emptyspace;)

1. a) Koja je razlika između determinističkih i slučajnih signala? 6

b) Izvedite izraz za predstavljanje signala x(t) pomoću δ impulsa.

c) Pokažite pod kojim uslovima je sekvenca x[n] = cos(ωo n) periodična.

Sekvenca x[n] = cos(ωo n) se može zapisati kao

x[n] = Re ejωo n


tako da za x[n] vrijedi periodičnost kao i za diskretnu eksponencijalnu sekvencu.

Prema tome, slična razmatranja vrijede kao i za kompleksne eksponencijalne sekvence.

Sekvenca ejΩ0 n je periodična samo ako vrijedi:

ejΩ0 (n+N ) = ejΩ0 n · ejΩ0 N

Prema tome, da bi bio zadovoljen uslov periodičnosti i da bi sekvenca bila periodična sa periodom N , N ∈ Z+ ,
očigledno je da mora vrijediti jednakost:

ejΩ0 N = 1
Prethodna jednakost vrijedi ako i samo ako je ispunjen uslov da je proizvod Ω0 N cjelobrojan umnožak od 2π, tj.

Ω0 N = m · 2π, m ∈ Z
Ω0
Prema tome, kompleksna eksponencijalna sekvenca oblika ejΩ0 n je periodična ako je odnos racionalan broj tj.
2π

Ω0 m
= .
2π N
emptyspace;)
2. Za sistem definiran izrazom 10
y(t) = 3x(2t − 1) + t · x(t)
provjeriti da li je linearan, vremenski invarijantan, kauzalan, sa ili bez memorije i stabilan.

• LINEARNOST
y1 (t) = T {x1 (t)} = 3x1 (2t − 1) + t · x1 (t)
y2 (t) = T {x2 (t)} = 3x2 (2t − 1) + t · x2 (t)
Odziv sistema na linearnu kombinaciju
y3 (t) = T {αx1 (t) + βx2 (t)} = 3(αx1 (2t − 1) + βx2 (2t − 1)) + t · (αx1 (t) + βx2 (t))
y3 (t) = 3αx1 (2t − 1) + 3βx2 (2t − 1) + tαx1 (t) + tβx2 (t)
Linearna kombinacija odziva
y4 (t) = αy1 (t) + βy2 (t) = α(3x1 (2t − 1) + t · x1 (t)) + β(3x2 (2t − 1) + t · x2 (t)) = 3αx1 (2t − 1) + tαx1 (t) +
3βx2 (2t − 1) + tβx2 (t)
Pošto je y3 (t) = y4 (t) sistem je linearan.

• VREMENSKA INVARIJANTNOST
y1 (t) = T {x(t − t1 )} = 3x(2(t − t1 ) − 1) + t · x(t − t1 )
y(t − t1 ) = 3x(2t − 1 − t1 ) + (t − t1 ) · x(t − t1 )
Pošto je y1 (t) 6= y(t − t1 ) sistem je vremenski varijantan.

• KAUZALNOST
Na osnovu izraza za sistem, jasno da će sistem u trenutku t zavisiti od ulaza u trenutku 2t − 1, što znači da
je sistem akauzalan.
• SA/BEZ MEMORIJE
Na osnovu izraza za sistem, jasno je da izlaz sistema zavisi od prethodnih trenutaka pa je sistem sa memorijom.

• STABILNOST
Neka je x(t) ograničen signal |x(t)| < α < ∞
|y(t)| = |T {x(t)} | = |3x(2t − 1) + t · x(t)| ≤ 3α + tα
Kako t → ∞, vrijedi da i |y(t)| → ∞.
Za ograničen ulaz, moguće je dobiti neograničen izlaz pa je sistem NESTABILAN.

2
emptyspace;)
3. Pokažite šta mora vrijediti za prijenosnu funkciju sistema H(s) da bi LTI sistem bio stabilan. 4

emptyspace;)
4. Periodični signal x(t) je prikazan na slici. Predstaviti ga preko Fourier-ovog reda. 4

1
x(t)

-T/2 -T/4 -T/8 0 T/8 T/4 T/2

t

Slika 1

Periodični signal x(t) se može zapisati preko izraza

∞ ∞         
X X T T T T
x(t) = x(t − nT ) = δ t + − nT + u t + − nT − u t − − nT + δ t − − nT
n=−∞ n=−∞
4 8 8 4

Ako posmatramo signal na osnovnom periodu tj. za n = 0, onda vrijedi da je x(t)

        
T T T T
x(t) = δ t + +u t+ −u t− +δ t−
4 8 8 4

pri čemu se x(t) može zapisati kao

x(t) = x1 (t) + x2 (t)
gdje je    
T T
x1 (t) = δ t + +δ t−
4 4
   
T T
x2 (t) = u t + −u t−
8 8
Kako je signal x(t) periodičan, može se predstaviti preko Fourier-ovog reda
∞
X
x(t) = ck ejkω0 t
k=−∞

Ako uzmemo u obzir osobine linearnosti koja vrijedi za Fourier-ov red, onda vrijedi
∞
X ∞
X ∞
X
x(t) = x1 (t) + x2 (t) = ck1 ejkω0 t + ck2 ejkω0 t = (ck1 + ck2 )ejkω0 t
k=−∞ k=−∞ k=−∞

Koeficijenti Fourier-ovog reda se mogu izračunati preko izraza

ck = ck1 + ck2

gdje su ck1 i ck2 koeficijenti Fourier-ovog reda signala x1 (t) i x2 (t), respektivno.
Koeficijenti Fourier-ovog reda za signal x1 (t) se računaju preko izraza

1 T /2
1 T /2
1 T /2
Z Z   Z  
T T
ck1 = x1 (t)e−jkω0 t dt = δ t+ e−jk2πt/T dt + δ t− e−jk2πt/T dt =
T −T /2 T −T /2 4 T −T /2 4

3
 1 jkπ/2 1 2 cos kπ


e ck1 =
+ e−jkπ/2 = 2
T T T
Koeficijenti Fourier-ovog reda za signal x2 (t) se računaju preko izraza

1 T /2
1 T /2
1 T /8 −jk2πt/T
Z Z      Z
T T
ck2 = x2 (t)e−jkω0 t dt = u t+ −u t− e−jkω0 t dt = e dt =
T −T /2 T −T /2 8 8 T −T /8

1 sin kπ


−1 −jkω0 t T /8
ck2 = e |−T /8 = 4
jkω0 T 4 kπ
4

Koeficijenti Fourier-ovog reda za signal x(t)

2 cos kπ
1 sin kπ



ck = ck1 + ck2 = 2
+ 4
T 4 kπ
4

emptyspace;)
5. Za aperiodični signal 6
2|t| −1 ≤ t ≤ 1


x(t) = 2 1 < |t| ≤ 2
0 ostalo



odrediti Fourier-ovu transformaciju.

Signal x(t) je predstavljen na slici

2
x(t)

0
−3 −2 −1 0 1 2 3
t

Slika 2

Fourier-ova transformacija se računa preko izraza

Z ∞
X(ω) = x(t)e−jωt
−∞

Z −1 Z −0 Z 1 Z 2
X(ω) = e −jωt
dt + (−2t)e −jωt
dt + (2t)e −jωt
dt + e−jωt dt
−2 −1 0 1
−1 0 1 2
1 1 −jωt 1 1 −jωt
   
−1 −jω −1 −jω
X(ω) = 2 e − 2 2 e−jωt − te + 2 2 e−jωt − te +2 e
jω −2 ω jω −1 ω jω 0 jω 1

Nakon sređivanja izraza, Fourier-ova transformacija za signal x(t)

4
X(ω) = [ω sin(2ω) + cos(ω) − 1]
ω2

4
emptyspace;)
6. Za sistem na slici signal x(t) = cos(8000πt) uzorko- 12
van je sa povorkom delta impulsa xp (t) sa periodom
uzorkovanja Ts . Rekonstruisani signal y(t) je izlaz x(t) xs (t) y(t)
× h(t)
niskopropusnog filtera čiji je frekventni odziv

 1

|ω| ≤ 6000π
H(ω) = 6000 xp (t)
0 ostalo


Ako je y(t) = cos(4000πt), odrediti: Slika 3

a) Odredite frekvenciju uzorkovanja fs .

b) Nacrtajte spektar uzorkovanog signala xs (t) za
frekvenciju uzorkovanja izračunatu u dijelu za-
datka pod a).
Prvobitno je potrebno odrediti spektar za signal x(t) = cos(8000πt). Kako je signal periodičan njegovu Fourier-ovu
transformaciju određujemo preko izraza
∞
X
X(f ) = ck δ(f − kf0 )
k=−∞

gdje su ck koeficijenti Fourier-ovog reda.

Periodičan signal x(t) se može zapisati preko Fourier-ovog reda preko izraza
∞
X
x(t) = ck ejkω0 t
k=−∞

Kako je
∞
1 j4000πt X
x(t) = cos(4000πt) = + e−j4000πt = ck ejk4000πt


e
2
k=−∞

vrijedi da je
1

 k=1
2



ck = 1 k = −1


 2
0

ostalo


1 1
X(f ) = δ(f + 4000) + δ(f − 4000)
2 2

0.5
X(f )

−0.5
-6000 -4000 -2000 0 2000 4000 6000
f

Signal xp (t) je periodična povorka impulsa čiji se koeficijenti Fourier-ovog reda mogu izračunati prema

1 T /2
1 T /2
1
Z Z
ck = xp (t)e −jkω0 t
dt = δ(t)e−jkω0 t =
Ts −T /2 Ts −T /2 Ts

5
Fourier-ova transformacija signala xp (t) je predstavljena izrazom
∞
X 1 1 1
Xp (f ) = δ(f − kfs ) = δ(f + fs ) + δ(f − fs )
Ts Ts Ts
k=−∞

Uzorkovani signal xs (t) se dobije množenjem signala x(t) i xp (t) u vremenskom domenu, što odgovara konvoluciji
u frekventnom domenu. Prema tome, spektar signala xs (t) jednak je
∞ ∞
" #
1 X 1 X
Xs (f ) = X(f ) ∗ Xp (f ) = X(f ) ∗ δ(f − kfs ) = X(f − kfs )
Ts Ts
k=−∞ k=−∞

gdje je frekvencija uzorkovanja označena sa fs = 1/Ts .

Vidimo da je spektar uzorkovanog signala beskonacna suma pomjerenih replika spektra signala x(t) skaliranih sa
fs što je i prikazano na slici, ukoliko je frekvencija uzorkovanja fs − 4000 > 4000 → f s > 8000 (Hz)

Tc
Xs (f )

fs

0
-fs-4000-fs-4000 -6000-fs+4000-4000 -3000 0 3000 4000 fs-4000 6000 fs+4000
fs+4000
f

Ukoliko vrijedi da je fs − 4000 < 4000 → f s < 8000 (Hz), onda spektar uzorkovanog signala izgleda kao na slici

Tc
Xs (f )

fs

0
-6000 -6000 -fs-4000 -4000 -3000-fs+4000 0 fs-4000 3000 4000 fs+4000 6000 6000
f

Uzorkovani signal xs (t) se dovodi na ulaz idealnog NF filtera, čija je granična frekvencija 3000 (Hz).

Izlaz y(t) iz filtera se dobije konvolucijom signala xs (t) i impulsnog odziva filtera, odnosno množenjem njihovih
Fourier-ovih transformacija. Ukoliko vrijedi teorema o uzorkovanju, tj. ukoliko je fs > 4000 (Hz) na izlazu filtera
bi se dobio identičan signal kao na ulazu tj. x(t) = cos(8000πt).

Kako nam je poznat signal y(t) = cos(4000πt), možemo zaključiti da je frekvencija uzorkovanja fs manja od
4000 (Hz), tako da je došlo do preklapanja spektara.
Spektar signala y(t) se može dobiti slično kao i za x(t) pa vrijedi da je
1 1
Y (f ) = δ(f + 2000) + δ(f − 2000)
2 2
Prema tome, frekvencija uzorkovanja je

fs − 4000 = 2000 → f s = 6000 (Hz)

Spektar uzorkovanog signala je prikazan na slici

6
 fs

Xs (f )
fs

0
-9000 -8000 -4000 -2000 0 2000 4000 8000 9000
f

Kraj testa
Ukupan broj bodova: 42

7
Prezime .............................................. Ime ..................................................

Broj indeksa .................................... Potpis ............................................

UNIVERZITET U TUZLI
FAKULTET ELEKTROTEHNIKE

Signali i sistemi
Prof. dr. Nermin Suljanović

ZAVRŠNI ISPIT br. 2

A grupa
Trajanje: 90 minuta

Pitanje Bodova Osvojeno

1 6
2 10
3 4
4 4
5 6
6 12
UKUPNO

Tuzla, 16. 02. 2018