Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo

2.3. PERFEKAT - TRAPASSATO PROSSIMO Prevodni ekvivalent PSG i PNG u relativnoj upotrebi je trapassato prossimo, pretprolo vreme ija je frekvencija u italijanskom jeziku upadljivo vea nego frekvencija pluskvamperfekta u srpskom, oblika koji je uglavnom zamenjen relativnim aoristom1 i pomenutim relativnim perfektom. Trapassato prossimo, kao pretprolo vreme, obeleava radnju koja je prethodila nekoj drugoj proloj radnji. S obzirom na sve veu upotrebu trapassata prossima, i s obzirom na injenicu da antecedentnost ovim vremenom iskazane radnje nije uvek mogue uoiti, neki autori iznose miljenje da trapassato prossimo sve vie poprima vrednost obinog preterita (SKUBIC 1970b: 488-495). U novijim tumaenjima trapassata prossima istie se da ovo vreme ipak podrazumeva makar i implicitnu referentnu taku u prolosti u odnosu na koju su ostali dogaaji postcedentni (RENZI-SALVI 1991: 103)2. to se aspektualne vrednosti tie, trapassato prossimo je blizak passatu prossimu: naime, pored svrenosti, oba vremena poseduju i ve pomenuti aspetto compiuto, a u toj vidskoj slinosti treba potraiti i razlog za sve veu upotrebu trapassata prossima; drugi razlog za irenje trapassata lei u potrebi da se popuni prazno mesto u glagolskom sistemu stvoreno gubitkom (ili bolje: gubljenjem) passata remota, ime se na temporalnom planu ponovo dobija dimenzija "dalje prolosti"3 koja, to je i najznaajnije, ima istu aspektualnu vrednost passata prossima. Uprkos injenici da trapassato prossimo obeleava svrenu radnju, prevodi PSG - trapassato prossimo i PNG - trapassato prossimo se brojano gotovo podudaraju. U nastavku e prvo biti rei o prevodima u kojima se, pored temporalnih, uvaju i vidske osobine srpskog iskaza.

2.3.1. Perfekat svrenog glagola - trapassato prossimo

) Za aorist vidi glavu 3 rada.

) U istoj gramatici (:105) se, ipak, doputa mogunost da trapassato prossimo, zbog priloke odredbe za vreme, izgubi osobine pretprolog vremena: Andai/Sono andato/Ero andato a trovarlo due giorni prima/dopo di te.
3

) Odredbom "dalja prolost" ne podrazumeva se objektivno udaljena prolost, ve prolost koju subjektivno doivljavamo kao udaljenu, koju smatramo manje relevantnom u trenutku govorenja. Napomene vezane za irenje trapassata prossima vae u prvom redu za govorni jezik, iz kojeg ova pojava postepeno prelazi u jezik knjievnosti.

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo 2.3.1.1. Upotreba trapassata prossima u sledeim primerima mogla bi se definisati

kolskom. U korpusu je naen veliki broj takvih primera. Znaajno je to da se potuju i temporalne i vidske odlike srpskog originala: (63) Gazija je stajao ne putajui mokru mreu (...). Prodao je svu lovinu i sad je, mokar do pasa, podrhtavao i ispijao poli naduak. (AnVr 154) Gazija stava in piedi, senza lasciare la rete umida (...). Aveva venduto tutto quello che aveva pescato ed ora, bagnato fino alla vita, tremolava mentre si beveva una mezzetta tutta d'un fiato. (TdA 80) (64) Tako je govorio Gak, za kojeg se znalo da je posejao svoje dane u noi. (USVL 78) Cos diceva Gak, e di lui si sapeva che aveva piantato i suoi giorni nelle notti. (LIVL 58) (65) (...) dozva u sebi slatko Priskino ime i priseti se svega to se zbilo (...). (EM 88) (...) pronunci entro di s il dolce nome di Prisca e si ricord di quanto era accaduto (...). (EdM 73) (66) (a) (b) Mislei o njemu, docnije, mnogo puta, fra Petar nije mogao nikako da se tano seti ni sata kad je doao (...). (PrAv 60) Ripensando a lui, pi tardi, e spesso, fra Petar non riusciva in nessun modo a ricordare con esattezza (...) quando (...) fosse arrivato. (CdD 47) Pi tardi, ripensando spesse volte a questo nuovo ospite, fra' Pietro non era in grado di ricordare in alcun modo con esattezza n come n quando era giunto. (CM 49) 2.3.1.2. U kontekstima u kojima su smeteni gornji primeri jasno je istaknuta ideja

antecedentnosti; odmah je uoljiva i referentna taka (BERTINETTO 1986: 40-54). Postoje, meutim, i primeri gde je referentnu taku pomou koje temporalno lociramo trapassato prossimo tee uoiti: (67) Nismo doli ovamo da sklapamo kojekakva prijateljstva. (UPZ 16) Non eravamo venuti fin l per fare conoscenze. (BPT 22) (68) "Muharemice, misli li na ene?" "Ne jo", proaputao je Muharem i pocrveneo. (CrPe 70)

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo "Muharemino, pensi alle donne?" "Non ancora", aveva risposto col desiderio di morire. (GaRo 91) Da bi se objasnila upotreba trapassata prossima u takvim primerima, neophodno je analizirati kontekst. Tek nakon paljivog itanja uoie se referentne take koje reguliu upotrebu trapassata, ili e se one rekonstruisati, ukoliko su implicitne. Da bi se uoila referentna taka koja bi opravdala upotrebu trapassata prossima u primerima (67) i (68), valja pretraiti iri kontekst. Za primer (67) odgovor se nalazi u reenici koja prethodi (Non ne fummo molto turbati) i onoj koja sledi primeru (Non avevamo tantomeno alcun interesse per quell'uomo...). Primer (68) smeten je u dugi niz reenica u kojima je upotrebljen trapassato prossimo, a da je re o antecedentnim radnjama, vidi se po obliku ricordava, koji se nalazi na poetku celog niza i predstavlja trenutak u prolosti (referentnu taku) pre kojeg su se dogodile radnje koje se opisuju trapassatom prossimom: (69) Al vecchio tremava il mento, ricordava. (...). Allora gli si era rivolto... (GaRo 90) U tabeli je prikazana distribucija PSG prevedenih trapassatom prossimom:

AnVr 12

PrAv 35

EM 6

Mn 4

CrPe 22

UPZ 27

USV 32

ukupno 138

2.3.2. Perfekat nesvrenog glagola - trapassato prossimo Problemi u tumaenju upotrebe trapassata prossima nastaju kada se naemo pred primerima u kojima se vidske karakteristike srpskog glagola ne prenose na italijanski. Kako se u glagolskom sistemu italijanskog jezika vei znaaj pridaje temporalnim odnosima, zanemarena je za Slovene znaajna vidska opozicija svreno : nesvreno, koju trapassato prossimo sam4 nikako ne moe da izrazi na nain koji bi u potpunosti preneo slovenski vid. Nekoliko primera moe da ilustruje ovu pojavu:

) Poznate durativne perifraze mogu da popune tu prazninu. Ali uvek treba imati na umu da vidske opozicije kakve su poznate u slovenskim jezicima nisu toliko relevantne za italijanski. U tom smislu, ROHLFS 1969 (: 132) ak smatra da je morfologija jezika u kojima su upadljivo izraene aspektualne opozicije "arhaina i primitivna". Ovo pitanje je detaljnije obraeno u odeljku 2.9.

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo (70) U Carigradu je tada iveo jedan Italijan, neimar, koji je gradio nekoliko mostova u okolini Carigrada (...). (Mn 92) Viveva allora a Costantinopoli un architetto italiano che aveva costruito alcuni ponti nei dintorni di Costantinopoli (...). (PsZ 61) (71) (a) (b) (72) Ne te, ali takve oi on je ve gledao. (PrAv 61-62) Non proprio quelli, ma occhi simili lui li aveva gi visti. (CdD 49) Non proprio quelli, ma occhi simili, egli li aveva gi visti. (CM 50-51) Bio je to, sudei po odseenome uhu, jedan od palira to su zidali savske bedeme (...). (LIVL 110) Era, a giudicare dall'orecchio tagliato, uno dei muratori che avevano costruito i bastioni della torre volti verso la Sava (...). (LIVL 82) U kontekstima u kojima su smeteni primeri (70), (71) i (72) jasno je istaknuta ideja antecedentnosti; u tekstu je lako uoljiva i referentna taka (BERTINETTO 1986: 40-54) kojom ovaj oblik lociramo u odreene temporalne okvire. Aspektualne vrednosti srpskog originala su u povrinskoj strukturi italijanskog iskaza u potpunosti zanemarene, budui da italijanski glagol nema sredstva da izrazi vidske opozicije u trapassatu i, jo bitnije, svaki od podvuenih PNG zapravo ima vrednost pluskvamperfekta svrenog glagola. Takve PNG prevodilac mora da prepozna i da izbegne upotrebu imperfetta, naravno ukoliko ne postoje kontekstualni razlozi koji bi opravdali njegovo prisustvo: up. naroito primere (85) i (87). Ako se srpski primeri (70), (71) i (72) posmatraju zasebno, izvan konteksta, moe se uoiti temporalna dvosmislenost u (70) i (72) (nije jasno kada je gradio, kada su zidali), dok u (71) svaku nedoumicu u pogledu temporalnosti ovog primera otklanja prilog ve. 2.3.2.1. Kao i kod PSG, i kod prevoenja PNG trapassatom prossimom postoje,

meutim, brojni primeri gde je referentnu taku tee uoiti: (73) Tu su bile zapisane poplave, nerodice, ratovi (...) i sve to je u to vreme uzbuivalo kasabu (...). (AnVr 132) L erano state registrate le inondazioni, le annate di carestia, le guerre (...) e tutto quello che, al suo tempo, aveva commosso la kasaba (...). (TdA 54) (74) Bili su to gonii stoke, koji su krda ovaca i koza terali uz Lim do Priboja. (CrPe 102)

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo Erano i mandriani che avevano spinto lungo il Lim, fino a Priboj, le greggi di pecore e capre. (GaRo 131) (75) Prosed, krupan i razjaren, Ibro je jurio u susret radoznalom svetu. (CrPe 25) Brizzolato, grosso e furibondo, Ibro s'era precipitato incontro ai curiosi. (GaRo 32) I ovde paljiv uvid u kontekst pomae da se otklone dileme oko upotrebe trapassata. Kao u primeru (69), i u sluaju primera (75) takoe postoji referentna taka u prolosti izraena glagolom seanja: (76) Sreko ripensava alla mattina. (GaRo 32)

s tom razlikom da se iza glagola ripensava upotrebljava imperfetto koji obrazuje situaciju za dogaaj iskazan trapassatom prossimom.

2.3.3. Meutim, valja istai da postoje sluajevi kada se relativni perfekat ne prevodi trapassatom prossimom, to se vidi iz sledeeg primera: (77) Leander je ostao na niijoj zemlji, na jednoj uki kojoj su vetrovi oglodali sve meso i ostavili samo skelet. (USVL 42) Leandro rimase sulla terra di nessuno, sopra un cocuzzolo la cui carne era tutta rosicchiata dai venti che ne avevano risparmiato solo lo scheletro. (LIVL 33) Antecedentnost relativne reenice u primeru (77) nije uzeta u obzir prilikom prevoenja. Perfekat oglodali su ima jasno izraenu relativnu vrednost, dok se upotrebom imperfetta u prevodu dobija radnja istovremena sa radnjom glavne reenice. Ono to je u prevodu iskazano imperfettom nije proces u (pret)prolosti, ve rezultat tog, procesa, tj. odreeno stanje.

2.3.4. Ponekad, upotreba trapassata prossima nije uslovljena temporalnim odnosima u originalu, ve je nameu razlozi leksike prirode, to se moe sagledati iz sledeih primera: (78) Raspet izmeu te elje i onog to je znao da mora uiniti - on poverova da e zaplakati. (UPZ 15) Stretto fra questo nuovo desiderio e le norme di condotta che si era imposto fu sul punto di mettersi a piangere. (BPT 20) 5

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo

(79) (a) (b)

Ali su govorila oba inovnika (sad je progovorio i onaj mravi), brzo, uporno, naizmenino. (PrAv 121) Parlarono per tutti e due i funzionari (adesso era intervenuto anche quello magro). (CdD 108) In compenso parlarono i due funzionari (ora parlava anche quello magro), in fretta, con insistenza, alternandosi. (CM 109)

(80)

Zatim, kad smo najmanje oekivali da e nas obradovati, on se tre i potra ka sredini ume. (UPZ 42) Poi, quando avevamo perduto ormai ogni speranza, egli si mosse ed incominci a correre verso il centro del bosco. (BPT 51)

(81)

Prvo, on se pitao s pravom gde se nalazila njegova sopstvena dua (...). (USVH 37 In primo luogo, il signor capitano si chiedeva giustamente dove era andata a finire la sua stessa anima (...). (LIVH 29)

(82)

Pozorite se udno zvalo (...) i brat i ja smo prvi put uli za njega. (USVH 51) Il teatro aveva un nome strano (...) e mio fratello e io non ne avevamo mai sentito parlare. (LIVH 41) 2.3.4.1. Pored razloga leksike prirode, na upotrebu trapassata prossima moe

presudno da utie i izbor priloke odredbe za vreme. Zavisno od prirode priloke odredbe za vreme, perfekat se prevodi ili perfektivnim (83a), ili imperfektivnim glagolskim oblicima (83b): (83) (a) (b) A lanjske godine stali su po Smirni da krue udni glasovi (...). (PrAv 77) Ma l'anno prima avevano cominciato a circolare per Smirne delle strane voci (...). (CdD 64) Ma da un anno circolavano voci strane per Smirne (...). (CM 66) Priloka odredba za vreme u (83a) punktualno ukazuje na odreeni trenutak u prolosti i zahteva perfektivno vreme; imperfetto u (83a) tumaio bi se iskljuivo kao imperfetto narrativo, dakle kao glagolski oblik sa perfektivnom vrednou. Odredba za vreme u (83b) spada u odredbe tipa Da X tempo (BERTINETTO 1986: 285-289), a glagol circolare, s obzirom na svoje semantike vrednosti, u ovakvom kontekstu moe da stoji u imperfettu5.
5

) BERTINETTO 1986: 287.

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo

2.3.5. Da bi se upotrebio trapassato prossimo, ostaje neosporno da treba prepoznati i odrediti mu odgovarajuu referentnu taku: taj postupak nije automatski, ve je preputen prevodiocu, i predstavlja svojevrsno temporalno tumaenje srpskog teksta; a da tumaenje moe dati razliite rezultate pokazuju primeri preuzeti iz dva prevoda Proklete avlije: (84) (a) (b) (85) (a) (b) A Haim je ve odgovarao i na ta pitanja. (PrAv 124) Ma Haim gi rispondeva anche a queste domande. (CdD 111) Ma Haim aveva gi risposto anche a questa domanda. (CM 111) (...); oni su mu ili blii i bolje poznati nego razbojnici, ubojice i mrani zlikovci kojih se klonio koliko je mogao. (PrAv 56) (...); questi gli erano stati pi vicini e li aveva conosciuti meglio dei briganti, degli assassini e dei biechi delinquenti che aveva cercato in tutti i modi di evitare. (CdD 44) (...); questi gli erano stati pi vicini e li aveva conosciuti meglio dei briganti, degli assassini e degli oscuri malfattori che sfuggiva come la peste. (CM 46) (86) (a) (b) (87) (a) (b) Majka mu je bila uvena grka lepotica. (PrAv 72) Sua madre era stata una bellezza famosa. (CdD 59) La madre fu una nota bellezza. (CM 61) Haim, koji je, pored svoje line muke, stizao odnekud sve da sazna ili bar da nasluti, objanjavao je stvar (...). (PrAv 88-89) Haim, che, pur assillato dai suoi problemi, riusciva chiss come a sapere tutto o almeno a indovinarlo, diceva che (...). (CdD 76) Haim, che grazie alle sue indagini personali era riuscito, Dio sa come, a sapere tutto, o almeno a indovinare, giustificava la cosa con il fatto che (...). (CM 76) Sa aspektualne take gledita, trapassato prossimo je svreni glagolski oblik, premda, po nekim tumaenjima, zbog injenice da se gradi od imperfetta pomonih glagola, jedni autori smatraju da poseduje i izvesnu meru imperfektivnosti (RENZI-SALVI 1991: 107)6, dok drugi odbijaju takvo miljenje (SKUBIC 1970B: 487-495). Pomenutu "meru imperfektivnosti" diktiraju kontekstualne implikacije (RENZI-SALVI 1991: 107), i ona ne zavisi ni od morfologije, ni od
6

) Kao ilustraciju za ovu tvrdnju navodimo rei ROHLFSA 1969 (: 50): "... al trapassato prossimo corrisponde per lo pi un passato prossimo, e al trapassato remoto un passato remoto. Il primo verbo espone una situazione, il secondo descrive un nuovo avvenimento."

Prevodna ekvivalencija Perfekat - Trapassato prossimo sintakse glagola. U svakom sluaju, trapassato prossimo nije uvek u stanju da prenese vidske vrednosti PNG. Up. sledee primere: (88) Zatim je nekoliko dana odlazio u Banju, gde je bio majdan sedre iz koga je vaen kamen za viegradski most. (Mn 92) Poi si rec alcuni giorni alla cava di Banja, da dove avevano estratto le pietre per il ponte di Visegrad. (PsZ 61) (89) Iz kovnice je polagano ali stalno nestajao dragocen metal. (PrAv 52) Dalla Zecca aveva cominciato a sparire, poco per volta, il prezioso metallo usato per coniare le monete. (CdD 40) Dalla zecca poco per volta ma di continuo mancava il pregiato metallo. (CM 42) U tabeli je prikazana distribucija PNG prevedenih trapassatom prossimom:

AnVr 18

PrAv 27

EM 9

Mn 3

CrPe 31

UPZ 19

USV 17

ukupno 124