Bočno-torziono izvijanje

Metalne konstrukcije 1 P7-1

Metalne konstrukcije 1 P7-2
Metalne konstrukcije 1 P7-3
 Teorijske osnove

Problem je prvi analizirao Timošenko.

Linearno elastična teorija bočno-torzionog izvijanja.
Osnovne pretpostavke su:
– materijal idealno elastičan;
– nosač idealno prav (nema geometrijskih imperfekcija);
– sprečena je torziona rotacija na osloncima (viljuškasti
oslonci);
– poprečni presek nosača je obostrano simetričan i
konstantan duž raspona nosača (I presek);
– poprečni presek zadržava svoj oblik nakon deformacije;
– moment inercije Iz je mnogo manji od Iy;
– deformacije su male (sinj =j; cosj=1);
Metalne konstrukcije 1 P7-4
 Deformisan oblik nosača

M  M y  cos j  M y

M  M y  sin j  M y  j

dv
M  MT  M y 
dx
Metalne konstrukcije 1 P7-5
 Osnovne diferencijalne jednačine problema
d 2w ( x )
M  M y  EI y  Savijanje oko jače y-y ose
dx 2

d 2v ( x )
M  M y  j  EI z  Savijanje oko slabije z-z ose
dx 2

dv dj d 3j
MT  M y   GI t   EIw  Torzija
dx dx dx 3

EIy krutost na savijanje oko jače ose,

EIz krutost na savijanje oko slabije ose,
It torzioni moment inercije,
Iw sektorski moment inercije,
v, w i j nepoznata generalisana
Metalne konstrukcije 1
pomeranja. P8-6
P7-6
 Diferencijalna jednačina bočno-torzionog
izvijanja

d j 4
d j 2 M y2
EI w 4
 GIt 2
 j 0
dx dx EI z

Granični uslovi

j (0)  0 d 2j (0) j (L)  0 d 2j (L)

2
 j (0)  0 2
 j (L)  0
dx dx

Pretpostavljen oblik rešenja

j ( x )  A  sin(m  x )  B  cos(m  x )  C  sh(n  x )  D  ch(n  x )

Metalne konstrukcije 1 P7-7

 Kritičan moment bočno-torzionog izvijanja - Mcr

 2EI z Iw L2 GI t  2EI z   2EIw 

Mcr   2 Mcr   GI t  
2
I z  EI z
ili 2  2 
L L  L 

Dati izrazi važe za viljuškasto oslanjanje na krajevima i konstantan

dijagram momenata. Označava se i sa Mcr,E!

EIz krutost na savijanje oko slabije ose,

GIt torziona krutost
Iw sektorski moment inercije,
L raspon nosača (razmak tačaka bočnog pridržavanja).
Metalne konstrukcije 1 P7-8
 Faktori od uticaja na vrednost Mcr

– Krutost nosača (It, Iz i Iw);

– Uslovi bočnog oslanjanja;
– Način naprezanja (oblik dijagrama momenata
savijanja);
– Položaj poprečnog opterećenja u odnosu na centar
smicanja poprečnog preseka;
– Oblik poprečnog preseka (simetričan ili
monosimetričan);

Metalne konstrukcije 1 P7-9

Različiti uslovi oslanjanja i opterećenja

Metalne konstrukcije 1 P7-10

Uticaj dijagrama momenata savijanja
EI z  2 EI w 
Mcr   m Mcr ,E   m  2  GIt   2 
L 
2
L 

 m  1,75  1,05 m  0,3 m2  2,56

P7-11
Parametar m
 Modifikovan izraz za kritičan moment Mcr
 
 Iw kL 2 GIt
2
 EI z   k
   
2
 C1     C2 z g  C3 z j  C2 z g  C3 z j 
2
Mcr
kL 2   kw  Iz  EI z
2 
 
C1 koeficijent koji uvodi u proračun različite oblike dijagrama momenata
(C1 = m);
C2 koeficijent kojim se uzima u obzir položaj poprečnog opterećenja u
odnosu na centar smicanja;
C3 koeficijent kojim se uzima u obzir nepoklapanje težišta i centra smicanja;
k i kw koeficijenti kojima se obuhvataju različiti uslovi oslanjanja;
zg rastojanje između centra smicanja i tačke u kojoj deluje opterećenje;
zj parametar koji uzima u obzir stepen asimetrije poprečnog preseka kod
monosimetričnih preseka;
Za kompleksnije slučajeve Mcr može da se odredi primenom FEM ili prikladnog
softvera (npr. LTBeam) P7-13
 Koeficijenti
C1, C2 i C3

Metalne konstrukcije 1 P7-14

Monosimetrični poprečni preseci i uticaj
položaja opterećenja

zg  zQ  z s
Rastojanja (zQ i zs) su
pozitivna kada se nalaze
u prtisnutom delu
preska, a negativne kada
se nalaze u zategnutoj
zoni!

1
z j  zs   
2 2
( y z ) z dA
2I y A
Metalne konstrukcije 1 P7-15
Metalne konstrukcije 1 P7-16
Uticaj položaja poprečnog opterećenja na vrednost Mcr

Metalne konstrukcije 1 P7-17

 Granična nosivost nosača na bočno-
torziono izvijanje

– Uticaj imperfekcija (zaostali naponi, početne

geometrijske imperfekcije,...);
– Granična vrednost momenta nosivost (Mu) je manja od
kritičnog momenta bočno-torzionog izvijanja (Mcr) ;
– Stvarno ponašanje nosača odstupa od bifurkacionog
modela stabilnosti

Metalne konstrukcije 1 P7-18

Bočno-torziono izvijanje nosača sa početnim
geometrijskim imperfekcijama
x početna imperfekcija bočnog pomeranja
v 0 ( x )   0 sin
L (savijanje oko z-z ose)
x početna imperfekcija obrtanja preseka
j 0 ( x )   0 sin
L (uniformna i ograničena torzija)
 0 Mcr vrednost amplituda početnih imperfekcija su

 0 Ncr ,z međusobno zavisne!

Modifikovane diferencijalne jednačine:

d 2v ( x ) dj d 3j d (v  v 0 )
M y (j  j 0 )  EI z GIt  EI w  M y
dx 2 dx dx 3 dx
Rešenja diferencijalne jednačine:
M y / Mcr x M y / Mcr x
v (x )  0 sin j ( x )  0 sin
1  M y / Mcr L 1  M y / Mcr L
Metalne konstrukcije 1 P7-19
Uticaj geometrijskih imperfekcija

Metalne konstrukcije 1 P7-20

Graničan moment nosivosti na bočno-torziono
izvijanje Mu
Maksimalan napon u najopterećenijem preseku (x=L/2):
M y ,Ed EI z  d 2 v x   j x  hs / 2
 max,Ed    
Wel ,y Wel ,z  dx 2   x L / 2 

Graničan moment Mu se dobija iz uslova  max,Ed  fy

Mu 1

M y ,Rk Φ  Φ 2   2
LT LT LT

ΦLT
1

 1    LT
2
2

 uticaj početnih imperfekcija
Metalne konstrukcije 1 P7-21
 Relativna (bezdimenzionalna) vitkost za
bočno-torziono izvijanje
M y ,Rk
LT 
Mcr

Mcr kritični moment bočno-torzionog izvijanja;

My,Rk karakterističan moment nosivosti poprečnog preseka;
My,Rk = My,pl za preseke klase 1 i 2;
My,Rk = My,el za preseke klase 3;
My,Rk = My,eff za preseke klase 4.

Metalne konstrukcije 1 P7-22

Veza granični moment - bezdimenzionalna vitkost

Metalne konstrukcije 1 P7-23

 Proračun nosivosti elementa na bočno-
torziono izvijanje prema EC3
MEd
 1,0 Mb,Rd   LT Wy fy /  M1
M b ,Rd

W pl ,y za klase 1 i 2
 
W y  Wel ,min, y za klasu 3 
W za klasu 4 
 eff ,min, y 
MEd proračunska vrednost momenta savijanja;
Mb,Rd proračunska nosivost na bočno-torziono izvijanje;
LT bezdimenzionalni koeficijent bočno-torzionog izvijanja;
Wy odgovarajući otporni moment;
fy granica razvlačenja.
Metalne konstrukcije 1 P7-24
 Bezdimenzionalni koeficijent bočno-
torzionog izvijanja LT

Evrokod 3 daje dve alternative za proračun:

– Opšta metoda (za sve oblike preseka, daje
konzervativnije vrednosti);
– Metoda za standardne vrućevaljane profile i
ekvivalentne (obostrano simetrične) zavarene profile.

Pored toga, postoji uprošćena metoda za mestimično

bočno-pridržane nosače u zgradarstvu.

Metalne konstrukcije 1 P7-25

 Opšta metoda
1
 LT  1
 LT   LT
2
 LT
2


LT  0,5 1   LT (LT  0,2)  LT
2

LT koeficijent imperfekcije za bočno-torziono izvijanje

Oblik poprečnog preseka Kriva LT

izvijanja
h/b  2 a 0,21
Vrućevaljani I preseci
h/b  2 b 0,34
h/b  2 c 0,49
Zavareni I preseci
h/b  2 d 0,76
Ostali poprečni preseci - d 0,76
Metalne konstrukcije 1 P7-26
 Metoda za vrućevaljane profile


LT  0,5 1   LT (LT  LT ,0 )  LT
2

  0,75 LT ,0  0,4

Poprečni preseci Kriva LT

izvijanja
h/b  2 b 0,34
Vrućevaljani I preseci
h/b  2 c 0,49
h/b  2 c 0,49
Zavareni I preseci
h/b  2 d 0,76

Metalne konstrukcije 1 P7-27

Poređenje opšte metode i metode za valjane profile
1,1
1,0
Opšta metoda
0,9
0,8 Metoda za valjane profile
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

Metalne konstrukcije 1 P7-28

 Modifikovana vrednost koeficijenta LT,mod

 LT
 LT ,mod  1
f


f  1  0,5 (1  kc ) 1  2 (LT  0,8)2 
kc  1/ C1  1/  m

– Uticaj oblika dijagrama

momenat se uzima preko
modifikovanog koeficijenta.
– Modifikovani koeficijent
LT,mod se koristi umesto
koeficijenta LT.
– Ne primenjuje se za opštu
Metalne konstrukcije 1 P7-29
metodu!
Kada ne treba kontrolisati bočno-torziono izvijanje?

– Kod nosača koji su kontinualno, ili dovoljno često bočno

pridržani u nivou pritisnute nožice;
– Kod nosača zatvorenih poprečnih preseka kružnog i kvadratnog
poprečnog preseka;
– Kod poravougaonih šupljih profili kod kojih je odnos
visina/širina preseka manji od 10 (h/b < 10), ili (prema Kaimu):
h / b  10 / z
gde je  z relativna vitkost na izvijanje oko slabije z-z ose;
– Bočno-torziono izvijanje nije merodavno kada je relativna
vitkost manja od 0,4, kao i kada je:
My ,Ed / Mcr  LT
2
,0  0,16

Metalne konstrukcije 1 P7-30

 Mere za povećanje nosivosti na bočno-
torziono izvijanje

Problem bočno-torzionog izvijanja može se reši sledećim

konstruktivnim merama:
– obezbeđenjem bočnog pridržavanja pritisnute nožice,
– progušćavanjem tačaka njenog bočnog pridržavanja,
– promenom oblika poprečnog preseka nosača, odnosno
usvajanjem poprečnih preseka koji su manje osetljivi
(HEA, HEB), ili neosetljivi na bočno-torziono izvijanje
kao što su zatvoreni (sandučasti) poprečni preseci.

Metalne konstrukcije 1 P7-31

 Kontrola razmaka tačaka bočnog pridržavanja
Kod bočno pridržanih nosača u zgradarstvu bočno-torziono
izvijanje ne treba proveravati kada je:

kc Lc Mc ,Rd
f   c 0
if , z 1 M y ,Ed

Lc razmak između susednih tačaka bočnog pridržavanja;

kc koeficijent korekcije kojim se uzima u obzir oblik dijagrama momenata;
if,z poluprečnik inercije ekvivalentne pritisnute nožice;
1 vitkost na granici razvlačenja;
My,Ed maksimalna proračunska vrednost momenta savijanja između tačaka
pridržavanja;
Mc,Rd proračunska nosivost poprečnog preseka na savijanje oko y-y ose;
c 0  LT ,0  0,1 granična relativna vitkost c 0  0,4  0,1  0,5
Metalne konstrukcije 1 P7-32
Ekvivalentna pritisnuta nožica

Metalne konstrukcije 1 P7-33

 Uprošćena metoda za mestimično bočno
pridržane nosače u zgradarstvu
Kod bočno pridržanih nosača kod kojih razmak tačaka bočnog
pridržavanja nije dovoljno mali, odnosno kada je relativna vitkost
ekvivalentne pritisnute nožice veća od granične, moment nosivosti
na bočno-torziono izvijanje može da se odredi kao:
Mb,Rd  kfl  Mc ,Rd
kfl koeficijent modifikacije (Evrokod 3 preporučuje: kfl = 1,10);
 bezdimenzionalni koeficijent izvijanja ekvivalentne
pritisnute nožice.
Koeficijent kfl se određuje na osnovu relativne vitkosti ekvivalentne
pritisnute nožice i odgovarajuće krive izvijanja:
- kriva d za zavarene preseke kod kojih je h/tf  44 ;
- kriva c za sve ostale preseke;
gde je h ukupna visina poprečnog preseka, a tf debljina pritisnute
nožice. Metalne konstrukcije 1 P7-34
 Bočno pridržavanje nosača 
 m  0,5 1 
1

 m

e 0   m L / 500
h

Spreg mora da bude sposoban da

prihvati uticaje u svojoj ravni:
e0   q MEd e0   q
qd   8 NEd  8
L2 h L2

MEd maksimalna proračunska vrednost momenta savijanja duž nosača;

e0 imperfekcija;
q deformacija sprega u svojoj ravni usled opterećenja q (Iterativan postupak kako
bi se uzeli uticaji II reda); Kada se za proračun primenjuje teorija II reda: q =0;
m broj nosača koji su pridržani spregom;
h visina nosača Metalne konstrukcije 1 P7-35