JU MEDICINSKA KOLA U ZENICI

kolska godina: 2014/2015

M A T U R S K I

R A D

iz
Farmaceutske tehnologije sa kozmetologijom

TEMA: Ljekovite masti (unguenta)

Mentor: mr. ph. Vinja Kruki

Uenica: Dalila Dvizac

Z E N I C A, 2015. Godine

SADRAJ
1.

UVOD............................................................................................................... 3

2.

BEZVODNE PODLOGE....................................................................................... 4
2.2 PODLOGE TIPA PRAVIH MASTI GLICERIDI....................................................6

3.

4.

2.1

APSORPCIONE BAZE.................................................................................. 8

2.2

SILIKONI..................................................................................................... 8

PODLOGE SA VODOM....................................................................................... 8
3.1

KREMOVI Emulzije voda/ulje....................................................................9

3.2

KREMOVI Emulzije ulje/voda..................................................................10

PODLOGE RASTVORLJIVE U VODI....................................................................11

4.1

POLIETILENGLIKOLI.................................................................................. 12

4.2

ORGANSKI GELOVI................................................................................... 12

4.3

NEORGANSKI GELOVI............................................................................... 13

5.

IZBOR PODLOGA ZA LJEKOVITE MASTI...........................................................13

6.

IZRADA LJEKOVITIH MASTI..............................................................................14

6.1

MASTI TIPA RASTVORA............................................................................. 14

6.2

MASTI TIPA SUSPENZIJA...........................................................................14

6.3

MASTI TIPA EMULZIJA...............................................................................14

7.

ISPITIVANJE LJEKOVITIH MASTI........................................................................15

8.

LITERATURA.................................................................................................... 17

1. UVOD
LJEKOVITE MASTI (Unguenta) - poluvrsti ljekoviti preparati
namijenjeni za aplikaciju na kou i sluzokou. Masti sadre ljekovite
supstance rastvorene, suspendovane ili emulgovane u ljekovitoj podlozi.Na
sobnoj temperaturi ljekovite masti su vrste dok su topive na tjelesnoj
temperaturi. Mast mora biti lako razmaziva, mora se dugo zadrati na
mjestu aplikacije i mora omoguavati trajan kontakt lijeka sa koom.
Klasifikacija masti se moe izvriti na vie naina. Tako se masti mogu
klasifikovati prema namjeni na: zatitne, terapeutske i masti za njegu.
Zatim se mogu prema terapeutskoj namjeni klasifikovati na: dermatoloke,
hirurke, oftamoloke itd. Prema cilju koji se eli postii primjenom masti
one se dijele na: pokrovne, masti za rane i dermatoloke masti. Prema
stepenu disperziteta aktivnih principa ljekovite masti se dijele na: masti
tipa rastvora, emulzija i suspenzija.
Dobro pripremljena ljekovita mast mora ispunjavati sljedee uslove:
- da ne iritira mjesto na koje se aplicira
-mora biti stabilna
- mora imati veliki afinitet za kou i sluzokou
- podloga za ljekovite masti mora biti hemijski neaktivna i
fizioloki
indiferentna
- podloga ne smije biti inkompatibilna sa farmakoloki
aktivnom
supstancom
- ph vrijednost bi trebala biti od 5-7
- podloge za ljekovite masti moraju se lako spirati sa mjesta
primjene
3

- kada se nanose na kou moraju ostavljati tanak film, taka

topljenja te
masti mora biti 40C
- mast lako otputa ljekovitu supstancu da bi ta supstanca imala puni
terapijski efekat.
Sirovine za ljekovite masti podloge su po sastavu i osobinama vrlo
heterogene supstance. To su ugljikovodici, alkoholi, masne kiseline, estri
viih masnih kiselina sa niim i viim mono- i polihidroksilnim alkoholima,
hidrokoloidi, masna ulja, prirodnemasti itd.
Ljekovite masti mogu sadravati jednu ili vie ljekovitih supstanci koje se
nalaze uodgovarajuoj podlozi. Ta podloga slui kao nosa ljekovitih
supstanci, a podloge za ljekovite masti svrstavaju se u 3 grupe:
1. BEZVODNE PODLOGE
2. PODLOGE SA VODOM
3. PODLOGE RASTVORLJIVE U VODI

2. BEZVODNE PODLOGE
U bezvodne podloge spadaju:
a) podloge sa ugljikovodicima
b) podloge sa gliceridima
c) apsorpcione baze
d) silikoni

2.1 PODLOGE SA UGLJIKOVODICIMA

Kao sirovine za izradu podloga sa ugljikovodicima koriste se:
Vaselinum album i flavum, Paraffinum liquidum, Paraffinum solidum i Plasti
baze. Ovo su visoko molekularna jedinjenja ugljikovodika, ija se
konzistencija kree od tene do vrste. To nam omoguava da
kombinacijom u razliitim omjerima dobijemo podloge eljene
4

konzistencije. Kada su ove podloge dobro preiene one su stabilne i to je

glavna karakteristika podloga sa ugljikovodicima.
VAZELIN (Vaselinum) preiena, poluvrsta smjesa ugljikovodika,
a dobija se iz ostatka nakon destilacije nafte. Vazelin je koloidna disperzija
alifatskih, tenih ugljikovodika sa brojem C-atoma od 18-24 u vrstim
ugljikovodicima sa brojem C-atoma od 25-30. Konzistencija vazelina zavisi
od mikroskopskih vlakana koji izgrauju strukturu u koju je uklopljen teni
dio. Dobar vazelin ima meku konzistenciju i na koiostavlja tanak
homogeni film. Vazelin se dosta upotrebljava kao podloga za ljekovite
masti, sam ili u kombinaciji sa drugim podlogama. Kao podloga, vazelin
ima i prednosti i nedostataka. Nedostatak vazelina - ne prima vodu, ali se
to moe korigovati dodatkom lanolina ili drugih emulgatora. Dugom
upotrebom vazelin moe izazvati nadraaj koe poznat u dermatologiji kao
AKANTOZA. Vjetaki vazelin dobija se topljenjem smjese tenog i vrstog
parafina u omjeru 4:1.
TENI PARAFIN (Paraffinum liquidum) preiena smjesa viih
tenih ugljikovodika koji se dobijaju destilacijom nafte. Teni parafin se
sastoji iz ugljikovodika iji se sadraj ugljika kree od C-18 do C-24. Teni
parafin se upotrebljava pri izradi podloga sa vazelinom, a dodaje se da bi
smanjili viskozitet vazelina i poboljali otputanje aktivnih principa, zatim
za izradu vjetakog vazelina, te za masnu fazu u mnogim podlogama tipa
emulzija ulje/voda ili voda/ulje. Zbog velike stabilnosti veoma se mnogo
koristi i za izradu raznih kozmetikih preparata. Pri izradi ljekovitih masti
teni parafin se koristi i za razribavanje i usitnjavanje vrstih supstanci, pri
emu sprjeava aglomeraciju usitnjenih estica.
VRSTI PARAFIN (Paraffinum solidum) preiena vrsta smjesa
preteno zasienih ugljikovodika koji se dobijaju destilacijom nafte. vrsti
parafin topi se na temperaturi od 50 - 57C. Koristi se za ovravanje
konzistencije nekih podloga, za izradu vjetakog vazelina, kao zamjena
voska u kozmetikim preparatima itd. Dolazi u kockama.
5

PLASTI BAZE (Bezvodne podloge) vjetaki proizvodi dobijeni

mijeanjem 95% mineralnih ulja sa 5% vrstih polietilenglikola. Po
konzistenciji plasti baze su sline vazelinu, homogene su, neutralne i ne
iritiraju kou.
Osobine podloga sa ugljikovodicima:
- stabilne su
- ne uegnu stajanjem
- kompatibilne su sa skoro svim aktivnim supstancama
- pogodne su za one aktivne supstance kojima ne poznajemo
osobine i stabilnost
- relativno jeftine podloge

Nedostaci:
- ne prodiru u kou, samo stvaraju povrinski homogeni sloj
- mogu zatvoriti pore na koi
- ne primaju vodu
- prljaju i maste
- teko se skidaju sa koe

2.2 PODLOGE TIPA PRAVIH MASTI GLICERIDI

Podloge ovog tipa pogodne su za izradu masti sa liposolubilnim
supstancama, kao to su jod i derivati, salicilna kiselina, sumpor i drugi.
Sirovine za izradu Ova grupa obuhvata itav niz prirodnih i sintetskih
proizvoda koji se danas rijetko sami koriste kao podloge. Vie se koriste
kao dodaci drugim podlogamakao zamaujua sredstva. Ranije kao
podloga i jo uvijek u nekim starim recepturama nalazi se svinjska mast.
SVINJSKA MAST
Konzistencija ove masti zavisi od temperature, lako oksidira i uegne.
6

Nije uvijek konstantnog sastava, zato je danas zamjenjuju trigliceridi sa

zasienim viim masnim kiselinama, npr. Miglyol-812, koji predstavlja
triglicerid zasienih masnih kiselina koje imaju od 8-12 ugljikovih atoma.
MASNA I BILJNA ULJA
Koriste se u kombinaciji sa drugim podlogama da omekaju
konzistenciju podloge, da dobijemo emulziju lake razmazivu, ulje daje
masniju podlogu, smanjuje isuujue dejstvo podloge. Masna ulja se
koriste za izradu kozmetikih preparata (bademovo, laneno ulje), a nekad
se koriste i kao vehikulum za suspenzije.
Ulja se dijele na:
- suiva
- polusuiva
- nesuiva
Ukoliko je u ulju vei broj dvovalentnih veza u nezasienim masnim
kiselinama tada je rije o suivom ulju - laneno i ricinusovo ulje, dok su
nesuiva bademovo, maslinovo i ulje kikirikija. Masnim uljima se moraju
odrediti konstante koje karakteriu i omoguavaju procjenu vrijednosti
svakog masnog ulja kiselinski, saponifikacioni, jodni i peroksidni broj. Da
bi se poveala stabilnost ulja dodaje se antioksidans - alfa-tokoferol
(vitamin E). Na stabilnost ulja utiu i uslovi pod kojim se uvaju, a ispravno
uvanje podrazumijeva punu zatvorenu bocu na hladnom i suhom mjestu,
zatieno od svjetlosti.
VOSKOVI
- bijeli vosak (Cera alba)
- uti vosak (Cera flava)
Svi voskovi su estri viih masnih kiselina, monohidroksilnih alkohola sa
masnim kiselinama. Stabilni su i mogu oksidirati tek nakon dugog stajanja.
Voskovi imaju vrstu konzistenciju i primjenjuju se za ovravanje
podloge do eljene konzistencije.
LANOLIN (Cera lanae)
7

Sastoji se iz mjeavine raznih estera viih alkohola sa viim masnim

kiselinama, a od alkohola koji ulaze u sastav lanolina najvaniji su
holesterol i izoholesterol prirodni emulgatori. Ovi alkoholi daju lanolinu
veliku sposobnost emulgovanja vode gradei emulziju tipa voda/ulje.
Lanolin lako oksidira pa je inkompatibilan sa supstancama koje podlijeu
oksidaciji kao to su antibiotici. Ima neprijatan miris, stajanjem promijeni
boju, ima ilavu konzistenciju i podlogama daje ljepljive osobine. Kod nekih
ljudi moe izazvati alergiju. Danas se koristi itav niz derivata lanolina kao
njegove zamjene, poboljane su neke osobine, neutralisanje neprijatnog
mirisa, acetiliranjem i hidroliranjem dobija se stabilniji lanolin ljepe boje.
Lanakoli lanolinski alkoholi koji su izdvojeni ekstrakcijom iz lanolina.
Imaju vrstu konzistenciju, slini su voskovima, bez mirisa, blijedo ute
boje i sadre oko 50% holesterola. Koriste se za izradu emulzija tipa
voda/ulje.
Podloge tipa glicerida koa lako podnosi, lako otputaju aktivne principe,
relativnomekane konzistencije pa se lako i razmazuju.

Nedostaci:
- prljaju i maste
- nestabilne su
- lako uegnu

2.1

APSORPCIONE BAZE

Apsorpcione baze podloge koje mogu primiti tj. emulgovati vodu i

tako napraviti emulziju. Izrauju se kombinacijom voskova, ulja i drugih
masti, kao i dodatkom emulgatora koji grade voda/ulje emulzije. Dosta se
koriste za izradu ljekovitih masti sa liposolubilnim lijekovima. Ove podloge
imaju dobar disperzitet i lijep izgled, dobro se mau imaju dobar afinitet
za kou. Nedostatak ovih podloga je da ipak maste kao i masti i
ugljikovodici, samo se lake spiraju.

2.2

SILIKONI

Silikoni su organska jedinjenja silicijuma u kojima su atomi silicijuma

vezani preko kisika. Silikoni su slini parafinima po fizikim i hemijskim
osobinama sa kojima imaju i slian viskozitet. Hemijski su vrlo stabilni i
veoma hidrofobni pa se koriste kao zatitni kremovi. Otporni su na
oksidaciju i fizioloki su indiferentni. Od silikona najee se koriste
silikonska ulja, koja se pomou ovrivaa prevode u masti. Ne smiju se
koristiti kao podloge za masti za oi.

3. PODLOGE SA VODOM
Podloge sa vodom ili kremovi se danas najvie koriste, kao podloge za
primjenu ljekovitih supstanci na kou. To su emulzije i sastoje se od uljane i
vodene faze, meke su konzistencije, ljepeg izgleda od obinih masti, koa
ih dobro podnosi, dobro otputaju ljekovite supstance. Kad se primjene na
kou vodena faza isparava hladei, to je prijatno za bolesnika, jer
smanjuje osjeaj bola i svraba. Pri isparavanju na koi ostavljaju uljanu
prevlaku ili film, koji se dobro dri na koi i omoguava dobar kontakt lijeka
sa koom, manje maste i lako se spiraju. Poto sadre veliku koliinu vode
ekonomine su, ali prisustvo vode pogoduje razvoju mikroorganizama pa
se moraju konzervisati. Kao disperzni sistemi osjetljivi su na toplotu.
Podloge sa vodom ili kremovi dijele se u dvije grupe, prema tome da li je
masna faza unutranja ili spoljanja faza u emulziji i to na:
1. Kremove tipa emulzije voda/ulje
2. Kremove tipa emulzije ulje/voda

3.1

KREMOVI Emulzije voda/ulje

Kremovi ovog tipa nazivaju se esto i masnim kremovima zato to im

je spoljanja faza mast, dok je voda unutranja faza i fino dispergovana u
9

masnoj fazi. Kad se primjene na kou, voda isparava i hladi, dok masna
faza ostaje na koi i sprjeava isparavanje vode. Zato ovi kremovi djeluju i
kao emolijentni. Mo penetracije masne faze pri isparavanju vode zavisi od
prirode masne faze. Gubitak vode dovodi do poveanja koncentracije lijeka
na koi, to je karakteristino za oba tipa kremova, i o tome treba voditi
rauna pri doziranju.
Podloge ovog tipa pogodne su za primjenu oleosolubilnih i hidrosolubilnih
lijekova. Oleosolubilni lijekovi nalaze se u spoljanjoj fazi i odmah pri
aplikaciji dolaze u kontakt sa koom. Hidrosolubilni lijekovi su u unutranjoj
fazi i sporije dospijevaju na povrinu koe, jer brzina otputanja aktivnih
principa zavisi od toga u kojoj su fazi rastvoreni. Zato je bolje
hidrosolubilne ljekovite supstance stavljati u kremove emulzije tipa
ulje/voda. Najei emulgatori: holesterol, cetilni alkohol, lanolin, lanolinski
alkohol, estri polihidroksilnih alkohola s masnim kiselinama koji su poznati
pod imenom Span-ovi. Mnoge ljekovite supstance kao to su: sumpor,
cinkoksid, ivin amidohlorid, peru balzam i dr., mogu se primjeniti sa ovim
podlogama. Meutim, ove podloge su inkompatibilne sa ljekovitim
supstancama koje dovode do razdvajanja emulzije. To su prije svega:
mentol, fenol, lokalni anestetici, vodonik peroksid i dr.

3.2

KREMOVI Emulzije ulje/voda

Podloge ovog tipa su emulzije ulje/voda i voda predstavlja spoljanju

fazu u kojoj je fino dispergovana masna ili unutranja faza. Poto je voda
spoljanja faza, ovi se kremovi nazivaju jo i vodeni kremovi. Mogu se
razrjeivati sa vodom i lako spirati sa mjesta aplikacije, pa se zbog toga
esto nazivaju i perive baze. U farmaciji najvaniju sirovinu ovakve
podloge ini emulgator i od njega zavisi fizika stabilnost emulzije i
kompatibilnost sa ljekovitom supstancom. Imaju lijep izgled, lako se
nanose na kou i sluzokou, na vlane ekceme i ranice se lako nanose jer
je ista vlana faza, ne stvaraju neprijatan osjeaj masnoe, ne zatvaraju
pore na koi, a kod isparavanja vode stvaraju osjeaj hlaenja. Vodeni
kremovi pogodni su i za primjenu na kosmate dijelove tijela, jer se lako
10

spiraju. Nanijeti na kou poslije isparavanja vode ostavljaju nevidljivu

masnu prevlaku ili film, pa se mogu koristiti i danju. Dobro se podnose.
Hidrosolubilne ljekovite supstance otputaju brzo i potpuno. Podloge ovog
tipa sadre znatnu koliinu vode i do 80%, to ih ini vrlo ekonominim
podlogama. Ali prisustvo ovako velike koliine vode je i njihov nedostatak,
jer lako gube vodu i sue se. Zato se moraju pakovati i uvati u dobro
zatvorenim sudovima, najbolje u tubama. Zbog prisustva vode napadaju ih
mikroorganizmi pa se moraju konzervisati. Za masnu fazu ovih kremova
upotrebljavaju se teni i vrsti parafin, vazelin, biljna ulja, hidrirana ulja,
oleiloleat, cetil i stearil alkohol i dr. Vodena faza sadri esto pored
hidrosolubilnih emulgatora i razna hidroskopna sredstva, koja se dodaju da
sprijee ili bar uspore gubitak vode, npr.: propilen glikol, glicerol, sorbitol i
dr. Za emulzije tipa ulje/voda utvreno je da postaju stabilnije, ako se za
njihovu izradu upotrijebe kombinovano hidrosolubilni i liposolubilni
emulgatori. Takve mjeavine nazivaju se samo-emulgujuim voskovima.
Oni sadre 90% liposolubilnih i 10% hidrosolubilnih emulgatora.
Liposolubilni emulgatori grade emulzije tipa voda/ulje, a hidrosolubilni,
emulzije tipa ulje/voda, meutim kombinovani daju kompleksne
emulgatore koji grade vrlo stabilne emulzije.
STEARATSKI KREMOVI
Stearatski kremovi imaju vrlo jednostavan sastav. To su emulzije tipa
ulje/voda i sadre 15-30% masne faze koja ima taku topljenja daleko
iznad 37C, suprotno drugim podlogama. Najvei dio masne faze sastoji se
iz stearinske kiseline od koje je sapunifikovano samo 10-25%, a ostatak se
nalazi kao slobodna kiselina. Za sapunifikaciju stearinske kiseline
koristese: karbonati ili hidroksidi kalijuma i natrijuma, zatim boraks i u
novije vrijeme naroito mnogo razni amini, najvie trietanolamin. Izbor
sredstva za sapunifikaciju je vaan, jer od toga zavise i osobine dobijenog
krema. Kalijum hidroksid daje meke, a natrijum hidroksid vre stearate.
Boraks daje kremove lijepe, bijele boje, ali ovi kremovi vremenom postaju
zrnasti. Trietanolamin daje dobre kremove, pogodne konzistenciji i male
alkalnosti pa se zato najvie i preporuuje. Stearatski kremovi redovno
11

sadre neko hidroskopno sredstvo da se sprijei gubitak vode iz krema.

Najee kao hidroskopna sredstva koriste se: glicerol, sorbitol,
propilenglikol i dr. Stearatski kremovi su emulzije tipa ulje/voda, u kojima
kao emulgatori slue stearati. Ovi se kremovi mogu definisati kao
suspenzije stearinske kiseline u gelu stearinskog sapuna. Prednost
stearinskih kremova je to primjenom na koi ne ostavljaju vidljivu
prevlaku pa se mogu primjenjivati i danju. Pogodni su za hidrosolubilne i
liposolubilne ljekovite supstance koje lako otputaju. Nedostatak ovih
kremova kao podloga je to, da su sapuni i zbog toga su inkompatibilni sa
kiselinama. To ograniava njihovu primjenu.
Stearatski kremovi - se mogu raditi na vie naina. Najvie se primjenjuje
postupak da se stearinska kiselina (masna faza) zagrije na 85C i rastopi, a
u posebnom sudu sezagrije glicerol, voda i alkalije, pa se istopljena
stearinska kiselina dodaje malo po malo u vodenu fazu uz mijeanje.
Mijea se i grije jo oko 10 minuta i ohladi uz stalno mijeanje. Kada se radi
sa aminima, ne smije se dugo zagrijavati i treba ih uvijek dodavati vodenoj
fazi tek kada je ova postigla temperaturu od 85C.

4. PODLOGE RASTVORLJIVE U VODI

Podloge ovog tipa, pored toga to su rastvorljive u vodi, ne sadre
masne materije, pa se nazivaju i nemasne podloge. Ove podloge imaju to
svojstvo da ne maste na mjestu aplikacije i zato se mogu primjeniti i na
kosmate dijelove tijela. Lako se spiraju sa vodom, pogodne su i za
primjenu na rane i sluzokou. Ljekovite supstance otputaju lako i brzo i ne
drae kou. Nedostatak im je da lako gube vodu, isuuju se, pa se moraju
konzervisati. Podloge ovog tipa koje se koriste u savremenoj dermoterapiji
moemo svrstati u sljedee grupe:
- Polietilenglikoli
- Organski geli
- Neorganski geli

12

4.1

POLIETILENGLIKOLI

Polietilenglikoli su kondenzacioni polimeri etilenoksida.

Polietilenglikoli primjenjeni na kou su netoksini, ne sprjeavaju izmjenu
toplote i gasova. Na koi razvijaju izrazito osmotsko djelovanje i oduzimaju
vodu kako koi, tako i ranama i edemima. Podloge ovog tipa mogu se
mazati na vlanu kou, gdje se dobro zadravaju. Stabilne su i ne napadaju
ih mikroorganizmi. Mogu se kao podloge primijeniti i na upaljenu i vlanu
kou, rane, naroito se preporuuju za kosmate dijelove. Polietilen
glikolske podloge mogu se koristiti za veliki broj lijekova, ali je isto tako
utvreno da su inkompatibilne sa velikim brojem ljekovitih supstanci.
Inkompatibilni su npr.: sa fenolima, nekim antibioticima, jodom i jodidima,
taninskim kiselinama, solima ive, srebra i bizmuta i dr. Reaguju sa nekim
plastinim materijamao emu treba voditi rauna kod pakovanja. Ne smiju
se upotrebljavati kao podloga za one masti.

4.2

ORGANSKI GELOVI

Geli su poluvrsti sistemi u kojima je kretanje disperznog sredstva ili

spoljanja faza ogranieno mreastom strukturom koju stvara disperzna ili
unutranja faza. Uklapanjem spoljanje faze u mreastu strukturu
unutranje faze poveava se viskozitet i sistem postaje poluvrst.
Poluvrsta konzistencija gela omoguava njihovu primjenu kao podloga.
Konzistencija gela je takva da ne podlijeu nikakvom variranju s
promjenom temperature i mogu se lako istiskivati iz tube i mazati i na
niskim temperaturama. Geli su kompatibilni sa elektrolitima, kiselinama i
bazama. Ove podloge lako otputaju lijek, peru se sa vodom, pa su
pogodne i za primjenu na kosmate dijelove tijela. Kada se nanesu na kou
ostavljaju pri isparavanju vode, koja hladi, film ili prevlaku koja je
nevidljiva, pa su gel podloge pogodne i za tretiranje otvorenih povrina
tijela. Film koji zaostaje na koi ponovnim kontaktom sa vodombrzo bubri i
ispira se. Pogodni su i za izradu nekih masti za oi. Za izradu podloga sa
organskim gelovima koristi se krob, elatina, alginati i derivati celuloze, a
13

da bi se sprijeio gubitak vode iz ovakvih podloga dodaju se hidroskopna

sredstva npr.: glicerol, sorbitol, polietilenglikoli i dr.

4.3

NEORGANSKI GELOVI

Podloge ovog tipa su sline po osobinama podlogama organskih

gelova. I ove podloge sadre veliku koliinu vode pa im se moraju dodavati
vlaea sredstva npr.: glicerol. Moraju se pakovati u dobro zatvorene
posude da se sprijei gubitak vode. Za izradu neorganskih gelova za
ljekovite masti koriste se: bentonit, Veegum i Aerosil. Aerosil osim sa
vodom gradi gelove i sa alkoholom i glicerolom, uljima itd.

5. IZBOR PODLOGA ZA LJEKOVITE MASTI

Pri izboru podloge za ljekovite masti moraju se uzeti u obzir mnogi
faktori, prije svega stanje koe i oboljenje koe, mjesto aplikacije lijeka,
priroda ljekovite supstance koja se primjenjuje u obliku masti, zatim mora
se voditi rauna i o tehnolokom postupku, o stabilnosti lijeka u odabranoj
podlozi kao i o eljenom dejstvu. Osnovno pri izboru podloga je to da lijek
ne smije da bude inkompatibilan sa podlogom, da ne drai kou i da je
stabilna, a najvanije to se trai od jedne podloge je da lako otputa
ljekovitu supstancu. Izbor podloga se esto vezuje i za pitanje resorpcije
lijeka kroz kou. Treba istai da je resorpcija lijeka kroz kou rijetko
poeljna u dermoterapiji. Pod resorpcijom se podrazumijeva prolaz lijeka
kroz kou da bi se postiglo sistematsko djelovanje. Pri izboru podloga treba
imati u vidu da su za primjenu masti na sluzokou, rane i ozlijeenu kou
pogodnije podloge sa vodom i to tipa emulzija ulje/voda. Poto je voda
spoljanja faza lako se zadrava na vlanim povrinama. Za iste svrhe
pogodne su i podloge organskih gelova, koji su uz to pogodniji i za masnu i
osjetljivu kou.

14

6. IZRADA LJEKOVITIH MASTI

Ljekovite masti se prema disperzitetu mogu podijeliti u 3 grupe:
- masti tipa rastvora
- masti tipa suspenzija
- masti tipa emulzija

6.1

MASTI TIPA RASTVORA

Masti tipa rastvora su one u kojima je lijek rastvoren ili ustanjen do

molekule. Nedostatak ovih masti je taj to se lijek u njima obino nalazi u
obliku zasienog rastvora i moe lako da kristalie i da ozlijedi na mjestu
aplikacije. Izrada masti tipa rastvora se vri tako to se ljekovita supstanca
ako je liposolubilna rastvori u podlozi uz blago zagrijavanje. Ljekovitu
supstancu moemo prethodno rastvoriti u nekom organskom rastvarau u
kome se rastvara, pa se mijeanjem ili blagim zagrijavanjem rastvara
odstrani. Tako se mogu izraivati ljekovite masti sa kortikosteroidima, a
kao rastvara moe se uzeti hloroform.

6.2

MASTI TIPA SUSPENZIJA

Masti tipa suspenzija sadre ljekovitu supstancu dispergovanu u

obliku finih estica. Masti ovog tipa se izrauju tako to se usitnjeni
prakovi pomijeaju sa podlogom, dodajui malo po malo podloge. Moe i
da se otopi malo podloge ali to se izbjegava, jer otopljena podloga moe
bolje da rastvara prakaste supstance koje onda mogu da kristaliu u
podlozi. Savremeni princip izrade masti tipa suspenzija je da se lijek to
bolje distribuira u podlozi, ali da se ne stvaraju zasieni rastvori iz kojih bi
ljekovita supstanca mogla da kristalie.

15

6.3

MASTI TIPA EMULZIJA

Masti tipa emulzija rade se topljenjem. Topljenje pri izradi ovih masti
vri se tako to se istope zajedno sve komponente koje se tope na vioj
temperaturi, a posebno komponente koje se tope na nioj temperaturi.
Meutim, ovaj nain se izbjegava zbog stvaranja eutehtikih smjesa, pa se
masti i emulzije rade tako to se pomijeaju zajedno sve liposolubilne
komponente, a posebno hidrosolubilne, pa se i jedne i druge zagriju na
70C. Zatim se vodena faza dodaje masnoj fazi uz stalno mijeanje do
potpunog hlaenja.
U apoteci masti se rade u pateni ali ona mora biti izraena od
nehrajueg elika. Da bi jedna ljekovita mast bila dobro napravljena mora
se dobro homogenizirati. Za homogeniziranje masti koriste se mjealice i
mlinovi sa valjcima. Mlin sa tri valjka i usitnjava ljekovitu supstancu i dobro
homogenizira ljekovitu mast. Usitnjavanje, grijanje, hlaenje, mijeanje,
homogeniziranje i pakovanje su operacije koje se koriste kod izrade masti,
kako u industriji, tako i u proizvodnji na malo u apoteci.
Najbolji nain pakovanja ljekovitih masti je pakovanje u tube, u kojima je
mast zatiena od svih spoljanjih faktora, kvarenja, a primjena masti iz
tuba je higijenska i pogodna za doziranje. Neke se ljekovite masti moraju
raditi sterilno, to se izriito trai kod masti za rane i masti za oi.

7. ISPITIVANJE LJEKOVITIH MASTI

Ispitivanja ljekovitih masti mogu biti raznovrsna, ali za procjenu
njihovog kvaliteta i stepena istoe veoma su vana ispitivanja procenta
aktivnog principa, sterilnosti, ispitivanje sposobnosti primanja vode, tipa
emulzije kod emulzionih podloga, konzistencije, stabilnosti i sposobnosti
otputanja aktivnog principa kao i stepena disperziteta.

16

Sposobnost podloge i ljekovite masti da primi vodu izraava se

vodenim brojem. Vodeni broj je broj koji kazuje koliko grama vode moe da
primi 100 g masti i da je trajno zadri.
Odreivanje stepena disperziteta vri se tako to se izvjesna koliina masti
razmae u tankom sloju pomou patule na mikroskopsko staklo i
posmatra pod mikroskopom. Na ovaj nain moemo mikrometrom mjeriti
veliinu estica.
Ispitivanje stabilnosti podloga i ljekovitih masti veoma je vana za
proizvoaa. Proizvoa uvijek eli da mu proizvod ostane to due
stabilan. Meutim, teko je normirati vrijeme uopteno za trajnost podloga
i ljekovitih masti. To vrijeme se mora eksperimentalno odrediti za svaki
preparat. Pri ispitivanju stabilnosti mora se utvrditi stabilnost kako podloge
tako i aktivnog principa.
Ispitivanje stabilnosti obuhvata ispitivanje fizike i hemijske
stabilnosti. Ispitivanje fizike stabilnosti odnosi se uglavnom na ispitivanje
da li u toku uvanja i transporta ne dolazi do razdvajanja faza. Ispitivanje
hemijske stabilnosti treba da da odgovor, da li se podloga ili neka njena
komponenta mijenjaju tokom uvanja. Kod masti se jo ispituje i hemijska
stabilnost aktivnog principa.
Ispitivanje konzistencije podloga ili masti veoma je vano. Masti ne
smiju biti previe vrste, jer se teko mau i vade iz tube ili tegle. Za
vrijeme uvanja ili transporta masti mogu biti izloene znatnom variranju
temperature. Masti koje nemaju pogodnu konzistenciju na niim
temperaturama jako ovrsnu. Obratno na viim temperaturama postaju
meke to kod suspenzionih masti nije poeljno, jer moe dovesti do
taloenja aktivnih principa. U pogledu konzistencije najpoeljnije su one
podloge koje e imati meku konzistenciju u irokom temperaturnom
podruju.

17

Odreivanje konzistencije izvodi se pomou penetrometra ili

rotacionog viskozimetra kao i pomou specijalnih konzistometara.
Ispitivanje emulzionih masti vri se na stepenu emulgiranja, tip
emulzije i stepena disperziteta unutranje faze.
Kvalitativna ispitivanja masti obuhvataju identitetne reakcije, zatim
ispitivanje prisustva i koliine aktivnog pricipa ili neke od komponenti u
masti.
Ljekovite masti, za koje je propisano da se pripremaju sterilno,
moraju se ispitivati i na sterilnost. To ispitivanje treba izvoditi poslije izrade
kao i u odreenim vremenskim intervalima.
Ispitivanje sposobnosti otputanja ljekovitih supstanci iz masti moe
se odreivati in vivo i in vitro. In vivo ispitivanja se vre pomou boja i
markiranih supstanci. Daleko se vie ispituje in vitro. Ovo ispitivanje se
moe izvesti jednostavnim mjerenjem difuzije ljekovite supstance iz
podloge u neki pogodan supstrat koji zamijenjuje kou. Ta se metoda
sastoji u tome da se ljekovita mast stavi na agar plou, na kojoj su zasijane
bakterije osjetljive na lijek koji se ispituje i mjeri inhibiciona zona. Ovako se
moe ispitivati otputanje lijekova koji imaju antiseptina svojstva. Kod
drugih lijekova moe se ispitivati i pomou indikatora koji e se obojiti i
pokazati da li je podloga otpustila lijek.
Ljekovite masti se uvaju na hladnom mjestu, zatienom od svjetlosti i
vlage.

8. LITERATURA

- Ljekovite masti dr. vet. med. Jelena uran

- Pr. dr. sc. D. Sakar
- Prof. dr. sc. F. Boi
18

- OBLIKOVANJE LIJEKOVA PRAKTIKUM, M. Beirevi-Laan i M. Jug, Zagreb 2007

Zapaanja mentora:
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

Ocjena maturskog rada_____________( __ )

Pitanja za usmenu odbranu i prezentaciju maturskog rada:

1._____________________________________________________________________
2._____________________________________________________________________
3._____________________________________________________________________

19

Ocjena usmene odbrane i prezentacije maturskog rada: _____________ ( __ )

KONANA OCJENA MATURSKOG RADA: _______________ ( __ )

Komisija:
1.____________________________
2.____________________________
3.____________________________

MENTOR:

________________________

20