Hans

H.Grberg - G v A

LATIN A

PARS I
FAMILIA
ROMANA
 HANS I-I. QRBERG

LINGVA LATINA
PER SE ILLVSTRATA

PARSI

FAMILIA ROMANA

ROMA MMX
PARS [: FAMILIA ROMANA
COHans I-I. Qrberg 2003.
Domus Latina, Skovvangen 7
DK—8500Grenaa, Danimarca

ISBN 978-88-9561 1-09-9

Imagines delineavit Peer Lauritzen

Imaginibus colores induxit Nadia Marano

O di questa edizione: Edizioni Accademia Vivariumnovum 2010.

Vla Corrado Barbagallo, 20
00166 Roma.
Tel. (4—39)06 66589833 - 06 6689034.
Fax. (4—39)06 61007266.
www.vivariumnovum.it
infonival-iumnovumjt

Tutti i diritti sono riservati.

Stampato in Ungheria - Printed in Hungary

E assolutameme vietata la riproduzione to­

tale o paniale di questa pubblicazione. cosi
come Ia sua trasmissione sotto qualsiasi
forma e con qualunque mezzo. anche attra­
verso fotocopie. senza l'autorizzazionc scritta
delle Edizioni Accademia l'ïvarium novum.

lgEdiziomAccademiaV'r-mäum ' '- * "'­

—" 'o" ' -' -1 ' "ä.-della"
lS.comrna3, letteraa)eb) (LeggeöagostoZOOB,n. l33eDM-1-l /.09) Siim­
r D' ., eunqucannifattaeccezio­
mpa' , " * ' «**-' Tr-J' i^-'-^(u'tSLeggel69/2008).

Stampa:
Kinizsi Nyomda - Debrecen
 INDEX CAPITVLORVM
pägina
Cap. I. IMPERIVM ROMANVM
LITTERAE ET NVMERI
II. FAMILIA ROMANA
LIBER TWS LATINVS
III. PVER IMPROBVS
IV. DOMINVS ET SERVI
VILLA ET HORTVS
VI. VIA LATINA
VII. PVELLA ET ROSA
VIII. TABERNA ROMANA
IX. PASTOR ET OVES
BESTIAE ET HOMINES
XI. CORPVS HVMANVM
XII. MILES ROMANVS
XIII. ANNVS ET MENSES
XIV. NOVVS DIES
MAGISTER ET DISCIPVLI
XVI. TEMPESTAS
XVII. NVMERl DIFFICILES
XVIII. LITTERAE LATINAE
XIX. MARITVS ET VXOR
PARENTES
XXI. PVGNA DISCIPVLORVM
XXII. CAVE CANEM
XXIII. EPISTVLA MAGISTRI
XXIV. PVER AEGROTVS
THESEVS ET MINOTAVRVS
XXVI. DAEDALVS ET ICARVS
XXVII. RES RVSTICAE
XXVIII. PERICVLA MARIS
XXIX. NAVIGARE NECESSE EST
CONVIVIVM
XXXI. INTER POCVLA
XXXII. CLASSIS ROMANA
XXXIII. EXERCITVS ROMANVS
XXXIV. DE ARTE POETICA
XXXV. ARS GRAMMATICA
TABVLA DECLINATIONVM
KALENDARIVM ROMANVM
INDEX VOCABVLORVM
INDEX GRAMMATICVS
 ROMANVM
Gram
1
)aüu[,,-ux
Q
M
wc.-ln.-
EVROPA
SurdiniaD
'. IMPERIVM
«r .
'
«
Corsicud
HISPama
Kn:
..
—----..-—ä—x
"(Cillllls
Atlanticus
'"æ.
,
5
a
 CAPITVLVM PRIMVM CAP. ]

Lectio prima
IMPERIVM ROMANVM

] Röma in Italiä est. Italia in Euröpä est. Graecia in Eu- -a-a':

Italia...
röpä est. Italia et Graecia in Euröpä sunt. Hispania inlraliä
. . . . . . est suum
quoque in Euröpä est. Hispania et Italia et Graecna in ItaliainEuröpäest;
- - Italia et Graecia in
Europa sunt. Euröpäsum
5 Aegyptus in Euröpa nön est, Aegyptus in Africa est.
Gallia nön in Africa est, Gallia est in Euröpä. Syria nön
est in Euröpä, sed in Asia. Arabia quoque in Asiä est.
Syria et Arabia in Asiä sunt. Germania nön in Asiä, sed
in Euröpä est. Britannia quoque in Euröpä est. Germa­
10 nia et Britannia sunt in Euröpä.
Estne Gallia in Euröpä? Gallia in Euröpä est. Estne est-ne...?
Röma in Gallia? Röma in Galliä nön est. Ubi est Röma? ac : '"?
Röma est in Italia. Ubi est Italia? Italia in Euröpä est.
Ubi sunt Gallia et Hispania? Gallia et Hispania in Eu­
15 röpä sunt. .
Estne Nilus in Euröpä? Nilus in Euröpä nön est. Ubi
est Nilus? Nilus in Africa est. RhEnus ubi est? RhEnus
est in Germania. Nilus fluvius est. RhEnus fluvius est.
-us -ï: Nilus et RhEnus fluvii sunt. Dänuvius quoque fluvius
Nilus fluvius est;
Nilus et Rhenus fluvii est. RhEnus et Dänuvius sunt fluvii in Germäniä. Tibe­
sunt
ris fluvius in Italia est.
Nilus fluvius magnus est. Tiberis nön est fluvius
parvus «» magnus magnus, Tiberis fluvius parvus est. Rhönus nön est flu­
fluvius magnus/parvus vius parvus, sed fluvius magnus. Nilus et Rhönus nön
fluviimagni/parvi
fluvii parvi, sed fluvii magni sunt. Dänuvius quoque
fluvius magnus est.
-a -ae: Corsica insula est. Corsica et Sardinia et Sicilia insu­
Corsica insula est;
Corsica et Sardinia lae sunt. Britannia quoque insula est. Italia insula nön
insulae sunt
est. Sicilia insula magna est. Melita est insula parva.
insula magna/parva
insulae magnae/parvae Britannia nön insula parva, sed insula magna est. Sicilia
et Sardinia nön insulae parvae, sed insulae magnae
sunt.
-um -a: Brundisium oppidum est. Brundisium et Tüsculum
Brundisium oppidum
est, oppida sunt. Sparta quoque oppidum est. Brundisium
Brundisium et 'Il'lscu­
lum oppida sunt est oppidum magnum. Tüsculum oppidum parvum est. 1" ill

oppidum magnum! Delphi quoque oppidum parvum est. Tüsculum et

parvum
oppida magna/parva Delphi nön oppida magna, sed oppida parva sunt.
Ubi est Sparta? Sparta est in Graecia. Sparta est
Graecus -a -um oppidum Graecum. Sparta et Delphi oppida Graeæ
sunt. Tüsculum nön oppidum Graecum, sed oppidum &?

Romanus -a -um Römänum est. Tüsculum et Brundisium sunt oppida

( Röma
Römäna. Sardinia insula Römäna est. Creta, Rhodus,
Naxus, Samos, Chios, Lesbos, LEmnos, Euboea sunt
insulae Graecae. In Graecia multae insulae sunt. In Ita­
liä et in Graecia sunt multa oppida. In Gallia et in Ger­
 mania multi sunt tluvii. Suntne multi fluvii et multa sunt-ne. ..?
pauci -ae -a 9 multi -ae
oppida in Arabiä? In Arabia nön multi, sed pauci fluvii -a: multi/pauci fluvii,
multae/paucae insulae,
sunt et pauca oppida. multa/pauca oppida
Num Cröta oppidum est? Cröta oppidum nön est! munCröta...est? : est-ne
Cröta...?
5O Quid est Cröta? Cröta insula est. Num Sparta insula est? mun."? min.": nuru
Röma in Graeciä est?
Sparta nön est insula! Quid est Sparta? Sparta oppidum Roma in Graecia nön est

est. Rhönus quid est? Rhönus est magnus fluvius. Num

öceanus Atlanticus parvus est? Nön parvus, sed magnus
est öceanus.
55 Ubi est imperium Römänum? Imperium Romanum
est in Euröpä, in Asiä, in Africa. Hispania et Syria et
Aegyptus prövinciae Römänae sunt. Germänia nön est -wn -ö:
imperium Romanum
prövincia Römäna: Germania in imperiö Römänö nön m imperiö Römänö
est. Sed Gallia et Britannia sunt prövinciae Römänae.
In imperiö Römänö multae sunt prövinciae. Magnum
est imperium Römänum!

!]N LITTERAE ET NVMERI

] : ünus(l)
I et II numeri sunt. 111quoque numerus est. I, II, III u : duo (2)
in : tres(3)
numeri Römäni sunt. I et II sunt parvi numeri. CID cn (M): mille (1000)
65 magnus numerus est.
A : (5!
A et B litterae sunt. c quoque littera est. A, B, c sunt B: (be,
(: : (ce)
trös litterae. Aest littera prima (1), Blittera secunda (II), trös : m (3)
r : 'gamma' c littera tertia (111).f littera Graeca est. 0 est littera
Latinus -a -um : Rö­
Latina. C et D litterae Latinae sunt. F et A sunt litterae
D : *dö'
A : *delta' Graecae. 70
Fluvius et oppidumvocabula Latina sunt. Ubi quoque
vocabulum: in vocäbulö vocabulum Latinum est. In vocäbulö ubi sunt tres litte­
capitulum primunt (cap.
1):in capitulö primö rae. In capitulö primö mille vocabula sunt.
mille : cro /M(1000)
sex : V!(6) In vocäbulö insula sex litterae et trös syllabae sunt:
syllaba prima in-, secunda -su-, tertia -la. In vocäbulö 75
ünus-a-um : t(l) nön sunt trös litterae et üna syllaba.
Quid est 111?III numerus Römänus est. P quid est? r
littera Graeca est. Num C littera Graeca est? Nön littera
Graeca, sed littera Latina est C. Estne Blittera prima? B
nön littera prima, sed secunda est. Quid est nön? Nön 80
est vocabulum Latinum. Nön, sed, magnus, numerus vo­
cabula Latina sunt. Vocabulumquoque vocabulum Lati­
num est!

GRAMMATICA LATINA
(numerus) singularis: !;
pluralis: 11,m... Singular-is et pluralis 85
fluvius magnus [A] Nilus fluvius magnus est.
fluviimagni Nilus et RhEnus fluvii magni sunt.
*Fluvius'singularis est. 'Fluvii' plürälis est. Singula­
-us -ï ris: -us. Plürälis: -i.
exemplum Exemplum: numerus, numeri. 90
exempla
! parvus numerus est. 1 et 11parvi numeri sunt.
insula magna [B] Corsica insula magna est
insulae magnae Corsica et Sardinia insulae magnae sunt.
*insula' singularis est. 'ïnsulae' pluralis est. Singuläris: -a.
Plürälis: -ae. 95

10
 CAP. ]

Exempla: littera, litterae; prövincia, prövinciae.

A littera Latina est. A et B litterae Latinae sunt. Gallia est
prövincia Römäna. Gallia et Hispania prövinciae Römänae
sunt.
[00 [C] Brundisium oppidum magnum est.
oppidum magnum
Brundisium et Sparta oppida magna sunt. oppida magna
*Oppidum' singularis est. *Oppida' plürälis est. Singuläris:
-um. Plürälis: -a.
Exempla: vocabulum, vocabula; exemplum, exempla.
[05 Littera est vocabulum Latinum, nön Graecum. Littera et
numerusnön vocabula Graeca, sed Latina sunt.

PENSVM A pänsum
pönsa
Nilus fluvi—est. Nilus et RhEnus fluvi——. Cröta insul- —.
Creta et Rhodus insul—sunt. Brundisium oppid——. Brundi­
sium et Tüsculum oppid——.
Rhenus fluvi—magn—est. Tiberis est fluvi—parv—. RhEnus
et Dänuvius nön fluvi—parv—, sed fluvi—magn—sunt. Sardi­
nia insul- magn— est. Melita insul— parv— est. Sardinia et
Sicilia nön insul—parv—, sed insul—magn—sunt. Brundisium
nön oppid— parv—, sed oppid— magn— est. Tüsculum et Del­
phi nön oppid— magn—, sed oppid— parv— sunt.
Cröta insul— Graec—est. Lesbos et Chios et Naxus sunt
insul— Grece—. In Graecia mult— insul— sunt. In Gallia sunt
mult— fluvi—. In Italiä mult— oppid— sunt. In Arabiä sunt
pauc— fluvi—et pauc- oppid—.
A et B litter—Latin- sunt. c quoque litter—Latin—est. M ulti
et pauci vocäbul— Latin— sunt. Ubi quoque vocäbul— Latin—
est. 1et 11numer— Römän— sunt. In quoque numer— Römän— Vocabula:
est. fluvius —r'elea
insula —0 "f rov
oppidum - me 3 (,
PENSVM B oceanus« (,( art.!
imperium —* '
Sicilia — est. Italia insula — est. RhEnus — est. Brundisium prövincia - " .,
numerus
— est. Sicilia et Sardinia — magnae sunt. Melita insula — littera
est. Britannia nön — parva, sed — — est. Brundisium nön — vocabulum '

ll
CAP.!

' (

capitulum —kw 40 & —, sed — magnum est. Est— Brundisium in Graecia? Brun­
syllaba- gis... dan disium — est in Graeciä, — in Italia. — est Sparta? Sparta est
exemplum—pH , '(l
pensum - Q , , ; in Graecia: Sparta oppidum — est. Delphi — oppidum Grae­
magnus- & ,., cum est. Euboea, Naxus, Lesbos, Chios — Graecae sunt. In
parvus- W.:
Graecus —! Graeciäsunt - insulae.
Römänus
Quid est 111?m — est. — est A? A littera est. A, B, c —
Latinus —vm r y,
multi - » a. , Latinae sunt. — r littera Latina est? 1"— littera —, sed littera
pauci ". -*w.« o -—est. insula — Latinum est.
ünus- (wxa
duo — " ff».
trös —"2
sex» ;:J PENSVM C
mille - ' ;«C. ! Ubi est Röma?
primus - ')­
secundus ­ Estne Sparta in Italia?
tertius ' , Ubi est Italia?
Ubi sunt Syria et Arabia?
Estne Aegyptus in Asia?
sedic- ( Ubi sunt Sparta et Delphi?
nön - .
Ubi est Brundisium?
quoque .
-ne?-4.- ').- ' .­ Quid est Brundisium?
ubi? - 'id"
num? - c' - la?)­ Num Cröta oppidum est?
quid? ' ;, Estne Britannia insula parva?
grammatica- -­
singularis —»
Quid est Tiberis?
plürälis .- t- ,. Quid est D?
Num A littera Latina est?
Estne II magnus numerus?

12
 CAPITVLVM SECVNDVM CAP. II

dixi && ;
FAMILIA ROMANA

N Iülius vir Römänus est. Aemilia fEmina Römäna est. ünus (l) vir
duo (n) viri
Marcus est puer Römänus. Quintus quoque puer Rö­
unus puer
mänus est. Iulia est puella Römäna. duo pueri
Marcus et Quintus nön viri, sed pueri sunt. Viri sunt
LII Iülius et Medus et Davus. Aemilia et Delia et Syra sunt
feminae. Estne fEmina Iülia? Nön Hemina, sed parva
puella est Iülia.
Iülius, Aemilia, Marcus, Quintus, Iülia, Syra, Dä­
vus, Delia Medusque sunt familia Römäna. Iülius pater -quc : ct —: Medus-que
: etMedus
n—­
c est. Aemilia est mater. Iülius pater Marci et Quinti est.
Iülius ODAemilia
Iülius pater Iüliae quoque est. Aemilia est mäter Marci Pa!" ­
et Quinti et Iüliae. Märcus filius Iülii est. Marcus filius Marcus Quintus Iülia
filius ius lilia
Aemiliae est. Quintus quoque filius Iülii et Aemiliae
est. Iülia est filia Iülii et Aemiliae.
quis? quae?
..­ 'sll Quis est Marcus? Marcus puer Römänus est. Quis quis est Märcus?
quae est Iülia?
pater Marci est? Iülius pater Marci est. Quae est mater quis est pater Marci?
quae est mäter Marci?

13
CAP. ll

Märci? Mäter Märci est Aemilia. Quae est Iülia? Iülia

est puella Römäna. Quae mäter Iüliae est? Aemilia mä­
ter Iüliae est. Pater Iüliae est Iülius. Iülia filia Iülii est.
qui?
qui sunt lilii? Qui sunt filii Iülii? Filii Iülii sunt Märcus et Quintus.
Iülia-que Marcus, Quintus Iüliaque sunt träs liberi. Liberi sunt
filiae-que filii filiaeque. Märcus et Quintus et Iülia sunt liberi Iülii
duo : u (2) et Aemiliae. In familiä Iülii sunt trös liberi: duo filii et
üna filia.
Estne Medus filius Iülii? Medus filius Iülii nön est,
Medus est servus Iülii. Iülius dominus Medi est. lülius
dominus servi est. Dävus quoque servus est. Mädus et
Dävus duo servi sunt. Iülius est dominus Medi et Dävi.
: Iülius dominus servörum est et pater liberörum.
Estne Delia filia Aemiliae? DEIia nön est filia Aemi­
liae, Delia ancilla Aemiliae est. Aemilia domina Deliae
est. Aemilia domina ancillae est. Syra quoque ancilla
duo duae duo:
duo servï est. Delia et Syra duae ancillae sunt. Aemilia domina
duae ancillae
duo oppida ancillarum est.
cuius? lüliï , Aemiliae Cuius servus est Dävus? Dävus servus Iülii est. Cuius
ancilla est Syra? Syra est ancilla Aemiliae.
quot? 1,u, m... Quot liberi sunt in familiä? In familia Iülii sunt trcs
quot lilii?
quot filiae? liberi. Quot filii et quot tiliae? Duo filii et üna filia.
quot oppida?
centum : c (100) Quot servi sunt in familiä? In familiä sunt centum servi.
In familiä Iülii sunt multi servi, pauci liberi. Iülius est
dominus multörum servorum.
*Duo' et *trös' numeri sunt. *Centum' quoque nume­
rus est. Numerus servorum est centum. Numerus libe­
 CAP. II

rörum est trös. Centum est magnus numerus. Träs par­

45 vus numerus est. Numerus servörum est magnus. Nu­
merus liberörum parvus est. In familiä Iülii magnus magnus numerus servö­
rum : multi servi
numerus servörum, parvus numerus liberörum est. parvus numerus liberö­
rum : pauciliberi
Medus servus Graecus est. DEIia est ancilla Graeca.
In familia Iülii sunt multi servi Graeci multaeque ancil­ multae-que
5O lae Graecae. Estne Aemilia femina Graeca? Aemilia nön
est femina Graeca, sed Römäna. Iülius nön vir Graecus,
sed Römänus est.
träs tria:
Sparta oppidum Graecum est. Sparta, Delphi Tüscu­ tre'sliberi
träs litterae
lumque tria oppida sunt: duo oppida Graeca et ünum tria oppida
5 LII oppidum Römänum. In Graeciä et in Italiä magnus nu­ magnus numerus oppi­
dörum : multa oppida
merus oppidörum est. In Galliä est magnus numerus magnus numerus fluvi­
örum : multi fluvii
fluviörum. Fluvii Galliae magni sunt. Mägnine sunt flu­ magni-ne

vii Africae? In Africa ünus fluvius magnus est: Nilus;

cöteri fluvii Africae parvi sunt. Suntne magnae insulae cöteri -ae -a

Graecae? Cröta et Euboea duae insulae magnae sunt;

ceterae insulae Graecae sunt parvae. — Cornelius
P
III Quis est Cornelius? Cornelius dominus Romanus est. 4 'in)­
Iülius et Cornelius duo domini Römäni sunt. Mödus (
x
:
. -
»,,
:, «

&) 4 !,
nön est servus Cornelii. Medus servus Iülii est. lg). , ' '

65 Cornelius: "Cuius servus est Medus?"

. /,
Iülius: "Medus servus meus est."
Cornelius: "Estne Davus servus tuus?" ff 721

lülius: "Davus quoque servus meus est. Servi mei meus -a -um

sunt Medus et Davus et cöteri multi..." IUUS4! -um

70 Cornelius: "Estne Dölia ancilla tua?"

CAP. II

Iülius: "Delia est ancilla mea, et Syra quoque ancilla

mea est. Ancillae meae sunt Delia et Syra et ceterae
multae. Familia mea magna est."
Cornelius: "Quot servi sunt in familiä tuä?"
Iülius: "In familiä meä sunt centum servi." 75
Comölius: "Quid?"
Iülius: "Numerus servörum meörum est centum."
Cornelius: "Centum servi! Magnus est numerus ser­
vörum tuörum!"
liber
novus

ecceduo libri —r
liber
antiquus

ünus liber
duo libri LIBER TVVS LATINVS 80

novus-a -um H Ecce duo libri Latini: liber antiquus et liber novus.
antiquus -a -um
LINGVALATINAest primus liber tuus Latinus. Titulus
libri tui est 'LINGVALATINA'.Liber tuus nön antiquus,
sed novus est.
In LINGVALATINAsunt multae paginae et multa capi­
tula: capitulum primum, secundum, tertium, cötera.
'IMPERIVMROMANVM'
est titulus capituli primi. Titulus
capituli secundi est 'FAMILIAROMANA'.In capitulö se­
cundö sunt sex paginae. In päginä primä capituli se­
cundi multa vocäbula nova sunt: vir, fämina, puer, pu­
!

l
ella, familia, cötera. Numerus vocäbulörum Latinörum
* magnus est!
!
 CAP. I!

GRAMMA'I'ICA LA'I'INA
Masculïnum, jäminïnum, neutrum masculinum (m) ( mas­
95 [A] 'Servus' est vocabulum masculinum. culus: vir
fömininum (t) ( fömina
[B] 'Ancilld est vocäbulum fEmininum. neutrum (n) : nön m,
[C] *Oppidum'est vocabulum neutrum. nönf
Exempla:
[A] Vocabula masculina: filius, dominus, puer, vir; fluvius,
[00 öceanus, numerus, liber, titulus. Masculinum: -us (-r).
[B] Vocabula fEminina: femina, puella, filia, domina; insula,
prövincia, littera, familia, pägina. FEmininum: -a.
[C] Vocabula neutra: oppidum, imperium, vocabulum, capi­
tulum, exemplum, pönsum. Neutrum: -wn.

105 Genetivus genetivus (gen)

[A] Masculinum:
Iülius dominus servi (Dävi) est. servi
Iülius dominus servärwm(Dävï et Medi) est. servörum
'Servï' genetivus est. 'Servörum' quoque genetivus est.
110 *Servï' genetivus singularis est. 'Servörum' est genetivus plü­
rälis. Genetivus: singularis -ï, plürälis -örum.
[B] Femininum:
Aemilia domina ancillae (Syrae) est. ancillae
Aemilia domina ancillärum (Syrae et Döliae) est. . ancilla'rum
11 LII *Ancillae' genetivus singuläris est. *Ancillärum' est geneti­
vus plürälis. Genetivus: singularis -ae, plürälis -ärum.
[C] Neutrum:
D est prima littera vocäbulï *dominus'. vocäbulï
Numerus vocäbulo'rummagnus est. vocäbulönnn
120 *Vocäbulï' genetivus singularis est. 'Vocäbulörum' est ge­
netivus plürälis. Genetivus: singularis -ï, plürälis -6mm. .i m'm

PliNSVM A
Marcus fili—Iülii est. Iülia iïli—Iülii est. Iülius est vir Rö­
män—. Aemilia fömin— Römän— est. Iülius domin—, Aemilia
domin— est. Mödus serv— Graec— est, Dölia est ancill— '
CAP. II

Vpcäbula nova: Graec—. Sparta oppid— Graec— est.

vtr
(Emim Iülius pater Märc—est. Märcus est filius Iüli—et Aemili-.
puer Medus servus Iüli—est: Iülius est dominus serv—.Iülius domi­
puella nus Möd- et Däv—est: Iülius dominus serv- est. Numerus
familia
pater serv—magnus est. Delia est ancilla Aemili-: Aemilia do­
miter
filius mina ancill—est. Aemilia domina Döli—et Syr—est: Aemilia
filia domina ancill— est. In familia Iüli— est magnus numerus
liberi
servus serv- et ancill—. Aemilia mater Märc—et Quint— et Iüli—est.
dominus
ancilla
Marcus, Quintus Iüliaque sunt liberi Iüli—et Aemili—.Nu­
domina merus lïber—est trös. Numerus serv—est centum.
liber
titulus In päginä primä capitul— secund— multa vocäbula nova
' ina sunt. Numerus capitul- nön parvus est.
antiquus
novus
cöteri PENSVM B
meus Marcus — Römänus est. Iülius — Römänus est. Aemilia est
tuus
centum — Römäna. Iülius est — Marci et Quinti et Iüliae. In — Iüliï
duae
tria sunt trös —: duo — et üna —. — liberörum est Aemilia.
-que — est Dävus? Davus est — Iülii. Iülius — Dävi est. — est
quis?
quae? Syra? Syra — Aemiliae est. Aemilia est — Syrae.
qui? Comölius: "— servi sunt in familiä tua?" Iülius: "In familiä
cuius?
quot? — sunt — (C) servi." Cornelius: "Familia — magna est!"
masculinum 'LINGVALATINA'est titulus — tui Latini.
tEmininum
neutrum
genetivus PENSVM C
Quis est Quintus?
Qui sunt Mödus et Dävus?
Märcusne quoque servus Iülii est?
Cuius filia est Iülia?
Quot liberi sunt in familiä Iülii?
Quot servi in familiä sunt?
Num Syra domina est?
Quae est domina ancillärum?
Estne Cornelius vir Graecus?
Num 'puella' vocabulum masculinum est?

18
 CAPITVLVM TERTIVM CAP. III

MARCVS ovmws

!?
X& )v, - 1
:?

7 l:! fp

PVER IMPROBVS

! SCAENA PRIMA scaena

Pmönae: Iülia, Märcus, Quintus. persöna
Iülia cantat: "Lalla." Iülia laeta est.

Märcus: "St!" Märcus laetus nön est. "12

5 Iülia cantat: "Lalla, lalla." Q ff!

Marcus: "Ssst!"Märcusïrätus est. & T &"

Iülia cantat: "Lalla, lalla, lalla." L;, ',
Marcus Iüliam pulsat. * :" —- "­
. - Märcus Iuliam pulsat
Iam Iüha non cantat, sed plörat: "Uhuhü!"
lO Märcus ridet: "Hahahae!"

,, : [ Iüliaplörat
"". 13 &
'" & Märcus ridet
*, Quintus Märcum videt
, ' Märcus Quintum nön
,; ï : * videt
alli. a. a 0
Quintus Marcum videt. Märcus nön videt Quintum.
Quintus: "Quid? Marcus puellam pulsat — et ridet!"
CAP. III

Quintus irätus est et Märcum pulsat! Iam nön ridet

xw.
Marcus. Marcus irätus pulsat Quintum.
)( *
? Iülia: "Ubi est mater?" Iülia Aemiliam nön videt. 15
'? ;T
: Iülia Aemiliam vocat: "Mater! Marcus Quintum
L.
! pulsat!"
Quintus Marcum pulsat ' Märcus (iratus): "St!" Marcus Iüliam pulsat.
mamma : mater Iülia plörat et Aemiliam vocat: "Mamma! Mam-ma!
Marcus me pulsat!" 20
Aemilia venit.
P? ,:

Märcus Quintum pulsat

lawt: : [ ' , [rf

Iülia Aemiliam vocat & &;

þ,,;c-I (4
((31 l*J'J,­
Aemilia venit
,,: ï" ( . 5. cy
.; .; , i.c. .) (Q- "
3 SCAENA SECVNDA II
I Persönae: Aemilia, Iülia, Märcus, Quintus.
; Aemilia interrogat: "Quis me vocat?"
interrogatH respondet
€ Quintus respondet: "Iülia te vocat." 25
cür...? quia !
Aemilia Quintum interrogat: "Cür Iülia plörat?"
eam : Iüliam
1 Quintus respondet: "Iülia plörat, quia Marcus eam
I

Aemilia: "Quid? Puer parvam puellam pulsat? Fü!

; Cür Marcus Iüliam pulsat?" 30

Quintus: "Quia Iülia cantat."

Aemilia: "ö Iülia, mea parva filia! Marcus puer pro­
im-probus -a -um bus nön est; Märcus est puer improbus!"
«» probus -a -um

20
 CAP. III

Quintus: "Iülia puella proba est."

35 Aemilia Quintum interrogat: "Ubi est Iülius? Cür , cür Iülius nön venit?
nön venit?" Aemilia Iülium nön videt.
Respondet Marcus: "Pater dormit."
Quintus: "Mater nön te, sed me interrogat!"
Aemilia: "St, pueri! Ubi est pater?"
40 Quintus: "Pater nön hic est, sed Marcus hic est."
Quintus Iülium vocat: "Pater! Pa-ter!"

Iülius ,. ' "".

dormit (x *

dqv-(.)—
Quintus Iulium vocat

Iülius Quintum nön audit neque venit. Cür Iülius ne-que : et nön
(ne- : nön)
Quintum nön audit? Iülius eum nön audit, quia dormit. etun : Quintum
Iülius dormit
Marcus: "Hahae! Pater dormit neque te audit."
45 Aemilia: "Fü, puer!" Aemilia iräta est. Mäter filium
verberat: tuxtax, tuxtax... verberat : pulsat et
pulsat ('tux-tax')
Marcus plörat: "Uhuhü!"
Iülius eum audit. Iam nön dormit pater. eum : Märcum

VHV

21
CAP. III

SCAENA TERTIA III

Persönae: Iülius, Aemilia, Iülia, Märcus, Quintus. 50

Quintus: "Pater venit."

Aemilia Quintum nön audit, quia Marcus plörat.
eum-que : et eum Iülius Quintum videt eumque interrogat: "Cür Mär­
(: Quintum)
cus plörat?"
eunt : Marcum Quintus respondet: "Marcus plörat, quia mäter eum
. verberat."
Iülius: "Sed cür mäter Märcum verberat?"
miter Märcum verberat, Quintus: "Marcum verberat, quia puer improbus est.
quia Märcus puer im­
probus est Marcus parvam puellam pulsat!"
Iülia: "Mamma! Pater hic est." Aemilia lülium videt. 60

Aemilia: "Tuus Marcus filius improbus est!"

Iülius: "Fü, puer! Puer probus nön pulsat puellam.
Puer qui parvam puellam pulsat improbus est!"
lülius irätus puerum improbum verberat: tuxtax,
tuxtax, tuxtax... 65

Marcus plörat. Quintus laetus est et ridet. Iülia laeta

Iülia nön laeta est nön est neque ridet. Cür nön laeta est Iülia? Nön laeta
est, quia Märcus plörat. Iülia est puella proba!
 CAP. III

Puer ridet. Puella plörat. Quis est puer qui ridet? qm

quae
70 Puer qui ridet est Marcus. Quae est puella quae plörat? puer qui ridet
puella quae plörat
Puella quae plörat est Iülia.
Marcus, qui puellam pulsat, puer improbus est. Pu­ quem
quam
ella quam Marcus pulsat est Iülia. Iülia Aemiliam vocat. puer quemAemilia
verberat
Aemilia, quam Iülia vocat, mater liberörum est. Aemi­ puella quam Märcus
pulsat
kl! -lia puerum verberat. Puer quem Aemilia verberat est
Marcus.
Quern vocat Quintus? Quintus Iülium vocat. Iülius, quem? Iulium
Quintum
quem Quintus vocat, pater liberörum est. Iülius Quin­
tum nön audit. Quem audit Iülius? Iülius Marcum
audit. Puer quem Iülius audit est Marcus.
Puella quae cantat laeta est. Puella quae plörat nön
est laeta. Puer qui puellam pulsat improbus est!

GRAMMATICA LATINA
Nöminätïvus et accüsäzïvus nöminätivus (nöm)
[A] Masculinum. accusativus (ucc)
LII

Marcus ridet. Quintus Marcum pulsat. Märcus Quintus

Märcum Quintum
Marcus Quintum pulsat. Quintus plörat.
'Märcus' nöminätivus est. 'Märcum*accusativus est.
'Quintum' est accüsätivus, *Quintus' nöminätivus. Nöminäti­
vus: -us (-r). Accüsätivus: -um. -us
-tnn
Exempla: Iülius, Iülium; filius, filium; puer, puerum; eum.
[B] FEmininum.
Iulia cantat. Marcus Iuliam pulsat.
Iülia Aemilia
Iülia Aemiliam vocat. Aemilia venit. Iuliam Aemiliam
kl! 'Iülia, Aemilia' nöminätivus est. 'Iüliam, Aemiliam' accü­
sätivus est. Nöminätivus: -a. Accüsätivus: -am. -a
-am
Exempla: puella, puellam; parva, parvam; eam.

23
CAP. lll

Verbum

. A.,
M*
Iülia cantat. Märcus ridet. Iülius dormit.
'Cantat' verbum est. *Cantat', 'ridet', *dormit' tria verba ä
sunt .
Exempla: cantat, pulsat, plörat, vocat, interrogat, verberat
(-at); ridet, videt, respondet (-et); dormit, venit, audit (-it).
Nöminätïzms: Accüsätï'vus: Verbum:
Märcus Iüliam pulsat. 105
Quintus Märcum videt.
'US eum -at Iülia Aemiliam vocat.
me -it ; Aemilia Quintum interrogat:
"Quis me vocat?"
Quintus respondet:
"Iülia te vocat.
! Märcus eam pulsat."
Aemilia puerum verberat.
Märcus plörat.
lülius eum audit. "5
lülius venit.
"Puer probus parvam puellam nön pulsat!"­
lülius irätus puerum improbum verberat.

PliNSX'M A
Cür Märc- Iüliam pulsat? Märcus lüli—pulsat, quia Iüli—
cantat. lülia plör—,quia Marcus e- pulsat. Iülia: "Mamma!
Märcus — pulsat." Aemilia puell— aud— et ven—. Mater
Quint- videt et e—interrog—: "Quis me voc-P" Quint— re­
spond—: "Iulia — vocat."
Iülius dorm—. Quintus Iüli—voc-: "Pater!" Marcus rid—,
quia lüli—nön venit. Aemilia Märc—verber-. Iülius ven-,
quia Märc—plörat. Iulius Aemili- et Märc—et Quint—et lüli—
videt. Iülius: "Puer qui parv—puell—pulsat improbus est."
lülius puer— improb— verberat. Quem lüli—verberat? Puer
qu- lulius verberat est Marcus. Marcus plör—.Puer qu—plö­
rat lact—nön est. Puella qu- cantat laet- est.

24
 CAP. III

PIiNSVM B Vocäbula nova:

scaena
Puella —: "Lalla." Puella — cantat est Iülia. Iülia —- est.
persöna
Puer improbus puellam —. Puella —: aUhuhü!" Puer —: mamma
laetus
"Hahahae!" Puer — ridet est Märcus. Iülia Aemiliam -: ïrätus
"Mamma!" Aemilia —, et Quintum —: "Cür Iülia plörat?" probus
improbus
Quintus —: "Iülia plörat, — Märcus eam pulsat." Aemilia: cantat
"Marcus puer — nön est, puer — est! Ubi est pater?" Aemilia pulsat
plörat
lülium nön —. Quintus: "Pater nön -- est." Quintus Iülium ridet
—: "Pater!" Iülius Quintum nön —. — Iülius Quintum nön videt
vocat
audit? Iülius eum nön audit, quia —. Marcus plörat, — Ae­ venit
milia eum verberat. Iülius Marcum audit; - Iülius nön dor­ interrogat
respondet
mit. — Aemilia verberat? Aemilia Marcum —. Puer — Ae­ dormit
audit
milia verberat improbus est. Iülia laeta nön est — ridet. verberat
me
PliNSVM (L tö
eum
Quis Iüliam pulsat? eam
Cür lülia plörat? neque
iam
Quintusne quoque Iüliam pulsat? cür?
quia
Quem Quintus pulsat? 6!
Cür Aemilia venit? hic
qui
Quis Iülium vocat? quae
Cür Iülius Quintum nön audit? quem
quam
Quem audit Iülius? nöminätivus
Cür Märcus plörat? accusativus
verbum
Ridetne lülia?
Num *Märcus' accusativus est?
Num *Iüliam' nöminätivus est?
Quid est *dormit'?
CAPITVLVM QVARTVM CAP. IV

sacculus

DOMINVS ET SERVI

SCAENA PRIMA !
Persönae: Iülius, Aemilia, Me'dus.
sacculus:insacculö Sacculus Iüliï nön parvus est. In sacculö eius est pecü­
eius : Iüliï . . . .
ma. Iülxus pecümam m sacculö habet.
Aemilia sacculum videt Iüliumque interrogat: "Quot 5
nummi sunt in sacculö tuö?"
nummus - . u "
Iultus respondet: Centum.
Aemilia: "Num hic centum nummi sunt?"
numerat(numerus Iülius pecuniam numerat: "Unus, duo, trcs, quat­
1 ünus tuor, quinque, sex, septem, octö, novem, decem. 10
II duo
m trös and? Decem tantum?"
lV quattuor - . - - . - ­
v quinque Iullus rursus pecumam numerat: "Unus, duo, tres,
Vl sex
vn septem quattuor... novem, decem." Numerus nummörum nön
VIII OClö
tx novem est centum, sed decem tantum.
x decem
Iülius: "Quid? In sacculö meö nön centum, sed tan- 15
tum decem nummi sunt! Ubi sunt cöterï nummi? Servi
meï ubi sunt?"

26
 CAP. IV

Medus: "Servus tuus Medus hic est."

Iülius servum suum Medum videt, Dävum nön vi­
20 det. Medus adest. Dävus nön adest, sed abest. Iülius et ad-est : hic est
ab-est «- ad-est
Aemilia et Mädus adsunt. Dävus cöterïque servi ab­ ad-sunt : hic sunt
ab-sunt H ad-sunt
sunt.
Iülius: "Quid? Unus servus tantum adest! Ubi est
Dävus? Dävum voca!"
25 Mädus Dävum vocat: "Dave!" sed Dävus Mödum
nön audit neque venit.
Medus rürsus Dävum vocat: "Da-ä-ve! Veni!"
Dävus venit. Iam duo servi adsunt.

SCAENA SECVNDA
30 Pmönae: Iülius, Aemilia, Mädus, Dävus.
Dävus, qui dominum suum nön videt, Medum inter­
rogat: "Quid est, Made?"
Medus: "St! Dominus adest. Salütä dominum!"
Servus dominum salütat: "Salve, domine!" servus dominum salutat
35 Dominus servum salütat: "Salve, serve!"
DäVus: "Quid est, domine?"
Iülius: "St! Tace, serve! Tace et audi!" Servus tacet.
Iülius: "In sacculo meö sunt decem tantum nummi.
Ubi sunt ceteri nummi mei?"
Davus tacet, neque respondet.
Aemilia: "Responde, Däve! Dominus te interrogat."
Dävus respondet: "Pecünia tua hic nön est. Interroga
Medum!"
CAP. IV

Iülius Medum interrogat: "Ubi sunt nummi meï,

nüllum : nön ünum Mede?" Medus nüllum verbum respondet. 45
verbum : vocabulum
Iülius rürsus eum interrogat: "Ubi est pecünia mea?
Responde, serve!"
Medus Dävum accüsat: "Pecunia tua in sacculö Dävï
est. Dävus pecüniam tuam habet."
Aemilia: "Audi, Däve! Medus te accüsat." 50

Davus: "Quem Medus accüsat? me?"

Iülius: "Tace, Möde! Servus qui servum accüsat im­

wl
probus est!" Medus tacet.
mönsa '"& Iülius Dävum nön accüsat, sed interrogat eum: "Est­
*u'"1
ne pecünia mea in sacculö tuö, Däve?" 55
zi,-,".: (&,

m
'
x A
l
^*

.
'

Davus: "In sacculö meö nön est pecünia tua, do­

. . " ...—",]..æ mine."
Dävus sacculum in
mönsä pönit Iülius: "Ubi est sacculus tuus?"
ecce sacculus : vide: hic Dävus: "Hic est. Ecce sacculus meus."
est sacculus
Iülius: "Sacculum tuum in mönsä pöne!"
Dävus sacculum suum in mönsä pönit. Iam sacculus
eius : Däw' eius in mönsä est. Iülius baculum suum in mönsä pönit.
& Baculum domini in mönsä est.
Dävus: "Vide: in sacculö meö nülla pecünia est."
Iülius nüllam pecüniam videt in sacculö. In sacculö
baculum et sacculus
in mänsä Dävï nüllï nummi sunt. Sacculus eius vacuus est. Dä­
vus pecüniam dominï nön habet.
bonus -a -um : probus Iülius: "()! Davus bonus servus est: pecüniam meam
nön habet. Ecce nummus tuus, Däve!" Iülius ünum
nummum pönit in sacculö Dävï. Iam sacculus Dävï nön

28
 est vacuus: in sacculö eius est ünus nummus. Dävus
laetus est.
Iülius: "Sume sacculum tuum et discede, bone ser­
sümit H pönit
ve!" Dävus sacculum suum sümit et discedit. discedit H venit
7M Medus baculum, quod in mönsä est, videt. Medus qui quae quod:
puer qui
quoque discedit! Cür discedit Medus? Medus discedit, puella quae
baculum quod. ..
quia is pecüniam domini in sacculö suö habet! is : Medus

Dävus et Medus absunt.

SCAENA TERTIA
80 Persönae: Iülius, Aemilia.
Iülius: "Davus bonus servus est. Is nön habet pecü­ iszDävus

niam meam. — Sed ubi est pecunia mea, Mede? Quis

pecüniam meam habet?" Medus nön respondet.
Iülius: "Ubi est Mädus? Cür nön respondet?"
85 Aemilia: "Medus nön respondet, quia abest. Nüllus
servus adest."
;,; & 'eDE
Iülius Mödum vocat: "Möde! Veni!" sed Medus, qui
abest, eum nön audit neque venit.
Iülius rürsus vocat: "ME-de! Veni, improbe serve!"
Medus nön venit.
Iülius: "Cür nön venit Medus?"
Aemilia: "Mädus nön venit, quia is habet pecüniam
tuam! Eius sacculus nön est vacuus!" Aemilia ridet.
Iülius irätus est — is nön ridet!
9 LII Iülius: "Ubi est baculum meum?" Iülius baculum,
quod in mönsä est, nön videt.

29
CAP. IV

Aemilia: "Ecce baculum in mönsä."

Iülius baculum suum sümit et discedit.

GRAMMATICA LA'I'INA
vocätïvus (uoc)( vocat Vocätïvus loo
Däve Medus Davum vocat: "Dave!"
-e 'Däve' vocätïvus est. Vocätïvus: -e (nominativus: -us).
Exempla: Made, domine, serve, improbe.
Servus: "Salve, domine!" Iülius Medum vocat: "Made!
Veni, improbe serve!" 105

Imperäzïvus ez indicätïvus
vocä vocat Dominus: "Vocä Dävum!" Servus Dävum vocat.
tace tacet
discede discedit Dominus: "Tacä et audi! " Servus tacet et audit.
audï audit Dominus: "Discede, serve!" Servus discedit.
imperat H päret Dominus imperat. Servus päret. 110
imperativus (imp) *Vocä'imperätïvus est. 'Vocat' indicätïvus est. *Tacä',
( imperat
'audï' , *discöde' est imperätïvus. 'Tacet', *äudit', 'discädit'
[l] -ä -a indicätïvus est. Imperätïvus: -ä, -ä, -e, -ï. Indicätïvus: -at, -et,
[2] -e' —et
[3] -e -it -it, -it.
[4] -ï -iz Exempla: [l] salütä, salutat; [2] respondä, respondet; [3] 115
süme, sumit; [4] venï, venit.
Medus: "Salütä dominum!" Davus dominum salutat.
Iülius: "Responde, serve!" Servus respondet.
Iülius imperat: "Sume sacculum tuum et discöde!" Dävus
sacculum suum sumit et discedit. 120
Iülius: "Made! Veni!" Medus nön venit.
Iülius imperat. Dävus päret; Medus nön päret.

PENSVM A
Medus ad—. Davus ab—. Iülius imper-: "Voc— Dävum,
Möd—l" Medus Dävum voc—: "Däv—l Ven—l" Dävus ven—
neque Iülium vid—.Mädus: "Salüt—dominum!" Dävus domi­
num salüt—: "Salve, domin—! Quid est?" Dominus: "Tac—,

30
 CAP.!V

serv—!Nummï meï ubi sunt?" Servus tac—neque respond—.

Iülius: "Respond—l"Dävus: "Interrog—Mäduml" Iülius Me­
dum interrog—: "Ubi est pecünia mea, Med—?"Mädus: "Dä—
vus pecuniam tuam hab—."Iülius: "Pön—sacculum tuum in
mönsä, Däv—!"Dävus pär—:sacculum suum in mensa pön—.
Dävus: "Vid—,domin-: sacculus meus vacuus est." Iülius:
"Süm—sacculum tuum et disced—,bon—serv—!"Dävus saccu­
lum suum sum—et discöd—.

PENSVM B
In sacculö Iüliï — est. Iülius pecuniam —: "Unus, duo, trcs,
—, —, sex, —, —, —, —." In — nön centum, sed — decem
nummi sunt.
Dävus dominum —: "Salve, domine!" Iülius —: "Pöne
sacculum tuum in —!" Dävus sacculum — in mönsä —.
Sacculus Dävï — est, in sacculö — [: Dävi] — pecunia est.
Davus sacculum suum — et discödit.
Iülius: "Mede! Veni!" Medus nön venit, quia — [: Mädus]
pecüniam Iüliï —. Iülius baculum, — in mönsä est, sümit et suus
is
quod
Dominus imperat, bonus servus —. rürsus
tantum
salve
PENSVM C vocätivus
Quot nummi sunt in sacculö Iülii? iinperätivus
indicätïvus
Adestne Dävus in scaenä prïmä?
Quis Dävum vocat?
Suntne nummi Iüliï in sacculö Dävï?
Quid Iülius pönit in sacculö Dävï?
Quot nummi iam in sacculö Iüliï sunt?
Estne vacuus sacculus Mödï?
Cür Mädus discödjt?
Quem Iülius vocat?
Cür Mödus Iülium nön audit?

31
CAPITVLVM QVINTVM CAP. V

hortus villa

. VILLA ET HORT VS
l

. Ecce villa et hortus Iüliï. Iülius in magnä villä habitat. [

] Pater et mater et tres liberi in villä habitant. Iülius et
* Aemilia trcs liberos habent: duös filios et ünam filiam
— nön duäs filias.

eärum: servömn ! In villa multi servi habitant. Dominus eörum est Iü- 5
is: Iülius lius: is multös servos habet. Ancillae quoque multae in
eänanmncillännn vïllä habitant. Domina earum est Aemilia: ea multas
ea : Aemilia . ­
anc1llas habet.
-6 -ä:
inhortö,invillä Iülius in villä suä habitat cum magnä familiä. Pater et
aanMärcö,annIüliä - . - - - - - .- - .
-ïs: mater habitant cum Marco et Quinto et Iulia. Iulius et 10
inhortïs,invillis ., . - - . - - , ­
cumservis,cumancillis Aemilia in Vllla habitant cum liberis et serv1$ et anCillis.
Villa Iüliï in magno hortö est. In Italia sunt multae
villae cum magnis hortis. In hortis sunt rosae et lilia.
')

rosa lilium Iülius multas rosäs et multa lilia in hortö suö habet.
eo":hortö Hortus Iüliï pulcher est, quia in eo sunt multae et pul- 15
pulcher -chra -chrum: .
hortuspulcher(m) chrae rosae liliaque.
rosapulchraU) . . . .
lïllumpulchrum(n) ' Aemilia tämma pulchra est. Syra nön est fömma pul­
eius: Syrae . chra, neque pulcher est nasus eius, sed foedus est.
foedus -a -um H pulcher

32
 CAP.V

östium
ätrium
impluvium
peristylum
cubicula

' rïlJ—Tr —i
?.V'Pl-"Pl'
östium

Syra, quae bona ancilla est, näsum magnum et foedum ?

habet. Iülius est vir Aemiliae, fe'minae pulchrae. Iülius nasus&?
Aemiliam amat, quia ea pulchra et bona tämina est.
Aemilia Iülium virum suum amat et cum eö habitat. eö:lüliö
Pater et mäter lïberös suös amant. Iülius nön sölus, sed sölus-a—um
cum Aemilia et cum magnä familia in vïllä habitat.
In vïllä sunt duo östia: östium magnum et östium
parvum. Villa duo östia et multas fenestras habet.

östium et fenestra

atrium

In villä Iüliï magnum atrium est cum impluviö. Quid

est in impluviö? In eö est aqua. In ätriö nüllae fenestrae eö:impluviö
sunt.

33
CAP. V

peristylum

etiam : quoque: etiam Etiam peristylum magnum et pulchrum in villä est. 30

peristylum : p. quoque '
*Peristylum' est vocäbulum Graecum. In villis Graecis
et Römänïs magna et pulchra peristyla sunt. Estne im­
id : impluvium pluvium in peristi/16? Id nön in peristylö, sed in ätriö
est. In peristylö parvus hortus est.
In villä sunt multa cubicula. Quintus in cubiculö
parvö dormit. Estne magnum cubiculum Marci? Id
quoque parvum est. Iülius et Aemilia in cubiculö magnö
if(: ci):scrvï dormiunt. Ubi dormiunt servi? Ii quoque in cubiculis
ca : cubicula dormiunt. Suntne magna eörum cubicula? Ea nön
magna sunt, et multi servi in ünö cubiculö dormiunt.
Etiam ancillae multae in ünö cubiculö dormiunt, neque
W : ancillae eae magna cubicula habent. —
Aemilia in peristylö est. Estne söla? Aemilia söla nön
cä : Acmiliä est: liberi cum ea in peristylö adsunt. Iülius abest. Ae­
sine «—cum milia sine virö suö Iüliö in villä est. Ubi est Iulius? ln op­
pidö 'l'üsculö est sine Aemiliä, sed cum servis quattuor.

34
ll Aemilia cum Märcö, Quintö Iüliäque in peristylo est.
Iülia rosas pulchras in hortö videt et ab Aemilia disce­ .
cum

umwav
.

Iülia ann Aemiliä est

dit. Iam ea cum Aemiliä nön est. Aemilia eam nön
o . ——r
50 videt. Puella in hortö est. Iülia ab Aemiliä discedit

Aemilia imperat: "Marce et Quinte! Iüliam vocate!"

Marcus et Quintus Iüliam vocant: "Iülia! Veni!" sed
Iülia eös nön audit neque venit. eös : puerös

Iülia puerös vocat: "Marce et Quinte! Venite! Hic hortus

55 multae rosae sunt." .

Iülia

Pueri Iüliam audiunt, neque ii ab Aemiliä discödunt. Iülia in hortö est

Quintus: "Carpe rosäs, Iülia!"
Iülia rosäs carpit et cum quinque rosis ex hortö venit.
2 , Iülia ex hortö venit

' E «. -'
;.
t

Iülia: "Vide, mäter! Videte, pueri! Vidöte rosäs Iülia rosäs carpit
,,
60 meäs ! Iülia laeta est, rosae eam delectant.
Aemilia: "Ecce puella pulchra cum rosis pulchris!"
Verba Aemiliae Iüliam delectant.
Marcus: "Rosae pulchrae sunt; puella sine rosis pul­
chra nön est!" Verba Märci Iüliam nön delectant!
65 Aemilia (irata): "Tace, puer improbe! Iülia puella
pulchra est — cum rosis et sine rosis."

35
CAP. V

Iülia: "Audite, Märce et Quinte!"

Märcus: "Mater nön videt näsum tuum foedum!"
Marcus et Quintus rident: "Hahahae!"
Iülia: "Audi, mamma: pueri etiam me rident!" 70
iis (: eis) : pueris Iülia plörat et cum ünä rosä ab iis discödit.
Aemilia: "Tacöte, pueri improbi! Näsus Iüliae foedus
nön est. Discedite ex peristylo! Sümite cöteräs rosäs
eäs : rosäs eäsque in aqua ponite!"
iïs : rosis Pueri cöteräs quattuor rosäs sümunt et cum iis disce- 75
dum.
Aemilia, quae iam söla est in peristylo, ancillas vocat:
"Delia et Syra! Venite!"
eäs : ancilläs Delia et Syra ex ätriö veniunt. Aemilia eäs interrogat:
"Suntne pueri in ätriö?" 80
Delia respondet: "In ätriö sunt."
Aemilia: "Quid agunt Marcus et Quintus?"
Delia: "Pueri aquam sümunt ex impluviö..."
Syra: "...et rosäs in aquä ponunt."
Hic domina et ancillae puerös audiunt ex ätriö: Quin- 85
tus plorat et Marcus ridet.
Aemilia: "Quid iam agunt pueri? Age, Delia! discede
eös : puerös et interrogä eös!" Delia ab Aemiliä et Syrä discödit.
Aemilia Syram interrogat: "Ubi est Dävus?"
Syra respondet: "In oppidö est cum dominö." 90
Delia ex ätriö venit et dominam vocat: "Veni, ö do­
mina! Veni!"
Aemilia: "Quid est, DEIia?"

36
 CARV

Delia: "Quintus est in impluviö!"

95 Aemilia: "In impluviö? Quid agit puer in irnpluviö?"
Delia: "Aquam pulsat et te vocat."
Aemilia: "Quid agit Marcus?"
Delia: "Is ridet, quia Quintus in aquä est!"
Aemilia: "ö, puer improbus est Marcus! Agite! lü­
lium vocate, ancillae!"
Syra: "Sed dominus in oppidö est."
Aemilia: "Q, iam rürsus abest Iülius!"
DEIia: "Age! Veni, domina, et Märcum verbera!"
Quid agit domina? Domina irata cum ancillis ex peri­
10VI stylö discedit.

GRAMMATICA LATINA
Accüsäzïvus
[A] Masculinum.
Iülius nön ünum filium, sed duös filiös habet filium
füiäs
110 *Filium' est accusativus singularis (vide cap. m). 'Filiös'
accusativus plürälis est. Accüsätivus: singularis -um (nöminä­ -um -ös
tivus -us), plürälis -6s (nöminätivus 4).
[B] FEmüünum.
Iülius nön duäs filiäs, sed ünam filiam habet. filiam
miäs
115 'Piliam' est accusativus singularis (vide cap. III). *Filiäs'
accusativus pluralis est. Accüsätivus: singularis -am (nöminä­ -am -äs
tivus -a), plürälis -äs (nöminätivus -ae).
[C] Neutrum.
Villa nön ünum cubiculum, sed multa cubicula habet. cubiculum
cubicula
120 *Cubiculwn' accusativus singularis est. *Cubicula' accüsäti­
vus plürälis est. Accüsätivus: singularis -um (: nöminätivus), -um -a
plürälis -a (-—-nöminätivus).

37
CAP. V

ablätivus (ab!) Ablätivus

[A] Masculinum.
hortö In hortö Iülii. In hortis Italiae. 125
hortis
*Hortö' ablätivus singuläris est. 'Hortis' ablätivus plürä­
-ö-ts lis est. Ablätivus: singuläris -ö, plürälis -is.
[B] FEmininum.
Vïllä In villä Iülii. In villis Römänis.
villis
'Villä' ablätivus singuläris est. 'Vïllis' ablätïvus plürälis est. p.­ 30
-a' -ïs Ablätivus: singuläris -ä, plürälis -ïs.
[C] Neutrum.
oppidö In oppidö 'Itlsculö. In oppidis Graecis.
oppidis
'Oppidö' ablätivus singuläris est. 'Oppidis' est ablätivus
&. &.
plürälis. Ablätivus: singuläris -ö, plürälis -is. 135
In, ex, ab, cum, sine cum ablätivö: in ätriö, in cubiculis, ex
-a hortö, ex Italia",ab Aemiliä, ab oppidö, cum servö, cum liberis,
43 sine pecüniä, sine rosis.
gasai­

indicätïvus (ind) Imperätivus et indicätivus

vocä vocat "Divum vocä, serve!" Servus Dävum vocat.
vodte vocant "Iuliam vocäte, pueri!" Pueri Iüliam vocant.
'Vocä' est imperätivus singuläris, *vocat'indicätivus singu­
läris (vide cap. IV). 'Vocäte' imperitivus plürälis est, cvocant'
indicätivus plürälis. Imperätivus: singuläris -, plürälis -te.
Indicätivus: singuläris -t, plürälis -nt. 145

sing. plür.
Exempla:
[l] -ä [l] -ä, -äte; -at, -ant:
-ant
Salütä dominum, serve! Salütäte dominum, servi!
Servus dominum salutat. Servi dominum salutant.
[Z] -ä -e'te [2] -ä, -äte,- -et, -ent: 150
-ent
Tacä, puer! Puer tacet. Tacäze, pueri! Pueri tacent.
[3] «; -ite [3] -e, -ite,' -it, -unt:
-u qua
Discöde, serve! Discedite, servi!
Servus discödit. Servi discedunt.
[4] -:j -ite [4] -i, -ïte; -it, -iunt: 155
-ll -iunt
Veni, Iülia! Iülia venit. Venite, pueri! Pueri veniunt.

38
PENSVM A Vocäbula nova:
villa
Iülius et Aemilia in vill—habit—cum liber- et serv—.Dominus hortus
mult— serv- et mult— ancill—habet. rosa
lilium
Aemilia in peristyl—est cum Märc—et Quint—et Iuli-. Iülia näsus
mult— ros—in hort— vid—et ab Aemili— disced—. Iam Aemilia östium
fenestra
puell—nön vid—,neque pueri eam vid—.Aemilia: "Marce et atrium
Quinte! Voc— Iuliam!" Pueri Iüli— voc—: "Iülia! Ven—!" et impluvium
aqua
Iülia puer—voc—:"Märce et Quinte, ven-!" Iülia puerös nön peristylum
cubiculum
and-, sed pueri Iüli—and-. Iülia: "Cür pueri nön ven—?"Iülia
pulcher
ex hort— ven—cum v ros—pulchr—. Iulia: "Vid— ros- meas, oedus
sölus
mater! Vid—,pueri!" Marcus: "Rosae pulchrae sunt, puella habitat
sine ros—pulchra nön est!" Iülia cum ün—ros- discöd—.Pueri amat
rid—. Aemilia: "Tac—, pueri! Süm— ros- et disced—!" Pueri carpit
delectat
ros- süm—et disced—; in ätri—aqu—süm—ex impluvi— et ros­ agit
etiam
in aquä pön—. cum
sine
ab
PENSVM B ex
Iülius in magnä — —. Aemilia cum — [: Iüliö] habitat. Iülius ea
id
Aemiliam —, quia — [: Aemilia] bona et — fEmina est. eö
Aemilia in peristylö est — liberis suis, sed — virö suö. eä
ii
Iülia — Aemiliä discedit; iam puella in — est. lülia rosäs — eae
et — hortö venit cum v —. Puella laeta est: rosae eam —. ea
eös
Ubi est impluvium? — [: impluvium] est in —. In implu­ eäs
viö — est. In ätriö nüllae — sunt. eörum
earum
iis
PENSVM C ablativus
Num Iülius sölus in villa habitat?
Quot filiös et quot filias habent Iülius et Aemilia?
Ubi est impluvium?
Ubi dormiunt servi?
Adestne Iülius in peristylö cum Aemilia?
Ubi est Iülius?
Estne Aemilia söla in peristylö?
Quid Iülia agit in hortö?
Cur pueri Iüliam rident?

39
 ITALIA
Flaccum Padus

, Ariminum

äv—
&
!­
0 (P D
00 . 09
Flaminia
:?
As
0»00: a???

Corsica

Bru disium
Sardinia

Marc Inferum

40
 CAPITVLVM SEXTVM CAP. VI

. Tusculum

VIA LATINA

] In Italia multae et magnae viae sunt: via Appia, via La­

tina, via Flaminia, via Aurölia, via Aemilia. Via Appia
est inter Römam et Brundisium; via Latina inter Rö- interRömametBrun­
. - . . . - - . disiwnmæ)
mam et Capuam; ViaFlamima mter Romam et Anm­
5 num; via Aurölia inter Römam et Genuam; via Aemilia
inter Ariminum et Placentiam. Brundisium, Capua,
Ariminum, Genua, Placentia, Ostia magna oppida sunt.
Ubi est Ostia? Ostia est prope Römam. 'Iüsculum quo- propeRömam4.­
- . . - - procul ab Römä
que prope Romam est. Brundisium non est prope Ro­
10 mam, sed procul ab Römä: via Appia longa est. Via La- longus-a-um
tina nön tam longa est quam via Appia. Quam longa est
via Flaminia? Neque ea tam longa est quam via Appia.
Tiberis fluvius nön tam longus est quam fluvius Padus. circum
oppidum
Circum oppida mürï sunt. Circum Römam est mürus (acc)
15 antiquus. In mürö Römänö duodecim portae sunt. Porta duo-decim
: xu (12)
- - - - . . porta : magnum ostium
prima Romana est porta Capena. Circum oppidum Tüs­
culum mürus nön tam longus est quam circum Römam.

41
CAP. VI

IVLIVS
SVRVS LEANDER DAWS

oppidum villa
——..——.-).
ab oppidö ad villam Villa Iülii est prope Tusculum. Ab oppidö Tüsculö
ad(-i-acc)4—)ab(-t-abl) ad villam Iülii nön longa via est. Ecce Iülius et quattuor
Iülius iz (sing) servi in via. Iülius ab oppidö ad villam suam it. Domi­
servi eum (plat)
nus et servi ab oppidö ad villam eum. Dominus in lec­
ticä est. Duo servi lecticam cum domino portant. Servi
qui lecticam portant sunt Ursus et Dävus. Iülius nön in
umerus
viä ambulat, servi eum portant. Syrus et LEander am­
,N bulant. Syrus saccum portat et LEander quoque saccum
qui quös: portat: Syrus et LEander duös saccös in umeris portant.
servi qui saccös portant
sacci quös servi portant Saccï quös Syrus et Löander portant magni sunt, sed
saccus quem Syrus portat nön tam magnus est quam
Löander -dri (gen) saccus Löandri . Quattuor servi dominum et duös saccös
vehunt : portant (ab... ab oppidö ad villam vehunt. 30
ad...)
Iülius in lectica est inter Ursum et Dävum. Ursus est
ante H post ante Iülium, Davus post eum est. Syrus et LEander nön
ä : ab ante lecticam, sed post lecticam ambulant. Venime Iü­
ab ante a, e, i, 0, u, h
ä/ab ante cöteräs litteräs
lius ä villä? Nön ä villa venit. Unde venit Iülius? Ab
quo? H unde? oppidö venit. Quö it Iülius? Ad villam it. Post eum
Tusculum est, ante eum est villa.

42
 CAP. VI

Iülius sölus nön est, nam quattuor servi apud eum apud eumsunt : cum eö
sunt
sunt. Medus nön est apud dominum, nam is dominum
iratum timet. Medus est malus servus qui nummös do­ malus -a -um H bonus
mini in sacculö suö habet. Dominus servös malös ba­
culö verberat; itaque servi mali dominum et baculum .
eius timent. Davus autem bonus servus est, neque is ...autem : sed...: Dävus
autem : sed Dävus
Mädum amat. Dävus amicus Medi nön est, nam servus
bonus et servus malus nön amici, sed inimici sunt. Me­ in-imicus (—)amicus

4 V! dus est inimicus Dävi. Ursus autem anticus Dävi est.

I! Medus abest a dominö suö. Estne in oppidö Tüsculö?
Medus Tusculi nön est; neque Römae est Medus, sed in Tüsculi : in oppidö
'Iïisculö
viä Latina inter Römam et Tüsculum. Unde venit Mö­
dus? Tüsculö venit, neque is ad villam Iülii it. Quö it Tüsculö: ab oppidö
Tüsculö
50 Medus? Römam it. Tüsculum post eum est, ante eum
Röma
est Röma. Medus viä Latina Tüsculö Römam ambulat. c—»Tüsculum
—D 6)
Etiam Cornelius, amicus Iülii, in viä Latinä est inter
ARomae est
Römam et Tüsculum. Unde venit Cornelius? Is nön BTusculi est
c Römä Tüsculum it
Tüsculö, sed Röma venit. Quö it? Cornelius nön Rö­ D Römam 'Iüsculö it

Ut Ul mam, sed Tüsculum it. Röma post eum, ante eum Tüs­ Tüsculum: ad oppidum
Tüsculum
culum est. Comölius in equö est. Equus qui Cornelium
vehit pulcher est. Iülius et Comölius ad villas suäs eunt.
Villa ubi Iülius habitat prope Tüsculum est. Ubi habitat
Cornelius? Is Tüsculi habitat.
Iam Iülius prope villam suam est. Servi qui lecticam
portant fessi sunt. Dominus autem fessus nön est, nam fessus -a -um

is nön ambulat. Iülius ab Ursö et Davo portatur, itaque Iülius ab Ursö et Dävö
portatur : Ursuset
is fessus nön est. Fessi sunt Syrus et Löander, nam ii Dävus Iulium portant

43
CAP. VI

duös magnös saccös umeris portant, neque vacui sunt

sacci qui 5 Syrö et Lean­ sacci! Sacci qui ä Syrö et Löandrö portantur magni
drö portantur : sacci
quös Syrus et Löander sunt, sed saccus quem Syrus portat nön tam magnus est
portant
saccus qui siLeandrö quam saccus qui eiLEandrö portatur. Itaque Syrus nön
portatur: saccusquem
LEander portat tam fessus est quam LEander. Cornelius nön est fessus,
is equö vehitur : equus nam is equö vehitur. Iülius lecticä vehitur. Servi ambu­
eum vehit
lant. Domini vehuntur. Mödus ambulat, nam is servus
est neque equum habet.
Iülius prope villam suam est. Medus autem, qui do—
minum irätum timet, procul ä vïllä Iülii abest. Dominus
a servo malö timötur. Medus prope Römam est; iam
müri Römäni ab eö videntur et porta Capöna. (Is qui viä
Latïnä venit per portam Capönam Römam intrat.) Cür
per portam—)
Römam it Medus? Römam it, quia Lydia Römae habi­
amicus (m): amica (f) tat, nam Lydia amica eius est: Medus Lydiam amat et
Midus ab eä amian­ ab eä amatur. Medus Römam vocätur ab amicä suä,
: ea Mädum amat
quae fEmina est pulchra et proba. Itaque is fessus nön
est et laetus cantat:
amica mea Nön m'a longa est Römam, ubi amica habitat mea pulchra.
id a Lydia nön auditur Sed id quod Medus cantat ä Lydia nön auditur!
: Lydiaid nön audit
Iam Iülius in villä est et ab Aemiliä liberisque laetis
salütätur. Cornelius Tusculi est. Medus autem Römae
est ante östium Lydiae. Mädus östium pulsat.
Lydia imperat: "Intra!"
Medus per östium intrat et amicam suam salutat:
"Salve, mea Lydia! Ecce amicus tuus qui sölus Römam
ad te venit."
 Lydia verbis Medi delectatur eumque salütat: "() Lydia verbis Medi delec­
tatur : verbaMedi
amice, salve! Ubi est dominus tuus?" Lydiam delectant

Medus: "Iülius in vïllä est apud servös suös - neque

is iam meus dominus est!"
Verba Mödï ä Lydia laetä audiuntur.

GRAMMATICA LATINA
üna praepositio (pm)
Praepositiönäs duae praepositiönös
Iülius ad villam it; ad oppidum; ad ancilläs. ad -um
Ursus ante Iülium est; ante ewn; ante villam. ante -am
post -ös
Dävus post Iülium est; post eum; post villam. inter -äs
Via inter Römam et Capuam; inter servös. We -a
circwn '
Ostia est prope Römam; prope villam; prope eam. apnd te'
Circum oppidum mürus est; circum mönsam. per
Medus est apud amicam suam, nön apud dominum.
105 Mödus per portam Capönam Römam intrat; per östium.
Ab, ad, ac, cöt. sunt praepositiönös. Praepositiönös ad, ame, apud, cin-wn,
cum accüsätïvö: ad, ante, post, inter, prope, circwn, apud, per, inter,per,post,W
*- acc.
ca.; praepositiönös cum ablätivö: ab/ä, cmn, ex, in, sine, cöt. ab/ä, ann, ac, in, sine
4- abl.
(vide cap. v).
110 Quö it Medus? Mödus Römam it. Quö it Cornelius? Is quo? Römam/liisculum
Tusculum it.
Unde venit Cornelius? Cornelius Römä venit. Unde venit unde? Römä/Iüsculö
Medus? Is 'Ilisculö venit.
Ubi habitat Lydia? Lydia Römae habitat. Ubi habitat Cor­ ubi? Römae/[Esculi
11 VI nölius? Is Tusculi habitat. oppidum
Accüsätivus: Römam, 'I'üsculum, Capuam, Brundisium,
Ostiam : ad oppidum -am/-um.
:2—»O
Ablativus: Römä, Tusculo, Capuä, Brundisio, östiä : ab
oppidö -ä/-ö.
fä—O
120 Locätivus (: genetivus): Römae, 'Iüsculï, Capuae,
Brundisii, Ostiae : in oppidö -ä/-ö.
:. G
45
-us -um -t Verbum activum et passivum &
-a -am
-68 —' 4 )­

-ï -a's -n£ Servus saccum portat pi"

-ae -a
: Saccusponatur a servo (. i
-us
-a ab/ä -ö -tur
-um -ä 'i"
— -ïs .— Servi saccös portant 7 r 125
-ï - - - a « J;
-ae -ntur : Saccz portantur a seths *
-a a E'; f
-t 41!
'Portat portant' verbum äctivum est. *Portäturportantur'
-tur -ntur est verbum pas sivu m . Activum: -z-nt. Passivum: -zur-ntur.
Exempla:
sing. plür.
[l] «itur -antur [l] -ätur -anzur: Aemilia Iülium amat et ab eö amätur. Pater et 30
mäter liberös amant et ab iis amantur. Lydia verbis Medi
delectätur.
[2] -älur -entur [2] -ätur -entur: Iülia puerös nön videt neque ab iis videtur.
. Pueri Iüliam nön vident neque ab eä videntur.
[3] -itur untur [3] -itur -umur: Dävus sacculum in mönsä pönit : sacculus in —­ 35
mönsä pönitur ä Dävö. Pueri rosas in aquä pönum : rosae ä
pueris in aquä ponuntur. Cornölius equö vehitur.
[4] -itur -iumur [4] -ïtur -iuntur: Iülia puerös audit neque ab iis auditur :
' pueri inIüliä audiuntur neque eam audiunt.

PENSVM A
Iülius ab oppid— 'lïtsculö ad vill- su—it. Villa eius prope
'Iiiscul—est. Iülius in lecticä est inter Urs—et Däv—.Dominus
ä servis pou—. Ursus et Dävus nön saccös port—, sacc—ä Syrö
et Löandrö pou-. Saccus quem Läander port- nön tam par­
vus est quam saccus qui a Syr- port-.
Mödus nön est apud domin—,nam servus malus dominum
tim—. Dominus inserv- mal—tim-. Dominus serv—mal—voc—
neque ab eö aud'—. Serv— mal— ä domin— voc— neque eum
aud—.
Quö it Medus? Röm—it. Unde venit? Medus Tüscul—ve­
nit. Ante Möd—est Röma, Tüsculum post e—est. Cornölius
 CAP. VI

nön Tüsculö Römam, sed Röm—Tüscul- it, nam is Tüscul— Vocäbula nova:
via
habitat. Cornölius nön ambulat, sed equ—veh—. mürus
Lydia, amica Medi, Röm- habitat. Iam Medus Röm—apud porta
lectica
Lydi— est. Mödus amic— su— salüt— et ab amic— su— saltu-, saccus
nam Lydia Möd— am—et ab e- am—. umerus
amicus
inimicus
Pl-LNSVM B equus
amica
Ostia nön — ä Römä, sed — Römam est. — venit Iülius? longus
Tüsculö venit et — villam it. Duo servi eum —. Syrus et malus
fessus
Löander, qui — lecticam ambulant, duös — portant. Saccus duodecim
Syri nön — magnus est — saccus qui — Löandrö portatur; — it eunt
portat
Syrus nön tam — est quam Löander. ambulat
Mödus — dominum nön est, nam Mädus dominum irätum vehit
timet
—. Mädus servus — [: improbus] est; — Medus et Iülius intrat
tam
nön —, sed inimici sunt. Via Latina, quae est — Römam et
quam
Capuam, nön tam — est quam — Appia. — ambulat Medus? inter
Is Römam ambulat, — amica eius Römae habitat. Cornelius prope
procul ab
— [: sed C.] Römä Tusculum —. Tusculum est — eum, — circum
ad
eum est Röma. Cornelius equö —, is nön —. Iülius et Cornö­ ante
lius ad villas suas —. post
a
apud
Pl-ZNSVM (ï per
nam
Ambulatne Iülius?
itaque
Qui lülium portant? autem
unde?
Quid portant Syrus et Löander? quö?
Unde venit Iülius et quö it? praepositiö
locätivus
Quö it Medus? äctivum
Etiamne Cornelius Tüsculö Römam it? passivum
Ubi habitat Cornelius?
Cür Medus laetus est?
Quae est Lydia?
Quid habet Medus in sacculö su"?
Suntne amici Iülius et Medus?
Num portat verbum passivum est?

47
CAPITVLVM SEPTIMVM CARVII

, lacrima PVELLA ET ROSA

Iülia rosam ante nisum Ecce Märcus et Quintus ante östium villae. Pueri Iü- !
tenet
lium exspectant. Mäter nön est apud filiös, ea in peri­
illic : in peristylö stylö est; illic vimm suum exspectat. Aemilia laeta nön
.,,k' est, quia Iülius abest; nam Aemilia virum suum amat.
oculus
,? Ubi est Iulia? In cubiculö suö est. Iülia, quae söla est 5
lacrimat «» ridet illic, rosam ante näsum tenet. Puella lacrimat: in oculis
eius sunt lacrimae.
Iulia speculum sümit et ante oculös tenet. Puella se
in speculö videt et se interrogat: "Estne foedus nasus
förmösus-a -um : pul­ meus ?" Näsus eius autem förmösus nön est. Iülia rursus 10
cher
lacrimat.
Syra östium cubiculi pulsat.
Iülia: "Intra!"
in cubiculum (aa;)
(—)ex cubiculö Syra östium aperit et in cubiculum intrat, neque östi­
claudit (—)aperit

H hortus hortus

in hprtwn «» ex hortä
—)
um post se claudit. Iülia Syram post se in speculö videt. 15
Syra nön videt lacrimäs Iüliae, nam puella se nön vertit.
Syra: "0, hic est mea puella. Veni in hortum, Iulia!"

48
 CAP. VII

Iülia imperat: "Claude östium!"

Ancilla päret.
Iülia: "Num näsus meus foedus est, Syra?"
Syra: "Foedus? Immö förmösus est näsus tuus." immöförmösus : nön
foedus sed förmösus
Iülia se vertit. Iam Syra lacrimas videt.
est sunt
Syra: "Quid est, mea Iülia? Terge oculös! Es laeta! es.' este! (imp)

Näsus tuus tam förmösus est quam meus."

25 Iülia: "Sed näsus tuus nön förmösus est!"
Syra: "Quid? Nönne förmösus est nasus meus?" nön-ne
Iülia: "Immö foedus est! Ecce speculum. Syra."
Iülia speculum tenet ante Syram, quae näsum suum
.
in speculo videt. Ancilla oculös claudit et tacet. — "N
,) ,,
( .«
.
II Ecce Iülius ad villam advenit. Servi lecticam ante xx
ad-venit : ad venit
östium pönunt. Pater filiös salütat: "Salvöte, filii!" et ii salvä! salve'te!
salve",pater! (sing)
filiis salütätur: "Salve, pater!" salve'te, tilii! (plür)

Iülius ambulat ad östium, quod ab östiäriö aperitur. östiärius : servusqui

östium aperit et claudit
Dominus per östium in villam intrat. Post eum veniunt in villam H ex villä
3 VI Syrus et LEander, qui duös saccös portant. Ostiarius
post eös östium claudit. Ursus et Dävus cum lecticä
vacuä discedunt. mälum

Pueri saccös plönös qui ei servis portantur vident et plenus -a -um (—)vacuus

interrogant: "Quid inest in saccis?" in-est : in. .. est

Iülius respondet: "In saccö quem LEander portat

mala insunt. Hic saccum pöne, Leander!" in-sunt : in... sunt

LEander saccum pönit ante Iülium, qui aperit eum. eum : saccum

Iülius: "VidEte, pueri: hic saccus plönus mälörum hicsaccus : saccusqui

,, hic (apud me'!)est
CSI .

49
CAP. VII

::: ex Iülius malum &saccö sümit et se vertit ad Märcum: 45

æc ante a, e, i, 0, 14,h
ä/exante cöteräs litteräs "Ecce mälum tuum, Marce." Iülius Märcö malum dat.
Pater fïliö suö magnum malum dat. Iam Märcus mälum
habet, neque Quintus mälum habet. Iülius Quintum ad
se vocat et ei malum dat. Iülius Quintö mälum dat. Iam
et Märcus et Quintus mäla habent. 50
Marcus: "Quid inest in saccö Syri?"
Iülius: "In saccö eius pira insunt. Aperï saccum,
Syre! VidEte, pueri: hic saccus plönus est pirörum." Iü­
lius duo pira &saccö sümit: "Ecce pirum tuum, Märce,
et tuum, Quinte." Pater filiis suis pira dat. Filii, qui iam 55
sölum: tantum nön sölum mäla, sed etiam pira habent, laeti sunt. Servi
neque...neque (—)et...et autem neque mala neque pira habent.
dat dant
Quintus: "Etiam servis dä mäla et pira, pater!"
dä! date! (imp)
iis (: eis) : servis Iülius Syrum et Löandrum servös ad se vocat et iis
mäla et pira dat. Dominus servis mäla et pira dat. 60
Aemilia cum Delia &peristylö in atrium intrat, laeta 111
ad-it : ad... it
ad Iülium adit eumque salutat. Aemilia virö suö öscu­
lum dat. Iülius Aemiliae ösculum dat.
Aemilia?­
Iüliö
Iülius: "Quid agit Iülia?"
dat l
ösculum
iji-x­
& Aemilia: "Rosäs carpit in hortö." 65
Iülius: "Currite in hortum, pueri, et vocate earn!"
Quintus currit. Märcus nön currit, sed ambulat.
,­

Iülius imperat: "Age! Curre, Marce!"

!
Etiam Marcus currit. Pueri per peristylum in hortum
€. .n., .a­
-— currunt. Illic autem puella nön est. Pueri ex hortö per 70
Märcus Quintus peristylum in ätrium ambulant.
ambulat currit

50
 CAP. VII

Märcus: "Iülia neque in hortö neque in peristylö est."

Aemilia: "Estne Syra in hortö?"
Quintus: "Nön est. Nülla ancilla illic est."
Aemilia: "Nön sölum Iülia, sed etiam Syra abest! Dö­
it eunt
lia, i ad cubiculum Iuliae!" ï! ïze! (imp)

Delia ad cubiculum Iüliae it, östium pulsat, aperit, in

cubiculum intrat. Illic nön sölum Iülia, sed etiam Syra
est. Oculi Iüliae plöni sunt lacrimarum.
80 Delia: "Veni in atrium, Iülia! Illic pater tuus te ex­
spectat."
Iülia oculös et näsum terget, rosam sümit, &cubiculö
exit. Syra et Delia post eam exeunt. Iülia in ätrium ad ex-itH intrat
ex-it ex-eum
Iülium currit eique ösculum dat. ei-que
85 Iülia: "Ecce rosa. Nönne pulchra est haec rosa?" haecrosa : rosa quae hic
(apud me) est
Iülius: "Nülla rosa tam pulchra est quam filia mea!"
Iülius filiae suae ösculum dat. Iamne lacrimat Iülia? iam-ne

Immö laeta est et ridet.

Iülia: "Num nasus meus foedus est?"
Iülius: "Foedus? Immö tam förmösus est quam—hoc hocmälum:mälum quod
hic (apud me) est
malum! Ecce mälum tuum, Iülia." Pater filiae mälum hic haec hoc:
hic saccus (m)
magnum et förmösum dat. Iülia mälum terget et ante haec rosa (1)
hoc mälwn (n)
oculös tenet.
Iülia: "O, quam förmösum est hoc mälum!" Puella
9M laeta mälö suö ösculum dat!
Iülius: "Hoc pirum etiam tuum est, Iülia." Iülius ei ei : Iüliae

pirum dat. Iam puella et malum et pirum habet.

Aemilia: "Etiam ancillis meis mäla et pira dä!"

51
a": : eis; : ancillis Iülius ancillas ad se vocat et iis quoque mala et pira
dat. Ancillae laetae ex ätriö exeunt. — 100
cui? puerö Cui Iülius mälum dat? Puerö mälum dat. Puer cui
puellae
Iülius mälum dat est filius eius.
Cui Iülius ösculum dat? Puellae ösculum dat. Puella
cui Iülius ösculum dat filia eius est.

GRAMMATICA LATINA 105

dativus (dat) ( dat Dativus
[A] Masculïnum.
Iülius servo' (Syrö) mälum dat.
Iülius servis (Syrö et Löandrö) mäla dat.
*Servö' dativus singularis est. 'Servis' est dativus plürälis. 110
Dativus: singularis -ö, plürälis -is.
[B] Fömininum.
ancillae Iülius ancillae (Syrae) malum dat.
ancillis Iülius ancillis (Syrae et Döliae) mala dat.
'Ancillae' est dativus singularis. *Ancillis' dativus plürälis 115
est. Dativus: singularis -ae, plürälis -is.
[C] Neutrum.
oppidö Fluvius oppidö aquam dat.
oppidis Fluvii oppidis aquam dant.
*Oppidö' dativus singularis est. *Oppidis' est dativus plürä- 120
lis. Dativus: singularis -ö, plürälis -is.

PENSVM A
Iülius Marc-, fili—su—,malum dat. Iülius Märc—et Quint—,
tili—su—, mala dat. Iülius etiam serv—su-, Syr—et Löandr—,
mala dat.
C- Aemilia ösculum dat? Aemilia vir—su—Iüli—ösculum
dat. Iülius Aemili— ösculum dat. Iülius Iuli—, fili—su—, mä­
lum dat, neque sölum Iüliae, sed etiam Syr—et Deli—,ancill­
su—. Iülia mäl— su—ösculum dat!
 CAP. VII

PENSVM B Vocäbula nova:

oculus
Iülius ad villam —. Ostiarius östium -—et post eum —. lacrima
Sacci nön vacui, sed — sunt. Iülius: "Vidöte, pueri: — speculum
östiärius
saccus plönus — est. Ecce malum tuum, Marce." Iülius Mär­ malum
cö malum —. Iülius filiis nön — mala, sed etiam pira dat. pirum
ösculum
Iam pueri — mala — pira habent, sed servi — mala — pira förmösus
habent. Dominus servös ad — vocat et — quoque mala et — plenus
dat.
Aemilia ad Iülium — et ei — dat. Iülia abest. Pueri nön
ambulant, sed — in hortum. — [: in hortö] Iülia nön est, ea
in cubiculö suö est. Iülia nön ridet, sed —: in — eius sunt —.
Dölia: "In ätriö pater tuus te —, Iülia." Iülia — [: ex] cubi­
culö —, ad Iülium currit et — [: Iüliö] ösculum dat. Iülia
rosam ante Iülium —. Iülia: **Nönne— rosa — [: pulchra]
est?"

PENSVM C
Quem pueri exspectant?
Venitne Iülius Römä?
Quis östium aperit et claudit?
Quid inest in saccis? neque. .. neque
Cui Iülius malum primum dat? sölum
illic
Cui Aemilia ösculum dat? &

Estne Iülia in hortö? ei

iis
Quö it Delia? cui
Estne Iülia söla in cubiculö suö? dativus
Ridetne Iülia?
Quö Iülia currit?
Quid Iülius dat filiae suae?

53
CAPITVLVM OCTAVVM CAP. VIII

TABERNA ROMANA
& &.
,,
gemma margarita Ecce taberna Römäna, in qua gemmae et margaritae [
haec taberna, acchanc multae sunt. Cuius est haec taberna? Albini est. Albi­
tabernam
qui : isqui nus hanc tabernam habet. Qui tabernam habet taberna­
rius est. Albinus est tabernärius Römänus qui gemmis
et margaritas vendit. Alii tabernärii librös vendunt, alii 5

änulus cum gemmä mäla et pira, alii rosäs et lilia.

Gemmae et margaritae sunt ömämenta. Anulus cum
I;; U u. :7 gemma örnämentum pulchrum est. Etiam linea cum
linea cum margaritis :
linea margaritarum margaritis örnämentum est. Linea sine margaritis nön
est örnämentum! 10

haec via, ab! häc viä Multae föminae quae in häc viä ambulant ante taber­
nam Albini cönsistunt, nam förninae örnämentis delec­
tantur. Eae quae magnam pecüniam habent multa örnä­
emit «—»vöndit
quae : eaequae menta emunt. Quae nüllam aut parvam pecüniam ha­
bent örnämenta aspiciunt tantum, nön emunt. Etiam 15
viri multi ad hanc tabernam adeunt. Qui magnam pecü­
 CAP. VIII

niam habent ömämenta emunt et förninis dant; cöteri

rürsus abeunt. Förninaequarum viri magnam pecüniam ab-it «: ad-it
ab-it ab-eunz
habent multa örnämenta a viris suis accipiunt.
pecüniösus -a -um: p. est
Aemilia, cuius vir pecüniösus est, multa örnämenta : magnampecüniam
habet
ab eö accipit. Aemilia anulum in digitö et margaritas in
collö multaque alia ömämenta habet. Anulus digitum
Aemiliae örnat, margaritae collum eius ömant. FEmi­
collum
nae gemmis et margaritis änulisque örnantur.
u'ï- digitus
In viä prope tabernam Albini vir et Heminaambulant. i

Qui vir et quae Hemina?Est Medus, qui cum Lydia, quis? quis/qui vir?
quid? quod ömämentum?
amica suä, ambulat. Medus est servus Iülii, sed domi­
nus eius Römae nön est. Medus sine dominö suö cum
föminä förmösä in viis Römae ambulat.
Lydia örnämentum pulchrum in collö habet. Quod
örnämentum? ömämentum quod Lydia habet est linea
margaritarum. Collum Lydiae margaritis pulchris ömä­
tur; Lydia autem nüllum aliud örnämentum habet, quia
alius -a -ud (n)
pecüniösa nön est, neque pecüniösus est amicus eius.
'" U! (Pecüniösus est qui magnam pecüniam habet.) qui : isqui
II Albinus clamat: «Ornamenta! ömämenta föminä­
rum! ör-nä-men-ta! Emite örnämenta!"
Lydia cönsistit oculösque ad tabernam Albini vertit: :;A! ** . )—(.),xL
. .. 1 "X
& -. A

.'
..»- !."þu,;
vil* "
Lydia tabernam aspicit. Mödus nön cönsistit neque ta­ "Ttl , 1 ; &. æ .' *—
bernam aspicit.
Lydia: "Cönsiste, Mede! Aspice illam tabernam! O, illataberna : taberna
quae illic est
quam pulchra sunt illa ömämenta!" Lydia tabernam
Albini digitö mönstrat. Medus se vertit, tabernam vi­

55
CAP. VIII

det, cum Lydia ad tabernam adit. Medus et Lydia ante

tabernam cönsistunt. Albinus eös salütat et margaritas 45

Albinus Lydiae (dat) in linea ante oculos Lydiae tenet: Albinus Lydiae mar­
margaritis ostendit
garitäs ostendit.
hoc, ab! höc
viginti : xx (20) Albinus: "In höc ömämentö viginti margaritae mag­
sing hic haec hoc nae sunt. Nönne pulchrae sunt hae margaritae?"
plür hi hae haec
Medus: "Amica mea multäs margaritäs habet."
Lydia: "In hac tabernä multa alia örnämenta sunt."
aspice! aspicite! Albinus iis tres änulös sine gemmis ostendit: "Aspi­
aspicit aspiciam
hi, acc hös cite hös änulös! Nönne hi anuli pulchri sunt?"
Medus et Lydia änulös aspiciunt.
hi hae haec, ab! his Lydia: "In his änulis gemmae nüllae sunt!" 55

Medus Albinum interrogat: "Quot nummis cönstat

qui, ab! quö änulus in quö gemma est?"
änulus gemmätus : änu­ Albinus Medö änulum gemmätum ostendit.
lus cum gemmä
Albinus: "Hic anulus centum nummis cönstat."
Medus: "Quid?"
hic haec hoc, gen huius Albinus: "Pretium huius änuli est centum sestertii."
sestertius: nummus
Medus: "Centum sestertii? Id magnum pretium est!"
hic änulus, acc hunc Albinus: "Immö parvum pretium est! Aspice hunc
iam, ab!höcä.ö
tantus -a -um : tam anulum: in höc änulö magna gemma est. Tanta gemma
magnus
octoginta: non: (80) söla octögintä sestertiis constat." 65

Medus: "Num anulus sine gemma viginti tantum ses­

tertiis cönstat?" Albinus nön respondet.
Medus, qui alium anulum gemmätum post Albinum
hic inuius : anulusqui videt: "Hic änulus pulcher nön est. Quot sestertiis cön­
hic est
illeänulus : inuius qui stat ille anulus?" 70
illic est

56
 CAP. VIII

Albinus: "Qui anulus?"

quantus -a -um : quam
Mädus: "Ille post te. Quantum est pretium illius änu­ magnus
ille, gen illius, nec illum
lï?" Medus anulum post Albinum digitö mönstrat.
Albinus: "Ille quoque änulus centum söstertiis cön­
*] VI stat. Pretium illius anuli tantum est quantum huius; sed tantus. ..quantus : tam
magnus. ..quam
amica tua hunc änulum amat, nön illum."
Lydia anulum gemmätum ante oculös tenet.
Lydia: "O, quam pulchrum hoc ömämentum est!
Illud ömämentum nön tam pulchrum est quam hoc, ille -a -ud:
ille änulus (ut)
neque illa gemma tanta est quanta haec." illa gemma (f)
illud ömämentum (n)
Medus: "Tanta gemma ad tam parvum änulum nön
convenit."
VII Lydia, quae haec verba nön audit, Mädö digitös suös i

ostendit, in quibus nüllï änuli sunt. ' qui, ab! plür quibus
85 Lydia: "Aspice, Möde! In digitis meis nülli sunt ;
änuli. Aliae Feminae digitös änulörum plönös habent — )
mei digiti vacui sunt!"
Medus: "Sacculus quoque meus vacuus est!"
Lydia anulum in mönsä pönit. In oculis eius lacrimae
sunt. Medus, qui lacrimas videt, sacculum suum in
mönsä pönit — neque vacuus est sacculus, sed plönus
nummörum! Quanta pecünia est in sacculö Medi? In eö
nönägintä söstertii insunt. nönägintä : xc (90)

Medus: "Ecce sästertiï nönägintä." söstertii nönigintä:

HS XC
95 Albinus: "Sed nönägintä nön satis est. Pretium anuli
est söstertii centum!"
Lydia: "Da huic tabemäriö centum söstertiös!" hic haec hoc, dat huic

57
CAP. VIII

Medus: "Id nimis magnum pretium est! Alii taber­

närii anulum gemmätum octögintä söstertiis vendunt."
Albinus: "Qui sunt illi tabernärii?"
qui : iiqui Medus: "Qui in aliis viis tabemäs habent."
sing ille illa illud Albinus: "Quae sunt illae viae in quibus illae taber­
plür illi illae illa
nae sunt? Et quae sunt illa örnämenta quae in illis ta­
bernis parvö pretiö emuntur? Nön sunt ömämenta! Sed
aspicite haec örnämenta: hös änulös, häs gemmas, has u.­
05

margaritas! Haec ömämenta proba sunt! Neque pre­

tium hörum örnämentörum nimis magnum est!"
accipe! accipite! Medus: "Accipe nummös nönägintä — aut nüllös!"
accipit accipiunt
Albinus: "Num hic nönägintä söstertii sunt?"
Medus: "Numerä eös!" 110

digitus Albinus numerat söstertiös, quörum numerus est

medius digitus
X quartus nönäginta.
Albinus: "Sunt nönägintä."
Medus: "Satisne est?"
Albinus nön respondet, sed nummös sümit Mädöque
änulum dat. Albinus pecuniam accipit et Medö anulum

& vöndit söstertiis nönägintä.

.
,!»
fit
' ,
&. P']" 'e?
0 & Medus se ad Lydiam vertit: "Accipe hunc anulum ab
amicö tuö..." Medus anulum in digitö Lydiae pönit. In
quö digitö? In digitö mediö. 120
ff! þ /
: 3
W
Medus: "Hic änulus ad digitum tuum nön convenit.
Anulus nimis parvus est aut digitus nimis magnus!"
R.. wcil-x;

Lydia: "ö Mede! Digitus medius nimis magnus est.

quärtus -a -um : tv (4.) Pöne änulum in digitö quärtö!"

58
 CAP. VIII

.... Medus änulum in digitö Lydiae quärtö pönit. Anulus

satis magnus est et ad digitum convenit, nam digitus
quartus nön tantus est quantus digitus medius. Lydia
laeta digitum suum aspicit et amicö suö ösculum dat.
Medus et Lydia ä tabernä abeunt. Lydia, quae Rö­
mae habitat, Medo viam mönstrat.
Albinus rürsus clamat: "Ornamenta! ör-nä-men-ta!"
et aliös virös pecüniösös, quörum amicae nülla aut
pauca örnämenta habent, exspectat.

GRAMMATICA LATINA
ünum prönömen (prön)
135 Prönömina 'quis', 'qui', 'is', (ilæ) duo prönömina
[A] Masculinum. Singuläris:
Quis saccum portat? Servus saccum portat. Qui servus? nöminätivus
quis/qui is ille
Servus qui saccum portat est Syrus. Is/ille servus saccum qui . . . .?
portat. is servus : illeservus
Iülius servum vocat. Quem servum? Servus quem Iülius accusativus
quem eum '
vocat est Syrus. Iülius eum/illumservum vocat.
Iülius dominus servi est. Cuius servi? Syrus est servus cuius genetivus
cuius eius illius
dominus Iülius est. Iülius dominus eius/illiusservi est.
Iülius servo' mälum dat. Cui servö? Servus cui Iülius mä­ dativus
cui ei illi
14 LII lum dat est Syrus. Iülius eï/illï servö mälum dat.
Saccus ä servö portatur. A quo' servö? Servus ä quö saccus ablätivus
quo' eö illö
portatur est Syrus. Saccus ab eö/illö servö portatur.
Plürälis:
Servi saccös portant. Qui servi? Servi qui saccös portant nöminätivus
sunt Syrus et Läander. [r'/illi servi saccös portant. qui iï illi
150 Iülius servös vocat. Quös servös? Servi quös Iülius vocat accüsätivus
sunt Syrus et Löander. Iülius eös/illösservös vocat. quös eös illos

Iülius dominus servörum est. Quorum servörum? Servi quö­ genetivus

quörum eärum illömm
rum dominus est Iülius sunt Syrus et Läander. Iülius domi­
nus eörum/illörum servörum est.

59
CAP. VIII

dativus Iülius servis mäla dat. Quibus servis? Servi quibus Iülius .—
55
quibus iis illis
mäla dat sunt Syrus et Löander. I. iis/illis servis mäla dat.
ablativus Sacci in servis portantur. A quibus servis? Servi ii quibus
quibus iis illis
sacci portantur sunt Syrus et Leander. Ab iis/illisservis sacci
portantur.
Singuläris:
[B] Fömininum.
nöminätivus Ancilla abest. Quae ancilla? Ancilla quae abest est Syra.
quae ea illa Ea/illa ancilla abest.
accüsätivus Iülius ancillam vocat. Quam ancillam? Ancilla quam Iülius
quam eam illam
vocat est Syra. Iülius eam/illam ancillam vocat.
genetivus Iülius dominus ancillae est. Cuius ancillae? Syra est ancilla 65
cuius eius illius
cuius dominus Iülius est. I. dominus eius/illius ancillae est.
dativus Iülius ancillae mälum dat. Cui ancillae? Ancilla cui Iülius
cui ei illi
malum dat est Syra. Iülius ei/illi ancillae mälum dat.
ablativus Iülius ab ancilla salütätur. A qua" ancillä? Ancilla ä quä
quä eä illä 70
Iülius salütätur est Syra. Iülius ab eä/illä ancillä salütätur.
Plürälis:
nominativus Ancillae absunt. Quae ancillae? Ancillae quae absunt sunt
quae eae illae Syra et DElia. Eae/illae ancillae absunt.
accüsätivus Iülius ancilläs vocat. Quäs ancillas? Ancillae quäs Iülius
quäs eäs illäs
vocat sunt Syra et Dölia. Iülius eäs/illäs ancilläs vocat.
genetivus Iülius dominus ancillarum est. Quarum ancillarum? Ancil­ 75
quärum eärum illarum
lae quärum dominus est Iülius sunt Syra et DElia. Iülius do­
minus earum/illarum ancillarum est.
dativus Iülius ancillis mäla dat. Quibus ancillis? Ancillae quibus
quibus iis illis
Iülius mäla dat sunt Syra et Dölia. [. iis/illisancillis mäla dat.
ablativus Iülius ab ancillis salütätur. A quibus ancillis? Ancillae a 80 .—

quibus iis illis

quibus Iülius salütätur sunt Syra et Dölia. Ab iis/illis ancillis
Iülius salütätur.
Singuläris: [C] Neutrum.
nöminätivus Quid est änulus? Anulus est ornamentum. Quod örnämen­
quid/quod id illud
quod. . .? tum? Anulus est örnämentum quod digitum örnat. Id/illud
ornamentum pulchrum est.
accüsätivus Quid Lydia in collö habet? örnämentum habet. Quod örnä­
quid/quod id illud
quod. . .? mentum? örnämentum quod Lydia in collö habet est linea
margaritarum. Lydia id/illud örnämentum amat.
 CAP. VII!

Pretium örnämentï est HS(: sestertii) 0. Cuius örnämenti? genetivus

cuius eius illius
ömämentum cuius pretium est HSC est änulus. Pretium eius
lillius örnämenti est HSc.
Fluvius oppidö aquam dat. Cui oppidö? Oppidum cui flu­ dativus
cui ei illi
vius aquam dat est Capua. Fluvius eï/illi oppidö aquam dat.
195 Cornelius in parvö oppidö habitat. In quö oppidö? Oppi­ ablativus
quä eö illö
dum in quö Cornelius habitat est Tusculum. In eö/illöoppidö
habitat Cornelius. Pluralis:
Quae oppida prope Römam sunt? Ostia et Tüsculum sunt nöminätivus
quae ea illa
oppida quae prope Römam sunt. Ea/illa oppida prope Rö­
mam sunt.
Albinus örnämenta vendit. Quae ömämenta? örnämenta accüsätivus
quae ea illa
quae A. vendit sunt anuli. Ea/illa ornamenta vendit A.
Pretium ömämentärum est HSc. Quörum örnämentörum? genetivus
- e' ."­
ömämenta quörum pretium est HSc änuli sunt. Pretium eo"­
205 rum/illömm ömämentörum est HSc.
Fluvii oppidis aquam dant. Quibus oppidis? Oppida quibus dativus
quibus iis illis
fluvii aquam dant sunt Capua et Brundisium. Fluvii iis/illis
oppidis aquam dant.
Feminae örnämentïs delectantur. Quibus ömämentis? Or­ ablativus
quibus tis illis
210 nämenta quibus Eminae delectantur sunt margaritae et gem­
mae. Iis/illis ömämentis delectantur feminae.

Prönämen 'hic'
Masculïnum Femininum Neutrum
Sing. Nöm.hic mürus haec via hoc verbum sing.
215 Acc. hunc murum hanc viam hoc verbum hic liaec
Gen. huius müri huius viae huius verbi ss?
huius
Dat. huic mürö
Abl. höc mürö
huic viae
häc viä
huic verbö
höc verbö
5
Plür. Nöm.hi müri hae viae haec verba
220 Acc. hös mürös häs viäs haec verba
haec
Gen. hörum mürörum harum viarum hörum verbörum g. haec
Dat. his müris his viis his verbis
Abl. his müris his viis his verbis se
ääääï"

61
CAP. VIII

Vocäbula nova: PENSVM A

taberna
Qu—est Albinus? Est tabemärius qu—örnämenta vöndit. Qu—
gemma
margarita örnämenta? ömämenta qu—Albinus vöndit sunt gemmae et
tabemärius
örnämentum margaritae. Qu—emit Medus? Ornämentum emit. Qu—örnä—
anulus mentum? Ornämentum qu—Medus emit est änulus c—preti­
linea
digitus um est HSc. Digitus in qu—änulus pönitur est digitus quartus.
collum H—servus Mädus, ill—Dävus est. Lydia h—servum amat,
pretium
söstertius nön ill—. Lydia amica h—servi est, nön ill—. Lydia h—servö
pecüniösus ösculum dat, nön ill—.Lydia ab h—servö amatur, nön ab ill—.
geminatus
medius H—oppidum est 'Iüsculum, ill—est Brundisium. Cornölius
quärtus in h—oppidö habitat, nön in ill—.Viae h—oppidi parvae sunt.
viginti
octögintä
nönägintä PENSVM B
vöndit
consistit Gemmae et margaritae — pulchra sunt. Aemilia multa örnä­
menta ä Iüliö —. Aemilia — in collö et änulum in — habet.
Multae föminae ante tabernam Albini — et ornamenta eius
aspiciunt. Viri örnämenta — et fEminis dant. — gemmätus
centum söstertiis —. — änuli est centum söstertii, sed Medus
— (xc) tantum habet. Albinus: "Nönägintä nön — est!" Me­
dus: "Accipe nonaginta söstertiös — nüllös!" Anulus ad digi­
tum medium nön —: digitus medius — magnus est. Sed
änulus convenit ad digitum — (IV), qui nön — est quantus
digitus —. Lydia laeta digitum suum — et cum Mödö in
taberna —. Lydia Mädö viam —.

prönömen PENSVM C
Quid Albinus vöndit?
A quö Aemilia örnämenta accipit?
Ambulatne Medus cum dominö suö?
Ubi Medus et Lydia consistunt?
Cür Medus margaritas nön emit?
Cür Lydia nüllum änulum habet?
Estne vacuus sacculus Mödï?
Quot sestertiis cönstat änulus gemmätus?
Ad quem digitum änulus convenit?

62
 CAPITVLVM NONVM

caelum

PASTOR ET OVES

'— Hic vir, qui in campö ambulat, pästor Iüliï est. Pästor
nön sölus est in campö, nam canis niger cum eö est et ün-dö-oentum: [C(99)
centum oves: üna ovis nigra et ündöcentum ovös albae. albus -a -um 4» niger
in -srum
Pastor ünam ovem nigram et multas oväs albäs habet. Is
- M.! M?
Ul est dominus ovis nigrae et ovium albärum. Pastor ovï nom ows oves
acc ovem ova
nigrae et ovibus albïs aquam et cibum dat. Cum ünä ove gen ows ovium
dat ovi ovibus
nigra et ündäcentum ovibus albis pastor in campö est. ab! ove ovibus

Cibus ovium est herba, quae in campö est. In rïvö est rivus : parvus fluvius
aqua. Ovös in campö herbam edunt, et aquam bibunt &
rïvö, qui inter campum et silvam est. Canis herbam nön
Est, neque pastor herbam öst. Cibus pästöris est panis, in. edunt
qui inest in saccö. Iülius pästörï suö pänem dat. Pästor virl panem edunt
cani suö cibum dat: canis ä pästöre cibum accipit. Ita­
que canis pästörem amat.

63
CAP. IX

sing plür
mim pästor 'störäs In Italia sunt multi pästörös. Qui viä Appiä Römä u.­ 5
acc pastorem pästöräs
' pästörum Brundisium it multös pästöräs videt in campis. Nume­
pastoribus
abl pästöre pästöribus rus pästörum magnus est. Domini pastoribus suis ci­
bum dant. Canös ä pastoribus cibum accipiunt.
ünus möns(( monts)
duo montis Post campum montös sunt. Inter montös sunt vallös.
vallis 4—»möns
In campö est collis. (Collis est möns parvus.) In colle
üna arbor
duae arboräs arbor est. In silvä multae arborös sunt. Ovös nön in silvä
lupus neque in monte, sed in campö sunt. In silvä est lupus.
Pästor et oves lupum timent, nam lupus ovösEst. In silvis
et in montibus lupi sunt, in vallibus nülli sunt lupi.
suprä prp-l—acc Sol in caelö est suprä campum. In caelö nülla nübös
nübös
vidctur. Caelum est suprä terram. Montös et vallös,
campi silvaeque sunt in terrä. In caelö söl et nübös sunt,
sed supra hunc campum caelum sine nübibus est. Ita­
üna nübäs
duae nübe's que söl lücet in campo.
sub prp-l-ablH suprä Pästor in söle ambulat. Sub arbore autem umbra est.
umbra H söl
Pästor, qui nüllam nübem videt in caelö, cum cane et
umbram petit : ad um­ ovibus ad arborem adit. Pastor umbram petit. Etiam
bram adit
ovös umbram petunt: post pästörem ad arborem ad­
eunt. Pästor ovös suäs ad arborem dücit.
Ecce pastor in umbra arboris iacet cum cane et ovi­
bus. Arbor pästörï et cani et ovibus umbram dat; sed
ovis nigra cum paucis aliis in söle iacet. Pastor, qui
fessus est, oculös claudit et dormit. Canis nön dormit.
pastor in umbra iacet Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis
ovesalbas relinquit : ab abit et ad rivum currit. Ovis nigra ovös albäs relinquit et
ovibus albis abit
rivum petit; aquam bibit &rivö, et in silvam intrat!
 CAP. IX

Canis lätrat: "Baubau!" Pastor oculos aperit, ovös

aspicit, ovem nigram nön videt. Pästor oves numerat:
"Una, duae, trcs, quattuor, quinque ..... ündöcentum."
U! Numerus ovium est ündöcentum, nön centum. Nüllae
ovös albae absunt, sed abest ovis nigra. Pastor et canis
oves albas relinquunt et silvam petunt. Pastor saccum
cum pane in colle relinquit.
Dum cöterae oves ä pästöre numerantur, ovis nigra in
magna silva, ubi via nülla est, errat. Ovis, quae iam
procul a pastore cöterïsque ovibus abest, neque caelum
neque sölem suprä se videt. Sub arboribus söl nön lü­
cet. Ovis nigra in umbra est.
In terra inter arborös sunt vestigia lupi. Ubi est lupus vestigium
LII ipse? Nön procul abest. Ovis vestigia lupï in terra videt, lupus ipse, acc lupum
ipsum
neque lupum ipsum videt. Itaque ovis lupum nön ti­
met. Parva ovis sine tirnöre inter arborös errat. timor -öris (gen)»:
( timet
Lupus autem prope ovem est. Pastor et canis procul
ab ea sunt. Lupus, qui cibum nön habet, per silvam
errat. Lupus in silva cibum quaerit, dum pastor et canis
ovem nigram quaerunt.
Pastor: "Ubi est ovis nigra? Age! quaere ovem, canis,
et reperi eam!" Canis ovem quaerit et vestigia eius in
terra reperit, neque ovem ipsam reperit. Canis lätrat. ovis ipsa, ac: ovem ipsam

XII Pastor: "Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Düc me dücit ducunt
düc! dücite! (imp)
ad eam, canis!" Canis dominum suum per silvam dücit
ad ovem, sed ovis procul abest.
Lupus ululat: "Uhü!" Et ovis et canis lupum audiunt.

65
CAP. IX

Canis currit. Ovis cönsistit et exspectat dum lupus ve­

nit. Ovis bälat: "Bäbä!" 70

Ecce lupus qui ante ovem est! Iam ovis lupum ipsum
(b.... ante se videt. Oculï lupi in umbra lücent ut gemmae et
ünus döns(( dents) dentös ut margaritae. Parva ovis oculös claudit et dentös
duo dentäs
lupi exspectat. Lupus collum ovis petit dentibus...
ac-currit( ad-currit Sed ecce canis accurrit! Lupus se ab ove vertit ad
canem, qui ante lupum cönsistit et dentös ostendit. Lu­
pus ululat. Canis lätrat. Ovis bälat.
prope «—»procul Pästor, qui iam prope est, clämat: "Pete lupum!" Ca­
clamor -öris (gen) m nis clämörem pästöris audit, et sine timöre lupum petit.
( clämat
Lupus autem ovem relinquit et montös petit. 80

Pästor quoque accurrit et ovem suam, quae in terrä

iacet, aspicit. In collö eius sunt vestigia dentium lupi!
Ovis oculös aperit et ad pästörem suum bälat.
Pästor laetus ovem in umerös impönit eamque portat
ad cötcräs ovös, quae sine pästöre in campö errant. 85

Procul in monte lupus ululat.

pistor ovem in umerös
im-pönit (( in-pönit)
GRAMMATICA LATINA
döclïnätiö -önis ]"(dic!) De'clïna'liö vocäbulörum
( declinat
[I] Döclïnätiö prima.
modus -ï m: modo ab! Vocabulum 'ïnsula' döclïnätur höc modö: 90
Singulän's Plürälis
-u -ae Nöminätïvus ïnsulla ïnsullae
-wn -äs Accüsa'tï'uus ïnsullam ïnsulläs
-uc -änan (ienetïwus ïnsullae ïnsullärum
-ac -ïs Dativus ïnsullae ïnsullïs 95
-ä -ïs Ablätïzms insullä ïnsullïs
 CAP. IX

Höc modö declinantur multa vocäbula föminïna. Exempla: höc modö : ut 'ïnsula'
fEmina, puella, filia, domina, ancilla, familia, littera, pecu­
nia, mönsa, villa, aqua, via, silva, terra, cöt.
100 [II] Döclïnätiö secunda.
Sing. Plür. Sing. Plür.
Nöm. [A] servlus servlï [B] verblum verbIa -us/-um -1/-a
Acc. servlum servlös verblum verbla -um -ös/-a
Gen. servlï servlörum verblï verblömm -ï -ömm
105 Dat. servlö servlïs verblö verblïs -6 -ïs
Abl. servlö servlïs verblö verblïs -ä -ïs
[A] Ut 'servus' däclïnantur vocabula masculina: filius, domi­
nus, fluvius, numerus, nummus, hortus, näsus, mürus,
equus, saccus, umerus, amicus, oculus, campus, rivus, lu­
110 pus, ca.; puer, vir, liber (nöm. sing. sine -us).
[B] Ut *verbum' döclinantur vocabula neutra: oppidum, ex­
emplum, baculum, östium, cubiculum, speculum, malum,
ömämentum, collum, pretium, caelum, vestigium, cöt.
[III] Döclïnätiö tertia.
115 Smg. Plür. Sing. Plür.
Nöm. [A] pästo pästörle's [B] ovlis ovläs -/-ts -äs
Acc. pästörlem pästörle's ovlem ovläs -em -äs
Gen. pästörlis pästörlum ovlis ovlium -is -um/-ium
Dat. pästörlï pästörlibus ovlï ovlibus -1 -ibus
120 Abl. pästörle pästörlibus ovle ovlibus -e -ibus
[A] Ut 'pästor' döclinantur haec vocäbula: söl sölis, timor
-öris, clamor -öris (masc.); arbor -oris (fam.); cöt.
[B] Ut *ovis' declinantur haec vocabula: panis, collis, vallis,
canis (gen. plür. canum); nübös -is (nöm. sing. -e's); möns
125 montis, dens dentis (nöm. sing. -s ( -ts); et alia multa. Fani­
nïna sunt: ovis, vallis, nübös; masculina: panis, collis, möns,
döns.

PENSVM A
In Italiä sunt multi pastor—.Numerus pästör—magnus est.
Pästor Iüliï ünum can- et multäs ov- habet. Pastor est domi­

67
CAP. IX

nus can— et ov—. Can— et ov— pästör— amant. Cibus ov—est

herba, cibus pästör— est pän—. Pästor pän—Est.
In coll—üna arbor est. Pästor cum can—et ov- ad arbor—it.
Iam pästor in umbrä arbor— iacet. Arbor pästör—et can—et
ov—umbram dat, sed ov—nigra in söl—iacet. Nüllae nüb—
ante söl- sunt. In silvä multae arbor—sunt, sub arbor—umbra
est. Ov- nigra ä pästör—cöterïsque ov—discedit. Canis ov­
videt.

PENSVM B
Pästor et centum — in — sunt. Pastor ovibus aquam et —
dat. Cibus ovium est -, cibus pästöris est —. Pästor pänem
—. Ovös herbam — et aquam — ö —.
vestigium Söl —, nülla — in caelö — hunc campum vidötur. In colle
timor üna — est, in — multae arborös sunt. — arboribus umbra
dEns
clamor est. Pästor OVESsuäs ad arborem —. — pästor in — arboris
modus
iacet, ovis nigra cöteräs ovös — et silvam —. In terrä sunt —
niger
albus lupi; lupus — non procul abest. Lupus in silvä cibum —,
ündöcentum
Estedunt dum pastor et — ovem quaerunt.
bibit
lucet PENSVM C
petit
dücit Num pästor sölus in campö est?
iacet
relinquit Quot ovös habet pästor?
lätrat A quö canis cibum accipit?
errat
quaerit Suntne montös prope pästörem?
reperit Ubi sunt vallös?
ululat
bälat Quid est collis?
accurrit Quö it pästor?
impönit
ipse Cür pastor umbram petit?
procul Quö it ovis nigra?
supra
sub Quid ovis in terrä videt?
dum Cür lupus ovem nigram nön Est?
ut
döclinätiö
dcclïnat

68
 CAPITVLVM DECIMVM CAP. X

.
«. l."­1'

avös in äere volant

hominös in terrä ambu­

lant

piscös in aqua natant

fl
BESTIAE ET HOMINES asinus

1 Equus et asinus, leö et lupus, canis et ovis böstiae sunt. leö -änis m, pl leönös
-önum
Leö et lupus sunt böstiae ferae, quae aliäs böstiäs capi­ ferus -a -um
unt et edunt. In Africa sunt multi leönös. Pästörös Afri­
cae leönös timent, nam leönös nön sölum ovös pästörum
5 edunt, sed etiam pästörös ipsös! Nön böstia, sed homö 7— cauda
est pästor; leönös-autem nön sölum alias böstiäs, sed homö -inis m, pl hominäs
-in m
etiam hominös edunt. Ferae et hominös amïcï nön sunt. fera : böstiafera

Canis amicus hominis est, ea böstia fera nön est.

aquila
Aliae böstiae sunt avös, aliae pisces. Aquila est magna
10 avis fera, quae parväs avös capit et Est. Avös in äere .«3 '

volant. Piscös in aqua natant. Homines in terra ambu­ äär äeris »:

lant. Avis duäs äläs habet. Homö duös pedes habet. pös pedis m, pl pedös -um

Piscis neque äläs neque pedös habet. Avis quae volat

- "ac.
äläs movet. Homö quï ambulat pedös movet. Piscis qui . ïp es äla ,
*x
15 natat caudam movet. Cum avis volat, älae moventur.
Cum homö ambulat, pedös moventur. Cum piscis na­ cauda
€
69
 tat, cauda movötur. Quï ambulat vestigia in terrä facit.
Qui volat aut natat vestigia nön facit.
In hortö et in silvä multae avös sunt. Canis avös, quae

, I inter arborös volant, aspicit. Canis ipse nön volat, nam

canis äläs nön habet. Canis voläre nön potest. Neque
qui ambulat vestigia in
terra facit ­ pästor volare potest. Pastor duös pedös habet, itaque
pot-esl pos-sunt pastor ambuläre potest. Hominös ambulare possunt,
quod : quia quod pedös habent, neque voläre possunt, quod äläs
Petasus £i- . :*
nön habent. 25

t- " Ff Mercurius autem ut avis voläre potest, nam in pedi­

. * N
Mercurius & bus et in petasö eius alae sunt. Mercurius nön homö,
)­

mercätor -öris m sed deus est. Mercurius est deus mercatorum. (Merca­
imperium: id quod
irnperätur tor est homö qui emit et vendit.) Mercurius imperia
...enim : nam...: is
enim : nam is deörum ad hominös portat, is enim nüntius deörum est.
nuntius : is qui verba
portat (inter hominis) Piscäs neque voläre neque ambuläre possunt. Piscös
in aquä natäre possunt. Etiamne hon1inös natare pos­
M ] sunt? Aliï hominös natare possunt, alii nön possunt.
Marcus et Quintus natäre possunt, Iülia nön potest.
Neptünus natäre potest; is enim deus maris est. (Oce­
Neptünus
anus est magnum mare.) Mercurius et Neptünus deï
mare -is n, pl maria -ium
Roma-nï: hominös Rö­
Römäni sunt. Römäni et Graeci deös multös habent.
Graecï : hominös Graeci Hominös deös neque vidöre neque audire possunt. Dei
ab hominibus neque vidörï neque audïrï possunt.
ilümen : fluvius Padus magnum flümen est. In eö flürnine multi sunt 40

flümen —inisn, pl -ina

-inum
piscös. Piscös in aqua fluminis natant. In flürninibus et
in maribus magnus numerus piscium est. Flümina et
maria plöna sunt piscium. Homines multös pisces capi­

70
 CARX

unt. Nömö pisces fluminum et marium numerare po­ nömö (( ne- 4- homö)
: nüllushomö
test. Piscös numerari nön possunt.
Piscös in aquä vivunt, neque in terra vivere possunt,
nam piscös in äere spiräre nön possunt. Homö sub aquä
spirare nön potest. Homö vivit, dum spirat. Qui spirat
vivus -a -um : qui vivit
vivus est, qui nön spirat est mortuus. Homö mortuus (v. est : vivit)
mortuus -a -um .., vivus
neque vidöre neque audire, neque ambulare neque cur­
rere potest. Homö mortuus se movöre nön potest. Cum
homö spirat, anima in pulmönös intrat et rursus ex pul­
pulmö
mönibus exit. Anima est äör qui in pulmönös dücitur. -önism . .
Qui animam dücit animal est. Nön sölum hominös, sed animamdücere : spirare
'I! XII etiam böstiae animälia sunt. Alia animälia in terrä vi­ animal -älis n, pl -älia
-altum
vunt, alia in mari. mare -is n, abl -i

Sine animä nömö potest vivere. Homö qui animam

nön dücit vivere nön potest. Spiräre necesse est homini. necesseest (hiat)
Esse quoque homini necesse est, nömö enim sine cibö Estedunt: Esse(: edere)
nömö enim : nam nömö
vivere potest. Necesse est cibum habere. Pecuniam ha­
bEre necesse est, nam qui pecüniam nön habet cibum
emere nön potest. Sine pecüniä cibus emi nön potest.
Necesse nön est gemmas haböre, nömö enim gemmas
Essepotest. Gemmae edi nön possunt; sed qui gemmas
6 VI suäs vöndit pecüniam facere et cibum emere potest.
Mercätor qui ornamenta vöndit magnam pecüniam fa­
cit. Feminae quae pecüniam facere volunt örnämenta
sua vöndunt.
Aves nidös faciunt in arboribus; nidi cärum inter rä­
70 mös et folia arborum sunt. Aquilae in montibus nidös

71
CARX

facere -it -iunt faciunt. In nidis sunt öva. Avösöva pariunt, ex quibus
parere -it -iunt
parvi pulli exeunt. Canis nön öva, sed pullös vivös pa­
rit. Föminae liberös pariunt. —
Marcus et Quintus et Iülia in hortö sunt.. Iülia pilam
vult volam: tenet et cum pueris pilä lüdere vult, neque ii cum puellä 75
Iuliavult (: volt)
pueri volunt lüdere volunt; pueri enim nidös quaerunt in arboribus.
Itaque puella lüdit cum cane suä Margaritä.
eapere -it -iunt
imp cape! capite! Iülia: "Cape pilam, Margarita!"
Canis pilam capit et caudam movet. Puella laeta ridet
canere:eantäre et canit. Pueri puellam canere audiunt. 80

vöx vöcisf Quintus: "Audi: Iulia vöcem pulchram habet."

Marcus: "Vöx eius nön pulchra est!"
Canis avem supra se volare videt eamque capere vult,
neque potest. Canis ïräta lätrat: "Baubau!" Eius vöx
pulchra nön est, canis canere nön potest! Avös canere
possunt, piscös nön possunt: piscös vöcös nön habent.
Cum aquila supra hortum volat et cibum quaerit,
nön audent : timent parvae avös canere nön audent, et inter folia arborum se
occultare H ostendere occultant. Itaque aquila eäs reperire nön potest. Neque
aves neque nidi avium ab aquila reperiri possunt, quod
ramis et foliis occultantur.
Marcus autem nidum reperit et Quintum vocat:."Ve­
ni, Quinte! In häc arbore nidus est." Accurrit Quintus.
Märcus: "Age! Ascende in arborem, Quinte!"
Quintus in arborem ascendit; iam is suprä Märcum
in arbore est. Marcus ipse in arborem ascendere nön
audet!
 CARX

rämus
Märcus interrogat: "Quot sunt öva in nido?"
Quintus: "Nülla öva, sed quattuor pulli.'
accentus
Nidus est in parvö rämö. Rämus qui nidum sustinet
nön crassus, sed tenuis est. Ramus tenuis Quintum sus­
tinöre nön potest, is enim puer crassus est. Ecce rämus
cum puerö et nidö et pullis ad terram cadit!
Märcus Quintum ad terram cadere videt. Ridetne
Märcus? Nön ridet. Marcus enim perterritus est. Iam
Quintus et pulli quattuor sub arbore iacent. Neque puer
neque pulli se movent. Pulli mortui sunt. Quintusne
mortuus est? Nön est. Quintus enim spirat. Qui spirat
mortuus esse nön potest. Sed Märcus eum spiräre nön est sunt: esse
11 O videt, neque enim anima vidöri potest. neque enim : nön enim
Quid facit Marcus? Märcus perterritus ad villam cur­ facere : agere

rit et magna vöce clämat: "Age! Veni, pater!"

Iülius puerum vocäre audit et exit in hortum. Pater dii-,;
;) :;
lilium perterritum ad se accurrere videt eumque inter­ .r.; ."
115 rogat: "Quid est, Marce?" l :
Märcus: "Quintus. ..est. ..mortuus!" Märcus perterritus est

Iülius: "Quid? mortuus? () dei boni!"

Pater, ipse perterritus, cum Märcö ad Quintum cur­
rit. Iülia quoque accurrit cum cane suä. Quintus oculös
[20 aperit. Iülius eum oculös aperire videt. a a!
Iülius: "Ecce oculös aperit: ergö vivus est." . rf

Märcus et Iülia Quintum vivmn esse vident. Puer "uf

,. - a-x' M' l l

... l.
l
autem ambuläre nön potest, neque enim pedös eum * ../' '.:
/

sustinöre possunt; ergö necesse est eum portare.

73
CARX

Quintus ä Iüliö in villam portätur et in lectö pönitur. 125

Aemilia filium suum inIüliö portari videt, et interro­

gat: "Cür puer ipse ambulare nön potest?"
Iülius: "Quintus ambulare nön potest, quod nön est
Quintusä Iüliö ponitur
Aemilia Quintum ä Iüliö avis neque äläs habet! Qui volare vult neque potest, ad
portari videt
terram cadit!" 130
Quintus in lectö pönitur
Aemilia Quintum in lectö Aemilia Quintum ä Iüliö in lectö pöni aspicit.
pönï aspicit

GRAMMATICA LATINA
infinitivus - i m (ïn/) injïnïzïvus
vodre [A] Activum.
vidöre Iülius Marcum nön videre, sed audire potest. Pater filium .­ 35
accurrere
audire vocäre audit, et accurrere videt.
*Vocälre',*vidölre','accurrlere', 'audilre' infinitivus est.
-re
infinitivus: -re.
[l] -äre [l] -äre: cantare, pulsare, plöräre, interrogare, verberare, nu­
merare, salütäre, imperare, habitare, amäre, delectare, por­ 40 n—

tare, ambulare, exspectare, inträre, ömäre, clämäre, möns­

träre, erräre, voläre, natäre, spirare; dare; cöt.
[2] -äre [2] -äre: ridöre, vidöre, respondöre, haböre, tacere, parere,
timöre, tenöre, iacöre, movöre, cöt.
[3] -ere [3] -ere: pönere, sümere, discödere, carpere, agere, vehere, 45 u—

claudere, vertere, currere, vöndere, emere, cönsistere, osten­

dere, bibere, petere, dücere, relinquere, quaerere, vivere,
lüdere, canere, ascendere, cadere; capere, facere, aspicere,
accipere, parere; cöt.
[4] -ïre [4] -ïre: venire, audire, dormire, aperire, reperire; ire (ad-ire, 50
.—

ab-ire, ex-ire); cät.

Medus servus esse nön vult. NEmö gemmas Essepotest.
esse 5334:
*Esse' quoque et 'Esse' infmitivus est.
porum [A] Passivum.
viden
pönï Marcus ä Iüliö nön vidörï, sed audiri potest. Märcus Quin­
audin" tum a Iüliö portärï et in lectö pönï videt.

74
 CAP. X

'Portäln", 'vidölrï', 'pönlï' , 'audilrï' infinitivus passivi est. -n'/-ï

infinitivus passivi: -ri/-ï.
[l] -ärï: portärï, numerari, vocäri. [l] -ärï
[2] -ärï: videri, tenöri. [2]iri
[3] -ï: pöni, emi, edi, claudi. [3] -ï
[4] -ïrï: audiri, reperiri, aperiri. [4] -ïrï
Piscös numerärï nön possunt. Syra rosam ä Iüliä tenärï : Syra Iuliam rosam
tenere videt
videt. Gemmae edï nön possunt. Magnum östium ä parvä : parva puella magnum
[65 puellä neque aperiri neque claudi potest. östium neque aperire
neque claudere potest

De'clïnätiö tertia
'Avis' (f) et 'piscis' (m) döclinantur ut 'ovis'. Ut *pästor'
döclinätur *mercätor' (m).
'Leö' (m) et *homö' (m) döclinantur höc modö:
170 Smg. Plür. Sing. Plür.
Nöm. leö leönläs homö hominläs leö( leön
Acc. leönlem leönläs hominlem hominläs
Gen. leönlis leönlum hominlis hominlum
Dat. leönlï leönlibus hominlï hominlibus
175 Abl. leönle leönlibus hominle hominlibus
*Vöx' (f) et *pös' (m) declinantur höc modö:
Sing. Plür. Sing. Plür.
vöx ( vöcs
Nöm. vöx vöcläs pös pedläs W(Peds
Acc. vöclem vöcläs pedlem pedle's
Gen. vöclis vöclum pedlis pedlum
Dat. vöclï vöclibus pedlï pedlibus
Abl. vöcle vöclibus pedle pedlibus
'Flümen', 'mare', *animal' (71):Vide cap. XI.

PENSVM A Vocäbula nova:

asinus
Av—in äer—volant. Pisc- in aqua natant. Iülia neque vol­ leö
böstia
neque nat—potest. Homö duös ped—habet, itaque homö am­ homö
bul—potest. Homö mortuus se mov—nön potest. Spir—neces­ fera
avis
se est homini, nam sine animä nömö viv—potest. Cum homö piscis
spirat, anima in pulmön—intrat et ex pulmön—exit. Homö aquila
äör qui spirat mortuus es—nön potest. Homin—deös vid- nön
äla possunt. Dei ab homin—vid—nön possunt. NEmö piscös nu­
pes
cauda mer—potest. Piscös numer—nön possunt. Sine pecüniä cibus
petasus em- nön potest.
deus
mercätor Pueri Iüliam can—audiunt. Märcus Quintum ad terram
nuntius cad- videt. Iülius Marcum cläm—audit. Aemilia saccum ä
Iüliö in mönsä pön—et aper—videt.

PENSVM B
Leö et aquila — sunt. Viri et föminae— sunt. Mercurius nön
homö, sed — est. In aquä sunt —. In äere sunt —. Quid
agunt piscös et avös? Piscös in aquä —, avös in äere —. Avis
duäs — habet, itaque avis voläre —. Avis quae volat äläs —.
Cum homö ambulat, — moventur. Cum homö —, anima in
— intrat. Homö qui spirat — est, qui nön spirat — est. Nam
sine animä — vivere potest. Spiräre homini — est.
Iülia — [: cantat]. Iülia — pulchram habet. Pueri —
quaerunt. Nidi sunt inter — et folia arborum. In nidis avium
sunt — aut pulli. Avösnön pullös vïvös, sed öva —. Quintus
in arborem — et IV— videt in nidö. Ramus qui nidum —
tenuis est. Ramus tenuis puerum — sustinöre nön potest:
Quintus ad terram —. Märcus eum cadere videt et — est.

PENSVM C
Num Neptünus homö est?
occultare Quis est Mercurius?
ascendere
sustinöre Quid agunt mercätörös?
cadere Num necesse est margaritas haböre?
potest possunt
vult volunt Quid est öceanus Atlanticus?
necesse est Cür aquila ä parvis avibus timötur?
nömö
cum Ubi sunt nidi avium?
quod Quid est in nidis?
enim
ergo Quae bestiae öva pariunt?
infinitivus Quid agunt pueri in hortö?
Cür rämus Quintum sustinöre nön potest?

76
 CAPITVLVM VNDECIMVM CAP. Xl

caput

capillus

fröns
oculusi$ ;
gena &, [ auris
ös
CORPVS HVMANVM labrum'
collum

I Corpus hümänum quattuor membra habet: duo brac­ hümänus -a -um ( homö
corpus -oris n, pl -ora
chia et duo crüra. Bracchium membrum est et crüs -orum
crus crüris n, pl crüra
membrum est. In bracchiö est manus, in crüre päs. -rum
üna manus, duae mantis
Duae manüs et duo pedes in corpore hümänö sunt.
5 In corpore ünum caput est, non duo capita. In capite caput -itis n, pl capita
-itum
sunt oculi et aurös, näsus et ös. Super caput capillus est. ös öris n, pl öra -um
super prp-l-accH sub
Capillus virörum non tam longus est quam fEminärum.
Suprä oculös fröns est. infrä oculös genae sunt. Post frons-ontisf
infrä prp-t-acc c—bsuprä
frontem est cerebrum. Qui cerebrum parvum habet
10 stultus est. ös est inter duo labra. In öre lingua et den­ stultus -a -um

tös insunt. Dentös sunt albi ut margaritae. Lingua et

labra rubra sunt ut rosae. ruber -bra -brum

Hominös oculis vident et auribus audiunt. Homö qui

oculös bonös habet bene videt, qui oculös malös habet
bene H male
15 male videt. Qui aurös bonäs habet bene audit, qui aurös
maläs habet male audit. Syra male audit, ea enim aurös
maläs habet.
CAP. XI

pectus -oris " Caput est super collum. Sub collö est pectus. In pec­
cor cordis n tore cor et pulmönös sunt. In corde est sanguis, qui per
sanguis -inis »:
uere vönäs ad cor fluit. Color sanguinis est ruber. infra pul­
color -öris »:
iecur -oris n mönös est iecur et venter. In ventre cibus est. Cor,
venter -tris m
viscera -um n pl pulmönes, iecur, venter sunt viscera hümäna.
cibum sümere : esse Homö qui ventrem malum habet cibum sümere nön
sanus -a -um H aeger potest, neque is sänus, sed aeger est. Homö sanus ven­
-gra -grum
trem bonum, pulmönös bonös, cor bonum habet.
Medicus ad hominem aegrum venit eumque sänum
sänäre : sänum facere facit. Medicus est vir qui hominös aegrös sanat, sed
- x
multi aegri ä medicö sanari nön possunt.
pulmp ? , vöna

FH,.
iecur .
- venter
viscera hümäna

Estne sanus Quintus? Nön est: pös eius aeger est.

Puer super lectum iacet. Aemilia et Syra apud puerum 30

aegrum sunt. Mäter apud eum sedet manumque eius

pöculum aquae : pöcu­
lum cum aquä
modo : tantum, sölum
tenet. Syra nön sedet, sed apud lectum stat. Quintus
iacet. Aemilia sedet. Syra stat.
Aemilia: "Ecce mälum, Quinte."
Aemilia puerö aegrö mälum rubrum dat, neque is 35
mälum Esse potest. Mäter ei pöculum aquae dat.
Aemilia: "Bibe aquam modo!"

78
 CAP. XI

Mäter caput Quinti sustinet, dum puer aquam bibit.

Aemilia: "lam dormi, Quinte! Dormi bene!"
Mäter manum pönit in fronte filii: frontem eius tan­ tangere

git. Quintus oculös claudit atque dormit. atque : et

». & Iülius, qui cum Syrö servö in ätriö est, imperat: "ï ad
oppidum, Syre, atque medicum arcesse!"
Medicus Tusculi habitat. Iülius servum suum Tuscu­
4 VI lum ire iubet atque medicum arcessere. Syrus equum iubere : imperare
equum ascendere: tn
ascendit, ad oppidum it, medicum arcessit. Servus cum equum ascendere
medicö ad villam revenit. re-venire : rürsus venire

Medicus interrogat: "Quis aegrötat?" aegrötäre : aeger esse

Iülius: "Meus Quintus filius aegrötat; ambulare nön

potest."
Medicus: "Cür ambulare nön potest?"
Iülius: "Quia pös eius aeger est. Puer stultus est, me­
dice: nidum in arbore reperit, arborem ascendit, de deprp-l-abl : ab [ l, ]

arbore cadit! Itaque pedem aegrum habet nec ambulare nec : neque
55 potest. Nec modo pede, sed etiam capite aeger est." pede aeger est : pedem
aegrum habet
lülius medicum ad cubiculum Quinti dücit. Medicus
cubiculum intrat, ad lectum adit atque puerum aspicit. cubiculum inträre : in
cubiculum inträre
Quintus quiötus super lectum iacet nec oculös aperit. quiötus -a -um : qui se
nön movet
Medicus puerum dormire videt.
Medicus dicit: "Puer dormit." dicere

Syra, quae male audit, id quod medicus dicit audire id quod medicus dicit
: vcrba medici
nön potest; itaque interrogat: "Quid dicit medicus?"
Aemilia (in aurem Syrae): "Medicus "puerum dor­
mire' dicit."

79
CAP. XI

ad-esse Quintus oculös aperit atque medicum adesse videt.

verbum facere: verbum Puer, qui medicum timet, nüllum verbum facere audet.
dicere
Medicus: "ös aperi, puer! Linguam ostende!"
Syra: "Quid dicit medicus?"
Aemilia: "Medicus Quintum ös aperire atque lin­
guam ostendere iubet." 70

Quintus ös aperit atque medicö linguam ostendit.

Medicus linguam eius rubram esse videt.
Medicus: "Lingua eius rubra est."
Syra: "Quid dicit?"
Aemilia: "Dicit "linguam eius rubram esse'." 75

spectare -- aspicere Medicus etiam dentös Quinti spectat et inter dentäs

albös ünum nigrum videt. Nön sanus est döns qui colö—
rern nigrum habet.
Medicus: "Puer dentem aegrum habet."
Quintus: "Sed dcns nön dolet; ergo dens aeger nön
est. Pös dolet — et caput."
Syra: "Quid dicunt?"
Aemilia: "Medicus dicit 'Quintum dentem aegrum
haböre', et Quintus dicit *pedem et caput dolöre, nön
dentem'." 85

Iülius: "Nön dentem, sed pedem modo sänä, me­

dice!"
Medicus pedem Quinti spectat atque digitum ad pe­
ap-pönere ( ad-pönere dem appönit: medicus pedem eius tangit. Puer digitum
sentire medici in pede suö sentit.
Quintus: "Ei, ei! PESdolet!"

80
.'II Medicus (ad Iülium): "Tene bracchium pueri!" (ad
Aemiliamz) "Tene pöculum sub bracchiö!" (ad Quin­
e/ CAP. Xl

culter -tri m

tumz) "Claude oculös, puer!" Medicus Quintum oculös

claudere iubet, quod puer cultrum medici timet.
Ecce medicus cultrum ad bracchium pueri appönit.
Perterritus Quintus cultrum medici sentit in bracchiö,
nec oculös aperire audet. Capilii horrent. Cor palpitat.
horröre: capilli horrent
Medicus vönam aperit. Ruber sanguis de bracchiö in : capillistant

pöculum fluit. Quintus sanguinem de bracchiö fluere

sentit atque horret. Fröns et genae albae sunt ut lilia... horröre : perterritus
esse
Medicus puerum oculös aperire iubet: "Aperi oculös,
puer!" neque Quintus oculös aperit. Puer quiötus super
lectum iacet ut mortuus.
105 Syra: "Cür Quintus oculös nön aperit? — Q dei boni!
Puer mortuus est!"
Quintus autem spirat, ergö mortuus nön est. Sed
Syra eum mortuum esse putat, quod eum spiräre nön
audit. Iülius et Aemilia filium suum quiötum spectant
110 — atque tacent.
Medicus manum super pectus pueri irnpönit eumque
spirare et cor eius palpitäre sentit.
Medicus: "Puer spirat et cor eius palpitat."
Aemilia gaudet quod filius vivit. gaudöre : laetusesse

115 Syra: "Quid dicit medicus?"

Aemilia: "Medicus dicit 'Quintum spirare et cor eius
palpitäre.' Ergö Quintus vivit."
Syra Quintum vivere
Syra Quintum vivere gaudet. gaudet : Syragaudet
quod Quintus vivit

81
CAP. XI

de-tergEre Aemilia sanguinem de bracchiö filii dEterget. Iam

puer oculös aperit. 120
Quintus: "Ei! Dolet bracchium!"
Mater filium vivum esse videt et audit.
Aemilia imperat: "Aquam arcesse, Syra!" neque an­
cilla verba dominae audit.
Iülius: "Domina te aquam arcessere iubet, Syra!" 125
Syra abit, atque revenit cum aliö pöculö aquae plönö.
Aemilia poculum tenet, dum Quintus bibit.
Medicus: "Iam necesse est puerum dormire."
horrEre: timöre Exit medicus. Quintus, qui medicum horret, eum
ab-esse abesse gaudet. 130
noster -tra -trum : meus Iülius: "Iam filius noster nön modo pede, sed etiam
et tuus
bracchiö aeger est."
Aemilia: "Ille medicus crassus filium nostrum sänäre
est potest nön potest." Aemilia nön putat medicum puerum ae­
sunt possunt
esse posse (in/) grum sänäre posse. 135
Syra: "Stultus est medicus! Neque cor neque cere­
brum habet!"
Syra 'medicum stultum esse' dicit. Iülius et Aemilia
eum stultum esse putant, nön dicunt.

GRAMMATICA LATINA 140

De'clïnätiö tertia
[A/B] Masculinum et föntininum.
Vocabula masculina: pastor, mercator, clämor, timor, co­
lor, söl, äär, venter, leö, pulmö, homö, päs, sanguis; pänis,
collis, piscis, möns, düns, cet. 145

82
 CAP. XI

Vocäbula Feminina: ovis, vallis, avis, auris, nübös, frons;

arbor, vöx, praepositio, declinatio, cet.
[C] Neutrum.
Vocäbula neutra: flümen, ös, crüs, corpus, pectus, iecur,
[50 caput, cor; viscera (pl); mare, animal, cöt.
Plürälis: -a. Accüsätivus : nominativus. neutrum: acc. : nöm.
*Corpus' et *flümen' döclinantur höc modö:
Sing. Plür. Sing. Plür.
Nöm. corpus corporla flümen flüminla - -a
155 Acc. corpus corporla flümen flüminla - -a
Gen. corporlis corporlum flüminlis flüminlum -is -um
Dat. corporlï corporlibus flüminlï flüminlibus -ï -ibus
Abl. corporle corporlibus flüminle flüminlibus -e -ibus
Ut *corpus' döclinantur: pectus -orlis, ös örlis, crüs crürlis,
160 iecur -orlis (cor cordlis, caput -itIis); plürälis: viscerla -um.
*Mare' et 'animal' höc modö döclinantur:
Sing. Plür. Sing. Plür.
Nöm. marle marlia animal animällia -e/- -ia
Acc. marle marlia animal animällia -e/- -ia
165 Gen. marlis marlium animällis animälliwn -1's -ium

Dat. marlï marlibus animällï animällibus -ï -ibus

Abl. marlï marlibus animällï animällibus -1 -ibus

Accüsätïvus cum infiniti-06

Iülia domut. Syra Iüliam dormire videt. Iülia dormit
Iüliam dormire
170 Syra: "Iulia dormit." Syra *Iüliam dormire' dicit.
'lüliam dormire' est accüsätivus cum infinitivo. Accüsäti­
vus cum infinitivo pönitur apud multa verba:
[l] videre, audire, sentire: Puer medicum adesse videt. Pueri
Iüliam canere audiunt. Medicus puerum spiräre sentit. Vocäbula nova:
17 VI [2] iube're: Dominus servum discedere iubet. corpus
membrum
[3] dicere: Quintus *pedem doläre' dicit. bracchium
[4] puzäre: Syra Quintum mortuum esse putat. crüs
manus
[5] gaudere: Aemilia filium vivere gaudet. caput
[6] necesseesse: Puerum dormire necesse est. auris

83
(APS!

PENSV M A
Membra corpor- hümäni sunt duo bracchia et duo crür—.In
corpor— hümänö ün— caput est, nön duo capit—. In capit—
sunt duae aur— et ün—ös. In ör—sunt dent—. In pector— ün—
cor et duo pulmön—sunt.
Medicus Quint- super lectum iac—videt; medicus puer—
dorm— videt. Medicus: "Quint— domi—." Medicus *Quint—
dorm—' dicit. Medicus puer- linguam ostend—iubet, et *lin­
gu—eius rubr— es-' dicit. Puer dicit 'ped- et caput dol—.'
Medicus Aemili—pöculum ten—iubet. Syra Quint— spir—nön
audit, itaque Syra e—mortu— es- putat. Sed Quint— viv—.
Mäter fili- viv—gaudet. Necesse est puer- aegr—dorm—.

PENSVM B
— hümänum habet quattuor —: duo — et duo —. In brac­
chiis duae — sunt, in crüribus duo —. Super collum est —.
In capite sunt duo oculi, duae —, ünus näsus, ünum —. In
öre sunt dentös et —. Sub collö est —. In pectore sunt pulmö­
nös et —. In corde et in vönis — est. Sanguis per — ad cor —.
Aemilia apud lectum Quinti —, Syra apud lectum —.
tangere Quintus nön —, sed aeger est. Syrus medicum ex oppidö
arcessere
iubere —. Medicus digitum ad pedem pueri —: medicus pedem eius
revenire
aegrotare —. Quintus, qui digitum medici in pede —: "Ei! PES—!"
dicere
spectäre PENSVM C
dolöre
apponere Quae sunt membra corporis hümäni?
sentire
horrere Ubi est cerebrum?
palpitäre Quid est in pectore?
putäre
gaudöre
Ubi est venter?
detergöre Cür Quintus cibum sümere nön potest?
posse
modo Estne Quintus sölus in cubiculö suö?
super Unde medicus arcessitur?
infrä
de Quid videt medicus in öre Quinti?
atque Quid Quintus in bracchiö sentit?
nec
Cür Syra Quintum mortuum esse putat?

84
 CAPITVLVM DVODECIMVM CAP. XII

Li

gladius

pilum

scütum

hasta

MILES ROMANVS arma Römäna

N Quintus est fräter Märcï. Iülia soror eius est. Märcus et fräter -tris m
soror -örisf
Quintus frätrös Iüliae sunt. Märcus patrem et mätrem, pater -tris m
mäter-trisf
frätrem et sorörem habet. Nömen patris est cIülius', nömen -inis "

mätris *Aemilia'; 'Quïntus' est nömen frätris, *Iülia' so­

'" röris.
Märcö üna soror est. Iüliae duo frätrös sunt. Nömina Märcö (dat) üna soror est
: Märcus ünam sorö­
frätrum sunt *Märcus' et *Quïntus'. Patri et mätrï üna rem habet
tïlia et duo filii sunt.
Mätrï *Aemilia'nömen est. Quod nömen est patri? Ei
*.3
nömen est cLücius Iülius Balbus'. Virö Römänö tria
nömina sunt. *Lücius' est praenömen, id est nömen prï­ prae-nömen -inis "
mum; *Balbus' cognömen est. Fïliïs nömina sunt *Mär­ cognömen -inis "
cus Iülius Balbus' et *Quïntus Iülius Balbus'. *Märcus'

85
praenomina Latina
A. : Aulus et *Quintus' praenomina sunt filiorum. Alia praenomi­
C. : Gaius
D. : Decimus na Latina sunt *Aulus', *Decimus', *Gäius', *Püblius',
L. : Lücius
M. : Marcus *Sextus', *Titus'.
P. : Publius
Q. : Quintus Aemiliae est ünus fräter, cui *Aemilius' nömen est
Sex : Sextus
T. : Titus (praenomen *Püblius', cognomen 'Paulus'). Fräter Ae­
avunculus-i m : frater miliae est avunculus liberörtun. Aemilius autem procul
matris
tristis H laetus a soröre sua abest. Itaque tristis est Aemilia, quae frä­
trem suum amat.
Marcus et Iülia mätrem suam tristem in hortum exire
vident et patrem interrogant: "Cür mäter nostra tristis
est?"
vester-tra -trum (: tuus Iülius: "Mater vestra tristis est, quod Aemilius procul
et tuus)
ab eä abest. Aemilius avunculus vester est, id est fräter
matris. Mäter tristis est, quod fratrem suum vidöre nön
potest."
Marcus: "Ubi est avunculus noster?"
Iülius: "Avunculus vester est in Germäniä. Aemilius
miles -itis »: miles est. In Germania multi sunt militi-.SRömäni."
Iülia: "Quid est miles?"
Iülius: "Miles est vir qui scütum et gladium et pilum
fert : portat fert. Scütum et gladius et pilum sunt arma militis Rö­
fert ferunt
armätus -a -um : qui mäni. Miles est vir armatus." 35
arma fert
Iülia: "Quid agunt militös Römäni in Germania?"
Iülius: "Militös nostri in Germäniä pugnant."
Iülia: "Mei quoque fratres pugnant."
"? Iülius: "Pueri pugnis, nön armis pugnant. Militös
pugnant gladiis, pilis, hastis."

86
 CAP. XII

Märcus: "Num Aemilius et hastam et pïlum fert?"

Iülius: «Aemilius pilum tantum fert, is enim pedes pedes -itis »:

est, nön eques. Eques est miles qui ex equö pugnat; qui eques -itis »:

pedibus pugnat pedes est. Equitös hastäs, peditös pila

45 ferunt. Pïlum nön tam longum est quam hasta, neque
gladius peditis tam longus est quam gladius equitis.
Pilum Aemilii sex pedös longum est."
1 P58
Marcus: "Quam longus est gladius eius?" [: 29,6an]
Iülius: "Duös pedös longus est."
brevis H longus
50 Märcus: "Duös pedös tantum? Cür tam brevis est
&
gladius?"
Iülius: «Quod gladius brevis nön tam gravis est quam
gladius longus. Gladius equitis longior et gravior est
de: M
gladius brevis nön tam
quam peditis. Pedes, qui pedibus it multaque alia arma gravis est quam gladius
longus
5M fert, gladium longum et gravem ferre nön potest; itaque ferre (W) : portare

gladius eius brevis et levis est — brevior et levior quam levisH gravis

is qui ab equite fertur. Etiam gladii qui ä Germanis fertur feruntur

Germinï -örum mpl
feruntur longiores et graviörös sunt quam Römänörum
ac : atque
ac pila eorum longiöra et graviora quam nostra sunt." atqueante a,e,i,o,u,h
adatque ante cereris
Iülia: "Qui sunt Germani?" litteris

Iülius: "Germani sunt hominös barbari qui Germa­ barbarus -a -um : nec
Romanus nec Graecus
niam incolunt. Germania est magna terra nön procul ä incolere:terram i. :
in terri habitare
Galliä; Gallia autem provincia Römäna est, ut Hispänia,
Syria, Aegyptus. Provincia est pars imperii Römänï , ut pars(( pam) paniSf
65 membrum pars corporis est; Röma enim caput imperii
est, provinciae membra sunt. Germania nön est provin­
cia Römäna. Flümen Rhönus Germäniam ä Galliä prö­

87
CAP. XII

dividere vinciä dividit. RhEnus ac Dänuvius flumina, quae Ger­

mäniam ab imperiö Römänö dividunt, tinös imperii
patria -ae[: p. nostra nostri sunt. Germania est patria Germänörum, ut Röma
: terra/oppidumpa­
trum nostrorum nostra patria est."
conti-ä prp-l-acc Iülia: "Cür militös Romani conträ Germänös pug­
nant? Suntne Germani hominös improbi?"
Iülius: "Militös nostri conträ Germanos pugnant,
parere/imperite -l-dat quod Germani amici Romanorum nön sunt nec Römä­
hostis -is »: (-) amicus nis parent. Germänï hostös Römänörum sunt, ac bellum
bellum -i "
est inter Germänös et Römänös. Germäni exercitum
op-pugnäre : pugnare nostrum oppugnant."
con
Iülia: "Quid est *exercitus'?"
exercitus -üs m:
sing nöm exercitus Iülius: "Exercitus est magnus numerus militum qui
acc exercitum
gen exercitü: conträ hostös dücitur. Qui exercitum dücit dux exerci­
dat exercitui
ab! exercitü tüs est. Dux exercitui imperat, exercitus duci suö päret,
dux ducism
metuere : timöre nam dux ab exercitü metuitur.
plür nöm exercitüs "In Germäniä et in Britanniä sunt magni exercitüs
ac: exercitiis
gen exercituum Römäni qui conträ exercitüs hostium pugnant. Militös
daz exercitibus
ab exercitibus
'— et duces exercituum Römänörum ab hostibus metuun­
tur. In Hispäniä et in Gallia nön multi sunt militös
Hispäni -6rum mpl Römäni, nam Hispäni et Galli, qui eiusprövinciäs inco­
Galli -örum mpl
lunt, iam exercitibus nostris pärent. In exercitibus Rö­
militare : miles esse
mänis etiam Hispani et Galli multi militant, qui et alia
sagitta &
-aef arma et arcüs sagittäsque ferunt."
arcus
x Iülia: "Ubi habitat Aemilius?" III
-üs m &
Iülius: «Aemilius in castris habitat mille passüs a fine
castra -örum n pl (vocii­ imperii. Castra sunt militum oppidum."
bulumplürälemann)

88
 CAP. XII

fossa -aef

Marcus: "Quam longus est passus?" passus -üs m: [ passus

: v pedös [I,48 m]
Iülius: "Unus passus est quinque pedös, ergo mille
milia -ium n pl (4-gen pl):
passüs sunt quinque milia pedum. In castris Aemilii sex mille (M)hominis; duo
milia (MM/ü)hominum
utilia militum habitant. Nüllae fEminae aut pueri illic pueri : pueri et puellae
habitant, nec enim feminae puerique nu'litäre possunt.
Circum castra fossa et vällum longum et altum est." altus -a -um

Märcus: "Quam altum est vallum castrorum."

Iülius: "Prope decem pedös altum est, et duo milia
passuum longum. Quattuor portae per vällum in castra
dücunt. Inter duas portäs est via läta, quae castra in lätus -a -um

duäs partös dividit; ea via centum pedös läta est.

"In bellö portae castrorum clauduntur. Cum exerci­ in bellö : cum bellum
est
tus Germänörum castra oppugnat, Römäni castra de­ defendere H oppugnare
fendunt: vällum ascendunt ac pila in Germanos iaciunt. iacere -it -iunt
in (4-acc) : conträ
Illi autem nec pila in castra iacere possunt, quod fossa
nimis läta et vällum nimis altum est, nec vallum ascen­
dere, quod Römäni pilis et gladiis vällum defendunt.
Hostös castra nostra expugnare nön possunt. ex-pugnäre
equitätus -üs m : equi­
"Ecce portae aperiuntur atque equitatus noster in tum numerus (pars
exercitus)
hostös impetum facit. Barbari perterriti, qui im­ impetus -üs m: impetum
facerein hostem :
Ul petum equitätüs sustinere nön possunt, arma ad terram hostem almis petere,
oppugnare
iaciunt atque in magnäs silväs fugiunt. fugere -it -iunt

89
CAP. XII

"Miles Römänus, qui hostem armätum accurrere vi­

det, nön ab eö fugit, sed armis se defendit. Militös Rö­
mäni fortös sunt. Miles fortis hostem nön metuit, sed
metus -üs »: : timor sine metü impetum in hostem facit. Aemilius, avuncu­ .­ 20

lus vester, miles fortis est.

"Circum imperium Römänum multi sunt hostös.
Castra et oppida nostra ab hostibus oppugnantur neque
expugnantur, nam milit&snostri prövinciäs ac patriam
nostram a Germanis et ab aliis hostibus defendunt."
Marcus: "Etiam Germani suam patriam defendunt."
Iülius: "Sed patria nostra pulchrior est quam illörum!
Atque Germani hominös barbari sunt."
Marcus: "Nönne fortös sunt Germani?"
impetus hostium

Iülius: "Fortös sunt illi, sed Römäni fortiörös sunt, ?

nec arma Germänörum tam bona sunt quam nostra.
Scütum eorum nimis parvum est, pilum nimis longum
et grave; nec enim pilum tam grave procul iaci potest.
Itaque pilum nostrum breve et leve est — brevius et
levius quam pilum Germanorum. Militös Römäni bene
pugnant, quod pila eorum brevia et levia sunt, nön lon­
ga et gravia ut Germänörum. Patria nostra bonis armis
defenditur. Nüllus hostis Römam expugnare potest."
Marcus: "Cür Römäni Germaniam nön expugnant?"
Iülius: "Germania nön sölum armis defenditur, sed
etiam altis montibus, magnis silvis atque lätis et altis
fluminibus."
 CAP. XII

GRAMMATICA LATINA
Däclïnätiö quärta
14 kl! *Exercitus' (m) dedinätur höc modö (vide exempla in versi­ versus -üs m: cap. xn
142versüs habet
bus 80—89huius capituli):
Singulän's Plürälis
Nöminätï-vus exercitlus exercitlüs -us -üs
Accüsätivus exercitlum exercitlüs -wn -üs
Genezïvus exercitlüs exercitluum -üs mum
Dativus exercitluï exercitlibus -ui -ibus
Ablätïvus exercitlü exercitlibus -ü -ibus
Ut *exercitus'd6clïnantur masculina: arcus, passus, equitä­
tus, impetus, metus, versus, ciet.; Emininum: manus.

155 Adiectïvum ad-iectïvum -ï " (adi)

[I/II] Dedïnätiö prima et secunda.
Möns altus. Arbor alta. Vällum altum. altus
alta
'Altlus -a -um' est adiectivum primae et secundae dedi­ altum
nätiönis. Masculïnum 'altus' d6clïnätur ut *servus', femini­
num *alta' ut *tEmina', neutrum *altum'ut 'oppidum'.
Singuläris Plürälis
Masc. Fem. Neutr. Masc. Fem. Neutr.
-us -a -um
Nöm. altlus altla altlum altlï altlae altla -um -am -um
Acc. altlum altlam altlum altlös altläs altla -ï -ae -i
165 -6 -ae -6
Gen. altlï altlae altlï altlörum altlärum altlörum -6 -ä -ö
Dat. altlö altlae altlä altlïs altlïs altlïs -ï -ae -a
-ös -äs -a
Abl. altlö altlä altlö altlïs altlïs altlïs -örum -ärum -ämm
Höc modö döclïnantur haec adiectiva: albus, bonus, fes­ -ïs -ïs -ïs
-ïs -ïs -ïs
sus, foedus, ïrätus, laetus, lätus, longus, magnus, malus,
170 meus, novus, plönus, primus, sänus, tuus, cöt.; (-er -ra
-rum:) pulcher, aeger, niger, ruber, noster, vester, cöt.
[III] Declïnätiö tertia.
Gladius brevis. Via brevis. Pïlum breve. brevis
*Brevis-e' est adiectivum tertiae deCIïnätiönis. Masculïnum breve
175 et ("femininum'brevis' declinatur ut 'ovis' (sed ab]. sing. -ï), decl. lll: (Em. : masc.
neutrum *breve' ut 'mare'.
CAP. XII

S ingulän's Plürälis
Musa/Fäm. Neutr. Masa/Fäm. Neutr.
-is -e -e's -ia Nöm. brevlis brevIe brevle's brevlia
-em -e -e's -ia Acc. brevlem brevle brevläs brevlia l80
Gen. brevlis brevlis brevlium brevlium
-ï -ï -ibus -ibus Dai. brevli brevii brevlibus brevlibus
-i -ï -ibus -ibus Abl. brevli brevli brevlibus brevlibus
Höc modö döclinantur haec adiectiva: brevis, fortis, gra­
vis, levis, tenuis, tristis, cöt. 185

Exempla:
Pedes fortis Römänus gladium brevem et levem, scütum
magnum et grave fert; eques hastam fert longam et gravem.
Pediti forti Römänö est gladius brevis et levis, scütum mag­
num et grave; equiti hasta longa et gravis est. Pedes gladiö
brevi et levi, scütö magno' et gravi armätus est; eques hasta
longä et gravi pugnat.
Peditös fortäs Römäni gladiös brevis et leväs, scüta magna
et gravia ferunt; equites hastäs ferunt longäs et graves. Pediti­
bus fortibus Romanis sunt gladii breves et leve's,scüta magna 95
et gravia; equitibus hastae longae et gravis sunt. Peditös gla­
diis brevibus et levibus, scütis magnis et gravibus armäti sunt;
equitös hastis longis et gravibus pugnant.

comparativus (comp) Comparäzivus

Hic mürus altior est quam ille. 200

altior
Hoc vallum altius est quam illud.
altius 'Altior -ius' comparativus est. Comparätivusest adiecti­
vum döclinätiönis tertiae:
Singuläris: mamiis.­
Masa/F em. N euzr. Masa/Feïm. Neutr. 205
Nöm. altior altius altiörläs altiörla
Acc. altiörlem altius altiörläs altiörla
Gen. altiörlis altiörlis altiörlum altiörlum
-iörum Dal. altiörli altiörli altiörlibus altiörlibus
-iöribus -i6ribus ä Abl. altiörle altiörle altiörlibus altiörlibus 2l0
-i1iribus -i(irihus

92
 CAP. XII

Exempla: brevior, fortior, gravior, levior, longior, pul­

chrior.
Gladius equitis longior et gravior est quam peditis. Eques
gladium longiorem et graviorem fert quam pedes. Eques gla­
21 M diö longiore et graviore pugnat.
Gladii equitum longiöräs et graviöräs sunt quam peditum.
Equitös gladiis longioribus et gravioribus pugnant.
Pilum brevius et levius est quam hasta. Pila breviora et
leviora sunt quam hastae.
220 Delia ancilla pulchrior est quam Syra. LEander, qui ancil­
lae pulchriöris amicus est, ancillae pulchriäri rosam dat. Quid
pulchrius est quam rosa?
Milites Römäni fortio're'ssunt quam hostös. Dux Römänus
militibus fortioribusimperat quam dux hostium. Ille dux mi­
225 litum fortiörum est.

Vocäbula nova:
PENSVM A frater
Pilum &man—iacitur, sagitta ex are—. ln exercit- Römänis soror
nömen
multi Galli militant, qui arc— ferunt. Equität— sine met­ l praenomen
impet— in hostös facit, neque hostös impet— equität- sus­ cognomen
avunculus
tinöre possunt. Mille pass—sunt quinque milia pedum. Via miles
scutum
Latina CL [1501 centum quinquaginta] milia pass—long—est.
gladius
Rämus tenu— puerum crass- sustinöre nön potest, nam pilum
puer crass—grav—est. Unum mälum grav- nön est, nec duo arma
arcus
mäla grav— sunt, sed saccus plön— mälörum grav— est. LE­ sagitta
pugnus
ander saccum magn— et grav— portat. In saccö grav— sunt hasta
mäla. Servi saccös grav—portant. In saccis grav—sunt mala pedes
et pira. eques
pars
Saccus Läandrï grav—est quam Syri, nam mäla grav—sunt linis
quam pira. Via Appia long—est quam via Latina. Via Appia patria
hostis
et via Aurelia long—sunt quam via Latina. Quintus crass—est bellum
quam Märcus. Löander saccum grav—quam Syrus portat. In dux exercitus

saccö grav—mäla sunt. castra

Hoc pilum long—et grav—est quam illud. Haec pila long— passus
fossa
et grav- sunt quam illa. vallum

93
CAP. XII

equitäms PENSVM B
impetus Märcus — Quinti est. Quintus ünum fratrem et ünam —
metus
versus habet. 'Iülia' — soröris est. Frater Aemiliae est — liberorum.
milia
tristis Quintus: "Ubi est avunculus noster?" Iülius: "Avunculus —
annätus est in Germäniä."
brevis
gravis Prövincia est — imperii Romani. Rhönus Germaniam ab
levis imperiö Römänö —; RhEnus — imperii est. In Germäniä
barbarus
altus multi — Römäni sunt, qui conträ Germänös —; Germäni
latus enim — Römänörum sunt. Milites Römäni scüta et — et pila
fortis
vester —. Militäs in — habitant. Circum castra est — et —, quod x
ferre pedös — est. Militös patriam ab hostibus —.
pugnäre
incolere
dividere PENSVM C
oppugnäre
metuere Num 'Märcus' cognomen est?
militare
defendere Quot frätrös habet Aemilia?
iacere Quid agit Aemilius in Germäniä?
expugnare Quae arma pedes Römänus fert?
fugere
contra Quam longum est pilum Aemilii?
ac
adiectivum Ubi habitant nu'litös Römäni?
comparativus Qui sunt Germäni et Galli?
Estne Germania provincia Römäna?
Quod tlümen Germaniam ä Galliä dividit?
Cür hostös castra expugnare nön possunt?
Num miles fortis ab hoste fugit?
Cür hasta procul iaci nön potest?

94
 CAPITVLVMTERTIVM DECIMVM CAP. XIII

kalendarium -i "

25.-.? &? &. QN

MENSIS ME SIS MENSIS MENSIS MENSIS
Iän. Capricomus
Febr Aquarius
ream/w. mmvs APRILISMMvs'ï LvmvSs

æäämäæ
Mart. Piscös
DlEsmml DIESXXXI mrsxxx DIESXXXIDlEsxxx Ariös

ENSIS MENSIS MENFSIIS

MENSIä MENSlsMEïvïis
nguvs Avevmvslsensnsm
annam evam;
i DIES XXXI )DIES XXXI mES XXXWPIES XXXi Diis
chmn'EK
XXX 3155 XVX'XIJ
Sagittarius
ANNVS ET MENSES

». Annus in duodecim mönsös dividitur, quibus haec sunt mansis -is »:

nomina: Ianuarius, mänsis primus; Februärius, secun­ v quintus -a -um

VI sextus -a -um
dus; Martius, tertius; Aprilis, quartus; Maius, quintus; vn septimus -a -um
vm octavus -a -um
Iünius, sextus; Iülius, septimus; Augustus, octävus; lx nönus -a -um
x decimus -a -um
Ul September, nönus; Octöber, decimus; November, ün­ x1 undecimus -a -um
xn duodecimus -a -um
decimus ; December, mönsis duodecimus ac poströmus. poströmus -a -um
H primus
Unus annus duodecim mänsös vel trecentös sexägintä tre-centi -ae -a

quinque dies habet. Saeculum est centum anni. Centum

anni vel saeculum est longum tempus. Duo saecula sunt tempus -oris n
du-centi -ae -a : cc (200)
10 ducenti anni. Homo sanus nönägintä vel etiam centum.
annös vivere potest; ducentös annös vivere nömö po­
test.
Mönsi primo et mönsi tertiö ä deis nömina sunt: lä­
nuäriö ä deö Iänö, Märtiö ä deö Märte. Iänus et Mars
15 sunt dei Römäni. Iänus est deus cui duae faciös sunt.
Märs deus belli est.
MEnsis September nöminätur ä numerö septem,Octö­
nöminäre( nömen; nö­
ber, November, December ab octö, novem, decem. Nam minätur:nömen habet

95
CAP. XIII

antiquus( ante tempore antïquö Martius mönsis primus erat. Tunc

tunc : illötempore
September mönsis septimus erat, Octöber, November, 20
December mönsös octavus, nönus, decimus erant.
nunc : hoc tempore Nunc autem mönsis primus est Ianuarius, September
...igitur : ergo igitur mönsis nönus est, Octöber decimus, November
ündecimus, December duodecimus.
trigintä : xxx (30) Quam longus est mönsis November? November trï- 25
ünus et triginta ginta diESlongus est. December ünum et triginta dies
: XXXI(31)
habet. Ianuarius tam longus est quam December, sed
duo-de-trïgintä
: xxvm (28) Februarius brevior est: duodötrïgintä aut ündötrïgintä
ün-dö-trïgintä
: XXIX(29) die$ tantum habet. Februarius brevior est quam ceteri
ün-decim: x1(ll) undecim mönsös: is mönsis anni brevissimus est. Mär- 30
item: etiam( ut tius ünum et triginta diös longus est (et item Maius, Iü­
Martius)
lius, Augustus, Octöber). Aprilis triginta dies habet
dimidia pars : '/z (item Iunius et September). Sex mönsös sunt dimidia
quärta pars : '/4 pars anni, trös mönsös quarta pars anni.
diös -öï m DiES est dum söl in caelö est. Prima pars diEï est 35
vesper -erï »: (—)mane n mäne, pars poströma vesper. DiESest tempus a mane ad
nox noctisf H diös vesperum. Nox est tempus ä vesperö ad mäne. Vesper
initium -ï 71H iïnis est finis diöï atque initium noctis. Mane finis noctis est
tïnis-—pars poströma
initium: parsprima atque initium diöï.

xæ/s/
W"*XX
'/'/ï:l;l/ f .
1—
/Q

ill,/',!
Cai/( ' ' ö
höra -ae] DiES in duodecim höräs dividitur. Ab hörä prïmä 40
dies initium facit. Höra sexta, quae höra media est inter
 CAP. XIII

höram primam et duodecimam, *meridiös' nöminätur. merï-diös(( medi-)

: medius diös
Höra sexta vel meridiös diem dividit in duäs aequäs aequus -a -um

partös: 'ante meridiem, et *postmeridiem'. Meridiö söl

4 (IG altissimus in caelö est. Sex hörae sunt dimidia pars dier. 47
]! Nocte söl nön lücet, sed lüna et stöllae lücent. Lüna lüna -aef stella -ae]"

ipsa suam lücem nön habet, lüx lünae ä söle venit; ita­ lüx lücisf
clärus -a -um
que lüna nön tam clära est quam söl. 861est stella claris­
terra
sima, quae lüce suä et terram et lünam illüstrat. Neque
5O töta lüna söle illüsträtur, sed tantum ea pars quae verti­ tötus -a -um: töta lüna
H pars lünae
tur ad sölem; cetera pars obscüra est. Cum exigua pars cöterus -a -um
obscürus-a ame-clarus
lünae tantum vidctur, lüna *nova' esse dicitur. Die sep­ exiguus-a -um : parvus

timö vel octävö post lünam novam lüna dimidia vidctur,

quae förmam habet litterae D. Die quintö decimö post
lüna nova dimidia plöna
5M lünam nOVamlüna plöna est et förmam habet litterae 0.
quintus decimus
Cum lüna nön lücet, nox obscüra est. : xv (IS.)
DIESmönsis primus *kalendae' nöminätur. DiES pri­ kalendae-ärumfpl
mus mönsis Iänuärii dicitur 'kalendae Iänuäriae'; is diös dicitur : nöminätur

anni primus est atque initium anni novi. Dici primö

mönsis Iülii 'kalendae Iüliae' nömen est; is est ditis anni
medius.
Di6s tertius decimus post kalendas *idüs' nöminätur. tertius decimus
: xm (la.)
*Idüs Iänuäriae' diös tertius decimus est post kalendas idüs -uumf pl
Iänuäriäs. Item 'idüs Februäriae* dicitur diös tertius de­
65 cimus mensis Februärii. Sed *idüs Märtiae' dites est
quintus decimus mönsis Martii, nam mönse Märtiö
(item Mäiö, Iüliö, Octöbri) idüs nön diös tertius deci­ (mönsis) —ber-bris m,
abl -bri
mus, sed quintus decimus post kalendas est. Di6s nö­

97
CAP. XIII

nönae -ärumf pl nus ante idüs dicitur *nönae* (nönae Iänuäriae: diias
quintus Ianuarii; nönae Februäriae: diias quintus Fe­
bruarii; nönae Martiae: diös septimus Martii; cöt.)
DiES octävus ante kalendas Iänuäriäs, qui dicitur
*ante diem octavum kalendas Iänuäriäs', est diESanni
ante diem octävum ka­
lendäs lüliäs (a. d. VI" brevissimus. Ante diem octavum kalendas Iülias diias
kal. lül.) : ditisoctavus
ante kalendäs lüliäs anni longissimus est. Ante diem octävum kalendas Apri­
l6s (id est die octävö ante kalendas Aprilös) nox atque
diös aequi sunt; is diES'aequinoctium' dicitur. Item ante
diem octävum kalendäs Octöbräs aequinoctium dicitur,
nam eö quoque die nox aequa est atque dies.
aestäs"äliSfH hiems
hiemis[ Tempora anni sunt quattuor: aestas et hiems, vör et
vör vöris »
autumnus -i »: autumnus. Aestäs est tempus inmönse Iüniö ad Augus­
tum, hiems ä mönse Decembri ad Februarium. Mönsis
Iünius initium aestatis, December initium hiemis est.
Tempus ä Märtiö ad Maium vör dicitur, ä mönse Sep­
tembri ad Novembrem autumnus." Vör ä mönse Martio
incipere -it -iunt initium facit. Autumnus ä Septembri incipit.
: initium facere
Aestate diös longi sunt, 861lücet, äär calidus est. Aes­
calidus -a -um «.
frigidus -a -um täs est tempus calidum. Hiems tempus frigidum est.
imber -bris »: Hieme nön sölum imber, sed etiam nix de caelö cadit.
nix nivis!'
Imber est aqua quae de nübibus cadit. Nix frigidior est
operire quam imber. Hieme montös et campi nive operiuntur.
VEre campi novä herbä operiuntur, arborös novis foliis
örnantur, aves, quae hieme tacent, rürsus canere incipi­
W «v;?:e
. . ­ unt. Autumnö folia de arboribus cadunt et terram ope­
hieme montes nive riunt. In Germäniä hiemös frigidiörös sunt quam in lta­
operiuntur

98
 CAP. XIII

liä: altä nive operitur töta terra et lacüs glacie operiun­ glaciös-öif
tur; hieme Germani pueri super glaciem lacuum lüdere
»"? ,, 25 ' ( i
possunt. Ianuarius mönsis anni frigidissimus est. Män­
. -. M— ,- lacus
sEs calidissimi sunt Iülius et Augustus. Eo tempore -üs m

multi Römäni urbem relinquunt et villas suäs petunt, urbsurbisf : oppidum

magnum (: Röma)
neque enim totam aestatem in urbe vivere volunt. —
:;ttk
III Höra nöna est. Aemilia apud filium aegrum sedet.
Cubiculum lüce sölis illustratur. Aemilia ad fenestram
it caelumque spectat.
105 Aemilia: "Höra nona est. 861 altus in caelö est nec pueri super glaciem lacüs
lüdunt
nübibus operitur."
Quintus: "Quando söl altissimus est?" quandö? : quö tem­
pore?
Aemilia: "Höra sexta vel meridie. Sed post meridiem
äär calidior est quam ante meridiem."
110 Aemilia fenestram claudit. Iam satis obscürum est
cubiculum.
Quintus: "O, quam longae sunt hörae, cum necesse
est tötum diem in lectö iacere!"
Aemilia: "Vier est. DiES atque hörae longiörös sunt
I] LII vöre quam hieme."
Quintus: "Quandö longissimi sunt diös?"
Aemilia: "Mense Iüniö."
Quintus: "Iamne mönsis Iünius est?" iam-ne

Aemilia: "Maius est: hic diESest mönsis Maii postre­

l20 mus. Hoc anni tempore diESnön tam calidi sunt quam
aestate et noctös frigidiörös sunt."
Quintus: "Qui mensis anni calidissimus est?"
CAP. XIII

Aemilia: "Iülius."
Quintus: "Cür ille mensis patris nömen habet?"
Aemilia ridet et respondet: "Mönsis Iülius nön ä pa­ .­ 25

tre tuö nömen habet — nön tantus vir est ille! — sed ä
Iülius Caesar Iüliö Caesare. Ante tempora Caesaris ei mönsï erat nö­
-aris »:
men *Quintilis' ä *quintö' numerö — nön ä nömine
(mönsis) Quintilis -is m
: Iülius tuö!"
Quintus: "Estne Iülius mönsis quintus?" Puer digitis .­ 30

numerare incipit: "Mönsis primus Iänuärius, secundus

Februarius, tertius Martius, quartus..."
Aemilia: "Antiquis temporibus Martius nön tertius,
.xv-­
sed primus mänsis erat; tunc igitur Quintilis, qui nunc
Ca r Augustus Iülius nöminätur, mönsis quintus erat, nön septimus, ..­ 35

(mönsis) Sextilis -is m ut nunc est. Item mönsi Augustö nömen erat *Sextilis',
: Augustus
quia sextus erat, nunc Augustus nöminätur ä Caesare
Augustö. — Sed hoc satis est. Iam necesse est te dor­
faciös «äij mire." Mater enim faciem filii aspicit eumque oculös
vult volunt, in] velle claudere videt. Aemilia puerum dormire velle putat. ..­ 40

Quintus: "Sed diESest. Söl lücet. Nocte iube me dor­

mire, cum söl in caelö nön est! Ubi söl est nocte, cum
hic nön lücet?"
Aemilia: "Cum hic nox est, söl lücet in aliis terris
procul ab Italiä et ab urbe Römä. Cum nox est illic, hic .—
45

in Italiä diES est."

Quintus: "Ergö nunc in aliis terris et urbibus nox est
atque hominös dormiunt. Hic ditesest, nec tempus est
dormire!"
 CAP. XIII

GRAMMATICA LATINA
Däclïnäziö quinta
Diäs brevissimus est ante diem vm kalendäs Iänuäriäs. Mäne die's
diem
initium diä est. Die'ïprimö Iänuärii nömen est kalendae lä­ die—t
nuäriae; ab eö diä incipit novus annus. Mönse Iüniö die":longi die":
dii
155 sunt. Iünius xxx diäs habet: numerus diärum est xxx. Diäbus die's
die":
primis mönsium nömina sunt: kalendae Iänuäriae, Februa­ die'rwn
riae, Martiae, Aprilös, cöt. Ab iis diäbus mensös incipiunt. diäbus
diäbus
Singuläris Plürälis
Näminätïvus diläs dile's -äs -es

Accüsäzivus dilem dile's -em -es

Genetïzms dile-z dilärum -e—i -ärwn

Dativus diIe—t diläbus -€—l -e'bus

Ablätï'vus dilä diläbus -ä -e'bus

Ut 'diös' »: declinatur 'meridiös' m, item *faciös'f, 'glaciös'
165 f, et pauca alia vocäbula förninina. in-döclinäbilis -e (in­
— *Mäne'est vocäbulum neutrum indöclinäbile. de'cl): qui döclinäri
nön potest

Superlätïvus superlätivus (sup)

Aetna möns altus est, altior quam cöteri montös Siciliae: is
möns Siciliae altissinms est. altissimus -a -um
170 Via Appia longa est, longior quam cöterae viae Italiae: ea longis:-Form-a ann
via ltaliae longissima est.
brevissimus -a -um
'Ire' verbum breve est, brevius quam cötera verba Latina:
id verbum Latinum brevissimwn est.
43me -a-wn
'Altior, longior, brevius' comparativus est. 'Altissimus, lon­
175 gissima,brevissimwn'superlätivus est. Superlätivusest ad­ Vocäbula nova:
iectivum döclinätiönis I et II: -issimlus -a -um. annus
mönsis
diäs
PENSV M A saeculum
ternpus
Hörae di—sunt xn. Höra sexta di- dividit in duäs partös: ante faciös
mäne
meridi— et post meridi—. Sex hörae sunt dimidia pars di—.
vesper
Mönsis Iünius xxx di—habet: numerus di- est xxx. Novus nox
initium
annus incipit ab eö di—qui dicitur kalendae Iänuäriae. höra
Iülius mönsis anni calid—est; Iänuärius est mönsis anni meridiös

101
CAP. XIII

lüna frigid—.Mensis anni brev—est Februärius. Padus est flümen

stella
lüx Italiae long— et [ait—.Söl stölla clär— est.
förma
kalendae
idüs PENSVM B
nönae Iänuärius — primus est. December est mänsis — ac —. Tem­
aequinoctium
aestäs pore antiquö September mönsis septimus —, nam — mönsis
hiems
vör
primus erat Märtius. Nunc September mensis — est. Diäs est
autumnus tempus in— ad —. Mane est — diäi, vesper — diei est et
imber
nix
initium —. Dicis in XII — dividitur. Nocte — et — lücent,
lacus neque eae tam — sunt quam söl. Söl lünam — suä —. Ea
glacies
urbs lünae pars quae söle nön illustratur — est.
poströmus Vör et —, aestäs et — sunt quattuor — anni. — ä mänse
dimidius
aequus
Iüniö —. Hieme nön sölum —, sed etiam — de nübibus
clärus cadit: montös et campi nive —. Aqua nön tam — est quam
nix.

PENSVM C
indeclinabilis Quot sunt mönsös anni?
ündecim
trigintä A quö Iänuärius nömen habet?
sexägintä Quam longus est mönsis Aprilis?
ducenti
trecenti A quö mensis Iülius nömen habet?
quintus Cür mänsis decimus Octöber nöminätur?
sextus
Cür lüna nön tam clara est quam söl?
Qui diEs anni brevissimus est?
Qui diös aequinoctia dicuntur?
Quod tempus anni calidissimum est?
Quandö nix de nübibus cadit?
Quid est imber?
A quö die incipit annus novus?

quandö?
superlitivus

102
 CAPITVLVM QVARTVM DECIMVM CAP. XIV

gallus canens

NOVVS DIES

.... Nox est. Familia dormit. Villa Iülii obscüra et quiöta

est. Marcus quiötus in lectö suö cubat; is bene dormit. cubäre : iacöre(in
lecto)
Quintus dormire nön potest, quod et caput et pcs ei dolere 4-dat: päs ei
/Quintö dolet
dolet. Bracchium quoque dolet Quintö; itaque is nön
(ll dormit, sed vigilat. vigüäre H dormire
Cubiculum in quö Quintus cubat nön magnum est,
uter- utra- utrum-que:
nec magnum est cubiculum Marci. Utrumque cubicu­ uterque puer : et M. et
Q.; utrumque cubicu­
lum parvum est. Uterque puer cubat in cubiculö parvö, lum : et cubiculum M.i
et Q.ï
neuter in cubiculö magnö. Neutrum cubiculum mag­ neuter -tra -trum: neuter
puer : nec M. nec Q.
num est. Uterque puer quiötus est, neuter puer se mo­
vet. Alter puer dorrnit, alter vigilat. Alter & duöbus alter -era -erum
duo, abl duöbus
pueris valet, alter aegrötat. Uter puer aegrotat, Mär­ valäre «) aegrotare
uter -tra -trum: uter
cusne an Quintus? Quintus aegrötat, Marcus valet. puer? : M.ne an Q.?

Afarfrigidus cubiculum Marci intrat, fenestra enim

.­ U! aperta est. Märcus fenestra apertä dormit. Fenestra
Quinti aperta nön est. Altera & duäbus fenestris est duae, abl duäbus

aperta, altera clausa. Utra fenestra clausa est? Fenestra clausus -a -um«—»apertus
-a -um
Quinti. Is fenestra clausä dormit, quia aeger est.

103
CAP. XIV

eanäns-entis : qui canit Ecce gallus canit: "Cucurrü! Cucucurrü!" Gallus ca­
(-ns ( -nts)
nöns novum diem salutat. 20
gallus canäns
gallum canentem Marcus oculös nön aperit neque se movet. Quintus,
qui oculis apertis iacet, super lectum se vertit. Puer
domtiäns-entis: qui
dormit dormiöns gallum canentem nön audit. Puer vigilans gal­
vigiläns-antis : qui
vigilat lum audit, et Dävum vocat.
quo-modo?( quö Davus cubiculum intrans interrogat: "Quömodo se
modo?
ho-diö : höc diö habet pös tuus hodie?"
Quintus respondet: "Pös male se habet, nec pös tan­
tum, sed etiam caput et bracchium dolet. O, quam
longa nox est! Sed iam mäne est, nam gallus canit. Da
me (aa;): mihi (dat) mihi aquam, Däve!"
Davus Quinto aquam in pöculö dat. Puer aquam bi­
bit. Servus puerum bibentem aspicit.
Davus Quintum in lectö iacentem relinquit et cubicu­
ad—hüc: ad hoc tempus, lum Märcï intrat. Marcus adhüc dormit. Davus ad pue­
etiam nunc
rum dormientem adit eumque excitat. Quömodo servus U) 5

puerum excitat? In aurem pueri dormientis magnä vöce

clamat: "Marce! Mane est!" Eo modo excitatur Marcus,
et oculös aperiöns servum apud lectum stantem videt.
Iam neuter e duöbus pueris dormit.
inquit : dicit "Höra prima est" inquit Davus, "Surge &lectö!"
surgere
Marcus & lectö surgit. Iam nön cubat in lectö, sed
af-ferre( ad-ferre ante lectum stat. Marcus Dävum aquam afferre iubet:
af-fer!(w) "Affer mihi aquam ad manüs!"
Servus Märcö aquam affert et "Ecce aqua" inquit,
laväre
sordidus -a -um "Lavä faciem et manüs! Manüs tuae sordidae sunt."

104
 CAP. XIV

Marcus primum manüs lavat, deinde faciem.

Davus: "Aurös quoque lava!"
"Sed aurös" inquit Marcus "in facie nön sunt!"
Davus: "Tace, puer! Nön modo faciem, sed tötum
5O caput lava! Merge caput in aquam!" Marcus faciem lavat

Marcus caput tötum in aquam mergit atque etiam

aurös et capillum lavat. Iam tötum caput eius pürum purus -a -um «—)sordidus

est. Aqua nön est püra, sed sordida.

Aqua quä Marcus lavätur frigida est; itaque puer ma­
5 LII nüs et caput sölum lavat, nön tötum corpus. Mane Rö­ mäne adv (: hörä primä)

mäni faciem et manüs aquä frigidä lavant; post meri­

diem tötum corpus lavant aqua calida.
Märcus caput et manus tergens Dävum interrogat:
"Cür fräter meus tam quiötus est?"
Dävus respondet: "Quintus adhüc in lectö est."
Marcus: "In lectö? Quintus, qui ante me surgere
solet, adhüc dormit! Excita eum!"
"Nön dormit" inquit Dävus, "Frater tuus vigilat, nec
surgere potest, quod pcs et caput ei dolet."
65 Märcus: "Mihi quoque caput dolet!" vir togätus

Davus: "Tibi nec caput nec pcs dolet! Caput valöns tö (dcc): tibi (dat)

nön dolet nec membra valentia."

Per fenestram apertam intrat äär frigidus. Märcus fri­
"4
,]ff
,.r- fr
:- tunica
' -ae
*
f
get, quod corpus eius nüdum est (id est sine vestimen­ frigöre : frigidus esse
nüdus -a -um
70 tis); itaque Märcus vestimenta sua a servö poscit: "Da vestimentum -i n
poscere : dari iuböre
mihi tunicam et togam! Vesti me!" Davus puerö frigenti vestire

tunicam et togam dat, neque eum vestit: necesse est

105
CAP. XIV

puerum ipsum se vestire. Marcus primum tunicam

induere induit, deinde togam. Puer iam nüdus nön est.
(Togaest vestimentum album, quod viri et pueri Rö­
gerere : (in corpore) mäni gerunt. Graeci et barbari togam nön gerunt. Mul­
ferre, haböre
togatus -a -um : togam tis barbaris magna corporis pars nüda est. Virö togätö
geröns
praeter pip-i-acc nülla pars corporis est nüda praeter bracchium alterum.
dexter -tra -trum (—) Utrum bracchium virö togätö nüdum est, dextrumne an
sinister -tra -trum
sinistrum? Bracchium dextrum est nüdum, bracchium
sinistrum togä operitur. Militös togam nön gerunt,

&
nömö enim togatus gladio et scütö pugnare potest. Utra
manü miles gladium gerit? Manü dextra gladium gerit,
scütum gerit manü sinistra.)
calceus -i m Marcus, qui pedibus nüdis ante lectum stat, calceos
poscit: "Da mihi calceös! Pedös frigent mihi." Davus ei
me.-cum(: cum mö) calceös dat, et eum söcum venire iubet: "Veni mccum!
tö-cum (: cum tö)
sE-cum (: cum sö) Dominus et domina tö exspectant."
abi: mö, te, se (: acc)
parentes -um mpl Marcus cum servö atrium intrat, ubi parentös sedent
: pateret mater
liberös exspectantös. Ante eös in parvä mönsä pänis et
mala sunt. Parentös a filio intrante salütantur: "Salvöte,
pater et mater!" et ipsi filium intrantem salütant:
"Salve, Marce!"
Mäter alterum filium nön vidöns Dävum interrogat:
"Quintus quomodo se habet hodie?" 95

Davus: "Quintus dicit 'non modo pedem, sed etiam

caput dolöre'."
Aemilia surgit et ad filium aegrotantem abit. Mater
fïliö suö aegrotanti panem et malum dat, sed ille, qui

106
 CAP. XIV

multum Esse solet, hodiE nec panem nec mälum Est. multum -ï "

Puer aegrotans nihil Esse potest.

Märcus autem magnum mälum ä patre poscit: "Da
mihi illud mälum, pater! Venter vacuus est mihi."
Iülius Märcö pänem dans "Primum Es panem" in­ Esse, imp Es! Este!

lO lll quit, "deinde malum!"

utra-que manus
Märcus pänem suum Est. Deinde pater ei in utram­ utram-que manum

que manum malum dat, et "Alterum malum nunc Es"

inquit, "alterum tEcum fer!" tE-curn : cum tE
ferre, imp fer! ferte!
Davus Märcö librum et tabulam et stilum et rEgulam
[10 affert.
Iülius: "Ecce Dävus tibi librum et cEteräs rEs tuäs rEsreïf
sing plür
affert. Süme rEs tuäs atque abi!" nöm rEs rEs
acc rem rEs
«Sed cür nön venit MEdus?" inquit Marcus, quï ME­ gen rei rErum
dat reï rEbus
dum adhüc in familia esse putat. Is servus cum pueris ab! rE rEbus

115 ire solet omnEs rEs eörum portans. Marcus ipse nüllam omnis -e H nüllus

rem portäre solet praeter mälum.

Iülius: "MEdus tEcum ïre nön potest. HodiE necesse

M
est tE sölum ambulare."
Märcus: ". ..atque mEipsum omnEs rEsmeas portare? m.— tabula -ae]

stilus -ï ut
120 Cür ille servus mEcum venire nön potest ut solet?
Etiamne MEdö caput dolet?"
Iülius: **Immöbene valet MEdus, sed hodiE alias rEs rEgula-ae]

agit."
Marcus: "Quae sunt illae rEs?"
12 kl! Iülius nihil ad hoc respondet et "Iam" inquit "tempus
est discEdere, Marce."

107
CAP. XIV

salve"! Marcus malum, librum, tabulam, stilum rögulamque

'I
"salve!" dicit qui secum feröns &villä abit. Filius a patre discödöns "Vale,
advenit
"vale!" dicit qui pater!" inquit.
discödit
«Vale, Marce!" respondet pater, "Bene ambula!"
Quö it Märcus cum rebus suis? Vide capitulum quin­
tum decimum!

GRAMMATICA LATINA
participium -i n (part) Participium
/Puella vigilans. .. Puer vigiläns in lectö iace'nsgallum canentem audit. Gallus 0.­
35

masc./fem. cane'nsnön auditur ä puerö dormiente. Puer dormie'nsservum

sing. plür. clamantem audit, nec ä gallö canente, sed ei servö clamante
nöm. -ns -nt Es
acc. -nt em -nt es excitatur. Nön vöx galli canentis, sed vöx servi clamantis pue­
gen. -nt is -nt ium rum dormientem excitat.
dat.
abl.
-nt ï -nt ibus
-nt e/-i -nt ibus Pueri vigilantäs gallös canentes audiunt. Galli canente's a &
pueris dormientibus nön audiuntur. Pueri dormiente's servös
neutr.
nöm. -ns -nt ia clämante's audiunt, nec ä gallis canentibus, sed a servis clä­
acc. -ns -nt ia mantibus excitantur. Nön vöcös gallörum canentium, sed vö­
gen. -nt is -nt ium
dat. -nt ï -nt ibus cös servörum clamantium puerös dormiente's excitant.
abl. -nt el-ï -nt ibus
Caput vale'nsnön dolet nec membra valentia. Canis animal n—
45
voläns nön est; animalia volantia sunt avös. Militös inter pila
volantia pugnant.
[l] -änsanti:
[2] -äns -entis
*Vigiläns', 'iacäns', *canäns','dormiäns' participia sunt.
[3] -ens -entis Participium est adiectivum döclïnätiönis III: gen. sing. -antlis,
[41m" -æm'is 150
-entlis (abl. sing. -e vel -ï).
Vocabula nova:
gallus PENSVM A
vestimentum
tunica Puer dorm- nihil audit. Dävus puerum dorm—excitat: in
toga aurem pueri dorm—clamat: "Marce!" Marcus oculös aper­
calceus
parentös servum apud lectum st—videt. Servus puerö frïg- vestimenta
tabula dat. Parentös filium intr- salütant et ä iïliö intr—salütantur.
stilus
rögula Filius discöd—"Vale!" inquit.

108
 CAP. XIV

Corpus val—nön dolet. Medicus caput dol- sänäre nön res

apertus
potest. Piscös sunt animälia nat—. clausus
sordidus
PENSVM B purus
nüdus
Pueri in lectis — [: iacent]. — puer dormit, alter —; alter togatus
dexter
—, alter aegrötat. — puer aegrotat, Märcusne — Quintus? sinister
Quintus aegrotat. omnis
cubare
Servus puerum dormientem — et ei aquam —. Märcus & vigiläre
valöre
lectö — et primum manüs —, — faciem. Puer vestimenta ä excitare
servö —, et primum tunicam —, deinde —. Iam puer — nön
est. Virö — [: togam gerenti] bracchium — nüdum est.
Davus Marcum säcum venire iubet: "Veni —!"
Marcus Mädum, qui cum eö ire —, nön videt. Medus
librös et cöteräs — Märci portäre solet, Märcus ipse — por­
täre solet — malum. "Hodie" — Iülius "Medus -—ire nön
potest." Märcus sölus abit librum et — et stilum — feröns.

PENSVM C
Quintusne bene dormit?
Uter puer aegrotat?
Estne clausa fenestra Marci?
Uter &duöbus pueris gallum canentem audit?
Quömodo servus Märcum excitat?
Tötumne corpus lavat Marcus? quomodo
hodie
Cür Märcus friget? adhüc
Quid Märcus a servo poscit? primum
deinde
Utrum bracchium toga operitur? praeter
an
Utra manü miles scutum gerit? vale
Quäs rös Marcus söcum fert? participium

109
CAPITVLVM QVINTVM DECIMVM CAP. XV

DIODORVS . a
. ' T - ' , !

lüdus

MAGISTER ET DISCIPVLI

Märcus librum et tabulam et cöteräs rös feröns Tüscu­ '—

lüdus -i m lum ambulat. Illic est lüdus puerörum. Multi pueri

mane in lüdum eunt.
magister -tri m Magister lüdi est vir Graecus, cui nömen est Diodö­
rus. Marcus magistrum metuit, Diodörus enim magis­ M

sevörus -a -um ter sevörus est, qui discipulös suös virga verberat; eö
discipulus -i »:
modö magister sevörus discipulös improbös pünire so­
let. Discipuli sunt pueri qui in lüdum eunt. Märcus et
virga Quintus sunt duo discipuli. Alii discipuli sunt Titus et
-ae[
Sextus.
Sextus, qui ante Marcum et Titum ad lüdum advenit,
primus lüdum intrat. Sextus sölus est, nam cöteri disci­
nön-dum : adhüc nön puli nöndum adsunt.
Magister inträns Sextum sölum in sella sedentem vi­
sella
-ae[ det. Sextus de sellä surgöns magistrum salütat: "Salve, 5

magister!"
cön—sïdere: sedöre in­ Magister: "Salve, Sexte! Cönside!"
cipere (d—bsurgere)

110
 CAP. XV

Sextus in sellä cönsidit. Discipulus tacitus ante ma­ tacitus -a -um : tacöns

gistrum sedet.
20 Magister interrogat: "Cür tü sölus es, Sexte?"
"Ego sölus sum, quod cöteri discipuli omnös absunt"
respondet Sextus.
Exclämat magister: "ö, discipulös improbös...!" ex-clämäre

Sextus: "Num ego discipulus improbus sum?"

25 Magister: "Immö tü probus es discipulus, Sexte, at at:sed
Märcus et Quintus et Titus improbi sunt!"
Hic Titus ad lüdum advenit et ianuam pulsat ante­ ianua -ae]": östium

quam intrat: discipulus nön statim intrat, sed primum

ianuam pulsat; tum lüdum intrat et magistrum salütat: tum : deinde
30 "Salve, magister!"
Magister: "ö Tite! Sextus iam adest..." iam .» nondum

Titus: **AtMarcus et Quintus nondum adsunt!"

Magister: "Tace, puer! Claude iänuam et cönside!
Aperite librös, pueri!"
3 LII Sextus statim librum suum aperit, sed Titus, qui li­
brum nön habet, "Ego" inquit "librum nön habeo."
Magister: "Quid? Sextus librum suum habet, tü li­
brum tuum nön habös? Cür librum nön habös?"
Titus: "Librum nön habeo, quod Märcus meum li­
brum habet."
II Post Titum Märcus ad lüdum advenit, neque is iä­
nuam pulsat antequam intrat. Märcus statim intrat, nec
magistrum salütat.
"ö Marce!" inquit Diodörus, "Cür tü iänuam nön

111
CAP. XV

pulsas cum ad lüdum venis, nec me salütäs cum me

vidös?"
At Marcus "Ego" inquit "ianuam nön pulsö cum ad
lüdum veniö, nec te salütö cum te videö, quia nec Sex­
tus nec Titus id facit."

tergum Sextus et Titus: "Quid?" 50

' . -ïn Marcus (ad Sextum et Titum): "Vös iänuam nön pul­
satis cum ad lüdum venitis, nec magistrum salütätis
auditis-ne cum eum vidötis. Auditisne id quod dïcö?"
vörus -a -um Tum Sextus et Titus "Id quod dicis" inquiunt "ve­
rum nön est: nös ianuam pulsämus cum ad ludum veni­ LII 5

mus, et magistrum salütämus cum eum vidömus. Nön­

posterior -ius comp
( post
lacrimare puerö (dat) nön
convenit : lacrimae
puerö nön conveniunt
desinere H incipere
red-ire : rürsus ïre
(red- : re-)
audis-ne
ne vörum dicimus, magister?"
Magister: "Vös vcrum dicitis. Quod Marcus dicit nön
est vörum. Discipulus improbus es, Marce! Necesse est
te pünïre. Statim ad me veni!"
Diodorus, magister sevörus, tergum pueri virga ver­
berat. (Tergum est posterior pars corporis.) Tergum
dolet Märcö, neque ille lacrimat, nam lacrimare puerö
Römänö nön convenit.
Marcus clamat: "Ei! Iam satis est! DESine,magister!"
Magister puerum verberare dasinit et "Ad sellam
tuam redi" inquit, "atque cönsïde!"
Marcus ad sellam suam redit, neque cönsïdit, sed
tacitus ante sellam stat.
"Audïsne, Marce? Ego te cönsïdere iubeö. Cür nön
cönsïdis?" interrogat magister.

112
 Märcus: "Nön cönsidö, quod sedöre nön possum."
Diodörus: "Cür sedöre nön potes?"
Marcus: "Sedöre nön possum, quod mihi dolet...
7 U! pars tergi inferior in qua sedere soleö." ïnferior -ius comp
( infrä
Haec verba audientes Titus et Sextus rident.
Diodörus: "Quid ridätis, Tite et Sexte?" quid? : cür?
Titus: "Ridömus, quod Märcö dolet..."
Diodörus: "Tacöte! Eam corporis partem nöminäre
80 nön convenit! — Sed ubi est fräter tuus, Marce?"
Märcus: "Is domi est apud mätrem suam. Quintus domi H in ludo

dicit 'se aegrum esse'." Q.: "Ego aeger siun"

Q. dicit 'se aegrum
Diodörus: "Si aeger est, in ludum ire nön potest. At esse'

vös bene valötis. Iam aperite librös!"

85 Titus: "Marcus meum librum habet."
Diodörus: "Quid tü librum Titi habös, Märce?"
Märcus: "Ego eius librum habeo, quod is meum mä­
lum habet. Redde mihi mälum meum, Tite!" red-dere : rürsus dare

Titus ridens "Malum" inquit "tibi reddere nön pos­

sum, id enim iam in ventre meo est!"
Märcus iratus Titum pulsäre incipit, sed magister
"DESine, Marce!" inquit, "Titus tibi mälum dare nön
malum -In : mala rös;
potest, at ego tibi malum dare possum, nisi hic et nunc m. dare tibi : te punire
msi : si nön
Titö librum reddis!"
95 Märcus Titö librum reddit.
II:. Discipuli librös aperiunt. Item librum suum aperit
magister ac recitäre incipit". Pueri autem priörem libri prior -ius H posterior;
pnor pars : initium
partem tantum audiunt, nam antequam magister par­

113
CAP. XV

pars posterior : tinis tem libri posteriorem recitare incipit, omnes pueri dor­
miunt! 100

magister recitat
discipuli dormiunt

Magister recitäre desinit et exclamat: "O improbi dis­

quod : id quod cipuli! Dormitis! Quod recitö nön auditis!"
Marcus magiströ irätö "Ego" inquit "nön dormiö.
Immö vigilö et te audiö, magister."
Item Sextus et Titus "Neque nös dormïmus" inqui­ 05

unt, "Vigilämus et omnia verba tua audimus. Bene reci­

täs, Diodöre! Bonus es magister!"
Magister laetus "VErumest quod dicitis" inquit, "ego
bene recitö ac bonus sum magister — at vös male recitä­
tis ac mali discipuli estis!" 110

Discipuli: "Immö boni discipuli sumus! Bene recitä—

mus!"
Diodörus: "Tacöte! Ubi estis, pueri?"
Discipuli: "In lüdö sumus."
Diodörus: "VErum dicitis: in lüdö estis — nön domi
lectulus : parvus lectus in lectulis! In lectulö dormire licet, hic in lüdö nön licet
dormire!"
Magister irätus discipulos virgä verberat.

114
 CAP. XV

Discipulï: "Ei, ei! Quid nös verberas, magister?" nös acc (: mim)

120 Diodörus: "Vös verberö, quod aliö modö vös excitare vös acc(: näm)

nön possum. Ad selläs vestras redite atque cönsidite!"

Discipuli ad selläs suäs redeunt, neque considunt. red-ire -it -eunt

Magister: "Quid nön cönsiditis?"

Discipulï: "Nön cönsidimus, quod sedöre nön possu­ pos—sumus
pot-estis
125 mus." pos—sunt

Diodörus: "Quid? Sedöre nön potestis? Ergö vös hö­

ram tötam taciti stäte, dum ego sedöns partem libri pos­
teriörem recitö! Nec enim stantös dormire potestis!"

GRAMMATICA LATINA
Persönae verbi persöna (per:)
Pueri rident. Puella nön ridet. ego nös
tü vös
Pueri: "Cür tü nön ridös, cum nös ridömus?"
Puella: "Ego nön rideö, quia vös me ridötis!" rideö ridemus
rides ridötis
cRideöridömus'dicitur persöna prima, 'ridEsridetis' per­ ridet rident
13 kl. söna secunda, 'ridet rident' persöna tertia.
Singulän's Plürälis sing. plür.
Persöna prima ridelö ridölmus ! -ö -mus

Persöna seam'da ridEIs ridöltis n -s -tis

Persöna tertia ridelt ridelnt ln -t -nt
Exempla: [l] clämlö clämälmus; [2] ridelö ridölmus; [3]
diclö diclimus; facilö facilmus; [4] audilö audilmus. [1] clämälre
clämlö clämä mus
Malus discipulus in lüdö clamat et ridet. Qui id nön facit, clämä : clämä tis
cläma t cläma nt
et omnia verba magistri audit, bonus est discipulus.
[2] ridölre
Bonus discipulus malö dicit: "Ego bonus discipulus sum: in ride & ridö mus
rïdö s ridö tis
14 LII ludo nec clämö nec rideö, et omnia verba magistri audiö. At ri e t ride nt
tü malus discipulus es: in ludo clämäs et ride's nec verba [3] diclere
die 6 'c imus
magistri audis! Vörum dicö! Nönne hoc facis?" Malus disci­ dic is dicitis
pulus: "Quod dicis vömm nön est: ego hoc nön faciö!" dic it dic unt

115
CAP. XV

ace re
faci 6 faci nais Mali discipuli in lüdö clamant et rident. Qui id nön faeno:
faci s faci tis
faci : faci unt et omnia verba magistri audiunt, boni simt discipuli.
[4] audilre Boni discipuli malis dicunt: "Nös boni discipuli sumus :
audi ö audi mm
audi s audi Iis
lüdö nec clämämusnec ridämus, et omnia verba magistri auf­
audi : audi unt mus. At vös mali discipuli estis: in lüdö clämätis et ridin's ne;
esse
sum starms verba magistri auditis! VErum dicimus! Nönne hoc facia—"'
es estis Mali discipuli: "Quod dicitis viarum nön est: nös hoc nic
est sunt facimus!"
[l] -6 -ämus [1] Ut 'clämö clämämus' döclinantur verba quörum infiniti—
-äs «uis
-ai -am
vus dESinit in -äre.
[2] -eö imus [2] Ut *rideö ridämus' dEclinantur verba quörum infinitis-.;;
-äs -e'tis
-et -ent
diesinit in -äre.
[3] -6 -inms [3] Ut 'dicö dicimus' dedinantur verba quörum infiniti-æ
-is -itis
-it -unt desinit in -ere, praeter ea quae -i- habent ante -6 et -un:. :
-io' -imus 'faciö faciunt': accipere, aspicere, capere, facere, fugere. :­
-is -itis
-ii iam: cere, incipere, parere, cet.
[4] -i6 -ïmus [4] Ut 'audiö audïmus' döclinantur verba quörum infinitis—.:
-ïs -itis
-it -iunt desinit in -ïre, praeter verbum ire (pers. 1 sing. eö, pers. :
ire plür. eum), item ab—ire,ad-ire, ex-ire, red-ire, cöt.
eö imus
is itis Ut 'sum sumus' dedinantur verba quörum infinitivusdis­
tt eum:
nit in -esse, ut ab-esse, ad-esse, in-esse, ciet., et posse (pers :
posse
pos-sum pos-sumus pos-sum pos-sumus, n pot-es pot-estis, m pot-est pos-sun:
pot-es pot-estis
pot-est pos-simt
PENSV M A
Märcus ad lüdum ven—nec ianuam puls-. Magister: "Ciu-:;
iänuam nön puls-, cum ad lüdum ven—?"Marcus: "Ego iin:—
am nön puls—cum ad lüdum ven-, quod nec Sextus nec Tit—.;­
id facit. Audite, Sexte et Tite: vös iänuam nön puls- cum ::
lüdum ven—!"Sextus et Titus: "Nös iänuam puls—cum ::
lüdum ven—!" Magister: "Tacöte! Aperite librös!" Titus
"Ego librum nön hab-." Magister: "Cür librum nön hab—.
Tite?" Titus: "Librum nön hab-, quod Märcus meum librui:
hab-!" Märcus: "Sed vös meäs res hab-!" Titus et Sextus
"Nös rös tuäs nön hab—!"
Magister discipulos dormire videns exclamat: "ö pueri

116
 CARXV

Domi—!Ego recit—,vös nön and-!" Marcus: "Ego te recitare Vocäbula nova:

and—. Nön domi—." Titus et Sextus: "Nec nös dorm—. Te lüdus
magister
recitäre aud—.Bene recit-, magister." Magister: "Ego bene discipulus
recit—,at vös male recit—!Mali discipuli es—!"Discipuli: "VE­ virga
sella
rum nön dic—,magister. Boni discipuli s—:in ludo nec cläm— iänua
virum
nec rid—, et tö and—!"
tergum
malum
PENSVM B lectulus
sevörus
Mane pueri in — eunt. Pueri qui in lüdum eunt — sunt. Qui tacitus
vörus
lüdum habet — est. Marcus magistrum metuit, nam Diodo­ posterior
rus magister — est qui puerös improbös — verberat. inferior
prior
Intrat magister. Sextus de —- surgit. Güteri discipuli — punire
adsunt. Magister —: "ö, discipulös improbös!" Sextus: "Num considere
exclämäre
ego improbus —?" Magister: "— discipulus improbus nön es, dESinere
— [: sed] cöteri discipuli improbi sunt!" redire
reddere
Post Sextum venit Titus, — [: deinde] Märcus. Märcus recitare
— [: östium] nön pulsat, — lüdum intrat, nec magistrum licere
sum
salutat.-Magister: "Discipulus improbus --, Marce! — ad me
veni!" Magister — Marci verberat. Tergum est — pars corpo­
ris. Magister puerum verberare —. Märcus ad sellam suam
— neque —. Magister: "— [: cür] nön cönsïdis?" Märcus:
"Sedöre nön —, quod pars tergi — mihi dolet!"

PENSVM C
Quö pueri mine eunt?
Quis est Diodorus?
Cür puerimagisz metuunt?
Quis discipulus primus ad lüdum advenit?
Quid facit Titus antequam lüdum intrat?
Cür Titus librum suum nön habet?
Quis est discipulus improbissimus?
Cür Quintus in lüdum ire nön potest?
Cür magister recitare dösinit?
'Iune magister an discipulus es?
Num tü ianuam pulsas antequam cubiculum tuum inträs?

117
CAPITVLVM SEXTVM DECIMVM CAP. XVI

navis Römäna

TEMPESTAS
inter-esse
quörum : ex quibus Italia inter duo maria interest, quörum alterum, quod !
situs -a -um: situm est
: est (ubi?) suprä Italiam situm est, *mareSuperum' sive *Hadriäti­
sive : vel
appellare : nöminäre cum' appellatur, alterum, infrä Italiam situm, *mare
inferus -a -um H supe­ inferum' sive *Tüscum'. 'Iötum illud mare longum et
rus -a -um
lätum quod inter Euröpam et Africam interest 'mare 5
nostrum' appellatur inRömänis.
ad : apud
Tiberis -is m (acc -im, Urbs Röma nön ad mare, sed ad Tiberim flümen sita
ab! -i)
paulum H multum est viginti milia passuum inmari. Quod autem paulum
nävis -is[ aquae est in Tiberi, magnae nävös in eö flümine navi­
nävigäre( nävis
gäre nön possunt. Itaque parvae tanturn nävös Römam lO
adeunt.
Ostiam omnös nävös adire possunt, id enim est oppi­
maritimus -a -um : ad
mare situs dum maritimum quod magnum portum habet. Ad ös­
portus -üs m
tium Tiberis sita est Ostia. (*Ostium' sive *ös' fluminis
locus -i m
in-lluere dicitur is locus quö flümen in mare influit; östia sita est 15
eö locö (ab!) : ilieö eö locö quö Tiberis in mare inferum influit.)
locö, Illic I,'

118
 CAP. XVI

Alia oppida maritima quae magnös portüs habent

sunt Brundisium, Ariminum, Genua, Puteolï. Haec Puteolï -örum mpl

omnia oppida in örä maritimä sita sunt. (öra maritima öra -ae ]"

2O est fïnis terrae, unde mare incipit. Portus est locus in

örä maritimä quö nävös ad terram adire possunt.) In öra öra : öra maritima

Italiae multi portüs sunt. Ex omnibus terris in portüs

Italiae veniunt nävös, quae mercös in Italiam vehunt. merx mercisf

(Mercös sunt rös quäs mercätöräs emunt ac vöndunt.)

25 Nön modo mercös, sed etiam homines navibus ve­
Ostiensis-e ( Ostia
huntur. Portus Ostiensis semper plenus est hominum semper : omni tempore
qui in aliäs terräs nävigäre volunt. Is qui nävigäre vult
nauta -ae »:
adit nautam qui bonam nävem habet. Sï äör tranquillus tranquillus -a -um
: quiötus
est, necesse est ventum opperiri. (Ventus est äär qui opperiri : exspectare
ventus -ï m
30 movötur.) Cum nüllus ventus super mare flat, tranquil­ flare: ventus flat (: mo­
vötur)
lum est mare; cum magnus ventus flat, mare turbidum turbidus -a -um: (mare)
t.um c—b
tranquillum
est. Tempestas est magnus ventus qui mare turbat ac tempestas -ätisf
turbare : turbidum fa­
flüctüs facit qui altiöräs sunt quam nävös. Nautae tem­ cere
fluctus -üs m
pestätös metuunt, nam magni flüctüs nävös aquä im­
irn-plEre : plönum fa—
35 plöre possunt. 'Ium nävös et nautae in mare merguntur. cere

navis et nautae in mare

merguntur
CAP. XVI

mariturbido (ab!): dum Nautae nec mari turbidö nec mari tranquillö nävigäre
mareturbidum est
opperiuntur: exspectant volunt; itaque in portü ventum secundum opperiuntur
ventö secundö (ab!) : (id est ventus qui a tergö flat). Ventö secundö nävös &
dum ventus secundus
est portü Egrediuntur: völa ventö implentur ac nävös plönïs
e-gredï : exire; Egredi­
unmr : exeunt velis per mare vehuntur.
puppis -is[ (acc-im, Pars nävis posterior puppis dicitur. In puppï sedet
ab -ï)
medium mare : media nauta qui nävem gubernat. Quomodo nävis in mediö
maris pars
gubernator -öris m : is mari gubemärï potest, cum terra nülla videtur? Guber­
qui nävem gubernat
nätor caelum spectat: in altö marï söl aut stellae eï ducös
oriri: söloritur : söl
in caelum ascendit sunt. Ea pars caelï unde söl oritur dïcitur oriöns. Par­
oriöns -entis »: H
occidöns -entis »: tös caeli sunt quattuor: oriöns et occidöns, merïdiös et

U
söl
oriens

söl SEPTENTRIONES

M
occidöns

(septem 5; "
triönös'
OLCIDENSJïw ORIENS
MERIDIES

septen-triönös -um mpl

d—D
meridiäs septentriönös. Occidöns est pars caelï quö söl occidit.
occidere ...; oriri
Meridiös dïcitur ea caeli pars ubi söl meridie vidötur;
conträrius -a -um pars contraria septentriönös appellatur ä septem stellis
( contra
quae semper in ea caeli parte stant. Iïs qui ad septentri­ kl! 0

dextra -ae[ : manus d. önös navigant, oriönsä dexträ est,äasinisträ occidens,

sinistra -ae[ : manus s.
serönus -a -um: (caelum)
s.um : sinenübibus
simul : ünö tempore
meridiesäatergö. OI'ICDSet occ1dens partes contrariae
sunt, ut meridies et septentriones. —
Hodie caelum serönum et ventus secundus est. Nävös
multae simul & portü östiönsï (egrediuntur. Inter eös SS

120
 CAP. XVI

hominös qui nävös conscendunt est Medus, qui ex Italia cön-scendere: ascen­
dere
proficiscitur cum amica suä Lydia. Mödus, qui Graecus proficisci: abire

est, in patriam suam redire vult. Graecia nön modo

ipsius patria est, sed etiam Lydiae. ipse -a -um, gen -ius

Medus et Lydia ex Italia proticiscentös omnös rös

suäs söcum ferunt: pauca vestimenta, paulum cibi nec
multum pecüniae:
multum pecuniae. Praeterea Lydia parvum librum fert, magna pecünia
praeter-ea : praeter eäs
quem sub vestimentis occultat. rös
söleoriente : dum söl
Söle oriente navis eörum & portü Egreditur multis oritur
multis spectantibus:
65 hominibus spectantibus. Navis plönis velis altum petit. dum multi spectant
altum -i n : altum mare
Aliae nävös eam sequuntur. sequi : venire post; eam
sequuntur : posteam
Medus in puppim ascendit. Lydia eum sequitur. Ex veniunt

altä puppi sölem orientem spectant. lam procul abest

vix : prope nön
Ostia, homines qui in portü sunt vix oculis cerni pos­ cernere : vidöre (id
quod procul abest)
70 sunt. MEdus montem Albanum, qui prope villam Iülii
situs est, cernit et "Vale, Italia!" inquit, "Valöte montös
ire: eo" imus
et vallös, campi silvaeque! Ego in terram eö multö pul­ is itis
it eum
chriörem, in patriam meam Graeciam!" Medus laetatur laetari: laetus esse,
gaudöre
neque iam dominum suum sevörum verötur. veräri : timöre

75 Lydia collös in quibus Röma sita est procul cernit et

"Vale, Röma!" inquit, "Nön sine lacrimis te relinquö,
nam tü altera patria es mihi." Lydia vix lacrimäs tenöre
potest.
Medus faciem Lydiae intuötur et "Nonne gaudös" intuöri : spectare
80 inquit, "mea Lydia, quod nös simul in patriam nostram
redimus?"
Lydia Mödum intuens "Gaudeo" inquit "quod mihi

121
CAP. XVI

xl.­

licet («Ldat) licet töcum venire. At nön possum laetari quod omnes
amicäs meäs Römänäs relinquö. Sine lacrimis Römä
labi : cadere proficisci nön possum." De oculis Lydiae lacrimae lä­
buntur.
complecti: eam complec­ Medus eam complectitur et "Tergö oculös!" inquit,
titur : bracchia Circum
corpus eius pönit "Ego, amicus tuus, qui tö amö, töcum sum. In patriam
nostram imus, ubi multi amici nös opperiuntur." His
verbis Medus amicam suam tristem cönsölätur.
paulopost : post Paulö post nihil a näve cernitur praeter mare et cae­
paulum (temporis)
quam in partem? : in lum. MEdus gubernatorem interrogat: "Quam in par­
quam partem?
tem nävigämus?" Ille respondet: "In meridiem. Ecce
söleduce : dum söl dux söl oriöns mihi a sinistra est. Söle duce navem gubemö.
est, söle dücente
Bene nävigämus ventö secundö atque caelö seränö."
loqui : verba facere Dum ille loquitur, Medus occidentem spectat et nü—
(dicere); «» tacöre
ater -tra -trum : niger bös äträs procul suprä mare oriri videt; simul mare tran­
lit : esseincipit quillum fit. "Nön serönum est caelum" inquit, "Ecce
'ut-* nübös atrae..."
Gubemätor statim loqui diesinitet nübös spectat; tum
vela aspiciäns exclamat: "Quid (malum!) hoc est? Nü­
bESätrae ab occidente oriuntur et ventus simul cadit! ()
Neptüne! Defende nös ä tempestate!" Nauta Neptü­
fulgur
-uris " num, deum maris, verötur.
in-vocäre
"Cür Neptünum invocäs?" inquit Medus, "Prope
tranquillum est mare."
Gubernator: "Adhüc tranquillum est, sed exspecta
paulum : paulum tem­ paulum: simul cum illis nübibus ätris tempestas oriri
poris
tonitrus -üs m : quod solet cum tonitrü et fulguribus. Neptünum invocö,
auditur post fulgur

122
 CAP. XVI

11 O quod ille dominus maris ac tempestatum est." Nauta

perterritus tempestatem venientem opperitur.
Paulö post tötum caelum ätrum iit, ac fulgur ünum et
alterum, tum multa fulgura caelum et mare illüstrant.
Statim sequitur tonitrus cum imbre, et simul magnus
11 VI ventus fläre incipit. Mare tempestate turbatur, ac navis,
quae et homines et mercös multäs vehit, fluctibus iactä­ iactäre : iacereatque
iacere
tur et vix gubernäri potest. Nautae multum aquae &
haurire
näve hauriunt, sed nävis nimis gravis est propter mer­ propter prp-i-acc
cös. Hoc vidöns gubernator "Iacite mercös!" inquit nau­
120 tis, qui statim mercös gravös in mare iacere incipiunt,
spectante mercätöre, qui ipse quoque näve vehitur. Ille spectantemercatore:
dum mercator spectat
tristis mercös suäs de näve läbi et in mare mergi videt.
Nömö eum cönsölätur! Nävis paulö levior fit, simul vörö ...verö : sed..: simul
vörö : sed simul
tempestas multö turbidior et flüctüs multö altiores fiunt. fltfïum

125 Medus perterritus exclamat: "ö Neptüne! Servä servire

me!" sed vöx eius vix auditur propter tonitrum. Nävis

aquä implöri incipit, neque enim nautae satis multum
aquae haurire possunt.
CEteris perterritis, Lydia caelum intuötur et clamat: cöterisperten'itis : dum
cöteri perterriti sunt
"Serva nös, domine!"
Medus: "Quis est ille dominus quem tü invocäs?"
Lydia: "Est dominus noster Iösüs Christus, qui nön
modo hominibus, sed etiam ventis et mari imperäre
potest."
135 Medus: "Meus dominus nön est ille! Ego iam nüllius nullus -a -um, gen -ius

domini servus sum. Nömö mihi imperäre potest!"

123
CAP. XVI

Hic magnus flüctus navem pulsat. Medus Lydiam

nec vero : sed nön labentem complectitur ac sustinöre cönätur, nec vörö
ipse pedibus stäre potest. Medus et Lydia simul läbun­
locö (ab!) movöre : & tur. Medus surgere cönätur, nec vörö se locö movöre
locö movöre
potest, quod Lydia perterrita corpus eius complectitur.
iterum : rursus Lydia iterum magnä vöceChristum invocat: "ö Chris­
üt fiunt, inf fieri te! Iubö mare tranquillum fieri! Servä nös, domine!"
Medus ös aperit ac Neptünum iterum invocare vult,
sed magnus llüctus ös eius aqua implet. Medus loqui 45

cönätur neque potest.

Tum vörö ventus cadere incipit! Iam flüctüs nön tanti
sunt quanti paulö ante. Nautae fessi aquam haurire de­
sinunt ac laetantös mare iterum tranquillum fieri aSpi­
ciunt. 150

GRAMMATICA LATINA
dEpönEns -entis (di-p) Verba däpönentia
[1] ubi : -ätur -antur Mädus laetatur(: gaudet) nec dominum verötur(: timet).
[Z] -äri : -e'tur -etwur Nauta nön proficiscitur (: abit), sed ventum secundum op­
[3] -ï: -itur -untur
[4] -ïrï: -itur dantur peritur (: exspectat). 155
Egredi (egrediuntur *Laetärï', *verärï', 'proüciscï' , *opperïrï' verba dEpönen­
oriri oritur
tia sunt. Verbum dapönEnsest verbum quod semper formam
Vocabula nova:
nävis verbi passivi habet (praeter participium: laetans, veröns, pro­
portus liciscäns, opperiäns) atque in locö verbi äctivi pönitur.
locus
öra Alia exempla verbörum döpönentium: cönsöläri, cönäri, —
60
merx intuöri, sequi, loqui, läbi, complecti, (egredi,oriri.
nauta
ventus Mödus ex ltaliä proficisce'ns sölem orientem intue'tur. Nävis
tempestas & portü Egreditur; aliae nävös eam sequuntur. Dum Lydia
fluctus
velum loquitur, lacrimae de oculis eius labuntur. Medus eam com—
puppis plectitur et cönsölärï cöna'tur. 165
gubernator

124
 CARXVI

oriöns
PENSVM A occidöns
septentriönös
Nautae, qui Neptünum ver-, tempestatem opper—.Medus et altum
Lydia ex Italia proficisc-. Lydia Medum in puppim ascen­ tonitrus
fulgur
dentem sequ-. Dum nauta loqu-, Mädus occidentem intu-, situs
unde nübös ätrae ori-. Simul tempestas or—.Mercator tristis superus
inferus
mercös suäs in mare läb—videt; nämö eum cönsöl—potest. maritimus
Qui ab amicis proficisc- laet—nön potest. tranquillus
turbidus
contrarius
PENSVM B serönus
äter
Brundisium est oppidum — (in — maritimä situm) quod interesse
magnum—habet. Portusest—quö—ad terramadirepossunt. appellare
navigare
Cum nüllus — flat, mare — est. — est magnus ventus qui influere
mare—et altos—facit. Gubemätor est—qui in—nävis sedöns opperiri
fläre
navem—. Partescaelisunt—et—,—et meridiös.Oriensestea turbäre
caeli pars unde söl —, occidäns est ea pars quö söl —. implöre
Egredi
Medus et Lydia nävem — atque ex Italiä —. Ventus — est, gubemäre
oriri
navis plönis — ex portü —; sed in altö mari tempestas —: occidere
magnus ventus —-incipit et tötum mare turbidum —. Nautae conscendere
proficisci
aquam &näve — et — in mare iaciunt. Medus Neptünum —: sequi
"ö Neptüne! — me!" Nävis flüctibus — nec — [: sed nön] cernere
laetäri
mergitur. vereri
intuöri
läbï
PENSVM C
complecti
Quae nävös Römam adire possunt? consolari
loqui
Quid est 'östlum' fluminis? invocare
Num Tiberis in mare Superum influit? iactare
haurire
Quandö nävös &portü Egrediuntur? servire
Ubi sedet gubernätor et quid agit? cönärï
üeri tit fiunt
Quae sunt quattuor partes caeli? paulum
Quäs rös Medus et Lydia söcum ferunt? semper
simul
Quö Medus cum amica suä ire vult?
Cür tristis est Lydia?
Quem deum invocant nautae?
Cür mercös in mare iaciuntur?
propter
Num nävis eörum mergitur? döpönEns

125
CAPITVLVM SEPTIMVM DECIMVM
discipulus digitis
computat
discere: discipulus
discit
docäre: magister docet
rte-scire: nön scire
doctus -a -um
ivi-doctus: nön doctus
, & if , Sextus
**eïä
«15 mata
prüdöns -entisH stultus
industrius -a -um
H piger rgra -grum
quis-que- et unus et alter
et ættius...; accquem-que
quisque ante suum sellam
nem ebrum'- nemö ex
iis
dicere, imp dic! dicite!
tollere
126
CAP. XVII
NVMERI DIFFICILES
In lüdö pueri numerös et litteras discunt. Magister pue­ u.
rös numerös et litteras docet. Magister puerös multäs
rös docere potest, nam is multäs rös scit quäs pueri
nesciunt. Magister est vir doctus. Pueri adhüc indocti
sunt.
Qui paulum aut nihil discere potest, stultus esse dici­
tur. Qui discere nön vult atque in lüdö dormit, piger
esse dicitur. Discipulus qui nec stultus nec piger est,
sed prüdöns atque industrius, multäs räs ä magiströ
discere potest. —
Magister Diodörus recitäre dösinit et puerös aspicit,
qui taciti stant ante suam quisque sellam; nömö eörum
dormit. Magister discipulum quemque cönsidere iubet,
primurn Sextum, deinde Titum, poströmö Marcum.
Magister: "Nunc tempus est numerös discere. Pri­ —l
5
mum dïc numerös ä decem üsque ad centum!"
Quisque puer manum tollit, primum Sextus, tum Ti­
tus, poströmö Märcus. Magister Titum interrogat.
 CAP. XVII

Titus: "Decem, ündecim, duodecim, tredecim, quat­ x decem

XI ün-decirn
2O tuordecim, quindecim, sedecim, septendecim, duode­ duo-decim
tre-decim
viginti, ündöviginti, viginti, viginti ünus, viginti duo. .." quattuor-decim
xv quin-decim
Hic magister eum interpellat: "Necesse nön est om­ se-decim
septen-decim
näs numerös dicere; inviginti dic decimum quemque duo-dö-viginti
ün-dö-viginti
numerum tantum, Tite!" xx viginti
trigintä
25 Titus: "Viginti, triginta, quadrägintä, quinquaginta, quadraginta
L quinquägintä
sexaginta, septuaginta, octögintä, nönägintä, centum." LX sexaginta
Lxx septuägintä
Magister: "Bene numeras, Tite. Iam tü, Sexte, dic mccx octögintä
xc nönägintä
numerös incentum ad mille!" C centum

Sextus: "Longum est tot numerös dicere!" tot (indäd) : tam multi

Magister: "At satis est decem numerös dicere, id est

centösimum quemque." centesimus-a -um : c
-)
Sextus: "Centum, ducenti, trecenti, quadringenti, centum
du-centi -ae -a
quingenti, sescenti, septingenti, octingenti, nongenti, tre-centi -ae -a
quadringenti -ae -a
mille." quin-genti -ae -a
ses-centi -ae -a
3 'I! Magister: "Quot sunt trigintä et decem?" septin-genti -ae -a
zzvgaæng
Dccc octin-genti -ae -a
Omnös pueri simul respondent, nömö eörum manum Dooccnön-genti -ae -a
Wen mille
tollit. Tituset Sextus ünö öre dicunt: "Quadraginta."
Märcus vörö dicit: "Quinquaginta." Quod Märcus dicit
rectus -a -um
röctum nön est. Respönsum Titi et Sexti rectum est: ii responsum-i n : quod
respondötur
rccte respondent. Responsum Marci est pravum: is prävus -a -um 4-9röctus
praveH recte
prave respondet.
II Magister Titum et Sextum laudat: "Vös röctö respon­ laudare

dens, Tite et Sexte. Discipuli prüdentös atque industrii

estis." Deinde Märcum interrogat: "Quot sunt trigintä
45 et septem?"

127
CAP. XVII

Marcus: "Ad hoc röcte respondöre possum: trigintä

triginta septem et septem sunt triginta septem."
: xxxvu (37)
"Rücte respondös, Marce" inquit magister, "Quot
sunt triginta et octö?"
facilis -e Marcus: "Facile est ad hoc respondöre." 50

Magister: "Nön tam facile quam tü putas!"

Marcus: "Trïgintä et octö sunt triginta octö."
duo-de-quadrägintä Magister: "Präve dicis! Trïgintä et octö sunt duode­
: xxxvm (38)
quadraginta. Quot sunt trigintä et novem?"
Marcus: "Trïgintä novem." 55

Magister: "ö Märce! Id quoque pravum est. Trïgintä

ün-de-quadiägintä et novem sunt undequadraginta. Cür nön cögitäs ante­
: xxxix (39)
cögitäre quam respondös?"
Marcus: "Semper cögitö antequam respondeö."
Magister: "Ergö puer stultus es, Marce! Cögitäre nön
stultus es
stultä respondös potes! Nam stulte et prave respondös!" Magister Mär­
reprehendere H laudare cum nön laudat, sed reprehendit.
numquam : nüllö tem­ Marcus: "Cür ego semper a te reprehendor, num­
pore
numquam «—semper quam laudor? Titus et Sextus semper laudantur, num­
quam reprehenduntur.» 65

Magister: "'Iü eime nön laudäris, Marce, quia num­

quam röcte respondös. Semper prave respondös, ergö
reprehenderis!"
dif-ticilis -e H facilis Marcus: «At id quod ego interrogor nimis difficile
est. Atque ego semper interrogor!" 70

Magister: "Tü nön semper interrogäris, Märce. Titus

saepe : multis tempo­ et Sextus saepe interrogantur."
ribus

128
 CAP. XVII

Märcus: "Nön tam saepe quam ego."

Titus: "Nös quoque saepe interrogamur, nec vörö
7 (II prave respondömus. Itaque nös ä magiströ laudamur,
nön reprehendimur."
Marcus: "Et cür vös semper laudämini? Quia id quod
vös interrogämini facile est — ego quoque ad id röctö
respondere possum. Praeterea magister amicus est pa­
8O tribus vestris, patri meö inimicus. Itaque vös numquam
reprehendimini, quamquam saepe prave respondötis; quamquamH quia
ego vörö numquam laudor, quamquam saepe röcte re­
spondeö!"
Sextus: "At fräter tuus saepe laudatur, Marce."
85 Magister: "Rücte dicis, Sexte: Quintus bonus disci­
pulus est, et industrius et prüdöns." Quintus ä magiströ
laudatur, quamquam abest.
III Sextus: "Nönne tü laetaris, Marce, quod fräter tuus absöns-entis : qui abest

etiam absöns ä magiströ laudatur?"

Marcus: "Ego nön laetor cum fräter meus laudäturl
Et cür ille laudätur hodie? Quia discipulum absentem
reprehendere nön Convenit!"
Magister iratus virgam tollöns "Tacöte, pueri!" in­
quit, "Nönne virgam meam verömini?"
95 Märcus: "Nös nec te nec virgam tuam verömur!"
Magister, qui verba Marci nön audit, ex sacculö suö
duös nummös prömit, assem et dönärium, et "Ecce" prömere : sumere (&
locö)
inquit nummös ostendöns "as et dönärius. Ut scitis, as assis m
dEnärius -i m
ünus söstertius est quattuor assöset ünus dEnärius quat­ lsöstertius : IVassis
ldönärius : IVsöstertii

129
CAP. XVII

tuor söstertiï. Quot assös sunt quattuor söstertiï, Tite?" .—

00
«
Titus digitis computat: ...quattuor...octö...duode­
cim...sedecim: quattuor söstertiï sunt sedecim assös."
Magister: "Et decem dönärii quot söstertiï sunt?"
Titus: "Quadraginta."
duo-dE-quinquägintä Magister: "Quot dEnärii sunt duodöquïnquägintä 105
: vaut (48)
söstertiï?"
Titus magiströ interroganti nihil respondet.
Magister: "Responsum tuum opperior, Tite. Cür
mihi nön respondös?"
Titus: "Nöndum tibi respondeö, quod primum cögi­ 10

oportäre: oportet : täre oportet. Duodöquinquägintä est numerus diffi­

necesse est, convenit
cilis!"
-,,
Sextus: "liga respönsum Sextus manum tollöns "Ego respönsum scio inquit.
sciö"
Sextus dicit 'se"respön­ Magister: "Audi, Tite: Sextus dicit *se respönsum
sum scire'
scïre.' Sed exspecta, Sexte! Nön oportet respondöre 15

antequam interrogatis."
Titus: "Duodöquinquägintä söstertiï sunt dcnäriï...
certus -a -um quattuordecim? an quindecim? Nön certus sum!" Titus
in-certus : nön certus nön certus, sed incertus est, et respönsum incertum dat
magiströ. 120

Magister: "Responsum certum magiströ dare opor­

tet. Respönsum incertum nüllum respönsum est. Nunc
tibi licet respondöre, Sexte."
Quamquam difficilis est numerus, Sextus statim rccte
respondet: "Duodöquinquägintä sestertii sunt duo­ 25

decim denarii."

130
 CAP. XVII

Magister iterum Sextum laudat: "Bene computäs,

dare: dö damus
Sexte! Semper rccte respondös. Ecce tibi assem dö." das datis
dat dant
Diodörus assem dat Sextö, et dönärium in sacculö re­ re-pönere: rursus
ponere
pönit.
Marcus: "Discipulö tam industriö dönärium dare
oportet. Largus nön es, magister. Pecüniam tuam nön largus -a -um : qui
multum dat
largiris." largiri : multum dare
Diodörus: "Nön oportet pecüniam largiri discipulis."
135 Marcus: "Quare igitur tot numeros difticilös dis­ quä-rö?: cür?
cimus?"
Magister: "Quia necesse est computare scire, ut mul­
tis exemplis tibi demonstrare possum. Si tria mäla ünö dö-mönsträre : möns­
trare (verbis)
asse constant et ni decem assös habös, quot mäla emere
potes?"
Marcus: "Tot assös nön habeo — nön tam largus est
pater meus; nec mihi licet tot mäla emere."
Magister: "Id nön dicö. Ecce aliud exemplum: Si tü
sex assös cum frätre tuö partiris, quot sunt tibi?" partiri : dividere(in
partös)
14 M Marcus: "Quinque!"
Magister: "In aequas partös pecüniam partiri oportet.
Si vös sex assös aeque partimini, quot tibi sunt?" aeque partiri : in aequäs
partes dividere
Marcus: "Pecuniam meam exiguam nön largior nec
partior cum aliis!"
150 Poströmö magister "ö Marce!" inquit, "hoc modö
nihil te docöre possum! Tam stultus ac tam piger es
quam asinus!"

131
CAP. XVII

GRAMMATICA LATINA
Persänae verbi passivi
Ego ä magiströ laudor : magister me laudat. 155

Tü ä magiströ laudäris : magister te laudat.

Nös ä magiströ laudamur : magister nös laudat.
Vös a magiströ laudämini : magister vös laudat.
Singuläris Plürälis
Persöna prima laudlor laudälmur
Persöna secunda laudälris laudälminï
111 414? Persöna tertia laudältur laudalntur
Exempla: [l] iactlor iactälmur; [2] videlar vidölmur; [3]
merglor merglimur; [4] audilor audilmur.
[1] iactärli
iactlar iactä mur Nauta, qui flüctibus iactätur ac mergitur: "Fluctibus iactor — 65
iacta n's iacta mim" ac mergar! Serva me, Neptune, qui prope ades, quamquam
iacta tur iacta atur
[2] videlri nec vidän'snec audiri: ab hominibus." Neptunus: "Fluctibus
vide or vide mr iactän's, nauta, nec vörö mergen's! Nam ego adsum, quam­
. ­
vide ris vide
vide tur vide ntur quam nec videor nec audiar." Deus ab hominibus nec vidätur
[3] tu ergli
merg ar
mergwen's
..­
merg intur
merg
nec auditur.
Nautae, qui fluctibus iactantur ac merguntur: "Fluctibus
170

merg litur merg untur iactämur ac mergimur! Servate nös, ö dei boni, qui prope
[4] audilri
audi or audi nuer adestis, quamquam nec vide'minï nec audïminï ab homini­
audi ris audi mim"
audi mr audi untur bus." Dei: "Fluctibus iactäminï, nautae, nec vörö mergirm'nï!
Nam nös adsumus, quamquam nec vidämur nec audïmur."
Dei ab hominibus nec videntur nec audiuntur.
[l] [1] Ut 'laudor laudämur' declinantur verba passiva et dEpö­
?" nentia quörum infinitivus dösinit in -äri.
[21 lia; [2] Ut *videorvide'mur' döclinantur verba passiva et döpönen­
«itur tia quörum infinitivus dösinit in -ärï. 180

[3] Ut *mergormergimur' declinantur verba passiva et döpö­

nentia quörum infinitivus dasinit in -ï (praeter ea quae -i­
habent ante -or et -untur, ut 'capior capiuntur', *ögredz'orEgre­
diuntur-').
[4] Ut 'audior audïmur' döclinantur verba passiva et dEpönen­
tia quörum infinitivus dösinit in -ïrï (sed 'orïrï oritur').
Exempla verbörum döpönentium: [l] laetlor laetälmur;

132
 CAP. XVII

[2] verelar verölnmr; [3] sequlor sequlimur; [4] partilor par­

tïlmur. .
verear
Lydia: "Ego Neptunum nön vereor. 'Iïme eum verön's, : timeö :
nauta?" Nauta: "Omnös nautae deum maris verömur." Lydia: vereris veröminï
: times
"Cur Neptünum veremini?" verömr
Nautae Neptünum verentur, Lydia eum nön verözur. : time:

PENSVM A
Marcus a magiströ nön laud—,sed reprehend—. Marcus: "Cür
ego semper'reprehend—, numquam land—?Titus et Sextus
semper land—, numquam reprehend—." Magister: "'Iïi nön
land-, sed reprehend—,quia prävö respondös." Marcus: "Sed Vocäbula nova:
ego semper interrog—l" Sextus: "TE nön semper interrog-; responsum
as
nös saepe interrog—nec prave respondömus: itaque si magis­ dönärius
doctus
trö land—,nön reprehend—." Marcus: "At facile est id quod indoctus
vös interrog—zitaque röctö respondötis ac land—!"Titus: "Nös piger
prüdöns
magistrum ver—.Nönne tu eum ver—?"Märcus: "Ego ma­ industrius
gistrum nön ver—.Cür vös eum ver—?" rectus
prävus
facilis
PENSVM B difficilis
absens
Discipulus est puer qui —. Vir qui puerös — magister est. certus
Magister est vir — qui multäs rös — quäs pueri —. Sextus incertus
largus
nec stultus nec piger, sed — atque — est. Magister interro­ centesimus
gat, discipulus qui respondöre potest manum —. Nön — trödecim
quattuordecim
respondEre antequam magister interrogat. Magister: "— nu­ quindecim
merös a decem — ad centum!" — puer manum tollit, pri­ ' ecim
septendecim
mum Sextus, deinde Titus, — Märcus. Sextus numerös dicit: duodeviginti
"x, XI, XII, XIII, XIV, xv, XVI, XVII, XVIII, XIX, xx, xxx, XL, undeviginti
quadraginta
L, LX, LXX,LXXX,xc, c." Sextus bonus discipulus est, qui quinquaginta
semper — respondet; itaque magister eum —. Marcus, qui septuägintä
quadringenti
semper — respondet, ä magiströ —: "— rccte respondös, quingenti
sescenti
Marce! Cür nön — antequam respondös?" Marcus: "Cür-Ti­ septingenti
tum nön interrogas? Is nön tam — interrogatur quam ego." octingenti
nongenti
Magister: "Iam eum interrogo: quot sunt XXIet LXVIII?"Ti­ discere
tus: "Lxxxvn? an LXXXVIII?"Titus nön —, sed — est ac docöre

133
CAP. XVII

scire magiströ — incertum dat. Sextus vörö rccte respondet, —

nescire
tollere difficile est id quod interrogätur. Quod Märcus interrogätur
interpelläre nön difficile, sed — est.
laudäre
cögitäre Unus — est IV sästertiï, ünus söstertius rv —.
reprehendere
prömere PENSVM C
oportere
computäre Quid pueri discunt in lüdö?
repönere
Cür Sextus &magiströ laudätur?
dEmönsträre Cür Märcus reprehenditur?
Estne facile id quod Titus interrogätur?
Cür Titus nön statim respondet?
Uter recte respondet, Titusne an Sextus?
Quot sunt ündötrïgintä et novem?
Träs söstertiï quot sunt assös?
Quot dönäriï sunt octögintä sästertiï?
Num facilös sunt numeri Römänï?
'Iïme ?:magiströ tuö laudäris?

134
CAPITVLVM DVODEVICESIMVM CAP. XVIII

LITTERAE LATINAE
litterae dicuntur
Discipulï nön modo numerös, sed etiam litteräs dis­ A *ä' N *en'
B (æ, O (6,
cunt. Parvi discipuli, ut Marcus et Titus et Sextus, litte­ C (ce, P (per
D (de) Q (cü,
räs Latinas discunt. Magni discipuli litteräs Graecäs et B (E, R (er,
F *eP s 'es'
linguam Graecam discunt. Lingua Graeca difficilis est. G 'gö' T 'te'
H 'hä' v 'ü'
Ecce omnös litterae Latinae, quärum numerus est vi­ ! '? )( 'ix'
K *kä' ? *ypsilon'
ginti tres, ab A üsque ad 2: A, B, c, D, E, F, G, H, 1, K, L, L 'el' z 'zöta'
M 'em'
M, N, 0, P, Q, R, s, r, v, x, ?, z. Litterae sunt aut vöcälös
aut cönsonantös: vöcälös sunt A, E, I, 0, v, ?; cöterae (littera) vöcälis -isf
(littera) cönsonäns
sunt cönsonantös. (Etiam I et v cönsonantös sunt in -antisf
[in höc librö U u : v vö­
vocabulis IAM, VEL, vos, QVAM,cöt.) cälis (cönsonäns V v)]

Litterae ? et 2 in vocabulis Graecis modo reperiuntur

(ut in höc vocäbulö zephyrus, id est nömen venti qui ab zephyrus -i »:

occidente flat). ? et 2 igitur litterae rärae sunt in lingua rärus -a -um

Latina, in lingua Graeca frequentös. K littera, quae fre­ frequöns -entis c-brarus

quens est in lingua Graecä, littera Latina rarissima est,

135
CAP. XVIII

nam K in ünö vocäbulö Latinö tantum reperitur, id est

Kaesö -önis »: kalendae (itemque in praenömine Kaesö, quod praenö­
men Römänörum rarissimum est).
Hoc vocabulum amica quinque litteräs habet et trös
quae-que syllaba : et
prima et secunda et syllabas: a-mï-ca. Quaeque syllaba vöcälem habet, ergö
tertia syllaba
idem ea-demidem (( is numerus syllabarum et vöcälium idem est. In prima et
ea id -I--dem): idem nu­
merus (m), eademlittera in poströmä syllaba huius vocabuli eadem vöcälis est: a.
(f), idemvocäbulum (11)
per se : söla Vöcälis est littera quae per se syllabam facere potest, ut
x

a syllabam primam facit in vocäbulö amica. Sine vöcäli

facere/iieri (dci/pass):
vöeälis syllabam facere syllaba fieri nön potest. Cönsonäns per se syllabam nön
potest; sine vöcäli syl­
labafzerï nön potest facit, sed semper cum vöcäli in eädem syllabä iungitur.
iungere «» dividere In exemplö noströ m cum ï iungitur in syllabä secunda
mi, et c cum a in syllabä tertia ca.
Cum syllabae iunguntur, vocabula liunt. Cum vocä­
con-iungere: iungere bula coniunguntur, sententiae fiunt. Ecce duae senten­
tiae: Lingua in öre inest et Lingua Latina difficilis est.
uter- utra- utrum-que,
genutrius-que Vocabulum primum utriusque sententiae idem est, sed
varius -a -um H idem hoc idem vocabulum duäs rös varias significat. Item
idem ea-dem idem, acc varia vocäbula eandem rem vel eundem hominem signi­
eun-dem dan-dem idem
(( eum-eam-dem) ficäre possunt, ut östium et iänua, dominus et erus (sed
erus -i m : dominus
erus est vocabulum multö rärius quam dominus).
Qui litteras nescit legere nön potest. Magister, qui
puerös legere docet, ipse et librös Latinös et Graecös
utraque lingua : lingua
Graeca et Latina
legere potest, nam is utramque linguam scit. Quömodo
parvus discipulus hanc sententiam legit: Miles Römänus
quis- quae- quod-que,
accquem- quam- quod­ fortiter pugnat? Discipulus quamque litteram cuiusque
que, gencuius-que
sic : höc modö vocäbuli sic legit: "M-I mi, L-E-Sles: mi-les, R-o Rö, M-A

136
 CAP. XVIII

mä, Rö-mä-, N-v-s nus: Rö-mä-nus. .." Ita quodque vo­ ita : eö modo

cäbulum cuiusque sententiae ä discipulö legitur. (In häc

4(II sententia vocäbulum fortiter novum est, sed qui vocabu­
lum fortis scit, hoc vocabulum quoque intellegit, nam intellegere
miles fortis est miles qui fortiter pugnat.) fortis fortiter: miles
fortis fortiter pugnat
In lüdö pueri nön modo legere, sed etiam scribere
discunt. Quisque discipulus in tabulä suä scribit eäs
50 sententias quäs magister ei dictat. Ita pueri scribere dis­
cunt.

discipuli scribunt
magistro dictante

Magister discipulis imperat: "Prömite röguläs vestras

et lineas röctäs dücite in tabulis. 'Ihm scribite hanc sen­
linea recta
tentiam: Homö oculo":et näswn habet."
55 Quisque puer stilum et rögulam prömit et dücit line­
am rectam in tabula suä; tum scribere incipit. Discipuli
eandem sententiam nön eödem modö, sed variis modis
scribunt. Sextus ünus ex tribus pueris röcte scribit: ünus : sölus
trös tria, ab! tribus
HOMOocv1.os ET NASVMHABET. Titus sic scribit: HOMO
HOCVLOSET NASVMHABET. Märcus vörö sic: OMO OCLos
ET NASV ABET.
II Magister: "Date mihi tabuläs, pueri!" dare, imp dä! date!

137
CAP. XVIII

Discipuli magiströ tabuläs suäs dant. Is tabulam

cuiusque pueri in manus sümit litterasque eörum aspi­
quälis -e cit. Quäläs sunt litterae Sexti? Pulchrae sunt. Quälös
sunt litterae Marci et Titi? Litterae eorum foedae sunt
ac vix legi possunt. Magister suam cuique discipulö
tabulam reddit, primum Sextö, tum Titö, postremo
Märcö, atque "Pulchre et rccte scribis, Sexte" inquit,
tälis -e (: qui ita est) "Facile est tälös litteras legere. At litterae vestrae, Tite
et Märce, legi nön possunt! Foede scribitis, pigri disci­
puli!" Magister Titum et Märcum sevöre reprehendit.
pulcher, comppulchrior, Titus: "Certe pulcherrimae sunt litterae Sexti, sed
sup pulcher-tinus -a -um
meae litterae pulchriörös sunt quam Marci."
Magister: "Reddite mihi tabulas, Tite et Marce!" 75

Titus et Märcus tabuläs suäs reddunt magiströ, qui

sirnul : eödem tempore eäs simul aspicit. Magister litteräs Titi comparat cum
litteris Marci, et "Litterae vestrae" inquit "aeque foedae
sunt: tü, Tite, neque pulchrius neque foedius scribis
quam Märcus." 80

Titus: "At certe röctius scribö quam Marcus."

Magister: "Facile est rectius quam Märcus scribere,
nömö enim pravius scribit quam ille! Nön oportet se
piger, femp,pigrior, comparare cum discipulö pigerrimö ac stultissimö!
sup pigemmus -a -um
Comparä tö cum Sextö, qui röctissimö et pulcherrime
scribit." 'Ilim se vertöns ad Marcum: "Tü nön modo
foedissirnö, sed etiam prävissimö scribis, Märce! Nescis
Latine scribere! Puer pigerrimus es atque stultissimus!"
Iam Märcus multö sevörius reprehenditur quam Titus.

138
 CAP. XVIII

Marcus (parva vöce ad Titum): "Magister dicit *me

prävö scribere'; ergö litteräs meäs legere potest."
At magister, qui verba Marci exaudit, «Litteras tuäs ex-audire: audire(quod
parvä vöce dicitur)
turpes" inquit "legere nön possum, sed numerare pos­ turpis -e : foedus
sum: quattuor litteras deesse cernö. Aspice: in vocäbulö de—esse(: ab-esse)
de-est dö-sunt
95 primö et in vocäbulö postremo eadem littera H deest."
Marcus: "At semper dicö *omöabet'."
Magister: "Nön semper idem dicimus atque scribi­
mus. In vocäbulö secundö v deest, in quärtö M. Quid
significant haec vocäbula turpia oclöset näsu? Talia verba
Latina nön sunt! Nüllum röctum est vocabulum praeter
ünum et, atque id vocäbulum est frequentissimum
facilis, compfacilior,
et facillimum! Quattuor menda in quinque vocabulis! sup facillimas -a -um
mendum -i n: ut. facere
NEmö alter in tam brevi sententiä tot menda facit!" : prave scribere

Magister stilö suö addit litteris quae dESunt; ita ad-dere ( ad 4-dare

105 menda corrigit. Tum vörö "Nec solum" inquit "prave et corrigere:rectum facere

turpiter, sed etiam nimis leviter scribis. Häs lineäs te­ leviter scribere : levi
manü scribere
nuös vix cernere possum. Necesse est te stilum gravius
in ceram premere." (Discipuli in cörä scribunt, nam * apis-isf
tabulae eorum cörä operiuntur. CEra est mäteria mollis cöra -ae!
110 quam apös, böstiolae industriae, faciunt.)
bestiola-aef : parva
Märcus: "Stilum graviter premö, sed cöra nimis düra bestia

est. Aliam tabulam da mihi! Haec cöra prope tam düra dürus -a -um H mollis -e

est quam ferrum." (Ferrum est materia düra ex quä ferrum -i n

cultri, gladii, stili aliaeque res multae efficiuntur.) ef-ficere -iö : facere
(( ex 4- facere)
115 Magister Märcö eandem tabulam reddit et "CEratua"
inquit "tam mollis est quam Sexti, et facile est eius

139
CAP. XVIII

litteras legere. Süme tabulam tuam et scribe H litteram

deciäs: 10x deciös!"
-ies [x]: Märcus deciös H scribit: H H H H H H H H H H. Tum
quotiäs? totiäs:
deciäs: 10x magister eum v sexiös scribere iubet, et Marcus, qui .—
20
novie's: 9x
octiäs: 8x eandem litteram totiös scribere nön vult, v v v v scribit.
septiäs: 7x
sexiäs: 6x Quotiös Märcus v scribit? Märcus, ut piger discipulus,
quinquiäs: Sx
quater: 4x quater tantum v scribit. Deinde magister eum tötum
ter: 3x
bis: 2x vocabulum NASVMquinquiös scribere iubet, et Märcus
semel: lx
scribit NASVM NASVM NASVM NASV NASV. Marcus ter u.­
25

si.- a rccte et bis prävö scribit.

Tum Titus, qui duäs litteras deesse videt, sic incipit:
r. "Magister! Marcus bis..." — cum Marcus stilum dü­
.. &!
:
& rum in partem corporis eius mollissimam premit! Titus
tacet nec finem sententiae facere audet. Magister värö .—
30

animadvertere : vidöre hoc nön animadvertit.

vel audire
Magister: "Iam tötam sententiam rccte scribe!"
Märcus interrogat: "Quotiäs?"
semel: lx Magister breviter respondet: "Semel."
Märcus tötam sententiam iterum ab initiö scribere ..­ 35

incipit: HOMO HOCVLOS...

Magister: "Quid significat hocuüs? Illud vocabulum
turpe nön intellegö!"
Märcus: "Num hic quoque littera deest?"
super-esse (—)de—esse Magister: "Immö vörö nön deest, at superest H litte­ ä
ra! Num tü hoculösdicis?"
Marcus, ut puer improbus, magiströ verba sua red­
dit: "Nön semper dicimus idem atque scribimus!"

140
 CAP. XVIII

Magister: "Tace, improbe! Dele illam litteram!" dEIEreH addere

l4 LI!
Märcus stilum vertit et litteram H dclet. Simul Titus
idem mendum eödem modo corrigit in suä tabulä, ne­
que vörö magister hoc animadvertit.
Postremo Marcus "Quare" inquit "nos scribere do­
cös, magister? Mihi necesse nön est scribere posse.
150 Numquam domi scribö."
Magister: "Num pater tuus semper domi est?"
Marcus: "Nön semper. Saepe abest pater meus."
Magister: "Cum pater tuus abest, oportet te epistuläs
ad eum scribere." ZEnö

15 U'i Sextus: "Ego frequentös epistulas ad patrem meum frequentös : multas

absentem scribö." Sextus puer probus est ac tam im­ im-piger : industrius
(H piger)
piger quam apis. im- (antep, m, b) : in­

Marcus: "Ego ipse nön scribö, sed ZEnöni dictö. Zönö -önis m

Zeno est servus doctus qui et Latine et Graece scit. Latine scire : linguam
Latinam scire
Idem servus mihi recitare solet." idem servus : is quoque
servus
Magister calamum et chartam promit et ipse scribere
calamus
incipit; is enim calamö in charta scribit, nön stilö in cörä -i in

ut discipuli. (Charta ex papyro efficitur, id est ex altä

charta
herba quae in Aegypto apud Nilum flumen reperitur. .ae[ .
165 Charta et papjms vocabula Graeca sunt.) papyrus-ïf
Marcus magistrum scribere animadvertit eumque in­
terrogat: "Quid tü scribis, magister?"
"Epistulam" inquit ille "ad patrem tuum scribö. Bre­
viter scribö *teesse discipulum improbum'."
170 Magiströ scribente, Marcus "Prävö scribis" inquit,

l41
CAP. XVIII

"syllaba im superest. Dele illam syllabam et scn'be 'dis­

cipulum probum'!"
Magister: "Tace, puer improbissime! Nihil deleo,
immö vörö vocabulum addo: 'te discipulum improbum
atque pigrum esse' scn'bö!" 175

"Scribe 'probumatque impigrum'!"inquit Marcus, nec

vörö haec verba ä magiströ audiuntur.
epistulae (dat) addere : Diodörus, qui diem epistulae addere vult, discipulos
ad epistulam addere
interrogat: «Qui ditis est hodie?"
kalendaeIüniae : dies Titus: "Hodie kalendae Iüniae sunt." 180
primus mönsis Iüniï
Magister: "RECtödicis. Kalendae sunt hodie. Ergö
mercös-ödisf date mihi mercedem!" (Merces est pecünia quam ma­
gister quöque mönse a patribus discipulörum accipit.
Discipulï kalendis cuiusque mensis mercedem magiströ
suö afferre solent.) 185

Sextus et Titus statim magiströ mercedem dant. Mär­

cus vörö mercedem söcum nön fert. Magister, ante­
signare (epistulam)
: cöräclaudere
quam epistulam signat, pauca verba addit.
"Quid nunc scribis?" interrogat Marcus.
"Scrïbö 'te mercedem ad diem nön afferre'" respon­
det magister, atque epistulam signat änulum suum in
irn-primere ( in -l-pre­ ceram imprimöns.
mere

magister
epistulam
signat

142
 CAP. XVIII

GRAMMATICA LATINA
Adverbium
195 Discipulus stultus est qui stulte"respondet. stulte ( stultus -a -um
fortiter( fortis -e
Miles fortis est qui fortiter pugnat.
'Stultus' et 'fortis' adiectiva sunt. 'Stultä' et 'fortiter' sunt adverbium -i n (ad-v)
( ad -t-verbum
adverbia.
Adiectivum: -us -a -um (döcl. l/II). Adverbium: -e". -ä
-iter
200 Adiectivum: -is -e (döcl. ni). Adverbium: -iter.
Exempla:
Sextus rccte et pulchre scribit, Titus et Märcus prävä et
turpiter scribunt ac sevörä reprehenduntur. Magister Latine
et Graece scit. Söl clärä lücet. Magister breviter respondet.
20 Ut Puer crassus nön leviter, sed graviter cadit.
Certe"Titus röctius et pulchrius scribit quam Märcus, nömö röcte'
rectius
pravius aut turpius scribit quam ille; Marcus prävissimä et räctissimä
turpissime scribit, Sextus rectissimeet pulcherrime. NEmö for­ fortiter
tius pugnat quam Römäni: Römäni fortissime"pugnant. fortius
210 fortissime"
*RECtius', *fortius' est comparativus adverbii, 'röctissimä' ,
'fortissimä' superlätivus est. Comparätivus: -ius. Superläti­ -ius
-issimä
vus: -issimä.

PENSVM A
Vocäbula nova:
Sextus röct—respondet, Marcus präv— respondet et sever— vöcälis
reprehenditur. NEmö r&ct—aut pulchr- scribit quam Sextus; cönsonäns
zephyrus
is röctissim—et pulcherrim— scribit. Lima plena clär—lücet, sententia
sed söl clär—lücet quam Iüna et cöterae stellae; söl clarissim—
lücet. cöra
I-Iostösnön tam fort—pugnant quam Römäni. Militös nos­ mäteria
apis
tri fort—pugnant quam hostis. Nostri fortissim—pugnant. ferrum
Marcus nimis lev—scribit. Magister brev—scribit 'Märcum epistula
calamus
improbum esse.' charta
papyrus
mercös
PENSVM B rärus
Ex xxm litteris Latinis Vt— sunt: AE 10 v v; cöterae sunt —. frequöns
varius
Cönsonäns semper cum vöcäli —. K, ?, z litterae — sunt in turpis

143
CAP. XVIII

mollis — Latinä, in linguä Graecä —. Vocäbula ösu'umet iänua —

durus
qualis rem significant; lingua duäs rös — significat. Magister librös
tälis Latinös et Graecös — potest.
impiger
iungere Discipuli hanc — in tabulis suis —: Homö oculöset näsum
coniungere habet. Magister tabulam — pueri aspicit, et Sexti et Titi et
signiticäre
legere Marci. In tabulä Märci IV litterae —. Magister litteris quae
intellegere dösunt -; — [: eö modo] magister menda Märci —. Tum
scribere
dictare Märcus scribit — [: höc modö]: HOMOHOCVLOS.
.. Magister:
comparäre "ö Märce! Hic nön —, immö — littera H!" Märcus stilum
exaudire
deesse vertöns l-llitteram —. 'Ihm magister calamum et — sumit et
addere
— ad patrem Märcï scribit.
corrigere
premere Göra est — mollis. Ferrum est mäteria —.
efficere

PENSVM C
Quot sunt litterae Latinae?
Estne D vöcälis an cönsonäns?
Quot syllabas habet vocäbulum *apis'?
Quömodo parvus discipulus legit?
quaeque
quodque Quis discipulus röctissimö scribit?
sic Quäläs sunt litterae quäs Titus scribit?
ita
quotiös Quälis discipulus est Märcus?
totiös Cür Marcus nön HOMO,sed omo scribit?
semel
bis Quotiös Märcus litteram H scribit?
ter Stilöne in tabula scribit magister?
quater
quinquiös Quid magister scribit?
sexiös
decies Estne facilis grammatica Latina?
adverbium Tune röctius scn'bis quam Märcus?

144
 CAPITVLVM VNDEVICESIMVM CAP. XIX

tectum

columnae

signa

MARI'I'VS E'l' VXOR

u.. Iülius cum uxöre suä in peristylo ambulat. Uxor eius est uxor -örisf
Aemilia. Iülius maritus Aemiliae est. Maritus et uxor maritus Aemiliae
: vir Aemiliae
inter columnas et signa ambulant. Töctum peristyli altis columna -ae[
signum -i n
columnis sustinötur, inter quas tria pulchra signa stant: töctum -i n

LII ünum Iünönis, alterum Cupidinis, tertium Veneris. Iünö -önisf

Cupidö -inis »:
Iünö et Venus deae sunt. Cupidö est filius Veneris et Venus-erisf
deus -i m; dea -ae!'
Martis, quamquam Venus Märtis coniünx nön est, sed con-iünx -iugisjïm
: uxor/maritus
alterius dei, ,cui nomen est Vulcanus. Venus enim mala alter -era -erum,
gen -erius
uxor est, quae aliös deös amat praeter coniugem suum Vulcanus -im

Vulcanum. Mars et Vulcanus sunt filii Iünönis et Iovis;

Iünö enim coniünx Iovis est. Sed Iuppiter malus mari­ Iuppiter Iovis m

tus est, qui multas alias deas amat praeter Iünönem,

coniugem suam. NEmö deörum peior maritus est quam malus, camppeior -ius,
sup pessimus -a -um
Iuppiter, neque ülla dea peior uxor est quam Venus. üllus -a -um: neque üllus
: et nüllus
Inter omnös deös deäsque Iuppiter pessimus maritus est
ac Venus pessima uxor.

145
CAP. XIX

miter familiäs: mäter Mätrös familias Iünönem invocant, ea enim dea est
(domina) familiae
mätröna -aef : tEmina mätrönärum. Venerem et Cupidinem invocant aman­
quae maritum babet
amor -ön'sm ( amare tös, nam Venus et Cupidö amörem in cordibus homi­
num excitäre possunt. Cupidö enim est deus amoris, et
Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amöris ac
pulchritüdö -inis!
( pulcher pulchritudinis est. Pulchritüdö Veneris ab omnibus
omnes -ium »:pl
H nömö laudätur.
Iülius est bonus maritus qui uxorem suam neque ül­
bonus, compmelior -ius, lam aliam täminam amat. Certe Iülius maritus melior
sup optimus -a -um
Aemilia: uIülius bonus quam Iuppiter est! Item Aemilia bona uxor est quae
vir est, mehbrquam
ullus alius vir: Iülius maritum suum neque üllum alium virum amat. Certe
est optimusomnium
virorum! " Aemilia uxor melior est quam Venus! Aemilia Iülium
'virum optirnum' appellat. Item Iülius uxörem suam
vocare : appellare *optimam omnium föminärum' vocat. 30

trac tria, gen trium Iülius et Aemilia sunt parentcs trium liberörum: duö­
duo -ae -o, genduörum
-ärum -örum rum filiörum et ünius filiae. Liberi adhüc parvi sunt.
ünus -a -um, gen -ius
pater ubtiwfilii/tiliae; Märcus octö annös habet. Quintus est puer septem an­
duörumfiliorum/dudum
filiarum; trium liliorum
ltiliärum
nörum. Iülia quinque annös habet. Quintus nön tantus
est quantus Märcus nec tam parvus quam Iülia. Quin­
magnus, campmaior -ius,
sup maximus -a -um tus mäior est quam Iülia et minor quam Marcus. Maxi­
parvus, compminor -us,
sup minimus -a -um mus liberorum est Marcus, minima est Iülia.
pater familiäs: pater Ante decem annös Iülius pater familiäs nön erat, tunc
(dominus) familiae
adulöscöns-entis »: : vir enim nec uxörem nec liberös habebat. Iülius adulöscöns
qui nöndum xxx annös
habet viginti duörum annörum erat. Aemilia mätröna nön
virgö-inisf : Emim
quae maritum nöndum erat, sed virgö septendecim annörum, quae Römae
habet = Femina
pudica apud parentös suös habitabat. Domus eörum nön pro­
ab-erat
domus -üsf, ab! -6, cul aberat ab aliä domö, in quä Iülius cum parentibus
pl aa; -ös

146
 CAP. XIX

Capito '
Forum
suis habitabat. Iülius et Aemilia in eädem urbe habita­ Romlnum

45 bant, nön in eädem domö.

In urbe Röma multae domüs sunt et multa templa
deörum. In mediä urbe inter colläs Capitölium et Pala­ templum -i n : domus
dei
tium est forum Römänum, quö hominESex tötä Italiä forum -i n:locus in urbe
apertus quö multi con­
atque ex omnibus prövinciis Römänis conveniunt. In veniunt
con-venire: in eundem
Capitöliö est templum Iovis Optimi Maximi; circum locum venire
Optimus Maximus: Iovis
forum Römänum sunt alia multa templa deörum. In cognömen
magnificus —a-um :
Palätiö sunt domüs magnificae. Römae plürös hominös magnus et pulcher
multi , camp plure-s-a,
habitant quam in ulla aliä urbe imperii Römäni. Urbs sup plürimi -ae -a

Röma plürimös hominös et plürimäs domös habet. Ari­ templum

55 minum, Capua, Ostia magna sunt oppida, sed minöra

quam Röma. Ostia est oppidum minus quam Röma,
,ïy'ï'm ,
filii &
sed maius quam Tusculum. Röma urbs maxima atque
forum
pulcherrima est tötius imperii Römäni.
tötus -a -um, gen -ius
II Pater Iülii, qui iam mortuus est, magnam pecuniam
habebat multasque villäs magnificas possidebat praeter possidöre: habere
domum Römänam: is homö dives erat. Pater Aemiliae dives -itis : pecüniösus

erat homö pauper, qui ünam domum exiguam posside­ pauper -eris H dives

bat. Aemilia igitur virgö pauper erat, sed tamen Iülius tamen : quamquam ea
pauper erat
eam amabat. Cür Iülius, adulöscöns dives, virginem tamen (—)itaque

6 LII pauperem amabat? Quia ea virgö proba ac förmösa erat.

Nec Iülius amörem suum occultabat, nam Aemiliam
*amicam, appellabat et multa döna ei dabat. Sed tamen dönum -i n : res quae
datur
Aemilia nön Iülium amäbat, sed alium virum Röma­
num. Ergö Iülius miser erat et nocte male dormiöbat. miser -era -erum

70 Vir qui ab Aemiliä amäbätur Crassus Dives nöminä­

147
CAP. XIX

batur. Aemilia Crassum amabat, neque vörö ab eö amä­

bätur, quod parentes Aemiliae pauperös erant. Itaque
ea quoque misera erat.
Aemilia numquam Iulium salütäbat, cum eum in forö
Römänö vidöbat, quamquam ipsa a Iüliö salütäbätur.
cotidie : omnidie, Iülius cotidie epistulas ad Aemiliam scribebat, in qui­
quöque die
bus pulchritüdö eius laudabatur verbis magnificis, ac
flös flöris m: rosa flös simul cum epistulis rosas aliösque tlörös pulcherrimös
est; rosae et lilia
llörESsunt ad eam mittere solöbat. lnitiö Aemilia epistuläs Iüliï
nön legebat nec döna eius accipiebat, sed omnia ad eum
t'e-mittere remittebat; sed post paucös diESneque epistulae neque
tlöres remittebantur...
annö (abl) post : post
annum Annö post Iülius et Aemilia coniugös erant sub eö­
coniugös-um »:pl :
maritus et uxor dem töctö habitantös. Iülius uxörem suam amäbat et ab
eä amäbätur. 85

beätus -a —um«» miser Etiam nunc, decem annis post, beätï sunt coniugös.
Iülius Aemiliam amat et ab ea amatur, neque amor con­
iugum hodiö minor est quam tunc.

ösculärï (eam) : öscu­ Iülius uxörem ösculätur et "O Aemilia" inquit, "mea III
lum dare (ei)
optima uxor! Decem anni longum est tempus, sed amor 90

148
 CAP. XIX

meus tempore nön minuitur. Ut tunc te amabam, ita minuere : minörem fa­
cere
etiam nunc te amo."
Tum Aemilia, quae verbis Iüliï delectatur, "() Iuli" Iülius, meus, voc Iuli!
mï!: "O Iülï, mi vir!"
inquit, "mi optime vir! Meus amor erga te multö mäior ergä pm -i-ac:

95 est hodie quam tunc! Tempus amörem meum nön mi­

nuit, immö vörö auget!" augöre : mäiörem fa­
cere; H minuere
Ad hoc Iülius rïdöns "Ita est ut dicis" inquit, "nam
tunc ego te amäbam, tü me nön amäbäs! Ego miserri­ miser, compmiserior,
sup miserrimus
mus eram omnium adulöscentium, quod tü numquam
me salütäbäs, cum me vidöbäs, quamquam ego semper
te salütäbam, cum te videbam. Neque epistuläs, quäs
cotidie tibi scribebam, legebäs, neque flörös, quös tibi
multös mittebam, accipiebäs, sed omnös ad me remitte­
bäs! Propter amörem nocte vix dormiebam — semper
105 de te cogitabam..."
Aemilia item de illo tempore cögitäns "Ego quoque"
inquit "tunc miserrima eram. Amäbam enim alium vi­
rum Römänum, qui me nön amäbat, quod virgö pauper
eram."
110 Iülius: "Iile vir pessimus te dignus nön erat!" dignus -a -um (* abl:
te./amore tuo d.)
Aemilia: "RECtödicis, mï Iülï. 'Iïi sölus amöre meö
dignus eras, tü enim me amäbäs, mihi epistuläs scribe­
bäs ac flörös mittebas, quamquam pecüniam nüllam ha­
bebam. Certe nön propter pecuniam me amäbäs, Iülï!
1] M At nunc te sölum nec üllum alium virum amö. Fömina
beata sum, quod maritum bonum habeö, et quia nös
trös lïberös habemus et cum magnä familiä in häc villa

149
CAP. XIX

magnifica habitamus, quae familiä nosträ digna est.

Hoc peristylum magnificum, hae columnae, haec signa,
haec(npl):haer6s hi flörös — haec omnia cotidie me dölectant! O, quam
beati hic sumus, Iülï! Quantus est deörum erga nös
amor!"
)(annis (abl) ante Iülius: "Est ut dicis, Aemilia. Decem annis ante apud
: ante x annös
parentcs noströs habitäbämus, ipsi parentcs nöndum
erämus nec familiam habebamus. 'Iïi et parentäs tui ... 25

pauperös erätis, in exiguä domö habitäbätis nec üllam

villam habebätis, sed tamen ego te amabam..."
pauper, cum -erior,
sup -errirnus Aemilia: "Quare ego, virgö pauperrima, a te, adulös­
dives, campdivitior, cente divitissimö, amäbar?"
sup divitissimus
Iülius iterum Aemiliam ösculäns "'Iïi a me amäbäris"
inquit, "quod pulcherrima eräs omnium virginum Rö­
mänärum, prope tam pulchra quam ipsa Venus!"
minus pulcher (H pul­ Aemilia: "Num hodie minus pulchra sum quam tunc
chrior) : nön tam
pulcher eram?"
Iülius faciem uxöris intuöns "Certe" inquit "mätröna u—
35

tam pulchra es quam virgö eräs, mea Aemilia. Omnös

pulchritudinem tuam laudant." Tirm vörö förmam eius
gracilis-e : tenuis spectans: "At minus gracilis es quam tunc: eö enim
tempore gracilior eräs quam hoc signum Veneris."
Aemilia signum Veneris aspicit, cuius corpus graci­ ä
lius ac minus est quam ipsius. "Certe tam gracilis hodie
nön sum" inquit, "sed quare me crassiörem fieri putas?"
Esse: edö edimus Iülius ridöns respondet: "Quia nunc cibum meliörem
estis
est edunt ös quam tunc edöbäs!"

150
 CAP. XIX

145 Aemilia: "Id quod nunc edö nec melius nec pöius est
quam quod apud parentös meös edebam."
Iülius: "Ergo plüs ös quam tunc, Aemilia." multum, oontpplus plü­
ris, sup plurimum -i
Poströmö Aemilia "Certe plüs edö quam solebam" paulum, compminus
-öris, supminimum -i
inquit, "sed nec plüs nec minus quam opus est. Nimis opus est : necesseest
/oportet
150 stultus vir es, Iüli! Nönne intellegis nön modo amörem
nostrum, sed etiam familiam tempore augeri? Num
opus est me plüs dicere?"
Amor dönum est Veneris. Liberi döna Iünönis sunt.

GRAMMATICA LATINA
15 Ut Verbi tempora
Tempuspraesäns et praeteritum pmæöns -entis (pmes)
praeteritus -a -um
Tempus praesöns (nunc): Mane est. 861 lücet. Omnes
vigilant, nömö dormit. Avös canunt.
Tempus praeteritum (tunc): Ante trös höräs nox erat.
Stellae lucebant, söl non lucebat. Nemo vigilabat, omniasdor­
mie'bam. Avös nön cane'bant. praeteritum-i n :
tempus praeteritum
Praeteritum (pers. m): singularis -bat -e'bat, pluralis -bam
«ibam. «ïba: ibant

Praeter-itum
165 [A] Activum.
Exempla: [l] computälre: computälbaz; [2] pärelre: pire­ [l] computä ba m
computä bä s
Ibat; [3] scriblere: scrible'bat; [4] dormilre: dormile'bat. computä ba :
Ante viginti annös Iülius discipulus tam improbus erat compuli bä mm
compuli bd tis
quam Märcus nunc est: in ludo dormiebat, male.computäbm, computä ba n:
170 foede scribäbaz, neque magistro suö parebat. [2] pirö baum
pärö ba'ws
Marcus: "Num tü melior discipulus eräs, pater, quam ego pure ba :
sum? Nonne tu in ludo domrie'bäs? Num semper magistro pare bd "ms
piri bä tis
pärEbäs, bene computäbäs et pulchre scriböbäs?" Iulius: "Ego pili ba nt

151
CAP. XIX

[3] scrib e'ba m numquam in lüdö dormiäbam, semper magiströ päröbam,

scn'b e'bä 8
scrib e'ba ! bene computäbam et pulchrö scrïbäbam! Certe ego discipulus 75
SCl'ïble'bä mm multö melior eram quam tu nunc es!"
scribæäbä zis
scribæ e'ba m Quintus: "Quid? Num vös meliörös discipuli erätis quam
[4] dormiue'balm nös sumus? Nönne vös in lüdö dormiäbätis? Num semper
donni uäbäl:
donniuäball magiströ päröbätis, bene computäbätis et pulchre scribäbäzis?"
dormiae'bä "uls Iülius: uNös numquam in lüdö dormie'bämus,semper magiströ u.­
80
dormil e'bä lis
dormile'ba ut päröbämus, bene computäbämus et pulchra scribäbämus! Certe
esse era »: eni "ms nös discipuli multö meliöres enim quam vös nunc estis!"
erä S era" lis
era ! era nt Iülius vcrum nön dicit: ante viginti annös discipuli tam
[1 ,2] -bam -bämus mali eram quam nunc sunt: in lüdö dormiäbam, male com­
-ba's -bä zis putäbant, foede scn'bäbant, neque magiströ suö päröbanz! 85
-ba : -ba m
[3,4] -äba m -äbä mm Sing. Sing. Plür.
-Ebä : -e'ba'tis Persöna prima -bam -bämus -öbam -öbämus
-äbal : -äba "! Persöna secunda -bäs -bätis -öbäs -Ebätis
[11 Persöna tertia -bat -bant -ebat -ebant
[B] Passivum.
Iülius magistrum suum nön timöbat, sed ipse a magiströ
timebäzur! Itaque nön reprehendäbätur nec püniäba'mr, sed
[2] laudäbäzur ä magiströ.
Märcus: "Num tü semper ä magiströ tuö laudäbäris? Nön­
ne reprehendäbäris ac püniäbäris?" lülius: "Ego ä magiströ
meö saepe laudäbar, numquam reprehendäbar aut pünie'bar.
[3]
Ego magistrum nön timebam, sed ipse ab eö timEbar!" Mär­
cus: "'Ii'ine ä magiströ timöbän's?" Iülius: "Nös omnös ä ma­
giströ timebämur. Itaque nön reprehendäbämur nec püniäbä­
mur, sed semper laudäbämur! " Märcus: "Nön vörum dicis!
[4]
Vös nön timebäminï ä magiströ nec semper laudäbäminï, sed
reprehendäbäminï ac püniäbäminï!"
In illö lüdö discipuli ä magiströ timebantur! Itaque nön
reprehendäbamur nec pünie'bantur, sed semper laudabantur.
[l,Z] -bar -bä "mr Sing. Plür. Sing. Plür. 205
-bäris -bä mini
-bä zur -ba nmr Persöna prima -bar -bämur -Ebar -Ebämur
[3,4] -e'ba r -e'bä mur Persäna secunda -bäris -bämini -öbäris -öbämini
e'ba' n's -äbä mini
-e'bä tw -e'bantur Persöna terlia -bätur -bantur -öbätur -öbantur

152
 CARXIX

PENSVM A Vocäbula nova:

uxor
Ante x annös Iülius apud parentös suös habit—nec uxorem maritus
hab-. Iülius et Aemilia Römae habit—.Iülius Aemiliam am­ columna
signum
nec ab eä am—.Ea numquam Iülium salüt- cum eum vid—, töctum
quamquam ipsa ab eö salüt—.Aemilia epistulis Iülii nön leg­ dea
coniünx
nec döna eius accipi—,sed omnia remitt-. matrona
Iülius: "'Hunc ego te am—nec a te am—,nam tü alium virum amor
pulchritüdö
am—nec ab eö am—. Ego miser er- et ni misera er—.'Ilmc adulöscens
apud parentes noströs habit—. 'ITJet parentes tui in parvä virgö
domus
domö habit—. Vös ä me salüt—,quamquam pauperös er—." templum

PENSVM B
Iülius, qui — Aemiliae est, — suam nec — aliam fEminam
amat. Quintus — quam Marcus et — quam Iülia est.
— peristyli XVIaltis — sustinötur. Inter columnas m —
stant. Iünö, — [: uxor] Iovis, — matronarum est. Nemo
deörum — maritus est quam Iuppiter. Inter omnös deös Iüp­
piter — maritus est.
Ante )( annös Aemilia nön mätröna, sed — erat. Tunc
Iülius — xxn annörum erat. Pater Iülii vir — [: pecüniösus]
erat. Qui nön dives, sed — est, in parva — habitat. Römae
multi hominös habitant, — quam in üllä aliä urbe. Röma est
urbs — imperii Römäni.

PENSVM C
Quae est coniünx Iovis?
Num Iuppiter bonus maritus est?
Cuius filius est Cupido?
Estne Quintus mäior quam Märcus?
Ubi parentös Iülii habitabant?
Cür Iülius tunc miser erat?
Cür Aemilia Iülium nön amabat?
Num Iülius Aemiliam propter pecüniam amäbat?
Cür Aemilia nunc beäta est? P
praeteritum
Hodiöne Aemilia minus pulchra est quam tunc?

153
CAPITVLVM VICESIMVM

vicesimus -a -um
: xx (20.)

PARENTES

parvulus-a -um:parvus Pueri parvuli qui nöndum fari possunt infantös dicun- !
Pari: loqui
in-fäns -antis m/f tur. Parvulus infans in cünis cubare solet. Cünae sunt
cünae-ärumf pl
lectulus infantis. infans multäs höräs dormit nön sölum
somnus -i m nocte, sed etiam die; nam longus somnus infanti tam
necessarius -a -um necessarius est quam cibus. infans neque somnö neque 5
( necesse
caröre 4- abl: cibö c. cibö carere potest. Quomodo inf'ans, qui färï nön potest,
: sine cibö esse
postulare : poscere cibum postulat? infans qui cibö caret magna vöce vägit.
vägire : *vä'facere,
plöräre (ut infans) Ita parvulus ïnf'ans cibum postulat. 'Ilim mater accurrit
lac lactis n, atque infantem ad pectus suum appönit. infans lac mä­
tris bibit. Parvulus infans, cui dentös nülli sunt, nön 10
päne, sed lacte vivit.
alere (infantem) : cibum
dare (infanti) Si mäter infantem suum ipsa alere nön potest sive
si-ve : vel si
mulier-erisf : iEmina nön vult, infans ab alia muliere alitur, quae ei in locö
aliönus-a -um : nön mätris est. Mulier quae aliönum infantem alit nütrix
suus, alterius
nutrix -icisf vocatur. Multi infantös Römänï nön ä matribus suis, 15
sed a nutricibus aluntur. Multae matres infantös suös
nölunt (( ne-volunt) ipsae alere nölunt.
: nönvolunt

154
 Ante quinque annös Iülia parvula infäns erat. Tunc
infantem in cünis habebat Aemilia. Nunc ea parvulö
20 infante caret: cünae vacuae sunt.
Sed post paucös mönsös novus infäns in cünis erit.
Aemilia rürsus parvulum infantem habebit neque cünae
vacuae erunt. Tum Iülius et Aemilia quattuor liberös
habebunt. Aemilia laeta cünäs movebit et parvä vöce
25 cantäbit: "Lalla". Pater infantem suum in manibus por­
täbit eumque nön minus amabit quam mater. Pater et
mäter infantem suum aeque amabunt.
Annö post pater et mäter ab infante suö appelläbun­
tur. Aemilia autem *mamma' appellabitur, nön 'mäter',
neque Iülius *pater', sed *tata'appellabitur; neque enim
infans ipsa nömina *patris* et *mätris' dicere poterit. pot-erit

infans igitur parentibus suis dicet: "Mamma! Tata!"

Neque sölum prima verba, sed etiam primös gradus gradus -üs ut

faciet infans. Initiö pater cum sustinebit ac manü dücet,

mox : brevi tempore
3 (II mox vörö infans sölus ambulare incipiet neque ä paren­
tibus sustinebitur neque manü dücötur. infans ambu­
läns a parentibus laetis laudabitur. Simul infans plüra
verba discet et mox rccte loqui sciet.
Utra infantem Aemiliae alet, materne an nutrix? ïn­
fäns inmatre alötur. Aemilia ipsa infantem vagientem ad & et f
pectus suum appönet. infans lac matris bibet, nön nü­ primi gradüs infantis

tricis. Tum mäter infantem in cünäs impönet. Vesperi vesperi (adv) c—bmane

duae ancillae cünäs in cubiculum parentum portabunt

atque ante lectum eörum pönent. Si infans bene dor­

155
 miet nec vägiet, parentcs quoque bene dormient neque
ab infante vägiente &somno excitabuntur. —
col-loqui (( cum -i-lo­ Iülius adhüc in peristylo cum uxöre colloquitur. Ae­
qui) : inter se loqui
milia fessa in sellä considit. Maritus et uxor iam nön de
futurus -a -um: (ternpus) tempore praeteritö colloquuntur, sed de tempore fu­
futürumeppraeteritum
sermo -önism : id quod türö. Sermö eorum est de rebus futüris. 50
dicitur, verba
Iülius, qui iam intellegit Aemiliam novum infantem
exspectare, "ö Aemilia!"inquit, "Mox parvulum filium
habebimus."
Aemilia: "Filium? Iam duös filiös habömus. Ego alte­
(ego) volö, (tü) vis,
(is) vult ram filiam haböre volö, plürös quam duös filiös nölö!
nölö(( ne-volö): nön
volö Cür tü filium habere vis, Iüli? Nönne laetus eris, si
filiola-ae] : parva filiolam habebis? Num parvulam filiam rninus amäbis
filia
quam filium?"
profecto: certe Iülius: "Profecto laetus erö, si alteram filiam habebo.
nömö, aa; neminem NEminem magis amäbö quam parvulam filiam."
magisH minus
Aemilia: "Iam filiös tuös magis amäs quam tuam Iü­
liam filiolam: Marcum et Quintum saepe laudas, sed Iü­
rärö (adu)H saepe liam rärö laudäs, quamquam proba est puella. Vös viri
velle: volö volumus
vis vultis
vult volunt filiös modo habere vultis, filias nön amätis!" Aemilia
adversus pm-i—acc surgit atque gradum adversus östium facit. 65
manere (: nön abire)
Iülius: "Mane hic apud me, Aemilia!"
—) östium Aemilia alterum gradum ad östium versus facit, tum
ad östium versus : incerta consistit.
adversus östium
Iülius: "Nöli abire! T'ecum colloqui volö,"
nöli abire! : mane!
Aemilia nön abit, sed apud maritum manet. Coniu­
pergere (: nön desinere) gös colloqui pergunt. Ecce colloquium eorum:
colloquium-i "(colloqui

156
 CAP. XX

Iulius: "Nös viri nön fïliös tantum, sed etiam fïliäs

haböre volumus, nec filias minus amamus quam füiös.
Certe mulierös rärius a liberis suis discedunt..." rärö adu, camprärius,
sup rarissime
Aemilia: "Multae mätrös infantös suös apud nütricös '
relinquunt, ego vörö manebo apud infantem meum: ';
numquam ab eo discödam! Si aeger erit, ipsa eum cü­
räbö tötamque noctem apud eum vigilabo; nömö infan- ;
tem aegrum tam bene cüräre potest quam mater ipsa."
Iulius: "Nonne ab infante sänö discödös?"
Aemilia: "Minime! Bona mater semper apud infan­ minime : certe nön
(discödam)
tem suum manere dEbet. Sive infans valet sive aegrotat, si-ve si-ve-- si
vel si
mater ipsa cum cüräre et alere döbet — hoc est matris dEböre

officium!" ! officium -i n: matris

officiumest : miter
85 Iülius: "Tune ipsa infantem tuum lacte tuö alcs?" debet

Aemilia: "Profecto infantem meum ipsa alam. Ego

faciam officium meum! Neque sölum die, sed etiam
nocte apud infantem erö: semper cum eo dormiam."
Iülius: "Quid? Nös et infans in eodem cubiculö dor­
miömus? Vix ünam horam dormire poterimus, si infans pot-erimus

vägiet. Si tü et infans tuus in cubiculö noströ dormiötis,

ego profectö in aliö cubiculö dormiam, ubi ab infante
vägiente nön excitäbor!"
Aemilia: "ö Iüli! Ita loquitur homö qui officium
9 Ul suum nescit!"
Iülius: "Meum officium est pecüniam facere ac mag­
nam familiam alere, nön cum infante vägiente cubäre!
Somnus virö industriö necessarius est!"

157
CAP. XX

pergere : loqui pergere Aemilia iräta «Nöli pergere!" inquit, "Plüra inte au­
plura : plüra verba
dire nölö!" atque iterum ad östium versus ire incipit. .—
00

"Mane, Aemilia!" inquit Iülius, "Nöli ita me relin­

quere!" sed illa adversus östium ire pergit.
Tum vörö Syra, quae eö ipsö tempore peristylum in­
ünä cum : simulcum trat ünä curn Iüliä, dominae in östiö occurrit.
occurrere 4- daz:
Aemilia ante Syram et Iüliam cönsistöns "Quid vul­
tis?" inquit, "Cür nön manätis in hortö?"
Syra: "Quia mox imbrem habebimus: ecce caelum
nübibus ätris operitur. Si in hortö manebimus, ümidae
erimus. Vös quoque ümidi eritis, domini, si hic in peri­
stvlö manebitis." 110
.' . ,
Iülius caelum spectäns "Rüctö dicis" inquit, "Illae
:.
'
,.­
x
nübös imbrem afferent. Venite möcum in ätrium! Mox
Syra Aemiliae.in östiö söl rürsus lucebit."
occurrit
Iülius atrium intrat; Aemilia eum sequitur ünä cum
silöre : tacöre Iüliä et Syrä. In ätriö Iülius et Aemilia silentös imbrem — 15

silentium -i n (( silöns) in impluvium cadentem aspiciunt. Iülia silentium pa­

H sermö
rentum animadvertit, et "Quid silötis?"inquit, "Estisne
tristös? Ego vös cönsöläbor!"
Aemilia: "Cögitämus de... miseris nautis, quörum of­
ficium est nävigäre, sive mare tranquillum sive turbi­
dum est. Multi nautae nunc in mare merguntur, dum
ad-vehere rös necessäriäs ex terris aliönis in Italiam advehere cö­
domum : ad domum nantur. ö, miserös nautäs, qui numquam domum re­
suam
re-vet'ti: red-ire vertentur! ö, miserös liberös nautarum, qui post hanc
tempestatem patrös suös nön videbunt!" 125

158
 Iülia: "Ego laetor quod pater meus nauta nön est et
domi apud nös manöre potest." domi : in domö suä

Iülius, qui cräs Römam ibit, "Nön semper" inquit cris : die post hunc
diem
"mihi licet apud vös mancre, Iülia. Necesse est mihi
cräs rürsus ä vöbïs discödere, nec vörö in terräs aliönäs vös, abl vöbïs: ä vöbïs

ibö, ut nauta." ire: ibö ibimus

ibis ibitis
Iülia: "Quö ibis, tata? Quandö reverteris? Ego et ibit ibunt

mamma te sequömur!"
Iülius: "Quare me sequömini? Römam proficiscar,
135 unde tertiö quöque die revertar, si poterö." pot-erö
Iülia: "Nöli ä nöbis discedere! Vel si necesse erit nös, ab! nöbis: ä nöbis

domö abire, nön modo tertiö quöque die, sed cotidie ad domö : ä domö sua

nös reverti döbös. Hoc postulö ä te! Nölö te caröre, tata.

Cotidie tibi occurram."
Iülius: "Audisne, Aemilia? Iülia dicit 'se patre suö nölle ïnf(( ne- 4-velle)
: nönvelle
caröre nölle', ergö me nön minus diligit quam te. Atque diligere : amäre (ut pa­
rentös liberös suös)
ego profectö filiam meam aeque diligö ac filiös. Nec aeque (ac) : nec magis
nec minus (quam)
alteram filiam minus diligam."
Iülia: "Quam 'alteram filiam' dicis? Mihi soror nön
145 est."
Iüliö silente : dum
Iüliö silente, Aemilia "Nönne gaudebis, Iüliola" in­ lülius silet
Iüliola : parva Iülia
quit, "si parvulam sorörem habebis?"
Iülia: "Sorörem haböre nölö! Nam si sorörem habe­
bö, ea söla ä vöbïs amabitur, ego nön amäbor!"
150 Aemilia: "Certe tü nön minus innöbis amäberis: tü et
parvula soror aeque amäbimini."
Iülia: "Si aeque amäbimur, laeta erö. Sed multö ma­

159
CAP. XX

gis laetabor, si fratrem haböbö, mamma! Nönne tü quo­

filiolus-i m : parvus que laetäberis, tata, si filiolum habebis?"
filius
Iülius silet. Aemilia vörö, antequam Iülia silentium .—
55

patris animadvertit, "Nöli dicere *tatam'et 'mammam',

nolumus (( ne-volumus) Iüliola!" inquit, "Ea nömina inte audire nölumus. Ita
: nön volumus
loquuntur parvuli infantös, nec sermö infantium tö de­
decere : dignus esse;
eam decet : eä dignus cet. 'Patrem' et *mätrem' dicere oportet."
est, ei convenit
noli! (sg) nolite! (pl) Iülia: "Si infans nön sum, nölite me *Iüliolam' vo­ .—
60

cäre! Id nömen me nön decet. Mihi nömen est *Iülia'."

Aemilia: "Rüctö dicis, Iülia. Tü igitur einöbïs *Iülia'
vocaberis, et nös site 'pater' et 'mäter' vocäbimur."
Iülia: "Ita semPe r eime vocabimini, tata et mamma!"

GRAMMATICA LA'I'INA 165

Verbi tempora
futurum (fia) Tempushairum
Tempus praestans: DiES est. 861 lücet. Omnes vigilant.
Nömö dormit. Avös canunt.
Tempus futürum: Mox nox erit. 861nön lucebit, sed stellae ..­ 70
lucebunt. Omnös dormient. Nömö vigiläbit. Nülla avis canet.
Futurum (pers. III): singuläris -bit -et, plürälis -bunt -ent.
[A] Activum.
Exempla: [l] computälre: computälbit; [2] pärölre: pärö­
'Ibit; [3] scn'blere: scriblet; [4] dormilre: dormilet.
Malus discipulus: "Ab höc die bonus discipulus erö, magis­
ter: numquam in ludo domiiam, semper tibi pärebö, bene
computäbö et pulchre scribam!" Magister: "Quid? 'Iïine bo­
nus discipulus eris? Id fieri nön potest! Cräs rürsus in lüdö
dormiäs, male computäbis, foede scn'bäs, nec mihi päröbis!"
Cräs discipulus tam malus erit quam hodie est: in ludo dor­
miet, male computäbit, foede scribet, nec magistro parebit.

160
 CARXX

Mali discipuli: "Ab höc die boni discipuli erimus, magister: [4] dormi aum
dormi äls
numquam in lüdö dormiämus, semper tibi päröbinms, bene dormi eiu:
[85 computäbimus et pulchre scribe'mus!" Magister: "Quid? Vös­
dormile' u's
ne boni discipuli eritis? Id fieri nön potest! Cräs rürsus in dormile ut
dor-rminum
lüdö dormie'tis, male computäbitis, foede scribätis, nec mihi esse erö en'nms

päröbitis!" Cräs discipuli tam improbi erum quam hodie sunt: erit erum
in lüdö dormient, male computäbum, foede scribem, nec ma­
giströ parebunt.
Sing. Plür. Sing. Plür.
[] ,2] -b 6 -b imus
Persöna prima -bö -bimus -am -ömus -b is -b iu's
Persöna secunda -bis -bitis -ös -ötis -b iz -b unt
[3,4] -a m -e'm
Persöna tenia -bit -bum -et -ent -ä : -e tis
-e t -e nt
195 [B] Passivum.
Filius: "Ab höc die bonus discipulus erö. Ergö ä magiströ laudi b or
lauda b en's
laudabor, nön reprehendar." Pater: u'Iii nön laudäberis, sed laudä b itur
reprehende'n'sä magiströ!" Cräs'discipulus rürsus ä magiströ laudi b imur
laudä b imim'
reprehenditur, nön laudäbimr. laudi b unmr
Filii: "Ab höc die boni discipuli erimus. Ergö ä magiströ reprehend aur
reprehend e"n's
laudabimur, nön reprehendämur. " Pater: "Vös nön laudäbi­ reprehend &uur
minï, sed reprehendäminï ä magiströ!" Cräs discipuli rürsus ä reprehencuänmr
reprehend we"
mdni
magiströ reprehendentur, nön laudabuntur. reprehend wemtw
Sing. Plür. Sing. Plür.
imur
205 Persöna prima -bor -birnur -ar -Emur iniri
Persöna secunda -beris -bimini -öris Jemini untur
mr
Persöna tertia -bitur -buntur -Etur -entur mini
nna­
PENSVM A
Mox novus inf'ans in cünis Aemiliae er—.Aemilia rürsus in­
fantem hab-. "Ihm quattuor liberi in familiä er—.Iülius et
Aemilia quattuor liberös hab-. Aemilia infantem suum am—.
Iülius et Aemilia infantem suum aeque am—.Annö post in­
fans prima verba disc—et primös gradus faci—.infans ambu­
läns ?:parentibus laud—.
Aemilia: "Ego infantem meum bene cur—:semper apud
eum man-, numquam ab eö disced-." Iülius: "Certe bona

161
CAP. XX

Vocäbula nova: mater er—,Aemilia: infantem tuum ipsa cür—nec eum apud
infans
cünae nütricem relinqu—." Aemilia: "Etiam nocte apud infantem
somnus er—,semper cum eö dorm—.Nös et infans in eödem cubiculö
lac
mulier dorm—." Iülius: "Nön dormiömus, sed vigil—!Nam certe ab
nutrix infante vägiente excit-!" Aemilia: "Ego excit—,tü bene dor­
gradus mi- nec excit—!"
sermö
filiola
filiolus PENSVM B
colloquium
officium Parvulus puer qui in — iacet — appellatur. ïnfäns qui cibö —
silentium
parvulus magna vöce —. Nön panis, sed — cibus infantium est. Nü­
necessarius trix est — [-—-fEmina] quae nön suum, sed — infantem —.
aliönus
futürus Multae mätrös infantös suös ipsae alere —.
Maritus et uxor iam nön de tempore praeteritö —, sed de
tempore —. Aemilia: "Cür tü filium haböre —, Iüli? Ego
alteram filiam haböre —, plürös quam duös filiös — [: nön
volö]. Vös viri filiös tantum —! Filios — diligitis quam li­
liäs!" Iülius — [: tacet]. Aemilia iräta — adversus östium
facit, sed Iülius "— hic apud me!" inquit, "— discödere!"
Aemilia manet ac loqui —: "Bona mater apud infantem suum
manere —, hoc mätris — est. Nömö enim infantem melius —
potest quam mäter ipsa."

occurrere PENSVM C
siläre
advehere Ubi parvulus infäns cubat?
reverti
Quid facit infans qui cibö caret?
Quid est cibus infantium parvulorum?
Num omnös infantös ä matribus suis aluntur?
Quae sunt prima verba infantis?
Quandö Aemilia novum infantem habebit?
Cür Aemilia ä maritö suö discedere vult?
adversus
ad... versus Cür Iülius in aliö cubiculö dormire vult?
noli nolite Quid Aemilia officium matris esse dicit?
sive... sive
profectö (Iür Syra et [lilia in hortö nön manent?
minime (Iür Iülia sorörem habere nön vult?
ünä cum

162
 CAPITVLVM VNVM ET VICESIMVM CARXXI

lif,- . ' . ' L

1 . * ' F
. l

* ' yff" .* "'.

V-'** (. X . '
l.- ": '
iin—— ,. '.
z-V' ;. , .:
«i: *; .. ' '
!

PVGNA DISCIPVLORVM

1 Ecce puer qui &lüdö domum revertitur. Quis est hic

puer? Märcus est, sed difficile est eum cognöscere, nam
sordidus est et sanguis de näsö eius fluit. Hodie mane
vestimenta Märci munda erant atque tam candida quam mundus -a -um : pürus
candidus -a -um : albus
5 nix nova, nunc vörö sordida et umida sunt. Cür vestis (ut nix)
vestis-isf : vestimenta
Märci ümida est? Vestis ümida est, quod Märcus per
imbrem ambulavit. Nec modo Marcus, sed etiam Titus
et Sextus per imbrem ambulävörunt. Omncäsdiscipuli

10
vestimentisümidis domum revertuntur.
Sed cür sanguis de näsö fluit Märcö? Sanguis ei de
«lt?
, t :?
' p ' "'!
näsö fluit, quod Marcus ä Sextö pulsatus est. Nönne O

Marcus ä Sextö pulsatus est

Marcus Sextum pulsavit? Primum Sextus ös Märci (pass) : Sextus Märcum
pulsavit (äct)
pugnö pulsavit, deinde Märcus et Titus Sextum pul­
sävörunt. Sextus, qui mäior est quam ceteri discipuli,
15 cum Märcö et Titö pugnavit et ab iis pulsatus est. pugnare cum : pugnare
conträ
Pueri pugnävörunt in viä angustä quae Tüsculö ad angustus -a -um H latus
villam Iülii fert. via fert : via ducit (ad)

163
CAP. XXI

genü -üs n, pl genua Nön modo vestis, sed etiam faciös et manüs et genua
-uum
Marci sordida sunt. Cür tam sordidus est puer? Sordi­
humus -i]": terra; humi dus est quod humi iacuit; humus enim propter imbrem
(Ioc): in humö
ümida et sordida est. Et Marcus et Sextus humi iacue­
genü
'A
w
runt. Primum Marcus iacuit sub Sextö. Titus vörö Mär­
cum vocäre audivit ac Sextum oppugnavit. Mox Sextus
ipse humi iacöns ä duöbus pueris pulsatus est; magna
vöce patrem et mätrem vocavit, nec vörö parentös eum
audivörunt: vöx Sexti ä nüllö praeter puerös audita est.
Marcus atrium intrans nön statim a patre suö cognös­
citur, sed cum primum filius patrem salütävit, Iülius
cruor -öris »: : sanguis vöcem filii cognöscit. Tum cruörem in facie eius cönspi—
cön-spicere -iö : vidöre
meus filius, vocmï fili! ciöns exclamat pater: "ö mï fili! Quis te pulsavit?"
comua Marcus: "Bös iratus cornu me pulsavit!"
-.

Iülius: "Id värum nön est! Is qui te pulsavit cornua

:. fa ! "
? nön gerit. A quö pulsatus es?"
bös bovis mlf—
Märcus: "A Sextö pulsatus sum."
Iülius: "Intellegebam te nön cornibus, sed pugnis
cornü ïüs n (de'clIV):
- rung - plür pulsatum esse. At cür tü pulsatus es? Certe nön sine
nom cornu cornua
acc cornü cornua causä Sextus te pulsavit. Incipe ab initiö: ille primum a
gen comüs comuum
daz comü cornibus te pulsätus est!"
ab! cornü comibus
Marcus: "Minime! Primum ille me pugnö pulsavit
sine causa, deinde ego illum pulsävi!"
Iülius: "Tune sölus Sextum pulsävisti?"
Marcus: "Ego et Titus eum pulsävimus."
Iülius: "Quid? Vös duo ünum pulsävistis? Duo cum
ünö pugnävistis?"

164
 CARXXI

Marcus se et Titum excüsäre cönätur: "At pugnavi­ ex-cüsäre «» accüsäre

mus cum puerö mäiöre. Sölus Sextum vincere nön pos­

sum, nam is multö mäior ac validior est quam ego.
-; - "&:
Sextus tam validus est quam bös!" ((,. lt?
Iülius: "Et tü tam sordidus es quam porcus! Cür sor­ porcus -i »!
50 dida est vestis tua nova? Humine iacuisti?" humi-ne

Marcus: "Humi iacui: Sextus me tenuit. Sed is quo­

que humi iacuit: nös eum tenuimus!"
pugna -aef ( pugnäre
Iülius: «Iam satis audivi de pugna vesträ indigna. in-dignus -a -um : nön
dignus
Nam certe nön decet pulsäre puerum minorem, sed nön decet : indignum
est
55 duös puerös cum ünö pugnare indignissimum est —
hoc nüllö modö excusari potest! Nöli mihi plüs narrare
de häc re! Age, iin cubiculum tuum ac mütä vestimen­
ta! Dävus tibi alia vestimenta dabit."
Märcus Dävum sequitur in cubiculum, ubi cruörem
et sordös &facie, manibus, genibus lavat ac vestimenta sordes -ium!'pl

mütat. Puer vestem sordidam ponit aliamque vestem (vestem) pönere

c-þinduere
mundam et candidam induit.
Interim Aemilia atrium intrat. Mater familiäs statim interim : dum haec
aguntur
sordös et vestigia Märci in solö cönspicit et "Sordidum solum -i n

6M est hoc solum!" inquit, "Aliquis pedibus sordidis in solö ali-quis (: nescio quis)
ali-quid (: nescio quid)
mundö ambulavit! Quis per ostium inträvit? aliquis a
familia nostra?"
"Porcus intravit!" ait Iülius. ait : dicit
äiö —
Aemilia: "Quid ais?" ais —
ait aiunt
70 Iülius: "*Porcum inträvisse' äiö."
Aemilia: "Ain' tü? Porcusne atrium intravit?" ain'? : ais-ne?

165
CAP. XXI

Iülius: ""Porcus' qui inträvit est tuus Märcus tilius!"

Iülius *Märcum inträvisse' dicit, at nön dicit *eum a
Sextö pulsatum esse et humi iacuisse.'
Aemilia, quae iam intellegit puerum sordidum ä pa­
tre 'porcum' appellatum esse, "Ubi est Marcus?" in­
quit, "Cür nöndum me salütävit?"
Iülius: "Marcus lavätur et vestem mütat."
post-quam H ante­ Märcus, postquam vestem mütävit, mundus redit et
quam
matrem salütat. 80

"Salve, mi fili!" inquit mäter, "Bonus es puer, quod

lüdö-ne statim vestem mütävistï. In lüdöne quoque bonus puer
sum fui fuisti?"
es fuisti
est fuit Märcus: "Profecto bonus puer fui, mäter. Laudätus
esse fuisse sum a magistro." Marcus dicit *söbonum puerum fuisse
et laudätum esse', quamquam puer improbus fuit et si
magistro verberätus est. Quod dicit nön vcrum, sed
falsus -a -um H verus falsum est: Marcus mentitur.
mentiri : falsumdicere
Iülius: "Quid magister vös docuit hodie?"
multa (npl) : multae res Märcus: "Multa nös docuit: legere et scribere et com­
catera (npl) : ceterae rös
nös, dat nöbis putäre et cötera. Primum magister nöbis aliquid recitä­
vit, nescio quid: nihil enim audivi praeter initium!"
Märcus dicit se nihil audivisse praeter initium', id
quod verum est.
qui de causa?: de qua
causä?: cür? Aemilia: "Qua de causa nön omnia audivisti?" 95
omnia (1:pl) : omnes res
(4—)nihil) Iülius: "Hahae! Magiströ recitante, Marcus dormi­
vit!" Iülius *Märcum dormivisse' dicit, nec vörö mater
credere : verum esse
putäre
id credit.

166
 CAP. XXI

Aemilia: "Audisne, Märce? Pater dicit *tö in lüdö

dormivisse'! Nönne falsum est quod dicit pater? Num
tü vörö in lüdö dormivisti?"
Marcus: "Ita est ut dicit pater. Nec vörö ego sölus
dormivi: omnös dormivimus!"
Aemilia: "Ain' vörö? In lüdö dormivistis? Mali disci­
lO'Jl puli fuistis! Nönne püniti estis inmagistro?"
Marcus: «Certe mali discipuli fuimus ac pt'miti su­
mus: omnös verberäti sumus a magiströ. Adhüc mihi
dolet tergum. Sed paulö post magister litteräs meäs
tabella-aef : parva
laudavit. Tabellam vöbis ostendam. Ecce tabella mea." tabula
vös, dat vöbis
110 Märcus parentibus nön suam, sed aliönam tabellam
ostendit. Cuius est ea tabella? Sexti est: Märcus enim
tabelläs eörum mütävit inter pugnam! Nön Märcus,
sed Sextus scripsit litteris quae in eä tabellä leguntur. scrips- ( scribs­

Aemilia vörö, quae tabellam Märci esse credit, ä filiö

115 suö improbö fallitur. Nön difficile est mätrem Märci
fallere!
Aemilia: .'"R'Jneipse häs litteräs pulcherrimas scrip­
sisti?"
Märcus: "Ipse scripsi profectö. Mihi crede!" credere 4- dat: mihi
crede! : crede id
120 Märcus mentitur; nam id quod Marcus 'se ipsum quod dicö!

scripsisse' dicit, ä Sextö scriptum est. Sed Aemilia, script- ( scrïbz­

quae litteras ?: Märcö scriptäs esse credit, "Aspice,

Iuli!" inquit, "Marcus ipse haec scripsit et eimagiströ haec (np!) : hae rös
laudatus est. Quid dixit magister, Marce? Närrä nöbis dix- ( dics­
125 omnia!"

167
CARXXI

Märcus iterum mentitur: "Dixit *möpulcherrimö et

röctissimö scripsisse'." (Nös vörö scimus magistrum
aliud dixisse!)
Iülius, qui Marcum discipulum pigerrimum esse scit,
dubitäre : incertus esse; iam de verbis eius dubitare incipit. Aemilia vörö nihil .—
30
dubitare (de) H cre­
dere dubitat, sed omnia credit!
Aemilia: "Cöteri discipuli nönne röctö scripsörunt?"
Marcus: "Minime! Titus et Sextus prävö scripsörunt
et mali discipuli fuörunt, nec a magiströ laudätï sunt.
Ego sölus laudatus sum!" ] 35

Iülius: "Vösne omnes eadem vocabula scripsistis?"

Märcus: "Omnes eadem scripsimus, sed ego sölus
röctö scripsi — ut iam vöbis dixi."
Iam Iülius, qui Sextum discipulum industrium ac
prudentem esse scit, Märcö nön credit. Marcus patrem ..­ 40

suum fallere nön potest. Ergö Iülius, qui interim tabel­

sümps-( süms­ lam in manüs sumpsit, "Mentiris, Marce!" inquit, "Hoc
tuä manü scriptum nön est. Falsa sunt omnia quae nö­
bis närrävisti!"
falsa (npl) : rcs falsae Aemilia vörö "Qua de causä" inquit "eum falsa dix­ n—
45

isse putäs? Cür nön credis fïliö tuö?"

Sed antequam Iülius ad haec respondöre potest, ali­
quis iänuam pulsat. Quis pulsat? Vidö capitulum quod
sequitur!

168
 CAP. XXI

150 GRAMMATICA LATINA

Verbi tempora
Praeteritum perfectum et imperfectwn perfectum (pevf)
irn-perfectum (üt-pcd)
Nox obscüra erat: nülla lüna caelum illüsträbat; caelum
neque lünä neque stellis illüsträbätur.
155 Tum fulgur caelum illüsträ-vit; caelum obscürum fulgure
clärissimö illüsträtum est.
'Illüsträbat, illüsträbätur'est praeteritum imperfectum.
*Illüsträvit,illüsträtumest' praeteritum perfectum est.

Perfectum
[A] Activum.
Märcus dicit 'se Sextum pulsävisseü "Ego Sextum pulsä­ pulsävisse
vi. " Iülius: "'Iïme sölus eum pulsävisti?" Märcus: "Ego et pulsävi pulsävimcs
Titus eum pulsävinms." Iülius: "Vösne ünum pulsävistis?" pulsävisti pulsävistis
pulsävit pulsävärunt
Primum Märcum pulsävit Sextus, tum Märcus et Titus eum
165 pulsävämnt.
infinitivus perfecti: pulsävlisse. -isse
Singukiris Plürälis
Persöna prima pulsävli pulsävlimus ! -i -imus
u -isti' -istis
Persöna secunda pulsävlisti pulsävlistis in -it «Erunt
170 Persöna tertia pulsävlit pulsävlärwn [l]recitä-: recitat:-'
Exempla: [1] recitälre: recitävlisse; [2] pärälre: pärulisse; [2] pare-: piru­
[3] scrib-z scrips­
[3] scriblere: scripslisse; [4] audïlre: audi-vlisse. [4] dormi—dormiv­
Märcus malus discipulus filii: male recitävit, foede scripsit, [l] recitäavlisse
in lüdö dormivit, nec magiströ päruit. Sed Märcus dicit *sö recitäv ! -ä-v inms
recita-v wisti-äv istis
175 bonum discipulum fiiisse, bene recitä'oisse, pulchre scripsisse, recitäv lil -äv enutt
magiströ päruisse, nec in lüdö dormivisse': "Ego bonus disci­ [2] pärulisse
päru :" päruimus
pulus fiti, bene recitävi, pulchre scripsi, magiströ pärui, nec paru isti päruistis
in lüdö dormivi! " Iülius: "Mentiris, Märce! 'Iü malus disci­ päru it pärue'runt
[3] scripslisse
pulus fitisti, male recitävisti, foede scripsisti, in lüdö dormi­ scrips ! scrips imus
180 visti, nec magiströ päruisti!» scrips:isti scrips istis
scrips it scrips ärunt
Märcus et Titus mali discipuli jiia-mt, male recita've'nmt,
dormit) imus
foede scripsi;-unt, in lüdö donnive'nmt, nec magiströ päruä­ dormïv istis
runt. Märcus et Titus: "Nös boni discipuli fuimus, bene reci­ dormit­ ämnt

169
CARXXI

lisse uiuimus, pulchre scripsimus, magiströ päruimus, nec in lüdö

fui fuimus dormivimus!" Iülius: "Mentimini, pueri! Vös mali discipuli .—
85
fuisti jiu'stis
fuit jiia-um jitistis, male recitävistis, foede scripsistis, in lüdö dormivistis,
nec magiströ päruistis!"
[B] Passivum.
laudät us est Pater filium/filiam laudävit : filius laudätus est/filia lau­
laudät us : qui laudätus
est däta est 5 patre. Filius laudatus/filia laudata gaudet.
laudät i sunt Pater filiös/fïliäs laudavit : filii laudätï sunt/filiae lauda'tae
laudät :": qui [auditi
sunt sunt eipatre. Filii laudati/filiae laudätae gaudent.
laudätlus -a -um 'Laudätlus-a -m' est participium perfecti. Participi­
um perfecti est adiectivum declinäüönis Un. Alia participia
perfecti: pulsätlus, appellätlus, verberätlus, scriptlus, auditlus, ... 95
pünitlus. Cum participium perfecti cum tempore praesenti
laudät us sum verbi *esse' coniungitur, fit perfectum passivi.
laudati us es
laudät us est Discipulus dicit *se laudatum esse': "A magiströ laudätus
laudät :"Simus sum." Pater: "Tune laudatus es?"
laudät ï estis
laudät i sunt Discipuli dicunt si laudätös esse': "A magiströ laudäti su­ 200
mus." Pater: "Vösne laudätï estis?»
-tlum esse
infinitivus: laudätuni esse
laudätlum esse Singuläris Plürälis
-tus sum -ti sumes Persöna prima laudätus sum laudätï statius
-ta es -tae estis
est sunt
Persöna secunda laudatus es laudati estis 205
-twn est -tastmt Persöna tertia laudatus est laudätï simt

PENSVM A
Marcus ümidus est, quod per imbrem ambul—,ac sordidus,
quod humi iae-. Discipuli ümidi sunt, quod per imbrem
ambul—, ac sordidi, quod humi iae—.
Marcus: "A Sextö puls—sum." Iülius: "Nönne tü Sextum
puls—?"Marcus: "Primum Sextus me puls-, tum ego illum
puls-. Ego et Titus Sextum puls—."Iülius: «Quid? Vös duo
ünurn puls—?Et cür sordida est vestis tua? Humine iae—?"
Märcus: "Humi iae—:Sextus me ten-."
Aemilia: "Quid magister vös doc—hodie?" Marcus: "Ma­
gister aliquid recit—,sed ego initium tanturn and-." Aemilia:

170
 CAP. XXI

"Cür nön omnia aud-P" Iülius: "Marcus in ludo dorm—l"

Aemilia: "Audisne? Pater dicit *tein lüdö dorm—.' Tüne vörö
dorm—?"Märcus: "Certe dorm—, mäter. Omnös dom—! Sed
paulö post magister laud—litteras meas." Märcus mätri litte­
räs quäs Sextus scrips—ostendit. Aemilia: "Tüne ipse hoc
scrips—P"Marcus: "Ipse scrips-. Cöteri pueri präve scrips—."

PENSVM B
Hodie mane Märcus — erat, vestimenta eius tam — erant
quam nix. Nunc nön modo — [: vestimenta], sed etiam
faciöset manüs et — sordida sunt, atque — [: sanguis] ei de
näsö fluit. Nam Sextus, qui tam — est quam bös, Märcum
pulsävit sine — (ut ait Märcus). Märcus, qui -—iacuit, tam
cognoscere
sordidus est quam —. Difficile est eum —. conspicere
excüsäre
In cubiculö suö Märcus lavätur et vestem —. — [: dum
haec aguntur] Aemilia ätrium intrat et vestigia pueri —. Ae­
milia: "Quid hoc est? — pedibus sordidis in — mundö ambu­
lävit!" Marcus, — vestem mütävit, in ätrium redit. Puer mä­
trï — [: parvam tabulam] Sexti ostendit et *se ipsum eäs
litteras —' dicit. Id quod Marcus dicit nön vörum, sed — est;
äiö ais ait
Märcus —, sed Aemilia lilio suö —. Iülius vörö de verbis eius ain'
—; Marcus patrem suum — nön potest. aliquis
aliquid
humi
PENSVM C interim
Cür Märcus rediEns timidus et sordidus est? postquam
perfectum
A quö pulsätus est? imperfectum
Cür Marcus sölus Sextum vincere nön potest?
Quömodo Marcus se excüsäre cönätur?
Quid agit Märcus in cubiculö suö?
Quid Aemilia in solö cönspicit?
Quid tum Iülius dicit uxori?
Quid Marcus parentibus suis ostendit?
Quis litteräs quae in eä tabulä sunt scripsit?
Cür Iülius filium suum nön laudat?
CAPITVLVM ALTERVM ET VICESIMVM CAP. XXII

. ' . . . . n . . . 0 0 .
'at-...QOOOQOO.
' .. . . l 0 0- 0 .
o - . o . o c '
. I
l .. c
.
. I .
. o '
c . .
0 0 0
. . .
. . .

.c .V in:

- . CAVE CANEM
cardo "

foris-is] Ianua villae &duabus foribus cönstat. Sub foribus est !

'me" ".in?"
cardo -1msm limen, in quö SALVEscriptum est. Foris duös cardinös
verti: circummoveri habet, in quibus verti potest; cum foris in cardinibus
vertitur, iänua aperitur aut clauditur. Servus cuius offi­
cium est forös aperire et claudere ac villam domini 5
iänitor-örism: östiärius cüstödire, östiärius vel iänitor appellatur.
si quis : si aliquis
mräpmïLm 81 quis villam intrare vult, ianuam pulsat et extra
ianuam exspectat, dum ianitor forös aperit eumque in
ad-mittere - . - . . - .­
muäW1Lm9 emi villam adrmtut. Iamtor mtra ianuam sedet cum cane
feröx-öcis: ferus suö, qui prope tam feröx est quam lupus; itaque necesse 10
anteä:ante hoctempus,
antiquistemporibus est eum catönä vincire. Anteä domini sevöri nön sölum
- canös, sed etiam iänitörös suös catönis vinciöbant.
Gaii? Catöna quä canis vincitur ex ferrö facta est. Catöna

fefrreus
-a-um: exferrö cönstat &multis anulis ferreis qui inter se coniunguntur.
agitur: -i n Anuli quibus digiti ornantur nön ex ferrö, sed ex aurö 15

172
 CAP. XXII

facti sunt. Aurum est magni pretii sicut gemmae. Anu­ sic-ut: ut
lus aureus multö pulchrior est quam änulus ferreus. aureus -a -um : ex aurö
factus
Forös &lignö factae sunt sicut tabulae. Lignum est
mäteria düra, sed minus düra quam ferrum. Qui rös
ligneus -a -um : ex ligno
20 ferreäs vel ligneäs facit, faber appellatur. Deus fabro­ factus
faber -bri m
rum est Vulcänus. —
claudere clausisse
Iänua clausa est. Iänitor, qui forös clausit postquam clausum (esse)
Marcus intravit, iam rürsus dormit! Iänitöre dormiente, lignum .* ,
'i " xf;
canis vigilans ianuam custodit. Extra fores stat tabellä­
2 LII rius (sic appellatur servus qui epistulas fert, nam antea
in tabellis scribebantur epistulae). Is baculö ligneo fores
pulsat atque clamat: "Heus! Aperi hanc iänuam! Num heus! : audi!

quis hic est? Num quis hanc aperit iänuam? Heus tü, num quis : num aliquis
ianitor! Quin aperis? Dormisne?" quin? : cür nön?
quin aperis? : cür nön
30 Cane latrante iänitor &somno excitatur. aperis? aperi!

Tabellärius iterum forös pulsat magna vöce clämäns:

"Heus, iänitor! Quin me admittis? Putäsne me hostem
esse? Ego nön veniö villam oppugnatum sicut hostis, -twn: villam oppugnatum
: quia villamoppug­
nec pecuniam postulätum veniö." nare volö

35 Tandem surgit iänitor. "Quis forös nostras sic pul­ tandem : posträmö
(post longum tempus)
sat?" inquit.
Tabellärius (exträ ianuam): "Ego pulso."
Ianitor (inträ ianuam): "Quis 'ego'? Quid est tibi nö­
men? Unde venis? Quid vis aut quem quaeris?"
Tabellärius: "Multa simul rogitas. Admitte me! rogitare : internogäre
(multa)
Posteä respondöbö ad omnia." post-eä : deinde

Ianitor: "Responde prius! Posteä admittöris." prius ad'vH posteä

173
CAP. XXII

-tü: nömen facile dictü Tabellärius: "Nömen meum nön est facile dictü: Tle­
est : facileest nömen
dicere; vöx difficilis polemus nöminor."
audizüest : difficile
est vöcem audire Iänitor: «Quid dicis? Cleopolimus? Vöx tua difficilis
est auditü, quod forös intersunt."
dicere dixisse dictum Tabellärius: "Mihi nömen est Tlepolemus, sicut iam
(esse) .
erus -i m : dominus dictum est. Tüsculö veniö. Erum tuum quaerö."
Iänitor: "Si erum salütätum venis, melius est aliö
domiitumire : ad tempore venire, nam häc hörä erus meus dormitum ire
somnum ire
solet, post brevem somnum ambulätum exibit, deinde
lavätum ibit."
TIEpolemus:"Siquis per hunc imbrem ambulat, non
opus est posteä lavätum ire! At non venit")salütätum.
Tabellärius sum." 55

foris adv : exträ forös Tandem iänitor forös aperit et Tlepolemum foris in
imbre stantem videt. Canis irätus dentös ostendit ac
fremere: 'rrr' facere fremit: "Rrrr...!" nec vörö tabellarium mordäre potest,
ut canis iratus
re-tinöre ( re—-l-tenere quod catena retinötur.
cavöre Iänitor: "Cave! Canis te mordebit!" Sic iänitor homi­
nem intrantem de cane feröcï monet.
re-sistere : consistere TIEpolemus in limine resistöns "Retine canem!" in­
et manöre
solvereH vincire quit, "Nöli eum solvere! Nec vörö opus est me monöre
de cane, ego enim legere sciö." Tabellärius solum inträ
limen aspicit, ubi CAVECANEMscriptum est infrä imägi­
nem canis feröcis. "Neque haec imägö neque canis vö­
rus me terret!" inquit, et propius ad canem accedit.
propius comp( prope
ac-cedere: ad-ire "Mane foris!" inquit ianitor, "Nölï ad hunc canem
monEre -uisse -itum accedere! Iam te monui!"

174
 CAP. XXII

70 Tabellärius vörö, quamquam sic a iänitöre monitus

est, alterum gradum ad canem versus facit — sed ecce
salire
canis in eum salit catönam rumpöns! Homö territus ex rumpere
terröre -uisse -itum
östiö cödere cönätur, sed canis ïrätus pallium eius denti­ cedere : ïre
pallium -ï "
bus prehendit et tenet. prehendere

canis saliöns catönam

rumpit et pallium
'I'lepolemï dentibus
prehendit

75 "Ei! Canis me mordet!" exclamat tabellarius, qui iam

prö- [—»]H re- [4—1
neque recedere neque pröcedere audet: canis fremöns prö-cödere 4- re-cödere
eum locö se movöre nön sinit. sinere

Ianitor ridöns "Quin pröcedis?" inquit, "Nölï resis­

aperire -uisse -rtum
tere! Ego te inträre sinö. Ianuam aperui. Pröcede in dö-rïdöre

80 villam!" Sïc ianitor virum territum dörïdet.

"Id facilius est dictü quam factü" inquit tabellarius,
atque alterum gradum facere audet, sed canis statim in
pedös posteriöräs surgit atque pedös priörös in pectore
eius pönit! Tabellärius, tötö corpore tremöns, ex östiö
cedit: sic canis cum & vïllä pellit. "Removö canem!"
rc-movörc
inquit ille, "Iste canis feröx me inträre nön sinit." iste -a -ud: iste canis
: illc canis apud tt":
Ianitor eum tremere animadvertit iterumque dEridet: ;
I

"Quid tremis? Hicine canis te terruit?" &hicineI . . .

: hic-ne

175
CAP. XXII

TIEpolemus: "Nöli putare me ab istö cane territum

esse! Si tremö, nön propter canem feröcem, sed propter
sub -l-abl/acc: imbrem frigidum tremö. Admitte me sub töctum, iani­
sub töctö esse
sub tectum ire tor — amäbö te! Vinci istum canem ferocem! Cür eum
solvere -visse solütum solvisti?" Tabellärius enim canem ä iänitöre solütum
arbitrari : putäre esse arbitratur.
Ianitor catönam manü prehendit canemque paulum ä 95

tabellario removet. "Nöli arbitrari" inquit "me canem

rumpere rüpisse ruptum solvisse. Canis ipse catenam suam rüpit. Ecce catöna
rupta."
TIEpolemus: "Num canis catönam ferream rumpere
posse potuisse potest? Id nön credö. At certe vestem scindere potuit: n—
00

nüper : paulöante videsne pallium meum novum, quod nüper magno pre­
emere Emisseemptum
scmdere seidisse scissum tiö Emi, scissum esse a cane tuö?"
iste -a —ud Ianitor: "Istud pallium nön est magni pretii, neque id
venire venisse nüper emptum esse credö. Sed quid tü vönisti? Num
num quid : num aliquid quid töcum fers?" l05

ferre: ferö ferimus TIEpolemus: "Stulta rogitas, ianitor, nam iam tibi
fers fertis
fert ferunt dixi *tabellärium me esse'. Quid tabellarios ferre arbi­
aureus -i m : nummus träris? aureösne ianitoribus? Profectö nös aurum nön
aureus (! aureus : xxv
denarii : c sestertii) ferimus."
sci-licet: ut sciunt Ianitor: "Vös scilicet epistuläs fertis." 110
omnes
Tlepolemus: "Rüctö dicis. Epistulam afferö ad Lü­
hic haec hoc 4- -ne:
hicine? cium Iülium Balbum. Hocine erö tuö nömen est?"
haecine?
hocine? Ianitor. "Est. Quin mihi istam epistulam das?"
TIEpolemus: "Prius vinci canem et sine me intrare!
foras adv : &foribus, Nöli iterum me fortis in imbrem pellere!" 115
&domö

176
 CAP. XXII

Ianitor, postquam canem vinxit, "Nön ego" inquit, vincire vinxisse vinctum

"sed hic canis tö foras pepulit. Nöli narrare *töä ianitore pellere pepulisse pulsum
foras pulsum esse'!"
Cane vinctö, tabellarius tandem intrat epistulamque canevinctö : postquam
canis vinctus est
120 ostendit iänitöri; qui statim epistulam prehendit et in
atrium ad dominum suum fert.

GRAMMATICA LATINA
Supïmtm
[I] Amici salutatum veniunt (: quia salütäre volunt).
125 'Salütätum' supinum vocatur. Supinum in -tum desinEns
significat id quod aliquis agere vult et pönitur apud verba
'ïre', 'venire', 'mittere' et alia.
Exempla: Römäni cotidie lavatum eunt. Militös oppidum
oppugnatum mittuntur. Vesperi omnes dormitum eunt. Mö­
130 dus et Lydia ad tabernam eunt anulum emptum.
[11]Id est facile dictü : facile est id dicere. dictü
'Dictü' est alterum supinum in -zü dasinöns, quod apud -tu
adiectiva 'facilis' et 'difficilis' et pauca alia reperitur.
Exempla: Multa sunt faciliöra diczü quam factü. Vöx diffi­
13 VI cilis audiui est.

PENSVM A
Hörä nönä erus ambulä- ire solet. Tabelläriinön mittuntur
pecuniam postula—.Hostes castra expugnä- veniunt. Multi
barbari Römam veniunt habita—.
Syra: "Verba medici difficilia sunt audi—." Ea rös est fac—
facilis. Nömen barbarum difficile dic—est.
Verba: terröre —isse-um; claudere —isse—um; dicere —isse
—um; solvere —isse —um; emere —isse —um; rumpere -isse
—um; aperire —isse—um; vincire —isse-um; pellere —isse—um;
scindere -isse —um;venire -isse; posse —isse. aureus

177
CARXXII

PENSVM B
Iänua cönstat &duabus —, quae in — vertuntur. Ostiarius vel
— dicitur servus qui homines in villam —. Canis eius prope
tam — quam lupus est; itaque necesse est eum catönä —
[(ferrum] —. Annius Lydiae nön ex ferrö, sed ex — factus
est. Servus qui epistulas fert — dicitur, nam — epistulae in
tabellis scribebantur. ­
Tabellärius — ianuam stat. Iänitor, qui — ianuam sedet,
tabellärium de cane feröci —: "Cave! Canis te —!" In solö
inträ — scriptum est '— canem' ïnfrä — canis. "Nec haec —
nec canis vörus me —" inquit tabellarius, ac propius ad ea­
nem —. Canis catenam — et vestem eius dentibus —. Tabel­
lärius neque — neque — audet. Ianitor: "— pröcödis? Ego te
inträre —!" Sic ianitor hominem territum —. Ille alterum
gradum facit, sed canis eum ex östiö —. Tlöpolemus tötö
corpore — ex östiö —. — [: poströmö] ianitor canem vincit.

PENSVM C
Quid est iänitöris officium?
Cür necesse est canem eius vincire?
Ex quä mäteriä cönstat iänua?
Vulcanus quis est?
Quid in solö intra limen vidötur?
Quid tabellarius Säcum fert?
Unde venit Tlöpolemus et quem quaerit?
Quömodo iänitor &somnö excitätur?
Quid agit Iülius post meridiem?
Cür canis saliöns catönä nön retinötur?
Quid facit iänitor antequam tabellarius intrat?

178
 CAPITVLVM VICESIMVM TERTIVM CAP. XXIII

EPISTVLA MAGISTRI

I Iülius, qui canem läträre audivit, iänitörem ätrium in­

trantem interrogat: "Quis advönit?" ad-venire -vönisse

Iänitor: "Tabellärius advönit Tüsculö. Ecce epistula

quam illinc ad tö tulit." Hoc dicöns iänitor epistulam illinc : ab illö locö
ferre tulisse lätum
5 dominö suö trädit. tra-dere : dare (de
manu in manum)
Iülius: "Quidnam hoc est? Quisnam 'Iüsculö epistu­ quid-nam?: quid?
quis-nam?: quis?
lam ad me misit?" mittere misisse missum

Iänitor: "Nesciö. Tantum sciö epistulam 'Iiisculö

missam et eitabelläriö ad te lätam esse." signum
magistri
10 Iülius: "Nön opus est idem bis dicere. Ego id quod
semel dictum est bene intellegö. Recede hinc ad canem hinc : ab höc locö
tuum!" Sic Iülius iänitörem dimittit. di-mittere : ä se mittere,
iuböre discedere
Dominus cöram aspiciens signum magistri cognöscit
(est enim parva eius imägö) et "Missa est" inquit "ä
15 magiströ Diodörö. Nölö häs litteras legere, nam certe litterae-ärumf pl
: epistula

179
CAP. XXIII

döböre 4-dat: ei dEbeö magister poscit pecuniam quam ei döbeö. Duörum

: ei dare debeo
mensium mercedem magistro debeo."
oon-tinäre : in se haböre Aemilia: "At fortasse epistula alias res continet. Quis
integer -sra -srumz (sis­
num)i.um : non scit? Fortasse magister aliquid scripsit de Marco? Signö
ruptum
sisnö intesrö (abbzdum integro, nömö scit." 20
signum integrum est
ea (npl) : eae res Iülius signum rumpit et epistulam aperit. Ecce ea
quae in epistula magistri scripta sunt:
salus -ütisf: (ei) salutem Diodörus Iüliö salutem dicit.
dicere : (eum) salutare
Discipulus improbus atque piger est tuus Marcus filius.
Male recitat, foede et prave"scribit, computare nüllö modö
umquam : ullo tempore potest, neque umquam re'ctärespondet cum eum interrogävi .
(nequeumquam : et
numquam) Filium tuum nihil docäre possum quia ipse nihil discere
nömömagister : nullus vult. Ne'mö magister pe'iörem discipulum umquam docuit.
magister
Valä.
kalendisIuniis : die Scribebant Tusculi kalendis Iuniis. Hic diäs me'manet de'
primo mönsis Iünii
pecüniä quam mihi debe's. Quärä Märcus hodie mercedem
secum nön tulit? Mercäs numquam mihi träditur ad diem.
Iterum vale".
vultus -üs m : facies Interim Marcus, cuius vultus ad nömen magistri co­
pallidus-a -um : albus
(de colore vultus lörem mütävit, pallidus et tremens patrem legentem
dicitur)
pallöre: pdlidus esse spectat. Cür pallet puer? Pallet ob timörem. (Qui timet
ob prp-l-acc: propter
pallöre solet.)
Item Aemilia vultum Iülii sevörum intuötur. Post­
legere lögisse löctum quam ille epistulam lögit üsque ad finem, uxor eum
interrogat: «Quid scripsit magister?"
Iülius: "Prior epistulae pars de aliä re est; in parte pos­
teriöre magister me monet de pecüniä quam ei debeo."

180
 CAP. XXIII

Aemilia: "Cür nön solvis pecuniam quae magiströ solverepecuniam : dare

pecüniam quae debEtur
döbötur? Certe magister, qui filiös noströs tam bene
VI scribere et legere docet, mercedem suam meret. Sed meröre -uisse -itum

quidnam scriptum est in priöre epistulae parte? Nönne

magister Märcum laudat?"
lauslaudisf : verba
Iülius: "Häc epistulä nülla laus continötur, nec enim laudantia
rösepistulä continötur :
puer piger atque improbus laudem meret! Tüne putäs epistula rem continet
0 te his litteris laudäri, Märce?"
Märcus vultum ä patre ävertit nec üllum verbum re­ ä-vertere

spondet, at genua trementia et vultus pallidus respön­

plänus -a —um: qui
sum plänum est, quod pater facile intellegit. Saepe si­ facile intellegitur
facile
lentium est respönsum plänissimum.
VI Tacente Märcö, Aemilia "Quid ffacit Märcus?" in­ facere -iö läcisse factum

quit, "Dic mihi omnia!"

Iülius: "Marcus prope omnia täcit quae facere nön debere misse -itum

dEbuit! Haec epistula omnem rem plänam facit. —ö omnis-e : tötus

Märce! Iam pläne intellegö falsa esse omnia quae nöbïs

(fam
närrävisti: magister plänis verbis scribit *tediscipulum
improbissimum fuisse ac foede et prave scripsisse'!"
Märcus: "At tabulam vöbis ostendi..." ...-...—
ostendere -disse
Iülius: "Aspice hanc tabulam: vidösne nömen 'Sexti'
superior -ius comp
litteris plänis in parte superiöre inscriptum? Tüne solös «» inferior
in-scribere
U'I nömina aliöna inscribere in tabulä tuä? Haec nön tua,
sed Sexti tabula est. Hocine negäre audäs?" negäre : dicere 'non
vörum esse'
Märcus, qui iam nön audet mentiri, nihil negat, sed
omnia fatötur: "Reae dicis, pater. Tabula Sexti est. fatörïH negäre

Tabuläs mütävi inter pugnam."

181
CAP. XXIII

Aemilia: "Pugnam? Quam pugnam narras?" 70

Iülius: "Marcus mihi iam närrävit se cum Sextö pug­

nävisse.' — Nönne tibi satis fuit vestem tuam novam
per-dere.., servire perdere? Etiamne tabulam aliönam. ..?"
per-dere -didisse Märcus: "Tabulam Sexti nön perdidi, pater. Vide:
integra est tabula." 75

Iülius: "At certe pater Sexti putabit eum perdidisse

tabulam suam. Fortasse Sextus ä patre suö püniötur ob
factum -i n : id quod hanc rem. Intellegisne factum tuum indignum esse?
factum est
pudöre: me pudet: intel­ Nönne te pudet hoc iäcisse? Profectö me pudet hoc a
legö me indigne läcisse
ftndigne factum esse meö filiö factum esse!" 80

rubere : ruber esse Marcus, qui paulö ante ob timörem pallebat, iam ru­
pudor -öris m ( pudöre bet propter pudörem. Puerum pudet facti sui. (Is quem
pudöre 4- gen: facti sui
: ob factum suum factörum suörum pudet rubere solet.)
post-hac : post hoc Marcus: "Certe malus puer fui, sed posthäc bonus
tempus
futürus sum : erö puer futürus sum: semper vöbïs päritürus sum, num­
päritürus sum : päröbö
pugnätürussum : pug­ quam pugnätürus sum in viä nec umquam in lüdö dor­
näbö
dormitürus sum : dor­ mïtürus sum. Hoc vöbïs prömittö, pater et mater! Mihi
miam
prö-mittere -misisse credite!"
-missum
Marcus se malum puerum fuisse' fatötur ac simul
prömittit *sö posthac bonum puerum futürum esse,
semper se parentibus päritürum esse nec umquam in
pugnätürum esse viä pugnaturum nec in lüdö dormïtürum esse, — id
ante-hac : ante hoc quod saepe antehac prömisit!
tempus; .., post-hac
facere, imp fac! facite! Iülius: "Primum fac quod prömisistï, tum tibi crede­
prömissum-i n : quod mus!" Iülius nön credit Marcum prömissum factürum
prömissum est
esse.

182
 CAP. XXIII

Märcus: "Omnia quae prömïsï factürus sum. Nölï me factürus sum : faciam

verberare! Iam bis verberatus sum a magistro."

"Ergo verbera magistrï nön satis fuörunt!" inquit Iü­ verbera -um " pl
lius, «Profecto verbera meruisti!" Tum oculös ä iïliö
ävertöns: "Abi hinc ab oculis meis! Düc eum in cubicu­ in-clüdere( in
-I-claudere
lum eius, Dave, atque inclüde eum! Postea fer mihi
clävis-is]
clävem cubiculi!"
Postquam Davus puerum ex ätriö düxit, dominus dücere duxisse ductum

105 "Haec omnia" inquit "facta sunt, quod Medus herï heri : die ante hunc
diem (H cris)
domö fügit nec hodie Marcum in lüdum euntem et fugere -i6 fugisse
ire, pan iens euntis
illinc redeuntem comitärï potuit. Posthäc Marcum sine comitari: cum e. : cum
eö ire
comite ambulare nön sinam. Cräs Davus eum comi­ comes -itis »: : is qui
comitatur
täbitur; is certe bonus comes erit."
in-clüdere -sisse -sum
110 Märcö in cubiculum ductö atque inclüsö, Davus redit Marcö...ductö/'mclüsö:
postquam Marcus ...
et "Marcus" inquit "inclusus est. Ecce clävis cubiculi." ductus/inclüsus est

Iülius clavem sümit ac surgit. Aemilia, quae putat

eum ad Marcum ïre, "Quö ïs, Iülï?" inquit, "Märcumne
verberatum ïs?" Aemilia Marcum a patre verberatum in' mater putat filium a
patre verberatumH :
115 putat. "Nölï eum verberare! Nön putö eum posthac in miter putat patrem &­
1iumverberätürum esse
viä pugnaturum neque in ludo dormitürum esse."
Iulius: "Putasne iam mutatum esse istum puerum?
Ego eum nec mütätum esse nec posthac mütätum ïrï
crödö! Quamquam herï ä me semel verberatus est atque
120 hodie bis ä magistro, nec verbera patris nec magistri
eum meliörem Ecörunt."
Aemilia: "Ergo nön opus est iterum eum verberare.
Nec laudibus nec verberibus melior fieri potest."

183
CAP. XXIII
scripturussum :
SCl'l
cui-nam?: cui?
tra-dere —didisse-ditum
'respönsum ä Märoö trä­
dimmïrï' : 'Märcum
respönsum träditürum
esse'
debitus -a -um : qui
döbötur
"mercedem solvere nölö"
negare -l-dat: dare nölle
quam ob rem? : ob
quam rem? quärö?
af-ferre at-tulisse al-lätum
(( ald-)
qub-nam? ,: quö?
quae-nam? : quae?
epistulälöctä:postquam
epistula lecta est (ab ei)
184
Iülius: "Nöli timöre, Aemilia! Marcum in cubiculö
relinquam. Iam epistulam scripturus sum." Iülius dicit — 25
*söepistulam scriptürum esse.'
Aemilia: "Cuinam scripturus es?"
Iülius: "Magiströ scilicet. Cräs Dävus, Märcï comes,
epistulam meam söcum feret, quae a Märcö ipsö trade­
tur magiströ. Tabellärius, qui epistulam magistri trädi­ ..­ 30
dit, tempus perdit, si foris respönsum meum opperitur.
Dimitte eum, Dave! Dic ei 'respönsum meum cräs ä
Märcö träditum iri,."
Aemilia: "Nönne Marcus simul cum epistulä tuä
mercedem debitam trädet magiströ?" 135
Iülius: "Minima Ego enim plane respondebö *me
mercedem solvere nölle'!"
Aemilia: "Quid ais? Nönne te pudet pauperi magiströ
mercedem negare? Quam ob rem mercedem debitam
solvere nön vis? Causam afferre oportet."
Iülius: "Magister ipse mihi causam attulit."
Aemilia: "Quönam modö? Quaenam causa allata est a
magiströ?"
Iülius: "In his litteris magister ipse fatötur *sefilium
meum nihil docöre posse': ergö mercedem nön meruit.
Pecüniam quae merita nön est nön solvam. Nölö pecü­
niam meam perdere!"
Epistulam sümöns Aemilia "Itane scribit magister?"
inquit; tum, epistulä löctä, "Hoc te nön excüsat, nam
plane scribit *Märcumipsum nihil discere velle', et qui
 CAP. XXIII

nihil discere vult, nihil discere potest. Nön modo posse,

sed etiam velle opus 'est: quod nön vis, nön potes."
Iülius ridöns "Recte dicis" inquit, "Ego enim pecü­
niam solvere nölö: ergo solvere nön possum!"
155 Hoc dicöns Iülius epistulam magistri scindit.
Iülius epistulam scindit
GRAMMATICA LA'I'INA
Participium et infinitivusjiitürï
[A] Activum.
Miles: "Fortiter pugnätürus sum." Miles dicit 'se fortiter pugnätürlus Sinn: pug­
näbö
pugnätürum esse.' pugnätüdum esse
'Pugnätüms-a -tmt'est participium futüri. Participium -1' us-a-um
futüri est adiectivum declinationis l/Il. *Pugnätürum esse' est - ' messe
infinitivus futuri, qui cönstat ex participiö futüri et *esse'.
Exempla: päritürus, dormitürus, facturus, scriptürus, fu­
165 türus.
Märcus: "Posthac bonus discipulus jiaürus sum. .." Marcus [l] PusnätüfIW" esse
dicit 'se posthäc bonum discipulum limbum esse,semper ma­
[2] päritüdum esse
giströ päritürum esse nec umquam in ludo dormitürum esse.'
[3] factüdwm esse
Magister nön credit eum promissum factürum esse.
170 Pueri: "Posthac boni discipuli futürï sumus..." Pueri di­ [4] dormitürlum esse
cunt *seposthac bonös discipulos fuzürös esse, semper magis­ futürlum esse
trö päritürös essenec umquam in lüdö dormitüro's esse.*Magis­
ter nön credit eös promissum factürös esse.
[B] Passivum.
175 lülius: "Sextus ä magistro laudabitur." Iülius dicit *Sextum
ä magistro laudatum ïrï.' laudatum :"

'Laudätum ïrï' est infinitivus futüri passivi, qui ex supinö et -tum ïrï
*iri' cönstat.

PENSVM A
Märcus: "Posthac bonus puer fu—sum et vöbis päri- sum."
Marcus prömittit 'se bonum puerum fu—esse et se parentibus

185
CAP. XXIII

Vocäbula nova: päri—esse.' Aemilia putat Marcum a Iüliö verberä- iri, sed
signum
litterae Iülius *söepistulam scrïp- esse' dicit.
vultus Verba: dücere —isse—um; legere -isse —um; mittere -isse
laus
factum —um; inclüdere —isse—um; facere —isse-um; ferre —isse—um;
pudor afferre —isse-um; trädere —isse-um; perdere -isse; ostendere
prömissum
verbera —isse;fugere -isse.
clavis
comes
integer
PENSVM B
pallidus Ianitor dominö epistulam — [: dat]. Iülius — rumpit; iam
planus
superior signum — nön est. Marcus — et tremöns — patris legentis
tradere aspicit. Epistula magistri omnem rem — facit. Iülius: "Sexti
dimittere
deböre est haec tabula; num hoc — audös?" Puer nihil negat, sed
continöre
salutem dicere omnia —. Iülius: "Indignum est — tuum. Nönne te — facti
pallöre tui?" Märcus, qui paulö ante — timörem pallebat, iam — ob
solvere
meröre —. Marcus: "— semper bonus puer erö, hoc vöbis —!"
avertere Hodie Medus Marcum ad lüdum — nön potuit, nam -—
inscribere
negare domö fügit; itaque Marcus sine — ambulavit. Magister pecü­
fatöri niam quam Iülius ei — postulat. Iülius: "Magistro pecuniam
perdere
pudere — nölö, neque enim is mercedem —. Pecuniam meam —
ruböre nölö."
prömittere
inclüdere
comitari PENSVM C
illinc
hinc A quö epistula missa est?
quidnam? Quömodo Iülius epistulam aperit?
quisnam? ,
fortasse Quid magister scripsit de Märcö?
umquam Cuius nömen in tabula inscriptum est?
posthac
antehac Quam ob rem rubet Marcus?
heri
ob Negatne Marcus se malum discipulum fuisse?
Quid Marcus parentibus suis prömittit?
Quö Davus puerum dücit?
Quare Iülius surgit?
Quid Iülius magiströ respondebit?
Cür mercödem solvere nön vult?

186
 CAPITVLVM VICESIMVM QVARTVM CAP. XXIV

PVER AEGROTVS

! Interim Quintus lectö tenötur. Puer aegrotus iterum aegrotus -a -um : aeger

iterumque super lectum se convertit nec dormire potest con-vertere: vertere

sive in latere dextrö cubat sive in latere sinistro. Itaque & latus -eris "

lectö surgere cönätur, sed pcs dcnuö dolöre incipit. de-nuö (( de novo)
: rürsus
5 Puer territus pedös nüdös aspicit et "Quid hoc est?"
inquit, "PESdexter multö mäior est quam päs laevus!" laevus -a -um : sinister

Quintus mirätur quod pedös, qui heri parös erant, ho­ pär paris : aequus
die tam imparös sunt. Tum puer aegrotus in lectö re­ im-pärH par
re-cumbereH surgere
cumbit. Villa quiöta est: nullus sonus auditur ab üllä (&lectö)

lo parte; etiam aves, tempestate subitä territae, in hortö subitus -a -um : nön
exspectatus
silent.
subito adv
At subitö silentium clämöre et strepitü mäximö rum­ strepitus -üs m : sonus
magnus
pitur, nam Märcus in cubiculö suö, quod iüxtä cubicu­ iuxtapuH-ac: : apud
lum Quinti est, magnä vöce clämat et forem manibus
15 pedibusque percutit. Quintus, qui tantum strepitum per-cutere -iö : pulsäre
mirätur, Syram vocat; quae continuö accurrit. continuö : statim

Syra: "Quid est, Quinte? Putävi te dormire."

Quintus: "Möne dormire per tantum strepitum? me-ne dormire putävisti?

187
CAP. XXIV
quid agitur? : quid fit?
valde ( valide
frangere: rumpere
(rem düram)
aliter : aliö modö
se, dat sibi
dolor -öris m ( dolöre
cönäri -ätum esse
dolöre -uisse
intuöri, imp -re:
intuere! : aspice!
cadere cecidisse
maior pede laevö: maior
quam pcs laevus
frangere frögisse fräctum
.
08 OSSIS" /
--)
Häre: lacrimare
pati -ior: dolörem p.
: dolöremferre
et-si : quamquam
dolor gravis:d. magnus
intus H foris
cönsöläri , loqui, imp -re:
Q. imperat: "Cönsöläne
me! loquere mccum!"
laetäri , imp -re:
laetare! : gaudö!
- frätrem tuum! Nec Märcö licet cum aliis pueris lüdere."
188
Quid agitur, Syra? Quam ob rem Märcus sic clämat ac
forem tam valde percutit?" 20
Syra: "Nöli hoc miräri: Märcus forem frangere cönä­
tur, quod aliter exire nön potest. Sed tü quid agis?
Doletne tibi pös adhüc?"
Puer 'pedem sibi dolöre' ait: "Valde mihi dolet pcs,
ob dolörem &lectö surgere nön possum." 25
Syra: "Tüne &lectö surgere cönätus es?"
Quintus: "Certe surgere cönätus sum, at necesse fuit
me continuö recumbere, ita pös doluit. Intuöre pedös
meös, Syra! Comparä eös! Antequam de arbore cecidi,
parös erant, nunc pös dexter mäior est pede laevö."
Syra: "Ego nön miror pedem tuum aegrum esse,
quod de tam altä arbore cecidisti; at miror te crüs nön
frögisse. Facile os frangere potuisti."
Quintus: "Quis scit? Fortasse os fräctum est, nam
pedem vix movöre possum sine dolöribus." 35
Syra: "Ossa tua integra sunt omnia. Nöli flare! Pue­
rum Römänum sine lacrimis dolörem pati decet."
Quintus: "Nön ileö, etsi dolörem gravem patior.
Tristis sum, quod mihi necesse est intus cubare, dum
alii pueri foris lüdunt. Cönsöläre me, Syra! Cönside hic
iüxtä lectum et loquere mccum!"
Syra iüxtä lectum ad latus pueri laevum cönsidit
eumque sic cönsölätur: "Nöli tristis esse quod hic intus
cubäs: immö laetäre tö nön inclüsum esse in cubiculö ut
 CAP. XXIV

Quintus: "Is nön aegrotat nec dolores patitur."

Syra: "Etsi valet, certö tergi dolörös passus est." pati passum esse
Quintus: "Estne verberätus Marcus? Cur ei nön licet
fieri factum esse
exire? Quid factum est postquam fräter meus domum
red-ire -iisse
50 rediit? Omnia ignörö. Dum hic sölus cubö, nihil nös­ ignöräre : nescire
cere possum, etsi omnia scire cupiö." cupere -iö : velle
I! Syra: "Iam närräbö tibi omnia quae facta sunt: Fräter iam (Hic!) : continuo
tuus hodie sine comite in lüdum iit..." ire iisse (( ivisse)
Quintus: "Nonne Medus eum comitätus est?" comitari -ätum esse

55 Syra: "Medus heri domö fügit — putö quia amicam

suam, quae Römae habitat, vidöre cupivit." cupere -ivisse

Quintus: "Quomodo Medus, qui vix umquam Rö­ vixumquam : prope

numquam
mae fuit, puellam Römänam nöscere potuit?"
certö ad!)
Syra: "Nescio quomodo, sed certö sciö eum aliquam ali-qua Emim, accali­
quam himinam
föminam növisse, nam saepe de ea locutus est. Nihil nöscere növisse
loqui locutum esse
difficile est amanti, ut äiunt. ut hominisäiunt

"Mödus igitur hodie Märcum comitärï nön potuit.

Nuper Marcus sölus rediit, sed pater filium suum red­
euntem vix cognövit neque eum ösculätus est ut solet, cognoscere cognovisse
cognitum
65 nam Marcus nön modo ümidus erat quod per imbrem
ambulaverat, sed etiam sordidus atque cruentus quod cruentus -a -um ( cruor

humi iacuerat et a Sextö pulsatus erat. Pueri enim in viä

pugnäverant: primum Märcum pulsäverat Sextus, tum
Marcus et Titus Sextum pulsäverant. Höc auditö, do­
70 minus Marcum sevörö reprehendit." reprehendere -disse
-€nsum
Quintus: "Mater quid dixit?"
Syra: "Mäter tua nön aderat, sed paulö post intravit. ad-erat

189
CAP. XXIV

lavare lävisse lautum Tunc Marcus iam lautus erat et vestem mutaverat, do­
(: lavätum)
vidöre vidisse visum mina eum sordidum atque cruentum nön vidit. Märcus
vörö 'se bonum discipulum fuisse' dixit, etsi in lüdö
cäterum : praeterea, sed dormiverat nec magistrum recitantem audiverat — cöte­
peior cäterïs(ab!) : rum in häc re is nön peior fuerat cöteris, nam omnös
peior quam cöteri
dormiverant! Poströmö litteras pulchras quas Sextus
scripserat matri ostendit atque dixit *se ipsum eäs lit­
mentiri mentitum esse teräs scripsisse.' Tam turpiter frater tuus mentitus est!"
Quintus: "Quomodo scis Märcum mentitum esse et
eäs litteräs ä Sextö scriptas esse?"
Syra: "Quia nömen *Sexti'in tabella scriptum erat. Et
paulö post tabellarius advenit..."
ali-quis, accali-quem Quintus: "Nüper aliquem iänuam pulsäre et canem
valde läträre audivi. Tum subitö magnä vöce clämävit
tumultus -üs m : clämor aliquis. Quidnam tantus ille tumultus significavit?"
et strepitus
veröri veritum esse Syra: "Tabellärius clämävit quod canem veritus est,
mordere momordisse nec sine causä, nam canis eum momordit et vestem eius
morsum
lupö ferocior : ferocior scidit. Is canis lupö ferocior est!"
quam lupus
Quintus: "Ego canem iänitöris nön vereor neque um­
quam ab eö morsus sum."
saepe, compsaepius, Syra: "Id nön miror, nam canis saepissime te vidit.
sup saepissime
novisse (., ignöräre Canis te növit, ignörat illum."
Quintus: "Canis me nön modo növit, sed etiam dili­
dare dedisse datum git, nam multa ei ossa dedi et saepe cum eö lüsi. Cöte­
lüdere lusisse
rum quid attulit tabellarius?"
Syra: "Epistulam attulit in quä magister scripserat
*Märcum discipulum pigerrimum fuisse atque foede et
 CARXXIV

präve scripsisse.' Tum Märcus, qui primö omnia negä­ primö adu : initiö
verat, *sömentitum esse' fassus est." fatäri fassum esse

Quintus: "Profecto verbera meruit!"

Syra: "Magister eum iam bis verberäverat, nec igitur
pater eum dEnuö verberäre voluit, sed in cubiculum velle voluisse

10 LII inclüsit. CEterum facile tibi est frätrem tuum reprehen­

dere, dum ipse hic in molli lectulö cubas. Tüne ipse
semper bonus discipulus es?"
Quintus: "Melior sum frätre meö! Heri laudatus melior frätre meö : m.
quam fräter meus
sum, quia pulchre scripseram et recitäveram."
110 Syra: "Tune sölus pulchre scripseras et recitäveräs?"
Quintus: "Immo omnes praeter Marcum laudäti su­
mus, quod pulchre scripserämus et recitäverämus."
Syra: "Si vös laudäti estis, quod pulchrius scripserätis
et recitäverätis quam Märcus, nönne ille tam röctö
11 Ul scripserat quam vös? Ego Märcum bene növi, nec putö
eum vöbis stultiörem esse." stultior vöbis(ab!) :
stultior quam vös
Quintus: "At certe pigrior est nobis!"

GRAMMATICA LATINA
Verbi tempora
120 Plüsquamperfecmm
[A] Activum.
Puer ümidus est quod per imbrem ambulavit.
Puer umidus erat quod per imbrem ambulaverat ambulaverat
'Ambulävif praeteritum perfectum est. 'Ambuläverat' est
12 (II tempuspraeteritum plüsquamperfectum. Plusquamper­ plusquam-perfectum
fectum dösinit in -erat (pers. In sing.), quod ad infinitivum -erat
perfecti sine -isse additur.

191
CAP. XXIV

[l] Exempla: [l] recitävlerat; [2] pärulerat; [3] scripslera:,' [4]

dormivlerat.
Heri magister puerum laudavit, quia bonus discipulushæ­
rat: bene recini-vera:et scripsera:, magiströ paruerat, nec in
[2] lüdö dormï'verat.
Bonus discipulus malö: "Heri magister me laudavit, quia
bonus discipulus herom: bene recitäveram et scripseram, ma­
giströ pärueram, nec in lüdö dormïveram. At te verberavit
[3] magister, quia malus discipulus fueras: male recitäveräs et
scripseras, in lüdö dorrnïveräs, nec magiströ pärueräs."
Heri magister puerös laudävit, quia boni discipulifimum:
bene recitäveran: et scripseram, magiströ paruerant, nec in
[4] lüdö dormïverant.
Boni discipuli malis: "Heri magister nös laudavit, quia
boni discipuli fiærämus: bene recitäverämus et scripserämus,
magiströ päruerämus, nec in lüdö dormïverärmzs. At vös ver­
fu era »: berävit magister, quia mali discipulijiæräns male recitäverä­
fit erä S
fu era [ tis et scripserätis, in lüdö dormïverätis, nec magiströ parue­
ratis."
Siugulari: Plürälis
-eralm -erälmus Pmöna prima -eram -erämus
-eräls -eräl:is Persöna secunda -eräs -erätis
-eral: -eraln: Persäna tertia -erat -erant 150

[13]Passivum.
verberä:lus era: Magister Marcum verberäverat : Märcus verberatus erat 5
verberätlï erant
magiströ. Magister puerös verberäverat : pueri verberätï
erant a magiströ.
verbera: ".Seram
verbera: us eräs Filius: "Pater me verberavit, etsi iam a magiströ verberäms
verbera: us era: eram." Mater: "Cur verberatus eras?"
verbera: ïerämus
verbera: i erä:is Filii: "Pater nös verberavit, etsi iam a magiströ verberätï
verberä: ï erant eramus." Mäter: "Cür verberätï eratis?"
Siugulans'
' Plürälis
-:us eram -:ï era'nms Persöna prima verberatus eram verberari eräntus 160
-ta eräs -:ae eratis
'
eram Persöna secunda verberäms eräs verberätï eräzis
414"!erat -:aeran: Persöna :em'a verberatus era: verberätï erat:

192
 CAP. XXIV

PENSVM A Vocäbulanow:
latus
Marcus redicns sordidus erat quod humi iac—et cruentus quod sonus
Sextus eum puls-. Pueri in viä pugn-. Tergum Märcö dolebat strepitus
dolor
quod magister eum verber-. Märcus ä magiströ verber—— os
quod in ludo dorm—nec magistrum recitantem and-. Marcus: tumultus
aegrötus
"Magister me verberavit quod in ludo dorm—nec eum recitan­ laevus
tem aud—,sed me laudävit quod bene comput— et scrips—."
irnpär
Verba: lavare —isse—um; videre —isse—um; mordöre —isse subitus
—um; dare —isse —um; reprehendere -isse —um; frangere cruentus
convertere
-isse -um; cognöscere —isse —um; nöscere -isse; lüdere rm
-isse; cadere -isse; ire -isse; cupere -isse; velle —isse;pati recumbere
percutere
—umesse; loqui -um esse; fatöri -um esse. frangere
Häre
pati
PENSVM B ignorare
nöscere
Puer — [: aeger] dormire nön potest sive in — dextrö iacet
cupere
sive in — [: siniströ]. ltaque surgere cönätur, sed in lectö iüxtä
dcnuö
—, nam pcs — [: rürsus] dolöre incipit. Marcus clämat et subitö
forem valde — [:pulsat],.-ita puer inclüsus forem — cönätur. continuo
certo
Quintus clämörem et — audit et Syram vocat; quae — accur­ primö
rit. Puer dicit *pedem — dolöre': "PEs mihi dolet, ob — valde
aliter
dormire nön possum. Fortasse — crüris frictum est." Syra: intus
"Nöli —!" Quintus: "Nön fleö, — [: quamquam] dolörem etsi
cöterum
gravem —." plüsquamperfectum

PENSVM C
Cür Quintus rnirätur pedös suös aspiciöns?
Quam ob rem pös eius aegrötat?
Estne fräctum os crüris?
Quare Märcus forem frangere cönätur?
Quid Syra Quintö närrat de Märcö?
Cür Marcus rediens cruentus erat?
Quärö Medus &villä fugit?
Quid Syra de cane iänitöris putat?
Cür canis Quintum diligit?
Cür Iülius Marcum nön verberavit?

193
 GRAECIA

Lesbosä
[æ Chios
Mare &

? O
'2e ,?
Rhodus

&&

l94
 CAPITVLVM VICESIMVM QVINTVM CAP. XXV

THESEVS ET MINOTAVRVS

! Syra, postquam facta Märcï närrävit, abire vult, sed

currus
Quintus "Nölï" inquit "me relinquere! Te hïc mancre -üs »:

volö. Närrä mihi aliquam fabulam!" tabula-aef (( fari)

Syra: "Quam fabulam me tibi närräre vis? Fabulam­
5 ne de lupö et agnö qui forte ad eundem rivum vönö­ agnus -ï m : parvula ovis
forte : nescio cür, sine
causa
runt? an fabulam de puerö qui cupïvit regere equös quï regere : gubemäre
Söl : deus sölis
currum Sölis per caelum trahunt?" trahere traxisse tractum
Tacente Quinto, Syra pergit: "An cupis audïre fäbu­ Achillös -is »:
Hector -oris m
Iam de Achille, duce Graecörum, qui Hectorem, ducem Tröiänus -a -um ( Troia
-aef, urbs Asiae
lO Tröiänum, interfäcit atque corpus eius mortuum post inter-licere -iö -föcisse
-l'ectum : mortuum fa­
currum suum traxit circum moenia urbis Troiae? an cere
moenia -ium npl : müri
fabulam de Römulö, quï prima moenia Römäna aedifi­
Römulus -ï m
cavit..."
Quintus: "...et Remum frätrem interfecit quia moe­ Remus -I ut

lS nia humilia dErïdebat! Omnös istäs iäbuläs antiquas humilis -e «—altus

saepe audïvï. Iam vörö nec de hominibus nec de böstiïs

195
CAP. XXV

audire cupiö. Närrä mihi tabulam de aliquö feröci

monstrum -i n mönströ, cui caput böstiae et corpus hominis est et quod
vorare : tötum esse hominös vivös vorat! Talem fabulam audire cupiö."
Syra: "At täle monstrum tö terrebit, Quinte." 20

timidus -a -um : qui Quintus: "Nöli putare me puerum timidum esse! Ti­
timet
mor mönströrum puerum Romanum nön decet!"
Thiseus -i m "Närräbö tibi tabulam de Thöseö et Minötaurö" in­
Minötaurus -i m
quit Syra, et sic närräre incipit:
ölim : aliquö tempore,
tempore antiquö "In insulä Creta ölim vivebat mönstrum terribile,
terribilis-e ( terrere
taurus -i m : bös nömine Minötaurus, cui caput tauri, corpus viri erat.
masculus
labyrinthus -i »: Minötaurus in magnö labyrinthö habitabat."
iit-v: l
imm mv
.MyCNABFTf'iT
iä, ! ',
taurus

Quintus: "Quid est labyrinthus?"

aedificium -i n ( aedi­ Syra: "Est magnum aedificium quod frequentibus
ficäre
mittis in plürimäs partös dividitur. Nömö qui täle aedi­
ficium semel intravit rürsus illinc exire potest, etsi iänua
patöre : apertus esse
Daedalus -i »: patet. Labyrinthus ille in quö Minötaurus inclüsus te­
Athöniönsis-e ( Athe­
nae -ärumfpl,urbs nebatur, ä Daedalö, virö Athöniönsi, aedificatus erat.
Graeciae
qui : Daedalus Qui iam antequam ex urbe Athönis in Crötam vönit,
com-plures -a : plürös
quam duo complures rös miräbilös f6cerat. 35
mirabilis —e( mirari
"Minötaurus nihil praeter hominös vivös edebat. Ita­
quot-annis : omni anno,
quoque annö que complürös adulöscentös virginösque quotannis

196
 CAP. XXV

Athönis in Crötam mittöbantur, qui omnös in labyrin­ Athönïs(abi) : ab/ex

urbe Athönis
thö ä mönströ illö saevö voräbantur. Navis quä Athöni­ saevus -a -um : feröcis­
Simus
önsös illüc vehebantur vela ätra gerebat, nam eö colöre illuc : ad illum locum

significatur mors." mors mortisf

:. Quintus: "Quam ob rem tot Athöniönsös ad mortem
certam mittebantur?"
röx rögis m: vir qui
Syra: "Rex Minös, qui tunc Crötam regebat, paucis terram/urbem regit
Minös -öis m: rex Crötae
Ul annis ante urbem Athönäs bellö expugnäverat. Post ex­ expugnätiö-önisf
pugnätiönem urbis Minös, cupidus auri atque sangui­ ( expugnare
cupidus -a -um ( cu­
nis, nön modo magnam pecuniam, sed etiam hominös pere; aurï cupidus :
qui aurum cupit
vïvös ab Athöniönsibus postuläverat. REXenim Atheni­
velle: volebat (imped)
Ensibus male volöbat, quod filius eius paulö ante ab iis bene/malevelle: dat :
amicus/inimicus esse
necätus erat. necäre : interficere
patriaeamans : qui
"Eö tempore Thcïseus, vir patriae amans atque glöriae patriam amat
glöria-aef : magnalaus
cupidus, Athenis vivöbat. Qui nüper Athönäs vönerat Athönïs:in urbe Athönis
Athönäs : ad/in urbem
neque ibi fuerat cum urbs ä röge Minöe expugnata est. Athönäs
ibi : illic
Thieseus, qui patrem Minötauri, taurum album, iam
LII necäverat, novam glöriam quaeräns Minötaurum ipsum
quoque interficere cönstituit. Itaque ünä cum cöteris cön-stituere -uisse -ütum
völisömätus : vela ge­
Athöniönsibus nävem velis ätris örnätam cönscendjt et rens
cönscendere -disse
in Crötam profectus est. Ibi continuö rögem Mïnöem proficisci -fectum esse
iuböre iussisse iussum
adiit, qui eum a militibus in labyrinthum düci iussit. eum ä militibus dücï ius­
sit : militeseum dücere
"Minös autem filiam virginem habebat, cui nömen iussit
erat Ariadna. Quae cum primum Theseum cönspexit, cön-spicere -iö -spexisse
-spectum
eum amare coepit cönstituitque eum servare. incipere -iö coepisse
coeptum
"Ariadna igitur, antequam Thöseus labyrinthum in­
trävit, ad eum accessit et sic loqui coepit: "Contra Mi­ ac-cödere -cessisse

197
CAP. XXV

auxilium -i n nötaurum ego tibi auxilium ferre nön possum. .." "Dei" 65

inquit Thieseus "mihi auxilium ferent contra illum. Ho­

occidere -disse -sum : die certe Minötaurum occidam atque civös meös ä
interficere (gladiö)
civis-is m/f : qui/quae mönströ illö terribili serväbö. Bonum gladium gerö. Ad
in eädem urbe habitat
pugnam parätus sum." Tum Ariadna "Hoc nön dubito"
paratus -a -um
inquit, "sed quömodo exitum labyrinthi postea repe­ 70
exitus -üs m ( exire
riös? NEmö adhüc per se viam &labyrinthö ferentem
reperire repperisse
repertum repperit. Ego vörö tibi auxilium feram: ecce filum ä
filum -i n : linea tenuis
Daedalö factum quod tibi viam mönsträbit. Auxiliö
hüc : ad hunc locum huius fili hüc ad me redibis." Haec locüta, Ariadna
haec locuta : postquam
haec locüta est Thöseö filum longum dedit; atque ille "Opperire me"
opperire! : exspecta!
inquit "hic ad iänuam! Nöli timöre! Ego mortem nön
brevi adv : brevi tem­ timeö. Sine timöre mortis conträ hostem eö. Brevi hüc
pore, mox
redibo, neque sine te, Ariadna, in patriam revertar.
Illüc te mccum dücam neque umquam te relinquam.
polliceri: promittere Hoc tibi polliceor." 80

"Tum Thöseus, filum Ariadnae post se trahöns, laby—

mora -ae!: sine morä rinthum intravit ac sine morä Minötaurum in mediö
: continuö
petere -ivisse -itum labyrinthö exspectantem petivit, quem post brevem
Minötaurö occisö : post­ pugnam gladiö occidit. Minötaurö occisö, Theseus fi­
quam M.us occisus est
sequi secutum esse lum Ariadnae secütus exitum labyrinthi facile repperit.
filum secütus : postquam
filum secütus est, filum Ita Theseus ob amörem patriae civös suös ä mönströ
sequöns
saevissimö servavit.
nex necisf ( necäre "Haec sunt quae närrantur de nece Minotauri."
Hic Quintus "Perge" inquit "narrare de Thöseö et
Ariadna! Nönne illa Thöseum secüta est?"
[

? Syra: "Th6seus &labyrinthö exi&ns"Minötaurus ne­

ex1tus

198
 CAP. XXV

cätus est" inquit, "Laetämini, civös mei! Intuömini gla­ laetämini! : gaudöte!
intuemini! : spectäte!
dium meum cruentum! Sequimini me ad portum! Ibi sequiminime! : venite
möcum!
nävis mea parata est ad navigandum." Tum Ariadnam nävigäre: ad nävigandwn
9 LII cönspiciöns "Et tü" inquit "sequere me! Proficiscere et : etiam;et tü
: etiamtü
möcum Athönäs!" Ariadna, quae nihil magis cupiöbat,
"Parata sum ad fugiendum" inquit, atque sine morä fugere: ad fugiendum
nävem Thösei conscendit. Thöseus nävem solvit et cum
Naxus-if
filia rögis nävigävit Naxum; ibi vero nocte silenti Ariad­ Naxum: ad insulam
Naxum
nam dormientem reliquit atque ipse Naxö profectus est. Naxö : ab insulä Naxö
relinquere -l.iquisse
Mane Ariadna €:somnö excitata amicum in litore quae­ -lictum
litus -oris n
sivit neque eum repperit. Puella misera ab humili litore quaerere -sivisse -sïtum

saxum -i n
in altum saxum ascendit, unde pröspiciöns nävem Thä­ prö-spicere -iö : ante se
aspicere
sei procul in mari vidit. Tum, etsi vöx eius innüllö au­ ascendere -disse

105 diri poterat, Ariadna amicum suum fugientem vocävit: Thöseus, vocTheseu!
"Thöseu! Theseu! Revertere ad me!" neque üllum re­ revertere! : redi!

spönsum ei redditum est praeter vöcem ipsius quam red-dere —didisse-ditum

düra saxa reddidörunt. Brevi nävis & cönspectü eius conspectus -üs »: ( cön­
spicere; &cönspectü :
abiit neque iam üllum velum in mari cemebätur. Ari­ ab oculis

110 adna igitur in litus döscendit atque hüc et illüc curröns dE-scendere -disse [ l, ]
H ascendere [ 1 ]

199
CAP. XXV

multis cum lacrimis capillum et vestem scindöbat, ut

maeröre «- gaudöre hominös qui maerent agere solent — ita maerebat virgö
ante omnes : magis miserrima, quae eivirö quem ante omnös amäbat söla
quam omnes aliös
relicta erat inter feräs insulae sicut agnus timidus inter
saevös lupös." 115

döserere -uisse -rtum Quintus: "Cur Thoseus amicam suam ita deseruit?"
: relinquere
Syra: "Tälös sunt viri, mi puer. Montes auri Feminis
oblivisci -litum esse pollicentur, tum prömissa obliviscuntur ac föminäs sine
quis...? : nömö...! nummö döserunt! Quis tam facile promissum oblivisci­
tur quam vir qui täminam amävit? Ego quoque ölim
döserta sum ab amicö pecüniösö qui mihi magnäs rös
polliceri -itum esse
cupidinis-ätisf pollicitus erat. Nöli vörö putäre me ob cupiditätem pe­
( cupidus
cüniae amävisse eum, ego eum amabam quia eum pro­
ob amorem viri : quia bum virum esse credebam. Etiam nunc maereö ob amö­
virum amo/amavi
rem illius viri." 125

oblivisci 4—gen/acc.- o. Quintus: "Obliviscere illius viri irnprobï qui tö tam

hominis, o. rei/rem
turpiter deseruit!"
Syra: "Nön facile est amöris antiqui oblivisci. Sed
narra'
'tiö -önisf hoc tü nöndum intellegis, mi Quinte. Redeö ad närrä­
( närräre
tiönem fabulae, quam prope oblita sum, dum de aliis ..­ 30

rebus loquor.
Naxï : in insulä Näxö "Ariadna Naxi relictä, Thöseus ad patriam suam nä­
Aegeus -i »: vigäbat. Interim pater eius Aegeus, röx Athöniönsium,
ab altö saxö in mare pröspiciöbat. Brevi nävis filii in
conspectum vänit, sed navis redicns eadem völa ätra u—
35

gerere gessisse gestum gerebat quae abiöns gesserat: Thöseus enim post necem
arbitratus : qui arbi­ Minotauri vela mütäre oblitus erat! Itaque Aegeus, ar­
tritus est

200
 CAP. XXV

biträtus mortem fïliï eö colöre significari, sine morä de

saxö se iöcit in mare, quod ä nömine eius etiam nunc iacere -iö iEcisseiactum

*mare Aegaeum' vocätur.

"Post mortem rögis Aegeï tïlius eius Thöseus röx
Athöniönsium factus est. Qui multös annös Athönäs
magnä cum glöriä röxit." regere rexisse rectum

His verbis Syra fïnem närrätiönis facit. finem närrätiönis facit

: närräredesinit

[45 GRAMMATICA LATINA

Verba de'pönentia
Imperätïvus.
[l] laetälrï
Laetälre! : gaude! Laetälminï! : gaudete! läetälre laeta'lrmFm'
Intuölre! : spectä! Intuelminï! : spectäte! [2] inmelrï
intuälre intue']mini
150 Revertlere! : redi! Revertliminï! : redite! [3] revertlï
Partïlre! : divide! Partilminï! : dividite! revertlere revertlüninï
[4] partïln' .
'Laetäre laetäminï' et cetera sunt imperätïvï verbörum de­ partïIre part: "mti
pönentium. Imperätïvus verbi döpönentis: singularis -re, plü­ -re -mt'm
rälis -minï.

PENSVM A
Mädus (ad Lydiam): "In Graeciam ïbö. Comit—me! Profi­
cïsc— mecum! Hoc mihi pollic—! Oblïvïsc— Römae! Oscul—
me!"
Medus (ad nautas): "Iam proficisc-, nautae! Ventus secun­
dus est: intu- caelum! Laet—l"
Verba: trahere —-isse—um; petere —isse—um; quaerere —isse Vocäbula nova:
fabula
-um; occidere —isse—um; relinquere —isse—um; interficere agnus
—isse—um; cönstituere —isse -um; dEserere —isse —um; cön­ currus
moenia
spicere —isse—um;incipere —isse-um; reddere —isse—um;re­ mönstrum
pen're -isse —um; iuböre —isse—um; gerere —isse—um; iacere taurus
labyrinthus
—isse—um;regere —isse-um; accödere —isse;ascendere —isse; aedificium
proficisci —umesse; sequi —umesse; oblïvïscï —umesse. mors

201
CAP. XXV

rex PENSVM B
expugnätiö
gloria Quintus — de lupö et — audire nön vult nec fabulam de
auxilium Achille, qui Hectorem — et corpus eius mortuum post —
civis
exitus suum circum — [: mürös] Tröiae —.
füum Labyrinthus est magnum — unde nemö exire potest, etsi
mora
nex iänua —. Theseus, qui patrem Minotauri, — album, iam
litus necäverat, Minötaurum ipsum quoque — [: interficere] —.
saxum
conspectus Antequam Theseus, ad pugnam —, labyrinthum intravit,
cupiditas Ariadna, filia —, ei — longum dedit. Ita Ariadna Theseo —
närrätiö
humilis tulit, nam ille filum sequens — labyrinthi repperit. Post —
timidus Minötauri Theseus cum Ariadnä Naxum navigavit atque —
terribilis
mirabilis [: illic] eam — [: reliquit]. Ariadna ab altö — prospiciebat,
saevus
sed — [: mox] navis Thesei e — eius abiit. Puella misera in
cupidus
paratus — descendit, ubi — et — currens capillum scindebat, ut
regere faciunt eae quae —. Theseus post — patris multös annös
trahere
interficere Athenas —.
aedificare
vorare
patere PENSVM C
necare
constituere Quid fecit Achilles?
occidere Quid fedt Römulus?
polliceri
pröspicere Qualem fabulam Quintus audire cupit?
descendere Ubi habitabat Minötaurus?
maerere
deserere Quid est labyrinthus?
oblivisci Quid Minötaurus edebat?
coepisse
complures Cür tot Athenienses ad eum mittebantur?
forte Quis Athenienses ä Minötaurö servavit?
quotannis
olim Quömodo Theseus exitum labyrinthi repperit?
ibi
illüc Sölusne Theseus e Cretä profectus est?
hüc Ubi Theseus Ariadnam reliquit?
brevi
A quo mare Aegaeum nömen habet?

202
 CAPITVLVM VICESIMVM SEXTVM CAP. XXVI

DAEDALVS ET ICARVS

N Quintus: "Nönne röx Minös Thaseum cum Ariadnä fu­

gientem persecutus est?" per-sequi : (fugientem)
sequi
Syra: "Certe röx eös persequi coepit, sed nävis Thösei
nimis celeris fuit. Minös, quamquam celeriter nävigä­ celer -eris -ere:
equus celer (m)
Ul vit, nön tam celer fuit quam Thaseus neque eum cönse­ nävis celeris (f)
pilum celere (n)
quï potuit. Tum röx irätus cöpit Daedalum, qui iilum capere-iü cöpisse captum
cönläcerat et Ariadnae dederat, eumque in labyrinthum cön-ficere -iö -lï:cisse
-fectum : facere
inclüdi iussit ünä cum eius icarö fïliö; vörum pater et yörum : sed
Icarus -i m
filius mirabili modö & labyrinthö fügörunt. Cräs tibi
fuga-aef ( fugere
närrabö de fugä eörum, hodie plüs temporis ad narran­ ad närrandzan: ad när­
rätiönem
dum nön habeö: iam höram cönsümpsï in närrandö." cön-sümere
in närrandö : in närrä­
Quintus: "Neque tempus melius cönsümere potuisti! tiöne

Nön oportet in mediä fäbulä finem närrandi facere. linis närrandï : linis
närrätiönis
Quoniam mäiörem fabulae partem iam närrävisti, par­ quoniam: quia
tem reliquam quoque närräre debES. Ego parätus sum reliquus -a -um : cäterus
ad audiendum."
Ad lioc Syra "Ergö" inquit, "quoniam tam cupidus es cupidus audiendi: qui
audire cupit
audiendi, reliquam fäbulam tibi närräbö: reliqua fabula : reliqua
fabulae pars

203
CAP. XXVI

"Daedalus in labyrinthö inclüsus cum filiö suö inträ

in-venire: reperire mürös errabat nec exitum invenire poterat, etsi ipse
labyrinthum aedificaverat. Quoniam igitur aliae viae
audäx -äcis : audens
äera acc(: äerem) clausae erant, ille vir audäx per äera effugere cönstituit.
ef-fugere ( ex -l—
fugere
cönsilium -i n: c. eius : lcarus autem, qui consilium patris ignöräbat, humi
quod facere cönstituit
considere -sedisse cönsödit et "Fessus sum" inquit "ambulandö in höc
carcer -eris ut carcere, quem ipse nöbis aedificävisti, pater. Ipsi per
per nös : sine auxiliö
quis-quam : üllus homö nös hinc effugere nön possumus, neque quisquam nös
(neque q. : et nömö)
iuvare iüvisse: eum i. in fugiendö iuväre poterit, ut ThESeum iüvit Ariadna.
: ei auxiliumferre
haud : nön Haud longum tempus nöbis reliquum est ad vivendum,
paene : prope nam cibus noster paene cönsümptus est. Ego iam paene
dii : dei
mortuus sum. Nisi dii nös iuvabunt, numquam vivi
hinc Egrediömur. () di boni, auxilium ferte nöbis!"
«Daedalus vörö "Quid iuvat deös invocare" inquit,
"dum hic quiötus sedös? Qui ipse se iuväre nön vult,
carcer auxilium deörum nön meret. At nöli timere! Ego cönsi­
ex-cögitäre lium fugae iam excögitävi. Etsi clausae sunt aliae viae,
üna via nöbis patet ad fugiendum. Intuere illam aqui­
orbis
-is m lam quae in magnum orbem circum carcerem nostrum
liber -era -erum volat! Quis est tam liber quam avis quae träns montös,
trans tace:
- "P 'I, mh. vallös, flümina, maria voläre potest. Quin avös caeli
trans £ '
montem ': :
m.c
imitamur? Minös, qui terrae marique imperat, dominus
imitari: avesi. : facere
ut aväs äeris nön est: per äera hinc Evoläbimus! Hoc est cönsi­
ö-voläre
lium meum. NEmö nös volantös persequi poterit." "Ego
quidem : certe
studiösus-a -um : quidem studiösus sum volandi" inquit icarus, "sed älae
cupidus discendi
necessariae sunt ad volandum. Quoniam dii nöbis äläs
nön dedErunt, volare nön possumus. Hominös sumus,

204
 CAP. XXVI

nön avös. Nömö nisi deus nätüram suam mütäre potest. nisi deus : praeter deum
Aves nätürä voläre possunt, hominös nön item." Tum nön item : nön possunt
Daedalus "Quid ego facere nön possum?" inquit, "Pro­
fectö arte meä ipsa nätüra mütäri potest. Multäs rcs ars artisf: ars mea : id
quod facere possum
miräbilös iam cöntäci, quae artem meam omnibus de­ )

mönstrant, nön sölum aedificia magnifica, ut hunc la­ ignis ( , /

-ism(
byrinthum, vörum etiam signa quae se ipsa movöre pos­ ,, o." '4

sunt tamquam hominös vivi. Alas quoque cönficere tam—quam: sicut

possum, quamquam opus haud facile est." "Audäx qui­ opus -eris "
55 dem est cönsilium tuum" inquit ïcarus, "sed omne cön­
silium fugiendi me delectat, ac ni id quod semel excögi­ cönsilium fugiendi
: cönsiliumfugae
tävisti perficere solös." "Certe cönsilium meum perfi­ per-licere -iö -föcisse
-fectum ( per 4- facere
ciam" inquit pater, "Ecce omnia habeö quae necessaria
sunt ad hoc opus: pennas, ceram, ignem. Igne cöram '
penna -aef
.!

molliam, cörä molli pennäs iungam et in lacertis figam." mollire : mollem facere
lacertus -i m : bracchium
"Daedalus igitur arte miräbilï sibi et filiö suö äläs superius
ingöns -emis : valde
ingentös cönföcit ex pennis, quäs cörä iünxit et in lacer­ magnus
iungere iünxisse iünctum
tis fixit. Postquam finem operis f?:cit,"Opus iam perfec­ figere tixisse fixum

tum est" inquit, "ecce exemplum artis meae novissi­

65 mum. Avösquidem nön sumus, sed avös imitäbimur in
volandö. Ventö celerius träns mare voläbimus, nülla
avis nös cönsequi poterit."
"lcarus studiösus volandi äläs hüc illüc mövit, nec se movere mövisse mötum

supra humum leväre potuit. "Alae me sustinöre nön levare (( levis)

: tollere
70 possunt" inquit, "Tü doce me volare!" Statim Daedalus
se älis levävit et "Nisi äläs rccte movös" inquit, "voläre
nön potes. Imitäre me! Haud difficilis est ars volandi.

205
CAP. XXVI

sürsum[ï]c—»deorsum[l] Move äläs sürsum deorsum höc modo!" Ita pater füium
suum artem volandi docuit tamquam avis pullös suös.
puerumösculätus: post­ Tum puerum ösculätus "Paräti sumus ad volandum"
quam puerum ösculätus
est inquit, "sed prius hoc tö moneö: volä post me in mediö
infimus -a -um sup ( in­ äere inter caelum et terram, nam si in infimo äere prope
ferus, compinferior
sin : si autem mare voläbis, pennae timidae fient, sin voläbis in
summus -a -um supH summö äere prope caelum, ignis sölis cöram molliet
infimus; compsuperior
ürere ussisse ustum atque pennäs üret. Noli nimis audäx esse in volandö!
: ignecönsümere
cautus -a -um d—b
audäx Cautus estö, mi fili! Iam sequere me! Carcerem nostrum
estö! estote! : es! este!
(imp) effugimus — liberi sumus!"
"Haec verba locütus Daedalus cum filiö sürsum &
labyrinthö Evolävit, neque quisquam fugam eörum ani­
aliquis : aliqui vir madvertit nisi aliqui pästor, qui forte suspiciöns eös
su-spicere-iö : sursum
aspicere tamquam magnäs avös volantös vidit ac deös esse arbi­
trätus est. Mox pater et filius Cretam reliquörunt, ne­
que vörö röctä viä Athönäs in patriam suam volävörunt,
Iibertäs-ätisf ( liber sed novä libertäte delectäti in magnum orbem suprä
de-spicere (H suspicere) mare Aegaeum voläre coepörunt. Icarus d6spiciens
: deorsum aspicere
multitüdö-jnis[ ((multi) multitudinem insulärum mirätus est: "0, quot parvae
: magnus numerus
insulae in mari ingenti sunt!" Daedalus vörö "Illae insu­
lae" inquit "haud parvae sunt, quamquam parvae esse
videntur. Certe Melos insula, quae infrä nös est, nön
tibi vidötur : tü putäs tam parva est quam tibi vidctur." Icarus: "Sed illa in­
res magna esse mihi vi­ sula quae nöbis ä sinisträ est multö mäior esse mihi
detur : rem magnam
esse putö vidctur. Quae est illa insula?" Daedalus: "Peloponnösus
paen-insula -ae]"( paene est, Graeciae pars, nec vero insula est, sed paeninsula,
insula
Isthmus -i m nam Peloponnesus terrä angustä, quae Isthmus vocä­

206
 CAP. XXVI

100 tur, cum reliqua Graecia coniungitur. Prope Isthmum

sita est Corinthus, urbs pulcherrima, nec procul absunt Corinthus -i[
Athönae, patria nostra." "Si altius voläbimus, nön sö­
lum Graeciam, sed paene tötum orbem terrarum specta­ orbis terrarum : omnis
terrae (Euröpa, Asia,
bimus" inquit puer temerärius atque etiam altius se le­ Africa)
temerarius -a -um :
10 VI vävit. Illinc nön sölum magnas Euröpae et Asiae partös nimis audäx

döspiciöbat mirans, vörum etiam öram Africae procul

cernebat, deinde supra se sölem in caelö serönö lücen­
tem suspexit. Statim puer, cupidus sölem propius aspi­ -spicere -iö -spexisse
-spectum
ciendi, quamquam pater cum monuerat, in summum
110 caelum ascendit..."
Hic Quintus, qui exitum tabulae studiösö exspectat, exitus : finis

interrogat: "Quid tum accidit?" accidere -disse : fieri:

accidit : lit/factum est

orbis terrarum

Syra: "Tum factum est id quod necesse erat accidere:

ignis sölis propinqui cöram, quä pennae iünctae et fixae propinquus -a -um : qui
prope est
115 erant, mollivit et pennäs ussit. Puer territus, lacertos
quatere -iö : celeriter
nüdös quatiöns, in mare cecidit ac mersus est, neque hüc illüc movöre
mergere mersisse
pater ei auxilium ferre potuit. Ea maris Aegaei pars in mersum

qua Icarus mersus est in nömine eius *mare ïcarium' lcarius -a -um ( lcarus

207
CAP. XXVI

appellatur. Item insula propinqua, in cuius litore cor­

invenire -vEnisse
-ventum pus pueri inventum est, etiam nunc 'ïcaria' vocatur."
omnis -e : tötus "Ecce omnem fabulam habös de puerö temeräriö qui
tempus dormiendiest : libertatem quaeräns mortem invemt. Iam tempus dor­
tempus est dormire
miendi est. Nönne fessus es longas tabulas audiendö?"
Quintus caput quatit et "Nön sum fessus, nec illa
fabula longa esse mihi vidötur. Ex omnibus tabulis haec ... 25

casus -üs »: ( cadere de cäsü icari me maxime delectat, etiam magis quam
valde, compmagis,
sup maxime illa de filiö Sölis, qui currum patris regere cönätus item
ab—erräre de summö caelö cecidit, quod ab orbe sölis stulte aber­
räverat. Semper valde delector tälös fabulas audiendö."
Syra: "Ego nön minus delector närrandö illas fabulas, u—
30

nön modo quod ipsae per se pulcherrimae esse mihi

videntur, sed etiam quia exitus fabularum homines teme­
räriös optime monent. Talis enim est hominum nätüra,
quärä narratur tabula? et quidem maxime puerörum. Nön sölum delectandi
monendi causä närrätur
causa, vörum etiam monendi causä närrätur tabula de n—
35

iiliö Daedali, nam quod illi puerö accidit, idem omni

puerö accidere poterit, nisi patri suö paret. Nöli ïcarum
imitari, mi Quinte! Semper cautus estö! VErum haud
necesse est te a me monöri post id quod heri tibi accidit.
Certe ille casus tuus melius te monet quam ülla tabula!" n.­
40

His verbis puerö monitö, Syra tandem närrandi fi­

re-vocare ' nem facit. Neque Quintus eam abeuntem revocat, sed
in lectö recumbit oculösque claudit. Mox puer in som­
voläre sibi videtur : se nis sibi vidötur älis örnätus träns montes et flümina
volare videt/putat
volare. 145

208
 CAP. XXVI

GRAMMATICA LATINA
Gmmdiwn
Hörä in närrandö cönsümptä, Syra plüs temporis ad när­ narrandum
randum nön habet et finem facit narrandi. närrandö
150 'Närrandum'est gerundium; quod pönitur in locöinfini­ -ndum mdi -ndö
tivi et sic döclinätur: accusativus mdum, genetivus mdi, ablä­
tivus (et dativus) -ndö.
Exempla:
Ovidius, semper parätus ad amandum, librum de amandö
155 scripsit, qui appellatur 'Ars amandï.'
Magister, qui artem docendi scit, parätus est ad docendum.
Magister ipse discit aliös docenda".
Industrii estöte in scribendö, discipuli! Tempus scribendi
est. Estisne paräti ad scribendum?
Iam tempus donniendï est, sed Quintus nön est fessus
audiendö neque paratus ad donniendum.
Scribere scn'bendö, dicendö dicere discas. dicere : loqui

PENSVM A
Nävös necessariae sunt ad nävig—.Iülia delectatur in hortö Vocabula nova:
ambul— et flörös carp—. Medus cönsilium fugi—excogitavit; fuga
cönsilium
Lydia eum iüvit in fugi-. Paulum satis est ad beate viv—. carcer
Verba: iungere —isse—um;figere -isse —um;mergere -isse orbis
natura
—um; ürere -isse —um; movöre —isse—um; capere —isse—um; ars
invenire —isse—um; considere -isse; iuvare —isse; accidere opus
-isse. penna
ignis
lacertus
PENSVM B libertis
multitüdö
Daedalus exitum labyrinthi — [: reperire] nön poterat nec paeninsula
— [: üllus homö] eum in fugiendö — poterat. — igitur aliae casus
celer
viae clausaeerant, vir — [: audens] per äera — constituit. — reliquus
patris filium delectavit. Tum Daedalus äläs cöntäcit ex — audäx
liber
quäs cörä iunxit et in lacertis —. Postquam hoc — perf'ecit, studiösus
Daedalus filium suum — volandi docuit: "— me! Movö äläs ingöns
intimus
— — hoc modö! Ars volandi — [: nön] difficilis est. Sed summus
antequam hinc —, hoc te moneö: nöli voläre in — äere prope cautus

209
CAP. XXVI

temerarius mare nec in — äere prope sölem. Iam sequere me! — nos­
propinquus
trum relinquimus, — sumus!"
lcarus in summum caelum ascendöns nön sölum Grae­
consumere ciam, — [: sed] etiam Asiam ac — [: prope] tötum —
invenire terrärum daspiciöbat.Tum vörö id quod pater timuerat — [:
effugere
iuväre factum est]: — sölis propinqui cöram — atque pennäs —.
excogitare Ecce fabula mirabilis de puerö — qui — quaeröns mortem
imitäri
Evoläre invönit.
perficere
mollire
figere PENSVM C
leväre
ürere
Quis Daedalum in labyrinthum inclüdï iussit?
suspicere Quömodo Daedalus effugere cönstituit?
despicere Cür hominös volare nön possunt?
accidere
quatere Ex quibus röbus Daedalus äläs cöniäcit?
aberräre
revocare Cür älae icarum sustinöre nön poterant?
videi-i Quid pater et filius volantös viderunt?
estö
quisquam Estne Peloponnesus magna insula?
Quärö ïcarus in summum caelum ascendit?
Quid tum puerö accidit?
Ubi corpus pueri inventum est?
Num haec fabula delectandi causä modo närrätur?

träns
gerundium

210
 CAPITVLVM VICESIMVM SEPTIMVM CAP. XXVII

aratrum -i "

frümentum -i n

sömen &
-inis " &
RES RVSTICAE ((L

quicscere -övisse: nihil

1 Quid agit pater familias post meridiem? Primum quics­ agere, quiötus esse,
dormire
cit, tum ambulat, dönique lavatur. Iülius igitur, post­ dcniquc : postremo
quam paulum quiövit, ambulatum exit. Iam dasiit im­ dösinere -siisse

ber, avös rürsus in hortö canunt. Dominus hüc illuc in

amoenus -a -um : pul­
5 hortö suö amoenö ambulat, deinde exit in agrös, qui cher
ager -gri m
hortum cingunt. cingere: locum cingere
: circum locum esse
In agris frümentum cröscit vöre et aestate. Mönse cräscere crövisse
: mäiorfieri
Augustö frümentum metitur et ex agris vehitur. Deinde
agri arantur'et novum frümentum seritur. Qui agrös serere d—D
metere

10 arant ac frümentum serunt et metunt, agricolae appel­ agricola -ae m

lantur. Agricola est vir cuius negotium est agrös colere. negotium -i n : officium,
opus
Agricola arans post aratrum ambulat. Arätrum est instrumentum -i "

instrumentum quö agri arantur. Arätor duös validös arätor -öris »: : qui arat
praepuH-ab!: ante
bovös qui aratrum trahunt .prae se agit. Quomodo frü­ agere : euntem facere
15 mentum seritur? Agricola sömen manü spargit. Ex par­ spargere -sisse -sum

vis söminibus quae in agrös sparsa sunt frümentum

cröscit. Mönse Augustö frümentum mätürum est. Quo­ maturus -a -um

211
CAP. XXVII
falx -cis f & modo metitur frumentum? Falce metitur. Falx est in­
ütï üsum esse (4- ab!)
regiö-önisf : pars
terrae
Latini -örum m : qui
Latium incolunt
rudis -e : indoctus
-ve : vel: alias-ve
: velaliis
fruges-umf pl
fertilis -e (( ferre)
: qui frügösfert
loca -örum n pl : regiö
pascere : herba alere
pecus -oris n : ovös,
porci, bovös
pabulum-ï " : cibus
pecoris et equörum
läna -ae]
cöpia -ae]: magna
cöpia : multum
in-vehere
solum : terra, humus
parum : nön satis
bis ler—v' : bis vel ter
Aegyptus-if
strümentum quö agricola metit. Quö ïnstrümentö serit
agricola? Qui serit nüllö ïnstrümentö ütitur praeter ma­ 20
num. Quï arat arätrö ütitur; qui metit falce ütitur; qui
serit manü suä ütitur.
Deus agricolarum est Saturnus, qui ölim röx caeli
fuit, sed a filio suö Iove &caelö pulsus in Italiam vönit,
ubi eam regiönem quae Latium appellatur optimö rexit
Latïnösque, hominös ut tunc erant rudös ac barbarös,
agrös colere docuit. In forö Römänö est templum Sä­
turni.
Ager qui multum frümentï aliäsve frügös ferre potest,
fertilis esse dicitur. Italia est terra fertilis, sed multa loca
Italiae nön arantur nec ülläs frügös ferunt praeter her­
bam. Iïs locis ovös, porci, bovös pascuntur, nam herba
est pecoris pabulum, et facilius est pecus päscere quam
agrös colere. Praeterea lana ovium utuntur hominös,
nam &länä vestös efficiuntur. Itaque pecus mäiöris pre­
tiï est quam frumentum, et qui pecus pascit plüs pecü­
niae facit quam qui agrös colit.
Frumentum minöris pretiï est, quia magna cöpia frü­
mentï ex Africa in Italiam invehitur. Solum Africae fer­
tile est, nisi aquä caret, sed multis locis Africae parum
aquae est. Ergö necesse est agrös aqua flüminum rigare.
Agricolae qui agrös prope Nilum flümen colunt bis ter­
ve in annö metere possunt, Aegyptus enim terra fertilis­
sima est, quia solum eius aqua Nïlï rigatur.
 CAP. XXVII

Mare lnl'erum
(2:35
('apreae

45 Agri Iülii, qui sub monte Albänö siti sunt, nön sölum
frumentum, sed etiam vitös ferunt. Ii agri in quibus
vitös cröscunt vineae dicuntur. Frügös vinearum sunt
üvae, quae mense Septembri mätürae sunt. Ex üvis mä­
vitis
türis vinum efficitur. -is[
II Iülius, qui nüper ex urbe in praedium suum Albä­ praedium -i n : villa
cum agris
num vönit, circä agrös et vineas suäs ambulat. Suprä circi prp-l-acc: circum

eum est möns Albänus, post montem lacus Albanus,

qui villis magnificis cingitur. Nüllä in parte Italiae tot et
tantae villae sitae sunt quam in Latiö et maxime circä
lacum illum amoenum. Ne in Campäniä quidem plürös ne : nön; ne... quidem
: etiamnön
villae sunt, quamquam multi Römäni in örä maritimä
eius regionis villas possident; nam plürimi Römäni sub sub urbe : prope urbem
urbe Römä habitare volunt in villis suburbanis. sub—urbanus-a -um :
sub urbe situs
Iülius aspicit agricolas qui in agris et in vineis opus
faciunt, gaudöns quod ipsi, ut dominö diviti, nön ipse -a -um, dat -i

213
CAP. XXVlI

laböräre : opus facere; necesse est in agris laböräre. Quamquam nüllö modö
4.- quicscere
labor -öris m : opus labörem agricolarum sordidum indignumve esse existi­
existimare : cönsöre
: putäre mat, tamen se prae agricolis beätum esse cönset. Neque
prae agricolisbeätus :
beatior quam agricolae enim labörat dominus, sed quiöscit, cum in praediö suö
rüs rürisn (H urbs) : est. Rüs quiötum et amoenum eum delectat. In urbe
agri, silvae, campi. ..
rüri (lac)H in urbe Iülius semper in negötiö est, sed rüri in ötiö cögitat de
ötium -i n H negötium
(neg-ötium ( nec 4­ negötiis urbänis. Itaque Iülius, qui ötium rüris valde
ötium)
urbänus -a -um ( urbs amat, cum primum cönfecta sunt negötia urbana, in
praedium suum suburbanum proficiscitur.
colönus -i m ( colere Agri Iülii nön ä dominö ipsö coluntur, sed a colönis.
prö prp-l-abl: prö dominö Colönus est agricola qui nön suös, sed aliönös agrös prö
: in locödomini
dominö absenti colit et mercödem dominö solvit prö
frügibus agrorum.
Colöni Iülii sunt agricolae validi qui industrie labö­
rant omnösque mercedem ad diem solvere solent. At 75

qui- quae- quod-dam: höc annö quidam colönus mercedem nöndum solvit.
qui-dam colönus :
ünus ex colönis Iülius eum colönum in agrö cönspicit et "Hüc accede,
dominus imperat ut colö­ colöne!" inquit. Dominus imperat ut colönus accödat,
nus accedat : dominus
colönum acccdere iubet tum interrogat: "Cür nöndum solvisti mercedem quam
abs: ä:abstö : ätö ter quaterve iam abs te poposci? Octingentös söstertiös
poscere poposcisse
mihi döbäs. Solve eös!" Iülius colönö imperat ut merce­
dem solvat.
prae metü : Colönus pallidus prae metü loqui nön potest.
ob metum
Iülius: "Audisne? Imperö tibi ut mercedem solväs.
Quin respondös?" 85

Colönus: "Nulla est mihi pecunia. Ne assem quidem

iabeö."

214
 CAP. XXVII

Iülius: "Nisi hic et nunc solvis mercedem debitam,

servis meis imperäbö ut te agris meis pellant. Iam trös agris : ex agris

mönsäs exspectö ut ea pecünia mihi solvätur. Etsi vir

patiöns-entis ( pati
patiöns sum, hic finis est patientiae meae!" patientia-aef ( patiöns
Colönus ad pedös domini se pröicit eumque örat ut prö-icere (-iicere) -iö
( prö- -l-iacere
patientiam habeat: "Patientiam habe, domine! Nöli a
me postulare ut tantum pecüniae statim solvam! Intra tantum -i n : tam
multum
9M duös tresve mönsös omnia accipiös. Nöli me & domo
meä rapere! Octö liberi mihi sunt, quös ipse cüräre rapere -iö -uisse raptum

debeö. Cüra infantium multum temporis magnamque cüra -ae!

patientiam postulat, itaque parum temporis habeö ad
opus rusticum." rusticus -a -um ( rüs

Iülius: "Quid? Num uxor abs te postulat ut tü prö

matre infantes cürös? Itane infantäs suös neglegit? Mä­ neglegere exisse -öctum
(—)cüräre
tris officium est infantös cüräre. Tü vörö cürä ut agri
bene colantur et mercös ad diem solvatur!"
Colönus: "Uxor mea officium suum nön neglegit nec
105 postulat ut ego infantes cürem; sed nunc nec infantös
cüräre nec quidquam aliud agere potest, quia aegrötat: quid-quam : tillares
(nequeq. : et nihil)
intra paucös diESnovum infantem exspectat. Nöli me ab
gravidus -a -um: (fani­
uxöre gravidä rapere! Per omnös deös te örö!" na) gravida : quae in­
fantem exspectat
His precibus dominus sevörus tandem movötur. Co­ precös-umf pl : verba
örantia, quod örätur
110 lönö imperat ut taceat atque surgat, tum "Quoniam"
inquit "uxor tua gravida est, abi domum! Primum cürä
ut uxor et liberi valeant, turn vörö labörä ut pecüniam
omnem solväs intra finem huius mönsis, id est intra
tricösimus -a -um
tricösimum diem!" : xxx (so.)

215
CAP.xxvu

dï-mittere -mïsisse Colönö dimisso, Iülius alium agricolam vocat eum­ III
—missum
que dö röbus rüsticïs rogitat, ac primum de vineis:
"Quomodo vineae se habent höc annö?"
"Optime" inquit agricola, "Aspice hanc vitem: tot et
tantae üvae magnam vïnï cöpiam prömittunt, ac vinum
bonum futürum esse exïstimö, nam söl duös iam män­
sös prope cotidie lücet üsque a mane ad vesperum. Ni­
pröd-esse pro-fuisse
(4-dat) : bonum esse hil enim vineis magis prödest quam 361 et calor, nec
calor -öris m : äör cali­
dus, tempus calidum quidquam iïs magis nocet quam imber et frigus."
nocöre misse—oprödesse
frigus -orisn H calor Iülius: "Calor sölis nön ipse per se efficit ut vinum
vïnum bonum est: calor bonum sit. Vïtös probe cüräre oportet. Itaque vös mo­
efficit ut v. bonum sit
satis de vineis dictwn est neö ut industrie in vineis labörötis. Sed satis de vineis.
Frümentum quäle erit?"
"Nön ita bonum" inquit alter agricola, "Solum nimis
siccus -a -um «.. ümidus siccum est nec rigari possunt agri quod procul absunt a
rïvö. Imber brevis quem hodie habuimus frümentö prö­ 30

fuit quidem, sed parum fuit. Item sicca est herba, pecus
parum päbulï invenit. Sed scïsne ovem heri paene rap­
tam esse a lupö?"
­ ­ ;»:­
***-.— Iülius: "Quid? Lupusne ovem &grege rapuit?"
grex gregis m Agricola: "Ovis ipsa & grege aberräverat. Nec vörö 35
: multitüdö böstiärum
lupus ovi nocuit, nam pastor eam in silvä repperit atque
&dentibus lupï servavit!"
Iülius: "ö, pästörem pigerrimum, qui officium suum
ni::utne ita neglöxit! Pästöris officium est cüräre ne ovös aber­
ni:-ve : vel ni:, et ne rent növe silvam petant. Ego vörö cüräbö ne ille pastor
posthac officium ncglegat!"

216
 CAP. XXVII

Agricola: "Noli nimis sevörus esse! Nön cönseö illum

pästörem prae cöteris pigrum esse." prae cererispiger : ce­
teris pigrior
Iülius: "REcte dicis: nam pigri ac neglegentös sunt neglegöns-entis : qui
officium neglegit
14kl! omnös! At ego faciam ut industrii sint!"
Agricola: "Certe pästörös minus laborant quam agri­
colae. Nöbïs nullum est ötium, nec opus est nös monEre
ut industrii simus növe quiöscämus."
Iülius: "Nöli cönsere opus pästörum facilius esse.
150 Cura pecoris magnum est negotium, nön ötium, ut
pästörös nequam in molli herbä dormientös putant. Ego ne-quamindäd: impro­
us
vörö cüräbö ne ille pästor neglegöns sit növe dormiat!
Faciam ut tergum ei doleat! Arcesse eum!"
Sed eö ipsö tempore pästor gregem prae se agens &
155 campis revertitur. Cum primum is prope vönit, "Op­ optime: optimö tempore

timö advenis" inquit dominus iratus baculum prae se

tenöns, «nam verbera meruisti!"
Pastor humi se pröiciöns dominum örat ne se verbe­
ret: "Nöli me verberare, ere! Nihil Feci!"
"At propter hoc ipsum" inquit Iülius "te verberäbö,
homö nöquam, quod nihil fECisti!Officium tuum est
cüräre ne ovös aberrent növe ä lupö rapiantur. Precös
tibi nön prosunt. Prehendite eum, agricolae, et tenöte!" pröd-est pro-sunt

Iülius duöbus agricolis imperat ut pästörem prehendant

165 et teneant.
Tum vörö, dum pästor territus verbera exspectat,
ovEs sine pästöre relictae de viä in agros aberrant ac
frumentum immätürum carpere incipiunt. Agricolae iin-maturus-a-um ( in­
I

mätürus

217
CAP. XXVII

pro-hiböre: retinöre hoc videntäs clamant: "Prohibö ovös tuäs ab agris nos­
mittereH prehendere tris, pastor!" — tum pästörem mittunt atque celeriter .—
70

ovös in agris sparsas persequuntur.

modo: nüper Pästor sölus cum dominö relictus "Modo dixisti" in­
quit "meum officium esse cavöre ne ovös aberrent. Nöli
officio(ab!)prohiböre : me ofüciö meö prohiböre!"
ab officioprohiböre
Iülius: «Ego te nön prohiböbö officium facere. Fac ut p­ 75

ovöslex agris agantur! Age, curre, pastor!"

quam celerrimepotest : Vix haec dixerat Iülius, cum pästor quam celerrimö
tam celeriter quam
mäximö fieri potest potest ad ovös suäs currit. Dominus rïdöns eum curren­
tem aspicit, tum ad villam revertitur. Etsi dominus se­
severus esse vörus existimätur, tamen inhümänus nön est. 180
m-hümänus -a -um

conit'mctivus-i m (m') GRAMMATICA LATINA

Coniünctïvus
Tempus praesöns.
[A] Activum.
[1] intret Dominus: "Intra, serve! Claude forem! Tacö et audi!" Do­ .—
85
[2] taceat
[3] claudat ' minus servö imperat ut intret, forem claudat, taceat et audiat.
[4]audiat Servus intrat, forem claudit, tacet et audit.
*Intrat', *tacet', *claudit', *audit' est indicätivus. 'Intret',
-et
'taceat', 'claudat', 'audiat' coniünctivus est. Coniünctivus
praesentis (pers. III sing.) [1] -et, [2, 3, 4] -at.
Exempla: [l] cögitälre: cögitlet; [2] respondölre: respon­
delat; [3] scriblere: scriblat; [4] audilre: audilat.
[!] cögit e »:
cögit e : Magister: "Studiosus estö, discipule! Primum audi quod
cögit e interrogo, tum cögitä, dEnique surge et responde!" Magister
cogith mus
cögituä tis discipulum monet ut studiösus sit: primum audiat, tum cögi­ u—
95
cögitle nt tet, dönique surgat et respondeat. Discipulus silet. Magister:

218
 CAP. XXVII

"Audisne, puer? Moneö tö ut studiösus sis: primum audiäs, [2] responde a

responde & s
tum cögite's, dönique surgäs et respondeäs." Discipulus: responde t
"Nön opus est me monere ut audiam et cögitem atque ut respondenti mus
respondelä tis
200 studiösus sim. Sed respondöre nesciö. Nöli igitur eime postu­ respondela nt
läre ut surgam et respondeam!" [3] surg a »:
surg &s
Magister: "Studiosi estöte, discipuli! Primum audite quod !

interrogö, tum cögitäte, dönique surgite et respondete!" Ma­ surgä mus

surgwä tis
gister discipulös monet ut studiösï sim: primum audiant, turn surgia nt
205 cögitent, dönique surgant et respondeant. Discipuli silent. [4] audi a m
audi a' s
Magister: "Auditisne, pueri? Moneö vös ut studiösï sitis. pri­ audi a :
audi & mus
mum audiatis, tum cögitätis, dcniquc surgätis et responded­ audi ä tis
tis." Discipuli: "Nön opus est nös monere ut audiamus et audi aiut
cögitämus atque ut studiösï simus. Sed respondöre nescimus.
210 Nöli igitur ä nöbis postulare ut surgämus et respondeamus!" sitnt
Sis sitis
si mus
esse Sir si
Sing. Plür. Sing. Plür. [l] -em -e'mus
Persöna prima -em -ömus -am -ämus -e's -ätis
Persöna secunda -ös -ötis -äs -ätis -et -enl
[2,3,4]-am -ä mus
Persöna tertia -et -ent -at -ant -äs -ä tis
-at -a nt
[B] Passivum.
21 kl!

Dominus imperat ut servus improbus teneatur et verberä­ [l]

tur, deinde ut vinciatur et inclüdätur.
Dominus imperat ut servi improbi teneantur et verberen­
tur, deinde ut vinciantur et inclüdantur.
220 Iänitor tabellarium monet ut caveat ne ä cane mordeätur: [2]
"Cave ne a cane mordeäris!" Tabellärius: "Tuum negötium
est cüräre ne ego mordear. Vinci canem! Ego cüräbö ut tü
vinciäris et inclüdäris et verberäris ab erö tuö!" Iänitor: "Num
tuum negötium est cüräre ut ego vinciar et inclüdar et ver­ [3]
22 kl! berer?"
Iänitörös tabelläriös monent ut caveant ne sicane mordean­
tur: "Cavöte ne in cane mordeäminï!" Tabellärii: "Vestrum
negötium est cüräre ne nös mordeämur. Vincite canem! Nös [4] vinci a r
vinci duris
cüräbimus ut vös vinciämim'et inclüdämini et verberäminï ab vinci &»tur
230 vine]. iä mur
erö veströ!" Iänitörös: "Num vestrum negötium est cüräre ut vinciwä mim"
nös vinciämur et inclüdämur et verberämur?" vinciwa mur

219
CAP. XXVII

[l] -e r -5 mur Sing. Plür. Sing. Plür.

-ä ris -ä mini
-e' mr «eum Pmöna prima -er -ömur -ar -ämur
[2:374]'a r -ämur Persöna secunda -öris -örnini -äris -ämini
-ä ris -äminï
-ä zur «:?!qu Persöna tertia -ötur -entur -ätur -antur

PENSVM A
Vocäbula nova: Iülius colönö imperat ut mercödem solv—.Ille dominum örat
ager
frumentum ut patientiam habe—:"Nölï postuläre ut tantam pecüniam
agricola statim selv—!"Dominus colönö imperat ut tace—et surg—,tum
negötium
arätrum "Primum cürä" inquit "ut uxor et 1iberïvale—,turn vörö cürä
instrumentum ut agrös bene col—et mercedem solv-!"
sämen
falx Dominus colönös monet ut labör—növe quiösc—z"Moneö
regiö vös ut labör— növe quiösc—!"
fruges
Mäter filiam monet ut cauta s—:"Moneo te ut cauta s—!"
Fäbula nös monet ne temeräriï s—.
Verba: spargere -isse —um; rapere -isse —um; neglegere
—isse -um; dösinere —isse; quiöscere -isse; cröscere —isse;
poscere -isse; prödesse —isse.

PENSVM B
Mönse Augustö — metitur, deinde — arantur et novum frü­
mentum —. Agricola qui — post arätrum ambulat duös bo­
vös — [: ante] se agöns; aratrum est — quö agri arantur.
Agricola qui serit nüllö ïnstrümentö — et sömen manü —.
Qui — falce ütitur. Agricola est vir cuius — est agrös -. Ex
Aegypto, quae terra — est, magna — frümenti in Italiam —.
amoenus
mätürus Frügös vïneärum sunt —, ex quibus — efficitur. —- sölis
rudis vineis —, — [H calor] vineis —.
fertilis
suburbinus Iülius in — suö Albänö nön labörat, sed —. — quiötum et
— [: pulchrum] eum delectat. Colönus aliönös agrös — do­
minö absenti colit.
Pästor est vir qui pecus — et cürat. — pecoris magnum
negotium est, nön —, ut pigri pästörös— [: censent]. Pästö­
rös nön tam industrie — quam agricolae. Pästöris officium est
inhümänus cüräre — ovcäsaberrent — [: et ne] si lupö rapiantur.

220
 CAP. XXVII

PENSVM C tricesimus
quiöscere
Quid est negotium agricolae? cingere
Quandö frümentum metitur? cröscere
metere
Num arätor ipse aratrum trahit? aräre
serere
Quid est pabulum pecoris? colere
Unde frumentum in Italiam invehitur? spargere
ütï
Quae regiö Africae fertilissima est?
päscere
Cür necesse est agros rigare? invehere
Quae sunt fruges vinearum? rigare
laböräre
Num Iülius ipse in agris laborat? existimäre
Omnösne colönï mercödem solvörunt? cänsöre
pröicere
Quot söstertiös colonus Iüliö döbet? öräre
rapere
Num uxor colönï officium suum neglegit? neglegere
Quid est officium pästöris? prodesse
nocöre
Estne Iülius dominus inhümänus? prohiböre
quidam
parum
tantum
dönique
circä

coniünctïvus

221
CAPITVLVM DVODETRICESIMVM CAP. XXVIII

PERICVLA MARIS

Interim Medus et Lydia ventö secundö per mare Infe­

fretum -i n rum nävigäre pergunt ad fretum Siculum (id est fretum
Siculus -a -um : Siciliae
dis-iungere(H con­ angustum quö Sicilia ab Italiä disiungitur). Gaudent
iungere) : dividere
omnös qui ea nave vehuntur praeter mercätörem cuius
e-icere (-iicere) -iö
-i€cisse -iectum mercös necesse fuit &näve eicere.
( &-I-iacere
Medus vörö multum cögitat de verbis Lydiae et de
cessare: opus neglegere,
minus agere; ventus tempestate quae tam subitö cessavit, postquam Lydia
cessat : v. minuitur
dominum suum invocavit. Ut tempestas mare tranquil­
animus -ï »: «—corpus lum turbavit, ita verba Lydiae animum Medi turbave­
runt.
Lydia anticum suum colörem mütävisse animadvertit
utrum... an : -ne... an et "Quid palles?" inquit, "Utrum aegrötäs an territus
es?"
"Nön aegrötö" inquit Mödus, "Corpus quidem sä­
num est mihi, animus vörö turbatus. Quis est ille domi­
ob-oedire(( -audire) nus tuus cui mare et venti oboedire videntur?"
(4-dat) : parare

222
 CAP. XXVIII

Lydia: "Nön meus tantum, sed omnium hominum

est dominus, et Römänörum et Graecörum et barba­
rörum."
20 Medus: "Utrum homö an deus est?"
Lydia: "Christus est Dei filius qui homö factus est. In
Bethlehem n inde'cl
oppidö Bethlehem nätus est in Iüdaeä, patria Iüdaeö­ Iudaea -aef
Iüdaei -6rum »:pl
rum, quae inter Syriam et Aegyptum sita est. Eo vöne­ eö adv : illüc

runt rögös, qui stellam eius viderant in oriente, et inve­

25 nörunt puerum cum Maria, matre eius, et adörävörunt ad-öräre

eum velut deum. Postea Christus ipse plane dEmönsträ­ vel-ut : tamquam, sicut
vit se esse filium Dei, nam discipulos docöbat, quörum
magna turba eum sequebatur, aegrös sanabat..." turba -aef : multitudo
hominum
Medus: "Omnis medicus id facit."
Lydia: "Qui medicus verbis sölis potest facere ut ho­ caecus-a -um : qui
vidäre nön potest
minös caeci videant, surdi audiant, müti loquantur, surdus -a -um : qui
audire nön potest
claudi ambulent?" mülus -a -um : qui 10­
qui nön potest
Medus: "Potestne dominus tuus haec facere?" claudus -a -um : qui
ambuläre nön potest
Lydia: "Profecto potest. In Iüdaeä Iösüs nön sölum Iesüs -ü m (acc -um)
3 '.II faciebat ut caeci viderent, surdi audirent, müti loque­
rentur, verum etiam verbis efficiebat ut mortui surge­
rent et ambularent. Ex üniversä Iüdaeä hominös aegri, universus -a -um : totus

qui famam de factis eius mirabilibus audiverant, ad fama-aef : quod närrä­

tur de aliquö
eum conveniebant. Poströmö tamen lösüs Christus ab
improbis hominibus necätus est."
Medus: "Quid? Nön vivit dominus tuus?"
Lydia: "Immo vörö vivit, nam tertio die lösüs sur­ surgere surröxisse

röxit a mortuis et quadrägösirnö die post in caelum quadrägösimus -a -um

: XI.(40.)

223
CAP. XXVIII

irn-mortalis-e H mor­ ascendit. Immortälis est filius Dei sicut pater eius,
talis -e (( mors)
nascinatum esseH mori Deus vivus. Hominös mortäläs nascuntur ac moriuntur,
-ior mortuum esse
Deus immortälis semper vivit. Sed ipsa male närrö: ex
libellus -i m : parvus höc libellö recitäbö tibi aliquid."
liber
Lydia libellum, quem adhüc inträ vestem occultavit,
ex—tendere prömit et Mödö ostendit. Qui manum extendöns libel­
ap-prehendere: pre­ lum apprehendit et "Qui liber est iste?" inquit.
hendere (manii)
qui-dam, abl quo-dam Lydia: "Scriptus est ä quödam Iüdaeö, nomine Mat­
Matthaeus -i m
vivere vixisse thaeö, qui simul cum Christö vixit et discipulus eius
fuit. In höc librö Matthaeus, qui suis oculis auribusque
dictum -i n : quod dominum nostrum viderat et audiverat, dicta et facta
dictum est, verbum
memorare: närräre, eius memorat." 55
"cere
discere didicisse Medus, qui legere nön didicit, Lydiae librum reddit
rogäre: öräre eamque rogat ut aliquid sibi legat; quae continuö li­
tf.-volvere: librum &. brum Evolvitet "Legam tibi" inquit "de virö claudö cui
: librumaperire
tollere : sumereet Iösüs imperavit ut surgeret et tolleret lectum suum et
söcum ferre
domum ambularet."
Medus: "Modo dixisti *Christum etiam mortuis im­
perävisse ut surgerent et ambulärent.' Plüra de eä re
audire cupiö."
princeps-ipism: vir Lydia: "Audi igitur quod scriptum est de Iairö, prin­
inter alios primus (qui
aliis imperat) cipe quödam Iüdaeörum, qui lösum rogavit ut filiam
SUS-CIIäl'C— CXCIlä suam mortuam suscitaret:
[Matth. 9. 18—19,23—26]
ünus—
- quidam Ecce princeps ünus accessit, nömine Iaïrus, et adäräbat
eum dicens: "Filia mea modo mortua est, sed veni, impöne
manum tuam super illam, et vivet. " Et surgens Ie'süs seque­
bätur eum cum discipulis suis. — Et veniens Ie'süs in do­

224
 CAP. XXVIII

mum principis, videns tibicine's et turbam tumultuantem, tumultuari: tumultum

facere
dicebat: "Discedite! Nön enim mortua est puella, sed dor­
mit." Et der-idibanteum. Et, e'iectäturbä, intravit et tenuit tibiae ."2
'ämm X ! .,
manum eius et dixit: "Puella, surge!" Et surrexitpuella. Et fp! *
7 LII exiit fama haec in universam terram illam.
Mädus: "Per deös immortälös! Si hoc vörum est,
tibicen -c1msm
princeps omnium deörum est deus tuus; neque enim
Inferi-örum1n: mortui,
üllus deus Römänus hominem mortalem ab Inferis sus­ qui loca infera (sub
terrä) incolere dicuntur
citäre potest — ne Iuppiter quidem tantam potestätem potestis -ätisf
80 habet, etsi ille deus maximus habötur." baböri : existimärï

Lydia: "Est ut dicis; nec sölum deus princeps, sed

Deus ünus et sölus est ille. Totus mundus in potestate mundus -i m : caelumet
terra et mare
Dei est, et caelum et terra et mare."
Hic gubernätor, qui sermönem eorum exaudivit,
85 "Tanta" inquit, "unius dei potestas nön est. Nam trös
dii, Neptunus, Iuppiter, Plütö, mundum üniversum ita Plütö -önis ut: deus, rat
Inferörum
inter se divisörunt, ut Iuppiter röx caeli esset, röx maris dividere -visisse -visum

esset Neptünus, Plütö autem rögnäret apud Inferos, ubi regnare : röx esse
anima: ior-mahominis
mortui ut ex animi
animae mortuorum velut umbrae versäri dicuntur." facta
Medus: "Num quis tam stultus est ut ista vera esse versari : hüc et illuc
movöri, errare
crödat? Perge legere €:libellö tuö, Lydia!"
Lydia iterum librum Evolvit et "Ecce" inquit "quod
narratur de Christo super mare ambulante: [Matth. 14 .24—33]
nävicula-aef : parva
Nävicula autem in mediömari iactäbäturjlüctibus, erat nävis
(ventus) contrarius
95 enim ventus contrarius. Quärtä autetn vigilia noctis venit «» secundus
vigilia-aef: quarta v.:
ad eösIe'süsambulans super mare. Disciptdï autetn videntäs nöna höra noctis (nox in
IVvigilias dividitur)
eum super mare ambulantem turbätï sunt dicentäs: "Phan­

225
CAP. XXVIII

phantasma-atisn: anima
quaeJambuläre vidötur tasma est!" et prae timore clämävemnt. Statimque Ie'süs
eis: us
cönstäns -antis locütus est eis dicens: "Constantis estote! Ego sum. Nolite
H turbätus
Petrus -i m: Christi dis­ timere!" Respondi-nsautem ei Petrus dixit: "Domine, si tti ..­ 00
cipulus
ipse : ille es, iube me ad tä venire super aquam!" At ipse ait: "Veni!"
Et descendensPetrus de näviculä mnbuläbat super aquam,
ut veniret : quia venire ut veniret ad läsum. Videns vero ventum validum timuit, et
volebat
salvus -a -um : servatus; incipiens mergi clämä'vit dicäns: "Domine! Salvum mä
salvum facere : servare
fac! " Et continuö Ie'süsextendensmanum apprehendit eum,
-ästi: msti"
' et ait illi. "Quäre dubitästi?" Et ascendentibuseis in nävi­
ascendentibuseis : dum
ascendunt culam, cessävit ventus. Qui autem in navicula erant vene­
runt et adöräoärunt eum dicente's: "Verefilius Dei es."
attentus -a -um : qui Gubernätor, qui Mädum attentum videt, "Num tü"
studiose audit
per-suidöre -suäsisse inquit "tam stultus es ut haec crödäs? Mihi nömö per­ .—
10
(4- dat): p. homini :
facere ut homö credat suädöbit hominem super mare ambuläre posse!"
Lydia: "Christus nön est homö, sed filius Dei, qui
[Matth. 2818] omnia facere potest. Ipse dixit: "Data est mihi omnis
potestäs in caelö et in terra." Modo nös & tempestate
servävit, nönne id tibi persuasit eum haböre potestatem u.­
15

maris et ventörum? Audi igitur quod in eödem librö

[Matth. 8.23—27] närrätur de potestäte Christi:
: et eum in naviculam Et ascendente eö in näm'culam, secuti sunt eum discipuli
ascendentem secuti
sunt discipuli eius eius. Et ecce tempestas magna facta est in mari, ita ut
nävicula operirätur fluctibus — ipse vero dormiebat! Et

salväre : salvum facere

accesserunt ad eum discipuli eius et suscitaverunt eum dicen­
per-ire -eö -iisse : per­ tis: "Domine, salva nös! Per-imus!" Ait illis Iesus: "Quid
di, mod («» servari)
tunc : tum timidi estis?" Tunc surgäns imperäoit ventis et mari, et
tranquillitäs-ätis]
(( tranquillus) facta est tranquillitäs magna. Homines autem miräti sunt
H tempestäs

226
 CAP. XXVIII

125 d'zcentäs:"Quälis est hic, quod venti et mare oboediunt ei?"

Gubemätor: "Mare et venti nömini oboediunt nisi nömö, da: nömini

Neptünö. Ille cürävit ut nös &tempestate servärömur

növe mergerömur—vel potius nös ipsi qui mercös cicci­
mus. Nolite vörö cönsöre nös iam exträ periculum esse. periculum -i n

Tempestas quidem dösiit, sed multa alia pericula nobis

impendöre(hiat)
impendent, ut saxa quibus nävös franguntur, voräginös vorago-inisf : locus
quo nives fluctibus
in quäs nävös merguntur, praedönös maritimi qui naves vorantur (: merguntur)
praedo -önis m
persequuntur, ut merces et pecüniam rapiant nautäsque ut rapiant : quia
rapere volunt
occidant. Semper in periculo versamur."
135 Medus: "Sed hic tüti sumus a praedonibus." tutus -a -um : sine
periculo
Gubemätor: «Nullum mare tütum est a praedonibus,
ne mare Inferum quidem, quamquam räri hüc perveni­ per-venire

unt. Nec tüti sumus a cöteris periculis quae modo me­

moravi. Brevi nävigäbimus per fretum Siculum, ubi ab
140 utraque parte magnum periculum impendet nautis: ab
örä Italiae saxa periculösa quibus Scylla nomen est, ab periculosus -a -um
( periculum
örä Siciliae vorago terribilis quae Charybdis vocatur. Scylla-ae[
Charybdis -is[ (acc-im)
Multae nävös quae Scyllam iam vitäverant, deinde in (periculum)vitare : nön
adire, effugere
Charybdim mersae sunt. At bonum animum haböte! (bonus)animus H timor
ire, coni praes:
14 LII Ego, ut gubernator cönstäns, cüräbö ut omnia pericula eam eamus
eäs eatis
vitömus ac salvi in Graeciam eamus." eat eant
Medus: "Omnös id futürum esse spörämus. Quandö spöräre : rern bonam
futuram esse putare
eo perveniömus?" eo : in Graeciam

Gubemätor: "Intra sex diös, ut spärö, vel potius octö.

ire: ewuü (ger-melam);
150 Sed cür tam cupidus es in Graeciam eundi? Ego Romae cupidus eaeundi : ire
cupis
vivere mälö quam in Graecia." mälö : magis volö
CAP. XXVIII

mä-vis : magis vis Medus: "Num Römae mavis servire quam liber esse
servire (4- dat) : servus
esse in Graecia?"
malumus : magisvo­ Gubernator: "Nös civös Romani mori malumus
lumus
quam servire!" 155

mälle : magis velle: Medus: "Noli putare me servire malle, nam ego quo­
'l" -!
mavis"
' mavul' zis que liber natus sum, nec quisquam qui liber fuit libertä­
mä'vulz mälwu
tern spEräre dösinit. In Italia dominö sevörö serviöbam,
qui a me postulabat ut opus sordidum facerem nec mihi
pecülium -i n : pecunia
dominiquae servödatur pecülium dabat. Si quid prave f6ceram, dominus impe­ ... 60
siquid : si aliquid
räbat ut ego ab aliis servis tenörer et verberärer. Sed
heri &villa fügi, ut verbera vitärem, atque ut amicam
meam viderem ac semper cum eä essem. Multis prömis­
persuadereut : verbis sis ei persuasi ut mccum ex Italia proficiscerötur, Lydia
efficere ut
mä-vult : magisvult enim Römae vivere mavult quam in Graecia. östiä igi­ .—
65

tur hanc navem cönscendimus, ut in Graeciam nävigä­

römus."
Gubernator Lydiam interrogat: "Tunc quoque do­
minö Römänö serviöbäs?"
Lydia: "Minime vörö. Ego nömini serviö nisi dominö
in caelis : in caelo noströ qui est in caelis. NEmö potest duöbus dominis
servire. Certe nön laetö animö Römä profecta sum, et
difficile fuit mihi persuädöre ut amicas meäs Römänäs
dösererem. Nec prömissis sölis Mödus mihi persuasit ut
söcum venirem, sed etiam dönö pulcherrimö. Ecce anu­ u.­
75

lus aureus gemmätus quem amicus meus prope centum

söstertiis Emit mihi." Lydia manum extendöns digitum
änulö aureö örnätum gubernätöri ostendit.

228
 CAP. XXVIII

Gubemätor änulum tam pulchrum admiratur, tum ad-nurän'' : miräri (rem

magnificam)
180 conversus ad Mädum "Profecto" inquituadives esse vi­
döris, ut servus! Num dominus ille sevörus, qui tibi
imperäbat ut opus sordidum facerös, tantum peculium
tibi dabat prö opere sordidö?"
Medus ruböns nescit quid respondeat, et velut homö
185 surdus mütusque ante eös stat.
Lydia: "Quin respondös? Sacculum prömpsistï pecü­ prömere -mpsisse
-mptum
niae plönum — nönne tua erat ista pecunia?"
Mädus rurbätus, dum oculös Lydiae vïtäre cönätur,
mercätörem celeriter accödere videt.

GRAMMATICA LATINA
Coniünczïvus
Tempus imperfectum
[A] Activum.
Dominus servum monet ut sibi pareat. päröret
195 Dominus servum monöbat/monuit ut sibi päröret.
'Päreat' est coniünctivus praesentis. *Päreret' coniünctivus
imperfecti est. Coniünctivus imperfecti (pers. ln sing.) -ret.
Exempla: Il] recitälre: recitälrez; [2] tacelre: tacölret; [3]
scriblere: scribleret; [4] audilre: audilret.
200 Magister discipulum monuit ut tacöret et audiret et studio­
sus esset. Tum ei imperävit ut scribere: et recitäret.
Pater: "Nönne magister tibi imperavit, fili, ut scriberäs et
recitäräs?" Filius: "Primum me monuit ut tacöremet audirem
et studiösus essem,tum mihi imperavit ut scriberem et recitä­
205 rem." Pater: "Num necesse erat te monöre ut tacere'set audire's
et studiosus essäs?"
Magister discipulös monuit ut tacörem et audirem et studi­
ösi essent. Tum imperävit ut scriberent et recitärent.

229
CAP. XXVIII

[4] audire »:
di räs Pater: "Nönne magister vöbis imperävit, filii, ut scriberätis
: et recitärätis?" Filii: "Primum nös monuit ut tacörämus et
audïrämus et studiösi essämus,tum nöbis imperävit ut scribe­
rämus et recitäränws." Pater: "Num necesse erat vös monöre
esse esseut essem
's esstis ut tacörätis et audirätis et studiösi essän's?"
esse ! esse ut
Singuläris Plürälis
-relm -re'lmus Pmöna prim -rem -r€mus 215
-re'1$ -re']u's Persöna secunda -rös -rötis
-relt -relnt Persöna tertia -ret -rent
[B] Passivum.
Dominus imperävit ut servus tenöre'mr et verberäräzur,
deinde ut vincïrätur et inclüderätw'. 220
Dominus imperavit ut servi tenörentur et verberärentur; de­
[l]
inde ut vincirenmr et inclüderemur.
Medus: "Salvus sum. Neptunus cürävit ut ego &periculö
servärer növe in mare mergeret" Lydia: "Nöli putäre Neptü­
num cürävisse ut tü servärän's neve mergeräris. Nemö nisi
[3] mers eæ r
mers ere ris Christus cürävit ut nös &periculö serväränmr növe in mare
merg emetur
merglerä nua­ mergerämun" Gubemätor: "Ego bene gubemandö cürävï ut
mergheräm'nï vös serväräminï növe mergere'mim'!"
mergwweremzur
Singuläris Plürälis
-reIr -re'lmur Persöna prima -rer -römur 230
-re'ln's -re'lmim' Persöna secunda -röris -römini
42"qu- melum Persöna tertia -rötur -rentur

PENSVM A
Voca'bulanova: Servus dominum öräbat ne se verbera-, sed dominus impera­
fretum vit ut tacö- et surg—,tum aliis servis imperävit ut eum pre­
turba hend—et tene-.
Medus ä dominö fugit, ut amicam suam vidö—et semper
liþellus
cum ei es—.Mödus: "A dominö fügï, ut amicam meam vide­
princeps et semper cum ei es—."
tibicen
potestas Minös imperävit ut Daedalus et Icarus in labyrinthum in­
mundus
navicula clüd—. Icarus: "Quis imperävit ut nös inclüd—P"Daedalus:
vigilia "Minös imperavit ut ego inclüd—et ut tü mccum inclüd—."

230
 CAP. XXVIII

Verba: dividere —isse —um; eicere —isse —um; prömere phantasma

-isse —um;vivere -isse; discere —isse;persuädöre -isse; sur­ tranquillitas
gere —isse.

PENSVM B caecus
surdus
Lydia Römae vivere — quam in Graecia, sed Medus multis mutus
claudus
promissis ei — ut söcum proficisceretur. In Italiä Medus universus
dominö sevörö —. mortalis
irnmortälis
Nävis nöndum exträ — est. Multa pericula nautis —. — constans
maritimi nävös persequuntur; nüllum mare — est 5 praedö­ salvus
nibus. attentus
tütus
Hominös mortales nascuntur et —, dii värö — sunt. Nül­ periculosus
lus deus Römänus hominem mortuum ab Inferis — [: exci­ quadrägösimus
disiungere
täre] potest, ne Iuppiter quidem tantam — habet, etsi ille eicere
cessare
deus mäximus — [: existimatur]. Trös dii üniversum — oboedire
inter se divisörunt. adorare
näscï
Christus in oppidö Bethlehem — est. Ille verbis sölis effr­ mori
ciebat ut hominös — vidörent, — audirent, — loquerentur, extendere
— ambularent. apprehendere
memorite
me
Evolvere
PENSVM C suscitare
Fretum Siculum quid est? tumultuäri
habe:-i
Ubi nätus est Christus?
versäri
Quid Iairus Christum rogavit?
persuädöre
Quae pericula nautis impendent? salvare
Cür nautae praedönös maritimös metuunt? perire
impendere
Quäli dominö Medus in Italiä serviebat? pervenire
vitare
Quare Mödus ä dominö suö fiigit?
späräre
Num Lydia laetö animö Römä profecta est? servire
mille
Quömodo Medus ei persuäsit ut söcum veniret? admirari
Cür Medus nescit quid respondeat? potius
utmm
Quem Mädus accedere videt? velut
Tüne in Graeciä vivere mävis quam in patriä tuä?

231
CAPITVLVMVNDETRICESIMVM CAP. XXIX

NAVIGARE NECESSE EST

Multae nävös multique nautae quotannis in mari per­

eunt. In fundö maris plürimae nävös mersae iacent. Nec
de-terrEre tamen üllis periculis ä nävigandö döterrentur nautae.
"Nävigäre necesse est" aiunt, et mercätörös, qui ipsi
ad-icere (-iicere) -iö
: dere pericula maris adire nön audent, haec adiciunt: "Vivere
aestimäre: magni ae. :
magni pretii esse cen—
nön est necesse!" Mercätörös merces suas magni aesti­
söre
vita -ae[ ( vivere mant, vïtam nautarum parvi aestimant!
re-manere: manöre Nec verö omnös mercätörös domi remanent, cum
nön-nulli -ae-a : haud mercös eörum navibus vehuntur. Nönnülli in terras ali­
pauci, complürös
pretiösus-a -um : önäs navigant, quod merces pretiösäs nautis credere nö­ 10
magni pretii
lunt, sicut mercätor ille Römänus qui eädem näve vehi­
tur quä Medus et Lydia. Is laetus östiä profectus est
cum mercibus pretiösïs quäs omni pecüniä suä in Italia
Emerat eö cönsiliö ut eiusmäiöre pretiö in Graeciä vön­
lucrum -i n: !. facere : deret. Ita spöräbat se magnum lucrum factürum esse. 15
pecuniam suam augöre
spes-eif : id quod Iam vörö ea spös omnis periit, nam fluctibus mersae
spärätur

232
 CAP. XXIX

sunt mercös in quibus omnem spem posuerat. Subitö pönere posuisse positum

mercätor &divitissimö pauperrimus factus est. Nön mi­ mirus -a -um: mirum :
quod mirantem facit
rum est eum maestum esse. maestus -a -um : mae­
röns, tristis
20 Mercator ad gubernatorem accödöns multis cum la­
crimis querimr: "Heu, me miserum! Omnia quae possi­ heu! (dolörem animi
significat)
debam in fundö maris sunt. Quid faciam? Quid spe­
rem? Quömodo uxörem et liberös alam? Ne as quidem
mihi reliquus est: omnia ämisi. Heu!" ä-mittere -misisse
-missum H accipere
25 "Desine queri!" inquit gubernator, "Nön enim omnia
amisisti si uxor et liberi tui salvi sunt. Nönne liberös
plüris aestimäre: miio­
plüris aestimäs quam mercös istas? Divitias amittere mi­ ris pretii esse cönsöre
divitiae-ärumf((dives)
serum est, at multö miserius liberös amittere." : magnapecunia
Talibus verbis nauta mercatorem maestum cönsöläri
30 cönätur, sed früsträ, nam ille prötinus "Nöli tü me cön­ protinus : statim

söläri" inquit, "qui ipse imperävisti ut mercös meae

iacerentur! "
Gubernator: "Iactürä mercium nävis servata est." iactüra-ae] ( iacere
Mercator: "RECtedicis: meae mercös eiectae sunt, ut
U) U'l navis tua salva esset!"
Gubernätor: "Mercös iccimus ut nös omnös salvi es­
sämus. Iactürä mercium nön modo navis, sed etiam vita
omnium nostrum serväta est. Mercös quidem per­ omnös nös, gen omnium
nostrum
iErunt, sed nömö nostrum periit. Ergö bonum animum nömönostrum : nämö
ex nöbis
habe! Laetäre ünä nöbiscum te vitam nön amisisse si­ nobis-cum : cum nobis

mul cum mercibus! Hominös felic6s sumus." felix-icis : cui rcs

bona accidit
Mercator: "Vös quidem fälicös estis, nemo enim nämövestrum : nemo
ex vöbis
vestrum assem amisit. Mirum nön est vös laetari. At

233
CAP. XXIX

e-ripere -iö -ripuisse
-reptum ( e 4- rapere
laetitia-aef ( laetus
af-ticere -iö -fäcisse
-fectum
tristitia-ae[ ( tristis;
t.ä afficere: tristem
facere;t.ä affici:
tristis fieri
navigatio-önisf ( navi­
gäre
dolor (animi) c—vlaetitia
dolöre aüicere : dolen­
' facere
di:dii
precari(( preces)
: orare
nölite me monöre ut laetus sim, postquam omnia mihi
Eripuistis! Laetitia vestra me nön afficit." 45
Gubernator: "Nec quisquam nostrum tristitiä tuä af­
ficitur. Semper gaudeö cum de liberis meis cögitö, qui
mäximä laetitia afficiuntur cum patrem suum &naviga­
tiöne periculosa salvum redire vident."
Mercator: "Ego quoque liberös meös amö nec eös
dolöre afficere volö. Sed quömodo vivamus sine pecü­
niä? Quömodo cibum et vestem emam infantibus meis?
O di immortales! Reddite mihi mercös!"
Gubernätor: "Quid iuvat deös precärï ut rös amissae
tibi reddantur? Früsträ hoc precaris." 55

Mercator: "Quid ergö faciam? Ipse de näve saliam,

vobis-cum : cum vobis an in eädem nave maneam vobiscum?" Vir ita perturba­
per-turbare : valde
turbare tus est ut se interroget, utrum in mare saliat an in näve
remaneat.
.'
delphiräæ­
-i m —' '
"Sali modo!" inquit gubernätor, "Nömö nostrum te
Arion -onis m
prohibebit. At certe nön tam tElixeris quam Ariön, qui
delphinö servätus est."
Mercator, qui Arionem ignorat, "Quisnam est Ari­
nötus -a -um: is mihi ön?" inquit, "Ne nömen quidem mihi nötum est."
nötus est : eum növi
ignarus -a -um : ignö­ Gubemätor: "Ignarus quidem es si illum ignöräs.
räns, rudis
nöbilis -e : multis nötus Ariön, vir nöbilis Lesbi nätus, tam pulchre fidibus ca­
Lesbos-if
nebat ut alter Orpheus appellärötur. An tam ignarus es
an : num
ignotus -a -um (—)nötus ut etiam Orpheus tibi ignotus sit?"
Mercator: "Minimö vörö. Orpheus quidem omnibus
fidicen-inism : qui nötus est. Is fidicen nöbilissirnus fuit qui tam pulchre
fidibus canit

234
 CAP. XXIX

oblitae : cum oblivisce­

canebat ut böstiae ferae, nätüram suam oblitae, accede­ rentur
rapidus-a-um(( rapere)
rent, ut eum canentem audirent, ac rapidi fluvii cönsis­ : celerrimus
ne : ut ne (: quia... turbare
terent, ne strepitü cantum eius turbarent. Orpheus nölöbant)
cantus -üs »: ( canere
etiam ad inferos d6scendit ut uxorem suam mortuam
75 inde redüceret... Sed perge narrare de Arione." inde : illinc
re-dücere
Gubernätor, cum omnös attentos videat, hanc fabu­ cum videat : videns,
quia videt
lam narrat:
"Cum Ariön, nöbilissimus sui temporis fidicen, ex cum... navigare:: dum
navigat
Italiä in Graeciam nävigäret magnasque divitias söcum
80 haberet, nautae pauperös, qui homini diviti invidöbant, in-vidöre (-l-dat) : in­
imicus esse ob bonum
eum necare cönstituörunt. Ille vörö, cönsiliö eörum cog­ aIiEnum

nito, pecüniam cöteraque sua nautis dedit, hoc sölum

öräns ut sibi ipsi parcerent. "Ecce" inquit "omnia quae parcere (-l-dat) : nön
necare, salvum esse
possideö iam vestra sunt. Divitias meäs haböte, parcite sinere

LII vitae! Permittite mihi in patriam reverti! Hoc sölum per-mittere (ei) : sinere
(eum)
precor." Nautae precibus eius ita permoti sunt ut ma­ per-movere: permoti
sunt : animi eorum
nüs quidem ab eö abstinörent; sed tamen imperävörunt p. sunt
abs-tinöre ( abs -l-tenöre
ut statim in mare dösiliret! Ibi homö territus, cum iam de-silire-uisse ( de
4- salire
vitam döspei'äret, id ünum örävit ut sibi licöret vestem de-spEräreH spirare

örnätam induere et fldös capere et ante mortem carmen carmen -inis" : verba
quae eanuntur
canere. Id nautae, studiosi cantum eius audiendi, ei
permisörunt. Ille igitur, pulchre vestitus et ornatus, in
celsa puppi stäns carmen clärä vöce ad fidös cecinit. Ut celsus -a -um : altus
canere cecinisse
Orpheus cantü suö feräs ad se alliciebat, ita tunc Ariön al-licere -iö -löxisse
-lectum
9M canendö pisces allöxit ad nävem. Poströmö autem cum
fidibus ömämentisque, sicut stabat canebatque, in mare
dESiluit.

235
CAP. XXIX

"Tum vörö nova et mira rös accidit: delphinus, cantü

repente : subitö
sub-ireeum : sub eum allectus, repente hominem natantem subiit eumque in
ire
dorsum -i n : tergum dorsö suö sedentem vexit et in litore Graeciae salvum
tiae
vehere vexisse vectum exposuit. Inde Ariön prötinus Corinthum petivit, ubi
eo:-ponere
Periander -dri ut rögem Periandrum, amicum suum, adiit eique rem sic­
parum : haud ut acciderat närrävit. REXhaec parum credidit, et Ario­
credere -didisse
quasi: tamquam nem quasi virum fallacem cüstödirï iussit. Sed post­
falläx -äcis—
—qui fallit
quam nautae Corinthum vönörunt, röx eös interrogavit ..­ 05

'num scirent ubi esset Ariön et quid faceret? Respon­

inde : ex Italiä derunt *hominem, cum inde abirent, in terra Italiä fu­
isse eumque illic bene vivere, aurös animösque homi­
num cantü suö delectare atque magnum lucrum facere.,
Cum haec falsa närrärent, Ariön repente cum fidibus —l
10

appärEre-uisse : in cön­ ömämentisque cum quibus se in mare iccerat apparuit.

spectum venire
stupere: valdem Nautae stupentös, cum eum quem mersum esse puta­
maleficium-i n : malum bant ita vivum appäröre vidörent, protinus maleficium
factum
cön-litöri -fessum esse suum cönfessi sunt."
: fatöri
Hic Medus "Etsi nötum est" inquit "nönnüllös homi­ ..­ 15

dubitö num fabula vcra nös delphinis vectös esse, tamen dubitö num haec fä­
sit : nön credo fabulam
vöram esse bula vöra sit."
si-ve... si-ve Gubemätor: "Sive vcra sive falsa est, valde me delec­
salus-ütisf ( salvus tat fäbula de tElici salüte Arionis, nam sicut ille mirum
in modum : modö (ab!)
de salütedaperäre in modum servatus est, cum iam de salüte dESpEräret, l—
20
: salütemd.
non-numquam: haud ita hominES nonnumquam conträ spem &maximis peri—
rärö, satis saepe
culis eripiuntur. Hac tabula monömur ut semper bonö
bonö animö (ab!)esse :
bonum animum habäre animö simus növe umquam de salüte dasperEmus. Dum
anima : vita anima est, späs est."

236
 CAP. XXIX

125 Haec verba tandem mercätörem perturbätum aliquid

cönsölärï videntur.
III Tum vörö Lydia ad Mödum versa "Modo tö inter­
rogävï" inquit "tuane esset pecünia qua hunc änulum
Emistï. Cür nöndum mihi respondisti?"
Ita repente interrogatus Medus 'se pecuniam &sac­
culö domini surripuisse' cönfiatötur. sur—ripere-iö -ripuisse
-reptum (sub-!- rapere
"ö Mede!" exclämat Lydia, "Für es! Iam me pudet für füris m

tö, fürem nöquissimum, amävisse!" nöquam, compnöquior,

sup nequissimus
At Medus *Nölï" inquit "me fürem appellare, mea
135 Lydia! Dominus enim aliquid pecüliï mihi debebat. Pe­
cülium döbitum sümere fürtum nön est." fürtum -ï n : maleficium
füris
Sed Lydia pergit eum fürtï accüsäre: «Fürtum fecisti, accüsäre 4-gen: furti ac­
cüsäre : de fürtö a.
Möde! Früsträ te excüsäre cönäris."
Medus: "Sï fürtum föcï, tuä causä id tEcï. Eö enim
cönsiliö nummös surripuï ut dönum pretiösum tibi
emerem. Nönne hoc beneficium potius quam malefi­ bene-ficium -ï n 4.) male­
ficium
cium esse tibi vidötur?"
Lydia: "Facile est aliönä pecüniä döna pretiösa
emere. Tale dönum me nön delectat. Hunc änulum iam
ab-icere (-iicere) -iö
14'Jl gerere nölö: in mare cum abiciam!" Hoc dicens Lydia -iöcisse-iectum ( ab
4- iacere
änulum de digitö dötrahit, sed gubernator prötinus die-trahere

bracchium eius prehendit. Simul Medus änulum &

manü Lydiae läpsum capit. !äbï läpsum esse

Lydia ïräta exclamat: "Abstinö manum, nauta!" at ille

150 "Nölï stulte agere!" inquit, "Nömö tibi anulum ita
abiectum reddet — nisi forte tam tälïx eris quam Poly­ Polycratäs -is in

237
CAP. XXIX

tyrannus -i m : röx cratös, tyrannus Samius, cuius anulus, quem ipse in

sevörissimus
Samius -a -um mare abiöcerat, mirum in modum inventus est nön in
( Samos -i]"
fundö maris, sed in ventre piscis!"
Lydia: "Cur ille tyrannus anulum suum abiöcit?" 55

sö-sö: SE Gubernator: "Anulum abiecit, cum sösö nimis feli­

cem esse cönsöret. Nihil mali umquam ei acciderat ac
tanta erat potestas eius, tanta gloria tantaeque divitiae,
ut nön sölum alii tyranni, sed etiam di immortälös ei
Elicitäs-ätisf( fälix inviderent. Tum amicus eius, röx Aegypti, cum fölïcitä­ ä
suädöre -sisse (4- dat) : tem atque gloriam eius ingentem vidöret, tyrannö suä­
persuädöre conari
iacturamfacererei : rem sit, ut iactüram faceret eius rei qua maxime omnium
abicere/amittere
invidia-ae] ( invidöre delectabatur: ita deörum invidiam averti posse spera­
ä-vertere : prohibere
bat. Polycratös igitur navem conscendit et anulum
quem pretiosissimum habebat in mare abiöcit.
piscator -öris»: : qui "Paucis post diebus aliqui piscator in eödem mari
piscös capit
piscem cöpit qui tam förmösus erat ut piscator eum nön
dünäre(( donum): dare vönderet, sed tyrannö donaret. Vörum antequam piscis
secäre -uisse sectum ad mönsam tyranni allätus est, servus qui piscem secä­
: cultrödividere
bat ei anulum attulit *quem in ventre piscis inventum —­
70

re-cognöscere esse' dixit. Polycratös, cum anulum suum recognosce­

ret, mäximä laetitia affectus est."
Mädus: "Nömö umquam eö tyrannö beatior fuit!"
quis—quam,ac: quem­ Gubernator: "Nöli quemquam ante mortem beatum
quam : üllumhominem
fortuna -ae[: f. hominis dicere! Hoc nös docet fortüna illius tyranni. Polycratös 75
: quod forte homini ac­
cidit enim paulö post a quödam virö fallaci, qui eum falsis
promissis Samö in Asiam allöxerat, terribilem in mo­
dum necatus est. Ita nonnumquam vita beäta morte

238
 CAP. XXIX

finire (( tinis): rem f.

miserrima finitur. Varia quidem est hominum fortüna, : finem facererei
varius : qui mütätur
180 sed homö prüdöns bonam et malam fortünam aequö aequus animus : animus
cönstäns
animö fert nec alterius fortünae invidet." ferre : pati
Dum gubernator loquitur, altera navis procul in mari
appäret. Medus eum apprehendit et "Dösine loqui!"
inquit, "Cürä negotium tuum! Quin prospicis? Vid6sne
18 VI nävem illam velocem quae a septentrionibus nöbïs ap­ völöx-öcis : celer
ap-propinquäre (4- dat)
propinquat?" : propevenire
"Per deös immortälös!" inquit gubernator, cum pri­
mum nävem appropinquantem prospexit, "Illa navis
völöx nös persequitur. Certe nävis praedonum est. Om­
nia völa date, nautae!"
Navis autem völïs sölïs nön tam velociter vehitur
quam ante tempestatem, nam völa ventö rapidö scissa
sunt. Itaque gubernator imperat ut nävis remis agatur.
Mox römïs velisque vehitur nävis quam völöcissimöpo­
19 LII test, sed tamen altera nävis, cuius römï quasi älae ingen­
tös sürsum deorsum moventur, magis magisque appro­
pinquat.
Gubernätor perterritus exclamat: "O di boni! Quid
faciamus? Brevi praedönös hic erunt."
200 Tum mercator, cum gubernatorem pallidum videat,
"Bonö animö es!" inquit, "Nölï döspöräre! Spös est,
dum anima est."

239
CAP. XXIX

GRAMMATICA LATINA
'Ut', 'ne? cum coniümtivö
[A] Tempus praesöns. 205
Iülius Dävö imperat ut puerum excitet. Aemilia Syram mo­
net ne puellam excitet.
: D. clamatquia pue­
rum excitäre vult Davus clamat, ut puerum excitet. Syra tacet, ne"puellam
: S. tacet quia puellam excitet.
excitare nön vult
Dävus ita (tum clare, tantä vöce) clämat ut puerum excitet.
Syra tam quiöta est ut puellam nön excitet.
[B] Tempus praeteritum.
Iülius Dävö imperavit ut puerum excitaret. Aemilia Syram
monuit ne puellam excitaret.
Dävus clämävit, ut puerum excitaret. Syra tacäbat, ne puel­
lam excitaret.
Dävus ita clämävit ut puerum excitaret. Syra tam quiöta
erat ut puellam nön excitaret.

PENSVM A
Magister puerös monet — pulchre scn*b-. Sextus tam pulchre
scribit — magister eum land-. Magister ipse calamum sümit,
— litteräs scrib—.
Daedalus äläs cönf'ecit — & labyrinthö Evol—.icarus tam
alte volävit — söli appropinqu—, quamquam pater eum mo­
nuerat — temerarius es—.
Heri Quintus arborem ascendit, — nidum quaer—,etsi pa­
ter eum monuerat — cautus es—.Medicus Quintö imperavit
— oculös claud—,— cultrum medici vid—.Quintus tam palli­
dus erat — Syra eum mortuum esse put—.
861ita lücebat — pästor umbram pet—,— in söle ambul-.
Tantus atque talis deus est Iuppiter — Optimus Maximus
beneficium appell—.
tyrannus
felicitas Verba: vehere -isse -um; pönere —isse—um;amittere —isse
invidia —um; allicere —isse—um; Eripere —isse—um; secäre -isse -um;
piscator
fortuna suädäre —isse; dösilire —isse; canere -isse; credere —isse;
römus confiteri —umesse; läbï —umesse.

240
 CAP. XXIX

PENSVM B pretiosus
mirus
Orpheus, fidicen —, tam pulchre canebat ut ferae — [: maestus
te1ix
prope venirent] ac fluvii — consisterent. Etiam ad — descen­ nötus
dit, ut — [: illinc] uxörem suam —. Nemö tam -—est ut ignärus
nöbilis
Orpheum ignoret.
ignötus
Ariön quoque omnibus — est. Cum ille magnas — secum rapidus
celsus
in näve haberet, nautae pauperes homini diviti — eumque falläx
necäre constituerunt. Ariön, cum — suam in periculö esse velöx
deterrere
sentiret, pecüniam nautis — [: dedit] eösque örävit ut sibi adicere
—. Precibus — nautae ei permiserunt ut ante mortem — aestimare
remanere
caneret. Höc factö, Ariön in mare —; sed delphinus eum in queri
— sedentem ad litus vexit. Ita ille servätus est, cum iam ämittere
eripere
salütem —. Nautae, cum Arionem — [: in cönspectum ve­ afficere
nire] viderent, — [: statim] — suum cönfessi sunt. precari
perturbare
redücere
PENSVM C invidere
parcere
Quömodo mercatores lucrum faciunt? permittere
Cür mercätor Römänus tristis est? permovere
abstinere
Quare merces eiectae sunt? desilire
Quid mercator deös precatur? de.speräre
allicere
Quare ad ïnferös descendit Orpheus? subire
Num nautae Arionem gladiis intertEcerunt? exponere
appärere
Quömodo Arïön servatus est? stupere
cöntitörï
Quid nos monet haec tabula?
surripere
Cür Polycrates anulum suum abiecit? abicere
Ubi änulus eius inventus est? derrahere
suädere
dönäre
secare
recognoscere
finire
appropinquäre
nönnülli

nönnumquam

241
CAPITVLVMTRICESIMVM CAP. XXX

lMVS
x—m
!' *;AJ*-;0;3f-­

CONVIVIVM

reverti -tisse/—sumesse
balneum -i n : locusubi
corpus lavätur
hospes -itis »:
Ex agris reversus Iülius continuö balneum petit, atque &
primum aquä calidä, turn frigidä lavatur. Dum ille post
balneum vestem novam induit, Cornelius et Orontös,
amici et hospitös eius, cum uxöribus Fabiä et Paulä
adveniunt.(l-Iospitös sunt antici quörum alter alterum LII

re-cipere -iö : accipere,

admittere semper bene recipit domum suam, etiam si inexspectä­
in-exspectätus -a -um
: nön exspectätus tus venit.)
Hodie autem hospites Iülii exspectäti veniunt, nam
cöna -aef Iülius eös vocävit ad cenam. (Cöna est cibus quem Rö­
circiteradv ( circum: mäni circiter hörä nönä vel decimä sümunt.)
c. tx : plüs minus Ix
[19] Aemilia ätrium inträns hospitös salütat et maritum
tardus -a -um : qui ad suum tardum excusat: "Iülius tarde ex agris revertit
tempus nön venit
diti : per longum hodie, quod nimis diü ambulavit. Ergö nöndum exiit &
tempus
balneö. Sed brevi lautus erit."
induere -uisse -ütum;
indutus : vestitus Tum Iülius lautus et nova veste indütus intrat et ami­

242
 CAP. XXX

cös salvöre iubet: "Salvöte, amici! Gaudeö vös omnös salvöreiuböre : salutare

iam adesse. Quam ob rem tam rärö te videö, mi Cor­

neli?"
Comölius: "Nönnumquam te visere volui, nec prius visere : visumire

20 urbem relinquere potui prae multis et magnis negötiis

dämum : dcniquc,
meis. Nunc dEmum, postquam heri ad villam 'Iüsculä­ tandem
Tusculanus -a -um
nam redii, paulum requiöscere possum et amicös visere. ( "msculum
rc-quiöscere
Post tanta negötia magis quam umquam ötiö fruor." frui (-l-ab!) : delectari

Iülius: "'Itme quoque Römä venis, Orontös?"

25 Orontes: "Nuper longum iter fEci in Graeciam. ldi­ iter itinerisn ( ire

bus Mäiis dömum ex itinere Römam reverti, unde ho­

Iülius
die veniö." frontem
contrahit
Iülius: "Ergö vös mihi aliquid de":rebus urbänis no­
vissimis nüntiäbitis." nüntiäre(( nuntius)
: (verba)afferre
Comölius: "Et tü nös docebis de rebus rusticis, ut
agricola studiösus et diligöns." diligäns -entis
.., neglegens
Iülius frontem contrahit et "Agricola" inquit "ipse con-trahere
prae-esse(4-da) : do­
nön sum, sed multis agricolis praesum ac diligenter minus esse, imperäre
-€ns -entis, adv -enter
cürö ut colöni agrös meös bene colant." (( -entliter): diligöns,
diligenter; prudens,
3 LII Orontes, qui vitä rüsticä nön fruitur, "Prudenter fa­ adu prudenter

cis" inquit "quod agrös ipse nön colis. Si necesse est in

agris laböräre, vita rüstica nön iücunda, sed molesta iücundus -a -um : qui
delectat
est. Ego numquam instrümentö rüsticö üsus sum." molestus -a -um
H iucundus
II Iülius: "De rebus rüsticis et urbänis colloquömur in­ üti tisum esse

ter cönam. Primum omnium cönäbimus. Sex hörae iam cönäre : cönamsümere

sunt cum cibum nön sumpsi. Venter mihi contrahitur

propter famem." fames -isf

243
CARXXX

Cornelius: "Sex hörae nihil est. Homö sex diös cibö

caröre potest, nec tamen fame moritur."
pos-sim Iülius: "Dubitö num ego tam diü famem ferre pos­
caröre -uisse sim. Sex höräs cibö caruisse iam molestum est. Mag­
num malum est famös."
sitis -isf, acc -im, Cornelius: "Id nön negö, sed multö molestior est si­
ab! -i
paulis-per «: diü tis. Sine cibö diü vivere possumus, sine aquä paulisper
tantum."
equidem : egoquidem Orontös ridöns "Equidem" inquit "sine aquä iucunde
bonum -i 1:(H malum) vivere possum, sine vinö nön item! Magnum bonum est
: bonarcs
vinum."
Cornelius: "NEmö negat vinum aquä iücundius esse,
sed tamen aquam bibere mälö quam sitim pati. Num tü
per-ferre : ferre (usque sitim perferre mavis quam aquam bibere?"
ad finem), diü pati
e-ligere -lögisse -löctum 0rontös: "Melius quidem est aquam bibere quam siti
perire. Ex malis minimum eligere oportet. Nec vörö
iucunde vivö nisi cotidie bonö vinö fruor. Vinum vita
est."
Comölius: "Nön vivimus, ut bibamus, sed bibimus,
ut vivamus."
Hic Aemilia "Necesse est" inquit "paulisper famem
coquere coxisse coctum
ex-ömäre: ömäre
et sitim ferre, dum cibus coquitur et triclinium ex­
örnätur." 65

(Servus cuius negotium est cibum coquere atque ce­

parare : paratum facere
culina-ae] : locusubi nam paräre in culinä, cocus appellatur. Alii servi, minis­
cibus coquitur
minister -tri ut tri qui vocantur, cibum paratum &cülinä in triclinium
portant. In tricliniö sunt trcs lecti, lectus summus, me­

244
 CAP. XXX

imus -a -um : infunus

70 dius, imus, et mönsa in mediö. Ante convivium tricli­ medium -i n : medius
locus
nium flöribus exörnätur et vestis pretiosa super lectös convivium -i n : cena
quae amicis datur
sternitur. Neque enim sedentös cenant Römäni, sed in sternere stravissestratum
conviva-aem/f : qui/
lectis cubantös. Quot convivae in singulis lectis accu­ quae in conviviö adest
ac-cubäre : ad mcnsam
bant? In singulis lectis aut singuli aut bini aut terni cubäre
singuli-ae-a : let l...
7 LII convivae accubäre solent. Cum igitur paucissimi sunt bini -ae-a : u et ii...
terni-ae-a : met m...
convivae, nön pauciörös sunt quam trös, cum plürimi,
nön plürös quam novem — nam ter terni sunt novem.) ter terni : 3x 3

Iulius: "Höra decima est. CEnam iam pridem parä­ pridem : multöante
tam esse oportuit! Nimis tardus est iste cocus!" tardus «» celer

80 Aemilia: "Tuumne hoc negotium est an meum? Uter

nostrum in culinä praeest? Nöndum höra decima est.
lectumstemere : vestem
Patienter exspecta, dum servi lectös sternunt. CEnäbi­ super lectum sternere

mus cum primum cocus cönam paräverit et servi tricli­

nium örnäverint. Brevi cöna parata et triclinium örnä­
8 VI tum erit."
III Tandem puer 'cönam parätam esse' nuntiat. "Tricli­
puer : servus
nium intrömus!" inquit Iülius, atque convivae laeti tri­ mträmus!: quin
intramus?
clinium floribus exornatum et veste pulcherrimä strä­
tum intrant. Rosae et lilia et alia multa flörum genera in genus -eris n
väs visis n; pl vasa -örum
mönsä sparsa sunt inter väsa et pöcula argentea; nec argenteus -a -um : ex
argento factus
enim quidquam nisi argentum mönsam decet viri nöbi­ argentum -i n: ex argento
fiunt dEnärii
lis. (Argentum quidem minöris pretii est quam aurum,
nec vörö quisquam ex väsis aureis cönat nisi hominös
divitissimi atque glöriösi, ut rögös Orientis.) gloriosus -a -um : nimis
glöriae cupidus
9 V! Iülius, dominus convivii, cum Aemilia in lectö mediö
accumbit; in aliis duöbus lectis bini convivae accum­ ac-cumbere : accuban­
tem se pönere

245
CAP. XXX

bunt: Cornölius et Fabia in lectö summö ad sinistram

Iülii, Orontös et Paula ad dextram Aemiliae in lectö
imö. Tum dEmum incipit cöna.
Primum öva convivis appönuntur; deinde piscös cum .—
00
holus -eris" : herba
quam edunt homines holeribus; sequitur caput cönae: porcus quem Iülius
nux
.
ipse & grege Eltegit; poströmö mönsa secunda: nucös,
nucnsf
& üvae, varia genera mälörum. Cibus optimus est atque
placöre (4- daz) : iucun­
dus esse convivis placet, maxime vero laudatur carö porci, quam
carö carnis]
acütus -a -um: (culter) minister cultro acütö secat convivis spectantibus.
a. : qui bene secat
"Haec carö valde mihi placet" inquit Fabia cum pri­
sane : certe mum carnem gustavit, "Cocus iste sane negötium suum
scit."
sal salis m "Ego cocum nön laudo" inquit Orontös et salem carni
carni : in carnem
a-spergere ( ad 4- spar­ aspergit, "qui sale nön ütitur! Optima quidem est carö, 10
gere
cibum saleaspergere : sed sale caret." Orontös cibum sale aspergere solet, ut
cibö salem aspergere
sitim augeat! (Sal est materia alba quae in mari et sub
terra invenitur.)
calida-aef : aquacalida
fundere fudisse fusum Iam ministri vinum et calidam in pöcula fundunt.
merus -a -um: (vinum)
merum : vinum sine Römäni vinum cum aquä miscent neque vinum merum .—
lS
aqua '
miscöre -uisse mixtum bibere solent. Solus Orontös, cui nön placet vinum mix­
pötäre : bibere tum, merum pötat, sed is Graecus est atque libertinus.
liberare : liberum facere (Libertinus est qui servus fuit et liberatus est; in lectö
imö accubant libertini.)
bibämus! : quin bibi­
mus?
Iulius pöculum tollöns "Ergö bibamus!" inquit, "Hoc
vinum factum est ex optimis uvis mearum vinearum.
Nec vinum meum peius esse mihi vidctur quam vinum
Falemus -a -um illud Falernum quod vinum Italiae optimum habötur."

246
 CAP. XXX

Falernum -i n : vinum
(Falernum est vinum ex agrö Falernö, regiöne Campa­ F
ager : lerra, regio
125 niae.)
Statim Cornelius "Sane optimum" inquit "vinum est
tuum, etiam melius quam Falernum", itemque Fabia
"Sane ita est" inquit, nam ea omnibus de rebus idem Via Appia
Capua
sentit quod maritus. Campania
At Paula vinum gustäns "Hoc vinum" inquit "nimis
acerbum est: ös mihi contrahitur. Ego vinum dulce acerbus -a -um
H dulcis-e
amö; semper mel vinö misceö." Statim minister mel mel mellis n
vino (dat) : in vinum
apportat, quod Paula in pöculum suum fundit. (Mel est ap-portäre( ad-portäre
quod apös ex flöribus quaerunt; nihil melle dulcius est.)
135 Iülius: "Idem nön omnibus placet. Sed quidnam tü
sentis, Orontös? Utrum vini genus melius esse tibi vide­
tur, Falernum an Albanum?"
"Equidem" inquit Orontös "sententiam meam nön sententia mea : id quod
sentiö
ante dicam quam utrumque gustäverö." ante quam : ante­
quam
Ad hoc Iülius "Rüctö me monös" inquit "imum vini
genus parum esse in bonä mönsä. Profectö utrurnque
gustäbis. Age, puer, pröfer Falernum quod optimum pro-ferre : prömere
habeo! Tum dEmum hoc vinum cum illö comparare
poterimus, cum utrumque gustäverimus. Ergö pöcula
14 M exhaurite, amici! Cum primum meum vinum pötäveri­ ex-haurire -sisse -stum
H implöre
tis, Falernum pötäbitis!"
Pöculum Orontis primum Falernö complötur, nam is com-plöre : implöre

iam pridem pöculum suum exhausit. Deinde ministri

Falernum in cötera pöcula fundunt. Omnös, postquam
vinum gustävörunt, idem sentiunt: vinum Falernum

247
CAP. XXX

multö melius esse vinö Albänö! Comölius et Orontös

inter se aspiciunt : alter inter se aspiciunt. Neuter eörum sententiam suam aper­
alterum aspicit
te dicere audet.
Tum Orontös sic incipit: "Nesciö equidem utrum
melius sit. Dulcius quidem est Falernum, nec vörö
tuum vinum nimis acerbum esse cönseö..."
At Comölius prüdenter "Utrumque" inquit "aeque
bonum est. Neutrum melius esse mihi vidötur."

GRAMMATICA LATINA
Verbi tempora
Futür-um perfectum
[A] Activum.
pugnaverit Dux militem laudabit, si fortiter pugnaverit.
'Laudäbit' tempus futürum est. 'Pugnäverit' est tempus
-en'z
futürum perfectum. Futürum perfectumdösinit in -erit
[1] (pers. III sing.), quod ad infinitivum perfecti sine -isse ad­
icitur.
Exempla: [l] recitävlerit; [2] pärulerit; [3] scripslerit; [4]
audivlen't.
[2] Discipulus laudäbitur si magiströ paruerit et industrius file­ bll
70
n't: si röctö scripserit, bene recitäverit et attente audiverit.
Magister: "TElaudäbö si mihi päruerr'set industrius fueris. "
Discipulus: "Quid mihi faciös si piger fuer-önec tibi päruerö?"
[3] Magister: "Si prave scripseris et male recitäveris nec attente
audiveris, te verberäbö!" Discipulus: "Ergö me laudabis si u.­
75
recte scripserö, bene recitä-veröet attente audïverä."
Discipuli laudäbuntur si magiströ päruen'ntet industriijiæ­
[4]
rint: si recte scripserim, bene recitä'ven'rttet attente audi-venia.
Magister: "Vös laudäbö si mihi parua-itis et industrii literi­
tis." Discipuli: "Quid nöbis faciös si pigri fila-imus nec tibi .—
80
pariter-irruis?"Magister: "Si prave scripseritis et male recitäve­

248
 CARXXX

riris nec attente audiam-itis,vös verberäbö!" Discipuli: "Ergo jiterlö her-imus

nös laudäbis si recte scripserimus, bene recitä-verimuset attente fidei-it herum
fuer-iis jia'eri'n's
audiverimus."
185 Smgrdans'
' ' Plürälis
Persöna prima -erö -erimus -erlö -erilmus
Pmöna secunda -eris -eritis -erils -eriliis
Persöna tertia -erit -erint -en'lt -en'lnt
[B] Passivum.
Pater gaudöbit si filius ä magiströ laudätus erit (: si ma­ laudätlus en":
gister filium laudäverit).
Pater gaudöbit si filii inmagistro laudäti erum (: si magister laudätli enm:
filios laudäverit). -tusero' -n' erimus
Pater: "Gaudöbö, fili mi, si laudätus eris." Filius: "Quid -ta eris 402 . .

195 mihi dabis si laudatus erö?" en": emm

manen"! -taerum
Pater: "Gaudöbö, filii mei, si laudäti eritis." Filii: "Quid
laudälïllls erö
nöbïs dabis si laudätï erinms?" laudätms eris
Singulans'
' Plürälis lauda'tuus en't
Persöna prima laudatus erö laudätï erimus lauda": :"eritis
200 Persöna secunda laudatus eris laudätï eritis laudät
lauda.!"ï enm:
erürms
Persöna tertia laudatus en't laudätï erunt
Vocäbula nova:
balneum
hospes
PENSVM A cEna
iter
Syra: "Iam dormi, Quinte! Cum bene dormiv-, valebis." famös
sitis
Quintus: "Non dormiam antequam tü mihi fabulam närräv—. bonum
Cum fäbulam audiv—,bene dormiam. Cum bene dormiv-, triclinium
culina
brevi sänus erö, nisi medicus me necqiv-l" cocus
Patria salva erit si milit&s nostri fortiter pugnäv—. Dux: minister
medium
"Nisi vös fortiter pugnäv—, militös, hostös castra nostra ex­ convivium
pugnäbunt." Militös: "Num quid nöbïs dabitur, si fortiter conviva
genus
pugnäv—?" väs
Verba: induere -isse -um; Eligere —isse-um; coquere argentum
holus
-isse —um;sternere -isse -um; fundere —isse-um; miscöre
—isse—um;exhaurire -isse -um; reverti -isse/-um esse; ütï
-um esse.

249
CAP. XXX

merum PENSVM B
libertinus
mel Iülius Comölium et Orontem, amicös et — suös, cum uxöri­
inexspectätus bus ad — vocavit. Cum hospitös veniunt, Iülius in — lavätur.
tardus
diligens Aemilia eös — iubet [: salütat] et maritum suum — excüsat.
iucundus
molestus Cornölius ad villam suam reversus ötiö —. OrontEs, qui ex
imus longö — revertit, vitam rüsticam nön —, sed — esse cönset.
argenteus Hospitös in ätriö exspectant, dum cibus —. Servus qui in —
gloriosus
acütus cibum coquit, — appellätur. In — sunt trcs lecti: lectus sum­
merus
acerbus mus, medius, —; in singulis lectis — aut — aut terni —
dulcis accubant. Römäni in lectis cubantös —.
recipere
salväre iubere Tandem puer *cönamparätam esse' —. In mönsä sunt— et
pöcula ex — facta. Cibus omnibus —, mäximö autem —
laudätur. — [: servi] vinum in pöcula —. Orontes vinum
merum -- [:bibit], cöterï convivaeaquam vinö —.
Sine cibö homö — vivere potest, sine aquä — tantum. ——
mala rös est, sed multö peior est —. Ex malis minimum —
oportet.

PENSVM C
Qui sunt Comölius et 0rontäs?
Ubi est Iülius cum hospites adveniunt?
Quid est balneum?
Nönne iücunda est vita rüstica?
Quid est coci negotium?
Num Römäni in sellis sedentes cönant?
Quot lecti sunt in triclinio?
Quot convivae in singulis lectis accubant?
Ex qua mäteriä pöcula et vasa facta sunt?
'Iline vinum aquä calidä mixtum bibis?
 CAPITVLVM VNVM ET TRICESIMVM CAP. XXXI

INTER POCVLA

N Nön sölum de cibö et pötiöne est sermö convivarum. pötiö-önisf : quod

pötätur
Iülius hospitös suös de rebus urbänis interrogat: "Quid
novi ex urbe? Octö dies iam sunt cum Römae nön fui,
nec quisquam interim mihi litteras inde misit. Quam ob
kl! rem nec ipse praesöns nec absöns per litteräs quidquam praesöns -enu's
(—)absäns
cognövi de eö quod nüper Römae factum est."
Aemilia: 'fNömö tibi quidquam scribet dö röbus ur­
banis, nisi prius ipse epistulam scripseris."
Orontös: "Opus nön est epistuläs exspectare, nam
O facile aliquid novi per nüntiös cognöscere potes. Cür nüntius -ï »: : is qui
nüntiat
nön servum aliquem Römam mittis?"
lülius: "Servi sunt mali nuntii: saepe falsös rümörös rümor -öris m : rös ex
aliis audita quae nir­
nuntiant. Numquam servös meös Römam mittö." rätur

Cornelius: "Quid? Heri quendam servum tuum vidi qui-dam, accquea-dam

(( quem-dam)
... in viä Latina. Faciem recognövi, saepe eum hic vidi."

251
CAP. XXXI

ab aliquö quaerere : ali­ Iülius ä Cornelio quaerit *quod nömen ei sit?'

quem interrogare
ali—qui-qua -quod Cornelius: "Aliquod nömen Graecum, putö. 'Midäs'
fortasse, nec vörö certus sum. Semper nömina oblivis­
cor, nam mala memoria mihi est."
Midäs -ae ut Orontös: "Midäs est nömen rögis, de quö haec fabula
qui- quae- quod-dam,
ab! quö- quä- quö-dam, narratur: In quadam urbe Asiae ölim vivebat röx qui­
gen cuius-dam
avarus -a -um : cupidus dam avarus, nömine Midäs, qui nihil magis optabat
pecuniae
optäre : cupere quam divitias..."
Iülius, qui fabulam audire nön vult, Orontem inter­
pellat: "Nön Midäs" inquit, «sed Medus est nömen
cuiusdam servi mei, qui heri..."
minime : nüllö modö Orontös vörö, minime turbatus, narrare pergit:
Bacchus -i m: deus vini "Tum Bacchus deus, qui ob quoddam beneficium rögi
quid-quid : omnis rös bene volöbat, "Dabö tibi" inquit "quidquid optäveris."
quae
Statim Midäs "Ergo da mihi" inquit "potestatem quid­
tangere tetigisse tactum quid tetigerö in aurum mütandi. Hoc sölum mihi optö."
münus -eris n : dönum Bacchus, etsi rögem avärum münus pessimum optä­
visse cönsöbat, tamen prömissum solvit."
im-patiöns -entis ( in­ Iülius impatiöns "Tace, Orontös!" inquit, "Omnäs
patiens
illam fabulam növimus." 35

At Aemilia, quae fabulam ignörat, ab Oronte quaerit

quam-ob-rem : cür *quamobrem id münus pessimum'sit?
cui": Aemiliae Cui Orontös "Stultö id quaeris" inquit, "Midäs enim,
quamquam terram, lignum, ferrum manü tangendo in
aurum mütäre poterat, fame et siti moriöbätur, cum
simulatque : eödern cibus quoque et pötiö, simul atque si röge täcta erat,
tempore quö, cum
primum aurum fieret. Poströmö röx miser deum örävit ut münus

252
 CAP. XXXI

illud ïnfälïx revocaret. Bacchus igitur ei suasit ut in ïn-tElix -ïcis (—)fälïx

quödam flumine lavärötur; cuius fluminis aqua, simul

4 LII atque corpore rögis tacta est, colörem aureum accöpit." ac-cipere -iö -oepisse
-ceptum
Iülius: "Hicine fïnis fabulae est?"
Orontös: "Huius quidem fabulae finis est, sed aliam
tabulam de eödem röge növï. Deus Apollö efläcerat ut Apollö -inis »:
Midäs aurös asinïnäs haböret..." asinïnus -a -um ( asinus

50 Iülius: "Satis est! Fäbuläs tuas Graecas audire nölu­

mus. Redeamus ad meum Mödum servum, qui herï au­ au- ( ab-: au-fugere, au­
ferre
fügit aliquantum pecüniae söcum auferöns." ali-quantum: haudpau­
lum (nesciöquantum)
Cornelius: "Quantum pecüniae abstulit?" quantum:quam multum
au-ferre abs-tulisse ab­
Iülius: "Centum circiter söstertiös. Atque ego illi lätum

5 LII servö praeter cöterös fïdöbam! Posthac servö Graecö iïdere (4- dar/ab!)
: crödere
nüllï cönfïdam, neque enim fide meä digni sunt: ïnfïdï cön-fïdere: tidere
fides-eif : animus
et nöquam sunt omnös! In familiä meä ünum sölum fïdEns
lïdus -a -um H ïn-lïdus
servum fïdum esse crödö."
II Hïc Aemilia maritum interpellat et "St, Iülï!" inquit,
"Nölï servum praesentem laudare!"
Iülius Dävum cönspiciöns "Sed is servus adest" in­
quit, "Nölö eum laudare praesentem. Medus vörö plänö
ïnfïdissimus omnium est. Profectö eum verberäbö at­
que omnibus modis cruciäbö, si eum invönerö prius­ cruciäre : dolöribus
icere
6 kl! quam Italiam reliquerit. Nisi pecuniam mihi reddiderit, prius-quam : antequam

in cruce tïgötur!" crux -ucisf

Cornelius: "Etiam si adhüc Römae latet, difficile erit latöre : se occultare,

occultari
servum fugitivum in tantä urbe reperire. Römae enim fugitivus-a -um : qui
aufügit
tot servï sunt quot hominös lïberï." tot... quot : tam multi
quam

253
CARXXXI

Aemilia: "Fortasse Romam abiit ob amörem alicuius

iuvenis -is m : vir cir­ mulieris. Iuvenis est Medus: quid nön faciunt iuvenös
citer xxx annorum
credere: putare amoris causa? Credo eum apud puellam Romanam la­
töre."
Orontes: "Ergö numquam reperiötur, nam vörum est
Ovidius -i ut quod scripsit Ovidius in librö qui vocätur 'Ars amandi':
[I .59]
tot puellas. .. quot Quot caelum ste'lläs, tot habet tua Röma puelläs."
praemium-in : mimus Iülius: "Profecto magnum praemium dabö ei qui ser­
quod datur pro bene­
ticiö vum meum fugitivum hüc reträxerit."
re-trahere
Cornelius: "Quantum pecüniae dabis? Certum prae­
statuere -uisse -ütum mium statuere oportet." 80

tantum quantum : tam Iülius: "Tantum quantum ille surripuit."

multum quam
nimius -a -um : nimis Orontös: "Centum tantum söstertiös? Säne nön ni­
magnum
mium praemium promittis!"
clömöns-entis«-sevörus Aemilia autem maritö suö suädet ut clömöns sit:
"Nöli Medum cruciäre, si eum invöneris. Clemens estö,
mi Iüli! Centum söstertii haud magna pecünia est, ut ait
Orontös, nec aliud quidquam surripuit Medus."
Iülius: "An cönsös eum praemium meruisse quod
manüs abstinuit ä gemmis tuis? Nimis clömentös sunt
isnöscere (* dat): alicui mulierös: quam facile vitis nöquissimis ignöscunt! At
i. : maleficiaalicuius
oblivisci/nön pünire nostra melior est memoria!"
Aemilia: "Növistine hoc dictum: *Dominö sevörö tot
esse hostös quot servös,? Servi enim dominum clömen­
odissem-amare tem amant, sevörum ödörunt."
Iülius: "Servi me metuunt quidem, nec vörö ödörunt.
nec enim umquam : Nec enim umquam sine causä servum pünivï. Sum do­
numquam enim

254
 CAP. XXXI

minus iüstus. Servus dominum iniüstum ödit, iüstum iüstus -a -um«—-»in-iüstus

et sevörum metuit, nön ödit. Ne servö quidem iniüriam in-iüria-aef : factum

iniustum
facere oportet, sed necesse est servös infïdös aut fugiti­
nec enim quidquam :
vös severe pünïre, nec enim quidquam nisi poena se­ nihil enim
punire ( poena-aef
vöra eius generis servös ä maleficiis dEterrEre atque in eius generis servi
: tälässervi
officiö tenöre potest. Neque quisquam me accüsäbit si
servum meum cruciäverö aut interföcerö, id enim est
iüs domini Römänï. Servum aliönum necare nön licet, iüs iüris 7:(H iniüria) :
quod licet et iüstum est
10VI ut scriptum est in lögibus, nec vörö ülla lEXdominum lexligisf

vetat servum suum improbum interficere." vetäre H permittere

Cornelius: "Nec ülla 16):id permittit. Nön idem est
Solö -önis »:
permittere ac nön vetare. Solö, vir sapiöns et iüstus, qui sapiäns-entis : prüdäns
et doctus
Athöniönsibus lögESscripsit, nüllam poenam statuit in
parricida -ae»: : qui
11 0 parricidis. Num ideö cönsäs civi Athöniönsi licuisse pa­ patrem suum occidit
id-eö : ob eam rem
trem suum necare?"
Iulius: "Ita sane nön cönseö. At quamobrem Solö
nüllam poenam in parricidas statuit? Quia nömö Athe­
niönsis umquam post hominum memoriam patrem '
11 kl! suum occiderat, nec ille vir sapientissimus arbitrabatur
quemquam postea tam inhumanum scelus factürum scelus -eris n : grave
maleficium
esse. At profectö aliud est patrem suum necare, longe scelestus -a -um ( scelus

aliud servum scelestum capite pünire, illud enim turpis­ capitepunire : puniendi
causä interficere
simum scelus, hoc supplicium iüstum est. ölim iüs erat supplicium-ï " : poena
severissima, poena ca­
12O patri familias nön modo servös, sed etiam liberös suös pitis (: vitae)

interficere. Eius rei exemplum memoratur Titus Män­

lius Torquatus, qui filium suum cöram exercitü necari cöram puH-abi: c. aliquo
: ante oculösalicuius
iussit quia conträ imperium patris cum hoste pugnave­

255
CAP. XXXI

crudelis -e : saevus rat! Sane pater crudelis fuit Mänlius, sed illö suppliciö
atque inhümänus
sevörissimö cöteri milites dEterrebantur ne officium de­ ..­ 25

sererent."
vetus -eris : antiquus Aemilia: "Notum est veterös Römänös etiam ergä
liberös suös crüdölös fuisse, nec vörö quisquam hodie
exemplum sümit ab illö patre crudelissimo."
Orontös: "At etiam nunc patri licet infantem suum .—
30

in-validus -a -um invalidum in montibus exponere."

necandus/puniendus -a Aemilia: "Pater qui infantem exposuit ipse necandus
-um: vir necandus/pimi­
endusest: vimmneci­ est! Nönne tälis pater tibi videtur cruce dignus esse?"
ri/püniri oportet
Iülius: "Certe pater tam inhümänus severe pünien—
nam-que : nam dus est, namque infantös invalidos exponere est mös
mös moris m : id quod
fieri solet antiquus atque crüdelis. Alii nunc sunt mörös. verum
cruci : in cruce hominem liberum cruci figere nön est mös Römänö­
rum; id supplicium in servös statütum est."
debilis -e 4—-validus Aemilia: "Ergo qui infantem suum debilem ad feräs
expöni iussit, ipse ad böstiäs mittendus est cum aliis
hominibus scelestis!"
Christiänus -a -um Orontös: ". ..et cum Christianis istis qui quendam ho­
( Christus;mpl qui
Christum adorant minem Iüdaeum tamquam novum deum adorant, deös
veterös Römänös dErident. In conviviis suis sanguinem
hümänum bibere solent, ut rümor est." 145

Aemilia: "Nön omnös vöri sunt rümörös qui afferun­

super -l-abl : de tur super Christiänis."
Fabia: "Nec omnös infantös expositi pereunt. Alii in
silvis ab ipsis feris aluntur, alii inveniuntur inpästöri­
Educäre:(liberös) alere, bus, qui eös cum liberis suis educant." 150
cüräre, docere

256
 CAP. XXXI

Orontös: "Sicut Paris, rögis Priami filius debilis, qui Paris -idis »:
Priamus -i m: röx Trötae
ä servö rägis fidö in quödam monte prope urbem
Tröiam expositus..."
At Cornelius "Opus nön est" inquit "vetus exemplum vetus m/j7n (mim sg):
liber vetus
155 Graecum afferre, cum complüres fabulae närrentur de fabula vetus
vinum vetus
Römänis pueris qui ita serväti sunt. Cöterum fabulam
male intellöxisti, nec enim döbilis fuit Paris nec fidus intellegeredixisse
-IEctum
servus Priami, nam rex ei imperaverat ut Paridem inter­
ficeret, et quidquid dominus imperavit, servö facien­ servö (dat) : ä servö
dum est."
Orontös: "Ille servus nön puniendus, sed potius
laudandus fuit: namque ita Paridem servävit — eum
Menelaus -i m: rex
qui posteä Helenam, täminam omnium pulcherrimam, Spartae
ab-dücere
ä maritö Meneläö abdüxit."
1.
&,
165 Paula: "Num tantam iniuriam laudandam esse ,­

.x.,

cönsös?" -*—.

Orontös: "Quod Venus suädet iniüria nön est! Sänö

laudandus est ille iuvenis qui nön modo fEminam illam senex
pulcherrimam abducere ausus est, sed etiam miles for­
170 tissimus fuit qui et multös aliös hostös et ipsum Achil­ audöre ausum esse

lem occidit." Hic poculum tollit Orontös et exclamat:

"Vivat fortissimus quisque! Vivant omnös i?:minae fortissimusquisque :
omnös viri fortös
amandae! Gaudeämus atque amömus! Iuvenös sumus
senexsenism: vir an­
ut Paris, nön senös ut Priamus, röx Tröiänörum, aut norum plusquam Lx
Nestor -oris »:
175 Nestor, dux Graecörum senex, qui ad nönägösimum nönägösimus -a -um
: xc (90.)
annum vixit. Quisquis täminäs amat, pöculum tollat et quis-quis : omnis homö
qui
bibat möcum! Nunc merum bibendum est!"

257
CAP. XXXI

nimium : nimismultum Cornelius: "Tacendum est, nön bibendum! Iam ni­

bibere bibisse mium bibisti. Cönseö te ünum tantum vini bibisse
alterum tantum : bis quantum nös omnös, vel potius alterum tantum!"
tantum
Orontös: "Vös igitur parum bibistis. Numquam ni­
mium huius vini bibere possum. Valeat quisquis vinum
bonum amat! Vivat Bacchus, deus vini! Vivämus om­
funditus (ad-a): ä fundö nös et bibamus! Pöcula funditus exhauriämus!"
ab övö üsque ad mäla :
ab initiö cönae üsque Paula: "Iam tace! Satis est. Nönne te pudet ita ab övö 85
ad linem
fäbuläri : loqui üsque ad mala fabulari? Sane pudendum est!"
Orontös autem, simul atque pöculum suum funditus
exhausit, ä Pauli: ad Aemiliam versus "Omnes m-me
interpellant" inquit, "praeter t-te Aemilia. Tü t-tam p­
pulchra es quam Helena..."
Aemilia: "...et tü tam rüsticus quam Paris, qui inter
rudös pästörös educatus erat! Numquam mörös urbänös
ebrius -a -um : qui ni­ didicisti, rüstice! Nimium pötävisti, ebrius es. Abstinö
mium vini potavit
manum inme!"
Orontös iterum pöculum tollöns haec cantat:
per-ire, coni -eat "Quisquis amat valeat! Pereat qui nescit amare!
his tantö : bis tantö Bis tantö pereat quisquis amäre vetat!"
magis
nügae-ärumfpl : res Aemilia: "Nölumus istäs nügäs audire. Ebrius es!"
stultae
negat *seesse' : dicit Orontös negat *seesse Ebrium' atque in lectö surgäns
'se non esse'
falsus : qui fallit, aliud carmen super föminä falsa et infida cantäre incipit,
falläx
sed priusquam finem facit, sub mönsam labitur!
Duo servi eum &tricliniö auferunt atque in cubiculö
pönunt. Tum vestem super eum iam dormientem ster­
nunt.

258
 CARXXXI

Haec inscriptiö inventa

est Pompeiis-in oppidö
&KWXTUïkcætLNtïgN/w Campaniae (item imägö
Nï'( ( Wþïïiäkngïf
MMM
ummxæmerw '­ canis in pig. 172et la­
byrinthi in pag. 196et
palmae in pig. 285)
inscriptiö-önisf: quod
[QVIS]QVIS AMAT VALEAT PEREAT QVI inscriptum est
NESCITAMARE BIS TANTO PEREAT
QVISQVIS AMARE VEI'AT

205 GRAMMATICA LATINA

Gerund'wwn
Vir laudandus. Förnina laudanda. Factum laudandum. laudandlus -a -um
'Laudandus -a -um' gerundivum appellatur. Gerundï­
vum est adiectivum diaclinätiönis I/n. Cum verbö esse con­
210 iünctum gerundivum significat id quod fieri oportet; is inquö
aliquid fieri oportet apud gerundivum significätur datï'aö.
Exempla:
Discipulus industrius magiströ laudandus est. Discipulus magiströ (dat)
: ä magiströ
piger reprehendendus et puniendus est. Tacendum est.
215 Lingua Latina vöbïs discenda est. Vocabula-diligenter scri­ [l] laudalndlus
benda sunt. Omnia menda corrigenda sunt: addendae sunt [2] dölelndlus
litterae quae dösunt, quae supersunt stilö versö delendae
[3] scn'blendlus
sunt. Quidquid magister imperävit discipulö faciendumest.
Dominus dicit *ovösbene cürandäs esse.' [4] pfmilfmdlus

Voca'bulanova:
PENSVM A pötiö
rümor
In his exemplis syllabae quae dEsunt add- sunt: memoria
Mercös ad diem solv—est. Qui fürtum fEcit pün—est. Quid­ münus
tidES
quid dux imperavit militibus faci- est. Quid magis opt—est crux
quam vita beäta? E malis minimum elig—est. In periculis iuvenis
praemium
däspEr—nön est. Pater dicit 'lïlium pün- esse, nön land—.'
Verba: tangere —isse-um; accipere -isse -um; auferre
-isse -um; statuere —isse-um; intellegere -isse -um; bibere
-isse; audere -um esse.
In exemplis quae sequuntur vocäbula add—sunt.

259
CAP. XXXI

PENSVM B
senex
nügae Heri Mödus ä dominö — aliquantum pecuniae söcum —.
praesäns Mödus dominum suum nön amat, sed —. Iülius, qui eum
avärus
impatiäns Römae — [: occultari] putat, magnum preentium dabit ei
iniälix qui eum invönerit — [: antequam] Italiam reliquerit. Iülius
asininus
fidus dicit *mulierösnimis — esse ac facile viris nöquissimis —.' —
infidus dominus imperavit servö faciendum est. 8016,vir —, Athöni­
fugitivus
nimius Ensibus — optimäs scripsit. Patrem suum necäre — inhümä­
clämEns num est. Iülius nöndum — est ut Nestor, sed adhüc — ut
iüstus
iniüstus Paris ille qui Helenam ä maritö —. "— amat valeat!" cantat
sapiens Orontös, qui — est quod — [: nimis multum] vini pötävit.
scelestus
crudelis
PENSVM C
Quis fuit Midäs?
Quamobrem Midäs fame et siti cruciäbätur?
Cür Iülius illam tabulam audire nön vult?
Ubi Cornölius servum Iülii vidit?
Quantum pecuniae Medus söcum abstulit?
Estne Medus adhüc Römae?
Quid faciet Iülius si Mödum invönerit?
Quömodo hominös ä maleficiis döterrentur?
statuere Quam täminam Paris abduxit?
ignoscere
ödisse Qui hominös ad böstiäs mittuntur?
vetare
Educäre
Cür Orontös pedibus stäre nön potest?
abducere
fabulari
quidquid
quisquis
quantum
aliquantum
nimium
quamobrem
ideö
funditus
priusquam
namque
cöram

260
 CAPITVLVM ALTERVM ET TRICESIMVM CAP. XXXII

nävös longae
,,, :(:
&'"iu,-v.")
-' '
es:" 'a'-*»

CLASSIS ROMANA
cünctus -a -um : omnis,
! Olim cüncta maria tam infösta erant praedönibus ut tötus;pl : omnös
inföstus -a -um: (locus)
nömö nävigäret sine mäximö periculö mortis aut servi­ ïnföstusH tutus
servitus-ütisf((servus)
tütis. Multi nautae et mercätörös, mercibus ereptis nä­ i—blibertäs

vibusque submersis, ä praedönibus aut interficiöbantur sub-mergere : mergere

(sub aquam)
5 aut in servitütem abdücöbantur. Ii söli qui magnam
pecuniam solvere potuerant servitüte liberäbantur. Ipse liberare -I-ab! : ]. ab/ex

Gaius Iülius Caesar, cum adulöscöns ex Italiä Rhodum

nävigäret, ?:praedönibus captus est nec prius liberatus
quam ingöns pretium solvit.
10 Nec sölum nautae, sed etiam incolae örae maritimae incola -aem/f : qui/quae
incolit
insulärumque in metü erant. Nönnüllae insulae ab inco­
lis dasertae erant, multa oppida maritima ä praedönibus (oppidum) capere : ex­
pugnäre
capta. Tanta enim erat vis et audacia eörum, ut vim vis[, uccvim, abl vi
: potestis
Römänörum contemnentös etiam portüs Italiae oppug­ audacia —ae
f ( audäx
contemnere : parvi aes­
15 närent. timäre, nön timere

261
CAP. XXXII

Quoniam igitur propter vim atque multitudinem

mare'Iüscum : mare praedönum ne mare Tuscum quidem tütum erat, pa­
Inferum
rum frümenti ex Siciliä et ex Africa Römam advehöbä­
in-opia-aef H copia tur. Ita maxima inopia frümenti facta est, quam ob rem
crescere : augöri pretium frümenti semper cröscebat. Postremo, cum
cärus -a -um : magni iam tam carum esset frumentum ac pänis ut multi
pretii
populus -i m : cüncti pauperes inopiä cibi necessärii perirent, populus Römä­
cives
classis-isf : navium nus ünö öre postulavit ut universa classis Römäna ad­
numerus
adversus: conträ versus hostös illös audäcissimös mitterötur. Ergo
egregius -a -um : melior
cöteris, optimus Gnaeus Pompeius, dux egregius, classi praepositus est.
prae-ponere (4- dat)
proximus -a -um sup Qui primum &mari Tüscö, quod mare proximum Rö—
(comppropior -ius)
( prope; 4-dal: p. mae est, et ex Siciliä, insulä Italiae proxima, praedönös
Römae
pepulit, tum eös in Africam persecütus est. Demque,
ali-quot indäcl: com­ aliquot navibus in Hispaniam missis, ipse cum classe in
plures (nesciö quot)
Asiam profectus praedönös quös ibi invönit brevi tem­
vincere vicisse victum
victoria-aef ( vincere pore omnös vicit. Häc victöriä Egregiaomnös gentös, ab
gens gentisf
Aegyptii -örum m pl Hispanis üsque ad Aegyptios Iüdaeösque, commüni pe­
communis-e : nön
ünius sed omnium riculö liberatae sunt. Simul atque gratus nüntius de eä
grätus -a -um : qui
placet, optatus victöriä grätissimä Romam pervönit, pretium frümenti
nüntius: quodnüntiätur
minui coeptum est : mi­ minui coeptum est; victis enim praedonibus, nautae
nui coepit
sine metü per maria, quae omnium gentium commünia
summus : maximus sunt, nävigäbant. Römae igitur ex summä inopia re­
vilis -e .., cärus pente maxima frümenti cöpia facta est ac pänis tam vilis
fuit quam anteä fuerat — id quod populö Römänö grä­
victor-örism: qui vicit tissimum fuit. Pompeium victörem cünctus populus
Romanus summis laudibus afföcit.
üt : accidit Ex eö tempore rärö fit ut navis praedonum in mari

262
 CAP. XXXII

internus -a -um ( inträ;

Internö appareat, nam classös Römänae, quae cüncta mare l.um (inträ fretum
oceani):mare nostrum
maria percurrunt, naves mercätöriäs atque öram mariti­ per-currere
mercätön'us -a -um
4 LII mam diligenter tuentur. Mare Internum iterum *nos­ ( mercätor
tuöri : tütum facere,
trum mare' iüre appellatur ä Römänis. Neque tamen cüstödire
iüre : rccte, vere
classis Römäna omnös nautäs qui ubique navigant tuöri ubi-que : omni locö
potest. Adhüc supersunt aliquot praedönös maritimi, super-esse: reliquus
esse
qui tantä audäciä sunt ut ne armis quidem Römänörum tantä audäciä esse : tam
audäx esse
5O döterreantur.
Amici nostri in mari Tüscö nävigantös tälös praedö­
nös audäcissimös navem suam persequi arbitrantur.
Cüncti perturbati sunt. Etsi nautae omnibus viribus vires -ium]"pl ( vis
römigäre : navem remis
römigant, tamen illa navis, ventö secundo adiuvante, agere
ad-iuväre : iuväre
magis magisque appropinquat.
Caelum nübilum suspiciöns gubernätor optat ut ven­ nubilus -a -um H se­
ränus
tus in adversum vertatur. Is enim nautäs suös tam vali­ adversus -a -um: (ven­
tus) a. H secundus
dös esse crcdit ut nülla alia nävis römis sölis äcta nävem agere ögisse äctum

suam consequi possit.

11 Interea Lydia genua flectit et Deum precätur ut se inter-eä : interim
flectere -xisse -xum
adiuvet: "Pater noster quies in caelis! Fiat voluntäs tua! voluntas-ätisf ( velle;
v. tua : quod ni vis
Sed liberä nös ä malö!" [Matth. 6.9,10,13]

Medus autem gladium brevem, quem adhüc sub

veste occultävit, educit et "Equidem" inquit "non iner­ e-dücere
in-ermis -e .., armätus
6 VI mis occidar. Si praedones me armis petiverint, omnibus
viribus repugnäbö! Fortös fortüna adiuvat, ut aiunt." re-pugnäre : contra
pugnäre
Tum vörö Lydia "Converte gladium tuum" inquit "in
[Matth. 26.52]
locum suum! Omnes enim qui cöperint gladium, gladiö
peribunt, ut ait Christus."

263
CAP. XXXII

"Sed te quoque" inquit Medus "gladio meö defen­

dam. Nölö teapraedonibus occidi spectare inermis.
dönec : dum, tam diü Dönec ego vivam, nömö tibi nocebit!"
quam
Sed Lydia, quae Medum ut fürem contemnit, "Nön si
ab aliquo petere : ali­ te" inquit, "sed a Deö auxilium petö. Is sölus nös tuöri
quem rogire
potest." 75
dis-suidöre H persuä­
dire Item gubernätor multis verbis Mödö dissuädöre cönä­
neu : nö-ve
r'e-sistere(4- dat) : re­ tur ne gladium ödücat neu praedonibus vi et armis resis­
pugnare
opus esse 4- ab! tat: "Quid opus est annis? Tanta est vis praedonum ut
nüllö modo iis resistere possimus. Neque praedönös
nautäs inermös occidunt, cum eös magnö pretiö servös
vöndere possint."
Medus: "Iamne oblitus es quid modo dixeris? Dixisti
prae-ferre: mortem servi­
tüti p. : morimille enim *temortem servitüti praeferre'."
quam servire
haud sciö an dixerim Gubernator: "Haud sciö an ego ita dixerim, sed pro­
: fortassedixi
cärus : qui diligitur fectö libertas mihi vitä cärior est. Nihil libertati prae­
ferö. Quam ob rem omnem pecüniam meam praedöni­
gratia-ae[ —rösgrata, bus dabö, si libertatem mihi reddent. Hanc gratiam
benef1cium
sölam ab iis petam."
Medus: "Certe praedones pecüniam tibi Eripient, sed
pecüniaegrätiä : ob grä­
tiam pecuniae, pecü­ iälix eris si pecüniae grätiä vitae tuae parcent."
niae causä
söstertiwn : söstertiömm Gubernätor: "Si necesse erit, decem milia sestertium
of-ferre ob-tulisse ob­ praedonibus offerre possum. Quod ipse nön possideö
lätum : se datürum
esse dicere/ostendere amici mei prö me solvent."
Medus: "Ergo nülla spes est mihi, qui nec ipse pecü­
niam habeö nec amicum tam pecüniösum, ut me &ser­ 95

red-imere -€misse «imp­

tum (red- -l-emere
vitüte redimere possit aut velit."

264
 CAP. XXXII

Tum mercator "Mihi quidem" inquit "multi sunt velle, canipraes:

velim velimus
amici pecüniösi, sed valde dubitö num pecüniä suä me velis velitis
velit velint
redimere velint. Fortünä adversa amicis fidendum nön adversa fortüna : mala
fortuna
est! Namque amici, quös in rebus secundis multos ha­
bere vidömur, temporibus adversis nöbis dösunt. Duös de-esse (-l-daz): auxi­
lium nön ferre
versüs reminiscor & carmine quod de häc rE scripsit re-minisci H oblivisci

poöta quidam: poöta-ae m : qui

carmina scribit
Dönec eris jälix, mulais numeräbis amicös. (multos) numeräre: ha­
105 Tempora si her-int nubila, sölus eris.'" nübila : adversa
[Ovidius Tristia ] .9.5—6]
Gubemätor: "Nescio qui poöta ista scripserit. Tüne
nömen eius meministi?" meminisse (per:!):
memoria tenöre
Mercator: "Illös versüs scripsit Ovidius, poöta Egre­ ((., oblitus esse)

gius, nisi memoria me fallit. Qui ipse, cum fortünä ad­

110 versa premerötur, ab amicis suis diisertus erat." premere : malä re
afficere
Gubemätor: "Nön vcrum est quod dixit Ovidius.
Nam etsi rara est vöra amicitia ac tidies, nön omnös amicitia-ae!' ( amicus
fid-is: animus fidus
amici sunt falsi seu infidi. Multö melius Ennius poöta: seu : sive
Amicus certus in rä inserui cernitur: (amicus) certus : iïdus
115 Certus ac vörus amicus est qui numquam amicö suö
deest seu secunda seu adversa fortüna est. Mihi vörö
multi sunt täläs amici, qui semper mihi aderunt in rö­ ad-esse (4- dat) : auxi­
lium ferre (H deesse)
bus adversis, seu pecüniä seu aliä re mihi opus erit. Ipse
enim saepe amicis meis affui, nömö amicus umquam ad-esseaf-fuisse(( ad­
fuisse)
120 früsträ auxilium inme petivit. Ergö omnös mihi grati mihi gratus : qui mihi
bene vult prö beneficio;
sunt prö beneficiis." g. esse : gratiam (: ani­
mum gratum) haböre
Mercätor: "Aliud est grätiam haböre, aliud gratiam gratiamre-ferre : g.am
prö gratia reddere
referre. Nön omnös qui tibi prö beneficiis grätiäs agunt, gratias agere : dicere
'se gratiam haböre'

265
CAP. XXXII

ipsi postea, si opus fuerit, grätiam tibi referent. Facile

est grätiäs agere prö beneficiis, nec vörö quidquam dif­ .—
25

meminisse -I-gen/acc.-m. ficilius esse vidctur quam beneficiorum meminisse."

hominis, m. rei/rem
Gubernätor: "Sed ego ipse soleö amicis meis gratiam
referre. Numquam beneficii oblitus sum, semper pecü­
niam acceptam reddidi."
Hic Medus "Ergö" inquit "melior es amicus quam ille
ali-quando : aliquotem­ quem ego aliquando &servitüte redömi."
pore (nesciö quandö)
Gubernätor: "Miror unde pecüniam sümpseris ut
aliös redimerös, cum te ipse redimere nön possis."
Lydia: "Ego miror cür id mihi nön närräveris."
ne quis : ne aliquis, Medus: "Nihil cuiquam närrävï de eä re, ne quis me þ­ 35
ne quisquam
glöriösum existimäret. Sed quoniam omnös me quasi
servum scelestum contemnitis, närräbö vöbis breviter
quömodo amicum &servitüte redömerim atque ipse ob
eam grätiam servus factus sim:
"Cum homö liber Athönis viverem, ä quödam amicö 140

piräta -aem : praedö epistulam accöpi quä ille mihi nüntiävit 'se sipirätis cap­
maritimus
tum esse' ac me per amicitiam nostram örävit ut se &
servitüte redimerem magnum pretium solvendö. Cum
autem tantum pecüniae nön habörem, necesse fuit pe—
mutuus -a -um: pecünia
mutua : pecuniaquae cüniam mütuam sümere. Ergö virum divitem adii, qui 145
reddenda est
condicio -önisf : 161: mihi omnem pecüniam mütuam dedit häc condicione,
inter duös statuta
diesf : tempusstatütum ut annö post ad certam diem omnia sibi redderentur.
Pecüniä solütä, amicus meus inpirätïs liberätus grätiäs
mihi Egit prö beneficio, ac simul mihi prömisit cseinträ
annum omnem pecüniam redditurum esse' — sed annö ..­ 50

266
 CAP. XXXII

post ne assem quidem ab eö accöperam! Die ad solven­

dum cönstitütä, cum pecüniam debitam solvere nön cön-stituere: statuere

possem, homö ille dives me in carcerem misit et aliquot

diebus post servum vendidit. — Sed nesciö cür hoc
15 LII vöbïs närräverim, nec enim sine mäximö dolöre eius
temporis reminiscor cum in patriä liber inter civös libe­ reminisci 4-gen/acc: r.
hominis, r. rei/rem
rös versärer. Utinam aliquandö liber patriam videam! utinam (-l-com) : optö
ut
Sed früsträ hoc optö, nam iam illi piratae earn spem
mihi Eripient, idque eödem die quö ab amicä meä dieser­
tus sum!" Hoc dicöns Mädus änulum quem Lydia ab—
icere voluit prae se fert. prae se ferre : ante se
tenöre, ostendere
Gubernätor: "Ne dESpEräveris! Fortasse änulö istö ne desperäveris!: nöli
desperare!
aureö te redimere poteris. Namque aväri atque auri cu­
pidi sunt omnös piratae. Magna est vis auri."
165 Medus änulum parvum aspiciöns "Putasne" inquit
"me tam parvi aestimari ä piratis?"
Gubernator: "Nön omnes hominös pari pretiö aesti­
mantur. Scisne quantum piratae ä Iüliö Caesare captö
talentum -i " (pecunia
postuläverint? Viginti talenta postulävörunt, id est Graeca): xxw milia
söstertium
170 prope quingenta milia söstertium. At Caesar, vir super­ superbus -a -um : qui
aliös contemnit
bus, cum id parum esse cönsöret, quinquägintä talenta
pirätis obtulit, simul vörö supplicium iis minatus est! minari (-i-dat): poenam
promittere
Tum praedönibus quasi servis suis imperavit ut tace­
rent neu somnum suum turbärent — ita Caesar praedö­
cum... esset : quam­
17 LII nös contemnebat, cum in eörum potestate esset. Ubi quam erat
ubi primum 4-perf
primum redömptus est, ipse nävös armävit et captös : cum primum
armare : armis parare
praedönös in crucem tolli iussit."

267
CAP. XXXII

Medus: "Non sum tam superbus ut me cum Caesare

utinam ne : optö ne comparandum esse putem. Utinam ne piratae me ut
servum fugitivum occidant! VErum höc änulö si quis
servärï potest, nön ego, sed amica mea servanda est.
ne abiöceris! : nölï Ecce änulum reddö tibi, Lydia. Ne eum abiEceris! Uti­
abicere!
nam ille anulus vitam tuam servet!"
Lydia änulum oblätum accipit et "Gratias tibi agö"
inquit, "sed quömodo tua vita servabitur?" . 185

"Id nön cürö" inquit Medus, "nec enim mortem me­

tuo, si te salvam esse sciö."
Tum Lydia "ö Mäde!" inquit, "Nunc dEmum intel­
legö me tibi vïtä cäriörem esse. Ignosce mihi quod te
meä grätiä : mei causa accüsävï! Omnia meä grätiä fecisti. Quomodo tibi grä­
tiam referam?"
Medus: "Nihil rogö, nisi ut me amös ita ut me amä­
höc nihil grätius : nihil bäs. Höc nihil gratius mihi fieri potest."
gratius quam hoc
Lydia nihil respondet, sed Medum complectitur at­
que ösculätur. Quid verbis opus est? 195

Intereä gubemätor in mare pröspicit et "Quid hoc?"

inquit, "Aliae nävös illam sequuntur. Tot nävös praedö­
navis longa : navis ar­ nös nön habent. Nävös longae sunt, quae mare percur­
mäta (&classe Römänä)
ne timueritis! : nölite runt, ut nös ä pïrätïs tueantur. Ne timueritis, antici!"
timöre!
Mercator: "Sed cür illae nös persequuntur?" 200

Gubemätor: "Quia tamquam praedönös ab iis fugi­

mus. Römös tollite, nautae!"
dö—sistere: de.sinere Nautae statim römigäre dasistunt ac römïs sublatis
tollere sus-tulisse
sub-latum nävös longas salütant. Classis celeriter appropinquat.

268
 CAP. XXXII

20 LII Iam milit&s armätï in nave proximä cernuntur. Lydia

magna cum laetitia classem appropinquantem spectat,
sed Medus etiamnunc perterritus esse vidctur. etiam-nunc : adhuc

"Nönne laetaris, Mäde" inquit Lydia, "quod nös om­

nös &commüni periculö serväti sumus?"
210 Medus: "Laetor sane quod vös servati estis; sed ego
milit&saeque timeö atque piratas. Ne oblita sis me ser­ ne oblita sis! : nöli
oblivtsc1!
vum fugitïvum esse. Timeö ne milites me captum Rö­
mam abdücant, ut cöram populö ad böstiäs mittar in
amphitheatro. Hoc dominus mihi minari solebat." amphitheätrum -i n
215 "Ne timueris!" inquit Lydia, "Militös ignorant qui ne timueris! : nöli
timöre!
homö sis et quid anteä föceris. Iam nömö nös prohiböbit
simul in patriam nostram communem redire."
Intereä nävös longae tam prope vönörunt ut militös
cognoscant navem mercatoriam esse. Itaque persequi
220 dösistunt atque cursum ad orientem flectunt. Brevi cursus -üs »: ( currere

cüncta classis &cönspectü abit.

— Hic amïcös noströs in mediö cursü relinquimus.

:- num
Utinam salvi in Graeciam perveniant! Omnia bona iis ,
optämus.

x X 1 l l 9 ' ' , ' )

amphitheatrum

269
CAP. XXXII

GRAMMATICA LATINA 225

Coniünctïvus
Tempus perfectum
[A] Activum.
laudäverit Iülius dubitat num magister Marcum laudäverit.
*Laudäverit' est coniünctivus temporis praeteriti perfecti.
Coniünctivus'perfecti dESinitin -erit (pers. m sing.), quod ad
infinitivum perfecti sine -isseadicitur.
Exempla: [l] recitävlerit; [2] pärulerit; [3] scripslerit; [4]
audivlerit.
[l]
Pater filium interrogat 'num bonus discipulus fuerit: num
magistro paruerit, attente audiverit, röctö scripserit et pulchre
recitäveriz.'

[2]
Pater: "Audisne? Interrogo tö 'num bonus discipulus fue­
ris, num magistro pärueris, attente audiveris, rccte scripseriset
pulchre recitäveris'." Filius: "Iam tibi dixi *mö industrium
fuisse.' Quare igitur me interrogas *num bonus discipulus
[3] fuerim, num magiströ päruerim, attente audiverim, röctö scrip­
serim et pulchra? recitä'verim'? Crede mihi! Ne dubitaueris de
verbis meis!"
Parentös filios interrogant 'num boni discipuli fuerint: num
[4] magiströ paruerint, attente audiverint, röcte scripserinzet pul­
chre recitä'verintf
Parentes: "Auditisne? Interrogamus vös 'num boni disci­
puli fueritis, num magiströ pärueritis, attente audïveritis, röctö
fu eri m scripseritiset pulchre recitäveritis'. " Filii: "Iam vöbis diximus
fu eri 8 *nös industriös fuisse.' Quare igitur nös interrogatis *num
fu eri !
boni discipuli fuerimus, num magiströ päruerimus, attente
ne dubitäwris! : nöli
dubitare! audi-verimus,röctö scripserimus et pulchre recitäverimus? Cre­
nï:dubitäven'tis! : dite nöbis! NE dubitäveritis de verbis nostris!"
nölite dubitare!
Singula'ris Plürälis 255
-erilm -erilmus Persöna prima -erim -erimus
-erils -erillis Persöna secunda -eris -eritis
-erill -m'lnt Persöna tertia -erit -erint

270
 CAP. XXXII

[B] Passivum.
260 Pater dubitat num filius inmagiströ laudätus sit.
Pater: '"Iime ä magistro laudatus es?" Filius: "Nesciö num laudätwus sim
laudäz us sis
laudätus sim!" Pater: "Quomodo nescis num laudäms sis in laudi: wussit
magiströ?" Filius: "Nescio quid ab eö dictum sit, nam in lüdö laudi: i simus
laudat i sitis
dormivi!" laudi: i sin:
26 kl! Pater dubitat num filii inmagiströ laudäti sint.
Pater: "Vösne ä magiströ laudati estis?" Filii: "Nescimus
num laudäti simus!" Pater: "Quomodo nescitis num laudäzi
sitis?" Filii: "Nescimus quid magister dixerit, nam in lüdö
dormivimus!"
270 Singular-is"
' Plürälis
Persöna prima laudatus sim laudati simus
Persöna secunda laudatus sis laudati sitis
Persöna tertia laudätus sit laudäzï sint

PENSVM A
Dominus dubitat num pästor ovös bene cüräv—.Dominus:
"Dic mihi, pastor, utrum in campö dormiv— an vigiläv—."
Pästor: "Miror cür me interrogös utrum dormiv—an vigiläv—.
Semper officium meum faciö." Dominus: "Ergö dic mihi cür
heri ovis &grege aberräv—ac paene ä lupö capta s—."Pistor
miratur unde dominus hoc audiv—.
Iulius servös interrogat num Mödum vid-. Servi: "Nesci­
mus quö füg-, ut tibi diximus. Cür nös interrogas num eum
vid—?"Iülius: "Id interrogö, quia dubitö vömmne dïx—!"
Verba: vincere —isse—um;agere —isse-um; flectere —isse
-um; offerre —isse-um; redimere —isse-um; tollere -isse
pirata
—um;adesse -isse. condiciö
talentum
amphitheätrum
PENSVM B cursus
Priusquam Pompeius, dux — [: optimus], — Römänae cunctus
mæstus
praepositus est, — [: omnia] maria —-erant praedönibus, cärus
qui Römänös ita — ut etiam portüs Italiae oppugnarent. Tan­ egregius
proximus
ta erat — praedönum ut nömö iis — posset. Nömö sine metü commünis
CAP. XXXII

gratus mortis aut — navigabat. — [: complures] insulae ab —

vilis
internus relinquöbantur. Römae frumentum tam — erat ut multi
mercätörius pauperes fame (: — cibi) perirent.
nübilus
adversus Pirätae, qui — [: aliquö tempore] Caesarem cöperant, xx
inermis talenta — [: sive] Dmilia söstertium ab eö postulävörunt, sed
mütuus
superbus Caesar, vir —, L talenta iis —. Tantö pretiö Caesar — est.
submergere Omnös amici prö beneficiis — agunt, sed pauci posteä —
contemnere
praepönere referre volunt. Vöra— rära est. Difficile est beneficiorum —.
percurrere Fortös fortüna —.
tuöri
rämigäre
adiuvare PENSVM C
flectere
educere Cür Pompeius classi Römänae praepositus est?
repugnare
dissuädöre Cür amici nostri ab alterä näve fugiunt?
praeferre Utrum ventus secundus an adversus est?
offerre
redimere Quantum gubernätor pirätis oiïerre potest?
reminisci Num ipse tantum pecuniae possidet?
meminisse
referre Quandö vörus amicus cognöscitur?
minäri Quömodo Medus servus factus est?
armäre
desistere Cür Mödus adhüc nihil narravit de ea re?
aliquot Suntne praedönös qui eös persequuntur?
ubique
aliquandö Cür Medus etiamnunc perterritus est?
intereä Quö naves longae cursum flectunt?
etiamnunc
dönec
neu
seu
utinam

272
 CAPITVLVMTRICESIMVM TERTIVM CAP. XXXIII

agmen -inis n

EXERCITVS ROMANVS

! Exercitus Römänus üniversus cönstat ex legiönibus legiö-önisf

duodötrigintä, quae 'in dcnäs cohortös dividuntur. In cohors-rtisf
dEni-ae-a : x et x...
singulis legiönibus sunt söna vel quina vel quaterna mi­ söni -ae -a : VIet VI...
quini -ae-a : v et v...
lia militum, qui omnös civös Römänï sunt. Praeterea quaterni -ae -a : IVet
IV. ..
5 magna auxilia exercitui adiunguntur. Auxilia sunt pedi­ auxilia -örum n pl
ad-iungere : addere
täs equitösque ex provinciis, qui arma leviöra, sicut ar­
legiönärius -a -um ( le­
»cüssagittäsque, ferunt. Legiönäriï sunt peditös scütis, giö;m : miles].
gladiis pilisque armati. / l?
/ - 1.
Signum legiönis est aquila argentea, quae in itinere aquila 717 ,R'
ll .QAIQV
10 ante agmen fertur. In itinere cohortös alia post aliam in (ï.
longö ördine progrediuntur. Talis ördö militum prögre­
ördö -inis m
dientium dicitur agmen. Cum agmen ad hostäs perve­ prö-gredi -ior : prö­
cedere
nit, si tempus et locus idöneus est ad pugnandum, co­ idoneus -a -um : con­
veniöns
hortös in tres ördinös instruuntur. Exercitus ita instrüc­ instruere -üxisse -üctum
acies-eif
15 tus aciös appellatur. Ante proelium dux exercitus mili­ proelium -i n : pugna
exercituum
tös suös hortatur ut fortiter pugnent. Tum peditös prö­ hortari: monäre
pro-currere -currisse

273
CAP. XXXIII

mittere : iacere currunt et primum pila in hostös mittunt, deinde eös

caedere : pulsare; (gla­ gladiis caedunt. Hostibus proeliö victis, dux a militibus
diö) c. : occidere
imperator -öris»: : qui *imperätor' salütätur. Vesperi exercitus locö ad defen­
imperat (titulus ducis)
circum-dare : cingere dendum idöneö castra pönit, quae vällö et fossä circum­
(locum)münire : vällö
lmürö circumdare dantur. Ita müniuntur castra Römäna.
supra (adu): in cap. xn
com-memorare: me­ Aemilius, frater Aemiliae minor, quem suprä com­
morare
aetäs-ätisf : anni quös memoravimus, a prima aetate studiösus fuit rei militä­
aliquis vixit
militaris-e ( miles ris. Iam puer septem annös nätus gladiös ligneös et ar­
puer vu annös natus
: puervu annörum cüs sagittäsque sibi faciebat, ut cum aliis pueris eius­
velle, cani ' . dem aetätis proelia lüderet. Septendecim annös nätus a
vellem vellömus
vellös vellötis patre interrogatus 6quidtum discere vellet? filius statim
vellet vellent
respondit se nihil nisi rem militarem discere velle.' Vo­
studöre (4- daz): litteris
s. : studiösus esse lit­ luntäs filii patri haud placebat, cum ipse litteris studöret
terärum (: legendi)
studium -i n ( studöre neque üllum aliud studium füiö suö dignum esse arbi­
trärötur. Cum vörö filius nüllö modö contra voluntatem
cögere co-ögisse -actum ad Istudium litterarum cögi posset, pater eum ünä cum
(( co- -l-agere) : vi
persuadere Pübliö Valeriö, adulöscente eiusdem aetatis, in Germä­
niam ad exercitum Römänum misit, ut apud ducem
stipendium -i n : merces
militis; s. meröre : mi­ quendam Egregium stipendia meröret. Ibi Aemilius prö
litare
prö H contra patria pugnans iam magnam glöriam militarem sibi
virtüs-ütis[ ( vir; quaesivit. Virtüs eius Egregia ab omnibus laudätur.
(nu'litis)v. : animus
fortis Et pater et soror Aemilii frequentös epistulas ad fi­
lium et fratrem suum mittunt. Pater maxime de rebus
püblicus -a -um (( popu— püblicis scribit, sed Aemilia de rebus privatis, ut de
lus) (—)privatus -a -um
liberis suis et de conviviis, scribere solet. Epistulae quäs
(epistulam)dare : mit­
tere Aemilius ad patrem dat praecipuö de glöriä et virtüte
praecipue : prae cöteris
röbus, mäximö militari sunt, sed ex iis litteris privatis quäs Aemilia

274
 CAP. XXXIII

nüper a fratre suö accöpit plane apparet eum iam vïtä appäret : planumest,
intellegitur
4 VI militari fatigatum esse. Ecce litterae novissimae, quäs fatigare : fessum facere
Aemilia pridie kalendas Iüniäs a fratre accöpit et posterö pri-die : die ante
posterus -a -um (( post)
die in conviviö recitavit: : sequöns
11 "Aemilius soröri suae carissimae 5. d. 5.d. : salütem dicit
a. d. vn kal. Mai. :
Hodie demum mihi allata est epistula tua quae a. d. ante diem septimum
kalendas Maias
5O VII kal. Mai. scripta est, id est ante viginti diös. Quam arduus -a -um:
tardus est iste tabellarius! Celsi sane et ardui montös möns -
&
x
Germaniam ab Italia disiungunt, ac djfücillimae sunt
arduus
X '!
&.
X

viae quae trans Alpäs ferunt, sed tamen celer tabellarius Alpes -ium! pl: montös
Euröpae altissimi
idem iter quindecim fere diebus cönticere potest, ut fere : circiter
5 VI tabellarii püblici quibus ütitur dux noster. Ego verö
istum tabellarium properare docöbö, cum meis litteräs properare : celeriter
ire/agere
ad te referet. re-ferre

Sed quamquam tarde advönit, gratissima mihi fuit

tua epistula magnöque cum gaudiö ex eä cognövï te et gaudium -i n (( gaudöre)
: laetitia
Iülium et liberös veströs, quös valde diligö, bona vale­ valötüdö-inisf ( valöre
tüdine frui. Cum epistulas tuäs legö, apud vös in Al­ Albanum -i n : prae­
dium Albanum
bänö esse mihi videor, neque in hac terrä frigidä inter
homines barbarös. Tum, nesciö quömodo, ita permo­
veor ut lacrimäs vix teneam — ita patriam et arnicös
6 VI meös dösiderö. dösideräre: amicösd. :
dolere se abesse ab
O, quam longe absum ab Italia et ab iis omnibus quös amicis

praecipue diligö! Utinam ego Römae essem aut tü apud

castra[]
me essös! Cum Dänuvium ilümen aspiciö, quod praeter
praeter castra
castra nostra fluit, de Tiberi cögitö atque de Römä.
Quandö te aspiciam, urbs pulcherrima? Utinam hic am­ amnis -is »: : flümen

275
CAP. XXXIII

nis Tiberis esset et haec castra essent Röma!

Sed früsträ haec optö, cum nömö nisi deus ita subitö
trans-ferre in alium locum tränsferri possit. Si Mercurius essem
äläsque habörem, ventö celerius trans montös amnösque
Venus est Mercurii soror in Italiam volärem, ubi Venus, soror mea pulcherrima,
(pater utriusque Iup­
piter) frätrem ridöns reciperet.
ridiculus -a -um Ridöbis certe, mea soror, nec sine causa, nam ridicu­
: ridendus
ef-fundere ( ex -l-fun­ lum est tälös rös optare, nec lacrimas effundere militem
dere
decet, cuius officium est sanguinem effundere prö pa­
cupidus patriae videndae
: cupidus patriamvi­ triä. Ego vörö, etsi cupidus sum patriae videndae, offi­
dendï
prae-stare: officium p. cium meum praestäbö sicut cöteri milites Römäni, quö­
: officiumfacere
rum magnus numerus in Germäniä est. Nisi nös hic
essömus finösque imperii defenderEmus, hostös celeri­
trans-ire -iisse ter Dänuvium et Alpös transirent atque üsque in Italiam
pervenirent, nec vös in Latiö tüti essötis. Ne hoc fiat,
tam-diti quam-diu
: tamdiu quam legiönös Römänae hic sunt ac tamdiü remanöbunt
citrä (., ultra pip-t-acc:
quamdiü hostis armätus seu citrä seu ulträ Danuvium
ultra flümen , "
... t.,, , : flürnen reliquus erit.
Sir-fygu-þ ;
i ., ." ' - ' Quoniam igitur ipse ad te properare nön possum,
&,f "' citraflumen
üni -ae -a: imae litterae
litteräs ad te scribere properö. Quaeris a me cür tibi
: üna epistula ünäs tantum litteras scripserim, cum interim trinäs qua­
trini -ae -a: trinae lit­
terae : tres epistulae ternäsve litteräs a te accöperim. Haud difficile est me
quaternae litterae :
quattuor epistulae excüsäre, quod neglegöns fuerim in scribendo. Si mihi
in scribendö tantum esset ötii quantum est tibi, in epistulis scriben­
in epistulis scribendis
dis nön minus diligäns essem quam tü. Sed cum per

ad scn'bendum
complürös mönsös vix ternpus habuerim ad dormien­
ad epistulam scribendum dum, facile intellegös nullum mihi ötium fuisse ad epis­

276
 CAP. XXXIII

tulam scribendam. Prope cotidie aut Germäni castra

nostra oppugnävörunt aut nös impetüs fecimus in illös.
Hodie vörö nullum hostem armätum citrä flümen vi­ l

dEmus. Magnus numerus eörum aut caesus aut captus caedere cecidisse caesum

est ä nostris, reliqui ulträ flümen in magnis silvis latent. i

Heri enim exercitum Germänörum proeliö vicimus.

Quod sic factum est:
III Mediä nocte in castra nuntiatum est *magnum hos­
tium numerum näviculis ratibusque cöpulätis flümen cöpuläre : coniungere
tränsiisse celeriterque secundum flümen adversus cas­ secundum prp-l-acc: s.
flümen : flümen se­
tra nostra prögredi.' Höc nüntiö allätö, militES statim ; quöns

AD
con-vocare: in eundem
convocati sunt. Qui cum arma cöpissent et vällum as­ locum vocäre
cum... cöpissent: post­
110 cendissent, primö mirabantur quamobrem mediä nocte quam cepärunt
&somnö excitäti essent, cum exträ vällum omnia tran­
quilla esse vidörentur. Ego quoque dubitäre coeperam
f'T—TTJ
secundum flümen
num nüntius vcrum dixisset, cum subitö paulö ante
lücem magnus numerus Germänörum &silvis proximis ante lücem : ante diem
115 excurröns castra nostra oppugnavit. Nostri, cum parätï CX'CUI'I'61'e

essent ad castra defendenda, illum primum impetum ad defendendum

ad castra defendenda
facile sustinuörunt. Nec tamen hostös castra oppugnare
de-sistere -stitisse
döstitErunt, sed alii ex aliis partibus etiam atque etiam etiam atque etiam :
iterum atque iterum
sub vällum pröcurrörunt. Cum complüres höräs ita for­
120 tissime ä nostris, ab hostibus constanter ac nön timide cönstäns, adv constanter

pugnatum esset, equitätus noster repente portä dexträ pugnätur ä nostris :

nostri pugnant
örumpöns impetum in latus hostium apertum f?:cit. t'e-rumpere : subitö ex—
currere
Paulö post, cum plörique hostäs se ad equitös convertis­ . plöri- plörae- plöra-que
: prope omnös
sent, peditös nostri portä sinistra örüpErunt. Hostös häc i convertere-tisse-sum

277
CAP. XXXIII

re perturbati, cum iam longä pugna fatigati essent, im­ .—

25

diü, compdiutius, petum Römänörum ab uträque parte venientium diü­

sup diütissimö
tius sustinöre non potuerunt, ac post brevem pugnam
tergum vertere : fugere
ripa-aef : litus terga vertörunt. Cum ad ripam flüminis fugientös per­
tlüminis
vönissent, alii näviculis ratibusque se servaverunt, alii
armis abiectis in flümen se pröiöcörunt, ut natandö ad ... 30

ulterior -ius comp ripam ulteriorem pervenirent, reliqui omnös ab equiti­

( ultri; supultimus
citerior -ius comp bus, qui ad eos persequendos missi erant, in ripä cite­
( citri; supcitimus
caedes-isf ( caedere riöre caesi aut capti sunt. Tanta ibi caedös hostium facta
est ut meminisse horream.
Duo fere milia hominum magnamque armörum cö­
piam hostös eo proeliö amiserunt. FInostris haud multi
dösiderantur : amissi
sunt dESiderantur. Ipse sagittä in bracchiö laevö vulneratus
vulneräre( vulnus
-eris n sum, sed vulnus meum leve est, multi graviora vulnera
accöpörunt. Nec vörö üllus miles legionarius a tergo
vulneratus est. PlErique autem milites nostri ex tantö £
incolumis -e : salvus, proeliö incolumös sunt.
integer
Höc proeliö factö, dux victor, cum a militibus impe­
rator salütätus esset, virtütem nostram laudävit *quod
numero superiörös contra hostös numero superiörös fortissime pugnävissö­
: plürös
mus' ; 'tot hominibus ünö proeliö amissis, hostes brevi — 45

arma positürös esse' dixit. His verbis maximo gaudiö

päxpäcisfe bellum affecti sumus, nam post longum bellum omnös päcem
lögätus-i m : nüntius dösiderämus. Hodie lögäti ä Germänis missi ad castra
publicus
vEnörunt, ut cum imperätöre colloquerentur. Nesciö
an lögäti pacem petitum venerint, sed certö sciö im­ .—
50

perätörem nostrum cum hoste armätö colloqui nölle.

278
 CAP. XXXIII

Ego cum cöteris häc victöriä glöriösä gaudeö quidem, gloriosus: (res) glöriösa
: quae gloriamaffert
sed multö magis gaudörem si amicus meus Püblius Va­
lerius, quocum primum stipendium merui, incolumis quö-cum : cum quö
155 esset et mecum gaudöre posset. Qui cum mihi in hostös
prögressö auxilium ferre vellet, ipse ex acie excurröns prö-gredi -ior -gressum
esse
pilö percussus cecidit. Graviter vulneratus in castra por­ percutere -iö -cussisse
-cussum
tätus est, ubi in manibus meis ex vulnere mortuus est, exvulnere : propter
vulnus
postquam me örävit ut per litteras parentcs suös de
morte filii cönsölärer. Sed quömodo aliös cönsöler, cum
ipse me cönsöläri nön possim? Fateor me lacrimäs effü­ ef-fundere -lïidisse
-füsum
disse cum oculös eius clausissem, sed illae lacrimae et
militem et amicum decöbant, etenim malus amicus fuis­ et-enim : namque

sem, nisi lacrimäs effüdissem super corpus amici mor­

16 kl! tui, cum ille sanguinem suum prö me effudisset.
Utinam patrem audivissem, cum me ad studium litte­
rarum hortärötur! Sed tum litteräs et studiösös littera­ tum : tunc

rum daspiciöbam. Poetäs ut hominös ötiösös öderam, diispicere: contemnere

ötiösus -a -um ( otium
praecipue Tibullum, qui vitam rusticam atque ötiösam oderam H amabam
Tibullus -ï m
17Q laudabat, vitam militarem döspiciöbat. Miräbar cür ille
poeta mortem glöriösam prö patriä *diram' vocäret et dirus -a -um : terribilis

önses quibus patria defenditur 'horrendös', ut in his ensis -is »: : gladius

horrendus -a -um :
versibus, quös senex magister etiam atque etiam nöbis dirus

recitabat:
[Tibullus[.M. 14]
175 Quis fuit horrendös primus qui prömlit änsäs? prö-ferre : in lücem p. ,
primum facere
Quam ferus et väräferreus illeMt!
genushominum :
Tum caede's hominum generi, twn proelia näm, cüncti hominis
proelia nata mm
tum brevior dirae mortis aperta via est! : brevior via ad diram
mortem aperta est

279
CAP. XXXIII
fore(in]fut) : futürum
/-am. .. esse
exspectätö! : exspectä
(posthac)!
scribitö! : scribe!
monötö! : monö!
närrätöte! : närräte!
idus Mäiae: diös xv
mänsis Mäii
laudävisset
-isset
[l] recitävlisset
[2] pärulisset
[3] scrips isset
[4] audi-v isset
[l] recita-v isse
recini-v isse"s
recitä'v isse : f num magiströ päruisset, attente audivisset, röctö scripsisset et
recitävl isse"tis ? pulchre recitäzn'ssetf Filius nön respondit. Tum pater ab eö
recitävlisse nt
recita'visscTtus ? quaesivit 'num ä magiströ laudätus esset.' Cum filius id negä­
280
Ridiculi mihi puerö videbantur ii versiis, cum nön­
dum caedem vidissem. At hodie Tibullum verum dix­
isse intellegö. Si iam tum hoc intellöxissem, certe pa­
trem audivissem nec ad bellum profectus essem, ut tot
caedös et tot vulnera vidörem.
At iam satis de caede scripsi. Nölö te fatigare när­
randö de bellö cruentö, cum brevi päcem fore späre­ —
85
mus. Nisi ea späs me fallit, posthac plürös epistulas a
me exspectätö, atque plürös etiam ipsa scribitö! Etiam
aliös monEtö ut ad me litteräs dent. Et de re püblicä et
de re privätä närrätöte mihi! Scitöte me omnia quae
apud vös fiunt cognöscere velle.
Valötüdinem tuam cürä diligenter! Datum pridie
idüs Mäiäs ex castris."
GRAMMATICA LA'I'INA
Coniünctïvus
Tempus plüsquamperfectum 195
[A] Activum.
Iülius dubitabat num magister Märcum laudävisset.
'Laudävisset' coniünctivus est temporis praeteriti plüs—
quamperfecti. Coniünctivus plüsquamperfecti desinit in -isset
(pers. In sing.), quod ad infinitivum perfecti sine -isse ad­
icitur.
Exempla: [l] recitävlisset; [2] pärulisset; [3] scripslisset; [4]
audivlisset.
Pater filium interrogavit *num bonus discipulus jitisset:
 CAP. XXXIII

visset, "Ergö" inquit pater "malus discipulus fuisti; nam si

bonus discipulus fuissäs, magister tä laudä'oisset. Si magiströ
210 päruissäs, attente audi-visseis,röctö scripsissäs et pulchre recitä­
vissäs, ä magiströ laudäZusesses." Filius: "Etiam si industrius
fuissem, magister me nön laudävzlsset."Pater: "Quid?" Filius: '
"Etiam si magiströ päruissem, attente audivissem, röctä scrip­
sissem et pulchra? recitävissem, laudätus nön essem ab illö ma­
21VIgiströ iniüstö!"
Pater filiös interrogavit 'num boni discipuli fuissent: num
magiströ päruissent, attente audivissent, reae scripsissem et
pulchre recitä'vissent.' Filii nön respondärunt. Tum pater ab
iis quaesivit 'num ä magiströ laudätï essent.' Cum filii id negä­
220 vissent, "Ergö" inquit pater "mali discipuli fuistis; nam si
fi: isse "! fu isse ntus
boni discipuli fuissätis, magister vös laudävisset. Si magiströ fit isse $ issä iis
fu isse ! fu isse ut
päruissäzis, attente audivissätis, röctö scripsissätis et pulchre
recitävissäzis, ä magiströ laudätï esse'tis." Filii: "Etiam si ma­
giströ päruisse'mus, attente audivissämus, röctö scripsissämus et
22VI pulchre recitävissäm, laudätï nön essemusab illö magiströ
iniüstö!"
Singuläris Plürälis
Persöna prima -issem -issömus -isselm -isse"Imus
Persöna secunda -issäs -issötis -isse"ls -issältis
230 Persöna tertia -isset -issent -isselt -isselnt
[B] Passivum.
Exempla: vide suprä!
Singuläris Plürälis
Persöna prima laudatus essem laudäzï essämus 4248 essem -ti essämus
-ta -tae essetis
235 Persöna secunda laudatus essäs laudäzï essetis essent
Persäna tertia laudatus esset laudati" essem -tum esse: -ta essent

Imperätïvusfutürï
Pugnätö, miles! Pugnätöte, militös! pugnätö pugnäiöte
'Pugnätö, pugnätöte' imperätivus futüri est. Imperätivus
240 futüri dösinit in -tö (sing.) et -töte (plur.); idem fere significat -lö -t0'ze

atque imperätivus praesentis ('pugnä, pugnäte').

281
CAP. XXXIII

Exempla:
[ll pusnältö puanältöte Magister: "Posthac bonus discipulus estö, puer! Semper
[2] Päfelfö pärelzöte
[3] scriblitö scriblitöte mihi päre'tö! Diligenter audito"!Pulchre recitätö et recte scri­
[4] audiltö audilaöte bitö!" 245

esltö esltäte Magister: "Posthac boni discipuli estöte, pueri! Semper

mihi pärätöte! Diligenter audïtöte! Pulchre recitäzöte et röctö
scribitöte!"

PENSVM A
Magister epistulam ad Iülium scripsit, cum Marcus in ludo
dormiv— nec magiströ pam—. Si Märcus bonus discipulus
fu—,magister eum laudäv—nec epistulam scrips—.
Märcus: "Heri in cubiculö inclüsus sum, cum pater epistu­
lam tuam lag-. Nisi tü eam epistulam scrips-, inpatre laudä­
tus es—."Magister: "Epistulam scripsi cum in ludo dormiv—
nec mihi pam-. Si industrius fu—,te laudäv—nec epistulam
scrips—." Märcus: "Etiam si industrius fu—et tibi päru—, me
nön laudäv—l"
Clömöns es—,domine! Patientiam habe-! Servös probös
lauda-, sed improbos püni—!
Industrii es—,servi! Cum dominus loquitur, tace- et audi—!
Semper officium faci—l
Verba: instruere —isse-um; cögere -isse -um; caedere
legionarius -isse -urn; convertere -isse -tun; percutere -isse -um; prö­
currere -isse; desistere —isse;prögredi -um esse.

PENSVM B
Una — cönstat ex v vel VI rm'libus hominum, qui in x —
dividuntur. Exercitus pröcödöns — dicitur. Exercitus ad —
[: pugnam] instrüctus — appellatur. Post victoriam dux in
militibus — nöminätur. Si militös fortiter pugnävörunt, —
eörum ab imperätöre laudätur. Officium militis est sangui­
nem — prö patriä.
Aemilius, qui in capitulo xn — est, ünä cum Valerio,
adulescente eiusdem —, in Germäniä — meruit. Tabellärius
 CAP. XXXIII

püblicus xv — [: circiter] diöbus Römä in Germäniam— [: ünï

trïnï
celeriter ire] potest. Difficile est Alpös —. Militös Römänï — adiungere
Dänuvium sunt, hostös sunt — Dänuvium. prögredï
instruere
hortirï
caedere
PENSVM C circumdare
Quae arma gerunt auxilia? munire
commemoräre
Quid est signum legiönis? studöre
Quömodo mïlitös in aciem ïnstruuntur? cögere
fatïgäre
Ad quod studium pater Aemilium hortäbätur? properäre
Quö Aemilius adulöscöns missus est? dösïderäre
tränsferre
Cür Aemilius epistuläs legöns permovötur? effundere
Quamobrem ipse paucis epistuläs scripsit? praestäre
tränsire
Qui nüntius nocte in castra allätus est? cöpuläre
convocäre
Cür hostiascastra Römäna nön expugnävörunt? excurrere
Num Tibullus vitam mïljtärem laudat? pröcurrere
örumpere
vulneräre
fore
plcrïque
pridie
praecipue
tamdiu
quamdiu
diütius
etenim
citrä
ultri
secundum

283
CAPITVLVM TRICESIMVM QVARTVM

theatrum -i n
'" . ' .
/,,(;//f ., -,- ,/

DE ARTE POETICA

Epistulä Aemilii convivis recitätä, "Ergö" inquit Aemi­ in.

lia "nön modo filiö, sed etiam fratri meö bracchium

vulneratum est."
pcs turgidus Fabia: "Quisnam vulneravit filium tuum?"
scalpellum-i n : parvus Aemilia: "Medicus bracchium eius scalpellö suö LII

culter medici
acütö secuit! Qui, cum Quintus heri de alta arbore ceci­
turgidus -a -um
misellus-a -um : miser disset, pedem eius turgidum vix tetigit, sed misellö
sanguinemmittere : ve­
nam aperire puerö sanguinem misit! Profectö filius meus nön opera
opera -aef: 0. alicuius
: quod aliquisagit medici sänäbitur, sed diis iuvantibus spErö eum brevi
diis : deis (abi/daz)
sanum fore. Liberine tui bonä valötüdine ütuntur?"
Fabia: "Sextus quidem hodie näsö turgidö atque cru­
certare: pugnäre entö &lüdö rediit, cum certävisset cum quibusdam pue­
laedere -sisse-sum : , ris qui eum laeserant."
pulsandö vulnerare,
nocöre (ei) Aemilia: "Cum pueri lüdunt, haud multum interest
inter-esse
lüdus -i m ( lüdere inter lüdum et certamen. Marcus vörö, si quis eum lae­ n.. 5
certamen -inis n (( cer­
täre) : pugna dere vult, ipse se defendere potest."
dum-modo (4- cam) Fabia: "Item Sextus scit se defendere, dummodo
: si modo

284
 CAP. XXXIV

cum singulis certet. NEmö sölus eum vincere potest.

Sed filius meus studiösior est legendi quam pugnandi."
20 Aemilia: "Id de Märcö dici nön potest. Is nön tam
.—.).
litteris studet quam lüdis et certaminibus!" gladiätörös
Hic Cornelius mulierös interpellat: "Ego quoque lü­
dis et certaminibus studeö, dummodo aliös certantös
spectem! Modo in amphitheatro certamen magnificum
f&
,,
J

9:35:
- x'
.
& x
&;
x
-is"
röte

2 VI spectävi: plüs trecenti gladiätörös certäbant. PIErique

plüs c : plüs quam-c
gladiis et scütis armati erant, alii rötia gerebant." gladiätor -örism : vir
qui populo spectante
Aemilia, quae certamen gladiätörium nön spectavit, ä cum alterö pugnat
gladiätörius -a -um
Cornelio quaerit *quömodogladiätörös rötibus certent? ( gladiätor
Cornelius: "Alter alterum in röte implicäre cönätur, irn-plicäre -ävisse/-uisse
-ätum/-itum
30 nam qui röti implicitus est nön potest se defendere et
sine morä interficitur, nisi tam fortiter pugnavit ut spec­ spectätor -örism : qui
spectat
tätörös eum vivere velint. Sed plerumque is qui victus plörum-que: prope
semper
est occiditur, victor vörö palmam accipit, dum spectätö­
rös delectati clamant ac manibus plaudunt." plaudere -sisse -sum
-,/ palma -ae

Iülius: "Mihi nön libet spectare lüdös istös feröcös. libere: libet : grätum
est, placet
Mälö cursüs equörum spectäre in circö."

285
CAP. XXXIV

circensis-e ( circus;
mpl : lüdi circönsös Comölius: "Ludi circönsös me nön minus iuvant
iuväre : dEIectäre
modo... modo : tum... quam gladiätörii: modo in amphitheatrum, modo in cir­
tum
cum cö. Sed ex novissimis circönsibus maestus abii,
auriga -ae m : qui
currum regit cum ille auriga cui plörique spectätörös favöbant ex
favere (4- dat)—
—bene
velle currü läpsus equis procurrentibus occisus esset. Illö oc­
lügöre : maerere (ob ali­ cïsö spectätörös plaudere dESiErunt ac lügöre coepe­
cuius mortem)
runt."
scaenicus-a-um ( scaena
comoedia-aef : fabula Fabia: "Ego lüdös scaenicös praeferö: mälö fabulas
scaenica de rebus levi­
bus et ridiculis spectäre in theätrö. Nüper spectävi cömoediam Plauti
Plautus -i m: poeta qui
comoedias scripsit de Amphitryöne, duce Graecorum, cuius uxor Alcmöna
Amphitryon -önis m
acer acris acre : cupidus ab ipsö Iove amäbätur. Dum dux ille äcer et fortis pro­
agendi, impiger
gerere : agere cul ä domö bellum gerit, Iuppiter se in förmam eius
mütävit, ut Alcmönam viseret; quae, cum putäret con­
iugem suum esse, eum in cubiculum recöpit..." 50
geminus -a -um. (füii)
gemini: duo eödem Cornelius: "...et decimö post mönse filiös geminös
die nati
parere peperisse partum peperit, quörum alter fuit Herculös. Illa tabula omni­
Herculös -is »:
bus nöta est. Sed scitisne cür föminïs libeat in theätrum
ingenium -i n : nätüra
animi ire? Ovidius poöta, qui ingenium mulierum tam bene
ratiö-önisf : causa
quae rem planam facit
reddere : dare
növerat quam ipsae mulierös, ratiönem reddit höc
[Ovidius-Ars am. I.99] versü:
ut ipsae spectentur Spectätum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae!"
bellus -a -um : pulcher Fabia: "Et viri veniunt ut belläs fEminäs spectent!"
poöticus -a -um ( poöta Tum Iülius, qui artis poöticae studiosus est, "Ovidius

principiumu
ipse" inquit "id dicit. Ecce principium carminis quod
pars,:m -i ": prima
[Ovidiux AmöräsIII. 2] scripsit ad amicam söcum in circö sedentem:
nöbilium equörum Nön ego nöbilium sedeö studiösus equörum;
tamen precor ut vincat
ille acriga cui tü ipsa cui tamen ipsa fave: vincat ut ille precor.
favös

286
 CAP. XXXIV

Ut loquerer tecum väni täcumque sedärem,

nön nötus : ignötus
65 ne tibi nön nötus quem facis esset amor. amor quem facis (: exci­
täs
Til cursus spectäs, ego tä — spectemus uterque
quod iuvat, atque oculöspascat uterque sutis!" pascere : delectare

Cornölius: "Ego memoria teneö versüs Ovidii de pu­ (Gallinas:AmöräsII.18.]

bellum canere : de bellö
ellä quae poötam industrium prohibebat bellum Tröiä­ c. (: carmen scribere)
latum-in : quodnecesse
70 num canere et tatum rögis Priami: est accidere, mors
meae puellae dixi
Saepe meae "Tandem" dixi "discede!" puellae tandem (4- imp) : age!
gremium -i n : genua se­
— in gremiö sedit prötinus illa meö! dentis; in gremiö meö
sedöre sedisse
Saepe "Pudet" dixi. Lacrimïs vix illa retentis mepudet
retinöre -uisse -tentum
"ME miseram! ! am te" dixit "arnäre pudet?"
75 Implicuitque suös circum mea colla lacernis suös lacertös
mea colla : meum collum
et, quae me'perdunt, öscula mille dedit! mihi dedit

Vincor, et ingenium sumptis revocatur ab armis, ingenium metun

ab sümptis armis
resque domi gestäs et mea bella canö." mea bella : meös amöres

Fabia: "Iste poöta viris sölis placet. Me vörö magis S I., lucerna
; ' -aef
8O iuvant carmina bella quae Catullus scripsit ad Lesbiam
amicam. Si tibi libet, Iüli, recitä nöbis &librö Catulli."
"Libenter faciam" inquit Iülius, "sed iam nimis ob­ libenter (adu ( libEns)
: cum gaudiö
scurum est hoc triclinium; in tenebris legere nön pos­ tenebrae -ärumfc-b lux
accendere -disse ensum
sum. Lucemäs accendite, servi!"
85 Lucernis accönsis, Iulius librum Catulli pröferri iu­
passer
bet, tum "Incipiam" inquit "ä carmine de morte passe­ -eris »:

ris quem Lesbia in deliciis habuerat: deliciae-ärumf : id

quod dölectat
Lügäte, ö Veneräs Cupidinäsque Venerös, Cupidines pl
: Venus, Cupidö
et quantum est hominum vemzstiömm! quantum est hominum
: quot sunt homines
90 Passer mortuus est meae puellae, venustus -a -um : bel­
lus, amandus

287
CAP. XXXIV

[Catullus 3] passer, deliciae meae puellae,

quem plüs illa oculis suis amabat;
mellitus -a -um (( mel)
: dulcis (ut mel) nam mellitus erat suamque nörat
nörat : nö'oerat
ipseut : dominus; ipsa[ ipsam tam bene quam puella matrem,
: domina: suam ipsam
nec säsä ä gremiö illius moväbat, 95

circum-silire( -salire sed circumsiliäns modo hüc modo illüc

üsque : semper
pipiäre : 'pipi' facere ad sölam dominam usque pipiäbat.
(ut avis)
tenebricösus-a-um((te­ Qui nunc it per iter tenebricosum
nebrae) : obscürus
negant redire quemquam illuc unde negant redire quemquam.
: dicunt 'neminem
redire At 'oöbïs male si:, malae tenebrae
Orcus -ï m: Plütö : inferi Orci, quae omnia bella devoratis:
dö-voräre : voräre
tam bellum mihi passerem abstuliszis.
male factum : maleli­ ö factum male! () misellepasser!
cium
tuä opera : tuä causä Tua nunc opera meae puellae
turgidulus: turgidus
ocellus -i m : (parvus) flendö turgidulï rubent ocellï! 105
oculus
ultimus -a -um (sup "His versibus ultimis poöta vöram ratiönem dolöris
( ulträ): poströmus
sui reddit: quod oculi Lesbiae lacrimis turgidi erant ac
rubentes! Tunc enim Catullus Lesbiam sölam amäbat
perpetuus -a -um : qui
numquam iiniötur, sine atque amörem suum perpetuum fore credebat. Ecce
fine
mensmentisf : animus aliud carmen quö mäns poötae amöre accönsa dömöns­ .—
10
(cöeitänS)
[Catullus 5] trätur:
Vïoämus, mea Lesbia, atque amemus,
rümöräsque senum seväriömm
ünius assis aestimare : omnäs ünïus aestimemus assis!
minimi aestimare, nihil
cüräre Söles occidere et redire possunt — 115

lüx : diäs (: vita) nöbïs, cum semel occidit brevis lüx,

: nöbis dormiendum est
imam noctem perpe­ nox est perpetua üna dormienda.
tuam

288
 CAP. XXXIV

Dä mi bäsia mille, deinde centum, mi : mihi

basium -i n : osculum
dein mille altera, dan secunda centum, dein : deinde

120 dände üsque altera mille, derindecentum! üsque : sine fine

Dan, cum milia multa fe'cerimus, : föcerimus
con-turbare : turbare
conturbäbimus illa, ne"sciamus, (H numerare)
ne moncium sciamus
aut ne quis malus invidäre possit, nobis invidöre

cum tantum sciat esse bäsiörum. tantum bäsiörum: tot

bäsia
125 "Catullus Lesbiam uxörem dücere cupiöbat, nec vörö uxöremdücere : uxö­
rem suam facere
illa Catullö nüpsit, etsi affirmäbat *senülli alii virö nü­ affu'märe: certö dicere
nübere —psisse(4- dat):
bere mälle.' Mox vörö poöta de verbis eius dubitare alicui n. : alicuius
uxor iieri
coepit:
'Nülli se, dicit mulier mea 'nübere mälIe [Catullus 70]

130 quam mihi, nön si se Iuppiter ipse petat." uxörem petat

Dicit. Sed mulier cupidö quod dicit amanti id quod mulier dicit
amanti cupidö
in ventö et rapidä scribere oportet aquä!
"Poströmö poöta intellöxit Lesbiam infidam et amöre
suö indignam esse, neque tamen dizsiiteam amare. Ecce
dolare (animö)«—»gaudöre
135 duo versüs qui mentem poötae dolentem ac dubiam in­ dubius -a -um : in­
certus, dubitans
ter amörem et odium dEmönstrant: odium -i n (» amor

Odi et amö! Quare id faciam, fortasse requiris? [Catullus 85]

re—quirere: quaerere
Nesciö; sedfieri sentiö — et excrucior!" ex-cruciäre: valde
cruciäre
His versibus recitatis convivae diü plaudunt.
140 Tum Paula "Iam satis" inquit "audivimus de amandö
et de dolendö. Ego ridere mälö, neque iste poöta risum risus -üs »: ( ridöre

excitat. Quin versüs iocösös recitäs nobis?" iocösus-a -um : qui ri­
sum excitat, ridiculus
Cui Iülius "At Catullus" inquit "nön tantum carmina
söria, sed etiam iocösa scripsit. Ecce versüs quibus po­ sörius -a -um .., iocösus

289
CAP. XXXIV
[CatullusI3.I-8]
aränea ('
-aef
nön sine : cum
candidä : pulchrä
säl : sermö iocösus et
urbänus
cachinnus -i m : risus
inquam (pers]) : dicö
venuste noster : rni amice
(risum) movere : excitare
epigramma -au'sn
(pl ab! -atis)
Märtiälis -is m: poeta
Römänus qui xn librös
epigrammatum scripsit
.'l
'I, X lius libellum (evolvitet "Incipiam" inquit "a versibus
; sinus
[vra]
noströs (: meös) libellös
öscitäre : ös aperire (ob
dormiendi cupiditatem)
nöbis, nostra : mihi, mea
[VII.J; III.9; II.88]
poötäs: Pontiliänum,
' , Mämercum
290
Eta pauper quendam amicum divitem, nömine Fabul- 145
lum, ad cönam vocavit:
Cenabis bene, mï Fabulle, apud me
paucis, si tibi di favent, diebus
— sï täcum attuleris bonam atque magnam
cänam, nön sine candida puellä 150
et vïnö et sale et omnibus cachinnïs.
Haec si, inquam, attuleris, venuste noster,
cenabis bene — nam tuï Catulli
plänus sacculus est aranearum!"
Hi versus magnum risum movent. Tum vörö Cornö- IH
lius "Bene quidem" inquit "et iocösö scripsit Catullus,
nec tamen versüs eius comparandi sunt cum epigram­
matis sale plönis quae Martialis in inimïcös scripsit.
Semper librös Märtiälis mecum in sinü ferö."
Ab omnibus rogatus ut epigrammata recitet, Cornö- 160
quös poöta de suis libellis scripsit:
"us'"
Laudat, amat, cantat noströs mea Röma libellös,
mäque sinus omnes, mä manus omnis habet.
Ecce rubet quidam, pallet, stupet, öscitat, ödit. 165
Hoc 0016: nunc nöbïs carmina nostra placem."
Post hoc principium Comölius aliquot epigrammata
Martialis recitat, in iis haec quae scripta sunt in aliös
poötäs:
Cür nön mittö meös tibi, Pontiliane, libellös? 170
Ne mihi tü mittäs, Pontiliane, tuös! —
 CAP. XXXIV

Versiculösin me narratur scribere Cinna. versiculus -i m : versus

Nön scribit, cuius carmina nemä legit! — nön scribit is

Nil recitäs — et 'vis, Mämerce, poäta videri. nil : nihil

175 Quidquid vis, estö — dummodo nil recite's!

Ecce alia epigrammata Martialis quae Comölius con­ [I.32;Xl.67; III.61;
XI.64]
vivis attentis atque dölectätis recitat:
Nön amö te', Sabidi, nec possum dicere quare". Sabidius -i ut

Hoc tantum possum dicere: nim amö te! —

180 Nil mihi däs vivus, dicis 'postfäta daturum., te daturum esse
iam : fatum (: mortern)
Si nän es stultus, scis, Marö, quid cupiam! — Marö -önis m

'Esse nihil' dicis, quidquid petis, improbe Cinna. &mepetis (: me rogas)

Cinna -ae m
Si nil, Cinna, petis, nil tibi, Cinna, negö! —
Faustus -i ut
Nesciö tam multis quid scribas, Fauste, puellis. tam multis puellis(: tot
puellis)
135 Hoc sciö: quod scribit milla puella tibi! : "te amö"!

Sequuntur epigrammata quibus döridentur fEminae, [V.43;IX.5;X.8]

praecipue anüs, ut Laecänia et Paula: anus -üsf : (Emimvetus
Thais -idisf
Thais habet m'grös, niveös Laecänia dente's. niveus -a -um (( nix)
: candidusut nix
Quae ratiö est? Emptös haec habet, illa suös! — haec : Laecania
illa : Thäis
190 Nübere vis Priscö; nön miror, Paula, sapisti. sapere -iö -iisse : sapi­
öns esse; -isti : -iisti
Dücere te nän vult Priscus: et ille sapit! — dücere : uxöremdücere

Nübere Paula cupit nöbis, ego dücere Paulam nöbis : mihi

nölö: anus est; vellem si magis esset anus! magis anus (: brevi
moritura!)
Cöteris ridentibus "Quid ridetis?" inquit Paula,
195 "Num haec in mö, uxörem förmösam atque puellam, puellaH anus
scripta esse putatis?"
Cornelius: "Minimö, Paula. Nec scilicet in te, sed in
Bassam scriptum est hoc: l'V-45]

291
CAP. XXXIV

dicis 'te esseförmösam' Dicis fförmösam', dicis te",Bassa, puellam,.

ea quae jörmösa nön est Istud quae nön est, dicere, Bassa, solet.'" 200
erubescere : ruböre in— Hoc audiöns Eruböscit Paula atque cöteri convivae
cipere, rubens fieri
risum vix tenent. Cornelius vörö prudenter "Nön om­
nia" inquit "iocosa sunt carmina Martialis. Ecce duo
[VS];[33] versüs de":fätö viri pauperis, et quattuor in Gelliam,
testis -ism : qui adest quae cöram testibus lacrimäs effundit super patrem 205
et videt
mortuum:
Semper pauper eris, si pauper es, Aemiliäne.
opös-umf pl : divitiae Dantur opes nullis nunc nisi diuitibus. —
G. patrem Amissum (: de Amissum nön flet, cum söla est, Gellia patrem;
patre ämissö/mortuö)
nön flet si quis adest, iussae prösiliunt lacrimae! 210
prö-silire( -salire
quisquis : is qui Nön lüget quisquis laudari, Gellia, quaerit:
quaerit : cupit
ille dolet värä qui sine teste dolet."
Centum fere epigrammatis recitatis, Cornelius cum
[I.II8] höc finem facit recitandi:
Cui le'gissesatis nön est epigrammata centum, 215
nil mali nil illi satis est, Caediciane, mali!
plaudere -I-dat Rident omnös et Cornelio valde et diu plaudunt.

GRAMMATICA LATINA
Dä versibus
[I] Syllabae brevös et longae. zzo
Nön ego nöbilium sedeö studiösus equörum.
Hic versus cönstat ex his syllabis: nö-Fe-go- nä-bi-li—um—
se­
de-ö- stu-di-ö-su-Fe—quö-nnn.
Syllaba brevis est quae in vöcälem brevem (a, e, i, 0, u, y)
desinit; quae dösinit in vöcälem longam (a, e', i, 6, 12,37)aut in 225

292
 CAP. XXXIV

diphthongum (ae, oe, au, eu, ei, id) aut in consonantem (b, c, diphthongus -i]": duae
d, f, g, l, m, n, p, r, s, :, x) syllaba longa est. vöcälös in ünä syllabä
coniunctae
Syllabae brevös: ne, go, bi, li, se, de, sm, di, su, se; syllabae
longae: nö, um, ö, quö, rum.
230 Haec nota [v] syllabam brevem significat, haec [—] sylla­ notae:
»-syllaba brevis
bam longam: nin'legg n—öbivllæsgdgoli. — syllaba longa
Cönsonantös br, gr, cr, tr, quae initium syllabae facere so­
lent (ut (z'-bn"),interdum dividuntur: nig-rös, pai-rem. inter-dum : nonnum­
Vöcälis -ö ultima interdum fit brevis: vo-lö, nä-mö. quam
23 M [II] Syllabae coniunctae.
Litterae vocabulorum ultimae cum vocalibus sequentibus
coniunguntur his modis:
[A] Cönsonäns ultima cum vöcäli prima (vel h-) vocabuli
sequentis ita coniungitur ut initium syllabae faciat: a-nu-Fest; haec nota [n] significat
240 vin-ca-Bt-[il-le. litteras in syllaba con­
iungendäs
[B] Vöcälis ultima (item -mn, -em, -um, -im) ante vöcälem
primam (vel h-) vocabuli sequentis eliditur: e-lidere -sisse-sum (( e
Vïvämus, mea Lesbia, atque amänms: Lesbi'atqu'amänms 4- laedere) : eicere
(«» addere)
Odi et amb. Quärä id facüzm: öd'et... Quär'id...
245 In est et es eliditur e: söla est: söla'st, värwn est: vämm'st,
bella es.' bella's.
[III] Pedös.
Singuli versüs dividuntur in pedös, qui binäs aut temäs
syllabas continent. Pedös frequentissimi sunt trochaei, iambi, trochaeus — ..
250 dactyli, spondöi. Trochaeus cönstat ex syllabä longa et brevi, iambus v —
ut lü-na, iambus ex brevi et longa, ut in'-ri, dactylus ex longa
dactylus — v ..
et duabus brevibus, ut fä—mi—na, spondöus ex duabus longis,
ut nä-mö. spondöus — —
[IV] Versus hexameter.
25 LII Nöfegol nöbililwn sedelä smdilösuFquuörum. haec nota [I] inter pedös
Hic versus hexameter vocätur a numero pedum, nam sex pönitur

Graece dicitur hex. Hexameter cönstat ex quinque pedibus

dactylis et ünö spondeo (vel trochaeo); prö dactylis saepe
spondöi inveniuntur, sed pcs quintus semper dactylus est:
260

293
CARXXXIV

DöneFeIn's fellix mulltös numelräbiFaImïcös.

[Horän'us: Ars poätica333, Aut pröldesse vallum aut] delecltäre pole'tae.
Episudae1.u.271
Caelum,] nörïanilmwn walliam qui] mins mare] currunt.
[V] Versus pentameter.
cui tamelriïpsa falväs ]]vineaBtlfïlle prelcor: 265
Hic versus dividitur in duäs partös, quärum utraque binös
2'/1-I-2'/z:5 pedös et dimidium continet. Ita versus tötus ex quinque pedi­
bus cönstat et vocatur pentameter: quinqueenim Graece dici­
tur pente. Utraque pars est ut initium hexametri, sed pars
posterior spondöös nön admittit: 270
—zI—::I—II—wI—wl—
Vocabula nova: Tempora] sïjiteln'm ]]mibila] söluFeIn's.
scalpellum In gremilö se'ldit ]]prötinulfïüa melö.
opera
lüdus Versus pentameter semper hexametrum sequitur:
certämen
gladiätor Näriizmö] tä, Sabildï, nec] possum] dicere] quärä. 275
rete Hoc mnltum poslsum ]]dicere] nörPamöl tä.
spectator
palma [VI] Versus hendecasyllabus.
circus Passer mortuuFest meae puellae.
auriga
theatrum Hic versus, qui ündecim syllabäs habet, vocatur hendeca­
comoedia syllabus, nam ündecim Graece hendeca dicitur. Versus hende- 280
ingenium
ratiö casyllabus in quinque pedös dividi potest: spondeum, dacty­
principium lum, duös trochaeös, spondöum aut trochaeum (pös primus
tatum
gremium rärius iambus aut trochaeus est).
tenebrae
lucerna
——I—wI——-l—vl—v
passer Vïvälmus mea] Lesbi'lathaImämus. 285
deliciae
ocellus Cänälbis bene] mï Falbull'alpud me'
mäns paucis] si tibi] dïfal'vem diläbus.
basium
odium
risus PENSVM A
cachinnus
aranea Hi versüs in syllabis brevös et longäs et in pedös dividendi
epigramma sunt notis appositis:
sinus
versiculus Scribere me quereris, Välöx, epigrammata longa.
anus Ipse nihil scribis: tü breviöra facis! [Martialis ] .]10]
testis
0!)æ Däs numquam, semper promittis, Galla, roganti.
diphthongus Si semper fallis, iam rogo, Galla, negä! [II.ZS]

294
 CAP. XXXIV

Quem recitäs meus est, 6 Fidentine, libellus. nota

turgidus
Sed male cum recitäs, incipit esse tuus! [138] misellus
Bella es, növimus, et puella, vömm est, gladiätörius
circensis
et dives, quis enim potest negare? scaenicus
Sed cum te nimium, Fabulla, laudäs, äcer
geminus
nec dives neque bella nec puella es! [I.64] bellus
poeticus
venustus
PENSVM B mellitus
tenebricösus
Dum gladiätörös — [: pugnant], — delectati manibus —. ultimus
FEminis nön — gladiätörös spectare. perpetuus
Ovidius in — sedöns öräbat ut vinceret ille cui amica eius dubius
iocösus
—. Hoc närrätur in — [:initiö] carminis. Cum poeta — [: sörius
niveus
fortunam] Priami canere vellet, puella in — eius södit eique certare
mille — dedit. Ovidius — mulierum bene növerat. laedere
implicäre
Lucernis —, Iülius recitat carmen — [: pulchrum] de — plaudere
Lesbiae mortuö: "—, ö Venerös...!" Versibus — [: postre­ liböre
favöre
mis] dEmönsträtur — [: causa] dolöris. Catullus Lesbiam lügöre
uxörem — cupiebat, at illa Catullö — nöluit. — poötae inter accendere
circumsilire
amörem et — dividebatur. pipiäre
delvoräre
conturbare
PENSVM C nübere
Quid Römäni in amphitheätrö spectant? aflïnnäre
requirere
Quid Fabia in theätrö spectavit? excruciäre
Quis fuit Ovidius? öscitäre

Quärö Ovidius in circum vönerat?

Quae carmina recitat Iülius?
Cür ocelli Lesbiae turgidi ruböbant?
Cür poöta Lesbiam et amäbat et öderat?
Num sacculus Catulli plenus erat nummörum?
Quid scripsit Martialis?
Cür librös suös nön misit Pontiliänö?
Tüne Cinnam bonum poötam fuisse putäs?
Cür Laecäniae dentes nivei erant?
Ex quibus syllabis cönstat pes dactylus? pentameter
Ex quibus pedibus cönstat hexameter? hendecasyllabus

295
CAPITVLVMTRICESIMVM QVINTVM CAP. XXXV

ARS GRAMMATICA

grammaticus -a -um: ars [Ex Dönätï "Artegrammaticä minæ-e,]

g.a : grammatica
Dönätus (-ï m) vixit sae­
culö tv post Christum De"partibus örätiönis 1
nätum
örätiö-önisf : sermö [Magister] Partös örätiönis quot sunt?
[Discimdux] Octö.
[M ..'] Quae?
[D.:] Nömen, prönömen, verbum, adverbium, partici- 5
coniünctiö, interiectiö: pium, coniünctiö, praepositiö, interiectiö.
v. ïnfrä

Dä nömine
[M.;] Nömen quid est?
cäsus (nöminis): v. infr-ä
proprius -a -um [D.:] Pars örätiönis cum cäsü, corpus aut rem proprie
H communis
nömina propria, ut commüniterve significans... ; aut enim ünïus nömen est —­
0
Röma, Ti '
appellitïvus-a-um( ap­ et *proprium' dicitur, aut multörum et *appellätïvum'.
pelläre; nömina appel­
lätiva,utwstltbnen
[M..'] Genera nöminum quot sunt?
[D.:] Quattuor.
[M .;] Quae? 15
Müsa -aef; Musae: no­ [D.:] Masculïnum, ut hic magister,femininum, ut haec
vem deae quae singulis
artibus praesunt Müsa, neutrum, ut hoc scamnum, commüne, ut hic et
scamnum -i n : sella
sacerdös-ötis m/f: vir haec sacerdös.
lfömina cuius negötium
est diis servire [M.;] Numeri nöminum quot sunt?

296
 CAP. XXXV

20 [D.:] Duo.
[M.;] Qui?
[D.:] Singuläris, ut hic magister, plürälis, ut hi magistri.

[M.:] Cäsüs nöminum quot sunt?

25 [D.:] Sex.
[M.:] Qui?
[D.:] Nöminätïvus, genetivus, dativus, accusativus, vo­
cätïvus, ablativus. Per hös omnium generum nömina,
prönömina, participia döclïnantur. ..
[M.;] Comparätiönis gradus quot sunt? comparatiö-önisf
( comparare
[D.:] Träs.
[M.:] Qui?
[D.:] Positïvus, ut doctus, comparativus, ut doctior, su­
perlätïvus, ut doctissimus.
35 [M.:] Quae nömina comparantur?
appellätiva: scilicet
[D.:] Appellätïva dumtaxat qualitatem aut quantitätem adiectiva
dumtaxat: tantum
significantia. quälitäs-ätis] ( quälis
quantitas-äu'sf ( quan­
tus

Dä prönömine
[M.:] Prönömen quid est?
[D.:] Pars örätiönis quae prö nömine posita tantundem tantun-dem(( tantum­
dem) : idem
paene significat persönamque interdum recipit.
[M.:] Genera prönöminum quae sunt?
[D.:] Eadem fere quae et nöminum: masculinum, ut et : etiam

quis, Eminïnum, ut quae, neutrum, ut quod, commune,

45 ut quälis, tälis, trium generum, ut ego, tü.

297
CAP. XXXV
Prönömina sunt
[1] persönälia: ego, ul,
nös, vös, sä
[2] possæsïva: meus,
tuus, suus, noster, vester
[3] dömönsträtiva: hic,
iste, ille, is, idem, ipse
[4] relativum: ...quï
[5] interrogativa: quis!
qu:, uter
[6]maeum: aliquis/
quem ad modum : sicut
in-flectere : döclïnäre
neutrum : nec agere nec
pati
optätïvus -a -um ( op­
täre
accepti : additi
faciunt ex se passiva
: fïunt p.
298
[M.:] Numeri prönöminum quot sunt?
[D.:] Duo.
[M.:] Qui?
[D.:] Singuläris, ut hic, plürälis, ut hi.
[M..'] Persönae prönöminum quot sunt?
[D.:] Trös.
[M.;] Quae?
[D.:] Prïma, ut ego, secunda, ut tü, tertia, ut ille.
[M..'] Cäsüs item prönöminum quot sunt?
[D.:] Sex, quem ad modum et nöminum, per quös om­ 55
nium generum prönömina ïnflectuntur...
Dä verbö II
[M.:] Verbum quid est?
[D.:] Pars örätiönis cum tempore et persönä, sine cäsü,
aut agere aliquid aut pati aut neutrum significans.
[M.;] Modi verbörum qui sunt?
[D.:] Indicativus, ut legö, imperätïvus, ut lege, optati­
vus, ut utinam legerem,coniünctïvus, ut cum legam, ïnfï­
nïtïvus, ut legere.
[M.;] Genera verbörum quot sunt? 65
[D.:] Quattuor.
[M.;] Quae?
[D.:] Activa, passiva, neutra, döpönentia.
[M.;] Actïva quae sunt?
[D.:] Quae in -6 dösinunt et accepta -r littera faciunt ex 70
se passiva, ut legö: legor.
 CAP. XXXV

[M.;] Passïva quae sunt?

[D.:] Quae in -1'dösinunt et eä dömptä redeunt in äc­ dömere -mpsisse
-mptum Haddere
tïva, ut legor: legö.
75 [M.;] Neutra quae sunt?
[D..'] Quae in -6 diesinunt ut äctïva, sed accepta -r litterä
Latina nön sunt, ut stö, currö ("stor, oun-or" nön di­ Latina : röcta

cimus!).
[M.:] Döpönentia quae sunt?
80 [D.:] Quae in -r dESinunt ut passiva, sed ei dömptä
Latina nön sunt, ut luctm; loquor. luctärï : certare com­
plectendis corporibus
[M.;] Numeri verbörum quot sunt?
[D.:] Duo.
[M.:] Qui?
M [D..'] Singuläris, ut legö, pluralis, ut legimus.
[M.:] Tempora verbörum quot sunt?
[D.:] Tria.
[M.:] Quae? certämen luctantium

[D.:] Praesöns, ut legö,praeteritum, ut lägï,futurum, ut

legam.
[M.:] Quot sunt tempora in dedïnätiöne verbörum?
[D.:] Quinque.
[M.;] Quae?
[D.:] Praesens, ut legö, praeteritum imperfectum, ut
95 legäbam, praeteritum perfectum, ut lägï, praeteritum
plüsquamperfectum, ut lägeram, futurum, ut legam.
[M.:] Persönae verbörum quot sunt?
[D.:] Trös.

299
CAP. XXXV

[M.;] Quae?
[D.:] Prima, ut legö, secunda, ut legis, tertia, ut legit. 100

[M.:] Dä daclinätiönem verbi activi!

Dä adverbio
[M.;] Adverbium quid est?
ad-icere -iöcisse -iectum
signiftcätiö-önisf [D.:] Pars örätiönis quae adiecta verbö significationem
( significäre
ex-plänäre: planum eius explänat atque implet. 105
facere
[M.:] Significätiö adverbiörum in quö est?
[D.:] Sunt aut loci adverbia aut temporis aut numeri aut
negandi aut afïirmandi aut demonstrandi aut optandi
aut hortandi aut ördinis aut interrogandi aut qualitatis
aut quantitätis aut dubitandi... 110

[M.:] Dä adverbia loci!

[D.:] Ut hic vel ibi, intus vel foris, illüc vel inde.
[M.:] Dä temporis!
[D.:] Ut hodie, nunc, nuper, cräs, aliquando; numeri, ut
semel, bis, ter; negandi, ut non; affirmandi, ut etiam, .—
15

quid-ni : quin, certe quidni; dömönstrandi, ut än, ecce; optandi, ut utinam;

hortandi, ut eia; ördinis, ut deinde; interrogandi, ut cur,
quärä, quamobrem; quälitätis, ut docte, pulchre, fortiter;
forsitan : fortasse quantitatis, ut multum, parum; dubitandi, ut forsitan,
fortasse... 120

[M.:] Comparätiö adverbiörum in quö est?

[D.:] In tribus gradibus comparätiönis: positivö, com­
parätivö, superlätivö.
[M.;] Dä adverbium positivi gradüs!

300
 CAP. XXXV

125 [D.:] Ut docte; comparätivi, ut doctius; superlätivi, ut

doctissime.

Dä participiö
[M.;] Participium quid est?
[D.:] Pars örätiönis partern capiöns nöminis, partern parti-cipium( pars
4- capere
130 verbi: nöminis genera et cäsüs, verbi tempora et signifi­
cätiönös, utriusque numerum. ..
[M.:] Genera participiörum quot sunt?
[D.:] Quattuor.
[M.:] Quae?
135 [D..'] Masculinum, ut hic läctus, tärnininum, ut haec Iöctus-a -umpart perf
( legere
läcta, neutrum, ut hoc läcmm, commüne tribus generi­
bus, ut hic et haec et hoc legäns.
[M.:] Cäsüs participiörum quot sunt?
[D..'] Sex.
[M.:] Qui?
[D.:] Nöminätivus, ut hic legens, genetivus, ut huius
legentis, dativus, ut huic legenti, accusativus, ut hunc le­
gentem, vocätivus, ut 6 legens, ablativus, ut ab höc le­
gente.
14 LII [M.:] Tempora participiörum quot sunt?
[D.:] Tria.
[M ..'] Quae?
[D.:] Praesöns, ut legens, praeteritum, ut läctus, fu'tü­
rum, ut läctürus et legendus. legendusdicitur 'gerun­
divum' vel *participium
150 [M.:] Numeri participiörum quot sunt? futüri passivi"

301
CAP. XXXV

[D.,-] Duo.
[M.:] Quï?
[D.:] Singuläris, ut hic legäns, plürälis, ut hi legente's.
[M.:] Dä döclïnätiönem participii!

con-iünctiö-önisf DE coniünctiöne
( coniungere . .- .
[M.:] Comünctm qmd est?
ad-nectere: adiungere,
coniungere [D.,-] Pars örätiönis adnectöns ördinänsque sententiam.
ördinäre : in ördine
pönere

potestis: signifncätiö [M .:] Potestas coniünctiönum quot speciös habet?

speciös-öïf : fömia,
genus [Du] Quinque.
[M.;] Quäs?

cöpälätiväs,
?. a ca., [D.:] Cöpulätïväs, disiünctïväs, explötïväs, causälös, ra­
tiönälös.
cöpulätïvus-a-um [M .'] Dä cöpulätiväs!
( cöpuläre
[D..'] Et, -que, atque, ac.
disiünctïvus-a-um [M.:] Dä disiünctïväs!
( disiungere
[D.:] Aut, we, vel, nec, neque.
explenvus-a-um( ax- [M . .'] Dä explötïväs!
pläre : vacuum implöre . .
[D.:] Qutdem, eandem, quoque, autem, tamen.
causälis-e( eausa [M .i] Dä causälös!
sï-quidem: quoniam [D.:] Sï, etsi, sïquüem, quandö, nam, namque, etenim,
quandö : quoniam
quamobrem. ..
ratiönälis-e «: ratiö [M . :] Dä ratiönälös!

qïäpter : quam- [D.J] Itaque, enim, quia, quäpropær, quoniam, ergö, ideö,
propter-ei: ideö igitut, scilicet, proptereä.

302
 CAP. XXXV

De praeposiziöne praepositiö-önisf
( prae-pönere
[M.;] Praepositiö quid est?
[D.:] Pars örätiönis quae praeposita aliis partibus öräti—
öm's signiücätiönem eärum aut complet aut mutat aut
180 minuit.
[M.:] Dä praepositiönös cäsüs accüsätïvï!
[D.:] Ad, apud, ante, adversum, cis, citrä, circum, circä, adversum : adversus
cis : citrä
contra, erga, exträ, inter, inträ, infra, iüxtä, ob, per,
prope, secundum, post, träns, ultra, praeter, propter,
185 supra...
[M.:] Quö modö?
[D.:] Dicimus enim ad patrem, apud villam, ante do­
mum, adversum inimïcös, cis Rhenum, citra forum, circum
oppidum, circä templum, contra hostem, erga parentäs, ex­
trä vallum, inter nä'väs, intra moenia, ïnfrä tectum, iüxtä
viam, ob iram, per portam, prope fenestram, secundum ira -ae[ : animusiratus
ripam, post tergum, mins flumen, ultra fines, praeter oji­
cium, propter rem, suprä caelum.
[M.;] Dä praepositiönös cäsüs ablätïvï!
195 [D.:] A, ab, cum, cöram, de, 5, ex, prö, prae, sine..
[M.;] Quö modö?
[D.:] Dicimus enim ä dormi, ab homine, cum exercitu,
cöram testibus, de forö, &iüre, ex prö-vinciä, prö patria, iüs : locusubi iüs
dicitur
prae timöre, sine Iaböre...
200 [M.:] Dä utriusque cäsüs praepositiönös!
[D.:] In, sub, super.
[M.:] In et sub quandö accüsätïvö cäsuï iunguntur?

303
CAP. XXXV

quandö : cum
significare: verbis [D.:] Quandö *nösin locum ire/iisse/itürös esse' signifi­
ostendere cämus.
[M.:] Quandö ablätivö? 205

[D.:] Quandö *nösin locö esse/fuisse/futurös esse' signi­

ficämus.
vis : potestis, signi­ [M.:] Super quam vim habet?
ficätiö
magis A quam B : nön [D. :] Ubi locum significat, magis accüsätivö cäsui servit
B sed A
mentiö -önisf: mentiö­ quam ablätivö; ubi mentiönem alicuius facimus, abla­
nem facerealicuius :
loqui de aliquö tivö tantum, ut
[VevgüümAeneis1150] multa super Priamö rogitäns, super Hectore multa*
hoc est de"Priamö, de Hectore.

inter-iectiö-önis[ De inæriectiäm
[M.;] Interiectiö quid est? 215
affectus-üs m:id quö af­
ficitur animus (ut lae­ [D.:] Pars örätiönis significans mentis affectum vöce
titia, ira, timor, cet.)
inconditus-a -um : nön incondita.
ördinätus, rudis, sine
arte [M..'] Signiücätiö interiectiönis in quö est?

admirätiö-önisf
[D.:] Aut laetitiam significamus, ut euax! aut dolörem,
( admnran'
' '
ut heu! aut admirätiönem, ut papae! aut metum, ut ut­ 220
si (ali)qua (n p!) sunt
similis -e : qui idem esse tat! et si qua sunt similia.
vidötur, eiusdem generis
similia: ut 6! ei! heus!

Aeneis-idisf *Versus sümptus &librö prïmö illius carminis cui titulus est
Aeneas -ae m Aeneis. In höc carmine Vergilius poöta närrat de Aenöä Trö­
Canhägö -inisj? urbs
Africae iänö, qui &patrii fugiöns Carthäginem vönit, ubi ei Didöne
Didö -önisf röginä receptus est. A räginä interrogatus Aenöäs närrat dö
rögina-aef : Emim
fösnäns bellö Tröiänö et de fugä suä (v. cap. XXXVIIet XXXVIIIin
alterä LINGVAELATINAE parte).

304
 CAP. XXXV

GRAMMATICA LATINA
Dä de'clïnätiöne
Nömina, prönömina, verba dedïnantur. CEteraepartes öräti­
22 VI önis sunt indöclïnäbilös.
Declïnätiönes nöminum sunt quinque: Declïnätiönes:
D€c1ïnätiö prima: gen. sing. -ae, ut terrla -ae. ]. gen. -ae
2. gen. -ï
Declïnätiö secunda: gen. sing. -ï, ut anulus -ï, verblum -ï. 3. gen. 41:
Döclïnätiö tertia: gen. sing. -is, ut 561-is, urbls -is. 4. gen. -üs
230 5. gen. -ez
Döclïnätiö quärta: gen. sing. -üs, ut portlus -üs, genlü -üs.
Daclïnätiö quinta: gen. sing. -e'i/-eï, ut diläs -e'1,räs reï.
Döclïnätiönesverbörum sunt quattuor, *coniugätiönös' con-iugätiö-önisf
quae vocantur: Coniugitiönös:
Coniugätiö prima: ïnf. -äre/-ärï, ut amälre, -rï. . -äre
-Ere
23 Coniugätiö secunda: inf. -äre/-ärï, ut mone'lre, -rï.
LII
. -ere
Coniugätiö tertia: ïnf. -ere/-ï, ut leglere, -ï. . -ïre

Coniugätiö quäna: ïnf. -ïre/-ïrï, ut audïlre, -rï.

PENSVM A
Döclïnä haec vocäbula:
[l] äla, nömen föminïnum I döclïnätiönis:
Singuläris: nöm. haec (il—,acc. h—(il—,gen. h- äl-, dat. h­
äl-, abl. h—(il—.Plürälis: nöm. h—(il-, acc. h—(il—,gen. h—
äl—, dat. h—cit-, abl. h- (ii—.
[2] päs, nömen masculinum m dECIïnätiönis:
Singuläris: nöm. h—pe's, acc. h- ped—, gen. h—ped—, dat. h—
ped-, abl. h—ped—.Plürälis: nöm. h- þeei—,acc. h—pai—, gen.
h—ped—, dat. h—ped-, abl. h—pcd—.
[3] öräre, verbum äctïvum [ coniugätiönis (pers. I sing.):
Indicätïvus: praes. ör—, imperf. ör—, fut. ör—, perf. äräv—,
plüsquamperf. öräv—,fut. perf. örä-v—.Coniünctïvus: praes.
är—,imperf. ör-, perf. öräv—,plüsquamperf. öräv—.
[4] dicere, verbum äctïvum III coniugätiönis (pers. I sing.):
Indicätivus: praes. dio-, imperf. dic-, fut. dic-, perf. dïx-,
plüsquamperf. dir—, fut. perf. dïx—. Coniünctïvus: praes.
dic—,imperf. dic—,perf. dir—, plüsquamperf. dïx—.

305
CAP. XXXV

Vocäbula nova: Verba: laedere —isse—um;implicäre -isse -um; plaudere

örätiö
coniünctiö -isse -um; parere —isse-um; retincre —isse—um;accendere
interiectiö —isse—um;sedöre -isse; nübere —isse;sapere -isse; demere
Müsa
scamnum —isse —um; adicere —isse —um.
sacerdos
casus
comparätiö
PENSVM B
qualitas Nömen est pars — quae corpus aut rem significat. Aemilia et
quantitäs
signiiicätiö Iülia nömina — sunt, mäter etfilia sunt nömina —. — nömi­
species num sunt nöminälivus, genetivus, cöt. Gradüs — sunt tres:
ira
aEectus —, comparativus, superlätivus. Adiectiva quae comparantur
admïrätiö — aut quantitatem significant. Amäre est verbum primae —.
coniugatio
proprius Interiectiö mentis —, ut laetitiam vel dolörem, significat. —­
appellitivus est affectus eius qui irätus est.
positivus
optätivus Frätrös gemini tam — sunt quam öva.
cöpulätivus Synönyma (vocabula quae idem fere significant): planum
disiünctivus
explötivus facere et —, fortasse et —, ideö et —, citrä et —, ecce et —.
causalis
ratiönälis Contraria (vocabula quae res contrariis significant): com­
inconditus münis et -, addere et —.
similis
inflectere
demere PENSVM C
luctärï
Quae sunt partäs örätiönis?
Estne discipulusnömen proprium?
mentionem facere Cäsüs nöminum qui sunt?
dumtaxat Qui sunt gradüs comparationis?
tantundem
quidni Prönömen quid est?
forsitan Quot sunt coniugätiönös verbörum?
siquidem
quapropter Num intus et foris adverbia temporis sunt?
proptereä Cui cäsuï iungitur inter praepositio?
adversum
cis Quae praepositiönös ablätivö iunguntur?
En
eia Quibus cäsibus iungitur in praepositiö?
euax Interiectiö quid signiücat?
papae
attat
coniugäu'ö
synönymum

306
 TABVLA DECLINATIONVM

NOMINA
Däcl'ma'n'öI Däclïnäziö Il
sing plür sing plür sing plür sing plür
mim hör a hör ae serv us servi liber libri verb um verb a
acc hör am hör äs serv um serv ös libr um libr ös verb um verb a
gen hör ae hör ,ärum servi serv *örum libr 1 libr örum verb i verb örum
hör ae hör is serv ö serv is libr ö libr is verb ö verb is
ab! hör ä hör is serv ö serv ïs libr ö libr is verb ö verb is
De'clöuiziöIII
mim söl söl ös leö leön ös vöx vöc ös nömen nömin a
acc söl em söl ös leön em leön ös vöc em vöc ös nömen nömin a
gen söl is söl um leön is leön um vöc is vöc um nömin is nömin um
daz söl i 861ibus leön i leönwibus vöc i vöc ibus nömin i nömin ibus
abl söl e söl ibus leön e leöniibus vöc e vöc ibus nömin e nömin ibus
nöm niv is näv ös urb s urb ös möhs mont ös mar c
acc niv em näv ös urb em urb ös mant em mont ös mar e
gen näv is näv ium urb is urbium moth is montium mar is
navi näv ibus urb i urb ibus monti mont ibus mari
abl näv e näv ibus urb e urb ibus mont e montwibus mari
De'clinätiö IV. De'clülätiö V
nöm cäsus cäsüs cornü cornua diös diös rös rös
acc cäsum cäsüs cornü cornua diem diös rem rös
gen cäs üs cäs uum com üs cornuum di öi di örum r ei r örum
dat cäs ui cäs ibus com ü comibus di öi di öbus r ei r öbus
abl cas ü cäs ibus com ü comwibus di ö di öbus rö r öbus
Däclïnätiö ] et II : adiectiva
m f n m ] n
sing nöm magn us magn a magnwum nüll us nüll a nüll um
acc magnæum magnæam magni um nüll um nüll am nüll um
gen magn i magn ae magn i nüll ius nüll ius nüll ius
magn ö magn ae magn ö nüll i nülli nüll i
ab! magn ö magn ä magn ö nüll ö nüll & nüll ö
plür nöm magn i magn ae magn a nüll i nüll ae nüll a
acc magn ös magn äs magn a nüll ös nüll äs nüll a
gen magn örum magnarum magniörum nüll örum nüll ärum nüll örum
dat magn is magn is magn is nüll is nüll is nüll is
abl magnis magn is magn is nüll is nüll ïs , nüll is
De'clïnäriöHI: adiectiva
m/f n m/f n
smg nom grav lS grav e melior melius
ucc grav em grav e melius
gen grav is grav is meliör: is
daz gravi grav i meliör i
ab! gravi grav i meliör e
plür näm grav ös grav ia meliör 8
ac grav ös grav ia meliör a
gen gravium grav»ium meliör um
daz grav ibus gravibus meliör ibus
abl grav ibus grav libus meliör ibus

307
positivus long us brevis audäx -äclis aeger -nga -ngum

comparati-vus long issimlus

mperla'tivus ior -ius brevior -ius
brev issimlus audäclior -ius
audäc issimlus aegrlior -ius
aegerlrimlus

NVMERI
] un us 10 decem 100 centum 1000 mille 11 undecim

23 du
uleso -ia
-ae -o 20
30 viginti
uiginti 200
300 ducentli
trecenti 2000
3000 dulo millia
trlia millia 12
13 duodecim
tredecim
4 quattuor 40 quadrigintä 400 quadringentli cöt. 14 quattuordecim
5 quinque 50 quinquägintä 500 quingentli 15 quindecim
6 sex 60 sexägintä 600 sescentli 9745 novem milia 16 sedecim
7 septem 70 septuägintä 700 septingentli septingenti 17 septendecim
8 octö 80 octögintä 800 octingentli quadrigintä 18 duodöviginti
9 novem 90 nönäg'intä 900 nöngentli quinque 19 ündöviginti

l primlus 10 decimlus 100 centösimlus 1000 millösimlus

2 secundlus 20 vicösimlus 200 ducentösim us 2000 bis millesimlus
3 tertilus 30 tricösimlus 300 trecentisim us cit.
4 quin us 40 quadrägösimlus 400 quadringentösimlus ll ündecimlus
5 quint us 50 quinquägäsimlus 500 quingentösimlus 12 duodecimlus
6 sextlus 60 sexägäsimlus 600 sescentesimlus 13 tertilus decimlus
7 septimlus 70 septuägösimlus 700 septingentösimlus cöt.
8 octävlus 80 octögäimlus 00 octingentösimlus 18 duodövicösimlus
9 nönlus 90 nönägesimlus 900 nöngentösimlus 19 ündövicösimlus

PRONOMINA
Personaha'
- ' Possessiva

ac
nöm me
ego te
tü si:
— nös
nös vös
vös tu us -a
melus -a —um
-um vester
noster -tr
«rr:a -tr um
-tr um
dat mihi tibi sibi nöbis vöbis su us -a -um
ubi me te se nöbis vöbis
D' - -­
»: f n »: f " m f "
sing na'm ils e at id hic haec hoc ill e illa 111ud
ac: eum eum id hunc hanc hoc illum illam illud
gen e ius e ius e ius huius huius huius ill ius ill ius ill ius
dat ei ei ei huic huic huic ill i ill i ill i
abl eö eä eö höc häc höc illö illä illö
plür näm ii e ae ea hi hae haec ill i ill ae ill a
acc c os e äs ea hös his haec ill ös ill äs ill a
gen e örum e ärum e örum hörum hirum hörum ill örum ill ärum ill örum
ab!
dat iis iis
ilis iis
ilis his his his ill is
illis ill is
illis illis
Intenvganvwnl'
' relativum"
'
l' . p!' 'i"
m f 11 m f n

mim qu em
aa; is/quli qu am
ae qu id/qulod
id/qu od qui
qu ös qu ae
äs qu ae
gen cu ius cu ius cu ius qu örum qu ärum qu örum
dat cui cu i cu i quibus quibus quibus
abl qu ö qu ä qu ö qulibus quibus qu ibus

308
VERBA
[A] Aeli-vum

[infinitivus
mes amälre mone re leg ere audïlre es se
petf amävlisse monu isse lög isse audivlisse fu isse
fut amätlürlum esse monit ürlum esse löct ürlum esse auditlürlum esse futlürlum
esse
Innperätïvus
süzg ama mone leg e audi es
plür amälte monölte leg ite audilte eslte

leg ö audi 6 slum

leg is audi s es
leg it audi t eslt
leg imus audi mus slumus
legitis audi tis esltis
leg unt audi unt slunt

legebam audi äba m era m

leg tibi 5 audi öbä s erä s
leg öba t audi öba t era t
leguöbämus audi öbä mus erä mus
leg »Ebätis audi übi tis era tis
leg iöbant audi eba nt era nt

les a m audi a m er ö
leg &s audi &s er is
leg e t audi e t er it
leg &mus audi &tuus et imus
les &tis audi &tis eritis
leg e nt audi e nt er unt

163i audivi fu i
lög isti audiv isti fu isti
lög it audivit fu it
les imus audivimus fu imus
iög istis audiv istis fu istis
lög»Erant audivirunt fu Erunt

lög era m fu era m

lög erä s fu era s
lög era t fu era t
lög werä«mus fu erä mus
lög werätis fu »erä tis
lögwerawnt fu era nt

lög erl 5 fu erlö

lag eri s fu eri s
lög eri t fu eri t
lög eri mus fu eri mus
lög eri tis fu eri tis
lög »erint fu eri nt

309
 mone a m legam audi a m
mone ä s legas audi ä s
mone a t legat audi a t
mone ä mus legamus audi ä mus simus
mone ä tis legatis audi ä tis
mone a nt legant audi a nt

legwerewm audi re m
leg ere s audi re s
leg ere [ audi re t
leg ;erö mus audi re mus
leg wereliis audi rö tis
leglerewnt audi re nt

plür fuissemus
fu wisse wtis
fu wissemt

prae: amälns -antI1s monelns -entlis leglöns -entlis audilöns -entlis

jia amätlürlus momt ür us löctlürlus auditlürlus futlürlus
Supinaamatlum -ü monitium -ü lectlum -ü auditlum -ü

[B] Passivum
Injïrütiws
prae: amalri monölri legli audilri
pevf amätlum esse monitium esse löctlum esse auditlum esse
154: amatum iri monitum iri lectum iri auditum iri
Indicätïvus
praese'ns
sütg I amlor leg or audi or
2 amä ris leg eris audi ris
3 ama tur leg itur audi tur
plür I ama mur leg imur audi mur
2 amälmini leg limini audi mini
3 amantur leg luntur audi untur
imperfectam
sing I audi öba r
2 audi öbä ris
3 audi aba tur
plür I audi Ebä mur
2 audi öbä,mini
3 audi äba mur

310
"ä r audi a r
ris audi &ris
tur audi &tur
a 's"-
"0 & 83 mur
——
audi &mur
mini audi &mini
«? O ntur
mmülolm

wN—wmæ
audi e ntur
Pe'f
süig I amätlus sum monitlus sum löctlus sum auditlus sum
2 3 ea est es est es est es est
plür I amätli sumus monilti sumus löctli sumus auditli sumus
2 3 estis sunt estis sunt estis sunt estis sunt
pbïsqwnperfecm
sing I amätlus eram monitlus eram löctlus eram auditlus eram
2 3 eras erat eras erat eras erat eräs erat
plür I amätli erämus monitli eramus lectli eramus auditli eramus
2 3 eratis erant erätis erant erätis erant eritis erant
' ecmm
sing I amätlus erö monitlus erö lectlus erö auditlus erö
2 3 eris erit eris erit eris erit eris erit
plür I amätli erimus monitli erimus löctli erimus auditli erimus
2 3 eritis erunt eritis erunt eritis erunt eritis erunt
Caniünczïws
praesäns
sing I am e mone a r leg a r audi a r
2 am &ris mone ä ris leg ä ris audi ä ris
mone ä tur leg ä tur audi ä tur
plür I amwemur mone ä mur leg ä mur audi ä mur
mone ä mini ieg ä mini audi ä mini
mone a ntur leg a ntur audi a ntur
audi re r
audi re ris
audi re tur
audi re mur
audi rEwmini
audi remtur

sing I amätlus sim monitlus sim lectlus sim auditlus sim

2 3 sis sit sis sit sis sit sis sit
plür I amätlï simus monitli simus lectli simus auditli simus
2 3 sitis sint sitis sint, sitis sint sitis sint
' eoum
sing ] amätlus essem monitlus essem löctlus essem auditlus essem
2 3 esses esset essäs esset essös esset esses esset
phir I amätli essömus monitli essömus löctli essömus auditli essemus
2 3 essetis essent essötis essent essötis essent essötis essent
Pan" . .
pevf amätlus monitlus löctlus auditlus
Gemdïmnn
amalndlus monelndlus leglendlus audilendlus

311
 KALENDARIVM ROMANVM

A T
Iüm'w
Augustus September
December November Febmärhls Oaöber
(dies mou) (diis xxx) (diEs xxvm) (dies XXXI)

kalendae kalendae kalendae kalendae

a.d. Iv nön. a.d. VI nön.
a.d. m nön. a.d. v nön.
pridie nön. a.d. IV nön.
nönae a.d. m nön.
a.d. vm ïd. pridie nön.
a.d. vn ïd. nönae
a.d. VI id. a.d. vm ïd.
PPSPPPPPB—
a.d. v ïd. a.d. vu id.
a.d. Iv id. a.d. VI ïd.
a.d. m ïd. a.d. v id.
pridie id. a.d. IV id.
ïdüs a. d. 111id.
a.d. xrx kal. a.d. xvm kal. pridie ïd.
a.d. xvm kal. a.d. xvn kal. ïdüs
a.d. xvn kal. a.d. xw kal. a.d. xvn kal.
a d. xw kal. a.d. xv kal. a.d. XVIkal.
a.d. xv kal. a.d. xlv kal. a.d. xv kal.
a.d. xlv kal. a.d. xm kal. a.d. XIVkal.
a.d. xm kal. a.d. xn kal. a.d. xm kal.
a.d. xn kal. a.d. xl kal. a.d. xn kal.
a.d. x: kal. a.d. x kal. a.d. xr kal.
a.d. x kal. a.d. lx kal. a.d. x kal.
a.d. lx kal. a.d. vm kal. a.d. lx kal.
a.d. vm kal. a.d. vu kal. a.d. vm kal.
a.d. vn kal. a.d. VI kal. a.d. vn kal.
a.d. V'lkal. a.d. v kal.
a.d. v kal. a.d. IV kal.
a.d. IV kal. a.d. m kal.
a.d. m kal. pridie kal.
pridie kal. Maias
Februärias Iüliäs
Septembres Octöbrös
Iänuäriäs Decembrös Augustas
Novembrös

312

[Nmai'crassï 1.2.3... capimla, mmm-ïmma":1,2,3. ..vemïssignijiwu]
ä .634v. ab
A aediüciurn -i n 25.29
ab/äprp-l-abls. 48; 6. 10,34,62;
12.125;13.13,36,40; 16.51,
3323
ab-dücere 31. 164
ab-cn'äre 26.128
ab-æse ä-fuisse 4.20
ab-icere 29. 145
ab-ire 8.18
ablativus -i ut 5126
abs 27.80 v. ab
absöns -entis 17.89
abs-tinnire 29.87
ac 1259 v. atque
ac-cödere 22.67
accendere 34.84,110
accidere 26. 112, -l-dat26. 136
aC'ClPel'e 8. 19. 116; 19. 80
ac-cubäre .73
ac-cumbere 30.96
ac-currere -risse 9.75
accüsäre 4.48; -l-gen29. 137
accusativus -i m 3.88
acer -cris -cre 34.47
acerbus -a -um 30.131
acies -e1f33. 15
äctivus -a -um 6.127; 35.69
acutus -a -um 30. 105
ad pvp-l-acc6.19; 8.81; 1336;
14.43; 16.7; 33.132
ad-dere 18.104
ad-esse af-fuisse 4.20; -I—daz
32.117
ad-hüc 14.34
ad-icere295; 30.166
adiectivum -i n 12.158
ad-ire 7.62; 16.28; 295
ad-iungere335
ad-iuväre3254
ad-miräri 28.179
admirätiö -önisf 35.220
ad-mittere 22.9
ad-nectere 35.157
ad-öräre 28.25
adulescens —entisf19.39
ad-vehere 20.122
ad-venire 7.30
adverbium -i " 18.198; 35. 103
adversum puH-dcc 35.182,188
adversus -a -um 32.57,99
adversus puH-ucc 20.65; 32.23
INDEX VOCABVLORVM
aedificare 25.12
aeger -gra -grum 11.24,29
aegrötäre 11.48
aegrötus -a -um 24.1
aeque l7.147; 18.78; 20.27
aequinoctium -i n 13.77
aequus -a -um 13.43,77;29. 180
aer -eris m 10.10,53
aestas -ätisf 13.80,81
aestimäre 29.6
aetas -ätisf 33.23,26
affectus -üs »: 35.216
af-ferre at-tulisse al-lätum
14.42; 23.140
af-ftcere 29.45,46
affirmäre 34.126
ager -gri m 275; 30. 124
agereögisseäctum5.82;24. 19;
27.l4;age-ite5.87, 99
agmen -inis n 33. 10
agnus -i ut 255
agricola -ae ut 27. 10
ain' 21.71
äiö ais ait aiunt 21.68; 24.61
äla -aef10. 12
albus -a -um 9.3
alere -uisse altum 20.12,97
aliönus -a -um 20.14,122
ali-quandö 32.131,157
ali-quantum3152
ali-qui -qua -quod 2459; 25.
17; 26.85; 31. 17
ali-quis -quid 21.65,91
ali-quot 32.29
aliter 24.22
alius -a -ud 8.5,33; alii... alii
10.33
allicere -iö -öxisse -ectum 29.94
alter -era -erum 14.11,78; 16.
77,113;195,8
altum -i " 16.65
altus -a -um 12.100,141; 16.44
armins -antis »: 19 18
amare 5.21,23
ambulare 6.24
amica -aef 6.78
amicitia-aef32.112
amicus -i m 6.43,44
amicus -a -um 17.79
ä-mittere 29.24
amnis -is m 33.70
amoenus -a -um 275
amor -örls »: 19.19
amphitheatrum -i n 32.214
an 14.13;17.118;29.67
ancilla -aef 2.31
angustus -a -um 21.16
anima -aef 1052; 28.89
anim-ad-vertere 18. 131
animal -älisn 1054
animus -i m 28.9,144
annus -i »: 13.]
ante prp-I-acc6.32; 13.44; 19.
38; 25. 113; ada- 16. 148
anteä 22.11
ante-hac 23.93
ante-quam 15.27
antiquus -a -um 2.81; 13.19
anulus -i »: 8.7
anus -üsf34. 187
aperire -uisse -rtum 7. 14
apertus -a -um 14. 15; 30. 152
apis -isf 18. 110
appäröre 29.111; -et 33.44
appellare163; 2028
appellätivus -a -um 35.11
ap—pönere11.89; 30.100
ap-portäre 30. 133
ap—prehendere2850
ap—propinquäre 29. 185
Aprilis -is m 13.3
apud puH-aa; 6.37;11.32
aqua -aef 5.28
aquila -aef 10.9; 33.9
aranea -aef34. 154
arare 27.9
arator -6ris ut 27. 13
aratrum -i n 27. 12
arbitrari 22.94
arbor -orisf 9.21
arcessere -ivisse -itum 11.43
arcus -üs »: 12.91
arduus -a -um 3351
argenteus -a -um 3090
argentum -i n 30.9l
arma -örum n 12.34
armare 32. 176
armatus -a -um 12.35
ars artis!'26.49,72
as assis m 17.97; 34.114
a-scendere -disse 10.94; 11.46
asininus -a -um 31.49
asinus -i »: 10.l
313
ABC
a-spergere -sisse -sum 30. 110
a-spicere 8.15,39
at 1525
äter -tra -trum 16.97
atque/ac 11.41; 1259; 13.79;
18.143; 20.142;32.211
ätrium -i n 527
attentus -a -um 28. 109
audacia -ae! 32. 13
audax -äcis 26.22,54; 32.24
audere ausum esse 10.88;
31. 169
audire 3.42; 6.83; 1050
au-ferre abs-tulisse ab-lätum
3152
au-fugere 3151
augöre -xisse -ctum 19.96
Augustus -i m 13.4
aureus -a -um 22.17; m 22.108
34.40
22. 1
aut 8.14,108; ant.. a.ut 18.7
autem 6.42
autumnus -i »: 13.81,85
auxilium -i n 25.65;pl 335
avarus -a -um 3112
ä-vertere 2351; 29.163
avis -is]"10.9
avunculus -im 12.19
B castra —örumn 12.93
baculum -ï n 4.62
balare 9.70
balneum -i n 30.1,3
barbarus -a -um 12.61; m 14.76
basium -i n 34.118
beatus -a -um l9.86
bellum -i n 12.76
bellus -a -um 3458
bene ll.14; b. velle31.29
beneficium -i n 29.141
böstia-aeI 10.]
böstiola-aef18.110
bibere -bisse 9.9
bini -ae -a 30.74
bis 18.126
bonum -ï n 3052
bonus -a -um 4.68; 11. 14
bös bovis m/f2131
bracchium-in u.]
brevi 25.77
brevis -e 1250; 13.28
314
C certo ad!) 24. 59
cachinnus -i m 34. 151
cadere cecidisse 10.103; 16.102
caecus -a -um 2831
caedere cecidisse caesum 33.18
caedas -is!' 33. 133
caelum -i n 915; pl 28. 171
calamus -i m 18.161
calceus -i m 14.85
calidus -a -um 13.87;f30.114
calor -öris m 27.122
campus -i »: 9.1
candidus -a -um 21.4; 34. 150
canere cecinisse 10.80; 14.19;
29.66; 34.70
canis -is m/f9.2;10.77
cantare 33; 34. 163
cantus -üs m 29.73
capere -iö cöpiæe captum 10.2,
78; 26.6; 29.90,l48; 32.13
capillus -i »: 11.6
capitulum -i n 1.73
caput -itis n 115; 12.65
carcer -eris »: 26.25
cardo -inis »: 22.2
caröre -l-abl20.6
carmen -inis n 29.90; 32.102
carö camisf 30 104
carpere -psisse-ptum 557;
27. 168
carus -a -um 32.21,85
casus -üs »: 26.126; 35.9,24
catena -ae! 22. 11
cauda -aef10.15
causa-aef21.37; -ä igen 26.
135; 29. 39
causalis -e 35.162,170
cautus -a -um 26.81
cavöre cavisse 22.60,65; c. ne
27. 173
cedere cessisse 22.73
celer -eris -ere 26.4
celsus -a -um 29.93
cöna -aef 30.9
cönäre3040
cönsöre -uisse cænsum 27.63
centösirnus -a -um 1731
centum239
cera -aef18.108,109
cerebrum -i n 11.9
cernere 16.69; 32.114
certamen -inis n 34.15
certare 34. 12
certe 18.73
certus -a -um 17. 118,121; 25.
43;3.
cessare 28.7
cöteri -ae -a 2. 59; sg 13. 51
ceterum 24.76
charta -aef 18 161
cibus -i »: 9.6; 30.9
cingere cinxisse cinctum 27.6
-ciperepere
-iö -cäpisse -ceptum
circaea
puH-aa; 2751
circönsis-e34. 37; mpl34. 39
circiter 30. 10
circum prpd-acc6.14
circum-dare 33.20
circum-silire 34.96
circus -i »: 34.36
cis prp-l-acc35.182,188
citerior -ius 33. 132
citra prp-l-acc33.87
civis -is m/f25.67; 28. 154
clämäre836
clämor -6ris »: 9.79
clarus -a -um 13.48; 29.93
classis-isf 32.23
claudere -sisse -sum 7.15
claudus -a -um 2832
clausus -a -um 14. 17
clavis -isf 23. 103
clömens -entis 31.84
cocus -i »: 30.67
coep- coept- v. incipere
cogere co-ögisse-äctum 3332
cogitare 1757
cognomen -inis n 12. 12
öscere -övisse -itum 21-.2;
31.10;32.219
cohors -rtisf 33.2
colere -uisse cultum 27. l ]
collis -is m 9.20
col-loqui 20.47; 33. 149
colloquium -i n 20.71
collum -i n 822
colonus -i ut 27.70
color -öris ut 1120
colmnna-aef 193
comes -itis »: 23.108
comitari 23. 107
com-memorare 33.22
communis -e 3232; 35.10,17
comoedia -ae! 34.45
comparare 18.77; 3535
comparätiö-önisf35.30
comparativus -ï »: 12.202

com-plecti -exum l6.87
com-plere -evisse -etum 30.147
com-plures -a 2535
com-putare 17.101
conari 16. 138
condiciö -önisf32. 146
con-licere 26.7; 27.68; 3354
cen-fidere3156
cön-iiteri -fessum 29.114
coniugätiö -önisf 35.232
coniünctiö -önisf 35.6,156
coniünctivus -i ut 27. 189
con-iungere 18.30
con-iünx -iugisj7ml9.7,9
cön-scendere -diæe 1656
cen-sequi265
con-sidere —sedisse15. 17
cönsilium -i 7:2623; 29. 14
ceti-sistere -stitisse 8.12
cön-söläri 16.90
cönsonäns-antisf18.8,25
cönspectus -üs m 25. 108,l35
cön-spicere 21.29
cönstäns -antis 28.99
con-stare -stitisse 856; 22.1
cön-stituere -uisse -ütum
2556; 32. 152
con-sumere 26.11,29
con-temnere -tempsisse -temp­
tum 32.14,73
con-tinere 23. 18
continuö 24.16
conträprp-l-acc 12.72; 29. 121
con-trahere 30.32,41
conträrius -a -um l6.49; 28.95
con-turbare 34. 122
con-venire 8.82; 15.64; 19.49
con-vertere 24.2
conviva -ae m/f30.73
convivium -i " 30.70
con-vocare 33.109
cöpia -ae] 27.38
cöpuläre 33. 106
cöpulätivus -a -um 35.162,164
coquere -xisse -ctum 30.64
cor cordis n 11.19, 136; 19.19
cörampip-l-abl31.122
comü -üs n 213]
corpus -oris n 11.1
cor-rigere -rexisse -rectum
18 105
cotidie l9.76
cräs 20.128,130
crassus -a -um 10.101,102
credere -didisse -ditum 21.98,
114; 31.72;-l-daz 21.119;
29. 10
crescere -evisse27.7,17; 32.20
cruciäre 31.64
crudelis -e 31. 124
cruentus -a -um 2466
cruor -öris m 21.29
crüs -üris n 112
crux -ucisf31.66
cubäre -uisse -itum 14.2
cubiculum -i n 535
culina -ae]"30.67
culter -tri »: 11.95
cumpm-l—abl5.9,13,58; 21. 15;
25.] 11, 143
cum 4-ind10. 15;18. 128;l9.74;
25.53;30.41 :c. primum21.
28; *coni29.76,78;32. 175
cünae -ärumf20.2
cünctus -a -um 32.40; pl 32.1
cupere -iö -ivisse 2451 ,56
cupiditas -ätisf25.122
cupidus -a -um 25.46
cür 3.26
cüra -aeI 27.97
cüräre 20.77; 29. 184; 32.186;
c. ut/ne 27. 102,139
currere cucurrisse 7.66
currus -üs »: 25.7
cursus -üs »: 32.220,222; 34.36
cüstödire 22.6; 29. 104
D 1358; 20.144; 26.162
dactylus -i m 34.250
dare dedisse datum
7.46,63,118
dativus -ï »: 7.110
depvp-l-abl 1153; 13.89; 19.
105; 20.48; 21.95
dea -ae] 19.6
debere 2082; -l-daz23.16
debilis -e 31. 139
decern 4.10
December -bris »: 13.6
decere20.]58; 2154
decies 18.118
decimus -a -um 135
declinare 9.90
declinatio-önisf9.88
de-esse de-sum de-fuisse
18.94; -1-da:32.101
de-fendere -disse -sum 12.107
dein 34.119
de-inde 14.46
delectare 5.60
CD
delere -evisse -etum 18. 144
deliciae -ärumf 34.87,91
delphinus -i m 29.62
demere -mpsisse-mptum 35.73
de-mönsträre 17.138;2650
demum 30.21
denarius -i ut 17.97
deni -ae -a 33.2
denique 27.2
dens dentis m9.73;11.10
de-nuö 24.4
deorsum 26.73
deponens -entis 16.156
-dere -didisse-ditum (dare
de-ridere 2280; 25. 15
de-scendere -disse 25. 110
deserere -uisse —rtum25.116;
31. 125
desideräre 33.65, ]37
de-silire -uisse 29.88
de-sinere -siisse 15.65,66,158
de-sistere -stitisse 32.203
de-speräre 29.89,120
de-spicere 26.90,106; 33. 168
de-tergere 11.119
de-terrere 29.3
de-trahere 29.146
deus -i m, pl dei/dii/di 10.28
de-voräre 34.101
dexter -tra -trum 14.79;f
1651; 30.98
dicere -xisse dictum 11.60,61;
dictare 1850
dictum -i 1:2854
dies -eim 13.8,35;18.178,190;
132. 147
dif-iicilis -e 17.69; 3352
digitus -i ut 821
dignus -a -um 19.110
diligens -entis 30.31
diligere -exisse -ectum 20. 141
dimidius -a -um l3.33,53
di-mittere 23. 12
diphthongus -i! 34.226
dirus -a -um 33. 171
dis-cedere 4.73
discere didicisse l7.1
discipulus -i »: 15.6,8; 2852
disiünctivus -a -um 35.162,166
dis-iungere 28.3
dis-suadere —sisse32.76
diü30.13;æmpdiütius33.126
dives -itis 19.61
dividere -visisse -visum 12. 68,
315
DEF
105; 13.1
divitiae-arumf 2927
docöre 17 2
doctus -a -um 17.4
dolere 11.80; 34. 135
dolor -öris ut 24. 25; 29. 51
domina
domi 15.-81;
aef 18.1151;20. 127
dominus-ïm2.26;9.5;16.110,
130;30.95;pl20. 109
domus —üs f, ab! -6, pl acc -ös
19.42; domum ad!) 20. 123;
domö ad-v20. 137
dönäre 29.168
dönec 32.72
dönum -ï " l9.67
dormire337
dorsum -ï " 29. 100
dubitare 21.130,131;29.116
dubius -a -um 34 135
du-centï -ae -a 13.10
ducere düxisseductum 9.34;
12.104;18.53;animamd. 10.
54; (uxörem)d. 34. 125,191
dulcis-e 30.131
dum 9.39,69; 10.48; 22.8
dum-modo 34 17
dumtaxat 35.36
duo -ae -o 2.23,33,54
duo-decim 6.15
duo-decimus -a -um 13.6
duo-de-trïgintä l3.28
duo-de-vïginti 17.20
dürus -a -um 18.111
dux ducis »: 12.81; 1644
E ex-currere -risse 33.115
&7.45 v. ex
ea, eadem v. is, idem
ebrius -a -um 31. 193
ecce281; 459
ed- v. esse
educare 31. 150
e—dücere32.64
ef-ficere 18.114; e. ut 27.124
ef-fugere 26.22,82
ef-fundere 33.78
ego me mihi/mi 320; 1430;
15.21;17.66;mö—cum 14.87
e-gredï -gressum 1639
egregius -a -um 32.25,31
ö-icere 28.5,73
e-lidere -sisse -sum 34.242
e-ligere -lögisse -löctum 30.58
emere EmisseEmptum 8.14
316
(an351 16
enim 1030
Ensis -is »: 33.172
eö ad'v 28.23
epigramma -atis n 34. 157
epistula -aef18. 153
eques -itis »: 12.43
equidem 30.51
equitatus -üs m 12.1 13
equus -ï »: 6.56
ergä prp-l-acc 19.94
ergö 10. 121
e-ripere -iö -uisse -reptum
29.45, 122
errare 9.50
ö-ruböscere -buisse 34.201
t'e-rumpere 33.122
erus -1ut 1835; 2248
esse sum fuisse futürum esse
lfore 1.1,18,53; 432
Esseedö edisse 9.9,11;10.59
et 1.2; 25.95; et... et 7.50
et-enim 33. 163
etiam 5.30,70; 26.104; e. nunc
19.86; e. atque e. 33.118
etiam-nunc 32.207
et-sï2438
e-volare 26.41
ö-volvere -visse -1ütum 28.58
ex/Eprp-l-ab1558;M."; 18.
113; 22. 1,13; 33.43,158
ex-audïre 18.92
excitare 1435; 19.20
ex-clämäre 15.23
ex-cögitäre2635
ex-cruciäre 34. 138
excüsäre 21.45
exemplum -ï n 1.90; 26.64;
31. 129
exercitus -üs m 12.77,80
ex-haurire 30. 145
exiguus -a -um 13.51; 17. 148
ex-ïre 7.83; 10.53
existimäre 27.62
exitus -üs m 25.70; 26.111
ex-ömäre 30.64
ex-plänäre 35. 105
ex-plätïvus —a-um 35.162,168
ex-pönere 29. 101; 31.]31
ex-pugnäre 12.]12
expugnätiö -önisf 25.45
ex-spectäre 7.2
extendere -disse 28.49
exträprp-l-acc 22.7; 28.129
F
faber -brï m 22.20
fabula -aef 253; 34.44
läbulärï 31. 186
facere -iö æcisse factum 10.17,
6S,69,111; 11.27,66; f. ut
27.145,175
faciösäij-13. 15
facilis -e 17.50; ad'v -e 23.53
fact- v. fieri (facere)
factum -1" 23.78
falläx -äcis 29. 104
fallere fefellisse falsum 21. 115;
32.109
falsus -a -um 2188; 31.200
falx -cisf27. 18
fäma-ae] 2838
famäs -is!' 30.42
familia-ae] 2 9,73
fari20
fatörï falssum 23. 68, 144
fatigare 33.45
fatum -i " 34.70,180
favöre favisse 34.40,148
Februarius -ï »! 13.2
tälïcitäs -ätisf 29. 160
felix -ïcis 29.41,119
Hemina-aef 2.1
täminïnum -i n 2.96
fenestra -aef 5.26
fera -aef 10.7
fere 33.54
feröx -öcis 22. 10
ferre tulisse latum 12.34,55;
21. 17; 24.(37); 27.29
ferreus -a -um 22. 14; 33. 176
ferrum -ï n 18.]13
fertilis -e 27.30
ferus -a -um 10.2
fessus -a -um 6.61
-ficere -iö -föcisse -fectum
( facere
fidere tisum esse 31.55
fides-eïf31.56; 32.]12
fidös-iumf29.66
fidicen -inis m 29.70
tïdus -a -um 31.58
fieri factum esse 16.98,143;
18.25; 24.49
figere -xisse -xum 2660
füia -aef2. 14
filiola-aef 2057
filiolus -ï ut 20. 154
lilius -ï »: 2. 12
filum -ï n 25.72

finire 29. 179
finis -is m 12.69; 1338
iläre 1630
flectere -xisse -xum 32.60,220
flere -6visse2436; 34.209
flös -öris »: 19.78
fluctus -üs »: 1633
fluere fluxisse 11.20
flümen -inis n 1040
fluvius -i m 1.18
foedus -a -um 5.18
folium -i n 10.70
foras 22.115
fore 33. 185 v. esse
foris -isf22. 1
foris udo 22. 56
förma -aef 13 54; 16.157; 19.
.48
förrnösus -a -um 7.10
forsitan 35. l 19
fortasse 23.18
forte adv 25.5; 29.151
fortis -e 12.119
fortuna -ae] 29. 175
forum -i 111948
fossa -ae[ 12. 100
frangere egisse -äctum
fräter -tris ut 12.]
fremere -uisse 22.58
frequöns -entis 18.14,155
fretum -i " 28.2
frigere 14.68
frigidus -a -um l3.88
frigus -oris n 27.123
fröns -ontisf11.8
fruges -umf 27.29
frui 30.23,59
frumentum -i " 27.7
früsträ 2930
fuga -aef 26. 10
fugere -iö higisse 12.116
fugitivus -a -um 31.68
fulgur -uris " 16.109
fundere füdisse Risum 30.] 14
funditus 31.184
fundus -i »: 29.2
(in -is »: 29. 132
iiinum -i n 29. 136
futurum -i n 20.172
futürus -a -um 20.49; v. esse
G hic 340; 5.85
gallus -i »: 14,19
gaudöre gavisum esse 11.114
gaudium -i 113359
geminus -a -um 3451
gemma -ae[ 8.1
gemmätus -a -um 8.58
gena -aef 11.8
genetivus -i »: 2.109
gönsgentis/3231
genü -üs n 21.18
genus -eris n 30.89; 31.101; 35.
13,65; g. hominum 33.177
gerere gessisse gestum 14.76,
83; 2133; 34.48,78
gerundium -i n 26.150
gerundivum -i " 31.208
glacies -Eif13.96
gladiator -öris »: 34.25
gladiatörius -a -um 34.27
gladius -i ut 1233
glöria -ae[ 25.51
glöriösus -a -um 30.94; 33.152
gracilis -e 19.138
gradus -üs m2033; 3530
Graecus-a -um 139,68; 248
grammatica -aef 1.84
grammaticus -a -um 35.0
grätia-aef32.87,122;-ä32. 90,
190;-äsagere32.123;-amha­
hae/referre 32.122
grätus -a -um 3233,120
gravidus -a -um 27. 108
gravis -e 12.52; 2438
gremium -i n 34.72
grex -egis »: 27. 134
gubemäre 1642
gubernator -öris ut 1643
gustäre 30. 107
H igitur 13.23
habere 44; 5.3,6; 11.l,14; 13.
8; 1933; se h. 14.26; habcri
28 80
habitare 5.1
hasta -aef 1240
haud 2628
haurire -sisse -stum 16.118
hendeea-syllabus -a-um 34.279
herba -aef 93; 18.164
heri 23. 105
heu 29.21
heus 22.27
hexameter -tri m 34.256
hic haec hoc 7.43,85,90
hicine 22.88 v. hic
hiems -misf13.80,82
FGHI
hinc 23.11
ho-diö 14.26
holus -eris n 30. 101
homö -inis »: 10.5
höra -aef 13.40; 22.50
horrendus -a -um 33.172
horrere 11.98,101,129
hortari 33.16,167
hortus -i m 5.1
hospes -itis m 30.4,5
hostis -is in 12.76
hüc 25.74,110; 27.4
humanus -a -um 11.1
humi adu 21.20
humilis -e 25. 15
humus -i]"21.20
I
iacere -iö iöcisse iactum 12. 108
iacöre935; 1133
iactare 16.116
iactüra -ae[ 29.33,162
iam3.9; 1531; 2452
iambus -i m 34.249
ianitor -öris m 22.6
iänua -ae] 15.27
Ianuarius -i »: 13.2
ibi 25.53
-icere (-iicere) -iö -iecisse
-iectum( iacere
id v. is
idem eadem idem
18.21,22,32,160
id-eö 31.110
idöneus -a -um 33. 13
idüs -uumf13.62
iecur -oris n 11.21
ignärus -a -um 2965
ignis -is m 26.59
ignorare 24.50,94
ignöscere -övisse 31.90
ignotus -a -um 29.68
ille -a -ud 8.4l ,70,79
illic73,6
illinc 23.4
illüc 25.40,110; 27.4
illustrare 13.49
imägö -inisf 22.65
imber -bris »: 13.89,90
imitari 26.40
irn-maturus -a -um 27. 168
immö 7.21,27
irn-mortalis-e 2844
im-pär -aris 24.8

317
lKL
irn-patiöns -entis 3134
irn-pendt'ere 28. 131
imperare 4.110; -i-dat 12.82;
26.40
imperativus -i m 4.111
imperator -öris ut 33. 19
imperfectum -i :: 21.157
imperium -i n 155; 1029
impetus -üs m 12.114
im-piger -gra -grum 18. 156
im-plere «ivisse -Etum 1634
im-plicare -uisse -itum 34.29
impluvium -i n 5.27
im-pönere 9.84
im-primere -pressisse-pressum
. 192
im-probus -a -um 333
imus -a -um 3070
inprp-l-abl 1.1,72,108; 43,
60,62; 12. 106; 27.43; 34. 168;
Huc 7.14,17;12.104,108,
113; 29.120; 34.158
in-certus -a -um 17.119; 20.68
in-cipere -iö coepisse coeptum
13.86,93; 25.62
in-clüdere -sisse -sum 23.102
incola -ae m/f32. 10
in-colere 12.62
incolumis -e 33. 141
inconditus -a -um 35.217
inde 29.75
in-döclinäbilis -e 13.166
indicätivus -i m 4.111; 27.188
in-dignus -a -um 2153
in-doctus -a -um 17.4
induere -uisse -ütum l4.74;
-ütus 30. 15
industrius -a -um 17.9
in-ermis -e 32.64
in-esse 739,41
in-exspectätus -a -um 30.6
infans -antis m/f20.1,18
in-fölix -icis 31.43
inferior -ius 15.75
inferus -a -um 16.4; »:pl 2878
inlïestus -a -um 32.l
in-lïdus -a -um 3156
infimus -a -um 26.77
infinitivus -i »: 10.137
in-llectere3556
in-fluere 16.15
infrä pm-l-acc11.8;163
ingenium -i " 3454
ingäns -entis 26.62
in-hümänus -a -um 27. 180
318
in-imicus -i »: 6.44,45 32.46
in-imicus -a -um 17.80 iüstus -a -um 31.97,119
initium -i n 1338; -6 19.79 iuväre iüvisse iütum 26.27,32;
iniüria -ae[ 31.98 3437
in-iüstus -a -um 31.97 iuvenis -is m 31.71
inopia -aef 32. 19 iüxtä prp-l-acc 24.13
inquit -iunt 14.40; -am 34.152
in-scribere 23.64 K
inscriptio -önisf 31.(204) kalendae-ärumf 1357
in-struere -üxisse -üctum 33. 14 kalendärium -i " 13.(0)
instrumentum -i n 27. 13
insula -aef 1.27 L
integer -gra -grum 23.20 läbi läpsum 16.85,139
intellegere exisse -6ctum 18. labor -öris »: 27.62
laborare 27.61; !. ut 27.112
interan-acc 63; 954; 1655; labrum -i " 11.10
21.112; i. sit22.14; 30.152 labyrinthus -i M2527
inter-dum 34.233 lac lactis n 209
inter-esi 32.60 lacertus -i m 2660
inter-esse 16. 1; 22.46; 34. 14 lacrima -aef 7.7
inter-licere 25.10 lacrimare 7.6
inter-iectiö -önis]"35.6,215 lacus -üs »: 13.96
interim 21.63 laedere -sisse -sum 34. 13
internus -a -um 32.43 laetäri 16.73
inter-pellare 17.22 laetitia -ae[ 29.45
inter-rogare 3.24,26 laetus -a -um 33
inträprp-l—acc22.9; 27.94 laevus -a -um 24.6
intrare 6.76,87; 1052; 1157 läna —aef27.34
in-tuöri 16.79 largiri 17. 133
intus 2439 largus -a -um 17. 132
in-validus -a -um 31. 131 lät- v. ferre
in-vehere2739 latöre 31.67
in-venire 26.20 Latinus -a -um 1.69; 18. 100
in—vidöre29.80,181 läträre 9.42
invidia -aef29. 163 latus -eris " 243; 33. 122
in-vocäre 16. 105 lätus -a -um 12. 104
iocösus -a -um 34. 142 laudare 17.42; 19.23
ipse -a -um 955; 1020; 1838; laus laudis[ 23.48
2031; 28.101; 34.94 lavare lävisse lautum 14.4S; la­
ira -aef35. 191 vätum ire 2252
irätus -a -um 3.6 lectica -ae[ 6.21
ire eö iisse6.20; 16.72; 2250 lectulus -i m 15.116
is ea id 4.77; 5733; 8138 lectus -i ut 10. 125; 30.69
iste -a -ud 22.86,103 lägätus -i ut 33. 148
ita 1843; 19.97; 27. 128 legere legisse lectum 1837
ita-que 6.4l legio -önisf33.1
item 1331,77; 26.47 legionarius -a -um 33.7,139
iter itineris 30.25; 33.10 leö -önis m 10.1
iterum 16.14Z; i. i.que 24. 1 leväre2669
iuböre iussisse iussum 11.45 levis -e 1256; 33.138
iucundus -a -um 3037 löxlegisf31.105
lülius -i m 13.4 libellus -i m 28.47
' v " ' " 18 26 libenter 34.82
lünius -i »: 13.4 liber -bri m 2.81
iüs iüris " 31. 104; 35. 198; iüre liber -era -erum 2638,82

liberare 30.118; 32.6
libere 3435
liberi -örum ut 221
libertas-ätisf26.89
libertinus -im 30.117
licöre 15.116; -1-daz16.83
ligneus -a -um 2220
lignum -i n 22.18
lilium -in 5.13
limen -inis n 22.2
linea-aef8.8;18.53
lingua -ae] 11.10; 18.4
littera-aef1.66;p123.15;
33 29
litus -öris n 25.101
locativus -i m 6.120
locus -ï ut 16. 15,159; 20. 13; pl
loca -örum 1:2730
longe 31.117; 33.66
longus -a -um 6.10; 13.9,25;
17.29; navis -a 32. 198
loqui locutum 16.96
lucere lüxisse 9.29
lucerna -ae[ 34.84
lucrum -i n 29. 15
luctari 35.81
lüdere -sisse 10.75; 33.26
ludus -i »: 15.2; 34.15;pl 3435
lügöre lüxisse 34.42
luna -aef 13 46
lupus -i m 9.22
1üxluc1sf 13 47, 33. 114;
M meröre 23.45,49; stipendia m.
maeröre 25.112
maestus -a -um 29. 19
magis 20.60; 35.209
magister -trï »: 15.4
magnificus -a -um 19.52,77
magnus -a -um 1.22,65
maior -ius com 19.36,57
Maius -i m 133
male 11.15;34.100,103
maleücium -i n 29.113
malle maluisse 28.151,156
malum -in 15.93; 16.101;
30.47
malum -i n 7.41
malus -a -um 6.39;11.14
mamma -aef3. 19;20.29
mane inde'cln1336; ad:: 14.55
manere mansisse 20.66
manus-üsf 113
mare -is n 1035
margarita -aef 8. l
maritimus -a -um 16.13
maritus -i »: 19.2
Martius -i ut 133
masculinum -i n 2.95
mäter-trisf2.10,11;12.2;m.
familiäs11.9 17
materia -aef18. 109
matrona -ae! 19.18
maturus -a -um 27.17
maxinie 26.126,134
maximus -a -um sup 1936
me mE-cum v. ego
medicus -im 11.26
medius -a -um 8.120; 13.41;
16.42; :: 30.70
mel mellis n 30. 132
melior -ius comp19.25
mellitus -a -um 3493
membrum -i 1:II.]
meminisse 32.107,126
memorare 28.55
memoria -aef 31 19;post ho­
minum -am31.114
mendum -i n 18.102
mens mentisI 34 110
mönsa-aef4. 60; 8.89; 29. 169;
m. secunda30 .102
mensis -is m 13.1
mentiö -önisf35.2 10
mentiri 21.88
mercator -öris m 10.28
mercätörius -a -um 32.44
mercös -ödisf18.182; 27.72
mergere -sisse -sum 14.SO;pass
1635
meridiös ei ut 13.42; 16.48
merus -a -um 30.115; n 30.]17
merx -rcisf 16.23
metere 27.8
metuere -uisse 12.83
metus -üs »: 12.120
meus -a -um 2.66, vocmi 19.94
mihi/mi daz v. ego
miles -itis ut 1231
milia -ium np! 12.97 v. mille
militare 12.90
militaris -e 33.23
mille 1.73'plmi11a 12 97
minari32.12
minim620. 81, 31.27
minimus -a -um sup 19.37
minister -tri m 30.67
LMN
minor -us comp19.36,56
minuere -uisse -ütum 19.91
minus adv 19.133; 20.26
minus -öris " 19. 149
mirabilis -e 2535
mirari 24.7, 16
mirus -a -um 29. 18,98
misoöre--uisse mixtum 30. 115,
132
misellus -a -um 34.7
miser —era-erum 19.69; 29.27
mittere misisse missum 19.79;
27. 170; 33.]7; 34.8
modo 11.37,55; 27. 172; m.
tu. 343 8
modus -i »: 9.90; 1437; 29.
120;3S.61;nü116-6 2156
moenia -ium n 25.11
molestus -a -um 3037
mollire 26.60
mollis -e 18.109
monöre 22.6l; 23.30,42; tu. ut
27. 147
mons montis m 9.19
monstrare 8.43
monstrum -i n 25.18
mora -ae! 25.82
mordere momordisse morsum
22 58
mori mortuum 28.45
mors -n.isf 25.4l
mortalis -e 28.45
mortuus -a -um 10.49; v. mori
mös möris »: 31. 135
movöre movisse motum 10.14;
27. 109; 34. 155
mox 2035
mulier -erisf20. 13
multi -ae -a 1.44
multitüdö-inisf26.9l
multö -1-comp16.72
multum 14.100; 28.6
mundus -i m 28.82
mundus -a -um 21.4
münire 33.21
münus -eris n 3132
murus -i m 6.14; 2530
Musa -aef35. 17
mütäre 21.57,112; 2335,117
mutus -a -um 2831
mütuus -a -um 32. l45,146
N
nam 637
-nam 23.6
319
NOP
namque 31.135
närräre 2156; 23.70
närrätiö -önisf25. 129
näsci natum 28.22,45; 33. 177
nisus -i m 5.18
natäre 10.11
natura -aef 26.46
natus -a -um 28.22; 33.24; v.
näsci
nauta -ae m 16.28
navicula -ae] 28.94
navigare 16.9,27
nävigätiö-önisf29.48
nivis -isf 16.9
-ne 1. 11
ne 27.139; 29.73; 32.162,179,
212; ne... quidem 2755
nec 1154 v. ne-que
necare2550
necessarius -a -um 205
necesse esse 1058
negare 23.66,139; 31.199
neglegöns -entis 27. 144
neglegere -öxisse «ictum
27. 101,104
negotium -i n 27. 11,66
nömö -inem -ini 10.44; 20.60;
23.28; 28.126
nöquamadi inde'cl27.151;sup
nöquissimus -a -um 29. 133
ne-que/nec3.42;5.41 ; 1154; n.
n.7.57;n. enim10.110;n.
vörö 16. 138
ne-scire 17.4; 18.37,87
neu 32.77 v. nö-ve
neuter -tra -trum 14.9
neutrum -i n 2.97
ne-ve/neu 27. 140; 32.77
nex necisf 25.88
nidus -i »: 10.69
niger -gra -grum9 .2
nihil/nil 14.101;34.174
nimis 8.98
nimium 31.178
nimius -a -um 31.82
nisi 15.93; 26.46; 33.82,164
niveus -a -um 34.188
nix nivisf 13.89,91
nöbilis -e 29.66
nöbis nobis-cum v. nös
nocöre 4—dat27.123;32.72
nöli -ite 20.69,160
nölle nöluisse 20.17,141
nömen -inis n 12.3;13.2;3S.8
nominare 13.
320
nominativus -i m 3.88
nön 15
nönae -ärumf pl 13.69
nönägösimus -a -um 31. 175
nonaginta 8.93
non-dum 15.13
non-genti -ae -a 17.33
non-ne 7.26
nön—nülli-ae -a 29.9
non-numquam 29.121
nönus -a -um 135
nös nöbis 15.55,119;20.136;
21.9l; 34. 166; nobis-cum
29 40
nöscere növisse2450,58,60,94
noster -tra -trum 11.131; 34.
152,163
nostrum gen 29.38,39
nota -aef 34.230
nötus -a -um 29.64
novem 4.10
November -bris ut 135
növisse 24.60,94 v. nöscere
novus -a -um 2.81,90; 1352,
59; 29.98; sup 26.64
nox noctisf 13.37
nübere -psisse -ptum 34.126
nubes -is!' 9.25
nübilus -a -um 32.56,105
nudus -a -um 14.69
nügae -ärumI 31. 198
nullus -a -um 4.4S,64
num 1.49; 29. 106
numerare 4.9; 32.104
numerus -i m 1.63; 2.43; 3S.19
nummus -i »: 4.6; 8 59
numquam 17.63
nunc 13.22
nüntiäre 30.29,86
nüntius -i ut 1030; 32.33
nüper 22. 101
nütrix -icisf 20. 14
nux nucis130. 102
O ostendere -disse 8.47
6 3.32
obpræ-aa; 23.36
oblivisci -1itum25.118,137
ob—oedire28.16
obscurus -a -um 1351
occidens -entis m 16.46
occidere -disse 16.47
occidere -disse -sum 25.67
occultare 10.89; l9.66
oc-currere -risse 20.104
oceanus -i m 153
ocellus -i ut 34. 105
octavus -a -um 13.4
octingenti -ae -a 17.33
octö 4.10
October -bris »: 135
octögintä 8.65
oculus -i »: 7.6
ödisse 31.94
odium -i n 34. 136
of-ferre ob-tulisse ob-lätum
32.92
officium -i " 20.84
ölim 25.25
omnis -e 14.115;2358; 2655;
pl »: 19.22, n 21.95
opera -aef34.8,104
operire -uisse -rtum 13.91
opös -umf 34.208
oportöre 17.111,115
opperiri -rtum 16.29
oppidum -i n 133
op-pugnäre 12.78,107
optäre 31.22
optätivus -a -um 35.62
optimus -a -um sup 19.29
opus -erisn 2654; 2759
opus esse 19. 149; -i-abl32.78
öra -ae!' 16. 19,21
öräre 27.92
örätiö -önisf35.2
orbis -is m 26.37,128; o. terrä­
rum 26.103
ördinäre 35. 157
ördö -inis »: 33.11
oriöns -entis m 16.45; 28.24
oriri ortum 16.45,97
örnämentum -i n 8.7
ömäre 8.23; 2557
os ossis n 2433
ös öris n 11.6;16.14;17.37
öscitäre 34. 165
osculari 19.89
ösculum -i " 7.62
östiärius -i ut 733
östium -i n 525; 16.13
ötiösus -a -um 33. 168,169
ötium -i n 27.66
ovis -isf 9.3
ovum -i n 10.71
P
pabulum -i 112733
paene 26.29
paen-insula -aef 26.98
pagina -aef 2.85
pallöre2336
pallidus -a -um 2335
pallium -i n 22.73
papyrus -if18. 163
par paris 24.7
parare 30.67
paratus -a -um 25.69,94
parcere pepercisse 29.83,84
parentäs -um m 14.89
parere -iö peperisse 10.71,72
päröre4.110; hiat 12.76
parricida -ae m 31.110
pars -rtisf12.64; 16.45,92
participium -i n 14.148; 35.128
partiri 17.144
parum 27.-10;29.103
parvulus -a -um 20.1
parvus -a -um 1.23,64; 2.6
pascerepavissepistum 2732;
34.67
passer -eris »: 34.86
passivus -a -um 6.128; 35.72
passus -üs in 1293
pastor -6ris »: 9.1
pater -tris m 2.9,10; 12.2; p.
familias 1938
patöre2532; 2636
pati passum 2437
patiöns -entis 27.91
patientia -ae[ 27.91
patria -ae!' 12.70
pauci -ae -a l.47
paulisper 30.49
paulö adu 16.91,123,148
paulum 16.8,108
pauper -en's 19.62
päx päcisf33. 147
pectus -oris " 11.18;20.9
peculium -i n 28. 160
pecunia-ae[ 43
pecüniösus -a -um 8.20
pecus -orisa 2733
pedes -itis »: 12.42
peior -ius cum 19.13
pellere pepulisse pulsum 22.85
penna -ae!' 26 59
pcnsum -i n 1.107
pentameter -tri m 34.268
per prp-l-acc6.76; 7.69; 9.59;
21.6;24.18;27.108;31.10;
33.95,159; p. 3518.23; 25.71
per-currere -risse 32.44
per-cutere -iö-cussisse-cussum
24. 15; 33. 157
per-dere 23.73,131,l47; 34.76
perfectum -i " 21.158
per-ferre 30.56
per-flecte 26.57
pergere perradsse 20.71
periculosus -a -um 28. 141
periculum -i n 28. 129
per-ire 28. 122; 29. 1,16
peristylum -i n 530
per-mittere 29.85
per-movere 29.86
perpetuus -a -um 34.109
per-sequi 26.2
persöna-aef3.2;15.134
per-suadere28.]10,l64
per-territus -a -um 10.105
per-turbare 29.57
per-venire 28. 137
pes pedis ut 10.12; 1247;
34.248
pessimus -a -um sup 19.15
petasus -i m 10.27
tere -ivisse-itum 932,74,
79; 3274; 34. 130
phantasma -atis " 28.97
piger -gra -grum 17.7
pila -aef 10.74
pilum -i 1:1233
pipiäre 34.97
piräta -ae ut 32. 141
pirum -i n 752
piscator -6ris ut 29. 166
piscis -is m 10.9
placere -i-dat 30.104
pläne 23.59,136; 31.62
planus -a -um 23.53
plaudere -sisse3434,217
plenus -a -um 7.38,43; 13.55
pleri-que plerae- plöra- 33. 123
plcrumque adv 3432
plorare 3.9
pluralis -is m 1.88; 5.143
plures -a comp1952; n 20.99
plurimi -ae -a sup l9.54
plus -üris » 19.147; 2927; adu
34.92
plüsquamperfectum -i n 24. 125
poculum -i n 1136
poena -ae131. 100
poeta -ae »: 32. 103
poäticus -a -um 34.59
polliciti-i25.80
pönere uisse positum 4.60;
21.61; 29. 17; 33.20,146
populus -i m 32.22
porcus -i »: 21.49
porta -ae[ 6. 15
portäre 6.22; 10.30
portus -üs »: 16. 13
possepotuisse 10.21; 11. 135
possidöre fdisse 19.60
postprp-l-acc6. 32; 13.44;ad0
16.91
post-ei 22.41
posterior -ius 15.62,99
posterus -a -um 33.46
post-hic 23.84
post-quam 21.79
poströmö ade 17. 12
poströmus -a -um 13.6
postuläre 20.7,138; 27.94,98
potare 30.117
potestas-ätisf28.79; 3130;
35.159
pötiö -önisf 31.1
potius 28.128
prae prp-l-abl 27. 14,63,83
praecipue 33.42
praedium -i 1:2750
praedo -önis »: 28. 132
prae-esse 3033,81
prae-ferre3283
praemium -i n 31.77
prae-nomen -inis 1:1211
prae-pönere 32.25; 35.178
praepositiö -önisf6. 106
praestans-entis 19.157; 31.5
prae-stare 33.81
praeter puH-ac: 14.78; 19.9;
31. 55; 33.68
praeter-ea 16.62
praeteritus -a -um 19.159
pravus -a -um l7.40; -e 17.41
precari 29.54
preces -umfp127.109
prehendere -disseausum
22.74 95
premere pressisse pressum
18.108;32.110
pretiösus -a -um 29.10
pretium -i n 8.61; 2216; 329
pridem 30.78
321
PQR
primum ad!) 14.46
primus -a -um l.67
princeps -ipism 28.64,81
principium -i n 34.60
prior -ius 15.97; 22.83
prius udo 22.42
prius-quam 31.64
privatus -a -um 33.40
pröprp-i-abl27.71,72; 3293,
121; 33.35
probus -a -um 3.32; 8.106
prö-oödere 22.76
procul 6. 10; 9. 55,86
prö-currere -risse 33. 16
pröd-esse prö-fuisse 27.122
proelium -i " 33.15
profectö 20.59
prö-ferre 30.l42; 33.175
proticiscï -fectum 16.57
prö-gredi -greasum 33.11
pro-hiböre 27. 169,175
prömissum -i n 23.95
prö-mittere 23.87; 27.119
prönömen -inis n 8.135; 3539
prope prp-l-acc6.8; adu 9.78,'
12.102; camppropius 22.67
properare 33.56,90
propinquus -a -um 26.114
proprius -a -um 35.9,ll
propterprp-l-acc 16.118,126
propter-ei 35. 175
prö-silire -uisse 34.210
prö-spioere 25.103
prötinus 29.30
prövincia -aef 1.57
proximus -a -um sup 32.26
prudens -entis 17.9
püblicus -a -um 33.40
pudere 23.79; igen 23.82
pudor -öris »: 23.82
puella -aef 2.3; 34. 195
puer -erim 2.2;12.98;30.86
pugna -aef 21.53
pugnäre 12.37
pugnus -i m 12.39
pulcher -chra -chrum 5.15,l7
pulchritüdö -inisf 19.22
pullus -i m 10.72
pulmö -önis »: 10.52
pulsare 3.8; 6.86
15.7
puppis -is[ 16.41
322
pürus -a -um 14.52
putare 11.108, 134,139
Q quis-nam 23.6
quadragesimus -a -um 28.43
quadraginta 17.25
quadringenti -ae -a 17.32
quaerere -sivisse -situm 9.60;
25. 55; 31. 16, 33. 37; 34. 211
qualis -e 18.65
qualitäs -atisf 35.36
quam 6.11; 7.94; Hup 27.l77
quam-diti 33.87
quam-ob-rem 31.37
quamquam 17.81
quandö 13. 107, 35. 171,203
quantitas-ätisf 35
quantum31.53,816
quantus -a -um 8.72,75; 19. 121
qua-propter 35. 174
qui-re 17. 135
quartus -a -um 8.124; 13.3; -a
pars 13.34
quasi 29. 104
quater 18.123
quatere -iö 26. l 16
quaterni -ae -a 33.3,91
quattuor 4.9
quattuor-decim 17.19
-que 2.9; 3.53
queri questum 29.21
qui quae quod 3.63,70-75;
4.75;8.3;15.58
qui quae quod (...?) 8.26,30
quia 3.27
quid 1.50; 2.76 v. quis
quid adu 15.77
qui-dam quae- quod- 27.76;
31.21,28
quidem26.43,65;ne. ..q. 27.55
quid-nam 23.6
quidni 35.] 16
quid-quam 27.106
quid-quid 31.29
quiescere eviase 27.1,64
quiötus -a -um 11.58; 14.1
quin 22.29; 26.39
quin-decim 17.20
quin-genti -ae -a 1733
quini -ae -a 33.3
quinquaginta 17.25
quinque 4.10
quinquiös 18.124
Quintilis -is »: 13. 128
quintus -a -um 133
quis quae quid 1.50; 2.15,l6
quis quid (Silaum/neq.) 22.7,
28,105; 32.135
quis-quamuae
-queq quid-quod-
quis-q 26.26,
11.27.
12,106
13, 23; 18.20,43; 31. 172
quis-quis 31. 176; 34. 211
quö adu 6.35; 16.47
qub-cum 33. 154v. qui, quis
quod (: quia) 10.24
quod in4.75 v. qui
quö-modo 14.25,35
quoniam 26. 14
quoque 1.3
quot 2.37,38; 26.91; 31.69
quot-annis 25.37
quoties 18. 122
R
rimus -i »: 10.69
rapere -iö -uisse -ptum 27.96,
132; 28.133
rapidus -a -um 29.72,192
rarö adv 20.63; -ius 20.74
rärus -a -um 18.13; 28.l37
ratiö -6nisf34.55
ratiönälis -e 35.l62,173
ratis -is] 33. 106
reddere 22.76;23.11
re-cipere 30.6
recitare 15.97,99
re-oognöscere 29.17l
recte 17.40; 30. 140v. rectus
röctus -a -um 17.39; 18.53; -ä
red-dere 15.88; 34. 55
red-imere -emis8e-empmm
2.96
red-ire 1567; 1658; 25. 129
re-düoere 29.75
re-ferre rettulisse re-lätum
33.57; gratiam r. 32.123
regere radas: rectum 25.6,44
regiö -önis] 27.25
rögniire 28.88
regula -aef14. 109
re-linquere -liquisse -lictum
9.40,48
reliquus -a -um 26.15,18,28
re-manere
römigäre 32.54
re-minisci 32.102,156
re-mittere 19.81
 R S

re-movöre 22.85 salutare433 servire 28. 152,158; 35.209

remus -i m 29.193 salvare 28. 122 servitus-uus!' 32 2
repente 29.99 salve-Ete434; 731 servus -i m 2.26
reperire repperisse repertum salvöre iubere 30. 16 ses-centi -ae -a 1733
9.63; 18.11 salvus -a -um 28.]04,146 sese 29.156
re-pönere 17.129 söstertius -1m8.61; 17.99
re-prehendere l7.62 seu 32.113 v. si-ve
sanguis -inis »: 11.l9 sevörus -a -um 15.6;31.100
sanus -a -um 11.24,77 sex 1.74
7 sapere -iö -iisse 34.]90 sexaginta 13.7
rösreif14. 111,122; 17.3 sapiäns -entis 31.108 sexies 18.120
re-sistere -stitisse 22.62, 32.77 satis 8.9S,126;13.110 Sextilis -is ut 13. 136
re-spondere -disse 325; 17.107 saxum -i n 25.103 sextus -a -um.13 4
respönsum -i " 1739 scaena -aef 3.1 si 15. 83; -1-oom'33. 73, 181
rite -is n 34.26 scaenicus -a -um 34.44 sibi dat 24.24 v.sE
re-tinöre 22.59; 34.73 sic 18.42
re-trahere 31.78 siccus -a -um 27.129
re-venire 11.47 sic-ut 22. 16
re-verti-tisse-sum20.123;30.1 scelus -eris " 3l.116 signare 18. 188
re-vocäre 26. 142; 31.43 scilieet 22.110 signiftcärel8. 33;24.87;25. 41;
rex rögis m 25.44 scindere -idisse -issum 22. 100 35.2
ridöre -sisse -sum 3.10; 5.70 scire l7.3,113, 137 significatiö -6nisf35. 104
ridiculus -a -um 33.77 scribere -psisse -ptum 18.48 signum-inn. 3, 23.13;33.9
rigare 27.41 scutum -i n 12.33 silentium -i n 20.116
ripa -ae! 33. 128 se sibi 7.8; 15.82; 24.24 silöre 20.115
risus -t'tsut 34. 141 ædre -uisse-ctum 29.169;34.6 silva -ae !'9 10,21
rivus -i »: 9.8 se,-cum 14.87 v. se similis -e 35.221
rogare 28.57 secundum pvp-l-acc33.107 simul 16.55; 8. atque 31.41
rogitare 22.40 secundus -a -um 1.67; 1637; sin 26.78
32.100 sme prp-l-abl 5.45
Röm2nus
6.1 -a -um 1.41; 2.1; sed 1.7; 3.57 sinere sivisse situm 22.77
rosa -aef 5. 13 se-decim 17.20 singularis -is m 1.88
ruber -bra -brum 11.12,20 sedere södisse 11.31 singuli -ae -a 30.73,74
ruböre 23.81 sella -aef 15. 14 sinister -tra -trum 14.80;
rudis -e 27.26 semel 18. 134; 2531 ! 16.51;30.97
rümor -öris »: 31. 12 sömen -inis " 27.15 sinus -i1sn: 34. 159
rumpere rüpiæe ruptum si-quidem 35. 171
22.72; 24.12 sitis -isf 30.48
rüri lac27.66 v. rus söni -ae -a 333 situs -a -um 16.2
rürsus 4.12 sententia -ae[ 1830; 30.138 si-ve/seu 16.2; 20.12; s. s.
rüs ruris n 27.65 sentire sönsisse sönsum 11.90; 20.82; 32. 116
rusticus -a -um 27.99; 31. 191 30.129 söl -is m 9.25,30
septem 4.10 solöre -itum esse 14.62
S September -bris ut 135 solum -i n 21.64; 2739
sacculus -i ut 43 septen-decim 17.20 sölum adv 7.56
saccus -i »: 6.25 septentriönös -um m l6.47 sölus -a -um 5.23
sacerdös -ötis m/f35. 18 septimus -a -um 13.4 solvere -visse solutum 22.63;
saeculum -i n 13.8 septin-genti -ae -a 1733 23.43; 3133; navem s. 25.98
saepe 17.72; -issime 24.93 septuaginta 17.26 somnus -i ut 20 4
saevus-a -um 2539 sequi secutum 16.66,114 sonus -i »: 24.9
sagitta -ae[ 12.91 serönus -a -um 1654 sordes-iumf21.60
sal salis m 30.109; 34.151 serere sevisse satum 27.9 sordidus -a -um 14.45; 27.62
salire -uisse 22.72 sörius -a -um 34. 144 soror -örisf12.1
salus -ütisf29.119; -em dicere sermö -önis »: 20.50 spargere -sisse -sum 27.15,171
23.Z3 servare 16.125 speciös -öif 35. 159

323
STU
spectare 11.76,109
spectator -öris m 3431
speculum -i " 7.8
späräre 28. 147,158
späs -eif29. 16
-spicere -iö -spexisae -spectum
spirare 10.47
spondäus -i m 34.250
stare stetisse 1132
statim 15.28
statuere misse -ütum 31.80
stella -aef 13.46
sternere stravisse stratum
30.72,82
stilus -i »: 14.109
stipendium -i " 3335
strepitus -üs »: 24. 12
studöre 33.29
studiösus -a -um 26.43
studium -i " 3330
stultus -a -um 11.10
stupäre 29. 112
suädöre -sisse 29. 161
sub prp-l-abl930; 10.47;
27.57; -I-acc22.91
sub-ire 29.99
subito adu 24. 12
subitus -a -um 24.10
sub-mergere 32.4
sub-urbanus -a -um 2758
sümere -mpsisse -mptum 4.73 ;
11 23
sumus -a -um26.79;30.69;
3237
super prp-l-accll.6, 30; -1-abl
31.147
superbus -a -um 32.170
super-esse 18. 140; 32.48
superior -ius 23.64; 33.144
superlativus —1
ut 13.175
superas -a -um 16.2
supinum -i n 22. 125
supplicium -i n 31.119
supräprp-l-acc9.25;16.2;adv
33.22
surdus -a -um 2831
surgere surrarisse 14.40; 15.15
sur-ripere -iö -uisse -reptum
29. 131
sürsum 26.73
suscitare 28.66,121
su-spicere 26.85,108
sus-tinere 10.100,124;12.115
suus -a -um 4.19; 13.47
syllaba -ae!' 1.74
324
T tollere sus-tulisse sub-latum
tabella -aef 21.109
tabellarius -i ut 2224
tabula -aef 14 109
tacöre 4. 37
tacitus -a -um 15.18
talentum -i n 32. 169
tilia -e 18.70
tam6.11;8.81;14.59;34.20
-diu 86
.3
tandem 22. 35, 34.71
tangere tetigissetactum ll.40
tantum 2734; adu 4. 11
tantun-dem 35.40
tantus -a -um 8.64
tardus -a -um 30.12,79
tata -ae in 2030
taurus -i »: 25.26
te te.-cum v. til
tectum -i n 193
temerarius -a -um 26.104
tempestas-atisf 1632
templum -i n 19.46
tempus -oris n 13.9,19,80; 19.
155; t. est 13.148
tenebrae -ärumf 34.83
tenebricösus -a -um 34.98
tenöre -uisse 7.6; 16.77; 2532
tenuis -e 10.101
ter 18.125
tergöre -sisse -sum 7.23,92
tergum-iuli 61;ä-616.38
terni -ae -a 30.74
terra-aef9. 26; 12.62; 13.49;
tertius -a -um 1.68
testis -is m/f34.205
tetig- v. tangere
theatrum -i n 34.45
tibi dat 14.66 v. tü
tibiae -arumf pl 28.(73)
tibicen -inis »: 28.71
timöre639,42
timidus -a -um 25.21
timor -örisut 957
-tinöre -uisae-te.ntum(tenöre
titulus -i »: 2.82
toga -ae! 14.71
togatus -a -um 14.77
17.17; 28.59
tonitrus -üs m 16.109
tot l7.29
toties 18.121
tötus -a -um 13.50
tra-dere 23 5
trahere uixisse tractum
25.7,1 l
tranquillitas -atisf28. 124
tranquillus -a -um 16.28,30
trcs tria 1.67; 2.54
tricösimus -a -um 27. 114
triclinium -i n 30.64
triginta 13.25
trini -ae -a 33.91
tristis -e 12.20
tristitia -aef 29.-16
trochaeus -i »: 34.249
tü te tibi 3.25; 14.66; 15.20;
17.63; te.-cum 14.108
tueri tütum 32.45
tul- v. ferre
tum 15.29;33.167
tumultuari 28.71
tumultus -t'tsm 24.87
tunc 13.19; 28. 123
tunica -aef 14.71
turba -ae[ 28.28
turbare 1632; 28.9; 29.73
turbidus -a -um 16.31,124
turgidusl-ulus -a -um 34.7,105
turpis -e 18.93; 24.80
tutus -a -um 28.]35,136
tuus -a -um 2.67,82
tyrannus -i »: 29.152
U
ubi 1.12;658; u. primum
32.]75
ubi-que 32.47
ullus -a -um 19.14,53
ulterior -ius 33. 131
ultimus -a -um 34. 106
ultra puH-ac: 33.87
ululare 9.68
umbra -aef 930; 28.89
umerus -i »: 6.26
timidus -a -um 20. 108
umquam 23.26
ünä cum 20.104
unde 634; 16.20,45
ün-de-eentum 9.3
ün-decim 1330
ündecimus -a -um 13.5
tinde-triginta 13.28
ün-de-viginti 17.21
universus -a -um 2837
tinus -a -um l.76; 1858; 195;
28.67; üni -ae -a 33.91
urbänus -a -um 27.67; 31. 192
urbs -bisf13. 100
ürere ussisse ustum 26.80
tisque 17.16; 27.121; 34.97
ut 9.72; 11.104; 12.63,64; 14.
120; 18. 122; -l-coru'27.78; 28.
87,90,103; 32.42
uter -tra -trum 14.12
uter-que utra- utrum- 14.7
üti üsurn -l-abl27.20; 34.10
utinam 32.157,179; 33.67
utrum... an 28.12
üva -aef 27.48
uxor-örisf19.l
y'
vacuus -a -um 4.66
vagire 20.7
valde 24.20,24
vale -ete 14.128; 16.71
valere 14.12
valetüdö -inisf 33.60
validus -a -um 21.47; 28.103
vallis -isf9. 19
vällum -i n 12.100
varius -a -um 1833; 29.179
vas -is n, pl -a -örum 30.90
-ve 27 .29
vehere vexisse vectum 6. 30,69
vel l3.7,9
velle voluisse 10.67,75; 13.140
velöx -öcis 29. 185
velum -i n 1639
vel-ut 28.26
vöna -ae! 11.20
vön-dere 8.5
venire vönisse3.21;13.47
venter -tris m 11.21
ventus -i »: 16.29
venustus -a -um 3489
ver -is n 13.80,84
verbera -um npl 23.99
verberare 3.46
verbum -i n 3.100; 4.45
vöre 21.101 v. verus
veröri 16.74
värö 16.123; 18. 140; 21. 104;
neque/nec v. 16.138
versari 28.89,134; 32. 157
versiculus -i m 34.172
versus -üs ut 12. 145; 32. 102
versus, ad... v. 20.67
venere -tisse -sum 7. l6,45;
13.50; 223
vcrum 26.8
verus -a -um 1554; 2266; 32.
115; n 15.57
vesper -eri m 1336; -i adv20.42
vester -tra -trum 12.25
vestigium -i " 9.54,82
vestimentum -i n 14.69,75
vestire 14.71
vestis -isf21.5; 30.71
vestrum gen 29.43
vetäre -uisse -itum 31.106
vetus -eris 31.127,154
via -aef6.1; 8.11
vicösimus -a -um 20.0
victor -öris »: 32.40
victöria-aef 3231
vidöre vidisse visum 3.11; 10.
50; videi-i26.94,95; 33.63
vigilare 14.5
vigilia -ae]"28.95
viginti 8.48
vilis -e 3238
villa -ae! 5.1
vincere vicisse victum 21.46;
3231
vincire vinxisse vinctum 22.1 l
vinea -aef 27.47
vinum -i n 27.49
vir -i m 2.1; 5.20
vira -iumf 3253
virga -ae[ 15.6
virgö -inisf19.41
virtus-ütisf3337
vis vim vif32.13,164
viscera -urn n 11.22
visere -sisse 30.19
vita -aef 29.7
vitäre 28.143
vitis -isf 27.46
vivere vixisse 10.46; 20.11;
2525
vivus -a -um 10.49
vix 16.69; 27.177
vöbis vöbis-cum v. vös
vodbulum -i n 1.71
vöeälis -is!' 18.7,23
vocare3.16;19.30;30.9
voeitivus -i m 4. 102
volare 10.11
voluntas -ätis]"32.61
vorägö -inisf28. 131
voräre 25.19
vös vöbis 15.51,120; 20.130;
21. 109; vöbis-cum 29.57
vöx vöcisf 10.81
vulneräre 33.137
vulnus -eris " 33. 138
vultus -üs ut 2334
Z
zephyrus -i m 18. 12
325
 INDEX GRAMMATICVS

A —(optät.ivus) 31.182,183,196; 32.]57,183;

ablativus 5.123-138 33.67, 71,l66
—(- ab/ex—)6. 112—113,118;16. 140; 25. 38, —(ut/ne'—) z9.zo4-z1s
100, 23. 106;2789, 32.6
— (absolutus) 14. 15,85, 16.36,64,65,94,95, D
22.119 dativus 7.106—121;8.46,116;10.58;17.79
— (apud comp., ante/post)16.91,123,124,148; — (possessivus: esse)126-10; 14.64,77,86
19.83,86,123 —(verba:päräre...)12.7S,82;15.64;16.82; 17.
— (causae) 11.55; 25.73; 26.24; 27.109; 32.22 109;19.104;21.119;27.122,123;28.16, 110,
— (comparatiönis) 24.30,77,90,108,116; 32. 193 158;29.80,83,85,161,185;30.33,104;31. 55,
— (instrümenti) 6.40,51,69,91; 8.24,56,99; 12. 90;32.77,101,117;33.29;34.35,40,126,217
191; 16.34; 20.11; 27.20 (titi) — (agentis: apud gerundïvum) 31.159,210—211
—(loci) 16. 16, 25. 52 declinatiö 1 9.89—99
—(modi)9.90;10.112;26.;47 29.14,32.46,77 —119.100—113
— (post prp. ab/ä, cöram, mm, de, eat/ä
e,,pro — 1/11(adiectivum) 12.155-171
prae, sine)5. 136, 35. 194—199;(in,:ub, super) —1119.114—127;10.166—183
l.]; 9. 30; 31. 147; 35. 205—213 — 111(neutr.) 11.148-167
— (qualitatis) 29. 123; 32.49 — 111(adiectivum) 12.172—185
— (temporis) 13.19,44,46,52; 33.54 — IV 12.144—154
accüsativus 3.84-97; 5.107—122 — IV (neutr.) 21.(36-3)
— cum inlinitivö ll.168-179; 25.2
— (post prp.) 6.97—107;35. 181—193 dcclinätiönes
—V I-V 352 14.
13. 152—168;(re's)z 231 -114)
4—(111-
—(: ad—)6.110—111,114—115;20.123; depönens, verbum 16. 152—165;35. 79—81
25. 52,99 — — (ind. praes.) 17. 187—193
-/ablätivus (post prp. in, sub, super)7. 14,17, ——-(md./inf. perf.) 24.26,27,54,80,81,88,101
22.91; 35.200-213 —— (imp.) 25. 146—154
äctivum/passivum6.122—139;35.65—81
adiectivum (dccl. 1/11)12.155-171 E
— (dccl. 111)12.172—185 esse: ind. praes. 15,143—153,imperi. 19.168­
— (comparitiö) 13. 168—176 184, fut. 20.176—188;coni. praes. 27.195- 209,
adverbium 35.102—126 imperf. 28.201—213
— (-ä/-izer) 18.194—212
—(-mer) 30.33,35,82 F
—(-6)l7. 12;2063; 24. 12,59,100 fömininum 2.96,101—102
—(comparätiö) 18. 206—212;35. 121—126 ferre (ind. praes.) 22.105—1ll
futurum 20.167-207
C — part. & inf. 23.157-178
cäsus 35. 19-28 futürum perfectum 30. 161—201
comparätiö (adiectivï) 13. 168—176;35.30—37
— (adverbii) 18.206—212;35.121—126 G
comparativus 12.199-225 genetivus 2.105—121
— (adverbii) 18.206-207,210,21 1 —/accüsätivu825.22,46,5 1,77,86,88,122, 125,
coniugatiönes I-IV 35.232-237 130;(oblïviscï/memim'sse)25.126;32. 126,156
coniünctiö 35. 155—175 — (locätïvus) 6.1 14—115,120-121
coniünctïvus praes. 27.182—235 — (numerus—) 2.47,56
— imperi. 28.191-232 — (mulum! —) 16.9,61,62,117; 27.38,41
— perf. 32.226-273 — (partitivus) 12.64,65; 17.14; 19.30
— plüsquamperf. 33.194—236 — (plämts—) 7 .43
— (cum—) 29.76,79; 32. 176; 33. 109 — (quälitätis) 12.158; 19.33; 22.16; 31.101
—(dubitätivus) 28. 184; 29.22,23,51 genus (nöminis) 35. 13—18
—(hortätivus) 30.87, 120; 32. 176-177 — (verbi) 35.65—81
-—(imen'ogat/nescizman/quis —) 29. 106,117, gerundium 26.147—162
128, 31.,82 84 gerundivum 31.206—219
—(irreälis) 33. 73—76,82—85,181—182,208—214 gerundïvum/gerundium 33.80,94—98,116

326
H persönae 15. 130-139; 35. 50-53,97—100
hic haec hoc 7.43,85.90; 8.212—223
I plüsquamperfecturn ind. 24. 120-161
ille -a -ud8.135—211
imperätivus 4.106-121; 5.139—156
— (verbi döpönentis) 25.146—154
— futüri 26.81; 33.237—248
imperfectum ind. 19. 164—208
— coni. 28.191—232
—/perfectum 21.152—158
indicätivus/coniünctivus 27 . 185—190
—/irnperätivus 4.106-121
infmïtivus praes. 10.133-165
— perf. 21. 166,175—176,202
— fut. 23. 157—178
interiectiö 35.214—221
ire(ind. praes.) 15166-167
is ea id 8. 135-211
I..
locätivus6.ll4—115,120-121;15.81;21.20;
25.132; 27.66
M
masculinum 2.95,99—100
N
rie-eris! 32.162,183,199,211,215,243,254
neutrum 2.97,103—105
nömen 35.7-37
nöminätivus/accüsätivus 3.84—97
numeri 4. 9—10;17. 19-35
(primus se ,5
—(adv. semel... -iäs)18. 118—126,134
— (singuli, bini" .)30. 73—74;33. 2—3
numerus (nöminis) 1.85-106; 35.19-22
— (verbi) 5. 139—156;35.82-85
P tempora (verbi) 19.155-162; 20.166-171;
participium 35.127-154
participium praes. 14. 134—150
— perf. (pass.) 21. 193—196
—ful. 23.157-l65
passivum 6. 122—139;35.72-74
perfectum ind. 21.159—206
— inf. 21.166,175—176,202
— coni. 32.226—273
—f1mperfectum 21. 152—158
— verbi (äcl. ) 15. 130—170
—— (pass. ) 17. 154—162
— coni. 33. 194—236
positivus (gradus) 35.33
posse(ind. praes.) 15. 169-170
praepositiö 6.97-109; 35.176-213
praepositiönes 4- ab1. 5.136; 35.194—199
— 4- acc. 6.97—107;35.181-193
—- 4- abl./acc. 35.200—213
praesöns ind. (tiet.) 15. 130—170
— ind. (pass.) 17. 154—193
—- coni. 27. 182—235
—/praeteritum (imperf.) 19. 155—162
praeteritum v. imperfectum et perfectum
prönömen 35.38-56
prönömen relativum qui 3.69—82;8.135-211
prönömina dömönsträtiva: hic 8.212—223;ille lis
8.135—211
— interrogätiva quis/qui 8. 135—21l; uter 14. 12,
— persönälia ego,ui,nös,vös (nöm.) 15. 132—133
- possessiva meus/mus2.66—79;suus 4. 19; noster
11.131; vester 12.25
Q
quis/quiquaeqmä/quod8435—211
S
si/m'si-i-coni. 33.?3—76,82—85,208—214,220-225
singularis/plürälis 1.85-106; 35 19—22
—/— (verbi) 5. 139-156; 35.82—85
superlitivus (-issimus) 13. 167—176
— Gen-imus,-ilh'mcs) 18.73,84,102
— (adverbii) 18.206—212
supinum I 22.123—130
—1122.131—l35
T
21.]51-158; 35.86—96
U
ut/ne'luznön 4- coni. 29.204—218
V
velle(ind. praes.) 10.7S,76; 20.55,56,64,73
verbum 3.98—103;35.57-101
vocätivus 4.100-105, 19.93—94;2130
327
 NOTAE
idem atque (pönitur 1ntervocabula quae eandem fere rem signiücant)
(
(—) conträrium (pönitur inter vocabula quae res contrarias significant)
factum ex (pönitur inter vocabula quörum alterum ex alterö factum est)
I haec nota pönitur ante litteris quae in declinatiöne adduntur
abl ablativus in! infinitivus
acc accusativus kal. kalendae
da activum lac locätivus
a. d. ante diem 01,me masculinum
adi adiectivum 11, neutr neutrum
adu adverbium nöminätivus
cap. capitulum
cöt. cäteri -ae -a
cmnp comparativus
coni coniünctivus
dat dativus
did dcclinäuo
däp depönöns
]; jäm femininum
jia futurum
gen genetivus
id. idüs
imp irnperätivus
imperf imperfectum
iridäcl indöclinäbile

FORMAE MVTATAE
A eö eörum eös eum ( is libr- ( liber quan—quen-dam ( qui­
ab-lät-abs-tul-( au-ferre eö eunt eunt- ( ire locüt- ( loqui dam
äct- ( agere eö- eun-dem ( idem lüc- ( lüx R
er- ( esse L re rebus ( res
?:l-lät-at-tul- ( af-ferre F mä-vis -vult ( mälle rög- ( röx
cecid- ( cadere föc—( facere merc- ( merx rei rern rörum ( res
cecin- ( canere iit fiunt ( fleri mi ( meus
cöp- ( capere tix- ( figere mis- miss- ( mittere güp-rupt- ( rumpere
cruc- ( crux fräct- frEg- ( frangere mixt- ( miscöre scid- sciss- ( scindere
D mör- ( mös secüt- ( sequi
ded- ( dare &» ( esse N sim sis sit... sint ( esse
di dii diis dis ( deus gener- ( genus nec- ( nex strät—sträv- ( sternere
didic- ( discere noct- ( nox
dix- ( dicere äess- gest- ( gerere O rsrumsumus sunt ( esse
dö ( dare ha- his ho- hu- ( hic ob-lät- -tul- ( of-ferre tetig- ( tangere
duä- duae ( duo ! oper- ( opus tract- träx- ( trahere
duc- ( dux i ib- ( ire ör- ( ös tria tribus trium ( trös
iec- ( iacere I)
güx- ( ducere ii iis ( is päc-( pix 511-( ferre
ea ea eae ( is ii iisti iit.. ierunt ( ire ped- ( pös vect- vöx- ( vehere
ea- eandem ( idem iuss- ( iubere pepul- ( pellere vi vim ( vis
eam eärum eäs ( is L posit- posu- ( pönere vic- vict- ( vincere
eam eäs eat... eant ( ire lät—( ferre pot- tu- ( posse vis ( velle
later- ( latus rö- - -su- ( pröd-esse vix- ( vivere
ög-(
ed- ed-g( össe lect- ( legere vöc- ( vöx
ei eius(-dem) ( is idem leg- ( lex qua—quo- ( qui/quis vol- vult vultis ( velle

328 &
 LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA
di Hans H. Grberg
comprende:

PARS [:

a. FAMILIA ROMANA
b. LATINE DISCO
il volume contiene:
ENCHIRIDION DISCIPVLORVM (CAP. I-XXXV)
EXERCITIA LATINA I (CAP. I-XXXV)
GRAMMATICA DI CONSULTAZIONE
COLLOQVIA PERSONARVM
le quattro parti sopra.elencate sono acquistabili anche separatamente

c. QUADERNO DI ESERCIZI vol. I

QUADERNO DI ESERCIZI vol. II

PARS II:

a. ROMA AETERNA E INDICES

b. ENCHHUDION DISCIPVLORVM (CAP. XXXV I-LVI)
c. EXERCITIA LATINA H (CAP. XXXV I-LVI)

wwwvivariumnov um.it