Informazioni su questo libro

Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni è stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nell’ambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere più protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio è
un libro che non è mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio può variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono l’anello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dall’editore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.

Linee guide per l’utilizzo

Google è orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro è oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire l’utilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
l’imposizione di restrizioni sull’invio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:

+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per l’uso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantità di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo l’uso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file è essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dall’utilizzo che ne farai, ricordati che è tua responsabilità accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poiché un libro è di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro è protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro è consentito. Non dare per scontato che poiché un libro compare in Google Ricerca Libri ciò significhi che può
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.

Informazioni su Google Ricerca Libri

La missione di Google è organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico più ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nell’intero testo di questo libro da http://books.google.com
1

< 36601932610016 i

< 366019326100 16

Bayer . Staatsbibliothek
 2. Thil. pr .
5 .

Camut
ius

Philos Ethicae partes. jople.

.

2
 j082, 6 %

ANDREÆ CAMVTII

SERENISSIMÆ

IMPERATRICIS

PHYSICI,

DE AMORE ATQVE

FELICITATE LIBRI

NOVEM .

HACTENYS IN LVCEM NUSQVAM

aditi,
w
a

CVM GRATIA ET PRIVILEGIO

CÆS: MAIEST: AD ANNOS X.

VIENNÆ AVSTRIE STEPHA ,

NVS KREVZER ARCHIGYMNASII

ibidem Typographus excudebat.

ANNO . M. D. LXXIIII.

Bayerisc
Staatsbibliohe
thek
München

8
 S. Rom : Imp: Maieſtatis.

Riuilegio cautum eſt , ne quis per

totius Rom : Imperń , itemquehiç

reditarias fuæ Maieſtatis prouin :

cias & ditiones quicquam horum librorum

Deamore atque felicitate , quos Stephanus

Kreuzer , Archi gymnaſi Viennenſis Typo

graphus impreſſerit,vel in hoc ,fiue alio modo

ipſo início ſeu inuito imprimat , impreſſosue

diftrahat aut vendat, ſuib grauis mulctæ cena

ſura , auri nimirum puri marcarum X. ſicuti

inipſo Priuilegii diplomate latius continetur ,

Dato Vienna Auſtriæ , XXI, Iunñ . Anno

M. D. LXXIIII.

Maximilianus,

Velo: Bap .Weber. ud mandatum Sacræ Can

fareæ maieftatis proprium .

.

P. Obernburger,
 INVICTISSIMO CÆSARI MA

XIMILIANO SECVNDO , NEC

NON SERENISSIMAE IMPERATRICI AV .

GVST AE,MARIAE A VSTRIACIS, DOMINIS

meis clementiſsimis, Andreas Camutius
felicitatem optat perpetuam .

ONQVERENTI Paterfamiliâs, quodei ,quitardà

ſe contulerat in vineam , tantundem obtuliffet ac illi, qui

ftatim hora diei prima laborare cæperat , ita refpondit :
Amice non facio tibi iniuriam , nonné ex denario cons

ueniſtimecum : Tolle quodcuum eſt,& vade(ſequitur )

volo autem & huic nouiſsimo dare , ficut & tibi. Ani

non licet mihi tacere, quod volo: (Mox ſubintulit ) An oculus tuus nequain

eſt,quia ego bonus ſum : Mirabile eſt profectò , qui nullam facti rationem
adlignauerit,perindeac ſihunc in modum reſpondiffet:Modò tibi iuxta cön .
uentionem fatis fiat , iure conqueri non potes , quod huic quanlibet parum
laboranti plus impendam , quum domino liceat hunc aut illum pro arbitrio,
vel omnicauſa poſthabita liberalius tractare :mirabile eſt inquam ſeruačo .
remi noſtrum ſcilicet adeô benignum , caufæ quæſtionem vitio nobis vertere,

quum alioquin Deus idem Opt:Max:' Iob cum eo diſputantem ita ferat, vt
etiam hortari ſæpius, imò compellere videatur,quando dicat leipſum cupere

cum Deo congredi fimul ac diſputare ,ſimendacij prius tamen ámicos eius

arguerit . Quinetiam eodem capiteait : Quatitas habeo iniquitates, & quæ

ſequuntur. Icem cap.33, videtur conqueri, quòd ad omnia verba Deus noir
refponderit. Itidem cap 38. Dominus ei refpondet ,& lob 42. contra eum
replicat. Atqui clarius Ieremiæ 2. inquit : Propterea adhuc iudicio conten
dam vobiſcum , & cum filiis veſtris diſceptabo. Deinceps eodem cap.rurſus

intulit :ecce ego iudicio contendam tecum , quòd dixeris ,non peccaui.Ves

rumenimuero quantum coniectari licec, fi qui patremfamiliâs arguebant paris

ter & conquerebantur,haudmurmuraſsent,Matheo nimirum adverbum ita

ſcribenteMurmurabant dicentes,Hinouiſsimivnahora fecerunt (ideft, labo.

rarunt) & pares illos nobis feciſti, quiportauimus diei pondus & æftus : si non

murmuraſſent inquam , quod quidem opinionis prauæ deiuſticia Dominima

nifeſtum fuic argumentum ſed hunc in modum exempli gratia ,patremfamiliâs
alloquuti fuiſſent: Domine non poſſumus adduci, vt credamus te virum

vtpote prudentem ato iuſtum temerè quidpiam agere. Quam ob rem dic

obſecramus(quæ tua eſt humanitas )quanquam nonteneris aliquo iure nobis

rationem adlignaré, cur hoc aut illud moliaris , quid cauſæ eſt, cur minus
laboranti tantundem offeras : Nang ſi hoc agis, vt tuam erga feruos libes
ralitatem exerceas , cur nobis quo® præter id , quod iuxta pacta debetur,

aliquid inſuper haud erogas: Nunquid acceptator es ( facræ paginæ verbis

( vtar )
 ytar ) perfonărum : Profectò ſi non murmuraffent, fi non faftu ,fi non èlato

animo, quin potius humili ceruice fa &ti rationem pecöffenc, dominus forte

reſpondiffet,optimo iure ſcilicet haud minus ei deberi, qui laboraturus in

vineam tarde fe contulerat , ac ei, qui prima dieihora confeftim acceſſerat :

quòd nimirum ille poſterior maiori forfitan animi corporiso contentione

· laborauerit, quando conftet vna tantûm hora nonnullos maiora præftare,

quàm integra die quoſdam alios. Accedit, quòd li poſterior ocyus in vis
neam accerlicus fuiſſet, alacritate maiori fortaſsis ato libentius omnino fes
finaſſet.Hinc inſigne vas electionis illud ex impio in pium , ex carnifice lus
pog in agnum , è Saulo denig mutatus in Paulum , ita cæçeris , quimulco
ante iugiter fub Chriſti Domini vexillo militauerant, præfertur , ve etiam

ad Apoſtolatum vltrò vocetur. Hinc latro pendens in cruce ſcelerum toto

yitæ curriculo patratorum non modò culpam , verumetiam coc tantisodes
bitam facinoribus pænam , trium aut quatuor horarum ſpacio penitus deles
uit , ſcilicet ( vt opinor) quòd ardentius feipſum conuerterit ad dominum ,&

ad cor fuum (vt fcripturæ facræ verbis vtar ) redierit.Hinc inſigniMagdas

lenæ peccatricimulta remittantur delicta,non quod longo tempore,fed quia
3
multùn, id eſt,intenſius dilexit.Adeo præſtat intenſe calideg (lic loquipers
miccatur hoc loco ) quàm longo ſpacio temporis amare, Adeô voluntates
hominum ſpectantur potius,quàm labores. Quam ob rem Generofi Maxis
mig principes tard licet ad feruiendum verią veſtrum huc venerim , quan
do ſextum me tunc & quinquageſimum annum abſoluiſſe conftet, quando
videlicet ante ſexenium hoc ipſum opus texebam ,veruntamen quum ardens

tiſsimè veſtrum vtrunq ſingulari quadam præ cæteris obſeruantia prout des
çet uenerer :æquum mehercle videatur,ve velirum vtero cæteris me pariter,
qui iandiu vobis inſeruiunt,haudquaquain inferiorem efle dñudicet, quando
quidem ira menon minori dignum cenſeri dilectione naturalis ita ratio dia

1
Ctet,vt etiam cogát,quod me vel inpreſentiarum ita probare poſſe contido,
vt etiam hoc iplum vltro polliceri aulim .Equidem vt cæteris meipſum qui
feruiunt ,eſſe peritiorem aut aptum magis adfeuerarenon deceat ac mulo
minus expediat , quibus lubans alioquin reucra cûm eruditione in prus
dentia facilè ceflerim , ita meipſo ncininem ardentius amare pariter ac obfers

uare non ſolûm coniector , fed planè certò ſcio , idſ ratione prorſus (vt. ita
loquar ) inuincibili. Qui enim à quopian in amore vinci queat,qui quantum
poteſt,hoc eſt, omnibus nacuræ viribus diligic & amat : Sanè vt quiſpiam
facilè ſuſpicari vel etiam exiſtimare queat ſe prudentem limul ac intelligens
tem eſſe , quum reuera nihil intelligat aut omnino fit imprudens,ita profecto
velmente capti ſeu ſtolidiſsimi, quos norunt , & ſe diligere vel odiffe , &

quantum ament,id eft,quàm intenſe diligant aut oderint, dubiò procui certo
ſciunt.Proinde quum homines ficis,quippe quibus nec liceat nc @ conccdatur ,
amoris gradum adamuſsim in alienis metiri pectoribus, quod id vidclicet ad
vnum Deum pertineat, qui cordiuin optimo iure ſcrutator ab omnibus ex :

iſtimatur: quum vobis inquam hominum corda penitius intueri minimè li

ceat,nec alia ratione vlla vobis patêre vel innoteſcere parainc,quam per ca ,

quæ
que forinfecus adparent opera : equidem vt argumento aliquo vobis indi

carcm ato ſignificarem , idó præter ſeruitium cunctis aulicis commune,quam

ardenter veftrum vtrung diligam , amem , obſeruem , ac venerer : quante

demum animi contentione, verio veftrum inſeruiam , veſtris nunc primûm

auſpicijs penitiora felicitatis & amoris myfteria fic adgreffus fum , vi vel
fingula figillatim ad viuum (quod dici folet) excuſferim , quæ quidem omnia
dubio procul amoris expercibus adeô funt abftrufa vel abſcondita ,vt ijſdem
inuia penitus & inacceſſa comperiantur. Nang vt donemus libenter ,aman ,

tes de amore (quod quidem vt plurimùm viſitur)ratiocinarinon poſſe ,cuius

alioquin fæpenumerò vires deguftauerint, ac forte plus quàm millies exper:
ti fuerint : ita mehercle li prius non amauerit quiſpiam , amoris faces intros
ſpiceremedullicus & eiuſdem expendere vires haud poſle, nequaquam imus
inficias , cantum abeft vt eiuſdem eflentiam ( vt ſcholaſticè dixerim ) ſecres

tioraß lacibula cæteris explicare queat , adeô plus in amore didiciſſe mihi
videor amando quàm ftudendo. Quocirca vos quum viua ficis in orbe
terrarum amoris atæ felicitatis exempla , ido adeô , vt non duo tantúm in
vna càrne ( quod lacra celtancur eloquia ) quin potius in vna carne vnus
effe videamini prorſus,oprimo iure veſtrum ytriſ fimul , velut amoris ian .
diu ſacris iniciacis, & in hac arena feliciter coto penè vitæ curriculo verfatis,
halce neas ob id ipſum elucubraciones , nempe diſputationem Amoris acos
Felicitacis dicandam , & ( vt ita loquar ) conſecrandam effe, vel Amor ipſc
rerum omnium , præcipuè iuftorum hominum Dominus ita iubec, ve etiam
cogat, cui non obtemperare nefas eft & miniinè tutum . Atqui felicitatem
quanuis in hac vita neminem experiri poſle ratio dictet at conuincat,cùm
etiam vlerò facilè racioni ſubſcribat experientia , nihilominus vos vtpote

veros acæ fynceros amantes , pignus quoddam poſsidere velut arrabonem

futuræ felicitatis haudquaquam inficias iuerim . Cæterùm cur Philofos

phus alioquin in cæteris rerum cauſis naturalium perſcrutandis extra omnem

aleam admirabilis , Amoris arcana non diſquiſiueric , haud valde miror ,

quòd nimirum eiuſdem forſican expers foret ,,adeô theologum quendam

magni nominis in hæcverba prorupiffe ferunt : . O miſerum acos verlis
pellem Ariſtocelem . Verumenimuerò lex chriſtiana lex amorisprædicatur, &
nemo Chriſtianus quod ſciam ( fi paucos camen cxcipias, qui Platonem
interpretatiſunt ) hactenus amorem definire tentauit : Sanè Plato priſcos
vnus inter philoſophos vel hoc nomine præſercim diuinicacis vocabulo

debeac inſigniri diuinusß iure nuncupetur , quòd Amoris diſputationem

haud oſcitanter , quinimo ſtrenue fueric adgreffus. Cæterùm vt Platonis
ordinarios' omittam interpretes , Leo Hæbræus incer neothericos vnus
de Amore luculenter tractauit ,idý cam arguce ſimul ac adpoficè, vt omnis
um quos nouerim calculo , colophonem & extremam ( quod dici folet )
huic quæſtioni manum impoſuiſſe credatur . Ego verò quemadmodum

Platoniprimam ac ' eiuſdeni interpretibus præcipue , ſcilicet à quibus ille

decerplit penè quidquid ſcriptis prodidit , deinde Leonimagnas & ago &
habeo gratias , quòd hoc in negocio cam infigni,cam egregiè laborauerint
xiij at
atg fudauerint, ficó philoſophandi pofteris anlam præbuerint, ita medius,
fidius eoſdem minimè fcopum attigiſſe conſtanter ac intrepide' pariter ad
ſeueramus. Interea benè valete , & veftrum fouete Camutium . Chriſtus
Dominus feruator nofter pro ſua clementia diutiſsimèvos, vtpote terrarum

orbitam vtiles ,Chriſtianæ Reipublicæ feruet incolumes , Viennæ Kalend ,

Iulij Anno 1574 .

 TYPOGRAPHVS AD

LECTOREM.

DEprebendesoptime Leftor cùm in primo tum in fecundo buiufce Operis libra

mendas quanplureis,quod nimirum mea nequaquam venit adfcribendum negligentia :

fiquidem eo tempore potißimüm abeſſe coačtus fuerim ( ac vt ita dixerim ) exulare
propter varia negocia , quibus præter confuetudinem præterúe cogitationem dome.

ſticorum non modò diſtrahebar, verumetiam obruebar. Quam ob rem omnino tuæ
fuerit humanitatis ifthæc errata mihi condonare, quandoquidem neceßitate qua
dam , non autem per incuriam commifa videantur. Cæterùm errores adnotauimus

fuo quoq, loco fimul atq, correximus . Interea bene vale noftrosg labores boni collo

Jule . Vienna pridie Calendis Iulij . 1 574

4
!
-
 I.

ANDREÆ CAMVTIL DE AMO .

RE ATQVE FELICITATE LIBER PRIMVS.

SVBIECTVM OPERIS TOTI

VS , ET ORDO . PARITER OB
OCVLOS CONSTITVITV R.

CAP, I,

MNEIS HOMINES NATVRA SINE AMO.

re felicitatem eſſe non poffe confitentur, eumg pariter eodem ina
ſtinętu neceffariò præcedere felicitatem autumant ; quaſi videlia

cet eidem viam ſternat , quafiſ felicitatis initium quoddam amos

rem exiſtiment. Quod fiita eft, quemadmodum profectò rationë

confentaneum videtur,amor dubio procul à ſe dočtrinaprincia

pium fieri cogit. Nam qui recto docendi modo vtitur, is a principio naturali exor
ditur, & qui verum rei principium tenet , idem doctrinæ initium haud ignorare via

detur. Vt enim prudens quilibet artifex omneis intendit animi neruos, vt naturam
quàm maximè fieri poteſt imitetur, ita nimirum qui docet, quod à natura principio
.
femel conſtitutum eſt, id omninò doctrina principium facit. Quam ob reni de amo
um
re verba fačturus atg, felicitate, primúm amoris naturam dein originem Ariſtote

kica methodo diſquiramies. Quo in negocio fanè fi quid ab alijs memoria proditum ,
quod ad rem faceret, & inuentum haberemus, illud ipſum elaborando , iuſtum efa

fatuſ dignum aliquod incrementum adderemus ( quando quod vulgatißimum eſt,

facilèſit inuentis addere ) donec ad ſupremum intelligentia culmen totius reicons
templatio, fi non à mefaltem ab alijs proueheretur : fiquidem id artibus atq fciens
1
tijs onmibus vfu venit , in quibus qui ſequuntur earundem inuentores , quum exigua
um quid prorſus illi promouerint; qui deinde poſtea celebriores habentur , à multis

Delut particulatim colligentes , rem ipfam paulatim atg pedetentim adaugent , donec

integrè negocium abfoluerin.t Verumenimuerò qui hactenus de amore diſeruerunt,

quum ferè nihil , quod ad rei naturam , hoceft, ( ptſcholaſticè dixerim ) effentiam
pertineret , explicuerint, fed indagineſubtilitantûm , ingenioſis inſuper argumentas
contemplationis huiufcene
tionibus acriúe diſputatione mentem exercuerint : quumſ .
quaquam vna pars inuenta dignofcatur ( quemadmodum in cateris plerisq ) alie des

rò.ſuperfint inquirenda ,ſed omneis ex æquo inexploratæ fimul& incognita deprao

bendantur : idcircò veſtigia claßicorum authorum imitatus,idý prius eorum qui hac

in arena prioribus fæculis deſudarunt ( qui certè perpauci vifuntur ) opiniones und
cum . rationibus in medium adducemus : dein è medio fublatis eorundemargumentis,

quippe quæ conpedum inſtar ( Philoſopho relatore)vel aretißimè nonnung animum

Dinciunt , ne forſitan iter nobis ad veritatem inquirendam occludant impedimena

tog fint, quo minus eandem adipiſcamur: è medio fublatis inquam eorum argumen.
tis velut compedibus,adhæc iugulatis eorumdem inuentis tanī praſtigijs quibufdam ,
A ng
 ANDREA CAM VTII DE AMORE

ne faſcinent animum , pariter ac è ſtatü fuo dimoueant , neúementem à contemplaa

tione veritatis inermem abducant, pro virili noſtra tam grande negocium adgrediés
mur, & examuſim quantum in nobis fuerit , abfoluemus. Cæterùm vt donemus in

Ethicis egregiè Philoſophum de felicitate pertraétaffe, ita D. Thomam in printis;deo

inde Ioannem Scotum addidifepulcherrima quadam ,ad hæcetiamnú defiderari poffe

nonnulla fcitu planè non indigna nequağ imus inficias:: adeô Philofophum queſtione
de felicitate manum haud impofuife ( quod dici folet ) extremam indubitatd credis

derim , quod hoc opere nos oftenfuros planè confidimus, hac lege tamen , vt ante
omnia Chriſti Domini fubfidium iugiter imploremus, quem mehercle non lacunam
aut pilem algam , quin potires inexhauftum lucis atq, veritatis fontem effe conftat,
per quem omnia fa & ta funt, & fine quo fa tum eft nihil , quod factum eft.

AMOREM OMNEM ESSE

DESIDERIVM OSTENDITVR ,

CAP. 11,

LATONIS OPINIONEM EXPLICATVRVS NON

indiftin &tè ( quod ille fačtitat vnà cum eiuſdem interpretibus ) confufès

quin potius diale&tica methodo rem ipfam ob oculos conſtituam , præterea rationibus
& maximè fieri poterit folidis , eandem confirmabimus hinc fumpto initio. Rei cuinfo
uis intelligentia non alia ratione quam per cauſas haberi confueuit , quas quum
iuxța Peripatheticorum decreta numero quatuor effe conftet , Academici naturan

amoris atg ſubſtantiam perquirentes , quum eandem in natura rerum confiftere vel

apud omnes in confeſſo ſit eius definitionem ( quippe quæ fubiectorum caufasde quis
bus agitur, explicatè denunciat ) inueſtigare tentarunt. Itág,rem ipfam adgredice
mur initio ab operibus defumptó, quandoquidem accidentia rerum ad fubftantiano
carundem medullitus introfpiciendam conferre plurimüm notius eft, quàm vt dißie
mulari queat. Proinde quum animaduerterent amantem quenlibet cupere feu defide

rare quidpiam , neg demum interea quieſcere, donec illud idem quod adfectat , om
ninò conſequatur atg, poſsideat , amorem idcirco defiderium effe ftatuerunt. Atqui

defiderium minimè fuerit abfolutum quiddam , fcilicet quod ſemoto quouis alio per

feipfum animo concipi vel conſiderari poßit. Nang,manifeftum eft illud ipſum ad
aliud referri. Deſiderium etenim rei deſiderata deſiderium eft , res deſiderata des

ſiderio deſideratur. Relatiua porro fimul eflè natura liquidò adparet adeô, vt dites
rum innotefcere fecluſa tantifper alterius intelligentia nequeat. Qui enim patrem de:

finias filij conſideratione pofthabita ? Qui rurfus præterito patre filij naturaniexpia

fcatus fueris ? Itág deſideri eſèntiam à rerum deſideratarum fubftantia petendana

effe nobis euidenter liquet , quæ quidem res omnino bonæ fint, aut ſaltem bone via

deantur oportet , ſi deſiderari debeant,quando malum fub ratione mali neutiž defi
derari poſſe ratio naturalis conuincat. Hoc idem eorum nonnulli ratione videlicet à

contrarijs petita probare nituntur. Deſiderio ( inquiunt) non fuga (quod falſò quia

dam putant) ſed voluntatis abalienatio propriè vereg opponitur . Quocircaſi Voluna
tatis
 ATQVE FELICITATE LIBER 2

tatis aliénatio ; fiue ( vt clarius loqúar ) abominatio malum conſequitur ( abhorremus

enim mala tantûm , & abominamur ) certè per contrarium quod ei ftatimi è ueſti,

gio defiderium opponitur, neceſſàriò bonum reſpicit. Namgſimalum quisnon abhors

reat nec auerſetur , is profectò neg,bonum ipſum útpote malo contrarium cupierit.
Ergo quotuplex bonorum difcrimen fuerit , totidem quoq deſiderij ſpecies effingere

comminifcio, liceat. At genus bonorum eſſe triplex præter id , quod Academici teſtana

tur @ Ariſtoteles in Ethicis eiſdem vltrò ſubſcribit, ipſa quog naturarerum omnium

parens illud idem apertißimèuarijs commonſtrat exemplis ;nempe iucundum , vtile,

honeſtum . Quicung cupit,ſibi ipſi proponit aliquid , cuius gratia cupiat , & vbi

quod cupit , femel adfequutus fuerit ; illicò cupere definit . Neg.enim temerè vel
incafum quidpiam molitur natura fagax , quippe quæ fola ueteres leges adferuans

incorruptamanet ,nec uſquâ præfcriptum tranfit: fola inquam ipſa perperam fruftrág
nibil agit , quando rationalis vnus artifex libero voluntatis abutens arbitrio ; cùm
præter naturam , tûm etiam contra naturam quanplura comminiſcatur : & quang
finem aliquando malarum actionum ſibi ipſi proponit quendam , nihilominus falſa

boni ſpecie fæpenumerò decipitur,quod alioquin nature diuinitatis æmula nunquam

contingit, quæ nufquam hallucinatur:adeô liberum hominis arbitrium , quod proq

pria uirtute proprijſ , viribus prodeffe debuerat , ex accidenti plurimùm officere
confueuit . Redeo nunc ad id , vnde noſtra nuper profeéta fuerat oratio. Quod defia

deratur, ſpecie triplex deprehenditur , ergo deſiderij , quippe quod ad rem deſidera
tam propria natura (quod ſupra di tum eſt ) refertur , tres omninò fpecies fuerint,
fiquidem à fine quodlibet denominari iuſtum eſſe videatur. Deſiderij Jape iucundio
tatem vnam effe finem (quod in Ethicis Philofophusexempli loco proponit. ) aduleſ.
centum amicitia declarat , in quibus è medio fùblata iucunditate (qui fuerat amia

citie nexus e vinculum ) ipſa quog funditus euertitur amicitia. Itidem vtile mula
totiens imò ferè ſemper defiderij finem conſtitui , vulgus oſtendit , cuius amicitiæ
videlicet priam vtilitatem reſpiciunt , quæ quidem vtilitas vbi femel perierit , cono
feſtim amicitia corruat , neceſſe eſt. Nec deſunt , quorum amicitiam vna virtus
gignat atg coaleſcere faciat , quam vnam perpetuò præ cæteris , hoc est , tota vita

perdurare Philoſophus docuit , etſi paucos vbig videas id genus homines. Itaq

quum res deſiderata dignofcatur effe triplex , ac per confequens tres omninò fpco
cies deſiderij conſtituantur , amorem quog triplicem fateri ratio di&tat , ni for .

taßis amorem , vnam eſſe deſiderij Speciem tantummodò contendas, quod prima

fronte rationiprofectò minimè conſentaneum videtur,quum amicitia ( quæ nimirum

ab amore denominationē defumunt ) tres numero ſtatuantur ;quumg paßim
conſtet G defiderari & amari cûm iucunda , tüm vtilia , tûm etiam

honeſta. Ex prædiétis igitur ( qui prioris huiufce diſpuo

tationis erat fcopus) liquidò adparet amorem eſe

deſiderium , & amoris ficut & deſio -
derij tres offendi ſpecies.
 1

ANDREA CAMVTII DE AMORE

QUI DIFFERANT AMOR

ATQVE DESIDERIV M.

CA P. 111,

VNC QUI DIFFERANT AMOR ATQVE DESIDE.

riū oſtendere tempeſtiuum videtur. In primis deſiderij Gamoris vna penitus
Nk
1
eſje natura videtur, fiquidem omnis amans ( quod paulò antè probatum est ) cupit,

ac vicißim prima fronte ftatim quicung cupit , diligere videtur , quando cupere fors
taßis nemo , quod aliquo modo non adfeétet , haud exiſtimetur. Amorem etenint

cupiditatis ſiue deſiderij cuiufuis originem atg caufam quis fortè fufpicari queat.
Nam quorfum attinet defiderare quidpiam , quod vllo modo non diligas? Accedit

quod defiderium fiue cupiditas , ( quocung, nomine nuncupaueris nihil refert )tacite

quandam anxietatem indicat , quam amoris effe propriam peculiarem dubitare

quiſpiamforſitan iure poßit, quemadmodum & amoris eiufdem propria paßio tio
. Verume
mor creditur.Nang timent & anxij funtamantes ferè femper ,dum cupiunt

nimuerò ( quod non inconcinnè vel ipſi mox obijciunt Academici) vt fæpenumeròvia

deas expeti multa fimul ac diligi, ita meherclè non defunt , quæ fic optantur , vt
interea minimè diligantur , exempli gratia: Virtus , Sapientia, Mathematicarum

atq naturalium rerum ſcientia , fùblimes demùm ac præcellentes artes, vtmedicina ,

adhæc bir probus quiſpiam eruditione,rerum ſcitu dignarum inſigni praditus,ijft

bac omnia mediusfidius , quotiens à nobis procul abſunt , vná deſiderantur & a

mantur. Atqui vires ac liberi ſi fortè nobis deſint matrimonio copulatis, cupiuntur
folummodo, non autem diliguntur, atg,hoc nimirum omnibus in natura propriam

confiftentiam non habentibus commune videatur: fcilicet hoc fuppofito, quòd

vtilia
beliucunda, vel honeſta fint , hoc est, quod fuapte natura fintexpetibilia , quoniam

finec vtile , nec honeſtum , nec iucundum finxerisquidpiam ,fiue

conſiſtentiam habeat
in natura rerum , fiuenon habeat, illud ipfum in expetibile prorſus fuerit:quandoquia
fibi proponit , cuiusgratia cupiat, nefortè ( quod
dem cupiens quilibet aliquem finem

natura fimul ac intellectus abhorret) fruftra cupiat. Talia verò folùm eße iucunda,
Del vtilia , vel honeſta , nec hiſce plura fingi polje, nedum offendi, liquidò adparet:

fibijpfi proponat velut finē,

fiquidem quicung cupit ,borum tantummodo trium aliquod
gratia cuius exopter quidquid expetit. Ex hiſce vel manifeſtocolligere liceat, hoc diſa
criminis inter amorem ac defideriü intercidere ,quòd defideriūamoris genus,amor verò

deſiderijſpècies agnofcatur ,quãdo conſtet amorē omně inſignirinomēclatura deſiderij,

dein amor quilibet defideriüeſėſtatiaturatg prædicetur,
neqretròcõmeare credatur
enunciatio, videlicet vtomnedeſideriú protinusamoremeffe neceffariò fatericogamur.

DIVITIAS HAVD DILIGI

POSSE ET CVR ID FIERI
nequcat docetur .

CA P.1111,

ESTAT VT NODVM , QVI NEGOTIVM VTCVN :

que nobis faceſſere videtur, G eorum que fupra retulimus , intelligentiam

baud
1

ATQVE FELICITATE LIBER- lo

3
band mediocriter obſcurat, diſſoluamus. Sicuti rerum , quæ diliguntur quadam.one.

diliguntur exoptantur ,quadam verò non amantur ,fed tantummodò cupiuntur:ita

quis alia nonnulla meritò queat obtrudere, quæ nullo modo cupiantur, fed tamenamen .
tur. Talia fuerint omnia quæ quum antea cuperemus, poſtmodum conſequuti fumus,

atqiam poßidemus , exempli gratia :ſepenumero diuitias (imò plerung ) ſideſint,ad

feštamus & cupimus , maximeg laboramus, vt eafdem conſequamur :neq tamen eo

cafu diligimus adhuc , propterea quòd in natura nullam habeant conſiſtentiam, fuppofio
róquòd reuera nullam habeantin natura rerum conſiſtentiā, haud fecusac liberiprocre.

andi: Verûm vbi diuitias, eafdem comparauerimus, vt eas fane donemus amari iam

partas ( quod in asaris pracipuè viſitur, qui fic amant pecuniam , vt eandem velut nuo
menatg delubrum colãt ) ita nimirum ,vbi femel partæ fuerint diuitia (quod ſuppoſitü
fuit ) aciam poſsideantur ,eaſdem amplius defiderari non poſſe, nequaquam imusinfi.
cias. Ergo ficutnon omne deſideriü eftamor, ita nec amor omnis deſideriüeſſevideatur,

alioquin nihil diligipoßit, nifi cupiatur, quod ex diametro dubioprocul ijs, qua nunc
in medium adduximus , ac ipſi ſenſuiper confequens aduerfatur. Huic obiecto quanuis
Academici ( ve mili videtur ) haud
fatisfaciant , ita reſponderi poſſe crediderim , nema
pe diuitias aliáuèid genusmulta verèproprieġ nõ amari: ſiquidem quodcung diligitur,

aut
finis ſit aut finis
fpeciem obtineat, ipfiusue finis vices gerat, oportet. Diuitiæ verò

propter feipfashaud
cupiuntur, quoniam ad vſumo propter fùm omninò deſiderano
tur, & magno labore queruntur honeſta
. Vfusporròiucunditatem , velvtilitatem ,aut
tem reſpicit, qui omnes (vt fupra fatis fuperá probatum eft ) deſiderij cuiufuis fcopi
fineſöveri creduntur. Atquidiuitiæ faſtidiü plerungpariunt , tantum abeft, vtfuapte
natura iucundefint.Item etſi perfe confeftim vtilesadparent , longè tamen res aliter.
habet , ac videatur.Nang, diuitiarum nomine , non eſculenta poculentaúe tantummodò

comprehendimus ,autveſtes ad vſum humana vite conſuetudinisúe neceſarias ,

quin
etiam ædes magnificas, agros, monilia , pecunias : præterea lapidespracioſos , informe

pariteraurum argentum: adhæcvrbes, imperia,ſimulacmetallorü omnium fodine,

quæ quidem omnia neutiquã alia ratione creduntur vtilia, præterquàm quòd eorü intera,

uentu commodè nobis ea conſequi licet,quæ per fe videlicet, hoc eft,fecundú propria
naturam exiſtimantur G reuera ſuntvtilia . Nang: ficut cibus ac potusidcircò cenfen.
tur vtiles, quoniam nobis alimentum præftant atq ita prodeſe confpiciuntur , ita e
alia ſuperius enumerata :fiquidem potus ac cibus, quod aliás per effluxum continuum

atg
,tranſpirationem cùm fenfilem cûm inſenſibilem deperditum acdißipatum fuerat,
ſenſim atg pededentim inſtaurat,& quod paulò poft dißipationê interminatur,in of

ficio fuo tantifper continet, ac humidiſui preſentia quandiu fieripoteft,adferuat. ( úda

propter diuitiaſicut optimi redditus atg alia id genusenumerata

ſuperius, quum per ſe
nequaquã( vt dietītejt) ſedex accidenti ſecüdarioglintvtiles, & per cõfequens in eás

tanq in finēminimèferaturdeſideriü :præterea quaeadem multòminus iucundæ reperia

antur, eafdē haudamari pofenaturalis planè ratio cogit , ni forſită eas quiſpiã honeſtas
deſideriü in boni,
putauerit,quod quidëá rationepenitusalienüeſſe,paucis oſtědă.Supra
boceſt, in per fe bona collimare velut in ſcopū, ac præcipuü finem probauimus. Itidem

bonú ,quippe quoddeſiderium excitat ac inducit ,generetriptex oſtēdimus,nempe iucun.

. Quod diuitia fuapte natura nec iucunda nec vtiles verè proprieg
dum , honeſtú, avtile
A: 3 dici
 ANDREÆ CAMÝTII DE AMORE

dici debeant, ex ſuperioribus patêre fatis arbitror. Quod autem honeſta propria na
tura minimè dignofcantur , velex eo liquet, quoniam honeftum omne bonum est, diş

äitia verò fuapte natura nec bonæ ſunt nec male , quin potius ( quod aiunt ) indife
ferentes , quandoquidem ufus vel abufus , vt bonde vel malæ iudicentur , efficiunt,

Atqui rerum genus aliquod offendi , quod non à propria natura ; fed aliunde bonię

tatis aut malitiæ nomenclaturam indiſcriminatim fortiantur , obidý res indife

ferentes operationesindifferentes vocitentur,non Theologi tantûm fed @ Philos

fophi pariter hanc operationum atq; fubie &torum differentiam admittunt & comprov

bant. Vnde iuxta Philoſophorum quogfententiam , fi quis benè diuitijs vtatur, bond

judicantur , ſin eiſdem abutaris (quod pleriq fatagunt) mala cenſentur , quòd ego

rum natura videlicet in vtramq partem promiſcue verti queat aut fle &ti, cûm ad

bonum tûm etiã ad malü : quod quidem profectò ſiper fepropriaſ natura bona velmala
forent , neutiquam eſſet admittendum , quando quod per le propriág ,natura tale est

( puta bonum aut malum ) cuicung conferatur , femper tale fuerit.

NOD VS SOLVIT VR
DIFFICILIS.

CA P. V.

RGEBIS FORSITAN HVNC IN MODVM. RES,

ens , & bonum , ficut & verum conuertuntur. Quocirca fi diuitias minime
VR
bonas propria natura dici patiaris , eafdem quog res adpellari uel entia protinusnes
gaueris. Nang ficut ens & bonum mutuò reciprocant atg conuertuntur, ita nimia

1
rum per fe ens ac per fe bonum : ad hæc fimili ratione per accidens fiue per aliud ens

ata per aliud ſiue per accidens bonum conuertuntur. Propterea quemadmodum oma
ne bonum est ens, & per contrarium , ens quodcung, bonum est : ita quodlibet ens

per fe ,bonum eſt per ſe , pariter & omne bonum per ſe, ſtatim ens per fe propriağ

natura fuerit. Item haud dißimili ratione bonum per accidenis quodlibet est ens quogo
per accidens , i ens vnumquodq per accidens vicißim bonuni quog per accidens

Gres per accidens cenfetur , adcò quale fuerit ens , tale perpetuò bonum effe des

prehenditur , & quomodocung,bonum adfe &tum fuerit ,eodem planè modoquodlibet

ens: G rem quanlibet reperies. Itaq ſi diuitias ētia per le feu per fe bonas ( quod

idem eft ) eſſe negaueris, fed eas per accidens tantûm bonas , hoc est ,per aliud

enunciaueris , confeſtim entia per accidens eaſdem omnino fateri cogêris , quod fanè

quàm abfurdum ſit , in Methaphiſicis ſpeculationibus velmediocriter exercitatis pere.

ſiculandum atq, dijudicandum relinquo. Verumenimuerò diuerfus rerum fæpe conſie

derandimodus efficit , vt cùm per ſe , tứm per accidens res quæpiam optimoiuredici

pronunciariué poßit. Nam diuitiæ ſeorſim abſolutég, conſiderari poffunt ,quomodo

nimirum entia dubio procul fuerintabſolute, hoceſt , abſq illa adpendice : Quinetiam

Dera prorſus entia dicuntur,quod idem eſt , perinde ac fi entia per le nuncupaueris,
Quãobrem non folùm diuitia vera ficentia fuerint, ac per confequens vera bona,quod

idem eftprorſus,ac ſi vocitares eas bona per fe , velabſolute ſimpliciterúe bona, ve

rumetiã valdebona cenſentur. Quapropter facris in literis fcribitur: vidit Deus ck **

{ta,quæ fecerat,& erant valdebona,acper confequensvaldeentia,fcilicet quatersus ſua

cuiusa
 ATQVE FELICITATE LIBER I.

cuiusgreinatura patitur, quanī feclufo , femotoſ tantiſper abſoluto fimpliciúe confia

derandi modo,ficonferanturinter fe ,dicere liceat ,hoc effemagis bonā magis ens;

Žaliud aliquod :quomodo fubftantias abſtractas in natura rerum ,& meliores entia

magis effe ,quàmentia corruptibilia verènon diffitemur. Cæterùm ficum Deo feparas
ta ſubſtantie comparentur, non folùm valde bona res dici non poterunt , nec entia

balde, fed vixentia fimpliciter aut bona ſimpliciter ,quànī inferioribus entibus collata ,
magis entia ,magis bona,quemadmodum & magis res, o magis vera : cú alioquin ( De
dičtum eft ) ſi cum Deo conferantur ,adpellatione fimplici vix bona fimpliciter, vel

entia , vel res adpellari mereantur ,quemadmodum nec vera: fiquidem iſthæc adpela

latió perè fiinplex & abfoluta, propriè fiue ( vt ita dixerim ) Simpliciter & abfos

lute, hoc eft , eminentiori modoquodam & propter infirmitatem noftram ineffabili :
iſthac inquam abfolutißima fimpliciterúe fimplex ( fic etenim efferre clarioris doctris

na gratia liceat ) entis, rei , veri ,deinde boni adpellatio , fcilicet vni Deo conferuas
tori rerum omnium atq, conditori tantûm conuenire videatur. Hinc de feipfo verba

faciens Deus Opt: Max : ac ſibijpfi nomen imponens eo modo videlicet , quo fuftis
nere caperéue noftra poteſt infirmitas , ita nonnunq enunciat : Ego fum . Item.ego

fum qui fum . Rurſus Prophetam ad populum Ifraëliticum mittens, fimplicibus vera
bis inſtruit. Populo dicas , Qui eſt mifit me ad vos. Eodem planè modo ſubſtantie
corruptibiles æternis collate creaturis , fimpliciter bone , vel entia fimpliciter dici
nequeant. Quocirca Plato diuinus corpora qualibet haud veras fubftantias vel entia ***
Dera , quin potius verorum entium ,hoc eft , fubſtantiarum feparatarum vmbras ago

imagimes.atg fimulacra tantûm exiſtimauit. Atqui iam tempus eft , vt ad id res

mus, vnde noftra nuper oratio fluxerat. Ex ſuperioribus ( vt opinor ) fatis lia
quet , diuitias per fe propriaq natura nec iocundas, nec vtiles, nec honeſtas,ac per

conſequens nec bonas verè dici pole, quin potius ( nt Theologorum verbis vtar )
indifferentes. Proinde cum deſiderium omne feratur in bonum verum , aut faltent

adparens, quod fpecie falſa veri bonig fæpenumerò deſiderantibus imponit : bonum
autem omne tribus hiſce capitibus, nempe iocundi, vtilis , & honefti coerceatur ,
quod apertè fatis antea probatum eſt : omninò confequitur diuitias amari non poflè ,

quod à principio difputationis preſentis noftrum præcipuè fuerat inſtitutum oſtens

dere. Quamobrem vt nodun aliquando diffoluamus , idź ne latum ( quod dici folet )
vnguem à Platonis fententia diſcedentes , intrepidè negamus in natura tertium ger
rus rerum offendi, quod à nobis ita diligatur, vt nullo penitus modo defideretur.
Nam licet rerum omnium quædam amentur & expetantur fimul, quadam verd
Santûm exoptentur, non autem amentur : haud tamen exiſtimare liceat alicubi res

adinueniri fecundum Platonem , qua diligantur fimpliciter non cua

piantur , quod Leo tamen Hebræus fupponit pro confeſo
medium
fo , quod quidem adducto nuper in

exemplo diuitiarum , adfeuerari

polje videbatur.

DIVITIAS
 ***
ANDREA , CAMVTII DE AMORE

DIVITIAS AMARI TANTVM :

MODO PRÆTER NATVRAM , DESIDERARI

verò fecundum naturam poſle, docetur.

CA P. V I.

VÆ NVPER ATTVLIMVS, ANSAM DVBH

.
tandi non leuem præbent. Palàm enim conſtat amari paßim diuitias, imo

nonnung magis quàm homines ipſos.Quorſumigitur attinet argumentis probare,

quod è Veſtigio vel ipſis aduerfaturſenſibus? Quid fi nos vicifle Syllogiſmisputare
mur , num propterea rationi magis quàm fenfui fidendum duxeris ? Quinimò faépe

ratio fallitur ,fenfus nunſ , modò conditiones haud

. deſint, quas neceſariò ſenſies ad
poſcunt
fun £tiones proprias eorum adendas . At quidad hoc amabó dixeris hoc in

negocio, firationi fubfcribant ſenſus ? Nang fi diuitias auari diligant ☺ colant,

integris praterea viribus ferantur in illas velut in proprium finem adeô , vt eaſdem

aliquandofaluti proborum filiorum anteponant:num propterea diuitias fecundum natus

rem amari dixeris? Portentum eſt hocmediusfidius, & ex diametrofcum naturapua
gnat , haud fecusac Deum odiſſe, quod alioquin perditißimè nonnulli factitant.

Nos verò diuitias diligi non poſſe, non ſimpliciter & abfolutè, quin potius
, cunt
hac adpendice , ſecundum naturam adfeueramus : quandoquidem propria natura

( quod probatumeft ) nec iocunda , necvtiles , nec honefta pariter fapientibus adpar
Teant , qui ſoli funt amoris ac defiderij fines. Vndefi quis imprudens forfitan eas

diligat, is falſaprofectò ſpecie finis feducitur, exiſtimans (vt opinor ) eafdem ioa
cundas, vel vtiles per fe , vel honeſtas. At inquies: hæc ratio conuincit eas nor for

lầm non amari fecundum naturam , fed nec exoptari poffe , fiquidem vtile, iocund
dum , infuper honeſtum , non amoris folius,ſed defiderij cuiufuisfcopi quog fid

neiſúe proprij cenſeantur , ac fic eadem vtrobiq, ratio militauerit. Hic me paulò ale
tius exordiri , vel ipſa rei difficultas monet ac iubet. Quicung diligit , pnum finem

, cæteris omninò fepoſitis , fcilicet fub ea ratione tantummodo,

jpectare videtur , idq

quatenus diligit, qui verè fimpliciter non amando deſiderat , is non finem folum ,
- Derumetiam quæcung
, ad finem eundem confequendum adcommoda videntur, exos

ptat, adeô deſiderium amoris expers & in finem & in ea quæ neceffaria funt,aut
ſaltem conducunt ad finem confequendum per fepropriaģ natura fertur, quod quia

dem hiſce facilius patebit exemplis. Adoleſcens amat fuam ſponſam fcilicet futuram

parentes ipfos adit, pt eorum opera videlicet ad finem comparandum vtatur

. Qecoa
circa deſiderare quidem , diligi verò hac ratione nunquam verè propriég,dixeris,
quod nimirum vnus ametur finis (modò capax amoris deprehendatur ) defiderente
tur autem vltrò vel ea , quæ perducunt ad finem . Item amans vt ad

finem perueniat ,pecunijs eget velut ad id adfequendum

neceſſarijs, easî non ſui gratia ,ſed propter
finem tantûm deſiderat , nusă
però diligit
.
OBIECTVM
 1

ATQVE FELICITATE LIBER

OBIECT VM E MEDIO
E MEDIO
TOLLIT V R.

CAP. VII,

NST ABIS RVRSVS HINC IN MOD VM : BEL

li finis eft victoria , victorie fcopus eſt vrbium vel agrorumfecura tutaſ polleſ
fio , pariter ac ( vt ita dicam ) fruitio.Si diuitia diligi nequeunt
fecundum naturam
( quod nuper adfeuerabas ) quê metalla ficut aurum argentum ,agri , vrbes com

imperia, quorum gratia paratur acgeritur bellum , & victoria deſideratur : que os
mnia fatebaris veras nuper effe diuitias : qui diliguntur ifthæc inquam , ac primario
queruntur ab omnibus ,fi diuitia ſecundum naturam minimè diligi poſſunt? Siſte

gradum amice tantiſper . Vera diceres utig , ſi quem finem tuipſe reris; verè foret
Oltimäs in eodem ordine rerum , quas à belli ducibus queri paßim teftarisfecundum

naturam . Sipropter aliquod adfequendum , multa prius velutneceſſaria perquirantur,

haudpròpterea mox inferre liceat illud ipſum ,gratia cuius illa multa prius queſita
fuerant, effefinem : quandoquidem ipfa ratio finis fupiure quodam expofcat, vt nors

multa folüm , ſed omnia propter ipfum quærantur : ad hæc vt animus adquiſito fine,

cuius gratia primûn , non autem propteraliquod aliud primariò laborauerat, tandens
aliquando quieſcat. Atqui belli du £ tor & exercitus imperator,fiue dominus prouina
ciæ fi fapit, atg fecundum legem naturæ cupit, dum belligeratur, illud ipfum præcia
pue fatagit ,in huncúe fcopum præcipuè collimat; vt homines iz Republica pacefrua

antur atg felices euadant, fica Deo primüm authori rerum omnium inferuiant,dein

Epiſcopo fimul ac eorum principi, tanquam ipſius Dei miniſtris obediant Goblen

quantur , quanquam eorum vterg longè rationediuerfa Deum refert atq repreſentat.

R.EDIT AD QUESTIONEM
PROPOSITAM , SIMVL AC NOVAM
fubmouet dubitationem .
!

CAP. VIII.

EMP VS MONĘT IAM , AD ID VT REDEA

T mus quanprimum , vnde nuper digreßi fueramus. Imperatorexercitusfiue

Doninus prouincia , nequaquam fibijpe victoriam fiue cladem hoſtium tanquam

finem proponit , aliòquin parenti naturæ penitus aduerfaretur atq cum ea cominus

( ut ita dicam ) manus confereret, quinimò tendit in vnius Reipublicæ pacem atg
felicitatem. Hic in vniuerſa Juarum action ſerie ſcopus ac finis eft præcipuus, achonum
propterea quòd & vltimus agnofcatur in ordine rerum agendarum , & animiquietem

inſuper vnâfecum adferat,quod in cateris, quæ pacem Reipublicae præcedunt opera.

tionibus ex æquo perinde non videas , quod præterea demum interroganti ſingula
ſeriatim facile pateat hunc in modum. Cur princeps bellum indixit ? vt eos tanğı

boſtes adgrediatur Cur eofdem adoriri tentat ? pt prelietur ac manus conferat.

B Cur
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

Cur dimicatur , cum eiſdem confligit? Vi victor euadat . Cur viftoriam auide

concupifcit ? De pomeria ( ſic enim loquôr ) propria ditionis proferendo temerita

tem ac infolentiam hoftium compefcat, & eoſdem procul arceat, acita tutus aliquan

, quò facilius communi Reipublicæ bono quam maximèfieri poteſt, inferuiat.

do viuat
Porro ſi fuerisdenuò ſciſcitatus,cur bono communi totius Reipublicæ ſtudeat,aliam

profečtò nullam præterea rationem efferre, nec alium finem expiſcari ſeu fingere

queas, propter quem prouinciæ dominus aliud quidpiam agere cogatur vel teneatur:

fiquidem hunc vltimum & extremum haberi finem omnium veri principis a & tionum ,
ſcilicet huius vitæ præfentis ſecundum naturam eius vocationi conuenientium ( vt

theologicè loquar) atq, dignitati, clarius eſt, quam vt refragarivel ambigere poßit

quiſpiam . Item mercator tranare mariafcopulis quanlibet denfa contendit, vt pecila

niam adcumulet, ea lege tamen , vt eadem ad humanæ vita commoditatem vtatur:
ni fortaßis qui pecuniam adgregat, præter naturanı adfeétus agnofcatur Glas

dem abuti cupiat , quod auaris paßim omnibus accidere confueuit. Itaque fi pecus
niarum cumulus propter ſe primòue quereretur, eundem vtique verum debere finen
exiſtimari naturalis ratio ſuaderet. At quum eadempecuniæpropter aliud á ritè fe:
cundum naturæ legem diſpoſitis cupiantur, hoc eſt, aut propter vita commoditas

tem confequendam , vel vt amicis atgpauperibus opitulemur,fi forſitan egeſtas eofa

dem premat, optimo iure propterea finis effe verus haud poſsit. Vrgebis iterum

fortaßis hoc pacto. Vt facilè condonem pecuniam , agros , lapides pracioſos , atg
alia id genus innumera , deſiderari quidem , diligi verò fecundum naturam baud

poſſe, quando veri fines effe nequeant ( quod fupra meo iudicio fatisfuperque pro

batum arbitror ) ita profectò non inficior, homines perpetuò ( quencung cafum fine
xeris nihil refert ) non ſolüm pofle, verumetiam amari debere fecundum nature le

gem . Proinde belli dux cogit exercitum , qui finisminimè dicipotest, quum in alia
ud tendat , Galius rei, non autem fuijplus gratia fiat : homines attamen ex quia
bus conftatur exercitus, etſi fines minimè dici poffunt , quòd nimirum in aliud ore

dinentur , nihilo fecius eofdem non folum diligi poſſe verum etiam debere, nemo fiša
na mentis ibit inficias. Sanè duplex hominis confideratio fi prius haud diftingua
tur, & animum torquet, & tranfuerfum agit. Nang: ſi concipias hominem iz

propria natura relationis atý collationis expertem , dubioprocul eum diligere fic posſia
mus, vt etiam naturapropemodum cogente( nedum lege diuina iubente ) penitustenea

amur. Porrò ſi conſideretur homo quatenus medium adfinem aliquem conſequendum

, eatenus profectò nec diligi iure debet necpotest.Itaque vtparte

neceſſariò requiſitum
cis huic argumento faciamusſatis, ex pluribus ( ita enim aiebas ) hominibus cors

rogatur exercitus, pt prælium committatur, ac paretur victoria. Hoc cafu minis

mè pronunciaueris hominem eſſe finem , quin potius medium ad confequendum finem

adcommodum . At hoc eodem cafu venit bromo iure nature diligendus, vt interca

.
diuinam legeni hoc loco miſlam facianus Ergo fuperius malè conclufum videa:
tur , deſiderari quidem poſſe media non tamen amari. Reſpondemus breuiter homie

nem boc cafu quoque ( quemadmoduni & aliás femper ) debere diligi , ſub ea rde

tione videlicet qua homo eft, non autem quia medium ſit ad victoriam comparang
dam neceffarium vel adcommodum . Nangſi teneremur hominem eatenus amore pron
Jequi,
 ATQVE FELICITATE LIBER I

fequi, quatenus medium eſt ad vi& toriam conſequendam adcommodum vel neceffar
rium , omninò conſequeretur tormenta bellica cuiuſcung generis', à nobis vel amas

ri debere fecundum naturam aut faltem pole, quod quidem quàm à ratione ſitalia

enum , nemo fuerit mea fententia tam parum oculatus, qui ſuce meridiana clarius
id non perſpiciat. Quis etenim enſem ( obfecro ) cultrum , aut bombardam dilis

gat, propterea quòd media cognoſcantur ad vincendum aptißima ?

BREVI EPILOGO COMPLECTI .

TVR ; QVÆCVNQVE SVPRA DE PROPO

ſitis queſtionibus prodidit ac dubitationem
obiter amouet ,

CAP. IX .

ÆTERVM SERIES LONGE DISPVT A.

tionis admonet , vt reuocatis aliquando dubitationum argumentis, velut mis
.
litibus ad pugnandum acriter animatis , receptui tandem ( quod aiunt ) canamus ,

alioqui ( quod omninò viciofum effe reor ) accefforium ipſo opere longius euadere

poßit atque prolixius. Deſiderium eſſe genus,amorem verò fpeciem ,Platonis des
creta fequuti probauimus, inſuper communem vtriuſque finem effe bonum oftendia

mus, quod cum genere triplex adpareat, nempè iucundum vtile, vel honeſtum , amo.

rem ac defiderium eſſe triplicem pariter adſeuerabamus

. Mox alterum ab altero )
diſtinguentes, tertium genus rerum , quæ videlicet amentur & non deſiderentur,
vſpiã offendinegauimus,idý contra Platonis interpretes nonnullos , quorüdubitationis
ſolutionem infirmauimus tanquam Platonis opinioni, quem interpretantur & moro

dicus tuentur ,aduerfantem. Deinamarifineis tantûm vltimos, vuoquifoli fines

veo
ri dignofcantur intulimus. Ad hæc defiderari neceſſariò præterfines, etiam ipſa

media vel commoda, velut ad fines ipſosconſequendos neceſſaria diximus non autem
amari, Taiidem cadem præter naturam diligi poffe docuimus. Inpreſentiarum alia

Jeſe offert ambiguitas è medio tollenda, meo iudicio nequaquam contemnenda, quam

alioquin ne vnus quidem ( quod ſciam ) Academicorum hactenus aduertit aut fala
tem in medium adduxit, quod tamen omninò debuerant. Si nihil vſpiam defiderari

poſle videtur, quin illud vtile faltem adpareat, vel iucundun ,aut honeftum : quum
media que cupientem ſenſim atg pededenti:n ad finem perducunt , neceſſariò deſides

rentur, quæ tamen aliquando neg

, iucunda, nec honeſta, nec vtilia tandem eſē non
ſolüm contingit, verumetiamı ita rem habere liquidò penitus adparet : quum media

inquam bona minimè fintaliquandò , neg, bona pariter nobis videantur , æquum
onininò fuerit, vt à quopiam nullatenus deſiderari queant , quandoquidem omne

quod deſideratur,neceſſariò ſpeciem obtinere ſaltem boni quandam ,paulò antè conclus
fum fuerit. Huic obiecto ſic occurrimus , nempe defiderari quidem poffe res, que

per ſe propriáo, natura nec iucunda , nec vtiles, nec honeſtá fint, neg talesadpas
reant, ac per conſequens quæ nec bona fint , nec bona pariter nobis videantur: Der
FÂm non abſolutė Simpliciterúe,quin potius fub ea ratione tantûm , qua media ſunt
Bij ad
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

adid , quod Verèbonum eft , aut ſaltem adparet , adipiſcendum . Adeô media ,que dis
delicet quatenus media fuerant , eatenus diligi non poterant , eadem deinde vel hoc

bio nomine , quòd ad bonum adparens aut exiſtensmedia cenfeantur, ipſo sure vea
niunt exoptanda ,quod nemo Platonis interpretum hactenus (quod ſciam ) ne foma
miauit quidem , tantum abeſt , vt fcriptum alicubi reliquerint. Cateridemùm Phia

lofophi ne verbum quidem de amore fecerunt . Quinimò vix eius nomen protulerunt,
dum ipfum inter paßiones compoſiti proprias enumerarunt, nedùm nodos eius dife
foluerunt. Porrò non oberit aliqua ex parte , fi quis obijciat rem quanlibet offendi
bonam ;ac per confequens non folùm deſiderabilem , verum etiam amabilem , quòd
nimirum ( vt fupra dictum eſt ) res, ens , verum & bonum perpetuò conuertantur :
fiquidem illa boni communiſſima pariter ac tranſcendens ( vt fcholafticè loquar ) ad

pellatio , nimis vtpote vaga fuſag latißimè ( quod manifeftò liquet ) expacietur atg
fines fiue cancellos plus iuſto magiſúe quàm preſens negotium expoſtulet , noftra
confiderationis excedat. Neq;enim quum dicimus bona tantûm amari , res tantûm

fiue*entia folam ainari confeſtim intelligimus , adpellatione boni videlicet generas

lißimè, entia , fiueres tranſcendenter ( vt ita dixerim ) intelligendo. Nam ſtula ,
tam atq, ridiculum omnino videatur efferre , folüm amari quæ funt , quaſi vel ea ,

quæ non funt , etiam diligi poſje quifpiam aliquando ſuſpicari queat :quo quidem

enunciato quid ſtultius expui poſsit , quiuis exiguo quanlibet ingenio non expectata
cuiuſquam cenſura , per jèipfum facilè dijudicet. Itaq, nos hic boni nomenclatura ,

communiBimain ato generalißimam minimè tranfcendentiam intelligimus , vt qua

noſtro preſenti negotio nihil aut certè quàm minimûm conferat : quin potius boni
Vocabulo , bonitatis fubalternam quandam fpeciem indicamus, a generalißimo coma
muniſſimog ſcilicet , bono illo ( quod cum ente conuertitur quàm maximè differens

tem , quod in hafce videlicet ſpecies immediatè feu proximè fubdiuiditur , nempe

in iucundum , agile , & honeſtum : fiquidem apertißimè conſtet , ſi communiſsima

boni voce latius abutamur eä Đfurpemus , euadere falfam penitus enunciationen ,

qua bonum quodlibet expeti, vel amari contendebamus, quum omnibus indiſcrimi.
natim obuium in confeßog fit , proente videlicet boni voce latius vſurpata , deine

ceps confequi multa bona paßim odio haberi , nedum expeti vel amari. Quotuse '

quifq, eſt etenim qui venenum , vel Cachodæmonem , quanuis natura bonum (quippe
quæ res , entia , vera , ac per confequens neceſariò bona dignoſcuntur) non auerfe
tur , odio profequatur, execretur extimeſcat ?

DESIDERII PROPRIVM

GENVS QVERITVR ATQVE

differentia ,

CAP. X.

MORIS ATQVE DESIDERII NATVRAM

Geffentiam inquirentibus , illud antè omnia fupponendum velut indemora

A
ſtrabile
 1
ATQVE FELICITATE LIBER 2

Jirabile prorſus ac medio carens quoddam videtur, nempe rem quanpiam préexiſtere

ſimul ac eorum vtrung, præcedere : quod quidem enunciatum etfi demonſtrationem

quancung reſpuit o eliminat , tamen quum axioma minimè ſit ata poſtulatum ,

ſed eius generis immediata dignofcatur enunciatio , qua paßim à dialecticis poſitio
nuncupatur , idcircò leuem quandam à nobis declarationem exigit ac ſuo iure poſcit.
Qui cupit neceſario quidpiam quod deſideretur fupponit , alioquin fruſtra cuperet,
ſinihil in natura quod defiderari poſſet , offenderetur. Item quicung diligit ne.

ceffariò præexiſtere quod diligatur , vel inuitus fateri cogitur. Qui enim amare

poßis , quod nuſquam reperiatur ? Adhæc alia quog, velut nuntius ac legatus quia
dlam ( quod paulò antè diximus) præmittenda venit poſitio , nempe tam amorem

quàm defiderium neceſariò rei præexiſtentis priuationem quandam anteire. Nam

qui cupit, tametfi rem nuſquam exiſtentem defiderare nequit , nihilominus ea re

quam cupit , dubio procul careat oportet , alioquin hoc cafu quog pariter in caffum
temereúe cupias. Qui enim obſecrò deſideres, quod vlnis ( vt aiunt ) proprijs tenes

ac planè poßides ? Itidem qui diligit neceffariò ( quod ex ſuperioribus abundè lis

quer) defiderare videtur. Vnde ſideſiderium indubitatò præexiſtentem fupponit

priuationem , quifnám obſecro negare aufit amorem , quippe qui deſiderij fpecies
agnofcitur , priuationem aliquam anteire ? Hifce duabus igitur præmißis poſitios

nibus ,deſiderij definitionem inquiramus. Qui cupit ,adfici videtur ,atminime retrà
commeat atg reciprocatur enunciatio , quando nonnullos adfici videas , qui tamen
nihil deſiderent , putà qui morbo corripitur , dubio procul adficitur, & habens

ægritudinem habere quoq,dicitur adfe &tum , attamen morbum effe defiderium haud

quaquam enunciaueris. Quocirca ſi quicung, deſiderat, adficitur , idỹ neceffarið

prorſus quotiens defiderat, quum omnibus promiſcuè cupientibusid vfu venire cona

fueuerit , neq tamen qui adficitur protinus cupiat : ex his planè colligitur, deſi

derium adfectus quandam eſe ſpeciem , ac defiderij genus ipſum adfectum . Quas
propter deſiderij genere iam inuento, nos ad eiufdem formam , hoc eft , differen.
chum
tiam indagandam accingamus. Auf alij voluntarij, alij verò deprebendung Adfectu

túr inuoluntarij , qui morbum patitur , inuoluntariè profeétò patitur. Quis

enim voluntariè vulnus illatum jufcipiet ? At qui cupit omninò volens cupit,

quando neminem ( ut arbitror ) inuitum cupere quidpiam compellere poßis.

Quinetiam ex diametro ferè videantur opponi deſiderium atg vis feu violentia .

Nang ſi quis ve torturam effugiat , ſè quenpiam occidiſſe per vim fateau

tur , fcilicet vt imminentem ſibi mortem arceat exempli gratia : teſtibus vero

judex eundem prius illud ipſum ſoælus deſideraſſe conuincat , inde patrati fas
cinoris ſecundum opinionem hominum optimo iure panas ille dabit , quòd nimi.

rum accidere nequeat , vt qui cupit , illud ipfum quod cupit , voluntariè non cupiat ,

adeô qui contra voluntatem molitur quidpiam , hoc ipſum quod inuoluntariè com .

mittit , deſiderare non poteſt. Ex his itag, defiderium , adfeftum effe voluntarium

manifeſtò colligere liceat. Proinde genus atq; differentiam adinueniſſe forſitan exo

iſtimabimur , ficý deſiderij nos definitionem integram explicaſſe , cons

ieftari iure quiſpiam poßit , quòd nimirum definitio quæuis

ex genere conſtituatur atg differentia .

B3 Defiderij
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

3 DESIDERII DIFFEREN
TIAM VLTIMAMEX.PISCATV R.

CA P. X 1,

ERYMENIMVERO QVOTIENS VNA DIF.

Vferentia fpeciemintegrè non explicat atqueconſtituit, tunc plures differens

tie ſimul adgregatæ formam vnam ob oculos conſtituentes , quanquam plures fes
cundum vocem effe deprehenduntur, nihilofecius hoc cafu folius differentia vices

gerunt, idque hac ratione , vt vni ſpeciei ſeu forma ( Ptaris pro arbitrio quocunque nos
mine volueris ) vna quoq, tantûm in definitione reſpondeat differentia , ſi non ſe
cundum vocem , faltem penes ſignificatum . Nam ſiiſthac adpendix : voluntarius,

adfectui connexatanquam differentiageneri ( quorum alterü materiam ,alterum ſpecie

em in definitione deſcribit , &explicatè commonſtrat ) formam deſignaret,

integrè
tûm eo caſu definitio cum definito conuerteretur. Porrò verumfit licet hoc enun .

ciatum : omne deſiderium eſt adfectus voluntarius, haud tamen illicò faéta conuere
fione verum fuerit , nempe quòd omnis adfectus voluntarius deſiderium exiſtat : fi.

quidem voluntate conſentiente multoties adficimur, neg tamen aliquid interim ex

petimus aut cupimus , verbi gratia ,ſi me quis honoret , id vtiq fieri poteſt me coria

fentiente, neg tamen honorem illum exoptante , quo quidem honoreſi latari me con
, quandoquidem
ferèfemper cõtingere confueuit) adfici me negabit nemo
tingat (quod
adfectus
ipſaleticia verus exiſtimetur . Itaqnequaqintegra deſiderij definitio fuerit
adfe& tus voluntarius. Atqui adfeétuum alius est boni, alius verò mali.Sanè deſiderium

malum cupiat, vndefequiturdeſideris

adfe£ tum malinequağ effutieris,fiquidem nemo

um eflè boni adfe &tum . At nec fic abſoluta definitio videatur, propterea quod qui ab
honorante adficitur voluntariè ,neque tamen honorem illuni ( quod ſupra di tum est)
exoptat, is adfe£ tum boni(quando verum honorem eſſe bonum conftet ) voluntarium

poßidet, neg tamen interea quidquam deſiderat. Itaq progrediamur vlterius, atq;pes
riculum faciamus, num integram deſiderij ſubſtantiam explicare liceat examuſin .
Adfe &tus boni voluntarius, aut eſt rei exiſtentis, aut non exiſtentis. Item vel est rei,
quam qui adficitur, poßidet.Porrò deſiderium minimè dicatur eſè rei exiſtentis vt exia

ſtat, quando nullus rem exiftere cupiat , quam exiſtere penitus nouerit, quin potius
cupierit aliquis exiſtere quidpiam ,quodexistere non putet, vellet tamen illud ident

quod cupit,exiſtere
, quum non exiſtat. Etenim ab initio ſtatim huiuſcè difputationis
priuationem atq; defectum anteire deſiderium ,velut immediatum quoddam principie
am ac poſitionemfuppofuimus. Nam qui cupit, reialicuius carentiam fiue priuatios

neni atg defe&tum ſupponit præexiſtentem , quam priuationem vel defečtum amoueri
abolerių defiderat, alioqui non cuperet. Præterea nemo cupiat ( id ſepenumeròiamire

petituni eſt) quod iam poßidet, quin potius quodminimè poßidet,vt illud poſſideat,

concupiſcit. Qui enim amabó cupiam vxorem meam poßidere, quam in amplexibus vl.
nisg
, meis nunc in preſentipoſsideam. Adhæc cupiámneprædium aut agrum ,cuius qui
.

dem prædij velagri fruétibus pro arbitrio fingulis annis aut menſibuspotiar ac fruar?

Quam ob rem ſi deſiderium haud eſt boni exiſtentis vt exiſtat , neg boni quod poßide
tury
 ATQVE FELICITATE LIBER I
8
tur, per contrarium omninò confequitur, deſiderium adfeétum effe voluntarium boni
deficientis, ſi defit , ut quod deeft, exiſtat, nec deſit, vel vt poßideatur , ſi non
poßidetur. Cæterùm hanc abſolutam deſidery numeris omnibus eßè definitionem

( vt alias definitionis conditiones omittam ) velmadefiniti cum ipfamet adduétade

finitioneconuerfio declarat hunc in modum : Omnis adfe &tus voluntarius boni ( fcilio
cet quod bonum exiſtimatur )deficientis , vt non deficiat, vel vt poßideatur , fi non

poßidetur, eft defiderium . Ecce quam aptè ifthac definitio penitus huic onidefinito
conuenire videtur.

CONTRA DEFINITIO ,

NEM DV BIT AT,

CA P. XII .

EST AT VT CAVILLVM EXPVNGAMES

R Antequàm deſiderij definitionem adgrederemur, duas poſitiones Delut prina

cipia futura diſputationis in medium adduximus, quarum altera docebat amorem

atque deſideriun neceffariò rem preexiſtentemfupponere : fcilicet ( vt cætera breuitas

ne quodin rerum naturanon exiſtit, cupere videamur, néue
tis gratia miffa faciam ) '
. Curigitur hoc
deſiderium ad impoßibile ( quod maximum eſt inconueniens )feratur

loco deſiderium eſſe definitur adfe &tum voluntarium rei deficientisſi defit, vt exia
ſtat , ſi iuxta poſitionem addu &tam defiderium præfupponit rem præexiſtere ? Diyor

fum igitur attinet definire deſiderium effe rei deficientis vt exiſtat ? Num quido

piam antequàm exiſtat , defiderari poterit ? Verumenimuerò quidquid exiſtit ,

aftu vel potentia creditur exiſtere. Quod nec ačtu neque potentia , hoc eft, nullo
modo penitus exiſtit , neutiquam exoptari poßit à quopiam . Quod veròpotentia

tantûm exiſtit, quanuis actu non exiſtat , deſiderari tamen poteſt eatenus vide

licet , quatenus exiftit , quum aliquo modo quanlibet imperfecto ( quod paulò ana
tè di tum eſt ) exiſtat, quicquid exiſtit potentia. Quocirca iure dicatur effe deſio

derium rei deficientis quidem ( quoniam iuxta poſitionem alteram ab initio diffus
tationis propoſitam , deſiderium femper aliqua precedit priuatio ſed tamen deſta
derium non eſt rei penitus non exiſtentis, quando deficere quidpiam poßit, fcilicet

non penitus ſed imperfe £tum reddi, quod nihilominus exiſtentiam habebit quantun.
uis imperfeitam. Quod autem in definitione fuperradditur : vt exiſtat ſidefit, ita

debet intelligi, vt exiſtat perfecte, ſi deſit , non abfolutè quidem deſit , ita ve
nihil amplius fit : fed fi deſit, hoc eft, fi modo quodam imperfecto , id eſt , potena

tiaexiftat,que imperfecto de Huius quāloqui.dē que

parte quemadumidemeterqumdan seferbeda.
ce rei vel euidentißimum argumentum fuerit fobolis procreandé defiderium , ſiquia imfecx epigkımı,
dem euidens fit prolem , antequàmgignatur ,esſe partim Gnon eſſe.Eft enim poa miodo quodam
deessa kuiteñrur:
tentia tantûm , non est autem ačtu. Quòfit, vtprolesdeſideretur prius, quàm
genere.
tur. Ergofidicas hinc ſequi, quòd deſideretur id, quòdnon eft ,reſpondebo , deſides
rari quod non eft , non abſolutè tamen ac fimpliciter , fed cum hac adpendice ( quod

(upra dictum eſt) quod non eft a tu. Neg enim fequitur, hoc actu non eſt, igitur
abfolutè non eft. Si gingnenda foboles nec actu nec potentia foret exiſteret,fane
tâm
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

füm eam defiderari penitus abfurdum eſſet & inconueniens , atg, hoc eft nimirum ,

quod intelligebamus iuxta Platonis fententiam ( vt nos quidem interpretamur )

quam rei ſeu boni deficientis fi defit , vt exiftat, defiderium adfeftum ele conftan

ter ac intrepidè fimul adfeuerabamus.

AMOR EM ESSE PVL ,

CHRITVDINIS DE:
fiderium .
1

CAP. XIII.

ESIDERIVM SVB EA RATIONE, QUA DESH

D derium eſt in genere ſimpliciter , in bonum per fe propriaſ natura ferri

docuimus, præterea bonum effe triplex , videlicet, vtile , iucundum , 6 honeſtum ,

ad hæc Amorem effe defiderij ſpeciem oſtendimus, nunc particulatim ſeſe offert ex ,
plicanda boni ſpecies atg, differentia , ſcilicet in quam amor præcipuè tendit , ac ve
lut in proprium fcopum collimare videtur , idý hînc fumpto initio. Amor quatenus
eft defiderium fimpliciter , tantummodò bonum adpetit vtile , iucundum , vel hoo

neftum . Verumenimuerò quatenus amor eft , haudquaquam videatur in bonum

ferri fimpliciter , quin potius in bonum pulchrum , quod quidem experientia demone
ſtrat : ſiquidem videas amantes pulchra ſequi potius , quàm bona fimpliciter pul.
chritudinis expertia , quanlibet vtilia , vel iucunda, vel honeſta fuerint. Nang iuue.
nes & aduleſcentes dum fæminas diligunt , hoc præcipuè fatagunt , ut pulchras
ament. Quinimò quò pulchriores fuerint , eo plures atq, celebriores nanciſcuntur er

aucupantur amantes. Item quimargaritas, hyacinthos, atg ,alios videlicet precioſos

lapides vendunt, in primis pulchritudinem expetunt, & quò pulchriores , eô vendi

biliores, vt fic dixerim . Quin etiam fæminæ nubiles malunt formoſis iuuenibusmatri.

monio copulari, quàm deformibus atq ſenibus, etiam fi minus boni ſint. Imò depro
bitate ( quod poëta quidem admonet ) vltima fit quæſtio tàm in viris quàm faminis.

Accedit quòd nonnullos Principes experiri liceat , qui malint Curiales habere pula
chros , quàm prudentes. Adeô videatur amor in vnam pulchritudinem pro piribus

contendere, velut in ſcopum proprium . Hinc Socrates præ cæteris amabat ſpeciofos
aduleſcentes , quòd nimirum in pulchro corpore pulchram quog ſe inuenturum animā

Speraret , quaſi videlicet exterior. pulchritudo , pulchritudinem interiorem probabili

quadam ratione nobis indicet , ac ferè polliceatur. Hinc quoties volumus , ad incore

porea diligenda plebis animos allicere ſimul acerigere , vel hoc præcipuè fatagimus,

Dediuinis fubftantijs miram ineſſe pulchritudinem adfeueremus & comprobemus .

Vndè quodam loco M. Tullius,accenfum iri multò vehementius ait animosnoſtros ad
amorem virtutis comparandæ , ficorporeis oculis eandem intueri cernereg concedere

tur ,quando mirabilem eam prædicet fortiri pulchritudinem . Quam ob rem pulchri.
tudoiurecenfeatur peculiare pariter ac proprium amoris obie &tum aut ſpecies , acita

quamuis amor in bonum tendat fub ea ratione, qua deſiderium eſſe deprehenditur ,

nihilominus propria rationepulchritudinem præcipuè concupifcit. Quapropter Acades

MICE
 ATQVE FELICITATE LIBER 1.
9

mici paſſim Amorem effe pulchritudinis deſiderium autumant. Reſtat vt quid pula
chritudo fit iuxta fententiam eorundem ,explicemus, fiquidem rei natura poſcat, quum

amor pulchritudinis deſiderium exiſtimetur, vt quidnam ipſa pulchritudo fit difquie

ramus.

PVLCHRITVDINIS DE
FINITIO QVÆRITVR .

CA P. X1111,

N PRIMIS OPERÆPRECIVM VIDETVR,

vt animæ vires, que pulchritudinem vnam agnofcunt , ſimul & concupiſcunt, per
quiramus. Inter exteriores ſenſus inprimis ſeſe offert viſus, qui præcæteris pulchritus
dinem adfe& tare videatur. Quinimò ſolus pene pulchritudinem vnam exiſtimetur agnos

fcere ,quando neminem videas, qui tangere velodorare feipfum pofle pulchritudinem
exiſtimet, quemadmodum nec eandem deguſtare: videri autem pulchritudinem omnes

ad vnum arbitrantur quaſi videlicet ad vnum viſum pulchritudinisiudicium aut faltem

magis pertineat. Quinimo videatur à cæteris ſenſibus agnoſci djudicariuèrerum fingula

rum bonitas,& ab vno fenfu viſus ma pulchritudo.Nang quoties debonitate poculėtorā

Geſculentorum ferre ſententiam volumus,num bona fint aut mala , guſtum conſulis
mus, quippe qui non de pulchritudine, fed de bonitate ſimilium obie£ torum dijudicare,

poteſt,putà quoties dicimus bonum panem ,hoc eſt,vtilem aut dele& tabilem (neg,enim
honeſtatem guftusagnoſcere poffet,quemadmodum nec vllusaliorum fenfuum ) pariter

ac bonum vinum atq; alia id genus innumera, ſenſusguſtus ifthac tantûm dijudicat. Quo
tiens verò pulchritudinem inquirimus, viſum tanī rerum pulchritudinis iudicem adire
confueuimus. Vnde ficut vinum guſtu iudicatur effe bonum , ita nimirum vno viſu cera
nitur eſſe pulchrum , haud fecusac panem , (quemadmodum & alia inſuper omnia ) vi

dendo,pulchra effe vel deformia cognoſcimus, pariter ac dijudicamus. Quocirca fufpia

cari poſſet quifpiam non iniuria pulchritudinen eſecoloris quandam ſpeciem , quando
colorem vnius viſus obie&tum ejje proprium manifeftò liqueat. Atqui pulchritudo nes
quaquàm ab vno viſu dignofcitur, verumetiam ab auditu. Quanquam enim olfactus
odorem iudicet effe bonum aut malum tantummodò,non autem pulchrum aut deformē,
quemadmodum & tałtus qualitates tangibiles velut obie& ta propria ,bonas aut malas ,
boceſt,noxias aut conducibiles , id eft, vtiles veliucundas agnoſcit minimè verò pula

chras : attamen prater viſum ,auditus quog pulchritudinem adprehendere putetur,ex

empli gratia:dicimus audientes orationem eſſe pulchram ,cuius decorem atq, venuſtatem
auditu iudicamus,non viſu . Nam etſi nonnunq legere nos pulchram orationem adfirs
mamus haudquaquam tamen viſu pulchritudinem eius dijudicari volumus, ſed auditu

tantummodò, ſiquidem oratio legiturnon alia ratione,quàm propter loquentis defectum ,

in quem vfum inuenti præfertim characteres & literæ , fcilicet vt cum abfentibus ( quia
buscum loqui minimè licet ) ratiocinari , quoties lubet , veliam diu defunctis , concedas

tur. Hinc Philofophusvoces animi conceptus indicare, literas verò voces ipfas repræ
ſentare, ſcriptis prodidit. Itaq; quum oratio genuinam atq propriam nanciſcatur pula
C

chritudie
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

chritudinem , nec ab alio fenfu quàm ab auditu dijudicari queat , omninò confequia
tur auditun quog pulchritudinem agnofcere
. Hinc Muficam dicimus pulchram atge

concentus rithmoſúe pariter pulchros y confonantiam pulchram adpellamus,

quanuis impropriè loquendo confonantiam bonam , & Muficam bonam efferamus
.
Quamobrem vt donensus viſum pracipuè magisúe pulchritudinem agnoſcere, ita
non inficiamur auditum cognitionis eiufdem pulchritudinis effe participem . Porrò

fenfus interiores ipſam indubiè pulchritudinem adprehendunt, quippe qui fenfuum

species exteriorum omnium & idola ſiue imagines formaram fenfibilium neceffariò
recipiunt, ac velut in finu vel proprijs vlnis excipiunt, quas demùm in gremio

diu feruatus , facultati rationali longè puriores ,vnius intelle{ tus agentis opera
. Quò fit , vt pulchritudo non ad viſum auditumúe tantuma
dijudicandas offerunt
modò pertinere videatur , verumetiam ad intellectum . Hinc iure hunc in modum

ab Academicis definitur: Pulchritudo eſt gratia quædam vifum , auditum ,

ac mentem alliciens
. Porrò cur non ita definitionem exprefferit oydixerit pulchritudo
oft gratia quædam vifunt , auditum fenfum communem imaginationem cogitatio
inis definitionem ob oculos
пет , poftremò nientem alliciens : cur inquam pulchritud
hoc paéto non conſtituerit , præfertim quum ab eadem haud minus allici fenfus
. Via
queant interiores omnes, quàm auditus , viſuá , ac merimi paucis explicabo

fus iudex pulchritudinis agnoſcitur verus , etiam fi nunquam imaginatio pulchria

tudinis eiufdem idolum reciperet . Vnde qui pulchritudinem exterioribus tantûm

ſenſibus in conſulta ratione iudicant o complectuntur, miſerè traduntur in lao

. Ita nimirum Dauid alioquin Dei teſtimonio iua

queos multotiens inexplicabiles
ſtus Berſabe pulchritudine videlicet inconſulta ratione potiri decreuit , quod certè
nequaquam effeciſſet, ni iudicium corporeæ pulchritudinis in fenfu viſus integrunt

. Itidem fuauibus laſciuarumfæminarum colloquijs velut Syrenum

omninofuiſſet
cantibus faſcinati ſeduétig quotiens rationem in concilium minimè per incuriam

haud accerſimus, quippe cui parere tenentur omnes animæ facultates , quotiens
inquam poſthabito rationis iudicio nudam auditus cenſuram aut viſus amplectia

mur , & pulchritudinem ab eorum altero fenfuum vel ab vtroq perceptam ſequia
mur , potimur , ſepenumerò vel magna noſtri pernicie , vel aliorum clade turo
piter hallucinamur miſereg labimur. Porrò mentis vocabulo fenfus interiores
3

quog comprehendere videntur in definitione pulchritudinis , quandoquidem claje

Jici paflim authores dum extremorum faciunt mentionem , fubaudiri media noa

bis confeſtim indicant. Atqui fenfus interiores inter mentem atg fenfus extes
riores offendi iudicariúe medios, nemo peritus mediocriter in naturali fpeculatione

diffitetur. Quocirca Plato pulchritudinem adfeuerans allicere vifumi, audie

tum,ac mentem , vel facilè medias intelligi facultates ſubaudiriſ vos

1
luit , nempe fenfum communem , imaginationem , cogitationem ,

atg memoriam , atq hec de pulchritudinis defia

nitione diéta fufficiant.

Galenus

1
..
3

ATQVE FELICITATE LIBER 1. 10.

GALENUS AB ACADEMI

CIS QVIBVSDAM ARGVITVR

CAP. XV .

EO HEBRÆVS ACADEMICÆ DISCIPLINĒ

feftator, atq,propugnator acerrimus, ex hàc Platonis definitione pulchritudia

LA
nis colligit , cos errare toto ( quod aiunt ) cælo ; qui pulchritudinem in bona coña

. Porrò licet minimé cuiusquami

nexione feu compoſitione partium conſiſtere putant
nomen exprimat, nihilominus authorem opinionishuiuſce Galenum fuiffe notius eft ;

quàm vt à quopiam tegi vel diſsimulari queat. Nang corpora quo magis fana, eo

pulchriora penitus effici ratio dictat. Porro ſanitas iuxta Galeni ſimul ac Hipos

cratis placita primùm in bona ſimilarium partium temperie; dein optima partium
organicarum compoſitione conſiſtit. Vnde Galenus rei naturam imitatus ; bene tema

peratos, pariter ac probè compoſitos homines; & bruta fimiliter ; pulchros exiſtia
' ac per conſequens temperiem optimam vna cumexalta partium corporis hus
mauit ,

mani compoſitione ( ficut & brutorum omnium ) dijudicari pulchritudinem arbitran

tres eft. Atqui pulchritudo fimilis , quam defcribit Galenus quum nec a difu , nec

ab auditu, multog minus ab intelleétu percipi queat ; pulchritudinis verò corporee

fenfus vnus deprehendatur effe iudex , idcircò bona temperies exquiſitaſ partium
inſtrumentariarum connexio , iure pulchritudo dici nequeat: quin potius ea ; que vis
delicet ex bona temperie probaſ partium organicarum compagine fenfim emicat des
luci flos quidam gratia , pulchritudo nuncupari debeat : fiquidem viſum Gallicit c .

ferieſenſus interiores ;præterea mentem fubinde pertrahitin

delectat , dein continuata
. Nang bona compoſitio bonaſ temperies non immediate riec
confenfum & allicit
proximè cadit fub fenfum ; fed exteriorum accidentium , qua fubijciuntur oculis

interuentu : fcilicet ex lineamentis colores totius corporis, faciei potißimüm , con

cinne diſpoſitis emicat , fiue corruſcat ( vtita dixerim ) quidam fulgor, qui paßim
adpoſite (meo iudicio ) ſatis ; gratia nuncupatur. Itag Galenus iuxta ſententiam

Platonis, je videlicet ſequamur Leonis Hebræi ſententiam , falsò pulchritudinent

definiuifje penitus credatur

.

TRES AMORIS OFFEN

DI SEBE SPE cits

CAP. XVI.
.

GENS
MNIS AMANS VEL EST INTELLI ,

Del ſentiens tantummodò , vel adpetens folüm adpetitu naturali. Aman's

O
quod intelligit ,homo ceriſetur ; de quo nulla prorſus oriri dubitatio poteft ; quis dilio

gat , quandoquidem homines diligere polje evidenter luceg meridiana clarius adpa.
reat. Brutá diligere vifuntur , quum alioquin haud intelligant , quod quidem vnius
. Canes mirificos nonnung amoris adfe& tus declas
experientia teſtimonio conprobatur
rant erga dominos ,adeò vt eorum nonnulli defun& tos beros modo quodam ingemiſ
cere videantur
. Mitto quòd pro defenſione dominorum fæpenumerò dimicarunt ad
Cij necem
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

necem vfq; idýmagnaſpeftantium admiratione. Omitto quòdinter bruta maſculi ſape

fæminas deperire conſpiciantur. Addunt Academici naturalem amorem tertium ,
quem ineffe natura conſtantibus omnibus cognitione quanlibet orbatispromifcuè contena

.
dunt Nang ſurſum ignem ferri velut amantem autumant, terram verò deorſum
eodem amoris inſtinctu moueri teſtantur, idý nimirum hifcèrationibus. Elementorum
vnumquodq natura fertur in proprium locum, vt in eo feruetur incolume: quod quia

dem accidere nequeat, ni cupiant fiue deſiderent eum locum ,ac ita deſiderent, vt etiam

çundem locum diligant : cuius quidem rei vel illud argumentum effe poteft, quòd eles
mentorum vnumquodque videlicet haud ofcitanter atq, negligenter ,ſed maxima cons

tentione, magnog nixu certatim in proprias tendant ſphæras. Hoc idem terræmotus
declarant , in quibusfæpenumerò ignei aëreig ſpiritus terræ viſceribus incluſi, ve fee

dem propriam , hoc est, proprium locum adipiſcantur , fi forte meatus vndig fint oco
clufi, nec vllus eiſdem pateat exitus magna violentia nonnunquam amfractibus tere

re cuniculiſué diſſipatis erumpunt

. Adeo propter hanc eandem cauſam in mari mon
tęs attolli videlicet in ſublime, e ( vt ita dicam ) nafci videntur. Itidem ſtrepitus
bombardarum haud alia ratione contingit, quàm quòd ignis, vt proprium locum conſc

quatur, quem adfeétat & amat, propterea violenter erumpit. Quamobrempro tuenda
Academicorum ſententia, formaripoſsit argunientum hoc pacto . Quidquid defiderat,

of id quod cupit affequatur, laborat quidem, fed tamen non vehementer, quoties però
fic defiderat , vt etiam amet, tunc non ofcitanter conatur, fed omnes intendit neruos

çoculos, vt id quod cupit Gamat, adfequatur, ad hæc vt eo fruatur,eidem ( quod

fequenticapiteprobabitur) quàmmaxime
fieripoteft , copuletur : quæ quidē omniaquuns
elementis contingant, dein omnibus, qua ex eiſdem elementis confidentur corporibus
quanlibet cognitionis expertibus , idcircò quibuslibet amorem inſitum effe naturalena

ſpecie diftin &tum Academici concludunt.

a fenfibili pariterac intellectuali

FINIS AMORIS INVESTI .

GA TVR

CAP. XVII.

MORIS DEFINITIONE LAM EXPLICATA,

A fcilicet iuxta Platonis fententiam , tempus monet , vt proprium eius finem ins

quiramus hinc fumpto initio. Fingamus duos amantes vnam & eandem rem adfe
& tantes , putà duos iuuenes vnam U eandem feminam deſiderantes, quorum alter

conseruanda cari cupiat ad hunc vnum finem , be in familia difponendifué rebius

domeſticis, propter deconomiam eiufdem vtatur opera : Alter autem deſiderat,vt infer
niat libidini , "vel vt liberis procreandis operam det . Mea quidem fententia priorem

cupere fæñinam tantûm , amare non item dixeris , poſteriorem verò deſiderare fimul
amare
. Quodnam quæſo; poteris hörum deſideriorum adfignare diſcrimen, vt eo«
rum alter cupérèſolům , alter verò cüm deſiderare tûm etiam diligere credatur ? pro
fextò quantitmi conie tari licet, ex vtriuſq; confiderandi modo; deſideriją ſcopo feu fine,

difcrimen vtriuſque cognoſcere concedatur : ſiquidem à finetanğ à caufarum omnium

nobilif:

1
 ATQVE FELICITATE LIBER : I.

Bobilißima(
quod naturales admonent ) vnumquodo denominari conueniat, pariter
kquum videatur : fcilicet vt quod effentiam fimul de exiſtentiam rei' condonat &

clargitur, illud quog nomen indati impartiatur

. Itaq deſiderantis Oeconomi [com
puis erat , ritè fimul & adpofitè rem familiarem adminiſtrare , adpetendi modus

autem inftruerefamilian ,inſuper ac iubere, vtquidquidex re eſſe potiſſimûm animada

uertat, operetur , quidúe conueniat aut expediat exequatur. Alter buc omnem cogita.
tionem velut in fcopam dirigit, vt fæminæ copuletur, non modò fecundum carnem ,

berumetiam fecundum
fpiritum atg voluntatem fi fieripoßit. Defiderandi verò modus
fini conformis, vteidem aptè conueniat, &
vtpote concinneper omnia refpondeat, quida

quid in eundem finem ordinatur,aut conferre queat ad id conſequendum ,haud fecius ac

in Oeconomo fæminam eandem cupiente fieri cernebatur,cupiendi modus inquam poſte

rioris huiuſcè deſiderantis omninofuerint lafciuæ blandicia, lafciui pariteraſpectus

,

fimul ac lafciui fermones : quæ quidem omnia mulierculis quanlibet fatuis atg puellis
vtcung natu paruis (modò non ſint infantes ) copula deſiderium in amante refidere

prorfus inſinuant atg

, fidem faciunt: idý ſecundum naturam, quod velex eo probare
liceat, quoniam hoc iudicium in omnibus promiſcué
fæminis vel ftolidißimisex æquo
penè reperias . Adeô quotiens eas adpetentem fiue deſiderantem cernunt ac intuentur,
dein crebrò pariter alloquuntur ( quamuis de hoc negotio ne verbum quidem faciat )
nihilo fecius naturæ tacitis quibufdam viribus hunc deſiderantem , copulam adfectare
non conie &tantur, quin potius hoc idem inſtinętu naturali
penè certò ſciunt,aliumverò

deſiderare quidpiam aliud, quod ad communes hominum actiones præcipuè domeſticas

pertineat , idó ( quodfupra depriori deſiderante retulimus ) nonauguranturtantim

atg conijciunt, fed apertifsimé ( qua naturalis eſt vis atgpotentia ) deprehendunt.
Nang ſi quod nuper adduximus, hocipfum vni tantûm aut alteri,vel etiam pluribus,

ſcilicet ea'vis iudicandi difcernendig fæminis cupientium fcopos ac fineis,ineffe depre.

henderetur: autfaltem in particularibus quibuſdam illud ipfumprouincijs tantûm agno..

ſceretur, ambigerefortaſsis ſuſpicariſ iure quiſpiam poßet , in quam potiſsimùm cau .

Sam referendus atque reijciendus foret,ade & perfpicax hominum, vifitur præcipuè fee* quod passion
minarum adfečtis iudicium , quod à Philoſopho folertia nuncupatur, ſiquidem eam
definiens Ariſtoteles, ſolertiam inquit eje perſpicacitatem in inueniendo medio. At

quum in omnibus indiſcriminatim vbig gentium hoc idem reperias, non eft quòd præter
Sonam naturam omniumparentem , aliam præterea temerè vagantium instar, effingas
atque comminiſcaris efficientem operis huiufcë'tam admirabilis caufam . Quorſumhæc ?

Sifinis vnus amoris , experientia iudice dignoſcitur, amantis eum ipſa re quo diligi,
tur, copula ſiue potius fruitio , quæ videlicet interuentu copula contingit, eadem pros

fectòcopula vel qua demùm ex eiufdem interuentu copula fruitio conſequitur, amoris
fuerit.
fcopusúe dubio procul
ipfius finis Quamobrem Amor erit adfcctus

fiue deſiderium boni deficientis vt quod deeftexiftat, vel

poßideatur ( addas hanc adpendicem ) ma.

xima quadam copulatione
fruendi.

ij COPVLA
Ć
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

COPVLATIONEM AMORIS

ESSE FINEM EX AMORIS EIVSDEM

accidentibus confirmatur

CAP. XVIIT.

CCIDENTIA MEDIV SFIDIVS AMOREM

.conſequentia penitus hoc idem commonſtrare videntur.
AC Nam mutuò ſe die

ligentes; mutuò quòd libenter ſeſe ample.cantur ; adeó ( quod Academici notarunt )

ex amplexibus amor ſuſcipere vires o incrementa paßim exiſtimátur

. Amor pora
rò totius compoſiti; hoc eſt ; hominis ex anima corporeſ conſtantis operatio cogo
nofcitur, haud fecus; ac alia omnes eius operationes , ſed tamen à ſpecie , id eſt, ab

anima quàm à corpore feu materia magis dependet : fcilicet quàndiu mens in cora
pore manet , quando vel opus ipſum intelligendi, quandiu deliteſcit animus atq.com .

moratur in hoc terreno tetrog carcere, nequaquam eiuſdem animæ rationalis ( quod

quidemlibro huius operis tertio probabitur )

fuerit opusproprium; quandoquiden
à phantafmatibus dependeat, que corporea funt, fimul G obnoxia corruptioni diga

noſcuntur : quod quidem accidit rationali facultati , non quòd intelligere ſimpliciter
Gabfolutè non ſit eius proprium opus , ſed quoniam intelligentia ( cum hac adpens

dice ) pecierum corruptibilium haudquaquam verum eiufdem opus proprium ago

noſcitur, quod quidem infra Chriſto domino fautore nos omninò probaturos confidio
mus. Ad eundem modum anima rationalis etfi quandiu commoratur intellectus in

boc terreno carcere , neutiquam eius eft opus proprium amorſed compoſiti totius , ab
intellectu tamen magis dependet; ac per confequens ad animorum veros amantes 'vea
ram pariter copulationem magis allicit ac trabit ; quàm corporum . Adeò conſtat
amoris finem , animorum eſſe copulationem magis quàm corporum . Adeò corporum

copulationemhaud amoris finem effe proprium , quin potius animorum copulationi ve

lut proprio fini tantûm inferuire. Quanquam animorum copulationem à corporeis
complexibus incrementumſumere , quemadmodum & foueri nequaquam inficiamur
.

Huiufce rei non paruum fueritargumentum mutuus maris fæminæ coeuntium

concurſus, ex quo copulam amoris eje finem liquidò adparet, quod fane Poëta quia
dem obfcænd fatis ,fed fælicißimè tamen expreßit inquiens
:
Affigunt auidè corpus , iunguntg faliuas

Oris, & inſpirant preſſantes dentibus ora,

Quamobrem ex accidentibus amoris vtriuſg tam corporeifenfibilifué quàm intele

lectualis e incorporei , colligitur amoris cuiuslibet finem effe copulam ,aut( quod ratio

ni magis conſentaneum eft) interuentu copulafruitionem :praterescoitum animorum ,

velutvltimum copulationis corporum ejè finem , præfertim quum id difcriminis inter

vtrunq intercidere videatur , quodmutuus animorum fe vicißim diligentium comple.

xus copulatio magis areta minusúe diffolubilis , quam vnio corporum efe depre

bendatur , quod quidem proximo capite

, rationibus aliquot luculentor ( bt ſpero) de .
monftrabitur.

Quomodo
 ATQVE FELICIT XTE LIBER

QVOMODO VOLVPTAS
FINIS STATVATVR AMORIS

proprius

EAP . XIX

ACTENVS AMORIS DEFINITIONEM APER :

H.
te fatis explicuimus, nunc eiufdem ( quod nuper capimus) finem paulò dilia

gentius pro virili diſquiramus ; quò clarius amor à deſiderij fimpliciter natura fes
cernatur ac fic huic integrè fpeculationi colophonem impofuerimus. Omnium
amorum præcipuus atg, communißimus finis in voluptate confiftit , fiquidem aman
tis cum amata re copulatio voluptatem parit inmenſam , quod mehercle maris ac face

mina concubitus oftendit. Vnde maris eiuſdem ac femina complexus ,quò arétion
res ac intenfiores fuerint, eô iucundiores euadunt, atq, maiorem pariunt voluptas
tém :
Huiufie rei maġnum pariter ac euidens eft argumentum , quòd eorum vierg
nempe mas & fæmina, dum auidiſſimè feipfos complectuntur mutuò concumbentes,

alter in corpus alterius quodammodò totus ingredi cupere videatur, & quo maior
vná fit & arītior ingreſus & vnio , tûm eô voluptas intenſior gignitur. Porrò fi

vinculum animorum fe mutuò diligentium gratia virtutis ; multò ( quod fuperiori

capite dictum eft ) aretius agnofci fupponitur , quàm mutuus corporum nexus mula
tò maior quoque voluptas gignatur, oportet. Deſiderium verò fimpliciter amoris
expers , haud perinde voluptatem velut finem reſpicere videatur , quando voluptas

potißimüm in copulatione confiftat , quæ non deſiderij cuiufuis in genere ſimpliciter,

ſed amoris vnius adparet e një propria natura finis. Nang defiderari nonnulla, que
minime iucunda funt quotidiana commonſtrat experientia. Quapropter defiderij finem

ſimpliciter or in genere , ſub ea raticne qua deſideriü eft, in voluptate nequaquam

conſiſtere, vel facilè quis adduci poſsit , Dt credat. Cur itaq Platonici quidam effe
runt ,omne deſiderium in voluptate conſiſtere? Si voluptas amoris paßio propria ,fiue
proprius eiuſdem adfeétus, ftatuatur, qui deſiderij cuiuslibet finis effe poterit ? At

quidquid defideratur , placet , alioquin minimè cuperetur. Quicquid verò placet

De nouis argumentis, Academicorum decreta fülciamus ) delectat , ac per conſen

quens iucundum eſſe iudicatur. Quocirca fi quidquid iucundum eße deprehenditur,

voluptuoſum pariter exiſtimatur, deſiderij cuiufuis profectò voluptatem effe finem
omninò confequitur , quod quidem ijs alioquin è veftigio, quæ nuper retulimus , ada
uerari ſaltem prima fronte videtur. An proprius forſitan amoris adfectus fuerit,
noia quælibet indiſcriminatim , ſed grandis magnag
, voluptas tantumodo ? Sic

enim fortaſsis vná coîre poßint vtringfententia , quæ prius dißidium præſe fed
rebant o ex diametro pugnare videbantur
. Vt donemus etenim adfici voluptate

quemlibet deſiderantem , vbi quod cupit , adfequitur , ita voluptatem effatu diga
nam vnius fpeciei deſiderij ,qui amor nuncupatur ; propriam atq, peculiarem eſſenes
. Nam qui ſimpliciter aliquid cupit, ſed tamen haud diligit
quaquam imus inficias
per ſimilis eft, qui mulierem amatam folummodò, cernit ac intuetur, minimè verò

. Vifus enim venit modo quodam amantem cum amato;quo fit,vt

cum ea coniungitur
voluptas
 1

ANDREA CAMVTII DE AMORE

voluptatem amans léuem videndo percipiat , attamen maior generatur voluptas

cum tangit , quoniam tangendo longè maior quàm videndo fit nexus. Si verò con

cubitus tactui fuccedat, tûm neceſſariò maior voluptas generatur, quòd nimirum
longè maior fiat quoq, copulatio , quam quidem copulationem ar&tißimam corpora

primûm , dein animosarêtißimèpariter vincere, prater id quòd Academici teſtans

tur , etiam indies adſtipulatur experientia.

IN A MORE ; NON AMATI ,

SED AMANTIS VOLUPTATEM
potiſsimum ſpectari.

CAP . XX

ERV MENIMVERO QVOTIENS ( VT EGO

Platonem interpretor ) amoris cuiuslibet voluptatem , effe finem adfeuerant

Academici , tantûm infignem intelligunt voluptatem , quemadmodum aliarum

quog deſiderij ſpecierum , exiguam laticiam tanquam ſcopum admittunt , ac ita

ſententias è regione videlicet oppoſitas atg pugnantes inuicem conciliabamus. Præs

terea non in amato , fed in amante voluptatem eandem velut amoris vltimum ac
Derum finem collocarunt , quandoquidem amans omnis huc amando tendat , in

hunce pro virili fcopum collimet , vt copulationis interuentu corporum , vel animo.

sum tantummodò ( quæ quidem vna mentium copulatio perfectum parturit amorem )
voluptatem non in amato , ſed in ſeipſo precipuè conſequatur. Quòd enint amans
in amato quog læticiam concupiſcat , iftud ad amoris effentiam minimè requiratur
1
neceſſario, quando ſi procul abſit boc defiderium , amoris effentia nihilofecius pera
fiftat incolumis o illæfa penitus. Si verò deſiderium voluptatis in amante Juſtus
leris è medio , deleatur confeftim amoris ſubſtantia , penitusie corruat neceffe eft .

Itaq ſi voluptatis defiderium in amato ; fcilicet ab'amante pullulans atg proficiſ

cens ,
ad amoris effentiam conſtituendam haud requiritur , quorfum attinet aman
do voluptatem in amato concupiſcere ? Cur non in ſeipſo tantûm amans ( quod ad
amoris effentiam pertinere diximus ) læticiam adfeétat ? At qui voluptas amati

quanquam neceffaria minimè dignoſcitur, ad ſubſtantiam amoris conſtituendam ,

quandoquidem bac ſublata nequaquam amorem iri ſublatum neceßitas poftulet:
attamen ad eiuſdem amoris effentiam , fi non gignendam , faltem augendam atq
diutius conferuandam ,amati voluptatem neceſſariò requiri, paucis, idâ luce me.
ridiana clarius ( quod dicifolet ) commonſtrabo. Qui diligit quenpiam , ab eodem

quoq, diligi protinus cupit. Hoc axioma fiue poſtulatum meherclè tam euidens eft,
vt ne verbo quidem ad fui noticiam indigeat , nedum exemplo quod nimiruni in

orbe terrarum vniuerfo nullum enunciatum à quopiam notius fingi queat , nedum
ad inueniri : fiquidem proximé à fenfibus ipſis immediatèg, profectum effe videatur,
baud ſecus ac illud per omnium ora paßim decantatum : omne integrum fiue totum

magnitudine quanlibet fuijpfius partem excedcre. Amantem ab amato præterea

diligi cupere, quum inditum fit cunctis hominibus ab ipſa parente natura , non eſt

quod
 ATQVE FELICITATE LIBER 1.

quòd de veritate eius enunciati quiſquam ambigat, quando conſtet id deſiderium non

modò quibuſdam , fed omnibus inefje ( quod diétum est ) hominibuspromiſcuè. Quama
obrem quam naturalis agnofcatur bicadfe &tus, à natura matre, nuſquam autem nouera
finis alicuius indatur,neceffe eft: idą nimirum , ne temerè quica
ca; mortalibusgratia

quam incafumúe moliri naturam fatericogamur, quod è veſtigio philoſophantium omnia

um placitis opponitur
. Quotus quifqeft enim amansobſecro, qui non amari vicißim
cupiat ab amato ? Quifnám adeộ vecors & imprudens, qui diligi feipfum ab amico

quem diligit; vltrò non

deſideret? Aduleſcentes mehercle;fi quenpiamex
fodalibus cona

ſpexerint, qui puellam depereăt , cuiusamorem ipſa fortaſſis negligat atg, nihilifaciat :
illudentës amanti dicere folent,amat ſolus, quaſividelicet amare, fimul & non amari

negocium adpareat planè ludicrum atg ridiculum . Vt enim aduleſcentibus ac puellis

vtrunqres videatur eſélúdicra, rifumúe fortèmoueat ,inter cordatos profe&toviros aut,

; quorum amicitiam plerung non mera iocunditas vel vtilitas nude 108 agnoscitur
matronas inſignes
( quod cûm adulefcentibus, tûm etiam cæteris vulgaribus paßim vſu uenire confueuit ) seriaa

facit: inter virosinquam illuſtri vir.

fedhoneftas virtutefulta corciliat, & coaleſcere
tute præditos atg, matronas eiufmodi, ſi quenpiam amare contingat, qui non ametur

vicißim, aut
fictè faltem, non autem ſincerè feipfum diligi fentiat : Si tale quidpiam ſi.
milibus inquam accidat, magna cenſétur eſſe miferia, ad hæc ſupplicio quouis dignus
qui diligitur, neg, tamen diligit, iudicatur : multoſ magis , fi diligentem eum amare
fingat, fuerit dilia
quum reuera minimè diligat , fiquidem haudquaquam leuis iactura
gere, neq tamen abeodem interea quem ames, redamari
. Adeó fibijpfis amantes viuea
feperfuadent quotiens vicißim ab amatis redamari perſpexerint. Iidem rurſus mori
quodammodòfeputant acſatisfacere,fi qui diliguntur,eiſdem mutuas vices amando

non rependant. Cæterûm tempus monet, vt vnde digreßifueramus nuper, denuò reuer.
tamur. Amantem cupere ab amato redamari naturalis ratio dičtat, naturaleſ prorſus

defiderium eſt, quod fupra (ni fallor ) ſatis aptè probauimus. Item ex ſuperioribus
abundè liquet imaginari nequaquam licere, nedum demonftrare, huius effe & tus alium fia

nem , præter hunc vnum ſcilicet

, conferuationem amoris & eiufdem augmentum . Quocir.
ca dicimus amantes, dum ab amatis vicißim diliguntur, præter id quod diutius amicitia

ſingulis diebus ( ne dicam horis ) edocet : adfeueras

conſeruatur, quod experientia penè
mus inquam præterid, amorem incrementum effatu dignum vtring ſuſcipere,ſiquidem

hac de cauſa bonorum ac virtute præditorum amicitiam , præter id ,quòd ſaltem diutiſia

mè perdurat augeri vel in dies, aut certè non imminui reipſa comprobetur, quod quum
ſenſuipateat ,demonſtrationem minimè requirit. Præterea vulgi confeſtim amicitia dia

.
rimitur, quoniam mutuus amor ytring vel nunī , aut certè rarò viſitur Hucfacit ,

quòd adulefcentum amicitiæ quàm minimûm perdurant, quanuis exiguo temporis fpa
tio magnum ſuſcipere videantur augumentum adeó, vt alter pro altero mortem oppeo
tere ( quod de Niſo pariter ac Eurialo Poëta fabulatur ) ſæpenumerònon dubitet,quan.
quamidimprudentia forſitan potius, quàm amori venit adſcribendum. Vtcung
, tamen

res habeat , amicitias eorundem parum durare, quotidiana teſtatur experientia, quod
rarò in ijſdem amor ytring, mutuus offendatur, & in alterutro faciledemùm euaneſcat
.
atq; modo quodam (ut italoquar) éliqueſcat Nam vtprimüm alter alteri Delinre

facilitate prius amor coaluerat , eadem

minima nonobfequitur, qua protinusvelut quæ.
dam
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

dam glacies(vt ita dixerim )eliquatur atq diſoluitur, achuiuſce reicaufam vix com
misiſciqueas aliam vllam , præter hanc vnam videlicet,quòd hanc eorundem amicitiam ,

non ratio, non virtus, fed vna penitus immunis ab omni ratione voluptas vel vtilitas,
honeftatefecluſa qualibet conflauerit.

QV Æ SINT AMORIS PRINCI,

PIA SECVNDVM PLATONEM .

CAP. XXI.

ENVS ATQVE DIFFERENTIAM AMORIS, ID

G Leſt,materiam acfpeciem fiue formam ,finon veram ac propriam ,faltem eius via
cariam & umbratilem expifcatos fuiſſe iam iuxta Platonis fententiam iure forſitan exi•

ſtimemur. Prætereafcopum eiuſdem ac finem ,nempe voluptatem , quæ copulationis ins

teruentu contingit , quam amans quilibet adfectat , acmirificè concupifcit , adinuenije
confidimus. Supcreſt ad exquiſitam ſubiečti ,quo deagitur intelligentiam , vt eiuscaula
fam efficientem fiueprincipium difquiramus. Equidem fidecreta Peripatheticorum

Sequi velim , quinon abuti,quin potius vti vocibus, ſcilicet ad animi rerum fimilitudis
nes ,quæ nimirum in rationalis animæ conceptaculis ( vt ita loquar ) latitant ac delite.

ſcunt,exprimendas, adfueuerunt:principij nomen efficienti cauſa magis & aptites cono

nenire quàm cæteris cauſarum generibuscrediderim . Nang ſi quis ipſam vocabuliſpes
Etet Etymologiam , id propriè principiū nuncupatur vel Philoſopho in Metaphyficis res

latore, videlicet vndè motus primûm originem ducit ac incipit: Caufæ verò nòmen quaſi

per Antonomaſiam (quod Græci dicunt) ſiue per excellentiā loquendo fcilicet quomoda
poëtæ vocabulo ſimpliciter et abſq,adiunéto , ſemper Homerū aut Virgiliū intelligimus

rectius inquāſimul ac preßiusloquendo per excellentiam ;caufæ nomine finem ipſum præs
cipuè volumusintelligi,propterea quòd inter ea ,quæ primùm ad rei cuiufuis generationě
per ſe neceſſario concurrunt ,finis vt potènobiliſſimusomniū ,ficut dignitatecæteris ang
teire folet , ita præcipuü in noinine quoq.ſibilocũ vendicat. Hinc Philofophi fectæ cuiuis
addiĉti , vnúquodq;nomenclatură a fine denominationemúe defumeretanquã à digniori,

velutnature quadā lege fanciuerunt:quanquānec ipfum Ariſtoteléexamuſim eandena

omninòlegěobſeruafjemanifeftò liquet ,quandocaufá vocabulü proquolibet genere cata

farã latiusfrequenter vfurpauerit. Itaq;principij,hoc eſt, efficientisnaturä huius adfe

Etus,qui paßim amor vocitatur,diſquirētes hunc in modü exordiamur. Amoris initiñao

efficiens in amāte velin amato prorſusreperiatur oportet , quandoquidē imaginari nedă

liccara offendere vix aliâ vllam eiufdē amorisoriging, onde videlicetemanarefcaturireúe queat.
Inprimis amantēipfum efficiēsfiueprincipiu amorisin feipfocôtinerecõiectari noimmeri

to poßit quispiā ,idácoſiderata primûm bering vocüipfarü etymologia :quæquidētamet

finobabet folidiquidpiā ,quod ad exactărerü cognitioně tutò nos perducat, aliquatamen
ex parte veld ſpeculatiöisinitio cuiuslibet rei difficilis, fæpenumeròcõfeftim inſtar verria
culi detergerefordes inſcitiæ quadantenus cöfueuit,modò tamēobfcæna penitus, id eft firs
nè deplorata minimè fuerit,quæ Philofopho relatore videlicet ,ignorātia praue adfectio.
nis adfabrèſimul ac adpofitiſsimè núcupatur,atq hæcea nimirü fuerit,quæ vel puranega

tiõnis inſcitia nonnung adpellatur. Redeoad diuerticulã. Amoris profectò fi nominis folă
ac nudan
 A TOVE FELICITATE LİBER . :

ac nudamſpectesetymologiam ,atq nomenclaturam exa&tius perpendas amanti nomen

efficientis conuenire folumodò videatur. Nam qui diligitagere, qui verò diligitur, pas
ti quidpiam exiſtimatur. Quinimògrammatici profeſſores,diligere vel amare verbum
actiue vocis vel actiuum ,diligi verò vel amari paßiua vocis fiue paßiuum vocitant.
Verumenimueròlongèaliter res habet ,ac prima fronteſtatim adpareat. Siforet amans

efficiens,quod propriè nuncupatur principium , ab eo motus primùm inciperet. Atqui

motus ab amato primùm iuxta Platonis fententiam ac eiufdem interpretum originem ,

trahit , amatumigitur principium & efficiens fuerit. Adfumptum probatur, quonie
am amatum excitat,expergifcitur, atqmouet amantem ,neg,tamen retròflectitur atq
reciprocat enunciatio,ſcilicet vt amansamatū impellatac trudat :niforſitan amansab

amato redametur, quandoquidem amatú eocafu dubio proculamantis gerat vices, quum
amantem ipſum quoq;vicißim mutuog diligat ac redamet ,& fic amanstům trudit ac ima

pellit amantē, haud tamen quatenus amans,quin potius ſubea ratione tantummodò,qua.
tenusamatum effe deprehenditur.Nequeenim abfurdum aliquod propterea conſequatur,

fi protulerimus vnum & idem numero perſonam amantis fimul & amatirepræſentare,
quòd nimirum vnum & idem numerò , non fecundum idem , fed ratione diuerforum ,

amans & amatum indiſcriminatim effè queat. Quòd autem amatum excitet ad motum
amantem , ac velut ſopitum ( vtita dixerim ) expergifcatur ac impellat ,hiſce quæ nunc
in medium proferemusexemplis, patêreensfacilè poßit. Aduleſcens puellam intuetur ciuis

primüm mox ad amandum incitatur eandem ,atq.compellitur. Neq;enim à feipfomoue

tur quum alioquin moueatur,quandofenfus id euidēter nos edoceat. Quocirca fic argumen
tor. Amans dtamans,hoc est ,ſubratione propria neceſſariòpatitur, acad amandum ,
idest, ad motum impellitur, quum ab aliquo velis nolis,moueatur , et impellatur fi dilige

redebeat. At ab alioquopiam mouerinequit ,quum alioquin (vt patet) certò moueatur,

præter quàm ab amato: quandoquidem omninò nihilaliud comminiſci queas , quod illum

excitet ad motum ac impellat :fiquidem amansnunquam incitatur ac mouetur, nifi quoa

ties videt vel tangit aut faltem animo volutat atg concipit amantem , ergo fequitur ab
Amatu motum amoris primüm exordiri, demum in amantem re&tà ferri , dein ibi tandem

definere. Quamobrem in amoris generationeftatim efficiensamatum dijudicari,quippe

quod primum motus amoris principium agnoſcitur ( quod quidem principijnomen efficio
enti potißimum conuenire docuimus )ex fuperioribus abundè liquet. Vndedemùm

amantem amoris ipſius effe materiam , iuxta fententiam Academicorum ratio prorſus

conuincit, atá hacproconfirmanda Platonis opinione,fcilicet in hanc vſque diem pracie

puèMarſilij Ficini pariter ac Leonis Hebræi fuffragijs recepta, Jatis ſuperg (ni fals
lor ) dicta fufficiant quam quidem Platonis opinionem ab Academicis indiſtinète pafa
fim confuſeúe traditam , nos Aristotelica methodo breuiter oboculos cone

ftituimus, fimulac nouis ratiocinijs è poenu promptuariog

ſecretioris atq neruoſioris Ariſtotelicæ philoſoo

phic petitis , prouirilinoſtra fulcio
re tentauimus,

LIBRI PRIMI FINIS

ANDREE
 i
15

ANDREA CAM VTII DE AMO

RE ATQVE FELICITATE LIBER SECVNDV S.

AMOREM HAVDQVAQVAM

DESIDERIVM ESSE DE

CLARATV R.

CAP. 1.

MICVS Plato ,amicus Socrates , magistamen amica veritas.

Vt donemus debere nos plurimüm Platonis, queñ onnia fecula

poſtquam ex humanis deceßit ;non iniuria divinum adpellarunt,

II ita mediusfidius haud inficiamudeundem álicubi lapfum . Nec
id mirum cuiquam videri debeat, quando comnunecunctis homie
nibuseflè falli deprehendatur, idğ iuxta commune proloquium ,
quod per omnium ora circumfertur, ac publica ferè ( quod dici folet) præconis voce pro

mulgatur :ſcilicet eſſe proprium hominis errare; quemadmodum non reſipiſcere cao
chodæmonibuspeculiare paßim exiſtimatur. Atquimirabileest; quòd qui Platonem

fequuti funt,ad hancvsg tempeftatem ; errorem non animaduerterint,præfertim qulim

huiufce tractationis fenina quadam cûm in Politicis , tum etiam in Rhetoricis pracipuè
reliquerit Aristoteles ; etfi nunquam ex profeffo rem ipſami adgreffus est, ſed obiter
tantüm ac veluti per tranſennam dum alia pertractaret ,amòris velut adfečtionis fiue

paſsionis cuiufdam humanæ ſpecieimeminit ; quumi alioquin (quemadmodum euentus

rei vel apertißimè declarat tam grandenegocium fuo quodam iure peculiarem tračta .
tum ita poſceret, vt etiam à philoſophis vel inuitis extorquere poffe videatur. Itage
rem ipjant adgredior luncinmodum ; Amorem haudquaquam efſe deſiderium hoc capie
te pro virili probabinus.Si foret amordefiderium ,vbi faétus amans voti compos agno.
fieretur, protinus amor euanefceretac interiret; ác fic amici quibus pro arbitriopaßim

vtimur,quorúmue conſuetudine, quotienfcung, conceditur, atg fefe offertoccaſio , libena

ter fruimur, haud amplius à nobis diligerentur , quod quidem plus quàm diſdiapafon
(quod Græci dicunt ) cùm rationi ,tìm ſenſui palàm aduerfatur. Reſpondent Acam
demici perpetuò quidpiam in re ,quæ poßidetur & amatur fupereffe ,quod deſiderari
queat,ac per confequens amari. Quapropter amorem adhuc adferuari contendunt in .

columem aty tucitur, velhoc ſuppoſito; quòd amans amatæ reipoffeßionem adipiſcatur,
exempli gratia : diligo mulierem pulchrám ac per confequens cupio , dein eandem in
uxorem duco, pariter ac potior eadem ac fruor. ' Verumenimuerò quatenus eam poßio
deo , nequaquam cupio , multò minus diligo , quandoquidem iuxta Platonis decreta

amoren eſe deſiderijſpeciem quandam vehementem liquidò adparcat. Verumtamen

quia præféntiminimècontentus ſum poffeßione , fed futuram quog,contemplor ,Gita
contemplor, vtper integrum totius vitæ curriculum ea potiri cupiam , atg ( qui finis est
amoris penes eorum placita voluptatepenitusadfici,quæ per mutuam copulationem ado
quiritur. Quocirca deſidero quantumuis poßidens atg diligo ,non præſentem ,qua des
Di
j
fiderari
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

fiderari nequit(quum ea tantum cupiantur, quæ non habentur dtg deficiunt)fed

futura n

multotienscopulam atq, voluptatem . Itidem quod ad amicos pertinet, nonpræfentem ,

fed futuram fucceßiuè copulationem animorum'ác emanantem inde iocunditatem cupió.

1dém omnino de ſubſtantijsàmateria ſeparatis, putà de vocatispaßim angelis , & alijs

licet à facie ( quod Theologi dicunt ) ad
id genus efferunt atq ratiocinantur : nempe quòd
facien immenſanı Dei pulchritudinem mentis oculis cernant, ac eadem fruantur , nihilo

minus non præfentem (quæ deſiderarinon poteſt ) fed futuram copulationem adfeétant,
fimul ac indeſinenter diligunt,ficó nimirum Academicifue
ac per confequens continuò
ſtuliſe difficultate emergentes opinantur.
s Ego verò crediderim eos aberrare toto

( quod aiunt) cælo, ſiquidem poſsidens aliquid bifariam intelligitur. Nam aut tutòpofa
fidet aut dubiè fitutò dic fodes , cur
futuram defideret fruitionem atq voluptatem ? Sin
dubiè fecus, exempligratia : poßideo prædium emptum vel hæreditario iure mihi reli.

Etum ,absq,timore litis alicuius. Hoc cafu fanèdixerit nemo me deſiderarepoffeßionem

huiuſce pradij futurorum annorum propterea quòd certò fciam (eomodo videlicet quo
quidquam in hac vita certò fciripotest) me potiturum hoc prædioper integrum vitæ cure
riculum , modô fruivelim avti. Itidem vxor mihi bona est, quacum vixiper annos

triginta, nequaquam profectò cupiam poßeßionem eius futuram , quando mihi liberum

fit in futurum eadem frui,modò velim , ac ( quod maioris est momenti ) poßin , quòdnia
mirum mihi fecundum rationem nihilimpedimento effe queat , quo minus ea fruar, fcili,
cet euenientibus fucceßibus ( quod iuris confulti dicunt )vt contingere folent vt plurie

mûm . - Siforte cauilleris nihileffe tutum in hiſce rebusoccaſuiinteritusg pariter obno

xijs, acper confequens, iure nos predij velvxoris cupere poffeßionem

futuram : equidem
fimili rationepræſentem vxoris autprædij poffeßionem minimè tutam adferuerim ,quana

do contingere poßit ,vt contra ius omnefasý per vim mibi prædij poréßio futura vel

vná cum fructibuspræfentibus aut eiusprecium auferat, pariter ex amplexibuspxoa

rem vel inuitam ,aut fortèvolencem ( quis hominum corda nouit ? ) erripiat, acita non
folùm futuram , verumetiam præſentem omninò poffeßionem cupiero. Verùm ifthæc .

apertècum experientia pugnant ,quandoquidem indies experiamur reuera, nos haud cu .

pere futuram prædij noftri ( fcilicet quo nemine penitus contradicente fruimur )posjeßion

nem , præterq quoties à prædio longe detinemur abfumus, aut nos in futurum difcefie
.
ros in remotam longinquamúe regionem præfagimus fiue conieétamur , acpræuidemus
Idem de vxore prorſus enunciariqueat ,nempe quòd eandem , quo tempore poßidetur,mia
nimè deſiderari contingat,idý fubea ratione, qua poßidetur, quod experientia quotidiae,

na fenſuſúe declarat : ſiquidem nemo defideret pną, quin eo tempore quo cupit ,feipfum

cupere
cognofcat, aliquem veròpræfentem vxorem probam videlicet, quamfemotaqua.
uis diſce jis ſeparationiſúe futuram eius fruitionë
fufpicionepoßideat neg ato, voluptate

niſi quotiensabeffe contingit , vnğ alicubi cupere vel defiderare manifeſtò pateat
. Preo
terea bonos viros, precipuè quotiens probitati coniun &ta viſitur eruditio, quană inuijos,
ad hæc quorum conſuetudinem neutič ſperare poßis,attamen eos mirificè fecundum natus.
ram diligimus. Quinimò defun tos etiam antè mille annos ( quod mirabile est ) amore

proſequimur non vulgari,in quibus tamen nihil penitusexplicare poßis , quod defideres
-ai frustra ( quod abſurdum ,inconueniens, & cum natura pugnans videtur) cupere velis,

cum alioquin eofdem à nobis intense diligi vel ipfa teſtetur experientia.

RESPON .
 ATQVE FELICITATE LIBER II, 10

RESPONSIONEM QVAN
DAM ACADEMICOR Y M
RESPVIT

CAP . II.

TEM QUOD ACADEMICI DE MENTIBVS ( ITA È

nim fubftantiasà materia ſeparatas adpellant )ſcriptis prodiderunt ,nempe quòd futua
ramper oinnia fecula Dei copulationem arg voluptatēcupiant
, ac itaperpétuo deſiderent
Gament : ifthacmeo quidem iudicio fomniant, quandoquidem vlla rationeſolidafula

ciri nequeant,quod inpreſentiarum paucis oftendam. Mentibus, id eft fubftantijsamas

teriaſeparatisingenere, quanquam eis aliquifemperfutur
d um eſt( ſcilicet quo modo
futurum in æternis fingipoteſt )quãdo maiores perpetuò fælicitatis gradusadquirant,nia
bilominus vni Deo futurum quidpiam effingere nequeas , fedomnia præfentia: quando

non folum à motu naturaq,corporeaproculabeſje, dignofcatur , quemadmodum & alia

mentes abſtracte , verumetiam ab omni potentia diſtet ac magno ſepareturinteruallo,

quod vel ChriſtianiTheologi minimè difitentur. Nang quorſum

attineteum deſideraa
refui ipſius fruitionem ( vtita loquar) cuius adeò fecurusest ,vt eandem ačtu vel in æter
num eodem planèmodo femper poßideat ? Si quum hîc penèſingulis momentis omnia mu.
tentur,nihilominus in quarundam poſleßione rerum itaſecuritatem nobis ipſis vltrònon .

nunquampollicemur,vt in ijſdem poßidendis ( quod ad earum poßeßionem pertinet) nihil

omnino cupiamus : quantò minus, finon
ſeparatis omnibus à materia fubftantijs ,vniDeo

faltem omne deſiderium ( quod imperfectioneni atq defe tum indicat) abeſe proculopor

tet ? Scilicetin quo nihil mutabile, nulla potentia prorſus , nihil caducum , nibil fragile,
mutilum nihilaut mancum f
, ed omnia perfecta ,numeris omnibus abfoluta pariter ac ater

na comperiuntur, vbi nullaſpes, nullum deſiderium , nulla denig. fides relinquitur, ſed om

futura ( ſi futurum in
nia certa ſecuráue penitus vifuntur , nec minus tuta videri poßint
Deo quidpiam fingipoteſt ) imò longe tutiora illi omnia ,quàm cæteris mentibus nedum no

bis preſentia queuis dignoſcantur.Proinde quæ temeritas eſt imaginari ( parcant Acaa

demici) multò minus adfeuerare deſiderium in vna faltem prima mente ? Non’ne Theori
logivelbac vna ratione potißimùm ab Eccleſia ( ſíc loqui permittatur) addition to ſpem friunghans
omnem vtpotè deſiderium pariter ac fidem arcent atg
, procul eliminante ? Deſia
derium etenim perpetuò fuapte natura quatenus defiderium eſt, aliquanı dubitationem
aut incertitudinem fupponit. Hinc amantes mulierum , fi pro arbitrio fruantur
eis, quoties ab eifdem feipfos amari confidunt nihil hæſitantes : tûm nihil timent, nii
bil penitus vtpotè fecuri cupiunt. Verumenimuerò quotiens ijdem zelotipia capia

untur ac torquentur , dein parum tuti mulieris amori non fidunt, tîm reuera cupia
unt , fcilicet quòdid ſibijpſus aliquando ſubreptum iri dubitent quod anxiè diligunt
,

Rurfius aduerſum Academicos hunc in modum argumentor: Si foretamor deſiderium ,

félices homines Gangeli,dein reliquæ ſeparatæ quælibet fubftantia non amarent. Proa

batur illatio, quoniã quideſiderat nequaquam est contentus

,quando non habeat ,quod cu
pit,etſepopefurüfibijpficertò nuſquam polliceripoßit. Atqui feliceshabent etpoßident
omnia
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

omnia bona , quacung defiderari poffunt , alioquin baudeſſent contenti, nec per confes

quenis felices;quandofelicitatem ,omnium bonorum quæ deſiderari poffunt, adgrega

.
tionem
eſſe conſtet ; acita conſequitur felices , abamore penitus immunes atg
, deftitus
tos eodem offendi , fi (quod omnes ad vnum hactenus qui deamorefcripſerunt, ada
feuerant)amorem eſſe deſiderium tueamur. Mentes enim , vt Angeli,quan 7 futuros ;
vtpote maiores preſtolantur gradus felicitatis ( quemadmodum ex magno Dioniſio

colligitur Jeas tamen felicitatis acceſiones minimè cupiunt, quum certòſčiant easfuis
cui momentis neceſſariò venturas.

LEONIS HEBRÆI FVGA

DETEGITVR,

CAP . 111.

NTER NEOTERICOS POST MARSI LIVM FICINVM

IN T
egregius Platonicorum dogmatum interpres Leo Hebreus, vbi Platonicam amos

ris definitionem animaduertit in quofdam

impegiffefcopulos adeó, vtpropè naufra
giumfeciſe putaretur , cæpit animam defpondere miſer. Adeô Platonem ; quem

alioqui velut numien adorat , de diuino amore differentem , hallucinatum fuiſſe ſic fan
tetur , vt etiam apertè teſtetur , quanquam demum omnem ( quaſi tuba canens ) impen
dit operam , vt eiufdem placita conciliet,atg,tueatur examußim . Nang,diuinus Plato

quum propriam amoris definitionem euadere mancam atq;deficientem comperiſſet (meo

quidem iudicio )aut
ſaltem coniectareture ambigeret , quod verifimiliusest , ean.
dem Deo minimè definitionem competere ſcriptis prodidit. Deus etenim cum ei nibil de

ficiat, nihil quoquedeſiderat, e ſi deſiderij foretparticeps , priuationis quoq,ſiue de

.
fectus minimè dignoſceretur expers Quocirca Deum amore deftitutum effe puta.

uit , deinceps Amorem veluti magnum Dæmonem commentus eſt, inter humanum ge
, iue ( vt melius loquar )inter Deum atq; fuba
nus , atg, Deum ipſum interuenientem f
ftantias omnes alias collocatum . Leo Hebreus autem enunciare Deum ab amore per

nitus immunem ,nefas atg piaculum exiſtimauit, propterea bifariam amorem diſtinta
xit fcilicet vt Platonem ab iniuria vindicaret , quaſi notam præuidens , quam ei iure

quiſpiam inurere velinfligere potuiſſet . Primùm ait amorem conſiderari poffe ,quater
nus in propriam amantis voluptatem velut in obiectum bonum ab amante deſiderat
tum tendit, ac fic in amante femper , quatenus amat , implicitè ſaltem , defectum at

priuationem , aliquam fupponit, quem amorem videlicet proprièfumptuň , in Deo

que
nuſquam offendi prorfus adfeuerat
. Secundòfcribit amorem conſiderari poſſe, quae
tenus amans haud proprium , fed anati foliûs iocunditatem fiue commodum ſpečiat,

quem impropriè nuncupari putat amorem : quippe cui minimè competat allegata füs
perius amoris definitio , fiquidem amans hoc cafu nullam in fe putetur habere priua
tionem . Proinde vocat hunc amorem genericum , quem Deo conuenire penitus adfè.

uerat, idỹ neceſſariò. Nang ſecundum amorem eiuſmodi

, Deus exoptare bonum
exiſtimetur omnibus promiſcuèrebus, non autem proprium , ac ita diuinus amor haud .

quaquam in ipſo Deo nos diligente (quemadmodum amor nofter propriè

fumptus ) ſed
in amato
 ATQVE FELICITATE LIBER II.
17

manato potius, hoc est, in rebus poft Deum cæteris omnibus priuationem atq des
fe tum indicat. Hinc amorem diuinum , fub ea ratione videlicet , qua Deus amat,

in eo confiftere præfertim exiſtimat; quòd bonum rebus omnibus tantûm exoptat , mi

.
nimè verò proprium. Addit Philoſophum in Moralibus huic adſertioni penitus daa

re manus atg, conſentire : fcilicet efferentem amare nihil aliud eſê, quàm alicui boa
rum expetere , ac ita diuinum amorein , id est ( vt Leo putat ) in exoptandöſolümalie
cui bonum , confiftere penitus exiftimauerit Ariſtoteles, Caterùm fubdit Philofo

phim eundem agnouiſſe tantummodò genericam amoris definitionem minimè vero pron
priam , atq hæc pulcherrima ſi Dijsplacet ) bonus Hebræus ingeniosè quidem miris des

pinxit coloribus, ſed tamen adfcititijs ( med quidē iudicio ) fucatispariter ac adulterinis:
Siquidem iftheceſſe fubtilitatem haud me.
figmenta velmera fomnia;quanquam propter

diocri digna preconio,nosproximo capite meridiana luceclarius oſtenſurosita confidi.

mus ,vt etiam hoc idem tutò polliceri praſumamus,idý non contradicendi ſtudio,fed vnius
veritatisgratia :quam vel noſtris quog defiderijs atg
, conatibus repugnantem preferre,
bonum omninò virum o conuenit ; & decet. Interea Leoni quemadmodum & alijs,

qui videlicetin hac paleſtraſtrenuè ſudaruntatg dimicarunt ; ingentes & ago er habeo
gratias, quòd hiſce pulcherrimis pariter ac honeſtißimis conatibus , etfi ( quod humaa
num eft )hallucinatur ; attamen anfam philoſophandi nobis inueniendig, ſemel veritaa

tem præbuit,quám in profunda denſaſ tenebrarum caligine velut in abyſo penè fepultam
eruere penitus expedit; operag ſedulònobisdanda eſt, vtemicans eadem veritas aliquan

ſuoillo corruſcans proprias exerat vires, atg pulchritudinem ſuam

do ſimulac fulgore
bi lucem proferat, ſophiſtas auteni vel aliò quouis modo cæcutientes detegat
.

HISTORIA NARRA

TVR

CAP. 1111.

ÆTERVM IN GRATIAM VERITATIS OBTEM

CA
( peraremibijpfinon poffum , quandoquidem vltrò Jefe offerat occafio , quin bia
ſtoriam , qua Tridenti contigit ; dum Oecumenicum celebraretur concilium , enarrem .

Cardinalis Simoneta facroſancti concilij legatus Apoftolicus, vir fanè cûm humanita
tę tûm probitate conſpicuus , ita fibijpſi perfuaferat eſe iuris poſitiui ( quod aiunt)
tantummodò reſidentiam Epiſcoporum ; vt etiam cæteros , qui contrarianı tuebantur
fententiam differentes, æquo animo vix ferre poffet: idą nimirum , quoniam eoſdem

haudquaquam ex animo neg,fecundum veritatis zelum,( quod ipfedubio procul fata loqui crecching
gebat, quanuis vna cum alijs multis inſigni virtutepreditis hallucinari poſſet)quin
potius iii gratiam aliorum quorundam , ſcilicet alius ante oculos forſitanvero in quisas

Jabatur fcopus, quàm ipfamet nuda fincerag veritas. Hic Cardinalis optimus me

Japenumerò iubebat accerſiri , præfertim quotiens eruditorum in ædibus eius multi

tudo conueniebat, quorum pluriesmagna ſolebat ibidem effe frequentia. Prelatus

bic optimus confeftim à prandio femelcoram Theologis atg iuris Canonici peritis , de
E reſidentia
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

reſidencia queſtiorem cûm publicè totiens acerrimè, tûm priuatim exagitatam in mediña

proponit. Strenuè diſputatur vering.Tandem vbi varias hinc inde Pefarienſis Epiſcom
pus eiufdem fraterinſigniprecæteris eruditione præditus, adhæcfanctitate vitæ confpia

cuus eiaculaſſet argumentationesatq;reſponſiones ,annuit legatus, vtaliquam ex agello

meo (quod dici folet) quanlibetfterili pariter ac fatis infacundo,

ſegetem vtcung profee
ram ,autfaltem ſegetisloco tribulos. Ego verò meam contra conſcientiani,imò contrana

turam ipſam à Cachodæmone tantifper

feduétus
, imaginor
actaçitë mecum rumino, idé

toto pečtore,nunquid ingratiam legatipoßim argumentū aliquotexpiſcari: am (quipa

I

quena pglegatü ſingulari quodam obferuabam amore ſcilicet

) inuitareclamanteg penitusmea
( quod paulò ante dictum eſt conſcientia , atq adeô vel ipfa veritate minis me diris in .

ſeductus refpicio ſimulaccæcutiens, vtCardinali moremgeram e

feſtante. Tantûm huc
obſequar. In fumma totiusmei fermonis( vt ingenuè ſimulý paucis eloquar ) apex e
fcopus meraprorſus erat adulatio. Exordior , mibijpſ vim infero, contra veritatem nia

tor. Interea genius fiue (quodarbitror ) bonus angelus meæ cuſtodia deputatus ublucta

tur,acerrimevetat,intus mecum pugnat in animipenetralibus & increpat,breui tandem

1
conflictu,
fed tamē vehementimeä fubigit voluntatem ac vincit
. Adeò dum inter loquea
dum oppugnare veritatem animus malè fibi conſcius tentat,illicò fermonēgeniusvelme

propemodum inuitò retorquet in hoſtes atq

, veritatis oppugnatores. Ita mihi res planèceſa

fit infeliciter ,imo feliciter, quoniam minimè prudenter agebam , meo quicquid agebā cona
filio , felicitasveròpropriè confueuit ijs euenirementibus,quarum autnulla ,vel certemaa
la ( quod peius eft,quam nulla ) precedit conſultatio pariter ac deliberatio. Quam ob rem

paucis deincepsadmodü bebdomadibus interie &tis edidi tractatum in lucem dereſidentia.

Epiſcoporum , quem eidem legato videlicettûm in vrbe Tridentina commoranti lubens
dicaui, idg multò antèquam hanc eanden litemſacroſancta Synodus eadem Tridentina
dirimeret .Cæterimiſthac enunciaffe voluipalâm , vi vnuſquiſq meo periculo ( que me

diocris neutiſ est felicitas )negociaricautius e cognita veritatinunī obluetari (quod

haereticis proprium est) reſiſtereg
, diſcat , ficg capitis huiuſce coranidem epilogo del ( vo

melius dicam ) adpendice tam ptili claufifjëmedius fidius in futurã alios forfitan iuuerit,
quemadmodum hoc idem retuliffe meipfum inprefèntiarum maximè deleétat.

LEONIS HEBRÆI RATIO

NES ADNIHILANTVR .

CAP. V.

Mor ille ,quo Deus bonum rebus creatis exoptat non autein fibijpfi, quem Leoges
A nericum nuncupat , minimè continet amorem propriè dictum ac ueruni ( pripfe
putat )amorē quo nimirum amans amatiſpeciem propter ſui commodum
folummodo cons

cupifcit: amorinquam ille genericus hunc amorem propriè diétum in feipfominime claue
dit,vel tanī ſpeciem continet,nec de eo prædicatur aut énunciatur ,ergo genericusneutiq

fuerit. Adfumptum probatur,quia duorun oppoſitorum alterum haud poteſt alterum in

ſeipſo claudere continereúe tanquam fpeciem . Verüm iſthæcopponi vel paruonegotio de

claratur. Proprium cupere bonum tantummodò, quod amori quidem proprie fumptocuria

uenire fatetur Hebræus, opponitur ei prorſus enunciató, quod eſt, alienum cupere bine
num fólunmodò. Nam ifthac enunciata quanž ſecundum vocem opponifortaßis hard
 ATQVE FELICITATE LIBER II , IS

exiſtimantur,attamen fiquifpiam ſignificatum attendat, apertißimè pugnât adinuicem

mutuòg belligerantur ,quando contradi torijs æquipolleant. Item contra definitionem
moris vtcung paucis argumentor ,& inprimis demoliri tentabo genericum amorem illum
bocpacto. Iuxta definitionem
genericamidcircò Deus amare creditur, quoniam haud
fia

bijpſi, fed alijs quæ diligit,folummodò bonum exoptat. Si hac ftatuatur amoris bona des

finitio , ſcilicetimperfečta quantumuis atq generica, penitus indededucitur Deum eun .

dem res omneis diligere,quanuis vnam magis, aliam verò minus diligat. Sanè quod inde
mox elicitur;abfurdum eſt inconueniens,adfumptum igitur quog pariter venit expun .

gendum & ad nihilandum :fiquidem hunc in modum lapides inſuper ac inanimata penis
tus omnia diligerentur à Deo, quandoquidem non huic aut illi rei tantummodò Deus boa

num
cupiat expetat iuxta fententiam eorundem , ſed quum omnium promiſcue rerum
conferuator fit & rector, ominibus rebus indiſcriminatim , fcilicetpro ſingularum captu

bonum exoptat o impartitur. Aiunt periti Logices eidem conueniredefinitum , cui defi

nitio competit,ſed exoptare bonum alijs(qua videlicet amorisgenerici definitio putatur )

non fibijp /i,nihil aliud eſt, quàm eaſdem res diligere, quibus bonum expetimus, con
ſequitur ergo quod di&tum eft, nempe res omnes à Deo diligi
, quippequibus omnibus es
non fibijpſi, ſubea ratione qua diligit, bonum exoptat. Porròſi definitioneni amoris pro

priam ,ideft,quam Academici veram exiſtimant, attendas atq; perpendas, nempe pulchrin
tudinis amati deſiderium : ſcilicet propter bonum amantis & commodum tantummodò ,a
pertè videbis hanc eandem cum vnofènfu pugnare definitionem.Nang:Jenſus atteftatur,

amatæ rei potius quàm

experientia iudice, veros amantescupere bonum ſuum , ergo fala

ſum definitioſupponit,nempe verű amantem ſpectare,quatenusamans eſt, propriam tan

tummodò voluptatē, ni fortè verba faciamus de amorefui ipſius, & nonerga alium . Ads

fincerèfilios
fumptum induétione manifeſtum euadit , exemplo parentum prudentium
amantium ,quosvtplurimum expetere filiorütantummodòbonum quatenuseos diligunt,

notius est quàm vt dißimulari queat. Præterea quorü eft vna communis natura velſpecie

fica vel generica ,confeſtim eorundem adſignari quoq debet,fi non vnum nomen ( quando
fieripoßit,vt nonnung deficiat vocabulü ) ſaltem vna definitio ſpecifica vel generica. Si

dixeris amcrē Dei erga nos ab amore noſtroſpeciediſtingui quidem , fed ingenere tamen
conuenire,mox petieromibigenericam illam adſignaridefinitionem ,quam hactenus à ne
fuiſſe exaratam apertè fatis conſtat, ſcilicet quæ definitiones haſce duas claus
mine literis
ſpecies atq.contineat. Item amantes fubea ratione qua
dat in ſuo gremio ſinuúe tanquam
amatæ rei bonūtantummodò aut certe magis fpe &tare quàm fuum ,manifeſtópa.
diligunt ,
rentes pracipuèmorientes oſtendunt,qui paruulorum natorü ( præcipuè ſirelinquant'eos

pauperes ) ſæpenumerò vicem magis dolent, quàm ſuam ,neq; enim morituriſperare ques
antex infantium proſpera fortuna,quosrelinquunt orphanos, commodum aliquod propriū
aut bonum ,præter hoc vnum ,quòd defuncti paßim filijvocitentur , ficg parentes in filijs

viuere quodammodò videantur , adeô putare poßit quiſpiam hoc pacto parentesamando
quatenus diligunt,proprium ſpectare commodum , quod ( fi commodum est ac bonum) in

morituris certè leuißimum reipſa deprehenditur, ac nusğeffatu dignum , quandoquidem

boc caſu ( loquor expertus) ne cogitantur quidem eiufmodi,nec animo concipiuntur.Quin.
imò fæpius idem amicis contingere palam intuemur, nempe quòd morituri vicem eorum

dolemus,fi fuerintin miſeria conſtituti,in quibus alioquin viuere ( quemadmodüinfilijs)

E ij neutiquam
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

neutiž ſperare queamus. Quocirca non eſt, quòd hunc effectum in aliam caufam reijcia

mus, quàmin vnum amantis defiderium ,quippe qui fub

ea ratione qua diligit, amatifes
licitatem tantummodò velut proprium bonum expetit atg, deſiderat, aut ſaltem magis,

Geiufdem miferiam per contrarium dolet ac ingemifcit. Cáterùm quod Hebræus ada

fcribit Ariſtoteli, nempe ſcriptum in Moralibus eundem reliquiſſe, videlicet in exoptan

do alicui bono præfertim amorem conſiſtere, merum eſt fomnium : fiquidem Philofophus
in Politicis quid amare fitexplicans inquit: amare eft velle bonum , quod quidem fecun

do Rethoricorum libro, ( ni fallor) capite quarto, clarius adbuc expreßit. Atqui Leo
forſitan exiſtimauit nibil intereſſe penitusinter exoptare velle, quod ei nimirum in

poſuit adeó,vtauthorenı allegans huiufce rei Philoſophum ,enunciaſje putaueriteundem ,

amare videlicet eſſe nil aliud
quàm exoptare bonumalicui. Ego verò nimeame
ſpes fala

lat, hoc eodem operepro viribus demonſtrabo nonnihilinter vtrung,diſcriminis intercis

dere. Quam ob rem non in genere tantûm ( quodipfe putat ) fed propriè Philofophus

quid amare fit, definit. Verumenimuerò quemadmodum Aristotelem reétè fenfiffe

libenter admittimus ac atteftamur, amare videlicet effe velle bonum adfeueranten , ita
profectò definitionem amoris eundem indicaffe tantummodò velut ex alte ſpecula ne
quaquam inficianur: ſiquidem amare licet velle bonum alicui fit ,haud tamen retrò coms

meare vertig poßit enunciatio, fcilicet vt velle bonum alicui rei, protinus hoc idem ama

re dici rectè queat, quod quidem fusè pariterac diſtinctè, dein ( quantum in nobis fuerit )
fplendidè luculenterúe tračtabimus.Cæterùm Philofophus obiter folùm ac veluti per trau

Jennam amoris mentionem feciſſe videatur.

OBIE C T V M E MEDIO

TOLLITVR .

CẤP , VI.

MANTES SVB EA RATIONE QVA DICVNTVR

amantes, amatæ rei (quod ſupra diximus)ſpectare tantummodò bonum , aut ſala
tem magis bonum videantur commodum . At interea quid enunciabimus obfecro de bru
tis , quæ paßim quotiens diligunt,quærereproprium folummodò bonum & commodum a.

pertè confpiciuntur? Nang, canis amans caniculam aut Leanam Leo,propriam confequi
cupit voluptatem non autem amatæ rei, quantum coniectari licet. Quinimòcernimus koc
iden in hominibus nonnullis, qui mulieres hac fola de caufà concupifcunt, vt libidinis des

fiderium expleant,nullam præterea mulieris amatæ curam gerentes,quandoquidem vltrò

poſt libidinem expletam aner ſentur eandem , odio profequnatur ſapenumerò capitalie

ter & hoftiliter .Quocirca rectè nequaquam in talibus enunciaueris amantem , amatæ rei

bonumſpectare magis, & commodum ,quàm proprium : quando constet hoc cafu , fic amde
tæ rei commodum ý bonum haud deſiderari,vtetiam quodammodò malum ☺ incomino

dum fi non adfecturi cupiúe,faltem curæ eſſe non videatur

. Atqui bruta ( quatenuscoils

ijcere permittitur )tantò minus amoris poßident

, quantò minus amatæ rei bonum volunt
aut cupiunt ,fiue ( vt reétius loquar) quantò minus amatæ rei bono vel commodo contenti

funt atq; dele &tantur. In brutis etenim non voluntas , fed vmbra voluntatis & ricaria
quædam potentia viſitur, qua voluntatis idolum atg fimulachrum dici poteft , cuius ade
featu nimirum ipſa quog
, diligere dicuntur. Proinde bruta fatemur diligere vel alia prie

terica
 ATQVE FELICITATE LIBER II . ly

ter feipfa ,quoniam aliqua ex parte bonum alijs brutis putà fæninis quas diligunt, exope
tant ,quotiens bono illo priuata videantur,idġ propria eorum cognitione. Quod fi famina

, idem bonum poſsideant,mares amantes lætantur, & contenti modo quo

que diliguntur

dameſe videntur, quod nimirum eofdem amatæ fæminæ bonum velle pariter o cupere

ſi deſít,manifeftò nobis indicat.Verunienimucro nequaq inficias ire pojumus,bruta quas

; hoc
multò magis ( quod naturale eft ) adfectare bonum & commodum ,atq
libet proprium
palto ſeipſamagis diligere, quemadmodum u homines iuxta natura legem. Atqui brus
voluptatem aut bonum
ta vix amatæ rei putåfæminæ quam concupiſcunt aut diligunt,
fcilicet ergaren extrin
vt ab amore uero,
aliud aliquod exoptant propter ipſam. Quò fit,
ſecam tantifper recedant.Si proprium enim tantummodo bonú voluptatemúe concupiſces
rent, certè nullo profus modo diligerentillud amatum extrinfecum , exempli gratia feni.

nam ,quandoquidem adfe &tare bonum amatæ rei pertineatad amoris efentiam. Atquum
amatæ rei brutum quog bonum aliquod velit o cupiat ( fcilicet ea ratione,qua brutum a .
mata rci bonum velle cupereúe poteſt) quanuis etiam fibijpfi magis dum amat, bonum Des
lit ac defideret :propterea iure velextrinſeca brutum amare dixeris ,quando ſinon maius

faltem amato bonum concupiſcat

Del æquale (quod nuper diximus) aliquod . Vnde fibrus

tum amatæ rei non modò bonumfimplicit er cuperet ac vellet ,fedinſuper ei propter ipſam

boc bonum plummodò defideraret ac vellet, tûm verè pariter ac integrè fimpliciterúe dia

ligere crederetur. Accedit quod idem brutum amandofæminam exempli gratia ,fibijpſi
, non tanī amanti quin potius velut ama.
maiorem vult ,et;fi defit,exoptat voluptatem ,idý
fiquidem hocipfum ,nempe ſibijpſimagisvelle bonū , effeétus fit amoris ergaſeipſum ,
to :
non autem amoris ergafæminam amatam. Nam fieri poteftaliquando,quotiensfaming
mafculus coitum non adpetit : fieri poteft inquam , vt idem maſculum brutun fæminæ

voluptatem aliquãdo magis adfestet quim propriam , quod tamen adfeuerare non aufim .
Atfibrutum magis propriam concupifcit voluptatem quàm amate fæminæ , nimirum

id in cauſa fuerit ,quòd jeipfum magis diligit quam faminan ,ac ita bonnm amato magis
cupiat quàm amanti,quum idem ipſum amans agnofcatur, & amatum .Caterâm cur adue
leſcentes aliquando videantur odiſefæminas, vbi libidinem expleuerint, fequenti capite
demonftrabimius , quando queſitum iftud ex alterius diſſolutione queftionis omninò des

pendeat, à qua videlicet originem traxiffè videatur.

CVR IVCVNDOR VM AMOR

CONFESTIM EVANESCAT .

CAP. VII .

PTIM O iure cuipiam mirum videri queat, qui facilèquorindam amor obliu
. Sanè conſtat ex fui
teretur ac intereat, quorundam verò difficulter aboleatur
0
perioribus deſiderium quodlibet in bonum aut ſaltem adparens bonum ferri. 'Praterea
tria tantûm offendi bonorü genera ,nempe iucundum ,vtile, o honeſtum . Ad hæc contra

Platonis decreta(quod fequentibus libris Chriſto domino fautoreprobabimus) voluptatē

Siue latitiam minimè finemeſſe uerum amoris cuiuslibet, acperconſequens amoris jubea
ratione propria ,qua dicitur amor, quin potius amoris ſtatuipropriú adfectū cius effin .
jariò confequi,velinpräſentiarum fupponamus pro confeſo: fiquidem quicung
tiam nece
E ij diligit,
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

diligit, ac per conſequens bonum

amatæ rei concupifcit, nequaqinpropriam ,fedin amata
fedvtilitatem præcipué tendit, & honeſtatem magis adeô
rei non voluptatem primariò
in boneſtu primò
verus amor tendit,ſecundò in vtile, vltimò in iucundum . Nang iuuenes
proptereapariter ac aduleſcentes &præcipuèpueri, qua facilitate conciliant amicitiam ,

eadem omninò
facilitate difuunt imò
fæpenumero lacerant eandem , quorūamorem à vos
luptate ferè femperoriginem ducere ,quiuis in humanis actionibus del mediocriter exercis

tatus nouit , cuinimirumexperimento quotidiano velipfa ratio lubensfubfcribit :fiquidē

voluptas iſthæc obnoxiarum corruptioni rerum vt quæ paßim imbecille vehiculum fortis

antur feu cymbam ( vt ita dixerim ) fragilem nanciſcantur : voluptas iſthac inquam ho
neſtati quàm minimum connexa neutiſ perdurare poßit,quinimò dolore
fenfimeius cona

trario ſubrepente profligatur,& in exilium mitti quadantenus exiftimatur, quousý par

tium exacta corpus integrèconſtituentiūvnio redierit: quam quidem voluptatis
ſeu læti
tiæ proximam ,id eft, immediatã eſe cauſam reor quando conſtet eiufdem vnionis diuiſio
rem atq, diſtractionem , immediatam proximamúedoloris agnoſci cauſam ,quen dolorem
voluptati contrarium effe nemo eft,qui neſciat. Quam ob rém aduleſcentes ac iuuenes vbi

libidinem expleuerint(quod in coronide præcedentiscapitis admonuimus) faminas auer:

ſantur,atq,ſepenumerò capitaliter odio proſequuntur,quoniam eius amoris plerung,nuda

meraúe iucunditas ab honeſtate penitus feiuncta fcopus erat ac finis.Adeô mirum hauda
quaquam videri debeat, ſi voluptate prorſus eadem è medio fublata, quæ fola finis erat
eiuſdem amoris : mirum inquam haud fuerit,fiiucunditate funditus euer ſa vel amor ipſe

ſtatim aboleatur acpereat .Verûm in amorepropriarum vxorum non perinde poſt exple.
tam libidinem amor euanefcit, quandoquidem eius amoris haudquaq vna voluptas , fed

honeſtas inprimis obieétum proprium atg finis proprius ſtatuatur. Vndepecudes verè

diligere nušğexiſtimentur, quoniam licet in eorumvoluptate coitus, honeſtasreperiatur,

ſit coire pecudes& voluptatepariter adfici coeundo , nihilomis
quádo iuſtum & æquum

nus eam honeſtatem bruta minimè cernunt & agnofcunt,fed vnam iucunditatem intue
antur, & concupiſcant
. Cæterü homines præter legem atg quodammodò præter naturam

coeuntes (quando legem ratio benè diſpoſita,ac per confequenshominis ipfàmet natura ſane

ciuerit atg.condiderit) quum honeftatem agnoſcant, ac data opera nudam voluptatem lica
neſtate deſtitutã penitusconcupiſcant , mirum hoc caſu , neutiquam fuerit, fipost ex
pletam libidinem iucunditate
fublata , poſtī apertè cognouerint fe nefariumſcelus pre
ter honeftatem commififfe: mirum noneſt inquam , li fæminas prius amatas fublata iu

ſentur, & hostiliter odio profequantur, quod brutis euenire

cunditate poſtmodum auer

nuſquam planè ratio di &tat, propterea quòd eadem bruta coeundo nunquam delinquant,
nec honeftati, quemadmodum homines præter legem naturamúe per confequens coeuntes,
aduerfentur ,quando quod in brutis iucundum eſt, honeſtum quoq pariter reperiatur
. In
terea priuſquam huic capiti finem imponam , hoc adnotaje velim , nempe manifestum effe

male voluntatisindicium , quotieſcung post illicitum coitum amantes haudquaquam abo

minantur fæminas propter vnam libidinem amatas, atq non abhorrent, quandoquidem

eafdem auerfari pariter ac odio profequi , pænitentiæ manifeftum adpareat argumen

tum , adeô quicung fæminam propter vnam libidinem contra legem amatam odije posta
modum incipit
, vel hac vna de cauſa, quòd iniuftè fui corporis ei copiam fecerit,patra

tum facinusſcelusúecommiſſum reipſa planè detestari videatur.

PVLCHRI
 ATQVE FELICITATE LIBER II. 20

PVLCHRIT VDINEM IN A

MORIS DEFINITIONE NEQV AQVAM

ESSE PROPRIAM DIFFERENTIAM ,

CAP. VIII .

VPERIORI APITE DVM INDAĞ ARE.

mus rationem ,cur facilè iucundorum amor pereat o euanefcat, corrolariè voluptas
tem aduerfus Academicorum ſententiam minimè finem amoris verum agnoſci docuia
mus, ſed amoris proprium quendam adfeétum , videlicet amoris finem adquiſitum , ne .

ceſſariò conſequentem. Nunc rei naturapoſcit,vt eorundem reiecta penitusamoris des

finitione, hoc eſt, abolito definitionis
genere, differentiam quoque definitionis eiufdem ex

pungamus atq ,deleamus. Exſuperioribus patet ( vt opinor ) amorem falſodeſideris,

umefferri, nunc eundem inpulchritudinem minimèferri tanquam in finem proprium os
ftendemiss . - Quicung diligit, vult, aut cupit, is rem pulchram fub ea ratione qua
pulchra eſt cupit, vel fub ea rationequa bonum eſt quidpiam fimpliciter. Si pulchrum

quatenus pulchrum diligeretur, & amor in pulchritudinem velut in finem proprium

tenderet, omninò confequeretur tantummodò pulchra diligi, fed bona nonnung quana

tumuis deformia diliguntur , ergo nequaquam finis pulchritudo fuerit amoris pros
prius
. Nec obftat, ſidixeris deformes vxores amari nonnung , propterea quod

coniugibus formofe iudicentur, & adpareant , quando fæpe deformes à maritis iudia
centur , & agnoſcantur, interea tamenab ijfdem amentur,haud
ſecus ac ſi formofißime

dignofcerentur. Non obftat rurſus, ſideformes eaſdem amari fingas,

propterea quòd

formoſum ſiuepulchrum fortitæ fuerintanimum :quia qua ratione deformecorpus,mos

döbonum agnofcatur , amari diximus, eadem ratione deformem animum , hoc eſt, vira

tutibus orbatum , modò bona fubfit voluntas ( quæ folabonum animum quanlibet fcia
1
entijs carentem efficit ) diligipoſſe quatenus bonus est, non autem quatenus pulcher,
naturalis planè ratio dictat. Hinc libidinoji iuuenes vbifæminispropter eximiam pul
chritutinem prius amatis potiti fuerint, fi corpusfortè iuſto gracilius offenderint,acvea
nereis illecebris paulò minus aptum & adcommodum , aut amare definunt , aut in eis

tantifper deferuet amor atg, torpcfcit. Contrà ſi deformem adeant fortè propter neceßio
tatem , quam minimè diligant, & cum ea concumbant : ſi fortaßis eam reipfa veneri

magis aptam repererint , tûm non modò non amant , verum etiam ardentius atq,velica

mentius diligant quàm pulchram . Hinc aduleſcentes inter fe de puellis colloquentes,

vnam faminam effe deformem , fed tamen efè boranı rem dicunt ( vt eorum verbis
Wear ) hoceft , venereis iocis aptam magis , & in actu venereo iucundiorem , aliam .

verò pulchram fatentur ,fed malam rem vocitant , quotiens propter nimiam gracilitas
tem autſiccitatem , vel aliquidaliudſimile , veneri minus idonea depræhenditur
. Hinc

rurfus diligimus imperitos ,modò bonce voluntatis effe iudicentur : diligimus inquam
, non quia pulchrum habeant animum , ſed quia bonum poßident. Hinc parentes,
eos
eorum natos, ſi bo:uifuerint,quanlibet deformes mirificè diligunt. Quam ob rem ſuppoſito

quòd amor fuprà validißimisrationibus( vt opinor )confuta.

foret deſideriü ,quod alioqui
vimus, attamen exijs.qua nuper in medium adduximus , liquidò adparet eundéamorem ,

pulchritudinis non videri pojevoluntateni , vel ( pt Academici malunt) defiderium .

Definitios
 ANDREA CAMVTII DE : AMORE

DEFINITIONEM PVLCHRK

TVDINIS ADSIGNATAM A GALENO

BONAM ESSE .

CAP. IX.

EO HEBRÆVS QVVM VIDERET ADSIGN A.

Itam à Galeno pulchritudinis definitionem , effe diuer ſam ab ea , qua Platonis
efle perhibetur , confeftim eam intulit definitionem nequaquam definito conuenire , ac
!
per confequens dijudicari malam etfi Galeni nomen fübticet: Ego veròcrediderim

Galenum vtpotè miris modis addičtum Platoni ne látum ( quod dici folet ) vnguem ab
eius fententia diſceßiſė,quinimò cum ea pulchritudinisdefinitione, qua Platonipaſ
Jim adſcribitur , examuſim conuenire. Platonis definitio fic habet. Pulchritudo
eſt gratia quædam vifum , auditum atg mentem alliciens. Mitto nunc eiufce defi.

nitionis explicationem , quandoquidem hanc ipſam priori libro fuſißimèproſequutifue.

rimus. Impræſentiarum Galeni definitionem adgredior explicandami quinimirum

arbitratus eſt pulchritudinem eſſepartium concinnam organicarum connexionem atque

conformationem . Leo tamen Hebræus inquit : bona conformatio, qnemadmodum et

bona temperiesnon eftgratia mouens auditum , viſum ; aut mentem , ergo non eſt pulchrie
tudo. Sanè Leonis opinio fulciri confirmariúe poteſt hunc in modum. Bona confore

matio gratiæ videtur effe cauſa, quippe quæ gignit eam atg producit ; ergo non est

ipfa gratia ,necper conſequenspulchritudo. Deinceps quò iure conformationem fiuepar.

tiuni connexionem concinnā,dijudicari pulchritudinem Galenus cótendit,eodem quog bo

na temperies indubiè pulchritudo fuerit : fiquidem ea non minus ac bona partiú conformas
gratiafiue pulchritudo vifum , ale
, quoniam
tiopulchritudinem pariat; imò magis fortè
liciens exempli gratia ,potißimam inbono coloreconfiftit,quempræcipuè magisſ, partus

rit bona temperies, quam bona connexio fiue conformatiopartium . Quæ verò pulchritus

do fiue gratia menteriallicit ſicut

; in colore
ſedem haud obtinet, ita necbona partium con
formatione,fed tameni ratio di & tat eandem gratiam in aliqua re collocari ,quæ coloribus

velut exemplar imagini proportione reſpondeat. Cæteriim mi Leo falleris meo iudicio,
quotiens ipfam partiumcomplicationem exaétam ‫ز‬, pulchritudinis cauſamejjereris , non
autem ipſam pulchritudinem , hocſuppoſito videlicet, quòd hac cauſa teipfum adhoc addis

uerandum impulerit: Siquidem bona conformatio fiuecomplicatio partium nil aliud eſſe

queat, quàm concinnitas,ideft, gratia vifum alliciens, quando non vnus color venuftus
oculis adrideat atqgratioſus ( pt ita dixerim ) adpareat , ſedipſa quoq, molis rei ,que
cernitur concinnitas :adeô non in fola qualitate pulchritudo ( quod Leonifortaßis vná

cum cæteris Academicis impofuit) verumetiam in quantitate constituitur, ac licet bona

temperies, vtpote qualitasagens, bonum colorem pariat; nihilominus ipſa partium coma
plicatio penitusačtione deſtituta , concinnitatem fiue
gratiam minimèqueatproducere.

Sed ipfamet concinnitasgratia fuerit. Quam ob rem pulchritudinisdefinitio Platonis ge

nerica ſpeciem pulchritudinis omnem in feipfa concludat atg, contineat, Galeni verò pula
chritudinis definitio, corpoream ſolummodò pulchritudinem explicare videatur in concine
na videlicet connexione partium præcipuè conſiſtentem .
AMO
 ATQVE FELICITATE LIBER II , 21

AMOR EM NVSQVAM OFFEN ,

DI NATVRALEM .

CA P. X.

RIPLICEM ACADEMICI CÓMMINISCV N.

tur Amorem , nempe ſenſibilem , intellectualem , atq naturalem. Sanè verunt

amorem agnofci folùm intelle &tualem apertè fatis ( nifallor ) concluſimus; deinde fena
fibilem quoq quadantenusſub amoris definitione concludi docuimus. Supereſt vt naturan

lem expungamus atg deleamus. , diligit ; neceſariò cupit ( quemadmodum

Quicung
Academici falsò commenti ſunt) aut ſaltem cognofcit. Quienim amabó diligas, quod
omninò te lateat ? Porrò naturalia corpora ſenſus vel intelligentia penitus expertid

nihil omninò cognoſcere, nemo certè fuerit eruditionis tam infimæ, qui non fateatur,

onde manifeſto conſequitur

eiufmodi corpora diligere neutiquampoſſe.Veruimenimuerò
quodeis impoſuit, meo quidem iudicio peripatheticorum interpretumpomninò theorema
fuit illud, nempe
fimilia corpord ; quanuis haud agnoſcant quidquam‫ ;ر‬ab intelligentia
non errante nihilo
fecius in finem proprium dirigi,quo modo nimirum formicas
graná
congregare,
pariterac araneas texere, dein alia paßim bruta moliri quidpiam autumant .
Ego verò crediderini istud indignum eſſe philoſopho præfertim Peripathetico, quippe
qui præ cæteris feipfum
folidis atq
, neruoſis ( vt Marci Tulij verbis vtar ) öti ratioció
nijs gloriatur: indignum inquamperipatheticofuerit; non errantem intelligentiam ali
cubi fomniare vel effingere, cûm brutis, tùm naturalibus alijs denig, corporibus ſuppea
tias ferentem , quam nec oſtendere nec probare queas. Decebat etenim ( vt opinor
jo
expediebat obmuteſcere tantifper, quotiens
demonſtrationefolida deſtituebantur,quum
vtring probabiles rationes , quæ tranfuerfum agunt animum iñtuerentur & animada

verterent;dc per conſequensrem ipfam nobis tandem indiſcuſam relinquere conuenie.

bat, quod Philoſophum in libro de anima palàm faftitaſjèconſtat . Atqui polliceri auſim
hoc capite meipfum alioquin inter philoſophiæ profeffores vltiniam
ſedemoccupantem ,
huic queſtioni quantunuis difficili facturum fatis. Naturalißimum eft ( peripathetice
loquar ) vnicuiq,contrarium effugere ; quod quidem cognitioni minimé venit adfcribená
dum , fediplı potiusnaturæ contrarietatis ,exempligratia : frigidum vná cum ipſo calore

nusą coirequeat, quandoquidem vt primûm ex eis vnum attuleris ; alterum neceſſad

riò deſtruathoc ipfum ,vel effugiatvel diſperdatur confeſtim oportet. Porrò contraries
tas nil aliud effe videatur penitus, quam extrema naturarum dißimilitudo, cui nimia

rum opponitur
fimilitudo maxima, quæ verius atq;magis propriènuncupatur identitas;

quando videlicet ad hunc conceptum adpoſite referendum & exprimendum vix vllan
Docem aliam reperias
. Itaq; quòd ignis propria naturafeufpecie furſum feratur,hoſtia

um ignem ipſum vndig ſepientium , id est ,præfentia contrariorum efficit. Prætered

quòd idem ignis in propriaſphera lubens conquieſcat,fimilium præfentia corporum élargi

tur oʻcondonat. Nam vt à diſimili penitus vtpote contrarios laſio proficifcitür o
interitus, ita nimirum ab vna ſimilitudine rerum omnium conſeruatio pendet, & qund

deigne nuper adfeueratum eſt, de ceteris quoq corporibus ad vnum omnibus, ortui video
licet & occaſui penitus obnoxijs, idý cầm fimplicibus tûm compofitis omninò velim ina

telligi. Hinc Formica nimirum ( quod ratini certè conſentaneum adparet) vbi non
F Ofuriat
 ANDRE CAMVTII DE AMORE

eſuriat amplius,ftatim grana congregat ,utpote fuo temperamento quàm maximèſmilia :

fiquidem omnis cibusnaturæ , cuiusomninò cibus agnoſcitur ,perſimilis est , quòfini

lior , eộ magis cibi nomenclatura dignus exiftimatur, vndeGalenus quum trifariam alic
mentum dici paßim enunciet, illud tamen propriè magis adfeuerat alimentum efferri,

quod rei nutriendæ fimilius reperitur, qualia funt,quæ fecundasmedici paßim bimiditas

tes Docitant. Quamobrem nec agnoſcere formica quidpiam , nec abextrinſeca quapianı
non errante dirigi credatur intelligentia , quotiens grana ſimuladgregat ,quin potius ab
vna naturarum fiue fpecierum fimilitudine vel diſsimilitudine ,qua videlicet efficit, vt
hoc illud omninò fequatur autfugiat. Cæterûm varijs pro cuiusg reimodis vnum aliud

fequitur, quemadmodum elementa fimplicia motu recto fe& tantur eifdem fimilia , dein
animalia quippe quanatura multiplici conflantur motu quog multiplici fecundum natu»
ram prodita comperiuntur, quo quidem motu pariter multiplici fimilia fibijpfis omninò

proſequantur . Quod formica di &tum eft,de cateris inſuper animantibusatq viuens

tibusomnibus ,tûm et Dite cuiufuis expertibusomninò di&tum velim . Hinc ouis in

uiſum aliásalioquin abominatur lupum & abborret ( vt ego quidem exiſtimo) propter
vtriufq temperamen ti dißimilitudi nem atg contrarietatem quandam ,haud fecusac hoa

mines exhorrefcunt angucs, noster innatus calor venenum vtpote contrarium eius

temperamento penitus itareſpuit Gauerfatur,vtetiam tremulus extimeſcat,quanquam

in corporibuscompoſitis extremam ac per confequens deram adamuſim nunq adinuenire

liceatcontrarietatem . Verumenimuerò concedatur vnicuiq proutlubetmetaphorice (non

alitertamen ) inanimata corpora naturalis amoris effe capacia prædicare ,quando Philos

ſophus adpetere penitus eadem methaphoricè pariter adjéueret, quum omnia paßim nas
turalia corpora deinceps adſimilari, primo motori pro fua cuiusq ,natura pronunciet:
cupero
quumg per ſimili plane methaphora materiam primam fiueprimum informe fubiectum
adpetere fpeciem fiueformam efferat,quę adpetitum Ariſtotelis interpretes falsò verum

adpetitum autumant u naturalem eundem adpellant. Ego verò non adpetitum ,fed pros

penſionem & inclinationem vel aptitudinem quandam , ſcilicet ad perfectionem ſuſcipia

endam , quotiens efficientis præfentia femeleandem obtulerit, exiftimauerim ,quam me
thaphoricè Philofophus adpetitum nuncupat ,quando fumnius Auerroes interpres , euria

dem philofophum in rebus difficilibus vti methaphoris admittat , ſimulac adfeueret ,

quandoquidem adpetitus omnisſiverètamen adpetitus non autem methaphoricè dici de

beat,cognitionem aliquam neceſſariò fupponat.

AMATVM ATQVE DESIDERAS

TVM , AMORIS MINIME CAVSAM

EFFICIENTEM ESSE DOCETVR .

CAP. XI.

STENDIM VS EOS, QVI DE AMORE HA.

O Etenus tractarunt, ignoraſle proprium amoris genus atg differentiam ,ac per
confequens haud percepiſſe veranı ac propriam amoris definitionem . Præterea docuinius

coſdem in adfignando deincepsamoris fine plurimüm hallucinari,quando voluptatem ,

propriam atq.precipuam vnius amoris metam fine fcopum arbitrentur. Reftat vt effio
cieiiion
 ATQVE FELICITATE LIBER II.

cientem amoris eiuſdeni cauſam ab eiſdem adſignatam refellamus. Nang ficut priori

libro retulimus,amatum efficientem amoris cauſam rentur, amantem verò materiam :

Sanè finisiuxtaperipatheticorum ſententiam admotum excitat quidem allicit ,reuera

tamen haudmouet ,quod in artificialibusquog Jpeciebus fiue formis euidenter adparet,

exempli gratia , finis ædificándarum ædium habitatio commoda pro vitæ conferuatione

ſupponatur. Hic finis mouet efficienteni cauſam ,id eſt,ædificatorem ,vt ædificet. Idem
omninò defpeciebus naturalibus velim intelligi;fcilicet in quibus generandis dubio pros

cul finis extrinfecus (nég, enim hicde fine generationis intrinſeco, qui forma ſeuſpècies
eft, verba facimus ) hoceſt, rei generatæ finis ad agendum atq,mouendum efficientem

impellit cauſam . Quocirca non finem , ſed efficiensoptimo iure motus originem dici prie

mam oefjë, fateri cogimur; cuipariter principij proprie vocem competere meritò quiſ

piam adſeruerit, qnando verè principium id eDeftatuat Ariſtoteles,vnde motum incipere

cernimus. Verúm etſi moueturefficiens à fine priuſquàm illud idem efficiens munus
proprium exequatur,hoc eſt, antequàm exagitare materiami incipiat ; longè tamen dia

ser ſus agnoſcitur vtriufqmouendimodus. Nang finis haudquaquam impellendo nios

uet ficut efficiens, quin potius illud præſtat tanquam amatum vel defideratum ,verbi

gratia,menshumana conſiderandoquấm humane vita commodum fit tueri corpus nos

ſtrum ,ne videlicetab æſtu fimulacimbribuslædatur ,cogitat qui conſtrui poßint ædes ,

ac ita demùm excitatur a finequidem ad agendum autfaciendum ,quoniam ex conſidera .

tione finis vtilis, iucundi,velhoneſti,proſpicit ex re eflè penitus, vt eum ſibi finem como
paret : nūdum tamen reuera quidpiam agit aut facit,fed animo finem tantummodò cora

cipitaac verſat,haud ſecus ac pomum à puero viſum ,quod fui tantûm pulchritudine pues

rum allicit & in eo deſiderium excität ac fic impropriè metaphoriceg puerum mouere

dici poteſt , quum alioquin reuera nequaquam moueat. Agens verò,hoc eſt, efficiens

haud abuſiuèmouet,putà quod placeat ,ac propter fui pulchritudinem deſideretur, quint
potius impellit ac verè mouet, putà quod Hectoris aut Achillis effigies adrideat ocus
lis ,ac ficvt ea voluptate fruatur, nempe videndi talenıeffigiem , quam animo volutat

& cupit ;fècum ominòdeliberat hoc idolum ſiue hanc imaginem effingere , reuera tamen
quidquam nondum efficit. Atqui dum actu lignum aut lapidem attrectatmanibus,

inſtrumentis vtitur ferreis atg, laborat, vt idolum effingat & faciat , longè diuerſa
mediusfidius eſt ratio : fiquidem prius dun animo tantûm finem verfaret, baud verè

quidquam mouebat, fed vt aliquando moueret, Jatagebat: vbi vero primüm efficiens

opus adgreditur,tûm quod antè decretum fuerat ; exequitur,ac ita verè propriég,mo.
net. Nuncfaciamuspericulum amati ,nấm verè vel impropriè moueat amantem ,vtita

nimirum an finis vel efficiens cenferi debeat, aliquando manifeſtum euadat. Cerno ves
nuſtam atg,pulchram matronam , quæ nihil minus cogitat, quam vt ei me prorfus inco

gnitum alloquatur ac intueatur. Eiusmatronæ pulchritudinem fpeciemús concipit ania

mus primùm , placeremox incipit ; lætatur deinde, tandem concupifcit. Dic ſodes nam

Derè mulierem boc caſumouere dixeris ? Abfit ,quando non aliterhoc pacto fæminamo
neat ac equus pulcher viſus tantummodò, canis,margarita, vel aliud inanimatum quoda
libet : ſiquidem viſus à quopiam equus aut canis, Jui pulchritudine deſiderium excitet,
interea tamen nihil agant prorſus ac faciant. Eodem modomargarità, hyacintus,ſma.

ragdus,vel in animoquiduis aliud pulchrum fæpe deſideratur adeô ,vtproijs etiam con .
Fij quirendis,
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

quirendis,homines ad extremum vſgvitæ difcrimen laborent, cuius defiderij fcopus nie

mirum effe deprehendaturbonum ,vtileziucundum , velhoneftum.Itaq metaphoricè fimul

ac impropriè,meritò dicanturiſthæcmouere, fiquidem eatenus folùm mouere comperiara

tur , quatenus amantur aut defiderantur, idý vel ipſis agentibus nihil penitus.

AMATVM RVRSVS IN AMO .

RIS GENERATIONE NEQVAQVAM

EFFICIENS DIIV DICARI,

CAP . XII.

Pero QVOD AMATPR AMORIS EFFICIENS

haud eſe, præter ea, quæ nuper retulimusmevalidißima ratione probaturum cons

fido. Omne mouenstanquam efficiens fi primum vnum excipiasmotorem , quotempore

mouet,neceffariò delis nolis,mouetur, Atnullum deſideratum vel amatum ſubea ratio
ne tantummodò,qua deſideratur vel amatur,eo tempore videlicet, quo deſideratur vel as

matur,mouetur,ergonullum defideratum quatenusamatum vel deſideratum mouet tanğ

efficiens. Quod Academicis impofuit,meo iudicio fuit Ariſtotelis enunciatum in phyſi
cis ,nempe finem , efficiens, ac formam vnd coire poffe . Quapropter quum exiſtima

rent fortaßis amatum eſſe finem ,protinus boc idem efficiens effe putarunt, praſertim
quum in amoris generatione nullam aliain imaginari fingereúe poſſint efficientem caute
ſam ,quandoquidem amantem omninò voluerintamoris haberi materiam . Atqui finis fta
tuitur à peripatheticis duplex, nempe generationis alter,alter autem rei generate.Genes
rationis finem vocant fpeciem fiue formam ,quam
formam , quam rei cuilibet eſſentiam & exiftentiane

impartiri promifcuè teſtantur atq.contendunt. Finem genitæ iam rei nihil aliud effe pres
dicant, quam vniuscuiusq; opus atg functionem propriam , exempli gratia , ſpecies anis
malis ſúbea ratione,quavidclicet animal efe dicitur, eftanima ſenſibilis,quæ generatio

ris adpellatur finis : ſiquidem adquiſita ſenſili facultate confeftim generatio terminatur,
propterea quod natura finem ipſum gratia cuius generando laborabat, conſequuta fucrit.
At propria functio fiue proprium opus animalis iam geniti, fuerit ipfum fentire ( qua:

cungSpecie ſenſus animal fentiat ,hoc cafu nihil refert)pariter ac moueri,quia licet forma,

quæ dat efſe rei,tanī vltimum quiddam , acper confequensin generatione finisagnofcia
tur,nihilominus eade abſoluta generatione numeris omnibusnatura ,voluit eandem in alia

um finem tendere, ſcilicet in ipſam functionem extrinfecam ,quæ nimirum vtàſpecie fiue
forma diſtinguatur,que generationis eſt finis,ipſa demùm functio, rei generate finis voci

tatur. Proindè Philoſophus inquiens coire poſje genies omnecaufaruri, vna videlicet exs

cluſa materia, dubio procul per finem cum cæteris cauſarum generibus coincidentem ,
ideft ,cum efficientepariter ac forma :vocabulo finis inquam generationis finem indica
uit, quem luce meridiana clariusformam eſſe manifeſtò liquet ,quando rei largiatur of:

ſentiam . Itidem finis idem generationis,quem fpeciem fiue formam effe patet, quum alie
am ſibijpſi deindefimilem gignat ſpeciem , idý ſuperioris & vniuerſalioris cauſa füffres

gijs iuxta illud : ſolo homogenerant hominem efficiens optimo iure nuncupari poteft .
Porrò cuiuſcung rei fun &tio propria fiue proprium opus,quippe quod generatæ rei finis

adpellatur,cum genere formali neutiquam coire poßit, quando generatæ rei functiofiue

proprilir
 ATQVE FELICITATE LIBER ; II. 23

proprium opus, fubie£tominimè cuius eft functio , largiatur & impartiatur eſſentia

..
am , acmultò minus efficiens, dici poßit : propterea quòd ab eodem fine, qui genitze

rei proprium opus eſt , haudquaquam exordiatur motus & incipiat , quotiens nous

Speciei generande natura prouinciam ſuſcipit . Itag finis vt finis aliciendo folüm
inuitandoúemouet ,motu videlicet ( quod fæpenumerò paulòantè di&tum eft ) impro

priè di& to . Age nunc experiamur ,num amati ſpecies , quæ finis generationis potius

eft, quàm rei genite, efficiens hoc caſu nuncupari queat. Si quidpiam efficiens eſſe
debeat , onininò faciat aliquid oportet, quod velipfa nominis etimologia fatis indicat,

hoc eft , vt verbis vtar Ariſtotelicis ) vt ab eo motus generationis initium fumat:

generationis inquam non fui ipſus,quando præterid , quòd id quod eft , actuúè poßi.
deteffentiam , gigninuſquam admittatur,naturæ legibus infuper, ne quidquam feipfum
generet omninò cauetur, fed vt ab alio gignatur, ipfa neceßitas poſtulat. Quocirca

Ji donemus amoris in amato ſpeciem inde ſenſim emicantem , viresý pededentim atque

paulatim proferentem , aliquid efficere , quo iure ſemel aliquando nuncupari queat ef
ficiens (quod alioquin minimèconcedendum eſt ) certèquidpiam aliud ſibi ſimile facia
at neceffe eft , quandoquidem natura conſtantibus omnibus promiſcuè nedum folis via

uentibus, iuxta videlicet eiufdem naturæ præſcriptū indiderit ac ( vt ita dicam ) infeo
ruerit ,vt quiduis ſibi ſimilium aliquod gignere pro viribus contendat, quò fic quam in

indiuiduis particularibus ;fingulis adinuenire ſimul ac adferuare non potuit perpetuie

tatem ( ita loqui permittatur clarioris doctrinæ gratia ) idỹ cùm ob formarum in.
firmitatem , tùm præcipuè propter ſubiecti primilubricum ac veluti meretricium ad .

-
petitum , eandem in fpecie faltem continuata generationis ferie,mira ( qua ſemper con

fueuit ) felicitate tandem confequeretur, atg ficut anxie ( concedatur ita loqui) cuped
re cernebatur, fic aliquando voti compos efficeretur. Redeo rurſusad diuerticulum . Si
forma ſiue ſpecies amoris, quæ videlicet in amato iuxta Platonis edi& tum ,velut in pro

prio domicilio radices agitaltas,tanquam pro tribunali reſidens, vná pariter efficiens
cauſa quog nuncupari debeat,omninò ſibi ſimile gignat,oportet , haud ſecus ac humo,
quipropria ſpeciei viribus generat, quemadmodum equus equám ,canis canem , & fic de
fingulis Ātea ſpecies, quæ deprehenditur in amato ,nihil gignere viſitur, ergo fora
ma ſpeciesúe dici prorſus nequeat, alioqui quod formis omnibus commune comperimus,

ſimile quidpiam fibijpſi produceret atq; generaret , fcilicet quod ad amoris generationen
in amante pertineret, ac ita qui diligitur,ob actionem forma fuiipfiusin amantem ner

ceffariò pateretur ac adficeretur, quod mebercle nufquam viſitur, ni fortaßis amaa

tum ipſum amare contingas.

NVM GENERANDI SIBI SIMI.

LIS FACVLTAS, PRAETER FORMAS

SUBSTANTIALES, ACCIDENTALL
bus quoque ſpeciebus inſit .

CAP. XIII.
P

ſpeciebus omnib ° indiſcriminatim cõmunereperiatur, fufpicaripenitusambigereúe

poßit quiſpiam , quando fubftantialibustantümodò formis ortuipariter et occaſui videlia
Fiij cet obno .
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

cet obnoxijs id efle peculiare videatur, non autem compoſitorum accidentibus, proptereč

quod imbecillemfortiantur atg nanciſcãtur eflentiam adeô,vt efleſuum penè nihil aliud ,

quàm inhærere penitus adpareat. Vnde Leonem à Leone, quencung , piſcem ab aliquo
inem ab albedi ne,nigredine m a nie
fuæ ſpecieiquopiam procreari rectè dixeris. At albed
gredine non item , quemadmodum nec bicubitum à bicubito,neq; rurſus à loco ſibiſimililo

cumproduci rečte pronunciaueris,quorum certè rationem vix aliam vllam reperias,præ

ter hanc vnam , quodiſthæc accidentia ſint,quippe quæ debilem fortita fuerint naturam

, ſuapte ſponte( quemadmodum corpora, quæfunt eorum ſubiečtaſub

ac eſſentiam, neg )

ſi
. ' Quapropter inquies nihil mirum ,
fiftere poßint neg; fimilem ſibi fpeciem effingere
(quod nuper adferuimus) amansin amato velut in proprio nido deliteſcens,non folùm ef

ficiens eſſe dignoſcatur, verumetiam eiuſdem anoris formafeu fpecies, quod hoc opere
probabimus; quanuis ei ſimilem aliani ſpeciem effingerefortaßis nequeat: fiquideni amor

accidens eſſe dignoſcatur u jualitas ,ad hæc penè omnibus indiſcriminatim eſſe comnine
ne videatur accidentibus ( quod
fingula perpendenti prædicamentorum omnium ſpecie

patebit ) vt ſibi ſimilesnaturas neutiquam conflare

es ac indiuidua ſigillatim euidenter
poßint, quanuis id omnibuscorporibus propter fuarum videlicetformarum perfectioncm

Doli venire conſueucrit. Nang

, licet à patre filium gigni paßim efferamus, baudqua

quam tamen a relatione relationem procrcari ſtatim inde colligendum eft: fiquidem
hoc cafu non relationem relatio, fed corpus feu fubftantia, fubftantiam ac ſibi
fimile cors
pus generet , cui deinceps hoc ipfum accidens, quod relatio dicitur, adhæret. Alio .

rum ctenin accidentium omnium natura ntultò perfectior efje dignofcitur ipſa relation

ne. Quapropter quum catera paſſim accidentia, quanquam longè perfe &tiora, tamen

obiratur& communer omnibius accidentib :es infirmitaten , ſibifpeciem vt plurimùm ef.

fingere fimilem nequeant : omninò neceßitas ip /à

, vt quæ fola contemnat omnem legemi
,

elininei, & exulare procul penitusiubeat : neceſsitas inquam ipſa poftulat,multòminus

accidentia omnium imperfeštıßina,putà relationes, hiſce facultatibus, vt fimiles fibi
jpſis producere poſsint,eſſèpredita
. Quiſperes igitur obfecro relationě a relatione prodis
ci pole, quum ea ( q:400 methaphyſici paßim adnotant ) quàm minimùm entitatis ( vt

ita loquar) ſi cum cæteris conferantur accidentibus, obtineant ? Siquod natura præſtantia
us eſt hac virtute potentiaúe deftitutum omninò cernitur, dic fodes,de natura demum ac.

cidentis imperfectiori multo, quid enunciandum exiſtimas Verumenimuerò generas

re fibi fimile cunctis accidentibus indiſcriminatim nequaquam eſſe commune demioll

Strabo
, deinde rationen , cur id fierinequeatpro viribus explicabo
. Nang
, conſtat quan .
titatem gignerequantitatem ſibi ſimilem haud pofſe , puta bicubitum aut tricubitum ge.
nerare nequaq dixeris bicubitum aliud aut tricubitum . Ita numerus numerum, nec oratio

pariter orationem produxerit, quemadmodum nec relatio ( quod paulòante dictum e} t)

relationem . In ſummanulla quantitas gignit quantitatem ,nec relatio relationem , quod
quidem alijs pluribus inſuper accidentibus vſu venire, ſi quiſpiam exaltius ſingulorum

predicamentorum ſpecies perpendat, manifeſtum euadet, cuius quideni rationem expo.

nemus hinc fumpto initio. Quodlibet accidens hæret fubie & to tanquam inmediatèprodua
Etum á forma del å materia. Sipendeatá ſpécie ,protinus actiuum atque fui fimia

lis productiuum depræhenditur, quando quidem agere pariter ac producere ſpecieipro

prium agnofcatur. Vnde qualitates pre cateris prædicamentorum ſpeciebus,agere po

tißimim
 ATQVE FELICITATE LIBER II. 24

tißimum confpiciuntur:
fiquidem inter accidentia nullum reperias, quod æquè
fpeciem
ſubſtantialemreferat atq repræſentet, ac ipſa qualitas, & inter qualitates
fíue formam
primæ prefertim , nempe calidum & frigidum ,humidum ficcum , agere pre cæteris

qualitatibusadparēt,quoniam adeô
ſimiles conperiuntur formis
fubftantialibus,vt etiam
ab Alexandro Aphrodiſeo, dein à Galenoſpecies elementorum vera penitus existimene

tur vita putentur

, vt etiam hodierna die ( quod in adagio paßim dicitur) ſubiudice lis
adbuc eflè videatur. Caterům quantitates vt quæ præcæteris a'materiaſtatim prodeant,
actionis cuiuslibetexpertes omninò comperiuntur ,quando materieproprium fit pati non

autem agere, quantitates autem à materia proximè deduci naturalesplurimi decreta fec

quentes Auerroisfufißimècommonftrant, adfeuerantes videlicet ſpeciem quantitatibus

nihilaliud adferre præfidij præterhoc vnum, quòdeis tantummodò terminum præferio
bit cohercetúequantitates, neprotendantur in infinitum ,ac itaruant inpræceps,& ad.
nibilentur. Quocirca diuine Plato ( quemadmodum alia multa ) materiam infinitudin
1
sem ,speciem formam adpoſitißimè terminum adpellauit.
verò fiue

ACCIDENS AB ACCIDENTE

PRODVCI POSSE.

CAP. XIIII.

OC LOCO TANTISPER IMMORANDVM

atq perquirendum exactius,nunquid accidens ab accidente produci queat. In

Elementorum primis qualitatibus vtig videatur hoc effe manifestum . Calor enim can

gignit.
lorem auget preſentem, & non exiſtentem Itidem frigus pariter fimilem fibijpfi
, &
qualitatem parturit partim auget . Eodem modo ficcitas planè ficcitatem & bus

miditas humiditatemprocreat , ad hæc eidem genitæ tribuit incrementum ,fed hæc de

primis qualitatibus
. Ratiocinemur de ſecundis , qua videlicet immediate proximeg

profluunt à primis. Tales nimirum fuerint mollities ac duricies, afferitas & lenia
tas , & alia id genus, præterea colores omneis. Porrò duritiens agere, ficut nemo

fortaſis ambigere queat , ita nimirum fibi fimilem

ab ea gigni qualitatem , nempe
mollitiem minimè pro
duriciem , haud facilè condonaueris, quando mollities quoque
ducat , niſi per accidens forſitan , quatenus huniida : fiquidem humiditas (quod paus
lò antè dictum eſt ) humiditatem pariat ac per confequens etiam ex accidenti mollis

ciem , quanquam cæteriscollata primis qualitatibus multò minus agit bumiditas, queno
admodum & ficcitas, quanuis adhuc ficcitate minus operetur humiditas. Atque
hoc nimirum Ariſtotelem adegit, vt calorem ac frigus , a &tiuas , ficcum autem huo
midum paßiuas nuncupauerit qualitates , quum alioquin onineis promiſcuè videantur

agere licet hæ magis agant, illeverò minus. Afperitas quoque aſperitatom procreare
videatur, quandoquidem aſperum corpus ſidiuerſum ab eotetigerit alrud corpus non afi
perum , modò demùm aliqua faltem leuis accedat fri£ tio, dubio procul illud etian mox
afperum efficiet. Idem omninò fi (quod di& tum est Jeadem frictio fuperueniatvelinterces
dat, prastare lenitas queat,hoc eſt,ſibi fimilem inducere lenitatem.Praterea colores prie

mafacieftatim boc ipfum prafeferunt quandoquidē albedo gignere videatur albedinem ,

nigredo
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

nigredo nigredinem , quod de cæteris quog coloribus indiſcriminatim omnibus intelligi

Delim . Plurimum etenim albi corporis vnâ cum exiguomixtum nigro, protinus illud ale

bum efficit, e ſi plurimonigro pauxillum albi pariter indideris , confeftim integrum ex

otrog: ſimul adgregatum efficies nigrum . Quiffetiam (quod paulò antènegabatur) ſinon
primariò feu per ſe, per aliud faltem ac ſecundariòdurities duritiem , mollitiesó mollitia

em parturit. Hocidem in amorecernimus atg ,perſpicimus. Amor enim velut accidens

amorem parit,quod hominum penè confenfus omnium adprobat, ſicg famofum euadit ;
ac per confequens neutiã omniex parte falſum : quando ſi per inductionem vnumqueng
contempleris,vix vnum autalterum videas(niforſitan omnino reprobusGabomni pror

fus humanitate ſit alienus ) qui quum à quopiam feipfum amari ſentiat,abiecto quane
libet ac vili, quin illum quog vicißim non redamet ,idý licetab eo nihil penitus conſequi
Speret ,adeôlegenaturæ tacita vices amantibus rependere quaſig penfum quodammodò
perfoluere teneantur amati.

ACCIDENTIA QVÆ SUNT IN

COMPOSITO PROPTER MATERIAM ,

ACTIONE PENITUS ORBATA

depræhendi.

CAP. XV.

VÆCVNQVE DVOVNT ORIGINEM AB to

Q liquo principio,naturam eius principij redoleant,oportet. Hac methodo Gas

lenus oriri venas d iecore's dein arterias d corde neceſjariò colligit : fiquidem vena

quemadmodum iecur ſanguinem conficiant, & arteriæ fpiritum ſimiliter baud fecus ac
ipfum cor , vitalem procreent. Quocirca fiquodpiam accidens ineſſe compoſito propter

materiam cenferi debeat,illud ipſum ačtionis cuiuslibet expers offendineceſſarium eft ,

ſcilicet vt eiusprimo principio ſimilimum euadat , cuius peculiarepropriung viſitur

pati ſolumodò,quemadmodum & alia accidentia penèomnia paßim agere conſpiciuntur ;

propterea quòd'd ſpecie ſeu forma fluant , quorum quidem accidentium qualitates praſera

tim prima, partesin agerido ſibi vendicant praecipuas. Porrògenus vnum accidentium
præcipuè,nempe quantitas immediatè proximeúecreditur ab informi primog fubiecto ,
quod materia primanuncupatur, originem trahere. Vnde doctiſsimus Auerroes quantis

tates materiæ primæ coæternas prædicauit ,quod fupra capite decimo tertio dietuni eft.

Nang quod quidam obijciunt,nempequantitates agere ,ac perconfequens a forma profie

ciſci non admodum difficulter infirmari poteft, quandoquidem in quantitatem agatquan.

titasnon per ſe,quin potius ratione qualitatis ,cui ſubſternitur,cuiusý, baſis atq vebicua
lum adparet. Verûniacutiſsimè quidam eruditi contradicuntdicentes : Eſto proponana

tur duæ partes clementi cuiuspiam ,fi non ſimplicis ( quod omninòdifficilimum eſt

apud nos forſitan impoßibile) ſaltem quod à fimplicitate non ita multùm abſit,exempli
gratia , duæ partes ignis aut aëris in propria fphæra . Partes ignis eiuſmodi vel aëris
quum ijſdem oninino qualitatibus præditæ comperiantur,altera meritò nuſquam in altes

ram agere poßevideatur, quandoquidem omnis altio vertatur inter contraria neceſſario.
Quapropter fi qualitates ad vnam omneis in hiſce duabuselementorum partibusnuper in
medium
 ATQVE FELICITATE LIBER II.
ई

medium exemipli gratia productis, omninò funt eadent,non eſt quod alteram in alteram
meritò qualitatum , quæ penitus eadem adparent, agere poflefpcres. Attamen fieri pois

teft ,vt altera parseiufdem elementi, ſi nonſporite Júa primûn ,ab alio faltem quopianiexo

trinſeco laceſita ,proximam ſibipartem alteram elententi,vel in omnibus qualitatibus

ſimilimam trudat,c é propria fede pellendo dimoueat,ac ita demùm in eandem elenienti

proximam atque fimilimam in oninibus qualitatibus partem agát,idỹ non qualitatis

interuentu cuiufpiam , quum eadem penè numeroz ne dum ſpecie reperiantur omnes

examuſim ini veraque fimiles elementi parte qualitates , igicur actionem à quantitate,
proximè ftatini o immediatè non autem a qualitate proficiſci,penitasnaturalis ratio
conuincit. Cæterùm huic obie &to quantunuis difficili reſpondentes dicimus,vnam quane

titatem aliam impellere viribusqualitatum fecundarum , non autem proprijs,ſuppoſito

quòd qualitatibus prinis omninò pars vtraq:ſimilimafingatur. Quam ob rem fi duasefa

finxeris per imaginationem quantitates in mollitie pariter ac duricie cæterissequalitatia
bus omnibus fimilimás ,hoc cufu fanè conſtanter adfeuero neutram elementi partem ,pras
pinquam alteram impellere pojë. Qui enim obfècró quantitasagat,quum einihil contrain
vium reperiatur

AMANTES VEL MALOS AC

TYRPES, AMATI REDAMARE

TENENTVR .

CA P. XVI.

TINOVIE'S : NIL VARI VEL DESIDE.

AI
rari poffe (quod longè minus eſt )ſupra docuimus,quod illicò bonum haud fit ,
idġ iucundum , vtile, vel honeſtuni. Proindeproponatur ob oculos atg,conſtituatur tur.

pis, inhoneftus,ad hæc vitijs fcatensatq;deformis animo penitus & corpore,quimeipfum

diligat,anabóqui fieri poteft , vt legë natura , penitus cogar , aut faltem éum diligere
tenear ? Si prorſus inutilis, dein iniucundus inhoneſtus, ac per conſequensnon bonus,

fed malusagnofcitur,amabộ quî diligi poterit ? Verumenimuerò qui diligit,haudquaq

iniucundus, inutilis vel inhoneſtus omninò videri poßit. Quinimòvel bác vna rätione

quòd amat , eatenus aliqua ex parte ſaltem bonus neceſario cenferi iudicariúe debcat,
ac per conſequens vtilis, iucundus velhoneſtus. Quin etiam adpendice illa penitus fublas

ta: vel, é mutata párticula vel,in & : Jubea rationenimirum qua diligit,& vtilis eft,
Giucundus o honeſtus,ac per confequens non folùm aliqua ex parte, verumetiam os
mni ex parteneceſſario bonus :quando ſuppoſitum ſit, bonividelicetamabilis aut deſidea

mabilis,tantummodòtresoffendiſpecies,nempeiucunduni, vtile o honeſtum . Deinceps

quotiensamantem non aliqua ex parte tantûm ;ſed omniex parte neceſſariò bonum ius

dicari pronunciamus,id eft, iucunduni, vtilem & honeftum ,id non intenſiuè ( clarioris
doétrinæ gratia mihi ſcholaſticorum verbis vti permittatur, modònon abutar )ſed exa
tenfiuèprorſus intelligi velim .Quam ob reni (vt opinor )ex fuperioribusfatis fuperg,pas

têre arbitror,non ſolummodòſpecies,fiue (vtrectius loquar) corporanaturalia ſpecierum

interuentu ( quòd actiones ſuppoſitisadſcribi conſtet ).generare ſibi ſimile iuxta natura
præſcriptum uerum etiam accidentia fere omnia ,quanõ nõ ex æquo ,quoniam pro cuiusg

perfeétione propria,maiorem autminorem agendi ſibi vendicant fortiunturg poteſtatem .

VTRVM
 ANDRE # CAMVTII DE AMORE

VTRVM AMANS NECESSARIO

BONVS SIT, DEINDE NVNQVID COGNO .
SCENS REI COGNITÆ VEL COGN Os
fcendz neceſſario ſit particeps.

CA P. XVII.

NST ABIS DENVO FORSITAN HVNC IN

IN
modum : Dixiſti nuper amantem ea ratione qua diligit, neceffariò bonum exiſtere,
cuius oppoſitum ex eo probatur, quoniam adpetitus defectum atq, carentiam fiue priua

tionem fupponit. Amans enim fiuedeſiderans quilibet dubio procul id adfeétat ada
petit, cuius poffeßione ( quod ſepenumerò iam dictum eft) vel præſentia caret
,alioqui
adpetit,omninò poßideret . Ergo ficut amatum neceffariò boe
nequağ adpeteret ,fi quod
numeſe,quoniam adpetitur,ita nimirum ,amantem minimè bonum eſſe neceſariò, quonia
am adpetit, ſub ea ratione videlicet quatenus adpetit amat, omninò conſéquitur. Hua

* suſcereiprimumſubiectum quod materia prima vocitatur, euidentißimumfuerit argu .

mencunt, que quum ſit informis penitus atg

, cuiufuis actus, id eſt,perfectionis expers,

idcircò ſpeciem adfectat peļuſ

bonum, cujus opera videlicet aliquandofúbfiftere queat in
natura
rerum. Itaq
;primum ſubieétum ideòbonumadfectat; nempe ſpeciem ,quoniam bom

no caret, alioquin eandem in caffum adpeteret : quod quidem fubiectum quanuis bonum
eatenusdici poßit quatenus eſt ens, nihilofcciusin entium genere,
fcilicet alijs omnibus
collatum entibus ziuremalum dici pronunciariúe queat.Nam aliudquoq
,defiderans quod
libet Gadpetens, bonum quantunuis ac perfe& tum ,fub eqratione faltem qua bonum ad.

petit atg deſiderat,quoniam eobono quod concupifcit, caret,certè cum eo quod

cupit collas
tum, cum ipfo iure, tûmneceffariò malum eſt, ac tale penitusefferripronunciariúe debet.

Verumenimuerò nihil à quopiam adpeti poſė, cuius ille qui cupit aliqua faltem ex
parte non ſit particeps, ratio naturalis planèfuadet. Nang fícut homo quidpiam diligere
nequit nec defiderareſimpliciter , ri prius illud aliquo modo faltem nouerit, quandoqui.

dem in cognita diligi ratio minimè patiatür, ita mehercle priuſquàm agnoſcat ac dilie
gat, naturam eandem neceſſariò participet ( ni fallor
) neceſje ejt, alioquin in citus cas
gnitionem amans atg, deſiderans adeo propense neutiž ferretur, exempli gratia , ſi quide

piam mihi fueritprorſus incognitum ,profectò nec diligere niec deſiderare ſimpliciter,imò
nec inueftigare quidem illud
poßim . Huc nimirum Mennonis ille fcrupulustenditapud
Platonem, cuius videlicet in pofterioribusanalyticis ab initio meminit Ariſtoteles. Abe

aut dualitatem , deinde ſodalem interrogabat, num fciret

ſcondebat in manu triangulum
omnem triangulum treshabere duobus reftis æqualeis,videlicet angulos aut omnem duaa

litatem eſſe parem. Annuente demùm ipſo fe fcire,tûm ille referata manu pariter ac oftene
ſo, quem
prius occultauerat, triangulo vel dualitate : neſciebas inquit hoc, quod manu
tečtum erat, eſſe triangulum aut dualitatem , igitur ignorabas abſolutè vel ſimpliciter,

hoc eſt, omnem triangulum habere trés , omriem præterea dualitatem fimpliciter eje pa
rem . Hinc Ioannes Grammaticus exemplo pulcherrimocolligit, iuxta philofophi ſentena

fieri non poſſe, vt incognitum penitus quidpiam ab eo, qui prorſusilludipſum igno
tiam
rat, queratur. Exemplum
tale eſt : Si quiſpiam Socraten nusžaliás viderit aut agnoues

rit, de quopariterne verbum quidem vnquam audiuerit, isprofectò neutiq Socratem ina
quirere
 ATQVE FELICITATE LIBER * II. 26

quirrerepoßit. Quin etiam ſuppoſito quod caſu quopiam in illum incidat ,ac infuper. (fi
tubet:) eundem manibus attrečtet, nihilominus Socratem minimé cognouerit , propterea

quòd nullam eiusanté,neminimam quidem habuerit cognitionem . Atſi prius illum ei

quiſpiam proprijs loquendo faltem delineauerit atg,depinxerit ( vtita dixerim ) colorie

bus, puta qualis eiufdem fueritfacies, aut quibus vteretur veſtibus, velaliud id genus
quidpiam monuerit: tûm fanè fortaßis vel paruo negocio dignofcere poßiteundem , in

quem incideritnuper, obuium Socratem . Quorfum hæc ? Cognitio numeris omnibus abe
ſoluta ,præuiam cognitionem imperfe tam omninòrequirit atq,deficientem velut prælua

dium quoddam : ſiquidem ifthac deficiens imperfeétaúe cognitiopræter id ,quod abfolutæ

fimul ac integræ cognitionisper fyllogiſmum adquiſitæ ( qua ſcientia propriè vocitatur )

quærenti diſcentiĝ deſiderium indat o infinuet, inſupereidem cognitioni perfecta ,non

itamulto poftea per fillogiſmum adipifcenda ſenſim atq pededentim quaſi menfam ( VE

ita loquar) ſternit,aciter facile præparat, ad hæc quarenti fubinde regiam diſcendi via

am aperit , atq; fecuram tutamúe methodum commonſtrat.

AMANTEM ET AMATVM IN

NATVRA COMMVNI QVADAM

CONVENIRE,

CAP. XVIII.

PORRO COGNOSCENS VI REI COGNIT &

velcognofcenda particeps reperiatur,minimè fortaſsis neceſſarium adpareat: fio
quidem ad cognitioneni præcipué cùm incipiendam tûm abfoluendam ;abundè ſufficiens

-
exiſtimetur vna rerum cognoſcendarum idoli ſeu ]peciei receptio,idý primûn in organis

ſenſuum exterioribus,dein interioribus,poſtremò tandem in intellectu,quipoßibilis fiue

paßiuusnuncupatur. Nunc periculum faciamus, num ficutcognitio communicationem

in natura cognoſcentis atq rei cognoſcěda neceſſariò fortaßis haud requirit,quemadmo

dum prima ftatim fronte videtur, ita quog dile& tio nequaquamexigat aut expofcat , vt
amans abſolutè fimpliciterúe cupiens,naturæ deſideratæ, vel amatæ fit particeps. A fia
è

mili ſimile paßim diligi vulgatißimum eſt enunciatum , idý, nimirun , è panu promtua
rioſ ſenſus vnius deductum , quandoquidem cuidenter vbig,cernere liceat, non modò
quodlibet, indiuidua propriæ fpeciei præ cæteris amare, verumetiam in eaden ſpecie po
tißimüm ea diligi, qua moribus aut temperamento fimilia quàm maximè vifuntur.
Adeó ſimilitudinem aut folam ,autcertèpræcipuam amoris dignoſci cauſam manifeſtó lis

quet. Quod enim fur furem ,bonus bonum ,aduleſcens deinde potius aduleſcentem amos
re
reproſequatur quam fenem ,amabô quam aliam comminiſci caufam queas,in quam amo
ris hunc effectum commodè reijcias ,prater vnam fimilitudinem ? Ad hæc quænam obfe .
cro fimilia magis adfeuerare liceat , acea, qua ſi non in ſpecie , ſaltem in genere fubala
terno del generalißimo coueniunt ? Nang cum ex inductione fimilitudinem , anioris aut

Diam aut certè præcipuam dignofci cauſam conſtet,omnia quæ diliguntureởmagis an.se
ri, quò fimilia magis adparuerint naturalis planèratio dičtat, nec obstarequidquam die

deatur, quòd ea non ſolûm amari videamus,quæ cum amante fub eodem genereclaudune
tur, verumetiam alia nonnulla ,quae videlicet genere vel plusquàm genere dirimuntur.
Gij Anima
 ANDREA CAMYTII DE AMORE

fit incorruptibilis( quodquidem in opere de humano

Anima rationalis, etenim vt quæ

intellectu nos pro viriliprobauimus) corpora nibilofecius quanlibet diſſimilia ( quod in .

dies intuemur ) licet plus quam genere difcrepent, adfectat, idő fécundum naturam .
Quòd fi rationalem vnà cum Aphrodiſeo facultatem obnoxiam occafui corruptioniúe

ſomniemus, in eundem.planè ſcopulum impegeris, fiquidem hac ratione fi corruptibilis

caftatuatur,quum ab incorruptibilibus hocpactopariter plus quàm genere (quod Auere
roes adnotauit ) diſtinguatur, eadem incorruptibilia iuxta rationem eandem nusī amare

debeat belut maximèdißimilia : quod quidem ijs è veſtigio, que ſupra retulimus, ade

verſari videtur, quibus nimirum effe præcipuam amoriscauſam, vnam fimilitudinem

et incorruptibilia mirificè noſtram adfeftare mentem adfeuerabamus.Accidentium porrò

fortaßi
fimilitudin e s,quæ plus quàm genere dirimuntur conuenire pofjë neutiſ abfur.

fuerit, aut inconueniens

dum . Inter qualitates veròformasớ naturalium corporum adeô
conuenit, vt cædem faepenumerò formaſeuſpecies à vulgo qualitates dijudicentur, o à

præcipuis etiam Philoſophis qualitatesadpellentur, licet poftmoduni vtab accidentibus

, quò ſic eadem minimèqualitates
diſiungantur, adpendicenı hanc addant : ſubſtantiales

abſolutėſimpliciterúeputentur,quum fubftantiæ
ſint,fed qualitates ſubſtantialesnuncio
pentur. Cateriem Philoſophus haudquağlpeciebus fiue formiscorporum naturalium Dt.
pote ſubſtantijsvocabulum accidentis inderet
, ni cum eo fimilitudine ſaltem conuenirent.
Nam quemadmodum quales vocitamur ſecundum qualitates, ita nimirum ipſa propter
formas qualia quod dicuntur corporaw . Vt enim corpus album ab albedine dicitur,fic a

ſenſu ſenſibile ,pariter ac à ratiocinatrice facultaterationalem hominem adpellamus, ac

ita de cateris ſingulis.

INFERIORA OMNIA NON SO.

LVM INTER SE , VER VMETIAM CVM

SVPERIORIBVS IN NATVRA COMMV :
ni quadam comnunicare faltem accidentali .

CAP. XIX .

RÆTEREA NON SOLVM ISTHÆC INFERIO.

ra in natura communi quadan accidentali ſaltē inter fecommunicant,verumetiant

fuperioribus plus quàmi genere diſſidentibus aliqua ex parte fimilia depræhenduntur

.
Adeó non iniuria fortaßis Plato videatur adfeueraſe,non veras iudicari debere fubftans
tias iſthæc inferiora corpora , ſed rerum verarum ,id eft,ſubſtantiarum ſeparatarum (quas

vera entia folasputat) eſſeidola vel ſimulachram. Vnde calos circumagivoluig,cernia

mus non ſólüm ,vt infernorum corporum indigentia confulant atg, profpiciant (quod in

libris de generatione præfertim Philofophus adnotauit ) verumetiam vt animæ diſcuro

ſum æmulentur ( quod diuine ſcriptis Plato prodidit) qui velut motus quidam expatiari
latius ad fenfibiliağ ferri videtur contemplanda,dein inſtar circuli tandem in ſeipſum res

pariter ac reflecti: quam operationem aptius imitari corpus nequeat, quamſi vertas
dire
tur in gyrum infinities : ſiquidem perpetuò mens noftra quoq
, cieturmotu,videlicetmeta

phoricè dicto, idõ

, vel nòbis dormientibus,quod adpoſitéGalenus ad fabreg librofecundo
de motu muſculorum fuſiſsimè docuit, vbi ne vnam quidem animæ noftra potentiam alie
quo tempore feriari,validis fulcit argumentis, quidquid librūde animna fecundum expos
nentes
 ATQVE FELICITATE LIBER II,

nientes ad vnum Ariſtotelis interpretes maſſitent

. Reuertamur vnde fumus digreſi.Dia

kucidè fatis ( vt arbitror) ſimilitudinem , amoris aut vnam aut certèpræcipuam haberi
caufam oftendimus. Deinde nihil obſtare docuimus, quò minus
genere veletiamplus

genere differentia ,communicare poſsint in accidentibus nonnullis, ratione quorum

quàm
fimilia dici fimulac offendi queant. Nunc ex ijs, qua nuper retulimus inferre liceat, fie
mile quodlibet reperiri neceſſariò particeps natura rei,ſcilicet cui hoc ipfum fimile dici

idý etiamſi res

comperimus : naturæ inquam, rei fi non effentialis, faltem accidentalis,
ſibi inuicem fimilis, fubeadem natura generica vel generalißima minimè compres
otraq

bendatur, quandonilvetet in quibufdam

ſimilibus
, quòminus eorum alterum fubftantie
am vel effentiam alterius itaparticipet,vt etiam omnino
fit neceffarium.Sin autem omnia
fortiantur genereg generalißimoſeparentur, aut etiam quemade
nò differentes naturas

modum ab incorruptibilibus corruptibilia ( quod Auerroem admonere ſupra diximus )

plus quàm generediſcrepent : in accidentequopiam tantummodò fimilia deprehendi ques

ant, ac ita confeſtim vnius natura poßit alterius offendi ſimul ac agnoſci particeps, ſcilio

cet accidentalis,nature non autenſubſtantialis. Verùm quanuis accidentia fcaturiant

è ſubſtantijs velut è fonte , quanğ eorum nonnulla materiam inſequuntur magis vt

guantitas
, quedam veròſpeciem , vt qualitas : quanuis inquam à ſubſtantijs accidentia
pullulent
, acita fortaßisquæcunq; fecundum effentiam feparantur penitus,
fecundum ac .
cidentia quog prorfiús differre videantur, ficýnullis in accidentibus communicare, nie
bilominus hoc ipfum deproprijs folummodò forſitan accidentibus verum eſſepateat,quod
.
fequenti capiteprovirili confirmabimus

CORR VPTIBILIA CVM ÆTER

NIS ITERVM IN ACCIDENTALI NA

TVRA COMMVNI CONVENIS

re probatur.

CAP . XX.

ATVRA COM MV NIVM ACCIDENTIVM

N.adeô vaga deprehenditur obeorum infirmitatem , adeoq, latè feipfam fundit,e

( vt ita loquar) expatiatur, vt promiſcuéſingulis penèfubftantijshærere queat,exempli

gratia, perſpicuitas quam Græci diaphaneitatem adpellant, cùm cælo, tûm infernis quia
bufdam corporibus indiſcriminatim ineffe confpicitur, quorum alioquin iuxta Philoſo
phi placita videlicet , alterum á corruptione penitus immune creditur , alterum vero

nenipe fublimare corpus, obnoxium occafui intentuig prorſus dignoſcitur. Quapropter

fubftantieſeparate quanquam inferioris naturæ neutiquam poffunt effingi particia
vtring difcrimen , nibilominus eaſdem fube
pes, idque propter extremum naturarum
ftantias plus quam genere quantunuis dißidentes, in accidentibus quibuſdam videlicet

communibus conuenire ratio dictat, quando cæleſte corpus quanquam æternum iuxta
Philofophi decreta, cum inferioribus tamen corruptibilibus ( quod nuper dictum est)
in natura communi videlicet accidentali communicet. Verum in re tam difficili

ግquum rationes fcilicet ad res abftrufas adeô referandas, pariter ac inuios ſaltus
in acceſſòs propemodum patefaciendos haudquaquam fufficiant , exemplis ad id,
quo de agitur adpoſitis vti, quam maximefieri poterit,operæprecium videtur, idque
Gjij
boc pacto .
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

Coletis hoc pa& to. Calum eft diaphanum fiue perfpicuum haud fecus ferè quam

ignis & aër, licet multòmagis perſpicuum cælum adpareat. Ad hæc mixta quadam , ſi
cut vitrum atq
; aliaid genusmulta . Sanè corpus perſpicuum fubea ratione qua diaphae
numſiue perſpicuum eſt, minimè lucet, alioquin omnecorpus perſpicuum per ſe luceret,

quod indubie falfum eſt: quando conſtet aërem , vitrum , aquam , atg alia id genusinnua
mera, ficut & lapides nonnullos: quando conſtet inquam iſthæc enumerata minimè luo

cere . Veruntamen ifthac perſpicua corpora quanquampropria natura nonlucent qua..

tenus perſpicua,nihiloſecius fuaptenatura lucem admittunt. Proinde dufti fimilitudine

mentem noftram ſeu quanpiam aliam ſuperiorem intelligentiam , modo quodam eandem
proportionem habere iudicabimus ad intellectum
ſuperiorem eum illuminantem , ficum eo

conferatur, quam hic fortiri nanciſcig videtur

perſpicuum corpus luci collatum ignis aut

folis. Proindeferuata fimilitudine ficut perſpicuum

corpus quodminimè luminofum fit,
lucem ſuapte natura quidem admittit, fed tamen ea ſublata rurſus tenebroſum redditur,
ita nofter intellectus ſublatis è medio fuperioris in ipſum agentis illuminantis intellia

gentie radijs , illicò tenebricofus iterum efficitur,atq priſtinæ deformitati reſtituitur.

Porrò perſpicua denuòfublatisilluminantium radijs tenebroſa reddi ſi non in cunctis, fal.

tem inplerisý manifeftum euadit perſpicuis : cuius quidem diſcriminis ratio forſitan
adfignari queat, quòd ea nimirum perſpicua, quæ præter id quod nunquam luce deſtituta

comperiantur, inſuper per ſe luminoſa faltem aliqua ex parte depræhendantur.Huiuſce

conditionis adparet ignis, qui videlicet apud nosquotidie viſitur impurus. Porrò cur

ignis in propriafphæra, ſublatis vnius èmedio folisradijs, haud perinde luceat, ac ignis
inferior impurus: præterea curignis fphæræ purior tantummodò perſpicuus ſit non aus

tem lucidus,
fiue (quod
frequentius dici
folet )luminoſus, inferior
autem ignis hic impu.
rus velut exul apatria, cûm perspicuus ſit ,tûm etiam luminofus adpareat, buiufce rei

declaratio fanè pertineat ad alium locum : ſiquidem aliô tendat noſtrum inſtitutum, ali.

usúe noſter omninò fcopus videatur, in quem inpreſentiarum acies ingenij noſtri cola
limet.

EX COR POR VM SIMILITVDI.

NE DISPVTATIVE . PROBABILITER
VECOLLIGITVR , INTELLECTVM HV

manum ſolis naturæ propriæ viribus

nihil intelligere.

CAP XXI .

ADEM DVCTI SIMILITVDINE QVAM AD.

duximus, non iniuria forſitan rationi cõfentaneum exiſtimauerimus intelligentia

eſſe lucem incorporeā, cuius idolum & imagovera videatur lux corporea, cuius quidem

incorporeæ lucis ifthæcomninò

fimulachrūeſe dignoſcatur: quæ cum in fuperiorivelut in
proprio domicilio nidificet ( vt ita dixerim ) intelle & tu, tanqſuapte natura cûm perſpicuo

tùm etiam luminoſo: quæ lux inqincorporea, ſcilicet in omnibus paßim intelligentijsita
uocatis hoc modocócedatur eloqui )ſcaturiens,et ab intelle &tuſuperiori magis tanī a folc,
tandē in intellectum poßibilē, intellgentium vtpote ſubſtantiarum ultimum ,velut in per

ſpicuum corpus, vt ipfum illuftret,

diffunditur: haud
fecus ac lumen folis fuapte natura
luminoſi
 ATQVE FELICITATE LIBER
II. 29
luminoſinedum perſpicui, propagaturin ignem ,aërem , aquam , atd alia demùm ,què pera

spicua cernuntur inferiora paſsim corpora . Atid bac naturæ lege fačtum eft,vtquàm
maximè fieri poteft,a tenebriscorpora vindicentur(quæ quidem tenebræ mors corporum

cenſentur ) ac vitam , hoc eſt, lumen adipiſcantur pulcherrimum iuxta ac fuauißi.

mum, quod ijsindubiè mira proportione reſpondet , quænofter intelligendo ſpeculatur

ina
tellectus : fiquidem inftar perſpicui corporis, quod fuapte natura penitus luminecareat

, deftituatur
atg , aut
faltem lucis quam minimûm habeat ſublatis nonnunquam ignoran
tiæ, quibus nimirum ſepeliebamur, fordibusvelut quibuſdam tenebris,ab agente
tandem
intellectu , vel alio fuper iori quopiam , qui nos lateat, aty digniori colluftretur: quippe

qui propria naturanon modo perſpicuus cernatur,ideſt, propria natura non folùmab
alia quapiam intelligentia ſuperiori, vim atg poteſtatem intelligendi ſuſcipiat: ſcilicet

( vt mihi videtur ) naturæpropriæ captum excedentem , haud ſecus acignis & aër for

lare lumen excipiunt , verum etiam ſolaris inſtar corporis, quod propria natura lumia

nofum eft, alia qualibet intelligentia tantifper ſemota fècluſaúeprater primam ,

fecuna
dum propriam tantummodo naturam ipfiuſmet iuxtaúe propriasvires tantûm agnofcat
ac intelligat,quum alioquin intereapaßiuus intelle &tus, qua ratione paßibilis eſt, perfe
ipfum diſtinctè nihil intelligat, fcilicetquandiu latitat velut exul in hoc mifero corporis

ergaftulo, propterea quòd

propria natura folummodò
perſpicuus adpareat iuxtafimilitu.
dinem addustam , vt aër,non autem luminofus vt fól,hoc eſt, quòd fuapte natura folùm

offendatur aptus ad intelligentiam ( quæ lux incorporea vocitatur)ab alio fuſcipiena

dam , per ſeipſum verò proprijs naturæ viribus, videlicet radijs intelligentia
fuperioris
, nihil omninò queat intelligere. Huiuſce rei vel euidentißimum Lunæ fuea
deſtitutus

rit indicium & argumentum , quæ quidem Luna quum pars cæleſtis agnofcatur corpos

ris, non aliter ac aſtra deincepsalia; nihilominus proprijs naturæ viribus minimè luceat
Vi cetera , fed aliunde lumen ſuſcipiat: cuius quidem rei caufam vix aliam vllam reperia

as præter hanc vnam , quòd quum aſtrorum omnium vltima fit, ac per confequens
eadem Luna pariter omnium imperfectißima dignofcatur, non luminoſa quemadmo
dum alia, ſed luminis tantummodò capax agnoſcatur atq, depræhendatur,fcilicet ve
natura cæteris dignitate ſuperioribus ( quod equum videbatur ) cederet corporibus.

Quid igitur mirum fuerit, ſi penitus eadem ſeruata ſimilitudine noſtrum intellectum
ſecluſis intelligenti æ rioris videlicet aüxilijs atq; fuffragijs
fupe
, velut radijs quibuſdam
per feipfum intell igere quidquam haud pofſeconiectemur ? Si propter imperfectionem
aftrum vltimum aut Hydus lucerenequit, ſed lucem duntaxat ſuſcipere ,dic fodes,cur
intelležtus omnium intelligentium vltimus ac per conſequens imperfectiſsimus , quema poolest

admodum euentus declarat, quando nihil omninò diftinétè ,fed omnia ( fi prima folüm
cxcluferis principia ) confusè tantûm & obfcurè penitus intelligat : cur intellectus
inquam humanus intelligentiarum vltimus pariter ac imperfectißimes per feipfum
intelligere poßit ac debeat ? An ſicuti Luna lucem tantummodò ſuſcipit , ita mene
tem noſtram , intelligentiam aliunde folúm in ſeipſa recipere rationi non eſt conſentaneï ?
Vt donemus atg concedamus eam intelligendi viribus effe præditam , idą iuxta

propria nature vires,ita nimirum eandem examuſim intelligendo diftin.

Etèfibijp
, finon fufficere feclufavidelicet intelligentie Juperio .

ris luce nequaquam imus inficias.

IN
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

IN REBUS DIFFICILIBVS EO

DEM ARGVMENTANDI MODO

PHILOSOPHVM VTI,

CAP XXIT.

RGEBIS FORSITAN INQVIENS ISTHÆC

mera prorfus depræhendi figmenta velut fomnia quædam ,quifpe quæ nulla pros
VR

batione folida fulciri füſtineriúe poßint,quod Platoni quidem ſæpe vitio datur ,nempe

quòd multa quidem copiosè ſimul ac eleganter fcriptis prodiderit , nihil autem folide

(quemadmodum Ariſtoteles ) probauerit . Hic haud leui ratione meipfum vtiq tueripoſ
-

Jím hoc pacto . Sivelim ,idą velvnius Ariſtotelis vmbone ſeu clypeomeipfum obtegere,

protinus recenfebo,quatenus idem Ariſtoteles fcriptum in libris de animalibus reliquit,

expedire derebus fublimibus & pauca o probabiliter nouiſé,quàm de rebus inferiori

bus vtpote vilibus & abieétis ,ac per confequens deinde ( ſicum ſuperioribus ea corpora,

conferantur ) contemnendis,cùm plurima,tûm etiam demonſtrativè. Philoſophumeuna

dem interea miſſum faciam in libris Metheororum ſtatim ab initio promittentem , fe

mixtorum imperfectorum , quæ paßim in aëris regionecùm fuperna tûm inferna gigni

cernuntur,caufàs quantum homini licet ate conceſſum videtur,adſignaturum : quaſi ta .

citè nobis innuens atg, fimul indicans feipfüm demonſtrationibus omninò carere ſolidis,
quementem videlicet intrepidan ab omnig dubitatione pariter immunem reddant: vt
præterea Philofophum eundem in tribus de anima libris,vnam aut alteram vix in media

imattalifje demonſtrationë prætermittam ,idã iuxta communem interpretum ſententia

0.nga me licet in libro dehumanointellectu confutatam ,qua omnia velabundè videantur

,ſiminus ſolidé quidpiam ac phi

infirmitati meæ Juffragari plurimùm atg ſuppetias ferre
loſopbum deceat,in retanti eximijmomenti conclufero . Verumenimuerò Philoſophum
hiſce nuper addu tis in medium raciocinijs, vtmeum inſtitutum confirmarent,haudmul
to folidioribus in libro de anima rationibusvſum fuiſe pro viribuscontendam . Quarit

ab initio libri tertijdeanima, qui fiat intellectus operatio ,quæ dicitur intelligere, cumg

medio deſtituatur,quo videlicethoc ipſum inueſtiget,ad fenfuum functiones velut in a

ſylum confugit inquiens : Rationi conſentancum eſt ,vt intelligere (cum adpareatcogno

ſcendigenus quoddam ) eo planè modo fiat,quo peragituripſum ſentire. At fentire gie

gnitur rei ſpecies in ſenſuī organisrecipiendoſenſibiles ,cûm exterioribus,tûm etiam ine

terioribus,igitur intelligere ſeruata pariter ſimilitudine, per intelligibilium in organofpe

cierum receptionem (modo detur Organum intellectus proprium , quod certè non datur)

fieri naturalis ipfa ratio diftat, Dic obſecro,nunquid hoc argumentum à ſimilinon ſupa
ponit pro confeſſo Platonis illud axioma,vel a cunctis conceſſum eruditismediocriter ,

a nempe vilia quæuis iſthæc inferiora fublimium effe penitus idola velimagines , fiue quomo
docung loqui libuerit, ſimulachra? Nonné ſimulachrum fuapte ſponte deducit homi.

nem in eius rei cognitionem ,cuiusidolum agnoſcitur & fimulachrum ? Amabô ni ſtatim

boc fuppofueris,nonné ridiculum protinus euadit argumentum iſtud Ariſtotelis a ſimili

petitum atq ,deſuniptum ? Nam ſi proteruus eſſe velim , quotiens ex ſimilitudine coa

gnitionis ipſorum ſenfuum , intellectum pariter intelligendo recipere deduxeris , quid

obfecro prohibet ,quòminus cam omninò ſimilitudinem refpuam atą reijciam ?
HOMINEM
 ANTQVE FELICITATE LIBER II. 29

HOMINEM RVRSVS IN HAC

VITA SOLIS NATVRAE PROPRIAE

VIRIBVS INTELLIGERE NIHIL DI:
ſtincte, de rebus prácipue ſublimibus probabis
liter colligitur

CAP. XXIII.

VNC REDEAMVS, VNDE NVPER DIGRES

NA
ſi fueramus. Philoſophus axiomati poſtulatoúe Platonis innixus, nempe

corpora quæ paßim efferunturexponunturúe ſenſibus, iudicari ſubſtantiarum à mates

ria ſeparatarum idola fiue imaginesatg ſimulachra: per argumentuin a ſimili deductum ,

hoc opus,quod intelligere dicitur, interuentu receptionis intelligibilium ſpécierū produci

concludit. Verüm dic fodes,curmihi dignitatis eiufdē opera non liceat vti : Cur à fimili

pariter ,quò ficmeum philoſophando fequar ducem ,argumentari tutònon poſsim ? Igitur

intrepidè fic enunciem quid vetat? Opéritur qui fiat ; hoc eſt,producatur in ſubſtantijs
abſtractis ſpecie differentibus ipſunt intelligere .. Porròquoniam ſenſibilia corpora dia
gnofcuntur earundem ſubſtantiarum imagines & idola quadam , ratio dictatopus intellie
gentiæ ſeparatis ſubſtantijs illud idem præftare, quòd lux corporibus tribuit ac impartie
tur. Neg ,enim aliquod aliud habemus medium ad abſtruſam & inuian ferè penitusbas
rum rerum , quæ fenfum omninò latent effugiunt intelligentiam comparandam , vna
corporum ſenſibilium excluſa fimilitudine . Atqui lux in corporibusnonnullis per effens

tiam offenditur acneceffariò,quæ luminoſa dicuntur corpora,quemadmodum aſtraomnia

ſi Lunam excipias. Quedanı verò corpora , quanquani haud luminoſa reperiuntur; boc

eft,fuaptenatura minimè lumen poßident ,nihilominus lumen ipſum à corporibus lumia

noſis in feipfa transfuſum facilė paruoq negociofufcipiunt & excipiunt : adhæc eiufdem

infuſi luminis ingreſſum per totam eorum ſubſtantiam admittunt:qua quidem corpora
non luminoſa , ſicut ea , quæ lumen per ejjentiam ; id eſt,propria natura poßident,ſed
diaphana ſeu perſpicua nuncupantur. Quedam præterea lucemi à corporibus luminoſis
emanantem in extimaquideni ſuperficie recipiunt, ſed tamen illud idem intinius ( Vtita

dicam ) per vniuer Jam eorum fubftantiam ingredi neutiquam permittunt,atq. horum
varia multiplexg differentia vifitur :ſiquidem alia videas opaca magis alia minus, idą
pro diuerfa cuiusý maioris autminoris participationeluminis. Nam albacorpora lumia
nis participem magis obtinent ſuperficiem ; nigra vero'quam minimùm luminis poßia
dent,media deinde prout accedunt magis ad albedinem aut nigredinem , vel ab verauis

harum abſcedunt, ita maiusautminus lumen ſibijpfis conquirunt. Quapropter feruată

ad amußim ,quam videlicet inter rem veram eius imaginem conieétamur, ſimilitudie

ne:ſi lumen in corporibus idem éſè velimus,quod in incorporeis fubftantijs intelligentiani

( quod certèratio dietat ) oportebit omninòfubftantiarum amateria quacung Jeparatda

rum ; alias propria natura ſiue per ſeipſas ( quod idem eſt) intelligere; alias verò per

participationem . Verüm anima rationalis vtpotenaturarum incorporearum vltima,

beriſimiliusexiſtimetur à reétè philoſophantibusfuapte natura,quandiu deliteſcit in hoc
miſerocorporis ergaftulo ,diſtinctènihil intelligere:ni forinſecus alia quæpiam intelligen
tia nobilior opituletur; eių ſuppetias ferat: nempe rationalem ipſam illuſtrando faculo
-

H tatemi
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

taten intelligentie radijs, quos quidem intelligendi radios ,fiue quam intelligentiæ lua
cem ,admittere quidem poſsit intelle & tus noſter per totam fuijpfius fubftantiam :haud fes
cus ac perſpicuum corpus corporeæ lucis ingreſum in totam eius admittit fubftantiam ,

ſed tamen illudipſum intelligentia lumen quod à ſuperiori per feipfum intelligente recia
pit ſubſtantia ,nequaq folus per naturam propriam poßidere queat, quandiu ſcilicet hîc
viuitur. Cæterùm omnia bruta quantum ad cognitionem attinet ,eo planè modofehabes
ant,quo naturalia corpora ſenſibilis vitæ ſimulac diaphaneitatis ( vt ita dixerim ) ideft,

perfpicuitatis expertia penitus.Nang ſicut isthæcomnianeq,lucem fuapte natura poſia

dent ficut luminoſa,neq,lucem ab alijs pariter corporibus luminoſis emanentem , in eorum

fubftantia fuſcipere poſſunt, ficut diaphana, ſed in extima tantūmodò ( quod paulò antè
dičtum eſt ) ſuperficie ,non lucem puram quinimò lucis imaginem ac idolum potius,aut
certè luicem adulterinam obtinent : ita nimirum anima ſenſibilisnon intelligentia ( que

videlicet vna luci comparatur ) quin potius intelligentia ſimulachrum quoddam in feipfa

poßideatadeó, vt quidam haud prorſus temerè fufpicati fuerint elephantes atg, fimias.

ratione penitus non carere, ſed intelligentia quadantenus offendi participes.Vnde Gales
nus in initio libelli ſtatim ,cui titulus eſt : Exhortatio ad bonas artes, in hæc verbapro.
rupit: An animantia quæ dicuntur bruta,penitus rationis expertia fint,nondum ſatis
liquet. Mox deinde plurium brutorum exempla profert, que propter operationum ex

cellentiam præ ſe ferunt intelligentiam . Necmirum , quandovarios inter colores vna via
deatur albedo meram puramúe lucem oſtendere, quum alioquin vera luce neutiq prædita

comperiatur : ſiquidem lucis modoquidem aliquo particeps impuræ dignoſcatur,qua non

vera lux , ſed veræ lucis tantummodò fimulachrum cenfeatur & idolum : Adeô quam

proportionem albedo fortitur veræ luci collata,eandem ſenſilis animananciſcitur,fi cum

intelligente poteftate conferatur.

QUESTIO DIFFICILIS EX .

PLICAT VR .

CAP. XXIIII.

ORRO QUÆ NVPER E XARAVIMVS, NEM .

Po
penoftrum intellectum per fe propriisợ viribusnihil intelligere, palàm ijs quæ ada

parent è veſtigio videantur opponi ſimul ac aduerſari vel ex diametro . Nang ficutibrus
tum propria natura fenſile dijudicatur, ita mediusfidius homo per ſe,non autem per aliud

intelligibilis optimoiure putetur, idỹ non iuxta particularis cuiuſpiam authoris decreta ,
quin imòtàm imperitorum quam peritorum omnium conſenſu,ad hæc omnium fæculorun

memoria . Quapropter quæ dementia eft effutire ( ita enim inquies ) hominem haud poſje
proprijs viribus quidãintelligere , ni ſuperioris intelligentia radijs illuftretur?' Amabó
quidnam hocaliud fuerit, fi rem ipfam acu (quod paßim efferri conſueuit )attingas,quàm
bnum hominē omnibus quæ natura conſtant, inferiorem conſtituere ? Nonné vel ipſa qua

tuor elementa quanlibet omnium imperfeétißima corporum ,obire poſſunt propria munia

propriasý, functiones edere, vel fepoſito cuiufuis extrinfeci ( qualecung, tandem illud

proponatur ) auxilio ? Remipfam breuiter quidem hîc, ſed tamen altius efferre conuenit
ſimul expedit ,quandoquidem tertio huiufce operis libro de hoc negocio nequağ obiter

ata
 ATQVE FELICITATE LIBER II. 30

argipertranſcennam quemadmodum hoc loco , fed fufißimèdifquiramus,idą folidis ( meo

quidem'incdicio)demonftrationibus in medium adduétis. Equidem fi theologicè rem ipſam

excutere' velin , vtig facilior mihi pateataditus pariter & exitus felicior : ſiquidem ad
mitterepoßim hominem videri quidem proprijs ſolisúe naturæ viribus intelligibilem , fed

tamen multò minus ac prius, ſcilicet ante quam originali delikto natura deprebenderca
tur vitiata :quo tempore forſitan intelligibilis homo fuerat fimpliciter ,adeó, vt ad intele
ligendum minimèfuffragijs igeret extrinſecis, quum impreſènti vel obſcuré folúm ine

telligat,penè quidquid intelligit exceptis duntaxat primis principijs,dein operetur im

perfecte quidquid operatur. Quotuſquiſq.enim offenditur velinterphiloſophos quipros
ut conuenitmorales exerceat virtutes ? Quinimò velinter chriſticolas haud dubie paucos
admodum reperias ,qui iuxta naturæ primeuum decorem vtcung vitam tranſigat, quum

alioquin in ijsdem præter natura vires, diuina quog gratia forinfecus accedat pe una

videlicetoperetur idõ,non vt fecundarium ,quin potius velut precipuum operis quanlie

betmoralis efficiens agnoſcatur, fcilicet fi moralis ifthac operatio iure virtus cûm eſſe

tûm adpellari debeat.Quanuis etenim virtutes eaſdem morales oſcitanter ac veluti per ina
curiam natura proprijs viribus quantunuis labefactata vel faucia præftare poßit ,nibilos
minus'eiufmodi virtutes integrè, hoc eſt , numeris omnibus abfolutas exercere queat,
1

ſemotis diuinæ gratiæ præfidis. At vrgebisforfitan inquiens, firenti minime ratio eiusmodi

nibus fulciri demonſtrantibus, fed vnius fidei catholicæ videlicet adfertionibus inniti.
..

Quidais? Vtdonemius Ada primi parentis hiſtoriam è nudis eloquiorum ſanctionibus

effe petitam ,ita mebercle nequaq ingt anseiufdem hiſtorie conclufionem & effectumëſe inficianur
naturalem , nempe-mortales diſtin &tißime vel adamuſim nihil intelligere, pofthabitis
Didelicet primis principijs, proinde fuperius addu &ta luna cum intellectu collatio venit

hunc inmoclum intelligenda, nempe corporibus quidem huntanum intelle &tum reſponde .
re perfpicués ſeu diaphanis: at quum eorun alia folummodò perſpicua comperiantur,
quædam autem ita perſpicua dignofcantur,vt luminoſa quoq,fuaptenatura tantisper ad
pareant,humanum intellectum , ſi rem ipfam diligentiori trutina perpendas, atg, Secrea
tiora naturæ diuinitatis amule myſteria medullitus introſpicias, idý velutiſacra deûm

delubra : rationalem inộpoteftatem hoc pacto cun &tishaudquaq promiſcue perſpicuis, cie

trag,delectum adpoſite contuleris, fedijs duntaxat,que ſic perſpicua vifuntur,vt inter

rea luminoſitatis ( vtita loquar ) inſuperexpertiaminime depræhendantur. Itaq mene

të bumanam lune contulimus præcipue, fcilicetquod eam vtpote cæleftis corporis partem
cfpeciem , ac ita per confequenseiuſdeniaccidentium participem , a luminoſitate ( fic fae

ripermittatur) requağ penitus immunem propria natura crediderim ,etſi cæteris aſtris
præfertim ynicollata ſoliprorſusopaca ſecundum propriam naturam exiſtimatur. Vnde

quemadmodum alienoluna penitusorbata lumine, ſimulac proprijs reli&tanatura Diri.

bus tamexigua luce prædita viſitur, vt non multum abfit , quin deſtituta prorſus lumine

credatur, ita mediusfidiushumana mens quanq intelligibilis re vera proprijs natura Via

ribus cernitur,nihiloininus ita res ipfas naturales ac diuinasobſcure percipit ſemper ac

intelligit, vt nihil pene fuperſit, quod omniex parte clarum euidens nobis adpareat,

idý ſiprima femel excluferis principia quæ poſtulata vel dignitates á Latinis, à Grea
cis autem axiomatanuncupantur, sit marhemen genietstatusidentua,scilc ma
117
stringinfu usFITCAVE
Aitor permanente affonzylia,hoc eſt,non omnino præter rationem Soccâ accidihbus
mattomameis ,
crates potz sibus
T

H ij . us sē
batim obuijs.
marhmu non
iniuria fortassis,
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

crates protuliffe videatur à nemine fciri quidquam, fcilicet (ut ego quidem interpretor)
clarè vel diftinétè,non autem abfolutè vel fimpliciter. Quò fit , vt humanus intelle &tus

optimoiure tanquam intelligendi luce tam exigua præditus, luna Velut aftrorum omnia

um lucis habentiquam minimûm adfabrè fimul ac perbellè conferatur. Ad eundem mos

dum anima fenſilis perſpicuocorpori ſeu diaphano ſimpliciter omnig lucepropria natura
penitusorbato comparatur, non quòd ipſaſenſilis anima cognofcendiviribus propria nam
tura careat (quod mehercle nimis abſurdum foret & inconueniens, fed quod in eadem

anima ſenſili cognofcendi vires non quidē abfolutèuel fimpliciter ,ſed ſicum intelligentia
mentis humanæ conferantur, quippe qua vera iurelux in rebus incorporeis dijudicatur :

ficum humana mentis inquam cognitione comparetur,ipſa fenfilis animæ cognitio lucis
imagofolüm intelligentibus vtpote verè fecundum naturam propriam luminoſis ( veita

dixerim ) adpareat, nedum ipſa ſenſilis cognitio lux vera putetur.

AMANTEM ESSE BONVM ET

AMATI NATVRAE NECESSARIO

PARTICIPEM .

CAP. XXV .

V PEREST VT QVOD MVLTO ANTE CÆPE .

SE PE
ramus probare,fed in varias quæſtiones atq pulcherrimas,propter rerum mutuam

connexionem continuata ferie coniecti fumus atq;diftraéti :fupereft inquam ,vtamantem

quemlibet velhac vna ratione,quòd amans agnofcatur, neceffariò bonum ,adhæc amati

naturæ participem offendineceſſariò pariter confirmemus, ac integrèquafitum abfoluas

mus . Ex fuperioribusabundè liquet ( ut opinor ) amantem effe neceffariò particia

pem amati,fi non ſubſtantiæ faltem accidentium communium , ratione quorum amans
Dere bonus dici queat, quando fic vtilisreperiatur,aut iucundus, velhoneſtus. Vnde
nimirum inferre nobis liceat,amatum ipfo iureteneri diligere amantem vel hac yna nga

tione,quòd eum amet, fiquidem in natura ſaltem accidentali cum eo communicet ,ac per
conſequens amato quadantenus adpareat fimilis, ſimilitudo autem amorem fuaptenatura
conciliare poßit ac debeat. Porrò quanğ amansamati naturæ faltem accidentalis eft

particeps,acita fimilis eidem ,nihilominus amati naturam ,cuius eſt particeps,imperfečte

poſsidet, qua quidem imperfectio velut priuatio quædam iuxta Platonis decreta gignit
amorem e amoris eiufdem eft caufa Amans etenim dum in amato perfectam ſpe.

ciem & integram ,cuius ipſe velut femina quadam folummodo poßidet, contemplatur,
O quum eius perfectionecareat , cupit integrèpoffeßionem illius formæ feu fpeciei:quod

Decommodiusadſequatur atg, cumulatius , amato copulari connectiúe deſiderát; idý

fecundum animi vires primûm ac precipuè,quandoquidem animorum vnio perfectior

praßiorúe fit : quam certè colligationem magna confequitur dele &tatio ,qua finis iuxta
Platonis fententiam , amorum communißimusomnium exiſtit. Nunceò tendit oratio

noſtra, vt amantem & amatum in natura non folùm accidentalicommuni conuenire proa
fiteamur ( quòd fatisſuperg probatum arbitror ) verumetiam in ſubſtantia ,idg ſinon
infpecie,faltem in genere . Quod enim amatur, vel amantemelius eſt, aut æquè boa

num , autminus bonum . Simelius,vtiq ferandum naturam iufteg defideratur ac diligsa

tur
 ATQVE FELICITATE LIBER · II. 31

tur. Defideratur quidem ,vt amantem non omni ex parte priuatum aut indigentem
ipſarequam deſiderat, quin potius vt eundem amor diminuto quodam modo rem defideran

ratampoßidentem , integrum atg perfectum ipſius rei deſiderata dominum efficiat:quod

certè negait effici deſiderando fimpliciter, fed eộ caloris infuper (pt ita dicam )aſcendere
deſiderium oportet ,vteam amato copulationem fiueconnexionem exoptet,cuius expedia
te colligationis fociaconfueuit effe, vel integra boniamati poßeßio five fruitio pariter ac
felicitas,aut certè pignus quoddam ac initium felicitatis & idolum : fiquidem hac vnio.

ne,defe &tus qui fecundum Platonem amoris caufa fuerat feu priuatio vel indigentia non
integra,ſed diminutatantûm ;defeétusing hac vnione penitus aufertur,autcertè faltem
imminuitur. Atſiamansamatæ reinulla ex parte foret particeps,abſolutag ſic in aman

te , boni amatidepræhenderetureſſe carentia fiue priuatio, quippe cuius vires & habie

tum amansnunquam expertusfuiffet ,nec agnouifſet vnğ, dubio procul anxiè nunğ il
lud adfeftaret,nec eidem omninòcolligari connectiúecuperet ,ac per confequensminimè
diligeret. Quienim amaueris aut aliquo paéto concupiueris, quod penitus ignores , fiue

quod omnino te lateat ? Vt enim in cibis expetendis præexiſtat anticipetúe vel in ſpecie
belin genere faltem cognitioguſtus neceffe eft, ficibus quo caremus, exoptari debeät, ita
mediusfidius o incæteris,quæ defiderantur, vfu venire ratio dictat. Nam fi videris

quidem cibum , fed tamen eum nec unquam guftaueris,nec ab alio quopiam ,qui rem illan
prius guftauerit, effe cibum audiueris ,omninò fieri nequit ,vt illum adpetas : ſiquidem

audiendo(quanīguſtus propriè fenfus auditus obieétum haud percipit ,quiaper propria

#m organum iſthæc cognitio minimè peragitur ) cominunis fenfus & imaginatio,
videlicet auditus vniusteſtimonio freti,ſaltem cofusé guſtusaliquam ſpeciem agnofcunt
:

fiue quandam guſtus vmbram :ac ijdem interiores ſubinde ſenſus, id eſt, imaginatio,feira

Juscómunis,& cogitatio ,ſimul ac memoria ,quod prius abauditu deguſtabilibusaccepes

rant,illud idem guſtui fubinde velut competenti(quod aiunt) faporum omnium iudici,ſcia
licet à quo defaporum iudicijs adpellatio minimèconceditur: illud idem inīguſtui tentana
dum experientia dijudicandum committunt, idõ, tang litem ad foruni ( vt ita dixea
rim ) ſuum maximè pertinentem . Proinde guſtusquanuis haud certòcognofcat, dubitans
tamen & anceps qualifpeciem illam eandem fperans (vtita loquar) audibilem , velut proi
priam atqguſtabilem deſiderat & adfectat , quod omninò de cæteris particularium fen
fuum organis intelligi velim . Quorſum hæc ? Siquid exoptaridebeatnedum amari,id ab

co certèquicupit iuxta Platonisdecreta diminutèparticipeturneceffe eft,idỹ non folùm

penescomunium accidentium naturanı(quod fupra docuimus)verumetiä fecundum effen .

tiam propriam : alioquin ſi contendas obſtinatè communium accidentium participationem

ad cupiendum & amandum ſufficere ,colligimus hinc onininòdefiderari diligiúetantûm

accidenscommune, quippecuiusnaturam amans vel deſiderans haud integram ( quia ſic

iuxta Platonis opinionem non adpeteret) ſed imminutam in ſeipſo poſsidet. Atqui fco
penumerò deſideransGamans, rei cupit eſſentiam et vult ,non autem accidens conimune,
S

ſimul ac candem poßidere contēdit ſinon poßideat:neceßèeft igitur,ut commune præter,

accidens eſſentie rei quoq;quam afectat et vult, deindepropriarum eiufdem adfeétionum
omninò fit particeps,idý ſiplacita profiteamur Academicorum ,diminutè (quod fæpenu.
merò iam di tum eft) ac imperfectè , quandoquidem imminuta deficiensúe rei deſideratæ

vel amatæ poßeßio, fecundū Platonem amoris atq deſiderij penitusadpareat effe cauſa .
Hij CÖGÑO.
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

: COGNOSCENTEM ET INTEL

LIGENTEM ESSE REI COGNOSCEN

DÆ VEL INTELLIGENDÆ NECESSA :
riò participem multò clarius oſtenditur .

CAP . XXV I.

OVERAMVS ANTE DVBITATIONEM ,

nunqnid intelligens atg cognoſcens intelligenda vel omninò cognofcenda rei

neceſariò debeat offendiparticeps,neg, tamen adhuc nodum foluimus

. Quocirca teni

peftiuum arbitror inpræſentiarum haſce tricas explicare,quó lucem amoris inquirende

definitioni cumulatius vberius impartiatur huiusintelligentia rei. Munus intellie

gendi notum euadit ex modo cognoſcendi ſenſuum præfertim exteriorum . Quapro.

pter ex ijs veluti præludijs quibuſdam ad maiora capeſcenda viam ſternentibusatg præs

parantibus iter , alioquin fuapte ſponte naturaúe valde difficile, primùm auſpicabimur,

hinc Jumpto initio. Tactus organum ſiue ſit interius ( quod Ariſtoteli placuit,etſi

quale fitillud intimum ignorauit ) fiue fit exterius, quod alijquidam putant: ab eo
quod recipit , id eſt , ab eo quod tangitur, natura differant , oportet,fiquidem iuxta
poſtulatum Ariſtotelis pulcherrimum , ſuſcipiens omninò ſuſcipiende rei natura carere
debeat. Vt enim quod natura cunétis eſt, ingenitum , nemo dat, quod non habet, ita

nihil ſuſcipit,quod iam in ſeipſopoßidet. Ergo quod tangitur, iure per ea proloquia
communesúe dignitates, ab eo quod tangit,natura differat oportet, quando tačtum recia
. Verumenimo
piendofpeciem in medio, demùm in organo tangibilem , produci conſtet
uerò quotiens philoſophus natura diſtingui recipiens a recepto paſſim enunciat, haud ina
telligit eadem , effentia penitus ſeiungi: alioquin quod tangit, ex qualitatibus elemena

torum primis haudquaquam conſtare ,fateri cogeremur, quod ita probatur. Qualitates
prima, nempe calidum & frigidum , bumidum ac ficcum , obieéta propria præcipuaſ
ſenſus taltus eßè teſtantur naturales, cui fententie vel fenfis adftipulatur. Organun
tačtus & medium eiuſdem ( quod alij carnem alij cutem autumant ) ex eiſdem enumes

ratis quatuor elementorum qualitatibus conflari notius eſt, quam vt

fermone cuiuſquam

egeat. Ergo tangens, quod eſt recipiens

, minimè penitus natura differat à qualitas
tibus elementorum primis, quas recipit , quum ex illis hoc idem , quod recipit conſtare

manifeſtum adpare:at. Quam ob rem ve veritati rationiúe conſentanea videatur at .

teſtari Philofophus ( quod certè confueuit ) natura ſecerni recipiens à recepto, prorſus

idem intelligit, quod differre gradu velſpecieſpecialißima. Nang

, cutis calida (quod
aiunt) vt duo, nequeat eundem vtduo calorisgradum admittere, differentem verò grde
dum exempli gratia,vt tria ſuſciperepoterit. Hinc temperati nimirum exaétiori exquia

fitioriúe ſenſu tačtuspræditi paßim à philoſophis ac medicis creduntur, propterea quòd

extremas vtring primarum qualitatum differentias adpoſitè magis recipiant atq ,dijudie

cent quandoquidem eas ijdem in ſeipſisadmittāt liberiuspropterea quòd in meditullio con

ſtituti qualitatum oppoſitarum , abijſdem non fpecie , fed gradu folummodò fecernantur.
Item aiunt naturales humorem in oculo chrystaloidem a coloribus immunem effe, propter
axioma
1
 ATQVE FELICITATE LIBER i II. 32

axioma
fupra dictum , nempe ſuſceptæ rei natura carere ſuſcipientem oportere . Nam

ſipars oculi præcipua illa faltem , quæ chryſtaloides nuncupatur, à coloribus immunis
baud foret,omnino colores non reciperet, hacilli.

SVPERIOR A CONFIRMANTVR
SIMVL ET EPILOGO BREVI
CL A V DVNTVR .

CAP . XXV 11.

GO VERO CONTR4 SIC A RG VMENTOR

Si chryſtaloides colorepenitus careret,haud
cerneretur. Atqui cernitur, vt patet;
igitur coloratus eft, quando
nihil præter vnum colorem videri cernig poßit, quippe qui

proprium vnius vifus obiectum agnoſcitur. Quocirca Philofophus intelligere meritò

credatur partem oculi precipuam ,nempe chryſtaloidem minimè coloratum exiftere, non
fimpliciter abſolutė ( fiquidem hoc pacto,nequaq. cereretur) ſed collationefa& tacum

cæteris,quæ paßim videntur corporibus, a quibus differre nimirum exiſtimetur non quia
dem natura ſimpliciter , fed gradufolummodò vel ſpecie ſpecialißima. Idem omnino de

cæteris quog ſenſorijs, fi diligenter ſingula perpendas,colligere liceat.Ex ijs porrò facile
patêre arbitror,quodcung ſentit ,in natura communi quadam cum eo quod ſentitur,neceſ
faris communicare. Quo fit ,vt adparenter ( haud uerètamen )ex eis quæ nuper in medium
adduximus ,cü Ariſtotelepugnantia uideamur elicere ,fcilicet omne recipiens rei ſuſcipieri

de naturam effentiamuepoßidere:quod quidēnon in gradu vel þecialiſſima

ſpecie (quema
admodü iuxta meam interpretationë Ariſtotelesuoluit) ſed denatura generica debet iria
. Cognoſcensitaq; cognitioneſenſibili tàm per interiores ſenſus(šī per inductionem
telligi

fingula diligéter excufferis,quod nos modò præſtitimus)quàm pexteriores,rei cognoſcēs

de jeu
ſentiěda, faltem in genere particeps offendidebet. Ab his porró ſenjuum cõpedibus
velut à notioribus ad ignotiora procedentes,in cognofcendi moduni intellectus tandē eriga

mur. Philoſophus inquit : verifimile eft intelligere fieriſicut ſentire.Atſentire confiftit in

quodam pati,igitur & intelligere. Eodem planè modo Philoſophi ueftigia fequutiprogres
diamur. Veriſimile eſt intelligibile itafehabere collatü intelligenti, quemadmodü fe habet
generica ,hoc eſt,cõmus
ſenſibile relatú ad fenfum .Atſenſuset ſenſileconueniunt in natura
ſuſcipiens are ſenſibiliſpeciē producēte, folùm gradu vel ſpecie tana
ni, differtg fenforium
tûmſpecialiſsime: ſequitur ergo fpeciem pariter intelligibilemreceptam , in gradu vol
ſpea
cie ſpecialiſima tantûm ab intelligente feu recipiente intellectu diſtingui, e iſthad

vtraq, in natura communigenericauefaltem conuenire. Cæterùm vt quæ ſuperius fuse

ſcriptis prodita ſunt pugno manuſ tandem ( quod efferri confueuit ) concludam, non
, quod in coronide diſputationis huiuſce velut
nullis forfitan paradoxum exiſtimetur
, quandoquidem à cæteris ( quod fcia
adpendicem quandam inpreſentiarum addidimus

ani ) haétenus haud animaduerſum fuiſſe palàm conſtet. Equidem mibijpfi prorſus
obtemperare non poffum , quin quod animus ſentit, ingenuè fatear, & alijs dijudicani

dum offeram. Scriptum reliquit Philoſophus orbatum effe recipiens oportere quodlibet
rei natura ſuſceptæ uel recipienda. Ego verò crediderim iuxta probata ſuperius o

mine recipiens eiufdem eſſe natura cum eo quod recipitur, aut recipiendum eft, oportere,
.
idỹ philofophi placitis haudquaq aduerfari putamus , cognofcens quodlibet rci
Nang
cognofcendæ neceffariò particeps effe debere,paulò antè fatis ſuperg docuimus. Adhæc

cognofcens
 >
A DRE # CAMYTII DE AMORE

folùm accidentali,verumetiam effentia fubftantia

cognoſcens Gcognitum in natura non

úecommunicare ( ni fallor ) fatis euidenter probauimus. Nunc autem cognoſcentem

ſubſtantia rei, quæ cognofcitur,expertem ad ſeueramus,idý nimirum authore Philoſoo

pho. , ficognoſcens reicognofcenda natura ſubſtantiate caret,ergo

Quapropter inquies

recipiens recipienda rei paritereffentia deſtituitur, quando cognofcentem ſuſcipere , coa

gnitum verò ſuſcipimanifeſtò liqueat. Qui poterunt igitur cognofcens & cognitum in

effentia conuenire ? Quî rurſus cognofcens rei cognitævel cognoſcendæpoterit eſſe para
ticeps ? Respondemus omnem cogno/centem atg recipientem naturæ rei cognitæ, hoc eft,

receptæ vel recipiendæ participem effe : naturæinquam & fubftantia non ſpecifica vel

gradus eiufdem precise ( quod fupra concluſum eſt ) ſed communis duntaxatatg
generis
Cd . Quocirca minimè fecuni dißidere videantur ifthæc enunciata, nempe : omne res

cipiens carere debet nátura ( videlicet ſpecifica ) receptæ vel recipiende rei, & omne res
cipienspoßidere conuenit ac eſeparticepsnaturæ ( ſcilicet communis & generica ) re .

ceptereivel recipiendæ; quod certè nuſquam ſicco pede (quod aiunt)

ſilentioue fuit præo
tereundum :fiquidem præter id, quòd ſcitu dignum ſit, inſuper ad altiora fublimioraſ
proximo libro tractabuntur,euentus den
tutum iterpræparet, quodquidem eorum , quæ

clarabit. Caterům amantem atq, cognofcentem quenlibet offendi natur& fubftantialis

participem, quemadmodum &
amatæ vel cognita rei neceſario in natura communi
fuba
ſuperius eofdem cumi amata vel intelleita re communicare contendebamus: id
ſtantiali,
ita velim accipi pariter ac intelligi, ſcilicet vt eiufmodi communicatio, non per effens
tiam fimpliciter intelligatur, quin potius per
folam participationem : iuxta quem ſeni

Jum Auguſtinus inquit : Si aurum diligis, aurum

es,fi Deum diligis, Deus es, integral
ita conimunicamusin eſentialinatura cum Deo, videlicet ad hunc
fen

fum , quia reddimur illiusſubſtantiæ participes, Geidem

quatenus noftræ debilitas nature permittit,
fimiles efficimur.

LIBRI SECVNDI
FINIS
 ANDREA CAMVTII DE AMOR

RE ATQVE FELICITATE LIBER

TERTIVS .

CVR INTELLECTUS OMNIA

CONFVSE PARITER ET OBSCVRE , SENSVS

VERO DISTINCTE CLAR EQVE SINGVLA COG
noſcac & adpræhendat. Item intelligibilis rei naturæ noſtrum intelle
ctum eſle participem ficut & ſenſus rei ſenſibilis .

CAP. 1.

ERIES EORVM , QVÆ PROXIMO

libro retulimus, ſuo iure quodam exigit ſimul o extorquet, ve

argumentis ex amoris pænu erariog dedu &tis intelle tum buma:

num à corruptione penitus immunem conuincamus , idý præter
eas , quas in libris de humano intelleétu rationes in medium ex

V profeſodatağı opera produximus, quod quidem hoc libro pro no

Stra virili præftabimus hinc fumpto initio. Si fortè non conuenit intellectus in natura
ſcilicet effentialifiue generica,cum intelligibili ſpecie neceſariò quæ recipitur,
communi

quemadmodum probaſe ian confidimus, ratio fortaßis hinc elicideduciúe queat, cur
omnia paßim , quæ perintelle &tum agnofcuntur, dubiè ferè femper confuſeúedignoſcao
, in qua ni.
mus & intelligamus : quod alioquinin cognitione fenſiliperinde non adparet

mirum certißimèſingula cognoſcuntur atg comprehenduntur, modò conditiones haud

defint, quas ad bonam fenfationem ædendam requirineceſſariò , fecundo de Anina libro

fcriptisprodidit Ariſtoteles. Equidemin probationibus eocalle progrediar , quo cæpimus

dudum , d fenfibilibus,id eſt, à notioribus nobis incipiendo, qua docendi demonſtrandi

se methodus, G Ariſtotelica depræhenditur & planèfecundum naturam . Simile a fie

mili facilè ſuſcipitur,dißimile verò difficulter. Contrarium vtpote nimis diftans non lo.

co ,fed viribus ac omni ex partepugnansneutiğ recipitur, exempli gratia , Caliditas par.

ſuſcipitur à ſubiecto calido, idý niprorſusreperiatur eiuſdem præcisè gradus
uo negotio
exiſtere, quandoquidem eo cafu non erit quod recipiendum eſt, ſimile, quin potius idem .

Atqui nos ab initio difputationis minimè fuppofuimus idem ab eodem facile recipi, fed à
ſimile
fimili . Duo graduscaliditat is ant frigiditatis,velboc ſuppoſitoquòd diuerſis here

reantſubiectis,haudquaq tamen ſimiles dici debent, ſedijdem . Vnde fit, vtalterumfufcia

pere nequeat alterum , quia ( quod axiomate illo fuperioridocebatur) Juſcipiens reiſuſcia
piende natura , ſcilicet( vt nos interpretabamur ) Specifica vel eodem gradu careredes

bet, idýſub ea ratione ,qua recipiens eft. qua idem eft,

Idem veròab eodem ſub ea ratione,
fuſcipi iurenung poßit,quando iuxta naturæ legem aig præſcriptum alterius axiomatis

jam dudum fuppofiti,quemadmodum nihil alijs exhibetac impendit quodnon habet, ita

nihil pariterſuſcipit, quodin feipſo poßidet . Itaq fatis ( vt opinor

) conſtat á fimilifi.

mile, non idem ab eodem recipi. Nunc experiamur, quirecipiatur in ſubiecto diſsimile.
Alius enim profeĉtò minimèrecipiendimodus hoc cafu fe offert, quàm vt quod dißimile
fuſcipi nequeat ; fiquidem reci.
ſimilepriusfiat, deinde ſuſcipiatur,alioquin
reperitur,
I pienda
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

pienda fuſcipientibus eo tempore faltem bereant oportet, quo recipiuntur , alioquin usī
recipinequeant. Quapropter dißimile ſuſcipidifficulter iureprotulimus. Contrarium

profeftò quum abfit longißimè (quæ natura contrariorum eft atq; definitio) quandiu con
trarium fuerit,nunq recipietur. Quæ recipiuntur etenim (quod paulo ante ſupponebatur )

recipientibus fubieétis hærere neceſſariò conuenit, contraria verò quum vires inuicem om .

ninė pugnantes fortiantur, qui fimulmagcoire nonnunq poſesperes ? Quic conuentio eft
( vt facra pagina ſemel exemplis utar) Dei ad Belial? NonnéChriſtusdominus hoc vno
poftulato iuſtos iuxta normam Euangelij pariter & Ecclefiæ Romana ( quod prorfus

idem eft ) viuentes,neceffariò difpliceremundo nos docuit,propterea quòd eidem aduerfa

ri penitus videantur,haud ſecusac ignis & aqua? Quicoire ſimulea poffe confidas in vno

pariter ac eodem ſubiecto,quæ proprijs naturæ viribus perpetuò pugnent atą digladiens

tur ad inuicem , donec alter alterum deleuerit ? Proindenil mirum , fi contraria fuſcipi

nequeant ,quandoquidem dißimile quatenus dißimile cognofcitur ,recipi non poſepalam

conſtet. Hincnaturam hocpacto progredi cernimus, in primis enim contrarij retundit

aciem , qua pugnare cum inimicis eiusnature contrarijs confueuit, & ex contrario reddit

illud diſimile tantummodò,idý,commutando fenfim atq pededentim eiusfpeciem . Mox

illud idem , quod ex contrario nuper dißimile tantū euaſit, actione continuata deinceps

paulatim ſimile,tandem hoc idem efficit, ficý miſcet ignem aquæ pariter ac aërem terra ,

quoufq compoſitum ipſum conflauerit. Quam ob rem fenfus ( quod ab initio digreſsionis
noftrum fuerat inſtitutum ) in corpore non ſolüm compoſito ſimpliciter ,verumetiam tem

perato reſident, quippe quod qualitates in ſeipſo minimè pugnanteis continet ,neg, dil
fimiles valdè,fed quam maximè ſimiles. Nang ſuſcipiuntcorpora fenfu prædita , ſimul
ac percipiunt aliorum facilè corporum qualitates omnium ,quandoquidem abextremis in
benè temperatismediocritas haudmultum abfit. Hincignis aquæ uires extrema quan

libet & contraria , recipiuntur à corpore tamen fubiectoúe ſenſibilitanğ temperato ; quod

quidem fubie &tum ſenſile contrarium eſſe nequit eorum elementorum alicui , quanuis eae
demipſa velut è veſtigio viribusinter ſe dimicantia ,mutuò vicißimúe ſeipſa deleant atq

corrumpant. Quòfit,vtoppofita qualitates elementorü omnium ex diametro pugnantium

ad inuicem , quum dißimiles tantummodò,non autem contraria reperiantur in animātium
corporibus ,abijfdem propterea recipi queant earundem qualitatūſpecies, quanğ difficul.
ter :cuius quidem receptionis alioqui difficilis illud euidens omnino fucrit argumentum ,

quòd earü qualitatum fenfatio neutiquam abfolutè ſimpliciterte fenfatio nuncupetur, ſed

cum hac adpendice , ſenſatio triſtis feu dolor , quandoquidem à Galeno dolor hoc pa &to de:

finiatur. Cæterùm compoſita corpora,vtquæ dißimilibus inſuper ac dißidentibus coalue

rint qualitatibus,fed tamenminimè contrarijs ,uerè fentiuntur à ferforijs animantium et

organis ,ac dum fentiuntur, delectant , tantum abeft,vt dolorem fiue triſtem (quod idem

eſt ) inferant ſenſationem . Quin etiam compoſitorum qualitates, licet ipfa duni gignerēs
turcompoſita, dißimiles forent( non contraria ) tamen abſoluta nlonueris omnibusgenes
ratione, magna tandem ex parte ſimiles eualiſemanifeſto liquet , quæ nimirum cauſa eſt,
vtfacilè recipiantur ab organis fenfuum . Porrò qualitates animantium propterea quòd

temperatæ magis adpareant,non ſolüm facilė, verumetiam cum dilectione recipiuntur.

Vndeſi tetigeris animal,dubio procul dele &tatione quitangit , adficitur , quod alioquin

ex plante contactu non perinde contingit,idý multò minus accidere confueuit,fi lapidem ,

ferrum ,
 ATQVE FELICITATE LIBER 111. 34

ferrum ,aut aliud inanimequodlibet tetigeris. Quin etiam longè minus adhuc id euenire

comperies,fitangerecontingat elementa fimplicia ,quòd nimirum abſint quàm maximè,

hoc eſt,remotißima depræhendanturabomnitemperie.Verumenimueròquotiens adfeues

ro qualitates ſeu qualitatum ſpeciesa ſenſorijs excipi recipiúefaciliusatq iocundius,quò

proximiores æquali temperamento dignoſcuntur, ſanè de ſenſorijs animantium fanis ac

bene valentibus hoc intelligi dolumus,non autem de laborantibus: quippe quæ aliquando
-

magis delectat à temperamentoiuſto qualitas excedens,quàm æquali temperiei proxima;

cuius quidem rei cauſam alioqui difficilem operæprecium videtur hîc filentio præterire ,ne

videlicet noſtra nimis in immenſum execeſcatatą vagéturoratio,neúefortaßis acceſſorie

um opere ipſo longiuseuadat & expacietur,præcipuè quumid ad inſtitutum noſtrum pera
tinere non admodum videatur. Porrò taĉtuum omnium iocundißimus eſt hominis vnius,

Depote præ cæteris omnibus, quæ fub Lunæ globo reperiuntur corporibus temperatiſsimi,

præcipuècontactus vola manus,auteius digiti,qui vocatur index ,& quò temperatiores

fuerint homines ,eô iocundiorem tałtum euadere;rationi conſentaneum eft. Ex fuperioris

bus itag fatis abundè liquetomne fenſile cognofcens pariter ac recipiens ( hic excludimus
recipientia cognitione deftituta ) oportere neceſſariòcognita vel cognofcendæ rei parti
ceps adinucniri , id eft ,vt cognoſcens atq.cognitum fub vno fimulac eodem genere contine
antur. Quocirca ſi nofter intelle &tus ita fe habet ad intelligibile,quemadmodüadſenſibile

ſenſus,liquidòadparet eiusnaturæ, cuius eſt intelligibile,noftrum intellectum effe particia

pem ,id eſt, cuiusomninòresintelleéta deprehenditur, adeð iure videantur intelligenser

id quod intelligitur fub eodem genere contineri, quanuis ſpecie diſcrepent.

INTELLECTUM ESSE CORRV.

PTIBILEM QVANQUAM FALSO PRO ,

BABILITER TAMEN COLLIGIT VR .

CAP. II.

VONIAM aliquotiens vſurpauimus nomen intellectus pro intelligente ,

O poßit iure meritò quiſpiam ambigere,num intellectus iuxta præceptiones Ariſto
telicas intelligat ,quandoquidem aétiones operationes nonſpecierum ſeu formarumque
compoſitis impartiuntur atq largiütureſſentiam ,quin potius(ut eorum aliquandouerbis
vtar)ſuppoſitorum ,hoceft, compoſitorūeſedicantur. Adeôridiculus omninò videatur, ſi

quiſpianı animam intelligere ſeu quidpianıaliud agere fentiat, haud fecus ( inquiunt ) ac

ſi quis effutiret eandem nere vel texere; ſiquidem non anima,fed homo reétius intelliges

're dicatur & fentire,quanuis per animam intelligat , fentiat, moueat,atq;alia id genus
ædat opera . Vt enim re&tè dicas ignem aſcendere,ita profeétò perperam effutieris cao
liditatem fiue aliarnignis ( quæcung ea fuerit, inpreſentiarum nihil refert ) fpeciem fiə
ueformam confcendere . Respondemus huic obiecto, philoſophum in libris de anima diſ
quirere naturam atg, ſubſtantiam intellectusmodo naturali,quod nimirum ei nondum

conſtaret incorruptibilem effe noſtrum intelle &tum ,quod ab alio probari non poterat,
præterquam à naturali, quemadmodum & in rerum natura ſubſtantias abſtractas
offendi. Præterea motorem primum non folùm effe fimpliciter, verumetiam expers
tem agnofcimateriæ , adhæcimmunem ab omni corruptione depræhendi,velvnius ferè
i ij philoſophi

:
 L
ANDREA CAMVTII DE AMORE

philofophinaturalis intereft demonſtrare. Quapropter quum in ijs libris anima vel ratio

nalis quanlibet incorruptibilis fpeculatio mere naturalis planè dignofcatur (quod quidens
in librisdehumanointellectu fuſißimèdocuimus )veam ibi prouinciam adgrediatur es
ratione tantûm ,vt animal homo præfertim integrè cognoſcatur: decuius materia per ſe,

de anima verò, hoceft,deſpecie per accidensatg,ſecundariò difquirit in libris de animalis

bus, proptereanaturaliter loquendo,nequimus enunciare noftrum intelle£ tum in corpore
degentem , intelligere uel aliud agere quidpiam : fed hominem intelligere per intelle tricem ,

facultatem adfeueramus, quemadmodum eundem quoq per ſenſibilem potentiam fentire,

non autem animam fenſilcm ipfam fentire pronunciamus, ficut nec vegeiatricem nutiri,
Deleandem animal nutrire,quin potius ali animalperfe fimulac fimpliciter efferimus,lio
cet addamus quandoq hanc adpendicē,nempe per vegetatricem animalali nutririúe facul

tatě. Itaq; quanqintellectus quandiumanet in corpore nung proprium opusexercet,fcilio

cet quia corporifamulaturac inferuit,que conſiderationaturalis omniex partedignoſcio
tur,haud ſecusac Deiipſiusaliarumg ſubftätiarum à materia feparatarum ,ſubea ratio.
ne videlicet ,quatenusnaturalia mouentcorpora :quanuis inžintellectus corpori feruiens
iuxta naturalem confiderationem , per feipfum haudquağı aliquid moliatur, quum operas

continuò corporis,nempe phantaſmatibus vtatur,fed per intelle£ tum agere compoſitum

ipſum verius dicatur; quod quidem cæteris quog, totius animæ facultatibus vfu venire
nuper adferuimus:attamen fi per fèipfum conſidereturintelle &tus, fecluſatantiffer una
corporis ſpeculatione ( quimodus conſiderandimetaphyſicus eft) eundeni intellečtum opea

rari verè protinus enunciaueris ,quod quidem examuſim in libris de humano infcribun.
tur intelle &tu,fatis diffuse(ni fallor)explicuimus. Inprefentiarum quæ paulò antè pro .

poſueramus,exequamur.Intellectum intelligibilicollatun prorſuseandem habere propor.

tionem pro virilinoſtra docuimus, quam jènfusrei ſenſibili comparatusretinet ,quando
nec philofophus ipfè modum aliun , quo noſtrum ſpecularetur intellectum , adinuenit .

Quocirca fi quod ſentit, eiufdem naturæ faltem communis ac genericæ cum eo, quod fena

titur ,agnoſcitur,pari iure quod intelligit, eiufdem effe nature communis cum eo quod
intelligitur, euidenter adparet , Proinde cum intellectus intelligendo femper vtatur

opera phantaſmatum , præterea quum fènfibilia tantûm intelligatatg folas corum ſpecies
fiue formas recipiat , corruptibilis omninò , quemadmodum & aliæ naturales forma
omneis videatur , oportet. Nam etfi nofter intelle &tus feparatas à materia ſubſtaro

tiás aliquando ſpeculari contendit, nihilominus eafdem fenfibili modotantûm agnofcit ,

exempli gratia . Sphæras circunuolui ſenfusquotidie cæleftes intuetur ,quarum mo.

toresa materiæ contagione penitus immanes conguratur intellectus,atq demonſtratione

concludit. Subindepropter vltimam fphæramı, vltimum quog motorem aſcendendo, qui

reueratamen fecundum naturæ legem incipiendo primus eſt motor , aucupatur. iftbac

omnia nobis a poſteriori, hoceſt , per ſenſibilemedium greffećtum innoleſcunt,quemade

niodum etiam non niſiſenſu dulce primuin eundem motorem à materia penitusimmunem
pariter ac æternuni concludimus ,quandomotusmimusinferuentumedioúc,qui præcato .

ris maximè fenfibilis effectus adparet,bac conclufio nota tandēnobis euadat: ergoquum
1

intellectus ſenſibilia tātüm intelligat, iuxta declarata fuperius,in natura cõnunicum eis

conueniat,neceffeeft, quoniam abſtractalicet eſſe colligat in natura rerum , hoc ipfum tas

men pniusopera ſenſus interuentug tantīmodòcognofcit ,intellectus igitur corruptibilis.

INTEL .
 ATOVE FELICITATE LIBER III.

INTELLECTVM HVMANVM

CONFVSE OBSCVRÉVE TANTUM

INTELLIGERE RVRSVSOSTEN :
ditur,

CA P. 11 t.

N hacmateria tam abſtruſa tamg difficili quædam in primis explicnadaſeſe offer

runt,quæ nimirum huiuſcerei viam intelligentie ſternunt, & quaſi manuspræbent

auxiliares. Vt donemus humanam mentem formas intelligere ſenſibiles easúefolummo.

do recipere, ita mediusfidiushaudquaq inficiamur eundem intellectum eaſdem rerum

fenfibilium ſpeciesimperfe &tè confuſeg,fere femper cognofcere,quod ita probatur. Sipero

fećtèquidpiam agnoſcit intelle tus, hoc ipſum accidereputandum eft eo tempore potißi.

mûni,quo ſeipſum demonſtrarecerto fibijpliperfuadet,neg enim hoc loco de principiorum

intelligentia , fed deſcientificofolùm habitu nobis fermo eſt. Atqui tum quog quum deo
monſtrat, fecurus effe nequit , tutoúe quidpiam fibijpſi pollicerinon poteft, nempe quod
illud idem quod demonſtrare fe putat,certò fciat,nihil igitur indubiè certoúecognofcitur
ab intellectu ." Minor huiufce ratiocinij propoſitio fulcitur hoc medio. Siquis certò fcire

demonſtrareue quidpiam poſſe credendus eft , is omninò pericia cæteros eruditioniesg ſupeo,
ret,oportet,idý non omnium confenfu ,quin potius eruditură . Auerroes autem præcæteris
Jumnus agnoſcitur philofophus, fi vnúm aut alterum excipias. Atidem ſe demonſtrare
noñuna opinatus eſt,cum aliquin falſa colligeret atq.coccluderet,ergoreliquis quogmultó

minus peritis idem poflè faciliuscontingeremanifeſtòconfequitur, vnde nihil certò fciri

plerung tutog demonſtrari conuincitur. Quòd enim tantus vir atg tam inſigniter halluci.

natus fuerit, ex libro Metheororu ſecundocap.( fi reétèmemini)deuentis,euidēteroſteno

ditur ,vbi (yllogiſmo quodā (cuiushîc mentionem facerenequağ expedit) regionem aquis
..

noctiali fubieétam propter nimij caloris exceſjum , inhabitabilem e je colligit : quod quidē

raciucinium non probabile,non demonſtrationem figni, ſed eius generis eſecontēdit, quod
demonſtratio potißimanuncupatur,quæ fcilicet vnocontextu cauſam et effe rei nobis cona
durat elargitur:exiſtimai ing Auerroes ibidēſeipſum demonſtratiuè penitus collegiſ
ſe, regionem eandem , buminum habitationem reſpuere pariter arcere ſcilicetob aſtum
vt ipfe putat ) intolerabilem ,quum alioquin hac noſtra tempeſtate,regionem eandem
non folùm habitari, verumetiam temperatißimam offendi feufius apertèdoceat acatteſtes
tur. Quamobrem quum philofophiquanlibet infignestutò quidquam haud demonſtrant
nec fciunt,cum alioquin feipfos demonſtrare fic putent, bt etiam contendant,humanum iro
1

telleétum omninò quotiens interuentu phantaſmatum ſpecies rerum ſenſibilium recipit ,

ipſa corporea fenfibilia ,feu corporum ſènſibilium adfeétus fiue paßiones aut non intellige
reprorjus,adfeuerareconuenit,auteundem perfe &te'uelintegrè ,hoceft,exanuſsim intelo

ligere quidpiam reutiq admittendum eft. Talia nimirum Socratem apud Platonem fatce
ri compulerunt;à quopianı omninò nihil ſciri,cuiusreigratia Delphicum Oraculum eun
dem virum verè fapientem pronuncia ſe ferunt. Verumenimuerò nolim arbitrari

queirquam auſteritatis eô veniſe Camutium , deneminem vná cum Academicis fcire

quidpiam patiatur, quando ſic e medio pulcherrima tollantur inuenta priſcorum qui.

bus mirificè tenetur ejjègratus ,ac plurimùm debét vniuerfus terrarum orbis , quandos
I jjj quidem
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

quidem irritus penè fuerint eorum conatus, fipoft totlabores exāthlatos hactenus adhuc

nihil fciri poßit. Quamobrem ,abfit vt fimilia promam effutiamue difteria ,quin potius

huc tendant,quæ prædiximus omnia,ſcilicet vt rerum naturalium atg diuinarum (non

autem mathematicarum ) clarènihil diftinéteg ſciriqueat , fi prima folüm excluferis prin
cipia ,propterea quòd à ſenſuproximè ducantoriginem , ac ita veré non ſciantur, ſed per

eum anima rationalis habitum ,qui videlicet in ethicis à philoſopho nuncupatur intelle
Etus,innoteſcāt . Adeô mathematica volumus hic excludi,quãdonihilabintelle &tu diſtin
Etèclareúe comprehendipronunciamus, quandoquidem ea folüm accidentia conſiderent,
ſubſtantia pofthabita cognitione. Quòfit vtentia contemplentur imperfečta . Nos vea
rò deperfe &tis entibus hic tantummodò verba faciamus.

CVR INTELLECTVS NOSTER

OMNIA CONFVSE TANTVM COGNO .

SCAT ET INTELLIGAT, EXCEPTIS
duntaxat primis principijs.

CAP. 1111,

ENSV S in cognitione rerum fenfilium nunğ hallucinatur,quia non confuse

SE NS
(ficut intellectus) quin potiusdiftinétè cognofcit,modòconditionesadfint, quas ad

bonam ſenſationem adendam requiri,philoſophus in fecundode Anima libro docuit. In .

telle £ tus autem obfcurè confuſég (ſiprima tantûm excluferisprincipia ) percipit , idſ

tantò confuſius.& obſcurius, quantò longiusabeſt à ſenſu. Namin principijs primis, id

eft,immediatis, qua nullo prorſusegent diſcurſu , conueniuntomneis homines,quoniam

vt paulò antè diétum eft) immediatè proximeúe à ſenſu tanğ è fonte certitudinis efflu .
unt. At vbi cæperis digladiari byllogiſmis aut enthimematibus, tûm primüm cymba pea
riclitatur atq; difcrimen impendet, ne quandog fortaßis naufragium faciat. Etenim

quòd totum ſua quauis parte ſeorſum accepta maius ſit,ad hæc ſi ab æqualibus æqualia
demas, quòd ea quæ ſuperſunt,æqualia depræbendantur, intelleétus idcirco nihil hæfia

tans intrepidè pronunciat & adfeuerat,quoniam excluſo quouis difcurfu fimul ac ratio

nis operationepenitus,huiufce rei teſtis locupletiſsimus proponitur vnus fenfus. Quòfit ,

Dt clarè manifeſtoúelicet hæc primaprincipia cognofcat intellectus, longè tamen clarius

indiuidua fcilicetex quibus hæc proloquia fiue dignitates immediatecomponuntur,ab

ipſis cognoſcuntur ſenſibus adeô ,vt parum abſit, quin eædem dignitates ab vno fenfu
penitus compræbendantur. Nang,licet audias ſæpe dicentem :
'li abæqualibus æqualia

demas ,quæ ſuperſunt æqualia comperiuntur, nihilominus vbi quenpiam ex quatuor nu.

merisexempli gratia ,duos auferentem reipſa ſenſuſiudice conſpexeris,longé clariushoc

ipſum agnouiſſe protinus teipſum exiſtimabis. Quocirca noſter intelle& tus ( quod nea
mo forſitan ha & tenus aduertit , multoſ minus adnotauit ) per ſe propriağ natura

dignitates fiue prima principia nequaquam agnoſcit , ſed per aliud ac ſecundariò , dein
ſenſibus quaſi teſtibus videlicet fidelibus indubiam fidem tribuens intelligit , idý
nimirum ex particularibus vniuerſale componens atque conſtituens. Verumenina
è

uerò quotiens è principijs primis ratiocinando concluſiones deducit , quippe qua

paulò longius abfunt à ſenſibus ac ipfa propoſitiones immediata , tîm verè fuum
agit negocium , nec amplius abfolutè fimpliciterúe,hoc eſt , non amplius omniex parte

quod
--
 ATQVE FELICITATE LIBER III. 30

quod agnoſcit,a fenfibus quaficreditum mutiò ſuſcipit, ſedex ijs,quorum abfq proba
tione fidem vnus fecerat ſenſus; aliud quidpiam , quod fenfus ipſi nunī, cognouerant,nego
cognofcere poterant,aucupatur acelicit,idý non auxilio fenfuum immediatè ,fed proprijs

viribus. Quam ob rem hafce concluſiones á primis principijs inſtinctu fuonaturali deo
duétas,haudquaq euidenter diftin & teúequemadmodum dignitatesatą poſitiones, fed coir

fusè tantummodò percipit & agnofcit. Quotiens verò concluſionesà primis principijs
proximè dedultas, loco præmijarum fiue principiorum accipimus in alijs bellogiſmis ;
quotiens inžijfdem conclufionibus raciocinādo rurſus loco principiorum vtimur, vt alias
--

jubinde nouascontinuata ſerie conclufioneseliciamusatg pariter deducamus, fanè tüm

multò confufus & obfcurius indiſtinctiusúenoſter intellectusagnofcit ac intelligit.

ORIGO CONFUSIONIS ET OB,

SCVRITATIS EXPLICATVR .

CAP. V.

VORSVM TENDIT ( INVIENS ) TOT ,

o
Orrationum cumulus? Eius enunciati, pro cuius euidentia tam diu laborauimus,

meminerus oportet, nempecognofcensquodlibet in natura communi fiue generica fcilicet

effentiali, cum eo , quod cognofcitur conuenire . Hoc etenim ſuppoſito velut fatis fuperg

demonſtrato ſuperius,hunc in modum argumentor: Si nofter intellečtus in natura commus

ni, boc eſt , in effentia ſubſtantiaúe conueniret atg communicaret cum rebus ſenſibili.
bus,dubio procul earundem ſpecies vtpote ſimiles , & facilè ſuſciperet, & clarè diſtin .

Eteúeparitercognofceret atg dijudicaret, quandoquidem à fimili ( quod ſupra nuper ada

du & tum eſt) ſimile paruo negotio fufcipiatur: adhæc abſą rei alicuius interuentu ,hoc est ,
immediate ſpecies eaſdem nofter intelle tus reciperet. Atquinec proximè recipit, quan .

do fenfuum interuentu cûm exteriorum continuataquadam ferie, tûm interiorum (quod

in naturali fpeculatione delmediocriter exercitato fatis euidenter liquet )nec diftinétè

clareúe;poſtī easreceperit, dijudicat: quin potius obfcurèfimul & confusè cognoſcit;neg
tandem eaſdem facile ſuſcipit, quod certè dißimilitudinis haud leue fuerit argumentum .

Nõgprimùm in exterioribus recipiūtur Jenſorijs,a quibusad comunem fenfum tranſeút,

acita obie£ to fuoſpecies,a quo paulò antè præciſá fuerat ,minus efficitur ſimilis,quod nimi

rú eft in cauſa ,cur ab eodēcõmuni ſenſu diſtincteminús agnoſcatur, ac in exteriorifenfu

cognita fuerat prius.Hincſpeciesad imaginationē rapiuntur, vbiminus clarè pariter ad

buc dijudicantur,propterea quòd d fubiečtorü fimilitudine propriorü magis degenerent.

Mox ad cogitatricē trahuntur potentiā ,ubi pariiure longè minus etiam diftinétè compre
henduntur . Idem omnino dememoria ſucceſſiúėvelim intelligi.Tandēvbimateriæ condia
tiones vnius agentis intellectusopera penitus exuerint ,quam minimûm fubie &ti ſimilitu
dinis vix retinēt,à quo deciſæ prius fuerant, anteğà fenfu reciperentur atq; perciperétur

exteriori.Quo fit ut cognoſcèdi confufio fimul etobſcuritas,quæ uelin ſenſu comuni,mox

in imaginationeiã pridēcsperat,dein incogitatrice memoratrices potētia tãtifperaucta

fuerat,poftremò tandē in intellectu dignü effatu maximuſ ſuſcipiatincrementū . Verães

nimuerò quotiēs idē intelle tusindubiã abſolutè ſenſui fidem vni præftat, eiúe tanī teſti
fimpliciter credit(quod in cognitione prinorū principiorü,quæ uidelicet abſq,ullò rationis

diſcurſu notißima confeftim euadut)obfcurè licet obrationě ſupriusadduétāpcipiat,idý

jies
 ANDREA CAMVTIL DE AMORE

fiea cognitio, cum fenfuum præfertim cognitione conferatur : obfcurè licet iniğ immedias

tas enunciationes é ſenſuum penu proximedepromptas o bauſtas intelligat,eaſdem nia

fe nec propriafretusvirtute ,fed vni (quodnu .
hilo feciuscertißimè cognofcit,idỹ non per

per monuimus )teſtimonio fenfuum innixus, ſcilicet à quibus haudquağ falli poſſe ,itafia
bi certò perſuadet , vt eifdem etiam longè maiorem
acfibijpfi fidem praſtet, vtpote
quibus omnia fuanihil haſitans committerefoleat. Vbi veròproprijs penè viribus
fidens
idem intellectus, iam ex immediatè proximeue defumptis à fenju ( cui prorſus confidit )
primisprincipijs, noua per diſcurſum ac propria theoremataplacitaúededucit ac elicit :

deinde quotiens ex concluſionibus aliás iandudum ex principijs primis videlicet edu & tis:

quotiens inžex ijſdem conclufionibus inde iampridem elicitis nouas fubinde conclufiones

byllogizando colligimus, periclitari tûn incipimus

, tûm obſcuritas confufionis materproo
prias exerit vires; tûm ignorantia vaſtum pelagus,agitatum turbine
fophiftarum tene

bras offundit,fuumg profere virus. Hinc nos hæretici falfis ratiocinijstanğ vētisquibuf
falsò velut nimbos infublime reie.
dam impetentes phalerata confiftag nuper theoremata
Etant. Quotufquifq
; eſt amabô, cui concedatur quanlibet oculato vel exercitato tot effuse
gere laqueos S
? cientiarum etenim pelagus ingredipariter ac in puteum nos ipfos demite
tere difficultatum ,fcilicetquæ ratiocinando ſingulispenè momentis, ne dicam hebdomas

dibus pullulant, es inſtar aquæ ſcaturiunt, baudquaq

, difficile fuerit, fiquidem facilis

femper adparuerit auerni defcenfus,cuidubium ? At reuocare gradum ſuperasg euadere

ad auras ( quod ait Poëta )hócopus,hic labor eft
, paucig nimirum inde poßunt emergere,

quos ( vtidem ait)æquus amauit Iupiter, adeô non iniuria fcriptum

ſcitè admodum res
liquit Salomon : qui habet fcientiam habet laborem .

1 INTELLECT VM HVMANV.M
INCORRVPTIBILEM ESSE DE .
MONSTRATVR .

CA P. VI .

GE REPETAMVS DENVO DEMONSTR do

tionem ab huiufce diſputationis initio cæptam , cuius declaranda gratia latius

fortè vagati longiusúepariter expaciati fuiſſe videamur, ac decebat, quanqid haud teo
merè meo quidem iudicio,
ſed conſultò percgimus: nempe vt non acribusexercitatisý tane
tummodò mentibus, verumetiam ingenio mediocri præditis æquè profpiceremus, quibus

quod conſultum eſſe volumus. Remipſam adgredior. Si nofter intellectus in natura come
muni ſiue generica ſcilicet eſſentiali
cum rebusſenſibilibus præcipue corruptibilibus cone
ueniret atq.communicaret ,earum ſpeciesratione
ſimilitudinis ( quam receptionis caufam
eſſeprobauimus ) « facilėſuſciperet G clarèdiſtincteúe cognoſceret,adhæc immediatè

primariog ſuſciperet eafdem , e non per aliud.Atqui necproximè recipit,ſed interuen,

tu fenfuum , nec diftinétèclareg , dißimi.
percipit,nec facilè ,quod vtignaturarum vtring

litudinem arguit , ergocum rebus ſenſibilibus corruptioni præfertim obnoxijs,humanus

intelle &tus in natura ſubſtantiali communi nusą communicat, igitur intelle & tus buma.

nus incorruptibilis. Ijthac fanèdemonſtratio videtur effe eiusſpeciei ,quæ potißimanun .

cupatur, cauſam o eſe ( quod ait Auerroes ) fimul condonans

, quam quidem in primo

figuræprima, iuxtapræceptiones Ariſtotelicas ,ſyllogizandi modoformare liceat hunc

in modum
.
1
 ATQVE FELICITATE LIBER III. 37

ni modum . Quodcung tum propria natura tum genericadiffert à quocung corruptibili

penitus eſt incorruptibile . Intellectus humanus eft eiuſmodi, igitur incorruptibilis.

Minor eius ratiocinijprobatur, quia finon differt penitusà quocung corruptibili, quuna

fit virtus cognofcens, ſimulac inter potentias cognofcentespræcipua, quod quidem nulla
prorſus eget probatione, faltem aliqua corruptibilia , videlicet à quibus non diffèrret
plurimüm ,facilè reciperet, idýratione fimilitudinis natura, præterea diſtinctè cognofce

ret, adhæcnon per aliud, ſed proximè,hoc eſt, immediatè per ſeipſum illud ipfum
intellia

geret, cuiustamen contrarium euidenter adparet . Nang cognofcens quodlibet, proo

prium obiectum in quod feratur, neceffariòfortiaturoportet : quod quidem obieétum fac

cilè fecundum naturam clarèpariter ac diftinétè

, quum
ſit eiusproprium , cognofcere des
bet, idą neceffàriò
, niquidquam impediat, quod vel de ſingulis exterioribus per induction
nem ſenſibus manifeftò liquet
. Itaq quum abintelleétu corruptibiliapaſsim obſcure

confuſeúe percipiantur atq

; dignoſcantur omnia idý perpetuò, manifeſtum euadit ífthæc
propria nequağ effe rationalis facultatis obiecta, nec in natura communi videlicet fubo
ſtantiali cum eadem communicare . Cæterùm ex re effe videtur impreſenti locum

Themiſtij difficilem explicare . Quodam loco Themiftius lucidiſsimus ingeniosè fcriptis

prodidit, haud magnopere demonſtrationem curare nonnunſ, nec quidī,attendere, quid
nos poſsimus, quin potius eam folummodò veritatem fcrutari,pariter ac in eam collimare

pro viribus velut inſcopum : quod quidem ( quantum coniectari licet ) dequibuſlibet
promiſcuè demonftrationibus intelligineutiquam expedit, nec iure poteft,fed hæc demon .

ſtratiua
tantummodò ratiocinia reſpicit hicfermoloquendiúe modus, quorum
vtraque
præmiſſarum aut altera faltem indemonſtrabilis immediatag nequaq deprehenditur ,ſed 1
elio quopiam ,qui hunc præcedat ,demonſtratiuo fillogifmo
fulciaturoportet, cuiusonni.
nò generis eſé demonstratio videatur,quam in medium hic inpreſentiarum attulimus ;
fiquidem eiufmodi rationes quanquam reuera demonſtratiua comperiuntur, haud æquè

tamen ab omnibus admittuntur adprehenduntur, ſed acria tantiſper exercitata

requirunt atq; pofcunt ingenia ; quem locum nific intelligas, abfurde nimirum existime.
tur Themiſtiusdemonſtrationes ,qua meræ funtvnius intelle tus fabrica, quanlibet ex
fcitè prudenterý deducta , ſecluſisingenij noſtri viribus fuapte ſponteDeo
natura rerum
ritatem indagares Quocirca iure fortaßishîc dubitauerit quiſpiam parum
exercita
tus hunc in modum . Eſtoſpecies rerum
ſenſibilium intellectus humanus per fe non in

telligat, nec diftinétè, fed obſcurè tantunimodò, videlicet collatione cum ſenſibus facta

Item eodem iure nec facilèſuſcipiat eafdem ſpecies & adpræbendat, nunquid propterea
Derè dixeris ab intelleétu non agnoſci penitus eafdem nec adpræhendi? Neg,enim dicente

ſpecies rerum
quopian facilè
ab intellectu nec adprehend
fenfibilium i , necdiſtinctė, neg

rurſus per ſe ,propterea conſequitur eaſdem ab eodem intellełtu non agnoſcinec adpræ
bendifimpliciter. Proinde quum adfeueras intellectum à quocung, corruptibili natura
cùm propria tûmgenerica differre ( quæ minor fillogiſmipropoſitiò fuerat ) hoc utig,
ſi nullius corruptibilis rei ſpeciem
verum eſſet, fimpliciter ac intelli
intellectus reciperet

geret. fatcaris hafce rerum corruptibiliumſpecies ab intelleétu recipi pas

Modò quum
riter G agnoſci, quanuis obſcurè,difficulter, adhæcperaliud, propterea
rectè nequaquam intellcétum à corruptibili differre
quolibet intuleris.
K DEMON
 ANDRE È CAMVTII DE AMORE

DEMONSTRATIONIS A D.

DÝCTAE CONFIRMATIO .

CA P. VII .

TOVI venit boc ipfum paulò diligentius expendendum, nempe quod per ſe
Aveldiftin & tè recipi nuper adfeuerabamus. Abinitio di
diſputationis plané fimilituo
dinem ,receptioniscaufam indu&tione demonſtratiua (nifallor ) probauimus. Hicdes
lis nolis, paruam habere fimilitudinem cum fenfibilibusrebus intellectum , fi difficule

ter earum jpecies recipiat,neceffariò confequitur

. ifthac porrò fimilitudoexilis a mano
canimis, vel in fubftantia depræhenditur acin adfectionibus eiuſdem proprijs, delin acı
cidentibus communibus. Si dicas exiguam hanc offendiſimilitudinem in fubftantia ,

confequitur omninocorpus vnâ cum intellectu, contineri ſubeodem genere generalißimo.

Genus verò generalißimum illud
fubftantiafuerit, ideſt ( vtmagnusAuerroes inter
.
pretatur ) corpus Si teigitur concedente ,corpus frue res ſenſilisinnatura communi ſia

uegenerica cum intellectu communicat ;idem intellectus, quumrei fenſili fimilis in fube
ſtantiadignofcatur ( ſciliceteo modo, quo ſubſtantia
fimilis efferri poteft )finon facile,

rationefimilitudinis in natura communi deberet fieri, faltem

quod alioquin per fe rei fena

Jilis reciperefpeciem opera ,ſi res

poterit.Nam quòd recipiens aliquod alterius vti cogatur

cipere debeat, hoc nimirü eft in cauſa,quoniã id quod recipit,natura penitusabeo differt,
quod recipitur, c eſt omninò dißimilè: quo fit,vt omnino cogatur velitnolit,vtimedio,
quod vtriuſqnempe recipientisatg receptiparticeps offendatur, idý ſi non in effentia,
ſaltem in accidentibus communibus. Verùm haudquaqadlruc erit facilis ifthæc receptio,

non folùm quòd in accidentibus communibus tantummodò ,non autein in effentia comienia

cent ſéu per aliud hæc

ſuſcipiens atg quod ſuſcipitur,verumetiam propterea quòd mediatè
eadem receptioperagatur. Deniq.fires
ſenſilis & intellectus in natura cõmuni
faltem ( vt

nuper diétumeft ) generalißimaúecomunicarentaty ſúbeodem genere ( quod aiunt )gene.

ralißimo concluderentur,nihil prohiberet ,quò minus intelle &tus
ea, quæ
funt eiufdemges
neris, clarè diſtincteúe diſcerneret : fiquidem cauſa cur aliquid à potentia quapiam cogne
1 ſcente magis autminus adpræhendatur & agnoſcatur,aut etiä fortaßisnullo modo pero
cipiatur: totalis inī ( vt ita loquar) effectushuiufce caufa recipientis atq; recepti different
tia maior aut minor exiſtimatur.Hinc nimirum tactus primusclementorū agnoſcit quae

litates, quoniam eiusfenforium ex illis conflatur atq.conftituitur, ac ita per confequens

quod recipit « quod recipitur, in eſſentia maximè conueniüt,quod etiam de guſtu clarius

eſt,quàm vtdiſimulari queat, Item uifus organum ob aëris precipuèmultitudinem Gas

quæ pariter in fuaſubſtantia perſpicuú adparet,quemadmodum &propriū cius obiectum

color perſpicuitate deſtitutūorbatung

, minimè viſitur
. Itidem auditus fenforiūbocidem
declarat,qui quum exiſtentes in aëre fonosper eorum
ſpeciem ad fenforium delatam perció

piat & agnoſcat, ipſum quoq

;potißimüm offenditur aëreum , videlicet auditus organun
feu fenforium ,quod pellicula ſiue cuticula nimirü intra aurem oppletam aëre palaim often
dit. Hoc idem ferède olfactu colligere liceat,fi paulò diligêtius atg,medullitus rem ipfamı
contempleris. Quapropter quum ifthec qua nuper omnia retulimus, propterea quod in

terfe plurimum in fubftantia vel ( vt melius dixerini) effentia conueniant, fcilicet cím

recipientia, tậm recepta; quum ifthecinq o facilimam e claram , deinde primariam ac

je
per
 ATQVE FELICITATE LIBER III. 38

per ſeſpecierum receptionem præ ſeferant, adhæc immediatam ,hoc eſt, opera nullius alius
indigentem :præterea quum ifthæc eadem clarißimam atq; diftinctißimam pariter ac cer

tißimam offerant aty, demonftrentcognitionem , contra verò noſterintellectus difficia

tem, inſuper opera ſenſuum indigentem ,poſtremò tundem ferè femperincertam & obfcum

fenſilium cognie
ram ( ſi prima principia ſemelexcluferis) atq.confufam omninòrerum
tionem perturiat, in quam aliam obſecro caufam effectus hofce reieceris; quàm in vnami

) Naturarum communicantiam vel diſſimilitudinem ſiuedifferentiam ?

NODI SOLVVNTVR PARITER

>
AC SVPERIORA CONFIRMANTVR.
ü
CAP. VIII.
‫ܕܪ‬
1 T inquies: Si nofter intellectus tota natura differt à rebusfenfibilibus, nullaſ
A penitusfubftantia communicatio piſitur, certè nec facilènec difficulter, præte.

rea nec clarè nec obfcurè, poſtremò nec per fenec per accidens, id eft, per aliud omninò

queat rerum ſpecies percipereſenſibilium. fenfio

Respondemus inter intelleétum atgres
les communicantiam ( veita dixerim ) atq, fimilitudinem deprehendi ſaltem in accidens
tibus communibus ,quanuis in natura nullam poßideant,quando vel genereplus quàm ges
neraliſmo diſcrepent, quod abundè
fufficitad cognitionem difficilem & obfcuram indis

ſtinctamúe ſolummodòproducendam : hac legetamen ,vt ea cognitio difficilis & obfcura

pariter ac indiſtincta cognofcentis alterius, ſcilicet minus ei dißimilis,nempe fenfusinter.
uentu peragatur: qui quidem fenfushaudquağin accidentibustantummodò communibus,

quemadmodum intelle £ tus,ſed in natura quàm maximè communicat atq,conuenit,infuo

per & in fubftantia cum ipſis rebus videlicetfenfibilibus. Cæterùm accidentia communia,

quippe quorun vaga nimis eft natura, promiſcuè propter eorum imperfectionem hærere

paßimrebus cûmgenere penèfingulis, ab inię

, tûmetiamplus quàm genere differentibus
) oſtendimus
apertè fatis ( vtopinor
tio ſtatim huiufce difputationis . Obijcies iterum for
fitan naturæ difcrimenſeu differentiam à rebus corruptibilibus minimè ſtatuicaufam , vt
incorruptibile quidpiam efficiatur, quin potius hoc ipſum difcrimen, incorruptionis effe.

Etum agnofci, non caufam . Quocirca quam in medium produximus demonstrationem ,ius
re propter quid ( vt verbis vtar Ariſtotelicis ) vel potißimam vná cum Auerroe neu.

tiğ adpellaueris, quandoquidem demonſtratio figni ſiue demonſtratio quia ( quod aiunt
Ariſtotelis interpretes) quæ per effe &tumin caufa cognitionem progreditur, penitusdie

iudicetur. Refpondemus hoc ipſum , quod a rebus ſenſilibuspropria natura differre protu.
timus, dubio proculeffectumeſè, verùmid, quodvt hoc ab illo velalio quopiam differat,
efficit, indubiè cauſam efferrimus caudałter enunciamus
, quòd nimirum vera cauſa
dignofcatur, eaſ videlicet efficiens fimul ac formadepræbendatur.Nam authore Philo.

efficiens ac formafiue (quod Marco Tullio mas

fopho,facilè paruog negociocoire poßint
gis adridet ) ſpecies ,quemadmodum & finis. Cæterùm vtpaucis totum concludam negos
cium ,adducta ſuperiuspropter quid demöftratio clarius ob oculos denuo preſiusúe conſti

fecundum eſſentiam ſiuenaturam propriā à corruptibili quocung difo

tuitur. Omne quod
fert, incorruptibile eſt.Intelleſtus humanus eſt eiuſmodi, intelleétus humanus igitur in.
ionem hocpactoconcluditur:
corruptibilis. Minor vtpote mediata per aliam demonſtrat
Omne cognoſcens ni forfan impediatur, obiectum neceffariò proprium facilè , clarė ſeu
Kij diſtinctès
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

diſtinętè,dein per fe cognofcit. Intellectus humanus eft virtusfiue potentia cognoſcens,

igitur intellectus humanus obie &tum.eius proprium clarè feu diftinétè,facile,demùm ac
per fe, fi non impediatur,cognoſcit. Ilin fingulis perinduétionem fenfibusmanifeſtum
euadit, quiproprium obie £ tum noaficilè clareúe tantûm atq;diftin té , præterea nullius

rèi alius interuentu ,ſed perſe, finon impediantur, quin etiam cum delectatione cognoa
fcunt acfentiunt.Huic demonſtrationividelicet proconcludendaminorepropoſitione pria

oris demonſtrationis inmedium adduétæ , mox addendum eft hoc:fed omnibus indiſcris

minatim hominibusin confeffo eft,velut experientia probatum ac ratione confirmatum ,

fcilicet humanum intellectum res cognoſcere ſenſiles difficulter ,confusè demum & obfcu
Tè ſemper, collatione fa&ta cum omnium cognitione fenfuum : adhæcadminiculo fenfuum ,

boc eſt, peripfos ſenfus,non autem per ſe; ſequitur ergo velis nolis,minimè proprium ire
telle &tusobie &tum res dijudicari ſenfiles ,ac ita perconfequens humanum intellectum ab

eiſdem omnibus pereſſentiam fruenaturam differrepropriam atq; genericam ,quia fi cum

earum aliquibus in eſſentia fruenatura communifaltem conueniret atq.comunicaret ,cum

inter virtutes cognoſcētes uidelicet inferiores primum fibi locum vendicet ;earum profecto

rerum fenfibilium aliquas faltem non minusclarè facileúe, quam fenfusipſi, dein per fe

cognoſceret ac intelligeret.

PROPRIVM INTELLECTVS OB.

IECTVM OB OCULOS CONSTITVITVR .

CAP . IX .

ERVM alta nunc primüm emergit dubitatio. Si res fenſiles haud obiectadige
V nofcuntur intellectuspropria ,quod forſitan in caufaeft,vtab eodem ( quod fupra
dictüeſt) obfcurè, confusè difficultersatq;per aliud cognofcantur ac intelligantur,abfur
dum profectòridiculumúeconſiderantibus adpareat ,inferiores potētiasanima cognoſcena
tes,nempe ſenſusomneis, obiectis fruipeculiaribusac proprijs,humanū autë intelleétum ,

quividelicet inter cognofcentes animeparteis primariñ locum obtinetac fibijpſi iure ver
dicat ,obiecto proprio penitusorbatū aty deftitutum videri. Sanèquum femotis excluſisúe

tantiſper rebus,quæ fubipfum cadunt ſenſum omnibus, nullum infuper genus aliud entis
imaginari ſeu fingere queas nedum adinuenire ,præter ſeparatas a materia fubftantias

à fenfuſ pariterremotißimas. Hic fugæ locushaud conceditur,neceſſariò fatearis opore

tet, eafdem expertes omninò materiæ ſubſtantias,intellectus humani perum ac proprium

obiectum agnofci. Porròſi res fic habet,quemadmodüita fe habere ratio conuincit,quum

ijthec obiecta ſeparata ,quæ tu uelmordicus intellectushumaniobieétatueris efle propria :
cur iſthæc ing non modòdifficulter & obſcure, præterea fenfuum interuentu comprebena
duntur ab intelle &tu noſtro ,hoceſt,non per fe, fed per aliud cognoſcuntur ab intelle tu,non

aliter ac fenfilia paßim omnia ? Sipropria forēt intelle & tusobieéta (quod reris)non folùm

ab eodem intelleétu cõpræbenderētur,verumetiä facilè, clarè;diſtinctè ,dein per fe difcer

nerentur. Hiſce non obftantibusita diffoluipoflenodum adeô difficilem infirmariſ tutó

crediderim . Antè omnia fuppoño quenlibet hominem fecundum naturam benè recteſ diſ

poſitum ( quod experientia docet ) & immortalem vitam adfe&tare,& cum immortalibus
Diuere ,denig,fruitandē immortalibus. Cupio rurſusmihidari ſecundum naturam recte

difpofitam ,eundem hominem corruptibilia nequaq diligere,fed ijs vtitantummodo velut

quadans
‫ܢ܀‬
 ATQVE FELICITATE LIBER III. 39

quadantenusad hunc uitæ curſumvtcung tranſigendum conferentibus inſuperac neceſſa :

rijs. Itaq ia & tis eiufmodi fundamentis, hunc in modum aduerfarios adorior. Intelleétus
humanus fiue per humanum intellectum bomo,ſecundum naturam corruptibilia neutič

amore profequitur, quemadmodum bruta omnia , ac multò minus inanimata diligere por
téſt ,quòd nimirum,id ei ratio domina ſenſuum interdicat: ſeparatasautem ſubſtantias ;
quippe quas naturali quodam indito lumine primüm effe conie &tatur,mox eiufdem rei
ſenſim paulò certior efficitur,deinde rationibus demonſtratiuis id ipfum certò ita fe habea
re conuincit : ſeparatas inã fubftantias mirificè, præfertim inter eas primam atg præcipua

am ,vtpote cæteris longèperfectiorem atq melioreni adfectat o amatardentißimė,dein

eis aliquando perfruideſiderat ſi fieri poßit : ergo fequitur effe tantûm incorruptibilia
materiæ cuiufuis expertia , proprium ac verum vnius intelle tusobie & tum . Nang ſuapte
natura viſus cupit fruicoloribus,vtpote proprijs obie£ tis.Itidem auditus fonis,guſtus ves
róſaporibus,haud fecus,ac vnustaétusgaudere primis elementorum qualitatibus atq;fer

cundis,quæ videlicet ex primis conflantur, confueuit,quemadmodum & olfaétus in pros

prium fuaptenatura ferturobie&tum . Adeô fenſus omneis obie & torum preſentia fuorum
letantur,quoniã abeis perficiuntur & ea pariter tanã fineis concupiſcunt. Proinde(quod

núper adfeuerabanius ) homoiuxtanature legem diſpoſitus in quo rationalis facultas ,fi

non femper ( quod humanæ naturæ videlicet in hocergaſtulo degentis terminos excedit )
magna faltem ex parte vel pluries ( vt rectiusloquar) dominatur & imperat ,ſenfus vés

ròparet ſimulacobtemperat unirationi:homoinğ iuxta naturæ legem ritè diſpoſitus,fes

paratasà materia ſubſtantias ,velut obie &tum ſcholaſticè loquar ) adæquatum ac pros

prium vniusintellectus,à quibus perfe &tum iri tutò ftbijp 2 pollicetur,ita concupiſcit ,vt
etiam vltrònonnunq eaſdem omninò depereat. Quod fi corruptibilia cupiat,eadem eomos

docupit, quomedia ,ſcilicet ad verum finem adfequendum conferentia deſiderari ſolent,

non autem tanğfineis & obiecta propria ,

PVLCHERRIMA DVBITATIO
TOLLITVR .

CAP. X.

VNC grandis alia fefe offert dubitatio.Obiecta potentiarum qualibet propria

NaCarandisal
facilè , diſtinctè,clarè , dein per ſe percipiuntur & adpræbenduntur à fuis fat

cultatibus, quorum obiecta dignoſcuntur, quod quidem ſupra fuſiſsimè docuimus.

-

At humanus intellectus obſcure,imò obſcurius, difficilius, confufius per aliud,boc

eft, opera ſenſuum , abſtractas a materia ſubſtantias agnoſcit & intelligit , igitur
eadem minimè fuerint obieétum eius proprium . Verumenimuerò fupponamus in

telligentiæ gratia , quempiam ' benè valentem à teneris ( quod Græci dicunt ) viia

guiculis , in obfcuro loco fuiſſe concluſum adeó , vt nunquam cernere quidquam por
tuerit. Imaginemur eundem rurfus aliquando luminis exigui quidpiam intueri, fed
tamen diſcernere nunquam liceat , quidnam qualeúe fuerit illud , quod ob- luminis des

feftum diminutè nimis cernebat; is ſanè non conie&tatur,imo penè certò cognofcit per :
fe & tum iri potentiam eius viſiuam , ni luminis obſtaret abſèntics Quò fit , 7:0 .

omnem impendat operam ,vt huic vni reiſtudeat, ſeduloġ inuigilet ,vt illinc egrediquàm

primam ei permittatur,vt lumine potiátur. Quapropter fi tota vita miſero in tenea

K iij bris ma.
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

bris maneret aclatitaret velut ſepultus, neg videret v piam colores, fed eofdem tantürig

adfeétaret,nunquid propterea colores viſibilis eiufdem facultatis obiectum dijudicari

propriūnegaueris ? Eadem hoc in negociomediusfidius ratio fubeffe videatur.Intellectus

enim quanī in tenebris vin &tus, aliquando ſtatis horis in abſtraštorum erigitur comtemo

plationem ,exiguoſ fuo naturali lumine illo, non auguratur,quin potiuscertònouit fepas

ratas d'materia ſubſtantias pulchritudine pariter ac dignitate ,plus quàm difdiapafora

( quod Græci dicunt) corruptibilia ſuperare :nihilominus quid ſint, qualiag ſint eadem
incorruptibilia , prorſus ignorat. Interca demùm in ea velutin verum finem ac proprium

obiectum omneis ingenijvires intendit. Quam obrem ex ijsmeo quidem iudicio fatis eui

denter conſequitur , vnius intellectus obie& tum cenferiproprium , fenotas a contagione

corruptionis labeg ſubſtantias.Itag quum eas defideremus, earum cognitionem integram

adamuſim pariter concupiſcamus, eisúe copulari fruiġ libenter velimus,idſ fecundum

bumanam naturam benè diſpoſitam ,hoc eſt, prout decet ſenſibus velut fatellitibusimpes

rantem : qui fieri poteſt, vtab ipſa parente natura nobis inditum hoc defiderium (quæ fui

authoris emula nibilincaflum operari confueuit ) finem haud conſequatur? Atqui hoc in
hac vita contingere nequit ; fiquidem intellectus hic nec vitam immortalium viuere, nec

fubftantiasabſtractas intelligere,nec eifdem frui coniungiúe poſsit ;ergo ne fruſtrà teme.

reg natura concupiſcere videatur, intellectus neceffariò fuerit incorruptibilis. Vndebru.

ta paßim omnia fi quietem ,ſimotum conuenientem & amanum ludendi campum ſipabu

lum abundans & eorum naturæ conueniensnanciſcantur,læta viuunt atg contenta (qua .

tenusconiectari licet )tang finem vltimum ac verum felicitatemúe conſequutafuerint,

(quod fupra diximus) obiectum naturæ fuæ proprium attigerint . Homines verò minimè
contentos atq triſticia vacuos,etiam ſi quidquid in hac vita defiderari poteſt, adipiſcātur
reperias.Neg: tamen huiufcerei cauſam vllam comminiſci liceataut ariolari præter hanc

viam ,quòd eorum intellectus, quandiu viuunt ijdem homines, finecareat, pariter acobą
iecto proprio deſtituatur, quod nimirum in cau, eft, vt à quiete fic immunes anxiją tota
aufa

pita permaneant, donec à morte tandem , quod cupiunt,adfequantur.

CÆSARIS EVOLI RATIONES

RATIONES
CONTRA PERENNITATEM ANIMAE
RATIONALIS DIFFICILES,

CAP. XI.

TSI præter inſtitutum fortaßis videri poßit hic de animæ rationalis ima

mortalitate periodo tam longa diſquirere , nihilominus occaſionem eorum

načtus , quæ per tranſennam de re eadem velut fucceßione rerum addu&ti paulò

antè retulimus : obiecta quædam Cæfaris Euoli cûm genere tûm virtute illuftris

recenſere penitus operæprecium exiftimo, cuius viri ſanè iudicium in omnibus,præ

ſertim in Ariſtotelica diſciplina tantifacio ,vt etiam in lucro magno reponam ,quòd eum
in curia Cæfaris familiariter agnouerim . Eius argumenta fic habent,quæ ſcilicet illuftris
hic vir diſputatiuè tantûm contrà veritatem adducit, quum alioquin apertè teſtetur ,

fepelin omnibus & per omnia ſubdere ceruicem fan &tæ (quod præcipuè conuenit ) Eccle.
Sic Romana.Philoſophusſait ille )in libro deanimalibus inquiens:Mens ſola extrinfecus
aduenit ,
 ATQVE FELICITATE LIBER III. 40

aduenit,eag fola diuina eſt,nec eiusaétio communicat cum äčtionecorporali : Ariſtoteles

ingita verba faciens per mentem nequağintelligerepotuit animam rationalem ,per quam
homo eſt bono,quod ita probatur. Anima rationalis per quam homo eſt homo,nequit abg
phantafmatibusintelligere (philoſopho tertio de anima teste ) quandoquidêphantaſmata

peculari cogatur intelligens, ergo eiusoperatio neceſariò depédetà corpore. Atquimens

cuius meminit idem philofophusſecundo departibusanimaliumi,minimècõmunicat cum

---

actione corporca,mensigitur illa iuxta philofophi fententiam haudquağ animarationalis

fuerit,perquam homo eſt homo,quin potius(quod Alexandromagis adridet ) intelligétia

quedam exiſtimetur extrinſeca.Nam fi contendas eam mentēcum a£tione corporea nung

communicantem ,effe rationalem animam vel eiufdem animæ rationalis partem ,per quam

homoeſt homo:penitus conſequitur Ariſtotelem eundem , tertiode animaprorfus ad feues

rantem animam rationalem , per quam homo eſt homo, ſcilicet intelligere non poffe Jepoſia
tis excluſisúephantaſmatibus,quòd indubiè corporea virtusagnofcatur:fequitur ing ex

diametro philofophum eundēfibijpfi penitusaduerfari, quandoquidem vno locodicatania

māhominis rationalè abſą corporis ſuffragijs intelligere,demùm alio locoſtatim effutiat

boc ipfum haud fieripoffe. Præterea meum ex profeſo demolitur argumentü ,quo probaa

bam in libro ,qui de humano intellectu inſcribitur,voluiffe philoſophum incorruptibilē hua

manū conſtituere intelle tum hoc pacto. Secundo degeneratione animalium explicans qui
peragatur hominis generatio,philoſophus docetfætum in primis viuere vitam plante,id

eſt, vegetatricem poßidere facultatem ,cuius opera cenfetur ali pariter ac augeri. Secuns:

dò iudicat eundem fætum viuere vitam fenfibilem ,cuius itidem operationes ſentire ſimul

acmoueri iudicantur. Deinde mox intulit. Mens ſola extrinfecusaduenit, eag ſola diuja

na eft,neq;enim eiusactio cúm ačtione corporea communicat, hæc philofophus. Tûmego

fic argumentabar.Si permentem extrinfecusaduenientem philoſophusintellexiflèt diui.

nam fubftantiam autintelligentiam ( quecung fuerit ea ,faltem hoc loconihil refert ) ab

humano penitus intelleétu differentem :omninò conſequeretur eundem philofophum non

obiter ac veluti per tranſeñam ,ſed vltrò datag,opera generationem hominisexplicantem

( quemadmodum o ijfdem in libris aliorum quoq pariter animantium generationem in

quirit )prætermififfe partem eiufdë hominis pracipuam ,nempe ſpeciem ac formā,quod Jaa
ne plus quā centies abſurdum atq,tanto præfertim philofopho penitus indignum eſſe mania

fejtum adparet. Huic argumentoſeipſum Euolus opponit,inquiens philoſophú vocabula

fenſilis facultatishumanum etiam intellectum compræhendiſlé,propterea quòd fenfus qui

dan interior eßè videatur, haud fecusac imaginatio,fenfus comniunis ,cogitatio, velmes
moria , fecundum Alexandri ſectatores, quod quidem hac ratione confirmat. Philos

fophus aliquotiens, quemadmodum in libro de humano intellectu commonftrauimus,

imaginationem adpellat intelle& tum . Quocirca nullum optimo iure cuiquam incon .

ueniens & abfurdum videri debeat ( inquit Euolus ) quòd idem author intellectum

femel quog fenfum vicißim nuncupauerit. Nam fi phantaſia ratione fimilitudinis

quam vnius gerit intellectus,ipſa quog nonnunquam vocitatur intellcctus,amabó quóda

nam piaculum fuerit eundem intellectum aliquando fenfum adpellari Præterea

quoniam ſanctus Thomas ait humanum intellectum obiectiuè tantûm ( vt eiufdem

Dear verbis) à phantaſmatibus ac per confequens à corpore dependere ,non autem ſubies
Ftiuè ſicý propterea concludit humanum intellectum baud eſſe corruptibilem : Contra
Evolus
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

Euolus ait : Siue dependeat à corpore tanğà fubie to fue tanğ ab obiecto, fatis amninò

fuperý mihi fuerit,quòdabeodem corporehoc ipfum opus, quod eft intelligere ,dependeat
adeó,We abſą corporispreſentia nequeat intellectus intelligere . Quapropter ( inquit )

corpore phantaſmata quog corrumpuntur, quæ

corrupto funt obie &tum intelle tus tana
tûm ,idýfanéto Thoma relatore, fine quo videlicet obiecto nequit intellectus intelliges
reo
quod proprium opus eiufdem intellectus eſſe falsò creditur. Accedit ( inquid idem )
quòd alibi clarè teſtatur idem Philoſophus corrupto confeſtim homine
, corruptum iri ſi
mul eiufdem hominis
ſcientiam , quo ſuppoſito fic argumentatur. Si quodpiam adinue
niri queat rationalis animæ proprium opus , boc erit intelligere, quando nullum aliud
effingere liceat. At hoc ipfum intelligere per corruptionem compoſiti, relatore pariter
.
ac authore eodem philofophomox neceffariò corrumpitur, intellectus igitur, quippe cuius

hoc ipſum intelligereproprium opus falsò iudicatur, velis,nolis,fatifcit atq.corrumpitur.

CÆSARIS EVOLI RATIO ,

NVM INFIRMATIO.

CAP . XII.

ERSPI CACIBV S ac ingenioſis Euolirationibusè medið ( quod fpes

PIC
PERS
ramus futurum ) ſublatis illicò redibimus ad noftrum inſtitutum , vnde rerum
alle &ti pulchritudine féu difficultate diſcefferamus
. Nang ,quum in eo libro,qui de huma.
no intellełtu inſcribitur, earum neutiq meminerimus, propterea iure mihi nequeat vitio

berti, quòd eas hic oblata videlicet occaſione rationes vtpote difficiles, vnâ cum reſpora

fionibus adfcripferim. Prima ratio fichabet. Anima rationalis humana neceſſario dum
intelligit, à phantafmatibus ac per conſequensà corpore dependet, quando neceſſarium
exiſtimetur intelligentem animam vel intelligentem hominem ſpeculari phantaſmaa
ta ſecundum Ariſtotelis fententiam . Mens autem de qua philoſophus inlibris de ges
neratione animalium , verba fecit ,nullo modo dependet à corpore, mens igitur cuius ibis

dem philoſophus meminit, neutiſanima rationalis, aut animæ rationalis portio fuerit :ſia

quidem hoc ipfum intelligere velut opus proprium propria natura poſsideat, altera verò
( quæ totius eſt animæ pars ) minimé, cuius in tertio de Anima mentionem fecit. Refpon .
demus humanam mentem ſiue humanum intellectum intelligerebifariam . Nani vel iria

telligit obiectum proprium aut alienum. Dum obiectumintelligit proprium , quod qui
dem eft fubftantia materia cuiufuis expers,quod me
fupra probaſſe confido; dum inquam
immunes ab omni materia contagione ſubſtantias ſpeculatur intellectus
, ideft, dum obo
ie &tum proprium conſiderat, tûm minimè dependet à phantaſmatibus intellectus, nec eiſ

dem indiget, quandoquidem 'ab eis eo caſunec fubiečtiuè ( ſcholaſticorum hoc loco verbis
Otar) nec obie &tiuè dum intelligit, dependet Verumenimu
. erò quotiens cognoſcere tentat
res ſenſiles anima ration alis, quipp e quas non eiufd em intell ectus humani, ſed vnius obe

iečta ſenſus propria dijudicari, velin hoc operevalidis (meo quidem iudicio) rationibus

probaſjemihijp / perſuadeo :dum : inqre s iles velut alienum obiečtum , non autem pros
ſenſ
prium cognoſcere ſatagit,tùm à phantaſmatibus neceſariò faltem obiectiuè dependet,ſia

ne quibus intelligereprorfus haud poteſt. Hinc intellectus humanus obfcurè

ſemper atz
difficulter
 ATQVE FELICITATE LIBER III.
41

difficulter intelligit ſenſibilia , videlicet natura propria ab eodě velut aliena. Senſus verò
cognoſcunt eadem clarè ſimulac facilè percipiunt tanğ obie &tapropria naturæg ſua cona

formia:
ſcilicet ad quorum intelligentiam, alienis ( quemadmodum intellectus) minime

cogantur vti fuffragijs,ſed ea proximè,id eft, immediatè per feipfosperſpiciant et agnon

1 ſcant,atq; hoc à nullo penitus mie didiciſë teſtor ingenuè, ficut plura deinceps alia,quæ
ſcriptis hactenus prodidimagnis ingenij conatibus atg vigilijs. Itag,fatis argumento faa

cientes mentem humanamanteſ vniatur moli corporeæ

folüm obicētaſpecularifecundū

Ariftotelis fententiam loquor) propria, nempe ſubſtantias abſtractas intrepidè ſimuldo

audacter efferimus, quo in opere phantafmatibusneutiq indiget. Idcirco Philoſophus mo

dūgenerationis particulatim hominis acutè

magnoſ iudicio quod ſemper folet)explicās;

1 ita gignidocet hominem ,vt vegetatrice primùm

facultate fætus
viuat : fecundò redactis
a virtute formatrice paulatim atq pededentim in concinniorem
formam organis, vis emia
:
cet ſenſibilisvná cum motrice, quas nimirum facultates fiuepotentias velut corruptibiles

acmodo ceterarum ſcilicet corruptibilium formarum genitas ,penè(quod aiunt) ſiccopede

breuiterúepertranfit. Vbi uerò peruenit ad vltimă,per quam homo eſt homo, facultatem ,
quæ dicitur hominis intellectus vel anima rationalis, eandem haudquaq educi de potentia
materie protinus edocet ac admonet, quemadmodū virtutes elici folent aliæ ſpeciesúecor

ruptibiles ,nempe vegetatrix atg ſenſibilis,inquit: Mens fola (hæcparticulazſola cate

ras excludit facultates )extrinſecusaduenit .Hiſce uerbis eam ir fætum adhuc noveniſſe

ſupponit,adhæcmentēcandem præcedere fætus generationě. fubdit :Eagfola diuina eſt,

Quafi diceret; Aliæpartes animæ fimpliciter naturales iudicătur, Addit:Neg enim eius
actio comunicat cứ actione corporea. Scilicet(itaenim interpretor )anteğingrediatur cora

pus ac vniatur ei,ſiquidem propria tunc obiectaſpeculatur ,nec vſpiã eget eo cafuphantaſ
matibus. Deinceps in tertio de anima libro conſiderat animam rationalem velut animalis
actu partem ac ſpeciē ,autfaltem tanī in homine virtutêaliquid operantē ,non autē ſolam ,

quaridoquidē iſthæcconfideratio Metaphy /ica potiusforet quam naturalis,in fecundoauta

libro de partibus animaliū loquitur de mente ,que nondum ačtu pars eſt hominis,fed paulò

past futura eſt eiufmodi per ingreſīin corpus. Vnde in tertia de anima dicit eā egere plās
ta / inatibus
, vt intelligat, idą, de anima rationali concludit non abſolutè fimpliciterúe ,fed

quatenus in corpore manet :/iquidē vnuſquiſq,dum in corpore moratur ac peregrinatur in .

tellectus(ut reitius loquar) ſenſibilia feipfum intelligere tātûm experiatur,quæ non ſunt
eius obiecta propria , quemadmodú fæpe monuimus, Interea fubſtantias abſtractas anxiè

, neg
tartummodò deſideramus agnofcere , tamēaliud quidī ſcire conceditur præter quàm
quòdin natura reperiuntur, quid verò fint,& quifint, in hac vita profe& tò ſemper ignoa

ramus. Quapropter omneis homines inſtinctu naturæ quodam hoc ipfum ſcire vel auidißia
mè cupiunt adfectant, quum alioquin illud idem neceffariò quandiu vixerint, ignora.
ſeipſos certò ſciant ; quod quidem deſiderium futuræ videlicet in nobis ali.
turos omnino
quando fcientia rerum altißimarum , præterea cuperefuturos quandag, nos a morte corpo
ris uoti compotes,miehercle perennitatis humane mentis vel euidentißimum pariter accer.

tißimum agnofcitur argumentum . Itaq; quòd Philofophus in tertiodeanima noftrum ina

telle &tum abfq; plantaținatibus intelligere neutiž poſle ſcriptisprodiderit, boc ipfum ada
uerfari minimè videatur eidem Ariſtoteli, fcilicet adfeueranti mentis eiufdem humana

propriam operationem cum actione corporea nequağcommunicare .

L EVOLI .

/
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

EVOLI TEXTVS ARISTOTE ,

LIS EXPOSITIO REIICITVR ,

CAP XIII.

T adductum in libro de humano intellectu contra feftatores Alexandri Aphro.

V
diſei noftrum arguntentun acerrimi vir ingenij nofter Euolus infringat,quo
quidem argumento falſitas nimirum textus illius : Mensſola extrinfecus aduenit &

quæ fequuntur,expoſitionis detegitur : vtnoftrum inquam argumentum eludat atg pro

virili fundituseuertat, Philofophun ;loco nupercitato rationalem potentiam fiue paßi.
uum intellectum vno fenfus vocabulo concluſiße comminiſcitur atg penitus autumat ,

imò ( quod exiſtimo verius) Vtargumenti uim effugiat,callidéfingit, quanuis hocipſum

minimè putet exiſtimet: quam opinionem vel boc ipſo fulcire contendit, quòd ab eos

dem Philofopho phantaſia vel intaginatio nonnunq intelleétus poſsibilis ſiue paßiuus
ratione fimilitudinis vocitetur. Sanè'pt Philoſophum donemus aliquando fenfum ali.
quem precæteris eximium , putà phantafiam adpellare ratione fimilitudinis intelle &tum ,

ita non inficiamureundem vice verſa nung intellectü vocaſſe phantaſiam : cuius quidem
rei forſitan ratioqueat adſignari ,quod inferior potentia ſuperiorem æmuletur fecundum
naturam , fed tamen econtrà ſuperior,haudquaq inferiorem imitetur. Quocirca Deum

Optimum Maximum rectèneutiq humanum dixeris ,multò minus (loquendonaturali

ter ) hominem ,quanuis hominem aliquem ,nempe ſapientem adpoſitè fæpenumerò diuis
num efferamus: fiquidem homo tûm iure quodani diuinus enuncietur, quotiens Deum

authorem omnium rerum atq,conſeruatorem imitatur pro viribus ac amulatur, quod

certè debet acdecet,imònon diuinus tantummodò, verumetiam deusaliquando nuncus

patur iuxta illud : Vos Dij eſtis. Deum verò quippecuinuſquam conuenit ,ac multò
minus expedit hominem æmulari nec decet ,neutig humanum , ac multò minus hominem

( fcilicet philoſophicè loquendo ) protuleris o enunciaueris. Hinc homines pecudum

veſtigia ſectantes ( idg, præter naturam propriam )meritò beftiæ dicuntur. Quam ob
rem quum Philofophus nunquam intelle &tum aliásadpellauerit fenfumi,putà phantafi
am vel aliquid aliud eiufmodi,adhæc quum eo loquendimodo vel idiotis hominibus Dei
nuſquam expediatatg.conueniat, profectò neutiſ ,adſtuerandum videatur eundem Phis
loſophum vocabulo fenfus, intellectum vná pariter compræhendife. Accedit quòd eum
omninò loqui decebat & expediebat eomodo, fi debebat intelligi, quo cæteri paßiin law

quuntur homines , quando iuxta pulgatißimum enunciatum , quod paſſim per omnium

Ora circumfertur,loquendum De plures fapiendum autem vtpauci. Athominesnulla vnğ

lingua (quod fcian )nulla vnq tempeſtate noftrum intellectum adpellarunt fenfum , licet
aliquandofenfum aliquem exinium nuncupauerint intellectum , fentientem ( ſenſie

præftantiori videlicet) ratione fimilitudinis & imitationis (rarò tamen ) vocauerint in .

telligentem : ergo fequitur Philofophum loco citata per animam fenfibilem , fimpliciter
excluſo penitus intellectu, facultatem tantummodò ſenſilem intellexiffe ,per mentem ves
rò de foris accedentem , rationalem potentiam ſiue partem hominispotiorem , per quam

bomoeſthomo, nobis indicafe : qua verifimiliter antè corporis ingreſſum ,ficut & ab

eiufdem corporis egreſju , cum aétione corporea ( quoniam eft intelleétuiproprium opis
intellige
 ATQVE FELICITATE LIBER III.

intelligere) neutiqcomunicat ,etfiquandiu manet in corpore ,tanq animalis huius,ideft ,

hominis portio ſublimior , eiufdem actio cum actione corporea conuenitatq;comunicat ne

ceffariò,quoniam à phantafmatibuspariterneceſariòdependet,ac ita per confequensnon

intelligere fimpliciter , fed illud intelligere , quandiu videlicet in corpore moram trahit ,

haudquağ animæ rationalis opus agnoſcatur proprium : cuiusquidem rei cauſavideatur,

quoniam rationalis eadem facultas vnita connexag corpori, velut impedita vel diſtracta
proprium deferit obie &tum ,ac velut amens vel oblita fuijpfius (quod Platonimagis adria
det) modoquodam ,alienum conſiderat,ficý falcem (quod eft in adagio )mittit in alienam

meſſem .Accedit quòd in libris de anima Philofophus quūde animanon abfolutè,fed quaa
tenuspars hominis agnofcitur uel quatenus operatur in homine,diſquirat,dehominequoge
naturaliter loquitur, ac de eiufdem intellectu fimiliter ;qui videlicet eatenusnaturaliter

cöfideratur, quatenus naturalicorpori viresaliquasimpartitur & in eodē operatur. Quò

fit,vt naturali philofopho verbaminimèfacienda fuerintde ea noſtræ mentis operationes
per quam nullum omninò cum naturalibus corporibushabetcõmercium , fed eius tantūmoa

dò noftræ mentis intelligentiæ meminit in tertio de anima libro,quam intellectus noster,

non à corpore ſeparatus( qua metaphyſicaconſideratio dignoſcitur) ſedin corpore natu
rali folùm exercet ,quandoquidem libri de anima coſiderationem mere ſimpliciterúe natud

ralemeſſe ,nos in libro de humano intelleétu fatis euidenter (vt opinor) probauerimus.

EVOLI TEXTVS EIVSDEM

EXPOSITIO : MENS SOLA DEFORIS

ADVENIT , ET QVÆ SEQVVNTVR , NO
uis rationibus euertitur .

CAP. XIIII.

RETERE A i vocabulo fenfilis facultatis una quog.complecteretur intelles

PRE
étum ,minime doceret hominis generationem (quod alioquin ex profeſſo tentat eo
loco Philoſophus) quinimò confunderet. Neq;enim ad explicandam hominis generation
nem ,fufficiat docuiſe fætum in vtero matris, pošt vitam altricem adipiſci demùm cona

tinuata fucceßionefacultatem fenfibilem : quandoquidem abfolutè ſic pariter ac diftinétè

loquendo,nudamt animalis generationem , fub ea ratione qua animal eſt,tantúm delineas
ueris atq pinxeris :quanuis deindemox ab extrinfeco venientem addasmentem ; vtpote

nequağ hominis partem idý penes eorum opinionem ,qui Alexandri Aphrodiſei placita le
quuntur atq ;mordicus tuentur. Nang ſuppoſito ( quod alioquin minimè concedendunz

eft )quòd Philoſophus velit intellettum , vocabulo ſenſus comprehendivelut ſenſum inte
riorem quendā atg,corruptibilem , quum manifefto pateat fætum , vbi iandudum fentire
pariter ac moueri cæperit,neg tamen per menſes aliquot rationalem interea poſsidere fa

cultatem : omninòdocuiſe Philoſophum oportüit in vnius hominis explicanda generatio

ne, fætum eundem poft adeptam per dies aliquot vim altriceni,incipere poſtmodum viuere

witā ſenſibilem , fed tamen interim haud integram : dein explicare gradatim ,quasanimæ
ſenſibilis vires ,à principio ſtatim ,cūincipit viuere vitam ſenſibilē, poßideat ſimuletiam

enucleare ,quáſnam alias eiufdem ſenſilis potentia functiones atg,virtutes natura fibijpſi
referuet ( Dt.ita dicam ) addendas fætui: deinceps per quot dies differre produccreúe
confueuerit additamentum ( vt fic dixerim ) vltimi fenfus perfectionis, qui nuncupatur
Lij ( vt Ale
 ANDREÆ CAM VTIL DE AMORE

MrAkxandrei uolunt)anima rationalis,quandonullum aliud afylum Alexandri festa

tores Aphrodiſei reperiant ,in quod velutphiloſophiæ facræ fures & exules,tanq homicia

de publiciſe recipiant, præter hoc vnum , ſcilicet vt rationalēpotentiam ,interiorem quen

dam iudicari fenſum cateris perfectiorē non autumentquidem , ſed plane contra propriam
cöſcientiã effingant,alioquin fenfusuoce rationalem poteſtatem comprehendēdo,nequağ
verum fuerit , incipere fætum viuere facultatibus animæ ſenſibilis, omnibus pno cótextu ;

fiquidem fapponëdo quòd intellectus interior ſenſus quidam dijudicetur, in primis uiuat
fætus alijsfacultatibus animæ fenſilis vtpotérudioribus ſimul ac imperfectioribus, dein
de poſt aliquotmenfes nedum hebdomadashunc vltimum atq perfeétißimum adipifcatur
interiorem fenfum ,qui iuxta eorum qui ſequuntur Aphrodiſeum opinionem , intellectus
fiue rationalis anima nuncupatur. Quocirca quum fætus eo momento ,quonutriri ftatim

incipit,eodem quog cunctas altricis anima viresGopera poßideat( vná tantûm excepta
generatione) ſiquidem vná dum alitur, etiam adpetat augeatur:non fic autem reshas
beat in anima fenfibili, fcilicet vt ea mox adquiſita vires & operationes ad vitam fenfio

bilem pertinentes omneis eodem momento comparentur, quinimò dierum interuentu płu .
rium alia poft aliam gradatim adquirantur. Profectò ſi generationem hominis adamufa

from ( decet præcipuètantum Philofophum ) explicare debeat ,quod alioquin eo loco duu

bio procul intendit,adhaec intellectüiudicari cenferiúefenſum putet,omninò gradus uirtu

tūanimæ fenfibilis,prætereatempus,quo fuperueniüt hivirtutū gradus corpori,deinceps
ordině mehercle Philoſophusedocereños debuit ,alioquin (vt paulò antèdičtueſt )non boa
minis,fed animalis in genere fimpliciterúe, hoc eſt, fubea ratione,qua animaleffe digoſcia

tur,tantūmodò generationem enucleare fimul• expiſcari videatur. Quam ob rem ne fae

tuú iuxta ac inſulfum adumbremus aut effingamus Ariftotelem fatericonuenitingenuè ,

ſenſusvoce , rationalēpotentiã prorſuseundē excluſiſè, quippe cuius vltimo loco deinceps
meminit, quñea videlicet in vna hominis generatione pariter vltima depræhendatur, in .

quit.n.Mens fola extrinfecusaduenit,eaſ ſola diuinaeſt,et quæ fequütur.Atq hecpro in

firmādisEuolimeirationib° acutiſimèſimul ac acerrimè cotra Philoſophi textū atq,adeo

cõtra veritatčipſam adductis in mediú,di& ta fufficiāt,idý cūbacadpēdice,nēpe quod Phi

loſopho nequaq opuserat in hominis explicada generatione,mětis extrinfecusaduenientis

facerementioné:fi(quod Alexādrei rentur)per mentē,intelligentiã extrinfecā,quæ ratio
nalis animæparsminimèputetur;intelligant,quãdoquidêexplicanti generationismodum
alicuius compoſiti ſatis ſupergiudicetur eiufdem compoſiti parteis examuſim edocuife .

RESPONSIO S. THOMÆ DE :
FENDIT VR .

CAP. X

ETERVM (quod omifimus) qui proprium obiectüintelle & tusdeferat,quan

diu corporicõnexus atq.copulatus offenditur,adhæc nunquid obiectum idem pro

prium linquerecogatur et alienopenitus hærere, forſitā aliás fusétractabimus,atq;pria

ribus Chriſto dñofuppetias ferēte diſcutiémus. Sanè quòd res fenſilis feu rei fenſilis ſpecia

es quanlibetà contagio materia ſegregata minimèdijudicetur obiectii intelleetusproprii ,

fed vnius ſenſus(quod hoc librofatis fuperợ nos probaſje confidimus) id ab alio quopiādis

dici nunq; ſed acrimeditatione crebrisg uigilijs hoc ipſum expiſcariconatus fum ,ac uelut

ex profundoignorantiæ tenebrarī abyſſo queſitum adeôrecöditum ; eruere tentaui,quod

quidem
 ATQVE FELICITATE LIBER 111.

quidem quatenus conie&tari licet crediderim adferre nonmediocrem uniuerfa rerum nae
turalium atq,metaphyſicarūſpeculationi lucem , prefertim eiqueſtioni,qua rationalis por
teftatis pereñitas in dubiūvocatur.Nunc difputationis feries eônos vocat,vtgrauißimā

& Thona reſponſioně expendamus atg pro virili noftra( fi fas eft ita loqui )dijudicemus.

Obftrepětibus Alexandri ſectatoribus,intelligerenequaq opuscenferi propriú intellectus

debere,propterea quòd à phantafmatibus authore fimulac relatore Philofopho dependeat

neceſſariò,reſpondet S.Thoinas,intelligēdonoftrum intellectu à phantaſmatibusneceſja .

rià depédere tanğ ab obiecto ,non autē à fubieéto ,quæ quidēobiectineceſitas atą depēdens

tia nihilimpedit,quòminusoperatio dijudicetureſe propria. Se &tatores Aphrodiſeicotra

fic argutātur: Proprium id alicui putaturopus,quod obiri perficig poteft femotoquolibet
auxilio extrinfecosfiquidēalio quopiāfuppetias ferēte protinushocipſum opus qualecung

fuerit, pprium eſſe deſinit.Quappter eſto inquiūt,intelligere tantūmodòdepédeatà phan

taſmatibusvelut ab obiectis,quid tûm ?Satis ſupý mibi fuerit,quòd indeneceffariò pēdeat

ilíudidē opius,quiautēillinc dependeat , haud magnoperè curauerim ,quandoquidê adopis

ipprietate abolendă vel abundè ſufficere vidcaturextrinfecarei cuiuſpiāindigêtia .Nam

faper ſeipſum intelligere nequeat intellectus,nipræfto fint ei ſuppetiasúe ferāt plāta ]ma.
ta,naturalis certèratio penitus dictat intelligentia prius intelle &tus nusī iudicaridebere

ppriãopationé,quádo p feipfum , id eft , folis ppriæ naturæ viribus illud ipfum haud præs
ftare valeat.Expēdamus diligēti trutina,qualequantūúe poßithuius Achillis aut Hecto

ris robur.Anteğargumentū elidamus et expungamus,illud ipſum in eofdē aduerfarios rea

torquere feu reflectere priusopæpreciūvidetur,idý hūc in modă. Simera nudaúe,hoceft,

fimplex obiecti dependētia pprietatëopis euerteret, neceſſariò coſequeretur,nullü ſenſum

poſſidere ppriū opus.Illatio,pbaturper inductionë hocpacto .Viſus, id eft,vidēdi poteſtas

fiuefacultas actū videdinequitexercere,niſubſintcolores,à quibus neceſariònelis nolis,

tanğab obiecto videndiaétus feu vifio dependet;fiquidē femoto tātifpercolore velüt obie .
Eto pprionusī cernerequidpiam valeas. Itidem auris neutiğiaudire queat, fi pprium auta
ditusobiectum nempe ſònùm èmedio fuftuleris. Hocidem (ne tempus incaflum teramus)

in cæteris quog fenfibusmanifeſtò liquet ,idą tam interioribus quam exterioribus.Itaqſi

(
(quod Ariſtoteles auguratur) intellectusintelligit,quomodo fenfuspercipit ac ſentit,pro.
feétòquü ſenſüs quilibetneceſſàriò ppium obiečtum expofcat,viobiremunia ppria vales

at, curſimili ratione noftrü intellectum , fi,pprio munere fungidebeat, vrá,pprium opus

exequatur,non perindepprium obiectum ſuo quodā iure cum alijsanimæ potètijs comuni
pon poſtulet ? Cur quod velomnibus ftirpibus eſt cõmunenedūbrutis,vni denegetur,intele
leftui?Sippter obiectidiuerfitatētam in altricis potentiæ facultatibus omnibus,pmifcuè,

quàm in fenfibilibuspariter omnibus uiribusindiſcriminatim proptereaminimè ſubuertie

tur pprietas operis,nec impedireuidetur,quòminus illud ipfum opus ( ni quidpiā fortaſsis

aliud impediat Jeſſecenferiõpprium debeat,dic obfecro ,quæ demētia eſt ac veſania ,putas
renoftrum intellectum opere proprio penitus deſtitui, ppterea quòd neceffariòdum intela

ligit,obie &tum exigatpropriū o expoſcat ?Verumenimuerò quod operis proprietatem

aufert ,nequağ obiečti faerit indigencia , fed efficientis extrinſeci,puta :viſibilitas homia

nis vera cēfetureffe proprietas,propterea quòd vna hominisnatura eiufcepaßionis efficio

ens cauſa depræhendatur,quanuis extrinfecum obiectum requiratur, quod facultatem hoa

minis intrinfecam ad a&tum ridendi deducat, idý non tanī efficiens , fed velut alliciens
Lij caufa
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

caiſa potius, quo modo finisnon propriè,fed ( vt ita loquar ) metaphoricèpaſsim morere
fola viſionis efficiens eſt calls
conſueuit.Ita nimirü colores mouent viſibilēpotentiam ,qua
fa,quo modo cæterorum quog ſenſuum effe &tricespotentiæ dependent à proprijsobie &tis.
fanè modum humanus intellectusà phantaſmatibustanī ab obiectis tantūmodo
Ad hunc
dependet,cuius quidē operis ,quod intelligētia vocitatur ,quoniã vnus intellectus efficieng
cauſa perhibetur ( quandoquidem ad intelligentiam efficiendam nullü efficiens concurrdi
extrinfecum ) bocipſum opus idcircò videlicet intelligere, meritò'proprium intellectus
hominis exiſtimatur.

INTELLECTVM AGENTEM

IVXTA PHILOSOPHI SENTENTIAM ES

SE RATIONALIS ANIMÆ PARTEM A D.
uerfus Alexandrum Aphrodiſeum .

CA P. XVI.

ERIORI capite diximus obie&tum ad operis productionem minimèvelut

SERIERI
efficientem cauſam concurrere
. Deinceps opus vocari proprium adferuimus ,quoti.
ensſubiectum , cuius operatio propria
cenfetur, eius operationisfolummodo depræhendie
tur efficiens adeô, vt infuper extrinfecum aliud efficiens minimè requiratur: fiquidem
eo caſu uerè dicatur opus effe proprium illius ſubiecti,modò tamen eidem ſoli,dein omni et

femper inſit, quas conditiones ad veram omnibusg numeris abſolutam proprietatem ,cûm
Porphyrius tûm etiam Ariſtoteles retulerunt.Nunc femota quauis diſputatione,quò mis

nus temporis-conteratur, cuperemvltròmihidari intellectum agentem iuxta Philofophi

placita ,dū intelligēdimunusobitur, neceffariò concurrere tanq efficiens
. Præterea quum
in cognitione rerum fenfibiliduplex reperiatur efficiens, quorum alterum opus fentiendi

producit efficit,quod quidem intrinſecủeft, & anime virtus fiuefacultas perhibetur,

alterum autem extrinfecum eſt ac medium tantummodò, quoddifponit, fine quo neutiſ

ſenſatio produci queat, exempli gratia, radij ſolares illuminant aërem ,quocerni poßint
obiečta viſus, ſed tamen actumvidendiſolavirtus oculi præſtat:quum duplex inquant

incognitionefenſilireperiatur efficiens,nempe diſponens medium , e ſenſationem produa

cens,vltrò (quod nuperdi& tum eſt) admitti cuperem intelle tum agentem iuxta Philofon
phi decreta non
folùm diſponere medium, quotiens opus intelligendiperagitur ,hoceſt,non
ſolüm adferre lucem phantaſmatibus(quæ cognitionis intelligibilis obiečtacredunturalie

quandofutura)verumetiam intellectum paßiuum vtpote rudem atg fuapte natura tenes

bricofum illuminare ;fcilicet ut eadem phantaſinatapoſtī unius agent isintelleétus opera,

materiæfordes exuerint, & facilè fufcipiat ſuſcepta dijudicet ,id eft, cognofcat ac ins

telligat, Hiſce iactis de induſtria fundamentis Alexandrum adorior huncinmodum . Si

( quod reris) intelle£ tus ages haud

foret animæ rationalis portio ſublimior ( quod eiufdem
animæ rationalis interitus, omnes ad vnum fautoresvolunt ac adfeuerant) omninò confes

qucretur intelligere nequaq hominis cenferi munus proprium ,quod vel Aexandri fečtan
toribus quoq ; refragatur : fiquidem licet intelleétum poßibilem opere proprio paßim
deſtituivel mordicus contendant, nihilominus compoſiti totius, id eft , hominis intellia

gere proprium opus cenferi dijudicariúe nusī diffitentur : quia quanuis philofophi ſepaa
ratas intelligere ſubſtantias admittant et fateantur ,illud ipfum
intelligere nihilofecius á
noſtrò videlicetintelligendi modoſpecie diftingui neutiquam eunt inficias, quando-nos

abſe
 ATQVE FELICITATE LIBER 111 . 44
?
abfq.phantafmatibus intelligere nihil arbitrentur in hac vita ſaltem ( venosinterpretas
mur ) intelligentiæ verò nunquam ope auxiliog phantaſmatum intelligant. Quo fit

De intelligere non quodlibet,ſedillud ipfum intelligendi munus, quod fuffragijs operaúe

phantaſmatum obitur ac peragitur,fi non vnius intellectus faltem vnius hominis coni

pofiti proprium effe munus exiſtimetur, quod vel ex vna definitione proprij colligere

liceat, quum vni , ſoli, dein femper homini deprehendatur ineffe, ſuppoſito quod intele
1
leftus cognoſcere per feipfum ,hoc eſt, corpore ſeparatus intelligerenequeat. Quam

ob rem quum intellectus agens, medium intelligentia deſeruiens non modò diſponat vea
rumetiam intelligendi munus vna cum intelle &tu paßiuo velut efficiens cauſa praſtet

intelligere noſtrum , id eſt, per phantaſmata ,velvnius intellectus paßiuivel hominis

totius operatio faltem propria per intelleétu dignofcatur; intellectus inquam agens neceſo

Jariò velis nolis,anima rationalis portio fublimior atpræſtantior,per quam homoeſt hoo
mo,ftatuatur atq,concedatur,neceffeeft,idýnelatum (quod dici folent) vnguem éplacio
, fi videlicet intelligere cenferi debeat hominis opusproprium .
tis ariſtotelicis difcedendo

RATIONES ALIÆ DIFFICILES ,

QVIBVS AD ANIMAE DEMOLIENDAM

RATIONALIS PERENNITATEM
vtitur Euolus.

CAP. XVII.

VANQVAM in eo libro,"qui de humano infcribitur intelle &tu , falo

O:
tem in genere rationum penè omnium , quæcung negotium animæ rationalis
immortalitatifaceſſerevidentur, mentionem feci : tamen impreſentiarum operæprecium

effe crediderim argumenta figillatim referre difficilia pariter ac refellere, que citato
libro,( quod dici folet ) ſicco pedepertranfiuimus,quorumúe non particulatim , ſed tana
.
tummodò generatim meminimus Earum argumentationum primafic habet. Species fio
ue forma non eft hoc aliquid iuxta Philoſopi ſententiam ,anima rationalis fiuepoßibilis
intelležtus eſt forma,quandoquidem fub animæ definitione compræbendatur, quaeft:
actus corporisphyſici potentia vitam habentis ,igitur anima rationalis non eſt hoc aliquid,
ac per confequens conſiſterefeorſim haud queat,ergo fatiſcit atq corrumpitur,haud ſecus

ac catere forme corporum. , ed

Secundò, forma ſiueſpecies corporum minimè fiuntf

educuntur depotentia materiæ ( quod Philoſophus in Metaphyſicis docuit )ad actum , er .

Spaßiuus intellectus elicitur ad actum è ſinu gremioúeprimiſubiecti,quodmateria prie
- mavocitatur , ergo fatiſcit. Tertiònoster intellectushaud recordatur recordatione ( Phia

lofophi verbis vtarex libello de Memoria & Reminiſcentia petitis ) exiſtente in ipfo,fed

in fenfu commurii. Quapropter quum femota penitus fecluſaúc qualibet memoria nusă
intelligentia conſiſtere queat, quemadmodum nec alia quauis cognitio fenfibilis,omnino

poßibilem à corpore diuulfum nihil intelligere;ſiquidem autbore

confequitur intellectum
fed
Philoſopho nulla prorfusmemoriapræditus offendatur, vna tantummodòcorporis
per animam ſenſibilem rtaturmemoria ,vnderationalis anima velis nolis ( ita enim inqui

. Ouartoſi rationalis poteſtasab interitu vindicetur,optimo iurequeritur ,qui

unt )interit
corporis Ganime rationalis vnio fiatatq; coniun £ tio. Nang, plurimùm intereſt inter con.
tinuum atq; contiguum ,quandoquidem ea folummodòpateateffecôtinua quorü parteis ex

amuſim
 ANDREW CAMVTII DE AMORE

amuſim vnitæ comperiuntur, quod vel ex vna continui definitione fatis apertè collie

gitur, quando continuum id exiſtimetur, cuius parteis ad vnum communem terminum

copulantur, id eft, exactè o adamußim vniuntur. Alia verò, quæ nimirum ita cond

nečtuntur , vt interea tamen nequaq pniantur, non continua , fed contigua proprio

nuncupantur. Porrò nofter intelle tus fi ſupponatur incorruptibilis, tota natura

penitus à mole corporea differat , oportet. quum authore philofopho ea tan.

tüm perfectėconiungi fimulac vniri poßint, quæ non diuerfam penitus,
ſed quàm mao
qui moli corporedſcilicet obnoxiæ prorſus interitui
ximèſimilem naturam fortiuntur,
rationalis poteſtas vniri queat ? Vltimò Philoſophus duodecimo Metaphyſices aitvnum

efe Deum faterinationes omneis,fed tamen inuentasreligiones,vt in officio populi

tineantur : ex quibus verbis colligere paruo negocio liceat nullam eundem putaffe relia

gionem diuinitus oblatam ac veram f

, èd à nuda profe &tam hominum
prudentia,fiue ( vt
re &tius loquar ) calliditate; ſcilicet quæ ratione fimilitudinis prudentia paßim ab ina

eruditis exiſtimatur, quia prudentiam imitatur, cum alioquin illa vitium fit, hac verò

virtus agnoſcatur. ; Proinde quum è medio veram ſuſtuliſe religionem Ariftoteles

videatur
, eodem iure rationalis facultatis perennitatem admittere neutiã exiſtimano
dum eſt, hæc hoftes immortalitatis humanæ mentis,fcilicet gratia diſputandi naturalia
ter folummodòmandenda nobis obtrudunt.

RATIONVM SVPERIOR VM

INFIRMATIO .

CAP. XVIII.
1

NTE omnia notandum eft formevocem eflè relatiuam haud ſecusac pao
AN
tris & domini. Nang ſicut audito patris aut donini vocabulo filium illicò

vel feruum fubaudias , propterea quòd alterum ab altero fecundum effentiam depen.
deat, ita nimirum forma ſeu ſpeciei vox proximè nobis materiam indicat propriam ,
cuius ea dicatur effe forma ſeu ſpecies. Hinc adfurgit diuerſus materiæ ſpecieig

conſiderandi modus, quorum alter naturalis, alter verò Metaphyſicus adparet. Rela
tiuus etenim conſiderandi modus materia del forma naturalis omninò perhibetur
. Vnde
materia conſideratur in plıyficis ſub ea ratione, qua generationis atg
, tranſmutatio.

nis cuiuflibet fubieétum agnoſcitur

, deinde quatenus forme vehiculum eſt, aceiſulſter .
nitur. Forma fiue fpecies quoq, non alia rationeconſideratur , ſcilicet quatenus ad

materiam refertur, cuius eſtforma . Methaphyficus porrò feclufa quauis adpen

dice relationis abſolutè fimpliciterúe ſpeciei pariter ac materie naturam ſpeculatur

effentiam . Hiſceiactis fundamentis, aduerfariorum duobus pro virili facio fatis are

gumentis. Forma ( inquiunt ) Philoſopho relatore non eſt hoc aliquid, id eſt, per ſe
non fubfiftit. Respondeo formam
fubea ratione quaformaeft, hoceft, fub ea ratione
qua refertur
ad aliud, iuxta hunc ſenſum minimè poßidere abſolutam
effentiam , quinie

mò fuum eſſe conſiſtere in dependentia ad aliud , forma vocabulum planérelatiuum

adparere: rešpondeo inquam ſpeciem fiue formam quatenus forma eft, ideft, quatenus
ad rem
i

1
 1
ATQVE FELICITATE LIBER III. 45

ad rem fiue materiam formatam refertur, eatenus hoc aliquid baud effe, pariter nec

poffe vfpiam fubfiftere;quemadmodun nec Socrates exempli gratia,Jub'ea ratione

qua pater eſt, ſine filio confiftere nequeat, nec quatenus agnoſcitur dominus
, nuillibi
: feruo, quum alioquin abſolute ſi concipiatur animo, quas
jubfiftere comperiatur abla
lenus fubftantia cognofcitur, non relatiuam , fed planè liberam (ve ita dixerim jo
abſoluta:u nanciſcatur effentiam . Quocirca usens humana quatenus adfiftit corpori
,
dum eiden intelligendi ſnblimem impertitur operationem, vei quatenus illud idem cor .

pus informat ac perficit,eatenues profectò nusī conſiſtere queat,multóg, minus hoc alio
quil adpellari.Verùm ipſamens quatenus incorruptibile quiddam eft & abfolutum ,multò

perfe&tiorem ſibi propriam operationem načtum , preter eam ,quam organico corpori lar.
gitur & condonat, eatenus indubiè per ſeipſum ſubfiftere finulo hoc aliquid iuredici
poßit. Porrò formæ corruptibiles neutiq hoc aliquiddici mereantur, quando nec fuapte

Donte conſiſtere valeant,necvllam propria natura ſecluſo corpore fortiantur operandi vel
agendi virtutem atq;poteſtatem .Itag
. Philoſophus inquiens non eſſe formam hoc aliquid,
ita venit intelligendus, vt forma quatenus forma,hoc eft, quatenus refertur ad aliquid,

Geftparsillius,non ſubſiſtat,nec per conſegnens hoc aliquid adpareat: aut itávenit exs
plicandus,vt formanon quelibet, ſedcorruptibilis tantummodò fubfiftere nequeat, quippe

que non ratione folùm modi noſtre conſiderationis,verum ctiam fuaptenatura,ficonſerv

mari debeat Geſſe, tota penitusà corpore dependet organico, cuius eſt actus & perfeétio,

fiue (quod Græcidicunt) entelechia .Ad eundem penè modum interpretandus eft
, quoties
ſpecies enuntiat , Sipus
effert haud fieri,quinpotius educi depotentia materiæ formas ſiue
tasPhiloſophum educi depotentia materiæ formasindiſcriminatimquaflibet uoluiſſe,toto

medius fidius aberras cælo ,quod dicifolet, quando formas que moiere cæleftes dicuntur
orbes, eiuſmodi nequaq eſſe conſtet. Proinde cogeris hoc loco vel inuitus admittere
fimul
ac fateri,Philoſophum verba fiue ſpeciebus occaſui interituig
feciſſefolummodò de formis
obnoxijs,quippe quas non fieri,fed è finu gremióne primi ſubiečti( quod materia prima
nuncupatur )elici manifeſtò liqueat.

FAMOSVM OBIECTVM

SUPPRIMITVR,

CAP. XIX,

OMMUNES quedam ſentes eruditis penè cun tis obuiæ prius euellendæ fes

Се м , quàm rationes in medium adduétas capite x vý. quæ ſuperſunt ,exs

dle offerunt
pungamus. Aiunt enim iuxta definitionem omnibusanimæ potentijscēmunem adfignas

tam , conſtarepalàm , animam ačtum eſſe phyfici corporis, acper conſequens non folùm
ſenſibilem & altricem , verumetiam ipſam quog rationalem facultatem agnofci corporis
organiciformam fiuefpeciem ,vitaper conſequens interitui ( quemadmodum aliæ poten .
tiæ ) penitus obnoxiam . Huic occurrentes ſtimulo dicimus bifariam intelligi poſſération

nalem facultatem eſſe perfe&tionem & ačtum organici corporis. Nang: Juppoſito quòd
haud informetcorpus, ſed eitantummodò condonct actum intelligendi ; nihilominus dici

poteſt actus, penes quem ſenſum ,anima generalis illa definitio , nonvniuoca ſed ana.
logica folûm definitio fuerit, ac itaprimòconueniet altricipariter ac ſenſibilifacultati:
M fiquidem
 ANDREAE CAMVTIL DE AMORË

fiquidem earumvtrang patétè potentia materie penitus educkan videri. Secundòauteni

videatur animæ rationali congruere quantunuis incorruptibili, ſcilicet eo, quò fupra die
Stam ešímodo. Item aliter dicimis rationalem poteſtatem informare corpuszneg,tameri

obftare
, quò minus incorruptibilis dijudicari queat, ato hocest nimirum ,quod mirifice
Philofophum torſit. Nam vt donenizes eum textun vbi ait ; de intellectu pofterius špca

culandum eſt,poffe ad intellectum agentesa.trali,quem Alexandrei penitus ab intellectu

paßiuo ſecundum efſentiam diuulfium ato feiun &tum adfeuerant: vt donemus inquam

agentem intelle tum à poßibili ſecundum eſſentiam diſtinctum , eo loco Philoſophum in

dicaſſe (quod alioquin nullo pacto venit admittendum ) ita non imus inficias eundem eo

textu Philoſophum intellexiffe tantummodò rationalem potentiam , vbi ait ; ſi anima

habet opus proprium , contingit eam feparari, & quefequuntur . Rurfius neutiã ambis

gimus eundem omninò voluiſſe potentiam eandem rationalem , de qua priusdubitauerat,

Jub ea definitione generica compræhendi. Quapropter fidefinitionem eandem pniuocam

efe ftatuamius,omninò conſequitur humanam mentem ,per quam homo est homo, corpus
informare ; quum alioquin in tertio de anima poſtmodum anceps iterum videatur,nec

ei ſatisconſtet
, an corruptibilis aut incorkuptibilis veniat iudicanda, Ex ijs colligo Plis
loſophum inconueniens haudquaquan exiſtimaſſe
, quòd aliqiia virtus corruptibile cors
pusinformet,& incorruptibilis agnofcatur, quinimò ifthæc coire finmul poſſe putauit.
Atqui quum nullam haberet demonſtratinam rationen, que id eundem fateri cogeret,

prudenter ( vthomo erat) abſtinuit, quum alioquin ( quod in opere de1962

à conclufione
mano intellectu probaſſe confidimus ) in eam potius iuclinaretpartem ,nempe quòdincors

ruptibilis foret, quanuis è regione quanplura fe opponerent, quæ videlicet eidem Philoa
ſopho tenebras atq ;caliginem offunderent,acnientem tranfuerfimagerent & impellerent,
Itağ vt reuertar ad inſtitutum , aio noſtrum intellectum informarecorpus,neq; tamen cons
fequineceffariò eundem effe corruptibilem , quia licet omnibus promiſcuè formis corruptio

bilibus commune videatur ,corpora naturalia paſsim perficerepariter ac informare, tamen

nullum fortaßisabſurdum adpareat ,idem infuper contingere poffefubftirtijs incorrupti

bilibus; idý
, non omnibus absýı
. diſcrimine, ſed ijs tantummodo,queceteris collutè nobia
lioribusſubſtantiscorruptione carentibus,multò deprehenduntur imperfectiores,ac fubs
inde propter imperfectionem , corruptibilibus ſimilime: non ſubſtantia, quippe quæ curn
abſtractis à materia conueniunt atq. communicant, fed in accidentibus folummodò
communibus, qua quidem accidentia cùm incorruptibilibus, tûm etiam corruptibilibus

corporibus eſſe.communia ,Chriſto domino fautorepaulò poft explicabimus. Nunc ada

monuißèſufficiat vel hac via ratione quantunuis probabili fatis euidenter conſtare

poffe, fcilicet incorruptibile quidpiam in ſuo genere videlicet imperfectiſsimuin , puti

mentem humanam , hoc habere commune cum formis corruptibilibus, vt corpora fora

mare poßit corruptibilia: hocinquam vel hac yna ratione probabili nequaquam abfurt
dum videatur,quandoquidem inter corpora ſyderaỹ, cæleftia quanlibet incorruptibilia pe's

nes Philofophi ſententiam ,vnapreceteris Lunanobis tenebricoſa conspiciatur, & euis

usuis omninò luminis atg diaphaneitatis ( vt ita loquar) ſiue perspicuitatis expers,quum

alioqui nullam eiuſmodi partem aliam cæleſtis corporis adinueniri vel apud omnes in cons

feſo videatur. Quam ob rem quum ipfa corpora rerum incorruptibilium imagines fis
mulachráwe putentur, ſi Luna cum inferioribus corporibus quanlibet corruptibilibus

hoc habct,

|
 ATQVE FELICITATE LIBER INI.
46
boc habet commune , vt luce fimul ac ( quod deterius eft ) perspicuitate deſtituatur:

fi præterea nullum aliud cæleſte corpusſimile deprehenditur, quod piaculum eft invltio
'ma pariter ac inperfectiori natura, ſubſtantiarum incorruptibilium fimul ac intellis

gentium , ſimile quidpiam offendi poſje ? Si corporum cæleſtium vna Luna lucis atg
perfpicuitatis orbata viſitur, cur vltima intelligentiarum incorruptibilium vna quog

corruptibile corpusformare nequeat ? Dic fodes ſi tale quidpiam admittatur, quod due
biò procul eſt veriſimile, quodnám inde diſſonans aut abfurdum emergit?

ALIÆ DVBITATIONES

DELENTVR .

CAP . XX

VOLVS iterum obijcicbatex libro de Memoria et reminiſcentia colligi, noftrú

Eintelle £ tumi baudquaquani recordari recordatione ( vt verbis vtar ariſtotelis

cis ) exiſtente in ipſo , ſed in ſenſu communi: præterea Philofophum eundem alibi
ſcriptum reliquiſſe perempto animali ſimul etiam aboleri fcientiam . Proinde inquit:
vbi nulla penitus adeſt recordatio, hoc eſt , nec memoria nec reminiſcentia , ibi nuk
lam comminiſa queas intelligentiam , quandoquidem omnis cognitio fiue fuerit intelligi,

bilis fiueſenſibilis, neceſſariò fupponat ſpecierū aliquod receptaculum velut ærarium , in

quo fpecies rerum cognitarum ( à quacunq,virtute cognofcantur hoc cafu nihil refert )ada
feruentur , vt ad illud tanquam ad pecuniarum arcam virtus cognofcens conuolet;

quotieſcung cognitionis a &tum exercere concupifcit atg, defiderat. Item fi mens husmas
na foret incorruptibilis, haud dubiè corrupto quomodo libet corpore non minus fciret

G'intelligeret ac prius , imò forſitan longè melius fciret ac intelligeret

, quando mon
lem corpoream ceternæ ſubſtantive plurimùm officereratio dietet , idą propter inlige

nem vtring, dißimilitudinem . Porrò Philofophus adfeuerat vnâ cum interitu cor.
poris, cuius alioquin preſentia potius obeffe debuit ; ac per conſequens eiuſdem abſero
tiam humanæ menti prodeſſe per contrarium naturalis ratio conuincit : aidfeuerat ing
quam Philofophus vnâ cum interitu corporis aboleri quoq; ſcientiam , ac per confes
quens animæ rationalis opus præcipuum , quando nullum aliud imaginariqueasanima

rationalis opus proprium, ergo ſequitur humanam mentem deprehendi paſsim core
ruptioni penitus obnoxiam . Hæc funt , que produci poffunt in medium , vt falfitas

quantum
fieripoteſt fulciatur. Atqui perpendendum eft, quod
fupra multotiens ads

monuimus, fimul ac ( vt opinor ) probauimus , nempe proprium humanæ mentis obe

iectum dignoſci ſeparatas à materia ſubſtantias , quemadmodum corpora ſenſibilia

fenfus vnius obiecta penitiusintrofpicienti propriadignoſcuntur obiečta

. Quapropa
ter ſivera funt , quæ ſuppoſuimus, vel ( be rectius loquar ). probauimus , omninò

ſcientiam anime rationalis ab animalis morte,

ſupereſſe etiamnum incolumem rationi
conſentaneum exiftimauerim . Quòdfi hoc eſt verum , ficuti certè verum eft, quidnam

Philofophum effutire fimilia compulit ? Verumenimuerò corporis interitus aufert

quidem memoriam nempe ſenſibilem , ac per conſequens ex amfra£ tibus cuniculiſúe
ſubie &ti primi velut exumbraculis in folem deduétam : fed tamen minimè perimit
му aboletúe
 ANDREAE CAMVTI DE AMORE

eboletúe memoriam quanlibet, id eſt, intelle £tui propriam , cum ſenſibus nullum omnino

commertium habentem . Quid enim caufæ fuerit, vt fpecierum propriarum ſenſus fortis
Antur promptuarium, & ( vt ita dixerim) arcam , intelle &tus verò nullum propriarum

ſpecier
poßideat receptaculu m um ? Si dicas recordari ad vnum ſenſum pertinere,mox oba

ijciam intelligentias orbium fiue/pherarum cæleftium motrices,qua quum intelligant,nes

ceffariò poßideant aliquid velut ideârum arcam, fi debeantintelligere, quum alioquin
fenfu quouis orbata , ac per confequens memoria qualibet ſenſibili deſtituta putentur
.
Quam ob rem ſi petieris,quideftruéto corpore recordetur intellectus, refpondebo confeſtim
eunden memoria fibijpſipropria recordari,velpotius reminiſci; fiquidem rerxiniſcentia

ſpecies exiſtimetur. Què fit vtPhiloſophusforſitanvoluerit reminiſcentia

recordationis
ſenſationis ſenſibilisúc cuiuſpiam virtutis iudicari
amanimæ rationalispropriam minimè
participem , quanğ apertènuſquam idipfum expreffit , idg fortaßis hac ratione, quòd

nullum , quo id confirmaret, euidens načtus fuiſſetargumentum . Vnde fcientiam quogfia

bijpfi comparată conſeruat à morte corporis, non rerum fenfibilium ſedincorruptibilium .

Quapropter eſto, rerumcorruptibiliumà morte corporis aut incorruptibilium quidem , fed

tamen corporearum , ſcientia penitus aboleatur & euaneſcat , ſcilicet quoniam humana

prorfus è medio fublato pariter ac extin & to corpore phantaſmata quogfimul intereunt,
quorum interuentu fuffragijsúe mens humana cognoſcebat ac intelligebat ifthæc omnia

ſenſibilia :agè inquam ſenſibilium omnium intelligentia penitus intereat, de qua nimis

rum vna Philoſophus indubiè verba facit : fiquidéde rationalipotentia neutiã

difquirit

methaphyficè, perindeac fideſeparata quapiam ſubſtantia loqueretur

, quin potiusde ras
tionalipotentia naturaliterac phyficè,ſcilicet quatenus corporibus adfiſtit naturalibus,fie
mul ac mouendo cõdonat eiſdem & impartituroperationes; idã haud ſecusac Deum Opt:

Max : octauo phyſicorum contemplatur Philoſophus,

ſcilicetnon fecundumpropriameis

1 uſdem eſſentiam,quinimò fub ea ratione ſolummodò,qua motor

eſſedignoſcitur,quo mos
do Philoſophus idem rationalem animam in libris deanima phyficè duntaxat contemplaa
tur , nempe ſub ea ratione ( quodnuper di &tum eſt) qua corporibus adſiſtit naturalibus

Ginijſdem operatur, aut ( quod verius putarim ) quatenus naturale corpus informat,
perficit, ac verus eiufdem ačtus perhibetur
,

HVMANVM INTELLECTVM

A MORTE CORPORIS AGNOSCERE

SENSIBILIA PRIVS INTELLECTA ,

CAP. XXI.

TSI prima fronte rationi conſentaneum exiſtimatur humánum intelleftum

E morte corporis nec recordari nec
fcirepenitus aliqua ſenſibilia, quod in coronide
proximi capitis adnotauimus : attamen abdita penitus introfpicientinaturæ myſteria

medullitusúe ligula examuſim perpendenti probabilius forfitan opinionis buiufce

contrarium adpareat. Nang argumento a cauſa finali defumpto, fi poft obitum cory

poris
 ATQVE FELICITATE LIBER III.
47
poris recordatio fimul ac memoria rerum ſenſibilium prorfus aboleretur & euaneſcc

ret, nos fruftralaboraſſe pariter ac didiciſe genusomne ſcientiarum protinus cons

fequeretur . At quod inde fequitur ( Pt patet ) abfurdum eft & inconueniens, igia
tur id quod antecedit . Sanè præftiterit eſſe Thaidem aut Hardanapalum , quos
totum vitá curriculum in luxu conſump/ifeferunt, quam Hippocratem , Platonem ,

aut alium id genus virum infignem , fi corrupto corpore mens humana nihilofecius
intelligentiæ Jummis ingenij viribus adquiſita demum expers offenditur. Adeò Dia
deatur hoc pacto potentia rationalis, dum moli corporeæ coniun &ta foret , incaſſum

adfeftafſe rerunt omnium cognitionem ac intelligentiam .. Atquiquod in opere de bus

1
mano intelle& tu fatis euidenter ( vt arbitror ) oftendimus, deſideriam iſtud naturale

dignoſcitur, & per confequens haudquaquam irritum , ergo poft obitum corporis mis

nimè corruptum iri ſcientiam rerum naturalium adquifitam & partam oportet, idý
ne temerè nobis naturam primi authoris pediffequam ac æmulam indidiſe'defiderium

fciendi videatur, quod quàm diffonans & cum natura parente pugnans adpareát, es
ruditi viderint , ad quos huiuſce rei, quemadmodum aliorum omnium cenſura pers
tinet. Quam ob rem hoc in negotio fic pronunciandum exiſtimauerim ; nempe corrupto

corpore nuſquam adquiri rerum ſenſibilium cognitionem poſſe, ſed tamen eampriusada

quiſitam iugiter adſeruari, quod fancti Thome pulcherrimum fuiffe theorema credis
derim ; qua quidemfcientia laboribus conquiſita, Theologi
, Doftores quipiè decedunt
in Chriſto, poſtī ad felicitatem æternam peruenerint, decorari inſigniriie laureola(mis
bi liceat eorum hoc loco verbis vti ) palàmdecernunt qua debeant à cæteris quanlibet iua

ftis diſtingui
, qui nusğin condiſcendis artibusfublimibus atgſcientijs ad humana pite
perfe & tionem ,tuendamý contra ſophiſtas ,hærefiarchas Eccleſiam adcommodis defudas
runt,quò premia tot laborum ( quod æquitasfanèpofiulat) conſequantur.Cæterùm fciena

tia rerum naturalium parta fatis

, commodè iugiterie feruaripoßit in virtute memos
randi rationalis animepropria . Philoſophus autem quotiens inquit corruptis animalia
bus aboleri ſcientiam , nieo quidem iudicio nobis indicat, non abſolutèſtatim partam ne .

ceffariò deſtrui
fcientiam , quin potius addiſcendi potentiam
ſiquidem deſtructis
ſenſibus
,
quorum interuentu condiſcebamus, ſcientiæ generationemquoq; pariter none rerumſens
fibilium , è mediotolli penitus neceſſarium eft. Nec enim veriſimile eſt Philofophum

ſcientia rerum abſtractarum meminiſſe ,ſcilicet qua ſcimus ac intelligimusà priori vel
abſq; fenfuum adminiculo ſeparatarum à materia ſubftantiarum eſſentiam , id eft, quid
fubftantiæ fint, & examuſim quo modo ſeſe habeant,quandoquidem ifthec
abſtractæ
ſcientia non ſolüm metaphyſica depræhendatur, verumetiam cognitu, quandiu fuperftis
tes in hac vita degimus, planè videatur impoßibilis ; Ariſtotelem verò de ſcientia ,que

fenfuum opera comparatur, hoc eft, de ſcientia preſentis huius vitæ ſtatusúe propria los
quutum fuiffe ratio diftat, quoniam eo loco tanquam philofoplus naturalis ifthæc
enunciauit . Idem penitus de recordatione velim intelligi, nempe Philoſophum polus

ifje noftrum intelle &tum haudquaquam exercere memoriam in ſeipſo , ſcilicet quandiu
latitat in hoc miſero corporis ergaſtulo , corporeisúe præpeditur nexibus ac anticipaa
tur . Porrò mihi fortaßis verti vitio poßit, quòd per ſcientianı , ſcientiæ genez

rationeni interpretatus fuerim , quaſi dura nimis atq, violenta dijudicetur luiuſce tex

tus expofitio. Verüm fi cogitauerinaduerfari

t ,
j mecum à Philoſopho generationem quis
мійј bufdam
 ANDREAE CAMVTII DE AMORÉ

bufdam in locis adpellari naturam , quum alioquin eandem minimè naturam eſſe cona
ftet , idý hac vna ratione , quòd in naturam velut in finem tendat: fi mecum in

quam iſthæc æquiori animo tantiſper penſiculauerint, vtig, meipfum hoc loco mitari
deſinent, quòd Philoſophorum ſcientiæ generationem , ſcientiam nuncupaſſe velim , idg

nimirum ſimili penitus ( quod ſupradictum eſt ) ratione , quòd fcientia generatio
iugiter in ſcientiam velut in finem proprium vergat. Adeoficut via in naturam , nde
tura dici poteſt, ita via in ſcientiam , ſcientia iure pariter nuncuparipoffevideatur.

VLTIMVM CAESARIS EVO

LI PROP VGNACVLVM DE.

VASTATVR .

CAP . XXII .

I ANIMA deforis venit & vnitur corpori ( meus inquit Euolus ) quarie
tur qui fiat iſthæc vnio fiue coniunétio. Nang, vel vniuntur, quia fe tangunt,

aut quia mifcentur . Ex contiguis

ſanè vnum verè nufquam conſtituere liceat,quane
do folum continuum illud fit q
, uod vnum verè proprieg cernitur. Porrò qui poßit
ex duobusplus quàm genere differentibus conflari tertium aliquod continuum , haud

video. Anima rationalis ſi ſtatuatur incorporea , qui miſceri poterit moli corporea ?
1
Quidquid vnitur alicui & cum eo fit continuum , aut coniungitur interuentu glutmis
alicuius , vel per modum generationis. Atqui neutrum hic poteſt accidere;
ſiquidem

incorporeum nec gigni nec mifceri, multò minus adglutinari queat , ergo perperam

v niri fingitur. Argumentum 'Euolo meo dignum , hoc eft ingenioſum , eruditum , dein
( vt vno uerbo dicam ) Euoli mei lucernam redolet , à quo cuperent exerceri frea

quenter , quò fic indies expolitum tanti equitis opera magis perſpicuumg tandem ende
deret mentis acumen. Atqui omnem impendam operam , vt hoc inſigne demoliar ine
uentum . Corpora numero differentia ,ſi debeant vnum tertium conflare, non contiguü

ſed continuum ,hoc eſt,fidebeat quidpiam

verè fieri vnum & continuum ( quod idem
eſt )ex duobus ſpecie vel numeroſaltem differentibus , id vel interuentu glutinis ( quod
paulò antè dictum eſt) ant per viam generationis fiat , oportet. Siſte gradum Euole,

hic tantiſper imorandum eſt. Corpora ſidebeant vniriper viam generationis, mifceantur

prius neceſſeeſt. Neq, tamen mixtio quæuis abundè ſuffecerit,fed ea tantummodó

, quæ to.

torum per tota fiericonfueuit,fiquidem Galeno relatore pariter ac authore,ſolius Dei ngo
turæğ munus agnofcatur miſcere tota per tota. Si præſtare id poffet artifex , fabrie

care ſtirpes vtiq; nobis concederetur & animantia , multoý faciliusinanimatorūvnums

quodą
, corporum . Porrò quanğnatura ( quod antè dictum eſt ) tota miſcet per tota , vix

tamen ea quantunuis ſedula potuit vnquam hoc ipfum adamuſin præſtare,cuiusquidem

rei velillud euidens argumětum adparet,quòd in quocung,mixto quâlibet abſoluto numeris

puta in homine exquiſita temperie prædito,veſtigia côtrariarü perpetuò qualitaa

omnibus
tum emicãt ,et occaſione del minimafemeloblata vires exerunt
proprias,aty, côpoſitum ara
Etißimis vtcung cõnexummixtionis vnius beneficio cöplexibusdiſſoluunt,diſtrahunt, ac
( Vederius dicam ) lacerāt,Necmirü quandoquidē ex côtrarijs ſublunaria corpora qualitas
tibus cöftituta reperiantur,quæ licet à communi totius compoſitiſpecie per aliquod tempus

in officio
 ÁTOVE FELICITATE LIBER III
.
48
in officio contineantur & fimulcoeant , nihilominus interim eorum vnumquodą
, pros
prijs naturæ viribus Éniuerfituti particulatim reſtitni cupit , vnde prius effluxerat,

antequam ad adgregati conſtitutionem à natura communi(quæ bonum vniuerfi præcipuè

conſiderat, & in primis eidem prospicit) vel inuitò traberetur. Quorfum hec ? Incora
porea vt quæ contrarietatis cuiuſlibet expertia comperiantur , paruo negocio rei

cuiuis vniri queant quàm arctißimè, quando nihil interueniat, quod vnionem pera*

feftam impediat o candem adquiſitam diffoluat ; etſi diſſoluitur , quod ex anima

videlicet incorporea, corruptibilių
, corpore magis adfabrè concinnej
, compoſitum est
Uvnitum , quam inter ſe corpora coniungi poßint : fi diffoluatur inquam adgregas

tum iſtud, háud quaquam incorporeæ mentis uitia, ſed corporis partium diſſolutio
nie, tandem incorporeä mentis ab eodem ſeparatio contingit. Itaq, dum ais: incorpo

rea mens fi debeat vniri corpori, vel per viam generationis ant interuentu glutinis
vnietur, quid ais ? Non eſt iſthæc diuifio fufficiens Euole, fiquidem nec per viam

generationis ( quando corpori miſceri nequeat incorporeum ) nec interuentu glutinis,fed

arctiori modo niultò magis, quam inter ſe coniungi corpora poßint
. Quotiens però non

incorporeum corporeo ſed incorporeum incorporeo copulatur ,tûm arctiſsima omnium fit
; proximum pro vt conuenit diligens, qui
vnio. Quotufquifq; eft enim ſincerè Deum atq
videlicet capulationem eiufmodi mentium incorporearum arêtiſſimam aliqua ex parte

ſaltem non expetat? Cæterùm quanquam ægrè (quod experientia teftatur )diſolui tas
inen poteft iſthac copula, quandiu viuimus in corpore corruptibili. Verím vbi veram
morte corporis felicitatem incorruptibilem adepti fuerimus,eo cafu non folùm ar &tiſsis
ma, verumetiam indiſſolubilis omninònexus fuerit atq; copulatio. Quòd verò Philofos

phus duodecimo Metaphyſices fateri nationes omnes vnum eſſe Deum adfeueret, relia
giones item ad hunc finem inuentás vt in officio populi contineantur: mibi propterea
(quod tu putas Euole ) nequaquam indicare videatur mentis humanæ corruptionem ,
quando veriſimilius adpareat , eum precipuè de religione , ſcilicet in qua nutritus & edus

catus fuerat, verba feciffe : quæ quidem religio plureisAthenis colebat Deos , quod nemo

ung Philoſophorü adprobauit, nihilominus vtcung,ferebatur à philoſophis hæc religio,

fortafis ve inofficio ( quod ait Ariſtoteles) populi continerentur, que ratio vel in cæter

tis religionibus omnibus vna tantûm excepta militat ,quam vnam offendi veram oportet
verifimiliter,quamg ( vtarbitror ) minimè cognouit Philofophus
, Infumma quod aitins

uentas religiones, vt in officio populi contineantur ,idcertè verü eft de religionib'tantum

inodò, quas ipfe cognouit, præterea veritatem habet vt in pluribus
, quemadmodum ex
alie morales enunciationes ferè omnes ita fe habere comperiuntur
. Interea notandum

primam eius enunciatipartem , riempe fateri nationes omneis vnum effe Deum , deprem
hendi magnum argumentum , quòd Philofophus incorruptibilem humanæ mentis natur

tam putauerit, quandoquidem naturam immortalem adinueniri verifimiliter nemocoge

noſcere queat , niprotinusipfe quoq; qui id perſpicit , dignoſcatur incorruptibilis, quòd

immortalia nimirum ab immortalibus duntaxat percipi deprehendiğ naturalis planè

ratio dictet, atq; hæc obiter ac veluti per tranſennam pro infirmandis rationibus

fautorum corruptionis anime rationalis, fcilicet quas in libro,qui de humano inſcria

bitur
, intellectu filentio præterieram , imprefentiarum di&ta fufficiant ,
NOVE
 ANDREAE CAMVTII DE AMORE

NOVÆ DVBITATIONES
IN MEDIUM ADDVCVNTVR .

CAP . XXIII,

VESTIONES in hac materia prorfus inftar hydræ capitum indies fero

Qpullulant. Ego vero Chriſti domini munitus fauore fortem pro viribusHerisa
lem imitatus, claua Jaucium guttur ita percutiam , vt noua reſilire nuſquam capita

poßint, atqita meipfum huic negocio quantunuis difficili collophonem impoſiturum non
diffido. Noua dubitatiofic habet. In libro cui titulus eſt de humano intellcétu , fcripe
tum reliquit Camutius, homines vel hac vna ratione penitus iudicari iuxta Philofor

phi ſententiam immortales , quoniam immortalem vitam adpetunt ſecundum naturam ,

quod quidem inde deducitur, quòdid defiderium proniiſcuè cunétis inſitum hominibus

adparcat , idý nevno quidem excepto. Verumenimuerò contra dicit Euolus meus phis

loſophicè videlicet ac difputandi gratia tantûm inquens: Sinaturale deſiderium quoduis

deduci poffet in aĉtun , propterea quòd natura quidquam incaſſum fruſtráue nuſ
quam moliatur ac tentet, ſequeretur non folùm bruta, verumetiam inanimata redili

poffe nonnunquam immortalia , quum adferuari perpetuò cupiant in natura rerum ,

quanuis inanimatorum hic adpetitus naturalis, brutorum autem animalis vocitetur

atg; dijudicetur. Præterea ſinguli morbo quopiam incurabili laborantes homines, putà

phtyſi vel ethica tertiæſpeciei

, que videlicet omnium claßicorum teſtimonio medicom
rum minimè curationem adnittit: ſequeretur inquam id genus homines alioquin in
curabili morbo correptos, ſanitati nonnunquam poffc reſtitui , quod impoßibile viſi.
tur .Illatio probatur , quoniam homines eiuſmodi omneis ne vno quidem excepto ſam

nari cupiunt , ac per confequens hoc ipſum adfectant fecundum naturam , quum alios

quin ſanari nequeant , ac ita nullum omninò fequi videatur inconueniens @ abſure
dum , ſi deſiderium naturale quodpiam irritum atq,vanum adpareat. Ad hæc pros
bari poteft hoc defiderium haudquaquam agnoſci naturale , propterea quòd nature

fineis egrediatur, & ad impoßibile feratur ac tendat : qualia funt, vitam immortas
lem adpetere , dein indiuidua conſeruari perpetuò corruptibilia , ſanitati poſtmodum

reſtitui morbis adfectos incurabilibus, atq

, alia id genus multa.

NOVIS IISDEM OB

IECTIS OCCVRRITVR ,

CAP . XXIIII.

OS vbi femelaggeresdeiecerimus alq demoliti fuerimus,meo quidem iudicio nie

He hilpræterea reſtat agendum hoc in negotio. Nangfi cum ys , que nuper bic retu
limus, alia quæ videlicet in libris de humano ſcribuntur intelle tu coniungantar, à nobis
fuiffe ferè nihil intentatum reperies, quod ad hanc materiam pertinere videatur.A pofte
reno velut à faciliori confeſtim exordiar argumento. Naturale negas eſſe deſiderium

propterea quòd
adpetere vitam immortalem , hic adpetitus natura cancellos tranſgredião
tur, quandoquidem ad impoſſibile feratur. Siſte gradum amice tantifper, Quod hic velut

confeſium
 ATQVE FELICITATE LIBER III .
49

confeffum adſumis, nempe non poffe viuere vitam immortalem humanum intelle&tum ,
id omninò velut controuerfum in ius uocatur decidendum atg dijudicandum . Quocirca

diſputando perperam agere videris, quotiens proconfeſſo,quod probandum eſt, ſupponis.

Nang quum fequutus Alexandrum ( naturaliter loquendo ) rationalem animam cor.

ruptibilem adftruas, egoverò eandem ab omni labe corruptionis immunem adfeuerem ,

tu minimèqueas adfumerementem humanam eſſe corruptibilem, neg, viuere vitam ima
mortalem nonpoffé, quod idem eft,fed hoc ipſum probandum fuerat ,non autem fuppan

nendum ; quemadmodum ego quog fuo quodam difputandi iure,fcilicet à claßicis aus
thoribus inuecto, mentem humanam incorruptibilem non fupponere, ſed probare velut

çortrouerfum teneor. Quapropter me dicente nos ipſos adpetere vitàm immortalem

omneis fecundum naturam , ac per confequens incorruptibilem intelle tum dijudicari,
ne fruſtra quidquam adfectare natura videatur, quod è veſtigio pbiloſophiaprincipijs

opponitur ac aduerfatur: tibi profe & òneganda fuitillatio vel antecedens,& illatio pa.
tet, antecedens autem in libro ,qui dehumano infcribitur intelle& tu probatum eſt, igitur
plus quam diſdiapaſon ( quod Græci dicunt ) hallucinaris Qaberras. Porrò dunt

inquis : bruta cupiunt adſeruari atg, corruptionem abhorrent, idý fecundum naturam ,
quum alioquin eandem effugere nequeant. Refpondeo bruta pertimefcere malum
preſens tantummodò, non autem futurum , quod penitus ignorant, pariter ac inpreſens

tiarum adferuari cupere, non quia mortem abominentur, quam omninò neſciunt, e
penitus ratio dietet :fed bruta
poſjė, quemadmodumnec defiderari,
incognita metui non
non mortem eis incognitam ,quin potius dolorem imminentem verenturGexhorrefcunt:
cuius quidem reimanifeſtum ſi mors voluptuoſa foret ac delectas
eſt argumentum , quod
bilis, haud timeretur non folùm à brutis ,verumetiam ab hominibus, ſcilicet brutalem

( vt ita loquar ) vitam tranſigentibus

. Vnde ſi bruta terribile quidpiam imminens
metuunt, hoc idem velut dolorificum abominantur. Deinde quòd inanimata cupere

dicunt adferuari, nos hoc opere

, quum de naturali diſquireremus adpetitu, diximus ad
petitum naturalem vtpote cognitionis expertem nihil aliud eſe, quàm propenfionem aut
inclinationem quandam , exempli gratia,ignis aſcendere ſurſum adpetit, id eſt, propens
fus eft ad ſuperiorem afcenfum & inclinatus, vt contraria velut naturam corrumpentia

propriam effugiat. Hoc ſuppoſito ficargumentor. Omne corpus inanimatum corruptis

bilé velviuens, videlicet altrice facultate tantummodòvel etiam ſenſibili,quotiensgigni.

, hoc eſt, propenſum eſt ad hoc, vt feipfum adferuet ac
tur Gaugetur, adpetit adferuari
adaugeat. Verumenimuerò quotiens in viuentibus deficientepabulo, dein incorporibus
inanimatis quoties vnum contrarium ita ſuperat intrinfecè,vt alterum obladat ac dißia
ſed hic de naturali folùm corruptione verbafacimus;quotiens
pet, neq;enim de violenta,
inquam ifthac intrinfecè iuxta legem naturæ compoſitipropriam obueniunt, neceſſario
tüm ſanèconpoſitum ipſum iure propenſum eſſeſtatim in corruptionem ac ininteritum

enunciaueris, quò fit, vt iure corruptionem , in quam agnoſcitur propenfum adfectare,

velis nolis, adſeuerare cogaris ; idý non folùm iuxta naturæ communis legem , veruma
etiam penes propriæ naturæ præfcriptum illius compoſiti. Cæterûm ægri videlicet
incurabiles fècundum rationalem facultatem benè diſpoſiti, confeftim vbi morbum incus

rabilem dijudicari ſenſerint , ita fanarinon cupiunt amplius, quando nemo ritè
fecuna
dum naturalem rationem diſpoſitus ad impoßibile feratur ac tendat, vt etiam ſápenu
N merò
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

però (quod indies experimur ) ex hoc migrare faculo concupifcant,quod quidem euie

denter non eſſe naturale deſiderium hoc ,atteſtatur, quando non infit omnibus indiſcris
minatim hoc pacto conftitutis & adfeftis pariter hominibus. Itaq quoties Philoa

fophus enunciat omne quod eſt,adpetere fecundum naturam adfimilari primo motori,
ac per confequens in natura rerum femper eſſe , id haud intelligendum eſt abſoluté vel

fimpliciter, fed quatenus id naturæ propriæ permittit inbecilitas : quia fi quidpiam

immortalitatem adfe &taret, & immortalitatis eiufdem foret incapax, is omninò præter

naturain hanc ipfam adpeteret,ac per confequens fruſtra cuperet. Atque perſpicimus
omneis ad vnum bonines hanc ipfam intellectus perennitatem cupere , quum interea

non omneis perinde immortalitatem defiderant corporis. Ergo folius intelle tus

vita fuerit incorruptibilis, ne temerè moliri quidſ,natura prudens via

deatur corpus autem omninò corruptibile ftatuatur,oportet,

atq hic tertij libri finis efto .

LIBRI TERTII

FINIS.
 so
ANDREÆ CAMVTII DE AMO ,

RE ATQVE FELICITATE LIBER

QVARTVS.

EPILOGO BREVI REPETIT ,

QVAECVNQVE PRIVSQVAM DIGREDE.

RETVR , DOCVERAT, ET AMANTEM AMA
ti naturæ participem oſtendit .

CAP. 1.

VONIAM QVI PLATONIS DECRE

ta vel mordicus in omnibus penètueri contendunt, in amato ſpecia

em fiue formam amoris ac finem collocant , in amante Berò mates

riam , dein amatum patrem , amantem verò matrem amoris eiuſ

dem adpellant : quærebamus ab initio , cur amatum redamare

teneatur amantem , quum amatum in fe bonum contineat,gratia

cuius amatur , amans verò bonidefe &tum atq priuationem , ratione cuius diligit : dum

hoc inquam quæreremus,amantem hoc ipfo, quod amat, bonum videri corteridebamus,

ac perconfequenseundem abamatoredamari debere protulimus, vndepaulatim fcaturi

entibus vndig,dubitationibus velutex vberrimoſapientiæ fonte,ſenſım atg, pededentim

in varias diſtracti queſtiones detruſiúe quodammodò,fermonem pariter ac eiusmodi for

lutionem in hunc vſq;locum protraximus, ſimulac inuiti diſtulimus. Nunc tempeſtiuum

videatur ex ſuperioribus examinatis colligere queſtionibus, qui bonus amans dici ques

'at, ac per confequensab amato iure redamari debeat. Deinceps poſtaddu&tas in medium
epilogobreui conclufiones, pro virili noſtra diſcuffas, continuata diſputandi ſerie probada
uimus,idý (ni fallor) efficacibus ratiocinijs, ſcilicet omne cognofcensin natura communi

quadam cum eo, quod cognofcitur,neceffariò communicare :nempecognofcentes ſubſtana

tias inter fe diftinguentes,quum aliæ communicent in natura comuni tantûm accidentali,

boceft;plusquâ genere differentibuscompetere queant:aliæ verò vel in effentialinatura

ſubſtantiaſ comunicant, ideft, fubeodem genere contineantur. Priora,tủm cognoſcentia

tùm cognita,qua videlicet genere vel generalißimo differunt& in accidentibus folume

modòcommunibus ob eorum imperfectionem per omne genus entium ferèvagantibuscona

ueniunt:hanc perpetuòiaéturam perpetiuntur,quòd cognofcensobſcurè,difficulter , tar

deg,dein per aliud,hoc eſt,alienis adiutus ſuffragijs percipit & agnoſcit. Poſteriora túm

cognofcentia tîm cognita, quorum alterum alterius eſſentiæ particeps offenditur atq,fuba
ftantia , ſcilicet quæ fub eodem genere continentur, hoc lucri faciunt, quòd cognoſcens
clarèdiſtinęteý,demùm facilè citoúe,tandem per fe non autem per aliud immediatè
proprium obiečtum percipit & cognofcit. Hiſce premißis velutpreludijs quibufdam ,

fiuequod Romaniquotiens prælia committebant;facerefolebant,velitibusatg funditoris

bus in acie prima collocatis,vtcæteris ſubinde præfertim triarijs, vtpotemaximèftrenuis

viam ſternerentac iter faciliuspararent : hiſce præmiſsis inquam hunc in modum ration
Nij cinemur.
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

sinemur . Sidequo minus ineffe videtur ,& ineſt ( iuxta regulam Topicam ) igitur &

de quomagis. Atminus videtur,quòd aliquid abfolutècognofcens & impliciter in na

tura quapiam cum eo , quod cognofcitur,communicare debeat ,quum alioquin neceſſario
communicet : ergomultòmagis amans, vnius es eiufdem naturæ cum amato particeps

neceffariò fuerit.

AMATVM TENERI SECVN

DVM NATVRAM AMANTEM

RED A MARE,

CAP. 11,

MAN S preter id ,quod amatum agnoſcit, illud ipfum infuper cupit, Gita

AM cupit,vt etiam adfektetanxiè :miris præterea modis eidem ſeipſum coniungi com
pulariúe ( li fieri poßit ) indiſſolubiliter ftudeat ,ac mirificè contendat : quod euidenter

profectò teſtatur hocipfum ac docct ,nempe verum amantem , non in genere folùm genes
ralißimo ( nedum in accidentibustantummodocommunibus) verumetiam in natura gea

neris inmediati proxima vel ſubalterna,cum eo faltem , quod diligitur neceffariò compres
bendi fimulac eiufdem fubftantiæ portionem offendi quodammodo. Quam ob rem fi quod

diligiturbonum eſt, ac perconſequens ( vtita dixerim ) amabile ,quod quidem iuxta ſupe

poſita penitus videturadmittendum :amantem pari iure bonum quog, fateri cogimur,
vtpote rei, que diligitur , in efentia ſubſtantiaue neceſſariò participem . Nang quod
amatur idcircò diligitur ab amante ,quoniam bonum eft, ei non folúm in accidentie

buscommunibus, verumetiam in adfeétionibuseidem proprijs fubftantiag demùm fimile

dignofcitur atq ,depræhenditur, quandofimilitudinem , amoris dijudicari caufam liquidò

adpareat. Quapropterquum amans es amatum in ſubſtantia fimilitudine conueniant

(quatentiis videlicetfubſtantia fimilis dici poteft) reciprocum vtring pariter amorem

offendi velipſanatura rei prorſus exigit, idó ſuo iure quodam veluthareditario. Hinc

homines paſſim abipſa natura tanğ edoéti turpißimum amato cenfentatg,dijudicant, fi

mutuò ſê diligentem ac vicißim amore non profequantur, quafi mutuas iuxta natura

parentis legem fiue preſcriptum ;onninò vices rependere teneatur. At inquies : Eſto

quifpiam infidietur virgini vel nuptæ ,nunquid iure naturali, fimulier propterea quòd à
proco vel à fornicatore defideretur aty,diligatur,iurenaturali eundem mutuò vicißimúe
& quafi præcariò redamare tenetur ? Etſi iure naturali tenetur, cur leje ciuili cauea

tur ? Nonne ius nature , ius gentium acmultò magis ciuile ius præcellit ac fuperat ?

Cur nouum ac nudiustertius ( vt ita loquar ) inuentum antiquiori digniorig præponia

tur ? Hic aduertendum ius naturale quanlibet antiquiusacnobilius, iureciuili nibilos

ſecius corrigi tantiſper expedire,quanuis tolli nec debeat nec poßit ; ſiquidem ars quoga
" labenti natura nonnuną praſtoeſt. Ius etenim naturale ficut & ipſa natura iuris

eiufdem inuentrix , idcircò corrigitur à iure diuino vel ciuili quoniam aliquando pro
prios naturæ limites egreditur. Naturam verò perperam aliquotiensoperari ( fcilio

cetper accidens ) egritudines oftendunt idý,non fponte ſua, quandoquidem per ſé,hoc
est, inſtin & tu proprio fineis fibijſi præfcriptos nullo vnquam tempore tranfeat fed ima
pedita
 ATQVE FELICITATE LIBER - IIII. 93

peditacoaétag feipfam vexat ac torquet. Vnde naturam hallucinari fallig ( quema

admodum necdelinquere ( neutiquam reétè pronunciaueris. Sanè iusdiuinum iuftia

ciam corrigitatg moderatur naturalem , exempli gratia , quotiens fornicationem in .

terdicit. Vt enim donemus ſecundum naturam haud licere nobis vxorem alienam

adpetere , ita non inficiamur omnibus æquè non videri fimplicem iuri naturali fornia
Cationem aduerfari. Hinc Paulus ſanctus inquit : neſciebam concupiſcentiameſe

peccatum , ni lex diceret : Non concupifces. Nunquid lex diuina proprijs efficere

poteſt fanctionibus,vt fornicatio peccatum ftatuatur, quum deli&tum prius haud effet ?
Ablit ,vt lex diuina deli&ti cauſa cenfeatur . Quidigitur dicemus ? Ante legemvrig

fatebimur fornicationem , ſimplicem videlicet , errorem fuiffe, quanquam leuem cola

latione facta cum cæteris & ab ijs tantummodò, qui pro viribus omnem impende

bantoperam , atg fingularem adhibebant diligentiam , vt naturæ legem adamuffim

integreúe feruarent,dein obferuatam pariter cognitam memoria tenerent. A123

te quàm lex ferretur inquam vtig fornicationem , fatebimur errorem , peccatum qua

tem minimè, quanuis à lege promulgata, quod prius error folummodò fuerat, non

antem peccatuni, propterea quod per ignorantiam committebatur , poſtea iure deli

& tum fiue peccatum effe cæperit , ac fubinde pænam mæruerint: adeo lex errorem ,

qui prius latebat homines, ac propterea peccatum haud erat,folummodò detegit , e

omnium oculis expoſitum patefecit. Nam homines antè quanlibet errantes facile

propter erroris ignorantiam excufandi veniebant , nec eis propterea tanquam delis
Etum adfcribebatur . Proinde lex idcircò per accidens tantûm iure deli& ti caufa

cenfetur. Quam ob rem lex diuina nequaqaum è medio tollit iusnaturæ , quin por
tius tantifper eiufdem errores atg, defe £tus, velutper incuriam commiffos emendat,

corrigit, atg moderatur haud ſecus ac medicus, qui nature nonnunquam vacillanti

fubtrahit adimitúe vel addit, ac ita titubanti nutantiſ naturæ propter onus cauſe
morbifer& ,medicus vel adimendo profpicit , vel addendo, naturam eandem imbecillant

fouet & collabenten erigit. Eodem planè modo ius ciuilè vt diuinam legem imia

tetur, idem præſtat, hoc eſt, errores naturæ non libentianimo ( ſic fari concedatur )

ſed per violentiam commiſos corrigit, quando naturam errorem committere tantuma

modò propter violentiam , fi non omnibus promiſcue faltem eruditis manifeftum fit,

fi tamen error dici poteft , quod per vim committitur.

CORROLARIE MACHINÆ

QVAEDAM OBITER EX
PVGNANTVR .

CAP . 111,

NSTABIS FORSITAN rurſus hoc pa to : Si lex fornication

nem haud interdixiffet , fornicari dubio procul deli£ tum fiue peccatum minime

cenferetur, idý propter ignorantiam ( quam fubinde lex è medio Juſtulit ac oblite

rauit ) ſed error ſimpliciter fiquidem hoc ipfum neſcire quòd fornicatio non effet error;
Ñ jjj kocipfum
 ANDREA . CAMVTII DE AMORE

Boc ipfum inquam erratum fuerit, non tamen delictum fiuepeccatum. Porrò filapſus
error dici poteſt ,quanuis non agnofcatur, modò tamen agnoſci poßit aberrante, qui fieri
poteft, vt ſenſibilis potentia, quæ cognitionis erratiminimè capax eſt, hallucinetur or

erret,finon impediatur ? Equidem fatebar quidem fuperiusnaturam omnicognitione cas

rentem errareſeu perperam agere, quodidemeft, hac legetamenatg conditioneſi fuerit

impedita, nec fecus. Vnde paulò poſt intulimus, naturam eandem non delinquere nifi

per violentiam, ac verèper conſequens non peccare: ſicut homines, qui ſecluſa quauis vios
lentia pariterac impedimento,nihilofecius peccantpotius,quam errent,quandoquidem er
rorpropriè loquendo fupponat fimul& indicet ignorantiam , quemadmodum deli tum fia

ue peccatum vná cognitionem trahit. Hincomne peccatum effe voluntarium ( non aus

tem errorem ) theologi paßim autumant. Quo fit vtimpropriè loquendo, naturam quod
grianuis cognitionis expertem errare pronunciemus, licet perviolentiam tantummodò lie

mites excedat,quando natura verènon per ignorantiam ſicut nec perſcientiam errare
queat. Philofophi tamen naturam quantunuis cognitione carentem operariperindecon

tendunt ( Gre&tè dicunt) ac ficognoſceret. Cæterùm in fornicatione quum

naturæ
nulla vis inferatur, fed fponte fua coitum adpetat, qui fieri poteſt, vt erret? Quinimò

natura potens ac ſana videaturerrare potius, ficoitum non adpetat quum

. Atqui natura

agens minimè voluntarium agnoſcatur

, agit neceſariò quidquid agit. Proindeneceſſaa
riò fornicationem adpetit, quotiens integrapotitur atg , fruitur valetudine. Non errat

igitur, quando legibus obtemperare nec teneatur, nec poßit. Siſte gradum amice tana
tiſper
. Quotiens errarevel non errare naturam efferimus, per naturam planè totius conia
poſitifpeciem intelligimus, idỹ per antonomaſiam ( quod Græci dicunt ) ſiue per excela
lentiam , quòd nimirum aliarum eiuſdem compoſiti potentiarum domina comperiatur.

Quam ob rem etſi vis ſenſilisconcubitum adpetens non hallucinatur aut errat , imò recte

cupit,quia
ſecundum inſtitutum
ſuæ naturæ proprium operatur: nihilominus ratio ,cuius
intereſt coercere virtutem fenfibilem , non folüm hallucinatur ſiue committit erratum ,
verumetiã grauiterdelinquit, hoc eſt, verè peccat,quia voluntarièperperam agit, acfube

inde propterea pænam meretur : quod nimirum omnem haudquağimpendat operam ,quod
alioquinmaximè deberet ( imòiure tenetur )vt adpetitus potentiæ concupiſcibilis G
iraſcibilis tană ſeruus, rationiſtatim obſequatur, obmuteſcat ( vt ita loquar ) ac taceat.

Āt iſthæc ignorantia quanuis antèlegem latam hominem excufaret à peccato,non ex .

cufabat tamen ab errore ſimpliciter, quoniam lomo fecundum naturam orare, Deumg

contemplari tenetur, præterea nature legem ( quod Paulus ait ) in cordibusnoftris ſcrie
ptam meditari; quæ quidem lex naturæ
fuadet hominibus vltrò ,ſi non omnibus, faltene

benè ſecundum naturam diſpoſitis, vt vni mulieri tantûm addicti ſimt,qua cum boneſte
viuant, ac matrimonio quodam naturali iungantur: fiquidem iuxta naturæ legem vnam ,

ſecluſavidelicet lege diuina

pariter ac ciuili, pires quoq,ſuashabeat matrimonium ,quan.
uis ſépoſita lege diuina penitusac ciuili minimè facramentuſ
m it,nec ciuile matrimonium .

Itag lex naturæ iubet, vel extin &tis per imaginationem atq:ſuppreßis demùm alijs legia
busomnibus,vi matrimonio coniungamur,cum vnag tantûm viuamus muliere, idă ſi

continentes haberi velimus, neq, ritu ferarum & canum

fornicandopaßim vagari turpis
ter audeamus. Cæterùm iſthæc minimè cum ijs, qua de matrimonio in inſtitutionibus,

imperialibus proditafuerunt, pugnauerint,modò rem ipfam medullitus introfpicias atq

diligenti
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII.
sa

diligenti trutina perpendas : vbi matrimonium ad ius ciuile pertinere conſtanter adfe.
uerat , quoniammatrimonium ſimpliciter ( quod eft coniunctio maris videlicet vnius,

G fanina pariter vnius ) ſecundum naturam eft : fiquidem velis nolis, hoc ipfum
natura di&tet atq fuadeat; adhæc quod
folafeclufis etiam alijs natura docet , abfq
bllo videlicet alio præceptore, hoc idem ad naturale ius pertinere ,nemo fane mentis nes

fecundum naturæ legemprius intento conditiones

gauerit . Ius autem ciuile matrimonio
addidit nonnullas, ratione quarumhoc idem ad ius gentium vel ciuile demum ſpectare

penitus legiſlatores autumant

. Ergo matrimonium abfolutè
fimpliciterúe iuris fuerit

naturalis, matrimonium verò fimilibus infuper adpendicibus atg, conditionibus adne.

xum pariter complicatum , ad ius ciuile vel gentium omninò pertinere cenfeatur,
quemadmodum etiam , fi quam Ecclefia fan &ta conſtituit, adpendicem addideris, tùm
eo cafu non modò matrimoniurn, verumetiam ( quodadmirabilepenitus adparet ) omnia

nòfacramentum atq, diuinum quiddam extiterit.

QVID INTER VOLVNTATEM

ATO DESIDERIVM INTERSIT .

CAP. 1111.

MOREM Academici triplicem ſtatuunt, quod primo huius operis libro

Amonuimus, nempe naturalem , animalem , atg, rationalem , quem aliàs quandog

spiritalem nuncupant. fit; abunfecundo

De naturali , quòd verus amor minimè dè

libro docuimus, pariter ac de animali ſatis fusè differuimus, de rationali potißimùm

hoc loco verba faciemus. Quemadmodum áninialis amor in adpetitu confiftit, ita

rationalis fiue fpiritalis ( quacung paßim vtaris voce nibil refert ) in voluntate
conquiefcit. Adpetitus eſt animæ fenfilis adfectus atg,deſiderium , quod proprio
vocabulo cupiditas vocitatur. Voluntas eft animæ rationalis adfe & tus, quam meo

quidem iudicio rectius longè deliberationem nuncupaueris quam defiderium ; fiquis

dem volens quidpiam deliberet magis, quidnam agendum aut faciendum fit,quàm
cupiat. Porrò quantum inter deliberationem atq; deſiderium interfit , euentus res
rum adfabrè fimul ac adpofitè declarat. Nametſi cupereſeu deſiderare quidpis

am haud poteft quiſquam , quin de eodem mox vná deliberet, attamen multotiens
de re quapiam agenda vel facienda deliberamus , quam interim auer ſamur abhora

remus, tantum abeft, vt eandem cupiamus : putà deliberamus bellum efe contra

Chriſtianos principes gerendum , idý,duétifortaßis aliqua neceßitate , quod quideni

alioquin omninò deteſtaremur, nedum cuperemus . Atqui hoc indubium vocari

poteſt, quia licet bellum , de quo fufcipiendodeliberas, minimè fimpliciter deſideres,

hoc eft , propter ſeipſum nihilominus illud idem ſecundariò fiue per accidens & pro

pter aliud certè deſideras, exempli gratia, videlicet, vt per inſidias tibi ſubreptam
in tua ditione munitionem fiue caſtrum contra leges atque iuris formam aliquando
redimas ac recuperes , præfertim quum alius fortè redimendi modus haudquaquam

fe offerat , nulláğue alia recuperandi concedatur occaſio ficque defiderari quodammo

.
dò videantur ea omnia , de quibus antè deliberaueris. Idcircò mox aliud exem .

plum , quod à deſiderio deliberationem fecernat atque dijiungat, in medium adducam .

Quicung
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

Quicung,magna præditus eſt eruditione, ſimuleandempoßidet Gpult, pariter ac velle

ſemper eandem eruditionem habere deliberat, id eft, in animo proponit atg,conftituit,

quod prorſus idem eſt, neg tamen cupit. Qui cupias etenim , quod omninò poßides

ac in tuopenitus( vt ita dixerim ) horreo ærarioúe collatum eft? Nonne deſiderium quod

Dis perpetuò deſideratæ rei carentiam, defe &tum , fiue priuationem fupponit? Ergo no
luntatem fiuedeliberationem à deſiderio ſecerniſeiungiúe,quum vnâ noñunq coire neques
. Galenus cùm pluribus in locis paßim , tüm in libris de
ant, ex ſuperioribus manifeſtüeſt

motu muſculorum præcipuè voluntatem ab adpetitu minimè diſtinguit; quinpotius abua

titur
promiſcuè pro adpetitu voluntatisvoce, inquiens organum ſiue inſtrumentum vo
ſimilia nequağ obire munia , ſie
luntarij motus proprium ,eſſe muſculos,fine quibus natura
milesúe functionesadere queat . Nang muſculus haudquağ in brutis verè dici debeat

Doluntarij motus organum, idý ſi loqui velimus propriè, quum in ijſdem nulla penitus

voluntas adpareat, quemadmodum nec intelle tus, cuius quidem intellectus potentia ſer

virtus omninò voluntas exiftimatur atqiudicatur. Verumenimuerò Medicus vtpote

ſenſitiuus artifex ( quod idem author admonet) proadpetitu , voluntatis nomen indiferie
minatim vſurpat, quod nimirum id inſtituto ſuo mirificè deferuiat, quippe cui ſtatutum

prorſus haud erat de anima potentijs

. diſquirere, ni fortaſſis obiter fiuepræter inſtitus
tum , ſcilicet quatenus ad propulfandosè corpore morbos aut valetudinem conferuandam
iſthac ſpeculatio conferre videatur.Proinde quum intueretur adpetitū in brutis hoc idem

præſtare, quod in hominibusimpartitur voluntas, quum vtrobiq par eademý

, militet ra
fpeétat ad inſtrumenti voluntarij motus imperium , promiſcuè voluntatis.
tio, quantum
nomen cum adpetitu
confundit. fuerat, quantuns
Nunc quod ab initio capitis inſtitutuni
uis difficilimum audacter profequamur. Amorem humanum inprimis hærere voluntati,

& in ea præfertim conſiſtere rationi conſentaneum videtur, haud ſecusac in adpetitu fe.
rinus o irrationalis. Item voluntas abfq;deſiderio poteſt offendi ( quod fupra
fatis pro
batum arbitror ) ergo ſequitur à deſiderio voluntatem natura diſtingui. Rurſus quis

cung cupit fiue deſiderat omninò vult aliquid, ſed tamen haud retròcommeat atg,reciprom
catur išthac enunciatio : fiquidem quicung vult aliquid illud idem ſeniper ato,neceſſario

protinus, quotieſcung vult, minimè deſideret, quod quidem exemplum ab initio capitis
adductum adfabrè demonſtrat. Quocirca voluntatem eſſègenus, humanum verò deſide.

rium ſpeciem , apertè adpoſiteg ſatis concluditur, quandoquidem omne rationale deſiderio
um eſſè voluntatem , neq, tamen protinus omnem voluntatem eſſe deſiderium , euentu res
rum planè conuincatur.

AMOREM ATQVE RATIONA

LE DESIDERIVM ESSE VOLVN
TATIS SPECIES ,

CAP . V.

MORE M porrò quanuis

fpeciem voluntatis ambigere fortaßis fufpicariúe
non

( quod fane Platoni vehementer adrifit ) atq, ita voluntas immediatum proximumúe
rationalis defiderijgenus foret,amorisvero'mediatum ,quandoquidem inter amorem at
voluntar
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII.
53

voluntatem hoc paéto velutſubalternum genus rationale deſiderium ftatuatur ac inter

ueniat. Veruntamen amantes deſiderij nonnunquam penitus expertes intuemur.Amans

etenim amata re fruitur aut non fruitur

. Item amans amatæ rei neceſſariò copulatur;

aut non copulatur. Deinceps voluptatem amans ( qui finis d Platone exiftimatur amoa

rum omnium ) adfequitur aut non conſequitur. Si non fruitur amato nec eidem com

pulatur , neg, voluptatem pariter velutamoris finem adfequitur , eo cafu dubiò procul
‫ز‬
neceffariò deſiderat ; quando deſiderium rei deſiderate carentiam , defeftum atg, prie
xationëm indubiè fupponat. Contrà ſi fruatur amato , copuletur eidem , voluptate

demùm potiatur eius,quam vel anxiè forfitan prius cupiebát ac adfeftabat: hoc caſus
dic fodes, qui fieri poteſtvt
; poſthac amplius cupiat ; quum hic exámußim omnia
fuccefferint ex ſententia ? Quid eſt, quod cupias obfecro , quum amans vndiquag,voti

compos effe &tus fit ? Quorſum attinet cupere quod omninò poßides ? ſi nulla ſubſit
amatæ rei carentia ; nullus defeétus , nullá denig priuatio ,‫ ر‬quæ omnia defiderium

gignunt i genitum ſemel adferuant , amabộ quidnam fupereft hoc in negotio, quod
cupias ? Si dile &tæ rei copularis atq ;coniungeris arktißimè, ſi voluptate, cuius gratia
laborabas & quam adfe &tabas , gaudens letusúe frueris ,quorſum attinet amplius

cupère . Quapropter amor quum à deſiderio diuelli difiungiúe queat, & eodem ſécluſo
femotoúe penitus incolumis ſæpenumero nihilo fetius perſiſtat , amorem eundem acades
mici falsò deſiderij ſpeciem dijudicari ſcriptis prodiderunt. Quid igitur hoc in nga

gotio dicemus? , defiderium ratione faltem duas æquè voluntatis ade.

An amorem atg

Jeuerare ſpecies forſitan expediat Profectò quantum indaginé mentis exculta ,

pariter crebris elaborata vigilys præftare poſſum, ad hæc quantum admittit Q

animo mea
ſenſim atg paulatim infuſurrat imbecillitas: ita coñuenit G expedit adfea
uerare , nempe voluntatem æquè cenſeri genus deſiderij rätionalis videlicet fimulega
amoris, vt etiam illud idem omneis ad vnum eruditi penitus fateri cogantur. Itag

patet exſuperioribus (vt opinor ) ſatis euidenter , amorem minimè deſiderium cenferi,

ſed voluntatem , deinde voluntatem vtpote genusquoddam, in amorem atg , defiderium

ſcilicet rationale velut in proprius fecari ſpecies, etfi longè plureis adinueniri voluntas
tis fortè ſpecies haud inficior. Supponamus igitur voluntatem in amoris definitione
tanquam genus proximum & immediatum amoris, dein ad indagandas eiuſdem illis

cò differentias , fi'fortè plureis fuerint , audacter intrepideĝ,nos ipſos accingamus

.
Neg enim propterea quòd cæteri vel ad vnum , qui antè nos de amore fcripferunt,
in via philoſophando penitus defecerint , animum defpondere conuenit : quin auxilio
diuino potius implorato vires animi colligende veniunt, ac in ratiocinia ſenſibus aut

enunciatis omnium hominum conſenſu certißimis aduerſantia, vel ex diametro ( quod

dici folet )pugnantia , faciendus eſt velut in hoftes impetus, ac viriliter conferendæ
manus veniunt :præterea ( quod ſtrenuosi Heroas precipuè decet )non eminus, ſed pro

pirili noſtra cominus dimicandum atq,pugnandum eft ,Gita certandum , vt omninò

Dincamus aut certè moriamur atq, viriliter cadamus: ſiquidem in magnis occumbere

difficultatibus ſterniſ conſtanter atg, viriliter fua minimè careat gloria, quod quidem
in multorum contumeliam ſcribentium vtig
, data operd dictum velim , qui ſemotis
poſthabitifúe ſumma diligentia difficultatibus , quæ torquent pariter ac latent acrid

)ex
quanlibet eruditorunt ingenia,libros tantummodò (quod aiunt paßim & faciunt
0 libris
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

libris conſuunt, & in aceruum adcumulant :poſtremò ( proh dolor ) buic vni reiquame
maxime ſtudent inuigilant, vt chartas ſolummodò verbis phaleratis impleant, atq

( quod diu folet )ſeſquipedalibus repleant clauſulis. Quin etiam hoc idem aguntnona

nunquam , cùm vt imponant, commodius ſimplici præditis ingenio , tûm vtita vanam
ſtudioſorum vulgarium aucupentur glorioſam , quòd quidem aucupij genus tandem in

vnam ingeniorum tendit ftragem atg perniciem . Deinceps ijdem Aoſculos ex Marca
Tullio Delut racemos ſæpenumerò ſuaues decerpunt, ac ſuis immiſcent nugis , fcilicet

Dt oratio quanquam ſtolida vanag , tamen fucata prodeat in lucem ,ac dulcedine venes

num ita contegente fimul o obſcurante, quò minus adpareat , interim ignorantia
penè totius orbis regina ſimulcûm Achate tuo ſuperbia ſimilibus adiuta fuffragijs

tandem grafſetur, deinde ſenſim ac pededentim radices agat altas,atg,miſéros in has

refeum ambages vel cuniculos ( vt itadicam )fæpe velut in profundum puteum miſere

rimè detrudat ac perimat.

NECESSARIO , VOLVNTATEM

AD PVLCHR VM AVT SIMPLICITER

BONVM REFERRI

CẤP, P I.

EDEAMV S ad diuerticulum . In amoris definitione voluntas proximum

R
atz,proprium genus efto. Genus hoc etenim omnem amorum ſpeciem conclus
dit, quando veldiuinum amorem neutiquam excludat,quod efficere fua illa definitione

nequaquam Academicos potuiſe manifeſtò liquet, fed de ijs paulò fuſius tra & tabitur
in fequentibus, nunc amoris differentias adgrediamur. Voluntas haud abſolutum eſt
quidpiam , fed relatinum , quod quidem effectus eiufdem indicat, hoc eft , velle . Vt
primûm etenim te vel alium velle protuleris , etiam teipfo confeftim inuito fubaudire
cogeris aliquid , quod tu velis vel alius velit : alioquin hoc vocabulo , velle per te ipſum

vel alium prolatomox animus interea ſuſpenditur , & quonam intentio loquentis fe

ratur , prorſus ignorat, cuius quidem rei caufa ratieg fucrit , quòd voluntas pariter

ac opus ipſius, ſcilicet pelle correlatiua dignoſcantur et relatiua demum natura fimul
eſſe conſtet. Quò fit , vt alterum absg alterius intelligentia nobis innotefcere nequeat,

idý, quoniam eorum effentia videlicet independentia planè conſiſtit ad aliud . Ergo
ficut pelle neceſſariò refertur ad aliud (idq; iuxta naturam eius propriam ) fine quo

minimè poteft intelligi,propterea quòd velle,relatiuum eſt ,non autem abſolutum quid ,
dam ; ita voluntas relatina quum fit, illud neceſſariò protinus venit exprimendum er

efferendum , cuiuseſt voluntas , id eſt,ad quod ipſa voluntas refertur, ac fic vtriusg,fas

Eta fimul vtring collationé, vtrung, pariter vno fimulac eodem contextu notum euadit :

fiquidem alteriun indigere alterius opera ,quum vtriusg eſſentia in dependentia ad als
terum conſiſtat, vel exercitatis in dialecticamethodo mediocriter clariuseft , quam ve

à quopiam diſimulari queat . Proinde quum amor voluntas dicatur aty,definiatur,illicò

venit exprimendum , aut certè ſi nos lateat, perquirendum illud , cuius amor ipfe volun.
tas effe dicatur. At in ipfo loquentis limine, in foribus ipfis (quod aiunt) ifthac duo

quali ſponte fua vltrog ſeſeofferunt,nempè bonum & pulchrum.Porrò voluntatem pros

miſcue
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII.
54

mifcue fimul ac indifferenter ad vtrung primaſtatim fronte videtur referri ; fiquidem

modòbonum ,modò pulchrum eligat,idý pro vário captu rationis atq; iudicio. Nang

diuerfe quum fint intellectus humani potentiæ feu facultates, eiuſdem intelle&tus näs

tura poßit, quemadmodum & aliarum animæ poteſtatum ; vt vna præcedat, alia ſub
ſequatur, adhæc vna pareat , imperet alia Sanè voluntatem in intelle tu præs

cedit intelligentia fiue iudicium , quod hoc caſu prorſus idem eſt. Quanuis etenim

in humanis actionibus intelligentia videatur à iudicio feiungi, longè tamen aliter res

babet, ac prima frontè nobis adpareat . Vulgus imperitum è cuius gremio pariter
acfinu minime delim aut patiar excludi principes vel prælatos ; ſi nihilipſi quidquam

foiant,nec ſcientes in eorum admittant ( vt ita loquar ) ſeruitium Gaccerſſant inſu .

pex ma foueant, vt ab ijſdem erudiri poßint. Vulgus inquam imperitum oportere

prius iudicem intelligere caſum ,paßim effutit ,dein iudicare, quaſi iudicium & intelia
gentia diſcrepent , quaſiớ,non idem fit , prorſus cognoſcere quod iudicaré.. Nam

id diſcriminis intercidere videatur inter iudicium & cognitionem ,quod genus alterum ;

alterum ſpecies eidem generi ſuppoſita ſubiectaúe dignofcatur: fiquidem non minus qui

ſentit , quàm qui intelligit , dijudicat adeô cognoſcere genus quoddam ,ſentire verò
ſimulac intelligere ſpecies eidem generi ſuppoſite videantur.Vnde iudex quotiens
adamuſim , que tractatur in foro , caufam percipit ac intelligit , tûm revera iudicat
pariter ac de re eadem fententiam ferré penitus exiſtimatur : atſi tûm iudicare pris
mỉm creditur, quotiens promulgat fententiam ,quando, quod iam reuera prius iudica
tum eft , fcriptis tantummodò committat, vel oretenus efferat atg pronunciet: fcilicet

pt quam ipfe prius intelligendo ſententiam tulit, & animo conceperat, palàm exponat
ac vltròcæteris intelligendam offerat. Itag voluntatem ſiue deliberationem aut ele£ tio

nem ( quacunq, voce vtaris nihilrefert, quum iſthæc multiuoca fint) intelligentia fecura
dum naturam præcedit. Quam ob rem mutato tantiſper decenti rerum ordinesputà ſi

quod iuxta nature communis præfcriptum pariter ac ( vt fic dixerim ) præceptuni,qua

communis natura particularibus continuò profpicit ac præstò eſt : ſi mutato inquam
conuenienti rerum ordine, quod præcedere debet expetit , ſubſequatur,tûm in intel

leftu tenebræ,tûm confuſio ſuboritur: fiquidem confufio, quippe qua confeftim è veſtia
gio ſeipſam opponit aduerfatur ordini ( imò rectius eandem ordinis privationem

enunciaueris ) nihilaliud effèquiat, quam eiuſdem ordinis peruerfio vel fubuerfio , quana
doquidem peruertere vel fubuertere pariter ordinem exiſtimentur; quicung,refpuunt

eiuſdem obferuationem ac reniunt,rerumý digeſtionem contemiunt fimul & eliminant.

FACULTATVM INFERIOR VM

OPERATIO CONTRA RATIONIS

EDICTVM , SEDITIONI PLEBIS IN

republica contra principem comparatur«

CAP. Vil

OTIEN S digredi ( quod fæpè facio ) videatur fortaßis intemperaña

TOI
tia quædam & per confequens vitium . Ego verò prorſus amoſimilem intempe
O ij rantiani,
 ANDRE CAMVTII DE AMORE

tantiam tantûm abeſt, pt odio profequar ac deuitem . Vt enim in virtutibus mos

ralibus mediocritatem extremis non folùm non anteponam , vt etiam eandem vnam pro
bem o extrema pariter improbem : ita mehercle quotiens de natura rerum agitur
perſcrutanda, commendauerim , exceſſum multò magisquam mediocritatem , adeô me

diocritatem auream, id eſt, extremis promiſcuèquibuſibet digniorem atg præftantior

rem efferre, fcilicet abſolutè fimpliciterúenequaquam laudauerim . Si rectè profia

ciſcenti Romam illicò paululum extra viam melius& pulchrius eo quidpiam vltrò fefe
offerat, cuius gratia Romam pergis : aut ſi non melius & pulchrius , faltem aquilo bus

num & pulchrum , aut certè paulò minus bonum vel pulchrum : nunquid non ignea
infigne lucrumz
uus omninò fueris & iners , ſiper incuriam ( modò id iuftè poßis ) tam
amittas ? Præfertim quum id, quanquam nonnihil adfert incomniodi, minimè tamen

adeô tibi ( qui deſidiam & execraris & eliminas ) dubio procul impedimento effe
queat, quò minus iter cæptum , cûm in tempore ,tùm feliciterabſoluas. Quorfum baco

Scribenti mihi fæpius hoc idem ufu venire confueuit. Nam quotiens aliquid ruminoy.
longè plura præter intentionem alia veniunt in mentem , è quibus velut obruta rerum

infignium multitudine mens, haud

fecus ac pullus in lino vix extricare nonnunquam
feipfam poteft: quo tempore feu ſcribas, fiue dos
ex ijs plexibus atq tricis explicareúe
cendo vel diſputando diſquiras quidpiam , prima fæpius fronte ,quin etiam per longum

temporis interuallum hæres aliquando, G vide liceat aut conueniat exordiri ignoras ,
aut
omninò difficulter, ſaltem animaduertis.Ergo rerüille£ tuspulchritudine,bona lefto.

ris pace veniaſ,cuius gratia potißimümid ago:

vt non vacuus à me,fedonuftusplanère
bus difficilimis pariter ac pulcherrimis, que cateri forſitan haétenus ne fummis quidem
( procul abfit iančtantia, loquor ingenue ) labijs deguſtauerint, quod eft in adagio, las
tus difcedat atg,contentus abeat Animæ rationalis virtutes ſeruare putentur ordio

nem , quem natura ſuperioreidem indiderat atq; præfcripferat, quotiens dum operantur,
alia non perturbat aliam nec confundit , quinimò ftatutis horis aut momentis propria

vtpote domina; ſecundum natura

quauis muniaſemper obit. Proindenatura ſuperior fua
perioris edi&tum præit ;ancilla fubfequitur ,ac ita deinceps continuata ferie totius compos

ſiti funétio ritè concinneſ tandem emicat tanğ lux pulcherrima, adfabreg compoſiti tõtis
is operatio peragitur
fingulis
, digeſtis atg dif
videlicet iuxta fuperioris ordinem naturæ
poſitis. Quam ob rem præcipua rationalis potentia domina præceditintelligentia velut res

gina, voluntaspediſëquaparet ac obfequitur, quod quidem ordo nature

fuperioris exigit.
Attamen fenfius quippe cuius intereſt ancillari, contrarium á ratione contra ius vt pluris

milm extorquet
, idý perviolentiam : acita quemadmodum parêre tenebatur G obſequi,

poſtmodum præirecontendit. Nang (quod in repub. frequenter accidit ) vegetatrixatge

ſenſibilis pracipuèfacultas, inſtar plebis , penė
ſingulis loris atg,momentis,nedum bebdos
madibus vel diebus, in compoſitoſeditiones concitat,haud fecus & moroſa mulier acollow
miam interturbat, quotiens viriprudentis imperium pertæfa, velut furijs exagitata doa
mum querelis replet o clamoribus
. Inferiores etenim potentiæ quippe quarum parêre ſuba

ſequiúe partes fuerant,aduerfus dominanı reginamúe rationem criſtasattollunt ac terbus

ciunt inde compoſiti totius economiam vexant, non aliter ac rempublicam intertura

bant multifariam , Nang

, fi concupiſcibilis facultas haud expeétato rationis iudicio,

quod intelligentia nuncupatur, cui diſcurſus plerung

, viam fternit ac iter tutum præs
parat :
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII .

parat : fi virtus inquam concupiſcibilis antequam rex intelle £tus annuat, opus adgre
diatur ,functionesúeproprias exerat, ferè femper delinquit , quia contra nature fuis
perioris edi &tum atq; præfçriptum operatur. Quò fit , vt eiufdem errore facultatis
ſenſibilis aut alterius , non ſènſibilia tantúm opera fæpius omnia , verumetiam ratio
multotiens adeô lædatur, vt veloperari ſimpliciter nequeat
, vel opera faltem eddat viti.

ata . Præterea fenfilis facultas quotiens inconſulta ratione quidpiam molitur, neceſ

rariò velis nolis, agit perperam , idy

, perfefiquidem accidere poßit , vt à cafu per aco

,
cidensúe profperèfeliciterý ſuccedat,quod alioquin reluctante iuditio rationis, hoc eft
contrafententiam eiufdem prius geftum fuerat.

DELICTI MORTALIS ATQVE

VENIALIS DISCRIMEN E NATVRA

RERVM ARISTOTELICA METHODO

deducitur.
!

CAP. VIII,

ERV M enimuerò quemadmodum in republica priuatus quilibet cuius prisis

V cipi del magiſtratui totius vrbis fupremo , qui principis gerit vices reſiſtere

poteft, & eofdem quoq

; per iniuriam laedere vel propter calliditatem : ita nimirun ins

feriores animæ poteſtates aut conniuente libenter rationali facultate delinquunt , aut
eadem quanžnegligenter repugnante. Si potentijs inferioribuspræter iudicium rationis,

imò contra ratione

ipſam operantib, ipfa quog rationalispoteſtas nonper incuriā
fedcons
fultò potius datág, opera confentiat
: inferioribus deinde virtutibus inferuiat acfamuletur

idý contra proprium inftin &tum contrag propriam dignitatem : tûm eo cafiu grauißimum
fuerit deličlum , granig, pariter dignüfupplicio. Sin autem doleat quidem ratio vicem po
tentiarum earundem inferiorum , ſimul& ægrèferat, quòd ei non obſequantur ac cedant:

ſed tamē ijſdem continuisvelut

feſſa prælijs
cum altrice facultate ;dein cum fenfu concupia
fcentiaý,commiſſis,tantifper coñiueat(haud animotamé deliberatoprorf nec libenter )
ignauè negligenterúe reluctetur:hoccafu fanè noſtrum intelle &tum , miferatione dignum

vel vnuſquisý fanæ mentis dijudicet adeo vevel nullatenus ,aut certè leuipæna dignº exia
ſtimetur,atz hoc, quod validis efficacibusúe mea quidem ſententia ratiocinijs adferui
mus, quidnam aliud eft obſecro, quàm theologica venialis atq,capitalis ſiue mortalis pece

cati diſtinctio? Si nofter intelleétus pro virili tota ,hoceft, omnibus naturæ viribus pugriet
cü inferiorib? anime potentijs, ei ſecundum naturā ſubiectis,impediatý,quò minus eidem

aduerſentur,dein eaſdem ſuis parêre iußiscogat:adhæc omnem adhibeat diligentiam ,vt

rectè fimul ac adpofitè facultatibus ijſdem dominetur, & vt maximè decet imperet,
atq, iubcat :profectòfi præſtare poßit hoc humanus intelle & tus , aut homo per huma

num intellectum ( vt rectius loquar ) tîm ab omni deli&to penitus immunis aty
perfe & tus cenſeatur. Verumenimuerò quotus quifq eſt amabô , qui rationis vnius

ſcilicet fretus viribus tam ſtrenuè dimicet ac manus conferat, effrenes infernarum
potentiarum velut plebis aduerſus principem aut patricios , in republica tumultus con

bibere queat examuſim atq, compefcere ?. Id enim al, homine profectò quantunuis
O jij temperato
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

temperato ſimul ac temperante ; præftari non poße vel quotidiana docet experientia.

Quo fit, vt cùm auſteri conftantesúe priſco tempore quidam philofophi

, tûm præcipue
Chriſtiani mira ſanctitate moribusâ confpicui, conditionem humanæ vitæ pertali
, pro
pter hanc vnam rationem atg, caufam ingemiſcentes , hominum vicem doluerint adeô;

vt mortem vltrò cupierint oppetere né delinquerent amplius: atq, hoc quid aliud eſt

obſecro, quàm , quòd Eccleſia catholica paßim teftatur,hominem videlicet abſq peccato

Deniali ſaltem nuſquam offendi poffe ſcilicet ſolis nature viribus . Quapropter Apos

ſtolus non iniuria fcriptum reliquit : fi dixerimus , quia peccatum non habemus,ip /
noſmet ſeducimus . Nunquid non philoſophicè hoc eft , merè naturaliter ( ita loqui

permittatur ) ſecluſisſepoſitisúe tantiſþér ſacrarum literarum fententijs efferre pariter

ac enunciare liceat illud idem , quod Apoſtolus prodidit, nempe :Si dixerimus quia
peccatum non habemus ipſi noſmet ſeducimus, & veritas in nobis haud est ? Chrºnics

dis ac penè ſolis innixi natur.e principijs, vel nullo facræ pagine teſtimoniofuppetias
, quod experientia
ferente pariter ac ſuffragante, nobis hoc ipfum adfeuerare non liceat
quotidiana , quod ipſo ſenſu iudice, quod inſuper toto vite curriculo, denig, quod hos

ris penè fingulis, (quod ægrius ferendum eſt )momentis, reipſa veriſſimum eſſe
comperimus? Præterea quum animaduertamushominem adfabrè inſtitutum atq ;legis
bus vnius naturæ viuentem integrè ( ne ſanctos hoc loco viros tanquam purus philofo

phus verba faciens commemorem ) carere vicijs omnibus quàm maximè cupere, nec

tamen hoc ipſum , quod tota vita cupit adſequi poſſe: nunquid vnius naturæ fubfis
dijs freti , non cogemur adfirmare vel inuiti , præter imbecilles onines naturæ vires

externum aliquod inſuper auxilium requiri, quo nonnunquam , quod maximè fecunduni
naturam deſideramus impeccabiles ( vtita loquar ) penitus efficiamur?

HOMINEM SECVNDVM NATV .

RAM AGNOSCERE, SEIPSVM EGERE
DIVINIS SVEFRAGIIS , SI RECTE PERFEC:
teş debeat operari, deinceps hominibus omnibus inditum elle
naturaliter, Deum habere prouidentiam omnium
inferiorum .

CAP . VII11.

! OC porrò quod in coronide præcedentis capitis proximè retulimus , quidnam

H aliud fuerit , quam quod planè Chriſti domini lex docet , nempe neceffariònos

in bonis operibus præfertim culpæ cuiufuis adamußim expertibus, diuina prorfus egere
gratia ? CurPhiloſophis quoq, meris cum Paulo dicere non liccat :Non quod volo bonum
hoc ago , fed quòd nolomalum ,hoc facio? Cur cum ipſis præterea ſenſibus,vbimillies exs

empli gratia certamen inierimus pariter & cum ipſa concupiſcentia, neg, tamen integre
prout deſideramus & conuenit ,vnquam vicerimus:cur inī pertæſi longam pugnā velut

animum deſpondentes cum eodem Paulo ſancto protinus efferre non permittatur, imò

fortaſſis expediat, idq, iuxta folius imbecille naturæ legem aty preſcriptum : Quis
me libera .
 A TQVE FELICITATE LIBER IIII. so
me liberabit á carcere mortis huius ? Deinde cur cum eodem Paulo rurſus non du

diam libenter ac lætus diuinum oraculum , velut extrinfecus venturi ſubſidij pignus
a
Garrabonem ; cur inquam ſpiritum ſanctum libenter non audiam pronunciantem ;

Sufficit tibi gratia mea? Itag, deſideramus iuxta naturæ legem nobis inditam , penia
tus carere vitijs, vt multa paucis velut in fcrinio concludamus, Cernimus item atq
reipſa ſingulispenè momentis experimur , minimè nos hoc ipfum poffe confequi pros

prijs viribus
. Itidem hoc defiderium quantunuis irritum , fi vires noftras intueamur,
ele naturale, quod oninibus promiſcue fecundum naturam viuere cupientibus inditum
ac infitum effe videatur , haudquaquam diffitemur. Denig, naturam ipſam inferioa

2 rem onmem, naturæ fuperioris,hoceſt, diuinitatis æmulám nil incaſſum , temereýnil

tentare certò ſcimus, tantum abeft vt auguremur @ariolemur: ac per confequens koc
noftrum impeccabilitatis ( ita loqui nobis
hoc loco concedatur) defiderium penitus irrie
tum fateri neutiquam audemus, quandoquidem id è veſtigio pugnet cum philoſophic

principijs, & naturæ pariter ex dianietro (quod aiunt) ſic aduerſetur, vt vel natus
ram eandem fubuertat ac funditus deleat. Hinc nimirum eiusdem inftinčtu nature

ſperare cogimuropem & auxilium extrinfecum.

folius vel religione tantiſper ſe poſita,

Quid enim ageremus aliud hoc cafu, cûm huic negotio ſupereſſe nos haud poſſe ,vires
præterea noſtras oneri tam grandi nequaquam pares adinueniri ſperemus vnquam :
Deinceps natura protinus eadem fola (quod antè dictum eſt ) illud idem auxilium
Suprema rerum omnium cauſa potißimậm confequi poſſe confidit ac ſperat , idġ iuxta

naturæ legem nobis inditam , ac ( vt fic dixerim ) inſertam. Hanc eandem cauſam

( quod ruper diximus ) ſupremam ſiue motorem primum , ipfamet natura noſtrà

quanlibet imbecilla, proprijs viribus rerum omnium videlicet infernarum , præfertim

hominum habere curam , eisę profpicere ſingulis,ac praſto effe nullatenus dubitat. Nam
qui hoc irridet, ac Deum putat particularium corruptibilium penitus nullam habere

curam , cùm Hyppocrati ( miſſam hoc loco faciamius Theologiam ) Galeno de decretis
Flyppocratis Platonis relatore, tûm etiam rationi prius aduerſantur , quando fina

gulis hominibus nature quodam inſtinctu perſuaſum omnino dignoſcamus vnum effe
Deuin , qui fingulis rebies vel minimis proſpiciat , absq; cuius nutu nihil in rerum nas
tura prorſies peragatur : eo qui plures reperiri Deos arbitrantur , quemadmodum

idolis ſeruientes, vnum præcipuè inagnum Deum opinantur offendi , qui cæteris im
imaginem , aut alterius materiæ cuiufuis idolum
peret Dijs. At exiſtimare lapideam

effe Deum , omnino contra natura » exijtimetur: ac ſicuti non deſunt inter philofo

phos oſtentandi ( quod opinor ) ingenij gratia potius, quàm vt hocverum eſſe putent,
qui motum vſquam offendi negant , idġ contra iulicium ſenſus manife: tum : ad hæc

ſicut intelle &tum humanum nonnulli corruptibilem autumant ſimul ac adftruunt, idậ
præter hominum omnium , qui feculis omnibus vixerunt , conſenſum , ac perconfequens
contra naturam parentem : ficut inquam haud deſunt , quos eiuſmodi minimè pudeat
ineptias contra naturam parentem expuere ne dicam euomere , quum alioquin talia
quae tollunt ipſi ſimul ac deſtruunt , natura mentibus hominum videlicet velut
prima quædam principia , de quibus ambigere non liceat, indidit ac ( ut ita dicam )

inferuit : ita minimè fuit admirandum offendi ſemel vnum Auerroem , qui Dei

prouidentiam negare ( proh pudor ac dolor ) non erubeſcat , quemadmodum

idem
 ANDREA CAMVTII DE A MORE

idem à callidà muliere deceptus , fæminam temerè pariter abſą viri concubitu reddi

poſſe prægnantem ita credidit, vt etiam hoc ipſum accidiſſe manibus vltrò pedibusúc
tueri penitus audeat. ô veſanam inſanamúe pariter hominum ſcientiam , fi Deum

generis. ô / cclus omnem , omniumcogitation

haud ſortiatur ducem . ô perniciem humani
. Auerroes Moyfi fidem abrogat, inquiens hunc hominem
nem ſuperans ac tranſcendens

multa quidem fcribere,ſed tamen interea probare nihil, quafi miracula naturæ potefta
fimul & exceç
tem inferioris ingenijý noſtri captum longo tandem interuallo ſuperantia .

dentia , ſufficienter probaripoßint ac ſcelerate deinceps mulieri rem alioquin impoſe

fibilem adſerenti fidem ailbibere liceat , quinçtium eiuſdem periurium frigida quadam
probatione tueri tentat.

ORATIONEM ATQVE DEI CVL .

TVM , IN GENERE SALTEM ESSE IVRIS

NATVRALIS ,

CAP. X.

VNC repetamis breuiter , quæ paulò antè velut ex profeſſo texebamus.

NA
Quilibet fecundum naturam benè diſpoſitus carere vicijs cupit ( ſi fieri poßit )

omnibus. Hoc defiderium vtpote ſingulisindiſcriminatim ritè dipofitisinfitum bor

minibus, dubio procul naturale cenſetur. Igitur effe nequaquam poteſt irritum ; ſiquia
dem natura nilil agat temerè, quod fæpe monuimus, ergo fieripoteft, vt huic eidem

deſiderio velut naturali ſatisfiat, acfinem optatum conſequatur. Hoc autem fieripros

prijs naturæ viribus haud poſſe, clarius eſt experientia notiusúe, quàm vt à quopiam
dißimulari queat. Proinde ſperemus aliundeſuppetias O auxilium oportet. Id onio

ninò fit extrinfecum neceffe eft. Atquiſecundum naturam à primacauſa paßim pri
moý motore confidimus ac fperamushanc ipſam opem obtenturos. Deincepseiufdem

inſtinčtu naturæ Deum & inferiora cognoſcere omnia , a particularium inſuper oma
nium vel inanimatorum habere curam haudquaquam ambigimus: imò putarenus eum

imperfe tum , ſi vel minima quædam eum laterent, aut certè minus bonum fi
, cognita
ſemeldeinde paruipenderet nec curaret , nedum exiſtimemus vnâ cum Auerroe Deum
ipſum vilefcere , ſi corruptibilia ſemel eundem particularia cognofcere condonemus,
quibus omninò conſultum iri decernat. Cæterùm vel abſq;vllo præceptore naturalis rde

tio ſuapte ſponte dictat, agnita proprijs naturæ viribus, bonitate motoris primi, quam
bonitatem eiuſdem ,vna prudentia facilius ac certius innotefcere, vel penè fenfus vnus

præter intelle£ tum apertè commonſtrat adeò, vt eidem prime rerum omnium caufæ gras
tias agere fimul cr habere iuxta naturæ legem nobis inditam diuinitus teneamur : cui

demùm eiuſdem inſtinctu naturæ fic agimus & habemus pariter gratias , vt etiam
interea Deum'eundem natura di&tante ſuſpiciamus, admiremur , veneremur, deinde
colamus , idõ,naturæ viribus integris tandem poſtmodum anxiè rapimur in eius amo

rem atą ſuppliciter oramus , vt panem vtrung, nobis largiatur ( quæ ſua fuit femper
liberalitas ac bonitas ) nempè ſpiritalem imprimis velut proprium animæ pabulum ,

deinde corporeum vtpote noſtri peculiare corporis alimentum . Neq; enim idcircò non
rogandus rerum omniuni author & conferuator, nec ei pariter non agenda nec habenda

veniant gratiæ , quòd impij fimulac athei vociferantur effuciunt , propterea quòd

necesa
 ATQVE FELICITATE LIBER III.

, ac fi malè tractandum aut percutia

neceffariò re&tè faciatac profit omnibus,perindc eſt
endum Chrifti dominipræceptorum aliquem obſeruantißimum inſuper ac fimplicem ,
pros

pterea quòd neceſiariò quum bonus atg,perfeétusagnoſcatur, iniurias condonet ac facile

parcat, deindepænam vtpote fceleribus debitam vltro parifacilitate remittat : qua quia

dem adſertione quid obſcenius quid execrabilius, & vt pro verbo dicam , quid Sathance
ſpirituum immundorum principis faciem feu frontem omninò perfrictam magis refert,
Goboculos euidenter magis conſtituit ? Quam ob rem ex fuperioribus ( nifallor ) clarè

fatis, quin etiam neceffariò colligitur, cupere vitijs omnibus deſtitui, Dcum agnofcere
rerum vilium conferuatorem
omnium etiam & curatorem , opera & auxilium ab eodem
sperare ſimulac implorare neceſitatem ipfam indicare : mox eius cognita bonitate paria
ter ac poteſtate, confeſtim eundem admirari,ſuſpicere ,dein colere, poftremò tandem rou

gareſímulo amare ſcilicet totis ſiue integris ( quod aiunt ) naturæ viribus: colligitur

inquam ex ſuperioribuseuidenter ac neceſſariò pariter,ifthæcomnia non diuini folummon

dě, ſed naturalisquoq;iuris exiſtimariſimpliciter, licet à diuino iure poſtmodum explia
cata detectag fuerintpotius, quam inuenta: quum ob fupinam humanigeneris ofcitans

ſepulta iacerent, & ob improbitas

tiam fiue negligentiammultò antè ſopita iam diu velut

tis habitum
atq, neglectum Dei cultum penè laterent homines ,
idý fublata ( fic noftris

planè delictis exigentibus ) é medio primi motoris ope, quam Theologigratiam nuncus
pant, acper conſequens obſcurata demum & ferè penitusobliterata noſtræ mentis intellia

ġentiapariter acpulchritudine:ſcilicet qua Deumipfum referimus, es eiufdem imago

dicimur, in cuius intelligentiæ locum& pulchritudinis probabiliter deinde

fucceßit ignon
rantia fuijpſius (quæ creditur mentis eſſe tenebræ ) deformitas, obliuio legis naturalis;
ac perconfequensipfiuſmet rerum omnium opificis. Adeở naturalispulchritudine bonis

tatis magna ex parte videlicet obliterata, qua nimirum obliteratione feparamur ac ſeiuns

gimur à primo rerum authore, peruigil ad demoliendum natus humanigeneris hoſtis,

malitiæ claua nos acriter concutiens omnium penè vitiorum ſyndromem (quodGræci dia

) fiue congeriem inuexit, imaginem Dei,fcelerum turpitudinis ei callum obdus

cunt
čens, ita fædauit c obſcurauit, vt iam Diaboli potius ferè quam Dei Optimi Maximi

quodammodò videatur effigies.

COGNITIONIS IN GENERE CV .

IVSLIBET , VOLVPTATEM EXISTI

MARI FINEM AVT EFFECT VM
proprium .

CAP. XI.

VIVSCE libri capite fexto dicebamus, voluntatem , qua genus in amo

H ris definitione ſtatuitur,haud effe quidpiam abfolutum , fed aliquidaliud neceſ

fariò fupponere,ad quod ipfa referatur, fine quo prorſus intelligi nequeat: quandoquia
ſimul non poßint ; effentia
dem ea depræhendatur relatiuorum natura, vt non eſſe natura
fiquidem vtriuſq in alterutrius inuicem dependentia mutuog penitus reſpectu conſiſtat.
Quapropter voluntas quum rei volitæ ( fic loqui nonnunq rerum natura cogit) dignoſcas
referri
tur voluntas, illicò continuata philofophandi ſerie fubintulimuseandem ad bonum
P protinus
 INDREÆ CAMVTII DE AMORE

protinus vel ad pulchrum : quippe que voluntatis eiuſdem obie &tapropria cernuntur ata
dijudicantur, hac lege tamen , vt eandem ,intelligentia fiue iudicium ( quod penitusidem

adferuimus ) præcedat ,quando perperam agatur nobiſcum , quotiens eligimus quidpia

nam fiue deliberamus, antequàm illud idem dijudicemus & intelligamus. Quamobrem
queritur hoc loco quodnàni precipuum voluntatis obie &tum ſtatui potinys debeat ,bonums

an pulchrum , acprima quidem fronte ſtatim arbitretur quiſpiam pulchrum inprimis

offerritanquam obie £tum voluntatis præcipuum ,quoniam ficut defiderij cuiuſlibet (quod

Doluntatis iudicariſpeciem probauinius ) finis omnium communis exſtit voluptas ,ita

nimirum & voluntatis. At voluptas ſinon ſemper plerung,faltem circa pulchrum mas

gis quàm circa bonum verfarividetur, e in pulchritudine frequentiusquàminbonitate

viſitur atá deprehenditur. Amor ergo ( quod omnes ad vnum Academici velmordicus

tuentur ) pulchritudinis fuerit potius,quàm bonitatis. Verùm hic expedit paulò longis
us ac putaram expatiari. Voluptas vnius potentiæ cognofcentis eſt effectus , idý nor

ſemper ac perpetuò, ſeil eo tempore folùm ,quo videlicet cognoſcens ſecluſo femotoúe quos

nis impedimento rem cognitam , hoc eſt,proprium eiusobiečtum attingit, fimul ac depræs
hendit & iudicat ,quando iudicium nihil aliud effe dignoſcatur ,quàm cognitio,prefertim
eius generis , quod intelligentia nuncupatur. Id autem ita fe habere per induétionem

demonſtratiuam probari facilè queat. Senſustactusquotiensobie &tum fibijpfi conuenia

ens adprehendit ac iudicat, hoc eſt ( pt rectius fimul c clarius enunciem ) quotiens

homo per ſenſum tactus tałtoriæ facultati qualitates tangibiles proportionc conuenienti
reſpondentes percipit ac ſentit , voluptate ſemper adficitur . Itidem olfa &tus lætatur mis
rificè bonis odoribus , quinimiruni totiens boni cenſentur,quotiens odoratoriæ poteſtati

( quod etiam detactu protulimus) conuenienti reſpondet . Vnde res fetidæ nobis quædam

adparent & naribus ingrate, quas alioquin videas odoratui canum offendi gratißimas.
Item ſalicesbircis & capris gratæ vifuntur ac dulces , hominibus autem amaré nimis,

quos quidem effectus in aliam reijcerenequess ,quàm in eam ,quam nuper attulimus caus

ſam . Namg ſtercushumanum guſtui canum depræhenditur gratum , idý fortaßis hac
ratione, quoniam elixatum diu cûm in uentre,tùm in inteſtinis, eô tandem venit ficcitas

tis, vtiam temperatura canum vtpote ficcæ fimul & calide,fimillimum euaferitadeô ,vt
non guftui tantummodò ,fed eorum odoratui quoq; gratißimum adpareat. Vifum deine
ceps quemadmodum & auditum voluptate mirismodis perfundi fimul àc ( ita loqui cons

cedatur ) eliqueſcerenonnunquam Mufici concentus & rihtmi, præterea quod ad vifuni

attinet,obiecta viſorie facultatis eiufdem pulchravel ne tacente palàm oftendunt. Quid

prætrrea de ſenſibus interioribus efferam . Quotuſquiſq; eſt obfecro, qui phantaſiam atg

cogitatricem facultatem vná cum ipfa menioratrice miris modis oble &tari non animado
uertat Geliquari( vt fic dixerim ) voluptate, quoties obie &ta fibijpſis grata proportio

neſ correſpondentia ſeſe offerunt ? Vnus intellectus interea tamen longèpuriori fruuitar

atq ,potitur voluptate quàm fenfus omneis , quod artes quidem liberales dein ſcientiæ præ
cæteris, præfertim fapientia, hoc eſt, rerum altißimarum intelligentia quanlibet obſcura
teſtantur. Huiufce reiquiuis eruditus velmediocriter ac probus facilè periculum facere

poßit ,quando nullum tutiusexperimentum videas,quàm quod in feipfo quiſpiam experis

tur. Equidem quang vix mediocriter peritus ſcientiarum ,ad hacfinon probus,certè pro
bitatis amator atg bonorum omnium vel prorſusignotorum obferuantißimus , haud mee

am profecto
1

ATQVE FELICITATE LIBER : IIII.

58

ram profectò commutarem intelligentiam qualemcung pariter ac bonam voluntatem , cum

vniuerſis totius mundi ſenfuum delicijs. Præterea non folùm non cuperem reftituimihi
iandudum elapfos aduleſcentiæ vel iuuentutis annos, vnå ſcilicet cum fupinarerum pene

omnium inſcitia ,quo tempore totius vitæ fcopies finon vnus, certè precipuuserat délicia

Jenſuum & illecebre: non folum inq.non cupierim priſtinis reſtitui viribus& pulchritus
dini corporis, videlicet vt ſenſuum illecebris inferuirem , verumetiam ingemiſcérem affas
tim ,ſi denuò redeundum mihi foret ad eandem miferiam :& adhuc eộ miſerior forem ,quò

fortunamihimagis eius bona ſuppeditaret vberius,nempediuitiasvltrò,dignitates, prina

cipum fauores atq;alia id genus innumera liberaliusadcumularetGaugeret hoc cafu : que
omnia potißimùm in hac ætate conſtitutis ac iudicioproprio commißis,extremam , câm
animiprecipuè;tûm etiam corporis portendunt ac interminantur perniciem . Ha&tenus

patêre fatis arbitror nòn amoris atg deſiderij tantummodò fimpliciter, fed omnisinſuper
cognitionisin genere, cùm intellectualis, tüm ſenſibilis, voluptatem haberi, finon finem ,
faltem effe tum proprium .

INTER PLACERE ET DELE

CTARE DISCRIMEN ADSIGNATVR

CAP. X11,

VBITABAMV Š nunquid amor boni precipuè vel pulchripotiusquàm

D
boni,vel indiſcriminatim vtriufq, voluntas foret. Ouapropter operæpreciüeſje
crediderim repetere pulchritudinis definitionem ,quando cunctis euidentius pateat philos

ſophantibus, quid exiſtimetur bonum : fiquidem apud omnes inconfeſoſit promiſcuè tam
neſcientes quam fcientes ,nempe bonum id eſſe ,quod vtile deprehenditur acprodeft, cuius

proprium infuper id éſe clari philofophi teſtantur, vtfeipfum alijs propria bonitatis nas
tura communicet atq;diffundat. Nuncpulchritudinis effectum præcipuum & effentiam
ob oculos conſtituamus,quò deiride facilius & adpoſite magis internoſcamus, an ad vos
luntatem propriè pertineat, peculiaré velut obie & tum eius ac proprium . Academici (quod

antè monuimus ) pulchritudinem effe gratiam quandam , mentem , viſum , & auditum

allicientem apté ſimul acrečtè definiunt,cuilis effectum ſinguli fatentur proprium ; quòd
delectet ac placeat,que quidem communis pulchri cuiütfuisnotio fuerit. Nang quanquam

euidenter ex ſuperioribus liquidoúe colligitur, voluptatem conſequi cognitionem quanlia

bet ,deinde cognitionem omnem haud minuseſſe boni quam pulchri, ac ita non minus des

lečtare bonum quàm pulchrum : nihilominus perpendenti rem ipſam diligentius introſpi
cientiĝmedullitus conuenire videatur quidem velut commune quoddam bono pariter om
pulchro, fcilicet vt placeat,non perindetamen æquè iudicet quiſpiam vtriq.conuenire vide

licet indiſcriminatim , vt voluptate nos adficiat ac deleétet . Quemadmodum etenim

bonum omne placere nemo prorſus ambigat, quum omne bonum vtile dijudicetur. ( vtdie

Etum eſt ) o vtile quiduisadrideatac placeat , ita nimirum omne pulchrum ; preterid ,
quòd boniſpecies eſt,inſuper exhilarat propria natura, ſimul ac delectat,Gearatione fal

tem omninò placeat , oportet. Nam etfi prima ſtatim fronté penitus eadem cenſentur
placere & dele &tare, tamen effe&tus vtriuſq;nonnihil inter vtrung diſcriminis intercides

recommonſtrat, quando nonnulla placere nobis conſtet,que tamen perinde noë delečtent:

Pij ni forfitan
i
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

ni forfitan obijcias omne quod adridet ac placet ; ſubea rationefaltem qua placet , dee
leštare ,quod vel ipſa vox ,adridere ſatis declarat,quandoquidem loco vocabuli,placere

frequenter vfurpetur; ſiquidemvt riſusmanifeſtò delectat ,exhilarat,id eft, voluptatem

parit , ita nimirum quacung iocunditatem adferunt,vtpote ( quantum ad delečtationem
spectat ) Similia riſui,nobis adridere per metaphoram fiuetranſlationem dicuntur. De

rumenimuerò nequaquam inficias ire poſſumus offendinonnulla ( quod nuper diximus)

quce placeant,neg,tamen delectent. Sanè vt quod in meipſo fingulis penè diebus velbebs
domadibus experior , ingenuè pariterac liberè pronuntiem , pecuniæ placent,idý propter

p/ um , hoc eſt, propter vtilitatem :reuera tamen haud dele£ tant,nec voluptate pariter
adficiunt,quinimò faſtidium adferre mihi potius videantur, quod quidem omnibus foro
te liberaliter educatis & inſtitutis ,præcipuè Chriſtum dominum initantibus vfu venire
crediderim . Quocirca principesGalij quilibet ingenui (ni cogantur ) pecunias ne vident

quidem libenter nedum manibusterant. Quam ob rem fi verèdele& taret pecunia volupa

tatemúe pareret , ab hominibus ingenuis vtig, libentermanibus tractaretur ( quod in

ayaris intuemur) aut libenterſaltein videretur. Atquideuitantingenuifugiuntúepecue

niæ contactum & vifum ;quum alioquin fecundum naturam nemo deuitet ac fugiat, quod
omninò delectat ac Doluptatem parit placere igitur dele tare nequaquam eadem effe

penitus manifeſtó liquet , quod vel alia ratione fulciri poteft hoc pacto. Si quis iuxta

natura legem operari viuereg putandus eft ,ingenuus certè præ cæteris fuerit actempe
Tans, etqui nulli penè rei vacetalicui,quam ve vitijs careatzet ab omni labe( quam maxime
fieri queat) immunis omninòdeprehendatur: at ijdem pecunias alioquin vtiles ( quo iure
dubio proculplaceredebent) aſpernantur,auerfantur, abominantur,tantum abeft, vt

eaſdem expetant Gadfeétent, quum alioquin ( Vt nuper dictum eſt propter vtilitatem

placeant,placere igitur & dele&tare nonnihil differunt.

OBIECTA TOLLVNTVR ET

SVPERIORIS CAPITIS CONCLVSIO

CONFIRMATVR .

CAP. XIII.
:
I

NST ABIS forſitan. Sipecuniam odio proſequuntur ingenui,nequağ vtilis pecus

nia fuerit,aut vtile,non eritadpetibile quin potius odibile. Item placere'et odiffe indus

bièpugnant,quãdo fimul coire nequeant. Quapropter ſi pecuniam ingenios odiffeprotules

ris,eandem ijfdem difplicere neceſſariò conſequitur. Reſpondeopecuniam haud odio has

beri ſub ea ratione,qua vtilis agnoſcitur,quinimòfub ea ratione dicimuseandem placere ,

ſcilicet quatenus vtilitatem præfefert. Verüm euitatur pecunia , fugitur ac odio habea

tur, non ob vtilitatem propter quam placere penitus debet,ne dum odio haberi,quinimò

propter incommoda pecuniæ tractationem fiuenegociationem conſequentia ,quia videlicet

inprefentiarum recenſere vel referre fuperuacaneum & ab inſtituto noſtro prorfus alies

num cenſeatur. Vrgebis iterum & inquies: pecunia ſub ea ratione faltem ( quod vel vltrò
concedimus) qua vtilis eſt,placere debet ſecundum náturam , igitur & eandem ſub eadem

ratione videlicet , voluptate nos adficere pariter acdelectare nullum omninò fequitur ine
conueniens. Quòd fi dixeris eum haud perfè,ſed propter alind hoceft,propter v/ um plas

cere
 CATQVE FELICITATE LIBER IIII. 53

sere tantuminodo,vicißim opponam eandem quoq pecuniam non propria ratione, fed propa

ter vſum adferre voluptatem ac delectare . Porròſifte gradum tantijper. Sipecunia

fubea ratione qua placet ,fiue per le feu per aliud id fiat, ſub eadem ratiane pariter neceſa
fario protinusnosdele &taret (quod omnino reris) ſequeretur pecuniam quo temporeplacet ,
eodem quog femper neceffarið nobis voluptatem adferre: ſed nunquam ingenuos atg fea

çandum naturæ legem adfabrè diſpoſitos viſa pecunia velmanibus attrečtata lætician

adfert,fiue nunquam delectat,quum eadem fintadferre voluptatem ac delectare,diffee

runtergo placere velis nolis ac dele &ttare. Verùm pecuniam nullo vnquam tempore fea

cundum naturam benè difpofitis placere probatur , quia ſi delectationem adferret, ideo
temporepotißimùm contingeret, quo pecuniæ maximus eiufdem vſus requiritur & pra
get indigentia , quod nimirum tum maxime placeat,fialiquò vnquam tempore placere
poſsit ac debeat: at hoc temporequog feilicet quo velmaximè placet propter vfum eius

neceſarium , vtilitatem ,ac indigentiam , ingenuosnusquam pelhoc eodem vtilitatis tenie

pore dele &tat neq, voluptatem vlam adfert tractata manibus aut eminus viſa pecunia ,cols
ligitur ergoneceſſariò diſcrimen aliquod inter placentiam ( vtita loquar ) atg deleétatios
nem intercidere . Item vxor deformis ac ſterilishoneſta tamen ac proba dubio procul ini
genuo propter honeftatem probog viro fic placet , vtinterim nullo penitus modo delectet :
Quòd ſi dicas ipſam eatenus delečtare pariter ac voluptatem adferre , quatenus proba dige

noſcitur, hoc pacto mehercle confuderis iocundum cum honefto, quod authoribusè regione
claßicis aduerfatur : fiquidem honeſtum quatenus honeftum haud delečtat ,fed placet
folummodò. Nam fiquod honeſtum eft, illicò quatenùshoneftum non modò placeret , des

rumetiāvoluptatem adferret neceffariò,conſequeretur honeſtum quodlibet eſſe ioćundum

ac delectare ſemper at nonnulla reperiashoneſta , quæ triſticiam atg ,dolorem adferant,
nedum iocunda fint ac delectent, exempli gratia :nemo dubitat honeftum effe fimul ac

iuftum pro fide catholica mortem oppetere , fi res poſcat,minimè tamen iftud iocundum
aut delečtabile deprehendifateberis. Deinceps amarimedicamêti potuseſt vtilis ,minimè

verò iocundus, quum alioquin propter vtilitatem placeat ,neq; tamen propter eandem una
delectet. Præterea ratiodi tat honeftum effe laboranteis obſequi parereg medicis , rarò
tamen iocundum hocipfum ſeu delectabile reperies,quinimò plerung,tædioſum atg ,fæpe

numeròdolorificum . Ergò falfum eſſe concluditur euidenter enunciatum ,quo videlicet

adſerebatur effe iocundum ac delectabile quodcung placet,quandoquidem honeſta (quod
fupra di&tum eft ) quatenushoneſta neceſſariò ſecundum naturam homini rité diſpoſito
placeant,neg,tamen eidem neceſſariò iocunda fint ac delečtent,

VOLVPTATEM AMORIS FINEM

VEL OBIECTVM VIDERI POTIVS,

QVAM PVLCHRITVDINEM .

CAP. XIIII.

ONV M quodlibet vtpote fuaptenatura deſiderabile cuiuis placere,non tamen

B ſemper offendi iocundum ac dele &tabile ,ſuperius oftenfum ac meo iudicio demona
P iij ſtratun
1
 ÄNDREA CAMVTII DE AMORE

ftratum eſt euidenter. Nuric ceptis infiftendodicimus pulchrum propria natura quodlin

bet,hoc eſt,quatenuspulchrum ,non folùm placere,verumetiam delectare.Porròquod Los

gicæ præceptiones admonēt,quod per ſedijudicaturtale , cuicung conferatur,tale femper

fucrit,pulchrum per fe delectabile paßim exiſtimatur, ergo cuicung.comparetur ,deleita

bile perpetuòdijudicabitur. Item omnepulchrum eft bonum , fed tamen haud aptè retrò

cômeatatq reciprocatur enunciatio, ſcilicet vtomnebonum adpareatpulchrum ; ſiquidem

ex fuperioribusmanifeftò pateat,bonorum alia vtilia ,quædam boneſta,nonnulla demàn

iocundapaßim agnoſci. Quam ob rem amor quum perpetuo voluptatem adfeftare vides
tur,quanğ omninò vult bonum ,haud tamen uelle videtur omne genusbonifimpliciter ,fed

bonum folummodò iocundum ,hoc eft; bonum quod delectat. Proinde quum bona pulchra
delečtent,idq non tanğ bona fed quatenus pulchra dignoſcuntur;proptereaquiod iocunda

fint ac delečtent,hinc videtur amor eſſe voluntas pulchri potius, quàm boni fimpliciter ,
Verumenimuerò ficut pulchrü quodlibetdelectabile cenfetur atq iocundum ,itanon omne

jocundum ac delectabile,pulchrum illicò cernitur. Quocircaſipulchrum ad amoris perti.

nere credatur effentiam ,propterea quòd dele &tabile confeftim fiueiocundum adpareat ,fe
quetur omnino voluptuofum quodlibet amoris dijudicari finem aut obie& tum ,acita prótio
nusamor minime voluntas pulchri putabitur, quin potius iocundiſiuedele &tabilis. Las
tius etenim patet vox iocundi ſiue dele & tabilis ,quam pulchri, quando perfpicere liceat

omnepulchrum dignofei quidem iocundum atq,delectabile (quod fuperius adfeueratum

eft) non tamen omne iocundum ac delectabile, pulchrum neceſariòmagiſtra rerum expen
rientia nung docuit.Amorem collimareferrig,non in pulchrū offendi fimpliciter fubearse

tione, qua pulchrū,quin ſub ea ratione potius, qua delectabile fiue iocundum exiſtimatur,
animantia rationisquanlibet expertia adpoſite ſimale clarè fatis indicant : quippe quas

rum amorem in vam voluptatem tendere velut in finem non autem in pulchritudinem ,
nemo prorſus ambigere queat; fiquidem bruta neminimam quidem pulbritudinis ( vt

ita dixerim ) ſcintillam agnofcere videantur, tantum abeft, vt eandem adfečtent com
ament.
Quienim quam nullo unquam temporenorunt pulchritudinem diligant? In .
uiſa fortafis diligiqueant,incognita certè nequağ. Itaqli (quod Academicimoliuntur
mordicusadſerunt )ſemel admittamus amorem in pulchritudinem propriè ferri velut

in proprium finem velobiectum ,excludere cogemur penitus ab amoris definitione bruto.

rum amorem , & amoris vocem æquiuocam effe neceffariò confequetur, quandoquidem
boc pactohumanum amorem tantummodò củm aliorum ,quipreceſſerunt omnium , tüm

noſtra ( quam nuper attulimus ) ob oculos definitio conſtituat. Sin autem definiamus
amorem eſſe voluntatem iocunditatis fine voluptatis , omninò videamur hac una defi.
nitione genus amorum includere quodlibet , idź ne diuino quidem excepto , quod in
dučtione breuiter , ſimul ac euidenter oſtenditur. Quidquid amat , corporeum eft
qut incorporeum . Item amans omne corporeum aut ſenſibile tantûm

eft,aut inſuper intellectuale ,at horum omnium amores

>

noſtra definitio concludit,ergopatet

quod diximus .

NON
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII. 80

NON PVLCHRITINEM

IOCVNDITATEM ET VOLVPTATEM
ESSE FINEM AMORIS ET SPECIEM ,
difputative concluditur,

CAP . XV .

Geſi lubet inprimis auſpicemur & exordiamur ab infimis. Bruta minime

pulchritudinis capacia ,nullum penègenusnorunt voluptatis,præter id quod ad

vnum tałtum guſtumúe pertinet. Hac fi diligunt,certè libidinis æftu concitata diligunt ,
idä,nimirum , vt voluptate potiantur venerea. Neq;enim quodlibet dele &tabile del iocun .
dum , eftamoris obiečtum aut finis (quod fortaßis abinitio difputationis huiufce vertipo:

terat in dubium ,atqſuſpicabamur) alioquin eſcavel potus diligerentur fecundū naturani

å brutis præcipuè,quum eadem voluptuofa fiue iucunda penitus agnofci conſtet;idğ vou

luptate non amabili ( fic loqui permittatur) ſed deſitlerabili tartûm & adpetibili, videlis

cet ab vno fenfu tactusaut guſtus. Porròſenſuum duo folüm pulchritudini ſeruire video
antur ( quod vel Platoni plurimùm adriſit )nempe viſus & auditus,quando pulchritudis
nem eflè gratiam quandam definierimus,mentem auditum , ac vifum allicientem . Bruta
quantum conie tari licet ferè omnia ,quanã fenfu viſus G auditus prædita reperiuntur,

nihilo fecius haud agnoſcere gratiam illam ,quam pulchritudinem eruditi nuncupant exi

ſtimentur:ni pecudes fortè pulchritudinem adfeétare ſuſpiceris, propterea quòd calore lia
bidinis accenſafæminas potißimùm iuuenculasament, per confequens pulchras ,vetu :
lasautem aſpernentur,idğnicogat aliter agere neceſitas. Quare finullüm (inquies )
pulchritudinis iudicium nancifcerentur , indubiè nihilomagis deleftum facerent deformis
um quàm pulchrarum ,dein vetularum fimili ratione quam iuuencularum : ergoiureme.
rito poßit ambigere quiſpiam fufpicariúe beſtias haudquaquam cognitione pulchritudinis;
quæ per viſum adquiritur : eſſè penitus orbatasatg, deftitutas. Atquimaiorem ( vt
euidenterconijcimus) percipiunt dele &tationem , quotiescum iuuenculis concumbunt atq
congrediuntur, quando præ cæteris eafdem feftentur , cuius quidem delectationis non

vifus,fed vnus omninò tactusà natura iudex conftituitur. Vnde quòd fæminas por
tißimùm diligant iuuenculas & earum præcipuè deleétum faciant,deinde reſpuant u
aſpernentur vetulas, pulchritudo fortaßis minimè fuerit in cauſa , quani certè non

aĝnofcunt,ſed vniustałtusdele tatio, quam ſentiunt. Proindënon videndo, quin potius

hancautillam tangendo fæminam , venerimagis aut minus aptam idoneamúe tactus

vnius beneficio diſcernunt. Huiufce rei velillud euidensomninò ſeſe offert vltrò teftimoa

nium ,quod eadem bruta ſi fæminarum aliquot habuerint copiam iuuencularum ,haud ſea
ligeremagis adpareant formoſas quàm deformies, quandoquidem id præcipuè paßim in
canibus, vtpote magis humanogeneri domeſtitis intuëriliceat. Amorem itaq,brutorum

oinnium effe bonideležtabilis atq, iocundi tantummodo non autem pulchritudinis ſates ſita
perg demonſtratum arbitror. Humanus amor eandem omninò legein fubire videde
tur . Nang, cernimus homines penè fingulis diebushoc vrum in amore potißimüm
pe&tare fcilicet,vtdelectabile fit ,quod adpetitur Gamatur,atg iocundum : etfi pulchras
Amant
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

amant fæminas , nulla medius fidius alia ratione formoſas anteponunt deformibus,
nifi quòd probabiliter ſperent eafdem fore iocundiores atg,maiorem allaturas voluptas

tem : fiquidem apud omnes in confeſo videatur pulchritudinem omnem ſuapte natura

deprehendi iocundam atg delectabilem , ac per confequens in amore iocundam per ſe deſio

derari ſimul& amari ,pulchrum verò per accidens & ſecundariò . Huiuſce rei teftis

locupletißimus vel vna confentientibus omnibus magiſtra rerum experientia proponas

tur, quoniam fi iuuenis aut aduleſcens quifpiam aduleſcentula vel iuuene potiatur infigni

quantunuis pulchritudine,quam priusadfe&tarit,& anxiè dilexerit :is vbi potituseadem

fuerit aliquotiens, & veneri fortè minus idoneam , ac prima ftatim fronte vel infignis

pulchritudo pollicebatur,atg,minus voluptatis adferentem ac ſperabat , cognouerit o re

ipſa fuerit expertus ,tîm frigefcit amor atg paulatim euaneſcit . Quocirca ſi pulchritudo

foret amoris forma vel finis , non autem voluptas,quantòmaior agnofceretur pulchritu

do, tantòmaius incrementum amor ſuſciperet, quod alioquin in voluptate cernitur,qua

nimirum aucta, fimul amor etiam maiores adquirit vires, ac eadem diminuta voluptate;
neceſſarium eſt amorem imminutum iri . Vnde mulierem anteğ ea potiaris & fruaris,

vehementer quidem diligis fæpenumerò; ſed tamen longè vehementius eo tempore , quo
frueris eadem ,quoniam dum eam oculis prius tantummodò cognoſceres ac intuereris par

riter acalloquereris,vnavoluptate viſus auditus folummodò fruebaris, quam imparo

tiebatur & condonabat amatæ mulieris una corporis gratia , viſum allitiens & auditum

dein horum interuentu fenſus interiores,nempephantafiam , cogitatricem vin ata memo.

ratricem ,poſtremò tandem vnà mentem ipſam quaequidem gratia viſum ,auditum , &

mentem alliciens pulchritudo vocitatur : dum videres inquam et alloquereris tantummodò

..

mulierem ,ea folüm iocunditate potiebaris,quam auditus ac ſubinde viſus elargiri poter
rant,at vbi propius accefferis atq tetigeris eandem manibusúe pro arbitrio diligenter
attreétaueris , continuò diligas vehementius neceffe eft ,fcilicet quia maiorem longè poè.
luptatem vnus tactus præftat, quam vel vnâ cum ipfo viſu , ſenſusauditus, vbi però

non folüm tetigeris,verumetiam connexusatq.concumbendo copulatus fueris,tùm ingens

tem præcæteris omnibus voluptatem atq iocunilitatem experimur,adeô maiorem corpoo

reas inter deležtationes voluptatem imaginari vel effingere nequeas,nedum offendere.

Quamobrem ex ſuperioribus liquidêadparet obie& tum aut finem velſpeciem anóris ſtatui

voluptatem fiue iocunditatem , idý primariò , pulchritudinem veró peraccidensatg,fecuns

dariò, quod paulò antè di& tum eft.

CORR VPTIBILIVM COR POR VM

CONSERVATIONEM PARTIM ESSE

NATVRALEM PARTIM
violentam .

CAP. XVI .

AIOREM ſenſuum tačtus adferre voluptatem accæteri ſenſus experientia

docet,caufa verò nequaquam perindecunctis eruditis obuia eft, quem ſerpum

ne vnusquidem (quod fciam ) hactenus fcrutatus eſt, imò ne dubitarunt quidem in hac

materia qui nos præceſſerunt,quum alioquin huiuſce rei quiceſtio pariter 'o explicatio
ſit admirao
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII 61

i fit admirabilis ( proculabſit iačtantia ,vera loquor ) quod quidem rei euentus impreſen
tiarum indicabit. Quapropter operæprecium exiſtimauerim huncnodum pro virili noſtra

diffolueredifficilem ,G àcæterisintentatum ſi tamen prius corruptibilium corporum cona

ſeruationem hoc capite , partim eſſe naturalem partim violentam oftenderimus, idą hinc
Jumpto initio. Quidquid eft,proprio quodam inſtinčtů naturæ proprie , quem ſuperior
naturacommunis hiſce naturis indidit inferuitg particularibus : perpetuo contendit vt

quandiu fieri queat, ſuperftes vnâ cum ceteris entibus incolumisúepermaneat:id inquam

natura corporum etiam inferiorum , vtpote ( quod patet ) occafui interituiý, penitus oba
noxiorum verè conte:edit , quandoquidem intrinfecuselementa mutuò pugnantia geſtent

continuò : quorum vnumquodý propria ſpeciei fuæ viribus quanlibet fraéte fimul

ac imperfe &tæ ,nonnunquam elementorum vniuerfitati cupit reſtitui : fics per acçidens
compoſiti, cuiusomninò partes agnoſcuntur, diſſolutioni perclam inſidiantur,proptered
--

quòd propriam præcipuèmagisúe quàm totius compoſiti ſalutem (quod naturalißimum

1

est )concupiſcunt. Contrà compofitum ipſum pari iure propria magis eſſentiæ quàm alia
ena ,hoc eſt,elementorum proſpiciens, omnem impendit operam ,manibusúe (quod paßim

efferri folet ) ac pedibus laborat, vt elementorum portionem , effentiæ ſeu ſubſtantia

parteis proprie , quàm maximè fieri queat , in officio contineat . Quò fit , vt obnoxia
corruptioni corpora verècontendant, & preliari quadantenuscogantur , fipaulò feipfa.
diutius adferuare pariter ac fupereffe tantiſper debeant. Verùm fubftantia fuperiores
vtpote fecundum naturain propriam ab omni corruptione contagioneg penitus imunes,
in natura rerum abſq , labore fubfiftunt,nec vſpiam vtſuperfintanhelant (vt ita loquar)
atg contendunt: ſcilicet quoniam ex partibus inuicem dimicantibus minime coaluerunt

atg compoſita dignofcuntur ,quemadmodum corpora paßim corruptibilia , quæ noſtris

exponunturatg ſubijciuntur ſenſibus.Ex ijsconuincitur corruptionem fiue deſtructionem
compoſiti cuiufuis omninòpropter partium inter ſepugnantium ſeparationem atq ;diffolus
tionem contingere, quod velà priori,hoc eſt, per cauſam probatur hunc in modum . Conco .

& tioni ſtatim e veſtigio eruditasopponitur. Cortiomifcet exa&tè partes rei , que coquitur .
Cruditas contrà partes eafdem diſiungit ſeu diuellit ac ſeparat. Hincnon iniuriamagnus

Hyppocrates probe coctionis excrementa cuiuslibet partesæqualeis obtinere periter ac

lenes adfeuerat,exempli gratia : lotium verèfanum , habere ſedimentum expedit album ,
lene,dein æquale ,quod nimirum decæteris quoq;partium corporis aliarum excrementis ins

telligivelim : crudum veròcolorismali,præcipuènigrum , diuulfum & inæquale. Crudia

tas vera coctionem præcedit fecundum naturam ,corruptio deinde co &tionem aut impedire
delſequiconfueuit . Vnde corruptio coétionem impediendo vetatac prohibet , quò minus
exaétèrei concoquendæ partes vniri queant. Sin autem proba co & tio præceßerit ,tûm
vnitas iandudum partes ad amuſim interuentu beneficioſ coétionis iterum diuellit , ſepas

rat, atq, diducit in ſunma, quod iam pridem opera coctionis ere&tum mirificè coaluerat,

corruptioproxime ſubſequens demolitur,deuaſtat, ac ( Vt dilucidiusenunciem ) funditus

delet aty ſubuertit. Verumenimuerò quonam ifthac tendant, quæ velutobiter ac per

tranſennam ( quod dici folet ) pronunciata quiſpiam facilè fufpicari queat,

ea quæ proximo capite referam , apertè

demonſtrabunt.
b EX ACTE
!
"
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

EXACTE MISCERE FINIS ET

PROPRIVM NATVRALIS VIDERI

COCTIONIS CVIVSLIBET.

CAP. XVII .

OCTIO cûm generationitûm etiam nutricationi viam fternit. Compoſitum

etenim fiprins gingni,deinde genitum adferuari tantiſper debeat, fimul ac prós

prijs jupereſſe functionibus aliquandiu , præparatam habeat materiam ,antequam geres

retur five producatur ,neceſſe ejt : fcilicet vt aptam idoneamúe ſpeciei non ita multo poft
excipiende pariter ac ſuſcipiende vehiculurn effe cernatur, ac quò formæ digniores atq

perfectiores fuerint,cô cul iorum adparatum materie requirunt. Solo homo generant
hominem , inquit Philofophus. Solem hoc loco velut vniuerfalem caufam confultò præte.

reamisatqmiffum facianus. Efficienti proximo fiueparticulari(quod fcientiam indubid

generationis compoſiti largiturmagis & condonit) ſpeculando paululum hæreamus. Pas

ter puta Socrates Paulum ( verbi gratia ) generaturusfilium ,antè ſemen gignat ad hus
manam Paulifpeciem fufcipiendam adcommodum oportet , Semen quippequod vtile cena

ſetar excrementum alimenti non cuiuſlibet,fed vltimitantummodò gigni nequit,ni mula

tiplex concoctio præcefferie . Prima ventris coétio ( quod peculiare propriumj coétionis

cuiuſlibet eſtmunus; adcuratèmiſtet eſculenta poculentaý nuper in ventrem ipſum per

afophagum ( qui propriè ftomachus adpellatur ) deglutita , que quidem vbicoctionis prie

mebeneficiomixta diligenter chili, haceſt, ſucci ſpeciem frue formam acceperint,a iacie

nore rurſius ſecundarioğdeglutiuntur ( vtfic dixerim ) adcuratius multò none co & tia
onis interventu denaò cumniſcent ur vniunturmagis, quòuse speciem fiue formam ſans

guinis adquifierint præftantiorem . Tertiò digeſtus atq diſtributus mira fucceßione fans
guis per venas à membris denûnıvniuerfi corporishinc inde rapitur ſimul ac diſtro
hitür : dein ad minimas vſq,venulas poſtea deductus modo quodam dißipatus ( que

quidem vend propter exiguitatem capillares nuncupantur ) tandem a membris attrae

Etius, vtpote propter confluxum continuum alimonia ſemper indigentibus,modò fenfim

exilit,aut indeſugitur à membris elicitur ; modò raptim atq.confertim erumpit, fcilis

cet pro varietatemaioris aut minorisalimenti membrorum pænurie . Hic ob continuam

membrorum a £tionem fibijpſis paulatim o ( vt ita dicam ) pededentim fanguinen

a:lſimilantium ,ex rubeo mox in album ſanguis idem mutatus, quod in ipſo limine

( quid mefic loqui vetat?? ) in ipfis venularum foribus antè iandudum ceperat, inftar

rorisper membra diſpergitur, paulò poft vtcung craſſefiit. Deinceps inſtar bue
tyri paulò folidioris tantifper coactus , cafei recentis tandem coagulati nuper speciem

referens , illicò demùm membris adiungitur , vt qui iam totiens exquiſitè coctus exte

actißimam pariter ac adiuratißimam elementorum omnium mixtionen

nempe totorum per tota( quod Galenus ait )

al/equutus fuerit,
EXACTÆ
 ÁTOVE FELICITATE LIBER ITIL ba

EXACTÆ MIXTIONIS , VNIO ,

NEM ET IDENTITATEM OMNINO
FINEM STATVI, DEINDE BENE
temperatos exquiſitius tangere :

CAP. XVIII.
P

ERFECTISSIMA omnium mixtione tandem comparata, quod reſtabat ác

ſupererat, ſimilimamembris ipſis effe£ ta materiá , quum euadere ſimilior nequeat

amplius,in identitatem ( clarioris dočtrinæ gratia mihi permittátur ita loqui propter rei

difficultatem )exiguotemporismomento ſimilitudo commutatur;vnde poſtmodum iſthæc

materia fimilis haudquaquam membris amplius dici poteſt, quinimò penitus eadem cenſes

tur,quum ipſiusmembriportio faéta iam dignofcatur,haud ſecusac aliæ parteismembros

rum omneis. Itaq; ſi vllo vnquam tempore,tîm certènumeris omnibus abſoluta fuerit

.
mixtio , quotiensin identitatem fimilitudo commutata deprehenditur, præfertim in ho.
minemixtorum oninium , quæ fub Lunæ globo reperiuntur temperatißimo ; idý potißia

mûm ſi collatione cum ſingulis hominibus fačta , ceteris adhic aquilibri temperamento

præſtent. Ceterûnı vbi mixtioperfeétißima viſitur , ibi quog.confeftim vnio numeris

omnibus examuſim integra pariter ac abſoluta deprehenditur. Vt enim co&tionis termia

muscuiuslibet vltimus exacta perhibetur eßemixtio, quod fupra di&tum eſt, ita mixtion

nis abſolutæ finis ac terminuspariter vltimus vnio venit ſtatuenda :fiquidem qui cons

coquit,hocipſum agit, vtpartium recipiende rei qualitates inter fe mutuò pugnanteis

retundat,quæ propterdißidium è medio penitusauferret mixtionem autſaltem exaétam

eandem fieri petaret & impediret, nicoétionis interuentu qualitates extrema retundea
tentur, vndequi concoquit huctendit ,vtqualitātes rei concoquendæ pugnanteis atq ;dißis
dentes inuicem retundendo,mixtionem exactam , qui ſcopus nimirü eiusadſumpti laboris

fuerat,aliquando conſequatur. Ad eundem modum mehercle quicung miſcet,huc reſpicit,

vt perfeétèparteis tandem ,quastantò laboremiſcuit,exaétißimè fimul & adcuratißimè

( fi fieri permittatur ) vniati Adeô quemadmodum in coftione finis & vltima perfeétio

dijudicatur eſſe pertota mixtio totius,ita mixtionis adcuratißimæ fcopus ato,perfeétio

ſola fuerit abſolutanumeris omnibus vnio partium . Hinc nimirum corpora præſertim
humana, quò diligentius atq; perfectius mixta comperiuntur ,eô ſobolem gignunt præa
Stantiorem atq,magis temperatam , quando fèmen eorum vtpote diligenter excoétum e
elaboratum co&tionetriplici, quæ præceßit , in ventre videlicet, iocinore ,dein in membris,

qua omnia fupponunturhoc caſu temperatißima : ſemen inquam eorum ob exa£ tißimas
elaboratum coétiones,perfectèmixtas ſuijpſiusfortitur parteis ac per confequens vnitas
maximè. Ouapropter nimala matris tempéries impediat, omninòtemperatum iri nato :
rum complexionein vniuerſam planèrátiodictat. Quocirca temperati quoniam meliores

coétiones, & ob id in vniuerfo corpore mixtionem elementorum elaboratam magis atq

perfeétiorem ,acperconſequens etiam ſingularum inter ſe particularum ac totius corporis
counexum , colligantiam ,ſiue compoſitioneſ dixeris nihil refert : hoc eſt ,corporis vniuer

siperfectiſsimam vnionem fortiuntur acpoßident,idcircò præſtantiore fruuntur ſenſa:

tione , ſinon omni, ſalcem vniustačtus atq:guſtus , quandoquidem haud me lateat non
lij paruant
 ANDRE CAMUTII DE AMORE

parnam deſenſibusreliquisinter medicos vagari profeſſoresperſuggeſtacompitaúeque

ſtionem . Proinde bené valentes natura, quos fimpliciter ſemper Janos vel fimpliciter rt
multum adpellat Galenus, quò temperatiores exquiſitißinie mixtioni propinquio

res,eô perfectius qualitatum differentias tangibilium percipiunt G exquiſitius dija

cernunt .

CVR VOLVPTAS AC DOLOR

TACTVS ET GVSTVS, QVAM CAE.

TERORVM SENSVVM LONGE MAIOR .

CAP. XIX

CÆTERVM voluptas quang maior in wono bend temperatorem tattu qudim

in intemperatorum dubio proculoftenditur, quia ( quod fupra di& tum eſt ) quò

mixtio perfectior ; eô maior vnio : quam equidem proximam inmediatamúe voluptatis

agnofci cauſam , validißima ( vtego quidem arbitror ) ratione confirmo. Dolor qui ſens

fatio triſtis à Galenodefinitur, è Veſtigio voluptati opponitur atg,contraria cenfetur,

quando velut alterum extremum fub eodem genere contineatur,nempe ſenſatione,quæ

doloris atq , voluptatis exiftimatur genusproximum , id eft,naturalis ac deprauatæ fimul
o corrupte ſenſationis. Propterea ſub hoc eodem fenfationis genere voluptas ac dolor
plus quàm diſdiapafon ( quod in adagio paßim effer (1 ) boc eſt,maximè diftant, erga
voluptas ac dolor contraria veniunt ſtatuenda, quo fuppofito nimirum hunc in modum

argumentor . Immediata proximdue doloris cauſa , ſi decreta ſequamur Hyppocratis,

vnitatis diuiſio putatur. Atquicontrariorum ,contrariæ vicißimeſſe dignoſcuntur caute

ſe,proximam ergo conſequitur & immediatam voluptatis ſtatui caufam , continuiipfius

vnitatem . Nang quod per omnium ora circumfertur ,ac publica ferè (quod dici folet )
præconis uoce promulgatur uirtus unita forcior eft feipfa diſperſa. Quapropter in tas.

& tu fimul & guſtu uoluptas longè maior ,quàm in cæteris agnoſcitur fenfibus,propterea
quòd in ijs maior adpareat vnio ſpirituum . Item quaecung tactui deferuiant guftuig,

magis vnitam nanciſcuntur fortiunturúe ſubſtantiam ,quod quidem induétione facilius

patebithoc pacto . Precipuum viſus organum , nempe Chriſtalloides fiue Chriſtallinus

humor ,molle nimis & aqueum viſitur. Itidem fpiritus viſiui,quia quàm minimum vniti

comperiuntur,facilè propterea(quod patet ) diſperguntur & euaneſcunt.Hincvifum ex

ercendo,putà quotiens ludimus aut ſtudemus,quin etia dum abſq,meditatione, jocunda les

gimus,ac voluptuoſa ,viſiui ſpiritusnonnunquam vſq;adeôdiſſoluuntur intereunt , vt

etiam fæpenumerò Vix cernamus quidpiam.Porròſi vel indefinenter integra dietetigeris

boc aut illud,modò qualitates extreme tãgibiles haud ſintadcê ,vtfacultatē lædanttactos

rian , ideft, modò continuum vnitatemúe non diducaix*acdiuidant, illafum omninò pere

manet vnâ cum fpiritibus facultateg tangibili membrum tangens. Item auditus organun
paulòminus læditur ac viſusinftrumentü.Caro vulnerata vel neruus nihilaſecius videtur
Sentire , quanuis perperam o corruptè fentiat. Atſivulneres oculum vel aurem interius

iuxta pelliculă aerem intra ſe continentem ,quam auditus organüeſſe rentur proximun ,
illicò
 ÁTQVE FELICITATE LIBER IIII. 6}

illicò videus audiendi funétionem è medio tolli tantifperautſaltem imminui ſenſibiliter ;

aclafionem effatu dignam perſentifcere . Olfactus etfi non perinde ficut guſtus vel
tactusladitur, longe tamen facilius & ʻocyus illatam percipit iacturam : fiquidem eiusa

dem fpiritus,nempe guſtus ütałtus quum in materia paululum arctiori denfioriſ mai
gis uniticomperiantur,haud ita facilè dißipantur ac percunt; quemadmodum in Caten

porum fenfuum inſtrumentis pariter ac eorum medijs : felicet per medium intelligendo,
non aëreni fenfu carenten , fed medium aliud fentiens,puta in auditu aurem ipſam ,quz

tota nequağ eſt auditusorganum , fed ea tantûm interior aurem concludenspelicula ,ſcilia
cet in quam nerui inferuntur ,qui auditorij nuncupantur. Quam ob rem patêre Satis
arbitror , vnitatem in tałtu maiorem ,cîn infpiritibus,tûm etiam inimembris taétui de

feruientibus,proximam & immediatam cenferi caufam ,cur tačtus longèmaiorem percie

piat voluptatem ,ac reliquifenfus omncis. Cæterùm ficut intaétú maior voluptas,ita

maior quog,dolor neceffariò depræbenditur, idý bac potißimùm ratione, quoniam quo
arctior vnitas cúm fubftantiæ membri,tûm fpirituun viſitur, in qua membri fubftantia
Spiritus vniti maxime permanent,, ita maior quog violentia neceffariò requiritur , vt

tam aréta diducatur atg foluatur vnio. Nam in cæteris ſenſibus ladipoßit quidem

fenfilis facultas ,illæfa quanlibet ſenſibiliter corporis ſubſtantia, idâ folis ſpiritibus dis
fractis atq; dißipatis, quod de viſu pariter & auditu præcipuèpatet euidenter; at in

tactufimul o guſtu non videas perinde ſpiritus vni tačkui deferuientes diftrahi fimul
ac e sanefcere , ni ſubſtantia muſculorum quoq,neruorum , velmembranarum , vel cutis,

vel alicuiusrei alterius fentientis ſubſtantiapariter prius leſionem fenferit ,auteandem

vná cum fpiritibus eodem temporismomeeto percipiat.

VNAM DOLORIS DVNTAXAT

CAVSAM OFFENDI, NEMPE DL .

VISIONEM VNITATIS, .

CAP. XX

IN A S medici doloris admittunt caufas atg confitentuř , nempe folutioneri

B
Imitatis ac inteniperiem . Nos bero ſuppoſuimus vnam offendi proximant

tantiminodò doloris cauſam , ſcilicet vnionis diuifionem . Respondemus vná cum

Galenoconfiderationen medicam d naturali ſpeculatione diſtingui,quodmedicus vtpote

Jonatiuus artifex eo vſa, meditando progrediatur,quo pertingere fenfus poteft , adeð

Jenſus vnusmediciconſiderationem claudit atq;determinat. Philoſophus infuper qua

penitus effugiunt fenfuium limites rimatur ac in fublimium conſiderationem rerum

mentem attollit ac erigit : puta quotiens primifubiečti,quod materia prima vocitatur,
raturam contemplatur ,omnium fenfuum alioquin captum excedentem . Proinde fi

pudum aitendas fenfum , præter vnitatis diuifionem intemperies ipſa quog, dolorem

inferre videatur : ſiquidem intueri paßim liceat à frigore velà calore ; manuum ſeu
partem aliam corporis quanpiam adfici dolore,quum interea fenfuiudicenulla prorfus ada

pureat vnitatis diuifio. ProindeGalenusduplicem doloris attulit caufam ,nempe continui

Jilutionem ac intemperiem ,idý, conſilio fenfus vniuscoafto.Hyppocrates autë Galeno reo
e_iij latore
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

latore morbum omnem vlcus effe protulit, morbi vocedolorem indicans, propterea quod
ne vnus quidemfingi morbus queat, quem illicò dolor aliquis haud comitetur
ſalteniexis

guus & obſcurus. Quam ob rem eodem adſertore, ſi morbus quilibet , id eft , qui
folutionem eſſe conſtat, onininò confequi:
uis dolor eſt vlcus,omne demùmvlcus continui
tur, doloremquenlibet eſſe diuifionem vnitatis, hoc eſt, ab vnitatis diuifione velut
ab ef

ficiente caufà proximè ſimulac immediatè ( quod idem eft ) proficiſci. Itaq,Gae
lenus idem quaſimutata fententia ,folutionem vnitatis, vnam offeidi tantüm immedias

tam alio loco doloris efficienteni cauſam ,intemperie pofthabita conſtanter

adferuit,quem
admodum & libro primo de locisadfectis ( ſi benè recolo) lafionem admittit infenfibis

lem , ac per confequens morbum ferè cotinuum : quod alioquin alibiconſiderationem me

1 dicam fequutus, quippe quæ fenfum vnum ſuis in ſpeculationibushabet ducem , prorſus

abborretatq;deteſtatur.Quapropter vt noftram aliquando diſputationemclaudamusatg

carcludamus,diuifionem vnitatis,vnam reuera doloris cauſam deprehendi confirmamus,

quando vel'intemperies ipſa vim inferenseo tempore, quo dolorem infert, neceſſariòcontis
nuum diuidat ovnitatem diüellat: quanğ ſenſus ob exiguam nimis eiufdem membridie
uifionem , hoc ideniminimè dijudicet ac animaduertat. Sed de ijs aliásfuſißimè dum

Hippocratis diuini
fententias interpretaremur, diſeruimus. Nunc ad alia,qua magis
fle tamus
adinftitutum noſtrum pertinent, orationem .

IN DISTEMPERATO CORPO

RE NEC MIXTIONEM EXACTAM ,

NEC PROBAM VNIT ATEM , NE
que per conſequens bonum tactum &

guſtum offendi poſſes

1
CAP . XXI.

VBITATIONES ab Ariſtotele mentisnoftræ compedes iudicari aliás

D Proinde nobis adſidue danda eſt opera , vt eafdem amoueamus
admonuimus.

pro virili noftra,ne forſitan ad ardua nobis fublimiag properantibus impedimento fint,

quò minus in fpem conſequëdi finis erigamur ,ac itaſegniter remißiusý paulò
feſtinemus
.
Concoétionem omneni in vnam elementorum exactam tendere mixtionem velut in ſco.

pum docuimus . Deinde ſpirituum vnitatem atq; partium omnium corporis,pracipua

um effe mixtionis exactæ finem probauimus,deinceps integram numeris vnitatem omnia

bus optimam ſenſationem

in tactufaltem o guſtu confèqui cùm neceſſario,tûm ſemper
intulimus. Nunc in dubium vocatur ,an in corpore malè temperato poſsit adinueniri

penitus elementorum omnium exacta mixtio, ac prima ſtatim fronte videtur offendi

poffe . Quid enim prolibet melancholicum aut biliofum hominem quantunuis

intemperatum ; in compage membrorum , pofsidere mixtionem elementorum exactißi

.

mamadamuſim ? Atſihoc donemus ; haud minus exactam vnitatem in mala corporis

temperie fpirituum atg, membrorum, ac in benè teperato corpore prorſus fateri cogimur:
quod ſidemus; illicò ſenſum tačtus haud perfe& tum eſſe minusin hoc eodem diſtemperato

corpore quàm in temperato,fatis apertè conſequitur,idýcontra rationem & experientiă

.
Respons
 1
1
.
ATQVE FÉLICITATE LIBÉR IIII . 64 .
L
1
Respondemus elementoruin nixtiones cô perfectiores euadere
, quo minus eo tempore,
quo mifcentur impediuntur , exempli gratia , miſcet artifex vná thus , myrrham ,

1 aloem ,ac ceram , fi durk mifcet, æqualem horum portionem önınium accipit : æqualem
/
inquam non in mole, quin potius in virtute , quanī in virtute ſimilitudo magis ( li

propriè loqui velimus) in mole autem aqaalitas astenditur : ſi portionem inquam hon
rum æqualem omnium accipit quo ad vires, fiue ( vt Auicenna loquitur ) quo ad iuftis
tiam , tùm profecto virtus vnius virtutem alterius obturdere multò difficilius poterit,

1 quandoreſiſtencia aqualis magis adpareat, quàmfi maxime vireseadem diſsiderent ini

1 kicem .Hinc longèfacilius artifex

aut natura mifcuerint ignem aëri vel terræ, quam euro
dem ignem aquie; propterea quòd in omnibus rebus tam naturalibus quam artificialibus,

1 multò difficiliusproducitur, quodcung fit, ſicumi violentia

fiat, qam abfq violentia:fio
quidem diſidentia qualitatum contrariarum efficit,vtnon folúm mixtio difficilius perd.
!
gatur, verametiam vtmalè perperamúe ſimul ac imperfectè fiat. Quapropter in bor
minum inæquali malaúe temperie, ſi temperies mala nuncupari debeat, vnius clenienti .

vires faltem ,alterius aut etiam oniniam aliorum qualitates fua potcntia fuisg viribus
omnino ſuperet , oportet : alioquin æquales , non autem inæqualis eorundem adparues
rint facultates, vnde fequitur,quod fuperatac vincit, vt idem aliud elementum , quod

fuperatur ac vincitur, viétori neceffariò cedat:adhæcvi vincens aliqua faltem ex parte

quod vincitur corrumpat, aut faltem plus iuſto minuat, ac ſubinde mala demum confes
quatur mixtio, idý, non fimpliciter,fed collatione factá videlicet cum alia mixtione,in
1
qua virtutes omnium aquales elementorum effe comperiuntur, in qua mixtione quum
onnium vires miſcendorum , ſi non æquales præcise ( quod natura minimè patitur )
1
ab æqualitatefaltem exacta ( quam ad pondus æqualitaten Auicenna vocitat ) haud
multum abfint, neceffe eft, qua ratione pariter confequitur,ve eadem qualitates in hoc 1

« quali compoſito ſiniles reperiantur magis o propter fimilitudinem facilius atg, pero

fectius feinuicem complectuntur & mifceant, quam dißimilia . Quinimò diſsimilis

nuſquam mifcere quias, ni prius retundendo qualitates illius, quod fuperat ac deftruit, 1

pariter O mixtionem impedit, eadem dimilia reddideris. Itag cur in æquali tempera.
mento melior mixtio coalefcat , dein vnio ſpirituum o partiuni corporis omnium exi

quilicior conſequatur, vnde poſtmodum melior quog fenfatio videlicet in viro fenfis 1
faétus faltem atqguſtus emicet: quod iſthæc inquam omnia melius frinul ocus in
æquali temperamento perągantur, quàm in inæquali malaſ temperie fatis fuperá
dietum arbitror .' Caterùm filentio minimè pretereundum puto, quòd ficut vnitatis

diuifio dolorem procreat, ita diuifarum partium vel ſpirituam vnio voluptatem parit,
quò maior vnio deprehenditur , tantò maior in ſenſu tactus atg,guflus pullulat
fentiendo voluptas o emicat. Vnde benè tenperatos quò temperatiores fuerint, eð
maiorem tangendo vel guſtandovoluptatem percipere ratio diftat. Hinc manus tano

gendo manum , propter teniperamenti ſimilitudinem , mira profunditur lætitia , quod

euidentius declarat aétus venereus atg concubitus
, in quo nimirum maxima ſuſcitatur
voluptas ,propterea quòd penispræputium præter id ,quòd benè temperatum eft,infuper
collo matricis ( quod vulua nuncupatur) temperamento fimilis

mum agnofcitur atq deprae

benditur.

VTRVM
 ANDRE # CAMVTII DE AMORE

VTRVM DISTEMPERATI NON ,

NVLLI TANGANT EXQVISI

TIVS AC TEMPERATI.

CAP. XXII.

V Æ denouo emergunt,nouo egent confilio,inquiunt iuris periti quidam . Equia

dem hancfequutus regulam velut d naturæ profe&tam cunabulis atg petitam ,
O
emergentinoua dubitationi nouum itidem refponfumcomminifcor . Experientia docet

natura biliofos alioquin inaquali temperie præditos, perciperemelius obieétum tałtus,

quoniam vtprimûm ledens occurrit quidpiam illic ,dignoſcitur,cocyus a biliofo quam

à benetemperatopercipiatur. Hinc nimirum vulgus adpellat id genus homines valde

fenfitiuos,propterea quòd exquiſitè putent,eofdem præ ceteris internoſcere qualitates

ad vnum tałtum pertinentes. Præterea delicaticreduntur exquiſitius agnoſcere paßim

pecipereg tangibiles qualitates etiam fi nanciſcanturmalam temperiem . Adeó bonam

vulgustangendi ſenfationem , in vnam potius refert mollitiem ,quam in bonam prima

rum qualitatum temperaturam . Aiuntenim mulieres præcipuè nobilesatq diuites to

pote vitam degentes ſedentariam ocyßimè pariter acdiſtinctè qualitates tačtorie facula

tatis percipere, cûm ( vt ipſi rentur ) proptermollitiem vtpotemagis paßibilem , tüm

etiam ( vt quidam exiſtimant ) ob conſuetudinem . Molles etenim facilius.ſentire

qualitatesad vnum tactum pertinentes , præter experientiam , ratio quog teſtatur hoc

idem atg confirmat. Nam ſentire velauthorc Philofopho conſiſtit in quadam paßion
ne, quando lêntiens ſpecies recipiat ſenſiles , ac per conſequensmodo quodam patiatur,
Atqui delicati,quippe qui molleis omninò funt, & ocyus & melius admittunt fufcipio
untúequalitatestangibiles ,præcipuè calidum ac frigidum vtpote magis a&tiuas. Vnde

nimirum formare liceat argumentum hoc pacto. Qui faciliusqualitatum ſpecies ren
çipit tangibilium , facilius quog ſentit, delicatus vtqui mollis dignoſcatur,facilius re

cipit eaſdem qualitatum ſpecies ad vnum tactum pertinentes, igitur ſentit facilius.
Porròconſuetudinem aliquid hoccafu præstare docet itidem experientia . Milites adfues

tifrigoribus atq caloribus quemadmodum or ruſtici magna ex parte mitius perpeti,

untur, ac per confequens ( quod ſenſusipfè docet ) tardius pariter obfcurius obie.

Eta fentiunt vniustactus,idý propter muſculorum atg, cutis vniuerfæ duritiem . Quem .
admodum etenim vola manus alioquin validè prompteg fentiens,tamen in laborantibus,

quotiens videlicet exercentur frequenter opera manuum duriter vtentibus, ita vt

manui volaſ callus obducatur : ficut in ijs inquam vola manus obfcurè fimul ac diffi.
culter ſentit , ita meo quidem iudicio militibus ac ruſticis accidere folet,idą,non in Do.

la manus tantummodo, verumetiam in vniuerſo totiuscorporishabitu . Quapropter

ficut confuetudo callum atq duritiem obducendo ſenſum tałtus obſcurum reddit ac hea
betat , ita per contrarium eadem confuetudo molliciem inducendo, fenfum tactus eun.
dem & acuit & roborat. . Quocirca milites intuemur depoſita militia deditosluxui,

tandem vſq,adeômolleis interdum & effæminatos reddi,vt caloris frigorisie qualita .

tum gradus tangibilium , velminimos per ſentiſcant, quod olim Hannibalis militibus in

vrbe Capua degentibus ob luxum accidi je Titus Liuius refert.

TEMP Ε .
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII. 65

TEMPERATI DISTEMPERATOS

OMNEIS EXCELLENTIA TACTVS

ANTECELLVNT.

CAP . XX111.

ISCE porrò non obftantibus,èmedio tolli poffe cauillos id genusomneis haud

H
quaquam ambigimus. Cardo negocij totius in hoc vertitur,quòd minimèfit idem

facile fieri quidpiam ,& prout decet ac bene fieri. Quinimòplurimüm inter ſe diſcrepant
ata,diſſentiunt. Malè temperatinon omneis, ſed quidam ob mollitiem pariter & imbes
cillitatem acyßimè facilimeſ perpetiuntur fimul ac per ſentifcunt extremas qualitates,

ac dolent. Atqui hoc propterea neutiquam benè ſentire dixeris, quandomalè fentiant

homines eiuſmodi. Temperati enim quàm minimùm ab hiſce qualitatibuslæduntur ex .

tremis , d'ideò contra ſuppoſita melius fentiunt. Atinquies: Sentire eft cognofcere,
difficilius & obſcurius temperati percipiunt eas qualitates & agnoſcunt, ergo difficilius

eaſdem & obfcurius ſentiunt. Vcrumenimuerò plurimüm interest inter ladi ( quod ina
terea tu non aduertis ) & ſentire ſeu per ſenſum cognofcere . Itaq dum inquis :tempes

rati qualitates agnoſcunt tangibiles atg percipiunt difficilius & obfcurius,moreris

tantiſper, hoc ipſum quod benè ſentire paßim efferimus, authore Philoſopho bifariam
accipi poteſt,nempe diſtinctius & exactius percipere differētiasg Jpecierum velminimas

adprehendere : deinde ſpecies eaſdem à longè fentire , quippe quorum obiecta ſintà nobis
adeô remota, vt ſentiri difficulter queant. Exemplum de viſu Philofophus in medium .

profert inquiens , à longè videre dein rerum differentias diſtinctè compræhendere

per vifum , ptrung benè videre paßim dici penitusadfeuerat. Quin etiam fæpenumerò
vulgushuncin modum adhuc hodierna die loquitur, fcilicet eos benè videre pronuncians,

quilongius vident. Itidem alios pariter aiuntbenè videre,qui videlicet propetantumodò,

fed tamen exactè colorum differentias diſtinétè velminimas diſcernunt. Idem in tactu
ferè comminiſci liceat,ncmpè quofdam facilè qualitates citoy ſentire tangibiles,alios verò
non æquè facilè,nec tam citò ,ſed tamen agnoſcere diſtinctius diſcerneueg; gradus qualia
tatum earundem pel minimos. Porrò fi conferantur iſthæc inter ſe , longè præſtantius
Geligibilius fuerit ( vt mihi quidem videtur ) videndo, rerum differentias exaćtè
diſcernere , quàm longè tantîlm eafdem & obfcurè percipere: fiquidem exa &ta colorum

diſcretiofinis verus adpareat vnius vifionis,non autem cernere longius , ac ita propriè

fólim is cernere credatur, qui diftinétè cernit ,quanquam eorum vterq, latiori quodam
loquendimodo paßim benè videre dicatur. Ad eundem modum qui diſtinctè tangibilie
um gradus qualitatum velminimos diſcernit , propriè loquendo , folus bene ſentire protis
nus exiſtimetur ac tangere :quanuis alius quog paßim benè tangere dicatur ( improprie
tamen , ficut & longè videre tantûm ) ac ſentire, quifacilè folummodò qualitates percia
pit eafdem & agnoſcit ,liceteafdem diſtinctè neutiquam percipiat: idý,nimirum eadem

ratione prorſus, quia tangibilium gradus qualitatum examuſim diftinéteg pariter

internofcere verus finis omninò dijudicetur ſenſus tałtus, quemadmodum aliorum

fenfuum ,non autem eaſdem facilè citog folùm percipere quidem , nec interea tamen

quidquam diſtinguere . Quam ob rem temperamento bilioſus , quippe qui ſpiritus

R ob intenfum
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

ob indenfum calorem acriores atg, mordaciores iuſto poßidet ,quemadmodum & ſolidas
Corporis parteis , ooßimè prompteúe qualitates percipit extremas, Verüm bene

temperatus ſicutad qualitates tactiles minimè propenfus atq , velox adeô percipiendas

deprehenditur , quòd nimirum fpiritus eiuſdem fuayes ac mites viſantur; haud fecus

ac folidæparteis, non autem acres, ac per confequens (quod vnius caloris est pro
prium ) ad agendum faciles & prompti : nihilominus tangibilium gradus qualitatum

exquiſicius diſcernit temperatus,ac ita per confequenstangendo melius

ſentit,idâ propter
adduétas in medium inpreſenti rationes . Accedit quòd temperati non perinde las

duntur ab extremis qualitatibus videlicet taftilibus, quanquam eafdem diſtin &tiſsime

cognoſcunt ac ſentiunt, tûm (quod omnibus notißimum estmedicis )quoniam ab vtrog
bona temperies extremo ſatis diftat,tím præcipuè ( quod à paucis admodum hactenus

funt preftantiorem , quam mixtionem ex

intelligitur )quia načti mixtionem ſortitig
aćtam videlicet , vnionem efficere difficulter admodum folubilem , validis ( ut opinor )

rationibus provirili demonſtrabimus.

VTRVM COR PORA BENE TEM ,

PERATA MORBIFERIS CAVSIS , QVAM

DIS TEMPERATA MAGIS OBLVCTENTVR .

CAP . XXIIII.

EDICI philoſophig paßim opinantur temperamento biliofum á frigore leo

M di minus ac temperatum ,à calore verò magis, idá hac yna ratione, quòd plureis
caliditatis in ſeipſo biliofus obtineatgradus,quàm benè temperaties: quorum quidēcaloris
graduum opera , frigori magis refiftat, calori verò minus, quandoquidem à caliditatis ex
ceffuminus diſtet, ac benè temperatus, & per confequens ratione vicinitatis in eunden

caliditatis exceffum , longè facilius, velut in praeceps collabatur , ac multò minus eidem

obluftetur.Hanc opinionem experientia confirmant adfabrè nimirum huic errori ſuppetia

as ferenteſiquidem
: cernere liceat indies natura bilioſos omnibus parno negotio morbis
corripi calidis , quemadmodum & pituitofifrigidispariterægritudinibus obnoxij coma

periuntur. Item bilioſi frigidis ,pituitoſi tanquam è veſtigio ijs oppoſiti calidis rarò
morbis, difficulterúe deprehenduntur obnoxij: & quotiensinæqualeis temperatura cons

trarijs vexantur morbis, quanquam ( vt iam dictum est) id rarò contingit; in maius
diſcrimen impingunt velut in horrendum fcopulum , ac difficilius curantur , propterea

quòd Hyppocrate diuino in fententijs relatore pariterac autbore,grandem iuxta ac vas

lidam ,quæ morbum generauit procreauitý,cauſam , ipſe morbus atteftetur. Hinc fenes
vtpote frigidam ob ætatem , bilioſa febre , vel alia quauis agritudine calida correpti,
mortis obnoxij periculo magis creduntur, quam ſi frigido morbo capiantur. Adules
fcentes itidem ac iuuenes dum infeſtantur egritudinibus frigidis, periclitanturmagis:

quemadmodum lyeme calidi,aſtate veròfrigidi morbi citius ocyusg naufragium faciunt,

idý propter Hyppocratis eandem in fententijs rationem , hoc est, iuxtamaiorem aut mis
norem contra naturam , caufæ morbum prodiucentis pugnam atg, reſiſtentiam . Hifie
rationibus armati tandem concludunt æqualë fomulac bonam temperien ,haudfimpliciter».

Gabſolute;
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII.
i
Gabſolutè, hocest , vniuerſaliter , ſed in genere tantûm , ac vt in pluribus refiftere
!
magis egregiè caufis ægrotare facientibus , quàm inéqualeis malaſ temperatura:

Inquiunt enim , ſi temperature inæqualeis omneis vnâ concipias intellectu ; conferasý

cum vna cequali pariter ac bona temperie , dubioprocul reperies harc vnam æqualem
morbiferis caufisreſiſtere magis, ac aliæ fimulomneis fumpte. Sinautemfingulas ina
1
æqualeis huic æquali
ſolûm temperiei contuleris , verum prig
, deprehendatur fortaßis
,
1
quod de omnibus collectiuèfumptisadfeuerabas,non tamen ( vt di tum est )vniuerſaliter,
jed vt in pluribus , exempli gratia : bilioſus magis reluctatur cauſis frigidis ægrotare
1
, quoniam ijſdem aduerfatur magis atg reſiſtit vtpote remotior:magisinquam
facientibus

, quippe qui velut medius atg, minusdiſtans, longe minus

réfiftit ij/dem ac temperatus
dimicat cum extremis atg, manum conſerit ;ficó Galenum vel abg plla prorſus adpens
dice palàm efferentem atg,pronunciantem , refiftere magis benè temperatum hominem

morbiferis caufis, quàm malè temperatum , Galenum inquam vel inconfeſſum ( veita
loquar )carnifici miferè fufpendendum obtrudunt.
Ego verò crediderim enunciationem à Galeno prolatam vniuerfaliter , fecundum

eandem rationem
ſcilicet vniuerſalem intelligi debere,quod quidem hac ratione
probatur.

;corpora perfectam vnitatem fortiuntur ,eadem foluunturdifficilius, temperata

Quecunq
probèfunteiufmodi,difficilius ergo diſſoluütur. Maior huiuſce ratiocinij propofitio quana
ſimul ac reſpuit , quia tamen axioma
quam probationem renuit, tanquam immediata fue
dignitas haud est, ſed poſitio tantûm ,exemplis idcircò nonnullis venit explicanda. Sicut

in artubusnodi ſruetophi quò fuerint denſiores , eô folutu difficiliores comperiuntur, ita

mixtiones itidem in drtibus quò fuerint exa&tiones, cô minus
ſeparari queunt
ſingula ,que
prius vt mixtio fieret,in hunc vſum coadferyata fuerant. Compoſita naturalia quippe quæ

magis vnita compactağ funt,difficiliusquoq

; di ſolutum iri conſtat,ac artificiales mixtios
nes: propterea quòdars,tota miſcere nequit per tota ( vt Galeni verbis vtar) quemadmo

dum natura ,quãdoquidem adfeueret Galenus miſcere tota per tota, Dei ſolius ac nature
munus agnofciproprium. Quam ob rem ſi perfe&tè tantùmin ijs inferioribus vnamiſcet

natura , multò perfectius eadem generandorum animantiummateriascommiſcebit,que

perfectiora cæteris conſtat eſſe corpora. Quin etiam multò perfe &tiusadhuc materiam hos

Adhæchomines
à natura mixtum iri ratio dietat
minum generandorum . æquali temperie
præditos mixtionem obtinere precaetcris exactiorem penituseadem ratioconuincit.Atqui
mixtionem optimam & exactiſsimam omnium promiſcuè partium corpus humanum
praecipue conſtituentium , & corporishumani totius vnitatem , omnium offendiperfectiſe

fimam vnitatum inde neceffariò confequi, clarius est profectò , quàm vt à quopiam
quanlibet callido diſimulari queat. Præterea numeris abfolutam omnibus vnioncm

fiuecomplicationem atq, connexionem omnium inter fe partium , ſcilicet cûm elementas

rium finilaresproximè parteis conſtituentium , tûn deindeſimilarium parteis organis

cas componentium , tûm denig, partium organicarum corpus totum redintegrantium :
numeris inquam omnibus abſolutam vnitatem ægrius diſolui, quam vnitatem aliorum
bominum ( nedum brutorum aut ſtirpium , multò minus inanimatorum ) vtpotè male

temperatorum imperfectam , omninò rationi conſentaneum videtur. Quapropter aio

benè temperatos homines reſiſtere fortius cauſis calidis ægrotare facientibusatq, mora
bos inducentibw calidos , quam pituitofos : idý non ratione moderate frigiditatis,qua
ratione
R ij
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

rationepituitofi deberent obluétari magis , quia longè frigidiores funt: quin potius
ratione modimixtionis & exactißimæ pariter vnionis , que non nifi difficulter dif
fui dilacerarig potest , que præterea propter eandem cauſam ab extremis patitur difo

ficilius. Vnde quemadmodum facilius refiftit bonum temperamentum calidiscauſis,

quàm inæquale temperamentum frigidum ,ita frigidis caufis,que frigidos pariunt more

bos , propter eandem rationem validius contra operatur , quàm temperamentum cali
dum , quod vel Auerroes in colle &taneis tacitè nobis innuiffe videtur, atq hac pro in
firmandisneothericorum argumentis,theorema Galeni perperam interpretantium di& ta

fufficiant.

DVBITATIONIS PVLCHERRIE

MAE DISSOLVTIO .

CAP . XXV.
S

VPERIORI capite conclufum eft inter cætera,minuspati ladisebenė tema

peratos ab extremis qualitatibus, quàm inæquali temperiepraditos, cuius quidem

reipræter inmediü adductas rationes,velillud euidensargumentāfuerit ab experientia

rerum magiſtra deſumptum ;nempe quòd homines quadrati beneġ temperati(qui certè pero

pauci viſuntur) minus calorem abhorreant, ac frigus vnâ cum cæteris qualitatibus
(adfeuerareauſim )omnibus,ab ijſdemúe longè minus lædantur , quam inæqualia tema
peramenta. Verûm hic noua pullulatemergitúedubitatio. Quimaiorem percipit voluptas

tem , ismaiorem quoq,dolorem aliquando ſentiat,oportet , benè temperatus eft eiufmodi,

ergo dolorem magismeliusg ſentit,quàm intemperatus, quod fuperioribus ex diametro
videtur aduerſari. Porrò ſupra benė temperatum difficulter dolere non ſimpliciter ,fed
vbi fuerit leſus, longè maiorem ſentire dolorem , quam malè temperatum adferuimus:
fiquidenivnitasarctiſsima,quanquam diffuitur difficulter , vbi tamen lacerari vel in

ſenſibiliter cæperit,longè maiorem hic dolorem infert didu tio partium fiue diuifio , idý
duabius de cauſis : primüm quia fenfum benè temperati poßident exquiſitiorem : les
cundò quia maior fit violentia , quotiens vnitas arctißima , quam cum minus areta
diuellitur aty ſeparatur.Hinc Theologorum quorundam apertè colligiturerratum , fcie
--

licet exiſtimantium feruatorem Ísumani generis Chriftum dominum mortis tempore plus
multòpaſſum fuiſſe ,quam alius quiuis fimiliter adfli &tus ferre potuerit : quòd cæteris hoa
minibuslongedelicatior fuerit,ac delicati (quod ipſirentur)paſſionibusobnoxij'tafraria

bufúecernantur magis.Verumenimuerò fecus est,ac ipfi putent, quando ſuperius abundd

probatum fuerit,delicatos pati ledig facilius,cûm ob mollitiem ,tûm etiam propter core

fuetudiné:quumalioquin probè temperatos,vbi femelgraflari laſio ceperit,longeplus pati

m.tioremúeſentire doloré,quàm inequali temperie preditos,experientia doceat: atq hæc

meo iudicio proxima fuerit o imediata cauſa ,cur Chriſtus dominus extremè fuerit pafa

jus;Vnde facris in literisob oculos proponitur ſpecioſus formapræ filijs hominum,idý nun
adfciticia vel fucata pulchritudine,quin potius naturali,de qua fafißimè iuxta Platonis
decreta libro primo di feruimus,qui certe Plato quantum mihi videtur,extreinã luic nes

gocio
 ATQVE " FELICITATE LIBER IIIL

gociomanum , atgi ( quod dici folet) colophonem impofuiffe creditur:quæ quidem pulchri
Tudonaturalis authoreGaleno, in bona ſimilarium temperie bonag pariter organicarum

connexione partium ſeu compoſitione confiftit. Accedit,quòd vel hocipſo plurimùm

ballucinantur,quotiens Chriſtum dominum fuiſſe delicatum exiftimant,quandoquidem ij

delicati paßim exiſtimentur atg.dijudicentur,qui penitus ocio dediti propter malam

.conſuetudinem , contrà vel ( vt rečtius loquar , præter naturalem eorum temperiem ,
adſciticium vltrò fibiipfishabitum corporis totius fine temperamentum adſciſcunt,ida

præterita velinconfulta natura,quod alioquin minimèdecuit, nec oportuit. Cæterùm

id quidquid eſt,certè vitium eft, Chriſtum verò dominum committere quidpiam haud

decuit, quod eidem iure vitio verti potuerit. , : Hinc eundem tota vita laboraſſe fes
runt ac judaſſe , tantum abeft , vt delicatam vitam tranfegerit , ni fortaßis delicati
voce, temperatum adamuſim intelligas : qua quidem loquatio quanuis impropria nio
mis adpareat, vtcung, tamen ferendam eſſe putauerim , quando vel vnum Ariſtote
lem alioquin philofophiæ parentem , homines temperatęs nuncupaffe molles conſtet ,

quorum tamen corporis habitum totius haudmollem , quemadmodum nec durum , fed
inter vtrung medium Galenusacerrimi vir ingeij iudicijų collizcauit.

CVR VISVS DIGNITATE

CAETERIS PRAEFERATVR
SENSIBVS

CAP. XXVI.

GE nunc aliam dubitationem , quam alij ( quod fciam ) ne fomniarunt quidem ,

A
tantum abeft, vt eam tetigerint, pulcherrimam adoriamur intrepidè fimulGrade
grediamur, atqita demùm eandem ad viuum (quod dici folet ) excutiamus. In libris ſa .
pientiæ Philofophus ab initio ſtatim cæteris vifum præfert fenfibus, velut intelleétui
maiores longé ſuppecias adferentem . Etfi non defuerint hac noftra tempeſtate mifera

( proh dolor ) qua paßim in vnaquaq, diſciplina ſcatet hæreticis, qui contra philoſophia
parentis decreta fucatis ac ( vt ita dicam ) laruatis quibufdam ratiunculis , auditum

viſui prætulerint: ratiunculis inquam ,eruditis. ( quod certè non oportuit ) inconfultis
hanc ſuam nouam ,bellam , politam & admirandam ( ut ipſi fortaßis rentur ) capitis

Dertiginem fortè nudiustertius çxcogitatam effutierunt, imò potius expuerunt, vel

etiam eructaruntinpoſturam , quum & ipfi forent homunculi,ſcilicet vt homunculis rao

tiunculæ ,fimul'u miiunculis hominculi paripaffu (quod æquum eſt ) reſpondeant. Rea
deamusad ferias . Cæteris ſenſibusanteponit viſum Ariſtoteles velut intelleétuimagis
aidininiculantem ; tačturn verò in libris de anima fubijcit velut materiam quandam at
Jubſternit alijs ſenſibus. Attamen nihil vſquam reperias ,quod perinde bonam temperiem
atq;prudentiam indicet etob oculos quodammodo conſtituat ac vnum tactum : ſiquidem

fenfum tałtusexquiſitum nacti, cảm temperatiores fint , tûm ad diſciplinas ob hancprae

cipue rationem perdiſcendias ,dein ad actiones infuper reipublicæ peragendas acobeundas

iure credantur aptiores, adeô videatur optima ratione tałtus vnus, vel boc argumento
Riij cæteris
 ANDREÆ CAMVTII DE AMOR E

ceteris anteponendus omnino ſenſibus. Verimenimuerò tactus agnoſcitur bontiiudex

onuncius temperamenti folummodò, fed tamen interea nihil efficit ac prreſtat effatua
dignum , propter quod aliqua debeat inſigniri dignitate . Vifus enim haud'ag indicat

hominis prudentiam ( ficut tactus ) atg ſcientiam , hoc eſt, ad fciendum aptitudinem ,
perüm parit eandem ; idý, tanquam efficiens ſecundarium . Intelle &tus etenim fcia

enities prudentiæ , dein aliorum eiuſdem animæ rationalis habituum ;efficiens tantùm
adparet efle primariuu . Qui viſus autem habituum intelle &tusefficiens nuncupari
iure ſecundarium diciúe queat, paucis accipito . Vulgatißimum effertur vbiq Phis

lofophi theorema , nempe nihil in intellectu deprehendi,quod in ſenſu prius haud re

periatur. Quocirca rerum ſpecies omnium , quæ per aliquem animæ rationalis habie

tum percipiuntur & adprahenduntur ab intellečtu , prius eafdem à fenfu recipi

cognofciúe neceſſe eſt. Quam ob rem omneis inter fenfus ille dubio procul dignior
præftantiorúe iure venit adpellandus,qui plureis fimul ac præftantiore intelle tui fpec

cies offert intelligendas. At viſum id praſtare loco citato Philofophus idem docet,

viſum inquiens efficere , vt intellectus plureis agnofcat rerum differentias , quod

quidem alia ratione fieri nequeat , præter quam quòd ipfe vifus intellectui plureis

offerat fpecies rerum intelligendas. . Porrò ſpecies eiuſmodi, viſus intellectui pror.
fus offerrenequeat ,ni prius eaſdem ab extrinfeco mananteis ſubiecto,ſuſcipiat inor.
gano proprio : deinde mox receptas dijudicet eafdem i agnoſcat , quod qnidem co

gnofcendi ſiue iudicandi munus actio quædam cenfetur , quandoquidem agat aliquid ,
quicung, videt,vel aliquo modo fentiat. Nang, licet Philoſophus omneni pati ſens
tientem enunciet , minimè tamen alicubi protulit ( quod fciam ) fenfationem ipfam ,

ideft,ačtum fentiendi ( vt clarius loquar ) eje paßionem . Vt enim fateamur boc

ipfum , quod ſentire dicimus in pati conſiſtere , hoc eft , interuentu paßionis emicare,

quòd nimiruni omnem recipiendo ſenſationeni produci , iuxta fententiam Philofophé

1
palàm conſtet ,ita paßionem ipfam ,quemadmodum necřeceptionem , aliquo pacto ſenja
tionem iudicari debere nequağ admiferimus.

CVR VNVS TACTVS PRV .

DENTIAM ATQVE BONAM
CORPORIS TEMPERIEM
indicet.

CAP. XXVII.

ISVS Sitag cognoſcens atg dijudicans formas viſibiles, bocipfo , quòd

i st
V
agnoſcit ac dijudicat, agit : & fic agendo ſpecies id genus vltròſenſibus offert
interioribus velutminiftris animærationalis ſecretioribus,ac ( vt rem adeô difficilem

metaphoricèdilucidiusexprimam ) cubicularijs :idý nimirum ad hunc finem ,vt ijdem

intellectus cubicularij fenfus interiores, domino videlicet eafdem intelle tuiformas ſiue

Species quaſi nomine viſus vnius offerant atqrepreſentent. Proinde viſus tanquam

animæ rationalis miniſter , non a ſecretis quemadmodum interiores fenfus , ſed extra
curiam in pomerijs ( quod aiunt ) ſub vrbanisá locis habitans, velut ſecundarium effi.
ciens
 >
ATQVE FÉLICITATE LIBER IIII. 68
ciens, aut certè tertiam habitus parit intellectus, fcicicet paulò remotiores, id eſt, babitus

procreat viſibiles atg, rudiores , qui fucceßiuè demum intellectui per interiores oblati
fenfus , tandem euadunt intelligibiles. Cæterùm quod de fenfu viſus adferuinus,
idem omninò de cateris, ad vnum exterioribus fenfibus intelligi volumus , quanğ hoc
diſcrimen adiungimus, quòd vifus intellectui plureis rerum formas ( quod fupra dictum
ej ) offerens, ab eodem intelleétu poftmodum fufcipiendas pariter acintelligendas: haud
fit indicium tantummodò, fed efficiens etiam caufa quanuis fecundaria veltertia faltem ,
fcilicet vt intellectusmultò plura percipiat ac intelligat, quam aliorum omnium particu.

latim opera fenfuum percipere vel intelligere poßit. Hifce diligenter excuſsis ( ita

enim mihi videtur ) nodum adgredior di ſoluendum Bonustačtus bonam temperiem

oftendit ac prudentiam indicat , inquis. Fateor , quis hoc in controuerfiam vocat ?

Ouíſnám hoc in negocio verè doctus G in naturaliſpeculatione mediocriter eruditus amo

bigit ? Oftendit vnus tactus & indicat bonam temperiem ,nihilominus eandem minimè

procreat Gefficit,quinimò bona temperies ipſa gignit bonum tałtum atq producit. At.
quiprudentiam atgalios tandem habitus intellečtus generat quog fenfustangendi, tanğı
efficiens ſecundarium ( quod de cæteris quog ſenſibus nuper adferuimus , ſed tamen
haud perinde facit eofdem ficutauditus ac pracipuè viſus : quiaſitačtum cum vnoquoge

fenfuum aliorum conferas, præfertim cum viſu , cognofces taétum eundem paucas ada

modum offerre facultati rationali fenfuum interiorum ( quod fupra monuimus ) inter:

uentu ſpecies intelligendas , boc eft , perpaucas rerum formas inter fe videlicet ſpecie
differentes. Atinquies,cur tactus igitur præ cæteris omninò ſenſibusconferremagis
ad omneis habitus intelligendi videtur ? Respondemus vnum tałtum ad indicandum aut

fignificandum conferre magis fiue demonſtrandum ( quocung vocabulo vtaris nihil

..

refert ) non autem ad efficiendum : cuius quidem rei caufa eft quòd ipſa temperieshumaa

na, ſicut & aliorum animantium ,ex qualitatibus elementorum primis proximé conflea

tur, quæ funt obie &ta precipua fenfus tactus, ex obiectis autem aliorum fenfuum mi.
nime: ſiquidem humani corporis temperamentum ex faporibus propriè nuſquam fieri

conſtituig dixeris, multò minus ex odoribus, dein longè minus adhuc temperiem eana

dem ex coloribusautfonis coalefcere conflarig,pronunciaueris. Quam ob rem ex vno

fenfu tactus exquifito,mox ftatimúe nobis inferre liceat numeris omnibus abfolutam
corporis humani temperiem ,quod alioquin ex alijs perinde ſenſibus quanlibet integris
atg perfectis colligerenufquam concedatur, necfimaxime pelis,illud ipfum præftare
ſenſuum aliorum opera tutò poßis, atq hæc de bac queſtione , cur ta &tus cæteris dignia

tate cedat fenfibus, abundè dicta fufficiant.

AD DIVERTIC REDIT
VLVM
AVTHOR , ET AMORIS DENVO
DEFINITIONEM INQVIRIT .

CAP. XXVIII.

Æperamus iandiu definitionem amoris indagare,verùm pulchritudine rerum

C dalle £tifimulacdifficultatepaululum detenti,latiusmulto vagatiſumus,ac putas
ramus
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

ramus, cuius quidem erroris veniam a lectore ( ſi tamen error dici poteftrerumfublimia
mum atq pulcherrimarumexaéta diſcußio ) facilius tantò liceat impetrare,vel ab eodem

quanlibet inuitopenitus extorquere,quantò minus antè, dubitationes eafdem ab alijs ads

duétas in mediumfuiſſeconſtat, nedum ſolutas & ( quodex re penitusvidebatur)ex

plicatas. Amorem eſſe voluntatem potius iocundi feu delectabilis,quàm pulchritudinis,

duabuspræcipuè rationibus moti concluſimus

. Primâm quoniam pulchritudo quatenus
pulchritudo fimpliciter & abfolutè: quod probauimus )hauddiligitur, quin potius fub
. Secundo quòd animantia rationis
ea rationefolüm qua delectatac voluptatem adfert
expertia cûmfeipfa præcipuè mutuò, tûm etiam homines eorum nonnulla diligunt, neg

tamen vllam agnoſcunt interea pulchritudinem atq;percipiunt

. Nunc tempeſtiuum vi.

detur, vt continuata fermonisnoſtri ſerierem ipfam proſequamur

. Amor iuxta totiens"

concluſa, voluntas boni iocundi ſtatuitur. Sivoluntas boni iocundi, dubio procul non

boni fubea ratione qua bonum in genere,quin potius ſubea ratione ( quod fupracontende
.

bamus) qua delectabile ſeu iocundumexiſtimatur. Quocirca voluntas ,amor iocunditatis

perſe fuerit ac primariò,boni veròper accidens ac ſecundariò.Satius ergo fortaßisputet

quiſpiam , amoremdefinire voluptatisſiue iocunditatis voluntatem ſecluſa poſthabitag
penitus boni mentione, præfertim quum iocunda quantunuis mala fæpenumerò diligi pers
piciamus
. Nang multotiens adulteram diligimus mulierem propter vnam delectatica

nem ac voluptatem , quum alioquin indubitato cognofcamus hoc effe malum . Verüm

, malam eatenus mulierem tantummodò, quatenusbona cenſetur, fi non

adfeétari diligig
à ratione ( quæ fenfui ferè femper conſentit ) ſaltem ab vno fenfupenitus nemo diffitetur:
fub ratione boni tamer
ſimpliciter, etiam fi non ametur,
fiquidem quodcung deſideratur
defiderari femper,G inbonum autſaltem adparens bonumi ( quodvelab operis initio fufe
ficienter monſtrauimus) onine deſiderium tendere ferrig penitus videatur. Quinimò
voluptuofum omneſeu iocundum neceffariò bonum fupponitur, idý vel hac vna potißia

Mâmratione,quòdiocundum quodlibetpropria natura quatenus iocundum perfevidelicet

omnibus placeat :quodautem placet, etiam fivoluptuoſum ſiue iocundum minime
fuerit,
neceffariò bonum eſt,aut ſaltem exiſtimatur, ergo quidquid iocundum eſt quatenus iocun.
dum adparet,bonum omninò iudicatur. Verumenimuerò ſecus amorem expedire defi

niri, quàm hačtenus viſum fuerit ,ſequentia mox & indicabunt & omninò ( quod ars

bitror ) cogent mutare fententiam .

VOLVPTATEM AMORIS MINI

MÈ FINEM STATVI PRAECIPVVM , QVID .

QVID ACADEMICI SENSERINT.

CAP. XXIX .

Iquod antè fufpicabamur,amor voluntas boni delectabilis fub ea ratione tantummo.

1 dò , qua delečtabilefeu iocundum exiſtimatur , foret , non auteni quatenus bonum

fimpliciter, omninò confequeretur amantes diligere folummodòpropter eorum commo

dum ,quod quidem quàm abfurdum & inconueniens fit,paruo negocio probatur. Qui

fecundum naturam , vel fi nunquãaliquod

beneficium accepit, diligere tenetur profectò
fperet

1
 ATQVE FELICITATE LIBER IIII.

föret commodum amplius aliud ,ſuppoſitogquòd nulla vnquāvoluptate poſthac

fruipoffe
confidat,exempli gratia : Supponamus Deum Opt:Max :nolle nobis impertiri felicitatem
æternam ,nec aliam velle condonare vllam voluptatem, quod certè nequaquam aduerſatur

imaginationi: nunquidpropterea Deum eundê aut nonpoffe,vel non debere diligiſtatim

enunciaueris? Quinimò nonnullos ſan & titate coſpicuos ,& amore per conſequens æſtuantes,
in haec aut fimilia verba prorupiſſeferunt: Domineſicertò ſcirê mein numero reprobatos

rum adſcriptum effe ( Deüenimalloquebãtur)adhuc te diligerē.Ecce vir fanétus etiam

ſi
penitus ab omni voluptate foretimmunis, imô ſi perpetuisvltrò cruciatibus ple &teretur,
diuino tamen amore nequaquāorbari deſtituiý,nollet,ſcilicet quoniam naturalis æquitas
idita poſcit & exigit, vt infuper ſuo iure quodā hoc ipſum extorqueat, ſi non ab omnibus

faltem ab ijs, qui naturæ legem nobis inditam diuinitus,integram adferuareſtudentpro

Diribus. Item intelligas à quopiam apud antipodes offendi viros,cùm vitæ fan titate, tim
etiam eruditionepræſtantes,quorü alioquin conſuetudine certò ſciaste nung fruipoffe,dic

ſodes,eofue potesautteneris diligere? Equidem idme poſſe non diffiteor, imò plane certò
ſcio,quanquã eos mepenitus omniſpe videndi
, eorumúe fruendæ confuetudinis
deſtitutum
ofje manifeſtò fatisperſuaſum habeo.Quamobrem ſihæc vera funt ac rationi conſentanea,
quemadmodum certè vera funt& agnoſcuntur,negarepenituscogemur amorum omnium
( quod Academici paßim inculcant) vnam voluptatem ſtatui finem ,quando conftet hoc
cafunullam nos omninòconſequipoffe voluptatem fiue iocunditatem ,ac perconfequens nec

fperare:fiquidem incaſſum fruftraúe quidquam ſperes,quod nullo vnquam tempore conſer

qui te poffe certò fcias,quandoquidem hoc ipfum philoſophiæ principijs ac ipſi natura pas
renti penitus aduerfetur. Quapropter amor minimè voluntas bonifuerit iocundi fiue des
0
leftabilis,quatenus videlicetiocundumac delectabile dignofcitur,
quod ab initiodiſputar
tionis videbatur:alioquin amorem à voluptate nullo vnquã tempore feiun &tum offendi nes

ceſſarium foret ( idý,nec fecundum imaginationë )ſcilicet fi non aĉture ipfa ,faltem in fpe:

fiquidem plerung
fieri cötingat,pt amantes aprincipio triſtentur & mærore adficiantur,
tantum abeft vtiocundiſint,quos tamen fperarevoluptatem tanquã amoris finem omneis
ad vnum academici confitentur. Itaqlifinis amoris cuiuflibct voluptas foret,indubièquis
libet amans in hunc præcipuè fcopum ,nempe voluptatemneceſſariò collimaret ac tenderet.

At inter amantes in amore magis perfe &to,non habent iocunditatēpro fine,quum alioquin
amentperfe tius ac cæteri,ſequitur ergopropriū amoris finem minimé voluptatë agnofci.

Minor huiuſce ratiocinij probatur,quia diligens Deūperfeétè ,cùm propter eius honorem
precipuè, tùm propter notam ingratitudinis fugiendam ,non autem propter voluptatem.
conſequendā ,eum inprimis ac præcipuè, ſummā authorē rerum diligit, alioquin amor verd

mercenarius foret, fi quis propter eius commodum ,tanquam propter finē diligeret
. Nam
vt donemus haud errati eos committere,qui ſe diligere Deüfatentur,vtaliquandovitam
aternam conſequantur,ita profectòcrediderim eoſdē claudicare non mediocriter ,fivitam
æternam atq;voluptatē ſiue felicitatě,velutamoris finem præcipuü ſibijpſis amando pro

1 ponant: fiquidē amoris noſtri finem erga Deū eiuſdem bonitatem , clementiā ,liberalitatem

atq potentiam (Gvt vno verbo dicam ) Dei bonum , non autě noſtrum eſſe conuenit,vnde
5
( quod fupradi& tum eſt )ſuppoſito ,quòd quis nihil ab hac vita corruptibilifperaret,nec vie
cam infuper immortalë adfectaret ,adhuc tamë iuxta naturæ legēnobis indită vei ab ipſis

tunabulis, fiue(quod Græci dicunt ) vnguiculis amare Deum teneretur.Itidē vir probus,
cs etiam
 ‫ܝܢ‬
ANDREE CAMYTII DE AMORE

etiam quòd ab eo nullumvnğſperare queas cómodum atq, voluptatem ,nihilominus eundeia

deberefecundum naturā res ipſapalàm loquitur.Nang Suprema bonitas vel nullo
amari
propoſito nobis præmio requirit ab hominibusper ſe,bocest,ſuapte natura, cultū , honorem ,
pariter ac amorem . Ipfe verò ( qua liberalitas eius est immenſa ) nobis vltrò condonat ac

elargitur vitam æternam velutmercedem ,quum alioquin pmeriti nihil fuerimus. Quod
fi
ficuti certè meremur,nõtang komines abſolute ſimpliciterúe,ſed velut filij Dei
meremur,
gratiam facti tales, ac tanī hæredes eiuſdeprom
m eremur: quod quidem nõ ads
per meram
ppterobſtinationěhæreſiar chæ noftræ tempeſtatis e impoſtores publici,miferè
Kertentes
Varios in ſcopulos impegerunt ,& in eofdem ignaros quoq ,detruſerunt , quod mirum
cuiğ

haudvideri debeat, quando firmam petrā ,nempe Romanam Ecclefiani vltrò deſeruerint.

VTILITATEM HAVDQV A.
QVAM AMORIS STATVI FINEM AVT
FORMAM SIVE SPECIEM .

CAP, XXX,

VPERIO RI capiteconcluſimusamorem haudquäğeffe voluntatem boni iocundi

Sz e
ſiue r
delečtabilis, neq voluptatem amoris eiufdem eſſe finē,quariis ſuppoſiofine ves

limus quoq; iocunditatem ipſam ,idýnon tanī fineni, quin potiusvelut accefforium quiode

dam ,exempligratia :diligo Deum , quia fic conuenit, nempe quia Deus eft ( quoverbonis
hilmaius)e cu nõea ſolüm quæ poßideo,fed debeo vel meipfum , & natura monet,nebea
quod æquitas poſtulat)gratias ago,ves
ſim nec ingratus. Proinde(
neficiorum immemor
cupio viribuseumdilige
neror, admiror ,colo,dein natura rerum omnium id exigente, totis
udanuſsim operam
Te , & vt id præſtě,aliqua ſaltem ex partelaboro, quum alioquin omnē
impendere tenear : fed tamē fuppofito finedilectionis iuſto,tanq acceſſorium quoddam uc

velutfecundariū, felicitatem eternam cupio pariter ac voluptatē, espropterhanc Deum

ſupremum
amo, veneror, & colo:propter hanc inquānon primariò,quin potiusſecundariò
diligo rerum authorem o colo,quod paulòantè di &tū est. Verüm cuiuſiam boni voluntas

amor exiſtimetur? Non pulchritudinis,nö iocunditatisſex voluptatis.Proinde cü diuerfis

amorē rationibus concluſum ſit eſſe voluntatem boni,confiderandum venit, cuiuſnam boni

tandem amor voluntas dignofcatur.Numvtilis forfitan vel boreſti ?Certè no vtilis, quae
niam (vt de voluptate dictüest )haud expedit verum atg,perfectum amantē diligere pris

mariòpropter eius commodum ,nifi fortè (quod licet )ſecundario: ſiquidē verum amanten
magis,aut ſaltē non minus velle commodū amatæ rei,qu.mpprium ,idéfubea ratione que

diligit,ſupra ſatis euidēter cõclufimus.Quãobrem à ſufficientipartiū enumeratione

, quum
triplex bonum repiatur tantummodò,nempe iocundū, vtile, & honeſtum :præterea quñ ex
fuperioribus abundè pateat amorē nec ad iocundit.itě,necad vtilitatem referritanjuă ad
finem aut fpeciē eius,ppriam , reftat ,vt in koneſtatem velut in eius formā ac finem lēdat,

ac ita voluntas boni nõ ſimpliciter, fed honeſti ſolûm amor definiri queat.Quocirca fecuns
duni hanc definitione,amor minimefuerit voluntas boni ſimpliciter, idest,boniquatenus
est bonü in genere,ſed erit voluntas ſpeciei boni cuiufdā,quæ dicitur bonñ honeſtā .Atqui

rondū intelleEtrus hiſce nup inuentis qualibet ingeniofis forſitā adhuc propterea quiefcit,

quod quidē veritatisnondum hactenus inuentæ mediscris haudquaquä conieitura fuerit.

FINIS LIBRI QVARTI,
 70

ANDREÆ CAMVTII DE AMOR

RE ATQVE FELICITATE LIBER

QVINTVS.
1

HONESTATEM MINIME DI
GNOSCI FINEM AMORIS AVT
SPECIEM .

CAP . 1.

RIA POTISSIMVM . ACCIDENTIA

veritatem inuentam vel adquiſitam conſequi concomitarig velut

proprietates quædam conſueuerunt

. Primum eft animæ ration
nalis quies. Nam quemadmodum motus naturalis adquifito fine

mutationis,gratia cuius natura monebat, illicò motus idem deſinit,

O corpora naturalidfubinde velut contenta, fuapteſpontequie
ſcunt : ita nimirum animus nofter propria natura penitus immunis à corruptione, varijs
difcurfuum turbinibus agitatur, vt veritatem ipſamrerumi ( qui fcopus eſt ) attingat

ſemel. At vbi conſequutus eandem fuerit ,eodemmomentoſopitur, atg

, modo quodam
extinguitur diſcurſus,Gipfetandem animus quafi contentusconquiefcit. Secunda prova

prietas adquiſitam veritatem confequens eft,quod argumenta quælibet , quibus antea

vexabatur, vrgebatur, atg confli& tabatur idem animus, poſtea fileant,ac velut muta

penitus & conſternata iaceant. Tertium accidens veritatis iam inuente paßim exiſtin

matur ,ut nullum deinceps inconueniens conſequatur.Agenunc experiamur num ad hanc,

tot prelijs ( vt ita dicam ) commißisatý iam proftratis tot argumentorum phalangibus:

experiamur inquan , num ad hanc amoris definitionem tot laboribus inuentam iſthæc
omninò conſequantur accidentia fiueproprietates, quas inpreſentiarum adfcripfimus
.
Definitiofíc habet: Amor eft voluntas boni honeſti. Quicung
, deliberat,in animo conſti.
tuit, fibijpfi proponit, eligit,fiue vult aliquid, qua omnia (quantum mihi videtur ) Ly
nonima funt,is omninò credatur eligere feuvelle bonum excellentius ſeu præſtantius :
fiquidem imprudens optimò iureputetur exiſtimetur emptor , ſi faéta iam precij cora

uentione, dein expoſitis vltròiam eidem diuerſis holoſerici generibus,vt iuxta precium
conuentum ex ijs deligat, quod maximè præ cæteris cupiat ac velit: inprudens inquam

emptor hoc cafu nimis fuerit, ſinon elegerit atvoluerit præstantius holojericum
atq; prea
.
ciofius Sanè mihi videtur hæcparabula fatis apertè nobis indicare, quam hactenus tof
agitatiprocellis, per tot quaſtionum diſcrimina fluctuantes ,expiſcari tentauimus vnam

amorisformam fiuefpeciem . Nam in amorequemadmodum & in cæteris, quæ fingi

nedum offendi vfpiam poſſunt rebus omnibus, iure naturali quod meliusatg præcipuum
eſt, quæritur: & qui amat; indubiè mauult irt amatare ( quippe qui mirificepropenſus
eft in eam ) præſtantius & excellentius bonum , quod amansipſe poßit animo concipere

fimul ac deprehendere: fcilicetmodò res amata capax adinueniri queat illius boni præſtan
ris excellentis, quod amans animo ianpridem conceperat ac intellexerat, adliac modò
Sij quod
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

quod amans' animo volutat, iuſtè queat in amato velle fimul & cupere, ſi defit.Nunc
rem ipſam cominus adorior adgredior. Şi foret amoris honeſtum eſpecies o
quatenus honeſtun , dubio procul amans in amato vellet honeſtum quodlibet , etfi
finis
forfitan deeſſet (quod faepenumerò ,quin etiam ferè fempercontingit )hoc ipſum honea
ſtum amantis animo conceptum , quod amatæ rei deeffet: hoc ipfum ,inquam in eodem

amatodel anxiè cuperet ;ſed multa ſunt honeſta, quæ videlicet amans in amato nox

- folüm vult nec cupit, fideſint

, veram etiam auerfatur & abhorret, ergo ſequitur hos
neftum quatenus honeſtunı iure nequaquam exiſtimari propriam amoris formam aut
finem ,quod alioquin primafronteprius videbatur.

HONESTVM RVRSVS MINIME

SPECIEM SIVE FORMAM AMORIS

AGNOSCI, VARIIS PROBATYR

cxemplis.

CAP. 11 ,

A MOREM haudquaquam effe boni voluntatem honefti, quatenus honeftum,

exemplis oftenditur
. Honeſtum est mori pro ſalute patriæ ,nemo tamen quan .
libet probus hoc vult aut cupit abfolutè f
, ed cum hac adpendice del conditione foluma
modò,fi neceßitas vrgeat. Manlius Torquatus dum Romani bellumaduerſus Hetrufcos

gererent ( firectè memini)filium à littoribus cædi virgis

,ſecuri deinde percutiiußitac
interfici,quòdimperatoris eiufdem tranſgreſſus ediftum fuiſſet.Hoccertè facinus
& hos
neſtum fuit & præclarum ,ac tantò clarius,quantò difficilius fuit proprio nato non par.
ſilentſi non leges, faltem
cere: quibus caſibus plerung legum miniſtri,quanquam contra

pauperes eædem leges, vnâ cum miniftris , iudicibus atq;fatellitibus inſuper omnibus
armantur, idõi quolibet armorum genere: hoc inquam Manlij Torquati facinusdubio
procul boneſtum fuit , amor tamen parentis erga filium præcipuè bonum , & qui vano

, propter inconſiderationem
gloriæ ſeductus nomine tantummodò folummodòpeccauerat;

amor inquam parentis erga filium probum , minimè volebat atg cupiebat hoc facinus
committere quantumuis honeſtum ſed
, iuſtitiæ debitum , deinde ſalutispatriæ difcrimen
ad hoc impulit, acvel inuitum imperatorem coegit
, quandoquidem interitus filij munus
omninò fuerit vnius iuftitie non autem amoris
. Quinimo parentis amor erga natum
abhorrebat & auerfabatur hoc facinusquanlibet boneſtum , quod rationi conſentas
neumeft. Item honeſtum vnuſquiſq dijudicat ægrum adfumere potionem amaram ,vt

fanetur , attamen nemo verè dixerit hoc honeſtum amari nec cupi, nifi per accidens.
Quam ob rem ſi quod honeſtum adpellamus, quatenus honeſtum foret amorisforma
feu fpecies , indubiè quodlibet honeſtum per fe diligeretur ac ſemper:at multa reperias

boneſta ( quod exſuperioribus exemplis liquidò adparet ) que vel nullo modò , vel per
accidens tantûm amari poffunt, igitur honeftum quatenus honeſtum amoris formanes

quaquã fuerit ac ſpecies.Nang

ſpecies amoris ac forma nonper accidens,hoc eft,per aliud
atqſecundariò,quin per ſe potius,ideft,per propriānaturaniQefſentiã
allicit amantě ad
amandum .

3
 ATOVE FELICITATÉ LIBER V.

· avandiim . Præterea feruatorem noſtrum ( vt exemplis aliquando chriftianis vtamur)

I
vt genus humanumi redimeretur, pati iuftum fuitfimul achoneftum , quandoquidem
! .
horieſlüm'omne iuftum fit, & inftum quodlibet honeſtum , nihilominus hoc ipfum defides
2
rarinequağ per
ſe potuit, multòminus amari. Rurſus noſteridem
1 feruator mortem per .
: tineſcens , eandem etiam auerſabatur quanlibet honeſtam aciuſtam , quod eiufdem
verba velapertißimè demonſtrabant, quum diceret : pater fi fieri poteſt, tranfeat a me
calix iſte. Veruntamen vt obfequeretur æterno patri,quem ( vt parerat) ardentißimè
1
diligebat,hocipfum voluit ,quod alioquin odio habebat & auerfabatur tantopere: Voluit
inquam quanuis abhorreret o abominaretur, quandoquidem oblatus fit ,quoniam ipſe
voluit, quemadmodum
facræ teftantur litera, quibus non credere nefas eſtac piaculum .
Perumenimuerò quod voluit, non per fe,licet boneſtum
foret, fed peraccidens ac
c fecundas
riò poluit.

D V BIA QVÆDAM TOL .

LVNTVR .

CAP . 111.

T inquies: odio profequimur & abominamur honeſta non quatenus höneſta , fed
A quatenus noxia vel etiam tremenda, quodnonnunq euenire confueuit. Qua :

propter honeſta per naturam defiderari propriam omninò cenfeantur & amari, per accia
dens autem odio haberi. Quid ais ? Honeſtum quatenus honeſtum odio haberi nunquam

velfugi queat, attamen per fe diligi neceffariò quidquid honeſtum eft, inferre non liceat.

Negſequitur argumentum hoc pacto videlicet: hoc aut illud odio non habes, ergoproti
nusillud ipfum diligis, quando nonnulla reperias eius natura, que nec habeantur odio

nec amentar : putà morbo correptum hominem parêre medici mandatis, per fe ,hoc eſt,
fuapte natur a
fuer it nec odibile nec amabile, fed tamen honeſtum . Item iuxta Pauli
præceptum ,in Ecclefia filere mulierem , inſuper pelo linteog tectum habere caput hoc
neftum eft, fed non odibile tamen nec amabile i Præterea quoniam in hiſce cauillari for.

taßis liceat, quandoquidem obijcere poßis ægrotantem diligere medicum fecundum naa
turæ legem , adhæc eodem modo mulierem Apoſtoli parêre iußis , praterea laborantem

adſtringi velut amantem , amoris lege penitus,vt obſequatur

medico, quemadmodum &
eodem amore iubente, mulier obſequi parereg tenetur Apoſtolo . Equidem longè plura

poßim in medium proferre,fi velim , quæ nullatenus ſubterfugere queas, exempli gratia ,
mulierem habitantem in Germania ,ſi moregermanicoſeipſam induat, honeftum effe fa.
1
teatur vnuſquiſq; quemadmodum & in curia viuentes indumentis vti conuenit quibus
,
tegipaſſim curiales ſolent,nemo tamen haberi odio veldiligi tale quidpiam effutiat
. In

fumma cardo rei totius in boc vertitur, quòd honeſtum quodlibet per ſe diligi fecundum
naturamdebere fatearis oportet, vbifemel admiſeris honeſtatem amoris dijudicari
ſpecia
em fiue formă,cuius tamen oppoſitum præter adductasrationes experientiam docere, vel

ſuperiora teſtantur exempla.Cæterûm quod fupra diximus,honeſtum fuit Chriftum domia

num pati, ſed quodobiter boneſtum fuifſepatiChriſtum ,vt r.os ab æternapæna redimeret
protulimus, intelligi conuenireputamus hoc pacto. Luft:um erat acperconſequens honeſtü

progeneris humani faluteDeum hominem fieriſimul acpati,quoniam pariter iuſtum es

boneſtums
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

honeftum adparet, Deuni vtpote bonitatem ineffabilem mifereri magis pariteracredie

mere ( quiproprius mifericordia cernitur effectus ) quàm noftra peccare queat imbee
cillitas : adhæc idem Deus erigeremagis valeat , quàm collabi nos poßimus , alioquin
magna fuerit dementia putare iuftum & honeftum effe, Deum propter falutem vnius
hominis, w innocentem pro nocente ,præter omnem humanæ rationis captum atg iuftitie

am torqueri.

AMORIS GENVS AC DIF .

FERENTIA .

CAP. IIII.

ſuperioribus manifeſtò liquet amorem ,honeſti boni minimè voluntateni effe

E quatenushoneſtum , qucmadmodum nec dele &tabilis fiue iocundi velvtilis, fub ea

ratione pariter ,qua vtile cenfetur veliocundum ,idý præteradduétas paulo antè rationes:

meo quidem iudicioconcludentes. Item ex ſuperioribus patet amorem nequaqeffe von

luntatem pulchritudinis quatenus eſt pulchritudo,propterea quòdipfa pulchritudo per fe ,
hoceſt, immediatè nequağ moueat voluntatem , ſed boni alicuius interuentu : ſiquidem

pulchritudo velut flos quidā boni exiftimetur , cuius adparentia nimirum ftatim auguras

mur interius latêre bonitatem , quæ pulchritudiné velut florēpepererit emicantem ,ac que
maior ſeſe offertpulchritudo,eômaioré intrò latêrebonitatem ſperamus atq probabiliter

conieétamur.Vnde Socrates ex aduleſcentūformofitatemaiori uelminori pulchritudinem

mentis interiorem conieétabatur, idá pro varietatepulchritudinis externæ corporis, man

jorem autminorem :quemadmodum & animi deformitatem pariter ex deformitate core

poris colligebat, idý non neceffariò (quod alioquin abſurdum nimis foret ) ſed probabila

quadam ratione tantummodo. Itag quum amor manifeſtó boni voluntas adpareat,

non tamen honeftiquatenus honeftum ,nec vtilis quatenus vtile,nec iocundi pariter quas
tenus iocunduni, ac multò minus pulchritudinis fubea ratione,qua pulchritudo iudicatur:

quum amor inquam indubiè boni voluntas velex ſuperioribus abundè fatis agnofcatur,
non tamen honeſti nec vtilis nec iocundi,neq,tandem plura bonorum genera , præterea,

que totiens enumerauimus, videantur,amorem fortaßis boni voluntatem ſtatui, quate

nus in genere bonum eft , iure meritò quifpiam ambigere fufpicariúe poſsit. Verùm

infirmatur ifthæc opinio protinus, idî eo prorſusmedio,quo fuperiores demoliebamur.

Si bonum in genere quatenus bonum amoris forma ſiue ſpecies conſtitueretur, omninò

confequeretur omne bonum amari , quod experientia confeftim aduerfatur. Nemie

nem enim videas amare canem aut aſinum ,perfetto videlicetamore,quum alioquin aſia
nus & canis boni dijudicentur. Quinimò fecundum naturam nemo diligere diuitias
}

poteft,
, quum tamen eafdem haud dubiè'bonas agnoſci faltem in genere. ( quando pros
priè fint indifferentes) nemodiffiteatur,quod quidem fatis copiosè primo libro (nifallor )

monſtrauimus.Itaq reftat ,vtamorem ejjè voluntatem bóni,non cuiuſlibet nec fimpliciter

Gabfolutè, fed præcipui tantummodo concludamus,nempe felicitatis ,dequa fufißimè

proviribus Chrifto domino fautore ſequenti libro differemus. Inpreſentiarum fuppofuiſje

tanquam pro confeſo nobis abundè fufficiat, felicitatem hominis exiſtimari fummum

bonum , idġ tam à neſcientibus promiſcuè quam à ſcientibus, adeô natura ſuggerente
mentibus.
 ATQVE FELICITATE LIBER V.

mentibus hominum omnium infedit , radicesø, paßim egit altas ifthæc opinio . Caterüm

hanc amoris abfolutam omnibusnumeris iudicari definitionem induétionedemonſtratius

confirmatur: fcilicet vt quod verifimile tantummodòpriusadparebat, inpreſenti neceffan

rium idâ lucemeridiaria clarius dignofcatur. Amicos diligo, non bruta perfe&tè. Quae

propteramicis hominibus præcipuè bonum volo præcipuum ,nempe felicitatem ,canibus

eandem deindeneutij velle poffüm felicitatem , fcilicet humanam ,quæ folaverè proprieg
felicitas putatur. Canibus etenim volo panem , carnes, & alia id genus. Infumma

brutis omnibus volo vitani, vt eorum opera nonnunqvti fruig poßim ,ſed eiſdem interea

tamen nolo felicitatem humanam ,quia fic fruſtra vellem ,naturam verò tentare nihil in
caſſum euidenteradparet; ſiquidem ad impoßibile neutiſ voluntasferatur. Atqui quod

de canibus dictum eſt, de cateris quoq,brutis omnibusdictum velim ,quòdnimirum in

omnibuseadem ratio penitusmilitare videatur. Amicis porrò quanã eſculenta poculens

taúe pariter ac indumenta lubens impertior, ſi fortaßis indigeant eiufmodi,nihilominus

ifhæchaudquaqiris quanlibet indigentibus velut amans elargiorplerung,niſi (quod hoc

cafu ncceffarium eft, nedum expediat ) hæc illis velut media quædam ad felicitatem

confequendam adcommoda condones, quo cafu nimirum amoris eiufmoditantûm indicia

fuerint,effe tus veròminimè proprius: alioquin eadem ratione canes,equos,vel alia id

genus bruta ,quibusvltrò victum obtrudimus, omninò per feftè diligeremus,quod quia
dem humanæ rationis profectò limites excedit,fimul aceidemèveſtigio aduerfatur.Hinc
Paulus ſanctus inquit: Ši diſtribuero bona vel omnia pauperibus,charitatem verò non

habeam ,nihil fum . Nang ſi bona paßim indigentibuserogare propria ,propriusamoris

verè dignofceretur effectus,dubio procul eiuſdem amoris naturam necejariò fecum trda

beret , atî liceret ex hoceffe£ tu tanquam proprio cauſam inferre neceſſario , videlicet
amorem .
At ſepararipoteſt hic effectus ab amore,non folùm imaginatione,fed reipſa ;
fequitur ergo bonorum erogationem omnium vel in vſus pauperum , amoris effectunt
jure nuſquam exiſtimariproprium . Atqui quotiensalicui felicitatem optas,hunc effen

ctum in aliam cauſam ,præterquàm in vnum amorem rzijcere profectòneutiq poßis. Pros
indequimibivult < optat (quoniam deeft) felicitatem , inſuper alia quog quibus indigeo
parui momentiquanlibet vltrò condonatGelargitur (modo poßit ) velut amoris indicia

quædam acmedia :fcilicet ad benė viuendum ,ac per conſequens ad felicitatem comparang
dam , finon prorfies neceſſararia ,faltem adcommoda fimulac ad eandem cõferentia ,quod
quidem Prophetaiteftatur inquiens: paupertatem nedederis mihi domineneg,diuitias,

quaſi tacitè nobis indicans extrémum ytrung ,felicitati minimè paruum incommodum
adferre,dein per confequens bonorum fortunæ prouentum mediocrem haud mediocriter

Sperate felicitati prodeffe , quò facilius adquiratur. Ergoſinon abſoluta faltem imperfea
Itaamorisdefinitio concluditur,nempe precipui boni,hoc eft,felicitatis voluntas.

AMORIS ADD VCTÆ DEFINI,

TIONIS CONFIRMATIO ,

CAP. V.

MORIS in genere cuiuflibet vtcunque fufficientem effè definitionem nuper

adduétam , diuerſis rationibus è pænu promptuarios philoſophorum petitis atge

depromptis
 ANDREA : CAM VTII DE AMORE

depromptis oſtenditur . Hæcdefinitio quanlibet amoris ſpeciem in fe concludit ,

deinde fingularum amoris ſpecierum in genereconſtituit examuſim ob oculos effentiam ,

igithr eft bona definitia Probatur antecedens hoc paéto , quilibet amor , ſenſibilis

omninò velintelligibilis agnofcitur, quando plureis amoris effingere ſpecies haud facilè
concedatur, et horum vtriqnuper allata definitio competat,quemadmodum reétèconſide,
ranti manifeſtò liquet. Nang, licet humanotantûm amori conuenire videaturiſthæc
amoris in generenuper adduéta definitio, propterea quòd vnus homo,ficum brutis omnis

..
bus conferatur ,felicitatis vere capax agnofcatur : nihilominus habentbruta quog felicia

tatem quadantenus eandem in genere cum hominibus,quanğ ſpecie folummodò diſtin

Etam aig differentem , quod nos proximo libro probaturos planè confidimus,ubifelicitatis

definitionem ex profeſo datag,opera perquiremus. Amor etenim fenfibilis etſi propriè

non vult, quando voluntate deftituta penitus bruta dignofcantur, attamen vbi præci.
puum bonum ,videlicet eorum ſpeciei congruens, cuius eadem vniuscapacia depræhendun
tur,adfequuta fuerint atg: poſsideant,tûm primùm examuſim latarimirismodis atg
contenta penitus vifuntur,idý quantum coniectariquantumúe colligere varijs ex indicijs
hinc indepermittitur. Nam quod vbiq paßim effertur,nempe voluntatem in hominie

bus,adpetituibrutorum videri fimilimam : adhæc id poſje penitus adpetitum fiue concu

piſcentiam in brutis, fcilicet in vna facultate ſenſibili velin hominibus collocatam , quod

efficere poteftvna voluntas in homine,videlicet in vna mente reſidens ,neutiſ probaue

rim propterea quid voluntas minimè cupiat quidã neceſſariò, quemadmodum adpetitus
neceſſariòfiue concupifcentia deſiderat,idá fubearationequa uoluntas eft,intelligiuelim ,
quia fi de voluntatis efſentia deſiderium foret, dubio procul voluntas per ſe , hoc eft,
propria natura cûm neceffariò,tûm ſempercuperet. Atquimultotiens haud deſiderat

quidă voluntas,quumi alioquin femper velit, ergo ſequitur nec per fe voluntatem neg
neceſſariò quidã cuperes
. Rurſum operationesvtriusg longo diſtant interuallo plurie

mumúe diſsident,nempe voluntatis atg, defiderij, voluntas igiturminimè defiderium

cenſeatur :fiquidem multa ſæpenumerò velimus, quæ non cupimus,etfinihil deſideramus,

quin illud idem confeftim quog velimus. Nam ſicupiamusquidpiam ,quod deſit , fanè
tunc hoc ipfum volumus vnag deſideramus , ac ita nobis imponit vnus voluntatis atg

defiderij coitus & efficit , vt idem effe penitus velle quod deſiderare credatur , ac per

confequens eandem primaſtatim fronte ſpeciem fiue formam præfeferunt voluntas atg
deſiderium . Verumenimuerò quotiens iſthæc vtraq; feparatim offendi contingit, tûm

error illicò detegitur: putà quum poßidemus quidpiam quod aliásvelanxiè forſitan cua

pierimus,& hocipfum adhuc in preſentiarum ſi deeffet,cuperemus & adfa £ taremus;tům

ing protinusmanifeſtum euadit,dißidere voluntatē atg,defiderium , quandoquidem illud

ipfumiam poßidentes neutiğ exoptemus,quod alioquin fi deeſſèt nobis,indubiè cuperea
mus& optaremus, fed tamen illudidem etfinon cupimus, quia poßidemus,attamen non
aliter ac prius hoc idem adhuclibentißimè volumus. Quamobrem manifestó liquet ado

petitum atq,voluntatem non folummodòpropterea diſtingui, quòd altera facultas ad par.

tem animæ fenfilem pertineat ,altera partis rationalis propria dignofcatur,nempe volun .
tas: verumetiam aliaratione diſiungi,quòd adpetitum deſiderij ſpeciem eſſe constet adeô ,

vtne fingere quidem nedum offendere liceat adpetitum abſq deſiderio, voluntas autem

neg deſiderium fit ( quod alioquin vel inter eruditos plurimirentur ) abeodem fæpe.
namera
 ATQVE FELICITATE LIBER V. 73

numerò diuellatur.' Redeanusad diuerticulum . Amor ſenſilis etſinon vult quippe cui
deſit volendi facultas , tamen adpetit , & vbi quod deſiderabat, conſequitur, lætus atg

contentus permanet ,ac ita velut adquiſito fine quem ſperabat & adfeétabat, quiefcit.
Iſthæc porròquiesaclæticia quang haud eſt voluntas,certè voluntatisgerit vices eiusúe
ſimulachrum eft verum & effigies, alioquin minimè lætaretur nec foret contentus,ni

cognofceret ſe poßidere,quod prius adpetebat. Verumenimuero definitionem in medium

adduétameſe veram orationem , amoris effentiam explicantem ( quod veræ definitionis

eftmunus)alia rationeconfirmamus, Bona definitio ei quod definitur,iuxta práceptiones

Logicas competit. At definitionem amoris allegatam reperiri talem , resipſa palan

loquitur; fiquidem omnis amans.omninò bonum velit præcipuum , & boni præcipui volun

tas quælibet eft amor fubea ratione qua præcipuum eſt,quod quidem bonum præcipuum
adpellatur felicitas,etfi fortèvelit (quod fæpißimè voluntamantes) amatobonum quod
ininimè præcipuum dignofcatur,hocipfum profectò nequaq per ſevolunt ( nifi forſitan
ſecundariò vel per accidens tanquam medium ) ſub earatione qua ſuntamantes , fcilicet
quotiens bonum volunt abfolutè fimpliciterúe, quod minimè præcipuum fit : fed bonum

amanteshaud precipuum amatis cupiunt,ſidefit, etfi poßideatur, tantummodò volunt,

non autem cupiuntidý,non fimpliciter & abfolutè, quin potius hoc ipſum bonum minime
præcipuum ,amatis volunt per accidens,ac ſecundariò, quatenus medium exiſtimatur ad
præcipuum bonum conferens adipiſcendum . Caterûm bruta quanuis ( Dt paulò antè
dictum eſt ) fimpliciter voluntate careant ,nihilofeciusquietem animæ fenfibilis cotentas

tionemúe ( ſic loqui permittatur in re tam difficiliclarioris doctrinæ gratia ) conſequuna

tur e poßident voluntatis vicariam ac idolum quoddam ,quod nimirum abundė ſufficia
at, ne videlicetab vnius amoris definitionepenitus arceantur Gexcludantur.

IN AMORIS ADDVCTA DEFI.

NITIONE DIVINVM PARITER AMO

REM CONCLVDI. - ITEM CVR BRVTA
vel inanimata nequeant a Deo diligi.

CAP. 11.

ENSIL E M amorem fimul ac intelligibilem velut amoris fpecies vná cum

Academicis retulimus. Nunc amorem diuinum nostra fub hac definitione concludi,

contra Platonis decretaconſtanter ac intrepidèpariter adfeucramus. Nang pulchritu .

dinis Academici deſiderium exiſtimantes amoreni definiri, rectè dubio procul,ſcilicet

peneseorum decreta , ficut & Plató,penitus amorem à natura diuina ſecluferunt, quando

conſtet Deum vtpote fontem perfectionis cuiuſlibet, haudquaq polepulchritudinem defia

derare . Quapropter amorem Plato magnumn finxit Dæmonem quendam , quem inter

bomines atg,Deum collocauit. Nos verò definientes, amorem efe voluntatem boni pre

cipui quatenus præcipuum eſt,minimè diuinum amorem excludere cogimur, ſiquidem

quicung,diligit , fubearatione qua diligit,omninòbonum velit præcipuŭ ei,quidiligitur.

Proinde quod me Deusamet ,ac perconfequens (quod ad ipfam dilectionis, id eft ,amoris

definitionem omnino pertinet ) mili bonum velit precipuum , ſcilicet quod eftmihi praci.
puum & cuius boni præcipiinatura mea capax adinueniri poteft : quod inquam Deus
T mihi
 ANDREA CAM VTII DE AMORE

mihi bonum velit præcipuam ,

penitus nullum ſequitur inconueniens, quod alioquin ad erra

ñeam Platonis definitionem conſequebatur:

fiquidem ex ea definitione colligebatur nes
ceffariòpriuationem in Deo pariter ac defectum depræbendi.Verùm iſthac amoris nos
ftra definitio Dei potentiam atq,bonitatem immenſam potius explicat , extollit , & ob

oculostandem conſtituit. Nang Deum nobis bonum procapacitate noſtra præſtantiſi

mum velle, deinde per conſequens ( ni forſian noſtra culpa reſtiterimus ) vltrò nobis

( quälarga nimis eiusesta immenſa liberalitas) elargiri pariter& condonare conſtam

ter adferimus. Vnde magnam Dei potentiam atq, liberalitatem explicamus , quotiens

eundem nobis non cupere ſen deſiderare ( quod omninò priuationem ,imperfectionem atg
fimpliciter adfeueramus, At inquies:ex hacdefinitione
defectum arguit ) ſed velle bonum
videtur conſeqai, Deum amare beſtias & inanimata pariteromnia,quandoquidem omnis
Bus rebus benè velit, fimul & omnibus promiſcuè rebus elargiatur bonum & condonet,

ſi non abſolutè
fimpliciterúe præcipuum faltem
, pro capacitate rei cuiufq,præcipuum , ac

ita penitus conſequitur Deum indiſcriminatim omnia diligere, quanuis hoc magis , illud
Derò minus diligat. Reſpondemuseſſe commune felicitati veræ cuilibet , vt quiconfert
bonum præcipuum , quo fruitur is , quicung felix creditur & exiftimatur, ab eodem

agnofcatur,fcilicetvt amatum hoc ipſum bonum ei precipuum atg, præcipui boni datos
rem vnâ compræhendat & agnoſcat. Bruta verò quanlibet rationis expertia nihilomio

nus pro ſua cuinfg capacitate quodammodò felicia dici poffunt ( licet non verè nec pro

priè )quia fi quod eorum natura bonum adfectat fiue concupifcit præcipuum , confequana
tur, mirificè geſtiunt,letantur ,atq çontenta vifuntur , quaſi facilèpenitusid velint
, quo

fruuntur ac potiuntur, & le frui tandem planè cognofcant. Quinimò penitus abla.com
gnitione nuſquam
fruitio conſiſtere queat,fedtamen quia Deum boni præcipui collato

rem atg, datorem agnofcere nequeunt, ac per conſequens nec redamare, idcircò nec ad
Deo diligipoſſunt.

AMORIS DEFINITIONI SVBNE .

CTITUR ALIA DIFFERENTIA .

CAP . VII,

TSI clarè fatisliquet ex fuperioribusamorem effe voluntatem boni precipui,

E nihilominus res diligi cognitionis experteis ratio planè reclamat &auerfatur:

Jiquidem hominespaſsim efferre confueuerint aliquem incaffum fruftràq, diligi, hoc eft,
contra reftun intellectus iudicium , ac ita quoq; per conſequens contra naturam , qui vel

redamare nequeat aut ſaltem data opera recufetac nolit. Nang vituperantur vbig, qui

ftultos amoreproſequütur,propterea quòd euidenter pateateos, vtpote

cognitione deftitue
dos ac orbatos redamarevicißim haud posje,quod naturalis alioquin ipfa lex amoris inſita

nobis,iure quodamfuo velut hæreditario

pofcit, & abamatis rebus tanquam vectigal
fiue
tributum quoddam emeritum exigit. Ita nimirum aduleſcentes acriter eum reprehendunt
amantem , quoties ab amata puella minimè redamatur,ac temerè pronunciant eum dilis

gere ; quaſi naturaliter indignum atg, contra legem amoris adpareat eam rem diligere
O quoclpaulò ante
dictum est )quaredamare nequeat
aut nolit.Ouinimò nufquã eun amare
poßis,quitibi vices amoris rependere detrectet. Nang iuuenis puellam diligens, que
reculet
 ATQVE FELICITATE LIBER V.

trecuſeterum amare vicißim ac nolit,imò quæ fortaſsis iuuenem amantem habeat odio (quod
fæpenumero viſitur) eum nihilofecius idcircò conftanter amat , quia tandem eam flesti

pölle ſperat ,atq mutatum iri fententiam confidit. Si enim certò ſciretfeipfum ab ea
*nuſquam amatum iri, dubio procul ab amore defifteret
. Atqui nonnullos
apertè videas

finques forfitan ) qui quum ſeipſos aliquando redamatos iri penitusdefperent, ita nihis
!
lominus ab amorenonabſtinent,nec amare defiftunt,quanuis incapſum id agereconiecten
I
tur ac penè certò fciunt, vt etiam obſtinatè perfeuerantes in eo propoſitoſibijpfis vltrò
!
.
mortem conſciſcaut Verumenimuerò facinus eiufmodi vel ex diametro ( quod efferri

confueuit) cum ipſa parente natura pugnat,quando fenfusipſius,nedum rationis egredia

tur limites. Nos verò de naturalibres effectibus hic folummodò verba facimus, ac portena

, idâ vel ſonorapublicaúe ( quod dici folet )preconis voce.

ta procul hinc exulare iubemis
1
Creterim infantulos vagienteis o inſanos diligere nobis liceat,imó iure naturali teneas
mur, quidquid ſtolidum vulgus blateret :fiquidem ad amandum apti natura videantur,

quanquam impediti,quandiu cognitionis inſtrumenta minus idonea fuerint, quod ipſa

parens natura iubet , inpreſentiarum exequi nequeunt. At orbati cognitione, fcilicetque
nullo vnq tempore redamare poffunt,amoreprofequi,ficauerfatur & abominatur natura,
bt ab hominibuspromiſcuè quibuflibet eptimo iurè maximüexiſtimetur vitium. Proinde

vituperantur duari pecunias aty,diuitias diligentes, & amori erga homines,eafdem praes

vituperantur
ferentes: inqoptima ratione , propterea quòd hasidnaturale quidpiam , fed
mõftruofum omnino ſcelisadpareat,& ij merito cæci iudicentur ,qui talia committunt.
>
IN EADEM INQUIRENDA

DIFFERENTIA PROSEQVITVR ,

CAP . VIII.

Tag nequaquä fufficiat in amata re cognitio fimpliciter ,& abfolutè, fed eius amoris
I eſjecognitio debet ,quepertinet ad amantem, alioquin ab eo diligi nec debet , nec iure

naturali poteſt :exempli gratia ,canis agnofcit hominem , & ab eo Je diligi percipit De
cung. Quò fit,vt honinisamorisergå feipfum capax deprehendatur, & adamandumidon

neus.Vnde naturaliter ab homine

diligipotest
. Verumenimuerò nequağab incorporeis fube 1
Stantijs amaripoßint eiuſmödi:fiquidem ad eas redamandas aptiminime viſantur ,quano
doquidem cognitio ſenfilisafcendere nequeat ad incorporea
. Proinde nefas omninò fuerit
adſeuerare canē à Deo diligi.Vtenim donemus cani Deum non modò benè velle, ſed eidem

etiam delle bonumpræcipuum ,ſcilicet non abſolutè quidem aut fimpliciter, fed cum hac
adpendice, bonum præcipuum cani, id eſt,tale præcipuum bonum ,cuius ipſe canis omuino
capax dijudicatur: vt admittamus inq cani Deum velle bonum , ( ſaltem ei)præcipuum ,

ita mehercle non imus inficias , inde propterea nequaq deduci vel colligi poffe, canem a

Deo diligi: Siquidem amans iuxta naturæ legem atq; præſcriptū ,ab amato prorſus effias
ģitare videatur , vt amoris ei foluatpenfum , hoc est,vtab eomercedis loco redametur.

Hinc nimirum optimus Deus atg maximus iuxta theologorum placita tandiu diligit
homines quanlibet ingratos ac nequam , quandiuſuntin via ( ſcolaſticis vtar verbis ) jis
dijudicentur adhuc ad redamandum idonei fatis,diuina videlicet illis
quidem eo tempore
gratia fuppetias ferente, quæ nemini vnquam defuit, imòcuiuispræſtofuitfemper. At

vbi femel ijdem ex hac vita migrauerint & inimici Dei fuerint conſtituti , nec in eus
Tij
amplius

1
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

amplius gratia proficere queat,propterea quòd fceleribus callum obduxerintdurißimum :

fanètüm à Deo diligi necdebeãt,neg (ſecundü hominem toquendo)poffunt.Deiss etenina

costům fruſtra temereğ,diligeret,quum abeis redamarinequeat amplius,ac benefaciendi

gratiam incaſſum illis a morteconferret.Itag quang Deusadhuceiſdem benè uult,quare

doquidem eos citra condignum puniat (vt fcholafticè loquar ) eorum efſentiā adferuet,

attamen quoniam eifdem minimè vultamplius bonum præcipuum ,acita nequaq amplius

eos ita non diligit ,vt etiam odio profequatur,quanuismiſericordia fua illa mitiuscaftiget
ac mereantur. Item homo formicam verbi gratia vel pulicem ob eandem rationem amare

nequeat,quòd ad redamandum idonea minimè cernantur, etſi cognitione fenſili prædita

Difuntur. Itidem lupus autuenenofa vipera ficut aſpis,forte ſuigeneris indiuiduum ama.
repoßint, propterea quòd ab eis forſitan viciſim redamariqueant. Atquifinon poffunt

bominem atigere ,mediusfidius iuxtanaturæ fanétionem nec ab eo diligi poterunt. Adeo

quibuſlibetamantibus infitum à parentenatura liquidò videatur, vtèmedio fublata pe

nitus amorisreciprociſpe vel potentia ,ficamarenolint ac recufent, ve inſuper fecundum
naturam hoc ipſum velle nequeant. Scilicet redamari volunt amantes, etſinon redamena

tur, faltem hocipfum vltro velanxiè cupiunt. Scilicet hanc effe veram atglegitimanı

amoris vnam mercedem exiſtimant. Scilicetmaſti diſcrutiantur atq; quodāmododiſcera

puntur(quod quidem Zelotipi paßim oſtendunt) quotiens ereptam fibijp /is hanc viam
amorispalmam ſuſpicantur. Scilicet viuere fibijpfis optimo iure videntur, quotiens recie

procum intuentur amorem . Scilicetamaredefiftunt, fimul & amorē in odium plus quàm
Vatinianum commutant,quotiens in futurum de reciproco prorſusamare diffidunt atg

penitusdeſperant. Quamobrem amor haudquağı abfolutè vel fimpliciter boni præcipui

voluntasergarem cognoſcentem promiſcuè quanlibet fuerit,federgarem eam cognoſcen .
tem tantummodò, quæ bonum illud pracipuum , quod amans ei vult,aut etiam forté

cupit,fimul ac amantis adfe &tum aliquo modo faltem percipit& agnofcit.

POSTREMA DEFINITIONIS AMO,

RIS ADSIGNATVR DIFFERENTIA .

CA P. IX .

A fronte videamur fortaßis adamußimexplicuiſſe definitionem amoris,

IM
PRIM A
at quum eandem minimè cum definito reciprocare conſtet , diſquirenda venit
à nobis alia differentia , ſi debeamus integram atą ,numeris omnibus abſolutam ciufdem
effentiam ( ſcholaſticè loquicogimur ) ob oculos conſtituerem. Nam vt libenter

condonemus omnem.amorem effe boni præcipui voluntatem erga rem cognofcentem , non

abfolutè vel indiſcriminatim , fed eiuſdem voluntatis capacem : vtiftud inī vltro conce

damus,ita mediusfidius haud æquè nobis retrouertere liceat enuntiacionem atq,tranſpoſi.

tis terminis efferre fimpliciter ,id eft ,fecluſa quauis adpendice,quanlibetpracipuibonivo,
luntatem erga rem cognofcentem eiuſdem vicung voluntatis capacem ,protinus amorem
dijudicari. Nang,reperias facilèquamplureis eiuſinodivoluntate præditos erga res id

genus, qui nihilominusamore careant. Etenim equo poßimexempli gratia ,velle bonun

præcipuum , idý non abfolutè vel fimpliciter ,fed cum bocadiuncto (quod proximo capite
dicinin
 ATQVB FELICITATE LIBER -

di& umeft ) bonum præcipuum equo vel cani, quandoquidem equus aut canisagnoſcere

queat ex operibus vtcung,meam erga eos voluntatem : fiquidem eis ad victum non modò
neceffaria , verumetiam quacung faciunt ad voluptatem fpontèfuppeditem & hilariter,
quam quidem læticiam offerentis pabulum , equus verbi gratia quantúnuis ratione carens

ex eiufdem voce pariter ac vultu fortaßis conieétatur,quod nimirum efficit,vtcrim ijf.

dem equi pabul:m offerentibus ſaepenumerd fietis morfibus aut calcibus es binnitutus
dicro (qucmadmodum & canes latratu confi& to ) colludantatg iocentur, quum alioquin
ceterosiledere confueuerint, propterea quod ab ijſden qui ſingulis diebus alimenta pre
ftant,Geis continuoblandiuntur, feipfos diligi confidant. Verim ( inquies forfitan )

quorſum hæc ? Arrige aures. Poffum equo vel cani velle bonum illis præcipuum ;quia
cognoſcuntmeain hanc erga cos vtcung: voluntatem ,ac me procul dubio redamare pofc
funt :attamen fi propter meam voluptatem vel vtilitatem hoc ipfum ijſdem bonum velim
præcipuum , & non proptereos, fcilicet nec primariò,nec fecundariò .( ſcholaſticè loqui
concedatur hoc loco) quin potius tantummodò propter meipfum , hoc cafu fanè non equun

aut canein exempli gratia ,fed meipfum à me folummodòdiligi ratio naturalis ita fuadet;
Vt etiam apertècouincat. Id amicitiæ genus,nempe voluptatis velvtilitatis vtia philofon
phus in Ethicis excludit, ac uelut indignübominibus virtute præditis aliminat procul

exulare iubet,vt ita loquar ;quaſi talis amor impropriè diétus,falfam atg,facilè diffolue
bilem conciliet amicitiam , quippe qui tenui filo nimis amicos vná vinciat;atq putri ligula
connectat . Amor etenim huiuſmodifuijpfiuseſt tantummodò,qui diligit,non autem.ergas

eum cui bonum uult præcipuum . Ergo nequaq ſufficiat ad amādum , alicuirei cognofcenti

Delle bonum præcipuum ,quæ voluntatis eiusqui diligit,inueniatur capax ,verüm infuper
addendaiurenaturali venit ifthæc adpendix ,fcilicet vt bonum illud præcipuum eirei vcs

limus propteripfam ,& non alius rei gratia. Proinde nati palàm efferentesamore feipfos
proſequiparentes,propterea quod lucrentur atg diuitias cõgerant,eos häid uerè diligunt,
quinimòfeipfos tantummodò Huiufce quidēreimanifeſtum adparet argumentum , quod.

vbi parentes eo venerint ætatis et imbecillitatis, vt cùm alijs tîm fibijpfis imutiles eſje.çæa
perint, eos ijdem nati contemnant ac ita fæpenumero paruipendunt, vt etiam ſtultos per
ludibrium vocent : imò reuera pro ſtultis habeant , o more ſtultorum eofdem alant,
idã iuſtofæpißimè Deiiudicio : fiquidem per. fas nefasue diuitias coaceruantes , bonum
maius atg,magis præcipuũ velle contra naturame'veſtigio creaturæ videantur,quàmipa

creatori,cuius voluntatě vltrò pernūt acferè nihilipendunt, veldtnatis acnepotibus ada

rideant,vel vt amicis blandiātur aut obſequantur fibijpſis. Vnde feruator noſternon ing

iuria falutari admodúpræcepto nos monuit et erudiuit inquiens:Qui dilexeritmatrem ,pa

trer , filios ,vxorē aut amicos plus quàmme,non eftme dignus. Sanè quang vnicuiq;natum

raliter inſitum eſt,vt ante omnia non folùm maius bonum Deo,verumetiam multò magis,
id eft,intenſius etmaioricum adfectu uelimus,quàm vllacreaturæ,nihilominusobfiuraa
tuin humanæ mentis lumen oberratum atq ,fauciam languentemúe natura ?n ,eandébuniga

van mentē ſalutari præcepto fulcire tanti per oporttuit ac fouere: fcilicet véreftituta pria
ftinis viribus,imòfacta fortior ac ante lapfum fuerit,extrinfecus únina gratia fuppetias
ferente, tandēeô felicitatis peruenire poſjet,quôfummusrerurn opifex ,cuius ipſa fimulaa
chrisim agnoſciturad viuü quodefferri paßim cõfueuit) ex.preſum :qkó fummus inqrerū .

opifex humanam eandē naturam ex alto maieſtatis fuæ tbrono,fiue quod ait Propheta ,de.
Tiij
exelfo
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

excelfo fuoclementer in terram , vtpote rerum omnium infimam reſpiciens , cam vocare
dignatus eſt. Cæterùm fruftra vocaſſeteamad opustam excellens,nicollapfum idem
germus humanum , quantunuis culpa fua ſiue per incuriam , auétioribus multò cumulatio

ribusúe collatis denuò viribuseandem naturam erigeret,& in fublime veluti ſuppofitis

manibus aut bumeris attolleret. Atqui redeamus vnde nuper digreßi fueramus.

Amoris legem exigere videlicet ab amantibus, vt amata rei non folum velint bonum

abfolutè quanlibet præcipuum ,fed vt hoc ipfum eidem velintpropter ipfam ,nempe rem
amatam , vel vna fatis abundè nos edocet experientia rerum magiſtra : fiquidem nemo

fanæ mentis amariſe putet à quopiam ac arbitretur,nicupiat ac velit ei bonum propter

ipfum . Vnde patruiſenesaut parentes dicunt fæpenumerònatis autnepotibus præterea

boni domini feruis :Quandiu prodeffe vobis potero, tandiu me diligetis & obfèruabitis.
At quum cæpero vobis ob fenium inutilis videri,tûm menon curabitisamplius, perinde

acfihunc inmodum cum ijſdem verba faceret : vos nati,nepotes, amici fortuna,vel ferui,
menequaq verè diligitis ,quandopropter voluptatem uel vtilitatem veſtram atg.commo
dum veſtrum agatis idipfum ,non autem propter meum bonum ,quod quidem præcipuè vel

aliqua ex parte faltem efficeretis vtig , ſi mediligeretis,quadoquidem id amoris naturs

nos edoceat. Accedit quod nonnulli volunt bonum inimicis etiam capitalibus, quanuis non

præcipuum , quosalioquin odio plus quam Vatiniano ( quod eft in adagio) proſequuntur,

nedum eos ament,quando bonum illud eis velint ac fæpenumerò tribuant,non propter
ipſos, fed propter fe velpropter aliquid aliud.

AN AMOR PASSIO CENSEA ,

TVR VEL HABITVS.

CAP . X

MOREM omninò qualitatem effe nemo diffitetur ,at cur eundem habitum exóa
A ſtimemus , cùm alioquin ab Ariſtotele cûm in libris deanima,tüm præcipuèin
rhetoricis paßio credatur,explicare rationi conſentaneum videtur. Quinimòiurèmirum
videri poßit,ha &teuus à neminemotam fuiffe quæſtionem eiufmodi,tantum abeft vtali

quis eam diffoluerit.Quotiensad feueramus amorë dijudicari paſsionenı,haudquaq,proptes

rea negamus eundem fub alia fpecie qualitatis contineri,qua diſpoſitio vel habitus vocita
tur: Siquidēunam et eandě rem ratione diuerforū,velin diuerfis prædicamētis nedum þes
ciebus generis eiuſdem generalißimidifferentibuscôtineri, nemoſpeculationis logicesute
cung faltēeruditus inficias ire queat.Nang ſenſilis amor facultatis fuapte natura paßio

præfertimągnofcitur. Verumenimueròfi quiſpiã exercitatione longa dein ob frequentes

atg, repetitos aétuseidem adfuefcatpaßioni,neceſariò contrahit habitum , quando non
nifidifficulter amoucriqueat, quemadmodum & eadem paßio fuerit diſpoſitio , ſi facile
poßit auferri. Si forſitan obieceris paßionem facilè femper fubmoueri posje, protinus
reſpondebo,poſequidem facilè femper amoueri fuapte natura qualitatem eandem ,atinclio

nationem fiue propenfionem ad eiuſdem paßionis adfectum ita per habitum confequimur ,
Dt ab ea paßione vix abſtinere poſsimus, quin in eam impingamus, idý vel minima ex
cauſa que ſe offerat : hoc inquam quoniam difficulter indefubmoueri poteft , quatenus
eft eiufmodi , dubio procul habitus optimo iure nuncupatur , quippe qui videlicet ex

a &tibiis fæpe repetitis emicuit es ab ijſdem originem duxit. Proinde magis pudetperung
plilofa
 ATQVÉ FELICITATE LIBER

philofophum pracipuè chriftianum atg, Deum timentem patrate ſcalus nefarium ,quia
Scandalum magis veretur att formidat, fcilicet ob habitum ex diucina co
confuetudine
comparatum : magis inquam delinquendo rubore fuffunditur,ac ita paßibiliqualitate
facilius adficitur, quàm inipiusimpudenter frontem gerens perfriltam . Itag.contrar
rios bic habitus videre liceat. Nang vir bonus ex a £tionibus fæpenumero reiteratis

adfueuit à delictiscauereatqita conquifiuit virtutishabitum ,qui vitio contrarius diju

dicatur,quandoquidem à vitijs abſtinere faciliter eximia virtus exiſtimetur." Vnde
Dir idem bonus codes habitu pugnandi cum vitijs ac vincendi,quotiensoccafio velimo

pulfiua caufa potius ( vt aiunt ) delinquendi ſeſe offert , illicò pre verecundia rubore
fuffunditur,Gab eadem inclinatione pugnandicontra fenfus effrenes,non niſi magna

cum difficultate poteft abftinere,proptereaquòd eadem inclinatio ,quam habitus peperit ,

ad oppugnanda vitia velabundè ferat ei fuppetias. Contra vir nequam qui finesimpu.
dentiedin tranſiliuit,quippe qui callum in vitijs obduxit animo,nequaquam adficitur

verecundia nec paſſione torquetur ,acita per confequens minime rubet, quia contrarium
habitum adeptus eft . Ad eundem modum amor fenſilis ( vtab eo faciamusinitium )

paßio quidem manifeftò cernitur,at ſi pecus nedum animal rationale ita feipfumexer.
ceat in eiufmodi paßione, vt vix ab ea poßit abſtinere , mediusfidius ſub ea ratione

quatenus euafit qualitas de difficilimobilis,eatenus profe &to iure denominatur habitus,

quanuis eadem paſsio ponte faciliter prius euanefceret. Ita nimirum poteſtatis rae

tionalis amor feclufo tantiſper (enſili, præuium habet neceffariò iudicium intellectus,
cuius executrix voluntas exiſtimatur : boc cafu fi voluntas amando pecudum inſtar

adpetitum fenfusæmuletur pofthabitoſepoſitoúe per incuriam rationis iudicio, ac ita

voluntas eadem fenfus imperio contra naturam obſequatur ac obtemperet , & ita quod

fenfus amat , ipſa quog inconſulto rationis iudicio perdite diligat , eo cafu fane ration
'nalis eiufmodi facultatis amor non folüm paßio , verumetiam prauus habitus fuerit:

fiquidem vbi continuata perperam agendiconfuetudine voluntas eadem ſpreta ratione

velut competenti indice ( quemadmodum iuriſperiti loquuntur ) ſenſibus famuletur,

ac ita non niſi quod ipſi diligunt exoptet ac velit , túm mehercle paßio , tûm habia
tus videlicet ratione diuerforum velipfe rationalis amor poteſtatis fuerit . Quod fi

poluntas amando iuxta naturæ legem atg præſcriptum vnius intelle &tus iudicio pas
reat , acita minimè ratione pofthabita ſenſibus obediat , vt etiam cum eis apertè paria

ter ac ſtrenuè colluftetur, & omnem pro viribus impendat operam ,vteos regina menti

confentire cogat atg famulari ( quod iuftum eſt ) tûm habitus eiufmodi naturalis ac
bonus fuerit , quanuis reuera paßio dignofcatur, fi quis originem eius perpendat .

Nam voluntas benè diſpoſita fecundum naturam quando fenſus in obfequium rationis

fen /im allicere nequit , quod alioquin expeditmagis, tùm attrahere per vim eofdem ino

definenter Patagit atg ſedulò nititur . Ergo cûm fenfibilis tîm rationalis facultatis
amor, liue naturæ leges adferuent, fiue contrarium moliantur , quanuis fuapte natura

paßiones 'iare credantur, nihilominus ad eam qualitatis ſpeciem ,qua diſpoſitio velhae
bitus vocitater omninò reduci poffunt. Caeterùm quî paßio fiue paßibilis qualitas

ab ea ſpecie qualitatis , que naturalis potentia vel impotentia nuncupater, dirimi feo

cernig coueniat,alio nos aliás opere declarabimus,modò Deus optimus aliquando noſtris
.
FANPAC conatibus.

OVI
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

QVI VOLVNTAS AGENS VIO .

LENTER IN SENSVS OPERETVR
SECVNDVM NATVRAM ,

CAP. XI.

VEMADMOD V M ſenfilem adpetitum plerung,cum ipfa voluntate

Om
conspirare,velvt(melius loquar) colludere liquidò videtur , ita cum eo diſſentire

pariter ac mutuò vel acriter collu&tari nonnunq confpicimus : fiquidem non folùm
eloquia facra teſtentur hoc ipfum , quippe quæ carnis vbiq pugnam contra fpiritum
obtrudunt & inculcant, perumetiam in Ethicis Philofophus. Itaq ficut fenfiles ve

plurimüm adpetitus cum ipſa voluntate conſentiunt , ita libenter nonnunquam .exe
profeffo fiue data opera diſſentiunt. Quin etiam eofdem eidem rationi vim inferre

quodammodo præter fcripturæ teſtimonium inſuper experientia palàm loquitur,quan

do fingulis penè diebus hoc ipſum abundè teſtetur. Verumenimuero num id fecundum
naturam cenferi debeat , haud fatis liquet. Adeô mirum videatur neminem ha&tenus

hanc difficilem alioquin excitaſſequaftionem .Nang compoſiti partem alteram ex præcis

puis,nemperatione,alteri nempe ſenſibusperpetuò bellum indicere pariter ac altercari nie

ciſim prima fronte faltem præter naturam eſſe confeftim adpareat. At ex aduerfo volun .

tatē feclufo vel preto rationis iudicio fenfibusobtemperare naturalis quoq;ratio reclamat ,
ac iure modo quodam obftrepit. Vtenim donemus vires elementorum , vtpote vicem mas

teriæ gerentes in compoſito ,præfertim intellectus participe velmentis,digladiari ſemper

ad inuicem quantunuis refractas, ita nimirum animæ poteſtates, que compoſiti totiuseft

aétus perfectio (ſeu quod Græcidicunt ) endelechia,femper adinuicem cömittere præs

lium mutuòg feipfas indeſinenter lacefcere naturalis ratio fortaßishaud patiatur. Qui
enim amabốcompofitiſpeciesrudimateriæ ,hoc eſt elementis in eo comminutis atq;confrae

Etis imperare queat, ſimul aceorundem habenas moderari; fi perpetuò fecum ipſa fenſilis

facultasdiffentiat ? Sanè cõuenietnulli qui fecum dißidet,inquit Cato Arduum nimis est
quafitum ,& ab omnibusquod fciam intaétum ,tantum abeſt ,vtab aliquo diſcuſſum ali.
quando fuerit. Ego veròcrediderim hoc in negociotam arduo fic eſſe reuera ſentiendum ,

nempecontrarias pugnantesg formæ feu ( quod Ciceronimagis adridet ) ſpecieipartes in

compoſito,quandam eidem ad inſtar caufa morbiferæ folutionem inferre continui:fcilicet

quomodo cópofitiſpecies,praeſertim anima,continui folutionem in ſeipſa poteft admittere .
Quam ob rem nequaq ab re fuerit, imò rationi conſentaneum adpareat in anima dolorem
modo quodā prius incipere,pariter ac adinueririacita perconfequensmorbū . Quapropter

quemadmodü propulfaremorbos omninò fecundū natúrãeſeconſtat,præterea ficuti calor

naturalis, qui velab Hippocrate natura nuncupatur,vná cum medico caloris eiufdēminie

ſtro:diſpoſitionem præter naturam ,nempe morbum abigere nequit ,ni videlicet ei vim ins
ferat,ſimul et cauſis eundem parturientibus aduerſetur,ita nimirum iſthæceiufmodi vida
lentianaturalis omnino venit exiſtimāda,nempequotiens ratio fenfus rebelles per vim /

bigere tentat,ſcilicetquia ficagendo non fenfus fed eorundem petulantiam vepotecontra

naturam compeſcit atq;coërcet , & in fuo fecundum naturam officio continet.Verùm quia
velex diametro (quod dici folet ) naturale videtur opponi violento,quemadmodū o ipfa
naturat
 ATQVE FELICITATE LIBER

natura fuapte ſponte uiolentiam omnem atq bellum excludere videtur,& in feipfa pacem
pná cum exilio laboris atq;defatigationis includit, idcirco'nequaquam audeamusab ſom

lutè fortaßis vel indiſcriminatim efferre, violentam aétionem vering ſenſusatq, voluns

tatis efle naturalem .

PRO SOLVENDA QV ÆSTIONE

COMPARATIONES ADD VCVNTVR .

CAP. XIT,
In

T Ag,antè omniavenit fupponendum ,in hominibusexquiſite temperatis uel examul

fim abla violentia rationi fenfus obedire Nang: quod magnusGalenus de naturaa
libus a tionibusin homine temperatißimo fcriptum reliquit, inquienseundem rečtorema.

giſtronequaq indigere , propterea quòd in eo præcisè tantûm adpetat Dentriculus , quarta

tum corporis exigit neceßitas: quod Galenus inquam de naturalibusactionibus hominis

Derè temperati protulit,boc ipfum enunciatum ad animimores extendinon folùm poteſt,

verumetiã debet: fiquidem in exacta videlicet huiuſcemoditemperiè fenſilis facultasita

rationali poteſtati ſubigatur atq; famuletur, vt ei ferè nulla ex parte prorſus obluétetur.
Proinde nullam hic cernas violentiam ,nullamúe defatigationë ac laborem ,nullü prætered

dißidium autcontrarietatem ,acita perconfequens nullam triſtem ſenſationem aut maſtia

tiam . Quinimò contemplari liceat in hacharmonia felici, ſcilicet ni forinfecus aliquid

accedat, quod eam interturbet,quod vt plurimùm imòfere ſemper viſitur;in hoc inquani
elementorum adplauſu concinno vel concentu mirifico videas latitiam , pacem ,concordia

am doloris expertem ;munia vita ,quæ procul arceant omnem ingratam imaginationeni,
ac ( vt vno ſemel verbo dicam ) bonorum omnium congeriem fiue cumulum atg felicia
tatem ipſam ,ſcilicet qualem in hoc mundo quifpiam haberi pofſe peret,modo que rerum
corruptibilium eſt vicißitudo lubrica ).caducus fragilisġ minimè cerneretur bic ftatuš.

At quorſum hæc ? Felix iſthæc temperies vnitatem partium adinuicem omnium inculpa.
tam poßidet, acitanihil in hoc mirabili nature concentu parijs contextorithmis omninò
uideas præter naturam , nedum contra naturam , fed examißim omnia uerè fecundum

naturam . Verumenimueròquemadmodum in republica quotiens in aliquo vico ſeditiones

oriuntur, fi leues adeô fuerint,utbonis uerbis G hortatibus ſedari poßint, ad ulteriori
legiſlator minimè progreditur. Quòd fipræfidijs ſimilibusex fententia non fuccefferit
quod intendit,tûm graues infligit pænas. Itanimirum natura uel medicus, fi corporis
noſtri ſeditiones alterantibus iocundis leniri queant,nihil ampliusmoliuntur. Quinimò
calor ipfe naturalis,qui natura vocitatur ab Hippocrate, quandoquidem ipſius naturæ
faltem legitimus agnofcatur vicarius:
.

calor inquam naturalis hanc leuem morum aut

qualitatum primarum ſeditionem adpoſitė fedat vel pofthabita ſæpenumerò quauis ope
medica . Ouòfit,vt in eiufmodi tumultibus comprimendis vtpote leuibus, vix maror

aliquis perſentiatur. Atſi reipublicæ ,ideſt, totius compoſiti perturbatiograndis fuerit

aceffatu digna,tûm mehercle dolores lancinant, tîm laceſit intemperies,tûm humores
obſtrepunt,tüm impigrè auxilia petuntur á medicis extrinfecam Porrò limalum eó ma

gnitudinis nondum venerit,vtcorporis partium alicuidolorem adhuc inferrenequeat, fed

tamen abundè vitiata ſit ipſa temperies autcompofitio : quanğ hunc ftatum in ſanitatis
V latitudine
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

latitudine continerimedicusvipote ſenſitiuus,artifex autumet: ſcilicet quoniam operatis

ones niinimè leduntur Jenſibiüter , attamen Philofophus quippe qui (modo philofophia

quis non abutatur ) Theologivicarius fiue prætoriure conftituitur, vbi femel rationiſena
Jum imperare perſpexerit ,nec facilè posje domari tantam inſolentiam ,eocafu fanèmagis

atq grauiushunc ægrotare dijudicatac fi doloribuscholicis velacutißima febre torques

retur: ſiquidem ipſe penitius introſpiciens,multò grauiores animi niorbos depræbendat

quàm corporis,& animi vitia magis formidet atq ,pertimefcat. Nang leves eiufdem ani.

mimorbosquemadnodum & corporis aufferre, forſitan ratiocinijs philoſophicis queas,

ide hoc pacto, vtabinitio confeftim hortatibuscómunibusatq veriſimilibuseofdem velut

caßia vel alio leniente quopiam medicamento tantiſper demulceas,dein præceptis inftar
férapiorum adpofitèmentem præpares . Poftremò mitiori quopiam purgantemedicamen
so ( que videlicet confeſsio vocalis dijudicatur à Theologis ) multitudinem errorum euas

cuato.Quòd ſi profundiores altioresúe forſitan errataradices egerint,quàmvt lenientibus

huiufmodi vel præparantibusmitefcere queant, neg purgantibus vllis interca cædant

medicamentis leuibus: ſanè tum ad ſcammonium , vel ad alia id genus,nempe grauesfær

nas à legiſlatoribus inuentas intrepidè tranfeundum est , atq, vis apertè venit inferenda.

Atquiquum iſthæc violentia præniñhabeat rationis iudicium , ac bellum (vt ita dixerim )

dijudicetur iuſtiſsimum ;adhæc quum id non niſi principe velvrbis prætore fiat imperana
te,meritò naturalisciufmodi violentia fuerit ſiue fecundum naturam ,quandoquidem u

rationem anim.e potiorem effeparten atg ſublimiorem , & animam totius compoſiti ſpes
siem eſſe conſtet.

DISSOLVIT VR QV ÆSTIO

PROPOSITA.

CAP. XIII,

ÆTERVM naturalibusoperationibus aduerfari violentiam , quod vbig ,

C paßim veluti per compita decantatur, ita fortaßis intelligenda venit ifthæc ea
nunciatio ,nempe cum eo facta collatione,cuivis infertur.Nam quemadmodum in humano

corporelaborioſus expellendiconatus in ſpontaneis euacuationibus,humorum folummodò

ratione violenties creditur, qui veniunt expellendi, quum alioquin hic idem impetus calos
ri naturali collatus haud dubiè naturalis exiftimetur : itanimirum quotiens effrenes com

hiberetumultus irrationalis poteſtatis compeſcereġ tantifper ſtudemus,idý,non pt natus

ram aboleamus ſenfilem ,fed vt eandem rationi reginæ fecundum naturam obſequi vel

arcillari cogamies ,ac ita toti compoſito mæroren adimumius, veluti Reip.pacem cons
ciliemusatq;reſtituamus:quotiensing temerariam.ſenſuum pugnam contra rationem vel

vnius rationis ope retundimus, eoſdem funuinis etiam conatibuseidem fubdere ceruicem
cõpellimies,ciuſmodi profectò conatiis,etfi rationefenſuñest violentus,attamëſi referatur
adefficientem eius caufam nempe rationalem facultatē ,à qua proficiſcitur,omnino naturta

lis venit appellandus.Quam ob rēdifficilis hic rationis nixus, qui fæpenumerò doloribus

ſcatet, etſi violent urs eſt ratione fenfuum ,quibus vis infertur,nihilominus eiufdem effio
cienti quantunuis naturali,nempe rationi totius compoſiti regine comparatus omnino nde
turalis dijudicatur.Vnde finixuseiufmodi forme compoſiti noxam infert ,id non propria
natura
 ATQVE FELICITATE LIBER v.
78

matura feuper ſe quin potius per accidens hoc efficit:fcilicet quatenusiſthac visillata fen .
fibus, regina cancellos atq;legem tranſgredientibus,in eandem rationem effe &tricem ima

petu quodam refilit atq;reciprocat. Nam agentibus indiſcriminatim omnibus ea lex præi

fcripta viſitur, vtà patientibus in quos agunt, vicißim mutuóg repatiantur . Ergo ſatis
arbitror ex ſuperioribus patère, voluntatis aétionem in fenfuspartim agnofci naturalem ,
partim verò violentam . Naturalis eft ,quotiensreétè præuiorationus iudiciofenfuslictos
ris inſtar adgreditur tanquam intellectuiprincipi rebelles atg, contumaces : fiquidem hoc

pasto,talis a&tio fecundurn naturam eſſe dignoſcatur,cum ipfa rationalis poteſtasnatura

ſeucompoſitinaturalis forma planè cernatur . Ateadem a& tio iurè præter naturam effe
dicitur,propterea quod fenfibus (quod paulò ante dictum eſt) vtpotenaturalibus potena
tijs vim inferat,quando violentiam nature velex diametro ( quod dici folet )prorſus ads
uerfari liquidò videatur. Itaq,dicitur effe præternaturam ,collationefaéta cum ſenſibus,
ſcilicet quibusbellü indicit. Atqui reuera vel hoccafu non eſt contranaturam , ſi quis abi
ditanaturce penitius atq ,feliciusintroſpiciat. Senfus etenim egrotant, quotiens rationi
non obtemperant,ac ita per confequens præter naturam diſpoſiti videantur,quotiensrecto

rationisiudicio velut temerè feipſos opponunt. Quo fit,vt ſpecies compoſiti naturalis huis
ufce pars fublimior , quihomo dicitur,nempe ratio vel intellectus haudquaquam agat in
ſenſus tanquam huiuſcecompoſitinaturalis vires atg,poteſtates , quinimòrectà fertur in

eos, o vim eis infert vclut præternaturam difpofitis,ac ita minimè contra naturam ,fed
contra præternaturalem diſpoſitionem , naturam ipſam deftruentem dimicat acriter atq,

colluetatur. Porrò ficutnaturaliscalor etiam violenter oppugnans morbos atg, cauſas

morbiferas, operatur fecundum naturam , ita ratio violenter vtcung remouens prauos pos
tentiæ ſenſilis adfe&tus;quanquam ab ijſdem agendorepatitur,nihilominus eiuſmodi ratio

onis aétio;naturalis eſſe non definit,quandoquidem & à natura,hoc eft à compoſitiſpecie

proficiſcatur ac prodeat, & habitum naturalem iam aliqua ex parte collapfum atg, vitias
tum tántiſper reparet, acprimæuo ſtatui reſtituat . Adeò rationecûm termini à quo ( vt
ſcolaſticè loquar ) tûm etiam termini ad quem iſthæc a£ tionaturalisdici debeat . Neqpera

petuò verum effe videatur,omnem violentiam eſſe contra naturam , quin potiusea folums
modò vispreter naturam autcontra naturam eſſe cenfeatur, que videlicet in hunc præcis
puè fcopum collimat, vtipſam alicuiuscompofitinaturam è medio tollat atg, demoliatur.

Ea verò violentia ; qua naturam tuetur, & eiufdem hoſtes abigit & enecat,meritò natus
ralis creditur nedum præter naturam :nifortè dixerimus eandem violentam actionem ,eo
planèquo fupra diximusmodo perenaturalem ,nihilofecius adpellari poffe quodammodo

præter naturam ,non abſolutèquidem aut ſimpliciter , fed ratione tantum hoftis naturæ ,
quam ipſa fideliter tuetur capitalis: fcilicet contra quem agendo præliatur,exempli gra.
tia, ignis aquæ vicinus vt ſuam ipſius naturam adferuet incolumem ,violenter agit in eang
dem aquam . Vndenimirum iſthæcaftio violenta quatenusignis naturam adſeruat ind
columem ,eatenusa &tio naturalis adpellatur, quandoquidem à natura prodeat, id est ,
abignis forma, velpotius ab igne propter eius formam & in eiufdem natura conſeruatie
onem dirigatur ac ordinetur tanquam in finem . Adhæc eadem ignis in aquam actio

quanlibet naturalis,etiam quodammodo preter naturam dici poteft ,quatenus

aquæ naturam , igni quem tuetur finitimam , demolitur et

enanefcere cogit.
Vij NVNQVID
 ANDREÆ ÇAMVTII DE AMORE

NVNQVID AB HABITIBVS

DES VMERE DENOMINATIO .

NEM EXPEDIAT.

CAP. XIT.

ROXIMO libro docuimus amorem à quo denominatiodefumitur, amantis

Proxim
dijudicari habitum , quemadmodum & iuſticiam in inſtitutionibusimperialibus

à Iuſtiniano definitam , propterea quòd ab operibus minime deſuni denominationem

. Inpreſentiarum reuocari iurepoßit in dubium , num a potentijs
baudquaquam conueniat
naturalibus fumere denominationem oporteat, quando fontes operum præcipuinaturales

ipfe potentiæ videantur, propterea quòd ab ipfis & opera prodeant & habitus ipfi.

Verùm quoniam ad pauca refpicientes de facilienuntiant (quod

ſcriptum Philofophus
reliquit ) idcircò diligenter attendendum , denominationes a virtutibus quideni primis
oportere decerpi: quas quidem virtutes aliquando potentias aut facultates,nonnunquam

, quomodo Philoſophus animam definiuit effe primum

antem ačtus primos adpellamus
actum. Nangli vocabulo potentiæ priuationem actus animo concipias, omninò falo

fum erit, a potentia denominationem effe defumendam : fiquidem abeo capere nomen
expediat atq, conueniat, à quo pariter effentiam ( vt fcholafticè loquar ) fufcipimus
.
Vnde materia quippe quæ potentia creditur, nunq actus verifiue fpecieiperpetuò nomen
impertitur. Hinc viuens aliquid adpellatur ac viuere putatur, non folum , quòd actu
viuentis operationes edat ac promat, quinimò præcipuè vel magis hoc ipſo, quòd virtus

tem fiuepotentiam aut facultatem ( quomodocung volueris adpellare nihil refert ) in ſe

contineat, cuius adminiculo vel fuffragijs opera vite, quotieſcung res ipfa poſcit, edere

. Adeôdormientes quanquam ociari feriarig videntur, nibilofecites eofdem viuere

queat
nemo prorſusambigit ac diffitetur :idý vita non altrice folomodo que nung opere deſtituis
tur ata feriatur , verumetiam ſenſili pariterac rationali
. Porrò quam proportionſpecies
e
habent feu potentia naturales collatæ ſuis operibus extrinfecis, eandem omninò poſſidene
, uidelicet ficum eorum operis
inueteratæ fenfuum diſpoſitiones et humanæ mentis habitus
bus conferantur. Atpotentiæ naturales, que formepariter ac ſpecies aut formarumi pars

teis nuncupantur, nomen atg,denominationem fubie£ tiso compoſitis impartiuntur, non

autem effectus eorumextrinfeci: qui tamen effectusetiam compoſito veriusad /cribuntur

quam forme, quandoquidem operationes verè fuppoſitorum effe liquidò videantur.

Arqui potentiæ naturales iure nonien atz,denominationem compofitis tribuunt, non

autem earum operationes, ergo ſimiliter habitus nomen tribuere fubiiiis expedit aty
conuenit, non autem habituum opera. Quemadmodum etenim facultas naturalis vocita

tur aftus primus, & eius operatio fecundius actus, ita nimirum eodem quafiiure cîm
fenfus tîm meni is habitus iure venit adpeliandusačtus primus. Nang, licet inueterata

dipufitio vel habitus quod idem eft ) fubiecto cuius adparet.habitus

, effentiam minimè
condonet, quodalioquinadſpeciei rationem onminò pertinet,qua primus actusà Philofos

plo verè proprieg vocitatur :attamen eiufdemfpeciei ſeu forme vicaria planè cernieur,
eam examuſšim æmulatur : Jiquidem haud fecus ac ipfa compoſiti naturalis forma

file
 ATQVE FELICITATE LIBER
75

fiue fpeciesproximam elargitur:potentiam atq

, pirtutem , qua non folüm paruo nego
tio wel labore, verumetiam cum delectatione , boc eſt , libenter ita deſcendat in opus,
De ab eo vix rethrahere feipfum continerea poßit. Quantam etenim confuetudo

vim poßßideat, quæ nihil aliud eſt quam habitus, vnus admirabilis Hyppocrates onini

un fortaßis, qui vel ab initio feculi literarum monumentis aliquid mandarunt, fi tas

men inde facros authores exceperis: quam vim inquam conſuetudo vel habitus poßi.
deat, Hyppocrates monet potius quam doceat, quando res videatur aperta nimis,
!
o poſteriores ad vnum omneis vltro fententiam imo poſtulatum idem recipiant, cui

fingulis penè diebus ne dicam momentis experientia rerum magiſtra vera ſubſcribit

luculenter. Adeộconſuetudinem , alteram meritò dijudicari naturam haud diffitentur.

!
1
PROPOSITA QVÆSTIO
DETERMINATVR

CAP. XV.

VANQVAM etenim conſuetudo dignoſcitur accidens, natura bero

O ſubſtantia ,nihilominus in compoſito ſenſili, quippe quod vnum capax viſitur

confiuecudinis, pene fortirividetur eafdem vires, o eidem accidentalem indere perfe.

Ttionem vel endelechiam ( quod græci dicunt ) Gactum primum , videlicet ſubſtantia.
lis endelechie ſeu perfectionis veram imaginem & ad vinum ( quod paßim efferri
confuenit ) expreſſam . Cæterùm idem effe confuetudinem & habitum ac vocibus tans

tunmodó diftingui, vel ipſius habitus deſcriptio fatis apertè commonefacit , nempe
qualitas difficulter mobilis. Itag, colligamusfragmenta , quæ videlicet obiter ac
veluti per tranſenna m diſperſimu s luxuriando, ne pereant atq.concludamus, multò

conuenientius eum adpellari pugilemi aut ſaltatorem vel curſorem , qui multo labo
, curren.
re vel exercitio, ſi preceptoris opera præfertim acceffèrit, habitun faltandi
di vel pugnandi, fiue confuetudinem conſequutus fuerit, quàmſi potentia naturali ſci
licet vna propenſus habilis ad ſaltandum , currendum atq; dimicandum idoneus

natura quammaximè videatur.. Nam pugil perbi gratia, iuxta nudam poten

tiam naturalem , habitis, id est, confuetudinis expertem , idcircò iure pugil venit ad .
, quia nonfolúminſe naturalem dimicandi remotam continet potentiam , quod
pellandus

Bel omnibus indiferiminatim humanæ fpeciei particularibus ineſſe conſtat , fed aliam

infuper proximam quandam ab indiuiduali propriáą natura potentiam fortitus eft, qua
cum labore vel diſciplina quidem , fed induſtria tamen longè minori, quam cæteri pašim
, currendi, vel
bonines, hoc eſt,minori cum difficultate confequi poteſt artem faltandi

.
dimicandi Verumenimuerò quicung, vel naturali potentia deſtitutus o orbatus ad
faltandum velpugirndum ,fcilicet inclinatione vel propenſione naturali illa, repetitis

frequenter laboribus, ac fummo ſtudio , præfertim accedente periti præceptoris

opera pariter ac felulitate : quiſquis inquani opera praceptoris exercitatione

longa , rectè faltaridi vel dimicandi diſciplinam artem confecutus fuerit

ato, confuetudinem , id eft , habitum eiufmodi coinparauerit , is non modò poa

Viij tentiam
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

tentiam ad faltàndum aut pugnandum proximam ( feclufa quanlibet naturali illa )

confequutus credatur, verumetiam ipfum ačtum currendi velſaltandi: ačtum inquam

non fecundum , ideft , operationem , neg primum abfolutè vel fimpliciter ,nempe formam
ſubſtantialem ,quin potiusa £tum primum accidentalem ,altus primiſubſtantialis,hoceft ,

speciei feu forma compoſitivicarium : qui quidem ačtus primiis, qui confuetudo vel ,hac
bitusnuncupatur, vel ex eo verè dignofcitur a &tus, quod non folüm adminiculo del cos

natu rei cuiuſquam indigeat, fi videlicet operationes promere debeat , ac vt propria

poßit obire munia , verumetiam ita facilè compoſitum pro præditum habitu tranfit in

opus, vtetiam perpetuò ( quod paulò antè monuimus ) vix anrouere feipfum ab oper:
queat, & ægre poßit ab eiſdem munijs retrahere feipfum , pariterac fibijpfi quodar

modò tanquam inuito frenum imporiere,ſcilicet niquidquam interueniat,quod impedis

mento fit ei, quo minusoperetur. Hoc pactonimirum & ipfa compoſiti cuiuſ ſpecies
altus agnoſcitur, vel eo tempore præfertim , quo penitus ab opere vacat atg feriatur,

quia femel amotis impedimentis eadem forma compoſiti ,fi forſitan cognitione careat

intellectrice,dubio procul agit neceſſarió,ſin autem intelligat ú operetur voluntari',

quanquam abſtinere poteft,abopere libera voluntatis arbitrij prerogatiua,attamen non
niſo difficulter prætermittere poteft, quin operetur. Quinimò fi compoſitum id cogna
fcens intellectu careat o animal ſimpliciter cognofcatur, quidquid adpetit C adfectat,

neceffariò tentat ac pro virili ſua conſequitur,modò quod fuppofitum fuit ,nihil impe
diat. Ergo qua ratione compoſiti ſpecies o actus eſt & iure vocitatur, eadem in .

ueterata quos difpofitio vel habitus ( quam Hyppocrates diuinus confuetudinis voce
dignatur ) ačtus primus adpellari poteft : 6 ſi naturalis compoſitiſpecies fiue forma,
Jubſtantialis eſt actus, confuetudo verò vel habitus, accidentalis ačtus primus dijudi.
catur atq naturalis forma vicarius. Quam ob rem quum habitus quog vel confue
tudo fons operum adpareat , ab eo iure deſumi poſe denominationem res ipfa palang
loquitur.

IN AMORE AMANTEM EFFI.

CIENS AGNOSCI, A MATVM VERO

MATERIAM QVIDQVID ACADEMICI

fenferint . Item voluptatem non finem , ſed amoris
proprietatem ſtatui.

CA P. XVI.

INCapertècolligitur amantem cognofci perfectiorem amato, quidquid Acades

HE
mici fenferint ,adhæc amantem iure nuncupari patrem amoris debere, hoc eft ,
eiufdem amoris efficientemi cauſam ,amatum verò matrem , id eſt materiam ,idý fubea

ratione tantummodò, qua diligitur. Hinc rurſusmanifeſtum euadit amoris finem haud.

quağ ſtatui voluptatem ,quinimò ( quod ſupra diximus) bonum præcipuun,ad quod de
iside
 ATOVE FELICITATE LIBER 80

inde poluptasfuapte natura frue iocunditasneceſſariò confequitur,primariò licet amans

sandem perſég nequaq intendat , nec in eandem præcipuè feratur tanquam in finem .
Quocirca fanétos quofdam eô perfectionis peniffe ferunt, vt fi congerentur in panis
etiam verfari perpetuis, diligere tamen adhuc Deum perpetuò cupierint. Nang
Gregorium Pontificem vite fanffitate confpicuum hæc verba pronunciaſje ferunt:
Domine ſi vel certò ſcirem me penitus in numero reproborum adſcriptum offcndi,
nihilofecius adhuc te diligerem , quod idem fupra retulimus. Ecce qui finis

amoris verè voluptas fue iocunditas minimè ftatuatur , fed bonum potius precipu
Vrgebis iterum hoc pacto. Bonum bominis præcipuum vel authore teipſo ,

felicitas fuerit ; qui cruciatur; etiam fuppoſato quod amet Deum , nihilofecius optimo

iure dijudicatur infelix , ergo felicitas fine voluptate requit vfpiam adinueniri ,

quam alioquin bonum hominis præcipuum vel pro confeſſoſtatui concluſimus. Huic

obie &ta facimus lsunc in modum fatis , nempe ſi quis rem ipfam diligentius attendat,

abfq iocunditate felicitatem adinueniri fiue præcipuum bonum vfpiam haud polje ,

ſed tamen imaginari velanimo concipi penitus ac fingi: quod quidem nobis ad oſtenę

dendun voluptatem , amoris verum neutiquam effe finem aut formam abundé ſuf

fiçit . Vt enim animo concipere nequeas hominem abſq, rationali facultate , quor
qiam ad mius hominis ipſa pertinet eſſentiam , ita melercle riſibilitate carentem boo

minem animo faltem verſare queas , quanuis reuera nufquam hominem eiufmodi reperire
liceat : fcilicet quia riſibilitas ad hominis minimè fubftantiam fpe & tat, ſed eius tan
tummodò deprehenditur effe vera proprietas. Ceterùm amantem fimpliciter effi.

cientem dijudicari cauſam , amatum verò materiam , via Dei dilectio palàm oftendit ,

nedum inſinuet vel indicet. Deus etenim propria natura ( fi tamen natura vel

habens naturam Deus dici poteft ) feipfum diffundit atq, communicat amando,quipa
pe qui fupremam cogitationem oninem tranſcendens fupraſ captum hominis bonitas

optimo iure creditur, cuius nimirüm bonitatis peculiare propriumg viſitur , vt ſe

ipſam adfatim communicet atq ,diffundat : Deus inquam vtpote ſuprema bonitas

inter cetera bona latißimè feipfum diffundit « expatiatur, ac ita feipfum . pariter

amando communicat omnibusentibus, perinde ac fi dileétionis vnius interuentu vel vt

efficientia ( concedatur ita loqui ) quidquid molitur, faltem in intelligentia præditis

omnibus illud ipfum ( quod iam dictum eſt ) opera dilettionis vnius efficeret. Itag

motus amoris ( metaphora velimus nolimus pti cogimur in rebus difficilibus ) hoc

eft, amoris generatio primùm à Deo ducit originem tanquam ab efficiente cauſa,
que nimirum efficiens cauſa, nempe Deus mouens amatum velut materiam , hoc

pacto.fpeciem ſiue formam amoris gignit , id eft , bonum præcipuum , ac ita Deus

intelligentia præditum quodlibet , vtpote capax amoris diligit,

fiue ( quod idem eſt ) bonum ei vult

præcipuum .

QVID
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

OVID INTER AMOREM DEI

ERGA HOMINEM , ET HOMINIS

ERGA DEVM INTERSIT.

CAP . XVII.

TQV I noſtererga Deum amor, hocipfo differt ab amore Dei, quo nos ipfepro
A fequitur,quòd Deus amando uult nobisbonum præcipuum , & quod in nobis vult,

hoc ipſum inſuper operatur & efficit, vt qui ſimpliciter omnia quæcung, vult, praſtare
quèät: Homoautem quanğ haud poteft,vultfaltem , etſi per imaginationem hocipſum
quod vult, deeſſet,libenter illud ipſum operaretur et efficeret. Proindequotiens fummum
authorem amamus, indubiè non deſideramus
, quando priuationem ,deſiderium neceſſariò
fupponat atg,catentiaufine defe &tum : fed amando, bonum ei Volumus omnino fiue

( quoòd agere tenemur ) pro viribus omnibus præcipuum , quia niſi vellemus ei boo
num præcipum , eunden , iuxta definitionem amoris addu tam , minimè diligermus.

Quam ob rem fi Deum amamus , ei bonum volumus præcipuum , ac per confequens

eum volumus eßè fontem bonitatis cuiuflibet inexhauftum , ipſammet fapientiam
potius quàm ſapientem , ipſam ( vt fic dixerim ) omnipotentiam : in ſumma volua
mus ( vt explicatius fimul & rectius efferam ) eundem , illud ipfum effe quod eft,

etſi per imaginationem , quod alioquin fecundum rem inpoßibile dignoſcitur : ſi per
imaginationem inquam aliquid ei deeffet ac deficeret, quod aliqua ex parte ineffabilem

illam iminuere perfe &tionem aut labefa tare poflèt, quod interim ego reſarcire forſitan
ſeu reparare poſſem ,hoc ipſumvtiq,vel conatibusomnibuslibentißimè præſtarē,atg quod

videretur deficere,protinus inſtaurarem. Verumenimuerò quum eidem omninò deeſſe

nibil poſſe vel omnibus promiſcuè quanlibet imperitis ratio naturalis ipſa planè, vel abg
vllo præceptore nobis penituscertò polliceatur atg perſuadeat,illud ipſum omninò con.

tenti, læti,dein feclufo quouis deſiderio volumus. Quocirca ſi diligentes Deum optimum

maximum fortè deſideremus quidpiam, quemadmodum certè folemus plerung,quotiens

eum diligimus: fidiligentes inquam Deum quidpiani cupimus, hoc ipfum fanè deſideri.
um haudquaq amor fuerit ( quod Academici paſſim autumant ) nec ad'amoris eſſentiam
aliquo modo pertinet,hoc eſt, ad amoris noftri fubftantiam erga Deum : quinpotiusac.

fuerit,quod ab amore
cefforium amoris noftriquoddam omninò noftroerga Deum origie
nem fortaßis ducere videatur, fed tamen in noſtrum tandem commodum termineatur
ac
tendit. Adeô noſtri finis amoris erga Deum minimè copulatio fuerit ( quemadmodum
Academici rentur ) fed vnus'amoris in amante ſcopus ſiue finis exiſtimatur, vt omne
bonum amatæ rei pelit amans præcipuum ac fimpliciter,cuius ipfa res amata capaxoppies

ritur ac deprehenditur: acceſſoriè verò fi contingatamatum ejjè perfe &tiusamante,quod

in amore noſtro paſsimerga Deum apertißimè viſitur, fieri poteft ( imò

fieri debet)vt
amans amatæ rei penitus copulari deſideret, exempli gratia: Quotiens Deum amanus,

eidem vtpote perfectißimo totiens coniungi ( li fieri poſsit )cupimus, idõ,non propter
noſtrum erga rem anatam , id eſt, erga Deum amorem ,quinimò propternoſtrum erga

nos ipfos amorem . Itaq; quotiens amo Deum ,eidem copulari cupio propteramorem meio

ipfis
, non autem propter amorem erga rem amatam , nempe Deum : quippe cui nullam
omninò mea cum eo copulatioperfeétionem addit, camoris (quod fæpenumeròdictum

est )
 ATQVE FELICITATE LIBER V. 81

eft ) finis eſt non amantis,fed amati bonuini

quatenus amatur, præcipuum . Quam ob rem

fi copulationis defiderium aut ſimpliciter voluntds (fi resfortè non deſideretur,

fed ade
amuſim& * integrè poßideaturJad amorem neceffariòpertineret,quemadmodum certè
neceffariò non pertinet: profectò copulationis eiuſdem amantis vna cum amató volun
tas , omninò ſpectdret ad amorem amantis erga ſeipſum ‫ ;ܪ‬quo caſuest idem amäns

amatum ,quippe cuius bonum amati præcipuum hoc cafu dignoſcitur , vt amato copules
tur, id eft , vt ipfe fibijpfi vniatur, & in feipfum redeat, quum idem ipſe ini amore
Juijpfius agnofcaturamans & amatum . Quòd fifortaßis non intrinfecum ,quin potius
extrinfecum dignoſcatur anatum amante perfectius,putà quotiens creatura Deum cream
toremdiligit & feipfum ,quanquamſub ea ratione qua Deum diligit,eidem minimè com

pulari ſtudet & cupit, attamen hoc ipſum adfeétat, vel anxiè tanquam finem amoris

ac ſpeciem :amoris inquam ; non erga Deum ,quin potius erga feipfum tanquam amatum ,
cuius , nempe Juijpſius bonum amati præcipuum agnofcitur, vtamato copuletur extrine

ſeco ;
ſcilicet perfectiori feipfo ,nempe Deo, quod nimirum opius videlicet cum Deo cons
nexionisſiue copulationis humanæ mentis, vel eo tempore , quo Deum humana mens die
ligit, ab humance mentis amore , ſub ea ratione videlicet, qud mens humana diligit

Deum ,omninò venit excludendum , fecus dutem fub ea ratione , qua Deum amando
ſexo
ipfum quoq ; diligit.

ADSIGNATVM DIVINI ' AMORIS

ET HVMANI DISCRIMEN INDVCTIONE

DEMONSTRATIVA CONFIRMATVR .

CA P. XVIII.

ES est planèdifficilis,quod ipſd teſtatur experientia. Quid ergo dicendum ?

R Age confugianus ad exemplavelut ini aſyllum atq periculum faciamus;nunc
fuffragijs expiſcari veritatis lucem , tanquam ex profundo
interuentü vel
quid horum
tenebrarum abyſſo nobis liceat , & eandem velut ex vmbraculis(quod dici folet Jinfox
lem euocare nonnunquam concedatur. Equidem amo Deum , igitur omne bonum ei
Dolo fimpliciter quanlibet perfe &tißimum , idų
, voluntate perfecta ( faxit Deus,vt hoc
verè poſsim aliquando conſtanter efferre ) quod nimirum diligerc toto corde fuerit ac
viribus inſuper omnibus, quemadmodum ſacre teſtantur literæ , quibus vltrò naturalis

literarumſubſcrie
ratio, vel pofthabito ſeclufoúe penitusfacrarum earundem teſtimonio

bit. Hoc porrò vel abundè fufficiat admei amoris erga Deum efſentiam conſtituena
dam , quippe cuius amoris formafinisſ, debet eſſe bonuni amati , nempe folius Dei prea
cipuum ,non autem meijpſius,fub ea ratione videlicet qua Deum diligo, quod velomni.

bus indiſcriminatim amoribus commune depræhenditur. Verumenimuerò quotiens

amo Deum hoc pacto ; perfectionem eius immenſam agnoſco , præterea miei neus
tiquam oblitis, meipfum quog ( quod naturalißimum eft) diligopariter ,quanquam na:
tura diftante multò minus, e per conſequens mibiipfi iuxta definitionem amoris ade

fignatam volo bonum præcipuum : fcilicetcuius boni præcipui mea potest imbecilla cas
, ne voluntas ipſa fortaßis aliquando contra naturam omnem
pax oftendi natura , idý
X ad impoßié

1
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

ad impoßibile feratur ac tendat. Hic amor à primo diſtinguitur,quandoquidem inter

amare Deum é amare meipfum diſcriminis plurimüm intercidat. OuotiensamoDewn,

omne bonum ei dolofimpliciter,quoniãin eo nullusdefectus abfolutèfingi nec animo cona

cipi poteft.Ad hæcnomodò Deus cuiuflibet perfeétionisagnoſcitur capax (quænimis cers

fuerit loquutio ) verumetiamperfectionis cuiuſlibet author cenfetur.Quotiens
te impropria
verò voluntatē meam in meipfum cöuerto ,têm amo meipfum, & mihijpſi volo bonwn ,idý
non indiſcriminatim quodlibet,quemadmodum Deo volebam , ſed volo mibijpfibonüillud

omile tantummodò,quod naturamea capere poteft .Atqui meã tandē agnofco felicitatēatq
bonum meijpfius fore præcipuum ,vtipfi Deo copuleratg, coniungar arctiſsimè ,fcilicet
quatenus mea cîm imbecillitas ,tîm ipſius Dei fublimitas ( ve itadicamconcedit ac patie
tur.Itaq dum.amo meipfum ,egoidem efficior amans & amatum , etfimihijpfi volo copula.

tionein cum Deo velut bonum mihipraecipuum ,mihijpfi pariter bonum hoc præcipun volo ,
non tanī amanti,quin potius tanquam amato:fiquidem amans(quidquid omnesad vnum

ſcripſerunt ingeniosè comminiſcantur atg.ſcriptis prodiderint)fubea

alij, quide amore
, cognoſcitur amans,minimè velit bonum fibijpſi, ſed amate rei
ratione,qua creditur atg
folummodò bonum velle feipfum teſtetur ,etſi mibijpfi fortaßis bonum volo ,putà quotia,

ens cum Deo connexionemfiue copulationem , ac per conſequens bonum meijpfiuspræe

cipuum cupio : dubio procul boc euenit, & hoc bonum volo mihi præcipuu,nempemeijpſius
cum Deocopulationem , nonquatenus Deum diligo,fed quoniam hoc cafu meipfum amo.

ſed amaterei(quæ quidem

Quocirca dum mibijpſi bonum volo præcipuum ,non amanti,
amata res ego ipſe ſum ) tantummodò volo bonūjetſi volo bónum amanti, quandoquidem
iden , amans reperiar ; certèfecundariò fiue per accidens mihijpſi tanquam
ego pariter
amanti bonum .volo precipuum ,nec fecus ſcilicet quatenus amato contingit, cui per ſe,

primûm ,proprieý, volo bonum ,vt idem quog reperiatur amans,

COPVLATIONEM , NEC SPECI ,

EM AMORIS NEC FINEM EXTRINSE

CVM NECESSARIO STATVI.

CAP . XIX

VAM obrem copulatio neutiquam finis cuiuflibet amoris fuerit,quod paulo

O antè penitus adfeuerabam ,quanuis oppofitam alij mordicus opinionem tueantur,

fed etis cantūmodòfinis amoris fuerit,cuires ipfa bonum eſſe dignoſcitur atg, depræhens
ditur præcipuum , idý,tam de mentis copulatione, quàm corporis intelligi velim , quod vel

generationis de fine rei generatæ fecios )

hoc vno pro virili cõfirmamus ratiocinio, Finis
qui ſpecies & forma rei putatur,cuius est finis : finisinž generationis, hoc est, compoſiti

fornia
fiue fpecies,nec re nec per imaginationemfiue cogitationem à re , cuiusagnofcitur
finis,omninò diuelli potest.Quotusquiſq; enim obſecrocompoſitum aliquod animo verſaiz
queat abſq:forma. Amantiscum amata re connexio fiuecopulatio, ſi non oftendi reuera,
ſaltem animo concipi potest ab amore diuulſa penitus, t amor eodem modo femota tana
tiſper amantis cum amato copulatione, nibilofecius ciim intelligi , tiim etiam offendi

pariter incolumis adſeruari poteft, ergo neutiquam amoris forma fpeciefúe fuerit
1 amantia
 ATQVE FELICITATE LIBER V , 82

Amantis vnâ cum amata re connexiofiue copulatio. Item animorum atq, corporum copus

batio nonnunquam mala dignofcitur,ergoſpeciesamoris aut finis haudquaquam neceſlao

riò ſemper fuerit, quandoquidem amorisſpeciem ac finem exiſtimari bonum pracipuum
penè centies protulimus.Porrò corporum copulationem ſepenumerò malam agnoſci quoa
tidiana declarat experientia pariter ac leges ; qua mutuos corporum amplexus interdi.

cunt in omnibus , ſcilicet inter maſculos ac fæminas ,præterquàm in coniugatis. Hinc

adulteria ,quemadmodum emneis aliæ fornicationescaueri legibus iubentur cùm diuinis,
tâm humanis.
Animorum verò coitus ità ferè
ſemper admittitur, vt etiam mirificè pro
betur ,modò tamen in pnum humanæ vitæ verum totius finem velut in ſcopum collimet
* tendat.Sanè iuxta præceptiones logicas ad vniuerſale cõſtruendum quanquam omnia

requiruntur particularia, tamen quia

deſtruere facilius est,quàm conſtruere,fidemoliri
quodpiam vniuerſale contendas , abundèſuffecerit vnius inſtantia particularis,Nuper

diximus præter corpora ,copulationem animorum quoq, nonnunquam experientia malam

agnofci pariter ac noxiam penitus,Eſto proponatur pulchra mulier inſigni virtute pre
dita, quamego fortaßis fincerè iuxtaſ Chriſti domini præceptum amem . Equidem dubiò
procul penes definitionem amorisadfignatam ,ei volo cupiog
, bonum præcipuum ,id e$t,fex
licitatem vnà cum omnibus medijs ad eandem conparandam felicitatem pertinentibus
,

Interea nihilofecius amorem eiuſdem mulieris alioquin proba , ſed tamen mulieris, hoc
est,lubricæ propter eiufdem fexus infirmitatem ac fragilis,& coniector & apertè nons
vunquam intueor; umorem inquam quanlibet probe mulieris illius intueor reciprocum aliâ

tendere , quàm in humanæ vel diuinæ legis obferuantiam . Hoc caſu coitum animorum
vtpotè ruinam atq, turpitudinem & fcandalum velut ex altaſpecula minitantem ,vtabon

miner o auerfertanquampernitiofum quiddam ,mebercle naturalis ratio dictat. Ergo

ſolüm nonvelimnec cupiam talem mulierem amando, mutuam animorum copulatio

nö
nem ,quinimò penitusauerfer eandem & execrer velut noxiam atq; peſtilentem . Rurſus
in extrema ſenectuteconſtituti diligimus infantes, & eis inſuper bonum omninò volumus
& cupimus, interea tamen animorum minimèſperamus copulationem.Porrò Deus amans

do nos ipfos, animorum noſtrorum cum eo copulationem omninò vult,idý

, no propter eius
commodum ,quod alioquin nobis accidit ,quotieſcung,diliginius eundem : quin potius hanc

noſtræ mentis cum eo conexionem vult, quia quum vltrò nos diligat,amatæ rei, idest,
nobis, qui ſcilicet ab eo diligimur (quod amoris ipſa lex ſuo iurepoſcit& exigit )bonum
omninò vult præcipuum , & amando nos pariter noſtrum quærit & vult commodum ,
ſub ea ratione, qua videlicet eum dilia
non autem ſuum ,haud ſecusac nóseum diligendo

gimus,bonü tantummodò fuum volumus,no autem noftrum. Quòd ſi noſtrum quoq,velis

mus commodum ac bonum , hocipfum minimè volumus fub ea ratione, qua Deum ama.

mus,quin ſub ea ratione potius,qua videlicet nos ipſos( quod naturalißimum est ) diligie
mus. Quam ob rem nos Deum quotiensamamus , nequaquam huius amoris copulatio fi

niş exiſtimetur,quidquid academici mußitauerint. Amans etenim vt amans,quodcung,

bonum velit, hoc ipfum amato vult , e non ſibijpſi, quod omnes ad vnum alij, qui nos
præceſſerunt,quum de amore diſſererent ac ſcriberent ,ne ſomniarunt quidem , tantum
abest, vt metam attigerint,adeở cucurrerunt quideniſtrenuè,quod occaſionem iure nobis
præbet, vt gratias eiſdem G agamus & habeamus, ſed tamen minimè brauium ( DE

ſancti Pauli verbis vtar )acceperunt , quod euentus rei manifeftò declarat. Redeo ad
Xij diuerticulum .
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

diucrticulum. Amans vt amans quodcung

, bonum velit, hoc ipſum non fibijpfi, fed
amato vult, quatenus diligit ,
ni fortaßis vnâ quog ſeipſum amet : fiquidem hoc cafu

( quod paulò antè retulimus )

,fibijpfi bonumvelit,non tanquam amanti,quin potius tang
amato . Quapropter Deusamandonos, vult nobis bonum tantummodô , non autem fio

bijp /1
, fcilicet fubea ratione qua nos, diligit : ad hæc nos amando
, vult fibijpfi nos ipſos
copulare, idý, propter noſtrum bonum , quod nos amando vult tantummodo, non autern

fuum . Nos verò quotiens Deum eundem amamus, fi fub hac ratione, qua diligimus eum
iuxta legem amoris , qua requirit,vt amans quatenus amat ,amatæ rei tantummodò bor

num velit : fi inquam fub hac ratione qua diligimus eum , copulationem cum eo velles

mus & cuperemus, omninò conſequeretur hanc ipſam connexionem fiue copulationem

effe Deo bonam , ac per conſequens eidem fore ( cum defit priuſquàm copulemur) iocuns
dam , vel vtilem , aut honeſtanı, ac ita Deus rei alicuius indigens videretur. Veruin .
enimues ô Deus est plenitudo bonorum omnium , nec ei quidquam deest, ergò nihil

boni poſſumus ei velle ,quod non habeat. Hanc porrò copulationem cum animis now
ftris nondum habet, igitur iſthæc noſtrorum animorum copulatio nequaquam est ei

bona , quemadmodum nec mala, ſequitur ergo noſtrum erga Deum amorem hauds
quaquam habere nanciſciúe copulationem cum Deo, velut formam amoris aut finen .

Ceterîm quando nos ipſos iuxta legem Dei verè diligimus ( ordinata charitate video
licet ) tầm quia nobis hoc caſu bonum volumus, cum Deo pariter connexionem anini

noſtri volumus & cupimus , idý velut bonum mentis noftræ , quæ res an ata dignofcie
tür, præcipuum , atq; ita ratiocinium contra quoſlibet , qui de amore fcripferunt bacter
nus nuper addu£ tum ,meo quidem iudicio demonſtratiuum fuerit, eius generis videlicet,

quod aduerfarios ad impoßibile deducit.Ergòliquet ex fuperioribus,copulationem minis

mè ftatui ſpeciem amoris neceſſariò,nec finem extrinfecum.

AMANTEM QVATENVS AMANS

AGNOSCITVR , AMATO NOBILIOREM

EXISTIMARI SEMPER.

CAP . XX.

ELICIVS est dare quàm accipere(fapientesquidam aiunt )quòd nimirum qui

F dat ( Vt opinor )habere creditur atq;fupponitur,accipiensautem indigere fecundum

naturam ſemper ſub ea ratione qua recipit, exiſtimatur. Eadem ratione quivult dare,

quanquam non biabet fortaßis,quod eroget ac impartiatur , attamen aninius perpendio

tur , ü habere faltem animo creditur,
quod erogare cupiat. Aiunt enim canoniftae
fpem vnam vfurarium hominem efficere.All eundem modum (vt arbitror ) fola vos
luntas hominem efficit datorem atq, liberalem . Vnde nimirum latro pendens in crlle

ce vitam æternam fula voluntate promeruit. Adeô voluntates à Deo, quim opera
magis expenduntur atg, coronantur , quod quidem humanæ leges anulari penitus
tenentur, ſi videri numeris omnibus abſolute velint ac perfette cognoſci debeant
.
Quocirca qui Deum amat omnipotentem ,eidem omninò non deſiderat,quando non defit,
Jeid vult omnipotcritiam , ciſi per imaginationem in Deo quadantenus omnipotentiaris
inimii
 ATQVE FELICITATE LIBER :V .

imminui contingeret, et amanți reſarcire fecundum eandem imaginationem ac inſtaurare

deperditam ,aut aliqua ex parte diminutam omnipotentià liceret atq,concederetur,amans
.
indubiè vellet eandem omnipotentiam reparare proprijs viribus deperditam vel imminua
tam reficere.Quin etiãsanden ( li fieripoſjet)quantūuis in immenſam augeret ,quãdoqui

lex amoris requirat o expoſtulet, vé amans amatæ rei quodcung,bonum

dem id omninò
1
velit, cuius ip /amet amata res omninò capax cernitur Gagnoſcitur. Quam ob rem Deus
quum perpetuò nobis benè velit, ac penė ſingulis minutis atg momentis aliquid exhibeat
1
( quæ fua liberalitas eſt) & condonet, nulla tamen alia via (puod Augiſtinusfanétus ado
notat in Soliloquijs) Deo quàm per amorem, id eſt,per voluntatem boni, vices rependere
1
pojumus: qua quidem una via ſatisfaftum iri Deo penitus arbitramur,perinde ac fiquod
eidem Deo volumus ( non tamen optare quimus) omninò præſtitiſſemus, cum alioquin ei

reuera nihil prorfusexhibuerimus. Itaq;ficutdator accipientedignior exiſtimatur, quòd

nimirum in Juſcipiěte defe& tus atq; indigentia fupponatur ,in datore peròſecus:itanimirü
in eo ,qui dare vult,quotiescunq,neceſitas dandipoſtulat,etſi non habet ,quod offerat, nis

hilominus cum eo quoe quadantenuseadem ratiomilitat. Quapropter volentem alicui bo

I
num , en præſtantiorem euadere ſimulac nobiliorem , cui ipfe vult,fatis ( vt arbitror )euis
denter adparet, & quò maius alicui bonum & intenſius vult ,eo dignior eodem cui vult
ipfum bonum , inanifeſtò dijudicatur. At quicung, diligit, non folüm amatæ rei bonü fim .

pliciter abſolute vult, verumetiam borium eidem amato vultpræcipuum , nempe félicia
tarem : ergo ſequitur amantem amato longè præftantiorem atq,digniorem offendi, idî

contra peritorum omnium , qui haétenus ( quod ſciam ) de amorediſeruerunt atg,ſcripſea

runt,quoruni primas academici parteis atq principatum tenent. Quam ob rem hinc aperte

fatis colligere liceatamantes quoſlibet,quò plureis aut magis diligunt,eô perfectiores eua

dere. fuprema bonitas & omnia diligitogmaximè,fcilicetques

Quocirca Deus vtpote
cung,dignoſcuntur amoris fiue dileétionis capacia, neforſitan incaſſum velle quidã aut

agere Deus putetur,quo quidem enunciato nihil ftolidius nihilúe profanum magis effutire
quiſpiam poßit. Nang
, quum amorem , bonipræcipui,nempe felicitatisvoluntatem defi.

nierimus, metalla verò vellapides (exempli gratia ) minimè

felicitatis eiuſdem capacia
dignofcantur,fruſtra bonum iſtud præcipuum , quód felicitas vocitatur, eiſdem omninò

Deus vellet,quum id omninò credatur impoſsibile. Proinde nemoliatur

fruftra quidī,
quod quidem in natura corruptibili,nedum in Deo penitus obſcænum videture inconue.

niens,cognitionis expertia minimè Deus (quemadmodum homines) diligere queat. Cæte.

rûm bruta quoq; quantunuis cognofcentia à Deo tamen & a nobis diligi nequeant, quia
bonum præcipuum ,nempe veram felicitatem haud agnofcunt ,quod quidem (vt fperamus)
alio huius operis libro clarius patebit ac euidentius. Quòd fidixeris potuiffe Deun
bruta cognitionis efficere capacia fimul ac veræ felicitatis,acper confequens amoris hus

mani diuinig ſuſceptibilia: Respondebimus expedire variasoffendi paſsim in vniuerfo

Species entium ac genera propteripſius vniuerſi decorem , quorum quidem entium aliud

ignobilius adinueniri, nobilius autem aliud oportuit. Vndefirationem brutis contuliffet,

tüm eo cafu nullibi Dariæ ſpecies eorum ac genera viſerentur. Quam ob rem inter how
mines, non qui diliguntur, ſed qui diligunt potius, ad imitationem optimi Dei perfection
res optimo iure putentur, quin Dolls charitas eft, & qui in charitate manet, in co
pariter manere creditur:

X VIRTV.
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

VIRTVTEM IN INTELECTV

PRACTICO VEL IN ADPETITV.

CONSISTERE IVXTA PHILOSO ,
phi ſententiam .

CAP . XXI .

VPEREST ad integram amoris cognitionem abfoluendam ,vt adpoſitè fimul

SUOP ERdiſquiramus iterum ; & expendamus diligenti trutina pro viribus nos
exaétè
ſiue paßio ftatuidebeat ( quodomnes ad
ftris quanlibet exiguis, nunquid amor adfectio
Dum rentur, quantum hinc inde paßim ex diuerforum ſcriptis colligere licuit ) an dira

fanè probabilius effe crediderim . Verùm id minimè queat innotefcere,multò

tus, quod
minus explicariprout conuenit; ni prius ſuccintè quidquid in Ethicis de virtute Phis

loſoplus abundè fcriptis prodidit,epilogo breui complexi fuerimus , quod quidem pre
ſimul ac adpoſite præſtabimushincfumpto initio,
Dirili noftra ( li fieri poßit ) adfabré
Animepotentia naturales adparent, aut cognofcitiua ( fi licet ita loqui ) veladpeti.
.
tiue ; wel intelle &tuales Naturales hic adpellat Philofophus eas tantûm operationes,
, nempe nutritiuam ſiuealtricemgeneratri
quibus nimirum communicamus cum plantis
cem , Gaugmentatricem .Liceat addere ( ſilubet) enumeratis hifce,quas Galenus quas

tuor facultatesadnotauit :nempevim attra &tricem , retentricem , alteratricemſiue conco

Ericem , cr expultricem . Potentia cognofcentes videlicetſenſibilesadparent multiplices,
puta Viſus, auditus, olfactus;ĝuſtus, & tałtus, adhæc fénſusinteriores. Intelle &tuales

animepires fiuepoteftates he funt,quibus vniuerfali a

paßim adprehendimus. Ade
.
petitiua famulantur cognofcentibus i Proinde quum virtutes animæ cognofcentes

ſenſitiué dignofcantur
aut intellectiua, neceßitas ipfa cogit, vt adpetitus ,quippequi
cognitioni famulatur& ancillatur, bifariam pariter diducatur. Vnde palàm animada

uertimus inter adpetitus aliumi ſequiſenſum , quipropriè concupifcentia nuncupatur,

alium verò potius vnum intelle &tum , quivoluntas adpellatur
. Porrò conſtat ex natu?
ralibus ita vocatis operationibus nec laudari nec vituperari quenquam . Quò fit, vt vire

tutes vtpote laudabiles quidam habitus, minimèconſiſtant in potentijs naturalibus. Ace

cedit quod omnis virtus aliquid effe putatur fecundum rationem , at potentia natura,
les, ficut altrix;generatrix, Galia idgenus omnia rationi nuſquam obediunt : ſiquie

dem agant néceſſariò, ni vim eiſdem quidpiam inferat aut ratio inhibeat ,fiueperitus
.
illud ipfum interdicat Ex potentijs pariter ſenſitiuis vnquam nec laudamur neg
vituperamur à quopiam. Nang ficut minimè probáturneg dicitur homo borwex eo,

quòd benèconcoquat ( qua naturalis eſt functio ) ita nec ex eo, quòd benè vidcut ang
audiat. Deinceps quemadmodum potentia naturales haud parent ſenſibus, ita neç

fenfitiua ; quando non effe poteftatis noftra conſtet diminutè quidpiain aut clarius
cerriere;ſicut nec tangere vel audire : Quam ob rem inde virtutes haudquaquam

in fenfibus habere fedem vel apertißimè colligitur

. Aliam fubinde ſcriptam

reliquit virtutum diuifionem ‫ ;ز‬nempe nonnullas intellectuales videri, quaſdam aue

tem morales,deinde medias inter vtrafapaßim offendi. Intelle& tuales nuncupat easa

que fita funtin intellectu ſpeculatiuo, quales fcientia nimirumſpeculatiue creduntur

,
Virtutes
 ATQVE FELICITATE LIBER V.
84

nirtutes fimpliciter morales in adpetitu conſiſtunt , quemadmodum iufticia, fortitudo ,

dein temperantia . Mediæ virtutes inter intellectuales atg,morales reperiuntur in intel

le &tu praético ,ficutprudentia, præ cæteris vná cum alijs ſibi virtutibus adnexis..Item

quum virtutes aliquid fecundurnrationem exiſtimentur, omninò pertinentad rationalem

potentiam . Porròduplex rationalecenſetur, nempe fecundum efſentiam aut participation

NE77. Intellectusdubioprocul rationalis per effentiam exiſtimetur, voluntas autem
mius intelleétus ancilla ,dein adpetitus fenfuum pædagogus( vt ita loquar )vtpote natus
captus obedire rationi,fecundum participationem rationalis adpellatur. Vnde natus

rales potentiæ pariter ac fenfus,neq; rationalesdicuntur per effentiam , quia non funt ipſa
ratio, negrurſusparticipatione,quòd ipſi rationi nuſquanıobediant ac pareant. Ergo fo.

fimul acin adpetitu fcilicet intellečtuali velſenſibilivirtutem confiftere,

lúm in intelle &tu
fatis clarè colligitur ex fuperioribus.

CVR ADPETITVS INTELLE :

CTYS AGNOSCATVR INDIVISVS ET
i
VNVS TANTUMMODO QVVM ALIQs
quin adpetitus ſenſibilis adpareat multiplex .

CAP. XXII.

VEMADMODVM in homine reperitur cognitio duplex ; nempe Tenfits

Q acintellectus,ita nimirum adpeticus quoq;duplex adinuenitur,nempe fenfitiuus ,
fenfus vnius adquiſitam , intelteEtiuus,
qui fequitur formam fiue fpeciem interuentu
qui ſequitur fpeciem per intellectum adpræhenfam . Porrò ficut ignis naturaliter

leuitatem fortitur,per quam in locum proprium uelut in quictem fibiconuenientem pergit:

præterea calorem nanciſcitur, cuius virtute pugnat Gagit in contrarium , ita nimirum

adpetitus duplex emicat atg feſe offert ſenſibus,quorum alter propriam quietematg dele
Etationem profequitur, qui concupiſcentia vocitatur, alter vero' dicitur iraſcibilis per
quem adpetituni fenfusin contraria tendunt, agunt, dimicant, atg, demoliri pro viribuesi
contendunt. Sane'concupiſcibilis iuxta Ppilofophi ſententiam adpetitus, per fé, hoc

eft , fuapte natura bonum & malum reſpicit, irafcibilis verò eatenus tancummodò

tendit in bonum aut malum , quatenus ardui ſeu difficilis rationem ſubit :puta Leo
per concupiſcibilem impendit omnem operam , vt cibum velut delectabilevel'drile quida

, quotiens ciliqueni ab adepto

piam profequatur,vnius autem iraſcibilisbeneficio animalia
cibo voluerint arcere fimul ac prohibere,cûm intrepidè tâm conftāter eum adgrediuntur.
Verumenimuerò voluntas, que paßim adpetitus eſe creditur intellectus,indiuiſa pas

riter et pa permanet. Nang,quum intellectus obiectum proprium vniuerſa.

liter ( vt ita dicam ) intueatur, ac per conſequens viium ea idem exištens ad omnia

promiſcuèpariter ac indiſcriminatim intelligibilia feipfum extendat, voluntatem quo

1 pariter vnam & indiuifamı offendi tantummodo naturalis ratio dictat, quippe que les
quatur vnum intellectum , cui nimirum natura ſuperiori, leges præfcribente famulaa

tur ;hic inquam adpetitus qui voluntas vocitatur,vniuerſali modomagis bonum refpicit,
quàm adpetitus fenfuum faciat,ac ita quemadmodum eiuſdem dux imperator intele

lectus, quem ſequitur y . Senfius verò quia fequiturparticularia,

amulatur, vnuiseuadit
multiplex
 ANDREÆ CAMVTII DE AMOR E

multiplex neceffariò reperitur;quò fit,vt eiufdem adpetitus, ſecundum quem delectabilia

pariterac vtilia proſequitur ,multiplex pariter offendatur & agnoſcatur, qui quidem
adpetitus fenfuum duplex quotiens interueniente rátionis iudicio fertur in aliquod at

tendit,tùm agit tantummodò,quod expedire videatur,& homo prudens,quemadmodum

Ghabitus iảeprudentianuncupatur. Cæterùm quanğ animæ potentiarum diuifio fimul
Iced

Bus,attamen in fequentibus proximè duobus rem ipfam dilucidius ac longèclarius quam

breuißimè poteroperftringam , inſuper ac virtutum omnium explicationem velut in fcriz

nio corcludam aig paucis complečtar ; deinceps in qua particulatim animæ facultate
virtus vnaqidýlicum ſibi vendicet atg ſedem obtineat,ob oculos euidenter pro virili

conſtituani hinc fumpto initio.

OVÆNAM ANIMÆ POTESTA .

TES VIRTVTVM PRAECIPVE CARDI
NALIVM SEDES AGNOSCANTUR ,
prætereà cuir Hæ quatuor virtutes dignitate
cæteris præſtent.

CAP. XXIII.

VLTA funtque virtutis prima fronte fpeciem referunt, quum alioquin wir

tutesminimèfint. Nam diſpoſitionum animi ad agendum propenſi, quædam

ſunt virtutes;quedan ancillantur virtuti,quædam verò præparationes agnoſcunturad

virtutem , deincepsnönniulla cenſentur fupra virtutem . Porròſi virtutis nomine latius

abutaris ; ifthac omnia virtutes adpěllari poſſunt; quanğ propriè preſiusúe loquendo

virtutės minimè vocari debent : ſicut bene conſulere pariter ac benè iudicare deijs, de

quibus conſilium ſuſcepimus,he diſpoſitionesuerèpotiusancillantur virtuti,quoniam qui

Titè diſpoſitis in ijs reperitur,aptus eft,vt paruonegocio prudensefficiatur,acper confee
quens virtutishabituni adquirat e virtute præditus fiue ( veita loquar) virtuofus

bocitetur . Qüedam igitur difpofitiones non funt virtutes; fèd (quod paulò antè diétum
eft ) ad virtutem ipſami preparationes; quemadmodum perſeuerantia, quæ quum im .

perfecta virtusquædam fit,propriè loquendo principium virtutis;vel( vt re &tius fimul

v clarius loquamur ) ad virtutem diſpoſitio fuepræparatio nuncupari poteft : Siquidem

is perſeuerare dicitur aliquando,qui non ruit,etiain lipaſione deſtituatur, quod quidem

Velorbativirtutenonnunq poßident, fcilicet vt paßione'Vacuinon ruant, quod vel aptiſ.

fimè demonſtrat hoc cafu perſeuerantiam iure virtutem cenferinon poſſe ,quando virtus

perpetuò circa difficilia verſetur. Sunt præterea ( quod diximus ) quædam bonæ difpo.

fationes ſupra virtutem , cuiufmodicreditureſe virtus Heroicaw Nang; ficut homines

quidam ficut belua reperiuntur,quandoquidē beſtiarum inftar vitam tranſigant, ita per
contrarium diuini propemodum inter homines offenduntur nonnulli. Deinceps diſpoſitio
nes quædam berè proprieg virtutes nuncupantur, cuiufmodi ſunt prudentia, iuſticia,
dein alid ,dequibus Ariſtoteles in Ethicis fufißimèmeminit. Præterea notandum , quod
omnes illa duodecim virtutes à Philofopho numerata nequaq æqualis perfectionis cre.

duntur, quum earum quedamfintprecipuequadam adnexe. Precipua fint fuge prins

cipales
.
 ATQVE FELICITATE LIBER V.

cipales prudentia , iuſticia, fortitudo,demum temperantia, alia octo deinceps adnexe,non

autem principales dignoſcuntur. Primas quatuor principales triplici via inueſtigamus.
Primüm ex naturamaterie , circa quam verſantur. Nam omnis virtus circa rationes,

paßiones, vel operationes verſatur. Quò fit, vt omnis virtus, rectas omninò faciat ram

tiones,aut æquet operationes , vel paßiones modificet : fcilicet ne nos ad id impellant,

quod ratio vetat,vel ne nos ab eoretrahant,quod ratio di£tat , quando prudentia pra
ceteris rationes ( ut ita dicam ) rectificet, iuſticia præcipuè demum operationes æquet,

temperantia deinde præfertim paßionesmodificet , idý,ne nos ad id , quod ratio vetat,

impellant. Nam fortitudo pre ' cæteris modificat ( vt fic dixerim ) paßiones,ne nos
ab eo quod ratio dictat, rétrahant,atq; ita ratione materiæ virtutes hæ quatuor prins

cipales meritò dijudicantur. Secundo modo principales dicuntur ratione ſubiecti,

Virtutes enim in quatuor animæ potentijs reperiuntur , in intellectu , in voluntate ,

in iraſcibili , in concupiſcibili . Verúm in intelle tu practico præcipua virtus prue
dentia fuerit , in voluntate iuſticia , in iraſcibili fortitudo, dein in concupiſcibili teme

perantia . Tertiò virtutes enumeratæ inter cæteras primum fibi locum vendicant ras

tione conditionum ,quæ requiruntur ad virtutem : ſiquidem quicung, virtuoſus (mihi

liceat ita loqui) adpellari debet , neceſſe est , vt eius a &tiones iuſtè, prudenter, tem

peratè , fortiter denig peragantur. Quò fit , vt hæ quatuor enumeratæ virtutes præs

cipuum meritò locum occupent, fi quiſpiam conditiones attendat, quas virtus ſub.ea
ratione qua virtus est , exigit atq;poſcit , vnde virtutes eiufmodi iure cardinalesnun .

eupantur . Porrò virtutum aliarum ab hiſce quatuor, vna dignitate forſitan alij

poßit anteire ,exempli gratia ,magnanimitas , ſi cum alijs conferatur,exceptis tamen

aliarum ors
( vt di&tum eft) hiſce quatuor enumeratis , alias excellere videtur , quum
natus planè virtutum adpareat : quemadmodum & magnificentia precipuas quodam .
modo partes ſibi vendicat propter ſumptuum magnitudinem , circa quos verſatur ,
quanuis enumeratæ prius illæ quatuor omnibus indiſcriminatim anteponantur . Quam
ob rem ſuccinte priñûm de quatuor hiſce cardinalibus veluti per epilogum diſquires
mus . Atqui quum inter haſce quatuor cardinales prudentia paßim exiſtimetur pres
ſtantior , propterea quòd alias ipſa dirigat in actum , inprimis idcircò de prudentia

mentionem faciemus, fecundò de iuſticia ,quæ fortitudinem excellit atg,temperantiam ,

quoniam circa rerum commutationes verſatur atg , bonorum diſtributiones . Tertium
locum dignitate protinus occupat fortitudo , quòd nimirum in bonum commune man
gis ordinetur quam temperantia ; quä bonum præcipuè reſpicit proprium . Vltimò
temperantiam definiemus.

SPECIE VIRTU VNIVS .

I TIS CV
IVSQVE PARTICU DEFINIT
LARIS IO .

CAP. XXI111.
E

TSI prudentia penes diuerſum conſiderandi modum multifariam quog,definia

ri queat, nihilominus quantum ex Ariſtotelicis colligere præceptionibuslicet ,

tiujdem una definitio communis Gintegra formari poteft hunc in modum . Prudentia
1
 ANDREA CAMÝTII DE AMORE

eft virtus intelle& tualis ( paulò antè enim eam in intelle tu practico collocari protuli
mus) directiua virtutum moralium , præceptiua inuentorum & iudicatorum ,particular.

ria concernens agibilia contingentia fecundum vniuerſales maximas, ad hæc præfuppo

riensrectitudinem voluntatis . Porrò iuſticia quum fit multiplex nempe legalis

aqualis,iufticia que diſtinguitur à cæteris virtutibus,dubioprocul æqualis eft,non autem

legalis, & quotieſcung iufticiam nominamus, propriè fumptā videlicet æqualem intelli.
gimus,quæ duplex à Philoſophoftatuitur,commutatiua ſcilicet ac diſtributiua, quarum
vtraq,bonum magis reſpicit publicum quam fortitudo. Iuſticiam ordine dignitatis fortitu .

do conſequitur, qua media collocaturinter audacias atg,timores

, quorū virag
, quum ex
trema comperiantur,vitioſa paritereſſe conſtat.Verùm quum fortitudo multifariã con
fiderari poßit(quemadmodum ex Ariſtotele colligitur) ea fola virtus cenſetur,qua nimia
rum aliquis ex electione, quidpiam difficilè propter bonum & honeftum adgreditur , non

autem ačtus furore ,vel propter conſuetudinein,autpropter ignorantiam ,vel coa £ tus illud

ipſum agit Gadgreditur dele &tabilia verſatur,præcia

. Temperantia virtus est,que circa
puè circa deleétationes guſtus atq,tačtus,quarum quidem delectationum extremæ perpes
tuò cenfentur vitia ,haud ſecus acearum medietas virtus.Verumenimuerò fciendum est,
præter haſce virtutes quatuor alias oĉto deinceps offendi , nempe virtus honoris amatie

ya, magnanimitas, liberalitas,magnificentia, manſuetudo,veritas,affabilitas, ef eutra.

pelia. Atqui quum à Philofopho virtus definiatur habitus ele &tiuus in mediocritate core

ſiſtens, ratione terminata prout ſapiens terminaret : apertè conſtat omnem virtutem
circa ea tantûm verfari, que funtin poteftate noftra, ſcilicet in quibus omninò deces
at nos adfignare mediocritatem vel æqualitatem fiue rectitudinem . Ouò fit, vt virtutum
tîm paßiones moderatas, dein operationes extes
interuent« cùm rationes rectas habere ,

riores æquatas expediat. Rectitudo rationum ad prudentiam ſpe &tat , quam in intelles

Etú praćtico fedem obtinere ſupra docuimies. Exteriorum operationum menſuratio

fiue equatio pertinet ad iuſticiam . Paßionum autem moderatio fpečtat ad alias des

cem virtutes. Itaq,iuſticia ſedem obtinens in voluntate differt ab alijs virtutibus,

in adpetitu ſenſitiuo ; fiquidem vtrag,moderent Gequent operationes,præs

quæ funt
terea paßiones in adpetitu conſiſtentes, idý modis planè diuerfis
. Nang
, decem ille
virtutes rectificant ( vt ita dixeri.n ) paßiones & eiſdem modum imponunt , ne vie

tia ſint, quatenus moderatis paßionibus intrinſecè, poftea ferimur in operationes extes
riores. At è conuerſo iufticia procedit , inprimis enim exteriores modificat equat

operationes , ſcilicet vt eiſdem moderatis, internas deinde paßiones metu vel pudore
faltem coerceat atg, compeſcat.

EXACTIOR VNIVSCVIVSOVE

VIRTUTIS DECLARATIO .

CAP . XXV .

ÆTERV M paßiones fiue ( vt latinè magis loquamur) adfectiones oriun,

tur ex bono vel ex malo ;ſi ex malo , vel futuro vel ex præſenti, fi ex futuro
pajsiones nobis accidant, putà ſi amor & audacia fuerint.Timor est, quum aliquid ab
horremus & fugimus,audacia quotiens illud adgredimur, inter has autempaßiones yna

Jumitur
 ATQVE FELICITATE LIBER V. 86

fumitur nedid virtus,que fortitudo nuncupatur.Vnde fortitudo quippe quæ medid tio
'moris & audaciæ dignofcitur, in iraſcibili facultate tanquam in propria fede colloca.

bitur, quandoquidem in iraſcibili timor & audacia conſiſtant

. Si verò paßiones eiuſ
modi forſitan ex malo preſenti ducant originem , tûm aut incitamur ad puniendum , co
2
hoc paéto fuum ira munus peragit, aut vindi&tam declinamus G ab ca tantifper die
ſcedimus, & ficoritur manſuetudo ,quæ quidem virtus in iraſcibili pariter confiftit
. Sin

Butem virtutes circa paßiones attendantur,quæ paßimex bono ducant originem ,eo cafu
:
de bono diſtinguendum est, propterea quòd bonorum quoddam in ſe ſeu per le bonum est,
aliud verò quatenus ordinatur ad alia,Bonum hominis in ſe duplex reperitur,quia quods
damest rei dele &tabilis ,putà cibus & potus atg, alia id genus
. Quoddam autem vtile,
5
quemadmodum pecunia ,quoddā autem honeſtum ,vt honor. Circapaßiones ortas ex bono
delectabili virtus ea defumitur,que temperantia vocitatur,quæ nimirum in concupiſcibie

li facultate collocatur,Circa paſsiones ortas ex vtili ſumunturdecem virtutes. Nam hu

1
iufmodi bonum vel mediocrè pariter & commune putatur,ac ita liberalitas oritur ,quæ

circa mediocres perſatur ſumptus:veleiuſmodi bonum haud mediocre nec commune ,

fed
arduum est, & hoc pacto magnificentia pullulat,quæ difficilia ,nempe magnos fumptus

refpicit.Itaq; liberalitas in cocupiſcibili,magnificentia verò propter difficultatem in iraſcis

bili venit collocanda. Quòdfi bonum eiuſmodi non dele £tabile,non vtile,ſed honeſtum,

ſeu honorabile ſtatim & honor adparcat,tunc honor ille,vel est mediocris, ac ita fenſim
adſurgit quædam virtus, quæ nuncupari potest amor honoris ,finautem grandis honor
ille fuerit & effatu dignus,tüm magnificentia confeftim emicat. Proinde virtus hono.
ris amatiua (mibi liceat ita loqui) ſiueamor honoris in concupiſcibili, magnanimitas

autem vepotè rei difficilis in iraſcibili ſedem obtinet.Verüm li paßiones eiufmodi orie
antur ex bonis ea ratione,qua cum alijs communicamus , eo caſu tres inde virtutes des

cerpere liceat : fiquidem cum alijs communicare contingit verbis aut operibus, exempli
gratia: quotiens aliquis nec est hypocrita neq , iactator, que vitiofa tanquam extrema
cenſentur, ſed apertus agnoſcitur,deinde
ſeipſum verbis faétisó ſaltem oſtendit,tûm ea

virtus oritur moralis, quæ veritas dicitur,id est, ſinceritas,quæ videlicet in concupifcis
bili ſita videtur. At quando circa vitæ conuerfationem reétè fe habet quifpiam , putà ſi

minimè fuerit adulator nec dyſcolus, que vitioſa deprehenduntur, quoniam extrema
bifuntur: tunc ea virttus emergit, quæ dicitur adfabilitas ,& homoper eam adfabilis
Docatur, qua quidem virtus in concupiſcibilifacultatate radices agit. Cæterûm quotiese

cung; quiſpiam neq, tam auſterus adpareat, vt omnes abhorreat facetias aty, deteſtetur,

neg,rurſusin ijſdem ita lubricus velut hiſtrio comperiatur, qui videlicet omnia quanlig
bet ſeriapenitus eludere tentet ac velit, ſed euitando ſcommata mediocritatem in facetijs
ludendoſeri:et, tûm ea virtus corruſcat
, quam Philoſophuseutrapeliam adpellat, en in

virtute concupiſcibili ſitam eſſe putat

. Hec fanè virtus præcipuè viros inſigni virtute

preditos delectat. Hanc curialium vulgus ignorat, qui præftantiam hominum ex leuibus

@ omninò futilibus metiuntur accidentibus atg,dijudicant:quorum vafaniam niſiprins

cipes agnoſcant ac detegant ( quod eorum decet prudentiam )haud mediocre diſcris

men impendet ,ne praeter curiam , hoc est,viros bonos qui verſantur

in curia, Rempub:vnâ quog ; perturbent , ac in præceps

agant atg fundituseuertant.
Tij
ITERVM
 ANDREA CAMVTII DE AMORS '.

-ITERVM OSTENDITVR AMO

REM HVMANVM HAVD ESSE PASSIO .

NEM SED HABITVM AGNOSCI
voluntatis ,

CAP. XXVI.

ACTENVS virtutum differentias ,numerum , definitiones , præterea fedes

H earundem iuxta Philofophi ſententiam explicuimus, idý velut epilogo fums

matimúe cöftituentes ob oculos,quidquid ille in Ethices fuſißimè docuit; ſcilicet vt indas

garemus,nunquid amor virtusquæpianı aut paßio ftatui potiusdebeat,quandoquidem

ex libris de anima colligere liceat, * ex rhetoricorü traétatibus,amorem agnoſci totius

compoſiti paßionem quandam .Itaq;fi paßio fuerit,quemadmodum prima fronte vides

tur,haudquaq iure virtus nuncupari queat: ſiquidem virtus in quacunq;potentia repe
riatur anime,dubio procul habitus est , quod vel ipfa virtutis definitio palàm oftendit:

paßio verò vel paſſibilis qualitas minimè fuerit habitus,quinimò qualitatis ab habitu

quædam diftinéta ſpecies,quod ex libro predicamentorü euidenter adparet.Verumenim

uerò Philoſophus meoquidem iudicio quotiensamorem & odium dici paßiones autumat,
non amorem humanum ,fubea ratione qua hominis est,ſed in adpetitu ſenſitiuo conſiſtens
tem intelligit,qui nimirum ab amore,qui voluntaseft, ſpecie diſtinguitur. Amorem in
adpetitu ſenſitiuo collocatum eſſe paßionem euentusrei declarat,fiue poßibilem qualitas
tem ,quia paruo tempore perdurat haud ſecus acrubedo,quæ nobis propter verecundiam
contingit ,quæ neutiã habitusest veldiſpoſitio,neg potentianaturalis vel impotentia,mulá
tò minus accidentalis forma,vel ( vt verbis vtar Ariſtotelicis )circa aliquid conſtans fi

gura :quin potius à ſufficienti partium enumeratime paſiovocitatur fiuepafſibilis quália ·

tas , ſub qua videlicet qualitatis ſpecie ſenfitiuum amorem ,non in fenfu ipjó (quod fupra
docuimus ) ſed in adpetitu ſenſitiuoconfiftentem debere compræbendi naturalis ratio dia
Etat.Atqui taittiſper illud venit expendendum ,nunquid amor' in voluntate collocatus

paßio voluntatisdignofcaturan habitus.Equidem habitum amorem eſſevel hac ratione

comminiſci probareġ liceat.Amor per actus frequentes interuentu plurium diſpoſitionum ,

quum paruo negotio prius euaneſceret, difficulter tandem à ſubiečto diuelliturac feparas
tur, ficý tandem ex diſpoſitione ſenſim paulatimúe tranſit in habiti ,quandoquidem diffie
culter mobilem qualitatë habitum eſſe conſtet . Nam quicung, verè diligit,aut ning aut
certè difficulter ab eadě dile &tione diuelli poteft.Porròſipaßibilis qualitas amor fiue paſo

fio forct,haud ſecusac rubedo faciei propter verecundiâ contingens,momentotranſuretac

adnibilaretur.Quocirca ſupponendum omninò videtur,amorem iure habitum dici debere

voluntatis , non autem intelle tus. Nang ſi foret habitus intelle £lus, quum eofdem
quing,numero depræhendi tantummodò Philofophus in Ethicis docuerit : nempe ſciens
tiam , intelle tum ,prudentiam ,artem , & ſapientiam ,neceſſariò fub horum aliquo nunc
enumeratorum habitu concluderetur , atqui conſtat amorem fub eorum nullo contines
ri, fequitur igitur eundem habitum intellectus haudquaquam dici poffe. Quò fit , vt
habitus amor fit , non ſenſus, nec eiuſdem adpetitiis , non intelle &tus , fed vnius
voluntatis . Nam quemadmodum ſenſus Gintellectus efficiendo quidpiam , repetix
tis crebrò diſpoſitionibus habitum adquirunt,ac veluti callum obducunt & contrahunt:

rwrfus
 ATQVE. FELICITATE LIBER V.

Tarſus quemadmodum adpetitus fenfitiuus frequenter idem adpetendo confequitur hee

bitum , ita nimirum adpetitus humanæ mentis, qui dicitur voluntas, quotiens enixé cona

tendit frequenter, vtidem velit, tandem ita vult, vt quaſi nolle non poßit ,idá propter

babicem adquifitum ,qui ( quod patet ) dedifficilimobilis qualitasagnofcitur. Caete

rim filentio minimè præterire velim Philofophum voluntatem , adpetitum nuncupaffe,

non quòd voluntas perpetuò neceffariog,deſidcret,fed propterea quòd plerung,cupiat.

AMOREM ESSE VIRTVTEM .

CAP. XXVII.

MNIS habitus humanæ voluntatis neceffariò bonus eft,autmalus; quured

O alioquin habitus fenfitiui adpetitus neceſſariò bonus ſit tantummodò , cuius
quidem rei rätio eſt, quoniam adpetitus fenfitiuus non poteft non adpetere , quandoquid
dem agens naturale dignofcatur; quod cum agat neceſſariò ,non agere nequit. Ves
rumenimuerò liberè voluntas agit , quum agere pariter ac non agere queat indiſcrimis

natim . Proinde bruta nunquam adpetendo peccant, quocung,tempore dicantur adpeterey

velquidquid adpetant;omninòrectè ſemper adpetunt: intellectus autem ,fiue per intelles

Etum bomo liberi præditus arbitrijprærogatiua quotieſcung, vultaliquid , neceffariò beo
nė velmalè facit. Quapropter ex eo quod benè velmalè vult ,laudatur aut vituperatur,

quum bruta quotiens adpetunt, quidquid adpetant, vel quo tempore,nung laudarepoßis
aut vituperare .Quocirca fi(quod,paulòantè monuimus tria requiruntur ad virtutem mo:

ralem ,nempe quòd fit habitus voluntatis vel intellectusſaltem practici,quòd difficilis re
periatur,præterea quòd per eum habitum komines laudentur,quemadmodum per vitiavie
tuperantureiſdem oppoſita : ſi tres inghaſce conditiones amori preſto effe probauerimus,

omninò fequetur (velis nolis ) amorem eſſe virtuten moralem . In primis amorem cenferi
Doluntatis habitum fuperiori capite probauimus,quæ virtutis prima conditio putatur.

Porrò propter amorem homines iure ineritò probari , velpna docet indies experientia ;

quandoquidem homineshac vna præfertim rationebonosopinamur,propterea quòd ament

ac benè faciant. Quinimò benefacerenuſquam gratum adpareat,fi(quod fieripoteſt )pnus

amor exulet, atq proculabſit : ſiquidem fieripoßit , vt alicuibenefaciat quiſpiam ,minia

mè tamen eundem diligat, exempli gratia , canibus aut alijs beſtijs efculenta poculena
tag,paßim offerimus,neg,tamen ob id neceſſario diligimus. Ad eundem modum diuitias

erogat vel "( vt rectius loquar ) diſſipat , abligurit atq; delapidat prodigus, quum
alioquin eos, quibus impendit,minimè diligat : quod probatur,quoniam amor qui ras

tionis iudicium fequitur, & eidem obtemperat , eſt habitus voluntatis bonus, quod pro
confeffo mihi velim vltrò condonari, quandoquidem oinneis ad vnum fateantur, amans

tem amando benefacere : fcilicet quotieſcung Jupponit anior in voluntate confiftens ( de

quo tantûm hoc loco verba facimus ) vnun'intellectus iudicium , fine quo voluntas oinni.

tò velle quidpiam iure non debet ,niſi dataopera peccare velit. Atqui prodigusneceffaa
vió coutra iudicium rationis dilapidare vult diuitias, igitur ſub ea ratione,qua præter

rationem dißipat eaſdem ,neceſſariò perperam agit,ac perconfequensmalé vult,ergonon

Hiligit ;quoniam fi diligeret benè vellet. Atinquies;diuitiæ quas temerè prodiguseffuna

dit,bonæ funt eis omninò,quibus elargitureaſdem , vel(vtreétius dicam )profundit: ergo

iij quotiesi
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

quotieſcung, prodigus alicui præfertim indigenti ſimul ac probo viro , quantunuis te

mere tribuit, omninò benefacere pariter ac benè velle videatur. Respondeo breuiter

hoc ipſum opus, quod eft dare pecuniam alicui, vel aliud id genus quidpiam , quod eidem
prile fit ac proſit, juapte natura nequaquam cenferi bonum aut malum , quin potius

( vt theologorum verbis vtar ) indifferens : quippe quod pro varia dantis indiſcrie

minatim intentione cùm dici, tûm eſſe poßit bonum aut malum illud idem opus. Pro.
inde quum intentio temerè dantis prodigi contra iudicium rationis tranſigatur
, opus
ipſum alioquin fuapte natura ( quod nuper diximus ) indifferens, omninmalum
ò eua.

dit, acſubindepænam meretur. Quinimò fibonum opus propria natura foret, ac in .

terea præter id , quod ratio diftat perageretur , adhuc qui bonum illud opus hoc pacto

faceret,dubio procul ſcalus committeret,exempli gratia :Si iudex quenpiam homicidam

iure pæna capitis ple &teret, aut furem furca fufpendiiuberet: fi iudex inquam odio com
motus, non autem Zelo iuſticia (quod eum maximè decet ) inductus, hoc ipſum opus

alioquin ſuapte natura bonum exequeretur, nihilofecius interea grauiter delinqueret, ac

ſubinde pænam promereretur, adeô fipeccare quiſpiam baud debeat, minimè fufficit opus
effe bonum , quod peragitur, fed operantis inſuperintentio bona, & proutratiodictat re .
quiritur, iuxta illud: Iuftum opus iuftè facias. Redeo ad diuerticulum. Homines ob

amorem verum , qui rationis iudicium

fequitur, laudantur, ob amorem verò dißidentem
à rationis iudicio vituperantur,ergo fequitur amorem verum ,habere fecundam quoq; virs

tutis conditionem . Tertia virtutis conditio probanda ſupereſt,nempe difficultas. Sanè

difficilem amorem eſſe ,ſi de vero loquamur amore, patet euidenter
. ; enim
Quotuſquiſq

eſt, qui ſecundum rationem benè velit, ac per confequens verè diligat ? Quinimò difficilia

mum adparet amare fecundum rationem ,quos diligere tenemur, ſimulac eofdem diligere
fecundum amoris menfuram ,
fcilicet quam vltrò naturalis ipfa ratio præfcribit
. Nam

in diligendo Deo præſertim ,deindeproximoquantum aberremus O hallucinemur quotia

diana palàm oſtendit experientia . Quam obrem amor verus, qui non adpetitus ſenſiti.
nus,fed humana voluntas agnoſcitur boni præcipui, quum humanæ mētis habitus depre
hendatur, quum difficulter adquiratur ac longè difficilius feruetur adquiſitus, ni vides

licet ex frequentibus actibus habitum contrabas : adhæc quum ex eo laudemur aut vitu.
peremur, præterea quum ex eodem præmia velpænaspromereamur, quid caufæ eft obfer
cro, cur morales inter virtutes collocari non debeat ?

VIRTVTIS QVÆNAM SPECI .

ES AMOR CENSEATVR.
VIRTYTISVÆNAM

CAP . XXVIII.

3
MOREM in primis haud efle prudentiam adparet euidenter , quando
A prudentiam in intellectu practico ( quod fupra diximus ) ſitam experiamur,
amor autem in voluntate conſistat. Item fortitudo vel temperantia multo minus

exiſtimari queat , propterea quòd in adpetitu ſenſitiuo radices agant atq,velut in ſes
de propria collocentur , quanuis obediendo rationi, rationis eiufdem quoq
, participes
reddantur, quemadmodum & aliæ virtutes fingulæ, quæ vel in concupiſcentia vel in
iraſcibili collocantur ; nempe manſuetudo, liberalitas , magnificentia , honoris amda

tiua ,
 ATQVE FELICITATE LIBER

tina, magnanimitas, veritas , adfabilitas, dein eutrapeliai Illud expendendum

reftat, num iufticiaſit, quando iuſticiam pariter voluntatem dijudicari conſtet. Verùm

amorſi iuſticia foret ,omninopertineret ad legalem iuſticiam aut æqualem . At æqualen

iafticiam , vt à poſtrema femelexordiar ,duplicem ſtatuinius , nempe commutatiuam atg

diſtributiuam . Amor Dt amor non emit, non vendit, non locat, neg, alia id genus ten

tat, que commutatiuam concernunt iufticiam : deinceps amor ſub ratione propria quos
tenus eſt amor , haudquaq conſiderat ,quî reddatur vnicuig, quod ſuum eft,neq fcrutatur,
. Quò fit,
iniuria
num huic minus alij verò pluserogandum fit ,& ne cuiquam inferatur
Dt amor nec diſtributiua nec commutatiua, ac per confequens nec æqualis agnoſci iuſticia

gueat. Porrò iuſticia legalis quum generale quoddam fit, quod virtutes omnes in fe

quodammodò claudat atg, contineat, virtus minimè particularis ab alijs diſtin & ta dijudi.
cari poßit,quemadmodum & prudentiæ vocabulum latius vfurpatum.Vnde relinquitur
amorem exiſtimari virtutem optimo iure penitus à cæteris diſtinctam , quas in Éthicis

Philofophus recenfuit : ni forſitan ſuſpicetur quiſpiam eundem amorem , effe diſpoſition

nem virtutibus ancillantem atq, deſeruientem , ac per conſequens abuſiuè nuncupari vir.
tutem . Atqui diſpoſitiones virtutibus ancillantes, & principia virtutum eg impera

fecte ſeu diminuta virtutesquodammodò putantur, quemadmodum perſeuerantia, que

quum ſuperiusenumeratus minimè fortiatur virtutum conditiones, diſpoſitio faltem virs

tuti deferuiens exiſtimatur

. Verùm amor dignitate ceteras longo interuallo virtutes

ſiue diminuta virtus iure putari nequeat, præfertim

antecellit, ergo virtutis principium
quum omneis ad vnam conditiones nanciſcatur, quæcung, vel integra virtutis exigit
aigpoſcit effentia . Quocirca crediderim amorem ejè diſpoſitionem bonam , virtue

tum naturam excedentem , hoc eft, virtutem heroicam ſic ab Ariſtotele nuncupatam .
Nang, ficut homines nonnulli reperiuntur addičti ſenſibus adeô, vt quàm minimûm

beluis differre videantur, ita nimirum homines diuini quidam offenduntur, qui videlio
cet ardentißimè Deum integris naturæviribus, id eft,toto corde diligunt , deinde pro
ximos. Verumenimuerò virtutis definitio minimè videatur examuſim amori come
petere , quando virtus iuxta Philoſophi fententiam habitus ſit in mediocritate confia

Jtens, ratione terminata , prout fapiens terminaret. Amor verò faltem erga Deum
exceffu lætatur & gaudet, nec vllam fibijſilegem terminumúe præfcribipatitur,quino
imò vel vltra vires, fitamen hoc ipfum imbecilla permiteret amantis natura vel fer.
ret : ultra vires inquam fummum authorem rerum omnium animo compleéteretur,
@amando ( fic enim loquar ) abſorberet, tanta tang: efficax amoris natura deprem
henditur. Itaq, amor tantò cæteras præcellit virtutes, quantò magis notam ingraa

titudinis inuri nobis expauefcit, abominatur, & exhorreſcit. Amor cogitans quantum

Deo, deinde propter Deum ipſum proximò debeat, perpetuò languet, ſimul ac formi.
dat, ne genius forſitan ſiue propriusangelus,quem in feipfo vel vnusquiſq;palam ſen .
noſtra confcientia, quam Philoſophi ſaltem eludere non poffunt,fi modò preſen.
tit, aut
tiam genij negare velint : amor inã angelum aut noftram conſcientiam , accuſatorem

criminum agnofcit, & aliqua ex parte fcelerum vltorem nonnunq experitur, quotiens
eandem noſtram vltrò mentem humanam caſtigando vellicat, pungit, ac ni pungenti
cedamus, infuper lacerat. Quapropter amor iure formidat ac trepidat,ne conſcientiafeu

( quod Græci dicunt )Lyndereſis velgenius ei notam ingratitudinis turpiſsimam inurat,

quod
 ANDREÆ CAMVTII DE AMOR E

quod certè virtutes aliæ perinde non oftendunt. Quò fit, vt amor vnus excedens erga
Deum aut proximum ,heroica virtus,non autem uirtusfimpliciter iuremeritòcenfeatur,

quod quidem Ariſtoteles ( quantum ex eiuſdem elucubrationibuscolligere licet ) haud

agnouit, quemadmodum nec eius interpretescatholicæ fidei videlicet expertes, vna cum
academicis ad pnum omnibus.

DEVM OMNIA COGNOSCERE ;

PARITER AC OMNIVM HABERE
PROVIDENTIA M.

CAP. XXIX .

MORIS excellentiam atq;præſtantiam inde colligere liceat ,quòd eius preſene

A tia cæteras vel abſą præceptore virtutes vná fecum trahatneceſſariò ,quum alio .

quin aliæ virtutes amore ſecluſo ,nihilo feciusconſiſtere queant:fiquidem fieri poßit, vt

præfuperbia tumidus quiſpiam prudenter,ſcilicet quantum ad hominis externum fpe&tat

iudicium , adhæc iuſtè , fortiter , temperanter atq;fecundum alias omnespaulò antè vira
tutes enumeratas viuat, atq;ita omnibus admirationiſit hominibus: fieri poteſt inquam ,

vt homo talis reperiaturmoralibus videlicet 'virtutibusomnibus, hominum iudicio conſpie

cuus pariter ac admirandus, quinec Deum tamen nechomines diligat quandoquidê amor

eum fuperbia'bel auaritia præ cæteris vitijs coire neutiſ poßit. Porrò virtutes pt ade

quirant homines eiufmodi, longo penitus egent ſtudio ſimul ac diligentipræceptore, qui

diligenter eos erudiat. Vnus amor vbi quis eum femelpoſjederit, vel ex feipfo ſingulas

penė virtutes paruo negocio cõquirit ac adipiſcitur, dein eafdem adſeruat perpetuò,modò
tamen interea non euaneſcat amor, qui virtutibus omnibus tanquam ſupra virtutes pro
tribunali reſidens, fancit leges, atg, ( quod eius intereſt præcipue ) rectam viuendi me.

thodum agendiğ normam prefcribit,quod adfabrè ſimul ac adpoſitißimè nimirü inſigne

Das ele £ tionis illud explicuit inquiens: Charitas patiens eft, benigna eft. Charitasnon

amuletur,non agit perperam ,non inflatur, non est ambitiofa ,non quærit que ſua ſunt,

non iraſcitur,non cogitatmalum ,non gaudet ſuper iniquitatem .Gaudetautem veritate,

omniafuffert , onnia credit ( ſcilicetcredibilia ) omniafperat;omnia fuftinet. Charitas

nung excidit, ſiue prophetiæ euacuentur, ſiue lingua ceſſabunt, fiue fcientia deſtruetur.
Nos però iure posſumus addere : Charitas iuſta eſt,prudenseſt, temperans eſt, fortis eſt ,

in fumma genus omne virtutum in ſe continet. Audirurfus Apoftolum hoc paéto charia
tatem extollentem . Silinguis hominum loquar o angelorum , charitatem autem nori

habeam ,factüs fum ficut astonansaut cymbalum tinniens:etſi habuero Prophetiani,

nouerim myſteria omnia, & omnem ſcientiam , etſi habuero omnem fidem ,ita vtmontes
transferam charitatem autem non habuero,nihil fum : etſi diſtribuero in cibum pauperum

omnes facultatesmeas,etſi tradidero corpusmeum ,ita vt ardeam charitatem autem non

habuero,nihil mihi prodeſt.Hæc Paulus ſanctus. Hincvtarbitrormanifeſtòcolligitur ,

neceſſario Deum habere curam aty,prouidentiam inferiorum examuſim omnium , præe

fertim hominum ,quidquid impiè blacteret ac fordidètandem execretur,ſiue ( vt reētius.

hoc cafu dicam ) euomat atheos Auerroes. Nam qui fieri poteſt,vt hominibus indiderit

natura fine naturæ author , quod verius eſt, tam grandem erga Deum amoris æftum

etg
 ATQVE FELICITATE LIBER V. 89

atg flagrantiam , fi Deus ipſe nullam penitus hominum curam gerit atg prouidentia

am ? Quorfum attinet cupere vitam immortalem cum Deo viuere feliciſsimam ,fi
Deus nos haud curat nec agnoſcit ? Si nofipſos natura diētante iudicamus imperfes
Etos , propterea quòd quanplura rerum naturalium minima nos lateant , dic fodes, cur
hanc imperfectionem adfcribere Deo nos haud pudet ? Si paterfamiliâs in Oeconom

mia prudens dijudicatur , quoties fingula velminima , quæ funt in ædibus rimatur,
ſingulis vel catellis ac felibus , vtmures velut hoſtes domeſticos arceant , dili
genter proſpicit , quid cauſa est amabộ , cur Deum ipſum latére multa patiamur ?

Dic Auerroes , cur maculatum iri Deum effutis & expuis , ſi particularia quanlibet
vilia fiue deformia femel agnofcat & intelligat ? An putas ,omnium hominum -mis

ferrimepariter ac impijßime, Deum ifthæc intelligendo , ſpecies rerum naturalium

in ſeipſo recipere , fcilicet quo modo recipere nofter intelle &tus confueuit , quotiens

intelligit, quemadmodum & ſenſus recipiunt, quotiens percipiunt o agnoſcunt ?

Nonne natura nobis infuſurrat ac planè diétat , longè perfeétiori modò Deum intele

ligere, etſi modum penitus illum ignoramus, quàm nos ipſi tandem agnoſcamus &

intelligamus ? Si Deus propter rerum vilium intelligentiam vileſceret, nonne Jimia

li penitus rationenofipfi quoq;, quotiens fordida quædam contemplamur, omninò vi
les euaderemus ? Verùm Ariſtotele relatore, dum philoſopho cuidam quaſi per ironie

am obijceret quiſpiam ,quòd locum fætidum infpiceret atg contemplaretur , ei Philo.

Sophus ita reſpondit : Ghic quog Dij Junt, perinde ac fi ita pronunciaſſet : res
quoga viles ( ſcilicet nobis collatæ ) ſuam peculiarem nanciſcuntur bonitatem atq,puls
.
chritudinem fiue perfectionem . Vnde libenter videmus plantas, animalia,bruta,

lapides, & alia demum , quæcung natura producit, etfi nobis collata penitus vilia ſie
mul ac deformia cenfentur , propterea quòd in omnibus emicet eluceatý, diuina puls

chritudo pariter ac bonitas, & inftar radij cuiuſdam corruſcans vires exerat propria
as , Cæterûm Deus ipſe (I fas eft os in cælum mittere, quòd in Adagio paßim ef.
fertur) intelligendo naturalia corpora nihilo plus adquirit perfectionis,quàm ſi tantum .
modò ſeipſum intelligeret , quinimò feipfum intelligendo , cetera neceſario , quum ab

ipſo dependeant,intelligit . Accedit quòd id ad eius perfectionem pertinere penitus

videatur, quum extrema fit bonitas , & bonitatis peculiare propriumý dignofcatur,

Dt ſeipſam vltrò diffundatate communicet, quod diuinè ( quemadmodum alia mula

ta ) Plotinus adnotauit : ad eiuſdem inquam perfectionem atg, bonitatem pertinere

naturalis planè ratio diftat,vt omnibus etiam vilißimis entibus, vel ipſi primo
ſubiecto rerum omnium obfcænißimo (modò liceat ita loqui ) dilis

genter proſpiciat,ac per conſequensexaétè dignoſcat

hoc idem & intelligat.

z DEMON
 ANDREA CXMV TIL DE AMORE

DEMONSTRATIVE CONCLVDI .

TVR IN NATVRA RERVM OFFENDI

PARADIS VM , INFERN VM ,
ato purgatorium .

CAP. XXX
T

RIA probaffe confidimus. Primò rationalem animam interitui nequaquam

obnoxiam agnoſci, ſed ab occaſu penitus immunem depræhendi. Secundo dia

ſtinctimem deli&ti capitalis atg

, venialis non
folùmè theologorum decretis, verumetiam
ex ipſa natura rerü,id eft, ex ipſis philoſophia principijs confirmari.Tertiò Deum Opt:

Max: iſthæc inferiora omnia non folúm intelligere, verumetiam eiſdem examuſſim

profpicere vel minimis atg, vilißimis. Quam ob rem ia £ tis hiſce fundamentis deduco

protinus in natura rerum ea loca reperiri, quæ vocantur à theologis paradiſus, puri

gatorium , & infernus, hoc pacto. Supremum authorem omnes ex æquo iuſtißimum
optimum confitentur, idý tàm ignari quam ſcientes. Is rerum ſupremus author

; curam gerit omnium adamußim etiam

iuxta ſuperius probata cognofcit fimul atq
dilißimorum , ac per conſequens multò magis hominum , quando maioris quog ,quàm
bruta vel inanimata luminis deprehendantur capaces . Itag:fic argumentor: Homio

num quidam bonam habent voluntatem erga Deum & homines, atq;fi non omnem ;
certè multam impendunt operam , vt naturæ legem inſitam eiſdem Jeruent. Præteres
Deum , quem ſolis nature viribus vnum agnoſcunt o Opt: pro virili diligunt u
colunt , dein homines cæteros amore proſequuntur. Proinde fi nofter animus est ima
oninia
mortalis, Deus autem vtpotè iuſtißimus , noſtri curam habet precipuam, que

ſuperius abundè probata fuiffe reor, ab interitu corporis , locum felicitatis aliquem :
hiſce videlicet, qui iuxta naturce legem vitam traducunt, omninò condonet e eları

giatur , æquitas ipſa naturalis, que fuiconditoris æmula creditur , ita neceffariò pau

ſtulat , vt etiam illudipfum fuo iure quodam extorqueat. Eodem iure fi per contras
rium perpetuò quifpiam ita delinquat , vt etiam perpetuò delinquere cupiat, tantum
abest, vt patratorum fcelerum aliquando peniteat: ſi per contrárium inquam aliqais
perpetuam habeat peccandi voluntatem , ſanè naturalis eadem ratio , quam ſuperiorns
.
tura nobis indidit, ac ( vt ita dicam ) inſeruit, ſupremum authoreni, rerum omnium

curam atq prouidentiam habentem , modo quodam vel inuitum cogit quantunuis optia
mum ac pijßimum , vt fimilibus pænam infligat perpetuam . Scilicet vt voluntati in

. Scilicet vt non fola

perpetuum peccandi , cruciatus æquo iure perpetui refpondeant

Dei pietus aig,benignitas , verumetiam ipſa iuſticia, que diu deliteſcere propter par
tieritiam torpefcereý, videbatur, aliquando vires exerat proprias atg
, refulgeat. Sci.

licet vt quibus pietatis atq; benignitatis dona videlicet è fonte bonitatis adfatim vber.
timúe'manantia, propter eorum culpain communicare nequit, propterea quòd feipfos

eorum donorum incapaces per incuriam reddiderint , iuſticiæ fruétus, nempe dolores
.
atq, martyria pro varietate ſcelerum impartiatur atq ;diſtribuat Cæterîm quoniam

magna pars hominum naturæ legis obferuationem fimul ac Dei cultum auet quidem ,
vult ,
 ATQVE FELICITATE LIBER V. 90

pult, & impensè deſiderat, ſed tamen in cohercendis inferiorum animæ facultatum

ſeditionibus cum ratione pugnantium , paruam ( quod minimè decet) adhibent diligen.

tiam , quum ſuam alioquin ingemiſcant ac doleant vicem , & à Deo veniam fæpenus
merò deli &torum ſuſpirantes implorent ; de ijs inquam ratio naturalis eadem exigit,ac

ſuo iure quodam extorquet, vt æternis minimè pænis obijciantur atq , deftinentur,fed
eis à Deo locus ſtatuatur , in quo faltem ad tempus eam panam ſuſtineant atq perpe

tiantur, quam in perpetuum ſuſtinere tenerentur, ni larga fummi Dei benignitas

eiſdem præſto foret ac opitularetur. Neg enim innotefceret culpæ grauitas,ni breui
1 tempore ſaltem pænæ magnitudinem eidem culpe debitan experiremur , quod quidem
pulcherrimè textus quidam canonicus expreſsit. Cæterùm fieri potest, vt ex ijs in
1 articulo mortis nonnulli tàm intensè Deum ament atq; commiſſorum deli &torum dolor

rem adeô grandem ſentiant , quemadmodum vnius latronis, qui videlicet in cruce per
pendit, hyſtoria nos euidenter edocet, vt omnem abradere pænam iure naturali diuinog
delictis huiufmodi debitam expungereg,poßint adamuſim , quando charitatem obtes
gere vel operire peccatorum multitudinem ,omnibus promiſcuè theologis innotefcant.

PENES QVID ATTEND ATVR

AMORIS MAGNITVDO.

CAP . XXXI.

ESTAT vtexplicemus, qui magnus aut paruus amor intelligidebeat e

R expediat.Namex amicis alium plus alio diligimus
, ac maiori filios plerung,
fratres , aty parentes præſertim amore proſequi confueuimus , ac cæteros, quos alioquin

amamus. Sanè quiſpiam non iniuria prima fronte magis amare credatur , qui maines
amatæ rei bonum velit,aut ſi fortè deſit ,eidem infuper illud ipſum cupiat.Nang
; quum

amare ſit benè velle , pariter amor ipfè boni voluntas definiatur , mehercle conſequi
videatur eum amare nugis, qui plura vel maiora bona vult atq;cupit anatis : puta volo
bonum amicis ,at longè plura bona pariter ac maiora volo natis meis aut fratribus, quam
ceteris amicis. Atqui meis amicis haud poffum velle plura bona quam omnia ,neg, ma .

ius poſum eiſdem velle bonum quam præcipuum , quo fi maius alicubi reperiretur, ils
lud ipſum profe&tò quod eiſdem amicis polo vel etiam cupio, minimè foret præcipuun .

Proinde ſi quenīdiligerenequeo iuxtadefinitionēadſignatam , ni continuo boni ei velim

præcipuu ,neg, poſjum alicui bonú velle præcipuü,quin eidem protinusvelim omnia bona ,
ſcilicet que media dignoſcuntur ,adid bonum ,quod præcipuñexiſtimatur conſequendum:
inde medius fidius confequitur, quod nuper adfeuerabamus , nempe quenlibet amantem ,
amatæ rei cuilibet cûm omnia bona velle fimul G exoptare ſi deſint, tiim præ cæteris

bonü præcipuum .At vrgebis hocpa& toforſitan ,Amans minimè vult aut cupit amatæ rei
cuilibet ac ſemper,abſolutè vel fimpliciter omnia bona præter bonum præcipuum , ſed

cum hac adpendice videlicet ,ea omnia bona folummodò , quæ conferunt ad id bonum ,
quod præcipuum adpellamus, conſequendum , non autem bona fimpliciter omnia. Vis

rûm id praſcire oportuit , quòd id verè folummodò proprieġ, bonum venit dijudican
dum , quod præcipuum agnoſcitur , quandoquidem id vnum finis rationeni obtineat.
Caetera
zij
1
ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

Cetera verô demum qualiacung fuerint , eatenus bona cenſentur tantummodò, quates

nus in bonum pracipuum videlicet vnum collimant velut in ſcopum. Vnde fiquidpiam

fortè bonum reris aut comminiſcaris,quod neg præcipuum ſit ,nec ad illud adfequens
dum inſtituatur ac ordinetur ,mehercle toto ( quodpaßim efferri confueuit ) aberras
cælo. Proinde præclara ſtemmata, vel opes, & honores in Republica , fimul ac fan
uores principum atg alia demum id genusquanplura, quotieſcung
, nonfecundum rationem

rectam , quinimò pro vertigine cerebri cuiufuis atq , iuxta ſenſilem adpetitum , contraras

tionem eandem, id eſt, contra naturam totius compoſiti relut vrbis imperatorem , minimè

diriguntur in bonum illud præcipuum , vtpote jolium verè bonum , propter quod vnuni
cætera boni vocabulo fine nomenclatura cenfentur condigna: quotiens inquam eiuſmos
+ di nufq; ordinantur ,neg tendunt in bonum illud præcipuum , indubiè mala prorfus

euadunt ac reuera fint,quanquam ea ſuaptè natura minimè talia cenſentur. Hinc nis

mirum theologi ſapienter actiones iſtiufmodi, non bonas aut malas abſolutè, quin cons
fultò potius eas indifferenteis nuncuparunt
. Naną ſi talia per le, hoc est,ſuapte natus

ra forent bona vel mala ,dubio procul bec eadem bona vel mala ſemper dignofcerentur,
idą neceſſariò : ſcilicet iuxta communem regulam , que per omnium ora promiſcuè vos

litet atq;circumfertur , nempe : Quodcung, est tale, videlicet fuapte natura ,cuicung.
conferatur , perpetuò tale fuerit. Quapropter vna operantis intentio efficit, vt iſthæc
bona vel mala videantur ac reuera fiant, quandoquidem earuni vfus bona , abufus

verò mala penitus efficiat : fiquidem vfq;adeô lubrica nobis adparent , vt vel parun

negocio flutti queant in vtranuis partem , propterea quod fuapte ſponte neutra dignos

ſcantur, ni quifpiam fortaßis boni vel mali vocibus tranſcendenter abutatur quò
,
modo videlicet bonum ens, præterea mulum ac nibil reciprocare videntur.

PRIOR OPINIO CON ,

FVTATVR. . 1

CAP. XXX11,
R

EDEAMV S ad diuerticulum . Amicis indiſcriminatim omnibus, câm

omnia boria volumius , tı ! m præcipuè bonum illud præcipuum , nempe propter

quod vnum cætera boni rationem induunt atq; fufcipiunt, quemadmodum paulo
ante probatum est . Hinc apertè deducitur, in amore neutiquam adfignariposſe magis

aut minus , quinimò quenlibet amorem æqualem eſſe, quod quidem alio deinceps aggere

ſeu vallo munire liceat.Oui Deum etenim optimummaximum amat,idcirco Deum amare
creditur iuxta rationes amoris in medium adduct.as,quoniam ipſi Deo bonum vult præs
cipuum . At quum inter præcipua bora,nempe felicitates agnoſcantur indubiè diftinéti

gradus , fiquidem vna felicitas , alia maior art minor adpareat, janè rationi conſen.
taneun videatur fortaſſis eum , qui Deum amat , ei velle quidem bonum precipuin

( quod alioquin amantibus indiſcriminatim oninibus commune viſitur ) ſed tamen

oninium felicitatum præ ceteris eam eidem velle , que longo videlicet interuallo
quaflibet alias antecellat felicitates ato,præcipua bona . Quis etenim ambigat

obécro , Dei praecipuum bonumi , quod quidem nos felicitatem interpretabamur ,

excellere felicitatem aliorum omnium , qua felicitatis capacia deprehenduntur .?

Atqui
 ATQVE FELICITATE LIBER . V

Atqui nonne quotiens diligimus qucnpiam , omninò iuxta legem amoris a natura viſcea
ribus atq; penetralibus animæ rationalis inſitam ac ( vt ita loquar ) inſertam : non
ne iuxta legem amoris inquam, amatæ rei velle tenemur omnepræceptum bonum , cuius

amatum ipſum capax cernitur ? Nam incaſſum à Deo fruftrag penitus videar intel

ligentijs quanlibet à materia ſeparatis velle bonum illud idem pracipuum , hoc eft,
eammet felicitatem , quum ipſi Deo velle teneor : incaffum inquam cæteris intellis

gentijs velim hanc, quam iure quouis Deo volo fupremam omnium felicitatem ,quana
doquidem aliæ poſt ipfum Deum intelligentia , felicitatis buiufmodi minimè fint cas
paces. Item ftultè velim hominibus intelligentiarum fuperiorúm felicitatem , quam
vel vltrò mortalibus ( ita fingere liceat ) oblatam , ipſi capere recipereque non

poſsint. Anabô quænam veſania foret exempli gratia, quænam dementia, fi

cani quem diligam , bominis felicitatem exoptarem ? Itaque quum Deus maximus

boni cuiufuis , atque cuiuſlibet felicitatis omninò capax videatur : imò quum ipſe
Deus optimus ipſum planè fit bonum ( vt propriè loquar ) ac ipfamet agnoſcas
tur felicitas, idque non per participatiorem ( vt fcholafticè dixerim ) quemada

modum abipfo alia penitus omnia, quinimò per propriam effentiam : dic fodes, quifnam
ambigere queat nos amando Deum , eidem velle felicitatem omnium extremam atq;
maximam , vel humanam onininò cognitionem excedentem ? Porrò ſi quod prima

facie videbatur, anoris magnitudo penes bonorum adgregationem fiue multitudia

nem , atg præcipui boni præ cæteris excellentiam ac magnitudinem , quod amate rei

volumius attenderetur, inde neceſſariò deduceretur , idque velis nolis , Deum optis

mum Maximum æque diligi paßim ab omnibus cium lominibus, tîm etiam intelligens
tijs à materia ſeparatis. Illatio probatur , quia quicung, Deum amat , eidem
vult omnia bona fimpliciter, atque pire cæteris felicitatem omnium maximam . At
hoc eft examuſim & extreme į fic loqui concedatur ) diligere, ficut antecedens
tes rationes conuincere videbantur
, ergo falfum effe colligitur, Deum ab vno magis
amari, quam ab alio. Præterea confequitur , me non poffe magis diligere Pee

trum quàm Socratem , quod eft abfurdum . Nangiuxta fuppofita quicung,diligit

amicum , eidem confeftim vult cím bona penitus onnia, tim præcipuè felicitatem
omnern , ſcilicet cuius humanum genus deprehenditur capax. Ouncirca ſi quia

cung,diligit,idem amicis omnibus promiſcuè bonum cupit ac vult, profectò fieri nequit,
vt is vnum magis diligat quam alium . Adhæc parentes loc pacto natos proprios

diligere magis nequeant , ac alios indiſcriminatim amicos alpun omneis, quinimò

videantur ex æquo fingulos amore profequi. Iteinfi femel adinittantur eiuſmodi,
quorſum attinet id praeceptum enuntiare ſacram pagin.zin , riempe diliges dominum
Deum tuum in toto corde , in tota anima, dein omnibus tuis viribus ? Nang:ſi

Deus à cunétis æque diligitur ac adoratur , quid prodeft eiufmodi præceptum obtrus
dere vel inculcare totiens ? Itidem hoc fieppofiro confcquitur, intelligentias abſtra.

čas haud magis amare Deum quam hominem quemuis particularem : fiquidem ee
Superiores intelligentiæ nequeant ipfi Deo plura vel maiora bona velle , quàm homia
nes velint , quandoquidem nemo plura velle bona poßit, quàm omnia , nec maiora,

qudin fimpliciter omnium maxima . Proinde ſi tanquam vera ſemel ijthac ado
2 iij mittantur,
 ANDRE Æ CAM VTII DE AMORE

mittantur , profecto que diuinus ille Dioniſius Areopagita de cæleftibus byerdre

chijs enunciauit atg fcriptis prodidit, omninò fabula videantur aniles, nempe fubftan .

tiás intelligentes primæ hyerarchie , quæ dicuntur ſeraphin , multò magis amare
Deum ac inferiorum ordinum aliæ. Verumenimuerò non folüm eiuſmodi ratio.

nem ipfam eludere videantur, verumetiam ſenſum phaſcinare : fiquidem ipfe fenfus

abundè teftetur atg fidem faciat , non modò diligi magis à quopiam vnum quàm alis

um hominem , fed & canem . Nam parentes in erudiendis atq, ditandis filijs

longé maiorem atg,magis fedulam impendunt operam , quàm in cæteris amicis quan .

libet haud infima fortis. Dein inter amicos plura pariter ac precioſiora bona

Dolunt ac multotiens impertiuntur vni,potius quam allij, quod mediusfidius haudquam

quam preſtarent,ni vnum magis quam alium diligerent.

QVÆSITI VERITAS OB OCV ,

LOS CONSTITVITVR .

CAP. XXXII 1.

VAM OB REM vtnodum aliquando diffoluamus, amoris magnitus

O do nequaquam penes magnitudinem atq,multò minus multitudinem bonos
rum , quæ rebus amatis libenter volumusmenfuranda venit, quemadmodum vulgus

exiſtimat , quin potius penes ardorem ( brita dicam ) ac intenfionem amandi, pus
tá quicung Deum amat , eidem indubiè vult omnia bona, que vel in hominis men

tem cadere poffunt ; quinetiam quidquid vfpiam boni poßit offendi, quanuis illud

ipſum animonon concipiat. Adhæc vnuſquiſq Deum diligens ei vult bonum pre

cæteris , inter præcipua bona maximè præcipuum , id eft , felicitatem omnium ex .

tremam , ſed tamen inter amantes Deum hoc intercidit difcriminis , quod hic arden
tius, ille verò remißius diligat. Verbi gratia , quilibet ignis excalfacit, fiue quod .
libet ignéum . At nunquid penes intenfionem calfaciendi diſcrimen non adpa.

Tet Nang purior ignis aut impurus quidem ‫ز‬, fed tamen hærens materiæ folidiori
calfacit intenſius: ficut & inter ignea quod magis ignea ſubſtantive particeps agîro .

fcitur, intenſius calere diſitur. Ignis etenim ſi plurimus vna congregetur , id

eft, fi moles ingens ignita ſimul vniatur, ea profectò, ni ſubiecto forfitan hareat fo .
lidiori, cuius ratione per accidens caleat magis : ea inquam materia quanlibet ingens

multò minus calfaciet , ac ignitá materia parua moles, quæ videlicet ignis puri plus

in ſe contineat , propterea quod non ignitæ rei quantitas aut multitudo, quin potius
efficax eiufdem puritas & ardor expers aliena ſubſtantiæ ,magis exerat intenſio.

nem caloris ac operetur. Itag ſeruata fimilitudine , ſimagna paruis conferre licet ,

qui diligit quenpiam , fi non propter ipſum tantummodò, faltem propter ipſum magis ,
quam ob aliud aliquid , is vtiq diligit intenſius & ardentius, ac ita magis amat.

Qui verò penitus eadem bona cupit atq, vult amato, fed tamen haud minus vel magis

eadem ei vult propter fuijpſiusaut forſitan alius alicuius commodum ac bonum ,quàm

propter illum eundem amicum : ſanè quum iſthæc voluntas impara videatur, fi cum ea

confera.
 ATQVE FELICITATE LIBER V. '

conferatur, qua bonum anato vult propter ipſum amatum , non autem magna ex

..
parte, vel aliqua ſaltem ex parte propter ipfum amantem vel alium aliquem : quum
ifthæc inquam volúntas apertè fyncera puraúe minus adpareat , idcirco qui fic amat,
optimo iure minus diligere dijudicetur. Qui verò propter amatum folummodòdia
tigit , is intenſius amare meritò credatur atg luncerius. Vnde qui Deum optio

wum maximum amore profequitur , ſi fortè collimet in eum fcopum tantummodò,

ſcilicet vt vita ſeu felicitate potiatur æterna, is dubio procul baudquaquam diligit
Deum , quinpotius feipfum . At qui Deum amore proſequitur folummodò pro .

pter ipfum , idą,maximo cum adfe£ tu mentis, adhæc poftbabita fuijpfius cura ( quod .

impendiò rarun pariter ac dificilimum eft ) quodammodò fuijpſius obliuifci video

tur ac ferè feipfum amplius neſcire, & in vno Deo , totomentis adfectu viuere : hic
dubio procul Deum amare putetur toto corde, tota anima , dein omnibus viribus
fuis ( quemadmodum facra pagina loquitur ) hoc eſt perfecte. Verumenimo

uerò qui Deo vult cùm omnia bona , tầm maximè bonorum omniuin præcipua , fed
tamen iſthæc eidem Deo vult partim propter ipſum Deum , partim infuper propter

ſeipfum amantem ,mebercle ficut hunc hominem amare Deum non inficior , ita Deum
abeo nequaquam perfectè diligi, quemadmodum ab alio, qui Deo vult omnia bona
velmaximè præcipua ſimpliciter , idġ propter ipſum vnum Deum tantummodò, vel

præciſa ſecluſaúe quodammodo fuijpfius conſideratione : ficut inquam hunc diligere

Deum inficias ire non poffum , ita Deum ab eo nuſquam amari perfectè , quemado
modum ab alio, conſtanter adfirmamus pariter ac adfeueramus. Porrò quanquam

in vno Deo fic viuere quenpiam , vt penè fuijpfius obliuiſcatur vnum fapiat Den

um , nobis ob imperfectionem noftram fortaßis exiftimatur impoßibile nedum diffie

cile : nihilominus hoc ipſum ijs, qui Deum vnum cæteris quodammodo ſpretis anhe.
lant vtpote perfectis, & qui Deum vnum fapiunt, abundè notum euadit, quippe qui

neſcientes iſthæc humana vel eorum obliti penitus, ab imperita plebe ſtolidi vel au
mentes infulsè putantur. Adeô nonnunquam , quod obijciebant ſancto Paulo,
nimiam litterarum intelligentiam arbitrantur eos ad infaniam deduxiſſe . Ca.

terùm quotiens nomino plebem imperitam fiue ftolidum vulgus, haudquaquam para
peres aut homines communi iudicio viles exiftimatos intelligo, quin potius optimi
Dei neſcios & eiufdem amoris experteis , idğ, etiam fi principes fuerint, quos quidem

ignaros diuinæ bonitatis, pagina facra mundum adpellat. Equidem agnoſco luce

meridiana clarius,expedire præftareg Deum a nobis amari tantummodopropter ipſum ,

quanuis hoc ipfum haud agam , nec operibus præſtem . Porro'quòd æcumenica concilia
moneant anathema dijudicari, fi quiſpiam adfeueret non amari debere nec licere Deum

ad hunc finem , vt æternam felicitatem adfequamur:meoquidem iudicio fic intelligunt,

nempe concedi permittiğ nobisab optimo Deo propter noſtram imperfectionem ,vt ipſum

amemus Deum propter felicitatem confequendam atg ita propter noftrum commodum ,
hac lege tamen,vt interea Deo velimus bonum abfolutè fimpliciterúe præcipuum , vel alio
qua ſaltem ex parte propter ipſum . Nang ſi Deo bonum vellemusquanlibetpræcipuum

nulla ex parte propter ipfum , fed propter nos ipſos tantūmodo,mediusfidius hoc cafu neus
tiğipfum Deum ſed nos ipſos tantùm diligeremus.Caterâm homines in via Dei perfeéti,
bonum
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE ,

bonum Deo volunt omnium precipuum nulla ex parte propter feipſos,quinimò pro
pter ipſum vnum Deum . Hinc fanétum Gregorium vtpote virum perfečtum

in hæc verba vel fimilia prorupiſe ferunt : 6 domine Deus ſi certo ſcirem meipfum
in numero reproborum adfcriptum eſſe, nibilofecius adhuc te diligerem.Omagnum

amoris aſtum . O efficacem benè volendi vel amandi voluntatem . O præclarum

diuinæ clementia nos ad fe trahentis miraculum . Amabô quid admirabilius quam

hominem eo dementia venire (mundus etenim hanc effe dementiam arbitratur, quum

alioquin fumma fit perfeétio pariter ac fumma ſapientia ) vt ſuijpfius ferè penitus

obliuifcatur, & in alio viuat ?? O verè vel ſummis votis expetendam atg deſides

randam inſaniam , quam hercle ſi philoſophi videlicet ethnici cognouiſſent ( cogno

viffent autem indubiè , ni propria malitia fuperbiaue fuiſſent excæcati ) minimè

criſtas in Deum ipfum erexiſènt adinftar gigantum à poëtis confi &torum , quinimò
ſeipſos neglexiffent , atq; ita in hoc mundo propriana perdentes animam ( vt
more loquar euangelico ) felicem dubio procul eandem

in alio ſéculo reperiffent &

exultantem .

LIBRI QVINTI

FINIS.
 93

ANDREÆ CAMVTII DE AMOR

RE ATQVE FELICITATE LIBER

· SEXTVS

NEC IN VOLUPTATE ; NEC

IN HONORE, NEC IN DIVITIIS FE

LICITATEM CONSISTERE

CA P. i.

RDVAM FELICITATIS ADQVISITIO

nem omnes ad vnum homines confitentur, fed tamen eiuscognitio

nequaquam interea facilis agnoſcitur,quod quidem tot authorum

opiniones claßicorum inter ſe pugnantes atg,diſidentesapertè des

clarant. Vt donemus in felicitatis naturà nonnullos hactenus
expiſcanda plurimum luminis contuliffe, ita neminem examaßim
adhuc attigiſe fcopum nequaquam imus inficias. Itaq methodum hanc in perfcrutanda
felicitatisnatura feruabimus. Imprimis quid hoc in negocio Philoſophus ſentiat ,deins
dequibus rationibusinnitatur,epilogo breui complečtemur. Secundò quotuplex felicia

tás inueniatur , & quæ præcipui ſit ac vera felicitas explicabimus. Deinceps in qua
potißimûm animæ rationalis parte collocetur atg ſedem obtineat eßentia ( vt ſcholaſtia
cè loquar) felicitatis, pro virili noſtra diſquiremus. Varij variè pariter de felicitate

fenférunt ,quando nonnulli voluptatem eße felicitatem opinentur; alij verò honorem .
Contra primam opinioncm vtpote vulgo magis probabilem hoc pacto Philofophus argua
mentatur. Si felicitas in voluptate conſiſteret, bruta forent dubio procul felicit,cons

fequens eſt impoßibile, quando felicitatem ,hominis proprium ab omnibus exiſtimaribus

num conſtet, voluptas autem nobis & beſtijs paßim communisdignoſcatur, anteces
densigitur abfurdum depræhenditur. Porròquimaiori præditiſunt ingenio, quig plus
rimùm in obeundis Reipub:munijs præftare poßunt, in vno felicitatem honore collocant
atq, conſtituunt, quòd ijs nimirum totius vitæ finis honor adpareat . Atquihocmedullia

tus introfpicientiminimè rationiconſentaneum exiſtimatur. Nang,felicitas bonum cres

ditur hominis eſſe proprium ,quod difficulter aufferri queat,honor verò magis in actu
quodam honorantis Gin eius poteſtatereperiri potius putatur,quàm in eo qui honoratur.

Proinde ſuperficiale quiddam Ę extrinfecuni honor dijudicatur potiiis, quàm propriū

hominis bonum . Præterea felicitas borum eſt quoddam , quod propter ſeipſum quæritur ,

honor verò propter aliud : fiquidem homines paßim honorari cupiunt à prudentibus ,
Vt firmam de ijs opinionem habeant , quod inſignes uirtute uel boni fint. Quò fit,vt
honor propter virtutem quæratur,quod quidē apertè virtutem honore præſtantiorem co
excellětiorem dijudicaridemonſtrat. Quam ob rem hoc pacto felicitas in uirtute videatur

confiftere potius quàm in borore. At hoc eße falſum vel paucis oftendit Philoſophus
hunc in modum :felicitas eſt quoddam bonum perfectißimum ,quod virtuti minimècēm

venit ,quoniam abfq;operatione reperitur,qua perfeétio cenſetur ,exempli gratia :qui

dormiunt
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

dormiunt,habere poffunt habitum virtutis, ad hæcnonnulli virtutis habitum poßidene,

quum alioquin eisoperandi facultas nunquam occurrat. Hoc præcipuè liquet in magnis
ficentia , quando pauperes habitu virtutis quanlibet infignes , propterea quòd egeſtate
.

premantur atq; fordeſcant , magnifica nunquam agere poſsint. Quam ob rem virtus

minimè fummum bonum fuerit, quod quidem felicitas est , quando fieri poßit , vt alie

quis habitum virtutis poſſideat pnag malam habeat fortunam ,vnde felix minimèdia
gnoſci queat. Non confiftit etiam in pecunijs,pécunia enim fæpenumerò per violentia
am adquiritur atq,vicißim per violentiam deperditur ,fed loc non conuenit felicitati,

que finis voluntariarum actionum effe cernitur.Præterea diuitia non funt quod ques
ritur bonum , propterea quòd vtiles quidem ſint,ſed gratia tamen alterius ,felicitas
verò non queritur propter aliud, ſed propter ſeipſam tantummodò.

IDÆA BONI PLATONIS

ANNIHILATVR .

CAP. II.

CADEMICI felicitatem in communi quadam Idæa conſiſtere putarunt,

neg ,tamen in hiſce generibus aliquam Ideam pofuerunt, in quibus adinuenitur
A
prius & poſterius. Atqui bonum oſtenditur in ſubſtantia ,in qualitate , demâm in alijs

quog generibus,fcilicet in quibus reperitur prius atg poſterius . Nang ſubſtantia per

je prior est omnibus his, que ſolûnı in comparatione videlicet ad fubftantiam poßident

effeproprium fiue propriam effentiam , exempli gratia :quantitas que est menfura fuba
ſtantie ,adhæc qualitas, qua diſpoſitio creditur eiuſdem , & fic de fingulis generibus

alijs. Quocirca nullam alicubicommunem idæam boni fingi nedum adinueniri poffe cres
ditur.Praeterea quorü non est vna ratio comunis,non potest eſſe vna ldæa,ſed diuerfor
rum prædicanientorü non eft vna ratio communis ,ergo non poteft effe vnu idea. Bonum

enim in omnibus generibus,non autem in vno tantûm inuenitur , ergo minimè fuerit

vnum folummodòbonum feparatum ,quod Idea communis omnium ftatui poßit.Accedit ,

e
quòd eorum omnium ,que vnam habent Ideam , vna pariter ſcientia ftatuitur.Proind

fibonorum omnium vna foret Idea,omnia bona dubio procul ad vnius fcientiæ confis

derationem ſpe& tarent,quod omninò falfum deprehenditur :fiquidem ſcientiæ bonoruna

diuerſa viſantur,dein diuerſa quoſ confpiciantur , que fub eodem genere clauduntur.

Nang, videmus , quòd tempus congruum in rebus bellicis conſiderat militaris peritia,

quemadmodum in agritudinibus hoc idem ars medica perpendit, « in corporibus exe

ercendis gymnaſtica . Academici deinde non modò bonum illud ſeparatum Ideam nuna
cupabant, fed per ſe bonum , quod alioquin inconuenienter effertur ,fiquidem bonim

illud ſeparatum expediat in altiori gradu bonitatis collocari ,quàm ea , quæ apud nos

viſuntur , propterea quòd finis omnium vltimus , ac per confequens verus adpareat.
Verumenimuerò bonum iſtud ſeparatum haudquaquam altiorem obtinere gradum Dia

deatur in bonitate ,quàm cætera bona , igitur inconuenienter , & abfurdè pariter per

ſe bonum nuncupatur. Porrò quòd altioris n:inimè gradus agnofcatur , vel ex colie

quet,quoniam vna eadem boni ratio est tam ſeparati,quam boni quod nobis exponia
tur , & oculis noftris obijcitur :fiquidem hominis, qui apud nos viſitur, ac in materia

conſpicitur,
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 94

Fomfpicitur, & per fe hominis , hoc est , ( vt ipſi penitus autumant) hominis Idealis

fpe ita loquar ) aty ſeparati , prorſus vna eademg ratio perſpiciatur, Homoenim

feparatus, & homo qui paßim in materia vifitur,hoc ipſo tantùm à brutis differunt,
quòd in hominis conſtitutione, animalis rationalis doctrina ſuperaddatur atq conne tas
tur. At inquies fortaßis illud ſeparatum , per ſe bonum dijudicari pariter acmelius,

---
quoniam est perpetuum . At hoc rationi minimè conſentaneum adparet , quoniam hoc
ipſum ,quòd perpetuum enunciamus,illud ,nequaquam per ſe bonum efficit, quando pero
petuum à non perpetuo folüm duratione diſtinguatur , diſcrimen verò durationisfpeciei
cuiuſlibet præter rationem ſpeciei dignofcatur,ficut vita vnius diei collata vita disa
turniori neutiquam in ratione vitæ fecernantur atg,differant. Quapropter quum bos
num perpetuum à non perpetuò ( fi nihil aliud intercedat) haud ſpecie differat,haud.
quaquam ex eo quòd per ſe bonum quidquam exiſtimetur , ſtatim inferre liceat illud

ipſum eſſe melius. Pythagorici dicere probabilius forſitan credantur , quippe qui bor
num coordinatione vnum ſtatuunt, quos vtig Speuſippus ſequi videtur. Neq;enim
vnum ponere bonum cogebantur ſeparatum ,fed ipfum in boni coordinationecollocabant,

Nam ſubauo ponebant lumen , vnum , intellectum ,quietem ,maſculinum ,dextrum , finis
tum ,par,rectum ,quadratum : dein contrario fub malo ponebant quum , tenebras,multi

tudinem ,opinionem ,motum , fæmininum ,finiftrum ,infinitum , parem , curuum , altera

parte longius.

OMNIS IDÆA TANQVAM SV .

PERVACANEA DELETVR ATQVE

SUBVERTITVR .

CAP. 111.
ca

ED videtur Plato loqui non de omni bono,fed folüm de illo ,quod per ſe bonum
effe cenfetur. Quare dicendum eft bona,vel per fe bona dijudicari vel aliorum
gratid . Quæ ſunt per fe bona, ſunt ( vt fic dixerim ) prohibitiua contrariorum , vnde

Ji bonum haud est apud nos, fruſtra ponitur Idea: ſi enim bona non funt, Idæa fiue
exemplar erit fuperuacaneum & fruſtra , quoniam adfimilatur nihilo. Si verò bona
fint apud nos ( quemadmodum reuera funt ) haudquaquam ab vna continebuntur Idæa,

alioquin eadem omninò foret boni ſeparati ratio , & bonorum quæ funt apud nos,quod
fieri nequit: fiquidem vnumquodq; bonorum , quæ funt apud nos, Juam particularem
habeant fortianturâ rationem ,ratio enim honoris in quantum est honor , differt à ras
tione prudentie, quatenus est prudentia . Quocirca minimè ftatui poßit aliquid como
munevelut vna Idea. Verûm quoniam de multis quidpiam iuxta diuerſas rationes

dici conſueuit , conſiderandum venit de ipſo bono,qui de multis prædicetur. Vnde mas
nifeſtum eſt,quòd æquinoca est illa predicatio ,quae habet vnum nomen,non ,autem vnum
definitioně, vniuoca verò quæcung,nomenvnum pariter ac ynā fubftantiæ rationem for.
tiuntur;prædicatio verò alia reperitur,qua vnum quidēhabet nomen ,non autem rationem

priam habet omninò diuerfam ,ficut medicina dicitur ſana,eô quòd est fačtiua ſanitatis,

dieta però eô quòd eft eiuſdem conferuatiua. Daturetiam quarta prædicatio fecundum
Analogiam ,
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

analogiam ,ficut qualitas dicitur eſſe ens , quia est diſpoſitio entis , quantitas Derò eð,

quòd fit eiuſdem menfura, & fic de alijs paßim loquendo generibus
cundum vnam proportionem ad diuerfa fubie£ta, ſicut enim habVel
eandem . eti
et pro am
por tiofer
n
nem viſus quò ad corpus, & intelle &tus ad animam, ita nimirum vifuseft potentia oro

gani corporei & intellectus

, facultas anime. Proinde bonum dicitur de multis non ſe
cundum rationem penitus differentem , fed potius ſecundum analogiam eandem , ficut

vifus eft bonum corporis, & intelle & tus anima. Sed quomodocung fit, illud bonum
erit inutile. Omnes enim fcientia Gartes adpetunt quoddam bonum , & vnajuay vtie

tur eo , quod est neceſſarium fibi ad intentum finem confequendum. Nulla autem viis
tur cognitione illius boni ſeparati,quod alioquin indubiè rationi foret conſentaneum ,fi
bonum illud ſeparatum ad iſthæc bona, que nobis offeruntur intelligenda,ſuppetias fero

retac opitularetur. Ergo nullum omninò nobis auxilium præftat ea boni ſeparati con
gnitio. Textor enim aut faber ad operationem artis proprie nullum percipit commos

dum ex cognitione illius boni ſeparati ,quemadmodum nec ad adquiſitionem fcientie

Del artis. Nullus enim magis efficitur medicus autmilesper hoc , quòd contemplao

tur.Ideam ſeparatam boni,quum Medicus non intendat ſanitatem in abſtracto, ſed in

concreto , quia meditatur non hominem vniuerfalem ,ſed Socratem aut Platonem , via

de relinquitur ,quòd cognitio boni ſeparati non ſit neceffaria nec ad ad.quifitionem ſciena
tiarum ,nec ad exercitium earum requiratur . Sed redeamus ad id , de quo quærebatur,
bonum ,& quid fit difquiramus.Videtur enim in diuerfis operationibus & artibus aliud

atg aliud eſſe bonum .Sicut enim in medicinali arte bonum intentū est fanitas & in mis

litari, viétoria,ita nimirum alijs in artibus aliquod aliud bonum cernitur. Vnde fi ques
ratur ,quid ſit bonum in vnaquaq, arte, reſpondendum venit hoc eſſe illud, cuius gratis
omniaalia fiant: fiquidem in medicina omnia fieri propter ſanitatem ,in militari propter

victoriam depræhendantur, ficſ in electione ae ſingularum rerum operatione, bonum

intentum cuius gratia omnia alia fieri cernuntur, finis rationem neceffariò ſubit, finis
etenim nihil aliud est quam cuius gratia cætera peraguntur.Siergo erit aliquis finis,
in
quem ordinentur omnia quæ fiunt,talis dubio procul erit bonum operatum ſimpliciter .

ESSEN FELIC
TIA ITATI
S

EXPLICA
TVR .

CAP . IIII,

XPLAN ATA ſatis( vt arbitror ) vltimifinis effentia , ſupereft vt condis

tiones eundem concomitantes finem diſquiramus

. lmNa ng vident uigr ad usnfi ni

um plures , quorum quoſdam eligimus propter aliud ſoli : ſi ,id
qu em diur tias no ni fis
quia vtiles ad hominis vitam de gendam ce rnuntur,ex pe timus,er fiſtulas quibus carija

tur ac inſtrumenta cætera Muficæ , quæ quidem omnia non niſi propter aliud quæruntur.
Vnde manifeftò colligitur omnes fines iſtos adinueniri imperfectos, optimum vero fy

nem , qui vltimus est , perfectum effe oportet, vnde fi vnum folüm fit tale , Dltimum

quoq; reperiri neceſſe est. Si autem fint multi perfeéti fines,oportet quod perfe £ tißimus
horum fit optimius o vltimus : clarum eft enim quòd ficut id , quod eft fecundum fe

ailpetibile ,est magis perfectum eo, quod est adpetibile propter aliud ,ita illud quod nu ( Ž

adpetitur
 ATQVE FÉLICITATE LIBÉR VÍ.
965

adpetitur propteraliudo eft perfectius,tale veig felicitas maximè eſſe videtur: hanc
enim eligimus femper propter feipfam , o nunquam propter aliud , horrorem verò,

voluptatem & intelligentiam , omnemg virtutem eligimus propter felicitatem , quae

tenus per eam credimus nos futuros felices. Felicitatem autem nullus eligit pros
1
pter hæc, nec propter aliquid aliud . Relinquitur ergo felicitatem effe bonum per.

fečtißimum , ac per confequens optimum vltimumg finem . Si ergo bonum perfeo

Elum videtur , quod fitperſe ſufficieris, per

ſe verò fufficiens dicimusnon ipſi ſolivia
menti vitam ſolitariam , fed o parentibus, filijs;vxori; ac cateris denim amicis atg
ciuibus, hoc tamen ad aliquem vſque terminum intelligendo. Si enim aliquis velit

boc extendere non folúm ad con ,anguineos o amicos proprios, fed vel ad amicos alijs
etiam ſanguine iunctos, in infinitum penitus procederet. Vnde fufficiens dicitur
illud , quod quanais folum habeatur, facit tamen vitam eligibilem , nullo exteriori.
H
indigentem, tale autem felicitatem exiſtimamus effe . . Sed quanuis ipſa eligibilis ſit
alijs non connumerata, ſi tamen connumeraretur alicui alteri vel minimo bonorum ,
adhuc erit eligibilior , quia per adpoſitionem fit augmentum boni, e quanto magis
aliquid eft bonum, tantò eſt eligibilius. Vnde felicitas erit eligibilior connume.
rata alicui bono. Sed vt manifeſtius dicatur aliquid de felicitaté, fumatur

opus hominis. Cuiuſlibet enim rei habentis propriam operationem , illa eft bonum ſuum ,
G in eius operatione eſe benè conſiſtit, quoniam bonum vltimum rei cuiuſibet ejf
eius vltima perfectio. Forma quidem eſt perfectio prima , operatio verò eſt pero
fectio fecundaw. Si ergo hominis eft aliqua operatio propria, neceffe eft, quod in

eius operatione propria conſiſtat eius vltimum bonum ,quod eſt felicitas. Etfi vnusa
quifq; habet fuam propriam operationem , ſicut textor, coriarius, fiue aliquid aliud 1.44
iufmodi , conſentaneum eft, quod homo habeat fuam propriam operationem . Quum
enim homo fit aliquid exiſtens fecundum naturam , impoſsibile eſt, quòd fit naturaliter

ociofus non habenspropriam operationem. Dicendum eſt igitur

, quod fit aliqua propria
operatio hominis, præcipuè quum eandē operationem propria oportcat exiſtimare, cùm in
toto tûm in partibus. Quapropter ſipartes funt,oculi, pedes, manus; < proprias habeant
operationes, neceffe eft, vt totius hominis fit aliqua propria operatio, quæ quidem non eft
viuere ,quia viuere eft commune plantis,felicitasverò eft quoddam proprium hominis, nec

fentire,eft enim commune equis,aſinis, & cuilibet animali

. Relinquitur ergo, quòd fit in
vita, qua eſt operatiua ( fic loqui permittatur ) ſecundum rationem, quæ quidem vita
propria eſt hominis,homoenim ab hoc fortitur ſpeciem ,quòd rationale dicatur. Atqui
rationale duplex offenditur, alterum participatione quatenus perſuadetur à ratione, vel

ab eadem dirigitur
. Alterum autem eſſentialiter, ſcilicetquod eſt per fe rationale, que
quidem pars propriè rationalis dicitur, quoniam quod perfeeſt tale, ficonferatur cum eo,
quod eſt tale per aliud, iure principalius ſiuemagis precipuum exiſtimetur. Quam ob rem
quum felicitasputetur bonum hominis maximè præcipuum , vtin eo quod eſt rationale per

eſentiam conſiſtat magis ac præcipuè,quàm in eo quod fecundú participationen rationale

fecundum
putatur, naturalis planè ratio dictat.Ergo proprium hominis opusferit operari
rationem , aut faltem non fine ratione, quando generatim eſſe dicamus idem opus homia
nis, & boni hominis : quemadmodum opus cythariſta cenfetur cytharizare,dein oprus

boni cythariſte iudicatur benè cytharizare, quod in omnibus alijs fimiliter adparet;
á in preter :
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

præterquàm quòd oportetaddere virtutis præſtantiam operationis : opus enim . Cytha

riſta creditur cytharizare fimpliciter ,opus verò boni cytharifta benè cytharizare puta .
tur Quapropter ſi opus hominis conſiſtit in quadam vita quatenus fecundum ration

nem operatur, omninòconfequitur, quòd operarifecundum rationem abſolutè vel fimpli.

citer ad vnum hominem pertineat, boniautem hominis benè operari fecundum rationem ,

dein optimi hominis, id eft, felicis partes fuerint, vt optimè fecundum rationem operes
tur . Hinc fequitur humanum bonum , hoc eſt, felicitatem effeoperationem omninò

fecundum virtutem ,atq,hæcin Ethicis de felicitate ſcriptis prodidit Philoſopbus,quae

breuißimonos hîc epilogo fumus complexi.

FELICITATEM A PHILOSOPHO

DEFINITAM MINIME VERAM HO

MINIS DIIVDICARI FELICITAEM .

CAP. V.

HILOSOPHVS in propria cuiufuis operatione felicitatem rečtè conſtie

P tuit ,L
A quippe quinaturam rerum eo loco ſenſibus expoſitarum tantummodò contem .

platur, quæ nimirum cuiuſ& rei felicitas naturalis iure nuncupari poteft : fiquidem

ab ipfa rerum natura, quæ largitur eiſdem effentiam ( ut phyficè loquar cum pbyfs
cis j & condonat , omninò proficiſcitur. Ad hunc ſenſum vnaquagres vtpote

bona , Deum modo quodam in ſeipſa continet, ac ita felicitatem naturalem poßidet

omne quod eſt . Hinc Philoſophi rebus in omnibus etiam vilißimis aiunt ineſe
deos , o poëta inquit: Iupiter eft quodcung' vides & Iouis omnia plenaus Pro

inde quemadmodum Deus eft , & operatur deinceps atg producit , ita res vnaquag

tanquam Dei quodammodo particeps, operatur aliquid femper ate producit,quanquam

impropriè proferimus hoc enunciatum : Deus eſt , quando cautius atq, verius hunc lin

modum enunciaueris : Deus eſt ipſum effè vel ipſa potius ( vtfcholafticèloquar ) effen
tia , quod alioquin de aliquo ente alio neutiquam efferre liceat. Porrònaturalem

hanc felicitatem examuſſim à Philofopho declaratam & explicatam , haud veram aty ,

numeris omnibus abfolutam agnofci felicitatem paucis demonſtro . " Felicitatem omneis

ad vnum tam fcientes quam neſcientes bonorum omnium adgregationem ejë fatentur,

fed naturalis à Philoſopho fcriptisprodita felicitas, in operatione fecundum virtutem

conſiſtensnon eft eiufmodi, ſequitur ergo felicitatem eandem minimèſummum dijudicari

bonum , ac per conſequensneg, veram felicitatem . Secundòſi vera felicitasifthac foret ,

mox ea conſequuta quiefcerent homines , atg, nihil infuper adpeterent & adfectarent,

at ea quomodocung finxeris adquiſita, nihilofecius parum contenti perpetuò quidpia

am aliud concupiſcimus atg, deſideramus, igitur ifthæc vera felicitas minimè cenſea.
tur . Tertio felicitas omninò iudicatur fufficiens ad animi quietem producendam ,

idſ Philoſopho in Ethicis authore, quod in epilogo ſuperiori retulimus. Sufficiens

autem iuxta Philoſophi ſententiam eiuſdem , id eſē putatur, quod quanuis folum
babeatur , nihilominus vitam eligibilem facit , ac nullo penitus indigentem extes
riori. Verùm fi cuipiam vltrò condonentur atq tribuantur , quacung, defiderari

poffunt
)
 ATQVE FELICITATE LIBER : VE

poffùnt in hac vita preſenti,nihilominusmalè contenti videmur adhuc etiam fi continua

ſecundum virtutem operemur, ergo felicitasnaturalis in operatione virtutis confiftens,

iure fufficiens minimècredatur,ac per conſequens nec vera felicitas. Quartò felici

tas eiufmodinaturalis adnexa cuipiam alij bono reddi poteſt eligibilior ( authore Phia

loſopho ) quanuis per ſe dignofcatur eligibilis, ergo non eſt ſummum bonum , quando
fummonihil infuper addi queat, quare nec felicitas fuerit . Quinto Philofopi inter

inferiora fatentur vnum hominem a proprio fineſepius ( imò ferè ſemper )excidere,quum
inter cetera magis ad felicitatem aptus ac natus videatur,ergo ſinullam præternaturaa

lem fperare poteſt homofelicitatem , quam vnus homo velnunquam aut certè vix adipiſcia
tur, & vbi ( quod rarißimè contingit) fortè fortuna conſequutus eandem fuerit,adhuc

inquietuset anxius viſitur,quafi finem vltimum ac proprium cöſequütus nundum fuerit.

Inde fequitur humanam conditionem agnoſci penitus omnium in felicißimam ,quando
perſpiciamus brutapaßim ,ſinon femper faltēvtplurimüm proprio finenequağı deftitui ,

ac per confequens veram atq,conuenientem eorum naturæ felicitatem adipiſci. Hiſce

rationibus quotidiana rerum magiſtra fubfcribit experientia . Nam vt Solomonem

miſim faciam , cui quidquid inhac vita deſiderari poteft ab homine vel prudentißimo,
fuit oblatum ,neg,tamen propterea quietem adinuenit,fed omnia vanitatem effe teſtatus

eft : vt Solomonem ing ſilentio præteream , equidem legi quamplureis hyftorias ,multas
peragra uiprouincias, inultorum mores ſum expertus, verſatus fum in curijs diuerforum

principem ,annum ago ſextum & quinquagefimum , interea nuſquam vidi contentum
quenpiam , fed omnia curarum & anxietatis plenaw. Accedit ,quòd animus nofter

aliam inſtinctu naturæ felicitatem exoptat,ab ea quam in hac vita preſentivulgus Los
minum probat, longè diuerſam . Vltimò felicitas quippe quæ fummum iure bonuni

exiſtimatur,debet effe tuta, hoc eſt, immunis ab omni timore, quando qui timet ,omnino

felix effe nequeat. Atnemo præditus virtute quanlibet inſigni cûm intelle&tiua tûm
etiam morali vel heroica ,neg,tam diues aut potensatq magnificus reperiripoteft vſpis

am , qui tutò fibi felicitatem hanc per diem integram polliceri auſit ,ergo non eft ifthac

vera felicitas. Hincrex quidam quum innumera Soloni cernenda propoſuiſſet ,ex

quibus eum iudicare poſſèt felicem , reſpondit ei Philoſophus ille,diem vltimam effe prius
expectandam ,propterea quòd iure nemo poßit ante obitum dijudicari felix, idğ propter
caſuum incertitudinem , quod vel inopinatirerum euentus atg fucceſius indiesapertèdes

clarant : quod eiuſdem regis exitus palàm fecit ,quipoft annosaliquot èregno pulfus, &

ab boſte Cyro ( ſi rectè memini ) captus tandem in ftruem lignorum , vt cremaretur,

conie tus exclamauit. O Solon , Solon , quod vbi Cyrus hoftis audiuiffet, cur ita Von

ciferaretur, petijt ,Gaudita tandem hyſtoria penitus illa fum eundem dimiſit . Quam

obremiſthac felicitasnaturalis in homine faltem ,quum à timore nunquam depræhenda .

tur immunis ac tutò nihil poßideat,reuera felicitas minimè dici queat, quam alioquin
integrėbruta poßidere conieétamur, quando futura nuſquam profpiciant,ac per confes
quens voluptate quotiens fruuntur , contenta fint, quum babeant quod adfectauerant
:

prius & concupiuerant: quum futura inquam non agnofcant , ita preſentibus delicijs

anteiandiu defideratis tutò potiunturac fruuntur, vt omni prorſus timore vacent. Quò
fit, vt longè melior eorum quam hominum agnofcatur conditio, fi quiſpiam naturalem

tantummodofelicitatem fpeétet atg confideret .

VERE
 ANDREA CAMV.TII : DE AMOR E :.

VERÆ FELICITATIS EXPLI ,

CATVR ESSENTIA :

CAP. V1.

TAQV E felicitatem aliam homines perant timoris & anxietatis cuiuſlibet

I:
expertem , quam quum proprijs viribus adipiſci nequeamus, aliunde nimirum ean .

dem forinfecus adinuenientem, neg

ſperare cogimur , dátorem huiuſce felicitatis imagia

nari pofjumus, quia noftras omnino vires excedit,præter vnam primam rerum omnium
cauſam , ſcilicet quam omnes paßim Deum nuncupant. Hunc natura ( quod fupra dia
ximus ) adinueniri primûm , dein venerari, tandem orare ſupplices ita nos admonet o

hortatur; vt etiam tacitè videlicet in cordis penetralibus increpet. Quocirca diſquiramus

ante omnia quidnam fitiſthæc extrinfecus accedens felicitas,deindequi comparari poſsit,
indagabimus hinc
fumpto initio. Felicitatem veram eſſe fummi bonipoffeßionem
omnes

ad vnum fatentur,fummun verò bonuni omnes philoſophi rerum omnium eſſe princie
pium teſtantur,quod vocitari Deum apud omnes in confeſo eſt. Hunc infuper non

modò principium , verumetiam omnes finem adfeuerant,quandoquidem omnia paßim

velut à prinio fonte ducant originem , deinceps aſcendendo, tandem in illum vltimò velut

in finem impingant atg, terminentur, adeô non iniuria Deum cenfeatur Philofophus nung

finem .
cupaſſe ſpeciem fiueformam primam atq; primum Proinde ſi conſequutio vel ado

quiſitio fummiboni verá dijudicaturfelicitas,prima veròrerum caufa fummum agno.

fcitur bonum ac vltimusfines, haud
ſecus ac primum principium ,fcilicet quod adpetunt

omnia, conſequi prorſus inde videatur, vniuſcuiufq;rei reditum ad ſuum ; vnde fluxerat
wente principium , velut vltimum finem atq; fummum bonum ab omnibus adpetitum ,
veran cenferi felicitatem , quam omneis inſtinctu naturæ quodam homines adfectant,

Joue ſpiritus diuinus ( quod ait Paulus ) in nobis expetit,idâ gemitibus ( quod idem
inquit ) inenarrabilibus. Hinc Pythagorici Deum vnum eſſe prædicant acbonum

Vium quia principium vnitatis inſtar, qua numeriprincipium adparet ,bonum autem ,

quia finis omnium vltimus predicatur,inſuper .

vltima tanquam ab omnibus intelli

gentibus
fummè deſiderata quies , ac per confequens vera numeris omnibus abfoluta felis
citas. Referre lubet hoc loco Ioannis Pici Myrandulæfcilicet ætatis quæ nos proximè

præceßit, plenicis , qui quidem (vt mihi videtur ) cum authoribus antiquis , nempe
claſſicis iudicio conferri poteſt : Ioannis inquam Pici pulcherrimum Geoplanè dignum
bic referre lubet theorema, nempe naturalem felicitatem exiſtimari veræ felicitatis
umbram conuenire pariter G expedire : propterea quòd res feipſis per illam potius,

quam Deo reftituantur, hoc eft, adſeipſas ( vt ego quidem interpretor ) potius, quam
ad Deum redeant, quando reseædem minimè per hanc felicitatem naturalem adfequuta

fuerint; vt ad fuum principium redeant

, quod alioquin inprimis oportuit, fed hoc tane
tummodò per eandem lucri fecerint ( vtidem ait Picus ) ne d ſeipſis difcedant
. Addit
idem admirabilis ingenij Picus ;ad ueram felicitatem vtpote naturæ limites egredientem ,

nos erigiptoprijs viribus attollią, non poflè, ſedilluc neceffariò trahi; ſcilicet ad conſequus
tionemDei, quod deſeparatis quoq; fubſtantijs fatericogimur. Deinceps pulcherriman

ac eoplanè dignam ſubnectit huic ſpeculationi ſimilitudinem , inquiens:ficut vapor U

exhalatio
 ATQVE FELICITATE LIBER : VL

exhalatia furfum repere nequit, ni trahatur à vi caloris atų potentia , itd nimirum
bumana mens extrinſeco quopiam indiget auxilio , fi debeat ad. es ,que nature proe
prie captum effugiunt , eleuari. Proinde Demon à felicitate cecidit (quod idem ait)
quoniam ad felicitatem non rapi, ſed proprijs viribus aſcendere voluit. Hinc infanu
tes mortui nec proprijs exuuntur bonis,ncc diuinis locupletantur extrinſecis , quoniam 1
nec eligendo perperun deliquerunt ; nec benèpotuerunt eligere, quod in cauſa est, vt
furſum trahi nequeant. Hinc rationis expertia nequeunt effe felicia , propterea quòd
idonea nuſquam aptaúe comperiantur,vtad eam felicitatem trahi poßint,quum ea com

gnitione deſtituantur , qua felicitatis authorem ,ac per conſequens eandem felicitatem
percipere poßint, Admirandam præterea ſimilitudinem hoc loco Picus idem aliam
intulit inquiens: Inter corpora naturalia nullum omninò reperias, quod in ſeipſo prina

cipium motus circularis efficiens contineat, exempli gratia : ignis propria natura quos
tiens mouetur furſum , & incipere poteft abfoluere, quemadmodum « ipfa terra ,
quotiens molitur deſcenſum , quod de cæteris elementis quog velim intelligi: Verümes
nimuerò circularis motus vtpote felicitati, naturæfineis tranſcendenti
ſimilimus ; quia
perfectè redit in ſeipſum , ac per conſequens in primum principium , minimè continet
in ſeipſo primum eiufdem circularis motus principium , fed ab extrinfeca quapiam ini

telligentia moueatur, neceſſe est. Hinc fcriptura dicit : qui aguntur ſpiritu Dei, hifia
lij Dei funt , non dixit autem , qui agunt, vt apertè nobis indicaret oportere nos d .

ſpiritu Dei cím allici , tîm etiam non verè; ſed metaphoricè, id est, modo quodam
trabi, videlicet ad eam felicitatem , quando nequeamusilluc proprijs confcendere viris
bus
. Hæc diuinè meo quidem iudicio Picus cetatis illius vera phenix excogitauit,

ex quibus pulcherrimè ( quemadmodum aliás conſueuerat) intulit hoc theorema pula

1
cherrimum : ficut natura gratie rudimentum , ita philoſophia religionis est inchoatio.

QVID HOMO PROPRIIS

VIRIBVS PRAESTARE
QVEAT.

CAP. VII.

AGNVS Auerroes quum animaduerteret cælum ab extrinfeca moueri ind

M telligentia, quumg; rurfus cæleſte corpus agnofceret eſſe naturale ,ac per cond

fequens in ſeipſo poſsidere motus principium : vt hunc ſyrpum euitaret, imaginatus

est cæluni in ſeipſo continere principium motus pafſiuum , non autem a£tiuum ,hoc eft, 1

efficiens , quod propriè loquendo motus principium adpellatur. Equidem exiſtimaues

rim ( nec credo falli ) principium motus paſsiuum nihil aliud effe quàm inclinationem

ſiue propenſionem quandam ad hunc effectum , vt facilè vel abla:labore verti poßit
in gyrum ab aliquo,quanquam ſuapte natura per ſe ipſum id praſtare nequeat, exemo
pli gratia: Circulus æneus art lapideus vtiq ;circunuolui queat , ſed tamen non abſ ]

labore, propterea quòd inclinationem ifthæc corpora ſiue propenſionem minimè possia
deant in ſeipſis ad motum circularem , quanuis figuram nacta ſirit circularem , adicó ad

motum circularem propenſionem non figura , quin potius rei fübftantia largitur ac
b
preſtat
 ANDREA CAM VTII DE AMORE

præftat. Quorfum hæc ? Quum naturæ corporeæ , ſubſtantiarum abftra &tarum paris

ter ac intelligentiurn vmbræ dignofcantur ac idola , meritò fufpicari poßit quifpiam ,

mentem humanam & alias inſuper ſeparatas à materia fubftantias haudquaquam ins

ſeipſis habere principium electionis & voluntatis pariter ac intelligentia , fed nudam

inclinationem tantummodò fiue perpenfionem , quam Auerroes paßiuum principium

nunčupat, atq ; ita cum hæreticis planè tempeſtatis noftræ concluſerimus hominem ( DE

Superiores intelligentias interea prætermittamus ) in bonis videlicet operibus obeuns

dis fimul ac intelligendis eſſe truncum ac ſtipitem , qui nihil agat prorſus, fed agas
dias
tur folummodò. Atqui hoc præter id , quòd ſacris aduerfatur literis , etiam ex

metro cum naturve legibus pugnat, quas hic de induſtria nos omittimus, quando

plyſicè rerum naturam diſquiramus : præter id inquam quòd è veſtigio cum facris

literis pugnat, præterea fenfum ipſum eludit ſimul ac euertit, fiquidem luce meris .

diána clarius pateat nos multa proprijs naturæ viribus intelligere pariter ac velle.

Accedit quòd entia quæuis vel deſpicatißima proprias nanciſcantur facultatesGopes

rationes , ac ita mens humana foret omnium entium ignobilißima , fi proprijs deſtis
tueretur functionibus ac nihil agere posſet , haud ſecus ac primum informe fübie.

Etùm , quod materia prima vocitatur. Quam ob rem hoc in negocio dicendum die

detur, humanam mentem aut hominem humanæ mentis interuentu,quanplura proprijs

viribus præftare poffe , fed tamen adinueniri nonnulla humanæ mentis captum atg

res excedentis, quæ quidem mens eadem humana forſitan proprijs viribus obfcurèfala

tem intelligere queat pariter ac defiderare , deinceps etiam amare, quod difficilius

est. Attamen minimè poßit eadem agnoſcere nec defiderare, prout conuenit ,multò

minus amare prout debet expedit , ni trahatur illuminetur à fuprema rerum

omnium intelligentia ; cui tamen intelligentia ſi velit , reluctari poßit ☺ impedire ,

quò minustrahatur Galliciatur. Vnde nos quotiens propria malitia recuſamus felie
citatem vltrò nobis oblatam à.fuprema rerum intelligentia , ſcilicet ad quanı apti nas
tiġ fumus, ita nobis relinquimur , vt etiam naturalem amittamus felicitatem ,quam

proprijs viribus adipiſci poffumus, quod alioquin expertibus intelligentiæ nuſquam

accidere confueuit , propterea quòd neceſſariò operentur & agant quidquid agunt , ac
per conſequens nec mereri quidquam nec demereri poßint. Homines verò quum ob lio

beri prærogatiuam arbitrij rectè vel perperam agere poßint indiſcriminatim , e elia

gere bonum aut malum , ac per conſequens pænam aut præmium , optimo iure merere
tur vel demerentur, ac niſi premium æternum mereri poffent, ceterno quog pariter

digni ſuplicio minimè cenferentur . Caterim in æternis bonis pepote captum atg
pires human.e mentis excedentibus promerendis atq ; perficiendis , bomo velut efficia

ens tantummodò ſecundarium concurrit, Deus verò tanquam agens præcipuum .

Quocirca verius operari Deus in homine fimilia dicitur,homines autem

haudquaquam operatores ſimilium operum abſolutè vel fim

pliciter , fed cooperatores nun.

cupantur.

DISPVTA
 ATQVE FELICITATE LIBER . VI. 981

DISPVTATIVE PROBATVR IN

INTELLECTV SPECVLATIVO FELICITA

TÊM HVMANAM CONSISTERE:
--

CAP. VIIT.

ERÆ felicitatis effentiam explicuiſſe videmur, nunc in

qua botJSimầm
animæ rationalis facultate collocetur,diſquiramus,In intellectu S.Thomas con.
ſtitui putat felicitatem , Scotus autem in voluntate . Nos inprimis argumenta S.Thomæ
proferemus in medium ,deinde Scoti ; tandem quid hoc in negocio ſentiendum videas
tür , pro viribus expiſcabimur & indagabimus, Itaq, S.Thomas in ed diſtinctione obi
agit de felicitate , queſtione prima,articulo primo,in folutione fecundæ quaſtionis,ait
beatitudinem fiue felicitatem in intellectu potißimâm confiftere , id est, eſſentialiter ,

( pt ſcolaſticè dixerim ) quod ex capite17. Ioannis potiſiinûm colligitur dicentis;hæc

est vita æterna ,vt cognofcant te verum Deum , & quem miſiſti Ieſum Chriſtum.Porrò
dicit ibidem in voluntate felicitatem conſiſtere fiue beatitudinem ( Vt eius btar verbis )

intelligi poſſe bifariam ,primò quod ipſa felicitas obiectum exiſtimetur voluntatis,quod
indubiè verum cenſetur ,quando voluntas in ipſam felicitatem velut in ſcopum Gobe
ieétum defideratum collimet ac tendat. Secundo modo potest intelligi, quòd ipfa felicia
tas actus quidam ſit voluntatis , ac itd non poteft effe penitus in voluntate : fiquidem
Delle tendit ac ordinatur in finem præfertim vltimum ,id eft,beatitudinein ,qui verusest

finis,idý quoniam ipſum velle neutiq finis agnoſcitur,quandoquidem euidenter adpas

reatextra ſe penitus aliquid eum velle ;quicung, Dult. Item contra gentes idem author
cap. 26. probat,nulluni ačtum voluntatis eſſentialiter dijudicari poſſe beatitudinem hoc
pacto. Si quiſpiam ačtus voluntatis foret ipfa felicitas,nimirum hic aétus effet deſides
rare,vel amare vel dele£ tari: ſed deſiderare non eft vltimus finis ,ergo nec beatitudo
fiue felicitas ,quia nundum habet quod defiderat, de ratione verò felicitatis omninò via
deatur ,vtquidquid antè cupiebat ; tempore felicitatis poſsideat, idý ſi felix eſſe iudicas
rig,debeat,quando beatitudinem fiue felicitatem (quòd idem est ) bonorum adgregationem
deſideratorum atq; pofeßionë fiue fruitionem effe conſtet.Deinde voluntatis ačtus eiuſ

modi,nequit eſſe ipſum amare,quoniam amatur tam quod habetur ,quàm quod non hae
betur.Nang videtur ex amore penitus proficifci,quòd id potißimùm queratur anxièfes

penumerò pariter acdefideretur ,quod non habetur nec poßidetur.Quòd fi fortaßis amor,

re iam habita ſimul ac poſeſa perfectior adpareat , id eius rei caufa forſitan fuerit,
quòd amor iam ſit expletus,quoniam quod amabatur ad hunc finem atq defiderabatur
bonum amatum , in preſenti tandem habetur ,poßidetur , & quietum atq;contentum ali
quando reddit Gefficit amantem . Adeô patet inter habere bonum & poßidere ,quod
est finis amoris, ošamare quod est finem ipſum adfeftare ,plurimum intercidere difcrio :
minis.Neg rurſus delectatio finis exiſtimari queat , quoniam habere fummum bonum ,
quod eft ipfamet felicitis ; cauſa dele& tationis adparet : idý, trifariam , nempe dum
bolesum in preſenti bonum fentimus,vel dum prius habitum átg: poſeſjum memoras
mur , aut quotiens habendum in futuro fperamus atq, coniectamur. Quain

delectatio nequaquam vltimum fuerit,quod adpetitur ac per conſequens nec finis,quians

bij
doconftet
 ANDREL CXMVTII DE AMORB

do conſtet oportere finem quenlibet deprehendi velis nolis, vltimum , fe finis effe debe
at. Ergo nullus omninò voluntatis aétus fubftantialiter ( vt ita loquar ) poßit ipfa

dijudicari felicitas. Hac ille.

ALIIS SVBINDE S. THOMÆ RA

TIONIBVS IDEM DISPVTATIVE PA

RITER CONCLVDITVR .

CAP . IX .

ANCTVS Thomus lib.z. contra gentes inquit : beatitudo proprium intelle

Etualis naturæ bonum agnoſcitur,igitur inprimis intelle &tualinaturæ per ſe cons

uenit atg fubftantialiter,adpetitus autem eiuſdem natureintellečtualis ,nempe voluns
tas , que nuncupatur adpetitus ( De ego quidem interpretor, licet nemo hactenus id

docuerit, quod ſciam ) tâm quia per illam animæ rationalis partem deſideramus, ſi

quidquam venit adpetendum ,tùm quia voluntas ferè femper adpetit , quanquam res
uera rationalis anima facultas iſthæc eligibilis (mihi liceat ita loqui) potius quàm ado
petibilis nuncupari debeat : adpetitus inquam intellectualis naturæ non fub ea ratione,

qua talis adpetitus est, nempe voluntas, ſed in genere quatenus est adpetitus fimplis

citer , minimè intelle &tualis naturæ fuerit , quandoquidem ineſſe brutis huncipfum
adpareat, quanuis diuerfimodè ,quæ diuerfitas nimirum , cognoſcendi varietatem fiue

diuerfitatem efficit , quò fit , vt ipfa voluntas fub ea ratione,qua fimpliciter adpetitus

agnofcitur, intelle &tualis naturæ proprium minimè dici queat. Aliud præterea ſube
nečtit argumentum tanto dignum Theologo. Illa hominis operatio ſubſtantialiter beas
titudo fiue felicitas nuncupatur, per quem primo Deum attingit , ſcilicet eo modo,quo

tačtus in incorporeis & à materia ſeparatis , intelligentia gratia metaphoricè fingi

poteft : at hoc est intelligere ,non autem aliud opus quodpiam , quando velle non pofa
fimus, quod antè non intellexerimus, ergo beatitudo fiue felicitas bominis in intelles

Etu collocatur. Idem S. Thomas par. 2.queft. 3. art. 5. beatitudinem fiue felicitatem

conſiſtere in operatione ſpeculatiui magis intelle &tus quàm praćtici , penitus exiſtimat
e adfeuerat, idų, tribus præcipuè fundamentis. Antè omnia fupponit vnâ cum Phie

loſoplio beatitudinem fiue felicitatem hominis , operationem eſſe non quancung , fed

eiufdem optimam ,quo ſuppoſito fic argumentatur.Optima hominis operatio cenſetur ça ,

que primò potißimùm optimèobie £ ti reſpectu fit optimi, & optimum concernit obię .

&tum ,at optima hominis operatio primûm ipſiusagnoſcitur intellectus: fiquidē obie &tum

eiusoptimum indubiè diuinum agnoſcitur bonum ,quod intelle tus practici nequaquã est

obieétum , ſed vnius intelleEtus ſpeculatiui, ſequitur ergo beatitudinem in intelleētu spea
culatiuo non autem praético collocari. Secundum eiuſdem authoris fundamentum ſupa
ponit ,contemplationem fiue fpeculationem vel meditationem ( quocung,vtaris vocabua
lo nihil refert) maximè queri præcipueý propter ſeipſam , non autem propter aliud

quidpiam ,quo ſuppoſito ratiocinatur hunc in modum . Verus finis,qui neceffariò dubio
procul vltimus est o optimus eorum ,quæ paßim inquiruntur,omniü confenfu propter

feipfum & fui ipfius gratia tantummodòquæritur,non autem propteraliud,ſed a&tiones

intelle £tus
 ATQVE FELICITATE LIBER VI.

intelle & us practiciminimè quæruntur propter feipfas fiue propter intelleétum practin
...cum ,imò propter alias quafdā actiones,acita demùm in aliud ordinantur tanī in finem ,

: in aétiua autem vitafinis vltimus G optimusqui verus eft finis,confiftere nusī poßit,
quam videlicet aftiuam vitam ,ad vnum intelletum pertinere practicum manifeſtó lie
& quet. Tertiòfubdit. Idem ex hoc adparet colligiúe poteft , quòd homines in vita conteno
platina cum fuperioribus communicant,nempecum Deo vel angelis, quod certè per actie
wam vitam contingerenon videtur. Quinimò cum brutis eiufdem interuentu fimul acparo
ticipatione vel operationecommunicamus, ipfa licet bruta multò imperfectius agantegi
operentur. Atquibeatitudo fiue felicitas imperfe ta,qualis hic haberi poteft, vbi cuneta

mutantur momentis peneſingulis ,deinde tandem fatifcuntac intereunt: imperfeéta feo

ficitas inquam huiuſce conditionis humana ,qualis haberi poteſt in hac vita ,primùm ac
præcipueconſiſtit in contemplatione, ſecundariòdemùm in vnius practici intellectus opes
ratione , videlicet actiones ordinantis humanas adfe tiones fiue ( quod neotherici

philofophidicunt ) paßiores, igitur humana beatitudo fiue felicitas in intellectu ſpecula

tiuo venit collocanda . Hactenus illiusargumentam

SCOTI RATIOCINIA , QVIBVS

HVMANAM FELICITATEM IN VO .
LVNTATE COLLOCARI DISPVTA .
tiue conuincitur.

CAP. X.

COT V S opinionem fuperius addu tam ita refpuit de reijcit , öteandem pro

viribus expungere demoliriúecontendat,idý ſex difficilimis præcipuè ratiocinijs ;

quorum primum ſic habet . Quidquid melius exquiſitius finem vltimum & optimum

ac per confequens Derum confequitur, hocipſum præ cæteris beatificatur ( clarioris intele
tigentia gratia mibiconcedatur ita loqui ) atg felix redditur, ateiufmodi voluntas eſt ,
ergo præcipuè felicitas in voluntate non autem in intellectu confiftit. Porrò per finem

boc loco , non internum , qui rei forma ſiue ſpecies eft , fedexternum intelligi velin , in

quod rei finis interior tanquam in vltimum ordinatur e optinum . Atqui mens

humana quum facultatem duplicem poßideat, nempe voluntatem & intelle£ tum :

bumana mens inquam per voluntatem , externum finem & vltimum immediatius

attingit,nempe Deum , quimaximè fecundum naturam ab omnibus adpetitur , ergo

felicitas in voluntate reſidet. Intellectus enim haud proximè fed vnius interuentu.
voluntatis Deo tanquam vltimo fini conectitur ato copulatur. Secundò ait ea

proportio eſt operationis intellectus ad ipfum intelle tum , ficut operationis voluntatis
ad ipfam voluntatem , quando voluntas ita fuum ačtum velle poßit ; ficut intelleétus

intelligere fuum aftum . Hoc ſuppoſito , quippe quod apud omnes eruditos confeſjum
adparet ,peto nunquid voluntaspropter intelligere, proprium volendi velit actum , aut

ê contra potiusintellectus ad hunc finem intelligat, vt velit, aut neutrum ordinetur in

alterum . At quotiens de voluntatis altu verba facio , de eodem ačtu voluntatis ordinato

folúm intelligivelim . Porrònon eſt dicendum voluntatem propriū ačtum velle propter
bune
b ü
 ANDREA CAM VTII DE AMORE

bunc finem vt intelligat,quia ſecundum Anfelmum ſecundo libro : Cur Dcus homo GC

finem ,vt intelli.

. Peruerfus ordopënitus videatur amare vellepropter hunc
capiteprimo

ſic ( vt egoquidem reor ) haudquağ verus foretamor erga Deum ,quandoquis

gas, quia
tantūmodò commodum diligeremus,
fed propter noftrum
dem Deum nön propter ipfumi,
qua ratio nimirum cûm Anfelmi tûm Scoti concluſionem maxime confirmat. Nec ter,

ſit propter intelligentiam ; nec intellia

tium adprobari queat; nempequòd voluntas haud

finem ordinantur,
gere pariter ordinetur in velle : ſiquidem inijs, quæ perfe ad eundem
aliquis ordo reperiatur inter eadem oportet, hoc eſt ,vt alterum in alterum ordinetur :putà

fecundum in tertium ac tertium in quartum , acita deinceps continuata feriè donec ad ble

timum tandem perueniatur Goptimum . Quam ob rem à ſufficientipartium enumeratio.

ne quum voluntas minimè proprium velle poßit actum propter intelligere, & vt eorum

alterum prorfus in alterum ordinetur oporteat; néceſſariò relinquitur, vt opus intelligen.

ordinetur in ipſum velle,quod voluntatis actusagnoſci
di, quodintellectus eſt proprium
tur. Tertiò ficargumentatur. Beatitudo fiue felicitas eft illud, quod præcæteris eft mai

ximè uolendum atqdeſiderandum ,quo quidem enunciato nihil omninò fingi quedt euidens
tius ac notius,at voluntas in vltimo
fine magis adpetit perfectionem propriam ,quámpiero
feétionem intellectus, ergo beatitudo magis in voluntate reſidet
. Porrò quotiens aio von
luntatem plus adfe& terepropriam perfečtioněquàm intellectus, de adpetentia intellečius

magis libera velim intelligi,quandoquidē acciderepoßit,vt intellectus ofcitanter aliquid

( vt ita dicam ) aut quaſi coactusadpetat atg, deſideret

; adeô longè plus velle credimur,
O magis,quam intelligerequeamus, & intelligere putamur ad hunc finem ,utquodintele

ligimus, tandem poſtea velimus.Quartòperfečtißimus habitus ille cenſetur, qui maiorem

ei cuiuseſt habitus, elargitur ac impartitur perfectionem habitus uoluntatis eſt eiufmodi,

fequitur ergo felicitatem vtpoteperfeétißimam omnium operationum , in voluntate collo

cari
. Minor
probatur, quoniãexijsperfectionibus quæ cùm in via tûm
in patria reperinto
tur,vbi verd tantūmodò beatitudo viſitur, quæcunq;magis in via perficit hominem , collaa
tione facta cum cæteris; cadem quoq magis in patria perficit eundem : at habitus voluns

tatis in via, voluntatéipfam iuxta capacitatem eius, perficitmagis eo tempore quam in

telle£tus,ergo voluntatis actus in patria quoq,voluntatem efficiat perfectiorem ;quàming
telle &tus operatio perficere poßit intellectum : fiquidem euidenter adpareat, capacitatem

voluntatis quandiu uiuimus,agnofci multò maiorē ea, quæ paßim intelle£ tus dignoſcitur,
quando plura voluntas velit,quàm intellectus intelligat aut intelligere queat. Quò fit ,vt
habitus voluntatis iure nobilior intellectus habitu quocung, cenfeatur atq, dijudicetur.

Quiritò fi nullus actus voluntatis ad eſſentiam beatitudiuis pertineret ; omninò Deus

optimus maximus excludere poſjet à beatitudine feu felicitate gaudium promiſcuè

quodlibet; ac itá nilil vetaret ; quò minus adinueniri beatus aliquis abſą gaudio poſjet

atq, voluptates Quòdfi.fortè donemus idaccidere poffe; tunc qui felicitatefrueretur,

fibiipfi minimè complaceret in ea ( vtficdixerint) neg. Jibiipſi gauderet,quod abſurdum

eſt penitusGinconueniens. Porrò quintum hoc Scoti ratiocinium hoc pactoconfirmari
. Quotiēs aliquid perficit aliud ,illud ipſum magis perficit,fi hocipfum quodperficit,
poßit

ineius efſentia quod

perficitur, includatur, quàm ſi fuerit extrinfecum concomitans: fed
de ratione beatitudinis eft,vt fit maximaperfeétio,magis autem perfecta creditur , fi prae

priãeius esſentiã ingrediatur delectatio fiue voluptas,

igitur ve beatitudini nihil omnino

defit,
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 100

defit quod eam perficiat,deléctationem expedit in eius effentia penitus includi,non autemi

. Sextum argumentum fic habet.

concomitans
extrinfecum aliquideſſe,felicitatem ipſam
Pænaeffentialiter ( vt fcholafticè dicam ), eft triſticia, gaudium igitur effentialitereſt
præmium , quand oquid em oppoſ itoru m eande m effè diſciplinam manifeftò liqueat, or com

ründem oppofitorum , oppoſitæ foleantadinueniri cûm effectus tûm caufa . Antecedens,

patet, quoniam voluntas elicit voluntariè omnem ačtum proprium atq, dele& tabiliter, Ø
omriis actus voluntatis reflectendo ſe ſuper ačtum , in delectationem tendit
. Confirma.

, quod eſt inhoneftum , efſentialiter ad pænam per fe fpeétat ac

tur hoc idem , quia maluni
pertinet,igitur omne bonā isoneſtum, quippe quod eiconfeſtimè veſtigio opponitur,per fe

peitabit ad premium deinceps malum pænæ fuapte natura pertinet ad trifticiam, quema
Samodum commodi bonum , quod ei pariter aduerſatur ex diametro , spectat ad vos ;

luptatem fiue gaudium . Hæc Scotus.

ALIOR VM ARGVMENTIS NEO ,

.

THERICORVM HOC IDEM CON.

FIRMATVR.

CAP. XI.

RÆTE R argumenta Scoti nuper in medium adduéta ,non defuerunt inter

PRA fubinde ratiocinijs eandē erexerint concluſionem atq confira

Neothericos, qui nouis
mauerint, quorum prima ratio fic habet. Quum homo credatur ad imaginem Deifaétus,

. Sed
oportet onzninòper aliquam animæ rationalis partempracipuè Deo ſimilem offendi 1
rationi confentaneum eſt hominem Deo per eam partēmagis adfimilari pariter ac imagia
nem efje Dei, per quam beatitudinis precipue capax agnoſcitur, ergo voluntas precio

puè.pars erit imaginis eſtentialiter, quum ea felicitatis præcipua capax reperiatur,

voluntas de eſſentia beatitudinis fuerit, quod quidem de paßiuo tantûm intellia 1
ergo Sed
gitur intellectu , quoniam beatificari conſiſtit in receptione fimul ac paßione
.

cundò inquiunt : Illud effentialiter ad beatitudinem fiue felicitatem pertinet, cuius ina
teruentu perfecte ſimulac immediate beatificum ( vt ita dicam ) attingitur obiectum ,

idý fub ea ratione videlicet ,qua beatificum exiſtimatur. Atquiper hanc humana mens
tis partem , quæ voluntas dicitur, perfe &tè pariter ac immediatè beatificum attingitur
obiectum , fub ea ratione videlicet, quabeatificum agnofcitur, ergo voluntatis aétus de

beatitudinis ſiue felicitatis effentia fuerit,quod exemplo manifeſtius ob oculos proponia

. Nam in viſione ačtus attingens viſibile, viſio iure putatur efens

tur atq.conftituitur
, formaliter ( ve ſcholaſticorum vtar verbis ) idý non alia ratione, quam
tialiter atq
quòd ipſum attingat viſibile,ſequitur ergo feruata fimilitudine, voluntatem fine von
luntatis ačtum ad effentiam felicitatis pertinere, quoniam beatificum attingit . Tera

tiò ratiocinantur hoc pacto : Ea eſtproportio meriti ad præmium , quæ eſt delişti
ad pænam , ſed voluntas habet ačtum eſſentialiter in merito proprium , igitur habet

actum efſenttialiter in premio. Verùm quotiens aétum effentialem in merito,

o per confequens in premio voluntatem habere pronunciamus, id de potentia fós

lummodò non autem de habitu voluntatis intelligi volumus, exempli gratia : fides
actus eſt voluntatis, , fed vt potentia folùm in mes
per confequens non vt habitus

rito poſſidet a £ tum effentialem ,ac per confequens etiam inpræmie. Quartó ſubne&tunt:
Voluntas
 ANDREA CAMVTII DE AMOR E

Voluntas effentialiter eſt potentia ,quang libera , fcilicet vt à naturali potentia diftinguai
tur, que quum neceffariòfemper agat operetur; ni quidpiam impediat, ab omni libera

tate deprehenditur immunis ; eſſentialiter inquam potentia, libera voluntas agnoſcitur,

ergo iuxta propriam effentiam beatificabilis, hoc eſt, ad beatitudinem fiuefelicitatem

apta, quemadmodum ipfa quoq damnabilis ( vtita dixerim ) eſſentialiter exiftimatur,

quando libertas in vrang verti queat oppoſitionem promiſcue,

quod primum
libertatis
st munusſiue propria functio. Item Hugo deſancto Vi& tore ſuper
caput ſeptuageſia
mium eccleſiaſtica Hyerarchiæ dum interpretatur illa verba: mobile Gacutum ac, in

quit: dilectio fcientiam excellit, & maior eft intelligentia - Plus enim Deus amatur
quam intelligatur; & ingreditur dilectio; quum interea fæpe foras excludatur fcientia ,
quæ omnia teſtantur indubiè ( quod ipſirentur ) in actu voluntatis eſſentialiter ac prea

cipuè beatitudinemfiuefelicitatem conſiſtere .

ALIIS DVRANDI RATIONIBVS

HINC INDE DECERPTIS IDEM

OSTENDITVR .

CAP. XI .

AGN Æ vir eruditionisacriſ præditus ingenio Durándus alia commentus

Mua
eſt argumenta , quibus eandem fulciret conclufionem , qua tamen Capreolus ex

Henrici quotlibetis defumpta putat,quarum quidem rationum primafic habet. Beatis

tudo quum ab omnibus indiſcrimanatim adpetatur vtpote fummum bonum , in actu 10.

bilißimo rationalis facultatis præcipuè collocari debet , at voluntatis a &tus nobilitate

.
actum exellit intelligentie; ſequitur
ergo beatitudinem in actu voluntatis vtpote ncbie
liori potißimùm conſiſtere . Secundò,facultasea nobilior cenfetur, cuius nobilior bae
bitus quog deprehenditur, quandoquidem habitus proprias eorum potentias meliores

due deteriores efficiant : at habitu nobiliori voluntas perficiatur,quàm intelle tus, ergo
Doluntas eſt perfectior intelle tu , ac per conſequens ea felicittisoptimo iure præciput
fedes omnino venit ftatuendas. Porròquòd voluntas habitu nobilioriperficiatur quàm
intelle &tus, velipſacharitas apertè coinmonſtrat, quippe quam omnium humanæ rationis

habituum præftantiorem & excellentiorem effe conftat, quam inſuper in mna voluntate

prorſus conſtitui nemo diffitetur. Tertiò, voluntas magis obiectum refpicit fubea ras
tione videlicet , qua beatificum exiſtimatur, ergo beatitudo fiue felicitas in voluntate

magis venit collocanda, ſiquidem eiufdem voluntatis cûm operatio tum habitus, nobilior

comperiatur, & in habitufimul & aétu nobilißimo penitusconſiſtere beatitudinem vtpo.

te fummum humane mentis bonum expediat & oporteat ,ergo felicitaspotiſsimüm in Do.
luntate tanquam fummum bonum conſiſtit, præfertim quum ratio boni,voluntatis obie & ti
ratio dignoſcatur. Quartò, finis omnium deſideriorum vltimus & optimus eft vniri
Deo, ſed peractum voluntatis cômodiusac melius lvunc fineni adipiſcimur, ergo felicitas

dd ačtum voluntatis effentialiter magis pertinet ,quia per actum voluntatis Deo magis

atq facilius vimur ,quam pera &tuin intelle &tus, igitur in actu roluntatis præcipue for
licitas fiue beatitudo conſtituitur : fiquidem in vnione mentis noſtre cum fummo bono
hong
confiftit
 AŤOVE FELICITATE LIBER VI . sol

"conſiſtat felicitas, & vnionem cum Deo rationalis facultatis , in viſione tantûm in.

choari, deinceps in delectatione confummari , que pertinet ad voluntatem , euidenter

adpareat. Quintò patet in productione rerum imperfe &tiora præcedere ,dein perfection
ra fubfequi, quoniam quò proprises natura feinper accedit ad finem ,perfectiora gignere

conſueuit , adeô quod generatione poſterius eft ; perfectione prius oſtenditur . Atqui
voluntatis actus est poſterior intellectus ačtu , quum intellectus operatio penitus ori

dinetur in operationem voluntatis, & omninò voluntas eligat aut reſpuat ,

quod intele

lectus ante cognouerat , igitur ačtus voluntatis vtpotè generatione poſterior ſecundum
naturain , intelleEtus acłu tanquam generatione priori ſemper erit nobilior atqi perfe.
Etior. Itag beatitudinem fiue felicitatem in voluntaté magis conſiſtere quam in ina
telle & tu naturalis ratio dičtat . Sextò, Per actum voluntatis efficimur meliores del
peiores , quam per operationem intellectus, igitur actus voluntatis est dignior inteis

lectus operatione pariter ac nobilior : fiquidem operatio nos in cognitionem ſpeciei

ſenſim perducat , quod etiam philoſophi paßim teſtantur, adeô potentiarum fiue fas
cultatum operationes, quo perfectiores adparuerint , eô nobiliores quoq; facultates eaa
.
rundemadinueniri palamojiendunt atg, demonſtrant Septimò, Quum hominesDeum
.
Opt: Max: « agnoſcant o ament, dic fodes, harum operationuni quam excellen 1
tiorem atq, præſtantiorem exiſtimabis ? Nunquid diligere Deum melius longè dijus
dicari , quàm eundemi cognoſcere non fateris ? Itag ſi dileétio Dei nobilitate cogni.
tioneni antecellit, manifeſto conſequitur voluntatem eſſe meliorem atg ,digniorem ing
intellectu , ac per conſequens beatitudinem feu felicitatem vtpote ſummum bonum
in voluntate magis quàm in intelle &tu conſiſtere. Oétauò; Sicut amor e

odium è veſtigio fibiinuicem aduerſantur , fic ignorantia nimirum atq ,ſcientia : ſed
odiuni ignorantie collatum longè peiles ignorantia deprehenditur atq, deteſtabilius,
ergo quum contrariorum diſciplina perpetuò videatur , amor ſcientia nie
eadem
r
lior atg præftantio exiſtimari iure merito debeat , quando melior actus ille dijudi.
cetur atq; præſtantior , cuius oppofitum peius aut vilius eſſe deprehenditur. Cæterum
amor est a &tus voluntatis & odium , quemadmodum ignorantia pariter ac ſcientia
cenfentur operationes intelle & tus, ſiue ( vt melius dicam ) ſcier:tia habitus & alius, .
ignorantia priuatio dijudicatur intellectus
. Nonò , illa facultasest nobilior, cui més

ritum ac premium conuenit, quando premium nobiliori concedatur atq,tribuatur opes

rationi, fed meritum magis in actu voluntatis confiftit , igitur & præmium : fiquia
dem nemo iure dixerit intelligenti premium deberi, nec eundem niereri ſcientem ,
propterea quòd fciat ac intelligat, quemadmodum immanti fimul ac benefacienti propter
1
amorem deberi præmia , nemo penitus inficietur , quòd homines eiufmodi paſsim merca
1
;bafis ( vt fic dixerim ) ſola vel
ri tejtentur omnes, ergo voluntas fuerit ſedes atq
præcipua beatitudinis fiue felicitatis . Decimò, ſi non conſiſteret in actu voluntas

tis beatitudo, conſequeretur videntem Deum ac intelligentem ,etiam quòd in eodem com

gnofcendo non dele &tarctur , nec vlla pariter adficeretur voluptate: fequeretur irquam
: dem nibilofècius fore beatum atg, felicem , quod quidem probatur, quia fi non
perfumderetur voluptate neg dele turetur , vtig triſtari poßet, ac ita nimirum foret
miſer, quando triſticia miferos efficiat, haud ſecus ac delectatio felices file beatos.

Quam ob rem idem eodem tempore miſer vnä foret ac beatus fiue felix.Atqui quod
C
jequitur
 ANDREA CAMVTII DE AMORB

ſequitur est inconueniens & abfurdum , igitur & id quoq,quod antecedit, hac arg *
menta recitat Durandus.

ALIORVM RATIOCINIA QVI.

BVS EADEM CONCLVSIO ,

FVLCITVR .

CAP. XIII.

ETRVS de patria relatore Capreolo fic argumentatur. In æterna patriares

P peritur felicitas ſpeculatiuafimul & practica, quoniam quidquid est in via, rea

peritur eminentius in æterna patria, ergo felicitas haudmagis in voluntate quàm in

intellečtu reperiatur , & è contra : fiquidem habitibus in intelle tu practicis correſpona
!
deat habitus in voluntate , quumhabitibus interim intellectusſpeculatiuispariter mis
nimè voluntatis ačtus reſpondeat
. Atqui hoc argumentum haud magis vnam partem

. Addit felicitatem comtemplatiuam erè finen

quàm aliam fulcire tueriſ, videatur

quo, practicam verò finem eſe gratia cuius,ac ita voluntatis actum præcipuo quodam

modo felicitatem dijudicari ſ

, imul ac voluntatem felicitatis bafim atg,vehiculum ſi
non folum ,faltem primarium concludit, quando
. iuxta peripatheticorum placita finis

quo non verus finis agnofcatur , quin potius medium ,finis verò gratia cuius omninò

ſolus agnofcatur finis verus tanquam vltimus G Optimus;quanquam finis quo, nos

menclatura finis inſignitur , propterea quòd in eum ordinentur multa , non tamen

tanquam in vltimum & optimum , fed tanquam in medium aliquod requifitum ne.
ceffàriò, ſcilicet vt vltimum illud& optimum (quod gratiacuius adpellatur adipiſci

nonnunquam valeamus.Item ratiocinatur hunc inmodum :Contemplatiua operatio (quod

patet ) ordinatur in practicam ſicut in opus, ergo fequitur practicam effe nobiliorem

contemplatiua , deinde patet voluntatem eſſe nobiliorem intellectu fimpliciter, quonia

am pra & ticæ quæuis operationes in actus omninò voluntatis velut in ſcopum collimant
ac tendunt. Præterea Philoſophus io.Ethicorum cap.8. inquit,ſapientia conſideration
nem mirabiles nanciſci delectationes purißimas o fortes, ſed be conſiderationes in
intellectu practico, non autem in intellečtu ſpeculatiuo conſiſtunt, ergo ſequitur intelles

Etum practicum , qui tendit in opis & in ałtus voluntatis, effe nobiliorem intellectu
ſpeculatiuo
.

ALIOR VM RATIOCINIA QVI.

BVS PROBATUR FELICITATEM IN
INTELLECTV SPECVLATIVO
collocari,

CAP . XIII ,

TSI
I argumenta ſuperius addu &ta videntur apertèfelicitatem conuincere fiue

E beatitudinem in voluntate potißimùm conſiſtere,nihilominus aduerfariorum ras

tiocinia tranſuerſum agunt animum atg, menteni è priori ſtatu tantiſper dimouent,

que viilelicet inpreſentiarum adfcribemus atg, referemus. Aiunt inprimis operationes

practicas
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 102
i

practicas in æterna patria videlicet in contemplatiuas ordinari, non autem è contra ,

quemadmodum Scotus exiſtimauit vnâ cum eis qui ſequuti ſunt eum , neothericis,atq
,

1 rationem adſignant ſui decreti ; fiquidem oporteat operationes contemplatiuas, fi verè

beatitudo fiue felicitas eſſe debeat nunquam deficere . Propterea ( inquiunt )practice

operationes ordinantur in contemplatiuas

, ſcilicet ne felices d contemplatione diuertans
tur ,ac ne id contingat, continua practicarum operationum efficit exercitatio . Secung

dò dicunt , ačtus voluntatis nequaquam immediatius in vltimum finem tendere quàm

aétus intelle & tus,quemadmodum Scotus putat, fed è contra, quoniam Deo magis vnie

C mur (inquiunt) per aétum intelligentia , quàm per actum voluntatis, quidquid Scos
" tus adfeueret , quod quidem hoc pacto ſeipſos probare putant. Qui intenſius videt,

intenfius quoq, diligit , ergo contemplatiua paßim operatio producit,cauſat ,& efficic
praéticam operationem , ac nos Deomagis vnit . Tertiò, felicitas originaliter ( mibi
clarioris doĉtrinæ gratia fic loqui permittatur ) « ſubſtantialiter in intellectus actu

collocatur, quanuis in ačtu voluntatis conpletiuè demûn ( vt fcholaſticèloquar ) fora

maliter confiftat. Porrò magis expedit & conuenit denominationem ab eo cui quide
piam inest originaliter atq;ſubſtantialiter , quàm ab eo cui complctiuè ( fic loqui per
mittatur ) tantûm atq; per augmentum maius ineffe videtur , ergo felicitas in intelles
Etu ſpeculatiuo præcipuè venit collocanda. Quartò, Prius intelligitur ačtus alicuius
potentia , quam eius reflexio ſuper actum eundem , dein actus quilibet in obiectum

proprium terminatur , ac ita quæuis potentia fertur in obie &tum prius, quam in eius

proprium ačtum refleétatur , exempli gratia : Vifus colorem prius videt , quàm homo

cognoſcat ſe videre colorem , ac ita voluntatis actus nequit eſſe prinò volitum , ac per
finis. Proinde iuxta neothericorum placita, que nuper comenti ſunt
cõequens nec ultimus
atq;rationibus validis fulciunt ,hallucinari Scotus omninò videatur, exiſtimans intelles

Etus operationes in opera voluntatis tendere tanquam in finē

, quumiſthæc argumenta de
monſtrent oppofitum ,nempe voluntatis operationes in intellectus tendere funétiones en

ordinari velut in finem f

, i non primarium certè ſecundarium .Quintò, Philoſophus Ethie
corum 10. teſtatur delectationem ſequi felicitatem haud fecus,ac pulchritudo iuuentutem ,
at pulchritudo , iuuentutis effentiæ portio nuſquam putatur, fed aliquid concomitans,
ergo felicitatem delectatio non tanquam felicitatis eſſentie particula, quin potius Dea

lut proprietas quadam vel accidens inſeparabile

" felicitatis naturam conſequitur.
Sextò , Sicut viſio eft vltimus interior finis & ſummum bonum interius , qui
nimirum est ałtus oculi, ita dubio procul intelligentia fuerit finis interior ac jums
mum interius bonum animae rationalis. Septimò, Ratio motrix intellectus est ratio
beri , ficut Gratio que mouet ac impellit voluntatcm eft ratio boni : fed tamen bo
num quanquam formale voluntatis obie & tum , nihiloſeciles materiale dijudicatur intelles

& tus obieétum ,quando formale verum tantummodò dignofcatur obieétum intelle &tus

efle proprium , ergo quum præter verum inſuper bonumquog materialiter ſaltem ( ficut

dictum est) intelle&tus obieétum offendatur, quæ nimirum ambo felicitatem proximè
concernunt , omninò confequitur intellectum ſpeculatiuum ſedem agnoſii felicitatis pris
. Ceterùm vt bonum , formale voluntatis obiectum potest ' oba
mariam atq; præcipuani
iećtum intellečtus effici materiale ,fic è contra verum vtpote formale intelle & tus obo

iečtum , effe materiale voluntatis obiectum haudquaquam est inconueniens. Oétau ),

6 ij S. Augus
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

S. Auguſtinus libro 1o .confeßionum ait beatitudinem effe veritatis gaudium ,'que

quidem veritas ipſamet Deus est , iuxta illud , ego fum veritas e via : neq,tas
men idem Auguſtinus felicitatem effe bonitatis gaudium protulit , innuit ergo tacitè
veritatem immediatius concernere felicitatem ac magis . Quam ob rem in æterna
patria practice fun tiones & actus ordinari videantur in ſpeculatiuos & in ipſam
viſionem ad hunc finem ſcilicet , vt ſpeculationem atq, vifionem ipfam conferuent,
neúe tantifper eandem excidere permittant. Nonò , Philoſophus idem Ethicorum
10. voluptatem ait operationem perficere , ſicut decor iuuentutem , atqui decor in eam
ordinatur , propter eam à natura quæritur, & iuuentuti connexa est , non tamen
propter ſeipſam ,igitur feruata fimilitudine,quemadmodum decor haud est ſubſtantiale
quidpiam , ſed acceſſorium « accidentalem perfe&tionem adferens , ita voluptas
quog felicitatem neceſſariò conſequitur, ac eandem accidentaliter abſoluit ac perficit.

Decimò, Sicut naturalium corporum finis non est quietatio ( fic loqui concedatur )
in loco proprio , ſed effe tantûm in illo , ita beatorum atq; felicium finis haudquaquam
ipfa voluptas fuerit , quinpotius Dei conta &tus & cum eodem vnio fiue copulatio.
Vndecimò,ni Deus amaretur ,haudvideretur fiue cognofceretur perfeétè, ſcilicet quo

“modo videri cognoſciue debet , igitur in viſionem ordinatur dilectio velut in finem :

fiquidem ad hunc omninò finem amare videamur,vtid, quod perfectè diligimus,per .

féętè pariter aliquando videamus & intelligamus, quaſi dilectio vifioni fiue cognie
tioni ſternat viam ac iter amplum efficiat. Duodecimò, Naturalis adpetitus non

propter ſe , ſed propter formam naturalem oritur, in quam velut in finem ordinatur,
igitur adpetitus quoq; ſenſitiuus ac intellectiuus, non in ſe nec propter ſe producit
actum , fed propter aliam adpetentis perfeétionem . Nang, naturalem adpetitum in:

tellettino del ſenſitiuo ſimilitudine quadam reſpondere conuenit ,quandoquidem in och

nere modo quodam conueniant, vt adpetitus fint , ac per confequens in natura coma
muni quadam communicent neceſſe est , quod minimè foret , fi nulla depræhenderes

tur inter eos ſubſtantialis fimilitudo. Quam ob rem ficut naturalis adpetitus non
in ſeipſum ( quod paulò antè di& tum est ) fed in ſpeciem ordinatur naturalem , ita

ſenſitiuues nimirum & intelle£tiuus adpetitus haud in ſe vel propter ſe , quininò pro
pter aliam extra ſe perfectionem adpetentis ,proprias exercere debeat actiones. Des

cimotertiò, Motus quilibet est propter aliquam ſpeciem , ratione cuius mouetur quide

quid mouetur, cuius quidem rei manifeſtum argumentum adparet ,quòd adquiſita ſtas
tim ea ſpecie , propter quam motor mouebat, illicò motus definit,ac mouens quieſcit,
ergo'dilectio ,qua motus est quidam ,in aliquam formam tendit velut in finem ,quam

profeet) ]peciem vix aliam vllam imaginari qucas,prieter vnam Dei viſionem ac ine
telligentiam . Hæc Durandus acutißimè, quod alioquin femper conſueuit.

ALIA ARGVMENTA S. THOMÆ

QVIBVS FELICITATEM IN DEI VISIONE

COLLOCARI PROBATVR ,

CAP. XV,

ANCTVS Thomas, quem Durandus hoc in negocio fequitur, quemadmo

dum argumenta præcedentis capitis declarant ,requiri voluntatis rectitudinem
arbitraa
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 103

arbitratus eſt ad beatitudinem antecedenter ( Dtſcholaſticorum vtar verbis ) & confes

quenter. Vnde Dei dilectionem præcedere diſponendoputat , fubfequijverò contendie

eandem ,vt viſionem intelligentiam adferuet ,fimul & ( fi fieri poßit )adaugeat,ad
quam videlicet conſequendam & adipiſcendam dilectio præcedens animam rationalen

difpofuerat. Itaq,fic arguit, voluntasałtum magis vult intelle tus atq;principalius,qui

ejl viſio Dei, quàm actum quencung,proprium ;ſiquidem viſio Dei præcipuun a Deo,id

eſt,poſt Deum videatureiusobieétum ,& quæuis potentiaplus obieétum eiusdiligat pra

cipuum , quam ačtum eiusproprium , propterea quod eiuſdem actusab obiecto principali

.
fuam hauriat & expiſcetur bonitatem . Quam ob rem fi voluntas præcipuè vult ina
telle & tus a £tionem , non autem propriam , cui dubium eandem intelle &tus ačtionem ,

a£ tione voluntatis effe potiorem atg, præſtantiorem ? Nunquid magis non eligimus
ac volumus , quod agnoſcitur excellentius, quam quod vilius ? Si voluntatis ačtus

actionemelioreſt intelle&tus, amabó cur voluntas propriam haud magis eligit ačtionent

quàm alienam ? Ergo beatitudo fiue felicitas in intellettu magis ac præcipuè velut
in fublimiori pariter & auguſtiori domicilio confiftere , non eft quod quiſquam amá
bigat , idý quantum ex hoc ratiocinio coniectari licet. Secundò fanétus Thomas

ait , capacitas intelle &tus in recipiendo conſiſtit , voluntatis autem in mouendo tantùm

atq; fimpliciter , ergo capacitas intelle & tus maior fuerit ac per confequens nobilior atq;

preſtantior , quando capere multa maiorem , quàm pauca perfeétionem arguat fimul
ac indicet.
Antecedens patet, quoniam intelligere conſiſtit in pati , quemadmo
dum , G ſentire , ſed patiendo recipimus, ficut o agendo quidpiam impartimui atge
tribuimus. Voluntas enim haud recipit quidpiam ficut intellectus, ſed tantum

modò quæ prius adprehenſa perceptag funt ab intellectu , cupit ſi deſint, & eligit ,
Tertiò ind
hoc eft , vult , quod in communi colloquio magis dicere confueuimus.
quit, charitas exiſtimatur virtus altior cæteris , qua paßim in vita comperiuntur
virtutibus atg füblimior, quoniam ipfa cæteras ordinat virtutes in Deum onineis, dein

ipſa dignofcitur vltima quies in æterna patria , fcilicet in Deo. Quapropter mis

nimè fequitur eiuſdem charitatis aĉtum agnofci felicitatis eſentiam fiue fubftantiam ,
ſed inclinationem quandam potius in beatitudinem fiue felicitatem conferuandam . Ao

deô non fequitur, hæc virtus ordinat in Deum alias virtutes& vltima dignoſcitur,
ergo fimpliciter eft nobilior cæteris & abfolutè , quinimò cæteris nobilior eatenis tana

tummodò virtutibusiure credatur, quæ funt in via,quatenus eaſdem in Deum ordinat

atq, dirigit, ac licet vltima fit, hoc fit, vt felicitatem ,nempe viſionem Deiconferuet ,

non autem vteandem perficiat, quia fiperfeétior agnoſceretur, finis rationem obtineret:
Atquinos paulò antèdemonſtrauimuseandem viſioni Dei ſeruire, ſcilicet in quam velut
in finem odinatur,ac ita non fequitur,charitatis a &tum dijudicarifelicitatis fúbftantiam ,

fed inclinationem potius quandam , vtipſa felicitas (quod fæpenumerò dictum eſt )adferá

uetur. Quartò ait,quemadmodum in ftatu via quies quanlibet imperfecta dignoſcia

tur, ita nimirum in ftatu patriæ , fcilicet vbi quies examuſim perfe tanumerisá pariter

omnibus abfolutareperitur. Atin ftatu vie charitas minimè quies dignoſcitur, ſed
inclinatio tantûm in quietem fiue felicitatem adipiſcendani, autfi iam conſequuti fuea

rimus eandem , eo modo videlicet , quo felicitas manca mutilaúe nobis hîc parari poi
teft,
, quæ felicitatis vinbra vel imago potius, eft quam felicitas : eo cafu charitas

Hij étiam
6
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

etiam incliatio eſt, non ad felicitatem adipiſcendam , fed ad eandem potius conferuan
dam , ergoficharitas in ftatu via tantûmeſt inclinatio,pariter in ſtatu patriæ non felis

citas, ſed ad felicitatem inclinatio, tantûm putetur.

ALIÆ RATIONES EANDEM

CONCLVSIONEM CONFIRMANTES.

CAP . XVI .

POSTOLVS prima Corinthiorum capite decimo tertio nobiliorem ait efe

dilectionem . Atqui S. Thomas ita locum hunc interpretatur, vt omnium openso

tionum dilectio Dei præcellat eiufdem cognitionem in mouendo, ſed tamen adfeuerat com
dilectionem , quod quidem neotherici nouis boc
gnitionem in attingendo Deum ſuperare
pactofulciunt argumentis. Meritum in agendo conſiſtit, premium autem in recipiens

do, fed agendi motus ad voluntatem pertinet, receptio autem ſpectat ad intellectum , ergo
prænium intellectui tribuitur, quod ſi premium intelle tui,non autem voluntati venit

adfcribendum , euidenter inde colligitur, intellectum agnoſci voluntate potiorem atg ne

biliorem ac per conſequens in eodem primo collocandam velut in ſede propria pariter
atq ,conſtituendam felicitatem : fiquidem laborantibus alioquin omnibus in exercitu,

poſtquam conflixerint omnes atq, victores euaferint, victoria laus fimul ac præmium

duci primario ,hoceft, exercitus imperatori totius tribui folet ,idý tanquam omnium rise

biliori. Ad eundem modum anima rationalis potentijs, quanğex æquo forſitan laboranı

, futa quotiens voluntas anxiè mouendofatagit,vt quidpiam quod adrideat, adia

tibus
piſcatur, &intellectus pariter diſcrucietur , vt illud ipfum adamuſim intelligat o

agnofcat,etſi votuntasmouendo promeretur,nihilominus intellectui tanquam familia to

tius æconomo velexercitus imperatori præmium confertur, quo quidem ipfenon volendo
vel eligendo, quinpotius attingendo potitur ac fruitur. Item argumentatur S. Thomas

iterum hoc pašto. Quum oppofitorum eadem omninò diſciplina reperiatur,quod vulga

tißimum agnoſcitur philoſophorum axioma vel proloquium : ficutin damnatis atq. repro
bis præcipuè confiftit infelicitas in carentia viſionis Dei, fic hominis præcipua felicitas

collocanda venit in ipſa viſione : fiquidem reprobis opponantur elefti, infelicitati conta
trarietur felicitas .Hoc argumentum mediusfidius habetmagnāvim ,ſi benè cogitemus,

ad probandum confiftere felicitatéexpedire potius in intellectu, cuius intereſt agnofcere

,

quàm in voluntate, cuius omninò parteseffe videantur,vt eligat ac velit tantūmodò, not
autem vt uideat ac intelligat, atq, hic obiter fiueper tranſennam liquet pænam damni non

aliter in reprobis malam nuncupari, quàm quod aliquo bono videatur orbataſimul ac des
ſtituta . Item ex Ethicis illud quog.colligendum ,operationes virtutis in ipfa felicitate
prim.is offendi,ac per confequens operationes hiſce contrarias in miſeria,quæ felicitaticore
trariatur, reperiri potißimum . Adhæc notandum præcæteris, quòdbona voluntas haud
erit in beatis meritum ,quinpotius præmium ; è veftigio mala voluntas autem in damnatis

non erit meritum fcilicet pænæ ( neg.enim hic verba facimus demerito culpæ ) fed pana
tantummodò. Ad hanc eandem fulciendam conclufionem Durandus rationem attulit

pulcherrimam , quæ fic habet. Felicitas vtpote fummum bonum , vltimi finisúe ras

tionem obtinet, atquiper ačtum voluntatis vllum adipiſci finem haud quinus, niſi
tandens
 ATQVE FELICITATE LIBER VI.
ion

Sandem mifio Deifuccedat tanquam perfe &tio del finis,qua confequuta beladepta motus
confeſtim definit , & quies deſiderata
Jubſequitur, ergofelicitas in intelle &ta non antern

u poluntate penit collocanda, quemadmodum Scotus putat.

OBIECTA QVIBVS ADSTRVI .

TVR FELICITATEM IN VOLVNTA

TE POTISSIMVM CONSISTERE
demoliuntur .

CAP. XVII.

NTË R cetera, qua demoliri penitusopinionem fan &te Thome videbantur, hoc
IN
prae ceteris negocium faceſcebat,nempe quod intellectui voluntas imperet, ſcilicet id
eligendo precipuè ex multis,quæ voluntati
propofuerat intelle &tus,perinde ac fivolunta.
ti famularetur ac inſeruiret intelle &tus. Quinimò voluntas intelleétui famulatur ,quoniã

velut intelle tus miniſtra voluntas eligit ato profequitur illud idem ,quod intelle & us den
rum priusatq; bonum eflè iudicauerit ,quòd acutißimeDurandus adnotauit. Præterea
Durandus idem addidit adpoſitè, quòd habitus,quireſpectu meritiprincipium eſt, prina

cipale principium reſpectu præmij dijudicatur,quando meritum ac præmium contrarias

penè conditiones fòrtiantur,quod ita probatur. Exhibere o recipere penitus opponuna

tur, haud fecusac agere & pati, fed meritum in exhibitione, premium autem in reception

ne conſiſtit: ergon ficut meritum ad vnam fpeétat voluntatem , ita mehercle premie
1111 ,
quod ad felicitatem indubiè magis pertinet , intellectum velut baſi tribuitur,

haud fecusac vui voluntatimeritum , ergofelicitas in intellectu præcipue venit cola

locanda . Accedit, quòd voluntas in obiectum proprium minus fertur velut beatificaa

tum ( pe ita loquar ) atg, felicitatim , quàm intellectus , quòd acutißimèDurandus

ilem adnotanit, ſicut alioquin
femper confueuit . Itidem bonum per ſe,ſimulacprius fub
intelle &tus obieéto clauditur, quàm voluntatis, cuius alioquin oppoſitum Scotiſta penitus

rentur ,exiſtimantes ipfum bonum , vnius voluntatisobieétum agnofci proprium , ſicut

ino

! telle£ tus verum ,quod

ſupra ſapiusfufißimè retulimus:bonum ing per fe fubobiecto clau .
ditur intellectus ſed tamen voluntatem & quat, quia bonum voluntati reperitur obiectum
adequatım , non autem intellectui, quippe qui conſiderat commune magis aliquid. Prow

inde quia bonum adaquat ( mihi liceat ita loqui) voluntatem ,idcircòconſueuimus dicere
bonum eſſe voluntatis obie &tum ,quum alioquin ſi non magis, certè non minusobie &tum in .

telle& tus adpareat quam voluntatis, fi rem ipfam medullitus introſpicias atq, diligenti
trutina ſemel expendis. Hec inter cetera Durandus acutißimè,fi alias vnquam ,
adnotauit. Capreolus verò putat hanc enuntiacionem , nempe ferri prius intelo

le £ tum in bonum quim voluntas, effe veram materialiter ( vt eiufdem vtar ver.
bis ) non autem formaliter. Áit etenim bonum depote proprium formale vor

luntatis obieétum , effe materiale proprium intellectus obieétum , dein verfa vice Dea
rum formale proprium intelle& tus obieétum , eſſe materiale proprium voluntatis obo
iectum . Atqui per Durandum adnotata mihi magis adrident atque fatisfaciunt,

etſi que Capreolus adinuenit defendi poffint. Ad aliudobiectum quando dicebatur, in

wifionc
 ANDREW CAMVTII DE AMORE

diſione tantûm inchoari felicitatem , in dilectione verò confummari penitus ac perfici:

reſpondemus hoc in accidentali conſummatione tantûm habere veritatem ,non autem in

eſſentiali quod pulcherrimè Capreolus adnotauit. Hoc idem dutoritate Philoſophi poteft
confirmari, quando dicat in Ethicis felicitatem effèntialiter ( vtſcholaſticè loquar) nuo
merisomnibusabſolutamex'additione boni cuiuſpian alius vel minimi nihilofeciús ale

geri poſſes fcilicet accidentaliter , ac ita felicem reddi poſè feliciorem , quod de gradu fe.

Lecitatis accidentali folummodò venit intelligendum , quandoquidem Philofopho primo

Ethicorum capite oétauotefte,minimum bonorum felicitati videlicet abſoluta fecundum

eſſentiam adiunctum , reddit eam eligibiliorem , vnde nequağ ex hoc inferre liceat,quod
per vmam delectationem Deomagis vniamur, quam per folam viſionem , quanuis accio
dentaliter dele &tatio copulationem atq felicitatem tantiſper adaugeat. Quinimòpotius
oppoſitum inde deducitur, nempe quòd per vnam viſionem Deo magis vniamur i ar.

Štius, quam per folam dilectionem ; quoniam dile tio præfertim efficit, vtbonum fum .
mum ,nempe Deum melius intueamur ac intelligamus; ac ita feliciores effentialiter euds

damus, non autem ficut per dilectionem viſioni vel intelligentia fuperadditam accidens

taliter ,quod apertißimefelicitatem in intellectu conſiſtere potißimùm demonſtrat .

ALIORVM OBIECTOR VM , OPI

NIONEM S. THOMAE DESTRVEN

TIVM INFIRMATIO .

CAP. XVIII.

LIVD Hugonis obiečtum de fancto Victorë ,quod dileétio, ſcientia pres

AL E «
emineat, cætera, ficèmedio tollitur, ſiquidem id proſtatu vitæ veniat intelli,

gendurn , fcilicet quo ad rationem meriti,quemadmodum de charitate reſpectu fideifpeiſ

Jupra dictum eſt. Nang charitas, ſi cum fide conferatur acfpe,dubio proculomnium

perfečtiſsima eſt. Sin autem cum Dei copulatione nobiſcum ac felicitatenoftra conpares

tur, ipſacharitas via potius ad finem adipiſcendum iure putetur exiftimetur,quang

in ipſiſtatu viæ finis rationem iure quodam ſibi vendicat . Quocirca ſi dilectio penitus
in via fcientiam antecellat;haudquağ mirum videri debet, quandoquidem hoc palto

viam fternat;aciter tutum præparet ad abſolutam Dei numeris omnibus cognitionem

in patria conſequendam , in qua præcipuè felicitas obtinet ſedem ato proprium domici.

liuni, licet inſtatu viæ dilectio finis á vltimipariter ac optimi ſpeciem referat. Alia
ratio, qua dicebatur diligimagis Deum ,quàm agnoſci,poteſt hunc in modum infirmari,

nempe Deum amarimagis quàm intelligi, fcilicet quò ad intenfionem di& tus,non autem

refpe &tu conditionis.obiecti, quoniam nihil omninò diligi poteſt, niprius agnoſcatur,a
ita nusī amor ingredinequeat,nicognitio priuseiuſdem rei præcefferit. Ceterùm in

patria, fcilicet vbi clarißimė, feu ( quod Paulus ait ) à facie ad faciem Deum intuen

bimur, minimè Deus amabiturmagis, quinimònon minus intelligetur quàm amabitur,

quanuis in ftatu via magis ametur, quam intelligatur,quemadmodum ea ratio fuppones

bat. Quam ob rem hiſce fundamentis alia quog ratio fubuertitur , qua prius generatione,
poſteriusagnofci dignitate concludebatur e é conuerſo, vt inde poſtea delectationem ,

qua
 ATQVE FELICITATE LIBER VI, IOS

que propriani in voluntate ſedem obtinet,vtpoté generatione poſteriorem intelligentia ,

deduceret ac inferret, eadem intelligentia nobilioreni offendi: ifthaec inquam ratio des

letur, quòd in ijs tantummodò locum habeat , quæ funt eiufdem rationis. Vnde forma

fubftantialis pepotè diuerſe rationis ab accidentibus;perpetuò reperitur atq;dijudicatur

accidentali ſpecie perfectior atq,nobilior , quanuis ordine nåturæ,dum vtraq generatur,

forma ſubſtantialis præcedat, accidentalis verò ſubſequatur : fiquidem accidentales ha

fpecies ſubſtantiam in generatione conſequanturnon tanquam fines ( alioquin digniores

forent) ſed vt fpeciem in materia ſubſtantialem adferuent diutius , quomodo nimirum
dele & tatio velut accidentalis formá félicitatem neceſſariò conſequens, eandem felicitas

tem iugiter conferuat ;& accidentaliter adauget.Vt enim defideriü finaliter ( ſiholaſtice
loquar yordinaturad aliquid conſequendurn ,ita voluptas ordinatur ad hoc ; vt aliquid

in eo permaneat, quod iam fuit adquifitum . Porrò quánuis intelligentia feu viſio preo
cedens interuentu ſubfequentis delectationis fouedtur & in eodem ſtatu perfeueret,longè
tamen ipfamet viſio precedens præſtantior atq,perfeétior agnoſcitur,quàm dele& tatio
ſubſequens,quæ vifionem præccdentem non modò fouet ac in officio proprio continet,

verumetiam accidentaliter adauget,quod paulò antè di& tum est.

ALIÆ RATIONES , OVIBVS IN

VOLUNTATE FELICITATEM CONSISTERE
PRO BABATVR E MEDIO TOLLVNTVR .

CA P. XIX.

ATIONÉ precæteris validißima videlicet ab amore deſumpta, probabatur

R in voluntate collocari felicitatem hunc in modum . Iuxta Dionyfij magni ſens
tentiam amor tranſmutat fiue transformat amantem in amatum , quod alioquin de com
gnitione vel intelligentia neutiquani adfeuerarepoßis. Quare ſi fornæ nobilitas innote

ſcit ex operibus,nullum verò nobilius effingere queas opus tranſmutatione fubie &ti nes
dum adinuenire ,quod alioquin in voluntate contingit;quippe cuius amare prorſus ins
tereft ,non autem in intellectu fimile quidpiam reperias ,ergo fequitur eam animæ ratio

nalis partem ,quevoluntas vocitatur,eſſe præſtantiorem atq;digniorem ea potentia, que

dicitur intellectus,ac per confequens in eadem voluntate velutin præſtantiori domicilio ;
felicitatem reſudereperennem atg perpetuam .Huic obie & to confeſtim occurrimusparitcr

at adfeueramus inde propterea nõ conſequi,quòd intimius(vtcum balbis aliquandobala

butiamus) id est,artinis amoris interuentu cum Deo vinciamur ata copulemur;quàm ina

telligentice feu cognitionis miniſterio : fiquidem isthæc transformatio fiue tranſmutatio

neutiž animæ rationalis vera conuerfio fuerit in Deum 'aut alicuius rei pertinentis ad

animam in Deum eundem ,quin potius adfimulatio quædani, fcilicet quam defiderium
vehemens peperit atq; produxit . Amor etenim transformare creditur amantem in amas

tum ,quoniam eundem inclinat & adficit,vt habere poßidereg cupiat amatum , quæ qui.
dem imperfecta quædam agnoſcitur transformatio.Cæterùm formalis (vtſcholaſtice los

quar) tranſmutatio fiue transformatio potißimùm in poſeßione Dei pariter ac in eiufs

dem adſimulatione perfecta conſiſtit,fcilicetquatenus id noftra permittit infirmitas. At
6

d per
3
 ANDRE Æ CAMVTII DE A MORE

per viſionem Dei magis eum poßidemus, & eidem adfimulamur perfectius,quàm per
amorem ,ergo felicitas in amore primò nequağ venit collocanda, ſed hæc haétenus acute

tißimè magnog iudicio Durandusprotulit ,quanuis metam adhucnon attigerit,quod ing

fra nos probaturos Chriſto domino fautore confidimus.Alia rationi,qua nos per amorem
Del adfectum magis Deo coniungi, quàm per intellectum adfeuerabatur,occurrimusplas
nè dicentes ,hanc enuntiacionemeſe veçam ,ſi de fola loquamur intellectus operatione:

Siquidem vnius amoris interuentu Dco magis priamur, quàm per folum intelleétum, quo.
niam adfeétus & amor intelligentia quanlibet imbecille ſuperueniens,vnionevidelicet
accidentali tantuminodò perficiens ac decorans per eandem imbecillam cognitionem ,nos

Deo multò magis vnit carclius,quàm fola ſecluſa penitus pofthabitaſ,tantiſperamos

. Quā obrēanor imbecille connexus intelligens
ris acceſsione,vincire poßit intelligentia

tie Deanos ar &tius deuincit ,quàm Dei cognitio non ſimpliciter, fed quàm Dei cognitio
cum hac adpendice,quæ videlicet omnem eliminet amorem penitus etarceat.Adducebatur
alia ratio contra S. Thomæ conclufionem , quæ fic habet. Habitus voluntatis abſolutè fima

, vt amor, quiſcientia dubio proculdig .

pliciterúe meliorés adparent habitibus intellectus
. Huic obiecto confeftim
nioreft, queſcientia quidem vnius habitus agnoſcitur intellectus
occurrimus dicentes, habitum voluntatis non abfolutè fimpliciterue dignoſci meliorem
habitu intelle tris, fed per cõparationein : ſiquidem magis boni dicuntur habitus voluntatis

bonitatè relata videlicet ad aliquid ordinata, ad aliquid inquam adquirendum ,quang

doquidem babitus voluntatis reſpiciat meritum , cuius ratione conſequiſperat aliquid

.
Caeterùm habitus intellectus ſepoſita femotaúe quauis relatione fimpliciter u abſolutè,
meliores dijudicantur habitibus voluntatis, quemadmodum fcientia: ſiquidem habitus

intelle £tus haud meritum ficut voluntatis habitus, fed przecipuè reſpiciunt pramiū ,quod
quidem premium multò perfectius exiſtimatur meritò. Rurſus dicebatur id eße maius
bonum , cui maius opponitur malum , & amori contrariatur odiū,quod est maius malum ,

quam in alio quopiam , quod habitibres intelle{tus opponatur,reperiri que.it.Hic fanè dua
plex pullulat defe &tus. Primò quoniam hæc enuntiacio venit intelligenda ſolîm in

bonis ſeparatis,quorum vnum minimè fupponat aliud ,exempli gratia :

ſi quiſpiam effe.
rat liberalitate meliorem eſſe iuſticiam , propterea quòd iniuſticia ; quæ iuſticia contra
riatur,prodigalitate peior exiſtimetur.Verüm inter bona ,quorum vnum fupponitaliud,

iſthec enuntiucio neutiſ habeat locum ,putà dicente quopiam :Euchymia maius bonum eft
quàm fanitas,haud ftatim inferre liceat,ergo cacochymia maius malum eſt quàm mora
bus; fcilicet quoniam Euchymnia ſanitatem in ſeipſa claudit atg, continet,cacochymia De
rò morbum in ſe neceſſariò non includit.Item dilectio cognitionem includit, non autem è

contra cognitio dileftionem .'O uncirca fi Deum odi ſe maius est malum ,quàm ignorare,

non ſequiturpropterea ,quòd eundem amare ſit melius quàm cognoſcere. Secunda ration

nis huiufce deci pula fiue defe &tus eft, quod oppoſitio minimè fit atq
; reperiatur vnifora
mis vtrobig, quoniam ignorantia cognitioni per modum priuationis aduerſatur , quan:
doquidem cognitio fit habitus ea ignorantia priuatio cognitionis: odium autem cum

amore pugnat contrariè, quandoquidem vtrung

, videlicet amor & odium poſitiuum fit,

(vt fcholafticorum aliquando verbis vtar ) c eorum neutrum mera

ſimplexúe
priuatio dignofcatur, hæc Durandus acutißimè, quemadmodum
aliásperpetuò confucuit,

RELI

1
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 106

RELIQVOR VM OBIECTO ,

RVM INFIRMATIO .

CAP. XX.

VPEREST vt alias ſentes tandem euellamus, quò demum facilius ad altiora

erigamur atg properemus

. Inter cetera hoc quoq; proponebatur & obijciebatur.
Obiecta potentias quorum obiecta dignoſcuntur,commõſtrant,adeô quale fueritobie tum ,
talis quog facultas eiuſdem adpareat , ſed voluntatis obiectum intelleétus obie &to pres

ſtantius,est ergo voluntas intelle &tu dignior

. Ego verò contrarium adfeuerans aio,quòd
adpetitus obieétum ,particulare conſtituatur,rationis autem obiectum vniuerſale , quod
ſepoſita quauis dubitatione nobilius est particulariſimul ac præſtantius, igitur intelles

Etus voluntate dignior Gexcellentior effe credatur, ac per conſequens in intelle &tu cola

locare felicitatem quàm in voluntate ſatius fuerit ; vnde morales virtutes, qua vide
licet in voluntate proprium nanciſcuntur domicilium, imperfectiores multò virtutibus
intelle &tiuis deprehenduntur.Nec obftat, quòd effutiat quiſpiam virtutem ,ex hoc nuns
cupari virtutem, quòd alicuius ačtusprincipium offendatur,quia quum fit perfectio pos

tentiæ, virtutis nomen eiſdem idcircò magis moralibus virtutibus competere videatur
quàm intelle& tualibus. Huic obieéto reſpondet S. Thomas,intelle£ tuales virtutes abſolu

té ſimplicerúe nobiliores agnoſci habitus

, licet moralesſecundumquid,hoc est, per relas
tionem ad aliud ,ideft,ad a & tum aliquem ,cuius ačtus principium illa virtus fuerit, nobis

lor es ratione perfectiorúe dici queat,quum alioquin ſimpliciter (quod paulò antè dictüest)
intelle &tuales reuera multò digniores o excellentiores dijudicentur. Cæterûm morales

virtutes ad vitamneceffaria magis comperiuntur, & ſecundú eas inchoatur tantummodò

pullulatúe primüm indefelicitas,qua tamen alioquin in cognitione veritatispræcipuã oba

tinet
fedem.Aliud inſuper obijciebatur hoc pacto.Felicitasvtpote ſummübonum ,eft quies
omnium laborunt,ac per conſequens quædã pax.At intelligens adhunc finem agnoſcito
intelligit Deum , vt eo tandem fruatur, ac ita quieſcat & pacem habeat,velut vltimum
quidpiam bonum conſequutus,quod antè cupiebatatg,perfectißimü,ergo videatur in Dos
luntate felicitas, conſiſterepotius quàm in intelle tu.S.Thomas idem occurrit inquiens, ad

quia fit eſſentiabeatitudinis, ſed propterea quòd eapenis

beatitudinem requiri pacem ,non
tus amoueat,quæ beatitudinem fiuefelicitatem impedire poffunt, quò minus in perpetuum

iugiter adſeruetur,quandoconſtet,in opere delectationen ,operantem velut in officio pro

1 prio continere:quando conſtet inquam hoc ipfum videri continuavel in rebus paßim omnia

bus etiam deſpicatißimis,que videlicet ortui pariter& occaſui promiſcuèdepræhendung

tur obnoxia. Quam ob remdicente quopiam , quietem requiri fiuepacem ad ipfam beatitua
dinem ,neutiq, conſequitur propterea pacem & quietem ipſam ſiue fruitionem aut dele £ tas

tionem in eſſentia beatitudinis neceſſariò contineri , ſed ad id exigi tantûm , vt ean .

dem beatitudinem adferuent iugiter incolumem ; ea videlicet ſubmouendo ,quæ felicitati

negocium faceſcere queant,ac eandem inſuper adaugeant , ſi tamen hoc ipſum fieri nas
tura rerum aliquando permittat,quod quidem augmentum haud eſſentiale, ſed acciden .
tale tantummodò fuerit. Accedit quòd eodem S.Thoma relatore , finis vltimus rei non est

quies,fed operatio rei,quando vel Ariſtotele in Ethicis authore naturalis quoq,felicitas

in
d i
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

em
in operatione conſiſtat.Idem S. Thomas effert alio loco dele &tationfiu e quietē,quepras
cedit felicitatē,impedimenta remouere,quæ perturbant hominem illuc properantē.Deinde

fubinfert dele &tationemſubſequentem indicare nobis felicē effecontentum ,ac itaquietem

fine dele&tationem fouerefimul & abfolucre numeris omnibuseandem felicitatēaccidena

taliter.Cæterîm voluntas ipſa quietatur ( vt cum balbutientibus aliquando balbutiam )

propter bonitatem cognitionis. Ad hæc quanã

atq, dele &tatur fiue perfunditur voluptate
de felicitatis efſentia, voluntaris actus minimè deprehenditur ,
ac per conſequens actus
idem voluntatis haudquaquam est optimum , nihilominus eft aliquid optimi , quoniam

adfeétio ſiue ( quod aiunt ſcholaſtici )paßio propria dignoſcitur eiuſdem felicitatis atg,

neceffaria , non aliter ac ipſa riſibilitas hominis.

METHOD VS QVA SPECIES RE ,

RVM SEV FORMAE DISTINGVNTVR A

PROPRIIS EARVM ACCIDENTIBVS
& adfectionibus,

CAP. XXI,

EATITVDINEM in voluntate fue felicitatem minimè collocandam ,ara

gumenta cûm D.Thomæ ,tûm etiam neotl.ericorum fuperiora palàm decernunt

B.
atq meo iudicio demonſtrant. Nunc oftendere tempeſtiuum videtur , eandem felicitas

tem in cognitione Dei quantunuis perfecta vel in intellc &tu ſpeculatiuo nequaquam
conſiſtere ,
quod quidem nos facilè probaturos confidimus, fi prius tamen quædami pres

miſerimus velut præludia, que tantûm iter ad intelligentiam rei præparent atą viam
ſternant. In opere quod aliâs de humano conſcripſinus intelle &tu, diſtinximus pros
prius fubie &torum adfectiones , fiue ( quod aiunt ſcholaſtici) paſsiones à ſpeciebus eco

rundem ſubſtantialibus hoc pacto, quòd etfi fubie &ta proprijs re ipſa paſsionibus file
adfectionibus orbata penitus offendi nequeunt , attamen à proprijs earundem ſubiectis

cogitatione faltem excludi poſſunt, quod quidem de partibusalioquin effentialibus pera

inde non adparet , exempli gratia : riſibilitas re ipſa quanquam ab homine diuelli nes

quit , abſgrifibilitate nihilominus eundem hominem imaginaripariter ac animo verſare

quotiens lubet,omninò liceat.Verumenimuerò nusquã eundem hominem abſq; rationalita
te conceperis animo nec intellexeris,qui modres intelligendi nimirum proprias rerü adfes

quoq, vocitantur earundem accidentiaſubſtantiă neceffariò concomia

Ftiones, quæ propria
formis rerü eſſentialibus
tantia,fic apertè diſtinguntà fpeciebus fiue
, vt manifeſtò nullus

dubitationi locus relinquatur.Hinc obiter ac uelutiper tranſennā hoc loco faltēadmonuiſſe

, accidentia propter eandem ratio,
mihi fufficiat,primaselementorü qualitates haudquaq

nem elementorum videri propria , fed formas ſiue ſpecies eorundēfubftantiales dijudicari
:
fiquidem ab ijſdem qualitatibus immunia non folüm cernere concedatur elementa,verum .

etiam vna cogitatione qualitates eædem ab elemétis minimè diſrungi poßint atg, feparari,

quæ nimirum opinio ſiue quod theorema vel placitū ( vt adpofitè magis loquar) Alexãdro
primùm Aphrodiſeo, deinceps magno tandēGalenoplurimùm adrifit. Redeo addiuera

ticulum . Vera methodus diſtinguendi formas fiue fpecies ( vt opinor ) ſubſtantiales

, vt cogitando periculum faciamııs,
ſub
propri js ie £torum adfectionibus ifthæcplanèfruerit
niin
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 107
1
num imaginatione fola penitus ita fecerni poſsit d fubiecto ſpecies illa , cuius forma
1
dignofcitur ac ſpecies,vt interea
ſubiectum idem incolume perfiftat, quia fi per imaginas
1
tionem à ſubiecto penitus diuelliqueat, ea certè ſpecies accidentalis omninò fuerit, fin
minus, indubiè ſubſtantialis dijudicabitur.
1

!
FELICITATEM IN INTELLE .

1 CTV SPECVLATIVO , QUEMADMO ,

DVM NEC IN VOLUNTATE
minime collocari,

CAP . XXII.

O C itaq, iaéto fundamento, quod quidem ve verum eſt, quemadmodum proni

H fecto verißimum apertè dignoſcitur, ita meipfum à nemine ( quod fciam )

didiciffepalam teſtor : hoc inquam iacto fundamento fic argumentor. Imaginari

pariter ac animoconcipere nequimus felicitatem confiftere, fı penitus amorem excluſea

rimus, etiam fi Deum quis integrè vel fupra naturæ propriæ captum agnofcat & intellis

confiftit, quia ſi collocaretur

gat, ergofelicitas in viſione Dei minime in ea felicitas,nes
1
ceffariò conſequeretureum ,qui perfectè Deumvideret ac intelligeret, neceſariò pariter
confeftim adinueniri felicem :quod quidem etſi verißimum eft ex parte rei, quandoquia
dem nemo videre Deum exaniußim ac intelligere queat, quin eodem contextu beatus
O felix euadat, attamien ſi per imaginationem vnam , Dei viſionem omnibus vtcung

numeris abſolutam admittamus incolumem atg, concedamus, ita tamen vt alias deinde
conditiones, ſcilicet quas beatitudinis ſiue felicitatis eſſentia poſtulat, per vnam imaginaa

tionem excludamus, quanuis idipſum re ipſa fierirerum natura minimè permittat,omnia

nò beatitudinem ſubſiſtere ſeu felicitatem haud poflèpalàm intuebimur atq

; perſpiciemus.
Quam ob rem ſi foretvna Dei viſio perfelta,ſubſtantialis & integra felicitas ,amor verò
Del dele &tatio fiue quidquid aliud ad voluntatem pertinet, ad
felicitatem adipiſcendam

vel ad eandem adeptam prius, tantummodò poftea conſeruandam conferret, aut etiam

accidentaliter adaugendam ſolummodò,non autem ſubſtantialiter : ſi ſola inquam Dei

perfecta cognitio fubftantialis foret atq,dignoſceretur integra felicitas ,cætera vero que

pertinent ad actus voluntatis,velutadfectiones propriæ tantûm ad felicitatem concurren

rent atq concomitarentur eandem , vna cogitatione mediusfidius iſthæc accidentalia pros
pria ( quod ipfi renturac fic autumant & adfeuerant vtetiam mordicus hoc idem tuer

antur) ſecernidiuellij poffènt abipſa felicitate, ſed ipſa felicitas eadem in abſoluta quan.
C libet viſione Dei conſiſtens ,ſi cætera penitus excludantur & eliminentur fecundum imae

ginationem, quæ quidem ipli propriasadfeétiones omninò felicitatiseffe putant, ipfa con .
feſtim penes eandem imaginationem ruit in præceps interit felicitas,nec animocomples

ci poteft ,ergo ſequitur vnam Dei viſionēquantunuis abſolutam ,excluſo quouis actu Don
. Hoc eodem argumena
luntatisminimè felicitatis eſſentiam ſiue fubftantiam conftituere
to dißipari poſſuntomneis aduerſantium machina. Si beatitudinis eſſentia confifteret in
fecluſa Dei viſione fecundum imaginationem , nos hominē
fola voluntate, conſequeretur

poſſefelicem animo faltem concipere, at quod ſequitureft inconueniens & abfurdum, igia
tur & antecedens. Quamobrem ſitotius hyerarchiæ cæleſtis ſubſtantiæ perfectiores,que
; d iij videlicet
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

videlicet omnium perfe &tißime Deum optimum maximum intelligunt, intuentur

, ac
( vt ita dicam ) integrum exhauriunt & abſorbent , nempe Cherubim & Seraphim : ſi

perfe& tißimè inquam Deum cognoſcentes illa ſubſtantiæper imaginationem amore penia
tus deſtituerentur, & ab omnibona voluntate deprehenderentur immunes, hoc cafus

fedean.
profeétò velpenes imaginationem ,eandem animo verſare felicitatem nemo poßit,

dem omninò peremptam abolitam iri neceſſario naturalis ratio dičtat. Quocircanec in

poluntate nec in intelle£ tuſpeculatiuofelicitas omninò conſiſtere putetur.

AVTHORIS AD FELICITATEM

INTELLIGENDAM PRAEPARATIO ,

CAP. XX111.

GO però crediderim omnes ad vnum toto cælo ( quod aiunt ) aberraffe, quicung

caufam felicitatis proximam adfeuerarunt, intelligentiam aut adpetitum ration

, rerum
nalem nempe voluntatem , in qua materia tam vberi tang pulcherrimarum
fæ
cunda copia, quæ mediusfidius vel inexercitato cuiuis , quin etiam elingui fortaßis
anſam inquirendi luculenter ſuppeditare queat , vnde bone Deus initium aut vbi fio

nem noftra tandem comperiet oratio ? Obruor immenſa grandiĝ rerum mole, qua vel

ipfum Athlantem( quodpoëtæ fabulantur

) humeris alioquin indefeſsis cælum geſtano
tem , ſi nori opprimere,faltem ei profeétò non paruum faceſcere negocium poßit . Optio
me Deus ad te fupplex confugio. Caligant oculi propter imbecillitatem humane

mentis in alta denſaúe diuinitatis feu primæ veritatis caligines Adeô ( proh dos
lor ) quò
proprius ad intelligentiefores accedere videor, eo magis abigi meipfum cera
no ,
quaſidum anxius ingredi abditadiuinitatis abftrufaúe, pariter ac ferè nobis ina
uia molior myſteria velut.fančta ſanctorum : quaſiinquam in obuium aliquem qui me
repellat impingam , quò nusğ vlterius in delubra ſupreme bonitatis excelſa progrediar .
Si de naturali felicitate,quam abundè Philoſophus explicuit, verba faceremus,vtiq
; pro.
prijs naturæ viribus inniti forſitan liceret; etfi non expediret
: at quum prouinciam ſuſcea

perimus humanæ mentis omninò fines atg, captum excedentem , ni forinfecus auxilium
nobis aliquod obueniat, non eſt, quòd ex hochorrendo tetroue mortalis vitæ cæno prou
prijs emergere facultatibus aliquando poſeſperemus. Ergo Chriſte Ieſu optime
,
quem grauißimis alioquin fceleribus omninò pollutus adire non audeo, tantum abeſt,
De me quanlibet perfricte frontis id tentare non pudeat: tu inquam optimeChriſte qui

fumma
patris es ſapientia ,tu qui gratiæ dignofceris plenitudo, tu quem luminis fontem

vtpote Deum uelipfiPhiloſophi nudis folisúe naturæ viribus innixi fic autumant,vtetiä
hoc idem vbiqpredicent in ſuisvidelicet metaphyſicis contemplationibus: tu inquam qui

fæpenumerò quamhominibus maxima præditiseruditione,rerum denegaſti ſublimum ina

telligentiam , libentißimè paruulis vltrò quanlibet exili præditis ingenio ( qua tua

nimis immenſa liberalitas eſt) elargiris & impartiris, mihi veritatem ſitienti thefauo

rum lucis inexhauſtum refera fimul & condona, quanquam mea tuum lumen pro
pria culpa cûm arcet , tum etiam eliminat infirmitas : me inquam erige pariter ac

fuftineſaucium , vt & felicitatis illius,ad quam erigi trahig nos omninò neceſſarium

eft,
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 109
.
of, quandoquidem illuc ( quemadmodum ad felicitaten naturalem d Philofopho

defcriptam ) nequeamus confcendere proprijs naturæ viribus:erige me rurfus inquam

vieandem veram atq, numeris omnibus abſolutam felicitaté intelligere poſſim adipis

jci,quod longè difficilius eft. Age igitur tuo fretus numine, quod alioquin omnibus
spreſto

, atg,à feipſis,teipſo vel inuito reijciant atg

eft,nifua culpa reſpuant illud ipfum homines

repellant ; tuo illo inquam fretusnumine,intrepidè negocium tam grande, meisquanlibet

impar viribus adgredior, quandoquidem adduci non poßim ,vt credam teipfum depote

liberalißimun datorem ,ijs lucem haud impartiturum atg

,fapientiam , qui non erecta fua
perbaſ,fed humili ceruice curam excelſo tuæ maieſtatis throno prouoluti,fuppliceseana

dem ſcientiam petunt atgSapientiam .

CAVSA DISOVIRITVR FELI

1 CITATIS PROXIMA.

}
CAP. XX1111.
1

NTELLIGIBILI A quoniam fenfum effugiunt , haud alia ratione',

TNT
quam per ea , que ſenſibles offeruntur adprehendi poffunt. Vnde Philoſophus quod
vel in prioribus libris antè monuimus, de modo cognofcendi animæ rationalis difquirens;

abipfo ſtatim cognoſcendi modofenfuum exorditur, vtea nimirum adduétus fimilitudio

Huic innixitrunco, fex
ne ,cognofcendi modum intellc &tusauguretur atq; conijciat .
licitate corporum ( que dicitur impropria felicitas ) perſpecta prius, ad naturalem

1 bominis primò felicitatem , deinceps ad alterius eiufdem vera felicitatis contempla

tionem ſenſim atg,pededentim erigemur, quando ne vna quidem alia via nobis fuper ſit
atq; relinquatur ad abſtracta cognofcenda,quandiu videlicet in hoc miſero degimus atq,

vită tranfigimus corporis, ergaſtulo, præter vnum

ſenſum.Ab initio ftatim huiufce libri
ſexti dicebamus felicitatem ,
ſuo quodam modo corporuni inanimatorum exiſtimari natus
ralem , quotiens
formam ſibi conuenientem numeris abſolutam omnibus, fimul ac optimè
præparatam materiain fortiuntur ; quam quidem formam fiue fpeciem Galenus arbitras

tur mam eſſè teniperien , quanuis Ariſtotelis interpretes temperamentum haud ſpeciem
quin potiusſpeciei cuiufq;rei primarium inſtrumentum dijudicarimordicus tueantur.Vt.

tung
, res habeat, quacung
, tandem ea corporum fuerit ſpecies,modò perfečta fit ,atq,mates
riam pariter adamußim fubaétam præparatamg
, nanciſcatur , omninò felicitatem id
corpusnaturalem poſſideat: fiquidem in feipfo omnia bona contineat, quorum natura tai

, deprehenditur, quod ad felicitatem propriè

lium corporum propria capax agnoſcitur aty
pertinet, quando felicitatis nomenclatura bonorum omnium nobis fyndromem ( quod Grad
!
ci dicunt )feu congeriem ob oculos planè conſtituat, & omnium hominum confenfu fes

lix tantúm is eſſe credatur , cui nihil defit , præterea qui nihil amplius habeat, quod
cupiat, fed omnia bona poßideat, quorum eius natura capax exiftimatur, adeô fes
Quocirca quas
licitatem eſſe bonoruni omnium adgregationem cuidenteradparet.
cung, rationis expertia vifuntur animantia , ſecundum naturam felicia putantur, fi
preter optimam corporis temperiem , quæ ſanitatem optimam parit, cætera demum

accedant extrinfeca, velut potius bonus, o alimentum bonum má cum alijs id genus ;
quæcung
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

quacung fanitatem tueri pariteracdelectationem gignerepoffunt. ijtbec omnia me

bercle fi penitus vná coierint atg, confpirauerint, animantia quanlibet rationis expere

tia naturalem optimo iure putentur adepta conſequutaúe felicitatem , propterea quod
omne bonorum genus in fe contineant, cuius eorum natura capax fingi poteft ,nec aliud
infuper reſtet ,quod ipſa fecundum naturam adpetere'vel adfeftare queant. Ad hunc

eundem modum iure Philofophus homines credidit, fimul ac adferuit virtute præditos,
quibus cætera fortuna bona præter fanitatem corporis accedant, quæcung prudentum

deſiderio probabiliter ſatisfacere poßint; putà filios ,diuitias,amicos , & alia id genus,

qua felicitatem turbare nequeant , quin potius eandem adferuare vel augere poßint,

quando pauperibus (quod exempli gratia dictum velim ) magnifica præftarepropter

inopiam opera minime concedatur. Quamobrem felicitatem hominis iure Philofophus fcie

licet naturalem in operatione fecundum virtutem conſiſtere putauit , quæ quidem fe

licitas iuremerito poftulat,vtomnia paßim arceantur extrinfeca , quacung virtutis opeo

rationem impedire poffunt: fiquidem operatione virtutis abolitaveltantifper vitiata, fe
licitatem ipſam vrpote (quod patet ) in operatione virtutis conſtitutam ,pariter vitiatum

aut ſublatum iri penitus ratio conuincat.Itaq Philoſophus haud alia ratione fecundum
virtutem perfecte operantem ( quod fieri non poffet , ſi ab aliquo vitiaretur extrinfeco

Delimpediretur) felicem eſe teſtatur hominem , atq; rationibus id conuincit efficacißi.

mis :haud inquam alia ratione id probat, quam quòd examuſim omne bonorum genus

in ſeipſoconcludat , quodcung veriſimiliter in hac vita deſiderari poteft, quando felicita

tem ( quod paulò antè dictum eſt ) bonorum omnium adgregationem exiſtimaripaßim

ab omnibus manifeſtòliqueat.

INCORR VPTIBILIVM PARTES

MODO QVODAM SVO MISCERI,

DEIN VNIRI TANDEM VNVM ET
idem effici .

CAP. XXV.

I C vbi Philoſophus deſinit, incipererios reinatura monet acdocet. Quo fit,vt

H nobis inpreſentiarum multò altiusexordiendum ſit. Quum de fenfuum dolore
pariter ac dele &tatione diſquireremus, & quæ fimilium adfectionun proxima foret
cauſa, perueftigaremus,naturam primò retundere contrariorum vires elementorum dos
cuimus ad hunc finem , quotieſcung, coquit & alterat, vt exaltè miſcere poßit, cuius

quidem exaétißimæ mixtionis ;vnionem acidentitatem ( vt fcholafticè dixerim ) efe

verum ac proprium finem inſinuauimus, vnde demum intulimus, inter animantia pre

cæteris hominem eſſe præſtantiorem ( vt interea miſlam faciamus rationem ) in operibus

videlicet facultatis altricis atg ſenſibilis,proptereaquod exactam præcipuè fortitus fit
temperiem ;deinceps inter homines excellere potißimùm eos indicauimus,qui temperati
magis viſuntur, quoniam exactam temperiem exacta pariter vnitas conſequitur G
identitas. Inde rurfus paruo negocio deduximus ,benè temperatoruni corporum vnita :
tem diſſolui diuellig difficilius,ac per confequens eadem benè temperata corpora velut
arctius vnita,ægrius dolere facilitisk reſiſtere cauſis omnibus indiſcrimination ægrotare
facientibus ,
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 109

facientibus, quàm aliquod aliud malè temperatum corpus; idý, non ratione, qualitas
tum , quando ſi qualitatum vires earundem attendas, malè temperata corpora multo
tiens arcere deberent facilius multò cauſas morbificas ſimul ac dolorificas , quàın cora

pora benè temperátà : ſed tamen perpetuò nos ad vnum omneis promiſcuè,corpora bes

nè temperata cauſas noxias diſijcere vel mordicus tuemur pariter ac infringere , quos
niam eorum particule corpris vniuerfum conſtituentes , interuentu probë coftionis e
exactiſsimemixtionis arctitus multò deuinciuntur & vniuntur ; quam vnionem exe

aétier quod conſequitur identitas ,adeô non inconcinnè, quin potiusadpoſitiſsimè quiſ
piam eadem eſſe magis,corpora perfeétißimè cùm temperata tûm etiam conpoſita:ada
poſitißimèinã ea quiſpiam magis eadē dixerit atq,maiorem in feipfis identitatem oba
tinere, quam malè temperata corpora ,quippe qua propter intemperiem autmalā comà

poſitionem vel vtrung fortaßis, paulò minus habent fimilitudinis partium propria
corpora conſtituentium , quàm identitatis . Nang ficut vna fimilitudo mixtionis ina

teruentu parit vnitatem , ita profectò quotiens eædem particula , mixtionis opera mis

niſterioúe conſtituentes vnitatem eô fimilitudinis venerint; Vt iam omnis dißimilitus

do ſeu diuerſitas adamußim obliterata comperiatur ; ſanè tùm minimè fimiles ama
plius ecedeni particulæ dici queant quin potius exedem . Quam ob reni optimo iure

quiſpiam benė temperata corpord , ſiue ( quod Galenus ait ) corporå fimpliciter fems
per fana vel vt multum , plus identitatis habere protulerit. Quorſunt hæc ? Si cora

pora , rerum incorporearum vmbræ ſunt o idola , fi præterea ſimulachrum aliquami

impartiri cognitionem rei potest ,cuiusimago deprehenditur : ad hæc ſi Philoſophus
eadem allcctus ſimilitudine rectè creditur argumentari , quotiens ex modo cognoſcena

di ſenſuum , intellectus cognoſcendi modum per ſimilitudinem colligit ; cur amabø

mihi non liceat hoc caſu , ſcilicet ex vnione corporum exipiſcari venarių ſubſtantiae

rum a materia feparaturum vnitatem , præfertim animæ rationalis. quæ quidem rad

tionalis poteſtas quum vltima ſubſtantiarun earundem incorruptibilium & imperft

Etißima propter eandem rationem offendatur ,& fic vnita corpori, vt ab eodem etiam

diuulfa reperiri queat indiſcriminatim . Sanè quemadmodnm partes corporum mis

fcentur, vniuntur, ac tandem euadunt vnum Gidem , quum prius multa forent ;
itá nimirum imaginis ad exemplar feruata ſimilitudine , partes animæ rationalis ,

quemadmodum & aliorum inſuper incorruptibiliuni, modo quodam eorum naturæ

conuenienti , nobis autem ineffabili prorſus, ac ( vt ita mußitem ) indicibili mifcend

tur G vniuntur , quam vnionem pariter modo fuo, quedan identitas conſequitur.

QVE PARTES ANIMÆ RATIO .

NALIS EXISTIMENTVR , ET QVI SI.
MVL MISCERI PVTENTVR ,

CAP. XXVI.
E

TSI vitio Platoni vertitur , quòd folidis minimè rationibus veatur,dttamen

iure multotiens venit excufandus, quoniam in tractandis diuinis plerung, ram
e tiones
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

tiones deſunt demonftratiua , quò fit, vt ad probabiles anxij confugiamus ac trepidi,

in quibus Plato cauſis rerum altißimis, ſi metam non attigit ( quod certè fieri non
poterat ) ſaltem velut ab excelſa ſpecula proſpiciens viam nobis commonftrauit & indie

cauit. Nang ſcriptum reliquit , & corporum harmonia conſtare fubftantiam & anis
morum , harmoniæ vocabulo ( quod arbitror ) mixtionem partium ac earunı vnionem

infinuans
. Quocirca quum animorum ſubſtantia metaphoricè propriam quog fortiatur

mixtionein , vnioneni, ac identitatem , ſcilicet vt exemplar imagini reſpondeat : de

mixtione partium animam rationalem conſtituentium , id est, de rationalis facultatis

harmonia ( Ii Platonicè loqui licet) hoc loco tantiſper agendum est. Anima rationas
lis conſtat duas offendi partes, nempe voluntatem er intellečtum , voluntatem Phia

loſophus adpetitum rationalem nuncupat , non quòd propria natura ſemper adpetat
( quod fuprà falſum omninò probauimus) ſed quia quotiens adpetit, per eam omninò

Juijpfius facultatein adfectat, que voluntas vocitatur. Porrò ficuti corpora felicitas
tem obtinere naturalem exiſtimantur, quotiens eadem perfeita vifuntur , nec eadem

effici poſſunt integrè nec vnum perfectè fieri , ni prius exactiſſimè miſceantur atq
coaleſcant, quando coétionis mixtionem efle finem oſtenderimus ,mixtionis verò vnius

neni , e vnionis identitatem offendi fcopum indicauerimus : ita meo iudicio felicitas

in corporibus ex materia formaģ conſtantibus ipſa naturalis agnoſcitur , nempe quoa

ties abſoluta numeris oninibus vnitas ita viſitur, vt vnius iudicio fenfius diuerfitati

dißimilitudiniúe locus modo quodam vix relinquatur, quam identitatem perfe &tiſia
. Caterům ſi felicitas hominis in oper
mia quoq, deinceps opera neceffariò conſequuntur

ratione eiuſdem præcipua quatenus est homo , collocatur , cur obfecro pariter in brutis

& in corporibus inanimatis eorum quoq,naturalem felicitatem ,in præcipuis eorundem

operationibus conſiſtere pariter haud enunciaueris ? Etſi felicitas in eis propriè love

guendo nuſquam offendi poteft , quando felicitas ipfa cognitionem neceſjariò fecum
trahat. Quin etiam bruta quantunuis cognoſcentia, felicitutis veræ capacia minime

propterea quòd veram

creduntur , felicitatem haud agnofcant, que quidem cognitio

dubio procul ad ipfam felicitatem requiritur : quanquam adfeuerare poffumus bruta

modo quodam felicia nuncupari pole, quod fi non futuram , certè preſenten felicis
tateni agnofcant, putà quotiens eis quidquam haud deficit , quod ad vità commodio

tatem fiue delectationem conducat. Nam quanuis ifthac dele &tatio vel commoderunt

omnium preſens poſeſio tuta minimè dignoſcatur ab hominibus vtpote futura propis
cientibus, attamen bruta, quippe que futurorum cognitione deftituuntur,periculum

quems
,
fiue diſcrimen in futurum amittendæ felicitatishaud praeſentiunt velagnoſcunt
admo/um homines , in quibus propterea felicitis naturalis à Philoſopho defcripta fcie
licet in operatione virtutis conſiſtens, minimè felicitas effe queat ,propterea quòd ade

nexum perpetuò timorem amiſionis in futurum eiuſdem felicitatis habeat , quando

ſingulis pene momentis hic omnia mutari paßim animaduertat adeô, vt qui félix hos
die, cras imò ſepius intra ſpacium horule reddatur infelicißimus, o é contra , qui

de proximoiugulum obtrudere carnifici præcidendum cogitur, hic ipſe ſæpius die fee

quenti feliciſsimus omnium hominum euadit . Atqui bruta quanuis tutò minime fe

licitatem pəſideant , quia tamen periculum non agnoſcunt, ac per conſequens timore
vacant, naturalem excellentius multò , quim genus humanum poſsidere felicitatem
credantiir
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. tro

credantur,fi nullam admittas hominis felicitatem præter eam , quam oculis in prea
ſenti uita proprijs intuemur ac cernimus. Ad diuerticulum redeo. Partes anime

rationalis agnoſcuntur intellectus atg voluntas, dein intellectus omninò duplex ſtas
tuitur , videlicet agens & poßibilis fiue paßiuus, ſupponendo tamen hoc loco , quod

alias iandudum probaffe confidimus , agentemi ata paßiuum intellectum rationalis

animæ parteis dijudicari. Quam ob rem ſi metaphoricè loquendo , quod quidem in
rebus difficilimis ita conceditur , vt etiam quàm maximè probetur : ſi inquam ines

taphoricè loquendo parteis animæ rationalis excoquantur , exactè mifceantur ; vnians

tur arctißimè,tandem verò conſtituant identitatem numeris omnibus abſolutam , tunc

bominem euafurum felicem ratio dietat. Porrò parteis animæ rationalis alterantur

Gexcoquuntur contemplatiuis diſcurſibus, prefertim amoris interuentu , qui quidem

amor inſtar glutinis arftißimè post mixtionem ,quam antè diſcurſum concoctio per

perit , vna coaleſcere facit & vnit ; quam ar&tißimam vnionem identitas conſequi
tur , denig perfectam hanc identitatem , ſcilicet quam eius naturæ vires permittunt,

operationes perfectißime conſequuntur , in quibus vera felicitas ignota philoſophis

rerum diuinarum expertibus collocatur.

VERA FELICITAS ADAMVS,

SIM OB OCVLOS CONSTI

TVITVR,

CAP. XXV 11.

VEMADMODVM vnio perfecta corporum proxima felicitatis cauſa

C
naturalis admictitur , propterea quòd ab ea proximè pullulent operationes
perfectisime , fcilicet in quibus omninòfelicitas proprium obtinet domicilium , modò

non impediantur aut labefaétentur ab alio quopiam cxtrinſeco, perfectam hanc vnios

nem interiorem laceſſente: quemadmodum inquam vnio perfecta corporum abſolutam

felicitatem eorum parit , ita nimirum imaginis ad exemplar ſeruata fimilitudine, par.
tium animae rationalis vnio numeris omnibus abſoluta , quæ videlicct timore vacans

ab alio quopiam extrinſeco turbari vitiariq, tantiſper nequeat, vera proximaſ, penitus
fuerit humane mentis cauſa felicitatis :fiquidem eadem exacta pariter ac tuta para
tium humanæ mentis vnio,veram identitatem pro capacitate naturæ parturiat ſimplis
cißimam omni diuerſitate carentem , primæ vnitati,quæ Deus est, ſimilimam ; ſcilicet

quam identitatem velut caufam efficientem proximam , operationes perfectißimæ par

riter ac fimplicißim &' neceſſariò conſequuntur , in quibus videlicet numeris omnibus

vna deprehenditur vera felicitas,quando præter id,quòd opera longè perfectiom fint,

quàm in hac vita fingi queant o animo concipi,nedum adinueniri :præter id inquam;
inſuper nec ab intrinſeco, nec ab extrinfeco turbari ne latum (quod dici folet )vnguem
poteſt iſthæc felicitas. Nang, quandiu viuimus hic in hoc tetro corporis ergaſtulo,
liberi fruimur arbitrij prærogatiua , fcilicet qua promereri fimul ac demereri pofluo
mius , quando nullum effingere queas meritum , vbi libertas exulet. Vnde bruta nec
meriti
 ANDREW CAMVTII DE A MORE

meritinệc demeriticapacia putantur ,quoniam libero penitus arbitrio deſtituta com

periuntur; in hac inquam vita preſenti libero potimur arbitrio quidem , fed tamen im

perfe& to , quoniam hoc ipſum quod agere poſſumus perperam , naturæ penitus impero
fečtionem & imbecillitatem arguit. Superiores etenim intelligentia libertateni ad
bonum folummodò poßßident. At intelligentiarum vltima videlicet humanus intelles

Etus,hac imperfectionis macula polluitur , vt non modò bonum libcrè, quod ei cum ſus
perioribus commune viſitur intelligentijs , verumetiam ſcelus malumúe ( proh dolor )

patrare queat. Interea tamen fecundum naturam aptius offenditur, vt non proprijs
viribus, ſed externo ſuperioriúe cuiuſpiam miniſterio pariter & auxilio trahentis &
allicientis erigi poſſit ad ſublimia,quæ quidem auxilia quum naturæ penitus humane

dires excedant, non folùm contemplanda vel intelligenda , rerumetiam adipiſcenda .

Verumeniniuerò lucrari proprijs laboribus diuinam hanc opem extrinſecus aduenien .

tem , infirmitatem noftram paulatim atq; fuauiter erigentem ,nos oportere , naturalis ,

fed tamen exercitata pulcherrimis diſcurſibus ratio monet ac edocet . Proindemalum

deferendo id adfequimur,quod alioquin naturæ propter infirmitatem præſtarenon poß una

mus & exequi, ni forinſecus diuinum accedat auxilium ,cuius ſuffragijs , deinde per

continuatos habitus amplectendo ſimul & exequendo bonum , ita Dei ſupernum auxi.
lium inuitamus, vt infuper illud ipſum iure naturali quodam extorqueamus : quando

Deum ipſum vtpote fontem bonitatis inexhauſtum , omne bonum enti cuicunq;fecuna
dum naturam elargiri , cuiusens illud omnino capax eſſe depræhendatur atg,reperia
tur ,ratio naturalis conuincat, idỹ cảm neceffariò tûm liberè , que quidem duo , nemo

pe neceſitas atg, volunt.us in Deo fic non pugnant adinuicem , vt in eodem etiam ex :
amuſim conſpirare putentur. Ergo genus humanum diuino quum auxilio fulciatur,
Gamplecti bonum libera prærogatiua voluntatis , & malum deferere potest ac re

ſpuere, focý , continuatis rečtè agendo bonis habitibus, cô tandem perfectionis venit ,

De amplius committere patrareúe malum opus nequeat : quod eo tempore contingit ,

quando parteis animæ rationalis tribulationum atq tentationum in hac vita coctionis
interuentu ,nempe carnis intrinſecuscum anima rationali dimicantis, extrinfecus verò

beſtiarum cûm irrationalium ( vt inanimata præteream ) tûm pracipuè rationalium ,

quas literæ ſacra mundum vocitant , denig , cachodæmonis opera vel ſtimulo nos ad
malum eligendum incitantis atq, committendum : quando partes inquam animæ rationas
lis tentationum interuentu coctionis examuſim ita commixta pariter ac vnitæ fues
rint, vt iam nulla penè diuerſitas nedum contrarietas ,in humana mente penitus ada

pareat, ſed abſoluta numeris omnibus ( quod ſuprà dictum est ) identitas . Atg, hæc
humana est integra felicitas , que nihil agit perperam , niec agere potest, quam dis

uinis tantûm auxilijs conſequi licet , quanquam addere noſtram quog, tenemur indus
ſtriam noſtrisúe pariter vtilaboribus, fcilicet vt non operatores fimpliciter operum ,

quibus hanc æternam felicitatem promeremur ,adpellari poßimus, féd (quod Paulus

ait )cooperatores iure putemur exiſtimemur , quæ nimirum definiri potest bunc in
modum : vera ſimpliciter hominis felicitas est omnium operationum animæ rde
tionalis & partium fumma perfectio fecundum naturam eius pers
feétam continua ſimul ac pero

petua ,
CONCLVSIO
 ATQVE FELICITATE LIBER VI.

CONCLVSIO SVPERIORIS

CAPITIS CONFIRMATVR ,
V NAQVE DILIGENTIUS
explicatur.

CAP. XXV 111,

OANNES Scotus quanquam arbitratus eſt in voluntate felicitatem pros

prium nanciſci domicilium , nihilofecius alibi viſus eſt ambigere fimul ac tacitè pros

priam fubuertere fententiam inquiens: Intelle &tus agnofcit verum & voluntas bou
num , ídý, velut obiectum proprium , at vtrung,neceſſarium eſt, ſi ( quod præcipuè
cupimus ) vniri Deo velimus, igitur vtrung requiritur ad felicitatem . Secundò

per eam virtutem , per quam mouetur aliquid ad terminum , per eam quog quieſcit in
termino : fed homo per vtrung,mouetur ad Deum ac ad felicitatem ,hoc eft, per ina
telle £tum atq, voluntatem , igitur in vtrog , non autem in altero folüm felicitas con
fiftit. Tertiò, quotiens ad perfeétionem alicuius in a &tu primo plura requiruntur,
etiam ad eiuſdem perfe&tionem in a & tu ſecundo plura fimiliter requiri ratio di&tat,
quae videlicet illis primis proportione reſpondeant, ergo & c. Quartò, fan & tus
Auguſtinus decimo tertio de Trinitate ait eum effe beatum ,qui habet quidquid vult ,

igitur beatitudo poftulat vtrung, nempe voluntatem & intellectum . Quintò, felis

-
citas in operatione qualibet confiftit,per quam beatus fiue felix d non beato per se
diſtinguitur : atqui felix a non felice per vtrung per fe diſtinguitur, id eſt, tam

per ačtum intelleétus , quàm per ačtum voluntatis, igitur ad felicitatem indiſcrimi.
natim vtrung, requiri putetur . Accedit , quòd in æterna patria ( quemadmodum

Petrus de patria monet Capreolo relatore ) câm ſpeculatiua, tûm practica felicitas
adinuenitur, quando nihil excellens in hac vita poßit offendi, quod in æterna patria
non inueniatur excelleritius. Quocirca vel ex hifce rationibus aduerfariorum

confirmari poteſt vtcung , quinimo fatis euidenter noſtra concluſio , ſcilicet exactam
partium anime rationalis vnionem , immediatam agnofci proximamúe felicitatis caus
fam . Nang quotiens adfabrè partes animæ rationalis inuicem mifcentur, con
tačtu videlicet illo metaphorico , dein arctißimè vinciuntur & vniuntur, identitaten

producunt ( qua nimirum imago Dei fumus ) vnitati prima qui Deus eft & actus

fimplicißinus, fimilimam , & eo cafu neutiquam intellectus agentis atq,poššibilis diſcrio

men viſitur : quinimò poſibilis,quum nihil amplius recipiat actu ſpecies quaſlibet
poßideat,minimè poßibilis exiſtimetur amplius , fed agens tantummodě. Rurſus vo

luntas eo cafu cum intellectu ſemper ita conſpirat ,vtintellectusnibiladprahendat, quod

illicò voluntas haud eligat ac velit,neg, voluntas aliquid velit, quod examuſim intels
lectus vel cum maxima dele &tatione confeſtim non agnofcat & intelligat , adeô vix

altcrumiab altero diſtingui poſjeratio diftat : ſiquidem pro capacitate ſua rationalis fan

cultas iam euaferit aétus fimplex , ac per confequens integrum abſolutumúe omni ex
parte diuinitatis fimulachrum @idolum . Quam ob rem eo cafu nequaquam intelligat

amplius aut velit æterna, velut propria fuæ cognitionis obie &ta ſenſibilium interuentu ,

quin potius æternorum fuffragijsaig minifterio, corpora fenfibilia felix eminentiſsimo

e iij quodam
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

quodam modo percipit ac intelligit : adhæc eadem quog fortaßis vult & eligit, ſcor

licet ad Dei gloriam , vel alio quouis modo nobis incognito, per quem videlicet mos
dum , eidem Deo vel cum aliqua fuijpfius perfectionêmaiori ſaltem accidentali , velle

pariter ac eadem adfeétare ſenſibilia vel eligere corpora liceat:

QVI VERÆ FELICITATI PRO ,

BABILITER VICINI PVTENTVR
IN HAC VITA .

CAP. XXIX.

VVM vera felicitatis exacta partium anima rationalis vnio proxima

O cauſa conſtituatur , quod iam probaffe reor , præterea quum nexus earuna
dem partium ;amorem neceſario parturiats dubio procul quòmagis homo particeps

amoris eſſe deprehenditur; eo magis veræ felicitati vicinus adpareat, ac per conſec
quens quicung iam ad amoris faſtigium culmenúe conſcendunt, hincbreui ferè femper
diſcedunt, & in meliorem aliam migrant patriam . Porrò quòd eô perfeétio
nis venerit quiſpiam , indicid planè teftantur, quæ nos ex Paulo fan &to circa coro
nidem quinti huius operis libri decerpſimus atg, tranſcripfimus, putà :charitas beni.
gna eſt , patiens eſt, non inflatur, non agit perperam , quæ fequuntur. In fum .
ma qui charitate feruet, lege non indiget iuxta illud : lufto non eſt poſita lex .
Quantum amor in difponenda benè viuendi ratione valeat, hyſtoria proximè fequens
indicabit. Franciſcus Abbundius ſancta Romana eccleſiæ Cardinalis ; qui vi

delicet Anno 1 5 69. menſe Nouembris ex humanis deceßit , acerrimi vir inges

nij, deinde ſingularis eruditionis fimul ac ſpectatæ probitatis ; Franciſcus inquam

Abbundius ne tantiſper à patre Hieronymo Philippoġ patruo probitatis admirabia
lis viro degeneraret, præter id quod omnia liberalißimè profundebat in amicos G
pauperes, inſuper inimicis & eum perfequentibus facilimè condonabat iniurias. At

hoc tempore iam eô charitatis & amoris venerat , vt eos etiam , quieius famæ vel
hoftiliter imminebant,anxiè foueret ,& quòmagis arguebatur ab amicis,ne id ageret ,

eó maiori nixu animiſ contentione fatagebat , vt eofdem magna charitate iam

iam cafuros erigeret atg, comple &teretur, quod quidem vniuerſa ( ne fomniare vel
adfentari videar ) Romana curia vidit ato palpauit. Hic inter prandendum

Bobij ; cuius vrbis erat Epiſcopus, adferuit feipfum ab amicis quanpluribus repres
bendi; quòd eum exiſtimationem haud feruare , quæ prælatos décet , præcipuè Cars

dinales prædicarent : à quibus aiebat ſe crebrius petijſe, quanam foret iſthæc tans
dem exiſtimatio prælatorum , quam feruare tenebatur atge conueniebat, nedum expes

diebat; idý,në quiſquam ei iure notam imprudentia forſitan dut leuitatis inureret:

quorum alij dicebant ( .eodem relatore ) prælatorum exiftimationem luc ſpectare

potißimâm , ne cum familiaribus aliás amicis cibum ſumerent , alij ne cum ijfdem
vel alijs crebrò colloquerentur , nonnulli autem hortabantur, vt tardė lenteg fem .
per incederet: quibus quum validas ſæpe rationes velut offam in os Cerberi latran

tis inieciſſet, neque tamen compefcere cohibereque potuiffet eorum inſolentiam , &
sobie
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 118

nobis petijt , ecque tandem foret ifthæc exiſtimatio prælatorum , præcipue Cardis
walium . Interea porrò nobis hærentibus, nec quidquam habentibus, quod ad

caufam faceret , hunc in modum exorfus eft : Quotiens noftram hanc exiſtimaa
ţionem rumino del contemplor, vndénam commodius quàm à Chriſto domino peti
/
poßit, haud cerno, quippe quem omnium hominum fuiſse prudentiſsimum notius eſt,

quam vt à quopiam dißimulari queat. Atqui feruator nofter cum difcipulis atg

pauperibus promifcuè cæteris manducabat, cum omnibus indiſcriminatim vel deſpis

catißimis atq; vilibus colloquebatur, fingulos paßim erudiebat, cum ſubdolis fæpee
numerò phariſeis diſputando manus ( vt ita dicam ) conferebat. Proinde ſi hac

prælatorum exiſtimationem aliqua faltem ex parte minuunt ac vitiant, omninò fero

uatorem noſtrum eundem , qui primus omnium fuit prælatus ac pontifex ', hallucinaa

tum fuiſſe turpiter oportuit, quod mehercle pij cuiufuis aures ferre nequeunt. Quoa

circa quum eundem retinuiſſe penitus exiſtimationem , qua fummos precipuè decet

prælatos atg pontifices, ratio conuincat, ne vllam quidem aliam retinuiffe Chriſtum

dominum exiſtimationem crediderim præter hanc mam , quòd in eo verba omnia ,

nutus omnes, dein geſtus ac motus quilibet corporis ad adificationem tendebant

quemadmodum omnia per contrarium hyppocritarum verba, quum ačtionibus mini.

mè refpondeant, deſtructionem animarum & earundem exitium atq; fcandalum pas

riunt , tantum abeft, vt ædificent. Hanc ( inquiebat optimus ille Cardinalis )

Deram ele prælatorum exiſtimationem non folùm auguror , fed planè certò fcio . Cáo

terûm hec atq alia id genuis multa , que ſingularem hunc virum flagrare pariter ac
æftuare medüllitus amore docebant, omninò pre foribus, imò vel in ipſo limine
Interim omnes
( quod aiunt ) latêre mortem præfagiebant atg prænunciabant.

ad vnum pij ;qui videlicet eum nouerant,acerbiſime doluerunt, ex cuius ftirpe nobis
lißima mater mea ſpectatæ probitatis, nempe fidei , ſpei , charitatisý Lucia duxit

originem . Hoc vnum in tanto mærore meipfum folatur, quòd ficut piè femper
vixit , ita piè pariter eundem ex humanis diſcefiſſe vel ex multorum fermone littea

risg paßim intellexi, præfertim ex Eugenio filio, prò cuius animæ falute tandiu ſupa

plex Deum rogabo, quandiu meos alioquin anxios artus, mea reget atq;proprijs fos
webit ſpiritibus animulan

QVIS FELICIVM STATVS.

CAP. XXX

ÆTERVM baud eft cum Deo copulatio proxima felicitatiscaufa ,quod

CE RE academici fimul
dalioquin ſcholaſtici rentur, fed ipſa potius animæ ration

nalis exacta partiumvnio,quam vna Deicopulatio nobiſcum præſtat ; quam vnionem

integra propter identitatem fimilitudo conſequitur, ſimul & operationum , omnimoda

perfectio,Nam virtute ipſius vnius vbiq;fit vnio,nec aliã ob cauſanı ſimiliora inuicem fdo

cilius vniuntur,quam quoniam in ,qualitate ſunt vnum . Animusergo cum ipſoprincipio

rerum
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

rerum vno tunc demûm vnitur aretißimè, quando ipfe potißimüm in fe fit vnum :
id autem efficitur, quando exutus multitudinem , que ad imaginationem , rationem
vel intelligentiam pertinet, euadit fola fua vnitas, atg, hac ipſa , per amatorium ad .

fe & tum , fruitur vnitate diuina, centrum ita fuum cum centro copulans vniuerfi.
Plotinus animum fic adfectumadferit intellectualem formam fuam tranftuliffe ad
vnitatem , rurſusg rationalem formam ad intellectualem fimiliter deduxiſſe . Hinc

erat rationalempro intellectuali iam habendam atq hanc

igitur conceffurus ficut et illam ,

ibidemperpetuòpermanfuram :præfertim quum dicat animum in ftatu illic immobilicón.

naturam mobilem f
ftitutum, euafije quaſiiam ſtatum :ac redum , edipfam quog primam
effentiam attigifē
, tûm etiam conplexum fuiffe, vbi finem motibus faciat o laborio
bus. Pro hac vnitate feu felicitate feruator nofter Ioannis decimo feptimo ro.

gaple forſitan iure putetur, inquiens: Pater ſanfte ferua eos per nomen tuum , quos
dediſti mihi, vt fint vnum , ficut nos. Item paulò infra fubdit : Nunc autem ad
te venio, o hæc loquar in mundo, vt habeant gaudium meum impletum in femets

ipſis. Rurfus interieftis paucis iterum fubdit. Non pro eis autem rogo tantùm,
ſed & * pro his , qui credituri ſunt per fermonem eorum in me , vt omnes vium fint,
ficut tu pater in me, & ego in te, vt ipfi in nobis vnum fint, vt credatmundus,
quòd tu me miſeris. Et ego gloriam , quam dediſti mihi, dedi eis, vt fint pnum ,

ſicut nos vnum ſumus, ego in eis, e tu in me , vt fint confummati in vnum . Itaq

Derè tům primúm homo fit vnum ac per confequensfelix,quando principium ingreſo
ſus ipſum ,videt vt principium & amat ardentißimè
, pariter ac ei coniungitur velut
fimili fimile . Tüm nullum profeétò negligit diuinorum , quin potius quidquid

animus conſequi poteſt, abforbet; fiquidem ei, qui iam omnia tranſcendit, reliquum
eſt ipſum , quod omnia ſuperat, inquit Plotinus. Sed audiamus iterum eundem de

diuinis diuine loquentem . Non enim in aliquid omninò non ens, anime vnquam

natura deueniet; ſed lapſa quidem deorſum cadet in malum , dtq ita in non ens ruere

iudicatur: non quòd in aliquid omninò non ens précipitari queat , fed quòd aliquid
non enti proximumiattingere poßit ( vt ego Plotinum interpretor ) ac ita non in

fcia
corruptibilis propria naturd; fed occafui corruptioniúe penitus obnoxia cerneretur,

licet ſi ruere poſſet in aliquid omninò non ens. Sequitur Plotinus

. At fi quane

do contraria huic incefferit via ( videlicet animus ) non in aliud quidem deueniet

animus, fed perueniet in ſeipſum , atg, ita cum in alio minimè fit, non iudicandus eſt

propterea eſe prorfus in nullo ; fed in ſeipſo potius conſiſtere : eflè vero in ſe ſolo,
neg in ente , nihil aliud fuerit, quan eſſe prorfus in Deo : fit enim ipſe quiſpiam

hoc pacto non effentia, ſed effentia quog superior, quatenus videlicet ipſi Deo fer
ipfum prorſus inſinuat
. Subdit : ſi quis igitur feipfum viderit id effectum ,
habebit vrig ſeipſum velut quandam illius imaginem , perinde ac ſi a ſeipſo pertrano

ſeat, tanquam imago ad exemplar vſque traducta, eritg finem ipſum itineris iam
-

conſequutus. At finonnunquam à contemplatione ceciderit ( quod quidem in hac

vita fæpißimè, fed nunquam in ſuperiori contingit ) rurſus ſibi virtutem inſitam
exitans, ſeipſumg prorſus excultum animaduertens, attolletur iterum ad fublimia,
dum videlicet per virtutem procedet in mentem ac per fapientiam progredietur in

Deum . Hac igitur eft Deorum & hominum diuinorum atq,felicium vita, hue
manas
 ATQVE FELICITATE LIBER VI.

manas omninò negligens voluptates, fugagSolius , ad folum . Hec diuinè Platinus,

que omnia quum examußim in hac vita conſequi minimè liceat, aliam omninò faterí

vitam ata patriam ita ratio dičtat, vt etiam conuincat ac penitus cogát : in quapar

tria ( quod anxiè vel vnuſquiſq; ne vno quidem excepto cupit ; ac per conſequens fa
cundum naturam deſiderat ) doloris expertem cuiuſlibet atg gaudio quouis exuber
rantem felicitatem , pariter ac omni timore vel dubitatione carentem offendi, prorſus

eadem ratio fuadet, & argumentis infuper demonftratiuis hoc idem ab aduerfarijs

extorquet.

EXPOSITIO SANCTI THOMA

TEXTVS BEATI PAVLI CORINT. iz

REFELLITVR .

CAP . XXXI.

ANCTVS Thomasinſigne totius chriſtiane Reip.decus & ornamentum ,vbé

Sanctum Paulum animaduertiſſet adferuiſe Corinthiorum 13 . dilectionem oninis

un hominis actionum cenferi nobiliorem ,quod è veſtigiu ſubuerterevidebatur eius theon

sema, quo nimirum inteligentiam atq,cognitionem anteire quibuſuis operibus dignitate

voluntatis adſtruebat,propterea fancti Pauli locum interpretatur hoc pacto. Voluntas

intelligentiam ſiue cognitionem antecellit ad hunc ſenſum ,quia mouet ,incitat o impellit

animum ,vt cum Deo copuletur,ac ita dubio procul intellectum Deo conne ? tit,atq; (mibi

liceat ita loqui conglutinat ,quò fit, ve voluntas prenio quodam eius impulfu velut eli
gentis,ipfi demùm intelle &tui deſeruiat ad exquiſitam abſolutamúe numeris oninibus ina

telligentiam comparandam ,atq; ſuppetias ferat : quæ quidem intelligentia perfekta nihil

aliud fuerit,quàm ipfius Deiconta&tus quidam ,ac per confequens ipſamet (vt ita dixe .
rim )fruitio fiue felicitas.O nam ob rem veriſimile putat Paulum fanétum adferuifje dilea

čtionem eſſe nobiliorein omnium hominis actionum ,inmouendo,non autem in attingendo;

( Vt eiiis vtar verbis) quum in attingendo videlicet cognitio dileélionē longoſuperet ind

teruallo,quod nimirum in cauſa est,vt abſolutè fimpliciterý voluntasdignitate perpetuò

cedat intelle£ tui,fcilicetcui penitus inferuit, tantum abeft,vt intellectus voluntati præi
ſtec obſequium , quod Ioannes Scotus ſummivir ingenij credidit.Egovero(pace tanti Dia

fimpliciterý dilectionem intelligentia

ri dixerim )exiſtimo penitusApoſtolum abſolutè

nobiliorem arbitrari.Nangquod dicimus mouere vel attingere,mediusfidius ifthæc æqua

lance penitus inter ſe conferenda veniunt,quum animæ rationalis opera dignofcantur,ac
ita perpendendum ,vtra nobilitate cedat alteri.Quapropter ſi quod beatusThomas exia

ſtimat,attingere,quod eft opus intellectus,motionem voluntatis e impulſionem ſuperat,

quæ dilectionis interuentu gignitur,intelligentiam dileftione præſtantiorem adfeuerana

dum est . Atqui fcriptum reliquit Apoſtolus omnium præftantiorem hominis aétionum

effe dilectionem ,ergo tacitè ſupponit, imò nobis vel manifeſtò ſatis indicat,eiuſdem oper

ra dileétionis, maioris exiſtimari momenti,quàm intellectus opera ,quid igitur dicemus?

Sanè ſi nihil aliud effatu dignum amor præſtaret praeter id, quòd moueret animum er

impelleret,cui dubium obſecro, vim animæ rationalis intelle &tricem , de que fcilicet coa
gnoſcendo Deum attingat ,voluntatis opere quouis agnoſci digniorem .Verumenjmuerò
f fi quis
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

ſi quis penitius intimiuſúe rimetur vnius amoris arcana fiue myſteria , caufam felicitas
. tis proximain efficientem e immediatam , vnum penitus amoreni comperiet.Paulò ans

tè diximus hoc eodem libro proximam felicitatis cauſam , pariter ac immediatam ,

dubio procul, agnoſci dijudicariúe ſingularum animæ rationalis partium vnitatem exo

aĉtiſsiman ,qua velut harmonia quadam vniuerſae rationalis potentiæ parteis ita mifcen
tur (metaphoricè loqui liceat in re tam abſtruſa) o vniuntur,vt iam vnitas quafimul

tiplicitate carens, ac per conſequens vera Dei imago cenſeatur, qui purißima fimul ac
. Quorſum hæc ? Sicut odium parteis anime rationalis
fimplicißima dignoſcitur vnitas

diuellit; ſeparat atg,diſtrahit, ac ita miſeriam infelicitatem parturit , haud ſecas ac

ſolutio continui dolorem in corporibusſentientibus procreat, quæ fumma corporum eo.

rundem agnoſcitur infelicitas:ita nimirū amor huc potißimùm fpectat, fcilicet,vt quan
maximè parteis anime rationalis , alioquin inter ſe quodammodò dißidentes miſceat,
conne &tat, eo pniat adeô, vt ad vnam ſummi Dei,cuius est imago, mens noſtra ſimilia
tudinem , quatenus eius natura permittit,multiplicitate carens ſimplex quædam efficias

tur vnitas & identitas , quippe quæ ſummuiure putatur eſſe felicitas, modòfelicitatem

aduerfarij femel eam eſſe mihi(quod æquum e$t) vltrò condonent,qua creatura pro fue
captu naturæ ,rerum omnium creatori ſimilimatandem euadit .Adeô tìm minimè lice.

bit amplius efferre vel enunciare,ſcilicet hoc opus effe voluntatis, illudautem intelles
Etus: quemadmodum nec eodem cafu iuſtum adparebit adfeuerare, hoc ab intelle tuvia

delicet agente proficiſci, qui phantaſmata penitus à ſqualore ſitug

, vindicet ,illud autem

ficut neg rurſus verè tûm enunciauerit quiſo

à pafſiuo iam defecatum intellečtu recipi,

piam hoc ad memoriam , illud autem ad voluntatem aut intelle tum pertinere: fiquidem
tale tunc æquilibrium fuerit, talis harmonia , tantus partium conſenſus, tam exacta

demùm vnitas, denig talis identitas,vt opera nequağ amplius anime rationalisvfpiam
ſed velut vnum & idem opus fuerint intelligere, memorari,vele
diuerſa videri poßint,

le, & fialia id genus fingipoffunt,Nang, quemadmodum in Deo iuſticia, veritas , mio

ſericordia, charitas , productio ,intelligentia, voluntas,ſcientia,penitus vnum o idem

ſunt ,quanuis ratione poftmodum imbecillitatis noftræ ,multa pariter ac diuerfa puteng
tur ,ita profectò nofipfi tunc quemadmodum in Deo iſthæc eadem ,quæ multa nunc eſſe
, penitus arbitramur:ſicut inquam eo tempore prorſus vnum eſſe iſthæc omnia
diuerſaſ
deguſtabimus atq; perſpiciemus,ita vel in nobis ipſis operum intelligentie, voluntatis,aut
memoriæ nullum omninòdiſcrimen adſignabimus vel intelligemus, ſed vnus & idem

examuſim omninò videbitur ačtus intelligere ,nemorari,pariter ac velle,neq;diftingui

videbuntur intellectus agens atq; poßibilis. Quinimò nulla tunc temporis anand ratios

nalis parsiure paßiua fiue poſibilisagnoſci queat ,fed totus iã animus noſter ,nõ amplius
anima, ſed mens &intelleétus agens euadet, & idē eo cafu penitus erit intelligere ,quod
pelle,vel memorari.Quam ob rem dt ad quæſtionem redeamus,dilectio quouis opere ras

tionalis anime nobilior dijudicatur ab Apoſtolo, non in mouendo ( quod beatus Thomas

arbitratur )quando fic operibus intelligendi tanquam præcipuis adhuc dignitate diler
Etio cedat intelleétui, quum attingere Deum , quod intelligentiæ fit interuenta, longè

præſtantius quàm mouere cernatur atq; dignius : verûm amor ſiue dile &tio quonis alie
rationalis facultatis opere dignior cenſetur atq; nobilior,propterea quòd rationalis ani
.

me parteis vitiorum opera difſentientes adinuicem atg, diſtractas ,ac per confequens ad
infelic

II
 ATQVE FELICITATE LIBER VI. 114

infelicitatem fuapte ſponte procliues , ita miſceat (De metaphoricè loquar in abftrufis)
vniat, & in vnam identitatem exquiſitam atg,fimplicem redigat , ſcilicet quatenus

, Deo fimilimapenitus adpare

eiuſdem fubie &ti natura permittit , vt fimplicißima licý

at,ac ita felicitatis abſolute miranda tandem cedat opera : felicitatis inquam ab omni
miſeria prorſus immunis, idý
, cùm intrinſeca tûm etiam extrinſeca , quam felicitatem

nulla deinceps vel futuri cuiufpiam mali ne minima quidem ſujþicioterbare queat.

SVPERIORIS CAPITIS CON ,

CLVSIO CONFIRMAT VR .

CAP. XXXII.

ratiocinemur hunc in modum , vt quæſiti Deritatem conamodius

expiſcari concedatur. Exacta partium animæ rationalis vnio fimul & conſen
fus ,ac ( vt ſcholaſticè loquar , quod fiepenumerò facere cogimur ) identitas , proxima
caufa dijudicatur hominis optimo iure felicitatis ,quandoquidem ita Deo ſimilinus
1 euadat atg perfeétißimus. Āimor verò fiue dile & tio potiſsimam hanc eandem onninò

mixtionem partium animæ rationalis , vnionem exactam , deinceps identitatem , ac

per conſequens ipfam haud dubiè felicitatem parturit , quod alioquin intelligentia
quantunuis eximia preſtare nequit,quando grandem in cachodamonibus intelligentia

am cum infelicitate, luce meridiana clarins vnâ coire poſſe nemo diffiteatur. Hiſce

iaftis velut fundamentis,quæſtimem difoluo propoſitam . Ainor proximè felicitatem

o immediatè producit velut efficiens, videlicet faltem ( quod iure Theologi contens

dunt & inculcant) ſecundarium . Atqui hoc opus est omnium præſtantißimum , ergo
voluntarius hic vnus a &tus tantummodò, nempe dilectio vel amor , cæteris ad vnum

operibus animæ rationalis dignitate , iure venit anteponendus. Cateriim argumenta

jancti Thomæ prius in medium adduéta ,fcilicet quibus intellectum voluntate præftans
tiorem effe probabatur,& eiufdem intellečtus opera,voluntatis operibus digniora fimul
ac præſtantiora cenſeri: illa inquam argumenta de quouis alio fortaſsis ačtu voluntas
tis concludant atg, locum habcant, excepto videlicet vno vere dile & tionis ačtu , cuius

gratia folius voluntati iure forſitan ſeruire credatur intellectus,quum alioquin intelle:
1
étui ſemper obſequi fimul ac parêre fecundum naturam voluntas conſueuerit.At amon

rem proximam & immediatam dijudicari felicitatis caufam , præter eas , quas in mes
!
dium nuper attulimus rationes , vel ipſe rerum euentus manifeſtò commonftrat:quando
theologi paßim hominem charitatis quanlibet exigue participem ,fcilicet eo tempore,
quo migrare tandem hinc in alienam patriam cogitur ex humanis difcedere:hominem

inquam eomomento charitatis exigue quantunuisparticipem , ad infelicitatem , nempe

.
gehennam ignis minimè pertrahi concedant,quum interea quilibet eruditione præftans

teis vel ſuppoſito videlicet hoc ipſo, quòd ſcientiam angelis æqualem poßiderent, &
eorum linguis loquerentur, nihilominus ſi deli &to capitali fiue mortali pollutos adins
ueniri mortis tempore contigerit, hoc est , fi quouis amore deſtituti videlicet diuino

conperiantur, ijfdem adſertoribus in baratrum conijci cruciatibusý perpetuis adiudie

cari nemo fidelis it inficias. Accedit quòd amor ſiue charitas perfecta numeris omnis
bus
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

bus à felicitate, ne cogitatione quidem ſecerni poteft,quod argumentum meo iudicio plao
nè demonſtratiuum est, & amorem effe felicitatis eſſentia participem , & ad eandera

quàmopus
velut eius portionem pertinere, idġmultò magis , aliquod intelle & tus, o

apertißimè declarat, & ob oculos illud idem dilucidé conſtituit , quandoquidem animo
concipere liceat cum intelligentia vel mediocri,fecundum imaginationem eandem ,poffe

felicitatem coire. Verumenimuerò felicitatis inchoationem (vtficdixerim ) in viatore

Ioannes Gerſon , nempe verè ſapiensille cancellarius Pariſienſis pulcherimè depinxit
his verbis : Cui æternum verbum loquitur, is à multis opinionibus expeditur. Ex vno

verbo omnia , & vnum loquuntur omnia, & hoc eft principium ,quod loquitur nobis.
Nemo fine illo intelligit aut rectè iudicat, cui omnia vnum funt, qui omnia ad vnum

trahit, & omnia in vno videt,is corde ſtabilis eſſe queat, & in Deo pacificus perma.
. Cæterùm ex hisſuſpis
nere. O veritas, Deusfac me vnum tecum in charitate perpetua
caripoffet facilèquiſpiam , vnionem cum Deo mentis humanæcauſam dijudicari pros
ximam felicitatis immediatam . Atqui res meo quidem iudicio ſecus habet, quonia
am ſi per imaginationem animus noſter in ſeipſo diftra &tus atq, diuulſus Deo connes

éteretur ar &tiſsimè, nihilofecius adhuc infelix miſerý dignoſceretur.Contrà ſiper eana

dem imaginationem anime rationalis parteis à Deo quanlibet diuulfa ſecum inuicem
quod dictum est Jac adamuſim perfe&tag noſter animus euaderet
vnirentur arétißimè(
identitas, & intellectus agens in ſeipſo totus,fibig ipſinulla ex parte diuerſus atq; diſi
fimilis foret, dubio procul felicißimus agnoſceretur . Verumenimuerò rationalis anime

parteis examuſim coire nuſquam poßint nec vnum & idem effici,ac per conſequens,nec
mens euadere ſibijpfi fimilis omni ex parte ,ni prius copulatio cum eadem rationali po
teſtate diuinitatis interueniat , quæ velut glutinum quoddam multiplices animæ parteis
cùm adamußım vniat ata, connectat,tùm etiam integrèprorſus vnum videni quodas

modò partibus carensfcilicet rationalibus & indiuifum efficiat

. Quam ob rem adpoſite
fimul ac iuftè deuotus piusý Gerſon Deum orat inquiens: ó veritas, Deusfac me vnum
tecum in veritate perpetua ,no quòd illa connexio copulatio , charitatis interuentu cum

Deo fit ipſa felicitas, fed quoniam eadem cum Deo copulatio, felicitatis ,quæ primûm
atq, potißimüm in exacta partium vnione fuijpfiusvel identitate confiftit,velut in baſi,

præcipua videlicet efficiens deprehendatur effe cauſa , fine qua, fcilicet mentis noſtre
cum Deo copulatione, numeris omnibus abſoluta partium vnio vel identitas, ac ita fe

licitis nec adquiri , nec adquiſita tantiſper adſeruari poßit. Adeô iure tenemur cupce
re vel anxiè mentis noſtre cum optimo Deo copulationem , fi velimus integre

tandemn pnum idem effici, ac ita Deo femel huiuſce videlicet

pnionis ac identitatis interuentu perfrui, pariter ac
i unâ cum eo nobis ipſis etiam aliqnane
do potiri.

LIBRI SEXTI FINIS.

 ANDREÆ CAMVTII DE AMO

RE ATQVE FELICITATE LIBER

SEPTIMVS ,

1
CVR VOLVNTATIS ACTI

ONES VITIATAE MAGIS ADPARE

ANT AC INTELLECTUS OPERA .

CAP . I.

V ANTV AM ARBITRAMVR NOS

abſoluiſſefelicitatis tractationem , nihilominus vt oppoſitorum ini

terſefacta collatione magis atq magis rei veritas elucefcat, ac des

lut ex ignorantia denſa caligine corruſcans clarius emicet, de mora

talium infelicitate librum integrum impreſenti confcribemus,quan

doquidem oppoſita iuxta ſepoſita (quod per omnium eruditorum

ora volitat ac promiſcue circumfertur) magis eluceſcant. Etſi natura paßim hominum

i integra minimè cernitur, quod quidem fecluſa quantunuis pofthabitaúeſacrarum littera

rum authoritate vel vnusperbelléfenfus a poſteriori ( quemadmodum methodi logices

periti loquuntur ) ideft, ex corundem hominum operationibus palàm rationi denunciat :

quanuis inquam integra nusī natura mortalium adparet, attamen actiones vnius Dos
luntatis videre liceat , niulto magis lafas aty labefactatas ac intellectricis poteſtatis.

Nang fingulos paßim homines vt in cognitione rerum præcipue difficiliun & abditas
rum plerung
, labi pariter ac cæcutire condonemus, ita mediusfidius eofdem vltrò ſeipſos
vitijs dedere velut in piſtrinum, rationig,totiuscompoſiti reginæ iudicium ſenſusprefers

re, contra naturæ legem vniuerſalis laudquaq imus inficias. Quanğ etenim perpauci via
Juntur, qui prout conuenit diſcurrant ac intelligant, nihilofecius aliquot hinc inde lis
ceat expiſcari ,quãuis difficulter, qui res ipfas vtcung reconditas Gabſtruſas cûm intela

ligere tîm ceteros edocere queant. Verumenimuerò quotuſquiſq est ( dic fodes ) qui
mediocriter folùm in virtutibus excellat moralibus ? Sanè quanplureis in philofophantia

um academijsvbiq reperiasde iufticia , fortitudine ,temperantiaúeluculenter adparatuſ

orationis infigni deſerenteis, at iuftum reuera, fortem ,atq temperantem vix virum aut

alterūvideas,idý ſéculares inter homines : ſiquidem in congregationibusfacerdotum nons

nullis, fiilicet inhiantibius U anhelantibus vni perfectionimultoseiuſmodi re ipſa fuerin

expertus . Quò fit, vt non principibusatg,potentioribus, fedijs non iniuria propemodum

ata
folis, vtpote verum viuendi modum eligentibus inuideam . Atqui cur voluntasobſcur
vitiatağ magis agnofiatur acintellectrix facultas, philoſophi nusõ inquirunt,tantum
abeſt, vt quæfiionis no.lum .
diſſoluant Theologi verò voluntatem in Adamo videlicet

primo parente noſtro pracipuè collapfàm fuiſſe pronunciant,atq; ideo iuſticiam poſcere,ve

'acerbius ipſa quám intellectus pletteretur. Porrò iuxtanaturæ legem hoc pactonon acria

us atq
, peilementius tantummodo
, verumetiam ſola panas dare voluntas meritoiure tes
nebatur : fiquidem intelletrix poteft.us offerendo rectum atg, byncerum de rebus elia
füj gendis
 1

ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

Gendis voluntati iudicium , omninò quod eius intererat, vel abunde cumulateg præftiter

rat. Cæterùm una voluntas executrix infida ſimul Gperuicax; vtpote ſenſusillecebris
irretita, vni maluit obſequi ſenſius eiufdem adpetitui zquàm intellectui principifecundum
naturam obtemperare. Porrò quemadmodum in rebus ſenſilibustoti compoſito folent

operationes adſcribi non autem eiuſdem parti cuipiam ,ita nimirum animæ rationalis opee

vafiueproficiſcantur a voluntate,ſeu dependeant ab intellectu, toti potentiæ rationali

velut compoſito iure veniunt adiudicanda . Proinde ſeupeccet voluntas,ſiue delina

quat intellectus, huic aut illipartipana nequağ irrogatur, quin potius indiſcriminatim

vnaquæg particula rationalis animæ poteftatis iuxta delictimenfuram plectitur , quana

uis in libro deuteronomion pana talionis irrogarétur parti præcipuè delinquenti, hoc eft
,
ei,qua præcæteris iudicio fenfus deliquiſſe credebatur. Hinc manum pro manu, den .

talionis lexeadem fanciuit, propterea quòd ea deceat ex .

tem pro dente tradendum ,
pediat inſtrumenta penitus d toto compoſito feiungifimul ac perditum iri, quibus agen.
do perperam abutebatur voluntas. Accedit quòd oportere quantitatem pænæ iuxta
legemnature cordibus noſtris inſitam , reſpondere deliĉti menfuræ, naturalis ipfa ratio

. Neg enim ( quod adfabrè textus quidam canonicus admonet ) deli&ti gran
Juadet
uitatem agnofceremus, ni pænæ magnitudinem , quæ nobis propter delictum illud com.
miſſum irrogatur, experiremur
. Ergo pro manu truncata vel excuſó dente, dentem
pariter aut manum tradimus, iuxta pænan talionis naturali iudicio conformem atg, cono
fentaneam ,num quod ea corporis portio deliquerit ? Abſit. Nam ea particula nullo

folummodò nobis delinquentibus vfum præſtitit,delin.

modo peccauit, ſed ad peccandum
quendi verò culpam efficienti primo, nempe voluntati non autem inſtrumento, penitus

adfcribi debere naturalis ipfa ratio nos edocet ac planè iubet. Proinde manum abſcinder
dam promanu proximi detruncata contra naturæ legem ,veleiufdem naturæ lex iure me.

rito poſcit exigit, non vt pars quæ peccauit puniatur, quinimò vel vtcommißi delikti
menſura quantitati panæ refpondeat, atq; ita iuſticie naturali fatisfiat: vel vt hoc ipfo

falto, clarius euidentius eiufdem commißi deli&ti deteſtatiofingulis innoteſcat: quo

folent ad perpetuam patrati
modo peccantium ædes quog, dirui facinoris memoriam ,o
quod maioris eſt momenti,proptercrimen la fæ maieftatis,morte delinquentis ita lex mia

nimè contenta dignofcitur,vt in corpora natorum acriter quoq, nonnunquam

fæuiat, idý
velut in ipſius defun &ti fubftantiæ parteis. Vnde fiquiſpiam caput alicuiusobtrunca
.
uerit, plater id, quod lex caput eidem detruncandum eſſe iubet ac fancit ,inſuper antè

quàm abſcindatur caput, quidam iudices eidem delinquenti manum ipfam ,qua ſcelus
eiufmodipatrauit ,abſcindi iubent, quanquam ipſa minimè peccauit ( quod fupra mo.
ruimus) quando fimplex delinquendifuerit inſtrumentum . Caterim expaciati fors

fitan longius ac expediebatfuerimus. Vtcung

, res habeat, hunc errorem (fitamen
error eſt ) eximiæ pulchritudinis contemplationi concedamus libenter atq ,condonemus.

Profečtónunc operæprecium videtur, vt adid,vnde digreſa prius fuerat; noſtra tang

dení recurrat oratio, velut fui ipſius memor . Experientia docet, laſa vitiatağ multò
magis confpici voluntatis opera, quam intellectus. An quod ipſa'voluntas fortè
fola

peccauerit autmagis. Abfit ,quando ſuperiora prorſus oppofitum demonſtrauerint, nes

dum hoc idem diale & tica probabiliĝ, ratione collegerint
. Quid ergo dicendam in re non fos
lîm abſtruſa, verumetiam hactenus ( quod ſciam ) nundum explorata cuiquam ?
PRO
 ATOVE FELICITATE LIBER VII .
alo
PRO DISSOLVTIONE QVÆSTI,

ONIS PROPOSITAE PRIVS QVID ,

NAM FOMITIS VOCABULO DE

beat intelligi diſquiritur,

CAP. 11.

NTE omnia diſquiramus, quidnam fit fomes, bt inde poſtmodum adpriotis

nafiti diſolutionem iter pateat. Demonſtrationis cuiuſlibet initium à fenfatis

Gadparentibus defumendum effe, quæ dignitates vel axiomata fiuepoſitiones nuncus

pantur, Galenus præcæteris in libro de decretis Hyppocratis & Platonis oſtendit. Proa
inde quum vel ipſo ſenſu iudice ſingulos homines videri magis ad malum propenſos a

procliues intueamur, quam quidem inclinationem fiue propenſionem theologi fomitem ads

pellant,
fanè fomitiſeu
s praua inclinationis huiuſce caufa primùm immediata fiue pro
xima venit inquirenda . Nam vt libenter pleroúe condonemus theologis, peccatum

fuiffe prius in Adamo, fomitis huiuſce vel inclinationis praua cauſam efficientem , ita
mebercle non imus inficias idem peccatum , eiufdem fomitis caufam minimè proximana

dici pofè:Siquide deletoper bubtifinum aut per pænitentiādelicto,deincepsauferri quog

fomes pofle videretur, haud ſecusacfebris putrida tollitur obftraétione fublata , quæ fe:
brem ipſam produxerat
. Quamobrem inprimis venit expiſcanda fomitis natura, vel

( vt ſcholaſticè loquamur ) esſentia. Nang /i fomitem efferas vná cum theologis die

iudicari prauam inclinationen , haudquağ propterea fomitis naturam explicueris, quin

potius eiufdem effeétum folummodò fiue
proprietatem áttuleris; vtpote fomitis natura
vicariam , quod quidem hoc pacto veleuidenter oſtenditur. Fomitem ejſe malam diſpon
fitionem quandam ,ſcilicet quam originale deli&tum inuexit, iuxta theologorum fentens
tiam inficias ire non potes. Item prauam eiufmodi difpofitionem , quam ipſi fomitem Dou
citant, inclinare nos adagendum perperam ſeu procliues reddere, dubio procul admittes.

Itidem cauſamab eo differre neceſſariò, cuius eft caufa; vel inuitus meo quidem iudicio
fateberis. Quapropter quum ex hiſce thseſibus, inclinationem prauam à mala diſpoſis
tione productam eſſe conſtet ,quæ fomesadpellatur, quam diſpoſitionem infeliciter prius
originale deli&tum peperit : quum
fomiteminquam inclinationi s
prau a caufam eſepateat
vel proxi mam ,haud dubiè
fomitem eundem a propenſione mala diuerfum
ftatui neceffad
riò colligitur
. Itaq; qualccung fuerit,quod intrinfecè nos ad agendum perperam irrid

tat, inclinat, ſeu nos ad id procliues propenſosýreddit ac efficit, quocunq;etenim vtaris

vocabulo, nihil refert: quod inquam intrinfecèfimulac immediatènos ad aétiones malas

ato, nepharias impellit & incitat, illud ipfumomnino'verumefefomitem a theologis ita

vocatum , originalisý, deliétigenuinam fobolem pariter ac infelicem eſſe conſtat. Hoc
ipfium porròdiximusoportere penitus intrinfecum adinueniri, lifomes iure dici debeat,
quando niulta paſsim extrinfeca nos laceſcere ſimulac ad delinquendum incitare videana
tur,quæ tamen fomitis nomenclaturam minimè fortiantur,ni forſitan improprièpræter .

ne communer. theologorum loquendimodum nouis abutamur vocibus, quod quidem meo

iudicio ncc decet, nec expedit. Equidem aliud quidpiam in humano corpore,quòd ado
1
agendum perperan nostrudat ac impellat perpetuò,præter humoruni ate particularunt

mitempes
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

åstemperien ,effingere nedum adinuenire pofjum .Nam intemperies eiuſmodi præter id,

quòd mala diſpoſitio cernitur intrinfeca,nos ad agendam perperam indeſinenter, id eſt,

inducijs omnibus in exilium mißis impellens ( quæ nuper in riedium adducta fomitis ge.

nuina germanağ,definitio videbatur ) inſuper inclinationis huiuſmodi praud, qua fomi.

tisperhibetur efleproprietas, immediata proximaq,faltem exercitatis in naturali con

templationemanifeſtò dignoſcitur cauſa, quod quidem ( vtclarius innoteſcat )hoc pacto

probatur. Bilioſospromiſcuè cernimus ad iram veloblata parua quanlibet occaſione,pro

pēſos, quòfit ;vtad percuciendū ,occidendum ,atq;alia id genus multa facilimè cõcitentur.

Eofdem pariter videas ad venerem inclinatos ,mirificè quanuis hoc in negocio parum polo
fint: fiquidem ifthacintemperies , vt paucum oninino femen fuaptenatura creat,ita ninis

rum illud idem , vtpote nimij particepscaloris ata ſiccitatis, acre plurimùm efficit, & ob

id quàm maxime Venereum exitatadpetitum . Sanguinei porròſi cum cæteris conferan .

tur,bilioſis folüm exceptis, prompti quidem ad iram adpareant,ſed tamen momentoplas
cantur,ac vltionisneſcij penitus viſuntur. Iocis præterea præ cæteris dele&tantur. Ad

negocia tractanda parum apti ſuaptenatura , quippe qui ſolicitudinis cuiuſlibet experteis
adparēt. Pituitoſi ſegnes atq,propter focordiam infignem ad actiones ut plurimüm inepti.

Melancholici vero'timidi ſuſpicioſig vifunturac dolis pleni, ſed interea plerung pruden
tes agnoſcuntur, fcilicetniiuſto plus exuperet melancholias
. Quin etiam bilioſi (quod

paulò antè omifimus ) ſuperbi ſunt inſtinctu proprio , quemadmodum ſanguinei digno.
ſcuntur venerei, procaces, e gule dediti. Pituitofiporrò quanğ ad iram tardi, nihil
ominus eam femel conceptam diu retinent haud ſecusacmelancholici, quanuás vltionen

quam maximè præcæteris adpetant. Pituitoſideinceps huicdeli &tocapitali, quod a theo

logis accidia ſeu triſticia nuncupatur obnoxij funt,quemadmodum & melancholici. Quin
etiam horum vterq,cernitur inuidus & auarus quàm maximè. Ceterûnı in hue

moribustemperatos,in moralibus virtutibusexcellere uideas,& quòd alijnon niſimagnis

laboribus adquirunt, ipſi paruo negocio conſequuntur : fiquidem natura fuapte forteis,

magnanimi, temperantes, iuſti,liberales, magnifici, grauesac nuſquam auſteri. Quin

imo blandi, ſuaues,non gulofi,non auari,non admodum luxurioji, no triſtes feu diffia

dentes, inuidinuſquam , nec elati ſuperbia . Quid plura ? Singulis adeo virtutibuspras

diti fecundum naturam adparent, vtijs penè folis natura videatur fuiſſe mater , cateris
autem nouerca . Quapropter inductione ( ni fallor ) inprefentiarum demonſtratie

ua probauimus, vnam intemperiem præcipuèdignoſci prauam diſpoſitionem atg,caufam

intrinfecam ,non rei alius interuentu ,ſed immediatè cùm vitia quauis animi, tûm niaio.
rem numerum corporis defe &tuum parturientem . Diximus viam intemperiem præcie
puè,quia præter eam mala compoſitio quoq;defectuum videtur effe cauſa, quandoquidem
ea pariter in corpore noſtro quanplura vitia concipiat aty prafcrip :o tempore partu .
riat. Itaque fatis meo iudicio ſuperá probatum arbitror , eandem vnam in temperiem
præcipuè, deinde malam compoſitionem verè dijudicari fomitem ,nosad delinquendunt

perpetuò concitantem , atg, contra reginæ rationis edictum , eidem ſimulnos aduerfari
quodammodò cogentem : fiquidem reuera non cogamur,quanuis ob difficultaten
ceruicibus noftris impendentem ita periclitemur, vt ferèfemper
imbecilla ratis noftranaufragium faciat
Gexperiatur.

NODPS
 ATQVE FELICITATE LIBER VII.

NODVS QVÆSITI PRÆCI,

PVI DISSOLVIT VR .

CAP, ill.

TAQVE tandem explorata ( quemadmodum mihi videtur )examuſimſ cognita

fomitis natura,nos ipfos ad quæſitipraecipui diſſolutionem accingamus. Quid cau.

Ja est ( aiebas ) cur voluntatis aétiones vitiatæ magis adpareant,ac intelle & tus opera,

Arrige aures Pamphile. Terentiano mihi femel hic dti tropo liceat. Huniorum

quatuor humani corporis immoderantia vel intemperies , pariter ac mala compoſitio

quanquam in genere , ſenſuum organa perturbant, fimul « eorundem operationes ins

minuunt, atq tantifper labefactant, deinde neceſſariò ladunt intelle &tus opera : fiqui
dem ita natura comparatum fit, vt intelle & tus in hoc miſero corporis ergaſtulo quide

quam adpræhendere nequeat ac intelligere , ni fenfuum ipſorum vtatur ope vel ads
miniculo : quanuis inquam praua compoſitio corporisg, præfertim intemperies opera

vitiet intellectus , propterea quòd organa ſenfiuum intelligentiæ deferuientia labefas

Etet, nihilominus ita quæuis intemperies , autmala compoſitio fenfuum organis obest ,

in genere videlicet, vt interea particulari cuipiam organo ſenſuum eorundein profit

vt plurimûn, tantum abest, vt efficiat, idý tàm interiorum quàm exteriorum , ex

empli gratia : cerebrum plus iuſto ficcum ſi cum temperato conferatur, omnibus in

genere ſenſibus fic obest , vt interea ficcitas eiuſdem opituletur odoratui, quod nimis
rum in cauſa est , vt canes vtpote natura temperamento ficciores odorent melius.
Idem de cæteris cùm interioribus tim exterioribus ad vnum ſenſibus omnino velima

intelligi, quando legem adamuſim eandem fubeant , modò fingula diligenter ( ve

æquum est ) perpendis. Quocirca noſter intellectus etſi rerum fenfilium ſpecies ab

vno ſenſu exteriori tantûm integrè recipiuntur, ab alijs autem 'obſcurè , nihilominus
ex collatione ſpecierum generis diuerfi ficut & ſenſus communis interior auguratur
quodammodò , quales fortiri ſpecies illa receptè nuper conditiones debeant . Dcina

de ſublimiores alij ſenſus, qui ſequuntur continuata feriė , nempe cogitatrix O imao

ginatio , prius hofce nuper commiffos errores ob organorum imperfectionem fenfim

atg pededentim corrigunt , quouſī ventum fit ad reginam intellectricem , quippe

que nequaquam eo femper quod recipit modo , ſed prout expedit atq ; conuenit perpe
tuò dijudicat, quando vires exteriorum ſenſuun velut prudens paterfamilieis metias
tur examuſim atq; perpendat : idq, nimirum haud fecus ac ille , qui declamantem

quenpiam audiens rhetorem quanlibet ineptum ac rudem , eum nibilofecius in ideam

oratoris perfectißimi collimans à Marco Tullio defcriptam in tribus de oratore libris,

idý, vel hoc ſuppoſito , quòd ſimilem nuſquam audiuerit oratorem : eum inquam cum
oratore peféētiſimo quantunuis nunquam audito conferens , audientis intelligentia
quod in oratore bubulco deest, ſic emendat & corrigit , vt in animo nil niſi perfe
Etum , excultum , dein magna elaboratum induſtria concipiat, fimul & occafionequas
uis oblata tandem indagine ſubtili, quod antè conceptum est , parturiat. Nang: ſi

tanta vis agnoſcitur intellectricis poteftatis ( quemadmodum & imaginatricis ) pt

& nuſquam
 ANDREA CAM VTII DE AMORE

nuſquam cognita reformare vel inſtaurare queat (qua mina facultatis eiufdem ania
medepræhenditur feracitas ) quid mirum obſecro, ſi receptarum imperfe & tius paulò
fpecierum iudex euadatiuftißimus, idý ſi non ſemper, faltem multociens? Porrò de

voluntatis a £tionibus longè res aliter habet, quandoquidem inter cognitionem & exes
cutionem rei cognitæ iam & iudicatæ plurimîm interfit. Quemadmodum enim in ada
miniftranda Republica , vel etiam conſeruanda familia , multò facilius adparet intellis

gere quid agendum fit ( quanquam id quoq,difficultate ſua non caret ) quam inuens
ta rečte ſecundum rationis iudicium executioni mandare ; ita mediusfidius in operia
bus anime penitioribus & intrinſecis operibus,licet recté'dijudicare proprias habeat
difficultates minimè contemnendas , vt quce vel exercitatos o fingulari præditos

infuper ingenio non folüm crebrò ,'verumetiam fere ſemper tranſuerſum agant, &
in contradictionum fcopulos impingere cogant : quanuis inquam prout conuenit ina

telligere, difficilis admodum res deprehendatur , attamen multò difficilius vt plus

rimam fuerit , quod intelligentia ſemel fueris adfequutus, velle pariter exequi.
Putà iubet intellectus oportere fimul o equum effe pro patria ( ne dicam pro Chris
fto Domino ) mortem appetere , ſi res ita pofcat, o boc in negocio fortem ac intres
pidum fe præſtare. At quotus quiſ 4 est amabê , qui velit hoc eligat vel hoc
fuppofito, quòd illud idem fummopere comprobet ? Item interdicunt medici vinum

febrientibus vt plurimûm aut fra &tus iudicio rationis ita diftante . Verùm rbi fis
milibus morbis ijdem correpti fuerint, fæpenumerò veletiam ( ut rectius loquar )
plerung , monitis alioqui ſalutaribus adquieſcere pariter ac obter perare fic recuſant ,
vt nullis adduci rationibus flectig poßint. Adeamus theologos vel moribus inſia

gnes. Nunquid forte non fatebuntur ijdem longè faciliuseſſe concionari ſplendide,
quam quod alijs inculcant ac predicant , operibus præftare ? Ouid caufæ est igitur,

quod efflagitabamus ab initiò querebamusúe fimul anxiè percontabamur, cur in

agendo voluntas videatur imperfectior ? Num fortè quia voluntas eadem ( quod
quidam inſignes theologimordicus tuentur ) aut ſola vel magis deliquit quàm intela
lectus ? Abſit , quando ( quod ab initio diſputationis huiuſce monuimus ) quomos
docunq, voluntas aut intellectus hallucinetur , omnino conueniat ynag deceat to
tam anime rationalis ſubſtantiam pleéti fimul ac eafdem ferè pænus dure: fiquidem
tota criminibusante fuerit obnoxia , dcin iuxta theologorum fententiam , ficut in inta

ferno voluntas perpetuò torquetur , ita mens obfcuratur ac lucem penè totam amittit
naturalem , o ſi luminis quidpiam retinet , eiufdem fanè tantum adferuat fibijpſi,

quantum ad propriam eius miferiam conducit agnoſcendam . Nang theologus quia

damı infignis Luteciæ tunc defunctus, ac pænis æternis adiudicatus,ſocio Deum oran

ti comparuit , qui cum inter loquendum á viuente ſciſcitarétur, num immineret iudis
cij dies vltimus, quandomulti turmatim in baratrum præcipites ruerent, quumý for
cius viuens ei reſpondiffetmirari ſe , quòd tani eximie doétrinæ theologus ifthectare

infulsè peteret ac eff 1gitaret , quandoquidem ab eius clita vix dies triginta præs
terijſſent , ad haec nulla prorfus ex ijs nota comparuijſet, quas dominus in Euangea
liv vijum iri prædixerat ante diem illum . Sanè theologum cundem fudali eum redars
grenti fie reſpondiſſe ferunt: Nulla te capiat admiratio , quòd effutierim buisufino
di, quandoquidem in inferno nec temporis vlla cognitio , neg,rei cuiuſquam ſcientia

fuperfit.
 ATQVE FELICITATE LIBER VII. 118

fuperfit. Quin etiam magnus ille Dionyſius Areopagita teftatur chachodæmonibus

ſeu malis angelis non veram intelligentiam , imò potius furorem quendam ( vt eius

vtar verbis ) amentem exiſtere. Adeô videtur in eis intelligentia non minus ada
Aigi velobſcurari quàm ipſa voluntas, quanquam vna voluntas eligendo perperam ,
fi non fola , certè grauius & acerbius deliquit , quippe cuius proprium adpareat mes

reri poffe vel demereri. Nam intellectuserrare quidem poßit ( quod plerung, die
fitur ) intelligendo perperam , peccare profeetò non potest , quandoquidem inter pecca.
Tum ſiue delictum ipſum abſolutė vel ſimpliciter vocatum errorem , plurimum din
fcriminis intercidat. Ergo proxima vel immediata cauſa cur difficilius fit velle ſin
mul ac eligere bonunt, quàm illud idem intelligere, nulla profectò fuerit alia præter

hanc unam , quòd intelligendo, fimpliciter nullum omnino faceffamus negocium ſenſis

bus . At volendo fimul & eligendo, ſenſusipſos neceſſariò percellimus, turbamus,

ereorundem operationes naturales atų defideria pariter naturalia , violenter in obſes
quium reginae rationis attrahimus.

SCRVPVLVS AMOVET VR ET
VNVM FELICEM OPTIMO IVRE
LIBERVM EXISTIMARI
concluditur .

CAP. 1111.

Erumenimuerò quia nuper diximus intelligentiam obtenebrari paulò minus ac

V
voluntatis a &tiones, idý,propter adductas in medium rationes, inſuper ex hya
ſtoria defunéti fuperius enarrata forſitan iure quis obſiſtere vel obluétari poſs
Jit hunc in modum . Dæmones « legimus & experimur indies indagine ſubtili pres

ditos intelligentiamý præfeferre mirabilem , quum alioquin omnium exiſtimentur

infeliciſsimi creaturarum : qui quidem non modò læfam fortiuntur voluntatem atgy
tantifper vitiatam , verumetiam penè corruptam , quandoquidem nullo vnquani teni.
pore velint bonum verum , ſed adparens tantummodò,nifi per accidens. Sunt etenin
chachodæmones callidißimi diſputantſ,ſimul ac ingenioſiſſimè congrediuntur acri.
ter. Atqui nos hoc ipſum noſtram minimè cogit mutare ſententiam . Nang, dæmon's

ijdem præter id , quòd nunquam eligendo ,niſi per accidens bonum verum ſed adpa.

rens tantummodò,manifeſtè nobis indicent intelligentiam haud minus videri lajum

ac voluntatem ipſam , quando bonum illud effe dijudicent, quod alioqui neutiquam bos
num iure dici queat: preter id inquam , quòd inde deducatur,intelleĉtum haud minus

iri leſum ac ipſam voluntatem , infuper adfeueramus demones eofdem acutè quidem ,
ſed tamen ſophiſticè ſemper argutari , quemadmodum & ex euangelica liquet hiſtor
ria multis in locis, ex orthodoxorum patrum monumentis innotefcit.

Nam ſophiſte quidem ſcientiæ fpeciem præ ſe ferunt, veruntamen ignari niuls

- tòmagis ac ceteri depræhenduntur , quandoquidem Philoſopho in pofterioribus anas

byticis relatore , ea que prauc adfectionis inſcitia vocitatur(hæc propriè ſophiftarum

& I efe
 ANDREA CAMVTII DE A MORI

effe perhibetur) ei, quæ puræ negationis ignorantiæ nomen fortitur,longo anteire cons
fueuit interuallo . Quocirca Muſicus quidam olim infignis ( cuius iandudum è mes

moria nomen excidit ) ab ijs , qui pulfare citharam diſcipulis à quodam pſeudomuſico
prius didicerant, duplurn pofiebat precium , ante quàm eos adſciſceret admitteretúe

in ſuam diſciplinam : ſcilicet quòd ea dediſcere prius expediret , imò foret neceffaria
um , ante quam vera mufices rudimentis initiarentur. Vnde maiorem in exuendo

videlicet habitu malo laborem preceptor augurabatur, quam in induendo nouum reites

ratis crebrisúe diſpoſitionibus bonum habitum : fiquidem in tabula nuda picture cus

iufuis experte quidquid animo conceperis, paruo negocio poßis effingere pariter ac

delineare, quod quidem in obliterata multis maculis tabella non perinde liceat, ni pris
115 expunxeris deleucris ,quod obliteratum fuerat ,qui maior indubiè labor e ſe credia

tur. Redeamus ad penjum . Voluntas in eligendo bonum atq proſſequendo laborat

multò magis o operæ plus impendit,quam intelligendo verum intellectus : fiquidem

koc caſu Jenſus maximè tumultuentur v obftrepant,quod quidem in adfequenda de

ritate fuffragijs intelle tus haud perinde fačtitant , quemadmodum impreſentiarum

induetio commonftrabit. Cur honeſtam boni voluntatis electionem ægrè ferunt ſeno

Jus? Quoniam ijfdem hoc paétominimè fit fatis. Quinimò fubtrahitur demiturg de
iure fuo nonnihil, 6 eorum functiones præpediuntur . At quotiens voluntas idem

onnino vilt & eligit, quod vltrò ſenſus adfectat & adpetit , nulla mediusfidius

controllerſia ſuboritur. Atqui voluntas recta , quippe que rationis edicto paret, u
cius imperio ſponte ſubigitur , fi non ſemper plerung,Jaltem , feipfam data opera feno
fibus opponit ,atg, hinc nimirum illæ lachrime, hinc lites ac turba ciuntur . De in .
telligentia verò fæcus est . Nang, quòd ratio caſtumi , temperantem , iuſtum , denig

fortem hominem debere feipfum præſtare dijudicet,haud magnoperè triſtatur fenfus,

idý quandiu voluntas feriatur , aut in ſuam eligendo , fententiam defcendit. Porrò
quotiens eadem voluntas eidem ſenſui luxuriem , exempli gratia , ſeu delectum cibo
rum interdicit , quod alioquin ipfe fecundum naturam exoptat , ſane tüm indignatur

ſenſus , ac vnâ cum voluntate tandem ipſım inſuper execratur intellectum . Atg
haec nimirum legittima viſitur cauſa ( ſi tamen hoc cafu legittima fingi potest ) cur
honi malig,fe inuicem odio plus quàm Vatiniano profequantur idý vel hoc fuppofito ,

quòd alter alterum nuſquam læſerit , aut etiam vix aliquando fuerit intuitus . Cone
tra boni bonos ,maliá, pariter malos vtpote ſimiles diligunt, fe inuicem facilè ferunt ,
ac mutuò fouent, ſcilicet quoniam in vtrisą ſenſus atq, voluntas in vnius perniciem
intellectus coniurarunt . Ergo non est, quòd numeris abfolutam omnibus libertas

tem in hominibus vſpiam offendi pole ſperes , quando ſenſilis & altricis facultatis
contra benè difpofitam rationem perpetuò diſſenſiones adpareant: quas quidem lites
dirimere nullus omnino queat examuſim quanlibet oculatusac temperans, cùm ratione
tîm ctiam experientia teſte ,preter vnum ſuperioris nuntinis fauorem . Quam ob rem Dr.

ra libertas ibi folüm putetur & integra , vbi nulla penitus potentia reclamante quids

quid ratio non obfcurata , quinimò perfe& ta pariter ac omnibus deftituta perturbas
tionibus : quidquid inquam ratio benè ſecundum naturam diſpoſita rectum ſimul ac
honeſtum eſſe dijudicat ,hoc ipſum voluntas obuijs (quod aiunt ) vlnis amplexatur o
eligit,ata hoc felicibus tantummodò contingere naturalis ipſe diſcurſiis vltrò fuadet.

Quo
 ATQVE FELICITATE LIBER vii.
ilg

Quò fit , vt Paulus fanétus haud immeritò de hoc infelici ſtatu conqueratur inquiens:
Non quod volo bonum ,hoc ago,fed quod nolomalum ,hoc facio. Dein alio loco felicia

taten , veramvtpotelibertatem ſecum neceffariò trahentem ,àrepagulis atg, conpedibus

immunem penitusanxiè cupit,anhelatý dicens: Quismeliberabit à corpore mortis huiuso
Caterûm hanc veram fpiritus libertatem ,fummusnoftræ tempeftatis hærefiarcha Mara
tinus Lutherus in libertatem carnis inſulsè commutauit.

NON SOLVM IN ALTRICE

SENSILIQVE POTESTATE , VERVM

ETIAM IN RATIONALI POTENTIA
fomitem offendi docetur, & qui fomes in ea
conſiſtere poſsit .

CAP. V.

E ipſa naturales edosti , mentem humanam inſequi corporis temperiem vel

R ex profeffo varijs argumentis demonſtrauerunt. Atqui meo iudicio non

aduerterunt minimè rationi conſentaneum videri, naturam in vno homine femper

mancam atg mutilam confpici,quum in cæteris omnibus natura conſtantibus, præfer

tim animantibus quanplura perpetuoſeſe offerant indiuidua,quibus ne fingere quidem

poſsis, nedum comminiſci vel intueri, quod ad eorum numeris ( Dt dici folet ) omnibus

abſolutam perfectionem adiungi queat. Adeô dedecetnon folùm opinari,fed ne forma

niare quidem , naturam vni hominiomnium , quæ fub lunari globo continentur perfection
ri, fuiſſe nouercam , cæteris verò matrem . Quocirca repertum iri nonnunquam hoa
minem fomite carentem , id eſt ,minimè vitijs obnoxium & inclinatum . ſecundum natus

ram , vel'me tacente naturalis ita ratio fuadet ,vt hocipfum quafi iurare,dein illud idem
faterinos vltrò cogere videatur. Proinde non eft , curnudi puriģphiloſophi( quema

admodum Auerrohus ) Mofen irrideant adfeuerantem , inculpatam aliquando pariter

ac vitio carentem , humanam ( ſcilicet in Adamoparente primo ) fuifè naturam ,

quandoquidem id ita naturæ cancellos ſeu fineis minimè prætergrediatur, vt etiam
rationi maximè confentaneum adpareat . Verumenimuero naturalis humanicorporis
temperies à vitio quouis immunis in Adamo, nec à ſeipſa velut ab onni contagio

vindicata vitiari poterat , nec d quopiam extrinfeco : fiquidem forinfecus omnia cảm
elementa , tûm etiam ex hiſce quatuor conflata , tam expertia vita quàm eiuſdem
vitæ dotibus inſignita , fic vni parebant inferuiebant homini, vt in vam eius con

ſeruationem velut in fcopum collimare viderentur, idý,ita fanciente ſimulac iubente fum

mo rerum omnium opificè. Qui igitur oriri potuit ac germinare fomes in carne vel

intemperies ? Erige tantiſper in ſublime faucium animum philoſophe quantunuis imbes

cillum ,quò delubra deûm inſpicerepariter ac perſpecta venerari queas. Homo præclaram
à fummo Deo načtius arbitrij liberi prærogatiuam ,donotam eximio per incuriã abutens:

quippecuiusufu poterat in Deum (vtita dixerim ) euadere ,mentem totius compoſiti regio

nain proximè primog labefactauit. Nam ea quanquam expers offenditur dimenfionum

omnium
 ANDREA CAMVTII DE AMORE ,

omnium , vt quæ penitus à quantitate reperiatur immunis, nihilominus varijs preo

dita virtutibus atq potentijs , inpropriè faltem ſeu metaphoricè rationales modo fue
çreditur habere parteis,ex quibus ipſa tota coaleſcit atg, conflatur,incorporeas. The
de ficut in corpore qualitatum amicitia bonum conſtituit temperamentum , inimicitia
verò gignit intemperiem , nempe malarum operationum fobolem : ita mediusfidius in
humana rationali poteſtate partium eius , quomodo videlicet in incorporea ſubſtantia
parteis offendi permittitur atg ,conceditur; partium inquam intelle tus diffenſio lafio.
nem operum & imperfectionem parit, confenfus verò pulchritudinem , pacem , Gina
Signium operationum ſplendorem impertitur. Quam ob rem abufus arbitrij liberi

primùm in totam rationalis poteſtatis rempublicam ( vt ita dixerim ) partium ini.

micitiam fiue difenſionem quandam inuexit , quaſi quandam intemperiem ſeu contie
nui diffolutionem , fcilicet eo modo,quo videlicet in incorporeis continui folutio metha
phorice fingi poteſt:partium inquam diffenfionem inuexit , videlicet immediatè ratios

nem ipſam ad agendum perperam inclinantem , qua fomes à theologis nuncupatur.

Adulterata porrò deinceps à feipfa ratio propter abuſum arbitrij liberi, paulatim fube
inde facultatem altricem atg fenſilem in conſenſum pertraxit , atq; ita vehiculum cas
rundem , nempe carneni infecit & in eam induxit intemperiem , ad pugnam : huiuſ
modi poteſtates inferiores contra regem intelle &tum inclinantem . Itaque tunc

haudquaquam animi mores infequebantur ante lapfum in Adamo corporis temperiem ,

quemadmodum à deli& to primi parentis eiufdem commiffo poftmodum contigit ,quina

imò corporis ipfa temperies lubens obſequebatur animi motibus . Acceuit quod

verifimiliter fuerit longè facilius in Adamo, prius quàm delinqueret, ad obtemperana

dum rationi ſenſum deduxiſſe, quam a delicto commiſſo rationem , vt ſenſui vel alı

trici facultati non pareat obſequiumg non præftet,abſtrahere : fiquidem illud naturale

fuerit, hoc autem è veftigio contra naturam , o ſenſus antè patratum ſcelus contra
Dei mandatum non trahebatur , fed ſponte libenterý rationi reginæ feruiebat ac in

dulgebat , atq ita non erat feruus fed filius quodammodò . In preſentiarum autem
alter in alterius obſequium verè pertrahitur, quando fenfus vtpote labefa& tatus non

niſi violenter obediat rationi, quæ quum iure domina ſît, ſolummodò per vim illatam ,

ipfa quoq,cæteris paret animæ poteſtatibus.

AVARIC , SVPERBI , ET
IAM AM
INVIDIAM , QVAE PASSIM A THEO
LOGIS DELICTA SPIRIT VALIA

nuncupantur, hic ad carnem , id eſt, ad ſens

ſum pertinere conuincitur, & cur
ſpiritualia dicantur exs
plicatur,

CP. VI.

ERCRE B VIT baltenus ifthæc opinio, ſimul ac theologorum authori.

tate iandiu radices egit altas , nempe fuperbiam , inuidiam , & auariciam ad
vnum intellectum pertinere non autem ad alias animæ potentias . Hinc fpiritus quans,

libet incorporeos ciuſmodi vitijs implicari minimèdiffitentur. Item komines exempli

gratie
 ATQVE FELICITATE LIBER VIL 120

gratia fuperbos eatenuseuadere tantummodo, quatenus intellectus incorporeæ fubftare

tiæ non actu quidem neceffariò ſepardtæ , ſed tamen ſeparabilis inueniuntur participes
Itidem huiuſmodi delicta ,quæ fpiritualia vocitantur ,multò grauioribus obnoxia pænis
dijudicari ac alia , nequaquam eunt inficias : fiquidem longèmaiorem præ ſe ferant

indicentúe maliciam , propterea quòd à nullo penitus extrinſeco diuerſiſ generis eo

cafu ratio feduci vel iinpelli conſpiciatur , quando per ſe ipſam vltro videatur id gen

nus facinora libenter patrare cum interim cætera vitia quantunuis capitakia , ſenſia
lem altriceng potentiam omninò fortiantur authorem . Quinimò ſi numinis fauor
extrinfecus, id eſt, gratia Dei non accederet ac præfto foret hominibus,fi non medio

cres, hoc eft , effatu dignas eis haud ferret fuppetias, à delictis mebercle , qua caro
menti ſuggerit v obtrudit , humanus intellectus non folùm irritaretur ( quæ ipſius
eft imbecillitas ) verumetiam in preceps ageretur neceſſarid ſimul & cogeretur. Vna

de fortaſsis eo cafu ( faltem actualiter ) non delinqueret, quando peccatum quodlibet

neceffariò voluntarium ſtatui, cunctis liquidő vel inexercitatis adpareat. Verums

enimuerò pueros ac vagientes adbuc in cunnis infantulos, vtpote rationis vfu deſtis

tutos intuemur inuidia contabefcere nonnunquam , pariter ac infici labe fuperbiæ fix
mul o acriter auaritia premi. Nam alieni boni dolorem ſæpenumerò fentiunt,
Adhæc anteire cæteris.multotiens cupiunt dominariſ
quanuis præter rationem .
volunt, & forte fua quanlibet ſecunda nuſquam contenti vifuntur. Deinde puls

chra quæuis , qua forſitan ipfi præcioſa dijudicant, putà nummos ,adfabrè depičtas
imagines aut etiam eſculenta coaceruant : ſiquidem vel hoc ſuppoſito , quòd ijs ipſis

haud indigeant, nibilominus eorum plurimi fimilia congerunt in aceruum « in locis

eorum iudicio tutis fic occludunt, vt ijſdem interea cæteris indigentibus atg, cum
lachrimis eorum aliquid verbi gratia cubos efflagitantibus, vltrò denegent. Contra

nonnullos aniinaduertere liceat ita benignos o humiles, vt in aliorum cætu fodali.

um minimè poftremum abhorreant locum , neg , cuiquam inuideant. Quinetiam

ita liberales offenduntur imò prodigi quidam , vt quidquid habent, in focios temerè

profundart , tantum abeft , vt aliena furripiant. Nec obſtat, ſi pueros obieceris

aut etiam infantes forſitan ab vſu rationis minimè videri prorfius immunes, quando.

quidem in ijſdem obſcurè faltem intellectum operari , penitus rationi conſentaneum

adpareat, præſertim cum in libris qui de motu muſculorum inſcribuntur, Galenus,

etiam in dorminentibus altog fomno ( quod paſsim efferri conjueuit ) ſepultis, adfe

ueret humanam mentein non folùm aliquando, verumetiam perpetuo ſimul ac neceſjaa
riò negociari pariter ac diſcurrere quantunuis imperfecte, quaſi nuſquam intelles

Etuin feriarideceat. Quanquam peripathetici paßim Ariſtotelis interpretes quema

admodum cæteras inferiores animæ poteſtates , nempe fenfilem & altricem ,in fecun
do ſemper ačtu videri neceſſariò teſtantur,ita mediresfidius hoc ipfün in humano ne.

admittunt intelle tu, quippe quem in fomno præcipuè profundo, feriari pas
quaquam
riter ac ociari non contendunt quidem , fed pro confeſſo videntur fupponere, quando
nullam adid probandum ratiocinationem commentiſint. Atqui nihil promones hiſcera
tionibus. Nang,vt donemusin infantulis nedum in pueris,tenuia forfan adparere quas
dum rationis veſtigia , ita non inficiamur eadem confpici tam exigua ,vt à brutis aut

nunq autcertè vix ſečerni queant:quod quidēmeo Jaltë iudicio fuit in caufa ,curin phyſio
cis auſcula
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

cis aufcultationibus Ariſtoteles fcriptum reliquerit, pueros ficut & beſtias à fortuna
( quippe quæ reperitur in folis vtentibus ratione) nibil operari,ſed caſu tantûm eosperage
re quidquid agunt,adfeuerat. Præterea quófugies tandem obfecro, fibeftias eodem in

ridie, ſuperbiæ , vel auaritia contagiopariterinfici probauerimus ? Equi,canes, Galia

fortaßisid genusmulta,ficut leones, ita fuperbi ſæpenumeròvifuntur & inuidi ſimulo
auari, vt vel obſcurdm ſaltem indicent atg præ ſe ferant intelligentiam . Ne interim
araneas commemorem ,adiculas ſibiipſis adfabrè contexentes,& formicas admirabili feo

dulitate grana congerentes in aceruum ſuis in foueis ,quaſi preſentiant futuram hyemen ,
Gobid indigentiæ future prudentum inſtar hominum profpiciantatg,conſulant. Preo
terea quòd de elephante pronunciabimus, quem nonnulli religionem atg,Dei cultum arbie

trantur auguranturagnofcere modoquodam fanè tantam eiufmodi fortè vim apud

Galenunt habuerunt, vt in initio libelli, cui titulus eſt :exhortatio ad bonasartes ,eum
effutire neutiſ ifthac ad verbum puduerit ,ne dicami excreare vel enomere: an animan
tia, quæ dicuntur bruta, rationis omninò fintexpertia ,nondum ſatis liquet. Sanè dixi
Galenuifthæcexpuiſè,excreaſſe vel euomuiſſe,licet prima fronte forſitā indigna magis
videripoßint,quàm vt de tantoproferantur homineſcilicet digno prorfusomnipraconio ;

iſthæc inquam audacter non temerè pronunciaui, propterea quòd idem Galenus vtpote
Virtanti nominis hoc loco ſaltem indigna ſeipſo penitus eiaculauerit velut peftilens virus
quoddam ,idý nimirum haud ſecusac Auerrhous tam eximia quanlibet exiſtimationis
philofophus inferiorum minimeDeum optimum maximum habere prouidentiam turpiſie

mèprotulit. Quid hoc in negociotam infamidicamus ? An fortè ( quemadmodum eſt in

adagio) quòd bonus quandoq;dormitet homerus? Abfit, quando ne ſepulti quidem (quod
aiunt)alto fomno nienias vsý adeô prophanas o fabulas plus quàm anilesac pueriles ex .

puere (ne dicam eructare )non debuiffent,quandoquidem in ſomno quanlibet profundo

nibil verſetur mensnoftra , quod vigilans anteafinon plenècoxerit vel pepererit,obſcure
faltem aut imperfectènon conceperitGexagitauerit. Quocirca non eft cur aliquo iure
quiſpiam mihi vitio vertat hanc indignationem . Vtenim extracancellos rationis ac fie

neis indignari non humanum ſed omninò belluinum eſt, ita iubente rationemediusfidius

non commouerinec indignari prorſus, eiushominisprofecto fuerit, cuinibil penitus cora

di ſit, cuiſ nihil amoris omninò velcharitatis infit." Redeamusad diuerticulum . Ineffe
brutis nonnullis vitia quæſpiritualia nuncupantur, inductione demonſtratiua (ni fallor)

ita probatur. In itineribus aliquando quofdam intueri liceat equos, quiminimè patiantur
in via cæteros præire:fiquidem eos morſibus impetant & calcibus, ni tantifper retro ces
dant ac remorētur, donec ille poßit anteire, fi præſtiterint obfequiū atq,paruerint,tâm

erga ipſos benigni viſuntur & amabiles. Item fi catulus dominogratus eundem perſpis
ciat dominum externo veletiam familiari catello cuipiam alij fortè plus blandiri, quàm

æquum ipſe inſtinctu fuo naturali dijudicet ,fiue plus quam antea cum alijs confueuerit :
velhoc fuppoſito quòd eidem catellonihil offerat manducandum (quandoquidem eo cafu
gula foretnon inuidia )ſanètûm prior canis itadiſcrutiatur, vt diris inſuper vociferae
cionibusacpro virili ſua morſibus eundem catellum impetat , & fi fieri poßit, extermi.
net, idý ni confeftim abeat,aut faltem à cæptis defiftat , id eſt blandiri deſinat. Talia
paſsim de leonibus circumferuntur atg alijs etiam quanpluribus, qua tamen pratereo

cim lubens de induſtria ,ne plures quàmpar ſit, adcumulë hyſtorias; tüm etiam confultd ,

propterea
 1
ATQVE FELICITATE LIBER VII, 12

.
propterea quòd haud magnopere fidem adhibeam relatoribus , ac ita me lateant eiuf
modi,que nibilofecius veluti per compita decantantur. Proinde volui tantum ea le
&toribus obtruderemandenda ſiue cogitanda,que neutiq vtpote ſenſui conſpicua parie

ter o cuiuis obuia ,poßint obſcurari ſophiſticis præftigijs,& inſtar incantamenti phas
finantibus humanamg ſæpenumerò mentem irretientibus. Quocirca quum infantes e
pueri fimul acbeftia quanplureis inuideant « ſuperbiant, idý,non per imaginationem

aut quandam fimilitudine:n", ficut bruta quædam rationem adepta videntur, quum
alioquin ſimulachrum ve imaginem rationis quandam nacta ſintpotius ( quod quidem

Gal. per clam impofuit ) quàm ipſam rationem :quum inquam pueri vel infantes obes
ſtie quamplureis inuidia vera ſimul ac vera ſuperbia torqueantur & intumeſcant(quod
Delex eorum definitionevitiorum euidenter innoteſcit quid caufæ est amabă,cur ad care

nem ea pertinere non admittant? Quòd ſi pertinent,quemadmodum adpoſitè meo iudicio

Superior inductio demonſtrauit,dic fodes ,cur ea potißimüm ſpiritualia folummodò vocie

tantur? Equidem non aliam ob cauſam eadē ſpiritusnomenclaturam fortita fuiſſe cres

diderim (idý, iuremerito )quàm quòd ſpiritibus quoq; carnis comercio deftitutis innaſci

germinareg poßint, ſcilicet vt à cæteris ſubinde capitalibusdeli&tis optima ratione ſes

cernantur,ab ijsý longo diducantur ata, diuellantur interſtitio,quippe quibus ita natui

ra comparatum est , vt in altrice ſenſibilig potentia duntaxat emicare vel pullulare

queant.

QVI RATIONALIS POTESTAS

INFICIATVR ORIGINALI DELICTO SEV

L ABEFACTET VR , OPINIO COMMV NIS
Theologorum in hac materia refellitur ,

CAP. VII.

ETERES theologidicunt rationalem infici poteſtatem originali peccato ,

V ſeu morbidam
propterea quòd vniatur adhærcatý,corpori, ſcilicet à quo labem
( vt eorum fèmelvtar verbis ) qualitatēcontrahat . Atqui quuin incorporeum corpus agere
nequeat(quemadmodñ fupra retulimus id genus contagij dubio procul fruſtra cõmenti

funt. Quocirca recentiores ,nempe fanctus Thomas Scotus aiunt eandem infici ra.

tionalem potentiam ,non à corpore( quemadmodum opinantur priſci illi theologi)ſed ab

Adamo ſcilicet in hunc ſenſum : non quòd ipfa rationalis facultas aliquam ab Adas
momorbidam contrahat qualitatem : quinimò propter hanc vnam rationem , quia ras

tionalis eadem poteftas, ipſius Ada filij pars efficitur , quæ nimirum vna videtur
efficiens cauſa , cur intellectus humanus alioquin incorporeusnatura fuapte contagio
fomitis polluatur. Hinc ijdem authores admittunt , certo quodam modo noſtrum
intellectum ab Adamo luem ſeu labem contrahere, quatenus propter Adamum incura

rit ac impingit in odium Dei, fimul eiufdem gratia priuatur atq, deſtituitur : qui

bus verbis ( vt ego tam inſignium theologorum opinionem interpretor ) nil aliud no.
bis indicare præfumunt , præter quàm quòd Adamus occaſio tantùm fuerit , vt intele
lectus humanus morbida illa pollueretur qualitate, fed tamen eius contagij caufa mie
zimè dignofcatur efficiens Hæc illi. Verunienimuerò ſi licet ab opinione virorum
tam
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

tam illuftrium humiliter diſſentire, mediusfidius adduci non poffum , vt eorum opis
nioni ſübſcribam . Quam ob rem ea qua poſſum humilitate,quaſdecet erga tantos Die
ros reuerentia pariter ac obferuantia rationes meo quidem iudicio non contemnendas iie

medium adducam imprefentiarum , que me vel inuitum ab ijſdem omnino diſentirè

compellunt, Humanus intellectus etſi mirificè propenſus vifitur erga corpus organicum,
id penes eiufdem naturæ præfcriptum , ob rationes iandudum in ſuperioribuscapitibus
allegatas:attamen vbiprimusparens ofcitanter ac veluti per incuriam deliquit,ab eo tema

pore nung inuentum fuit corpus organicum , cui conneeti copularig potešt humanus ita

telle &tus,quodfomite careret ac vitij dignofceretur expers,idý ſi noſtriſeruatoris atg

matris eiufdem virginis facratiſſimæ corpus excluferis.Quorſum hæc?inquies,Quotidid
creantur ab optimomaximog,Deo rationales poteſtates, idğ hac lege videlicet, vt confes
ſtim organicis corporibus ad recipiendum humanum intelle tum adcommodis vniantur,

quanuis humana mens alioquin ad id fuapteſponte propenfa velinclinata dignofcatur,

ſcilicet vt organicis eiufmodi cohæreat corporibus.Adhecex hiſce corporibus intelle£ tum

ſuſcepturis nullum offendi poteft integrum ,id eft,quod immune dijudicetur à morbida

'fomitis qualitate
.Accedit, quòd licet ex organico ſenſili corpore rationaliâ poteſtate fie
lius Ade conſtituatur,nihilominus ipfum corpus organicum materiam ac vehiculumeſſe
conſtat,rationem verò non folùm eiuſdem corporis ſpeciem ,verum etiam incorpoream

agnoſci liquidò vidcatur,atq,ita per coſequensab eodem corpore plus quàm genere difo
ferentem.Ergo quim intelle tus à Deo creandus vel hoc momento creatus, fuapte nas
tura poſcat corpus organicum idoneum , cui copuletur ,nec vllum offeridatur /piā ,quod

labe contagioúe careat: adhæc quum ex Dei decreto conueniat expediat intellečtum

eundem alicui neceſſariò, fcilicet ex hiſce corporibus vniri ſeu coniungi,dic obſecro , qul
quoue iure fieri potest,vt hic intellectus alioquin innocens in iram Dei protinus impina
gat? Nang præſiantißimi(quos nominauiinills) theologi fatentur intellectu: m eiufmodi,
nec à corpore ,nec ab Adamo verè fimul ac propriè, fed occaſionaliter tantûm ( Vt it

dixerim )labem contraxiſſe. Negrurſus acifirmare aufi funt,eundem intellectum áfa

ipfo infici.Reſtatigitur,vbi nulla depræhenditur efficiens cauſa, quæ mentē humanam

copulandam vel de proximo copulatam organico corpori,quæ videlicet eum infecerit ac

vitiauerit , vt eadem vtpote prorfus immunis ab omni labe, nuſã optimoDeo difplicere
queat nec in eius odium impingere.Cæterùm quòd ifthæc rationalis poteſtas effecta fie
Ada filij pars,hairdquağ
fufficiens cauſa fuerit,vtira Dei reddatur obnoxia :ſiquidem
proxima vel immediata cauſa ,cur alicui Deus irafcatur atg fuccenfeat, alia nulla fingi

queat nedum adinueniri,pr.eterquàm quòd vel ipſe deliquerit,aut vitium d deli to prie
mi parentis contraxerit, ratione cuius Deo velut immundus difpliceat.Immundus autem
agnofritur non is folüm qui actu deliquit,verumetiam quicung propter alius putà puo
jentis deli&tum ita vitiatus ac perperamı adfectus est, vt ad facilè delinquendum per

petuò propenſius & inclinatus viſatur, adhæc qui ſuapte natura boni quidã agere nes

queant, quod ipſi Deo placeat.Nang, quum ex decreto Dei ipſius vniatur labefactate
propter Adamum maffe ſeu materie rationalis poteſtas,cuius ipſa ſpecies est ac perfor
Etio, ſi demum hiſce non obftantibus ipſa per incolumis ac vitio carens aliquandiu

faltem ,quid caufa eft, vt quandiu fubfifiit ahq, labe feu niobida illa qualitate, fims
ino rerum authori difplicere debeat ? Cetcrain anime rationalis erga corpus
, adfefius

buiufce
 ATQVE FELICITATE LIBER VII. 127

huiufce tam intenſi rationem adducit Plato, quod paulò antè breuiter ac veluti per
tranſennāmonuimus,quòd incorporeas inter ſubftãtias hæc impurißimus ačtus. fit ac ma
xime multiplex,atq; ita (quemadmodum ego Platonem interpretor ) in ca multo pluspo
tentia valeat ac præftare poßit quàm actus, quemadmodum & in corporibuspromia

fcue corruptibilibus omnibus intuemur.Quô fit vt ſimilimus quum ſit huic moli corpo.

reæ quanlibet corruptibili

, propria natura
ſemper eam adfeftet, & eidem copulari cone

iungig( fi fortèfuerit ſeparatus)perpetuò cupiat,coniun &tusý,corpori ſic vitam tranſia

gere defideret.

QVINAM A D'AMI DELICTO

RATIONALIS FILIORVM POTE
STAS INFICIATVR,

CAP. VIII.

Aturà gencrantibus omnibus ineffe videtur,vtmutili mancig, mancos ac muid

tilospr e
ocreen ,benė temperat verò vel ritè conformatiprolē dant perfe &tam :
t i
Siquidem generare ſibiſimile naturalißimā{verbis vtar ariſtotelicis Jeffe vidcatur, idý
non folüm in ſpecie,quod Ariſtoteles in plıyſicis aufcultationibus fcriptum reliquit, veo

rumetiam in effingendis atg, conformandis vniuerſa compoſiti particulis,quod quidē ita

venit accipiendum ,ni quidã impedimento fit , quò minus ipſa natura concinné partem

vnamquang, diſponat atq; prout conuenit,elaboret, Quapropter quod impendio theologi

fimul ac totiens inculcant, nempe fomitem originalis deliłti genuinam fobolem pariter

ac infelicem , infeciſſe maſſani humanæ totius naturæ , profectò rationi primafronte,

ſcilicet exclufa facrarum authoritate literarum minimè conſentaneum adpareat. Nang

de vegetatrice ſenfilig,potentia ,quòd labem cótrahere potuerint vnius delicto primi pas
rentis,hoc fanè prorſus indubitatum eft. At qui rationalis facultas, quum nec à parentie

bus gignatur,nec educatur è ſinugremioj ( vt bóc ipſum ea felicitate qua poffum ex :

primam ) primi illiusfubiečti , quod materia prima vulgo nuncupatur: rationalis ing
potentia quum fuapte natura deprehendatur incorporea ſimul Gingenerabilis,qui fica
ri poteft, vt originalis peccati lue per generationem ,ſcilicet mixtionis interuentu para

tium corriiptibilium polluatur ac vitietur ? Quòd ſi non inficitur , quemadmodum ratio

nuper adduéta probabiliter indicat, mehercle rationalem facultatem à fomite penitus

inmunem offendi naturalis ipſe diſcurſus innuit.Quod fi cum theologisveteribus dicas
eandem illico creatam & immediatè corpori conuinctam , ab eodem proximè pariter

fuiſſe labefactatam , qui corpus agere poterit in ſubſtantiam incorruptibilem omnino

qualitatibus orbatam huiufmodi ? Quanuis incorporea poßint in corpiis agere, non tae

men retro vèrtere liceat enuntiacionem ,ac effutire,corpius in incorporea viciſsim poſje
. Vnde igitur iſthæc ad peccandum praua poteſtatis rationalis inclia
quidpiam eiaculari
natio? Altius hic exordiendum eſſe magnitudo rei ſuadet. Ab initio poteſtates inferiod

tes, vt que temperatiſSimum pariter ac adfabrè conformatum corpus nacta fuerant,

intelleétum ita percellere vel laceffere non ſolebant nec poterant,vt neceſſario pariter

eidem ſublimiori parti parêrent;inferiores inquam facultates necesſariò rationi praſtas

bant obſequium, fcilicetquia non liberè fed naturalespotentia dignofcuntur,quarü age
re neceſſariò quidquid agunt,prorfus interest: vna porrò nepharia rationalis poteftatis
bij electie
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE :

electio libera , ficuti fitas ipſius parteis turbauit, quomodo videlicet in quantitate- rebus

orbatis effingi parteis conceditur vel adpoſitè permittitur :vbi fuas inquam imprudens
ratio parteis è ſua ſede dimouit, ac ita propriam turbandorempub.ineandem inuexit diſis
dia ,confeſtim quog poteſtates inferiores,quippe quæ tunc vel ipſa folüm annuente ratione
nedum iubente ,libenter indulgebant atq,famulabantur; inferiores inquam poteſtates illico

turbatæ propriam ſubiecti proprij ſedeminfecerunt, nempe carnem ,ac intemperiem miſcs
rè quatuor primarum qualitatum inuexerunt. Quam ob rem ab eo tempore rebelles perpen
tuò reginæ fuerunt acmalè pariter obtemperantes. Necmirum , quandoprudens Cato die
cat : conueniet nulli qui fecum dißidet ipſe. Nam qui ſenſus aut altrix poteftas rationi

confentiat ,quum à feipfis diffentiant penitus? Nunquid primæ quatuor qualitates' ele .
mentorum aliquando conquieſcent adamußim ? Nonne velis nolis ad inuicem perpetuò

( quanğ aliásmagis aliásminus)neceſariog,digladiantur atq manus ( vt dicifolet )mua

tuò conſerunt ? Itaq, licet fuperior pars incorruptibilis agere poßit in partes inferiores ,

haud perinde tamen videturenuntiacionem retrò verti poffe( quod paulò ante dičtumeſt)
vtpartes corruptibiles agere vireſø ſuasexerere queant in incorruptibilem animie para

tem ,vtpote qualitatisfimul & quantitatis expertem . Verumenimuerò rationalis poteſtas

ſubſtantiarum æternarum quemadmodumvltima fic etiam imperfectißima,quanquam

Corbata viſitur quantitatibus , qua fole reuera partes habent, & in eas diduci ſecarig polo
Junt, nihilominus ad inftar corporum parteis nanciſcitur faltem fortiturġ, rationales.
Deindemaiorem in eamultiplicitatem ac in cæteris incorruptibilibus adinueniri, ras
tioni conſentaneum videtur, idý nimirum ob eius imperfectionem , cuius quidem rei
manifeſtum agnoſcitur argumentum , quòd intelligentes aliæ ſubſtantiæ penitus a mas

teria diuulfe deprehendantur, hæc verò non actu ſeparata ſed tantummodò ſeparabia

lis adpareat . At quorſum hæc? inquies. Inferior iſthæc intelligentia rationalis &
imperfe& tior etſi dignoſcitur incorruptibilis, nihilominus corruptibilia mirificè propter

ſimilitudinem adfeétat, quibus libenter adhæret, & ab eis diſiungi prorſus ægrèfert
o ingemifcit anxiè . Quam ob rem haudquaquam mirum videatur, ſi labefaétato
corpore vitiataſ partium inferiorum harmonia , parteis quog facultatis intellectricis

periclitentur ac ſubinde pluriesnaufragium faciant : non quod elementorum qualitates,

è quibus altrix ſenſilisúe facultas ( quemadmodum & cæteræ corruptibilium omnium

Species) emicant ac velut noui quidam furculi germinant: non inquam quòd elemens
forum qualitates agant in ſubſtantiam incorruptibilem nempe rationalem poteſtatem ,
ſed quoniam ipfamet amore corporis atq, facultatum inferiorum irretita turpiter adeô
cæcutit , vt eiſdem a vera , quam ante lapſum primi parentis præftabant obedientia

diſcedentibus, vltrò proprios eorum vitiatæ naturæ ſequatur adfectus, eiſö, ſeipſam

Delut in piſtrinum ſponte dedat , quaſi pertimeſcat eorum inimicitiam , quorum

plus iufto ( proh dolor ) coniunétionem amicitiam exoptare confueuit . " Exempli
gratia, concupiſcit aliquis fæminam , idý,etiam fi fuerit cidem ignotus, non quòd ea

quidquam agat in eum

eum ,, ſed quòd ipfe pulchritudinem eius adfe &tans commoueatur
& furijs præ cupiditate modo quodam exagitétur . Ata , hoc eft nimirum ,

quod diuinè meo iudicio Plato ſcriptis prodidit , nempe mentem humanam

ob mirificum erga corpus adfectum in illud, authore deſerto velut graue corpus
deſcendere feu prolabi, ſich demum ex ſapiente tandem anientem inſipiena
teni effice ,
 ATQVE FELICITATE LIBER VIT.
123

tem effici, atg ita rationem cur infeririores poteſtates inficere poßint intellečtum humäe
num alioquin fuapte natura vitio quolibet , quemadmodum & qualitatibus corruptibili

busquantitateúecarentem , abundè fatis oſtendiffe videamur.

AN VOLVNTATIS ELECTIO

BONI VEL MALI IVRE NATVRALIS

EFFECTVS DICI QV EAT:

CAP. IX .

BI de felicitate proximolibro verba feciffemus, inſtitutam eratnoftrum deinfea

V
licitate diſquirere, quod nimirum in cauſa fuit, vt hactenus de fomite tractaues

rimus,quippe qui radix trõcusúe noftræ cuiuflibet infelicitatis adparet.Nuncalia quæſia

ta veniunt excutienda, fcilicet vt integram infelicitatis noftræ caufam abfoluamus. Pris

mó quæritur an electio boni velmali,naturalis effectus omninòdijudicari debeataut prés

ter naturam vel potius contra naturam .Nang cauſis fecundum naturam exiftentibus,nas

turali iure quodam ratio colligere videatur, effe&tus pariter ab ea caufamananteis atq
prodeuntes agnoſci verènaturales.Proindequum ipſa voluntas adpareat fi non formanaa
turalis, faltem ſpeciei naturalis particula fiue facultas,qui fieri poteft, vt eius aétiones
propriæ veloperationesminimènaturales dici queant? Adhæc ji deſiderium virtutis at
boni naturale dijudicatur , cur eiuſdem ele £ tio ,voluntatis interuentu , naturalis haud fuea

rit ? Item fi quodpiam opus omnium hominum confenfu naturale credatur & exiſtimetur;

puta diligere proximum ,dic obſecro, curinhiare per voluntatem huic operi pariter ac
ipſum eligere ſimul ac velle ,præfertim illud idem natura ſuadente :cur inžiſthäcactio,
voluntatisGelectio , naturalis optimo iure non putetur? Profectòmagnus ac vorticojus

eft ( vt ita loquar)ambiguitatum labirinthus. Mehercle falebroſum eſt hoc pelaguset ſcos
pulis denfum.Deus bone quot implicor tricis? Quis aliquãdo me extricabit vel dimittet ina,
eltid

xibus atq,denfioribus villorum grumis vinciar ? Saltē cum fanéto Bernardo diceremihi
detur:Domine quis effugerepoterit tot laqueos: Quanqille fermonem eiufmodi,protulit,
non de laqueis ignorātiæ ,quippequibus intelligedo mirificè præpedimur,quin potiusdecà

thenis tentationum ,quæ nos in bono faciendo remorantur atg retrahunt à bonis operibus.

Itaq; quod S.ille vir demoribus intellexit;hoc loco mihi liceat impunèſimul o concedatur

efferre derebus intelligendis. Faxit quoq; Deus optimusmaximus, vt vná cum eodem
fancto virofèmel audiremerear intrinfecus boc diuinum falutareg reſponſium : fola humid
titas, fcilicet tot laqueos effugiet. Equidem ficutamando;plura pariter ac fecretiora cóà
gnofcere mihi dátum eftmyfteria ,quam legendo vel diſputando ( quemadnındum abunde
teſtatus fum in epiſtola huiufce operis dedicatoria ') ita mediusfidius humilitatis inter:
uentu fcepe rogando fupremum dátorem atq liberalißimum largitorem bonorùm omnia
in meditandağ,pluriesmirabilia quæ fecit Dominus,multo plus didici,derebus pre
cipuè fublimibus , quàm elucubrando dies ac noétes ; quanquan hoſce laborès quoque
dominusrequirit, iuxta illud prudentis juris conſultinempe, vigilantibus o non dormia
Þ iij entibus
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

entibus iura fuccurrunt. Ad noſtrum iam redeamus inſtitutum . Quærebatur enim cur

a &tiones voluntatis vtpote manantes à naturalifpecie nuſquam naturalesadmittantur.

Sanè quod ad abſolutam numeris omnibus huiuſce rei traétationem pertinet ,remitto les

Etorem ad cum tractatum , qui de reſidentia epiſcoporum infcribitur : fiquidem fuſius ibis

dem & cx profeſo textum ariſtotelicum expofuerimus,nempe quidnam à natura del

ſecundum naturam efedijudicari debeatzidý præteromnium (quod fciam ) quihactenus

interpretati funt eam Ariſtotelis ſententiam in phyſicis aufcultationibus. Porrò pro

quæftionis propoſitæ diſſolutionefupponendum eſt haudquaq fufficere,fi debeat opusalis

quod exiſtimarinaturale,quòd à natura proficiſcaturac prodeatabfolutè vel fimpliciter :

verum in ſuper requiri ſimul& iure naturæ penitus exigi, vt illud ipfum opus abipfamet
natura compoſiti,hoc eſt,ab eiufdem ſpecieſeu formaprofluat immediatè vel proximè dus
cat origiriem , putà : naturale cani,quemadmodū & cæterisanimalibusomnibusadpetere

cibum fuæ fpeciei temperamēto conſimilem ,quomodo boues etiam exempli gratia ,velequi

fænun adfe &tant,fues verò glandibus vtuntur alijsmultis fuotemperamento confor.

mibus. Quapropter iſthæc vtpote natura compoſiti quod adpetit fimilia ,deſiderare vel

adpeterenaturalis actio prorſusfuerit, quandoquidem à ſpecie ſubalterna faltē immedias

tèprodeat , ſcilicet huic animalicomuni, vel ab eiuſdem compofitiſpecie propria proximè,
ideft ,nulliusalius interuentu ſpeciei proficifcatur. Atqui nõnulla videas opera cuiuflibet
animalis,ab eiusquideni ſpecie,veruntamen haudquaq proximeuel immediatè manantia.

Nam equos verbi gratia ,duos auttres eodem loconatos intueri liceat ,quorum vnus olera

quædam fic abominabitur, vt ea guſtare veleſuriensmaximè nequeat. Nunquid actionë

hanc huic aut illi folûm illius indiuiduoſpecieiconuenientem , illicò naturalem admiferis;

proptereà,quòd ab illius compoſitiprincipio fluat Gexcurrat intrinfeco ? Proindeſí prin .

cipium illud intrinfecum illius compoſiti protinus eiufdē forma fiuenatura Verècreditur,

quid caufæ eſt,cur opus ab eo proficiſcens nomenclatura naturalis inſigniri non poßit ac
iuredebeat ? Equidem velut transfuga nullum aliud afylum in quod confugiam , quoúe

tutò me recipiam ,reperio , ſi videliceteam ( cuius nuper memini ) diſtin & tionem è medio

Juſtuleris :nempe quarunlibet operationum , eas tantummodò naturalės verè dijudicari

quæ fpeciem proximèfuam redoleantac reinullius alius interuentu ; fed immediate folüm
illinc fluant,& abea ducantorigineni. Sed euidentius forfan in homine patebunt exem

plas. Quidam enim vinum ferre nequeunt & aquam adfectantmirificè, ſicut et nonnulli

cafeum abhorrent,quem alioquin alij cæteris eſculentis anteponunt. Rurſus haud defunt,
in quibus lacticinia non modò ventrem leniant, verumetiam bilem adfatim & vbertim

expurgent.haud fecus ; ac ſi rhabarbarum adfumpfiffent. Quid tandem quodviſo gallo

leones terrentur, vel homines quidam viſomure ſic expdueſcunt vt in animi deliquium

confeftim incidant ? Quinimò (quod maiorem indubie paritadmirationem )offenduntur

nonnulli , qui ne perſpecto quidem adhüc fele,nec 'eiuſdem vfpiam audita voce fyncopi

mox premantur,fcilicet olfacientes tantummodò,quuin alioquin alijmulti preſentes nula

lum eius felis odorem percipiant. Hæc atq;alia id genus à natura compoſiti Dulgusemas

nare putat;quod nihilo fecius haudquaquam effe veritati conſentaneum hunc in modum
probatur. Si talia penderent a naturra , fanè vel à materia compoſiti fluerent, vel

ab eiufdem ſpecie propria , vel eidem ſpeciei propria compoſiti cum aliquibusalijs vtpote

natura propria dißidentibus ,alia communi quadam natura competerent, quas quidem

formas
 ATOVE FELICITATE LIBER VII.

formas communes logici ſubalternas ſpe.ies vocitant. At accidentia qua recenſemus in

preſentiarum ,necăſpecie communi poſſunt effluere nec à propria . Quod à ſpecie como
muni nec eiuſdem compoſiti propria minimè proficiſcantur, boc potißimüm argumento

conuincitur,quod in particularibus promiſcue fingulis eiuſdem ſpeciei conſpicerentur hus

iuſmodi,quod argumentum quoq,militat, ſividelicet eadem accidentia proximè ſcaturi.

rentà materia compoſiti propria . Negenim Ariſtoteles argumentum aliud babuit fuffie
ciens, ad probandum homines omucis natura fcire cupere, qudm quòd id omnes pariter

indiſcriminatim exoptent. Ad eundēmodum quandonos edocet, ſcire nil aliudesſe quam

percaufam cognofcere proximam , huic vni potiſsimüm innititurrationi,nempe quodóna
neis promiſcuè tam imperiti quam periti , ſcire prorſus arbitrentur eomodo fehabere .
Quamobrem in medium adducta ſuperius accidentia ,finecd materia nec a formaduxe

rint originem ,a natura pariter pullulare dici non poterunt. Profe &tònec a fortunaveld
cafu iure dixeris eadem contingere multòminus ab arte . Quidigitur dicendum ? Rea

pondemuseadem ètemperamento quidem fcaturire,non ſpecifico ( fic loquipermittatur ).

fed indiuiduali. Nang Specieicuiufuis indiuiduum compoſitum ,prætercommunem ma
teriam omnibus generabilibus,præterý propriam vnicuiq.ſpecici congruentem ( que mas

teria fecunda del propria vocitatur) peculiarem infuper fibi vendicat & indiuidualem ,
vtpote particularis ratione preparationis,ad huiufce formæ non fubftantialis,fed acció
deritalis receptionem idoneam ó aptam , accidentia producentem indiuidua non autem

Specifica : quorum interuentu quodlibet indiuiduum à ceteris numero diftinguitur .Hanc

indiuidualem fiuemauis materiam tertiam adpellare ,nobis liceat ,modò noua concedatur

effingere nomina, quod aliquando fieri poſle pariter ac debere Philofophus in prædicas
mentis admittit G adprobat. Itaq,quotiensoperationesab hacmateria tertia veling

diuiduali prodeunt,à natura quidem emanant,non tamen proximè. Quò fit, vtà natura
proficifci non dicantur,fcilicet vt ab ijs, quæ proximè videlicet a natura velut èfonte fcan
suriunt ac pullulant ,clariusdiſiernantur.Quocirca fileogallum abhorret;boc vtig,depena
dere queatab eius temperamento ſpecifico non autem indiuiduali,modò reperiatur in fina
gulis indiſcriminatim viiifdem fpeciei particularibus. Quod verò Socrates caſtaneas aut

cafeum abominetur,quemadmodum etiam fi felis aſpectum velodorem ſuſtinere nequeat:

id fane'non temperamento ſpeciei humanæ proprio , fèd indiuiduali venit adfcribendum ,

quippe cuiusmixtura fortaſsis eiufinodi viſitur, vt modò mixtionis caſei, caftanearum ,

aut felis exempli gratia ,dißimilispenituseuadat.Nam fimilitudinê amicitia conciliare,

dißimilitudinem autë inimicitiam conflare notius eft,quàm vt probationě requirat. Ergo

ſí quæpiam aétio vel operatio ,naturalis nomenclaturam fortiri pariter ac adipiſci debeat
( qui totius orationisnoftræ fcopusfuerat) non folùm à ſpecie compoſiti propria velfuba
alterna ſiue communi, vel ab eiufdem compoſiti materia ſpecifica prodiredebet ac emanda
re, verumetiam ab eifdem proximèſimul ac immediatè proficiſcatur oportet, fi verè pros

prieg naturalis operatio nicuparidebeat, alioquin innumera penè turmatim abſurda confè
quentur.Itaq; fupereft,vtepilogo breui rationibus adelactis nuper in mediü fatisfaciamus.

Defideriū virtutis eſtnaturale, igitur eiuſdem electio pariternaturalis fuerit. Negatur

illatio,quandoquidé virtutis deſideriú proximefluat d fpecie compoſiti propria,quéadmo

dilet uitiorü cupiditasà formapariter eiufdē cõpoſiti(velutmelius loquar )aparte fornias
li proficif: tur,quuido fenfum vipate partē animæ formalēeſe confiet,quäuis inferiorē
ac minia
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE .

RC minimèpræcipuam . Deinde libertas aroitrij,quæ dignofcitur electionis huiuſce par.

ticularis aut illius determinatè caufa, cenfetur effectus humanæ naturæ proximus Gime
, potentia ,fiue
mediatus. Hinc in homine voluntas vipate facultatis intelleĉtricis virtus
pars ( quocung, vtáris vocabulo nihil refert )natura dubio procul agnoſcitur ,cuius quidem
naturæ proprius acita per confequens naturalis effectus eſt ſeu ſecundum naturam , vt in.

determinatè poßit ex duobus eligibilibus ad inuicem contrarijs, hoc vel illud eligere

Veruntamen eligere particulatim hoc, & illud reſpuere, non eſt immediatus effe tus

nature , nempe voluntatis ,fed libertatisarbitrij proximadignoſcitur operatio, que quie

fed effectus nas
dem arbitrij libertas (vt paulò antè dictum ej ) haudquaq eſt natura ,
turæ proprius; fiquidem à natura proximè tanğ è fonte ſcaturiat,ac veluti furculus è
trunco laxiuiens immediatè luxuriansúe pullulet ac germinet. Quam ob rem quotiens

arbitrij libertas, vtpote naturalis operatio deinceps efficitur cauſa , ſimulac talium effe.

Etum parturit fui ipſius propriam fobolem , putà quum ex duobus mutuo dimicantibus
mauult hoc feligere quàm illud, tüm iſthæc alterius determinatè contrarietatis electio,

fcilicet proximèſcaturiensà libertate non autem à voluntate, quæ dubio procul eft natu.
ra : tûn inquanihuiuselectio rei determinatè velillius, minimè fuerit opus naturale ſed
voluntarium

AVTHOR PVLCHERRIMAM

THEOLOGORUM SENTENTIAM IN
TERPRETATVR DE DVPLICI
voluntario ,

CAP. X.

NSIGNES theologi paßim aiunt adinueniri duplex voluntarium :: nempe

IM
Lalterum , quod opponitur coactioni
, alterum verò quod ė veſtigio pugnat cum neceffa.
riò. Sanė priorimodo( inquiunt ) vná coire poſſunt voluntarium ac naturale : quod

ſpiritus comprobant, quippe quem à patre filiog procedere cúm

quidem exemplo Sancti
naturaliter, tâm etiam voluntariè conſtat, ſcilicet quoniam ab eorum vtroq, non coactė

procedit. Neq; tamen ab eiſdem voluntariè fecundomodo producitur, quum abeis ne

ceffariò prodeat. Porròquanžiſthæc verißima conperiuntur, attamen mihiiure video
antur interpretationemexpofcere. Nang ;quod aiunt, alterum opponi coactioni, alterum

autem aduerſari neceffariò,mediusfidiusprima fronte quiſpiam fufpicari poßit, iſthæc

rationi minimè videri confentanea : ſiquidem coa &tio neceſitas omnino quadam eſſe vi.
deatur, quando vox eiufmodi, nempe coactionis, nil aliud penè'nobis obtrudat ob oculos

úe conſtituat, quam vnam violentiam , atq ita per conſequens nudam meramg neceſitas
tem . Quiſquisetenim quidpiam agit violenter
ſeu coaétė (quod penitusidem effe conſtat)
is protinus illudidem neceſſariò moliri creditur. Proindequa ratione voluntarium
quod

opponitur neceßitati, nequit idem eſſe, cum eo, quod naturale putatur , eadem ratione
profectò nec illud voluntarium , quod aduerfatur coa £tioni, ccire coincidereģ
. nuſquam
poffe videatur cum eo, quod naturale dijudicatur, quando violentum
fiue coaltum quod

libet, pariter neceſſarium apertè dignoſcatur

. Præterea voluntarium quatenus oppos
nitur neceſitati,nihil fortaßisimpediat, quò minus illud idem naturale,cùm effe, tùm
pariter
 ..
ATQVE FELICITATE LIBER VII. 125

pariter enuntiari queat : fiquidem quanplura neceſſariò peragantur, quæ nihilominus 1

libenter, ac ita quoq

; per confequens voluntariè fiant, verbi gratia . Pater & filius

in effentia diuina
, ( ne latum vnguem à theòlogorum exemplo diſcedamus) producunt

fpiritum Sanctum , idý naturaliter , cui dubiunı? At nunquid forſitan idcirco non li
benter hoc ipſum agunt? Abſit. Nam ſi non libenter eo munere fungerentur , dubio
procul illud idem coactè præſtarent, atq ita non voluntariè facerent obirentý,diuinum

hoc munus. At libenter quidquam agi nequit, ni voluntas concurrat , quippe cuius
proprium adparet. libenter vel non libenter agere. Quam ob rem enuntiaciones eiuf
modi pariter vná coire polje videantur, nempe voluntarium atq,neceſſarium , quando

contingere poßit, vt neceffariò non tamen coactè quifpiam agat aliquid fimulac libens
ter, verbigratia . Pater & filius ( vt eidem hareamus exemplo theologorum ) voluns
tariè producunt fpiritum Sanétum , quia libenter hoc agunt, & ideis ſummopere plas

cet: dein neceſſariò præſtant hoc idem , quando naturaliter etiam operentur. Quocirca
voluntarium non modò poterit eatenus effe naturale, quatenus opponitur coa &tioni
, vee

rumetiam fub ea ratione, quatenus opponitur neceſitati, quomodocung,neceßitatis

vocabulum vſurpetur . Adhæc ficut intellectus in verum velut in proprium obiectum

neceffariò collimat ac tendit, ita voluntaspariter neceſſariò ferturin bonum , idý

, mo.

dò cognofcat illud . Atqui produétio ſpiritus Sanéti fummum haud dubiè bonum eſt,
nedum in genere vel fimpliciter bonum , & eminentißimo modo cognofcitur cùm à pas

tre tûm à filio , ſequitur ergo produétionem hanc eſſe voluntariam , quomodocung
, cao
piatur voluntarium , quando neceſitas impedire nequeat, quò minus voluntas libenter

concurrat, modò neceſſarium illud & à voluntate dignofcatur & eidem pariter adrie

deat ac placeat. Adeó voluntarium neceffariò quanlibet oppofitum , naturale pariter

uno contextu iure videri queat. Verumenimuerò pro diſſolutione triplicis huiuſce noe
di premittende veniunt quædam hyppotheſes. Primò notandum haud eſſe prorfus
idem violentum fiue coactum ac neceffarium , ſed ea differre tanquam genus especia

em . Nam omne coactum eſt neceſſarium , atminimèreciprocat retróg

, commeat enun .

; venit conſiderandum, nem .

tiacio, quia non omne neceſſarium ešt coactum.Obiter quoq

pe violentum agnoſci quiddam generalius coaéto, quando violentum in omnibus indiſo

criminatim offendatur tàm inanimatis quám animatis, coaétum verò folùm in anima

ſenſili preditis vel intelligibili reperiatur. Secundò ſubijciendum , illud folummodò

verè proprieg
, voluntarium adpellari, quod ex duobus adinuicem oppoſitis, indiſcrimis
natim alterutrum liberég, poteſt eligere. Quam ob rem hiſce theſibus præmißis tans
quam velitibus in initio pugnæ vel funditoribus, argumenta breuiter diluimus hunc

in modum . Aiebas enim inprimis. Naturale poteſt idem eſſe, quod voluntarium ,
fcilicet quatenus voluntarium opponitur coaétioni, fecus autem quatenus opponitur ne :

ceſſarioiuxta theologorum ſententiam . At contra ( inquis) coactum & neceffarium

idem ſunt, ergo theologorum diſtinctioſua mole corruit. Amice ſi lubet, ſiſte gradum

.
tantiſper, quandoquidem adſumptum argumenti tui falfum agnofcatur Nang
, iuxta
primam hyppotheſin, ficut animal
U homo non ſuntidem abſolutè, quum animal effe
genus, hominem verò fpeciem eſſe conſtet: ita nimirum coaétio ſpecies neceſſarij fiue

neceßitatis agnoſcitur,cui tanquam ſuogeneri proximofupponitur

. Quapropter voluna
tariumvni tantûm ſpeciei neceſitatis oppofitum , nempe coactioni,iure forſitan poſit
aliquo
 ANDREÆ CAMV.TII DE A MORE

aliquo cafu , cîm pronunciari, tûm inſuper esſe naturale,quum alioquin inde propterea

nuſquam inferre liceat

, voluntarium neceffariò ſimpliciter oppoſitum in genere.com
feſtim naturale dijudicari
,Secunduni argumentum erat tale. Quod voluntatiplacet ac lio

bet or fit, opus est voluntarium . Atqui talium operationum quadam , præter id , quòd
voluntarie ſuntob allegatam rationem , inſuper naturales dignoſcuntnr , ac per confe
.
quens neceſſariò peraguntur
, idý, non fecundumeam neceffitatis adductam ſpeciem ,qua

coactio nuncupatur, quinimò vel excluſa coactione penitus,neceffariò fimpliciter fiunt,

idý
,fecundum naturam , quemadmodum exemplum de productione ſanctiſpiritus pas
làm oſtendit.Ego verò fecunda fretus hyppotheſi demolior hunc aggerem inquiens,ad
oſtendendum aliquid voluntariè fieri ſimpliciter , quatenus neceſſario voluntarium ops
ponitur ,haudquağ fufficere,quod ad id agendum voluntas concurrat,quòd id ei place
at, deinde quòd voluntas cauem hoc ipfum adgrediatur libenter atg, perficiat: verùm
inſuper requiri, ſcilicet iuxta fecundā hyppothefim ,vt illud idem liberè voluntas agere
posites non agere.Quam ob rem produftio fanéti ſpiritus,quia naturaliter peragitur

ac neceſſariò
ſimpliciter ( non autem coaétè) propterea voluntaria fimpliciter @ abfon

lutė nuſquain dici queat , fed cum hac adpendice Solim voluntaria pronunciari poteft,

quatenus voluntarium huic folummodòfpeciei neceſsitatis opponitur,que coactio nuncus

parur.Tertium argumentum fic habet
.Sicut intellectus in verum ,ita neceffariòvoluntas

fertur in bonum cognitum ,exemplo productionis ſancti Spiritus.Reſpondemus non ſuffis

cere, quòd voluntas concurrat G in illud libenterferatur,fed illud præterea requiritur,
De cadem voluntas liberè poßitagere pariter ac non agere,fidebeat opus verè dici Dos

luntarium ſimpliciter.Nam vt clariori ſemel ptamur exemplo ,fummum adpetere bos

num haud est voluntarium fimpliciter,ſcilicct quia non poffimus nõadpeteit
fummum

, ſecundumnda
bonum , hoc est,adpetimus non coaéti, fed tamen neceſſariò ſimpliciteratg
turam ſunimum bonuni,non autem liberè.Cæterim illud meo quid.m iudicio venit peru
pendendum , nempe voluntarium in genere, neceſſario quanlibet oppoſitum , enuntiari

quodammodo poffe voluntarium abſolutè vel fimpliciter, ac ita voluntarium '

, etiam

quateniss opponitur
. neceffario fimpliciter & in genere,quanī non verè fimul ac pro
priè
, nihilominus aliquomodo voluntarium fimpliciter idem vnâ iure pronunciari poa
terit ac naturale.Nang,naturaliter quidem neceſſariò ſummum bonum adpetimus non
autem liberè, fateor.Veruntamen fiper imaginationeni ( quod vtig,licet) iſthec adpes

tendi ſummum bonum è medio naturalis tolleretur neceſitas,ac ita mere liberè bonum
idem fummum adfectare nobis pro arbitrio liceret fimul & non adfectare, mediusfir
dius adhuc eo caful ſummum illud bonum exoptaremus
. Quod enim aliquando bonum

adparens amenus,id in cauſa est, quia bonum verum nos latet. Atquifummum bonum
latet norninem fecundum naturam , ergo velhoc ſuppoſito, quòd illud optare nobis

ejſet liberna , aclhuc eo cafu femper illud cuperemus. Cæterum in productione

fanéti piritus hoc ipſum multò maiorem obtineat energiam , in quo nulla ſubs
ere potest ignorantia, quando ſuprema cogitationem omnem excedens agnofcatur far

pientia. Nang
, fi per imaginationem liberè pater ac filius producere poſſet ſpiritum
fanctum , pariter ac non producere ( quod imaginationi non repugnat )quum id certò

cognoſcant eſſebonuſummum
m ,hac adhuc libertatenon obſtante,que ſecundum imagia
nationem ſupponitur, nihilofetius eandem fan &tiſpiritusproductionem eligerent.
EXPO
 ATQVE FELICITATE LIBER VII.
126

EXPOSITIO NOVA TEXTVS

ARISTOTELICI CVIVSDAM.

CAP. XI.

XPLIČATVRV Squafiones , quæcung faciunt ad infelicitatem homia

E nis percipiendam , De inde felicitatis eiuſdem intelligentia clarius émicet : ina

preſentiarum cogor Philoſophi textum interpretari, veluti per tranſennam , quo nos

edocet ,accidentia magnum adferre preſidiuna (vt vulgò creditur ) ad ſubſtantiasina

telligendas. Nang cæteris fortè ſi non omnibus, profectò quanplurimis ſat ſuperg
fuerit in arduis rebus voluiſſe, Camutio non item . Equidemi bactenus exiſtimaui
Jemper nihil vſpiam offendí tàm abftrufum fiue reconditum , modò verifimiliter ſui
cognitionem admittat ,modo ,quod quæritur vniuerſale dignoſcatur enuntiatum : ſems
per inquam nihil iudicaui tìm difficile fcilicet hiſce ſuppoſitis , quin ab exercitatis las

borený minimè recuſantibies intelligi qivat ſi non clarè vel diſtinctè ( quod rariſsia
onum est « in rebus naturalibus impoſsibile pariter ac diuinis )certò faltem ac dubio
titione quauis excluſa. Diximus vniuerſales enuntiaciones internoſcí poſſe ,modò las

borem :!5, omnem impendamus operam , vt eas condiſcanius, quoniam particularia

præter id quòd infinita deprehenduntur, infuper inuoluta plexibus materia ( quæ cona

fufionis tenebrarımý
, mater est ac lucis nouerca )magis adpareant: quippe cuius mates
rie cuniculis ( vt ita dixerim ) anfractibusue mens irretita miſere labaſcit, ac velut
obfita tenebris in tubera vel in ſaltsinæqualeis aut foueas impingens, vtpote deſtituta

. Hac lege tamen vniuerfale quoduisenuna

lumine concidit , nedum fluctuet folummodò
tiatum innotefcere nobis intelligi velim , vt in primis humilitate profunda referentes
acceptum Deo (quemadmodum o catert omia) quidquid intelligimus ac ſapimus,ina

definenter ab eodem quod queritur', efflagitemus atq; poftulemur , dein pro virili now

fire manibus enitamur ac pedibus ,vt illud ipfum adfequamur , quod anxiè cupimus.
Rem ipfam adgredior . Quotiens rei cuiufpiam effentia ſer ſubſtantia quæritur, ſi
portio qu.epiam eiufdem fubftantiæ nota fit e fubieéta fenfibus,breuior Dtig,common

dior tutiorý,via fuerit au picari ab ipfa parte fubftantiæ ſenſibus obuia, ſimul ac yti
1
ea:tem parte nota velut medio , ſcilicet vt eius interuentu partium ignotarum intellis

gentiam adfe:ficamur. Atq,hoc est nimirum , quod in fecundo poſteriorum analyticos

i'ium inculcat
, r.cmpe demonſtrari materialem definitionem interuentu formalis , quotis
ens ( quod plerung
, viſitur ) formalis notior est ſenſuiý,patet, ac ita per conſequens inc

tulleetui,quippe qui non alicuius rei alius omnino ſufragijs quàm per ſenſum intelligit.
Contra li formalis ignota fuerit, materialis verò conftet ac manifeſta ſit , fanè mates

riali definitione tầm vtimur ad formalem inueſtigandam vtpote nobis incognitam ,

ato,concludendam ,quandoquidem innata vel ingenitaſit nobis via ſecundum naturam
ve à notioribus nobis ad ignota ſenſım pergamus atq; pededentim euehamur. Proinde
quia rarò contingit, vt eſſentie velſubſtantie ſcilicet inquirende particula ſit nobis

nota , propterea plerung,cogimur ad accidentia velut ad effectus ab ipſa prodeuntes

effentia fine dubſtantia velut in aſyllum confugere:

fiquidem rationi conſentaneum ads
parcat,vt quod ab aliquo ducit originem & ab eù procreatur,aliquam eius rei fimilitus
dinem
ij
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

dinem atq veſtigium obtineat , quando generans aut in genere producens quodlibet,in
re genita vel producta ſui ipſius effigiem aliquam aut fimilitudinem , fi non adamufa
fim effingere vel imprimere ſaltem adumbrare vel delineare conſueuerit. Hinc phis
loſophie parens ait accidentia non quidem ſemper,quin potius cum hac adpendice via

delicet,magnam partem conferre ad cognitionem fubftantiarum ,perinde ac ſiclarius

pariter ac euidentius efferret hunc in modum . Accidentia vt plurimùm conferuntad
cognitionem ſubſtantie ,id est, in ſubſtantijs,quenos latent perquirendis plerung ſuf.

fragijs vtimur accidentium velut medio nobis notißimo : ſcilicet quia rarò contino

git, vt alique ſubſtantiarum partes inquirendarum rerum atq nobis penitus ignota
rum ,potius notæ nobis depræhendantur magis quàm accidentia , quaſi diceret :ſi par.
tes aliquæ ſubſtantiarum inquirendarum nobis notæ forent, earum vteremur opera feu
medio, quotiens aliarum effentiam partium nobis ignotarum venamur & expiſcamur,
non autem accidentium ,quandonon aliam ob cauſam inuiti confugiamus ad accidentia ,
quàm quòd partium omnium inquirenda ſubſtantiæ vel effentiæ penitus cognitione
deſtituamur. Atq,hanc omnino putauerim fuifſe germanam eius ariſtotelici textus ing
telligentiam ,quam hactenusmehercle ne vnus quidem (quod fciam )interpres animada

uertit,tantum habeft,vt enodauerit.Omneis etenim efferunt ſimpliciter, ad ſubſtantias

Tum cognitionem accidentia conferre, ſcilicet eam textus particulam :magna ex parte
feu magnam partem ,ofcitanter ac ficco pede prætereuntes,quaſi Philoſopus temerè frug

ftrag hanc addiderit adpendicem :vt plurimùm ſiue magnam partem . Equidem alio
modo poßim hunc eundem textum interpretari ,nempe quòd non folùm particule ſubs

ftantiarum nobis cognita nos deducant in cognitionem incognitarum eiuſdem ſubſtan

tiæ partium , verumetianı accidentia quog partem cognitionis effentia vel ſubſtang
tiæ largiuntur,atq, fibijpfis hoc iure vendicant.Verùm hic ſenſus locum haberenon po

test,quia non abſolutė Philoſophus ait,accidentia nobis elargiri partem cognitionis ſuba
ſtantiarum , ſed adiunxit adpendicem hanc:magnam partem atg ,boc pacto mendax
euaderet Philoſophus ,quia licet accidentia partem cognitionis eſſentia vel ſubſtantie
rerum nobis condonent,haud tamen partem magnam cognitionis conferunt, niſi fortè

dicamus maiorem cognitionis eſſentia ſubſtantiarum partem ab accidentibus proficiſci

Del dependere, quanuis ea ſubſtantiarum cognitio , quæ ducit originem à cognitione
particularum incognitæ ſubſtantia , nobis cognitarum , quippe quarum vtimur medio

vel opera deinceps ad alias incognitas ſubſtantiarum parteis dignoſcendas:qunauis ing

ea ſubſtantia cognitio,quam in nobis præcognitio partis eiuſdem ſubſtantia parturit,

multò præftantior atq, diftinéta magis agnofcatur,ac ea cognitio, que proficiſcitur ab

accidentibus ,quumaccidentia ſint effe £tus, ſubſtantiæ verò parteis,cauſa dignoſcan
r.Nihilominusaccidentia quum plerung notiora fint ſubſtantijs , in nobis quoga creo
tur.
brius pariunt ſcientiam ,perinde ac fi hunc in modum Philofophus verba faceret : Aca
cidentia magnam partem conferunt ad cognitionem ſubſtantiarum , id eft , accidentia

magna ex parte hoc est,crebrius ac frequentius elargiuntur nobis cognitionem ſubs

ſtantiarum , quia ſubſtantie rarò fuapte ſponte nobis innotefcunt,accidentia verò free
quenter ,atg, hic ſenſusomnino legittimus iure genuinusý videri queat,quan

do lucernai perbelle ( quod est in adagio ) redoleat

ariſtotelicami,
OVI
 ATQVE FELICITATE LIBER VII .
127

QVI SCIENTIA PER EFFECTVS

ADQVISITA NATVRAE CONFOR

MIS AGNOSCATVR

CAP. XII.

CIENTIA quam per cauſas adipiſcimur ,claram atq

; diftinétam nobisimpertis
Scream
tur cognitionem , idý non abſolutėvel ſimpliciter, ſed fačta collatione cum ea fciētia ,

quam effe&tuum interuentu conſequimur, vt cauſas fuapte naturanobis incognitas intel.

ligamus. Nang ſcientia, quam effe &tuum fuffragijs venamur (vtita dixerim )confuſa
quadantenus & quaſi tenebris obfita quibuſdam circunſeptaſ videtur,quanuisà dubita
tione vel ab incertitudine quauis comperiatur immunis ; quando confufum & certum

(quidquid vulgus eruditorum opinetur) ita minimè contradictionem includant,vtetiam

vná frequentißimècoincidant atq perbellè conſpirent. Qui etenim amabô ſcientia dijus
dicaretur, ni certa foretac folida ? Necid mirum iure cuiğ videriqueat, quando rerum

fcientia quæ per cauſasadquiritur, eô perfectioragnofcatur,quò naturæ fimilior depre

henditur,quippe quæ non ab effeétibusſed a caufis ipſis aufpicatur, & in effe£ tus fubina

de collimat velutin fcopum ac in hiſce definit ,atq;ita nimirum adfabrè negociationi fuæ
calophonem imponit . Hinc verè ſcire ſimpliciter illud folùm exiſtimatur,quod interuen.
tu caufarum emicat et ab eifdem exorditur,quippequod ſolûm naturæ parenti ſimilimum
agnoſcitur. Atqui parta conquiſitag per effectusſcientia;quum diuerſo penitusmodo
procedatacipſa natura conſileuerit ,eatenustantûm fcientia nomenclaturam adſciſcit ac
ſibi iure vendicat, quatenus pro virili ſua naturam emulatur.Hoc autem pacto ſcientia

per effectus comparata naturam imitatur, quia ficut ipſanatura quotiens conpoſitum alia

quod exempli gratia,fabricat o mixtionis elementorüinteruentu coaleſcerefacit, quod

quidem conpoſitum naturæ dignoſcitur effectus,quemadmodum et omnia quæ germinant

in eo vel pullulant accidentia : ficut inquam natura quotiens effe tus aliquos putà conpoſia
tum naturale molitur,medio vel interuentu caufarum hoc ipſum adfequitur, ita nimirum
intelle &tus noſter dum cauſas incognitas venatur, idğ velit nolit per effectuscognitos,

dum ijs vt medijs vtitur,ſubinde facit effectus ipfos admirabili quadam methamor:

phoſieſjēcauſas,non quidem fuæ caufæ ,qua ipſum produxit,quandoquidem id impoſia

bile viſatur,nec alterius videlicet alicuius effe &tus, quòd id minimèvenerit in quaſtionē;

quinimô diſcurrendo bllogizandog nofter intellectus hoc ipſum adpofitè præftat , vt

effe& tus, quo velut medio nimirum vtitur ad cauſæ confequendam cognitionem , caufa

fit fcientia cauſa reinaturalis adipiſcenda,quandoquidem eiuſdem caufæ rei naturalis,

effectus caufa fierinequeat ,atg ita demam eo qua poteſt modo naturam ,quæ procedit
à cauſis ad effectus , aemulatur. Neque enim abfurdum iure videri poßit , vnum

Gidem reſpectu diuerforum dijudicari pariter ac eße caufam & effeétum exempli
gratia, riſibilitas quanquam à rationalitate proficiſcitur tanquam à ſua naturali jui.

ipſius cauſa , nihilominuseadem riſibilitas vtprimüm intellectui rationalitatis cognitio.

nem ſuppeditat, illicò riſibilitas eadem cauſa non rationalitatis fed intelligentiæ rationalia

tatisefficitur, ficậ,menshumana diſcurredo naturam imitatur, & eo pacto cognitio per

effectum proprium adquiſita ,iure ſciētia vocitatur,quum àcauſis aliquomodo ficutnatus

na procedat , omnidubitatione prorſuscareat ,quanq non perindediſtinétè cognoſcat

intelligat,
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

intelligat,& ob id fcientia fimpliciter vocata, que per veras non cognofcendi folummodò
fed rei quog,caufasprocedit, in cognoſcendiclaritate feu praſtantia, ſcientiñ per effectus
conparatam longo ſuperat anterreg folet interuallo. Ceterům parteis cognitæ fube

ſtantiarum ,quotiens aliarum eiufdem fubftantiæ vel eſſentie partium nobis incognita

rum intelligentiam impertiuntur, diſtinčtißimami (ſi cum fcientia per effectus adquiſita

conferátur ) atg, perfectam cognitionem earum parturiunt, fiquidem haudquaqeffectus

adpareant,quinimòſint adinuicem concauſa . Nam omnis eſſentiæ pars, veleſtmateria

vel ſpecies,quarunialterutra quodammodo videturalterius eſſecauſa . Formam enim

materiæ caufam eſſe conſtat, quia dum eius præfcribit quantitates atq perpulchrè confi.
garat; eidem perficiendo condonateſſentiam . Materia deinceps vtpoteſpeciei vehiculum ,

ni fulcireteam , dubio proculin natura numeroſ rerum fubſiſterenon poſſet.Vnde quêad

modum ſpecies perficiendo,materiæ condonateſſentiam ,atg ita eiuseſt cauſa , ita medius.

fidius ipſamateria fuftentando ,deferendo, fulciendog.Speciem ,vt ipſa quog ſubfiftat in

natura rerum ,efficit. Quocirca modo quodam fuerint adinuicem concauſa,quandoquidem
materia quotiềs interuentu fillogiſininobis formæ condonat intelligentiam , vel econuerſo

speciesmaterie cognitionem elargitur,vtrobiſ vera perfe tag fimpliciter quæ per cauſas
habetur, in nobis gignitur fcientia .

RATIONI SENSVM ADVERSARI

SECVNDVM NATVRAM .

CAP. X111.

E Rice canilerin fublimentationem primelebidor,afemoria paululum contention

nemoroſa mentem vepote ratiocinatricis facultatis apicem fiue culmen conſule ,ſi
nouum aues expiſcari paradoxum è profunda luce denſaſ veritatis caligine fenfim emia
cantem . Plato neruoſiorisý philoſophiæ parens Ariſtoteles vnâ cum cæteris non modò

philoſophis verumetiam theologis (quatenuseos legeremihi fuit cenceſjum ) vltrò'confi

tentur, intelle &tui ſenſum iuxta naturæ præfcriptum debere fubijci ſécundum naturam ,

quemadmodum et altricem poteftatem . Adeó facultatum inferiorum cum ratione pugnam

omnino contra naturam effe vel omneis ne vno quidem excepto contendunt,idâ bac vna

potißimüm ratione,quòd in homine ratio fit regina cæteræ verò poteftates eiuſdenzancils

level pediffequa ,quod etiam Platoprius adferuit in librisderepublica. Ego verò contra

philoſophos primòfic argumentor. Ariſtoteles in phyſicis auſcultationibus interopera nas

turalia non naturaliağ,docet id diſcriminis intercidere ,quod quæ à natura prodent opera ,

ſemper autſaltēut plurimúm adpareāt crebrog uifantur,quæ uerò nõnaturalia funt,rarò

contingant.Proinde quum rationi ſenſum aduerſari ferè femper animaduertamus,et eiuf

dem oppofitūrarißimè nedum rarò confpiciamus,quis obfecro fanæ mentis ambigere ques
at,ac rem vſq;adeômanifeſtam cobuiam cuiuis in dubium vocare ? Deinde contra theo:

logosargumentorhunc in modum theologicè . Ante peccatum originale rationiſenſum oba

luctarifuiſſet omninò contra naturam . Vnde nung fortè poteſtates inferiorescum intelle.

{ tu regeprælium iniuiffent,modò voluntas imprudenter eligendobonum adparens,apertè

non deſipuiſſet ac deliraſſet . Atimprefentiarum vbi lata potentia ratiocinatricis eiuſdem
culpa,fenfiusmiferè collapſus vná cum altrice facultate viſitur ( proh dolor) naturam non
abſolutè vel fimpliciter quidem ,ſed quodam modo commutauit, quando non corruptam

quema
 ATQVE FELICITATE LIBER VII. 118

(queinadmodü fomniatur Lutherus) ſed vitiatam infeliciter experiamur. Proinde ficuci

priusijfdem inferioribus potentijs regi fuolibenter obſequinaturale fuerat,ita nunc iuxta

naturæ præfcriptum eiufdem , ipfam oppugnant rationě cidem obluetancurmeritò ſe

cundü naturam ,exempligratia ,naturale dijudicaturhominis integrè fani perfectas exc.

rere vires ac integra ſimulobire munia. Quisnam ambigithoc in negotio ? Verùm interea

nonne fecundum naturam efjë fateberis homini febrienti,præcipuèquotiensinſigniter ada

fligitur,malas pariter acimperfe & tas edere promereg functiones ? Simorbo quiſpiameffa
tu digno correptus(exempligratia faltem hoc imaginariliceat ) integrasæquefunctiones

ederet ac fanus,nunquid hocipfum non eſſe contranaturam adferueris ? Ergo li vitiata ſes
mel natura contra naturam integras & vitio quouis immunespromit operationes ,omnid

nò per contrarium conſequitur labefačtatam eandem naturam ,iuxta præfcriptü eiufdem

naturæ ,læfas exerere viresGinteruentu virium earundēoperationes.Adhæc illud opus

iuredicitur naturale,quod naturæ conuenit ,et quod eimagis conuenit,naturale magis fuo

erit. Si hoc tanī verum admittatur, ficut indubiè verum eſt,quis adeôcaligantibus oculis
reperitur,quis adeô ſtupidus ,qui palàm velmetacente non cernat, in agris apertècöfpici
membris eſje naturale, ſcilicet pré veſtigio penitusopponātur rationi? Vnde firatio iufjè
rit in febriente non effe vefcendum fructibus, illicò Jenſus obftrepunt. Item jí frigidam eis

dem aquam interdicas , confeftim fenfus idem fecundum naturam obluetatur ac recuſat.
Porroſidixeris in febriente fenfum agere præter naturam ,quotiensrationinon obtempes
rat,mel:erclemox admittere cogêris inſigni febre vexatum contra naturam adfeitare

potum frigidum . AtiſthæcGaleni pulcherrima deſtruunt demoliunturó,theoremata;

quippe quifanos edocuitadfectare ſimilia iuxta naturæ præfcriptum ,etagros ſecundum

eiufdem naturæ legem ediétumúe ſimilia concupiſcere . Ädeôfani ſimilia iuxta Galeni

decreta,ægriverò contraria fecundum naturam exoptare videantur. Atqui negantes ada

slerfari ſenſum potentiæ ratiocinatrici fecundum naturam ,non modòGalenidogmatatot
fæculis conprobáta tollunt èmedio , fedipſiusquog parētis naturæ iugulo ; carnificisuelue
cultrum admouent, & impendiòmortem interminantur: fiquidem ipfa non femel atqités

rum ,non crebrò,quinimofæculis omnibus hoc femper obſeruauerit,neinpe quotiés integra

fimul & adfefta probè (de viuentibuspræcipuè ſentientibus hic verba facimus)viſitur,
bteo caſu ſimilia concupiſcat,deinlæfa vitiatag penitusaueatadpetatſ contraria. Nec

mirum id cuiquam videri debeat, quandoquidem indiuiduo cuig,naturalißimum adpared

at ſuam adferuare fubftantiam ,dein vt fanorum fimilibus, ita laborantium contrarijs
omninò ſubſtantiam conferuari fimulac reparariconſtet. Quam ob rem ficutfebrisverbi
gratia ſecundum naturam ſuam , id eft , inſtinctu proprio dimicat aduerſusnaturam cons

poſiti,nempe calorem ipſiusnaturalem , qui videlicet eſtnatura fecundum Hippocrater

aut faltem entum

vicarius naturæ feu præcipuum eius inſtrumen iuxta peripatheticorum

placita :ſicut febris inquam fecundum naturam à calore naturalidijjentit,ac perpetuò

cum eo colluctatur committieſ prælium , ita nimirum inferiores animæ parteis vitiate,

ſcilicet quatenus vitiatæ funt( dignoſcuntur autem in nobis perpetuò tales ) e ſem .
per a neceſſariòcum ipfa conpofitiſpecie ( quæ iure merito creditur eiufdem eſſe natura )
tậm clandeſtinè tûm etiam palàmita rixantur, vt interea nullas admittant inducias,atge

ita lucemeridiana clariuspatêrearbitrorex fuperioribus, rationifenfum vná cum altrice

potentia fecundum naturam aduerfari.

I
RATION
 ANDREA CAMVTII DE AMORE

RATIONI SENSVM PARERE SVB ,

IICIQVE SECVNDVM NATVRAM VE

RISIMILIBVS RATIONIBVS COLLL

gitur, & eius nodi diſſolutio philoſophiæ principis

in medium adducitur ,

CAP. XII11.

ERVMENIMVERO nouusinterea fenfim ad inftarfurculifcrupulus

V emergit. Eſo ( inquiet ) o altrix & fenfilis potentia cûm iuftè , fi quis finem

attendat ( quod quidem hoc eodem libro probabimus) tûm inſuper fecundum naturam
non conpoſiti,quinimò fuam ipfarum :fcilicet ex diametro conpoſitinaturam oppugnent

acriter , quid caufa eft , cur ifthac hominis (ita loquiconcedatur ) reſpublica tot perpes
tiatur dißidia taing diris intercipiatur fentibus, vfque adeô miferè diſcrucietur,ac pra

cæteris indeſinentereiulet? Nunquid inire prælium continuum in eodem compoſito , pa

cem exulare perpetuò, dein in omnibus eiuſdem operationibusinterturbari,naturale crew
datur ? Si bellum inteſtinum in conpoſito naturale contendas, eiufdem conpoſiti pačem .

atq potentiarum eiuſdem confenfum ,mehercle prater natıram iure dijudicarifatearis

oportet. Atqui dißidia virtutum ato potentiarum inteſtina ficut & primarum qualis
tatum ,corrumpuntdemoliunturúeconpoſitamjet earundem pax aty,conſenſus illud idem

adferuat : ergo quod perimitnaturale, quod autem in ſuoftatu conpoſitum in officiog ſuo

continet illeſum (quandiu videlicet id fieripermittitur) velis nolis,præter naturam ada

pellare cogêris. Sanè periclitatur inbecilla ratis noftra,quandoquidem à ventis argumena

torum turbinibusúe contrarijs inter ſe concurrentibus, in gyrum conuerſa totiens fuerit,

De ia &turam omninò perpeſá fuerit grauen . Adeô ceruicibusnoftrismiſcerè naufragium

impendet ,ni praſto fitnouus quiſpiam adcurratúe Palinurus, aut faltem rabie entorum
buiuſmodi ſuapte ſponte tanti per imminuta (ſinon fublata penitus) aliquis Zephirus

perfict fuauis, qui videlicet aliorum arceat autleniaterumnas uentorum iugiter terrorem
incutientes,adplaudatá,nobis feliciter. Collige te ipſum Camuti. Inter ſcyllam etenim

(quod in adagio paßimeffertur) atg,charibdim velmagno cum diſcrimine verſaris. Hoc

eodem in loco philoſophiæ parens Ariſtoteles, vbi multùm ille et terris (quod ait Poëta )
ia £ tatus fuit & alto,quàm minimûm abfuit,quin fatiſceret & ’extremum obiret diem .
Vafrè fimulabat quidem ,vterathomo verſutus & callidus. Veruntamen (feriò loquor )
meo iudicio deſpondebat animum . Arrige aures,erige mentem , & audi videſ pariter

inſignem adeô philoſophum in huiufcevoraginis meditullio titubantem iuxta ac anbelana

tem anxie. Porròſi congreſſum leo veretur,dicobfecro ,quid faciat catellus ?? Si formi.
dat Hercules fua parum fretus claua, quonam tuto ſeipſum conijciat,ne periclitetur,

infimæ fortis homuncio ? Nunquid fortè ( quod cæteris ſinon omnibus,certè quanplurie

mis honeſtum putatur) in magnis voluiſſe ſat eft ? Vtcung, cæteris videatur,voluifjetana
tùm , Camutio ſcilicet impendiò forſitan plus alijs veritatem ſitienti,nullo vnğ tempore.

fatis fuit ,quod in fuperioribus nuperadmonuimus. ' Quid igitur agendum in re tam
'abſtruſa ,cunctis haltenus inuia , inarcanog tam recondito ? Eia age audeamus,quando

non fortuna, quæ nuſquam offenditur,ac nullum habet numen, ſed animofa videlicet

Audentes iuuet fapientia pariter ac fulciat. Audeamus igitur ac liberalißimo bonorum

omnium
 ATQVE FÉLICIT ATE LIBER : VII. 129

omnium ſapientiæý, potißimùm largitori confidamus,quippe qui confeftim humilibus

quanlibet imperitis erogat gratiam & ſuperbis reſiſtit. Ädeô minimè liceat arbitrari

nobis intercluſam vel interceptam eſſe philoſophandi viam ,quò minus enodare poßimus

quidquid inuentum ab alijs ac literis obſcurè proditum est, & ad vlteriora deinceps,

quô illi fortè nuſquam perrexerint properare. Philoſophus in Ethicis vbi glebam ino
gentem imminere ceruici philoſophantium animaduertiſſet , quæ ruinam minabatur :

nempe rationem ferè femper in hominibus penè fingulis ſubijci parereg Jenſibus,ac ita

per confequens rationis iudicio vel è veſtigio ſenſum opponi : quum id inquam vt plua

rimùm fieri cerneret,ac ita fateri fortè cogeretur hoc ipſum opus effe naturale,magnis

tudinis glebæ caſum vereri cæpit & extimefcere pernicioſum . Vnde non auſus est

longa verborum & argumentorum periodo (quod alioquin in rebus non vía adeô difa

ficilibus præſtare conſueuit)circa radicem glebæ defodere ,ſcilicet veritus ne forſitan

ocyus decideret atg,collaberetur, ac ſi relinqueret eandem ſuo ipſius ponderi. Quapros

pter vafrè conſultos (quod periti facerefolent artifices, quotiens tucò molem impens

dentem amouere nequeunt ) eidem glebæ truncum ſuppoſuit magnum , eandemſ fulcia

uit,idé, vt à philoſophis cladem arceret ac in foribus iniminentem amoueret perniciem ,

ſcilicet ne pertranſeuntes illinc philofophi rationibus argumentisúe circum circa defos

dientes incautè fortaßis opprimerentur. Ait enim ibidem Philofophus naturam hu.

manam operationes eiuſdem ,haud effe conſiderandam in fingulis ad vnum indiui.

duis,fed in ijs tantummodò, qui perfe &tam habent fortiunturúe naturam : quippe quæ

fola (quemadmodum ego quidem interpretor ) verè naturam poßidere dicuntur, & in
eis ob id folis indu &tio venit facienda, cateris ab eiufmodi ſpeculatione femotis atg ſes

cluſis. Ouam ob rem adfertore Philoſopho, ſi particulareis tantummodò per induction

nem homineis perfectos adnumeremus,eorum fanèplureis conperiemus collatione facta

cum cæteris,in quibus vt plurimüm vnâ cum altrice facultate ſenſusrationi parebunt,

atq;ita nimirü inducendo ,rationi fecundum naturam ſubijci ſimul ac obedire poteſtates

anime totius inferiores haud dubiè colligi poteft , idý lege naturali phyſicarum auſcula

tationum adamußim obſeruata, quippe qua penitus cauetur,ne cuiusquam operationem

quanpiam liceatadpellare naturalem , ni videlicet ea vel ſemper fiat, aut faltem ve

plurimîim peragatur.

PHILOSOPHI DISSOLVTIONEM

MINIME QVAESITO FACERE SA

TIS PROBATYR .

CAP. XV.

AN E digna philoſophorum principe fuit queſiti tàm arduitang recundite pes

titionis explicatio.Verumenimuerò ſi penitius rem ipfam introfpicias, dein acrios
ri paulò mentis indagine contempleris,ita vera penitus agnoſci,quæ hic à Philoſopho

fcriptis prodita funt comperies , vt interea nonnihil defit vel effatu dignum ,quod ad

integram eius nodidiffolutionem non folùm adpoſitè , verumetiam neceſſariò requirta

tur. Itaq fuppono primùm vel pro confeſo neminem vnquam fuiſſe nec futurum (exs
k

cipio
 ANDREÆ CAMVTII DE AMOR E

cipio femper ex hoc cathalogo Chriſtum dominum ac virginem matrem )in quibus ratios

ni ſenſus & altrix potentia rebelles non fuerint, quanquam in alijs magis pro quas
litate diuerforum temperamentorum in alijs minus. Deinde fi mihi non detur,indu

& tione probabo , nempe neminem hactenus fuiſſe pariter (ac ita per confequens minime

futurum aliquando velis nolis,confequitur) qui pluries operando non delinquat, quàm
re &tè operetur,idýſi diligenter enumerando,malas operationesexquiſitè cum bonis cono

moralia folùm opera

feras. Porrò quotiens hoc loco bonas aut malas aétiones nomino,
philoſophorum principe mihi certamen interces
Belim intelligi, quando cum Ariſtotele
dat, quo cum de fide, ſpe,charitate, cæterisý, idgenus difputatiofuperuacanea prorſus
euaderet.Ergo fuppofitis eiuſmodi theſibus ac veluti iactis ædium fundamentis cons

ſtruo demonſtrationem hunc in modum. In cunctis vel perfectiſsimis hominibus pero

petuò viſi ſunt pro virili ſua rebelles rationi ſenſus vnâ cum altrice facultate, quans
quam in paucis quibufdam ratio vim eiſdem poteſtatibus inferens , eafdem vel inuis

tas , idý non abfq; tumultuaria ſeditionefubigat obtemperare cogat : in cunctis

inquam promiſcuè fenfus perpetuò pro viribus oppugnant rationem , igitur opponiſena
Jum rationi, cumſemper id peragatur & in omnibus indiſcriminatim tàm perfeitis

quàm imperfectis , nec aliter vnquam eueniat ,naturalis operatio penitus fuerit,atq ita

nimirum contra communem è veſtigio peripatheticorum ſententiarn ( ſi falfum enuntias

tum ſententia dici poteft ) falfumenuntiauerit, quicung, deberefenſum rationi parere

iuxta naturæ præſcriptum fiue fecundum naturam adferuerit. Theſim porrò fecuna
dam vtpote non yſg,adeô ( quemadmodum primam ) cunctis indiſcriminatim obuiam,
nempe quenlibet hominem quauis tempeſtate vel in quocung,clymmante pluries delina

hanc hyppotheſim inquam inductione communiofula

quere, quàm benè refteá faciat :
ciog pariter hunc in modum . Vt miſſos ex huiuſce textura demonſtrationis erigens

de faciamus theologos, vtpote palàm efferentes eiuſmo." : Si dixerimus quia pecca

tum non habemus, ipfi noſmet ſeducimus, & veritas in nobis non est : vt eos inquam

ab hac difputatione ſecludamus& amoueamus, quando nobis naturaliter folummodò

cum hominibus merè naturalibus congrediendum ſit, atq ;cum ij/dem tantummodò fes
cundum hominem ( vt Pauli ſan & ti more loquar ) conferendæ veniant manus commit.
tendumý
, ſit diſputationis prælium , ad Platonem & Ariſtotelem in Ethicis me confes
ro , quorum primus vnum ex infinitis penè ( fic fari concedatur ) elegit Socratem

præ ceteris mirificè temperantem ac iuſtum .At in quibus eum precipuè lufpicit ac ada
miratur?Nunquid fortèquòd in delictis non folùm enormibus, verumetiam in minimis

quibusq, precauendis (quod quidem de chriſtianis patribus legitur in lyftorijs) ſcilia

cet quòd in arduis animi contentionibus acriter cum ſenſu prælium ineuntibus omnino
diligens fuerit & aliorum herculeos (vt ita dixerim ) conatus in hac paleſtra ſuperas
uerit? Quinimò Alcibiadein inducit aduleſcentem cum admiratione narrantem, ſe cum
Socrate cubaſſe videlicet,ac eundem reperiſſe ſtipitem potius quam hominem .ô temper

rantiam philofophi ( ſi Dijs placet ) admirabilem. ő lapitam con/ tantiam. ô craffam

virtutem. ô manifeftum illius fæculinatioristée pariter üc deploratee gentis argumena

tum . Non inficior in apologia fuiſſe dignum illud admiratione, quid intrepidè mor
tem oppetere Socratem eundem pro confessione pnius foliusý Dei; dein quod inhors

rendo recis diſcrimine diſcipulis animi perennitatē multis argumentis ftabiliuerit atg.
COMIN
 ATQVE FELICITATE LIBER . VII. 130

communiuerit : non eo inficias inquain iſthæc iuſtam admirationem inducere ,quemadmo.

dum & ea ,qua de Platonis apud Dionyſium tyrannum conſtantia referuntur ,ac in hya

ſtorijs produntur
. Verùm eiuſmodi de vno folùm ( putà Socrate vel altero ) ſcriptum

legimus.Accedit, quod Plato Socratem reétèfeciſſe pluribus vicibus quàm deliquerit,

fcriptis nuſquam prodiderit. ,

Ariſtoteles verò perbellè quidem in Ethicis edocet

qualem eſſe conueniat philofophum atg,ciuilem hominem , nempe moralibus virtutibus

inſignem , at qui talis re vcra fuerit,haud indicat. Quin etiam nos per varia loca die

ſcurrentes, idý , fidefaltem ab

, teinpeſtatibus omnibus ,quod cernere nobis haud licuit
hyſtoricis petita, vix vnum aut alterum (de infidelibuspræcipuè verba facimus )vbiq
reperimus,qui cultum animi potißimùm adiectis conatibus inquirat ac prout conuenit,
adfe &tet, dein eos inter paucos, neminem adhuc perſpexi
, nec ab alio quopiam inuentum

fuiffe reor, qui rectè agat pluries, quàm delinquat,

IDEM SOLIDIORIBVS ARGV .

MENTIS CONVINCITVR .

CAP. XVI.

ERVMENIMVERO Jubijciamusvnum Socratem atg ( fi ita lubet)

V perpaucos inſuper aliquot ei fimiles
deli &ta rarius commifife , crebriusautem
fecundum naturanı vixiſſe , fingamusúe Platonem hoc vnum voluiſſe pariter dc Aris
ſtotelem : nempe cunētos homines non abfolutè vel fimpliciter,fed omneis(hoc adiunęło

videlicet) eos,qui naturanı in ſeipſis(quod ante demonſtrationem adductam paulò antè

retulimus) ſi non abſolutam omnino numeris omnibus, perfe &tioni faltem vicinam os

ab ea quàm minimîm diſtantem poßident, ac ita (quod ſupra diximus )eam enuntiaa
cionem in perfectis aut perfeétioni proximis habere locum folummodò condoremus,fcia
licet fen/um à ratione fubigi ſecundum naturam U rationem ipfam imperare. Naii

hoc ipſum ( inquient) quanuis haud adpareat in omnibus hominibus abſolutè vel fims
pliciter , attamen in omnibus viſitur ſaltem integram habentibus naturam.Sanè licet

id apertè cum ipfa pugnet veritate vel ex diametro

, quemadmodum ſuperior inductio
palàm edocuit , veruntamen ne cum philoſophorum principe'moroſi videamur , in re
præſertim licet vera , non tamen vſq; adeô multis imò paucis admodum obuia vel eui.

dente : libenter vltrog, concedamus velex merá liberalitate condonenius ( etfi de iure

non tenemur ) naturà ſenſum à ratione vinci, ſicut o ſecundum naturam à ſenſu ra ,
tio ſeducitur ;hoc inquam in omnibus naturam habentibus integram , aut faltem eins
generis , que parum abfit ab integra, quando poſterior iſtb.ec adpendix'à nobis hic

adiecta, quanquam eiuus Ariſtoteles haud meminit, ariſtotelicum theorema fiue plas

citum nihilofecius adpoſite fulcit,& eidem haudquaquam ſpernendas adfert ſuppetias.

Quam ob rem eſto velut probatum ac verum admittatur, in cunctis perfectis emica.
re plureis numcro virtutes quam vitia ,pariter ac pluries in ijſdem conſpici ſenſum

altricem poteſtatem à ratione vinci, quàm ab eifdem potentijs ipfa ratio cogi ſubie

giớ,videatur. Efto ratuni hoc & velut firmum detur. Nunquid inde propterea
ritè deduxeris iuxta præceptiones logicas ( quod alioquin tu perperam collegiſle din
k ij deris )
 ANDREA CAMVTII DE A MORE

deris) hoc ipſum ineſſe iuxta nature præfcriptum , vel à natura fiue fecundum natin
ram ? Quotiens etenim adfeueramus hoc aut illud ,huic aut illi compoſito ſecundum nas

turam ineſſe,nimirum vocabulo naturæ, non materiam (multòminus compoſitū ipfum )

ſed vnam fpeciem fiue formam intelligi volumus : eamg,non communem aut extrinſes
cam ,quinimò propriam eiufdem compoſiti ſpeciem indicare preſupponimus, quotiens ei

fecundum naturam hoc aut illud ineſſe contendimus. Ergo quotiensadſeris fubigi
vincig,fenfum à rationefecundum naturam in perfectis hominibus, dubio procul totis

ens adfirmare videaris illud idem ineffe perfečtis hominibus ijſdem ſecundum formam
eorum ac fpeciem : quo quidem non ſuppoſito ,quin potius luce meridiana clarius ex ents

meratione fufficienti partium comprobato , hunc in modum Philofophi theorema fiue

decretum impeto. Quidquid alicuius indiuiduo ſpeciei confpicitur ineffe fecundum

eiuſdem indiuidui ſpeciem ac foronam , illud ipſum eiuſdem fpeciei cunctis inerit india

uiduis, idý non à fortuna vel à cafu ; ſed ex mera neceſitate , quandoquidem adfe
Etiones propriæ compoſitorum eiſdem propter ſpeciem inherenteis,ab eadem fpecievel
ab eodem compoſito nullatenus diuelli ſecerniúe poßint. Verùm eodem adfertore Pbia
loſopho fenfum à ratione pluries vinci, cunctis inest perfectis hominibus à natura del

ſecundum naturam eorum ac fpeciem , igitur pariter fecundum eandem peciem neceſa

Jariò cun &tis inerit eiufdem ſpeciei particularibus. Atqui vel nemine penitus reclis

mante contrarium conſtat ,ergo ne perfectis quidem hominibus inerit fecundum natus
ram . Obijcies forſitan , idoneum & aptum fecundum naturam ac lpeciem adinueniri

quenpiam ad ſublimes naturalium atq,diuinarum præcipuè rerum , vtpote magis res

conditarum contemplationes : Obijcies inquam hoc ipſum offendi fecundum naturam ir
perfe& tis hominibus tantummodò, non autem in omnibus abſq aliquo dele &tu vel fime

. Adeô minimè videatur abfurdum ( inquies ) iuxta natura preſcriptum ing

pliciter
effe quidpiam nonnullis fpeciei particularibus 'ptpote perfectioribus, quod alioquin de

fingulis indiuiduis eiuſdem fpeciei ſecundum naturam ,id est, ſecundum eandem fpecie

em perinde ſimpliciter conuinci concludiúe nequeat. Quid ais? in indiuiduis perfiftis

beriſimiliter ad res difficiles atg paucis obuias propenſio vel inclinatio facilior vig

conſpicuaj,magisfuerit & adparens.Veruntamen in cæteris quoq, vel ad vnium eiuſ

dem ſpeciei particularibusneceſſariò comperietur,quanquam in imperfectis imperfečte

pariter viſitur.Hinc adfabrè fciteġ, admodum Philofophus omneis homines natura fcie

re cupere ſcriptis prodidit,quaſi tacitè nobis innuat ,debere neceſſariò fimul& indiſcrie
minatim omneis hoc ipſum adfeftare,ſi videlicet illud inhærere,iure ſecundum naturam

exiſtimari debeat. Adeôque Philoſophusin Ethicis retulit, hiſce parum conſentaneavis

deantur, nempe rationi ſenſum obedire nõ in oninibus,at in ſolis naturã babentibus in

tegram attendendú eſſe.Nam hoc idem de his, qui ſcirecupiunt,aut ſcire cofitentureffe
.Si merū eteniin est hoc accidenspropriu ante
per caufam cognoſcere,potuiſſet enuntiari
tura conpoſiti proximè(quod liquidò viſitur ) proficiſcens, ac ita ſingulis infit eiufden

ſpeciei particularibus neceſſariò, non autem per accidens: profeétò rationi ſenſum pas
rêre, non in folis naturam habentibus integram ,ſed eiufdem ſpecici ſingulis ad vnam

indiuiduis neceffariò pariter inerit. Porrò ſi dicas indicium eiufmodi, fcilicet inhes

rere neceffariò fingulis eiuſdem fpeciei particularibus, haudquaquam eorum eſſe pro

prium , quæ fecundum naturam infunt, mehercle non adparet , cur adpetitus fciendi
dici
 ATQVE FELICITATE LIBER VII. 130

dici debeat hominibus ineflè vel à natura vel fecundum naturam , propterea quòd

omnibus indiſcriminatim hærere conſpiciatur hominibus, quod alioquin verißimuin

.
exiftimauit Philoſophus inquiens : omnes homineis natura ſcire deſiderant Dein alio
loco dicit : fignum
autem quod fcire
fit per caufam cognofcere vel boc argumento dignoſcia

tur, quòd tam imperiti quam periti prorſus exiſtiment fcire fecundum hunc modum
fe habere;perinde ac fi hoc pacto loqueretur: omneis l-omines ita ſentiunt, ergo iudi
.
cium id , ineſt eis à natur, vel fecundum naturam . Adhæc fi commune folûm hominis
foret intelligendiſciendiſ defiderium nonautem proprium , qui poſſes inde ius
accidens

xta præceptiones logicas neceſſario conclufionem inferre ? Ergo rationi ſenſum obtempes
rare, fecundum naturam vel à natura dicinonpoteft,vel loc
ſuppoſito ,quòdinfit naturam
habentibus integram , quod quidem alioquin falfum eße fupra docuimus, quandoquiden
homines etiam perfeétißimipluries delinquant, quàm benè agant.

PRO DISSOLVENDA ÖVÆSTIO

NE PRAEMITTIT SVPPONITOVE QVOD
DAM ENVNTIATVM VNIVERSALE .

CAP . XVII.

fupra conclufimus ( vt mihi quidem videtur) intele

EMONSTRATIVE
D le & tui fenfum altricenifacultatem aduerfari fecundum naturanı non abſolutė

vel fimpliciter ſed vitiatam . Nunc tempeſtiuum videtur, vt colophonem ( vt dici folet )

huic quæſtionitandem imponamus : Jiquideni idipfumexcußiffemus iandudun ,nifi noue

deincepsambiguitates hoc in negocio nos qualibet occupatos atg
, diftra & tos aliô vocaffent,
( vt ita dixerim ) impulijent
. Abeuidentibus ( vtæquum eſt ) exordiamur lunc int
modum . Omneis homines naturá virtutes adfe & tant.Vnde neminem alicubi videas intel.
ligentiæ velignauiæ tam ſapire,neminem V /q
; adeô rudem ,inertem , vel barbarõ reperi.

as, adhæcita vitiorum imbribus obrutun : quem fi fueris aliquando percunctatus,anmala

let effe iuſtus ( verbigratia ) fortis, temperans, Deopariterac legibus obfequens : nemis
fummis
non reſpondeat jével
nem inquam reperias,à quo videlicet fi talia ſciſciteris,qui

uotis hoc ipſum exoptare fimulac anhelare, ſed tamen forſitan addet ſe penitusanimunt

deſpondere ; fcilicet ob rerum difficultates, quippe quas abhorrent fenfica, precipuè

in hominibus eiufmodi,qui ſe vitijsemanciparunt argfeipfus miferè velut in piſtrinum

Spontè dediderunt :fiquidem ſic eifdem obprauum longa delinquendi confuetudine ( que
naturæ vicaria cernitur) conparatum habitum vlcro rationalispoteftas, excluſo quolibec
certamine potentijs omninòcedatinferioribus
, & eifdem obediat
, rapideſ concupifcentia
curſuferatur in præceps. Vt enim donemus ex ijs offendi nonnullos,qui fe virtutesnon cus

rare vel adfestare fateantur,ita mehercle non imus inficias longè aliter cofdem reſponſuo

fuerint interrogati rogatiſ ,vt fecunduni

ros, fi perſuaſipaucis prius, dein animo pacato
propriã conſcientiam finepropriū iudicium reſpondea nt.Namvbi femel rõ calamitatis cogni

inſciciæ venerint (fiilicet obſcurata mēte vitiorú tenebris)vt iam de virtutibus adfequeno

fanè tûm ſe virtutes ita no exoptare paa

dis pariter ac vitijs deferendis omninò deſperent;
làm teſtantur,vtijſlem præditos inſuper contemnant;atq;per ironiam eafdem eis expres
. Verüm nunquid ob eiufmodi quemultotiensintuemur, riegao
brent ac vitio vertant

xeris cûm eſſe naturale virtutum defiderium , tîm ineffe cunctis ad vium indiſcrie
k ij minatim
 ANDREE CAMVTII DE AMORE.

minatim hominibus? Nang ſi hoc admittas, illicò confequitur præclarum illudaxioma

iure falſum videri per compita paßim decantatum : omneis homineis natura ſcire deſides

rant. Neg enim deſunt inſulli pariter ac pe bonorum animi confequendorum

spe deſtituti penitus,quos haud pudeat irridere bonos, prudentes, adhæc intelligentes,ſie

mulaceffutire ſe ipſos non folum non optare virtutes ac probitatem ,verumetiam oblatam

eis vltro fepeldataopera reiecturos. Quid ? num propterea deſiderium prudentia , fa

Numobid defiderium illúdidem homini.
pientiæ probitatisỹnon eſſe naturale fateberis ?

bus promiſcuè cunctis ineffe negaueris? Abſit. Neg enim abfolutè cunctos ad vnum

ſed
homines ſcire cupere Philofophus pronunciauit, adpendicem ; natura,ſcis
addidit hanc
licet pt hoc adiuncto quofdam excluderet, qui nuſquamidexoptent,idý contra naturam :
propterea quòd obſcurato paulatim interius animo vitiorumý tenebris obfito pariter ac
vndiquaq;circunſepto id minimècernant, quod alioquicæteris ſecundum naturam adfe

Etis euidenter patet, haud ſecus ac illi, qui mortem vltrò fibiipſisconſciſcunt, cum alios
quin omnibus vel ſtupidißimisin confeffo videatur, omneis ad vnum homineis non abſor
fecundum natus
lutè ſolûm onininòcupere vitam adferuare, ſed cum hoc etiam adiuncto :
ram . At quorſum hæc ? Omneis honineis naturâ virtutes adfectare, quanquam hoc
enuntiatum vtpote carens medio per billogiſmum probari nequit; quandoquidem è natus

rægremio viſceribusg proximè deductum modo quodam erutum adpareat: attamen

perſuafionibus indiguit exemplisúe nonnullis,vtexcuffa tantifper caligine tenebrarum;

quippe quam obſcuritasrerum non denſa quidem , fed leuis quædam , vaporis inftar men
tis oculis offuderat, hoc ipfum enuntiatum naturale quantunuis & immediatum infira

mitati noſtræclarius Geuidentius innotefceret: fiquidem non folizm obſcuritas ipſarum

rerum aut enuntiacionü resipfas indicantium , ſed naturæ noftræ vitiū inſuper efficit, ve

inter immediatas enuntiaciones cogamur adſignare diſcrimě:quod vnus adfabrè Philoſos

phusſimulac adpoſitèpræſtitit,inquièsmedio carentium propoſitionī alias poftulata vel

'axiomata feu dignitates,alias verò poſitiones nuncupari Adeô diutinafimulGacri mene

tis indagine, fummis laboribus exercitioſ longo velinuiti cogimur animi næuos atg mas
culas abſtergere,fi velimus ex inſcitiæ denfo pariter ac profundo cæno femel emergere,
quippe quam ignorantiam atq, mentis caliginem vnus turbo nimbusý vitiorum inuexit.

NOD VS AD AMVSSIM АВ

AVTHORE DISSOLVITVR .

CAP . XVIII.

OC itaq, ia £to prius fundamento noſtri partisædificij, nempe cunctos ad mum

lomincis iuxta naturæ præfcriptum vltrònobis inditum ab ipſis cunabulis u ing
Н.

fertī , fcilicet perpetuo uirtutes adfectare,longius deinceps atg pededérim progrediamur,

donec ad culmen faſtigiumg, totius inſtitutæ contemplationis noſtre peruenerimus

.
Vel me tacente cuiuis patêre arbitror, neminem non niſi laboribus ( quod aiunt) exants

latis poſle virtutes præfertim eximias conſequi, iuxta illud ſatyricipoëtæ : fortem
poſſe animum & mortis terrore carentem ( id eſt
, qui cupit ad eam animi præftantiam
peruenire ) cupiat nihil o potiores Herculis ærumnas credat feuosý labores. Porró

qui poßis obſecro iugiter laborare, pariter ac indefeſo ſtudio virtutes hafce conſe

qui, nimensipſazrationalis vtpotefacultatisvertex , aliqua faltem ex partenonimperet

inferiori
 ATQVE FELICITATE LIBER , VII. 13 )

inferioribus animæ poteſtatibus ? Qui demum hifce tumultuantibus potentijs dominari

queat, niprius quàm id certamen attentet adgrediatur,hoc ipſum in animo conſtituat,
deliberet, ac omninò velit? Ergo iuxta refolutiuæ methodipræfcriptum vt ab Ariftotele

prius inueftum, ita nimirum a Galenomirificè deinceps egexcultum & executioni pera
bellè mandatum progrediamur, ac velut pugno totum negocium concludamus. Natura
virtutes exoptamus,fed tamen abſą labore nusğ eafdem adipiſciconceditur, quemadmos
dum quotidiana nos edocet experientia . Laborem verò ſuſcipiendum gratia virtutis
pra ratio decernit, idõ, ſecundum naturam fimiliter. Item cum rationeſenſuse altrix

poteſtas non cafu,fed propria iubente natura contendit ac ſtrenuè dimicat

. Quò fit,ve
inferiores potentiæ laborem à ratione velut quadam lege fancitum recufent
. Ceterùm

freta uoluntasarbitrij liberiprærogatiua fecundum

naturam ,eodeminſtinctu ,naturæ lco

gem à ratione latam obſeruare velindiſcriminatim fenfuum aut altricis

poteſtatis adpetis
tum inſequi poteſt. Ex ijs porrò quædam naturalia vifuntur, quadam verò minimè.Nas
turalia fuerint eiufmodi
, nempe virtutes adpetere, ſenfum & altricem facultatem cum

rationeprælium inire, deinde rationem dijudicare laborem omninò ſuſcipiendum gratia

confequendæ virtutis deſiderata . Nam ifthaceſſe naturalia vel vnus declarat euentus

à poſteriori
, quandoquidem omnibus indiſcriminatim hominibus inhærere confpiciantur,
preter quam paucis omninò deſperatis atq ;manifeſtòpræter naturam imò contra natua

.
ram (quod paulò antè dictum eſt) adfectis Omneis etenim præter id, quod virtutes
expetant
, inſuper in ijſdem ratio pariter omnibus promiſcue propter virtutes quæ defi.

derantur,ſuſcipiendum effe laborem apertè dijudicat

. Quin etiam voluntatem indiſcria
minatim hoc aut illudeligere poffe vel non eligere, naturalis quædam eiufdem volun.

tatis adfectio propria venit dijudicanda , quandoquidem omnibus ad vnum inſit ins
diuiduis. Cæterùm quòd data opera voluntas rationis iudicium inſequatur, aut fèná

fies contrarium adpetentis determinatè parteis tueatur, Georum defendendorum mori

dicus prouinciam contra regem intellectum ſuſcipiat ; iftbac actio mediusfidius neg
naturalis meo iudicio, neque præter naturam cenferi debeat, quanuis paradoxum ado
pareat, & cum omnibus promiſcuè naturalium rerum ſtudioſis atq,etiam theologis
fortè qui ſcripſerunt hactenus, è veftigio pugnet. Nang
, talia quædam in rebus inai

nimatis opera quog reperias, quæ nec agnoſcantur naturalia, quoniam ab intrinfeca

corporis naturalis principio ( quod natura vocitatur ) minime proficiſcantur, neque

rurfus contra naturam iure dici queant, propterea quòd eidem aduerfari, vel cum in :

trinfeco naturalis corporis eiufdem principio digladiari nulõ adpareant. Huiuſce rei
vel vnus ignisſpæra circularis motus, argumentum euidens videriqueat in orbis lune

concano : ſiquidem ab extrinſeco lunæ globovertatur in gyrum , ac ita proinde naturalis

minimè dici queat. Dein eiufdem ignis phare circularis hic motus haudquaquam

aduerfatur naturæ ,quando naturales eiufdem elementi functionesnulla ex parte ladat

ac inipediat. Quinetiam ita nullam igneæ fphæræ iacturam infert, vt eidem interea

nonnullas adferat fuppetias minimè contemnědas. Ad eundem modum aër adfertore Phis
lofopho in libris'metheororun , a rapido circulari ſemper ignis motu &que circumagitur,

quem alioqui motum aëris circularem ,ob aliegatas rationes naturalem uelcontra naturam
iure nung enunciaueris.Liceatfortè nobis non iniuria,quin potius optima ratione motum
hunc adpellarepreter naturam , quando nec ab aëris natura pullulet atq ,ducat originem ,
neg
 A NDREÆ CAMVTII DE AMORE

neceidem aliqua ex parte contra eat ac aduerfetur. Itidenemotusorbium cæleſtiuni,

quem aſtrologipaßim raptusmotum vocitant,nulla ratione pariter naturalem dutcontra

naturam ,quin potius ob nuper in medium adductas rationes adpoſitè perbelleġ motum
præter naturam adpellaueris. Itaq quid impedit obſecro, quòminus actio voluntatis in

eligendis virtutibusaut vitijs determinatè,præternaturam dicatur,non autem naturalis

autcoritra naturam ? Itaq,colligamus fragmenta,nepereant. Intelleſtum ſiue rationem

ac poteſtatesinferiores collu &tari pugnareġ mutuò,quemadmodum rationem dijudica

re; ſequinosdebere virtutes interuentu voluntatis eligentis ac deferere vitia ,naturales

omninò fuerint actiones. At voluntatem hoceligere velillud præcisè fimul & eius cons

trarium deteſtari vel auerfari,neq, contra naturam neg,naturale iure dici poßit ,ſed ad

poſitè meo iudicio præter naturam adpellare liceat. Ad eundem modum rationem à pos

teſtatibusinferioribus vincifubigiſ, queniadmodum & eandem eiſdem dominari pelim .

perare,præter naturam actiones optimoiure cenfeantur, idý,ob addu &tas fufißimè fupe.

rius in medium rationes ,licet id euidenter cúm academicis philofophis tûm etiam theolo

gis forſitan aduer ſetur, e paradoxum nudiuštertius inuentum effe videatur. Cæte .

rùm quòd electio determinata rei cuiuſpiam ab anima rationaliprodeat, & (vt ita dixe.

rim ) effluat ,minimè propterea naturalis altio iure dici queat; ſiquidem ab intrinſeco
principio proximè, ſcilicet à voluntate ( quæ facultatis rationalis portio fiue parscenſe.
tur) nuſquam proficiſcatur, quin potiusab arbitrij libertate ( qua voluntatis agnoſcitur

proprietas) immediatèdependeat atgfuam inde ducat originem ,quod in ſuperioritractas

tione monuimus.

IVRE NATVRALI POTESTATES

INFERIORES INTELLECTRICI FACVL
TATI CONTRA IRE, ET OB ID RATIO
ni iure nullum admitti querimoniæ locum .

CAP . XX.

MBIGERE quiſpiam iure poßit,cur natura ſuperior nempte ſummus omnia

A um rerum opifex in vno poluerit hominevelpermiſerit ſaltem inteſtinum perpe.
tuò committi prælium Vnde mortaleis primafronte de iuſticia diuina iure conqueri

poſle videantur. Quapropter nosexplicaturiquaſtionem adeôdifficilem exordiamur

huncin modum . Expedire ſimul ac iuſtum eſſe nos principibus quemadmodum & præs
latis obedire non folüm bonis, verumetiam diſcolis , apud chriſtianos id notiuseft , quam

vt diſimulari queat. Item Deum optimum maximum ob extremaprincipum fcelera,

quæ miſericordiam fortènon admittuntamplius,aut in eo ſtatu vifuntur, vt vix miferis

cordiæ locusrelinquatur: puta quotiens ita nundum coniecti ſunt in reprobum fenfum , vt

interea nihilofecius ab eo ſtatu deplorandonon multum abſint : Deum inquam propter

eiufmodi facinora efficere vel ( vtrectius loquar) permittere fubie& tosrebelles fieri, cuna

étis in facra fcriptura tantiſper verfatis liquidòadparet . Nang, Deus quippe qui

nullum patrare ſcelus nouit ,multotiens imò paßim eadem committi æquo animo fert

Gerrantibus iiſdem pro qualitate delikti pænam irrogat. Nam exemplo Salomonis

id euidenter innotefcit , cui portionem regni ſuſtulit , & ad eius amißionem totius conni.

uere libenter voluiſſet propter eius iniquitatem et idolatriam ,niparentis,nempe Dauidis

iuſticia
 ATQVE FELICITATE LIBER . VII
133

buſticia Deum eundem vltorem retraxiſſet. Porrò quanquam contemnentes princie

pum obedientiam quantunuis malorum panas dare tenentur, haud tamen confequitur
eos, qui principum ſuorum iniurias vlciſcuntur, & eis opitulantur perpetuò laude die

gnos exiſtimari vel muneribus eſſe cohoneſtandos.Nang Saulis regis homicida-quan

vis fui principis inimicum interfeciſſet , nihilominus à Dauide confeſtim morte fuit
muletatus:fcilicet non quòd abfolutè Saulem Depote Dauidis hoftem enecaſſet , quin

potius ob id ipſum ,quia Dauidem exiſtimans impium & pltionis adpetentem , in eins
gratiam hoc fcelus nephandum patrauerat, alioquin ſceleris commißi magnitudinis

non ignarum , imò probè confcium . Eſto proponatur aliud exemplum . Nouit quiſpiam
hoftem fui principis.In eius gratiam vel eo tacente nec iubente quidquam ,vt ab eodem

principe fuo fauorem aucupetur, vel pecunias ſeu quidpiam aliud extorqueat,eundem

hoften interficit. Is haud dubiè pænam meretur,cuidubium.Veruntamen fi meus fara

tè princeps cum hofte manus conſerat ac dimicet , tûm fanè victus amore, quo dómia

num proſequi teneor ,mox in eundem hoftem irruens impetumý faciens , ita profeétò
minimė plečtendus veniam , vt inſuper laude dignus exiſtimer, idý; ipſius naturæ pas

rentis iudicio ,qua videlicet exculta vel exercitata prout conuenit ac decet,hallucinas
ri vix poteft. Hinc Abſolonis homicidæ quantunuis filij , nufã parens Dauid irafcia

tur quanquam defun &ti filij vicem dolens grauiter eiulat & ingemiſcit. Itaq; cur in

interfectorem filijnon excandeſcit ? Quia ciùm iuftè tûm etium bono zelo filium euns
dem interfecit. Cur Saulis, inimiciprincipis homicide , correptus furore panas exie

git atrocés es eas eundem perfoluere cogit ? Quoniam iniuſtè,tümetiam dolo malo (quod

dici folet ) illud ipſum crimen commifit. Atqui de priuatorum vltionibus & iniurijs

longè aliter res habet. Neq;enim priuati dominiſeruo liceat occidere quenpian ars

mis, cum eodem domino fuo congredientem aut percutere, ni fortaßis eo dominus via
tæ diſcriminis venerit , vtnon alia via , quàm per inimici cum eo dimicantis necem

abſolui liberariſ poßit à mortis diſcriminé. Proinde prudentum reſponſa legiſlator

rum paßim efferunt ac ſanciunt, nempe concedi feu permitti multotiens aduerfarium

impune lædi vel etiam occidi nonnunquam ,modò videlicet cum ipſo moderamine ( ſuis
mihi detur hic dti verbis ) inculpate tutela peragatur. Cæterum principes quippe qui

nanciſcuntur à Deo gladij poteſtatem ,& ad eos iuris adminiſtratio vel executio per
tinet,non folùm velut conniuente Deo poffunt,fed (quod maioris est momenti ) de ius
re cûm humano tûm etiam diuino tenentur,& occidere priuatos reipublicæ turbatores ,
ne videlicet in bonos eiaculentur virus ac feuiant , & publicum fufcipere pariter ac

gerere bellum contra principes alios; putà quotiens temerè fineis proprie ditionis cons
trag, ius laceffunt , feu quidpiam aliud tale moliuntur perperam , quod pacem inter
turbare queat , & quieti publice palàm officere. Nam eo caſu cứm percutere, tûm
agros deuaſtare,dein infuper interficere permittatur eis, imò de iure teneantur, ſi nuls

lum aliud remedium ſe offerat. Neg,miles priuatus aut imperator in exercitu partie
cularis iure teneatur aut ei liceat expiſcari diligenter , num bellum gerendum à fuo
principe fufceptum omnino iuſtum ſit vel iniuftum ,præcipuè quotiens caufæ videntur

admodum occultæ ,ni forſitan manifeſto pateat principem eſe ( quod per iocum efferre
ſoleo nonnunquam )indeclinabilem , id eft , nequam ſeu tyrannum , & bellum certiſsie

mè dijudicetur à cunctis indiſcriminatim iniuſtum : quo cafu fortaßis haudquaquam

1

militare
 ANDREA CAMVTII DE A MORE

wilitare liceat , fed militia penitus interdicatur, quandoquidem biſce conditionibus cefa .

Jantibus iure quiuis prefumere debeat ,a principe ſuo bellum gerendum eſſe iuftum &

in ancipiti dubitabiliſ cafu recte quilibet de principe ſuo fentire teneatur. Haétenus

fortè longius ac par fit ,expaciati diuagatig ſumus. Nunc ſtrenuè rem ipſam.adgres

dimur ,cuius gratia fimilitudinem hanc meo iudicio pulchram & huic negocio confe.

rentem in medium adduximus. Ab initio mundi cüm elementa tûm omnia paßim vis

uentia quemadmodum & expertia vitæ quæuis , in vnius bominis adplaufum velut in

fcopum collimare videbantur eig, potißimùm vni feruiebant , idý fecundum naturam ,

At vbi facultas eiuſdem hominis rationalis contra naturæ legem ,vltrò feipfam inters

uentu voluntatis Optimo Maximog Deo penitus oppofuit , nunquid non optimo iure
i

poterant ancille vel pediſſequa ſaltem permißiuè( quemadmodum ſcolaſtici loquuntur )

dominam alioqui legittimam deferere fimul ac eidem obluetari?? Si Deus ( quod in fi.

militudine ſuperius adducta monuimus ),conniuere confueuit ac permittere , priuatos,

eorum principibus atg prælatis fieri rebelles ob eorum iniquitates , cur non pari iure
concedatur ſeu permittatur hoc idem inferioribus anime potentijs contra rationem tos

tius compoſiti reginam , velut erga fuum authorem ingratiſſimam ? Accedit quòd inter

homines , qui de iure principibus fubijciuntur ac feruiunt, & inferiores anima potes

ſtates vni rationi velut reginæ deferuientes plurimùm interfit : fiquidem homines eos

rum principibus ac prælatis liberè preſtent obſequiuiil, inferiores autem animæ potes

ſtates rationi non liberè, ſed neceſſariò pareant,fi ratio vim eiſdem inferat,aut eidem

rationi neceffariò pariter obluetentur , ſi iuxta naturæ præfcriptum eorumdem agere

permittantur atg non impediantur , quando fingulis intelligentia deftitutis commune
‫سیار به‬
videatur , vt neceffariò ( velis nolis) operentur quidquid operantur. Atqui vel boc
ſuppoſito fecundum imaginacionem , quod eædem ancilla rationis intelligerent , ac ita

non neceſſariò cùm eadem regina contenderent, quinimò liberè proprias aderent atg
promerent actiones , & in obeundis ijſdem munijs pro virili datağı opera vires exes
rerent exercerentg .contra principem intellectü ; vel boc inquam ſuppoſito,non daretur

adhuc rationi quærimoniæ locus, idý ſi quis errata regine rationis contra propriunt
authorem attendat ,quippe quæ pænam longè maiorem expoſcunt ac inferiorum faculs

tatum certamen inobedientia . Patère legem , quam tu ipſe tuleris, inquit prue

dens Cato. Nam etſi ſumus princeps,putà Caeſar ſanciens leges minimè legibus oblis
gatur, nec eifdem obftri &tus atg deuin &tus creditur , quandoquidem ſuperior eis puis

tetur , atq;velut omnium legum caput 69 vertex emineat , nihilominus legiſlatorem

quod fupremum (quod iuris periti ſcitè fimul ac prudenter admonent) ſecundum leges
viuere quanlibet ab eo promulgatas , omnino conueniat ac deceat. Quocirca ſi ratio

per incuriam imprudens , vnâ cum altrice poteſtate fenfusetiam ipſos infecit , atq,ita

Juæ ditionis cui preeft , immemor nouam legem interuentu male temperatura corpos
ris indidit particulis , ac ( vt ita dixerim ) temerè nimis inferuit , æquo animo ferat,
ató panas vtcung promeritas & perpetiatur & fortiter ſuſtineat : fiquidem ferendo

quantunuis anxiè propter noſtrum ſeruatorem Chriſtum verè dominum , qui perpetuò
nos ad eius imitationem animat ad labores atq; cohortatur, idỹ propofitis immarceſija
bilibus ( vt fcripturæ verbis vtar ) premijs longo noftras anxietates interuallo fupes

rantibus: fuftinendo viriliter inquam pænas alioqui cùm diuino têm etiam humano
ihre
 ATQVE FELICITATE LIBER VII.
134

iure nobis irrogatas, ſcilicet propter Deum ipſum , dubio procul numinis eiuſdem fa.
uore., qui ſemper nobis præfto est , vltroj ſeſe offert , ni turpiter nos ( quod ples
rung facimus ) nobiſipfis ofcitanter defimus : patienter inquam ferendo pænas illatas,

non folùm reſtituemur decori primæuo , verumetiam in perfectiorem euademus homia

niem ,quanquam id adamußim ; niſi mortis ipſius interuentu fieri nequit. Vt enim
campana vel exempli gratia, vitreum vas confra &tum , integrè nunquam fonum eden
re queat,ni conteratur totum ,in ignem mittatur,eliquetur,excoquatur atg, denuo tàna
dem reficiatur : ita nimirum vitiata hominis natura , quanuis interuentu ſacramentos

rum ac pænitentiæ reparari poßit & inſtaurari tantifper , nempe veterem hominem
exuendo ( quod ſacre litere teſtantur ) ac nouum pariter induendo, nunquam tamen

examuſim ( quod paulò ante dictum est) eundem inftauraueris;ni totam eius fomitis
maffam conterendo frangendoſ, recentem induxeris mixtionem ,atq, nouam pariter ac
numeris inculpatam omnibus temperiem vtpote fomitis expertem adipiſcatur.

SVBIICI RATIONI SENSVM IN

ADAMO , ANTE LAPSVM . NATVRALE

NON FVISSE , QVEMADMODVM OPL
nantur theologi , falfum elle con =
uincitur ,

)
CP, XX,
P

ORRO ScotusG Sanktus Thomas vnâ cùm cæteris theologis communiter

um , nec in nobis nec in primo parente quanlibet
adfeuerant fubijci rationi ſenſun

ante lapſum fuiſſe naturale ,ſed ex dono fuper naturali , ſcilicet quod ipſi vocant iu
ſticiam originalem . Quod ad nos attinet ,damus vltròmanus auxiliares,quadoquidem
in fuperioribushoc ipſum ,nempe fubijci rationi fenfum in nobis haudquaquameſje nde

turale, fatis ſuperg probauerimus. At in primo parente videlicet ante lapfum fuiſſe

rationi ſubiectum fenfum ,idý fecundum naturam abſq,dono Supernaturali,ſolidis pro

virili mea rationibus confirmabo. Nam induétione fupra collegimus intemperiem aut

malam compoſitionem agnoſci cauſam proximam , cur temerè fenfus cum ratione

bellum ineant perpetuum , idý, præfertim exemplò temperatorum , quippe quorum pos

tentiæ rationali quàm minimûm obluétari fenfum experientia nos edocet, quum alios

quin intemperati maximè vel malè compoſiti , vix adduci queant, vt iuxta rationis
præfcriptum vitam tranſigant. Nang,caput habentes valde paruum , verbi gratia,
collatione faéta cum cæteris vniuerſi corporis partibus, ita ratione carent atg præcis

pites adinueniuntur in quibuſcung,negotijs,vt oblata occaſione quantunuis parua cûm

ad iurgia tûm ad cædes prompti niſantur , idý potißimüm ſi mala compoſitioni ca.
pitis acceſſerit intemperies biliofa . Proinde ſi temperatos rationi ſenſum paruo nes

gotio fubigere conſtat experientia,dein intemperatos aut malè compoſitos id ipſum non
niſi magna cum difficultate conſequi poſle liquidò adparet , dic ( obſecro) cur èmedio

fublatis hiſce compedibus feu tricis, fcilicet intemperiè velmala compoſitione liberatum
iri
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

iri protinus hominem ab hac praua videlicet ad delinquendum inclinatione diffidis 2.

Si temperati naturæ iam interuentu peccati morbide ſeu vitiatæ , quuni ea quanli

bet exa& ta temperies ,ab alia quæ fuit ante lapfum in Adamo,dubio procul perfectige

ne longo diſtet interuallo : Si hac inquam noftra quantunuis bona temperies; quanuis

à perfectißima illa priori procul abfit,hoc tamen efficit,vt inferiores animæ poteftates
aliqua ex parte faltem , vel fuapte ſponte libenter inferuiant reginæ rationi,velut ana

cilla : : cur.ante lapſum in Adamonon debuerint eidem intellečtui perfe&tius parêre

fimul ac obſequium præftare ? Nam in primo parente ratio dičtat innatum fiue nas

turalem corporis calorem ita fuiſſe temperatum , & ignem in cæteras qualitates talem

fortitum fuiſſe dominium , vt earundem habenas ( vt ita dixerim ) tantùm fuauiter

moderaretur , neq; quidquam obladeret in vniuerſa corporis republica : fiquidem in

nobis calor innatus vtpote primarium inſtrumentum animæ vitiatum , neceſſariò post
Adie lapfum : calor inquam innatus in nobis vtpote vitiatus , etfi velut primarius
principis miniſter corporis abundè pro virili ſua neceſitatibus profpicit , attamen ob

morbidam qualitatem contra &tam fæpenumerò tyrannum agit potius quàm paftorem .
At in Adamo rationi confentaneum eſt,ſuauiter omnia fuiſe diſpoſita . Accedit , quòd
ante patratū fcelus elementa forinfecusminimè turbabāt hominis primi perfe& tiſsimam
temperiem , ſed eidem potius ferebant ſuppetias.Hinc primi parentesnoſtri vetitū edene

domalunı(reuera certè malum fuit )haudquaq,errarunt meo iudicio,propterea quòd ca ,

ro contra rationem niteretur eidem obluétaretur adpetendo pomum à Deo vetitum :
fiquidem eo tempore gula fiue guſtus,quemadmodum cæteri fenfus ad vnum omneis

cím exteriores, tûm etiã interiores,vni fecundum naturam obſequebantur atg parebant
intelle& tui,tantum abeft,vt cum eo præliū inirent,ac temerè cötra naturalē ſuum regemi
collu &tarentur. Vnde quod eis impoſuit, quodý ſeduxit miferos, omninò fuperbie
peſtilens fuit virus,quando ſerpens cis dixerit:Eritis ficut dij ſcientes bonü o malum .

Verumenimuerò præter adductas in medium rationes,aliud impreſentiarum texo raticie

nium ( vtmihi quidem videtur) demonſtratiuum.Itag ſuppono prins tanq indubitatum ,
omnia creata naturam poßidere peculiarem ac propriam , cuius interuentu proprias
adant functiones, idý Jepoſito quolibet extrinfeco auxilio.Item vltrò mihi dare cupes
rem velut certum , hominis integri fimul & immunis ab omni contagio feu morbida

qualitate,non ſolüm agnoſci proprium opus intelligere, verumetiam poſſe velle pide
riter ac operari reétè fecundum proprias naturæ fuæ vires , efficiente feclufo quouis
extrinfeco.Nang ſinatura fuapte nullo bono poffet fungi munere,ſequeretur eam rem
creatam minimèbonam dijudicari. Qui enim adferueris quidpiam eſſe bonum fi bona
promere nequeat opera ? Itidem fubijcio velut pro confeſſo ,rationalem poteſtatem bom
niquidpiam operarinon poffe,ni ſenſus ei vel ſponte ſubijciantur vel per violentiam ,
imònec rectè quidquam examuſim ſiue proiut decet intelligere : Adhec quemadmos

dum cateranaturalia corpora funguntur muneribus proprijs,nullo præpedita prorſus

irteſtino bello , quod ea remoretur , ita medius,adius rationiconſentaneum videatur,
De vnus homo præ cæteris corporibus omni præconio dignus , fi quis videlicet fubies
ti nobilitateni attendat ; videtur inquam rationi conſentaneum , vt vnus homa

pariter , quod intellectus ei faciendum eſſe dičtat ac fuadet fecundum naturum ,

illud ipfum abfq; dißidijs potentiarum intrinfecis , fecundum proprias vires exes

qui
 ATQVE FELICITATE LIBER VII .
135

quifimul cos præftare queat. Quam ob rem hiſce præmißis theſibus;erigo demonſtraa
tionem bunc in modum . Homo ficut & cætera oninia tam corporea quam incorpórèa fe

cüdum fuam ipſiusnaturam abſq;fuffragijs alienis,adere poteft functioneseiusproprias;

idý ſinon in natura læfa feu vitiata, ſaltem in omni labe carente vel inculpatas Sed

adamußim intelligere pariter ac tranſigere vitam iuxta rationis edictum , hoc eſt, ſea
Cundum legem naturalem nobis naturaliter infitam , operationes hominis funt propria ;

quandoquidem inſinteidem fub ea ratione, qua homo eft , ergo velis nolis, inde deducitur,
Jubijci rationi fenfum eflènaturale,non homini cuiuis promiſcue vel indiſcriminatim , ſed
bomininumeris omnibusabſoluto ,qualem ante lapfumextitiſſeprimum parentem Adaa
mum naturalis re&ta ratio dictat. Neg, enim homo eiufmodipoßit operationes exercere

quanlibet proprias, ni fenfus rationiſubijciatur ac păreat ,idg fecundum naturam ,quiafi

non fecundum eiusnaturam hoceueniat, fedex dono ſupernaturali, tunc neceſario conſee
quitur,minimènaturales ato proprias hominis agnoſci nuper in medium adduétas opera.
tiones, quando fic à fola compoſiti natura perfici nequeant,fedextrinſecis indigeántauxiá

lijs,atg ita deftitueturhomo proprijs operibus fecundum naturam contra ſuperius alică
gatas byppotheſes. Ergo fubijci rationi ſenſum , fecundum naturam non autem ex
dono fupernaturali , velex originali, iufticia neceffariò
venit concludendum .

LIBRI SEPTIMİ

FINIS
ANDREA CAM VTII DE A MO

RE ATQVE FELICITATE LIBER

OCTAVVS .

PRIMVM OBIECTVM CV

IVSDAM INSIGNIS TEMPESTATE NO .

STRA THEOLOGI CONFVTATVR .

CAP . 1,

ACTEN V ŠEVI ŠEMPER AV.

ditor, nunc tempeſtiuum videtur , vt pulfatus totiens, ex reg

tandem femel actor euadam . Inſignis quidam noſtra tema

peſtate magnig nominis theologus in curia Romana pariter ac

philoſophus, cui fcilicet mèos amoris atg felicitatis conceptus
communicaueram , à me fic difſentit , vt nullis plane rationibus
meis vnquam fleeti potuerit. Is etenim aliquotiens petijt , vt adſignatam à me

definitionem amoris ei libenter aperirem . Ego verò lubens eiufdem petitioni tam

honeftæ non potui non obtemperare, quandoquidem eum vtpote non minus pium
quam eruditum plurimi faciam . Verùm idem quum à me diffentiret , plureis in

medium attulit argumentationes, idý, pluries, vt med placita ſeu theoremata demo
liretur quas nimirum vtpote fucci plenas hic adfcriberenon grauabor ato pro viris
bus confutare; quemadmodum & aliás cum Euolo doctißimo pariter ac nobilißia
mo fačtitauimus, ſcilicet vt huic amoris atq, felicitatis contemplationi colophoriem
aliquando ( quod expedit ) imponam . Itaq, tam eximij theologi primum argu
mentum ita habet. Ais ( inquit ille ) boni præcipui voluntatem & quæ fequun,

tur, vniuerſam amoris effentiam conple &ti , fimul ac adamußim ob oculos conſtituere,
quum alioquin amor minimė ſit voluntas reuera , quin potius ipſa volitio fic loqui
permittatur, quo res clarior euadat ) id eſt, voluntatis actus ipfe volendi bonum &
operatio, quod quidem ab amoris effe &tu clarè deducitur. Nam actu benè velle,

non folùm amoris proprium opus, ſed eiufdem ſubſtantia vel efſentia liquidò videtur,

non autem ipſa voluntas, amor ergo fuerit ipſa volitio, hoc eſt , actus ipſe volendi
bonum . Atqui retorqueo iaculum hoc pacto. Iufticiæ non proprium opus, ſed eius

eſſentia, prima fronte ſtatim adparet, vnicuiq, reddere quod ſuum eſt, igitur iuſticia
non voluntas reſtituendi, fed ipſareſtitutio dici debet .Porrò vel intellectus habitus ad
pnum omneis eandem omninò
fubire legem ftatim adpareant, exempli
gratia : Gram .

maticum eſſe nilaliud videtur, quàm rečtè loqui vel prout conuenit fcribere ,ergo gram .

matica loquutiofuerit( vt ita loquar) vel fcriptio rečta. Dein adeundem modum mufica

cantio vel inſtrumentorum pulfatio conueniens reftaſ dijudicabitur, ac geometria

conueniens terræ menfuratiopariter ac philoſophia cötemplatio rerum à parente natura

condita .
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII. 136

conditarum , & ita fubinde de cæteris ad vnum intellectus babitibus idem proruntia
re fortaßis liceat. Verumenimuerò confeftim vrgebis ( certò fcio ) denomination

nes operandi facultatis intellectricis, nequaquam ab operibus intellectus, fed ab eiuſ

den habitibus, fcilicet à quibus opera prodeunt, effe defumendas. At optimepari

ter ac inſignis vir fi lubet, attende pauliſper

. Que madmodum intelle £tus , opeo

randi varios conquirit babitus, quotiens multifariam ſeipſum exercet , ita mebercle
Doluntas ex actibus frequenter ſeu pluries repetitis habilitatem ( vt fic dixerim )
fiue propenfionem paulatim ant inclinationem ( quomodocung nominare volueris nis

bil refert , quandam adquirit ad operandum ; quam Philofophus fi debilis agnofcas

tur, diſpoſitionem , fin autem in anima radices iam altas egerit, babitum nuncupai
uit. " Hac propenfione feu lubricitate nimirum bruſquiſque non folüm facilè trana
fit ad operis exequutionem , verumetiam ab operatione difficulter abſtinet,quando

quidem ad eam incitatus mirificè deprehendatur: quippe que confuetudo fic natus
re vicaria cernitur, vt etiam quaſi perſonata fiue laruata , modo quodam adſcititia
quædam alia videatur effe natura nuper accerſitas Proinde Philofophus ab hae

bitu diſpoſitionem ſpecie nufquam diremit , propterea quòd fecundum magis oo

minus inter ſe tantummodo fecernantur atque naturam penitus eandem fortiantur:
quando diſpoſitus leuem ac imbecillam , habituatus autem ( ut ita dixerim ) fora
tem & folidam , ac ita per conſequens quæ difficulter annihilari ( fic loqui permita
tatur aliquando ) pariter ac euanefcere queat , ad operandum inclinationem , longa vie

delicet operandi confuetudine conquifiueri.

t Redeamus ad diuerticulum . Sicut Inteller

Etus, diuerfos exercendo feipfum adquirit babitus, ita voluntas ex aquo difpofitio.
nes c habitus confuetudine diutina tandem conſequitur. Vnde quemadmo

dum in intelleétu denominationes à diſpoſitionibus inueteratis ( quæ vocitantur has

bitus ) tanquam ab operationum fontibus defumi ratio fac poſcit, vt etiam vltro

iubeat , ita mediusfidius de noftræ voluntatis habitibus idem eſto iudicium , quandoi

quidem vtrobiq ratio prorfus eadem militet. Quam ob rem amor haudquaquant

Dolitio fuerit , hoc eſt, actus ipſe volendi vel operatio voluntatis ( quod impedià

wir hicinſignis adfèuerat ) quinpotius eiuſdem habitus longa videlicet operandi cous

fuetudine conquifitus ( quod paulò antè crebrò monuinus ) quemadmodum quarto

buiuſce operis libro cûm diftin &tè ( ni fallor ) tûm etiam fatis fuse docuimus.

INSIGNIS ILLIVS THEOLO .

GI SECVNDVM OBIECTVM

ADDUCITUR IN ME DIV M.

CAP . 11 .

AMVTIVS ( inquit ille ) , putat amorem effe voluntatem boni praes

m , fed anior eft voluntas fiuevolitio ( ita enim interpretatur) boni fimplicia
Cocipui
,venit obliteranda tanī ſuperflua,nec ad amoris
ter , igitur adpendix ea, nempepræcipui

definitionem vllo modo quidquam faciens. Antecedens argumentationis præter id ,

1
quid
 ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

quod abijs do£toribus maximè probatur, quilibros magiſtri ſententiarum interpretati

funt,precipuèprimum ac tertium , inſuperhoc pacto confirmaripoteft. Amare quidpie
am planè nilaliud eft, quam eidem benè velle ſimpliciter ,hoc eft, feclufo quouis adiunčto.
Quapropter amorabſolutè voluntas bonifuerit velexcluſa quauis adpendice... Accedit

quod loquendicommunis vſus faltem Italorum & Hiſpanorum hoc ipfum inſinuat, imò
fatisapertè conuincit:ſiquidem omneis ad vnum promiſcuè,quotiensamare feitas quen
piam adfeuerant , ita loqui conſueuerunt:Ego volo bonum ei,quod idem omninòrentur,
Wel adpendice quauis poſthabita ,perinde ac ſi hunc in modum efferrent : Ego amo eum .
Secundòconfirmat au
ur thoritate è facris litteris petita . Nang Salomon ait Deum
nihil eorum odiſe ,que faéta funt, quoſuppoſito fic argumentatur. Quidquid eſt,odij
capax agnoſcitur,igitur & amoris. Adfumptum oſtenditur ,quia fi quidquid eſt odij cao
pax haud foret, ineptè fcriptura ( quod abfurdum eſt inconueniens) nihil eorum qua

funt, odiffe Deum pronunciaret. Porrò ſi quidquid eſt, odij capax eſt ,amoris quog ca.
pax neceffariò fuerit, quandoquidem contraria circa fubie &tum idem neceffariò verſari
Gab eodem recipi confueuerint. Proinde fruftra forententia quælibet amoris & odij

capacia, fi nec dilegi nec odio haberi poffent. Quinimò quòd odij vel amoris quidpiam
exiftimetur capax, ſimul acdiligi nequeat vel odio haberi,manifeſtam implicat inclus

ditg contradićtionem . Atqui non omnequod eſt,boni præcipui capax agnoſcitur ,puta
res inanimate bonum pracipuum in fua natura nequäğ admittunt, quando Camutius

( ait ille )boni precipui voce felicitatem intelligat ,qua neceſſariò cognitionem fecum trae
hit atqſupponit. Quam ob rem apertè confequitur ,amorem effe voluntarem boni fimplio

citer ,non autem boni præcipui ,quando multa verè diligantur, quibus vllo pa & to bonum

præcipuum velle nequeamus, ni fortaßis per voluntatem boni præcipui , definitionem

amoris humani ſolüm intelligas ;nos veròquotiens volitionem boni fimpliciter ſécluſa quas
mis adpendice , definitionem amoris integram ſtatuimus, non amoris fpeciem aliquam
tantummodò compræhendimus, fed eam amoris integrameſſe, ſcilicet in genere definition
nem , quæ ſpecies omneis compræhendat, adfeueramus. Accedit quòd Salomon vbi Deum

protulit odiffe nihil eorú quæ funt,ibidê etiam adferuit Deum eundê omnia quæ funt ,die
lexiſſe,adeô nullus relinqui videatur dubitationi locus. Proinde virhic inſignis eorum
theologorum opinioni ſubſcribens, qui librum magiſtri fententiarum interpretati funt,

iuftè videatur adferuiffe, voluntatem bonifimpliciter ſtue(quod ille contendit ) volition

ně effe veram , integram , atq,numeris omnibus abfolutā videlicet in genere definitionem :
liquidem omnibuspromiſcue ſpeciebus amoris conpetat, & cum re definita reciprocare
retrouertig dignofcatur.

IDEM EIVSD THEOL

EM OGI
SECVND OBIECTV IN .
VM M
FIRMATVR .

CAP. 111.

ERVMENIMVER O quemadmodum eitis eruditioni ſimul acpie .

པ tatimultum tribuimus atq, concedimus , idý libenter, ita nimirum ardore ves

ritatis inflammati, quippe qui tantum laborem eius vnius gratia fufcepimus, minimè
poffumus (impunè videlicet) noftræ violenter obluetari conſcientia . Nam ea tantûn
Amoris
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII. - 137

dmoris dijudicari capacia ,quæ vicißim amantem redamare poffunt,vel metacente nas
turalis ipſa ratio dićtat.Amabô quis vnquam exiftimet poſe lapides amari fecundum

naturam ? Chari quidem eſſe queant propter vfum ,diligi certènon poſſunt, quia nec ipſis

natura quidquam amare permittit. Hinc animalia rationis expertia ſi non omnia, Jala

tem ea ,que redamare poffunt ,ab hominibus quog Veniunt diligenda . Putà canis quia
diligere poteft;iure merito iuxta naturæ legem atg præſcriptum amari queat. Quana
uis enim canis & alia id genus multa , primariò propter commodum proprium dilis

gat,id eſt,vtob vtilitatě aut voluptatem propriam , attamen ſecundariò faltem vtcung,

propter amatum etiam diligit.Quò fit, vt à nobis eodem iure naturali faltem , vtcung
diligi debeat. Philofophus in Ethicis amicitiæ genus triplex in medium adducit,
nempe voluptatis , vtilitatis , atq, virtutis ,ac ita per confequens triplicem amoris jped
ciem non ſolüm indicauit , verumetiam apertè nobis ob oculos conftituit. Dein paulò
post intulit amicitiam in voluptate vel in vtilitate , videlicet propria fitam , minime

dici poſſe veram amicitiams; ſed eam folummodo, que videlicet à virtute ducit origi:
nem G ab ea fouetur , Dero dignam amicitiæ titulo confirmat . Igitur alias duas ims
própriè fcilicet amicitias vocitari manifeſtò colligitur. Itaq; quum amicitia denomie
nationem ab amore fortiatur ,ac veluti mutuò ſuſcipiat,fi vna tantûm amicitia vera
ftatuatui“, vnicus profectò fuerit amor , nempe virtutis & honefti , quando non aliam

ob cauſam virtutis amor exiſtimetur verus, quàm quòd fit boneſtus , & ipfa virtus
agnofcatur honeſta, quum ipſa virtute quid generalius ſit honeſtum . Is verò qui del
ab una voluptate vel ab vtilitate propria pullulat atg deſcendit,amor ( vt pote non

honeſtus ) impropriè vocabitur. Ergo duas requirere conditiones verum amorem

adparet . Prima eft , vt amans amato bonum velle queat præcipuum . Altera ,

Derò penitus exigit , vt amans amato benè velit propter ipſum amatum , non autem
ob aliud quidpiam . Hinc in ſoliloquijs adfabrè ſanctus Auguſtinus oſtens

dit,hominem haud poffe Deo vices rependere niſi per amorem . Adeo videatur amans,

Amoris proprio quo:lam iure fcilicet ab amato mordicus efflagitare,debitas vt ei quas

potest ,redamando vices gerat , quandoquidem hoc ipſum maximè præ cæteris cóndia
tionibus honeſtum adpareat , ac ita per conſequens incaſſum temereq diligi (quod nas

tura ſemper execratúr es abominatur ) quæcung redamare nequeant , liquido videas

tur. Quam ob rem hiſce ſuppoſitis, tantiviri ratiocinijs reſpondemus. Amare nil aliud
est ( ait ille )quàm benè velle fimpliciter ,hoc est ,ſeclufo quouis adiuncto ,negatur hoc

antecedens . Quod autem ad communem vſum loquendi pertinet , homines paßim

quotiens efferre ſolent: Ego bolo bonum (verbi gratia ) Petro , nequaquam intelligunt
bonum quodlibet indiſcriminatim , fed bonum præcipuum idý præ cæteris , alia verò

bona tanqnam ad præcipuum conſequendum media ſolüm adfeétant. Dein hoc ipſum
præcipuum bonum eidem (exempli gratia ) Petro vult propter ipſum , non autem ob
aliud quidpiam . Porrò Salomon inquiens in fapientia creaturas omneis a Deo

diligi, loquitur impropriè , perinde ac fi diceret eafdem efſentiam

propriam , cùm ab eo fortitas effe, tüm inſuper
ab eodem conferuari.
th

IN
6

ANDREÆ CAM VTII DE AMORE

IN EODEM ARGVMENTO DIS .

SOLVENDO PROSEQVITVR .

CAP. IIII.

ÀCTENVS quacung,di putando tunc oretenus in medium deduximus, fic

H deliter (ita me Deus benè amet retulimus. At quia bonus Theologus non ad .

quieuitmeis reſpõſionibus,idcirco quod femel propoſuimus,tueri vel cedere neceſſum est.

Ait enim textum Salomonis effe clarum ,nec oportere tergiuerſari vel proteruire quen

piam (vt ita loquar ) in re tam aperta. Verùm non eſſe perpetuò mordicus atg pera
tinaciter inhærendum literæ vel theologi paßim admonent, quando fcriptura literam

occidere, fpiritum autem viuificare teſtetur. Proinde quotiens adfirmant eloquia fas
çra quidquid est , amari, impropriè (meo iudicio ) loquuntur , quemadmodum Dauid

ipſum Deum fæpenumerò non ſolum iraſci , verumetiam furere pronuntiat , ſcilicet
vt hoc ipſo loquendimodo facrarum - literarum clarior atg felicior euadat intelligens

tia , quippe quæ ſeipſam vltrò demittit ad imbecillum ingenij noſtri captum . Nang

quidquid ad fidem pertinet, & in ſacra pagina continetur , fupra naturam quidem
dici queat , quandoquidem ingenij noftri captum longo ſuperet interuallo , ſed tamen
contra naturam adpellari pariter ac agnoſci ratio non patitur. Qui enim nature
benignus,author contra naturam eandem vtpote ſuum inſtrumentum eſſe poßit? Ergo
fi natura nobis rationes apertè fuggerit demonſtrantes hoc ipfum , nempe creaturas

irrationales verè diligi non pofle, qui verifimile videatur facram eandem paginam,
quod manifeſtò falfum eft,adftruere pariter ac adfeuerare?Nunquid fareri nõ præftat
& expedit eandem impropriuè vel metaphoricè loquutam fuiſſé ? Nang Philofoplus

quoq ,nonnunquam vtitur metaphoris , idý ( quod adfabrè monet Auerrhous ) in res
bus tantummodò difficilimis , ſcilicet vt interuentu metaphore nobis innoteſcant. Cđe

terùm etfi mihi fatis abundè ſufficit ad oftendendum dogma noftrum effe verum ,

tiocinijs vti demonſtrantibus ,nihilominus vt idem placitum intelligas reſponderet pas

trum inuentis & orthodoxæ fidei videri conſentaneum , audi quid nuper offenderim .
Sanctus Thomas in 1.parte ſumme,quæſt.20.articulo 1. ad primum argumentum ait :

Amor & gaudium , ég dele &tatio , fecundum quod fignificant actus adpetitus ſenſitio

ui, paßiones funt,' non autem fecundum quod fignificant actus adpetitus intelle &tis
ui, & fic pununtur in Deo. Vnde dicit Philoſophus 7. Ethicorum , quòd Deus yna
fimplici operatione gaudet, G eadem ratione fine paßioneamat. Hæc ille , que
omnia ſatis apertè comprobare videntur,quæcung libro huius operis 5. retulimus, vbi
docuimus,qui dicatur amor paßio , & qui paßio dici nequeat , quum alioquin eo teme

pore quidnam vir ille pius hoc in negocio fentiret ignoraremus, fed hæc ad tuum ars

gumentum nihil ſpeftant, propterea veluti per tranſennam adduéta funt,propter diſa
ſolutionis meæ prioris illius adduétæ loco citato confirmationem . Nunc arrige aures
vir do&tiſ : Idem fan& tus Thomas in eadem 1. parte ſumme, in eadem quæſt. 20. artis
culo 2 in refponfione ad 3.arg.inquit : Sic igitur Deus propriè loquendo non amat creas

turas irrationales amore amicitie , ſed amore concupifcentia (fcilicet intellectualis,

quando ſecus intelligi nequeat ) in quantum ordinat eas ad rationales creaturas e

etiam ad feipfum ,non quaſieis indigeat,fed propterſuam bonitatem & noftram vtilis
tatem ,
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII, 138

tatem , concupiſcimusenim aliquid nobis & alijs.Item in art.2.eiufdem quæftionis ade

ducit illam tuam authoritatem fapientie 11. Diligis omnia ,quæ funt,& nihilodiſti eoriim

quæ fecifti,& exponit eo modo,quo fupra di& tum est:ex quibusinſuper lucemeridiana
clarius colligitur,oportere iuxta Doétoris eiufdem ſententiam , fi quidpiam amari verè
debeat,bonum amato fcilicet amantem velle propter ipfum amatum , & non ob aliud

quidpiam ,ac ita creaturas cognitione deftitutas diligi non polle .

TERTIVM EIVSDEM OBIE

CTVM E MEDIO TOLLITVR .

CAP. V.

ERTIO nos argumento Theologus pellicat hunc in modum .Dilexeruntmão

T gis gloriam hominum quàm Dei gloriam ,inquiunt ſacræ literæ, ſequitur ergo
diligi poſje res inanimatas ab hominibus, ac ita per conſequcns, vel amor hominis ipſe

fub ea ratione videlicet, qua homo est ( qui quidem amor humanus in anima rationali

ſedem obtinėt)haudquaq boni præcipui voluntas fuerit erga rem amatā cognoſcentem ,
que redamando vices rependere queat amoris. Sanè forſican dicere liceret hoc in nes
gocio, fic intelligi debere noſtrum dogma,nempe res inanimatas ab hominibus, amore
videlicet rationali nuſquam diligi poffe iuxta nature legem atq; præfcriptum . Nang

quòd duarus homonummos amore profequatur , & homines plerung vel bonos;infuz
per a eum diligentes odio habeat, nedum eofdem minus diligat quàm ipſas pecuni.
as, hoc planè contra naturam est ac eidem aduerfatur , haud ſecus ac feipfum interfia
cere, plus quàm diſdiapaſon ( quod in adagio paßim effertur ) cum ipfa parente nas

tura pugnat . Verùm fi diligere gloriam hominum magis quàm Dei gloriam ads
uerſari nature concedatur , vt iſtud libenter condonemus ,quandoquidem illud ipſum
exécrentur facre literæ ſimul ac deteſtentur: vthoc inquam admittamus, certè glos
riam Dei diligere magis quàm gloriam hominum ,omnino videatur effe naturali rao
tioni conſentaneum atg, ſecundum naturam , ac ita res inanimatas o accidentia pura
fecundum naturam diligi, ratio naturalis ita ſuadet , vt etiam cogere videatur. Quam
ob rem alió flectenda venit ingenij noſtri ratis imbecilla , quando veritas huiuſce

quæftionis altiorem perſpicacioreinúe poſcat indaginem . Hominum gloria vel hones

ſta ; puippe quam illefo rerum omnium authore , ſi non omnibus hominibus , certè

ſaltem amicis atg iuſtis ita defiderare poffumus, vt vel hoc ipſum agere naturali iue
re teneamur : bominum inquam gloria quoniam præter id ,quòd inanimata deprehena

ditur , purum inſuper accidens apertè viſitur ,minimè fecundum naturam diligi poſsit,

à quopiam : Tiquideni gloriæ quanlibet honeſta non propter ipſam bené velimus, ſed
ob aliud quidpiam , exempli gratia , propter ainicum ,cuius est gloria . Porrò nihil
impedit , quò minus largo loquendi modo quodam , impropriè quiſpiam enuntiet, ſë

gloriam amici diligere , quod mediusfidius perinde eft , ac ſi fuum amicum fe dilige .
re teſtaretur . At fi de gloria Dei verba faciamus, longè aliter res habet. Nam

le propriè preßiusúe de hoc negocio difquiramus , quidquid est in Deo , Deum fateri
cogimur.Vnde gloriam Dei diligere prorſus idem fuerit,quod amare Deum ipſum .
Sin autem in Deo gloriam velut accidens quoddam intelligentiæ gratia clarioris comin
m iſ minifcamur
 ANDRE ÇAMVTII DE AMORE ::

miniſcamur Geffingamus,tùm improprius etiam erit loquendi modus; ac ita quichung

vult bonum gloriæ Dei, quum ei propter ipfam minimè pelit, quinimò propter vnum
Deum : tunc inquam amare gloriam Dei prorſus idem fuerit, quod est ipſurmet
Deum diligere, quemadmodum de gloria, quam amicis & volumus,& eifdem infuper
fi fortè deſit, exoptamus honeſta, paulò ante retulimus, Adeô facram paginam ime
propriè nonnunquam aut methaphoricè loqui , nullum meo quidem iudicio videatur abi

furdum inconueniens.

QVARTVM EIVSDEM RATIO ,

CINIVM EVERTIT VR

CẤP. P1.

I donemus (inquit ille) definitionem amoris effe voluntatem boni præcipu ,neceſa
S ſariò confequitur homines infideles amare non pofle, quod est abſurdum . Illatio

probatur,quia te relatore bonum præcipuã hominis est æterna felicitas,at ifthac infido
libus eſt incognita ,quod autem ignotum est,nec velle poffumus alicui nec cupere.Porrò

felicitatem æternam vtpote bonum vnum hominis præcipuum ,eflepenitus incognitum

infidelibus vel ex eo patet,quia non ex nature gremio (metaphoricè loqui permittatur

in re tam difficili, quandoquidem hoc ipſum quog faftitet Ariſtoteles velex eiufden

natur & cunabulis , tanquam ex vmbraculis in folem euocatur: hoc est ,è primis natura
principijs,quæ videlicet à latinis poſtulata vel dignitates,à Græcis autěaxioma tanun.

cupantur ,ratiocinanio minimè deducitur, fed fide folummodòper occultam r : .clationem

nobis irinotuit, ac merum Dei donum cernitur. At huiufcefidei quum experteis omninà
dignofcantur ethnici vel infideles & athei,luce meridiana clarius euadit, eofdě æterne

felicitatis offendi neſcios, vnde fieri nequit, vt quod ignorant,adpetere poſſint, quanda
,agat ac operetur.
voluntas minimè feratur in incognitum , ne temerè quidq Atqui fifte

gradum tantiſper eruditißime vir . Vt donemus fidei chriſtiana ſeu catholice

( quod idem eft)neſcios minimè

felicitatem æternam diſtinętè cognoſcere,quod alioquin

indubiè venit admittendum atö

; pro confeſſo planè fupponendum.ita nõ inficiamureofa
dem confusè borum illud præcipuum percipere fimulv exoptare fecundum naturam ,

idý ſummis votis.Nana,conſtat infideles obfcurè Deum Opt:Max:agnofcere, fi cum ins

telligentia chriſtiani collatio fiat , quum alioquin eundem obfcurè quantunuis agnitum ,
amare poffint ; quinimò iuris naturalis pinculo tenentur,etfi diligere recufent,acriter
.

docet,hominēnon amando Deum ,grauiter deliquiſa

plectuntur, quod quidē vel apertè

ſe.Hinc nimirum Paulus fanétus( quod Diuus Auguſtinus in libro,cui de ſpiritulia

tera titulus inſcribitur adpoſitè monet)optimo iure philoſophisimpijs vitio vertit,quòd
vbi Deữ agnouiſſent quanlibet imperfe &tè velcõfusè, fi cuintelligentia Chrifti fidelium

conferatur ,minimè tanğ Deum ( quod fanèfieriprecæteris oportuit)glorificauerint.

Nam ex pæne grauitate,quam Paulus ibidem ſubintulit,deličti metiaris atrocitatent.

Inquit enim :Idcirco tradiditeos Deus in reprobű ſenſum,vtfacerent que no conuenia

unt,& quæ
fequuntur:fiquidē iuxta cuiufdam textus canoniciſententia, nipænæ grauis

tatē experireinur,culpe magnitudinêvidelicet (ut ego quideminterpretor) examuſim

hauda
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII.

baudquaquam agnofceremus
. Atqui iam vnde nuper digreßifueramus pulcbrics
dine rerum illečti, tandem redeamus. Pius etenim ait theolagus : haud agnoſcunt

bonum iftud precipuum , nempe felicitatem infideles. Attende pauliſper . Side

felicitatis cognitione diftin & ta ſolummodò ( ſcilicet quatenus in hac vita diftinétè

cognofci poteft ) enuntiacionem hanc intelligas,in tuam vltrò lubensvtiq, defcendo

ſententiam ,idği manibus ( quod dici folet, ac pedibus. At imperfe &taveræ felis
citatis intelligentia vel abundè fufficiat ad excitandum fui defiderium , quandoqui.

dem hoc ipfum ac confuſa Dei ipfius cognitio præſtet, de qua paulò antè verba feci

mus, ergo theologiparalogiſmusfuo ipſius pondere ruit in preceps.

ALIA SCOTI RESPONSIO

DELETVR . 1

1
CAP. VII.

VIC eruditißimo theologo forfitan reſpondere licuifèt iuxta loannis Scoti

IC

fententiam , quanuis imperfe & tam attamen obfubtilitatem verè Scoto dignam .
Is etenim homines ad vnum omneis naturali faltem adpetitu felicitatem aternam

exoptare commonefacit, id eft , ad eam adfequendam effe propenſos, idâ etiam fi de

illa nibil cogitentac intelligant
. Hoc fane Scoti theorema pulcherrimum quantuns
uis deficiens, explicat adfabrè fimul ac adpoſite Dominicus de fortho,inquiens homis

nes ifthæc naturalia bona quanlibec interitui penè ſingulis momencis, nedum horis obo
noxia paßim defiderare pariter ac belle; verùm ijſdem fatiari confeſtim , vbi confco
quuti fuerint , atg, deinceps noua concupiſcere , nec aliquando quieſcere tantifper,
idý etiam fi bona paßim eiufmodiomnia conſequi liceat atq contingat. Hec'pri

faltem homini contigiſſe, nempe. Salomoni vel ſacra teſtantur eloquia, quando præter
admirabilem fapientiam atgfanitatem corporisintegram , maximus acceſſerit præterea
diuitiarum cumulus. Adeô Chriſtus dominus humanæ gloria Salomonis in Eu

angelio meminit. Adhæc fcriptum inuenimus, tantum in eius curia fuiffe diuitias
tum adfluxum , vt etiam vſus argenti minimè putaretur effe pompa, fed oporter

bat omnia gemmis vel auro ſplendeſceres. Porro Salomonem eundem bijce non

obſtantibus haud fuifle contentum eius verba demonſtrant, quando dicat : Quidquid
habui. Deinde tandem ita naturalibus corruptibilibusúe boo
adpetiuit cor meum ,

nis adpetendi colophonem ( vt ita dixerim ) imponit inquiens : vanitas wanitatein

omnia Danitas . Adeô conſtat hiſce documentis exemplis , oportere ne

ceffariò felicitatem æternam comminifci pariter ac admittere, qua videlicet homi.

nem quietum, atg contentum efficiat :quam licet haud exoptemus atg fecundum
rationalem naturam cupiamus, vtpote nobis naturaliter incognitam , nibilominus ad

cam adfequendam procliues propenſiý dignoſcimur, & eandem adpetitu naturali fal.
tem nobis communi cum cæteris omnibus etiam vita deftitutis ;eandem inquamfelis

citatem æternam hoc adpetitu naturali faltem adfe& tamus, ac eidem inhiare perpe
tuò depræhendimur. Hæc fanè fuit tam eximij theologi ſimul ac philofophi

fententia . Ego verôquemadmodum lubenshuicpalcitofiue theoremati fubfcribo fic,

mt
mi ij
 ANDREA CAMVTII DE A MORE

Dt etiam eorum hoc inuentum ſuſpiciam & admirer, ita mediusfidius ab eiſdem
di ſentire cogor, quotiens homines infideles velut aternæ felicitatis nefcios Gigna

ros adpetitu voluntatiselicito ( quemadmodum ipſi loquuntur ) eandem defidera.

re nuſquam pojè mordicus tuentur. Nang ſi naturali folüm adpetitur nobis

cum ceteris corruptibilibus communi veram felicitatem adpeteremus, hoc ipfum pla
riè non in indiuiduo, ſed in ſpecie tantummodò deſideraremus. At ſinguli pali

Jim homines propriam in indiuiduo felicitatem æternam auidè cupiunt,

idý ſecund
dum naturam , quemadmodum in libro qui de humano inſcribitur intellectu probauie

mus
; ergo felicitatem hanc perpetuam homines intelligentia conprehendunt, quanuis
alij magis alij minus; & eandem voluntate fecundum naturam neceffariò vel anxiè

concupiſcunt. Quam ob rem non iniuria Socrates apud Platonem adfeuerat feipfum
lumine quodam naturæ fatis euidenter perſpicere ( quanuisnon adamußim ac diſtin
Etė ficut opinor ) adinueniri loca panis æternis deputata, ſcilicet ijs, qui perperam in
hac vita militarunt : deinde gaudij locum alijs; qui rectè philofophati funt , hoc eft,
qui iuxta naturæ præfcriptum infontem vitam tranfegerunt . Hinc nimirum

Po & tæ campos eliſeos ac horridas Plutonis ædes finxerunt , quippe qui fatis fuperg

nouerant locos eiuſmodi fecundum communem hominum opinionem in natura rerum

adinueniri, quanuis vllarationevidelicet efficaci forfitan feu demonſtratiua probare

nequeas, quales tandem ij fint loci miſerie vel felicitatis. Proinde fe&ta quelibet
humano naturaliúe quodam inſtinctu, vel ( vt melius fimul & clarius loquar ) ing
telligentia quadam confuſa, fedes pænarum ac læticia perpetuæ non folùnt admittit

i libenter, verumetiam pro confeffo velut naturale quodpiam decretum vltroſ velabſe
controuerfia fupponit. Excipi tamen eos tantûm interea velim ex hoccatalogo, qui
videlicet è veſtigio naturæ feipfos opponentes, haud
fecus ac illi, qui fponte feipfos ene

cant, perfricta fronte mentem humanam fatiſcere prorſusautumant.

HVIVSCE MÁGNI NOMINIS

THEOLOGI QVINTVM OBIECTVM

DFSTRVITVR .

CAP . VI11.

& acutißimè rure

ſus ( vtſemper ſolet ) Camutium vrget atg, laceſit hunc in modum . vura
Si

confusè vel diminutè faltem iuxta naturæ præfcriptum homines veram felicitatem

exoptarent, quòd impendiò mordicus adfeueras, id vtig.conſpiceretur in omnibus in.

diſcriminatim hominibus
. At quod infertur; eſt abſurdum , fiquidem apud Indos
nonnulla nationes offendantur, qua rationalem poteſtatem et obnoxiam corruptioni penią

tüš adſtřuant et interire neceſſario putent,quos indubièconſtat haudquaq polje felicitate

æternam adfečtare, quandoquidem incasſum eandem atg, præter vllam rationem rectam
cuperent. Sanè ratiocinium iſtudeiuſdem eruditißimi theologi lucernam olet, idéſt, dif

ficilimum agnoſcitur, dtamen euerti poteſt, quemadmodum

fe euentus impreſentiarum de
clarabit. Quicung rationalem animæ facultatem neceffariò fatiſcere putant,idipfum

quum opinentur tantummodò; fed tamen neſciant,quandonullam eiusplaciti demonſtras

.:
tionem
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII, 140

tionem habeant folidam ;ſi quifpiam ab eorum aliquo

ſciſcitetur, nunquid fuam ration
nalem animam ,
ſcilicet quam penitus occafui putat obnoxiam , incorruptibilem effe

mallet atg cupiat, is omninò reſponderet ( hoc in negocio non hallucinor ) hoc ipfum duo
bio procul ſebelſummisvotis anhelare, quanuis deſiderium eiufmodi ſuperuacaneum ar.

bitretur acirritum. Porròquum hic adpetitus immortalitatis humana ,fpeciei fingulis

advnum infit indiuiduis
, idâ vel ijs, qui ſuperuacaneum illud deſiderium eje rentur;
quum in omnibus inquam humanæ fpecieiparticularibus perpetuò ( quod experientia

docet ) conperiatur,profeftò non poteſt non eſe ( fic me

Deus bene amet ) naturale

deſiderium eiufmodi.. Percunctatus ſum noftræ tempeſtatis infignes aliquando phia

loſophos, qui videlicet intellectus humani corruptionem obftinaté tuebantur, num eun
dem à corruptione mallent immunem deprehendi, nec vſquam occidere:protinusreſpons

debant , ſeipſos mirificè præ cæteris hoc ipſum exoptare, ſed tamen animum interes
deſpondere ,propterea quod huiufce defiderij confequutionem ( vtita dicam ) arbitras

rentur impoſsibilem. Ego verò contra fic argnmentor à pofteriori ,

quemadmodum
efferre logici paßim adfueuerunt. Deſiderium eiuſmodi, quum ineflé paßim humas
ne fpeciei fingulis videatur indiuiduis, ne vio quideni excepto, ſi diligentem feceris
omnium indułtionem , fcilicet quatenus id fieripermittitur ,idq vel in ijs depræhendatur,

qui rationalem animam occumbere putant; deſiderium inquam iftud ob rationem alle .

gatam meo quidem iudicio demonſtrantem , naturale neceſſarò conuincitur. Ergo præo
fcriptum eius defiderij finem homofecundum naturam adfequi poteft. Nam ipſa paa

rens natura temerè fruftrag pectoribus hominum indidiffet, ac ( vt ita dixerim inſer
uiffet, ni finem eius deſiderij quem cupientes aliquando conſequi poffent, confultò præs
fcripfiffet, quandoquidem ipſam naturam omneſuperuacaneum execrariſimulü abhor.
videatur. Cæterûm banc rationem effe
ſecus ac ipſum vacuum , liquido
rere prorfus,haud
demonſtratiuam, in eo libro nos,qui de humano inſcribitur intellectu, fatis ( vt opinor )
, docuimus.
Superg

VLTIMVM EIVSDEM RATIO ,

CINIVM ANNIHILAT VR.

CAP . IX .

EST A T vt poftremum acutißimi theologi ratiocinium ( fi fieri poßit )

RI
è medio tollamus. Inquit enim : Infideles pracipuè philofophi quotiens amicos

amore profequebantur fecundum virtutes morales, volebant quidem eis bonum ,fed tas
men minimè præcipuum , quod quidem æternam tu felicitatem interpretaris , igitur

humanus amor haudquağ boni pracipui voluntas fuerit,ſed voluntas boni ſimpliciter,
hoc eſt, pofthabita quauis adpendice. Verûm nos ita respondemus, nempe infidelespre
cipuè philoſophos voluiſe velleſ, bonum amicis,non præcipuum fimpliciter , fed quodipſi

rentur eflè præcipuum ,exempli gratia :putant Epicurei fummum bonum in voluptate colo
locari ,quod nimirum ijdem amicis volebant,atq; ſideerat ,inſuper cupiebant, vnde meritò
dicebantur eos diligere. Philofophus verò felicitatem aliam commentus eſt in virtu

te confiftentem præcipuè, quam præcæteris volebat amicis atq cupiebat velut fummum
bonunu
 ANDRE CAMVTII DE AMOR E

bonum . Alia vero bona volebat ij fdem tanğmedia ;quod fupra di&tumeft. Atqui poo
teftasanime rationalis amarenequeai verè, ni ſummum fiuepræcipuum amatæ rei bos
num velit,idğ etiam ſi cætera demum omnia penitus eidem velit, quod quidem viel hoc

ono conuincitur argumento . Qui verè diligitsamatæ rei fummam ,id eſt , præcipuan

omninò vult atq cupit perfečtionem ,quam ſi data opera , quotiens amare ſe prædicat, foro
taßis excludat,neutiſ verè diligit,vel hocſuppoſito,quòd eidem alia prorfusomnia bona

quammaximè velit,idõi confcientia cuiufuis tefte Nang chriſtianorum exemplo pre

ſertim , ſi quiſpiam amato felicitatem æternam cupiat , is profe & tò vel ficætera forfitar

eidem omnia bonanolit : puta diuitias ,præclara ftemmata,pulchritudinem , principatus,

atq;alia id genus omnia ; nihilominus eundem verè diligere, ne'unus quidem fane mentis

ibit inficias . Cæterùm Philofophusmeo quidem iudicio moralem fuam illam felicitatem ,
ſcilicet quam in Ethicis tam adpoſité ſimul ac adfabrè depinxit ,bonun arbitratuseſt

præcipuum : idý non abſolutè vel fimpliciter ( vtmihiquidem videtur)ſed in hac vita for

lummodò bonum præcipuum , quam nimirum felicitatem idcircò volebatamicis ata ſide
erat,præcipuè cupiebat , quippe quinullum aliud in hac vita bonum eiſdem perinde præcis

puum , & ( vt fic dixerim ) effatu dignum velle feipfum poſſe cogitabat. Porrò præcia

puum aliud bonum , ſcilicet non ſenſibusadparens; ſed integrèvereg præcipuum ,nempe

felicitatem æternam , intenſius & ardentiusmultò voluiſſet atg defideraffet amicis, (i vis
delicet eam diftinétè cognouiſſet; ratiocinioúe demonſtratiuo fulcire potuiſet : fiquidem

fortaßis tanti viri fuit fuperbia , vt eum adfirmarepuderet; quidquid demonſtratione

nufquam conuincere poterat. Hinc felicitatem æternam in Ethicis obſcurè vix indica.

uit ,nedum eius clarèpelapertè meminerit , quam eundem confusè vel implicité faltem

percepiſſe neceſſariò ,quemadmodum & alios promifcuè quoſlibethomines; ſuperiora (ni

fallor ) palàm faciunt; idq iuxta parentis naturæ legem atq præfcriptum : cuius quidem
naturæ conditorem atg conferuatorem , fi non folùm ratiocinijs è rerum natura petitis
agnouiſſent philoſophi pariterac admirati fuiffènt, quod ſane Galenus cûm varijs in
locis, tum præfertim in libris de vſu partium factitat ; verùm infuper ( vt decebat) Vene
rati füiffent; & quouisgenerecultus rogaſfént ( quod quidem vltrò velipfàmet natura

parens edocet ac inſinuat)ac ita feipſos humiles preſtiti fent;vtiq fummus rerum omnia
um author aliarum deinceps intelligentiam demonſtrationum eis indidiſſet ,quarum ad.

miniculo clarè perſpicueg videlicet adfequi potuiſſent,quidquid ob naturæ uitiatæ der

feetum vix obſcurèquaſi per fordidum ſpeculum intuebantur. Cæterùm arbitrari quòd
homines indiſcriminatim omneis iuxta naturæ legem ,obfcurè faltem & confusè felici.

tatem æternam agnoſcant, o ita per confequens adpetant,dogma fit hæreticum ( quod

impendiò vir inſignis adfeuerat ) hoc ipſum probare mediusfidius oportuit. Atqui

quum nec authoritatem fcripturæ;qua videlicet oppofitum fateri conuincat, vel patrum
orthodoxorum ,nec ecclefiæ Romanæ vel conciliorum æcumenicorum fan& tionem feu deo
ciſionem in medium attulerit ( quod ei mehercle tunc obijciebam ) quibus noftram poſia
tionem fiuetheorema noſtrum infirmaret ,haud video ,curmihinon liceatopinaris præfero,

tim quum eiuſmodi placitum ratiocinijs innitatur ( meo quidem iudicio ) demonftrans
tibus, adeô nequaquam opinio fimpliciter amplius, quinimòfcientifica con.

clufio prorſusadparet atg,manifeſtă

cernitur.

NOVA
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII. 141

NOVA AVTHORIS ARGVMEN

TA CONTRA QVOSDAM NEOTHERICOS

EXPONENTES PRIMVM ATQVE TERTIVM
librum Magiſtri Sententiarum , ſcilicet quorum opinioni
theologus hic eruditiſsimus vltró ſub
ſcribit .

CAP. X.

HEOLOGI quidam inſignes primum ,tertium

atq librum Magiftri Sena
T
tentiarum exponentes,mordicus tuentur ac adfeuerant boni voluntatem fime
pliciter , ſecluſa quauis adpendice, perfectam & integram in genere faltem , amoris

agnofci definitionem , idğ propter adductas in medium eo loco rationes. Ego verò
juppoſitis ante quàm argumenter,quibuſdã theſibus, eofd.m à fcopo veritatis aberrare
( Chriſto Domino fautore ) conuincam . Qui ponte dat alicui quidpiam , eidem omnia
no vult hoc ipſum , quod elargitur . Cur etenim amabô quod nollet , ei concederet

atq, tribueret? Quinimò fi nollet , id æquo animo ferre non poffet, une concedes
retur eidem illud ipfum , manibus vtiſ ( quemadmodum paßim efferri confueuit ) ac

pedibus impediret.Secundò cuperem vltrò gratisúe mihi dari(quod alioquin iureconces

dendum est)amoris experteis aliquando donare boni quidpiam ,ac ita velle bonū ei ,cui

donant ac impertiuntur.Nang,Catilina depingitur Saluſtio ſui profufus & alieni cu

pidus.Quinetiam indies nos ipſi quanplureis experimur prodigos,qui promiſcuè nulloúe
prorſushabito cuiuſã delectu donant,quum interea cur id erogent huic aut illi ,minis

menouerint. Sienim præuio rectæ rationis iudicio tribuerent, vtig, liberales ac digni
laude meritò iudicarentur , quippe qui fic agentes veriſimiliter diligerent. At quum

abſq; ratione concedant ac tribuant,optimo iure vituperantur , nedum digni laudé cens
feantur. Tertiò ſuppono capitales etiam hoftes atg; ficcarios elargiri bona nonnung
vel ijs inimicis , quos capitaliter( vt fic dixerim ) pre cæteris oderunt, idý, nimirum ve

eis imponant ac vt eofdem irretiant commodius.Itaq; ſuppoſitis eiuſmodi pro confeſso

tanquam dignitatibus, indiſcriminatim cunctis hominibus obuijs , hunc in modum ars

gunentor. Si velle bonum alicui ſimpliciter , id est , ſecluſo quouis adiuncto ,prorſus
idem effe,qüod amare concedatur , inde neceſſariò deducitur non amiantes amare, quod
Gabſurdum & à ratione penitus alienum adparet . Probatur illatio , quandoquidem

prodigi iuxta fecundum fuppoſitum ,bona vel ijs impartiantur,puta veſtes aut pecunia
as, quos alioquin ipſi ſe nuſquam diligere videantur:quippe qui nullum fibiipfis finem

donationis vel erogationis conſtituunt, fed à cafu quodammodo temereg profundunt,

Nec eludere queas obie &tum , dicendo ſcilicet prodigos minimè bonum illud eis velle,

quod incogitanter (vt ita dixerim ) erogant,ac eoſdem ita non diligere :quod hîc obija
citur inquam ,hoc pacto minimèpoßis eludere, propterea quòd licet vllum fibijpfis fic
nem erogationis feu donationis vtpote temerarie non proponant , nihilominus ad 'id

agendum indubiè voluntas liberè concurrit, ac ita bonum illud,quod eis vltrò ſponteúe

quanuis temerè tribuunt,neceſſariò velisnolis,quod eiſdem cognoſcentes ac liberè con :

donant,hoc ipſum inģ bonum eiſdem neceſſario volunt,quando iuxta primam hyppo.
ibeſim nemotribuere quidpiam alicui ſpontè queat ,quin eidem illud ipfum quod erogat,
n pelit .
 ANDREA CAMVTII DE MORE

Belit.Quocirca fi quicung, vult alicui bonum ,qualecung bonum illud fuerit ,eundem ne

ceſſariò diligeret , omnino conſequeretur prodigos diligere, vel eos videlicet quos ipli
je nuſē diligere confitentur.Item hoſtes inſuper amare quos capitaliter! oderunt, inde
palàm deducitur, atq ita contra naturæ legem atg præſcriptum contraria coire coincis

dereġ fimul in eodem ſubie& to vel inuitus admitterecogêris

. Illatio deducitur ,quonian
hoftis etſi propter malum finem inimicofuobonum aliquod cupit o vult,attamē quin

illud bonum ei velit, inficias ire non potes,Nang,ſi voluntas boni fimpliciter,amor ne

ceſſariò faltem in generefuerit,quod impendiò neotherici illi mordicus adfeuerant,quos

rüm opinioni Theologus noſter intrepidè ſubſcribit : ſanè quum inimicus vel ei quem

odit capitaliter ,bonum velit & cupiat, idý vel temporis eodem momento, fcilicet quo
ſimul ac odio habere quenpiam ,vel
capitaliter eum odio profequitur, inimicum amare
temporis eodem momento (quod paulò ante di &tüest)mehercle naturalis rečta ratio cong

uincit.Quapropter generica nuper ab eiufmodi theologis quanlibet eruditis, confifta vides

licet amoris definitio, ſufficiens haudquaq aut integra fuerit ,quandoquidem reciprocare

retrouertiỹ cum re diffinita minimè videatur ,quod alioquin ipſa definiendi recta ratio

poſcit,atq, velutſuü quoddam ius hereditariū à definientibus ficexigit, vt ab ijſdem

illud ipfum inſuper extorqueat.Vt enim admittamus amare,ſemper effe benè velle,dein
amorem promiſcuè quenlibet effe boni voluntatem , feu quod piofimul ac eruditißimo
Theologo magis adridet ,boni volitionem :vt iſtud inquã vltrò demum libenterúe condon

nemus,ita retrouertere feu reflectere nequcas enuntiacionem , fimul ac admittere quan.

cung, boni voluntatem aut volitioně protinusamorem agnoſci pariter ac ab eruditis
, co

in Ariſtotelis organo mediocriter verſatis dijudicari. Quan ob rem adpendices ad,

quas libro huiuſce operis quarto retulimus, adne & tenda neceffariò veniunt ,nempe non
ſolüm amorem effe boni voluntatem abfolutè,verumetiam eius boni præ ceteris ,quod

præcipui nomenclaturam vltrò ſibi vendicat ; idó ( quod adpoſite monuimus )erga rem
cognofcentem ,dein eiuſdem boni præcipui voluntatis capacem :ſcilicet ne miferè pereat
amans,neúe fruftra diligat, quod ipſa natura parens fui conditoris emula pariter ac

fida pediffequa prorſus abominatur,execratur, & horreſcit haud ſecus ac ipfum intrs

corpoream molë,vacuum : Adhæc intulimus eodem loco,non folüm annorēejebori præc

cipui voluntatem erga rem cognoſcentem ,eiufdem voluntatis capacem , verumetia pro

pter eandem rem , & nõ propter aliud aliquid ,quod mediusfidius ad exa&tā ,integram,

indeficientem ,atq,numeris abfolutam omnibus definitionem amoris ipfius pertinere

, cie
tato libro ſatis ( vt opinor ſupera demonſtrauimus.

NOVÆ CÆSARIS EVOLI RA ,

TIONES EVERTVNTVR .

CAP. XI.

IBRO de anima fecundo Philoſophus ita fcriptum reliquit: Animam ioja

tur non ſeparabilem eſſe à corpore,velpartėis ipſius nonnullas ſipartibilis fit,

non obfcurum ejè videtur, Corporis nang partium patet aliquas animepartium actum

effe . "Nihil tamen vetat, vt aliqua partium fint feparabiles anima , propterea quòd
nullius corporis fint actus. Hæc ille. Ex quibus manifeſtò colligitur ( inquit Euolus)

iſthæc
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII. 141

ifthæc includere contradictionem ,nempe corporis aétum efle , fimul& d corpore ſeparaa
:
bilem dici,rationalem verò partem anima corporis actum effe,vel omneis ad vnum fa
teri videntur. Æquiuoca vel analoga , que magnus Auerrhous æquiuoca non pura

cöfueuit adpellare,ni diſtinguantur, oculis animi denſas offundunt tenebras atg.cöfufio.

nem pariunt
. Quam ob rem inprimis huiufce vocis, nempe ačtus expendenda venit ſis

gnificatio ,dein ad quæſiti nosdiſcußionem accingemus. In libris de ſapientia Philoſo.

phus,qui methaphyſici nuncupantur,quaſi videlicet vltra corporeõ hanc naturam ,homia
nis mentem euehant fimul & erigant:Philoſophus inquam ibidem ens vtpote tractar

tionis illius materiam fiue fubiečtum diducit in ačtum atg,potentiam , in libris autem
de anima diuidit actum in primum ſecundum , atq primum ačtum vocat ſpeciem

compoſiti ſeuformam , ſecundum verò

docet eam eſſe, quam compoſitun ipfum inter
uentu speciei profert operationem . Proinde quæuis forma Jeu fpecies dubio procul

ałtus vocabulo potest inſigniri, vel à quouis corpore ſeparata ,nedum ſeparabilis.Pors
rò quoniam actus fiue perfeétio (quod prorſus idem adparet ) relationem nobis indicat

ac adaliud neceffariò refertur,à

quo dependet: fiquidē actusfeu perfe &tio ,cuiufpiā rei
perfectio vel ačtus eft,haud
ſecusac perfeétum quodlibet (quod perinde est, ac fi dices
1
res a &tuatum ) perfectione bel ačtu perfe& tum est : quum ačtus inquam alicuius rei fit
actus atq;perfectio ,quumý res eiufmodi, ſcilicet ad quam perfectio vel ačtus refertur,

omnino corpus adpareat, quando nil comminiſci vel ejfingere queas aliud,ſaltem in

hiſce ſublunaribus,quod à ſpecie vel enthelechia ,id est ,ab ačtu perficiatur præter cor.
pus,relinquitur omnem ſpeciem corpus aliquod perficientem ,actum eiuſdem meritò dici

Poſje. Hinc nimirum pleriq,Ariſtotelis interpretes,orbium cæleſtium formas quanlibet

1
abſtratas é a materie contagio penitus immunes (vt ipſi contendunt eorundem orbia

um motores, ac ita per conſequens aétus atq; perfectiones dijudicari minimè diffiten
tur : fiquidem in auſcultationibus phyſicis, motum ačtum eſſe mobilis , hoc est , perfes

{tionem ac formam videlicet accidentalem , atq; ita motorem mouendo conferre mobili
perfectionem , nemo vel mediocris eruditionis ire poßit inficias. Verumenimuerò fpes
cies quog, ſcilicet que corporibus promiſcuè corruptibilibus non modò ſecundum ačtum ,

id est ,operationem , verumetiam vniuerſam ſubſtantiam elargiuntur, eorundem quoq

corporum aĉtus dicuntur. Quinimò tota ſunt eorum integra perfectio vel actus primus,

propterea quòd ea corpora denominationem ab hiſce ſpeciebus defumant atg fortiantur

.
Itag:ſpecies corporum ſublimarium , que videlicet ortui paßim ac interitui viſuntur

obnoxia, perfectiones actus eorundem optimo iure cenſentur : idý multò magis pros
prié, quàm ſi mouendo tantûm , vel fimile quidpiam aliud agendo, putà ferendoſuppe

tias ad operationes edendas,ob id ipſum perfečtionis aut ačtus nomenclatură adipiſces

rentur. Quapropter ex hiſce vel ſuapte ſponte ( quod nuper diximus ) equiuocationis

impuræ(mibinunc Auerroicè loqui permittatur) id est,analogiæ pullulat emicatúe cone

ceptus
. , perfectiones ,cim intelligentia cæle.
Nang, licet vtrobiq, vocitentur ačtus atg
ſtium orbium , tûm anima ſenſilis animalium exempli gratia, nihilominus eve forme

perfectionis aut actus voce magis digne cenſentur, que compoſiti parteis neceſſarie
dignoſcuntur:adhæc cum eodem oriuntur Gvnâ fatiſcunt,quæúe cum eo fortunam

eandem experiuntur ( quod paßim dici folet)ac ſubeunt. Proinde cæleſtium orbium ina
telligentijs, ſecundarið tantîm ačtus perfectionisý,cõpetit ethimologia ,quanuis purios
res
nij
 ANDREÆ CAMV TII DE A MORE

res perfectioresg ſubſtantias ac formas eaſdem effe conſtet. Nang licet in ſe conſides

rate magis dignæ ſint actus perfectionisſ nomenclatura quàm forme corruptibiles,
; perfectiones agnoſcuntur,
attamen fi cum earum orbibus conferantur,quorú ačtus atq
quandoquidem eis motū elargiantur ac tribuant: ob adductas in mediü rationes mehera

cle vocabulo perfectionis,enthelechia vel a & tus multò minus dignæ fuerint,quàm forma

corruptibiles, videlicet collatæ ſuis compoſitis, quorum exiſtimantur forme. Adeô quiso
piam optimo iure pronuntiauerit animum fenfilem eſſe magis ačtum ac enthelechiam
animalis ( idem omninò de ſpeciebus quibuſlibet corruptibilibus eſto iudicium ) quàm coes .

leſtis orbis intelligentiam ,quanuis ipſa conſiderata ſeorſum ,vtpote repagulis ac fordis
bus materiæ (quemadmodü forma corruptibilis minimè præpedita, multò magis actus
adpareat ac reuera fit ,quàmforma quauis obnoxia ( quod paulò antc di&tum est )intes

ritui.Cæterùm anima rationalis ſi fortaßis non informet hominem ( vt ſcholaſticè dixes

rim )ac eiufdem nõ ſitaétus propriè ſen perfeétio,quemadmodum S. Thomas autumat,

minus erit actus hominis ac perfeétio , quàm anima ſenſilis ipſius animalis. Atqui

fi dixeris maiorem perfectionem homini conferre facultatem rationalem , quàm animas

li poteſtatem fenfilem ,vtig ,dabo manus auxiliares hoc in negocio: ſcilicet modò perpea
ram inde tamen haud colligas animam rationalem effe magis a &tum aty perfectionem
hominis,quàm fenfilem facultatem animalis. Nang ſi militaret iſthæc illatio, ſimili

planè ratiocinio liceret inferre,nobis agentem intelle &tum , ſcilicet hoc fuppofito, quod
nec forma fit corporis,nec potentie rationalis pars, quemadmodum Alexandro placuit
Aphrodiſeo: ſequeretur inquam intellectum agentem ſcilicet à materia contagio feu

paratum atq; prorſus immunē, eſſemagis formam ſeu ſpeciem ačtum hominis, quàm

ſenfilem poteſtatem animalis,quandoquidem eidem hominilongè perfectiorem indat ac

impertiatur operationě
, quàm ſenſilis animæ pars vni præſtet animali.Item conſequeres
tur pariter Dei gratiam (vt exemplo ſemel vtamur chriſtiano )perfectionë eſſe magis,

hoc est,a£tum ,enthelechiam ſeuſpeciem hominis,quàm partem animæ ſenſilë animalis,

ac ita per conſequens experteis diuina gratiæ nuſő homines exiſtimandi venirent. Itag

ratio legittima cur vna ſpecies feu forma cenfeatur magis entbelecbia vel a &tus corpo
ris,videlicet cuius forma dignoſcitur quàm alia ,nimirum ea planè fuerit, quam in nies

dium paulò ante produximus, ne cogamur abſą ratione fæpenumerò cantilenam eans

dem repetere,quandoquidem occidat miferos (quod Iuuenalis poæta fcriptum reliquit)

crambe repetita magiſtros. Nunc tempeſtiuum videtur , vt Éuoli doctiſimi ra.
tiocinio tandeii reſpondeamus, idý ſeruata methodo dialečtica, Ait etenim ; Philofopho

relatore pariter ac adſertore loco citato , ſi quæuis animæ pars enthelechia vel ačtus
corporis admittatur,ea dubio procul minimè fuerit ſeparabilis aut incorruptibilis. Re

pondeo textum Ariſtotelis intelligi de eo corporis ačtu ſolummodò,qui iuxta præcipu

un analogie conceptum huiufce Docis : ačtus,propriè,verè,ſimpliciterúe corporis actus

offenditur,quod quidem ea verba ,que Philoſophus ibidem fubintulit, hoc eſt, loco niua
per citato per Euolum meum ab initio capitis huius,apertè fatis innuunt. Ait enim : At
obſcurum est, nec dum patet , ſi perinde corporis anima ſit aétus , vt gubernator a & tus

eſt nauis. Hoc igitur pacto de anima determinatū deſcriptumúe ſit.Hiſce verbis ete
nim oftendit, aliquid aliquo modo poſe corporis aétum effe , quum alioquin ab es
ſeparari queat .

N0 ᏤᏤ f
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII. 143

NOVVM ALIVD PVLCHERRI,

MVM CAESARIS EVOLI RATIQ .

CINIVM PROPONITVR .

CAP . XI ).

1
VANOV AM pertinere videntur eiufmodi potius ad eam, qua in opere de
Qhumano intelle tu tranfigitur,quàm quæ hic inſtituitur,tra &tationem ,nihilomi
.

nus quum amoris contemplatiopræbueritnobisobiter ac veluti per tranſennam , occaſio

nem digrediendivel expaciandi longius, idý adeô ,vt integrumiam librum occupauerit
Gabſumpſerit ifthacingens digreſsio, quitertiuseſt buius operis liber: proptereanon ab

re fuerit,quinimò iuſtūvideatur, vtomninòpræcidaturquidquid huic tam infigni cotem .

plationi negocium faceſit acimpedit,quo
' minus ad vlteriora pergamus.Accedit quod eo
tempore,quo materiam hāc intellectushumaniverſabamur ata tractabamus exprofeſo,
nõdum exortæ fueranthuiuſcemodi rationes, quemadmodum & fuopte ingenio quanplus
reis alias idė Euolusadinuenit,qua videlicet eius animi videtur eſe feracitas mira , quas

quidem rationes in eodem libro huius operis tertio citauimus fideliter atq,pro virili noſtru
confutauimus
. Equidem nefcio an id præſtiterinus, verû m'vtcung, res habeat,fatisfe.

ciſſe nos abundè confidimus. Hoc faltem certòſcimus, nempe nos vnius gratia veritatis,

tantüfuſiopiſſelaborem , qui reuerafi non ſolus,certè pracipuus(itame Deus optimus na

ximus beneanetpro ſua clementia ) ſemper fuit
ſtudiorum noftrorum
fcopus. Rem ipſam

adgrediamur
. Inquit Euolus, In eo libro cui de humano intellectu titulusinſcribitur, Ca.
mutius vel-hoc argumento, rationalis poteſtatisperennitatem cornuincit, propterea quod
æternitatem adpetat. At eodem argumento conſequitur cùm bruta tûm etiam vitæ cuis

ufuis expertia dijudicari prorſusincorruptibilia . Probatur illatio. Philofophus eteniin

fcriptum reliquit, ac veluti ſupponit pro confeſſo, videlicet in phyſicis auſcultationibus

,
omne quod eſt,aternitatem ſeuperpetuitatem adfectare
. Quinimò fubintulit : quum in

indiuiduo fieriperpetua non poffent, nempe corruptibilia, faltem intèruentu generationis

in ſpecieſibijpſis perennitatem adſciſcuntatq, moliuntur
. Equidem Euole nobilißimè p.io
.
riter ac doctißime quemadmodum dehiſce quaſtionibus pulcherrimis ayo tibi gratias,

atg gratulor
, ita mibi vehementer gaudeo,quod explicandi locum hunc vſque aded
difficilem occafio tam oportuna vel vltrò leſe obtulerit . Adpetitum peripathetici
triplicem ſtatuunt,nempe naturalem , ſenfilem ,atq,rationalem. Poſterioresduoprio
uiam aut congenitam fortiuntur neceſſario cognitionem ; vnus verò naturalis omni cognis

tione deftitutus agnofcitur.Sanè naturalem adpetitum in natura rerum offendi res ipfa
palàm loquitur, at quidnam ſit adpetitus eiuſmodi, non perinde patet omnibus quan
libet eruditis ac in naturali fpeculatione diligenter verfatis. Itaq; principium huo

iufce queſtionis pulcherrimæ hunc in modum inſtituamus. Defiderari quidpiam

quod omninò cupientem lateat , certè naturalis ratio non patitur . Proinde
quum

naturam in finem perpetuò collimare velut in fcopum , vel vna quotidie nos edos

ceat experientia, coguntur quodammodo ( quun rei veritatem ignorent ) Aris

ſtotelis interpretes, intelligentiam quandam omnibus incognitam comminiſci, quam
n iij ipſi
 ANDREA CAMVTII DE AMORE !

ipfi non errantem vocitant. Simile quiddam effingunt quotiens naturalis alicuius

operationis proximam ignorant caufam , quandoquidem eo cafu proprietatem óccultam

adpofitè nobis obtřudunt ruminandamatg,mandendam , quod quidem perinde eft, ac

feipfos neſcire ( quodmagis expediret ) ingenufaterentu
e r
. Mibi
ficaufam eiuſmodi

videtür etenim ifthac intelligentia fua illa non errans, quæ praſtoſit omnibus ſpeciei cue
iuſlibet, particularibus corruptibilibus,fcilicetomni cognitione deftitutis autintelligens

tiafaltem orbatis : mihi iurevidetur inquam iſthæc intelligentia non errans,merumſom

hium , fugaturpis, atq;nudiuštertisis ( vtita loquar)adfabrècallideſ confičtum menda

cium ; ni forſitan intered nos inſtruant ac edoceant(

quodmeo quidem iudicio nunăpraſtas
bunt) aut
faltem inſinuent; quam eſſe tandem ipſiputent non errantem hanc intelligentia

am . Itaq principijs é diſceribus( vtita dixerim ) ipſius naturæ pro virili defumptis

(quod omninò philoſophum p

,ræcipuèperipatheticum decet) mordicusinhærenteis,primd
dicimus corruptibile quodlibet viuens indiuiduum, a natura communi ſeu
genérica quang
dam fortiripropenſionem vel inclinationem ad occafum ficut
, ftatim eadem
& ab initio
propenfa vifuntur ad augumentum . Rem altius de induſtria repeto. Præter ſpeciem
propriam corruptibilia quæuis conpoſita, quatuor infuper elementorum naturas fiuefora
mas nanciſcuntur, quanlibet confractas atq, deminutas:quæ quidem inanimatæ vires eles

mentoruni,ob mutuam actionem hinc et inde, quum æqualeis minimè dignoſcantur, quan .

doquidē fic vtring, tolleretur è medio mutua qualibet actio pariter ac motus :quum aquas

leis inquam in conpoſitó mintime deprehendantur elementorum primæ qualitates, vnam

profectò faltem ex eiſdem , qua videlicet elementa conſtituunt, imperare feu dominium
in cæteras exercere, res ipfa velmetacente palàm teſtatur.

AVTHORIS DIGRESSIO .

CAP. XIII.

ERVNTAMEN in quouis corruptibili conpoſito qualitas na ſaltem ita

V dominari debet ,vtnon tyranni, quippe cuiüsproprium eſtdißipare vel deftruere,

.
quin potiusboni iuftig principis vices gerat,oportet , vt incolume conpoſitum adferuetur
Hinc nimirum Auerrhois enuntiacio videlicetin libris de generatione: nempe quod indie

uidua in quorum compoſitione vincit ignis perfectiora fint,haudquağ

venit intelligenda
de mixtis tantūmodò perfe &tis,quemadmodum quidam augurantur : Siquidem in mixtis

quoq; perfectis aliquando falſa penitus adpareat vel hoc unovidelicetexemplo,quòd inter
homines bilioſi quanğ eorum conpoſitioniplus ineſt ignis quàm miſcella temperatorum ,
nihilominus multò perfeétiores viſuntur temperati, quod quidem vel vnus operationum

euentus luce meridiana clarius oſtendit. Proinde ſentiendum eſſe duxerim , id indiuiduis

um agnofci magis abſolutum ac operationes edére perfectiores in quo nimirum ignis

ita vincit aty, dominatur cæteris elementis , vt eorum babenas interea moderetur e
actiones eorundem intra naturæ , hoc eft, forma corpoſiti præfcriptum coërceat, atq

fic eas ſpeciei fubdat eiuſdem imperio conpoſiti, quandoquidem ea forma ſiue ſpecies
meritò primam fibi vendicet riature denominationem . Nanque caliditas in cone

poſito quum ſit naturæ conpoſiti vicaria , dubio procul præfečti ſeu iuſti prætoris

inſtar continuò fatagit , vt alias qualitates in officio contineat. Vnde quod fuum

ef
 ATQVE FELICÍTATE LIBER VIII.
144

eſt vnicuig tribuens,ita fue prudenter eius indiuidui proprij præeft atq proſpicit reipua
blice, vt omnes academi republica provirili feditiones atg populares qualitatum tu.

multus euitet, 1 n , pilatenus videlicet interituris neceffariò viribus conceditur, pas

cem florentem aí. ' vt ita dixerim ) exultantem diutißimè conferuet. Porrò fi calor
idem velut natura cines compoſiti vicarius quidam fiue prætor ,temerè forſitan laceffat

atg vellicet humidit ? { exempli gratia ) vel frigidum ,fimul ac earum facultates qualis

tatum impudenter ( vi methaphoricè loquamur) exoluat ac perfricta velut fronte ,

, adeô , vt reipublicæ totius conpoſiti vitiet harmoniam ac ipfam pacem interturbet;

idý
tûm fanèconpoſitiſpecies eiuſdem ( ſiue ea temperamentum ſit feu quidpiam aliud, hoc
cafu mebercle nihil refert ) vtpotſupremus
e reipubicæ dominus atq legittimus princepsy'

temeritatprætoris ita feipfum opponit, vt eius infolentiam

feu peruicaciam non folüm
tantiſper obtundat ac imminuat,verùm etiä vires eiufdem , ſcilicet quibus ad reipublicæ ,

nempe conpoſiti perniciē abutebatur, omnino

frangat
. Cæterùm quotiës ea tyrannei vis eft
inſipientis, vt abvllis forme conpoſiti machinisautillecebris nec eludi nec arceriqueat,
acita reipubcica princeps eius prætor,nempe corpofitiſpecies aut eiufdem caliditas:
vicaria, telis tantiſ hoftis ictibus esitandis atq declinandis neutiq ſupereſepoßit,quana'
,
do propter extremam temeritatem furoremúe nullis omninò cedat præfidijs adfabrá
quanlibet inuentis : adhæc ſi nullus accedat præterea fauor extrinfecus,putà temperies

aëris huic tyranno contraria, vel accedat quidem ac præſto ſit, ſed tamen eius auxilium
pugnaúe ſit inſufficiens pro tanto videlicet hoſte conficiendo : fane tûm corruit ipfos
miſerè reſpublica conpoſitumg perit ,& eo cafu nimirum fi conpoſiti ſpecies fortèpræs

dita fuerit intelligentia , confeſtim ad eum confugit velut in abllum , qui demum alis

quam nouerit artem ,qua medicamentorum ſimplicium viribus aut ratione vi&tus, effrea
nem hanc beſtiam abigere feu propulfare, pariter ac procul eliminare valeat. Verums

enimuerò fit nonnunq, vtin indiuidui republica calor naturæ vicarius ac pretor, nec inte

iuftus necinſipiensaliqua exparte videatur, quandonihil temerè velper incuriam agat

( in retam abſtruſa methaphoræ depresor mibi concedatur yfus) at ali e qualitates inte
rea quanuis caliditati proprio ſecundum naturamfungentimunere fubieétæ fint,natura
videlicet eadem ita iubente
, quaſi videatur hoc eſſe principis edičtrom : alia qualitates in .

quam etfi iuxta principisſanctionem ,nempe totius conpofir- legem caliditati velut eiuſo
dem vicario vel prætori
parêre tenentur,idý ſecundumraturam non ſuam ,
fed totius cona

. reginam .; nililominus aliquando plebis inftar

poſiti ſpeciem huiuſce legittimam reipub
củm prætori tüm regina vel principiquantunnis æquo prudentiúe non modo non obtempes
rantac obediunt, verumetiam ijſdem vlerò temerè ſeipſas opponunt, quaſi videlicetea

rum parêre non interfit. Proinde ſi fortaßis eộ petulantia venerint eædem qualitates ,ve
reipublicæ rectores è fedepropria feu tribunali deijciant atq ;confodiant,ſanè tûm in fos
ribus, in ipfo ædium ('vt ita dixerim ) veſtibulo, reipublicæ totius adparet atq ,manifeſtà

viſiturinteritus, quando fublata conpoſati totiusharmonia fic,vtreparari nequeat am

plius vllis præfidijs,fublatum iri quog pariter vniuerfam conpoſitiſubſtantiam
vel omni.
bus indiſcriminatim eruditis innoteſcat . Quam ob rem patêre iam arbitror, qui veritas

tem in fecontineat vbiq per compita decantatum illudAuerrhois theorema vel enuntia.
tum, nempe dignius id exiſtimari debere conpoſitum , quod in fui conpoſitione maiorem
ignis adſciſcit admittitúemolemn

REDIT
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

REDIT AVTHOR AD DIVER ,

TICVLVM .

CAP. XI111.

Biſuſtulimus intelligentiam non errantem ,non ab Ariftotele,fed ab interpretis

bris ,vtin contrarium eludant argumenta,confiétam : primò fuppofuimus veluti
V

pro confesſo, corruptibile quodlibet viuens ab initio ftatim ,ad augumentum videri pro

penfum , ficut & ad occafum poft aliquod vnicuig.Speciei præfinitum à natura tempus.
Dein addidimus poſitionem eruditis omnibus obuiam ,nempe præter propriam , eiuſmodi
corporaniuentia ſpeciem (quinimò non viuentia quog fecundum peripatheticos ) quatuor

fortiri vires elementorum ſeu qualitates quanlibet confractas, & earum qualitatum
vnam cæteris imperare, quafpeciei ſeu formæ vices gerat. Atquinunc adiungimushaud

alia ratione corpus viuensad augumentum dijudicari propenfum , quàm quòd humiditati

multæ copulata reperiatur quoq multa caliditas,quæ videlicet eidem imperet humiditati.

Porrò de qualitatibuselementorum primis haſce voces, nempe multum e paucum crebrò

quidem , fed impropriè tamen efferimus;quanğ eiufmodi vtpote natura fuapte relationes,

quantitatibusaccommodari conuenientiushaud nos fugiat ,quamipſis qualitatibus. At

iſtud adgregatum ex humidicate videlicet & caliditate,calidum innatum Hippocrates

in omnibus promiſcuè viuentibus nuncupat,quanuispræcipuè defolis animalibus, ac de

hominepræfertim idipſum enuntiare videatur. Redeamus ad id , vnde noftra nuper di.

greſafuerat oratio. Viuentia quauis ab initio gencrationis humidioraquum ſint atg.com

lidiora, fcilicet caliditate fuaui,propterea quòd humiditas copiofa caliditatis aciem res

tundens,haud permittateain intendivel furere: viuentia quæuis inquam ab initio genes

rationis,quum innati calidi plurimum fortiantur ( hippocraticè loqui permittatur hoc loco

pracipué) mollia valde neceffariò dignofcuntur ,idý fa &ta cum cæteris ætatibus collation
ne. Quò fit , vt neceſſariò facilius extendantur. At caliditas qua videlicet in cun tis

piuentibus humiditati dominatur, quum ſitagens naturale,non poteſtnon ágere. Quan

propter humiditati tam copioſa coniunctacaliditas eadem , lentæ præfertim acviſcida,

ſemper molle corpus illud extendit neceffariò: ſemper ing,non abfolutè vel fimpliciter
toto vitæ corporis viuentiscurriculo fiue decurſus ſed quousý mollicies corporis eiufdem
preſto eſt ; quippe quæ fic extenſioni deſeruit, we in viuentibus quandiu perdurat, non

poſſit non augeri corpus illud,atg,hoc eſt indubiė ,quod eſje propenfum aut inclinatum
corpus viuens ad augumentum paulò antè dicebamus. Atqui nuper adpetitum natas

ralem vtpote quauis cognitione deftitutum ,nilaliud eſſe quam inclinationem fiue pro
penſionem ad aliquid enuntiabamus. Vbiverò corpus idem viuensob actionem contis

nuam caliditatis in humiditatem , côtandem duritiei venerit fenfim atg, pededentim , ve

iam extenſionem nec admittat ,nec extendenticaliditati cedat amplius; tîm fanè quia
neceſſario perfeuerat actio caliditatis in humidum , & illud exhaurit abfumitûe contis

nuò,mehercle corpus idem viuens exhauftum & abfumptum iri paulatim

neceffàriòpariter, ipfa ratio naturalis profeétò nos pelinuitos

fateri cogit atq;conpellit.

IN
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII.

IN QUESTIONE CONFVTAN ,

DA PROSEQVITVR .

CAP. XV .

ERVMENIMVERO Juppoſuimus antea cum adpetitu naturali recia

V procare retrouertig naturalem inclinationem fiue propenſionem ita ,vt naturai
lis quilibet adpetitus planènihilaliud effe videatur,quàm inclinatio fiue propenſionas
turális in illud,quod ſecundum naturam , ſcilicet abſq; vlla cognitione prorfius adpetis

tur, quod quidem haudquaquam verè delpropriè , ſed metaphoricè tantûm adpeti ius
re contendebamus. Itaq, quum ipſa caliditas propenſa dignoſcatur U'inclinata fecuná

dum naturam ad vniuerſam penitus humiditatem compoſiti naturalis demoliendami

atq; deſtruendam ,quis amabô non intuetur,ex præmißis lucë meridiana clarius & euia

dentius colligi ; corpus viuens ad mortem inclinari vel fuapte ſponte ſeu dijudicari

propenſum ,ac ita neceſſariò mortem iuxta naturce legem atq;præſcriptum adfectare?
Dic ſódes fi vita compoſiti viuentis in calido conſiſtit innato, hoc eſt, in caliditatis

pariter ac humiditatis mutuo quodam conplexu ; dein humiditati caliditas continud

pernitiem interminatur & exitium , idý,non à fortuna vel à cafu , quinimò fecund
dum naturam ac neceffariò , quifnam ambigere poßit obſecro ,mortem à viuente quoa

uis corpore non adpeti naturaliter ? At inquies forſitan : fuperiora demonſtrant quis
dem ipſam caliditatem adfectare naturaliter humiditatis abolitionem ‫ ز‬ad quam
, pos
ſtea totius deſtructio corporis viuentis neceſſariò conſequitur: veruntamen inde non
colligitur, eiuſdem corporis viuentis formam ad interitum adinueniri propenſam o
inclinatam , ac ita per conſequens mortem adpetere,quanuis in complexu mutuo quas
litatum eiuſmodi ſedem propriam nanciſcatur. Quinimò ſpecies compoſiti nil aliud

ſatagere molirių videtur, quàm vt occafum , quem alioquin euitare nequit ob contis
nuam atg,neceſſariam in humiditatem caliditatis aétionem : nil aliud inquam tentare
videatur ipfa compoſiti ſpecies , quàm vt extremum exitium , quod perpetuò nequit
eludere, fed ad tempus tantummodò differre , ſaltem quandiu fieri potest atg, natus

ra permittit , à ſe repellat . Porrò ſi placitum Hippocratis videlicet adfeuerantis,

nil aliud eſſe vitam vel animam compoſiti viuentis; quàm ipfum innatum ( qui ſuus
est loquendi modus) calidum : ſi placitum inquam iſtud peripathetici ſemel admit
terent , fanè tûm ipſius compoſiti formam ſiue ſpeciem , ac ita per conſequens ipſum
compoſitum ,fui ipſius internitionem & occafum adfectare naturaliter omnino fateri
cogerentur . Ät quum ipſi formam à complexione feu temperamento qualitatum

longo differre contendant interſtitio , velimus nolimus profeétò quidpiam aliud com
miniſci compellimur. Itaq, vel audacter argumentamur hoc pacto . Compoſitum vid
uens per fuam ipſius materiam propenſum vifitur ad interitum ad eunt inclinda

tur , ergo mortem adfectat naturaliter, quando materiam , compoſiti naturam dtg
ſubſtantiam eſſe conſtet; ad hæc naturalem ad aliquid propenfionem & inclinationem

prorſus idem effe quod naturalis eſt adpetitus , abundè fupra demonſtratum fuerit.
Verîm obijcies fortè materiam eſſe quidem naturam , fed tamen omnibus promifcuè
naturalibus

1
 1

ANDREÆ CAMVTII DE AMOR E

naturalibus corporibus communem , quæ videlicet adinſtar meretricis , quippe que nule

lum verè diligit ,omnibus pariter indiſcriminatim proſtituatur atg fubijciatur inter
rituris ſpeciebus, formam vero, propriam cuiuſq;naturam videri, que nultò fit coms
muni præftantior , quam dubio procul negabis internitionem adpetere. Porrò done.

mus ( vtpar est ) materiam eſje naturam omnibus corruptibilibus conimunent. Quid

tum ? Nunqaid propterea pars non erit corporis eiuſdem corruptibilis ? Atqui nunc

operceprecium videtur probare ,fpeciem , corporis vniuſcuiuſq

quog , viuentis propriam
vel fuapte ſponte mortem adfećtare. Temperam entum corporis etſi non est forma

( quod alioquin arbitratur Galenus) iuxta peripatheticorum dogmata , nihilofecius

ab ijſdem , primum exiſtimatur eiufdem compoſiti totius organum , quo ſuppoſito fic
argumentor. Quanquam operationes conpofitis non autem eorum partibus ad / cribuns

tur , nihilominus ipſa compoſita per formas eorum proprias operantur,& ipfa per
organa propria lpecies, idý,primarum interuentu qualitatum. At prima ſpecierum fru

form.irum inſtrumenta ,nempe temperamenta ſimul u organa ſecundaria; nempe quae

litates primæ , ſecundum naturam ac ſuapte ſponte ( quod idem est ) ad corruptionem

tendunt, ac ita mortem adpetunt , quod quidem innati calidi (quippe qùod animæ

præcipuum agnofcitur inſtrumentum ſubſtanti

) a declarat : at organum inquam foro
mæ compoſiti virentis priecipuum nempe temperamentum , naturaliter adfeétat interia

tim , haud ſecus ac organa ſecundaria ,quemadmodum prima qualitates, ergo vel ipla
ſpecies, id est, a:nima ſcilicet inſtrumentorum domina corruptionem adfeétat fecuna
dum naturam. Quam ob rem , quum ambæ viuentis prima parteis , nempe ſpecies ac
materia , fine quibus operari nequit compoſitum nec eiusforma,corruptionem adpetie

ta naturali concupifcant,inde neceſſariò velis nolis,confequitur ipfum quog, conpofitum

;
adpetere mortem , idý ſecundum naturam vtrang , cùm ournibus communem túm

etiam fui ipfius propriam , quando nullam aliam poßideat naturam propriam præter

vnam eius formam fiue fpeciem ,que videlicet effentiam eidem compofito condenat ac

elargitur.

QVÆSTIONI DISSOLVENDÆ
COLOPHONEM IMPONIT .

CAP . XVI.

CÆTERIM quod
habereme
docuimus , idem omnino de prisontabacompligatia
de corruptibilibus indiſcriminatim difertim na
omnibus etiam
vita dejtitutis velim intelligi, quandoquidem ipfa quog conflentur atg coales
ſcant ex qualitatibus elementorum primis adinuicem perpetuò dimicantibus. Nang

licet in eorum plurimis vna penè frigiditas imperium in cæteras exerceat qualitates,

non autë femper ipfa caliditas,quemadmodū in omnibus fortè viuentibus,aut vita fals

tem ſenſibili præditis: altamen iſthæc etiam qualitas quotiens exuperat ac vincit,alias
tandem omneis paulatim fubigendo,ſenſim quog pariter interimit, & ita conpolitan
ipſum demolitur ac deftruit, adeô dominari ſimul o longo temporis traétu pededentimi

conpofitum perdere , nequağ vnius caliditatis proprium fuerit , fed omnibus promiſcue
qualitatibuss

(
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII.
146

qualitatibus primis id ipſum commune deprehenditur.Itaq; fatis ſuperý(nifallor) exi

plicuiſe videamur,quidnā adpetitus naturalis voce conueniat & expediat intelligere,
quod alioquin haétenus à nemine declaratū fuiſſe crediderim.Vnde nimirum ingentes

Euolo meo gratias cûm ago tûm habeo , quòd meveluti ſopitum & alto fomno pes

nitus oppreſſum atg ,detentum excitauerit, atg hoc in negocio tam arduo prabuerit
anfam inueniendae veritatis. Nunc tempeſtiuum videtur cum eodem Euolo meo

non eminus ( quod hactenus feciſſe nos fortè quiſpiam ſuſpicari queat ) ſed cominus

congredi
. Tuum Euole nobilißime pariter ac eruditißime pro confeſſo ratiocinium
vltrò ſupponit , omne quod est abſolutè, nedum omne vinens , immortalitatem adpes
tere naturaliter. Ego verò percun&tor, an indiuidui velis ab indiuiduo viuente, Dis

delicet intelligentia deſtituto perenitatem defiderari , vel vnius tantummodò fpeciei.

Nang: fi viuens indiuiduum , nempe rationis expers non modò folius proprieſpeciei,
cuius eſtindiuiduum & particulare ;fed ſui ipſius quoq;perennitatem adfectare, ſci.

licet adpetitu ſuo illo naturali contendas, tûmmehercle ſi non toto ( quod aiunt ) cero
tè dimidiofaltem aberras cælo:fiquidem exſuperioribus abundè fatis innotuerit, pars

ticularia quæuis corruptibilia ſui deſtructionem ac interitum adpetere

, tantum abeft,
vt immortalitatem adfečtent , quippe quam ſi cuperent , incaſſum fruftrag cuperent.
Atqui naturam prudentem , vtpote ſui conditoris atq, conſeruatoris æmulam adpes

tere quidpiam , quod vllo modo conſequi nequeat , ac ita manifeſtò delirare
ſeu deſipere , præter id , quòd id à philoſophis paßim omnibus præcipuè peripathes
ticis falſum agnofcatur , hoc ipfum infuper admittere nedum adfeuerare , magnus
wbiz: Galenus , præfertim in libris de v /u partium nephas atg portentum efle du
cit . Interea tamen conſultò monuiſſe velim , indiuiduum viuens quodlibet à me

pronuntiari mortem adpetitu videlicet illo naturali cupere , non abfolutè vel fimplis
citer , id est , quòd interire vel corrumpi cupiat hora qualibet aut ſingulis momentis

ac ſemper , quin ſtatuto præfinitog potius à natura conuenienti tempore , ſcilicet vbi
Verumenimuerò præs
totum examußim abſumptum à caliditate fuerit humidum .

ter aliorum viuentium normam aclegem ijs ipſis naturaliter inſitam , homines foli

vel ad vnum omneis ,non modò ſpeciei perennitatem , ſed ſuam particularem quoq, cons
cupiſcunt, imò propriam ac indiuidualem magis adpetunt quàm ſpecificam . Quòd

ſi naturale non eſſèt eiuſmodi deſiderium , haudquaquam ſingulis ineffet humane

speciei particularibus ne vno quidem excepto , adhæc toto vitæ curriculo. Pro

inde quum argumentaris hoc pacto : Si liceret inferre , perpetuos ac immortaleis

homines fore, propterea quòd perennitatem omneis adfečtent , inde pariter conſes
queretur animalia quæuis quanlibet rationis expertia dijudicari prorſus incorruptis
bilia. Quinimò ſtirpes & omnecorpus ex elementis quatuor conflatum , vita quan:
, velis nolis
tunuis deſtitutum , eadem ratione fubeant eandem legem oportet , idý
( inquit Exolus ) quandoquidem omnia corpora ſublimaria ſimiliter immortalitas

tem adpetant. Hic Euole mi dolus latet ( non tamen malus ) quoniam homines

ad vnum omneis ita ſpeciei perennitatem auent , vt propriam interea ſcilicet india
uidualem multò magis concupiſcant , quod in ceteris minimè viſitur. At iſthæc

in opere , quod de humanoinſcribitur intelle &tu , non folùm fuſius atq, clarius edos

o ij cuimus,
 XNDREÆ CAMVTII DE A MORE

caimus, verumetiam (De mihi quidem videtur) ſaltem pro virili noftra fatis apertè.

demonſtrauimus
. Vnde pergat illuc eum oportet, quicung
, volet integram huiufce rei
tractationem ad viuum ( vtdici folet ) expiſcari.
1

OBIECTVM EXCUTITVR
5
DIFFICILE.

CAP. XVII.

ERVM adhuc locus dubitationi relinquitur. Nang te( forſitan inquies) ads
V ſertore quodlibet
MA viuens corpus præfcripto tépore corrumpi cupit ac adpetit nas
turaliter: fiquidéid adfečtet cùm rationematerie tûm etiã ratione
forme,quod nuper ada
feruimus,ergo conſequitur homines quoq; pariter mortē exoptare naturaliter,idý ſinon

ratione ſenſilis poteſtatis aut ratiocinatrucis;quippe quam hominis formam exiſtimari,

non iniuria fortaßis nonnulli rentur peripathetici , quemadmodum fan &tus Thomas:
ſi non ratione poteſtatis inquam ratiocinatricis homines mortem auent aut facultatis

fenſilis, quippe quas expauefcere mortem liquidò adparet atg, conftat omnibus , profes
Eto falten ratione partis animæ vegetatricis,atq, calidi(quod ab Hippocrate dicitur )
innati , post augumentum corpora vel ſuapte natura feruntur in occafum . Hand .

quaquanı inficias eo nodum hunc videri durum & explicatu difficilem , dabo tamen
operan atg ſedulò nitar, pt explicetur. Senſus haud alia ratione mortem pertimefcit,

quàm quòd eam inferre vim naturæ putet, atq ,ità contrariamo inimicam eidem effe

perſuaſum habet. Quocirca brutum vtpote perennitatis ignarum ac neſcium , mbi

confpexerit iugulo cultrum admoueri,pauidus exhorret ac iure tremit, propterea quòd
imminentem dolorem atq; cruciatum intuetur , quando natura violentiam omnem ar

ceat libenter Gabominetur. Vride brutum idem fi mors vim pllam naturæ non int

ferret , eam minimè formidaret , quod quidem hunc in modum probare liceat.

mors timetur,duplici ratione formidinem atq; terrorem incutit , nempe vel ratione doo
loris ac violentiæ , quando non alio modo dolor excitetur , quain quòd naturæ vis in.

feratur, vel quia quod eſt , abhorret non effe. Porrò mors naturalis omni violentia
carét, igitur animal ab omni dolore depræhendi liberum e immune naturalis ratio
di& tat , ſcilicet dum occumbit morte naturali. Adfumptuni argumenti vel hoc vno

Galeniexemplo fatis adpofitè fulcitur. Ita moritur animal naturaliter , ficut lichnia
um oleo deficiente , ſcilicet hoc ſuppoſito, quòd extrinfecus nil aliud lichnij lumen
interturbet atq, vim inferat. At lichnij luminis extinétio , videlicet ab vno

proueniens olei defe &tu ( quod quidem oleum ob continuam ignis actionem fenfim
atg paulatim fuit exhauſtum )omnem excludit violentiam , ergo mors naturalis paria

ter vim omnem eliminat ,quandoquidem vtrobiſ,prorſus eadem ratio militet. Quòd
fi vis omnis abest ab ipſa morte naturali, dolorem quoq, pariter abeſſe neceſſum est,
Adhæc quiuis dolor vel ab excedente præter nature conpoſiti legem , qualitatis alia

curu intemperie dependet vel ab vna continui diſſolutione,quando plureis comminiſci

vel effingere doloris caufas minimè concedatur , ergo mors naturalis animali rationis

experte ,
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII. : LAR

experte, doloristerrorem inurere nequeat ac interminari, quando nec ad macellum tra

batur à lanione pecus, nec aliud ollum fubfit ac adpareat violentiæ veftigium, quòd iure

formidinem incuterepoßßit
. Adeô bruta non abſolutėvel
fimpliciter abhorrent d'exe
crantur ipfam mortem , quin potius moriendi modum , nempe violentum :
ſiquidem morsd

cauſis morbiferis dependens, quanq eo cafu mucrone velinſtrumentoquopiam alio non oca
cidantur animalia,nihilófecius violenta deprehenditur. Adhæc bruta futurorum vtpote

neſcia ,quotiens correptamorbo uelmaximè periculofo grauiteruexantur,hauquaq mortë

pertimefcunt, qui enim timere queas,quod nullo modo percipisetagnoſcis. præterea cuius
nullum omnino fenfum habeas? At vnum timent bruta dolorēpreſentem ,qui viedelicet es

continuò difcruciat ac torquet ,quando mortis (quemadmodü futurorum omniū) cognis

tionedeftituta conperiantur.Quinimòmortē ipſam preſentēignorant, ac itaper coſequens,

eam vel hoc caſu timere non poffunt. Vnde fi morscumlatitia ſuperuenire poffet brutis,
ipſa gauifum iri naturalis ratio fuadet.Atqui licet cõiun &ta lætitiæ nequeat accidere,quia
tamen mors naturalis dolorem non infert ob rationes allegetas, idcircò mortem eandem ca.

faltem ,minimè terrorem incutere ,naturalis eadem ratio fuadet.Cae

jentibus intelligentia
teriim eadem bruta nusğob ſecundum rationem ſuperiusadduétā timere mortem poßint,

rempe quoniam quidquid eft,non effe,credatur

abhorrere, quandoquidē fupra vel abunde
denionſtratum fuerit, corruptibilequodlibet adpetitu videlicet illonaturali, prorfus adpes

tere non eflè,quanuisboc theorema plurimis peripatheticorü è veſtigiouideatur aduerſari

.

Verùm quidnam de rationalibus animalibus obfecro dicemus ? Nam hi dubio procul

faltë
iuxta rationis adpetiti,qui voluntasdicitur, quia futura cognoſcüt, & quid fit moriper.

cipiunt, omninò mori nollent,quemadinodū velindies ipfa fidem facit experientia,idý uel
hocfuppofito,quòdipfa mors non modò finedolore, verumetiam cum læticia maxima cons
ſcruteris,
tingeret. Porrò firem ipſam altius contempleris atg diligentius rei difficultatě
dna ratio reétè fecundiinaturam diſpoſita; non autë falſisperperam ſcdüeta paralogiſmis

ateſopl: finatibus,quanğ aliarī animæ partium ob affinitatem (vt ita dixerim ) adinuică
contra tā atg fecus ac uniuerfa corporis humani machina tantiſper abomia
focietatëhaud
natur occaſum ,perinde ac fi quis vicē doleret fodaliū ,quibus cüdiu verſatus eſt: nihilomis
nus eaudē quotiensad potiorē ſuiipſius parteih redit, nempementë, ſcilicet inxta Platonis

nomenclaturam, quæ mutato vocabulo tantûm ab Ariftotele nuncupatur intellectus ages;

quotiēs inž anima rationalis quodāmodò
feipfam colligens ad mentē redit,tanq ad concilij
fiue totiusprudentëfenatuspræfeétüintercollegas, nempecæteras eiufdē animæ rationda
lis parteis, ex contuſito pro tribunali reſidentem (metaphora mibi liceat vti ppternegotij

difficultatě) mediusfidiesita corporis haud abhorret interitum ac minimè deteſtatur, ut

etiã hoc ipſum vltrò
ſummisuotis exoptet:atq; hoc non in ſolis uerè Chriſti cultoribus uifi.

tur, verumetiã inplurimis Ethnicis et infidelibusrečte ſecundă natura legem difpofitis,

quam Paulus fančtus in cordibus hominum effe fcriptam ,hoc eſt, eis adinueniri connatus
ralen adfeuerat
. Huiufie rei Themiſtius in prologo phyfices auſcultationis apertè fii

dem facit, & exempla multorum eius opinioni ſubſcribuni aig comprobant cadem jenta
tentiam . Itag rationalis animæ poteſtas inſtinctu naturæ proprio, naturalem cor.

poris interitum haudquaquam execratur , etli prima fronte tantifper ob adductas in

medium à nobis paulòante rationes terretur. Quinimo tandem vbi paffiones adfectus

exuerit corporcos aliqua faltcm ex parte, dein functionibus inhiare proprijs ac fungi
ó iij munere
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE

munere proprio caperit, feu ( quod Paulus fan & tus ait ) veterem exuens hominem ,

fubindenouum induerit,mehercle tûmvita prorſus excedere fatagit , nedum ipfam tie

meat mortem , & hocipfum mirificè concupiſcit. Vnde non immortalitatem inſtinctu

naturæ proprio deſiderat, quippe quæ iam eandem propria natura poßidere perſuafum

habet , quin potius inmortalium , id eſt, abſtractarum a materia ſubſtantiarum viuena

dimodum , vtpote magis naturæ fuæ conformem atq connaturalem viuerepenitus exs

optati Quapropter qui bruta vel ftirpes, dein inanimata prorſus omnia perennitaa

tem adpetitu videlicet illo fuonaturalicupiantac adfectent, clarè fatis ( vt arbitror.).

oftendifè videamur.

AVTHORIS NOVA PARITER

AC DIFFICILIS DVBITATIO .

CAP . XVIII,

ER omnium penè philofophantium ora circunfertur, ita diſtingui debere fimul

Gæquum effe, naturales operationes a voluntarijs, vt è veſtigio quaſi videana

tur adinuicem opponi. Quinetiam hoc inter vtraſe, diſcriminis intercidere prædia
cant, quòd agens naturale neceſariò , voluntariuin autem liberè fuas edat operation
NES. Hinc nimirum Galenus cùm dicendi tûm intelligendi magnus artifex , in ijs
libris , qui de motu muſculorum infcribuntur , in controuerfiam adpoſite vocat, num
reſpiratio motus cenferi debeat voluntarius velnaturalis , quafi videlicet iſthæc vnâ
coïre coincidereg nuſquam poßint. Hinc Ioannes Scotus adfeuerat quidem homis

nes adpetitu naturali felicitatem æternam adfe & tare, fed tamen eoſdem adpetitu

voluntatis elicito ( quemadmodum ſcholaſtici loquuntur ) eandem deſiderare pas

riter ac velle nequaquam admittit. Adeó videatur inter adpetitum naturalem

atq, voluntatis deſiderium plurimûm intereffer Verùm nos in tractatu noſtro

de reſidentia Epiſcoporum vbi quærimus nunquid de iure diuino cenferi debeat, in

controuerfiam vertimus , an artes e quidquid aliud à voluntate dependet ab
ea proficiſcitur tanquam eius operatio , iure dici queat opus à natura vel fecundum nas

turan : ſiquidem ab unima rationali, quæ dubio proculſpecies & natura dignofcitur ,
effluat atg,manifeſtò velut à proprio fonte procedat. Ibidem quî debeat Ariſtoteo

lis intelligi textus ille , ſcilicet vbi nos edocet, quid ſit a natura ſiue fecundum natu.

ram , pro virili noſtra diſcußimus, idý longè aliter , quam eiufdem Ariſtotelis ins
terpretes expofuerint , vbi ſaltem in genere docuimus, quanam animæ rationalis
opera verè dijudicari naturalia debeant vel fecundum naturam & à natura
Nunc verò tempeſtiuum ac operæprecium effe duxerim explicare particulatim , num
humanæ voluntatis deſiderium aliquod verè poßit exiſtimari naturale , quandoquis
dem ab anima rationali , quæ fpecies ac natura viſitur emanet ac palam prodeat,

hinc fumpto initio .Eorum que defiderantur, quædam indiſcriminatim eligi vel de.
fiderari poßunt , pariter ac non defiderari vel eligi, putà Cæſar aut alius princeps,
alicui caſtro vel vrbi præficere poteft Petrum ant Antonium . Item ius ciuile ſans

ciuit cogi debere fures, vt quadruplum reftituant eius, quod ipſi prius clam abſtules

rint, quum alioquin idem legiſlator coegiſè potuerit eofdem ad reſtitutionem in ſex
tuplum
1
 ATOV
VE FELICITATE LIBER VIII.
149
cuplum . Quinimò vel optimò iure propter quietem publicam licuifſet eos pana mortis

ple &tere,quemadmodum hodierna die iuxta legum municipalium decreta miſere fufpen.
untur . Itidem ius diuinum mandata nobis offert feruanda, fimulacpænam proponit ☺

præmium . Adeô nullo iure poßit alicuimerces conſtitui necirrogari pæna,nempe ſublata
liberi voluntatis arbitrij prerogatiua . Quædam ergo voluntatis electiones o operation

nes ( vtiam di&tum eft q,adeô libere funt, vt earum interim nulla particularis ac pro

pria queat adſignari ratio.Nam curiusdiuinum hominibus promiſcuè ſingulis fornicatio

nem vel fimplicem interdicat,exempli gratia,vel acumenica concilia matrimonium alion

qui rem fan &tam atg facramentum inhibeat facerdotibus, ſanè propriam atg naturalem
habent rationem eiuſinodi fan &tiones. At cur tranſgrediens aliquos fineis verbi gratia ,

contra principisedi&tum ,lege teneatur centum aureos perfoluere, potius quàm centum o

quinquaginta vel centum viginti præcisè,mediusfidius vix huiuſcereiliceat commis

niſci vel effingere popularem e à remotis petitam rationem . De fimilibus ( vtopinor )

voluntatis operibus & electionibusintelligit prudentißimus legipator inquiens:non oma

nium quæ di&ta funt à maioribus noſtris, ratio reddi poteſt. Nang, li fortaßis ita non ina
terpreteris,meo quidem iudicio periculum impendet,ne fateri cogaris eundem ofcitanter

fire per incuriam actemerè fcriptis aliquid prodidiſe, quod mehercle ne viruin quidem

omninò popularem atq;plebeum decet ,nedum tantinominis legiſlatorem .

PRO QVÆSTIONIS INTELLI

GENTIA QVAEDAM SVPPOVNTVR .

CAP. XIX .

EDEAMV S ad diuerticulum . Eorum quæ cupiuntur & eliguntur á

R voluntate, ficutmultu velexamuſim liberè cupiuntur, & in vtrarig, partem faa

cilè voluntas ita fefti poteſt,vt hoc aut illud eligatet cupiat,fiue fubfit eiusele &tionis ali.

qua ratio , fiue deſit ;ficut inī multa cupiuntur & eligunturhuiuſmodi, ita quædam V/
adeô difficilia voluntati reperias,vtea velnunq ,aut certè vix eligere queat ac velle vel
cupere, verbigratia , nolle reſpirare vel alio quouis modo feipfum enecare. Quapropter
neothericorum plureis qui fcripferüt,ante quàm opusGalenide mufculorum motu uerſuni

fuiſſet in idioma latinum ,alij reſpirationein merè naturalēadfrmant ,alij uerò mediam ina
ter voluntariā atg naturalem ſtatuunt, fcilicetquia propter negocij difficultatem hi iudis
cabant à uoluntate nusą inhiberi poffe reſpirationem , illi verò cogitabant eandem abeas
dem Doluntate , ſi non euerti funditus,tantifper faltēpoffe coprimi pariter ac imperio vo.
luntatis cùm imminui, tûm etiam ad exiguum tempus emedio toili.Rurfus eorú quæ deſi
derantur et eliguntur à uoluntate,ficutmulta cupiütur eliguntur facilè, quædam verò
difficulter ita nimirum inter ea ,quæ difficulter cupiuntur, vel( vtreétius loquar )eligió
tur, alia virtutes agnofcuntur, alia verò vitia . Virtutes adparent fortitudo,teniperail.

tia ,iuſticia ,dein alia id genus enumerata ſimul ac declarata diligenter in Ethicis ab Aria
ftotele.Quam difficile fit etenim homini temperantēeſë propter pugnam carnis cum ſpiria

tu nonmodò continuam , verumetiä acrem atg contumacem ,præter id ,quod Paulus S.f« .

penumerò conqueritur, infuper indiesipfa fidem facit experientia.Caeterům quadam coni

perias, quæ non folùm difficulter, fed neceffariò cupiantur & eligantur, quæ nimirum
vel boc ipſo quodeligantur neceffariò ,definunt effe virtutes,idq etiam fi quam maximè
bona
1
 ANDREÆ CAMVTII DE AMOR E

bona
fuerint :ſiquidem virtus quelibet digna laude conperiatur
ficut
, vitium vtpote
virtuti contrarium ex diametro vituperium meretur , adhæc quum nihil effe dignum

laude vel vituperio, quod neceſſariòfiat

, omnibus euidenter pateat. Neceſſariò defide

ratur voluntate quidquid bonum eſt, modò voluntas eadem hoc ipſum dijudicet ejſe bo

num . proprium effe bonum, haud ſecusac

Hinc paßim efferunt obiečtum voluntatis
intellectus ipſum verüm. At quotiens enuntiamus bonum eſſe voluntatis obieétum , illud

ipſum intelligimus obiectum eſſe naturale. Quapropter ficut viſus naturaliter ſentire cu
pit colorem idý neceffariò, proptereaquod eius naturale dignofcatur obiectum ac propria

um (de caterisad vnum

fenfibus taminterioribus quàm exterioribus idem eſto iudicium )
ita voluntas neceffariò fertur in bonum velut in obieétum naturale ſimulac rium ,

haud
ſecus (quod nuper diximus ) ac in ipſum verum intellectus, videlicet fub ratione

veri, ſicut& voluntas in bonum

ſub ratione boni, quum alioqui bonum ac verum retro.
uerti pariterac mutuò reciprocare conſtet. Hinc Philofophus inquiens omneis homines

cupere ſecundum naturam

ſcire, hocipſum perinde eft, ac ſi pronuntiareteofdem neceffa.
riò
fcire cupere, quandoquidem quodagens naturaledignoſcitur, idipfum quoq neceſſaria
um adpareat. Adeô quidpianı eſe neceſarium fimulac voluntarium , mehercle nullum

omninò cenfeatur abſurdum & inconueniens,quod quidem meo iudicio præclaris philofon

phantium plurimis perclam impoſuit, ſcilicet opponi voluntario neceſſarium exiſtimantes.

Vnde Marſilius Ficinus de philoſophia quemadmodum de lingua latina pariter & græca

veloptimè meritus in interpretatione Platonis ait,in vno Deo neceßitatem atq volume
tatem vná coïre feu coincidere, quaſi videlicet , in creaturis hoc ipſum nuſqum adpareat.
Ego verò crediderim hoc idem in homine velutviua Dei ipſius imagine ſimiliter depræ .

bendi
, quanuis not eminenter ( Vt ficdixerim ) quemadmodum in ipſo Deo
. Voluntas

porròquotiens rectè iudicanti minimèparet nec obfequitur intellectui, quin potiuspræter

naturam adquieſcit iudicio fenfus,eiġ tanğ conpetenti ( quod aiunt)iudici,veltanğlegit.

timo principiparitercontra naturam fidem adhibet

, obedit, ac obtemperat
, tûm eo cafe

bonum adparens non autem verè bonum auet ac inſequitur. Quò fit,vt ordine totius cona

poſiti velut fenatus reipublicæ perturbato, tumultus exoriantur peſtilentes, atq, hic eft
nimirum fomes ille peccati ,qui noſtram voluntatem ad obfequendum illecebris fenfuum
1 velut præftigijs quibuſdam , qui nos phaſcinant in cautos, adigit & malè valentem incia

tat : quibus videlicet exortis intelligentia dißidijs cum ipſa voluntate, ni deforis diuina
fuppetias ferret, de noſtra omnium falute ian.
gratia, quæ languenti naturæ
præſto effet
diu foret conclamatum . Cæterùm de voluntario neceſſarioğ
, diſtinctius in fexto libro dos
cuimus.

NOVAM ALIAM EX ILLA PRI

ORI QV AESTIONEM EMERGEN

TEM E MEDIO TOLLIT.

CAP. XX .

T inquies, ſi quod naturaliter adpetit voluntas, illud

pariter neceſſariò concupie
fcit ,nempe quia bonum (quod paulò antè dictum eſt )naturale dignoſcitur ac pro.
prium voluntatis obiectum :quifit, vt ipfe Deus vtpote præcæteris omnibus neceffariò

deſiderabilis, quando bonum fit inter cætera bona maximum & eminentißimum , ab ali
.
quibus
 >

ATQVE FELICITATE LIBER VIII. 149

quibusminimè defideretur? Amabôfi voluntas neceſſariòfertur in bonü , ſinon exiſtens

( vt aiunt ) ſaltem adparcns , cur haud neceſſariò recta velocißimè pergit in Deum
ipfum omnis bonitatis authorem ac fontem ?Nunquid offendi poterit quiſþjā intelligen
tiæ tam fupine ,quiDenoptimum eſſe non intelligat?Verùm eſto ,donemus alicubi talem

reperiri tàm ignarum , quanquam hoc minimè concedimus, Dic fodes,nunquid aliquot
magni nominis philoſophi, fed tamen homines nequam ,cûm Dei tûm naturæ ipfius

inimici,nunquid præterea tot infames ac peßimi theologi Deum ipſum non cognouer

runt? Cur ergo voluntatem humanam in bonum ferri neceſſariò contendis? Præterea

quum frequentißimè videas ( imò plerung ) mortaleis amplexari vitia,deferere virtua

tes ac premia ,cur tàm dextro pede concipis,vt iſthæc aliquando te non päniteat ads

feruiſſe? Verumenimuerò tam arduam queſtionem , tam abdita vel abſtruſa naturæ
myſteria ,ſudantes in lucem velut ex vmbraculis in folem ita proferimus G euocamus.
Ante omnia fubijcimus, quod alioquin omnibus adparet , tam ignaris quam eruditis,
nempe nihil ab humana voluntate deſiderdri vel eligi,quod eligenti del deſideranti

bonum eſſe non videatur, idý, etiam fi reuerd minimè bonum fuerit . Item Deum natus
raliter ab omnibus etiam infidelibus& imperitis agnoſci quanuis confusè per eatquod

ait ſanctus Paulus )quæ fa &ta ſunt ,intrepidè pronuntiamus,etſi neſcimus naturaliter;
quinam fit ille Deus.Nam ſapientes vtpote ſtudiofi(quod in libro de fpiritu ac littera
teſtatur Auguſtinus)ratiocinijs è gremio naturæ petitis verè Deum agnouerunt quara
libetfacrarum litterarum neſcij
.Infidelium verò vel imperitá turba ſtátuam alij máró
moream aut ferream , haud ſecusac Ifraelitæ vitulum ; alijfolem ,vel aliud corpus alia

quod , ipſum putabant effe Deum , cui quidquid boni poßidebant,acceptum referebant.
Adeô conſtat humanum intellectum ſuapte ſponte ſimpliciter haudquaq agnoſcere ,quia

nam fit Deus rerum omnium dominus, licet abſolutè Deum effe naturaliter intellia
gant. Admittimus quidem libenter excultum diſciplinis humanum intelle & tum , non
modò ratiocinijs dignoſcere Deum in natura rerum offendi totius orbis cõferuatorem ,

quandoquidem hoc ipfum imperiti quog diſciplinarum omnium per ea ; que ſenſibus
offeruntur, naturaliter intelligant,quanuis non diſtinctè ficut philoſophi præcipuè chris
ſtiani, ſed confuſo quodam modo: admittimus inquam libenter excultum diſciplinis hué

marum intellectum ,etiam ratiocinando cognofcere, quinam fit ille Deus verus;quem
videlicet fimpliciter effe, naturaliter ably ſtudio cognouerat prius; Veruntamen haud
ſequitur nosintelligere naturaliter abſq
, labore, quinam fit ille Deus, propterea quòd
illud ipfum ſecundum naturam quidem , ſed tamen proprijs conatibus conſequa
mur ; alioquin hac eadem ratione liceret colligere medicam artem , ius ciuile , geos

metriam , ac cæteras diſciplinas innoteſcere ſecundum naturam ,quando naturalibus vis

ribus eaſdem quoq, conſequamur. Quinimò vel artes ipſas mechanicas ineſſe nobis;‫ ز‬boc
patto ſecunduni naturam fateri cogeremur. Adeô quidpiam ineffe propriè ſecundum
naturam iure concipimus ac meritò pronuntiamus audacter , quotiens id omnibus pro
miſcuè particularibus ſpeciei alicuius ineſſe paßim intuemur. Hoc ipfum indicauit Aria

ſtoteles inquiens: Omneis homines natură ſcire deſiderant,perinde ac fiita loqueretur:

' In hominibus defiderium ſciendi non folüm eſſe voluntarium ,verumetiam naturale,
vel hoc ipſum apertè demonſtrat , quòd omneis homines indiſcriminatim ſcire defidea

rent. Nang ſi non effet hoc à natura, neutiq omneis hoc ipſum cuperent. Athomines
omneis
р
 ANDREÆ CAMVTII DE AMORE :

omneis id cupiunt,igitur vt id cupiant,ab ipſa natura proficifcitur.Item definitigniens

Joire prohat in poſterioribus analyticis eſſe bonam ,nempe per caufam rei proximam o
immediatam cognofcere : probat inquam eam definitionem hoc argumento , quia non

vnus aut alter , ſed omneis homines promiſcuè tàm periti quàm imperiti penitus arbis

trantur fuire hoc modo ſe habere. Quam ob rem inde colligitur huiuſce definitionis co

gnitionem eſſe naturalem .

QVÆSTIONIS VTRIVSQVE NO

DVM ADAMVSIM HIC DISSOLVIT.

CAP. XXI,

RGO quum omneis homines voluntariè fimul ac naturaliter fcire deſiderent,

ERG O
profectò lucemeridiana clariuseuadit ,idem effe voluntarium hoc caſu ſimulo
naturale.Quapropter vt nodum aliquando diſſoluamus, Deum Opt: Max :ab omnibus

paßim hominibiis tàm peritis quàm imperitis adpeti ſimul ac diligi dubio procul ado
firmanis, idý non abfolutè vel fimpliciter , fed ab hominibus omnibus minimè cum

propria natura pugnantibus. Nam vnus homo fcilicet inter ifthæc inferiora viuentia
munus hoc poßidet ab ipſa natura , videlicet quum intra ſe pugnantes è veſtigio nas
turas poſsideat, nempe ſenſum atq; rationem , vt ipſa ratio contra iudicium proprium
obtemperare ſenſui queat, velipſum fenfum ,vt eidem obſequatur ac obediat , impellere
pariter & cogere poßit. Quis etenim obfecro negabit defiderium conferuandi feipfum
non eſſe naturale? ſi dicas id defiderium non ineje ſmgulis hominibus,quando nonnula
li nequam homines obſtinatè fibijpfis mortem conſciſcant , ac ita per confequens pere

peram inde colligas hoc idem deſideriuin haudquaquam dijudicari naturale , mediusfi,
' dises innitar eidem reſponſioni dicamý propofitionem eiuſmodi debere fic intelligi: fita
licct ommibus hominibus defiderium ineffe naturaliter, vt feipfos adferuent incolumes,

hoc est , ſaltem vſq; ad mortis ab ipſa natura præſcriptum ternpus , idý, non abfolutè,

ſed cum hac adpendice videlicet, modò rationalis facultas vim fibijpfi non inferat, id
eft,modò voluntas inſequatur intellectus,tanquam proprij domini iudicium ,non autem

ſenfus, vtpote fecundum veram naturam ferui rationis. At inquies : cur adferuiſti dus
durn naturales operationes neceſſariò fieri ? Quid ais ? non ipſa ſecundum naturam
opera , fed operandi naturale deſiderium diximus effe neceffarium , quod fané
vel hoc potißimùm argumento fulciri poteft ; quod agens naturale defideret quis
dem (eo videlicet adpetitu naturali ) neceffariò , quandoquidem à nullo queat extrinfer

co defiderium iftud impediri , fed tamen interea nequaquam operetur neceſſariò, ſcili.
cet quia multa poſſunt intercidere,quæ defiderantis opus inhibeant ac impediant.Vnde
fi quis medullitres perſcrutetur atq ; penitus rem ipfam introſpiciat , reuera cognofcet
Doluntatem , intelleétus iudicium reftum deferentem , atq, ſenſui fubigentem vltrò fer

ipſam , deſi.lerare quidem neceffariò quidquid recta ratio dietat, ſed tamen in oper
rando fenfum inſequi, propterea quod eam pigeat tandiu ſimul ac tàm acriter elabor
rare. 'Hinc Porta videns operandi difficultatem ait : Tu ne cedemalis , ſed contra
andentior ito. Dein Paulus ſanctus de hac pugna perpetuò conqueritur.Cæterùm qui

mortem
 ATQVE FELICITATE LIBER VIII .
150
mortem vltrò fibijpfis conſciſcunt , quum alioquin naturaliter ac ita per confequens

( quod vtig, colligi debere nos arbitramur ) neceffariò cupiant omnes ad vnum incolu .
mes adſeruari: non aliam ob caufam meo quidem iudicio mortem ,alioquin inter omnia
terribilia maximè formidabilem expetunt, quàm quòd à paßionibus, quas inpreſens

tiarum perpetiuntur atq plus iuſto formidant, vna morte liberatos iri feipfos falsò

dijudicent, o ab ipſa morte vel nihil aut certé minus mali laturos omnino perent,

ac ita feipfos moriendo ſeruatos iri commodius augurentur. Eộ miferie veniunt , quia

cung longo temporis v/u ſenſui , rationem ita ſubigere conſueuerunt , vt ex regis
, proprium quodammodo iudia
na vile tandem effe &ta mancipium ,velut oblita ſuiipſius
cium amittat, ac ita demum vnius pene fenfus nutum magnfaciat atg ſuſpiciat. Sanè

tüm vel preſentes coram eloquia Dei prædicantibus obaudiunt, ac monita bonorum
contemnunt , de quibus, nimirum feruator noſter in Euangelio meminit inquiens : De
videntes non videant, & audientes non intelligant
. Itaq ficuti mortales felicitatem

ad vnum omneis naturaliter , ac ita per confequens neceſſariò cupiunt, ita mehercle

Deum præ cæteris vnum, vtpote fummum bonum velut obie& tum naturale mentis hus
mane proprium , mirificè concupiſunt ac neceſſariò. Verumenimuerò quòd exoptant

haudquaquam adfequuntur , quia labores pertimefcunt , ac dum amantes vnum fouent

ſenſum , ofcitanter ac per incuriam interea rationem de iure totius conpoſiti reginam ,
vltrò ſenſim in piſtrinum dedunt atq;miferè detrudunt. Nang licet id velint o cua

piant, potiores tamen ærumnas ad id conſequendum quod adfectant , omnino neceſſan

rias refpuunt atg lata culpa renuunt. Quam ob rem quadam ab humana voluntate

neceſſariò deſiderari , dein illud idem deſiderium effe naturale ſimul ac voluntarium ,
adhæc adpetitum eiufdem voluntatis elicitum , felicitatis ac ipſius optimi Dei , fcilicet
ab adpetitu naturali illo maximè differentem ,in hominibus offendi neceſſariò,ſatis (ve
arbitror ) adamuſim hoc libro huiufce operis octauo monſtrauimus. Nunc adpoſite

tempus monet ,vt à pugna tàm acri tandem canamus receptui , laboriģ noſtro colophos
nem imponamus , cuius quidem laboris felicem (ni fallor ) euentum optimo
ſeruatori generis humani Chriſto Domino prorſus acceptum fe,
rimus , cui foli gloriam , nulli penitus obnoxiam
interitui libenter Delimus.

LIBRI OCTAVI FINIS

P ij ANDREA
1

AND RECAMYTII DE AMORE

ANDREÆ CAM VTII DE AMO,

RE ATQVE FELICITATE LIBER

NONVS ,

AN AMOR CONCVPISCEN :

TIAE , QVO SANCTVS THOMAS AIT , DE .

VM AMARE RES IN ANIMATAS, PRO .

priè fit verus amor, dein amoris concupiſcentia vou

cabulo quidnam idem author ins
telligat,

CAP. I.

BI MEAM CONTRA THEOLOGVM SAN .

Eti Thomæ Juffragijs pro virili textus expofitionem tutatus

fuiffem , alius in Germania Theologus atq Philofophus infignis

eandem euertere conatus est interprétationem hunc in modum .Etſi

fatetur apertè fanétus Thomas inpropriè Deum inanimata dio

igere, propterea quòd eadem amore concupiſcentie tantûm diz

ligul non autena amore amicitiæ , quippe quo ſuperiores intelligentias mi cum homie
nibus amare confueuit ; quanuis inquam hoc ipfum adfeueret,inde tamen adpofité nez

quaquam intuleris , non vere Deum ſed impropriè ſolüm abſolutè vel fimpliciter edi
dom inanimata diligere.Nam ifthæc argumentatio per fallaciam , que vocatur à login

cis à fecundum quid ad fimpliciter ,omnino peccare videatur

. Quemadmodum etenin

ethiopem abſolutè vel fimpliciter album inde falsò ſophiſticeý, collegeris, propteres
quòd in aliqua corporis particula tantûm , putà fecundum dentes albus agnoſcatur:

ita mediusfidius adfeierare Deum impropriè fimpliciter inanimata diligere , propten

rea quòd eadem impropriè diligat amore tantûm amicitie ( verbis vtar authoris)

mera falſe fophifticæg fuerit argumentationis impoſturd. Neg, enim ritè concludat

iſtud ratiocinium : Impropriè non autem verè Deus inanimata diligit amore ( quema
admodum idem fanétus Thomas loquitur ) amicitie, Deus igitur inanimata diligit

impropriè fimpliciter
. Nang
, licet impropriè diligat es amore(quod aiunt) amicitia,
nihilominus eadem propriè fimul ac verè diligit amore concupiſcentiæ : fiquidem haud
enunciauerit manimata ſanctus Thomas a Deo fimpliciter impropriè diligi , led hanc

adpendicem addidit: amore amicitiæ , quaſi tacitè nobis infinuet o annuat ; eadem
Deo propriè verea ,diligi ſaltem amore concupiſcentie. Amor etenim eiufmodi cons
cupiſcentiæ vel boc fuppoſito , quod minimè perfectus adeô iure dijudicetur ac amor

amicitie ; nihilominus ipfe verius quoq; pariter ac propriè nominatur amor, idą haud

ſecus ac formica, quæ quanuis homini collata dignoſcatur imperfe & tum animal , nihil
tamen hoc impedit,quò minus eadem verè proprieġ, nuncupetur animal,atq ,hæc acutiſis

mia doctiſimi viri tantiỹ Theologi mei fuerint argumenta,quibusantè quã occurranus,

diſquirendum venit,quidnam amoris concupifcenti.e nomenclatura fanétus hic Doctor

intellexerit, Concupiſcentie vocem apud academicosatg peripatheticos nihil aliud indie

care
11 A TQVE FELICITATE LIBER IX :
Isi

Care nobispræter viam ex facultatibus animæ

ſenſibilis ( etſi platonicorum quidam eando
dem in plantis quoq
; reperiri contendunt)ita notum eſt omnibus in eorum operibus veloſcio
ſatis, vtnihil penènotiüs effe queat . Adeofumma bir eruditionis Galenus
tanter our

in opere de decretis Hippocratis o Platonis ex profeſopariter acfufißimè difquirit

atg mordicus tuetur deinceps, rectè fenfiffe Platonem , videlicet adjeuerantem trium

: sanimæ præcipuarum facultatum , nempe concupiſcibilem , iraſcicibilem , atq; rationalem :

Platonem inquam rectè fenfiffe contendit adfeuerantem , mam concupiſcibileñi in iecore
ſedem obtinere, iraſcibilem verò folam in corde; dein rationalem in cerebro velut in arce

ſuum nanciſci domicilium , idý vel ex diametro contra peripatheticorum ſententiam ;

quippe qui ne ſibi ipſis confingere tres animas viderentur ,omnes advnam animæ poteftas
tes, acita per conſequens
vniuerſam animæ fubftantiam in corde collocarunt, & concupia
fcentiam in folisanima fenſili præditis omnibus conſtituerunt; quanğ Galenus in libello

defacultatum naturalium Jabftantia ( fibenè recolo) plantas quoq

, concupifcentia deſtie
tui non admittit, vel hoc potißimûm argumento; quod alimenta naturæ
fuæ conuenientia

trahat, noxia verò refpuat, de quibusfortè rebus aliás annuente Deo fuſißimèpariter i

ex profeſſodiſquiremus.Itaq; femel explicato concupiſcentiæ fignificato deinceps inquis

ramus, cur S. doctor enuntiauerit amore concupifcentie Deum
diligere, quum alioquin
. haud ambigerct ( facut nec alius quisq) in eodem Deo nullam effingipoflè nedum adinuee
niri concupifcentiam. Sanè pro huiuſce quæfiti diffolutione cuperē abfq;difputationemihi

condonari, concupiſcentem quenlibet fi non perpetuò,faltem fere femper propter

feipfum
tantūmodò,nunq autem propter aliud
folüm cócupiſcere;quod quidem ſimihi forſan vltrò
non detur, quum alioquin id æquitas naturalis poſtulet, inductione meridiana luce clarius
probabo. Animal promifcuèquodlibet haud alia ratione potum et efcam concupifcit ,quam

propter ipſum , idý velipſo fenfu iudice . Rurſus maſculam animal quoduis faminābauch
aliam ob caufam concupifcit, quam vniuspropria voluptatis gratia. Quinetiam homines
ad vnum omneis, ni ratio contra niteretur, nil aliud omninocuperent adfeftarene præs

teridvnum ,quod ad eorum vtilitatem aut voluptatem ſpeftaret.Quinimò ſiquis animada

vertat in eisatą, contempletur vniusconcupifcentia deſiderium, ſepoſito tantiſper volun.
tatis adfectu,jèmper ferè videantur in fui ipfius commodum aut in propriam delectatio
nem collimare. Diximus porrò ferè femper ,quoniam in præcedentibus libris,vbi paßim
amoris naturam inquirebainus, animalia quædam ; exempli gratia canes , nonnung alie :

num adfectare commodum ,er in alienam vtilitatem tendere docuimus. Quang id quos
diſcriminis inter hominem & huiufmodi bruta paßim intercidit in concupiſcendo, quòd

homines præcipuèperfectiores multotiens amicis bona cupiant abfolutè fimpliciterý pro :

pter ipſos, idý,fuo non mediocri diſpendio vel etiam vitæ diſcrimine. Quinetiam in ciſ
dem , quod rarius eſt, concupiſcentia ( quod aſtusac feruor fanguinis planè denuntiat )
Anxié videtur hoc ipfium adfectare, quod ipſa voluntas mirificè cupit exoptat..Hóc

igitur inter homines eiufinodi bruta diferiminisintercidit,quod li( ficut nuperdietū

eft) multotiens amatæ reibonumvelint o concupifcantſimpliciterpropter if Jain ,vel

fwa
ipſarum ſæpenumeròconſiderátionepoſthabita,quum eadem bruta; quotienshomines vel
aliudbrutum amant nuiä ament aliquid propter ipſum tantummodò quinimò uel propter

Sipfa diligunt
folummoilo vel propter fèipja falten præcipuè, nunq autem id pruinarià
quidpiam extrinfecum amore profequuntur,

þ jij DECIEID
 ANDREA CAMVTII DE AMOR L

DECIDIT QVÆSTIONEM

OVESTI
PROPOSITAM , ONEM

CAP. 11,

X ſuperioribus inductione patet , concupifcentiam in omnibus adpetere di non

Derum bonum , certè faltem adparens bonum ; idź propter eum qui concupifcit

folummodò, vel propter eum

faltem primariòſeu perſe, propter alium autem fecuno
dariò fiueper accidens, id eſt, non alia ratione, niſi quatenus id bonum quod amata
reiſecundariò cupiunt, amanti prodeft. Item apudomeis incofeſo eft, in Deo nulları

adinueniri concupifcentiam . Ergo rationi conſentaneum exiftit,concupifcentiæ dilectica

nem ineffe Deometaphoricè, quando
nec habeat in ſeipſo ſenſum , necob vtilitatem
pro

priam ametquidą, quum nullius rei fit indigens, licet omnia propter
fe diligat. Nang
ficuti concupiſcentia propriè diéta perpetuò tendit in voluptatem vel vtilitatem vnius

concupiſcentis, aut ciufdem primariò faltem feu per fe ,hoc eft, non alia ratione, quàm

quòd bonum amatæ rei fibi ipſi profit: ficut

inquam concupiſcentiafemper primariò fala
tem ; nunq autem ſecundariò fertur in proprium commodum , ita nimirum Deus quotiens

alicui rei bonum exoptat nonpropter ipfam aliquo modo,fed propterfuiipſius gloriam
tantummodò, vel ob vtilitatem hominis : quippe cui vult inanimata deferuire, tüm mes

hercle non iniuria fimilitudinis ratione, per tranſlationem amare dicitur amore concu .

piſcentia non autem amore amicitiæ ;ſiquidem adinſtar concupiſcentiæ vergatin fuiipſia
us commodum tantummodò, quum amor amicitiæ perpetuòtendat in alienum bonum o

alteriusvtilitatem . Adeô fcopusamoris concupifcentiæ fueritamans ipſe, qui vidclicet

boc cafu dignofcitur amans & amatum eodem contextu , quandoquidem amati quoq
vices
gerat . At amoris amicitiæ finis vnus planè cernitur, exrinfecæ rei bonum o coma

modum . Itaq;fuppofitis eiufmodi, neceffariò deducitur,amoremconcupifcentia nequaq

effe minus perfe&tum ac amor erga rem extrinfecam , qui videlicet à fanétoThoma nura

cupatur amor amicitia .Quamobrem indiſcriminatim vterq verè proprieg verus amor
cîm adpellari tûm exiſtimari debeat , quandoquidem aliquo iurenequeas alterutrum

altero perfectiorem adpellare , modo ( quod

ſupponendum eft ) vterq;rationis recte
iudicium inſequatur. Proinde ſi hæc vera funt,ficuti profectò vera eſſe conſtat,
cur amabó Sánctus doctor inanimata Deum impropriè diligere confitetur, propterea

quòd eadem amorenon amicitia ,ſed amore folüm concupifcentia profequatur ac diligat?
Quum amor hic vterq, verus amor & fit & propriè nuncupetur amor, cur perinde non

liceat adfeuerare Deum inanimata propriè vel fimpliciteramare,velhoc ſuppoſito, quòd

eadem amore ( quod aiunt ) amicitia non profequatur & amet ? Nunquid fortè Deum

aut hominem quotiens amat feipfum , reétè

pronuntiaueris impropriè
feipfum diligere,pro
pterea quòd amoretantûm concupiſcentiæ , non autem amicitiæ feipfum diligat ? Äbſit,

quandoquidēhoc ipfumè veſtigio rationifecundü naturam diſpoſitæ videatur aduerfari.

Qua fronteigitur hocefferre S. hic doctor auſus eſt? Quiſuperioribusergo libris tātopere

ſudat laboratúe Camutius & inculcat,inanimata Deum amarenonpoſſe,quemadmodü et

bominē ,ni metaphoricè loquamur et improprie? Verűenimueròſiſte gradū amice tantiſper.
Idem
 ATQVE FELICITATE LIBER IX
151

3.dem.omor ratione diuerforum optimo iure.verus amor dici queat ac non verus,&
pro
friè poßit amor nuncupari fimul ac impropriè. Nam qui medicamentum diligit,
propterea quòd ei fæpenumeròfuppetias tulerit in abigendis propulfandis morbis, & in
futurum conducibile rurfus id ipfum
fore confidat : bic amor dubio proculamor concupis
fcentiæ fuerit,quando collimet ac tendat in vnius amantis vtilitatem & commodum vel.

ut in proprium fcopum ; idq,non fubea ratione qua dignoſcitur amans, imò quatenus
amatur, quandoquidem amans o amatum hoc cafu non ſubiecto,ſed ratione folunimodò
fecernantur
. Veruntamen hoc eodem caſu ſiconferas amorem bunc cum homine medicas
mentum ob allegatas rationes diligente, ficprofectò verus eſt ac propriè nücupatur amor,

vt inſuper ab amore ,qui dicitur amicitiæ , nullatenus diftinguiſpecie ſeiungiſ poſsit. Qui
.
ſiueſpecificadifferentia,
enim ea ſpecie dirimas obſecro, quorum nulla prorfus vltima
, repreſentat, adinueniri queat, qua
quæ fpeciem ſeu formam ob oculos planè conſtituit atg
widelicet ea iuredirimivel à fe inuicem diſiungi poßint ?Redcamus ad iter cæptum. Si

compares hominis amorem erga medicamentum cum eodem homine,uerus eſt amor,acprom
, fed medicas
priè dignus amoris nomenclatura viſitur. At hic idem non homini diligenti
mento collatus amor, optimo iure nominatur amor impropriè, quandoquidem hoc pa & to

nequaq verus amor agnofcatur, quippe qui conditionibus hifce, quas propriè diétus ac
. Atqui nunc operæprecium videtur, vt
verus amor exigit, omninò caret ato,deſtituitur
nodos eruditißimi theologi diſſoluamus
. Inquit enim . Sicut argumentum à fecundum

quid ad fimpliciter ( vtſcholaſticèdixerim ) haud concludit, ita mebercle nec iſtud pas
riter, vtpote generis eiuſdem ,nempe:Deus impropriè
diligit inanimata videlicet amore
amicitiæ, igitur eadem impropriè fimpliciter diligit. Ratio cur illatio non admittatur,

eiufinodi fuerit, quia licet inanimata Deus impropriè diligat amore amicitiæ, nililomia
nus eadem propriè diligit amore ſaltem concupifcentiæ, qui nimirum quanuis fortè non

fit æque perfečtus, attamen ipſe verus amor etiam propriè dicitur. Attende paulifper
.

Si amorem concupifcentiæ contuleris homini concupiſcenti pariter ac amāti, concedo quod

fupponis, fcilicet amorem cöcupiſcentia uerum amorem agnofci ſimul aciure pronuntiari.

Sin autem amorem eundé concupifcentiæ conferas inanimata rei ,fanè tûm intrepidè nego

talem concupiſcentia dilectionem propriè dijudicari verum amorem.Cæterîm intellexije

doctoren S. amorem concupifcentiæ collatum inanimate rei non autě Deodiligenti, pro
batur hunc in modum.Salomon ibidem ex profeſomeminit amoris Deinon erga feipfum ,

fiderga res creatas in genere tam inanimatas quam animatas ,quãdo dicat : dilexifti oma

nia quæ funt. Item ait :nibil odiſti eorum , que faétafunt.Quapropter euidenter liquet S.
Thomam Salomonem exponente, de eo prorſusamore verba feciſepariter ac de illo amano

di modo, fcilicet de quo Salomonis textus mentionem fecit. Ateum amorem concupiſcena
tie Salomon creaturis indiſcriminatim omnibus tantummodo, non autem ipfi Deo contu .

lit,igitur o ciufdē interpres.Quamobrem eo loco S.doctoramorem in deo concupiſcentie

nominauit & intellexit eam amandi modi ,qui videlicet inter Deum & omnespromifcuè

creaturas intercidit, id eft ,quo Deus omnes creaturas diligit. Porròquia de rationalibus
creaturis nulla ſuberat ambiguitas,quin à Deodiligerentur non folum amore concupifcen

tiæ perumetiam amore ainicitiæ, propterea videns interpres de rebus inanimatis & anis

matis ratione carentibus ( quandoquidēcadem ytrobig.xatio militet) difficultatem , de ijs

folis amari protulit ea tantim amore concupifcentiæ, perinde ac fi hunc in modum verba

feciffet:
 ÄNDRÉÆ CẢMV TII DE A MORJ

feciſſet: Deus omneis quidem abſolutè creaturas amat velut opera manuum fuarum . Ver
runtamen inanimata quemadmodum & animata ratione deſtituta folüm amore concu.

piſcentie diligit, id eft ,folummodò propter feipfum atq

; nullatenuspropter ipfa. Nang
modus hic loquendiperindeeft
, ac ſibunc in modum efferret : Rationales creaturas amat

Deus cùm propter ſeipſum tûm etiam propter eafdem ,cæteras verò folummodòpropter

ſeipſum , quod quidem penitusidemindicat, ac fidixiſet, eiuſmodi ſolum improprième

thaphoriceş diligi, ſciliceteatenus in genere tantummodò, quatenus amare nil aliud fono
quàm benè velle .
re videtur,

EIVSDEM DOCTISSIMI THEO

LOGI NOVA TOLLVNTVR ARGVMEN

TA, QVIBVS PROBATUR INTELLE
ctum humanum cûm diſtincte tum certius
cognoſcere quam ſenſum .

CAP. 111.

ECVNDO tertiog huius operis volumine Camutius probare nititurhumanum

SE CINm diſtinctè
intellectu nihil intelligere, quod quidem infirmari poſje doctißimus

Théologus declarauithunc in modum . Si diftinétè nihilintelligeret intelle& tus, nulla

daretur fcientia,conſequens eft abſurdum , igitur G'antecedens T,, quos
. Illatio deducitur

niamfcientia docetur habitus eſſe per demonſtrationem adquifitus, quo quidem balicu,ſi
prima ſemel excluſeris principia , certiusnihilexcogitarivel effingi poteft. Si enim

obfcura
foret adquiſita per demonſtrationem ſcientia,dubioproculincerta quoq, dignoſce
retur. Atqui ſcire quidpiam ſimul ac illud
idem incertum eſſe, penitus contradi& tionem
includit, quandoquidem certitudo proprietas quadam fcientia putetur ab omnibus tam
imperitis quàm peritis, ergo diſtinctè cognoſci quæcung,fciuntur, naturalis ratio conuina

cit. Preterea probat fenſum

certius atq;diftin & tius cognoſcere quàm intelle tum hoc

pacto. Si diſtinctius agnoſceret obiecta ſuaſenſus acintelleétus, pariter ac certius,omnia

nò conſequeretur fenſum eſſe perfectiorem intellectu: fiquidem dignitas cuiuflibet cognia
tionis a certitudine vel ab obiečti nobilitate dependere videatur, haud
ſecus ac fcientias
rum aut artium præftantia ,qua videlicet altera confueuit alteram antecellere ,certitudio
nem pariter acfubie£ ti nobilitatem infequitur
. Quodenim in ſcientijs & artibuspraſtan.
tia fubieéti metimur, illud ipfum in anima potentiarum facultatibus cognofcentibus, foro

fitan auguramur obie &ti dignitate,fcilicetvt quemadmodum fubie £tum excellentius fcio
entiam aut artem efficit honorabiliorem & excellentiorem,ita nimirum in poteſtatibus

animæ cognoſcentibus, obieétum dignius atq, nobilius pari iure cognitionem quoq dignio
,
rem nobilioremý,reddat. Atg haecbreui epilogo relata doétißimi Theologifuerint argus

menta, quibus ante , quam dialectica methodo reſpondeam ,præmittenda veniunt ques
dam thefes velut edificij totiusfundamenta . Primo'non eſſe clarum id atg diftinétum

examuſim , quo clarius feu diſtinctius adſignari quidī poteft aliud, adfeueramus, idý
velut axioma poſtulatumúe ſubijcimus . Secundò clarius ac diſtintius innotefcere prin.

cipia præmiſasue,quàm ea , quæ deducuntur è principijs, nempe conclufiones, adfirma.

mws .
 ATQVE FELICITATE LIBER IX . 193

mus. Tertiò non effe penitus idem , neg, rurſus vnâ coire ſeu coincidere neceſſariò,
certum & clarum ſiue diſtin £ tum ,propterea quòd minimè dignitas adpareat ,quem .

admodum alia duo, que nufer ſuppofuimus, hoc loco mordicus tuebimur. Qui propria

paßionis interuentu ,cauſa cognitionem adipiſcitur, is vtiq certitudinem adquirit,nema

pe ſcientiam ,quippe que certitudinem neceſſariò ſecum trahit: fiquidem hoc inter ſcio
entiam u opinionem diſcriminis intercidat , quòd ſcientia dubitationem adamuſšim
omnem excludat, opinio femper aliquam admittat incertitudinem . Verumenimuerò

quanquam à pofteriori ſcientia ( quod aiunt logici ,

) per effectum proprium comparata
penitus dubitatione caret, haudquaquam perinde clara tamen fiue diſtincta cernitur
Ecognitio. Quam ob rem hanc priſci non iniuria demonſtrationem fignivocarunt ,alteram
verò demonſtrationem fimpliciter fecluſo quouis adiun & to ſiue propter quid nuncupan
runt. Si nobis etenim exempli gratia, ignis natura foret ignota,nec aliquo fenfu perces

piſemus ignê alicubi,mediusfidius viſo fumo colligeremus certò quidê ibi corpus alio
quod effe neſſariò, quod alias forſan audiſſemus cûm ignem vocari,tùm fuapte natura
neceſſariò velut quandam operationem propriam naturaliter inſitam , nempe fumum
edere. Veruntamen eiufmodi cognitio quanlibet certa pariter ac fecura,tantiſper obſcu.

ra viſitur, nec omni ex parte( Jic loqui concedatur ) animum .

implet At ignem vbi
femel viderimus, idg fumo nundum perfpecio,mox ibidem effe fumum non ſolîm cers
tò , verumetiam diftinétè ( ſi cum ea cognitione
, quam demonſtratio quia parturit, col.

latio fiat) clare colligimus. Nec mirum id cuiquam videri debeat , quandoquidem eo.
planè miodo ſic res ipſas condiſcanius, quo natura parens eafdem fabricat ac in lucem

edit. Audi ( ſi lubec) clarius exemplum.Etfi Deum vnum in natura rerum omnium
offendi pariter ac vnum principem ,iure meritò naturale putatur , idý Paulo dicente

præfertim , inuifibilia Dei per ea que fa £ ta funt, id est, per ea que ſenſibus vltrò ſea
le offerunt innotefcere: quamuis inquam vnum eſſe principem in tota natura , quens
Deum gentes paßim adpellant , vel vna natura nubis indat, inſinuet, ac omnino

dictet , attamen hoc ipſum non vſq; adeô naturale confpicitur , quin demonſtratione
fulciri queat fimul & clarius notiusúe reddi,Quocirca San &tus Auguſtinus in eo libro,

cui de ſpiritu & littera titulus inſcribitur, admittit fateturý philoſophos vtiq, ratios
nibles è natureſinu gremioj petitis agnouiſe Deum vnum , quanquam eis vitio ver

tit Paulus fanétus , quòd vbi cognouiſſent ,eundem minimè tanquam Deum (vt par
erat ) glorificauerint ,hoc est, adorauerint. Itaq,vulgares agnoſcunt ad vnum omneis

per ea quæ faéta confpiciuntur, vnum elle principem in natura rerum omnium , Agnos

ſcant hoc idem philoſophi multò clarius acdiſtinctius

, nempe demonſtrationis eius ina
teruentu ,qua demonſtratio figni vocitatur.Verùm ifthæc intelligentia qualifcung, fue.
rit , obſcura cernitur, ſi cum eiuſdem intelligentia Dei conferatur, quæ per habitum
fidei nobis inſtillatur diuinitus. Nonné rurſus quidquid hic per habitum fidei

nobis notum euadit, quodammodo fomnium adparebit , quando fuerimus in pas

tria videbimusý, Deum ipſum ac intuebimur à facie( Paulinis vtar verbisad faciem ?
Adeô luce meridiana clarius adparet ac euidenter liquet, vnâ quidpiam certò cognoſci
fimul & obſcurè ,quod quidem meo iudicio veteribus occafionem haud inanem præftia

tit,vt demonſtrationem quia ,fic à nenthericis adpellatam , cùm demonſtrationem ſigni,

tüm inſuper demonſtrationem conieéturalem nuncupauerint , non autem ſcientificam ,

9 quem
 ANDRE - CAM VTII DE AMORE

quemadmodum alteram ,quæ propter quid aut fimpliciter ab ijſdem nominatur, qüans
doquidem ſcire propriè dictum , per cauſam tantummodò non autem per effe &tum ad
quiri quanlibet proprium o immediatum exiſtimetur. Neq;enim demonftratio quia
coniecturalis vocitatur, propterea quòd incerta credatur, quandoquidem hoc paéto bolo
logiſmusminimè foret neceſſarius. Nam omne ratiocinium ex præmißis coactum ne

ceffarijs,neceffariò pariter concluſionem inferat neceffariam oportet , ac ita per confes

quens certißimam v ab omni dubitatione prorfus immunem . Quapropter non aliam

ob cauſam demöftratio quia fic à neothericis adpellata coniecturalis nuncupetur (vtmi,

hi quidē videtur) quàm quòd obfcuram indiſtinctamúe ſcientiã quanlibet certam elar.
giatur & condonet. Verbi gratia,quidpiam cernas longèmoueri ſponte ſua. Mox per
effe £ tum nempe motum ſpontaneum , illud ipfum ita certò dijudicas animal, vt interim
pnå quoq conie &teris. At qui certò fcire quidpiam fimul Geodem momento coniectas
ri
queas,breuiter accipe.Certò colligis ex motu ſpontaneo tanğ ex animalis effeétu pros
prio , illud ipfum in genere quod intueris , animal effe , coniectaris autem illud idem

effe putà ceruum aut hominem ,quando generalis cognitio quæuis obſcura dignofcatur.
quantunuis certa. Proinde qui cognoſcit hominem aut camelum eatenus tantummodò,
quatenus est animal, hic fanè quum in genere folüm percipiat , confusè percipitGiro

diſtin & tè, cum ignoret precisè ,quale ſit animal.Hinc adfabré Philofophus ab initio phy

ficarum auſcultationum ,mox conpoſita pariter ac vniuerſalißima vocauit confufama

gis; particularia verò feu fpecies diſtinčta , videlicet ſenfilium conpoſitorum exemplo
nominauit,quippe quæ collata ſenſibus, eandem omnino,quam vniuerfalia magis intele

leftui conparata, proportionem fortiuntur. Vtenim integrum conpoſitum putà corpus

humanum ,à fenfu facilius ac certius vnağ,confufius agnoſcitur ,hoc est ,obſcurius o

indiſtinctius, ita nimirum eiuſdem conpofíti parteis quo fimpliciores fuerint, eô diffin
ciliores cognitu perſpicientur. Veruntamen vbi femel preu ;slaboribus præfertim ex
antlatis innotuerint, verbi gratia , diſectionis ope corporum eorundem , ſanè multò
clarius atý, diſtinctius (nedum certius ) ab vno fenfu percipientur ſimplicißim.e par .
teis, ac ipſum totum . Ad eundem modum vtring: ſeruata fimilitudine,magis vniuers

ſales enuntiaciones non folùm in ſcientijs,verumetiam in artibus honorabilibus , quema

admodum intellectui,cùm prius tûm etiarn magis notæ vifuntur , ita nimirum earuna
2
dem intelligentia ( ſcilicet hoc ſuppoſito , quòd effe & tuum per ſe notorum ato proprios
rum enuntiaciones eædem contexte fint ) quantunuis certa , neceffariò tamen confuse

percipitur, ac ita non niſi ( quod ante dictum est ) obſcuram ac indiſtinctam parere ſci
entiam potest.Nam ſcire quidpiam efe fimpliciter & ignorare quid fit,id ipfum ſcire
penitus confufum fuerit ac indiſtinctum . Vnde Philoſophus idem in phyſicis ait , ab

initio pueros adpellare ſingulos homines promiſcuè patres , vt qui patres confusè vel .

obſcure tantiem ,& in ſpecie folummodò cognoſcant ſub ea ratione qua funt homines .
Pofterius autem (inquit idem Philofophus) vnumquodq, diftingunt , id est ,agnoſcunt

hunc effe patrem diſtin &tè , non autem illum , Cæterùm vbi /yllogizando cauſa prius
incognita femelinnotuerit , ſanè tûm ab eadem caufa per effé tum explorata,deinceps
ordine retrogrado redire liceat , hoc est , vti conueniat expediat eadem cauſa prius

effectus interuentu conclufa velut medio ; fcilicet vt effectum eundem nouo perfectio .

riy ratiocinio percipiamus & intelligamus effeétum eundem , alioquin fuapte natura
P10 %
 ATQVE FELICITATE .. LIBER IX . 154

notißimum , eſſe verum huius caufæ proprium effe£ tum , dein hoc medium effe veram ,

proximam ,atq, legittimam illius effe tus caufam . Hanc porrò lucem adquirit intelle.

Etus & expiſcatur ex mutua rerum , interuentu ratiocinij fecundum naturam contexti
collatione. Contexitur autem ratiocinium fecundum naturam , quotiens ad inftar ipſius

naturæ modo quodam efficit,pe ipfamet cauſa , iuxta videlicet ordinem nature pra.
cedens,effectum parturiat edată,proprium .

SCRVPVLVS AMOVETVR SI

MVL ET OBIECTIS ERVDITISSIMI

THEOLOGI RESPONDETVR .

CAP. IIII.

A Tingues .
entia naturali demonftratione
rarißimè caufas e noter
texantur,quandoquidem quid
ratò aut fimpliciter
pariter in fie
contingat caufas
adinueniri uotiores effectibus.Vtcung res habeat,inficiari mehercle non potes aliquan

do fimiles conflari demonſtrationes que quum diſtinctam perpetuò nobis impertiantur

rerum ,id eft,effectuum intelligentiam ,profectò vel inuitus omnino fateri cogêris,intele
le&tum humanum aliquando ſaltem , clarè pariter ac diſtinctè cognoſcere. Quocirca de,

ftru£ to femel hoc vallo del aggeremultiplicibus quanlibet machinis contexto demolie
tum iri demonſtrationem propter quid ,quippe quam tertio huiuſce operis libro contexis
mus,ad anime rationalis perennitatem fulciendam , res ipfa palàm loquitur. Verumet

nimuerò quotiensefferrimus,perfectas eiufmodi demöftrationesclaram diftin &tamúe com

gnitionem impartiri nequäğ abfolutè vel fimpliciter id volumus intelligi,quinimò cum
hac adpendice, fcilicet facta collatione cum ea ſcientia ,quæ demænſtrationis alius ope

fuffragijsúe conquiritur,atg,hoć.duobus potißimâm adftruitur medijs,Primùm intele

leštus per ſe nihil intelligit ,ſed vni folummodò fidit ſenſui,quando ſuppoſitis,quæ fena

Jus tanī internuntius offert præfidijs , ipſe demum vniuerſalia conformet conſtruatſ
principia,fcilicet è quibus ratiocinandodeinceps adfabrè concluſiones eliciatGexpiſces
tur.Porrò quum fenfus ad ſubſtantias Vſą pertingere conpoſitas nequeat nec fimplices ,
quippe que ſunt accidentiū caufæ,qui poterit intellectui ſuggerere,quod ignorat? Obica

&ta enim ſenſuum omnium ſunt accidentia non autë fubftantiæ .Quapropter intellectus
ope ſenſuü & eorum adminiculo,ſpecierum fenfilium Juffragijs, ſeparando conditiones

materice , ſpecies eafdē ſenſiles tandem cõmuttatGefficit intelligibiles,que paßim vni.

nerfalia vocitantur,& ex eis ratiocinando colligitſubſtantiarī tam cõpoſitarum quàm
fimpliciü intelligentiam . At quàm feliciter id conſequatur & quàm diſtinctè cognoſcat,
in ſeipſo vel vnuſquiſq periculum faciat. Nang,fiquæpiā ſubſtantia conpoſita diſtino
Etècognofci debeat,penitus oportet innotefcere ſimplicißimas eiuſdem parteis , nempe
materiã ac ſpeciem .Item propriã compoſiti materiam clarè nequeas internoſcere ,ni pas
Tentem eius à qua duxit originem ,nempe materiam primam ſiue primum ſubiectü clas

rè prius diftin & teſ noueris.Itidem quum id contingere non poſſe ratio nos edoceat,quan
doquidem id ſenſus omnino fugiat ac lateat, adhæc nihil in intelle &tu commorari del
2
conſiſtere poſſit,quod in ſenſu prius nullam habuerit fedem ;quum inquã fubie &tü gee
nerationis primum obſcurè quanuis certò,cognoſcatur & indiftinétè,profectò qui ſecun

darum materierű diftin &tè riaturam percipere queas,haud video.Porrò quod ad ſpecies
attinet
9 i
 AND -REE CAMVTII DE AMORE ;

attinet, fiforma clarè quepiã internofceretur, ea potißimùm foret , quæ præfcribit eles

mentis legem ac terminum , c in eis interminatas primi ſubiecti quantitates coercet: fia
quidem elementa propter eorum ſimplicitatem qualitatesúe plurimùm fenfibiles, cognis
tionifenfuum occurrant proximius,atg ita fentiantur facilius eorüforme, modò fentiri

eorundem ,nunquid primæ quas

Atq
ſpecies aliquando deturfiue fubftantias. ui de formis
alia fit eorum formaque nos lateat,
litates exiſtimari iure debeant eorundë ſpecies,an
, quemadmodum dici folet.Accedit quòd peripathetici paßim
fanèlis adhuc eft fub iudice
ſubſtantiarum definitiones,propterea quod earū vltime differentie,
inculcant ignorari
Species compoſitorum ob oculos conſtituentes omnino captū noſtrum effugiant.Vnde fpes

cierum loco proprietatibus vtpote formarum vicari abut

js untur,ac ita definitionun þe
deftituti conficiendar um ,ad ipſis ab eis vocatas defcri ptione s tanī in abyll um vel ad

facram anchoram confugiunt.At quidnam hoc aliud est dij boni, quàm apertè faterinie
hil ab intelle &tu noftro penitus diftinétè cognoſci? Si nec materia nec ſpecies clarèdes

prehenditur ,ac ita per conſequens nec fubftantia compoſita,quænam fubſtantia tandem

isthæc amabó fuerit,quam humanuus intellectus clarè diftinétey conpræhendit ?Verum .

enimuerò mox in portum te ipſum recipies ,atg confugies ad mathematica ,dicesá fi non

ſubſtantias,accidentia faltem diſtinctè fciri.Quòfit, vt in eis demonſtrationes v / gadeó

compareant euidentes , vt claritate vel euidentia cum ſenſibus,penè viribus aquis cong

tendere videantur. Atquiſiſte gradum doétißime vir, ſi te forfan reris in portu nas
uigare, plus quàm diſdiapaſon (quod græci dicunt)aberras à ſcopo:Nam di donemius

diſtinctè mathematica comprehendi,ita nõ imus inficias nihil ačtum cerni cognitis acp

cidentibus, fi videlicet in ecrum cognitione ſubſtiteris, nec ad vlteriora perrexeris, hoc

est ,ſi demum ad cauſas ſubſtantiarum indagandas illico te ipſum non contuleris.Quid

enim prodeft examuſim cotemplari motus cæleftium orbium eclypſes luna ſolisúe pro

Sagire ,metiri gradus adpofitè quantitatis corporum eorundem ,ſideinde nec motus nas

turā calleas ,
nec cæli ſubſtantiã aliqua ex parte percipias ?Quænam rurſusingenij fuerit
perfectionpartium humani corporis nouiſſe poſitionem ,textură,ordinem ,& fabricam , fi
cauſas nempe finem ,efficiens, ſpeciem ,atg
, materiam eiuſdem ignoraueris . Adeó pros

nuntiare auſim mathematicum purū ,quires ipſas ignoret naturales penitus ,nihil poſis
dere prorſus, quod in ſublime mentem erigat atg perficiat.Scilicet exercebantur olim

in mathematicis pueri , non vt in eis conquieſcerent ,fed vt exercitatus animus aptior

paulò redderetur ad res cùm naturales tầm ſubinde metaphyſicas adprimé condiſcene
das,quandoquidem accidentia corporum naturalium ,eſje potius rerum verarum vmbras

quàm res Deras ,in philoſophia non obiter ac per tranſennam ,quinimò diligenter verfa
.
tis liquidò videatur Reſtat pt argumentis eruditißimi Theologi breuiter methodog

dialełtica faciamus aliquando fatis.Inquit enim : Si diftinétè nihil intelligeret inteller

étus,nulla daretur fcientia.Negatur illatio. Rurſus ad illationis probationem , quando
fiforet obſcurafcientia per demonſtrationem adquiſita, conſequeretur eandem in
dicit:
certam agnoſci', quo cafu dubio procul haudquaquam foretfcientia. Reijcitur ite:

rum ifthec ſequela. Negationis huiuſce porrò cauſa ſtatuatur,quoniam obfcurè quida

piam & indiſtinctè percipi, nequaquam ei ( quod tu reris) opponitur contradi&toriè,quæ

. Quinimò nec contrariè penitus ad inuicem pugnant , quandoquis

est,te certo cognoſci
dem vnâ coire poßint , quemadmodum in ſuperioribus abundè commonſtrauimus.
Poftremo
 ATQVE FELICITATE LIBER IX . 155
>
Poftremò inquit. Si certius ac diſtinctius obie &ta fua fenfus perciperet, ac intelle£ tus
propria cognofcat & intelligat, inde liceret colligere fenfum effe nobiliorem intelle tu : fi

quidem certitudo ſemelpoſthabita tantifper feclufaúeſubiecti dignitate

, magnü effatug
argumentum ,idſ Philoſopho ſtatim in initio libri di anima
dignum nobilitatis adpareat
relatore. Quid ais vir doctißime ? Toto (quod aiunt) aberras cælo,pariter ac hallucinan
1 tur omneis ad vnum , quos perlegi ſaltem ( perlegi autem quodquot offenderelicuit )hallu

tinantur ing eo loco faltem omneis Ariſtotelisinterpretes ,quando Philofophus ibidem mis
nimè certitudinem adfeueret internoſcinobilitatis indicium & argumentum , quinpotius
Debementem indaginen, id eſt, rei difficultatem. Cæterùm ſi cupiueris exaltam ex
quifitam buiufce quæſiti diſcußionem ad fequi, fecundü libriprimi caput operis mei, quod
de humano inſcribitur intellectu, diligenter videas,ad quem locum remitto lečtorē,ne plus
ries eadem repetere cogar,quandoquidem ( vt Poëta ſatyricus ait )ociidat miferoscrambe

repetita magiſtros.

INDVCTIONE RVRSVS PROBA

TVR HVMANVM INTELLECTVM INDI

STINCTE SIMVL ET CONFVSE NATVRALL
um diuinarumo rerum cauſas vnà cum effectibus earum
proprijs intelligere.

CAP. V.

Erumenimuerò'neme forſitan inſolefcere quiſpiam arbitretur, neúe turpem im .

V
prudentiæ mihi notam inurat, propterea quòd vnuspenè philofophantium omni.
um auſimpræ cæteris impreſentiarum theorema nouumac propė nudiuštertius inuentum

( vt ita dixerim )placitum proferre fimulac in lucem edere: fiquidē inuexiſenouum dogo
manusžaliás auditum , quánplurimis fortè pudorvideatur
. Atqui placitismeis audiant
fubfcribentem . Quotuſquiſa etenim offenditur,
aquo animo( fi lubet )experientiam vltrò
qui
ſecluſa tantifper moroſa contentione, fivelit ſibiipſi confulere, non fateatur palàm
je

per intellectum diftin &tè nihil prorſus internoſcere quemadmodum per ſenſum ? Nonne
confpicimus Auerroum inter philofophosalioqui celebrem eô erroris veniffe, vt auda & ter

eum adfeuerare non puduerit in metheoris, demonſtratione fimpliciter fé collegiſſe, ſub

requinoctiali climmacollocatum ob intolerabilemæſtum habitatores haudquaq admittere?
Nonneproficiſcuntur inde quãplureis noftra têpeſtate regionis eius incola , qui teſtantur

oppoſitum , ac phaleratam hanc fcientia iure merito ſcomatibusac iurgijsimpetere poffunt

etlaceſcere? Que dementia eftdij boni vel obftinate contra,ppriam conſcientiä ,nempe cons
trarium intrinſecus vociferantē, obftrepere, nos diſtinctè rerum cauſas internoſcere, cum
eafdem alioquin aut nunquel obfcurè ſaltèinteruentu multorum laborū vix percipianius ?
Eia age nouam ad idem probandum moliamur inductionem. Anobis obfcuriſsime diuina

, nedum clarècerni vel diſtinctėnotius eft ,quam vt probationem requirat. Adeó

percipi
Caligare videntur oculi mentis ad inftar noctua folem infpicientis, quemadmodum in
libris defapientia fcriptisadcurat prodiditè Ariſtoteles, quotiens adea contemplanda

quanlibet ſenſum atq

; pededentim adfurgit:ſcilicetad earum naturam utcung
, percipiendā
fuperbe cum fuperbes eô confcendere. Scilicet ne dominus nobis
trahipotius expedit, quàm
quoq refiftat vtpote nuptialiveſtecarentibus
. Scilicet ve edifcamus fupremum autho.
rems
9 tij
 ANDREÆ CAMVTII DE AMOR E

rem humilibus gratiam præ cæteris excellentem impertiri. Scilicet vt eundem bumili

ceruice deprecemur vnaq diſcamus vniſupremorerum authori fidem adhibere, nobis au

tem & cæteris hominibus videlicet fubea ratione, qua fimpliciter homines funt, omninò
diffidere, quanğ eatenus quod venit hominibus adhibenda fides , idg, ſedulò ,quatenus à

Deo dependent & eiufdem viua dignoſcuntur inſtrumenta, quo modo nimirum apoftolis
generalibusý ſynodis indubitatam
et prophetis, adhæc vecumenicis fidem præftarenon ſo
liim conſueuimus, verumetiam de iure diuino tenemur. Quocirca quotiens tertio huiufce

operis libro contendimus atq; rationibus digladiamur cominus ( vt ita dixerim )intelle.
¿ tum humanum diftinétè nihil intelligere, non de mathematicis accidentibus à materia

ſenſili per imaginationem diuulfis hic ſermodebet intelligi, quinimò de fubftantijscím

naturalibus,tům præcipuè diuinisztûm etiam de quibuflibet accidétibus,indiſcriminatim,

♡fecundum rem & fecundâ noftrum infuper intelligendi modum cuniculis feu plexibus
Del(vt aptius atq, diſtinctius loquar )anfraétibus primi
ſubie &ti, quod à neothericis mates

riaprima pocitatur, adnexis.Porròpræter diuina,videri quog natiralia paßim indiſtin

etè
vel abſcurèpercipi, præter experientiam huic paradoxo libenter ſubſcribentem ,infus
per id ipſum rationibus oſtendi poteft.Nang licet in naturalibus caufæpluries effectuum
interuentu nobis innoteſcant, & caufæ nonnuğ ( rariſſimè tamen )fuapte ſponte
fefe offer
rant & nobis notæ videatur; quandoquidem a materia contagio nusī ſacreta comperis

antur quemadmodum diuina, nihilominus quoniam ignoramus præcisè cauſandi(cholafti

.

cè loquor) producendiúe modum , idcircò confusè neceſſariò cognofcimus: dico concluſion

nes cauſarun Geffe tum naturalium quantunuis demonſtratione confirmatas, à nobis

faćt cum
confusè percipi, nonfolüm collatione prinis ( quæ poſtulatafeu dignitates adpels
lantur) principijs; iuxta primam atq ;fecundam ab initio quaſtionis huiufce propoſitam

abſoluto loquendi modo vel fimpliciter ,quándo

hyppoteſim , verumetiam fuppofuerimus
pro confeßonibiladamuſim diftinétè percipi,quo clarius atg diftinctius adfignari quida
aliud poßit,deinde clarius atg, diſtinctius innotefcere principia ſemper nota ſeu præmiſ
;
fas ,quám ipſas concluſiones. Itag cognoſcuntur effe&tus obſcurè,propterea quòd eorum
euidentia velobſcuritas, claritatem aut obfcuritatem caufarum neceſſario conſequatur
,

caufas obſcurè femperpercipi ( fi mathematica folùm exipias )præter idquòd àperitios

ribus nonnullis hoc iandiu receptum eft,infuper hoc ipſum atteſtatur experientia ,cui ſuper
rius in medium addu & ta rationes abundė ſubſcribunt. Quam ob rem demonftrationibus in

ſcientia naturali noobſtantibus,adfabrè qualibetmethodog,diale &ticacõtextis, adhucima

pedire nequeamus,quin obſcura ( certa tamen)euadat intelligentia caufarum & effectuu,

quando non aliunde quàm ab vno fenfufcientiam haurire velut è fonteconfueuerint. Quas

propter in naturalibusplerung non demonſtrationepropter quid ( vt antedictum eſt ) ſed

ea quæ demonſtratio quia vocitatur á neothericis, vti ſolemus. Quinimo quotiens demon,

ſtrando per caufam abipfa cauſa,per effe tūdemonſtrata prius,ordine retrogrado,quanž

naturæ confentaneo
, redimus à caufa confeftim ad effe &tum concludendum ,non fimplici
ter (quod paulò antè comprobatum eſt ) ſed eo cafu demonſtramus hoc effe illius caufam
propriam illum effepariter huiufce caufa proprium effe &tuum ; quanuis inõ aliquando
demonftrationes eiufmodipropter quid in naturali ſcientiatexantur,obſcura nihilofecius
1 adhuc exiſtit huiufmodi facta, qua per effectum ads
ſcientia, quanuis cum ea collotione
quiritur,clara pariter ac diftin &ta putetur.
ALIVD
 ATQVE FELICITATE LIBER IX . " 199

ALIVD OBIECTVM ER VDITIS,

SIMI THEOLOGI REFELLITVR .

CAP VI,

ERTIO huiufce operis libro dum intelligentiam noftram indiſtin &tam fimul
Gobfcuram pro virili defenderemus, fancti Pauli textum illum adduximus,

nempe:nunc videmus quaſiperſpeculum in ænigmate , tunc autem videbimus à facie ad

faciem .Equidem in hunc ſenſum interpretatusſum hancſentētiam , fcilicet in hoc fæculo

quæ fa &ta funt à fupremoconditore , tam viſibilia quam inuiſibilia nequaquam diſtincte
clareg cognofci ,quin potiusobſcure pariter ac indiſtinctè, verûm tunc,id eſt, in cæleſti
patria videbimus a facie ad faciem ,hoc eſt,eadem diſtinctißimè fimul& clarißimè pero
cipiemus ac intuebimur in exemplari rerum omnium lucidißimo, quin potiusin ipfamet

luce, quippe cuius vnius participatione lucis, omninò lucidum adpellatur, quidquid lua
cidum exiſtimatur. Vir bic doétißimus contradicit hunc in modum . Hic locus

Pauli de articulis fidei ,quæ videlicet ab eis creduntur, qui chriftianæ religioni ſemel

initiati ſunt,tantummodo veritatem habet,ergo trahi nequeat ad ſcientias. Antecedens.

probatur,quia patres hoc paéto textum illum interpretantur, vbi nullam fcientia fe

ceruntmentionem , quod vtig verifimiliter feciſſent, ſi Pauli locum eundem ad ſcientia

as extendipofle fuifjeni arbitrati, hæc ille . Ego verò huius fententiæ fui femper ,

vt nouas minimèdedeceat interpretationes comminiſci pariter par expiſcari, modò tam

men nec patribus nec Ecclefiæ præfertim aduerſentur, adhæcmodò quis non elato
animo fed humili ceruice proferat , quod fentit. Nang malè fentiret , quicung puta .

ret eloquia facra nullum prorſus alium admittere ſenſum præter eos , nempe quos ila

luſtratione ſancti Spiritus antiqui patres in ecceſiam inuexerunt: fiquidem fcripturt

facra minimè dignofcatur infæcundusager, qui folüm mam aut alteram fementem fiue

meffem proferat , quinimò ferax eadem iure putetur, vnde noua fingulis penè diebus
aqua ſcaturiat eaſ priedulcis. Idipfum in æcumenica fynodo Tridentina cùm in multis

alijs, tûm etiam inmeipfo fum expertus ,etſi vermis fum ( vt ita loquar ) o indignus

planè,qui calceamentorum corrigiam tantorum virorum foluere poſsim :nihilominus para

timoretenus in eadem fanéta fynodo verba faciens ,partim fcriptis (quæ demum omnia

paulò poft ipfa perdurante ſynodofuerunt impreſſa ) nouos in medium protuli fenfus,idý
non mediocri doctiſsimorum virorum adplaufú : cuius quidem rei vel illud euidens ara

gumentum fuit, quòd Epiſcoporum nonnulli certatim vrgebant , vt ea confcriberens

tur eis traderentur , qua nimirum haud mediocris occafio fuit , vt eadem quan -s.

primiam typis excudi curauerim . Quinetiam ad honorem omnipotentis Dei nolim

boc fubticuiſſe , fcilicet me ipfum ( abſit iactantia , quandomeruni Dei donum agno.
fcatur ) in eodem æcumenico concilio de hiſce rebusmagno mentis aſtu differentem ,

nouam attuliſe Salomonis textus expoſitionem illius : Et legem ponebat aquis , ne:

tranſilirët fines fuos ;quam quidem interpretationem nec alicubi legeram ,nec ardiueram ,
nec aliás vnquam cogitaram , fed eo folam temporis momento venit in nientem inter:

loquendum , hoc ipfum adrififfe putribus euentus edocuit. Editus eſt in lucemi
ille nouus fenfus in meo traétatu de ordine facro , legat qui volet. Quorſuin bec ?

quum augu.nentatur froe puifto Theologus doétißimus ac mibi fubinde charißimus.

De
 ANDREÆ CAMVTII DE A MORE

Defide patres exponunt illum Pauli textum :Nunc videmus quafi per fpeculum , co
que ſequuntur,ergo trahi nec debet nec poteft ad fcientias, optimo iure negaturfequela
noftramſcien
propter addu & tas rationes, præcipuè quum apud omnes inconfeſo videatur
tiam , ſi cum ea conferatur,quam in patria conſequemur, eſſetenebris obfitam etobſcuriſs
Jimam . Cæterùm in patria videbimusprimum exemplar
omnium rerum clarißimè
, dein

caufandi modum ( qui nos hîc penitus fugit ac latet) clarißimè diftinétißimeợ cernea
mus oculis mentis intuebimur.

OBIECTA EVGENII BOBBIEN

SIS EPISCOPI PVLCHERRIMA IVXTA

AC DIFFICILIMA PROPONVNTVR .

CAP . VII.

N'amoris adfignata diffinitione dicebamusamorem eſſe boni pracipui voluntatem ,

IN
erga rem cognoſcibilem ,eiufdem voluntatis capacem, idý
, propter ipſam . Eugenius

porrò filiusmeris, ingenij fanèvir ſingularis, de quo, ni filiuseſſet :plura dicerem :ex
Italia mihi ( iam agitur annus ) argumenta duo tranſmiſit per Franciſcum fratrem eius

in re medica præcellentem , contra differentiam vltimam in amoris definitione pofitam ,

nempe : propter ipſam. Inquit enin . AmaripoteftDeus propter nos tantûm , G nullo

modo propter ipſum , Gamor ille verus eſt ac legittimus , igitur adpendix ea : propter

ipſam , velut fuperuacanea venit expungenda penitus. Antecedens hoc pacto fulcitur.
Inclinaui cor meum ad faciendas iuftificationes tuas domine propter retributionem , ait
Propheta . Non dixit propter gloriam Dei, quoniam Deus eſt ac dominus, quinimò

propter retributionem ,perinde ac ſi lunc in modum verba feciffet. Si nihilà Deo com
modi ſperare poffem , eum vtiq non amarem . Atqui propoſuit mihi mercedem , eang

non obnoxiam corruptioni del interitui , quales paßim humanæ mercedes confpicia

untur, ſed immarceſcibilent & ab occafu prorſus immunem corruptionisý neſciam.

Nam ea particula : propter ipfam , nobis finalem indicat denuntiatúe caufam , exi

' empli gratia : diligit feruus herum propter pecuniam , quam ei pluries erogat libera .
liter elargitur .Hinc vtprimùm donare deſierit, confeſtim abit dominumg, deferit.
Siretributio ,cuius Propheta meminit, acceſſorium quiddam non autem primariò pro

pter ſe deſideratum foret,haudquaq, mediusfidius hancadpendicem : propter retribution

nem adiunxiſſet,quippe qua non aliam ob cauſam adnecti confueuit ( quod nuper dis

ctum eſt) quàm vt amoris obferuationisở mandatorum nobis

finen indicaret. Secundum
eius argumentum tale eft. In bynodo Tridentina ſeßione ſexta canone tertio hoc

modo ſcriptum legimus : Si quis dixerit, iuftificatum peccare, dum intuitu æterne
mercedis bene operatur, anatbema ſit. Hæc æcumenici concilij verba palàm faciunt,

haud minusfrequenterpoffe Deum a nobisamari propter beneficia pluries in nos collata,

multoğ,magisin futurum conferenda, quàm propter ipfum Deum, imò frequentius e

à pluribus forfitan propter eadem beneficia quàm propter ipſum. Quid enim aliud eſt
amare Deum , quia nobis vitam impertitur æternam , quam eundem propter nos ipfos die

ligere ? Quòd ſi minime foret amor verus eiufmodi pariter ac legittimus , qui Trio

dentina
 Á TQVE FELICITATE LIBER : ix .
IX
1
dentina Synodus grauiter eum delinquere decerneret, qui præſumpſerit adfeuerare,vin

delicet eum peccare, qui Deum ipſum ob retributionem amore profequatur ? Cur eio
dem ob id anathematis crimen ſiue criminis eiufdem pænam impingit o infligit ? Si

fortè dixeris æcumenicamfynodum admittere quidem diligi poſje Deum iuftè propter
retributionem , ſed tamen minimèpropter eamſolam , quinimò propter nos forte prio

mariò , dein ſecundariò propter Deum , eo cafu profečtò Deum amare propter nos
ipfos magis videamur, ipſum verò Deum acceſſoriè vel per accidens propter ipſum ,

atq
; ita quanquam amando Deum , nos ipſos primariò diligimus, nihilominus ab amos

re, faltem accefforiè Deum ipſum haudquaquam excludimus. Atqui nihil agis ins
quit Eugenius hoc obiecto. Per omninm ora iuriſperitorum volitat hoc tbeorema vee

rißimum , nempe de rebus tantummodò dubitabilibus ferri promulgariſ legem. Quis

vnquam in dubium vocauit, an bonum fit & expediat amare Deum propter ipfum ?

Qua dementia, que vefania est ( dic fodes )ferre legem in ré tam aperta tamg cuis
uis vel agaſoni bubulcoúe paßimobuia ? Sanè quod legis requirebat exigebatg fans

id omnino fuerat,quod homines tranſuerſum agebat, pre difficultate cons

&tionem ,

cutiebat , pariter ac nutare cogebat : nempe diligi poffe Deum fimpliciter & abfolutè
propter nos ipſos tantummodò non autem propter ipſum nec primariò nec acceſſorie,

de hoc ctenim tanquamde re plurimüm dubitabili,ſancireſimulo condere legem de

cebat & expediebat
. Quemadmodum etenim magis ex re effe patet ſimul ac praſtas

re, Deum à nobis diligi non folùm propter nos ipſos, verumetiam vnâ quog propter

ipfum : ficut inquam hoc ipſum apud omnes vel imperitißimos in confeſſo est , nec les
gem aliquam poſcit,queid patefaciat , quando naturaliter omnibus inſitum adpareat,
ita nimirum liccre Deum à nobis amari ſolummodò propter nos ipſos, ſic reconditum

est o abſtruſum , vt iure fuo quadamtenus hæreditario, & à prudentibus legem po

ſcat ab eiſdem extorqueat.Ergo liceat amare Deum propter nos ipſos tantummodò
non autem propter ipſum Deum , & amor eiufmodi verus erga Deum ,amor dici pose
fit, quanquam imperfectißimus est , haud ſecus ac amor erga Deum ille , ſcilicet quo

, propter nos ipſos diligimus,exiſtimatur imperfectus opti.

Deum propter ipſum vnaſ
mo iure, ſí cum eo videlicet,quo Deum diligimus propter ipſum tantummodò, confes
ratur. Atg hæc filij mei nempe Bobbienſis Epiſcopi multis nominibus eruditißimi

fuerint argumenta,quibus mehercle quemadmodum reſpondere videtur haud medio

cris difficultas, ita magnum iure crediderim effe Dei donum , ſcilicet nanciſci filium ,

qui mibi negocium vltrò faceſſat in rebus omnium difficilimis. Interea faxit omnipos

tens Deus,vt in me collati muneris tanti non fim ingratus. Ingratus autem fuero,
ſi diligentius eiufdem mandatis non obſequar, a meipſum non caſtigauero prout des

cet , mihių ipfi vim non intulero, fiue ( quemadmodum facra loquitur ſcriptura ) me
non crucifixero , ne videlicet dum alios inſtruo,vel ad rectè viuendum hortor, ipfè
tandem ( quod optimus Deus auertat ac impediat )reprobus efficiar. Ad reſponſio.
nem itaq, nos ipfos accingamis. Imprimis iuxta claßicorum authorum præceptiones
obſeruationesúe,premittenda veniunt enuntiata quædam omnibus euidentia ; quippe

quorum adminiculo vera tandem conſtruere fimul & confirmare liceat; dein infirma
re falſa pariter ac demoliri funditus, ( eu ( juod paßim efferri confueuit) radicitus euers

tere concedatur. In fabricandis conſtruendisý,rebus onnibus naturam ſemper ab ime

perfectis
 ANDREA CAMVTII DE AMOR E

perfectis aufpicari,dein adfurgere ſenſim & ad perfectiora pededentim (vt ita loquar)
quaſi per gradus tendere , ſic notum est omnibus vel mediocriter eruditis, vt fuapte
fponte res ipſa probationem refpuat, & in re tam aperta dubitantes modo quodam rua

bore fuffundivideantur. Hinc artes ad vnam omneis vtpote nature virtutis amus
la formatricis, eodem calle procedunt in conformandis operibus
. Id ipſum quog non

folùm in humanis actionibus, verumetiam in cæteris humanæ rationis atg ſenfilis pos
teſtatis habitibus paruo negocio liceat animaduertere. Theſis alia theologica ſubinde

Denit hoc loco præmittenda, nempe quedam opera (de Chriſticolis loquor) effe merito
ria, quædam verò demeritoria, quedam neutra. Rurſus operum alia videri per ſe
bona , quaedam per ſe mala, nonnulla deinceps indifferentiafic à theologis nuncupata,

Martinus Lutherus in fuis adſertionibus Ioanne Rofenfi relatore, ſcilicet clarißimo

noſtræ tempeſtatis martyre : Lutherus inquam vtpote malè fanus mente, premiſſas
theſes hand intelligens , parum cautus impegit in eum textum : Timor fænam habet

O timorem non expellit niſi perfe£ ta charitas : impegit inquam in hunc textum tes
merè velut in ſcopulum . Quapropter optimo iure collifus, o feipfum G alios vná
miſerè phaſcinauit turpiterúe conſpurcauit : ſiquidem perperam inde collegerit opera,

quacung, cum timore peraguntur, effe deli&ta. Nec aduertit Apoſtolum palàm effes
rentem : In timore & tremore ſalutem veſtram operamini. Adeô perfricuit frontem ,
Adeô deſipiunt quicung, ſequuntur eum : Adeô delirant qui vel in illius, vel in alica

rum ei fimilium verba iurarunt. Adcô noftra tempeſtate mundus alio fomnoplus
quàm veterno fiue lethargico premitur.

QVINQVE GRADVS AD DEUM

ASCENSVS HIC OBITER DE
SCRIBVNTVR .

CAP. VIII.

EDEAMVS nos ad iter noftrum , ſinamusý balbos balbutire cum bleſis

R aut balbis. Sanè timoris iſtud exemplum hoc caſu mirificè conducit . Nang

iuxta primam hyppotheſim quicung, Chriſto domino per baptifmum initiati funt, vbi

demum adoleuerint, ac intelligentia capaces viſantur, mox turbine tentationum exas

gitantur ,ac ita per totam vitā Auétuarefolent. Interea dum feua tempeſtas in ſublime
reieftat nimbos ,quidam euadunt incolumes , G ad falutis portum anxiè perueniunt.

At longè plureis inopinatè fæuis mergi videas aquoris fluctibus,ac ad inftar Palinuri

Virgiliani naufragium facere, de quo fcribit Pocta : fluctibus in medijs nauim Ps.
linare relinquis. Eorum porrò qui videlicet in hoc duro certamine victores euadurit,
quių ita currunt , vt etiam brauium adpræbendant , vt Pauli ſancti verbis vtar: 804
rum inquam ab initio nonnulli confeftim cum timore folûm operantur , atq ,ita iuxta

primam hyppothefim operantur imperfe &tißimè: quæ quidem hyppotheſis adfeuerabat

naturam , artes, & a £ tiones hominum omneis ab imperfc &tißimis auſpicari ſemper, ac

ita pededentim adfurgere.Adhæc opus id genus,

ſcilicet in puro timore factum , iuxta
dias hyppothefes alias haudquaquani per le bonum exiſtimetur, neg rurſus per fe

malum ,
 ATQVE FELICITATE LIBER I -X 158

malum , ſed(quemadmodú theologi loquuntur )indifferens iure putetur; etſi bonum ,illud
idem quifpiam adpellauerit, morale bonum folummodò credatur atq nuncupetur, quans

do legibus obſequi vel obtemperare propter vnum timorem , etiam modo quodam non
iniuria bonum Docare liceat. Item minimè fuerit opus ciuſmodi meritorium ,ficutinec

demeritorium quin potius neutrum , quanuis ( vt paulò ante di&tum eft) modo quodam ,

hoc est, impropriè bonum prædicetur, quandoquidem animum ad ea peragenda pra.

paret, que bona fimpliciter ac meritoria dignoſcuntur, atg,bonorum operum hic initio
um in via Dei proficientium eſto. Verüm vbi quis aliquandiu propter folum timo

rem legi diuinæ præſtiterit obſequium ac inuitus, nempe ſolius timoris interuentu quo
1
dammodo paruerit, ſubinde paulatim intelligens: quanta qualiaúe Deus vltrò promis

ferit eum diligentibus, ſanè tâm intelle tusſpe præmij,quod prius inuitè faciebat ,ſcilicet
gehennæ tantùm ignis terrore perculfus: tûm inquam ſpe præmij tantifper emollitus
feſtinat operari libenter. Neg tamen hoc cafu quidquam adhuc meretur ,quanuis bene
certo quodam modo ſecundum virtutem operetur, propterea quòd propter ſe tantûrn

agat , quidquid agit. At vbi continuata ſerie contemplatur Dei benignitatem , o

1
præparatæ rationis interuentu per clam illabitur menti portio quedam exigua diuini
amoris illiius, qui charitas vocitatur: tüm re vem Deum incipit amare tantiſper, ſcia

licet propter ipſum Deum , quanuis non primariò , ſed acceſſoriè folummodò , quando.

quidem propter ſe primario “ Deum amet , quo cafu tunc meo iudicio Deun incipic
amare , pariter ac incipit mereri. Porrò deinceps orando charitatis portionem ada

eptus effatu dignam & amoris aliquod incrementum , æque diligere Deum incipit

ac ſeipſum . Vnde nec propter ſeipſum boc cafu Deum amare profſequitur primariò
,
quemadmodum neq; primariò pariter hoc ipſum agit propter Deum , ſed æqua lance

diligere videtur vtrung , nempe Deum ac ſe ipſum . Quò fit, vt magis mereatur, ac
prius, hoc minimè fuerit amplius initium promerendi , quin potius augumentum .

Atqui maiores in fingulos dies charitate vires paulatim ſuſcipiente vel menfes,têm in
cipit erroris commißi totiens ſuppudere,magisỹ,dolet vicem ſuam ac prins
: fiquidem
in amore tanti ſe ipſum feciſſe quanti Deum eſtimamus,haud leuis culpa fuerit,quanž
ob inperfečtionem noſtram id non imputetur adfcribaturg, nobis velut peccatum .Nang
,

pares Deo nos ita quodammodo facinus (modò videlicet vnŭ attendamus atg,conſides
remus amorem ) quotiens æque nos diligimus ac Deum ipſum , quod nimirum eo cafu

contingit, quando Deum nihilo magis propter ipſum amamus

, ac propter noſmetipſos.

Deinde fequitur quintus gradus ſcilicet hominis in Deum aſcenſus, nempe quotiens
ipſum Deum magis propter ipſum diligimus,ac propter nos ipſos ,licet eundē obvtrung
finem amore proſequamur,id est, & propter ipſum & ob noſtram vtilitatem :qui quis
, latitudinem, quandoquidem incipiat 6ex.
dem gradus magnam fortitur nancifciturý
ordiatur in eo gradu chriſtiani hominis perfeétio. Proinde quò magis amauerimus
Deum propter ipfum, quàm propter nos, eô perfectiores in via Dei fuerimus.Veruma

enimuerò ne forfitan noſtra nenias obtrudendo , nobis imponat imaginatio, neúe ſera
pens antiquus,vtpote falſarum opinionum ſuggeſtor vafricieſeu calliditate , qua feme

per conſueuit,velutfabulas obijciat mandendas

, atg,deglutiendas,nempe nobis perfuas
dendo, nos iam perfectionis culmen attigiſſe, quum alioquin in ipſo limine forſitan vel

in foribus vix conſtituti videamur : ne diabolus inquam aut imaginatio noftra nos de
T trudat
 .
ANDREA CAM VTII DE AMORE

trudat in errores , oratione protinus erga Deum præmiffa deinceps adeundus eft Dei

miniſter, hoc est,ecclefiæ facerdos,à quo petendum humiliter venit confilium . Dein in
trinſecus ineunda nobiſcum est conſultatio,nunquid obedire parati fimus eccleſiae Deig

præceptis libenter . Præterea nunquid propter Deum fi ita fors ferat , ſuſtineremar.

tyrium queamus, vel in hiſce periculis animum deſpondere potius videamur. Quina
etiam non fola conſideratione , non verbotenus tantummodò, ſed re ipſa ( fi fapimus)

leuia pericula quædam tentanda veniunt propter honorem Dei , fcilicet vt quid pras

ſtare poſsimus,experiamur,ne fortaßis temerè cum Petro pronuntiemus:fi oportuerit

me mori tecum ,non te negabo. Quorſum hæc? Si verè diligeremus Deum magis pros

pter ipſum ,quam propter nofmetipfos,vtiq propter ipſum quog procul dubio vel poste
habito vite noſtre diſpendio martyrium fuftineremus.Mihi ipſ? non posſum obtemper

rare,quin pauliſper conſiderationis noſtre cancellos egrediar fineisſ tranſiliam . Toto

penè vitæ curriculo poſtea quàm annum attigiſti decimum tertium ,plureis mecum perſes
cutiones contuliſti partim litteris,partim oretenus,quippe quas propter iuſticiam patice
baris ac denuo pateris,præfertim poſtquam ad epiſcopalem dignitatem euectus es , idá

ſub eo pontifice , qui re vera nullo ferè penitus reclamante,cim re ipſa, tûm etiam no
mine cognominatus eft pius. Aiebas te nundum eô venifſe perfectionis,vt ad ſanguia

nem via poffes obfiftere ,quando non defuerint,nec impreſentiarum adhuc fortè deſint,
qui vitæ tuæ pluries infidiati ſint atg laqueos tetenderint. Eugeni dilectißime quenž
es mihi filius,attamen quum ſis à patria poteſtate ſolutus,mihi profectò talis es filius,
cui de iure nullatenus imperare poßim.Monere tamen liceat, etiam fi pater non esſem .

Quid ratio fuadeat, examuſim intelligis. Peritus es non folün in naturali ſpeculatios
ne iure ciuili,pariter ac iure canonico , quippe quibus diſciplinis ab aduleſcentia fic ope
ram dediſti, vt vni vix aut alteri cedas : peritus es inquam non folùm in hiſce diſci

plinis ( vt interea miram in carminibuscondendis orationibus , contexendis felicitatem

ſubticeam )verumetiam in facris litteris, Iandiu moderatus es magna cum laude ciuium
habenas , ſcilicet in biſce ciuitatibus, quibus ſuperſtite Pio quarto pontifice prefuijti.

Quid plura ? nec hortatore prorſus indiges neg conſultore.Mitte ſapientem , nihil die
Cus, inquit Salomon : Si posthabita ratione forſitan exempla noſtra tempeſtatis (quang

do vetera nuſquam deſint ) aues ac deſideras, non que te doceant & inftruant,quinie

mò que te velut ſopitum ob molem occupationum ,quibus diſtraheris e obrueris,ext

pergifcantur excitent,exempla profectò domeſtica verſantur ante oculos.Habes in

laribus,habes in ædium penetralibus perbellè, quos imiteris.Nang, ſi forfan accuſes des

nuo( quodvulgare nimis est alioquin ,quanuis ad id prudentes quog paßio trudat onam
fortem , aut fi dicas fortè cum Paulo te adflictum fuiffe periculis in curia , periculis

in itineribies , periculis in principum miniftris , periculis in falfis fratribus, o que

ſequuntur : hæc omnia mehercle noui non minus ac tu ipfe . Verium inſuper cum eos
dem Paulo pronunties oportet & expedit : Gloriabor in eo qui me confortat, quando

non permittat quenquam tentari ſupra vires. Tota penè vita mili pariter collu &tans
dum fuit cum belluis ac dimicandum . Truculentiores etenim beſlijs dubio procul
homines vifuntur ex profeſſo rationi fe ipfos cotra natura legem opponentes ,

quibus nimirum veluti miniſtris proprijs arma Sathan ſuggerit atg ſubminiſtrat ,

quibushue fanct mundus. c cos extollit, Verim fili dile tiſime nimium

in
 ATLVE FELICITATE LIBER IX
#
minium in perfecutionibus adfligeris. Triftitia plusiuſto corriperis. An ego fubice
rim plurieseadem vitæ diſcrimina , tu ipfe partim nofti, partim audiuifti. Veruns

4
tamen optimi Dei fauore non deſpondebam animum neg, deijciebar , quin potius in

eiufdem Dei maximi ſpem erigebar, quiſua clementia me tandem è faucibus po.
rentum atq ,dolis plenorum hominum eripuit. Adeo pe diuina minime fruſtratus fum .

è
Quinetiam ab eodem Deo meipfum è faucibus orci feruatum iri planè non diffido.
Habes præterea Franciſci medici fratris exemplum , cuius quidem in rebus aduerſis
magnoſ vite diſcrimine conſtantiam expertuses ,atq hiſce non obftantibus ita fudauit
in ſtudijs litterarum Gallit, vt in excellentem euaferit medicum .

SEXT VS VNAQVE POSTRE.

MVS GRADVS AD DEVM ASCENSVS

OMNIVM PERFECTISSIMVS EXPLICATVR .

CAP. IX.

TOVIlongius forfitan expaciati fumus,ac res ipſa pofcebat & expediebat,

A nunc iter cæptum profequamur. In vita chriſtiana dicebamus benè viuena

di primum optimo iure gradum exiſtimari, Deo feruire propter vnum timorem , ius
xta illud . per compita decantatum : initium fapientia eft timor domini. Secuna

dum adſignauimus gradum benefacere propter vnam retributionem , fcilicet vt vis

tam æternam adipiſcamur, quod mehercle nil aliud eſt , quam amare Deum propter
nos ipfos tantummodò. Tertium verò diximus, diligere Deum , primò propter

nos ac per ſe,propter Deum autem accefforiè vel fecundariò fiue per accidens. Quara
tum agnofci.docuimus, æqua lance Deum amare propter ipſum propter nofmet
ipfos. Poftremò quintum gradum adftruximus , diligere per fe primog Deum
propter ipfum , accefforiè vero propter nos or ſecundariò fiue per accidens. Porro

‫ ز‬vel ( btmelius fortè loquar ) augumentum , iure

gradus buiufce quinti principium ,
dijudicari tenue quoddam perfectionis initium adferuimus ,qui quidem gradus amplans

(ficut U ceteri ) ſortiturlatitudinem . Proinde quo magis acintenſius Deum amamtus

ac nofmetipfos, eo ſempereuadimusacreddimur perfectiores. Reſtat , vtpoftremum pera

3
fectionis gradum adgrediamur ,quinimirum fuerit amare Deum propter ipſum tantum .
modò,nullatenusautem propternos ipſos. Atgradus hic vltimusnaturæ noftrae videatur
opponivel ex diametropariter & cum ea pugnare,quod fi verü effet,cum ipfo Deo quoge
dubio proculeadënatura præliūcomitteret etapertèdimicaret. Quienim'imaginariqueas

nedum adfeuerare ,naturam humanā authori fuofponte ;cuiuseft imago penitusobluétari?

Nunquid inſtrumentum cumefficiente caufcuius eſt inſtrumentū ; aperto marte ( quod

efferri folet ) colluctabitur ? Qui fieri poteft igitur, vt ratione diftante quifpiam
it a Deum ,intensè diligat, vt feipfum interea negligat,ac fui ipfiusnullam omnino gerat

curam ? Efto naturale fit rebus indiferiminatim omuibus, in amore Deum præferre .

Nunquid ( inquies,certò fcio ).non aduerſuri naturæ fateberis, fui ipſiusobliuiſci penia
tus ? Ouid enim boc aliud fuerit ,quàm non amare feipfum ? Nonne naturalißimum eſt
cunétis in rerum natura promiſcuèconfiftentibus, cupere feipfa quandiu ' fieri poteſt ,

adſernare? Siquis Deum folummodò diligat es feipfum non amet,atg itanimirum ſibi
ipfi borum minimè pelit, ac per confequens in rerum natura conferuari feipfum haud curet
ľ ily nes
 ANDRE Æ CAMVTII DE A MORE

nec defideret, nonne velis nolis, hoc pacto lapidibus nedum vita præditis imperfectior
bomo fuerit ? Quænam huiufce probatur amoris erga Deum intenſo vel perfectio ,
quæ reddit amantem non falùm beftijs, verumetiam inanimatis viliorem ? Quid
obſecro fuerit aliud amare Deum folummodò,propter ipſum nullatenusý propter nof
piet ipſos, quam hominem nullo modo feipfum diligere ..? O altitudo diuitiarum
quàm incomprehenſibilia funt iudicia tua . Veruntamen ex hiſce quanlibet
incompræhenfibilibus humano generi, fub ea ratione folummodò, quameri purig digno

fcuntur homines, quanplura nihilofecius ( que tua femper fuit ineffabilis atq cogie
tationem omnem excedens benignitas ) vltrò feruis tuis quanlibet imperfectis fed
tamen fidelibus reuelafti : ex quorum numero nunc primüm iſthæc quoq, difficilis
quæſtio viſitur. Qua fuapte natura fenfum prorfus effugiunt , nulla ratione alia

concipi queant ab intellectu , quàm ſi cum ſenſibus conferantur , quod quidem aliás
vel Ariſtotelem fačtitaſſe probauimus. Hoc porrò fieri minimè concederetur,

ri ſenfilia diuulfarum à materia ſubſtantiarum aliquam ſaltem gererent repreſene

tarentúe fimiiitudinem . Hinc illud Platonis theorema diuinitus mihi femper ab

co prolatum effe vifum eſt, quippe quo ſenſilia .( quæ nuncupat entia non vera ) re
-Tum æternarum atq verorum entium ( vt eiusmore loquar)ſimulachra videri nos edo
cuit. Proinde
quum è facris litteris didicerimus hominem effe Dei viuam ima.

ginem , quod alioquin peripatheticis quoq,nuſquam refragari videatur: fiquidem hoc

ipfum vterg; ( nempe Deus homo ) videatur habere commune , quòd intellio

:
gant, quanquam intelligendi modus in vtrog plurimùm diuerſus adparet : quum

inquam hominem effe Dei ſimilitudinem iandiu receptum ſit , profe & to velut ratio.

ni confentaneum optimo iure venit admittendum , nempe fimulachrum vel imagis

nem humanæ mentis exiſtimari corpus humanum , quandoquidem rationalis eidem

poteſtas natura fuapte quanlibet neſcia corruptionis , libenter vſque adeô cobareat.

Quam ob rem prætermiſſa tantifper authoritate facrarum litterarum , quando cum

infidelibushoc opere præfertim , cominus congredi fuerit inſtitutum , & eam ob caus
Jam non theologice, verüm petitis rationibus è naturæ viſceribus ( quoad licuit nobis,
ac fieri potuit ) o aduerfarios profligauerimus, idg contra ipſos ſuamet tela cona

uertentes , ac eofdem proprio mucrone confodientes , noſtra commenti fumus,pas

riter ac fulciuimus placita : prætermiſa inquam oballegatas caufas authoritate fac

crarum litterarum contemplemur in genere fabricam humani corporis,fcilicet vt eius

alleéti fimilitudine, velut quadam luce mentem humanam percipiamus, atg, ita de.
Humanum core
inceps in Dei velut exemplaris contemplationem erigamur.

pus philoſophorum princeps vrbi comparat; in quo regem cor ipſum conſtituit , ceres
bruni autem & jecur velut conſiliarios à fecretis atg præcipuos ab ipfo rege præs

ſides. Porrò ventrem , renes , pulmonem , atque lienem effingere liceat loco

nobilium , haud ſecus ac teſtes , qui vel eam ob caufam á Galeno connumeran ,

tur inter præcipua membra , propterea quòd nobilißime functioni penitus deſting.

ti conſpiciantur , nempe ſpeciei conferuanda . Caterüm inſtar plebis omninò

reliqua corporis parteis emancipata vifuntur priuatis muneribus , haud fecus ac

artifices vrbium . Quocirca quæuis vniuerfi corporis particula , ficuti propriam

habet funétionem à cæteris forma feu fpecie differentem , ita proprium quogfeorfum nan

cifcitur
 ATQVE FELICITATE LIBER IX ado

viſitur temperamentum ,cuius interuentu muneri proprio videlicet obeundo fupereſſe

guest. Veruntamen ita natura comparatum intuemur , vt vniuscuiusý paro

tis calor naturalis ac fpiritus adferuari nequeat, & fana pariter obire munia fecuno

dum naturam , ni continuò vires eifdem cor ipfum fuggerit nouus feratá juppetia

as ; quum alioquin nullam in vniuerfo corpore partem reperias , que cordi vim alia
quam impertiatur . Nang iecur cordi materiam fubminiftrat , nempe fanguinem

quo fpiritus gignat , idâ,non folùm pro feipſo , verumetiam pro conferuanda corporis

vniuerſi fabrica , ſed tamen cordi nullam prorſus indit immittitg virtutem fiue fas
cultatem . Ad eundem modum venter qui velut coquus coquendo dapes, học,pao

Eto famulatur iocinori, quemadmodum e venæ particulis alimento fingulis deferes

endo deputatæ vifuntur. Vnde ligatis arterijs aut venis alicui particula delegas
tis , non ita multò poſt orbatum iri membrum fiue particulam propria functione fis

mul o contabefcere, vel vna palam nos edocet experientia . Quam ob rem ferua.

ta tantiſper fimilitudine, Deus optimus maximus machinæ totiusmundi gubernator ,

ad inftar cordis in humano corpore , fingulis mundi partibus pariter ac omnium

promiſcue ſpecierum quibuflibet ad vnum indiuiduis,momento quouis præfto eft : fia

quidem deficiente paulifper continuo diuinæ virtutis influxu ,quippe quæ ſua prefen

tia vires omnium indiſcriminatim , que reperiuntur in natura rerum , ſiue conſiſtant
in materia fiue diuulfá cernantur ab eadem ad feruat, fine qua fubftantiam vel effentia

am vniuscuiuſque rei creatæ perditum iri, præter decreta theologorum ; ipſa nas
turalis quog ratio diftat . Quocirca quicung Deum amat propter ipſum tantum .

modò, quum ipfe folus verè fit nullius indigens ac omnis entitatis ( vt fcholaſtice
loquar ) author & conferuator : catera verò quum ab ipſo Deo propriam entia
tatem adipiſcantur & conquiſitam adferuent, idcircò qui diligit eum ſolummodo prox
pter ipſum , is quoq, neceſſariò diligat omnem entitatem neceſje eft , quandoquidem
omnia quæ funt, in eo ſint, es extra illum penitusnibil ſubfiftere queat. Itag

diligens hoc pa&to Deum id lucri facit , quòd quò minus amat feipfum , imò quantò
magis odio ſe ipfum habet ac negligit, eomagis viuat inueniatg facilius in exem .
plari Deo feipfum . Adeô diuinè Dioniſius Areopagita libro quarto de diuinis
nominibus ad verbum eiufmodi protulit : Amor amantem extra ſe ponit , e eura
in amatum quodam modo transfert. Adeô praſtat in hoc mundo penes hund

fenfum amittere noftram animam , vt eandem in Deo viuentem aliquando reperian

muus exultantem . Hinc mundus inſipiens arbitratur homines in via Dei

perfectos deſipere , quippe cui nufquam datum eft ifthæc internofcere myſteria , fed
in parabolis forſitan ſolummodò , ſcilicet vt mundus idem videns non videat cu
audienis non intelligat : atq, hoc eſt nimirum amare Deum toto corde , tota anima,
tota mente, dein omnibus viribus, quod quidem in euangelio iuuenis ille

minimè percipiens,temerè ſeruatori noftro reſpondit, ſe vel ab vn.

guiculis ( vt Græci dicunt ) mandata Dei fero
salle perpetud.

METHC.
 ANDREÆ . CAMVTII DE A MORE

METHODO DIALECTICA

BREVITER ARGVMENTA

DIL VITO

CAP. X.

Npreſéntiarum porrò videtur operæprecium , vt more diale& tico breuiter argus

menta diluamus. Inclinaui cor meum ad iuftificationem ( inquit Propheta )
propter retributionem . Hic fortè perfonam fubit hominis imperfeétißimi, quippe

cuius proprium eſt, Deum amare folummodò propter feipſum . Alius adduci poteſt

fenfus videlicet , vt Propheta quanlibet in via Dei perfectus reuocet in menoriam

illud tempus, quo cæperat amare Deum ac intelligere; qui modus amandi ſcilie

cet ab initio fuerat imperfectißimus, perinde ac ſi Innc in modum efferret : Éram

aliquando ſicut equus mulus , in quibus non eſt intelle &tus. At vbi Deum

cæpitantiſper agnoſcere , cogitaui quanta dominus in me beneficia contulerit , quans

taĝ, collaturus fit in futurum . Quocirca decreui penitusei parêre, mandata feruare ,

pariter ac eum toto corde diligere . Verüm fenfus eft alius meo iudicio melior,

nempe Prophetam inclinaſſe cor fuum ad iuſtificationes propter retributionem acceſſoa

riè non autem principaliter, ve fit fenfus talis. Inclinaui primò cor meum ac prins

cipaliter ad iuſtificationes propter intenſum amorem , quo Deum ipfum profequor ,

cui parére pre cæteris cupio ; ſed tamen ſecundariò propter retributionem boc ipſum

præſtiti, nempe propter meum commodum . Ad æcumenici concilij decretum reſpons

deo ; Synodum Tridentinam tuliffe. legem aduerſus hæreſiarchas tempeſtatis noftra

nonnullos,qui publicèdocebant ac fcribebant fortaßis peccatum videri , quotiens Des

um quiſpiam hoc prætextu folùm diligit , quòd ab eo ſē felicitatem confequuturum ſpeo

ret : ſiquidem is minimè delinquat, etſi non meretur, quia non verè fed impropriè

tantûm diligit : quandoquidem eum amare Deum propriè propter ipſum conueniat,
fi debeat charitatis offendi particeps, fine qua neminem feruari poffe facra teſtana

tur eloquia . Ad id verò quod intulit , de re dubitabili folùm expedire legem

promulgare, fic effe respondendum exiftimauerim , nempe de rebus reuera nuſquam

dubitabilibus,quinimò, conspicuis omnibus non oportere legem condere , fcilicet mos

dò non deſint reipublicæ turbatores , qui publice contra veritatem alioquin minimè

fuapte natura dubitabilem , imò conspicuam omnibus palam grafſentur, declameit ,

& obloquantur, idý contra propriam eorum confcientiam , videlicet vt miferam cira

cunueniant plebeculam , & eandemirretiant, dein uelut impoſtores nepharij bonis

illudant pariter ac pijs. Quanquam etenim nemo tam ſupina viſitur infcitia ,

qui non admittat fateaturúe fures acriter ejſe plectendos , licet quo ſuplicij genere

plecti debeant, iure vocari poßit in dubium : attamen nonnullos videas adeô per

frictæ frontis , ficut apud Lacedemones; vt ignauiam ſuam perteſi ſophiſticè cons
tendant, eoſdem prodeſſe ciuibus, ac ita mulētari non debere; propterea quòd furtis

eiuſmodi ciues efficiantur reddanturg cauti pariter ac prudentes. Itaq; quanquam

caftigari
 ATQVE FELICITATE LIBER . IX . ! 165

caſtigari debere fures apertè naturalis ratio dictat ,ac ita per confequens minimè dus

bitabilis adpareat opinio : fiquidem nec idipſum vocare liceat in dubium nec diſquires

te, quandoquidem illud idem vltrò tam imperiti quàm periti fateantur: nihilominus
ápud lacedemonės opinio praua, quippe quam ſophiſte callidi perclam inuexerant atg
mordicus tuebantur;à legislatoribus illius vrbis prudentibus ita poſcebat legem proo

mülgari,quæ ſanciret fures acriter efſe plečtendos,vt etiam optimo iure legem eandem

åb eis extorqueret ,quum alioquin caſus (vt fupra diétum est )minimè dubitabilis ade
pareat . Quam ob rem illud theorema, quod apud iuriſperitos per compità ſuggeſtaſ

paßim decantatur, non perpetuò; ſed vt plurimüm tantummodo verum eſſe conſtat.
Ad eundem planè modum hic,etſi liquidò videtur omnibus forſitan vel abja precepto

re,nuſquam euni delinquere,qui propter vnam retributionem (vt facræ ſcripturæ vera

bis vtar) Deum amet,quanuis ob id intered nihilpromereatur :nihilominus quum hac

tempeſtate noſtra miſera,deploranda, perditaſ,nouarum homines auidi rerum impoſto.

resâ non deſint, qui mordicus hoc ipſum enuntiatum oppugnent quanlibet naturale,
quemadmodum & Lutheruni effutire non puduit, in omni opere bono iuſtum peccare:

propterea concilium æcumenicum , vt ab ouili lupos quàm maximè fieri potest procul

arcéret ouibusý,proſpiceret , de caſu videlicet natura fuapte nufquam dubitabili legem

ſancire coactum est,qua vel anathematis pæna cauetur ,ne peccare quenquam adfeues

rare præfumamus, qui videlicet ob retributionem vnam ſe Deum amare teſtetur ac

fateátur. Cæterùm alio modo breuiusg nobis reſpondere liceat,nempe nec Prophetam

nege Gynodun Tridentinam de amore citatis locis haudquaquam feciſſe mentionem ,

quando qui mandata ſeruat ob vnam retributionem , nec Deum nec alium quenquam
amet præter feipfum : fed hominum in via Dei varios incipientium adfectus expreſo

Siſe, quemadmodum & oétauo canone ſeßionis eiufdem ; fimile quiddam bynodus eas
dem Tridentina fcriptum reliquit hunc in modum : Si quis dixerit gehenna mætum ,

per quem ad mifericordiam Dei de peccatis dolendo confugimus,vel à peccando abſtin

7
wemus,peccatum effe aut peccatores facere peiores ,anathema fit.Nang: ficut quimana

data Dei ſeruat ob vnum gehenne mætum ,nullatenus amare Deum iure dici potest,
ita médiusfidius quicung Dei iußis ob vnam retributionem obteinperat , diligere

Deum , reétè nuſquam eundem enuntiaueris. Hoc etenim inter vtrung, diſcriminis ini

tercidit,quòd qui propter mætum benè agere fatagit , multò dijudicatur imperfectior

eo , qui propter premium adfequendum , nempe felicitatem æternamn operatur,etſi neu :

ter quidquam à Deo promeretur, quando neuter horum quog, Deum Opt . Max , dilis

gat. Quam ob rem ſynodus Tridentina , quemadmodum de re paßim omnibus euis

denti,nedum aliquo caſu dubitabili legem tulit ,idſ,contra communem legislatorum con

fuetudinem :nempe fanciens,ne quiſquam adfeuerare audeat eum peccare , qui propter

æternam mercedem benè agat: ita nimirum alia lege nuper citata , prorſus anathe.

matis diſcrimine cauetur ,ne quiſquam adfeuerare præfumat eum delinquere, qui prós
pter gehennæ metum agat pænitentiam atq reétè operetur , quum alioquin homines

huiuſmodi benè facere,tantum abeft , vt peccent, quanuis non mereantur ,apud omneis
promiſcuè tam imperitos quàm peritos incon
onfeffo eſſe videatur. Adeô pia mater Ece

cleſia catholica ,quce ſolis haereticis ob vnam eorum obſtinationem perpetuò fuit nouer
ca, de rebus quanlibet euidentibus ac minimèdubitabilibus,conſultò nonnunquam u
I. NOHAS
nouas condit leges & conditas promulgat, feilicet Dt.Sophifticam hærefiarcharun ' nes

biem compefcat,ſcilicet vt hiſce legibus velut antidoto virus eorundem , quod in miſes
ram eiaculantur
plebeculam , planèſopiat o exterminet, aut aliqua ex parte faltem

imminuat , ſcilicet vt ouili pro viribus fumma vigilantia ſeduloſ proſpiciat, ſcilicet

De in fide nutantes fulciat, cadentes vel de proximo cafuros erigat, imbecilles roboret,
paruulos in ſinu
denig ſecus ac ipſa gallina , pipireſeu gloo
ſuo illo ſuauifoueat, haud
cire non definit, quouf & pullos huc atq illuc temerè Dagantes congreget,fugicntibus
&

quafi mox perituris accurrit ac præfto est, nec vnquam quieſcit, donet omncis
pro virili ſua fub alis concluferit , operuerit ,protexerit ,fouerit,
ac ita tutos ab omni formidine periculoúe quatenus

id fieripermittitur, omnino redo

diderit,
 162

ANDREAE CAMVTII DE

FENSIONES HVMANI

GENERIS,

HILADHTIA PRINCIPIS TENEBRA

rum pediſſequa perſuadere nititur me prudentem atq ſapientem

ene, dein ob immenſos exanthldtosúe labores vltrò mihi magna
deberi præmia Miratur meam ini aduerſis patientiam . Dein

blciſcendi fineis præfcribit hoc prætextu , quod iniquorum teine

ritas tantiſper coerceatür; ac ita chriſtiana pacatior euidat reſpu

blica.Quò fit; de odium priuatum ſubſpecie boni communis clanculum Gluggérater

foueat. Ad hæc me ipſum fingit exercitatum atg,delineateloquentcm ,qui videlicet erud
ditorum animos acri diſputatione,vulgarium autem eloquentia vel facilè quocung velim

impellere,vnde verò libuerit ,deducere queami. Præterea fornicationem ex Galeni deo

cretis * Hyppocratis velut dnimo cuiufuis corporig ſalubrem comñeitdat. Leiunia

penitiis interdicit & arcet,quafi bonam corporis temperiemiè fuo naturali ſtatu illo did
moueant:quòd quidē ſecundum Hyppocratis præcepta longè periculofius adpareat,ad ra :
tionem viuendi tenuiorem deflectere ,quàm ad vberiorem .Hinc lenocinia dapum opiped
rarum extollit mirificè,idỹ,hoc fuco quòd optimos procreent ſuccos.Humilitatem vrpote

-
(ſcilicet Vulgi iudicio vilem os abie tam eliminat.Gradius in rep:fublimes effert ad by
deria pariter ac ciuilem potentiam . Præclarà maiorum ſtemmata magni facit. Nomen
in auribus plebis fonorum velut tinnitum quendam vnâ cum diuitijs relictum poſteris,
quafi bónum ſunimum ſuſpicit ac admiratur. Poftremò Dei facilitatē ad miferendum ,
De eius timorem è noſtris mentibus expungat,euellat ,atq; penitus excutiat,in animum
lo
inducit noſtrum ,ac ſapißimè reuocat:Mitto quòd Sathan ludicrisnobiſcum aliquando
velut calamiftris pernitiofißimè ludat;ſcilicet in ijs præfertim , que cûm ad ſacrami
Paginam ,tünt ad facrofančta conciliorum æcupienicorü Ecclefiæg. Romane decreta peró

tinent:nempe miris ve technis(quod alioquin ſubdole ſemperconfueuit) ſalutarē ijs fidem

adimat ac abroget ,& imminentem denig ceruicibus noftris perniciē ocyßimè nos agat
precipites.In ſumma philaphtiæ conatus in hunc fcopum omnes collimant, hic eius omnid

ſtudia tendunt, vt carnifimul & fanguini(liceatmihi fcripture verbis vti)faciam ſatis,

vey,mihijpſi vehementer placeam ,dc ita bellus homo(quod dici folet)euadan . Contrà
fons lucis atg, veritatis amor, Philaphtia principiý tenebrarü é veſtigio ſeipſum oppos
nens,Btcüng, meipſum prudentem eſſe non diffitetur, ſed ea tamen prudentia , quæ rea

Età ducit ad gehennam ,quæ nimirumi mera deprehenditur apud Deumele ſtultitia: is
qüidem vitia ( Marco Tullio relatore ) quanplura videas, quæ virtutes imitantur ; fió
cut adulatio prudentia , & fortitudinem temeritas ,atq; alia id genuis multa. Nam
quemadmodum Simid quanquam perbellë fortaßis fibijpfi videtur bumanas détiones
imitari,quú alioquin interea cachinos excitet videntibus, ac planeluduseuadathominum :

ita mediusfidiusmalitia freti prudentes huius faeculi, ridiculo quodam modo pruden

tiam imitantur,non veram atq;legittimam , fed veræ potius prudentia ſpéciem & VM .
bram ſetantur. Id etenim malitia communecum prudétia fortitur,quòd vtrag cantum
ata
 ANDREÆ CAMVTII DEFENSIONES

atg,callidum poſtulat hominem , ſed tamen adeô diſident, vt altera vitium ,quandoquia
virtus autë altera cenſeatur.Quis.n.amabộ ridicu.
dem impoſtura fallereſ fit eius fcopus,
loſior hypocrita vafrè ſanctos viros imitante ? Deinceps ifthæc Philaphtia meretrix

meæ ſagaciter inſuſurrat ac falsò detegit conſcientia nudā caufarum cognitionem altiſ
fumarum effe veram ſimpliciterſapientiam ; quod alioquin Ariſtoteli placuit, verûm ing
Jasper ſubticet exigi geſtorú imitationě,quod alioquin verißimü est,quã maioris dubio

procul eſſe momenti nemo bonus inficiatur. Galenus in libris de ſu partium nö ſolüm

agit fcientem ,verumetiamfapientě,nempe caufas particula cuiufuis altißimus referens,

Atquum in operibus ipſis planè deficiat ,infuper ac temerèMoſen irrideat ,èpetra baculo

elicientem : quumý non erubeſcat in libris de pulſibus effutire,medicos vni

videlicet aquã
ſectæ tantûm addictos,ijs qui Chriſti dogmataprofitentur ,obftinatiores offendi:tîm fané

tantú abešt àſapientia,vt etiani vltròfeipfum penitus inſipientē prodat,idý, maximo dis

ſapientiam (ſi Dijs placet)

Spendio maximaſ cûm ſui,tûm etiam aliorum pernicie.Hanc
politam ,bellam ,excultam ,admirandam ſcilicet,quin potius(vtferiò loquar) inhoneftam,

infulſam ,perditißimā, & paucis

( vt dicam )omninò diabolicã miſerè cachodemo
inuexit,
ac Philaphtie medullitus indidit.Cum.n.videamus (inquit Galenus noſtri corporis fabrie
cam tā admirabilcm ,æquum est opificētanti operis admirari.Quid ais? Siſte gradū Galene

tantiſper.Hic pulchrè ſapientem agis,quando præter immediatas ſeu proximas (quod ad

; rerum naturaliū altißimas atg, diuinas inquiris. At
fcientē propriè pertinet )cauſas quoq
cur in via turpiter deficis? Cur no abfoluis iter: Quidmoraris?Cur nõfeftinas acceleras

curfum ,vt aliquandometā attingas? Scilicetad quāvltrò velipfà te,quemadmodū alie

furfum ,et terrā deorſum

os omneis,natura parēs impellit,haud fecus,ac ignē ppria cuiusg
ppriú deducit. Quorſum attinet Deü admirari tanti oper
natura ſiueprincipium efficiens
ris opificem ,fi deindenequağ veneratus eundem fueris.Neg.n.iuftum adpareat admirari

folummodò tam excellentis operis artificē,quinimòpoſtadmirationem adorare deinrogare

cõuenit eundem :ſcilicet vt ea,quæ naturæ captum huius imbecille prſus excedunt, & que
condonet,quæ nimirü eius
videlicet infirmitatis noſtræ fineis tranſgrediuntur ,vltrònobis

pfufa liberalitas agnoſcitur.Verùm inquies:fi liberènihil agit Deus,fed omnia neceſſarid

quorſum attinet eum rogare?Neq.n.defunt,quos effutire ſimila,vel( ve rečtius loquar) ea
ructare non pudeat.O ter quaterý miſeroshomines ,ne dicam beluas,imò centies beluis vel

immaniſimis miſeriores,ca multò magis infelices,quibº hoc loco reſpondere meum haude
quağ fuerit inſtitutum . Hoc lucri ſaltem faciuntbelu &,quòd contrà naturam moliri quide

piam haud poßint,quum interea nos alioquin liberi videlicet arbitrij prærogatiua,noſmet.
ipſos velut enfe, pprio iugulemus,idý quotiēs ex diametro natur & (quod aiunt)aduerfamur
acpperam agimus O miferā humani generiscöditionem , niſi nobis diligenter cauerimus.

o fortem hominuminfelicem. Sanè præftitiffet Ariſtotelem haud agnouiſſe Deum,fi co

gnitum eundem poftea nec orauit forfitan nec veneratus eft. Hoc eiusfapiêtia tantümilla
ſibi comparauit, ſi fortè cætera non exequutus est,quòd eum multògrauiora manferint mas

neantúe ſupplicia .Hoc inſuper lucratius eft tantüinodò,quòd Deum Opt:Max: irritaueris

magis ad vltionem , quodý fibijpfi mifericordiæ fores alioquin futura Chriſti domini tunc
temporis paßione referandos,in perpetuum occluferit.Hoc præmium tot laborum infex

li iter eum excepit , fi tamen infelicitas ea dici poteft, quæ confultationis interuentut

contingit. , Philaphtia ſtudiorum atq; adeô laborum omnium

Quod autem obtrudil
v ! trò mihi premis deberi,bonus certè genius amoris ( vt arbitror ) ſtimulis adactus,
 HVMANI GENERIS ,
103

deberi
quidem mihi premia,non diffitetur, fed tamen eiufmodi, que promerêtur
ficcarij,

1 quando vel illi plurimüm opere in trucidandis hominibus impendant : etfi differimus,
illud inter nos forté diſcriminis intercidit, quòd ficcarijcriminibus eorum proprijs alia
quam pretexere queant ignorantiam. Egoverò diſciplinis velab vnguiculis (quod Grao

ci dicunt ) excultus, tametfi audio mihi fæpenumerò cachodemonem ( quod execrabile

minus eſtac nefarium ) infufurrantem , haud poffe Deum hoc vel illud efficere ſimplicia

ter, autnon iuftè faltem ,non adfentior tamen. Quapropter nec ignorantiæprætextu nec
alio quouis fusodelineare veladumbrare, nedum pingere liceat aliquem excuſationis co

lorem .Adeô quod homicidas atg latrones, quanğ baud infontesreddit ac penitusexcufat,
cos tamen minus pænis efficit obnoxios, quum interea me deiob bocipfum , quòd multifa

ria præditus eruditionefuerim , maioribus quoq longè dignus iudicet cruciatibus, ide
iure optimo, quandoquidem haud laborare ſufficiatad vitam æternam videlicet compa
nandain
fedin
, vnius Dei gloriam onineis noſtri conatus tendant, oportet, atg invnum

cius amorëvelut in finem

pictent
. Hic etenim noftrorü (fifapimus)operum
fcopus efto.
Deinde quod in meipfo patientiam
collaudet, hoc vtig locum haberet, aut verifimile ſal.
tem foret , fi quæ patior, aut iniuftè paterer, aut certè libenter ſaltem atg demum equo

animo ferrem . At quum ob flagrantia fcelera iuſtißimè ple & tar, adhac ficiniquo ado
modum animo perpetiar, vt etiam iraſcar, o in Deum atg proximum contumeliofus

infuper atg blafphemus efficiar, quam profectò pænam ,fibonus forem ac iuſtus, miris

ficè cuperem : boc cafiu fane

patientia, pænarum auget cumulum , tantum abeft,vt eafdem
imminuat, ac boni quidpiam promereri faciat, idý củm humana tüm præcipuè diuina fie
exigente prorſus iuſticias. Porrò quid dicas tandem ,quotiens eadem philaphtia
fæpenua

mero publicæ pacis vel priuatæ,faljarecharitatis

ſpecie, vel odiapriuata fouet ,ac varios
vlcifcendi modos videlicet ob oculos verſat atg conſtituit? quafi Deo, ſi pepercerim ,acme
perſequentibus vltrò vel detra &toribus Chriſtum dominum imitatus,maledictorum fimul
ſyndromem fiue congeriemcondonarim : quafi Deo in occaſiones ácmao
ac malefactorum
!
di deſint vlcifcendi
, ſi tamenilli demum interea (quod
fcriptura dicit )ad cor minimè re .
dierint, hoc eſt, ſeipſos haud collegerint, eosúefcelerum iandiu patratorum non paniteat.
Item ſtimulisirritata Demonis eadem Philaphtia, eiusá
freta confilijs, me non folùm ad
eos , qui me læferunt odio profequendos impellit, verumetiam alios, qui non modò mihi

mali quidã intulerunt nec cogitarīt, ſed planèmihi benė cupiūt ac fæpenumerò,pfuerunt:

quod quidē omninòdiabolicü effe videatur,quãdo nulla ex parte redoleat hominis natură,
!
idý nimirümhac ratione futili,quòd ordinata charitas o feipfum prius et magis diligat,
5
ac itanimirü inuidiã alioquinpeſtilētißimā(quippe quæ mox è veſtigio charitati
feipſam
I ( fic
. Verženimuerò ratiociniü iſtud èfatlanica
cõmendat
opponit )velut infignē virtutem
loqui permittatur )academia petita et in hominū mentes inde transfuſum ,velloc exemplo
paucis indicabo:Vxor agricole cuiufdā immüdouexabatur ſpiritu (quod fortè
fæpius acci
dit, ac vulgus aduertat)quě
quūſimplex quædã obiurgaret mulier et increparet,quodad
dominum ,aliquãdo Deum non cõuerteretur,ita refpondit : Si couertar ,acme pænitcat, ec .

quis tandēmée fru &tºpænitentiæ cöuerfionisúe fuerit?Cuiquũreplicaret mulier hac panie

i tentiafuturű,de Deus vtpote bonitatis fons pennis pariteracinexhauftus
, velut iniuria.
rī oblic omnia examußim eius deli&ta ſepeliatet expūgat,dein eñiam
mifericordia muda

tum in focietatē Sanétorü admittat, vbi videlicet in æternüipferegnat ,ybi pæna quauis
rij exulat,
 ANDRE CAMVTII DEFENSIONES

© xmlat, omne demum veræ lætitia genuis adfatim excuberat. Tüm ille : Aty hoc eli

( inquit ) quod præcæterisexhorrefco ,ſcilicet quòd mihi cum Deo viuendum fit,quando
noftrum vterá velit agnoſcidominus, nedum iuriſdictionis æqualitatë fuſtineat ac ferat,

Porrò quum efficaciſſima rationepræter conuicia mulier immändum vrgeret ſpiritum ,

nempe di{ titans grande nimis videri piaculum inſuper ac horrendum pre cæteris deli
Etar , imò ſpectrum ( quippe quod humanæ cogitationis fineis egrediatur ac terthinos )
Wat creatura videlicet creatoris æqualitatem adfestet;Mox Demon intulit, ei rationen
omninò di&tare,vt quiuis amorem fuijpfius anteporiat etiam créatori ;nedum rei creata;

Hinc ( vt opinor , impium Cæfaris enuntiatum illud effluxit ;hoc eſt,ab eodem fpirita,
quemadmodum & alia id genusmulta; nempe ſi violandum eſt ius, imperij gratia
Diolandum eſt,perindeac fi hunc in modum effutiretvel ( verečtiusloquar ) expueret :

Si perperam committendum eft aliquid ,inſigniter omninò delinquendum ;atg non nifa
præter omnium cogitationem , nefarium ,horrendum ,execrabileſ ſcelusomnino patrang
dum eft,quòd ijs nimirum magna fortaßis,etiam fi peßima fuerint ;magnos décere Dia
tos videantur. Hanc inſaniam quinimò vafaniam libidinem potiusac impietatem ,mors
taleis paßim velut ſententiam aut Pythij reſponſum Apollinis & oraculum amplexana
tura mordicus tuentur, quum alioquin à tetro ſpiritu dubio proculſuggeſtore fluxerit
Gemanauerit hoc perniciofum peftilensúe di &terium ,haud fecusac illud , nempe ſeipſum

teneri quenlibet diligeremagis quam Deum ;quod quidem axioma fiue potius veri nde
turdlisúe poſtulati contradi&torium ,nufquam ab homine quanlibet extorre vel frontis
perftitte confi&tum putetur , quando veré diabolicum deprehendatur & antė mundi
conſtitutionem inuentum : ſiquidem habeant ipſi quog ſpiritus immundi proprias eoruri
immunde prudentiæ dignitates ( Vt ſcolaſticè loquar ) vndeprudentum inftar fuas carla
tra rerum naturam ordinem ,diabolicas eliciant atq,deducant conclufiones, quam quia
dem calliditateni,quadani ſimilitudineuirtutem prudentiæ referentem ,unus furor amens
inexcogitabilisúe malitia fingit , comminiſcitur , deinde ſuggerit. Nang,quòd nos ipfos

quàm Deum diligere magis teneamur aut debeamus, principium iſtud enuntiatamue
diabolicum , ita contra naturam eſt ( nedum præter naturam Jeig tantum opponitur ex

diametro ,pe eandem funditus etiam demoliatur ,euellat radicicusac intégram'euertat .

Deinde commendat gula concupiſcentian Geiufdem illecebras , pariter ac interdicit

ieiunia, ſcilicet hoc prætextu , quod eiiis aucupia ſimuldc delicia ,naturam vtcung feruent
hliarem atą iocundam , illa verò iugulent eandem & immaturam accerfantmortem :quaſi

Deus velutiparum prudens,aut pia mater Ecclefia ,quos tamblandis fuauibusg confue .
ait vlnis excipere ſimulacfouere, deinceps velut amens atg fuijpſiis oblita , tatos pera
dere ſtudiat . Audiat miſera tandem Philaphtia , audiat æquè princepstenebrarum eiufa
dem Philaphtia ſuggeſtor, Toanńem Caßianum ita loquentem : Cüm ieiunas ; ita ieiunes ,
quaſivičturus fiscentum annos. Audiat Eccleſiam Romanam verė Catholicam verno
temporeieiumnia præcipuè commendantem . Nunquid Galenus dum fententiarum Hypo,

pocratis agit interpretem ,non adfeuerat verno temporenimiam vererinosdebere fanguia

nis copiam , quod eius temporis naturale temperamentum , fuapte natura plurimum eius
bumoris adaugeat ? Amabó ſi medicè rem tra& tes ,quid aliud agas boc caſu prudentites,
quam fidemas eos præcipuè cibos ata penitusinterdicas ,qui gignere præ cæteris copiam

fanguinis folert,alios verò commendes ac probes ,qui videlicet candem imminuere fans

güinis
 HVMANI GENERIS. 164

guinismolem fuapte fponte queant. Itag num tibi ingulare videantur homines ,qui

Derno temporeper dies quadraginta vel paulò plureis, exulare iubent oua,multog magis
srcentcarnes ato tantiſper eliminant ab humana confuetudine ? An potius eofdem fers
Hare penitus illafos fimul & à periculis vindicare, quibus dubio proculob bamorum elio

quationem atg confluxum obnoxij fuerant ? Adeô quadrageſima, quam non folùm
Ecclefia Romanacæterarum mater Ecclefiarum ab apoſtolis traditam accepit, fed etiam
diuus Auguftinusa Chriſto conſecratam & præceptam fuiſſe teſtatur ,non folün iuris Tomo deo
diuini fuerit pariter & Eccleſiaſtici, verumetiam naturalis : quod alioquin hac tenus cimo ferrao.

nemo ( quod ſciani)aduertit vel admonuit,ni fortaßis aduerfarij tam impudenten fue. ne 6 4. de
tempore,
ab .
rint;vtnegaremedicam artem haud erubeſcant dijudicari natura miniftram ,autnon dominica
fcindere fummo ſtudio,quæ naturæ contraria funt,vel quæ feruant eandē,non perquire.re. prima, in

Nonne mater Ecclefia , quæ nullo vnq tempore fuit nouerca, Germanis quadrageſimo quadragele

temporenon folüm permittit,uerumetiam ultro condonat ac elargitur ,vt & ouis & cafea ma.

vefcantur ? Scilicet quoniam ob aëris frigiditatem ambientis Germania iure cîn plura

poſtulat cibaria, têm etiam qua magis alant,fi corpora tandem confiftere fecundum prom
priam naturam debeant. Cur igitur me tam hoftili animoimpetis Philaphsia ? Cur me

iam inuerecundè laceßis atg, ſeducere tentas ?. Similibus verò technis eadeni Philapthia
fornicationem inſinuat, idý potißimùm hac ratione,quòd hominem exhilaret atq, jocundú
efficiat. Galenimox deinde textusobtrudit cinculcat haud alia ratione, quam Sathan

Chriſto domino fcripturam allegabat,dum ei perſuadereniteretur,vtè pinaculo templi feo

ipfum vltrò deijceret. Inquit enim : Semen retentum inſtar veneni necat homines,Gau .

ihore Galenomoderata Venus vel ipſanatura fubfcribente prodeft ,quemadmodum immo.

derata vires elidit ac deijcit.Addit ex Ariſtotelis fententia femen excrementum effe,quão
tunuis vtile. Quapropter qualitate licet non obfit, cum vtile fit, profeftò quantitate poteſt

officere. Adeô ni foras pellatur(quod in virginibusexperientia plurimis conprobat )haud

ita multò poft & corrumpitur & pernitiofa parit ſymptomata.O prudentem o charitate
(fi dijs placet)onuſtam Philaphriam .Si iocunditatem perquiris achilaritatem atq;concu
piſcis, quid obfecro iocundius ,qu.im Deo parêre ,cum Deo viuere,cum Deo loqui familias
riter,ac Deo profrui,imò dicſodes (ſimodo nonnunq adeó profus& fuauitatis guftum fen.
fifti feu percepiſti ) quænam alia poteſt fingimaior nedum vfpiam adinueniri iocunditas!

Sipernitiofa retenti ſeminis accidentia pertimeſcis,qui non vefceris obfecro (quod facilè
potes ) hiſcecibis,qui ſemenatg fanguinem minuant? Cur faltem vina potontia fi fortaßis

pá abhorreas aut ferre nequeas,non eliminas ? Curanimum orationibus aut ſtudijscono

timuò non exerces ? Curdenig corpus ipſum cûm laboribus tûm ieiunijs haud caſtigas, ſcilia
cet vtmembranoftranon impietati nec immundicia ,quin potiusad ſanctificationem Deo

feruiant ? Scilicet vtgrauem corpris noftriſimul o grandemdeponas Jarcinam ,ne reo

probus aliquando forſitā efficiaris ,quod Paulus alioquin quanlibet perfectus verebatur.

Scilicet vi carnem velut immanem beluam , aduerſus ſpiritum ſæpenumerò prompte.

calcitrantem cohibeas vel tantifper compeſcas. Scilicet vt eiufdem beluæ feritatem
infirmitate mitiges , & ei quodam modo quietem velut filentium indicas pariter ač

niotum interdicas. Hiſce niinirum fulti præfidijs viri fancti , cum damonibus cons
grediebanturmultò fecurius, & ita congrediebantur, vt eis interea terrorem incuterent.

Ego verò miſer diuin rationes. Philaphia rumina, lì non sado tarpicer , in magnum
certe
 ANDREA CAMVITII DEFENSIONES

certè difcrimen addsscor fenfim ,vt facile concidam ... Haud diſsimili nimirum vtitur

lenocinio, quotiens meipfünt, in diſciplinis exercitatum ,præterea cùm eloquentem , tüm

acremin diſputando fingerenititur, ve vana me videlicet extollat gloriola ; ſicģñeritum

(fifortèfüerit aliquod Joperum penitus euaneſcat. Equidem ter ac longè pluriesmifer

rimoſi vaſisinſtar ( qué pulcherrima Sanéti Bernardi ſimilitudofuit ) adfatim atá

fuerat laboribus; mea fupinanegligentia

multis longisúe partum
confertim effluere, quod
vel ofcitanter permitto:adhæc ( quod maioremlongè ruinam minatur ac portendit ) in

tumorem attollor adeó, vtiam penèmecum incipiam ambigere,num Dei ſint omninodom
na virtutes, an induſtrie noſtræpenitus easadſcribiconueniat,quaſi nunquam legerim

Del audiuerim vulgatißimum iuxta ac verißimum illudenuntiatum videlicet : omne bo

num defuper deſcendens à patre luminum , Galiud infuper: quid habes, quod non acces
piſti? Etſi accepiſti,cur gloriaris,quaſi non acceperis aliunde? Quocirca qui de virtua

tibus exempligratia, vel diuitijs gloriatur;is etiam ſi fateatur,haudtamen omninòfe

putat accepiſſé, alioquin mußitaret atq, nullo pactogloriaretur. Vbi vero vana gloria

non reſtiterimus,fed ei cefferimustantifper, mehercle tûm altas Philaphtia radices agit

in cordibus noſtris, Sathana ſtimulisadactais Tüm non mndo ( quod S. ait Bernardus)

noftræconſcientia rimofum Vas reddit( tale quidem mundum eſſe poteſt quang rimon

fum ) verumetiam planè fordidum efficit, idý dum fenfimatg pededentim noftris
ſupero
biam mentibus infèrit atg, paulatim inſtillat. Vbinang parum prouidus ac induſtrius,

caput anguis in foramen quanlibet ar &tum & anguſtum ingredi femel permiferis,vel
paruo negocio totus ingreditur. Tunc focordia-noftra fuppetias ferente , Philaphtia

genus omne vitiorum inuehit. Tunc velitibus atgfunditoribus advnum penè trucidatis,
carne videlicetproſtrata,cuius omninò propria cenfentur opera , qua retulimus, quum

iam caput exerat ſuperbiæ monſtrum vna cum auaritia ; velitibus inquam eocafufundis
toribusgiam è medio fublatis, tandem ad triarios; fed tamen grandinosrecipimus difcrid

mine
ſimul
, ac tuba receptui canimus: fpiritu fcilicet à carne ſubalto penituscapitalia
,

magis præcæteris vltrò

ſeſe offerunt propria rationalis
facultatisſpeciras Sanè tâm
cum principe tenebrarum , cum dæmonibus ipfis, non interuentu cuiufpiam alterius, fed
proximè cominusý congredi cogimur, qui carne
pariter ac fanguine tantò
femper acrius
dimicant,quanto videlicet incorruptibilia corruptibilibuspræſtant atq;potentiora vifuna

tur. Quòd fi rationem ignauia noſtra vefane carnis libidini turpiter ſubegimus, qui
cum immundis tutò fpiritibus collultabimur ? Maiorem profeétò terrorem incutiunt iſt,

hæc fuperbia vel auaritia portenta vel exclufis omnino damonum tentationibus,minusg
digni mifericordia dubio procul dijudicamur, ſi labamur, quotiens cum ijfdem certamus:
quòd nimirum culpam haud reijcere poßimus in carnem continuò nos vellicantem atq, la.

çeſcentem , cuius rara proptercontinuam pugnam creditur effe victoria ,fed tamen Deo
bementia certaminis diabolici, quia longo carnem cæterasúe mundi tentationes interuallo
fuperat, vt maiori videamur digni forſitan mifericordia, praſtat Gefficit. Hic dum
ſuperbė dæmonum impulſu criſtas in Deum ac proximum attolimus
, atq, turpiſimis
auaritiæ plexibus, quæ feruitus idolorum eſſequodammodò perhibetur, nosipſos noftra

culpa tandeminquinamus,quando nullus omninò ſtimulus carnislaceffat & impetat,fed

mera
2 fordes vitiorum
Juggerente malitiadelinquamus. Quocirca ni ſuppetias hoc innes

gocio ferret humane conditionis infcitia ,prorſus euaderet indelebilis culpa,nec venia
locus

:
 HVMANI GENERIS . 265

locus vfpiam concederetur: fiquidens remißionis haud amplius foret capax , qxod quia
dem velvnus ſpirituum cæleſtis hyerarchic caſus apertè declarat;quippe quibus ad rea

demptionem páſio domini,ne latum ( quod dici folet )vnguens profuit; quanuis vt ex
ſemel tantùm peccauerint:
fcriptura facra colligitur, ſcilicet quòd in eis nulla caró pea
1
nitus intelligentiam obnubilarit; ſcilicetquòd nullis inſcitiæ latebris præpediti Deum á
facie(quod 'Theologi dicunt)faciem
ad intuerentur ac intelligerent,
ſcilicet quòd nullum

( ficut humanum genus ) tentatoremhabuerint ,fed vere propria malitia ſponte delia
querint, idg delicto fupra captum omnium máximo pariter ac borrendo. Nang con .
ſtat ſi non omnibus,adfabre faltem in Philoſophia verſatis; ignaros aliqua ex parte

pariter ac ſedu& tos ,non omninò fimpliciterúe ponte labi, iuxta quem ſenſum Plato
rem disinum enuntiaffe crediderim , quandofponte neminem iniuſtum eſſe penitus aus

tumet ac adfeueret, quod alioquin ( fi fecusinterpreteris) tûm

facris litteris,tùm etiam

nature rerunt ipfig demùm fenfui penitus aduerfari , nemo fand mentis est,qui neſcia
at. Hinc manifeſtò colligere liceat ,tantò minus me plcbeis iurevenia dignum exiſtio

mari, quantò muneribus eos intelligentia magis ſupero. Verè furguit indocti Grao
piunt calune,nos verò cum noftris doctrinis mergimur atg rapiñur in profundum ,quod
Auguſtinus fcriptum reliquit. O miſerumi rurſus ac præ ceterisinfelicem Camutium ,
hi diligenter fibijpfi cauerit. Rurſus vbi Sathan amantem Philaphtiam his omnibus
conſentientem apertè perſpexerit ,ad hæc ſibijpfi mirificè placentem ac adulantem via

derit, ad maiora protinus ſeipſum accingit vlteriusý progreditur. Imprimis porrò

perſuaderet quidem mihilibentius, vt æqualitatein Dei perfričła fronte cuperen en
adfeftarem, quod aliâs effrons idem ipfe fruftra moliebátur , hoc idem indies temes
tè pariter deſiderat. At quum id omnium rerum malitiam creatarum execrabilem atg,

nefariam ſuperet, nec illud ipſum mihi planè fuaderi poſſe confidat ‫ز‬,manibus faltem
acpedibus (quod dici folet )omnem impendit operam , Btfacra paginæ fidem reddat

ſuſpectam, idâ ea potißimùm ratione , quòd homines vepote rationales minimè deceat;
ſeclufis videlicet pofthabitisý ratiocinijs huic aut illi fimpliciter enuntiato temere :
fidem adhibere, præfertim quum eruditorum præ cæteris atg Sapientum vitam rationis
duci iudicijs adminiſtrariĝ conueniat. Atqui boc ſophiſmate diabolico conpertum eſt

mihi iandiu(
vtinam hoc loco mendacium dicerem ) ſciolos aliquot quinimò præcellentes
etiam homines tandem ex chriſtianis in átheos euafiffe , qui quum humanam mentem
corruptioni ( ficut & naturalia paßim corpora) putent obnoxiam, non Mahsumeticafoá

lümi delirid,ſed chriſtianam quod fidem irrident,quaſi finespomeriağ

, rationis (vt ita
dixerim ) egredientem . At contra ſimiles Chriſto domino fautore cominus aliquando
preliabimur,idý rationibus è påenu repentè ſcilicet promptuarioſ philoſophantium petia
tis,vt eos enfe proprioiugulem atg confodiam ,quod omninò laudabilius arbitror.Porrò

cachodamon ſi quod fuprà retulimus, forſitan ex fententia non cedat, alio diuertit iter;

O ſacram eandem paginam à facris interpretibus intelligi perperam inſinuat.Generai

lia concilis lenitried sunlibet concrecata frouder bontificum fumicari reinlum brotia
 ANDREE CAMVTII DEFENSIONES

phrenitide correpti plureis offendantur,fit tandem ,vtpugnantia diſſentientes interſe

contrariaſ fideidecretafanciant, & ex diametro pugnantes inuicemecclefias, prateres

viuendi leges pariter oppofitas condant

,& quò demum acriori reperiuntur ingenio pra
,
diti, cô peiores vifuntur. Platoſcriptum reliquit , excellentis ingenij proprium videri

grandia bona comminiſci vel pernitiofa committere crimina grauißimag patrare facia
nora. Quò fit, vt inter chriſticolas Europe totius Itali præ cæteris Hiſpani,fcilicet

vbi femel ad hæreſes aliağ ſcelera deflexerint , omnium hominum euadant peſtilens

, ficut
tißimi oninium optimi vifuntur , ſi regiam ſalutis viam ingrediantur : cuius

quidcm rei, ne longius exempla petamus, vel illud euidens omninò fuerit argumens
tum , quòd Italorum perfidorum noftri temporis, qui ab eccleſia Romana iandudum

eademỹ catholica deſciuerunt , qui per Germaniam in dies atg, Galliam vagantur,
euentus, ea qua nuper retulimus, palàm commonftrat. Verumenimuerò ſi me Damon
hoc fafcinationis genere nequeat irretire, faltem in concupiſentia carnis animum obo
, crebrò fimul inculcat.
firmat, ac Dei mox ad miſerendum facilitatem obtrudit atq
Adeô perſuadere nixus eſt impudentißimè prælato cuidam optimo magnig nominis
( quod alioquin vafrè ſemper confueuit, quotiens exercitatas in ſcientijs adgreditur

mentes) haud leue ſcilicet eſſe quoddam fuperbiæ genus: nempe nimis Studiosè niti, ne

penitus videlicet delinquamus Gaberremus, neúe Chriſtum dominum in re quauis del

exigua lædamus : quòd nimirum ita nos hoc pacto ſanctißimis viris euadere ftudeam

mus æqualeis, ficý cum illis de ſanctitate quodamodò contendere videamur ,quibus alio
quin haud cedere præfertim hoc in negocio, facrilegium ac nefas cst , id enim ſummia
mihi prælatus ille bonus cum admiratione retulit atg, detexit. O miram hoftis humas

ni generis calliditatem , ad errata videlicet humilitatis prætextu verſutè nos hortan.

tem ac ad focordiam incitantem . Poftremò dum fi &tè fimulateg
. Dei bonitatem immene

Jum ſuſpicit & admiratur, nos in deli&tis quanlibet perfeuerantess iuxta ac impænio

tentes in fpem falutisfalfam erigit,ficý,grauißimum ſcelus ſcilicet obſtinationë aftur

tè tanqum virtutem ob oculos conſtituit.O
vafriciem inexcogitatam Deinceps illa ipſa
vipera ſi me cogitabundum atg, deie& tum ,hoc eft ,animo deſtitutum fortè fortuna coro

ijciat,in oppoſitam inclinat partem alioúe ſuggeſtionem transfert, & in deſperationer

vltrò me conijcere tentat , rečtà miſeros ad gebennam ignis ducentem : quaſi locus fær
nitentie non relinquatur amplius,quaſi non difficilis tantunindò,ſed impoſsibilis omnia

nò ſit olyferuatio præceptorum Dei, quaſi tandem de ſalute noſtra penitus actum atg,

conclamatum ſit euidenter. Quis obſecro bone Deus poterit euadere tot laqueos ? Itage
quum delinquendi culpa non Damoni
, non carni,nec denig mundo,ſed mihifoli venia

at adſcribenda, mihig folüm vitio verti debeat & expediat, quòd rationis tranfgres
diar limites :erubefcopenitus
, nec quid agam fatis fcio, ſed in ſpem interea tamen erie
gor ,quando longè plus gratia Dei concedat roboris ad erigendam facultatem rationis,
quàm detrimenti cîm ab inimicis intrinſecis, tùm ab his, qui rios.vndig, foris circum .

ſtant ac fepiunt , præter cos , qui continuò vellicant intres atý laceffunt: quando plus
, etiam fimul
inquam gratia Dei virium bromini conferat , quam ab inimicis omnibus
tò plureis fingantur , iacturæ nobis inferatur, iuxta illiid Apoſtoli : Vbi abundauit

peccatum ſuperabundauit & gratia . Item eidem conquerenti de ſtimulis ad peccans

.
dum impellentibus, & ob id ex boc fæculomigraie cupienti refponfum fuit à domi
ne: Sufficit tibi gratia mea . Ifthæc melerek , guım adhuc inaltfinenter interea labar:
delictorum
 HV-MANI GENERIS . 166

deli &torum culpam fimul 6 pænam erratis debitam adaugent,nedum minuunt. Quas
propter eô iam miferiæ ventum e$t, vt non modò meipfum odiffe cæperim (quod iam

diu præſtiti ) ſed iam prorfus odio habeam , idý,adeô,vt non folüm carnem ,quippe qua
portio meijpſius vilior est abicctior ,ſubiečta rationi fecundum naturam ,cui famu

latur ; quanquam ob fomitem ancilla dominam ita perpetuò vexat, vt etiam torqueat,
dein huc atq illuc flectat , atq; deinceps miferrimè tranſuerſum agat: eô inquam veo.
ni miſerie , ve ratiocinatricem quog facultatem , meijpſius partem quanlibet praeftans
tiorem , cæterarumg potentiarum animæ reginam fic odio profequar , vt inſuper mihi

liepenumerò velim nolim , irafcar . Quo fit, vt non partem meipſius tantumodò,
fed me iam vel integrum odiſſe cæperim , & vix abſą indignatione mecum ratiocis
nari queam , tantum abeft , vt pacificè cum alijs loqui concedatur, idã iure optimo,

quandoquidem omnium qui fub Lunæ globo vitam ducunt atq tranfigunt , me peſia

mum & ingratißimum intuear ,quod quidem humilitatis prætextu neutiquam dixiſſe
Delim :fiquidem humiliter mentiri Chriſtianum haud expediat nec deceat,fed vtquod
•verißimum est , omnibus indiſcriminatim innoteſcat , quo ſemel exemplo cæteri des

mum negociari cautius diſcant ,ac felices aliquando periculis alienis euadant. Nang

quòd alij quanplureis ingrati Deo comperiantur , neutiquam ambigo, pt.enim hoc nie
gare non liceat ,quòd multò notius fit magisý pateat ,quàm vt à quopiam dißimulari

poßit, quando conſtermortales feré ſemper agere perperam ; attamen quum Deus
ijs longè pauciora talenta fuerit elargitus, eos quoq, minus ei debere nequaquam imus

inficias, licet omnes ei quàm maximè debeant . Mihi verò quum plura maximaſ
dona contulerit paterfamiliás, neq tamen interea laborem , nec aliquid lucrer , esſic
ociosè verfer in vinea domini,vt cateris etiam impedimento fim , quòminus laborent,
ac negocia domini ſedulò tractent fimul ac feriò , dic fodes, ecquis in orbe terrarum in.

gratus magis ac peſtilentior ? Si nil vſpiam homine ingrato prius offendi, vel pro coria

feßo tanquam poſtulatum quoddam Vltrog paſſim admittitur, quid quaſo pronur .
ties de ingratißimo ? Cæterùm etſi mearum actionum iure fuo miferia poſcit ( imo co
git ) vt me vel integrum fic odio proſequar , vt etiam animum defpondeam , ac deme.
ipfo penitus defperem : Amor interemtamen ( idą,boni genij nimirum interuentu fiue

angeli cuſtodiæ meæ diuinitus præfe ti ) iubet ad optimum Deum confugere, erigit
me tantiſper , folatur, preſtò est laboranti,pollicetur vltrò ſe laturum fuppetias ,debon

nitate diuina ne deſperem vetat, ad orandum hortatur. Quid agam ? Parebo , collige
teipſum Camuti,hic feriò nimis agitur. Si meipſum conſidero ; certè naufragium feo
ci , cui dubium ? Perij , deme prorſus a &tum est ,planè ia ta eft ( quod in adagio dici
folet ) alea . Verumenimuerò quoties oculos attollo , cælumg, licet imbribus obſcurumo

denſum nubibus ſuſpicio , velut corruſcans in medijs amor tonitruis , atg,tenebroſis

fluétibus tandem aëris emicans,in paruo quodam angulo cæli ſpem futuræ ferenitatis

o indicat modo quodam tacitè pollicetur. Tantûm monet,ne fpe deftituar, ſimul
ec repetit & brget,vt orem ,deinde ſalutarem Chriſti domini promißionem crebrò re.
uocat in mentem , nempe: quodcung petieritis in nominemeo,dabitur vobis. Itaq,tans

dem ad Deumti fas est dicere)meum ſupplex oraturus meipfum ,quibus licet ac poſe
ſum conatibus conuerto ,quanquam optimo iure meis interim diffido viribus, attamen

eius fauore ſuaſ munificentia menihilo fecius emergere poffe non est quòd ambigam :
fcilicet è limo tetro illo,denſo , viſcido, é cano illo vitiorum fætido ac planè horrendo.
tij Sed
 ‫مسدس‬
ANDREA CAMVTII DEFENSIONES

Sed attende quaſo mifera Philaphtia,quidnam inprefentiarum proximè( quod rationi

conſentaneum est)per genium ,hocest ,per angelum meæ cuftodia deputatum amor lucis ac

veritatis author ſuggerat.Hic ve cum Deo congrediar acdifputem hortatur,vt in areo..

nam cum co deſcendam (quod dici folet) manusúe conferam , itamonet,vt omninò præs.
cipiat illud ipſum atq iubeat.Cur non obſequar ? Cur imperatori meo duciỹ non obedis

am pariter ac obtemperem ! O amor fanétißime teneris dubio procul( id enim vltrò fer

fe offert infirmitati meæ velut iuſtum quidpiam atg,conueniens)mei mifereri,non for

lûm ex pacto, quandoquidem pollicitus fueris hoc ipſum pluries te fačturum Chrifto
domino videlicet dicente:Quotieſcung peccator ingenuerit, & que fequuntur; no folüm .

inquam ex pacto mei teneris mifereri( quod vel omnes ad vnam fatentur theologi)
fed iuſticia hoc idem inſuper exigente, vel teipſo nihil promittente penitus, quinimò

nobis etiam nihil petentibus,ſuppoſito tamen quòd petere vel nefciamus,aut certè non
poßimus : juſticia inquam penitus id exigit tua , non mea, quæ mediusfidius nulla .
est , imòmea tantum fuerit iniuſticia pariter & culpa . Nang, bonitatis fons imò böc
nitas ipfamet optimo iure cenferis , cuius mehercle quidquid eft , quò magis reperitur .

particeps, eò melius est, o magis est, quando conſtet,non re, ſed ratione tantummo

dò diffingui bonum G ens feu quod est. Atqui peculiare propriumg bonitatis agno
fcitur communicari fimul ac diffundi. Quapropter entia quò melioma ,co magis eog;lao
eius feipfa diffundunt. Tu verò quum bonus haud vere proprieg,dicuris umor fans
Hißime , quinimò re &tius ipfamet exiftimeris effe bonitas, ad extremos / fineis
entitaris latißimeneceſſarium est expatiaris , ita tamen vt ab ente quopiam minime
claudaris , quin potius omnia tu iple contineas escontinuò tua illa virtute foueas;
idä nimirum ne tuis aliquando deſtituta viribus entia , ruant precipitanter atglas
bantur in nihilum . Quocirca non folùm ad vilißima quæq; teipfum extendis corpoa

ra ,verumetiam ad fubiectum vſą primum informe fimul ac deforme

', quòd pecie der
prehendatur orbatum penitus ac non entiproximum ; teipfum inquam vltrò ( quod.
tua bonitas exigit ) exporrigis atg,communicas , fcilicet vt fingula pro capta ſuo tus
am bonitatem illam participent. Proinde ſi lapis exempli gratia , felicitatis capax

foret, iuſticia faine non lapidis, quæ nulla est , ſed bonitatis tue , quam ociari minie
me decet , fuo iure quodam exigeret ac poftularet , vt felicitatem ei pro captu fuo

communicares . At quum eius natura , quanquam in ſua ſpecie perfectus est lapis,
quando cuncta Deus fecerit valde bona , que tamen omnia rurfus mala quodammos.
do dici poffunt, ſcilicet collatione fa & ta cum fummo bono: quum eius inquam natura

felicitatem renuat , quippe qua perfectionis tanta fubieétum haudquaquam idonean

cernitur, idcircò nimirum Amor ſanctißimè felicitatem illi non impartiris , idg ne

temerè quidquam incaſſumúe moliaris , quemadmodum & inferior natura , fuperioris

semula nil fruſtra tentat , nil operatur caſu , fed propter finem agit perpetuo,

quidquid agit. Quorſum hæc ? Amor fan tißimè fecifti mehominem , ac per confes

quens tuae maieſtatis imaginem ,vera felicitatis capacem ,ergo ne fruftra talem me fes.
ciffe videaris,mihi felicitatem elargiaris eandem neceſſe est , idý vel alia nulla pros
mißione penitus intercedente , fcilicec modò felicitatem vlerò ( qne tua benignis
tas est ) propria culpa non refpuam . Nang ficut languentem quanuis nihil per

tentem , etiam fi medicusnil fe facturum polliceacur , nihilofecius aquum videa.

 HVMANI GENERIS , 167

tur eundem opitulari mifero : fiquidem ædes collapfæ vel dirute quanquam haud

loquuntur , fuapte ſponte rei natura tamen artificis opem implorant, auxiliumúe non

verbis fed re ipfa poſtulant, qui quidem artifex quod dirutum collapfumúe cernitur,

reparet ac inſtauret . In hunc fenfum Dauid fortè loquutus fuiffe videatur ina

quiens : Miſerere mei domine,quoniam infirmus ſum . Īſthac particula : quoniam

& quia , caufam blerò nobis in ipfo loquentis veſtibulo ( fic loqui concedatur )

mox exprimendam indicant , perinde ac fi clarius ita pronuntiaret : Domine

quum agnofcaris ab omnibus promiſcue rerum oninium , præfertim animarum ratio .

nalium Jummus opifex O artifex , deinde redemptor « conferuator ,fi non de con .

digno. ( liceat lic mihi fcholafticorum verbis vti ) ſaltem de congruo reſarcire

teneris indubiè quod fračtum atque laceratum eft , id eft , imperfe &tos & mancos

animog mutilos homines ad perfectionem fcilicet , ad quam natura , quam tu ipfe

condidiſti , propenfi funt reducere i idg etiam fi nihil iph petant, modò ( quòd

antè fuppoſitum fuerat ) petere nefciant aut nequeant, G Dt petant, eifdem in .

dere ſpiritum tuo videlicet iure illo penitus cogeris ( quod quidem ius ſcholaſtici

doctores ius congrui vocitant ) hoc eft , tua bonitatis lege , qua nimirum ad oma

neis creaturas, modò non cernatur id fruſtrà tentari , teipfumi neceffariò diffundis .

Quanuis etenim petentibus gratia conferri foleat , non eft ipfa tamen petitio proa

xima vel immediata miſericordiæ caufa. Neg enim Propheta Deum einsmiſereri poftwa

lat hoc nomine tantummodò,quòd miſericordiam depræcetur & pofcat ,alioquin hunc in

modum efferret ac enunciaret :miferere mei domine,quia peto mifericordiam . Atiple

rationem atq caufam fi non rei,faltem illationis ( quod abundèdemonſtranti ſufficit )

in medium adducens neceſſariam ;cur eiusmifereri non folùm debeat, perumetiam ea,

quo fupra dictum eſtmodo teneatur,mox intulit:quoniam infirmusfum ;quaſi diceret:vel

menibilpetente, ſuppoſitotamen ( idiam fæpenumero dictúeft) quòd petere neſriam aut

..

nequeam ,putaſi delirus forte fortuna menteúe captus agnofcar: vel meipſo ing nibil
petente nihilofecius adhuc teneris, etiam fi nulla tua deinceps acceferit promißio ,mei

mifereri;idỹ non propter meam iuſticiam meagmerita,quæ dubio procul nulla vifuntut
eatenus videlicet , quatenus hominis opera fimpliciter o abfolutè depræhenduntur;

ſed mei prorſus mifereri teneris tuo illo tantùm , quo fupra di&tum eft iure tuag bonia
tatis lege, qua nimirum ita " cogeris omnibus proſpicere creaturis , præfertim intel

leftualibus,vtreuera dum cogeris,intereanullo palto cogaris,quandoquidem illudipfum

quàm maxime velis, o femper velis. Adeô fcilicet in te vnocoëuntatg conſpirant exas
muſim neceſitasatq voluntas,quod alioquin fortè cæterisminimècóceditur intellectua

libus fubftantijs. Redeo ad diuerticulum . Caufa miſericordiæ proxima ( quod abinitio dia

cebamus) < immediata finon rei,faltem illationis, qua videlicet effectum , id eft cone

clufionem , qua dubio procul effectus quidam antecedentis agnofcitur, neceffariò fecum

trahit;cauſa ing immediata miſericordia mediusfidius imperfectio fuerit ,lapſus,infirmi.

fas,defeétus,peccatum ,adhæc attritio , pænitentia ,contritio atg alia id genus velut infire

mitatem & imbecillitatem indicantia : quippe qua non humanam aut angelicami, popote

nimis debilem acminime ſufficientem ,fed vniusoptimi Deimifericordiam requirunt,

fuoiurequodamextorquent,qui certè Deusoptimusmaximus bonum ita liberèvult ,

De illud ipfum inſuper non velle nequeat. Quam ob rem petitio quoniam non proxima,fed

mediata deprehenditur cauſa miſericordiæ,proptereanil mirum ,ficontingit eam ab ipfa

miferia
 ANDRE CAMVTII DEFENSIONES

miſericordia tanğab effectu non proprio feparari, Ceterùm ijs oratio fiuepetitio penisus
fciant, impendere
neceſſariafuerit, qui poſſunt ordre pariterac petere fciunt,vt orare
tenentur omnem operam , alioquin inexcufabiles fuerint. Porrò petitionem & orationem

non diuiniſolümodò, ſediuris

inſuper dijudicarinaturalis,aliáshoc eodem opere demon.
euidenter ,qua quidem oratione verus Deo cultus præftatur,
ftrauimus fimul acorantis
humilitas exercetur,quam virtutem haud agnouerunt philoſophi, quæ totius vite Chris

ftiane bafis,adhæcfalutisnoftra fundamentum eſt. In eundem ſenſum Dauid locutus eft

' inquiens: Amplius laua me

ab iniquitate mea, ở à peccato meomunda me. Rationem des
inde confeftim adſignat ;cur id agere debeat ac teneatur, inquiens: Quoniam iniquitatem
meam ego cognofco , & peccatum
meum contra me eſt femper . Atq hoc fortè fuit Amor

fanctiſſime;quod impoſuit Origenifummo quantunuis theologo, nempe non

folúm iuftos
,

verumetiam iniuſtos omnes qui crucianturin inferno, velcruciandifunt,aliquando fer

natos iri,propterea quòd felicitatis adhuc agnoſcantur exiſtimentur capaces, quando

prorſus eandēnaturampoßideant ac prius,fecundum quam omninònati creatig videan,

tur ad felicitatem eandem conſequendam. Veruntamem magnus idem theologus non ade

uertit,quod certèdebuerat ,dicente domino,ite maledicti inignem æternum ; non intellexie

iną ,quòdhomo liberi præditusarbitrij prærogatiua, quäq

felicitatis eſt capax,obſtinatio
ne tamen peccandi,quæ verè proprieg delictum infpiritum fan &tum adpellatur, dataopeo

ra feipfum reddere queat eiuſdē felicitatis incapacē, vt ita dixerim .Adeôfelicitas, eſſens
tia neutiſ hominis fuerit ,nec adfe& tio fiueproprietas eiuſdem effentiam neceſſariò confes

quens, quemadmodūnec riſuszát ipſa potius ad felicitatem conparandamaptituda ( ficut

Griſibilitas ) hominis adfeétio, ſiue propria paßiocenfeatur:fiquidem felicitas quum in
a &tione conſiſtat,minimè potentiam & aptitudinem indicat quemadmodü riſibilitas, quin

potiusa tum apotentia ſeu facultate manantem ata prodeuntem ,vt riſus. Proinde felio
citatem ab eo fecernidiuellig, cuius eſt felicitas,hominem præterea felicitatem
fecundum
naturam adpetentem fibijpfiimpedimento plurimùm eſſe poſle, quò minus eandem adipi
.
fcatur, nullüomninò fequitur abfurdu. Quapropter hoc inter ſeparatas aut
ſeparabiles ina
telle &tualesúe fubftantias,atq,naturalia corpora ( ſaltë fublunaria )diſcriminis intercidit,
quòd hæ videlicet non ab impediente quopiam extrinfeco, fed à feipfistantūmodò propri.

um opus è medio tolli quest, illa verò ſolüm alterationem atqlafionem abextrinfecojuſcia

. Huiuſce rei teſtimonium elementa fatisoſtendunt, vel vnius ignis exemplo, cuius
piant

generatio fi forfitan in alienaſphæra contigerit ,quanğ,ppria natura ſemper euolare cupit

in fupremam regionem ,ab extrinſeco nihilofecius ita continuò turbatur ,vt quod vel ma.

xinè iuxta fuum naturale principium efficiens,hoc eſt,ſecundum formæ feu ſpeciei propri
um inſtinctuni e inclinationem adfectat, nullo vną tempore conſequatur
. Nuncadid,

unde digreffusfueram ,redeo. Sim licet ingratißimus ac omnium ,quifub Luna globo vi.

tàm traducunt, peßimus. O Amor fanétißime certò nihilofecius hoc fcio,bona mihi volun.
taseft, patratorú criminüpænitet, non fum obftinatus, ac perconfequens adhucfelicitatis
Egloriæ , cuiusgratiameipfum condidifti, capax : ergoiure videlicettuo illo teneris ean.
dem blerò mihi felicitatem impertiri, ni ( quod tua ineffabilis immenſaſ cogitationem

omnem ſuperans perfeétio prorſusabhorret ) me talem fruſtra finxiſſe forſitan videri ve.
lis :(quod vel imaginatio penitusabominatur) idý præcipue, quum pepigeris mecum , ac

millies ( vt ita dixerim ) illud idem fponte tua policitus fueris. Quam obrem
Amor
ſuauiſ,
ac optime qui fieri poteſt,vt quod inprimis mibi iure teneris erogare,quodą
ſome pariter

prreteres

1
 HVMA NI GENERIS , 168

præterea mihi debetur ex pacto,non perfoluasatg, libenter vltrò protinusnon impendas??

Abfit vt ambigam ,imònon auguror ,fed planècerto ſcio, quum ineffabilis ac ſuprema ſis

bonitasmulta plura te daturum ,ac pollicitusfueris,quod quidem apertè fatis per vas tuo

..
um electionis illud innuiſe videris , dum inquis : negoculus vidit, neq,auris audiuit ,nec

in cor hominis afcendit,quæ dominus præparauitdiligentibusfe.Quapropter Amor pijßi.

meqaum agnoſcaris veræ lucis atg,veritatis fons perennis fimul & inexhauftus ,noftræ
mentis caliginem amone,tenebras animidiſcute,repagula, quibuspræpedimur (obfecro)
diſijce , falutis ob oculos commonftra femitam ,callem quoitur ad cælum ,alioquin vitiata
nature violentum arctum (quod veritasipſateſtatur ) facilem redde ; Chriſti domini

ingum aliás quidem ſuaue ac leue, fed tamē eidem vitiatæ naturæ nimisdurum & grave,

facilè fimuleg gratum effice,ne ratio fluctuet perpetuò,regiam aliquando viam ſterne .
Praeterea quoniam bactenushumani generis hoftis mira calliditate Dei facilitatem in des
ličtis committendis,in animum induxitmeum ac ſape reuocat ,hucrefpiciens, vt ad vitia

deflectă acperditiſsimèruam in præceps, vnag, Deum ipſum tentando,vel inuitum med

temerita te feuerum euadere fierig iudicem compellam atq,condemnatorem ,qui propria na
tura femper confueuit alioquin eſſe redemptor,ac libertatisnoſtre vindex acerrimus. O
Anor clementißime nos in veram ,non autem fi &tam ( quod perpetuò diabolusfatagit )
Spem erige,fcilicet vt bonitatem atq;clementiam tuam in primis meditemur, dein paulò

poft almiremur,pariter & contemplandodeincepsobſtupeſcamustanī attoniti;quæ quis

de:n fuerit vera fortaßis optimi Dei fanctificatio ,cuius in oratione dominica feruator now

fter meminit inquiens: Sunctificeturnomen tuum . Itag, fac amor omnipotens,vtfæpenuo

merò cum Propheta mihi dicere liceat:Memor fuidierum antiquorum ,meditatus fum in
omnibus operibus tuis G faĉtismanuum tuarum meditabor. Scilicet vt hancmeditation

nem five contemplationem fubinde paulò poft admiratio conſequatur,quam admirationem

denig ſtupor ingensexcipiat, ficg fauore tuo illo ſingulari(quod paucißimis planè condo.
nas)ita caliginem diuinitatis ingrediar ſimul & egrediar elinguis, vt vel vná cum Moſe

videlicet èmonte fenfim ad populum deſcendente ,quotiens Dominum à facie ad faciem

( ficenim ad infirmitatis noſtre captum fefe pagina facra demittensſepenumero loquio
tur ) intuitus fuerat,ac quemadmodum S. Paulus arcana,quæ non licet homini loqui,mes

dullitus introſpexerat:vt cum Mofe inq ad populum deſcendente,ſi tentauero quidã effer

re , verbamibidefuit omninò, quibustam grandia repentè myſteria Dei poſſim eloqui,

fick blefus cum eodem fimiliter balbutiam ,aut etiam omni ex partemutuseuadan .Ergo
yeni creatoromnium amor clementißime, mentes viſita fidelium omnium præcipuè Cao

ſaris optimifimulac Imperatricis pijßimæ:mentem inquam fuperna gratia repleas. Aco

cende fuis lumen ſenſibus, tuum eorum cordibusignem infunde pariter ac infufum adau.
ge. Eorum viſceribus præmia gaudiorum immittas. Veni inquam fanéte Spiritus &
amoroptime,da gratiarum munera meis principibuseorumg proli, diffolue litis vincula ,

tandem adſtringe pacis fædera,dein imple fuperna gratia (que tua benignitas
eft ) que tu creafti pe tora, ſcilicet vniuerfæ præ ceteris chriſtiana
reipublicæ mirum in modum profuturas.

FINIS. TOTIVS OPERIS.

LAVS DEO ,
 .
1