Coosemans Et Al., Quaderno Di Esercizi Per LLPSI Pars I - FR (Vol I, Cap I-XIX), EAVN, Montella 2007

uaderno
~ di esercizi
per
LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA
PARS I - FAMILIA ROMANA
•
Volume I
cap. I-XIX
OMAGGIO
Quaderno
•di esercizi
•
per
P. Coosemans LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA
H. Janssens PARS I - FAMILIA ROMANA
P. Maes
L. Matheusen Volume I
R. Vandessel
A. Vangilbergen
cap. I-XIX
•
•
Edizioni
Accademia
© Edizioni Accademia Vivarium Novum s.rl. 2007.
Contrada San Vito, 5, 1-83048 Montella (Avellino),
tel.(+39) 0827 601643 - fax (+39) 0827 601132
www.vivariumnovum.it
Omnia proprietatis iura reservantur.

Tutti i diritti sono riservati.
Stampato in Italia - Printed in Italy.
Quest'adattamento italiano
è pubblicato in base a un accordo
con Die Keure di Brugge (Belgio).
Autori
P. Coosemans
H. Janssens
P. Maes
L. Matheusen
R. Vandessel
A. Vangilbergen
Traduzione dal nederlandese di

Silvia Reale
Revisione e indicazione delle vocali lunghe a cura di

Tommaso Francesco Borri
ISBN 88-95611-03-9
Gli editori saranno grati agli studenti, ai docen-

ti e a tutti coloro che vorranno fargli pervenire
. . . .
correZIonI o osservazIOnI.
È assolutamente vietata la riproduzione totale o parziale di

questa pubblicazione, così come la sua trasmissione sotto qual-
siasi forma e con qualunque mezzo, anche attraverso fotoco-
pie, senza l'autorizzazione scritta delle Edizioni Accademia
Vivarium Novum s.r.l.
Stampa:
Eurograph s.r.l. unipcrsonale - Napoli
••
•• Capitolo I
•
•• IMPERIVM ROMANVM
•
••• • Lectio prima: 1-21
•
Esercizio 1
Scrivi la risposta giusta a ognuna di queste domande, scegliendola tra le frasi che trovi
più sotto.
1. Ubi est Hispania?

2. Est-ne Britannia in Europa?
3. Ubi sunt Italia et Graecia?
4. Est-ne Hispania in Asia?
• 5. Ubi sunt Graecia et Syria?
Graecia in Europa est, Syria in Asia est.

Italia et Graecia in Europa sunt.
Hispania in Europa est.
Hispania in Asia non est, sed in Europa.
Britannia in Europa est.
Esercizio 2
Completa queste frasi inserendovi est o sunt.
•
1. Hispania in Asia non _
2. Hispania in Europa _
3. Hispania quoque in Europa _
4. -ne Syria in Europa?
5. Rhenus et Danuvius fluvii.
6. Syria et Arabia in Europa non _
7. Italia, Gallia, Hispania, Germania, Britannia et Graecia non in Asia, sed in Europa
• 8. Ubi - - - Gallia et Graecia?
Esercizio 3
La frase che segue può esser la risposta a più domande diverse: quali? Scrivi tutte le
domande possibili.
Risposta: Aegyptus in Africa est.

Domande:
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO l

~ 4~ • Lectio secunda: 22-61
Esercizio 4
Sottolinea:
a) i sostantivi (o nomi): fluvii - multi - oppidum - num - parva - insula - est - Graecia;
b) gli aggettivi: oceanus - quid - Atlanticus - pauci - sunt - imperium - Romanum - sed;
c) i plurali: provincia - multa - imperio - Graecae - oceani - magnum - ubi - Romani. •
Esercizio 5
Scrivi la risposta giusta a ognuna di queste domande, scegliendola tra le frasi che trovi
più sotto.
1. Num Britannia insula parva est?

•
2. Ubi est Tusculum?
3. Est-ne Brundisium oppidum Romanum? _
4. Quid est Naxus?
5. Sunt-ne in vocabulo jluvius sex syllabae?
Tusculum in Italia est.

Brundisium oppidum Romanum est.
In vocabulo jluvius non sex, sed tres syllabae sunt: jlu-vi-us.
Britannia non est insula parva, sed magna. ••
Naxus est insula Graeca.
•••
Esercizio 6
In latino ci sono, come in italiano, due numeri: il singolare e il plurale.
•••
Riscrivi le espressioni seguenti cambiando il numero delle parole (sostantivi e agget-
••
tivi) ch 'esse contengono. •••
1. insula Graeca
2. parva oppida
3. fluvii magni
4. provinciae magnae
5. fluvius parvus
6. vocabulum Graecum
7. numeri Romani
8. littera Latina
CAPITOLO I ESERCIZI 4-6 •

- - - - - ----------------- - - - - - - - - - - - -
••
Esercizio 7
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti.
1. Corsica insul magn est. Sicilia et Sardinia quoque insul _

magn sunt.
2. Nllus et Rhenus fluvi - - - magn _ sunt. Tiberis est fluvi - - -
parv _
3. In imperi Roman sunt mult oppid , mult _
provinci et mult fluvi Magn est lmpen _
Roman- - -
4. Ocean quoque magn est.
5. Rhenus non oppid , sed fluvi est.
6. Gallia et Hispania provinci Roman sunt.
7. Graecia quoque provinci Roman est.
8. Hispania provincia Roman est. Hispania est in lmpen Roma-
• n _
9. Creta et Rhodus sunt insulae Graec . Creta et Rhodus in Graeci sunt.
Esercizio 8
Completa queste frasi, inserendovi le parole mancanti.
1. Tusculum oppidum est. Sparta et Delphi quoque _

2. Corsica et Sardinia insulae magnae sunt. Melita non ' sed parva est.
3. Rhenus et Nllus fluvii sunt. Tiberis quoque _
4. A et B Latlnae sunt. c quoque est.
5. r et Ll Latlnae, sed litterae - - -
6. In vocabulo lnsula litterae et tres sunt.
Esercizio 9
• Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Attenzione: a volte (qui e in séguito) devi cambiare la terminazione delle parole di sini-
stra, per adattarle al contesto delle diverse frasi.
Graecia 1. Sardinia est oppidum? Sardinia non est oppidum.

Graecus 2. est Sardinia? Sardinia insula est.
imperium 3. est Nllus? Nllus in Africa est.
insula 4. Euboea est in . Euboea est insula - - -
magnus 5. In imperio Romano non paucae, sed provinciae sunt.
multi - - - Romanum est !
num 6. Quid est Gallia? Gallia Romana est.
oppidum (due volte) 7. Sparta est Graecum. Tusculum et Brundisium non
pauc1 sunt Graeca, sed - - -
provincia 8. Melita parva est.
quid 9. Insulae Graecae non , sed multae sunt.
Romanus
ubi
• ESERCIZI 7-9 CAPITOLO I

••
• Lectio tertia et grammatica: 62-106 •
••
•
Esercizio lO ••
Tra i sostantivi e gli aggettivi seguenti, sottolinea quelli di numero plurale: •
•
t1uvius - numeri - Insulae - capitulum - exempla - syllaba - provincia - oceanI - parvae -
•••
•
pauci - magnum - pagina - t1uviI. •
•••
Esercizio Il •
Completa le domande, inserendovi le parole appropriate. •
•
l. est Sparta? Sparta in Graecia est.
2. est r? r est littera Graeca.
3. Est-ne ? A non tertia littera, sed prIma est.
4. Ubi ? NHus in Africa, Tiberis in Italia est.
5. Num ? Non est. Capitula pliiralis est.
6. D littera Graeca est? Non Graeca, sed Latina littera est D.
Esercizio 12
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
duo (due volte) 1. B non vocabulum, sed est.

littera (due volte) 2. (II) et (vI) sunt (II)
magnus RomanI. (M) est magnus numerus.
mIlle 3. u non est numerus , sed numerus - - - -
numerus 4. ~, c, r sunt tres (I) et (UI) littera
parvus sunt litterae Graecae. (II) littera est littera Latina.
primus (due volte) 5. In vocabulo pagina sunt litterae et tres . Pa-
secundus est syllaba (I).
sex (due volte) 6. Imperium et Romanum sunt duo _
syllaba
tertius
vocabulum
Esercizio 13
Ora scrivi tu stesso in latino: componi unafrase con ognuna delle parole che trovi qui sotto.
1. RomanI
2. quoque l
l Bada che quoque è una parola pospositiva, ossia si mette dopo la parola a cui si riferisce: per esempio, Italia et
Graecia in Europa sunto Hispania quoque in Europa est (l. 2-3: non Quoque Hispania!)
CAPITOLO I ESERCIZI 10-13 •

3. sed
4. vocabula
5. provincia
FLVVII INSVLAE OPPIDA
I V XI
II VI XII
III VII XIII
IV VIII XIV
IX XV
X
• ESERCIZIO 13 CAPITOLO I
••
Capitolo II ••
••
FAMILIA ROMANA ••
••
• Lectio prIma: 1-24 •
Esercizio 1
Cancella, nella colonna di destra, le parole che non sono appropriate alle persone i
cui nomi si trovano, a sinistra, sullo stesso rigo.
Iiilius est: remina - pater - puer - vir

Aemilia est: puella - remina - mater MarcI - filia IiiliI
Marcus est: puer - pater QuIntI - filius Aemiliae - vir
Iiilia est: filia MarcI - remina - puer - puella
Delia est: mater Iiiliae - remina - puella - filia Il1liI
Marcus et QuIntus sunt: puerI - filiI IiiliI - filiae Aemiliae - viri
Esercizio 2
Rispondi a queste domande in latino, con una frase intera.
Esempio: Ubi est NIlus? NIlus in Africa est.
1. Est-ne Il1lius vir Romanus?

2. Num Marcus puella Romana est? _
3. Quae est mater QuIntI?
4. Quis est pater Il1liae?
5. QUI sunt lIberi Il1liI?
6. Quid est Melita?
Esercizio 3
Completa le domande colle parole interrogative appropriate, prendendole dalla colon-
na di sinistra.
num 1. - - - est Creta? Creta est Insula.

quae 2. est Iiilia? Iiilia est parva puella.
qUI 3. sunt Marcus et QuIntus? Sunt filiI Il1liI.
quid 4. pater Iiiliae est? Iiilius est pater Iiiliae.
qUIS 5. sunt Roma, Tiisculum et Brundisium? In Italia sunt.
ubi 6. Medus pater QuIntI est? Medus pater QuIntI non est.
Esercizio 4
Sostituisci et con -que, o il contrario.
1. Insulae et oppida
2. Iiilius et Aemilia
3. VirI reminae-que
CAPITOLO II ESERCIZI 1-4 •

••
4. Ona remina duo-que viri
5. Insulae parvae et magnae
6. Latina et Graeca vocabula =
--------------------
Esercizio 5
1. Quintus filius Iiili et Aemili est.

2. Aemilia est mater parv puell _
3. Iiilia est fili Aemili- - -
4. Quintus et Marcus sunt fili Aemili- - - et Iiili- - -
• 5. Davus Medus-que serv sunt Iuli , Syra Delia-que sunt _
Aemiliae.
Esercizio 6
Completa le frasi latine in modo tale da esprimere la relazione che lega, nella fami-
glia di Giulio, le persone di volta in volta rammentate.
1. Aemilia - Marcus: a) Aemilia est

b) Marcus est
2. Iulia - Iiilius: a) Iiilia est
b) Iiilius est
3. Aemilia - Quintus et Marcus: a) Aemilia est _ _ Quint_ _ et Marc_ _.
• b) Marcus et Quintus sunt - - - - - - - - -
Esercizio 7
remina 1. Marcus non vir, sed Romanus est; Iulia - - -

filius Romana est.
Iiilia 2. Iiilius et Medus sunt; Aemilia et Delia sunt.
liberi 3. Marcus, Quintus Iiilia-que sunt tres Iiilii et Aemiliae.
mater 4. est mater Marci? Aemilia Marci est.
pater 5. Iulius Marci et Quinti est. Iulius quoque
puella pater est.
puer 6. Marcus Iiilii et Aemiliae est.
quae
Vlr
• ESERCIZI 5-7 CAPITOLO II

•
••
~ lO ~ • Lectio secunda: 25-61 ••
••
Esercizio 8
•
1. QUI sunt servI IuliI? - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

2. Cuius filiI sunt Marcus et QuIntus?
3. Quot servI sunt in familia IuliI?
4. Quae est ancilla Aemiliae? - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
5. Cuius ancilla est Delia?
6. Est-ne centum parvus numerus? _
•
Esercizio 9
Sottolinea i nominativi una volta e i genitivi due volte.
1. Aemilia est mater Iuliae.

2. FIliI IuliI sunt Marcus et QuIntus.
3. Iulius est pater puerorum.
4. QUI sunt filiI IuliI?
5. Ubi est Roma?
6. Marcus, QuIntus et Iulia sunt IuliI lIberI.
Esercizio lO
Aggiungi le terminazioni giuste ai numerali cardinali.
un filius; du exempla; tr capitula

un exercitium; du virI; tr dominI
un familia; du puellae; tr reminae
cent fluviI; cent oppida; cent Insulae
Esercizio Il
Completa queste frasi colle parole interrogative appropriate, prendendole dalla colon-
na di sinistra.
num 1. sunt filiI IuliI? Sunt Marcus et QuIntus.

quae 2. est mater MarcI? Aemilia mater Marci est.
qUI 3. est non? Non est parvum vocabulum.
quid 4. litterae sunt in vocabulo sex? In vocabulo sex sunt
quot tres litterae.
ubi 5. est Roma? Roma in Italia est.
6. Roma in Gallia est? Non in Gallia, sed in Italia est
Roma.

••
• Esercizio 12 ~ Il ~
•• Cambia di numero (da singolare a plurale o il contrario) le parole che seguono, com-
•• prese tutte quelle contenute nelle due frasi.
•
•
••• 1. numerus 5. puerorum
2. syllaba 6. quis?
3. exereitia 7. fèminae (due possibilità)
4. vir
8. puer Romanus _
9. Fluvius estmagnus. _
lO.C~i~~su~pa~a. ~
Esercizio 13
• Completa le frasi che seguono secondo questo modello:
Hilius est pater Quinti. Quin~s est filius Ililii.
1. Aemilia domina Syrae est. Syra _

2. Ililius pater Iiiliae est. Iiilia
3. Mareus filius Aemiliae est. Aemilia - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. Iiilius dominus Medi et Davi est. Medus et Davus - - - - - - - - - - - -
• 5. Quintus et Mareus lIberi Iiilii sunt. Iiilius
Esercizio 14
Trasforma le espressioni seguenti secondo questi modelli:
multi se~i = magnus numerus se~orum;
pa~us numerus se~6rum = pauei se~i.
1. multae aneillae
2. pauei viri
3. multa exempla
•
4. magnus numerus puerorum
5. pa~us numerus lIberorum
6. In voeabulo ubi paueae litterae sunt. = In voeabulo ubi est.
7. In Europa magnus numerus fluviorum est. = In Europa _
sunt.
8. In Italia multa oppida sunt.
• ESERCIZI 12-14 CAPITOLO Il

••
Esercizio 15 ••
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. ••
••
ancilla (due volte) 1. Medus liiliI est. liilius MedI est. •
centum 2. Medus et Davus IiiliI sunt. Numerus IiiliI
•
ceterI est - - -
CUIUS 3. Syra et Delia sunt. Aemilia Syrae et Deliae
domina est. Aemilia domina multarum est.
dominus 4. Iiiliì sunt Marcus, QuIntus et Iiilia.
liberi 5. liberi sunt in familia IiiliI? In familia IiiliI sunt tres
quot liberI.
servus (tre volte) 6. liberI sunt Marcus, QuIntus Iiilia-que? Sunt liberI
liiliL
7. Sed est parvum vocabulum. Prima littera vocabulI est s.
- - - litterae sunt E et D.
• Lectio tertia et grammatica: 62-121
Esercizio 16
Scrivi le parole (sostantivi e aggettivi) che trovi qui sotto nella casella giusta.
Attenzione: una parola deve stare in due caselle diverse, un 'altra addirittura in tre.
librorum • titulus • neutrum • novarum • capitula • dominae • antIquI • ancilla • oppidorum
~ Singolare Plurale
_--J nM~chil~~' -Femminile +Ne;tro l ~aschile _I ~em~i~ile ~_. Neutro
~:;.·t_- L
C~-----I_-__ -~I~~_ [~~=_-~
Esercizio 17
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •
duo 1. Cornelius: "Est-ne Medus servus ?" Iiilius: "Medus

genetIvus servus est. Davus quoque servus meus est."
meus 2. In vocabulo centum sunt litterae. In vocabulo et
puella-que _ _ _ (!) litterae sunt.
sex 3. libri est 'LINGVA LATINA'.
titulus 4. Iiilius est dominus servorum. Servorum est pliiralis.
tuus 5. Marcus QuIntus- puerI RomanI sunt. Iiilia _
Romana est.

••
Capitolo III
PVERIMPROBVS
• Lecti6 prIma: 1-21
Esercizio 1
Sottolinea gli accusativi.
Quintum • filiae • me • iam • scaena • filium • serv6rum • scaenam • liilius • R6manam •

filiamo
Esercizio 2
• Traduci in italiano queste frasi.
1. Filia Aemiliae laeta est.

----------------------
2. Marcum Quintus pulsato
3. liilia Aemiliam vocat. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. Aemilia Quintum interrogato Quintus respondet.
5. "Quis me vocat?" "Dominus te vocat."
Esercizio 3
Completa (se c'è qualcosa da aggiungere!) i/ nominativo singolare di questi sostanti-
vi, e scrivi poi per esteso le altre forme.
Singolare ~ Plurale
:::~~~tiVo _ I ~ccusativ~-IGenit~~ ~ .1_N_o_~lln~~·lG-;nitivo---

•
.~.~~- --~--l··· .•~-~-ì -~~ _
-------1-=-- . .+_
vocabul
::son_.•. I~~n
i
serv=___ -t- ~~- -----~------+- -- - ---- ----------- -- - -~ ---- -
puell__ __~_.L...I~_~~____ _~~_~ ~ ._ _ ~
Esercizio 4
Completa queste forme verbali, poi traduci/e.
puls _ ven
vid cant
rId pl6r _
voc
• ESERCIZI 1-4 CAPITOLO III

- - - - - - - - - - - - -- - ---~---- ~~~--- ------ ------- ~~- - ----------- ~~---------- ---
~ 14 ~ Esercizio 5
1. Marcus Hili_ pulsat. Hili_ plorat.

2. Quintus Marc_ videt. Quintus: "Quid? Marcus puell_ pulsat - et ridet!"
Marcus Quint_ pulsat. •
3. Aemiliam Iiili_ vocat: "Mamma! Mamma! Marcus m_ pulsat!" Mater liili_
venit.
4. Aemilia liili_ vocat. Sed Iiili_ dormit, neque venit.
5. Aemilia: "Puer improb_ est Marcus." Mater fili_ verberat.
6. Numerus vocabul_ est magn_.
Esercizio 6
Scrivi le parole sottolineate nella colonna giusta.
1. Delia filiam Aemiliae vocat.

2. liilius est dominus servorum.
3. Davus servus liilii est.
4. Delia et Syra sunt ancillae Aemiliae.
•
5. Aemilia: "Ancilla mea non venit."
6. Litterae vocabuli non sunt tres.
7. Sparta est oppidum Graecum.
8. Marcus et Quintus sunt filii ITIlii.
Nominativo · Genitivo Accusativo

Singolare Plurale · Singolare Plurale Singolare
_____ .
·
·
·
·
---------e-----
·
·
Esercizio 7
cantat 1. In prima capituli tertii sunt tres : liilia,

lam Marcus, Quintus.
iratus 2. liilia: "Uhii, uhii!" liilia - - -
persona 3. Quintus Aemiliam : "Mamma!"
plorat 4. Aemilia - - -
ridet 5. Aemilia parvam puellam . Aemilia est.
scaena 6. Marcus: "Hahahae!" Marcus - - -
CAPITOLO III ESERCIZI 5-7 •

••
••• venit 7. Aemilia filium - - - Marcus non rldet.
verberat 8. Qulntus laetus est et : "Lalla!"
•• videt
•
•• vocat
• Lectio secunda: 22-48
Esercizio 8
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è, per un motivo o per un altro, diver-
sa dalle altre: scopri l'intruso e sottolinealo.
Esempio: puer - puella - laetus - mater: l'intruso è laetus, perché è un aggettivo, men-
tre le altre tre parole son sostantivi.
1. pulsat - vocat - videt - interrogat

2. filium - numerum - puerorum - dominum
3. ancilla - scaena - oppida - littera
4. rldet - venit - respondet - videt
5. parvam - familiam - filiam - ancillam
6. lIberorum - servorum - filiorum - puerum
7. me - eum - iam - te
• 8. dominus - filius - probus - servus
9. videt - dormit - venit - audit
Esercizio 9
1. Cur Marcus Iratus est?
2. Marcum-ne verberat Aemilia?
3. Quem vocat Qulntus?

•
4. Quis vocat Iulium?
5. Venit-ne Iulius?
6. Cur iam non dormit Iulius?
• ESERCIZI 8-9 CAPITOLO III

••
~ 16 ~ Esercizio lO ••
D 'ognuna di queste parole o espressioni, scrivi il sinònimo (cioè la parola di signifi- •
cato pressappoco uguale: (= ') o il contrario t~ ').
••
•
mamma interrogat ~
et non probus ~
pulsat et pulsat plorat ~
Esercizio Il
Completa queste frasi coi pronomi personali appropriati, prendendoli dalla colonna di
sinistra.
eam (due volte) l. Iiilia plorat, quia Marcus pulsat.

eum 2. Iiilia Aemiliam vocat. Aemilia venit.Aemilia non Iiiliam, sed
me (due volte) QuIntum videt et interrogat: "Quis vocat?"
te (due volte) 3. QuIntus respondet: "Iiilia vocat."
4. Aemilia interrogat: "Ciir Iiilia vocat?"
5. Qulntus respondet: " vocat quia Marcus pul-
sat."
•
Esercizio 12
audit l. Iiilia plorat, et Aemilia eam _

ciir (due volte) 2. Mater venit et QuIntum ." Iiilia plorat?"
dormit 3. QuIntus : "Iiilia plorat quia Marcus eam "
eam 4. Aemilia: " Marcus puellam pulsat?"
improbus 5. QuIntus: "Marcus pulsat cantat."
interrogat 6. Aemilia Iiilium vocat. Iiilius eam non audit, venit.
neque 7. Aemilia: "Ciir pater non venit?"QuIntus: "Non venit quia
pulsat _ _ _!" QuIntus rIdet.
qUla 8. Aemilia puerum _
respondet
verberat
Esercizio 13
Ognuna delle otto frasi che seguono è la risposta a una delle domande che trovi più
sotto. Collega a una a una le domande e le risposte.
a. Iiilius Davum vocat. e. Davus et Medus sunt servI Aemiliae.

b. Iiilia Aemiliam vocat. f. Iiiliae pater est Iiilius.
c. Iiilium Aemilia vocat. g. Iiilius est pater QuIntI.
d. QuIntus Marcum pulsato h. Davus et Medus sunt servI IiiliI.

•
••
1. Qui sunt servi Iiilii? ~ 17 ~
•
• 2. Quis est pater Quinti?
3. Quis Aemiliam vocat?
4. Quem Iiilius vocat?
5. Cuius servi sunt Medus et Davus?
6. Quem Aemilia vocat?
7. Quis Marcum pulsat?
8. Cuius pater est Iiilius?
Esercizio 14
Sottolinea le proposizioni (o frasi) relative, quelle cioè che sono introdotte da una
forma del pronome relativo. Poi fai l'analisi del pronome relativo, specificando il genere di
esso (maschile o femminile) e se sia nominativo o accusativo, e indicando anche il suo ante-
cedente, ossia il termine (la parola) a cui esso si riferisce; infine traduci tutto in italiano.
• Esempi: Puella quae cantat est Iiilia;
quae, femm., nom. (soggetto della frase relativa quae cantat), riferito a puella;
= La fanciulla che canta è Giulia.
Marcus, quem mater verberat, plorat;
quem, masch., acc. (complemento oggetto della relativa), riferito a Marcus;
= Marco, che (sua) madre picchia, piange.
1. Puer qui Iiiliam pulsat improbus est.
•
2. Marcus puellam quae cantat pulsat.
3. Iiilius Marcum, quem Aemilia verberat, audit.
4. Puella quam Marcus pulsat est Iiilia.
5. Aemilia Marcum, qui puer improbus est, verberat.
• ESERCIZIO 14 CAPITOLO III

--_._--~--- --~
• 18 ~ Esercizio 15
Completa queste frasi colle forme appropriate del pronome relativo: devi scegliere tra
qUI, quae, quem e quam.
1. Mater, Marcum verberat, !rata est.

2. Iulia, Marcus pulsat, plorat.
3. Mater QUlntum, rldet, non verberat. •
4. Marcus, Iulius audit, lratus est.
5. Aemilia, lrata est, Marcum verberat.
6. Puella Aemiliam vocat est Iulia.
7. Nllus, f1uvius magnus est, est in Africa.
8. Iulius servum, non hlc est, vocat.
9. Creta, in Graecia est, lnsula magna est.
lO. Servus Iulius videt est Medus.
Il. Fllius Iulium vocat probus est.
12. Marcus, Iulius audit, puer probus non est.
Esercizio 16
Completa le domande inserendoci le forme appropriate del pronome interrogativo:
devi scegliere tra quis? (due volte), quid?, qUI?, quem? e cuius?
1. Marcum pulsat? QUlntus Marcum pulsat.

2. est Creta? Creta est lnsula. •
3. ancillae sunt Syra et Delia? Syra Delia-que sunt ancillae IuliL
4. sunt Marcus et QUlntus? Marcus et QUlntus sunt filil IuliL
5. Aemiliam videt? QUlntus Aemiliam videt.
6. mater verberat? Mater filium verberat.

•
•• Capitolo IV
•••
•• DOMINVS ET SERVI
•
• • Lectio prima: 1-43
Esercizio 1
Le parole sottolineate significano che qualcosa è di qualcuno: scrivi, sotto ognuna, di chi.
Esempio: Iulius: "In sacculo meo sunt centum nummI."
meus = 'di me (Giulio)'
Aemilia sacculum habet. Delia sacculum eius videt et dominam suam interrogat: "Quot
• nummI sunt in sacculo tuo, domina?"Aemilia pecuniam suam numerato Delia pecuniam eius
videt.
Esercizio 2
Le parole sottolineate sono vocativi, o imperativi o indicativi. Scrivile nella colonna
giusta.
Iulius et Aemilia et Medus adsunt.

Davus ceteri-que servI absunt.
Iulius: "Ubi est Davus, Mede? Davum voca!"
Medus Davum vocat: "Dave! VenI!"
Davus venit et interrogat: "Quid est, Mede?"
Iulius: "Tace, serve!"
VOCATIVI INDICATIVI IMPERATIVI

•
Esercizio 3
Scrivi i numerali cardinali in lettere.
(IV) et (V) sunt
(II) et (VIII) sunt
(II) et (V) sunt
(VI) et (IV) sunt
(VI) et (II) sunt
(VII) et (II) sunt
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO IV

-------
••
~ 20 ~ Esercizio 4 ••
Completa queste forme d'indicativo o d'imperativo, inserendoci le terminazioni man- ••
canti.
•••
Iulius: "Quis sacculum meum hab_?"
•
Medus: "Davus eum hab "
Iulius: "Davum voc_, Mede!"
Medus: "Davus me non aud "
Iulius: "Eum riirsus voc !"
Medus eum riirsus voc : "Dave, ven ! Dominus te voc !"
Davus: "Cur dominus me voc , Mede?"
Davus ven_ et dominum interrog_: "Cur Medus me voc_, domine?"
Iulius: "Tac_, Dave, et aud_! Servus probus tac_!"
Medus: "Quis pecuniam domini hab_?"
Iulius: "Num Medus sacculum meum hab_, Dave?"
Davus non respondet.
Iulius: "Respond_, serve! Servus probus respond_."
Esercizio 5
l. Iulius Dav vocat: "Dav !"

2. Dav_ venit et domin_ interrogat: "Quid est, domin_?" •
3. Iulius: "Ubi est Med_? Cur Medus non adest, serv_?"
4. Davus: "Medus abest quia pecuniam domin_ habet."
5. Iulius: "Quid? Medus est serv_ improb_!"
6. Iulius ancill vocat: "Deli !"
7. Delia domin non audit.
8. Iulius e riirsus vocat.
9. Aemilia ancill_ videt eam-que interrogat: "Vocat-ne te domin_, ancill_?"
lO. Delia: "Dominus m non vocat, domin_"
Esercizio 6
Completa queste frasi inserendovi le terminazioni, o le parole, mancanti, in modo tale
che le frasi d'ogni numero abbiano pressappoco lo stesso significato.
1. Iulius in sacculo suo pecuniam hab_.

= In sacculo Iuli_ pecuni_ est.
= In sacculo Iuli sunt.
2. In sacculo Medi: multi nummi sunt.
= In sacculo Medi: magnus numm est.
3. Syra abest.
= Syra non est.
= Syra non _
CAPITOLO IV ESERCIZI 4-6 •

~---~------~---- ~~-----
Esercizio 7
Di' a che coniugazione appartengono queste voci verbali (indicativi), poi traduci/e.
Esempio: habet: II; = '(egli) ha'.
1. vocat: 5. venit:
• 2. siimit: 6. discedit:
3. donnit: 7. ponit:
4. videt: 8. tacet:
Esercizio 8
Trasforma in imperativi gl 'indicativi dell 'esercizio 7.
1. _ 5. - - - - - - -
2. - - - - - - - 6. - - - - - - -
3. - - - - - - - 7. - - - - - - -
4. - - - - - - - 8. - - - - - - -
Esercizio 9
Completa queste frasi colle forme appropriate del pronome relativo: devi scegliere tra
quI, quae (due volte), quem, quam, quod.
1. Peciinia Medus habet non iam in sacculo IiiliI est.

• 2. Ubi est servus Iiilius vocat?
3. Iiilius Medum vocat; sed Medus, abest, non venit.
4. Iiilius numerat peciiniam, in mensa est.
5. Medus baculum, in mensa est, videt.
6. Aemilia puellam, cantat, non audit.
Esercizio lO
Completa la seconda frase d'ogni numero, inserendovi le terminazioni, o le parole,
mancanti, in modo tale ch 'essa abbia pressappoco lo stesso significato della prima frase.
1. Davus niillum verbum respondet. = Davus _

2. Iiilius: "Ecce nummus tuus, probe serve."
= Iiilius: "Vide: nummus tuus, serve."
3. Sacculus DavI vacuus est. = Davus in sacculo suo niill_ peciini _
• Lectio grammatica: 99-122
Esercizio Il
Scrivi i contrari di queste forme verbali.
siimit ++
----- venI ++
----- imperat
• ESERCIZI 7-11 CAPITOLO IV

••
~ 22 • Esercizio 12 •
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti: tieni presente che lefrasi ••
a devono essere affermazioni (indicativi), mentre le frasi b devon contenere degli ordini
••
(imperativi).
•
Esempio: a. Puella cantat.
b. "Cant~, puella!"
1. a. Marcus tac b. "Tac , Mare !"

2. a. Puer aud b. "Aud_, pu_!"
3. a. Davus sacculum in mensa pon_.
b. "Sacculum in mensa pon_, Dav_!"
4. a. Medus ven et baculum dominI sum •
b. "Ven , Med_, et baculum dominI sum_!"
5. a. Ancilla dominum suum salut et disced
b. "Dominum tuum salut , ancill_, et disced_!"
Esercizio 13
Scrivi le parole sottolineate nella colonna giusta; poi traduci le frasi.
l. Iulius filium suum vocat, neque QuIntus eum audit.
2. Iulius ancillam suam vocat: "Delia, venI!"
3. Ancilla eius venit et dominum suum interrogat: "Cur dominus me vocat?"
4. Iulius: "Discede, ancilla, Syram-que voca!"
5. Delia discedit et Syram vocat.
NOMINATIVI ACCUSATIVI INDICATIVI IMPERATIVI
CAPITOLO IV ESERCIZI 12-13 •

Capitolo V ~ 23 ~
VILLA ET HORTVS
• Lectio prima: 1-46
• Esercizio 1
Scrivi queste parole nella casella giusta. Bada che ci son quattro parole che devono
esser messe ognuna in due caselle diverse.
hortis - oppido - ancillae - hortos - ancilla - ancilla - atrium - fenestrarum - peristyli - ii -

villis - cubiculorum - id - nasum - eo - liliis - earum - ostia - rosas - eius
SINGOLARE PLURALE
Nominativo
Accusativo
•
Genitivo
··
----·---T
Ablativo
·
··
Esercizio 2
Metti nel caso richiesto, prima singolare e poi plurale, questi sostantivi.
· Singolare Plurale
• · - - - - - -
ostium Nom.
puer Acc.
villa Gen.
hortus Ab I.
nasus Nom.
fenestra Acc.
baculum Gen.
filia Ab I.
• ESERCIZI 1-2 CAPITOLO V

••
• 24 • Esercizio 3 •••
••
•
1. liilius in magn_ vill_ habitat cum Aemili_, Marc_, Quint_, liili_ et cum ••
mult serv et ancill
2. Marcus Quintus-que fili_ Aemili_ sunto
3. liilia sol_ in hort_ est. liilia sine puer_ in hort_ est. liilia mult_lili_ et
mult ros in horto videt.
4. liilius domin mult serv et mult ancill est: liilius mult serv et
mult ancill habet.
5. Aemilia cum liili_ in magn_ cubicul_ dormit; liberi in parv_ cubicul_ dor-
miunt.
6. Iiilius Marc_ Quint_-que, fili_ su_, et liili_, fili_ su_, amat.
Esercizio 4
Completa queste forme verbali, inserendovi le terminazioni mancanti. •
1. Aemilia tres liberos hab

2. Pater et mater et liberi in villa habit
3. liilius et Aemilia iinam filiam hab
4. Aemilia liilium am_. Liberi eius quoque eum am_.
5. Liberi liilium saliit . liilius liberos saliit
6. Parva puella plor_. Pueri non plor_, sed rid_.
7. Iiilius liberos suos voc_. Liberi eum non aud_ neque ven_.
Esercizio 5
Completa queste frasi, inserendoci le forme appropriate del pronome is ea id.
1. Iiilius servos vocat. liilium saliitant.

2. liilius interrogat: "Ubi est Medus? Ciir non adest?"
3. Ancillae dominam non vident. in cubiculo suo est. liilia cum est.
4. Aemilia in horto est et ancillas vocat, neque Aemiliam audiunt.
5. In atrio impluvium est; in aqua est.
6. Marcus et Quintus sunt pueri; pater est Iiilius.
7. liilius pulchrum hortum habet; in sunt multae rosae multa-que lilia.
8. Delia et Syra sunt ancillae; sacculi vacui sunt.
9. Servi in cubiculis dormiunt. sunt parva.
Esercizio 6
amat l. Aemilia, Marcus, Quintus liilia-que cum liilio in villa

cubiculum - - -. liilius Aemiliam et liberos suos - - -
foedus 2. Syra fèmina est: Syrae non est.
habitant 3. Iiilius, Aemilia et liberi non in villa habitant, sed cum
hortus ancillis et servis, qui in parvis dormiunt.
CAPITOLO V ESERCIZI 3-6 •

lilium 4. Iiilii in magno est. In horto sunt rosae
nasus _ _ _-que.
ostium 5. In villa sunt duo tantum - - -, sed multa cubicula.
pu1cher
solus
villa
• • Lectio secunda: 47-105
Esercizio 7
Sostituisci a questi sostantivi altrettante forme del pronome is ea id.
Esempio: Aemilia: ea.
filii dominorum f1uvius

baculo lilia
atria servos servi
ancillas dominis
lilium peristYli nasi
• servum ancillae
in villa atrii
aqua baculis verbum
Esercizio 8
Trasforma ognuna di queste voci d'indicativo, terza persona singolare, nelle forme
indicate qui sotto.
Indic., III perso plur. Imperativo singolare Imperativo plurale

1. venit
2. carpit
3. amat
4. discedit
5. ridet
6. cantat
7. agit
8. audit
• ESERCIZI 7-8 CAPITOLO V

••
~ 26 • • Lectio grammatica: 106-156 •••
Esercizio 9 ••
Cambia di numero queste voci verbali (dal singolare al plurale o il contrario),. poi
indicane la coniugazione (con un numero romano: I, II, 1110 IV).
Sing./plur. o plur./sing. Coniugo Sing./plur. o plur./sing. Coniugo

1. rIdet 6. dormiunt
2. ponit 7. agit
3. venit 8. discede
4. vocate 9. vide
5. tacent lO. delectat
Esercizio lO
Il nominativo, l'accusativo, il genitivo, l'ablativo si chiamano casi.
Scrivi nella tabella qui sotto il caso, il numero (sing. o plur.) e il genere (masch., lemm.
o neutro) delle parole sottolineate. •
Aemilia, quae iam riirsus sola est in peristylo, ancillas vocat: "Delia et Syra! Venlte!"Delia
et Syra ex atrio veniunt.Aemilia eas interrogat: "Sunt-ne lIberI in atrio?"Delia respondet:
"In atrio sunt."Aemilia: "Quid agunt Marcus et QUIntus?"
Delia: "PuerI aquam sumunt ex impluvio..."
Syra: " ...et rosas tuas in aqua ponunt."
Aemilia: "Rosae non sunt meae. Iuliae rosas in aqua ponunt."
Syra: "Cur Iiilia, puella proba, plorat?"
Aemilia: "Iulia plorat quia puert improbI sunt."
Aemilia Irata ex peristylo discedit.
CASO NUMERO GENERE

quae
sola
peristylo
ancillas
atrio
eas
llberI
Delia
quid
puerI
impluvio
rosas
aqua
meae
liiliae
puella
improbI
Irata
CAPITOLO V ESERCIZI 9-10 •

Capitolo VI
VIA LATINA
Esercizio 1
Completa queste frasi colle preposizioni appropriate, prendendole dalla colonna di
sinistra.
a / ab l. Dominus servis via est.

• ad 2. Syrus et Leander non lecHcam, sed eam
ante ambulant.
apud 3. Ursus et Davus lecHcam domino villam
Clfcum vehunt.
cum (tre volte) 4. Via Flaminia est Romam et Ariminum.
In 5. Villa Iulii Tusculum, sed procul Roma est.
inter 6. Fllii non Iulium sunt; IS llberis, sed
per quattuor servis in via est.
post 7. Romam est murus anHquus.
prope 8. Medus portam Capenam Romam intrat.
Slne
Esercizio 2
Completa queste frasi inserendovi le forme appropriate del pronome relativo (qui quae
• quod).
1. Vir ad villam suam it Iulius est.

2. Servi cum Iulio ad vlllam eunt sunt Syrus, Leander, Davus et Ursus.
3. Sacc1 Syrus et Leander portant magni sunt.
4. Vir servi ad vlllam vehunt est Ii1lìus.
5. Dominus servum, improbus est, baculo verberat.
6. Servus malus baculum dominus sumit timet.
7. Femina Iulius in via videt est ancilla ComeliL
8. Lectlca servi portant pulchra est.
•
Esercizio 3
Sottolinea, in queste frasi, i complementi di luogo, e specificane il tipo.
Esempi: Villa Iulii prope Tusculum est: complemento di stato in luogo;
Ii11ia cum rosis ex horto venit: compI. di moto da luogo; ecc.
Infine traduci le frasi.
1. Iulius cum servis ab oppido Tusculo venit.
2. Servi dominum suum ad villam vehunt.
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO VI

••
3. Aemilia in horto est.
••
4. MultI virI ex oppido veniunt.
5. Circum Romam magnus murus est.
6. Genua prope Romam non est.
7. ArIminum quoque procul a Roma est.
8. Medus per ostium intrat.

•
9. In lectIcIs dominI sunt, non servI.
Esercizio 4
Sottolinea una volta le forme verbali attive e due volte quelle passive.
1. ServI dominam, quae in horto ambulat, salutant et ab ea salutantur.

2. Iulia rosas carpit. Rosae a puerIs in aqua ponuntur.
3. Iulius lectIca ab oppido ad vIllam portatur: dominus in via non ambulat. ServI autem
ambulant in via: ab iIs Iulius vehitur.
4. Feminae pulchrIs verbIs delectantur.
5. ServI malI dominum timent. A Medo dominus timetur.
6. Comelius, quI equo Tusculum vehitur, Roma venit.
Esercizio 5
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni verbali appropriate, attive o passi-
ve secondo i casi.
1. DominI in via non ambul_, sed a servIs veh_. •

2. Pater et mater IIberos suos am et ab iIs am
3. Davus a Medo accus_, neque is Medum accus_.
4. PuerI Iulium, quI dorm_, voc_, neque ab eo aud_.
5. Aemilia rosas in aqua pon_, nam iIs delect_.
6. Iulius non equo, sed lectIca veh_: servI eum port_.
7. Iulius nummos rursus numer_ et in sacculo pon_.
Esercizio 6
Sottolinea gli ablativi; poi traduci le frasi.
1. Iulius servos ancillas-que vocat, neque ab iIs audItur.
2. Longa via servI fessI sunt.
CAPITOLaVI ESERCIZI 4-6 •

~--~--------~~--~~~
3. Feminae pulchrIs rosis II1iis-que delectantur.
4. Lydia verbis Medi delectatur, nam ab eo amatur.
5. Servos malos dominus baculo verberat; itaque baculum ab iis timetur.
6. Dominus lectica vehitur.
Esercizio 7
•
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti; poi traduci/e.
1. Medus Tuscul Romam it.
2. Comelius in equ_ est. Is equ_ vehitur.
3. Lydia, amica Medi, Rom_ habitat.
4. Comelius non Tuscul_, sed Rom_ venit.
5. Lectica cum domino a serv vehitur.
6. Romani vi_ Appi_ Capuam eunt.

•
7. Feminae ros_ II1i_-que delectantur.
8. Medus laetus cantat: "Non via longa est Rom_, ubi amic habitat me
pu1chr_!"
Esercizio 8
Trasforma queste frasi da attive in passive, o i/ contrario.
Esempi: Ancilla dominam salutat. > Domina ab ancilla salutatur.
• Servi a domino vocantur. > Dominus servos vocat.
a. Servi dominum lectica vehunt.

Iulia pueros non audit.
Dominus servos malos non timet.
b. Iiilius a liberis saliitatur.

Davus, servus probus, a Medo acciisatur.
Rosae a pueris in aqua ponuntur.
• ESERCIZI 7-8 CAPITOLO VI

c. Domina ancilHis vocat.
Servi probi dominum non timent.
Pecunia {ulii a Medo sumitur.
Dominus a servis vehitur.
Servi magnos saccos umeris portant.
Esempio: Iulia, quam Marcus pulsat, plorat. > Iulia, quae a Marco pulsatur, plorat.
d. Iulius, qui ab Aemilia amatur, laetus est.

•
Sacci quos Syrus et Leander portant magni sunt.
Baculum quod Iulius sumit in mensa est.
Servus quem Comelius in via videt est Medus.
Servus probus, qui a servo malo accusatur, non respondet.
CAPITOLO VI ESERCIZIO 8 •
Capitolo VII
PVELLA ET ROSA
• Esercizio 1
Sottolinea una volta i complementi di stato in luogo (quelli cioè che rispondono alla
domanda ubi?) e due volte i complementi di moto a luogo (domanda: quo?).
l. Iiilia in cubiculo est; Syra in cubiculum eius intrat.

2. Puella se in speculo videt; in oculIs eius sunt lacrimae.
3. Iiilius in via est cum servis suis. Quid inest in sacc1s eorum?
4. ServI saccos in villam portant.
5. Aemilia in horto est; iam filii eius in hortum veniunt.
Esercizio 2
Cambia il numero di queste voci verbali (da singolare a plurale o il contrario).
c1audit tene vertit

es vehe c1aude
• terge aperit exspectantur
eunt lacrima aperIte
Esercizio 3
Scrivi sotto le parole sottolineate le persone a cui si riferiscono.
Esempi: Aemilia Syram videt eam-que vocat.
Sira
1. Aemilia virum suum exspectat.
2. Iiilius se ad Aemiliam vertit eI-que rosam dat.
3. Marcus per ostium in vHlam intrat. Post eum veniunt duo servI. Davus post eos ostium
c1audit. Marcus ad eos it iIs-que mala dat.

•
4. Iiilia se in speculo videt et lacrimat. Iiilia: "Nasus meus pulcher non est!"
5. Syra, guae intrat, eam videt et lacrimas eius terget. Syra nasum suum, qlli foedus est,
non videt. Iam speculum siimit et se videt. Laeta non est.
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO VII

••
~ 32 ~ • Lectio tertia: 61-104 ••
•
•
Esercizio 4 •
Sottolinea una volta i dativi e due volte gli ablativi.
••
•
••
1. Leandro quoque malum da, pater! ••
2. Iiilius pueris pulchra pira dat. •
3. Servi duos saccos umeris portant.
4. In atrio niilla ancilla est.
5. Dominus servo probo iinum nummum dat.
6. Iiilius neque ancillis neque Iiiliae peciiniam dat.
7. Davus a Medo acciisatur.
8. Danuvius multis oppidis aquam dal.
9. Servi cum domino Tiisculo veniunt.
lO. Tiberis Romae aquam dal.
Il. Iiilius Davum ad se vocat ei-que iinum nummum dat.
12. Num Iiilius Medo peciiniam dat? Il1lius tantum servis probis peciiniam dat.
13. Iiilia Aemiliae quinque rosas dal. Quid Aemilia ei dat? Ei osculum dat.
14. Puella, cui Aemilia osculum dat, laeta est.
15. Ancillis quoque pira mala-que Iiilius dat.
Esercizio 5
Completa questefrasi, inserendovi le terminazioni, o le parole, mancanti: come vedrai,
si tratta sempre di forme di dativo.
l. Dominus Dav_, serv_ su_, malum dat.

2. Non solum liber_, sed etiam ancill_ et serv_ suis mala et pira dominus dat.
3. Tiberis Rom_ aquam dat; Rhenus et Danuvius mult_ oppid_ aquam dant.
4. Aemilia Deliam, ancillam suam, vocat et rosas dat.
5. Domini ancillas servos-que vocant et mala dant.
Esercizio 6
Completa queste frasi colle terminazioni, o le parole, appropriate. Quand'è aggiunto
tra parentesi un pronome, ne devi inserire la forma ch 'è richiesta dal senso della frase.
1. Marcus est filius Il1li . Iiilius (is) malum dal.

2. Iiilia ad Iiili currit. Iiilia: " (hic) rosa est tu_, pater! Nonne pulch_
est?" Pater respondet: "Tam pulch_ quam nasus tuus!"
3. Servus in vIlI intral.
4. (hic) baculum, (qui) in mensa est, a servIs mal_ non ama_,
nam dominus serv improb_ bacul_ verberal.
5. liilia vertil. Syra lacrimas (is) videl.
CAPITOLO VII ESERCIZI 4-6 •

Esercizio 7
Completa, in ogni numero, la seconda parte, inserendovi le parole che mancano.
1. Iulius ad vIllam advenit. ServI eius quoque _

2. "Tace, serve improbe, et pare!" " , servI improbI, et !"
3. "Quid inest in sacco, pater?" Pater: "In sacco pira!"
4. Iulia fenestram aperit. ServI quoque fenestras _
• 5. Marcus currit in hortum. Iam et QuIntus et Marcus in hortum _
6. Ancilla se vertit et exit. Ancillae
-----------------
7. Servus bonus, quem Iulius non accusat, laetus exit.
ServI bonI,
------------
Esercizio 8
Traduci queste frasi (a); poi (b) di' il caso, il numero e il genere delle parole sottoli-
neate.
1. Aemilia, cui Iulius osculum dat, laeta est.

a.
----------------------------
b. cui: ; laeta: _
• 2. Iulius servIs improbIs pecuniam non dat, sed eos baculo verberat.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. servIs: ; baculo: - - - - - - - - - - - -
3. Comelius via Appia pu1chro equo vehitur.
a. _
b. via Appia: ; equo: _
4. Lydia, quae Romae habitat, ab amIco suo salutatur.
a.
----------------------------
b. Romae (!): ; amICO: - - - - - - - - - - - -
5. Sacculus quem Iulius habet plenus est nummorum.
a. _
b. quem: ; nummorum: _
• 6. Comelius equo Roma Tusculum vehitur.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. Roma: ; Tusculum: - - - - - - - - - - - -
7. Ancillae cum Iulia, puella proba, in vIllam intrant.
a.
----------------------------
b. Iulia: ; puella: _
8. Syra laeta in cubiculum intrat, sed Irata exit.
a.
----------------------------
b. cubiculum: ; Irata: - - - - - - - - - - - -
• ESERCIZI 7-8 CAPITOLO VII

••
Capitolo VIII •
••
•
TABERNA ROMANA •
•
Esercizio 1
anulus 1. Qui omamenta vendit est.

collum 2. In Albini sunt pulchra omamenta.
digitus 3. cum margaritis Lydiae omat, sed amica Medi
gemma nullum anulum habet.
linea 4. Iam Lydiae pulchro anulo omatur.
omamentum 5. Iulius, qui est, Aemiliae multa omamenta emit.
pecuniosus 6. In hoc anulo est pulchra.
tabema 7. cum gemma est pulchrum, quod digitum
tabemarius Lydiae omat.
Esercizio 2
1. Qui tabemarius est Albinus?

2. Quod omamentum collum Lydiae omat?
3. Quae omamenta Aemilia habet?
4. Qui viri omamenta emunt?
5. Quae fèminae multa omamenta accipiunt? _
Esercizio 3
Completa questefrasi colle voci verbali appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
abit, abeunt 1. Albinus omamenta ' alii tabemarii rosas lilia-que

accipit, accipiunt
aspicit, aspiciunt 2. Qui pecuniosi sunt, omamenta multa ; qui nullam
consistit, consistunt pecuniam habet, omamenta non _
emit, emunt 3. Multae fèminae ante tabemam Albini - - - et omamenta
omat,omant elUS ; Lydia quoque hic et omamenta Albini
vendit, vendunt
4. Qui nullam aut parvam pecuniam habent non intrant, sed rur-
sus .Lydia cum anulo a tabema - - -
5. Aemilia a viro suo lineam margaritarum . Linea col-
lum eius .Multae fèminae a viris suis 6mamenta
--- . Omamenta colla earum - - -
CAPITOLO VIII ESERCIZI 1-3 •

•
•
• • Lectio secunda: 36-82 ~ 35 ~
•
•
••
Esercizio 4
•
• Completa queste frasi, inserendovi la particella interrogativa appropriata: num o
•
• nonne, secondo il senso.
••
• 1. liilius: "Ubi est liilia, filia mea? in vIlla est?"
•
•• 2. liilia: " nasus tuus foedus est, Syra?"
•• 3. Britannia f1uvius est? est Insula?
•• 4. liilius Aemiliam lIberos-que amat?
• 5. Lydia: " pu1cher est anulus meus?"
•
Esercizio 5
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni verbali mancanti.
1. Albinus clam_: "Aspic_ haec ornamenta, reminae!"

2. Feminae quae in via ambul_ consist_ et ornamenta eius aspic_. Paucae intr_
et ornamenta em
3. Lydia cum Medo ad tabernam adit. Lydia Medus-que in tabernam intr_.
4. Medus: "Ostend anulum, AlbIne."
5. AlbInus multos anulos gemmatos siim_.
6. Albinus Medo et Lydiae anulos suos ostend_. Albinus: "Nonne probi sunt anull
-?"
melo
7. Medus: "Quot nummIs const_ hl anulI? Conven_-ne ad digitum amIcae meae?"
• 8. Lydia: "Em_ hunc anulum, Mede!" Lydia iam oculos lacrimarum plenos hab_.
9. Medus sacculum suum siim et tabernario multos sestertios d
lO. Medus: "Accip_ hunc anulum ab amIco tuo, qUI te am_!"
11. Lydia laeta ei osculum d_o
12. Lydia et Medus ex taberna ex_ et ad alium tabernarium, qUI mala et pira vend_,
ad
Esercizio 6
Metti le voci verbali delle colonne B in una forma corrispondente a quella delle voci
verbali delle colonne A.
Esempio: A: ponunt (indie., III perso plur.); B: rident.
A. videte B. accip_ A. veni B. aspic_

amant em cantat terg_
•
rIde consist ambulant curr
audIte tim veniunt tim
dormI d aspiciunt vend
aperiunt claud tenent acclp_
• ESERCIZI 4-6 CAPITOLO VIII

••
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti. •
•••
1. Anull gemmati sunt omament_ pulchr_. ••
2. Feminae omament_ pulchr_ delectantur. •
3. Lydia, quae a Med_ amatur, ad tabem_Albini cum amic_ adit.
4. Medus amic_ su_ anulum gemmatum magn_ preti_ emit.
5. Medus et Lydia a tabem_ abeunt.
6. Feminae a vir_ su_ multa omamenta accipiunt.
7. Lydia, quae Rom_ habitat, amic_ su_ vi_ monstrat.
8. Cuius est haec tabema? Est Albin_, tabemari_ Roman_.
9. Femina quae omamenta accipit laet_ mult_ oscul_ dat vir_ su_o
Esercizio 8
Aggiungi anche le terminazioni mancanti delle forme di hic e di alius.
clamat 1. Albinus : "Or-na-men-ta! E-mi-te omamenta!"

convenit 2. Lydia: "Consiste, Mede! Aspice h_ tabemam, h_ anulum!"
ostendit 3. Lydia: "O, pulchra sunt h_ omamenta, h_ margari-
quam tae et gemmae, h_ anull!"
tantus 4. Albinus Lydiae Medo-que ali_ omamenta _
5. Medus: "O stende ali_ omamentum, Albine! gemma
ad tam parvum anulum non !"
Esercizio 9
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è, per un motivo o per un altro, diver- •
1. libris - satis - malls - quibus

2. veni - abi - illi - dormi
3. ancilla - hac - illa - pira
4. audiunt - aperiunt - ponunt - dormiunt
5. ancilla - illa - puella - lectica
6. ride - accipe - vide - pare
7. agit - sumit - abit - ostendit
Esercizio lO
Cambia il numero delle parole dell 'esercizio 9 (da singolare in plurale, o il contrario).
Quali parole non si possono cambiar di numero?
Attenzione: per una parola del numero l esistono ben tre possibilità!
l. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. _
3. _
CAPITOLO VIII ~----~.

ESERCIZI 7-10 •
--------------~~-~~~~-
••
••• 4. ~ 37 ~
•• 5.
• 6.
••
••
7.
Esercizio Il
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni, o le parole, mancanti: si tratta di
diverse forme degl 'interrogativi quis? quid? e quI? quae? quod?, del relativo (qui quae
quod) e di is ea id.
1. Qu_ Tiisculo Romam it? Medus Tiisculo Romam it. Qu_ servus est Medus?
Improbus servus est. Medus, qu_ Romam it, peciiniam domini habet.
2. A qu_ servo saccus cum maHs portatur? Servus a qu_ saccus portatur est Syrus.
Ab servo saccus portatur.
3. ancilHs dominus pira dat? Iiilius ancillis pira dat qu_ mala quo-
que dat: ancillae sunt Delia et Syra.
4. Femina Medus amicus est Romae habitat. remina est Lydia. Medus
- - - amicus est.
5. A servIs Aemilia saliitatur? Servi a domina salutatur sunt Ursus et
Davus. Ab servIs Aemilia saliitatur.
• 6. Qu_ ornamento collum Lydiae ornatur? Ornamentum collum eius ornatur
est Hnea margarItarum. ornamento Lydia ornatur.
Esercizio 12
Completa questefrasi colle terminazioni mancanti delle forme dei dimostrativi hic e ille.
1. Syra in h _ cubiculum intrat, Delia in ill_.

2. AlbInus: "H_ anuli pretium tantum est quantum pretium ill_ anulI."
3. Non in ill cubiculIs, sed in h _ cubiculis servI dormiunt.
4. Iiilius h servorum et h ancillarum dominus est.
5. 111_ autem ancillarum ill_-que servorum dominus est Cornelius.
• Esercizio 13
Completa la seconda parte d'ogni numero inserendovi le terminazioni, o le parole, man-
canti, in modo tale che, in ogni numero, le frasi abbiano pressappoco lo stesso significato.
1. Hic vir peciiniosus est. = Hic vir habet.

2. AlbInus Lydiae et Medo anulum cum gemma ostendit. = AlbInus Lydiae et Medo anu-
lum ostendit.
3. Pretium huius anuli est centum sestertiI. = Hic anulus centum - - -
4. AlbInus Medo anulum vendit. = Medus AlbIn anulum - - -
5. Medus Lydiae anulum dat. = Lydia Med anulum - - -
6. Ab alio tabernario reminae rosas et IIlia emunt. = Ali tabernari remin rosas
et IIlia - - -
7. Quot nummIs constat hic anulus? = Qu est h anul ?
• ESERCIZI 11-13 CAPITOLO VIII

•
••
~ 38 ~ Esercizio 14 •
Traduci questefrasi (a); poi (h) di' il caso, il numero e il genere delle parole ."iotto/ineate. •
•
•
•
•••
1. Medus anulum nonaginta sestertiis emit.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. sestertiis: - - - - - - - - - -
2. Cuius est haec linea cum margaritis?
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. cuius: - - - - - - - - - -
3. Aemilia a viro suo multa omamenta accipit.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. viro: - - - - - - - - - -
4. Sacci qui a servis portantur pIeni sunt pirorum et malorum.
a. _
b. servis: ; pirorum, malorum: _
5. Linea margaritarum est pulchrum omamentum.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. margaritarum: _
6. Lydia amico suo osculum dat.
a. _
b. amico suo: - - - - - - - - - -
7. Feminae gemmis margaritis-que omantur.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
b. gemmis, margarItis: _
8. Anulus ad digitum quartum non convenit.
a. _
b. digitum quartum: _
9. Lydia anulum pulchrum laeta accipit.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. laeta: - - - - - - - - - -
lO. Ab Albino, tabemario Romano, Medus anulum emit.
a. _
b. tabemario Romano: - - - - - - - - - -
Il. Hae gemmae non tantae sunt quantae illae.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. quantae: ; illae: _
12. Multi viri Tiisculo Romam eunt et Romae omamenta emunt.
a. _
b. Tiisculo: - - - - - - - - - ; Romam: Romae:
13. Medus et Lydia per ostium in cubiculum intrant.

a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. ostium: ; cubiculum: - - - - - - - - - -
14. Medus non via Latina ad villam liilii it, sed cum Lydia Romae ambulat.
a. _
b. via Latina: ; Lydia: _
CAPITOLO VIII ESERCIZIO 14 •

Capitolo IX
PASTOR ET OVES
Esercizio 1
• Indica (con un numero romano: I, II, III) la declinazione a cui appartengono questi
sostantivi.
poculum, poculi leo, leonis

porta, portae modus, modi
laus, laudis liber, libri
ager, agri lex, legis
salus, salutis pugna,pugnae
responsum, responsi rivus, rivi
Esercizio 2
Fai l'analisi di questi sostantivi, indicandone il caso, il numero e il genere.
Caso Numero Genere Caso Numero Genere

cani montem - - - -
colle canes
• pastori lupum
colla collium - - - -
valle
arbores (!) villis
campi nubes
canibus
oVlum
pane lupe
Esercizio 3
Sottolinea l'aggettivo, o gli aggettivi, che sono (o possono essere) correttamente con-
• cordati col sostantivo della colonna di sinistra.
arbore magni, magno, magna, magne

pastorum bonum, bonorum, bonos, bonus
collibus parvos, parvi, parvas, parvis
montis magnis, magno, magni, magnae
canlS meis, meus, mei, meorum
ovem niger, nigrum, nigram, nigrarum
vallis pulcher, pulchris, pulchra, pulchrae
solis magnis, magna, magnus, magni
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO IX

••
•
••
canls 1. cum cane et centum ovibus in campo est. ••
cibus 2. Una est nigra, ceterae sunt albae. •
nlger 3. quI cum pastore ovibus-que in campo est est. •
OVIS 4. Canis est panis, quem a pastore accipit.
pastor 5. liicet, sed arbore est - - -
sol 6. Ubi est sol? Est terram.
sub
supra
umbra
Esercizio 5
Completa queste frasi colle forme verbali appropriate, prendendole dalla colonna di
sinistra.
Bada che i verbi sono elencati, a sinistra, nella sola forma della terza singolare, sic-
ché vanno a volte modificati.
abit (due volte) 1. Supra campum sol _

bibit 2. Pastor in umbra arboris ; multae oves quoque illIc
diicit (due volte)
est (due volte) 3. Canis panem , oves autem herbam _
iacet (due volte) 4. Ovis nigra a ceterIs ovibus et silvam _
liicet 5. Pastor et canis quoque ab ovibus et silvam _
petit (due volte) 6. Canis pastorem per silvam . Pastor et canis oves per
campos _
7. Oves aquam e rIvo _
Esercizio 6
1. Pastor bon ab ovibus su non discedit.

2. Oves pastorem bon_ amant.
3. Iiilius est dominus pastoris bon_.
4. Parv_ oves a pastore bon_ non discedunt.
5. Pastores bon ab ovibus su non discedunt.
6. Iiilius mult_ pastores habet et mult_ oves.
Esercizio 7
1. Coll_ sunt mont_ parv_. Inter coll_ vall_ parv_ sunt.

2. Pastor ov_ diicit, pastor_ diicit canis.
3. UlIc ov_ fess_ cum can_ et pastor_ in umbra iacent.
4. Sub magn_ arbor_ sol non liicet.
CAPITOLO IX ESERCIZI 4-7 •

5. Pastor et oves in umbra magn_ arbor_ dormiunt. ~ 41 ~
6. Magn_ arbor pastor_ fess_ et ov_ eius umbram dato
7. In Italia est magnus numerus pastor_ et ov_. = In Italia mult_ pastor_
mult_-que ov_ sunto
Esercizio 8
Cambia la diàtesi di queste frasi: ossia trasforma le frasi attive in passive e quelle pas-
sive in attive.
•
1. Medus multos pastores in campis videt.
2. Canis pastorem in silva ducit.
3. Oves a pastore amantur.
4. Pastor lupos non videt.
5. Canis ab ovibus non timetur.
6. Undecentum oves a pastore numerantur.
7. Iulius pastores salutato
8. Canis ovem nigram quaerit.
9. Pastor oves albas et ovem nigram ad arborem ducit.
• • Lectio secunda: 39-86
Esercizio 9
1. Parv_ ov_ sine timor_ inter arbor_ errato Pastor ov_ vocat, neque ov_
pastor_ audit.
2. Pastor est dominus mult_ ov_: est dominus ov_ nigr_, qu_ ante ceter_
amat, et undecentum ov_ alb
3. Ab ov_ canis pastor_ non timetur; can_ a lup_, qui per magnam silv_
errat, timetur, nam canis lup_ sine timor_ dent_ petit.
4. Sollucet; null_ nub ante sol sunto Sub illis arbor_ tantum umbra est.
5. Pastor et canis vestigia ov_ in silva quaer_, ea-que reperi_.
6, Dum pastor et canis eius accurr_, lupus ov_ relinqu_ et montes pet_,
7, Pauc_ ov_ procul a ceter_ ov_ absunt; neque pastor_ relinqu_, quia ab
eo ama_ et ab eo cibum accip_.
• 8, Oves a pastor_ numera_: numerus e _ centum non est!
••
••
•
••
· • • ESERCIZI 8-9
.~~------ ----
CAPITOLO IX
•
•
,
Esercizio lO ••
••
abit 1. pastor dormit, ovis nigra a ceteris ovibus _
••
accurrit 2. Canis ovem quaerit, neque eam _ •••
balat 3. Ecce vestigium ovis: ovis non procul abest. ••
clamor 4. Pastor clamat; eius a cane audiuntur.
dum 5. Parva ovis sine inter arbores - - - •••
errat 6. Ecce canis et lupum petit.
Ipse 7. Canis , lupus , OVIS _
latrat
reperit
timor
ululat
Esercizio Il
Sinònimi. Trasforma queste frasi in altre di senso pressappoco uguale, sostituendo abit
ab ... con relinquit, adit ad... con petit, o il contrario (o le rispettive terze plurali).
Esempio: Pastor ab ovibus albis abit et silvam petit.
= Pastor oves albas relinquit et ad silvam adit.
1. Iiilia Aemiliam et pueros relinquit.
2. Lupus ovem parvam petit.
3. Lupi ad montes adeunt.
4. Canis a pastore ovibus-que non abit.
5. Ovis nigra ad silvam adit.
CAPITOLO IX ESERCIZI 10-11 •

Capitolo X
BESTIAE ET HOMINES
• Lectio prIma: 1-34
••
• Esercizio 1
• Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
•
• Tutti i sostantivi, tranne aer, ricorrono due volte: una volta nel singolare e una nel plu-
•
•• rale.
•
•
• aer 1. Asinus est - - -, AlbInus est - - -. EquI et asinI sunt
• ala _ _ _,non _
aquila 2. Leo est (= bestia fera); lupI et aquilae quoque sunt
aVIS
bestia 3. est bestia quae volat; est bestia quae natat. In
cum aere volant ; in aqua natant _
deus 4. Mercurius non homo, sed Romanus est; RomanI multos
fera - - - habent.
homo 5. Cum homo ambulat, non unus , sed duo
mercator moventur.
pes 6. Non una , sed duae moventur, aquila
plSCIS volat.
quod 7. est magna avis fera. a pastoribus timentur ut
lupI leones-que.
8. Qui emit et vendit, est. In viis Romae sunt multi
- - - multI homines illIc ambulant.
• 9. per fenestram in cubiculum puerorum intrat.
Esercizio 2
1. baculo - petaso - domino - homo

2. imperium - ovium - vestIgium - pretium
3. avis - panis - nuntiIs - pedis
4. canI - leoni - anull - pedI
5. facit - adit - capit - aspicit
6. sunt - est - es - esse
7. pone - discede - pane - curre
•
Esercizio 3
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni verbali mancanti.
1. Piscis qUI nat_ caudam mov_.

2. Cum aquilae supra oves vol_, alae earum mov_.
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO X

••
3. Niillus homo vol_ potest.
•••
4. Qui ambulat vestigia in terra fac_. Asini qui currunt multa vestigia fac_.
•
5. liilia nat_ non potest, quod nimis parva est. Marcus Qulntus-que in rivo post vIllam ••
nat_: il iam nat_ po_.
Esercizio 4
Completa le domande, inserendovi le parole, o le particelle, interrogative appropriate.
1. - - - bestiae ferae edunt? Alias bestias.

2. ovis alias bestias est? Non eas est!
3. leones ab hominibus timentur? Quod sunt ferae.
4. bestiae in aqua natant? Pisces.
5. pedes equus habet? Quattuor.
6. Possunt homines natare? AliI natare possunt, aliI non possunt.
7. est Mercurius? Est deus Romanus.
8. deus est Mercurius? Est deus mercatorum.
Esercizio 5
anIma 1. Tiberis est parvum; Rhenus et Danuvius - - -

animaI (due volte) magna sunt.
fliimen (due volte) 2. QUI animam diicit, est. Non solum bestiae, sed etiam
mortuus homines sunt - - -
necesse 3. SpIrare animalibus est. QUI non splrat, est.
nemo 4. Aer qUI in pulmones diicitur est. sine anima
nldus (due volte) vIvere potest.
ovum (due volte) 5. In hac arbore est parvus In quo tantum iinum
pullus (due volte) - - - inest, sed niillus - - -
6. In silva autem sunt multI , in quibus aut aut
- - - Insunt.
Esercizio 6
Fai l'analisi di queste voci verbali nel modo indicato; nelle ultime due caselle scrivi
poi gl 'infiniti rispettivamente attivo e (se non c'è '- ') passivo.
.. ..
: Modo ~ Perso e num. ~ Coniugo ~ Inf. attivo Inf. passivo
.
...................
:
.
.: ...................•. ..•......•.••••.••.....: .
.. .. . ~ ~
cantat ~
•
indico ~ III perso sing. ~
-________________ _ ... _e
I ~
• _~,
cantare
~_~ __ ... ,_
~
...
cantari
._.,__ ~ _
venI
·· · ..
. .· .
·.
a. __'________ _ • __. ----....a..- ...__ _ _
..
~
-------
pulsant · ·
videt
-
··
---------------------.- -----"-- - - - ~ ..
· ----- ··
....._- ··
------------ - ..
·· :
__ ._~--
- -- .. _ --------
··
··
..
-
siimunt
· ------.· - --+-------------- -------.-------_ .. _-
CAPITOLO X ---- ------_._._--_ ..

ESERCIZI 4-6 •
••
••• audiunt ··· .. • O O
···
• O
. · ..
• O
------~-_ .... - _._~~-_ .. ~ • O
-----------
•• voca
- _ • ---_o.,... --~-----..---.~._------ · . ..
• ag~ . . • O
••• -----.0- ·
•
•
.
O
O
.---___.____---------
•
•
·
- - - - - - - - - - .- . - - · - - - < o t - - .-~---________._
respondete: : O •
•• ---.---------------- -----------
O
....
--~-~---~---~._-
. _ - - .. __ .. _ - - - -
O
vehit
• ·: .:
O •
....
..-..-------
.
O •
•• ~--------...---._------
·.
-------.0.----- - ---_ _ - - _
.. • ------~----- ---
••
capit
·· ·· _ - - _ ..
claudite
---... .
...
......--- . _ - . - _..•. _- --------.--------
•• ·· .
.. .
_ _--_._-_._------.-.------- ._----------------.--------.- ------.-
..
~ - - - - . - - - - - - .. _.. ----
•
••
terge ·. - - - - - - - - - . - - - - - - - - - - - - - . . - - - - - . --------.-----.
• aperit .· ...
•
•
•
•
.
- - - . - - - - - - - . - - - - - - - - - - - . . - - - - - - .. - - - - - - - - - - - - - .. - - - - - - - - - - _ . _ - - - - -
O
O
movete
·: .------_ __
- -.-------- -- . ... .. _
: :
_ - - - - . - - - - - - - - - - - ..
- - ._-~----~-_.
pa!i_-----l-- .--------L-------
t
~ -- ~ ~
Esercizio 7
Completa queste forme verbali, inserendovi le terminazioni mancanti.
l. Pisces non in terra, sed in aqua viv_, nam sub aqua pisces spir_ po_.
2. Homo autem in terra viv__, neque sub aqua animam duc_ po_.
3. Oves non ova, sed pullos vivos par__, sed piscis multa ova par_ ut avis.
4. Qui ornamenta vend__, magnam pecuniam fac__ po_.
5. Ostium a cane neque aper_ neque c1aud_ po_, sed pueri id aper_ et c1aud_
po_.
•
Esercizio 8
Cambia di numero questi sostantivi, lasciando invariato il caso (a volte c'è più d'una
possibilità).
villae nubis
digiti libri
pulmo dentibus
anuH mare
OVIS colli (= ?)
• montis homo
animalis speculi
• Lectio tertia: 74-131
Esercizio 9
ascendere 1. Iulia canit; eius pulchra est. Multi pueri quoque

cadere _ _ _ pulchras habent.
crassus 2. Quintus in arborem - - -, sed puer nimis - - - - est;
•• enim - - - - ad terram cadit!
•
••
· •• • ESERCIZI 7-9
--_._------
CAPITOLO X
••
ergo 3. Marcus QuIntum ad terram videt. ••
lectus (due volte) 4. QuIntI vacuus non est: puer - - - - in eD iacet.
•
•
vox (due volte) 5. In cubiculD puerorum sunt duo _ •
••
Esercizio lO
••
Fai l'analisi di questi sostantivi, indicandone il caso (nom., ace., gen., dat., abl.), il ••
numero (sing., plur.) e il genere (masch., femm., n.). Naturalmente, ci possono essere più •
•
possibilità.
animalI mare
animalium mari
animalis mana
arboris monti
aVIS ove
canes ovI
canIS pane
dentem pastores
fliimen pastorum
fliimina valles
Esercizio Il
Completa queste forme verbali, inserendovi le terminazioni mancanti.
l. Quis in hanc arborem ascend__ aud_ aut v_?

2. QuIntus in eam ascend_: is enim perterritus non est.
3. NIdI ab avibus sub foliIs occult_, quod aquilae ova aut pullos cap_ vol_. •
4. Ramus tenuis QuIntum, puerum crassum, sustin__ non potest. RamI tantum nIdos
avium sustin__, non pueros crassos.
5. Pater filium vIvum es videt.
Esercizio 12
Fai l'analisi delle parole sottolineate, specificandone il caso, il numero e il genere.
l. Pila liidere puerI volunt.

pila: ; puerI: _
2. Nemo pisces numerare potest.
pisces: _
3. Pastor ovem nigram balare audit.
ovem nIgram: _
4. Marcus pullos mortuos esse videt.
mortuos: - - - - - - -
5. Perterritus ad vIllam currit et magna voce clamat: "Pater, venI!"
perterritus: ; magna voce: _
6. Delia Qulntum a matre sustinerI videt.
Qulntum: ; matre: _
CAPITOLO X ESERCIZI 10-12 •

Capitolo XI
CORPVS HVMANVM
Esercizio 1
•• Fai l'analisi di questi sostantivi, specificandone il caso, il numero e il genere.
•
••
pocula corporibus
•• ventrem sangulnem
•• criis capite
capillus colori
ora medice
manus pectorI
Esercizio 2
Unisci questi sostantivi e aggettivi, mettendoli nel caso e numero indicati.
• 1. corpus, humanus: abi. sing.

2. lingua, ruber: gen. sing.
3. membrum, sanus: dat. plur.
4. dens, albus: acc. plur.
5. auris, aeger: nom. sing.
Esercizio 3
bene 1. In ore, quod inter est, dentes et Insunt.

cor 2. Non lingua, sed etiam labra sunt ut rosae.
lecur 3. QUI aures bonas habet audit. QUI aures malas habet
labrum - - - audit.
• lingua 4. Sub collo est , in quo et pulmones sunt.
male 5. Infra pulmones sunt alia , in quo cibus est, et
modo
pectus
ruber
venter
Vlscera
Esercizio 4
Completa queste frasi, inserendoci le terminazioni mancanti.
••
•• 1. Medicus puer_ linguam rubram hab_ videt.
• 2. Quintus medico dicit 'ped_ et caput dol_.'
••
· ••
--
• ESERCIZI 1-4 ------------_. -- ~~~~
CAPITOLO XI
3. Aemilia QuInt_ a Iiili_ port_ videt.
4. Aemilia QuInt_ oculos c1aud_ iubet.
5. Medicus: "Dorm QuInto necesse est."
6. Medicus e _ spIr_ audit.
7. Syra Marcum puls_ non aud_ (= timet).
8. Pastor 'iindecentum ov alb es ' dicit.
Esercizio 5
Traduci le frasi dell'esercizio 4.
1. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. _
3. _
4. _ •
5. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
6. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7. _
8. _
Esercizio 6
l. Puer plor_. Iiilius puer_ plor_ audit.

2. Medicus: "Den_ QuintI aeg_ est."Medicus 'den_ puerI aeg_ es_' dicit.
3. ServI c1am et rId . Aemilia serv c1am et rId audit.
4. Medic a servo arcess . Iiilius medic a servo arcess iubet.
5. Iiilius: "CUIT_, serve!"Dominus serv_ CUIT_ iubet.
6. Ped_ QuintI aeg_ sunt. Medicus ped_ puerI aeg_ es_ videt.
7. Oculi a QuInto aper_. Iiilius ocul_ a Quinto aper_ videt.
• Lectio tertia et grammatica: 92-1 79
Esercizio 7
1. Puer perteITit_ in vill_ CUIT_ et Iiili_ dic_: "Ven_, pater! Quintus est
mo rtu l"
.
2. Iiilius Syr_ serv_ Tiiscul_ 1_ et medic_ arcess_ iubet.
3. Medicus venit, et ven_ pueri cult_ aper_.
4. Medicus stultus est: is puer_ aeg_ san_ non po_!
CAPITOLO XI ESERCIZI 5-7 • •

•
Esercizio 8
Unisci le due espressioni in una frase sola.
Esempio: Aemilia venit. Iulius videt. .. > Iulius Aemiliam venIre videt.
1. Servus abit. Iulius iubet. ..
• 2. QuIntus mortuus est. Syra putat...
3. QuIntus spIrat. Medicus audit. ..
4. Medicus adest. Iulius videt. ..
5. Sanguis fluit. QuIntus sentit. ..
6. Vena a medico aperItur. Syra videt. ..
7. Inter dentes albos unus dens niger est. Medicus dIcit. ..
8. QuIntus os aperit. Medicus iubet. ..
9. Medicus stultus est. Aemilia putat...
• lO. QUIntus pede aegrotat. Medicus videt...
Esercizio 9
Sostituisci quod + l'indicativo con una proposizione infinitiva (accusativo coll 'infini-
to), o il contrario.
1. Marcus gaudet quod QuIntus mortuus non est.
2. QuIntus medicum venIre non gaudet.
3. Aemilia gaudet quod filius dormit.

•
4. Pueri gaudent quod sollucet neque nubes in caelo videntur.
5. Lydia anulum a Medo emI gaudet.
Esercizio lO
Traduci queste frasi (a), poi (b) fai l'analisi delle parole sottolineate, indicandone
• caso, numero e genere.
••
•
•• 1. QUIntus aeger in lecto iacet.
•• a.
- - - - - - - - - - -__- - - - - - - - - - - - - - - - - -
• b. aeger:
••
•• • ESERCIZI 8-10 CAPITOLO XI
•
••
2. Syra ei pòculum aquae dat. Puer pòculum aquae plenum bibit.
a. _
•••
•
b. ei: ; aquae: _ ••
3. Servus equò Tusculum it medicum-que arcessit. •
a.
••
------------------------------ ••
b. equò: ; Tusculum: _
medicum: - - - - - - - - ••
4. Medicus cum servò revenit et puerum aegrum esse videt. •
•
a.
------------------------------
b. servò: ;aegrum: ___
5. Medicus cultrum ad bracchium pueri appònit.
a. _
b. bracchium:
----------
6. Medicus, qui stultus est, puerum sanum facere nòn potest.
a.
------------------------------
b. qui: ; stultus: ; puerum: _
sanum: - - - - - -
7. Syra perterrita venam a medicò aperiri videt. Iam Quintus bracchiò quoque aegròtat!
a. _
b. perterrita: ; medicò: _
bracchiò: - - - - - - - -
8. Mater sanguinem de bracchiò deterget.
a.
------------------------------
b. bracchiò:
---------
CAPITOLO XI ESERCIZIO lO •
•
••
Capitolo XII
••
••• MILES ROMANVS
•
•• • Lectio prima: 1-35
•
•
•• Esercizio 1
•• Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti.
1. Syra nas_ foed_ habet. = Syr_ nas_ foed_ est.

2. Aemilia un frat habet. = Aemili un frat est.
3. Iulius mult serv habet. = Iuli mult serv sunt.
4. Pastor un can et centum ov habet.
= Pastor un can et centum ov sunt.
5. Aves pu1ch_ al_ habent. = Av_ pu1ch_ al_ sunt.
Esercizio 2
Sostituisci a esse col dativo di possesso habere coll 'accusativo, o il contrario.
1. Iuliae duo fratres sunt.
2. Iulius et Aemilia duos filios et unam filiam habent.
3. Aemiliae lIberI unum avunculum habent.
4. Quot nomina habet vir Romanus?
5. Quot fratres Aemilia habet?
6. Unum fratrem habet.
7. Aemilius, mIles Romanus, scutum et gladium habet.
•
Esercizio 3
Sottolinea l'aggettivo, o gli aggettivi, che sono (o possono essere) correttamente con-
cordati col sostantivo della colonna di sinistra.
hasta longa - longiora - longior - longiore - longiorI

sagittIs brevis - longIs - brevibus - longioribus - longioris
scutum levium - leviorum - levius - leve - levem
• exercituI Romano - RomanI - Romana - RomanIs - Romanae
•• pIla2 longiora - longiore - longior - longiores - longa
•
•
• Attenzione (e non solo qui!) alla quantità, breve o lunga, delle vocali: che differenza c'è trapfla,pila,pilii?
• 2
•
••
• • ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XII
•
••
ramI tenuis - tenuioris - tenuiores - tenuiori - tenuiore ••
reminae
manuum
tristiores - trIstioris - trIsti - trIstes - trIstiorI
pulchrorum - pulchriorum - pulchram - pulchris - pulchrarum
•••
gladio leviorI - leviore - levior - levI - leve
••
••
•
•••
Esercizio 4
Aggiungi le terminazioni appropriate, in modo da far concordare, nel grado di com-
parazione richiesto (positivo o comparativo), l'aggettivo col sostantivo. ••
•
POSITIVO COMPARATIVO
pIlum lev lev
hastarum long long
arma grav grav
bellI brev brev
arborI aeg aeg
manum pulch pulch
a medico stult stult
ducI trIst trist
ramus tenu tenu
Esercizio 5
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti: come vedrai, si tratta
sempre d'aggettivi di grado comparativo.
1. Hic saccus grav_ est quam ille. In sacco lev_ mala Insunt.
2. SaccI malorum lev_ sunt quam il qUI pirorum pIenI sunt.
3. Hasta, quam equites ferunt, long_ est quam pIlum, quod ferunt pedites.
4. PIla Germanorum long_ et grav_ sunt quam nostra.
5. GermanI gladiIs long_ et grav_ pugnant quam RomanI.
6. GladiI peditum brev_ et lev_ sunt quam il quos equites ferunt.
7. Arma equitum non tam levia sunt quam peditum. Equites armIs grav_ pugnant
quam pedites.
8. Iulius: "Fortes sunt GermanI, sed RomanI fort_ sunt!"
Iulius dIcit 'fortes esse Germanos, sed Romanos fort_ esse.'
9. Iulius: "Patria nostra pulch_ est quam illorum!"
Iulius dIcit 'patriam nostram pulch_ esse quam Germanorum.'
Esercizio 6
Trasforma queste frasi in modo da usare il comparativo. •••
Esempio: Ille murus non tam altus est quam hic. = Hic murus altior est quam ille. •
•
•
1. Delia non tam foeda est quam Syra. ••
••
2. Syra non tam pulchra est quam Delia. •
•
••
3. Marcus non tam crassus est quam Qulntus. •
••
•
••
CAPITOLO XII ESERCIZI 4-6 • ••
••
• 4. Nasus Iuliae non tam foedus est quam Syrae.
••
•• 5. Pedes non tam longo gladio pugnat quam eques.
•
6. Omamentum Lydiae non tam pu1chrum est quam Aemiliae.
Esercizio 7
• Sottolinea una volta gli aggettivi, e due volte i sostantivi con cui son concordati.
Poi fai l'analisi degli aggettivi, indicandone il grado di comparazione, il caso, il
numero e il genere.
1. Dux exercims fortis (?) hostes fortes non timet.
2. MIles Romanus fortior est quam mIles Germanus.
3. Num pIlum longius est quam hasta?
4. MIlitibus fortibus arma gravia sunt.
5. MIles scuto levi se defendit.
6. Castra mIlitum fortium expugnari: non possunt.
Esercizio 8
altus 1. MIlites Romani in Germania, mIlle a fine imperii, habi-

castra tant.
defendere 2. Circum vallum et est.
dividere 3. Vallum castrorum prope decem pedes est.
expugnare 4. Inter duas castrorum est via , quae castra in
facere duaspartes _
fossa 5. Cum hostes castra - - -, Romani ascendunt.
lacere 6. Hostes castra non possunt, quia Romani castra bene
impetus
Hitus 7. RomanI pIla in Germanos _
metus 8. MIlites RomanI portas castrorum sine aperiunt atque
oppugnare - - - in hostes - - -
passus
• porta
••• vallum
•
•
•
••
•
• • ESERCIZI 7-8 CAPITOLO XII
•
••
Esercizio 9 ••
Unisci questi sostantivi e aggettivi, mettendoli nel caso richiesto. sia nel singolare sia •
•
nel plurale. •
••
Singolare Plurale ••
frater (bonus) Nom. •
miles (fortior) Ace.
sciitum (gravis) Gen.
bestia (parvus) Dat.
pes (aeger) AbL
manus (pulchrior) Nom.

pedes (armatus) Ace.
ramus (tenuis) Gen.
eques (barbarus) Dat.
corpus (sanus) AbL
Esercizio lO
Traduci queste frasi (a),. poi (b) fai l'analisi delle parole sottolineate, indicandone
caso, numero e genere.
1. Puella cui nomen est Iiilia cantat.

a.
------------------------------
b. cui: ; Iiilia: - - - - - - - - - -
2. Milites Romani mille passiis a fine imperii habitant.
a. _
b. passiis: _
3. Iiilius 'pila Romanorum leviora quam Germanorum esse' dicit.
a.
------------------------------
b. leviora: ; Germanorum: - - - - - - - - - -
4. Imperium Romanum non solum armis ab (= ?) hostibus defenditur.
a. _
b. armis: ; hostibus: _
5. Vallum circum castra prope decem pedes altum est.
a. _
b.pedes: _
6. In castris Aemilii sex milia militum habitant.
a.
------------------------------
b. castris:
- - - - - - - - - -; militum: - - - - - - - - - -
CAPITOLO XII ----~_

ESERCIZI__._9~_1o
.. ...
•
----_ ..
••
• Capitolo XIII
•••
•• ANNVS ET MENSES
•
•
•• • Lectio prima: 1-45
Esercizio 1
Scrivi il comparativo e il superlativo di questi aggettivi.
1.longus
2. fortis
3. levis
4.latus
5. gravis
• 6. altus
7. brevis
Esercizio 2
Metti questi aggettivi nei tre gradi di comparazione, concordandoli coi sostantivi della
colonna di sinistra.
POSITIVO COMPARATIVO SUPERLATIVO
1. dierum brev brev brev

2. reminam rormos rormos rormos
3. hasta long long long
4. puerIs prob prob prob
5. tempora antIqu antIqu antIqu
Esercizio 3
Traduci questi complementi di tempo.
1. nocte
2. mane
3. ante kalendas Decembres
4. mense Decembri
5. die septimo
6. vespero
7. die illo
8. a mane ad vesperum
9. hora tertia
•
lO. ante meridiem
Il. Idibus MartiIs
12. post tempus liiliI Caesaris _
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XIII

••
Sottolinea una volta gli aggettivi, e due volte i sostantivi con cui son concordati.
Poi fai l'analisi degli aggettivi, indicandone il grado di comparazione, il caso, il
•••
numero e il genere.
•
1. Aequinoctio dies ac nox aequi sunt.
2. Februarius mensis anni brevissimus est.
3. Hiems tempus frigidius est quam autumnus.
4. Aestas est tempus calidum.
5. Hieme dies brevissimi sunt.
6. Non solum dies longi, sed etiam breves duodecim horas habent. •
Esercizio 5
Completa queste frasi, inserendovi i complementi di tempo appropriati.
1. (aestas) dies longiores sunt quam (hiems).

2. (meridies) sol altissimus in caelo est.
3. Canis duodecim (annus) vivere potest.
4. Duces (nonae Apriles) impetum facere volunt.
5. Quintus (hora tertia) dormit.
6. (dies octavus) post liinam novam liina dimidia videtur.
7. Liina (nox) liicet.
Esercizio 6
Metti il sostantivo nel caso e numero richiesti, poi concorda con esso l'aggettivo nei
tre gradi di comparazione.
Singolare Sostantivo Aggettivo

Positivo
Comparativo Superlativo
--~-
Nom. frater (stultus)

Acc.tempus (frigidus)
.
-~-- -------.. -
. .
:
:
----!--------~--- -----:--- ----":'------
Gen. nox (obsciirus) : :
------:-----------:-----_._---
Dat. facies (foedus) : :
- - - , - - - - , - - - - - - : - - - - - : - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - .- -.----
Abi. exercitus (fortis) :
-----..
:------.------------_
.. _._~-~
CAPITOLO XIII ESERCIZI 4-6 •

•
••• Plurale Sostantivo Aggettivo
• Positivo Comparatlvo -~_i _-~-~~er!~-_tl_V_o==-~=-
•
•
• Nom. dies (longus) -=---_~_~ ---1- ··.
• Acc. arma (gravis)
•
• Gen~--nox-(brevlS)------T-----~---T : ·
Dat. st~Ha(cfarusf--~--:-- ---: --------:--
··
Abf.m~nsrs(cilidUS)r T---------r-- --- .. _---_._--
Esercizio 7
Traduci queste frasi (a); poi (b) di' il caso, il numero e il genere delle parole sottoli-
neate.
1. Magnus numerus militum exercitus dicitur.

a. _
b. militum: ; exercitus: _
2. Fratri Aemiliae n6men est Aemilius.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. fratrI: ; n6men: ; Aemilius: - - - - - -
3. Quintus, qUI aeger est, multas h6ras in lect6 dormit. Mater ei p6culum aquae plenum
dat.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. multas h6ras: - - - - - -; lect6: - - - - - -; et: - - - - - -
aquae: _
4. Hieme montes nive operiuntur, et puerI GermanI super glaciem lacuum liidunt.
a. _
b. hieme: ; nlve: ; glaciem: _
lacuum: - - - - - -
•
•
•
•
•
••
•
•
• • ESERCIZIO 7 CAPITOLO XIII
• -----------------------------------------------
••
~ 58 ~ Capitolo XIV ••
•
•
NOVVS DIES •
••
•
Esercizio 1
alter 1. Marcus et Quintus in lectis puer aegrotat et

an - - -, alter et dormit.
apertus 2. puer dormire non potest, Marcus-ne Quintus?
canens Quintus dormire non potest, quia non solum pes eius male
clausus _ _ _' sed etiam caput et bracchium ei dolet.
cubare 3. puer quietus est: ex iis se movet.
gallus 4. Novus dies a gallo saliitatur. Marcus, qui fenestra
hodie --- dormit, canentem audit.
mihi 5. In cubiculo autem Quinti fenestra est.
neuter 6. Aemilia: "Quinte, bracchium tuum se habet?"
quomodo Quintus: " bracchium quoque dolet."
se habere
uter
•
uterque
valere
vigilare
Esercizio 2
Traduci queste frasi.
1. Ecce duo saCCl: in neutro sacco mala insunt; uterque saccus plenus pirorum est, sed
alter gravior est.
2. Utrum tliimen in Italia tluit, Rhenus-ne an Nllus? Neutrum ex his tliiminibus in Italia
est. Alterum in Germania, alterum in Aegypto tluit.
3. Utra ovis a pastore discedit, alba-ne an nigra?
4. Mater alterum ex duobus pueris valere, alterum aegrotare videt.
5. Delia et Syra aegrotant: neutra ex duabus ancillis in horto est, sed utraque in lecto
iacet.
CAPITOLO XIV ESERCIZI 1-2 •

••
Esercizio 3 ~ 59 ~
Completa queste frasi, inserendoci la forma appropriata d'uno dei pronomi seguenti:
alter (quattro volte), neuter (tre volte), niillus, quI? (interrogativo; due volte), uter (tre
volte), uterque (tre volte).
l. Pastor iindecentum oves albas et iinam ovem nigram habet.

• ovis abest? Ovis nigra abest.
2. Aemilia et Lydia sunt duae reminae: remina Romana est, Graeca.
_ _ _ est mater MarcI, QuintI Iiiliae-que? Aemilia mater eorum est.
3. NHus, Rhenus et Danuvius magni fluvii sunto fluvius in Asia fluit?
_ _ _ horum trium fluviorum in Asia fluit: Nnus in Africa est, Rhenus Danuvius-que
in Europa sunto
4. remina pulchra est, et Aemilia et Lydia; remina est foeda, nec
Aemilia nec Lydia.
5. In fliimine multI pisces sunt, et in NHo et in Rheno.
- - - fliimen in Asia est? ex iis in Asia est: fliimen in Africa
fluit, in Europa.
6. Ursus et Davus servI boni sunto Iiilius servI dominus est. servus
amicus Lydiae est? ex iis est amicus Lydiae, nam tantum Medus Lydiam
amato
•
Esercizio 4
adhiic l. Davus, qUI pueros excitare cubiculum QuintI,

afferre - - - cubiculum MarcI intrat.
deinde 2. Marcus, qUI dormit, a servo , e lect6 _
excitare et aquam a Davo _
frigere 3. Servus Marco aquam ; puer maniis in aquam et
induere _ _ _o Iam aqua non , sed est.
inquit 4. In cubiculo MarcI aer frigidus est. Marcus, qUI sine est,
lavare _ _ _' quod corpus eius est. Necesse est puerum se
mergere
niidus 5. Marcus vestImenta sua prlmum - - -, deinde
poscere
primum 6. "Mihi" Marcus "caput dolet."
piirus Davus respondet: " neque caput neque pes dolet!"
solere
sordidus
surgere
tibi
•
toga
tunica
vestlmentum
vestire
• ESERCIZI 3-4 .. ..
~-_ -
CAPITOLO XIV
- - -
••
Sostituisci il participio presente con una proposizione relativa. o il contrario. •
•
Esempio: puer plorans = puer qui plorat. •
•
1. pueri plorantes
2. puella lacrimans
3. caput dolens
4. oves balantes
5. animalia natantia
6. miles pugnans
7. viri ambulantes
8. puellae lacrimantes
9. ancillae currentes
lO. servus currens
Il. puer qui cadit
12. ancilla quae ridet
13. animalia quae fugiunt
14. servi qui discedunt
15. imber qui cadit
16. nox quae incipit
17. pueri qui iacent
Esercizio 6
Sottolinea una volta i participi presenti, e due volte i sostantivi con cui son concordati.
Poi fai l'analisi dei participi, indicandone caso, numero e genere.
1. Pueri dormientes gallum canentem non audiunt.
2. Davus Quinto aquam affert et puerum bibentem aspicit.
3. Servus in aurem pueri dormientis magna voce c1amat: "Marce, mane iam est!"
4. Marcus oculos aperit et Davum apud lectum stantem videt.
5. Albinus Medo et Lydiae ante tabemam stantibus omamenta sua ostendit.
6. Foliis de arboribus cadentibus terra operitur.
7. Numerus ovium in umbra arborum iacentium iindecentum est.
8. Iiilius Iiiliae a villa cum matre discedenti osculum dat.

Esercizio 7 ~ 61 ~
Ora traduci le frasi dell'esercizio 6.
Cerca di rendere i participi latini nel modo che sia più naturale e scorrevole nella
nostra lingua.
• 1.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2.
-------------------------------
3.
-------------------------------
4.
-------------------------------
5.
-------------------------------
6.
-------------------------------
7.
-------------------------------
8.
-------------------------------
Esercizio 8
Metti il verbo tra parentesi nel participio presente, e concordalo col sostantivo.
1. puerorum (dormIre)
•
2. a servo (rIdere)
3. caput (dolere)
4. matris (intrare)
5. ancillIs (vodire)
6. hiemem (incipere)
7. hominum (audIre)
8. pIla (volare)
•
•••
9. virum (frIgere)
• lO. canI (bibere)

•
••
•
•• • ESERCIZI 7-8 CAPITOLO XIV
•
~ 62 ~ Esercizio 9
Completa queste frasi, in.C!tJf4lJndl}\Ji IlJ tlJPmiJ111!!ifJJ'}i JiJ!1l1J'}(lfJJlti doi pfJftiflifJi pffJffJnf;
l. Parentes filium in lecto cub non relinquunt.

2. Puer faciem lav patrem intr non audit.
3. Quintus bracchium dol movere non audet.
4. Puer in arborem ascend nidos quaerit.
5. Lupus oves in campo err non reperit.
6. Servì dominum port ad villam eunt. •
7. Corpus val membra val habet.
8. Quis est dominus ovium baI ?
Esercizio lO
Sottolinea tutti i pronomi personali e i possessivi: i riflessivi una volta, i non riflessivi
due volte. Quindi scrivi sotto il rigo la persona o cosa a cui si riferiscono (attenzione, in
ispecie, al secum della frase Servus pueros secum venire iubet: perché questo se è di natu-
ra diversa dagli altri riflessivi dell 'esercizio?) Infine fanne l'analisi, indicandone anche
caso, numero e genere.
Esempio: liilius Davum, servum suum, vocat ei-que malum dat.
= di Giulio = a Davo
suum: possesso rifless., ace. sing. masch.,· ei: pron. perso non rifless., dato sing. masch.
liilius et Aemilìa in villa sunt. Fili! e6rum in horto ambulant. liilius eos ad se vocat
et iis mala dat. Pueri mala sua edunt.
Davus villam intrans "Ubi est malum meum?" inquit. "Mihi quoque malum da,
domine!" liilius: "Ecce malum tuum, serve!"
Dominus eI malum dat. Servus id est. Nunc laetus est Davus, et pueros vocat:
"Venite mecum, puerl!" Servus pueros secum (!) venire iubet.
PuerI cum eo in hortum eunt.
•
••
••
. _ - - _ . _ - - - .. - - _ . - ------- ._-~.
•
•
Esercizio Il
Sostituisci il participio presente con una proposizione secondaria, o il contrario.
Esempio: Puer dormiens patrem vocantem non audit.
= Puer, qui dormit, patrem, qui eum vocat, non audit;
oppure: Puer patrem, qui eum vocat, non audit, quia (quod) dormit.
l. Aemilia cubiculum intrans a Iulio, qui dormit, non videtur.
• 2. Servi dominum lectica portantes fessi sunt.
3. Quintus aegrotans medicum apud lectum stantem videt.
4. Pastor ovi quae aegrotat cibum non dat.
5. Iulius liberis osculum dat, cum a villa discedunt.

=
6. Oves dentes lupi non timent, quia ad montes fugit.
Esercizio 12
Traduci queste frasi (a),. poi (b) di' il caso, il numero e il genere delle parole sottoli-
neate.
l. Puer, qui valet, pedibus nudis in villa ambulat.

a. _
b. pedibus nudis: _
2. Marcus, qui pedibus nudis ante lectum stat et friget, ca1ceos suos a servo poscit.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. qui: ; lectum: ; servo: _
• 3. Servus: "Veni mecum! Num manus quoque tibi dolet?"
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. me(-cum): ; tibi: _
4. Hodie necesse est te solum ambulare.
a. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
b. te: - - - - - -; solum: - - - - - -
•
•
•
•
••
•••
•• • ESERCIZI 11-12 CAPITOLO XIV
• - -- -------------- - - - - -------- - ---------- - - - ---------
••
~ 64 • Capitolo XV ••
•
•
MAGISTER ET DISCIPVLI •
••
• Lectio prima: 1-40 •••
Esercizio 1
antequam 1. Mane Marcus in it.

considere 2. Pueri sunt, Diodorus est - - -
discipulus 3. Sextus ad ludum advenit et pulsat intrat.
domi
ego ***
excHimare 4. Marcus (= tacens) ante stat.
ianua 5. Diodorus ." , Marce!"
ludus 6. (= deinde) magister eum interrogat: "Cur solus
magister es? Ubi est Quintus, frater tuus?"
se 7. Respondet Marcus: " solus sum quia Quintus _
sella est: dicit enim ' aegrum esse'."
severus 8. Magister est: discipulos improbos verberare
tacitus solet.
tU
tum
vlrga
Esercizio 2
Traduci queste voci verbali.
l. rideo 6. saluta
2. surge 7. habes
3. punite 8. advenire
4. considunt 9. potest
5. es lO. aperit
Esercizio 3
Concorda lo stesso verbo col nuovo soggetto.
1. Magister tacet - (ego)

2. Pueri timent - (tU)
3. Marcus ridet - (vos)
4. Marcus ianuam aperit - Marcus Quintus-que _
5. Magister abest - (nos)
6. Curro - Iulia
CAPITOLO XV ESERCIZI 1-3 •

Esercizio 4
Metti queste voci verbali nella casella giusta.
videtis rident aperis bibit solemus incolunt

siimo aperiunt sto video errat iubes
auditis ponis fugimus acciisant venditis piinio
• cantas ciamamus sedet accipitis aspicis ambuiatis
faciunt parit reddimus dormimus reperit iacio
Perso
··: I coniugo II coniugo III coniugo .; IV coniug.;. Verbi in -io
enum. · (esempio
·· capere -io)
..................·................ . .........•...... ......................•.................................
. .
··
~
I sing. ·
II sing. ·
III sing.
··
I piuro
II piuro
III piuro
Esercizio 5
1. Diodorus magister Marci (= posteriorem partem corporis) virga verberat.

2. Marcus: " (~ incipe) me verberare, magister!"
3. Diodorus: "Ad sellam (= riirsus i), improbe puer, atque (~ surge)!"
4. Marcus autem non considit. Diodorus: " (= ciir) non considis, Marce?"
5. Marcus: " non possum, quia tergum mihi doIet."
6. Marcus magistrum (= timet).
7. Diodorus: "Puer improbus es, Marce, neque (= id quod verum est) dicis!"
8. Diodorus: "Titus tibi, Marce, dare non potest, id enim non habet, _
(= sed) ego tibi dare (= te piinire) possum, (= si non) mihi pares!"
9. Titus (= adhiic non) (~ abest).
lO. Titus (~ nondum) ad Iiidum advenit.
11. Titus primum (= ostium) puisat, (= deinde) intrat.
• ESERCIZI 4-5 CAPITOLO XV

--~ ----~~- ~~~-~---~~~-~----- ---~~._~-~~-~---- --_._--~._~--------
••
Fai l'analisi di queste voci verbali d'indicativo, J:ppc(ficandon(J la p(JrJwna, il num(Jpo •
•
e la coniugazione (I, II, III, IVo dei verbi in -io); poi traduci/e. •
••
•
1. considimus ••
2. excito ••
3. ridetis
4. facimus ••
5. audiunt
6. reddis
7. iacitis
8. iacetis
9. desinunt
lO. sedetis
Il. aperit
Esercizio 7
Cambia di numero queste forme verbali (cioè trasforma, per esempio, una prima sin-
golare in una prima plurale, una seconda plurale in una seconda singolare, ecc.)
1. facis 7. piini
2. dormio 8. friges
3.1avamus - - - - - - - - - - - 9. induunt
4. reddite lO. possumus
5. iacimus 11. exit
6. iacemus - - - - - - - - - - -
Esercizio 8
Metti i/ verbo tra parentesi nella stessa persona, numero e modo (indicativo o impe-
rativo) della voce verbale precedente.
1. incipio (cantare)
2. sedet (discedere)
3. bibo (aspicere)
4. redimus (reddere)
5. considis (sedere)
6. faciunt (redire)
7. audio (facere)
8. facimus (audire)
9. iacemus (iacere)
lO. estis (posse)
Il. gerite (videre)
12. horreo (verberare)
13. redimus (adesse)
14. dormite (ponere)
15. ponitis (dormire)
CAPITOLO XV ESERCIZI 6-8 •

-----~~~-~~~~~-~-~-~----
•
••• Esercizio 9 ~ 67 ~
• Completa queste voci verbali, inserendovi le terminazioni mancanti.
•
•
•
• 1. Diodorus magister: "Sum_Iibros, puerl!"
•
• 2.Titus: "Librum non hab_, magister."
• 3. Diodorus: "Quid librum non hab_, Tite?"
4. Titus: "Quia Marcus eum hab ."
5. Diodorus: "Redd Tito librum, Marce!"
6. Diodorus: "Cur nunc rId_, puerI?"
7. Titus et Sextus: "Nos ianuam puls_ cum ad ludum ven_, nos Diodorum, magis-
trum nostrum, saliit_ cum eum vid_: nos discipull probI s_! Tu autem, Marce,
ianuam non puls_ cum ad ludum ven_, neque magistrum nostrum salut_ cum
eum vid_: tu, Marce, discipulus improbus e_!"
8. Magister iub_ discipulos libros aper_. Discipull magistro par_ et libros
apen_.
9. Diodorus Marcum verber_. Marcus: "Ei! Desin_, magister! lam satis e
Tergum mihi dol_!"
• Esercizio lO
1. cadit - claudit - redit - sumit

2. doleo - redeo - video - rIdeo
3. vides - iaces - potes - pares
4. aspiciunt - audiunt - veniunt - puniunt
5. iube - rIde - incipe - tace
6. paris - iacis - fugis - venIs
7. pono - metuo - ascendo - lavo
8. petis - rIdetis - paretis - tergetis
9. rIdes - sedes - amantes - doces
lO. venI - punI - ponI - audI
Il. redI - abI - audI - adI
Esercizio Il
Fai l'analisi di queste forme verbali, e poi traduci/e.
1. iacit
2. time
• 3. excito
4. potestis
5. punIrI
6. pares
7. incipientes
• ESERCIZI 9-11 CAPITOLO XV

••
~ 68 ~ 8. verberamus ••
9. discedite
lO. licet
•••
••
Esercizio 12
••
Movendo da queste frasi, scrivine delle altre in cui i soggetti di queste siano i comple-
menti oggetti, e il contrario.
Esempio: Marcus me pulsato
(Ego) Marcum pulso.
1. Pater nos non audit.
2. Mater te vocat.
3. Nonne lIberos amas?
4. Eum videmus.
5. Canis lupum timet.
6. Te punito
7. Vides-ne patrem?
8. Pastor oves relinquit.
CAPITOLO XV ESERCIZIO 12 •
•
•
• Capitolo XVI ~ 69 ~
•
•
•
•
•
TEMPESTAS
•
• • Leetio prima: 1-40
Esercizio 1
appellare 1. Mare longum quod inter Aegyptum et Arabiam 'mare

egredI Rubrum' - - -
fliietus 2. Mari quod supra Italiam est nomen est 'mare _
implere - - - 'Hadriatieum' .
interesse 3. Cum niillus flat, mare est; tum
maritimus navigare non vult et ventum a tergo flantem _
merx 4. Tantum parvae in Tiberi possunt, quod in eo
modo fliimine aquae est.
nauta 5. Ostiam et Brundisium omnes naves, et parvae et magnae, adIre
navigare possunt, nam ea oppida sunt ae magnos portiis habent.
navis 6. est loeus in situs quo naves ad terram adIre
opperIrI possunt.
ora 7. Ab omnibus terrIs naves multas vehentes in portiis
paulum Italiae veniunt.
portus 8. Cum magnus ventus flat, mare est; magnI _
semper naves aqua possunt.
situs 9. Vento seeundo naves e portii plenIs in altum
•
sIve mare navigant.
superus lO. est magnus ventus qUI mare _
tempestas Il. Non merees, sed etiam homines navibus vehuntur.
tranquillus 12. Portiis Italiae pIenI sunt hominum qUI in alias terras
turbare navigare volunt.
turbidus
velum
ventus
Esercizio 2
1. Mare Superum 'mare Hadriatieum' etiam (= nominatur).

2. Mare Inferum (= vel) Tiiseum Infra Italiam (= est).
3. Genua est oppidum (= ad mare situm).
4. Ostia sita est (= illIe) quo Tiberis fliimen in mare Inferum Influit.
5. Portus Ostiae (= omnI tempore) plenus hominum est.
6. SI aer (= quietus) est, neeesse est ventum (= exspeetare).
7. Tempestas mare (= turbidum faeit) et altos fliietiis exeitat, qUI naves aqua
_ _ _ (= plenas faciunt) .
• ESERCIZI 1-2 _o~ _ _.

CAPITOLO XVI
.o_o .000. _
~ 70 ~ 8. Non (= solum) merces, sed etiam homines navibus vehuntur.
9. Vento secundo naves e portii (= exeunt).
Esercizio 3
•
1. Ceter_ perterrit_, Lydia ChrIstum invocat.
2. QuIntus fenestr_ c1aus_ dormit, quia aeger est.
3. QuIntus, qUI ocul_ apert_ iacet, super lectum se vertit.
4. Marcus, qUI ped_ niid_ ante lectum stat, a Davo ca1ceos suos poscit.
5. Vent_ secund_ naves e portii egrediuntur.
Esercizio 4
Traduci queste frasi, badando in particolare al modo migliore di rendere in italiano le
voci verbali di forma passiva.
1. Non modo merces, sed etiam homines navibus vehuntur.
2. Puer Romanus caput non semper in aquam mergit.
3. Non Sol, sed Terra movetur.
4. Mercatores merces emunt, eas nave vehunt et in aliIs terrIs vendunt.
5. Ventus est aer qUI movetur.
6. Multae teminae Ostia ad tabernas Romanas vehuntur.
7. Cum magnI fliictiis naves aqua implent, et naves et nautae in mare merguntur.
8. Vento secundo naves plenIs velIs per mare vehuntur.
Esercizio 5
1. Naves multas merces in multas terras veh

2. Nautae non omnI tempore navig_ vol_.
3. In portibus nautae ventum secundum exspect_.
4. Vento secundo naves veh_ possunt.
5. QUI in Africam veh- multum cibI secum veh- .
CAPITOLO XVI ESERCIZI 3-5 •

••
•• 6. .Alae avium mov__ possunt: eo modo aves vol__ possunt.
•• 7. Ventus seeundus naves mov__; magni fliietiis naves merg__.
• 8. Naves merg__ in mare, quia aqua impl__.
•
Esercizio 6
Fai l'analisi delle parole sottolineate, indicandone il caso, il numero e il genere. Poi
traduci le frasi.
1. Mare supra Italiam situm 'mare Superum' appellatur.

mare: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. Quod paulum aquae in Tiberi est, magnae naves in eo navigare non possunt.
aquae: _
3. Parvae tantum naves Romam adeunt.

Romam:
4. 'Ostium' dieitur is loeus quo fliimen in mare influit.

ostium:
loeus:
5. Portus Ostiensis semper plenus est hominum.

hominum:
6. Si aer tranquillus est, neeesse est ventum opperiri.

ventum: _
7. Magni fliietiis naves aqua implere possunt.

aqua: _
8. Nautae nee mari turbido nee mari tranquillo navigare volunt.

mari:
• 9. Ventus seeundus est ventus qui a tergo flat.

tergo:
lO. Vela vento implentur, ae naves plenis velis per mare vehuntur.
vento:
velis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
• ESERCIZIO 6 CAPITOLO XVI

••
~ 72 ~ • Lectio secunda: 41-95 ••
•
••
Esercizio 7
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •••
••
altum 1. In sedet nauta qui navem _
cernere 2. Is nauta appellatur.
consolari 3. Partes caeli quattuor sunt: et
contrarius
dextra 4. Oriens est ea pars caeli unde sol ; pars caeli quo sol
gubernare _ _ _ occidens dicitur. Eae partes sunt.
gubernator 5. Iis qui ad meridiem navigant, oriens a et occidens a
labi ---
est.
laetari 6. Hodie multae naves simul proficiscuntur et petunt, nam
meridies caelum est et ventus secundus.
occidens 7. Medus quod in aliam terram abit, neque iam dominum
occidere suum severum - - -
oriens 8. Iam Medus vix montem Albanum potest.
oriri (!) 9. De oculis Lydiae lacrimae ; Medus autem amicam suam
pUpplS
septentriones
serenus
sinistra
vereri
Esercizio 8
Scrivi qui di séguito tutte le voci di verbi deponenti che sono contenute nelle linee da
54 a 95 del capitolo XVI di Familia Romana (p. 120-122), poifanne l'analisi e traduci/e.
Esempio: sequuntur: ind. preso III plur. di sequi, III coniug.; = '(essi) seguono '.

Esercizio 9 ~ 73 <4
Scrivi, per ognuna delle forme attive della colonna di destra, un sinonimo deponente:
scegli uno dei verbi della colonna di sinistra e mettilo nel modo, tempo, persona, ecc.
richiesti.
egredI gaudet = _
intuerI exspectant = _
HibI cadens = - - - - - - - - - - -
laetarl abeunt = - - - - - - - - - - -
opperlrI timentibus = - - - - - - - - - - -
orlrl spectantI = _
proficIscI ascendunt = - - - - - - - - - - -
sequI veniens post = _
vererl exlre = - - - - - - - - - - -
•
Esercizio lO
Sostituisci gli ablativi assoluti con proposizioni subordinate, o il contrario. Poi traduci
le frasi.
1. Sole oriente navis e portii egreditur.
2. MultIs hominibus spectantibus multae naves simul e portii OstiensI egrediuntur.
3. Sole duce navem gubemo.
4. Bene navigamus vento secundo atque caelo sereno.
5. Dum gubemator oram intuetur, Medus occidentem spectal.
6. Cum ventus cadit, nubes nigrae ab occidente oriuntur.
7. Dum discipulI dormiunt, magister capitulum recital.
Esercizio Il
Sostituisci le proposizioni relative con participi, o il contrario.
1. Lydia lacrimas quae labuntur tergel.
• ESERCIZI 9-11 CAPITOLO XVI

••
2. Lydia, quae Medum sequitur, omnes res secum fert. •
•
••
3. Medo, qUI ex Italia proficlscitur, parva peciinia est. •
••
4. MultI homines naves e portii egredientes spectant.
•
5. Ex alta pUppl solem orientem spectant.
Esercizio 12
In ognuna di queste frasi, sostituisci la proposizione subordinata con un ablativo asso-
luto.
l. Cum naves e portii egrediuntur, multI homines eas spectant.
2. Dum magister recitat, discipuH dormiunt!

•
3. Marcus rldet, quia Iiilia plorat.
4. Dum ceterae oves dormiunt, ovis nigra abit, sed consistit, quod lupus ululat.
5. Cum parentes servl-que tacent et audiunt, medicus QUlntum linguam ostendere iubet.
Esercizio 13
Fai l'analisi delle parole sottolineate, indicandone il caso, il numero e il genere; poi
traduci le frasi.
l. Gubemator caelum spectat: sol et stellae ei duces sunt.

el: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. Hs qUI ad septentriones navigant, oriens a dextra est.

ils: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
dextra: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. Sole oriente navis e portii egreditur multls hominibus spectantibus.

sole: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
spectantibus: _
4. Navis pienis veHs altum petit. Aliae naves eam sequuntur.

veHs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
altum:
5. Medus: "Ego in terram eo multo pulchriorem, in patriam meam Graeciam!"

multo: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Graeciam: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

• Lectio tertia: 96-150 ~ 75 ~
Esercizio 14
Indica la coniugazione di questi verbi, specificando inoltre se sono attivi o deponenti
e distinguendo i verbi in -io o in -ior.
Esempi: laetarI, I dep.; facere, verbo in -io atto
gerere complectI proficIscI

intuerI surgere metuere
implere cernere vererI
egredI canere timere
HibI opperIrI loquI
consIdere sedere mergere
tergere fugere movere
Esercizio 15
Tra queste forme verbali, sottolinea quelle deponenti; poi analizza tutte le forme.
•
opperiuntur dIcitur
opperIrI movetur
vehuntur appelHitur
egrediuntur merguntur
videtur oritur (!)
implentur gubernarI
proficIscitur oriente
proficIscentes egreditur
sequuntur sequitur
laetatur veretur
orientem intuetur
Hibuntur proficIscI
intuens laetarI
complectitur occidentem
labuntur conatur
labentem laetantes
consolatur cernitur
oriens loquitur
orIrI oriuntur
operItur sequitur
turbatur iactatur
gubernarI implerI
vehitur labI
mergI consolatur
cernI loquI
• ESERCIZI 14-15 CAPITOLO XVI

•
••
Esercizio 16
•
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. ••
...................... . . ••
conari ·· 1. Nautae Neptiinum ,quia mare tempestate _ ••
fieri (due volte) ·
····
2. Multa caelum et mare , et statim sequitur •
tIfictus - - - - cum imbre. •••
fulgur ·· 3. Quod totum mare turbidum et navem aqua implent ••
haurire _ _ _' nautae multum aquae e nave _ ••
iactare 4. Navis, quae fluctibus , vix potest.
illustrare 5. Magno fll1ctii navem pulsante, Lydia Christum invocat: "O ••
invocare Christe! Iube mare tranquillum !"
propter 6. Nec vox eius auditur tonitrum.
servare 7. Medus, CUIUS OS aqua impletur, ad hoc respondere _
tonitrus neque potest.
turbare
vero
Esercizio 17
Completa queste frasi, inserendovi le forme opportune (indicativo, participio o infini-
to) dei verbi tra parentesi.
1. Dum Dorippa sola nave Romam (proficisci), nemo eam (consolari).

2. Antequam mane in 111dum imus, pater et mater nos (complectl).
3. Quia navis pIena aquae est, nautae aquam ex ea haurire (conari).
4. Milites Romam (proficisci:) ea nocte nullas stellas (intueri), sed
mane solem (oriri) (laetari).
5. Medus Lydia-que ex Italia (proficisci) paucas res suas secum _
(ferre).
6. Medus dicit 'se in Graeciam, patriam suam, (Ire)', nec is dominum suum
severum iam (timere).
UN PROVERBIO LATINO
1. Àer qui movetur

2. Hora sexta, medius dies
2
I
3
3. Unde sol oritur
4
4. Is qui navem habet
5. Quo naves ad terram adire possunt 5
6. Niger 6
7. Aquam e nave sumere 7 l I

8. Verba facere 8 I
9. Uno tempore 9
lO. Unde terra incipit lO

- I---
Il. Quod post fulgur auditur 11
......r-- I
12. Lux tempestatis 12
13. Res quam mercator emit et vendit 13
14. Rursus 14
15. Venire post 15
16. Gaudere 16 I

Capitolo XVII
NVMERI DIFFICILES
Esercizio 1
centesimus 1. Homines stultI pauca verba dIcunt.

discere 2. Discipulus qUI discere non vult est, neque tit.
doctus 3. Magister discipulum interrogare solet.
indoctus 4. DiscipulI semper manus , nam eas res quas
industrius magister eos docet
interpellare - - - volunt.
• nescIre 5. Sextus bonus discipulus est, nam numeros litterasque bene
plger _ _ _ et semper respondet.
postremo 6. Magister: "Quis numeros a decem ad centum dIcere
pravus potest?" Sextus ut probus discipulus prImum magistrum aspicit,
priidens deinde manum tollit, recte respondet.
qUlsque 7. Sextus omnes numeros a centum ad mIlle dIcere incipit, sed
recte magister eum : "Necesse non est numeros
responsum dIcere; dIc quemque numerum tantum, Sexte!"
scIre 8. DiscipulI autem eos numeros : ergo _
tollere eorum non recta, sed sunt.
tot
usque
Esercizio 2
Scrivi questi numeri in cifre arabe.
tredecim octingentI tres

septuaginta sescentI trIginta unus
• duodevIgintI septuaginta tres
quIngentI duo nongentI sedecim
undesexaginta quadraginta duo
sex et nonaginta septingentI undeoctoginta
quadringentI quIndecim sexaginta quInque
duodequInquaginta quattuordecim
Esercizio 3
Scrivi in lettere, per esteso, questi numeri.
IV ('- -') et V ('- ) sunt IX ('- -».
VII ( ) et XI ( ) sunt XVIII ( -').

VIII ( ) et IX ( ) sunt XVII ( ).
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XVII

~~- - -----~------ ---------~~-
••
~ 78 ~ L ('-- ~) et XXXIX ( ) sunt LXXXIX ( ). ••
D( ) et CCCV ( ) sunt DCCCV ( ).
••
•
Iulio neque II ( ) filiae neque CC ( ) ancillae sunt.
•
•
Esercizio 4
Fai l'analisi delle parole sottolineate, specificandone il caso, il numero e il genere. Poi
traduci le frasi.
l. Magister pueros numeros et litteras docet.

pueros:
litteras:
2. Qui paulum aut nihil discere potest, stultus esse dicitur.

stultus:
3. Discipulus prildens multas res a magistro discere potest.

magistro: _
4. Puer tacitus ante sellam suam stat. •

tacitus:
5. Titus et Sextus uno ore dicunt: "Quinquaginta."

ore:
6. Responsum Titi et Sexti rectum est: ii recte respondent.

Titi: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Esercizio 5
amicus l. Titus et Sextus semper recte respondentes a magistro _

cogitare
difficilis 2. Marcus autem prave respondet, responsum facile est.
inimicus 3. Magister: "Quot sunt triginta et octo?"
laudare Marcus prave respondet. Is enim non _
quamquam 4. Responsum eius pravum est; itaque a magistro _
reprehendere 5. Marcus: "Id quod ego interrogor semper nimis est. Ma-
saepe gister enim est patri meo et patribus Sexti et
Titi."
CAPITOLO XVII ESERCIZI 4-5 •

Esercizio 6 ~ 79 ~
Fai l'analisi di queste voci verbali, specificandone la coniugazione (I, II, III, rv; dei
verbi in -io), la persona e il numero.
Esercizio 7
Fai l'analisi di queste voci verbali, specificandone la coniugazione (L II, III, IV; dei
verbi in -io), la persona e il numero, e specificando anche se si tratti di voci attive, passive
o deponenti; poi traducile.
1. accipimur
2. reprehendis _
3. tol1it
• 4. geriminI
5. nominamur - - - - - - - - - - -
6. emunt
7. verteris
8. iubeminI
9. duco
lO. aperit
Il. aspicis
12. vehimus
13. mergo
14. audIs

••
Metti questi verbi nel numero e nella persona richiesti, sia nell 'attivo sia nel passivo. •
••
. ••
.............. . ATTIVO . .: .....•.......•.........................
PASSIVO
•
••
ducere Singolare I ••
delectare II •
incipere III
relinquere Plurale I
vestire II
tergere III
. .
··············(·······························1······· .
iubere Singolare I
arcessere II
induere III
vertere Plurale I
punire II
lacere III
Esercizio 9
Scrivi nella colonna B le voci verbali della colonna A cambiate di numero; poi scrivi
nella colonna C le voci verbali della colonna B cambiate di diàtesi (da attiva a passiva).
A B c
Esempio: tangit tangunt tanguntur
1. verbero
2. capimus
3. vertis
4. imponitis
5. aperit
6. quaeritis
7. oppugnamus
8. conscendunt
9. metuitis
lO. sustinetis
Esercizio lO
Sottolinea una volta gli avverbi e due volte gli aggettivi.
Responsum Marci pravum est: is prave respondet.

Titus et Sextus recte respondent. Discipuli priidentes sunt.
Magister: "Quot sunt triginta et octo?"
CAPITOLO XVII ESERCIZI 8-10 •

Marcus: "Ad hoc respondere facile est." ~ 81 ~
Magister: "Non tam facile quam tU putas!"
Marcus: "TrIginta octo!"
Magister: "Prave dIcis! Puer stultus es, Marce, stulte et prave respondes!"
Marcus: "At id quod ego interrogor nimis difficile est!"
• Esercizio Il
Fai l'analisi di queste voci verbali, specificandone l'infinito, la forma (attiva, passiva,
deponente), la persona e il numero.
Esempio: intueminI: voce del verbo intueri, deponente; II perso plur.
INFINITO ·: FORMA PERSo E NUM.

.........................•........•..............·_ .
1.laudaris
2. promis
3. veremur
4. mergunt
5. proficIsceris
6. orior
7. reponitis
8. opperiris
9. cemiminI
10.oritur
Il. imples
12. sequuntur
Esercizio 12
1. Medus Lydiae dIcit: "Nos laet_ (= gaud~ quod in Graeciam proficIsc_ pos-
sumus; ilUc multI amICI nos opper_ (= exspect~."
2. Lydia Medo dIcit: "Tu me consol_, sed ego tristis sum, quia multas amIcas Romae
• relinqu_."
3. RomanI multos deos ver_ (= metu~, Lydia autem unum Deum tantum invoc_.
4. Marcus ceteris discipulIs dIcit: "Vos litteras et numeros bene discere con_ _, quia
magistrum ver_ (= tim~. Ego magistrum non ver_ (= metu~; iam multas
res sc "
5. Iulius et Aemilia mane filios ad ludum proficIscentes complect_.
6. Iulius mala part_ (= dIvid~ et lIberIs servIs-que ea larg_ (= d~.
Esercizio 13
1. Nauta non proficIsc_, quia bonum ventum opper_.

2. Medus: "Cur non proficIsc_, nauta? Quid opper_?"
3. Nauta: "Non proficIsc_, quia bonum ventum opper_."

••
~ 82 ~ 4. Nautae non proficIsc_, quia bonum ventum opper_. ••
5. Medus: "Ciir non proficisc_, nautae? Quid opper_?" •
•
6. Nautae: "Non proficisc_, quia bonum ventum opper_." ••
7. Medus laet nec iam dominum ver
8. Medus: "Ego laet_ nec iam dominum ver_. Ciir tii non laet_, Lydia? Quid
ver ?"
9. Nautae non laet_, quia tempesHitem ver_.
lO. Medus: "Nonne vento secundolaet_, nautae? Ciir caelum intu_? Quid ver_?"
11. Nautae: "Non laet_, quia tempestatem ver_. Niibes atras procul in caelo intu_."
Esercizio 14
Trasforma il discorso indiretto in diretto.
Esempio: discorso indiretto: liilius dicit 'se servum suum quaerere.'
discorso diretto: liilius dicit: "Servum meum quaero."
•
1. liilia dicit 'se bene canere.'
liilia dicit: "- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
2. Milites dicunt 'se patriam defendere.'
Milites dicunt: " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
3. Albinus dicit 'se omamenta vendere.'
Albinus dicit: " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
4. Servus dicit 'se fessum esse.'
Servus dicit: " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
5. Servi dicunt 'se fessos esse.'
Servi dicunt: "- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
6. Nauta dicit 'se ventum secundum opperiri.'
Nauta dicit: "- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
7. Nautae dicunt 'se Neprunum vereri.'
Nautae dicunt: " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
8. liilius dicit 'filium suum aegrotare.'
liilius dicit: "- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
9. Titus dicit 'se librum suum non habere.'
Titus dicit: " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
lO. Sextus dicit 'se a magistro suo laudari.'
Sextus dicit: " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
Il. Servus dicit 'se domino suo parere.'
Servus dicit: " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - "
12. Lydia dicit 'se cum amico suo proficisci.'
Lydiadic~: " "
CAPITOLO XVII ESERCIZIO 14 •

-- ---------- ------_._----- ----- -------- ---~~------------
Esercizio 15 ~ 83 ~
absens 1. Sextus bonus discipulus est. Id multis exemplis possum.

as 2. Titus digitis , sed responsum dare non potest.
certus 3. Diodorus Quintum non reprehendit, sed laudat.
computare 4. Diodorus: "Si pater tuus centum servos habet et numerum eorum
demonstrare in duas aequas partes cum matre tua, quot servi matri
denarius tuae sunt?"
largiri 5. Marcus: " mater mea tot servos accipit? Id non convenit
largus reminae Romanae!"
partiri 6. Magister duos nummos, et , ex sacculo suo
promere ---
. Is autem homo non est et pecuniam suam
quare _ _ _ non vult. Itaque nummos in sacculo _
reponere
Esercizio 16
Trasforma le frasi attive in passive, e il contrario.
• 1. Parentes me saepe laudant.
2. A discipulis timeris.
3. Magister severus nos saepe reprehendit, vos semper laudat.
4. Ab amicis bona puella nominatur.
5. Cur virgam tollis?
6. Num discipuli me vident?
7. Discipuli me vident et statim me salutant.
8. Magister saepe te laudat, numquam te reprehendit.
9. Cum tempestas mare turbat, Neptlinus nos a fluctibus defendit.
lO. Marcus: "Cur ego semper a te reprehendor, numquam laudor?"
Magister: "Tu numquam a me laudaris, Marce, quia numquam rectum responsum
das; ergo a me reprehenderis."
Il. Magister vos verberat.
12. Cur discipuli me magistrum severum nominant?

•••
13. Sacci pIeni malorum a servis geruntur.
••
14. Prava responsa das. ••
UN PROVERBIO LATINO
1 2 3 4 5 6 7 8 9 lO Il 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
•
1.IV sestertii 14. Partiti
2.Necesse est 15. ++ facilis
3.++ doctus 16. Dividere
4.++ piger 17. ++ rectus
5.++ pravus 18. Siimere
6.++ laudare 19.X+VI=
7.Qui multa scit _ _ est 20. ++ industrius
8.Qui multum dat _ _ est 21. Multis temporibus
9.Ciir? 22. Is qui discit
IO.Qui abest _ _ est 23. XXX
Il.++ scire 24. Niillo tempore
12. ++ certus 25. ++ reprehendere
13. ++ stultus 26. Parvus nummus Romanus
CAPITOLO XVII ESERCIZIO 16 •

--------------------------~ --- --------- - - -
Capitolo XVIII
LITTERAE LATINAE
Esercizio 1
consonans 1. Vocabulum duas litteras, y et z, habet quae _

dictare sunt in vocabulIs Latinis. K littera, quae in paucis vocabulIs
erus Latinis tantum reperitur, est in Graeca. Y est
frequens _ _ _' sed K et Z appellantur.
• Idem (tre volte) 2. In prima et in postrema syllaba vocabulI ancilla vocalis
intellegere inest.
lungere 3. Consonans semper cum vocalI in eadem syllaba _
legere 4. In omnibus vocabulIs numerus syllabarum et vocalium _
lingua est. fiunt cum vocabula coniunguntur.
rarus 5. QUI vocabulum pulcher iam scit vocabulum f6rm6sus quoque
scribere _ _ _' nam utrumque vocabulum rem . Alia
sententia exempla: ostium et ianua, dominus et _
SIC 6. QUI litteras nescit libros non potest.
significare 7. Discipul1 in tabulIs id quod magister iis
vocalis _ _ _ (=eo modo) pueri scribere discunt.
zephyrus
Esercizio 2
Scrivi le parole che corrispondono alle definizioni, scegliendole tra quelle della colon-
na di sinistra.
lingua : nomen venti qUI ab occidente flat

sententia : littera quae per se syllabam facere potest
syllaba : vocabula quae coniunguntur
vocalis : pars oris
zephyrus : litterae quae simul leguntur
Esercizio 3
Concorda Idem e quisque coi sostantivi della terza colonna.
.
: IDEM . QVISQVE .
•••••••••• ~ ••••••••••••••••••••••••••• ••••••••••••••••••••••••••• 1 ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
1. matris
2. exercitui
3. rem
4. patrI
5. puero
• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XVIII

~~~~~~~~ -- ~--------------------
•
•
6. die ••
•••
7. fliiminum
8. leonem
9. pastores ••
lO. poculI
11. portiis
12. corda
13. sororum
Esercizio 4
addere 1. sunt litterae TiU et MarcI? Magister litteras TiU cum lit-
aplS teri:s MarcI et "Litterae vestrae" inquit "aeque _
bestiola sunt. litteras vix legere possum."
cera 2. Marcus quattuor facit, nam quattuor litterae _
comparare 3. Litterae quae desunt a magistro stilo - - -
corngere Ha menda - - -
deesse 4. Magister verba MarcI, quae parva voce dicuntur, _
dtirus 5. Marcus dicit 'se stilum graviter , sed tabulae - - -
exaudire nimis esse; itaque se c1are scribere non posse.'
materia 6. Magister: "Cera tua tam est quam SextL Stime tabulam
mendum tuam et scri:be!"
mollis 7. Cera est quam industriae, faciunt.
premere
qualis
talis
turpis
Esercizio 5
Completa questa tabella.
AGGETTIVO AVVERBIO
................... ~
: :
.
Positivo ! Comparativo Superlativo Positivo Comparativo l Superlativo
I. pravus
pulcher
II. fortis
CAPITOLO XVIII ESERCIZI 4-5 •

Esercizio 6 ~ 87 ~
Completa l'aggettivo nel grado di comparazione richiesto: comparativo o superlativo.
1. Marcus stult_ et pig_ est quam ceterI discipulI: Marcus discipulus stult_ et
pig_ est.
2. Anulus quem Medus emit pulch_ est quam ceterI anulI AlbInI: is anulus pulch_
AlbInI est.
3. Vocabulum et est frequent_ et facil_ quam cetera vocabula: id vocabulum fre-
quent_ et facil_ est.
Esercizio 7
Completa gli avverbi nel grado di comparazione richiesto: positivo, comparativo o
superlativo.
1. Sextus non tam stult_ respondet quam Marcus: Marcus stult_ respondet quam
Sextus.
Nemo stult_ respondet quam Marcus: Marcus stult_ respondet.
2. Titus non tam turp_ scrIbit quam Marcus: Marcus turp_ scrIbit quam Titus.
Nemo turp_ scrIbit quam Marcus: Marcus turp_ scrIbit.
3. Titus non tam rect_ aut tam pulch_ scrIbit quam Sextus: Sextus rect_ et
pulch_ scrIbit quam Titus.
4. Sextus non tam lev_ scrIbit quam Titus: Titus lev_ scrIbit quam Sextus.
Nemolev_ scrIbit quam Marcus: Marcus lev_ scrIbit.

•
Esercizio 8
Sottolinea gli aggettivi una volta e gli avverbi due volte.
1. DiscipulI responsum rectum nescIre possunt.

2. Sextus responsum difficile recte dat.
3. Turpius est hoc vocabulum turpe dIcere quam tacere.
4. Titus brevius respondet quam Sextus.
5. Hoc responsum omnibus facile est.
6. Mendum facilius a magistro corrigitur quam a discipulIs.
7. Responsum breve etiam prave scrIbI potest.
Esercizio 9
Fai l'analisi di queste parole, specificando di che parte del discorso si tratti (aggetti-
vo o avverbio), il grado di comparazione e, per gli aggettivi, il caso, il numero e il genere.
A volte ci son più possibilità.
recte fortius
pigerrime fortia
turpiter pravo
gravissimo bene
• ESERCIZI 6-9 CAPITOLO XVIII

••
~ 88 ~ graviter fortiter ••
••
docte pulchre
turpe pulcherrimi •
grave rectius ••
turpia pulchrum
gravlus facillime
Esercizio lO
Scrivi in questa tabella gli avverbi che derivano dagli aggettivi seguenti, nel grado
positivo, comparativo e superlativo.
.
.............. ,.
POSITIVO
~
. COMPARATIVO .: SUPERLATIVO
.
turpis
diirus
mollis
impiger
levis
pulcher
foedus
doctus
rectus
pravus
plger
stultus
Esercizio Il
animadvertere l. Magister Marco imperat: "Totam sententiam recte

calamus scribe!" Sed iterum Marcus mendum facit: H enim littera in
charta vocabulo HOCVLVS . Magister iratus iubet Marcum
delere illam litteram , sed non Titum simul
epistula idem mendum corrigere.
impiger 2. Frequentes ad patrem absentem a Sexto scribuntur.
imprimere Sextus tam quam apis esse dicitur.
merces 3. Magister et promens breviter scribit
papyrus 'Marcum discipulum improbum esse et ad tempus
semel non afferre.'
signare 4. Charta ex efficitur.
superesse 5. Magister diem epistulae addit atque eam anulum
suum in ceram - - - - -
CAPITOLO XVIII --
ESERCIZI 10-11 •
~----------- ~--- --~---- -------------------~~~----------- ------------- ~~~--------------
Esercizio 12 ~ 89 ~
Fai l'analisi delle parole sottolineate dell 'esercizio 11, specificandone il caso, il
numero e il genere.
l. Marco: _
sententiam: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
• Marcum: _
2. Sexto: _
apis: _
3. discipulum: _
4. charta: _
5. epistulae: _
ceram:
UN PROVERBIO LATINO
1 2 3 4 5 6 7 8 9 lO Il 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
1. Magister in scribit 14. Primus dies mensis

2. Pecunia quam magister accipit 15.4x
• 3. Ventus ab occidente flans 16. Materia quam apes faciunt
4. ++ pravum 17. ++ addere
5. Eo modo 18. ++ superesse
6. Bestiola industria 19. Foedus
7. Fit cum vocabula iunguntur 20. ++ mol1is
8. Quod ad hominem absentem scribitur 21. ++ delere
9. Littera E est _ 22. Cera claudere
lO. Materia dura 23. ++ durus
Il. Littera F est _ 24. Herba ex Aegypto
12. Parva bestia 25. ++ rarus
13. Ix 26. Id quo magister in charta scribit
••
••
••
••
•• • ESERCIZIO 12 CAPITOLO XVIII
•
••
Capitolo XIX •
••
MARITVS ET VXOR ••
Esercizio 1
amans 1. Iulius, Aemiliae , cum uxore sua in peristylo ambu-

amor lat.
columna 2. Altae - - - - - - - - - - sustinent et - - - - - deorum
coniunx _____ peristylum omant. •
convenIre 3. Venus ab invocatur. Ea pu1cherrima omnlum
dea _____ est, itaque dea et appella-
forum turo
magnificus 4. Iuppiter, qUI multas alias deas amat praeter Iunonem,
maritus _____ suam, peior maritus est quam Iulius, qUI uxorem
matrona suam neque aliam teminam amat.
pu1chritUdo 5. Ante decem annos Aemilia virgo erat. Nunc autem _
slgnum est et Iulium 'optimum virum suum' _
tectum 6. est locus in urbe apertus quo multi homines
templum _____; prope id saepe multa deorum sunt.
ullus
vocare
Esercizio 2
1. Romae multae dom_ erant. Multi RomanI plures dom_ habebant. Dom_ Iulil
et Aemiliae erat magnifica.
2. Iulius saepe dom_ suam relinquebat.
3. Dom_ erant variae partes: peristylum, atrium, cubicula, cet.
4. Aemilia, domina dom_, semper cum lIberIs et servIs est, sed Iulius in dom_ SUIS
RomanIs esse solet.
Esercizio 3
Metti gli aggettivi di questa tabella nel grado di comparazione richiesto, e concordali
coi sostantivi.
POSITIVO
. : COMPARATIVO ., SUPERLATIVO
...................................•..................................... .
marltus marItus optimus maritus
malam uxorem uxorem uxorem
domus maioris domus domus
parvum templum templum templum
adulescentibus adulescentibus plurimIs adulescentibus
CAPITOLO XIX ESERCIZI 1-3 •

--- - --------- ------- -------.-
Esercizio 4
Completa col comparativo o i/ superlativo di bonus, malus, magnus, parvus o multI.
l. Ex qUInque digitls est digitus medius et digitus quIntus.

2. Cubiculum MarcI magnum et bonum est; cubiculum eius et _
est quam cubicula servorum, sed et quam cubiculum Iiilii
et Aemiliae.
3. Cubicula servorum parva et mala sunt; cubicula llberorum sunt et
_ _ _ _ _ quam servorum, sed et quam cubiculum pa-
rentum, quod cubiculum v1l1ae et est.
4. Brundisium a hominibus incolitur quam Tiisculum.
Romae, quae est urbs totlus imperii RomanI, - - - - - homines habi-
tant.
Esercizio 5
• beatus l. Pater Iiilil homo (= dives) erat, quia praeter domum

cotldie Romanam multas et pulcherrimas villas _
donum 2. Quamquam pater Aemiliae homo - - - - - erat, - - - - -
flos Iiilius Aemiliam amabat.
mlser 3. Iiilius amorem suum non nam Aemiliae multa
occultare - - - - - dabat. Iiilius autem - - - - - erat et nocte male
pauper dormiebat.
peciiniosus 4. Dives adulescens longam epistulam et multos
possidere _ _ _ _ _ pulcherrimos ad Aemiliam mittebat, quos ea initio
remittere omnes - - - - -
tamen 5. Nunc Iiilius vir est, cui proba uxor, sanI llberi et
magnifica VIlla sunt.
Esercizio 6
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e.
Esempio: amabamus: imperi del verbo amare, att., I perso plur.; = '(noi) amavamo '.
•
conabantur
verebantur
accipiebant
habitabat
dicit
appellatur
scri"bebant
diicebat
habebat
habent
• ESERCIZI 4-6 CAPITOLO XIX

••
~ 92 ~ merguntur ••
canebat •
veniebat
••
iubent
timebant
bibunt
scribit
scrIbuntur
aspiciebat
iubebant
turbant
Esercizio 7
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.
SINGOLARE PLURALE
urbs (novus) Nom.

animaI (priidens) Ace.
miles (fortis) Gen.
pedes (pauper) Dat.
maritus (dives) Ab L
virgo (miser) Nom.
culter (diirus) Ace.
adulescens (dIves) Gen.
remina (pulcher) Dat.
discipulus (priidens) Ab L

_ _ • _ _ _ _ _ . _ _ 0_ _ _ _ _ _ _
Esercizio 8
de 1. Tempus Aemiliae amorem liilium non - - - - -

dignus sed auget.
erga 2. liilius Aemiliae dIcit 'Crassum virum ea non esse.'
mlnuere 3. liilius crassus erat quam dives... Crassus!
minus 4. liilius semper Aemilia cogitabat, et etiam nunc eam
oscuHiri saepe _
Esercizio 9
Esempio: sequebantur: imperi del verbo sequi, dep. della III coniug., III perso plur.;
= '(essi) seguivano '.
dolebat
CAPITOLO XIX ---- .~--------~--~- ---- - - . ~----------- - - -

ESERCIZI
-----------
7-9 •
animadvertebas
implebatur
aegr6tabant
ducebar
reperiebamur
ascendebat
hauriebam
iaciebamini
app6nebatis
iacebam
iaciebam
addebantur
ambulabam
puniebaris
faciebam
incipiebamus
dormiebas
•
comparabat
efficiebas
pariebaris
veniebamus
delebantur
fugiebatis
currebamus
appellabaris
operiebantur
iubebaris
arcessebamur
iactabamur
exaudiebatis
• laudabamini
mergebaris
tenebamur
movebar
horrebamus
cantabatis
delectabatur
defendebamini
c6gitabas
reperiebar
bibebam
efficiebantur
accusabar
sentiebat
docebas
aspiciebamur
• ESERCIZIO 9 CAPITOLO XIX

••
~ 94 ~ frigebant ••
audiebamini •
tergebatis
••
•
nesciebant •
cemebatur •
•
aperiebatur
accipiebar
videbamini
accipiebant
cl amabamus
cadebant
iaciebatur
numerabantur
pariebat
Esercizio lO
Esempio: vendebas: imperi del verbo vendere, III coniug., att., II perso sing.;
= '(tu) vendevi '.
vocas
oriebatur
cemebas
sequuntur
poni
audes
incolis
tolle
solebatis
canere
verebamur
surgite
portantur
ibant
Esercizio Il
Fai l'analisi di queste voci verbali (vedi l'esempio del! 'esercizio precedente), poi tra-
duci/e.
dormite
accusabamini
conabamur
bibitis
docebam
accipio
venimus
CAPITOLO XIX ESERCIZI 10-11 •

••
••• pariebas
ponebatis
•• vererI
•
• profidscitur
•• aspiciebaminI
sentit
cadebas
efficere
Esercizio 12
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni del vocativo.
1. Cornelius lulium salutat: "Salve, luI_l"

2. Fabius filium suum Lucium vocat: "VenI, Luc_, fil_ m_l"
3. lulius Cornelium salutat: "Salve, Cornel_!"
• Esercizio 13
Metti nell 'imperfetto queste voci verbali, senza cambiarne la diàtesi, la persona e il
numero.
additur reprehenderis
animadvertunt partImur
vestior frIges
complectiminI iacio
deletis punIs
excitaris proficIscor
cado accipiminI
• Lectiones I, II et III
•
Esercizio 14
Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XIX alle linee indicate, specificandone il
caso, il numero e il genere.
r. 13 deorum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 29 virum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 39 adulescens: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 40 annorum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 41 Romae:
----------------------------
r. 66 Aemiliam: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 70 Crassus DIves:
-------------------------
r. 78 flores:
----------------------------
r. 79 initio: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
• r. 89 Aemilia:
---------------------------
•• r. 91 tempore: _
•
•• r. 94 te:
------------------------------
••
••
•• • ESERCIZI 12-14
---- -----------------------------
CAPITOLO XIX
•
~ 96. r. 94 multo: _
r. 99 adulescentium: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 103 multos: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 105 te: _
r. IlOte: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 123 annIs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 128 virgo: _
r. 128 te: _
r. 132 Venus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 135 uxoris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 142 me: _
r. 143 cibum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 150 vir: _
r. 150 IiilI: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 150 amorem: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 152 me: _
UN PROVERBIO LATINO
l 2 3 4 5 6 7 8 9 lO Il 12 13 14 15 16 17 18 19 20
l. ++ itaque Il. Osculum dare

2. Quod datur 12. Quoque die
3. ++ peciiniosus 13. ++ pauper
4. Uxor 14. Quod inter Capitolium et Palatium est
5. ++ miser 15. Rosa est _
6. Femina quae marltum nondum habet 16. Tenuis
7. ++ nemo 17. Quod super domum est
8. Coniiinx 18. Minorem facere
9. < pu1cher 19. Bonus, , optimus
IO. In domo IiiliI peristYlum omant 20. Maiorem facere
CAPITOLO XIX ESERCIZIO 14 •

(_~ ,(>I• ....r,~...wu tia 'f<"'......., <kl ......,.,."'" a/f,....... <lo. lon·
>l<ltflln;t""'II\lI di ~" ."""""", pllliro fuori romm<,,'' ', •
~
""" "'"' ..... """""". 1M .-toil.l<uft altro _ . " , <ItIl'-'- 17.
"""""" r, <kll.o le"" 6lJ d<l 1'141. 1'Mo' ioolttt f\'~ (01. p. t.
26 ..""," 1~?2, .. oill; .... 2, ldt. dI< oIoll"obW'I"dc:Jl.o bolli d ' _
~\d.p ,,,,,,,,,,,,," 1'J7I. ft. 617..... 4... 6l.
•
Quaderno di esercizi
per LINGVA LATINA PER SE lLLVSTRATA
PARS I - FAMILIA ROMANA
Volume l (cap. I-XIX)

ISBN 88-87637-26-1, p. 96
Volume n (cap. XX-XXXIV)
ISBN 88·87637·27·X, p. 104

Coosemans Et Al., Quaderno Di Esercizi Per LLPSI Pars I - FR (Vol I, Cap I-XIX), EAVN, Montella 2007

Caricato da

Informazioni sul documento

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Coosemans Et Al., Quaderno Di Esercizi Per LLPSI Pars I - FR (Vol I, Cap I-XIX), EAVN, Montella 2007

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

uaderno

Omnia proprietatis iura reservantur.

Traduzione dal nederlandese di

Revisione e indicazione delle vocali lunghe a cura di

Gli editori saranno grati agli studenti, ai docen-

È assolutamente vietata la riproduzione totale o parziale di

1. Ubi est Hispania?

Graecia in Europa est, Syria in Asia est.

• 8. Ubi - - - Gallia et Graecia?

Risposta: Aegyptus in Africa est.

• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO l

1. Num Britannia insula parva est?

Tusculum in Italia est.

CAPITOLO I ESERCIZI 4-6 •

1. Corsica insul magn est. Sicilia et Sardinia quoque insul _

1. Tusculum oppidum est. Sparta et Delphi quoque _

Graecia 1. Sardinia est oppidum? Sardinia non est oppidum.

• ESERCIZI 7-9 CAPITOLO I

duo (due volte) 1. B non vocabulum, sed est.

CAPITOLO I ESERCIZI 10-13 •

FLVVII INSVLAE OPPIDA

Iiilius est: remina - pater - puer - vir

1. Est-ne Il1lius vir Romanus?

num 1. - - - est Creta? Creta est Insula.

CAPITOLO II ESERCIZI 1-4 •

1. Quintus filius Iiili et Aemili est.

1. Aemilia - Marcus: a) Aemilia est

remina 1. Marcus non vir, sed Romanus est; Iulia - - -

• ESERCIZI 5-7 CAPITOLO II

1. QUI sunt servI IuliI? - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

1. Aemilia est mater Iuliae.

un filius; du exempla; tr capitula

num 1. sunt filiI IuliI? Sunt Marcus et QuIntus.

CAPITOLO II ESERCIZI 8-11 •

1. Aemilia domina Syrae est. Syra _

• ESERCIZI 12-14 CAPITOLO Il

• Lectio tertia et grammatica: 62-121

librorum • titulus • neutrum • novarum • capitula • dominae • antIquI • ancilla • oppidorum

duo 1. Cornelius: "Est-ne Medus servus ?" Iiilius: "Medus

CAPITOLO II ESERCIZI 15-17 •

Quintum • filiae • me • iam • scaena • filium • serv6rum • scaenam • liilius • R6manam •

1. Filia Aemiliae laeta est.

:::~~~tiVo _ I ~ccusativ~-IGenit~~ ~ .1_N_o_~lln~~·lG-;nitivo---

serv=___ -t- ~~- -----~------+- -- - ---- ----------- -- - -~ ---- -

puell__ __~_.L...I~_~~____ _~~_~ ~ ._ _ ~

• ESERCIZI 1-4 CAPITOLO III

1. Marcus Hili_ pulsat. Hili_ plorat.

1. Delia filiam Aemiliae vocat.

Nominativo · Genitivo Accusativo

cantat 1. In prima capituli tertii sunt tres : liilia,

CAPITOLO III ESERCIZI 5-7 •

• Lectio secunda: 22-48

1. pulsat - vocat - videt - interrogat

1. Cur Marcus Iratus est?

2. Marcum-ne verberat Aemilia?

3. Quem vocat Qulntus?

6. Cur iam non dormit Iulius?

• ESERCIZI 8-9 CAPITOLO III

pulsat et pulsat plorat ~

eam (due volte) l. Iiilia plorat, quia Marcus pulsat.

audit l. Iiilia plorat, et Aemilia eam _

• Lectio tertia et grammatica: 49-118

a. Iiilius Davum vocat. e. Davus et Medus sunt servI Aemiliae.

CAPITOLO III ESERCIZI 10-13 •

puell ~_.L...I~___ ~ ~ ._ _ ~