Stiamo Insieme - Gramatika - 3. Razred

STIAMO INSIEME III - GRAMMATICA
Komparacija priloga; pravilni i nepravilni oblici
Nemaju svi prilozi pozitiv, komparativ i superlativ; neki imaju samo pozitiv, a drugi mogu imati
samo pozitiv i komparativ ili samo pozitiv i superlativ.
Za tvorbu komparativa priloga općenito vrijede pravila za tvorbu komparativa pridjeva:
più velocemente di
Adesso parla meno velocemente di prima.
(tanto) velocemente quanto
Postoje i neki nepravilni oblici komparativa priloga:
pozitiv komparativ
bene → meglio
male → peggio
molto → più
poco → meno
Superlativ relativni priloga često se tvori pomoću izraza nel modo più/meno… i nella maniera
più/meno…, a često se dodaje i possibile (Lo ha salutato nella maniera più calorosa possibile.).
Superlativ apsolutni priloga tvori se dodavanjem nastavka –issimamente ako je prilog nastao
od pridjeva, odnosno dodavanjem nastavka –issimo ako prilog ima vlastiti oblik (veloce →
velocemente → velocissimamente; tardi → tardissimo).
Postoje i neki nepravilni oblici superlativa priloga:
pozitiv superlativ relativni superlativ apsolutni

bene → nel modo migliore → benissimo ottimamente
male → nel modo peggiore → malissimo pessimamente
molto → il più possibile → moltissimo massimamente
poco → il meno possibile → pochissimo minimamente
grandemente → maggiormente → grandissimamente
49
Upotreba «che» i «di» pri komparaciji
 che se upotrebljava:
- ispred imenice ili zamjenice ispred kojih se nalazi prijedlog:
Lo fa più per dovere che per suo piacere.
- kada se kompariraju dva glagola, dva pridjeva ili dva priloga:
È più facile a dirsi che a farsi.
Pareva più rassegnata che persuasa.
Agisce più istintivamente che razionalmente.
 di se upotrebljava:
- ispred imenice ili zamjenice ispred kojih se ne nalazi prijedlog:
È più giovane di Franco.
Correva più veloce di me.
- ispred priloga:
È più riflessivo di prima.
50
Imenice; podjela
Ovisno o značenju, imenice se dijele u nekoliko skupina, od kojih su najčešće:

 vlastite imenice, koje određuju zasebnu jedinku neke kategorije: ljudsko biće (Carla),
državu (Belgio), grad (Torino) i sl.;
 zajedničke imenice, koje općenito određuju svaku moguću jedinku neke kategorije:
ljudsko biće (bambino), životinju (elefante), predmet (sedia) i sl.;
 zbirne imenice, koje određuju neku skupinu jedinki: ljudska bića (popolo), životinje
(mandria), predmeti (mobilia) i sl.;
 konkretne imenice, koje određuju materijalnu stvarnost koju je moguće osjetilno
uočiti: uomo, leone, strada, tavolo, albero i sl.
 apstraktne imenice, koje određuju ono što je moguće samo zamisliti: amore, gioia,
cattiveria, modestia, pace i sl.
U nekim je slučajevima vrlo teško imenicu svrstati u neku od nabrojenih kategorija:

primjerice, teško je odrediti jesu li sonno, malessere, corsa, salto, caduta, arrivo i sl. konkretne ili
apstraktne imenice budući da određuju nešto što je moguće osjetilno uočiti, ali nije
materijalizirano.
Nadalje, mnoge imenice mogu biti i konkretne i apstraktne, ovisno o kontekstu u kojemu su
upotrijebljene: celebrità je, primjerice, apstraktna imenica kada se koristi u značenju «slava»
(raggiungere la celebrità), dok je konkretna u značenju «slavna osoba» (È una celebrità nel
campo della medicina.).
51
Posebni oblici imenica u muškom i ženskom rodu
Neke imenice, kojima je rod gramatički određen, imaju različite korijene za muški i ženski
rod:
celibe nubile montone pecora

fratello sorella padre madre
fuco ape papà mamma
genero nuora porco scrofa
marito moglie toro vacca
maschio femmina uomo donna
52
Imenice s dva oblika za jedninu
forestiero forestieri destriero destrier

i
forestiere destriere
sparviero sparvieri scudiero scudieri

sparviere scudiere
nocchiero nocchier arma armi

i
nocchiere arme
Oba oblika za jedninu imaju isto značenje, no oblici koji završavaju na –e upotrebljavaju se
vrlo rijetko i gotovo isključivo u strogo književnom jeziku.
53
Defektivne imenice
Postoji veći broj imenica koje se upotrebljavaju samo u jednini ili samo u množini.
 Većinom imaju samo jedninu (singularia tantum):
- većina apstraktnih imenica (il coraggio, la pazienza, la chimica, …);
- neke zbirne imenice (la plebe, la roba, il fogliame, …);
- neki nazivi bolesti (il tifo, il vaiolo, la malaria, …);
- nazivi kemijskih elemenata i metala (l'idrogeno, l'ossigeno, l'uranio, …;
l'alluminio, lo zinco, il piombo, …)
veći broj naziva metala pri prijelazu u množinu mijenja značenje (i ferri del
mestiere, gli ottoni d'un archestra, gli ori di una chiesa, …).
- nazivi nekih praznika (il Natale, la Pasqua, l'Epifania, …);
- imenice koje označavaju stvari jedinstvene u prirodi (l'equatore, l'universo, …);
- mnogi nazivi prehrambenih proizvoda (il latte, il miele, il pepe, il riso, …);
- neke druge imenice (il sangue, il fiele, la fame, la sete, …).
 Većinom imaju samo množinu (pluralia tantum).

- imenice koje označavaju predmete koji se sastoje od dva ili više dijelova (i
calzoni, le forbici, gli occhiali, le manette, …);
- neke imenice koje označavaju množinu stvari ili radnji (le stoviglie, i viveri, le
spezie, i bronchi, gli spiccioli, i dintorni, le dimissioni, …);
- imenice kojima je već u latinskom nedostajao oblik za jedninu (le ferie, le nozze,
le esequie, gli annali, …).
54
Imenice s dva oblika za množinu
Veći broj imenica muškog roda koje završavaju na –o, osim pravilne množine na –i ima i
množinu na –a koja je ženskog roda. Razlici oblika za množinu većinom odgovara i razlika u
značenju, tako da množina ženskog roda obično označava pravo, a množina muškog roda
preneseno značenje.
il braccio i bracci il i ginocchi

ginocchio
le braccia le
ginocchia
il budello i budelli il grido i gridi

le budella le grida
il calcagno i calcagni il labbro i labbri

le calcagna le labbra
il cervello i cervelli il lenzuolo i lenzuoli

le cervella le lenzuola
il ciglio i cigli il membro i membri

le ciglia le membra
il corno i corni il muro i muri

le corna le mura
il cuoio i cuoi l'osso gli ossi

le cuoia le ossa
il dito i diti lo staio gli stai

le dita le staia
il filo i fili lo strido gli stridi

le fila le strida
il fondamento i fondamenti l'urlo gli urli

le le urla
fondamenta
il gesto i gesti il vestigio i vestigi

le gesta le vestigia
55
Imenice s dva oblika za jedninu i za množinu
l'orecchio gli orecchi

l'orecchia le orecchie
la strofa le strofe
la strofe le strofi
il frutto i frutti
la frutta le frutta le frutte
Različiti oblici imenica orecchio i strofa imaju potpuno isto značenje. Frutta (u jednini i u
množini) i frutte se uvijek upotrebljavaju u pravom, a frutto i frutti i u prenesenom značenju.
Nadalje, oblik za muški rod odnosi se na proizvod biljke, dok oblik za ženski rod označava
voće koje se jede za stolom.
56
Nenaglašene osobne zamjenice u dativu i akuzativu s imperativom
Kada se uz imperativ nalazi jedna ili više nenaglašenih osobnih zamjenica ili neka zamjenska
čestica, vrijede sljedeća pravila:
 u drugom licu jednine te u prvom i drugom licu množine, zamjenica dolazi iza glagola
u imperativu i piše se zajedno s njim (Parlagli! Parliamogli! Parlatele!)
Glagoli andare, dare, fare, stare i dire u drugom licu jednine imperativa udvostručuju
početni suglasnik zamjenice (Dillo!. Vacci!), osim sa zamjenicom gli (Digli di venire!).
 u trećem licu jednine i množine zamjenica uvijek dolazi ispred glagola u imperativu i
piše se odvojeno (Lo guardi! Gli creda pure!);
 kada je riječ o negativnim oblicima imperativa:
- u drugom licu jednine te u prvom i drugom licu množine zamjenica može doći
ispred glagola u imperativu ili iza njega, kada se piše zajedno (Non gli parlare!
– Non parlargli!);
- u trećem licu jednine i množine zamjenica uvijek dolazi ispred glagola u
imperativu (Non lo guardi! Non gli creda!)
57
Tvorba i upotreba kondicionala prezenta
Kondicional jednostavni (ili kondicional prezenta) tvori se dodavanjem nastavaka –rei, –resti,
–rebbe, –remmo, –reste, –rebbero na infinitivnu osnovu glagola svih triju konjugacija, s tim da
ispred ovih nastavaka kod glagola prve i druge konjugacije dolazi umetak –e–, a kod glagola
treće konjugacije umetak –i–:
amare temere servire

io amerei temerei servirei
tu ameresti temeresti serviresti
lui amerebbe temerebbe servirebbe
noi ameremmo temeremmo serviremmo
voi amereste temereste servireste
loro amerebbero temerebbero servirebbero
Glagoli koji završavaju na –care i –gare dobivaju h kako bi očuvali grleni izgovor (cercare →
cercherei; pregare → pregherei).
Glagoli koji završavaju na –ciare i –giare gube i ako nije naglašeno (incominciare →
incomincerei; sciare → scierei).
Nepravilni glagoli dare, fare i stare ne mijenjaju infinitivno –a– u –e– (dare → darei; fare → farei;
stare → starei).
Među nepravilnim glagolima potrebno je istaknuti:
 glagole koji gube infinitivni samoglasnik (andare → andrei; dovere → dovrei; potere →
potrei; sapere → saprei; vedere → vedrei; vivere → vivrei);
 glagole koji udvostručavaju –r– (bere → berrei; rimanere → rimarrei; tenere ← terrei;
venire → verrei; volere → vorrei; proporre → proporrei; condurre → condurrei; tradurre →
tradurrei; trarre → trarrei).
Kondicional jednostavni upotrebljava se za izražavanje:

 želje, zahtjeva za uslugom, savjeta, prijedloga (Vorrei essere in vacanza. Mi presteresti la
tua macchina? Verreste a cena da noi?);
 ljubaznog zahtjeva (Potrebbe indicarmi la strada per stazione, per favore?);
 mišljenja i ljubazno izrečene naredbe (Sarebbe meglio non partire oggi. Dovresti
chiederle scusa.);
 nesigurne vijesti (I dispersi sarebbero cinquanta.).
58
Upotreba „ci“ i „ne“ u svojstvu priloga i zamjenice
Nenaglašeni oblici ci i vi su zamjenice za prvo i drugo lice množine u akuzativu i dativu. Ci

(rjeđe i vi) mogu, međutim, imati i sljedeće funkcije:
 prilog mjesta (Ci passo tutti i giorni.)
Ci i vi se posebno upotrebljavaju u konstrukcijama s glagolom essere u općenitom
značenju «postojati; nalaziti se» (C'era una volta…; Vi sono tanti tipi strani nel mondo.).
 pokazna zamjenica, posebice s neutralnom vrijednošću (Non ci fare caso. Ci puoi
contare. Non ci capisco nulla.)
Čestica ne najčešće ima vrijednost priloga mjesta i u toj funkciji znači «odavde, odande» (Sei
stato in ufficio? – Sì, ne torno ora.). Ova se čestica, nadalje, upotrebljava i kao nenaglašena
zamjenica i u toj funkciji ima istu ulogu kao i sintagme oblikovane od prijedloga di ili da i neke
osobne ili pokazne zamjenice. Ne posebice može imati značiti:
 «o njemu / njoj / njima» (Personalmente non ho mai visto quella ragazza, però ne ho
sentito parlare.)
 «radi toga», «o tome», «od njega/nje/njih» (Ha fatto un dispetto, ma poi se n'è subito
pentito.)
Čestica ne može imati i neutralnu vrijednost, to jest odnositi se na cijelu rečenicu (Credi che
abbia detto la verità? – Ne dubito.).
Nadalje, čestica ne čini sastavni dio vrlo često upotrebljavanih izraza (aversene a male; non
volermene; non poterne più; valerne la pena …).
59
Fraze i idiomi s bojama
 diventare di tutti i colori zasramiti se

 dirne / frane / vederne di tutti i colori reći / učiniti / vidjeti sve i svašta
azzurro
 principe azzurro idealni suprug
 pesce azzurro sardine
 azzurro pripadnik političkog pokreta „Forza Italia“
 gli azzurri članovi talijanske reprezentacije
blu
 auto blu automobil kojega upotrebljava javni dužnosnik
 avere il sangue blu biti plemenitoga podrijetla
 popolo blu Tuarezi
bianco
 arte bianca posao pekara
 bianco dalla paura prestrašen
 bandiera bianca predaja
 bianco come un cencio bolestan ili prestrašen
 calor bianco maksimalna toplina
 camice bianco liječnik
 carbone bianco električna struja
 colletti bianchi službenici
 combattimento all'arma bianca borba hladnim oružjem
 dare, avere carta bianca dati, imati potpunu slobodu
 di punto in bianco odjednom
 essere una mosca bianca biti rijedak
 essere bianchi e rossi biti zdrav
 far vedere nero per bianco podmetnuti nešto umjesto nečega
 far venire i capelli bianchi zabrinuti se
 assegno in bianco nepotpisani ček
 foglio in bianco neizvršena zadaća
 libro bianco prijava
 mangiare in bianco dijeta bolesnika
 matrimonio bianco nekonzumirani brak
60
 mettere nero su bianco napisati

 non distinguere nero da bianco ne razumjeti
 omicidio bianco smrt na radu
 passare una notte bianca ne spavati
 settimana bianca zimski praznici
 vedova bianca supruga radnika u inozemstvu
giallo
 bandiera gialla simbol zaraze
 pagine gialle popis komercijalnih tvrtki
 sindacati gialli sindikati poslodavaca
 essere giallo come un limone biti prestrašen
 stampa gialla senzacionalistički tisak
 libri gialli krimi-romani
grigio
 giornata grigia beznačajni dan
 materia grigia mozak
 vita grigia monotoni život
nero
 bestia nera osoba ili situacija koja sije strah
 camicia nera član fašističke stranke
 cronaca nera novinski članci koji govore o krimi-radnjama
 essere in nero (di azienda) tvrtka s pozitivnom bilancom
 fondi neri tajni fondovi (neke tvrtke)
 lavoro nero rad bez zakonom propisanog ugovora
 libro nero popis nepoželjnih osoba
 mercato nero crno tržište
 mettere nero su bianco napisati
 oro nero nafta
 pecora nera osoba koja se percipira kao negativna
 vedere tutto nero imati pesimističku viziju
rosa
 vedere tutto rosa imati optimističan pogled na život
rosso
 diventare rossi sramiti se
61
 sala a luci rosse porno-kino

 andare in rosso imati dugova
 passare col rosso prijeći cestu dok je na semaforu crveno svjetlo
 camicia rossa pripčadnik Garibaldijevog pokreta
 croce rossa humanitarna organizacija
 vedere rosso biti vrlo ljut
verde
 anni verdi mladost
 auto verde ekološki automobil
 benzina verde ekološki benzin
 carta verde osiguranje vozila
 essere al verde biti bez novaca
 essere nel verde degli anni biti mlad
 frutta verde nezrelo voće
 numero verde besplatni telefonski broj
 tappeto verde hazardna igra
 verde pubblico parkovi
 zona verde park
62
Imenice specifičnog oblika i različite semantičke vrijednosti
Bilo koja vrsta riječi može imati više značenja. Primjerice, imenica parte znači:
 L'opera è divisa in tre parti. – dio;
 È di queste parti? – mjesto;
 La crisi di governo è terminata grazie ad un accordo tra le parti. – stranka;
 È molto bravo nella parte di Amleto. – uloga;
 Mi sono assunto la parte più ingrata. – zadaća.
Polisemija, odnosno višeznačnost, je temelj dobrog funkcioniranja jezika; bez polisemije,

naše bismo pamćenje morali opteretiti onolikim brojem riječi koliko ima značenja. Budući da
stvari i ideje koje je potrebno imenovati postaju svakim danom sve brojnije zahvaljujući
svakovrsnom razvoju društva, bio bi nam potreban neograničeni broj riječi kako bismo svako
značenje mogli izraziti jednim pojmom. Zahvaljujući, međutim, polisemiji, različita značenja
možemo izraziti jednom jedinom riječju i time uštedjeti koliko je potrebno da bi jezik
funkcionirao. Polisemija stoga povećava simboličku snagu jezika.
Ipak, polisemija ponekada može biti izvorom nedoumica; to se može dogoditi kada kontekst
nije dovoljno jasan ili kada se upotrebljavaju riječi s vrlo širokim spektrom značenja, poput
affare ili cosa. Osim konteksta, vrlo je važna i «kvaliteta» značenja neke riječi, a posebice
odnos između samih značenja. Pri izbjegavanju nedoumica koje proizlaze iz višeznačnosti
upotrebljavaju se i «gramatički razlozi» pa je tako, primjerice, na osnovi promjene roda
moguće razlikovati le braccia (ruke) od i bracci (krilo, npr. zatvora), a na osnovi reda riječi
galantuomo od uomo galante.
Postoji i tzv. polisemija sufikasa i prefikasa pa se, primjerice, sufiks –tore / –trice može
odnositi i na osobu (direttore, direttrice) i na stroj (registratore; lavatrice); zatim tzv. gramatička
polisemija, kada, primjerice, ista riječ funkcionira i kao pridjev Sei più giovane di me.) i kao
imenica (Un giovane si è avvicinato.); nadalje, sintaktička polisemija, kada neka sintagma ima
više značenja, primjerice un buon lavoratore može značiti «dobri radnik» ili «radnik koji mnogo
radi», pa se tako u prvo slučaju pridjev odnosi na imenicu lavoratore, a u drugome na glagol
lavorare koji se nalazi u osnovi te imenice.
63
Tvorba i upotreba kondicionala prošlog
Kondicional složeni (ili kondicional prošli) tvori se od kondicionala jednostavnog pomoćnog

glagola essere ili avere i participa prošlog glagola koji se konjugira:
parlare arrivare
io avrei parlato sarei arrivato/a
tu avresti parlato saresti arrivato/a
lui avrebbe parlato sarebbe arrivato/a
noi avremmo parlato saremmo arrivati/e
voi avreste parlato sareste arrivati/e
loro avranno parlato sarebbero arrivati/e
Kondicional složeni upotrebljava se u zavisnim rečenicama za izražavanje radnje koja slijedi

prošlu radnju izraženu glavnom rečenicom (Era sicura che avremmo rpeso il treno. Mi ha
promesso che sarebbe venuta a trovarmi.)
Kondicional složeni upotrebljava se i u glavnim rečenicama za izražavanje:
 nečega što je neostvarivo (Mi sarebbe piaciuto avere una casa come la vostra!);
 ljubazno izraženog osobnog mišljenja o nečemu što je bilo ispravno učiniti, a što nije
učinjeno (Avrebbe dovuto chiederle prima il permesso.);
 nesigurne vijesti, odnosno vijesti iz neslužbenih izvora (L'aereo sarebbe atterato di
nuovo poco dopo il decollo.).
64
Bezlični glagoli i izrazi
Bezlični glagoli izražavaju radnje kojima nije moguće identificirati subjekt. Ovi se glagoli
upotrebljavaju samo u trećem licu jednine te, ali samo u nekim slučajevima, u trećem licu
množine.
Važnu skupina bezličnih glagola čine glagoli kojima se označavaju atmosferske prilike (piove,
diluvia, grandina, tuona, lampeggia, albeggia, annotta). Kada se, međutim, upotrebljavaju u
prenesenom značenju, ovi glagoli postaju lični (Piovevano le critiche.; Una voce tuonò
all'improvviso.). I glagol fare može imati bezličnu konstrukciju u frazama tipa fa freddo, fa caldo.
Postoje glagoli i glagolski izrazi koji se često, ali ne uvijek, upotrebljavaju bez subjekta, dakle
u bezličnom obliku (accadere, avvenire, succedere, capitare, biosgnare, convenire, occorrere,
sembrare, parere, importare, necessitare; essere necessario, essere opportuno, essere indubbio, essere
certo, essere evidente, essere chiaro).
Bilo koji glagol može biti upotrijebljen u bezličnom obliku tako da se ispred glagola u trećem
licu jednine bilo kojeg glagolskog vremena doda čestica si (si dice, si racconta, si mormora, si
pensa, si vedrà, si vive).
Bezlični glagoli tvore složena glagolska vremena s pomoćnim glagolom essere, no glagoli koji
označavaju atmosferske prilike mogu upotrebljavati i pomoćni glagol avere (Ieri è piovuto. Ha
piovuto tutta la notte.).
65
Združene zamjenice s imperativom
Kada se u rečenici nalazi glagol u infinitivu, gerundu ili imperativu, združeni oblici zamjenica
dolaze iza glagola i pišu se zajedno s njim (Ricordati di dargliele! Trovandomelo davanti, l'ho
dovuto salutare. Portatecelo qui! Dammelo!).
66
Glagoli andare, dare, fare, stare i dire s imperativom
Glagoli andare, dare, fare, stare i dire u drugom licu jednine imperativa udvostručuju početni
suglasnik zamjenice (Dillo! Vacci!); sa zamjenicom gli ne dolazi do udvostručavanja (Digli di
venire!).
67
Pronominalni glagoli tipa «andarsene», «cavarsela» i sl.
Pronominalnima se nazivaju svi oni glagoli koji dobivaju posve novo značenje upotrijebe li se
s jednom ili dvije pronominalne (zamjeničke) čestice. Primjerice, glagol prendere, kada se
upotrebljava u doslovnom (ne-pronominalnom) značenju, upotrebljava se u frazama tipa
prendere un libro ili prendere un caffè i sl. te znači «uzeti», dok u pronominalnom obliku
prenderla znači «reagirati prema (često neugodnim) činjenicama» (Quella persona ha perso il
posto di lavoro ? E come l’ha presa?) Isto tako, postoji i pronominalni oblik prendersela (u kojemu
se, dakle, upotrebljavaju povratna zamjenica si i zamjenička čestica la) koji ima dva
značenja, «uvrijediti se» (Lui ha parlato male dei miei amici e io me la sono presa.) i «imati
neprijateljski stav prema nekome» (Capisco che tu sia nervoso, ma non devi prendertela con me!).
Pronominalni glagoli su vrlo brojni i često se upotrebljavaju i u pisanom i u govornom jeziku;
svi su vrlo ekspresivni. U većini slučajeva, pronominalni glagoli čine sastavni dio već gotovih
izraza pa tako, primjerice, ne postoji apsolutni oblik poterne, već samo izraz non poterne più;
ne postoji apsolutni oblik farsene, nego samo izraz farsene una ragione; ne postoji apsolutni
oblik farla, nego samo izrazi poput farla facile, farla difficile, farla lunga, farla breve itd.
- CI volerci, vederci, sentirci
- LA piantarla, smetterla
- LE darle, prenderle
- NE darne, volerne, poterne
- CELA avercela, mettercela, farcela
- CENE volercene
- CISI mettercisi
- SELA cavarsela, ridersela
- SENE andarsene, fregarsene
 andarsene: po smislu odgovara glagolu andare, no osjeća se snažnije sudjelovanje

onoga koji govori: vado je formalniji i neutralniji oblik (In vacanza il Presidente del
Consiglio va al mare.), dok me ne vado izražava gotovo sentimentalno sudjelovanje (Io
in vacanza me ne vado sempre al mare.), a na isti način može izraziti bijes (Vattene!),
radost (Dove te ne vai di bello?), lijenost (Voi andate al cinema? No, io me ne vado a casa.)
ili bilo koju drugu emociju onoga koji govori;
 aspettarsela: izražava iznenađenje (Questa non me l'aspettavo!) ili rezignaciju (Me
l'aspettavo, forse non così presto ma sapevo che sarebbe successo!);
 avercela: može se upotrijebiti u značenju «imati nešto protiv nekoga» ili «ljutiti se na
nekoga» (Io ce l'ho con te perché non mi hai telefonato.; Ce l'ho con lui perché è disonesto.;
Non ce l'ho con loro ma con me perché mi sono comportato da stupido.), odnosno «ljutiti se
na nešto» (Ce l'ho con il destino.; Ce l'ho col mondo intero.) ili u s namjerno izraženom
provokativnom notom (Ce l'hai con me?);
 averci: u govornom jeziku, naročito u središnjem i južnom dijelu Italije, često
zamjenjuje glagol avere, ali nikada u funkciji pomoćnog glagola (C'ho fame., C'ho un
motorino., Che c'hai?);
68
 battersela: upotrebljava se u značenju «pobjeći» s pomalo ironičnim prizvukom radi

čega se nikada ne upotrebljava u stvarno opasnim ili dramatičnim situacijama
(Appena ho potuto me la sono battuta!; Appena sono arrivati i genitori, i bambini se la sono
battuta.); slično značenje imaju i glagoli darsela, filarsela e svignarsela;
 bersela: upotrebljava se u značenju «naivno vjerovati u nešto što gotovo očito nije
istina» (Gli ho raccontato che sono un agente segreto e lui se l'è bevuta!);
 cantarsela: upotrebljava se samo u izrazu me la canto, koji znači «radim se po svojoj
volji i nikome ne moram polagati račune»;
 cavarsela: glavno je značenje «uspjeti svladati neki problem na prihvatljivi način»
(Parli italiano? Me la cavo!; Com'è andato l'esame? Me la sono cavata.); ukoliko mu se
pridoda izraz per un pelo, znači da je problem jedva svladan (All'esame me la sono
cavata per un pelo.);
 darsela: ima isto značenje kao i battersela, a može biti i sinonim glagola filarsela i
svignarsela;
 dirne: upotrebljava se u značenju «nekome nešto reći bez dlake na jeziku», a može
značiti i «uvrijediti» (Quante glene ho dette!; Me ne ha dette di tutti i colori! Voglio dirgliene
quattro!);
 entrarci: vrlo se često upotrebljavaju izrazi Che c'entra? ili Questo non c'entra! ili Non
centra per niente!, u značenju «nemati veze s onim što se govori»; vrlo rijetko se
upotrebljava u složenim glagolskim vremenima;
 farcela: znači «uspjeti postići neki cilj», odnosno «postići rezultat koji se činio
nemogućim»; može se upotrijebiti kada se nekome nudi pomoć (Ce la fai da solo o ti
serve una mano?) ili kada se izražava radost zbog postignutog rezultata (È stato difficile
ma alla fine ce l'ho fatta!) ili žalost radi neuspjeha (Ho provato in tutti i modi ma non ce
l'ho fatta!); vrlo često se koristi izraz Non ce la faccio più! u značenju «dosta, ne mogu
više»;
 filarsela: ima isto značenje kao i; a može biti i sinonim glagola darsela i svignarsela
69
Infinitiv prezenta
Infinitiv je neodređeni način koji se ne konjugira po licima i ima samo dva vremena, prezent i
perfekt.
Infinitiv prezenta završava na –are, –ere ili –ire (parlare, credere, dormire), s tim da skupini na –
ere pripadaju i glagoli koji završavaju na –arre, –orre i –urre.
Infinitiv prezenta ima više funkcija pa se, primjerice, upotrebljava za izražavanje zabrana i
naredbi (Vietato fumare. Chiudere la porta.) ili u receptima za pripravu hrane (mescolare i tuorli
d'uovo con lo zucchero; aggiungere il burro liquefatto).
Infinitiv prezenta, nadalje, može se upotrebljavati i kao poimeničeni glagol i u tom slučaju vrši
ulogu subjekta (Sciare è di moda.) ili, pak, u implicitnim zavisnim rečenicama.
Iza bezličnih glagola i glagola preferire, piacere, dispiacere i sl. slijedi infinitiv bez prijedloga i
veznika (Preferiamo andare a piedi.), dok se implicitne zavisne rečenice uvode prijedlozima,
veznicima ili izrazima kojima im se određuje značenje:
 vremenske: prima di + infinitiv prezenta(Prima di uscire, devo finire questo lavoro.)
 namjerne: per / da + infinitiv prezenta (Si prepara per uscire con Sandro.; Abbiamo da
fare, non possiamo accetare l'invito.)
 isključne: senza + infinitiv prezenta (Siamo rientrati senza incontrare nessuno.)
 suprotne: invece di / al posto di / anziché + infinitiv prezenta (Invece di lavorare, hanno
chiacchierato. Anziché studiare, preferisce viaggiare.)
70
Infinitiv perfekta
Infinitiv perfekta tvori se od infinitiva prezenta pomoćnog glagola essere ili avere i participa
prošlog glavnog glagola, pri čemu pomoćni glagol avere gubi krajnje –e (aver parlato, essere
arrivato/a).
Infinitiv prošli upotrebljava se u implicitnim zavisnim rečenicama koje se često uvode
prijedlozima, veznicima ili izrazima koji im određuju značenje:
 vremenske: dopo + infinitiv prošli (Dopo aver mangiato, si è seduto in poltrona e si è
addormentato.)
 uzročne: per + infinitiv prošli (Ha preso una multa per aver superato il limite di velocità.)
71
Prijedlozi s glagolom „andare“
Glagol andare označava kretanje prema nekom mjestu, a iza nejga dolaze različiti prijedlozi,
ovisno o imenici koja slijedi (vado a casa, scuola, teatro, Roma, Berlino…; vado in Italia,
macelleria, profumeria, pescheria, palestra, piscina, centro…; vado al mercato, supermercato,
cinema…; vado da Marco, Giovanna…; vado dal macellaio, dentista, medico…). Ako iza glagola
andare dolazi infinitiv, potrebno je upotrijebiti prijedlog a (vado a dormire, vado a fare una
passeggiata, vado a comprare il pane, …).
Glagol andare može imati i druga značenja, osim navedenoga:

 željeti (Oggi mi va un bel piatto di pasta. Ti va un caffè?)
 biti prave veličine (Come va il maglione? Va benissimo!)
 ne sviđati se (Il tuo atteggiamento non mi va proprio!)
Evo i nekoliko često upotrebljavanih izraza s glagolom andare:

 andare a male: pokvariti se;
 andare a monte: bankrotirati;
 andare a ruba: biti tražen (roba);
 andare d’accordo: slagati se s nekim;
 andare in fumo: onesvijestiti se;
 andare a genio: sviđati se;
 andare in porto: uspjeti.
72
Odnosne zamjenice, oblici i upotreba
Odnosna zamjenica, osim što zamjenjuje imenicu, može i povezivati dvije rečenice. Odnosne
zamjenice mogu biti:
a) promjenjive: il quale / la quale / i quali / le quali
b) nepromjenjive: che; cui; chi
a) Odnosna zamjenica il quale / la quale / i quali / le quali

Ovo je najjasnija i najpotpunija odnosna zamjenica jer uvijek precizira rod i broj. Može se
upotrebljavati kao subjekt te kao izravni i neizravni objekt (il problema del quale discutevamo; il
fine al quale tendo; la regione dalla quale provengo).
b) Odnosna zamjenica che

Odnosna zamjenica che je nepromjenjiva, vrijedi za oba roda i broja, a slaganje se vrši s
imenicom koju zamjenjuje; ovo je najčešće upotrebljavana odnosna zamjenica. Odnosna
zamjenica che može se upotrijebiti kao subjekt (Ho conosciuto un avvocato che sa il fatto suo. Il
maestro ha lodato gli alunni che avevano studiato. Osservava dalla finestra le persone che passavano.
La matematica è una materia che lo interessa molto.) ili kao objekt (Il pianoforte è lo strumento che
preferisco. Ti dirò una cosa che non sai. Puoi prestarmi i libri che hai letto? Non mi piacciono le
sigarette che fumi.).
Osim što zamjenjuje imenicu, zamjenica che može zamjenjivati i cijelu rečenicu; u tom slučaju
ima neutralnu vrijednost, a ispred nje najčešće dolazi određeni član il ili neki padežni
prijedlog (Sono stato frainteso, il che mi dispiace. Ti ha mancato di rispetto, del che ti chiede scusa.).
c) Odnosna zamjenica cui

Odnosna zamjenica cui je nepromjenjiva i vrijedi za oba roda i broja; upotrebljava se samo
kao neizravni objekt ispred kojega dolazi neki od prijedloga, a može biti zamijenjena
složenim oblicima il quale, la quale itd., ali ne i zamjenicom che (il problema di cui discutevamo;
il fine a cui tendo; la regione da cui provengo; la casa in cui abito).
d) Odnosna zamjenica chi

Odnosna zamjenica chi je nepromjenjiva i vrijedi samo za jedninu oba roda; odnosi se
isključivo na živa bića, nikada na stvari. Ovo je jedina odnosna zamjenica koja se može
upotrebljavati u apsolutnom obliku, to jest bez imenice koja joj prethodi.
Odnosna zamjenica chi može biti subjekt (Chi dice questo, sbaglia.), izravni objekt (Ho
riconosciuto chi hai salutato.) ili neizravni objekt (Non regalo niente a chi non se lo merita.).
73
1. CHE
(subjekt)
Il ragazzo che abita al piano di sopra è italiano.
(izravni objekt)
Il ragazzo che ho conosciuto ieri è italiano.
2. CUI
(neizravni objekt)
a telefono spesso.
di ti ho parlato ieri.
da ho comprato molte cose.
Quella è la persona in cui ho più fiducia.

con passo volentieri le vacanze.
su posso sempre contare.
per lavoro in questo momento.
3. QUALE, QUALI
kada ispred dolazi određeni član, zamjenjuje che u funkciji subjekta:
Il ragazzo il quale abita al primo piano è italiano.
kada ispred dolazi padežni prijedlog, zamjenjuje cui:

alla quale telefono spesso.
della quale ti ho parlato ieri.
daLla quale ho comprato molte cose.
nella quale ho più fiducia.
Quella è la persona
con la quale passo volentieri le vacanze.
sulla quale posso sempre contare.
per la quale lavoro in questo momento.
74
Upotreba nepromjenjivog oblika „cui“ s članom, značenje i primjena
Kada se ispred odnosne zamjenice cui nalazi određeni član, a iza imenica, ova zamjenica
dobiva značenje «čiji/a» (un soldato il cui corragio – il corragio del quale – è straordinario;
un'attrice il cui nome – il nome della quale – ora mi sfugge).
75
Oblici i upotreba neodređenih pridjeva i zamjenica
a) Neodređeni pridjevi daju opće, aproksimativne naznake o imenici kojoj prethode:

 ogni: svaki, svaka, svako (ogni giorno, ogni persona, ogni bambino);
 qualche: neki, neke, neka (pl.), nekoliko (Qualche volta è meglio tacere.);
 qualunque: bilo koji, -a, -e (Bisogna riuscire a qualunque costo.);
 qualsiasi: ma kakav, -a, -o (Qualsiasi risposta era inopportuna.);
 qualsivoglia: bilo koji, -a, -e (Qualsivoglia altra soluzione è inaccettabile.).
b) Neodređene zamjenice daju opće, aproksimativne naznake o imenici koju zamjenjuju:

 ognuno, ognuna: svatko, svaka (Ognuno deve conoscere i suoi doveri.);
 qualcuno, qualcuna: netko, neka (Conosco qualcuna di queste persone.);
 chiunque: tko god (Domandalo a chiunque.);
 niente: ništa (Non ho capito niente.);
 nulla: ništa (Non è successo nulla.);
 qualcosa: nešto (È accaduto qualcosa.)
Neodređeni pridjevi i zamjenice razlikuju se od pokaznih pridjeva i zamjenica onako kako se

međusobno razlikuju određeni i neodređeni član.
76
Aorist, tvorba i upotreba
Aorist (passato remoto) se tvori tako da se na infinitivnu osnovu glagola dodaju nastavci:
amare temere servire

io amai temetti / temei servii
tu amasti temesti servisti
lui amò temette / temé servì
noi amammo tememmo servimmo
voi amaste temeste serviste
loro amarono temettero / temerono servirono
Aoristom se izriče prošla, davno svršena radnja koja ne stoji ni u kakvoj vezi sa sadašnjošću
(Il 02 giugno 1946 l'Italia divenne una Repubblica. Aspettai mezz'ora, poi me ne andai.). Isto tako,
upotrebljava se i za izricanje datuma rođenja i smrti (Dante Alighieri nacque a Firenze nel 1265
e morì a Ravenna nel 1321.) te za izricanje glavne radnje opisane imperfektom (Presi un tassì
perché mi sentivo stanco.).
Aorist se upotrebljava uglavnom u književnim tekstovima. U govornom se jeziku, posebice u
sjevernoj i dijelu središnje Italije, često zamjenjuje perfektom (passato prossimo), dok se na
jugu Italije često upotrebljava i onda kada bi bilo gramatički točnije upotrijebiti perfekt.
Aoristom se može zamijeniti perfekt, ali nikada imperfekt (Quando abitavo a Bologna, incontrai /
ho incontrato Umberto Eco una volta.).
77
Upotreba triju prošlih vremena: perfekt, aorist i imperfekt
Budući da se aorist može zamijeniti perfektom, što u govornom jeziku i jest najčešći slučaj,
promotrimo koegzistenciju imperfekta i perfekta:
a) perfekt (passato prossimo) se upotrebljava s izrazima poput tutto il giorno (il mese,
l’anno,…); per un anno (un mese, una settimana,…); da…a; fino a; una volta; molte volte;…:
Ieri sono rimasto a casa tutto il giorno.; Ho lavorato per un anno in un ufficio.; Ho letto fino
a mezzanotte. In quel periodo siamo usciti molte volte insieme.
b) imperfekt se upotrebljava s izrazima poput mentre; nel momento in cui; a quest’ora; da

due anni (mesi, settimane, giorni,…):
Mentre andavo in centro, ho incontrato Luigi.; Paolo è arrivato nel momento in cui noi
andavamo via.; Ieri a quest’ora eravamo ancora a Milano.; Lavoravo da ben due anni,
quando ho fatto la prima vacanza.
c) i perfekt i imperfekt se upotrebljavaju s izrazima poput quando; sempre; mai; tutti i

giorni (i mesi, gli anni,…); ogni volta; tutte le volte; allora; di solito; spesso;…:
Quando Luisa é partita, la madre é rimasta sola.; Quando lui parlava, nessuno lui
ascoltava.
Primjer:
a) Moravia scrisse «Gli indifferenti» dal 1925 al 1928. (aorist)

b) Moravia scriveva «Gli indifferenti» tra il 1925 e il 1928. (imperfekt)
c) Moravia ha scritto «Gli indifferenti». (perfekt)
U prvoj rečenici, aorist scrisse ističe početak i završetak radnje; u drugoj rečenici imperfekt
scriveva ističe odvijanje radnje u naznačenom, vremenski ograničenom razdoblju; u trećoj
rečenici perfekt ha scritto izražava činjenicu da je radnja završena, ali još uvijek aktualna
(Moravia je autor ove knjige, koja još uvijek postoji i koju stoga i sada možemo čitati).
78
Nepravilni oblici aorista
U aoristu su nepravilni mnogi glagoli, naročito oni koji u infinitivu završavaju na –ere, i to
najčešće u prvom i trećem licu jednine i u trećem licu množine; evo nekoliko najčešće
upotrebljavanih:
dare dire fare leggere mettere sapere stare venire volere

diedi dissi feci lessi misi seppi stetti venni volli
desti dicesti facesti leggesti mettesti sapesti stesti venisti volesti
diede disse fece lesse mise seppe stette venne volle
demmo dicemmo facemmo leggemmo mettemmo sapemmo stemmo venimmo volemmo
deste diceste faceste leggeste metteste sapeste steste veniste voleste
diedero dissero fecero lessero misero seppero stettero vennero vollero
79
Upravni i neupravni govor
Upravnim se govorom izravno prenose riječi dijaloga; u pisanom se tekstu označava

navodnicima. Neupravnim se govorom prenose riječi dijaloga, koje se uvode rečenicom u
kojoj se nalaze glagoli poput dire, raccontare, chiedere, domandare, spiegare, riferire i sl., koja
se, pak, s uvedenom rečenicom povezuje funkcionalnim česticama che, se i sl.
Pri prijelazu iz upravnoga u neupravni govor mijenjaju se vremena i načini glagola, osobne
zamjenice, posvojni pridjevi i zamjenice te izrazi kojima se označavaju vrijeme i mjesto:
a. kada je glagol glavne rečenice u nekom prošlom vremenu, pri prijelazu iz upravnoga
u neupravni govor dolazi do promjene glagolskih vremena:
upravni govor neupravni govor

1. indikativ prezenta indikativ imperfekta
Disse: “Vado al ristorante.” Disse che andava al ristorante.
2. neko prošlo vrijeme u indikativu indikativ pluskvamperfekta
Disse: “Sono andato al ristorante.”
Disse: ”Andavo al ristorante.”
Disse: “Ero andato al ristorante.” Disse che era andato al ristorante.”
Disse: “Andai al ristorante.”
Disse: “Fui andato al ristorante.”
3. neko buduće vrijeme kondicional prošli
Disse: “Andrò al ristorante.” Disse che sarebbe andato al ristorante.”
Disse: “Sarò andato al ristorante.”
4. imperativ konjunktiv imperfekta
Disse: “Vai al ristorante!” Disse che andasse al ristorante.
b. kada je glagol glavne rečenice u prezentu ili u futuru, pri prijelazu iz upravnoga u
neupravni govor ne dolazi ni do kakvih promjena glagolskih vremena:

Dice: “Vado al ristorante.” Dice che va al ristorante.”
Dice: “Andai al ristorante.” Dice che andò al ristorante.
Dice: “Andrò al ristorante.” Dice che andrà al ristorante.
80
c. kada je glagol glavne rečenice u trećem licu, dolazi do sljedećih promjena:

1. zamjenice u prvom i drugom licu zamjenice u trećem licu
io lui / lei
tu
mio / mia suo / sua
tuo / tua
2. glagoli u prvom i drugom licu glagoli u trećem licu
Dice: “Io vado da casa tua.” Dice che lui va da casa sua.
d. mogu se pokazati nužnima i sljedeće promjene:

questo quello
qui lì
ora allora
oggi quel giorno
ieri il giorno prima
domani il giorno dopo
81

Stiamo Insieme - Gramatika - 3. Razred

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Stiamo Insieme - Gramatika - 3. Razred

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

STIAMO INSIEME III - GRAMMATICA

Komparacija priloga; pravilni i nepravilni oblici

Postoje i neki nepravilni oblici komparativa priloga:

pozitiv superlativ relativni superlativ apsolutni

Upotreba «che» i «di» pri komparaciji

Ovisno o značenju, imenice se dijele u nekoliko skupina, od kojih su najčešće:

U nekim je slučajevima vrlo teško imenicu svrstati u neku od nabrojenih kategorija:

Posebni oblici imenica u muškom i ženskom rodu

celibe nubile montone pecora

Imenice s dva oblika za jedninu

forestiero forestieri destriero destrier

sparviero sparvieri scudiero scudieri

nocchiero nocchier arma armi

 Većinom imaju samo množinu (pluralia tantum).

Imenice s dva oblika za množinu

il braccio i bracci il i ginocchi

il budello i budelli il grido i gridi

il calcagno i calcagni il labbro i labbri

il cervello i cervelli il lenzuolo i lenzuoli

il ciglio i cigli il membro i membri

il corno i corni il muro i muri

il cuoio i cuoi l'osso gli ossi

il dito i diti lo staio gli stai

il filo i fili lo strido gli stridi

il fondamento i fondamenti l'urlo gli urli

il gesto i gesti il vestigio i vestigi

Imenice s dva oblika za jedninu i za množinu

l'orecchio gli orecchi

Nenaglašene osobne zamjenice u dativu i akuzativu s imperativom

Tvorba i upotreba kondicionala prezenta

amare temere servire

Kondicional jednostavni upotrebljava se za izražavanje:

Upotreba „ci“ i „ne“ u svojstvu priloga i zamjenice

Nenaglašeni oblici ci i vi su zamjenice za prvo i drugo lice množine u akuzativu i dativu. Ci

Fraze i idiomi s bojama

 diventare di tutti i colori zasramiti se

 mettere nero su bianco napisati

 sala a luci rosse porno-kino

Imenice specifičnog oblika i različite semantičke vrijednosti

Polisemija, odnosno višeznačnost, je temelj dobrog funkcioniranja jezika; bez polisemije,

Tvorba i upotreba kondicionala prošlog

Kondicional složeni (ili kondicional prošli) tvori se od kondicionala jednostavnog pomoćnog

Kondicional složeni upotrebljava se u zavisnim rečenicama za izražavanje radnje koja slijedi

Bezlični glagoli i izrazi

Združene zamjenice s imperativom

Glagoli andare, dare, fare, stare i dire s imperativom

Pronominalni glagoli tipa «andarsene», «cavarsela» i sl.

- CI volerci, vederci, sentirci

- NE darne, volerne, poterne

- CELA avercela, mettercela, farcela

- SELA cavarsela, ridersela

- SENE andarsene, fregarsene

 andarsene: po smislu odgovara glagolu andare, no osjeća se snažnije sudjelovanje

 battersela: upotrebljava se u značenju «pobjeći» s pomalo ironičnim prizvukom radi

Prijedlozi s glagolom „andare“

Glagol andare može imati i druga značenja, osim navedenoga:

Evo i nekoliko često upotrebljavanih izraza s glagolom andare:

Odnosne zamjenice, oblici i upotreba

a) Odnosna zamjenica il quale / la quale / i quali / le quali

b) Odnosna zamjenica che

c) Odnosna zamjenica cui

d) Odnosna zamjenica chi

Quella è la persona in cui ho più fiducia.