Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Fa 1
Caricato da
Reza RezaeiTitolo originale
Copyright
Formati disponibili
Condividi questo documento
Condividi o incorpora il documento
Hai trovato utile questo documento?
Questo contenuto è inappropriato?
Segnala questo documentoCopyright:
Formati disponibili
Fa 1
Caricato da
Reza RezaeiCopyright:
Formati disponibili
ﻓﺼﻞ ١
ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺗﻌﺎرﯾﻒ اوﻟﯿﻪ ﺑﺨﺶ ١.١
١ ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﻗﯿﻖﺗﺮ، ﺑﻄﻮر ﮐﻠ ،ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ راﺑﻄﻪای ﺑﯿﻦ ﯾ
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ ،راﺑﻄﻪای اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷ ﻞ .١.١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾ
( )
E : F x, y, y′ , · · · , y(n) = 0,
ﮐﻪ در آن Fﺗﺎﺑﻌ n + 2ﻣﺘﻐﯿﺮه و yﺗﺎﺑﻌ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ .y = y(x) :ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eرا از ﻣﺮﺗﺒﮥ nام ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮ ﮔﺎه ) y(nﺻﺮاﺣﺘﺎً
در Fﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و nﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ.
dy
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﮥ اول اﺳﺖ. ﯾ
.٢.١.١ﻣﺜﺎل + xy = 0 (١
dx
y′′ + y + x = cos x (٢ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﮥ دوم اﺳﺖ.
(x2 − y2 ) dx + (x + y) dy = 0 (٣ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﮥ اول اﺳﺖ.
d2 y dy
2 − t = y + t (۴ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ) y(tاﺳﺖ.
dt dt
.٣.١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ Iﯾ ﺑﺎزه از ﺧﻂ ﺣﻘﯿﻘ اﺳﺖ ) .I := (a; bاﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ aو bﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ.
در ﺻﻮرﺗ ﺗﺎﺑﻊ ) y = f (xرا ﯾ ﺟﻮاب )ﺧﺼﻮﺻ ( ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﺑﺮ Iﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ
( )
∀x ∈ I : F x, f (x), f ′ (x), · · · , f (n) (x) = 0.
ﯾﻌﻨ اﺻﻄﻼﺣﺎً fدر Eﺻﺪق ﮐﻨﺪ.
ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻫﻤﮥ ﺟﻮابﻫﺎی Eﺑﺮ Iرا ﺟﻮاب )ﻋﻤﻮﻣ ( Eﺑﺮ Iﻧﺎﻣﯿﺪه و ﺑﺎ ﻧﻤﺎد Sﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﯿﻢ.
.۴.١.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ E : y′′ + y = 0و .I = Rدر اﯾﻦ ﺻﻮرت cos x ،sin xو 2 sin x − cos xﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺧﺼﻮﺻ
Eﺑﺮ Iﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﺑﺮ Iﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از
{ }
; S = A sin x + B cos x : A, B ∈ R, x ∈ I
ﮐﻪ Aو Bاﻋﺪاد ﺛﺎﺑﺖ دﻟﺨﻮاﻫﻨﺪ .اﻏﻠﺐ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ.S : y = A sin x + B cos x :
— ١آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١ﺗﺎﻟﯿﻒ :ﻣﻬﺪی ﻧﺠﻔ ﺧﻮاه ،داﻧﺸﯿﺎر رﯾﺎﺿ داﻧﺸ ﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﯾﺮان .ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﻘﺎد و
ﯾﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی را ﺑﺎ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﻪ آدرس m_nadjafikhah@iust.ac.irدر ﻣﯿﺎن ﺑ ﺬارﯾﺪ .اﯾﻦ ﮐﺘﺎب در دﺳﺖ ﺗﻬﯿﻪ اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﺣﺎل ﺗﻐﯿﯿﺮ.
http://webpages.iust.ac.ir/m_nadjafikhah/Courses/ODE/Fa1.pdf ﻟﻄﻔﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺴﺨﻪ آن را ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ:
١
.١.١ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺗﻌﺎرﯾﻒ اوﻟﯿﻪ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
√
.۵.١.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′ = y/x + xyرا در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ .ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ )∞ .I = R+ = (0,در اﯾﻦ ﺻﻮرت y = 0
و ﺗﺎﺑﻊ ﺿﻤﻨ yﺻﺎدق در x = y ln2 yﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ Eﺑﺮ Iﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } }
S = y : x = Ay ln2 y, A ∈ R+ , x ∈ R+ ∪ y = 0 .
.۶.١.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y2 + y′2 = 0را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ .ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻮاب اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ y = 0اﺳﺖ.
.٧.١.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′2 + 1 = 0ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻮاﺑ اﺳﺖ!
.٨.١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ Eﻣﻌﺎدﻟﻪای دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ و Iﺑﺎزهای ﺑﺎز در Rاﺳﺖ و .x0 ∈ Iﻣﺴﺄﻟﮥ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﻮاﺑ از Eﮐﻪ
ﺑﺮ Iﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮد و y(x0 ) = y0را اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﺴﺄﻟﮥ ﻣﻘﺪار اوﻟﯿﻪ ﯾﺎ ﻣﺴﺄﻟﮥ ﮐﻮﺷ ﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ.
ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﻪ را ،ﺟﻮاب Eآﻏﺎزی از x0ﯾﺎ ) (x0 , y0ﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ .ﻧﻤﻮدار ﺟﻮاب را ﺧﻢ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨ اﻧﺘ ﺮال Eآﻏﺎزی از
) (x0 , y0ﻣ ﻧﺎﻣﯿﻢ.
ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ) f (x, yﺗﺎﺑﻌ اﺳﺖ ﮐﻪ در داﻣﻨﮥ D ⊆ R2از −xy .٩.١.١ﻗﻀﯿﻪ )وﺟﻮد ﯾ ﺘﺎﯾ ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﮥ ﮐﻮﺷ (
ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﺷﻮد و .(x0 , y0 ) ∈ Dﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ:
اﻟﻒ( fﺑﺮ Dﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛
∂f
در Dﮐﺮاﻧﺪار ﺑﺎﺷﺪ ،و ب( ﻣﺸﺘﻖ ﺟﺰﺋ
∂y
در اﯾﻦ ﺻﻮرت ε > 0ای و ﺗﺎﺑﻌ ) y = h(xﺑﺮ ) (x0 − ε, x0 + εﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ h(x0 ) = y0و ﺑﻪ ازای ﻫﺮ
) x ∈ (x0 − ε, x0 + εای )) .h′ (x) = f (x, h(xﺑﻌﻼوه hﺑﺎ اﯾﻦ وﯾﮋﮔ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﺳﺖ.
.١٠.١.١ﯾﺎدداﺷﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﻀﯿﮥ ٩.١.١ﻻزم ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻠ ﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺎﻓ اﻧﺪ .ﯾﻌﻨ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﯾ و ﯾﺎ ﻫﺮ دوی
آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ،وﻟ ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺜﻼ اﮔﺮ E : y′ = 1/y2و ) (x0 , y0 ) = (1, 0و D : 0 < y
در اﯾﻦ ﺻﻮرت f (x, y) = 1/y2و ∂ f /∂y = −2/y3ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾ در ) (x0 , y0ﺣﺘ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤ ﺷﻮﻧﺪ .ﯾﻌﻨ ﺷﺮاﯾﻂ اﻟﻒ
√
و ب از ٩.١.١ﺑﺮﻗﺮار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ ) y = 3 3(x − 1ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻮاب Eاﺳﺖ و در ﺷﺮاﯾﻂ y(1) = 0ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ.
ﯾﻌﻨ ،ﺟﻮاب ﯾ ﺘﺎ اﺳﺖ.
.١١.١.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .E : y′ = xy + e−yدر اﯾﻦ ﺻﻮرت ،ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﻊ
∂f
f = xy + e−y , = x − e−y ,
∂y
ﺑﺮ R2ﭘﯿﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ .ﭘﺲ اﮔﺮ داﻣﻨﮥ Dﮐﺮاﻧﺪار ﺑﺎﺷﺪ ،آﻧ ﺎه ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ٩.١.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﺑﻪازای ﻫﺮ (x0 , y0 ) ∈ Dای دارای ﯾ
ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد آﻏﺎزی از ) (x0 , y0اﺳﺖ .ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ،D = R2آﻧ ﺎه ∂ f /∂yﮐﺮاﻧﺪار ﻧﯿﺴﺖ ،اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن
ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد وﺟﻮد دارد.
√ √ √
.١٢.١.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .E : y′ = 1 + y2در اﯾﻦ ﺻﻮرت f = 1 + y2و ﻟﺬا .∂ f /∂y = y 1 + y2اﮔﺮ
،D = R2آﻧ ﺎه fﺑﺮ Dﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻌﻼوه:
∂f y ±1
lim √ = lim √ = lim = ±1.
(x,y)→∞ ∂y y→∞ 1 + y2 y→∞ 1/y2 + 1
ﭘﺲ ∂ f /∂yﺑﺮ Dﮐﺮاﻧﺪار اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﺑﺮ ﮐﻞ R2ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد دارد.
٢ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١.١ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺗﻌﺎرﯾﻒ اوﻟﯿﻪ
√ √
.١٣.١.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′ = 32 y2را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ .در اﯾﻦ ﺻﻮرت ∂ f /∂y = 1/ 3 yﮐﻪ وﻗﺘ y → 0ﺑﻪ ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ
3
ﻣﯿﻞ ﻣ ﮐﻨﺪ .ﯾﻌﻨ ∂ f /∂yﮐﺮاﻧﺪار ﻧﯿﺴﺖ ﺟﻮاب Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ 1 { } }
S = y = (x + c)3 : c ∈ R ∪ y = 0 .
8
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ اﮔﺮ ) ،(x0 , y0 ) = (x0 , 0آﻧ ﺎه y = 81 (x − x0 )3و y = 0در ﺟﻮاب Eﯾﺎ آﻏﺎز از ) (x, 0ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﯾﻌﻨ
ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﻧﯿﺴﺖ.
.١۴.١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ f : R2 → Rو .D ⊆ D fدر ﺻﻮرﺗ ﻣ ﮔﻮﯾﯿﻢ fﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yﺑﺮ Dدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ
ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺪدی ﻣﺎﻧﻨﺪ λﺑﺎ 0 < λ < 1ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪازای ﻫﺮ (x, y), (x, z) ∈ Dداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ:
| f (x, y) − f (x, z)| < λ|y − z|.
.١۵.١.١ﯾﺎدداﺷﺖ اﯾﻨ ﻪ fﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yﺑﺮ Dدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ از ﮐﺮاﻧﺪاری ∂ f /∂yﺑﺮ Dﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﺮدد،
وﻟ ﻋ ﺲ آن در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ .ﻧﻈﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ f = |y| cos xو .D : x2 + y2 ≤ 1در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ∂ f /∂y
ﮐﺮاﻧﺪار ﻧﯿﺴﺖ ،در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ fﺑﺮ Dﺑﺎ λ = 2ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ.
.١۶.١.١ﻗﻀﯿﻪ اﮔﺮ ﺗﺎﺑﻊ fﺑﺮ Dﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ ﺻﺪق ﮐﻨﺪ ،آﻧ ﺎه ﻣﺴﺄﻟﮥ ﻣﻘﺪار اوﻟﯿﮥ زﯾﺮ دارای
ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﺳﺖ:
E : y′ = f (x, y), y(x0 ) = y0 , (x0 , y0 ) ∈ D.
ﺻﺪق fدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yﺑﺮ Dﺑﺮای ﺑﺮﻗﺮاری ﻗﻀﯿﮥ ١۶.١.١اﻟﺰاﻣ اﺳﺖ .ﻣﺜﻼ اﮔﺮ .١٧.١.١ﯾﺎدداﺷﺖ
) E : y′ = f (x, yﮐﻪ
4x3 y
اﮔﺮ ) 4 2 (x, y) , (0, 0
f (x, y) =
x +y
0 اﮔﺮ )(x, y) = (0, 0
و D : x2 + y2 ≤ 1و ) .(x0 , y0 ) = (0, 0در اﯾﻦ ﺻﻮرت fﺑﺮ Dﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ ﺻﺪق ﻧﻤ ﮐﻨﺪ .از ﻃﺮﻓ
Eدر ) (0, 0ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﺟﻮاب دارد:
√
y = c − x 4 + c2 , c ∈ R.
√ √
.١٨.١.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .E : y′ = 1 − y2در اﯾﻦ ﺻﻮرت f = 1 − y2و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ
√ √
| |z2 − y2
√ = | f (x.y) − f (x, z)| = 1 − y − 1 − z
2 2 √
1 − y2 + 1 − z2
||y + z ||y| + |z
√ = √ √ ≤ ||y − z √ |y − z|.
1 − y2 + 1 − z2 1 − y2 + 1 − z 2
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮض ﺷﻮد }| ،u = max {|y|, |zآﻧ ﺎه
u+u u
√ ≤ |)| f (x, y) − f (x, z √ √ = .
1 − u2 + 1 − u2 1 − u2
{ }
ﺣﺎل اﮔﺮ D = (x, y) : −1 < y < 1و (x0 , y0 ) ∈ Dﺑﺎ ﻓﺮض ε = |y0 |/2و
{ }
U = (x, y) : (x − x0 )2 + (y − y0 )2 < (1 − ε)2 .
٣ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.٢.١روش ﺧﻄﻮط ﻫﻤﺸﯿﺐ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ ) (x, yو ﻫﺮ ) (x, zدر Uدارﯾﻢ:
|y0 | + 1 − ε 2
√ < |)| f (x, y) − f (x, z √ < ||y − z |y − z|.
)1 − (y0 − 1 + ε
| 2 |y0
3
ﭘﺲ fﺑﺮ Uﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ Eﺑﺮ Uدارای ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﺳﺖ.
x
= .E : y′ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ } .D = {(x, y) : r2 ≤ x2 + y2 ≤ R2در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ .١٩.١.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ
y
(x, y), (x, z) ∈ Dآﻧ ﺎه:
|x x |x R 2R
= | f (x, y) − f (x, z)| < − ≤ ||y − z |y − z| < 2 |y − z|.
y z ||yz r×r r
ﭘﺲ fﺑﺮ Dﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yدر ﺷﺮط ﻟﯿﭙﺸﯿﺘﺰ ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ و ﻟﺬا Eﺑﺮ Dدارای ﺟﻮاب ﯾ ﺘﺎ اﺳﺖ.
روش ﺧﻄﻮط ﻫﻤﺸﯿﺐ ﺑﺨﺶ ٢.١
ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺖ .در اﯾﻦ از روﺷﻬﺎی ﮐﻠ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ رﻓﺘﺎر ﮐﻠ ﺟﻮاب ﯾ روش ﺧﻄﻮط ﻫﻤﺸﯿﺐ ﯾ .١.٢.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
روش از ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ
E : y′ = f (x, y),
آﻏﺎز ﺷﺪه و y′را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﯿﺐ ﻣﻨﺤﻨ ﺟﻮاب در ﻧﻘﻄﮥ ) (x, yﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .ﭘﺲ اﮔﺮ cﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ و Cﻣﻨﺤﻨ
ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ f (x, y) = cﺑﺎﺷﺪ آﻧ ﺎه ﮐﻠﯿﮥ ﺟﻮاﺑﻬﺎﯾ از Eﮐﻪ از ﻧﻘﻄﻪای از Cﻣ ﮔﺬرﻧﺪ ،ﻣ ﺑﺎﯾﺴﺘ اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨ را ﺑﺎ ﺷﯿﺐ c
ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ Cرا ﯾ ﺧﻂ ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﻤﺸﯿﺐ ﺑﺮای Eﻧﻈﯿﺮ ﺑﻪ ﻋﺪد cﻣ ﻧﺎﻣﯿﻢ.
ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ،ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨ Cﺧﻄﻮط ﮐﻮﭼ ﺑﺎ ﺷﯿﺐ cرﺳﻢ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﺮای ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ cﺗ ﺮار
ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ c = 0آﻧ ﺎه Cﻧﻈﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﺗ ﯿﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎی Eاﺳﺖ )ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻮم ،ﻣﯿﻨﯿﻤﻮم ﯾﺎ ﻧﻘﺎط ﻋﻄﻒ( .از
ﻃﺮﻓ :
∂f ∂f ∂f ∂f
= y′′ + y′ = +f .
∂x ∂y ∂x ∂y
ﭘﺲ اﮔﺮ
∂ f ∂ f
=△ + c ,
) ∂x (x0 ,y0 ) ∂y (x0 ,y0
آﻧ ﺎه ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ △ ﻣ ﺗﻮان ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺟﻮاب را ﻫﻨ ﺎﻣ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻨ C : f (x, y) = cرا در ﻧﻘﻄﮥ ) (x0 , y0ﻗﻄﻊ ﻣ ﮐﻨﺪ ﺑﺮرﺳ
ﻧﻤﻮد .اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ،c = 0آﻧ ﺎه:
∂f
ﻧﻘﻄﮥ ﻣﯿﻨﯿﻤﻮم ﻣﻮﺿﻌ ﺟﻮاﺑ از Eاﺳﺖ. < 0ﻧﻘﻄﮥ ) (x0 , y0ﯾ ) ∂x (x0 , y0 -اﮔﺮ
∂f
ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻮم ﻣﻮﺿﻌ ﺟﻮاﺑ از Eاﺳﺖ. > 0ﻧﻘﻄﮥ ) (x0 , y0ﯾ ) ∂x (x0 , y0 -اﮔﺮ
∂f
ﻧﻘﻄﮥ ﻋﻄﻒ ﻣﻮﺿﻌ ﺟﻮاﺑ از Eاﺳﺖ. = 0ﻧﻘﻄﮥ ) (x0 , y0ﯾ ) ∂x (x0 , y0 -اﮔﺮ
ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه -ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ﻣﺮﺣﻠﮥ آﺧﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎﯾ را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﻄﻮط ﮐﻮﭼ
۴ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .٢.١روش ﺧﻄﻮط ﻫﻤﺸﯿﺐ
.٢.٢.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .E : y′ = y − x2در اﯾﻦ ﺻﻮرت f = y − x2و ﺑﻪ ازای ﻫﺮ c ∈ Rای ﻣﻨﺤﻨ Cc : y − x2 = c
ﯾ ﺳﻬﻤ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ رأس در ) (0, cو در ﺟﻬﺖ ﻣﺤﻮر yﻫﺎ اﺳﺖ .از ﻃﺮﻓ ﭼﻮن ∂∂xf = −2xﭘﺲ ﻧﻘﺎط (x, y) ∈ C0
ﺑﺎ x > 0ﻧﻘﺎط ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻮم ﻣﻮﺿﻌ ﺟﻮاﺑﻬﺎی Eﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻘﺎط (x, y) ∈ C0ﺑﺎ x < 0ﻧﻘﺎط ﻣﯿﻨﯿﻤﻮم ﻣﻮﺿﻌ ﺟﻮاﺑﻬﺎی E
ﻫﺴﺘﻨﺪ٢ .
ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎی اﻧﺘ ﺮال ﻣﻌﺎدﻟﻪ y′ = y − x2
.٣.٢.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) .E : y′ = sin(x + yدر اﯾﻦ ﺻﻮرت ) . f = sin(x, yﭘﺲ اﮔﺮ ،c ∈ Rآﻧ ﺎه:
Cc : f (x, y) = c : sin(x + y) = c.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ } .Cc = {(x, y) : y = arcsin c − xﭘﺲ ﺷﯿﺐ ﺟﻮاﺑﻬﺎی Eﺑﺮ ﺧﻂ x+y = sin αﺑﺮاﺑﺮ αاﺳﺖ .اﮔﺮ arcsin c = 0
ﯾﻌﻨ c = kπﮐﻪ ،k ∈ Zآﻧ ﺎه ﻧﻘﺎط ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨ Ccﻧﻘﺎط ﺗ ﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی ﺟﻮاب Eﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎی اﻧﺘ ﺮال ﻣﻌﺎدﻟﻪ )y′ = sin(x + y
∂f
ﻧﻘﻄﮥ ﺗ ﯿﻦ ﺟﻮاﺑ از Eاﺳﺖ .ﺣﺎل اﮔﺮ kزوج ﺑﺎﺷﺪ ،آن ،اﮔﺮ x0 + y0 = kπآﻧ ﺎه ) (x0 , y0ﯾﭼﻮن )= cos(x + y
∂x
ﻧﻘﻄﮥ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻮم ﻣﻮﺿﻌ اﺳﺖ. ﻧﻘﻄﻪ ﻣﯿﻨﯿﻤﻮم ﻣﻮﺿﻌ اﺳﺖ و اﮔﺮ kﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﯾ
٢ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨ ﻪ ،در ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﺷ ﻞ از دﺳﺘﻮر ذﯾﻞ در ﻣﺤﯿﻂ ١۵ Mapleاﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ:
DETools[DEplot](diff(y(x),x)=y(x)-x∧2,y(x), x=-3..3, y=-3..3, [y(0)=-3, y(0)=-2, y(0)=-1, y(0)=0, y(0)=1,
;)y(0)=2, y(0)=3], arrows=line, color=blue, linecolor=red, thickness=4
۵ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.٢.١روش ﺧﻄﻮط ﻫﻤﺸﯿﺐ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
y− x
= .E : y′در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ c ∈ Rآﻧ ﺎه .۴.٢.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ
y+ x
y− x
Cc : = c,
y+ x
: y − x = c(y + x), x + y , 0,
1+c
=: y x, x + y , 0.
1−c
ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ .c , 1اﻣﺎ اﮔﺮ c = 1آﻧ ﺎه:
y− x
C1 : = 1,
y+ x
: y − x = y + x, x + y , 0,
: x = 0, x + y , 0 : x = 0 , y.
٣ ﺑﻌﻼوه .C0 := y = x, x , 0در اﯾﻦ ﺻﻮرت ،در ﻣﺠﻤﻮع دارﯾﻢ:
= y′ y−x
y+x ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎی اﻧﺘ ﺮال ﻣﻌﺎدﻟﻪ
.۵.٢.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
(١زاوﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی اﻧﺘ ﺮال E1 : y′ = x + yو E2 : y′ = x − yدر ﻧﻘﻄﻪ ) (2, 1را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ.
(٢ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی اﻧﺘ ﺮال ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′ = x2 + y2 + 1ﻣﺤﻮر xﻫﺎ را در ﻧﻘﻄﮥ ) (0, 0ﺑﺎ ﭼﻪ زاوﯾﻪای ﻗﻄﻊ ﻣ ﮐﻨﻨﺪ؟
(٣ﻧﻘﺎط ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻮم ﻣﻮﺿﻌ ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′ = xy2را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ.
در ﻫﺮ ﻣﻮرد ،ﺑﻪ روش ﺧﻄﻮط ﻫﻤﺸﯿﺐ ،ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﯿﺪ:
)8 y′ = y − x,
)4 y′ = x + 1, 13) y′ = x2 + 2x − y,
)9 y′ = x2 + y,
)5 y′ = cos(x − y), 14) y′ = x2 − y2 ,
)10 y′ = (y − 1)x2 ,
)6 y′ = x + y, 15) y′ = y(1 − y2 ).
)11 y′ = −y/x,
)7 y′ = (x + y)/(x − y),
)12 y′ = y2 ,
٣ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨ ﻪ ،در ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﺷ ﻞ از دﺳﺘﻮر ذﯾﻞ در ﻣﺤﯿﻂ ١۵ Mapleاﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ:
DETools[DEplot]([diff(y(t),t)=y(t)-x(t), diff(x(t),t)=y(t)+x(t)], [x(t), y(t)], t=-4..4, x=-2..2, y=-2..2,
[[x(0)=-1, y(0)=-1], [x(0)=-1, y(0)=1], [x(0)=1, y(0)=-1], [x(0)=1, y(0)=1], [x(0)=1, y(0)=0], [x(0)=-
1,y(0)=0], [x(0)=0, y(0)=-1], [x(0)=0, y(0)=1], [x(0)=-2, y(0)=0], [x(0)=2, y(0)=0], [x(0)=0, y(0)=-2],
;)[x(0)=0, y(0)=2]], arrows=line, color=blue, linecolor=red, thickness=4
۶ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .٣.١روش ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﻣﺘﻮاﻟ -روش ﭘﯿ ﺎرد
روش ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﻣﺘﻮاﻟ روش ﭘﯿ ﺎرد ﺑﺨﺶ ٣.١
در اﯾﻦ روش ﻣﺴﺄﻟﮥ
E : y′ = f (x, y), y(x0 ) = y0 ,
ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣ ﮔﺮدد .ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﻗﯿﻖﺗﺮ؛ اﻟ ﻮرﯾﺘﻤ ﺑﺎ ﯾ ﺑﻪ ﮐﻤ
.١.٣.١ﻗﻀﯿﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) y′ = f (x, yﺑﺮ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ:
D : |x − x0 | < a, |y − y0 | < b,
دارای ﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﺳﺖ و ﺑﻪ ازای ﻫﺮ n ∈ Nای
∫ x
yn (x) := y0 + f (t, yn−1 (t)) dt. ) (١.١
x0
در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ
∂ f
M := max f (x, y) N := max (x, y) ,
(x,y)∈D (x,y)∈D ∂x
{ }
.h := min a, Mدر اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ازای ﻫﺮ xای ﮐﻪ |x − x0 | < hدارﯾﻢ:
b
و
M n−1 n
≤ |)|y(x) − yn (x N h .
!n
ﭘﺲ اﮔﺮ ،h < 1دﻧﺒﺎﻟﮥ ) yn (xﻫﺎ ﺑﻪ ) y(xﯾﻌﻨ ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻫﻤ ﺮا اﺳﺖ.
ﺑﺮای ﻣﺴﺄﻟﻪ y′ = yو y(0) = 1دارﯾﻢ .٢.٣.١ﻣﺜﺎل
y0 = 1,
∫ x
y1 = y0 + y0 dx = 1 + x,
0
∫ x [ ]x
x2 x2
y2 = y0 + y1 dx = 1 + x + = 1+ x+ ,
0 2 0 2
∫ x
x2 x 3
y3 = y0 + y2 dx = 1 + x + + ,
0 2 6
..
.
∫ x
x2 xn
yn = y0 + yn−1 dx = 1 + + · · · + .
0 2 !n
روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ
x2 xn
y(x) = lim yn (x) = 1 + x + + · · · + + · · · = ex.
∞→n 2 !n
٧ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.٣.١روش ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﻣﺘﻮاﻟ -روش ﭘﯿ ﺎرد ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
اﻋﻤﺎل روش ﭘﯿ ﺎرد ﺑﺮای ﻣﺴﺎﻟﻪ y′ = y, y(0) = 1
۴ ﮐﻪ ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ.
.٣.٣.١ﻣﺜﺎل ﻣﺴﺄﻟﮥ E : y′ = x2 +y2 , y(0) = 0را در ﻧﻈﺮ ﺑ ﯿﺮﯾﺪ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .D : −1 ≤ x ≤ 1, −1 ≤ y ≤ 1
در اﯾﻦ ﺻﻮرت:
{ 1} 1
M = max |x2 + y2 | = 1 + 1 = 2, h = min 1, = ,
(x,y)∈D 2 2
N := max |2y| = 2 × 1 = 2, a = 0, b = 1.
(x,y)∈D
ﭘﺲ اﮔﺮ yﺟﻮاب Eﺑﺎﺷﺪ ،آﻧ ﺎه:
( )n
1 2n 1 1
≤ |)∀(x, y) ∈ D : |x| < =⇒ |y(x) − yn (x = .
2 n! 2 !n
از ﻃﺮﻓ ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ
y0 = 0,
(∫ x ) x3
= y1 t2 + y20 dt = ,
0 3
(∫ x ) ∫ (x )0
2 t x3 x7
= y2 = t + y1 dt
2 2
t + dt = + ,
0 0 9 3 63
(∫ x ) 3 7 11
x x 2x x15
= y3 t2 + y21 dt = + + + .
0 3 63 2579 59535
ﺑﻌﻼوه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای n = 3دارﯾﻢ:
1 1 1
∀x : < x < =⇒ |y3 (x) − y(x)| < .
2 2 6
ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد.
۴ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨ ﻪ ،در ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﺷ ﻞ از دﺳﺘﻮر ذﯾﻞ در ﻣﺤﯿﻂ ١۵ Mapleاﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ:
> ;)y[1]:= y[0]+int(y[0],x=0..x); y[2]:= y[0]+int(y[1],x=0..x
> ;)y[3]:= y[0]+int(y[2],x=0..x); y[4]:= y[0]+int(y[3],x=0..x
> ;)y[5]:= y[0]+int(y[4],x=0..x); y[infty]:=exp(x
> ;)plot({y[0],y[1],y[2],y[3],y[4],y[5],y[infty]},x=-3..3,y=-1/2..2,thickness=5
٨ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﭘﺬﯾﺮ .۴.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔ ﯿ
اﻋﻤﺎل روش ﭘﯿ ﺎرد ﺑﺮای ﻣﺴﺎﻟﻪ y′ = x2 + y2 , y(0) = 0
.۴.٣.١ﯾﺎدداﺷﺖ اﮔﺮ ﻣﺴﺄﻟﻪ Eﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،آﻧ ﺎه دﻧﺒﺎﻟﮥ ﺗﻮاﺑﻊ }) {yn (xدر ﻗﻀﯿﮥ ١.٣.١ﺑﻪ ﺣﺪی
ﻣﯿﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد .ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ
0 x = 0, y∈R
2x 0 < x ≤ 1, y < 0
f (x, y) =
2x − 4y/x 0 < x ≤ 1, 0 < y < x2
−2x 0 < x ≤ 1, x2 < y
و ،D : y ∈ R, 0 ≤ x ≤ 1در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ازای ﻫﺮ nای:
y2n+1 = x2 , y2n = −x2 .
.۵.٣.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺑﻪ روش ﭘﯿ ﺎرد ﻣﺴﺄﻟﮥ داده ﺷﺪه را ﺗﺎ n = 4ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ:
5) y′ = 2x − y, y(1) = 2,
)1 y′ = x2 − y2 , y(0) = 0,
6) y′ = y − e−x , y(0) = −1,
)2 y′ = x + y2 , y(0) = 0,
7) y′ = xy + 1, y(−1) = 0
)3 y′ = x + y, y(0) = 1,
1 1
)4 y′ = 2y − 2x2 − 3, y(0) = 2, 8) y′ = + , y(0) = 1.
x y
ﭘﺬﯾﺮ ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔ ﯿ ﺑﺨﺶ ۴.١
از دو ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﭘﺬﯾﺮ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﯾ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول Eرا در ﺻﻮرﺗ ﺗﻔ ﯿ .١.۴.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
ﺑﺘﻮان ﻧﻮﺷﺖ:
E1 : y′ = f (x).g(y),
E2 : f (x).g(y) dx + h(x).i(y) dy = 0.
ﻃﺮف و ﻫﻤﮥ ﻋﺒﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﺐ yرا در ﻃﺮف دﯾ ﺮ .٢.۴.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت درﻫﺮ ﻣﻮرد ،ﻫﻤﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﺐ xرا در ﯾ
ﺟﻤﻊ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﭙﺲ از دو ﻃﺮف اﻧﺘ ﺮال ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
∫ ∫
dy
S1 : = f (x) dx,
)g(y
∫ ∫
)i(y )f (x
S2 : dy = − dx.
)g(y )h(x
٩ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﭘﺬﯾﺮ .۴.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔ ﯿ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﻣﻌﺎدﻟﮥ 3e x tan y dx = (e x − 2) sec2 y dyرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٣.۴.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺄﻟﻪ دارﯾﻢ:
3e x dx sec2 y
= dy. ) (٢.١
ex − 2 tan y
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ،دارﯾﻢ
3 ln |e x − 2| + lnC1 = ln | tan y|.
( )
ﭘﺲ | tan y| = C1 |e x − 2|3و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ S1 : y = tan−1 C(e x − 2)3ﮐﻪ Cﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ دﻟﺨﻮاﻫ اﺳﺖ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ راﺑﻄﮥ ) (٢.١ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ tan yو E x − 2ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﯾﻌﻨ x , ln 2 ،و y
ﻣﻀﺮﺑ از πﻧﺒﺎﺷﺪ .از ﻃﺮﻓ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﺗﻮاﺑﻊ x = ln 2و ﻧﯿﺰ y = kπﮐﻪ k ∈ Zﺟﻮاﺑﻬﺎی ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ،
ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ ( ) { } { } }
S = y = tan−1 C(e x − 2)3 : C ∈ R, x , ln 2 ∪ x = ln 2 ∪ y = ℓπ : ℓ ∈ Z .
ﻣﻌﺎدﻟﮥ (1 + e x )yy′ = e xرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۴.۴.١ﻣﺜﺎل
dy
= y′و ﺻﻮرت ﻣﺴﺄﻟﻪ دارﯾﻢ: ﺣﻞ :ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ
dx
ex
= y dy dx. ) (٣.١
ex + 1
ﭘﺲ از اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ:
1 2 1
y = ln(e x + 1) + lnC1 .
2 2
√
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ y2 = 2 ln(e x + 1) + lnC1ﯾﺎ S1 : y = C ln(e x + 1)2ﮐﻪ Cﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ و دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ.
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ راﺑﻄﮥ ) (٣.١ﻫﻤﻮاره ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻌ ﻧﺪارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ S1ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه
اﺳﺖ.
از ﻣﺴﺎﯾﻞ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ .۵.۴.١ﻣﺜﺎل
{ {
y′ sin x = y ln y, y′ sin x = y ln y,
E1 : E2 :
y(π/2) = e. y(π/2) = 1.
ﭘﺬﯾﺮ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ: ﺣﻞ :در ﻫﺮ دو ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ y′ sin x = y ln yﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔ ﯿ
dy dx
= . ) (۴.١
y ln y sin x
ﭘﺲ از اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ:
x
; ln | ln y| = ln tan + lnC1
2
x
ln y = C tanﮐﻪ C1ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ دﻟﺨﻮاه و Cﻋﺪدی دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ.C = ±C1 : ﯾﺎ
2
١٠ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﭘﺬﯾﺮ .۴.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔ ﯿ
)( x
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﻔﺮوض y = A exp tanاﺳﺖ ﮐﻪ A = eCﻋﺪدی ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ.
2
از ﻃﺮﻓ ) (۴.١ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ sin x , 0و y ln y , 0ﯾﻌﻨ xﻣﻀﺮﺑ از πﻧﺒﺎﺷﺪ و .0 < y , 1ﺑﻌﻼوه
x = kπو y = 0ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ y = 1در آن ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ .ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ ) ( x { } }
S = y = A exp tan A > 0 ∪ y = 1 .
2
)( x )(π
yدر E1ﺑﻪ ﻣﻌﻨ A = 1اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺟﻮاب E1ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از .y = exp tanﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ،ﺷﺮط اﻣﺎ ﺷﺮط = e
2 ( ) 2 )(π
1 x
yدر E2ﺑﻪ ﺟﻮاب y = exp tanﻣ اﻧﺠﺎﻣﺪ .ﺑﻌﻼوه y ≡ 1 ،ﻧﯿﺰ در E2ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨ ،ﻣﺴﺎﻟﻪ E2 =1
e 2 2
دو ﺟﻮاب دارد!
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) E : y′ = x(1 − y2را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۶.۴.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺄﻟﻪ و اﯾﻨ ﻪ y′ = dy/dxدارﯾﻢ:
dy
= x dx. ) (۵.١
1 − y2
اﻣﺎ ) .2/(1 − y2 ) = 1/(1 + y) + 1/(1 − yﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،از ) (۵.١دارﯾﻢ:
1 1 x2 1
ln |1 + y| − ln |1 − y| = + lnC1 .
2 2 2 2
1+y 1 + y
ﯾﺎ = y ﮐﻪ C1ﻋﺪدی ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ .اﻣﺎ اﮔﺮ C1 = ±Cدارﯾﻢ ) = C exp(x
2 در ﻧﺘﯿﺠﻪ ) = C1 exp(x2
1−y 1 − y
2
Ce x − 1
از ﻃﺮﻓ ) (۵.١وﻗﺘ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ y = 1ﯾﺎ ،y , ±1ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺟﻮاب Eﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ
2
Ce x + 1
2
Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ 2
Ce x − 1 { } { } }
=S = y : C ∈ R ∪ y = 1 ∪ y = −1 .
Ce x + 1
2
.٧.۴.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﯾ ﻓﻀﺎ ﭘﯿﻤﺎ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﺶ ﺑﻪ اﻗﯿﺎﻧﻮس ﻣ اﻓﺘﺪ .ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ دﻣﺎی ﻓﻀﺎ ﭘﯿﻤﺎ در
ﻟﺤﻈﮥ tﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺑﺮاﺑﺮ ) T (tاﺳﺖ و در ﻟﺤﻈﮥ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺮاﺑﺮ αاﺳﺖ .اﮔﺮ دﻣﺎی آب اﻗﯿﺎﻧﻮس βﺑﺎﺷﺪ و ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺘﻘﺎل
ﮔﺮﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻗﯿﺎﻧﻮس و ﻓﻀﺎ ﭘﯿﻤﺎ ﺛﺎﺑﺖ kﺑﺎﺷﺪ ،در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮد ﺷﺪن ﻧﯿﻮﺗﻦ ،ﻣﺴﺄﻟﮥ زﯾﺮ را دارﯾﻢ:
dT
= −k(T − β),
E :
dt
T (0) = α.
ﭘﺬﯾﺮ در ﺑﺮ دارد .آن را ﺑﻪ روش زﯾﺮ ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ: ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
dT
;= −k dt
T −β
ﯾﺎ .ln |T − β| = −kt + C
ﭼﻮن در ﻋﻤﻞ دﻣﺎی ﻓﻀﺎ ﭘﯿﻤﺎ ) T (tاز دﻣﺎ اﻗﯿﺎﻧﻮس βﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ) .T (t) = β + exp(C − ktاز ﺷﺮط
T (0) = αدارﯾﻢ .expC = α − βدر ﻧﺘﯿﺠﻪ ).T (t) = β + (α − β) exp(−kt
١١ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.۵.١ﻣﻌﺎدﻻت ﻫﻤ ﻦ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
از ﻣﻌﺎدﻻت داده ﺷﺪه را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: .٨.۴.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﻫﺮ ﯾ
)1 (1 + y2 ) dx + (1 + x2 ) dy = 0, 2) e−y (1 + y′ ) = 1,
)3 (1√+ y2 ) dx + xy dy
√ = 0, 4) y′ = exp(x + y),
)5 √ x 1 + y dx + y 1 + x2 dy = 0,
2 6) y′ = sin(x − y),
√
)7 2x 1 − y2 dx = (1 + x2 ) dy, )8 2xyy′ = 1,
(y + 1)2
9) (1 + x2 ) dy = y dx, 10) y′ = 2 ,
x + x−2
از ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ
11) 2(y2 − 1) dx + sec x sec y dy = 0, y(π/4) = 0.
dp 1 2
)12 = (p − p), p(1) = 2.
dt t
′ 1
13) y + xy = a(xy + 1), y( ) = −a.
√ a
14) (a2 + y2 ) dx + 2x ax − x2 dy = 0, y(a) = 0.
dx
= 15) (1 + x + xy2 + y2 ) dy , y(0) = 1.
1− x
16
16) x2 y′ cos y + 1 = 0, = lim y π.
∞→x 3
17) x3 y′ = 1 + sin y, lim y = 5π.
∞→x
(١٨ﺟﻮاب ﺧﺎص ﻣﺴﺄﻟﮥ y′ = y| ln y|αﮐﻪ 0 < αو y(0) = 0را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ .ﺑﻪ ازای ﮐﺪام ﻣﻘﺎدﯾﺮ از αﺟﻮاب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد
اﺳﺖ؟
(١٩ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺷﺨﺼ ﺑﺎ دﻣﺎی ﺑﺪن αدر ﻫﻮاﯾ ﺑﻪ دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ βو ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت ﺛﺎﺑﺖ kﻓﻮت ﮐﺮده اﺳﺖ .اﮔﺮ
دﻣﺎی ﮐﻨﻮﻧ ﺑﺪن او γﺑﺎﺷﺪ ،زﻣﺎن ﻓﻮت او را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻣﺎی اﻻن ﺑﺪن او ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ.
ﻣﻌﺎدﻻت ﻫﻤ ﻦ ﺑﺨﺶ ۵.١
ﭘﺲ از ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔ ﯿ ﭘﺬﯾﺮ ،ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻫﻤ ﻦ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻓﺮاواﻧ را دارﻧﺪ .ﻗﺒﻞ از ﻣﻌﺮﻓ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ،ﺑﻪ
ذﮐﺮ ﯾ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺎز اﺳﺖ.
.١.۵.١ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ) z = f (x, yﺗﺎﺑﻌ دو ﻣﺘﻐﯿﺮه و Dزﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از داﻣﻨﮥ ﺗﻌﺮﯾﻒ fاﺳﺖ .در ﺻﻮرﺗ
ﻣ ﮔﻮﯾﯿﻢ fﺑﺮ Dﻫﻤ ﻦ از ﻣﺮﺗﺒﮥ kاﺳﺖ ،ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ (x, y) ∈ Dو ﻫﺮ (λx, λy) ∈ Dداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ:
f (λx, λy) = λk f (x, y).
ﺗﺎﺑﻊ fرا ﻫﻤ ﻦ از درﺟﻪ kﮔﻮﯾﯿﻢ.
4
.٢.۵.١ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ f (x, y) = 2x3 + xy2 − xyﺑﺮ D : y , 0ﻫﻤ ﻦ از ﻣﺮﺗﺒﮥ ٣اﺳﺖ .زﯾﺮا:
λ4 x 4
f (λx, λy) = 2λ3 x3 + λxλ2 y2 − = λ3 f (x, y).
λy
{ }
= ) f (x, yﺑﺮ D = (x, y) : 2y + x , 0ﻫﻤ ﻦ از درﺟﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ .زﯾﺮا y−x
2y+x .٣.۵.١ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ
λy − λx
= )f (λx, λy = λ0 f (x, y) = f (x, y).
2λy + λx
١٢ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .۵.١ﻣﻌﺎدﻻت ﻫﻤ ﻦ
.۴.۵.١ﻣﺜﺎل ﺗﺎﺑﻊ f (x, y) = x − y2ﻫﻤ ﻦ ﻧﯿﺴﺖ .زﯾﺮا اﮔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮد ﻫﻤ ﻦ از ﻣﺮﺗﺒﮥ kاﺳﺖ ،ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ:
∀x ∀y ∀λ > 0 : f (λx, λy) = λk f (x, y).
ﯾﺎ ) .λx − λ2 y2 = λk (x − y2ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ xو yﺑﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣ رﺳﯿﻢ:
{ { {
x = λk x λk = 1 k=0
⇒= ⇒=
−2λ2 y = −2λk y λ2 y = y λ = ±1
ﮐﻪ ﺧﻼف ﻓﺮض دﻟﺨﻮاه ﺑﻮدن λاﺳﺖ.
از دو ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ: .۵.۵.١ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ Eرا در ﺻﻮرﺗ ﻫﻤ ﻦ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾ
اﻟﻒ( ) y′ = f (x, yﮐﻪ fﺗﺎﺑﻌ اﺳﺖ ﻫﻤ ﻦ از درﺟﻪ ﺻﻔﺮ.
ﻣﺮﺗﺒﻪاﻧﺪ. ب( P(x, y) dx + Q(x, y) dy = 0ﮐﻪ Pو Qﺗﻮاﺑﻌ ﻫﻤ ﻦ از ﯾ
در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ،ﺑﺎ ﻓﺮض z = y/xﻣ ﺗﻮان ﺗﺎﺑﻌ hﯾﺎﻓﺖ و ﻧﻮﺷﺖ:
E : y′ = h(z). ) (۶.١
= zﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ y′ = z + xz′ﯾﺎ y
x .۶.۵.١روش ﺣﻞ ﭘﺲ از اﯾﻨ ﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ) (۶.١ﻧﻮﺷﺘﯿﻢ ،از ﻃﺮﻓ
)z + xz′ (z؛ ﮐﻪ ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻔ ﯿ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ zاﺳﺖ:
dz dx
= , ) (٧.١
h(z) − z x
و ﮐﺎﻓ اﺳﺖ از ﻃﺮﻓﯿﻦ اﻧﺘ ﺮال ﺑ ﯿﺮﯾﻢ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ) (٧.١ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ .h(z) , z, x , 0اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ x = 0ﯾ ﺟﻮاب ) (۶.١ﺑﺎﺷﺪ،
ﻻزم اﺳﺖ .h(z) ≡ zاﻣﺎ ،اﮔﺮ h(α) = αﮐﻪ α ∈ Rﻋﺪدی ﺧﺎص اﺳﺖ ،در اﯾﻦ ﺻﻮرت z = αﯾ ﺟﻮاب ) (۶.١اﺳﺖ،
ﯾﻌﻨ .y = αxﭘﺲ ﺧﻄﻮط y = αxﮐﻪ h(α) = αﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﻔﺮوض ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﭘﺲ ،در ﻣﺠﻤﻮع
(١اﮔﺮ ،h(z) = zآﻧ ﺎه ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻫﻤ ﻦ داده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } }
S = y = Ax : A ∈ R ∪ x = 0 .
(٢اﮔﺮ ،h(z) , zآﻧ ﺎه:
{ ∫ ∫ { } }
dz dx
S = y = xz : = ∪ y = αx : h(α) = α .
h(z) − z x
√
.٧.۵.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : xy′ = x2 − y2 + yرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
√
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y = zxدارﯾﻢ x(z + xz′ ) = x2 − x2 z2 + xzو ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ
√
;z + xz′ = ± 1 − z2 + z
√
ﮐﻪ ±ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖ xﻣﺮﺑﻮط ﻣ ﺷﻮد .ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻔ ﯿ ﭘﺬﯾﺮ xz′ = ± 1 − z2ﻣ رﺳﯿﻢ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،دارﯾﻢ
dz dx
√ =± ,
1 − z2 x
١٣ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.۵.١ﻣﻌﺎدﻻت ﻫﻤ ﻦ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
و ﭘﺲ از اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی ،دارﯾﻢ | ،arcsin z = C1 ± ln |xﮐﻪ C1ﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ .ﭼﻮن ،z = y/xﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘ = z
)| sin(C1 ± ln |Xﯾﺎ )| .y = x sin(C1 ± ln |xﺑﺎ ﻓﺮض C = ±C1؛ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ sinﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮد اﺳﺖ .ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ
√ )|.y = |x| sin(C ± ln |x
از ﻃﺮﻓ ﻣﻌﺎدﻟﮥ h(α) = αﺑﻪ ﻣﻌﻨ 1 − α2 + α = αﯾﺎ α2 = 1اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ α = ±1و y = xو y = −x
ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺧﺎص Eﻫﺴﺘﻨﺪ .ﭘﺲ در ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻮاﺑﻬﺎی Eﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از
{ { } }
S = y = |x| sin(C ± ln |x|) : C ∈ R ∪ y = x, y = −x .
.٨.۵.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ (x + y) dx = (2y − 3x) dyرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض z = y/xﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ dy = z dx + x dzو
(x + xz) dx = (2xz − 3x)(z dx + x dz),
(1 + z) dx = (2z − 3)(z dx + x dz),
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ؛ در واﻗﻊ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
2z − 3 dx
dz = − .
2z2 − 4z − 1 x
ﭘﺲ از اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ دارﯾﻢ:
√
2 √( ) 1 1
− arctan 2(z − 1) + ln |2z2 − 4z − 1| = − ln |x| + lnC,
2 2 2
= zدارﯾﻢ: y
x ﮐﻪ Cﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ .اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ
√
2
S : y = x + x tan ln{C(2y − 4xy + x )} .
2 2
2
،h(z) = 2z−3ﻣﺴﺄﻟﮥ h(α) = αﺑﻪ ﻣﻌﻨ α(2α − 3) = 1 + αﯾﺎ 2(α − 1)2 + 1 = 0اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ
1+z
ﭼﻮن در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ
ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻮاب ﺣﻘﯿﻘ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺟﻮاب εدﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﺎن دﺳﺘﻪ ﺗﻮاﺑﻊ Sاﺳﺖ.
.٩.۵.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ 2xy dy = (x2 + 3y2 ) dxرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
( ) ( y )2
y
2 dy = 1 + 3ﻣ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ .ﭘﺲ ﺑﺎ ﻓﺮض z = y/xدارﯾﻢ: ﺣﻞ :اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﻪ ﺷ ﻞ dx
x x
2z(z dx + x dz) = (1 + 3z2 ) dx,
اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ (1 + z2 ) dx = 2zx dzﻣ رﺳﯿﻢ؛ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
2z dz dx
= , ln |1 + z2 | = ln |x| + lnC1 ,
1 + z2 x
و ﺑﺎ ﻗﺮار دادن z = y/xدارﯾﻢ:
S : y2 + x2 = Ax,
1 + 3α2
= ) h(αﻣﻌﺎدﻟﮥ h(α) = αﺑﻪ ﻣﻌﻨ α2 + 1 = 0اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻪ Aﻋﺪدی دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ .ﺑﻌﻼوه ﭼﻮن در اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ
2α
دو ﺟﻮاب ﺣﻘﯿﻘ ﻧﺪارد .ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ داده ﺷﺪه دﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﺎن Sﻣﻌﺮﻓ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ.
١۴ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
( )
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول Y′ = F AX+BY+C
αX+βY+γ .۶.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ
.١٠.۵.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) E : xy′ = y(ln y − ln xرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
y y y
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺄﻟﻪ 0 < xو .0 < yﺑﻌﻼوه ) ( .y′ = lnﭘﺲ .h(z) = z ln zﺑﺎ ﻓﺮض = zدارﯾﻢ
x x x
z + xz′ = z ln zﯾﺎ
dz dx
= .
)z(ln z − 1 x
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ ،ln | ln z − 1| = ln x + lnCﮐﻪ C > 0ﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ln z − 1 = Cxﯾﺎ
) .z = exp(Cx + 1ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ ،z = y/xدارﯾﻢ ).y = x exp(Cx + 1
اﻣﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮥ h(α) = αﺑﻪ ﻣﻌﻨ α ln α = αاﺳﺖ .ﭘﺲ ﯾﺎ α = 0و ﯾﺎ اﯾﻨ ﻪ ln α = 1ﮐﻪ اوﻟ ﻏﯿﺮﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ و دوﻣ
ﺑﻪ ﻣﻌﻨ α = eاﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ y = exﯾ ﺟﻮاب ﺧﺎص ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ داده ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻣﺠﻤﻮع ،دارﯾﻢ:
{ { } }
S = y = x exp(Cx + 1) : C > 0 ∪ y = ex .
از ﻣﻌﺎدﻻت داده ﺷﺪه را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ .١١.۵.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
)1 xy′ = y + x cos2 (y/x), )2 (x − y) dx +
√ x dy = 0,
)3 x2 dy = (y2 − xy + x2 ) dx, )4 ′
xy = y + y2 − x2 ,
)5 2x2 y′ = x2 + y2 , )6 (4x − 3y) dx + (2y − 3x) dy = 0,
)7 )( − x
(y √dx + (y )+ x) dy = 0, )8 (x − y)xy′ = x2 + y2 ,
)9 y + x2 − xy dx = x dy, )10 y′ − y/x = cos(1 − y/x).
) ( ax+by+c
y′ = f αx+βy+γ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﺑﺨﺶ ۶.١
ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ: .١.۶.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
( )
ax + by + c
E : y′ = f , ) (٨.١
αx + βy + γ
ﻋﺪدی ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
a b
= △ = aβ − αb.
α β
و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت آن را از ﻧﻮع دو ﻣ ﻧﺎﻣﯿﻢ. اﮔﺮ △ = 0ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eرا از ﻧﻮع ﯾ
در اﯾﻨ ﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﻋﺪدی ﻣﺎﻧﻨﺪ uوﺟﻮد دارد ﮐﻪ α = auو .β = buاز .٢.۶.١روش ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت از ﻧﻮع ﯾ
ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ zو xﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ z = ax + by + cاﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
.٣.۶.١ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .E : (x + y + 1) dx + (2x + 2y − 1) dy = 0اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
1 1
= △ و ﻟﺬا Eاز ﻧﻮع ﯾ اﺳﺖ .ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ z = x + y + 1ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ .در اﯾﻦ ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ = 0
2 2
ﺻﻮرت dz = dx + dyﯾﺎ .dy = dz − dxﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ:
z dx + (2z − 3)(dz − dx) = 0,
١۵ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
( )
Y′ = F AX+BY+C
αX+βY+γ .۶.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ: ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
(z − 3) dx = (2z − 3) dz.
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ:
{ ∫ } ∫
3
2+ = dz dx. ) (٩.١
z−3
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ 2z + 3 ln |z − 3| = x + C1ﯾﺎ:
x + 2y + 3 ln |x + y − 2| = C,
ﮐﻪ Cﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ .ﺑﻌﻼوه ) (٩.١در ﺻﻮرﺗ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ .z , 3ﺷﺮط z = 3ﻣﻌﺎدل x + y = 2ﯾﺎ y = 2 − x
اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } }
S = x + 2y + 3 ln |x + y − 2| = C : C ∈ R, y , 2 − x ∪ x + y = 2 .
.۴.۶.١ﻣﺜﺎل E : (x − y − 1)2 dx = (x − y + 1)2 dyرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
1 −1
= △ .ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ ،z = x − y − 1دارﯾﻢ: ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ = 0
1 −1
z2 dx = (z − 2)2 (dx − dz),
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ: ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
(z − 2)2
dz = dx. ) (١٠.١
)4(1 − z
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ) (١٠.١دارﯾﻢ:
{ ∫ } ∫
1
3−z+ = dz dx.
1−z
در ﻧﺘﯿﺠﻪ
z2 C
3z − − ln |z − 1| = x + ,
2 2
و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ ،z = x − y − 1دارﯾﻢ:
2xy + 6x = 8y + 6 + x2 + ln |x − y − 2| + C.
ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ Eاﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، از ﻃﺮﻓ ) (١٠.١ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ z , 1ﯾﺎ .x , y + 2اﻣﺎ y = x − 2ﯾ
ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } }
S = 2xy + 6x = 8y + x2 + ln |x − y − 2| + C : C ∈ R ∪ y = x − 2 .
١۶ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
( )
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول Y′ = F AX+BY+C
αX+βY+γ .۶.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ
در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﺳﺘ ﺎه ﻣﻌﺎدﻻت .۵.۶.١روش ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت از ﻧﻮع دو
ax + by + c = 0, αx + βy + γ = 0,
دارای ﺟﻮاب ﯾ ﺘﺎ اﺳﺖ:
−c b bγ − cβ a −c αc − aγ
= x0 = △ ÷ , = y0 = △÷ .
−γ β aβ − αb −α −γ aβ − αb
اﮐﻨﻮن از ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ X = x − x0و ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ Y = y − y0اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ εاز ١.۶.١ﺑﻪ ﺻﻮرت
زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ Yو Xاﺳﺖ:
( )
dY aX + bY
=f .
dx αX + βY
.۶.۶.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ (2 − x − y) dx = (x − y + 4) dyرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
−1 −1
= △ و ﻟﺬا ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه از ﻧﻮع دوم اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺣﻞ دﺳﺘ ﺎه ﻣﻌﺎدﻻت: ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ = 2
1 −1
x + y − 2 = 0, x − y + 4 = 0,
دارﯾﻢ .y0 = 3, x0 = −1ﭘﺲ ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ Y = y − 3, X = x + 1ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮ و ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ،
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺟﺪﯾﺪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
−(X + Y) dX = (X − Y) dY,
ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ اﺳﺖ .ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .Z = Y/Xدراﯾﻦ ﺻﻮرت ،دارﯾﻢ:
−(X + XZ) dX = (X − XZ)(Z dX + X dZ),
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ: ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
1−Z dX
= dZ . ) (١١.١
Z 2 − 2Z − 1 X
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ:
1 1
− ln |Z 2 − 2Z − 1| = ln X − lnC,
2 2
ﮐﻪ Cﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،ﭼﻮن Z = Y/Xدارﯾﻢ:
Y 2 − 2XY − X 2 = C.
ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ X = x + 1و Y = y − 3دارﯾﻢ:
(y − x + 4)2 − 2(x + 1)2 = C.
√
از ﻃﺮﻓ ) (١١.١وﻗﺘ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ .Z 2 − 2Z − 1 , 0, X , 0ﯾﻌﻨ .Y − X , ± 2X, x , 1ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾ ﺮ
√ √ √ √
x , −1, y , (1 − 2)x + (4 + 2), y , ( 2 − 1)x + (4 − 2).
از ﻃﺮﻓ ﻫﺮ دو ﺧﻂ اول در Eﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﻨﺪ ) x = −1ﺟﻮاب Eﻧﯿﺴﺖ( .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ }
S = (y − x + 4)2 − 2(x + 1)2 = C : C ∈ R .
ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ C = 0ﺑﻪ دو ﺧﻂ آﺧﺮ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ.
١٧ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .٧.١ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ Y = Z αﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ
.٧.۶.١ﻣﺜﺎل E : (x + y − 1) dx + (x − y − 2) dy = 0راﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
1 1
= △ و ﻟﺬا Eاز ﻧﻮع دو اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺣﻞ دﺳﺘ ﺎه ﻣﻌﺎدﻻت: ﺣﻞ :در اﯾﻨﺠﺎ = −2
1 −1
2x + y − 1 = 0, x − y − 2 = 0.
دارﯾﻢ x0 = 1و .y0 = 1از ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ X = x − 1و ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ Y = y − 1اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻫﻤ ﻦ:
(2X + Y) dX + (X − Y) dY = 0,
ﻣ رﺳﯿﻢ .ﺣﺎل ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .Z = Y/Xدر ﻧﺘﯿﺠﻪ:
(2X + XZ) dX + (X − XZ)(Z dX + X dZ) = 0,
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ: ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
Z −1 dX
dZ = − . ) (١٢.١
Z 2 − 2Z − 2 X
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ:
1 1
ln |Z 2 − 2Z − 2| = − ln |X| + lnC,
2 2
ﮐﻪ Cﻋﺪدی ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ ،Z = Y/Xدارﯾﻢ:
ln |Y 2 − 2XY − 2X 2 | = lnC.
اﻣﺎ X = x − 1و ،Y = y + 1ﭘﺲ:
(y − x + 2)2 − 3(x − 1)2 = ±C. ) (١٣.١
√
اﻣﺎ ) (١٢.١وﻗﺘ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ Z 2 − 2Z − 2 , 0, X , 0ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ x , 1و ) y − x + 2 , ± 3(x − 1اﺳﺖ .دو
ﺧﻂ آﺧﺮ ﺟﻮاب Eﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ در ) (١٣.١ﺣﺎﻟﺖ C = 0را ﻫﻢ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ،رخ ﻣ دﻫﻨﺪ .ﭘﺲ ،در ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ
Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ }
S = (y − x + 2)2 − 3(x − 1)2 = C : C ∈ R .
از ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ .٨.۶.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
1) x + y − 2 + (1 − x)y′ = 0, 4) 3x + 4y − 1 + (4x + 2y + 1)y′ = 0,
2) (3y − 7x + 7) dx = (3x − 7y − 3) dy, 5) (x − 2y − 1) dx + (3x − 6y + 2) dy = 0,
3) 2x + 3y − 5 + (3x + 2y − 5)y′ = 0, 6) (y − 3x) dx + (x + y) dy = 0.
ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ y = zαﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺨﺶ ٧.١
در اﯾﻨ ﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺑﺎ ﻗﺮار دادن y = zαﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺑﺮﺣﺴﺐ xو zﻣ رﺳﯿﻢ .اﮐﻨﻮن αرا ﻃﻮری ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ
ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤ ﻦ ﺑﺎﺷﺪ.
١٨ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.٧.١ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ Y = Z αﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : (x2 y2 − 1) dy + 2xy3 dx = 0را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .١.٧.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y = zαدارﯾﻢ dy = αzα−1 dzو ﻟﺬا
(x2 z2α − 1)αzα−1 dz + 2xz2α dx = 0. ) (١۴.١
ﺑﺎﯾﺴﺘ ﺿﺮﯾﺐ dzﻫﻤ ﻦ )از ﻣﺮﺗﺒﻪای ﻣﺜﻼ (3α + 1ﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﺲ ﻻزم اﺳﺖ دو ﺟﻤﻠﮥ آن ﻫﻤ ﻦ از ﯾ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﭼﻮن
αx2 z2α−1از ﻣﺮﺗﺒﮥ −αzα−1 , 3α + 1از ﻣﺮﺗﺒﮥ α − 1اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ .α = −1در اﯾﻦ ﺻﻮرت ) (١۴.١ﺑﻪ ﺻﻮرت
α(x2 /z2 − 1)z−2 dz + 2xz−3 dx = 0,
در ﻣ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ اﺳﺖ .اﮐﻨﻮن ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .u = z/xدر اﯾﻦ ﺻﻮرت
1 2
)(1/u2 − 1 (xdu + u dx) + dx = 0,
x 2 u2 x2 u3
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ: ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
x(u2 − 1) du + (u3 + u) dx = 0,
و در ﻧﺘﯿﺠﻪ
u−1 dx
du = − . ) (١۵.١
u +u
3 x
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ دارﯾﻢ
{ ∫ } ∫
2u 1 dx
− du = − .
u +1 u
2 x
در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،دارﯾﻢ
ln(u2 + 1) − ln |u| = − ln |x| + lnC1 ,
ﯾﺎ x(u2 + 1) = ±C1 uﻋﺪدی ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ .اﻣﺎ ،u = z/xﭘﺲ ،z2 + x2 = Cxﮐﻪ Cﻋﺪدی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ .از ﻃﺮﻓ
،z = 1/yﭘﺲ
1 + x2 y2 = Cxy2 .
ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ 1
xy اﻣﺎ ) (١۵.١در ﺻﻮرﺗ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ .u3 + u , 0, x , 0ﯾﻌﻨ u , 0, x , 0و ﯾﺎ , 0, x , 0
.y , 0در ﺣﺎﻟﺘ ﮐﻪ y = 0ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ Eاﺳﺖ.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } }
S = 1 + x2 y2 = Cy2 : C , 0 ∪ y = 0
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : 2xy′ (x − y2 ) + y3 = 0را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٢.٧.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y = zαدارﯾﻢ
2x(αzα−1 dz)(x − z2α ) + z2α dx = 0.
ﺑﺎﯾﺴﺘ ﺟﻤﻠﮥ 2αx2 zα−1و −2αxz3α−1ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﯾﻌﻨ
3α = α + 1.
١٩ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.٨.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
= αو ﻻزم اﺳﺖ .0 ≤ zدر اﯾﻦ ﺻﻮرت 1
2 ﭘﺲ
2αx2 z−1/2 dz − 2αxz1/2 dz + z3/2 dx = 0
ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ اﺳﺖ .ﺑﺎ ﻓﺮض u = z/xدارﯾﻢ
1 − u1/2 dx
−3/2
du = − . ) (١۶.١
u −u
2 +u x
ﭼﻮن v = u1/2دارﯾﻢ
∫ ∫
v−1 dx
2 = dv .
v3 − v2 + v x
ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ
√
√ 2
ln |v2 − v + 1| + 2 arctan (2v − 1) − 2 ln |v| = ln |x| + lnC,
2
√
ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ .v = y/ xﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،دارﯾﻢ:
√
√ √ 2 √
ln |y − y x + x| +
2
2 arctan √ (2y − x) = ln |Cx| + 2 ln y,
2 x
ﮐﻪ در آن .0 < Cاﻣﺎ ) (١۶.١در ﺻﻮرﺗ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ x , 0و .u2 − u3/2 + u , 0اﯾﻦ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ y , 0, x , 0اﺳﺖ.
از ﻃﺮﻓ y = 0ﯾ ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ Eاﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺧﺎﻧﻮادۀ )؟؟( ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه .y = 0
.٣.٧.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﻫﺮ ﯾ از ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ:
( )
1) 4y( 6 + x√3 = 6xy5 y)′ , 4) 3 x2 − y6 dy = xy dx,
( ) ( )
2) y 1 + x2 y4 + 1 dx + 2x dy = 0, 5) x2 − xz4 + z8 dx + 8z7 x2 + xz4 + z8 dz = 0,
( ) ( ) ( ) ( )
3) x + y3 dx + 3 y2 − x y2 dy = 0, 6) 2xy2 − x dx + x2 y + y dy = 0.
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﺑﺨﺶ ٨.١
ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﻪ ﺷ ﻞ .١.٨.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
E : y′ + p(x) y = q(x), ) (١٧.١
را ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻣ ﻧﺎﻣﯿﻢ ،ﮐﻪ pو qﺗﻮاﺑﻌ دﻟﺨﻮاه از xﻫﺴﺘﻨﺪ.
.٢.٨.١روش ﺣﻞ اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ Eh : y′ + p(x) y = 0ﺷ ﻞ ﻫﻤ ﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﺑﺎﺷﺪ .روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ
ﺗﻔ ﯿ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و ﺟﻮاب آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
∫ ( )
yh = exp − p(x) dx ,
ﮐﻪ Cﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ .ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﻪ yﺑﻪ ﺷ ﻞ
∫ ( )
y = C(x) exp − p(x) dx ,
٢٠ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .٨.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
اﺳﺖ! در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻗﺮار دادن yدر ) (١٧.١دارﯾﻢ:
( ) ∫ ( ) ∫ ( )
′
q(x) = C (x) − p(x)C(x) exp − p(x) dx + p(x)C(x) exp − p(x) dx ,
∫( )
′
C (x) = q(x) exp p(x) dx ,
∫ ∫( )
= )C(x q(x) exp p(x) dx dx.
ﭘﺲ در ﻣﺠﻤﻮع ،دارﯾﻢ:
∫( ) ∫( )
1
=y hq dx + C , h = exp p dx . ) (١٨.١
h
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′ + 2xy = 2xe−xرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٣.٨.١ﻣﺜﺎل
2
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ) (١٨.١دارﯾﻢ:
∫( ) ∫( )
2
h = exp p dx = exp 2x dx = e x
∫( ) ∫( ) ( )
1 x2 −x2 −x2 −x2 2
= y 2
e 2xe dx + C = e 2x dx + C = e x + C .
ex
ﻣﺴﺄﻟﮥ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: .۴.٨.١ﻣﺜﺎل
E : x(x − 1)y′ + y = x2 (2x − 1), y(2) = 4.
1 2x − 1
= .pدر ﻧﺘﯿﺠﻪ: q=xو ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ
)x(x − 1 x−1
∫( ) { ∫( ) }
dx −1 1
= h exp = exp + dx
)x(x − 1 x x−1
x−1
= = )|exp (− ln |x| + ln |x − 1 ,
∫( ) x
x x − 1 2x − 1
= y x dx + C
x−1 x x−1
∫( )
x x
= = (2x − 1) dx + C (x2 − x + C).
x−1 x−1
ﭘﺲ در ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
Cx
S : y = x2 + .
x−1
اﻣﺎ ،y(2) = 4ﭘﺲ C = 0و ﻟﺬا ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﻪ y = x2اﺳﺖ.
dy 1
E :را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. = ﻣﻌﺎدﻟﮥ .۵.٨.١ﻣﺜﺎل
dx x cos y + sin 2y
٢١ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.٨.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
dx
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ .ﯾﻌﻨ ،اﮔﺮ xرا ﺗﺎﺑﻌ از yﺑﺪاﻧﯿﻢ ،ﯾ ﺣﻞ :اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت = x cos y + sin 2y
dy
ﻣﺮﺗﺒﻪ اول دارﯾﻢ .در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ:
q = sin 2y, p = − cos y.
در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،دارﯾﻢ:
∫( )
h = exp p(y) dy = exp(− cos y dy) = exp(− sin y),
∫( ) ∫( )
1 − sin y
= x )hq(y) dy + C) = exp(sin y sin 2ye dy + C
h
∫ ( ) ( )
)(1
= e −2 ue du + C = eu 2(u + 1)e−u + C .
n −u
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
S : x = 2(sin y + 1) + Cesin y ,
ﮐﻪ در ) (١ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ .u = sin y
ﺟﻮاﺑ از ﻣﻌﺎدﻟﮥ y′ − y = cos x − sin xﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ در )∞ ; (0ﮐﺮاﻧﺪار ﺑﺎﺷﺪ. .۶.٨.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ
∫( )
h = exp −1 dx = e−x ,
∫( )
+x −x
y = e e (cos x − sin x) dx + C
( )
= e x e−x sin x + C = Ce x + sin x.
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ،C , 0آﻧ ﺎه lim yﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﻣ ﺷﻮد و ﮐﺮاﻧﺪار ﻧﯿﺴﺖ ،ﭘﺲ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ C = 0و ﻟﺬا y = sin x
∞→x
ﺟﻮاب ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
از ﻣﻌﺎدﻻت داده ﺷﺪه را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ .٧.٨.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
y′ + 2y = e−x , y′ + 2xy = 3e−x ,
2
)1 )2
y′ − 2xy = 2xe x , xy′ − 2y = x3 cos x,
2
)3 )4
)5 y′ = 1/(2y ln y + y − x), )6 y′ x ln x (− y = 3x3 ln2) x,
y′ + xe x y = e(1−x)e , y′ = 1/ xey + 2yee ,
x y
)7 )8
)9 y′ − cot xy = csc x, )10 y′ = 3y tan x + 2.
از ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ
11) xy′ = 2y − x2 , y(1) = 0
dr √
12) sin θ + r cos θ = 0, r( π4 ) = 2,
dθ
13) xy′ + 2y = x2 , y(−1) = 5/4,
14) y′ cos x − y sin x =√2x, y(0) = 0,
15) 2xy′ − y = 1 − 2/ x, lim y(x) = −1,
∞x→+
16) x2 y′ + y = 2x, ,ﮐﺮاﻧﺪار)lim y(x
x→0
π
17) y′ cos x + sin 2x = y sin x, lim x(y) = .
y→0 2
٢٢ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .٩.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺑﺮﻧﻮﻟ
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺑﺮﻧﻮﻟ ﺑﺨﺶ ٩.١
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١.٩.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
′
E : y + p(x)y = q(x)y , n
) (١٩.١
ﮐﻪ nﻋﺪدی ﺣﻘﯿﻘ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ٠و ١اﺳﺖ را اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺑﺮﻧﻮﻟ ﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ.
ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﺧﻄ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. اﮔﺮ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ z = y1−nاﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﯾ .٢.٩.١روش ﺣﻞ
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′ − y cos x = y2 cos xرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٣.٩.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :در اﯾﻨﺠﺎ ،n = 2ﭘﺲ از ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ z = y1−2 = 1/yاﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ
− z−2 z′ − z−1 cos x = z−2 cos x. ) (٢٠.١
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﺴﺎوی را در −z2ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ ،ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ:
z′ + z cos x = − cos x,
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﮥ اول اﺳﺖ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ: ﮐﻪ ﯾ
∫( )
h = exp cos x dx = exp(sin x),
∫( )
1
= z exp(sin x)(− cos x) dx + C
)exp(sin x
= exp(− sin x)(− exp(sin x) + C) = Ce− sin x − 1.
اﻣﺎ ،z = 1/yﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از )در ) (٢٠.١ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ :(y , 0
{ ( ) { } }
S = y = 1/ Ce− sin x − 1 : C ∈ R ∪ y = 0 .
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′ = xy − xy3را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۴.٩.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :در اﯾﻨﺠﺎ ،n = 3ﭘﺲ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ z = y1−3 = 1/y2اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .در اﯾﻦ ﺻﻮرت y = z−1/2و ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده
ﺷﺪه ،ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از
1
− z−3/2 z′ = xz−1/2 − xz−3/2 . ) (٢١.١
2
اﮔﺮ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ ﺗﺴﺎوی را در −2z3/2ﺿﺮب ﮐﻨﯿﻢ ،ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ:
z′ + 2xz = 2x,
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﮥ اول اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،دارﯾﻢ: ﮐﻪ ﯾ
∫( ) ( )
h = exp 2x dx = exp x2 ,
∫( ) ( )
1
= z exp x 2x dx + C
2
) exp(x2
( )
−x2 x2 2
= e e + C = 1 + Ce x .
٢٣ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١٠.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ رﯾ ﺎﺗ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
اﻣﺎ ،z = 1/y2ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ 2 { } }
S = y2 (1 + Ce x ) = 1 : C ∈ R ∪ y = 0 .
ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨ ﻪ در ) (٢١.١ﻓﺮض ده ﺑﻮد ،y , 0ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ y = 0اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
√
.۵.٩.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﮥ y′ − 2ye x = 4 ye xرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
√
ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ،n = 12ﭘﺲ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ z = y1−1/2 = yاﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻨ ﻪ
2zz′ − 2z2 e x = 4ze x . ) (٢٢.١
ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺮ ،2zﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
z′ − 2e x z = 2e x ,
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ: ﮐﻪ ﯾ
∫( )
( )
h = exp −2e dx = exp −2e x ,
x
∫( )
)( x )( x ) (
z = exp 2e exp 2e + C = C exp 2e x − 1
() ( ) ( ) ) (
= exp 2e x − exp 2e x + C = C exp 2e x − 1.
√
= ،zﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﻪ داده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از از ﻃﺮﻓ y
{ ( ) ) ( { } }
S = y = C exp 2e x − 1 2 : C ∈ R ∪ y = 0 .
ﺟﻮاب y = 0از اﯾﻦ رو ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ در ) (٢٢.١ﻃﺮﻓﯿﻦ را ﺑﺮ 2zﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﯾﻢ ،ﯾﻌﻨ ﻓﺮض ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ ﮐﻪ .z , 0
z = 0ﺑﻪ ﻣﻌﻨ y = 0اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾ ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ.
از ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ .۶.٩.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
( ) ) (
)1 x3 + ey y′ = 3x2 2), y′ + 2xy = y2 exp x2 ,
( )
)3 y′ + y = y2/3 , )4 x2 + y2 + 1 dy + xy dx = 0,
y cos x
= 5) 2y′ ln x + , )6 2y′ sin x + y cos x = y3 sin2 x,
x y
7) y′ + xy = xy−3 , 8) y′ = y + y2 e−x ,
9) y′ + xy3 e−2x = y, 10) x dy = y(xy − 1) dx,
11) xy′ + y + x2 y2 e x = 0, 12) xy′ = x2 y2 − y.
ﻣﻌﺎدﻟﮥ رﯾ ﺎﺗ ﺑﺨﺶ ١٠.١
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻏﯿﺮ ﺧﻄ .١.١٠.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
E : y′ + p(x)y + q(x)y2 = r(x), ) (٢٣.١
را ﺑﻪ اﻓﺘﺨﺎر رﯾﺎﺿﯿﺪان اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾ ﮐﻨﺖ ژاﮐﻮﭘﻮ ﻓﺮاﻧﭽﺴ ﻮ رﯾ ﺎﺗ ) ،(١٧۵۴-١۶٧۶ﻣﻌﺎدﻟﮥ رﯾ ﺎﺗ ﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ .روﺷﻦ اﺳﺖ
ﮐﻪ اﮔﺮ r ≡ 0ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eاز ﻧﻮع ﺑﺮﻧﻮﻟ ﻣ ﺷﻮد و اﮔﺮ q ≡ 0از ﻧﻮع ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﭘﺲ ﻓﺮض ﻣ ﺷﻮد rو q
ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ.
٢۴ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١٠.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ رﯾ ﺎﺗ
ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eاﺳﺖ ،در اﯾﻦ ﺻﻮرت از ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ )u = u(x ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ y = y1ﯾ .٢.١٠.١روش ﺣﻞ
1
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻣ رﺳﯿﻢ: = .uﭘﺲ از ﺟﺎﯾ ﺬاری ﺑﻪ ﯾ 1
y−y1 y = y1 +ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ
u
u′ − (p + 2y1 q)u = q.
ﺟﻮاب از ﻣﻌﺎدﻟﮥ x2 y′ + y2 = xy + x2اﺳﺖ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ آن را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ y1 = xﯾ .٣.١٠.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ،y′ − ( 1x )y + ( x12 )y2 = 1ﯾﻌﻨ p = −1/xو q = 1/x2و .r = 1ﭘﺲ ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ )u = 1/(y − x
ﯾﺎ .y = x + 1/uدر اﯾﻦ ﺻﻮرت:
u′ 1 1 1 1
(1 − 2 ) − ( )(x + ) + ( 2 )(x + )2 = 1,
u x u x u
1 1
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﺎ ﭘﺲ از ﺳﺎده ﮐﺮدن ،u′ − u = 2ﮐﻪ ﯾ
x x
∫()
1 1
h = exp − dx = exp(− ln x) = ,
x x
∫ ( ) ( −2 )
1 1 x 1
u = x − . 2 dx + C = x + C = Cx − .
x x −2 2x
اﻣﺎ ،y = x + 1/uﭘﺲ ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﮥ داده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
2x
S : y = x+ .
Cx2 − 1
ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ آن اﺳﺖ E .را ﺣﻞ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ E : y′ − y2 + 2e x y = e2x + e xو y1 = e xﯾ .۴.١٠.١ﻣﺜﺎل
ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ،y = e x + 1/uدر اﯾﻦ ﺻﻮرت
e x − u′ /u2 − (eu + 1/u)2 + 2e x (e x + 1/u) = e2x + e x − u′ /u2 − 1/u2 = 0.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ u′ = −1ﯾﺎ .u = C − uاﻣﺎ ،y = e x + 1/uدر ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
1
S : y = ex + .
C−x
ﻣﻌﺎدﻟﮥ رﯾ ﺎﺗ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺿﺮﯾﺐ y2ﺑﺮاﺑﺮ .۵.١٠.١ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ y2 , y1دو ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ ﻣﺘﻔﺎوت از ﯾ
) q(xﺑﺎﺷﺪ ،آﻧ ﺎه ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﻔﺮوض ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
∫( )
y − y1
S : = C exp q(x))y2 − y1 ) dx .
y − y2
ﺣﻞ :ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ Eﻣﻌﺎدﻟﮥ در ١-١٠-١اﺳﺖ ،ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺴﺘ y′1 + py1 + qy2 1 = rﭘﺲ ﺑﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ
از ،Eدارﯾﻢ:
(y − y1 )′ + p(y − y1 ) + q(y2 − y21 ) = 0. ) (٢۴.١
٢۵ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١١.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ ،دارﯾﻢ:
(y − y2 )′ + p(y − y2 ) + q(y2 − y22 ) = 0. ) (٢۵.١
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) (٢۴.١را ﺑﺮ y − y1و ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) (٢۵.١را ﺑﺮ y − y2ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده و ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﺻﻞ را از ﻫﻢ ﮐﻢ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
(y − y1 )′ (y − y2 )′
− + q(y − y) = 0,
y − y1 y − y2
(ln(y − y1 ))′ − (ln(y − y2 ))′ + 1(y − y) = 0,
( ( ))′
y − y1
ln = q(y2 − y1 ).
y − y2
ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ،ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد.
= y′ + y2ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ آن m2
x4
در ﺻﻮرﺗ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ 1/x ± m/x2ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ ﻣﻌﺎدﻟﮥ .۶.١٠.١ﻣﺜﺎل
را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ.
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ٣دارﯾﻢ:
∫( )
y − 1/x − m/x2 2m
= C exp dx ,
y − 1/x + m/x2 x2
( )
yx2 − x − m −2m
= C exp ,
yx2 − x + m x
ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻ ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ آن را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. در ﺻﻮرﺗ ﮐﻪ y1ﯾ .٧.١٠.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
)1 y′ e−x + y2 − 2ye x = 1 − e2x , y1 = e x ,
)2 y′ + y2 − 2y sin x + sin2 x = cos x, y1 = sin x,
)3 xy′ − y2 + (2x + 1)y = x2 + 2x, y1 = x,
)4 x2 y′ = x2 y2 + xy + 1, y1 = −1/x,
)5 y′ = 1 + y/x − y2 /x2 , y1 = x,
)6 y′ = x3 (y − x)2 + y/x, y1 = x,
)7 y′ = −2/x + (1/x − 2)y − y2 , y1 = 2, x > 0,
)8 y′ = x3 + 2y/x − y2 /x, y1 = −x2 ,
)9 y′ = xy2 + (1 − 2x)y + x − 1, y1 = 1.
ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ ١١.١
ﻋﺒﺎرت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ ،ﻋﺒﺎرﺗ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻈﻮر از ﯾ .١.١١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
η = P(x, y) dx + Q(x, y) dy,
اﺳﺖ ﮐﻪ Pو Qﺗﻮاﺑﻌ دو ﻣﺘﻐﯿﺮه ﻫﺴﺘﻨﺪ .در ﺻﻮرﺗ ηرا ﮐﺎﻣﻞ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌ دو ﻣﺘﻐﯿﺮه ) z = f (x, yﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد
ﮐﻪ .d f = ηﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﺎدل ،ﺑﺎﯾﺪ:
∂f ∂f
= P(x, y), = Q(x, y).
∂x ∂y
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ P dx + Q dy = 0را در ﺻﻮرﺗ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آن ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ.
٢۶ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١١.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻣﻞ
.٢.١١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ Dاز R2را در ﺻﻮرﺗ ﺑﺎز ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ X0 ∈ Dﭼﻨﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ
ﺑﻪ ازای ﻫﺮ X0 ∈ Dﻋﺪدی 0 < εﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ
∀X : ∥X − X0 ∥ < ε =⇒ X ∈ D.
ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد .اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را در ﺻﻮرﺗ ﺳﺘﺎره ﺷ ﻞ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪای X0 ∈ Dﭼﻨﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ
ازای ﻫﺮ X ∈ Dای ﭘﺎره ﺧﻂ XX0در Dﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد.
ﻋﺒﺎرت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ η = P dx + Q dyرا در ﺻﻮرﺗ دﻗﯿﻖ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ . Py = Q x .٣.١١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﮐﺎﻣﻞ دﻗﯿﻖ اﺳﺖ ،زﯾﺮا اﮔﺮ fای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ f x = Pو ، fy = Qآﻧ ﺎه
Py = ( f x )y = f xy = fyx = ( fy ) x = Q x .
اﻣﺎ ﻋ ﺲ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ.
.۴.١١.١ﻗﻀﯿﻪ )ﭘﻮاﻧ ﺎره( اﮔﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ Dﺑﺎز و ﺳﺘﺎره ﺷ ﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮاﺑﻊ Pو Qﺑﺮ Dﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،در اﯾﻦ
ﺻﻮرت اﮔﺮ ﻋﺒﺎرت η = P dx + Q dyدﻗﯿﻖ ﺑﺎﺷﺪ ،آﻧ ﺎه ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ .ﯾﻌﻨ fای ﺑﺮ Dﻫﺴﺖ ﮐﻪ f x = Pو . fy = Q
.۵.١١.١ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ Dﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎز و ﺳﺘﺎره ﺷ ﻞ اﺳﺖ و ﺗﻮاﺑﻊ Pو Qﺑﺮ Dﻣﺸﺘﻖ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ .اﮔﺮ ،Py = Q x
آﻧ ﺎه ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ P dx + Q dy = 0ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺗﺎﺑﻊ دو ﻣﺘﻐﯿﺮۀ ) z = f (x, yﺑﺮ Dوﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻧﺤﻮی
ﮐﻪ f x = Pو . fy = Qدر اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از S : f (x, y) = Cﮐﻪ
Cﻋﺪدی دﻟﺨﻮاه اﺳﺖll.
ﻣﻌﺎدﻟﮥ .۶.١١.١ﻣﺜﺎل
E : (x + xy ) dx + (x y + y ) dy = 0
3 2 2 3
را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ Q = x2 y + y3و P = x3 + xy2و .D = R2ﭼﻮن ،Py = 2xy = Q xاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ .ﭘﺲ
) z = f (x, yای ﻫﺴﺖ ﮐﻪ
1 4 1 2 2
f = x + x y + A(y),
f x = x + xy , (1)
3 2
=⇒ 4 2 ) (٢۶.١
fy = x2 y + y3 ,
1 1 3
f = x y + y + B(x).
2 2
2 4
ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨ ﻪ در ) (١از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ اول ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ xو از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ دوم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ yاﻧﺘ ﺮال ﮔﺮﻓﺘﻪاﯾﻢ و Aو Bﺗﻮاﺑﻌ
1
دﻟﺨﻮاﻫﻨﺪ .ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ) (٢۶.١ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ (y) = 12 y4 + C1و B(x) = x4 + C2ﮐﻪ C1و C2اﻋﺪاد ﺛﺎﺑﺖ
4
1 1 1
ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﭘﺲ ﺻﻮرت ﮐﻠ fﻋﺒﺎرت از f = x4 + y4 + x2 y2 + C3اﺳﺖ ﮐﻪ C3ﻋﺪدی ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺟﻮاب
4 4 2
ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ داده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از .x4 + y4 + 2x2 y2 = C4ﺑﺎ ﻓﺮض ،C4 = C 4ﮐﻪ ،C ≥ 0دارﯾﻢ
S : x 2 + y2 = C 2 ,
ﮐﻪ Cﻋﺪدی دﻟﺨﻮاه و ﻧﺎﻣﻨﻔ اﺳﺖ .ﯾﻌﻨ ،ﻧﻤﻮدار ﺟﻮاﺑﻬﺎی اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺒﺪاء و ﻫﻤﻪ دواﯾﺮ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ در ﻣﺒﺪاء.
٢٧ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١١.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
( ) ﻣﻌﺎدﻟﮥ .٧.١١.١ﻣﺜﺎل
x 2 + y2 x 2 + y2
E : 2x + 2 dx − dy = 0
x y xy2
را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ
x 2 + y2 x 2 + y2
P = 2x + , =Q , D : x , 0 , y.
x2 y xy2
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ −1/y2 + 1/x2 = Py = Q xاﻣﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ Dﺳﺘﺎره ﺷ ﻞ ﻧﯿﺴﺖ .آن را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎز و ﺳﺘﺎره
ﺷ ﻞ ﻣ ﺗﻮان ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮد:
D++ : 0 < x, 0 < y,
D+− : 0 < x, 0 > y,
D = D++ ∪ D+− ∪ D−+ ∪ D−− ,
D−+ : 0 > x, 0 < y,
D−− : 0 > x, 0 > y,
ﭘﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ۵.١١.١ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﯾ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ دارای ﺟﻮاب اﺳﺖ .اﮔﺮ f x = Pو ، fy = Qآﻧ ﺎه:
x 2 + y2 x y
f x = 2x +
)f = x2 + − + A(y
2
x y y x
=⇒
x y
x 2 + y2
) f = − + B(x
fy = − y x
xy2
و ﺑﺎﻣﻘﺎﯾﺴﮥ آﻧﻬﺎ دارﯾﻢ . f = x2 + x/y − y/xﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺗﻮاﺑﻊ ﭼﻬﺎر ﺿﺎﺑﻄﻪای
ﺿﻤﻨ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ:
x y
x2 + − = C1 , اﮔﺮ 0 < x, 0 < y
y x
2 x
x + −
y
= C2 , اﮔﺮ 0 < x, 0 > y
y x
S :
2 x y
x + − = C3 , اﮔﺮ 0 > x, 0 < y
y x
2 x y
x + − = C4 , اﮔﺮ 0 > x, 0 > y
y x
( ) ﻣﻌﺎدﻟﮥ .٨.١١.١ﻣﺜﺎل
y + sin x cos2 xy x
E : dx + + sin y dy = 0,
cos2 xy cos2 xy
را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :داﻣﻨﮥ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﺬﮐﻮر ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
π
D : cos xy , 0 : xy , kπ + , k ∈ Z,
2
ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋ از ﺑﯿﻨﻬﺎﯾﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺑﺎز از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام ﺑﺠﺰ داﺧﻠ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﺎره ﺷ ﻞ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﺎ اﯾﻦ
ﺣﺎل ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ:
1 ( )
= Py = Q x + y 1 + tan 2
)(xy = (1 + 2 tan(xy)) × (1 + tan2 (xy)).
cos2 xy
٢٨ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١٢.١ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال
ﺑﻌﻼوه ،ﺑﺮ ﻫﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺳﺘﺎره ﺷ ﻞ از f ،Dای ﻫﺴﺖ ﮐﻪ
= fx
y
+ sin x, {
f = tan(xy) − cos x + A(y),
cos2 xy
x ⇒=
f = tan(xy) − cos y + B(y).
fy = cos2 xy + sin y,
و ﭘﺲ از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ دارﯾﻢ:
S : tan(xy) = cos x + cos y + C.
.٩.١١.١ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ Dزﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺖ .در ﺻﻮرﺗ ﻣ ﮔﻮﯾﯿﻢ Dﻫﻤﺒﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ
ﻣﻨﺤﻨ ﺑﺴﺘﮥ Cدر ،Dﮐﻞ داﺧﻞ Cدر Dﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد .روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺳﺘﺎره
ﺷ ﻞ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده اﺳﺖ وﻟ ﻋ ﺲ آن ﻏﻠﻂ اﺳﺖ.
.١٠.١١.١ﻗﻀﯿﻪ )ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻗﻀﯿﮥ ﭘﻮاﻧ ﺎره( اﮔﺮ Dﻫﻤﺒﻨﺪ ﺳﺎده و ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮاﺑﻊ Pو Gﺑﺮ Dﻣﺸﺘﻘﭙﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و
Py = Q xآﻧ ﺎه ﻣﻌﺎدﻟﮥ P dx + Q dy = 0ﺑﺮ Dﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ.
از ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ .١١.١١.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
)1 x(2x2 + y2 ) + y(x2 + 2y2 )y′ = 0,
+ 6xy ) dx + 6x y + 4y ) dy = 0,
)2 (3x 2 2 2 3
+ − 2 dy = 0,
x 1 1 y 1 x
√ 3) √ + + dx +
) ( x +2y 2 x2 + y2 y y
2 2 x y
x +y x +y
2 2
)4 2x + 2 = dx 2
dy,
( x y) ( xy )
sin 2x sin2 x
)5 + x dx + y − 2 dy = 0,
y y
6) (3x2 − 2x − y) dx + (2y − x + 3y2 ) dy = 0,
7) y(x2 + y2 + a2 ) dy + x(x2 + y2 − a2 ) dx = 0,
( y + y ) dx + (x) + 3xy( ) dy = 0,
8) (3x 2 3 3 2
)
1 1
)9 sin y + y sin x + dx + x cos y − cos x + dy = 0,
x y
x dx + y dy x dy − y dx
√ )10 + = 0.
x 2 + y2 x2
ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﺑﺨﺶ ١٢.١
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدد .اﯾﻦ ﺗﺎﺑﻊ را اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،اﻣﺎ ﺑﺎ ﺿﺮب ﮐﺮدن ﺗﺎﺑﻌ در آن ،ﺑﻪ ﯾ
ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ.
ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﺎﺑﻊ ) µ = µ(x, yرا در ﺻﻮرﺗ ﯾ .١.١٢.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
E : P(x, y) dx + Q(x, y) dy = 0.
ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮﺑ :
Ee : µ(x, y)P(x, y) dx + µ(x, y)Q(x, y) = 0, ) (٢٧.١
ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ.
٢٩ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١٢.١ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻏﯿﺮ ﮐﺎﻣﻠ در اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،و ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮاﻟ ﺑﺮای آن ﺑﯿﺎﺑﯿﻢ ،آﻧ ﺎه در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﺟﻮاﺑﻬﺎی
ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﻣﻌﺎدﻟﻪ اوﻟﯿﻪ ﯾ ﻫﺴﺘﻨﺪ .در واﻗﻊ
.٢.١٢.١ﻗﻀﯿﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ) µ(x, yﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮاﻟ ﺑﺮای ﻣﻌﺎدﻟﻪ Eiاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ داﻣﻨﻪ Iﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و Ee
ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ .در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻮاﺑﻬﺎی Eiو Eeﺑﺮ Iﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ.
.٣.١٢.١ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ E : (x − y) dx + (x + y) dy = 0ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ .ﺗﻮاﺑﻊ ،1/(x − y)2 ،1/(x + y)2
) 1/(x2 + y2و ﺑﺴﯿﺎری ﺗﻮاﺑﻊ دﯾ ﺮ ،ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال آن ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﺻﻞ ،ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از
) (
)1 ( 2 2 x
ln x + y − arctan = C.
2 y
در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال µدر ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﻧﯿﺴﺖ.
ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮای ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن Eeﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از .۴.١٢.١روش ﺣﻞ
∂ ∂
(µP) = (µQ),
∂y ∂x
و ﯾﺎ
)∂(ln µ )∂(ln µ
Ei : P −Q = Q x − Py , ) (٢٨.١
∂y ∂x
ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ Eiﯾ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺟﺰﺋ اﺳﺖ و ﺣﻞ آن اﻏﻠﺐ دﺷﻮارﺗﺮ از ﺧﻮد Eاﺳﺖ! اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﺣﺪس زدن ﺗﯿﭗ ﮐﻠ
،µﺣﺪاﻗﻞ ﯾ ) µﮐﻪ ﮐﺎﻓ اﺳﺖ( ﯾﺎﻓﺖ ﻣ ﺷﻮد.
اﮔﺮ µﺗﺎﺑﻌ از xﺑﺎﺷﺪ .در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺴﺘ (Py − Q x )/Qﺗﺎﺑﻌ ﻓﻘﻂ از x .۵.١٢.١ﻧﺘﯿﺠﻪ ) µﺗﺎﺑﻌ از ( x
ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﻼوه
∫( )
Py − Q x
µ(x) = exp dx . ) (٢٩.١
Q
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : (x + y2 ) dx = 2xy dyرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۶.١٢.١ﻣﺜﺎل
ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﺑﻪ ﺷ ﻞ ) µ(xدارد .ﭘﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ۵.١٢.١ﺑﺎﯾﺪ: ﺣﻞ :ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ εﯾ
∫
(x + y2 )y − (−2xy) x
µ(x) = exp dx
−2xy
∫( ) ∫( )
2y + 2y 2 dx 1
= exp dx = exp = 2.
2xy x x
ﭘﺲ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪۀ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
x + y2 2y
Ee : 2
dx − dy = 0.
x x
ﺟﻮاب ﻣﺴﺄﻟﮥ Eاﺳﺖ .ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﺎﻣﻞ Eeرا ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ: ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮض ﮐﺮدهاﯾﻢ ،x , 0در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ x = 0ﯾ
x + y2
y2
f x = ,
f = ln ||x − + A(y),
x2 ⇒= x
2y
y 2
fy = − ,
f = − + B(y),
x x
٣٠ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١٢.١ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال
y2
. f = ln |x| −ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از و ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ دارﯾﻢ
x
{ { } }
S = x ln |x| = y2 + xC C ∈ R, x , 0 ∪ x = 0 .
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : (x4 ln x − 2xy3 ) dx + 3x2 y2 dy = 0را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٧.١٢.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨ ﻪ ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال Eﺑﻪ ﺷ ﻞ ﺗﺎﺑﻌ از xاﺳﺖ ،دارﯾﻢ:
∫ 4 ∫ ( )
(x ln x − 2xy3 )y − (3x2 y2 ) x dx 1
µ(x) = exp dx = exp −4 = .
3x2 y2 x x4
ﭘﺲ ﺷ ﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪۀ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
( )
y3 y2
Ee : ln x − 2 3 dx + 3 2 dy = 0.
x x
اﻟﺒﺘﻪ ،ﻓﺮض ﮐﺮدهاﯾﻢ .x , 0اﻣﺎ x = 0در داﻣﻨﮥ Eﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺸ ﻠ ﭘﯿﺶ ﻧﻤ آورد .اﮐﻨﻮن Eeرا ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
y3
y3
f = ln x − 2 3
,
f = x ln x − x + 2
+ A(y),
x ⇒=
x
y2
y3
f = 3 2, f = 2 + B(x).
x x
و ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ آﻧﻬﺎ ،دارﯾﻢ . f = x ln x − x + y3 /x2ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
y3
S : x ln x + = x + C, x > 0.
x2
اﮔﺮ µﺗﺎﺑﻌ از yﺑﺎﺷﺪ ،در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺴﺘ (Q x − Py )/Pﺗﺎﺑﻌ از ﻓﻘﻂ yﺑﺎﺷﺪ .٨.١٢.١ﻧﺘﯿﺠﻪ ) µﺗﺎﺑﻌ از (y
و ﺑﻌﻼوه:
∫( )
Q x − Py
µ(y) = exp dy . ) (٣٠.١
P
√
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : 2xy ln y dx + (x2 + y2 y2 + 1) dy = 0را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٩.١٢.١ﻣﺜﺎل
ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﺑﻪ ﺷ ﻞ ) µ(uﺑﭙﺬﯾﺮد ،دارﯾﻢ: ﺣﻞ :ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ Eﯾ
√ ∫ ( 2 2 )
x + y y2 + 1 − (−2xy ln y)y
µ(y) = exp x
dy
2xy ln y
∫( ) ∫( )
−2x ln y −dy 1
= exp dy = exp = .
2xy ln y y y
ﭘﺲ ﺷ ﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪۀ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
( √ )
x2
Ee : 2x ln y dx + + y y + 1 dy = 0.
2
y
٣١ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١٢.١ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﺎﻣﻞ را ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
f x = 2x ln y,
f = x ln y + A(y),
2
√
x 2 =⇒
1 2
fy = + y y2 + 1,
f = x ln y + (y + 1) + B(x).
2 3/2
y 3
ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ آﻧﻬﺎ ،دارﯾﻢ:
1
.ﺛﺎﺑﺖ f = x2 ln y + (y2 + 1)3/2 +
3
ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
S : 3x2 ln y + (y2 + 1)3/2 = C, y > 0.
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : (1 + x)e x dx = (−yey + xe x ) dyرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .١٠.١٢.١ﻣﺜﺎل
ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﺑﻪ ﺷ ﻞ ) µ(yداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﯾﺴﺘ : ﺣﻞ :اﮔﺮ Eﯾ
∫( )
(yey − xe x ) x − ((1 + x)e x )y
µ(y) = exp dy
(1 + x)e x
∫( ) ∫( )
−(1 + x)e x
= exp dy = exp −dy = e−y .
(1 + x)e x
ﭘﺲ ﺷ ﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪۀ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
Ee : (1 + x)e x−y dx + (y − xe x−y ) dy = 0.
اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﺎﻣﻞ را ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
{
f = xe + A(y),
x−y
f x = (1 + x)e x−y ,
=⇒
y 2
fy = y − xe x−y ,
f = + xe x−y + B(x).
2
ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ آﻧﻬﺎ ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
y2
=f .ﺛﺎﺑﺖ + xe x−y +
2
ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
S : y2 + 2xe x−y = C.
اﮔﺮ µﺗﺎﺑﻌ از ) u = u(x, yﺑﺎﺷﺪ ،در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eiﺑﻪ ﺷ ﻞ .١١.١٢.١ﻧﺘﯿﺠﻪ ) µﺗﺎﺑﻌ از )(u = u(x, y
∂u dµ ∂u dµ
P −Q = Q x − Py ,
∂y du ∂x du
اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ
dµ Q x − Py
= du.
µ P.uy − Q.u x
اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﺻﻮرﺗ ﺣﻞ ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ duدر ﺑﺎﻻ ،ﺗﺎﺑﻌ ﻓﻘﻂ از uﺑﺎﺷﺪ:
∫( )
Q x − Py
µ = exp du . ) (٣١.١
P.uy − Q.u x
٣٢ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١٢.١ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال
در ﺻﻮرﺗ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻟﮥ .١٢.١٢.١ﻣﺜﺎل
E : (y3 + xy2 + y) dx + (x3 + x2 y + x) dy = 0,
ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮاﻟ ﺑﻪ ﺷ ﻞ ) µ(xyدارد ،آن را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :در اﯾﻨﺠﺎ ،u = xyﭘﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ١١.١٢.١دارﯾﻢ:
∫( )
)(3x2 + 2xy + 1) − (3y2 + 2xy + 1
µ = exp du
(y3 + xy2 + y)x − (x3 + x2 y + x)y
∫( ) ∫( )
3x2 − 3y2 −3du 1 1
= exp du = exp = 3 = 3 3.
y x− x y
3 3 u u x y
ﭘﺲ ﺷ ﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪۀ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
( ) ( )
1 1 1 1 1 1
Ee : 3 + 2 + 3 2 dx + 3 + 2 + 2 3 dy = 0,
x x y x y y xy x y
ﮐﻪ ﺟﻮاب آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ:
{ { } { } }
S = x2 + y2 + xy = 1 + Cx2 y2 : C ∈ R ∪ x = 0 ∪ y = 0 .
در ﺻﻮرﺗ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y dx = (y2 + x2 + x) dyﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮاﻟ ﺑﻪ ﺷ ﻞ ) µ(x2 + y2 .١٣.١٢.١ﻣﺜﺎل
دارد ،آن را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :در اﯾﻨﺠﺎ ،u = x2 + y2ﭘﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ١١.١٢.١دارﯾﻢ:
∫( )
)(−2x − 1) − (1
µ = exp du
)(y)(2y) + (y2 + x2 + x)(2x
∫( ) ∫ ( )
)−(x + 1 du 1
= exp du = exp − = .
x3 + x2 + xy2 + y2 u u
ﭘﺲ ﺷ ﻞ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪۀ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
y x 2 + y2 + x
Ee : dx − dy = 0,
x 2 + y2 x 2 + y2
ﮐﻪ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ:
{ y { } }
S = y + arctan = C : C ∈ R ∪ x = 0 .
x
.١۴.١٢.١ﻣﺜﺎل در ﺻﻮرﺗ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ E : y(x3 + 2y4 ) dx = x(3x3 + y4 ) dyدارای ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال ﺑﻪ ﺷ ﻞ ) µ(xα yβ
اﺳﺖ ،آن را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ.
ﺣﻞ :در اﯾﻨﺠﺎ u = xα yβﮐﻪ αو βرا ﻧﻤ داﻧﯿﻢ .ﻣﻄﺎﺑﻖ ١١.١٢.١ﻣ ﺑﺎﯾﺴﺘ ﮐﺴﺮ
11y4 + 13x3
− ( ),
xα yβ (β + 3α)x3 + (α + 2β)y4
٣٣ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١٣.١ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ Y ′ﺣﻞ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ. ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﺗﺎﺑﻌ ﻓﻘﻂ از uﺑﺎﺷﺪ .اﯾﻦ در ﺻﻮرﺗ ﻣﻤ ﻦ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺿﺮﯾﺐ y4ﺑﻪ ﺿﺮﯾﺐ x3در ﺻﻮرت ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ در ﻣﺨﺮج
ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ .ﯾﻌﻨ :
{ {
β + 3α = 13a, α = 3a,
⇒=
α + 2β = 11a, β = 4a,
ﮐﻪ aﻋﺪدی ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ .در اﯾﻦ ﺻﻮرت
( ∫ )
−1 du
= u−a = x−3a y−4a .
2 2
µ(u) = exp
a u
ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ازای a = 1ﺑﻪ ) µ = 1/(x3 y4ﻣ رﺳﯿﻢ .ﺟﻮاب Eﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪۀ آن:
( ) ( )
1 2 3 1
Ee : y 4 + 3 dx = x 4 + 3 dy,
y x y x
اﺳﺖ ،ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } { } }
S = x3 = y4 + Cx2 y3 : C ∈ R ∪ x = 0 ∪ y = 0 .
.١۵.١٢.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت در ﻫﺮ ﻣﻮرد ،ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮاﻟ ﺑﻪ ﺷ ﻞ ) µ = µ(uاﺳﺖ ،آن را ﺣﻞ
ﮐﻨﯿﺪ:
)1 (1 − x2 y) dx + x2 (y − x) dy = 0, u = x,
)2 (x2 + y) dx = x dy, u = x,
)3 (x + y2 ) dx = 2xy dy, u = x,
)4 (2x2 y + 2y + 5) dx + (2x3 + 2x) dy = 0, u = x,
)5 (x4 ln x − 2xy3 ) dx + 3x2 y2 dy = 0, u = x,
)6 cos x dx + (y + sin y + sin x) dy = 0, u = y,
)7 (2xy2 − 3y3 ) dx + (7 − 3xy2 ) dy = 0, u = y,
)8 xy dx + (1 + x2 ) dy = 0, u = y,
)9 y(2x + y3 ) dx = x(2x − y3 ) dy, u = y,
)10 e x (x + 1) dx + (yey − xe x ) dy = 0, u = y,
)11 (y3 + xy2 + y) dx + (x3 + x2 y + x) dy = 0, u = xy,
)12 3y dx − x dy = 0, u = x/y,
)13 y(y + 2x + 1) dx = x(2y + x − 1) dy = 0, u = xy,
)14 (3y2 − x) dx + (2y3 − 6xy) dy = 0, u = x + y2 ,
)15 (x2 + y2 + 1) dx = 2xy dy, u = y2 − x 2 ,
)16 x dx + y dy + x(x dy − y dx) = 0, u = x + y2 ,
)17 (y2 + y − x2 ) dx + (x2 − y2 − x) dy = 0, u = y2 − x 2 ,
)18 (x4 y2 − y) dx + (x2 y4 − x) dy = 0, u = xy.
ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y′ﺣﻞ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ. ﺑﺨﺶ ١٣.١
ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺮﺗﺒﮥ nام ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y′ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﻮاﺑﻌ از xو y اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ ﯾ .١.١٣.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
ﻫﺴﺘﻨﺪ:
E : (y′ )n + P1 (x, y)(y′ )n−1 + · · · + Pn−1 (x, y)(y′ ) + Pn (x, y) = 0. ) (٣٢.١
٣۴ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١٣.١ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ Y ′ﺣﻞ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ.
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺑﻪ ﺷ ﻞ Eدر ١.١٣.١داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y′ .٢.١٣.١روش ﺣﻞ
ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﻌﻤﻮﻟ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد: ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾ
E1 : y′ = F1 (x, y), ··· , Ek : y′ = Fk (x, y).
از ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺎﺻﻞ را ﺣﻞ و ﺳﭙﺲ ﺟﻮاﺑﻬﺎی آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﺮد. اﮐﻨﻮن ﮐﺎﻓ اﺳﺖ ﻫﺮ ﯾ
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : yy′2 + (x − y)y′ − x = 0را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٣.١٣.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y′ﯾ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪای ﻣﺮﺗﺒﮥ دوم اﺳﺖ .در ﻧﺘﯿﺠﻪ:
√
−(x − )y ± )(x − y)2 + 4xy y − x ± (x + y
= y′ = ,
2y 2y
ﮐﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﮔﺮدد:
x
E1 : y′ = 1, E2 : y′ = − .
y
از آﻧﻬﺎ را ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ: ﻫﺮ ﯾ
S1 : y = C1 + x, S2 : x2 + y2 = C2 .
ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } { } }
S = S1 ∪ S2 = y = x + C : C ∈ R ∪ x2 + y2 = C : C > 0 ∪ (0, 0) ,
ﮐﻪ ) (0, 0ﻧﻈﯿﺮ ﻓﺮض y = 0اﺳﺖ.
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : yy′3 − x2 y′2 − xy2 y′ + x3 y = 0را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۴.١٣.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ درﺟﻪ ٣ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y′را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣ ﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ:
(yy′ − x2 )(y′2 − xy) = 0,
ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﺷﻮد:
√ √
E1 : yy′ = x2 , = E2 : y′ xy, E3 : y′ = − xy,
ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ .آﻧﻬﺎ را ﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ: ﮐﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺗﻔ ﯿ
{ { } }
= S1 3y2 = 2x3 + C : C ∈ R ∪ y = 0 ,
( )1/2
1
S2 =
y = x 3/2
+ C : x > 0, y > 0,C ∈ R
3
( )1/2
1
∪ y = − )(−x 3/2
+ C : x < 0, y < 0,C ∈ R
,
3
( )1/2
1 3/2
S3 =
y = − x + C : x > 0, y > 0,C ∈ R
3
( )
1
1/2
∪ y = − − )(−x 3/2
+ C : x < 0, y < 0,C ∈ R
;
3
و ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﺟﺘﻤﺎع اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ .S = S1 ∪ S2 ∪ S3 :ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ S2و S3ﺗﻨﻬﺎ در
رﺑﻊ اول و ﺳﻮم وﺟﻮد دارﻧﺪ.
٣۵ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١۴.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ F(Y, Y ′ ) = 0ﯾﺎ F(X, Y ′ ) = 0 ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y′3 − xyy′ + x2 y′ = xy′را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۵.١٣.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ .y′ = pﺑﺎ ﺗﺠﺰﯾﮥ ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ
(p − xy)(p2 y − x) = 0 ⇒= E2 : x = p2 yو E1 : p = xy
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ؛ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ε1ﺑﻪ ﻣﻌﻨ y′ = xyﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
S1 : y = Ae x , A ∈ R.
اﻣﺎ از دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ E2ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
dx = 2py dy + p2 dy.
= ،dxدر ﻧﺘﯿﺠﻪ: dy
p اﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮض
(1 − p3 ) dy = 2p2 y d p,
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ .ﺟﻮاب اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﯿﺰ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
{ { } }
S2 = (x, y) : y = C(1 − p3 )−2/3 , x = p2 y,C , 0 ∪ x = y ,
ﮐﻪ ﺧﻂ x = yﺑﻪ p = 1ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
S = S1 ∪ S2
{ { } { } }
= y = Ae x : A ∈ R ∪ x = y ∪ (x, y) : y = C(1 − p3 )−2/3 , x = p2 y,C , 0 .
از ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. ﻫﺮ ﯾ .۶.١٣.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
)1 4y′2 = 9x, )2 y′2 = 2yy′ + y2 (e2x − 1),
)3 y′2 = 2xy′ + 8x2 , )4 x2 y′2 + 3xyy′ + 2y2 = 0,
)5 y′2 + x2 + xy = (2x + y)y′ , )6 y′2 + (x + 2)ey = 0,
)7 y′3 + x2 y′ = yy′2 + x2 y, )8 y′2 + e x = yy′ ,
)9 y′ − 4xy′ + 2y + 2x2 = 0, )10 y′4 = y4 x4 .
ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ f (y, y′ ) = 0ﯾﺎ f (x, y′ ) = 0 ﺑﺨﺶ ١۴.١
ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ f (y, y′ ) = 0ﯾﺎ f (x, y′ ) = 0از ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ y′ = pاﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و xو yرا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان
ﺗﻮاﺑﻌ از pﺑﯿﺎن ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .ﻣﺜﻼ اﮔﺮ E : f (y, y′ ) = 0ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎ ﻓﺮض y′ = pدارﯾﻢ . f (y, p) = 0اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y
ﺣﻞ ﮐﺮده و ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آورﯾﻢ ) .y = ϕ(pاﮐﻨﻮن از ﻃﺮﻓﯿﻦ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ .dy = ϕ′ (p) d pاﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ
ﻓﺮض ،dy = p dxﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ
p dx = ϕ′ (p) d p,
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺗﻔ ﯿ ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ xو pاﺳﺖ و ﺑﺎ ﺣﻞ آن xرا ﺑﺮ ﺣﺴﺐ pﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .x = ψ(p) :ﺑﻪ اﯾﻦ
ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﻮاب εﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎراﻣﺘﺮی ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ:
S : x = ψ(p), y = ϕ(p). ) (٣٣.١
٣۶ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١۴.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ F(Y, Y ′ ) = 0ﯾﺎ F(X, Y ′ ) = 0
ﻣﻌﺎدﻟﮥ 2y′2 = x2 + 2xy′ + 2yرا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .١.١۴.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :اﺑﺘﺪا اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ yﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
x2
y = y′2 − xy′ + .
2
ﺑﺎ ﻓﺮض y′ = pﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ
x2
y = p2 − xp + . ) (٣۴.١
2
ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از راﺑﻄﮥ ) (٣۴.١ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد:
dy = (2p − x) d p + (x − p) dx.
اﻣﺎ ) dy = p dxزﯾﺮا (p = y′ = dy/dxﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ:
p dx = (2p − x) d p + (x − p) dx (2p − x)(d p − dx) = 0.
ﭘﺲ ﯾﺎ x = 2pﯾﺎ d p = dxو در ﻧﺘﯿﺠﻪ .x = p + Cﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،در ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } x2 } x2
S = (x, y) : x = 2p, y = p2 − xp + ∪ (x, y) : x = p + C, y = p2 − xp +
2 2
{ { } x 2 }
= y = x2 /4 ∪ y = Cx + C 2 + : C∈R .
2
در ﺻﻮرﺗ ﮐﻪ aو bاﻋﺪاد ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ y = ay′2 + by′3را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٢.١۴.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ،y′ = pدر ﻧﺘﯿﺠﻪ:
y = ap2 + bp3 ) (٣۵.١
ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ) (٣۵.١دارﯾﻢ:
dy = 2ap d p + 3bp2 d p.
از ﻃﺮﻓ ،dy = p dxدر ﻧﺘﯿﺠﻪ:
p dx = 2ap d p + 3bp2 d p.
ﭘﺲ ﯾﺎ p = 0و ﻟﺬا از ﻣﻌﺎدﻟﻪ دارﯾﻢ y = 0و ﯾﺎ اﯾﻨ ﻪ p , 0و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ:
dx = (2a + 3bp) d p,
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ .آن را ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ xﺣﻞ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ: ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
3
x = 2ap + bp2 + C.
2
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ :در ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ εﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ 3 { } }
S = (x, y) : x = 2ap + bp2 + C, y = ap2 + bp3 ,C ∈ R ∪ y = 0 .
2
٣٧ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١۴.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ F(Y, Y ′ ) = 0ﯾﺎ F(X, Y ′ ) = 0 ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) E : y = arcsin y′ + ln(1 + y′2را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٣.١۴.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y′ = pدارﯾﻢ:
y = arcsin p + ln(1 + p2 ).
ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،دارﯾﻢ:
dp 2p
√ = dy + d p. ) (٣۶.١
1 − p2 1 + p2
اﻣﺎ ،dy = p dxﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ:
dp dp
= dx √ + , ) (٣٧.١
p 1 − p2 1 + p
2
و ﺑﺎ اﻧﺘ ﺮال ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ،دارﯾﻢ:
∫
dp
=x √ + arctan p + C.
p 1 − p2
√
= uدارﯾﻢ: ﺑﺎ ﻓﺮض 1 − p2
∫ ∫
dp du 1 1 − u
√ = = ln + C.
p 1 − p2 (1 − u2 ) 2 1 + u
ﭘﺲ:
√
1 1 − 1 − p2
x = ln √ + arctan p + C.
2 1 + 1 − p2
اﻣﺎ در ) (٣۶.١ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ p2 , 1و در ) (٣٧.١ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ .p , 0اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
p=1
y=1
y = x+C
x + C = π2 + ln 2
′
p = −1 =⇒
y = −1 =⇒
y = −x + C =⇒
−x + C = − π2 + 2
p=0
y′ = 0
y=C
C=0
ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺎﻟﺖ y = 0از اﯾﻦ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاب Eﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
√
1 1 − 1 − p2
S =
(x, )y : x = ln
√
+ arctan p + C, y = arcsin p + ln(1 + p2
),C ∈ R
}∪ {y = 0
2 1 + 1 − p2
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : x = 3y′ − 2y′2را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۴.١۴.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y′ = pدارﯾﻢ:
x = 3p − 2p2 . ) (٣٨.١
ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ) (٣٨.١دارﯾﻢ:
dx = (3 − 4p) d p.
٣٨ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١۴.١ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ F(Y, Y ′ ) = 0ﯾﺎ F(X, Y ′ ) = 0
اﻣﺎ ،dx = dy/pو در ﻧﺘﯿﺠﻪ:
dy = p(3 − 4p) d p, ) (٣٩.١
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﺗﻔ ﯿ
3 4
y = p2 − p3 + C.
2 3
اﻣﺎ در ) (٣٩.١ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ .p , 0ﺣﺎﻟﺖ p = 0ﺑﻪ ﻣﻌﻨ y′ = 0ﯾﺎ y = Cاﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eدارﯾﻢ ﮐﻪ
اﮔﺮ p = 0آﻧ ﺎه .x = 0ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ) (٣٩.١ ) ،(٣٨.١و ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﺷ ﻞ ):(0,C
{ }
3 2 4 2
S = (x, y) : x = 3p − 2p , y = p − p + C .
2
2 3
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : x3/2 + y′2/3 = 1را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۵.١۴.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y′ = pدارﯾﻢ .x2/3 + p2/3 = 1اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﻓﺮض x = cos3 tو p = sin tﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ راﺑﻄﮥ E
3
ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ .ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از اوﻟﯿﻦ راﺑﻄﻪ ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
dx = −3 sin t cos2 tdt.
اﻣﺎ ،dx = dy/pﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ
dy = −3 sin t cos2 tdt.
اﻣﺎ ،p = sin3 tدر ﻧﺘﯿﺠﻪ
dy = −3 sin2 t cos2 tdt,
( ∫ )2 ∫
1 − cos 2t 1 + cos 2t 3
y = −3 dt = − {1 − cos 2t − cos2 2t + cos3 2t}dt
2 2 8
{ ∫ }
3 1 − cos 4t
= − 1 − cos 2t − + (1 − sin 2t) cos 2t dt
2
8 2
{ }
3 1 t 1 1 sin3 2t
= − t − sin 2t − + sin 4t + sin 2t − + C.
8 2 2 8 2 3
ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ 3 1 { } }
S = (x, y) : x = cos3 t, y = − (4t + sin 4t) + sin2 2t + C ∪ (1,C) : C ∈ R .
64 8
ﺣﺎﻟﺖ p = 0ﺑﻪ ﻣﻌﻨ x3/2 + 0 = 1ﯾﺎ x = 1اﺳﺖ .ﻧﻘﺎط ) (1,Cﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰوده ﺷﺪهاﻧﺪ.
از ﻣﻌﺎدﻻت داده ﺷﺪه را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. ﻫﺮ ﯾ .۶.١۴.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
y = y′2 ey , xy′2 = e1/y ,
2 2
)1 )2
′
)3 y′ = ey /y , )4 x(1 + y′2 )3/2 = a,
)5 x = ln y′ + sin y′ , )6 y2/5 + y′2/5 = a2/5 ,
)7 x = y′2 + 2, )8 x = y′ + 4y′ ,
)9 y = y′ ln y, )10 y = y′ (1 + y′ cos y′ ),
′
)11 x + y′ = y′2 + y′3 , )12 y = (y′ − 1)ey .
٣٩ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١۵.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻻﮔﺮاﻧﮋ و ﮐﻠﺮو ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻻﮔﺮاﻧﮋ و ﮐﻠﺮو ﺑﺨﺶ ١۵.١
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﻪ ﺷ ﻞ: .١.١۵.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
y = xϕ(y′ ) + ψ(y′ ), ) (۴٠.١
ﮐﻪ ϕ(y′ ) , y′راﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ﻣ ﻧﺎﻣﯿﻢ .اﮔﺮ ،ϕ(y′ ) = y′ﯾﻌﻨ
y = xy′ + ψ(y′ ), ) (۴١.١
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺣﺎﺻﻞ را ،ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﻠﺮو ﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ.
.٢.١۵.١روش ﺣﻞ ﺑﺮای ﺣﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﻓﺮض ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ،y′ = pاز ﻃﺮﻓﯿﻦ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﻓﺮض dy = p dx
اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﮐﻨﯿﻢ.
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y = 2xy′ + ln y′را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .٣.١۵.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y′ = pدارﯾﻢ:
y = 2xp + ln p.
ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
dp
dy = 2x d p + 2p dx + .
p
اﻣﺎ ،dy = p dxدر ﻧﺘﯿﺠﻪ:
dp
2x d p + p dx + = 0,
p
ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﺑﺮ ﺣﺴﺐ xاﺳﺖ: ﮐﻪ ﯾ
dx 2 1
+ x = − 2.
dp p p
آن را ﺣﻞ ﮐﺮده و xرا ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آورﯾﻢ:
∫( )
2
h = exp d p = exp(2 ln p) = p2 ,
p
∫( )
1 2 −1 1 C 1
= x p d p + C = (C − )p = − .
p2 p2 p2 p2 p
ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ C 1 }
S = (x.y) : x = 2 − , y = 2xp + ln p, C ∈ R .
p p
ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : y = xy′2 − 1/y′را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۴.١۵.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض ،y′ = pدارﯾﻢ .y = xp2 − 1/pﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
dp
dy = p2 dx + 2xp d p + .
p2
۴٠ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١۵.١ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻻﮔﺮاﻧﮋ و ﮐﻠﺮو
اﻣﺎ dy = p dxو در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول:
dx 2 1
+ x= 2 2 , ) (۴٢.١
dp p − 1 )p (p − 1
ﻣ رﺳﯿﻢ .از ﺣﻞ آن x ،را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ pﻣ ﯾﺎﺑﯿﻢ:
∫( )
2
= h exp d p = (p − 1)2 ,
p−1
∫( )
1 dp
= x (p − 1) 2 2
2
+C
(p − 1)2 )p (p − p
∫( )
1 p−1
= dp +C
(p − 1)2 p3
( )
1 1 2
= − + +C .
(p − 1)2 P p2
اﻣﺎ در ) (۴٢.١ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ .p , 1ﺣﺎﻟﺖ p = 1ﻣﻌﺎدل y = xاﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ داده ﺷﺪه ﺻﺪق
ﻧﻤ ﮐﻨﺪ .ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ C p2 + 2 − p }
2 1
S = (x, y) : x = 2 , y = xp − ,C ∈ R .
p (p − 1)2 p
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) y = xy′ + a/(2y′را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۵.١۵.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض y = xp + a/2pﮐﻪ از y′ = pﺣﺎﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد و دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوی ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
a
dy = p dx + x d p − d p.
2p
اﻣﺎ dy = p dxو در ﻧﺘﯿﺠﻪ
( )
a
x− d p = 0.
2p2
ﭘﺲ ﯾﺎ d p = 0و ﻟﺬا pﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ y = Cx + a/2Cو ﯾﺎ اﯾﻨ ﻪ x − 2pa 2 = 0ﯾﺎ .x = a/2p2ﭘﺲ ﺟﻮاب
ﻋﻤﻮﻣ ﻣﻌﺎدﻟﻪ داده ﺷﺪه ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ:
{ { } }
a a a
S = (x, y) : x = 2 , y = xp + ∪ y = Cx + : C,0
2p 2p 2C
{ { } a }
= y2 = 2ax ∪ y = Cx + : C,0 .
2C
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ Sاﺟﺘﻤﺎع ﯾ ﻣﻨﺤﻨ )ﺳﻬﻤ ( y2 = 2axو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﺧﻄﻮط اﺳﺖ.y = Cx + a/2C :
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻨﺤﻨ و ﺧﻄﻮط ﻣﺬﮐﻮر را ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﻨﯿﻢ ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻄﻮط ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨ ﻧﻤ رﺳﻨﺪ .در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ
اﺻﻄﻼﺣﺎً ﮔﻔﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻨ y2 = 2axﭘﻮش دﺳﺘﻪ ﺧﻄﻮط y = Cx + a/2Cاﺳﺖ .ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد۵ .
۵ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨ ﻪ ،در ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﺷ ﻞ از دﺳﺘﻮر ذﯾﻞ در ﻣﺤﯿﻂ ١۵ Mapleاﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ:
> a:=plots[implicitplot]({y∧2 = 2*x}, x = -1/2.. 4, y = -2.. 2, color = blue, thickness = 6):
> b:=plots[implicitplot]({y = -2*x - 1/4, y = -x - 1/2, y = x + 1/2, y = 2*x + 1/4, y = -2.5*x -.2,
y = -1.5*x -.3, y = -.5*x - 1, y =.5*x + 1, y = 1.5*x +.3}, x = -1/2.. 4, y = -2.. 2, color = red, thickness
= 4, grid = [50, 50]):
;)> plots[display](a,b
۴١ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١۶.١ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮادهای از ﺟﻮاﺑﻬﺎی آن ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ) y = xy′ + a/(2y′ﺑﺎ .a = 1
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ E : y = xy′ + y′3را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ. .۶.١۵.١ﻣﺜﺎل
= .yاﻣﺎ ﺑﺎ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ دارﯾﻢ xp + p3 دارﯾﻢ y′ ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻓﺮض = p
dy = p dx + x d p + 3p2 d p.
ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ،dy = p dxﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ .(x + 3p2 ) d p = 0ﭘﺲ ﯾﺎ d p = 0و ﻟﺬا p = Cﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ
y = Cx + C 3؛ و ﯾﺎ اﯾﻨ ﻪ x + 3p2 = 0و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ .x = −3p2ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ Eﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
{ { } }
S = (x, y) : x = −3p2 , y = xp + p3 ∪ y = Cx + C 3 : C ∈ R
{ 3 { } }
= y = x : x ≤ 0 ∪ y = Cx + C 3 : C ∈ R
2
.٧.١۵.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﻫﺮ ﯾ از ﻣﻌﺎدﻻت داده ﺷﺪه را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ:
)1 y = 2xy2 + y′ ln y′ , )2 y = xy′ + a/y′2 ,
)3 y = x(1 + y′ ) + y′2 , )4 y = xy′ + y′2 ,
)5 y = 2xy′ + sin y′ , )6 xy′ + 1 = yy√′ + y′ ,
)7 y = xy′2 − 1/y′ , )8 y = xy′ + a 1 + y′2 ,
′
)9 y = 23 xy′ + ey , )10 xy′2 = yy′ + 1.
ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮادهای از ﺟﻮاﺑﻬﺎی آن ﺑﺨﺶ ١۶.١
ﭘﺎراﻣﺘﺮ aﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ: ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺎﻧﻮادهای از ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎ در ﺻﻔﺤﻪ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾ
C : F(x, y, a) = 0.
ﻗﺎﻋﺪۀ ﻣﺸﺘﻖ ﺗﺎﺑﻊ ﺿﻤﻨ y′ ،را ﻣ ﯾﺎﺑﯿﻢ: از ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﮐﻤ
dy ∂F/∂x
= y′ =− .
dx ∂F/∂y
ﺳﭙﺲ از دﺳﺘ ﺎه ﻣﻌﺎدﻻت:
∂F ∂F
F(x, y, a) = 0, + y′ = 0, ) (۴٣.١
∂x ∂y
ﭘﺎراﻣﺘﺮ aرا ﺣﺬف ﻣ ﮐﻨﯿﻢ .ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ.
۴٢ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١٧.١ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ و ﻫﻤﺰاوﯾﻪ
x2
را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. a2
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادۀ = y2 + 1 .١.١۶.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :از ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه y′را ﭘﯿﺪا ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
∂
)(x2 /a2 − y2 − 1 2x/a2 x
y′ = − ∂x =− = 2 .
∂ )2 /a2 − y2 − 1 −2y a y
∂y (x
x2
= ،a2دارﯾﻢ: y2 +1
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﭼﻮن ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮض
x 2 ′ x y2 + 1
= = y .
y2 + 1 y xy
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ y2 = 2Cx + C 2را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ. .٢.١۶.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :از ﻓﺮض y2 = 2Cx + C 2ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ:
−2C C
y′ = − = .
2y y
اﻣﺎ در اﯾﻦ ﺻﻮرت C = yy′و در ﻧﺘﯿﺠﻪ:
y2 = 2xyy′ + y2 y′2 .
اﮔﺮ در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ،y′ = pﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ،y2 = 2xyp + y2 p2در ﻧﺘﯿﺠﻪ:
E : y = 2xy′ + yy′2 .
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ y = C cos x + xرا ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ. .٣.١۶.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮی از ﻃﺮﻓﯿﻦ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ،دارﯾﻢ .y′ = −C sin x + 1از ﻣﻌﺎدﻟﮥ y = C cos x + xﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ
) .C = cos1 x (y − xﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،y′ = − tan x(y − x) + 1ﮐﻪ ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول اﺳﺖ:
y′ + tan xy = 1 + x tan x.
.۴.١۶.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی داده ﺷﺪه در آن ﺻﺪق ﮐﻨﺪ:
a
1) y = , 2) y = ax + a2 ,
x a x
3) x2 − y2 = ax, 4) y = + ,
x a
5) y = ae x/a , 6) y = Cx + C 2 ,
7) y = Cx − C − C 2 , 8) y2 = Cx + C 3 ,
9) y = a + axe ,−x 10) y = xy2 + Cx,
C
11) x2 + y2 = C, 12) y = x3 + .
x
در اﯾﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ aو Cﭘﺎراﻣﺘﺮ دﻟﺨﻮاﻫﻨﺪ.
ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ و ﻫﻤﺰاوﯾﻪ ﺑﺨﺶ ١٧.١
ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ .١.١٧.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
C : F(x, y, a) = 0, ) (۴۴.١
ﺧﺎﻧﻮادهای از ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی در ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺖ .ﻣﻨﺤﻨ ) y = f (xرا در ﺻﻮرﺗ ﯾ ﻣﺴﯿﺮ ﻫﻤﺰاوﯾﮥ ﺧﺎﻧﻮادۀ Cﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ
) y = ϕ(xﻋﻀﻮی از Cﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی ) y = f (xو ) y = ϕ(xدر x0ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،آﻧ ﺎه زاوﯾﮥ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪد
ﺛﺎﺑﺖ αﺑﺎﺷﺪ .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ،α = π/2ﻣﺴﯿﺮ ) y = f (xرا ﯾ ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﺮای Eﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ.
۴٣ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
.١٧.١ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ و ﻫﻤﺰاوﯾﻪ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﻔﺮوض ،اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ ﻣ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ Cﺟﻮاب آن ﺑﺎﺷﺪ.
ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ C1و C2دو ﻣﻨﺤﻨ ﺑﺎ ﺷﯿﺐ m1و m2ﺑﺎﺷﻨﺪ ،آﻧ ﺎه زاوﯾﮥ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ
m1 − m2
= tan α ,
1 + m1 m2
از ﻃﺮﻓ اﮔﺮ ) y = y(xﯾ ﻣﻨﺤﻨ ﺑﺎﺷﺪ ،در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺷﯿﺐ ﺧﻂ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ آن ﺑﺮاﺑﺮ ) y′ (xاﺳﺖ .ﭘﺲ اﮔﺮ y1و y2ﺑﻪ
ﺗﺮﺗﯿﺐ C1و C2را ﻣﻌﺮﻓ ﮐﻨﻨﺪ ،ﺑﺎﯾﺴﺘ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ:
y′1 − y′2
= tan α ,
1 + y′1 y′2
اﮐﻨﻮن ﮐﺎﻓ اﺳﺖ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺣﺎﺻﻞ y′را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ xو yﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ ،ﻣﺜﻼ ) y′ = f (x, yو ﺳﭙﺲ ﻣﻌﺎدﻟﮥ زﯾﺮ را
ﺗﺸ ﯿﻞ دﻫﯿﻢ:
)y′ − f (x, y
= E ′ : tan α . ) (۴۵.١
)1 + y′ f (x, y
در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ،ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ﮔﺮدد:
1
E ′′ : y′ = − . ) (۴۶.١
)f (x, y
ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﺧﻄﻮط y = Cxرا ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. .٢.١٧.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ دﺳﺘﻪ ﺧﻄﻮط داده ﺷﺪه را ﭘﯿﺪا ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
{
y = Cx y
′ =⇒ E : y′ = .
y =C x
ﭘﺲ ﻣﻌﺎدﻟﮥ E ′′در ) (۴۶.١را ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣ دﻫﯿﻢ:
1 x
E ′′ : y′ = − =− ,
y/x y
ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺗﻔ ﯿ ﮐﻪ ﯾ
S : x2 + y2 = C.
۴۴ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول .١٧.١ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ و ﻫﻤﺰاوﯾﻪ
ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ y2 = Cx + x2زاوﯾﮥ ﺛﺎﺑﺖ π/3ﻣ ﺳﺎزﻧﺪ. .٣.١٧.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ ﻣ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎ در آن ﺻﺪق ﮐﻨﻨﺪ:
{
2yy′ = C + x2 , y2 − x 2
= =⇒ 2yy′ + x2 .
C = (y − x )/x,
2 2
x
)(π √ y2 − x 2 + x 3
،tanﭘﺲ ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eﭼﻨﯿﻦ ﻣ ﺷﻮد: = = .E : y′ﭼﻮن 3 ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ
3 2xy
y′ − y −x +x
2 2 3
√ 2xy 2xyy′ − y2 + x2 − x3
=3 = .
1 + y′ y −x
2 2 +x3
2xy + y2 y′ − x2 y′ + x3 y′
2xy
و در ﻧﺘﯿﺠﻪ
√
2 + x3 + 2 3xy − x2
y
= E ′ : y′ √ √ √ .
2xy + 3x2 − 3y2 − 3x3
ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی x2 + y3 = Cزاوﯾﻪ ﺛﺎﺑﺖ π/4ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣ دﻫﻨﺪ. .۴.١٧.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻠ را ﻣ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ در آن ﺻﺪق ﻣ ﮐﻨﻨﺪ .E : 2x + 3y′ y2 = 0 :اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ
ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ tan(π/4) = 1ﻣﻌﺎدﻟﮥ Eاز ) (۴۵.١را ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣ دﻫﯿﻢ:
) (
y − −2x
′
3y2 3y2 y′ + 2x
=1 ( )= 2 ′
.
′
1 + y 3y2−2x 3y − 2xy
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از
3y2 − 2x
= E ′ : y′ .
3y2 + 2x
ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دواﯾﺮ x2 + y2 = 2axرا ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. .۵.١٧.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎ را ﭘﯿﺪا ﻣ ﮐﻨﯿﻢ:
{
2x + 2yy′ = 2a, ′ x 2 + y2
⇒= 2x + 2yy = .
x2 + y2 = 2ax, x
۴۵ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ .١٨.١ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﯾ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
در ﻧﺘﯿﺠﻪ ،ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ E : 2yy′ = y2 − x2ﻣ رﺳﯿﻢ .اﮐﻨﻮن ﺑﺠﺎی y′از −1/y′اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ
ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻣ رﺳﯿﻢ:
2xy
= E ′′ : y′ .
x 2 − y2
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻫﻤ ﻦ اﺳﺖ .ﺟﻮاب اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از دﺳﺘﻪ داﯾﺮهﻫﺎی .x2 + y2 = Cy ﮐﻪ ﯾ
.۶.١٧.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
(١ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﺧﻄﻮط y = C 2 x + Cزاوﯾﮥ ﺛﺎﺑﺖ π/6ﻣ ﺳﺎزﻧﺪ.
(٢ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی Cx = x2 + y2زاوﯾﮥ ﺛﺎﺑﺖ π/4ﻣ ﺳﺎزﻧﺪ.
(٣ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾ را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی xy = Cx + 1زاوﯾﮥ ﺛﺎﺑﺖ π/3ﻣ ﺳﺎزﻧﺪ.
در ﻫﺮ ﻣﻮرد ،ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺤﻨ ﻫﺎی داده ﺷﺪه را ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ:
)4 y2 + 2ax = 0, a > 0 )5 x2 + y2 = 2ay,
)6 n,ﺛﺎﺑﺖ y = axn , )7 x2 + y2 /3 = C,
)8 x2 − y2 /2 = C 2 , )9 y = a(1 + cos x),
)10 n,ﺛﺎﺑﺖ xn + yn = C, )11 y2 = 4(x − a).
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﯾ ﺑﺨﺶ ١٨.١
ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ: .١.١٨.١ﺗﻌﺮﯾﻒ
E : F(x, y, y′ ) = 0,
داده ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺟﻮاب C : f (x, y) = 0از Eرا در ﺻﻮرﺗ ﯾ ﺟﻮاب ﺗ ﯿﻦ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ در ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط آن ﺟﻮاب Eﻣﻨﺤﺼﺮ
ﺑﻔﺮد ﻧﺒﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾ ﺮ ﺑﻪ ازای ﻫﺮ (x0 , y0 ) ∈ Cﺟﻮاﺑ ﺑﺠﺰ Cﺑﺮای Eﯾﺎﻓﺖ ﮔﺮدد ﮐﻪ از ﻫﻤﺎن ﻧﻘﻄﮥ ) (x0 , y0ﺑ ﺬرد.
.٢.١٨.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) E : F(x, y, y′ ) = 0اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرت وﺟﻮد( ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨ ﻪ
∂F/∂yو ∂F/∂y′در ﻫﻤﮥ ﻧﻘﺎط ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﮐﺎﻓ اﺳﺖ دﺳﺘ ﺎه ﻣﻌﺎدﻻت:
∂F
T : F(x, y, y′ ) = 0, (x, y, y′ ) = 0, ) (۴٧.١
∂y′
ﺟﻮاب ﺗ ﯿﻦ Eﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. را ﺗﺸ ﯿﻞ داده و y′را ﺑﯿﻦ آن دو ﺣﺬف ﮐﻨﯿﻢ .ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾ
ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : xy′ + y′2 = yرا در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. .٣.١٨.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ
F = xy′ + y′2 − y.
ﭘﺲ دﺳﺘ ﺎه ﻣﻌﺎدﻻت Tاز ) (۴٧.١ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ:
xy′ + y′2 − y = 0, x + 2y′ − 0 = 0.
۴۶ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ .١٨.١ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﯾ
از ﻣﻌﺎدﻟﮥ دوم دارﯾﻢ y′ = −x/2ﮐﻪ اﮔﺮ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ اول ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﺮدد:
( ( ) )2
1 1
x − x + − x − y = 0.
2 2
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﮐﻠﺮو اﺳﺖ و ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﯾﺎ .C : y = −x2 /4اﻣﺎ ﻣﻌﺎدﻟﮥ داده ﺷﺪه ﯾ
{ { } } 1
S = y = Cx + C 2 : C ∈ R ∪ y = − x2 .
4
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ دﺳﺘﻪ ﺧﻄﻮط y = Cx + C 2ﺑﻪ ازای ﻫﺮ Cای ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨ y = −x2 /4ﻣﻤﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ .در واﻗﻊ در
x0 ( x )2
y = − x +ﺑﻪ Cﻣﻤﺎس اﺳﺖ .ﯾﻌﻨ ،در آن ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ Cﺧﻂ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻫﻢ ﯾ ﺟﻮاب (x0 , y0 ) ∈ Cﺧﻂ
0
2 2
ﻣﺴﺄﻟﻪ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد۶ .
ﻣﻨﺤﻨ y = −x2 /4ﮐﻪ ﭘﻮش ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻄﻮط y = C + C 2 xﺑﺎ C ∈ Rاﺳﺖ.
ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ E : xy′2 + 4x = 2yy′را در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. .۴.١٨.١ﻣﺜﺎل
ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻻﮔﺮاﻧﮋ اﺳﺖ و ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ آن ) x2 = C(y − Cاﺳﺖ .در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﻞ :اﯾﻦ ﯾ
F = xy′2 + 4x − 2yy′ .
ﭘﺲ دﺳﺘ ﺎه Tدر ) (۴٧.١ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از
xy′2 + 4x − 2yy′ = 0, 2xy′ − 2y = 0.
از ﻣﻌﺎدﻟﮥ دوم ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﮔﯿﺮﯾﻢ ،y′ = y/xﮐﻪ اﮔﺮ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ اول ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ،ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد ﮐﻪ
( y )2 )(y
x + 4x − 2y = 0.
x x
ﯾﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر 4x2 = y3ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع دو ﺧﻂ y = ±2xاﺳﺖ .ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد:
۶ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨ ﻪ ،در ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﺷ ﻞ از دﺳﺘﻮر ذﯾﻞ در ﻣﺤﯿﻂ ١۵ Mapleاﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ:
> a:=plots[implicitplot]({y = -x∧2/4}, x = -2..2, y = -1..1/2, color = blue, thickness = 6):
> b:=plots[implicitplot({y = 0, y = 0.1*x + 0.01, y = -0.1*x + 0.01, y = 0.2*x + 0.04, y = -0.2*x + 0.04,
= y = 0.3*x + 0.09, y = -0.3*x + 0.09, y = 0.4*x + 0.16, y = -0.4*x + 0.16}, x = -2..2, y = -1..1/2, color
red, thickness = 4):
;)> plots[display](a,b
۴٧ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ .١٨.١ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﯾ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
ﺧﻄﻮط راﺳﺖ y = ±2xﮐﻪ ﭘﻮش ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎی ) x2 = C(y − Cﺑﺎ C ∈ Rﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ E : 2y(y′ + 2) = xy′2را در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. .۵.١٨.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ Cy = (C − x)2ﺑﺎ C ∈ Rﻣ ﺑﺎﺷﺪ .در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ،F = 2y(y′ + 2) − xy′2ﭘﺲ دﺳﺘ ﺎه
Tاز ) (۴٧.١ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ:
2yy′ + 4y − xy′2 = 0, 2y − 2xy′ = 0.
از ﻣﻌﺎدﻟﮥ دوم دارﯾﻢ y′ = y/xﮐﻪ اﮔﺮ در ﻣﻌﺎدﻟﮥ اول ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣ ﺷﻮد y2 + 4xy = 0ﮐﻪ اﺟﺘﻤﺎع دو ﺧﻂ y = 0
و y = −4xﻣ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد:
ﺧﻄﻮط راﺳﺖ y = 0و y = −4xﮐﻪ ﭘﻮش ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎی Cy = (x − C)2ﺑﺎ C ∈ Rﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﮥ ) E : y′2 (2 − 3y)2 = 4(1 − yرا در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ. .۶.١٨.١ﻣﺜﺎل
ﺣﻞ :ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y′ﺑﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ
√
1−y
y′ = ±2 ,
2 − 3y
ﻣ رﺳﯿﻢ؛ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺗﻔ ﯿ ﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﺎ ﺣﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣ y2 (1 − y) = (x −C)2ﻣ رﺳﯿﻢ ،ﮐﻪ در آن .C ∈ R
√
در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ F = y′2 (2 − 3y)2 − 4 1 − yو ﻣﻌﺎدﻻت Tاز ) (۴٧.١ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از
y′2 (2 − 3y)2 − 4(1 − y) = 0, 2y′ (2 − 3y)2 = 0.
۴٨ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ .١٨.١ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﯾ
√ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺻﺪق ﻧﻤ ﮐﻨﺪ؛ و ﯾﺎ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ،ﺑﺎﯾﺪ ،y′ = 0ﮐﻪ اﮔﺮ آن را در
ﭘﺲ ﯾﺎ 2 − 3y = 0و ﻟﺬا y = 2/3ﮐﻪ
ﻣﻌﺎدﻟﮥ اول ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ،ﺑﻪ 4 1 − y = 0ﻣ رﺳﯿﻢ .ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻮاب ﺗ ﯿﻦ Eﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از .y = 1ﺑﻪ ﺷ ﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ
ﺷﻮد.
ﺧﻂ راﺳﺖ y = 1ﮐﻪ ﭘﻮش ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﺤﻨﯿﻬﺎی y2 (1 − y) = (x − C)2ﺑﺎ C ∈ Rاﺳﺖ.
از ﻣﻌﺎدﻻت زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ و ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ: ﻫﺮ ﯾ .٧.١٨.١ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت
)1 (1 + y′2 )y2 = 4yy′ + 4x, )2 y′2 =√y2 ,
y′2 = 4y, y′ = y2 + a,
3
)3 )4
)5 y′3 + 8y2 = 4xyy′ , )6 (xy′ + y)2 + 3x5 (xy′ − 2y) = 0,
)7 y(y − 2xy′ )2 = 2y′ , )8 8y′3 = 27(y − x) + 12y′2 ,
)9 (y′ − 1)2 = y2 , )10 (xy′ + y)2 = y′ y2 ,
x2 2
11) y + = y′2 − xy′ , 12) 3y + y′2 = 2xy′ ,
2 x
13) y + e x = yy′ ,
′2 14) 3xy + x +√2y = 6yy′ ,
′2
15) y′2 (1 − y)2 = 2(1 + y), 16) y = xy′ + a2 y′2 + b2 .
۴٩ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ .١٨.١ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﯾ ﻓﺼﻞ .١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
۵٠ — آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺮوز رﺳﺎﻧ ١۴ :ﻓﺮوردﯾﻦ — ١٣٩١
ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ
ﻓﺼﻞ ١ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول
١ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺗﻌﺎرﯾﻒ اوﻟﯿﻪ . . . . . . . . . . . . . . . ١.١
۴ . . . . . . . . . . . . . . . . . روش ﺧﻄﻮط ﻫﻤﺸﯿﺐ . . . . . . . . . . . . . . . . ٢.١
٧ . . . . . . . . . . . . . . . . . روش ﺗﻘﺮﯾﺒﺎت ﻣﺘﻮاﻟ -روش ﭘﯿ ﺎرد . . . . . . . . . . ٣.١
٩ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻻت ﺗﻔ ﯿ ﭘﺬﯾﺮ . . . . . . . . . . . . . . . . ۴.١
١٢ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻻت ﻫﻤ ﻦ ). . . . . . . . . . . . . (. . . . . ۵.١
١۵ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . y′ = f αx+βy+γ
ax+by+c
ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ ۶.١
١٨ . . . . . . . . . . . . . . ﺷﻮﻧﺪ α
ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ y = zﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪای ﻫﻤ ﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣ ٧.١
٢٠ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺧﻄ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول . . . . . . . . . . . . . . . . ٨.١
٢٣ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺑﺮﻧﻮﻟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ٩.١
٢۴ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻟﮥ رﯾ ﺎﺗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ١٠.١
٢۶ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻟﮥ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻣﻞ . . . . . . . . . . . . . . . ١١.١
٢٩ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻓﺎﮐﺘﻮر اﻧﺘ ﺮال . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ١٢.١
٣۴ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻻﺗ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ y′ﺣﻞ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ. . . . . . . . . . ١٣.١
٣۶ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﺷ ﻞ f (y, y′ ) = 0ﯾﺎ . . . . . f (x, y′ ) = 0 ١۴.١
۴٠ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﻻﮔﺮاﻧﮋ و ﮐﻠﺮو . . . . . . . . . . . . . . . . ١۵.١
۴٢ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮادهای از ﺟﻮاﺑﻬﺎی آن ١۶.١
۴٣ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ و ﻫﻤﺰاوﯾﻪ . . . . . . . . . . . . . . ١٧.١
۴۶ . . . . . . . . . . . . . . . . . ﺟﻮاﺑﻬﺎی ﺗ ﯿﻦ ﯾ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ . . . . . . . . . . ١٨.١
۵١
Potrebbero piacerti anche
- Sergio Lancelotti Lezioni Di Analisi Matematica II Celid 2012Documento229 pagineSergio Lancelotti Lezioni Di Analisi Matematica II Celid 2012Andrea SpitaleNessuna valutazione finora
- Primo Appelo Soluzione 2023Documento9 paginePrimo Appelo Soluzione 2023Mario LuigiNessuna valutazione finora
- Payne - Introduzione Alle Funzioni ArmonicheDocumento19 paginePayne - Introduzione Alle Funzioni ArmonicheAndrea MinosseNessuna valutazione finora
- формулы -2 PDFDocumento1 paginaформулы -2 PDFДаниил ХилькоNessuna valutazione finora
- Nicola Leccion4 2022Documento7 pagineNicola Leccion4 2022Francisco NúñezNessuna valutazione finora
- Equazioni DifferenzialiDocumento11 pagineEquazioni DifferenzialiCARMELONessuna valutazione finora
- Equazioni DifferenzialiDocumento41 pagineEquazioni DifferenzialiRiccardo PalumboNessuna valutazione finora
- FunelemDocumento17 pagineFunelemLuigiNessuna valutazione finora
- Polinomi PDFDocumento18 paginePolinomi PDFMario TodiscoNessuna valutazione finora
- Foglio Di Esercizi - 2Documento1 paginaFoglio Di Esercizi - 2Jaafar DaoudNessuna valutazione finora
- T - CN Approssimazione II PDFDocumento61 pagineT - CN Approssimazione II PDFAngelica GiordanoNessuna valutazione finora
- Dispense EDO EDPDocumento68 pagineDispense EDO EDPAngelo MicalizziNessuna valutazione finora
- Tilli HomeworkDocumento9 pagineTilli HomeworkstefanoNessuna valutazione finora
- Lezione 4 (Analisi II)Documento6 pagineLezione 4 (Analisi II)Alessandro BagnuoliNessuna valutazione finora
- Esercizi Isti11Documento18 pagineEsercizi Isti11Djagba RolandNessuna valutazione finora
- 7 - Integrazione PDFDocumento27 pagine7 - Integrazione PDFSalvatoreNessuna valutazione finora
- Svolgimento AM1 19-06-2018Documento5 pagineSvolgimento AM1 19-06-2018GiuseppeNessuna valutazione finora
- 11sett2019Documento8 pagine11sett2019StefanoNessuna valutazione finora
- A Analisi Matematica 1 (PDFDrive)Documento189 pagineA Analisi Matematica 1 (PDFDrive)Gianfranco TufanoNessuna valutazione finora
- Equazioni Differenziali Alle Derivate ParzialiDocumento56 pagineEquazioni Differenziali Alle Derivate ParzialischumangelNessuna valutazione finora
- Equazioni Funzionali-Marzia TosoDocumento18 pagineEquazioni Funzionali-Marzia TosobeniNessuna valutazione finora
- Tesi MastermathDocumento24 pagineTesi MastermathNicolaFrosiNessuna valutazione finora
- Derivate e Studi Di Funzione 1Documento4 pagineDerivate e Studi Di Funzione 1Valentina MaraioNessuna valutazione finora
- Appunti Statistica MatematicaDocumento83 pagineAppunti Statistica MatematicaSherlock HolmesNessuna valutazione finora
- 6 Feb 2015Documento9 pagine6 Feb 2015StefanoNessuna valutazione finora
- Equazioni DifferenzialiDocumento55 pagineEquazioni Differenzialiplmnk plmnkNessuna valutazione finora
- Analisi I - Capitolo FunzioniDocumento23 pagineAnalisi I - Capitolo Funzionibartoluccio42Nessuna valutazione finora
- Integrali DoppiDocumento23 pagineIntegrali DoppiDeborah CampofrancoNessuna valutazione finora
- 7 Sett 2016Documento8 pagine7 Sett 2016StefanoNessuna valutazione finora
- Corapp 1Documento5 pagineCorapp 1Social AgencyNessuna valutazione finora
- Integrale ImpropriiDocumento7 pagineIntegrale Impropriirotaru anaNessuna valutazione finora
- HausdorffDocumento25 pagineHausdorffDora McNessuna valutazione finora
- BooleDocumento47 pagineBooleuomoputrefattoNessuna valutazione finora
- Convergenza Serie FunzioniDocumento19 pagineConvergenza Serie FunzioniLorenzo AlsantiNessuna valutazione finora
- IntegraliDocumento3 pagineIntegraliDaniele PremariniNessuna valutazione finora
- Spazi Di SobolevDocumento21 pagineSpazi Di SobolevHamza ByadNessuna valutazione finora
- Appunti Geometria - IngegneriaDocumento183 pagineAppunti Geometria - IngegneriaMichelle LettieriNessuna valutazione finora
- Lezione 3 (Analisi II)Documento10 pagineLezione 3 (Analisi II)Alessandro BagnuoliNessuna valutazione finora
- Analisi Matematica 2 11 Settembre 2014Documento8 pagineAnalisi Matematica 2 11 Settembre 2014StefanoNessuna valutazione finora
- Logica Matematica Si ComputationalaDocumento1 paginaLogica Matematica Si ComputationalaVoicu Cristian ValentinNessuna valutazione finora
- SvolgimentoLM2016 PDFDocumento9 pagineSvolgimentoLM2016 PDFAlessandro GorgòNessuna valutazione finora
- Ricorsione PDFDocumento5 pagineRicorsione PDFAngelo DottoreNessuna valutazione finora
- Adobe Scan 18 Giu 2022Documento6 pagineAdobe Scan 18 Giu 2022Francescopio PalmieriNessuna valutazione finora
- FunzioniDocumento11 pagineFunzioniAlessia CarloNessuna valutazione finora
- Appunti Modellistica 2020 3Documento23 pagineAppunti Modellistica 2020 3Gianfrancesco FlorioNessuna valutazione finora
- Dimostrazioni Del Capitolo 1Documento7 pagineDimostrazioni Del Capitolo 1Anna LenkaNessuna valutazione finora
- Teorema Di de L HopitalDocumento3 pagineTeorema Di de L HopitalLeonardoNessuna valutazione finora
- SD INIA17 1664a 03Documento7 pagineSD INIA17 1664a 03Rocco Spano'Nessuna valutazione finora
- Formula Di Taylor PDFDocumento8 pagineFormula Di Taylor PDFimp.michele1341Nessuna valutazione finora
- 20luglio2017Documento8 pagine20luglio2017StefanoNessuna valutazione finora
- Compitob 10-01-2023-Con SoluzioniDocumento4 pagineCompitob 10-01-2023-Con Soluzionituning.italia2015Nessuna valutazione finora
- 2012 Taylor 1Documento12 pagine2012 Taylor 1QwertyNessuna valutazione finora
- Equazione Funzionale Della Zeta Di RiemannDocumento6 pagineEquazione Funzionale Della Zeta Di RiemannRosario TurcoNessuna valutazione finora
- Esercizi Su Applicazioni LineariDocumento10 pagineEsercizi Su Applicazioni LineariJack AzzalinNessuna valutazione finora
- Funzioni Di Variabile ComplessaDocumento43 pagineFunzioni Di Variabile Complessapasckale50Nessuna valutazione finora
- Risoluzione Integrali Doppi o TripliDocumento35 pagineRisoluzione Integrali Doppi o TripliJonahGiglioNessuna valutazione finora
- Teorie GaloisDocumento71 pagineTeorie Galoisyacp1Nessuna valutazione finora
- Lezione 2 (Analisi II)Documento6 pagineLezione 2 (Analisi II)Alessandro BagnuoliNessuna valutazione finora
- 2020 12 23 - Int Impropri - TeoriaDocumento4 pagine2020 12 23 - Int Impropri - TeoriaElisNessuna valutazione finora
