Vat-Ly-Dai-Cuong-1 - Do-Ngoc-Uan - Slide-Vldc-1 - Pgs.-Ts.-Do-Ngoc-Uan - (Cuuduongthancong - Com)

om
Bμi gi¶ng VËt lý ®¹i c−¬ng
.c
T¸c gi¶: PGS. TS §ç Ngäc UÊn
ng
co
ViÖn VËt lý kü thuËt
an
th
ng
Tr−êng §H B¸ch khoa Hμ néi
o
du
u
cu
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Tμi liÖu tham khaá:
1. Physics Classical and modern
Frederick J. Keller, W. Edward Gettys,
om
Malcolm J. Skove
.c
ng
McGraw-Hill, Inc. International Edition 1993.
co
2. R. P. Feymann
an
Lectures on introductory Physics
th
3. I. V. Savelyev
o ng
du
Physics. A general course, Mir Publishers 1981

u
cu
4. VËt lý ®¹i c−¬ng çc nguyªn lý vμ øng dông,

tËp I, II, III. Do TrÇn ngäc Hîi chñ biªn
Çc trang Web cã liªn quan:
http://ocw.mit.edu/OcwWeb/Physics/
om
http://nsdl.exploratorium.edu/
.c
ng
co
Bμi gi¶ng cã trong trang:
an
http://iep.hut.edu.vn
th
ng
load bμi gi¶ng vÒ in thμnh tμi liÖu cÇm tay,
o
du
khi nghe gi¶ng ghi thªm vμo!

u
cu
Bμi më ®Çu
• Tμi liÖu häc : VËt lý ®¹i c−¬ng: Dïng cho khèi
çc tr−êng §H kü thuËt c«ng nghiÖp (LT&BT)
om
TËp I : C¬, nhiÖt häc. TËp II: §iÖn, Tõ, Dao
.c
®éng & sãng. TËp III: Quang, L−îng tö, VL
ng
nguyªn tö, h¹t nh©n, chÊt r¾n.
co
an
• Çch häc: Lªn líp LT; mang theo tμi liÖu cÇm
th
tay, nghe gi¶ng, ghi thªm vμo tμi liÖu.
ng
• VÒ nhμ: Xem l¹i bμi ghi, hiÖu chØnh l¹i cïng tμi
o
du
liÖu -> Lμm bμi tËp.

u
cu
• Lªn líp BT b¾t ®Çu tõ tuÇnÉ SV lªn b¶ng,

thÇy kiÓm tra vë lμm bμi ë nhμ. -> §iÓm QT hÖ
sè 0,3.
• ThÝ nghiÖm: §äc tμi liÖu TN tr−íc, kiÓm tra
xong míi ®−îc vμo phßng TN, Sau khi ®o ®−îc
sè liÖu ph¶i tr×nh thÇy vμ ®−îc thÇy chÊp nhËn.
om
• Lμm ®ît 1: Tõ tuÇn É
.c
• Tμi liÖu: Liªn hÖ BM VLDC tÇng 2 nhμ D3.
ng
Hoμn chØnh bμi nμy míi ®−îc lμm tiÕp bμi sau
co
an
Cuèi cïng ph¶i b¶o vÖ TN
th
NÕu SV kh«ng qua ®−îc TN, kh«ng ®−îc dù
o ng
thi.
du
• Thi: 15 c©u tr¾c nghiÖm (m¸y tÝnh chÊm) + 2

u
cu
c©u tù luËn, räc ph¸ch (thÇy ngÉu nhiªn chÊm)

Mçi ng−êi 1 ®Ò . §iÓm thi hs 0,7
• §iÓm qu¸ tr×nh hÖ sè 0,3.
1. §èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p vËt lý häc
• Nghiªn cøu çc d¹ng vËn ®éng cña thÕ giíi
om
vËt chÊt, thÕ giíi tù nhiªn
.c
• ¡ng-ghen: vËn ®éng bao gåm mäi biÕn ®æi
ng
x¶y ra trong vò trô tõ dÞch chuyÓn ®¬n gi¶n ®Õn
co
t− duy.
an
th
• VËt lý häc lμ m«n khoa häc tù nhiªn nghiªn
o ng
cøu çc d¹ng vËn ®éng tæng qu¸t nhÊt cña thÕ
du
giíi vËt chÊt: nh÷ng ®Æc tr−ng tæng qu¸t, çc

u
cu
quy luËt tæng qu¸t vÒ cÊu t¹o vμ vËn ®éng cña

vËt chÊt
CÊu t¹o vËt chÊt:
Vi m«: ph©n tö, nguyªn tö ~ 10-10m.
om
.c
~ 10-10m
ng
- -
co
- -
+ - -
an
- -
th
- -
-
ng
Na
o
§iÖn tö me=9,1.10-31kg,
du
u
-e=-1,6.10-19C
cu
ThÕ giíi vi m«, vÜ m«;

VËt chÊt tån t¹i: láng r¾n khÝ & Tr−êng
Çc b−íc nghiªn cøu:
1. Quan s¸t b»ng gi¸c quan hoÆc m¸y mãc.
2. ThÝ nghiÖm ®Þnh tÝnh, ®Þnh l−îng.
om
3. Rót ra çc ®Þnh luËt vËt lý: thuéc tÝnh, mèi
.c
ng
liªn hÖ.
co
4. Gi¶i thÝch b»ng gi¶ thuyÕt.
an
5. HÖ thèng çc gi¶ thuyÕt ->ThuyÕt vËt lý
th
6. øng dông vμo thùc tiÔn
o ng
du
==> Ph−¬ng ph¸p qui n¹p

u
cu
Ph−¬ng ph¸p diÔn dÞch: çc tiªn ®Ò ->m«

h×nh->®Þnh lý, lý thuyÕt-> So s¸nh víi kÕt
qu¶ thùc nghiÖm.
VËt lý lμ c¬ së cho çc ngμnh khoa häc kh¸c.
Sù ph¸t triÓn cña çc ngμnh kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn
cho VL ph¸t triÓn
om
.c
Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i
ng
quyÕt:
co
• N¨ng l−îng
an
th
o ng
• VËt liÖu míi
du
u
• C«ng nghÖ míi

cu
• Tin häc ph¸t triÓn x©m nhËp vμ hç trî

çc ngμnh khoa häc kh¸c
N−íc l¹nh
om
Çch nhiÖt
.c
gn
coh
an Ýn
N−íc nãng
th K
o ng
du
700
u
cu
Môc ®Ých häc VËt lý:
- KiÕn thøc c¬ b¶n cho SV ®Ó häc çc m«n kh¸c
- T− duy, suy luËn khoa häc
om
- X©y dùng thÕ giíi quan khoa häc
.c
ng
2. Çc ®¹i l−îng vËt lý: thuéc To¹ ®é cña
co
tÝnh cña mét ®èi t−îng VL vÐc rt¬ r r
an
r
• ®¹i l−îng v« h−íng: gi¸ trÞ, ©m r = rx . i + ry . j + rz .k
th
d−¬ng
o ng
z
r
du
r x
• §¹i l−îng h÷u h−íng: §iÓm r r ry
u
r
r
cu
rz
®Æt, ph−¬ng, chiÒu, ®é lín k θr
r0
i
j y
ϕ
r= 2
rx + 2
ry + 2
rz x
Çc phÐp tÝnh ®¹i l−îng vÐc t¬: Hoμn toμn
nh− trong gi¶i tÝch vÐc t¬ vμ ®¹i sè
r
r r r c
om
PhÐp céng r
c=a+b b
.c
r
rx
ng
cx= ax + bx a
r
co
r ry cy = ay+ by
an
rz
th
cz = az+ bz
r r
o ng r
TÝch v« h−íng a.b = ab cos α b
du
r
α
u
a
cu
r r 2
c = (a + b) = a + b + 2ab cos α
2 2
TÝch cã h−íng r r r
c =axb
r r
c c r
r r r r b
c =| a × b |= ab sin α α
a b
r
om
a
r r r r r r r r r Qui t¾c tam
.c
a x( b x c) = b.(a.c) - c.(a.b) diÖn thuËn
ng
co
Çc phÐp ®¹o hμm, vi ph©n, tÝch ph©n ®èi víi
an
th
çc ®¹i l−îng biÕn thiªn o ng
§¹i l−îng v« h−íng biÕn thiªn theo thêi
du
u
gian:
cu
∂ϕ Δϕ
ϕ = ϕ( t ) ϕ' ( t ) = = lim
∂t Δt
§¹i l−îng vÐc t¬ biÕnr thiªn
r theo thêi gian
r Fx=Fx(t) F = F( t ) r r
r dF ΔF
om
F Fy=Fy(t)
F' ( t ) = = lim
.c
Fz=F
r (t) dt Δt
ng
z
dF dFx r dFy r dFz r
co
= i+ j+
an
k
th
dt dt dt dt o ng
§¬n vÞ, thø nguyªn cña çc ®¹i l−îng vËt
du
u
lý: Qui ®Þnh 1 ®¹i l−îng cïng lo¹i lμm ®¬n

cu
vÞ ®o: HÖ SI (system international)
§¬n vÞ c¬ b¶n KÝ hiÖu §vÞ
§é dμi L mÐt (m)
om
Khèi l−îng M kg
.c
Thêi gian t s
ng
co
C−êng ®é dßng ®iÖn I A
an
§é s¸ng Z candela (Cd)
th
NhiÖt ®é tuyÖt ®èi T
o ng Kenvin (K)
du
L−îng chÊt mol mol

u
cu
§¬n vÞ phô: Gãc ph¼ng α rad

Gãc khèi Ω steradian(sr)
Thø nguyªn: Qui luËt nªu lªn sù phô thuéc
®¬n vÞ ®o ®¹i l−îng ®ã vμo çc ®¬n vÞ c¬
om
b¶n
.c
m τ i
ThNg = L M t I Z T mol α Ω
l z p k q s
ng
co
r r
an
m
lùc F = ma ⇒ N = kg. 2
th
ng
s
o
du
N=L1 M1t-2.(...)0
u
cu
4. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh sai sè cña çc phÐp
®o vËt lý:
PhÐp ®o: So s¸nh ®¹i l−îng nμy víi ®¹i l−îng
om
cïng lo¹i ®−îc chän lμm ®¬n vÞ
.c
PhÐp ®o trùc tiÕp: §äc kÕt qu¶ ngay trªn thang
ng
co
®o
an
th
PhÐp ®o gi¸n tiÕp: X¸c ®Þnh ®¹i
o ng V
l−îng cÇn ®o th«ng qua çc
du
A
phÐp ®o trùc tiÕp çc ®¹i l−îng
u
cu
liªn quan trong çc hμm víi ®¹i U

l−îng cÇn ®o. R=
I
KÕt qu¶ ®o bao giê còng cã sai sè :
Sai sè hÖ thèng: Lu«n sai vÒ mét phÝa
om
--> chØnh dông cô ®o
.c
ng
Sai sè ngÉu nhiªn: Mçi lÇn ®o sai sè
co
kh¸c nhau --> ®o nhiÒu lÇn
an
th
Sai sè dông cô: §é chÝnh x¸c cña dông
o ng
cô giíi h¹n
du
u
Sai sè th« ®¹i: Do ng−êi ®o --> NhiÒu

cu
ng−êi ®o, lo¹i çc gi¸ trÞ qu¸ lÖch
4.1.Çch x¸c ®Þnh sai sè cña phÐp ®o trùc tiÕp
A -®¹i l−îng cÇn ®o, Gi¸ trÞ thùc lμ a.
a1 ,a2, a3, ... an lμ çc gi¸ trÞ ®o trong n lÇn
om
.c
®o
ng
sai sè: Δa1=|a1-a|, Δa2=|a2-a|, ..., Δan=|an-a|
co
an
n n n
1 1 1
a = ∑ a i + ∑ Δa i = a + ∑ Δ a i
th
n i =1 n i=1 n i =1
o ng
du
u
n
1
a − a = ∑ Δa i
cu
n
1
n i =1
lim ∑ Δa i = 0 ⇒ a = a
n→∞ n i =1
Sai sè tuyÖt ®èi cña mçi lÇn ®o: Δa i =| a − a i |
| a − a |≤ Δa
n
1
Δ a = ∑ Δa i
om
n i=1
| a − Δa |≤ a ≤ a + Δa
.c
Δa
ng
lμ sai sè tuyÖt ®èi trung b×nh
co
n
1
∑
an
NÕu sè lÇn ®o ®ñ lín Δa i ≈ 0 ⇒ a ≈ a
th
n i=1o ng
Sai sè tuyÖt ®èi cña phÐp ®o : Δa = Δa + Δa dc
du
u
Δa dc lμ sai sè dông cô.

cu
Δa
Sai sè t−¬ng ®èi cña phÐp ®o : δ = %
a
VÝ dô: §o ®−êng kÝnh trô
LÇn ®o D(mm) ΔDi(mm)
1 21,5 0,02
om
2 21,4 0,08
.c
3 21,4 0,08
ng
co
4 21,6 0,12
an
5 21,5 0,02
th
Trung b×nh D = 21,48
o ng ΔD = 0,064
du
Sai sè dông cô cña th−íc ΔD dc = 0,1mm

u
cu
Sai sè tuyÖt ®èi cña phÐp ®o :

ΔD= 0,064+0,1=0,164mm ≈ 0,16mm
D = D ± ΔD = ( 21,48 ± 0,16) mm
Sai sè t−¬ng ®èi cña phÐp ®o :
om
ΔD
.c
0,16
δ= %= = 0,00745 = 0,75%
ng
D 21,48
co
an
Qui t¾c lμm trßn sai sè: ChØ cßn 2 ch÷ sè
th
cã nghÜa. PhÇn bá ®i < 1/10 gèc
o ng
du
TÊt c¶ çc ch÷ sè ®Òu cã nghÜa trõ çc sè 0

u
cu
bªn tr¸i sè kh¸c 0 ®Çu tiªn:

0,230 vμ 0,0203 ®Òu cã 3 ch÷ sè cã nghÜa.
0,00745 ==> 0,0075 = 0,75%.
vμ 0,0005 < 0,00745/10
om
Gi¸ trÞ trung b×nh cña cña ®¹i l−îng cÇn
.c
ng
®o ph¶i viÕt qui trßn ®Õn ch÷ sè cã nghÜa
co
cïng bËc thËp ph©n víi ch÷ sè cã nghÜa
an
th
cuèi cïng cña gi¸ trÞ sai sè ®· qui trßn
o ng
D = D ± ΔD = ( 21,48 ± 0,16) mm
du
u
cu
Çch x¸c ®Þnh sai sè cña dông cô ®o ®iÖn:
δ- CÊp chÝnh x¸c ghi trªn Δadc= δ. amax
thang ®o; 1,5
om
.c
amax Gi¸ trÞ lín nhÊt cña 0 100mA
ng
thang ®o mA
co
Δadc= δ. amax=1,5%.100mA=1,5mA
an
th
§èi víi çc ®iÖn trë mÉu vμ ®iÖn dung mÉu:
o ng
Δadc= δ.a
du
a lμ gi¸ trÞ ®o ®−îc trªn dông cô, δ- cÊp

u
cu
chÝnh x¸c cña thang ®o lín nhÊt ®ang ®−îc

sö dông.
Hép ®iÖn trë mÉu 0÷9999,9Ω
cã δ=0,2 ®èi víi thang 1000 Ω;
Gi¸ trÞ ®o ®−îc a=820,0 Ω
om
=>Δadc= δ.a=0,2%.820,0=1,64 Ω≈1,7 Ω
.c
ng
co
§èi víi çc dông cô ®o hiÖn sè:
an
Δadc= δ.a+n.α
th
ng
δ lμ cÊp chÝnh x¸c;
o
du
u
a lμ gi¸ trÞ ®o hiÓn thÞ;

cu
α lμ ®é ph©n gi¶i;
n-phô thuéc vμo thang ®o vμ dông cô do
nhμ s¶n xuÊt qui ®Þnh.
§ång hå 2000digit DT890 cã δ=0,5; n=1
om
.c
cho dßng 1 chiÒu; Umax=19.99V;
ng
co
§é ph©n gi¶i:
an
α=Umax/2000=19,99/2000≈0,01V;
th
Sè ®o hiÓn thÞ U=15,78V
o ng
du
ΔUdc= δ.a+n.α=
u
cu
0,5%.15,78V+1.0,01V=0,0889V ≈ 0,1V
4.2. Çch x¸c ®Þnh sai sè cña phÐp ®o gi¸n
tiÕp: F=F(x,y,z)
F- ®¹i l−îng ®o gi¸n tiÕp; x,y,z- ®o trùc
om
∂F ∂F ∂F
.c
tiÕp
dF = dx + dy +
ng
dz
∂x ∂y ∂z
co
an
∂F ∂F ∂F
th
⇒ ΔF = Δx + Δy + Δz ng
∂x ∂y ∂z
o
du
u
∂F ∂F ∂F
cu
ΔF =| | Δx + | | Δy + | | Δz
∂x ∂y ∂z
Çch x¸c ®Þnh sai sè t−¬ng ®èi cña phÐp
®o gi¸n tiÕp: F=F(x,y,z)
1. LÊy Ln hai vÕ:
om
.c
lnF=lnF(x,y,z)
ng
2. LÊy vi ph©n toμn phÇn:
co
an
d(lnF)=dF/F
th
3. Rót gän biÓu thøc o ng
du
4. LÊy tæng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi vi ph©n riªng

u
phÇn vμ ®æi d -> Δ

cu
F, x, y, z → F, x, y, z
VÝ dô: F = x
⇒ ln F = ln x − ln( x + y)
x+y
dF dx d( x + y) ydx dy
om
= − = −
.c
F x x+y x ( x + y) x + y
ng
ΔF yΔx Δy
co
→ = +
an
F x ( x + y) x + y
th
ng
Sai sè cña çc ®¹i l−îng cho tr−íc lÊy
o
du
b»ng 1 ®¬n vÞ cña sè cã nghÜa cuèi cïng.

u
cu
Sai sè cña çc h»ng sè π, g ... lÊy ®Õn nhá

h¬n 1/10 sai sè t−¬ng ®èi cña F
§o ®iÖn trë: R=U/I
lnR=lnU-lnI
ΔR ΔU ΔI
om
dR dU dI
= − → = +
.c
R U I R U I
ng
co
an
4.3. BiÓu diÔn kÕt qu¶ b»ng ®å thÞ: y=f(x)
th
o ng
y
du
Δy
u
cu
Δx
§−a ®å thÞ vÒ d¹ng tuyÕn tÝnh: y= ax+b
Phô thuéc gi÷a nhiÖt dung cña kim lo¹i
om
vμo nhiÖt ®é ë nhiÖt ®é thÊp:
.c
CKL=αT+ γT3
ng
co
an
th
C/T
o ng γ
du
α
u
cu
T2
• Bèn b−íc chiÕn l−îc khi gi¶i bμi tËp:
1. Kh«ng t×m ngay çch tÝnh ®¸p sè cuèi cïng.
H·y chó ý ®Õn ®iÒu kiÖn ®Çu bμi.
om
2. H·y nghÜ ®Õn çc c«ng thøc ¸p dông vμ ®iÒu
.c
ng
kiÖn cña nã.
co
3. Quan s¸t kÜ h×nh vÏ, tõng phÇn h×nh vÏ.
an
4. H·y ch¾c ch¾n khi ¸p dông çc c«ng thøc.
th
• C«ng cô gi¶i bμi tËp:
o ng
du
1. VÏ vμ suy nghÜ cÈn thËn vÒ lùc, chän trôc to¹

u
cu
®é, nghÜ ®Õn çc gãc.

2. KiÓm tra l¹i: vÐc t¬ hay thμnh phÇn, Çc yÕu
tè gãc: Sin hay Cos, ©m hay d−¬ng
Ch−¬ng I
om
§éng häc chÊt ®iÓm
.c
ng
co
an
th
o ng
du

u
cu
§éng häc: N/C çc ®Æc tr−ng cña chuyÓn
®éng vμ nh÷ng chuyÓn ®éng kh¸c nhau
om
(kh«ng tÝnh ®Õn lùc t¸c dông)
.c
ng
§éng lùc häc: N/C mèi quan hÖ gi÷a
co
an
chuyÓn ®éng víi t−¬ng t¸c gi÷a çc vËt (
th
cã tÝnh ®Õn lùc t¸c dông) o ng
du
TÜnh häc lμ mét phÇn cña §éng lùc häc

u
cu
N/C tr¹ng th¸i c©n b»ng cña çc vËt
1. Nh÷ng kh¸i niÖm më ®Çu z
1.1 ChuyÓn ®éng vμ hÖ qui chiÕu:
Thay ®æi vÞ trÝ so víi vËt kh¸c. y
om
0
.c
VËt coi lμ ®øng yªn lμm mèc gäi lμ x
ng
hÖ qui chiÕu
co
1.2. ChÊt ®iÓm: VËt nhá so víi kho¶ng çch
an
th
nghiªn cøu -> Khèi l−îng vËt tËp trung ë khèi
o ng
t©m. vμ hÖ chÊt ®iÓm:
du
o
TËp hîp nhiÒu chÊt ®iÓm = HÖ chÊt ®iÓm
u
cu
x=fx(t) z
1.3. Ph−¬ng tr×nh r r
chuyÓn ®éng cña M y=fy(t) r = r (t)
chÊt ®iÓm z=fz(t) x y
1.4. QuÜ ®¹o: §−êng t¹o bëi tËp hîp çc vÞ
trÝ cña chÊt ®iÓm trong kh«ng gian
F/t quÜ ®¹o:Khö tham sè t trong f/t c®:
om
z A
.c
M
VÝ dô: F/t chuyÓn ®éng:
ng
co
x=a.cos(ωt+ϕ)
an
y=a.sin(ωt+ϕ)
th
y
x ng
F/t quÜ ®¹o:
o
du
x2+y2=a2 1.5. Hoμnh ®é cong:

u
cu
VÞ trÝ chÊt ®iÓm x¸c ®Þnh bëi cung AM=s

Qu·ng ®−êng s lμ hμm cña thêi gian s=s(t)
2. VËn tèc
2.1. §Þnh nghÜa vËn tèc: (
T¹i thêi ®iÓm t chÊt ®iÓm t¹i AM = s
om
t¹i thêi ®iÓm t’= t+Δt -> v>0
.c
(
A M ′ = s ′ = s + Δs
ng
Δs
co
v<0
vËn tèc trung b×nh v =
an
Δt Δs ds
th
VËn tèc tøc thêi: ng v = lim =
Δt →0 Δt
o
dt
du
2.2. VÐc t¬ vËn tèc

u
M
cu
M’
r r
r Δs ds
v = lim =
Δt →0 Δt dt
2.2. VÐc t¬ vËn tèc trong hÖ to¹ ®é ®Ò çc:
r r r r z
OM = r OM ' = r ' = r + d r M M’
r r
om
r r r r r'
MM ' = d r ds = dr
.c
r
ng
r dr §¹o hμm vect¬ to¹ O y
v=
co
x
®é theo thêi gian
an
dt
th
dx ng
vx =
v= v +v +v2 2 2
o
dt
du
x y z
r dy
v = vy =
u
cu
dt
vz =
dz dx 2 dy 2 dz 2
dt
= ( ) +( ) +( )
dt dt dt
3. Gia tèc
3.1. §Þnh nghÜa vμ biÓu thøc cña vÐc t¬ gia tèc:
r r
T¹i M: t , v T¹i M’: t’= t+Δt , v '
om
r r r
r Δv = v ' − v
.c
r r
ng
r Δv r Δ v dv
a tb =
co
a = lim Δt→0 =
Δt 2
an
Δt dt
th
dv x d x
ax = = 2 o ng
dt dt
a= 2
+ 2
+ 2
du
dv y d 2 y ax ay az
r ay = = 2
u
a
cu
2 2 2
dt dt d x 2 d y 2 d z 2
dv z d 2 z = ( 2 ) +( 2 ) +( 2 )
az = = 2 dt dt dt
dt dt
3.2 Gia tèc tiÕp tuyÕn vμ gia tèc ph¸p tuyÕn
t n r
at
om
r r
.c
an a
ng
co
an
ChiÕu vÐc t¬ gia tèc lªn tiÕp tuyÕn vμ ph¸p tuyÕn
th
cña quü ®¹o ng
r r r
a = at + an
o
du
u
r Gia tèc tiÕp tuyÕn

cu
at
r gia tèc ph¸p tuyÕn
an
¾ Gia tèc tiÕp tuyÕn
- Cã ph−¬ng tiÕp tuyÕn víi quÜ ®¹o
om
- Cho thÊy sù thay ®æi gi¸ trÞ cña vËn tèc
.c
Δv dv
ng
- Cã gi¸ trÞ a t = lim t '→ t =
co
Δt dt
an
th
- Cã chiÒu tuú theo gi¸ o ng
trÞ ©m, d−¬ng cña dv/dt dv
<0
du
u
dt
cu
M
dv
>0
dt
¾ Gia tèc ph¸p tuyÕn
- Møc ®é thay ®æi ph−¬ng cña vËn tèc
om
- Cã ph−¬ng trïng ph¸p tuyÕn cña quü ®¹o
.c
- H−íng vÒ phÝa lâm cña quü ®¹o
ng
co
- Cã gi¸ trÞ 2
v
an
an =
th
R o ng
M
du
u
cu
r
KÕt luËn at
r
r r r an r
a = at + an a
om
1
®é cong
.c
R cña quÜ
ng
co
2
dv 2 v 2 ®¹o
a= 2
+ 2
= ( ) +( )
an
at an
th
dt R
o ng
du
• an=0 -> chuyÓn ®éng th¼ng

u
cu
• at=0 -> chuyÓn ®éng cong ®Òu

• a=0 -> chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu
4. Mét sè d¹ng chuyÓn ®éng c¬ ®Æc biÖt
4.1. ChuyÓn ®éng th¼ng biÕn ®æi ®Òu:
r v2-v20=2as
a = const a n = 0
om
M
O
.c
dv
a = at = = const
v = ∫ adt = at + v 0
ng
dt
co
2
ds at
= at + v 0 ⇒ s = ∫ (at + v 0 )dt =
an
v= + v0t
th
dt ng 2
4.2. ChuyÓn ®éng trßn M’
o
du
T¹i M: t
Δθ
u
M
cu
T¹i M’: t’=t+Δt => OM quÐt Δθ O

Δθ Δ θ dθ 2π 1 ω
ω= ω = lim Δt→0 = T= ; ν= =
Δt Δt dt ω T 2π
r r r
Quan hÖ gi÷a ω vμ v ω
(
M M = Δ s = R .Δ θ
Δs Δθ Or r
om
lim Δt→0 = lim Δt→0 R. = R.ω R v
.c
Δt Δt
r r r
ng
v = R.ω ⇒ v = ω × R Qui t¾c tam diÖn thuËn
co
( Rω)
an
2 2
HÖ qu¶: v
an = =
2
= Rω
th
R R ng
r
t, ω
o
du
Gia tèc gãc: T¹i r r r

T¹i M’: t ' = t + Δt, ω' = ω + Δω
u
cu
Δω dω d θ 2
β = lim Δt→0 = = 2
Δt dt dt
r r r
r Δω dω
r
ω β = lim Δt→0 ω=
r r Δ t dt
β r r r
O r at r at = β × R Or r
om
R v R r
r aM v
.c
M
Qui t¾c tam diÖn thuËn β t
ng
co
T−¬ng tù nh− trong chuyÓn ®éng th¼ng:
an
th
ω = βt + ω0 o ng
βt 2
du
θ= + ω0 t
u
cu
2
ω − ω0 = 2βθ
2 2
4.3. ChuyÓn ®éng víi gia tèc kh«ng ®æi
r a =0 y r
a x r v0
om
ay=-g v 0y hmax
.c
dv x αr
=0
ng
O v 0x x
co
dt
dv y Ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng
an
= −g
x = v 0 cos α.t
th
dt
ng
v x = v 0 cos α M gt 2
o
= α −
du
v y = v 0 sin α − gt y v 0 sin . t
2
u
cu
2
Ph−¬ng tr×nh quÜ ®¹o y = xtgα − gx
2 v 0 cos α
2 2
4.4. Dao ®éng th¼ng ®iÒu hoμ
ph−¬ng tr×nh dao ®éng 0 x
x = A. cos( ωt + ϕ)
om
.c
TuÇn hoμn theo thêi gian: x(t)=x(t+nT)
ng
2π
co
T=
an
ω
th
dx ng
v= = − ωA. sin( ωt + ϕ)
o
du
dt
u
cu
2
dv d x
a= = 2 = − ω A. cos( ωt + ϕ)
2
dt dt
5.Tæng hîp vËn tèc vμ gia tèc
r r
r
r =
r
r ' + oo ' y
r
y’
r M
r
om
d r d r ' d oo' d d O r'
= + =
.c
dt dt dt r dt dt ' O’ x’ x
r r
ng
⇒ v = v '+ V
co
r z z’
an
r v' Vt¬ vtèc trong hqc O’
th
v Vt¬ vtèc trong hqc O r ng
V Vt¬ vtèc O’ ®èi víi O
o
du
VÐc t¬ vËn tèc cña chÊt ®iÓm ®èi víi hÖ qchiÕu

u
cu
O b»ng tæng hîp vÐc t¬ vtèc cña chÊt ®iÓm ®ã

®èi víi hÖ qc O’ch®éng tÞnh tiÕn ®víi hÖ qc O vμ
vt¬ vtèc tÞnh tiÕn cña hÖ qc O’ ®èi víi hÖ qc O
r r r r r
dv dv ' d V
= + ⇒ a = a '+ A
dt dt dt
om
a Vt¬ gia tèc M trong hqc O
.c
a’ Vt¬ gia tèc M trong hqc O’
ng
co
A Vt¬ gia tèc O’ ®èi víi hqc O
an
th
VÐc t¬ gia tèc cña chÊt ®iÓm ®èi víi mét hÖ
o ng
qchiÕu O b»ng tæng hîp vÐc t¬ gia tèc cña chÊt
du
®iÓm ®ã ®èi víi hÖ qc O’chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn

u
cu
®èi víi hÖ qc O vμ vt¬ gia tèc tÞnh tiÕn cña hÖ qc

O’ ®èi víi hÖ qc O
Ch−¬ng II
om
.c
®éng lùc häc chÊt ®iÓm
ng
co
an
th
ng
o
du
u
cu

om
.c
ng
co
an
th
o ng
du
u
cu
Isaac Newton
1. Çc ®Þnh luËt Niut¬n
1.1 §Þnh luËt Niut¬n thø nhÊt: r
r v
ChÊt ®iÓm c« lËp v = const
om
Kh«ng chÞu mét t¸c dông nμo tõ bªn ngoμi,
.c
ng
chuyÓn ®éng cña nã ®−îc b¶o toμn
co
-> ®Þnh luËt qu¸n tÝnh
an
1.2. §Þnh luËt Niut¬n thø hai:ChuyÓn ®éng cña
th
chÊt ®iÓm chÞu tæng hîp lùc F ≠ 0 lμ chuyÓn
o ng
du
®éng cã gia tèc

u
Gia tèc rcña chÊt ®iÓm ~ F vμ ~ nghÞch víi m

cu
r r r
r
a=k
F F ≠ 0 → a ≠ 0 r F
m Trong hÖ SI k=1 a=
m
• Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña c¬ r r
häc chÊt ®iÓm: ma = F
• HÖ qui chiÕu qu¸n tÝnh: r r
om
NghiÖm ®óng Ph−¬ng tr×nh ma = F
.c
ng
1.3.Lùc t¸c dông lªn chÊt ®iÓm trong r
co
at
an
chuyÓn ®éng cong r
r r r M
th
a = at + an r Ft
r r r ng
a n r
ma = ma t + ma n r a
o
du
r r r Fn r
F = Ft + Fn
u
cu
F
Lùc ph¸p 2
Lùc tiÕp v
F = m
dv
tuyÕn Fn = m
tuyÕn t R
dt
r
1.4. §Þnh luËt Niut¬n thø ba F
r r r
F' A B F F'
r r
om
F + F' = 0
.c
ng
Tæng néi lùc trong hÖ =0
co
an
2. ChuyÓn ®éng t−¬ng ®èi vμ nguyªn lý Galilª
th
O’chuyÓn ®éng rdäc theo y
o ng
y’
du
ox víi vËn tèc V , oy//o’y’, M

u
cu
oz//o’z’ O x1 x2
O’ x’ x
Thêi gian lμ tuyÖt ®èi:
z z’ l=l’
t=t’
Kh«ng gian lμ t−¬ng ®èi:
x=x’+oo’=x’+Vt’
y=y’; z=z’=> chuyÓn ®éng lμ t−¬ng ®èi.
om
Kho¶ng kh«ng gian lμ tuyÖt ®èi: l=l’
.c
ng
x1 =x’1 +Vt’ ; x2 =x’2 +Vt’=> l=x2-x1=x’2-x’1=l’
co
an
2.1. PhÐp biÕn ®æi Galilª:
th
x=x’+Vt’; y=y’; z=z’; t=t’
o ng
du
vμ ng−îc l¹i x’=x-Vt; y’=y; z’=z; t’=t

u
cu
2.2. Tæng hîp vËn tèc vμ gia tèc
r r
r
r =
r
r ' + oo ' y
r
y’
r M
r
om
d r d r ' d oo' d d O r'
= + =
.c
dt dt dtr dt dt ' O’ x’ x
r r
ng
⇒ v = v '+ V
co
r z z’
an
r v' Vt¬ vtèc trong hqc O’
th
v Vt¬ vtèc trong hqc O r ng
V Vt¬ vtèc O’ ®èi víi O
o
du
VÐc t¬ vËn tèc cña chÊt ®iÓm ®èi víi hÖ qchiÕu

u
cu
O b»ng tæng hîp vÐc t¬ vtèc cña chÊt ®iÓm ®ã

®èi víi hÖ qc O’ch®éng tÞnh tiÕn ®víi hÖ qc O vμ
vt¬ vtèc tÞnh tiÕn cña hÖ qc O’ ®èi víi hÖ qc O
r r
dv dv ' d V r r r
= + ⇒ a = a '+ A
dt dt dt
a Vt¬ gia tèc M trong hqc O
om
.c
a’ Vt¬ gia tèc M trong hqc O’
ng
co
an
th
VÐc t¬ gia tèc cña chÊt ®iÓm ®èi víi mét hÖ
o ng
qchiÕu O b»ng tæng hîp vÐc t¬ gia tèc cña chÊt
du
®iÓm ®ã ®èi víi hÖ qc O’chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn

u
cu
®èi víi hÖ qc O vμ vt¬ gia tèc tÞnh tiÕn cña hÖ qc

O’ ®èi víi hÖ qc O
2.3. Nguyªn lý t−¬ng ®èi Galilª r
r
HÖ qui chiÕu qu¸n tÝnh: ma = F
r
NÕu O’ chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu r
om
®èi víi O th× A=0 rma = ma '
.c
r r
ma ' = ma = F
ng
Galilª
co
O’còng lμ hqc qu¸n tÝnh
an
th
Mäi hÖ qui chiÕu chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu víi
o ng
hqc qu¸n tÝnh còng lμ hqc qu¸n tÝnh.
du
u
Çc ®Þnh luËt Niu t¬n nghiÖm ®óng trong

cu
mäi hÖ qui chiÕu chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu

®èi víi hqc qu¸n tÝnh
Çc ph−¬ng tr×nh ®éng lùc häc trong çc hÖ
qui chiÕu qu¸n tÝnh cã d¹ng nh− nhau.
Çc ph−¬ng tr×nh c¬ häc bÊt biÕn ®èi víi phÐp
om
biÕn ®æi Galilª
.c
ng
3. Mét sè lo¹i lùc c¬ häc: r r
co
N
an
3.1. Ph¶n lùc vμ lùc ma s¸t R
r r r
th
r r
R = N + f ms f
o ng v
ms
du
f ms = k.N r r
u
cu
P Q
k - HÖ sè ma s¸t phô thuéc vμo tr¹ng th¸i
hai mÆt tiÕp xóc. k<1.
3.2. Lùc c¨ng r O
O
T2
Trªn toμn sîi d©y r
T1
om
.c
r
ng
P
co
3.3. Lùc qu¸n tÝnh
an
NÕu hÖ qui chiÕu O’ chuyÓn ®éng cã gia tèc ®èi
r
th
r r ng
víi hÖ qui chiÕu O
a = a '+ A
o
du
a Vt¬ gia tèc cña chÊt ®iÓm trong hqc O

u
cu
a’ Vt¬ gia tèc cña chÊt ®iÓm trong hqc O’

r r r r r r r
a ' = a − A ⇒ ma ' = ma − m A A
r r r
om
ma ' = F + FQT
r
.c
r
FQT = − mA
ng
co
r r
FQT = −mA
an
HÖ O’gäi lμ hÖ qui chiÕu kh«ng
th
Lùc qu¸n tÝnh
qu¸n tÝnh
o ng r r
9Lùc qu¸n tÝnh li t©m xuÊt hiÖn FQTLT = − ma n
du
u
khi O’ chuyÓn ®éng cong so víi

cu
2
O v
FQTLT = m
R
2
r r v
FLT = − ma n F = P − FLT = m( g − )
r R
v
om
.c
r r
P = mg
ng
r
co
r R
an
R r
th
o ng v
r
du
r
FLT = − ma n
u
cu
r r
v 2
P = mg
F = P + FLT = m( g + )
R
3.4. Lùc h−íng t©m, lùc li t©m xuÊt hiÖn khi
chÊt ®iÓm chuyÓn ®éng cong: r r r
• Lùc h−íng t©m: kÐo chÊt v F = − F
om
LT n
.c
®iÓm vÒ phÝa lâm cña quÜ r r
ng
®¹o: FHT = Fn
co
an
FHT=T lùc c¨ng cña sîi d©y
th
ng
• Lùc li t©m: lμm chÊt ®iÓm v¨ng vÒ phÝa
o
du
låi cña quÜ ®¹o c©n b»ng víi lùc h−íng

u
cu
t©m v 2
FHT = FLT = m
R
4. ®éng l−îng cña chÊt ®iÓm
4.1. Çc ®Þnh
r lý vÒ ®éngr l−îng r r
dK r r mdv
=F F = ma ⇒ =F
om
§Þnh lý I dtr
r r dt
.c
K = mv lμ vÐc t¬ ®éng l−îng d ( m v ) r
=F
ng
t2
r r r r
co
§Þnh lý II ΔK = K 2 − K1 = ∫ Fdt rdt r
an
dK = Fdt
th
t1 (2) t2
§é biÕn thiªn ®éng l−îng = ng r r
∫ dK = ∫ Fdt
o
du
Xung l−îng cña lùc

(1) t1
u
HÖ qu¶:
cu
r
ΔK r §é biÕn thiªn ®éng l−îng/®vÞ thêi
=F
Δt gian=Lùc t¸c dông
4.2. ý nghÜa cña ®éng l−îng vμ xung l−îng
• C¶ khèi l−îng vμ vËn tèc ®Æc tr−ng cho
chuyÓn ®éng vÒ mÆt ®éng lùc häc
om
.c
• §éng l−îng ®Æc tr−ng cho kh¶ n¨ng truyÒn
ng
chuyÓn ®éng trong va ch¹m
co
• ý nghÜa cña xung l−îng: T¸c dông cña lùc
an
th
kh«ng chØ phô thuéc vμo c−êng ®é, mμ c¶ vμo
r ng r
thêi gian t¸cr dông r r
o
ΔK = mv 2 − mv 1 = FΔt
du
− mv 1
u
α
cu
r 2 mv cos
α FΔ t F=
r r Δt
mv 1 mv 2
5. §Þnh luËt b¶o toμn ®éng l−îng cña hÖ chÊt
®iÓm
5.1. §Þnh luËt
om
HÖ chÊt ®iÓm M1, M2, ...,Mn
.c
cã khèi l−îng m1, m2, ..., mn
ng
r r r
co
ChÞu t¸c dông lùc F1 , F2 ,..., Fn
an
r r r
th
Cã gia tèc ng a 1 , a 2 ,..., a n
r r
o
m i a i = Fi
du
u
cu
n
r r r n
∑ m i a i = ∑ Fi = F
i =1 i =1
n
r
d( ∑ m i v i ) n
r r
i =1
=F=0 ⇒ ∑ m i v i = const
dt i =1
om
r r r
m1 v 1 + m 2 v 2 + ... + m n v n = const
.c
ng
co
Tæng ®éng l−îng hÖ c« lËp b¶o toμn
an
th
n
r ng
∑ mi v i Khèi t©m hÖ c« lËp hoÆc
o
du
r i =1
VG = = const ®øng yªn hoÆc chuyÓn
u
cu
n
∑ mi ®éng th¼ng ®Òu
i =1
5.2. B¶o toμn ®éng l−îng theo ph−¬ng:
r r r
ChiÕum1 v 1 + m 2 v 2 + ... + m n v n = const lªn trôc x ®−îc:
om
m1 v 1x + m 2 v 2 x + ... + m n v nx = const
.c
H×nh chiÕu cña tæng ®éng l−îng cña hÖ c«
ng
co
lËp lªn mét ph−¬ng x ®−îc b¶o toμn
an
5.3. øng dông Sóng giËt
th
r ng
Sóng: M, V r r
o
r M.V + m.v = 0
du
§¹n: m, v r
u
r
cu
mv
V=−
M
Sóng giËt vÒ phÝa sau
ChuyÓn ®éng ph¶n lùc:
r r
Tªn löa + thuèc: K1 = Mv r
Thuèc phôt: phôt dM1 vμ vËn tèc u M+dM
r r r r r
om
K thuèc phôt ra = dM 1 ( u + v ) = −dM ( u + v ) v
.c
ng
Tªn löa sau khi phôt dM thuèc:
r
co
r r
K tªn löa = ( M + dM )( v + dv ) u
an
r r r r r
K 2 = K1
th
K 2 = K thuèc phôt ra + K tªn löa dM1=-dM
r r r
o
r ng r
- dM(u + v) + ( M + dM )( v + dv ) = Mv
du
r r
Mdv = udM
u
Mdv=-udM
cu
M0
C«ng thøc Xi«nk«pxki: v = u ln
M
Tai thêi ®iÓm t: HÖ quy chiÕu O
chuyÓn ®éng víi vËn tèc v cïng tªn
löa vμ thuèc. r (M-dM)dv
om
Tªn löa phôt dM thuèc víi vËn tèc u v
.c
so víi O: O
ng
-> Kthuèc= dM.u
co
VËn tèc tªn löa t¨ng lªn dv so víi O
an
th
-> KTªn löa=(M-dM)dv dM.u
So víi hÖ quy chiÕu O: ng
v-VËn tèc tªn löa
o
du
KTªn löa+Kthuèc=0
u
(M-dM)dv+dMu=0
cu
Mdv=-udM
M0
C«ng thøc Xi«nk«pxki: v = u ln
M
5. øng dông ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña c¬ häc
®Ó kh¶o s¸t chuyÓn ®éng cña çc vËt
r r
om
ma = F F lμ tæng hîp lùc t¸c dông lªn chÊt
.c
®iÓm = Lùc ph¸t ®éng- Lùc c¶n
ng
co
VÝ dô: HÖ gåm mA, mB, hÖ sè ma s¸t k,
an
d©y kh«ng gi·n, rßng räc kh«ng ma s¸t vμ khèi
th
l−îng r r r
ng
N T T1
o
du
Lùc ph¸t ®éng: PB 2

u
r
cu
Lùc c¶n P1+fms r P

f 1
r r
Lùc tæng hîp:PB- P1-fms ms αr P PB
2
PA
r r
r T1
N T2
r P r
om
f ms 1 r
α r Pr
.c
PB
ng
2
PA
co
an
( m A + m B )a = m B g − m A g(sin α + k cos α)
th
ng
m B g − m A g(sin α + k cos α)
a=
o
du
(m A + m B )
u
cu
a>0 ®óng
a<0 gi¶ thiÕt chiÒu chuyÓn ®éng l¹i vμ tÝnh l¹i tõ
®Çu
r
m B .a = PB − T2 T2
T = T1 = T2 = PB − m Ba r
α
om
PB
.c
T = m Bg − m
rB
ng
T ( m A + m B )
co
1
m A a = T1 − P1 − f ms
an
r
th
r P
f ms 1 α
o T = T2 = T1 = m A a + P1 + f ms
ng
du
T = mA + m A g. sin α + m A gk cos α
u
cu
(m A + m B )
1 + (sin α + k cos α)
T = m A m B g.
(m A + m B )
6. M«men ®éng l−îng
6.1. §Þnh nghÜa m«men ®éng l−îng cña chÊt
®iÓm chuyÓn ®éng so víi 1 ®iÓmr Tam diÖn thuËn
r r r r r r r
om
r L r
L = r × K = r × mv L⊥ r & v
.c
6.2.§Þnh lý vÒ m«men ®éng O r F
r r
ng
r r r K = mv
co
l−îng r
dK d( mv ) r v
an
= =F
th
r dt
r r dt r ngr
d ( r × mv ) d r r r d ( mv ) r d ( mv )
o
= × mv + r × =r×
du
dt dt r dt r dt
u
r d ( mv ) r r dL r r
cu
=O r× = r×F = μ / o ( F)
r r dt dtr
r r
μ / o ( F) = r × F m«men cña lùc F ®èi víi O
HÖ qu¶: §Þnh luËt b¶o toμn m«men ®éng l−îng
r r
cña chÊt ®iÓm
r r dL
μ / o ( F) = 0 ⇒ = 0 ⇒ L = const
om
dt
¾ChÊt ®iÓm chuyÓn ®éng trªn mÆt ph¼ng cè ®Þnh
.c
r
ng
Tr−êng hîp chuyÓn ®éng trßn rL
co
r ω
an
| L |= R × mv = mR ω 2 r
r
th
O R v
L = Iω
o ng m
du
mR = I m«men qu¸n tÝnh cña chÊt ®iÓm

2
r
u
r
cu
L = Iω ®èi víi O r
r r r r
r r r μ / o ( Fn ) = 0 d L d ( Iω ) r
F = Ft + Fn = = μ / O ( F t )
dt dt
Ch−¬ng III
®éng lùc häc hÖ chÊt ®iÓm,
om
.c
®éng lùc häc vËt r¾n
ng
co
an
th
o ng
du

u
cu
1. Khèi t©m: G
M1 G M2
1.1. §Þnh nghÜa
m1g M 1G = − m 2 g M 2 G
om
.c
m1g
m1 M 1G + m 2 M 2 G = 0
ng
m2g
co
Khèi t©m cña hÖ chÊt ®iÓm M1, M2, (m +m )g
an
1 2
th
...,Mn lÇn l−ît cã khèi l−îng m1, m2,
..., mn lμ ®iÓm G x¸c ®Þnh bëi ®¼ng
o ng
du
thøc: m M G + m M G + ... + m M G = 0
u
cu
1 1 2 2 n n
n
∑ mi M iG = 0
i =1
1.2. To¹ ®é khèi t©m Mi M2
G
§èi víi mét gèc O
r r r r
R G = ri + M i G
om
ri RG
r r
.c
m i R G = m i ri + m i M i G O
ng
n r n
r n
∑ m i R G = ∑ m i ri + ∑ m i M i G
co
n
r
∑ m i ri
an
i =1 i =1 i =1 r
th
i =1
n r r n
ng ⇒ RG =
∑ m i R G = ∑ m i ri n
∑ mi
o
du
n
i =1 i =1
∑ mi x i i =1
u
cu
Mi(xi,yi,zi) i =1
⇒ XG = n
RG(XG,YG,ZG) ∑ mi
i =1
1.3. VËn tèc khèi t©m
n r n n
d ri r r
r ∑ m i dt ∑ mi v i r ∑ mi v i
om
dR G i =1 i =1 i =1
= = ⇒ VG =
.c
n n n
dt
∑ mi ∑ mi ∑ mi
ng
i =1 i =1 i =1
co
r n
r r n r
K = ∑ m i v i ⇒ K = ( ∑ m i ).VG
an
Tæng ®éng
th
l−îng cña c¶ hÖ i =1 i =1
o ng
du
Tæng ®éng l−îng cña c¶ hÖ = ®éng l−îng cña

u
cu
mét chÊt ®iÓm ®Æt t¹i khèi t©m, cã khèi l−îng

b»ng tæng khèi l−îng c¶ hÖ, cã vËn tèc b»ng vËn
tèc cña khèi t©m cña hÖ
1.4.Ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng cña khèi t©m
r r r
om
ChÞu t¸c dông l−c F1 , F2 ,..., Fn
.c
r r r
Cã gia tèc a1, a 2 ,...,a n
ng
co
§èi víi chÊt ®iÓm thø i: LÊy tæng cho c¶ hÖ:
an
n n r r
r
th
r r
m i a i = Fi ng ∑ m i a i = ∑ Fi = F
i =1 i =1
o
du
n n r
r dv i
∑ mi v i ∑ m i dt
u
r
cu
r i =1 dVG i =1
VG = n
= n
dt
∑ mi ∑ mi
i =1 i =1
n
r
r ∑ mia i r
F n r r
( ∑ m i ).A G = F
i =1
AG = n
= n
∑ mi ∑ mi
om
i =1
.c
i =1 i =1
ng
Khèi t©m cña hÖ chuyÓn ®éng nh− chÊt ®iÓm cã
co
an
khèi l−îng b»ng khèi l−îng cña hÖ vμ chÞu t¸c
th
dông cña mét lùc b»ng tæng hîp ngo¹i lùc t¸c
o ng
dông lªn hÖ.
du
u
cu
2. ChuyÓn ®éng cña vËt r¾n
VËt r¾n lμ hÖ chÊt ®iÓm mμ vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a
çc chÊt ®iÓm ®ã kh«ng thay ®æi
om
2.1. ChuyÓn ®éng tÞnh tiÕn: T¹i mçi thêi ®iÓm tÊt
.c
ng
c¶ çc chÊt ®iÓm cña vËt r¾n cã cïng vÐc t¬ vËn
co
tèc vμ vÐc t¬ gia tèc. r r
an
m1a = F1
th
HÖ chÊt ®iÓm M1, M2, ...,Mn r r
cã khèi l−îng mr1, m m 2 a = F2
ng
r 2, ...,r mn
o
................
du
ChÞu t¸c dông lùc F1 , F2 ,..., Fn r r

r r r r
m n a = Fn
Cã gia tèc a 1 = a 2 = ... = a n = a
u
cu
n
r r
ChØ cÇn kh¶o s¸t chuyÓn ®éng ( ∑ m i ).a = F
cña khèi t©m cña vËt r¾n i =1
2.2. ChuyÓn ®éng quay Δ
§éng häc vËt r¾n quay quanh 1 trôc: r
r βr
Mäi ®iÓm cã quÜ ®¹o trßn cïng ω r r
om
r v
trôc Δ at
.c
ng
Trong cïng kho¶ng thêi gian mäi
co
®iÓm cïng quay ®i gãc θ
an
th
Mäi ®iÓm cã cïng vËn tèc gãc
ng
ω=dθ/dt vμ gia tèc gãc β=dω/dt=
o
du
d2θ/dt2 r r r
r v = ω× r
u
r
cu
T¹i mäi thêi ®iÓm v vμ a t r r r

cña mét ®iÓm ®−îc x¸c ®Þnh at = β × r
3. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña chuyÓn ®éng quay
cña vËt r¾n quanh mét trôc cè ®Þnh: r
ΔF r
3.1.T¸c dông cña lùc r z
F
om
r r r r M
r r
F = Fz + Fn + Ft
.c
r Ft
ng
r r r
co
Fn vμ Fz ®ång ph¼ng víi trôc Fn
an
quay kh«ng g©y quay v×
th
r r
ng
Fz // Δ Fn xuyªn t©m
o
du
Trong chuyÓn ®éng quay cña vËt r¾n quanh

u
cu
r
mét trôc chØ cã thμnh phÇn Ft tiÕp tuyÕn víi
quÜ ®¹o cña ®iÓm ®Æt míi cã t¸c dông thùc sù
r r r
M«men cña lùc M = r × Ft M = r.Ft . sin α = r.Ft
M«men cña lùc ®èi víi trôc r quay
chÝnh lμ m«men cña lùc Ft ®èi víi O -
om
Δr
giao ®iÓm cña trôc víi mÆt ph¼ng cña
.c
r M ti
quü ®¹o ®iÓm ®Æt lùc
ng
βO rr r
co
3.2. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña i r Fti
mi a
an
ti
chuyÓn ®éng quay
th
r r
ChÊt ®iÓm thø i m i a ti = Fti o ng r r
r r r r
Iβ = M
du
m i ri × a ti = ri × Fti
u
r r r r r r rr r r r r r r
cu
ri × a ti = ri × (β × ri ) = β.( ri . ri ) − ri ( ri .β) ri ( ri .β) = 0

r r r r r r
m i ri .β = ri × Fti = M ti
2 ( ∑ m i ri ).β = ∑ M ti
2
r r M«men qu¸n tÝnh cña
Iβ = M (∑ 2
m i ri ) =I
vËt ®èi víi trôc quay
r r
∑ M ti = M Tæng hîp m«men cña çc lùc g©y quay
om
r Gia tèc gãc ~M vμ ~ nghÞch víi I
.c
r M
ng
β= I <-> m vμ M<->F
co
3.3. TÝnhI m«men qu¸n tÝnh cña vËt ®èi víi trôc
an
th
quay:
Δ0 ng
dx Thanh ®Òu: Khèi l−îng M, dμi L
o
du
M
dI = x . dx
2
u
L
cu
- L L
x L L
2 2 2
M M 2
ML 2
I0 = ∫ x 2 . dx = ∫ .dx =
2
x
−L L L −L 12
2 2
Δ0 b
R a
Δ0 Δ0
M 2
I0 = (a + b 2 )
om
2 I 0 = MR 2 12
.c
MR
I0 = 2
I 0 = MR 2
ng
2
co
5 §Þnh lý Stene-
Δ 0 I = I 0 + Md 2
an
Δ Huyghen:
th
o ng M«men QT cña vËt r¾n
d ®èi víi trôc bÊt kú =...
du
L L
u
cu
2 2
∫ ∫
M M ML 2
IΔ = 2
(d + x) . dx = (d + x) 2 .dx = + Md 2
L L 12
− L2 − L2
4. M«men ®éng l−îng cña hÖ chÊt ®iÓm
4.1. M«men ®éng l−îng cña hÖ chÊt
®iÓm ®èi víi gèc O
om
.c
ng
r r r
co
VÞ trÝ ®èi víi gèc O r1 , r2 ,..., rn
an
r r r
v 1 , v 2 ,..., v n
th
Cã vËn tèc
ng
M«men ®éng l−îng cña hÖ ®èi víi O
o
du
r r r r
L = ∑ L i = ∑ ri × m i v i
u
cu
M«men ®éng l−îng cña hÖ r r r

L = ∑ L i = ∑ I i ωi
chÊt ®iÓm quay quanh trôc Δ i
r r r
M«men ®éng l−îng cña hÖ L = ∑ L i = ∑ I i ωi
lμ vËt r¾n quay quanh trôc Δ i
r r r r
ω1 = ω2 = .... = ωn = ω
om
r r r
L = ( ∑ I i ).ω = Iω I = ∑ Ii = ∑ m i ri2
.c
i
ng
i i
4.2. §Þnh lý vÒ m«men ®éng l−îng cña hÖ chÊt
co
r r
an
®iÓm dL i r r dL i r r
= μ ⇒ ∑ = ∑ μ
th
Mét chÊt ®iÓm ( F ) / 0 ( Fi )
r r /0 i
dt ng dt ir
dL i d r dL i
∑ dt dt ∑ i dt
o
= L = dL r
du
= M
u
i i dt
cu
r r r §¹o hμm theo thêi gian m«men ®éng

∑ μ / 0 ( Fi ) = M l−îng cña hÖ = tæng hîp çc m«men
i
ngo¹i lùc tdông lªn hÖ ®èi víi gèc O
r r r
L = ( ∑ I i ).ω = Iω
Tr−êng hîp hÖ lμ vËt
r¾n quay quanh trôc Δ i
r r r r r t2
r
dL d( Iω) r ΔL = L 2 − L1 = ∫ Mdt
om
= =M⇒
.c
dt dt r r r t
ng
1
M = const ⇒ ΔL = MΔt
co
an
§é biÕn thiªn cña m«men ®éng l−îng trong
th
kho¶ng thêi gian Δt b»ng xung l−îng cña
o ng
m«men lùc trong kho¶ng thêi gian ®ã
du
r r
d ( Iω)
u
r r
cu
=M
dt ⇒ Iβ = M
I=const
5. §Þnh luËt b¶o toμn m«men ®éng l−îng
5.1. ThiÕt lËp: HÖ chÊt ®iÓm chÞu t¸c dông
ngo¹i lùc víi m«men ®èi víi gèc O b»ng 0
om
r
dL r r HÖ c« lËp, M/O=0
.c
=M=0 ⇒ L = const -> L=const
ng
dt
co
5.2. HÖ quay quanh mét trôc cè ®Þnh
an
d r r r r
th
( I1ω1 + I 2 ω2 + .... + I n ωn ) = M = 0
dt r ng
r r
o
I1ω1 + I 2 ω2 + .... + I n ωn = const
du
u
cu
5.3. øng dông: HÖ quay quanh

mét trôc cè ®Þnh víi vËn tèc I.ω = const
gãc kh«ng ®æi
GhÕ Giukèpxki quay quanh mét trôc cè ®Þnh
r r
I1ω1 + I 2 ω2 = const = 0 r
r ω'1
om
I1ω1 cña b¸nh xe
.c
r
I 2 ω2 cña ng−êi & ghÕ
ng
r
I1ω'1
co
r
ω' 2 = −
an
I2
th
o ng
du
r
ω' 2
u
cu
6. Con quay trôc quay tù do A
C’
om
B B’
.c
C
ng
co
A’
an
th
o ng
du
Con quay Çc ®¨ng

u
cu
Con quay ®ang quay
om
r
L
.c
ng
r
co
M
an
th
quay ngang o ng
du
u
r
cu
L
r r
L' ΔL
7. C«ng vμ ®éng n¨ng cña vËt r¾n
7.1. C«ng vμ c«ng suÊt cña lùc t¸c dông trong
om
chuyÓn ®éng quay cña vËt r¾n
Δ
.c
ng
dA = Ft .ds ds = r. dα dα
co
r
M r
an
dA = r.Ft .dα = M.dα
Ft
th
o ng ds
dα
du
P=
dA
= M. = Mω r r
P = M.ω
u
cu
dt dt
7.2. §éng n¨ng trong tr−êng hîp vËt r¾n quay
r r rr Δ
P = M.ω dA = P.dt = M ω dt ω
r
dα
dA = Iβωdt = Iωdω
om
r
M r
Iω 2
.c
Iω2 Iω1
2 2 Ft
A1,2 = − W®=
ng
2 ds
co
2 2
an
§éng n¨ng vËt r¾n l¨n kh«ng tr−ît = §éng
th
ng
n¨ng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn + §éng n¨ng
o
du
chuyÓn ®éng quay:

u
cu
mv Iω 2 2
W® = +
2 2
Ch−¬ng IV
om
c¬ N¨ng &tr−êng lùc thÕ
.c
ng
co
an
th
o ng
du

u
cu
1. C«ng vμ c«ng suÊt r
rr F
1.1. §Þnh nghÜa: A = F.s α
M
om
s M’
A = F.MM '. cos α
.c
cosα > 0 Lùc ph¸t ®éng
ng
A = F.s. cos α cosα < 0 Lùc c¶n
co
Lùc sinh c«ng khi M d rs
an
C
th
®iÓm ®Æt cña nã r r M’
ng
= F.d s r
o
chuyÓn dêi dA
du
F
r r
u
D
cu
A = ∫ F.d s
(
CD
1.2. C«ng suÊt
Trong kho¶ng thêi gian Δt lùc sinh c«ng ΔA →
ΔA
om
c«ng suÊt trung b×nh:
P=
.c
Δt ΔA dA
ng
C«ng suÊt tøc thêi P = lim Δt→0 =
co
Δt dt
an
C«ng suÊt cã gi¸ trÞ = ®¹o hμm cña c«ng theo
th
r r
thêi gian dA = F.d s
o ng
du
r
r d s r r C«ng suÊt b»ng tÝch v« h−íng
u
P=F = F.v cña lùc t¸c dông víi vÐc t¬ vËn

cu
dt
tèc cña chuyÓn dêi
rr
P = F.v
2. N¨ng l−îng
Mét vËt ë tr¹ng th¸i x¸c ®Þnh cã n¨ng l−îng
om
x¸c ®Þnh.
.c
ng
N¨ng l−îng lμ hμm cña tr¹ng th¸i.
co
HÖ thùc hiÖn mét c«ng n¨ng l−îng thay ®æi:
an
W2 - W1 = A
th
ng
§é biÕn thiªn n¨ng l−îng cña mét hÖ trong
o
du
mét qu¸ tr×nh = c«ng mμ hÖ nhËn ®−îc trong

u
cu
qtr×nh ®ã
A>0 hÖ nhËn c«ng; A<0 hÖ sinh c«ng
NÕu A=0, n¨ng l−îng hÖ kh«ng ®æi: W2 = W1 =
om
const
.c
ng
§L b¶o toμn n¨ng l−îng: N¨ng l−îng cña hÖ c«
co
lËp ®−îc b¶o toμn
an
th
C«ng lμ hμm cña qu¸ tr×nh; HÖ sinh c«ng n¨ng
ng
l−îng gi¶m -> kh«ng thÓ sinh c«ng m·i m·i mμ
o
du
kh«ng nhËn n¨ng l−îng tõ bªn ngoμi.

u
cu
3. §éng n¨ng: PhÇn n¨ng l−îng øng víi chuyÓn
®éng cña vËt 3.1. §Þnh lý vÒ ®éng n¨ng
1 M d rs
om
( 2)
r r r M’
.c
(2)
dv r
A = ∫ F.d s = ∫ m .d s
ng
r
co
r (1) r (1)
dt F
r
an
dv 2
F = ma = m
th
( 2) dt ( 2 ) r2
o ng 2 2
r r mv mv 2 mv1
A1,2 = ∫ mvdv = ∫ d(
du
)= −
u
2 2 2
cu
(1) 2 (1) 2
mv 2 mv1
W®2 = W®1 =
2 2
§é biÕn thiªn ®éng n¨ng cña chÊt ®iÓm trong
qu·ng ®−êng nμo ®ã cã gi¸ trÞ b»ng c«ng cña
ngo¹i lùct¸c dông lªn chÊt ®iÓm trong qu·ng 2
om
mv
®−êng ®ã A12=W®2-W®1 W® =
.c
2
ng
W®2 > W®1 => Lùc ph¸t ®éng sinh c«ng
co
W®2 < W®1 => Lùc c¶n
an
th
§éng n¨ng vËt r¾n l¨n kh«ng tr−ît = §éng
o ng
n¨ng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn + §éng n¨ng
du
u
chuyÓn ®éng quay:

cu
mv Iω 2 2
W® = +
2 2
4. Va ch¹m xuyªn t©m
r r
m1 , v 1 m2, v2
om
.c
ng
HÖ c« lËp >>§Þnh luËt b¶o toμn ®éng l−îng
co
m1 v 1 + m 2 v 2 = m1 v 1 ' + m 2 v 2 '
an
th
ng
Va ch¹m ®μn håi §Þnh luËt b¶o toμn ®éng n¨ng:
o
du
2 2 2 2
m1 v 1 m2v 2 m1 v '1 m 2 v'2
+ = +
u
cu
2 2 2 2
Thay v1’=v2+v2’-v1 cã
( m1 − m 2 ) v 1 + 2 m 2 v 2
'
v1 =
m1 + m 2
( m 2 − m1 ) v 2 + 2 m1 v 1
om
v2 =
'
.c
m1 + m 2
ng
co
Çc tr−êng hîp riªng:
an
m1= m2 => v1’=v2 vμ v2’=v1;
th
m1<< m2 => v1’ ≈ -v1 vμ v2’ ≈ v2
o ng
du
Va ch¹m mÒm: Sau va

u
ch¹m hai vËt dÝnh vμo nhau v = m1 v 1 + m 2 v 2

cu
VËn tèc chung sau va m1 + m 2

ch¹m:
C¬ n¨ng kh«ng b¶o toμn v× to¶ nhiÖt,
thμnh n¨ng l−îng liªn kÕt, g©y biÕn
om
d¹ng v.v..
.c
§éng n¨ng gi¶m:
ng
co
mv m2v ( m1 + m 2 ) v
2 2 2
| ΔWd |= + −
an
1 1 2
th
2 2 2
o ng
du
m1 m 2
ΔWd = ( v1 − v 2 ) 2
u
cu
2( m 1 + m 2 )
5. Tr−êng lùc thÕ
5.1. §Þnh nghÜa tr−êng lùc thÕ
Tr−êng lùc: T¹i mäi vÞ trÝ trong tr−êng lùc
om
chÊt ®iÓm ®Òu bÞ lùc t¸c dông
.c
r r r r
ng
F = F( r ) = F( x , y , z ) r r
co
ds v
r r
an
r N
A MN = ∫ Fd s M
th
F
MN
o ng
du
NÕu c«ng AMN kh«ng phô thuéc vμo d¹ng ®−êng

u
®i mμ chØ phô thuéc vμo ®iÓm ®Çu vμ ®iÓm cuèi

cu
r r
th× F( r ) lμ lùc cña tr−êng lùc thÕ r r
∫ Fd s = 0
5.2. VÝ dô vÒ tr−êng lùc thÕ z
Träng tr−êng ®Òu: GÇn mÆt zM M r
z ds
®Êt g=const r r α
om
P = mg z+dz r
.c
P
r r
ng
A MN = ∫ Pd s zN
co
N
an
MN
r r
dA = Pd s = mgds. cos α ds. cos α = dz
th
ng
dA = − mgdz DÊu - do ®é cao gi¶m
o
r r
du
zN
A MN = − ∫ mgdz = mg( z M − z N ) ∫ Pd s = 0
u
cu
zM
C«ng cña lùc hÊp dÉn chØ phô thuéc vμo ®iÓm
®Çu vμ ®iÓm cuèi cña chuyÓn dêi
6. ThÕ n¨ng
§Þnh nghÜa: ThÕ n¨ng cña chÊt ®iÓm trong
tr−êng lùc thÕ lμ mét hμm Wt phô thuéc vμo vÞ
om
trÝ cña chÊt ®iÓm sao cho AMN=Wt(M)- Wt(N)
.c
ng
ThÕ n¨ng ®−îc ®Þnh nghÜa sai kh¸c mét h»ng sè
co
céng: Wt(z) = mgz + C
an
th
TÝnh chÊt: ThÕ n¨ng ®−îc ®Þnh nghÜa sai kh¸c
ng
mét h»ng sè céng, nh−ng hiÖu thÕ n¨ng gi÷a 2
o
du
®iÓm x¸c ®Þnh r r

u
cu
• Gi÷a tr−êng lùc thÕ vμ thÕ n¨ng: ∫ Fd s = 0

• ThÕ n¨ng lμ d¹ng n¨ng l−îng ®Æc tr−ng cho
t−¬ng t¸c
7.§Þnh luËt b¶o toμn c¬ n¨ng trong tr−êng lùc thÕ
7.1.C¬ n¨ng: ChÊt ®iÓm chuyÓn ®éng trong
tr−êng lùc thÕ C¬ n¨ng: W=W® + Wt
om
7.2.§Þnh luËt: AMN=Wt(M)- Wt(N)
.c
ng
AMN=W®(N)- W®(M)
co
an
=> W®(M) + Wt(M)= Wt(N) + W®(N)
th
=> W=W® + Wt = const ng
ChÊt ®iÓm chuyÓn ®éng trong tr−êng lùc thÕ mμ
o
du
kh«ng chÞu t¸c dông cña lùc nμo kh¸c th× c¬

u
cu
n¨ng cña nã ®−îc b¶o toμn.

Trong träng tr−êng ®Òu (gÇn mÆt ®Êt):
W=W® +mgh = const
7.3. S¬ ®å thÕ n¨ng Wt = Wt(x,y,z)
W= mv2/2 + Wt = const
Wt(x)
Wt(x) ≤ W
om
.c
W ThÕ n¨ng cña chÊt ®iÓm
ng
kh«ng thÓ v−ît qu¸ c¬
co
x
an
xAxD xB xC n¨ng cña nã
th
o ng
To¹ ®é cña chÊt ®iÓm n»m trong ph¹m vi:
du
xA ≤ x ≤ xB vμ x ≥ xC
u
cu
T¹i xD thÕ n¨ng ®¹t cùc tiÓu
om
Ch−¬ng V
.c
ng
co
Tr−êng hÊp dÉn
an
th
o ng
du
u
cu
1. §Þnh luËt Niut¬n vÒ lùc hÊp dÉn vò trô
1.1. Ph¸t rbiÓur ®Þnh luËt r
F + F' = 0 m r r m’
om
F F'
.c
mm' G = 6,67.10-11Nm2/kg2
F=G 2
ng
r H»ng sè hÊp dÉn vò trô
co
2 chÊt ®iÓm cã khèi l−îng m, m’ hót nhau
an
th
nh÷ng lùc F vμ F’ cã cïng ph−¬ng lμ ®−êng
ng
th¼ng nèi 2 chÊt ®iÓm, cïng ®é lín tû lÖ víi m
o
du
vμ m’ tû lÖ nghÞch r2
u
cu
m = m’=60kg, r=0,1m => F= 2,4.10-5N

• ¸p dông cho 2 chÊt ®iÓm
• ¸p dông cho 2 hai qu¶ cÇu ®ång chÊt
1.2. øng dông
Sù thay ®æi gia tèc träng tr−êng theo ®é cao
om
h, m Mm
P = mg = G
.c
( R + h) 2
ng
M
co
R,M g=G
(R + h)2
an
th
M
Trªn mÆt ®Êt g0 = G 2
ng
o
R 2 R
du
g = g0 ( ) GÇn mÆt ®Êt h<<R

R+h
u
cu
1 h
g0 ≈ 9,8 m/s2 g = g0 ≈ g 0 (1 − 2 )
h 2 R
(1 + )
R
TÝnh khèi l−îng cña çc thiªn thÓ
M
Khèi l−îng cña qu¶ ®Êt: g0 = G 2
R
om
2 6 2
g0R 9,8(6,37.10 )
M= = ≈ 24
.c
−11
6 . 10 kg
G 6,67.10
ng
co
MM '
an
Khèi l−îng cña mÆt trêi: FHT = G 2
th
2
R ' R ' v
FLT v 2 ng M' =
FLT = M
o
FHT G
du
R' 2 πR '
v=
u
R’
cu
T
M’
2π 2 R ' 3
M' = ( ) = 2.10 kg
30
T G
2. Tr−êng hÊp dÉn
2.1. Kh¸i niÖm vÒ tr−êng hÊp dÉn:
Xung quanh mét vËt cã khèi l−îng
om
tån t¹i tr−êng hÊp dÉn
.c
BÊt cø vËt nμo cã khèi l−îng trong
ng
co
tr−êng hÊp dÉn ®Òu chÞu t¸c dông cña
an
lùc hÊp dÉn: Lùc träng tr−êng
th
2.2. B¶o
r toμn m«men ng
r ®éng l−îng trong tr−êng hÊp dÉn
o
dL r r
du
L Lùc xuyªn t©m

= μ / 0 ( F) = 0
u
Mr dt r
cu
O r r L = const
v
m ChuyÓn ®éng trªn quü ®¹o ph¼ng vu«ng
gãc víi L=> Quü ®¹o tr¸i ®Êt ph¼ng
2.3. TÝnh chÊt tr−êng hÊp dÉn: r r r
d s = r '− r
Ar P r r r
r F αd sQ dA = Fd s = F.PQ. cos α
om
r r
r' PQ. cos α = dr
.c
M, O
ng
B DÊu - do r gi¶m,
co
Mm
dA = − Fdr = −G 2 dr
an
F lμ lùc hót
rB r
th
dr ng AAB chØ phô thuéc
A AB = −GMm ∫ 2
o
vμo ®iÓm ®Çu vμ
du
rA
r
®iÓm cuèi cña
u
Mm Mm
A AB = ( −G ) − ( −G
cu
) chuyÓn dêi
rA rB
=>Tr−êng lùc thÕ
DÊu - thÓ hiÖn t−¬ng t¸c hót
HÖ qu¶ Mm
Wt(∞)=0
Wt = ( −G )+C
r
ThÕ n¨ng cña chÊt ®iÓm trong tr−êng hÊp dÉn
om
®−îc ®Þnh nghÜa sai kh¸c mét h»ng sè céng,
.c
ng
nh−ng hiÖu thÕ n¨ng gi÷a 2 ®iÓm hoμn toμn x¸c
co
®Þnh
an
th
2.4. B¶o toμn c¬ n¨ng cña chÊt ®iÓm trong
tr−êng hÊp dÉn W = W® + Wt
o ng
du
mv 2
u
Mm
W= + ( −G ) = const
cu
C=0
2 r
r t¨ng => thÕ n¨ng t¨ng, ®éng n¨ng gi¶m
4. ChuyÓn ®éng trong tr−êng hÊp dÉn cña tr¸i ®Êt
v1-VËn tèc vò trô cÊp I
v2-VËn tèc vò trô cÊp II
om
v > v2
B¾n vËt lªn tõ mÆt ®Êt:
.c
v1<v <v2
ng
v < v1:VËt r¬i trë l¹i mÆt ®Êt
co
r
an
v v = v1:VËt bay theo quÜ ®¹o
th
v <v1
o ng
trßn quanh tr¸i ®Êt
du
v > v2:VËt bay khái tr−êng hÊp dÉn cña tr¸i ®Êt
u
cu
v1 <v < v2:VËt bay theo quÜ ®¹o Ellip quanh

tr¸i ®Êt
VËn tèc vò trô cÊp I
Gia tèc li t©m = gia tèc träng tr−êng.
Coi quÜ ®¹o gÇn mÆt ®Êt
om
2
v1 v 1 = Rg 0 = 7,9km / s
.c
a0 = = g0
ng
R
co
VËn tèc vò trô cÊp II
an
th
C¬ n¨ng khi b¾n = C¬ n¨ng ë xa v« cïng
2
o ng 2
mv 2 Mm mv ∞
Mm
du
+ ( −G )= + ( −G )
∞
u
2 R 2
cu
2
mv 2 Mm
+ ( −G ) > 0 v 2 ≥ 2 Rg 0 = 11,2 km / s
2 R
Dao ®éng & Sãng c¬
om
(Ch−¬ng 8-9)
.c
ng
co
an
th
o ng
du

u
cu
Tù ®äc: Dao ®éng, Sãng
§iÒu kiÖn • VÞ trÝ c©n b»ng

• Lùc kÐo vÒ vÞ trÝ c©n b»ng
om
hÖ dao ®éng:
.c
• Qu¸n tÝnh
ng
9 Tæng hîp hai dao ®éng Cïng tÇn sè ω cïng
co
an
ph−¬ng x
th
Cïng tÇn sè, Ph−¬ng vu«ng gãc
o ng
du
2 2
x y xy
u
+ 2 −2 cos(ϕ 2 − ϕ1 ) = sin (ϕ 2 − ϕ1 )
2
cu
2
a1 a 2 a 1a 2
9 Tæng hîp hai dao ®éng vu«ng gãc (Xem BT
1.1) Cïng tÇn sè ω:
om
x=a1cos(ωt+ϕ1)
.c
y=a2cos(ωt+ϕ2)
ng
2 2
co
x y xy
+ 2 −2 cos(ϕ 2 − ϕ1 ) = sin (ϕ 2 − ϕ1 )
2
an
2
a1 a 2 a 1a 2
th
ng
Sù h×nh thμnh sãng c¬ trong m«i tr−êng
o
du
u
chÊt
cu
6 Çc ®Æc tr−ng cña sãng
Dao ®éng: chuyÓn ®éng ®−îc lÆp l¹i nhiÒu lÇn
theo thêi gian
§iÒu kiÖn • VÞ trÝ c©n b»ng
om
• Lùc kÐo vÒ vÞ trÝ c©n b»ng
.c
hÖ dao ®éng:
• Qu¸n tÝnh
ng
co
1. Dao ®éng c¬ ®iÒu hoμ
an
Kh«ng cã ma s¸t ->
th
x ng
F = − kx dao ®éng c¬ ®iÒu hoμ
o
du
1.2. Ph−¬ng tr×nh dao ®éng c¬ ®iÒu hoμ

u
cu
2 2
d x d x k
m 2 = − kx 2
+ x=0
dt dt m
2
k d x
= ω0
2
2
+ ω0 x = 0
2 ω0 > 0
m dt
x = A cos(ω0 t + ϕ)
om
.c
Dao ®éng ®iÒu hoμ lμ dao ®éng cã ®é dêi lμ
ng
hμm sè SIN hoÆc COS theo thêi gian
co
an
1.3. Kh¶o s¸t dao ®éng ®iÒu hoμ
th
• Biªn ®é dao ®éng: A=|x|max ng k
• TÇn sè gãc riªng ω0 =
o
du
m
u
cu
• Pha cña dao ®éng:(ω0t+ϕ),t=0->ϕ pha ban ®Çu.

dx
v= = − Aω0 sin( ω0 t + ϕ)
• VËn tèc con l¾c: dt
• Gia tèc d 2 x
con l¾c a = dt 2 = − Aω0 cos(ω0 t + ϕ) = − ω0 x
2 2
• Chu k× dao ®éng: x(t+T0)=x(t),
om
2π m
T0 = = 2π
.c
v(t+T0)=v(t), a(t+T0)=a(t)
ω ω k
ng
1 0
• TÇn sè riªng ν 0 = = 0
co
x,a,v T0 2π
an
th
Aω2 • N¨ng l−îng dao
A
o ng
®éng ®iÒu hoμ
du
1
Wd = mv
u
t 2
cu
-Aω 2
1
= mA ω0 sin ( ω0 t + ϕ)
2 2 2
2
C«ng do lùc ®μn håi:
x x 2
kx 2
kx
A t = ∫ Fdx = ∫ − kxdx = − Wt 0 − Wt = −
2 2
om
0 0
ThÕ n¨ng:
.c
ng
2
kx 1
Wt = = kA cos ( ω0 t + ϕ) k = mω
co
2 2 2
0
an
2 2
th
1 ng
Wtg = Wd + Wt = kA 2 [sin 2 ( ω0 t + ϕ) + cos 2 ( ω0 t + ϕ)]
o
2
du
1 1
u
W = kA = mA 2 ω02 = const
2
cu
2 2 1 2W
TÇn sè gãc riªng ω0 = A m
r r r
1.5. Con l¾c vËt lý P = F// + F⊥
O | Fr |= Mg sin θ ≈ Mgθ
d θ ⊥
om
r Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña vËt
.c
r F⊥ r¾n quay quanh trôc O
ng
F// r r
co
P = Mg d θ d θ 2 2
Iβ = I 2 = μ I 2 = − Mgθd
an
th
μ = −dF⊥ = −dMgθ dt dt
d θ Mgd
2 ng Mgd
Con l¾c ®¬n + θ = ω =
o
0
du
2 0
dt I I
l θ
u
I=ml2
cu
mgl g
m ω0 = 2
=
ml l
2. Dao ®éng c¬ t¾t dÇn
Do ma s¸t biªn ®é gi¶m dÇn theo thêi gian=> t¾t
h¼n Lùc ma s¸t: FC=-rv
om
2.1. Ph−¬ng tr×nh dao ®éng t¾t dÇn
.c
ng
2 2
d x dx d x r dx k
m 2 = − kx − r + + x=0
co
2
dt m dt m
an
dt dt
th
2
k r d x dx ng
= ω02
= 2β + 2β + ω0 x = 0
2
o
du
2
m m dt dt
u
x = A 0e − βt
cos( ωt + ϕ) 2π 2π
cu
T= =
ω = ω −β 2 2 ω ω −β 2
0
2
0
2.2. Kh¶o s¸t dao ®éng t¾t dÇn
− βt
Biªn ®é dao ®éng theo thêi gian A = A 0 e
− βt − βt
− A 0e ≤ x ≤ A 0e
om
L−îng gi¶m loga
A 0e −βt
.c
x A( t ) βT
A0 δ = = =
ng
ln ln ln e
A e -βt A ( t + T ) −β( t + T )
co
A cosϕ
0
0 A 0 e
an
δ= βT
th
t NhËn xÐt: ng
-A0e-βt
o
du
-A0 • T>T0
• ω0> β míi cã dao ®éng
u
cu
• ω0 ≤ β lùc c¶n qu¸ lín kh«ng cã dao ®éng

Biªn ®é gi¶m theo d¹ng hμm e mò -> 0
3. Dao ®éng c¬ c−ìng bøc
Dao ®éng d−íi t¸c ®éng ngo¹i lùc tuÇn hoμn.
(bï n¨ng l−îng th¾ng lùc c¶n) -> HÖ dao ®éng
om
víi tÇn sè c−ìng bøc
.c
3.1. Ph−¬ng tr×nh dao ®éng c¬ c−ìng bøc
ng
co
Lùc ®μn håi: Fdh =-kx, Lùc c¶n: FC=-rv,
an
Lùc c−ìng bøc: FCB=HcosΩt
th
2
d x r dx k H ng k
+ + x = cos Ωt = ω0
2
o
du
dt 2
m dt m m m
u
cu
2 r
d x
+ 2β
dx H
+ ω0 x = cos Ωt
2 = 2β
dt 2
dt m m
Ph−¬ng tr×nh kh«ng thuÇn nhÊt cã nghiÖm:
x = xtd + xcb
Sau thêi gian dao ®éng t¾t dÇn bÞ t¾t, chØ cßn
om
l¹i dao ®éng c−ìng bøc:
.c
H x = xcb=Acos(Ωt+Φ)
ng
A=
co
m (Ω − ω ) + 4β Ω
2 2 2
2βΩ
2 2
an
0
tgΦ = − 2
th
3.2. Kh¶o s¸t dao ®éng c¬ c−ìng bøc Ω − ω0
o ng 2
du
∞
u
Ω ω − 2β
2 2
cu
dA 0 0
=0 H
dΩ A
Amax 0
mω02
TÇn sè céng h−ëng: Ω = Ωch x¶y ra céng
h−ëng -> A = Amax 2
Ω ch = ω0 − 2β
2
om
H
=
.c
A max
2βm ω0 − β
ng
2 2
co
Amax
an
β=0,05ω0
th
o ng • β cμng nhá h¬n ω0
céng h−ëng cμng nhän
du
β=ω0 β=0,25ω0
u
cu
ω0 Ω • β=0 → Ω = ω0
céng h−ëng nhän
3.3. øng dông hiÖn t−îng céng h−ëng
Lîi: Dïng lùc nhá duy tr× dao ®éng
om
§o tÇn sè dßng ®iÖn-tÇn sè kÕ
.c
H¹i: g©y ph¸ huû -> tr¸nh céng h−ëng
ng
co
4. Tæng hîp, ph©n tÝch çc dao ®éng (Tù ®äc)
an
Tæng hîp hai dao r ®éng cïng ph−¬ng x:
th
r
a1
a x Cïng tÇn sè ω:
o ng
x1=a1cos(ωt+ϕ1)
du
ωt+ϕ1 r
a2 x =a cos(ωt+ϕ )
u
ωt+ϕ2
cu
2 2 2
x x=a.cos(ωt+ϕ)
a = [a + a + 2a 1a 2 cos(ϕ1 − ϕ 2 )]
2
1
2
2
1/ 2
a 1 sin ϕ1 + a 2 sin ϕ 2
tgϕ =
a 1 cos ϕ1 + a 2 cos ϕ 2
y TÇn sè ω1 ≈ ω2 , ϕ1 = ϕ2 = ϕ, a1 =a2 =a0:
om
x1=a0cos(ω1t+ϕ) x2=a0cos(ω2t+ϕ)
.c
a = 2a + 2a cos[( ω1 − ω2 ) t + (ϕ − ϕ)]
2 2 2
ng
0 0
co
a = 2a (1 + cos[( ω1 − ω2 ) t ])
2 2
an
0
th
2 ( ω1 − ω2 ) t Chu k× biªn ®é lín
ng
a = 4a 0 cos
2 2
o
4π
du
2 T=
( ω1 − ω2 ) t
u
a =| 2a 0 cos ω1 − ω2
cu
|
2( ω + ω ) t
x = a. cos[ 1 2
+ ϕ]
2
3 Ph¸ch ( ω1 − ω2 ) t
x T lín a =| 2a 0 cos |
2
om
t
.c
ng
( ω1 + ω2 ) t
co
x = a. cos[ + ϕ]
an
th
2
ng
Ph¸ch lμ hiÖn t−îng tæng hîp hai dao ®éng
o
du
®iÒu hoμ thμnh dao ®éng biÕn ®æi kh«ng ®iÒu

u
cu
hoμ cã tÇn sè rÊt thÊp b»ng hiÖu tÇn sè cña 2

dao ®éng thμnh phÇn
øng dông trong kÜ thuËt v« tuyÕn
Tæng hîp hai dao ®éng vu«ng gãc (Xem BT
1.1) Cïng tÇn sè ω:
om
x=a1cos(ωt+ϕ1)
.c
y=a2cos(ωt+ϕ2)
ng
2 2
co
x y xy
+ 2 −2 cos(ϕ 2 − ϕ1 ) = sin (ϕ 2 − ϕ1 )
2
an
2
a1 a 2 a 1a 2
th
ng
QuÜ ®¹o Ellip y a
o
du
2
x ϕ2 -ϕ1=2kπ
u
cu
x
x y -a1 a1
− =0
a1 a 2 -a2 y ϕ -ϕ =(2k+1)π
2 1
x2 + y2=a2
z ϕ2 -ϕ1=(2k+1)π/2 y ya
2 2
a2
x y
+ = 1 x x
om
2
a1 a 2 2 -a1 a1 -a a
.c
ng
-a 2 -a
Tr−êng hîp trung gian
co
{ Kh¸c tÇn sè ω:
an
a2
th
x=a1cos(ω1t+ϕ1)
x ng
-a1 a1 y=a2cos(ω2t+ϕ2)
o
du
a2
u
-a2
cu
QuÜ ®¹o tuú ω2 T1 x

hay -a1 a1 T 1
thuéc vμo ω1 T2 1
=
-a2 T2 2
Sãng c¬
1. Çc kh¸i niÖm më ®Çu
(Tù ®äc) 1.1. Sù h×nh thμnh sãng c¬ trong
om
m«i tr−êng chÊt
.c
Nh÷ng dao ®éng c¬ lan truyÒn trong m«i
ng
co
tr−êng ®μn håi gäi lμ sãng c¬ hay sãng ®μn håi
an
th
VËt kÝch ®éng: dao ®éng tö/nguån sãng
o ng
Ph−¬ng truyÒn: tia sãng
du
Kh«ng gian sãng truyÒn qua: tr−êng sãng

u
cu
• sãng däc • sãng ngang

r¾n, láng, khÝ: ®μn
r¾n:®μn håi h×nh d¹ng
håi thÓ tÝch
• Çc ®iÓm dao ®éng • Sãng cÇu
cïng pha: MÆt sãng Nguån sãng
• Ranh giíi gi÷a 2 phÇn
om
.c
m«i tr−êng sãng truyÒn
ng
qua vμ ch−a qua: MÆt •Sãng ph¼ng
co
®Çu sãng Tia sãng
an
th
6 Çc ®Æc tr−ng cña sãng
• VËn tèc sãng däc •VËn
o ng
tèc sãng ngang
du
G
α HÖ sè ®μn håi 1 E v=
u
v= = ρ
cu
E M«®un ®μn håi αρ ρ

G M«®un
ρ khèi l−îng riªng cña m«i tr−êng tr−ît
• Chu k× T vμ tÇn sè ν lμ chu k× vμ tÇn sè cña
phÇn tö dao ®éng trong m«i tr−êng
om
• B−íc sãng:λ lμ qu·ng ®−êng truyÒn v
.c
sãng trong thêi gian 1 chu k× T λ = vT =
ν
ng
co
Kho¶ng çch ng¾n nhÊt gi÷a çc ®iÓm cã cïng
an
pha (HÕt tù ®äc)
th
T¹i O sãng ph¼ng
ng
2. Hμm sãng
x ( t ) = A cos( ωt + ϕ)
o
r
du
O v M
u
cu
y
T¹i M sãng chËm y
pha t’=t+y/v x ( t ' ) = A cos[ω( t − ) + ϕ]
v
Coi ϕ=0, hμm sãng t¹i ®iÓm y bÊt k× çch O:
y = A cos( ωt − 2 πy )
x = A cos ω( t − )
v Tv
om
2π r r
2π r krr = 2π y
− i ( ωt − y )
VÐc t¬ sãng k = n
.c
x = Ae λ
λ λ
ng
r r
co
r n
O
an
y Kh«ng gian ba chiÒu
th
ng
r rr
o
sãng lan truyÒn tõ − i ( ωt − k r )
ψ( r , t ) = ψ 0 e
du
O ra xa v« cïng:
u
cu
r rr
− i ( ωt + k r )
sãng lan truyÒn tõ ψ( r , t ) = ψ 0 e
v« cïng vÒ O :
• Sãng cÇu
om
Nguån sãng lμ nguån ®iÓm,
.c
mÆt sãng lμ mÆt cÇu
ng
co
an
th
• Sãng ph¼ng:
o ng
du
u
cu
• Çc tia sãng song song víi

nhau, mÆt sãng lμ mÆt ph¼ng
4. N¨ng l−îng cña sãng c¬
N¨ng l−îng cña sãng: M«i tr−êng ®ång nhÊt
®¼ng h−íng. XÐt thÓ tÝch δV u- VËn tèc ph©n
om
δW= δW® + δWt tö dao ®éng
.c
ng
2
mu dx 2πy
δW®= m=δVρ u = = −Aωsin(ωt −
co
)
2 dt λ
an
1 2πy
th
δW® = ρδVA ω sin (ωt −
2 2 2
) ng
2 λ dx Aω 2πy
o
= sin(ωt −
du
1 1 dx 2 )
δWt = ( ) δV dy v λ
u
2 α dy
cu
1
1 2πy v=
δWt = ρδVA ω sin (ωt −
2 2 2
) αρ
2 λ
2πy
δW = ρδVA ω sin (ωt − 2
) 2 2
λ
• MËt ®é n¨ng l−îng: trong ®¬n vÞ thÓ tÝch
δW 2πy
om
ϖ= = ρA ω sin (ωt −
2 2 2
)
.c
δV λ
ng
• MËt ®é n¨ng l−îng 1 2 2
co
ϖtb = ρA ω
an
trung b×nh cña sãng 2
th
• N¨ng th«ng sãng, vÐc t¬ Umèp-Poynting
o ng
du
N¨ng th«ng sãng P qua mét mÆt nμo ®ã trong

u
m«i tr−êng lμ ®¹i l−îng vÒ trÞ sè b»ng n¨ng

cu
l−îng sãng göi qua mÆt ®ã trong 1 ®v thêi gian:

P=ϖSv
• Gi¸ trÞ trung b×nh 1 2 2
cña n¨ng th«ng sãng P = ϖ tbSv = ρA ω Sv
2
• MËt ®é n¨ng th«ng sãng trung b×nh: göi qua
om
.c
mét ®v diÖn tÝch P 1 2 2
Φ=
= ρA ω v = ϖtb v
ng
co
Sr 2
r
an
vÐc t¬ Umèp-Poynting Φ = ϖ tb v
th
o ng
du
u
cu
om
.c
ng
co
an
th
ng
o
du
u
cu
VËt lý ®¹i c−¬ng I
om
http://iep.hut.edu.vn
.c
ng
Ch−¬ng 13
co
an
ThuyÕt ®éng häc ph©n tö çc
th
ng
chÊt khÝ vμ ®Þnh luËt ph©n bè
o
du
u
cu
Më ®Çu
• ChuyÓn ®éng nhiÖt: chuyÓn ®éng hçn lo¹n cña
om
çc ph©n tö/ nguyÓn tö / x¸c ®Þnh nhiÖt ®é cña
.c
vËt. §èi t−îng cña vËt lý ph©n tö vμ NhiÖt
ng
®éng lùc häc.
co
an
Hai ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:
th
ng
Ph−¬ng ph¸p thèng kª:NC qóa tr×nh ®èi víi
o
du
tõng ph©n tö riªng biÖt + ®Þnh luËt thèng kª --

u
cu
>T×m Quy luËt chung cña c¶ tËp thÓ ph©n tö vμ

gi¶i thÝch çc tÝnh chÊt cña hÖ (dùa vμo cÊu t¹o
ph©n tö)
Ph−¬ng ph¸p nhiÖt ®éng lùc: NC biÕn
ho¸ n¨ng l−îng vÒ: D¹ng, ®Þnh l−îng;
om
Dùa vμo kÕt qu¶ cña thùc nghiÖm:
.c
ng
Nguyªn lý I & Nguyªn lý II nhiÖt ®éng
co
lùc häc.
an
th
-->TÝnh chÊt &§iÒu kiÖn (Kh«ng cÇn NC
o ng
b¶n chÊt cÊu t¹o ph©n tö.)
du
u
cu
--> Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thùc tÕ tèt.
§1.Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña khÝ lý
t−ëng cæ ®iÓn
• HÖ nhiÖt ®éng: gåm nhiÒu ph©n tö/nguyªn
om
tö (hoÆc nhiÒu vËt)
.c
ng
-->M«i tr−êng xung quanh gåm çc ngo¹i vËt.
co
• HÖ c« lËp: Kh«ng t−¬ng t¸c, kh«ng trao ®æi
an
th
NhiÖt & C«ng víi m«i tr−êng.
ng
C« lËp nhiÖt, c« lËp c¬.
o
du
• Th«ng sè tr¹ng th¸i: Lμ çc tÝnh chÊt ®Æc

u
cu
tr−ng cña hÖ.

-> §¹i l−îng vËt lý p, m, T,V lμ çc th.sè tr.th
->Çc th«ng sè tr¹ng th¸i: §éc lËp, Phô thuéc
• Ph−¬ng tr×nh: f(p,V,T)=0 cã 3 th«ng sè
p,V,T ®−îc chän.
om
F Çc ®¹i l−îng vËt lý/ thèng sè tr¹ng
.c
th¸i:
ng
• ¸p suÊt: §¹i l−îng vËt lý = Lùc nÐn vu«ng
co
gãc lªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch.
an
th
at = 9,81.104Pa = 736mmHg o ng
atm=1,013.105Pa taÞ 0oC, ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn
du
u
Pn N
cu
p= ®¬n vÞ
2
= Pa ( pascal )
S m
• NhiÖt ®é: ®¹i l−îng ®Æc tr−ng cho ®é
nãng, l¹nh.
om
§o b»ng nhiÖt kÕ (§o b»ng çch ®o mét ®¹i
.c
l−îng vËt lý biÕn thiªn theo nhiÖt ®é:
ng
co
vÝ dô: ®é cao cét thuû ng©n, suÊt ®iÖn
an
®éng).
th
ng
• NhiÖt ®é tuyÖt ®èi (K-Kelvin), nhiÖt ®é
o
du
B¸ch ph©n (0C -Celsius):

u
cu
TK = toC + 273,16
§2.Ph−¬ng tr×nh tr¹ng th¸i cña khÝ lý t−ëng
1. Çc ®Þnh luËt thùc nghiÖm vÒ chÊt
om
khÝ:
.c
* §L Boyle-Mariotte: Víi 1 khèi khÝ
ng
co
(m=const) NÕu T=const (§¼ng nhiÖt), th×
an
pV=const.
th
* §L Gay-Lussac: Víi 1 khèi khÝ
o ng
du
(m=const)
u
cu
NÕu V=const (§¼ng TÝch), th× p/T= const.

NÕu p=const (§¼ng ¸p), th× V/T=const.
Sai lÖch gi÷a çc ®Þnh lý trªn víi thùcnghiÖm:
khi p cao (p>500at) hoÆc T thÊp & cao.
KhÝ lý t−ëng: KhÝ tu©n theo §L Boyle-Mariotte
om
vμ Gay-Lussac lμ khÝ lý t−ëng.
.c
KLT ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn: T0=273,16K (00C),
ng
co
p0=1,033at=1,013.105Pa, V0=22,410.10-3 m3.
an
2. Ph−¬ng tr×nh tr¹ng th¸i khÝ lý
th
t−ëng:
o ng
1 mol khÝ lý t−ëng cã 6,023.1023 (sè Avogadro)
du
ph©n tö víi m=μ kg tu©n theo §L Clapayron-

u
cu
Mendeleev:
pV=RT
m kg khÝ lý t−ëng: m
pV = RT Chøng minh:
μ
Dïng 2 ®−êng ®¼ng nhiÖt cña 1 khèi khÝ:
p1V1T1 +(®¼ng nhiÖt)-> p’1V2T1 ->p1V1=p’1V2
om
.c
p’1V2T1 +(®¼ng tÝch)-> p2V2T2 ->p’1/T1= p2/T2
ng
p1V1 p 2 V2 pV p 0 V0 j
co
= = = = R = 8,31
an
T1 T2 T T0 mol.K
th
p
R-H»ng sè khÝ lý t−ëng o ng T1 < T 2
μ=2.10-3kg/mol ®èi víi H2
du
p1
u
p2
cu
* TÝnh khèi l−îng

p1’
riªng cña khèi khÝ: m μp v1 v2 V
V=1 -->
ρ = =
V RT §T Clapayron
§3. ThuyÕt ®éng häc ph©n tö
1. nh÷ng c¬ së thùc nghiÖm vÒ chÊt khÝ:
* KÝch th−íc ph©n tö cì 10-10m; ë kho¶ng çch:
om
.c
r<3.10-10m: §Èy nhau;
ng
3.10-10m<r<15.10-10m: Hót nhau.
co
r>15.10-10m (®iÒu kiÖn b×nh th−êng) Bá qua lùc
an
th
t−¬ng t¸c.
ng
Çc ph©n tö khÝ chiÕm 1/1000 thÓ tÝch.
o
du
* ChuyÓn ®éng Brown: Hçn lo¹n kh«ng ngõng.

u
cu
Trong KhÝ: Hoμn toμn hçn lo¹n;

Láng: dao ®éng + dÞch chuyÓn;
R¾n: Dao ®éng quanh vÞ trÝ cè ®Þnh;
2. Néi dung cña thuyÕt ®éng häc ph©n tö:
a. Çc chÊt cÊu t¹o gi¸n ®o¹n vμ gåm mét sè lín
çc ph©n tö.
om
.c
b. Çc ph©n tö chuyÓn ®éng hçn lo¹n kh«ng
ng
ngõng. C−êng ®é chuyÓn ®éng ph©n tö biÓu hiÖn
co
nhiÖt ®é cña hÖ.
an
th
c. KÝch th−íc ph©n tö rÊt nhá so víi kho¶ng çch
ng
gi÷a chóng. Cã thÓ coi ph©n tö lμ chÊt ®iÓm
o
du
trong çc tÝnh to¸n.

u
cu
d. Çc ph©n tö kh«ng t−¬ng t¸c, chØ va ch¹m

theo c¬ häc Newton.
a,b ®óng víi mäi chÊt; c,d chØ ®óng víi khÝ LT.
3. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña thuyÕt p = F
®éng häc ph©n tö: Δ S ΔS
* ThiÕt lËp ptr×nh c¬ b¶n: ¸p suÊt do
om
v1 v2
.c
lùc va ch¹m cña ft lªn thμnh b×nh: v.Δt
ΔS- phÇn diÖn tÝch thμnh-®¸y trô,
ng
(v1=v=v2)
co
Δt -thêi gian va ®Ëp; v.Δt-chiÒu cao trô
an
Sè ph©n tö chøa trong trô: n=n0. v.Δt. ΔS;
th
n 1ng
Sè ph/t va ch¹m víi ®¸y trô: Δn = = n 0 .v.Δt.Δs
o
du
6 6
Xung l−îng lùc do 1 ft: fΔt=|m0v2- m0v1 |=-2m0v
u
cu
2m 0 v 2m 0 v 1
F= Δn = n 0 vΔtΔS
Δt 1 Δt 6 1
= n 0 m 0 v ΔS ⇒ 2
p = n0m0 v 2
3 3
Trung b×nh b×nh v 2 = v 12 + v 2
2 + ... + v 2
n
ph−¬ng vËn tèc n

¸p suÊt lªn 1 2 m v 2
2
om
p = n0m0 v = n0
2 0
= n0W
thμnh b×nh: 3 3 2 3
.c
W -§éng n¨ng tÞnh tiÕn trung b×nh
ng
co
Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña 2
p =
an
n 0W
thuyÕt ®éng häc ph©n tö:
th
3
b.HÖ qu¶:
o ng
du
* BiÓu thøc tÝnh ®éng n¨ng tÞnh tiÕn vμ ý nghÜa

u
cu
nhiÖt ®é tuyÖt ®èi:

2 RT 3 RT 3 RT
p = n 0W = → W = =
3 V 2 n 0V 2N
N=n0V=6,023.1023 sè ph©n tö trong 1mol
k=R/N=1,38.10-23j/K H»ng sè Boltzmann
* §éng n¨ng tÞnh tiÕn trung b×nh tû lÖ 3
W = kT
om
víi nhiÖt ®é tuyÖt ®èi cña khèi khÝ. 2
.c
* T lμ sè ®o c−êng ®é chuyÓn ®éng hçn lo¹n cña
ng
co
çc ph©n tö cña hÖ.-> chuyÓn ®éng nhiÖt.
an
* Çc ph©n tö chuyÓn ®éng kh«ng ngõng ->
th
T≠0K
o ng
3. VËn tèc c¨n qu©n ph−¬ng:
du
1 3 3kT 3RT
u
W = m 0 v = kT → v c = v =
2 2
=
cu
2 2 m0 μ
R=kN & Nm0 = μ; m0 - khèi l−îng 1 ph©n tö.
4. MËt ®é ph©n tö:
2 3p 3p p
p = n 0W ⇒ n 0 = = =
3 2W 3 kT
2 kT
om
2
.c
p
=
ng
VËy: n 0
co
kT
an
D−íi cïng mét ¸p suÊt vμ nhiÖt ®é mäi chÊt khÝ
th
®Òu cã cïng mËt ®é ph©n tö . o ng
ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn: sè Loschmidt
du
u
cu
5
p0 1,013 .10
n0 = = − 23
= 2,687 .10 ft / m
25 3
kT0 1,38 .10 .273
4. Néi n¨ng khÝ lý t−ëng
Néi n¨ng = §éng n¨ng + thÕ n¨ng t−¬ng t¸c gi÷a
çc ph©n tö + W dao ®éng cu¶ çc nguyªn tö.
om
Bá qua t−¬ng t¸c -> Néi n¨ng cña khÝ lý t−ëng
.c
ng
b»ng tæng ®éng n¨ng cña çc ph©n tö.
co
Wtp = WtÞnh tiÕn+ Wquay z
an
th
BËc tù do i lμ sè to¹ ®é x¸c o ng
®Þnh çc kh¶ n¨ng chuyÓn y
du
x
u
®éng cña ph©n tö trong

cu
3 to¹ ®é x, y, z x¸c
kh«ng gian ®inh 3 chuyÓn
Ph©n tö ®¬n nguyªn tö cã i=3 ®éng tÞnh tiÕn
z Ph©n tö gåm hai nguyªn tö:
ϕ 3 tÞnh tiÕn (x,y,z) + 2 bËc
quay (ϕ, θ); i=5
om
θ y
x
.c
ng
z ψ
co
an
ϕ
th
ng θ y
o
du
x
u
cu
Ph©n tö gåm ba nguyªn tö: i=6

3 bËc tÞnh tiÕn (x,y,z) +3 bËc quay (ϕ, θ, ψ).
Ph©n bè ®Òu cho çc bËc tù do:
§L (Maxwell): §éng n¨ng trung b×nh cña çc
ph©n tö ®−îc ph©n bè ®Òu cho çc bËc tù do
om
cña ph©n tö.
.c
BiÓu thøc tÝnh néi n¨ng: Cña mét mol lμ cña N
ng
co
ph©n tö:
an
ikT iRT
th
U0 = N = R=kN; i -sè bËc tù do
2 2 o ng
Cña khèi khÝ khèi l−îng m kg:
du
u
cu
Néi n¨ng cña khÝ lý m m iRT

t−ëng chØ phô thuéc U = U =
μ μ 2
0
vμo nhiÖt ®é
§4. Çc ®Þnh luËt ph©n bè ph©n tö
1. X¸c suÊt vμ gi¸ trÞ trung b×nh:
Sè ph©n tö n lín, çc ®¹i l−îng VL ®Æc tr−ng cña
om
chóng rÊt kh¸c nhau; Gi¶ sö ni ph©n tö cã vËn
.c
tèc vi, vËn tèc trung b×nh:
ng
1 ni
v = ∑ n i v i = ∑ v i = ∑ Pi v i
co
an
n n
th
ni
Pi = lμ x¸c suÊt t×m thÊy ph©n tö
ng cã vËn tèc v
n i
o
GÝa trÞ b×nh ph−¬ng
du
Víi ®iÒu kiÖn chuÈn

u
trung b×nh :
cu
ho¸ ni
∑ Pi = ∑ n = 1 v = ∑ Pi v
2 2
i
i i
i
2. §Þnh luËt ph©n bè ph©n tö theo vËn
tèc maxwell:
dn lμ sè pt cã vËn tèc trong kho¶ng v ®Õn v+dv,
om
th× x¸c suÊt cña ft cã vËn tèc trong kho¶ng (v,
.c
v+dv) lμ: dn Suy ra dn = nF( v )dv
ng
= F( v )dv
co
∞
n ∞ Maxwell t×m ra hμm
an
∫ nF( v )dv = n → ∫ F( v )dv = 1 ph©n bè: F(v)
th
0 0
m0 v 2
o ng
−
F( v ) = const.v e
du
2 2 kT 3
⎛ m0 ⎞
u
4 2
cu
const = ⎜ ⎟ vxs v
π ⎝ 2kT ⎠
dF( v ) F(v) ®¹t 2kT dv
=0 v xs =
dv cùc ®¹i t¹i m0
F(v)dv lμ x¸c suÊt ph©n tö cã vËn tèc trong
kho¶ng (v, v+dv). VËn tèc c¨n qu©n ph−¬ng:
VËn tèc trung b×nh: ∞
om
3kT
∞
8kT v 2 = ∫ F( v ) v 2 dv = →
.c
v = ∫ F( v ) vdv = 0
m0
m0π
ng
3kT
v xs < v < v c
0
co
vc =
an
m0
th
C¶ 3 vËn tèc nμy ®Òu t¨ng F(v)
ng
T1 < T 2
theo nhiÖt ®é.
o
du
Khi nhiÖt ®é T t¨ng sè

u
cu
ph©n tö cã vËn tèc vxs

gi¶m ®i: v
F(vxs,T1) >F(vxs,T2) vxs1<vxs2
2kT 2 RT 3kT 3RT
v xs = = vc = =
m0 μ m0 μ
om
8kT 8RT
v= =
v xs < v < v c
.c
m0π μπ
ng
co
V X¸c suÊt < V trung b×nh < V c¨n qu©n ph−¬ng
an
th
ý nghÜa:
ng
x X¸c suÊt ph©n tö cã vxs lμ cao nhÊt.
o
du
y VC øng víi ®éng n¨ng trung b×nh cña ph©n tö.

u
cu
z T¹i nhiÖt ®é T cña hÖ, mçi ph©n tö cã vËn tèc

kh¸c nhau, v lμ gi¸ trÞ trung b×nh céng cña vËn
tèc çc ph©n tö trong c¶ hÖ (çc p/t cã cïng v).
3.®Þnh luËt ph©n bè ph©n tö theo
thÕ n¨ng
Ph©n bè Maxwell kh«ng tÝnh ®Õn søc hót cña
om
tr¸i ®Êt lªn ph©n tö. Do søc hót mËt ®é ph©n tö
.c
ng
gi¶m theo chiÒu cao h.
co
p+dp dh
a. C«ng thøc khÝ ¸p :
an
p
th
Cét khÝ cao dh, ®¸y S=1m2, o ng
¸p suÊt ®¸y d−íi lμ p,
du
®¸y trªn p+dp;

u
cu
dp<0 nªn dp=-dP dP=m0gn0Sdh

dP lμ träng l−îng cét khÝ dh
Sè ph©n tö n»m trong cét khÝ:
dn = n0S.dh = n0dh
om
Träng l−îng khèi khÝ:
.c
dP = dn.m0.g = m0 gn0dh
ng
co
¸p suÊt t¨ng:
an
th
p
dp = −dP = − m 0 gn 0 dh = − m 0 g
ng dh
o
kT
du
u
cu
dp m 0 gdh
=−
p kT
LÊy tÝch ph©n hai vÕ:
h h p m0g
∫
dp
= ∫−
m0g
dh ln =− h
p 0 kT p0 kT
om
Matdat
.c
C«ng thøc khÝ ¸p: Nång ®é khÝ tû lÖ víi ¸p
ng
suÊt:
co
m 0 gh m 0 gh
− −
p = p0e n 0 = n 0d e
an
kT kT
th
ng
BÇu khÝ quyÓn chØ dμy 3000km, h¬n n÷a g&T
o
≠const.
du
u
cu
b. Ph©n bè theo thÕ n¨ng: m0gh=Wt W

− t
n 0 h = n 0d e kT
Ph©n bè Maxwell-Boltzmann
X¸c suÊt hai hiÖn t−îng ®ång thêi ®éc lËp
om
b»ng tÝch çc x¸c suÊt x¶y ra çc hiÖn t−îng Êy:
T¹i vïng to¹ ®é x ÷ x+dx, y ÷ y+dy, z ÷ z+dz
.c
ng
Tæng sè ph©n tö cã vËn tèc trong kho¶ng
co
vx ÷ vx +dvx, vy ÷ vy +dvy, vz ÷ vz +dvz,
an
th
1 m0 v 2
ng
− ( + Wt )
dN = A.Ne kT 2
dxdydzdv x dv y dv z
o
du
u
X¸c ®Þnh A theo:

cu
1 m0 v 2
dN − ( + Wt )
∫ N = x∫∫∫ ∫∫∫
, y ,z v x v y v z
A.e kT 2
dxdydzdv x dv y dv z = 1
Ch−¬ng 8
om
Nguyªn lý thø nhÊt nhiÖt
.c
ng
®éng lùc häc
co
an
th
o ng
du
u
cu

§1.Kh¸i niÖm n¨ng l−îng-c«ng
vμ nhiÖt
1. N¨ng l−îng:
om
.c
• §Æc tr−ng cho møc ®é vËn ®éng cña vËt
ng
chÊt trong hÖ.-> tr¹ng th¸i x¸c ®Þnh, n¨ng
co
an
l−îng x¸c ®Þnh.
th
ng
=>N¨ng l−îng lμ hμm cña tr¹ng th¸i.
o
du
• HÖ kh«ng chuyÓn ®éng, kh«ng ®Æt trong

u
cu
tr−êng lùc -> N¨ng l−îng cña hÖ ®óng

b»ng néi n¨ng cña hÖ: W = U
2. C«ng vμ nhiÖt:
Khèi khÝ ®Èy pÝt t«ng -> sinh c«ng -> néi n¨ng
gi¶m -> trao ®æi n¨ng l−îng; NÐn: nhËn c«ng.
om
•Nung nãng khèi khÝ, gi÷ V=const
.c
ng
->ChuyÓn ®éng hçn lo¹n t¨ng ->T t¨ng
co
->trao ®æi n¨ng l−îng: nhËn nhiÖt.
an
th
•Sù t−¬ng ®−¬ng gi÷a c«ng vμ nhiÖt:
4,18j <=> 1calo
o ng
du
C«ng vμ nhiÖt lμ nh÷ng ®¹i l−îng ®o møc ®é

u
cu
trao ®æi n¨ng l−îng. Chóng kh«ng ph¶i lμ n¨ng

l−îng. Chóng kh«ng ph¶i lμ hμm tr¹ng th¸i mμ
lμ hμm cña qu¸ tr×nh.
C«ng liªn quan ®Õn chuyÓn ®éng cã trËt tù
NhiÖt liªn quan ®Õn chuyÓn ®éng hçn lo¹n
§2. Nguyªn lý thø nhÊt nhiÖt ®éng
om
lùc häc
.c
Trong c¬ häc: §é biÕn thiªn n¨ng l−îng cña hÖ
ng
b»ng c«ng mμ hÖ trao ®æi trong qu¸ tr×nh ®ã:
co
ΔW = W2- W1= A -> NhiÖt?
an
th
1. Ph¸t biÓu nguyªn lý thø nhÊt nhiÖt
®éng lùc häc:
o ng
du
§é biÕn thiªn n¨ng l−îng cña hÖ trong qu¸

u
cu
tr×nh biÕn ®æi b»ng tæng c«ng vμ nhiÖt hÖ

nhËn ®−îc trong qu¸ tr×nh ®ã
ΔW = W2- W1= A +Q
A, Q -C«ng vμ nhiÖt hÖ nhËn ®−îc.
=> A’=-A, Q’=-Q C«ng vμ nhiÖt hÖ sinh & to¶
om
ra.
.c
ng
• HÖ ®øng yªn th× W=U (néi n¨ng)
co
• => Trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi, ®é biÕn thiªn néi
an
th
n¨ng cña hÖ b»ng tæng c«ng vμ nhiÖt hÖ nhËn
®−îc trong qu¸ tr×nh ®ã:
o ng
du
ΔU = U2-U1= A+Q
u
cu
§èi víi qu¸ tr×nh biÕn ®æi v« cïng nhá:

dU = δA + δQ
2. ý NghÜa nguyªn lý I N§LH:
• NÕu A>0, Q>0 => ΔU = U2-U1>0 néi n¨ng
t¨ng, HÖ nhËn c«ng vμ nhiÖt. C«ng sinh ra A’<0
om
& nhiÖt to¶ ra Q’<0.
.c
ng
• NÕu A<0, Q<0 => U2<U1=> Néi n¨ng gi¶m,
co
HÖ sinh c«ng A’>0 & to¶ nhiÖt Q’>0.
an
th
• NÕu A=0 & Q=0 => U2=U1 Néi n¨ng b¶o toμn
o ng
du
• §Þnh luËt b¶o toμn vμ chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng:

u
N¨ng l−îng kh«ng tù sinh ra vμ còng kh«ng tù

cu
mÊt ®i, nã chØ chuyÓn ho¸ tõ d¹ng nμy sang d¹ng

kh¸c, truyÒn tõ hÖ nμy sang hÖ kh¸c.
3. HÖ qu¶ cña nguyªn lý thø nhÊt nhiÖt
§éng Lùc häc:
Kh«ng tån t¹i ®éng c¬ vÜnh cöu lo¹i I: Gi¶ sö
om
hÖ thùc hiÖn mét chu tr×nh kÝn vμ trë l¹i tr¹ng
.c
th¸i ban ®Çu; Tøc U2=U1-> ΔU = 0 => A=-Q
ng
co
hay -A = Q; Nh− vËy hÖ nhËn c«ng th× to¶ nhiÖt,
an
th
sinh c«ng th× ph¶i nhËn nhiÖt.
ng
Trong mét hÖ c« lËp gåm 2 vËt trao ®æi nhiÖt,
o
du
nhiÖt l−îng do vËt nμy to¶ ra b»ng nhiÖt l−îng

u
cu
do vËt kia thu vμo:

ΔU = 0 => Q1 =-Q2.
§3. øng dông nguyªn lý thø I nhiÖt
®éng lùc häc
1. Tr¹ng th¸i c©n b»ng, qu¸ tr×nh c©n b»ng
om
a. §Þnh nghÜa: Tr¹ng th¸i c©n b»ng cña hÖ lμ
.c
tr¹ng th¸i trong ®ã mäi th«ng sè tr¹ng th¸i
ng
kh«ng biÕn ®æi theo thêi gian. Tr¹ng th¸i c©n
co
an
b»ng bÞ ph¸ vì nÕu chÞu t¸c ®éng tõ bªn ngoμi.
th
Qu¸ tr×nh c©n b»ng lμ qu¸ tr×nh biÕn ®æi gåm
o ng
mét chuçi liªn tiÕp çc tr¹ng th¸i c©n b»ng
du
Thùc tÕ kh«ng cã qu¸ tr×nh CB; QT biÕn ®æi rÊt

u
cu
chËm: Tr¹ng th¸i CB ®−îc thiÕt lËp trong toμn hÖ

tr−íc khi chuyÓn sang tr¹ng th¸i CB tiÕp theo
QT gi¶ c©n b»ng
b. C«ng mμ hÖ nhËn ®−îc trong qu¸ tr×nh CB
¸p suÊt t¸c dông lªn pÝt t«ng F
p = F/S
om
dl<0
C«ng khèi khÝ nhËn ®−îc: S
.c
δA=-F.dl=-pSdl
ng
co
NÐn chËm
S.dl=dV => δA = -pdV
an
C«ng hÖ nhËn ®−îc trong qu¸ tr×nh V1=> V2
th
2 V2 ng p
2 A>0
p
1 A<0
A = ∫ dA = ∫ − pdV
o
du
1 V1 2
u
1
cu
A b»ng diÖn tÝch d−íi

®−êng cong. V2 V1V V1 V2V
NÐn Gi·n
Trong chu tr×nh A b»ng tæng ®¹i sè Agi·n+AnÐn
2
p
1
V2 V1 V
om
c. NhiÖt mμ hÖ nhËn ®−îc trong qu¸ tr×nh CB
.c
NhiÖt dung: riªng c cña mét chÊt lμ ®¹i l−îng
ng
vËt lý cã gi¸ trÞ b»ng l−îng nhiÖt cÇn thiÕt mμ
co
an
mét ®¬n vÞ khèi l−îng nhËn ®−îc ®Ó nhiÖt ®é
δQ
th
j
cña nã t¨ng thªm 1 ®é. c= ng §v
m.dT kg.K
o
NhiÖt dung ph©n tö(1 mol): C = μ.c J/(mol.K)
du
u
NhiÖt hÖ nhËn ®−îc: m

cu
δQ = CdT
C = Cv trong qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch μ
C = Cp trong qu¸ tr×nh ®¼ng ¸p
2. Qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch
• V= const p
•P/T = const (§L Gay-Lussac) 2 p p1 p 2
1 T=T =T
om
•C«ng A= p(V1-V2)=0 1 2
.c
3
• =>ΔU = Q
ng
co
• BiÕn thiªn néi n¨ng: ΔU = m iR ΔT V
an
μ 2
th
ng m
•NhiÖt nhËn ®−îc: Q = C vΔT
o
μ
du
u
iR
cu
ΔT = T2 − T1 Cv =
2
3. qu¸ tr×nh ®¼ng ¸p
V V1 V3
• p = const = =
p T T1 T3
• V/T = const (§L Gay-Lussac)
om
2 1 3
• C«ng nhËn ®−îc: A=-p(V2-V1)
.c
• NhiÖt hÖ nhËn ®−îc: Q= ΔU -A
ng
co
m iR v2 v1 v3 V
Q= ΔT +p(V2-V1)
an
μ 2 m iR m
Q= ΔT + RΔT
th
m
pΔV = RΔT ng μ 2 μ
μ
o
du
m iR m m
Q = ( + R ) ΔT = ( C V + R ) ΔT = C P Δ T
u
μ 2 μ μ
cu
HÖ sè Poisson
=> R=CP-CV C P = i + 2 R CP i + 2
2 γ= =
CV i
4. qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt
• T=const =>T1=T2 =T p 1 V 1 =p 2 V 2 =pV
p 3
• pV=const (§L Boyle-Mariotte) p1
om
1
•ΔU=0 => A=-Q hay Q=-A p2 2
.c
ng
• C«ng nhËn ®−îc: v1 v2 v
co
v2 v2
dV
A = ∫ − pdV = ∫ − p1V1
an
p=p1V1/V
th
V
o ng v1 v1
du
V2 m V2 m V1
A = − p1V1 ln = − RT ln = RT ln
u
V1 μ V1 μ V2
cu
m V2
Q = − A = RT ln
μ V1
5. Qóa tr×nh ®o¹n nhiÖt
• δQ=0 hay Q=0
• p t¨ng do V↓ & T↑
om
• dU= δA ( Nguyªn lý I N§H)
.c
m iR m
ng
dU = dT = C V dT ;
μ 2 μ dV
co
m ⇒ C V dT = − RT
an
δA = -pdV pV = RT dT R dV
V
μ
th
R CP − CV + =0
ng
= = γ −1 T CV V
o
CV CV
du
γ −1
ln T + ( γ − 1) ln V = const TV = const
u
cu
γ
ln(TV γ −1
) = const pV = const
1− γ
γ −1
TV = const T.p γ
= const γ > 1
δQ=0->pVγ =const T=const->pV=const
p
§o¹n nhiÖt dèc h¬n Trong QT ®¼ng nhiÖt:
p↓ doV↑
om
• VÒ mÆt to¸n häc:
hay p↑do V↓
.c
PVγ = const & γ>1 v
ng
co
• VÒ ph−¬ng diÖn vËt lý: Trong QT ®o¹n nhiÖt
an
p↓ do V↑ & T↓ cßn khi p ↑ do V ↓ & T ↑
th
o ng
m iR
du
• §é biÕn thiªn néi n¨ng

ΔU = ΔT
u
trong QT ®o¹n nhiÖt: μ 2

cu
C«ng mμ hÖ nhËn ®−îc trong QT ®o¹n nhiÖt:
C«ng AnhËn trong m iR
qt ®o¹n nhiÖt A = ΔU − Q = Δ U = ΔT
μ 2
V1->V2:
om
C«ng do hÖ sinh ra: A’=-A
.c
V2
γ
A = ∫ ( − pdV ) V
ng
pV γ = p1V1γ ⇒ p = p1 1γ
co
V1 V
an
th
γ 1− γ 1− γ
p1 V ( V − V
V2
dV )
A = − p1 V ∫ γ =
γ
ng1 2 1 Nh©n vμo
γ −1
1
o
V1 V
p 2 V2 − p1V1
du
p1 V = p 2 V γ γ A=
u
vμ thay γ −1
cu
1 2
m p1V1 (T2 − T1 )
p1V1 = RT1 A=
( γ − 1)T1
μ
Ch−¬ng 9
Nguyªn lý thø hai nhiÖt ®éng
om
.c
lùc häc
ng
co
an
th
o ng
du

u
cu
§1.Nh÷ng h¹n chÕ cña nguyªn lý thø I N§LH
•Kh«ng x¸c ®Þnh chiÒu truyÒn tù nhiªn cñanhiÖt:
NhiÖt truyÒn tù nhiªn tõ vËt nãng h¬n sang vËt
om
l¹nh h¬n. Kh«ng cã qu¸ tr×nh tù nhiªn ng−îc l¹i.
.c
•Kh«ng x¸c ®Þnh chiÒu chuyÓn ho¸ tù nhiªn cña
ng
co
n¨ng l−îng: ThÕ n¨ng tù nhiªn biÕn thμnh ®éng
an
n¨ng råi thμnh nhiÖt to¶ ra,
th
Kh«ng cã qu¸ tr×nh tù nhiªn ng−îc l¹i:
ng
NhiÖt → §éng n¨ng →ThÕ n¨ng.
o
du
Tuy nhiªn çc qu¸ tr×nh ng−îc l¹i trªn ®Òu

u
cu
tho¶ m·n nguyªn lý thø nhÊt nhiÖt ®éng lùc häc

• Kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc chÊt l−îng nhiÖt
• Kh«ng ph©n biÖt kh¸c nhau gi÷a c«ng vμ nhiÖt.
§2. Qu¸ tr×nh thuËn nghÞch vμ qu¸ tr×nh
kh«ng thuËn nghÞch
1. §Þnh nghÜa p A
om
a. Qu¸ tr×nh A->B ->A lμ thuËn
.c
nghÞch nÕu qu¸ tr×nh ng−îc B ->A B
ng
V
hÖ còng ®i
co
qua çc tr¹ng th¸i trung gian nh− trong qu¸ tr×nh
an
th
thuËn A ->B; Suy ra:
ng
HÖ chØ cã thÓ trë vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng ->QT
o
du
thuËn nghÞch lμ QT c©n b»ng ->A’thuËn= AnghÞch,

u
cu
QthuËn= Q’nghÞch.
HÖ trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu, m«i tr−êng xung
quanh kh«ng biÕn ®æi.
b. QT kh«ng thuËn nghÞch: Sau khi thùc hiÖn
QT thuËn vμ QT nghÞch ®−a hÖ vÒ tr¹ng th¸i
ban ®Çu th× m«i tr−êng xung quanh bÞ biÕn ®æi.
om
2. ThÝ dô:
.c
Qu¸ tr×nh gi·n ®o¹n nhiÖt v« cïng chËm: QTTN
ng
co
•Dao ®éng cña con l¾c kh«ng ma s¸t cã nhiÖt
an
®é b»ng nhiÖt ®é bªn ngoμi: QTTN
th
o ng
du
u
cu
B A
Çc qu¸ tr×nh kh«ng thuËn nghÞch
•Çc qu¸ tr×nh cã ma s¸t: Kh«ng TN
• TruyÒn nhiÖt tõ vËt nãng-> vËt l¹nh: Kh«ng
om
TN
.c
ng
•QT gi·n khÝ trong ch©n kh«ng: Kh«ng TN
co
an
th
o ng
du
B A
u
cu
§3.Nguyªn lý thø hai nhiÖt ®éng lùc häc
nguån l¹nh nguån
om
nãng
.c
ng
co
an
th
• M« t¶ hiÖn t−îng !
o ng
du
• Cã mÊy nguån nhiÖt ?

u
cu
• Cã ph¶i lμ mét ®éng c¬ ?

• Khi nμo nã chÊm døt ho¹t ®éng ?
1. §éng c¬ nhiÖt: M¸y
biÕn nhiÖt thμnh c«ng: §C h¬i Xilanh Pit«ng
V2
om
V1
n−íc, §C ®èt trong. Q1 Q’2
.c
T1 T2
Nguån nãng
ng
Nguån l¹nh
co
T¸c nh©n: chÊt vËn chuyÓn (h¬i B¬m
an
n−íc, khÝ...) biÕn nhiÖt thμnh
A'
th
c«ng: TuÇn hoμn η=
ng
Q1
o
du
HiÖu suÊt cña ®éng c¬ nhiÖt:

u
Sau mét chu tr×nh: ΔU=-A’+Q1-Q’2=0

cu
-> A’= Q1-Q’2 A' Q − Q ,

Q ,
η= = 1 2
=1− 2
Q1 Q1 Q1
2. Ph¸t biÓu nguyªn lý thø hai nhiÖt ®éng
lùc häc
a. Ph¸t biÓu cña Clausius: NhiÖt kh«ng thÓ tù
om
®éng truyÒn tõ vËt l¹nh h¬n sang vËt nãng h¬n.
.c
ng
b. Ph¸t biÓu cña Thompson: Mét ®éng c¬ kh«ng
co
thÓ sinh c«ng, nÕu nã chØ trao ®æi nhiÖt víi mét
an
th
nguån nhiÖt duy nhÊt.
ng
c. ý nghÜa: Kh«ng thÓ chÕ t¹o ®−îc ®éng c¬
o
du
vÜnh cöu lo¹i hai: lÊy nhiÖt chØ tõ 1 nguån (T

u
cu
thÊp nh− n−íc biÓn) ®Ó sinh c«ng.

ChÊt l−îng nhiÖt: T cμng cao, chÊt l−îng cμng
cao
§4. Chu tr×nh Carnot
1. Chu Tr×nh Carnot thuËn p Q1
1 T1
nghÞch gåm 4 qu¸ tr×nh TN: p1
om
p2 2
.c
x Gi·n ®¼ng nhiÖt: T1 =const, p4
p3 4 T 3
ng
1→2, nhËn Q1 tõ nguån nãng. Q2 2
co
an
V1V4 V2 V3 v
th
y Gi·n ®o¹n nhiÖt:2→3, NhiÖt ®é gi¶m T1 →T2
o ng
du
z NÐn ®¼ng nhiÖt: T2 = const, 3 → 4, th¶i

u
cu
Q2 (lμm nguéi)
{ NÐn ®o¹n nhiÖt: 4→1, nhiÖt ®é t¨ng: T2 →T1

Chu Tr×nh Carnot Chu Tr×nh trong
thuËn nghÞch ®éng c¬ h¬i n−íc
om
.c
3 T1→T2 2
ng
2 43
co
4 Q1,T1
an
11
th
1 ng
Q’2,T2
T2→T1
o
du
u
cu
Trong chu tr×nh thuËn 12341 hÖ nhËn nhiÖt
Q1 tõ nguån nãng, sinh c«ng A’ vμ th¶i nhiÖt
Q2’vμo nguån l¹nh. → §éng c¬ nhiÖt.
om
Trong chu tr×nh nghÞch 14321 hÖ nhËn c«ng
.c
ng
lÊy nhiÖt (lμm l¹nh) tõ nguån l¹nh vμ th¶i nhiÖt
co
vμo nguån nãng. → M¸y lμm l¹nh.
an
b. HiÖu suÊt ηc trong chu tr×nh Carnot thuËn
th
nghÞch
o ng
du
,
Q2
ηc = 1 −
u
CÇn tÝnh Q1 vμ Q2’

cu
Q1
m V2
Gi·n ®¨ng nhiÖt 1 → 2 cã: Q1 = RT1 ln
μ V1
NÐn ®¼ng nhiÖt 3 → 4 cã:
m V4 m V3
Q' 2 = −Q 2 = − RT2 ln ⇒ Q' 2 = RT2 ln
V μ V3 μ V4
3
T2 ln Trong QT ®o¹n nhiÖt 2 →3
om
V4
.c
ηc = 1 − cã: T1V2γ-1= T2V3γ-1
V2
ng
T1 ln vμ 4 →1 cã T1V1γ-1=T2V4γ-1
co
T2 V1 V3 V2
an
⇒ ηc = 1 − =
th
T1 ng V4 V1
HiÖu suÊt chu tr×nh Carnot TN víi t¸c nh©n lμ
o
du
khÝ lý t−ëng chØ phô thuéc vμo nhiÖt ®é nguån

u
cu
nãng vμ nguån l¹nh.

HÖ sè Q2 Q2 T2
ε= = ' ε cN =
lμm l¹nh: A Q1 − Q 2 T1 − T2
§5. §Þnh lý Carnot, hiÖu suÊt cùc ®¹i cña ®éng
c¬ nhiÖt
om
1. §Þnh lý Carnot
.c
a. Ph¸t biÓu: HiÖu suÊt ®éng c¬ nhiÖt thuËn
ng
nghÞch ch¹y theo chu tr×nh Carnot víi cïng
co
an
nguån nãng vμ nguån l¹nh, ®Òu b»ng nhau vμ
th
kh«ng phô thuéc vμo t¸c nh©n còng nh− çch
ng
chÕ t¹o m¸y: ηI = ηII
o
du
u
HiÖu suÊt cña ®éng c¬ kh«ng thuËn nghÞch nhá

cu
h¬n hiÖu suÊt cña ®éng c¬ thuËn nghÞch.

ηKTN < ηTN
b. Chøng minh ηI = ηII: T1nãng
, ,
Q2I A' I A' II Q 2 II I II
ηI = 1 − = vμ ηII = 1 − =
Q1I QI Q1II Q II L¹nh T2
om
GhÐp hai ®éng c¬ víi nhau, ®éng c¬ II ch¹y theo chiÒu
.c
ng
ng−îc: nhËn c«ng A’II tõ ®éng c¬ I, nhËn nhiÖt tõ
co
nguån l¹nh T2 , th¶i nhiÖt vμo nguån nãng T1.
an
, ,
ηI > ηII ⇒ Q2I < Q 2 II ⇒ A' I > A' II
th
o ng
Ta cã:A’I-A’II=A’>0 => I+II = ®éng c¬ vÜnh cöu.
du
Còng t−¬ng tù khi ηI < ηII . V« lý. VËy: ηI = ηII

u
cu
c. Chøng minh ηKTN < ηTN :

Gi¶ sö II lμ KTN ngoμi nhiÖt nh¶ cho nguån l¹nh cßn
nhiÖt v« Ých → Q ,2 II > Q ,2 I ⇒ ηII < ηI
2. HiÖu suÊt cùc ®¹i cña ®éng c¬ nhiÖt:
HiÖu suÊt cña ®éng c¬ thuËn nghÞch bÊt k× lu«n
nhá h¬n hiÖu suÊt cña ®éng c¬ ®ã ch¹y theo chu
om
tr×nh carnot thuËn nghÞch víi cïng 2 nguån nhiÖt
.c
vμ t¸c nh©n: ηKTN < ηTN < ηTNCarnot
ng
co
Q2 ' T2 DÊu = øng víi chu tr×nh
1− ≤1−
an
th
Q1 T1 Carnot thuËn nghÞch.
o ng
du
DÊu < øng víi chu tr×nh Carnot KTN

u
cu
HiÖu suÊt cña ®éng c¬ ch¹y theo chu tr×nh

Carnot thuËn nghÞch lμ hiÖu suÊt cùc ®¹i.
3. KÕt luËn: T2
a. HiÖu suÊt cùc ®¹i lu«n nhá ηmax = 1 − <1
h¬n 1, v× T2≠0K & T1<<∞. Víi T =293K 1 T
om
2
.c
T 1K 373 673 1073 1273 2273
ng
co
η max 0,21 0,56 0,73 0,77 0,81
an
th
b. NhiÖt kh«ng thÓ biÕn hoμn toμn thμnh c«ng:
ng
A’max=ηmax.Q1 => A’max<Q1.
o
du
c. Ph−¬ng h−íng n©ng cao HS ®éng c¬ nhiÖt:

u
cu
T¨ng ΔT →(T1↑&T2↓); Gi¶m ma s¸t

d. ChÊt l−îng nguån nhiÖt: Nguån nhiÖt cã nhiÖt
®é cao h¬n th× chÊt l−îng tèt h¬n.
§6. BiÓu thøc ®Þnh l−îng (To¸n häc) cña
nguyªn lý thø hai nhiÖt ®éng lùc häc
1. §èi víi chu tr×nh Carnot:
om
Q ' T Q2 ' T2 T1,Q1
1− 2
≤1− 2
⇒ ≥
.c
Q1 T1 Q1 T1
ng
co
Q 2 T2
⇒− ≥
an
Q1 T1
T2,Q2
th
Q1 Q 2
o ng
⇒ + ≤0
du
T1 T2
u
cu
DÊu = øng víi CT Carnot thuËn nghÞch

DÊu < øng víi CT Carnot Kh«ng TN
2. §èi víi chu tr×nh nhiÒu nguån nhiÖt Q1,
Q2,....Qn nhiÖt ®é T1, T2,...Tn (gåm çc qu¸ tr×nh
®¼ng nhiÖt vμ ®o¹n nhiÖt liªn tiÕp nhau)
om
n
Qi Çc qu¸ tr×nh
∑
.c
≤0
ng
i =1 Ti
rÊt ng¾n th×:
δQ
co
∫T ≤ 0
an
th
ng
§©y lμ biÓu thøc ®Þnh l−îng cña nguyªn lý hai
o
du
N§LH ®−îc gäi lμ BÊt ®¼ng thøc Clausius:

u
δQ
cu
TÝch ph©n Clausius ∫ T ®èi víi mét chu tr×nh

kh«ng thÓ lín h¬n kh«ng.
§7. Hμm entr«pi vμ nguyªn lý t¨ng entr«pi
1. TÝch ph©n Clausius theo qu¸ tr×nh
thuËn nghÞch: 1 a
om
δQ δQ δQ δQ Chu tr×nh
∫ = ∫ =0 hay + =0 ∫ ∫
.c
T T T T 2
ng
1a 2 b1 1a 2 2 b1 b
QT thuËn δQ + − δQ =0 δQ δQ
co
∫ ∫ ∫ T =∫ T
an
nghÞch: 1a 2 T T
th
1b 2 1a 2 1b 2
δQ
ng
TÝch ph©n ∫ T Clausius theo
o
du
çc qu¸ tr×nh thuËn

tr¹ng th¸i 1 →2 kh«ng phô thuéc
u
1x 2
nghÞch tõ
cu
vμo qu¸ tr×nh biÕn ®æi mμ chØ phô thuéc vμo

tr¹ng th¸i ®Çu vμ tr¹ng th¸i cuèi cña qu¸ tr×nh.
2. Hμm entr«pi: δQ
∫ T = S2 − S1 = ΔS
1x 2
om
S1, S2 - gi¸ trÞ tÝch ph©n Clausius t¹i çc tr¹ng
.c
th¸i 1, 2.
ng
→ S -Hμm entr«pi cña hÖ.
co
an
S lμ hμm tr¹ng th¸i
th
→ vi ph©n toμn phÇn: ng S
δQ δQ
o
→ S = S0 + ∫
du
dS =
T T
u
cu
S0
S0=0 t¹i 0K.
• T/c céng cña entr«pi ShÖ=Tæng SçcphÇnhÖ
§èi víi qu¸ tr×nh δQ δQ
kh«ng thuËn nghÞch: ∫ < ∫ = ΔS
T 1b2 T
1a2
TÝch ph©n Clausius theo mét qu¸ tr×nh kh«ng
om
thuËn nghÞch tõ tr¹ng th¸i 1→2 nhá h¬n ®é biÕn
.c
ng
thiªn entr«pi cña hÖ trong qu¸ tr×nh ®ã.
co
3. Nguyªn lý t¨ng entr«pi:
an
th
Qu¸ tr×nh kh«ng thuËn nghÞch
ng
∫ ∫
δQ δQ δQ δQ −δQ
⇒ + <0
∫ ∫ ∫
o
< 0 ⇒ + < 0
du
T T T T T
u
1a 2 b1 1a 2 2 b1
cu
1a 2 1b2
Nguyªn lý t¨ng entr«pi:
Trong hÖ c« lËp δQ = 0
(2) DÊu = øng víi QT thuËn nghÞch
∫
δQ DÊu > øng víi QT kh«ng Th nghÞch
ΔS ≥
T ³ §©y lμ biÓu thøc ®Þnh l−îng NL hai
om
(1) N§LH viÕt d−íi d¹ng hμm entropi
.c
ng
• Qu¸ tr×nh Th nghÞch: ΔS=0 (entr«pi kh«ng ®æi)
co
• Qu¸ tr×nh kh«ng Th ngh: ΔS>0 (entr«pi t¨ng)
an
th
• Trong thùc tÕ çc qu¸ tr×nh lμ kh«ng thuËn
ng
nghÞch: Trong hÖ c« lËp çc qu¸ tr×nh nhiÖt
o
du
®éng lùc lu«n x¶y ra theo chiÒu entr«pi t¨ng

u
cu
HÖ c« lËp thùc kh«ng thÓ 2 lÇn qua cïng mét

tr¹ng th¸i. Qu¸ tr×nh chÊm døt th× S ®¹t cùc ®¹i
vμ hÖ ë tr¹ng th¸i c©n b»ng
VÝ dô * HÖ gåm 2 vËt víi T1vμ T2:
Q2 -VËt 2 nhËn
Q1=-Q2<0 vËt 1 th¶i
om
δQ1 δQ2 δQ 2 δQ 2
.c
dS = dS1 + dS2 = + =− +
ng
T1 T2 T1 T2
co
1 1 1 1
an
dS = δQ 2 ( − + ) > 0 ⇒ − >0
th
T1 T2 o ng T2 T1
• VËt nhËn nhiÖt (2) ph¶i cã nhiÖt T2 ®é thÊp
du
u
h¬n: T1>T2
cu
Nguyªn lý t¨ng entr«pi t−¬ng ®−¬ng víi

nguyªn lý 2 nhiÖt ®éng lùc häc
*HiÖu suÊt cùc ®¹i: Chu tr×nh TN ΔS2 + ΔS1 =
Δ Q 2 ΔQ 1
ΔQ1 nh¶ tõ nguån nãng → S1 = − =0
ΔQ2 nguån l¹nh nhËn → S2 T2 T 1
om
T
⇒ ΔQ 2 = 2 ΔQ 1
.c
T1
ng
A' T2
A ' = Δ Q1 − Δ Q 2 ⇒ ηmax = = 1−
co
Δ Q1 T1
an
th
4. ThuyÕt chÕt nhiÖt vò trô vμ sai
o ng
du
lÇm cña nã:

u
* Clausius coi vò trô lμ hÖ c« lËp vμ ¸p dông

cu
nguyªn lý 2 cho toμn vò trô: Khi S t¨ng ®Õn cùc

®¹i vò trô ë tr¹ng th¸i c©n b»ng-> chÕt
Sai lÇm cña Clausius:
a. ¸p dông hÖ c« lËp trªn tr¸i ®Êt cho toμn vò trô
v« h¹n
om
b. M©u thuÉn víi §L b¶o toμn biÕn ho¸ n¨ng
.c
ng
l−îng
co
c. Vò trô biÕn ®æi kh«ng ngõng: Sao chÕt, sao
an
míi, vïng nhiÖt ®é cao biÕn ®æi entr«pi gi¶m.
th
ng
d. Nh÷ng th¨ng gi¸ng lín trong vò trô
o
du
(Boltzmann)
u
cu
c. Kh«ng tÝnh ®Õn tr−êng hÊp dÉn vò trô. ThuyÕt

vô næ Big Bang: entr«pi t¨ng ®óng theo nguyªn
lý 2.
5. §é biÕn thiªn entr«pi cña khÝ lý t−ëng
2
1(p1V1T1)->2(p2V2T2)-> ΔS = ∫ δQ
1
T
a. Qu¸ tr ®o¹n nhiÖt: δQ = 0 ⇒ ΔS = 0 ⇒ S1 = S 2
om
.c
b. Qu¸ tr×nh ®¼ng nhiÖt: 2
δQ Q
∫
ng
T = const ⇒ Δ S = =
co
T T
c. Qu¸ tr×nh thuËn nghÞch bÊt kú: 1
an
m
th
Nguyªn lý I: δQ = dU − δA dU = C V dT
ng μ
dV
o
m
du
δA = − pdV = − RT
μ
u
V
cu
(2)
m dT m dV
ΔS = ∫ ( C V + R )
(1)
μ T μ V
m
ΔS = C V ln
T2 m
+ R ln
V2 pVμ
T= vμ
μ T1 μ V1 mR
R = C P − CV
om
m p 2 V2 m V2
.c
ΔS = C V ln( ) + (C P − C V ) ln
ng
μ p1 V1 μ V1
co
an
m p2 m V2
ΔS = C V ln + C P ln
th
μ p1 μ ng V1
m V2
o
du
§èi víi qu¸ tr×nh ®¼ng ¸p: ΔS = C P ln

μ V1
u
cu
m p2
§èi víi qu¸ tr×nh ®¼ng tÝch: ΔS = C V ln
μ p1
6. §å thÞ entr«pi, tÝnh Q:
T §¼ng nhiÖt T 2 BÊt k×
2 S2
om
1 2 1 Q = ∫ δQ = ∫ TdS
.c
1 S1
ng
Q=T.ΔS
co
S1 S2 S S1 dS S2 S
an
th
7. ý nghÜa cña Nguyªn lý N§H II vμ
entr«pi:
o ng
du
• NhiÖt kh«ng thÓ truyÒn tõ vËt l¹nh h¬n sang vËt

u
cu
nãng h¬n. Khi T1=T2 hÖ c©n b»ng kh«ng thÓ trë

vÒ tr¹ng th¸i kh«ng c©n b»ng. HÖ kh«ng qua 1
tr¹ng th¸i 2 lÇn.
• Tr¹ng th¸i vÜ m« = tæng hîp çc tr¹ng th¸i vi
m« → NhiÒu kh¶ n¨ng.
w-x¸c suÊt nhiÖt ®éng cña tr¹ng th¸i vÜ m«.
om
Theo Boltzmann S=k.lnw; k- h»ng sè Boltzmann
.c
ng
co
• entr«pi lμ mét hμm tr¹ng th¸i ®Æc tr−ng cho
an
møc ®é hçn lo¹n çc ph©n tö.
th
ng
• kh«ng ®o trùc tiÕp ®−îc entr«pi.
o
du
• T↑ S↑ : (R¾n→láng→khÝ),
u
cu
• NÕu T↓ S↓ : (KhÝ→láng→ r¾n).

•Trong hÖ c« lËp ΔS ≥ 0. Khi ΔS =0 hÖ ë tr¹ng
th¸i c©n b»ng
7. §Þnh lý Nernst
Khi nhiÖt ®é tuyÖt ®èi tiÕn tíi 0, entr«pi cña
bÊt cø vËt nμo còng tiÕn tíi 0: lim S = 0
om
T
δQ T →0
∫
.c
TÝnh S cña hÖ t¹i T: S =
T
ng
T c P (T )dT
S=∫
0
co
Trong QT ®¼ng ¸p:
T
an
0
th
HÖ qu¶ cña §Þnh lý Nernst
T ΔS12=Q/T1 ΔS=ΔS +ΔS +ΔS +ΔS =0
o ng
du
12 23 34 41
1 T1 2
u
ΔS23 =ΔS41=0 Kh«ng thÓ cã QT 34

cu
0 4 3 S Kh«ng thÓ ®¹t ®−îc 0K

ΔS34=Q/0?
§8. Çc hμm thÕ nhiÖt ®éng
1. §Þnh nghÜa: Hμm nhiÖt ®éng lμ hμm tr¹ng
th¸i, mμ khi tr¹ng th¸i thay ®æi th× vi ph©n cña
om
.c
nã lμ vi ph©n toμn chØnh.
ng
a. Hμm néi n¨ng U(S,V) dU = δQ + δA = δQ − δA'
co
Tõ Ng.lý I: dU = TdS - pdV ⇒ U = U(S, V)
an
th
NÕu S=const, V=const th× U=const.
ng
∂U ∂U
o
du
LÊy vi ph©n U cã dU = ( ) V dS + ( ) S dV
∂S ∂V
u
cu
thÓ tÝnh ra çc ®¹i

∂U ∂U
l−îng kh¸c: ⇒ T = ( ) V & p = ( )S
∂S ∂V
b. Hμm n¨ng l−îng tù do ψ(T,V):
T vμ V lμ biÕn ®éc lËp ψ = ψ(T, V ) = U − TS
dψ = −SdT − pdV dψ = dU − TdS − SdT
om
NÕu T=const & V=const, th× dψ=0 -> ψ=const:
.c
ng
Trong QT ®¼ng nhiÖt, ®¼ng tÝch thuËnnghÞch
co
n¨ng l−îng tù do kh«ng ®æi. Trong QT kh«ng
an
th
thuËn nghich dψ<0
ng
c. ThÕ nhiÖt ®éng lùc Gibbs G(T,p):
o
T vμ p lμ biÕn ®éc lËp G = G (T, p) = U − TS − pV
du
u
∂G ∂G
cu
dG = −SdT + Vdp = −( ) p dT + ( ) T dp
∂G ∂G ∂T ∂p
⇒ S = ( ) p vμ V = ( ) T
∂T ∂p
NÕu T=const & p=const, th× dG=0 -> G=const:
Trong QT ®¼ng nhiÖt, ®¼ng ¸p thuËn nghÞch G
kh«ng ®æi. Trong QT kh«ng TN dG<0
om
d. Hμm Entanpi H(S,p):
.c
S vμ p lμ biÕn ®éc lËp H = H (S, p) = U + pV
ng
co
dH = dU + pdV + Vdp dH = ( ∂H ) p dS + ( ∂H )S dp
an
∂S ∂p
th
dH = TdS + Vdp
ng ∂H ∂H
⇒T=( ) p vμ V = ( )S
o
∂S ∂p
du
u
cu
(dH)p=(TdS)p=(δQ)p
Trong QT ®¼ng ¸p nhiÖt l−îng hÖ nhËn ®−îc
b»ng ®é biÕn thiªn cña Entanpi.
e. ThÕ ho¸ μ: Trong çc ph¶n øng ho¸ häc, liªn
kÕt thay ®æi lμm thay ®æi néi n¨ng -> Sù thay
®æi sè ph©n tö còng lμm thay ®æi néi n¨ng
om
=> Thªm phÇn thÕ ho¸ μi cña lo¹i h¹t i:
.c
dU = TdS - pdV + ∑ μ dn
ng
i i
co
dψ = −SdT − pdV + ∑ μ dn
i
an
i i
th
i
dG = −SdT + Vdp + ∑ μ dn
o ng
i i
du
dH = TdS + Vdp + ∑ μ i dn i
i
u
cu
i
∂U ∂ψ ∂G ∂H
μi = ( ) SV = ( ) TV = ( ) Tp = ( ) Sp
∂n i ∂n i ∂n i ∂n i
§9. §iÒu kiÖn c©n b»ng nhiÖt ®éng lùc
* HÖ hai pha láng-khÝ (1-2) b·o hoμ khi:
C©n b»ng vÒ c¬ häc: p1=p2 vμ Trao ®æi n¨ng
om
l−îng gi÷a 2 pha b»ng nhau T1=T2 suy ra dG=0
.c
do ®ã Σμidni= μ1dn1 + μ2dn2=0
ng
co
Khi c©n b»ng sè h¹t tõ 1->2 vμ 2->1 b»ng nhau:
an
dn1 = -dn2= dn -> μ1 = μ2
th
ng
* HÖ cã nhiÒu pha c©n b¨ng nhiÖt ®éng lùc khi:
o
du
p1=p2 =...=pi
u
cu
T1=T2 =...=Ti
μ1 = μ2=... = μi
Ch−¬ng 17
om
KhÝ thùc vμ chuyÓn pha
.c
ng
co
an
th
o ng
du

u
cu
§1. Ph−¬ng tr×nh tr¹ng th¸i cña khÝ thùc
• Ph−¬ng tr×nh tr¹ng th¸i Clapayron-Medeleev
®èi víi 1 mol khÝ lý t−ëng: pV=RT (Çc ph©n
om
tö kh«ng kÝch th−íc, kh«ng t−¬ng t¸c)
.c
ng
• Thùc tÕ ph©n tö khÝ cã kÝch th−íc ~3.10-8cm
co
chiÕm thÓ tÝch ~1,4.10-23cm3 chiÕm 1/1000 thÓ
an
th
tÝch khèi khÝ
ng
• thay V b»ng V-b; b -céng tÝch m3/mol ®Ó ý
o
du
®Õn thÓ tÝch do çc ph©n tö chiÕm

u
cu
© p(V-b)=RT
• Thùc tÕ cã t−¬ng t¸c gi÷a çc ph©n tö
© néi ¸p pi bæ chÝnh vμo ¸p suÊt:
pi~n0 mËt ®é h¹t líp I vμ pi~n0 líp II II I
N 2 a
->pi~n0 => p i ~ ( ) ⇒ 2
2
V V
a-N.m /mol (phô thuéc p = RT − p
4 2
om
V−b
i
b¶n chÊt chÊt khÝ) p lμm
.c
a i
Mét mol khÝ thùc:( p + 2 )( V − b) = RT p gi¶m
ng
co
m V
m kg khÝ v = V m
lμ sè mol vμ V = v μ
an
thùc: μ
μ
th
2
m a m m m
( p + 2 2 )( v − b) = RT
o ng
μ v μ μ
du
a, b lμ çc h»ng sè phô thuéc vμo chÊt khÝ (tra

u
cu
b¶ng Trang 192 s¸ch bμi tËp)

¸p suÊt cμng cao th× ¶nh h−ëng cña néi ¸p vμ
céng tÝch cμng râ.
§2.§−êng ®¼ng nhiÖt lý thuyÕt Van-der-Waals vμ
®−êng ®¼ng nhiÖt thùc nghiÖm Andrews
1. ®−êng ®¼ng nhiÖt lý
om
p
thuyÕt
.c
T>TK
pK K
• Khi T=TK ®−êng cã ®iÓm uèn
ng
TK
co
K (tíi h¹n) t¹i pK,VK- tiÕp tuyÕn T<TK
an
song song víi trôc hoμnh.
th
VK V
ng
•Khi T>TK ®−êng ®¼ng nhiÖt gièng cña khÝ lý
o
du
t−ëng (hypecbol).
u
cu
• Khi T<TK ®−êng ®¼ng nhiÖt cã ®o¹n låi

lâm kh¸c víi cña khÝ lý t−ëng
TÝnh çc gi¸ trÞ tíi h¹n RT a
p= − 2
2
V−b V
d p
om
=0 2 RT 6a
− 4 =0
VK RT a
= 3
.c
2
dV ( VK − b) 3
VK 3( VK − b) 3
VK
ng
co
dp
an
RT 2a
=0 − + 3 =0
th
dV ( VK − b) 2
VK ng
a 8a
o
V0 K = 3b; p K = ; TK =
du
2
u
27b 27bR
cu
2 2
27 R TK RTK
a= ;b =
64 PK 8PK
2.§−êng ®¼ng nhiÖt thùc nghiÖm Andrews
NÐn ®¼ng nhiÖt khÝ CO2 t¹i T p T
kh¸c nhau K T>TK
D
om
• T>TK kh«ng thÓ ho¸ láng-> 4 K 1
.c
gièng hypecbol nh− khÝ LT
ng
C 3 B 2 T<T
co
•T->TK th× BC->K. TK= 304K, A K
VC VK VB V
an
pK= 73at VK=9,6.10-5m3/mol
th
láng khÝ
ng KhÝ+h¬i
T<TK:AB-KhÝ; BC-KhÝ &H¬i (h¹t láng)=tr¹ng
o
du
th¸i b·o hoμ; B¾t ®Çu tõ C-ho¸ láng hoμn toμn.

u
cu
Chu«ng BKC & TK t¹o thμnh 4 vïng: 1- T>TK

kh«ng thÓ ho¸ láng; 2- T<TK khÝ cã thÓ ho¸
láng; 3- H¬i b·o hoμ; 4- KhÝ ho¸ láng;
3. So s¸nh ®−êng ®¼ng nhiÖt lý thuyÕt
Van-der-Waals vμ ®−êng ®¼ng nhiÖt thùc
nghiÖm Andrews:
Ph−¬ng tr×nh Van-der-Waals cho ®−êng ®¼ng
om
.c
nhiÖt cña khÝ thùc trõ tr¹ng th¸i h¬i b·o hoμ:
ng
• T>TK gièng nhau;
co
• TK gièng nhau: Cïng cã ®iÓm tíi h¹n K víi
an
th
tiÕp tuyÕn song song víi OV
ng
• T<TK Kh¸c nhau chç låi lâm vμ vïng h¬i b·o
o
du
hoμ, nh−ng nÕu khÝ s¹ch trªn ®−êng thùc nghiÖm

u
cu
cã ®o¹n chËm ho¸ láng vμ chËm bay h¬i gièng

mét ®o¹n cña lý thuyÕt
• øng dông: Ho¸ láng khÝ ë T<TK vμ p cao
§3.Néi n¨ng cña khÝ thùc, hiÖu øng
Joule-Thompson
1. Néi n¨ng cña U = W + W =
∑W + ∑ Wtnj
om
dn tn dnj
khÝ thùc:
.c
j j
m i
∑W
ng
§éng n¨ng: = RT
co
μ 2
dnj
j
an
δAi- c«ng do néi ¸p pi a
th
δA i = p i dV = 2 dV
ng
cña ph©n tö g©y ra dV: V
∞ ∞
o
du
a a
Wtn ( V ) − Wtn ( ∞ ) = ∫ δA i = ∫ 2 dV = −
u
cu
V V
V V
2
VËy néi n¨ng khÝ m i m a
U= RT − 2
thùc: U=U(T,V) μ 2 μ V
2. HiÖu øng Joule-Thompson
Lμ hiÖn t−îng nhiÖt ®é cña khÝ thùc thay ®æi khi
gi·n në ®o¹n nhiÖt vμ kh«ng trao ®æi c«ng víi
om
bªn ngoμi
.c
(ΔT <0 hiÖu øng d−¬ng -> lμm l¹nh,
ng
ΔT > 0 hiÖu øng ©m)
co
an
H¦ ©m, d−¬ng phô thuéc vμo nhiÖt ®é x¶y ra
th
®èi víi khÝ cô thÓ: o ng
du
H¦ d−¬ng ®èi víi H2 ë T<200K, He2 ë T<40K

u
cu
Tr¹ng th¸i Tr¹ng th¸i

V1 PV
1(p1,V1,T1) P1P1P1P1 2 2P2 P2 P 2(p2,V2,T2)
2
Tr¹ng th¸i ®Çu (p1,V1,T1) Tr¹ng th¸i cuèi (p2,V2,T2)
1, 2 -pit t«ng
p1 1 V1 M2 p2 M-v¸ch xèp p1 1M V2 2 p2
T1 T2
om
p1 > p2 ,V2>V1
.c
•KhÝ ë bªn tr¸i M, 1 nÐn, 2 gi·n. p1, p2 kh«ng ®æi
ng
vμ p1> p2. Pit t«ng 1 Ðp s¸t M-> V’1=0
co
Bªn tr¸i khèi khÝ nhËn c«ng: A1=-p1(0-V1)=p1V1
an
th
Bªn ph¶i nhËn c«ng:A2=-p2(V2-0)=-p2V2
o ng
• Tæng c«ng c¶ hÖ nhËn: A=A1+A2=0
du
• Néi n¨ng: ΔU= Q+A=0 mμ U=U(T,V)

u
cu
∂U ∂U dV>0 -> dT<0

dU = ( ) V dT + ( )T dV = 0
∂T ∂V ΔV ≠ 0->ΔT ≠ 0 .
Gi·n: V2>V1-> T1 ≠ T2-> ΔT = T2 - T1
• Kh«ng x¶y ra ®èi víi khÝ lý t−ëng
• øng dông:
x Lμm l¹nh: nÐn khÝ ë nhiÖt ®é phï hîp víi hiÖu
om
øng d−¬ng vμ cho gi·n në trong çc èng kÝn.
.c
ng
y Ho¸ láng khÝ ë T&p phï hîp.
co
Tù ®äc: §4. Sù chuyÓn pha:
an
§Þnh nghÜa pha, chuyÓn pha
th
ng
ChuyÓn pha lo¹i I: Èn nhiÖt chuyÓn pha
o
du
§iÒu kiÖn c©n b»ng 2 pha, 3 pha

u
cu
Sè pha trong hÖ nhiÒu cÊu tö:

Qui t¾c pha cña Gibbs: r ≤ n+2
Ph−¬ng tr×nh Clapayron-Clausius:
X¸c ®Þnh sù phô thuéc cña nhiÖt dT T
⇒ = ΔV
®é chuyÓn pha vμo ¸p suÊt: dP Q
ý nghÜa, øng dông cña ph−¬ng tr×nh Clapayron-
om
Clausius.
.c
ng
§4. Sù chuyÓn pha
co
1. Kh¸i niÖm vÒ chuyÓn pha:
an
th
§N: Pha lμ tËp hîp çc phÇn vÜ m«
ng
®ång tÝnh (cïng tÝnh chÊt) cïng tån t¹i
o
du
trong mét hÖ nhiÖt ®éng. 2 pha

u
cu
ChuyÓn pha: Qu¸ tr×nh biÕn ®æi H2O h¬i

hÖ tõ pha nμy sang pha kh¸c. H¬i - H2O
3 pha
> Láng ->R¾n
•ChuyÓn pha lo¹i I: ThuËn nghÞch, cã hÊp thô
hoÆc to¶ nhiÖt, V vμ S thay ®æi ®ét ngét: §¹o
hμm bËc nhÊt cña çc hμm nhiÖt ®éng thay ®æi
om
.c
®ét ngét.
ng
• ChuyÓn pha lo¹i II: V,U,S BiÕn ®æi liªn tôc
co
kh«ng cã néi ma s¸t: Kim lo¹i ↔Siªu dÉn:
an
th
§¹o hμm bËc hai cña çc hμm nhiÖt ®éng thay
ng
®æi ®ét ngét:
o
du
∂G ∂G lo¹i II lo¹i I
u
S = ( ) vμ V = ( ) T
cu
T ψN
∂T ∂p
p
Tnc
∂ G 2
ψS
C p = −T( 2 ) p t(s)
∂T
Bac Ba
ChuyÓn pha lo¹i I ChuyÓn pha
S lo¹i II
∂G S
S = ( )p
om
∂T
.c
T1 T
ng
T1 T
∂ G
co
2 Cp Cp
C p = −T( 2 ) p
an
∂T
th
o ng T1 T T1 T
∂G
du
V = ( )T V V
u
∂p
cu
T1 T T1 T
2. ®iÒu kiÖn c©n b»ng pha. Ph−¬ng tr×nh
Clapeyron-Clausius
a.§iÒu kiÖn c©n b»ng 2 pha: ChuyÓn p phaI
om
pha x¶y ra ë nhiÖt ®é vμ ¸p suÊt x¸c phaII
.c
®Þnh -> ®−êng c©n b»ng gi÷a 2 pha: * T
ng
co
T1=T2; p1=p2. * dG=0
an
th
=>Sè h¹t hai pha n1+n2=n=const
ng
=>dn= dn1+dn2=0
o
du
2
dG = Vdp − SdT + ∑ μ i dn i = 0
u
cu
i =1
μ1 ( p, T ) = μ 2 ( p, T )
dG = μ1dn1 + μ 2 dn 2 = 0
b. §iÒu kiÖn c©n b»ng 3 pha: Tr¹ng th¸i Tíi h¹n
T1=T2= T3; p1=p2=p3; μ1=μ2= μ3 p
R
L p2
K
μ1 ( p, T ) = μ 2 ( p, T ); M §iÓm M p1
om
μ1 ( p, T ) = μ 3 ( p, T );
.c
chËp 3 Tc T
ng
T =Tc: LK,RK vμ RL lo¹i I kh«ng liªn tôc.
co
an
T>Tc: chuyÓn pha LK liªn tôc,
th
T<Tc: chuyÓn pha RK liªn tôc.
o ng
c. Sè pha trong hÖ nhiÒu cÊu tö:
du
Gäi N lμ sè nguyªn/ph©n tö cña cÊu tö k trong

u
cu
(k)
pha i. Nång ®é cña pha thø i lμ: N
C (k)
= i
k=1,2,3...n cÊu tö
∑
i (k)
Ni
i=1, 2,3,...r pha k
∑C
k
(k)
i = 1 Suy ra cã (n-1)r nång ®é ®éc lËp.
Sè th«ng sè ®éc lËp (biÕn) cña hÖ lμ
(n-1)r+2 (sè 2 lμ cña p,T)
om
Sè ph−¬ng tr×nh c©n b»ng lμ (r-1)n:
.c
μ ( p, T ) = μ ( p, T ) = ... = μ ( p, T )
(k) (k) (k)
ng
1 2 n
co
Qui t¾c pha cña Gibbs (n-1)r+2 ≥ (r-1)n (sè biÕn
an
≥ sè ph−¬ng tr×nh), hay: r ≤ n+2
th
2. ph−¬ng tr×nh Clapeyron-Clausius:
o ng
du
X¸c ®Þnh sù phô thuéc cña nhiÖt ®é

u
cu
chuyÓn pha vμo ¸p suÊt

XÐt chu tr×nh Carnot víi chÊt láng vμ h¬i b·o
hoμ cña nã: p=const -> T= const
Vïng b·o hoμ khÝ thùc
T1=T2+dT T1 − T2 =
dT p
( p1 − p2 ) p1
Q1
1 T1 2
p1=p2+dp dp
om
p2 4 T2 3
dV
.c
C«ng gi·n ®¼ng nhiÖt 12: ΔV
ng
A1=p1(V1-V2) V1V4 V2V3 V
co
C«ng nÐn 34: A2=-p2(V4-V3)=-p2 (V1-V2)
an
th
C«ng c¶ chu tr×nh: A’=A1+A2=(p1-p2)(V1-V2)
o ng
(C«ng gi·n, nÐn ®o¹n nhiÖt 23,41:
du
δA23≈δA41≈0; δU≈0)
u
cu
A' T1 − T2 dT ( p1 − p 2 ) ( p1 − p 2 )( V1 − V2 )
η= = = =
Q1 T1 dP T1 Q1
dT T1 dT T
= ΔV ⇒ = ΔV
dP Q1 dP Q
NhiÖt ®é chuyÓn pha T>0
om
dT
~ ΔV
.c
Èn nhiÖt Q>0: nhiÖt to¶ ra hoÆc thu
dP
ng
vμo trong qu¸ tr×nh chuyÓn pha
co
an
KÕt luËn: NhiÖt ®é chuyÓn pha tû lÖ víi ¸p
th
suÊt. o ng
du
øng dông: trong nåi h¬i, nåi ¸p suÊt, P cao nhiÖt

u
®é s«i cao ( ®Õn 200oC)

cu
Trªn nói cao P thÊp, n−íc s«i d−íi 100oC

Vat-Ly-Dai-Cuong-1 - Do-Ngoc-Uan - Slide-Vldc-1 - Pgs.-Ts.-Do-Ngoc-Uan - (Cuuduongthancong - Com)

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Vat-Ly-Dai-Cuong-1 - Do-Ngoc-Uan - Slide-Vldc-1 - Pgs.-Ts.-Do-Ngoc-Uan - (Cuuduongthancong - Com)

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

om

Bμi gi¶ng VËt lý ®¹i c−¬ng

Physics. A general course, Mir Publishers 1981

4. VËt lý ®¹i c−¬ng c¸c nguyªn lý vμ øng dông,

khi nghe gi¶ng ghi thªm vμo!

liÖu -> Lμm bμi tËp.

• Lªn líp BT b¾t ®Çu tõ tuÇnÉ SV lªn b¶ng,

• Thi: 15 c©u tr¾c nghiÖm (m¸y tÝnh chÊm) + 2

c©u tù luËn, räc ph¸ch (thÇy ngÉu nhiªn chÊm)

giíi vËt chÊt: nh÷ng ®Æc tr−ng tæng qu¸t, c¸c

quy luËt tæng qu¸t vÒ cÊu t¹o vμ vËn ®éng cña

ThÕ giíi vi m«, vÜ m«;

==> Ph−¬ng ph¸p qui n¹p

Ph−¬ng ph¸p diÔn dÞch: c¸c tiªn ®Ò ->m«

• C«ng nghÖ míi

• Tin häc ph¸t triÓn x©m nhËp vμ hç trî

lý: Qui ®Þnh 1 ®¹i l−îng cïng lo¹i lμm ®¬n

vÞ ®o: HÖ SI (system international)

L−îng chÊt mol mol

§¬n vÞ phô: Gãc ph¼ng α rad

liªn quan trong c¸c hμm víi ®¹i U

Sai sè th« ®¹i: Do ng−êi ®o --> NhiÒu

ng−êi ®o, lo¹i c¸c gi¸ trÞ qu¸ lÖch

Δa dc lμ sai sè dông cô.

Sai sè dông cô cña th−íc ΔD dc = 0,1mm

Sai sè tuyÖt ®èi cña phÐp ®o :

TÊt c¶ c¸c ch÷ sè ®Òu cã nghÜa trõ c¸c sè 0

bªn tr¸i sè kh¸c 0 ®Çu tiªn:

a lμ gi¸ trÞ ®o ®−îc trªn dông cô, δ- cÊp

chÝnh x¸c cña thang ®o lín nhÊt ®ang ®−îc

a lμ gi¸ trÞ ®o hiÓn thÞ;

4. LÊy tæng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi vi ph©n riªng

phÇn vμ ®æi d -> Δ

b»ng 1 ®¬n vÞ cña sè cã nghÜa cuèi cïng.

Sai sè cña c¸c h»ng sè π, g ... lÊy ®Õn nhá

1. VÏ vμ suy nghÜ cÈn thËn vÒ lùc, chän trôc to¹

®é, nghÜ ®Õn c¸c gãc.

ViÖn VËt lý kü thuËt

Tr−êng §H B¸ch khoa Hμ néi

TÜnh häc lμ mét phÇn cña §éng lùc häc

N/C tr¹ng th¸i c©n b»ng cña c¸c vËt

x2+y2=a2 1.5. Hoμnh ®é cong:

VÞ trÝ chÊt ®iÓm x¸c ®Þnh bëi cung AM=s

2.2. VÐc t¬ vËn tèc

r Gia tèc tiÕp tuyÕn

- Møc ®é thay ®æi ph−¬ng cña vËn tèc

• an=0 -> chuyÓn ®éng th¼ng

• at=0 -> chuyÓn ®éng cong ®Òu

T¹i M’: t’=t+Δt => OM quÐt Δθ O

Gia tèc gãc: T¹i r r r

VÐc t¬ vËn tèc cña chÊt ®iÓm ®èi víi hÖ qchiÕu

O b»ng tæng hîp vÐc t¬ vtèc cña chÊt ®iÓm ®ã

®iÓm ®ã ®èi víi hÖ qc O’chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn

®èi víi hÖ qc O vμ vt¬ gia tèc tÞnh tiÕn cña hÖ qc

ViÖn VËt lý kü thuËt

®éng cã gia tèc

Gia tèc rcña chÊt ®iÓm ~ F vμ ~ nghÞch víi m

ox víi vËn tèc V , oy//o’y’, M

vμ ng−îc l¹i x’=x-Vt; y’=y; z’=z; t’=t

VÐc t¬ vËn tèc cña chÊt ®iÓm ®èi víi hÖ qchiÕu

O b»ng tæng hîp vÐc t¬ vtèc cña chÊt ®iÓm ®ã

®iÓm ®ã ®èi víi hÖ qc O’chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn

®èi víi hÖ qc O vμ vt¬ gia tèc tÞnh tiÕn cña hÖ qc