UNIVERZITET U BEOGRADU

FAKULTET ORGANIZACIONIH NAUKA

SEMINARSKI RAD

Predmet: Fleksibilni proizvodni sistemi

Tema:
CAD/CAM sistemi u računarsko integrisanoj proizvodnji

Mentor: Studenti:
Prof.dr Oliver Ilić Šćelović Jelena 591/13

Beograd, jun 2017.

Sadržaj

1. Uvod ....................................................................................................................................... 3
2. Istorijski razvoj ...................................................................................................................... 4
3. Pojam CAD/CAD sistema ...................................................................................................... 5
3.1. Kompjuterski podržana proizvodnja (CAD sistemi) ........................................................... 6
3.2. Kompjuterski podržana proizvodnja (CAM) ....................................................................... 8
4. CAD/CAM sistemi u proizvodnji............................................................................................ 9
4.1. Računasrski integrisana proizvodnja ............................................................................... 10
5. Primena CAD/CAD sistema ................................................................................................ 11
6. Zaključak .............................................................................................................................. 12
7. Literatura ............................................................................................................................. 13
1. Uvod

Projektovanje uz pomoć računara bitan je činilac fleksibilne proizvodnje i automatizacije.

Najprostije rečeno, radi se o programskim sistemima koji obavljaju niz proračuna vezanih za
budući proizvod, pa su zato veoma korisne alatke za projektante. Po pravilu, ovi sistemi
uključuju i veoma razvijene programe za komunikaciju sa korisnikom u smislu prijema
podataka i prezentacije rezultata.

Saglasno činjenici da sredstva informacione tehnologije u poslednje vreme, doživljavaju

nagli uspon u razvoju i primeni u svim ljudskim delatnostima, dolazi do pojave niza
računarom podržanih tehnologija u industrijskoj proizvodnji. Zajednički činilac svih njih,
medju kojima su i CAD (Computer-Aided Desing) i CAM (Computer-Aided Manufacturing)
jeste automatizacija postupka razvoja i primene proizvodnih procesa, tj. upravjanja
proizvodnjom. Pri tome se želi obezbediti visoka efektivnost i efikasnost ovih procesa kroz
različiteve vidove integracije kako sistema tako i koncepata upravljanja u njima. Naravno, tu
se javljaju i prateći pozitivni efekti koji se ogledavaju kroz kvalitetnije, jeftinije, komfornije i
humanije odvijanje proizvodnih procesa podržanh savremenim sredstvima informacionih
tehnologija.

Ako se CAD sistemi uklope sa fleksibilnom proizvodnjom, u kojoj se računari koriste za

planiranje i vođenje procesa, dolazimo do pojma CAD/CAM sistema čija je osnovna
karakteristika veliko smanjenje vremena koje protekne od nastanka ideje za novi proizvod
do njene realizacije.

Računarska podrška u proizvodnji (CAM) podrazumeva planiranje i vođenje proizvodnje u

jednom fleksibilno organizovanom sistemu. U daljem radu biti reči o CAD/CAM sistemima
malo uopštenije kao i o primeni istih u računarsko integrisanoj proizvodnji. Konačno, CAM
podrazumeva i izvršavanje ovih programa tj. upravljanje FMS u realnom vremenu.
2. Istorijski razvoj

Prvi grafički sistem razvijen je 1950e godine za potrebe Američkog ratnog vazduhoplovstva.
To je bio sistem protiv vazdušne odbrane (polu‐automatizovano okruženje). Sistem je
razvijen na Masačusets institutu kod Linkoln tehnološke laboratorije koji je takođe uključivao
upotrebu CRT monitora da bi se prikazale informacije dobijene od radara , a i mnoge druge
informacije.
Početni razvici CAD/CAM sistema su izvršeni 1960-e godine u avionskoj i automobilskoj
motornoj industriji u oblasti 3D površinske konstrukcije i NC programiranja. Zbog toga je
prva komercijalna primena CAD‐a bila u velikim kompanijama automobilskih i
vazduho‐kosmičkih industrija, kao i u elektronici zbog visoke cene grafičkih hardvera. Kako
su kompjuteri postali pristupačniji, područje aplikacije se proširilo. Najuticajnije doba razvoja
CAD‐a bilo je otkriće MCS (Manufacturing and Consulting Services Inc.) koji je napisao
ADAM (Automated Drafting And Machining), ali bitnije snabdevanje kodom kompanije kao
što su McDonnell Douglas (Unigraphics), Computervision (CADDS), Calma, Gerber,
Autotrol i Control Data. Kroz decenije samostalni proizvođači kao što su: Ford (PDGS),
General Motors (CADANCE), Mercedes‐Benz (SYRCO), Nissan (CAD‐I) i Toyota (TINCA)
i avio proizvođači kao što su: Lockheed (CADAM), McDonnell‐Douglas (CADD), svi su
imali samostalno razvijene CAD softvere.
3. Pojam CAD/CAD sistema

CAD/CAM se bavi inžinjerskim funkcijama i u dizajnu i u proizvodnji. Dizajn proizvoda,

inženjerske analize i dokumnetovanja dizajna (na primer, crtež) su aktivnosti inžinjerskog
projektovanja. Proces planiranja, NC programiranje dela, kao i druge aktivnosti u vezi sa
CAM – om, su aktivnosti inžinjerske izrade (proizvodnje). CAD/ CAM sistemi su razvijeni
tokom 1970-ih i početkom 1980-ih godina bili su primarno dizajnirani za rešavanje ove vrste
inžinjerskih problema. Od tada, CAM je evoluirao da obuhvati mnoge druge funkcije u
proizvodnji, kao što su zahtevi za planiranjem materijala, planiranje proizvodnje, praćenje
proizvodnje pomoću računara i kontrole procesa pomoću računara.

Takođe, trebalo bi napomenuti da CAD/CAM označava integraciju aktivnosti dizajna i

proizvodnje pomoću računarskih sistema. Način izrade proizvoda je direktna funkcija
njegovog dizajna. Sa konvencionalnim postupcima primenjivanim toliko godina u industriji,
inžinjerski crteži su pripremani od strane tehničkog crtača i kasnije korišćeni od strane
inžinjera u proizvodnji za razvoj planiranih aktivnosti unutar procesa. Aktivnosti uključene u
dizajniranje proizvodnje, odvojene su od aktivnosti u vezi sa planiranjem procesa.

Korišćenjem CAD/CAM tehnologija, moguće je da se uspostavi direktna veza između

dizajna proizvoda i proizvodnog inžinjeringa. U stvari, CAD/CAM je jedna od tehnoloških
mogućnosti za konkurentni inžinjering. To je cilj CAD/CAM tehnologije – ne samo da se
automatizuju određene faze dizajna i određene faze proizvodnje, nego i da se automatizuje
prelaz od dizajna do proizvodnje. U idealnom CAD/CAM sistemu, moguće je da se iz
glavnog dizajna specificira proizvod, jer se nalazi u CAD bazi podatak, i da se automatski
konvertuje u plan procesa za izradu proizvoda. Veliki deo obrade može biti postignut na
numerički kontrolisanim mašinama alatkama. Kao deo plana procesa, NC programiranje dela
je automatski generisano od stane CAD/ CAM-a. CAD/CAM sitem preuzima NC program
direktno i prosledjuje ga mašini alatki putem mreže. Dakle, po ovom aranžmanu, dizajn
proizvoda, NC programiranje i fizičku proizvodnju sprovodi računar.
3.1. Kompjuterski podržana proizvodnja (CAD sistemi)

Computer Aided Draughiting (u nekim izvorima Desing), (CAD) ili Crtanje pomoću
računara, je izvršilo revoluciju u procesu dizajna. U poredjenju sa tradicionalnim tehnikama
crtanja, proizvodjači mogu raditi efikasnije korišćenjem CAD sistema jer mogu ostvariti bolji
dizajn brže i sa nižom cenom. CAD predstavlja grupa metoda i alata koja pomaže
konstruisanja u kretanju geometrijske prezentacije onoga što se konstruiše, dimenzionisanju i
tolerancijama, upravljaje izmenama konstrukcije, arhiviranju (čuvanju), razmeni informacija
o delovima i sklopovima, uz pomoć računara.

Dizajner sa lakoćom može da koristi CAD sistem za generisanje višestruko povezanih

kompleksnih objekata i njihovo povezivanje prema zahtevima. Mogućnost CAD sistema jeste
i ta da omogućava korisniku da izabere širok varijatet često korišćenih delova iz formirane
interaktivne baze. Ovo unapredjuje kvalitet i verodostojnost crteža i brzinu njegove izrade.

CAD sistem se sastoji od hardvera, softvera i korisnika.

- Korisnik – inžinjer – konstruktor, potrebno je da poznaje rad na računaru i ostaloj

hardverskoj opremi, da koristi CAD softver i ostale neophnodne programe i da je
sposoban da rešava postavljeni konstrukcioni zadatak
- Hardver čini računar i prateća oprema. U savremenom trnutku računar je najčešće
PC platforma. Hardver treba da bude prilagodjen korisniku (što PC jeste bez obzira na
namenu), da obezbedi efikasno funkcionisanje CAD softvera (više RAM memorije,
brži procesor, kvalitetan monitor) i da može da rešava konkretne konstrukcione
zadatke (problem). Za pojedine zadatke je potrebna dodatna specifična I/O opema
- Softver čini pre svega CAD softver, ali se pored toga koristi i operativni sistem,
programi MS Office i drugi. Za specifične namene se koriste posebni – dodatni
moduli CAD softvera. Savremena PLM rešenja teže da uključe što veći broj modula
potrebnih za upavljanje celokupnim životnim vekom proizvoda. Softver treba da bude
prilagodjen korisniku (frendlz user), da efikasno radi i upravlja hardverom i da rešava
postavljeni zadatak (posebno specifične probleme)

Problem i konstrukcioni zadatak predtavlja ulaz u proces konstruisanja i razvoja proizoda.

Postavljeni zadatak utiče na ostale elemente CAD sistema. Za specifične probleme potrebna
su posebna – ekspertska znanja konstruktora (koja se stiču ili angažuje ekspert koji ih
poseduje). Specifični problemi zahtevaju posebne karakteristike i hardvere i softvere.

Prednosti CAD sistema mogu se opisati prema:

- Mogućnost zumiranja u smislu uvećanja ili smanjena površina kada se radi u srazmeri
- Upotreba automatskih nagiba, prečnika, lukova i dimenzija
- Mogućnost: cut, copu, paste, rotacije, prikazivanje negativa i projekcija objekata
- Veliki varijatet senčenja objekata i raznih fontova slova
- Mogućnost jednostavne modifikacije postojećih crteža
- Mogućnost izrade 3D virtualnih modela
Ima mnogo razloga za korišćenje CAD-a. Najveći razlog je konkurentnost. Da bi pobedile u
poslu kompanije koriste CAD da bi napravile bolje planove, brže i jeftinije od svojih
konkurenata. Produktivnost je znatno poboljšana korišćenjem CAD-a, omogućujući brzo i
lako crtanje i dizajniranje. Ranije su inženjeri i crtači tračili preko 30% svog vremena na
traženje crteža i odgovarajućih dokumentacija. Sada je to pristupačno odmah po izdavanju
zahteva elektronskim putem. Promene na crtežima se vrše lako korišnjeme CAD programa.
CAD može omogućiti kompaniji bolji plan i dizajn od onoga koji je moguće ručno napraviti.

Mnogi CAD sistemi dozvoljavaju brzo genrisanje modela kao objekta. Kompjuterska
memorija čuva podatke od svih geometrijskih podataka koji definišu svaki deo objekta. Od
dimenzionisanja komponenata kompjuter će preračunati površinu, zapreminu, težinu za
različite materijale, težište, momenat inercije. To se može koristit za izračunavanje raznih
napona, naprezanja i pritisaka koji su potreban deo planova. Čvrsti modeli kreirani u CAD-u
mogu biti preneti u elemente analize koji će onda proveriti predloženi plan, da li je u
mogućnosti da ispuni predvidjene zahteve. Najveći doprinos kopjutera u planiranju je
softversko procesiranje – prototip modeli, kreirani 3D modeli, planirani da budu predmet
kompjuterskog testiranja. Za gradjenje je prototip mnogo brži i jeftiniji od građenja pravog
prtotipa i često bolji u osnovom ispitivanju od pravog. To je zato što modeli često koriste
procese i materijale koji ne odgovaraju onima koji se koriste za pravi konačni proizvod.
Softer prototip može ličeti mnogo više na konačni proizvod od stvarnog prototipa.
Realističnu sliku softer prototipa mogu koristiti ljudi iz marketinga da naprave širok spektar
marketinškog materijala tj. o mogućnostima samog proizvoda. Oni čak mogu biti korišćeni za
testiranje tržišta i donošenje konačne odluke da li će to uopšte biti proizvedeno. Prodajno
odeljenje koristi 3D ilustracije i brošure za promociju proizvoda. Prezentacije sa vizualnim
modelima i animacijama u 3D formi su danas značajan deo prodaje i reklame, vrlo značajne u
tržišnoj i konkurentnoj prodaji i ekonomiji. CAD/CAM sistemi mogu napraviti komjuterske
insrukcije za kompjuterizovanu mašinsku kontrolu kod: strugova, mlinova, bušilica,
glodalica, aparata za zavarivanje, automatizovanih postrojenja. Tipično projektovanje
uključuje crtanje u CAD-u sve do konačnog projekta i CAD pravi slojeve od pojedinačnih
geometrijskih oblika koje potom povezuje u celinu za CAM. Opis dela kreativnog CAD-u se
prevodi u odgovarajući format i onda se ugradjuje i ubacuje u CAM.

CAD sistemi su veoma pogodni za vršenje operacija koje se često ponavljaju, kao što je
slučaj kod dizajna „familija“ sličnh komponenti. Dodatno, CAD sistemi omogućuju
editovanje ili reviziju crteža kao i elektronsku transakciju putem mejla za brzu i efikasnu
komunikaciju. Od geometrijskih 3D podataka, CAD sistem može izračunati masu
komponenti, težište itd. Za upotrebu u dodatnim proračunima. Mnogi CAD sistemi su
sposobni za davanje geometrijskih podataka kod formiranja čvrstih modela i prototipa.
3.2. Kompjuterski podržana proizvodnja (CAM)

Razvoj CAM softera omogućilo je spregu CAD/CAM u cilju unapredjenja industrijske

proizvodnje. Moderni CAD/CAM sistemi automacki generišu kretanje alata na osnovu 3D
CAD podataka i omogućavaju simulaciju procesa mašinske obrade na ekranu računara.

CAM podrazumeva primenu računara kod upravljanja proizvodnjom i kod montaže. Računari
se koriste za planiranje, nadzor i kontrolu procesa. Jednom dizajnirani objekti u CAD
softveru mogu biti sačuvani na hard disku i prosledjeni mašinama kontrolisanim od strane
računara, koje bi onda na osnovu dizajna i proizvele odgovorajući deo.

Slično kao i kod CAD sistema CAM sistem čine elementi koji su međusobom povezani. Ulaz
za CAM sistem predstavlja CAD model. Na osnovu izlaza iz CAD-a, CAM pruža mogućnost
automackog projektovanja tehnologije izrade. Integracija CAD/CAM je prikazana na sledećoj
slici.

Slika 1 Integracija CAD/CAM u cilju projektovanja i razrade tehnološkog procesa

Hardver u CAM sistemu čini pre svega numerički kontrolisana mašina (CNC), obradni centri,
fleksibilni proizvodni sistemi itd, ako i računar. Složenost i cena CNC mašina znatno
prevazilazi složenost i cenu računara, a savremene mašine obično poseduju sopstveni
računar. CAM softver može biti nezavisan ili povezan sa konkretnom mašinom.

Proširenje CAD/CAM je potpuno integrisanje svih aspekata proizvodnje upotrebom podataka

generisanih računarom. To je proces poznat kao kompjuterski integrisana proizvodnja
(Computer Integrated Manufacture – CIM). Industrija koja prihvata filozofiju fleksibilne
proizvodnje koristi najviše razvijene CIM sisteme u cilju inkroporacije svih povezanih
informacija u lokalno dostupnu bazu podataka. Sistemi kontrole i obezbedjivanja kvaliteta
mogu biti inkorporirani u CIM sisteme.
4. CAD/CAM sistemi u proizvodnji

Svojevrstan organizaciono tehnološki preobražaj proizvodnje nastaje primenom fleksibilnih

proizvodnih sistema i adekvatnim korišćenjem kompjuterski upravljanim mašinama.

Potreba za automatizaciju procesa upravljanja izazvana je ne samo povećanim brojem

zaposlenih u delovima preduzeća van proizvodnje već i činjenicom što stara sredstva i
metode upravljanja nisu obezbedili racionalno rešavanje složenih zadataka upravljanja
savremenom proizvodnjom. Ali, primena računara u tom smislu ubrzava obradu i prenos
ogromne količine informacija koje su potrebne za donošenje odluka vezaih za pripremu i
upravljanje proizvodnim procesima.

Upotreba računara u psolovima upravljanja proizvodnjom pošla je kroz više faza. Danas se
došlo do upotrebe novih, savremenih računara i računarskih programa u proizvodnji.
Savremena organizacija i priprema proizvodnje koristi sledeće mogućnosti:

 Omasovljenje proizvodnje u slučajevima gde nema ograničenja plasmana čime se

postiže ekonomski efekat sniženja troškova proizvodnje i omogućuje olakšana
kontrola kvaliteta gotovih proizvoda
 U uslovima ograničene masovnosti, korišćenje adaptivnih tehničko – tehnoloških i
ogranizacionih rešenja (Fleksibilni proizvodni sistem FPS, Kombinovani Odabrani
Centri CNC i dr.) kao i grupne tehnologije i posebno takozvana ”frakalna
proizvodnja”. Na ovaj način se dozvoljava da se i u maloserijskoj proizvodnji zadrži
dostignut nivo kvaliteta i troškova proizvodnje
 Svestrano uključivanje naučno-tehnoloških saznanja na svim nivoima projektivanja i
proizvodnje proizvoda sa naglašenim efektom u odnosu na sniženje troškova i
unapredjivanje kvaliteta proizvoda

Neki od najžnačajnih softerskih paketa koji su razvijeni za planiranje i upravljanje

proizvodnim procesima su CAPP(Computer-Aided Process Planing: Planiranje procesa
pomoću računara), CAD (Computer-Adied Desing: Kompjuterski podržano konstruisanje),
CAM(Computer-Aided Manufacturing: Kompjuterski podržana proizvodnja), CNC
(Kompjuterski upravljane mašine) i drugi. U daljem radu će biti objašnjeni CAD/CAM
sistemi u računarsko integrisanoj proizvodnji.
4.1. Računasrski integrisana proizvodnja

Računarski integrisana proizvodnja obuhvata sve inžinjerske CAD/CAM funkcije, ali takođe
uključuje i poslovne funkcije koje se odnose na proizvodnju. Idealni CIM sistem primenjuje
računanje i komunikacione tehnologije za sve operativne funkcije i funkcije obrade podataka
u proizvodnji, od prijema naloga, “kroz” projektovanje i proizvodnju, do isporuke proizvoda.
Odnos CIM-a i CAD/CAM je prikazan na sledećoj slici.

Slika2 Odnos CIM I CAD/CAM sistema

CIM koncept predstavlja sve potrebne operacije koje su inkroporirane u integrisani

računarski system, koji je od izuzetne pomoći i koji je u stanju da poboljša i automatizuje
poslovnje. Računaski system je rasprostanjen po celoj firmi, dodiruje sve aktivnosti koje
podržavaju proizvodnju. U ovom integrisanom računarskom sistemu, izlaz jedne aktivnosti
služi kao ulaz u sledeću aktivnost, kroz lanac događaja koji počinje sa ciljem prodaje i
kulminira sa isporukom proizvoda. Komponente integrisanog računarskog sistema su
ilustrovane na sledećoj slici.

Figure 2 Komponente integrisanog računarskog sistema

Puna imlepmentacija CIM-a rezultira automatizacijom protoka informacija kroz svaki aspect
organizacije komapanije.

5. Primena CAD/CAD sistema

Prva generacija CAD (Computer-aided design-kompjuterski podrzano konstruisanje) koja je

nastala pedesetih godina prošlog veka nije podržala mogućnost interaktivnog rada sa
korisnicima.CAD sistemi su prvobitno nasli primenu u avio i auto industriji. Može se
slobodno reči da je CAD tehnologija zamenila papir i olovku, tj racunarom se vrši crtanje
iprojektovanje.
Prilikom razvoja hardvera računara dolazi i do razvoja i odgovarajućih softvera. Dolazi do
pojave CAM (Computer-aided manufacturing)koje sluze za modeliranje mašinskih
delova.Ova tehnologija prikazuje proces obrade nekog mašinskog elementa.U programima
koji se koriste pri projektovanju postoje 2D i 3D alati i uz pomoć njih se mogu virtuelno
videti pravljenje i izrada nekog dela.

Danas ozbiljna proizvodnja nije zamisliva bez CAD/CAM tehnologije, zbog toga je praćenje
najnovijih trendova u ovom područiju je od velike važnosti.U recesijskom vremenu jedan od
najsigurnijih nacina za povećanje konkuretnosti je ulaganje u nove programe i obuku CAD-
CAM tehničara.Dobijanjem Cad crteža od kupca smanjuju se prazni hodovi CNC mašine
ioptimizira se izrada, a samim tim i cena proizvoda.

Proizvodnja uz CAD nacrte ima još jednu prednost, a to je bespotrebna komunikacija oko
tehničkih pitanja i eventualnih nejasnoća.

Najrasprostranjeniji CAD softveri su:

– Applicon Bravo
– Autodesk Surface Studio (ranije Alias/Wavefront)
– Autodesk AutoCAD www.autodesk.com
– Autodesk Mechanical Desktop
– Autodesk Inventor
– Baystate Technologies Cadkey
– Bentley Systems MicroStation www.bentley.com
– CoCreate SolidDesigner
– CoCreate ME10
– Dassault Systemes CATIA www.3ds.com
– IBM CATIA
– Matra Datavision Euclid3 – MCS Anvil Express
– MicroCADAM Helix
– PTC Pro/DESKTOP www.ptc.com
– PTC Pro/ENGINEER
– SDRC Artisan Series
– SDRC I-DEAS Master Series
– SDRC Imageware Surfacer
– SofTech (Adra) CADRA
– SolidWorks SolidWorks
– Think3 (CAD.LAB) Eureka Gold
– Unigraphics Solutions Solid Edge www.ugs.com
– Unigraphics Solutions Unigraphics
Najrasprostranjeniji CAM softveri su:

– DelCAM PowerMILL www.delcam.com

– MasterCAM Mill, Lathe... www.mastercam.com
– EdgeCAM EdgeCAM www.edgecam.com
– FeatureCAM www.featurecam.com
– Espirit

6. Zaključak

Razvoj savemene koncepcije upravljanja najduže je povezan sa sve većom primenom novih
tehničkih sredstva, a posebno elektronskih računarskih mašina. Pojava računara i primena
metoda i sredstva na osnovama primene računara, uslovljena je objektivnim potrebama
razvoja savremene proizvodnje, sve većim i složenijim funkcijama upravljanja, porastom
obima proizvodnje, kao i njenom sve većom koncentracijom.

Organizovanje i upravljanje proizvodnjom danas je postalo nezamislivo bez primene računara

i različitih softvera. Sve veća konkurencija i zahtevi tržišta podrazumevaju da vreme koje
protekne od ideje do komercijalizacije proizvoda bude znatno kraće. Tome doprinose različiti
programi koji su razvijeni za planiranje, pripremu i upravljanje proizvodnim procesima.
Njihovom primenom dolazi do smanjenja napora, direktne uštede na radnoj snazi i materijalu
i alatu, smanjenju škarta i veće usaglašenosti plana i samog procesa proizvodnje. Sve to
dovodi do povećanja produktivnosti a samim tim I do povećanja konkurentnosti proizvodnog
preduzeća na tržištu.
7. Literatura

1.Kochan D, Flexibile manufacturing and CAM/CAD – Evaluation and selection systems, Computers in
industry, Apil 1987

2. SPIN 09’ VII Skup privrednika i naucnika, Operacioni menadžment i globalna kriza, Zbornik radova,
Beograd 05. – 06. Novembar

3. Jovanovic A., Mihajlović I, Upravljanje proizvodnjom, Tehnički fakultet u Boru, Bor, 2005

4. Lennings L, CAD/CAM integration in practice: Two cases of computer aided toolmaking, Computers in
industry, 1992