑁 𝑑𝑢 − ∫ 𝑁
+ 𝐶.

Për 𝐶 = 0, fitojmë
𝑀
1
𝜑(𝑢) = 𝑁 𝑒 ∫𝑁 𝑑𝑢 .

Pas zëvendësimit të relacionit të fundit në relacionin (∗), kemi

𝑀 𝑏
𝑢𝑥+∫ 𝑑𝑢)
[𝑒 𝑁 ] =0 (41)
𝑎

Të themi se i kemi gjetur vlerat 𝑎1 , 𝑎2 , … , 𝑎𝑛 , 𝑏1 , 𝑏2 , … , 𝑏𝑛 të kufijve 𝑎 dhe 𝑏, sipas të cilave (41) e

merr vlerën zero. Me zëvendësimin e këtyre vlerave në (38) gjejmë zgjidhjet partikulare:
𝑏
𝑦1 = ∫𝑎 1 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢
1

𝑏
𝑦2 = ∫𝑎 2 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢
2

...............................
𝑏
𝑦𝑛 = ∫𝑎 𝑛 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢
𝑛

të ekuacionit (37), ndërsa zgjidhja e përgjithshme e tij do të jetë

𝑏 𝑏 𝑏
𝑦 = 𝐶1 ∫𝑎 1 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 + 𝐶2 ∫𝑎 2 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 + ⋯ + 𝐶𝑛 ∫𝑎 𝑛 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢.
1 2 𝑛

Shembull 1. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
𝑥 𝑑𝑥 2 + 𝜎 𝑑𝑥 − 𝜏 2 𝑥𝑦 = 0,

Ku 𝜎 dhe 𝜏 janë konstanta numerike.

𝑏
Zgjidhje. Funksionin 𝑦 = ∫𝑎 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 dhe derivatet e tij
𝑏 𝑏
𝑦′ = ∫𝑎 𝑢𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢, 𝑦′′ = ∫𝑎 𝑢2 𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢
i zëvendësojmë në ekuacionin e dhënë, prej nga
𝑏 𝑏
∫𝑎 𝜎 𝑢𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 + ∫𝑎 𝑥 (𝑢2 − 𝜏 2 )𝑒 𝑢𝑥 𝜑(𝑢)𝑑𝑢 = 0

ku
𝑀 = 𝜎𝑢, 𝑁 = 𝑢2 − 𝜏 2 .
Funksioni 𝜑(𝑢) gjendet nga formula
𝜎𝑢
1 𝑑𝑢
𝜑(𝑢) = 𝑢2 −𝜏2 𝑒 ∫𝑢2 −𝜏2 ,

Prej nga fitojmë

𝜎
𝜑(𝑢) = (𝑢2 − 𝜏 2 ) 2 −1.

Tutje, në bazë të kushtit (41) do të kemi

𝜎 𝑏
[𝑒 𝑢𝑥 (𝑢2 − 𝜏 2 ) 2 ] = 0.
𝑎

Le të jetë 𝜎 > 0. Atëherë:

1) Për 𝑥 > 0, kemi
𝜎 𝑏 𝜎 𝜎
[𝑒 𝑢𝑥 (𝑢2 − 𝜏 2 ) 2 ] = 0 ⟹ 𝑒 𝑏𝑥 (𝑏 2 − 𝜏 2 ) 2 − 𝑒 𝑎𝑥 (𝑎2 − 𝜏 2 ) 2 = 0.
𝑎

Për 𝑎 ⟶ −∞ kemi 𝑏 = −𝜏 dhe për 𝑎 = −𝜏 kemi 𝑏 = 𝜏. Kështu që, zgjidhja e përgjithshme do të

jetë
𝜎 𝜎
−𝜏 +𝜏
𝑦 = 𝐶1 ∫−∞ 𝑒 𝑢𝑥 (𝑢2 − 𝜏 2 ) 2 −1 𝑑𝑢 + 𝐶2 ∫−𝜏 𝑒 𝑢𝑥 (𝑢2 − 𝜏 2 ) 2 −1 𝑑𝑢.

2) Për 𝑥 < 0, në mënyrë anloge sikurse në rastin 1) i gjejmë kufijt dhe zgjidhja e
përgjithshme është
𝜎 𝜎
+𝜏 +∞
𝑦 = 𝐶1 ∫−𝜏 𝑒 𝑢𝑥 (𝑢2 − 𝜏 2 ) 2 −1 𝑑𝑢 + 𝐶2 ∫+𝜏 𝑒 𝑢𝑥 (𝑢2 − 𝜏 2 ) 2 −1 𝑑𝑢.

21. Transformimi i funksionit të panjohur. Ulja e rendit

Marrim në konsiderim ekuacioni diferencial linear homogjen

𝐿(𝑦) = 𝑦 (𝑛) + 𝑝1 (𝑥)𝑦 (𝑛) + ⋯ + 𝑝𝑛−1 (𝑥)𝑦 ′ + 𝑝𝑛 (𝑥)𝑦 = 0 (42)

ku 𝑝1 (𝑥), 𝑝2 (𝑥), … , 𝑝𝑛 (𝑥) janë të vazhdueshme në (𝑎, 𝑏).
Do të tregojmë se kur i dijmë disa zgjidhje linearisht të pavarura të ekuacionit (42) atëherë mund
ta ulim rendin e tij. Le të jetë 𝑦1 (𝑥) një zgjidhje partikulare e ekuacionit e ndryshme nga zero në
(𝑎, 𝑏) dhe le të jetë 𝑢(𝑥) funksioni i ri i shprehur me anë të relacionit
𝑦(𝑥) ′
𝑦(𝑥) = 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 d.m.th. 𝑢(𝑥) = (𝑦 ).
1 (𝑥)
Atëherë për vëerat e derivateve të funksionit 𝑦(𝑥) marrim

𝑦 ′ = 𝑦1′ ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 + 𝑦1 𝑢

⋮
𝑛
𝑦 𝑛 = 𝑦1𝑛 ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 + ( ) 𝑦 (𝑛−1) 𝑢 + ⋯ + 𝑦1 𝑢(𝑛−1).
1
Tani, duke i zëvendësuar vlerat e 𝑦 dhe të derivateve 𝑦 ′ , … , 𝑦 (𝑛) në ekuacionin (42) fitojmë

𝐿(𝑦) = 𝐿(𝑦1 ) ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 + 𝑦1 (𝑥)𝑢(𝑛−1) + 𝑎1 (𝑥)𝑢(𝑛−2) … + 𝑎𝑛−2 (𝑥)𝑢′ + 𝑎𝑛−1 (𝑥)𝑢 = 0.

Meqë 𝐿(𝑦1 ) = 0, funksioni 𝑦(𝑥) është zgjidhje e ekuacionit (42) atëherë dhe vetëm atëherë nëse
funksioni 𝑢(𝑥) është zgjidhje ekuacionit diferencial homogjen të trendit (𝑛 − 1)

𝑦1 (𝑥)𝑢(𝑛−1) + 𝑎1 (𝑥)𝑢(𝑛−2) … + 𝑎𝑛−2 (𝑥)𝑢′ + 𝑎𝑛−1 (𝑥)𝑢 = 0

përkatësisht ekuacionit

𝑢(𝑛−1) + 𝑏1 (𝑥)𝑢(𝑛−2) … + 𝑏𝑛−2 (𝑥)𝑢′ + 𝑏𝑛−1 (𝑥)𝑢 = 0 (43)

𝑎 (𝑥)
ku 𝑏𝑖 (𝑥) = 𝑦 𝑖 (𝑥) , 𝑖 = 1,2, … , 𝑛 − 1 janë funksione të vazhdueshme në (𝑎, 𝑏), përveq eventualisht
1
në pikat në të cilat 𝑦1 (𝑥) është i barabartë me zero.
Tani do të shohim cila është lidhja ndërmjet sistemit fundamental të zgjidhjeve të ekuacionit
(42) dhe (43).
Pohim.1. Në qoftë se 𝑢2 (𝑥), 𝑢2 (𝑥), … , 𝑢𝑛 (𝑥) është një sistem fundamental i zgjidhjeve të
ekuacionit (43), atëherë funksionet

𝑦1 (𝑥), 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢2 (𝑥)𝑑𝑥, … , 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢𝑛 (𝑥)𝑑𝑥

formojnë sistem fundamental të ekuacionit (42).

Vërtetim. Funksionet

𝑦1 (𝑥), 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢2 (𝑥)𝑑𝑥, … , 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢𝑛 (𝑥)𝑑𝑥

janë zgjidhje të ekuacionit (42). Tregojmë se këto zgjidhje janë linearisht të pavarura. Për këtë
qëllim supozojmë të kundërtën, se funksionet 𝑦1 (𝑥), 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢2 (𝑥)𝑑𝑥, … , 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢𝑛 (𝑥)𝑑𝑥 janë
linearisht të varura. Atëherë kemi
𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢2 (𝑥)𝑑𝑥 + 𝛼𝑛 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢𝑛 (𝑥)𝑑𝑥 ≡ 0,

me ç’rast (𝛼2 , … , 𝛼𝑛 ) ≠ (0,0, … ,0), sepse në të kundërtën, meqë funksioni 𝑦1 (𝑥) ≠ 0 në (𝑎, 𝑏) do
të vlente 𝛼1 = 0. Identitetin e fundit e pjestojmë me 𝑦1 (𝑥) dhe pastaj derivojmë identitetin e fituar
anë për anë dhe kemi
𝛼2 𝑢2 (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑢𝑛 (𝑥) ≡ 0, (𝛼2 , … , 𝛼𝑛 ) ≠ (0,0, … ,0).
Kështu kemi arritur në kontradiksion me supozimin në fillim se 𝑢2 (𝑥), … , 𝑢𝑛 (𝑥) janë linearisht të
pavarura. Pra, funksionet

𝑦1 (𝑥), 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢2 (𝑥)𝑑𝑥, … , 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢𝑛 (𝑥)𝑑𝑥

patjetër do të jenë linearisht të pavarura, prandaj ato formojnë sistem fundamental të ekuacionit
(42).
Me anë të pohimit në vazhdim do të tregojmë për mënyrën se si mund të ulet rendi i ekuacionit
(42) kur dihen disa zgjidhje partikulare të tij.
𝑛
Pohim 2. Në qoftë se dihen 𝑘 zgjidhje linearisht të pavarura 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑘 (𝑥) ∈ 𝐶(𝑎,𝑏) të
ekuacionit diferencial (42), atëherë rendi i ekuacionit mund të zbritet për 𝑘, me ç’rast ekuacioni i
fituar diferencial është linear homogjen i rendit (𝑛 − 𝑘).
Vërtetim. Me zëvendësimin 𝑦(𝑥) = 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 ekuacioni (42) transformohet në ekuacionin
diferencial (43) i cili është i rendit (𝑛 − 1) dhe në bazë të pohimit 1 për ekuacionin (43) janë të
njohura (𝑘 − 1) −zgjidhje
𝑦 (𝑥) ′ 𝑦 (𝑥) ′
𝑢2 (𝑥) = (𝑦2 (𝑥)) , … , 𝑢𝑘 (𝑥) = ( 𝑦𝑛(𝑥) ) .
1 1

Këto zgjidhje janë linearisht të pavarura, sepse në të kundërtën, po të ishin linearisht të varura
do të vlente
𝛼2 𝑢2 + ⋯ + 𝛼𝑛 𝑢𝑘 (𝑥) ≡ 0, (𝛼2 , … , 𝛼𝑘 ) ≠ (0, … ,0).
Duke e integruar këtë identitet fitojmë
𝑦2 (𝑥) 𝑦𝑘 (𝑥)
𝛼1 + 𝛼2 + ⋯ + 𝛼𝑘 =0
𝑦1 (𝑥) 𝑦1 (𝑥)
ose
𝛼1 𝑦1 (𝑥) + 𝛼2 𝑦2 (𝑥) + ⋯ + 𝛼𝑘 𝑦𝑘 (𝑥) = 0.
Kjo është e pamundur sepse 𝑦1 (𝑥), 𝑦2 (𝑥), … , 𝑦𝑘 (𝑥) janë linearisht të pavarura. Me qenë se
𝑦 (𝑥) ′ 𝑊(𝑦2, 𝑦1 )
𝑢2 (𝑥) = (𝑦2 (𝑥)) = 𝑦12
≠ 0 në intervalin (𝑎, 𝑏), duke futur zëvendësimin e ri 𝑢(𝑥) =
1
𝑢2 (𝑥) ∫ 𝑣(𝑥)𝑑𝑥, ekuacioni diferencial (43) transformohet në ekuacionin diferencial linear të rendit
(𝑛 − 2) me (𝑘 − 2) −zgjidhje të njohura linearisht të pavarura
𝑢 (𝑥) ′ 𝑢 (𝑥) ′
𝑣3 (𝑥) = (𝑢3 (𝑥)) ,...,𝑣𝑘 (𝑥) = (𝑢𝑘(𝑥)) .
2 2

Duke vazhduar këtë proces, pas 𝑘 hapave arrijmë deri te ekuacioni diferencial i rendit (𝑛 − 𝑘).
Vërejtje 1. Shpeshherë për ta zgjidhur ekuacionin (42) në vend të zëvendësimit

𝑦(𝑥) = 𝑦1 (𝑥) ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥

marrim zëvendësimin
 𝑦 = 𝑦1 (𝑥)𝑧, (44)
ku 𝑧 = 𝑧(𝑥) është funksioni i ri që duhet të caktohet. Atëherë, gjejmë derivatet me radhë gjer te
rendi i 𝑛-të. Pra kemi
𝑘 𝑘 (𝑘)
𝑦 (𝑘) = (𝑦1 𝑧)(𝑘) = 𝑦1 𝑧 (𝑘) + ( ) 𝑦1′ 𝑧 (𝑘−1) + ( ) 𝑦1′′ 𝑧 (𝑘−2) + ⋯ + 𝑦1 𝑧,
1 2
ku 𝑘 = 1,2, … , 𝑛, të cilat i zëvendësojmë në ekuacionin (42). Si rezultat do të kemi ekuacionin
𝑛 (𝑛) (𝑛−1)
𝑦1 𝑧 (𝑛) + [( ) 𝑦1′ + 𝑝1 𝑦1 ] 𝑧 (𝑛−1) + ⋯ + (𝑦1 + 𝑝1 𝑦1 + ⋯ + 𝑝𝑛 𝑦1 ) 𝑧 = 0 (44)
1
rendi i të cilit me anë të zëvendësimit 𝑧 ′ = 𝑢, mund të ulet nga 𝑛 në 𝑛 − 1 (sepse koeficienti
(𝑛) (𝑛−1)
pranë 𝑧 është 𝑦1 + 𝑝1 𝑦1 + ⋯ + 𝑝𝑛 𝑦1 = 0).

Shembull 1. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit diferencial

𝑦 ′′ − 2𝑥𝑦 ′ + 2𝑦 = 0
Zgjidhje. Lehtë mund të provojmë se 𝑦1 = 𝑥 është zgjidhje partikulare e ekuacionit të dhënë.
Atëherë, duke zëvendësuar 𝑦 = 𝑥 ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 do të kemi 𝑦 ′ = ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 + 𝑥𝑢 dhe 𝑦 ′′ = 2𝑢 + 𝑥𝑢′.
dhe pastaj duke i zëvendësuar vlerat 𝑦, 𝑦′ dhe 𝑦′′ në ekuacion do të kemi
2𝑢 + 𝑥𝑢′ − 2𝑥(∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 + 𝑥𝑢) + 2𝑥 ∫ 𝑢(𝑥)𝑑𝑥 = 0,

prej nga marrim ekuacionin e ri sipas 𝑢:

𝑥𝑢′ − 2(𝑥 2 − 1)𝑢 = 0,
apo
𝑑𝑢 𝑥 2 −1
𝑢
=2∙ 𝑥
𝑑𝑥,
2 2
zgjidhja e të cilit është 𝑢 = 𝑥 −2 𝑒 𝑥 . Prej nga për zgjidhjen 𝑦2 kemi 𝑦2 = 𝑥 ∫ 𝑥 −2 𝑒 𝑥 𝑑𝑥. Lehtë
mund të provohet se këto dy zgjidhje janë linearisht të pavarura prandaj zgjidhja e përgjithshme
është
2
𝑦 = 𝐶1 𝑥 + 𝐶2 𝑥 ∫ 𝑥 −2 𝑒 𝑥 𝑑𝑥.

Shembull 2. Të gjendet zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit

𝑥 3 𝑦 ′′′ − 4𝑥 2 𝑦 ′′ + 8𝑥𝑦 ′ − 8𝑦 = 0.

Zgjidhje. Dy zgjidhje partikulare të ekuacionit janë 𝑦1 = 𝑥, 𝑦2 = 𝑥 2 . Duhet të gjejmë zgjidhjen e

përgjithshme. Marrim zëvendësimin
𝑦 = 𝑦1 𝑧,
e pastaj njehsojmë derivatet
𝑦 ′ = 𝑥𝑧 ′ + 𝑧, 𝑦 ′′ = 𝑥𝑧 ′′ + 2𝑧 ′ , 𝑦 ′′′ = 𝑥𝑧 ′′′ + 3𝑧′′
të cilat i zëvendësojmë në ekuacionin e dhënë. Si rezultat do të kemi ekuacionin në trajtën
𝑥𝑧 ′′′ − 𝑧 ′′ = 0 (𝑧 ′ = 𝑢)
Në ekuacionin e fundit mund të bëhet ndarja e ndryshoreve, andaj pas dy kuadraturave kemi
𝑥2
𝑢 = 𝐶1 + 𝐶2
2
ose
𝑑𝑧
= 𝐶1 𝑥 2 + 𝐶2
𝑑𝑥
dhe pas një kuadrature gjejmë
𝑧 = 𝐶1 𝑥 3 + 𝐶2 𝑥 2 + 𝐶3 .
Duke pasë parasysh 𝑦 = 𝑦1 𝑧, zgjidhja e përgjithshme e ekuacionit të dhënë është
𝑦 = 𝐶1 𝑥 4 + 𝐶2 𝑥 2 + 𝐶3 𝑥.