Sei sulla pagina 1di 224

image

not
a vailable
Digitized by Google
Digitized by Google
AN. M. DCCC. LXXI.
BIBLIOTECA BELLA f.IOVENTli' ITALIANA

Piabblicazione mensile

Anno III (1871)

T
II bisogno universalmente sentito di istruire Ia studiosa
gioventu n e a lingua italiana, deve animare
1 1 tutti i cultori
di questa nobile nostra favella ad usareque’mezzi che sono
in loro potere per agevolarne la cognizione sopra quegli
autori che 1’antichita e la comune opinione degli eruditi
giudico classici e degni di servire altrui di modello.
Egli 6 con questo intendimento che si e ideata la Biblio -4
teca della gioventu italiana. Essa ha per iscopo di pubblicare
quei testi di lingua o autichi o moderni, che piu da vicino
possono esser utili alia colta gioventu. Per riuscire in questa
impresa siamo procacciato 1’appoggio e 1’opera di alcuni
ci
benemeriti professori e dottori in lellere, quali mossi i

unicamente dal desiderio di giovare altrui si propongono:


1. Di raccogliere e pubblicare i migliori classici della
nostra lingua italiana ridotli alPortografia e lezione mo-
derna, omettcndo quelle cose che saranno reputate inop-
portune al giovine lettore, specialmente per quanto con-
cerno la moralita.
2. Saranno di preferenza scelti quelli che per amenita

di pensieri e di materia e per purezza di lingua riuscirauno


meglio alio scopo.
3. Pei commenti, ove ne sia caso, si faranno soltanto
brevi annotazioni che servano a dilucidare il senso lelterale,
nel che si seguiranno le interpretazioni dei piu accreditati
commentatori.

Digitized by Google
EPITOME
HISTORIAE ROMANAE
Effice ut possis laudari, si minus,
ut agnosci.

L. A. Seneca, Ep. cxx, 23.

Digitized by Google
.

THOMAE VALLAVRII

EPITOME
HISTORIAE ROMANAE
AB VRBE CONDITA AD ODOACRF.M

AD VSVM STVDIOSORVM CONCINNATVM

-j
r
A--,;,
--
> •;

'*
-A, O4 ('•
v
/*., :
iC ' ' •**
\
.
\\
ACCEDAT LEXldON* ^TINO-ITALICVM
\
f

fe~ H ./

AVGVSTAE TAVRINORVM
EX OFFICINA ASCETERII SALESIANI
AN. M. DCCC. LXXl.

Digitized by Cooglc
PROPRIETA' DELL* EDITORE

Digitized by Google
THOMAS VALLAVRIVS

L. S.

Equidem scio, fore nonnullos, quibus


ipse, Epitomen historiae romanae
perscribens, actum agere videar; quum Lho-
mondi opella exstet De viris illustribus
urbis Romae, quae, ifobis pueris, usur-
pari coepta in scholis, etiamnunc studio-
sorum manibus teritur. Sed hi erunt fere,

qui hebetes ad id, quod melius sit, intel-

ligendum, ea sentire consueverunt, quae


probantur in vulgus. Qui autem Marte suo
rem penitus cognoverint, neque 7 XaOx tli

\Sri v«s inclamabunt, neque omnem, credo,


lucubratiunculae meae laudem invidebunt.
Profecto galli scriptoris libellum inspi-
cienti, auem modo memoravi, facile oc-

Digitized by Google
o
mancam
currit, inde ac debilem peti re-
rum romanarum notitiam. Quum enim au-
ctori propositum esset illustrium Romano-
rum vitas exponere, non res romanas in
historiam conferre; multa consulto prae-
termisit, quae ab instituti operis ratione
abhorrerent; aliqua etiam ordine praepo-
stero sic narravit, ut historiae saepe nexus *
desideretur, neque commoda temporis no-
tatione recreentur lectores. In rerum au-
tem delectu atque aestimatione non ea sem-
per felicitate usus est noster, ut, levioribus

posthabitis, gravissima tantum sectaretur (1),


omniaque demum ad historicam veritatem
exigeret (2). Huc accedit, quod opus suum
Augusteae aetatis cancellis parum consi-
derate circumscripsit; perinde ac si, post-

Id apertissime testatur vita Servii Tullii, ubi nulla census


(1)
mentio est inieeta, qui ab hoc prunum rege prudenter institutus
omnem plane suffragiorum rationem immutavit, et longe maximum
pacis opus a Livio est appellatus. Multa e contrario levioris sane
momenti ibidem referuntur a Servio gesta, quae in breviario rerum
romanarum operae pretium non erat commemorare. Hoc unum
omnium, quae de Lhomondiano delectu possent afferri,
instar est
quaeque acris iudicii viri passim notabunt.
(2) Sic narrat Lhomondus, Ancum Marcium muro lapideo urbem
circumdedisse; quod opus conceptissimis verbis regi Tarquinio
Prisco adscribit T. Livius (I, 38), cui oraucs iuratissimi historici
prorsus adstioulantur.

Digitized by Google
quam pugnatum est ad Actium, nihil uspiam
memoria dignum gestum fuerit a Romanis;
aut afflictae senescentis imperii vires, ipsae-
que barbararum gentium incursiones, qui-
bus Italia fuit deformata, nullum salubre
ac frugiferum documentum attulerint, in

quod iuventus nostra intueatur. Postremo


haud ab re fuerit animadvertere ,
Lho-
mondum, quum a latinorum historicorum
dictione recessit ,
haud infrequenter galii-

cum quiddam sonare, neque sat emenda-


tum latinac locutionis exemplar adolescen-
tulis nostris proponere (1).

(i) Ex iis, quae in latino sermone passim peccavit Lhomondiis,


perpauca dumtaxat delibabimus, quae in primo slalim ingressu
voluminis occurrunt, ne in re iam nota et pervulgata nimii esse
videamur.
J
Legimus in vita Romuli: « Sabini Tarpeiam virginem uacti sun!,
quae aquae, causa sacrorum hauriendae, descenderat. » Poeticam
locutionem vides, humanissime lector, a soluta oratione penitus
absurdam. Nos: quae ad aquam, sacrorum causa haurien-
. . .

dam, descenderat. Vel Livium secuti: . . . quae aquam sacris


PETITUM IERAT.
* In vita L. Tarquinii Prisci: « uterque simul vociferari coepit. »
Haec duo vocabula (uterque simul) quae sibi invicem adver- ,

santur, nusquam apud latinos scriptores coniuncta leguntur. Nam-


que uterque ponitur quum de duobus hominibus sermo sit, qui
diverso tempore et seorsum quid faciant. Ubi vero loquamur de
duobus, qui uno tempore, coniunctim aliquid agant, utendum voce
ambo. Ilinc solemnis illaformula in senatusconsultis: « alter am-
bove consules. » Ital.: L'uno dei consoli, o tulli due insieme. Hinc
Plautus, Mil. il, 2, 95: * Sed si ambas (sorores) videre miles volet.

Digitized by Google
Haec aliaque complura, in libro D e vi r i?
illustribus urbis Romae ab eleganlio-
ribus saepius adnotata, me potissimum im-
pulere, ut, post evulgatam Epitomen histo-

riae graecae, hanc etiam adgrederer, quae


historiam romanam ab urbe condita
ad Odoacrem, septem libris complecte-
retur. Nequid vero in narratione claudica-
ret, hanc ex Livio, Cicerone, Sallustio,
Tacito, Svetonio, Velleio Paterculo, Eutro-

quid agjmus? » Itat.: Ma se il soldato vorra vederle luite due in -


tieme, che facciamofCS. Plaut. Truc. v, 69; Terent. Adelph. I, 2, 50;
Cic. de fin. ii, 7, 20. Itaque omnino scribendum erat: Ambo voci-
ferari cOeterunt. Itat.: Cominciarono tuiti due insieme a ijridare.
Initio eiusdem capitis : « Additur haec fabula : seu. icet ei adve-
nienti aquila pileum sustulit. » Quum adverbium scilicet usur-

patur pro eo quod est scire licet, ut in hoc Lhomondi loco,


apud optimae notae scriptores habet post se modum inflnitum. Sic
Sali. Iug. tv: « Scilicet non ceram illam, neque figuram tantam
vim in se se habere elc. » Cf. Plaut. Rud. ii, 3, 64; Lucret, ii, 468.
Rectius igitur: additur iiaec fabula: scilicet ei advenienti aqui-
lam PILEUM SUSTULISSE.
In vita Anci Marcii: « Ponte sublicio in Tibf.rim facto. » Corrige,
sis, lector:- Ponte sublicio in Tiberi facto. Cf. Liv. I, 33; Cic.

Ep. ad fam. x, 15; Cor. Nep. Milt. ni.


In Servii Tullii vita: « Servii Tullii dicto audientes essent. »

Patrium casum pro tertio posuit noster, cui nemo unus ex lalinis
scriptoribus hac in re suffragatur. Bona Lhomondi venia liceat
emendare : Servio Tullio dicto audientes essent.
In capite quod inscribitur Cloelia virgo: « Quod ubi regi
nuntiatum est,primo ille incensus ira etc. » Invenuste id quidem
atque Namque to ille ad alium potius quam ad regem
pertinere videtur. Quanto satius, expuncto pronomine Quod ubi!

RF.GI NUNTIATUM EST, PRIMO INCENSUS IRA elC.

Digitized by Google
9
pio depromsi ;
optimum factum credens,
res per multa diffusas volumina ipsis la-

tinorum scriptorum verius ,


quoad eius
fieri posset, breviter strictimque referre.
Quapropter ubi studiosi litterarum latina-
rum ad huius scriptiunculae interpretatio-
nem animum adiungant, non modo since-
ram romanae gentis historiam arrepturos,
sed etiam clarissimo latini sermonis can-
dori assueturos confido. Vale.

Dabam Augustae Taurinorum x Cal.


Martias, An. m. dccc. lx.

Digitized by Google
Digitized by Google
-

11

EPITOME
HISTORIAE ROMANAE

LIBER I.

AB ANNO ANTE CHRISTVM NATVJI MCLXXIX AD ANNVM DVlI.

Capvt i.
'

Aeneae in Italiam adventus. - Proelium adversus regem Latinum.


Huius Glia Aeneae nubit. - Lavinium oppidum. - Ascanius Aeneae
filius. - Bellum adversus Turnum et Mezentium. - Aeneae mors.-

Alba longa. - Rex Proca. - Numitor. - Amulius. - Rhea Sylvia. -


Remus et Romulus. - Numitor in Albanum regnum restituitur.

An. ante Chr. n. 1179. An. ante urb. corni. 429.

Troia capta, Aeneas cum sociis domo profugus,


primo in Macedoniam, deinde in Siciliam insulam
classe est delatus; tandem vero ab Sicilia ad Lau-
rentem agrum venit, qui est ad ripam Tiberis orien- /
talem. Ibi egressi Troiani, quum praedam ex agris *

agerent, rex Latinus Aboriginesque ,


qui tum ea /, ^
1
'
tenebant loca , ad arcendam vim advenarum ar- , s

mati ex urbe atque agris concurrunt. Sed Latinus


proelio victus, pacem cum Troianis iungit, Lavinia
filia , Aeneae in matrimonium data ex qua Asca- ,

nius natus est. Troiani oppidum condunt; Aeneas


ab nomine uxoris Lavinium appellat.
Turnus, rex Rutulorum , cui pacta Lavinia ante
adventum Aeneae fuerat, praelatum sibi advenam

Digitlzed by Google
12 HISTORIAE ROMANAE
aegre ferens simul Aeneae Latinoque bellum in-
,

. Victi Rutuli ad Mezentium Etruscorum regem

• ugiunt, qui haud gravatim socia arma illis


it. Aeneas autem , mortuo rege Latino , Abo-

rigines et Troianos communi nomine Latinos ap-


pellat, eorumque copias in aciem educit. Proelio
uno debellatum est; in 'quo victores Latini Aeneam
ducem amisere.
Ascanius Aeneae filius Lavinium florentem
, , ,

iam, ut tum res erant, atque opulentam urbem,


matri reliquit: novam ipse aliam sub Albano monte
condidit, quae Longa Alba fuit appellata. Post
Ascanium undecim reges numerantur, qui Albae
imperium' tenuerunt. Proca, tertiusdecimus Alba-
norum rex, Numitorem atque Amuliurn pfocreat.
Numitori, qui natu maior erat, regnum^ le«;at. Sed
pulso fratre, Amulius regnat: utque illi TuJurae
sobolis spem adimeret , Rheam Sylviam eius fi-
liam, vestalem legit. Quae tamen, licet perpetuae vir-
ginitati addicta, uno partu Remum et Romulum edit.
Amulius re cognita sacerdotem vestalem in
, ,

custodiam dari et pueros alveo impositos


,
in , ,

profluentem Tiberis aquam mitti iubet, qui forte


super ripas erat effusus. Quum fluitantem alveum,
quo expositi erant pueri , tenuis aqua in sicco
destituisset ,
fama est ,
lupam sitientem ex mon-
tibus ,
qui circa sunt ,
ad puerorum vagitum ve-
nisse, eos lingua lambisse, uberibusque suis aluisse.
Quod quum vidisset Faustulus, magister regii
pe-
coris, infantes ad stabula Larentiae uxori edu-
candos tulit. Qui, ubi primum adolevere, coeperunt
venando saltus peragrare, atque in latrones, praeda
onustos, impetum facere.

Digitized by Google
LIB. I, - CAP. II. 13
Quum Remus Romulus quodam die in Pa-
et
latino monte, una cum grege iuvenum Lupercalia
celebrarent in honorem Panis ob iram praedae ,

amissae illis insidiati sunt latrones. Remum captim


regi Amulio tradunt, illum falso accusantes, quod,
collecta iuvenum manu ex Numitoris agris prae-
,

das ageret. Itaque Remus Numitori ad supplicium


deditur. Numitor quum in custodia Remum ha-
beret, audissetque geminos esse fratres, nepotupi
memoria tactus sciscitando eo demum pervenit,
,

ut haucLproeuL-esset ,
quin Remum agnosceret.
Inter haec Romulus de origine sua a Faustulo
admonitus cum aliis pastoribus ad regem impe-
,

UjsMacit , eoque obtruncato Numitorem regem ,

salutaj.

Capvt ii.

Romulus et Remus Romae conditores. - Remus a fratre necatus. -


Romulus sacra Diis facit. -dbegibus datis, xn lictores legit. - Asy-
lum aperit. - Sena] lentum creat. - Connuhia a finitimis fru-
stra petit. -L _ Raptps Sabinarum. -Caeninenses, Cru-
sturnini et Anteml s a Ronjulo victi. - Sabini bellum movent.-
Irae diremptae >inis 4^ulieribus. - Pax et civitas una ex

duabus facta. alii mors. -Bellum adversus Fidenates et


Yeientes. - Ro inter Deos relatus.

An. ante Chr. n. 700

Numitori Albano regno ^permisso , Jlomulus et


Remus urbem In iis locis condunt. Ubi expositi

educatique fuerant. Sed mox coorto certamine, uter


nomen novae urbi daret, et conditam imperio re-
geret Deorum voluntatem per auguria consulue-
,

runt. Palatinum montem Romulus, Remus Aventi-


num ad inaugurandum capiunt. Ilie prior sex vul-
tures ;
illq postea duodecim vidit. Itaque Romulus

Digitized by Google
14 HISTORIAE ROMANAE
augurio victor, conditam urbem suo nomine ap-
pellat. Aiunt, Remum, ludibrio fratris, novos tran-
siluisse muros, atque ab irato Romulo fuisse inter-
fectum. Ra solus potitur imperio Romulus.
Post sacra Diis peracta , -Romulus , vocata ad
concilium multitudine, leges dedit, et lictoribus
duodecim lectis, se ipse venerabilem insignibus
imperii fecit. Crescente interim urbe , ne incolae
deessent ,
asylum aperit. Eo ex finitimis populis
maxima turba , avida novarum rerum , perfugit.
Quumque iam satis virium sibi esset, centum creat
senatores, quorum consilio uteretur. Hos vel aetate,
vel curae similitudine Patres appellat.
Iam res romana satis erat valida ; sed penuria
mulierum nulla erat domi spes 'prolis. Tum ex
, ,

consilio Patrum , 'Romulus legatos circa vicinas


gentes misit, qui societatem connubiumque novo
populo peterent. Nusquam benigne legatio audita
est. Romulus aegritudinem animi dissimulans, ludos
parat Neptuno solemnes. Indici deinde finitimis
spectaculum iubet. Multi mortales convenere studio
etiam videndae novae urbis; praesertim vero Cae-
ninenses , Crustumini , Antemnates et Sabini cum
liberis ac coniugibus. Ubi spectaculi tempus venit,
deditaeque eo mentes cum oculis erant; tum , si-
gno dato , iuventus romana ad rapiendas virgines
discurrit.
Turbato per metum ludicro, moesti raptarum
parentes profugiunt, incusantes violatum hospitii
foedus. Caeninenses, Crustumini et Antemnates, ad
quos eius iniuriae pars pertinebat, primi omnium
in agrum romanum impetum faciunt. Fit obvius
cum exercitu Romulus, levique certamine eos fun-

Digitized by Google
LIB. I. - CAP. II. 15
dit fugatque. Deinde ab Sabinis bellum est confla-
tum. Hi quum Tarpeiae puellae dolo romariam ar-
cem tenuissent, postero die adversus Romanos de-
certarunt. Prima statim congressione romana acies
in fugam versa. Romulus arma ad caelum tollens,
templum vovet Statori Iovi. Restitere tamquam di-
vino numine Romani, et redintegrant proelium.
Tum sabinae mulieres, quarum ex iniuria bellum
ortum erat, crinibus passis, scissaque veste, ausae
sunt se inter tela volantia inferre ;
et hinc patres,
hinc viros orantes ,
pacem inter ipsos concilia-
runt.
Inde Romulus et Titus Tatius, rex Sabinorum,
foedere icto civitatem unam ex duabus faciunt:
,

regnum consociant, imperium omne conferunt Ro-


mam. Romulus populum in curias triginta divisit;
et tres equitum centurias conscripsit, qui Ram-
nenses , Tatienses et Luceres fuerunt appellati.
Post aliquot annos , quum Titus Tatius fuisset in-
terfectus , Romulus unus regnum adeptus , Fide-
nates et Veientes, arma Romae inferentes, devicit.
His operibus , quum anno regni septimo
editis
e t> trigesimo,ad Caprae paludem exercitum recen-
seret, subito coorta tempestas tam denso regem
operuit nimbo, ut conspectum eius omnibus abstu-
lerit; nec deinde in terris Romulus fuit. Vulgo cre-

ditum est, inter Deos fuisse relatum. Cui rei mox


fidem adiecit Iulius Proculus, qui, impulsu Patrum,
in concione dixisse fertur, Romulum caelo repente
delapsum, a se visum augustiore forma quam fuis-
set; mandasse praeterea, ut ipsum pro Deo cole-

rent ac Q u i r i n u m vocarent.
16 niSTORUE ROMANAE

Capvt iiL

Numa Pompilius rex creatur. - Amorem pacis Romanis iniicit.- Dies


fastos et nefastos facit. - Annum in duodecim menses dividit. -
Leges, mores ac sacra instituit. - Moritur anno regni tertio et
quadragesimo.

An. ante Chr. n. 712. An. ab urb. cond. 38.

Post annuum intervallum ,


quo Patres rem pu-
blicam gesserunt, populus, praetermissis suis ci-
vibus, Numam Pompilium, sabinum hominem,
sibi regem adscivit. Ilie vir, divini atque humani
iuris consultissimus, ut Romam venit, mitigandos
feroces Romanorum animos ratus, primum agros,
quos bello Romulus ceperat, divisit viri lim civibus,
docui tque, sine depopulatione ac praeda posse eos
colendis agris abundare commodis omnibus; amo-
remque eis otii et pacis, et metum Deorum iniecit.
Quum autem hic metus descendere ad animos sine
aliquo commento, miraculi non posset, simulat sibi
cum Dea Egeria congressus nocturnos esse; eius-
que monitu se quae acceptissima Diis essent, sacra
instituere. Atque omnium primum Iani templum
excitavit, quod apertum, in armis esse civitatem,
clausum pacatos circa omnes populos significaret;
ad cursum lunae in duodecim menses annum
,

descripsit, et nefastos dies fastosque fecit.JTum sa-


animum adiecit; ad pristinum
cerdotibus creandis
numerum duos augures addidit, et sacris omnibus
pontificesquinque praefecit. Adiunxit praeterea
Flamines, Salios, virgines Vestales, omnesque par-
tes religionis statuit sanctissime. Nec caelestes modo
caerimonias ,
sed iusta quoque funebria populum

Digitized by Google
LIB. I.-CAP. IV. 17
eaque pietate omnium pectora imbuit, ut
edocuit;
fide ,
non minus quam legum ac
ac iureiurando
poenarum metu cives regerentur. Idem mercatus,
ludos, omnesque conveniendi causas et celebritates
invenit quibus rebus institutis ad humanitatem
; ,

ac mansuetudinem revocavit animos hominum, stu-


diis bellandi iam immanes et feros. Postquam vero

annos tres et quadraginta in summa pace concor-


diaque regnavisset ,
excessit e vita ,
duabus prae-
clarissimis ad diuturnitatem reipublicae rebus con-
stitutis ,
religione et clementia. Ita duo deinceps
reges, alius alia via, ille bello, hic pace civitatem
auxerunt.

Capvt iv.

Tullus Hoslilius, tertius Romanorumrex. - Bellum Albanum. - Ho-


raliorum et Curiatiorum pugna. - Horatius, caesa sorore, capiUs
condemnatur et absolvitur. - Perfidia Metti, et supplicium de eo
sumptum. -Itoma crescit Albae ruinis. - Bellum adversus Sabi-
nos. - Tulli morbus et mors.

Au. ante Chr. n. 609. An. ab urb. cond. 8L

Numae morte ad interregnum res rediit. Inde


Tullum Hostilium regem populus creavit. Patribus
adprobantibus. Hic non solum 'proximo regi dissi-
milis, sed ferocior etiam Romulo, undique mate-
riam excitandi belli quaerebat. Primam pugnandi
causam dederunt Albani, qui ex romano agro prae-
das agerent. Bellum summa ope paratur. Iamque
instructiutrinque stabant exercitus; quum inter
Tullum Hostilium et Metium Fuffetium Albano- ,

rum dictatorem
,
convenit ut paucorum virtuti
,

utriusque populi fortuna permitteretur. Erant in


romano exercitu trigemini fratres Horatii, item in
albano trigemini Curiatii , nec aetate nec viribus
2

Digitized by Google
18 HISTORIAE ROMANAE
dispares. Cum his agunt duces, ut pro sua quisque
patria dimicent ferro ;
et foedus ictum inter Ro-
manos et Albanos est his legibus, ut imperium pe-
nes eum populum foret, cuius cives eo certamine
vicissent.
Foedere icto , trigemini arma capiunt et pleni ,

adhortantium vocibus, in medium inter duas acies


procedunt. Consederant utrinque duo exercitus.
Datur signum et terni iuvenes magnorum exer-
; ,

cituum animos gerentes , concurrunt. Ut primo


statim concursu increpuere arma horror ingens ,

spectantes perstringit. Consertis deinde manibus,


duo Romani super alium alius vulneratis tribus
, ,

Albanis ,
exspirantes corruerunt. Ad Romanorum
casum conclamat gaudio albanus exercitus. Unus
autem ille Horatius, qui integer supererat, ut Cu-
riatiorum pugnam segregaret capessii fugam , ,

ratus, illos, pro diversa vulnerum gravitate, sepa-


ratim secuturos. Iam aliquantum spatii ex eo loco,
ubi pugnatum est, aufq gerat, quum respiciens videt
unum vero
Curiatios magnis intervallis sequentes;
ab se haud procul abesse. In eum magno impetu
redit;et dum albanus exercitus inclamat Curia-
tiis, uti opem ferant fratri, iam Horatius, illo caeso,
alterum petebat, quem pariter confecit, priusquam
tertius,
qui nec procul aberat consequi posset. ,

Iam singuli supererant; sed nec spe nec viribus


pares. Alter enim intacto erat corpore et gemi- ,

nata victoria ferox ; alter fessum vulnere , fessum


cursu trahebat corpus. Romanus exsultans, ma^e
sustinentem arma interficit; iacentem spoliat. Ro-
mani ovantes ac gratulantes Horatium accipiunt.
Exercitus inde domos abducti.

Digitized by Google
LIB. I. - CAP. IV. 19
Princeps Horatius ibat trium Albanorum spolia
gerens ; cui soror virgo , quae desponsa uni ex
Curiatiis fuerat, obvia ante portam Capenam fuit;
cognitoque super humeros fratris paludamento
sponsi quod ipsa confecerat, solvit crines, et flens
,

nomine sponsum mortuum appellat. Movet feroci


iuveni animum comploratio sororis in tanto gaudio
publico; stricloque gladio, his simul verbis incre-
pans, transfigit puellam: « Abi hinc cum imma-
turo amore ad sponsum , oblita fratrum , oblita
patriae. Sic eat quaecumque Romana lugebit ho-
stem. » Atrox visum Horatii facinus Patribus ple-
bique. Itaque raptus in ius ad duumviros, capitis
est condemnatus. Iam lictor accesserat, iniiciebat-
que laqueum, quum Horatius ad populum provo-
cavit. Inter haec Horatii pater coepit proclamare,
se filiam iure caesam iudicare; deinde iuvenem
amplexus, et spolia Curiatiorum ostentans, orabat,
ne se , quem paullo ante cum egregia stirpe con-
spexissent, orbum liberis facerent. Non tulit popu-
lus patris lacrimas, absolvitque Horatium admira-
tione magis virtutis, quam iure causae.
Nec diu pax albana mansit. Namque Mettus
Fufletius, Albanorum dictator, Fidenates et Veien-
tes ad bellum adversus Romanos incitavit. Tullus
Mettum exercitumque eius, ab Alba accitum, contra
hostes ducit. Adversus Veientem hostem dirigit
Romanos : Albanos contra legionem Fidenalium
collocat. Sed Mettus , proditor , sensim cum suis
ad montes succedit , eo consilio ut vires in eam
,

partem inclinaret, quae victoriam referret. Tullus,


re cognita , clara voce , ut hostes exaudirent, ait,
suo iussu circumduci albanum exercitum, ut Fide-
20 II TSTORIAE ROMANAE
natium terga invadat. Romani eo acrius pugnant;
hostes territi terga vertunt. Tulius victor , Metti
perfidia dissimulata ,
in posterum diem vocari ad
concionem romanum atque albanum exercitum iu-
duabus admotis quadrigis, in
bet. Ibi currus earum
distentum illigat Mettum. Deinde in diversum iter
equi concitati lacerum in utroque curru corpus
portarunt. Quo facto, rex Albani urbem diruit, at-
que incolas Romam traducit.
Roma crescit Albae ruinis; duplicatur civium
numerus; Coelius additur urbi mons, eamque se-
dem Tullus regiae capit. Principes Albanorum in
Patres legit, novasque legiones scribit. Ilac fiducia
virium Tullus Sabinis bellum indicit ; quibus de-
victis quum in magnis opibus tota res romana
,

esset, rex morbo est implicitus. Tunc fracti simul


cum corpore sunt spiritus illi feroces, seque totum
sacris et superstitionibus dedidit . Sunt qui tradant,
Tullum fulmine ictum cum domo conflagrasse,
postquam magna gloria belli regnavisset annos duos
et triginta.

,
Capvt v.

Ancus Marcius, quartus Romanorum rex. - Bellum adversus Lati-


nos. - fus fetiale. - Aventinus et Ianiculus urbi adiuncti. - Pons
sublicius in Tiberi factus. - Carcer foro imminens. - Ostia urbs in
ore Titieris condita, et salinae circa tactae. - Ancus moritur.

An. ante Chr. n. 637. Au. ab urb. cond. 113.

Mortuo Tullo, Ancus Marcius, Numae Pompilii


nepos ex filia, rex a populo est constitutus. Hic
ut regnare coepit ,
Latinos bello devicit ,
qui in-
in agrum romanum fecerant; secutusque
cursionem
morem regum priorum, qui rem romanam auxe-

Digitized by Google
LIB. I. - CAP. VI. 21
rant hostibus in civitatem accipiendis, multitudinem
omnem Romam traduxit. Quum autem medium ob-
tineret ingenium, et Numae et Romuli memor
re- .

ligiones proximo regno neglectas instauravit; prae-


sertim vero ius fetiale constituit ,
quo bella indi-
cerentur (1). Idem Aventinum et Ianiculum adiunxit
urbi, et pontem sublicium tum primum in Tiberi
faciendum curavit. Ad haec quum in tanta homi-
num multitudine facinora clandestina fierent, car-
cerem ad terrorem increscentis audaciae, media
urbe imminentem foro aedificavit. Neque urbs
,

tantum hoc rege crevit, sed etiam ager finesque.


Silva Maesia Veientibus adempta, usque ad mare
imperium prolatum et in ore Tiberis Ostia urbs
,

condita, colonisque firmata; salinae circa factae,


egregieque rebus bello gestis, aedes Iovis Feretrii
amplificata. Ita quum Ancus quatuor et viginti re-
gnavisset annos, est mortuus, cuilibet superiorum
regum belli pacisque et artibus et gloria par.

Capvt vi.

L. Tarquinius Priscus migrat Romam. - In regis familiaritatem re-


cipitur. - Rex creatur. - Centum Patres lecti. - Equitum numerus
auctus. - Bellum adversus Aequos et Latines. - Ludi romani. -
Urbs lapideo muro cincta. - Cloacae. - Aedes Iovis Capitolini. -
Tarquinius insidiis Anci filiomm interiit.

An. ante Chr. n. 613. An. ab urb. cond. 137.

Anco regnante, ab urbe Tarquiniis Romam com-


migravit Lucumo quidam, Demarati corintliii fi-
lius, vir impiger, divitiis potens et cupidus hono-

(1) Hoc a M. T. Cicerone (de repub. ll, 17) tribuitur regi Tullo
tiosiilio.

Digitized by Google
33 HISTORIAE ROMANAE
rum, cui postea Lucii Tarquinii Prisci nomen est
factum. Huic Romam adventanti et carpento , se-
denti cum uxore, aquila cum magno clangore vo-
litans,pileum aufert, rursusque capiti apte repo-
nit. Laeta accepit augurium Tanaquil uxor, caele-
stium prodigiorum perita, et alta sperare complexa
virum iubet. Has spes cogitationesque secum por-
tantes urbem ingressi sunt, domiciliumque ibi com-
pararunt. Tarquinius brevi propter humanitatem
atque doctrinam regi Anco familiaris est factus;
usque eo, ut consiliorum omnium particeps esset,
et postremo tutor etiam liberis regis institueretur.
Erat in eo praeterea summa comitas, summa in
omnes cives opis, auxilii, defensionis ,
largiendi
etiam benignitas. Itaque mortuo Marcio , cunctis
populi suffragiis rex est creatus.
Principio duplicavit pristinum Patrum numerum;
et centum antiquos Patres, maiorum gentium ap-
pellavit , centum a se adscitos , minorum. Deinde
equitum etiam numerum auxit; nec potuit Titien-
sium et Ramnensium et Lucerum mutare ,
quum
cuperet, nomina, propterea quod Altus Navius,
inclitus ea tempestate augur , id fieri posse nega-
bat. Bello subegit Aequorum magnam gentem et
ferocem, et rebus populi romani imminentem. Sa-
binos etiam , quum a moenibus urbis repulisset,
equitatu fudit proelioque devicit. Idem primum
,

ludos maximos fecit qui romani sunt appellati;


,

muro lapideo urbem muniit; infima urbis loca,


aedem-
cloacis e fastigio in Tiberim ductis, siccat;
j

I
que n Capi tolio Iovi Optimo Maximo, bello sabino,
i


in ipsapugna^oviffacrendam. Postquam vero duo-
dequadraginta regnavisset annos, insidiis Anci fi-

Digitized by Google
lib. i. - c.vr. vn. 23
liorum est interfectus, qui semper pro indignis-
simo habuerant, se patrio regno, tutoris fraude,
expulsos.

Capvt viI.

Servius Tullius regno polilur. - Bellum adversus Veientes aliosque


Etruscos. - Census. - Suffragii ferendi ratio. - Duae Servii filiae
iuvenibus regiis nubunt. - Servius occiditur. - Foeduui atque in-
humanum Tulliae minoris scelus. 0
An. ante Chr. n. 575. An. ab urb. cond. 175.

Servius Tullius primus iniussu populi, voluntate


Patrum regnavit. Quum hic, ex serva tarquiniensi
natus, in regia educaretur, prodigium exstitit visu
eventuque mirabile. Puero dormienti circa caput
flammam emicuisse ferunt. Quod Tanaquil conspi-
cata magna puero
,
portendi affirmavit eumque ,

praesidium regiae afflictae aliquando futurum. Inde


rex Servium, liberum loco coepit habere, artibus-
que eruditura, quibus ingenia ad magnae fortunae
cultum excitantur, sibi generum tandem adseivit.
Quum autem Tarquinius fuisset occisus Servius, ,

adnitente regina, in locum illius suffectus, regnum


ita administravit, ut ex omnibus regibus in re pu-
blica plurimum vidisse videatur.
Et primum in bello adversus Veientes aliosque
Etruscos virtus et fortuna enituit Tullii; fusoque
ingenti hostium exercitu, Romam rediit. Aggredi-
tur inde ad pacis longe maximum opus. Censum
enim instituit ;
populum singulas vero
in classes ,

classes in centurias digessit ; atque ita rem publi-


cam ordinavit, ut omnia patrimonii, dignitatis, ae- ,

tatis, artium ,
ofliciorumque discrimina in tabulas
referrentur, et sic maxima civitas minimae domus

Digitized by Google
,

24 UISTORIAE ROMANAE
diligentia regeretur. Neque, ut ab Romulo tradi-
tum caeteri servaverant reges, viritim suffragium ea-
dem vi eodemque iure promiscue omnibus dalum
est; sed gradus facti, ut nec prohiberetur quisquam
iure suffragii, et primores valerent in suffragio plu-
rimum ,
quibus salva tranquillaque omnia magis
esse expediebat.
Tarquinius Priscus duos reliquerat filios Lu- ;

cium Tarquinium ardentis animi et Aruntem Tar-


quinium lenissimi ingenii iuvcnem. His duobus duae
Tulliae, regis Servii filiae, nupserant, et ipsae longe
dispares moribus. Forte accidit ,
ut mitis sponsa
feroci vehemens mansueto viro iungeretur. Sed
,

fit, duo violenta inge-


celeriter similitudo, ut fere
nia coniunxit. Lucius Tarquinius .et Tullia minor
prope continuatis funeribus, quum domos vacuas
novo matrimonio fecissent, iunguntur nuptiis. Tum
vero ab scelere ad aliud spectare mulier scelus;
nec nocte nec interdiu virum conquiescere pati,
ne gratuita praeterita parricidia essent. Ilis mulie-
bribus instinctus furiis Tarquinius , ubi agendae
rei tempus visum est, stipatus agmine armatorum,
in forum irrumpit, atque in regia sede pro curia
sedens, Patres in curiam, per praeconem, ad regem
Tarquinium citari iussit. Servius, trepido nuntio
excitatus, in curiam venit. Ibi Tarquinius medium
arripiens Servium, in inferiorem partem per gradus
deiicit domumque repetentem a fautoribus suis
,

interficiendum curat. Quibus auditis Tullia car- ,

pento in forum invecta revocavit virum e curia


,

regemque prima salutavit. A quo facessere iussa


ex tanto tumultu, quum se domum reciperet, per
cruentum patris corpus carpentum egisse fertur.

Digitized by Google
LIB. I. - CAP. VIII. 25
Monumento locus est. Sceleratum vicum vocant.
Servius Tullius regnavit annos quatuor et quadra-
ginta ita ut bono etiam moderatoque succedenti
regi difficilis aemulatio esset.

Capvt viiI.

L. Tarquinius Superbus regnat. - Regnum metu tutatur, omnia que


solus agit. - Latium bello devincit. - Suessam Pometiam capit. -
lovis Capitolini templum aedificat. - Gabiis, Sexti filii fraude,
potitur. - Ardeam obsidet . - Sextus Tarquinius vim inferi Lucre-
tiae.- L. Brutus Romanos adversus regem concitat. - Exsilium
Tarquiniis indicitur.

Aii. ante Chr. n. 531. An. ab. urb. cond.

Inde L. Tarquinius regnare occepit, cui Su-


perbo cognomen facta indiderunt. Hic socerum
sepultura prohibuit, Romulum quoque insepultum
periisse dictitans ; primores Patrum, quos Servii
rebus favisse credebat , interfecit , neque ullos in
eorum locum legere statuit, quo contemtior pau-
citate ipsa ordo esset. Quum autem neque populi
iussu , neque auctoribus Patribus regnaret , nihil-
que ad ius regni praeter vim haberet , armatis
corpus circumsepsit. Eo accedebat, ut in caritate
civium nihil spei reponenti metu regnum tutandum
esset; quem ut pluribus incuteret, cognitiones ca-
pitalium rerum, sine consiliis, per se solus exer-
cebat, perque eam causam occidere, in exsilium
agere, bonis multare poterat non suspectos modo
aut invisos, sed unde (1) nihil aliud, quam prae-
dam sperare posset.
Attamen huic iniusto domino atque acerbo ali-
quandiu in rebus gerundis prospere forluna co-
ti) Eos, ex quibus.

Digitized by Google
26 HISTORIAE ROMANAE
milata est. Nam
et omne Latium bello devicit et ,

Suessam Pometiam urbem opulentam, cepit, et


,

maxima auri argentique praeda locupletatus vo- ,

tum patris aedificatione Capitolii persolvit et co- ,

lonias deduxit. Excepit deinde eum lentius spe


bellum, quo Gabios, propinquam urbem, nequid-
quam vi adortus , fraude ac dolo aggressus est.
Namque Sextus filius, qui minimus ex tribus erat,
transfugit ex composito Gabios patris in se sae-
,

vitiam intolerabilem querens. Benigne ab Gabinis


excipitur; deinde in consilia publica adhibitus, sen-
sim ad rebellandum primores Gabinorum incitat,
et dux ad ultimum belli legitur. Tum e suis unum,
sciscitatum Romam ad patrem mittit, quidnam se
facere vellet. Huic nuntio nihil voce respondit rex;
sed velut deliberabundus in hortum aedium transit,
sequente nuntio filii; ibi inambulans tacitus summa
papaverum capita dicitur baculo decussisse. Ex-
pectando responsum nuntius fessus redit Gabios.
Quae dixerit quaeque viderit refert. Sextus , ubi
,

quid vellet parens, quidve praeciperet ex facto in-


tellexit,primores civitatis alios alio modo inter-
emit. Sic orba consilio auxilioque gabina res regi
romano, sine ulla dimicatione, in manum tra-
ditur.
Gabiis receptis, Tarquinius pacem cum Aequo-
rum gente fecit; foedus cum Tuscis renovavit,
Ardeam obsidione pressit ; et. victoriis divitiisque
exsultans, neque suos mores regere poterat, neque
suorum libidines. Itaque quum iunior eius filius
Lucretiae, Tricipitini filiae, Collatini uxori, vim
attulisset mulierque pudens et nobilis ob illam
,

iniuriam se se ipsa morte multavisset; tum vir in-

Digitized by Google
LJB. I. - CAP. VIII. 27
genio et virtute praestans L. Iunius Brutus de-
pulit a civibus suis iniustum illud durae servitutis
iugum. Hoc nimirum auctore et principe concitata
hac recenti querela Lucretiae, et recor-
civitas, et
datione superbiae Tarquinii, multarumque iniuria-
rum et ipsius et filiorum, exsulem et regem ipsum
et liberos eius, et gentem Tarquiniorum esse iussit.
L. Tarquinius Superbus regnavit annos quinque et
viginti.Regnatum Romae ab condita urbe ad li-
bertatem annos ducentos, quatuor et quadraginta.

LIBER II.

AB ANNO ANT-fi CH1USTVM NATVM DVlI AD ANNVM CCCXXXYll.

Capvt i.

Primi consules creantur Brutus et Collatinns. - Brutus libertatis


custos. - Senatum ad summam ccc explet. - Rex sacrificulus. -
Collatino sufficitur P. Valerius. - Coniuratio iuvenum de reci-
piendis regibus. - Supplicium de proditoribus sumptum. - Tar-
quinii cum copiis in agrum romanum veniunt. - Brutus et Aruns
caesi. - Valerius victor. - Regnum affectare creditus crimen di-
luit. - Lex de provocatione ad populum. -Valerius cognominatus
Publicola.

An. ante Chr. n. 506. An. ab urb. cond. 244.

Post exactos reges duo consules comitiis centu-


riatis creati sunt L. Iunius Brutus et L. Tarqui-
,

nius Collatinus; qui omnia regum iura, omnia in-


signia tenuerunt. Brutus omnium primum cives,
novae libertatis avidos, iureiurando adegit nemi- ,

nem Romae passuros regnare. Deinde caedibus


58 HISTORIAE ROMANAE
regis deminutum Patrum numerum, primoribus
equestris gradus lectis, ad Irecentorum summam
explevit. Et quia quaedam publica sacra per ipsos
reges factitata erant ,
ne ulla in re esset regum
desiderium, regem sacrificulum creant, quem pon-
tifici subiecere , ne additus nomini honos aliquid

libertati officeret. Ac nescio , an , nimis undique


eam minimis quoque rebus muniendo modum ,

excesserint. Namque Tarquinium Collatinum, alte*


rum ex consulibus, ob regium genus et nomen,
abdicare se consulatu, et urbe excedere coegerunt.
Brutus autem collegam sibi comitiis centuriatis
creavit P. Valerium, quo adiutore reges eiecerat.
At praeter omnium opinionem, per dolum ac
proditionem prope libertas amissa est. Erant ado-
lescentes aliquot romani, aequales sodalesque ado-
lescentium Tarquiniorum ,
assueti more regio vi-
vere. Quum hi de accipiendis clam nocte in urbem
regibus, domi apud Vitellios fratres essent collo-
cuti; assumptis in societatem consilii Tito Tiberio-
que, Bruti consulis filiis, sermonem eorum ex ser-
vis unus excepit , qui rem ad consules detulit.
Datae ad Tarquinios litterae manifestum facinus
fecerunt. Itaque proditores extemplo in vincula
coniecti, sumptumque de illis supplicium est , eo
conspectius, quod Bruto patri poenae de liberis ca-
piendae ministerium consulatus imposuit ; et qui
spectator erat amovendus, eum ipsum fortuna exa-
ctorem supplicii dedit.
Postquam dolo viam obseplam vidit Tarquinius,
bellum aperte moliendum ratus, contractis Veien-
tium et Tarquiniensium copiis, in agrum romanum
venit. Equitatui praeerat Aruns , Tarquinii filius;

Digitized by Google
LIB. II. - CAP. I. 29
rex ip»e cum
legionibus sequebatur. Obviam hosti
consules eunt. Valerius quadrato agmine peditem
ducit; Brutus ad explorandum cum equitatu an-
tecessit.Aruns, ubi Brutum agnovit, inflammatus
ira concitat calcaribus equum, atque in ipsum con-
sulem dirigit. Quum sensisset in se iri Brutus,
avide se certamini offert adeoque infestis animis
;

concurrerunt, ut contrario ictu uterque transfixus,


moribundi ex equis lapsi sint. Commissa pugna,
fugatisque Tarquinii copiis, P. Valerius consul
triumphans Romam rediit ; et quanto tum potuit
apparatu , collegae funus fecit , quem matronae
annum, ut parentem luxerunt, quod tam acer ultor
violatae pudicitiae fuisset.
Valerius tamen, ut sunt mutabiles vulgi animi,
regnum affectare dictus est , quod nec collegam
subrogasset in locum Bruti et in excelsiore loco
,

Veliae coepisset aedificare, eo ipso, ubi rex Tullus


habitaverat. Quum
haec vulgo crederentur, consul,
vocato ad consilium populo , submissis fascibus in
concionem ascendit. Quumque omnem ab se su-
spicionem removisset , aedes suas detulit sub Ve-
liam. Deinde legem tulit de provocatione adversus
magistratus ad populum. Quo /acto, slatim secures
de fascibus demi iussit, poslridieque sibi collegam
Spurium Lucretium subrogavit, suosque ad eum,
quod erat maior natu, Hptores transire iussit, in-
sliluilque primus, ut singulis consulibus ,
alternis
mensibus, ne plura insignia es-
lictores praeirent,
sent imperii in libero populo,quam in regno fuis-
sent. Inde Valerio cognomen factum Publicolae est.
Mox suffectus in Spurii Lucretii demortui locum
M. Horatius Pulvillus. Ilaec post exactos reges domi

Digitized by Google
- .

30 HISTORIAE ROMANAE
railitiaeque gesta primo anno. Inde P. Valerius
iterum, Titus Lucretius consules facti.

Capvt ii.

Tarquinii ad Porsenam perfugiunt. - Hic romanum agrum invadit.


Horatius Cocles. - Urbs obsidetur. - Audax facinus C. Mucii Scae-
volae. - Pax. - Virtus Cloeliae. - Legali frustra missi de redu-
cendo in regnum Tarquinio.

An. ante Chr. n. 507. An. ab. urb. cond. 245

Iam Tarquinii ad Lartem Porsenam Clusinum ,

regem perfugerant orantes ne se oriundos ex


, , ,

Etruscis, eiusdem sanguinis nominisque, egentes


exsulare pateretur. Hic Romam infesto exercitu
venit. Non unquam alias ante tantus terror Roma-
nos invasit. Pro se quisque in urbem ex agris de-
migrant; urbem ipsam sepiunt praesidiis. Alia
muris, alia Tiberi obiecto videbantur tuta. Pons
sublicius iter pene hostibus dedit , ni unus vir
fuisset, Horatius Cocles ;
qui positus forte in sta-
tione pontis, quum captum repentino impetu Iani-
culum, atque inde citatos decurrere hostes vidis-
set, unus obstitit in primo aditu pontis , ipsoque
miraculo audaciae obstupefecit hostes. Interrupto
ponte, armatus in Tiberim desiluit, multisque su-
perincidentibus telis incolumis ad suos tranavit.
,

Grata erga tantam virtutem civitas fuit. Statua in


comitio posita; agri quantum uno die circumaravit
datum. «

Porsena primo conatu repulsus, consiliis ab op-


pugnanda urbe ad obsidendum versis, praesidio in
Ianiculo locato, ipse in plano ripisque Tiberis ca;
stra posuit; navibus undique accitis ad custodiam,

Digitized by Google
;

UB. Ii. - CAP. II. 31


ne quid Romam frumenti subvehi sineret. Ita se-
dando, expugnaturum se urbem spem habebat
quuniC. Mucius, adolescens nobilis, senatum adiit;
T ransire Tiberim, inquit, in animo est, Patres et ,

intrare, si possim, castra hostium volo; maximum,


si Dii iuvant, in animo est facinus. Approbant Pa-

tres. Addito intra vestem ferro, proficiscitur. Ubi


eo venit, in confertissima turba prope regium tri-
bunal constitit. Ibi quum stipendium forte militi-
bus daretur, et scriba cum rege sederet pari fere
ornatu; Mucius timens sciscitari, uter Porsena es-
set, scribam pro rege obtruncat. A regiis satelliti-
bus comprehensus, nomen et consilium suum pro-
fitetui, ac testatus, facere et pati fortia romanum
esse, dextram accenso ad sacrificium foculo iniicit.
Attonitus miraculo rex liberum inviolatumque di-
mittit. Tum Mucius, cui postea Scaevolae a clade
dextrae manus cognomen inditum, quasi remune-
rans meritum: Trecenti, inquit, coniuravimus, ut
in te hac via grassaremur. Mea prima sors fuit;
caeleri, suo quisque tempore, aderunt.
Periculo conterritus Porsena, acceptis obsidibus,
pacem cum Romanis composuit. Cloelia virgo, una
ex obsidibus, quum castra Etruscorum forte haud
procul ripa Tiberis locata essent, frustrata custo-
des,
dux agminis virginum , inter tela hostium
Tiberim tranavit; sospitesque omnes Romam ad
propinquos restituit. Quod ubi regi nuntiatum est,
oratorem Romam misit ad Cloeliam obsidem de-
poscendam. Romani pignus pacis ex foedere resti-
tuerunt. Tum Porsena in admirationem versus ,
laudatam virginem parte obsidum se donare dixit;
ipsa quos vellet legeret. Productis omnibus, ele-

Digitized by Google
W IfI«TO!UAE ROMANAE
gisse impuberes dicitur, aetas ntyim c o^-.
quorum
portuna iniuriae esset. Pace redintegrata, li^mi
novam in femina virtutem , novo genere honoris,
statua equestri donavere. In sumina sacra via fuit
posita virgo insidens equo.
P. Lucretius inde, et P. Valerius Poplicola con-
sules facti. Eo anno postremum legati a Porsena
de reducendo in regnum Tarquinio venerunt. Bre-
viter responsum, Romanos induxisse in animum,
hostibus potius, quam regibus portas patefacere.
Tarquinius, spe omni reditus incisa, exsulatum
ad Mamilium Octavium generum, Tusculum abiit.
Romanis pax fida ita cum Porsena fuit.

Capvt iiI.

Bellum adversus Sabinos et Latinos. - Dictator creatus. - Pugna ad


Regillum lacum. - Bellum adversus Volscos. - Seditio ob aes
alienum. - Hostes pulsi et Suessa Pometia capta. - Victi Volsci,
Aequi et Sabini. - Recrudescit seditio propter nexos ob aes alie-
num. - Legionum secessio in sacrum montem. - Menenius A-
grippa.

An. ante Chr. n. 493. An. ab urb. cond. 257.

Anno ab urbe condita ducentesimo, septimo et


quinquagesimo, M. Valerio, P. Postumio consuli-
bus, bene pugnatum cum Sabinis ; consules trium-
pharunt. Quum acriore inde mole Sabini bellum
pararent, P. Valerius quartum, T. Lucretius ite-
rum consules, infesto exercitu in agrum sabinum
profecti, ita proelio afflixerunt opes hostium, ut
diu nihil inde rebellionis timere possent. Anno
post P. Valerius moritur gloria ingenti copiis ,

familiaribus adeo exiguis, ut funeri sumptus dees-


set. Mox duae coloniae lalinae Pometia et Cora

Digitized by Google
;,

L1B. II. - CAP. IS. 33


ad Auruncos deficiunt; cum Auruncis bellum ini-
tum, quorum principes passim securi percussi
Pometia vero diruta, ager veniit.
Anno insequenti, quum triginta iam coniurasse
Latii populos , concitante Octavio Mamilio , satis
constaret, dictatoris primum creandi mentio orta.
T. Aebutio deinde et G. Vetusio consulibus, non
ultra bellum latinum, gliscens iam per aliquot
annos, dilatum. A. Postumius dictator, T. Aebutius
magister equitum, magnis copiis peditum equitum-
que profecti ad Regillum lacum in agro tusculano
agmini hostium occurrerunt. Proelium ibi grave
atque atrox fuit. Non enim duces ad regendam
modo consilio rem affuere, sed suis metipsis cor-
poribus dimicantes miscuerunt certamina; nec quis-
quam procerum ferme hac aut illa ex acie sine
vulnere, praeter dictatorem romanum, excessit.
Postremo Postumius equites obtestatur, ut fesso
iam pedite , descendant ex equis et pugnam ca-
,

pessant. Tum demum impulsi Latini, perculsaque


inclinavit acies. Ibi nihil nec divinae, nec huma-
nae opis dictator praetermittens, aedem Castori
vovisse fertur ; tantusque ardor Romanorum fuit
ut eodem impetu, quo fuderant hostem, castra
caperent.
Sed et bellum volscum imminebat et civitas
,

secum ipsa discors intestino inter Patres plebem-


que flagrabat odio, maxime propter nexos ob aes
alienum. Nec temperatum manibus foret, ni pro-
pere P. Servilius et Appius Claudius ad compri-
mendam seditionem intervenissent. Appius, vehe-
mentis ingenii vir, imperio consulari rem agendam
censebat; uno aut altero arreDto, quieturos alios.
3

Digitized by Google
;

34 nrsTORiAE romanae
Servilius lenibus remediis aptior, concitatos animos
pollicitationibus flexit, et copias contra Volscos
eduxit. Primo statim incursu pulsi hostes; poste-
roque die Suessa Pometia capta, et praedae data.
Fusis deinde Volscis, Aequis et Sabinis, recru-
descit seditio plebis. Et primo agitatum dicitur de
consulum caede deinde, Sicinio quodam auctore,
;

in Sacrum montem secessit, tria ab urbe millia


passuum. Pavor ingens in urbe , metu que mutuo
suspensa erant omnia. Timere relicta ab suis plebs
violentiam Patrum ; timere Patres residem in urbe
plebem. Placuit igitur oratorem ad plebem mitti
Menenium Agrippam, facundum virum, et quod
inde oriundus erat, plebi carum. Is intromissus in
castra, prisco illo et horrido modo, nihil aliud
quam hoc narrasse fertur: « Tempore, quo in ho-
mine non, ut nunc, omnia in unum consentiebant,
sed singulis membris suum cuique consilium, suus
sermo fuerat, indignatas reliquas partes, sua cura,
suo labore ac ministerio ventri omnia quaeri
ventrem in medio quietum, nihil aliud quam datis
voluptatibus frui. Conspirasse inde, ne manus ad
os cibum ferrent , nec os acciperet datum , nec
dentes conficerent; hac ira dum ventrem fame
domare vellent, ipsa una membra totumque corpus
ad extremam tabem venisse. Inde apparuisse, ven-
tris quoque haud segne ministerium esse, nec
magis ali, quam alere eum reddentem in omnes
;

corporis partes hunc quo vivimus vigemusque, di-


visum pariter in venas maturum confecto cibo san-
guinem. » Comparando hinc quam intestina cor-
poris seditio similis esset irae plebis in Patres,
flexisse mentes hominum.

~r~
Digitized by GoogI
,

LIB. II. - CAP. IV. 35

Capvt IV.

Tribuni plebis creati. - Oppida Volscorum capta. - C. Marcius Corio-


lanus. - Lex agraria primum promulgata. - Sp. Cassius damnatus
necatusque. - Fabiae gentis pugna et caedes ad Cremeram flu-
vium. - Volsci , Aequi et Sabini devicti. - Lex agraria iterum
agitata.

An. ante Chr. n. 492. An. ab urb. cond. 260.

Agi deinde de concordia coeptum, concessumque


in conditiones, ut plebi sui magistratus essent sa-
crosancti, quibus auxilii latio adversus consules
esset: neve cui Patrum capere eum magistratum
liceret. Ita tribuni plebis creati duo ,
C. Licinius
et L. Albinus. Per secessionem plebis Sp. Cassius
et Postumius Cominius consulatum inierunt; qui-
bus consulibus, oppida quaedam Volscorum capta.
In his Corioli, virtute praesertim C. Marcii, adole-
scentis et consilio et manu prompti, cui cognomen
postea Coriolano fuit.
Per haec ferme tempora, quum foris quieta
omnia a belloessent, et domi sanata discordia, aliud
multo gravius malum civitatem invasit, caritas an-
nonae. Quum autem magna vis frumenti ex Sicilia
esset advecta, atque in senatu agitaretur, quanti
plebi daretur, Marcius Coriolanus venisse tempus
inquit premendae plebis , recuperandique iura
quae extorta secessione ac vi a Patribus essent.
Tribuni plebis irati diem Coriolano dixerunt , qu^
damnatus absens in Volscos exsulatum abiit, mini-
tans patriae, hostilesque iam tum spiritus gerens.
Mox quum omne volscum nomen ab Romanis defe-
cisset, C. Marcius imperator ad id bellum lectus
una cum Attio Tullo, adquintum ab urbe lapidem

Digitized by Google
;

36 HISTORIAE ROMANAE
castris positis, populatur agrum romanum. Missi
de pace ad Marcium oratores atrox responsum re-
tulerunt. Iterum deinde iidem missi non recipiun-
tur in castra. Sacerdotes quoque suis insignibus
velatos isse supplices ad castra hostium traditum
est; nihilo magis quam legatos flexisse animum.
Tum Veturia mater, et Volumnia uxor duos parvos
ex Marcio ferens liberos, cum ingenti mulierum
agmine in castra hostium eunt. Ibi irata matris
verba, uxoris ac liberorum amplexus, fletusque ab
omni turba mulierum ortus fregere tandem virum.
Complexus inde suos dimittit; ipse retro ab urbe
castra movit. Abductis deinde legionibus ex agro
romano, invidia rei oppressum periisse tradunt
alii alio leto.
Volscis deinde, Aequis et Hernicis devictis, lex
agraria primum Romae promulgata. Sp. Cassius
consul dimidium agri publici Latinis, dimidium
plebi divisurus, ubi primum magistratu abiit, po-
puli iudicio damnatur necaturque. Haud diuturna
tamen Cassium fuit. Dulcedo agrariae
ira populi in
legis ipsa perse, dempto auctore, subibat animos;
accensaque ea cupiditas est malignitate Patrum,
qui, victis eo anno hostibus, milites praeda frau-
davere.
Interea Veiens hostis ,
assiduus magis quam
gravis, contumeliis saepius quam periculo animos
agitabat. Tum Fabia gens senatum adiit. Fabius
consul pro gente loquitur: « Patres conscripti, ait,
vos alia bella curate ; Fabios hostes Veientibus date;
nostrum id nobis, velut familiare bellum , privato
sumptu gerere in animo est. » Gratiae ingentes
actae. Consul e curia egressus, comitante Fabiorum

Digitized by Google
LIB. II. CAP. IV. 37
agmine, domum rediit. Manat tota urbe rumor;
Fabios ad coelum laudibus tollunt. Fabii postero
die arma capiunt. Nunquam exercitus, neque mi-
nor numero, neque clarior fama et admiratione
hominum per urbem incessit. Sex et trecenti mi-
lites ibant omnes patricii, omnes unius geniis,

unius familiae viribus veienti populo pestem mini-


tantes. Infelici via profecti ad Cremeram flumen
perveniunt. Is opportunus visus locus praesidio
communiendo. Veientes fusi pacem supplices pe-
tunt ; cuius impetratae, ob insitam animis levita-
tem, mox poenituit. Itaque consilium capiunt in-
sidiis ferocem hostem captandi. Multo successu
Fabiis audacia creverat. Iamque adeo contemne-
bant hostem, ut sua invicta arma, neque loco neque
tempore ullo, crederent sustineri posse. Haec spes
Fabios eo provexit, ut ad conspecta procul a Cre-
mera pecora decurrerent; et quum improvidi,
effuso cursu, insidias circa ipsum iter locatas su-
perassent, palatique passim vaga raperent pecora,
subito ex insidiis consurgitur; et adversi et undi-
que hostes erant. Fabii caesi ad unum omnes;
trecentos sex periisse satis convenit; unum prope
puberem aetate, domi relictum, stirpem genti Fa-
biae, dubiisque rebus populi romani, saepe domi
bellique, vel maximum futurum auxilium.
Sed haec clades ingentibus est expiata victoriis.
Namque munitissima capta sunt oppida, fusique
Volsci, Aequi et Sabini. Quum autem urbi pax et
laxior etiam annona rediisset, ex copia otioque
lascivire rursus animi, et pristina mala, postquam
foris deerant, domi quaerere; tribuni agrariae
legis stimulis plebem identidem agitare, in resi-
38 HISTORIAE ROMANAE
stentes incitare Patres, neque in universos modo,
sed in singulos.
“ *

t,

Capvt V.

Pestilentia urbs affligitur,- Aequorum Volscorumque strages. - Ae-


qui bellum denuo inferunt Romanis. -L. Minucium consulem cum
exercitu obsident. - L. Quintius Cincinnatus dictator. - Decem-
viri creati. - Leges xil tabularum. - Appii Claudii intemperies. -
i Virginius pater filiam interimit. - Decemviri abdicant se ma-
gistratu.

An. ante Chr. n. 462. An. ab urb. cond. 290

- tempus
L. Aebutio, P. Servilio consulibus, grave
et forteannus pestilens erat urbi agrisque nec ,

hominibus magis quam pecori. Vix instantes susti-


nentibus clades, repente legati hernici nuntiant,
in agro suo Aequos Volscosque, coniunctis copiis,
castra posuisse inde exercitu ingenti fines suos
:

depopulari. Impigre promissum auxilium ; duo


consulares exercitus scripti, ingentesque Aequorum
Volscorumque strages editae. Verum etsi accisae
res erant,diuturnam quietem Aequi non dederunt.
In Tusculanum hostili populatione veniunt, et
Romanorum castra adorti Minucium consulem ,

una cum exercitu in Algido monte obsident. Quod


ubi Romae nuntiatum est tantus pavor tanta
, ,

trepidatio fuit, quanta si urbem, non castra hostes


obsiderent. Naulium consulem arcessunt, in quo
parum praesidii videbatur, et L. Quintius Cincin-
natus dictator consensu omnium dicitur, qui rem
perculsam restitueret. Lucius hic Quintius, spes
unica imperii populi romani, trans Tiberim qua-
tuor iugerum colebat agrum. Ibi ab legatis operi
agresti intentus, salute data invicem reddi taque,

Digitized by Googl
LIB. II. - L-At*. V. 39
rogatus est, ut togatus mandata senatus audiret.
Admiratus, rogitansque, »satin’ salva essent omnia,
togam propere e tugurio proferre Raciliam uxorem
iubet. Qua simul (1), absterso pulvere ac sudore,
velatus processit, dictatorem eum legati gratulantes
consalutant; in urbem vocant; qui terror sit in
exercitu exponunt. Quintius, antecedentibus licto-
ribus, deductus est domum; et plebis concursus
ingens fuit.
Postero die dictator magistrum equitum dicit
L. Tarquitium patriciae gentis, atque ad hostes
profectus, per noctem exercitum omnem circum-’
dat hostium castris. Luce prima iam circumvallati
ab dictatore erant. Tum a proelio ad preces versi,
hinc dictatorem, hinc consulem orare, ut inermes
se inde abire sinant. Quintius, castris hostium re-
ceptis, Gracchum Cloelium ducem, principesque
alios vinctos ad se adduci iubet, praedamque om-
nem militi dedit. Romae a Q. Fabio, praefecto
suo
urbis senatus habitus triumphantem Quintium
,

urbem ingredi iussit. Ducti ante currum hostium


duces ; militaria signa praelata ; secutus exercitus
praeda onustus. Epulae instructae dicuntur fuisse
ante omnium domos; epulantesque cum carmine
triumphali et solemnibus iocis (2), comissantium
modo, currum secuti sunt. Quintius sextodecimo
die dictatura in sex menses accepta se abdicavit.
Etsi externis bellis afflictabantur Romani; nullus
tamen domi certaminum finis erat inter Patres et
plebeios. Quum igitur de novis legibus ferendis

(1) Simul ac.


(2) Vide Vallaurii Hist. Crit. Litter. Latin. lib. I, c. 2.

. Digitized by Google
40 HISTORIAE ROMANAE
tandem cogitassent, quae aequandae libertatis (1)
essent, missi tres legati Athenas, iussique inclytas
leges Solonis describere, et aliarum Graeciae civi-
tatum instituta, mores iuraque noscere. Quum
post triennium legati cum atticis legibus rediissent,
inita ratio est, ut et consules et tribuni plebis
magistratu se abdicarent, atque ut decemviri ma-
xima potestate sine provocatione crearentur, qui et
summum imperium haberent, et leges scriberent.
Itaque anno trecentesimo altero (2), quam con-
dita Roma erat, iterum mutatur forma civitatis, ab
consulibus ad decemviros, quemadmodum ab re-
gibus ante ad consules translato imperio. Quum
autem decemviri tabulas decem (3) summa legum
aequitate prudentiaque conscripsissent, decemviros
alios subrogaverunt, quorum non similiter fides
nec iustitia laudata. Ergo horum ex iniustitia su-
bito exorta est maxima perturbatio et totius com-
mutatio reipublicae ; qui duabus tabulis iniquarum
legum additis, libidinose per omne imperii tempus
et acerbe et avare populo praefuerunt. Nota scili-
cet illa res et celebrata monumentis plurimis lit-

terarum, quum L. quidam Virginius virginem fi-


liam propter intemperiem Appii Claudii, unius ex
illis decemviris, in foro sua manu interemisset,
ac moerens ad exercitum, qui tum erat in Algido,
confugisset, milites bellum illud, quod erat in
manibus, reliquisse, et primum montem Sacrum,
deinde Aventinum armatos insedisse. Quo factum
est, ut non finis solum idem decemviris, qui re-

(1) Supp. causa. Quae perlinerent ad aequandam libertatem.


(2) Supp. post.
(3) V. Hist. Grit. Litter. Latin. lib. I, c. 2.
9

Digitized by Google
LIB. II.-CAP. VI. 41
gibus, sed causa etiam eadem imperii amittendi
esset. Namque ex senatusconsulto decemviri ab-
dicare se magistratu sunt coacti ingenti omnium
laetitia.

Capvt vi.
**

Decem tribuni plebis creati. - Appius in carcere sibi mortem con-


sciscit. - Aequi Volscique vincuntur. - Canuieii rogatio de con-
nubio Patrum et plebis. - Tribuni militares consulari potestate.-
Veiens bellum. - M. Furius Camillus dictator. - In exsilium agi-
tur. - Galli Senones. - Urbis direptio et incendium. - Galli a
Camillo vincuntur.

An. ante Chr. u. 446. An. ab urb. cond. 306.

Extemplo, pontifice maximo comitia habente,


tribuni plebis creantur; omnium vero primus A.
Virginius , quo accusatore Appius in carcerem
coniectus sibi mortem conscivit. Rebus urbanis
ita compositis, fundatoque plebis statu, T. Quin-
tius Capitolinus et Agrippa Furius consules Ae-
quos et Volscos vincunt , qui ad moenia ipsa
Romae populabundi accesserant, praedaque in-
genti compotem exercitum, suis etiam rebus recu-
peratis, quae populatione agrorum amissae erant,
reducunt.
Insequens annus fuit domi forisque infestus.
Namque et de connubio Patrum et plebis C. Ca-
nuleius, tribunus plebis, rogationem promulgavit,
qua contaminari sanguinem suum Patres, confun-
dique iura gentium rebantur: et mentio primo
sensim illata a tribunis, ut alterum ex plebe con-
sulem liceret fieri, eo processit deinde, ut rogatio-
nem novem tribuni promulgarent, ut populo po-
testas esset, seu de plebe, seu de Patribus vellet.

Digitized by Google
42 HISTOBIAE ROMANAE
consules faciundi. Post multas altercationes con-
senserunt Patres primum, ut rogatio illa de con-
nubio ferretur; deinde ut tribuni militum consu-
lari potestate promiscue ex Patribus ac plebe crea-
rentur; de consulibus creandis nihil mutaretur;
eoque contenti tribuni, contenta plebs fuit. Itaque
anno trecentesimo decimo, quam urbs Roma con-
dita erat, primum tribuni militum pro consulibus
magistratum ineunt.
Per id tempus placuit in Veientes arma conver-
tere, quorum instinctu Fidenates rebellaverant, et
legatos Romanorum interfecerant. M. Furius Ca-
millus dictator dictus, magistrum equitum P. Cor-
nelium Scipionem dixit. Illud autem bellum fuit
conflatum, cui finem attulit excidium Veiorum,
urbis opulentissimae etrusci nominis, magnitu-
dinem suam vel ultima clade indicantis; quod
decem aestates hiemesque continuas circumsessa,
quum plus aliquanto cladium intulisset, quam ac-
cepisset, postremo iam fato tum denique urgente,
operibus tamen, non vi expugnata est. Romam ut
nuntiatum est Veios captos, quamquam et prodigia
procurata fuerant, et quantum humanis adiuvari
consiliis potuerat res, ducem M. Furium, maximum
imperatorem omnium legerant; tamen quia tot
annis vqrie ibi bellatum erat, multaeque caedes
acceptae, velut ex insperato immensum gaudium
fuit. Ager veientanus partim divisus,
in plebeios
cupidos transmigrandi Veios, quos urbi Romae vel
situ, velmagnificentia publicorum privatorumque
tectorum ac locorum, praeponebant.
Haud ita multo post Camillus, insignis iustitia
fideque, Faliscis devictis, quum in urbem rediisset,

Digitized by Google
lib. H. - cap. yi . 43
damnatus ob praedam veientanam quindecim mil-
libus gravis aeris (1) , Ardeam in exsilium abiit,
precatus ab Diis immortalibus, ut, si innoxio sibi
ea iniuria fieret, primo quoque tempore deside-
rium sui civitati ingratae facerent. Expulso cive,
quo manente, si quidquam humanorum certi est,
capi Roma non potuerat, legati abClusinis veniunt,
adversus Gallos Senones auxilium petentes. De au-
xilio nihil impetratum. Legati tres, M. Fabii Am-
busti filii romani no-
missi, qui senatus populique
mine agerent cum ne a quibus nullam
Gallis,
iniuriam accepissent, socios populi romani atque
amicos oppugnarent. Legati contra ius gentium
arma capiunt. Quin etiam Q. Fabius, evectus extra
aciem equo, ducem Gallorum, per latus transfixum
hasta occidit; spoliaque eius legentem Galli agno-
vere, perque totam aciem, romanum legatum esse
signum datum est. Omissa inde in Clusinos ira,
Galli legatos Romam mittunt questum iniurias, po-
stulatumque, ut pro iure gentium violato Fabii de-
derentur. Senatui nec factum placebat Fabiorum,
et ius postulare barbari videbantur. Sed tanto plus
gratia atque opes apud populum romanum valuere,
ut, quorum de poena agebatur, tribuni militum
consulari potestate in insequentem annum crea-
rentur.
Galli postquam acceperunt, ultro honorem ha-
bitum violatoribus iuris humani, flagrantes ira, con-
festim signis convulsis, Brenno duce, Romam con-

Aeris gravis nomine donati fuerunt asses a pondere li-


(1)
quo primum Romae cusi sunt anno urbis conditae fere du-
brali,
quum scribimus: quindecim millia aeris
centesimo. itaque
gravisidcmplaneestacsi ponamus: quindecim milliaassium.

Digitized by Google
44 HISTORIAE ROMANAE
tendunt, atque exercitum romanum apud Alliam
flumen caedunt sextodecimo calendas sextiles; qui
dies inter nefastos relatus, Alliensis est appel-
latus. Galli victores haud multo ante solis occasum
ad urbem Romam Ubi hostes adesse
perveniunt.
nuntiatum est, militaris duce Manlio,
iuventus,
cum coniugibus ac liberis in Capitolium conscen-
dit; seniores autem morti destinati, Gallorum ad-
ventum in aedibus quisque suis expectabant. Galli,
senioribus, trucidatis, urbeque incensa, experiri
ultima, et impetum facere in arcem statuunt. Sed
omissa spe per vim atque arma subeundi, obsidio-
nem parant.
omnium placuit, Camillum
Inter haec consensu
dictatorem dici atque ab Ardea acciri. Quum au-
tem fames utrinque exercitum urgeret, instantibus
non obscure Gallis, haud magna mercede se adduci
posse ut obsidionem relinquerent, senatus habitus,
tribunisque militum negotium datum, ut pacisce-
rentur. Inde inter L. Sulpicium, tribunum militum,
et Brennum, regulum Gallorum, colloquio trans-
pondo auri pretium populi,
acta res est, et mille
gentibus mox imperaturi, factum. Rei foedissimae
adiecta indignitas est. Pondera ab Gallis allata
iniqua, tribuno recusante (1), additus ab inso-
et,

lente Gallo ponderi gladius; audi taque intoleranda


Romanis vox, vae victis esse. Sed diique et homines
prohibuere, redemptos vivere Romanos. Nam forte
quadam, priusquam infanda merces perficeretur,
per altercationem nondum omni auro appenso, Ca-
millus intervenit, auferrique aurum de medio iubet,
denuntiatque Gallis ut se ad proelium expediant.
(1) Supp. ea poudes»*

Digitized by Google
LIB. II. - CAP. VII. 45
Galli, nova re trepidi, arma capiunt; sed primo
concursu haud maiore momento fusi quam ad Al-
liam vicerant. Iustiore altero deinde proelio ad
octavum lapidem Gabina via vincuntur. Ibi caedes
omnia obtinuit; castra capiuntur, et ne nuntius
quidem cladis relictus. Dictator, recuperata ex ho-
stibus patria, triumphans in urbem redit; ac parens
patriae conditorque alter urbis haud vanis laudibus
appellatur.

Capvt viI.

Censurae initium. - Praetura urbana et curulis aedilitas. - Ludi


scenici instituti. - Bellum gallicum. - T. Manlius Torquatus. -
M. Valerius Corvus. - Libri Sibyllini inspiciuntur. - Lectister-
nium.

An. ante Chr. n. 362. An. ab urb. cond. 388

Idem annus, quo tribuni militum pro consulibus


magistratum iniere, censurae initium fuit, rei a
parva origine ortae ; quae deinde tanto incremento
aucta est, ut morum disciplinaeque romanae penes
eam regimen; senatus equitumque centuriae, de-
coris dedecorisque discrimen sub ditione eius ma-
gistratus; publicorum ius privatorumque locorum, •

vectigalia populi romani sub eius nutu atque ar-


bitrio essent.
Per aliquot annos tribuni militum consulari po-
testate modo tres, modo quatuor, modo octo, tum
patricii, turi) plebeii ordinis creati. Tandem vero
C. Licinius Stolo et L. Sextius, tribuni plebis, tres
leges promulgavere adversus opes patriciorum et
pro commodis plebis; unum de aere alieno, ut de-
ducto eo de capite, quod usuris pernumeratum

Digitized by Google
46 '
HISTORIAE ROWATfAtf
esset, idquod superesset, triennio aequis portio-
nibus persolveretur; alterum de modo agrorum,
nequis plus quinquaginta iugera agri possideret:
tertium, ne tribunorum militum comitia fierent,
consulesque rursus (quorum utique alter ex plebe)
crearentur. Itaque plebs consulatum L. Sextio,
novo homini (1) dedit, anno ab urbe condita tre-
centesimo, nono et octogesimo, qui fuit insignis
novis duobus magistratibus, praetura et curuli
aedilitate. Hos autem sibi patricii quaesivere
honores pro concesso plebi altero consulatu.
Quum ab seditione et a bello quietae res essent,
ne quando a metu ac periculis vacarent Romani,
pestilentia ingens orta, quam insignem maxime
fecit mors quam matura, tam acerba M. Furii Ca-
milli. Fuit enim vere vir unicus in omni fortuna;
princeps pace belloque priusquam exsulatum iret;
clarior in exsilio vel desiderio civitatis, quae capta
absentis imploravit opem, vel felicitate, qua resti-
tutus in patriam, secum patriam ipsam restituit.
Et quum vis morbi nec humanis consiliis, nec ope
divina levaretur, victis superstitione animis, ludi
scenici, nova res bellicoso populo, inter alia cae-
lestis iraeplacamina, instituti dicuntur. Ex Etruria
vero ludiones primum acciti, qui saltantes ad ti-
bicinis modos populum oblectarent. Etruscos lu-
diones postea imitati sunt iuvenes romani in festis
quibusdam solemnibus post messes, iocularia inter
se inconditis versibus fundentes, quos fescenni-
nos a Fescennia, Etruriae oppido, dixerunt. Ex
fescenninis hisce versibus, quibus romani iuvenes
«*

(1) Novi bomines a Romanis dicebantur, quorum maiores nec


rebus gestis, nec reipublicae honoribus inclaruissent.

Digitized by Google
LIB. II. - CXP. VII. 47
se invicem carperent, profluxit Satyr«, mordacis
comoediae quoddam genus, quod varia argumenta
complectebatur (1).
Erat annus urbis conditae trecentesimus, quartus
et nonagesimus, quum Galli ad tertium lapidem,

Salaria via, trans pontem Anienis, castra habuere.


T. Quintius Pennus, dictator, quum tumultus gal-
lici causa iustitium edixisset, omnes iuniores sacra-

mento adegit, ingentique exercitu ab urbe profe-


ctus, in citeriore ripa Anienis castra posuit. Pons
in medio erat, neutris eum rumpentibus, ne timoris
indicium esset. Proelia de occupando ponte crebra
erant, nec qui potirentur, incertis viribus satis di-
scerni poterat. Tum eximia corporis magnitudine
in vacuum pontem Gallus processit, et quantum
maxima voce potuit, quem nunc, inquit, Roma vi-
rum fortissimum habet, procedat, agedum, ad
pugnam, ut noster duorum eventus ostendat, utra
gens bello sit melior.
Diu inter primores iuvenum romanorum silen-
tium fuit. Tum T. Manlius, Lucii filius, ex statione
ad dictatorem pergit. Iniussu luo, inquit, impe-
rator extra ordinem nunquam pugnaverim, non si
certam victoriam videam. Si tu permittis, volo isti
belluae ostendere, me ex ea familia ortum, quae
Gallorum agmen ex rupe Tarpeia deiecit. Tum di-
ctator: macte virtute, inquit, Tite Manli, et nomen
romanum invictum, iuvantibus diis, praesta. Ar-
mant inde iuvenem aequales; pedestre scutum
capit; hispano cingitur gladio, ad propiorem habili
pugnam. Armatum adornatumque adversus Gallum
stolide laetum producunt; recipiunt inde se ad
(1) V. Hist. Crit. Litter. lat. lib. i, c. 3, £ t.

Digitized by Google
48 HISTORIAE ROMANAE
stationem ;
et duo in medio armati destituuntur.
Ubi constitere inter duas acies, Gallus, velut moles
superne imminens, proiecto laeva scuto, in adve-
nientis arma hostis vanum caesim cum ingenti so-
nitu ensem deiecit. Romanus, mucrone Subrecto,
quum scuto scutum imum
perculisset, totoque cor-
pore interior periculo vulneris factus (1) , insi-
nuasset se inter corpus armaque, uno alteroque
subinde ictu, ventrem atque inguina hausit, et in
spatium ingens ruentem porrexit hostem. Iaceniis
inde corpus uno torque spoliavit, quem respersum
cruore collo circumdedit suo. Inde Torquati nomen
inditum. Romani alacres ab statione obviam militi
suo progressi, gratulantes ad dictatorem perdu-
cunt. Hic coronam auream addidit donum, mi-
risque pro concione eam pugnam laudibus tulit.
Et hercule tanti ea ad universi belli eventum mo-
menti dimicatio fuit, ut Galli proxima nocte, relictis
trepide castris, in tiburtem agrum atque inde in
Campaniam transierint. Mox autem quum ad Ti-
burtium auxilium rediissent, adversus illos pugna-
tum a Q. Servilio Ahala dictatore haud procul
porta Collina. Magna utrinque edita caede, aver-
titur tandem acies Gallorum.
Riennio post Galli ex Albanis montibus, quia
hiemis vim pati non poterant, per campos mariti-
maque loca vagi populabantur. Senatus consules
delectum habere iussit; Camillus autem consul,
memor paternae virtutis gallicum sibi bellum
,

extra sortem sumit; et quum in agrum pomptinum


locum idoneum stativis delegit. Ibi
descendisset,
quum stationibus quieti tempus tererent, Gallus
(1) Factus propinquior tosti et tutior a oericulo vulneris.

Digitized by Google
LIB. II. - CAP. VII. 49
processit magnitudine atque armis insignis, qua-
tiensque scutum hasta, quum silentium fecisset,
provocat, per interpretem, unum ex Romanis, qui
secum ferro decernat. Marcus erat Valerius, tri-
bunus militum, adolescens, qui haud indigniorem
eo decore se, quam T. Manlium ratus, prius sci-
scitatus consulis voluntatem, in medium armatus
processit. Minus insigne certamen humanum, nu-
mine interposito Deorum, factum. Namque conse-
renti iam manum Romano corvus repente in galea
consedit, in hostem versus, et, dictu mirabile, te-
nuit non solum captam semel sedem, sed, quoties
cumque certamen initum est, levans se alis, os
oculosque hostis rostro et unguibus appetiit; donec
territum prodigii talis visu, oculisque simul ac
mente turbatum Valerius obtruncat. Corvus, e con-
spectu elatus, orientem petit. Inde Valerio Corvi
cognomen fuit ; qui mox summo favore populi tres
et viginti natus annos (1) consul est renuntiatus.
Circa iacentis Galli corpus contracto certamine,
pugna atrox concitatur. Iam non manipulis, sed
legionibus utrinque effusis res geritur. Camillus
laetum militem victoria tribuni ire in proelium
iubet. Dii hominesque illi adfuere pugnae; depu-
gnatumque haudquaquam certamine ambiguo cum
Gallis est. Inter primos, quorum concursus alios
exciverat, atrox proelium fuit: alia multitudo, prius-
quam ad coniectum teli veniret, terga vertit. Primo
per Volscos falernumque agrum dissipati sunt; inde
Apuliam ac mare inferum petierunt.
Exercitibus dimissis, quum et foris pax, et domi,
concordia ordinum, otium esset, ne nimis laetae
(1) Supp. aule.
4

Digitized by Google
.

50 HISTORIAE ROMANAE
res essent, pestilentia civitatem adorta coegit se-
natum imperare decemviris (1), ut libros sibyllinos
inspicerent eorumque monitu lectisternium ( 2)
;

fuit.

LIBER III.

AB ANNO ANTE CHRISTVM NATVM CCCXXXVlI AD ANNVM CCLXlI.

Capvt i.

Bellum samirMcum. - Ei us c ausa. - Samnites a Valerio victi. -Bel-


lum latinuiu. - T. Manlius, consulis filius, securi percussus. - P.
Decius consul se pro exercitu devovet. - Victoria Romanorum.

An. ante Chr. n. 337. An. ab urb. cond. 412.

Maiora hinc bella, et viribus hostium, et lon-


ginquitate regionum, et temporum spatio, quibus
bellatum est, dicentur. Namque anno ab urbe con-
dita quadringentesimo, duodecimo adversus Sam-
nites, gentem opibus armisque validam, mota arma.
Samnitium bellum, ancipiti Marte gestum, Pyrrhus
hostis, Pyrrhum Poeni secuti sunt. Belli autem
causa cum Samnitibus, Romanis, quum societate
amieiliaque iuncti essent , extrinsecus venit ; non
orta inter ipsos est. Samnites Sidicinis iniusta
arma, quia viribus plus poterant, quum intulissent,

(1) Hi fuere sacerdotes decem, quorum erat sibyllinos libros cu-


stodire, eosque, pro opportunitate, aperire atque interpretari
(2) Lectisternium fuit sacrificii genus, in quo lecU diis sterne-
bantur in templis, et convivium iis apponebatur

Digitized by Google
LIB. III. - CAP. I. 51
coacti inopes ad opulentiorum auxilium confugere,
Campanis sese coniungunt. Campani magis nomen
ad praesidium sociorum quam vires quum attu-
lissent fluentes luxu ab duratis usu armorum in
,

sidicino pulsi agro in se deinde molem omnem


,

belli verterunt namque Samnites omissis Sidi-


; ,

cinis, ipsam arcem finitimorum, Campanos adorti


sunt. In planitie quae Capuam Tifataque inter-
,

iacet, rursus acie dimicatum: adversoque proelio


Campani moenia compulsi
intra quum robore ,

iuventutis suae acciso nulla propinqua spes esset,


coacti sunt ab Romanis petere auxilium, et urbem,
agros, delubra deum (1), divina humanaque omnia
in illorum ditionem dare.
Senatui legatos extemplo mitti ad Samnites pla-
cuit. Data mandata ut peterent pro societate ami-
citiaque , ut Campanis dedititiis suis parcerent:
neque in agrum, qui populi romani factus esset,
hostilia arma inferrent. Si leniter agendo parum
proficerent ,
denuntiarent Samnitibus ,
populi ro-
mani senatusque verbis, ut Capua urbe campano-
que agro abstinerent. Haec legatis agentibus in
concilio Samnitium adeo est ferociter responsum,
ut non solum gesturos se esse dicerent id bellum,
sed magistratus eorum e curia egressi stantibus ,

legatis, praefectos cohortium vocarent, iisque clara


voce imperarent, ut praedatum in agrum Campa-
num extemplo proficiscerentur.
Hac legatione Romam perlata, iussu populi con-
sules ambo cum duobus exercitibus profecti, Va-
Campaniam , Cornelius in Samnium*, ille
lerius in
ad Gaurum montem , hic ad Saticulam castra po-
ti) Deum, sync. deorum.

Digitized by Google
;;,

52 HISTORIAE ROMANAE
nunt. Priori Valerio Samnilium legiones occurrunt.
Hic levibus certaminibus lentandi hostis causa,
haud ita multos moratus dies, signum pugnae pro-
posuit, paucis (1) suos cohortatus. Romani incre-
dibili alacritate adhortationem prosecuti ducis
hostem adoriuntur. Stant obnisi Samnites, quam-
quam plura accipiunt, quam inferunt vulnera. Ali-
quamdiu iam pugnatum erat atrox caedes circa ;

signa Samnitium fuga ab nulla dum parte erat


,

adeo morte soia vinci destinaverant animis. Itaque


Romani quum et fluere iam lassitudine vires sen-
tirent, et diei haud multum superesset, accensi
ira concitant se in hostem. Tum primum referri
pedem atque inclinari rem in fugam apparuit
,

tum capi, occidi Samnis; nec superfuissent mulli,


ni nox victoriam magis quam proelium diremisset.
Postero die , vacuis hostium castris Romanus po-
litur; quo se omnis Campanorum multitudo gra-
tulabunda effudit.* Mox altera pugna ad Suessulam
commissa est, qua fugatus a M. Valerio Samnitium
exercitus, et omnis praeda militi data. Horum cer-
taminum fortuna Samnites pacem et foedus petere
ab Romanis coegit.
Parvo interiecto tempore a Samnitibus in Lati-
nos versa sunt arma. Hi videlicet, aemulatione im-
perii, iamdiu Romanis infesti occulte bellum para-
bant; eoque tandem ventum est, ut legatos ad
senatum mitterent ,
qui liasce conditiones pacis
tulerunt ;
ut Roma , alter ex Latio
consul alter
crearetur; senatus pars aequa ex utraque gente
esset;unus populus, una respublica fieret; imperii

(I) Supp. verbis.

Digitized by Google
LIB. III. - CAP. I. 53
eadem sedes esset, idem omnibus nomen, et Ro-
mani omnes vocarentur.
Tanta Patrum populique indignatione lalinorum
legatorum verba sunt accepta, ut eos proficiscentes
cura magistratuum magis, qui iussu consulis pro-
sequebantur, quam ius gentium ab ira impetuque
hominum tegeret. Itaque senatus bellum decrevit.
T. Manlius Torquatus et P. Decius consules, duo-
bus scriptis exercitibus , per Marsos Pelignosque
profecti, adiuncto Samnitium exercitu, ad Capuam,
quo iam Latini sociique convenerant , castra lo-
cant. Ut autem disciplina militaris ad priscos re-
digeretur mores, edicunt ne quis extra ordinem in
hostem pugnaret.
Forte inter caeteros turmarum praefectos qui
,

exploratum in omnes partes dimissi erant, T. Man-


lius, consulis filius, super castra hostium cum suis
turmalibus evasit, ita ut vix teli iactu ab statione
proxima abesset. Ibi tusculanis equitibus praeerat
Geminus Metius vir tum genere inter suos , tum
,

factis clarus. Is ubi romanos equites, insignemque


inter eos praecedentem consulis filium cognovit:
Visne, inquit, congredi mecum, ut nostro duorum
eventu cernatur, quantum eques latinus romano
praestet? Movet ferocem animum iuvenis seu ira,
seu detrectandi certaminis pudor. Itaque oblitus
imperii paterni consulumque edicti, praeceps ad
certamen agitur; latinum equo excussum , ab iu-
gulo, ita ul per costas ferrum emineret, terrae af-
fixit, spoliisque lectis , cum ovante gaudio turma

in castra, atque inde in praetorium , ad patrem


tendit. Extemplo filium aversatus consul, concio-
nem classico advocari iussit ; quae ubi frequens

Digitized by Google
54 HISTORIAE ROMANAE
convenit: Quandoquidem, inquit, tu, Tite Manli,
neque imperium consulare, neque maiestatem pa-
triam veritus adversus edictum nostrum extra
, ,

ordinem in hostem pugnasti, triste exemplum, sed


in posterum salubre iuventuti eris; disciplinam mi-
litarem culpa tua prolapsam poena restitues. I,
, ,

lictor, deliga ad palum. Exanimati omnes tam atroci


imperio, nec aliter, quam
quisque destrictam
in se
cernentes securim, metu magis, quam modestia
quievere. Postquam vero cervice caesa fusus est
eruor, tam libero conquestu coortae voces sunt, ut
neque lamentis neque exsecrationibus parceretur.
Fecit tamen atrocitas poenae obedientem duci mi-
litem; et in ultimo etiam huius belli certamine ea
severitas profuit.
Utrique consuli, priusquam educeret in aciem (1),
in quiete eadem dicitur visa species viri maioris
quam pro humano habitu, augustiorisque, dicentis:
ex una acie imperatorem, ex altera exercitum Diis
Manibus matrique Terrae deberi; illius populi vi-
ctoriam fore, cuius imperator se pro exercitu de-
vovisset. Itaque comparant inter se, ut ab utra
parte cedere romanus exercitus coepisset, inde se
consul devoveret pro populo romano. Hac lege
instructis ordinibus, processere in aciem. Manlius
dextro, Decius laevo cornu praeerat; primo utrin-
que aequis viribus, eodem ardore animorum ge-
rebatur res: deinde ab laevo cornu hastati Romani,
non ferentes impressionem Latinorum, se ad prin-
cipes recepere. In hac trepidatione* Decius consul
iussit M. Valerium pontificem publicum populi
,

(!) Supp. exercitum.

Digitized by Google
LIB. III. - CAP. I. . 55
romani ,
praeire verba ,
quibus se pro legionibus
devoveret; deinde armatus in equum insiluit, ac se
in medios hostes immisit. Coftspeclus ab utraque
acie aliquanto augustior humano visu et omnis ;

terror cum illo latus signa primo Latinorum tur-


bavit, deinde in totam aciem penitus pervasit. Ubi
vero corruit obrutus telis inde iam haud dubie
,

consternatae cohortes Latinorum fugam ac vasti-


tatem late fecerunt. Simul et Romani clamore ,

sublato, principia Latinorum perturbant; hastisque


ora fodientes primo robore virorum caeso per
, ,

alios manipulos, velut inermes, prope intacti eva-


sere; tantaque caede perrupere cuneos, ut vix
quartam partem relinquerent hostium. Qui Lati-
norum pugnae superfuerunt, multis itineribus dis-
sipati,
quum se in unum conglobassent Vescia ,

urbs eis receptaculum fuit.


Inde fallacibus litteris circa Latium nomenque
volscum missis, quia qui non interfuerant pugnae
ad credendum temere faciliores erant, tumultua-
rius undique exercitus conscriptus convenit. Huic
agmini Torquatus consul ad Trifanum occurrit, et
priusquam castris locus caperetur pugnatum de- ,

bellatumque est adeo enim accisae res erant ut


; ,

consuli victorem exercitum ad depopulandos agros


eorum ducenti dederent se omnes Latini deditio- ,

nemque eam Campani sequerentur. Latium Capua-


que agro multati. Latinus ager , privernati addito
agro, et falernus, qui populi romani fuerat, usque
ad Vulturnum flumen, plebi romanae dividitur.
Extra poenam fuere Latinorum Laurentes, Campa-
norumque equites, quia non desciverant. Cum Lau-
rentibus renovari foedus iussum, renovaturaue ex

Digitized by Google
,

56 HISTORIAE ROMANAE
eo (1) quotannis post diem decimum Latinarum.
Ita bello gesto ,
praemiis poenaque pro cuiusque
meritis persolutis, TL Manlius Romam rediit ;
cui
venienti seniores tantum obviam exisse constat; iu-
ventutem et tunc et omni vita deinde aversatam
eum, exsecratamque (2).
• . i

Capvt ii.

Bellum Samniticum. - L. Papirius Cursor dictator. - L. Fabius Ma-


ximus, magister equitum, prospere adversus Samnites rem gerit.-
Papirius abdicat se dictatura. - Samnites bellum reparant. - Ro-
mani per insidias clausi ad Furculas Caudinas. - Sub iugum
missi. - Pax caudina. - Bellum de integro initum adversus
Samnites.

An. ante Chr. n. 322. An. ab urb. cond. 430.

* Latinis subactis, quum Samnium iam alterum (3)


annum turbari novis consiliis suspectum esset
bellum ex auctoritate Patrum populus adversus
Samnites iussit , et dictatorem dixit L. Papirium
Cursorem , a quo Q. Fabius Maximus Rullianus
magister equitum est dictus ; par nobile rebus in
eo magistratu gestis , discordia tamen, qua prope
ad ultimum dimicationis ventum est, nobilius. Di-
ctator cum exercitu incertis auspiciis in Samnium
est profectus.Sed mox a pullario monitus quum ,

ad auspicium repetendum Romam rediisset , ma-


gistro equitum denuntiavit, ut se se loco teneret,
neu absente se, cum hoste manum consereret.
Fabius quum post profectionem dictatoris per
exploratores comperisset ,
perinde omnia soluta

(1) Supp. tempore.


(2) Ob filii caedem.
{3) Supp. post.

Digitized by Google
lid. ih.-gak ii. 57
apud hosles , ac si nemo romanus in Samnio esset;
seu ferox adolescens indignitate accensus, quod
omnia in dictatore viderentur reposita esse, seu
occasione bene gerendae rei inductus, exercitu in-
structo, parataque acie,cum Samnitibus conflixit.
Ea vero fortuna pugnae fuit , ut viginti millia ho-
stium caesa eo die tradantur. Aliis deinde cladibus
subacti Samnites pacem a dictatore petiere; cum
quo pacti ,
ut singula vestimenta militibus et an-
nuum stipendium darent. Ita deductus ex Samni-
tibus exercitus. Dictator triumphans , urbem in
gressus, se dictatura abdicavit.
Samnites, quia de pacis conditionibus agebatur,
inducias annuas ab urbe retulerunt. Nec earum
ipsarum sancta fides fuit; adeo postquam Papirium
abiisse magistratu nuntiatum est arrecti ad bel-
,

landum Samnitium animi sunt. T. Veturio Calvino,


Sp. Postumio consulibus, bellum reparant duce
C. Pontio, Pontii Herennii filio. Hic exercitu Samni-
tium educto circa Caudium castra quam potest
, ,

occultissime, locat: inde ad Calatiam, ubi iam Ro-


manorum exercitum esse audiebat, milites decem
pastorum habitu mittit; pecoraque diversos, alium
alibi, haud procul romanis ponere iubet praesidiis.
Ubi inciderint in praedatores , ut idem omnibus
sermo constet: legiones Samnitium in Apulia esse,
Luceriam omnibus copiis circumsedere, nec procul
abesse quin vi capiant.
Haud erat dubium ,
quin Lucerinis opem Ro-
manus ferret, bonis ac fidelibus sociis. Ea modo,
qua irent, consultatio fuit (1). Duae ad Luceriam

(i) Id solam consultatum, deliberatum est, qua via h-ent

Digitized by Google
58 HISTORFAE ROMANAE
ferebant viae ;
altera praeter oram superi maris,
patens aperlaque ,
sed quanto tutior ,
tanto fere
longior; altera per Furculas Caudinas brevior; sed
ita natus locus est: saltus duo alti ,
angusti silvo-
siqiie sunt, montibus circa perpetuis inter se iuncti;
iacet inter eos satis patens, clausus in medio cam-
pus, perquem medium iter est; sed antequam ve-
nias adeum, intrandae primae angustiae sunt, et
aut eadem qua te insinuaveris , retro via repe-
,

tenda, aut si ire porro pergas , per alium saltum


arctiorem impeditioremque evadendum. In cum
campum Romani demisso agmine, quum ad alias
angustias protenus pergerent ,
septas deieclu ar-
borum, saxorumque ingentium obiacentem molem
invenere. Quum fraus hostilis apparuisset ,
citati
inde retro, qua venerant pergunt repetere viam;
,

eam quoque clausam sua obice armisque inveniunt.


Sistunt inde gradum , sluporque omnium animos,
ac velut torpor quidam insolitus membra tenet;
inluentesque alii alios, diu immobiles silent. Deinde
querentes magis quam consultantes nox oppressit,
quam cibi et quietis immemores traduxerunt.
Ne Samnitibus quidem consilium in tam laetis
suppetebat rebus. Itaque universi Herennium Pon-
tium, patrem imperatoris, virum longe prudentis-
simum, per litteras consulendum censent. Is ubi
accepit, ad Furculas Caudinas inter duos saltus
clausum esse exercitum romanum, consultus ab
nuntio filii censuit, omnes inde quamprimum in-
quae ubi spreta sententia est,
violatos dimittendos;
iterumque eodem remeante nuntio consulebatur,
censuit ad unum omnes interficiendos. Neutra sen-
tentia accepta. Interea Romani victi necessitate le-

Digitized by Google
LIB. III. - CAP. II. 59
galos mittunt, qui primum pacem aequam pete-
rent; si pacem non impetrarent, uti provocarent
ad pugnam. Tum Pontius debellatum esse respon-
dit, et inermes cum singulis vestimentis sub iugum
missurum; alias conditiones pacis, aequas victis
ac victoribus fore, si agro Samnitium decederetur,
coloniae abducerentur, suis deinde legibus Roma-
num ac Samnitem aequo foedere victurum. His
tantum conditionibus paratum se esse foedus cum
consulibus ferire ;
siquideorum displiceat, legatos
redire ad se vetuit. Haec quum legatio renuntia-
retur, tantus gemitus Romanorum subito exortus
est, ut non gravius accepturi viderentur, si nun-
omnibus eo loco mortem oppetendam
tiaretur, esse.
Paruerunt tamen necessitati. Ubi autem hora fata-
lisignominiae advenit, primi consules prope semi-
nudi sub iugum missi tum ut quisque gradu pro-
;

ximus erat, ita ignominiae obiectus ; tum deinceps


singulae legiones. Circumstabant armati hostes ex-
probrantes eludentesque. Quum e saltu evasissent
Romani, etsi velut ab inferis extracti tum primum
lucem aspicere visi sunt, tamen ipsa lux omni
morte tristior fuit. Pudor fugere colloquia et coetus
hominum cogebat. Ingressi sero in urbem, ita se
in suis quisque tectis abdiderunt, ut postero atque
insequentibus diebus, nemo eorum forum aut pu-
blicum aspicere vellet. Consules creati Q. Publilius
Philo, et L. Papirius Cursor iterum. Ubi ad sena-
tum de pace caudina retulere, censuerunt Patres,
sponsione iniussu populi facta non teneri populum
romanum. Itaque de integro bellum initum, in
quo Romani egregias de Samnitibus victorias re-
portarunt.

Digitized by Google
60 HISTORIAE POMANAE

Capvt ni.

Bellum contra Samnites atque Etruscos. - Q. Aemilius Barbula in


Etruscos confligit ancipiti proelio. - Q. Fabius consul. - Etrusci
victi inducias in triginta annos impetrant. - Bellum adversus
Etruscos, Umbros, Gallos et Samnites. - Fabius eos fundit fu-
gatque. - Decius consul, patris exemplum secutus, se devovet
pro exercitu romano.- Curius Dentatus bello samnilico finem im-
ponit. - Triumviri capitales. - Plebis secessio in laniculum.

An. ante Chr. n. 309. An. ab urb. cond. 448

Profligato Samnitium bello, priusquam ea cura


decederet Patribus, omnes Etruriae populi, praeter
Aretinos, ad arma ierunt, ab oppugnando Sutrio,
quae urbs socia Romanis, velut claustra Etruriae
erat, ingens orsi bellum. Eo alter consulum, Q.
Aemilius Barbula, cum exercitu ad liberandos ob-
sidione socios venit. Concurrunt infensis animis;
numero hostis, virtute Romanus superat ; anceps
proelium multos utrinque et fortissimum quemque
absumit; nec prius inclinata res est (1), quam se-
cunda acies romana ad prima signa, integri fessis
successerunt. Etrusci, quia nullis recentibus sub-
sidiis fulta prima acies fuit, ante signa, circaque
omnes ceciderunt. Post occasum solis signum re-
ceptui datum est ; nocte ab utroque in castra redi-
tum ; nec deinde quidquam eo anno rei memoria
dignae apud Sutrium gestum est.
Q. Fabius, insequentis anni consul, bellum ad
Sutrium excepit. Consuli imis montibus (2) exer-
citum ducenti ad ferendam opem sociis, tentan-
t «,»'«*
(1) Nec prius hostes Romanis cesserunt.
(2) Ad radices montium.

Digitized by GoogI
LIB. IU. - CAP. HI. 61
dasque munitiones, si qua posset (1), acies hostium
instructa occurrit. Quorum ingentem multitudinem
quum ostenderet subiecta late planities; consui ut
suorum adiuvaret, flectit paullulum
loco paucitatem
agmen; inde signa in hostem obvertit.
in clivos
Romanorum impetum non tulerunt Etrusci, ver-
sisque signis, fuga effusa castra repetunt. Equites
romani praevecti per obliqua campi, quum se fu-
gientibus obtulissent, omisso ad castra itinere,
montes petunt; inde inermi pene agmine ac vexato
vulneribus in silvam Ciminiam ab Etruscis pene- 1

tratum, quae erat tum invia, et nulli ad eam diem,


ne mercatorum quidem adita. Consul hostes per-
secutus, caedit fugatque, et late depopulato agro,
victor in castra redit.
Hac expeditione consulis motum latius, quam
profligatum bellum; vastationemque sub Ciminii
montis radicibus iacens ora senserat, conciveratque
indignatione non Etruriae modo populos, sed Um-
briae finitima. Itaque quantus non unquam antea
exercitus ad Sutrium venit. Sed commisso proelio,
res romana superior fuit; et caesa aut capta ho-
stium millia ad sexaginta. Itaque a Perusia, a Cor-
tona et Aretio, quae ferme capita Etruriae popu-
lorum ea tempestate erant, legati pacem foedusque
ab Romanis petentes, inducias in triginta annos
impetraverunt.
Neque ita multo post, Romanis in Etruria iterum
bellum ingens multis ex gentibus concitur; cuius
auctor Gellius Egnatius ex Samnitibus erat. Tusci
fere omnes conciverant bellum; traxerat contagio
proximos Umbriae populos; et gallica auxilia mer-
(1) Si qua parte posset.

Digitized by Google
62 HISTORIAE ROMANAE
cede sollicitabantur; omnis ea multitudo ad castra
Samnitium conveniebant. Iluius bellirumor omnium
animos ad Q. Fabium consulem convertit; qui cum
Decio, collega ad hostes profectus, multis proeliis
fudit, et coegit. Nec incruenta
pacem tandem petere
victoria fuit. complura Romanorum
Namque et
millia caesa; et Decius consul, patrio more, se pro
exercitu romano devovens, in confertissimam ho-
stium aciem concitat equum, inferensque se ipse
infestis telis est interfectus.
Tandem vero Manius Curius Dentatus consul,
Samnitibus caesis, et Sabinis qui rebellaverant, in
deditionem acceptis, Samniticum bellum confecit,
quod quinquaginta ferme annos Romanorum vir-
tutem fatigavit. Per haec tempora triumviri capitales
primum creati sunt, qui carceris custodiam habe-
rent; plebs autem, post graves seditiones, ob vio-
lentiam et crudelitatem feneratorum in Ianiculum
montem secessit; unde aQ. Hortensio dictatore ad
concordiam et lares fuit revocata.

Capvt iv.

Romana classis a Tarenlinis deprimitur. - Thurium diripitur. - Bel-


lum urentinum. - Pyrrhus Tarentinis auxilio venit. - Pugnat
adversus Romanos ad Heracleam. - Ad Asculum. - Indignum fa-
cinus medici Pyrrhi. - Pyrrhus in Siciliam traiicit. - In Italiam
redit. - A Romanis victus Italia excedit. - Tarentus diruta. -
Populi agro multati. - Picentes, Saienlini, Volsinienses subacti.-
Argentum in urbe signatum.

An. ante Chr. n. 279. An. ab urb. cond. 471.

Fractis Samnitium opibus, conflatum est bellum


adversus Tarentinos. Hi populos in Romam con-
spirantes nullis ad hanc diem auxiliis publice iu-

Digitized by Google
LIB. III. -CAP. IV. 63
verant. Aliorum laboribus, quam suo discrimine
lacessi Romanorum arma sapientius arbitrabantur.
Sed accidit casu, ut dissimulata hactenus Tarenti-
norum consilia detegerentur. Forte ludos in thea-
tro, portum sito, spectabant, quum L. Vale-
iuxta
rius duumvir navalis (1), et decem romanae naves
apparent, portum ingressurae. Tarentini classem
hostili animo missam interpretantur, et subito con-
clamant, nefas esse Romanis, ex foedere, Xacinium
promontorium praeternavigare. Nec mora; con-
curritur ad arma. Romani fugae se committunt;
sed Tarentini celeriter insecuti, quinque naves cir-
cumventas in portum redigunt. Ex his deprimuntur
cum ipso duumviro quatuor ; una capitur; homines
aetate et robore militari interficiuntur; caeteri
sub
corona veneunt. Mox Thurinis bellum inferunt,
causam interponentes, eorum opera Romanos in ea
loca venisse. Urbs in potestatem redacta diripitur;
praesidium romanum, pacta incolumitate, dimit-
titur.
Nuntio Romam perlato, legatio, quae de iniuriis
quereretur, decreta, mandatumque legatis, ut captos
restitui, Thurinis res ablatas reddi, exsules reduci,
rerum istarum auctores dedi postularent. More
graecarum urbium in theatro concionem populi co-
gere solebant Tarentini. Huc admissi legati turbam
ebrietate lascivientem repererunt; et L. Postumius,
princeps legationis, ludibriis petulantissimae mul-
titudinis exceptus, acriores odiorum causas Romam
retulit. Itaque ad Aemilium consulem, qui in Sam-
nium ad exercitum profectus fuerat, scriptae sunt
(I) Duumviri navales appellati fuerunt qui creabantur classis
ornandae refieiendaeque causa.

Digitized by Google
64 HISTORIAE ROMANAE
litterae, ut castra in tarentino agro poneret, et nisi
de illatis iniuriis satisfaceret populus tarenlinus,
eum iusto pioque bello persequeretur.
Tarentini viribus impares auxilium a Pyrrho,
Epirotarum rege, petierunt, quo maiorem animi
fortitudine, solertia consiliorum, scientia rei mili-
taris aetas illa non tulit. Hic Alexandri Magni
aemulatione, vastissimum imperium spe complexus,
ipsis quasi fatis invitantibus, ad perficienda quae
animo deslinasset, pandi sibi viam existimavit. Ita-
que cum parva sed electa manu in Italiam profectus,
apud Heracleam primum Romanorum legiones fu-
dit. Constat vero inter omnes, flore ducum mili-
tumque suorum eam victoriam Pyrrho constitisse;
exceptaeque feruntur voces dicentis: non minus
victum se eo proelio, quam victorem discessisse.
Quo factum est, ut Cineam Romam mitteret, qui
conditionibus aequis pacem a senatu peteret. Sed
Patres, Appium Claudium severissimae sententiae
auctorem secuti, decrevere bellum prosequendum
esse, et Cineam eodem die urbe excedere iusserunt.
Pace desperata, conversi ad bellum animi, atque
intenta cura facti utrinque apparatus hiemem satis
negotiosam habuerunt.
Ineuntevere Pyrrhus, contractis sociorum copiis,
in Apuliam venit; ibique ad Asculum tanta con-
tentione dimicatum est, ut quindecim ferme ho-
minum millia utrinque occubuerint. Anno inse-
quente novi consules C. Fabricius Luscinius, Q.
Aemilius Papus ad exercitum venerunt. Quo audito
Pyrrhus copias eduxit, et observare hostium consilia
instituit. Quum utrique castra locis haud valde di-
stantibus haberent, medicus Pyrrhi furtim ad Fa-
\

Digitized by Google
LIB. III. - CAP. IV. 65
regem veneno sublatu-
bricium venit, pollicitus, se
rum, si praemium eiusrei dignum daretur. Fabricius
indignum facinus aversatus, regem monuit, uti
ageret circumspectius, videretque quorum homi-
num quamque fidelium ministerio uteretur. Pyrrhus
tantae virtutis experimento commotus simul quod ;

bellum haud laeto iam animo prosequeretur, in-


ducias cum Romanis pactus est, ut Syracusanis au-
xilio veniret, quos iamdiu Carthaginienses obside-
bant. Sic enim et romanum bellum honeste declinari
posse sperabat, et imperium insulae locupletissimae
occupari.
Exercitu in insulam traiecto, magna Siculorum
Pyrrhus, oppida sua, copias,
alacritate exceptus est
pecunias, naves certatim tradentium. Erat enim ea
tempestate magna regis fama et Siculi per annos
;

sane multos externa simul et civilia bella, et no-


centius utrisque malum, herile imperium passi,
velmediocrem aliquem principem gratantibus ani-
mis laturi videbantur. Sed tamen ipse paullo post
ad exigendas ab invitis pecunias, ad potentiorum
caedes versus, atque ex priore lenitate ad superba
imperia et supplicia praeceps, immane odium in se
concitavit. Itaque, aversis animis, complures po-
puli ab eius amicitia desciscentes, ut cuique op-
portunum erat, alii Poenis, alii *
Mamertinis se
applicuerunt. Inter haec non ingrata regi sociorum
italieorum legatio venit, quae caeteris amissis, vix
paucas urbes hostem a moenibus aegre submovere
questa, honestam discedere cupienti causam prae-
buit, ut partibus laborantibus auxilio futurus, non
eiectus ex insula, in Italiam reverti voluisse vide-
etur.
5
66 HISTORIAE ROMANAE
Romani, quum vehementer urgeret pestilentia,
Pyrrhique in Italiam reditu belli timor crevisset,
nihil adversus ista vel humani praesidii, vel divini
intentatum reliquerunt. Manius Curius Dentatus et
L. Cornelius Lentulus, consules, conscriptis legio-
nibus, ambo in hostem profecti sunt. Lentulus in
Lucaniam Samnites adortus est Curius.
irruit;
Excitus ad eius rei famam Pyrrhus, lustrato Ta-
renti exercitu suo, peditum ferme viginti millia,
tria equitum recensuit. Cum his et delecta Taren-
tinorum iuventule ad Maleventum urbem, Romanos
adortus, infeliciter dimicavit.Magna haec pugna
et numero caesorum et victoriae fructu fuit. Si-
quidem cum Pyrrho est debellatum, cui ex Italia
tandem excedendum fuit.
Superatis post mulla certamina validissimis ho-
stibus, anno urbis conditae quadringentesimo, se-
ptimo et septuagesimo, Romani Tarentum urbem
in ditionem suam redegerunt. Moenia diruta, et
tributum civibus impositum. Per haec ferme tem-
pora Samnites, Lucanos, Bruttios et caeteros po-
pulos, qui arma adversus Romanos tulerant, mul-
tari parte finium placuit Coloniae Ariminum et
Beneventum deductae. Domiti Picentes; Salentini
et Volsinienses Picentibus additi. Sic parta per
universam Italiam pace, et auctis iam opibus, in
urbe signandi argenti primum initium fuit; quum
ad eam diem aes tantummodo Romae in promiscuo
usu fuisset. Tunc enimvero denarii et quinarii ex
argento cusi, aliique minores nummi, qui quum
dupondio et semisse aestimarentur (1), ex re se-
stertii appellati.
(i) Qui quum valerent duobus assibus et semisse.

Digitized by Google
,

67

LIBER IV.
AB ANNO ANTE CHIUSTVM NATVM CCLXlI AD ANNVM CXXXUl.

Capvt i.

Bellum punlcum primum. - Messana urbs a Hierone, Syracusano-


rum rege, obsessa. - Mamertini auxilium a Romanis petunt. -
Hiero victus foedus init cum populo romano. - Complura Car-
thaginiensium oppida in Sicilia capta. - In his Agrigentum.

An. ante Chr. n. 362. An. ab urb. cond. 486.

Subacta Romani bellum contra Carthagi-


Italia,
nienses gesserunt. Quum enim uterque populus
orbis terrarum imperium pariter affectaret, omnino
iam fieri non poterat, quin opportunitatem nactus,
vires suas adversus aemulam gentem expromeret.
Neque occasio defuit. Ea tempestate Siciliam
qua (1) punicae ditioni subiecta non erat, maiori
ex parte possidebat Hiero, huiusce nominis secun-
dus, rex Syracusanorum; reliqua Mamertinorum
armis tenebantur. Hi sua defendere non contenti,
punicos et syracusanos fines incursabant; complura
Siciliae oppida,quo vastationem agrorum et alia
incommoda redimerent, vectigal pendere cogebant;
postremo, capta Messana, Hieronis arma in se con-
citaverant. Quum autem re male gesta adversus
Hieronem, rebus suis iam diffiderent, diversi (2),
pars auxilium a Romanis petierunt, alii punicum
praesidium in Messanam urbem admisere.
Romani veriti, ne Mamertini, ab ipsis relicti,
(I) Qua parte.
(2j Diverso modo.

Digitlzed by Google
68 IIISTORIAE ROMANAE
Poenorum opes respecturi essent, et brevi Sicilia
tota Carthaginiensium foret, auxilium statim pe-
tentibus ferendum esse censuerunt. Itaque Appius
consul sine mora C. Claudium, tribunum militum,
cum paucis navibus praemittens, observare occa-
sionem, et siqua obvenisset, in Siciliam transire
iussit. Hic quum Rhegium venisset, in casum dare
triremes non ausus, quod longe maiori Poenorum
classe fretum obsideretur, piscatoria navi con-
scensa, Messanam vectus est. Ibi cum Mamertinis,
ut praesens usus postulabat, collocutus, quum,
Poenis reclamantibus, parum proficeret, re infecta
rediit.Sed paullo post quum in portu rhegino esset
Claudius, nuntii ab Hannone, Carthaginiensium
duce, ad ipsum venerunt, hortantes ad pacem et
foedera servanda. Quum autem Claudius nullas
conditiones admitteret, nisi punicum praesidium
Messana deduceretur; se vero, exclamavit Ilanno,
non passurum, ut vel manus in siculo mari ablue-
rent Romani. Neque tamen prohibere potuit, quin
Claudius in Siciliam traiiceret, ac punicum prae-
sidium Messana expelleret.
Haud ita multo post Appius consul, quum forte
non longe ab eo loco, ubi castra erant Syracusa-
norum, appulisset, suos cohortatus certamque ,

victoriam ostentans hostes nil tale suspicantes


,

opprimit. Fit aliquamdiu certamen acre. Hiero


victus copias castris eduxit, et contento itinere
Syracusas refugit. Deinde Romani diversas insulae
partes obeundo, Poenis et Syracusanis, quoties-
cumque congredi erant ausi, profligatis, terrorem
late sparsere ; tantaque fortunam sequentium feli-
citas, tantusque impetus fuit, ut brevi septem et

Digitized by Google
LIB. IV. - CAP. II. 69
sexaginta oppida romanae fidei se permitterent.
Quibus rebus animadversis, Hiero amicitiam cum
Romanis inire constituit, legatosque cum mandatis
de pace componenda ad consules misit.
Non displicebat Romanis Hieronem a societate
punica disiungere, maxime ut res annonaria suis
legionibus expeditior esset. Itaque foedus in annos
quindecim pactum, quod deinceps perpetuo man-
sit. Romani, quum Hierone iam socio et commili-

tone uterentur, non diu morati, Carthaginiensium


oppida complura subegerunt. Ad extremum, magna
cum utilitate gloriaque populi romani, Agrigentum
etiam captum, septimum intra mensem, quam (1)
obsideri coeptum fuerat.
i

Capvt iL
C. Duilius consul adversus classem Poenorum prospere pugnat. -
Corsica et Sardinia a Romanis captae. - M. Attilius Regulus bel-
lum in Africam transfert. - A Xanthippo victus in manus hostium
venit. - Romanae classis naufragium. - Regis Hieronis in Roma-
nos humanitas.

An. ante Chr. n. 258. An. ab urb. cond. 492.

Quartus iam annus belli Carthaginiensis exierat,


nec virtutis aut fortunae Romanos poeni tebat;
proeliis enim omnibus victores discesserant; opu-
lentas urbes pugnando ceperant; aliae conditioni-
bus in potestatem venerant. Sed quando bellum
in insula gerebatur, neque commeatus, nec sup-
plementa, quum opus esset, submitti poterant ; et
naves Carthaginiensium liberis et improvisis ap-
pulsibus non modo siculas urbes, ad mare positas,
luto vexabant, sed etiam Italiae oram subinde
(1) Postquam.

Digitized by Google
,

70 HISTORTAE ROMANAE
vastantes, detrimentum et ignominiam Romanis
afferebant. Itaque re diligenter perpensa ,
senatui
populoque romano placuit, ut classe comparata,
non terra tantum, uti coeperat, dimicaretur cum
Poenis, sed etiam maritimi belli fortuna tenta-
relur.
Haec prima romanae urbis de navalibus rebus
Cura classis aedificandae man-
seria cogitatio fuit.
data Cn. Cornelio Scipioni et C. Duilio, qui con-
sulatum recens iniverant. Navis erat una quinque-
remis,quam Claudius, quo tempore freti transi-
tum meditabatur, pugnandi cupidine propius ad
litus perlatam, locisque vadosis impeditam, pede-
stri manu ceperat. Huius ad exemplum, classem
aedificari consules iussere, tantoque studio insti-
terunt operi, ut sexagesimum intra diem, quam
caesa materia fuerat, classis centum sexaginta na-
vium in anchoris staret. Quum autem videret
Duilius, naves suas, rudi opere constructas, a pu-
nicis velocitate longe superari, manus quasdam
ferreas excogitavit, quae magnum momentum ad
victoriam attulerunt. Siquidem romani milites
iniectis inCarthaginiensium naves huiusmodi ma-
chinis, quas corvos appellarunt, ad se facile
pertrahebant, hostesque cogebant quasi in solido
decernere. Sic facilis Romanorum victoria fuit,
celeriterque mersae sunt naves punicae quatuor-
decim, captae una et triginta cum septem homi-
num millibus. Hoc eventu, C. Duilio consule, ad-
versus Poenos iuxta Liparearum insulas certatum
est; unde magnus Romanis etiam praedae fru-
ctus sed longe amplissimus gloriae famaeque
,
fuit.

Postea quotquot ferme essent in Sicilia Cartha-

Digitized by Google
,,
,

LIB. IV. - CAP. II. 71


giniensiura oppida a Romanis capta. L. Cornelius
consul in Corsicam el Sardiniam profectus, magna-
rum urbium excidio incolas terruit, adeoque terra
marique Poenos expugnavit, ut iam victoriae nihil,
nisi Africa ipsa, restaret. Tunc enimvero M. Atti-
lius Regulus bellum in Africam transferre iussus
quum terrorem nominis sui late circumtulisset;
quumque magnam vim iuventutis, ducesque ipsos
aut cecidisset aut haberet in vinculis, etiam ipsum
regni caput, Carthaginem urgebat obsidione, ipsis-
que portis inhaerebat. Unde factum est, ut Car-
thaginienses quosdam ex principibus ad M. Regulum
mitterent, pacem petituros. Sed quum a consule
qui certam in manu victoriam se habere putabat,
intolerabiles conditiones ferri viderent, re infecta
discesserunt.
In illis rerum adiunctis punicae naves, quae ad
militem in Graeciam transferendum missae fue-
rant, collecta mercenariorum (1) haud exigua
manu, redierunt. In his Xanthippus quidam erat,
genere lacedaemonius qui patriae disciplinae
,

quam edoctus a pueritia fuerat, usum rei militaris


adiunxerat. Huic, homini peregrino, cum caeteri
civitatis principes, tum ipsi duces imperium exer-
citus sui, laudabili modestia, deferendum consen-
tiunt. Xanthippus, accepta potestate, quotidie mi-
lites campestribus exercitiis, ad servandos permu-

tandosve ordines, ducumque iussa celeriter exse-


quenda adsuefacil, et melioris deinde successus
fiducia implet. Tota civitas recreata, ex rebus fere
desperatis ad expectalionem futuri erigitur.
Rebus ita comparatis, Xanthippus cum duodecim
(1) Supp. militum.

Digitized by Googte
72 IlISTOHIAE ROMANAE
fere millibus peditum, quatuor equitum et centum
elephantis adversus Romanos
progreditur, qui ul-
tima pernicie fuerunt devicti. M. Regulus cum
militibus quingentis vivus in manus hostium venit.
Ex omni romano exercitu non amplius duo millia
hominum incolumes evaserunt; ex Poenis pauci
admodum sunt desiderati. Audito infelicis proelii
nuntio, Romani incredibili diligentia fecerunt, ut
aestatis initio naves iam trecentas - quinquaginta
instructas et ornatas haberent; cum quibus in
Africam profecti novas sibi victorias terra marique
pepererunt. Sed africa regione quaqua versus
vastata, cum fames timeretur, Siciliam repeti pla-
cuit. Dum revehuntur in Italiam, tantam tempe-
state cladem sunt perpessi, ut vix octoginta naves
servari potuerint, et cadaveribus hominum et
fractis navium tabulis, a Camarinensium ora Pa-
chynum usque, litus omne compleretur. In tanto
rerum discrimine non leve solatium afflictis Ro-
manis attulit regis Hieronis humanitas, qui beni-
gne exceptos Messanam usque deduxit incolumes.

Capvt iiI.

Carthaginienses a Metello ad Panormum victi. - Regulus Romam


missus. - Ipsius fortitudo. - Lutatius consul Poenos vincit ad
Aegates insulas. - Finis belli punici primi. - Bellum illyricum. -
Galli insubres lusi.

An. ante Chr. n. 248. An. ab urb. cond. 502.

Interea Romani ,
classe refecta ,
et conscriptis
sociis navalibus, L. Metello imperium prorogarunt,
eumque proconsulem bellum in Sicilia admini-
strare iusserunt. Hasdrubal, Carthaginiensium dux,

Digitized by Googli
LIB. IV. - C.\P. III. 73
ratus Romanos metu teneri ,
Lilybaeo egressus,
difficiliper Selinuntiorum fines itinere, panormi-
tanum agrum attigit, ibique castra metatus est.

Forte Panormi erat cum exercitu proconsul, ut


aestate iam adulta sociis ad demetendas fruges
,

condendasque praesidio esset. Hic ubi animadver-


tit, plus temeritatis quam consilii in expeditione

Poenorum esse, quo magis ad ineptam fiduciam


incautos proliceret, metum simulans, intra muni-
menta urbis se continuit. Itaque ferocior factus
Hasdrubal, promotis castris, agrum panormitanum
vastat, fruges corrumpit, et populationem ad ipsos
urbis muros profert. Tilm vero tempestivum pro-
consuli visum, emissis expeditis (1) , hostes ad
dimicandum invitare; cessitque res adeo feliciter,
ut aliis aliisque subinde prorumpentibus , tandem
totus Hasdrubalis exercitus e castris educeretur.
Ibi Romani, aperta porta erumpentes ,. magnam
hostium pugnantium, magnam fugientium caedem
faciunt. Viginti millia Carthaginiensium eo proelio
caesa dicuntur. Elephanti primo sex et viginti, re-
liqui omnes mox capti et Romam missi. Hasdrubal
ex clade Lilybaeum evasit sed Carthagine absens
;

damnatus; quumque rediisset, comprehensus et


supplicio affectus est.

Poeni caesos exercitus suos, elephantos abactos,


totam Siciliam, praeter Lilybaeum et Drepanum,
amissam, Romanosque, classe iterum instructa,
mari terraque plurimum posse reputantes, ad pacis
consilia se retulerunt, in eainque cogitationem ve-
nere, ut per M. Regulum vel pacem, vel, quod se-
cundum pacem gratissimum erant habituri, per-
(i; Supp. militibus.
74 HISTORIAE ROMANAE
mutationem captivorum impetrarent. Hic vero iuvat
Reguli fortitudinem atque animi magnitudinem
notare. Namque iuralus missus est ad senatum, ut,
nisi redditi essent Poenis captivi, rediret ipse Car-
thaginem. Quum venisset in senatum mandata ex-
posuit; reddi captivos negavit esse utile illos enim
;

adolescentes esse et bonos duces; se iam confectum


senectute. Cuius quum valuisset auctoritas, captivi
retenti sunt, ipse Carthaginem rediit; neque eum
caritas patriae retinuit, nec suorum. Neque vero
tum ignorabat, crudelissimum hostem et ad
se ad
exquisita supplicia proficisci ; sed iusiurandum
conservandum putabat.
Profectis ab urbe, una cum Regulo, Carthagi-
niensium legatis, maximae Romanorum copiae ex
novo delectu in Siciliam missae. Attamen Cartha-
ginienses Lilybaeum et Drepanum tenuerunt, ho-
stium classe quasi ad internecionem deleta. Romani
iam sumptibus et tacturis exhausti a maritimo,

bello sibi abstinendum censuerunt. At sexennio post,


quum incredibili pene Carthaginiensium constantia
diutius bellum trahi viderent, C. Lutatium consu-
lem cum classe trecentarum navium, praeter pon-
tones aliaque navigia septingenta, Siciliam petere
iusserunt. Iluc advenienti Poenorum classis adesse
nuntiatur. Naves erant quadringentae, quae com-
meatum ad exercitum portabant, cui praeerat in
Sicilia Hamilcar, Annibalis pater. Dux classis erat
Hanno, nobilis Carthaginiensis, qui magno studio
id agebat, ut naves onere levatas acceptis ab Ha-
milcare strenuis viris compleret, cumque Romanis
confligeret. At Lutatius, optimum ratus Hannonis
adventum Draevertere, et cum eius classe congredi

Digitized by Google
LIB. IV. - CAP. III. 75
oneribus impedita, ante diem septimum idus mar-
tias ad Acgales insulas cursum intendit. Postero
die, conspectis hostium navibus, quae recta via iter
suum prosequebantur, e portu progreditur. Poeni
viam sibi interclusam cernentes, aciem instrutmt,
vi perrupturi. Sic utrinque, signo dato, acriter

concurritur. Graves et propemodum immobiles Poe-


norum naves arbitrio suo romanae leves et expe-
ditae assultabant. Itaque in tam impari certamine
non longa victoriae mora fuit. Omnes ferme Car-
thaginiensium naves captae aut demersae. Ex ro-
mana classe duodecim sunt desideratae. Hanno Car-
thaginem revectus, poenas infelicitatis suae sup-
plicio capitis luit. Poeni victi pacem hac lege im-
petrarunt, ut omnibus insulis decederent, quae
sunt inter Italiam et Africam, et certum populo
romano vectigal per viginli annos penderent.
Quiescentibus Poenorum armis, bellum Illyriis
indicium, qui infesti in mare hadriaticum incum-
bebant; subactique in deditionem venerunt. Mox
Galli insubres aliquot proeliis fusi; et M. Claudius
Marcellus consul, occiso Viridomaro, illorum duce, k

opima spolia (1) retulit.

(i) Opima spolia dicebantur quae summus belli dux, occiso


hostium imperature, retulisset.

Digitized by Google
76 HISTORIAE ROMANAE

Capvt IV.

Causae belli punici secundi. - Romani vincuntur ad Ticinum, ad


Trebiam, ad Trasimenum. - Q. Fabius Maximus prodictator crea-
tus. - Romanorum clades ad Cannas. - Annibal in Campaniam
divertit. - Philippi, Macedonum regis, legati ad Annibalem missi.-
Cn. et P. Scipionum res bene gestae in Hispania. - Syracusae a
Marcello captae. - Carthago nova a P. Cornelio Scipione expu-
gnata. - Q. Fabius Maximus Tarentum capit. -Hasdrubal victus.-
Syphax et Poeni a Scipione devicti. - Annibal Carthaginem revo-
catus. - Eius colloquium cum Scipione. - Pax firmata cum
Poenis.

An. ante Chr. n. 317. An. ab urb. cond. 533.-

Vix quadriennium pax inter populum romanum


et Carthaginienses mansit. IIosenim angebant Si-
ciliaSardiniaque amissae, et stipendium etiam in-
super impositum. Itaque Annibal, qui novem an-
nos natus, ab Hamilcare patre altaribus admotus,
tactis sacris iuraverat, se, cum primum posset,
hostem fore populo romano, ex quo die dux Car-
thaginiensium est declaratus, coepit causam Tielli
quaerere. Iamque nihil prolatandum ratus, Sagun-
tum, Hispaniae urbem Romanis foederatam, ever-
tit. Sagunti excidio nuntiato, Romani legatos in

Africam mittunt ad percunclandos Carthaginienses,


publicone consilio Annibal Sagunlumoppugnasset,
et si, id quod facturi videbantur, faterentur ap de-
fenderent publico consilio factum, di indicerent
populo Carthaginiensi bellum. Postquam Carthagi-
nem venerunt, quum senatus datus esset, tergiver-
santibus Poenis, dux legationis Q. Fabius, sinu ex
toga facto hic, inquit, vobis bellum et pacem por-
:

tamus ;
utrum placet sumite. Sub hanc vocem haud
minus ferociter, daret utrum vellet, succlamatum

Digitized by Google
)

LIB. IV. - CAP. IV. 77


est; et quum is jjjterum, sinu effuso, bellujn dare
dixisset, accipere se omnes responderunt, et quibus
acciperent animis, iisdem se gesturos.
Vere primo Annibal per Pyrenaeos montes exer-
citum traducit; mox traiecto Rhodano et alpibus
superatis, in Italiam degreditur. Quantae copiae
transgresso in Italiam Annibali fuerint, nequaquam
plurimum, centum millia
inter auctores constat. Qui
peditum, viginti equitum fuisse scribunt; qui mi-
nimum, viginti millia peditum, sex equitum cum
aliquot elephantis. P. Scipionem consulem apud
Ticinum amnem, Sempronium apud Trebiam, Fla-
minium apud Trasimenum lacum profligat.
Tot cladibus afflicti Romani ad remedium iam-
diu nec desideratum neque adhibitum, dictatorem
dicendum confugiunt. Prodictatorem populus creat
Q. Fabium Maximum, qui Annibalis impetum mora
frangit. At mox temeritate ac praepropero ingenio
Terentii Varronis consulis, cum maxima strage ad-
versus Annibalem ad Cannas pugnatum est; caesa-
que eo proelio quinque et quadraginta millia pe-
ditum romanorum, duo millia septingenti equites
cum Paullo consule et senatoribus octoginta, con-
sularibus atque praetoriis aut aediliciis triginta.
Post tantam victoriam dubium non erat, quin die
quinto Annibal in Capitolio epulari potuerit, si

(
quod poenum illum dixisse Maharbalem ferunt
Annibal, quemadmodum sciret vincere, sic victoria
uti scivisset.Sed Annibali nimis laeta res est visa,
maiorque, quam ut eam statim capere animo pos-
set. Itaque potiusquam Romam peteret, in Campa-

niam divertit, cuius deliciis mox et ipse et exercitus


ardor elanguit.

Digitized by Google
78 HISTORIAE ROMANAE
Caeterum quanto maior cannensis clades supe-
rioribus cladibus fuerit, vel ea res indicio est,quod
qui sociorum ad eam diem firmi steterant ,
tum
labare coeperunt, nulla profecto alia re, quam quod
desperaverant de imperio. Inter quos Philippus,
Macedonum rex, legatos ad poenum ducem mittit,
foedusque cum eo et amicitiam iungit. Nunquam
sane propius excidio Roma fuit ; sed Annibalis mora
et Romanorum constantia saluti fuerunt urbi atque
imperio. Cnaeus et Publius Scipiones in Hispaniam
missi, pene totam Carthaginiensibus eripiunt ; Mar-
cellus autem, cui Sicilia provincia decreta fuerat,
Syracusas, licet Archimedis ingenio defensas, ex-
pugnat, et caetera in Sicilia tanta fide atque inte-
gritate componit, ut non modo suam gloriam, sed
etiam maiestatem augeat populi romani. Per eos-
dem ferme dies victoria de Macedonibus, ad Apol-
loniam relata, regem Philippum a rerum italicarum
cogitatione subito avertit.
Interea in Hispaniam, ubi, interfectis duobus
Scipionibus, nullus iam dux romanus erat, P. Cor-
nelius mittitur, illius, qui ibidem bellum gesserat,
quatuor et viginti annos natus. Is Carthagine
filius,

nova poti us, magnam auri atque argenti vim capit,


et nobilissimos obsides civitatum Hispaniae. Deinde
Hasdrubalem victum Hispania expulit, et magna
praeda est locupletatus, captivis hispanis sine pretio
dimissis.
Dum haec in Hispania geruntur, Q. Fabius Ma-
ximus consul Tarentum cepit, in qua ingentes co-
piae Annibalis erant. Quinque et viginti millia ca-
ptivorum vendidit, praedam militibus dispertivit,
pecuniam in fiscum retulit. Quo facto complures
LIB. IV. - CAP. IV. 79
quae ad Annibalem defecerant, se
Italiae civitates,
Romanis rursus dediderunt. In hisce rerum adiun-
ctis Annibal desperans, Hispaniam contra Scipio-

nem ducem diutius posse retineri, Hasdrubalem


fratrem in Italiam cum omnibus copiis evocavit.
Is veniens ab Appio Claudio Nerone et M. Livio
Salinatore consulibus, apud Senam, Piceni urbem,
fusus atque interfectus est.
P. Cornelius Scipio, recepta Hispania, Romam
reversus consulatum obtinuit. Postea in Africam
missus Massinissam, regem Numidarum, in socie-
tatem recepit ; ac Syphacis et Carthaginiensium ca-
stra una nocte perrupit et incendit. Haec clades
Carthaginiensibus tantum terroris attulit, ut Anni-
balem ad tuendam patriam revocarent, qui frendens
gemensque, ac vix lacrimis temperans mandatis pa-
ruit. Dicitur saepe Italiae littora respexisse, deos
hominesque accusans, in se quoque ac suum ipsius
caput exsecratus, quod non cruentum ab cannensi
victoria militem Romam duxisset. Iamque Adru-
metum venerat ubi quum accepisset, omnia circa
;

Carthaginem hostium armis obtineri, magnis itine-


ribus Zamam contendit, quae quinque dierum iter
ab Carthagine abest. Inde nuncium ad Scipionem
misit, ut colloquendi secum potestatem faceret.
Quum Scipio colloquiumhaud abnuisset, congressi
sunt non suae modo aetatis maximi duces, sed om-
nis ante se memoriae, omnium gentium cuilibet
regum imperatorumve pares. Paullisper alter al-
terius conspectu, admiratione mutua prope attoniti,
conticuere. Quum autem de pacis conditionibus
inter illos non convenisset, ex colloquio ad suos se
receperunt, renuntiantes, armis decernendum esse,

Digitized by Google
80 niSTORIAE ROMANAE
habendamque eam fortunam, quam dii dedissent.
Commisso proelio, Annibal victus ad Antiochum,
Syriae regem, profectus est.
Carthaginienses metu perculsi pacem petunt. Con-
ditiones pacis dictae, ut perfugas fugitivosque et
captivos omnes redderent Romanis, et naves ro-
stratas, praeter decem triremes, traderent, ele-
phantosque quos haberent; bellum nevein Africa,
neve extra Africam, iniussu populi romani gere-
rent ;
Massinissae res redderent ;
decem millia ta-
lentum (1) argenti, descripta pensionibus aequis in
annos quinquaginta solverent. Pace terra marique
parta, Scipio Romam pervenit, triumphoque om-
nium clarissimo urbem est invectus.

Capyt y.

Bellum macedonicum. - Laevinus consul. - T. Quintius Flamininus


Philippum vincit. - Pax Philippo data. - Perseus, Pliilippi lilius,
bellum renovat. - A L. Aemilio victus captusque. - Bellum pu-
nicum tertium. - Carthago eversa a P. Scipione Africano minore.-
Pseudophilippus a Metello profligatus.

An. ante Chr. n. 200. An. ab urb. cond. 652.

Pacem punicam bellum excepit contra Philippum,


Macedonum regem, qui Annibalem adversus Roma-
nos bellantem sibi foedere sociaverat. Et primo
quidem ,
Laevino consule Romani ionium mare
,

ingressi, tota Graeciae littora victores peragrarunt.


Mox missus ad bellum T. Quintius Flamininus con-
sul regem Philippum ad Cynoscephalas profligavit;
cui postea petenti pax data in has leges est. Omnes

(1) Talentum fuit apud Graecos pecuniae summa, effiemus


5,710 franchi.Talentum, casus patrius numeri multitudinis.

Digitized by Googlj
LIB. IV. - CAP. V. 81
Graecorum civitates, Europa, quaeque in
quae in
Asia essent, libertatem ac suas leges haberent; quae
earum sub ditione Philippi fuissent, praesidia ex
his Philippus deduceret ; captivos transfugasque
redderet Philippus Romanis, et naves omnes tectas
traderet; ne plus quingentis armatorum haberet,
neve elephantum ullum; bellum extra Macedoniae
fines ne iniussu senatus gereret; mille talentum
daret populo romano: dimidium praesens, dimi-
dium pensionibus decem annorum.
Nec tamen, composita pace, quievit Philippus,
bellum rursus gesturus, si diutius vixisset. Regnum
vero macedonicum adeptus Perseus filius, non iu-
slum modo coepit apparare bellum regio animo,
sed per omnia clandestina grassari scelera latroci-
niorum ac veneficiorum in Romanos. Bello praepo-
situs L. Aemilius Paullus Perseum ingenti proelio,
apud urbem, nomine Pydnam, in Macedonia, fusum
castris exuit, deletisque eius copiis, destitutum
omni spe coegit in Macedoniam, indeque in Samo-
thracam insulam profugere, ubi templi religioni
se supplicem credidit. Ad eum Cn. Octavius prae-
tor, qui classi praeerat, pervenit, persuasitque ut
se Romanorum fidei committeret. Ita Paullus ma-
ximum nobilissimumque regem per triumphum ante
currum suum duxit.
Victo captoque Perseo, qui quadriennio post in
libera custodia Albae decessit, Macedoniam in
quatuor regiones sic dividi placuit, ut neque con-
nubium, neque commercium agrorum aedificio-
rumque inter se cuiquam, extra fines regionis
suae, esset. Exinde Romani, per speciem amici-
tiae, Graecorum discordias fovere, atque Asiae ne-

Digitized by Google
6*2 • HISTORIAE ROMANAE
gotiis se immiscere, quam ambitionis suae prae-
dam animo iam destinaverant.
facere in
Interea quum
Carthaginienses post pacem quin-
quaginta ferme annorum, viribus receptis, socio
populi romani atque amico, Massinissae arma in-
tulissent ;
ex Catonis sententia ,
tertium bellum
punicum Itaque Manilio et Censo-
est conflatum.
rino consulibus, primo Carthaginiensibus est im-
peratum, ut si salvi esse vellent, ex urbe migra-
rent, sedemque alibi constituerent. Quod ubi Car-
thagine auditum est, ortus statim est ululatus cla-
morque ingens, bellum esse gerendum, et satius
esse extrema omnia pati, quam patriam relinquere.
Tunc ad Carthaginem oppugnandam profectus est
P. Cornelius Scipio consul, avo patrique similli-
mus, urbeinque populo romano invisam funditus
evertit.Quadraginta hostium millia se victori tra-
diderunt, et dux ipse Carthaginiensium Hasdrubal
ad genua Scipionis supplex procubuit. Deleta Car-
thagine, Scipio Romam reversus splendidum egit
triumphum, et Africani cognomen sibi peperit,
quod iam haberet ab avo hereditarium.
Sub idem ferme tempus Andriscus quidam,
Pseudophilippus a mendacio simulatae originis ap-
pellatus, qui se Philippum, regiaeque stirpis fere-
bat, quum esset ultimae, armis occupata Macedo-
nia, brevi temeritatis poenas dedit. Quippe Q. Me-
tellus, cui ex virtute Macedonici cognomen in-
ditum erat, praeclara victoria ipsumque gentem-
que superavit.

Digitized by Google
;

83

LIBER V.

AB ANNO ANTE CHRISTVM NATVM CXXXIlI AD ANNVM LXXV'1.

Capvt i.

Bellorum civilium causae. - Seditio Tiberii Gracchi


et C.aii Gracchi.

An. ante Chr. n. 133. An. ab urb. cond. 617.

Postquam Carthago, aemula imperii romani, ab


stirpe interiit, et subactis in Hispania et Graecia
populis regibusque, m^lus hostilis Romanorum
!

mentibus decessit scincet ea quae secundae res


amant, lascivia atque superbia invasere. Ita quod
in adversis rebus optaverant , otium, postquam
adepti sunt, asperius acerbiusque fuit (1). Nam-
que coepere nobilitas dignitatem, populus liberta-
tem in libidinem vertere. Ita omnia in duas partes
abstracta sunt; respublica, quae media fuerat, di-
lacerata. Caeterum nobilitas factione magis polle-
bat; plebis vis soluta atque dispersa, in multitu-
dine minus poterat. Paucorum arbitrio belli domi-
que agitabatur (2) ; penes eosdem aerarium, pro-
vinciae, magistratus; populus militia .atque inopia
nrgebatur. Ita cum potentia avaritia sine modo
modestiaque invadere, polluere et vastare omnia,
quoad semet ipsa praecipitavit. Namque ubi pri-
mum ex nobilitate reperti sunt, quibus, cupidine
victoriae, haud satis moderatus animus erat; mo-
ti) Supp. quam ipse res adversae.
(2j Supp. res publica.

Digitized by Google
84 HISTORIAE ROMANAE
veri civitas, et dissensio civilis, quasi permixtio
terrae, oriri coepit.
Tiberius Sempronius Gracchus, tribunus plebis
creatus, descivit a bonis; pollieilusque toti Italiae
civitatem, sirnul etiam promulgatis agrariis legi-
bus (1), omnium statum coneutientibus , summa
imis miscuit, et in praeruptum atque anceps peri-
culum adduxit rempublicam. Octavio collegae, pro
bono publico stanti, imperium abrogavit; trium-
viros agris dividendis ,
coloniisque deducendis
creavit se socerumque suum consularem Appium,
et Gracchum fratrem, admodum iuvenem. Tum P.
Scipio Nasica, consobrinus Tiberii Gracchi, patriam
cognationi praeferens, ex superiore Capitolii parte,
summis gradibus insistens, hortatus est qui sal-

vam vellent rempublicam, se sequerentur. Tum


optimates ,
senatus atque equestris ordinis pars
melior et maior, et intacta perniciosis consiliis
plebs irruere in Gracchum, stantem in area cum
catervis suis. Is fugiensdecurrensque clivo Capito-
lino, fragmine subsellii ictus, vitam, quam glo-
riosissime degere potuerat, immatura morte finivit,
lloc initium in urbe Roma civilis sanguinis fuit.
Decem deinde interpositis annis, qui Tiberium
Gracchum, idem Caium fratrem invasit furor. Qui
quum summa quiete animi civitatis princeps esse
posset, vel vindicandae fraternae mortis causa, vel
praemuniendae regalis potentiae; vix tribunatum
ingressus, longe maiora et altiora petens , dabat
civitatem omnibus italicis, dividebat agros, velabat
quemquam civem plus quingentis iugeribus ha-

(i) Legibus agrariis cavebatur, ut plebi dividerentur agri publici.

Digitized by Googli
;

LIB. V. - CAP. II. 85


here, quod aliquando lege Licinia cautum eral
nova coiisliiuebat portoria; novis coloniis replebat
provincias; iudicia a senatu transferebat ad equi-
tes; frumentum plebi dare instituerat; nihil im-
motum, nihil tranquillum, nihil quietum denique
in eodem statu relinquebat quin alterum etiam
;

continuavit tribunatum. Hunc unaque Fulvium


Flaccum, virum consularem, aeque prava cupien-
tem , L. Opimius, consul persecutus est armis.
Flaccus, in Aventino armatos ad pugnam ciens,
iugulatus est. Gracchus profugiens, quum iam
comprehenderetur ab iis, quos Opimius miserat,
cervicem Eporo servo praebuit, qui dominum et
inhx semel ipsum interemit.
llunc Tiberius et Caius Gracchi, viri optimis
ingeniis male usi, viva adhuc Cornelia matre, vi-
tae exitum habuere. Qui si civilem dignitatis con- -

cupissent modum, quidquid tumultuando adipisci


gestierunt, quietis (1) obtulisset respublica.

Capvt ii.

Bellum iugurthinum. - Iugurtha Hiempsalem et Adherbalem fra-


tres interficit. - Calpurnius Bestia consul, Albinus, Q. Metellus,
C. Marius adversus Iugurlham missi. - Iugurtha fraude Bocchi,
regis Mauritaniae, vinctus traditur Syllae. - In triumphum ductus
a Mario. - In carcere necatus.

An. ante Chr. n. 110. An. ab urb. cond. 010.

Massinissa, rex Numidarum, bello punico se-


cundo in amicitiam receptus a P. Scipione, multa
et praeclara rei militaris facinora fecerat; ob quae,
victis Carthaginiensibus et capto Syphace, populus
(1) Ipsis quietis.

Digitized by Google
8G HISTORIAE ROMANAE
romanus quascumque urbes et agros manu cepe*
rat, regi dono dedit. Itaque amicitia Massinissae
bona atque honesta Romanis permansit. Sed im-
perii vitaeque eius finis idem fuit. Dein Micipsa
filius regnum obtinuit qui Adherbalem et Hiem-
;

psalem ex sese genuit, Iugurthamque, Manastabalis


fratrisfdium adoptavit et testamento pariter cum
fdiis heredem instituit. Ilie regni cupiditate instin-
ctus, et beneficiorum immemor, Hiempsale atque
Adherbale interemtis ,
omni Numidia potitur.
Adversus fratrum interfectorem primus in Afri-
cam Calpurnius Bestia consul mittitur ; qui initio
acriter Numidiam ingressus, multos mortales et
urbes aliquot pugnando cepit. Sed ubi Iugurtha
per legatos eum pecunia lentare, bellique, quod
administrabat, asperitatem ostendere coepit; ani-
mus aeger avaritia subito conversus est; atque
assumto socio et administro omnium consiliorum
Aemilio Scauro, homine divitiarum avido, pacem
cum Iugurtha flagitiosissimam fecit.
Postquam res in Africa gestas, quoque modo
actaeforent fama divulgavit Romae per omnes ;

locos et conventus de facto Calpurnii agitari. Apud


plebem gravis invidia. Patres solliciti erant pro- ;

barentne tantum flagitium, an decretum consulis


subverterent, parum constabat; ac maxume eos
potentia Scauri ,
quod is auctor et socius Bestiae
ferebatur, a vero bonoque impediebat. At Mem-
mius, inter dubitationem moras senatus, populo
et
persuasit, uti L. Cassius ad Iugurtham mitteretur,
eumque, interposita fide publica, Romam duceret.
Quum igitur Iugurtha cum Romam ve-
Cassio
nisset, confeslim C. Baebii, tribuni plebis, auxi-

Digitized by Google
,

lib. v. - cap. ii. S7


lium magna mercede sibi parat, quo suffragante
impune abiisset, nisi Massivam, Gulussae filium,
Massinissae nepotem, tunc Romae commorantem,
per Bomilcarem interficiendum curasset. Iugurtha,
manifestus tanti sceleris, iussus est ab senatu Italia
decedere ; Roma autem egressus, fertur saepe eo
tacitus respiciens, postremo dixisso: urbem ve-
nalem, et ma ture perituram, si empto-
rem invenerit. Interim Albinus consul, reno-
vato bello, commeatum, stipendium, alia quae mi-
litibus usui forent,maturat in Africam portare,
uti ante comitia bellum conficeret. Sed postquam
dilapso tempore, comitiorum dies adventabat, Al-
binus, Aulo fratre in castris pro praetore relicto
Romam decessit. Iugurtha, cognita Auli imperitia,
intempesta nocte, de improviso Romanorum castra
circumvenit. Postero die cum Aulo in colloquio
verba facit: tametsi ipsum cum exercitu fame,
ferro clausum tenet ; tamen si secum foedus face-
ret, incolumes omnes sub iugum missurum ; prae-
terea uti diebus decem Numidia decederet. Quae
quamquam gravia et flagitii plena erant; tamen,
sicuti regi libuerat, pax convenit.
Post Auli foedus Metello consuli Numidia evenit,
acri viro, et quamquam adverso populi partibus,
fama tamen inviolata. Is ubi primum magistratum
ingressus est, ad bellum, quod gesturus erat, ani-
mum intendit. Postquam vero in Africam venit,
callidissime Iugurtham artibus suis aggressus est.
Agrorum et vicorum populatione non contentus,
in ipsaNumidiae capita impetum fecit, et Thalam
urbem, thesaurosque regis diripuit. Tunc Iugur-
tham, regni finibus excitum, per Mauros et Gaetu-

Digitized by Google
88 HISTORIAE ROMANAE
liam est insecutus. Huius legatus erat C. Marius;
qui Metelli lentitudinem criminatus, bellum iam
in tertium annum trahentis, fecit ut consul crea-
retur, bellique summa sibi committeretur, quod
Metellusiam profligaverat. Marius Gaetulos et
Bocchum, Mauritaniae regem, fudit, quem Iugur-
tha ad belli societatem pellexerat. Castellum in

excelsa rupe positum, ubi regis thesauri erant, ex-


pugnavit. Bocchus rebus suis diffisus, legatos ad
Marium misit, pacem orantes. Sylla quaestor a
Mario ad Bocchum missus, huic persuadet ut Iu-
gurtham Romanis tradat. Ita fraudulentissimus re-
gum, fraude Bocchi, Syllae vinctus traditur, et ab
eo ad Marium deductus. Hic triumphans catena-
tum Iugurtham ante currum egit, atque in carce-
rem detrusum mox necandum curavit.

Capvt iiI.

Bellum adversus Teutonos et Cimbros. - Vincuntur a Mario. -


Bellum servile. - Marii ambitio. -Bellum sociale, seu italicum.

An. ante Chr. n. 102. * An. ab urb. cond.GlS.

Per idem tempus, quum immanis vis germana-


rum gentium, quibus nomen Cimbris ac Teutonis
erat, Caepionem Manliumquc consules, et antea
Carbonem Silanumque fudissent fugasscnlque in
Galliis, Scaurumque Aurelium consulem et alios
celeberrimi nominis viros trucidassent metu Italia ;

cunilis contremuit; populus autem romanus non


alium repellendis tantis hostibus magis idoneum
imperatorem, quam Marium est ratus, in quo spes
atque opes civitatis ea tempestate sitae erant.
Tunc multiplicati consulatus eius. Tertius in appa-
ratu belli consumptus. Quarto trans alpes, circa

Digitized by Google
i/ib. v. - cap. m. 89
Aquas Sextias cum Teulonis conflixit, amplius
,

centum et quinquaginta hostium millibus ab eo


trucidatis, gensque excisa Teutonorum. Quinto
citra alpes, apud Vercellas, in campis, quibus no-
men erat Raudiis, ipse et Q. Lutatius Catulus,
proconsul, fortunatissimo decertavere proelio ad-
versus Cimbros. Caesa aut capta traduntur centum
octoginta hostium millia. Sextus consulatus veluti
praemium ei meritorum datus.
Dum bellum Servile in Sicilia exardesceret,
Marius Romae, inexplebili honorum cupiditate in-
citatus, in id solum studebat, ut senatus auctori-
tatem et rerum omnium summam ad se traheret.
Quum autem illius ambitioni acerrime adversare-
tur L. Cornelius Sylla, iamque res ad civilem di-
scordiam spectarent, peropportune cecidit, ut bel-
lum Sociale civium mentes alio avocaret. Nam-
que omnes italici populi, si Latinos „ Etruscos at-
que Umbros excipias, Romae bellum indixerunt.
Quorum populorum ut fortuna atrox, ita causa
fuit iustissima. Petebant enim, ut in eius civitatis
ius reciperentur, cuius imperium armis tuebantur.
Clarissimi imperatores romani fuerunt eo bello
Cn. Pompeius, C. Marius, L. Sylla, Q. Metellus.
Italicorum autem fuerunt celeberrimi duces Silo
Popaedius, C. Pontidius, Telesinus Pontius, Papius
Mutilius aliique. Tam varia autem fortuna italici
belli fuit, ut per biennium continuum duo romani
consules, Rutilius, ac deinde Porcius Cato ab ho-
stibus occiderentur, exercitus populi romani mul-
tis in locis funderentur, atque ad saga iretur (1),

(1) Erat sagum belli index; nee solum milites, sed omnes cives
sagum induere solebant, si maior aliquis tumultus subito existcrel.

Digitized by Google
90 HISTORIAE ROMANAE
diuque in eo habitu maneretur. Caput imperii sui
Corfinium legerant, quod appellarunt Italicum.
Paullatim deinde recipiendo in civitatem qui arma
aut non ceperant, aut deposuerant maturius, vires
refectae sunt, Pompeio, Syllaque et Mario laben-
tem rempublicam romanam restituentibus.

Capvt iv.

' bellum mithridalicum missus. -Bellum civile Marii et Syllae.-


Sylla ad
Varia utrinque fortuna cenatur. - Syllanae proscriptiones.

An. ante Chr. n. 86. An. ab urb. cond. 661.

Confecto ex maxima parte (nisi qua (1) nolani


belli manebant reliquiae) italico bello, Mithridates,
Ponticus rex, occupata Asia, uno die atque una
litterarum significatione, cives romanos, quotquot
ibi essent, necari iussit. Quumque terribilis Italiae
quoque videretur imminere, sorte obvenit Syllae
Asia provincia. Is egressus urbe quum circa Nolam
moraretur, P. jSulpicius, tribunus plebis , legem
ad populum tulit, qua Syllae imperium abrogare-
tur, et C. Mario bellum decerneretur mithridati-
cum. Tum Sylla, contracto exercitu, ad urbem
rediit, eamque armis occupavit; duodecim auctores
novarum rerum, inter quos Marium cum filio et
P. Sulpicio, urbe expulit, ac lege lata exsules fecit;
Sulpicium vero in Laurentinis paludibus iugulan-
dum curavit. Quo facto, ad bellum mithridaticum
in Asiam profectus est.
Anno insequenti Cornelius Cinna, creatus consul,
nec Mario nec Sulpicio temperatior fuit. Itaque ex
senatus auctoritate consulatus ei abrogatus est,
(i) Exceptis locis in quibus.

Digitized by Google
,

LIB. V. - CAP. IV. 91


suffectusque in eius locum L. Cornelius Merula
flamen dialis. Tum Cinna, corruptis primo centu-
rionibus ac tribunis, mox etiam, spe largitionis,
militibus, ab eo exercitu, qui circa Nolam erat,
receptus est. Quumque universus in verba eius
iuraret, relinens insignia consulatus, patriae bel-
lum intulit, et C. Marium cum quique eum
filio,

iis pulsi erant, ab Cinna et Ma-


exsilio revocavit.
rius, haud incruentis utrinque certaminibus editis,
urbem occupaverunt; sed prior ingressus Cinna
de recipiendo Mario legem tulit. Postea C. Marius,,
pestifero civibus suis reditu, intravit moenia. Nihil
illa victoria fuisset crudelius, nisi mox Syllana
esset secuta. Neque licentia gladiorum in medio-
cres saevitum; sed excelsissimi quique civitatis viri
variis suppliciorum generibus affecti ;
in his Cn.
Octavius, L. Merula et M. Antonius.
Septimum deinde consulatum Marius, in priorum
dedecus, iniit. Cuius initio, morbo oppressus de-
cessit. Sylla interim adversus Mithridatis praefectos,
circa Athenas Boeotiamque et Macedoniam, ita di-
micavit, ut Athenas caperet, et complura hostium
millia interficeret. Transgressus deinde in Asiam,
pacem petentem Mithridatem invenit. Quem multa-
tum pecunia ac parte navium Asia omnibusque
aliis provinciis, quas armis occupaverat, decedere
coegit, et paternis idest ponticis finibus contentum
esse iussit. Postremo in Italiam traiecit,
bellum
gesturus adversus Norbanum et Scipionem con-
sules. Et primo quidem contra Norbanum decer-
tans non longe a Capua, septem eius millia cecidit,
sex millia cepit. Inde ad Scipionem se convertit,
cuius exercitum totum in deditionem accepit.

Digitized by Google
92 HISTORIAE ROMANAE
Quum autem Romae Marius, Marii filius, r

Papirius Carbo consulatum accepissent, Sylla ad-


versus Marium dimicavit. Mox etiam urbem in-

gressus ac Marium Praencstem usque perse-


est,

cutus obsidione cinctum ad mortem compulit.


,

Rursus pugnam gravissimam habuit contra Lam-


ponium et Carinatem, duces partium marianarum,
ad portam Collinam. Duodecim hostium millia se
Syllae dediderunt; caeteri in acie, in castris, in
fuga, insatiabili ira victoris absumli sunt. Cnaeus
etiam Carbo ab Arimino ad Siciliam fugit, ibique
a Cn. Pompeio interfectus est, quem adolescentem
Sylla ,
cognita eius industria ,
exercitibus prae-
fecerat.
Sylla victor dictaturam adeptus, inaudito exem-
plo, tabulam proscriptionis proposuit, qua eorum
nomina continebantur, qui essent interficiendi. In-
gens caesorum fuit multitudo; coque ventum est,
ut saevitiae causam avaritia praeberet, et modus
culpae ex pecuniae modo constitueretur ,
et qui

fuisset locuples, fieret nec quidquam vi-


nocens;
deretur turpe, quod esset quaestuosum. Prostratis
inimicorum opibus, Sylla, praeter omnium expe-
ctationem, dictatura se abdicavit, atque in villam
profectus, haud ita multo post pediculari morbo
correptus interiit. Ilunc finem habuit bellum civile

marianum et syllanum, quo decem annos respu-


blica fuit afflictata.

Digitized by Google
03

LIBER VI.
AB ANNO ANTE CHIUSTVM NATVM LXXVl AD ANNVM
POST CHR1STVM NATVM XIV.

C/\PVT I.

Bellum Sertorianum. - Bellum spartarium. - Bellum piraticum. -


Bellum inithridaticum.

An. ante Chr. n. 78. An ab urb. cond. 676.

M. Aemilio Lepido, Q. Catulo consulibus, no-


vum bellum exarsit in Hispania. Namque Sertorius,
qui partium marianarum fuerat, timens fortunam
caeterorum, qui interempti erant, ad bellum com-
movit Hispaniam. Missi contra eum duces Q. Cae-
cilius Metellus, filius eius qui Iugurtham vicit, et
L. Domitius praetor. A Sertorii duce Ilirtuleio
Domitius occisus. Metellus vario exitu contra Ser-
torium dimicavit. Postea, quum impar pugnae
solus Metellus putaretur, Cn. Pompeius ad Ilispa-
nias missus est. Ita, duobus ducibus adversis, Ser-
torius fortuna varia saepe pugnavit. Octavo demum
anno a suis (1) occisus est, et finis ei bello impo-
situs a Cn. Pompeio adolescente, et Q. Metello Pio.
Quo facto, omnes prope Hispaniae in ditionem
populi romani sunt redactae.
Dum Sertorianum bellum in Hispania geritur,
quatuor et sexaginta gladiatores e Capuae ludo
profugientes, duce Spartaco, raptis ex illa urbe
gladiis, primo Vesuvium montem petiere mox ,

(1) Supp. militibus.

Digitized by Google
'

04 HISTORIAE ROMANAE
crescente in dies multitudine, gravibus variisque
casibus Italiam affecere. Quorum numerus adeo
crevit, ut quadraginta hominum millia se romano
exercitui opposuerint. A M. Licinio Grasso pulsi,
in extrema (1) Italiae aufugerunt. Ibi circa Brut-
tium sinum clausi, quum fugam in Siciliam para-
rent,neque navigia suppeterent, eruptione facta,
dignam viris mortem obiere. Spartacus ipse, in
primo agmine fortissime dimicans, occisus est.
Rebus fortiter gestis in Hispania, converterat
Cn. Pompeius lotum in se terrarum orbem, et per
omnia homine maior existimabatur. Itaque A. Ga-
binius tribunus legem tulit, ut, quum belli more,
non latrociniorum, orbem classibus, iam non fur-
tivis expeditionibus piratae terrerent, Cn. Pom-
peius ad eos opprimendos mitteretur, essetque ei

imperium aequum in omnibus provinciis cum pro-


consulibus, usque ad quinquagesimum milliarium
a mari. Quo senatusconsulto pene totius terrarum
orbis imperium uni viro deferebatur. Per idem
tempus Cotta iudicandi munus, quod C. Gracchus
ereptum senatui ad equites, Sylla ab illis ad se-
natum transtulerant, aequaliter inter utrumque
ordinem partitus est. Otho Roscius lege sua equi-
tibus in theatro loca restituit. At Cn. Pompeius,
multis et praeclaris viris in id bellum assumptis,
descriptoque in omnes recessus maris praesidio
navium ,
inexsuperabili manu terrarum orbem
brevi liberavit, praedonesque, per multa proelia,
multis locis victos, circa Ciliciam classe aggressus
fudit ac fugavit.
Quum esset in fine bellum piraticum, et L. Lu-
ti) Supp. loca.

Digitized by Google
LIB. VI. - CAP. I. 95
cullus, qui ante septem annos sortitus Asiam, Mi-
thridati oppositus fuerat,magnasque res ibi ges-
serat, idem bellum adhuc administraret; Manilius
tribunus plebis legem tulit, ut bello mithridatico
Cn. Pompeius imperator prdeficeretur. Accepta
lege,Pompeius memorabile adversus Mithridatem,
qui post Luculli profectionem magnas novi exerci-
tus vires paraverat, bellum gessit.Rex fusus fuga-
tusque, et omnibus exutus copiis, Armeniam Ti-
granemque socerum petit, regem eius temporis
potenlissimum. Simul igitur duos persecutus Pom-
peius intravit Armeniam. Filius Tigranis prior per-
venit ad Pompeium; mox Tigranes ipse supplex
et praesens se regnumque ditioni eius permisit.
Servatus regi honos imperii, sed multato ingenti
pecunia, quae omnis redacta in quaestoris pote-
statem, publicis est descripta litteris. Syria aliae-
que, quas occupaverat, provinciae ereptae, et aliae
restitutae populo romano. Finis imperii regii ter-
minatus Armenia.
Posthaec devicti a Pompeio Medi Albani, Hi- ,

beri ;
ac deinde flexum agmen ad eas nationes,
quae dextra atque intima (1) Ponti incolunt, Col-
chos, Heniochos et Achaeos. Et oppressus auspiciis
Pompeii, insidiis Pharnacis filii Mithridates. Tum
victor omnium, quas gentium Pompeius
adierat,
revertit in Italiam, et magnificentissimum Romae
de tot regibus, per biduum, egit triumphum.
r

(1) Supp. loca.

Digitized by Google
,

96 HISTORIAE ROMANAE

Capvt ii.

Bellum Catilinarium. - C. lulius Caesar, Cn. Pompeius et Crassus


potentiae societatem ineunt. - Caesari Galliae decretae. - lies
illius gestae in Gallia et Britannia. - Bellum civile inter Caesa-
rem et Pompeium. - Proelium pharsalium. - Caesar in senatu a
coniuratis confoditur.

Ai», ante Chr. n. 61. An. ab urb. cond. 089.

Per haec tempora ob coniurationem L. Sergii


Catilinae in extremum pene discrimen adducta est
respublica. Ilie scelerum conscientia, et rei fami-
liaris' inopia exagitatus, simul confisus improbis
hominibus, quorum circum se, tamquam stipato-
rum catervas habebat, opprimendae reipublicae
consilium cepit. Consules interficere, senatum tru-
cidare, aerarium diripere, urbem incendere, totam
denique rempublicam funditus evertere constitue-
rat. Tanti sceleris indicium detulit Fulvia ad Ci-
ceronem consulem, qui, habito senatu, in praesen-
tem Catilinam peroravit. Ilie metu consularis im-
perii, urbe digressus, in Etruriam, ad paratum a
Manlio exercitum proficiscitur. Lentulus interea
Cethegus, aliique populares coniurationis, iussu
consulis in carcere necati sunt. Nec tamen Catilina
ab incepto destitit; sed infestis ab Etruria signis
Romam petens, obvio Anlonii exercitu opprimitur.
Confecto proelio, apertissime patuit, quanta au-
dacia, quantaque animi vis esset in exercitu Ca-
tilinae.Nam fere quem quisque pugnando locum
ceperat, eum, amissa anima corpore tegebat.
,

Catilina vero, longe a suis, inter hostium cadavera


repertus est,paullulum etiam spirans, ferociamque
animi ,
quam habuerat vivus, in vultu relinens.

Digitized by Google
,,

LIB. VI. - CAP. II. 97


M. T. Cicero pater patriae fuit appellatus
quod ipsam laboribus, consiliis periculisque suis
ab excidio vindicasset.
Sed respublica Ciceronis industria conservata,
,

iam magnitudine laborabat sua. Iulius autem Cae-


sar, consulatum adeptus, Romae dominatum affe-
ctabat. Hoc rilniirurn consule, inter ipsum et Cn.
Pompeium et M. Crassum inita potentiae societas,
quae urbi orbique terrarum, nec minus ipsis exi-
tiabilis fuit. Hoc consilium sequendi Pompeius
causam habuerat, ut tandem acta in transmarinis
provinciis ,
quibus multi obtrectabant ,
per Cae-
sarem consulem confirmarentur. Caesar autem ,
quod animadvertebat, se cedendo Pompeii gloriae,
aucturum suam, et invidia communis potentiae in
illum relegata, confirmaturum vires suas. Crassus,
ut quem principatum solus assequi non poterat,
auctoritate Pompeii, viribus teneret Caesaris? Ad-
fmitas etiam inter Caesarem Pompeiumque con-
tracta nuptiis. Quippe Juliam C. Caesaris filiam, ,

Cn. Magnus duxit uxorem.


In hoc consulatu Caesar legem tulit, ut ager
Campanus plebi divideretur ,
suasore legis Pom-
peio. Bibulus, Caesaris collega, quum actiones eius
magis vellet impedire ,
quam posset ,
maiore anni
parte domi se tenuit. Quo facto, dum augere vult
invidiam collegae, auxit potentiam. Tum Caesari
decretae in quinquennium Galliae cum legionibus
decem ; et paullo post lege quam Pompeius ad ,

populum tulit, eidem prorogatae in idem spatium


temporis provinciae.' Ilie primo Helvetios supera-
vit, deinde victor usque ad oceanum britannicum

processit. Domuit autem ,


annis ferine novem

Digitized by Google
98 HISTORIAE ROMANAE
omnem Galliam, quae inter alpes, Rhodanum flu-

men, Rhenum etOceanum est, et circuitu patet ad bis


et tricies centena millia passuum. Germanos trans
Rhenum aggressus maximis proeliis vicit. Mox
,

Britannis bellum intulit, quibus, ante eum, ne no-


men quidem Romanorum cognitum erat et eos ;

quoque victos obsidibus acceptis stipendiarios


, ,

fecit. Per id tempus Crasso bellum parthicum in


,

animo molienti Syria decreta. Sed transgressum


,

Euphratem, et petentem Seleuciam rex Orodes cum


parte maiore romani exercitus interemit. Reli-
quiae legionum per C. Cassium quaestorem sunt
servatae.
Septimo ferme anno Caesar morabatur in Gallia,
quum pignus concordiae inter Cn. Pompeium et
C. Caesarem, Iulia, uxor Magni, decessit. Intra
breve deinde spatium exarserunt belli civilis initia.
Caesar enim, rediens ex Gallia victor, alterum con-
sulatum petiit. Contradictum est a Marcello con-
sule, a Bibulo Pompeio Catone iussusque, di-
, , ,

missis exercitibus ad urbem redire. Ob hanc


,

iniuriam Caesar bellandum ratus, Rubicone traiecto,


adversus patriam cum exercitu venit. Cn. Pom-
peius, consulesque , et maior pars senatus , urbe
relicta , transmisere Dyrrachium. Caesar urbem
ingressus, redditaque ratione consiliorum suorum
in senatu et in concione, Ilispanias petiit, et Pom-
peii exercitus validissimos cum tribus ducibus L.
Afranio ,
M. Petreio ,
M. Varrone superavit. Inde
regressus, in Thessaliam transiit, ubi proelio phar-
salico Pompeium devicit ,
castraque eius diripuit.
Pompeius profugiens cum duobus Lentulis consu-
Aegyptum petere proposuit, memor benc-
laribus,

Digitized by Googl
LIB. VI. - CAP. II. 99
ficiorum quae in patrem eius Ptolemaei contu-
,

lerat, qui tum, puero quam iuveni propior, regna-

bat Alexandriae. Hic vero fortunam magis quam


,

amicitiam secutus, Pompeium occidit.


Deinde Caesar, dictator dictus in annum , Ale-
xandriana venit, ac bellum Ptolemaeo intulit, a quo
sibi quoque insidias parari intellexerat. Alcxandria
potitus, regnum Cleopatrae dedit, Ptolemaei sorori.
Mox in Pontum transiit; ibique Pharnacem, Mithri-
datis filium, rebellantem aggressus, intra quintum
ab adventu diem uno proelio profligavit. Scipionem
et Iubam, Numidiae regem, pompeianarum partium
reliquias in Africa refoventes, devicit; postremo in
Hispania Pompeii liberos apud Mundam urbem su-
peravit.
Victor omnium Caesar in urbem regressus, et

dictator perpetuus creatus, agere insolentius coepit.


Quum autem civibus ex sua voluntate honores de-
cerneret ,
qui a populo antea deferebanturnec ,

senatui advenienti adsurgeret ,


Luper-
ac demum
calibus, sedens pro rostris, insigne regium, ab An-
tonio eius capiti impositum, ita recusasset, ut non
offensus videretur; coniuratum est in eum a sexa-
ginta et amplius optimatibus, quorum praecipui
fuere Brutus, C. Cassius et Servilius Casca. Idibus
martiis quum venisset in curiam, expeditionem
parthicam meditans, Iribus et viginti vulneribus a
coniuratis est confossus.
,

100 HISTORIAE ROMANAE

Capvt iiI.

C. Octavius, M. Antonius, M. Lepidus, triumviri constituendae rei-


publicae. - Octavius a senatu Augustus
est cognominatus. -
Eius artes et via ad imperium. - Status rerum et affectus civium
sub Augusto. - Augusti mors. - Tiberius Augusto succedit. -
Iesus Christus nascitur.

An. ante Chr. n. 41: An. ab urb. cond. 709.

Interfecto Caesare, bella renovata sunt.


civilia
Percussoribus enim Caesaris favebat senatus; An-
tonius autem consul armis opprimere eos cona-
batur. Ergo, turbata republica, Antonius, multis
sceleribus perpetratis, hostis a senatu est iudiea-
tus. Missi ad eum persequendum Pansa et Hir-
tius consules ,
octodecim annos
et C. Octavius ,

natus, quem, nepotem Iuliae sororis, Caesar testa-


mento adoptatura, heredem reliquerat. Bellum for-
tissime circa Mutinam administratum est, et Deci-
mus Brutus obsidione liberatus. Antonius turpi fuga
Italiam deserere coactus; alter vero consulum in
acie, alter post paucos dies ex vulnere mortem
obiit. Itaque tres exercitus uni Octavio Caesari
victori paruerunt. Antonius, amissis copiis, con-
fugit ad Lepidum, qui tunc maximo praeerat exer-
citui. Mox Caesar, inita cum Lepido et Antonio
potentiae societate , Romam cum exercitu profe-
ctus ,
extorsit ut sibi , annum agenti vicesimum
consulatus daretur. IIoc tempore instauratum Syl-
lani exempli malum, proscriptio, qua complures
optimates periere. In his M. T. Cicero, qui con-
tinuis actionibus (1) aeternas Antonii memoriae
inusserat notas.
(I) Spectant haec verba ad xiv orationes, quibus Cicero in M.

Digitized by Googie
LIB. VI. - CAP. III. 101
Interea Brutus el Cassius grave bellum move-
runt ; erant enim per Macedoniam et Orientem
multi exercitus, quos occupaverant. Profecti ad-
versus eos Caesar Octavius et M. Antonius apud ,

Philippos* Macedoniae urbem duobus proeliis


,

victos interfecerunt. Ita vero inter triumviros di-


visa est res publica, ut Octavius Ilispanias, Gallias
et Italiam teneret;Antonius Asiam, Pontum, Orien-
tem; Lepido autem Africa demandaretur.
Dum haec in Macedonia geruntur, ingens bellum
in Sicilia conflatum est a Sexto Pompeio, Cn. Ma-
gni filio, ad quem ex Italia aliisque terrarum par-
tibus confluebant quotquot ex Bruti et Cassii par-
tibus superfuerant. Bellatum adversus eum per
Octavium et Antonium. Postremo cum Pompeio
quoque circa Misenum pax inita. Quae tamen diu
non mansit. Pompeius navali proelio victus, in A-
siam fugiens interfectus est.
Antonius, qui Asiam Orientemque tenebat, re-
pudiata Octavia, Caesaris sorore, Cleopatram Ae- ,

gypti reginam, duxit uxorem; quae dum cupiditate


muliebri optat etiam Romae regnare ingens bel-,

lum civile commovit. Itaque Caesar et Antonius,


productis classibus, apud Actium decertarunt; ubi
longe antequam dimicaretur, exploratissima cae-
, sarianarum partium victoria fuit. Ubi initum cer-
tamen, omnia in altera parte fuere, dux, remiges,
milites; in altera nihil praeter milites. Prima oc-
cupat fugam Cleopatra. Antonius fugientis reginae,
quam pugnantis militis sui comes esse maluit ; et

Antonium acerrime est invectus, quaeque Philippicarum no-


uune teruntur.

Digitized by Google
11)Jl HISTORIAE ROMANAE
imperator, qui in desertores saevire debuerat, de*
sertor exercitus sui factus est.
Proximo deinde anno persecutus Caesar reginam
Antoniumque Alexandriam ultimam bellis civili-
,

bus manum imposuit. Antonius se ipse«nteremit;


Cleopatra frustrata custodes, illata (1) aspide, eius
morsu, expers muliebris metus, spiritum reddidit.
Octavius autem, posito triumviri nomine, consulem
se ferens , et ad tuendam plebem tribunicio iure
contentus, a senatu Augustus est cognominatus.
Ubi vero militem donis, populum annona, cunctos
dulcedine otii pellexit, insurgere (2) paullalim,
muifia senatus, magistratuum, legum in se tra-
here, nullo adversante; quum ferocissimi per acies
aut proscriptiones cecidissent ,
caeteri nobilium,
quanto quis servitio promptior, opibus et honori-
bus extolleretur, ac novis ex rebus aucti, tuta et
praesentia, quam vetera et periculosa mallent. Ne-
que provinciae illum rerum statum abnuebant, su-
specto senatus populique imperio, ob certamina
potentium et avaritiam magistratuum, invalido le-
gum auxilio , quae vi, ambiiu postremo pecunia
,

turbabantur.
Itaque verso civitatis statu nihil usquam prisci
,

et integri moris. Omnes, exuta aequalitate, iussa


Principis aspectare; nulla in praesens formidine,
dum Augustus aetate validus seque et domum et
pacem sustentavit. Postquam -provecta iam sene-
ctus, et aegro corpore fatigabatur, aderatque finis
et spes novae, pauci bona libertatis incassum dis-
serere; plures bellum pavescere, alii cupere; pars

(1) Supp. in carcerem


(2) Supp. coepit.

Digitized by Googli
LIB. VI. - CAP. III. 103
multo maxima imminentes dominos variis rumo-
ribus differebant. Haec atque talia agitantibus, gra-
vescere valetudo Augusti; qui postquam rem pu-
blicam per quatuor et quadraginta annos solus
obtinuisset, obiit Nolae anno aetatis sexto et se-
ptuagesimo. Moriens Divus est appellatus; et rem
publicam Tiberio successori reliquit, qui privignus
ei, mox gener, postremo adoptione filius fuerat.

Nullo tempore res romana magis floruit. Nam-


que, exceptis bellis civilibus, in quibus invictus
fuit, adiecit Augustus romano imperio Aegyptum,

Cantabriam, ^Dalmatiam, Pannoniam, Aquitaniam,


Illyricum, Rhaetiam, Vindelicos, Salassos et omnes
maritimas Ponti civitates. Vicit autem proeliis
Dacos, Germanorum ingentes copias cecidit et ultra
Albim fluvium submovit. Bellis tandem ubique com-
positis, natus est lesus Christus, qui universi
orbis faciem divinis praeceptis aliquando immu-
taret.

Digitized by Google
,

404
LIBER VII.
AB ANNO POST CHRISTVM NATVM XIV AD ANNVM CCCCLXXVl.

Capvt i.

Roma prona in servitutem. - Tiberius. - Caesar Caligula. - Clau-


dius. - Nero. - Servius Sulpicius Galba. - Otho Salvius. - A. Vi-
tellius. -T. Flavius Vespasianus T. Vespasianus. - Domitianus.

An. post Chr. n. 14.

Post Augusti excessum, Romae rueue in servi-


tium consules, Patres, equites; quanto quis illu-
strior, tanto magis falsi ac festinantes, vultuque
composito, ne laeti excessu Principis, neu tristio-
res primordio viderentur; lacrimas, gaudium, que-
stus adulatione miscebant. Sed Tiberius signum (1)
imperatoriis cohortibus ut Imperator dedit; excu-
biae, arma et caelera aulae (2) ;
miles in forum
miles in curiam comitabatur. Litteras ad exerci-
tum, tamquam adepto principatu misit; nusquam
cunctabundus, nisi quum in senatu loqueretur. De-
nique delatum a Patribus imperium ingenti socor-
dia administravit, scelesta avaritia, turpi libidine.
Nusquam ipse pugnavit; bella per legatos suos
gessit. Aut saevire ipse in cives, aut saevientibus
vires praebere. Initium et causa (3) penes Aelium

(1) Signi nomine intellige sonum tubae, pugnam aut aliud


quidpiam indicentis, tesseras ct unum aut duo verba ab Im-
peratore concepta, quibus utebantur milites in obeundis vigiliis
(ne/ fare Ia ronda ).
(2) Erant Tiberio excubiae, arma et caetcra, quae perlinent ad
aulam Imperatoris.
(3) Supp. saeviendi.

Digitized by Google
,

LIB. VII. - CAP. I. 405


Seianum, cohortibus praetoriis praefectum; qui
Imperatorem variis artibus ita devinxerat, ut ob-
scurum adversus alios, sibi uni incautum intectum-
que efficeret. Decessit tertio et vicesimo imperii
anno, aetatis autem octavo et septuagesimo. Hoc
imperitante, Iesus Christus per Pontium Pila-
tum procuratorem supplicio affectus est.
Tiberio successit Caius Caesar, cognomento Ca-
ligula, Germanici filius. Ante principatum omnibus
carus acceptusque; in principatu vero talis, ut non
immerito vulgaretur, atrociorem illo dominum non
fuisse. Bellum adversus Germanos suscepit, et Sue-
viam ingressus, nihil strenue fecit. Postremo quasi
perpetraturus bellum, direcla acie in litore Oceani,
ac ballistis machinisque dispositis, repente militi-
bus, ut conchas legerent, galeasque et sinus reple-
rent imperavit, spolia Oceani vocans. Anno impe-
rii tertio ,
quum avaritia, libidine, crudelitate
omnium odium in se concitasset, interfectus est in
palatio, annos natus novem et viginti.
Dum senatus post 'Caligulae caedem de asseren-
da communi libertate deliberaret, Claudius, Drusi
filius, a militibus Imperator est salutatus. Hic ven-
tri, vino, libidini foedo obediens, vecors et prope
hebes, libertorum et coniugum imperiis obnoxius
fuit. Britanniae bellum intulit, quam nemo Roma-
norum post Iulium Caesarem attigerat, eaque de-
victa, triumphavit. Post interfectam Messalinam u-
xorem, Agrippinam, Germanici fratris filiam, in
matrimonium accepit. Haec filio imperium conci-
liatura, maritum veneno intercepit, qui signa quae-
dam nec obscura poenitentis de Neronis adoptione
dederat. Excessit quarto et sexagesimo aetatis anno,
1 06 HISTORIAE ROMANAE
imperii quartodecimo ; eiusque mors celata est,
donec circa successorem omnia ordinarentur.
Nerone, Domitii Aenobarbi filio imperium ade-
pto, Agrippina mater cunctis malae dominationis
cupidinibus flagrabat, ibaturque in caedes, nisi
Afranius Burrus et Annaeus Seneca obviam issent.
Hi rectores imperatoriae iuventae, et concordes,
diversa arte ex aequo pollebant; se invicem iu-
vantes, quo facilius lubricam Principis aetatem re-
tinerent. Itaque novus Neronis principatus quin-
quennio tolerabilis visus. Postquam vero matrem,
Octaviam et Poppaeam uxores e medio sustulit, nul-
lus iam neronianae crudelitati aut libidini modus
fuit. Tunc Galba in Hispania imperium corripuit.

Quem ubi Nero adventantem audivit, simulque in-


tellexit, se a senatu hostem iudicatum e palalio
,

fugiens, in suburbano liberti sui semet gladio


transfixit, anno aetatis secundo et trigesimo, quum
inciperasset annos quatuordecim.
Progenies Caesarum in Nerone defecit ; cui tres
successere Imperatores a legionibus electi. Et pri-
mus quidem Servius Sulpicius Galba, vir haud
dubie nobilissimus, magnaque et vetere prosapia.
Qui tamen ad severitatem et avaritiam propensior,
universis prope ordinibus offensis, et praecipua
flagrans apud milites invidia, trucidatus est im-
perii mense septimo. Deinde Otho Salvius, materno
genere nobilior quam paterno ; qui vita omni tur-
pis, quinto et nonagesimo imperii die se ipsum
interemit. Tum Aulus Vitellius, qui nomen locum-
que inter primores, nulla sua industria, sed cun-
cta, patris claritudine, adeptus, ingluvie et vora-
citate praesertim famosus , insreslis vulneribus

Digilized by
,

LIB. VII. - CAP. I. 107


concidit, atque in Tiberim est deieclus octavo
mense ex quo imperium obtinuerat.
Rebellione trium Principum et caede incertum
diu et quasi vagum imperium suscepit firmavitque
tandem gens Flavia; obscura illa quidem ac sine
ullis maiorum imaginibifs (1), sed tamen reipubli-
cae nequaquam poenitenda. Ex hac gente ortus
est T. Flavius Vespasianus, Princeps singularis
lenitatis, in omne hominum genus liberalissimus
quique ingenia et artes maxime fovit. Hoc impe-
rante, Iudaea romano accessit imperio; et Achaia,
Lycia, Thracia et Cilicia in provinciarum formam
redactae (2). Quum autem senatui et populo per-
inde carus esset, obiit annos natus novem et se-
xaginta, relicto imperio Tito filio; qui et ipse Ve-
spasianus appellatus, morte praeventus est, maiore
hominum damno quam suo, biennio postquam Im-
perator erat factus, anno aetatis secundo et qua-
dragesimo. Titus, expugnatis Hierosolymis, trium-
phavit cum patre. Principatum vero adeptus, om-
nium virtutum genere six eluxit, ut amor ac deli-
ciae generis humani diceretur. Quaedam sub eo (3)

fortuita ac tristia acciderunt; ut conflagratio Ve-


sevi montis in Campania, et incendium Romae

per triduum totidemque noctes ; item pestilentia


quanta non temere alias. In his tot adversis ac ta-
libus non modo Principis sollicitudinem, sed et
parentis affectum unicum praestitit, nunc conso-
(1) Romani, qui maiorum suorum imagines in atrio domus ser-
vabant, nobileshabebantur.
(2) In provinciarum formam redigi dicebantur regiones
devictae,
quum legibus et magistratibus roinanis subjicerentur, et vectigales
fierent.

(3) Sub eius imperio.


1

108 - HISTORIAE ROMANAE


lando per edicta, nunc opitulando, quantum sup-
peteret facultas.
Romanorum luctum ob Titi excessum insigniter
auxit Domitianus frater, infensus virtutibus Prin-
ceps. Primo tamen, suscepto imperio, clementiam
simulavit, neque adeo iners visus est. Itaque de
Cattis Dacisque triumphavit. Romae multas aedes
absumptas, impen-
exstruxit, bibliothecas, incendio
sissime reparavit, exemplaribus undique petilis,
missisque Alexandriam qui describerent, emenda-
rentque. Dehinc libidine, iracundia, crudelitate,
bonorum caedibus infamis, Neroni aut Caligulae
similior fuit quam patfi aut fratri. Ad haec do-
minum se ac deum appellans, nullas sibi in Ca-
pitolio statuas, nisi aureas et argenteas, poni pas-
sus Idemque terribilis cunctis et invisus, tan-
est.
dem amicorum libertorumque conspi-
occisus est
ratione,simul et Domitiae uxoris, anno aetatis
quinto et quadragesimo imperii quintodecimo.
,

Cadaver eius, populari sandapila per vespillones


exportatum, Phyllis nutrix in suburbano suo fune-
ravit.

Digitized by Google
LIB. VII. - CAP. II. 109

Capvt ii.

Nerva. - Traianus. - Hadrianus. - Antoninus Pius. - M. Aurelius


Antoninus. - L. Verus. - L. Antoninus Commodus. - Helvius Per-
tinax. - Didius Iulianus. - Septimius Severus. - Antoninus Cara-
calla. -Opilius Macrinus. - Aurelius Heliogabalus. - Alexander Se-
verus. - Iui. Maximinus. - Gordianus. - Philippus. - Decius. -
Virius Gallus. - Licinius. - Valerianus. - Gallienus. - Claudius. -
Quintilius. - Aurelianus. - Tacitus. - Florianus. - Probus. - Ca-
rus. - Diocletianus. - Maximianus. - Christiani suppliciis afflicti.-
Coustantius. - Galerius. - Constantinus.

An. post. Chr. n. 96.

Postquam Romani, sub pessimis Imperatoribus,


grande patientiae documentum dederant, viderant-
que quid ultimum in servitute esset, adempto per
inquisitores loquendi audiendique commercio, rara
tandem temporum felicitas orta est, ubi (1) sentire
quae vellent, et quae sentirent dicere liceret. Do-
mitiano enim successit Cocceius Nerva, vir in pri-
vata vita moderatus et strenuus ; qui admodum
senex imperium adeptus, res olim dissociabiles,
principatum ac libertatem miscuit, optimeqiie de
republica meritus est, Ulpium Crinitum Traianum
adoptando. Hic urbes trans Rhenum in Germania
recepit; Daciam, victo Decebalo, subegit, provincia
trans Danubium facta, quae decies centena millia
passuum in circuitu tenuit. In omnes liberalis, be-
nignus, magnificas aedes exstruxit, et viam per
pomptinaip paludem, ingenti sumptu, saxo ster-
nendam curavit. Post magnam gloriam, belli do-
mique partam (2) ,
successorem habuit Aelium

(1) Quibus.
(2) Hac de re consule sis C. Plinii Caecilii Secundi Panegyricum,
Imperatori Traiano dictum.

Digitized by Google
110 HISTORIAE ROMANAE
Hadrianum, graecis latinisque litteris impensius .

eruditum, qui imperii finem voluit esse Euphra-


tem, et tanta diligentia in rebus publicis admini-
strandis usus est, ut provincias omnes pedibus
circumierit. Idem officia publica novum in ordinem
digessit; disciplinam militarem restituit; Consi-
storium Principis statuit, in quo lectissimi iuris-
consulii Imperatori adsidercnt; postremo Antoni-
num, cognomento Pium, adoptavit, quem ob
amorem iuslitiae et pacis aequales sui cum Numa
contulerunt.
Post mortem.Antonini Pii res romana duobus
Principibus, aequo iure imperantibus, primum
paruit; divisum enim imperium obtinuerunt M.
Antoninus etL. Verus. Hic, bello adversus Parthos
gesto, triumphavit, atque undecimo imperii anno
e vita excessit. Ille maximum contra Marcomannos
bellum confecit, et multa hostium millia interemit.
Quum autem Stoicorum philosophiae deditus esset,
cognomine philosophus est appellatus. Vir mul-
tis virtutibus clarus, sexagenario maior obiit, atque

imperium Commodo filio reliquit, qui libidine,


avaritia,crudelitate infamis, veneno interceptus
aut strangulatus decessit, quum annum aetatis
ageret alterum et trigesimum.
Exinde romanum imperium in praetorianorum
potestatem concessit, atque arbitrio militum, pes-
simo cuique aut ignavo ferme delatum. Itaque per
centum et amplius annos Romanorum res pessura-
datae; quum plerique Imperatores huc tantum-
modo spectarent, ut publicis exactionibus provin-
cias expilarent, et largitione militum voluntates
redimerent. Interfecto, post trimestre imperium,

Digitized by Google
,

LIB. VII. - CAP. II. 1H


Helvio Pertinace, Commodi successore, et Didio
Iuliano, qui septem fere menses imperavit, rerum
potitus est Septimius Severus, acri vir ingenio, et
bellica laude non minus quam iuris studio insi-
gnis. Hunc consecuti sunt Antoninus Caracalla
Opilius Macrinus et Aurelius Heliogabalus ,
tria
imperii portenta ac pene funera. Ab Heliogabalo
autem accitus est adoptione in imperium Alexander
Severus, qui consiliis usus Mammeae matris, virilis
ingenii feminae, tredecim annos, quantum per tu-
multuantes legiones liceret, rem romanam lauda-
biliter administravit.
Ab Alexandro Severo ad Aurelianum quinque et
triginta anni numerantur, quibus ob barbarorum
incursiones, etinteslina illorum dissidia, qui Romae
dominatum affectarent, pene fuit deletum impe-
rium. Hoc temporis spatio novem Imperatores ad .
rerum gubernacula sederunt quorum plerique
;

ignavae aut flagitiosae vitae poenas dederunt. Anno


tandem ducentesimo, septuagesimo post Christum
natum, militum et senatus voluntate ad imperium
accessit Aurelianus, vir bellicosus, at saevus et tru-
culentus. Hic Gothis strenuissime subactis, Zeno-
biam duobus proeliis devicit, quae post Odenalhi
mariti excessum Orientem tenebat, captamque duxit
in triumpho. Haud ita multo post Palmyram, ur-
bem regni principem, situ et soli divitiis nobilem,
ad internecionem vastavit. Tandem vero superato
in Gallia Tetrico, dum Persas armis peteret, servi
sui fraude in itinere est interfectus.
Consecuti sunt Aurelianum Tacitus et Florianus.
His vero, intra paucos menses, praematuro exitu
raptis, annos sex imperii eluvuin tenuit Probus,

Digitized by Google
\\ 2 HISTORIAE ROMANAE
qui postquam singulari felicitate Gallias a barbaris
Saturninum in Oriente, Proculum
vindicasset, et
et Bonosum Agrippinae oppressisset, militum se-
ditione est occisus, quos servilibus officiis intentos
improbo labore exercebat. Nec diu post Probum
res romanas administravit Carus, qui apud Ctesi-
plionta fulmine afflatus, vel ut alii arbitrantur, pu-
gione percussus, imperium Carino et Numeriano
filiis tradidit. Sed quum hic paullo post per insi-
dias fuisset interfectus, ille ob multa scelera om-
nibus esset invisus, victor exercitus, ex Perside
rediens, Diocletianum Imperatorem creavit.
Ilie Maximianum commilitonem imperii collegam
,

habuit, cui occidentales provincias regendas dedit,


intereadum ipse Orienti imperaret. Mox quo faci-
lius barbaros, undique ingruentes, repelleret, Con-
stantium et Galerium Caesares(l) creavit. Iluius
instinctu Diocletianus quum acerbe in chrislianos
saeviisset, haud ita multo post morbo tentatus diu
elanguit. Quumque rebus publicis regundis se im-
parem Maximiano auctor
sentiret, abdicato imperio,
fuit, ut ipse quoque in privatam vitam rediret. Quo
facto, Salonas in Dalmatiam secessit, ubi in horto-
rum cultu consenuit.
Diocletiano et Maximiano abeuntibus ab admini-
stra tione rei publicae, Constantius et Galerius Au-
gusti sunt creati; divisusque inter eos ita roma-
nus orbis, ut Galliam, Italiam, Africam Constan-
tius; Illyricum, Asiam, Orientem Galerius obtineret,
assumptis duobus Caesaribusin laborum cura-
rumque consortium. Sed mortuo Constantio, Con-
ti) Caesares hac tempestate illi dicti sunt, quos Imperator ia
consortium laborum et spem successionis adsciscebat.

Digitized by Googli
, .

LIB. VII. - CAP. III. 413


stantinus filius creatus est Imperator, qui, pulsis
collegis, rerum omnium summam solus obtinuit.
Pauco interiecto tempore, prodigio admonitus, Chri-
stianam professionem amplexus est, quam in tutela
et praesidio imperii latere voluit. Idem laudis et
gloriae cupidus supra quam cuique credibile est,
Byzantium, Thraciae urbem ad Bosphorum, am-
plissimis impensis instauratam, et Constantinopolis
nomine donatam ad tantum fastigium evexit, ut
Romae aemulam, atque alterum imperii caput fa-
ceret. Hinc insolitae regionum descriptiones; hinc
nova magistratuum atque honorum nomina ; hinc
demum futura imperii labes.

Capvt iiI.

Constantinus, Constantius et Constans, Constantini M. filii. - Iulia-


nus. - Iovianus. - Valentinianus i et Valens. - Orientalis et oc-
cidentalis imperii divisio. - Gratianus. - Valentinianus ii, - Theo-
dosius. - Arcadius et Honorius. - Alaricus , Visigotborum rex,
Romam diripit. - Ioannes. - Valentinianus ni. - Hunni , duce
- Leo i Pontifex Maximus. - Gense-
Atlila, in Italiam veniunt. ,

ricus, Vandalorum rex, urbem depopulatur. - Avitus. - Maioria-


nus. - Severus. - Anteroius. - Olibrius. - Glycerius. - lulius Ne-
pos. - Romulus Augustulus. - Odoacres.

An. post Chr. n. 838.

Mortuo Constantino, qui cognomento Magnus


fuit appellatus, ad tres illius filiosabiit romani
orbis administratio. Constantino omnia trans alpes
adsignata;
Constantius a freto Propontidis Asiam
atque Orientem; Constans Illyricum, Italiam, Afri- «.

cam Dalmatiam Thraciam Macedoniam et A-


, ,

chaiam tenuit. At ex his duo vita usi admodum


brevi, universum imperium uni Constantio haben-
dum permiserunt. Hic quum persico bello disti-

Digitized by Google
,

114 HISTORIAE ROMANAE


neretur, Iulianum patruelem in Gallias misit ,
ubi
nonnulla oppida barbari obsederant , alia expu-
gnaverant. Multa per Iulianum egregie adversus
barbaros gesta; summoti ultra Rhenum Germani,
et finibus suis romanum imperium restitutum. Nec
multo post quum germanieiani exercitus a Gal-
barum praesidio tollerentur ,
lulianus a militibus
Augustus est salutatus. Re cognita, Constantius
ad bellum civile conversus in itinere obiit anno
,

aetatis quinto et quadragesimo. Hinc lulianus re-


rum potitus est acerrimus Christianae sapientiae
insectator, quam vel a puero arripuerat ; qui ad-
versus Persas profectus, dum se inconsultius proe-
liis inserit, hostili manu est interfectus.
Post hunc lovianus ad obtinendum imperium
consensu oblitum lectus est, qui uno et altero
proelio a Persis victus, repentina morte in Gala-
tiae finibus occubuit. Valentinianus huiusce no- ,

minis primus, qui ei successit Valentem fratrem


,

sibi socium in imperio adseivit. Hinc prima occi-


dentalis et orientalis imperii divisio. Quamdiu im-
perio praefuit Valentinianus, adversus Alamannos
Rhaeliam vastabant. Post
decertavit, qui Galliam et
huius obitum Valens, commisso cum Gothis lacry-
mabili bello, sagittis saucius in casam deportatus,
supervenientibus hostibus, igni supposito concre-
matus est.
Quum autem Thraciam Daciamque obtinerent
Gothi, Triballi, Hunni et Alani, nominique romano
extremam perniciem minitarentur, a Gratiano, oc-
cidentale imperium administranto, una cum Va-
lentiniano ii, fratre septuenni, ad illos oppugnan-
dos missus est Theodosius ,
qui genus a Traiano

Digitized by Google.
LIB. VII. - CAP. IH. 115
ducens, non minus mores eius , quam os vultum-
que referebat. Fusis fugatisque hostibus, Theo-
dosius virtutis suae praemium, orientale imperium
tulit; cui postmodum, Gratiano fratreque inter-
fectis, occidentale etiam accessit. Verurn ad breve
tempus dumtaxat res romana penes unum Theo-
dosium fuit. Hoc enim vita functo, Arcadius ct
Honorius filii paternam ditionem ita sunt partiti
inter se, ut ille Orientem hic autem Occidentem
,

obtineret, ac Ravennam imperii sedem deligeret.


Et Honorius quidem Stilichonis tutelae fuerat
commissus qui postquam imperium a Visigothis
,

fortiter vindicasset, atque imperatoriis exercitibus


per annos tres et viginli magna cum laude prae-
fuisset (1), ab Olympio proditionis falso accusatus,
capite poenas expendit. Interea Alaricus, Visigo-
thorum rex Italiam, Stilichonis praesidio viduatam
invasit, urbemque ferro et incendiis vastavit. Paullo
post moriens regnum Ataulfo reliquit, qui Placi-
diam, Honorii sororem, in matrimonio habuit, et,
pace firmata, Visigothos in Galliam Hispaniamque
perduxit.
Honorium excepit Ioannes, magister epistola-
rum , et biennio post Valentinianus ni sub tutela
matris, quae universae militiae Aetium praeposuit.
Iluius machinationibus Bonifacius, Africae prae-
fectus, Imperatricis offensam meritus, ut securitati
suae prospiceret, a Genserico , Vandalorum rege,
opem petiit. Qui confestim adveniens cum exercitu,
Africam miserandum in modum vastatam per vim
occupavit. Haud aliter Britannia, intestinis discor-

(t) Complura exstant Claudiani poetae de Stilichonis laudibus


carmina.

Digitized by Google
116 HISTORIAE ROMANAE
diis atque externis hostibus afflictata, ubi primum
romanae legiones insula excesserunt, in Saxonum
et Anglorum ditionem venit.
Dum haec in Africa et Britannia geruntur, Hun-
nos, duce Attila, Galliam irrumpentes fugavit Ae-
tius in agro Catalaunico. Tunc immanis illa bar-
bararum gentium vis se Italiae superfudit, rapinas,
eversionem, incendia, caedes, aliaque inferens,
quae a bello et libidine victorum proficisci con-
sueverunt. Tunc % enimvero actum fuisset de Italia,
nisi Leo i Pontifex Maximus , non tam precibus
,

et muneribus, quam offusa oculis religione , tan-


tam pestem a regionibus nostris avertisset.
Yix dum Itali ab Hunnorum direptionibus quie-
verant, quum interfecto Valentiniano, Maximus ab
exercitu Imperator est salutatus. Eudoxia, marili
caedem ultura, Gensericum in Italiam accivit; qui
classe Tiberim invectus , per dies quatuordecim
Romam est depopulatus , pretiosissima quaeque
asportans in Africam. Maximus autem fugiens, a
militibus suis occisus est. Hunc consecuti sunt
octo Imperatores, quorum plerique Ricimero, go-
tho, qui imperatorios exercitus ductabat, dicto au-
dientes fuerunt.Horum postremus, Romulus Au-
gustulus, vixrerum erat potitus, quum Odoacres,
Herulorum Rugiorum aliorumque mercenario-
, ,

rum militum dux imperii possessione illum de-


,

turbavit, et regnum germanicum in Italia con-


stituit.

Digitized by Google
,

117
INDEX

Liber t.

AB ANNO ANTI: CHRISTVM NATVM MCLXXIX AD ANNVM DVlI.

Capvt i.Aeneae in Italiam adventus. - Proelium adversus


regem Latinum. - Huius filia Aeneae nubit. -
Lavinium oppidum. - Ascanius Aeneae filius. -
Bellum adversus Turnum et Mezentium. - Aeneae
mors. - Alba longa. - Rex Proca. - Numitor. -
Amulius. - Rhea Sylvia. - Remus et Romulus. -
Numitor in Albanum regnum restituitur . pag. il
Capvt ii. Romulus et Remus, Romae conditores. - Remus a
fratre necatus. - Romulus sacra diis facit. - Le-
gibus datis, xn lictores legit. - Asylum aperit. -
Senatores centum creat. - Connubia a finitimis
frustra petit. - Ludos parat. - Raptus Sabina-
rum. - Caeninenses, Crustumini et Antemnates a
Romulo victi. - Sabini bellum movent. - Irae di-
remptae a sabinis mulieribus. - Pax et civitas
una ex duabus facta. - T. Tatii mors. - Bellum
adversus Fidenates et Veientcs. - Romulus inter
deos relatus »13
Capvt iiI. Numa Pompilius rex creatur. - Amorem pacis Ro-
manis iniicit. - Dies fastos et nefastos facit. -
Annum in duodecim menses dividit. - Leges
mores ac sacra instituit. - Moritur anno regni
tertio cl quadragesimo »16

Digilized by Google
-

1 18
Capvt iv. Tullus Hostilius, tertius Romanorum rex. - Bellum
alhanum. - Horatiorum et Curiatiorum pugna. -
Horatius, caesa sorore, capitis condemnatur et
absolvitur. - Perfidia Metti, et supplicium de eo
sumptum. - Roma crescit Albae rfiinis. - Bellum
adversus Sabinos. - Tulli morbus et mors, pag. 17
Capvt v. Ancus Marcius, quartus Romanorum rex. - Bellum
adversus Latinos. - Ius fetiale. - Aventinus et
laniculus urbi adiuncti. - Pons sublicius in Ti-
beri factus. - Carcer foro imminens. -Ostia urbs
in ore Tiberis condita , ct salinae circa factae. -
Ancus moritur »20
Capvt vl. L. Tarquinius Priscus migrat Romani. - In regis
familiaritatem recipitur. - Rex creatur. - Cen-
tum Patres lecti. - Equitum numerus auctus. -
Bellum adversus Aequos et Latinos. - Ludi ro-
mani. - Urbs lapideo muro cincta. - Cloacae. -
Aedes Iovis Capitolini. - Tarquinius insidiis Anci
filiorum interiit »21
Capvt vil. Servius Tullius regno politur. - Bellum adversus
Veientes aliosque Etruscos. - Census. - Suffragii
ferendi ratio. - Duae Servii filiae iuvenibus regiis
nubunt. - Servius occiditur. - Foedum atque in-

Capvt vili.
humanum Tulliae minoris scelus
L. Tarquinius Superbus regnat. - Regnum metu
...» 23

tutatur, omniaqnc solus agit. - Latium bello de-


vicit. - Suessam Pometiam capit. - Iovis Capito-
lini templum aedificat. - Gabiis, Sexti filii fraude,
potitur. - Ardeam obsidet. - Sextus Tarquinius
vim infert Lucretiae. - L. Brutus Romanos ad-
versus regem concitat. - Exsilium Tarquiniis in-
dicitur »25

Liber ii.

AB anno ante christvm natvm dviI ad annvm CCCXXXVlI.

Capiti. Piimi consules creantur Brutus et Collatinus.


Brutus libertatis custos. - Senatum ad summam
CCC explet. - Rex sacrificulus. - Collatino suffi-
citur P. Valerius. - Coniuratio iuvennm de reci-
piendis regibus. - Supplicium de proditoribus
sumptum. - X?»r«»iinii cum copiis in agrum ro-

Digitized by
119
manum ventant. - Brutus et Aruns caesi. - Va-
lerius victor. - Regnum affectare creditus cri-
men diluit. - Lex de provocatione ad populum. -
Valerius cognominatus Publicola . . pag. 27
Capvt ii. Tarquinii ad Porsenam perfugiunt. - Hic romanum
agrum invadit. - Horatius Cocles. - Urbs obsi-
detur. - Audax facinus C. Mucii Scaevolae. -
Pax. - Virtus Cloeliae. - Legali frustra missi de

Capvt iiI.
reducendo in regnum Tarquinio ...»
Bellum adversus Sabinos et Latinos. - Dictator
30

creatus. - Pugna ad Regillum lacum. - Bellum


adversus Volscos. - Seditio ob aes alienum. -
Hostes pulsi et Suessa Pometia capta. - Victi
Volsci, Aequi et Sabini. - Recrudescit seditio
propter nexos ob aes alienum. - Legionum se-
cessio in Sacrum montem. - Menenius Agrippa » 32
Capvt rv. Tribum plebis creati. - Oppida Volscorum capta. -
C. Marcius Coriolanus. - Lex agraria primum
promulgata. - Sp. Cassius damnatus necatusquc.
- Fabiae gentis pugna et caedes ad Cremeram
fluvium. - Volsci, Aequi et Sabini devicti. - Lex
agraria iterum agitata »35
Capvt V. Pestilentia urbs affligitur. - Aequorum Volseomm-
qne strages. - Aequi bellum dcnuo inferunt Ro-
manis. - L. Minucium consulem cum exercitu
obsident. - L. Quintius Cincinnatus dictator. -
Decemviri creati. - Leges xi! tabularum. - Appii
Claudii intemperies. - Virginius pater filiam in-
terimit. - Decemviri abdicant se magistratu » 38
Capvt vi. Decem tribuni plebis creati. - Appius in carcere
sibi mortem consciscit. - Aequi Volscique vin-
Canuleii rogatio de connubio Patrum et
cuntur. -
plebis. - Tribuni militares consulari potestate. -
Veiens bellum. - M. Furius Camillus dictator. -
In exsilium agitur. - Galli Senones. - Urbis di-
reptio et incendium. -Galli a Camillo vincuntur » AI
Capvt vM. Censurae initium - Praetura urbana et curulis ae-
,

dilitas. - Ludi scenici instituti. - Bellum galli—


cum. - T. Manlius Torquatus. - M. Valerius Cor-
vus. - Libri sibjllini inspiciuntur. - Lectister-
nium »45

Digitized by Google
120
Liber iiI.

AB ANNO ANTE CHRISTVM NATVM CCCXX.XVtl AD ANNVM CCLXlI.

Capvt i. Bellum Samniticum. - Eius causa. - Samnites a Va-


lerio victi. - Bellum latinum. - T. Manlius, con-
sulis filius, securi percussus. - P. Decius consul
se pro exercitu devovet. - Victoria Romano-
rum patj. 50
Capvt ii. Bellum saiuniticuni. - L. Papirius Cursor dictator.
- L. Fabius Maximus, magister equitum, prospere
adversus Samnites rem gerit. - Papirius abdi-
cat se dictatura. - Samnites bellum reparant. -
Romani per insidias clausi ad Furculas Caudi-
nas. - Sub iuguin missi. - Pax caudina. - Bellum
de integro initum adversus Samnites . » . 50
Capvt iiI. Bellum contra Samnites atque Etruscos. -Q. Aemi-
lius Barbula in Etruscos confligit aucipiti proe-
lio. - Q. Fabius consul. - Etrusci victi inducias

in triginta annos impetrant. - Bellum adversus


Etruscos, Umbros, Gallos et Samnites. - Fabius
eos fundit fugatqoe.- Decius consul, patris exem-
plum secutus, se devovet pro exercitu romano. -
Curias Dentatus bello Samnitico finem iinponit.-
Triumviri capitales.- Plebis secessio in laniculmn » G0
Capvt iv. Romana classis a Tarentinis deprimitur. - Thurium
diripitur. - Bellum tarentinum. - Pyrrhus Taren-
tinis auxilio venit. - Pugnat adversus Romanos
ad Heracleam. - Ad Asculum. - Indignum faci-
nus medici Pyrrhi. - Pyrrhus in Siciliam Indicit.
- In Italiam redit. - A Romanis victus Italia ex-
cedit. - Tarentus diruta. - Populi agro multati. -
Picentes, Salenlini, Volsinienses subacti. - Ar-
gentum iu urbe signatum «di

Liber iv.

ab ANNO ANTE CHRISTVM NATVM CCLXlI AD ANNVM CXXXIlI.

Capvt i. Bellum punieum primum. - Messana urbs a Hie-


rone, Syracusanorum regi}, obsessa. - Mamertini
auxilium a Romanis petunt. -Hiero victus foedus
init cum populo romano. - Complura Carthagi-
niensium oppida in Sicilia capta. - In his Agri-
gentum ...» 67

Digitized by Google
121
Capvt ii. C. Duilius consul adversus classem Poenorum pro-
spere pugnat. - Corsica et Sardinia a Romanis
captae. - M. Attilius Regulus bellum in Africam
transfert. - A Xanthippo victus in manus hostium
venit. - Romanae classis naufragium. - Regis
Hieronis in Romanos humanitas. . .
pag. 69
Capvt iiI. Carthaginienses a Metello ad Panormum victi. -
Regulus Romam missus. - Ipsius fortitudo. - Lu-
tatius consul Poenos vincit ad Aegates insulas. -
Finis belli punici primi. - Bellum illyricum.- Galli
insubres fusi #72
Capvt iv. Causae belli punici secundi. - Romani vincuntur
ad Ticinum , ad Trebiam , ad Trasimenum. -
Q. Fabius Maximus prodictalor creatus. - Roma-
norum clades ad Cannas. - Annibal in Campa-
niam divertit. - Philippi, Macedonum regis, le-
galiad Annibalem missi. - Cn. et P. Scipionum
res bene gestae in Hispania. - Syracusae a Mar-
cello caplac. - Carthago nova a P. Cornelio Sci-
pione expugnata. -Q. Fabius Maximus Tarentum
capit. - Hasdrubal victus. - Syphax et Poeni a
Scipione devicti. - Annibal Carthaginem revoca-
tus. - Eius colloquium cum Scipione. - Pax fir-
mata cum Poenis
Capvt v. Bellum macedonicum. - Laevinus consul. -T. Quin-
tius Flamininus Philippum vincit. - Pax Philippo
data. - Perseus, Philippi filius, bellum renovat. -
A L. Aemilio victus captusque. - Bellum puni-
cum tertium. - Carthago eversa a P. Scipione
Africano minore. - Pseudophilippus a Metello
profligatus »80

Liber v.

AB ANNO ANTE CHRISTVM NATVH C.XXXIlI AD ANNVM LXXVl.

Capvt i. Bellorum civilium causae. - Seditio Tiberii Gracchi


et Cai.i Gracchi . »83
Capvt ii. Bellum iugurthinum. - lugurtha Hiempsalem et
Adherbalem fratres interficit. - Calpurnius Bestia
consul. - Albinus. - Q. Metellus. - C. Marius
adversus lugurtbam missi. - lugurtha fraude
Bocchi, regis Mauritaniae, vinctus traditur Syllae.
- In triumphum ductus a Mario. - In carcere ne-
catus . #85
Capvt ni. Bellum ailversus Teutonos et Cimbros. - Vincuntur
a Mario. - Bellum servile. - Marii ambitio. -
Bellum sociale, seu italicum . . . . pag. 88
Capvt jv. Sylla ad bellum mithridaticum missus. - Bellum
civile Marii et Syllae. - Varia utrinque fortuna
certatur. - Syllanae proscriptiones ...» 90

Liber vi.

AB ANNO ANTE CIIRISTVM NATVM LXXVl AD ANNVM


POST CHIUSTVJI NATVM XIV.

Capvt i. Bellum Sertorianum. - Bellum spartacium. - BellunK


piraticum. - Bellum milliridalicum . . . » 9H
Capvt iI. Bellum Catilinarium. - C. Iulius Caesar, Cn. Pom-
peius et Crassus potentiae societatem ineunt. -
Caesari Galliae decretae. - Res illius gestae in
Gallia et Britannia. - Bellum civile inter Caesa-
rem et Pompeium. - Proelium pharsalium. -
Caesar in senatu a coniuratis confoditur . » 96
Capvt iiI. C. Octavius , M. Antonius M. Lepidus , triumviri
,

constituendae reipublicae. - Octavius a senatu


Augustus est cognominatus. - Eius artes et
via ad imperium. - Status rerum et affectus ci-
vium sub Augusto. - Augusti mors. - Tiberius
Augusto succedit. - lesus Christus nascitur » 100

Liber viI.

AB ANNO POST CHRl&TVM NATVM XIV AD ANNVM CCCLXXVl.

Capvt i. Roma prona in servitutem. - Tiberius. - C. Caesar


Caligula. - Claudius. - Nero. - Servius Sulpicius
• Galba. - Otbo Salvius. - A. Vitellius. - T. Flavius
Vespasianus. - T. Vespasianus. - Domitianus » 194
Caput iI. Nerva. -Traianus. - Hadrianus. - Antoninus Pius. -
M. Aurelius Antoninus. - L. Verus. - L. Antoninus
Commodus. - Helvius Pertinax. - Didius Iuiia-
nns. - Septimius Severus. -Antoninus Caraealla.-
Opilius Macrinus. - Aurelius Heliogabalus. -
Alexander Severus. - Iui. Maximinus. - Gordia-
nus. - Philippus. - Decius. - Virius Gallus. - Li-

Digitized by
123
cinius. - Valerianus. - Gallienus. - Claudius. -
Quintilius. - Aurelianus. - Tacitus. - Florianus. -
Probus. - Carus. - Diocletianus. - Maximianus. -
Christiani suppliciis afflicti. - Constantius. - Ga-
lerius. - Constantinus pag. 109
Capvt ni. Constantinus, Constantius et Constans, Constantini
M. filii. - lulianus. - lovianus. - Valentinianus i
et Valens. - Orientalis et occidentalis imperii di-
visio.- Gratianus. - Valentinianus ii. - Theodo-
sius. -Arcadius et Honorius. - Alaricus, Visigo-
thorum rex, Romam diripit. - Ioannes. - Valen-
tinianus ni. - Hunni, duce Attila, in Italiam
veniunt. - Leo i Pontifex Maximus. - Genseri-
,

cus, Vandalorum rex, urbem depopulatur. - Avi-


tus. - Maiorianus. - Severus. - Antemius. -
Olibrius. - Glycerius. - Iulius Nepos. - Romulus
Augusiulus. - Odoaere* * 113

Digitized by Google
Digitized by Google
ABBREYIATURE
CHE s’fNCONTRANO IN QUESTO LESSICO.

agg. aggettivo. metaf. in senso mctaforlco.


agg. cora. aggettivo comune. mitolog. voco appartenente alia
agg. cora, comp,- aggettivo comu- mitologia.
ne comparativo. n. verbo neutro,
agg. comp. aggettivo di grado n. imp. neutro impersonale.
comparativo. nom. num. card. indecl. - nome
agg. distr. aggettivo distributivo. numerale cardinale
agg. indecl. aggettivo indeclina- indeclinabile.
bile. n. pr. f. nome proprio fem-
agg. num. indef. indecl. - aggettivo minino.
numerale indefini- n. pr. m. nome proprio masco-
to indeclinabile. linu.
agg. num. ord. - aggettivo nume- n. pr. m. pl. nome proprio masco-
rale ordinale. lino plurale,
agg. pl. aggettivo plurale, num. numero,
agg. pl. indecl. - aggettivo plurale part. cond. particella coudizio-
indeclinabile. nale.
agg. sost. aggettivo sostantivo. part. cop. particella copulativa,
agg. sup. aggettivo di grado part. fut. att. - participio futuro
superlativo. attivo.
auom. verbo anomalo, irre- part. fut. dep. - participio futuro
golare. deponente.
att. .verbo attivo. part. fut. pass. - participio futuro
att. an. verbo attivo anomalo. passivo.
att. freq. attivo frequentativo, part. pr. participio presente.
avv. avverbio. perf. preterito perfetto.
avv. dim. avverbio dimostrativo. pl. plurale,
aw. di neg. avverbio di nega- pp. dep. participio passato de
zionc. ponente
avv. e prep. che regg. l’acc. - av- pp. pass. participio passato
verbio o preposi- passivo.
zione che regge prep. che regg. Tabi. - proposizio-
1’accusativo. ne che regge Tabla-
jtt. num. avverbio numerale, tivo.
avv. sup. avverbio di grado prep. che regg. 1’acc. - preposi-
superlativo, zione che regge l'ac-
cong. congiunzione. cusativo.
cong. aw. e discr. - congiunzione pron. pronome.
avversativa e di- pron. dim. pronome dimostra-
scretiva. tivo.
cong. caus. congiunzione causale, pron. poss. pronome possessivo,
cong. cop. congiunzione copula- pron.recipr. pronome reciproco,
tiva. sf. sostantivo femmi-
dat. sing. dativo singolare. nino.
dep. verbo deponente, sf. pl. sostantivo femraini-
dii. difettivo. no plurale.
disg. disgiuntiva. sm. sostantivowiascolino.
fut. delTinf. futuro delTinfinito. sm.pl. sostantivo mascolino
gdh. genere, plurale.
\
gen. pl. dei pron, - genitivo plu- 'sn. sostantivo neutro.
rale dei pronome. sn.pl. ;
sostantivo neutro plu-
geogr voce appartenente 1
rale.
alia geografia. sup. grado superlativo,
ger. gerundio, supin. supino,
imp. verbo impersonale. trasl. in senso traslato.
inusit. inusitato. . v vedi.

Digitized by Google
' ,

/
121

LEXICON
LATINO-ITALICVM

A ACCEDO
A, ab, prep. che regg. l’abl.; da, Aborigines, num ( geogr .), sm. pl.
dal, dallo, dalla,da\ dai, dalli, 3; ali Abomgem,pnmi abitatori
dagli, dalle. § 2. Dopo. Ab urbe dei Lasio.
coudita ( dopo la fondaiione di Abrogo, as, avi, atum, are, att. i;
Roma). § 3. Fin da. A pueritia togliere.
(fin dati a fanciulleaa). Absens, tis, agg. com. 3; assente,
Abactus, a, ura, pp.pass. di abigo; lontano.
condolto via, tollo. Absolvo , is , vi, solutum , absol-
Abdicatus, a, um, pp. pass. di ab- vere, att. 3; assolvere.
dico. Abstersus a, um , pp. pass. di ,

Abdico, as, avi, atum, are; att. 1; abstergeo; polito, nettato, for-
rinumiare. Se abdicare (rinun- bito.
tiare). Abstinendus , a, um ,
part. fut.
Abdidi, perf. di abdo. pass. di abstineo.
Abditus, a um, pp. pass. di abdo; Abstineo, nes, nui, tentum, ab-
nascosto. stinere , n. 2; astenersi , non
Abdo, is, abdidi, abditura, abde- toccare, non entrare.
re, att. 3; nascondere. Abstractus , a , um , pp. pass. di
Abduco, cis, xi,ctum, abducere, abstraho; diviso.
att. 3; condurre via. Abstuli, perf. di aufero.
Abductus, a, ura , pp. pass. di Absum, bes, abfui, abesse, anom.,
abduco; condolto, condolto via, esser lontano , assente. Haud
allontanato. procul absunt, quin urbem ca-
Abeo, is, ivi ed ii, itum , ire, n. piant ( non sono lontani dal
anotn.; andare, andar via, par- prender la citta). Quinque die-
s
tire. §2. Abire magistratu («ci- ("
rum iter abest (e lontano cin -
re di carica). § 3. Abire abad- que giomate di cammino).
rainistratione reipublicae (ab- Absumo, is, sumsi, sumtum, ab-
bandonare l' amministrauone sumere, att. 3; uccidere, spe-
de lia cosa pubblica). § 4. P as- j/nere.§2. Distruggere, consu-
sare. Impune abire (iiscime mare.
sema castigo). Absumlus, a, um, pp. pass. di
Abi, imperat, ai abeo. absumo.
Abiens, beuntis, part.pr. di abeo. Abundo, as, avi, aturir, are, n. 1;
Abii, perf. di abeo. abbondare.
Ablatus, a, um, pp. pass. di au- Ac, cong.: e.
fero; rapito, rubato. Accedo, is, cessi, cessum, acce-
Abluo , is , lui ,
lutum , abluere dere, n. 3; accostarsi, appres-
att. 3; lavare. sarsi, avvicinarsi. § 2. Aygiun-
Abnuo, is, ui, abnuere, att. 3; gersi. § 3. Ad imperium acces-
ricusere sit (piy /i* le redini delPimvero 1.

Digitized by Google
,

128 ACCENSUS ADEMPTUS


Accensus, a,um, pp. pass. di ac- Achaia, ae (geogr.), sf. l;l'Acaia,
cendo; acceso. provincia dei Peloponneso.
Accepi, perf. di accipio. Acies, ciei, sf. 5; campo di bat-
Acceptissimus, a, uin, agg. st/p.j taglia, battaglia. In aciem edu-
gratissimo, il piu grato, il piu cere ( condurre in campo con-
varo. durre alia battaglia). Per acies
Accepturus, a, um, part. fut. ait. (in battaglia). § 2. Esercito,
'di accipio. schiera, (Ha. Acie dimicarefcom-
Acceptus, a, um, pp. pass. di ac- baltere con.giusto ed ordinato
cipio; ricevuto,acceltato,preso, esercito).Aciem instruere ( or-
piglialo. § 2 .Agg.\ accetto, gra- dinare ('esercito o Ia flotta, di-
dito. sporla alia battaglia).
Accessi, perf. di atftedo. Acrior, acrius, oris, agg.com. 3;
Accido, is, eidi, accidere, n. 3; piu gagliardo, piu forte, piu
accadere, avvenire, intervenire. aspro.
Accio, is, ivi od ii, itum, ire, n. 4; Acriter, avv ; gagliardamente.
.

mandar a chiamare, far venire. § 2. Coraggiosamentc , valoro-


Accipiendus, a, ,
um
part. fut. samente.
pass. di accipio. Acrius, avv. comp.; piu gagliar-
Accipio, is, cepi , ceptum , acci- damente.
ere, att. 3; ncevere, accogliere. Actio ,
nis , sf. 3; asione. § 2. A-
r 2. Udire, intendere. ringa, oraiione, accusa.
Accisus, a, um, pp, pass. di ac- Aelium ii (geogr.), sn. 2; Aiio,
.

cido; rovinaio. promontorio e citld nelVEpiro.


Accitus, a, um , pp. pass. di ac- Actus , a, um
, pp.
pass. di ago.
cio; fallo venire, chiamato. Ac- Actum fuisset de Italia ( non vi
citus in imperium ( chiamato al- sarebbe piu stata speramsa per
Vimpe.ro). Vitalia).
Accivi, perf. di accio. Ad, prep. che regg. Vacc.; a, ad,
Accusans, tis, part. pr. di accuso; alio, alia, a’, ai, alii, agli, alie.
accusando. § 2. Seeondo. Ad cursum (se-
Accusator, oris, sm. 3; accusa - condo il corso). g 3. Per. § 4. Ad
tore. haec ( inoltre ). § 5. Sino , sino
Accusatus , a, um , pp. pass. di a. §6. Presso, virino. § 7. Circa,
accuso; accusato. quasi. Ad sexaginla ( quasi ses-
Acer, acris, acre,cris,a ;7 g.com. 3; santit).
prode, valoroso. § 2. Diligente. Addictus, a, um, pp. pass. di ad-
§ 3. Aspro, crudele, violento. dico; obbligato.
§ 4. Acuto. Addidi, perf. di addo.
Acerbe, avv.; acerbamente, aspra- Additus, a, um, pp. pass. di addo;
mente, crttdelmente. aggiunto.
Acerbior, acerbius bioris, agg. ,
Addo ,
is, didi ,
ditum , addere
comp. 3; piu acerbo. att. 3; aggiungere.
Acerbus, a, um , agg.; acerbo, Adduco, cis, xi, ctum, cero, att.
aspro, crudele. § 2. Immaturo, 3; condurre. g 2. Indurre, per-
innanu ternpo. suadere. § 3. Ridurre.
Acerrime, avv. sup.; con sommo Adductus, a, um, pp. pass. di ad-
studio, a tutto potere. duco.
Acerrimus, a, uin, agg. sup.; fe- Adduxi, perf. di adduco.
rissimi). Adegi, perf. di adigo.
Achaei , orum ( geogr .), sm.
;
pl.; Ademptus , a, um, pp. pass di
Ai hei, abihmti. delVAcaia. adimo; tollo.

Digitized by Google
-
,

ADEO ADORNATUS 12»


Adeo, avv.; talmente, tanto, cos}. Adiuvo, as, adiuvi, adiutum, adiu-
Adeo is, ivi od ii , itum , ire , n.
, vare, att. i; aiuture.
anom.; andare a trovare re- Administer, tri, sm.
,
2; ministro,
carsi, andare, visitare. esecutore.
Adeptus, a, uni, pp. dep. di adi- Administrandus, a, um, part. fut.
piscor. pass. di administro.
Adfinitas, tis, sf. 3; affinitd pa- Administratio,' nis,
rentela.
, sf. 3; ammi
nistrazione.
Adfui, perf. di adsum. Administrans, tis, part. pres. di
Adherbal, Iis, n.pr. m. 3; Ader- administro.
bale.
Administratus , a, um pp. pass.
,
Adhibitus, a, um, pp. pass. di di administro.
adhibeo; adoperato, usato. A- Administro, as, avi, alum, are,
dhibilus io consilia ( ammesso att.\\amministrare, governare.
nei consigli).
§ 2. Condurre. Bellum fortissi-
Adbortans, tis, part. pr. di adhor- me administrare (condurre con
tor; che esorta, esortava, che molio valore la gue.rra).
conforta, confortava. Admiratio nis sf. 3 ; ammira-
, ,
Adhortatio, nis, sf. 3; esortasione. zione, maraviglia.
Adhuc, avv.; ancora. Admiratus, a, um, part. dep. di
Adieci, perf. di adiicio. admiror; maravig liando, mara-
Adiectus, a, um, /ip. pass. di adii- vigliato.
cio; aggiunto. Admisi, perf. di admitto.
Adigo , is, adegi adactum adi'
, , Admissus, -a, um pp. pass. di a d-
gere, att. 3; costringere sfor- mitto; introdolto.
zare. lureiurandoo sacramento Admitto, misi, missum , a i-
is,
adigere ( far giurare). mittere, att. 3; introdurre /«- ,
Adii ,perf. di adeo. sciar entrare. § 2. Ammettcre
,
Adiicio, is, adieci, adiectum, adii— accoglierd, approvare.
cere, att. 3; aggiungere, appli- Admodum, avv.; assai.
care. Animum adiicere (appli- Admonitus, a, um , pp. pass. di
cor Vanimo, volgersi a). admoneo ; avvisato , avvertilo
Adimo, is, demi, demptum, adi- informato, istrutto.
mere, att. 3; togliere. Admotus, a, um, pp. pass. di ad-
Adipiscor, sceris, adeptus sum, moveo; fatto avvicinare.
adipisci, dep. 3; acquistare, coti- Adnitens, tis, part. pr. di adnitor;
seguire, ottenere. che si sfona. Adnitente regina
Aditus, a, um, pp. pass. di adeo; (coi mezzo ,-coll’opera, per gli
visitato. sfoni della regina).
Aditus, us, sm. 4; enlrata, in- Adolescens, tis, sm. 3; giovane.
gresso. Adolesco, scis, adolevi, adultnm,
Adiuncta, orum, sn. pl. 2; aggiun- adolescere, n. 3; crescerein etd.
ti,circostanze. Rerum adiuncta Adolevi, perf. di adolesco.
(occorrenze). In illis rerum ad- Adoptando, ger. di adopto.
iunctis (in quelle occorreme). Adoptio, nis, sf. 3; adonone.
Adiunctus, a, um,pp. pass. di ad- Adonto, as, avi,atum, are, att. I;
iungo. aaotlare.
Adiungo, gis, xi, ctum, adiun- Adorior, riris, ortus sum , ado-
ger e, att. 3; aggiungere, unire. riri, dep. 4; assalire.
Adiunxi, perf. di adiungo. Adornatus , a, um , pp. pass. di
Adiulor, ris, sm. 3; aiutatore. Quo adorno; ornato, adorno, prepar
adiutore (colVaiulo dei quale). rato, proweduto.
Q

Digitized by Google
,

130 ADORTUS AEQUABILITER


Adortus, a, 'im, pp. dep. di ado- Adversor, aris, atussum, adver-
rior. sari, dep. 1; opporsi.
Adprobans, lis. part. pr. di ad- Adversus, a, um, agg.; di fronte,
probo; che approva, approvan do. dirimpetto. § 2. Nimico , con-
Adrumetum, i (geogr.), sn. 2; A- trario ,
avverso , sfavorevole.
drumeto, cittd in Africa, presso Res adversae (
le avversita).
al mare. Adversus , avv. ; contra, contro.
Adscisco, scis, scivi, scitum, ad- § 2. Verso, con.
sciscere, ait. 3; chiamare , far Advoco, as, avi, atum, are, att. 1;
, venire, eleggere. chiamare. Advocare concionem
Adscitus, a, um ,pp.pass. di ad- (chiamare a parlamento l’eser-
scisco ; ele.tto, creato. cilo; intimare Ia radunama dei -
Adscivi, perf. di adscisco. 1’esercito).
Adsideo, es, sedi, sessum, adsi- Aebutius, ii, n. pr. in. 2; Ebuzio.
dere, n. 2; sedere accanto, con- Aedes, dis, sf. 3; lernpio. §2. Ae-
sigliare aiutare coi consigli ,
,
des, dium, sf. pl. 3; casa, pa-
fare da consultore. latto.
Adsigoatus, a, um, pp. pass. di Aedificandus, a, um, part. fut.
adsigno; assegnato. pass. di aedifico.
Adsuefacio, cis, feci, factum, ad- Aedificatio, nis, sf. 3; fabbrica,
suefacere, ait. 3; a*suefare, uv- costruz-ione, fabbricazione.
veztare. Aedificium, ii, sn. 2 ; edifitio.
Adsum, des, adfui, adesse, n. an.; Aedifico, as, avi, atum, are, att.
trovarsi, esse re presente, inter- 1 ; edi/icare , fabbricare, co-
venire. § 2. Essere vicino ; es- struire.
sere imminente. § 3. Favotire. Aediiicius, a, um, agg.; ediliuo,
Adsurgo,gis, surrexi,surrectum, che fu edile.
gere, n. 3; levarsi in piedi. Se- Aedilitas, tis, sf. 3; edilita, dignita
natui advenienti adsurgere ( le- ed uffi&io degli edili.
varsi in piedi alVarrivo dei Se- Aegates, um
(geogr.), sf. pl. 3;
nato). Egali, isole dei Mediterraneo,
Adultus, a, um, pp. pass. di ado- vicino alia Sicilia.
lesco;. avantato. Aeger, gra, grum, agg.; corrotto.
Advectus, a, um, pp.pass. di ad- Aeger avalttia (avaro). §2. In-
veho; portato, recato. fer mo.
Advena , ae ,
sm. 1 ;
forestiero Aegre, avv.; malvolentieri. § 2. A
straniero. stento, con difftcoltd.
Adveni, perf. di advenio. Aegritudo, dinis, sf. 3; dolore.
Adveniens tis , part. pr. di ad-
, Aegyptus, i(aeogr.),sf. 2; VEgilto,
venio; diegiunge,cke siavanta, regione Aeli'Africa, o, come
che arriva, giungendo, venendo. altri vuole, delVAsia, bagnata
Advenio, nis, veni, ventum, ad- dal Nilo.
venire, n. 4; venire, giungere. Aelius, ii, n. pr. m. 2; Elio.
Adventans, tis, part. pr. di ad- Aemilius, ii, n.pr. m. 2; Emilio.
vento; che giunge o giungeva, Aemulatio, nis, sf. 3; emulasio ne,
che arriva o arriva va. imitatione. § 2. Rivalild, ge-
Advento, as, avi, alum, are, n. 1; losia.
avvicinarsi, appressarsi, essere Aemulus, a, um, agg.; rivale,
imminente, giungere. ne mico.
Adventus, us,sm.4; venula, arrivo. Aeneas, eae.n. pr.m. 1; Enca,fi-
Adversans, tis, part. pr. di ad- glio di Anchise , principe troiano.
versor. Aequabiliter, avv.; egualmenle.

Digitized by Googlq
. .

AEQUALIS AGNOSCO 131


Aequalis, lis, sm. 3; coetaneo. Affirmo, as, avi, alum, are, ali. 1;
Aequalitas, tis , sf. 3; egua- a(ferrnare.
<1 Hama civile. Exuta aequali- Afflatus, a, um, pp. pass. di afflo •
tate (.1 porjliali della civile egua- colpito.
glianta. Afflictatus, a, um, pp.pass. di
Aeque, avv.; egualmentc. afflicto.
Aequi, orum (geogr.), sm. pl. 2; Afflicto, as, avi, atum, are,af/. 1;
Equi, anlichi popoli d’ Italia, travagliare.
con/inanti coi Latini e coi Vol- Afflictus,a, um ,
pp.pass. di
sci. affligo ;
abbatluto ,
tribolato ,
Aequitas, lis, sf. 3; equila, giu- afflitto.
slitia. Afiligo, gis, xi, ctum, affligere,
Aequo, as, avi.atum, are, ait. i; att. 3; abbattere.
eyttagliare. Afflixi, perf. di affligo.
Aequus, a, uni, ayg.; uguale. Affui, «adfui, perf. di adsum.
§ 2. Equo, giuslo, conveniente. Afranius, ii, n. pr.m. 2; Afranio.

§3. Ex aequo (ugualmente). Africa, cae (geogr. ),sf. 1 ; l’A frica,


Aerarium, ii, sn. 2; erario. una delle grandi parli, in cui
Aes, aeris, sn. 3; bronw. § 2. si divide il globo terrestre.
Danam. Aes alienum (i debili). Africanus, i, n.pr. m.% Africano.
Aes grave (asse, moneta ro- Africus, a, um ,
agg. ; africano,
mana di bromo, dei peso di delTAfrica.
una libbra) Agedum, avv.; sn via, or sm, ot
Aestas, lis, sf. 3; estote. via.
Aestimo, as, avi, atum, are, att. Agendo, ger. di ago.
1 ; valulare. Aestimari dupon- Agendus, a, um, puri, fut.pass.
dio et semisse (valere due assi di ago.
e mczzo). Agens, tis, pari. pr. di ago.
Aetas, tis, sf. 3; eta. Ager, gri, sm. 2; campo, campa-
Aeternus, a, um, agg.;eterno. gna, conlado, territorio.
Actius, tii, n. pr. m. 2; Aezio. Aggredior, deris, gressus sum,
Affeci, perf. di aflicio. aggredi , dep. 3; imprendere,
Affecto, as, avi, atum, are, att. 1; ineominciare , appigliarsi. § 2.
aspirare. Assalire , assultare.
Affectus, a, um, pp. pass. di af- Aggressus, a, um, pp. dep. di
ficio. Supplicio affectus (messo aggredior.
a morte). Variis suppliciorum Agitans, tis, parl.pr. d» agito.
generibus affecti ('uccisi con va- Agitatus, a, um, pp. pass. di
rie maniere di supplizi). agito.
Affectus, us ,
sin. 4 ; affetto ,
Agito, as, avi, atum, are, att. 1;
amore. traltare. § 2. Travagliare, af-
Affero, fers, attuli, allatum, af- fliggere, tormenlare.§$. Stimo-
ferre. att. an.; apportare, arre- lare. § 4. Amministrare, gover-
care. § 2. Fare. n are. §5. Pensare, considerare.
Afficio, cis, feci, fectum, afficere, §6. Pariare, ragionare.
att. 3; riempiere arrecare. Agmen, minis ,
sn. 3; schiera,
Gravibus casibus Italiam affi- turba, mollitudine § 2.
Marcia.
cere (arrecare ali' Italia gravi Agmine quadrato (in ordine di
s venture). Supplicio afficere battaglia). § 3. Esercito. § 4,
(meltere a morte). Fila.
A i figo, gis, xi, xum e ctum, affi- Agnosco, scis, gnovi , gnilum ,
gere, att. 3; altaccare, pianlare. agnoscere, att. 3; liconoscere.

Digilized by Google
. . . ;

i 32 AGNOVI ALPES
Agnovi, perf. di agnosco. lunga. § 2. Albani, popoli dei-
Ago, is, egi, actum, agere, ali. 3; l'Albania.

fare, operare. Agere circum- Albanus, a, um, agg.; albano, di


spectius (operare, vivere con Alba. Albanus mons (monte
maggior circospetione) Prae- Albano).
dam agere ex agris (saccheg- Albinus, i, n. pr. m. 2; Albino.
giare le campagne).
§
2. Trat- Alexander, dn, n. pr. m. 2;
tare, pariare, dire. § 3. Snin- Alessandro.
gere. § 4. Far passare. § 5. Albis, is (geogr.), sm. 3; l’Elba,
Cacciare, mandare. § 6. Gratias fiutne dell’ Alemagna.
agere (ringratiare). ,§ 7. item Alcxandria, ae (geogr.), sf. 1 ;
agere (<$>ml/attere).’§ 8. Ado- Alessandria, cilia d’Egitto.
perarsi, sfortarsi. Idagebatmt Algidus,'i (geogr.), sm. 2; Algido,
>
( si adoperava affinche ). § 9. monte vicino di Tivoli.
Triumphum agere ( menare Alias, avv.; altre volte.
trionfo) .
§ Ante currum
10. Alibi, avv. ; altrove , in altro
agere (far comminare avanti luogo.
il cocehio). § 11. Annum agere Alio, avv.; altrove.
vicesimum (essere in eia di Aliquandiu, avv.; per qualche
veni’anni). tempo.
Agrarius, a, um, agg.; agrario. Aliquando, avv.; un giorno, una
Agrestis, agreste, tfs, agg. eom, volta.
3; villereccio, campestre. Aliquanto, avv.; alquanto.
Agrigentum, 'i (geogr.), sn. 2; Aliquantum, avv.; alquanto.
Agrigento , cilia della Sicilia. Aliquis, qua, quod, o quid,pron.;
Agrippa, a e,n.pr.m. 1; Agrippa. alcuno, qualcheduno.
Agrippina, ae (geogr.), sf. 1 ; Aliquot, agg. num. indef. ind.
Agrippina antica metropoli
,
alcuni.
degit Ubii. Aliter, avv.; altrimenti.
Agrippina, ae, n. pr. f. 1; Agrip- Alius, a, ud, agg.; altro, altri.
pina. Alius alium intuentes^uurdnn-
Ahala, ae, n.pr. m. i; Aala. dosil’un l'altro). Super alium,
Aio, ais, ait, n. dif. 3; dire. alius (l’uno sopra Vallro). § 2.
Ala, ae, sf. 1; ala. Diverso. Alius alia via (in ma-
Alacer, alacris, alacre, eris, agg. niera diversa). Alius alio modo
com. 3; gaio, giulivo. (chi in un modo, e clii in un
Alacritas, tis, sf. 3; glacrita, ar- altro). Alii alio leto ( chi di una
dore , pronletta. § 2. Alle- morte e chi di un' altra). Alius
gretta alibi (dii in un luogo e chi in un
Alamanni, orum (geogr.), sm. pl. altro).
2; gli Alemanni, popolo della Allatus, a, um, pp. pass. di af-
Germania, ira il Reno e il Da- fero; apportato arrecato.
nubio. Allia, ae (geogr.), sf. i ; Allia,
Alani, orum (geogr.), sm. 2; gli (itune netpaese dei Sabini.
Alani, popoli della Sarmatia Alliensis, alliense, sis, agg. com.
europea. 3 ; Alliense , dell’ Allia. Dies
Alaricus, i, n. pr. m. 2; Alarico. alliensis (giorno della baltaglia
Alba o longa Alba (geogr.), sf. 1; di Allia; giorno funesto ).
Alba, Alba lunga , cittu dei Alo, is, ui, altum, alere, ait. 3;
Latio alimenlare.
Albani, orum (geogr.), sm. pl. 2; Alpes, ium (geogr.), sf. pl. 3; le
gli Albani, abilanti di Alba Alpi, catena di montagne, che

Digitizcd by GoAle
,;

ALTARE ANTECEDENS 133


drcondano 1'talia e la dividono Amplissimus, a, um, agg.; gran-
dalla Francia, dalla Svittera dtssimo.
e dalVAlemagm. Amplius, avv.;piu.
Altare, ris, m. 3; altare. Amulius, ii, n.jpr. m. 2; Amulio,
.Alter, era, erum, pron.; altro, figliuolo di Proca,
secondo, uno. 5 2. Alter - alter An, avv.; se, forse. § 2. 0, ovvero.
(l’uno -1'altro). Alter alterius Anceps, pitis, agg. com. 3; dub-
conspectu (alia vista Vuno dei- bio, incerto, iliwbioso.
1’altro). Unus aut alter (uno o Ancbora, ae-, sf. i; ancora. In an-
duej. § 3. Iam alterum annum cboris stare ( essere pronto a
(gia da dueanni). far vela).
Altercatio, nis, sf. 3; alterca Andriscus, sci, n. pr. m. 2; An-
tione, dibattimenlo. drisco.
Altemus, a, um, agg.; alterno, Angli, orum ( geogr .), s m. 2; gli
vicendevole. Alternis mensibus Angli , popolo della Sassbnta
(un mese st e l’allro no). inferiore.
Altior, altius, tioris, agg. comp. Angustiae, arum ,sf. pl. 1; angu-
3; piu alto. stie ,
strelteae. § 2. Slretla
Altus, a, uro, agg.; alto, grande. serra, gola, passo stretto nelle
Alta sperare (sperare eose gran- montagne.
di). § 2. Profondo. Angustus, a, um, agg.'; angusto,
Alveus, i, sm. 2 ; conea, vaso tn stretto.
forma di navicella. Ancus, ci, n. pr. m. 2; Anco.
Ambitio, nis, sf. 3; ambitione. Ango, gis , xi angere , att. 3
,

Ambitus , us , sm. 4 ; broglio crucaare , affliggere addolo- ,

raggiro. rare.
Ambo, ae, o, agg. pl.; amendue, Anien, nis (geogr .) ,
sm. 3 ;
l A-
entrambi. nieno, fiurne dei Sabini.
Ambustus, i, n. pr. m. 2; Am- Anima, ae? sf. 1 ; anima, vita.
busto. Animadversus, a, um, pp. pass.
Amicitia, ae, sf. 1; amicitia. di animadverto ; conosciuto ,
Amicus, ci, sm. 2; amico. considerato.
Amissus, a, um pp. pass. ,
di Animadverto,is,ti,sum,aniraad-
amitto ;
perduto. vertere, att, 3 ; avvedersi, ac-
Amittendus, a, um, part. fut. pass. corgersi, conoscere.
di amitto. Animus, i, sm. 2; animo.
Amitto, is, misi, missum, amit- Annaeus, i, n. pr. m. 2; Anneo.
tere, att. 3; perdere. Annona, ae, sf. 1 ; viveri.
Amnis, is, sm. 3; fiume. Annonarius, a, um, agg.; annona-
Amo, as, avi , atum, are, att. 1 ; rio, spettanle ai viveri. Res an-
amare. nonaria (i viveri, le provvi-
Amor, ris, sm. 3 ; amore. sioni ).
Amovendus , a um part. , ,
fut. Annus, i, sm. 2 ; anno.
pass. di amoveo. Annuus, ua, um, agg.; annuo, di
Amoveo, ves, vi, amotum, amo- un anno, per un anno.
vere, att. 2; allonlanare. Ante, avv. e prep. che regg. Vacc.;
Amplector, teris, amplexus sum, avanti, innanti, prima.
amplecti, dtp. 3; abbracciare. Antea, avv.; per lo addietro. § 2.
Amblexus, a, um ,pp. dep. diam- Prima.
plector. Antecedens, tis , part. pr. di an-
AmpMcatus, um,
pp. pass. di
a, tecedo; cammtnando innanti,
amplifico; ampliato. tnorandito.

Digitized by Google
. ,;

134 ANTECEDO AMMINUM


Antecedo, is, cessi, cessum, an- Appulsus, us, sm. 4; sbarco, Vap-
tecedere, n. 3; precedere. prodare.
Antecessi, perf. di antecedo. Apte, avv. ; acconciamente , bene.
Antemnates, lium ( geogr .), sm. Aptior, aptius, ris, agg. comp. di
pl, 3; gli Anlennati.-gli abitanti aptus.
di Antenna. Aptus, a, um, agg.;atlo,acconcio,
Antiochus, i, n.pr. m. 2; Antioco. disposto.
Antiquus, ita, um, agg.; antico. Apua, prep. che regg. iacc.; ap-
Antoninus, i, «. pr. m. 2; Anto- presso, presso.
nino. Apulia, ae ( geogr.),sf 1; Apulia,
Antonius, ii, n. pr. m. 2; Antonio. Puglia, contrada d’l talia.
Aperio, is, perui, apertum, ape- Aqua, ae, sf. I ; agna. Aqua pro-
rire, atl. 4; aprire. fluens (Iti correnle).
Aperte, avv.; aperlamente, mani- Aquae Sextiae, arum ( geogr .), sf.
feslainenle, palesemente. pl. 1; Acgue Sestie, oggidi Aix,
Apertissime, avv. sup. ; tnanife- cittd delta Provenza.
slissimamente. Acpiila, ae, sf. 1 ;
aquila.
Apertus, a, um, pp.pass. di ape- Aquitania, ae (geogr.), sf. 1; l’A-
rio, aperto. quitania.una delle quattro parti
Apollonia, ae ( geogr .), sf. 1 ; A- della Gallia antica.
pollonia, cittu delta Macedonia. Arbitrium, ii, sn. 2; arbitrio. Ar-

Apparatus, us, sm. 4; apparatu, bitrio suo (<i loro posta).


apparecchio. Arbitror ,
aris , atus suin , ari
Appareo, es, rui, ritum, apparere, dep. i ; pensare, stimare, giu-
n. 2; apparire, farsi manifesto, dicare.
vedersi. Arbor, ris, sf. 3; albero, pianla.
Apparo, as,avi,atum, ar e, ait. 1; Arcadius, ii, n. pr. m. 2; Arcadio.
prepararc, apparecchiare. Arcendus, a, um, part. fui. pass.
Apparui, perf. di appareo. di arceo.
Appellans, tis, part. pr. di ap- Arceo, os, cui, arcere, ait. 2; rc-
pello. spingere, allontanare.
Appellatus, a, um, pp. pass. di Arcesso, is, ivi, itum, arcessere,
appello ; chia mulo. atl. 3; chiamare, mandare a
Appello, as, avi, alum, are, attA; chiamare, far venire.
chiamare. Archimedes, dis, n. pr. m. 3; Ar-
Appello, is, appuli, appulsum, ap- chimede, celebre matematico di
pellere, «. 3 ; approdare. Siraevea.
Appensus, a, um, pp.pass. di ap- Arctior, arctius, ioris, agg. comp.
pendo ; pesato. 3; pili slrelto.
Appetii, perf. di appeto. Ardea, ae (geogr.), sf. 1; Ardea,
Appeto, is, livi o tii, titum, ap- cittu dei Latio.
petere, ait." 3; assat ire. Ardens, tis, part. pr. di ardeo
Appius, ii, n. pr. m. 2; Appio. ardente, caldo, bollente.
Applico, as, plicui, plicitum, ap- Ardor, oris, sm. 3 ; ardore, vee-
plicare, ait. 1 ; accostare. Ap- menta.
plicaro se alicui ( stringere a- Arca, ae, sf. 4 ;
piano.
micisia od alleansa cou al - Argenteus, a, um, agg.; d’ ar-
mino). gento.
Applicui, perf. di applico. Argentum, i, «n. 2; argento.
Approbo, as, avi, atum, are, attA; Argumentum, i, sn. 2; argomento.
appronare. Ariminum, i (geogr.), sn. 2; Ri-
Appuli, perf. di apoelio, >s- min, tl ciitd delPEmilia.

Digitized by Google
— -
ARMA AUCTOR 135
Arma, orum, sn. pl. 2; armi, ar- Assequor, queris, secutus sum,
me. § 2. Gtierra. sequi, dep. 3; ottenere, conse-
Armatus, a, uni ,pp.pass. di ar- gutre.
mo armato.
; Asserendus, a, um, part. fui. pass.
Armenia, ae (geogr.), sf. i; l’ Ar- di assero.
menia, grande regione dell’A- Assero, is, rui, rtum, asserere,
sia Ira i monti Tauro e Caucaso. att. 3 ; difendere , guarenlire
Armo, as, avi, atum, are, att. I; proteggere, salvare.
armare. Assiduus, a, um, agg.; assiduo,
Arrectus, a, uni, pp. pass. di ar- molesto.
rigo ; eceitato, animato. Assuetus, a, um, pp. pass. di as-
Arreptus, a, um, pp.pass. di ar- suesco; solito, avvezzo.
ripio; preso, a/ferrato. Assulto, as, avi, alum, are, n. 1;
Arretini, orum ( geogr .), sm. pl. 2; assaltare.
gli Aretini, quei di Arezzo. Assumo, is, sumpsi, sumptum,
Arretium, ii (geogr.), sn. 2; A- assumere, ait. 3; prendere, pi-
reizo, cittd delTEtruria. gliare, ammeltere. Assumere
Arripiens, tis, part.pr. di arripio. in societatem consilii (mettere
Arripio, pis, pui, arreptum, arri- a parte di un disegno).
pere, att. 3; a/ferrare, pigliare. Assumptus, a, um, pp. pass. di
j;
2. Apprendere. assumo; preso, amrnesso.
Arripui, perf. di arripio. Asylum, i, sn. 2; asilo, casa di
Ars, tis, sf. 3; arte. rifugio.
Aruns, tis, n. pr. m. 3; Arunte. At, cong. avvers.; tna.
Arx, cis, sf. 3; rocca, cittadella. Ataulfus, i, n. pr. m. 2; Alaulfo.
As, assis, sm. 3; asse, antica mo- Allienae, arum (geogr.), sf. 1 ;
neta romana, corrispondente al Atene, cittd nell' Attica.
nostro soldo. Atque, part. cop.; e.
Ascanius, ii, n.pr. m. 2; Ascanio, Atrocior, atrocius, vis, agg. comp.;
figliuolo di Enea e di Lavinia. piu atroce, piti crudele.
Ascendo, is, di, sum, ascendere, Atrocitas, tis, sf. 3; atrocild, se-
n. 3 ; salire mantare , ascen-
,
veritu, crudelia.
dere. Atrox, cis, agg. com. 3; atroce,
Asculum , i (geogr.) ,
sn. 2 ;
A- crudele.
scoli, cittd ilella Puglia. Attamen, avv. ; tutlavia , nondi-
Asia, ae (geogr.) , sf. i ; TAsia, meno. .

una delle grandi parti, in cui si Atticus, a, um, agg.; attico, ale-
divide il globo terrestre. niese.
Aspecto, as, avi, atum, are, n. 1; Attigi, perf. di attingo.
mirare, porre. Vanimo. § 2. A- Allila, ae, n. pr. m. 1; Atlila.
spetlare. Principis iussa aspe- Attilius, lii, n. pr. m. 2; Attilio.
ctare (pendere dal colere dei Attingo, gis, attigi, attactum, at-
Principe ). tingere, att. 3; giungere, arri -
Asperior asperius, rioris, agg.
,
vare, entrare.
comp. 3; pui aspro, piu grave. Attius, ii, n. pr. m. 2; Azzio.
Asperitas, tis, sf. 3; diffwotld. Attonitus, a, um, agg.; attonito ,
Aspicio, cis, spexi, spectum, aspi- stupefalto, maravigliato.
cere, att. 3 ; vedere. Attuli e adtuli. V. affero.
Aspis, pidis, sf. 3; aspide, pic- Altus, i, n. pr. m. 2; Alto.
cola serpe velcnosa. Auctor, ris, sm. 3; autore. Aucto-
Asportans , tis , pari. pr. di as- ribus Patribus (per autoriludei
porto ; trasporl undo. padri). S 2. Consialiere. Aucto-
, ' ;
;

136 AUCTORITAS BELLANS


rem esse alicui (consigliare al- Aurunci, orum (geogr.), sin. 2
cuno). Sicinio auctore ( per o- Aurunci ,
popoli delta Cam-
pera, per consiglio di Sicinio ). pania.
Auctoritas, tis, sf. 3; dulorila, Auspicium, ii, sn. 2; auspiaio.
consiglio. Nelpl. auspicia, orum; potensa,
Aucturus, a, um, part. fut. ait. forne..
di augeo. Ausus, a, um, pp. att. e pass. di
Auctus, a, um, pp. pass. di au- audeo.
geo ;
accresciuto ,
aurnenlato. Aut, part. disg.; o, ovvero.
§ 2. Arricchito. Noris ex rebus Autem, cong.; poi, e, ma.
auctus (arricchito pel nuovo or- Auxi, j>erf. di augeo.
dine di cose). Auxilium, ii, sn. 2 ; aiuto, soc-
Audacia, ae, sf. 1 ;
audacia, or- co rso.
dire. Avare, avv. ; avaramente, con a-
Audeo, des, ausus sum, audere, varinia.
n. ed ait. 2; osare, aver ardire Avaritia, ae, sf. i ; avaritia.
arrischiarsi. Aventinus, i (geogr.), sm. 2 ; A- .

Audiens, tis, part. pr. di audio. rentir.o, uno dei sette colli di
Dicto audiens esse alicui ( ub- Roma.
bidire alcuno ). Aversatus, a, um, part. dep. di
Audio, is, ivi, itum, audire, att. aversor; mostrando avversione;
4; udire, intendere , ascoltare. moslrandosi nemieo , avverso
Auditus, a, um,.pp. pass. di au- abhorrendo.
dio; udito. § 2. Accolto. Aversor, aris, atussum, aversari,
Audivi, perf. di audio. dep. i ; avere in abbonimento,
Aufero, fers, abstuli, ablatum, oaiare, abborrire, aver awer-
auferre, att. anom. ;
togliere. sione.
§ 2. Portar via. Aversus, a, um, agg. ; alienato,
. Aufugio, is, gi , gere, n. 3 ; fug- nemieo. Aversis animis (essen-
gire. dosi alienalCgli animi).
Augeo, es, xi, ctum, augere, Averto, is, ti, sum, avertere, att.
att. 2; accrescere, aumenlare, 3 ; volgere ad allra parte, ailon-
ingrandire'. tanare.
Augur, ris, sm. 3; augure, indo- Avide, avv.; avidamente.
vino. Avidus, a, um, agg ; avido, bro- .

Augurium, rii, sn. 2 ; augurio. moso, voglioso.


Augustior e augustius, oris, agg. Avoco, as, avi, atum, are, att. i;
comp. di augustus ; piii augu- chiamare, distrarre, volgere.
sto, venerabile, maestoso. Avus, i, sm. 2; avo, avolo.
Augustulus, i, n. pr. m. 2; Augu-
stolo. B
Augustus, i, n. pr. m. 2 Augu- ;

sto, soprannome dato ad Ottavio Baebius, ii, n. pr. m. 2; Bebio.


Cesare dal Senato. § 2. Impe- Ballista, ae, sf. 1 ; ballista, mae-
ratore. ckina da guerra.
Aula, ae, sf. 1; corte. Barbarus, i, sm. 2; barbaro.
Aulus, i, n. pr. m. 2 ; Aulo. Barbula, ae, ». pr. m. 1; Barbula.
Aurelianus, i, n. pr. tn. 2; Au- Bellandi, ger. ai bello.
reliano. Bellandum, ger. di bello.
Aurelius, ii, ». pr. m. 2; Aurelio. Bellandus, a, um, ptrt. fut. pass.
Aureus, a, um , agg.; aureo, d’oro. di bello.
Aurum, i, sn. 2; oro. Bellans, tis, part. pr. di bello.

Digitized by GoogI
; ;,

BELLATUS CALENDAE *
137
Bellatus, a, um,pp. pass. di bello. Britannia, ae (geogr .) , sf. 1 ; la
Bellicosus, a, um, agg.; belli- Britannia, grande isola dell’0-
coso, guerriero. ceano seltentrionale.
Bellicus, a, um, agg. ;
guerriero. Britannicus, a, um, agg.; britan-
Bello, as, avi, atum, are, n. 1 nico, della Britannia.
auerreggiare, far la guerra. Bruttii, iorum (geogr.), sn. pl. 2;
Bellua, ae, sf. 1 ; bestia. i Brusii, oggidl Calabresi.
Bellum, i, sn. 2 ; guerra. Bruttius, a, iim , agg. , Brimo,
Bene, aw.; bene , felicemenle. dei Bru%ii. Sinus Bruttius (seno
Beneficium, ii, sn. 2; benefisio. Brmio ; luogo nei Drusi ; ora
Beneventum ,
i ( geogr .) , sn. 2 ; Calabria.
Benevento, citta delta una volta Brutus, i, n. pr. m. 2; Bruto.
Maleventum, antica capitale dei Burrus, i, n. pr. m. 2; Burro.
Sanniti. Byzantium, tii (geogr.) , sn. 2
Benigne,aw. ; benignamente, a- Bisansio, citta della Tracia sui
morevolmente. Bosforo, oggidi Costantinopoli.
Benignitas, tis, sf. 3; benignitd,
liberalita. C
Benignus, a, um, agg.; benigno.
Bestia, ae, n. pr. m. I ; Bestia. Cadaver, ris, sn. 3; cadavere.
Bibliotheca, ae, sf. i ; biblioteca. Cado, is, cecidi, casum, cadere,
Bibulus, i, n.pr. m. 2; Bibulo. n. 3 ; cadere, restare ucciso. § 2.
Biduum, ii, sn. 2; due giorni. Accadere, avvenire.
Biennium, ii , sn. 2 ; due anni, Caecilius', ii, n. pr. m. 2; Cecilio.
spasio di due anni. Caedes , dis , sf. 3; uccisione
Bis, aw.; due volte. strage.
Bocchus, i, n. pr. m. 2; Bocco, re Caedo, is, cecidi, caesum, cae-
della Mauritania. dere, att. 3; uccidere, trucidare,
Boeotia, ae (geogr.), sf.l;la Beo- tagliare a pessi.
sia, regione della Grecia. Caelestis, caeleste, tis; agg.com.
Bomilcar', ris, n. pr. m. 3 ;
Bo- 3 ; celeste, dei cielo.
milcare. Caelum, i, sn. 2; cielo.
Bona, orum, sn. pl. 2; beni, averi, Caeninenses, sium (geogr.), sm.
facoltd. pl. 3; i Ceninesi, gli abitanti di
Bonifacius, ii, n. pr. m. 2; Boni- Cenina.
faz-io. Caepio, nis, n.pr. m. 3; Cepione.
Bonosus, i. n. pr. m. 2 ;
Bonoso. Caerimonia, ae, sf. 1 ; cerimonia.
Bonum, i, sn. 2; bene. Caesar, ris, n. pr. m. 3 ; Cesare.
Bonus, a, um, agg. ; buono. § 2. Caesim, aw.; ai taglio.
Prode. Caesus, a, um,pp. pass. di caedo;
Bosphorus, i (geogr.), sm. 2; Bo- ucciso, ammassato. § 2. Ta-
sforo, stretto di mare presso gliato.
Bisansio. Caeteri, orum sm. pl. 2; gli
, altri,
Brennus, i, n. pr. m. 2; Brenno. tutti gli altri.
Brevi, aw.; in breve ora, in breve Caeterum, aw. ; dei resto.
lempo. Caius, ii, n. pr. m. 2; Caio.

Brevior, brevius, oris ,agg. comp. Calatia, ae (geogr.), sf. i ; Cala-


S;piu breve. sia, cittd della Campania presso
Breviter, aw.; brevemente. Capua.
Britanni, orum (geogr.) , sm. 2 ; Calcar, aris, sn. 3: sprone.
i Britanni , popolo della Bri- Calendae, arum, sf. pl. 1; calende,
tannia. il orimo giorne dei mese.
-;,

«38 CALIGULA CASUS


Caligula, ae, n. pr. m. I ; Cali- I

Capitolium, ii, sn. 2; Campido-


gola. glio, la rocca di Roma.
Callidissime, avv. sup.; accorlis- Capra, ae, (geogr.), sf. 1 ; Capra,
simamente. palude presso Roma.
Calpurnius, ii, n. pr. m. 2 ; Cal- Captivus, a , um, agg ; prigioniero.
.

purnio. Capto, as, avi, atum, are, att. 1,


Calvinus, i, n. pr. m. 2; Calvino. freq.; pigliare, cogliere.
Caruarinenses.sium ( geogr .), sm. Captus, a, um, pp.pass. di capio;
pl. 3; i Camarinesi, ijli abitanti preso, falto prigione.
ili Camarina, citta della Sicilia. Capua, ae (geogr.), sf. 1 ; Capua,
Camarinensium ora (
Ia spiag ciltd della Campania.
ijia di Camarina). Caput, pilis, sn. 3; capo, tesla.
Camillus, i, n. pr. m. 2; Camillo. § 2. Vita. Condemnatus capitis
Campani, orum ( geogr .), sm.pl. (condannato a morte). Suppti-
2 i Campani, popoli della Cam-
;
cinm capitis (la morte), jj 3.
pania. Capitale.
Campania, ae ( geogr .), sf. I , la Caracalla, ac, n. pr. m. 1; Cara-
Campania, conlrada d’Italia. calla.
Campanus, a uni agg campano, , ,
Carbo, nis, n. pr. m. 3; Carbone.
della Campania. Carcer, ris, sm. 3; carcere, pri-
Campeslris campestre ,
stris , gione.
agg. com. 3; campestre, dei Carinas, tis, n.pr. m. 3; Carinate.
campo, militare. Carinus, i, n. pr. rn. 2 ;
Carino.
Campus, i, sm. 2; campo. Caritas, amore, § 2. ea-
tis, sf. 3;
Cannae, arum (geogr.), sf. pl. 1 penuria.
restia, caro,
Canne, villaggio della Ipiglia. Carmen, minis, sn. 3; verso, can-
Cannensis, cannense, sis, agg. 6 one.
com. 3 ; di Canne. Carpentum, i, sn. 2; carro,cocchio,
Cantabria, ae (geogr.), sf. 1 ; la Carpo, is, psi ptum, carpere,
,

Cantabria, paese delta Spagna. att. 3; pungere, lacerare, mor-


Canuleius, ii, n. pr. m. 2; Canu- dere con parole.
leio. Carthaginienses, sium (geogr.),
Capena, ae, sf. 1 ;
Capena. sm. pl. 3; i Cartaginesi.
Capesso, is, ivi, itum, capessere, Carthaginiensis, Carthaginiense,
att. 3; pigliare, prendere. Ca- sis, agg. com. 3; carlaginese,
essere fugam (aarsialla fuga). di Cartagine.
ugnam (combaltere). Carthago, ginis (geogr.), sf. 3;
Capiendus, a, um, part.fut. pass. Cartagine, ciltd deW Africa,
ai capio. § 2. Carthago nova, Cartagine
Capio, is, cepi, caplum, capere, nuova, ciltd della Spagna Tar-
att. 3; pigliare, prcmlerc, im- ragonese.
padronirst. § 2. Scegliere. § 3. Carus, a, um, agg.; caro, gradito,
Far prigioniero. § 4. Cumpren- amato.
dere, contenere. Casa, ae, sf. 1; capanna, tugurto.
Capitalis, capitale, lis, agg. com. Casca, scae, n. pr. m. 1 ; Casca.
3; capitale. Res capitales (i de- Cassius, ii, n. pr. m. 2; Cassio.
liti i capitali, i delitti che si pu- Castellum, i, sn. 2; castello.
niscono colla morte). Trium- Castor, oris, sin. 3; Castore, Dio.
viri capitales (i triumviri capi- Castra, orum, sm. pl. 2; allog-
tali ). giamenli, campo. Castra ponere
Capitolinus, i, n. pr m. 2; Capi- o habere (accamparsi).
tolino. Casna, us, SJ)1. 4; caduta. § 2.

Digitized by Googli
;; ;,

CATAL.\UN!r.CS CIRCA 139


Caso, accidente. § 3. Sorte. In Centum, nom. num. card. ind.
casum dare (esporre alta sorte, cento.
avventurare). § 4. Disyratia, Centuria, ae, sf. 1 ; centuria.
sventura. Centuriatus, a, um, agg.; centu-
Calalaunicus, a, uni, agg.; cata - riato.
launico, dei Catalauni jwpolo ,
Centurio, nis, sm. 3; centurione,
delta Gallia Belgica. comandante di una compagnia
Catenatus, a, um, pp. pass. di ca- di cento soldati.
teno, incatenato. Cepi, perf. di capio.
Caterva, ae, sf. 1 ; schiera, se- Cernens, tis, part. pr. di cerno.
quito, mollitudine, squadra. Cerno, nis, crevi, cretum, cer-
Catilina, ae, n. pr. m. 1; Cati- nere, ait. 3; vedere.
lina. Certamen, minis, sm. 3 ; eontra-
Cato, nis, n. pr. m. 3; Catone. sto, eontesa, gara. § 2. Ralta-
Catti, orum (geogr.) , sm. pl. 2 glia,eombaltimento.
i Catti, popolo de.lla Germania. Cerlatim, avo.; a gara.
Catulus, i, m. 2; Catulo.
n. pr. Certatus , a uui , pp. pass. di
,

Caudium, (geogr.), sn. 2; Cau-


ii Certo.
dio, cilia dei Sanniti. Certo, as, avi, atum, are, n. 1 ;
Caudinus, a, uin, agg.; eaudino, eo mbaltere.
di Caudio. Certus, a, um, agg.; certo, sicuro.
Causa, ac, sf. 1 ; causa, cagione. § 2. Determinato.
§ 2. Occasione. Cervix, cis, sf. 3 ; cervice, tollo.
Cautus, a, uni, pji.pass. di caveo. Cessi, perf. di cedo.
Caveo, es, vi, cautum, cavere, Cethegus, gi, n. pr. m. i ; Ce-
n. 2; ordinare, eomandare. tego.
Cecidi, perf. di cado e di caedo. Christianus, a, um, agg. ; cn-
Cedendo, ger. di cedo. stiano.
Cedo, dis, cessi, cessum, cedere, Christianus, i, sm. 2 cristiano. ;

n. ed ait. 3; cedere. § 2. Riti- Christus, i, sm. 2; Cristo.


rarsi. § 3. Riuscire. Cibus, i, sm. 2 ; cibo.
Celatus, a, um, pp. pass. di celo; Cicero, nis, n.pr. m. 3; Cicerone
celato, occultato. Ciens, tis, part. pr. di cieo.
Celeberrimus, a, um, agg. sup. Cieo, es, civi, citum, ciere, atl. 2;
celebratissimo, chiarissimo. chiamare.
Celebratus, a, uno, pp. pass. di ae (geogr.), sf
Cilicia, 1 ; Id Ci-
celebro; divolgato, famoso. licia, provincia dell' Asia mi-
Celebritas, lis, sf. 3; cuncorso, nore.
frequenta. Cimbri, rorum (geogr.), sm. pl.2 ;
Celebro, as,avi,atum, ar e,att. i; i Cimbri, popoli della Germania.

celebrare. Ciminius, a, um, agg.; ciminio.


Celeriter, aw. ; presto. Ciminia silva (Ia selva Ciminia)
Censeo, es, sui, sum, censere, neWEtruria.
ait. e n. 2; s limare, giudicare, Cincinnatus, i, n, pr. m. 2; Cin-
opinare, essere di parere. cinnato.
Censorinus, i, n. pr. m. 2; Cen- Cinctus, a, um, pp. pass. di cingo.
sorino. Cineas, ae, n. pr. m. 1 ; Cinea
Censui, perf. di censeo. inviato di Pirro.
Censura, ae, sf. i • censyra, di- Cingo, gis, cinxi, cinctum, cin-
qnild c ufjiz-ia dei Censore. gere, att. 3; cingere.
Census, lis, sm. 4; censo. Cinna, ae, n. pr. m. 1 ; Cinna.
Centenus, a, um, agg .distr.; cento. Circa, prep. cha regg. l'acc., ed
;
,

140 CIRCUITUS COEPI


avv. ; inlorno, ali' intorno. § 2. Civis, is, sm. 3 ; ciltadino.
Presso. Civitas, lis, sf. 3: dita. § 2. Na-
Circuitus, us, sm. 4; circuilo tione, stato. § 3. Citladinanta.
giro. Clades, is, sf. 3; perdita. § 2.
Circum, prep. che regg. iacc. Strage, uccisione.
circa, inlorno, nelle vtcinante di. Clamor, ris, sm. 3; grido.
Circumaro, as, avi, atum, are, Clandestinus, a, um, agg. ; clan-
ait. 1 ; drcondare arando. destino, occulto.
Circumdedi, perf. di circumdo. Clangor, ris, sm. 3; grido, suono.
Circumdo, as, dedi, datum, dare, Clarissimus, a, um, agg. sup. ; il
att. 1 ;
circondare, cingere. pii i celebre, il piu chiaro, il piu
Circumduco, cis, xi, ctum, cere, illustre, il piu insigne.
att. 3; condurre intorno. Claritudo, dinis, sf. 3; splendore,
Circumeo, is, ivi, itum, ire, n. 4; fama.
girare. Pedibus circumire (gi~ Clarus, a, um, agg.; chiaro, illu-
rare, scorrere a piedi ). stre. § 2. Alto.
Circumfero, fers, tuli, latum, cir- Classicum, ci, sn. 2; suono della
cumferre, att. anonim.; portare tromba.
inlorno, spargere intorno. Classis, is, sf. 3; classe. § 2. Flolta,
Circumsedeo, des, sessi, sessum, armata.
circumsedere, att. 2; assediare. Claudius, ii, n.pr. m. 2; Claudio.
Circumsepio, pis, psi, ptum, cir- Claustra, orum, sn. pl. 2; chiave.
cumsepire, att. 4 ; cingere, cir- Claustra Etruriae ( la chiave
condare. dell’ Etruria).
Circumsepsi, perf. di circumsepio. Clausus, a, um, pp.pass. di clau-
Circumsessus, a, um, pp. pass. do; chiuso.
di circumsedeo; assediato, cinto Clavus, i, sm. 2 ; timone. Clavum
«Tassedio. imperii tenere ( reggere il ti-
Circumspectius, avv. comp. ; con mone dell 'imperio ) ; govemare
maggior circospetione.piu pru- 1'imperio.
dentemente. Clementia, ae, sf. 1 ;
elementa.
Circumsto, stas ,
steti, circum- Cleopatra, ae, n. pr. f. 1 ; Cleo-
stare, n. 1 ; stare intorno. patra.
Circumtuli, perf. di circumfero. Clivus, i, sm. 2 ; pendio, poggio,
Circumvallatus , a, um, pp. pass. china.
di circumvallo ; assediato. Cloaca, ae, sf. 1 ; cloaca.
Circumvenio, is, veni, ventum, Cloelia, ae, n. pr. f. 1 ; Clelia.
venire, att. 4; circondare. Cloelius, ii, n. pr. m. 2 ; Clelio.
Circumventus, a, um, pp. pass. Clusini, orum ( geogr .), sm. pl. 2;
di circumvenio ; circondato , iChiusini, gli abi tanti di Chiusi,
cinto ali’ intorno , attorniato , citta deWEtruria.
stretto alVintomo. Clusinus, a, um, agg. ; chiusino,
Citatus, a, um, agg.; celere, fret- di Chiusi.
toloio, rapido. Cneus, i, n. pr. m. 2; Cneo.
Citerior, citerius, rioris, agg. Coactus, a, um, pp.pass. di cogo;
com. 3; di qua. coslrelto, sfortalo, obbligato.
Cito, as, avi, atum, are, att. 1 ; Cocceius, ii, n. pr. m. 2; Coo-
citare, chia mare. ceio.
Citra, prep. che regg. l’acc. ; di Cocles, alitis, n. pr. m. 3; Coclite.
qua. Coegi, perf. di cogo.
Civilis, civile, lis, agg. com. 3; Coelius, ii, sm. 2; Celio.
civile, dttadine Coepi , pisti , coepit e coeptus

Digitized by Google
; --

COcPiXM * COMMISSUS 141


sum, coepisse,att. e n. dif.; Colloco, as, avi, atum, are,
cominciare, incominciare. att. 1 ;
collocare, porre, met
Coeptus, a, una, pp.pass. di coepi; tere.
cominciato, principiato. Colloquendi, qer. di colloquor.
Coetus, us, sm. 4 ; radunanta. Colloquium, ii, sn. 2; colloquio,
Cogitatio, nis, sf. 3; pensiero, abboccamento. Colloquium ab-
aisegno. nuere ( ricusare di abboccarsi ).
Cogito, as, avi, atura, are, n. ed Colloquor, queris, cutus, sum,
att. 1 ;
pensare. colloqui dep 3; pariare insieme,
, .

Cognatio, nis, sf. 3 ;


parentela. abboccarst.
Cognitio, nis, sf. 3 ; esame, giu- Colo, Us, lui, cultum, colere, att.
ditia, processo. Exercere co- 3 ; adorare, venerare. § 2. Coi
gnitiones (fare i processi). livare.
Cognitus, a, um, pp. pass. di co- Colonia, ae, sf. i ;
colonia.
gnosco, conosciuto, inteso, sa- Colonus, i, sn». 2; colono.
puto. Comes, mitis, sm. 3; compagno.
Cognomen, minis, tn. 3 ; co- Cominius, ii, n. pr. m. 2; Co-
gnome. minio.
Cognomentum ,
i , sn. 2 ;
eo- Comissans, tis, part. dep. di co-
gnome. missor; goaovig liante.
Cognominatus, a, um, pp. pass. Comitans, tis, pat. pr. di co-
di cognomino ; cognominato ,
mitor ; accompag nando.
che elbe il cognome o sopran- Comitas, tis, sf. 3; corlesia, gen-
nome. tiletta.
Cognosco, scis, cognovi, cogni- Comitatus, a, um,pp. dep. di co-
tum, cognoscere, att. 3; co- mitor.
noscere. Comitia, orum, sn. pl. 2 ; cornui,
Cognovi, perf. di cognosco. assemblea generale dei popolo
Cogo, gis, coegi, coactum, co- romano, per creare i magistrali.
gere, att. 3; costringere, ob- Comitia habere (presiedere ai
bligare. i 2. Radunare, racco- comiti).
gliere. Comitium, ii,sn. 2; comitio, luogo
Cohors, tis, sf. 3 ; coorte , squa- nel foro romano presso la
drone. § 2. Guardie. Cohors Curia.
praetoria (It guardie delcorpo). Comitor, aris, atus sum, comi-
Cohortatus, a, um, part. dep. di tari, dep. 1 ;
accompagnare.
Cohortor ; esortato, esortando. Prospere comitari (favorire).
Colchi, orum, ( geogr .), sm. pl. Commeatus, us, sm. 4; vi veri ,

2 ;
Colchi, popoli delta Col-
i vetlovaglie.
chide , provincia dell'Asia Mi- Commentum, i, sn. 2; inventione.
nore. § 2. Apparenta.
Colendus, a, um, part. fui. pass. Commercium, ii, sn. 2; commer-
di colo. cio, dirilto di comperare e di
Collatinus, i, n. pr. tn. 2 ; Col- vendere. § 2. Lotjuendi audien-
latino. dique commercium (la facolla
Collectus, a, um, pp. pass. di di pariare e udire).
colligo; raccollo. Commigro, as, avi, atum, are,
Collega, ae, sm. i ; collega. n. 1; andar ab abitare.
Collina porta, ae (geogr.), sf. 1 Commilito, nis, sm. 3; commili-
Porta Collina. tone, compagno d’armi.
Collocutus, a, 'ira,pp. dep. di col- Commissus, a, um, pp. pass. di
loquor. committo; fallo. 5 2. Affidato.

Digitized by Google
,

M2 COMMITTO CONCIO
Coniniitlo, is, misi, missum com- Complures, complura, rium
,
.ajg\
mittere, att. 3; affidare. Se se com. pl. 3; multi.
committere fugae (darsi alia Componendus, a, um, part. fut,
fuga). § 2. Fare. pass. di compono.
Commodum, i, sn. 2; eomodo, Compono, is, posui, positum,
agio, vanlaggto. componere, att. 3; stringere,
Commodus, i, n. pr. tn. 2; Com- fare, 2. Aggiustare, ordinare.
i;

modo. § 3.Sedare, (inire.


Commorans, tis .part.pr. di com- Compos, tis. agg. com. 3; che ha>
moror; che dimora ,
o dinio- nltenuto. Praedae compos (che =j

rava. ha fallo preda).


Commotus, a, um, pp. pass. di Compositus, a, um, pp. pass. di
commovere, ait. 2; mttovere. compono. Vultu composito (con 1

§ 2. De stare, sollcvare. volto infmto).


Communiendus, a, um, part. fnt. Composui, perf. di compono.
pass. di communio. Comprehendo, is, di, sum, com-
Communio, nis, nivi, nilum, mu- prehendere, att. 3; arrestare.
nire, ait. 4; fortificare, mu- Comprehensus, a, um, part.
nire. pass. di comprehendo ; arre-
Communis, commune, nis, agg. stato.
com .; comune. Comprimendus, a, um, part. fut.
Commutatio, nis, sf. 3; cambia- pass. di comprimo.
menlo, rivolgimento. Comprimo, is, pressi, pressum,
Comparatus, a, um, pp. pass. di comprimere, att. 3; frenare.
comparo; provveduto, fomito, Compuli, perf. di compello.
Allestito. Classe comparata (al- Compulsus, a, um, part. pass. di
lestita una flotta).§ 2. Disposto, compello; spinto, cacciato.
preparato. Rebus ita compa- Conatus, us, sm. 4; sforto.
ratis (preparate, disposte cosi Concedo, dis, cessi, cessum, con-
le cose). cedere, n. ed. att. 3; venire,
Comparo, as, avi, attim, are, cadere. Concessum in condi-
att. procacciare. § 2. Para-
i; tiones, ut (si venne. alie condi-
gonare. §3. Stabilire, ordinare, tioni, che). Concedere in po-
provvedere. Comparant inter sc testatem (cadere inpolere).\ i.
(slabiliscono, si accordano Ira Concedere.
loro). Concessi, perf. di concedo.
Compello, is, puli, pulsum, com- Concessus, a, um. V. Concedo.
pellere, att. 3; custringere. Ad Concha, ae, sf. i; conchiglia.
mortem compellere (costrin- Concido, is, eidi, concidere,». 3;
gere a morire). cadere, morire.
Comperio, ris, peri pertum com-
,
Conciliaturus, a, um, part. fut.
perire, att. 4; intendere, cono- att. di concilio.
scere, saper di certo. Concilio, as, avi, atum, are, att.
,
Complector , teris , xus sum 1; conciliare, congiungere, «-
complecti, dep. 3; abbracciare, nire. Pacem conciliare inter a-
comprendere. Spe complecti liquos (recare a pace alcuni).
(sperare). § 2. Procacciare.
Compleo, es, evi, etum, com- Concilium, ii, sn. 2; consiglio,
plere, att. 2; empiere. consulta, radunanxa. Vocare ad
Complexus, a, um, pp. dep. di concilium (radunare).
complector ; abbracciando. Concio, cis, civi, citum, concire,
Comploratio, nis jf. 3; pianto. aU.4-,muovere,destarc,eccitare.

Digitized by Google
;

CONCIO CONFUNDO 113


Concio, onis, sf. 3; pubblica adu- Conditio, nis, sf. 3; conditione,
nanz-a, adunanza dei popolo o pallo. Conditionibus (a patti).
delVesercito, assemblca. Con- Conditor, ris sm. 3 fonda-
, ,
cionem advocare (raunare a tore.
parlamento l’esercito; intimare Conditus, a, um, pp. pass. di
la radunanza dell’ esercito). condo; fundato, fabbricato.
Concionem populi cogere (ra- Condo, is. didi, ditum, condere
dunare il popolo a parlamento att. 3; fabbricare, fondare.
§ 2.
tenere aaunanta dei popolo). Riporre.
In concione (davanti at popolo; Confeci, perf. di conficio.
nella radunanza delpopolo) § 2. .
Confectus, a, um, pp. pass. di
Ringhiera, bigoncia. Ascendere conficio ; smaltito digerito.
,

in concionem (monlare in rin- § 2. Sfinito. § 3. Compiuto, fi-


ghiera). nito.
Concitans, lis, part. pr. di con- Confero, fers, contuli, collatum,
cito. conferre, ait. anom. ; portare,
Concitatus, a, uni, pp. pass. di recare. § 2. Fare. § 3. Parago-
concito; spinto,sollevato, com- nare.
mosso, turbato. Confertissimus, a, um, agg. sup.;
Concito, as, avi, atum, are att. densissimo, foltissimo, il piu
1; spina ere, spronare. Conci- folto.
tare calcaribus (spronare). § 2. Confeslim. avv.; subito, tosto.
Eccitare, destare. Conficio, cis, feci, fectum, con-
Concivi, perf. di concio. ticere, att. 3; fare. § 2. Ucci-
Conclamo, as, avi, atum, are, n. dere. §3. Masticare. § 4. Finire,
I ; gridare, gridare insieme. cotnpiere.
Concordia, ae, sf. 1; concordia. Confirmaturus, a, um, part. fut.
Concors, dis, agg. com. 3; con- att. di confirmo.
corde. Confirmo, as, avi, atum, are, att.
Concrematus, a, um, pp. pass. di 1; approvare. § 2. Ras3odarc,
concremo; abbruciato insieme, raffonare.
abbrucialo, arso. Confisus, a um, pp. pass. di con-
Concupio, is, pivi, o pii, pilum, fido; confutando.
concupere , att. 3 ; deside- Conflagratio, nis, sf. 3 ; eru-
rare. tione.
Concurro, is, concurri, concur- Conflagro, as, avi, atum, are, n.
sum, concurrere, n. 3; concur- 1; ardere,essereconsurnato dal
rere. §2. Ai%uffarst,altaccar la fuoco.
batlaglia. Conflatus, a, um, pp. pass. di
Concursus, us, sm. 4; aaulfa- conflo; fallo.
mento, lo anuffarsi. § 2. Con- Confligo, gis, xi, ctum, confli-
corso. gere, n. 3; combattere, venire
Concutiens, tis, part. pr. di con- alie mani.
cutio. Conflixi, perf. di confligo.
Concutio, tis, cussi, cussum, con- Confluo, is, uxi, uxum, conflue-
cutere, att. 3; turbare, scon- re, n. 3; concorrere.
volgere. Confossus, a, um, pp. pass. di
Condemnatus, a, um, pp. pass. di confodio; trafitto.
condemno; condannato. Confugio, is, fugi, fugitum, con-
Condendus, a, um, part. fui. fugere, n. 3; ricorrere, rifug-
pass. di condo. girsi.
Condidi, perf. di condo. |
Confundo, is, fudi, fusum, cou-
-

144 CONGLOBO CONSILIUM


fundere, att. 3; confor.dere, tur- consciscere, att. 3. Mortem
bare, sconvolgere. sibi consciscere (darsi la mor-
Conglobo, as, avi, atum, are, ait. te). § 2. Deliberare. Bellum
1; conglobare, radunare. Con- consciscere (deliberare la
globare se inunum (riunimin gueira).
unsol punto). Conscivi, perf. di conscisco.
Congredior, deris, gressus sum, Conscribo, is, psi, ptum, con-
congredi, dep. 3; attuffarsi, ve- scribere, att. 3; s crivere. § 2.
nire alte mani, combattere.§ 2. Far leva, ordinare.
Ritrovarsi insieme, venire a con- Conscriptus, a, um, pp. pass di
fer enm, abboccarsi. conscribo; coscritto, raccollo.
Congressio, onis, sf. 3; scontro, Consecutus, a, um, pp. dep. di
comb at timento. consequor.
Congressus, a, um, pp. dep. di Consedi, perf. di consido.
congredior. Consenesco, scis, senui, conse-
Congressus, us, sm.4; conferenda, nescere, n. 3; invecchiare.
colloquio, conversatione. Consensi, perf. di consentio.
Coniectus, a, um, pp. pass. di Consensus, us, sm. 4; consenso,
coniicio; gettato, gitlato. consentimenlo, parere.
Coniectus, us, sm. 4; tiro. Consentio, is, si, sum, consentire,
Coniunctus, a, um, pp. pass. di n. 4; acconsenlire,
accordarsi,
coniungo; unito, congiunto. essere d’accordo. Consentire in
Coniungo, gis, xi, clum, coniun- unum (accordarsi insieme).
gere, att. 3; congiungere, unire, Consenui, perf. di consenesco.
accoppiare. Consequor, eris, secutus sum,
Coniunxi, perf. di coniungo. consequi, dep. 3; raggiunqere.
Coniuratio, nis, sf. 3; congiura. § 2. Venir dopo , succedere,
Coniuratus, a, um, agg.; congiu- tener dielro.
rato. Conserens, tis, part. pr. di con-
Coniuratus, a, um, pp. pass. di sero.
coniuro. Consero, ris, rui, rtum, conse-
Coniuro, as, avi, atum, are.n.I; rere, att. 3; unire. Conserere
congiurare. manum (venire alie mani, com-
Coniux, gis, sf. 3; moglie, con- * battere).
sorte. Consertus, um, pp. pass. di
a,
Connubium, ii, sn. 2 connubio,
;
consero. Consertis manibus
matrimonio. ( venuli mani).
alie
Conor, aris, alus sum, conari, Conservandus, a, um, part. fut.
dep. 1; sfonarsi. pass. di conservo.
Conquestus, us, sm. 4; lamento, Conservatus, a, um, pp. pass. di
lagnanta. conservo.
Conquiesco, scis, evi, etum, e- Conservo, as, avi, atum, are, att.
scere, n. 3; riposarsi. i; conservare, osservare.
Consaluto, as, avi, atum, are, Consido, is, sedi, sessum, consi-
att. 1; salutare , salutare in- dere, n. 3; collocarsi, schie-
sieme. rarsi, postarsi, posarsi.
Conscendo, dis, di, scensum, Consilium, ii, sn. 2; consiglio. § 2.
dere, n. 3 ; salire , ascendere. Disegno, intentione. §3. Aceor
Conscensus, a, um, pp. pass. di gimento, avvedimento. § 4. Par-
conscendo. tito, provvedimenlo, delibera-
Conscientia, ae, sf. 1; rimorso. tione. Consilium capere (pi-
Conscisco, scis, scivi, scitum, gliare il partito),

Digitized by Google
,
; -

CONSISTO I
CONTENTUS 145
Consisto, is, constiti, (constitum), idem omnibus sermo constet
consistere, n. 3; fermarsi, ar- (che tuiti si accordino nel dire).
reslarsi. Constat inter omnes (tutti con-
Consistorium, ii, sn. 2; consiglio, vengono nel dire). Inter aucto-
consulta. res constat (sono d’accordo gli
Consobrinus, I, sm. 2; engirw. autori). § 3. Costare.
Consocio, as, avi, alum, are, att. Constructus, a, um, pp. pass. di
1; unire, unire in sucida.. construo; costrutto.
Consolando, ger. di consolor Consuesco, scis, suevi, suetum,
consolando. consuescere, n. 3; solere.
Consortium, ii, sn. 2; partccipa- Consuevi, perf. di consuesco.
zione. Assumere aliquem in Consul, lis, sm. 3; consolo, con-
consortium laborum ( pigliare sule.
uno a parte delle fatirJie ). Consularis, consulare, ris, agg.
Conspectus, a, um, pp. pass. di com. 3; consolare.
conspicio; notabile, ragguar- Consularis, ris, agg. sost. 3; con-
devole. § 2. Visto, veditto. solare, che e siato console, dei
Conspectus, us, sm. 4; vista. console.
Conspexi, perf. di conspicio. Consulatus, us, sm. 4; consolato.
Conspicatus, a, um, pp. dep. di Consulendus, a, um, part. fut.
conspicor; vedendo. pass. di consulo.
Conspicio, cis, spexi, spectum, Consulo, is, lui, ullum, consu-
conspicere, att. 3; vedere, scor- lere, att. 3; consultare.
gere. Consultans, tis, part. pr. di con-
Conspirans, tis, part. pr. di con- sulto ; deliberando ; che deli-
spiro. bera.
Conspiratio, nis, sf. 3; cospira- Consultatio, nis, sf. 3; delibera-
iione, congiura. tione, questione.
Conspiro, as, avi, a tum, are, n. 1; Consultus, a, um, pp. pass. dt
congiurare, cospirare. consulo; consultato. § 2. Agg.;
Constantia, ae, sf. 1; cos tama. dotto.
Constantinopolis , lis (geogr..) Consumptus, a, um, pp. pass. di
sf. 3; Costantinopoli, cilia, della consumo; speso, impiegato.
Tracia sui Bosforo, antica- Consurgo? gis, surrexi, surre-
metite Bisamio. ctum, consurgere, n. 3; altarsi.
Constantinus, i, n. pr. m. 2; Co- § 2. Uscir fuori.
ston tino. Contagio, nis, sf. 3; contalto , co-
Constantius, ii, n. pr. m. 2; Co- munione, relatione.
s tanto. Contamino, as, avi, atum, are,
Consternatus, a,um, pp. pass. di att. 1; contaminare, macchiare.
consterno; spaventato. Contemno, is, lempsi, temptum,
Constiti , perf. di consisto e contemnere, att. 3; dispreaa
consto. re, spretsare.
Constituo, is,titui, tilutum, con- Contemtus, a, um, pp. pass. dt
stituere, att, 3; -stabilire. contemno; dispreaalo.
Constitutus, a, um, pp.pass. di Contendo, dis, ai, tum, conten-
constituo; stabilito. § 2. Nomi- dere, n. ed att. 3; avviarsi, an-
nato, creato. dare.
Consto, as, stiti, statum, con- Contentio, nis, sf. 3; sforto.
stare, n. i; sapersi, essere ma- Contentus, a, um, agg.; con-
nifesto. Parunt constat (non si tento.
sa bene). § 2. Accordarsi. Ut I
Contentus a, um, pp. pass. di
10
;

146 CONTERRITUS CREANDUS


contendo; sfortalo. Contento Coortus, a, um, pp. dep. di co-
itinere (a gran passi). orior; sorto, levatosi, altato.
Conterritus, a, um, pp. pass. di Copia, ae, sf. I; copia, abbon-
conterreo ; atterrito , spaven- danta.
talo, impaurito. Copiae, arum, sf. pl. !; truppe,
Conticeo, ces, cui, cere, n. 2; esercitp, genti. § 2. Ricchette,
tacere, tacersi. facolta, averi.
Conticui, perf. di conticeo. Cora, ae (geogr.), sf. 1; Cora,
Contineo, nes, nui, tentum, con- colonia latina.
tinere, att. 2; trattenere, con- Corfinium, ii (geogr.), sn. 2
tenere, comprendere. Corfinio, cilta dei Peligni.
Continuatus, a, um, pp. pass. di Corinthius, a, um, agg.; corin-
continuo; sensa inlerrusione. tio, di Corinlo, citld ilella Gre-
Continui, perf. di contineo. cia.
Continuo, as, avi, atum, are, Coriolanus, i, n.pr. m. 2; Corio-
att. 1 ; proseguire continua- lano.
mente. Alterum continuavit Corioli, lorum (geogr.), sm. pl,
tribunatum (al primo aggiun- 2 ; Cbrioli, o Coriolo, citld dei
- se senta interruuone il se- Latio.
cando tribunato). Cornelia, ae, n. pr. f. 1; Cornelia,
Continuus, a, um, agg.; continuo. madre dei Gracchi.
Contractus, a, um, pp. pass. di Cornelius, ii, n. pr. tn. 2; Cor-
contrabo; raunato, raccolto, ri- nelio.
stretlo. § 2. Contraito, stretto. Cornu, sn. ind.; corno, ala di t-
Contradico, is, xi, ctum, contra- sercito.
dicere, n. 3; opporsi. Corona, ae, sf. corona. Sub co-
1;
Contradictus, a, um, pp. pass. di rona venire ( essere vendulo
contradico. come prigionierodi guerra).
Contrarius, a, um, agg.; con- Corpus, poris, sn. 3; corpo.
trario. Correptus, a, um, pp. pass. di
Contremo, is, mui, contremere, corripio; preso, assalilo.
n. 3; tremar forte. Corripio, is, pui, correptum, cor-
Contuli, perf. di confero. ripere, att. 3; impadronirsi per
Contumelia, ae, sf. 1; tngiuria, furta, invadere, assalire.
contumelia. Corripui, perf. di corripio.
Conveniendi, ger. di convenio. Corrumpo, is, rupi, rupium, cor-
Conveni, perf. di convenio. rumpere, att. 3; distruggere.
Convenio, is, veni, ventum, con- § 2. Corrompere.
venire, n. i; convenire, concor- Corruo, uis, ui, corruere, n. 3;
rere, radunarsi. § 2. Accor- cadere.
darsi. Inter Tuitum et Mettum Corruptus, a, um, pp.pass. di cor-
convenit (Tullo e Metto si ac- rumpo.
cordarono). § 3. Satis convenit Corsica, ae (geogr.), sf. i; Cor-
(e comune opinione). sica, isola dei Mediterraneo.
Conventus, us, sm. 4; adunanto. Cortona, ae (geogr.), sf. 1; Cor-
Conversus, a, um, pp. pass. di tona, ciltd dell’ Etruria.
converto; volto, vollosi, rivollo, Corvus, i, sm. 2; corvo.
mutato. Costa, ae, sf. 1; costa, coslola.
Converto, lis, ti, versum, verte- Cotta, ae, n. pr. m. 1 Colla.;
re, att. 3; volgere, rivolgerc. Crassus, i, n. pr. m. 2; Crasso.
Convulsus, a, um, pp. pass. di Creandus, a, um, part. fui. pass.
convello; svello di terra. di creo.

Digitized by Google
; .;

CREATUS DAMNATUS 1 17
Creatus, a, um, pp. pass.di creo; Cunctus, a, uni, agg.; tuito.
creato, eletto, nominato. Cuneus, i , sm. 2; 1'infanteria ,

Creber, bra, bruni ,


agg.; fre- ordinata in forma di conio
quente. puntone.
Credendum, ger. di credo. Cupiditas , tis, sf. 3; cupidigia ,
Credibilis, credibile, lis, agg. com. voglia.
3; credibile. Cupido, ditiis, sf. 3; voglia, desi-
Credidi, perf. di credo. aeno, brama. § 2. Passione.
Creditus, a, um, pp.pass. di credo; Cupidus, a, uni, agg.; vago, desi-
creduto. deroso, bramoso, cupido.
Credo, is, didi, ditum, credere, Cupiens, tis, pari. pr. di cupio.
att. 3; credere, prestar fede. Cupio, is, ivi, itum, cupcre, ali.
dar fede. §2. Se credere (affi- 3; desiderare, -

ddrsi). Curare,*/ i; cura, amministra-


,

Cremera.ae (geogr.), sf. \ ; Cre- zione. § 2. Diligema.


mera, jiicculo ftume della To- Curia ae sf. 1 curia. § 2. Pa-
, , ;

scana. lagio. § 3. Senalo.


Creo, as, avi, atum, creare, att, Curiatii,orum, sm.pl. 2; Curiatii.
i; creare, eleggere, nominare. Curius, ,n.pr. m. 2; Curio.
ii

Crescens, tis, part.pr. di cresco; Curo, as, avi, atum, are, att. I ;
crescendo, crescente. procurare. Necandum curare
Cresco, scis, crevi, cretum, cre- (far uccidere). §2. Ammini-
scere, n. 3; crescere. st rare. § 3. Aver cura, badare.
Crevi, perf. di cresco. Currus, us, sm. 4; carro.
Criminatus, a, um, pp. dep. di Cursor, ris, n.pr. m. 3; Cursore.
criminor; accusato. Cursus, us, sm. 4; corso.
Crinis, is, sm. 3; crine, capello, Curulis, curule, lis, agg. com. 3;
chioma. curule.
Crinitus, i, n. pr. in. 2; Crinito. Custodia, ae, sf. I; custodia, quar-
Crudelior, crudelius, lioris, agg. dia. § 2. Prigione. In custodiam
comp. 3; piu crudele. dare (imprigionare) In custodia .

Crudelissimus, a, um, agg. sup.; habere (tenere in prigione). Li-


crudelissimo. bera custodia feor/rse prigione)
Crudelitas, tis, sf. 3; crudelia. Custos, dis, sm. 3; guardia, cu-
Crucnlus, a, um, agg.; sangui- stode.
noso, insanguinalo. Cusus, a, um, pp.pass. di cudo;
Cruor, ris, sm. 3; sangue. batlulo. coniato.
Crustuminii, iorum (geogr.), sm. Cynoscephalae arum (geogr.), ,

pl. 2; i crustuminii, gli abilanli sf. pl. i; Ci nosce fale , alture


di Crustuminio. della Tessaglia.
Clesiplion, tis (geogr.), sf. 3
Ctesifonte, cilia dei Parti. D
Ctesiphonla, acc. alia greca di
Clesiplion. Daci, eorum (geogr.), sm. pl. 2;
Culpa, ac, sf. t; colpa. i Daci,popoli tlell’ antica Ger-
Cultus, us, sm. 4; culto, cultura. mania.
§ 2. Decoro. Dacia, ae (geogr.), sf. \ ; Ia Dacia
Cum, prep. che regg. Vabl.; con, regione della Germania,
insieme con. § 2. Avv.;quando. Dalmatia, ae (geogr.) , sf. i ; la
Cum primum (tosto che). Dalma-.ia provincia ,
situata
Cunctabundus, a, um, agg.; an- lungo 1’Adriatico.
dando a rilento. Damnatus, a, um, pp. pass. di

Digitized by Google
DEFECI DEPELLO 140
Defeci, perf. di deficio. Deletus, a, um, pp. pass. di de-
Defendo, is, di, sum, defendere, leo; distrutlo.
att. 3; sos tenere, difenitere. Deliberabundus, a, um, agg.; co-
Defensus, a, um, pp.pass. di de- lui che medila per deliberare.
fendo. Delibero, as, avi, atum, are, att.
Defensio, nis, sf. 3; difesa. \ ; deliberare.
Deferendus, a um , part .fui. pass.
,
Deliciae, arum, sf.pl. I ;
delme,
di defero. deliiia.
Defero, fers, tuli, latum, deferre, Deligo, as, avi, alum, ar e, att. 1;
att. anom.; portare. Classe de- legare.
ferri; navigare. l^.Riferire. § 3. Deligo, gis, legi, lectum, delige-
Trasportare da un luoqo in un re, att. 3; scegliere.
altro ; trasportare in giii; tras- Delubrum, i, s n. 2; tempio.

ferire. § 4. Dare , esibire, affi- Demando , as ,


avi ,
atum ,
are ,
dare, con ferire. att. 1 ; affidare.
Deficio, cis, feci, fectum,deficere, Demaratus, i, n. pr. m. 2 ;
De-
n. 3 ; ribellarsi , passare alia marato.
parte nimica. § 2. Passare alia Demersus a , um pp. , ,
pass. di
parte di alcutio. Ad Annibalem demergo; afiondato , colato a
defecerant erano passali alia
( fondo.
parte di A nnibale) § 3. Mancare
. Demetendus ,
a ,
um ,
part. fut.
snegnersi, estinguersi. pass. di demeto.
Detui, perf. di desum. Demeto, tis, messui , messum ,
Dego, is, gi ,
degere, n. 3 ; con- demetere, att. 3; mietere.
durre, passare. Demigro, as, avi, atum, are, n.l;
Degredior, deris, gressus sura ,
partire andarsene.
,

aegredi, dep. 3; discende re. Deminutus, a , um, pp. pass. di


Dehinc, avv.; poscia, appresso. deminuo; diminuito.
Deieci, perf. di deiicio. Demissus, pp. pass. di de-
a, um,
Deiectus , a , um , pp. pass. ai mitto ; fatto calare , fallo di-
deiicio. scendere.
Deiectus, us, sm. 4; abbaltimento , Demo, is, demsi, demptum, de-
at ferramento. mere, att. '6;4ogliere, levare.
Deiicio, cis, ieei,iectum, deiicere, Demortuus, a , um , pp. dep. di
att.il, geltar giu. Deiicere cae- demorior; morto.
sim ensem (lirare un fendente; Demptus ,
a ,
um , pp. pass. di
calare la spada di laglio). demo; lolto.
Deinceps, avv.; di seguito, Puno Demum, avv.; finalmente.
dopo Paltro. § 2. Poscia, ap- Denarius, ii, sm. 2; denaro, mo-
presso, quindi innan&i. neta d’argento ; dei valore di
Deinde, avv.; quindi dipoi, po-
, dieci assi. Corrisponde a circa
scia. 80 centesimi di un franco.
Delapsus, a, um, pp. pass. di de- Denique, avv.; finalmente.
labor; disceso. Dens, tis, sm. 3; dente.
Delatus, a, um, pp. pass. di de- Densus, a, um, agg.; denso.
fero. Dentatus, i, n. pr. m. 2 ;
Den-
Delectus, a, um, pp.pass. di de- tato.
ligo; eletto, scelio. Denuntio ,as , avi ,
atum ,
are ,
Delectus us , sm. 4 ; leva. De-
,
att. 1 ;
intimare.
lectum habere ( far leva di sol- Depello, is, puli, pulsum, depel-
dati). lere, at/.-3; rimuovere, allon -*
Delegi, perf. di deligo. |
lanare.
, -
;

ioO DEPONO DETEGO


Depono, situm, deponere,
is, sui, Desideratus, a um pp.
,
,
pass. At
att. 3; deporre, posare. desidero.
Depopulandus, a, um , part. fut. Desiderium, ii, sn. 2 ; desiderio.
pass. di depopulor. Desiderium sui facere alicui
Depopulatio, nis, sf. 3; saccheg- (farsi desiderare da oualche
gio, devastatione. anno). § 2. Dolore per rassema
Depopulatus, a, um, part. dep.di o la morte di uno.
depopulor. Desidero , as avi , alum , are,
,

Depopulor, aris alus sum ari


, , att. i ;
desiderare. § 2. Han-
uep. 1 ; saccheggiare dare il , eare. § 3. Aver a deplorare;
guasto. perdere.
Deportatus, a, um, pp. pass. di Desilio, lis, Iui e lii, desultum,
deporto; lr asportato. desilire, n. i, sallar giit.
Deponendus , a , um ,
part. fut. Desilui, perf. di desilio.
pass. di depono. Desisto, is, destiti, destitum, de-
Deposco, scis, depoposci , depo- sistere, att. 3; desistere ,
la-
scere, a//. 3; domandare ,
ri- sciare, cessare.
ehiedere. Desperans, tis, part. pr. di de-
Deposui, perf. di depono. spero.
Deprimo, mis, pressi , pressum , Desperatus, a, um, pp. pass. di
deprimere ,
att. 3; a/fondare , (tesoero; disperato, che ha per-

c i>are a forulo. duto la speranto. Pace despe-
Depugnatus, a, um, pp. pass. di rata ( perduta lasperanta detla
depugno. pace). Ex rebus fere desperatis
Depugno, as, avi, alum, are, n. i; (dalla dtsper asione , a cui gid
combattere. si erano quasi abbandonali).
Depuli, perf. di depello. Despero, as, avi, alum, are, n. I;
Descendo, is, di, sum, descende- disperare, perdere la speranto.
re, n. 3; discendere. § 2. Pe- Despondeo, des, di, sponsum, de-
netrare. Descendere ad animos spondere, ait. 2; promettere in
(penetrare negli animi). isposa, pdamare.
Desciscens , tis , part. pr. di de- Desponsus, a, um , pp. pass. di
scisco. despondeo.
Descisco, scis, scivi, scitum, de- Destinatus a , um , pp. pass. di
,

sciscere, n. 3 ; ribellarsi. § 2. destino; destinalo. Morti desti-


Allonlanarsi ; abbandonare le natus ( deliberato di morire).
parti di uno. Destino, as, avi, alum, are, n. I
Descivi, perf. di descisco. stabilire , determinare. Desti-
Describo, bis, psi, ptum, descri- nare animo o animis ( fermare
bere, att. 3; dividere. § 2. Co- nelTanimo).
piare. § 3. Notare, inscrivere. Destiti, perf. di desisto.
Descripsi, perf. di describo. Destituo, tuis, tui, tutum, desti-
Descriptio, nis, sf. 3; divisione. tuere, att. 3; tasoiare abban- ,

Descriptus , a , um, pp. pass. di donare.


describo; diviso , distribuito. Destitutus , a , um , pp. pass. rfi
Descriptus pensionibus aequis destituo ; privato, abbandonato.
(diviso in pagamenli , in rate Destrictus a , um , pp. pass. di
,

uquali). § 2. Notato inscritlo. , i\eslrin%o,sguainato,preparalo.


Desero, is. rui, sertum, deserere, Desum, dees , defui deesse , n. ,

att. 3; abbandonare. anom.; mancare.


Desertor, ris, sm. 3; che abban- Detego, gis, texi, tectum, dete-
t£una, disertore. gere, att. 3; tcovrirt.

Digitized by Google
,;

DETRECTANDUS i DIRECTUS 151


Detrectandus ,
a , um pari. fui. ,
Differo fers , distuli , dilatum
, ,
pais. di detrecto. differre, all. anom. ; di/ferire
Detrecto, as, avi, alum, are, att.i; allontanare.
rieusare, nfiulare. Difficilis, difficile, lis ,
agg. com.
Detrimentum, i, sm. 2; danno. 3; difficile.
Detrusus , a um pp. pass. di
, ,
Diffido, dis, diffisus sum ,
diffi-
detrudo; caccialo. dere , n. 3; disperare. Rebus
Detuli, perf. di defero. suis diffidere ( disperare delle
Deturbo, as, avi, atum, ar e,att. 1; cose sue; disperare della sua
cacciare. salvata).
Deus, ei, sm. 2; Dio. Diffisus, a, um, pp. di diffido.
Devici, perf. di devinco. Digero, is, gessi
,
gestum , dige-
Devictus, a, um, pp. pass. di de- rere, all. 3 ; dividere, distri-
vinco; vinto. buire.
Devincio, cis, vinxi, vinctum, de- Digessi, perf. di digero.
vincire , ait. 4 ; caltivarsi l’a~ Dignitas, tis, sf. 3 ; dignild.
nirno, far suo. Dignus, a, um, agg.; ilegno.
Devinco, is, vici, vicium, devin- Digressus, a, um, pp. dep. di di-
cere, all. 3; vincere. gredior; partito.
Devinxi, perf, di devincio. Dii,deorum, sm. pl. 2 ;
gli det.
Devovens, lis, pari, pr.di devoveo. Dilaceratus, a, um, pp. pass. di
Devoveo, ves, vovi, votum de- , dilacero ; messo a soqquadro ,
vovere, all. 2; promettere in lacerato.
volo, votare. Devovere se pro Dilapsus, a, um, pp. dep. di di-
exercitu (
consacrarsi solenne- labor; passato, seorso.
menle alia morte, ojfrire la sua Dilatus, a, um, pp. pass. di dif-
vita per lo esercito. fero; differito.
Dexter, tera, terum, o tra, trum, Diligenter, avv.; diligentemenle,
agg.; deslro. Loca dextra (luo- accurat amente.
ghi posti alia destra). Diligentia ae , sf. 1 ; diligenta ,
,

Dextera e dextra ae , sf. 1 ; la,


esattetza, accuratema.
destra, la mano destra. Dimicans, tis, part. pr. dtdimico.
Dialis, diale, lis, agi;. com. 3 ; di Dimicatio, nis , sf. 3 battaglia , ;

Giove. combattimento. § 2. Opposi-


Dicendus, a, um, pari. fut. pass. tione, conlraslo, contesa.
di dico. Dimicatus , a , um , pp. pass. di
Dico, cis, xi, ctum, dicere, ait. 3; dimico.
dire, raccontare. § 2. Diem di- Dimico, as, avi, atum, are, n. 1
cere ( citare in giudizio). § 3. combattere.
Creare nominare , eleggere.
,
Dimidium, ii, sn. 2; la meta:

§ 4. Stabilire , fissare. Dimissus, a, um, pp. pass. di di-


Dictator, ris, sm\ 3; dii latore. mitto.
Dictatura, ae, sf. 1 ; ditlalura. Dimittendus, a, um, part. fut. di
Dictitans, tis, part. pr. di dicti- dimitto.
to; dicendo. Dimitto, is, misi, missum, dimit-
Dictu, supin. di dico; a dirsi. tere, att. 3 ; lasciar andare, la-
Dictum, i, sn. 2; detto,parola. Di- sciar partire , congedare. § 2.
cto audiens esse (ubhidire). iitjindare.
Dictus, a, um, pp. pass. di dico. Diocletianus , i ,
n. pr. m. 2;
Didius, ii, n. pr. m. ‘i-,' Didio. Diocletiano.
Dies, ei, sm.e f.5;giorno. In dies Directus a , ,
um , pp. pass. di
(di giomo ingiorno).i 2. Tempo. dirigo.
. ,
,,, ;

152 DIREMI DIVISURUS


Diremi, perf. di dirimo. Dissero, is, rui, dissertum, dis-
Direptio , nis ,sf. 3; saccheggio serere, att. 3; discorrere, tr al-
devastatione. tare, ragionare.
Dirigo, gis, rexi , rectum, diri- Dissidium, ii, sn. 2. discordia.
gere , ali. 3 ; dirigere indirit- Dissimilis , dissimile lis , agg. ,

zare , dirittare. § 2. Dirigere com. 3; dissimile, dissomiglian-


aciem ( ordinare le schiere). te, diverso, disforme.
Dirimo, is, remi rem tum diri- , ,
Dissimulatus, a, um, pp. pass. di
mere, ait. 3; troncare. dissimulo; dissimulato. Perfi-
Diripio , pis , pui, reptum, diri- dia dissimulata ( fingendo di non
pere, ait. 3; mettere a ruba , aver compiula la perfidia). § 2.
saccheggiare. Celato, nascosto.
Diripui, perf. di diripio. Dissimulans, tis, part. pr. di dis-
Diruo ,
is , rui , rutum ,
ruere simulo; dissimulando.
all. 3; abbaltere , dislruggere, Dissipatus a , um pp. pass. di
, ,

rovinare. dissipo; disperso.


Dirutus, a, um, pp. pass. di di- Dissociabilis , dissociabile, bilis,
ruo ; dislrulto, rovinalo. agg. com. 3; incompatibile.
Discerno, is, discrevi, discretum, Distans, tis, part. pr. di disto
discernere, att. 3 , discernere distante.
conoscere. Distentus , a , um pp. pass. di ,

Discedo, dis, scessi,scessum, di- distendo; disleso.


scedere, n. 3; partire. Distineo, es, tinni, tentum, disti-
Discessi, perf. di discedo. nere ,
att. 2; occupare ,
trat-
Disciplina, ae, sf. 1; disciplina. lenere.
Discordia, ae, sf. 1 ; discordia. Ditio, nis, sf. 3; polere, signoria.
Discors dis, agg. com. 3; di-
,
Diu , avv. ; lungamenle ,
lungo
scorde. lenipo.
Discrimen, mims , sn. o ; atffe- Diuturnitas tis , sf. 3 ; lunga
,

renta. Pericolo. In tanto


§ 2. durata. .
rerum discrimine (ineo si grave Diutius, avv. comp.; piu a lungo.
pericolo ; in cosi critica occor- § 2. Troppo a lungo.
remai Diuturnus, a, um, agg.; lungo.
Discurro, is, curri, cursum , di- Diversus, a, um, agg. ; diverso,
scurrere, n. 3; correre qua e Id. opposto, contrario. § 2. /n luo-
Disiungo ,
gis , iunxi , iunctum ghi diversi, in luoghi distinti.
disiungere, all. 3; allontanare, § 3. Talvnlta si pone in vece
separare. delfavv. diverse ; in modo di-
Dispar, ris, agg. com. 3; dispari, verso.
disuguale, diverso. Diverto, is, ti, sum, tere, n. 3;
Dispersus , a , um, pp. pass. di andare , vollare verso qualche
dispergo: disperso, diviso, di- luogo.
scorde. Dividendus, a, um, part. fui. pass.
Dispertio , tis tivi , litum , di-
, di divido.
spertire , ait. 4; distribuire, Divido, dis, visi, visum, aividere,
dividere. att. 3 ; dividere, spartire.
Dispertivi, perf. di dispertio. Divinus, a, um, agg. ; divino, di
Displiceo , ces , cui , citum , di- Dio.
plicere, n. 2 ; dispiacere. Divisio, nis. sf. 3; atvistone.
Dispositus , a , um , pp. pass. di Divisurus, a, um, part. fut. att.
dispono; disposto, ordinato. di divido; volendo dividers ,
Dispersio, nis, sf. 3, discordia. essendo ver dividere.

Digitized by Google
,

DIVISUS DUUMVIR 153


Divisus, a, um, pari. pats. di di- Dormiens , tis part. pr. di dor-
,

vido; diviso. mio; dormiente, che dorme o


Divitiae, arum, sf.pl. 1; ricchet- dormiva.
te, facoltd, averi. Drepanum, i
(
geogr .), sn. 2;
Divulgo, as, avi, atum, are , ali. Drepano, cilta delta Sicilia.
1; aivolgare. Drusus, i, n. pr. m. 2; Druso.
Divus, i, sm. 2; divo. Dubie, avv.; dubbiamente. Haud
Dixi, perf. di dico. dubie (certamente).
Do. das, dedi, datum, dare, a/t.I; Dubitatio, nis, sf. 3; dubbio.
dare. In custodiam dare (met- Dubius, a, um, agg.; dubbio. Haud
tere in prigione). § 2. Dare lit- dubium erat quin (non v'era
teras aa aliquem ( scrivere let - dubbio che). § 2. Pericoloso, dif-
tere ad uno). § 3. Dare praedae ficile. Res dubiae (pericoli).

(
porre a sacco , sacchegqiare). Ducens, lis, part. pr. di duco.
§ 4. Dare in ditionem alicuius Ducentesimus, a, um, agg.num.
(sottomettere alia sitjnoria di ord.; dugentesimo.
alcuno). § o. Pagare. Dare poe- Ducenti, ae, a, n. n«m. card.;
nas ( pagare il fio). ducenlo, duqenlo.
Doceo ,es , cui , ctum , docere , Duco, cis, xi, ctum, ducere, att. 3;
ait. 2; insegnare. condurre , guidare , menare.
Doctrina , ae , sf. 1 ; doltrina Uxorem ducere ( sposare , mt-
scienta, letteratura. narmoylie). § 2. Genus ducere
Documentum, i, sn. 2; pruova. (trarre l’origine, discendere).
Dolus, i, sm. 2; inganno. § 2. Ducto, as, avi, atum, are, att. I;
Tradimento. guidare, comandare.
Domicilium, ii, sn. 2 ; domicilio Ductus, a, um, pp. pass. di duco;
slanza. condotto.
Dominatus, us, s«t. 4; signoria, Duilius, ii, n. pr. m. 2; Duilio.
dominio. Dulcedo, dinis, sf. 3; dolcetta.
Dominus, i, sm. 2; signore, pa- Dum, avv.; mentre. § 2. Finche.
drone. § 2. Tiranno. Dumtaxat, avv.; solamenle.
Domitia, ae, n.pr. f. i; Domitia. Duo, duae, duo, agg. num. pl.;
Domitianus, i, n.pr. m. 2; Domi- due.
tiano. Duodecim, nom. num. card. ind.;
Domitius, ii, n. pr.m. 2; Domitio. dodici.
Domitus, a, um, pp. pass. di Duodecimus, a, um, agg. num.
domo; domato. ord.; duodecimo.
Domo, as, mui, milum, domare, Duodequadraginta, nom. num.
att. 1; domare. card. ind.; trenlotto.
Domui, perf. di domo. Duplex, plicis, agg.com. 3; doppio.
Domus, i, sf. 2; casa. Domi apud Duplico, as, avi, atum, are, att. I;
aliquem (in casa di alcuno). § 2. raddoppiare.
Patria. Domi (in patria). § 3. Dupondius, e dupondium, ii, sm. e
Domi et belli (in pace ed in n. 2; moneta romana dei valore
guerra). di due assi. Dupondio et semis-
Donatus, a, um, pp. pass. di dono. se aestimari (valere due assi e
Donec, avv.; finche, fintanloche. messo).
Dono, as, avi, atum, are, att, I; Duratus, a, um, pp.pass. di duro;
regalare, dare. N omine donare imlurilo.
(chia mare). Durus, a, um, agg.; duro crudele.
Donum , i ,
sn. 2 ;
dono. Dono Duumvir, viri, sm. 2; duumviro.
dare (regalare). Duumvir navalis fduumviro na-
-; -

154 DUX EMINEO


vale; uno dei due incaricali di Effundo, is, fudi fusum , effun-
,

allestire e ripa rare la flotla). dere, att. 3; versare. § 2. Se


Dux, cis, sm. 3; duce, capit ano, effundefe ( concorrere , uscire i»
condo ttiero, generale. § 2. Gui- folia).
da, guidando. Duce Manlio (sol- Effusus, a, um, pp. pass. di ef-
io la scorta di Manlio). §3. Capo. fundo, sparso , traboccalo. Ti-
Duxi, perf. di duco. beris erat effusus super ripas
Dyrrachium,» (geogr.), sn. (ii Tevere era traboccalo , e
2;
Dirracchio, citta maritlima del- sparg evasi per le sponde ). § 2.
VEpiro. Agg.; precipitoso. § 3. fJscita,
concorso. Legionibus ulrinque
E effusis (coi concorso delle le-
gioni da ambe le parti, concor-
E o ex, prep. che regg. 1’abl.; da, rendovi da arnbe le parti le le-
dal, iallo, dalla, da', dai, dalli, gioni. § 4. Effuso sinu ( allar
dagli,dalle,del,dello,della,ecc. gando il seno).
§ 2. Secondo. Ex
consitio (se- Egens, tis, agg.; bisognoso.
condo il consiglio , per consi- Egeria, ae, n. pr. f. i ; Egeria ,
lio). § 3. Per. Ex auctoritate ninfa.
? per autoritd ). § 4. Fra. Ex Egi. perf. di ago.
nobilitate ( fra i nobili). Egnatius,», n. pr. m. 2; Egnatio
Ebrietas, tis, sf. 3; ubbriachetta. Egregie, avv.; egregiamente.
Edico, cis, xi, ctum, edicere, Egregius, a, um. agg.; egregio.
att. 3; ordinare, comandare. Egressus, a, um, part. dep. di
Edictum, i, sn. 2; editio. egredior; uscilo, uscendo.
Editus, a, um, pp. pass. di edo; Eieci, perf. di eiicio.
fatto. Eieclus, a, um
,pp.pass. di eiicio.
Edixi, perf. di edico. Eiicio, is, eieci, ectum, eiicere,
Edo, is, edidi, editum, edere, att. 3; scacciare, cacciare.
att. 3; dare alia luce. Elangueo, ues, ui, ere, n. 2; il-
Edoceo, ces, cui, ctum, edocere, languidire, indebolire. § 2. Es-
att. 2; insegnare, ammacstrare. sere travagliato da dolori.
Edoctus, a, um , pp. pass. di edo- Elatus, a, um,pp. pass. di effero;
ceo. Quam edoctus fuerat ( in portato via, parlendosi, fug-
cui era stato ammaestrato). gendo.
Educandus, a, um, part. fut.pass. Electus, a, um, pp.pass. di eligo;
di educo. scelio. § 2. Eletlo, creato.
Educatus, a, um, pp. pass. di Elephantus, i, sm. 2; elefante.

educo, as; allevato, nutrito. Eligo, eis, legi, lectum, eligere,


Educo, as, avi, alum, are, att. 1 att. 3; eteggere, scegliere.
allevare, nutrire. Eluceo, es, xi, elucere, «. 2;
Educo, cis, xi, ctum, educere, risplemlere.
att. 3 ; trar fuori, far uscire Eludens, tis, part. pr. di eludo;
fuori. Educere in aciem ( con beffando, schernendo.
durre in campo, condurre alia Eluxi, perf. di eluceo.
battaglia). Emendo, as, avi, alum, are, eit.
Eductus, a, um, pp. pass. di edu- 1 ; emendare, correggere.

co, cis. Emico, as, micui, emicare, n. I;


Eduxi, perf. di educ». risplendere.
Eliicio, is, feci, foetum, efficere, Emicui, perf. di emico.
att. 3; fare, vendere. Emineo nes , minui, eminere,
,

Effudi, verf. di effundo. n. 2: uscir fuori.

Digitized by Google
-,

EMISSUS EXARSI 135


Emissus , a ,
um , pp. pass. di Eruptio, nis, sf. 3; sortita.
emitto mandato fuon. Et, part. cop.; e. Anche.
§ 2.
;

Emtor, ris, sm. 3; compratore. Etiam, avv.; anche, ancora


Enim, avv. ; imperocche. ciiandio.
Enimvero, avv.; certamenle, sen- Etruria, ae (geogr. ),sf. 1; Etruria,
ia dubbio. § 2. Appunto. provincia dTtalia.
Eniteo, es, nitui, enitere, n. 2; Etrusci, scorum (geogr.), sm. pl.
risplendere. § 2. Mostrarsi. 2; gli Etruschi, popoli del-
Ensis, sis, sm. 3; spada. lEtruria, provincia dTtalia.
Eo, avv.' Id, cola, in quel luogo. Etruscus, a um, agg.; etrusco.
,

§ 2. A segno. § 3. A cii. § 4. Etsi, avv.; sebbene, quantunque.


Tanto. Eudoxia, ae, n. pr. f. 1; Eudossia.
Eo, is, ivi, itum, ire, n. anom.; Euphrates, tis (geogr.), sm. 3;
andare. Ire ad arma (pig liare l'Eufrate,gran fume dell'Asia,
le armi). Ire in caedes ( metter che gittasi nel Tigri.
mano alie uccisioni). Evadendus , a , um , part. fut.
Epirotae, arum (geogr.), sm. pl. pass. di evado.
i; gli Epiroli, i popoli del- Evado, dis, vasi, vasum, evadere ;
TEpiro. n. 3; riuscire, penetrare, an-
Epistola, ae, sf. I; leltera. Magi- dare. § 2. Scampare , uscir
ster epistolarum ( primo segre- fuori, salvarsi.
tario). Evasi, perf. di evado.
Epitome, es, sf. 1; epitome, com- Evectus , a , um , pp. pass. dt
pendio. eveho; avamandosi, inoltran
Eporus, i, n. pr. m. 2; Eporo. dosi.
Epulans, tis, part. dep. di epulor; Eveho, vehis, vexi, vectum, eve-
banchetlando. here, att. 3; innahare.
Epulae, arum, sf. i; vivande. Evenio, is, veni, ventum, eve-
Epulor, aris, atus sum, ari, dep. 1; nire, n. 4; toccare.
banchettare. Eventus, us, sm. 4; esito, suc-
Eques, quitis, sm. 3; cavaliero. cesso.
Equester od equestris, stris, agg. Eversio, nis, sf. 3; dislruiione.
3; equestre, di cavaliere. Pri- Everto , is , ti , sum , evertere,
mores gradus equestris (i pri- att. 3; rovinare ,
distruggere,
mi delYordine dei cavalieri). abbatlere.
Equitatus, us, sm. 4; cavalleria. Evexi, perf. di eveho.
Equus, i, sm. 2; cavallo. Evoco, as, avi, atum, are, att.
Ereptus, a, um, pp.pass. di eripio. I ;
chiamare.
Ei^ja, prep.cheregg. l’acc.; verso. Ex, V. E.
Ergo, avv.; dunque, impertanto. Exactio, nis, sf. 3; riscossione di
Erigo, gis, rexi, rectum, erigere, imposte.
att. 3; aliare, destare. Exactor, ris, sm. 3; esecutore.
Eripio, pui, ereptum, eripere,
is, Exactus , a , um , pp. pass. di
ait. 3; togliere. exigo; caccialo, scacciato.
Eruditus , a , , pp.
um
pass. di Exagitatus, a, um, pp. pass. di
erudio; ammaeslrato, erudito, exagito; travagliato, spinlo.
dotto. Exanimatus, a, um, pp. pass. di
Erumpens, tis, part. pr. di e- examino; costcrnato, agghiac-
rumpo. ciato o morto di paurd.
Erumpo , is ,
rupi ruptum, e-
, Exardesco, scis, exarsi, exar-
rumpere, n. 3; sortire, fare una sum, exardescere, n. 3; ardere.
sortita. Exarsi, perf. di exardesco.
,
;

tsa EXAUDIO EXPECTANDO


Exaudio, is, divi, ditum, dire, Exclamo , as ,
avi ,
atum ,
are
att. A; udire, intendere, sen- n. i; esclamare, gridare.
ti re. Excogito , as avi ,
,
atum ,
are
Excedendus , a, um, part. fut. att. 1; inventore.
pass. di excedo. Ex composito, modo avverbiale
Excedo, is, cessi, cessum, cedere, d'accordo, di concerto.
n. ed att. 3; partire, andarsene. Excubiae, arum, sf.pl. 1; scolte,
§ 2. M
orire. § 3. Oltrepassare, sentinelle.
, a , um , pp. pass. di
varcare. Excussus
Excelsior, excelsius, sioris, agg. excutio; scosso, gitiato giti.
comp.; piu alto. Exemplar, ris, sn. 3; esemplare,
Excelsissimus, a, um, agg. sup.; libro.
il piu potente, ilpiu alto, ilpiu Exemplum, i, sn. 2; esempio. § 2.
nobile. Excelsissimi civitatis Forma, modello. Ad exemplum
viri (i primari citlatfini). (secondo modello).
il

Excelsus, a, um, agg.; alto. Exeo, is, ivi od ii, itum, exire,
Excepi, perf. di excipio. n. 4; uscire. Exire obviam ( an-
Exceptus , a , um , pp. pass. di dare allincontro). § 2. Termi-
excipio. nare , finire , passare , coni-
Excessi, perf. di excedo. pirsi.
Excessus, us, sm. 4; morte. Exerceo, es, cui, citum, exer-
Excidium, ii, sn. 2; rovina, di- cere, att. 2; esercitart. Exer-
struiione. cere cognitiones ( giudicare ,

Excio, cis, civi o cii, citum, ex- fare i processi). §2. Travagliare,
cire, att. 4; chiamar fuori, de- molestare.
stare. Exercitus, us, sm. 4; eserdto.
Excipio, is, cepi, ceptum, exci- Exercui, perf. di exerceo.
pere, att. 3; ricevere, accoglie- Exhaustus, a, um, pp. pass. di
re. § 2. Accadere, inconlrare. exhaurio; sfinilo.
Bellum eum excepit (lo colse Exigendus, a, um, part. fut. pass.
una guerra). § 3. Udire. § 4. di exigo.
Sotlentrare. Fabius bellum ex- Exigo, gis, exegi, exactum, exi-
cepit (Fabio sottentrb alia guer- gere, att. 3; riscuotere , trar
ra). § 5. Udire. §6. Succedere. fuori.
Pacem punieam bellum excepit Exiguus, ua, uum, agg.; piccolo.
(aliapace punica succedette la Eximius, a, um, agg.; esimio,
guerra ). Honorium excepit singolare, raro.
Ioannes (ad Unorio succedette Exinde, avv. ; d’allora in poi,
Giovanni). § 7. Eccettuare. dopo quel tempo.
Excisus, a, um ,pp.pass. di ex- Existimo, as, avi, alum, are, att.
cido; rovinalo, abbattuto , di- i; pensare, giudicare, stimare.
strutto. Exitiabilis, exitiabile, bilis, agg.;
Excitandi, ger. di excito. com. 3; esiziule, che apporta
Excitatus, a , um pp. pass.
,
di 1'estrema rovina.
excito; eccitato,slimolato. Exitus, us, sm. 4; esito, fine. §2.
Excito, as, avi, atum, are, att. Morte.
1; eccitare, deslare. § 2. /n- Exivi od exii, perf. di exeo.
nalzare, fabbricare. Exortus, a, um, pp. dep. di exo-
Excitus, a, um, pp. pass. di ex- rior; nato, sorto.
cio ; commosso , desiato. § 2. Expectando, ger. Mi expeclo;
Tratto fuori, fallo uscire. aspettando, per lo aspettare,
Excivi, perf. di excio. dallo aspettare.

Digitized by Google
\
;-

EXPECTATIO EXSULTANS 157


Expectatio, nis, sf. 3; aspel lanio- exporto; trasportato ,
portato
ne, sperania. fuori.
Expecto, as, avi, atum are, n. 1; Expositus , a um , pp. pass. di
,

aspetlare. expono; esposlo.


Expedio, is, ivi, itum, ire, att. 4; Exposui, perf. di expono.
sciogliere, liberare. § 2. Se ex- Exprobrans, tis, parl.pr. di ex-
pedire (prepararsi). probro; rimproverando.
Expedit, iebat, ivit, ire, n. im- Expromo, mis, promsi, prom-
pers.; convenire. ptum, expromere, att. 3; spie-
Expeditio, nis, sf. 3; spedisione. gare, manifestare.
Expeditior, expeditius, oris, agg. Expugnaturus, a, um, pari. fut.
comp.; piit sne.dito, piit pronto, att. di expugno.
piit facile. Quo res annonaria Expugnatus, a, um, pp. pass. di
legionibus expeditior esset ( af expugno.
finche i viveri giungessero piit Expugno, as, avi, atum, are, att.
prontamenle , piu facUmente 1; espugnare.
alie legioni). Expuli, perf. di expello.
Expeditus, a, nm, agg.; spedito, Expulsus, a, um, pp. pass. di ex-
agile. § 2. Armato alia leg- pello; scaccialo, cacciato.
giera. Exquisitus, a, um, agg.; squisito,
Expello, is, expuli, expulsum, grave.
expellere, ait. 3; cacciare, scac- Exsecratio, nis, sf. 3; impreca-
ciare. iione, malediiione.
Expendo, is, pendi, pensum, ex- Exsecratus, a, um, pp. dep. di
pendere, all. 3; pagare. exsecror.
Experimentum, i, sn. 2; prova. Exsecror, aris, alus sum, exse-
Experior , riris, expertus sum, crari, dep. 1; detestare. § 2.
experiri, dep. 4;provare, speri- Maledire fare delle impreca-
,

mentare. Ultima experiri (fare lioni. In se exsecrari (maledire


tuito il suo polere). se slesso).
Expers, perlis, agg. com. 3; privo. Exsequendus, a, um, part. fut.
Expers metus (senia timore). pass. di exsequor.
Expiatus, a, um, pp. pass. di Exsequor, queris, cutus sum, ex-
expio; espiato. sequi, dep. 3; eseguire.
Expilo, as, avi, alum, are, ut/. 1; Exsilium,», sn. 2; esilio,bando.
spog liare. Agere in exsiliunt (cacciare in
Expleo, es, evi, etum, explere, esilio).
att. 2; compiere. Exsisto, is, exstiti, exsistere, n. 3;
Explorandus a , um, part. fut.
,
apparire improvvisamenle.
pass. di exploro. Exspirans, lis, part. pr. di ex-
Exploratissimus, a, um, agg. sup.; spiro; spirando.
certissimo. Exstiti, perf. di exsisto.
Explorator, ris, sm. 3; esplora- Exstruo, is, xi, clum, exslruere,
tore, spia. att. 3; fabbricare.
Exploratum supin. di exploro
,
Exstruxi, perf. di exstruo.
ad esplorare. Exsul, lis, sm. 3; esule.
Exploro, as, avi, atum, are, att. Exsulatum, supin. di exsulo.
1; esplorare. Exsulo, as, avi, alum, are, n. 1;
Expono, nis, sui, silum, expo- esulare, andar in esilio, vivere
nere, att. 3; esporre,nanare, in esilio.
raccontare. Exsultans, tis, part. pr. di ex-
Exportatus, a, um, pp. pass. di sulto; esultando.
- .

158 EXTEMPLO FATIGO


Extemplo, avv.; subito, imman- Facinus, oris, sn. 3; aiione, fatto,
linenle. impresa. § 2. Delillo.
Externus ,
a, um, agg . ; slra- Facio is , feci facium, facere,
, ,

niero. att. 3; fare. § 2. Ordinare.


§ 3.
Extollo, is, extuli, elatum, extol- Cagionare.
lere, atl 3; sollevare. Extolli Faciundi, ger. di facio.
opibus et honoribus ( essere sol- Factio, nis, sf. 3; unione.. Nobi-
levato a potenia e ad onori). litas factione magis pollebat (Ia
Extorqueo es , torsi , tortum ,
, nobiltd, perche unita, era p-i
extorquere att. 2; ottenere, potente).
per foria. Factitatus , a , um , pp. pass. di
Extorsi, perf. di extorqueo. factito; fatto.
Extortus, a, um, pp. pass. di Facium, i, sn. 2; fatto, aiione.
extorqueo; strappato, toltoper Facturus, a, um, pari. fut. att.
foria. di facio.
Extra, prep. cheregg. l'acc.; fuori. Factus, a, um, pp. pass. di facio;
Extra poenam (senia castigo). fatto, eseguito. § 2. Diventalo.
Extractus, a, um, pp. pass. di § 3. Avvenulo. Quo factum est
extraho; tralto fuori. §2. Ab donde avvenne).
(

inferis extractus ( richiamato in Facundus, a, um, agg.; facondo.


vita). Falernus, a, um, agg.; Falerno,
Extremus, um, agg.; ultimo.
a, di Falerno.
Ad extremum (finalmenle). § 2. Falisci, scorum (geogr.), sm. 2;
Extrema omnia pati (sopporlare Falisci, popolo d'Etruria, abi-
i mali piu gravi). § 3. Lonlano, tante di Faleria.
riposto. Fallax, cis, agg. com. 3; fallace,
Extrinsecus, avv.; di fuori. ingannevole
Exuo, is, xui, xutum, exuere, Falso, avv.; falsamente, ingiusta-
att. 3; spogliare, privare, to- menle.
glicre. Falsus, a, um, agg.; finto, simu-
Exutus, a, um, pp. pass. di exuo. lato, bugiardo, meniognero.
Fama, ae, sf. 2; fama. Fama est
F (si (lice).
Fames, is, sf. 3; fame.
Fabius, a, um, agg.; Fabio, dei Familia, ae, sf. 1; famiglia.
Fabii. Familiaris, familiare, ris, agg.
Fabius, ii, n. pr. m. 2; Fabio. com. 3; famigliare, intrinseco,
Fabricius , ii , n. pr. m. 2; Fa- amico. § 2. Domestico, di casa.
bricio, Fabriiio. Res familiaris (patrimonio, a-
Facesso, is, iri, itum, facessere, veri, beni della famiglia).
n. 3; ritirarsi, andar via. Famosus, a, um, agg.; noto, fa-
Faciendus, a, um, pari, fut.pass. moso, diffamato.
di facio. Fasces, scium, sm. pl. 3; t fasci.
Facies, ciei, sf. 5; faccia. Fastigium, ii, sn. 2; cima, punta,
Facile, avv.; facilmenle, agevol vetta. § 2. Grandeiia ,
al-
mente, di leggieri. teiia.
Facilior, facilius, oris, agg. comp.; Fatalis, fatale, lis, agg. com. 3;
piu facile, pu i disposto. fatale.
Facilis, facile, lis, agg. com. 3; Fateor, eris, fassus sum, fateri,
facile, agevole. dep. 2; confessore.
Facilius , avv. comp.; piu facil- Fatigo, as, ari, atum, are, att. 1;
mente. stancare. Aegro coroore fati—

Digitiz.ed by Google
, -

FATUM FISCUS 159


gari (sentirti slanco ed xnfermo il piu indomito il piu corag-,

ilcorpo).' gioso, il piu feroce.

Fatum, i, sn. 2; fato, destino. Ferociter, avv.; fieramente, con


Faustulus, i, n. pr. m. 2; Fau- alterezsa, superbamente.
stolo, capo dei pastori, che rac- Ferox, cis, agg. com. 3; feroce,
colse Remo e Romolo. bellicoso.
Fautcr, ris, sm. 3; fautore, parti- Ferreus, a, um, agg.; di ferro,
qiano. ferreo.
Faveo, es, vi, fautum, favere, Ferrum, i, sn. 2; ferro, arma,
n. 2; favorire, favoreggiare. Fa- arme.
vere rebus alicuius ( favorire Ferus, a. um, agg.; fiero.
le parti di alcuno ; dar favore Fescennia, ae (geogr.), sf. 1; Fe-
ad alcuno). scennia, citta delVElruria.
Favor, ris, sm. 3; favore. Fescenninus, a, um, agg.; fescen-
Feci, perf. di facio. nino.
Felicitas, lis, sf. 3; felicitd. Fessus, a, um, agg.; stanco.
Femina , ae , sf. 1 ; femmina Festinans, tis, parl.pr. di festino;
donna. affreltantesi.
Fenerator, ris, sm. 3; usuraio. Festum, i, sn. 2; festa.
Fere, avv.; quasi, generalmenle, Fetialis, fetiale, lis, agg. com. 3*
per lo piu, quasi sempre. § 2. feciale.
Circa. Fidelis, fidele, lis ,
agg. oom. 3;
Ferendus, a, um, part. fut. pass. fedele, fido.
di fero. Fidenates, um (geogr.), sm. pl. 3;
Ferens, tis, part. pr. di fero. i Fidenati, abitanti di Fidene.

Feretrius, ii, sm. 2; Feretrio, Fides, ei, sf. 5; /ede, crcdenaa,


soprannome di Giove. lealld. § 2. Fides publica; im-
Ferio, is, ferire, ait. 3; ferire. §2. punita. Interposita fide publica
Ferire foedus, ( fare alleama). ( promettendogli Vimpunitd).

Ferine, avv.; quasi. § 2. Circa. Fiducia, ae, sf. 1; fiducia, spe


Fero, fers, tuli, latum, ferre, att. ransa, confidnna, sicurezza.
anom.; portare, sopportare, ri- Fidus, a, um, agg.; fido, fedele.
portare. § 2. Dire , chiamare. Filia, ae, sf. 1; figliuola.
Fertur (si dice, si narra). Con- Filius, ii, sm. 2; figliuolo.
sulem se ferre ( chiamarsi con- Finio, is, nivi, nitum, finire, att.
Promulgare,pubbli-
so/e). § 3. 4; finire, terminare, compiere.
care. Legem ad populum ferre Finis, finis, sm. 3; fine. § 2. Con-
(
promulgare una legge). § 4. fine.
Laudibus ferre ( lodare ). § 5. Finitimus, a, um, agg.; vicino
Proporre. §6. Menare,guidare, confinanlc.
condurre. § 7. Produrre. § 8. Fio, fis. factus silrn, fieri, n.pass.;
Vanlare, spacciare. Qui se Phi- farsi, esser fallo. Fit obvius (si
lippum ferebat (che spacciavasi fa incontro, accorre). § 2. Ac-
prrFilippo).§9. Ottenere. Prae- cadere, avvenire.
mium tulit orientale imperium Firmatus , a , um , pp. pass. di
(ollenne in premio l’ imperio firmo; rinforzato, accresciuto.
d’Oriente). § 2. Stabilito, rassodato.
Ferocia, a e,sf. i; ferocia, fiereaa, Firmo, as, avi, atum, are, att. 1;
valore. stabilire, rassodare.
Ferocior, ferocius, ris, agg comp. . Firmus, o,\un,agg.; fermo,saldo.
di ferox. Fiscus, sci, sm. 2; erario pubblico.
faptissimus, a, um, aqq. spp.; In fiscum occuniam relerro
-;; -

160 FLACCUS FREGI


(portare, riporre il danaro nel- Foedus, a, um, agg.; turpe, ver
ierariopubblico). gognoso.
Flaccus, i, n. pr, m, 2; Flacco. Foedus, eris, sn. 3; alleanta. §1
Flagitiosissimus, a, om, agg. sup.; Legge. § 3. P at to, aceor do. Foe-
turpissimo, vergognosissimo. dus icere ( fare alleanta).
Flagitiosus, a, um, agg.; infame, Fore, futuro delVinf. di sum.
scellerato. Forem, es, foret; lo stesso che
Flagitium, ii, sn. 2; turpitudine, essem, es, et.
sccllerate.ua, infamia. Foris, avv.; al di fuon.
Flagrans, tis, part. pr. di fla- Forma, ae, sf. \ ; forma, figura.
gro. Forma civitatis (
la forma dei
Flagro, as, avi, atum, are, n. i govemo).
ardere. Praecipua flagrare in- Formido, dinis, sf. 3; paura.
vidia apud milites (essere gran- Fors, fortis, sf. 3; fortuna, caso.
demenle odiato dai soldati). Forte, avv.; a caso, per avven-
Flamen, minis, sm. 3 ; Flamine, tura.
sacerdote. Fortis, forte, lis, agg. com. 3 -
Flamininus, i, n. or. m. 2 Fla-
;
forte, prode, valoroso.
minino. Fortissime, avv. sup.; valorosis-
Flamma, ae, sf. \ ; fiamma. simamenle.
Flavius, ii, n. pr. m. 2; Flavio. Fortissimus, a, um, aag. sup.; il
Flecto, ctis, xi, xum, flectere, piu forte, il piti prode, valoro-

ait. 3 ; piegare, volgere. Fle- sisstmo.


ctere agmen ( rivolgere 1’eser- Fortiter, avv.; valorosamente. Res
cito). §2. Acquetare. fortiter gestae (le valorose im-
Flens, tis, part. pr. di fleo; pian- prese).
gendo. Fortitudo, dinis, sf. 3; fortessa.
Fletus, us, sm.i ; pianto, lagnme. Fortuitus, a, um, agg.; fortuito.
Flexi, perf. di flecto. Fortuna, ae, sf. i ; fortuna, sorte.
Flexus, a, um ,pp. pass. di flecto. Fortunatissimus, a, um, agg. sup.;
Florens, tis, part. pr. di floreo felicissimo.
florente, florido, florito. Forum, i, sn. 2; foro, piassa.

Floreo, es, rui, florere, n. 2; flo- Foveo, es, vi, tum, fovere, att. 2;
rire, essere in flore. fomentare , promuoverc , pro-
Florianus, i, n. pr. m. 2; Flo- teggere, favorire.
riano. Fovi, perf. di foveo.
Flos, oris, sm. 3 ; flore, la miglior Fractus, a, um, pp. pass. di fran-
parte. go; rotto. § 2. Indebolito. §3.
Fluens, tis, part. pr. di fluo ; in- Abbattuto.
debolito, debolc. Fragmen, minis, sn. 3 ; pesso.
Fluitans, tis , part. pr. di fluito; Frango, gis, fregi, fractum, fran-
galleggiante. gere, att. 3; piegare, muovere.
Flumen, minis, sn. 3 ; flume. § 2. Iiompere. § 3. Vincere, do-
Fluo, is, fluxi, fluxum, fluere, mare, rendere nullo.
n. 3; mancare. Frater, tris, sm. 3 ; fralello.
Foculus, i, sm. 2; bracicre. Fraternus, a, um, agg.; fraterno.
Fodio, dis, fodi, fossum, fodere, Fraudo, as, avi, atum, are, att. 1-
att. 3; ferire. privare.
Foede, avv.; bmttamente, vergo Fraudulentissimus, a, um, agg.
gnosamente. sup. ; il piu frodolento.
Foederatus, a, um,agg.; alleato, Fraus, dis, sf. 3 ; frode, inganno.
collegalo. Fregi, perf. di frango.

Digilized by Googlf
. ;; ,

FRENDENS GEMENS IRI


Frendens, lis, part. pr. di frendo; sf. pl. 1; le Forvhe Caudine
fremendo , lagnatidosi forte- due gioglii di monti nei San-
mente. niti che lasciano itn piccolo
,
Frequens, lis, agg. com. 3; nu- varco.
meroso. Furiae, arum. sf. pl. f
;
passione
Fretum, i, sn. 2; st re ito di mare. veemente, furibonda cupidigia,
Fructus, us, sm. 4 ; frutlo, van- furore.
laggio. Furius, ii, n. pr. m. 2; Furio.
Fruges, gum. sf. pl. 3 biade.
; Furor, ns, sm. 3; furore, pania.
rrumentum, i, sn. 2; formento, rurlim, avv.-, di nascosto, celata-
grano. mente.
Fruor, eris, fruitus sum , frui. Furtivus, a. um, agg.\
furtivo.
dep. 3 ; godere. rusus, a, um, pp. pass. di fundo,
Frustratus, a, nm, pari. dep. di att. 3; sbaiagtialo.
§ 2. Ver-
frustror ; ingannando. sato.
Fudi, perf. di fundo. Futurus, a, um.psr/. fut. di sum;
Fuga, ae, sf. i ; fuga. clie sard o sarebbe per essere,
Fugatus, a, um, pp.pass. di fugo; dovendo essere. § 2. Futuro,
messo in fuga. avvenire.
Fugiens, lis, part. pr. di fugio
fuggenle, fungendo, fuggilivo, G
che fugge o fuggiva.
Fugio, gis, fugi, fugitum, fugere, Gabii, orum geogrXsm.pl
( 2; .

att. e n. 3; fuggire. (labio, cilia dei Casio.


Fugitivus, a, um, agg.-, fuggiasco, Gabini, orum (geogr
), sm. pl. i; .

fuggilivo. i Gabini, quei di Gabio.


Fugo, as, avi, alum, are, att. i Gabinius, a, um, agg.; gabinin.
fugare, mettere in fuga. Gabinius, ii, n.pr. m. 2; Gabinio.
Fulmen, minis, sn. 3; fulmine. Gaetuli, orum (geogr.), sm. pl. 2;
Fultus, a, um, pp. pass. di fulcio; i Getuli, popoli della Getuha
fortificato, rinforsato. nelVAfrica.
Fulvia, ae, n. pr. f. i Fulvia. Gaetulia, ae (geogr.), sf. i ; la Ge-
Fulvius, ii, n. pr. m. 2; Fulvio. tulia, regione dell' Africa.
Functus, a, um, pp. dep. di fun- Galatia, ae (geogr.), sf. l; Ia Ga
gor. Vita functus (morio). Iasia, regione dell'Asia Minore.
Fundens, tis, part. pr. di fundo. Galba, ae, n pr. m. I ; Galba.
Funditus, avv.; dalle fondamenla. Galea, ae, sf. 1 ; elmo.
Fundo, as, avi, alum, are, att. 1; Galerius, ii, n. pr, m. 2; Galerio,
fondare, raffermare, rendere Gallia, ae (geogr.), sf. i ; Ia Gal-
stabile. lia, grande regione dell' Europa.
Fundo, is, fudi, fusum, fundere, Galliae, arum, pl.; le Gallie.
att. 3; sbaragliare. § 2. Mandar Galli, orum [geogr.), sm. pl. 2; »
fuori, improvvisare Galli, popoli della Gallia.
Funebris, funebre, bris, agg. Gallus, i, sm. 2; gallo.
com. 3| funebre, spettante a Gallicus, a, um, agg.; gallico,
funerali. dei Galli.
Funero, as, avi, atum, are, att. f; Gaudium, ii, sn. 2: allegrena.
seppellire. Gaurus, i (geogr.), sm. 2; Gauro,
Funus, neris, sm. 3; morte. §2. monte netla Campania. \
Funerale, sepoltnra. §3, Dislru- Gellius, ii, n. pr. m. 2; Gellio.
sione, rovina. Gemens, tis, par/, pr. di geino;
Furculae Caudinae, arum \geog.), gemendo.
'11

Digitized by Google
; . -;

*G2 GEMINATUS GRAVITAS


Geminatus, a, um, pp. pass. di Gladiator, oris, sm. 3; gladiatore.
gemino; doppio. Gladius, ii, sm. 2; spada.
Geminus, a, um, agg.; gemello, Gliscens, tis, part. pr. di glisco;
nato con allri ad un pario. § 2. che va o andava occullamente
Due. Gemini fratres ( due ge- crescendo.
melli ).
Gloria, ae, sf. 1 ; gloria.
Geminus, i, n. pr. m. 2; Gemino. Gloriosissime, avv.; con grandis-
Gemitus, us, sm. 4; gemito. sima gloria.
Gener, ri, sm. 2; genero. Gothi, orum (geogr.), sm. pl. 2;
Gens, lis, sf. 3; gente. § 2. Na- i Goli, popoli feroci della parte

tione, popolo. setlenlrionale della Germania.


Gensericus, ci, n. pr. m. 2; Gen- Gothus, i, sm. 2; Goto.
serico. Gracchus, i, n. pr. m. 2; Graeco.
Genu, sn. ind. nel sing. ; nel pl. Gradus, us, sm. 4; grado. § 2.
genua, uum, ibus; ginocchio. Gradino. § 3. Passo.
Genui, perf. di gigno. Graecus, a, um, agg.;greco.
Genus, eris, sn. 3; schialta, di- Grandis, grande, dis, agg. com.3;
scendema, rasta. Genus du- grande.
cere (discendere ) § 2 Manier a,
.
. Grassor, aris, alus sum, grassari,
modo, genere, qualitd. dep. i; assat ire, assaltare. Gras-
Gerendus, a, um, part. fui. pass. sari in aliquem (assalire uno).
di gero. Gratans, tis, part. pr. di grator.
Gerens, tis, part. pr. di gero Gralantibus animis (con animo
portando. lieto ; con piacere ).
Germani, orum ( geogr .), sm. pl. Gratia, ae, sf. 1 ; favore.
2 i Germani, popoli della Ger- Gratiae, iarum, sf. pl. 2; graiie,
;

mania. ringr aliamenti.


Germanicianus, a, um, agg.; della Gratianus, i, n. pr. m. 2 ; Gra-
Germania. tiano.
Germanicus, a,um, agg.; germa- Gratissimus, a, um, agg. sup.
nico. gratissimo, il pili caro, il piii
Germanicus, ci, n. pr. m. 2 Ger-
;
accello.
manico. Gratuitus, a, um, agg., senia tf-
Germanus, a, um, agg.; germa- fello, senia premio.
nico, della Germania. Gratulabundus, a, um, agg. ; che
Gero, is, gessi, gestum, gerere, si congralula, congralulandosi.
att. 3; portare. § 2. Governare, Gratulans, tis, part. pr. di gratu-
amministrare. §. 3. Fare, tral- lor ; rallegrandosi.
tare. § 4. Rem gerere ( com- Gratus, a, um, agg. ; grato.
hatlere). Gravalim, avv. ; di mala voglia,
Oerunduso gerendus a, um, part. difficilmente Haud gravalim (di
fut. pass. di gero. buon grado, di buona voglia).
Gessi, perf. di gero. Gravesco, scis, scere, n. ($ ; ag
Gestio,is, tivi od ii, gestire, att. gravarsi.
4;agognare, desiderare. Gravior, gravius, oris, agg.cotnp.;
Gesturus, a, um, part. fut.digero. piii spiacevole, piii grave
,
piu
Gestus, a, um, pp. pass. di gero; disgustoso.
fatto. § 2. Re male gesta ( a- Gravis, grave, vis, agg. comp. 3;
vendo combatluto infelicemen- pesante, grave. § 2. Grave, spia-
te; avendo avulo la peggio. cevole, pericoloso, nocivo. Aes
Gigno, is, genui, genitum, gi- grave. V. Aes.
gnere, att. 3; generare. Gravitas, lis, sf. 3 ; gravild.

Digitized by Google
GREX HISPANIA 163
Grex, gis, sm. 3; gregge. § 2. Haurio, ris, hausi, haustum, hau-
TrasL, mollitudine, turba. rire, att. 4; trafiggere , forare,
Gubernaculum, i, sn. I ; governo. ferire.
Ad rerum gubernacula sedere Hebes, tis, agg. com. 3; stupido,
(go vernare Vimperio). stolido.
•Gulussa, ae, n.pr. m. 1; Gulussa. Heliogabalus, i, n.pr.m. 2; Eho-
gabalo.
H Helvetii, orum (geogr.), sm. 2;
gli Elveti, popoli dell'Elvt»ia.
Habendus, a, um.parf. fut.pass. Helvius, ii, n. pr. m. 2; Elvio.
di habeo. Heniochi orum (geogr), sm.pl. 2;
j
Habens, tis, part. pr. di Labeo. gli Eniochi, popoli della Sar-
Habeo, es, bui , bitum, Labere, matia asialica.
att. 2; avere, tenere, accetlare. Heraclea, ae (geogr.), sf. 1 ;
E-
§ 2. Radunare. Senatum habere raclea, cilia d’Iialia.
(radunare il senato ). Habere co- Hercule, avv. ; cerlamenle.
mitia ( presiedere ai comiti, in- Hereditarius, a, um, agg. ; ere-
timare i comiti). § 3. Rendere. dilario, ricevuto in ereditd.
conferire , fare. § 4. Imperium Herennius, ii, n. vr. m. 2 ; E-
alicui habendum permittere(/a- rennio
sciare 1’impero ad alcuno). Heres, dis, sm. 3; erede.
Habilis , habile , lis , agg. com. Herilis, herile, lis, agg. com. 3;
3; alto, -idoneo, adatlato. dei padronc. Herile imperium
Habito, as, avi, atum, are, ait. 1; ( tirannia ).
abitare. Hernici, eorum (geogr.), sm. pl.
Habiturus, a, um, pari. fut. pass. 2; gh Emici, popoli dei Latio.
di habeo. Heruli, orum (geogr.), sm. pl. 2;
Habitus, us, sm. 4; forma, cor- gli Eruli, popoli della Scandi-
poratura. Maior quam pro hu- navia
mano habitu (piu orande, clie Hiberi, orum (geogr.). sm.pl. 2;
non sunle essere Ia forma uma- gli Iberi, popoli delllberia.
na). § 2. Abito, veste. Hic, avv. ; qui.
Hactenus, avv.; finora. Hic, haec, hoc, pron. dim.; questi,
Hadrianus, i, n. pr. m. 2; A- questo, costui.
driano. Hiempsal, lis, n. pr. m. 3; lem-
Hadriaticus, a, um, agg.; adria- psale.
tico. Hiems, mis, sf. 3; inverno.
Hamilcar, ris. n. pr. m. 3: Amil- Hiero, nis, n. pr. m. 3 ; lerone.
care. Gerone, re di Siracusa.
Hannibal, lis, m. 3; Anni- Hierosolyma, orum (geogr.), sn.
n. pr.
balc. pl. 2; Gerusalemme, ciltd prin-
Hanno, ms, n.pr. m. 3; Annone, cipale della Giudea.
generale dei Carlaginesi. Hinc ,
avv. ; di oni , auindi , da
Hasce, lo stesso che lias. nuesta parte. llinc. liinc (dal-
Hasdrubal, lis, n. pr. m. 3 ; A- runa parte e dall'aitra ; da que-
sdrubale, generale dei Carla- sta parte e da quella). § 2. Da
ginesi. questo tempo; <fora inpoi.
Hasta, ae, sf. 1 ; asta, lancia. Hirtius, ii, n. pr. m. 2; Irtio.
Hastatus, a, um, agg.; astato, ar- Hirtuleius, ii, n. pr. m. 2; Ir -
mato di asta. tuleo.
Haud, avv.; non. Haud ita (non). Hispania, ae (geogr.), sf. 1: Ia
Haudquaquam, avv.; non. Spagna, vasta regione dell'Eu-
-^ -,

104 HISPANUS ILLATUS


ropa. Hispaniae, arum, sf. pl.;
le Spayne. I
Hispanus, a, um, agg.; spagnuolo.
Gladius hispanus ( spada alia I, imperat, di eo.
spagnuola, da spagnuolo). lacens , tjs, vart. pr. di iaceo
historia, ae. sf. 1; storia. giacente, ene giace. § 2. Basso,
Homo, minis, sm. 3 ; uomo. piano.
Honeste, avv .; onestamente, ono- Iaceo, ces, cui, iacere, n. 2; yia-
ratamente, con onore. cere.
Honestus, a, um agg ; oneslo, , .
Iactura, ae, sf. i ; perdita.
onorato. § 2, Retto, conveniente. laetus, us, sm. 4; tiro.
Honor honos, ris, sm. 3; onore.
e lam, avv.; gid. § 2. Hili..
Honorem habere alicui {ono lamdiu, avv.; gid da lungo tempo.
rare qualcheduno). § 2. Hono- laniculus, i [geogr.), sm. 2; Gia-
res, um, sm. pl. 3; onori, ca- nicolo uno dei sette colli di
,

riche. Roma.
Honorius, ii, n. pr. m. 2; Onorio. Ianus, i, sm. 2; Giano, Dio bi
Hora, ae, sf. \ ; ora. fronte.
Horatii, orum, sm.pl. 2; Orazii. Ibat, imperf. di eo.
Horatius, ii, n. pr. m. 2; Orazio. Ibi, avv. ; ivi, quivi.
Horridus, a, um, agg. ; orrido, Ibidem, avv.; ivi, quivi.
incollo, aspro, rozzo. Ictus, a, um
, pp.
pass. di ico;
Horror, ris, sm. 3 ;
orrore, spa- culpito, percosso. § 2. Trasl.
vento. Fallo stretto. Foedere
, icto
Hortans, tis, pari. pr. di hortor, [stretta alleanza).
esortando. Ictus, us, sm. 4; coipo.
Hortatus, a , um, part. dep. di Idem, eadem, idem, pronom.;
hortor, medesimo, stesso.
Hortensius, ii, n. pr. m. 2; 0r Identidem, avv.; di tanto in tanto.
tensio. Idest, avv . ;
cioe.
Horior, aris, atus sum, ari, dep. Idoneus, a, um, agg.; alto, ido-
i
;
esortare, confortare. neo, capace.
Hortus, i, sm. 2; orto, giardino. Idus, uum, sf. pl. 3; gli idi, il

Hospitium, ii, sn. 2; ospitalitu. giorno decimoquinto nei mesi di


Hostilis, hostile, lis, agg. com. 3; mano, maggio, luglio ed otio-
oslile, nemico. bre, e negli altri mesi il deci-
Hostilius, ii, n. pr. m. 2; Ustilio molerzo. Ante diem septimum
Hostis, is, sm. 3 ; nimico, nemico. idus martias [il giorno settimo
Huc, avv. ; qua, m
questo luogo. prima degli idi di mano; il 9
§ 2. A questo, a questa cosa. di mano).
Hujusmodi, agg. ind.; di tal falta, Iesus, u, n. pr. m. 4; Gesti, il
tale, simile. Salvatore ael mondo.
Humanitas, tis, sf. 3; umanitd, Igitur, avv.; adunque, dunque.
civilta, gentilezza, coitura. § 2. Ignavus, a, um, agg. ; vile, co~
Cortesia, benignitd. dardo.
Humanus, a, um, agg. ; umano. Ignis, gnis, sm. 3 fuoco. ;

Humeri, orum, sm. pl. 2; omeri, ignominia, ae, s/i 1 ; ignominia.


sptille Ignoro, as, avi, atum, are, ait. 1;
Hunni, orum ( geogr sm. p». 2; ignorare.
git Unni,popolidetlaSarmazia Illatus, a, um, pp. pass. di in-
inturno alia Meolide. fero; fatlo. § 2. Inlrodollo, por*
talo dentro.

Digitized by Google
; -,,

ILLE IMPETUS 165


Ille, illa, illud, pron. ditn.; egli, Immotus, a, uni, ajg. ; stabile
quegli, quello, esso. immobile.
Illigo, as, avi, atum, are, ait. i Immuto, as, avi, atum, are, att.
legare. 1 ; mulare, cangiare.
Illustrior, illustrius, oris, agg. Impar, ris, agg. com. 3; disu-
comp. ; piu chiaro , piu illu- guale , impari. Impar viribus
stre. (di forte disuguali; jnii debole).
Illyricam, ci (geogr.), sn. 2; l’ll- § 2. litabile , incapace. Impar
liria, grande regione al di Id pugnae ( inabile a soppurtarc la
dei gotfo Adriatico. oattaglia).
Illyrii, iorum (geogr.), sin. pl. 2; Impedio, is, ivi, itum, ire, att. i;
gVillirii. popoli delVllliria. impedire, allontanare.
Imago, ginis, sf. 3; immagine. Impeditior, impeditius, ioris.agg.
Imbuo, is, ni, utum ,
imbuere, comp. 3; piu imbaraszato.
atl. 3; imbevere. Impeditus, a, nm , pp. pass. di
Imitatus, a, um,pp. dep. di imitor. impedio; impedito, ritenuto
Imitor, aris, alus sum, ari, de;». 1; trattenuto.
imitare. Impensa, ae, sf. 1 ; spesa.
Immanis, immane, is, agg. com. Impensissime, avv.; con grandis-
3; crudele. § 2. Smisurato , sima spesa.
grandissimo. Impensius, avv. comp. usato come
Immaturus, a, uni, agg. ; imma- positivo. Litteris graecis im-
turo. pensius eruditus ( dollissimo di
Immemor, ris, agg. com. 3; im- greco).
memore, dimentico. Imperans, tis, part. pr. di impero.
Immensus, a.um, agg.; immenso, Hoc imperante (sollo Pimpero
smisurato. di costui, essendo costui impe-
Immerito, avv,; immenlamenle, ratore).
senta ragione. Imperator, ris, sm.3; generale.
Imminens, tis, agg. com. 3; im- § 2. Imperature.
minente, clie sovrasta o sovra- Imperatorius, a, um, agg.; impe-
stava, sovrastante. § 2. Pronto riale, delVimperalore.
a nuocere. Imperatrix, cis, sf. 8; imperatrice.
Immineo, es, minui, imminere, Imperaturus, a, um, part. fut.
n. % ; savraslare, essere immi- att. di impero; che doveva co
nente. §2. Essere pronto a rom- mandare.
pere guerra. Terribilem immi- Imperatus, a, um, pp. pass. di
nere Italiae { essere pronto a impero.
muovere unaspaventevole guer- Imperitia , ae , sf. 1 ;
imperitia,
ra alfltalia). ignoranto.
Immisceo, sces, scui, xtum, im- Imperium, ii, sn. 2; imperio, co-
miscere, att. 2; mescolare. Se mando. Imperium tenere (co-
immiscere ( intromettersi ). tnandare, regnare).
Immisi, perf. di immitto. Impero, as, avi, atum, are, ait.
Immitto, is, misi, missum, im- en. 1; comandare.
mittere, att. 3; mandar dentro. Impetratus, a, um, pp. pass. di
Immittere se (lanciarsi , gil- impetro; impetrato, otlenuto.
larsi, spingersi). Impetro, as, avi, atum, are, att.
Immobilis, immobile. Iis, agg. 1 ; ottenere.
com. 3; immobile. Impetus, us, sm. A ;
impeto, as-
Immortalis, immortale, lis, agg. sallo. Impetum facere in arcem
com. 3; immortale. (assalire la roccai.
,; ; ;.

1Gb IMPIGER INCONDITUS


Impiger, gra, um, agg.; operoso, Inambulans, lis. pari. pr. di in-
faltcanle. ambulo ; passeggiando.
Impigre, avv. ; sollecitamenle Inauditus, a, um, agg.; inaudito v
pronlamenle. nuovo.
Impleo, es, evi, eturn, implere, Inaugurandus, a, um, pari. fut~
ait. 2; empiere, tiempiere. pass. di inauguro.
Implicitus, a, um, pp. pass. di Inauguro, as, are, atl. I ; pren-
implico; collo, assalilo. dere gli attguri.
Imploro, as, avi, alum, are, ali. Incassum, avv.; indar no. incano.
1 ; implorare, domandare. Incautus, a, um, agg. ; incauto.
Impono, is, sui, situm, imponere, Incedo, is, cessi , cessum, ince-
ait. 3; impone. § 2. Dare. Ul- dere. «. 3; andare, comminare.
timam manum imponere bellis Incendium, ii, sn. 2; incendio.
( terminare le guerre).
Incendo, dis, di, sum, incendere,-
Impositus, a, um, pp. pass. di atl. 3; ardere, abbruciare.

impono; posto detilro, o supra. Incensus, a, um. pp. pass. di in-


posto. cendo; arso, ahlir ucialo.
§ 2. Imposto,
Imposui, perf. di impono. Inceptum, i, sn. 2 ; impresa.
Impressio, nis, •</'. 3; impeto, Incertus, a, um, agg.; incerto ,
assallo. dubbioso, dubbio. § 2. Ha lu-
Improbus, a, um, agg. ; mal va- cu ra.
gio, callivo. § 2. Incessanle, Incessi, pe rf. di incedo.
continuo. Incido, dis. eidi, incasuni, inci-
Improvidus, a, um, agg.; incauto, dere, n. 3; cadere. § 2. Abbat-
imprudenle. lerst.
Improvisus, a, um, agg.; tmprov- Incisus, a, um, pp. pass. di inci-
viso. De improviso ( bnprovvi- do; truncato, tag liato.
samente). Incitatus, a, um, pp. pass. di in-
Impuber , beris agg. com. 3;
,
cito.
impube re, quegliche non e an- Incilo, as, avi, alum, are, atl. 1
cora giunto alia puberia. incitare, sjiingere, ai nare.
Impulsus, a, um,pp. pais.di im- Inclamo, as, avi, alum, are, n. I;
pello; spinlo, respinlo, ribui- gridare.
tato. Inclinatus, a, um. pp. pass. di
Impulsus, us, sm. 4; impulso, isti- inclino. Nec prius inclinata res
( ne prima
gaiione. est piegarunu i ne-
Impone, avv. ;impunemente,senza mici ).
castigo, semaperjcolo. Impune Inclino, as, avi. alum, are. atl. e
abire ( uscirne senia castigo n. I ; inchinare, piegare, dare
passaria nelta ). addielro, fuggire.
Inms, a, um, agg.; basso, infimo. Inclytus, a, um, agg. ; illuslre ,
Scutum imum ( la parte piu famoso, celebre.
bassadello scudo). Imis monti- Incola, ae, sm. 1 ;
abilanle, abi-
bus exercitum ducere (condur- latore.
re 1'esercilo appie dei monti). Incolumis, incolume, luniis, agg
In, prep. clie regg. Vacc. e l’abl.; ccm. 3; sano e salco.
•>). § 2. Dentro. § 3. Contro. Incolumitas, lis, sf. 3; salvena.
5 4. Snpra. § 5. Per. In annos
Incommodum, i, sn. 2; incomodo,
quindecim (per quindici anni). danito.
In annum (per un anno). § 6. Inconditus, a, um, agg. roiso.
Verso. In clivos ( verso i poggi; Verans inconditi ( versi sema
verso le aDurc\ leaae di metro versi roszif

Digitized by Google
, -
,

INCONSULTIUS INFELIX 167


Inconsultius, avv. comp.; troppo Indignissimus, a, um, agg. sup .;
inconsideratamente. indegnissimo.
Incredibilis , incredibile , bilis Indignitas, tis, sf. 3; indegnitd.
agg. com. 3; incredibile. Indignus, a, um, agg.; indegno.
Incrementum, i, sn. 2; incremen- Inditus, a, um, pp. pass. di indo;
to, aumento. posto, imposto.
Increpans, tis, part. pr. di incre- Indixi, perf. di indico.
po; sgridando. Indo, is, didi, ditum, indere, att.
Increpo, as, pui, pilum, incre- 3; porre, irnporre.
pare, n. 1 ; risuonare. Induciae, arum, sf. pl. 3; tregua.
Increpui, perf. di increpo. Induco, cis, xi, ctum, inducere,
Increscens, tis, part. pr. di in- att. 3; indurre, introdurre. § 2.
cresco; crescente, che cresce o Inducere in animum {fer mare
cresceva. nelfanimo, risolvere, determi-
Incruentus, a, um, agg senia nare).
sangue, senui strage. Haud in- Inductus, a, um, pp. pass. di in-
cruentus ( sanguinoso ). duco; indollo, spinto.
lucumbo, bis, bui, bitum, incum- Industria, ae, sf. 1 ; industria. § 2.
bere, n. 3. Infesti incumbebant Forta delluigegno, solertia.
in mare hadriaticum (infesta- Induxi, perf. di induco.
vano il mare adriatico). Ineo, is, ivi od ii, itum, inire,
Incursio, nis, sf. 3; scorreria. n. 4; fare. § 2. Enlrare. Con-
Incurso, as, avi, alum, are, att. sulatum inire (enlrare in pos-
I; fare irrutioni, fare scorrerie. sesso dei consolato). § 3. Inire
Incursus, us, sm. 4; assalto. rationem ( tener modo). § 4. Ini-
Incusans, tis, part.pr. di incuso; re amicitiam, societatem ( strin-
lamentandosi. gere amicitia , societd, allean-
Incutio, tis, cussi,cussum, incu- ta). § 5. Inire certamen ( ingag
tere, att. 3; ispirare, infondere. giar baltaglia).
Inde, avv. ;
qumdi, indi, dipoi; Ineptus , a , um ,
agg . ; inetto
di Id. § 2. Talvolla vale: ex eo, sciocco.
ex ea, ex ea re, ecc. § 3. Da Inermis, inerme, nus, agg. com.
quella parte. § 4. Da quel tem- 3; disarmalo, sent'armi.
po ; d’allora in poi. Iners, tis, agg. com. 3 ; inerte,
Indicans, tis, part. pr. di indico; otioso, pigro, scioperato.
che indica, che mostra. Inexplebilis inexplebile bilis,
. ,

Indicium, ii, sn. 2; indi&io, segno. agg. com. 3; insatiabile.


§ 2. Manifestatione. Indicium Inexsuperabilis, inexsuperabile,
sceleris aeferre (manifestare, bilis, agg. com. 3; invincibile
svelare un delitto). Infamis, infame, mis, agg. com.
Indico, cis, xi ctum, indicere,
, 3; infame.
att. 3; pubblicare. § 2. Intimare Infandus, a, um, agg.; nefando.
muovere. Infans, tis, sm. 3 ; bambino.
Indictus, a, um, pp. pass. di in- Infectus, a, um, agg.; non fallo.
dico; intimato. Re infecta ( senta aver fatto
Indidi, perf. di indo. niente; senta avere conehiuso
Indignatio, nis, sf. 3 ; indegna- niente).
tione, saegno. Infelicitas, tis, sf. 3; infelicita.
Indignatus, a, um, part. dep. di Infeliciter, avV. ; infelicemenle ,
indignor; sdegnato, inde gnato. colla peggio.
Indigmor, indignius, oris, agg. Infelix, cis, agg. com. 3; infelice.
comp. 3; piu indegno. § 2. Funesto, di mal augurio.
168 INFENSUS INSIDIOR
Infensus, a, um, agg. ; nemico, Inhaereo, res, inhaesi, inhaesum,
adiralo. inhaerere, n. 2; stare accanto,
Inferens, pari. pr. di infero. essere vicino.
Inferi, orum, sm. pl. 2; inferno. Iniectus, a, um, pp. pass. di in-
Ab inferis extractus (tornato iicio.
in vita). lniicio, cis, ieci, iectum, iniicere,
Inferior, inferius, ris, agg.comp.; att. 3; gittare addosso, met tere,
inferiore, piii basso. § 2. Apportare, ispirare. § 3.
Infero, fers, tuli, illatum, inferre, Caedar dentro, metter dentro,
ait. anom. ; introdurre , fare, geltar de.ntro. § 4. Getlar con-
arrecare, apportare, eagionare. tro; landar conlro.
Se inferre ( meltersi tra; met~ Iniquus, a, um, agg.; ingiusto.
tersi o cacciursi in mezzo). § 2. Initium, ii, sn. 2 ; principio, co-
Intimare. Inferre bellum o ar- minciamento.
ma ( far la guerra; intimare Ia Initus, a, um, pp. pass. di ineo;
guerra). § 3. Inferre vulnera falto. § 2. Stretto.
(far ferite). Iniuria. ae, sf. i ; ingiuria.
Inferus, a, um, agg. ;
di sollo. Iniussus, us, sm. 4; senza il co-
Mare inferum ( il mare di sotto; mando.
il mare della Toscana). Iniustitia, ae, sf. 1 ; ingiustizia.
Infestus, a, um, agg.; nimico, ne- Iniustus, a, um. agg.; ingiusto.
T
mico, avverso. nivi e inii, perf. di ineo.
Infimus, a, um, agg. sup.; infimo, Innoxius, a, um ,
agg. ; inno-,
ilpiu basso. cente.
Inflammatus, a, um, pp. pass. di Inopia, ae, sf. 1 ; bisogno, indi-
inflammo. genza, mancanza.
Ingenium, ii, sn. 2 ; ingegno. § 2. Inops, pis, agg. com. 3; debok.
Indole, natura. Inquam, is, it, att. dif.; dire.
Ingens, tis, agg. com. 3; grande, Inquisitor, ris, sm. 3 ; spia.
smisurato. Insatiabilis, insatiabile, bilis, agg.
Ingero, is, gessi, gestum, gerere, com. 3; insaziabile.
att. 3; dare. Vulnera ingerere Insectator, ris, sm. 3; persecu-
(
far ferite). tore.
Ingestus, a, um, pp. pass. di in- Insecutus, a, um, part. dep. di
gero. insequor ; inseguendo.
Ingluvies, viei ,sf. 5; ghiottorma. Insedi, perf. di insideo.
Ingratus, a, um, agg. ; ingrato, Insepultus, a, um, agg.; insepolto ,
sconoscente. § 2. Spiacevole. non sepolto.
Non Ingratus (gradito). Insequens, lis, part. pr. di inse-
Ingredior, deris , gressus sum, quor ; seguente, vegnenle.
ingredi, dep. 3; enlrare. Insequor, queris, secutus sum,
Ingressurus, a, um, part. fut. di insequi, dep. 3; inseguire.
ingredior; per entrare , in sui Insero, is, serui, sertum, insere-
punio di enlrare. re, att. 3; frammischiare.
Ingressus, a, um, pp. dep. di in- Insidens, Us, part.pr. di insideo;
redior; cntrato, entrando. Tri- sedente, assiso. Insidens equo
unatum ingressus ( otlenuto il (a ravallo).
tribunato). Magistratum ingres- Insidiae, arum, sf. 1 ; insidis, ag-
sus ( entrato in carica). guato.
Ingruens, tis, part. pr. di ingruo; Insidior, aris, atus sum, insidiari.
che assale, che viene addosso. dep. i ; insidiare, tendere in-
Inguen, guinis, sn. 3; anguinaia. sidie.

Digitized by Google
; -

INSIGNE INTERCIPIO 168


Insigne, is, sn. 3; divisa, insegna, Institutus, a. um, pp. pass. di
ornamento. instituo ; stabilito instituito.
Insignis, insigne, gnis, agg. eom. Instructus, a, um, pp. pass. rrt
3; insigne, chiaro, illustre. §2. instruo; ordinato, schieralo. J
Notabile. 2. Preparato. § 3. Allestito.
Insigniter, avv . ; notabilmente. Instruo, is. uxi, uclum, instruere,
Insilio, lis, Iui, insilire, n. 4; sa- att. 3; disporre alia bal taglia.
lire sopra. Insilire equum {man- Insubres, bruin ( geogr .), sm. pl,
tare a cavali o). 3; Insubri.
Insinuo, as, avi, alum, are, ait. 1; Insula, ae, sf. 1 ; isola.
introdurre , intromellere. Insi- Insuper, avv.; inoltre , ottre a m.
nuare se {entrare , introdursi). Insurgo, is, insurrexi, insurre-
Insistens, tis, pari. pr. di insisto; ctum, insurgere, n. 3; solle
stando. varsi.
Insisto, tis, institi, institum, in- Intactus, a, um, agg . ; inlatto,
sistere, n. 3; persistere, con- sano, illeso, non corrotlo.
tinuare. Insistere operi (con- Intectus, a, um, agg.; scoperlo.
tinuare il lavoro ). § 2. Stare. Aliquem sibi intectum elucere
Insitus, a, uni, agg. ; innato, na- ( rendersi alcuno confidente).

turale. Integer, gra, grum, agg. ; illeso ,


Insolens, lis, agg. com. 3; inso- incolume, sano, intallo, sano e
lenle, superbo. salvo. § 2. De integro [di nuovo).
Insolentius, avv. comp un po’ § 3. Pariando di soldati: fresco
troppo superbamentc. e vigoroso. § 4. Ruono. Mos ito-
insolitus, a, um, agg . ;
inso- teger (buon coslume).
lito. Integritas, lis, sf. 3; integrila.
Insperatus, a. um, agg.; inaspet- Intellexi, perf. ili inlelligo.
talo, improvviso. Ex insperato Intelligo. gis, xi, cluni, intellt—
(fuor d'ogni aspeltaiione). gere, att. 3; intendere, com-
Inspicio, cis, spexi, spectum, in- prenilere, udire.
spicere, att. 3; esaminare, con- Intemperies, iei, sf. 5; furore,
sultare. libidine.
Instans, tis, part. pr. di insto Intempestus, a, um, agg.; intem-
solledlando, insistendo. § 2. pestivo, fuor di tempo. Intem-
Agg.; presente. pesta nox (il maggior buio dei Ia
Instauratus, a, um, pp. pass. di nulle; notie avantala).
instauro. Intendo, dis, di, intentum, inten-
Instauro, as, avi, alum, are, ait. dere, att. 3; drinare, indirit-
I; rislorare, ripigliare, rimet- s are, volgere. § 2. Animum in-
tere in onore. §. 2. Rinnovare. tendere (applicare 1'unimo).
Instinctus, a, um, pp. pass. di Intentus, a. um, agg.; attento. §
instinguo; stimolalo, spinto. 2. Occupato,
Instinctus, us, sm. 4; istigauone. Inter, prep. cite regg. l'acc.; Ira.
Institi, perf. di insisto. Inter haec ( inlanlo , fratlanto,
Instituo, is, ui, uturn, instituere, in queslo messo).
att.3; inslituire , stabilire. § 2. Interceptus, a, um, pp. pass. di
Eleggere, creare, nominare. § intercipio. Veneno interceptus
3. Frumentum plebi dare insti- (avvelenalo).
tuerat ( erasi dato a distribuite Intercipio, is, ceni, cepium, in-
frumento alia plebe). tercipere, ali. 3. Veneno inter-
Institutum, l,«n. 2; instituto, in- cipere avvelenare ; logliere Ia
(
stiluiioni. vita coi velem).
170 INTERCLUSUS INVECTUS
Interclusus, a, um, pp. pass. di potensa degli Dei). Decem In-
intercludo ; chiuso, serrato a terpositis annis ( dopo dieci
menso. anni).
Interdiu, aw.; di rjiomo. Interpres, lis, sm. 3 ; interprete.
Interea, avv . ; intanto, in questo Interregnum, i, sn. 2; interregno.
messo. Interpretor, aris, atus sum, ari,
Intereadum, avv. ;
mentre. dep. I ; interpretare. § 2. Cre-
Interemi, perf. di interimo. dere, immaginarsi.
Interemtus, a, um, pp. pass. di Interruptus, a, um, pp. pass. di
interimo. interrumpo; rotto a messo, ta-
Interco, ris, ii, itum, interire; gliato.
n. 4; morire. § 2. Rovinare, Intersum, res, interfui, interes-
cadere. se, anom.; trovarsi presenle.
Interfector, ris, sm. 3 ; uccisore. Intervallum, i, sn. 2; intervallo,
Interfectus, a, um, pp. pass. di spasio.
interficio. Intervenio, is, ni, ventum, inter-
Interficiendus, a, um, pari. fut. venire, n. 4; intervenire, intro-
pass. di interficio. Interficien- mettersi. § 2. Sopravvenire.
dum curare (far uccidere). Intestinus, a,um, agg.; intestino
Interficio, cis, feci, fectum, inter- interno, domestico, civile.
ficere, att. 3; uccidere, ammas- Intimus, a, um, agg.; intimo, in-
s are. teriore, interno.
Interfui, perf. di intersum. Intolerabilis intolerabile bilis,
, ,

Interiaceo, es, cui, interiacere, agg. com. 3; intollerabile, tn-


n. 2; giacere Ira , giacere in sopportabile.
messo. Intolerandus, a, um, agg. ; intol-
Interiectus, a, um, pp. pass. di lerabile, insopporlabile, da non
ifiteriicio; frapposio. Pauco in- lollerarsi.
terfecto tempore ( poco tempo Intra, prep. clie reqg. l’acc.; den-
dipoi; di li a poco tempo). tro, entro. § 2. Sotto.
Interii, perf. di intereo. Intrandus, a, um, part. fut. pass.
Interim, avv.; intanto, in questo di intro.
messo. Intro, as, avi, atum, are, att. I;
Interimo, emi, emlum, interi-
is, entrare, penetrare, introdursi.
mere, att. 3; uccidere. Intromissus, a, um, pp. pass. di
Interior, interius, rioris, agg. intromitto ; introdolto, entralo.
comp. 3; piri vicino. Interior Intuens, tis, part. pr. di intueor;.
periculo vulneris factus (fatlosi guardando.
piu vicino e piu si curo dal pe- Intuli, perf. di infero.
ricolo di essere ferito). Inuro, is, ussi, ustum, inurere,
Internecio, nis, sf. 3 ; rovina, di- imprimere. Aeternas inu-
att. 3;
sfalta, distrusione. Ad interne- rere notas ( imprimere un'e-
cionem delere o vastare (di- terna infamia).
slruggere affatlo). Inussi, perf. di inuro.
Interponens, tis, part. pr. di in- Invado, is, vasi, vasum, vadere,
terpono; apportando. § 2. Cau- att. 3; assalire, invadere, as-
sam interponens ( recando per saltare. § 2. Entrare.
cagione; recando per pretesto). Invalidus, a, um, agg. ; debole.
Interpositus, a, uni, pp. pass. di Invasi, perf. di invado.
interpono; interposto, franpo- Invectus, a, un\, pp. pass. di in-
slo. Numine interposito aco- veho; enlrato. Urbem est In-
rum {per 1'interposisione delta vectus entro in Roma).
(

Digitized by Google
INVENIO IUNGO 171
Invenio, nis, ni, ventwm, inveni- Iste, ista, istud, pron.; codesto,
re, att. 4; Irovare, immaginare, questo.
inventure. Ita, avv. ; cosi, in questo modo,
Invicem, avv.; a vicenda, vicen- talmente, in tal modo. § 2. Tal-
devolmente. volta e pleonasmo.
Invictus, a, um, agg.; invitto, in- Italia, ae ( geogr .) , sf. 1 ; Italia,
vincibile. penisola d'Europa.
Insideo, es, sedi, sessum, insi- Italica, ae (geogr.), sf. 1; Italica,
dere, ait. 2; occupare. nome dato a Corfinio, citld det
Invidia, ae, sf. 1 ;
invidia. § 2. Peligni.
Odio. Italicus, a, um , agg. ; ilaliano.
Inviolatus, a, um, agg.; inviolato, Bellum italicum (la guerra Ha-
sensa ojfesa, sensa danno. § 2. lica).
Incorrottu, incontaminato. Itaque, avv . ;
adunque, imper-
Invisus, a, um, pp. pass. di in- tan/o.
video; odiato. Uem,avv.;parimenle,similmente.
Invitans, tis, pari. pr. di invito; Iter, itineris, sn. 3; cammino, via,
invitando. Magnis itineribus (agran
Invito, as, avi, atum, are, ait. 1; giornate).
invitare, tirare. Iterum, avv. ; la seconda volta,
Invitus, a, um, agg.; chi fa qual- nuovamenle, di bel nuovo.
che cosa contra sua vogiia. Exi- Iuba, ae, n.pr. m. I; Giuba, re
gere pecunias ab invitis (ri- della Numidia.
scuolere danaro da coloro che Iubeo, es, iussi, iussum, iubere,
pagano malvolenlieri). att. 2 ;
comandare, ordinare.
Invius, a,um, agg. ; senia via. Iudaca, ae (geogr.), sf. 1; la Giu-
loannes, nis, n. pr. m. 2 ; Gio- dea, paese della Palestina.
vanni. Indicandi, ger. di iudico.
Iocularia, orum, in foria di sost. Iudicatus, a, um, pp. pass. dt iu-
n. pl. 2; scheni, facezie, motti. dico.
locus, i, sm. 3; scherin, molto. Indicium, ii, sn. 2; giudnio.
Ionius, a, um, agg.; ionio. Iudico, as, avi, alum, are, att. 1;
Iovianus, i, ti.pr. m. 2; Gioviano. giudicare.
Ipse, a, um, pron. dim.; esso, egli lugerum, i, sn. 2; e nel pl. iu-
stesso, stesso. § 2. In persona. gera, um; iugero.
Ira, ae, sf. I ; ira, sdegno. lugulandus, a, um ,part. fui. pass.
Iracundia, ae, sf. i ; iracondia, ili iugulo.

sdegno, propensione all'ira. Iugulatus, a, um, pp. pass. c/i iu-


Iratus, a, uin, pp.puss. di irascor; gulo; ucciso, sgoiiato.
irato, sdegnato. Iugulo, as, avi, alum, are, att. 1;
Iri, inf. pass. di eo. sgonare, uccidere.
Irrumpens, tis, part. pr. di ir- lugulum, i, sn. 2; gola, strona,
rumpo. canna della gola.
Irrumpo, is, nipi , rupium, ir- lugum, i, sn. 2; giogo.
rumpere, att. 3; entrare aforsa, lugurlha, ae, n. pr. m. 1 ; Giu-.
introdursi con impeto. gurta.
Irruo, is, rui, ruere, n. 3; avven- lulia, ae, n. pr. f. 1;
Giulia.
larsi, entrar con foria. lulianus, n. pr. m. 2; Giuhuno.
i,

Is, ea, id, pron. dim. ; egli, que- pr. m. 2; Giulio.


Itilius, lii, n.
gli, quello. § 2. Tale, tanto, st iunctus, a, um,pp. pass. di iungo;
grande. unito, congiunto.
Isse, sine, di ivisse. Iungo, is, xi , ctum . iunarcre
-; ,

172 IUNIOR LAMPONFUS


atl. 3; congiungere. Pacem Inn- luvi, perf. di iuvo.
gere (far pace, stringere la pa- Iuvo, as , iuvi , iulum , iu vare,
ce). Socia arma iungere alicui ait. 1 aiutare. ;

(soccorrere alcuno colle armi). Iuxta, prep. che regg.l'acc.; pres-


Iunior, oris, agg. comp.;piii gio- so, vicino.
vane. Ivi etl ii, perf. di eo.
lunius, ii, n.pr. m. 2; Giunio.

lupiter, Iovis, sm. 3; Giove. L


Iuratus, a, um, pp. pass. di iuro;
che ha giuralo; con giur amento. Labens, tis, part. pr. di labor;
Jure, avv . ; giustamente, merila- cadente.
mente, a buon diritto. Labes, bis, sf. 3; rovma.
Iurisconsultus, i, sm. 2; giuris Labo. as. avi, atum, are, n. I

consulto. vamilare.
Iuro, as, avi, atum, are, n. 1 ; Labor, eris , lapsus sum ,
labi.
giurare. § 2. lurare in verba dep. 3; cadere.
alicuius (giurare fedeltd ad al- Labor, oris. sm. 3; fatica.
cuno). Laborans, tis, part.pr. di laboro;
Ius, iuris, sn. 3; diritto, leggi. travaglialo, stanco, debole.
§ Giudmo. § 3. Autoritd. Laboro, as, avi, atum, are, n. 1;
2.
Aequo iure ( con eguale au- so/frire danno. Respublica ma-
toritd. gnitudine sua laborat (la re-
Iusiurandum, iurisiurandi, sn.2; pubblica soffre, e danneggiata
giuramenlo. dalla sua grandezta).
lussi, perf. di iubco. Lacedaemonius, ii ( geogr .), sm.

Iussum, i, sn. 2; ordine, comando. 2; Spartano.


Iussus, a, um, pp. pass. di iubeo; Lacerus, a, um, agg.; lacero,
comandato. squarciato.
Iussus, us, sm. 4; comando, or- Lacesso, is ,
cessivi , cessitum,
dine. lacessere ,
att. 3 ,
provocare,
Iusta, orum. sn. pl. 2; onori fu- sfidare, stuzzicare.
nebri. lusta funebria (onori fu- Lacrymabilis, lacrvmabile, bilis,
nebri; solenni esequie; funerali. agg. com. 3; lagrimevole, attu
Iustior, iustius, oris, agg. comp.; a muoverele lagrime.
piit giusto, piu compiuto, piu Lacrymae, arum, sf. pl. I; lagri-
favorevole. me, pianto. Lacrymis tempe-
Iustissimus, a, um ,
agg. sup . rans (frenando il pianto, trat-
giustissimo. tenendo le lagrime).
luslitia, ae, sf. 1 ; giusthia. Lacus, us, sm. 4; lago.
lustitium, ii, sn. 2; ferie, vacante Laetitia, ae, sf. i ; allegreaa.
dei tribunali. lustitium edicere Laetus, a, um, agg.; lielo, alie-
(ordinare che si chiudano i tri- gro. § 2. Favorevole, prospero.
bunali. Laevinus, i, n.pr. m. 2; Lema.
lustus, a, um, agg.-, giusto. Laevus, a um agg. ; sinistro.
, ,

luvat, abat, iuvit, are, imp. 1 Laeva (sottint. manus)(/a mano


piacere, giovare. sinistra).
Iuvans, tis, part.pr. di iuvo. Iu- Lambo, is, bi, bitum, lambere,
vantibus diis ( colVaiuto, coi atl. 3; leccare.
favore degli Dei ). Lamentum, i, sn. 2; romore, la-
luvenis, nis, sm. 3; giovane. mento.
Iuventa. K. luvenlus. Lamponius, ii, n. pr. m. % Lam-
Iuvonlus, lutis, sf. 3 ; qioventu. ponio.

Digitized by Google
. -
;

LAPIDEUS LENIS 173


Lapideus, a, uni, agg.; dipielra, Laturus, a, um, part. fui. di Tero.
di sasso. Latus, a, um,pn. pass. di fero;
Lapis, dis, sm. 3; pietra. § 2. portato. § 2. Promulgato.
Miglio. Latus, teris, sn. 3; fi aneo.
Lapsus, a, um, pp. dep. di labor; Laudabilis, laudabile , lis , agg.
caduto. com. 3; lodevole.
Laqueus, i, sm. 2; laccio. Laudabiliter, avv.; lodevolmente.
Larenlia, ae, n.pr. f. 1 ; Laren- Laudatus, a, um, pp. pass. di
s in, mogliedi Faustulo, pasture. laudo; lodato.
Lares, rium, sm. pl. 3; casa. Laurens, tis, agg. com.; laitren-
Largiendi, ger. di largior. tino, di Laurento , cittd det La-
Largior, giris, gitus sum, largiri, tio, verso la spiaggia dei mar
dep. 4; largheggiare, ilare, do- Tirreno.
nare. Laurentes, tium (geogr.), sm.pl.
Largitio, nis, sf. 3; largitione. 3; quei di Laurento, i Lau-
Lars, lis, n. pr. m. 3; Larte. rentini.
Lascivia, ae, sf. 1 ; licenta, sfre- Laurentinus, a, um, agg. ; lau-
naletta. renlino, di Laurento, cittd dei
Lasciviens, lis, part. pr. di la- Latio.
scivio; c/ie insolentisce,o inso- Laus, dis, sf. 3; lode. § 2. Viri it,
lenliva. valore.
Lascivio, is, scivii, itum, ire, n. Lavinia, ae, n. pr. f. 1; Lavinia,
4; insolent ire. figliuola di Latino, re degli A-
Lassitudo, dinis, sf. 3; stancheaa. borigeni, o dei Laurenti.
Lale, avv. ; largamente, ampia- Lavinium, ii (geogr.), sn. 2; La-
menle, in ogni parte. Subiccla vinio, cittd dei Latio, fabbri-
late planities ( 1'ampia e sotto- cala da Enca.
posla pianura). Laxior, laxius, oris, agg. eomp.;
Lateo, lates, tui, latere, n.2; star piti largo. Laxior annona (viveri
sicuro. Latere in tutela et prae- a buon mercato).
sidio alicuius ( starsene sicuro Lectissimus, a, um, agg. sup.; il
sollo il patrocinio e la di fesa di pni va/omso, il migliore.
qualcheduno). Lectisternium , ii, sn. 2; lelti-
Latinae, arum, ( sott feriae) agg. sternio.
sf. 1 ; le ferie laline. Lectus, a, um, pp. pass. di lego,
Latini, orum (geogrXsm.pl . 2; legis ; scelio, creato. § 2. Hac-
i Latini, popoti dei Latio. collo.
Latinus, a, um, agg.; latino, dei Legatio, nis, sf. 3; legatione
Latio. ambasciata. ,

Latinus, i, n. pr. m. 2; Latino, Legatus, i, sm. 2; legato, amba


re degli Aborigeni o dei Lau- sciatore. § 2. Luogotenente.
renti. § 2. Latino, uno dei po- Legens, tis, part. pr. di lego.
polo latino. Legio, nis, sf. 3; legione.
Latio, onis, sf. 3; il portare. Lego, as, avi, alum, are. ait. 1
Latium, ii ( geogr .), *n. 2; Latio, lasciare in testamento, lasciare.
r
regione d It alia. Lego, is, legi, lectum, legere,
L&li\is,avv.comp.;piulargamente. ait. 3; scegliere, eleggere,no-
Latro, nis, sm. 3; ladro. minare. Vestalem legere ( con
Latrocinium, ii, sn. 2; violenta, sacrare a Vesta ; far Vestale).
prepolenta, scorreria ostile. § § 2. Raccogliere.
2. Latrocinia, orum, sn. pl.; pi- Lenis, lene, nis, agg. com. 3;
raleria. mile . dolce.
; . ;,

174 LENISSIMUS LUCERES


Lenissimus, a, um, agg. sup.\ Licet, ebat, licuit, licere, imp. 2;
dolcissimo, mitissimo, placidis- essere permesso , essere lecilo.
simo. Licinius, a, um, agg.; Licinio, di
Lenitas, tis, sf. 3; dolcetta, mi- Licinio.
leaa. Licinius, ii, n. pr. m. 2; Li-
Leniter, avv. ; dolcemenie , per cinio.
dolce maniera. Lictor, ris, sm. 3 ; litlore.
Lentitudo, ditiis, sf. 3; lentetta. Lilvbaeum, baei ( geogr .), sn. 2;
Lentulus, i, n. pr. m. 2 ; Len- Lilibeo, promontorio dclla Si-
tulo. cilia.
Lentus, a, um,agg.; lento, Itmgo. Lingua, ae, sf. i ; lingua.
Leo, nis, n. pr. m. 3; Leone. Liparaeus, a, um, agg.; di Lipari.
Lepidus, i, n. pr. m. 2 Lepido. ;
Liparaeorum insulae {geogr.),
Letum, i, sn. 2; morte. /e i sol e di Lipari; gruppo di isole
Levans, tis part. pr. di levo vulcaniche nel Mediterraneo
,
al&ando, sollevando. rimpelto Ia costa setlenlrionalc
Levatus, a, um,pp. pass. di levo; della Sicilia.
sollevaio, alleggerilo. Litterae, arum, sf. pl. i ; lellere.
Levis, e, is, agg.com.
3; leggiero. § 2. Publicae litterae (
i
pub-
Levitas, tis, 3; leggieretta.
sf. blici registri ).
Levo, as, avi, alum, are, att. 1 Litus, oris, sn. 3; Udo, spiaggia.
seemare,diminuire,alleggerirc. Livius, ii. n. pr. m. 2; Livio.
Lex, gis, sf. 3; legge. §2. Patio, Locatus, a, um, pp.pnss. di loco;
conditione. In has leges (a que- collocato, posto.
ste conditioni). Loco, as, avi, alum, are, att. 1
Liber, hera, beritm, agg.; libero. porre, collocare.
§ 2. Cortese. Libera custodia Locuples, lis, agg. com. 3; ricco.
( cnrtese prigione). Locupletatus, a. uin, agg. ; ar-
Liber, bri, sm. 2; libro. ricchito.
Liberalis, liberale, lis, agg. com. Locupletissimus, a, mn, agg.sup.;
3; liberale. ricch issi rno, do viii os issi mo
Liberalissimus, a, um, agg.sup.; Locus, i, sm. 2; nel pl. loca, ed
liberalissimo. anehe loci, locorum, sn.; luogo.
Liberandus, a, um, part. fui. pass. § 2. Grado di onore, poslo.
di libero. Longe, avv.; di grnn lunga, senta
Liberatus, a, um, pp. pass. di li- comparatione. Longe maxinnis
bero. (i/ piii grande senta compara-
Liberi, orum, sm. pl. 2; figliuoli. tione).
Libero, as, avi, alum, arej att. 1; Longinquitas, tis, sf. 3 ; lonla-
liberare. nanta.
Libertas, tis, sf. 3; liberld. Longior, longius, ioris, agg. com.
Libertus, i, sm. 2; liberto. 3; piu lungo.
Libet, bebat, buit, libere, imp. 2; Longus, a, um, agg.; lungo.
piacere. Loquor, eris, locutus sum, loqui,
Libido, nis, sf. 3; libidine, voglia dep. 3 ; pariare.
smoderala. § 2. Prepolenta. Lubricus, a, um , agg.; sdruccio-
Libinose , avv. ; sfrenatamente, levole, pericoloso.
a capriccio. Lucani, orum {geogr.), sm. pl. 2;
Libuit, perf. di libet. > Lucani.
Licentia, ae, sf. 1 ; licenta, sfre- Lucania, ae (geogr.), sf. 1 ; Lu-
natetta. cania, regione d’ltalia.
Licet, avv.; qwntunaue. Luceres, um, sm.vl 3; Luceri.

igitized by Googlej
- . ;

LUCERIA MALUM 175


Luceria, ae ( geogr .), sf. 1; Lu- Macedonia ampia regione di
,

ceria, dtta della Puglia. Europa.


Lucerini, orum (geogr.), sm. pl. Macedonicus, a, um, agg.; mace -
2 i Lucerini, quet di Luceria.
;
dunico.
Lucius, ii, n. pr. in. 2; Lucio. Machina, ae, sf. 1 ; macchina.
Lucretia, ae, n. pr. f. 1; Lucretia. Machinatio, nis, sf. 3; inventione,
Lucretius, ii, n. pr. tn. 2 ; Lu- artifitio, inganno.
cretio. Macrinus, i, n.pr. m. 2; Macrino.
Luctus, us, sm. 4; lutto, dolore. Mactus, a, um, agg .; accresciuto.
Lucullus, i, n. pr. m. 2; Lucullo. Macte virtute ( soltint esto)
Lucumo, nis, sm. 3; Lucumone, (cresci alia virlii).
capo di tribu presso gli Etrusci. Magis, avv.; piu.
Ludibrium, ii, sn. 2; sclterno, Magister, tri, sm. 2; maeslro. Ma-
beffa, dileggiamenlo. gister regii pecoris (il mastro
Ludicrum, i, sn. 2 ; giuoco, spet- pecoraio dei re; il capo dei pa-
tacolo. stori dei re). Magister equitum
Ludio, onis, sm. 3; commedianle, (il maeslro dellacavalleria)Mn-
is trione. gister epistolarum (primo se
Ludus, i, sm. 2; giuoco, spetla gretario).
colo. § 2. Ginnasio, luogo dove Magistratus, us,sm.4; magislrato,
si esercitavano i gladiatori. uffitiale. § 2. Carica, uffitio.
Lugeo, ges, xi, ctum. lugere, Magnificentia, ae, sf. 1; magnifi-
att. 2 ; piangere. §. 2. Vestire cenia.
a bruno; portareilduolo. Quem Magnificentissimus, a, um, agg.
matronae annum luxerunt ( per sup.; magnificentissimo.
cui le matrone vestirono a bruno Magnificus, a, um, agg.; magni-
durante un anno). fico.
Luna, ae, sf. I ; luna. Magnitudo, dinis, sf. 3; grandei-
Luo, luis, lui, luere, att. 3; pa- sa, potensa.
gare. Magnus, a, um, agg. ; grande.
Lupa, ae, sf. I ; lupa. Magnus, i, n. pr. m. 2 ; Magno,
Lupercalia, ium,ea iorum, sn.pl. cognome di Pompeo.
3; i Lupercali, feste in onore Maharbales, lis, n.pr. m. 3; Maar-
dei dio Pane. bale.
Lupinius, ii, n.pr. in. 2; Lupinio. Maiestas, lis, sf. 3; maesta.
Lustratus, a, um, pp. pass. di lu- Maior, maius, ioris, agg. comp.
stro. Lustrato exercitu (falta di magnus ; piu grande, mag-
la rivista delPesercito). giore. Natu maior (piu vecchio;
Lutatius, ii, n.pr. m. 2; Lutatio. primogenito).
Lux, cis, sf. 3; luce. Luce prima Maiores, rutu, sm. pl. 3; mag-
(allalbeggiare, in sui farsi dei giori, avi.
giomo). Male, avv . ;
male. § 2. Infelice-
Luxi, perf. di lugeo. mente.
Luxus, us, sm. 4; lusso. Maleventum, i (geogr.)
,
sn. 2
Lycia, ae (geogr.), sf. i; la Licia, Malevento, antica capitale dei
regione delVAsia Minore. Sanniti, dctlapoi Beneventum.
Malignitas, lis, sf. 3; avaritia,
'
M soverchia parsimonia, tenacita.
Malo.mavis, mavult, malui, malle,
Macedones, um (geogr.), sm. pl. n. anom.; voler piultosto, amat
3 ; i Macedoni. meylio, preferire.
Macedonia, ae (geogr.), sf. 1 ;
la Malum, i, sn. 2; male.

Digitized by Google
,

476 MALUS MEDICUS


Malus, a, um, agg. : cattivo. Maritimus, a, una, agg.; maritli-
Mamertini, orum (geogr.), sm.pl. mo, dei mare.
2; i Mamertini. Maritus, i, sm. 2; marito.
Mamilius, ii, n. pr. rn. 2; Mamilio. Marius, ii, n. pr. m. 2; Mario.
Mammea,eae, n.pr.f.\;Mammea. Mars, tis, sm. 3; Marte, dio della
Manaslabales, lis, n. pr. m. 3; guerra.^.Fortunadellaguerra
ilanastabale. o dei combattimento. Ancipiti
Mandatum, i, sn. 2; ordine, co- Marte (condubbia fortuna),
mando. § 2. Commissione, istru- Marsi, sorum (geogr.), sm. pl. 2;
mone. Marsi, popoli dei La%io.
Mandatus, a, um, pp. pass. di Martius, a, uni, agg.; di mano.
mando. Massinissa, ae, n.pr. m. 1; Mas-
Mando, as, avi, alum, are, ait. 1; sinissa, re della Numidia,
comandare, ordinare. § 2. Aff\- Massiva, ae, n. pr. m. 1; Massiva,
dare, com meltere, dare. Mater, Iris, sf. 3 ; madre.
Manens, tis, pari. pr. di maneo. Materia, ae, sf. i; materia, occa-
Maneo, es, mansi, mansum, ina- sione, cagione. § 2. Legname.
nere, n. 2; durare. § 2 .Ilestare, Maternus, a, um, agg.; materno,
• nmanere. della madre.
Manes, manium, sm. pl. 3; i Mani; Matrimonium, ii, sn. 2; malri-
gli Dei Mani. monio. In matrimonium dare
Manifestus, a. um, agg.; manife- ( dare in tsposa). In inatrimo-

sto, palese. Manifestus sceleris nium accipere ; in matrimonio


(reo convinlo di un delilto). habere sposare ).(

Manilius, ii, n. pr. m. 2; Manilio. Matrona, ae, sf. i; matrona.


Manipulus, i, sm. 2; compagnia. Mature, avv . ; presto.
Manius, ii, n. pr. m. 2; Manio. Maturius, avv. comp.; piu presto.
Manlius, ii, n.pr. m. 2; Manlio. Maturo, as, avi, atum, are, n. 1;
Mano, as, avi, atum, are, n. 1 affrettarsi.
;

spargersi, diffondersi. Maturus, a, um, agg ; maturo. .

Mansi, perf. di maneo. § 2. Opportuno, che accade o i»


Mansuetudo, dinis, sf. 3; mansue- fa a suo tempo.
ludine. Mauri, orum (geogr.), sm. pl. 2;
Mansuetus, a, um, agg.; man- i Mauri, i Mori, popoli della

sueto, dolce, mite. Mauritania neti’ Africa.


Manus, us, sf. mano. Ultimam Mauritania, ae (geogr.), sf. i ;la
4;
manum imponere (ter-
bellis Mauritania, regione dell’ A frica,
minare te guetre). § 2. Turba, Maxime, aw.; grandissimamente;
mollitudine. § 3. Poter e, signo- massimamente , specialmente
na. § 4. Esercito. Manus pede- principalmenle.
stris (una mano di fanti). § 5. Maximianus, i, n.pr. m. 2; Mas-
Itampicone, uncino. § 6. Valore. simiano.
Marcellus, i, n. pr. m. 2; Mar- Maximus, a, um, agg. sup. di ma-
celio. gnus; grandissimo, massimo.
Marcius, ii, n. pr. m. 2; Marcio. § 2. Talvotta e nome proprio ;
Marcomanni, orum (geogr.), sm. Massimo.
pl. i; Marcomanni, popoli della Maximus, i, n.pr. m. 2; Mas-
Germania. simo.
Marcus, ci, n. pr. m. 2 ; Marco. Mecum vale cum me.
Mare, ris, sn. 3; mare. Medi, orum (geogr.), sm. pl. 2 ;
Marianus, a, um, agg.; Mariano, i Medi, popoli della Media,

di Mario. '
Medicus, ci, sm. 2 ; medico.

Digilized by Goosle
-

MEDIOCRIS MISCEO 177


Mediocris, mediocre, eris, agg. Met, additione sillabiea, che si
com. 3; mediocre, mettano. pone ai proti. ipse, ille, ecc.
Meditans, tis, part. pr. di me- Metellus, i, n. pr. m. 2 ; Metello.
ditor. Metius, tii, n. pr. m. 2; Metio.
Meditor, aris, atus sum, meditari, Metor , aris, atus sum , metari,
dep. 1; meditare, mulinare, ap- dep. i ; misurare. Castra me-
prestarsi, prepararsi. § 2. Pen- tari (piantare gli alloggiamenti,
sare, rivolgere nelVanimo. porsi a campo, accamparsi ).
Medium, ii, sn. 2; metto. § 2. E Mettus FuiTetius, Metti Fuffelii,
medio tollere ( dar la morte). n. pr. m. 2; Metio Fuffetio,
Medius, a, um, agg mettano,
. ;
dittatore degli Albani.
medio, metto. Medium inge- Metus, us, sm. 4; timore, paura.
nium ( ingegno atto egualmente Meus, a, um, pron. poss. ; mio
a due cose contrarie ; ingegno Mezentius, tii, n. pr. m. 2 ; Me-
da pace e da guerra). Media zentio, re degli Etruschi.
urbe (in metto alia cittd). Me- Micipsa, ae, n.pr. m. 1; Micipsa.
dium aliquem arripere ( piglia Migro, as, avi, alum, are, n. 1;
re, afferrare uno nel metto). partire, uscire.
trovasi in tneao, che Miles, litis, sm. 3; soldato.
§ 2. Che
e coito in metto. Militaris, militare, ris, agg. com.
Melior, melius, lioris, agg. com. 3; militare. §2. Atto alia mi-
3; migliore. litia , atto a portar Panni. Res
Membrum, i, sn. 2; membro. militaris (guerra).
Memmius, ii, n. pr. m. 2 ; Mem- Militia, ae, sf. 1; militia, guetr a.
mio. Militiae (in guerra).
Memor, ris, agg. com. 3; memore, Mille, nom. num. card. ind. ; mille.
ricordevole, ricordandosi. Millia, ium, sn. numer.pl. 3; mila.
Memoria, ae, sf. 1 memoria, rir- Milliarium, ii, sn. 2; miglio.
;

cordanta. § 2. Tempo, eld. Minimum , avv. ; pochissimo , il


Mendacium, ii, sn. 2; mentogna. piu poco.
Menenius, ii, n. pr. m. 2; Menenio. Minimus, a, um, agg. sup. ; mi-
Mens, tis, sf. 3; mente. nimo, il piupiccolo. § 2. II piu
Mensis, is, sm. 3 mese. ;
giovane.
Mentio, onis, sf. 3; mentione. Ministerium, ii, sn. 2; uffitio, mi -
Mercator, ris, sm. 3; mercatante. nistero, opera, servitio. § 2
Mercatus, us, sm. 4; mercato. Carica.
Mercenarius, a, um, agg ; pre t- Minitans, tis, part. dep. di mini-
.

tolato, mercenario, stipendiato. tor; minacciando.


Merces, dis, sf. 3; mercede, puga, Minitor, aris, atus sum, minitari,
pretto. dep. 1 ; minacciare.
Meritum, i, sn. 2; servigio, bene- Minor e minus, oris, agg. comp.
ficio,merito. 3; minore. § 2. Piu giovane.
Meritus, a, um, pp. dep. di me- Minucius, ii, n.pr. m.i; Minucio.
reor; che ha meritato. Minus, avv. comp. ; meno.
Mersus, a, um, pp. pass. di mer- Mirabilis , mirabile, bilis , agg.
go affondato, colato a fondo.
;
com. 3; mirabile, maraviglioso.
Merula, ae, n. pr. m. I ; Merula. Miraculum, i, sn. 2; miracolo, ma-
Messalina, ae, n. pr. f. 1 ; Mes- raviglia. Miraculum audaciae
salina. (ardire maraviglioso).
Messana, ae (geogr.), sf. 1 ;
Mes- Mirus, a, um, agg.; maraviglioso.
sina, cittd della Sicilia. Misceo, sces, scui, mixtum, mi-
Messis, is, sf. 3; messe. scere, att. 2; mescolare, con-
19
178 MISCUI MOVEO
fondere.Summa Imis miscere , Moliens, tis, part. pr. di molior.
(metlen tuito sossopra). § 2. MoJior, liris, litus sum, moliri,
Accoppiare. dep. 4; fare. § 2. Apparecchiare.
Miscui, perf. di misceo. § 3. Imprendere, § 4. In animo
Misenus, i (gebgr.), stn. 2 Mi- moliri {nvolgere nelfanimo).
;

seno,monte o promontorio delta Momentum, i, sn. 2; difficolta.


Campania. § 2. Momento, importanto. § 3.
Miserandus, a, um, agrj. ;
eom- Aiulo, soccorso.
passionevole. Moneo, es, nui, nilum, monere,
Misi, perf. di milio. att. 2; av visare, avvertire.
Missurus, a, um, part. fui. ait. Monitus, a, um ,pp. pass. di uio-
di milio. neo; avvisato,avverlito, consi-
Missus, a, um, pp. puss. di mitto. gliaio.
Mithridates, lis, n. pr. m. 3; Mi- Monitus, us, stn. 4 ;
consiglio. av •
trulate, re dei Ponto. vertimento.
Mitliridalicus,a, um, agg.;milri- Mons, lis, sm. 3; monte, monla
dalico. gna. Sacer mons monte sacro).
(

Mitigandus, a, um, part. fut.pass. Monui, perf. di moneo.


di mitigo. Monumentum, i, sn. 2; memoria,
Milis, mile, lis, agg. com. 3; ricordanta, monumento.
mite, mansueto, dolce. Mora, ae, sf. i ; iiulugio, rilardo.
Miligo, as, avi, alum, are, ait. 1; Nec mora ( e senta indugio , e
mitigare, raddolcire. subito ).

Mitlo, is, misi, inissum, mittere, Moratus, a, unj, pari. dep. di mo-
att. 3; dare. § 2. Cacciare, git- ror; fermalosi, dimoralo, dt-
lare. § 3. Far passare. Millere morando. § 2. Iinlinjiundo.
sub iugum ( far passare sollo il Morbus, i, sm. 2; morbo, malal-
giogo ). lia, infermita.
Moderatus, a, um, agg. ; mode- Mordax, cis, agg. com. 3; mor-
rato. dace.
Modestia, ae, sf. i; modestia, mo- a, um, agg.
Moribundus, mort- ;

deratione. Sine modo mode- bondo, movente.


sliaque {senta rilegno e mode- Moriens, lis, part. pr. di inorior.
ratione). Morior, reris, mortuus sum, mori,
Modo, avv.; solamente. § 2. Ora. dep. 3; morire.
Modns, i, sm. 2; modo, maniera. Moror, aris, alus sum, morari,
§ 2. Misura. § 3. Suono,
- mu dep. i ; dimorare.
sica. Saltare ad tibicinis modos Mors, tis, sf. 3; morte.
(ballare al suon dei /lauto). §3. Morsus, us, sm. 4; morso, mor-
Confine. sicat nra.
Moenia, iuin, ibus, sn. pl. 3; Mortalis, mortale, lis, agg.com.
mura. 3; mortale. § 2. Come sosl.;
Moerens, part. pr. di moereo;
lis. nomo.
mesto, afflillo, athloloralo. Mortuus, a, um, part. dep. di mo-
Moesia, ae, sf. 1 ; Mesia. Silva rior; morio.
Moesia {Ia foresla Mesia). Mos, inoris, sm. 3; coslume,
Moestus, a, um, agg.; mesto, do- usunta.
lente, cruccioso. Motus, a,m p.pp.pass. di moveo;
Moles, lis, sf. 3; sforto. § 2. Mole, mosso. § 2. Dentato, eccitato.
peso, grandevta. Moveo, es, vi, motum, movere,
Moliendus, a, um, part. fui. dep. ait. 2; muorcre. § 2. Sconvol•
di nioiior. aere, turbare.

Digitized by Coojjlc
-; -;

MOX NEFASTUS 179


Mox, avv. poco di poi, di H a talia che fu detta t/ia Gallia
; To-
paco. gata.
Mucius, cii, n. m. 2 ; Minio. Mulo, as, avi, alum, are, ait. 1
pr.
Mucro, nis, sm. 3 punla della
; mutare, cangiare.
spada. Mutuus, ua, uum, agg. ; mutuo,
Muliebris, muliebre, bris, agg. vicendevole.
com. 3 ; donnesco, femminile.
Mulier, ris, sf. 3; donna, feminina. N
Multatus , a , um , pp. pass. di
multo. Nactus, a, um, pp. dep. di nan*
Multiplicatus, a, um, pp. pass. di ciscor ; pigliando, rogliendo ,
multiplico; molliplwato. usando. Opportunitatem nactus
Multitudo, dinis, sf. 3 ; mollitu- (usando 1’opportunita).
dine. Plebs in multitudine mi- Nam, avv. ; imperciocche.
nus poterat ( i plebei , benche Namque, avv. imperciocche, pe
;
molli, erano meno potenti). rocche, perche.
Multo, as, avi, atum, are, ait. 1 Narro, as, avi, atum, are, ait. 1;
punire, condannare. § 2. Confi- narrare, raccontare.
scare. Multare aliquem bonis Nasica, ae, n.pr. m, 1 ; Nasica.
(confiscare ad uno t beni). Mul- Natio, nis, sf. 3; natione.
tare agro ( spogliare delle cam Natu, abi. deWmusitato natus, tis;
pagne). Multare aliquem pecu- di eia, di nascila. Natu maior
nia ( condannare alcuno a pa- (piii vecchio primogenito).
,

gare una somma di danaro). Natus, a, um, pp. dep. di nascor;


Multo, avv.;molto.Hi\id ita multo nato. Ante Christum natum
post ( non molto di poi). Mullo (prima della nascita di Cristo).
maxima pars ( la parte assai Tres et viginli natus annos [in
maggiore). elddi ventitre anni). §2. Fallo.
Multus, a, um, agg.; molto. § 2. Nautius, ii, n. pr. m. 2; Nautio.
Compiulo, felice. Navalis, navale, lis; agg. com. 3;
Munda, ae ( geogr .) , sf. 1; Munda, navale. Socii navales (icitume ).
citla delta Spagna. Navigium, ii, sn.2; naviglio,va-
Munia, orum, sn. pl. 2 ; uffizi. scello.
Muniendo, ger. di munio. Navis, is, sf. 3; nave.
Munimentum, i, sn. 2 ; fortifica- Navius, ii, n.pr. m. 2; Navio.
tione. Ne, avv. ; che non, affinche non.
Munio , is , ivi od ii, itum, mu- §2. Nelleinler rogationi : forse.
nire, ait. 4; munire, fortificare, Visne? ( Vuoi tu?).
rinfonare. Ne, part. enclitica che si pospone
Munitio, nis, sf. 3; fortificatione, sempre a qualche parola, e serve
riparo. ad esprimere dubbio o ad inter-
Munitus, a, um, agg. ; munito, rogare; se. § 2. Forse.
forte, fortificato. Nec, part. disg.; ne.
Munus, neris, sn. 3; uffnio. § 2. Necandus, a, um; par/, fut. pass.
Dono, regalo. di neco.
Murus, i, sm. 2 ; muro. Necatus, a, um, pp.pass. di neco;
Mutabilis, mutabile, bilis, agg. ucciso.
com. 3; mutabile, mobile, in- Necessitas, tis, sf. 3; necessita.
costante. Neco, cas, cui, necatum, necare,
Mutilius, ii, n. pr. m. 2; Mulilio. att. 1 ; uccidere.
Mutina, ae {geogr.), sf. 1; Mode- Nefas, n. itui.; cosa illecita.
na, citla in guellacontrada d’I- Nefastus, a, um, aqq. ; nefasto.

Digitized by Google
• %

180 NEGLECTUS NUMIDIA


Neglectus, a, «m, pp. pass. di Nobilitas, tis, sf. 3; la nobilia,
negligo; trascuralo, dispret- nobili,
solo. Nocens, tis, agg. com. 3; eol-
Nego, as, avi, atum, are, ati. 1; pevole.
negare, dir di no. Nocentior, nocentius, oris, agg*
Negotiosus, a, um, agg.\pieno di comp. 3; piu dannoso.
faccende, occupato. Nocturnus,a,um,a<7 g.; nottumo.
Negotium, ii, sn. 2; incarico. Nola, ae (geoar.), sf. 1; Nola r
Negotia dare alicui ( incaricare cittd delta Campania,
alcuno). § 2. Affare, faccenda. Nolanus, a, um, agg.; nolano, d>
Nemo, minis, sm. 3; nessuno, nis- Nola.
suno. Nomen, minis, sn. 3; nome. § 2.
Nepos, tis, sm. 3; nipote. Schiatta, popolo, natione.
Neptunus, i, sm. 2 ; Nettuno, dio Non avv. ai neg.; non. Non si ,

dei mare. (benche, quantunque).


Nequaquam , avv . ; non , non Nonagesimus, a, um, agg. num.
certamente. ora ; nonagesimo. .

Neque, part. disg.; ne, e non. Ne- Nonnullus, a, um, agg.; alcuno.
que vero (ne). Norbanus, i, n. pr. m. 2; Nor-
Nequidem, avv ; neppure.
. bano. 1

Nequidquam, avv.; invano, in- Noster, i


tra, trum, pron. poss.v
darno. j
nostro.
Nequis, nequa, nequod e nequid, Nota, a e,sf. 1; infamia, disonore*
,

pron.; acciocche non alcuno , Noto, as, avi, atum, are, att. 1;
,

che nessuno. j
notare, considerare.
Nero, nis, n. pr. m. 3; Nerone, j
Notus, a, um, agg.; noto, cono-
Neronianus, a, um, agg. di Ne- |
sciuto.
cone. Novem, n. num. card. ind.; nove.
I

Nerva, ae, n. pr. m. I ; Nerva. . Novus, a, um, agg.; nuovo, no-


Nescio, is, scivi od ii , scitum, vello. Nova res (navita). Novae
nescire, att. i; non sapere. res ( mutatione di govemo, se-
Neu, avv.; ne. ditione).
Neuter, tra, trum, agg.; ne Vuno, Nox, ctis, sf. 3; notte.
ne Valtro,- Nubo, bis, psi, ptum, nubere,
Neve, part. disg. ; ne. n. 3; sposare, maritarsi.
Nexus, a, um, pp. pass. di necto; Nullus, a, um, agg. ; nessuno.
incatenato, prigione, legato. Nulla dum (non aneor nessuna).
Jj!:Y' Nisi* .
Nuraa Pompilius, ae, ii, n. pr. m.
Nihil, n. ind.; niente, nulla. i e2; Numa Pompilio, secondo
Nihilum, i, sn. 2
;
niente. re di Roma. t
Nimbus, i, sm. 2; nembo,pioggia Numen, minis, sn. 3; nume, dio,
repentina e impetuosa. divinita. § 2. Volere, potenta,
Nimirum, avv . ; cioe, appunto. inspiratione di Dio.
Nimis, avv.; troppo. Numerianus, i, n. pr. m. 2; IVa-
Nisi, avv. ; se non. meriano.
Nobilior, nobilius, oris, agg. Numero, as, avi, atum, are, att. i;
comp. ; piu celebre, piu famoso. noverare, contare.
§ 2. Piu nobile. Numerus, i, sm. 2; numero.
Nobilis, nobile, bilis, agg. com. 3; Numidae, arum (geoar.), sm. pL
nobile. § 2. Celebre, illustre. 1 ;
i N umidi, popoli della Nu-
Nobilissimus, a, um, ago. sup.; midia.
n nobilissimo, piu celebre. Numidia, ae (geogr .)
il
, sf. i;

Digitized by Google
- .

NUMITOR OBVENIO 181


Numidia, regione mediterranea Obnoxius, ia, ura, agg ; soggetto,
.

nell’ Africa. dipendente, subordinato.


Numitor, oris, n. pr. m. 3 ; Nu- Obrutus, a, um, pp.pass. di obruo;
mitore, figltuolo di Proca. coperto, sopraffatto.
Nummus, i, sm. 2 ;
moneta. Obscure, avv ;.oscuramente, ce-
Nunc, avv . ; ora, presentemente, latamenle. Non obscure (ma-
ai presente. nifestamente, chiaramente).
Nunquam, avv. ; non mai. Obscurus, a, um, agg.; oscuro,
Nuntiatus, a, uni, pp. pass. di coperto, velato. § 2. Ignobile.
nuntio; annuntiato, ri ferito. Obsedi, perf. di obsideo.
Nuntio, as, avi, atum,are, ait. 1; Obseptus, a, um, pp. pass. di
annuntiare, riferire. obsopio; chiuso.
Nuntius, ii, sm. 2; messaggiere. Observo, as, avi, atum, are, atl.i\
Nuptiae, arum, sf. pl. i ; notte. osservare.^.Spiare, esplorare.
Nusquam, avv. ; t n nessun luogo, Observare occasionem ( spiare
in nessuna parte. Vopporlunild).
Nutrix, cis, sf. 3; nutrice. Obses, sidis, sm. 3; ostaggio.
Nutus, us, sm. 4; cenno. Obsidendus, a, \im,part.fut.pass.
di obsideo.
0 * Obsideo, es, sedi, sessum, obsi-
dere, att. 2; assediare.
Ob, prep. che regge Vacc .
;
per, a Obsidio, nis, sf. 3; assedio.
cagtone. Obsisto, is, obstiti, obsistere,
Obediens, tis, part.pr. di obcdio; n. 3; resistere, opporsi.
ubbidiente , ubbidiendo , ser- Obstiti, perf. di obsisto.
vendo. Obstupefacio, cis, feci, factum,
Obeo, is, ivi ed ii, itum, obire, obstupefacere, att. 3; stupe-
n. 4; scorrere, girare. § 2. /n- fare, rendere stupido.
conlrare. Mortem obire ( incon Obstupefeci, perf. di obstupe-
trare la morte, morire). facio,
Obeundo, ger. dtobeo; scorrendo, Obtestor, aris, atus sum, ari.
girando. dep. i ; scongiurare.
Obex, bicis, sm. e f. 3; ostacolo, Obtinendus, a, um, part. fut
impedimento. pass. di obtineo.
Obiacens, tis, part. pr. di obia- Obtineo, es, nui, tentum, obti-
ceo; che giace di fronte, posto nere, att. 2; ottenere, occupare.
dir impetto. § 2. Prevalere. Ibi caedes
Cbiectus, a, um. pp.pass. di obii* omnia obtinuit ( quivi la strage
cio; opposlo. fu compiuta).
Obii, perf. di obeo. Obtinui, perf. di obtineo.
Obitus, us, sm. 4; morte. Obtrecto, as. avi, atum, are, att.
Oblecto, as, avi, atum, are, att. i; 1 ; riprendere, vituperare, ca-
dileltare, divertire,ricreare. lunn are.
Obliquus, a, um, agg . ; obliquo, Obtruncatus, a, um, pp. pass. dt
attraverso. Per obliqua campi obtrunco succiso.
( attraverso dei campo). Obtrunco, as, avi, atum, are, att.
Oblitus, a, um, pp. dep. di obli- 1 ; uccidere.
viscor; dimenlico, dimentica- Obtuli perf. di offero.
,
,
,
tosi. Obveni, perf. di obvenio.
ObpisifS, a, um, pp. dep. di ob- Obvenio, is, veni, ventum, obve-
nitor; che resisti. Stant obnisi nire, n. 4; accadere, presentarsi.
(resistono). 5 2. Toccare. Svliae obvenit.
; .. .

182 OBVERTO OPPIDUM


Asia provincia (tocc 1) a Silia il Oculus,i, sm. 2; occhio.

governu della provincia del- Odenathus, i, ». pr. m. 2 ; Odt-


1’Asia ). nato.
Obverto, tis. ti, sum, obvertere, Odium, ii, sn. 2 ; odio.
ait. 3; volgere conlro o verno. Odoacres, eris, n.pr. m. 3; Odo*
Obviant, avv. ; alVincontro. Ob- acre.
viam ire (opporsi). Offensa, ae, sf. 1 ; disgratia.
Obvius, a, ntn. agg. ; clie si fa Offensus, a, um, pp. pass. di of-
incontro. Obvius fieri ( farsi in- fendo; offesn.
contro). Obvius fui ( inconlrai ). Offero, fers, obtuli, oblatum, of-
Occasio, nis, sf. 3; occasioni, op- ferre ; att. anom. ; presenlare,
porlunitd. o/frire. Se olferre (porlarsi in-
Occasus, us, sm. i; tramonto. nanti. presenlarsi).
Occidentalis , occidentale, lis , Officio, is, feci, lectum, officere,
agg. com. 3; occidentale. «.3; nnocere. preqiudicare.
Occido, is, idi, cisum, occidere, Officium, ii,s«. 2; ufjitio, carica.
ait. 3; nccidere, ammattare. § 2. Dovere. § 3. Occupatione,
Occipio, is, cepi, ceptum, occi- lavoro.
pere, ali. 3; cominciare. Offusus, a, um, pp. nas*, di of-
Occisus, a, um, pp. pass. di oc- fundo. Offusa oculis religione
cido; ticnso. (colla religione messe innanti
Occubui, perf. di occumbo. agli occhi, collo speltacolo della
Occulte, avv.; occultamenlc, na- religione).
scostamenle, di soppiatto, di Olim, avv.; una volla.

nascosto. Olympius, ii, n. pr. m.^Olimpio.


Occultissime, avv. sup.; ilpiit Omissus, a, um, pp. pass. di o-
occullamente. milto; lasciato. § 2. Deposto.
Occumbo, bis, cubui, cubitum, Omnino, avv.; dei tuito.
occumbere, n. 3; morire. Omnis, omne, mnis; agg. com. 3;
Occupandus, a, um, pari. fut. ogni, tuito.
pass. di occupo. Onus, neris, sn. 3; peso, carico
Occupatus, a, um, pp. pass. di Onustus, a, um. agg.; carico.
occupo. Opera, ae, sf. 1 ; opera.
Occupo, as, avi, atum, are, att. 1; Operio, is, perui, perlum, ope-
occupart , impndronirsi, impos- rire, att. \\ coprire, ricoprire
sessarsi. §2. Prima occupat fu- Opes, opum , sf. pl. 3; polenta,
gam (e la prima a fuggire). ricchette.
Occurro, is, curri, cursum, oc- Opilius, ii, n. pr. m. 2 Opilio. ;

currere, n. 3; farsi incontro , Opimius, ii, n.pr. m. 2; Opimio.


incontrare. Opimus, a, um, agg. ; opimo.
Oceanus, i, sm. 2; oceano. Spolia opima (Ic spoglie opime).
Octavia, ae, n. pr. f. 1 ; Ottavia. Opinio, nis, sf. 3; opinione, cre-
Octavius, ii, n.pr. m. 2; Ottavio. dente, avviso.
Octavus, a. um, agg. num. ord.; Opitulando, ger. di opitulor; aiu -
ottavo tando.
Octo, n. num. card. irul. ; ollo. Oppetendus, a, um, pari. fut..
Octodecim, n. num. card. ind.; pass. di oppeto.
' diciotto Oppeto, is, livi litum, op-
e tii,

Octogesimus, a, um, agg. num. petere. att. 3; incontrare. Mor-


ord. ; ollantesimo. tem oppetere (morire). *
Octoginta, n. num. card. ind. Oppidum, i, sn. 2; cilUX, castello,
oltanta. borao.

Digitized by Google
, -;

OPPONO PACATUS 183


Oppono, is, posui, positum, op- Orator, oris, sm. 3; ambascialam,
ponere, ait. 3; opporre. inviato.
1

Opportunitas, tis ,sf. 3; opportu Orbis e orbis terrarum, bis ter-


\

nitd, occasione. Opportunita- rarum, sm. 3; il morulo.


tem nactus (pigliando l’occa- Orbus, a, um, agg. ; privo, spo-
sione). gliato , orbo.
Opportunus, a, um, agg. ; oppor- Ordino, as, avi, alum, are, ait. 1;
tuno, atto. § 2. Esposto, soty ordinare, disporre.
getto.% 3. Utile, convenevote. Ordo, dinis, sm. 3; ordine, classe.
|

Ut cuique opportunum erat § 2. Ordinanto, /ile. Extra or-


(secondo che riusciva utile qj dinem (fuori delle file),


ciascuno). Oriens, tis, sm. 3; oriente
|

Oppositus, a, um, pp. pass.di op- Orientalis, le, agg. com. 3 ; orien-.
pono ;
npposto. 1
tale, di levante.
Opposui, perf. di oppono. I Origo, ginis, sf. 3; origine. § 2.
Oppressi, perf. di opprimo. Discendenta.
j

Oppressus, a, um, pp. pass. di Orior, roris, ortus sum, oriri,


opprimo; oppresso. I dep. 3; nascere, sorgere.
Opprimendus, a, um, part. fut '
Oriundus, a, um, agg. ; oriondo,
pass. di opprimo. j
discendente, che trae l’origine.
Opprimo, mis, pressi, pressum, ,
Ornatus, a, um, pp. pass. di orno;
opprimere, att. 3; sorprendere, j
allestito.
cogliere.§ 2. Abbattere, ucci- Ornatus, us, sm. 4; ornamento,
dere. § 2. Vestito.
Oppugnandus, a, um, part. fut. Oro, as, avi, atum, are, ait. i
pass. di oppugno. pregare. § 2. Domandare.
Oppugno, as, atum, are,
avi, Orodes, dis, n. pr. m. 3; Orode,
att. 1; oppugnare, assalire Orsus, a, um, part. dep. di ordiOr;
combaltere. cominciando.
Ops, opis, sf. 3; forta, polenta. Ortus, a, um, pp. dep. di orior;
Summa ope ( grandemente con ,
nato, sorto.
grande sfono. § 2. Aiuto. Os, ris, sn. 3; bocca. § 2. Imboc-
Optimates, tum, sm. pl. 3; otti- catura, foce. § 3. Faccia, fat-
I

mati. tene.|

Optimus, a, um, agg. ; ottimo, il Ostendo, dis, di, sum, ostendere,


piii bugno. att. 3; mostrare , far vedere ,
Opto, as, avi, atum, are, att. I ; dimostrare.
desiderare. Ostentans, lis,part.pr. di ostento;
Opulentior, opulentius, oris, agg. mostrando.
comp.; piu potente, piu forte. Ostia, ae (geogr.) , sf. i; Ostia,
Opulentus, a, um, agg.; do vitioso, cittd posta alia imboccatura dei
ricco , abbondante. § 2. Po- Tevere.
tente. . Otho, nis, n. pr. m. 3; Ottone.
Opus, eris, sn. 3; lavoro, opera, Otium, ii, sn. 2 ; riposo, pace,
impresa.§ 2. Fortificatione, mu - ,
otio.
nitionc di guerra. Ovans, tis, part. pr. di ovo; esui
Opus, ind. ; uopo, bisogno. Opus tando, liet
est (fa di bisogno). —
Ora, ae, sf. i ; spiaggia. Udo. § 2. P
Contrada, paese, tratto.
Orans, tis, part. pr. di oro; pre- Pacatus, a,um, pp. pass. di paco;
gando. (5 2. Demandando. auieto tranauillo clseeiuvace*

Digitized by Google
, -

184 PACHYNUM PATEFAGIO


Patfeynum Pachynus, i ( geogr. ),
e rere, att. 3 ; acquistare, pro *
sn. em. 2; Pachino, uno dei cacciare, ottenere.
Ire promontori de lia Sicilia. Pariter, avv.; parimente. § 2. Di*
Paciscor, sceris, pactus sum, pa- visus pariter ( diviso in parti
cisci , dep. 3 ; venire a palti, convenienti). § 3. Ad un tempo.
patleggiare, fare una conven- § 4. Insieme.
tione, pattuire. Paro, as, avi, atum, are, att.
Pactus, a, um, pp. dep. di paci- .apparecchiare, ordinare. Fugam
scor ; promesso , patteggiato parare ( appdrecchiarsi a fug-
venuto a patlt. gire ). § 2. Procacciare, procu-
Palatinus, a, um, agg.; palatino. rare.
Falatium, ii, sn. 2 ; palatio. Parricidium, ii, sn. 2; parricidio,
Palatus, a, um, part. dep. di pa- omicidio.
lor; vagando, sbandatosi , an- Pars, tis, sf. 3 ; parte. § 2. Pars
dando qua e la. alii (chi-chi , gli uni-gli altri).
Palmyra, ae (geogr.), sf. 1 ; Pal- § 2. Partes, tium, pl. ; parti,
mira, cUtd della Sina. faiione.
Paludamentum, i, sn. 2; paluda- Parthi, orum Mcogr.), sm. pl. 2;
mento, veste militare. i Parti, popoli geli’Asia, origi-
Palus, i, sm. 2 ;palo. nari della Partia.
Palus, udis, sf. 3; palude. Parthicus, a, um, agg. ; partico ,
Pan, nis, sm. 3; Pane, dio dei dei Parti. Bellum parthicum
pastori. (la guerra contra i Parti).
Pando, is, pandi, pansum e pas- Particeps, cipis, agg. com. 3; par
sum, pandere, att. 3 ; aprirc, tedpe, consapev le.
schiudere. Partim, avv.; tn parte.
Pannonia, ae (geogr.), sf. 1; la Partior, tiris, titus sum, partiri,
Pannonia, regione d' Europa, dep. 4; dividere.
oggidi Ungheria. Partitus, a, um, pp. dep. di par-
Panormitanus, a. um, agg.;paler- tior.
mitano, di Palermo. Partus, a, um, pp. pass. di pario;
Panorrause Panormum, i (geogr .), ottenuto, acquistato.
sm. en. 2; Palermo, capitale Partus, us, sm. 4; parto.
della Sicilia. Parui, perf. di pareo.
Pansa, ae, n. pr. m. i ; Pansa. Parum, avv.; poco.
Papaver, ris, sn. 3; pariavero. Parvus, a, um, agg. ; piccolo.
Papirius, ii, n.pr.m. 2; Papirio. Pasco, scis, pavi, pastum, pasce-
Papius, ii, n. pr. m. 2 ; Papio. re, att. 3; pascolare.
Papus, i, n. pr. m. 2 ; Papo, Passim, avv. ; qua e la.
Par, paris, agg. com .; eguale. § 2. Passurus, a, um, part. fut. di
Comenome sost.n.;paio,coppia. patior.
Paratus, a, um, pp. pass. di paro; Passus, a, um, part. dep. di pa-
preparato, disposto , cpparec- tior; che ha sopporlato, soppor-
chiato. tando, avendo soppor tato. § 2.
Parco, cis, peperci e parsi, par- Che ha permesso.
titum e parsum, parcere, n. 3; Passus, a, um ,pp.pass. di pando;
perdonare, risparmiare. sparso, scarmigliato. Crinibus
Parens, tis, sm. 3 ; padre, geni- passis (scapig liato).
tore. Passus, us, sm. 4; passo. Millia
Pareo, res, rui, ritum, parere, passuum (miglio).
n. 2; uhbidire. Pastor, ris, sm. 3; pastore.
Pario, paris, peperi, partum, pa- Patefacio, cis, feci, tactum, oate-

Digitized by Google
- . , ;

PATENS PERCUSSUS 185


facere, att. 3; aprire, dischiu
Peligni gnorum (geogr.), sm.
aere. pl.
2; i Peligni, popoli d'l talia.
Patens, tis, agg. com. 3 facile,
: Pellexi, perf. di pellicio.
aperto, largo.
Pellicio, cis, lexi lectum, pelli-
Pateo, es, tui, patere, n. 2; cono-
,

cere, att. 3; lirare. Pellicere


scersi, apparire, scorgersi.
§ 2. «d belli societatem ( tirare
a
Stendersi. Circuitu patet ad bis
parte della guerra). 2. Innan-
et tricies centena millia pas- §
ncn-e lusingando, alleltare.
suum (ii stende pel giro di ire Pendo, dis, pependi, pensum,
milioni e ducento mila passi).
pendere, att. 3; pagare.
Pater, tris, sm. 3; padre.
Pene, avv. ; quasi.
Paternus, a, um, agg. paterno, Penes, prep. che regg. V acc.
;
dei padre.
presso, inpolere, in balia, nelle
Patientia, ae, sf.l; pasicnsa.
mani.
Pakor, teris, passus sum, pati, Penetratus, a, um pp. pass. di
dep. 3; sopportare, lasdare, ,
sof- penetro.
frxre, tollerare, permellere.
Penetro, as, avi, alum, are, n.
Patria, ae, sf. 1 patria. 1;
; penetrare, enlrare, introdursi.
Patricii, orum, sm.pl. 2; i patriti.
Pennus, i, n. pr. m. 2; Penno.
Patricius, a, um, agg. patrisio. Pensio, nis,
;
Patrimonium , ii sn. 2 ; patri- sf. 3; pagamento,’
, rata.
monio. Penuria, ae, penuria, scar-
sf. i
Pataius, a, um, agg.; patrio, pa- sessa, mancansa.
;

terno, dei padre o della patria. Peperi, perf. di pario.


Patruelis, lis, sm. 3; cugino. Per, prep. che regg. Pace.
Patui, perf. di pateo. per ;
per messo. § 2. A cagione. 8 3.
Paufeitas, atis, sf. 3; piccolo nu Durante. § 4. Circa, intorno,
mero. verso. Perbaec tempora
Paucus, (verso
a, um, agg.; poco. questi tempi). Per idem tem-
Paullatim, avo. ; a poco a poco. pus (verso loslesso tempo). 5 .
Paullisper, avv.; per poco tempo. §
/n. Per triumphum (in
Paullo, avv . trionfo).
; poco. Paullo ante Per omnia (in luito).
(poc’ansi). Peractus, a, um, pp. pass. di pe-
Paullum, avv.; poco, un poco. rago falto, comptulo.
;
Paullus, i, n. pr. m. 2; Paolo. Peragro, as, avi, alum, are, att.
Pavesco, scis, scere, att. 3 te z; scorrere.
;
mere. Percello, is, perculi, perculsum,
Pavor, ris, sm. 3 ;paura, timore, percellere, att. 3; colpire.
spavento. Perculi, perf. di percello.
Pax, cis, sf. 3; pace. Perculsus, a , um pp. pass. di
Pecus, oris, sn. 3; bestiame. ,
percello; abbaltuto, sbigottito,
Pectus, oris, sn. 3; petto, animo, cos ternato, sgominato. i.Scon-
cuore. §
volto, rovinato.
Pecunia, ae, sf. § 3. Colpilo,
1; danaro, facolta, preso.
averi, sostanse. Percunctandus, a, um, pari. fut.
Pedes, ditis, sm. 3 fante. pass. di percunclor.
;
Pedicularis, pediculare, laris, Percunclor, aris, alus sum, ari,
agg. com. 3; pedicolare. Mor- dep. i; interrogare, domandare.
bus pediculans ( morbo pedico- Percussor, ris, sm. 3; feritore.
lare, o fliriasi). Percussus, a, um, pp. pass. di
Pedestris, pedestre, tris, agg percutio ; percosso, colpilo. S 2
com. 3; pedestre, da fanle. Trafilto.

Digitized by Google
186 PERDUCO PERSEOUOR
Perduco, cis, xi, ctum, perdu- Permutandus, a, um, part. fut.
cere, ait. 3; condurre, menare, pass. di permuto.
guidare. Permutatio, nis, sf. 3; cambio.
Peregrinus, a, um, agg. ; stra- Pernicies, ciei, sf. 5; esterminio r
niero. rovina.
Perduxi, perf. di perduco. Perniciosus, a, um, agg. ; perni-
Pereo, is, ii, itum, perire, n. 4; cioso, dannoso.
morire, perire. § 2. Rovinare. Pernumeratus, a, um, pp. pass.
Perficiendus, a, um, part. fui. di pernumero; pagato. Quod
pass. di perficio. usuris esset pernumeratum (cid
Perfieio, cis, feci.fectum, ficere, che erasi pagato a titolo di
ait. 3: compiere, finire. § 2. usura).
Mercedem perficere (slorsare , Peropportune, avv.;molto oppor-
pagare il premo). tunamente.
Perfidia, ae, sf. 1 ; perfidia, infe- Peroro, as, avi, atum, are, atl. 1;

deltd. aringare, pariare.


Perfuga, ae, sm. 1 ; disertore. Perpensus, a, um, pp. pass. di
Perfugio, is, fugi, perfugere, n. perpendo; esaminato , consi-
derato.
3; fuggire, rifuggirsi, ncorrere.
Pergo, gis, perrexi, perrectum, Perpessus, a, um part. dep. di
pergere , n. 3 ; andare. § 2. perpetior.
Continuare. Perpetior, teris, perpessus sum,
Periculum, i, sn. 2; pericolo, ri- perpeti!, dep. 3; soffrire, sop-
schio. portare.
Periculosus, a, um, agg. ;
peri- Perpetraturus, a, um, part. fut.
coloso. ait. di perpetrb.

Perii, perf. di pereo. Perpetratus, a, um, pp. pass. di


Perinde, avv.; quasi. Perinde ac perpetro; commesso.
si auasiche ,
come se). § 2. E- Perpetro, as, avi, atum, are, ait.
(
gualmente. 1 ;
fare.
Periturus, a, um, part. fut. di Perpetuo, avv. ; perpetuamente r
pereo. sempre.
Peritus, a, um, agg.; perito, pra- Perpetuus, a, um, agg.; perpetuo.
tico, dotto. §2. Continuo, continuato, non
Perlatus, a, um, pp. pass. di per- interrotlo.
Perrumpo, pis, perrupi, perru-
fero; portato, recato. § 2. An-
nuntiato. ptum, perrumpere, att. 3;en-
Permaneo, es. mansi, mansum, trare a fona,passareper fona.
manere, n. 2; durare. Perrupi, perf. di perrumpo.
Permansi, perf. di permaneo. Perrupturus, a, um, part. fut. att.
Permisi, perf. di permitto. di perrumpo.
Permissus, a, um, pp. pass. di Persae, arum ( geogr .), sm.pi. 4;
permitto ; affidato, dato, la- i Persiani, abit antidella Persia.
sciato. Persecutus, a, um, pp. dep. di
Permitto, misi, missum, per-
is, persequor; inseguendo, perse-
mittere, ait. 3; affidare, dare guitando.
rimetlere. § 2. Permettere, con Persequendus, a, um, part. fut.
cedere. § 3. Permittere se fide; pass. di persequor.
alicuius rimettersi alia fede d:
(
; Persequor, queris, secutus sum,
alcuno). \ 4. Lasciare. persequi, dep. 3; perseauitare.
.'Permixtio, nis, sf. 3; sconvolgi- inseguire. Persequi bello o ar-
mento, svompiglio. mis (muover auerra).

Digitized by Google
,

PERSEUS PLANITIES 187


Perseus, i, n. pr. m. 2; Perseo, Petiturus, a, um, part. fui. att.
re della Macedonia. di peto.
Persicus, a, um, agg. ; persiano. Petitus, a, um, pp. pass. di peto.
Persis, dis ( geogr .), sf. 3; la Per- Peto, is, tivi, titum, petere, n. e
sia, vasta regione delVAsia. att. 3; domandare, chiedere.
Persolutus, a, um, pp. pass. di § 2. Torre di mira, andar a fe-
persolvo; dato. rire, assalire. § 3. Andare, ao-
Persolvo, vis, vi, solutum, per- viarsi. § 4. Aspirare. § 5. Far
solvere, ait. 3; seiogliere. § 2. venire ,
procactiare ,
cercare.
Pagare. § 6. Armis petere ( muovere ad
Perstringo, gis, nxi, ctum, per- assaltare eoWarmi , andare ad
stringere, ait. 3; stringere, as- assalire colVarmi).
salire. Petreius, ii, n. pr. m. 2; Petreio.
Persuadeo, des, si, sum, persua- Petulantissimus, a,um, agg. sup.;
dere, att. 2; persuadere. petulantissimo, sfacciatissimo.
Persuasi, perf. ai persuadeo. Pharnaces, cis, n.pr. m. 3; For-
Pertinax, cis, n. pr. m. 3 ; Per- nace, ifiglio di Mitridale.
tinace. Pharsalicus, a, um, agg.; farsa-
Pertineo, es, nui, pertinere, n. 2, lico.
appartenere, riguardare. Philippi, orum (geogr.), sm: pl.
Pertraho, trahis, traxi, tracjum, 2; Filippi, cittdnei confini della
pertrahere, att. 3 ; trarre, tra- Macedonia.
scinare. Philippus, i, n. pr. m. 2; Filippo.
Perturbatio, nis, sf. 3 ; perturba- Philo, nis, n. pr. m. 3; Filone.
tione, turbamento, confusione. Philosophia, ae, sf. i ; filosofia.
Perturbo, as, avi, atum are, att. Philosophus, i, sm. 2; filosofo.
i; perturbare. Phyllis, dis, n. pr. f. 3 ; Fillide.
Perusia, ae (geogr.), sf. 1 ; Pe- Picentes, tium (geogr.), sm. pl.
rugia, citta d’Italia nei confim 3 ; i Picenti, abitatori di Pico,
dell’ Umbria. citta dei Latio.
Pervado, dis. vasi, vasum, per- Picenum, i (geogr.), sn. 2; il Pi-
vadere, n. Z\penetrare,entrare. ceno, regione dellTtalia, sulla
Pervasi, perf. di pervado. spiaggia delCAdriatico.
Pervenio, is, ni; ntum, pervenire, Pietas, atis ,-sf. 3;pield, religione
p. 4; giungere, arrivare. rispetlo agli dei.
Pes, dis, 'sm. 3; piede. Pignus, gnoris, sn. 3; pegno.
Pessimus, a, um, agg. sup., pes- Pilatus, i, n. pr. m. 2; Pilato.
simo. Pileus, i, sm. 2 ; cappello.
Pessumdatus, a, um, pp. pass. di Pirata, ae, sm. 1 ; corsaro.
pessumdo; caduto in basso Piraticus, a, um, agg. ; piratico,
stato
, rovinato mandato in
,
dei corsari,
maiora. Piscatorius, a, um, agg. ; da pe-
Pestifer, ra, rum. agg. ; dannoso, scatore.
funesto. Pius, a, um, agg. ; pio.
Pestilens, tis, agg. com. 3; pesti- Pius, ii, n. pr. m. 2; Pio.
lenti ale. Placamen, minis, sn. 3; quello
Pestilentia, ae, sf. i ; pestilema, con cui si placa.
peste. Placeo, ces, cui, citum, placere,
Pestis, is, sf. 3; peste, pestilenta. n. 2; piacere.
§ 2. Romna, danno, sterminio. Placidia, a e,n.pr.f. 1; Placidia .
Petens, tis, vart. pr. di peto. Placui, perf. di placeo.
Petii, perf. ai peto. Planities, ei, sf. 5; v ianura.
188 PLANUM POSSIDEO
Planum, i, sn. 2 ; piano, pianura. Pontifex, licis, sm. 3 ; pontefice.
Plebs, bis, sf. 3; plebe. Pontifex maximus (sommo Pon-
Plerique, pleraeque, pleraque, tefice, Papa).
agg. pl. ; lapiii parte, i piu. Pontius, ii, n. pr. m. 2; Pontio.
Plenus, plena, um, agg.;pieno. Ponto, nis, sm. 3; pontone, nave
§ 2. Animato, incoraggialo. con tavolalo piano.
Plures, ium, agg. comp. 'pl. 3; Pontus, i (geogr.), sm. 2 ; Ponto,
molti, piu. regione delVAsia Minore, in cui
Plurimum, avv. ; mollissimo', as- regni Mitridale.
saissimo. Popaedius, ii, n. pr. m. 2; Po-
Plurimus, a, um, agg. sup.; mol- pedio.
tissimo. Poplicola. V. Publicola.
Plus, avv. comp. ; piu. Poppaea, eae, n. pr. f. i; Poppea.
Poena, ae, sf. 1; pena, castigo. Populabundus, a, um, agg.; pre-
Poenam capere de aliquo (pu- dando, metiendo a sacco.
\

nire uno). Poenas tiare (pagare Popularis, populare, ris, agg.


il fio). com. 3; compagno. Populares
Poeni, orum ( geogr .), sm. pl. 2; coniurationis ( ccngiurati ). 2. §
i Cartaginesi. Popolare, det popolo.
Poenitendus, a, um, part. fut. Populatio, nis, sf. 3 ; sacchcggio.
pass. di poenitet. Reipublicae Hostili populatione (saccheg-
nequaquam pbenitenda (di cui giando da nemid).
non hassi certamente a pentire Populor, aris, atus sum, ari, dep.
la repubblica). 1 ; saccheggiare, dare il guasto.
Poenitens, tis, part. pr. di poe- Populus, i, stn. 2; popolo.
nitet. Porcius, ii, n.pr.m. 2; Porcio.
Poenitet, tebat, nituit, poenitere, Porrexi perf. di porrigo.
,

imp. 2 ; penlirsi. Porrigo, gis, porrexi, porrectum,


Pjoenus, a, um, agg. ; cartaginese. porrigere, att. 3; abbaltere, at-
Poenus, i, sm. 2 , Cartaginese. terrare, slendere al suolo.
Polleo, es, ere, n. 2; essere po- Porro, avv. ; avanti.
tente. Porsena, ae, n. pr. m. 1 ; Por-
Pollicitatio, nis, sf. 3; promessa. sena.
Pollicitus, a, um, part. dep. di Porta, ae, sf. i porta.
;
polliceor; promettendo. Portans, lis, part. pr. di porto;
Poli uo, is, ui, utum, pollere, ait. portando.
3; corrompere. Portendo, is, lendi, lenium, por*
Pometia, ae (geogr.), sf. 1 ; Po- tendere, att. 3 ; annuntiare.
metia, colonia latina. Portentum, i, sn. 2; moslro.
Pompeianus, a, um, agg.; pom- Portio, nis, sf. 3 ; parte.
petano, di Pompeo. Porto, as, avj, alum, are, att. 1;
Pompeius, ii, n.pr. m. 2; Pom- portare.
peo. Portorium, ii, sn. 2; gabella,
Pomptinus, a, um, agg. ; ponlino. dasio.
Pondo, ind ; libbra.
. Portus, us, sm. 4 ; porto.
Pondus, eris, sn. 3; peso, bi- Positus, a, um, pp. pass. di pono;
lancia. posto, collocato. § 2. Deposto,
Pono, is, sui, situm, ponere, ait. lasciato.
3; porre, collocare. Possessio, nis, sf. 3 ; possesso,
Pons, tis, sm. 3; ponte. possedimento.
Ponlicqs, a, um, agg. ; dei Ponto. Possideo, es, sedi, sessum, pos*
-Poutidius, ii, n.pr. m. 2; Pontidio. sidere, att. 2; vossederc.

Digitized by Google
i
-

POSSUM PRAEMATURUS 189


Possum, tes, potui, posse, n. ed Praeceptum, i, sn. 2; precetlo t
att. anom. ; potere. - comandamento.
Post, prep. che regg. Vacc. ; dopo, Praecipio, is, cepi, centum, ci-
appresso. Postquam ( dappoi pere, atl. 3 ; comanaare , ordi-
nare,
Postea, avv. ; dipoi,poscia, dopo, Praecipito, as, avi, atum, are,
appresso. att. 1 precipitare, spingere a
;
Posterus, a, um, agg., seguente, preciphio, far cadere.
vegnente. §2. In posterum (per Praecipuus, a, um, agg. ; princi-
lo avvenire ). pale. § 2. Grande.
Postmodum, avv. ; poscia. Praeclarissimus , a , um , agg.
Postremo, avv.; finalmente, ulli sup. ; eccellenlissimo, ottimo.
mamente. Praeclarus, a, um, agg.; egregio,
Postremum, avv.; Vultima volta. chiaro, insigne.
Postremus, a, um, agg ultimo. Praeco, nis, sm. 3; banditore.
Postridie, avv ; il giorno dopo. Praeda, a e,sf. 1 ; preda, boltino.
Postulatum, supin. di postulo; Praedam agere ex agris (sac-
a domandare, per domandare. cheggiare le campagne).
Postulo, as, avi, atum, are, atl i; Praedator, ris, sm. 3; predatore,
domandare, richiedere. rubatore. § 2. Chi va in cerca
Postumius, ii, n. pr. m. 2; Po- di preda.
stumio. Praedatum, supin. di praedor; a
Posui, perf. di pono. saccheggiare.
Potens, tis, agg. com. 3; potente. Praedo, nis, sm3\eorsaro, corsale.
Potenliores, um (solt. homines), Praedor, aris, atus sum, prae-
agg. sost. m. 3; i potenti. dari, dep. 1 ;
saccheggiare, far
Potentia, ae, sf. 1 ; potenta, po- preda, dare il guasto.
tere. Praeeo, praeis, praeivi, praeitum,
Potentissimus, a. um, agg.
sup.; praeire, n. \\precedere, andare
potentissimo, il piu potente. innanti. § 2. Praeire verba (di-
Potestas, tis, sf. 3; potere, au- visore le parole, pronuntiare
loritd, facoltd. la formola).
Polior, tiris, potitus sum, potiri, Praefeci, perf. di praeficio.
dep. 4; impadrotiirsi, insigno- Praefectus, us, sm. 4; prefetto.
rirsi, acquistare. § 2. Potiri re- Sj 2. Comandanle capitano.
,

rum ( impadronirsi dell' im- Praefectus cohortium ( coman-


pero). danle delle coorti). Praefectus
Potitus, a, um, part. dep. di po- cohortibus praetoriis (coman-
tior. danle delle guardie dei corpo).
Potius, avv. ; piuttosto, anti, 8 3. Governatore. Asiae prae-
meglio. fectus ( governatore dell’Asia).
Potui, perf. di possum. Praeferens, tis, part. pr. di prae-
Praebeo, bes, bui, bitum, prae- fero anteponendo.
;

bere, atl. 2; porgere, dare, Praeficio, cis, feci, fectum, prae-


fomire. ficere, att. 3; preporre, depu-
Praebui, perf. dt praebeo. tare, mellere alia testa.
Praecedens, tis, pari. pr. di prae- Praefui, perf. di praesum.
cedo; cheprecede oprecedeva, Praelatus, a, um, pp. pass. di
che va o andava innanti. praefero ; preferito, anteposto.
Praeceps, cipitis, agg. com. 3; § 2. Portato innanti.
precipitoso. § 2. Trapassando Praematurus, a, um, agg. ; im-
tentu riteano. maturo.
; . . -

190 PRAEMITTENS PRIMO


Praemittens ,
lis, part. pr. di Praeter oram {lungo la tpiag
praemitto. gia). § 4. Oltre.
Praemitto, is, misi, missum, prae- Praeterea ,
avv. ; inollre , oltre
mittere, att. 3; mandare in- a cit>
nanti. Praeteritus, a, um, pp. pass. di
Praemium, ii, sn. 2; premto, ri- praetereo; passato.
compensa. Praetermissus, a, um, pp. pass.
Praemuniendus, a, um, part. fut. di praetermitto; lasciato, tra-
pass. di praemunio. lasciato, lasciato da parte.
Praemunio, is, ivi, itum, ire, ait. Praetermittens, tis, part. pr. di
A; assicurare, preparare, a- pratermitto ; tralasciando.
prire la via. Praeternavigo as, avi, alum,
,

Praeneste, tis (gcogr.), sn. 3; are, n. 1 navigare avanti.


;

Prenesle, citld dei Latio, sui Praetor, ris, sm. 3 ; prelore.


confine degli Equi. Praetoriani ( sott . milites), orum,
Praepono, is, sui, silum, ponere, sm. pl. 2 ; i soldati pretoriani,
att. 3; preporre, preferire. §2. le quardie dei corpo dellimpe-
Metterc alta testa dare il co-
, ratore,
mando. Praetorium, ii, sn. 2; la tenda
Praepositus, a, um, pp. pass. di dei generale.
praepono ; preposto, deputato. Praetorius, a, um, agg. ;pretorio,
Praeposui, perf. di praepono. che fu pretore. § '2. Cohortes
Praeproperus, a, um, agg. ; pre- praetoriae (te guardie dei car-
cipiloso. po).
Praeruptus, a, um, agg. trasl . Praetura, ae, sf. 1 ; pretura, di-
tristo. gnitu ed uffitio dei pretore.
Praesens, tis, agg. com. 3 ;pre- Praevectus, a, um, part. dep. di
sente. Dimidium praesens {la praevehor ; avantandosi.
meta subito). § 2. In persona. Praeventus, a, um,pp. pass. di
§ 3. Nulla in praesens formi- praevenio ; coito.
dine (senta paura dei presente). Praeverto, tis, ti, versum, prae-
Praesertim, avv.; principalmenle, vertere, att. 3; prevenire.
massimamente. Pravus, a, um, agg.; caltivo, mal-
Praesidium, ii, sn. 2; presidio , vagio.
sostegno, guarnigione. § 2. Di- Precatus, a, um, pp. dep. di pre-
fesa, aiuto, prolatione. cor ; pregando, chiedendo.
Praestans, lis, agg.; singolare, Premendus, a, um, part. fut.
eccellente, celebre. pass. di premo.
Praestiti, perf. di praesto. Premo, is, pressi, pressum, pre-
Praesto, as, prestili, praestitum, mere, att. 3; premere, op-
praestare, att. 1; fare, rendere, primere. Obsidione premere
conservare. § 2. Essere da piu, (stringere diassedio). § 2. Fre-
avantare, superare. § 3. Dimo- nare, ridurre alie strette
strare. Pressi, perf. di premo.
Praesum, praees, praefui, prae- Pretiosissimus, a, um, agg.; il
esse, n. anom. ; presiedere, co- piit pretioso. Pretiosissima
mandare. quaeque ( ogni cosa piu pre-
Praeter, prep. che regg.Vacc.; tiosi ).
fuorche, eccetto. § 2. Contro. Prelium, ii, sn. 2; pretto.
Praeter omnium expectatio- Prex, cis, sf. 3 ; preghiera.
nem (contra 1'aspettaz-ione uni- Primo, avv.; primieramente, m
versale). § 3. Lungo,lunghesso. suile prime.

Digitized by Google
;; . -

PRIMORDIUM PROFESSIO 191


Primordium, ii, sn. 2; il principio Probus, i, n. pr. tn.
2; Probo.
<Ulla nuova signoria. Tristiores Proca, cae,
n. pr. tn. 1 Proca,
primordio (mesti per 1’enlrala re di Alba lunga.
;

dei nuovo principe ). Procedo, is, cessi, cessum, ce-


Primores, orum, sm. pl. 3; i dere, n. 3; avamarsi.
principali, i primari citladini. Proceres,
eeruin, sm. pl. 3; i
Primum, avv.; primieramente, capi, i principali, i maggiorenti.
prima, per la prima volta. Cum Processi,
perf. di procedo.
o ubi primum (come prima Proclamo,
, as, avi. alum, are, n.
tostoche ). Omnium primum 1 esclamare, gridare ad alia ;
(prima di tuito, antilulto). voce.
Primus, a, um, agg. num. ord.\ Proconsul, lis, sm. 3; proconsnle.
primo. Primo quoque tempore Procreo, as, avi, alum, are, ali,
(quanto prima). i procreare , generare.
Princeps, cipis, agg. com. 3; Procubui, perf. ui procumbo.
primo primario principale. Proculcare.; lontano, di tontano.
, ,

§ 2. Capo. § 3. Come sost.: Iungi, rtaud procul sutr. quin


Principe. § \. Nella militia: agnoscam ( non sono loniano
principi, soldali di grave ar- dal riconoscere)
matura. § 5. Urbs princeps Proculus, i, n. pr. m. 2; Procolo.
regni (la capitale dei regno). Procumbo, is, cubui, cubitum,
Principatus, us, sm. i primato. procumbere, n. 3 ; prostrarsi.
;

§ 2. Principato. incliinarsi, piegarsi innamt.


Principium, ii, sn. 2 ;
principio. Procurator, ris, sm. 3; governa
Principio ( primieramente ). §2. tore. *

Principia, orum ; gli alloggia- Procuratus, a, um, pp. pass. di


menti dei capitoni. procuro; espiato.
Prior e prius, oris, agg. comp. Prodictator, ris, sm. 3; prodit«
primo. § 2. Antecedente, pas- latore, quegli che fa te veci ael
salo. § 3. Primiero, antico. ditlatore.
Priscus, a, um, agg.; antico. Prodigium, ii, sn. 2; prodigio,
Priscus, sci, n. pr. m. 2; Prisco. portento, miracnlo.
Pristinus, a, um, agg. ; primiero, Proditio, nis, sf. 3; tradimenlo.
primo. Proditor, oris, sm. 3; traditore.
Prius, avv. comp. ;
prima. Prius- Produco, cis.xi.clum, producere,
quam (
anziclie , prima die). ait. 3; trarre fuori, condurrc.
Privatus, a, um, agg. ; privato. Productus, a, um, pp. pass. di
Privernas, alis, agg. com. 3; produco; condollo innanti, mes-
privernate, di Priverno. so in vista, tralto fuori.
Privignus, i, sm. 2; figliastro. Proelium, ii, sn. 2; ballaglia,
Pro, avv. ; per. § 2. Come. § 3. mtffa, combaltimenlo.
Secotulo. § -i. Avanti. Pro curia Profectio, nis, sf. 3; parlema.
(avanti alia curia). Pro rostris Profecto, avv. ; cerlamenle.
(davanli al popolo). § 5. Pro se Profectus, a, um, pp. dep. di
quisque (ognuno dal suo canto, proliciscor; andalo, par Hio.
ognuno per la sua parle). § 6. Profero, fers, protuli, prolatum,
In vece, in luogo. § 7. In. Pro proferre, all. an . ; Irar fuori.
concione ( in pubblica adu- § 2. Prolungare, porlare in-
nansa, avanti ali' cser cito ra- nanti.
dunato). Professio, nis, sf. 3 ; Christiana
Probo, as, avi, atuui, are, a//. \ professio Ita religione cri-
appronare. sliana\

Digitized by Google
-
.

m PROFICIO
Proficio, cis, profeci, profectum,
PROPONTIS
Prolato, as, avi, atum, are, n. i;
proficere, n. 3; propilare, far differire.
profitto. § 2. Parum proficere Prolatus, a, um, pp. pass. di pro-
(oltener poco). fero; prolungato, allargalo.
Proficiscens, tis, part. pr. di pro- Proles, lis, sf. 3 ; prole, figliuoli,
ficiscor. progenie.
Proficiscor, sceris, fectus sum, Proiicio, cis, lexi, lectum, profi-
proficisci, dep. 3; partire, an- cere, att. 3; allellare, invitare,
nare, parlirst. lirare.
Profiteor, eris, professus sum, Promiscue ,avv ;promiscuamente,
.

profiteri, dep. '2 ; confessore, senta dislintione.


svelare, manifestare. Promiscuus, ua, uum, agg. ; co
Profligatus, a, urn, pp. pass. dt mune.
profligo; ridotto quasi al fine, Promissus, a, um, pp. pass. di
quasi compiuto, quasi finito. § 2. promitto ; promesso.
Sbaragliato. Promontorium, ii, sn. 2 ; promon-
Profligo', as, avi, atum, are, att. torio.
1 ; quasi compiere, quasi finire. Promotus, a, um, pp. pass. di
§ 2. Sbaragliare. promoveo ; avantato, spinto in-
Profluens, tis, pari. pr. di pro- nanti, fulto avantare.
fluo; corrente. Aqua profluens Promptior, promptius, oris, agg.
(Ia corrente). comp. 3 ; piu pronlo, piu di-
Profluo, fluis, fluxi, fluxum, pro- sposto.
fluere, n. 3; nascere, deci- Promptus, a, um, agg. ; pronto.
tare. Promulgatus, a, um, pp. pass. di
Profugiens, lis, part. pr. di pro- promulgo; promulgato.
fugio. Promulgo, as, avi, atum are, att.
Profugio, gis, fugi, profugere, n. 1 ; promulgare, proporre.
3 ; fuggxre. Prope, prep. che regg. l'acc.; vi-
Profugus, a, um, agg.; fuggitivo, cino, presso. § 2. Come avv.
fuggiasco, fuggendo. quasi.
Profui, perf. di prosum. Propemodum, avv.; quasi, pres-
Progenies, niei, sf. 5 ; progenie, so che.
schiatta, discendenta. Propensior, propensius, oris, «gg.
Progredior, deris, gressus sum, comp. 3 ; troppo inclinato.
progredi, dep. 3; avantarsi. Propere, avv. ; in fretta, presto.
Progressus, a, um, pp. dep. di Propinquus, a, um, agg. ; vicino.
progredior ; avantalosi. § 2. Parente, congiunto.
Prohibeo, es, bui, bilum, bere, Propior, propius, ioris, agg. comp.
att. 2 ;
proibire, vietore, impe- 3; piii victito. Puero quam iu-
dire. § 2. Tener lonlano, allon- veni propior (piu vicino alia
tanare. Prohibere sepultura fanciulletta, che alia gioventu;
(privare di sepoltura). piuttosto fanciullo, che gio-
Prohibui, perf. di prohibeo. vane).

Proiectus, a, um, pp. pass. di Propius, avv. ;
piu vicino, un po
proiicio ;
giltato. piu vicino.
Prolapsus a , um pp. dep. di
, ,
Propono, nis, posui, positum,
prolabor; scaduto. proponere, att. 3; proporre.
Prolatandus, a, um, part. fut. Signum pugnae proponere (da-
pass. di prolato. Nihil prola- re il segno delta batiaglid). §2.
tandum ni\is(stimandonon do- Pubblicare. § 3. Stabilire.
versi porre tempo m me no). Propontis, tidis (geogr.), sf. 3;

Digitized by Googld
; ;;

PROPOSUI PUNICUS 193


Ptoponlide, oijiji mar di Mar- § 2. Prossimo, vicino. Se -
§ 3.
mara. Fretum Propontidis ( lo guenle.
stretto de lia Propontide). Prudentia, ae, sf. i\prudenta.
Proposui, perf. di propono. Pseudophilippus, i,n. pr. m. 2;
^praetor, ris, sin. 3; propretore, Pseudo/ilippo.
che fa le veci dei prelore. § 2. Ptolemaeus, i, n. pr. m. 2 ; To-
Nella militia: luogotenente dei lorneo, nome di alcuni re del-
generale. 1‘Egitto.
Propter, prep. che regg. racc. Puber, eris, agg. com. 3 ; che e
per, a cagione. nella puberia. Puber aetate (di
Propterea, avv.; pemd. Propter- anni qttaUordici).
eaquod (perche). Publice, avv.; per ordine pubblico,
Prorogo, as, avi, atum, are, att. per pubblica autoritu.
1 ; prorogare , prolongare. Publicola, ae, n. pr. in. 1 ; Pu-
Prorumpens, lis, part.pr. di pro- blicola.
-
rumpo tacendo; fuori. Publicum ,
ci, agg.-sost. n. 2
Prosapia, ae, sf. 1; lignaggio, ca- luogo pubblico. v ista degli uo~
sato. mtni.
Proscripsio, nis, sf. 3 ;
proscri- Publicus, a, um, agg.; pubblico.
tione. Publilius, ii, n.pr. m. ‘i, Publilio.
Prosecutus, a, um, pp. aep. di Publius, ii, n. pr. m. 2 ; Publio.
prosequor; seguenao. Pudens, tis, agg.; verecondo, mo-
Prosequor, queris, secutus sum, desto, vergognoso.
sequi, dep. 3 ; accompagnare, Pudicitia, ae, sf. 1 ; pudicitia.
tener dietro. § 2. Continuare, Pudor, ris, sin. 3; pudore, ver-
proseguire. goana.
Prospere, avv. ; favorevolmente, Puella, ae, sf. 1; fanciulla, don-
prcsperamente. tella, zilella.
Prospicio, cis, spexi spectum, ,
Puer, ri, sm. 2; fanciullo, bam-
prospicere , att. 3 ; prov ve- bino. Vel a puero (Jin dalla fun-
llere. ciulletta, fin da fanciullo).
Prostratus, a, um, pp. pass. di Pueritia, ae, sf. I ; pueritia, fan-
prosterno; abbaltuto. ciulletta.
Prosum, des, profui, prodesse, Pugio, nis, sm. 3; pugnate.
anom. ;
giovare. Pugna, ae, sf. i; pugna, ballaglia,
Protenus, avv. ; senta arreslarsi. combat timento, tttffa.
Provectus, a , um , pp. pass. di Pugnandi, ger. di pugno.
proveho; avansato. Pugnando, ger. di pugno.
Proveho, vehis, vexi, vectum, Pugnans, tis, pari. pr. di pugno.
provehere, att. 3; condurre, Pugnatus, a, um, pp. pass. di
trasporlare, spiegare. pugno.
Provexi, perf. di proveho. Pugno, as, avi, atum, are. n. 1
Provincia, ae, sf. i ; provincia. combat ter e.
§ 2. Governo. Prorogare alicui Pullarius, ii, sm. 2; pollano, co-
provincias (prorogare ad uno lui clie prende gli auspiti dagli
il governo delle province). ttccelli.
Provocatio , nis , sf. 3; appello, Pulsus, a, um, ]ip. pass. di pello;
l'appellarsi. scaccialo, cacciato, respinto.
Provoco, as, avi, atum, are, n. I; Pulvillus, i, n. vr. m. 2; Pul-
*
appellarsi, ricorrere. § 2. Sfi- villo. ,

aare. Pulvis, veris, sm. e f. 3; polvere.


Proximus, a um, aoo. : utnmo. Punicus a um ,agg.; cartaginese.
, :

*y» pirjFO i
QUIESCO r

Puto, as. avi, alum, are, atl. I ; Quaqnavcrsuin avv. ; per orfm ,

pensare, credere, do ve. in agni parte.


Pydna, ae (f/eor/r.;, sf I;, Pidna , Quartum, avv. ; Ia quarta evita.
cilia marittiinu i(dla Mace- Quartus, a, uni, agg. num. oru. p
donia. quarto.
Pyrenaei, orum (geogr.). sm. pl. Quartusdecimus, a, um.aqrj.num.
2; i Pirena t monti cite sepa- ord.; decimoquarlo.
ratio Ia Spagna dalla Francia. Quasi, avv.; quasi, come, comese.
Pyrrhus , i n. pr. m. 2 ; Pirro,
, Qualiens, lis .part.pr. di quatio;'
.re.tiell'Epiro. -.

t \ scuotemlo. ,

Qualuor, uom. num. card. iud. ;i


'
. •uubvO quadro. i.
, ; , ..

Quatuordecim, nom. num. card.


Qua, avv.; p^rquel fuotjn, per cui; iud. ; qual lordivi.
per (luella via, per cui. § 2. In Que, cong.; e.
qttflla parte in cui. Quemadmodum, avv.; come, sit-
Quadragesimus, a, uni, agg. nutu, come.
ord.; quaranlesimo. Querela, ae, sf. i ; lamento, Ia-
Quadraginta , num. num. card. gtiflnta.
iwl..; quatanla. Querens. lis ,part. pr. di queror,
Quadratus, a, unuagg.; quadrato. laineulantlosi, clie si lamenta, i

Quadrato agmine ( in ordine di Queror, reris, questus situi.qttori,


hallaglia). dep. atl.; lanient arsi, lagnursi ,
Quadriennium, ii, $n. 2; spatio ridiiamarsi.
di quatlrv tt.Liii. QuesUun, snpin. di queror; a la-
Quadriga, gae, sf. i
;
quadriga. gnarsi, per lagnarsi.
Quadringentesimus, a, um, agg. Questus, a, um, pp. dep. di que-
num. ord. ; quattrocenlesimo. ror; lagnandusi.
Quadringenti, ae, a,n. num. card.; Questus, ns, sm. 4; lamenlo. |

qnatlvocento. Qui, (|uae, quod, pron. rei. ; it


Quaero, ris, sivi,situm, quaere- quale, che.
re, atl. 3; cacare, ricercare. Quia, avv. ; perdie.
§ 2. Vrocacciare. Quicumque, quaeciimque, quod-
Quaestor, ris, sm. 3; queslore. cumque e quidcumque, pron.,
Quaestuosus, a, um, agg. ; utile. diiutique, qualiinqite.
Quam, avv.; c/te. § 2. Quanto. § Quidam ,
quaedam, quoddam e
3. Quam ut (che). quiddam, pron.; uno, un certo. I

Quamdiu, avv.; fmlanloche, tan- certo.


toche. Quidem, avv. ;cerlamenie. § 2.
Qimu\mn\\\m,avv.;qiiantoprima. Pure. § 3. Soveule e un pleo-
Quamquam avv. ; quantunque
, nasmo.
.sebbene. Quies, elis, sf. 3; riposo, quiete,
Quando, avv.; quando. § 2. Dono tranquillilii. § 2. Souno.
le pari, si o ne vale aliquando. Quiescens, lis, pari. pr. di quie-
§ o. Poidie, gia^che, siccane. sco ; rlie posa, o posavaA) uie-
Quandoquidem, avv.;poiclie, dac- scentibus Poenorum armis
die. gtaerhe. mcnlre posavano le armi da
(

Qtiuuti, avv.; a qual pretio. Cartaginesi).


Quanto, avv. ; quanto. Quiesco, scis, quievi, quietura, i

Quantum, avv.;quanlo,per quanto. quiescere, n. 3; acqaelaisi,


Quantus, a, um, pron. ; quanto , slar quieto, slar tranquillo, n -
quanto grande. * posarsi. Vixdum a dirculio-;

Digitized by Google
_ .

... - , Alt
QUIETURUS RECENS JP5
altins quieverant eranoappena
( pron ciascuno, che, qmlunquf.
Uberi dai saccheggi, si erano Quidquid (tutto e»<> che). ,;i ,

Appena riposati dai saceheggi).' Quo, avv.; dove. § 2. Pari. cong.}\


Quieturus, a, um, peri, ait.fi.t. afjinche.
di quiesco. Quoad, avv,; finlantoche -,<• ..

Quietus, a, uin, agg.; qttieiu, Iran- Quod, cong.; perche, poiche, che, i


quillo. Quoque, avv. ; anche, parimenlf,
quiesco,
illevi, perf. di similmente. i-,
8 nttibet, quaelibet, quodlibet e Quotidie, avv.ogni giorno.; m
quidlibet, pron. ; qua'uvt>glia, Quotiescumque, avv.; ogniquol -
qualunque. volta, semprecJie.
Quin, avv. ; che non. §2. Haud Quotquot, agg. ind.; quanti, lutti
rocul quin (non Iungi da). § 3. quelli che.
S uin (che an%>). Quin etiam Quum, part. cong. ; avvegnache,
(che anzi). siccome, conciussiachc . ,, ,
;

Quinarius, rii, *m. 2 ;


quinario, '
* 'm / uoo.Hi
;
moneta d’argento che valeifa
cinque assi. Corrispondc a circa
R
• ,n ,Oiq»
40 centesimi di un franco.
Quindecim, n. num. card. ind.; Racilia, ae, n. pr. f. i; Racilia,
quindid. Ramnenses, sium, sm. pl. 3; ram-
Quingenti, ae, a, agg. num. ord.; nesi.
cinquecenlo. Rapiendus, a, um, part. fut. pass.
Quinquagesimus, a, um, agg. di rapio.
num. ord. ; cinquantesimo. Rapina, ae, sf. 1 ; rapina.
Quiliquaginta, n. tium. card. ind.; Rapio, is, pui, ptum, rapere, ait.
cinquanla. 3 ; rapire, rubore.
Quinque, nom. num. card. ind.-, Raptus, a, um, pp. pass. dirapio;
cinque. rapito, tollo. § 2. Trallo. Ra-
Quinquennium, ii, sn. 2; lo spa- ptus in ius ( tralto , citato in
teio di cinque anni. giodnio).
Quinqueremis, is, agg.; quinque- Rarus, a, um, agg;; raro.
reme, a cinque ordini di remi. Ratio, nis,sf. 3; via, modo. Inire
Quintius, tii, n.pr. m. 2; Quinzio. rationem ut (tener modo che).
Quintusdecimus, a, um, agg. num. § 2. Colito. Rationem reddere
ord.; dccimoquinlo. ( render conto).

Quintus, a, um, agg. num. ord.-, Ratus, a. um, pp. dep, di reor.
quinto. Raudii Campi, orum, sm.pl. 2;
Quintus, i, n. pr. m. 2; Quinto. Campi Raudii presso Yancdli in
Quippe, avv.; poiche. Pkmonle.
Quinnus. i, n. pr. m. 2; Quirino, Ravenna, ae j
(geogr.), sf. 1 ; , Ra-
nomedi Rotnolo, poiche se ne venna, citlu d’Halia.
fcce 1'dpoleosi. Rebellans, tis, puri, pr. di re-
Cies, pron.; ciase.uno. bello. •
noqu
Quisnam, quaenam ,
quidnam, Rebellio, nis. sf. 3; ribe Ilione.
pron.; chi mai, che mai. Rebello, as, avi, alum, are, n. 1;

Quisquam quacqtiam quodquam


,
ribcMarsi.
,
; . V
c quidquam, pr-on.; alcuno. Recenseo, es, sui, situm, recen-
Quisque, quaeque, quodque e sere, ait. 2 ; far Ia rassegua,
quidque, pron.; ciauuno, o- contare, .

gnutw. Recens, tis, agg. com. 3; recenje,


Quisquis, quaeque ,
quidquid, novello, fresco. I) 2. A modo di

Digitized by Google
; ;
,

REfUGIO REPLEO 197


Refugio, piis, gi, gitum, refugere, Remeans, tis, pari. pr. di remeo;
n. 3; nfuggirst ritirarsi.,
ritornando, tornando addielrg.
Regalis, regale, lis, agg. com. 3; >Remedium, ii, sn. 2; rimedio.
reale, regio, di re. Remex, migis, sm. 3; remigante.
Regendus, a, um, part.
fui. pass. Removeo, es, vi, tum, removere,
.
« ai rego. att. 2; rimuovere, allonlanare.
Regia, ae, sf. 1 ; reggia. Remunerans, tis, part. pr. di re-
Regillus, i ( geogr.), sm. 2 ; Re- " munero ricompensando.
;

gillo, lago nel Latio. Remus, i, n.pr. m. 2; Remo, fi-


Regimen, minis, >n. 3; govemo. gliuolo di Rea Silvia.
Regina, ae, sf. 1 ; regina. Renovatus, a, um , pp. pass. di
Regio, nis, sf. 3; paese, contra- renovo.
do, regione, parte. Renovo, as, avi, atum, are, att.
Regitis, a, um, agg.; regio, reale, •
I ; rinnovare.
dei re. Renuntians, tis, part. pr. di re-
Regnans, tis, pari. pr. di regno; nuntio.
regnando, regnante. Renuntiatus, a, um, pp. pass. di
Regnatus, a, um, pp. pass. di renuntio ; nominato ,
creato
regno. elelto.
Regno, as, avi, atum, are, n. 1 Renuntio, as, avi, atum, are, att..
regnare. i ; riferire, far sapere.
Regnum, Reor, reris, ratus sum, dep. 3
gni, sn. 2; regno, trono. 1

Rego, ctum, regere, ait.


gis, xi, slimare, pensare, credere.
3; reggere, govemare, regulare. Reparo, as. avi, atum, are, att.
Regredior, deris, gressus sum, f ; ripigliare, rifare. § 2. Risto-
regredi, dep. 3; ritomare, (or- rare.
nare indietro. Repellendus, a, um, part. fut.
Regressus, a um , pp. dep. di
,
pass. di repello.
regredior, Repello, is, puli, pulsum, repel-
Regulus, i, n. pr.m. 2; Regolo. lere, att. 3 ; respingere , ribut-
Regulus, i, sm.% regolo, signore, tare.
principe. Repente, avv. ; repentinamente,
Regundus. V. Regendus. improvvisamenle.
Relatus, a, um, pp. pass. di re- Repentinus, a, um, agg.; repen-
fero; atinoverato, ascritto. § 2. tino, improvviso.
Riportato, ottenuto. Reperi, perf. di reperio.
Relegatus, a, um, m>. pass. di re- Reperio, ris, peri, pertum, repe-
lego. Invidia in ilium relegata rire, att. 4 ; trovare.
(addossando a lui, gittando so- Repertus, a, um, pp. pass. di re-
pra di lui l’odio). perio.
Relictus, a, um, pp. pass. di re- Repetendus, a, um, part. fut.
linquo; abbandonato, lasciato. pass. di repeto.
1

Religio, nis, sf. 3; religione. Re- Repetens, tis, part.pr. di repeto;


1

ligiones, um ; nti religiosi. che ritorna o nitornava.


|

Relinquo, is, liqui, lictum, relin- Repeto, tis, tivi o tii, tilum, re-
)

quere, att. 3; lasciare, abban- petere ,


att. 3: ripetere. § 2.
donare. § 2. Trascurare, Irala- Ripigliare , rifare. Repetere
sciare. viam (ritomare). § 3. Ritoma-
Reliqui, perf. di relinquo. re. Repetere castra ( tornare
Reliquiae, arum, sf. pl. 1; avami. nel campo ).
Reliquus, ua, um, agg.; restante, Repleo, es. vi, tum, replere, att.
n manent i, a/tro. 2; riemviere.
; ; . »,
;

RIC1MERUS j
SALTANS 199
. \Rvdano, fiumeliteila GaUmnar-t .iwt '
.'i

bonese. .«mu* ?r:4 I ,


'iltjlt . ,
S<lih>>. ,

Iticiiueruti.iin. px.tn&JUcimero. ...D. .


.‘i •

Ripa, a e, s/ . 1; riga, sponda. .


Sabini, orum (geogr.), stn. pl. 2;
Robiir, oris, sn. 3; nerbo., w\\ >• i Sabini:
'

Rogatio, nis, >/. 'd\lfgge, -


Sabinus, a, um, agg.; sabino. ,

Rogatus, a* una, pp. pass, di rogo; Sacer, era, erum, agg J' sacro. :

pregato, rkhieslo. .Sacramentum, i, 'si». i\> gitepa- .


:

Rbgitans, tis, parf. pr. di rogito; mento. -o?»»l !

domandando. .viw>.« Sacerdos, tis, sm. e f. 3>; sitixr-


'

Romani, orum (geogr,),.tm. pl. - dote, sacerdotessa. v >

2; i Romani. -m Sacrum, i, sn. 2; com sacra. § 2.


Romanos, a, uui, agg.; romano, Sayrifizio. ’« ese. i'.<) Vu» U.di
« si „
di Roma. I Sacrificium, ii, sn. 2; sanrifiaio.
Romulus, i, n. pr, m. 2; Romolo, V. Rex. ! Sacrificatas.
fujliuolodi, Rea Silvia , primo
i Sacrosanctus, a, um, agg.; sacro- ;

re deiRomani. santo, inviolabile.


Roscius, ii, n. pr H rtt. .2;: Roscio. Saepius, aw. comp. piti s ovente,
Rostra, oruirv^.so. pU 2j i xtistrr, pia spesso. tau&ijC ;
.

luotjo nel foro ramano. cum Saeviens, tis, pari. pr. di saevio. i

deUo dai rostri de Ile naeiprese Saevio, is, vivi evit, vitum, sae- I

ai Latini. .
-etl» vire, u. i; inrrudelire.
> ,
t

Rostratus, a. vfn,\«tjg.; rostrato. Saevitia, ae, sf. i ferudeitd.


Dicesi de.il c pavi munite nella Saevitus, a, um, pp. pass. di
prua dt uti rostro di bromo.
, saevio.
Rostrum, i, sn. 2; rostrp , becco. t Saevus, », um^o&f. ; crudele
Rubico, nis (geogr.), sm. .3; Ru- .m/ j
. barbara,.-,
bityne, ftume delCEmlia, Sagitta, ae,.sf. !;• saetta.
Rudis, rude, .dis, agg. eam. 3 Sagum, i, sn. 2; saio, veste mi-
roaao- ... litare. Ad saga ire findossare
,

Ruens, tis, pari. pr. di ruo; ca- il saio). t.tV


j

dente. Sagnntus, 1 Ifgeogr.jt sf. 2; Sd- !

Rugii, .ornat (geogr.), stn.pl. 2; i gunto, citi a della Spagna, al j

Rugii, populo della Germania di. Iu. dnl fhifne dbero.


••

seUentriouale . ...
. Salaria via, ae (geogr.), sf. 1 ; Ia
.

Ruina, ae„.s/. i fovina. ;


via Satoria, rite da Roma ntc-
Ruilianus, i, n. pr. tn. 2; RuUiano. ttava ai Sabini. >• n .

Rumor, oi;is, sn», 3 ; nuova, no- Salassi, orum (geogr.), stn.pl. 2; j

vella, nblhid. •< v Salassi, populi de Wanlica Gallia


Rumpens, tis, pari. pr. di rumpo. Subalpina. Ora g Habitanti della ’

Rumpo, is, rupi', ruptum, rum- Vul d’Aosta e <M\ Canavese :

pere, att. 3;; rotppere., Salenlini, orum (geogr.), sm. pl.


1

Ruo, is, ui, uittun od u tuui, ruere, 2; i SaUntmi, pmtoli iN talia. !


n. 3 ; correre precipitosatneule. Salii, iorum, .uiu pl. 2 r 'i Sdlii, :

'
Rupes, is, sf. 3; rupe,,, Rupes sacerdoti dei Dio Morte t! il ;
*.

Tarpeia (la rupe Turpea, ii Salinae, arum, sf. pl. 1 saline.


' ,
| ;

Campidogiio). Salinator, ris, n. pr. m. 3; Stili-


J

Rursus, (wv di nuovp, nuova- natare, r |

mente. , ;S .« ,v.i v» Salonae,, arum (geogr.), sf.pl. 1;


Rutilius, ii, n pr. m.2; Rutilio.
.
Salona.
Rutuli, orum (yeogr.), :
si)t. pL 2; ;
Saitans, lis, pur/. pr. di salto
i Rutgli, popoji. tlel hmo. |
domando, ballanda. >
, -; . :

800 SALTUS ' SECUM


Saltus, us, sm. 4; bosco,selva. facere, n. 3; dar soddisfa-
Saluber, -salubris, salubre, -bris, a» one.
agg. com. 3; salutare, salute Satius, avv. comp.; meglio.
vole. Saturninus, i, n. pr. m. 2 ; Sa-
Salus, Us, sf. 3; salute. Salutem turnino.
dare ( salutare ) - reddere (ri- Satyra, ae, sf. 1 ; satira.
salutare). Saucius, a, um, agg.; ferito.
Salutatus, a, um, pp.pass. di sa- Saxones, num (geogr.), sm. pl.
luto. 3; i Sassoni, popoli della Ger-
Saluto, as, avi, atum, are, ari. 1; mania.
salutare. Regem aliquem sa- Saxum, i, «n. 2; sasso, roccia,
lutare ( gridare alcuno re ac- masso.
clamare alcuno re). Scaevola, ae, n. pr. m. 1 ; Sce-
Salvius, ii, n. pr. m. 2 ; Salvio. vola.
Salvus, a, um, agg.; salvo. Scaurus, i, n. pr. m. 2; Scauro.
Samnis, tis ( geogr .), sm. 3; San- Sceleratus, a, um , agg. ; sce-
nite. lerato.
Samnites, um (geogr .) , sm. pl. Scelestus, a, um, agg.; scelerato.
3; iSanniti, popoli dei Sannio, Scelus, Ieris, sn. 3; seeleralena,
regione dllalia. delitto, misfatto.
Samniticus, a, nm, agg.; sannitico. Scenicus, a, um, agg.; scenico,
Samnium, ii (geogr.), sn. 2 ; San- teatrale, comico.
nio, regione d Italia. Scientia, ae, sf. 1 ; scienxa.
Samothracia, ae (geogr.), sf. \ Scilicet, aw.; per appunto.
Samotracia, isola della Tracia Scio, scis, vi, tum, scire, att. 4;
nel mare Egeo. sapere.
Sanatus, a, um, agg.; pacificato. Stipio, nis, n. pr. m. 3; Scipione.
Sanctissime, avv. sup.; santissi- Sciscitando, ger. di sciscitor, in-
mamente. terrogando, per metso di inter-
Sanctus, a, um, agg.; inviola- rogationi, colVirUerrogare.
bile, durevole. Sciscitatum, supin. di sciscitor;
Sandapila, ae, sf. 1; cataletto, a domandare.
bara. Sciscitatus, a, um, pari. dep. di
Sane, avv . ; certamente. Sane sciscitor ; interrogando.
multi (mollissimi). Sciscitor, aris, atus sum, scisci-
Sanguis, guinis, sm. 3; sangue. tari, dep. 1 ; interrogare , do-
Sapientia ,
ae sf. 1, sapienta.;
mandare.
Christiana sapientia( ia aottrma Scissus a um , pp. pass. di
, ,

cristiana). scindo; stracciato, lacerato.


Sapientior, sapientius, oris, agg. Scivi, perf. di scio.
comp. 3 ; pi u saggio, piu pru- Scriba, ae, sm. 1 ; segretario.
dente. Scribo, bis, psi, ptum, bere, att.
Sardinia, ae (geogr.), sf. i ; Sar- 3; scrivere. 5 2. Far leva.
degna, isola d’ Ita lia. Scriptus, a, um, pp. pass. di
Satelles, litis, sm. 3 ;
satellite, scribo.
guardia. Scutum, i, sn. 2, scudo.
Saticu'a, ae (geogr.), sf. i ; Sa- Se. V. Sui.
ticula, castello nel Sannio. Secedo, dis, cessi, cessum, se-
SaUn\ sine, per satisne ? e vale cedere, n. 3; ritirarsi.
lo stesso che an. Secessi, perfetto di secedo.
Satis, avv.; abhastama. Secessio, nis, sf. 3; ribellione.
Satisfacio, is, feci, factum, satis- Secum, lo stesso che cum se.

Digitized by Google
;

SECUNDUM SERO 201


Secundum, prep. cheregg. Vacc.; natus tis datus est (essi fur ono
drpo. ummessi in senato).
Secundus, a, um, agg. num. ord.; Senatusconsultum, i, sn. 2; de-
secondo. § 2. Prospero, favore - creto dei senato.
vole, felice. <
Seneca, ae, n. pr. m. 1 ; Seneca.
Sectuis, ris, sf. 3 ; scure. Senectus, tis, sf. 3; vecchiaia,
Securitas, tis, sf. 3 ; sicuretta, vecchietta.
tranqiiilUld. Senex, nis, sm. 3; vecchio.
Secuturus, a, um, pari, fui di . Senior, oris, agg. 3 piu vecchio.
;
Sequor. Senones, num (geogr.), sm. pl.
Secutus, a, um, pari. pr. dep. di 3 ; i Senoni, popoli della Gallia
sequor; seguendo, seguilo. § 2. lionese.
Secondando. m . Sensi, perf. di sentio.
Sed, cong. avvers. e discr.; ma. Sensim, avv.; a poco a poco, in -
Sedendo, ger. di sedeo. sensibilmente.
Sedens, tis, pari. pr. di sedeo Sententia, ae, sf. \ ; parere, giu-
sedente, assiso, che siede o se- ditio, senlenta.
deva, sedendo. Sentio, tis, sensi, sensnm, sen-
Sedeo, es, sessi, sessum, sedere, tire, att. 4; sentire.
§ 2. Accor-
n. 2; sedere. §2. Ad ferum gersi, avvedersi. § 3. Pensare,
gubernacula sedere (govemare aver opinione. Sentire quae
Vimperio). vellept ( avere quelle opinioni
Sedes, dis, sf. 3 ; sede, seggio, che volessero).
luogo, posto, stanta. Sedem Separatim, av.v.; separatamentt.
constituere (jitsaresua stanta, Sepio, pis, psi, ptum, sopire
,
sua dimora ). att. 4; cingere, cir Condare, mu-
Seditio, nis, sf. 3; seditione. nire.
Segnis, segne, segnis, agg. com. Septem, n. num. card. ind.; sette.
3; infruttuoso, mutile. Septimius, ii, n. pr. m. 2, Sei-
Segrego, ds, avi, atum, are, att. timio.
1 ; separare, disgiuiAjere. Septimus, a, um, agg. num. ord.;
Seianus, i, n. pr. m. 2 ; Seiano. seltimo.
Seleucia, ae (geogr.), sf. 1 ; Se- Septingenti, ae, a,n. num. card.;
leuda, citta della Mesopotamia, settecento.
sui Tigri. Septuagesimus, a,um, agg. num.
Sclinuntii , tiorum [geogr.) , sm. ord.; settantesimo.
pl.2;i Selinuntii, abitanti di Septuennis, septuenne, nis, agg.
Selinunte, citta della Sicilia. com. 3 ; di sette anni.
Semel, avv.; una volta. Septus, a, um, pp. pass. di sepio,
Semet, vale lo stesso che se. chiuso.
Seminudus, a, um, agg.; metto Sepultura, ae, sf. 1 ; sepoltura.
ignudo, metto nudo. Sequendi, ger. di sequor. -

Semissis, is, sm. 3; semtsse, mo- Sequens, tis, part.pr. di sequor.


neta romana di rame , dei ca- Sequor, eris, secutus sum, sequi,
lore di uj> metto asse. dep. 3 ; seguire, tener dieiro.
Semper, avv.; sempre. § 2. Secondare.
Sempronius, ii.n.pr. m. 2; Semi Sergius, ii, n. pr. m. 2; Sergio.
pronio. Senus, a, um, agg.; serio, grave.
Sena, ae [geogr.), i; Siniga-
sf. Sermo, nis, sm. 3 ; diseorso, ra-
glia, citta. diei Piceno. gionamento, pariare, dire.
Senator, ris, sm. 3; senatore. Sero, aw.; tardi, in sui tardi,
Senatus, us, sm. 4 ; senato. Se- ad ora tarda.

Digitized by Google
( . ;

•m SERTORIANUS ,
! SIMUL •

Sertorianus, a* uui , agg.; serto- Sic, avv.; coxi. < >'


nano, di, Sertorio. Sicco, as, avi, alum, are, att. 1;
Sertorius, ii, n. pr. m. 2 ; Ser- asciugare, llisseccare, proedu-
torio. .. * gare.
Serva, ac, sf. I ; serva. , >. Siccus, a, um, agg. ; secco.
Servandus, a, um,par(. fui. pass. asciutto. In sicco sollint loco)

di servo. -V : •
( aWasdutto ), .

Servatus, a, um, pp.pass. di Sicilia,ae (geogr.), sf. 1; Sicilia,


servo, ;
isola dei Mediterraneo. .k» -K
.
Servilis, .i$ervile, lis, agg. com, Sicinius, ii, n. pr. m. 2; Sieinio.
servile. Bellum servile Siculi, orum (geogr.), sm. pl.2;
(guerra servile). - i Siahani.
Servilius, ii; ctu pr. Siculus, a, um, agg. ; nciliano,
m» 2; Seb-i
.. ,,
di Siciliae .tn
;.ru, ,«;i ,'Kuo ,h' vm
Servitium, ii, sn.Sidicinus, a. ura, agg.; sidicino.
2; servitu, it

•v scfvire. ,*»« i .Sidicini, orum (geoqr.), am» pl.


Servitus, tis, sf. 3; servitu, schia - 2 ; t Sidicini r popoli dellaCam - !

pania. .< \ -*.V' w. ,vt4>


pi(ii,!., .'«t •• ,r i) ,tii‘in<S j

.Seryius, ii, n. pr. m, i;, Servio. Signandus, a,um,part. fui. pass.


Servo, .as, avi, atum, are, «tt. i ; i/isigno. .£ :Sr t; . . -

1,,-ppnagrmtre, asserture. § 2. Sal-j Signilicalio, nis, s/l 3 ; awiaso, .

; jwe- V ") **i c erano. Una litterarum signifi-


j

Servus, i, sm. 2; serro, schiavo. catione (coi kofyavmso.di' una


Sestertius, Ui^si». ? ; sestertio, m; lellera ). »1» , , o«o»\

mpnetaromanp di.argepto, dei SigniGco, as, avi, alum, ane, ait.


I, vplore di due assi e metto. 1; significare. xvuuyV. im* |

Severissimus, a, um, agg. sup.} Signo, as, avi,aiuro,are,n/f. 1;


.
^.severissimo» 1
u« .» .s.i-, u-.eaidfse^iu^ia .« .aing-iJi

.Severitas, tis, s/ . 3; severild. ,y. Signum, i, *». 2; *egno,§i;.[i:-


Severus, i, n. pr. m. 2; Severo, \\ segna, bandie.ra. Siguis convul-
;
Sex,.»om. num. card. ind.; sei. sis (svelte di terra le batntikre).
Sexagenarius, a, um. agg.; che Infestis signis(con. animo di
fya sessant’ anni. Sexagenario cptnbal(er$>w, ou .c uisf e .

maior (che oltrepassa i ses4 Silanus, i/tupr/m. 2; Silano.


s<mt'anni). ,c ..
.
Silentium, ii, sn. 2; *tteiu4w.
Sexagesimus, a, um, agg. num. Sileo, siles, silui , silere, n. 2
. P£«,; sessagesimo , sessanie- tacere. .

simo. ,•! •>( ;j >. Silo, nis, ». pr. m. 3) Stione.


.Se)X8gt»ta, n. num. card. ind.; Silva, ae, sfi 1 ; selva, fatesto.
sessanta. ,» Silvosus, a* , agg. ; selsoso. um
Sexennium, ii, «n. %
spatio di Similis, simile, iis, agg. com. 3;
sei anni. ,ilm . . simile, somiglianle.
. >

Sextilis, sextile, Iis, aggmeom. Similiter, ort .; aunxlmcnte, egual- 1

,\ ,;&ydiugostVi..>z.e’i .toti;: k. mente.


Sextius, ii, n,pr. m. 2; Sestio. ! Simillimus, a, um, agg. sup.;so-
'
Sextus, i, n. pr»sh. 2; Sesto. • miglianlissimo. >, ,••••> •
. : >

. Sextusdecimus, a, uta, agg. num. Sinriiibr, similius, oris, agg.comp.


ord.; decbnoseslo. .i. h :> 3 ;piu somigliante.
Si, part. cond.;se. vH Similitudo, dinis,
'A \ c
sf. 3; semi-
Sibi. V. Sui. v -
ijlianta. .. a . .

^
. Sibyllinus, a, um, agg.; sibil- Simul , avv. ; msieme. § 2-iJVel
lino. f • bu , y -nwietiino temoo. 6 3- Tatvolta

Digitized by Coogld
;; .

SIMULAJjg IV! SPECIES \<e 203


si ma per sium lac -tosto' che Sodalis, lis, sm. 3 ; eoluptigno,
cime prima. § 4. Aifdhe. , 5. SoJ, lis, sm. 3; solei) ;

Simulans, lis, pari. pr. ili simulo; SolaOmn, tii, sn. 2; solliem.
fingendo. Solemnis, soleiiine, mnis , agg. i

simulatus, a, mn, pp, pass. di cum. 3; Soleuiie. .:>>' •.

'
simulo. .,y v ,. }m Solertiu . ae, sf. 1 ; accwleuta,
Simulo, as. avi , atuto, are, ait. SI Ilii ri mento : . I .

1 ; simulare, [ingere. Solidum, i, mu 2 ; luogo slahile.


Sm^pccp.ehe regg. l’ab(,; nema. Sollicito, as. avi, alum, ure. all.
Sine mora (incontai^nle). i l.tsyUmtare. ,

SiBgu|yiis, agg. Sollicitudo, tlinis, sA.3; s otleci-


cum. .5; sf/q/fjfjpf, insigne, iiu~ . JWiHCi i o e, nvuMi
•i^VClie. . , iSpibcilns, a. um, ag<j,;.<tffanUnlo.
I( if 1; ,»!>: -
i

Singulus, a, mn, e meglio singuli^ peukoso, inquieto. v<>i’i br, :

gPpSU W-
dtrir.i um
p«r, JW vte J Soiini, nis, «. pr. ;;i. 3; Solone,
§ ^.Qprippno.^ 'i
r Liuiij)firda^ leifittlalore denti/ A tertiem1 -<?.
«dmo. Singula vcsljineiil» ( una Solum, avi>.; solamenle, 1 ,u»
vestiit per.ciascitito), '

j
Solum, i. sn. 2; smlo,.
y y.wfi
.Sino, is, sivi, sitinu, sinere , alL
j .
Solus, a, uih, agg. 1 solo. iiq2 ,

3; permellere.m(;iar^,', j
Solutus, a. uut, pp. pass. di solvo.
Sinus. us, »u. 4 ;. sruo. ..q Omnia apud Uoatessoiuta esHe
Si qua, ari;.; se in qualcha parte. •(v ( ogni coxa preaSo iiiemiei.es-
§ 2. Se in qualche modo. f sere amipiuislnta poti nrgti-
Siquidem, ave. ; pokhe, giacplie. ,0 § %
ScioliOi scoimesso,
Sisto, sistis, stiti, statum i sistere, diviso. „
,
iij ,c ,e!.'Si( n ilqd
,
<

'
fitt. % ferfliare,- Solvo, is. vi, soliiluni. solvere,
Sitiens, lis,, part. pr. di sitio;; a$-\ ! ali. 3; sciog/ierr- $ :ii 1‘Ugavt.
sttato, travagliato dallasete. Sonitus, us, sm. I;.motio.
Silus, a , um, pp. pass., di sino Soror, ris. sf, 3; sortUa. \-i
pusio, riposto, colipcalo. , Sors, tis, sf. 3. ; sorte- Sors prima
v j

Situs, us, sm. i; sito, situaiione, mea fuit [tneeo a me it primo,


positione. *•
io fui il prma desimalo dalta
Soboles, lis, sf, 3; figliuolanta, sorte). Extra sortem (senta c«-
stirpe, diseemlensb, prole r , i-ar Ia sorte, senta sorteggio,
,
|

Socer t cepi, sm. 2 ;l suocero 1


Sorte (per av ventura)'.
Socialis, sociale, lis, agi/. cof».3j Sortior, liris, litus svmt. sortiri,
sociale. Delium sociate (guerra dep, 4 ; lirare, a stirle. Soill il«s
sociale), ' .
'
.-V-ft /,i:u;>i v '
Asiam ( essendogli loccato in
Societas, lis, sf. 3; socie Id, al- sorte, il yuvern» tlell'Asia i;

leanta. §. i.Compagnia. Sortitus, a. uin, pp. dep^dv sor-


Socio, as, avi, alum, are, ait , 1 - .•«MpR**\ova >• ."l* ,eit .niteld• •

unire. Aliquem sibi foedere so- Sospes, pilis, agg, 3$:utno


.ct»t>..
ciare f .stringere alleauta cun e salvo. .wiVvmwg ib
«uun);, „«
:
uiihiii,- I Spartacus, i,t». protn.i %;. 8pttr-
Socius, a, um, agg. ; compugno. laqth,. Vi*v ,.e, itn") :£

.
Socia arma iungere alicui 1*00
.
Spatium, ii. su. 2;
tdvrese alcunv colle armi). Spargo, gis. si , sum, spargere,
Socius, ii, sm. 2; campa<mQ.§ 2i att.fcsparg&e.u. .rttialH
Alleuto, collegaid, confederato. Sparsi, pqrf. di sprgo. .--e.ciH
.§3. Socii navales, («iime). Species, eiei, s/. e>-, scmbiuuta,
Socordia, ae, sf. t:stolie*za, tra- apparento, figura. Per speciem
souraleMa. V* ,,\ (sotto colore), >A t
v.mw
;

204 SPECTACULUM STUDIUM


Spectaculum, i, sn. 2; ape t lacolo. Sternendus, a, um , pari. fut. pass.
Spectans, part. pr. di specto;
tis, di stemo.
chi tjuarda , speltalore, nguar- Sterno, is, stravi, stratum, ster-
dante. nere, att. 3. Viam saxo ster-
Spectator, ris, am. 3; apetlatorc. nere ( lastricare una strada).
Specto, as, avi, alum, are, ait. e Steti, perf. di sto.
n. 1 ; essere speltalore, essere Stilicho, nis, n. pr. m. 3* Stili-
presente, assistere aglispetta- cone, generale vandalo.
coli.Spectare ludos {essere pre- Stipator, ris, sm. 3; satellite,
sente, assistere ai giuocbi). § 2. guardia.
Pensare, volgere in mente. § 3, Stipatus, a, um ,pp. pass. di stipo;
Mirare, aver la mira. § 4. In- cinto, attorniato.
clinare, piegare. Res spectant Stipendiarius, a, um, agg.; tribu-
ad discordiam ( /e cose piegano tario.
alia discordia). Stipendium, ii, sn. 2; stipendio,
Spero , as , avi atum , sperare,
,
soldo, paga. § 2. Tributo.
att. i ; sperare. Stirps, pis, sf. 3; stirpe, figliuo-
Spes, spei, sf. 5; speranza. lanta, discendenta. Futuram
Spirans, tis, part. pr. di spiro stirpem genti fabiae (che do-
che respira o respirata. veva rifare it casato della gente
Spiritus, us, sm. 4; spirito, fiato, fabia). § 2. Ab stirpe ( dalle fon-
anima. Spiritum reddere (mo- damenta).
lire). Spiritus, um, netnum.pl.; Sto, stas, steti , statum, stare,
ordire, coraggio, spirito, animo. n. i ; stare. In anchoris stare
Splendidus, a, um, agg.; splen- ssere pronto a far vela). § 2,
dido. gifendere. Stare pro bono pu-
Spolio, as, avi, atum, are, att. 1; blico ( difendere il bene pub-
spogliare. blico).
Spolium, ii, sn. 2 ; spoglia. Stoici, orom, sm.pl. 2 ; listoid,
Sponsa, ae, sf. 1 sposa. ; selta di filosofi, che ebbero ori-
Sponsio, nis, sf. 3; promessa. gine da Zenone.
Sponsus, i, sm, 2; sposo. Stolide, avv.; stolidamente.
Spretus, a, um, pp. pass. di sper- Stolo, onis, w. pr. m. 3; Stolone.
no; non curato, disprettato, ri- Strages, gis, sf. 3 ; strage. J
gettato. Strangulatus, a, um, pp. pass. di
Spurius, ii, n. pr. m. 2 ; Spurio. strangulo; strangulato, soffren-
Stabulum, i, sn. 2; stalla. te,slrotsato.
Stans, tis, part.pr. di sto. Stan- Strenue, avv. ; valorosamente.
tibus legati (presenti i legati). Strenuissime, avv. sup. ; valoro-
Stalim, avv.; subito. sissimamente, con grande bra-
Statio, onis, sf. 3 ; guardia, pre- vura.
sidio. § 2. Statione, quarliere Strenuus, a, um agg. ; prode,
,

di guardia. forte, valoroso, bravo.


Stativa, orum, in forta di sn. pl. Strictus, a, um, pp.pass. distrin-
2 ; campo, alloggiamenti. go; sguainato.
Stator, oris, sm. 3; Statore, so- Studeo, es, ui, studere, n. 2; at-
prannome di Giove. tendere, applicare. Iu id solum
Statua, ae, sf, i ; statua. studebat (a cio solo applicava
Statuo, is, ui . utum, statuere, 1’animo.
att. 3; stabilire. Studium, ii , sn. 2; studio.
§ 2.
Status, us, sm. 4; stato, condi- Voglia, desiderio, vaghetta. § 3.
tione, lessere. Amore, ardore, imvegno. 5 4.

Digitized by Google
. .,

STUPOR SUMMUS 205


Studia, orum; i/ic/ina*io»«. Stu- Suburbanum, i,agg.-sost.% villa
dia bellandi (i amore della gucr- vicino alia citla.
ra , Vinclinasione alia guerra). Subveho, vehis, vexi, vectum,
Stupor, ria, sm. 3 ; stupore, slu- subvehere, att. 3; portare, con-
ptdita, stordimento. durre, trasportare.
Suasor, ris, sm. 3; eonsigliere. Subverto, tis, ti, sum, subver-
Suasore legis Pompeio (aven- tere, att. 3 annullare.
;

dolo Pompro confortato a pro- Succedens, tis, part. pr. di suc-


porre la legge). cedo ; che succede, successore.
Sub, prep. ehe regg. Vabl. o Vacc.; Succedo, is, cessi, cessum, suc-
sotto. § 2. Sui) hanc vocem (a cedere, n. 3; accostarsi. § 2.
qucsteparole).§3. Verso, circa. Succedere.
Sub idem tempus (
verso lo Successi, perf. di succedo.
stesso tempo ). Successor, ris, sm. 3; successore.
Subactus , a , um , pp. pass. di Successus, us, sm. 4; successo,
subigo. riuscila.
Subegi, perf. di subigo. Succlamatus, a, um, pp. pass. at
Subeo, is, ivi ed ii, itum, subire, succlamo.
ait.4; entrare, penetrare. Succlamo, as, avi, atum, are, n.
Subeundi, ger. di subeo. 1 ; gridare, rispondere gridan do.

Subiectus, a, um, pp. pass. di Sudor, ris, sm. 3; sudore.


subiicto. § 2. Agg.: sottoposlo. Suessa Pometia, ae (yeogr.), sf.
Subigo, gis, l>egi, bactum, subi- l ; Suessa Pometia, citla dei

gere, att. 3; soggiogare, vin- Volsci.


cere. Suessula, ae \geogr.), sf. 1; Se»-
Subiicio, is, ieci, iectum, subii- , suta, citla nella Campania.

cere, att. 3; assoggcttare. Suevia, ae (feogr.),sf. i; la Sae-
Subinde, avv.; poi, dopo. Unoal- via, regione della Germania.
teroque subinde ictu (con due Suffectus, a, um, pp. pass. di suf-
coipi alia fila). ficio ; surrogato. sostituito.
Subito, avv. ; improvmamcnle Suffragans tis, pari. pr. di suf-
,

repenlinamente fragor. Quo suffragante ( per


Sublaturus, a, um, pari. fut. ait. cui favore).
di tollo. Suffragium, ii, sn. 2; suffragio,
Sublatus, a, um,/>p. pass. di tollo; voto.
altato. Sui, sibi, se, pron. recipr. di tuiti
Sublicius pons, sublicii pontis, i gen. e num.; di se, a se, se.
sm.; ponte sublicio. Sulpicius, cii, n. pr. m. 2; Sul-
Submissus, a. um, pp. pass. di picio, Sulpiiio.
submitto abbassato.
;
Sum, es, est, fui, esse, n. anom.;
Submitto, is, misi, missum, sub- essere.
mittere, att. 3; mandare, sur- Summa, ae, sf. \ ; somma. Sum-
rogare, sostituire. ma belli (la somma della guer-
Submoveo, es , movi ,
motum ra). Rerum summa ( il sommo
submovere, att. 2; allontanare, potere ).

tener lonlano. Summolus e submotus, a, um,


Subrectus, a, um, pp. pass. di pp. pass. di submoveo.
subrigo; aliato, sollevalo. Summus, a, um , agg. ; sommo,
Subrogo, as, avi, atum, are, att. grande , pi it alti. Summa via
il

1 ; surrogare, sostituire. (Ia sommitd della via, l’estre-


Subsellium, ii, sn. 2; sedile. mild della strada, il capo della
Subsidium, ii. sn 2 uiuto- strada.j
, -
,
.

206 SUMO •

f ;rtitno«83»iUr
m^
• i

Sumo, is, sumpsi, sumptnm, su- Suppositus, Af .ui^pj,. pa. ,th


mere , att. 3 ; prendere , pi- $«pponp \pom sqUo^\ m

glianf. Kiinr» nr/>n /hfi vonn


Supra ,pnp.mer,egg..Ji’upc ^

Sumptus, a, um, ]>p. pass. Jf su- Supra quaiti cuique ci I;


nto ;
preso. esi (o Ure agni credere).
Sumptus, us, sm. sjiesa. Suscepi perf. <)i suscipio,'
,

Super, prep. che. re.gg. l'acc. o Susceptus, a, lim, pp. pass. di


VabL; sopra. suscipio ; ottenuto, preso, ,im-
Superatus, a, um, pp. pass. ili
supero; vinin. 2. Fossato. <j
.
possessalosi.
Suscipio, is, sitftcepi, susceptum,
^
Superbia, ae, sf. 1 ; superbia. suscipere, ali. 3; ]) adjicere,
Superbus, a, um, agg.; superbo. raffut^are, ,;u, itie >
-
.

Superfudi, perf. di superfundo. Suspectus, a, um, pp. pim. <n


Superfui, perf. di supersum. suspicio ; suspclto.,- em
Superfundo, dis, di, fusum, fun- Suspensus, a, um, pp. pass. dt
dere, ait. 3. Se superfundere suspendo i spspesu. (
V„.
Italia (inundare Vitalia). Suspicans, *tli 1 'ort. pr. 'di $ii-
Superincidens, tis, part. pr. di Spicor; cne suxpella. o sospei -
superincido ; cadendo sopra. lava. .,

Superior e superius, oris, agg. Suspicio, nis, sf. 3 , sospatto.


eomp. 3; superiore, piii alto. Sustento, as, avi, alum, are, ait.
§ 2. Passalo. § 3. Vincitore ., I
;
pruleggtre, difendere, con
Superne, aov.; di sopra, da sopra. i servare.
Supero, as, avi, atum, are, att. 1; Sustinens, tis, part. pr. di su-
superare, vincere. § 2 . Ollre- stineo. :

passare. Sustineo, es, tinui, fcnlum, su-
Superstitio, nis, sf. 3 • supersti- stinere, att. 2; soslenere, reg-
tione. ijcrC.
Supersum, res, fui, stipercsse, Sustuli, perf. di tollo.
n. anotn. ; restare ,
sopra can- Sutrium, ii (geogr. ), sn. 2; Sitiri,
tare. citta deWElruria.
Superus, a, um, agg.; superiore. Suus, a, uni, pron. poss.; suo .
Mare superum tii mare adria- Sylla, ad, n. pr. m. 1 ; Silia.
Syllanus, a, um, agg.; sillano, di
'

lie.o). •

Superveniens, tis, part. pr. di Silia.


supervenio soptaggiungendo,
;
Syphax, cis, n.pr. tu, 3 i Siface,
soprdrvenendo. re della Numidia. . ,

Suppeto, lis, li vio tii, litum, sup- Syracusani, orum (geogr.), sm.
petere, n. 3 ; presentarsi. §2. pl. 2; i Siracusam. .
..

Avere in copia, avere abbastan- Syracusanus, a, um, agg.; sira-


za. § 3. Quantum suppeteret ea sano. di Siracusa ,, ..
facultas (quanlopoteva, secor, do Syracusae, arum (geogr.), sf.pl.
i propri manti). t ; Siracusa, citta. della Sicuta.
Supplementum, i, sm. 2; recinis. Syria, ac (geogr.), sf.i; Siria
Supplex, plicis, agg.com. 3; sup- provincia delVAsia.
phchevole. - •
* »
*• j .;i*
.

Supplicium , ii, sn. 2; supnliuo ,


pena. Numitori ad supplicium
,
x
• < •
;
r te,; /• .r j; ni
deditur (vien consegnatu a Nu- I

mitore , affmehe Io puhisca). Tabida, ae, sf. 1; registro. Ir.


Supnlicio affectus ( messo a tabulas referre (scrivere nei
vujrle ). reqislri. registrare). 5 2. To-

Digitized by Googlt
TA6ES lEMOT 207 -

Tabula proscriptionis (Iu- Tectum, i, sn. 2; Mio,


‘hola'. edifitio,
wtd'di proscritione). 'c«s«. yb $
Tabes, bis, sf. 3; consuntione. Tectus, a, uni, pp. past. di lego;
Tacitus, a, um ,
agg.; tacito, senta eoperto. ,

'pariare. > Tego, gis, x^ctum, tegere, atr. '

Tacitus, i, n. pr. m. 2; Tacito. 3; coprire. § 2. Difenderc.


Tactus, a, um,pp. pass. di tango; Telesinus, i, n. pr. m. 2; Telt-
tocco, mosso, colpito , toccato. sino.
Talentum, i, sn. 2; talento, som- 'Telum, i, sn. 2; dardo, giavel -
fna di danaro presso i Greci, lolto, arme,
j

che corrisponde presso di noi a Temere, aw.; decarnent e.


§ 2.
5710 franchi. j
Pestilentia, quanta non temere
Talis, tale, lis, agg. com. 3; tale, alias (pestilenta maggiore di
\

rosi grande. quanfaltra mai ).


!

Tam, avv.; tanto, talmente,- cosi. Temeritas, tis, sf. 3 ; temerila. !

Tamen, avv.;tuttavia,nondimeno. Temperatior, temperatius, oris,


Tametsi, ayi-. ; quantunque,seb- agg. comp.;ptii moderato.
_ bene. Temperatus, a, um, pp. pass. di
j

Tamquam, avv.; come. j


tempero.
Tanaquil, ilis, n.pr. f. 3; Tana-, Tempero, as, avi, alum, are, ’

ovilla, mogtie dei re Tarquinio att. 1 ; tratlenersi; astenersi.


Prisco. Temperare manibus ( tralte -
Tandem, avv.; /inalmente. nerst dal venire alie mani).
Tanto, avv.; tanto. Tempestas, tis, sf. 3; stagione,
Tantum , avv.; solamente , sol- 1
tempo. § 2. Procella, tempesta
tanto. di mare.
Tantummodo, avv. ; solo, soltanlo. Tempestivus, a, um, agg.; oppor-
solamente. tuno. Quum tempestivum vi-
i

Tantus, a, um, agg.; lanio, cosi sum (quando parve lempo).


|

grande. Templum, i, sn. 2; tempto.


:

Tarentini, orum (geogr.), sm. pl. Tempus, oris, sn. 3; lempo.


2; t Tarentini. Primo quoque tempore (inpic-
Tarentinus, a, um, agg.; taren- colo termine, fra breve).
tino, di Taranlo. Tendo, tendis, tetendi, tensum e'
Tarentus o Tarentum, i [geogr.), lentum, tendere, n. 3; andare,
sf. e n. 2; Taranto , citld d'I- incamminarsi.
talia nella Magna Grecia. Tepeo, nes, nui, tentum, nere,
Tarpeia, ae, n. pr. f. i ; Tarpca, ait. 2; tenere, avere.
§ 2. Oc-
1

vergine romana figliuola di


,
cupare, impadronirsi posse - ,

Spurio Taipeo. dere, conservare la signoria.


Tarpeius, a, um, agg.; tarpeo. § 3. Se loco tenere ( tenersi a
Tarquiniensis, is, agg.; di Tar- suo luogo/non muoversi ). § 4.
quinia. Teneri; essere obbligalo. § 5.
Tarquinii, orum (geogr.), sm. pl. Metu teneri (essere spaventato).
% Tarquinia, o Tarqueno, citld § 6. Traltenere. § 7 .Governare)
delVElruria. eomandare.
Tarquinius, ii, n. pr. m. 2; Tar- Tentandus, a, nm, part.fut. pass.
quinio. di tento.
Tarquitius, ii, n. pr. m. 2: Tar- Tentatus, a, nm, pp. pass. di
quizio. lento. Morbo tentatus ( colle '

Talius, Tatii, n. pr. m. 2; Tatio. da malallia).


re ilei Sabini. • Tento as, avi. alum, are. at<. f.

Digitized by Google
; .

m tentare,
TENUI
pro vare
,

assaggiare.
,
TOT
Thracia, ae (geogr.), sf. i; la
,

§ 2. Invadere, assalire. § 3. Traeia, ampia regione de H’Eu-


Corrompere. ropa.
Tenui, perf. di teneo. Thurini, orum (geogr.), sm. pl.
Tenuis, tenue, is, agg. com. 3 2 ; i Turini , gli abitanti di
tenue sotlile.
, Aqua tenuis Turio.
{aequa b.assa). Tiberis, is, sm. 3; Tevere, fiume
Terentius, ii, n. pr. m. 2; Te- delTEtraria.
rentio. Tiberius, ii, n. pr. m. 2; Ti-
Tergiversans ,
tis , pari. pr. di berio. '

tergiversor; tergiversando, (ur- Tibicen, cinis, sm. 3; suonalore


cando sollerfugi. di Ilauto
Tergum, gi, sii. 2; tergo, spatia. Tiburs, tis, agg. com. 3; di Ti-
Terga vertere ( fuggire ). voli. *

Terminatus, a, um, pp. pass. di Tiburles, tium (geogr.), sm. pl.


termino. Finisimperii Armenia 3; i Tivolesi, qtiei di Tivoh.
fuit terminatus (Vimpero ebbe , Ticinus, i (geogr.), sm. 2 ; ii Ti-
per confine T Armenia). cino, fiume della Svittera , e
Terni, ac, a, agg.; tre. deUTtalia'superipre.
Tero, ris, trivi, tritum, terere, Tifata, torum ( geggr .), sn. pl. 2;
ait. 3; passare. Tifati, catena di montagnedella
Terra, ae, sf. 1 ; terra. Campania , che sovrasta alia
Terreo, es, ternii, territum, ter- cittd di Capua.
Tigranes, nis, n.pr. m. 3; Ti-
rore, all. 2 ; atterrire , spaven-
tare. grane, re d’ Armenia.
Terribilis, terribile,bilis, agg; Timens, tis, pari. pr. di limeo;
com. 3 ; terribile. lemendo, non osando.
Territus, a, um .pp.pass. di ter- Timeo, es, ui, timere, ait. 2;
reo; alterrito, spavenlalo. temere, aver paura.
Terror, ris, sm. 3; terrore, spa- Timor, ris, sm. 3; timore, paura.
vento. Titienses, sium, sm.pl. 3; Ti-
Terrui, perf. di terreo. ziesi.
Tertius, a, um, agg. num.; terto. Titus, i, n. pr. m. 2; Tito.
Tertiusdecimus, a, nm, agg. num Toga, ae, sf. i ; toga.
(

ord.; decimolerto. Togatus, a, um, agg.; vestito di


Testamentum, i, sn. 2 ; testa- toga.
mento. Tolerabilis, tolerabile, bilis, agg.
Testatus, a, um, pp. dep. di te- com.; tollerabile.
stor ; dichiarando. Tollens, tis, pari. pr. di tollo;
Tetricus, ci, n. pr. m. 2; Tetrico. altando, levando, sollevando.
Teutoni, orum ( geogr .), sm. pl. Tollo, is, sustuli, sublatum, tol-
2; i Teutoni, popoli delta Ger- lere, all. 3; mwltare, solle-
mania. « vare, altare. § 2. Togliere , le-
Thala, ae (geogr.), sf. 1; Tala, vare. § 3. Far morire, togliere
citld della Numidia. di vita. E medio tollere Reci-
Theatrum, i, sn. 2; tealro. dere, far morire ).
Theodosius, ii, n. pr. m. 2; Teo- Torquatus, i, n. pr. m. 2; Tor-
dosio. quato.
Thesaurus, i, sm. 2; tesoro. Torpor, ris, sm. 3; torpore.
Thessalia, ae (geofjr.), sf. i ; la Torquis, quis, sm. e f. 3 ; coi-
Tessaglia, ampia regione della lana.
Grecia. Tot «. nun. ind.- tanti.

Digitized by Googli
, ;

lOTUMSM TRIBUNAL 209


Tolidem, n. num. ind. pl.; al- Transfugio, is, fugi, fugere, n. 3;
Irellanti. disertare, passare disertando.
Totus, a, um, agg.; tuito. Transgredior ,
deris , gressus
Tradens, tis, part. pr. di trado. sum, transgredi, dep. 3; pas-
Tradidi, perf. di trado. sare.
Traditus, a, um, pp. pass. di Transgressus, a, um, pp. dep. di
trado. transgredior.
Trado, is, didi, ditum, tradere, Transilio, lis, livi o lui, sullum,
att. 3 ; dare, consegnare. § 2. transilire, att. en. 4; sallar di
Raccontare, narrare, ri fer ire. la, sallar oltre.

§ 3. Insegnare, ordinare. Transilui, perf. di transilio.


Traduco, cis, xi , ctum , cere Transitus, us, sm. \ ; passaggio.
att. 3; far passare, trasferire. Transivi e transii perf. di transeo.
§ 2. Passare. Translatus, a, um, pp. pass. d%
Traduxi, perf. di traduco. transfero; Irasportalo, Iras fe-
Trahens, tis, part. pr. di traho rito.
Traho, his, traxi, tractum, tra- Transmarinus, a, um, agg ; di .

here, att. 3; Irarre, slrascinare, oltre mare.


lirare. In se trahere (lirare a Transmigrandi , ger. di trans-
se). § 2. Tirare innanu, lirare migro.
in lungo. Transmigro, as, avi, atum, are,
Traianus, i, n. pr. 2 ; Tra- m n. 1 ; andar ad abilare.
iano. Transmisi, perf. di transmitto.
Traieei, perf. di traiicio. Transmitto, is, misi, missum,
Traiectus , a. um pp. pass. d>
,
irausmiltere , n. 3 ; passare,
traiicio ; fallo passare, passa to andare.
vareato. Transtuli, perf. di transfero.
Traiicio, cis, ieci, iectum, traii- Trasimenus, i (geogr.), sm. 2; ii

eere, ait. 3; far passare. § 2 Trasimeno, lago in Toscana.


Passare. Traxi, perf. di traho.
Trano, as, avi, atum, tranare,
Trebia, ae (geogr.), sm. la
att. 1 ; passare a nuoto, gtun- Trebbia, fume che nasce dal-
gere a nuoto. TAppennino, ed entra nel Po
Tranquillus, a, um, agg.; tran- presso Piaceraa.
quillo, quieto. Trecentesimus, a, um, agg. num.
Trans, prep. che regg. l’acc.; di ord.; trecentesimo
Id, ollre. Trecenti, ae, a, n. num. card.
Transeo, is, ivi, itum, transire, irecento.
n. ‘i ; passare, andare. Tredecim, n. num. card. ind.;
Transferendus, a, um, part. fut. tredici.
pass. di transfero. Trepidatio, nis, sf. 3 ; sbigotti-
Transfero, fers, transtuli, trans- mento.
latum, transferre, att. anom.; Trepide, avv.; con fretla e con-
trasferire, trasportare. fusione.
Transfigo, gis, lixi, fixum, trans- Trepidus, a, um, agg.; tremante,
figere, att. 3; trafiggere, tra- sbigutiito.
passare. Tres, tria, trium, agg. num. pl.;
Transfixi, perf. di transfigo. tre.
Transfixus, a, um, pp. pass. di Triballi, orum (geogr.), sm. 2 ;
i

transfigo ; trafillo, Irapassato. Triballi, popoli della Mesia in-


Transfuga ,
ae ,
sm. 1 ; diser- feriore.
ta re. Tribunal, lis, sn. 3 ;
Iribunale.
*4
%
' ;

210 TRIBUNATUS TUSCULANUM


Tribunatus, us, sm. A; tribu- Trucido, as, avi, atum, are, att.
nal o, dignitd e uffido dei tri- 1 trucidare, uccidere.
;

butio. Truculentus, a, um, agg.; truce


Tribunicius, a, um, agg tribu- terribile.
nicio, di tribuno. Tuendus, a, um, part. fut. pass.
Tribunus, i, sm. 2; tribuno. di tueor.
Tributum, i, sn. 2 ; tributo. Tueor, eris, tuitus sum, tueri,
Tricies, avv.; trenla volte. dep. 3 ; difendere.
Tricipitinus, i, n. pr. m. 2; Tri- Tuli. V- Fero.
cipitino. Tullia, ae, n. pr. f. i ; Tullia.
Triduum, i, sn. 2; spado di tre Tullius, ii, n. pr. m. 2 ; Tullio.
atomi. Tullus, i, n. pr. m. 2; Tullo.
Triennium, ii, sn. 2; triennio, Tum, avv.; allora, in qticl tempo.
spado di tre anni. § 2. Poscia, poi, quindi. § 3.
Trifanum, i (geogr .), sn. 2 ; Tri- Tum - tum sia - sia , tanto -
fario, paese dei Lado. quanto.
Trigemini, orum, sm. pl. 2; tre Tumultuando, ger. di tumultuor.
natiad un pario, tre gemelli. Tumultuans, lis, part. pr. di tu-
Trigesimus, a, um, aggel. num. multuor.
ord.; trigesimo, trentesimo. Tumultuarius, a, um, agg.; tu-
Triginta, nom. num. card. ind.; multuario, raccolto in fretta.
trenta. Tumultuor, aris, atus sum, ari,
Trimestris, trimestre, tris, agg. dep. 1; tumultuare, fare, destae
com. 3 ; di tre mesi. tumulto.
Triremis, Is, sf. 3 ; trireme, nave Tumultus, os, sm. 4; tumuit a,
con tre ordini di remi. scompiglio, con fusione, strepit».
Tristior, tristius, oris, agg. comp.; Tumultus galiicus (Timprov-
piu tristo. § 2. Come posit.: visa guerra dei Galli).
Trislo, meslo. Tunc, avv.; allora.
Tristis, triste, tis, agg. com. 3; Turba, ae, sf. 1 ; turba, mollitu-
tristo. § 2. Calamitoso. dine.
Triumphalis, triumphale, Us, agg. Turbatus, a um , pp. pass. di
,

com. 3 ; trionfale. turbo; turbato, perturbato.


Triumphans, tis, part. pr. d\ Turbo, as, avi, atum, are, att. 1;
triumpho; trionfanle, trion- turbare, perturbare. § 2. Atter-
fando. rare, vendere inutile.
Triumpho, atum, are, Turma, ae, sf. i ; compagnia di
as, avi,
n. i ; trionfare. soldali a cavallo.
Triumphus, i, sm. 2 ; trionfo. Turmalis, turmale, lis, agg. com.
Triumvir, viri, sm. 2 triumviro. 3 ; che e della stessa compa-
;

Triumviri agris dividendis et gtiia. Cum suis turmalibus (sott.


coloniis deducendis (i trium- militibus) (coi soldati della sua
viri incaricati della divisione compagnia).
delle campagne e della fonda- Turnus, i, n. pr. m. 2 ;
Turno,
done delle colonie). re dei Rutuli.
Troia, ae (geogr.), sf. i ; Troia ,
Turpis, turpe, is, agg. com. 3
citlu dell’ Asia minore nella turpe, vergognoso.
Frigia. Tusci, scoruin (geogr.), sm. pl. 2;
Troiani, orum (geogr.), sm. pl. 2; i Toscani.

i Troiani. Tusculanum, i (sott. rus o prae-


Trucidatus, a, um, pp. pass. di dium) ; Tusculano ,
territorio
J

trucido: trucidato, ucciso. I tusculano.

Digitized by Google
,

TUSCULANUS UTER 211


Tusculanus, a, ura, agg.; luscu- bria, provincia d’ Italia, all'o *
lano. riente deWElnma.
Tusculum, i ( geogr .), sn. 2; To- Una , avv. ; insieme. Una cum
scolo . cilia nel Latio. (insieme con).
Tutandus, a, um, pari. fui. pass. Unde , avv.; otide, donde. § 2.
di tutor. Talvolla si usa in vece dei
Tutela, ae, sf. 1 ; tutela. § 2. Pa- relal. qui, quae, quod, e vale:
trocinio. ex quo, ex qua, ex quibus.
Tutior, tutius, oris, agg. comp.; Undecim, nom. num. card. ind.;
piu sicnro. undiei.
Tuto, avv.; sicuramente, senta Undecimus, a, um, agg. num.
pericolo. ord. ; undecimo.
Tfttor, aris, atus sum, tutari, Undique, avv.; da ogni luogo,
dep. 1 ; difendere, conservare. da per tuito, da ogni parte.
Tutor, oris, sm. 3; tutore. Unguis, is, sf. 3 unghia. ;

Tutus, a, um, agg.; difeso, mu- Unicus, a, um, agg.; unico, solo.
nito, sicuro. § 2. Singolare, raro.
Universus, a, um, agg. tutto •

quanto. § 2. Universi, pl. (tutli


U insieme).
Unquam, avv.; mai.
Uber, eris, sn. 3; poppa. Unus, a, um, agg.; uno, solo, un
Ubi, avv.; dove. § 2 .Come, quando. solo. § 2. Omnes ad unum
Ubi primum ( come prima ,
(tuiti ,
dal primo alVultimo).
tosto che). Uno et allero proelio (in un*
Ubique, avv.; in ogni luogo ,
da e dtie baliaglie).
per tuito. Urbanus, a, um, agg.; urbano,
Ullus, a, um, agg.; alcuno. della cilia.
Ulpius, ii, n. pr. m. 2; Ulpio. Urbs, bis, sf. 3 cilia. § 2. Per
;

Ultimus, a, um, agg.; ultimo. Ad antonomasia : Roma.


ultimum ( finalmente ). § 2. Ul- Urgens, tis, pati. pr. di urgeo;
timum, i, sn. 2 ; l’ ultimo grado. incalsando.
Ultimum in servitute (il colmo Urgeo, es, ursi, urgere, ait. 2;
della servitu). Ad ultimum di- opprimere iravagliare. § 2.
.

micationis ventum est (si venne Urgere obsidione v stringere


agli eslremi della contesa). § 3. d‘assedio).
II pili grande. Passo, vile.
§ -i. Usquam, avv.; in alctin luogo.
Ultimae stirpis (di bassa con- Usque, avv.; sino, fino. Usque eo
ditione). ut (a segno che).
Ultor, ris , sm. 3; vendicatore, Usura, ae, sf. 1 ; usura.
punitore. Usus, a, um, pari. dep. di utor.
Ultra, avv. eprep. che regg. l’acc.; Usus, us, sm. 4; uso,pralica.§il.
oltre, al di la. Vantaggio. Quae usui sunt
Ultro, avv. ; spontaneamente ,
(quelle eose che sono utili
senta che lo chiedessero. quelle eose che fanno d’uopo).
Ulturus, a, um, part. fut. att. di Ut. cong. e avv.; come, siccome.
ulciscor ; per vendicarsi. § 2. Affinche, che. § 3.
Quando,
Ululatus, us , sm. 4 ; urio, ge- poiche. § 4. Talvolla si sottin -
mito. tende ita. Cosicche. § 5. Se-
Umbri, orum (geogr.), sm.pl. 2; condo che.
gli Vmbri ttopolid Italia. Uter, tra, utrum, agg. ;
quale dei
fimbria, ae Ogeogr.) sf. 1 j 1’Utn- due.

Digitized by Google
,; ,
;

5l2 tJTERQUE VELIA


Uterque , utraque ,
utrum que ,
Vandali, oram ( geogr.),sm . pl. 2;
utriusque, pron.; Cunoe l’ultro i Vandali popoli della Ger-
,

amendue. mania settentrionale.


Uti, avv. e cong.; che, acciocche, Vanus, a, um, agg.; falso, men-
come. dace, bugiardo. § 2. Inutile,
Utilis, utile, lis, agg. com. 3; utile, senia effetlo. Vanum ensem
giovevole , conveniente, vantag - caesim ueiicere ( calare inulil-
gioso. mente la spada di laglio, tirare
Utilitas, tis, sf. 3; ulilita, van- in vano un fendente).
taggio, utile. Varie, avv.; variamente, con varia
Utique, avv.; in ogni modo, cer- fortuna.
tamente. Varius, a, um, agg.; vario.
Utor, eris, usus sum, uti, dep. 3; Varro, otris, n. pr. m. 3 ; Var-
servirsi, usare, adoperare, va- rone.
lersi, giovarsi. Uti diligentia Vastans, tis, part. pr. di vasto
(porre diligenia). Uti vita ad- dando il guasto, saccheggiando.
modum brevi ( avere una vita Vastatio , onis, sf. 3 ; guasto
assai breve). sacco.
Utrinque, avv.; dall’una parte e Vastatus, a, um, pp. pass. dt
daliallra. vasto ; saccheggiato.
Uxor, ris, sf. 3; moglie, consorte. Vastissimus, a. um, agg. sup.-
vastissimo, grandissimo.
V Vastitas, tis, sf. 3 ; guasto, mor-
t alita.

Vaco, as, avi, atum, are, n. 1 Vasto, as, avi, atum, are, ait. i;
essere privo, essere esenle. dare il guasto, saccheggiare ,

Vacuus, a, um, agg.; vuolo. guastare. Ferro et incendiis


Vadosus, a, um, agg.; guadoso. vastare ( mettere a ferro e
Loca vadosa ( luoghi ai aequa fuoco).
bassa). Vecors, dis, agg. com. 3; pano.
Vae, inter.; guai. Vectigal, lis, sn. 3; tributo, gra-
Vagitus, us, sm. i; vagito, pianto veisa, balieilo. § 2. Entrala.
dei bambini. Vectus, a, um, pp. pass. di veho;
Vagus, a, um, agg.; e-r ante, er- portato, condotto.
rando. § 2. Instabile. Vehemens, tis, agg. com. 3 ; v ce-
Valde, avv.; molto. rnente, ardente, impetuoso.
Valens, tis, n. pr. m. 3; Valente. Vehementer , avv. ; gagliarda-
Valentinianus, i, n. pr. m. 2; menle, molto, assai.
Valentiniano. Veiens, tis, agg. com. 3; veiente,
Valeo, es, lui, litum, valere, n.2; di Veio.
valere, aver foria, autorita. Veientanus, a, um, agg.; veien-
Valerius, ii, n. pr. m. 2; Va- tano, di Veia.
lerio. Veientes, tum ( geogr sm. pl.
Valetudo, dinis, sf. 3; salute, sa- 3 ; i Veienti, abitanti di Vei.
nitd. Veii, orum {geogr. ), sm. pl. 2;
Validissimus, a, um. agg. sup.; Veia, cittu deWElrurta.
gagli ardissimo, fortissimo, po- Vel, part. disg.; o. § 2. Anche.
tenlissimo. Vel ea res indicio est ( anche
Validus, a, um, agg,; potente, aueslo lo indica).
rande, forte, gagliardo, ro- Velatus, a, um, agg.; velato, co-
usto. perto, adorno, vestito,
Valui, perf. di valeo. Velia, ae (geogr.), sf. 1 ; Velia,

Digitized by Google
: ,

VELOCITAS , VIDENDUS 213


colle di Roma, parte dei Pa- Verum, avv.; mi.
latino. Verum, i, sn. 2 ;
il vero.
Velocitas, atis, 3; ve.hdta.
sf. j
Verus, i, n. pr. m. 2 ; Vero.
Velut o veluti, avv., come, come Vescia, ae (geogr.), sf. 1 ; Vescia,
se, a guisa di, quale. dtta dltalia.
Vena, ae, sf. 1 ; vena. Vesevus, i (geogr.), sm. 2; il
Venalis, venale, lis, aijg. com. 3; Vesuvio, monte nella Campa-
venale, venderecdo. nia, poco Iungi da Napoli.
Venando, qer. di venor; caccian- Vespasianus, i, n. pr. m. 2; Ve-
do, andando alia cacda. spasiano.
Vendidi, perf di vendo. Vespillo, nis, sm. 3; becchino ,
Vendo, is, didi, venditum, ven- beccarnorti.
dere, ait. 3; vendere. Vestalis, is, agg. e sf. 3; vestale ,
Veneficium, ii, sn. 2; avvelena- sacerdotessa della Dea Vesta.
mento. Vestalem legere (consacrare a
Venenum, i, sn. 2; veleno. Vesta, far vestale).
Veneo, is, venii, venum, venire, Vestimentum, i, sn. 2; veste.
pass. anom.; essere venduto. I Vestis, is, sf. 3; veste.
Venerabilis, bile, lis, agg. com. i
Vesuvius, ii (geogr.), sm. 2; Ve-

3; venerabile. Se venerabilem
'

suvio, monte della Campania


fecit (si accrebbe maesta). poco Iungi da Napoli.
Veni, perf. di venio. Veto, as, tui, titum, vetare, att.
Veniens, tis, part. pr. di venio. 1 ; vielare, proibire.
Venii, perf. di veneo. Vetui, perf. di veto.
Venio, is, ni, ventum, venire, Veturia, ae, n. pr. f. 1 ; Veturia.
n. 4; venire. Veturius, ii, n.pr. m. 2; Veturio.
Venter, tris, sm. 3; venire. § 2. Vetusius, ii, n. pr. m. 2; Ve-
Gola, voracitd. tusto.
Ventus, a, um,pp. pass. di venio. Vetus, teris, agg. com. 3; vecchio,
Eo ventum est, ut (si giunse antico.
a, um, pp. pass. di vexo
-
a tale, che). Vexatus,
Ver, ris, sn. 3; primavera. Vere !
travagliato, molestato.
primo (al cominciar della pri- Vexo, as, avi, alum, are, att. I;
mavera). molestare, travagliare.
Verbum, i, sn. 2; parola. § 2. , Via, ae, sf. 1 ; via, strada. § 2.
Senatus verbis (a nome dei j
Modo, maniera.
senato). § 3. Iurare in verba Vicesimus, a,\xu\,agg. ord.num.,
alicuius (giurare (edelld ad al- 1
vigesimo.
cuno). Vici, perf. di vinco.
Vercellae, arum (geogr.), sf. pl. \
Vicinus, a, um, agg.; vicino.
1 ; dita in Piemonle.
Vercelli, Victor, oris, sm. 3; vinci hir e.
Vere, avv.; veramente. Victoria, ae, sf. 1 ; viltoria.
Veritus, a, um, pp. dep. di ve- Victurus, a, um, pari. fut. att.
reor; rispetlandu, temendo. di vivo.
Vero, avv.; e, poi, tna. Victus, a, um,pp. pass. di vinco;
Versus, a, um, pp. pass. di verto; vinto.
volto, voltato. Vicus, ci, sm. 2 ;
via, contrada.
Versus, us, sm. 4 ; verso. § 2. Rorgo.
Verto, is, ti, versum, vertere, Videlicet, avv.; cioe, veramente,
3; voltare, volgere. § 2.
att. certamente.
j

Mutare , cangiare , scotml-. Videndus, a, um, pp. fut. pass.


gere. I di video.

Digitized by Google
; ;

214 VIDEO VULGO


Video, es, vidi, visum, videre, Visigothi, orum {geogr.), sm. pl.
att. 2; vedere, scorgere. 2; i Visigoti, Goti occidentali,
Videor, eris, visus sum, videri, popoli della Tracia.
pass. 2; sembrare, parere. Visus, a, um, pp. pass. di video;
Viduatus, a, um, pp. pass. di veduto, visto.
viduo ; privato. Visus, a, um, pp. pass. di videor.
Vigeo, es, gui, vigere, n. 2; es- Visus, us, sm. i; vis Ia. g 2. Sem-
sere vegeto, vigoroso, aver inanto.
foria e vigore. Vita, ae, sf. 1 ;
vita.
Viginti, nom. num. card. ind.; Vitellii, orum, n. pr. m. pl. 2;
venti. Vitellii.
Villa, ae, sf. 1 ;
villa, casa di Vitellius, ii,n. pr. m. 2; Vitellio.
campagna. Vivo, is, xi, clum, vivere, n. 3
Vinco, is, vici, victum, vincere, vivere.
ait. 3 ; vincere. Vivus, a, um, agg.; vivo.
Vinctus , a ,um , pp. pass. di Vix, avv. ; appena.
vincio; legato, incatenato. Vixdum, avv.; appena.
Vinculum, i, sn. 2; vincolo, ca- Vixi, perf. di vivo.
tena. Vincula, orum, pl.; ca- Vocans, lis, part. pr. di voco ;
tene, ceppi, prigione. chiamando.
Vindelici, orum ( geogr .), sm. pl. Vocatus, a, um .pp.pass. di voco;
2 ; i Vindelici, popoli della Ger- chiamalo.
mania. Voco, as, avi, atum, are, ait. 1 ,
Vindicandus, a, um, par. fut. chiamare.
pass. di vindico. Volans, tis, part. pr. di volo; vo-
Vindico, as, avi, atum, are, lante, che vola.
ait. 1 ; vendicare, punire. § 2. Volitans, tis, part. pr. di volito;
Liberare. svolattare, volare qua e Id, vo-
Vinum, i, sn. 2; vino. lare.
Violator, ris, sm. 3; violatore. Volo, vis, volui, velle, ait. anom.;
Violatus, a , um
, pp. pass. di volere.
violo; violato. Volsci, scorum (geogr.), sm. pl. 2;
Violentia, ae, sf. 1 ; violenta. 1 Volsci, popoli dei l.atio.

Violentus, a, um,
agg. ; vio- Volscus, a, um, agg.; volsco, dei
lento. Volsci.
Vir, viri, sm. 2; nomo, uomo va- Volsinienses, sium (geogr.), sm.
loroso. § 2. Marito. pl. 3; i Volsiniesi, abitanti della
Virginitas, tis, sf. 3; verginild. citla, della anticamenle Volsi-
Virginius, ii, n. pr. m. 2 ; Vir- nium. ora Bolsena.
ginio. Volumnia, ae, n. pr. f. I ; Vo-
Virgo, ginis, sf. 3; vergine. lunnia.
Viridomarus, i, n. pr. m. 2; Vi- Voluntas, tis, sf. 3; volontd, vo-
ridomaro, condoltiero dei Galli lere. § 2. Amore, affello.
insubri. Voluptas, tis, sf. 3; piacere.
Virilis, virile, lis, agg. com. 3 Voracitas, tis, sf. 3 ; voracild,
virile. aviditd dei mangiare.
Viritim, avv.; per testa. Votum, i, sn. 2; voto.
Virtus, lis, sf. 3 ; virtti, valore. Voveo, es, vi, tum, vovere, ait.
Vis, vis, vi, vim, vi, e nelpl. vi- 2 ; promellere con voto far ,

res, rium,ribus,s/'. 3; forta, pa- volo.


tenta. §2. Violenta. Vim afferre Vox, vocis, sf. 3; voce, parold.
(far violenta). $ 3. Quantita, Vulgo as avi atum lare, att.

Digitized by Gcfdgle
VULGO ZENOBIA 215
divolgare, spargere, andar di- Vultus, us, sm. i ,
volto, /isiono-
cendo. mia.
Vulgo, aw. ; volgarmente, gene-
ralmente.
X
Vulgus, gi, sin. en. 2; volgo. Xanthippus, i, n.pr.m. 2; San-
Vulneratus, a, uni, pp. pass. di tippo sparlano , comandante
,
vulnero; ferito. Vulneratis tri- delVesercito cartaginese.
bus Albanis (restando feriti i
tre Albani). L
Vulnus, eris, sn. 3; ferita.
Vultur, ris, sm. 3; avoltoio. Zama, ae, (geogr.), sf. 1 , Zama,
Vulturnus, i, ( geogr .), sm. 2; VuU citla detla Numidia.
turno, fiume delta Campania. Zenobia, ae, n.pr. f. Zenobia.

Digitized by Google
Ditpzed by Googl»
4.

Sara usata massima civ.a alTmche Ia parte tipografica


non lasci niente a desiderare per la nitidezza dei caratleri,
bonta della carta e per quanto potra contribuire alia esat-
tezza della stampa.
A questa pubblicazione inlendiamo farne seguire un’allra
di lelture amene, che speriamo lornera parimenli gradita,
specialmente alia colta giovenlu.

ConcLizioni di associazione.

1. La Biblioteca della giovenlu italiana, sara composta di

volumi in compiesso di pagine 250 caduno, e ne sara pub~


blicato uno al mese.
2. L’associazione e obbligaloria soltanto per un anno e
la pubblicazione sara falta in modo cbeciascun anno abbia
le opere complete. *
3. II prezzo dell’associazione e di L. 6 a!l’anno da pa-
garsi auticipatamente. I volumi sono franchi per la posta
fielFinterno. AU’eslero aumento proporzionato. Cioe :

Svizzera L. 7 00
Francia » 8 00
Austria e Germania . 9 00
4. Chi procura otto associati ad uno stesso indirizzo a-
vra una copia gratuita.
5. I pagamenti si fanno in persona o con Yaglia postale
indirizzali alTufficio centrale, che e in Torino nell’Oratorio
di Fraacesco di Sales. Questi pagamenti si possono an-
s.

che fare a mani di quei corrispondenti presso cui e stata


presa 1’associazione.
6. Ogni piego, lettera, o qualsiasi altra corrispondenza

deve essere franca di posta

Al Direltore della Biblioteca della giovenlu italiana, Torino ,


via Coltolengo, n. 32.

Digiti;
K
«ttf

dispense pubblicate nel I ann<^ (1869),

„ {*\
Disp/ 1 MAFFEI. Sloria della letteratura italiana compendiata ad oso
della gioventb L. 0 70
« fcjls! GIAMBULLARI. DelTisloria deU'Europa, vol. I.°
« .111 Idem vol. 2.° (Prezzo d’ambidue) l 50
« IV DANTE. La divina commedia, con note dei piii celebri com-
.i' . mentatori, raccolte dal doltoresac. G. B. Francesia vo- ,

'l,!' lume I.° 1’Inferno *080


« V,f SACCHETT1. Novelle scelte purgate ed annotate dal prof.
sac. C. Durando 80
« VI* DANTE. I.a divina comSiedia, volunie 2.° il Purgatorio . » 0 80
• VII GUIDO (Fra) da Pisa. I falti di Enea con note . . . > 0: 0
« yill DANTE. La divina commedia vol. 3.° il Paradiso » . 0 80
i . I tre volumi uniti » 2 00
c T^ CAVALCA. Vile di s. Paolo e di s. Antonio cbn note dei sac.
.
• prof. C. Durando 0 40
j

.< X ‘t kl TASSO. La Gerusalemme liberata, con tre lezioni sulla sua


vita ed opere dei
CES ARI. Novelle
anpata
£
prw Alessandro Paravia
• •

intcra arspcdisce franca di porto a L. 6.


ro

Ani# rf (1870).
eccellenli piltori scultori ed
'Disp XIII VASARI. Vite de' piii , wciirtetU ,

vol. l.° - ... L. 0 70


— • XIV METASTASIO. Drammi scelli 0 70
_ « XV VASARI. Vite de’pittori, ecc. vol. 2." . . o 70
T XVI BOCCACCIO. Novelle scelte, purgate ed an jiotate dal sac. prof.
C. Durando, vol. 1."
s « XVn Idem vol. 2." che contiene in fine 1a\jta di Dante dcl*mede-
simo autore (prezzo di ambidue', » I 20

\ < XVIII VASARI. Vite dei pittori ecc. vo’,. 3 , 0 70


„ < XIX PETRARCA. llime scelte ed an-,,ot a t e dal sac. dott". G. Francesia 0 70
< XX CAVALCA. Vite di s. Fran^ esco d’Assisi e di s. Eulrosina con
note e schiarimenli d f.( sac. dott. F. Cerruli » 0 70
« XXI ARIOSTO. Lc bellczze dell’ Orlaudo Furioso ;
episodi e stanze
in acconcio studiosa con note dei professore
a gioventh
dei.',

Dott. Coli. V incenzo Lanfrancbi 0 70


« XXn VASARI. Vite de’pittori, ecc. vol. 4° con indice alfabetico dei
terreni tecnici per le tre arti dei disegno 0 80
1 quattro volumi 7 ... 2 50
« XXIII TASSONI. La secchia rapila ;
poema eroicomico castigato ad
uso della coslumata gioveulii per cura di I. Gobio C. It. Bam. 0 80
« XXIV MONTI. Poomelti, con note dei sac. dott. G. Francesia .
» ^80
Coloro che acquistando le annate 1809 e 70 t i associano pel 71 pagando
L. 18, riceveranno in dono l’ elegante volume Inscriptiones dei professore
T. Vallanri. Si aggiungcra alie L. 18 cent. 25 se ta spedizione sarci per
la posta. ,

Le associazioni si ricevono anche in Napoli presso Agostino Pellerano, edi~-


lore-libraio, slrada Tr inita Haggiore, n. Ii.

Digitized by Google
Digitized by Google
Digitized by Google
Digitized by Google

Potrebbero piacerti anche