Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Venedik Baylosunun
Defterleri
The Venetian Baylos
Registers
(1589-1684)
Serap Mumcu
Edizioni
CaFoscari
Edizioni
CaFoscari
Hill
Studi turchi e ottomani
Collana diretta da
Maria Pia Pedani
Elisabetta Ragagnin
4
Venedik Baylosunun Defterleri
The Venetian Baylos Registers
(1589-1684)
Hill
Studi turchi e ottomani
Direttori | General editors
Maria Pia Pedani (Universit Ca Foscari Venezia, Italia)
Elisabetta Ragagnin (University of Cambridge, UK)
Comitato scientifico | Advisory board
Blent Ar (TBMM Milli Saraylar, Mzecilik ve Tantm Bas kan, I
stanbul, Trkiye)
nder Bayr (TC Bas bakanlk Devlet Ars ivi Daire Bas kanlg , Osmanl Ars ivi Daire Bas kanlg , I
stanbul, Trkiye)
Dejanirah Couto (cole Pratique des Hautes tudes EPHE, Paris, France)
Mehmet Yavuz Erler (Ondokuz Mays niversitesi, Samsun, Trkiye)
Fabio Grassi (Universit di Roma La Sapienza, Italia)
Figen Gner Dilek (Gazi niversitesi, Ankara, Trkiye)
Stefan Han (Freie Universitt, Berlin, Deutschland)
Baiarma Khabtagaeva (Szegedi Tudomnyegyetem, Magyarorszg)
Nicola Melis (Universit degli Studi di Cagliari, Italia)
Melek zyetgin (Yildiz niversitesi, I
stanbul, Trkiye)
Cristina Tonghini (Universit Ca Foscari Venezia, Italia)
Direzione e redazione
Dipartimento di Studi sullAsia sullAfrica Mediterranea
Sezione Asia Orientale e Antropologia
Universit Ca Foscari Venezia
Palazzo Vendramin dei Carmini
Dorsoduro 3462
30123 Venezia
http://edizionicafoscari.unive.it/col/exp/27/Hilal
Venedik Baylosunun Defterleri
The Venetian Baylos Registers
(1589-1684)
Serap Mumcu
Venezia
Edizioni Ca Foscari - Digital Publishing
2014
Venedik Baylosunun Defterleri | The Venetian Baylos Registers (1589-1684)
Serap Mumcu
2014 Serap Mumcu for the texts
2014 Edizioni Ca Foscari - Digital Publishing for the edition
Every part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means without permission provided that the source is fully credited.
Qualunque parte di questa pubblicazione pu essere riprodotta, memorizzata in un sistema di
recupero dati o trasmessa in qualsiasi forma o con qualsiasi mezzo, elettronico o meccanico,
senza autorizzazione, a condizione che se ne citi la fonte.
Edizioni Ca Foscari - Digital Publishing
Universit Ca Foscari Venezia
Dorsoduro 1686
30123 Venezia
http://edizionicafoscari.unive.it/
ecf@unive.it
I edition March 2014
ISBN 978-88-97735-57-1 (pdf)
ISBN 978-88-97735-58-8 (print)
Cover design: Studio Girardi, Venezia | Edizioni Ca Foscari
Tesekkr | Acknowledgments 7 | 9
nsz | Preface 11 | 13
Maria Pia Pedani
Giris | Introduction 15 | 26
Belgeler | Documents 37
Kaynaka | Bibliography 397
Ksaltmalar | Abbreviations 401
Dizinler | Indices 402
Baylosun Szlg | The Baylos Dictionary 428
zet | Summary
Sevgili hocam Prof. Dr. Mahmut H. akirolu ansna
In memory of my professor Mahmut H. akirolu
7
Tes ekkr
Bu alma Venedik Devlet Arivinde Bailo a Costantinopoli 250-252
numaral seride bulunan ve 1589dan 1682ye kadar uzanan yaklak yz
yllk sreci kapsayan 943 belgeyi ele almaktadr.
stanbuldaki Venedikli diplomatlar Osmanl sultanlarnn ve nemli
devlet grevlilerinin mektuplarnn kopyalarn, Venediklilerin ilerinde
referans olmas iin, kendi arivlerinde bulundurmaya zen gsteri-
yorlard. te bu ekilde Carte Turche Registri (Trke kartlar) ad
verilen kayt serisi ortaya kt. Bu kaytlar Osmanl Trkesi ve Venedik
Cumhuriyetinin resmi tercmanlar tarafndan yaplan talyanca eviri-
leri ierir. Belge asllar sklkla Venedike gnderilmekle birlikte bunla-
rn birer kopyas Babakanlk Osmanl Arivinde Maliyeden Mdevver
Defterler iinde de bulunmaktadr.
Burada allan belgeler Hkm, Mektup, Nin- erif, Berat, Hc-
cet ve Arzdr. Bugn iki devletin ilikileri sadece tarihiler iin deil
birok kesimce merak edilmektedir. Bunun da en temel nedeni bu iliki
alarn kantlayan belgelerin Osmanl Devletinin bilinmeyenlerini gz-
ler nne karaca dncesidir. Ancak imdiye kadar ortaya konulan
almalar, ilikilerin ortaya konulmasnda yeterli deildir. Bu alma
olduka geni bir sreci btnlkl olarak ele almakta ve Osmanl Dev-
leti ile Venedikin bu srete zellikle ticari faaliyetlerinin geliimini ve
bu faaliyetleri sekteye uratan gelimeleri gzler nne sermektedir.
Belgeleri ele alma aamasnda genel olarak ksa zetlerle geitirilmi
bir alma yapmak yerine, btnlkl ve ayrntl bir alma aratr-
maclar iin ok daha verimli olacakt. Bu nedenle alma, her bir belge
tek tek ele alnarak hem Trke geni zet hem de ngilizce ksa zet
eklinde hazrland. Trke zet aamasnda dnemin Osmanl Trke-
sini ok fazla deitirmeden, bilhassa yabanc kelimelerin orijinaline
sadk kalnarak yazlmasnn daha uygun olduuna karar verdik. Hemen
hemen btn belgelerin hem Osmanlca hem de talyanca kopyalarnn
bulunmas yabanc isimlerin yazmnda byk kolaylk salad. talyanca
VENEDIK BAYLOSUNUN DEFTERLERI | THE VENETIAN BAYLOS REGISTERS (1589-1684)
8 MUMCU. TESEKKR | ACKNOWLEDGMENTS
metinlerin genel olarak daha ayrntl olmas da baz Osmanlca metin-
lerde eksik kalan tarih, yer ad, kii ad gibi bilgilerin tamamlanmasnda
nemli bir katk salad.
ncelikle almann btn aamalarnda yanmda olan ve benden
desteini esirgemeyen ve bana gerek bir retmen olan kymetli ho-
cam Ca Foscari niversitesinden Prof. Dr. Maria Pia Pedaniye, Gazi
niversitesinden Yksek Lisans tez danmanm, kymetli hocam Prof.
Dr. Ahmet Gnee, almaya nemli fikirleriyle katkda bulunan ve her
aamasnda bizimle heyecanlanan Prof. Dr. Antonio Fabrise, bana g-
vendii ve sonuna kadar destekledii iin Prof. Dr. Nevin zkana, Anka-
ra talyan Kltr Merkezinden Esra Orhana, cesaret verici tleriyle
yolumu aan Prof. Dr. Tufan Gndze, Venedik Devlet Arivi alma
Odas Ba Sorumlusu Michela Dal Borgoya, Venedik Arivindeki al-
ma srem boyunca kymetli fikirlerini benimle paylaan tarihi arkada-
larm Emrah Safa Grkana, Levent Kaya Ocakaana, zgr Orala ve
Gner Doana talyanca belgeleri okuma ve anlama aamasnda ben-
den yardmlarn esirgemeyen talyan aratrmaclar Mauro Bondioliye,
Erasmo Castellanoya, Massimo Galtarossaya, Davide Geronazzoya ve
Christian Rossiye, hem Yunanca hem talyanca yer ve ahs isimlerinde
benden yardmn esirgemeyen Christos Zampokalosa, Venedik Devlet
Arivinin tm alanlarna, Trkiyeden yardm eli uzatan Ebubekir
Sddk ahine, Musa Gme, Fatih Tunkla, ngilizce eviriye kat-
klarndan dolay Merve Bier, Yaar Tolga Cora ile Deanna Cachoian-
Sancheze ve sevgili aileme teekkr bir bor bilirim.
Serap Mumcu
Eyll 2013
Venedik
9
Acknowledgments
This book contains the summaries of 943 Ottoman documents dating
back to the period 1589-1682, written in eleven registers kept in the ar-
chives of Bailo a Constantinopoli, boxes 250-252, in the Venetian State
Archives. Venetian diplomats in Istanbul considered it important to keep
the copies of letters of sultans and Ottoman officials that made reference
to Venetian affairs in their own archives. In this way the series of regis-
ters called Carte turche. Registri was created. It contains both Ottoman
texts and their Italian translations made by the official interpreters of
the Republic. Originals were usually sent to Venice, while the drafts are
still kept in the Ottoman archives (Babakanlk Osmanl Arivi), above
all in the series Maliyeden mdevver.
The documents studied here are imperial orders (hkm), letters
(mektup), imperial decrees (nin- erf), patents (berat), legal
documents (hccet) and petitions (arz- hal). They are important to
give new light to Venetian-Ottoman relations. Today several scholars,
belonging to different research fields, are interested in the past relations
that had taken place between these two states. There is the widespread
idea that the Venetian documents can reveal still unknown elements
of the history of the Ottoman Empire. This study aims at helping to
understand the complex process of these relations and, since these
documents make reference particularly to commercial relations, to give
new light to Ottoman-Venetian economic history.
Working on these registers, I soon realized that a long description of the
documents would be more useful for researchers than short summaries.
Therefore the documents were carefully read one by one and detailed sum-
maries in Turkish were prepared, together with some brief information in
English. Other copies in Ottoman, together with ancient translations into
Italian, helped me to understand better the documents and to complete the
missing parts such as dates, names of places and persons.
First of all, I owe my deepest thanks to my valuable Professor Dr.
VENEDIK BAYLOSUNUN DEFTERLERI | THE VENETIAN BAYLOS REGISTERS (1589-1684)
10 MUMCU. TESEKKR | ACKNOWLEDGMENTS
Maria Pia Pedani, from Ca Foscari University of Venice, who supported
me during the research process being a real teacher for me. I would
also like to thank my supervisor, Professor Dr. Ahmet Gne from Gazi
University of Ankara. Thanks also to Professor Dr. Antonio Fabris who
contributed to this work with his advices and enthusiasm, Professor Dr.
Nevin zkan who trusted and deeply supported me, Esra Orhan from
the Institute of Italian Culture in Ankara and Professor Dr. Tufan Gunduz
who enlightened my way with his encouraging advices. My gratitude is
also extended to Dr. Michela Dal Borgo, the head of the reading room
of the Venetian State Archive; my historian colleagues who shared their
valuable ideas during my research in the Archive of Venice: Emrah Safa
Grkan, Levent Kaya Ocakaan, zgr Oral and Gner Doan; my Italian
research colleagues who supported me in reading and understanding
documents in Italian: Mauro Bondioli, Erasmo Castellano, Massimo Gal-
tarossa, Davide Geronazzo and Christian Rossi; Christos Zampakolas
who helped me to understand all the names of places and people in
Greek and Italian; all the staff of the Venetian State Archives; Ebubekir
Sddk ahin, Musa Gm and Fatih Tunkl, who supported me from
Turkey; Merve Bier, Yaar Tolga Cora and Deanna Cachoian-Schanz for
the translation into English; and finally my dearest family.
Serap Mumcu
September 2013
Venice
11
nsz
Maria Pia Pedani
Ca Foscari niversitesi Venedik
2000li yllarn banda dikkatimi eken Venedik Devlet Arivinden
Bailo a Costantinopoli, Carte Turche serisi 1987 ylnda balayan uzun
tasnif srecinin ardndan aratrmaclarn hizmetine sunulmutu. Ariv-
deki bu belgelerin yllar nce grm olduum Osmanl kroniklerinden
olduka farkl ve bu nedenle de ok nemli olduunu ilk grte anla-
mtm. Osmanl Trkesinde hazrlanp birer talyanca kopyas ile mu-
hafaza edilen bu belgelerle Venedikli diplomatlarn Osmanl sultanlarna
kar ve iki devlet arasndaki ilikilerde nasl bir brokrasi izledikleri
akla kavumaktadr. Bunlar; Akdenizde sregelen Venedik-Osmanl
ticareti, Balkan topraklarnda Venedikliler iin gerekleen askeri alm-
lar, Osmanl Devleti tarafndan Venedik gemilerine saldran Arnavut kor-
san gemilerinin yaklmas ynnde verilen emirler, sadece karada deil
denizlerde de ortak snrlarn kurulmas, Levante blgesinde olduu gibi
Avrupada da seyahat eden Hristiyan ve Mslman tccarlarn bandan
geen ilgin olaylar, Osmanl sultan ve Venedik doju arasndaki dostlua
vurgu yapan Osmanl Devletinden Venedike gnderilen mektuplardr.
Beraber almalar yrttm rencim Serap Mumcu bu seride
muhafaza edilen 11 defter zerinde iki yl akn bir alma srecinden
sonra bu zorlu grevi baaryla tamamlad.
Bu iin olduka zorlu taraflar oldu: Kii ve yer adlarnn yazmnn
birbirinden farkllk gstermesi, birbirinden olduka farkl belgelerin bir
arada bulunmas, Osmanl Trkesi ve Venedik lehesinden kaynaklanan
zorluklar, iki dilde hazrlanan belgenin birbirinden farkllk gsterdii
durumlar ki genellikle Osmanl Trkesi ksmnda daha ayrntl bilgiler
mevcuttur ve son olarak Venedik Devlet Arivinde Bailo a Costantino-
poli serisinin tam dzenli bir ekilde tasniflenememi olmas da aratr-
maclara yardmc olmayan, yanl bilgilendirme sunan ve ciddi anlam-
da almay zorlatran bir etken olmutur. (rnek verecek olursak;
sra halinde birbirini takip eden belgelerden birka tanesi almann
tamamlanmasna gnler kala tamamen tesadf eseri bambaka bir seri
VENEDIK BAYLOSUNUN DEFTERLERI | THE VENETIAN BAYLOS REGISTERS (1589-1684)
12 PEDANI. NSZ | PREFACE
ierisinden kmtr. Bu eksik belgelerin bulunduu seri ile ilgili olarak
hibir mevcut bilgi bulunmamaktadr).
Bu kitap, Ca Foscari niversitesi editrlnde on-line olarak yaym-
lanmaya balanan ve gen aratrmaclarn Tarih, Dil, Trkoloji, Trke
ve Osmanl Trkesi alanlarndaki almalarn ieren Hill Dergi-
sinden yaymlanmaktadr.
Serap Mumcu, Venedik Arivinin alma salonunda geirdii saysz
saatlerin ardndan hazrlad bu almay imdi bu sahann aratrma-
clarna sunuyor. imdi tarihiler sadece kaybedilen ya da kazanlan sa-
valardan ibaret olmayan, dostluklar ve ortak paylamlar da kapsayan
bilimsel bir tarihsel yaklam, gemiteki Venedik-Osmanl ilikilerini
ortaya koyan yeni ve harika bir kaynaa sahipler.
13
Preface
Maria Pia Pedani
Ca Foscari University, Venice
The series Carte turche. Registri attracted my attention many years
ago, between 1999 and 2000. At that time, the series became available
to scholars after a long lasting re-arrangement process that had start-
ed in 1987.
The first time I saw these documents, I could immediately see how
different they are from Ottoman chronicles and therefore what an im-
portant historical source they are.
These documents, written in Ottoman and provided with Italian trans-
lations, are very important to understand the way Venetian diplomats
managed the sultans bureaucracy.
These documents clearly deal with the following topics that would oth-
erwise be difficult for historians to fathom: Venetian-Ottoman trade
in the Mediterranean; recruitments of soldiers in the Balkans for the
Venetians; imperial orders of burning Albanian pirates ships that had
attacked Venetian ships; establishment of common borders not only on
land but also on sea waters; peculiar episodes that happened to Mus-
lim and Christian merchants travelling both in the Levant and in Eu-
rope; imperial letters that firmly state the friendship existing between
the sultan and the doge.
One of my students, Serap Mumcu, undertook the difficult task of mak-
ing summaries of the documents kept in the first eleven registers of
this series. It has taken about 2 years to successfully carry out this
difficult task.
The difficulties were manifold: names of persons and places written
in different manners; occurrence of extremely different documents all
mixed-up together, several ways of dating documents; difficulties aris-
en from both the Ottoman and Venetian language; discrepancies be-
tween the Ottoman documents and their Venetian translation to such
an extent that the sections written in Ottoman provide more detailed
information.
VENEDIK BAYLOSUNUN DEFTERLERI | THE VENETIAN BAYLOS REGISTERS (1589-1684)
14 PEDANI. NSZ | PREFACE
Last but not least, the fact that the series Bailo a Costantinopoli has
not yet been arranged in a proper order surely does not help scholars
in their research. Moreover, the inventory is often misleading. For in-
stance some pages belonging to one of these registers were found by
chance in another box without giving any information about the date
and nature of these pages just a couple of days before handing in this
work.
This book is now available in the new on-line series Hill, published
by Ca Foscari University Press, created to promote, above all, young
scholars works on Turkic, Turkish and Ottoman history, language and
culture.
After spending countless hours in the reading room of the Venetian
Archive, Serap Mumcu presents her work to the scholarly platform.
Now historians have a new and wonderful collection of sources for
studying past Ottoman-Venetian relations that do not merely consist
of lost vs. won wars, as a certain historiography believes, but also of
friendship and shared interests.
15
Giris
1 Osmanl Devleti ve Venedik
Osmanl Devleti ile Venedik ilikileri xv. yzyln ilk yarsnda Osman-
l Devletinin topraklarn geniletmeye balad dnemde kurulmu
ve Serenissima Cumhuriyetinin (En Huzurlu Cumhuriyet) 1797de son
bulmasna kadar srmt. Bu ilikiler iki devlet arasnda siyasi, sosyal,
ekonomik ve ayn zamanda kltrel anlamda etkileime neden olmutu.
Adriyatikin incisi olarak tannan Venedik, Dou Akdenizde xv. yzyl-
dan xv. yzyla kadar hkm srmt; ancak Venedikli tccarlar Le-
vante olarak adlandrdklar bu topraklardaki ticaretlerine Osmanl Dev-
leti kurulmadan ok nce v. yzylda balamlard. Zamanla Levante
blgesinin en nemli ticaret merkezine dnen Venedik, Adriyatik ze-
rindeki konumundan dolay Dou ve Batdan gelen ticaret metalarnn
topland bamsz bir merkeze dnmt. Serenissimann gemileri
her yl Venedik lagnnden Yunan topraklarna, stanbula, Karadenize,
Suriye kylarna, Msra ve Kuzey Afrikaya doru hareket ediyordu.
te yandan Venedik Cumhuriyetinin tccarlar Douda, rana ve Basra
Krfezine doru yol alyorlard. Venedik bu nedenle xv. yzyl ile xv.
yzyllar arasnda olduka zengin bir ehir devletine dnmt. Bu
yzyllar arasnda zellikle karabiber Rialto pazarnda altn ile llyor;
dier baharatlar ise Bat ve Kuzey Avrupaya gnderilmek zere satl-
yordu. (Lane 1978; Nicol, Gven 2000; Dudan 2006; Braudel et al. 2007)
Venedikliler Dou Akdenizde gl bir devlet kurmu olmalarna
ramen btn Akdeniz havzasn kontrol edecek gl bir ekonomik ve
askeri gten yoksundu. Bu nedenle de Bizans Devletinin dmesinin
ardndan Osmanllarn topraklarn geniletmesiyle Dou Akdenizde
yeni ve gl bir devlet ile uramak zorunda kalmlard. xv. yzylla
Venedikliler g savanda geride kalrken Osmanllar ve spanya Kral-
l ordular ve zenginlikleri sayesinde Akdenizde yaylmac politikalar
gelitiriyorlard. Osmanl Devleti ile yaptklar iki uzun savan ardndan
xv. yzylda yaadklar ksa bir krizden kmay baaran Venedikliler
VENEDIK BAYLOSUNUN DEFTERLERI | THE VENETIAN BAYLOS REGISTERS (1589-1684)
16 MUMCU. GIRIS | INTRODUCTION
xv. yzyla kadar varlklarn srdrp Douda da ticarete devam
edebildiler. Osmanl Devleti ile uzun yzyllar temas halinde olan Ve-
nedikliler onlarn gcnn farkndalard. Zaman zaman dostluk zaman
zaman da dmanlk arasnda gidip gelen ilikilere ramen iki devlet de
aralarndaki ticaretten byk karlar elde ediyorlard. (Theunissen 1998;
Faroqhi 2004; nalck 2007; Brummet 2009; Pedani 2010a)
2 I