Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni è stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nell’ambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere più protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio è
un libro che non è mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio può variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono l’anello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dall’editore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.
Google è orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro è oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire l’utilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
l’imposizione di restrizioni sull’invio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:
+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per l’uso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantità di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo l’uso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file è essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dall’utilizzo che ne farai, ricordati che è tua responsabilità accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poiché un libro è di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro è protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro è consentito. Non dare per scontato che poiché un libro compare in Google Ricerca Libri ciò significhi che può
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.
La missione di Google è organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico più ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nell’intero testo di questo libro da http://books.google.com
Slav 5220.31 ( 3 )
I
TEMIRI
TAS
HARVA
RD
COLLE
GE
LIBRA
RY
ZBIOR
PAMIĘTNIKÓW
0
DAWNEJ
POLSZCZE
PRZEZ
J. U. NIEMCEWICZA .
TOM III .
w Lipsku,
Nakładem i Drukiem
BREITKOPFA I HAERTELA .
1839 .
ZBIÓR PAMIĘTNIKÓW
DAWNEJ POLSZCZE .
Za pozwoleniem Cenzury .
ZBIÓR
PAMIĘTNIKÓW HISTORYCZNYCH
DAWNEJ POLSZCZE
PRZEZ
J. U. NIEMCEWICZA .
WYDANIE NOWE
TOM III .
W LIPS K U ,
1839 .
· 5220. 31
V .
HARVARD
UNIVERSITY
LIBRARY
APD 25 1974
EARG
RELACYA
0 S T A NIE POLSKI
ZŁOŻONA PAPIEŻOWI PIUSOWI CZWARTEMU ,
PRZEZ NUNCYUSZA JEGO U DWORU KRÓLA
ZYGMUNTA AUGUSTA , OPATA RUGGIERO
· W R . 1568 .
Z rękopismu Włoskiego .
Lubo Najświętobliwszy ojcze, częstemi listamimemi, u
wiadomiałem Waszą Swiątobliwość, o odbywanych , prze
zemnie na dworze Polskim rokowaniach , mniemam atoli,
iż nie będą niewdzięcznemi W . S . postrzeżenia moje , nad
stanem dzisiejszym Królestwa Polskiego, prez przeciąg
dwóch letniego pobytu w niem mego czynione, w sposobie ,
iżbyś W . S . jednym rzutem oka, nieskończoną przenikło
ścią swoją , poznać mógł sily, położenie , związki z Chrze
ścijaństwem , i resztą świata , tego potężnego Królestwa.
Będę więc mówił o trzech główniejszych częściach
onego, o kraju , o ludach , o Królu , i podległych mu pro
wincyach, o związkach onego nakoniec z pogranicznemi
państwy.
Podległe berlu Polskiemu kraje , rozciągają się od
wschodu do zachodu, na 900 mil Włoskich długości, i 700 .
szerokości, od południa do północy, ma kształt czworogra
niasty : przedniejsze kresy onego , są od północy morze
Baltyckie , od południa rzeka Dniepr , od zachodu Wisła .
Zakres ten zawiera w sobie, małą i wielką Polskę, Ruś,
Pam . o Pol. J. U . N . Tom III,
ZBIÓR PAMIĘTNIKÓW
Pomorze , Prusy, Litwę, Inflanly ; cały ten kraj rozciąga
się po większej części w równinach , prócz tej części, która
ku Węgrom zmierza.
Kraj ten skropiony jest ogromnemirzekami, przedniej
sze są, Wisła , Dniepr, Dniestr, Boh, Niemen , i Dźwina .
Ma także wielkie rybne jeziora osobliwie w Prusiech: w
morzu Baltyckiem ryb mało , i niedobre : woda do picia
rzadko gdzie dobra , powietrze wilgotne , i cierpkie, zimno
tak ostre , iż rzecz do wierzenia trudna, bystre rzeki, w
tak twarde ścina lody, iż po nich ciężary prowadzą. Dla
tych to mrozów , i niedostatku ciepła , ziemia acz żyzna,
wzbrania się wydawać wina, oliwy, lig, i tych wszystkich
owoców , co jakiego kolwiek potrzebują ciepła . Są w
prawdzie , w niektórych miejscach w Polszcze winnice ,
lecz niewiele z nich wina, i to słabe i kwaśne.
Z innej strony , obfituje Polska, w wszelkiego rodzaju
zboża , w owoce które wielkiego niepotrzebują gorąca,
jako to, w jabłka, gruszki, śliwy, wisznie etc. Rozciągłe
ich błonia , mnóstwo koni, wolów , trzód wszelkich wy
chowują , karmią . Bory pełne są rozmaitego zwierza mię
dzy temi Żubry , tury , łosie nieznane u nas. Zubry , w
jednej tylko Białowiejskiej puszczy żyć mogą.
Najpodobniejszem do prawdy jest, iż Polacy z innemi
Sławiańskieminarodami, wyszli od Bosforu Cymeryjskiego,
że gdy jedni udali się do Illiryi, oni nad brzegamiWisły ,
opuszczonemi od Wandalów , rozłożyli się. Pierwszym
wodzem ich był Lech , brat Czecha , długo zostawali w
barbarzyństwie : promienie wiary ś. rozpędziły ciemnotę .
. Co do skłonnościów , i charakteru Polaków , są oni
dobrej natury, lubią próżnowanie i zabawy, najmniejszego
niecierpią przymusu , tak dalece że choć mają prawa wielce
swobodne i tym nawet mało co posłuszni. W czasie woj
ny, wytrwali i męźni, urodziwego wzrostu , żyją długo ,
i dłużej jeszcze żyliby , gdyby obżarstwo i pijaństwo nie
targało sił ich. Wychylać kielichy bez miary, znakiem
jest dobrego wychowania, powściągać się od nich , znakiem
nieszczerości, i grubiaństwa. Umysły do wszystkiego zdolne,
O DAWNEJ POLSZCZE.
mało je jednak zdobią nauką , prócz duchownych między
któremi wiele jest uczonych : wszyscy atoli przykładają
się do łacińskiego języka , którym z największą mowią
płynnością . Powszechnie powiedzieć można, iż do wszy
stkich języków , do przejmowania obcych zwyczajów , stro
jów etc. niepospolitą posiadają łatwość. W traktowaniu
spraw publicznych ostrożni, i zręczni. Wysoko cenią co
tylko jest narodowem ; uprzejmi dla chwalących , i pochle
biejących, nie ubłagani dla tych, co się przyganić odważą.
Hojni do rozrzutności, gościnni, i uprzejmi dla przyjaciół,
i cudzoziemców , w domach , pelno srebra , bogatych szat,
obcego nawet kraju. Wielką zachowują różnicę między
szlachtą , i plebejanami. Dawne tylko rody , uważają za
szlachtę , ta wolna jest od wszelkich podatków , i cięża
rów , używa wielkich przywilejów , nie może być, ni przy
trzymaną , ni sądzoną , tylko za dowiedzionem przestę
pstwem , mieszczanie rządzą się Magdeburskiem prawem .
Lubo narodowy język jest najpowszechniejszym , miesza
się w pogranicznych prowincyach mowa sąsiadów , jako to
ruska i niemiecka, tą ostatnią wiele mówią w Inflanciech,
i Prusiech , w Litwie panuje język Litewski, i Żmudzki.
Lubo te wszystkie kraje , jednem sprawowane są ber
lem , są jednak Prowincye, osobne przywileje swoje mające,
jako to Inflanty , i Prusy , Liiwa przez samego dotąd Firóla
rządzona. Polskę ni Rzeczpospolitą , ni Monarchią nazwać
nie można. Gdzie są uprzywiliowane klassy, tam nie ma
pospolitej wolności, gdzie Król, w wykonaniu nawet uchwa
lonych przez naród ustaw , znajduje przeszkody , tam nie
maMonarcbji. Możni i szlachta zagarniają wszystko, na
stają na prawa i Królów i ludu , a gdy sami coraz się
bardziej pogrążają w rozpuście , i zbytkach , któż zgadnie ,
co w przyszłych wiekach nastąpić może.
Łatwo jest cudzoziemskiemu Posłowi, w częstych roz
mowach z panującemi, poznać ich charakter , skłonności,
a nawet zamiary, lecz dowiedzieć się z pewnością , o do
chodach i skarbach ich , często tajonych , lub podawanych
na domysł, to trudniej nierównie. To tylko z pewnością
1 *
4 ZBIÓR PAMIĘTNIKÓW
POŚWIĘCONO POTOMNOŚCI.
Zygmunt III. Król Polski z Jana Króla Szwedzkiego ,
i Katarzyny Zygmunta I. Córki, Zygmunta Augusta Sio
stry, Jagiellonów , zrodzony , przebywszy morze Sarmackie
w roku 1588. mając lat 21. panować zaczął. W dzień
S . Jana Ewangelisty w Krakowie koronowany.
ZA TEGO KRÓLA WIARA KATOLICKA
W Ojczyznie naszej nieszczęśliwością czasów , osła
biona , dźwignięta. Odszczepieństwo pokonane, Senat, i
pierwsze Familie , z Kacerzów oczyszczone : kościół Grecki
Rutenów , połączony z Rzymskim . Zakony pomnożone,
niektóre świeżo sprowadzone. Za Króla tego staraniem
i za sprawą Klemensa VIII . Papieża , S . Jacek Odrowąż,
w poczet świętych umieszczonym został: Ś . Stanisław
otrzymał prerogatywę oficii Eclesiastici semi duplicis, po
całym świecie : S . Kazimierz Jagiellończyk też prerogatywę
w Królestwie Polskiem i W . Ks. Litt. pozyskał. Posłane
O DAWNEJ POLSZCZE. 23
INS Y GNIA CH
KRÓLÓW POLSKICH
KLEJNOTACH KORONNYCH
W SKARBCU KRAKOWSKIM CHOWANYCH.
1
1
1
1
0
INSYGNIACH
KRÓLÓW POLSKICH
I
KLEJNOTACH KORONNYCH
W SKARBCU KRAKOWSKIM CHOWANYCH .
RZECZ ZEBRANA , Z DAWNYCH, PRZEZ SEJMY WYZNACZANYCH ,
LUSTRACYI.
W ST E P.
LUSTRACYA W R. 1599 .
FACHA TRZECIA .
FACHA DRUGA .
SZKATUŁA PIĄTA .
Facha pierwsza .
FACHA DRUGA .
SZKATUŁA SZÓSTA .
Facha pierwsza .
SZKATUŁA DRUGA.
W niej połowica fraszek złotych połamanych starych
albo od orkałów , albo od czego nakształt punlałów , na
lych szkatułach pierścionków rozmaitych 20. w puzderku
i brajcarków 12. z rubinami.
SZKATUŁA TRZECIA .
Także fraszek różnych , guzików od kabatów pa
jerczów .
SZKATUŁA CZWARTA.
Turkusków drobnych kartek kilkadziesiąt, sztuka kry
ształu . Tabliczek koralowych 4. Łyżka z macicy perło
wej złamana. Pas z macicy perłowej. Kamieni bez kasztów
i innych fraszek niemało .
SZKATUŁA PIĄTA .
Puntalików w kłodeczki z szmelcem sluczek kikanaście
na sznurkach i związane. drugie .
SZKATUŁA SZÓSTA .
Puntalów różnych z szmelcem papierów kilkanaście,
dobrych rzeczy inszych po trosze, z tych J. K . M . wziął
puntalów i feretów 66 . zostało ich papierów 4.
Regalia do Koronacyi należąca.
Sukienka axamitna czerwona z pasami złotemiw której
ś . pamięci Króla Augusta koronowano. – Baldachim zło
togłowy. Sznur jedwabny do baldachimu ze złotem . – Pu
klerzów srebrem nabijanych 2 . Rodella srebrem nabijana 1.
Opon 8. Rynsztunki i inne rzeczy w tymże sklepie w
wauru .
schowaniu .
W ROKU 1730 .
PUDEŁ Nro . 4 .
W ŁAD Y S L A WA IV .
PORTRET KAROLA I.
DO KRÓLA ANGIELSKIEGO .
Władysław IV . Król etc. Najjaśniejszemu Książęciu
Panu Karolowi I. 2 B. Ł . Wielkiej Brytanji, Francyi
i Irlandyi królowi, obrońcy wiary , krewnemu naszemu
ukochanemu , zdrowia , i pomnożenia wszelakich pomyślności .
Najjaśniejszy książe bracie , i powinowaty nasz .
Lubo już za wstąpieniem naszem , na tron Polski ,,
wysyłaliśmy do W. K. M. z oświadczeniem powolnych
chęci , i ponowieniem tej przyjaźni, która pomiędzy ojcami
naszemi , tak była zachowywaną święcie , znów dziś , zgon
Najjaś . Książęcia Gustawa , daje nam sposobność, posłania
do W. K. M. urodzonego Jana Zawadzkiego , Podstolego
Ciechanowskiego , Starostę Świeckiego , i Podkoniorzego na
szego , polecając mu , aby W. K. M. braterską naszą przy
chylność oświadczył , i o szczerej naszej chęci , trwania
w niej, zapewnił, nadto niektóre sprawy, nas , i Królestwa
naszego Szwedzkiego tyczące się W. K. M. przełożył :
uprzejmie zatem W. K. M. prosiemy , abyś , dla trwającej
między nami , przyjaźni , i powinowactwa , posła naszego
łaskawie przyjąć, i temu wszystkiemu co W. K. M. od
nas udzieli , zupełną wiarę dać raczył. Za co my, W. K.
M. w każdem podanem zdarzeniu , wdzięczność i usługi
nasze okazać nie omieszkamy, prosząc Boga , aby W. K.
M. w długie lata całym i szczęśliwym zachował . Dan et .
20. Stycznia 1633 .
- DO KANCLERZA SZWEDZKIEGO
OXENSTIERN. .
ZADZIK K . W . K . -
Jaśnie Wielmożny uprzejmie nam miły . Przez Jana
Zawadzkiego Podkomorzego, i Posla J. K . M . do Niemiec ,
umyśliłem przypomnić mnie , i tej JPana przyjaźni, krórą
w czasie negocyacyi naszych w Prusiech , powzięliśmy na
wzajem , i wezwać go razem , do odnowienia , w dzisiej
szych pomyślnych okolicznościach , pożytecznych dla obu
Królestw układów . Umocowanym jest do tego , powyżej
wymieniony Poseł. Chciej JW . Pan do zbawiennych dla
obu paústw usiłowań jego, przyłożyć i swoje .
Powolny na usługi
JAKÓB ZADZIK K . W . K .
OPISANIE
DROGA DO POLSKI
(Z Lacińskiego) .
1
O DAWNEJ POLSZCZE . 157
CARCER GALLICUS ,
W GDAŃSKU U G . FORSTERA W ROKU 1644 .
- WYDANEGO.
|
SKRÓCONY WYPIS
Z DZIELA
EVERHARDA DE WASSENBERG
POD TYTULEM
CARCER GALLICUS
1
O DAWNEJ POLSZCZE . 183
P O S Łó w POLSKICH
PRZY TEM
Królowej Polskiej.
1 ) Grający na piszczałce.
O DAWNEJ POLSZCZE . 993
PRZYBYŁYCH DO PARYŽA
PRZEZ
P. B E A U P L A N
INDŻYNIERA W SŁUŻBIE KRÓLÓW POLSKICH , ZYGMUNTA II .
WŁADYSŁAWA IV . JANA KAZIMIERZA .
1
:
CIEKAWE OPISANIE
UKRAINY POLSKIEJ
I RZEKI DNIEPRU
OD KIJOWA , AŻ DO MIEJSCA GDZIE RZEKA
TA WRZUCA SIĘ W MORZE .
PRZEZ
P . BE. A UPLAN
INDŻYNIERA W SŁUŻBIE KRÓLÓW POLSKICH , ZYGMUNTA III.
WŁADYSŁAWA IV, JANA KAZIMIERZA .
O KO Z A K A C H.
Z W Y C ZA JE.
WOJSK 0 .
WA RS ZA WY
JAKA BY LA
W ROKU 1643 .
OSTRZEŻENIE .
Adum Jarzemski Muzyk J . K . Mści , i Budowniczy
Ujazdowski: taki bowiem bierze tytuł na czele dzieła
swego : zachęcony jak powiada w przemowie , przykładem
zagranicznych , opisujących mieszkalne Królów miasta,
powziął myśl opisać Warszawę, jaką była za czasów jego
to jest roku 1643. za panowania Władysława IV . Opisa
nie to złożone jest wierszem tak niedbałym i nudnym , iż
tępiąc czytelnika ciekawość, odbiera mu połowę tej roz
koszy , którejby doznawał gdyby rzecz prościej i natural
niej była pisaną : z tej więc przyczyny, sądząc še uczynię
rzecz przyjemną tym , których obchodzą ojczyste pamiątki,
przedsięwziąłem , nic nie zbaczając od textu , rzadkie ry
mowe opisanie Jarzemskiego w prostą i naturalną prozę
zamienić, co tem ciekawszem byćmože, že dziełko Jarzem
skiego już jest niezmiernie rzadkiem ").
J. U . N .
1) Zacuy i uczony Jmci Ks. Prałat Kanonik Aloizy Osiński, w
czasie bytności mojej w Krzemieńcu raczył mi ofiarować to rzadkie
dziełko
.
19 *
292 ZBIÓR PAMIĘTNIKÓW
PRAGA .
ZAMEK J. K. M. WARSZAWSKI .
PRZEDMIEŚCIU 2).
NOWE MIAST 0 .
R O Z M AITYCH RZECZY
W 16 . WIEKU .
O ĆWIERTNI, I O KORCACH.
PIE K A R Z E.
SI E DLAR Z E.
KO T L A R Z E.
SL USAR Z E.
Slusarskie ostrogi z szerokiemi sprzączkami tak jak
dziś noszą , mają brać po groszy 10 .
Ostrogi Włoskie , Niemieckie , po groszy 5 .
Ditto proste po groszy 3. Woźnicze po gr . 1 .
Strzemiona Huzarskie pobielane po groszy 5 .
Włoskie strzemiona smalcowane czarne po groszy 6.
Ditto nierościnane , piłowane , po groszy 8.
Ditto rościnane , piłowane po groszy 10 .
Groty na spisy, po groszu 11.
Groty do kopji uzarskich proste po grosz . 2 .
Groty pobielane cyną , po groszy 6 .
Groty wielkie , do usarskich kopji, po gr . 4 .
Wędzidła pobielane proste krygowane gr . 6 .
Wędzidła krygowe z munsztukiem , z podkówką , po
groszy 12 .
Ditto przednie Włoskie , z munsztukiem dętym po
groszy 15 .
Wędzidło gończe groszy 2. Woźnicze proste gr . 14.
Strzemiona z blachami Husarskie, groszy 10 .
Kłotka mała piłowana groszy 1 .
Ditto większa ditto groszy 2 .
Ditto wielka ditto groszy 3.
Ditto we dwoje składana mniejsza groszy 4 .
Ditto ditto wielka groszy 8 .
Zamki proste do komor, po groszy 8 .
Ditto o wielkim ryglu dobre groszy 9 .
Ditto dobre o dwóch ryglach z dwoma kluczami , po
złotych 1. groszy 6 .
Zameczki proste do skrzynek po gr . 8.
Klucz prosty do zamku groszy 1 .
Zgrzebło dobre gr. 21, proste mniejsze gr . 1 .
K R A WCY.
K R OCHMALNIC Y.
M A L A R Z E.
MI E C Z NIC Y.
S T E L M AS I.
K O L O DZIEJ E.
PŁ Ó CIENNICY .
0 WINI E.
DO
K R Ó LO W EJ BO N Y,
Z Y G M U N T A I.
I INNE
BONIE SFORCYI
KRÓLOWEJ POLSKIEJ .
MIKOŁAJ SZYDŁOWIECKI,
KASZT. SANDOMIERSKI PODSKARRI W. K.
KRÓLOWEJ POLSKIEJ
23 *
ZYGMUNT I. KRÓL POLSKI
Stronnica
Stronnica
Opisanie Warszawy jaką była w roku 1643 ............. 291
Taxa żywności etc. w Krakowie w roku 1573 ........ 321
Listy do Królowej Bony, Zyg . I. i inne ...... 345
DZIELA POETYCZNE
WIERSZEM I PROZĄ
J. U. 17 31/ CEWICZA .
w XII Tomach
z popie rsiem Autora na stali rytem .
ZV
tem ,
Hiper
Kocha
adwiga
- ka
* pod
sze .
chan
. ( THE
diccio
echo
ale
De
naka ..
DKOR ,
ܐ
3 2044 011 237 278
31495600
SALL