Sei sulla pagina 1di 5

16

ESERCIZI
l

E ::J
Q)

E
o
c c
.~
Q)

Nomi neutri della terza declinazione ad altissima frequenza


animai; animalis animale; essere vivente capo; capitale; vita; cima; origine poesia, carme; canto; verso corpo, organismo; cadavere; complesso accusa; crimine, colpa, delitto fiume genere; nascita; stirpe; popolo; specie; modo diritto; legalit; giustizia; autorit costa, litorale mare; acq ua di mare nome; titolo; fama; apparenza; pretesto opera; lavoro; fatica; attivit; opera d'arte bocca; volto; viso; testa; sguardo azione scellerata; delitto; sciagura stella, astro tempo; ora; stagione; periodo, circostanza ferita

capta, capitis
carmen, carminis corpus, corporis crimen, criminis flumen, fluminis genus, generis ius, iuris litus, litoris mare, maris
nomen, nominis

c U
Q)

U <Il

.:3

...
Q)

t!

opus,operis os. orts scelus, sceleris sidus, sideris tempus, temporis vulnus, vulnerls

Completa la seguente tabella con i casi mancanti (nomi neutri della terza declinazione).

nom./acc.! voc. sing.

genitivo sing.

ablativo sing.

nom.!acc.l voc. pl.

genitivo pl,

dativo/ ablativo pl.

__ ._.__ .. _. _ _.... __ ._ '._'_.!e_"!R.?!...a._ ..___._ ..__ ._ . __ .... _. . vulnerum


---------lUS ------------------------_.-1--. ------.---.---.-

.__ .. _. maribus

._._. _. __ ._

--.--~---------

--------1-------------

litoris

--.---.---.----.-------

--

-------1-------.--

opere

Declina al singolare e al plurale le seguenti coppie di aggettivi e sostantivi.

os (oris) parvum

- corpus magnum

- clarum opus - fledum

crimen

Cerchia la traduzione corretta dei seguenti nomi neutri della terza declinazione.

con il corpo [corpori - corpore] - i mari (sogg.) [mares - maria] - dei diritti [iurum - iurium] - delle bocche [orum - orium] - alla stella isidere - siderii - dei fiumi (flumenum - jluminum] -le ferite (ogg-.) [vulneres - vulnera]

Abbina la forma latina alla traduzione

italiana corretta.

1. []] vulneribus

2.0scelere

O iuri 6. O maria
5. 7.Dtempora 8.

A. al diritto B. i mari

E. dei delitti F. al mare G. ai litorali H. per le ferite

O mari 4. O litoribus
3.

C. o tempi!
D. con il delitto

O scelerum

Traduci i seguenti sintagmi.

dignum genus - iura certa - rapidorum animalium - magnis sceleribus - magno nomine - aequis iuribus - improbo crimine - ad altum mare - novis sideribus - docto carmine - nudo corpore - Longa tempora - magni oris

I[JI

Traduci i seguenti sintagmi.

nel corpo - alle stelle - dei nomi - a causa delle ferite -le opere (ogg.) - nel mare - ai diritti - del delitto - alle coste (moto a luogo) - per mezzo del capo - agli animali - delle bocche - al fiume - nella nascita - nella fama

Di ognuno dei seguenti nomi maschili, femminili e neutri della terza declinazione riconosci il gruppo di appartenenza e quindi indica le uscite dell'ablativo singolare, del nominativo e del genitivo plurali.

gruppo

ablativo sing.

nominativo pl,

genitivo pl,

mare, marzs, n. j)tl~s,Ptlrtis, f frater, urbs, urbis, f uulnus, uulneris, n. litus, litoris, n. civitas, civitatis, f

DI

Completa la seguente tabella della terza declinazione).

con

casi mancanti

(nomi maschili,

femminili

e neutri

nominativo sing.
_

genitivo sing.

ablativo sing.
._---_ .. -

I nominativo I pl,
......

genitivo

accusativo

pi.

pi.

corporis
..... _---_._-_ ..__ .........

_-_._--_

..... __ ..... __

voces
,

nominum
.... .......

carmen fratre
..
---

..

....... ......

sidera

honor

16
individua declinazione, caso, genere, numero e funzione logica dei seguenti sostantivi, poi traducili (riepilogo dei nomi delle prime tre declinazioni). Nel caso di possibilit diverse, individuale e traducile tutte. .;::

::;
<ll

aetas - vias -foga - urbi - genera - opus - artes - honore - filium - voluptatum - bella - p rincipum Qj - imperiis - artium - consilium - marium - murium - auxilium - iuvenum - hortum - ludorum - laudum - regnum - regum - morbum - proeliorum - originis - generis - incolis - castris - vini - .~ cibos - monti - tribunali - apri - avi - mari - agri - duci - doni - denti -fonte - ordine - domine ~ - capite - amice - virtus - vulgus - philosophus - laus - floribus - legibus - avibus - virus - moribus ;;; - nomina - bella - capita - hasta - cocblearia - altari j

o c

II:I

...J

(Il

Nelle seguenti frasi scegli la forma corretta tra le due proposte, poi traduci.

longarum ad Britanniae litora/litores adventabat, sed iam a regibus Britanniae cunctae copiae barbarorum hominum/hominium colligebantur atque nostri milites exspectabantur. 2. Solis multorumque siderum/siderium lux clara et grata hominibus est. 3. Ante Martis delubrum lapidea sedilia/sedila sunto 4. Multa virtutum/virtutium exemplaria a Cornelio Nepote, historiarum scriptore, nobis praebentur. 5. Asinus asino pulcher est, atque homines non dissimiles (diversi, nom. m.) sunt ab animalis/animalibus. 6. In Dionysio, Syracusarum tyranno, perfidus animus fuit: matrem enim cum parvis filiis e loco edito in mare/marem praecipitavit multaque alia scelera/sceleria commisit. 7. Turrium/Turrum altitudo et magnum. opus/operem Romanorum militum animos non deterrebat. 8. Ferro ignique hostium vicos delebimus, animalia/animala rapiemus, silvas sine mora incendemus. 9. A subita Numidarum incursione equitum Romanorum agmina/agminia perturbata sunto 10. Leges atque iura/iuria libertatem civium patriaeque custodiunt.

1. Classis navum/navium

11I

Completa le seguenti frasi con i nomi della terza declinazione te declinati, poi traduci.

richiesti opportunamen-

1. Equites (calcar, -aris, n.) .................................. .................................. mo, -inis, m.)


5. (sidus, -eris, n.)
6.

equos suos incitaverunt. 2. In nostro (ovile, -is, n.) sunto 3. Leo rex (animai, -alis, n.) est. 4. Magna est in (ho. . in . (monile, -is, n.)

multae iouis, -is, f) et aquila regina (avis, -is, f) "

cupiditas multorum (opus, -eris, n.) sunt viatorum (lumen, -inis, n.) pastores (grex, gregis, rn.) reducent. 7. Semper Tulliae (mare, -is, n.) et multa pulchra

Ante (nox, noctis, f) et (mons, montis, m.)

(ovile, -is, n.) promittis

lEI

Traduci le seguenti frasi (riepilogo dei nomi neutri della terza declinazione).

1. Apud Padi jluminis ripas est Marci Valerii villa quae agros et armenta praebet: post aedifcium hortos umbrosos et silvas opacas videbam. 2. In Sicilia a remigibus in maris litoribus multa carmina canebantur quae plerumque deo Pani dedicabantur. 3. De vallo Romani cives saxa in hostes iniecerunt et multos saucios cum molestis vulneribus fogaverunt. 4. Ab Hispania cum copiis, equis elephantisque (animalibus militibus nostris ignotis) Hannibal in Italiam per Alpes pervenit et multis pugnis Romanas legionesprojligavit: primum apud Trebiam Ticinumque jlumina, deinde apud Trasimenum, denique apud Cannas. 5. In animo meo numquam pax erit cum civibus qui patriae libertatem vendunt et scelera agunt. 6. Sapientium vocespotarumque carmina saepe uos, ingrati ciues, obiurgaverunt: nam dignum nomen et libertatem contempsistis. 7. Sola animalia - dictum est olim a philosopho - ueram pacem cognoscunt: nam vita hominum semper curarum aerumnarumque plena est; si (se) maiorum et principum praeceptis recteparebimus, animi pacem inveniemus.
r<:

!~:
----------------------------------------~

16
1. Perch il viandante entra nel bosco? 2. Che cosa cerca? 3. Quale osservazione gli fa pronunciare parole di disprezzo verso il platano? 4. Come si difende la pianta? 5. Analizza caso, genere e numero dei nomi della terza declinazione sottolineati nel testo. 6. Cerchia i nomi imparisillabi della terza declinazione.

'E o ~

'N

7. Individua tutti i sostantivi della terza declinazione e raggruppali in una tabella in base al ~

gruppo di appartenenza. <Il ~ 8. Individua e sottolinea le forme verbali passive, poi analizzale (modo, tempo, persona, nu- 2 <Il mcr~. ~

"O

L'inganno delle Sirene

TRADUCI

Le Sirene, secondo la mitologia, erano creature marine dal corpo di uccello e dalla testa di donna che vivevano in un'isola vicino alla Sicilia. Con il loro canto seducente ammaliavano i marinai che, perso il controllo delle navi, finivano contro gli scogli. Le Sirene allora divoravano gli infelici naufraghi. Solo Ulisse riusc a sfuggire alloro richiamo facendosi legare all'albero della propria nave e costringendo i compagni a tapparsi le orecchie con la cera. Inter fororem procellarum et asperas.insidias scopulorum et dolos gurgitum, antiqui in mari videbant etiam Sirenas, quarum nomen homines fascinabat et quarum blandae vocessaepe audiebantur. Sirenum blanditiae ad nautarurn auresperveniebant et tum nautae opus remorum et rudentium intermittebant: itaque naves ueloces' currebant sine gubernatorum cura. Sed improvidi nautae ad rupes et ad taetram mortem a Sirenibus trahebantur. Ossa et capita nautarum mortuorum propter Sirenum insidias horrendam ftaudem viatoribus monstrabant, sed dulce?- erant Sirenum voceset multi alii nautae in ftaudem incidebant. A Sirenibus etiam animi debilium3 sociorum ,Ulixis allecti sunt; tamen callidus Ithacensis" dux caros sociosfoscinationi follacium5 Sirenum cerae auxilio subripuit.
1. veloces: "veloci" (norn. f. pl. concordaro con naves). 2. dulces: "affascinanti" (nom. f. pl. concordaro con uoces). 3. debilium: "deboli" (gen. rn. pl. concordaro con sociorum). 4. lthacensis: "di Iraca". 5. fallacium: "ingannevoli" (gen. f. pl. concordato con Sirenum).

C'h cOseunmltO?<,.ci;~>. "~o <e


"0 ',., .. '

...

-,

--

.:"

..

:'

",--

'

.. '

"

."

';

1~deia~~:s~~~~:ed:T;7ti Pci~~' '~~~L~;~tl~~~~~d:~i~~~~


:sici. Le antiche culture greca e Iatipunri-drvistai.perlo pi esso una l1,!-,. comequelle d~lJaffi<Jggior parnarrazineche descrive .fitraecon dei po'poli dd. mondo .antico, 'tin~gilltggi6' silTIbli~6:e~rig.j9-i ,. cercarono di rispondere con miti e degli elementi ;fM~e.nli e:c!~ic",;Y leggenqe' ,ai- grandi inrerrogativi.: 'c, presupposti-di Ufla(~~ul!~}' I miti sh~tl.lttigliuoinini si po~gonodu~ differiscon().dlIe{ay?lp9ichsi

te'

:~~~t~;~;-ifIe~~!sle~'-":>f,i!~~~~~nie~;);~~~~t~1{i8~~~: .~,. '," ;?= .. ~ ',S~J <'o" ,'?;:;;~=: c , . .del.ffiqndo? come eperchna.",mente rnreso: proprioper' questo "'cle s2,,~iuJ,p:~turar.(trmiro- e St;ato ~(Ahd'gli tintiniHI mito (dal"gr~-" .:. ca:r~tte[;spaZio~te~p~i:il sti~or-. .~p~ss():fu,irp'ehtoco~,un camjthos;~'~paiola.riarrazione;;leg~" '.' dinario, :cherituanda es~eriyic~n c;0f'~td:4~Hare-jigiosit.; .

;~;:;i~;~~~~

as~et-

Una serie di incredibili prodigi

TRADUCI

Giulio Ossequente nella sua opera - Prodigiorum liber, forse del IV secolo d.C. - racconta anno per anno i prodigi che nel corso del tempo si manifestarono ai Romani. Nel 166 a.c. se ne verificarono numerosi e alcuni veramente inspiegabili.
In Campaniae multis litoribus terra pluit. In Praenestino cruenti ceciderunt imbres. Apud mulieres tres' sacra fociebant sunto Ad lucum Libitinae Veios

lana arboribus genita est. Terracinae in aede Minervae neribus exanimatae habebatur,

et sine uul-

in statua equestri' aenea ex ore et pede aqua maet senatus in Capitolio sanguis terra manavit.

navit diu. Galli Ligures deleti sunto Cum3 comitia ambitiose gerebantur misit. Eodem temporet aedes Salutis de caelo tacta est. In colle Quirinali6

milvus volavit, mustelarn rapuit de cella deorum patris et in medio concilio patrum

Lanuvii fax in caelo noctu conspecta est. Fulmine multae arbores discussae sunt Casini et sol cum sideribus per multas horas/ noctis visus est. Teani Sidicini puer cum quattuor dem pedibus genitus est. Urbs lustrata est et pax domi flrisqur? fuit.
(da Giulio Ossequente) 1. tres:"tre" (nom. f.). 2. equestri: "equestre" (abl. ( sing.). 3. Cum: "Mentre". 4. senatus: "il senato" (norn.). 5. Eodem tempore: "Nello stesso tempo". 6. Quirinali: "Quirinale" (abl. m.). 7. per multas horas: "per molte ore". 8. cum quattuor manibus: "con quattro mani". 9. domiforisque: "in patria e all'estero".

manibus: et toti-

~
_

per verificare
I mari
Per gli uomini del tempo di Ampelio (forse III secolo d.C.) tutte le terre emerse erano circondate dal mare Oceano, che aveva nomi diversi nei diversi continenti; Ampelio si so,ffer-ma sul Mediterraneo e sui mari dell'Italia.
Mare universum irrumpit Rubrum et vocatur Oceanum et undique terras cingit. Oceanum e quattuor' regionibus

in terras: a septentrione

vocatur Caspium, ab oriente

Persicum, a meridie' Arabicum,


mare commerciis totius

Erytbraeum. ad occasum' magnum mare vel Athlanticum;

generis humani peragratur. Oceanum intrat in ftetum Gaditanum inter montes Abinnam et Calpem ob Herculis Columnas, deinde fate simul et longe effnditur et medium terrarum orbem inundat et nomina adquirit: Balearicum, quod Hispaniam adluit; Gallicum, quod Gallias vel inferum, quod dextrum
(da Ampelio) 1. quattuor: "quattro" (indecl.). 2. a meridie: "a mezzogiorno", cio a sud. 3. ad occasum: "a occidente".

tangit; Ligusticum,

quod Liguribus infonditur;

Tuscum, 1Jrrhenum

ltaliae fatus cingit; Hadriaticum

vel superum, quod sinistrum

Italiae latus cingit.

1. Sottolinea i nomi neutri della terza declinazione. 2. Indica per i nomi sottolineati i seguenti casi.

1
.

~ nominativo plurale:

dativo singolare:

ablativo singolare:

genitivo plurale: ". dativo plurale: . 3. Evidenzia gli altri nomi della terza declinazione distinguendoli in maschili e femminili. 4. Indica a quale gruppo appartengono i nomi maschili e femminili che hai evidenziato.

--------_

.._-----

..

Potrebbero piacerti anche