Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Kae dah
c et a k a n di git al t e k a n p a n a s tr a n sf er p a p er
K et er a n g a n a s a s ( b er g a nt u n g p a d a sit u a si)
M e n g g u n a k a n h e at tr a nsf er p a p er.
P e n g g u n a a n m esi n p e n c et a k i n kj et.
o
S u h u y a n g bi as a di g u n a k a n i al a h l e bi h k ur a n g 1 4 0 C.
M as a y a n g di g u n a k a n i al a h l e bi h k ur a n g 2 0 s a at.
L a n g k a h k erj a
c et a k a n di git al t e k a n p a n a s
tr a n sf er p a p er
A P e m ot o n g a n
s e c ar a m a n u al
1 H asil k a n r e k a b e nt u k y a n g h e n d a k dit e k a n
p a n as d e n g a n m e n g g u n a k a n p erisi a n.
2 R e k a b e nt u k di c et a k d e n g a n m e n g g u n a k a n
m esi n p e n c et a k i n kj et y a n g m e n g g u n a k a n
d a k w at pi g m e nt i n k .
3 P ot o n g r e k a b e nt u k m e n gi k ut s ai z y a n g
di k e h e n d a ki s e c ar a m a n u al s a m a a d a
m e n g g u n a k a n g u nti n g at a u pis a u.
264
MO D UL 5 C e t a k a n Di gi t al
4 S e di a k a n m esi n h e at pr ess. P a n as k a n
m e n gi k ut s u h u y a n g di k e h e n d a ki. 5 L et a k k a n b aj u at a u b a h a n k erj a p a d a
p e m u k a a n h e at pr ess. L et a k k a n r e k a a n
p a d a t e m p at y a n g t el a h dit et a p k a n. T ut u p
r e k a a n d e n g a n k ert as t e fl o n.
265
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
L a n g k a h k erj a
c et a k a n di git al t e k a n p a n a s
tr a n sf er p a p er
B P e m ot o n g a n m e n g g u n a k a n
m e si n p e m ot o n g
1 H asil k a n r e k a b e nt u k y a n g h e n d a k dit e k a n
p a n as d e n g a n m e n g g u n a k a n p erisi a n.
2 C et a k r e k a b e nt u k m e n g g u n a k a n m esi n
p e n c et a k i n kj et m e n g g u n a k a n d a k w at
pi g m e nt i n k .
3 P ot o n g r e k a b e nt u k m e n gi k ut s ai z
y a n g di k e h e n d a ki m e n g g u n a k a n m esi n
p e m ot o n g vi nil ( pl ott er ).
4 S e di a k a n m esi n h e at pr ess. P a n as k a n m e n gi k ut
s u h u y a n g di k e h e n d a ki. 5 L et a k k a n b aj u at a u b a h a n k erj a p a d a
p e m u k a a n h e at pr ess. L et a k k a n r e k a a n
p a d a t e m p at y a n g t el a h dit et a p k a n. T ut u p
r e k a a n t ers e b ut d e n g a n k ert as t e fl o n.
266
MO D UL 5 C e t a k a n Di gi t al
Sil a i m b as A R i ni u nt u k m eli h at
l a n g k a h k erj a c et a k a n di git al
t e k a n p a n as.
267
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
P e n gir a a n K o s P e n g el u ar a n C et a k a n Di git al T e k a n
St a n d ar d
P a n a s ( H e at Pr e s s ) P e m b el aj ar a n
K os b a h a n
K os b a h a n i al a h j u ml a h k os k es e m u a b a h a n y a n g di g u n a k a n b a gi m e n g h asil k a n c et a k a n di git al t e k a n p a n as
( h e at pr ess).
1. B aj u- T 2 0 h el ai R M 1 0. 0 0
2. H e at tr a nsf er p a p er 2 0 k e pi n g R M 2. 0 0
3. K ert as t e fl o n 1 k e pi n g R M 5 5. 0 0
4. I n k pi g m e nt 4 b ot ol R M 5 0. 0 0
B aj u- T R M 2 0 0. 0 0
C o nt o h K ert as h e at tr a nsf er p a p er R M 4 0. 0 0
p e n gir a a n K ert as t e fl o n R M 5 5. 0 0
k os b a h a n + I n k pi g m e nt R M 2 0 0. 0 0
K os b a h a n R M 4 9 5. 0 0
268
MO D UL 5 C e t a k a n Di gi t al
K os u p a h
K os u p a h i al a h b a y ar a n k e p a d a p e k erj a u p a h a n m e n gi k ut h ari at a u j a m b e k erj a.
2 8ja m R M 1 5. 0 0 2
8 j a m × R M 1 5. 0 0 = R M 1 2 0. 0 0
R M 1 2 0. 0 0 × 2 h ari = R M 2 4 0. 0 0
C o nt o h
p e n gir a a n
k os u p a h U p a h 2 h ari b e k erj a R M 2 4 0. 0 0
× P e k erj a 2
K os u p a h R M 4 8 0. 0 0
K o s o v er h e d
K os o v er h e d i al a h k os y a n g ti d a k m eli b at k a n k os b a h a n s e p erti b a h a n c et a k a n, k uri er d a n b a y ar a n utiliti
y a n g di g u n a k a n s e m as a p e n g h asil a n c et a k a n di git al t e k a n p a n as. B a y ar a n utiliti i al a h s e p erti bil el e ktri k, bil
air, bil t el ef o n, bil I nt er n et d a n s e b a g ai n y a.
Bil el e ktri k R M 5. 0 0 2 R M 1 0. 0 0
Bil t el ef o n R M 6. 0 0 1 R M 6. 0 0
Bil I nt er n et R M 3. 0 0 1 R M 3. 0 0
J u ml a h R M 1 9. 0 0
K o s p e n g el u ar a n
K os b a h a n K os u p a h K o s o v er h e d
K os b a h a n R M 4 9 5. 0 0
K os u p a h R M 4 8 0. 0 0
+ K os o v er h e d R M 1 9. 0 0
K o s p e n g el u ar a n R M 9 9 4. 0 0
269
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
H ar g a j u al a n
P e n gir a a n 5 0 % k e u nt u n g a n
K os p e n g el u ar a n × 5 0 % k e u nt u n g a n
50
R M 9 9 4. 0 0 × = R M 4 9 7. 0 0
M e n e nt u k a n h ar g a 100
j u al a n b er d as ar k a n k os H ar g a j u al a n
p e n g el u ar a n d e n g a n
m e n gir a 5 0 % k e u nt u n g a n K os p e n g el u ar a n + J u ml a h k e u nt u n g a n
d ari p a d a k os p e n g el u ar a n.
5 0 % k e u nt u n g a n R M 4 9 7. 0 0
+ K os p e n g el u ar a n R M 9 9 4. 0 0
H ar g a j u al a n R M 1 4 9 1. 0 0
P e n gir a a n k o s c et a k a n di git al t e k a n p a n a s b a gi s e h el ai b aj u- T
K o s p e n g el u ar a n 1 u nit
K os p e n g el u ar a n k es el ur u h a n ÷ j u ml a h b aj u- T
K os p e n g el u ar a n k es el ur u h a n R M 9 9 4. 0 0
÷ J u ml a h b aj u- T 20
K o s p e n g el u ar a n 1 u nit R M 4 9. 7 0
H ar g a j u al a n 1 u nit
K os j u al a n k es el ur u h a n ÷ J u ml a h b aj u- T y a n g di h asil k a n
H ar g a j u al a n k es el ur u h a n R M 1 4 9 1. 0 0
÷ J u ml a h b aj u- T 20
H ar g a j u al a n 1 u nit R M 7 4. 5 5
K e u nt u n g a n 1 u nit
K e u nt u n g a n k es el ur u h a n ÷ j u ml a h b aj u- T y a n g di h asil k a n
K e u nt u n g a n k es el ur u h a n R M 4 9 7. 0 0
÷ J u ml a h b aj u- T 20
K e u nt u n g a n 1 u nit R M 2 4. 8 5
270
MO D UL 5 C e t a k a n Di gi t al
A kti viti
A kti viti A
Langkah 1
G ur u m e n u nj u k c ar a m e mi n d a h k a n h asil k erj a vi nil y a n g t el a h di p ot o n g m e n g g u n a k a n m esi n
p e m ot o n g vi nil ( pl ott er ) k e at as b a h a n k erj a m e n g g u n a k a n m esi n t e k a n p a n as.
Langkah 2
G ur u m e mi nt a m uri d m e mi n d a h k a n h asil k erj a vi nil y a n g t el a h di p ot o n g m e n g g u n a k a n m esi n
p e m ot o n g vi nil ( pl ott er ) k e at as b a h a n k erj a m e n g g u n a k a n m esi n t e k a n p a n as.
Langkah 3
G ur u m e n u nj u k c ar a m e mi n d a h k a n h asil k erj a s u bli m ati o n p a p er y a n g t el a h di c et a k k e at as
b aj u- T m e n g g u n a k a n m esi n t e k a n p a n as.
Langkah 4
G ur u m e mi nt a m uri d m e mi n d a h k a n h asil k erj a s u bli m ati o n p a p er y a n g t el a h di c et a k k e at as
b aj u- T m e n g g u n a k a n m esi n t e k a n p a n as.
Langkah 5
G ur u t u nj u k c ar a m e mi n d a h k a n h asil k erj a h e at tr a nsf er p a p er y a n g t el a h di c et a k k e at as b aj u- T
m e n g g u n a k a n m esi n t e k a n p a n as.
Langkah 6
G ur u m e mi nt a m uri d m e mi n d a h k a n h asil k erj a h e at tr a nsf er p a p er y a n g t el a h di c et a k k e at as
b aj u- T m e n g g u n a k a n m esi n t e k a n p a n as.
A kti viti B
Langkah 1
G ur u m e n er a n g k a n t e nt a n g p e n gir a a n k os p e n g el u ar a n i ait u p e n gir a a n k os b a h a n, k os u p a h
d a n j u g a k os o v er h e d y a n g di g u n a k a n d al a m p e n g h asil a n c et a k a n di git al t e k a n p a n as.
Langkah 2
G ur u m e mi nt a m uri d m e m b u at p e n gir a a n k os p e n g el u ar a n y a n g m eli b at k a n p e n gir a a n k os
b a h a n, k os u p a h d a n k os o v er h e d.
Langkah 3
G ur u m e mi nt a m uri d m e m b u at p e n gir a a n k os h ar g a j u al a n b a gi m e n d a p at k a n k e u nt u n g a n
d a n p e n gir a a n k os p e n g el u ar a n b a gi s e u nit u nt u k m e n g h asil k a n c et a k a n di git al t e k a n p a n as.
271
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
L ati h a n
J a w a b s e m u a s o al a n.
1. M el e n g k a p k a n b utir a n pr oj e k c et a k a n di git al t e k a n p a n as ( h e at pr ess ).
Pr oj e k : __________________________________________
Te m a : __________________________________________
S ai z : __________________________________________
K u a ntiti : __________________________________________
Ba ha n : __________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
T e m p o h m as a : __________________________________________
J u ml a h p e k erj a :
__________________________________________
U p a h s e h ari :
__________________________________________
272
MO D UL 5 C e t a k a n Di gi t al
2. M e n y e n ar ai k a n b a h a n y a n g di g u n a k a n b a gi m e n g h asil k a n c et a k a n t e k a n p a n as.
J a d u al P e n gir a a n K o s Pr oj e k
1. K o s B a h a n
K u a ntiti ( y a n g
Bil. Bahan H ar g a s e u nit J u ml a h k o s
di p erl u k a n)
K a d ar u p a h J u ml a h
Bil. P e k erj a Bil. H ari b e k erj a
2. K o s u p a h s e h ari k os
3. K o s o v er h e d
3. M e n g hit u n g:
( a) K os b a h a n
( b) K os p e n g el u ar a n
( c) H ar g a j u al a n k es el ur u h a n
( d) K e u nt u n g a n
( e) H ar g a j u al a n b a gi s e u nit
273
R u m us a n
C E T A K A N DI GI T A L
S at u c et a k a n at a u r e k a a n y a n g di h asil k a n m el al ui T M K. C o nt o h n y a, h asil
M a ks u d k erj a gr a fi k y a n g di b u at m el al ui p erisi a n m e n g g u n a k a n k o m p ut er d a n
di c et a k m el al ui p e n c et a k.
C et a k a n t e k a n p a n a s • C et a k a n h e at pr e s s vi nil
C et a k a n y a n g m e n g g u n a k a n
vi nil s e b a g ai p a p ar a n r e k a
J e ni s
b e nt u k p a d a pr o d u k s e p erti
c et a k a n C et a k a n m e si n di git al i n kj et
di git al b aj u d a n j ersi.
M esi n c et a k a n di git al y a n g
m e n g g u n a k a n d a k w at s e p erti • C et a k a n h e at pr e s s tr a n sf er
i n kj et, w ar n a pi g m e n at a u w ar n a C et a k a n y a n g m e n g g u n a k a n
s u bli m ati o n d a n m e m p u n y ai k ert as p e mi n d a h u nt u k
w ar n a y a n g b er b e z a m e n gi k ut m e mi n d a h k a n r e k a b e nt u k
k e p erl u a n p e n g g u n a. p a d a pr o d u k.
C et a k a n m e si n di git al t o n er
M e n g h asil k a n c et a k a n d e n g a n u k ur a n A 4 k e A 0, d a n bi as a n y a di g u n a k a n
u nt u k m e n c et a k b u k u, k ert as t e m b us c a h a y a, p et a d a n s e b a g ai n y a.
C et a k a n m e si n di git al d a k w at o ff s et
M e n c et a k p a d a m e di a y a n g l u as d a n s a n g at fl e ksi b el. M esi n c et a k a n i ni
ti d a k h a n y a u nt u k k ert as s a h aj a, m esi n i ni j u g a b ol e h di g u n a k a n u nt u k
m e n c et a k m e di a pl asti k d e n g a n k os y a n g m ur a h.
H e at pr ess vi nil
H e at pr ess tr a nsf er p a p er
274
M el a k ar p er k e m b a n g a n i d e a a w al r e k a l et a k
• P e n er a n g a n pr oj e k
• P er a n c a n g a n as as at a u r u m us a n i d e a
• P er k e m b a n g a n i d e a
P er al at a n d a n b a h a n • Reka ca da n g
• K o m p ut er ri b a
• P erisi a n M e n g h a sil k a n l a k ar a n i d e a r e k a l et a k
• P e n c et a k s u bli m ati o n • M el a k ar i d e a r e k a l et a k
• Pl ott er • H asil k erj a a k hir
• S e k uji
• M esi n t e k a n p a n as
• Vi nil w e e di n g t o ol
• Pis a u p e m ot o n g s wi v el M e mi n d a h k a n l a k ar a n i d e a r e k a c et a k
• P e m b aris k el uli • M el a k ar
• Al as p e m ot o n g • K aji a n w ar n a
• H e at tr a nsf er vi nil • P e mili h a n h asil t er b ai k
• H e at tr a nsf er p a p er
• Pit a t a h a n p a n as
• D a k w at s u bli m ati o n
M e m b u at k e k e m a s a n l a k ar a n i d e a a k hir r e k a l et a k
H e at Pr e s s Vi nil
• Sti c k er vi nil M e n g e s a h k a n c et a k a n h a sil k erj a a k hir r e k a l et a k
• M esi n p e m ot o n g vi nil • M e n c et a k
• H asil k erj a dit er b ali k k a n s e b el u m • M e n et a p k a n h asil k erj a
p e m ot o n g a n. • M e n c et a k k erj a a k hir
• S u h u y a n g bi as a di g u n a k a n l e bi h
o
k ur a n g 1 4 0 C
• M as a y a n g di g u n a k a n l e bi h k ur a n g
2 0 s a at.
H e at Pr e s s Tr a n sf er P a p er
• H e at tr a nsf er p a p er
• M esi n p e n c et a k i n kj et
• B ol e h di p ot o n g s e c ar a m a n u al M el a k u k a n k a e d a h d a n t e k ni k c et a k a n di git al
at a u m esi n. t e k a n p a n a s p a d a b a h a n y a n g b er s e s u ai a n
o
• S u h u y a n g di g u n a k a n i al a h 1 4 0 C
• M as a l e bi h k ur a n g 2 0 s a at.
H e at Pr e s s S u bli m ati o n P a p er
• S u bli m ati o n p a p er
• M esi n p e n c et a k i n kj et
• H asil k erj a dit er b ali k k a n s e b el u m
m e m b u at c et a k a n.
o
• S u h u y a n g di g u n a k a n i al a h 2 1 0 C
• M as a l e bi h k ur a n g 4 0 s a at.
275
R e fl e k si
T a n d a k a n ( ✓ ) p a d a t a h a p p e n g u as a a n a n d a.
S el e p as m e m p el aj ari m o d ul i ni, s a y a d a p at:
Ti d a k
5. 1 C et a k a n Di git al T e k a n P a n a s ( H e at Pr e s s ) Fa ha m
faha m
M e n y at a k a n m a ks u d c et a k a n di git al.
M e n er a n g k a n k a e d a h d a n t e k ni k c et a k a n di git al.
M el a k ar b e b er a p a i d e a a w al r e k a l et a k b er as as k a n t e m a.
M e n g h asil k a n l a k ar a n i d e a a k hir r e k a l et a k.
M e mi n d a h k a n l a k ar a n i d e a r e k a l et a k b er b a nt u k a n k o m p ut er.
M e m b u at k e k e m as a n l a k ar a n a k hir r e k a l et a k b er b a nt u k a n k o m p ut er.
M el a k u k a n k a e d a h d a n t e k ni k c et a k a n di git al t e k a n p a n as ( h e at pr ess ) p a d a
b a h a gi a n y a n g b ers es u ai a n.
M e n y e di a k a n p e n gir a a n k os p e n g el u ar a n.
276
Pengukuhan
J a w a b s e m u a s o al a n.
___________________________________________________________________
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
3. T er a n g k a n s e c ar a ri n g k as k a e d a h d a n t e k ni k c et a k a n di git al.
( a) C et a k a n h e at pr ess vi nil
________________________________________________________________
________________________________________________________________
( c) H e at pr ess tr a nsf er p a p er
________________________________________________________________
4 . M el a k ar b e b er a p a p er k e m b a n g a n i d e a a w al r e k a l et a k i al a h s at u pr os es y a n g s a n g at p e nti n g d al a m
us a h a m e n g h asil k a n c et a k a n di git al. S e n ar ai k a n l a n g k a h y a n g p erl u dil a k u k a n d al a m m el a k ar b e b er a p a
p er k e m b a n g a n i d e a a w al r e k a l et a k.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
277
6 . T er d a p at d u a k a e d a h t e k ni k c et a k a n di git al t e k a n p a n as y a n g di g u n a k a n b a gi m e n g h asil k a n pr o d u k
y a n g t er b ai k. S e c ar a ri n g k as t er a n g k a n pr os es at a u k a e d a h m e n g g u n a k a n k e d u a- d u a k a e d a h t ers e b ut.
( a) C ar a m a n u al
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
( b) M esi n p e m ot o n g
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
7 . S e n ar ai k a n b a h a n y a n g di g u n a k a n b a gi m e n g h asil k a n c et a k a n t e k a n p a n as.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
278
9 . T er a n g k a n pr os es k erj a c et a k a n t e k a n p a n as b er d as ar k a n g a m b ar di b a w a h.
( a)
( b)
( c)
( d)
( e)
279
MO D UL 6
P AP A R TA N D A
BE RL A MP U
St a n d ar d K a n d u n g a n
6. 1 P a p ar T a n d a Di o d P e m a n c ar C a h a y a ( L E D)
280
T uj u a n ut a m a p e m as a n g a n l a m p u i al a h u nt u k m e m u d a h k a n p a p ar t a n d a dili h at d al a m k e a d a a n c u a c a
y a n g g el a p at a u p a d a w a kt u m al a m. S el ai n it u, k es a n p e n c a h a y a a n l a m p u d a n r e k a a n b e nt u k j u g a
d a p at m e nj a di k a n p a p ar t a n d a k eli h at a n l e bi h m e n ari k.
K at a K u n ci
• H al o g e n
• P o p ri v et
• C at s e m b ur a n ti n
• S kr u b e n a m
• I m ej 2 D
• I m ej 3 D
• La m p u LE D
• P a n el k er a n g k a k ot a k
• P a n el k er a n g k a t u n g g al
281
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
6. 1 P a p ar T a n d a Di o d P e m a n c ar C a h a y a L E D ( Li g ht E mitti n g Di o d e )
P a p ar t a n d a b erl a m p u i al a h p a p ar t a n d a y a n g di p as a n g d e n g a n l a m p u. L a m p u-l a m p u p a d a p a p ar t a n d a i ni
di p as a n g di b a h a gi a n h a d a p a n at a u b el a k a n g p a n el. T er d a p at j u g a p e m as a n g a n l a m p u L E D p a d a p a n el y a n g
m e m b e nt u k p e n g h ur uf a n at a u i m ej. T er d a p at p el b a g ai j e nis L E D y a n g bi as a di g u n a k a n d al a m p e m b u at a n
p a p ar t a n d a b erl a m p u.
J e ni s P a p ar T a n d a B erl a m p u St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
T er d a p at p el b a g ai j e nis-j e nis p a p ar t a n d a b erl a m p u, a nt ar a n y a i al a h
p a n el k er a n g k a k ot a k, p a n el k er a n g k a t u n g g al, p a n el g a b u n g a n M uri d b ol e h:
p e n g h ur uf a n at a u i m ej 2 D, p a n el g a b u n g a n p e n g h ur uf a n at a u i m ej 6. 1. 1
3 D, i m ej at a u p e n g h ur uf a n 3 D t a n p a p a n el, p a n el L E D n e o n, p a n el r u p a • M e n a m a k a n j e nis p a p ar
s us u n a n l a m p u L E D. t a n d a b erl a m p u.
1 P a n el
k e r a n g k a k ot a k
• P a n el y a n g di g u n a k a n i al a h j e nis p a n el y a n g b ersif at l ut si n ar s e p erti a krili k, p oli k ar b o n at d a n t or p uli n.
• P a n el j e nis i ni m e n eri m a k es a n c a h a y a l a m p u y a n g di p as a n g di b a h a gi a n d al a m k er a n g k a s es e b u a h
p a p ar t a n d a.
• I m ej p a d a p a n el y a n g di p er b u at d ari p a d a a krili k l ut si n ar at a u p oli k ar b o n at, bi as a n y a m e n g g u n a k a n i m ej
at a u p e n g h ur uf a n at a u k e d u a- d u a n y a, di h asil k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n vi nil l ut si n ar.
• P a n el p a d a e m p at b a h a gi a n sisi d a n b el a k a n g k er a n g k a p a p ar t a n d a di p as a n g d e n g a n p a n el l e g a p y a n g
b ert uj u a n s u p a y a c a h a y a b erf o k us p a d a p a n el h a d a p a n p a p ar t a n d a b erl a m p u. B a h a n y a n g bi as a n y a
di g u n a k a n i al a h s e p erti p a p a n l a pis, a krili k l e g a p at a u k e pi n g a n al u mi ni u m.
• T er d a p at j u g a p a p ar t a n d a b erl a m p u y a n g m e m p a m er k a n d u a b a h a gi a n p a n el i ait u p a n el h a d a p a n d a n
b el a k a n g y a n g m e m p u n y ai i m ej d a n p e n g h ur uf a n y a n g s a m a b a gi m e m b ol e h k a n dili h at d ari d u a ar a h.
• L a m p u y a n g di g u n a k a n di p as a n g t er us p a d a p er m u k a a n p a n el l e g a p.
282
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
J e ni s-j e ni s l a m p u L E D
L E D Fil a m e n L E D Fl e xi bl e Stri p W a y ar L E D
LE D Neo n L E D Ti u b L E D H al o g e n
T ahuk ah an d a?
G aris P a n d u a n P er a n c a n g a n
P a p a n T a n d a Pr e mis P er ni a g a a n
dis e di a k a n ol e h K e m e nt eri a n
P er u m a h a n d a n K er aj a a n
T e m p at a n b a gi m e m a n d u
p e m as a n g a n d a n k a w al a n
p a p a n t a n d a pr e mis p er ni a g a a n
di k a w as a n Pi h a k B er k u as a
T e m p at a n ( P B T). G aris p a n d u a n
i ni b ert uj u a n m e ni n g k at k a n
k u aliti vis u al d a n est eti k
p ers e kit ar a n b a n d ar s u p a y a
k e m as, s el a m at d a n b eri d e ntiti.
Sil a I m b a s
I m b as k o d Q R u nt u k m eli h at
g aris p a n d u a n p er a n c a n g a n
p a p ar t a n d a pr e mis p er ni a g a a n.
R aj a h 6. 1 P a n el k er a n g k a k ot a k
283
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
2 P a n el
k e r a n g k a t u n g g al
(i) L a m p u di h a d a p a n p a n el p a p ar t a n d a
• P a n el p a p ar t a n d a y a n g di g u n a k a n i al a h
p a n el j e nis l e g a p.
• P a n el j e nis i ni m e n eri m a k es a n p e n c a h a y a a n
l a m p u y a n g di p as a n g di h a d a p a n p a n el
p a p ar t a n d a.
• J e nis b a h a n y a n g di g u n a k a n i al a h, a krili k
l e g a p at a u p oli k ar b o n at at a u t ar p a uli n at a u
c ol or b o n d y a n g ti d a k t el us c a h a y a.
• I m ej d a n p e n g h ur uf a n di h asil k a n d ari p a d a
p el e k at vi nil b er w ar n a l e g a p at a u di c et a k
di at as p er m u k a a n p a n el d e n g a n
m e n g g u n a k a n i n kj et pri nt er.
284
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
(ii) L a m p u di b el a k a n g p a n el p a p ar t a n d a
285
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
3 P a n el
g a b u n g a n p e n g h u r uf a n at a u i m ej 2 D
• P a n el p a p ar t a n d a y a n g di g u n a k a n b ersif at l e g a p.
• I m ej at a u p e n g h ur uf a n at a u k e d u a- d u a n y a b er b e nt u k 2 D di p as a n g p a d a b a h a gi a n h a d a p a n p a n el.
• I m ej at a u p e n g h ur uf a n b ersif at l e g a p at a u l ut si n ar.
• L a m p u di p as a n g p a d a b a h a gi a n b el a k a n g i m ej at a u p e n g h ur uf a n.
• B a h a n y a n g di g u n a k a n u nt u k m e n g h asil k a n p a n el i ait u a krili k l e g a p at a u a krili k l ut si n ar at a u p oli k ar b o n at
at a u c ol or b o n d.
286
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
4 P a n el
g a b u n g a n p e n g h u r uf a n at a u i m ej 3 D
• P a n el p a p ar t a n d a y a n g di g u n a k a n b ersif at l e g a p.
• I m ej at a u p e n g h ur uf a n at a u k e d u a- d u a n y a b er b e nt u k 3 D di p as a n g p a d a b a h a gi a n h a d a p a n p a n el
d e n g a n j ar a k y a n g s es u ai.
• I m ej at a u p e n g h ur uf a n b ersif at l e g a p at a u l ut si n ar.
• L a m p u di p as a n g p a d a b a h a gi a n b el a k a n g i m ej at a u p e n g h ur uf a n.
• B a h a n y a n g di g u n a k a n u nt u k m e n g h asil k a n p a n el i ait u a krili k l e g a p at a u a krili k l ut si n ar at a u p oli k ar b o n at
at a u c ol or b o n d.
287
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
5 I m ej a t a u p e n g h u r uf a n
3 D t a n p a p a n el
• P a p ar t a n d a y a n g ti d a k m e n g g u n a k a n p a n el.
• I m ej at a u p e n g h ur uf a n at a u k e d u a- d u a n y a b er b e nt u k 3 D di p as a n g t a n p a p a n el d e n g a n j ar a k y a n g s es u ai.
• I m ej at a u p e n g h ur uf a n b ersif at l e g a p at a u l ut si n ar.
• L a m p u di p as a n g p a d a b a h a gi a n d al a m i m ej at a u p e n g h ur uf a n.
• B a h a n y a n g di g u n a k a n u nt u k m e n g h asil k a n i ait u a krili k l e g a p at a u a krili k l ut si n ar at a u p oli k ar b o n at
at a u c ol or b o n d.
288
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
6 P a n el
L E D neo n
• P a p ar t a n d a j e nis i ni m e n g g u n a k a n p a n el
y a n g b ersif at l e g a p.
• L a m p u L E D j e nis n e o n di p as a n g p a d a
b a h a gi a n p er m u k a a n at as p a n el y a n g
m e m b e nt u k p e n g h ur uf a n at a u i m ej.
• B a h a n y a n g di g u n a k a n u nt u k m e n g h asil k a n
p a n el i ait u a krili k l e g a p at a u p oli k ar b o n at
at a u c ol or b o n d .
289
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
7 P a n el
r u p a s us u n a n l a m p u L E D
• L a m p u L E D y a n g dis us u n m e m b e nt u k r u p a h ur uf at a u i m ej p a d a p er m u k a a n p a n el.
• P a n el y a n g di g u n a k a n s e p erti a krili k l e g a p at a u p oli k ar b o n at at a u c ol or b o n d.
290
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
F u n g si P a p ar T a n d a B erl a m p u St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
T er d a p at p el b a g ai f u n gsi p a p ar t a n d a b erl a m p u, a nt ar a n y a i al a h
M uri d b ol e h:
s e p erti y a n g b eri k ut:
6. 1. 2
• M e n y at a k a n f u n gsi p a p ar
t a n d a b erl a m p u.
4
F u n g si
P a p ar T a n d a
B erl a m p u
M e di a p e n gi kl a n a n M e n y a m p ai k a n m a kl u m at
M e m a p ar k a n p e n gi kl a n a n s ert a m a kl u m at
M e n y a m p ai k a n m a kl u m at t e nt a n g s es u at u pr e mis
t e nt a n g l o g o, n a m a s y ari k at d a n p er k hi d m at a n
p er ni a g a a n y a n g dij al a n k a n. C o nt o h n y a k e d ai k e k,
at a u j u al a n y a n g dij al a n k a n. T ari k a n ut a m a p a p ar
k e d ai m e nj a hit b aj u, p as ar r a y a, k e d ai m e m b ai ki
t a n d a j e nis i ni i al a h k es a n c a h a y a di g u n a k a n
k er et a, al a m at pr e mis p er ni a g a a n d a n s e b a g ai n y a.
d e n g a n r e k a l et a k y a n g m e n ari k d a n m u d a h
dili h at d al a m k e a d a a n c u a c a y a n g g el a p.
K e b a n y a k a n k e d ai y a n g m e m as a n g p a p ar t a n d a P a p ar t a n d a b erl a m p u y a n g m e n ari k m a m p u
b erl a m p u a k a n m e m b u at s e h a bis b ai k d e n g a n dili h at d a n di b a c a d e n g a n j el as p a d a w a kt u m al a m
k o ns e p p a p ar t a n d a b erl a m p u y a n g b er k u aliti at a u p u n d al a m k e a d a a n k ur a n g p e n c a h a y a a n b a gi
d ari s e gi w ar n a, ti p o gr a fi y a n g m e n ari k p er h ati a n m e m u d a h k a n p e n g u nj u n g m e m b a c a si g n b o ar d
p e n g u nj u n g d a n b ol e h dili h at j el as d al a m k e a d a a n p a p ar t a n d a d e n g a n j el as. I ni m e m u d a h k a n
k ur a n g c a h a y a s e p erti w a kt u m al a m at a u w a kt u p e n g u nj u n g m e n g e n al p asti pr e mis p er ni a g a a n
h uj a n l e b at. d a n t e m p at u nt u k m er e k a m e m b eli b el a h.
291
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
P er al at a n d a n B a h a n u nt u k M e n g h a sil k a n R e k a B e nt u k
St a n d ar d
P a p ar T a n d a B erl a m p u P e m b el aj ar a n
M uri d b ol e h:
A nt ar a p er al at a n d a n b a h a n y a n g s eri n g di g u n a k a n u nt u k 6. 1. 3
m e n g h asil k a n p a p ar t a n d a b erl a m p u a d al a h s e p erti y a n g b eri k ut. • M e n er a n g k a n p er al at a n d a n
b a h a n y a n g di g u n a k a n u nt u k
m e n g h asil k a n r e k a b e nt u k
p a p ar t a n d a b erl a m p u.
S e n a r ai p e r al a t a n
1. Pi s a u p e m ot o n g a krili k
M e m ot o n g a krili k s e c ar a m a n u al.
2. M e si n p e m ot o n g ( c ut o ff )
M e m ot o n g ti u b k el uli.
3. P e m b ari s k el uli
M e n d a p at k a n u k ur a n y a n g t e p at.
4. S e si k u L
M e n g u k ur k et e p at a n s u d ut.
5. Ji g S a w
Di g u n a k a n u nt u k m e m ot o n g a krili k, d e n g a n
m e n g g u n a k a n m at a p e m ot o n g k h as.
292
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
6. M e si n ki m p al a n MI G
M e m b u at ki m p al a n p a d a k er a n g k a p a p ar
t a n d a b erl a m p u.
7. M e si n p e n c a n ai
M e m b u at k e m as a n p a d a ti u b k el uli d a n k er a n g k a
p a p ar t a n d a b erl a m p u.
8. W el di n g s hi el d
Al at k es el a m at a n u nt u k m e m b u at k erj a- k erj a ki m p al a n.
9. M a g n et ki m p al a n p el b a g ai s u d ut ( M ulti a n gl e w el di n g m a g n et)
M e m u d a h k a n ki m p al a n s u d ut ti u b k el uli.
1 0. Pit a u k ur
M e n g u k ur al at a n p a p ar t a n d a.
1 1. T u k ul p e n y er pi h ( c hi p pi n g h a m m er )
M e m b ersi h k a n k es a n p er ci k a n l o g a m s ert a j er m a n g k u m ai
y a n g t er h asil p a d a p er m u k a a n l o g a m y a n g di ki m p al.
1 2. Ri v ett er
M eri v et.
293
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
S e n a r ai b a h a n
1. A krili k l ut si n ar
P a n el h a d a p a n at a u sisi p a p ar t a n d a.
2. Ti u b k el uli
M e m bi n a k er a n g k a p a p ar t a n d a b erl a m p u.
3. K e pi n g a n al u mi ni u m
P a n el k er a n g k a u nt u k p a p ar t a n d a.
4. P oli k ar b o n at
P a n el h a d a p a n p a p ar t a n d a.
5. P a p a n l a pi s
P a n el sisi p a p ar t a n d a.
6. W a y ar
Di g u n a k a n u nt u k m e n y a m b u n g w a y ar t er as
d a n l a m p u.
7. Pl a g 3 pi n
Di g u n a k a n u nt u k p e n y a m b u n g a n w a y ar t er as.
8. L a m p u L E D d a n kli p
Di p as a n g di b a h a gi a n d al a m k er a n g k a.
294
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
9. W a y ar t er a s
Dis a m b u n g p a d a pl u g 3 pi n.
1 0. P el e k at vi nil l ut si n ar at a u l e g a p
M e n g h asil k a n i m ej at a u p e n g h ur uf a n.
1 1. Bi n g k ai al u mi ni u m
Di g u n a k a n u nt u k di p as a n g p a d a k er a n g k a.
1 2. C at s e m b ur a n ti n
Di g u n a k a n u nt u k m e n g e c at k er a n g k a.
1 3. F o a m pit a d u a m u k a
M el e k at k a n t a p a k l a m p u L E D.
1 4. S kr u b e n a m
M e m as a n g b al ut a n al u mi ni u m d a n bi n g k ai.
1 5. P o p ri v et
M e n gi k at b a h a n.
1 6. P e n y a n g k ut p a p ar t a n d a
P e n y a n g k ut di g u n a k a n s e m as a
p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
295
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M e m bi n a P a n el P a p ar T a n d a L E D St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
1
b er b a nt u k a n m esi n
L a n g k a h k erj a p e m ot o n g vi nil.
m e n g u k ur, m e n a n d a d a n m e m ot o n g p a n el (i v) M e mi n d a h k a n i m ej d a n
p e n g h ur uf a n p a d a p a n el
p a p ar t a n d a L E D.
Pit a u k ur
S esi k u L P er al at a n
P e m b aris k el uli P e ns el
C a d a n g a n u k ur a n p a p ar t a n d a b erl a m p u L E D:
2 8c m
7c m
7 1c m
296
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
1 M e n g u k ur d a n m e n a n d a u k ur a n p a n el.
2 M e m ot o n g p a n el m e n gi k ut u k ur a n
y a n g dit et a p k a n.
3 M e m at a h k a n k es a n p ot o n g a n a krili k p a d a
sisi m ej a. 4 M e m b u at k e m as a n k es a n p ot o n g a n a krili k.
Ti p s K e s el a m at a n
• B er h ati- h ati s e m as a m e n g g u n a k a n
pis a u p e m ot o n g.
• M e m a k ai p elit u p m u k a u nt u k
m e n g el a k k a n h a b u k.
• L a p or k a n ji k a b erl a k u s e b ar a n g
k e m al a n g a n at a u k er os a k a n p er al at a n.
5 A krili k y a n g si a p di p ot o n g.
297
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
2 L a n g k a h k erj a
m e m bi n a i m ej d a n p e n g h ur uf a n p a d a p a n el b er b a nt u k a n k o m p ut er
1. M e m ul a k a n p eri si a n
Kli k p a d a i k o n p erisi a n
298
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
2. M e m bi n a u k ur a n p a n el
c
a
a Kli k p a d a i k o n
s e gi e m p at
b Bi n a r u p a p a n el
c T ai p u k ur a n p a n el
• S ai z p a n el a k a n b ert u k ar
s e c ar a a ut o m ati k.
299
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
3. M e n g u b a h u k ur a n t a p a k r e k a l et a k
T a p a k r e k a l et a k
a T ai p u k ur a n t a p a k r e k a l et a k
• U k ur a n t a p a k r e k a l et a k p erl u l e bi h b es ar d ari p a d a art w or k .
• S e kir a n y a u k ur a n art w or k l e bi h b es ar d ari p a d a t a p a k r e k a l et a k, m esi n
p e m ot o n g vi nil ti d a k a k a n d a p at m e m ot o n g i m ej at a u p e n g h ur uf a n.
b U k ur a n t a p a k r e k a l et a k y a n g t el a h di b es ar k a n.
300
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
4. M e m b e s ar k a n p a p ar a n p a n el p a d a s kri n
a
Kli k p a d a i k o n u nt u k b es ar k a n p a p ar a n p a n el.
b P a p ar a n p a n el y a n g t el a h di b es ar k a n.
301
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
5. M e m bi n a g ari s a n p a n d u a n p a d a k a w a s a n bi n g k ai
c
a b
a c T ai p u k ur a n y a n g
Kli k p a d a i k o n s e gi e m p at. di k e h e n d a ki.
b
Bi n a i m ej s e gi e m p at
• S e gi e m p at it u di g u n a k a n s e b a g ai
p a n d u a n u k ur a n k et e b al a n bi n g k ai.
S e gi e m p at dil et a k k a n di d u a s u d ut.
• C o p y i m ej d ari s e gi e m p at p ert a m a.
d Kli k p a d a r u a n g r ul er d a n
g er a k k a n t eti k us b ers a m a
R ul er g aris a n p a n d u a n.
G aris a n p a n d u a n
R ul er
302
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
6. M e mi n d a h k a n i m ej d ari C D i m ej
c Pili h W A R NI N G _ SI G N S
b Pili h i m p ort
d Pili h 5 0 0 _ L O G O S
e Pili h 5 0 0 _ L O G O S
f Pili h S P O R T S _ L EI S U R E
303
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
g I m p ort f ail y a n g b a k al di g u n a k a n.
h T et a p k a n s at u k a w as a n y a n g b a k al dil et a k i m ej y a n g t el a h di pili h.
L o k asi i m ej
Kli k u nt u k pi n d a h k a n i m ej
304
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
7. M e m a s u k k a n i m ej k e d u a
8. M e n g u b a h u k ur a n i m ej
a Kli k u nt u k a ktif k a n i m ej
d a n k e cil k a n i m ej
c T a m b a h k ot a k p a d a i m ej
b I m ej y a n g t el a h di k e cil k a n
305
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
9. R e k a l et a k p e n g h ur uf a n
a Kli k i k o n u nt u k m e n ai p p e n g h ur uf a n.
(ii) Kli k p a d a p et a k A
(i) Kli k p a d a p e n g h ur uf a n
(i v) Pili h j e nis h ur uf
306
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
P e n g h ur uf a n y a n g t el a h dit u k ar
c M e m b u at r e k a l et a k i m ej d a n p e n g h ur uf a n
307
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
3 L a n g k a h k erj a
m e m ot o n g i m ej d a n p e n g h ur uf a n p a d a p a n el b er b a nt u k a n m e si n
1. Pr o s e s pr a- p e m ot o n g a n i m ej d a n p e n g h ur uf a n
a Kli k u nt u k a ktif k a n i m ej d a n p e n g h ur uf a n.
308
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
d Kli k u nt u k m e m b u k a i k o n m e n g u b a h k e d u d u k a n p a n el.
e Kli k u nt u k m e n g u b a h
k e d u d u k a n p a n el.
f K e d u d u k a n p a n el y a n g t el a h di u b a h.
309
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
2. P e n y e di a a n vi nil
S et er us n y a s e di a k a n d a n l ar as k a n vi nil y a n g h e n d a k di p ot o n g p a d a m esi n p e m ot o n g.
1. M e n g u k ur d a n m e n a n d a vi nil. 2. M e m ot o n g vi nil.
4. M e n g u n ci k e d u d u k a n vi nil. 5. M e n e k a n b ut a n g p a d a m esi n p e m ot o n g
u nt u k p el ar as a n vi nil s e c ar a a ut o m ati k.
310
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
3. M e m pl ot vi nil
a Kli k u nt u k m e n d a p at k a n ar a h a n m e m ot o n g r e k a l et a k p a n el.
b Kli k S e n d u nt u k ar a h a n m e m ot o n g.
311
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
c P ot o n g r e k a l et a k p a n el d e n g a n m e n g g u n a k a n
m esi n pl ott er.
d Kli k i k o n D o n e .
Ti p s K e s el a m at a n
312
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
4 L a n g k a h k erj a
m e mi n d a h k a n i m ej d a n p e n g h ur uf a n p a d a p a n el p a p ar t a n d a L E D
L e k at k a n pit a p e mi n d a h p a d a i m ej S e m b ur air s a b u n p a d a p er m u k a a n
1 2
d a n p e n g h ur uf a n. p a n el p a p ar t a n d a.
313
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M e m bi n a K er a n g k a P a p ar T a n d a L E D St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
D al a m u nit i ni m uri d a k a n m ul a m e n g g u n a k a n m esi n d al a m k at e g ori
b er at d a n b erisi k o ti n g gi. Ol e h it u, k es el a m at a n p erl u di a m bil b er at M uri d b ol e h:
d a n di b eri k e ut a m a a n. G ur u w aji b m e m asti k a n m uri d m e m a k ai al at 6. 1. 5
k es el a m at a n y a n g s es u ai s e m as a m e n g e n d ali k a n m esi n. M uri d p erl u • M e m bi n a k er a n g k a p a p ar
di b eri il m u c ar a m e n g e n d ali k a n m esi n d e n g a n b et ul d a n s el a m at. t a n d a L E D:
(i) M el a ks a n a k a n pr os es
m e n g u k ur, m e n a n d a d a n
P e m a k ai a n P er al at a n K e s el a m at a n m e m ot o n g ti u b k el uli
u nt u k m e n g h asil k a n
k er a n g k a.
P eli n d u n g m at a (ii) M e n g h asil k a n k erj a
ki m p al a n d a n m e n g e c at
P elit u p m u k a k er a n g k a.
(iii) M el e n g k a p k a n
p e m as a n g a n sisi d a n
B aj u l e n g a n p a nj a n g b el a k a n g k er a n g k a
de n ga n me n g g u naka n
b a h a n s e p erti al u mi ni u m,
zi n k d a n p oli k ar b o n at.
S ar u n g t a n g a n
Ti p s K e s el a m at a n
P asti k a n m uri d m e n g g u n a k a n
S el u ar p a nj a n g P ers o n al Pr ot e cti o n E q ui p m e nt
( P P E) y a n g s es u ai s e m as a
m el a k u k a n k erj a- k erj a
di d al a m b e n g k el d a n
m e n g e n d ali k a n m esi n.
K as ut b ert ut u p
K er a n g k a
K er a n g k a m er u p a k a n str u kt ur ut a m a d al a m pr os es p e m b u at a n p a p ar
t a n d a L E D. K er a n g k a i al a h h asil c a nt u m a n ki m p al a n ti u b k el uli y a n g
m e m b e nt u k k ot a k 3 D. K er a n g k a b erf u n gsi s e b a g ai str u kt ur bi n a a n
y a n g m e m b ol e h k a n p a n el di p as a n g p a d a s eti a p p er m u k a a n k er a n g k a.
Pr os es p e n g h asil a n k er a n g k a a k a n m eli b at k a n b e b er a p a l a n g k a h
k erj a ut a m a s e p erti m e n g u k ur, m e n a n d a, m e m ot o n g, m e n gi m p al,
m e m b u at k e m as a n ki m p al a n, m e n g uji k et a h a n a n d a n m e n g e c at
k er a n g k a. S eti a p k erj a y a n g t erli b at h e n d a kl a h dil a k u k a n d e n g a n t eliti
u nt u k m e mi ni m u m k a n k esil a p a n y a n g b erl a k u y a n g a k a n m eli b at k a n
k er u gi a n d ari s e gi p e n g g u n a a n b a h a n d a n m as a.
314
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
1 L a n g k a h k erj a
m e n g u k ur, m e n a n d a d a n m e m ot o n g ti u b k el uli
K erj a- k erj a m e n g u k ur, m e n a n d a d a n m e m ot o n g ti u b k el uli u nt u k m e n g h asil k a n k er a n g k a y a n g b er u k ur a n
7 1 c m × 2 8 c m × 7 c m.
3 L ar as k e d u d u k a n ti u b k el uli p a d a 4 K e d u d u k a n m at a p e m ot o n g b ers e b el a h a n
m esi n p e m ot o n g. g aris a n p e n a n d a.
5 K u n ci k e d u d u k a n ti u b k el uli p a d a 6 P ot o n g ti u b k el uli d e n g a n m e n g g u n a k a n
m esi n p e m ot o n g. m esi n p e m ot o n g.
315
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
9 As a h k es a n p e m ot o n g ti u b k el uli. 10 T u b k el uli y a n g s u d a h di p ot o n g.
Ti p s K e s el a m at a n
• M e m a k ai b aj u l e n g a n p a nj a n g d a n t e b al s ert a s ar u n g t a n g a n k es el a m at a n
s e m as a m e n g e n d ali k a n m esi n.
• M e m a k ai p elit u p m u k a, s ert a g o g al.
• P asti k a n m esi n p e m ot o n g d al a m k e a d a a n s el a m at d a n b erf u n gsi d e n g a n b ai k.
• P at u hi S O P p e n g g u n a a n m esi n y a n g dis e di a k a n.
• P asti k a n k a w as a n k erj a s e nti as a b er a d a d al a m k e a d a a n k e m as d a n t ers us u n
u nt u k m e n g el a k k a n k e m al a n g a n.
316
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
2 L a n g k a h k erj a
m e n gi m p al d a n m e n g e c at k er a n g k a
Al at a n
M esi n p e n c a n ai C hi p pi n g h a m m er
S esi k u L S et ki m p al a n M a g n et ki m p al a n
P a k ai a n k e s el a m at a n k erj a ki m p al a n
P eli n d u n g m at a
P eli n d u n g p er n af as a n
T o p e n g p e n gi m p al
S ar u n g t a n g a n
m e n gi m p al
B aj u b e n g k el
S el u ar p a nj a n g
K as ut b ert ut u p
317
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
K a e d a h m e n gi m p al k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D
1 M el ar as ti u b k el uli d e n g a n m a g n et
ki m p al a n p el b a g ai s u d ut b a gi m e m b e nt u k
k er a n g k a s e gi e m p at t e p at.
2 M el ar as k e d u d u k a n al at
ki m p al a n p a d a ti u b k el uli.
3 Ki m p al a n di b u at p a d a s eti a p s a m b u n g a n
ti u b k el uli m eli p uti b a h a gi a n at as d a n
b a w a h ( d u a u nit k er a n g k a ti u b k el uli).
4 M e n g as a h k es a n ki m p al a n
p a d a k e d u a- d u a u nit k er a n g k a
ti u b k el uli.
5 6
M el ar as e m p at u nit ti a n g p a d a M e n gi m p al k e e m p at- e m p at
k er a n g k a p ert a m a d e n g a n m a g n et s a m b u n g a n ti a n g ti u b k el uli p a d a
ki m p al a n p el b a g ai s u d ut. k er a n g k a p ert a m a.
318
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
7 M el ar as k a n k e d u d u k a n k er a n g k a
k e d u a p a d a k er a n g k a b erti a n g. 8 M e n gi m p al s a m b u n g a n ti a n g a nt ar a
k er a n g k a p ert a m a d a n k er a n g k a k e d u a.
Ti p s K e s el a m at a n
P asti k a n m uri d m e n g g u n a k a n
P ers o n al Pr ot e cti o n E q ui p m e nt
( P P E) y a n g s es u ai s e m as a
m el a k u k a n k erj a- k erj a
di d al a m b e n g k el d a n
m e n g e n d ali k a n m esi n.
9 M e n g e c at k er a n g k a m e n g g u n a k a n
s e m b ur a n c at.
319
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
3 L a n g k a h k erj a
m el e n g k a p k a n p e m a s a n g a n si si d a n b el a k a n g k er a n g k a d e n g a n
m e n g g u n a k a n b a h a n s e p erti al u mi ni u m, zi n k at a u p oli k ar b o n at.
Ti p s K e s el a m at a n
• M e m a k ai s ar u n g t a n g a n
k es el a m at a n u nt u k
m e n g el a k k a n k e c e d er a a n.
• M e m a k ai p elit u p m u k a
u nt u k m eli n d u n gi
d ari p a d a h a b u k.
1 L ar as k e d u d u k a n k er a n g k a p a d a k e pi n g a n al u mi ni u m.
2 T a n d a k e d u d u k a n k er a n g k a p a d a p er m u k a a n k e pi n g a n al u mi ni u m. M el ar as d a n m e n a n d a
d e n g a n ti g a p er m u k a a n k er a n g k a i ait u sisi k a n a n, t a p a k sisi kiri d a n p a d a p er m u k a a n k eti n g gi a n
sisi k a n a n d a n sisi kiri k er a n g k a.
3 P ot o n g k elili n g k e pi n g a n al u mi ni u m y a n g dit a n d a.
320
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
4 L ar as k a n t a p a k k er a n g k a p a d a t a n d a a n
t a p a k p a d a k e pi n g a n al u mi ni u m. 5 R at a k a n k e pi n g a n al u mi ni u m p a d a b a h a gi a n
kiri d a n k a n a n k el e b ar a n sisi k er a n g k a.
6 L e k at k a n pit a d u a m u k a p a d a
k e pi n g a n al u mi ni u m. 7 L ar as d a n l e k at k a n k e pi n g a n al u mi ni u m
p a d a k er a n g k a d e n g a n k e m as.
321
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
4 L a n g k a h k erj a
p e m a s a n g a n bi n g k ai p a d a k er a n g k a
1 U k ur u k ur lilit p a nj a n g b a h a gi a n
sisi k er a n g k a. 2 M e n g u k ur bi n g k ai al u mi ni u m.
3 T a n d a bi n g k ai al u mi ni u m.
4 M e m ot o n g bi n g k ai al u mi ni u m.
5 L ar as d a n t a n d a bi n g k ai al u mi ni u m
b a h a gi a n sisi k er a n g k a. 6 P ot o n g bi n g k ai al u mi ni u m
b a h a gi a n sisi k er a n g k a.
322
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
7 Li p at b a h a gi a n p ert a m a bi n g k ai
al u mi ni u m b a h a gi a n sisi k er a n g k a. 8 M el ar as d a n m e n a n d a bi n g k ai al u mi ni u m
b a h a gi a n k e d u a sisi k er a n g k a.
9 P ot o n g bi n g k ai al u mi ni u m b a h a gi a n
k e d u a sisi k er a n g k a. 10 L ar as k a n k es a n li p at a n k e pi n g a n
al u mi ni u m d e n g a n k e m as d a n r a p at
p a d a k er a n g k a.
11 M e n a n d a t e m p at y a n g h e n d a k
di p as a n g d e n g a n s kr u. 12 P as a n g s kr u p a d a bi n g k ai al u mi ni u m.
Ul a n g l a n g k a h k erj a i ni p a d a sisi
k er a n g k a k e d u a.
323
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
5 L a n g k a h k erj a
p e m a s a n g a n bi n g k ai p a d a b a h a gi a n p a n el at a s k er a n g k a
1 U k ur u k ur lilit p a nj a n g b a h a gi a n
p a n el at as k er a n g k a. 2 M e n g u k ur bi n g k ai al u mi ni u m.
3 M e n a n d a bi n g k ai al u mi ni u m.
4 M e m ot o n g bi n g k ai al u mi ni u m.
5 L ar as d a n l et a k k a n p a n el p a d a
b a h a gi a n at as k er a n g k a. 6 L ar as k a n k es a n li p at a n k e pi n g a n
al u mi ni u m s e hi n g g a r a p at k e p a d a
k er a n g k a d e n g a n k e m as.
324
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
7 L e k at k a n pit a p er e k at p a d a p a n el at as,
bi n g k ai d a n k e pi n g a n al u mi ni u m. 8 M e m as a n g s kr u p a d a bi n g k ai al u mi ni u m.
9 L ar as d a n t a n d a bi n g k ai al u mi ni u m
sisi p a n el. 10 P ot o n g l e bi h a n u k ur a n bi n g k ai
al u mi ni u m sisi p a n el.
11 M e m as a n g s kr u p a d a bi n g k ai al u mi ni u m
sisi p a n el.
325
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M el e n g k a p k a n Pr o s e s P e n d a w ai a n p a d a P a n el
St a n d ar d
P a p ar T a n d a L E D P e m b el aj ar a n
M uri d b ol e h:
D al a m t aj u k i ni m uri d a k a n m ul a m e m b u at k erj a- k erj a p e n d a w ai a n 6. 1. 6
l a m p u. P e n g uji a n p e n d a w ai a n y a n g t el a h si a p di p as a n g p erl u dil a k u k a n • M el e n g k a p k a n pr os es
d e n g a n p e n g a w as a n g ur u. p e n d a w ai a n p a d a p a n el p a p ar
t a n d a L E D.
P e n a uji a n
Pl a g 3 pi n 1 3 a m p er e P e n y a m b u n g w a y ar
P er al at a n d a n
b a h a n k erj a
p e n d a w ai a n
W a y ar 3 t er as b er p e n e b at P V C F o a m pit a d u a m u k a
P e nj al ur w a y ar P e m ot o n g sisi
D u a u nit l a m p u L E D
R aj a h 6. 2 C o nt o h p er al at a n u nt u k pr os es p e n d a w ai a n
326
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
1 Pr o s e s
k erj a p e n d a w ai a n p a d a p a p ar t a n d a L E D
P e n y a m b u n g a n w a y ar ti g a t er a s p a d a pl a g 3 pi n
Ti p s K e s el a m at a n
P asti k a n p er al at a n d a n b a h a n y a n g di g u n a k a n
u nt u k p e n y a m b u n g a n, s e p erti w a y ar, pl a g 3
pi n d a n p e n y a m b u n g b er a d a d al a m k e a d a a n
b ai k d a n s e m p ur n a, b a gi m e n g el a k k a n
s e b ar a n g risi k o k e b a k ar a n.
( a) W a y ar di u k ur d a n di p ot o n g, k e m u di a n dil ar as k a n u k ur a n
s a m b u n g a n pl a g 3 pi n d a n p e n y a m b u n g w a y ar.
( b) M e m ot o n g w a y ar p e n e b at P V C m e n gi k ut u k ur a n y a n g s es u ai
b a gi pl a g 3 pi n d a n p e n y a m b u n g w a y ar.
( c) M e m as a n g w a y ar t er as p a d a pl a g 3 pi n d e n g a n c ar a
m e m b u a n g h uj u n g p e n e b at w a y ar d a n p e m as a n g a n w a y ar
hit a m/ bir u p a d a t a m at a n n e utr al. K e m u di a n, p as a n g w a y ar
hij a u p a d a t a m at a n b u mi d a n w a y ar m er a h/ c o kl at p a d a
t a m at a n hi d u p. T ahuk ah an d a?
( d) M e m as a n g w a y ar p a d a p e n y a m b u n g w a y ar. W a y ar p erl u
di m as u k k a n t erl e bi h d a h ul u k e d al a m k ot a k k er a n g k a, d a n T er d a p at p el b a g ai j e nis w a y ar
k e m u di a n p e m as a n g a n w a y ar m er a h, hij a u d a n bir u p a d a y a n g s eri n g di g u n a k a n d al a m
p e n y a m b u n g w a y ar. p e n d a w ai a n. P e n g g u n a a n
d a n p e mili h a n w a y ar m estil a h
b ers es u ai a n d e n g a n j e nis
al at a n d a n k es el a m at a n.
327
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M e m as a n gl a m p u L E D
1 M el ar as k a n d a n m el e k at k a n pit a p er e k at d u a
m u k a p a d a t a p a k l a m p u L E D. M e m b u k a l a pis a n
p el e k at pit a d u a m u k a.
2 M el ar as k a n d a n m e n a n d a k e d u d u k a n
l a m p u p a d a p a n el t a p a k. S et er us n y a
m el e k at k a n t a p a k l a m p u L E D p a d a
p er m u k a a n t a p a k p a n el.
Ti p s K e s el a m at a n
P asti k a n p er al at a n d a n b a h a n y a n g di g u n a k a n
u nt u k p e m as a n g a n l a m p u L E D, b er a d a
d al a m k e a d a a n b ai k d a n s e m p ur n a, b a gi
m e n g el a k k a n s e b ar a n g risi k o k e b a k ar a n.
3 M e m as a n g p e n y a m b u n g w a y ar a nt ar a
d u a l a m p u L E D d e n g a n w a y ar ti g a t er as
b er p e n e b at P V C ( w a y ar hit a m/ bir u d a n
m er a h/ c o kl at) s ert a w a y ar hij a u di p as a n g
p a d a k er a n g k a.
328
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
( a) M e m eri k s a k e k e m a s a n p e n y a m b u n g a n w a y ar
(i) Pl a g 3 pi n 1 3 a m p er e
(ii) P e n y a m b u n g w a y ar
(iii) L a m p u L E D
• M e m asti k a n w a y ar di p as a n g d e n g a n k et at d a n k e m as.
• M e m asti k a n w a y ar di l u ar p e n y a m b u n g a n b er p e n e b at.
• M e m asti k a n ti a d a k es a n w a y ar y a n g ti d a k b er p e n e b at t er k el u ar d ari p a d a s kr u s a m b u n g w a y ar.
• S e kir a n y a di d a p ati p e m as a n g a n w a y ar ti d a k k e m as, p e m as a n g a n s e m ul a h ar us dil a k u k a n.
( b) M e n g uji s a m b u n g a n lit ar d e n g a n m e n g hi d u p k a n l a m p u
S e kir a n y a l a m p u ti d a k b er n y al a, b u at p e m eri ks a a n p a d a:
1
Pl a g 3 pi n
• B u k a p e n ut u p pl a g 3 pi n.
• P eri ks a s e m ul a p e n y a m b u n g a n w a y ar. S e kir a n y a t er d a p at
w a y ar y a n g t er c a b ut d ari t e m p at n y a, w a y ar p erl u di p as a n g
s e m ul a d e n g a n k e m as.
• Ji k a m asi h ti d a k b er n y al a, l a k u k a n p e m eri ks a a n p a d a fi us
d e n g a n c ar a m e n u k ar fi us y a n g b a h ar u.
P e n y a m b u n g w a y ar
• P eri ks a s e m ul a p e n y a m b u n g a n w a y ar. S e kir a n y a t er d a p at
w a y ar y a n g t er c a b ut d ari t e m p at n y a, w a y ar p erl u di p as a n g
s e m ul a d e n g a n k e m as.
3
La mpu LE D
• P eri ks a s e m ul a p e n y a m b u n g a n w a y ar. S e kir a n y a t er d a p at
w a y ar y a n g t er c a b ut d ari t e m p at n y a, w a y ar p erl u di p as a n g
s e m ul a d e n g a n k e m as.
• Ji k a m asi h ti d a k b er n y al a, t u k ar l a m p u s e di a a d a d e n g a n l a m p u
y a n g b a h ar u.
329
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M e n g e s a h k a n Lit ar P e n d a w ai a n P a p ar T a n d a L E D St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
330
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
M e m a s a n g P a n el d a n Bi n g k ai p a d a K er a n g k a
P a p ar T a n d a L E D St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
( a) M a s u k k a n p a n el di b a h a gi a n at a s k er a n g k a p a p ar t a n d a b erl a m p u
( b) M e n ut u p r u a n g m a s u k p a n el d e n g a n bi n g k ai al u mi ni u m
331
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M e n y e di a k a n P e n gir a a n K o s P e n g el u ar a n P a p ar T a n d a B erl a m p u
1 A krili k l ut si n ar 4 m m 4 ’ x 8 ’ (3 2 ’) R M 1 6 0. 0 0
2 A krili k l ut si n ar 2 m m 4 ’ x 6 ’ (2 4 ’) R M 1 0 0. 0 0
3 A krili k b er w ar n a 2 m m 4 ’ x 6 ’ (2 4 ’) R M 1 6 0. 0 0
K os b a h a n
K os b a h a n i al a h j u ml a h k os k es e m u a b a h a n y a n g di g u n a k a n b a gi m e n g h asil k a n p a p ar t a n d a.
1. Ti u b k el uli 4 u nit R M 2 0. 0 0 R M 8 0. 0 0
2. Al u mi ni u m 2 u nit (3 ’ x8 ’) R M 2 7. 0 0 R M 5 4. 0 0
3. Bi n g k ai al u mi ni u m 2 u nit R M 1 8. 0 0 R M 3 6. 0 0
4. A krili k b er w ar n a l ut c a h a y a 2 u nit (1 ’ x3 ’) R M 1 9. 8 0 R M 3 9. 6 0
5. La m p u LE D 8 u nit R M 1 5. 0 0 R M 1 2 0. 0 0
6. Pe me ga n g la m p u LE D 8 u nit R M 1. 0 0 R M 8. 0 0
7. P e n y a m b u n g w a y ar 2 u nit R M 1. 2 0 R M 2. 4 0
8. W a y ar 3 w ar n a 3 m et er R M 1 0. 0 0 R M 3 0. 0 0
9. Pl a g 3 pi n 4 u nit R M 5. 0 0 R M 2 0. 0 0
10. S kr u b e n a m 4 0 u nit R M 0. 2 5 R M 1 0. 0 0
11. C at s e m b ur a n ti n 2 u nit R M 1 0. 0 0 R M 2 0. 0 0
J u ml a h k e s el ur u h a n R M 4 2 0. 0 0
332
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
K os u p a h
K os u p a h i al a h b a y ar a n k e p a d a p e k erj a u p a h a n m e n gi k ut h ari at a u j a m b e k erj a.
2 8ja m R M 1 0. 0 0 6
8 j a m × R M 1 0. 0 0 = R M 8 0. 0 0
R M 8 0. 0 0 × 6 h ari = R M 4 8 0. 0 0
C o nt o h
p e n gir a a n
k os u p a h U p a h 6 h ari b e k erj a R M 4 8 0. 0 0
× P e k erj a 2
K os u p a h R M 9 6 0. 0 0
K o s o v er h e d
K os o v er h e d i al a h k os y a n g ti d a k m eli b at k a n k os b a h a n s e p erti b a h a n c et a k a n, k uri er d a n b a y ar a n utiliti
y a n g di g u n a k a n s e m as a p e n g h asil a n p a p ar t a n d a. B a y ar a n utiliti i al a h s e p erti bil el e ktri k, bil air, bil t el ef o n,
bil I nt er n et d a n s e b a g ai n y a.
P er k ar a K o s / h ari
Bil el e ktri k R M 1 0. 0 0
Bil air R M 0. 5 0
Bil t el ef o n R M 2. 0 0
P e n g a n g k ut a n R M 2 0. 0 0
J u ml a h R M 3 2. 5 0
K o s p e n g el u ar a n
K os b a h a n K os u p a h K o s o v er h e d
K os b a h a n R M 4 2 0. 0 0
K os u p a h R M 9 6 0. 0 0
+ K os o v er h e d R M 3 2. 5 0
K o s p e n g el u ar a n R M 1 4 1 2. 5 0
333
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
H ar g a j u al a n
P e n gir a a n 4 0 % k e u nt u n g a n
K os p e n g el u ar a n × 5 0 % k e u nt u n g a n
50
R M 1 4 1 2. 5 0 × = R M 7 0 6. 2 5
M e n e nt u k a n h ar g a 100
j u al a n b er d as ar k a n k os H ar g a j u al a n
p e n g el u ar a n d e n g a n
K os p e n g el u ar a n + J u ml a h k e u nt u n g a n
m e n gir a 5 0 % k e u nt u n g a n
d ari p a d a k os p e n g el u ar a n. 5 0 % k e u nt u n g a n R M 7 0 6. 2 5
+ K os p e n g el u ar a n R M 1 4 1 2. 5 0
H ar g a j u al a n R M 2 1 1 8. 7 5
P e n gir a a n k o s p a p ar t a n d a L E D
K o s p e n g el u ar a n 1 u nit
K os p e n g el u ar a n k es el ur u h a n ÷ j u ml a h p a p ar t a n d a
K os p e n g el u ar a n k es el ur u h a n R M 1 4 1 2. 5 0
÷ J u ml a h p a p ar t a n d a 4
K o s p e n g el u ar a n 1 u nit R M 3 5 3. 1 2
H ar g a j u al a n 1 u nit
K os j u al a n k es el ur u h a n ÷ J u ml a h p a p ar t a n d a y a n g di h asil k a n
H ar g a j u al a n k es el ur u h a n R M 2 1 1 8. 7 5
÷ J u ml a h p a p ar t a n d a 4
H ar g a j u al a n 1 u nit R M 5 2 9. 6 8
K e u nt u n g a n 1 u nit
K e u nt u n g a n k es el ur u h a n ÷ j u ml a h p a p ar t a n d a y a n g di h asil k a n
K e u nt u n g a n k es el ur u h a n R M 7 0 6. 2 5
÷ J u ml a h p a p ar t a n d a 4
K e u nt u n g a n 1 u nit R M 1 7 6. 5 6
334
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
A kti viti
A kti viti A
6. 1. 1
Langkah 1
• G ur u b ert a n y a k e p a d a m uri d- m uri d s ej a u h m a n a p e n g et a h u a n m er e k a m e n g e n ai
p a p ar t a n d a b erl a m p u.
• M uri d m e m b eri k a n j a w a p a n m e n gi k ut p e n g et a h u a n d a n p e n g al a m a n m er e k a
b er k ait a n p a p ar t a n d a b erl a m p u.
Langkah 2
M uri d di d e d a h k a n d e n g a n p el b a g ai j e nis p a p ar t a n d a b erl a m p u y a n g di p as a n g p a d a
pr e mis- pr e mis p er ni a g a a n.
Langkah 3
M uri d m e n a m a k a n j e nis p a p ar t a n d a b erl a m p u.
A kti viti B
6. 1. 2
Langkah 1
M uri d m eli h at b e b er a p a j e nis p a p ar t a n d a b erl a m p u d a n m e n y at a k a n f u n gsi b a gi s eti a p
p a p ar t a n d a y a n g t el a h dili h at.
Langkah 2
M uri d di p er k e n al k a n ol e h g ur u j e nis-j e nis p er al at a n d a n b a h a n y a n g a k a n di g u n a k a n
d al a m p e n g h asil a n p a p ar t a n d a b erl a m p u.
Langkah 3
M uri d di b eri p e n er a n g a n t e nt a n g l a n g k a h p e n g g u n a a n al at a n d a n b a h a n d e n g a n b et ul
d a n s el a m at.
Langkah 4
M uri d m e n y at a k a n s e m ul a j e nis-j e nis p er al at a n d a n b a h a n y a n g di g u n a k a n d al a m
p e n g h asil a n p a p ar t a n d a b erl a m p u.
A kti viti C
6. 1. 3
Langkah 1
T a kli m at k es el a m at a n p ers o n al d a n p e n g e n d ali a n p er al at a n p e m ot o n g d a n ki m p al a n.
Langkah 2
T u nj u k c ar a m e n g u k ur d a n m e n a n d a d e n g a n t e p at.
Langkah 3
T u nj u k c ar a m el ar as d a n m e m ot o n g ti u b k el uli d e n g a n t e p at.
Langkah 4
T u nj u k c ar a m e n g as a h k es a n p ot o n g a n ti u b k el uli d e n g a n s el a m at.
Langkah 5
M uri d m el a ks a n a k a n k erj a m e n g u k ur d a n m e m ot o n g ti u b k el uli.
Langkah 6
G ur u m e n g es a h k a n k et e p at a n p e m ot o n g a n ti u b k el uli.
Langkah 7
T u nj u k c ar a ki m p al a n s a m b u n g a n ti u b k el uli.
Langkah 8
M uri d m el a k u k a n ki m p al a n.
Langkah 9
G ur u m e n g es a h k a n k et e p at a n ki m p al a n ti u b k el uli.
335
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
A kti viti D
6. 1. 5
Langkah 1
M uri d m e m a k ai al at k es el a m at a n y a n g s es u ai.
Langkah 2
M uri d m e n g u k ur d a n m e n a n d a ti u b k el uli.
Langkah 3
M uri d m el ar as d a n m e m ot o n g ti u b k el uli.
Langkah 4
M uri d m e n g as a h k es a n p ot o n g a n ti u b k el uli d e n g a n s el a m at.
Langkah 5
M uri d m el a k u k a n ki m p al a n m e m bi n a k er a n g k a.
Langkah 6
M uri d m e m b u at k e m as a n p a d a k er a n g k a.
Langkah 7
G ur u m e n g uji k et a h a n a n k er a n g k a.
Langkah 8
M uri d m e m b al ut k er a n g k a.
Langkah 9
M uri d m e m as a n g bi n g k ai al u mi ni u m p a d a k er a n g k a.
A kti viti E
6. 1. 6
Langkah 1
P e n g e n al a n b er k ait a n al at a n d a n b a h a n s ert a t u nj u k c ar a m e m b u at p e m as a n g a n w a y ar p a d a:
i. Pl a g 3 pi n
ii. P e n y a m b u n g w a y ar
iii. L a m p u L E D
Langkah 2
M uri d m e m b u at k erj a p e n d a w ai a n l a m p u L E D.
A kti viti F
6. 1. 7
G ur u m e n g uji lit ar p e n d a w ai a n l a m p u L E D.
A kti viti G
6. 1. 8
G ur u m e n g es a h k a n lit ar p e n d a w ai a n l a m p u L E D.
A kti viti H
6. 1. 9
M uri d m e m as a n g p a n el p a d a k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D.
336
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
L ati h a n
1. N y at a k a n m a ks u d p a p ar t a n d a b erl a m p u.
_________________________________________________________________________
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Bil. Al at a n N a m a al at a n d a n f u n g si
a.
b.
c.
337
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
3. G a m b ar di b a w a h m e n u nj u k k a n p a n el p a p ar t a n d a y a n g t el a h si a p di p ot o n g.
A M e m ot o n g a krili k
B M e n g u k ur d a n m e n a n d a u k ur a n p a n el p a d a a krili k
C M e m at a h k a n k es a n p ot o n g a n a krili k
E M e m b u at k e m as a n t e pi a krili k
S us u n l a n g k a h k erj a it u m e n gi k ut ur ut a n y a n g b et ul d e n g a n m e n ulis A, B, C, D d a n E p a d a
r u a n g y a n g dis e di a k a n di b a w a h.
4. S e b el u m m el e k at k a n p el e k at vi nil p a d a p er m u k a a n p a n el, a n d a di mi nt a m e n y e m b ur k a n
air s a b u n p a d a p er m u k a a n n y a t erl e bi h d a h ul u. N y at a k a n d u a k es a n y a n g a k a n b erl a k u
s e kir a n y a p a n el:
5. T er a n g k a n b a g ai m a n a a n d a b ol e h m e m b u a n g g el e m b u n g u d ar a y a n g t er p er a n g k a p
di b a w a h p er m u k a a n p el e k at vi nil s el e p as m er at a k a n p el e k at vi nil p a d a p er m u k a a n p a n el ?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
338
MO D UL 6 P a p a r T a n d a B e rl a m p u
6. G a m b ar di b a w a h a d al a h s e b a h a gi a n pr os es k erj a m e m ot o n g ti u b k el uli.
C M e n e k a n s uis p e m ot o n g b esi.
D M el ar as t a n d a u k ur a n d e n g a n m at a p e m ot o n g b esi.
E M e m ot o n g ti u b k el uli.
S us u n l a n g k a h k erj a m e n gi k ut ur ut a n y a n g b et ul d e n g a n m e n ulis A, B, C, D d a n E p a d a
r u a n g y a n g dis e di a k a n.
7. R aj a h di b a w a h i al a h pl a g 3 pi n 1 3 A m p er e. N a m a k a n b a h a gi a n y a n g b erl a b el.
3
4
2
5
339
R u m us a n
P a p ar T a n d a B erl a m p u
M a ks u d
P a p ar t a n d a b erl a m p u a d al a h p a p ar t a n d a y a n g di p as a n g d e n g a n l a m p u p a d a b a h a gi a n
h a d a p a n at a u b el a k a n g p a n el y a n g m e m b e nt u k p e n g h ur uf a n at a u i m ej.
• P a n el k er a n g k a k ot a k
• P a n el k er a n g k a t u n g g al
• P a n el g a b u n g a n p e n g h ur uf a n at a u i m ej 2 D
J e ni s p a p ar t a n d a b erl a m p u • P a n el g a b u n g a n p e n g h ur uf a n at a u i m ej 3 D
• I m ej at a u p e n g h ur uf a n 3 D t a n p a p a n el
• P a n el L E D n e o n
• P a n el r u p a s us u n a n l a m p u L E D
• M e di a p e n gi kl a n a n
• M e n y a m p ai k a n m a kl u m at
• M e n ari k p er h ati a n u m u m d e n g a n k es a n
F u n g si p a p ar t a n d a b erl a m p u
c a h a y a y a n g m e n ari k
• M u d a h dili h at d al a m s u as a n a g el a p at a u
w a kt u m al a m
Al at d a n b a h a n
• Pis a u p e m ot o n g a krili k • Ti u b k el uli
• M esi n p e m ot o n g ( c ut- o ff ) • K e pi n g a n al u mi ni u m
• P e m b aris k el uli • P oli k ar b o n at
• S esi k u L • P a p a n l a pis
• Ji g S a w • W a y ar
• M esi n ki m p al a n MI G • Pl a g 3 pi n
• M esi n p e n c a n ai • L a m p u L E D d a n kli p
• W el di n g s hi el d • W a y ar t er as
• M a g n et ki m p al a n p el b a g ai s u d ut • P el e k at vi nil l ut si n ar at a u l e g a p
(M ulti a n gl e w el di n g m a g n et ) • Bi n g k ai ali mi ni u m
• Pit a u k ur • C at s e m b ur a n ti n
• T u k ul p e n y er pi h • F o a m pit a d u a m u k a
(c hi p pi n g h a m m er) • S kr u b e n a m
• Ri v ett er • P o p ri v et
• A krili k l ut si n ar • P e n y a n g k ut p a p ar t a n d a
340
M e m bi n a p a n el p a p ar t a n d a L E D
A nt ar a p a n el y a n g di g u n a k a n d al a m m e m bi n a p a n el p a p ar t a n d a i al a h
p oli k ar b o n at l ut c a h a y a, a krili k b er w ar n a l ut c a h a y a at a u l e g a p d a n
p a p a n l a pis.
M e m bi n a k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D
P e m bi n a a n k er a n g k a m e m erl u k a n p e n g g u n a a n m esi n d al a m k at e g ori
b er at d a n b erisi k o ti n g gi. K er a n g k a b erf u n gsi s e b a g ai str u kt ur bi n a a n
y a n g m e m b ol e h k a n p a n el di p as a n g p a d a s eti a p p er m u k a a n k er a n g k a.
M el e n g k a p k a n pr o s e s p e n d a w ai a n p a d a p a n el p a p ar t a n d a L E D
Pr os es p e n d a w ai a n di d al a m p a n el k er a n g k a m e m erl u k a n b a nt u a n
g ur u u nt u k m e n y e m a k s a m b u n g a n w a y ar di a nt ar a pl a g 3 pi n d a n
p e n y a m b u n g w a y ar.
M e n g e s a h k a n lit ar p e n d a w ai a n p a d a k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D
S e b el u m m e m b u at fi nis hi n g , m uri d p erl u m e m b u at p e n g es a h a n lit ar
p e n d a w ai a n p a d a p a p ar t a n d a L E D y a n g t el a h si a p b a gi m e m asti k a n
p a p ar t a n d a b erf u n gsi d e n g a n b ai k.
M e m a s a n g p a n el d a n bi n g k ai p a d a k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D
S et el a h m e m b u at p e n g es a h a n, m uri d a k a n m e m as a n g p a n el p a d a
bi n g k ai k er a n g k a p a p ar t a n d a.
M e n y e di a k a n p e n gir a a n k o s p e n g el u ar a n
P e n gir a a n k os p e n g el u ar a n b a gi p e n y e di a a n p a p ar t a n d a b erl a m p u
m e n gi k ut u k ur a n y a n g di k e h e n d a ki.
341
R e fl e k si
T a n d a k a n ( ✓ ) p a d a t a h a p p e n g u as a a n a n d a.
S el e p as m e m p el aj ari m o d ul i ni, s a y a d a p at:
Ti d a k
6. 1 P a p ar T a n d a Di o d P e m a n c ar C a h a y a L E D ( Li g ht E mitti n g Di o d e ) Fa ha m
faha m
M e n a m a k a n j e nis p a p ar t a n d a b erl a m p u.
M e n y at a k a n f u n gsi p a p ar t a n d a b erl a m p u.
M e n er a n g k a n p er al at a n d a n b a h a n y a n g di g u n a k a n u nt u k m e n g h asil k a n r e k a
b e nt u k p a p ar t a n d a b erl a m p u.
M e m bi n a p a n el p a p ar t a n d a L E D.
M e m bi n a k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D.
M el e n g k a p k a n pr os es p e n d a w ai a n p a d a p a n el p a p ar t a n d a L E D.
M e n g es a h k a n lit ar p e n d a w ai a n p a d a k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D
M e m as a n g p a n el d a n bi n g k ai p a d a k er a n g k a p a p ar t a n d a L E D.
M e n y e di a k a n p e n gir a a n k os p e n g el u ar a n.
342
Pengukuhan
J a w a b s e m u a s o al a n.
1. S e n ar ai k a n ti g a j e nis l a m p u L E D.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
2. S e n ar ai k a n ti g a j e nis p a p ar t a n d a b erl a m p u.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
4. B er d as ar k a n p er al at a n di b a w a h, n y at a k a n f u n gsi n y a t er h a d a p p e m as a n g a n p a p ar t a n d a b erl a m p u.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ( e) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ (f ) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
343
5. N y at a k a n d u a p er al at a n y a n g di g u n a k a n s e m as a pr os es m e n g u k ur d a n m e n a n d a u k ur a n ti u b k el uli.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
6. R aj a h di b a w a h m e n u nj u k k a n k er a n g k a p a p ar t a n d a b erl a m p u y a n g di ki m p al.
N a m a k a n b a h a n at a u al at a n y a n g b erl a b el P , Q d a n R .
7. A p a k a h t uj u a n m el e k at k a n pit a p el e k at p a d a b a h a gi a n p a n el at as, bi n g k ai d a n k e pi n g a n al u mi ni u m
s e p erti y a n g dit u nj u k k a n p a d a g a m b ar di b a w a h ?
8. S e c ar a b er k u m p ul a n, h asil k a n p a p ar t a n d a b erl a m p u L E D u nt u k m er ai k a n p e m b u k a a n c a w a n g a n b a h ar u
k af e k e d ai k e k y a n g b a k al di b u k a ol e h p el a n g g a n.
344
9. N a m a k a n al at a n d a n p a k ai a n k es el a m at a n y a n g di g u n a k a n u nt u k k erj a- k erj a ki m p al a n di b a w a h.
Al at a n
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ( e) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( h) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(f ) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(i) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( g) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(j) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( k) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(l) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
345
MO D UL 7
PE M AS A N G A N
P AP A R TA N D A
St a n d ar d K a n d u n g a n
7. 1 Pr os e d ur P e m as a n g a n P a p ar T a n d a
346
K o m p et e nsi i ni m e n g g a m b ar k a n k e m a hir a n d a n p e n g et a h u a n s e p a nj a n g pr os es p e m as a n g a n
p a p ar t a n d a. M uri d j u g a b ol e h m er a n c a n g pr os es t e k ni k al d al a m k erj a- k erj a p e m as a n g a n
p a p ar t a n d a s e c ar a a m y a n g m eli b at k a n f a bri k asi d a n p e m as a n g a n n y a. I ni b ert uj u a n
p e n g h asil a n p a p ar t a n d a y a n g b er k u aliti s ert a s es u ai d e n g a n k os y a n g dis e di a k a n
b ert e p at a n d e n g a n k e h e n d a k p el a n g g a n.
K at a K u n ci
• P a p ar t a n d a • I m ej
• T e m p at a w a m • Al u mi ni u m
• Pr e mis p er ni a g a a n • Sa u h
• P e m as a n g a n p a p ar • Te k a n a n
ta n da • P er a n c a b er g er a k
347
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
7. 1 Pr o s e d ur P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
P a p ar t a n d a b er p er a n a n u nt u k m e n y a m p ai k a n m a kl u m at t e nt a n g or g a nis asi d a n p er ni a g a a n, m e n u nj u k
ar a h, m e m b eri a m ar a n d a n p a n d u a n k e p a d a or a n g r a m ai. A nt ar a m a kl u m at y a n g di p a p ar k a n i al a h n a m a
t e m p at, d esti n asi, ar a h, j ar a k, n o m b or l al u a n, a m ar a n b a h a y a, a m ar a n p ersi m p a n g a n, pr e mis p er ni a g a a n d a n
l ai n-l ai n. Ol e h it u s es u at u p a p ar t a n d a p erl u m e m p u n y ai k u aliti d ari s e gi r e k a a n d a n l o k asi p e m as a n g a n n y a
y a n g s es u ai di s a m pi n g k os y a n g b er b al oi.
M a kl u m at K erj a P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
P a p ar t a n d a b ol e h di b a h a gi k a n k e p a d a d u a k at e g ori, i ait u:
M uri d b ol e h:
1. P a p ar t a n d a 2 Di m e n si ( 2 D)
7. 1. 1
2. P a p ar t a n d a 3 Di m e n si ( 3 D) • M e n g e n al p asti m a kl u m at k erj a
p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
1 P a p ar t a n d a
2 di m e n si ( 2 D )
P a p ar t a n d a 2 D m e m p u n y ai p a nj a n g d a n l e b ar k e c u ali b e nt u k b ul at a n. P a p ar t a n d a m e m p u n y ai p er m u k a a n
r at a d a n sisi s a m a a d a l ur us at a u m el e n g k u n g. P a p ar t a n d a 2 D bi as a n y a di p a p ar k a n p a d a p er m u k a a n y a n g
r at a s e p erti di di n di n g b a n g u n a n, pi nt u, p er m u k a a n c er mi n, ti a n g l a m p u, p a p ar t a n d a i kl a n p er ni a g a a n d a n
s e b a g ai n y a m e n gi k ut k es es u ai a n.
348
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
2 P a p ar t a n d a
3 di m e n si ( 3 D )
P a p ar t a n d a 3 D m e m p u n y ai p a nj a n g, l e b ar d a n ti n g gi. P a p ar t a n d a j e ni s i ni m e m p u n y ai b e nt u k ti m b ul
d a n d a p at dili h at di r u a n g n y at a. P a p ar t a n d a 3 D bi a s a n y a di p a p ar k a n p a d a p er m u k a a n y a n g r at a s e p erti
di di n di n g b a n g u n a n, b a h a gi a n uf u k pi nt u d a n uf u k b a n g u n a n, p a p ar t a n d a i kl a n d a n s e b a g ai n y a.
349
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
P a p ar t a n d a j u g a b ol e h di b a h a gi k a n k e p a d a b e b er a p a j e ni s
m e n gi k ut k e p erl u a n p e n g g u n a a n d a n sit u a si.
A P a p ar T a n d a P er at ur a n R e g ul at or y Si g n s
(Pr o hi biti v e a n d M a n d at or y )
P a p ar t a n d a p er at ur a n t er b a h a gi k e p a d a d u a k at e g ori i ait u:
(i) P a p ar T a n d a P er at ur a n Tr a fi k
P a p ar t a n d a i ni u nt u k m e m asti k a n p e n g g u n a j al a n r a y a b erti n d a k m e n gi k ut ar a h a n d a n sit u asi b a gi s es u at u
k e a d a a n. C o nt o h n y a p a p ar t a n d a y a n g t erl et a k di j al a n r a y a d a n k a w as a n t e m p at l et a k k er et a.
(ii) P a p ar T a n d a P er at ur a n B u k a n Tr a fi k
(N o n- Tr a ffi c )
P a p ar t a n d a i ni u nt u k p er at ur a n b u k a n di j al a n r a y a.
C o nt o h n y a k e n d er a a n t a n p a p er e k at l et a k k er et a
a k a n dit u n d a d a n p a p ar t a n d a dil ar a n g m er o k o k
u nt u k k a w as a n l ar a n g a n m er o k o k d a n s e b a g ai n y a.
350
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
B P a p ar T a n d a A m ar a n
( W ar ni n g si g n)
351
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
C P a p ar T a n d a T e m p at A w a m
P a p ar t a n d a i ni b ert uj u a n u nt u k m e m b eri i nf o
k e p a d a or a n g a w a m m e n g e n ai k e b er a d a a n t e m p at
i ni a d al a h u nt u k k e g u n a a n a w a m.
352
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
D P a p ar T a n d a S e m e nt ar a
P a p ar t a n d a s e m e nt ar a at a u t e m p or ar y si g n b erf u n gsi
u nt u k m e m b eri t a n d a a m ar a n k e p a d a p e n g g u n a
j al a n r a y a. P a p ar t a n d a s e m e nt ar a di p as a n g u nt u k
j a n g k a m as a t ert e nt u s e p erti s e m as a k erj a- k erj a
k e c e m as a n d a n p e n y el e n g g ar a a n.
353
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
E P a p ar T a n d a Pr e mi s P er ni a g a a n
354
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
F P a p ar T a n d a P a n d u a n
(G ui d e Si g n s )
(i) P a p ar T a n d a D e sti n a si
P a p ar t a n d a d esti n asi b erf u n gsi u nt u k m e m b eri
is y ar at a w al d a n m as a y a n g m e n c u k u pi k e p a d a
p e n g g u n a j al a n r a y a u nt u k ti b a k e d esti n asi.
K e bi as a a n n y a dil et a k k a n 5 0 0 m et er hi n g g a 1 0 0 0
m et er s e b el u m ti b a j al a n k el u ar at a u p ersi m p a n g a n.
(ii) P a p ar T a n d a Ar a h
P a p ar t a n d a i ni dil et a k k a n 1 0 0 m et er hi n g g a 1 5 0 m et er s e b el u m ti b a p ersi m p a n g a n ut a m a at a u s e b el u m
p ersi m p a n g a n m e n uj u k e j al a n ut a m a. P a p ar t a n d a i ni di bi n a d al a m b e nt u k st a c k d e n g a n a n a k p a n a h
m e n u nj u k k a n ar a h d esti n asi at a u p et a u nt u k r o u n d a b o uts d a n p ersi m p a n g a n y a n g k o m pl e ks.
355
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
(iii) P a p ar T a n d a J ar a k
P a p ar t a n d a j ar a k dil et a k k a n s el e p as s es u at u p ersi m p a n g a n at a u i nt er c h a n g e. K e bi as a a n n y a p a p ar t a n d a
j ar a k dil et a k k a n di l o k asi b eri k ut:
( a) 2 0 0 m et er d ari t ur ni n g r o a d w a y at a u 1 5 0 m s el e p as a c c el er ati o n l a n e .
( b) Di s e m p a d a n a nt ar a d a er a h at a u 1 0 0 m et er m el e p asi s e m p a d a n d a er a h.
( c) S eti a p j ar a k 2 0 kil o m et er s e p a nj a n g j al a n.
(i v) P a p ar T a n d a K et er a n g a n
P a p ar t a n d a i ni b erf u n gsi u nt u k m e m b erit a h u p e m a n d u at a u p e n g g u n a j al a n r a y a s es u at u t e m p at, t e nt a n g
p er k hi d m at a n d a n k e m u d a h a n y a n g dis e di a k a n. P a p ar t a n d a k et er a n g a n dis e di a k a n s a m a a d a d al a m b e nt u k
si m b ol at a u p er k at a a n. K e bi as a a n n y a p a p ar t a n d a i ni dil et a k k a n di l o k asi p a p ar t a n d a m e n gi k ut k e p erl u a n.
356
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
St a n d ar d
L o k a si P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
P e m b el aj ar a n
P a p ar t a n d a m e n g h a d a p k e h a d a p a n P a p ar t a n d a m e n g h a d a p pi nt u
A di p as a n g p a d a b a h a gi a n uf u k h a d a p a n B m as u k y a n g di p as a n g di b a h a gi a n
pr e mis at a u b a n g u n a n. at as pi nt u m as u k.
P a p ar t a n d a sili n g b erl a m p u d u a m u k a
P a p ar t a n d a b erl a m p u d u a m u k a di p as a n g
C y a n g di g a nt u n g p a d a b a h a gi a n sili n g D
t e g a k p a d a sisi p er m u k a a n t e m b o k.
l al u a n k a ki li m a.
P a p ar t a n d a b erl a m p u w all m o u nt e d
P a p ar t a n d a b erl a m p u d u a m u k a di k a ki
E (l e k at di n di n g) y a n g di p as a n g p a d a F
li m a (si d e w al k) di h a d a p a n pr e mis.
p er m u k a a n t e m b o k.
357
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
P er al at a n d a n B a h a n P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
A nt ar a p er al at a n d a n b a h a n y a n g s eri n g di g u n a k a n u nt u k M uri d b ol e h:
p e m as a n g a n p a p ar t a n d a a d al a h s e p erti y a n g b eri k ut: 7. 1. 3
• M e n y es u ai k a n p er al at a n
d a n b a h a n p e m as a n g a n
p a p ar t a n d a.
Al a t a n t a n g a n
M e si n
L as er c utt er K o m pr es or a n gi n S et ki m p al a n G e n er at or
Al a t s o k o n g a n
Ta n g g a P er a n c a h b esi Kr e n
358
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
K el e n g k a p a n P e rli n d u n g a n Di ri ( P P E ) d al a m P e m a s a n g a n P a p a r T a n d a
T o pi k es el a m at a n
P eli n d u n g t eli n g a G o g al
P eli n d u n g m u k a
J a k et k es el a m at a n
S af et y h ar n ess C o v er all S ar u n g t a n g a n
K as ut k es el a m at a n
359
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
S e n a r ai al a t a n d a n b a h a n
1. M e si n p e n gi m p al MI G/ TI G
2. K o m pr e s or a n gi n
3. G e n er at or 5 0 0 0 w att
4. T o ol b o x
5. M e si n g er u di m u d a h ali h
360
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
6. Pi s a u p e m ot o n g
6. Ji g s a w
6. Kr e n m u d a h ali h
7. P er a n c a h b e si
6. Ta n g g a
361
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M e n g uji P er al at a n P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
P er al at a n p e m as a n g a n p a p ar t a n d a p erl u di k e n d ali k a n d e n g a n
b er h ati- h ati. S eti a p k e n d ali a n b a h a n p er al at a n p erl u m e n gi k ut M uri d b ol e h:
k a e d a h d a n c ar a k erj a y a n g b et ul d a n s el a m at s el ai n m e m u d a h k a n 7. 1. 4
pr os es k erj a s e m as a dil a k u k a n. • M e n g uji p er al at a n
p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
Penggunaan
G e r u di i m p a k M esi n g er u di d a n p e n gi k at p erl u di k e n d ali k a n d e n g a n b er h ati- h ati
u nt u k m e n g el a k k a n s e b ar a n g k e m al a n g a n. B eri k ut a d al a h b e b er a p a
d a n P e n gi k at p a n d u a n p e n g g u n a a n m esi n g er u di d a n p e n gi k at.
A nt ar a p a n d u a n s e m as a m e n g g u n a k a n m esi n g er u di a d al a h:
1. G u n a k a n c er mi n m at a k es el a m at a n.
2. P asti k a n k a w as a n s e k elili n g b ersi h d a n s el a m at.
B ersi h k a n s e b ar a n g mi n y a k, sis a g er u di p a d a l a nt ai.
3. G u n a k a n b er us u nt u k m e m b ersi h k a n sis a g er u di s el e p as
m at a g er u di b er h e nti.
4. P asti k a n m at a g er u di d e n g a n b e n d a k erj a m e m p u n y ai
r u a n g k el e g a a n s e b el u m m e m ul a k a n k erj a.
5. P asti k a n s pi n d al ti d a k b er p ut ar s e m as a k erj a p e n g u k ur a n
at a u p e n g uji a n dil a k u k a n.
6. K e d u d u k a n m at a g er u di m esti b er a d a t e g a k 9 0 o d e n g a n
b e n d a k erj a.
7. M ati k a n s uis k eti k a m e n u k ar m at a g er u di d a n s el e p as
90o o p er asi m e n g g er u di dil a k u k a n.
R aj a h 7. 1 P a n d u a n p e n g g u n a a n g er u di i m p a k s e m as a m e n e b u k l u b a n g p a d a p er m u k a a n b at a
B a h a gi a n - b a h a gi a n
m e si n g e r u di d a n m at a g e r u di
T ol o k k e d al a m a n c ar bi d e ti p
Ji g p e m e g a n g m at a
tri g er
p e n g a w al k el aj u a n m at a g er u di
m as o nr y
362
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
K e d u d u k a n m e si n g e r u di
d a n c a r a m e m e g a n g y a n g b e t ul
ar a h k e k u at a n t e k a n a n
p a k ai g o g al
B a h a gi a n - b a h a gi a n
p e n gi k at
n at
c asi n g
c asi n g
me n ge m ba n g
w asir me n ge m ba n g
b ol
b ol
B ol g eri gi s
B a h a gi a n - b a h a gi a n
p e n gi k at pl a g t e m b o k
pl a g k a y u
s kr u
pl a g pl asti k
Pl a g t e m b o k
R aj a h 7. 2 K e d u d u k a n m esi n g er u di, b a h a gi a n p e n gi k at d a n pl a g t e m b o k y a n g di g u n a k a n
363
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
Penggunaan T a n g g a d a n p er a n c a h i al a h a nt ar a al at a n y a n g p e nti n g d al a m
p e m as a n g a n p a p ar t a n d a, k er a n a bi as a n y a p a p ar t a n d a dil et a k k a n
Ta n g g a d a n di k e d u d u k a n y a n g ti n g gi. K es el a m at a n d al a m m e n g g u n a k a n t a n g g a
P e r a n c a h B e si a d al a h p ali n g p e nti n g d al a m k erj a- k erj a p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
J e ni s -j e ni s
Ta n g g a
364
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
C ar a m e n g g u n a k a n C ar a m e n g g u n a k a n
P e r a n c a h b e si b e r g e r a k T a n g g a li p a t
P er a n c a h b er g er a k
K u n ci k e e m p at- e m p at r o d a s e m as a p er a n c a h
di g u n a k a n. I ni a d al a h u nt u k m e n g el a k k a n pl atf or m
b er g er a k y a n g b ol e h m e m b a h a y a k a n p e n g g u n a.
C ar a m e n g g u n a k a n Ja n ga n g u naka n ta n g ga
T a n g g a b e r di ri y a n g c a c at.
J a n g a n g u n a k a n ji k a k a ki
t a n g g a t el a h m er e k a h
K a e d a h P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
G a m b ar a n k a e d a h p e m as a n g a n d a n c o nt o h k e d u d u k a n p a p ar t a n d a M uri d b ol e h:
y a n g s eri n g k ali dili h at di p as ar r a y a, p us at b eli- b el a h, p e m b u k a a n 7. 1. 5
• M e n e nt u k a n k a e d a h
r est or a n d a n s e b a g ai n y a a d al a h s e p erti y a n g b eri k ut:
p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
Kaedah
m e m a s a n g p a p ar t a n d a
J e ni s p e n gi k at p e m a s a n g a n di n di n g
A nt ar a k a e d a h p e m as a n g a n di n di n g m e n g g u n a k a n p e n gi k at y a n g b ol e h di g u n a k a n d al a m p e m as a n g a n
p a p ar t a n d a a d al a h s e p erti b eri k ut:
St u d St u d/ N ut St u d/ S p a c er C orr u g at e d
366
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
J e ni s p e n gi k at d a n c ar a p e m a s a n g a n di n di n g
B S - B o s s d a n St u d
B oss b er a d a di b el a k a n g, di g er u di d a n dit or e h u nt u k k a n ci n g
b er ulir u nt u k p e m as a n g a n y a n g t ers e m b u n yi k e p a d a b at a d a n
b at u. Pl at r at a y a n g dis o k o n g ti d a k a k a n m e m p u n y ai b oss .
R T - R o s ett e s d a n T o g gl e B olt
T o g gl e b olt u nt u k j u bi n b er o n g g a at a u di n di n g bl o k si m e n
m e n g g u n a k a n p eli n d u n g r os ett e pili h a n.
R M - R o s ett e s, M a c hi n e S cr e w s, d a n E x p a n si o n Sl e e v e s
B ol t a m b a h a n p a d a b at u at a u si m e n m e n g g u n a k a n
p eli n d u n g a n r os ett e.
W S - W o o d S cr e w s
P e n gi k at i ni di g u n a k a n u nt u k dil e k at k a n p a d a p er m u k a a n
k a y u, j u g a b ol e h m e n a m p u n g p eli n d u n g r os ett e p a d a
p a n el y a n g b es ar.
I F - I n vi si bl e Fr a m e
Kli p s u d ut dil e k at k a n p a d a p a n el m e n g g u n a k a n p e m ut ar
s kr u d a n t o g gl e b olt m e n g g u n a k a n s kr u k a y u u nt u k
dil e k at k a n p a d a di n di n g.
367
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
Kaedah
p e m a s a n g a n p a d a di n di n g b e r o n g g a
S kr u b e n a m
A n c h or di n di n g b er o n g g a
Kaedah
p e m a s a n g a n p a d a di n di n g k o n k ri t
S kr u b e n a m
S kr u s a u h
368
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
Kaedah
p e m a s a n g a n p a d a di n di n g k o n k ri t d e n g a n p e n d a w ai a n
T ulis a n L E D
St u d b olt
Diisi d e n g a n g a m
d ari p a d a s u m b er el e ktri k
P ai p p e n d a w ai a n
G a m b ar a n
p e m a s a n g a n ti a n g p a d a l a n t ai k o n k ri t
ti a n g p e n g u k u h p a p ar t a n d a
p er m u k a a n j al a n
l a pis a n k o n krit
l a pis a n k o n krit p e m b er at
369
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
G a m b ar a n
p e m a s a n g a n p a p a r t a n d a b e rl a m p u p a d a di n di n g b at u
k e pi n g a n al u mi ni u m
al u mi ni u m t e b al
p er m u k a a n a krili k
Pa n da n ga n ha da pa n
p e n y a m b u n g s al ur a n fl e x
la m p u LE D
l u b a n g b u a n g a n air
k ot a k p e n y a m b u n g
k e pi n g a n al u mi ni u m
tri m c a p
pe nya m b u n g
P a n d a n g a n si si
tr a nsf or m er
la m p u LE D
p a n el p e m as a n g a n
k a b el k u as a
p a p ar t a n d a
st u d
370
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
M e m a s a n g P a p ar T a n d a di L o k a si St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
K a e d a h m e m as a n g p a p ar t a n d a p erl u m e m at u hi G aris P a n d u a n
M uri d b ol e h:
P er a n c a n g a n P a p a n T a n d a Pr e mis P er ni a g a a n y a n g dis e di a k a n b a gi
7. 1. 6
m e m a n d u p e m as a n g a n d a n k a w al a n p a p a n t a n d a pr e mis p er ni a g a a n
• M e m as a n g p a p ar t a n d a
di k a w as a n Pi h a k B er k u as a T e m p at a n ( P B T) di s e m e n a nj u n g M al a ysi a
di l o k asi y a n g t el a h
b a gi t uj u a n m e ni n g k at k a n k u aliti vis u al d a n est eti k p ers e kit ar a n di k e n al p asti.
b a n d ar s u p a y a k e m as, s el a m at d a n b eri d e ntiti.
F a kt or y a n g
di p erti m b a n g k a n
d al a m pr o s e s K e s el e s a a n a w a m
m e m as a n g
p a p ar t a n d a
I m ej k a w a s a n w ari s a n d a n nil ai
s e ni bi n a b a n g u n a n
371
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
A kti viti
A kti viti A
Langkah 1
G ur u m e nj el as k a n t e nt a n g j e nis p a p ar t a n d a y a n g h e n d a k di p as a n g m e n gi k ut sit u asi d a n j e nis
p a p ar t a n d a t ers e b ut.
Langkah 2
G ur u m e n g ar a h k a n m uri d m e m b u at a n alisis t e nt a n g l o k asi-l o k asi y a n g s es u ai u nt u k m e m as a n g
p a p ar t a n d a b er d as ar k a n j e nis-j e nis p a p ar t a n d a t ers e b ut.
Langkah 3
G ur u m e n g ar a h k a n m uri d m e n g g u n a k a n p e n c ari a n m a kl u m at di d al a m k o m p ut er k e m u di a n
m e n c et a k g a m b ar- g a m b ar t e nt a n g p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
A kti viti B
Langkah 1
G ur u m e n er a n g k a n k e p a d a m uri d t e nt a n g p er al at a n d a n b a h a n y a n g di p erl u k a n s e m as a
m el a k u k a n k erj a- k erj a p e m as a n g a n.
Langkah 2
G ur u m e nj el as k a n k e p a d a m uri d t e nt a n g al at a n s o k o n g a n p e m as a n g a n d a n k el e n g k a p a n
p erli n d u n g a n diri d e n g a n t er p eri n ci.
Langkah 3
M uri d di b eri k a n k u m p ul a n d a n di mi nt a u nt u k m e n c u b a s ert a m e n er a n g k a n al at a n k el e n g k a p a n
p erli n d u n g a n diri.
A kti viti C
Langkah 1
G ur u m e n er a n g k a n k e p a d a m uri d t e nt a n g k a e d a h d a n t e k ni k p e m as a n g a n p a p ar t a n d a y a n g
b et ul s e m as a k erj a- k erj a p e m as a n g a n.
Langkah 2
G ur u m e nj el as k a n k e p a d a m uri d k a e d a h p e m as a n g a n di at as t a n a h d e n g a n t e k ni k y a n g b et ul.
Langkah 3
M uri d di b eri k a n k u m p ul a n d a n di mi nt a u nt u k m e n er a n g k a n s e m ul a k a e d a h p e m as a n g a n
di di n di n g d a n di at as t a n a h m e n g g u n a k a n t e k ni k p e m as a n g a n y a n g b et ul.
A kti viti D
Langkah 1
M uri d m e n y at a k a n b e b er a p a c a d a n g a n i m ej y a n g h e n d a k di g u n a k a n u nt u k r e k a l et a k.
Langkah 2
I m ej h e n d a kl a h di m as u k k a n k e p erisi a n y a n g b ers es u ai a n d a n di c et a k b er w ar n a.
Langkah 3
H asil c et a k a n h e n d a kl a h dit a m p al p a d a m o u nti n g b o ar d d a n di p ers e m b a h k a n k e p a d a g ur u.
372
MO D UL 7 P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a
L ati h a n
1. N y at a k a n m a ks u d p a p ar t a n d a 2 di m e nsi.
__________________________________________________________________
2. N y at a k a n m a ks u d p a p ar t a n d a 3 di m e nsi.
__________________________________________________________________
3. J el as k a n l o k asi p e m as a n g a n p a p ar t a n d a p a d a s e b u a h b a n g u n a n.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( e) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(f ) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
373
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
5. N a m a k a n al at a n p e m as a n g a n y a n g b eri k ut.
6. N y at a k a n g aris p a n d u a n p er a n c a n g a n p a p ar t a n d a.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
7. N y at a k a n Pi h a k B er k u as a T e m p at a n di k a w as a n a n d a.
_____________________________________________________________
8. N y at a k a n f a kt or-f a kt or y a n g di p erti m b a n g k a n d al a m pr os es m e m as a n g p a p ar t a n d a.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
374
R u m us a n
PE M AS A N G A N PAPAR TA N D A
Pr o s e d ur P e m a s a n g a n P a p ar t a n d a 2 Di m e n si
P a p ar T a n d a M e m p u n y ai u k ur a n
p a nj a n g d a n l e b ar
M e n g e n al p a sti m a kl u m at k erj a
P a p ar t a n d a 3 Di m e n si
p e m a s a n g a n p a p ar t a n d a
M e m p u n y ai u k ur a n
p a nj a n g, l e b ar d a n ti n g gi
M e n er a n g k a n l o k a si p e m a s a n g a n
p a p ar t a n d a
J e ni s p a p ar t a n d a m e n gi k ut
k e p erl u a n p e n g g u n a a n d a n
sit u a si
M e n y e s u ai k a n p er al at a n d a n
( a) P a p ar t a n d a p er at ur a n
b a h a n p e m a s a n g a n p a p ar t a n d a
- tr a fi k
- b u k a n tr a fi k
( b) P a p ar t a n d a a m ar a n
M e n g uji p er al at a n p e m a s a n g a n p a p ar t a n d a ( c) P a p ar t a n d a t e m p at a w a m
( d) P a p ar t a n d a s e m e nt ar a
( e) P a p ar t a n d a pr e mis
( a) P e n g g u n a a n g er u di i m p a k d a n p e n gi k at
p er ni a g a a n
( b) P e n g g u n a a n t a n g g a d a n p er a n c a h b esi
(f ) P a p ar t a n d a p a n d u a n
- d esti n asi
- t a n d a ar a h
M e n e nt u k a n k a e d a h p e m a s a n g a n p a p ar t a n d a - j ar a k
- k et er a n g a n
M e m a s a n g p a p ar t a n d a
F a kt or y a n g di p erti m b a n g k a n d al a m pr o s e s
m e m a s a n g p a p ar t a n d a
375
R e fl e k si
T a n d a k a n ( ✓ ) p a d a t a h a p p e n g u as a a n a n d a.
S el e p as m e m p el aj ari m o d ul i ni, s a y a d a p at:
Ti d a k
7. 1 Pr o s e d ur P e m a s a n g a n P a p ar T a n d a Fa ha m
faha m
M e n g e n al p asti m a kl u m at k erj a p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
M e n er a n g k a n l o k asi p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
M e n y es u ai k a n p er al at a n d a n b a h a n p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
M e n g uji p er al at a n p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
M e n e nt u k a n k a e d a h p e m as a n g a n p a p ar t a n d a.
M e m as a n g p a p ar t a n d a di l o k asi y a n g t el a h di k e n al p asti.
376
Pengukuhan
J a w a b s e m u a s o al a n.
2. N y at a k a n t uj u a n p e n g g u n a a n p a p ar t a n d a s e m e nt ar a k e p a d a p e n g g u n a j al a n r a y a.
3 . T er a n g k a n f u n gsi d a n c ar a p e n g g u n a a n al at k es el a m at a n di b a w a h .
4 . Di d al a m p a p ar t a n d a j ar a k, b er a p a m et er k a h k e d u d u k a n t ur ni n g r o a d w a y s e h ar us n y a dil et a k k a n ?
5 . L u kis k a n c ar a y a n g b et ul b a gi m e n a n a m p a p ar t a n d a y a n g m e n g g u n a k a n ti a n g d a n l e n g k a p k a n d e n g a n
p et u nj u k l a b el.
6. L e n g k a p k a n r aj a h di b a w a h y a n g m e n er a n g k a n t e nt a n g f a kt or y a n g p erl u di p erti m b a n g k a n u nt u k
m e m as a n g p a p ar t a n d a.
F a kt or y a n g
di p erti m b a n g k a n
d al a m pr os es
m e m as a n g
p a p ar t a n d a
377
7. N a m a k a n j e nis p a p ar t a n d a y a n g p erl u di p at u hi s e p erti p a d a f ot o di b a w a h.
( a)
( b)
378
( c)
( d)
( e)
379
MO D UL 8
KE US A H A WA N A N
St a n d ar d K a n d u n g a n
8. 1 P e n g e n al a n K e us a h a w a n a n
8. 2 Mili k a n P er ni a g a a n
8. 3 P e m as ar a n
8. 4 R a n c a n g a n P er ni a g a a n
8. 5 Pr os p e k K erj a y a
380
T o pi k i ni b ert uj u a n u nt u k m e m b eri p e n d e d a h a n k e p a d a m uri d t e nt a n g b a g ai m a n a il m u d al a m
bi d a n g pr o d u ksi r e k a t a n d a i ni b ol e h m e m b a nt u e k o n o mi s es e or a n g i n di vi d u. Bi d a n g pr o d u ksi
r e k a t a n d a m a m p u m e nj a n a p e n d a p at a n y a n g l u m a y a n ji k a di us a h a k a n d e n g a n s eri us.
K at a K u n ci
• Us a h a w a n • Li a biliti
• Kr e atif • P e m b e nt u k a n
• I n o v atif • P er k o n gsi a n
• Mili k a n • P e m as ar a n
• P er ni a g a a n • Pe n g g u na
• S y ari k at • P er k hi d m at a n
• B er h a d • H ar g a
• K o p er asi • Ni a g a
381
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
8. 1 P e n g e n al a n K e u s a h a w a n a n
K e us a h a w a n a n i al a h s at u a m al a n y a n g m er uj u k k e p a d a k es el ur u h a n si k a p, k e m a hir a n, d a n p e n g et a h u a n
s es e or a n g d al a m m e n c ari p el u a n g d a n m e nj a di k a n n y a m a nf a at d ari s e gi e k o n o mi. I ni b ol e h dij el as k a n
d e n g a n m eli h at p er b e z a a n m el al ui t a krif a n us a h a w a n d a n k e us a h a w a n a n it u s e n diri.
M a ks u d K e us a h a w a n a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
Istil a h us a h a w a n d al a m b a h as a I n g g eris i al a h e ntr e pr e n e ur y a n g b er as al
d ari p a d a b a h as a P er a n cis i ait u e ntr e pr e n dr e . K e us a h a w a n a n m e n gi k ut M uri d b ol e h:
K a m us D e w a n E disi K e e m p at i al a h a kti viti s e b a g ai s e or a n g us a h a w a n, 8. 1. 1
y a n g b ol e h dit a krif k a n s e b a g ai y a n g m e nj al a n k a n i n o v asi, k e w a n g a n • M e n y at a k a n m a ks u d
d a n p er ni a g a a n d al a m us a h a u nt u k m e n g u b a h d a n m e n g h asil k a n s at u k e us a h a w a n a n.
i n o v asi p a d a b ar a n g a n d a n p er k hi d m at a n d al a m e k o n o mi. I ni b ol e h
m e n y e b a b k a n p ert u b u h a n- p ert u b u h a n b a h ar u at a u b ol e h m e nj a di
s e b a h a gi a n m e n g gi at k a n or g a nis asi y a n g m at a n g d al a m r es p o ns
k e p a d a p el u a n g y a n g dili h at.
B e nt u k y a n g p ali n g j el as, k e us a h a w a n a n y a n g m e m ul a k a n
p er ni a g a a n b a h ar u ( dis e b ut s e b a g ai St art u p C o m p a n y ). P a d a t a h u n
k e b el a k a n g a n i ni, istil a h i ni t el a h di p erl u as k a n u nt u k m eli p uti
b e nt u k a kti viti k e us a h a w a n a n s osi al d a n p oliti k. A p a bil a us a h a w a n
m e nj al a n k a n a kti viti- a kti viti d al a m or g a nis asi fir m a b es ar, i a dir uj u k T ahuk ah an d a?
s e b a g ai a nt ar a k e us a h a w a n a n. Us a h a w a n i al a h t e n a g a at a u k u aliti
m a n usi a y a n g b ert a n g g u n gj a w a b m e m b e nt u k d a n m e w uj u d k a n
us a h a at a u k erj a d e n g a n m e n g g u n a k a n f a kt or p e n g el u ar a n s e p erti Ti d a k s e m u a p e ni a g a b ol e h
di g el ar us a h a w a n, t et a pi s e m u a
t a n a h, m o d al d a n b ur u h s ert a b er k e b ol e h a n u nt u k m el a k u k a n p er k ar a us a h a w a n i al a h p e ni a g a.
s e p erti m e n c ari p el u a n g p er ni a g a a n.
K e us a h a w a n a n i al a h s u at u pr os es M e n d e fi nisi k a n k e us a h a w a n a n
di n a mi k u nt u k m e n ci pt a, di m a n a s e b a g ai s u at u pr os es i n o v asi
m e n a n g g u n g risi k o b es ar di d al a m d a n p e n ci pt a a n m el al ui
e k uiti, m as a d a n k o mit m e n k erj a y a e m p at di m e nsi i ait u i n di vi d u,
at a u pr os es m e n ci pt a s es u at u or g a nis asi, al a m s e kit ar
y a n g b a h ar u, d e n g a n m e n g a m bil (e n vir o n m e nt ) d a n pr os es,
kir a m as a, us a h a, risi k o k e w a n g a n, d e n g a n k erj as a m a r a n g k ai a n
psi k ol o gi d a n s osi al s ert a di d al a m k er aj a a n, p e n di di k a n
m e n eri m a m a nf a at d ari p a d a n y a. d a n p erl e m b a g a a n ( i nstit uti o n).
382
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
Ciri- ciri U s a h a w a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
B er d as ar k a n m a ks u d us a h a w a n y a n g t el a h di b eri, us a h a w a n
m er u p a k a n i n di vi d u y a n g m e m p u n y ai ciri- ciri y a n g u ni k d a n M uri d b ol e h:
b er b e z a d e n g a n or a n g bi as a. A nt ar a ciri- ciri y a n g a d a p a d a 8. 1. 2
us a h a w a n i al a h: • M e n y e n ar ai k a n ciri
k e us a h a w a n a n.
CI RI- CI RI U S A H A W A N
1 B er a ni m e n g a m bil ri si k o 2 Kr e atif d a n i n o v atif
5 K o mit m e n y a n g ti n g gi 6 P a n d ai m e n g a m bil p el u a n g
383
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
9 B er a ni u nt u k g a g al 10 S e m a n g at b er p a s u k a n
11 B er di k ari 12 Fl e k si b el
384
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
8. 2 Mili k a n P er ni a g a a n
J e ni s Mili k a n P er ni a g a a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
P e mili k a n p er ni a g a a n m er u p a k a n e ntiti s es e b u a h p er ni a g a a n
y a n g di b e nt u k d ari as p e k p er u n d a n g a n. A nt ar a b e nt u k p e mili k a n M uri d b ol e h:
p er ni a g a a n y a n g l a zi m i al a h mili k a n t u n g g al, p er k o n gsi a n, s y ari k at 8. 2. 1
b er h a d m e n ur ut s y er d a n k o p er a si. B e nt u k p e mili k a n p er ni a g a a n • M e n er a n g k a n j e nis mili k a n
b ol e h di k at e g ori k a n m e n gi k ut ciri- ciri d ari a s p e k p e mili k, c or a k p er ni a g a a n.
k a w al a n d a n str u kt ur p e n g ur u s a n n y a.
Mili k a n t u n g g al
P er k o n g si a n
S y ari k at b er h a d
S y ari k at s e n diri a n b er h a d
K o p er a si
385
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
(i) Mili k a n
• P er ni a g a a n mili k a n t u n g g al di mili ki i n di vi d u s e c ar a b ers e n diri a n.
• P e mili k bi as a n y a di b a nt u ol e h s a u d ar a m ar a, a n a k d a n ist eri.
(ii) M o d al
• M o d al di p er ol e h d ari p a d a si m p a n a n s e n diri d a n pi nj a m a n d ari p a d a s a u d ar a m ar a, k a w a n- k a w a n
at a u b a n k.
(iii) P e n g ur u s a n
• P e mili k b ert a n g g u n gj a w a b m e n g a w al d a n m e n g ur us p er ni a g a a n s e c ar a s e n diri at a u d e n g a n
b a nt u a n d ari p a d a a hli- a hli k el u ar g a d a n p e k erj a y a n g di u p a h.
(i v) Li a biliti
• Li a biliti ti d a k t er h a d. S el ai n p er ni a g a a n, h art a p eri b a di p e mili k j u g a b ol e h dit u nt ut ol e h p e mi ut a n g
u nt u k m e nj el as k a n h ut a n g.
( v) P e m b e nt u k a n
• P er ni a g a a n mili k a n dit u b u h k a n di b a w a h A kt a P e n d aft ar a n P er ni a g a a n 1 9 5 6.
• S e m u a p er ni a g a a n mili k a n t u n g g al b er pr e mis p erl u b er d aft ar d e n g a n S ur u h a nj a y a S y ari k at M al a ysi a
( S S M).
• P er ni a g a a n y a n g ti d a k b er pr e mis h a n y a p erl u m e n d a p at k a n l es e n d ari p a d a M ajlis T e m p at a n.
b Ciri- ciri P er k o n g si a n
386
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
(ii) S y ari k at A w a m B er h a d
• P e mili k s y ari k at i al a h p e m e g a n g s y er. Bil a n g a n p e mili k mi ni m u m i al a h d u a or a n g d a n ti a d a
h a d m a ksi m u m.
• M o d al y a n g di k u m p ul k a n d ari p a d a j u al a n s y er y a n g dit er bit k a n k e p a d a or a n g a w a m.
• P e n g ur us a n p e nt a d bir a n s y ari k at dis er a h k a n k e p a d a L e m b a g a P e n g ar a h y a n g dil a nti k ol e h
p e m e g a n g s y er u nt u k m e n g ur us k a n s y ari k at s e c ar a pr o ksi.
• P e mili k m e n a n g g u n g li a biliti t er h a d. I ni b er m a k n a risi k o k er u gi a n y a n g dit a n g g u n g ol e h p e mili k
i al a h s et a k at j u ml a h s y er y a n g dil a b ur k a n.
• K e u nt u n g a n s y ari k at di a gi h k a n k e p a d a p e m e g a n g s y er d al a m b e nt u k di vi d e n.
• C u k ai y a n g di k e n a k a n at as j u ml a h k e u nt u n g a n s y ari k at d a n b u k a n n y a c u k ai
p e n d a p at a n p ers e or a n g a n.
Ciri- ciri K o p er a si
d
387
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
Pr o s e d ur P e n d aft ar a n P er ni a g a a n
388
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
3. M as u k k a n m a kl u m at s e p erti n o m b or k a d p e n g e n al a n d a n n a m a p e n u h a n d a.
389
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
4. S et el a h s el es ai m e m b u at p e n d aft ar a n, p e m o h o n p erl u p er gi k e k a u nt er S S M
y a n g b er d e k at a n d e n g a n m e m b a w a k a d p e n g e n al a n d a n n otis p e m b erit a h u a n
y a n g dit eri m a d ari p a d a e- m el p e n g g u n a.
5. S et er us n y a, p e n g g u n a p erl u m e m b u at p e n g a ktif a n I D d e n g a n m e n g es a h k a n
c a p j ari ( bi o m etri k) d e n g a n t uj u a n k es el a m at a n m a kl u m at. H al i ni p e nti n g b a gi
m e n g es a h k a n p e mili k s e b e n ar u nt u k m e n g el a k k a n p e ni p u a n p e n d aft ar a n.
P e n g a ktif a n h a n y a s e k ali u nt u k s e u m ur hi d u p.
6. S el es ai s e m u a l a n g k a h, p e g g u n a b ol e h m ul a m e n g g u n a k a n E z bi z O nli n e b a gi
m e m b u at p e n d aft ar a n d a n p e m b a h ar u a n p er ni a g a a n s e c ar a d al a m t ali a n.
Sil a I m b a s
M e n d aft ar p er ni a g a a n s e c ar a o nli n e
L a y ari l a m a n s es a w a n g htt ps:// e z bi z.ss m. c o m. m y/ ? 1
u nt u k m e n d aft ar p er ni a g a a n s e c ar a d al a m t ali a n.
( Di c a p ai p a d a 1 0 M a c 2 0 2 0)
F u n g si E z bi z O nli n e S ur u h a n aj a y a S y ari k at M al a y si a ( S S M)
B eri k ut m er u p a k a n b e b er a p a f u n gsi y a n g b ol e h dil a k u k a n m el al ui E z bi z O nli n e.
S u m b er: L a m a n s es a w a n g S S M.
390
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
P e n d aft ar a n di K a u nt er ( O ffli n e )
P e n d aft ar a n m esti di d aft ar k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n n a m a s e n diri at a u p u n n a m a tr e d.
S e kir a n y a m e n g g u n a k a n n a m a s e n diri, p e m o h o n ti d a k p erl u m e m o h o n k el ul us a n n a m a
p er ni a g a a n. N a m a tr e d i al a h n a m a p er ni a g a a n y a n g di c a d a n g k a n d ari p a d a P e n d aft ar
P er ni a g a a n S S M t erl e bi h d a h ul u. C o nt o h n y a, R est or a n D a P orri d g e, K e d ai D o bi M ar d hi a h,
K e d ai F ot o k o pi G a m b ar d a n l ai n-l ai n l a gi.
1. P e m o h o n p erl u m el e n g k a p k a n B or a n g P e n d aft ar a n P er ni a g a a n B ar u ( B or a n g A)
d e n g a n m e n gisi m a kl u m at s e p erti y a n g b eri k ut:
( a) N a m a p er ni a g a a n
( b) T ari k h p er m ul a a n p er ni a g a a n
( c) Al a m at ut a m a p er ni a g a a n
( d) Al a m at c a w a n g a n p er ni a g a a n (ji k a a d a)
( e) M a kl u m at p e mili k t u n g g al d a n r a k a n k o n gsi
(f ) S ali n a n p erj a nji a n p er k o n gsi a n (ji k a a d a)
( g) J e nis p er ni a g a a n y a n g dij al a n k a n
( h) P e mili k d a n r a k a n k o n gsi h e n d a kl a h m e n a n d at a n g a ni r u a n g a n m a kl u m at p e mili k
d a n r u a n g a n p e n g es a h a n ol e h p e mili k t u n g g al d a n r a k a n k o n gsi.
2. P e mili k t u n g g al d a n r a k a n k o n gsi di w aji b k a n h a dir u nt u k ur us a n p e n d aft ar a n.
3. D o k u m e n y a n g p erl u di b a w a:
( a) S ur at k e b e n ar a n at a u s ur at s o k o n g a n u nt u k j e nis p er ni a g a a n t as k a
(J a b at a n K e b aji k a n M as y ar a k at), t a di k a, p us at t uis y e n, s e k ol a h at a u k ol ej
p e n di di k a n ( K e m e nt eri a n P e n di di k a n M al a ysi a) at a u J a b at a n P e n di di k a n N e g eri.
( b) S ur at k e b e n ar a n at a u s o k o n g a n d ari p a d a j a b at a n b er k ait a n ji k a di p erl u k a n ol e h
P e n d aft ar P er ni a g a a n.
4. B a y ar a n Fi s et a h u n
( a) P er ni a g a a n mili k a n t u n g g al m e n g g u n a k a n n a m a s e n diri s e p erti d al a m k a d
p e n g e n al a n s e b a n y a k R M 3 0. 0 0.
( b) P er ni a g a a n mili k a n t u n g g al at a u p er ni a g a a n p er k o n gsi a n m e n g g u n a k a n n a m a
tr e d s e b a n y a k R M 6 0. 0 0.
( c) P e n d aft ar a n c a w a n g a n s e b a n y a k R M 5. 0 0 (s eti a p c a w a n g a n).
( d) C et a k a n m a kl u m at p el a n g g a n s e b a n y a k R M 1 0. 0 0 (ti d a k t er m as u k S S T).
391
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
8. 3 P e m a s ar a n
P e m as ar a n m er u p a k a n a nt ar a as p e k y a n g p e nti n g d al a m p er ni a g a a n. P e m as ar a n m eli b at k a n b e b er a p a
a kti viti s e p erti pr o m osi, p e n g e d ar a n d a n k e p erl u a n p el a n g g a n s ert a p e n e nt u a n h ar g a. Pr os es p e m as ar a n
u nt u k s es u at u p er ni a g a a n j u g a m e m erl u k a n b aj et t ert e nt u.
M a k s u d P e m a s ar a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
M e n ur ut P hili p K otl er p e m as ar a n m er u p a k a n s at u pr os es s osi al d a n
p e n g ur us a n di m a n a s es e or a n g i n di vi d u at a u k u m p ul a n us a h a w a n M uri d b ol e h:
m e m e n u hi k e h e n d a k at a u k e p erl u a n m a n usi a m el al ui p e n g h asil a n 8. 3. 1
d a n p e n u k ar a n pr o d u k at a u nil ai d al a m k al a n g a n m a n usi a l ai n. • M e n er a n g k a n m a ks u d
p e m as ar a n.
P e n g erti a n P a k ar d al a m bi d a n g p e m as ar a n t el a h m e n g e m u k a k a n p e n d a p at m er e k a
P e m a s ar a n m e n g e n ai p e n g erti a n p e m as ar a n, a nt ar a n y a s e b a g ai b eri k ut:
m e n ur ut p a k ar
K otl er
P e m as ar a n i al a h s u at u pr os es s osi al d a n
p e n g ur us a n di m a n a m asi n g- m asi n g
i n di vi d u d a n k el o m p o k m e n d a p at k a n
L a wr e n c e A. A p pl e y p er k ar a y a n g m er e k a p erl u k a n m el al ui
P e m as ar a n m er u p a k a n k e a hli a n p e n a w ar a n d a n p ert u k ar a n pr o d u k y a n g
u nt u k m e n g g er a k k a n s es e or a n g b er nil ai b a gi pi h a k l ai n.
a g ar m el a k u k a n s es u at u.
Ri c k y W. Gri ffi n
P e m as ar a n s e b a g ai s e b u a h pr os es
p er e n c a n a a n, p e n g or g a nis asi a n,
G e or g e R. T err y p e n g k o or di n asi a n, d a n k a w al a n
P e m as ar a n m er u p a k a n pr os es y a n g
s u m b er d a y a u nt u k m e n c a p ai
t er diri d ari ti n d a k a n-ti n d a k a n s e p erti
s as ar a n s e c ar a ef e ktif d a n ef esi e n.
p er e n c a n a a n, p e n g or g a nis asi a n, p e n g a w as a n
u nt u k m e n e nt u k a n d ari m e n c a p ai s as ar a n y a n g
t el a h dit et a p k a n m el al ui p e m a nf a at a n s u m b er
m a n usi a s ert a s u m b er y a n g l ai n.
Willi a m J. St a nt o n
P e m as ar a n a d al a h s u at u sist e m
t ot al d ari p a d a k e gi at a n bis n es y a n g
M ar y P ar k er F oll et dir a n c a n g u nt u k m er e n c a n a k a n,
P e m as ar a n s e b a g ai s e ni m e n y el es ai k a n p e k erj a a n m e n e nt u k a n h ar g a, m e m pr o m osi k a n
m el al ui or a n g l ai n. I ni b er erti s e or a n g p e n g ar a h d a n m e n g e d ar b ar a n g y a n g b er m ut u,
b ert u g as m e n g at ur d a n m e n g ar a h k a n or a n g l ai n k ei n gi n a n d a n j as a b ai k k e p a d a p ar a
u nt u k m e n c a p ai t uj u a n or g a nis asi. p el a n g g a n d a n p e n g g u n a.
392
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
F u n g si P e m a s ar a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
M uri d b ol e h:
1. A n ali si s P e n g g u n a 8. 3. 2
• M e nj el as k a n f u n gsi
p e m as ar a n.
M er u p a k a n p e m er h ati a n d a n p e nil ai a n
k e p erl u a n d a n k e h e n d a k p e n g g u n a.
A n alisis p e n g g u n a m eli b at k a n p er ol e h a n
ti nj a u a n p e n g g u n a, m e n g a n alisis m a kl u m at 2. J u al a n Pr o d u k at a u P er k hi d m at a n
p e n g g u n a, m e nil ai str at e gi k e d u d u k a n
p as ar a n, m e m b a n g u n k a n pr o fil p e n g g u n a,
d a n m e n e nt u k a n str at e gi s e g m e nt asi J u al a n t er m as u k a kti viti p e m as ar a n s e p erti
p as ar a n y a n g o pti m u m. p e n gi kl a n a n, pr o m osi, p u blisiti, j u al a n
i n di vi d u, p e n g ur us a n, h u b u n g a n p e n g g u n a
d a n p e ni a g a.
3. P er a n c a n g a n Pr o d u k d a n P er k hi d m at a n
P er a n c a n g a n pr o d u k d a n p er k hi d m at a n 4. H ar g a
m er a n g k u mi a kti viti s e p erti uji a n p e m as ar a n,
pr o d u k d a n k e d u d u k a n j e n a m a, p e n g g u n a a n
Li m a pi h a k b er k e p e nti n g a n
j a mi n a n, p e m b u n g k us a n, p e mili h a n pr o d u k,
m e m p e n g ar u hi k e p ut us a n h ar g a i ait u;
ciri pr o d u k, g a y a pr o d u k, k u aliti pr o d u k,
p e n g g u n a, k er aj a a n, p e m b e k al, p e n g e d ar,
p e n yi n g kir a n pr o d u k l a m a, d a n p er u nt u k a n
d a n p es ai n g.
p er k hi d m at a n p el a n g g a n. Uji a n p e m as ar a n
i al a h s al a h s at u t e k ni k p er a n c a n g a n pr o d u k
d a n p er k hi d m at a n y a n g p ali n g b er k es a n
k er a n a uji a n p as ar a n m e m b ol e h k a n or g a nis asi 6. P e m b a h a gi a n
m e n g uji r a n c a n g a n p e m as ar a n alt er n atif d a n
m er a m al k a n j u al a n pr o d u k b a h ar u.
P e n g e d ar a n t er m as u k p er g u d a n g a n,
s al ur a n p e n g e d ar a n, li p ut a n p e n g e d ar a n,
l o k asi r u n cit, j u al a n, t a h a p d a n l o k asi
5. A n ali si s P el u a n g
b e k al a n, k uri er p e n g a n g k ut a n, j u al a n
b or o n g d a n r u n cit. P e n g e d ar a n m e nj a di
s a n g at p e nti n g a p a bil a s y ari k at c u b a
A n alisis p el u a n g m eli b at k a n p e nil ai a n k os,
m el a ks a n a k a n str at e gi p e m b a n g u n a n
m a nf a at d a n risi k o y a n g b er k ait a n d e n g a n
p as ar a n at a u i nt e gr asi m as a d e p a n.
k e p ut us a n p e m as ar a n. Ti g a l a n g k a h di p erl u k a n
u nt u k m e m b u at a n alisis c ost b e n e fit ;
( 1) m e n gir a j u ml a h k os y a n g b er k ait a n
d e n g a n k e p ut us a n, 7. P e n y eli di k a n P e m a s ar a n
( 2) m e n g a n g g ar j u ml a h d a n
( 3) m e m b a n di n g k a n j u ml a h k os
d e n g a n f a e d a h. P e n y eli di k a n p e m as ar a n i al a h
S e kir a n y a dij a n g k a m el e bi hi j u ml a h k os, m a k a p e n g u m p ul a n, r a k a m a n d a n a n alisis d at a
p el u a n g m e nj a di l e bi h m e n ari k. sist e m ati k m e n g e n ai p el b a g ai is u y a n g
b er k ait a n d e n g a n p e m as ar a n b ar a n g a n
d a n p er k hi d m at a n. A kti viti p e n y eli di k a n
p e m as ar a n m e n y o k o n g s e m u a f u n gsi
p er ni a g a a n as as or g a nis asi.
393
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
M e m bi n a Str at e gi P e m a s ar a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
P e m bi n a a n str at e gi k p e m as ar a n a d al a h s e p erti y a n g b eri k ut:
M uri d b ol e h:
8. 3. 3
• M e m bi n a str at e gi p e m as ar a n.
L o k a si Pr o d u k
• L o k asi p e m as ar a n y a n g
str at e gi k m e m b a nt u pr o d u k • M e m b e nt u k str at e gi
m u d a h di d a p ati. p ert u m b u h a n.
• C o nt o h n y a ji k a m e nj u al • Pr o d u k p erl u m e m e n u hi
p a k ai a n, m e nj u al n y a d al a m p er mi nt a a n p e n g g u n a
k o m u niti y a n g m e m p u n y ai s as ar a n.
r a m ai p e n d u d u k.
P e m bi n a a n
Str at e gi
P e m a s ar a n
Pr o m o si H ar g a
• M e m p er k e n al k a n pr o d u k
at a u p er k hi d m at a n k e p a d a • H ar g a y a n g di p er k e n al k a n
a u di e ns. m a m p u mili k d a n s es u ai.
• P e n g g u n a a n m e di a s e p erti • M e m b u at k aji a n pr o d u k y a n g
F a c e b o o k, I nst a gr a m, d a n b a k al di k el u ar k a n s e b aris
b a n y a k l a gi pl atf or m y a n g d e n g a n pr o d u k l ai n.
b ol e h di g u n a k a n.
394
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
8. 4 R a n c a n g a n P er ni a g a a n
R a n c a n g a n P er ni a g a a n at a u R P i al a h d o k u m e n y a n g m e n er a n g k a n s e c ar a t er p eri n ci b er k e n a a n d e n g a n
s el o k- b el o k s es e b u a h p er ni a g a a n t er m as u k p el a n a w al, k e p erl u a n m o d al, r a n c a n g a n p e m as ar a n, j u al a n d a n
u nj ur a n k e u nt u n g a n.
T uj u a n P e n y e di a a n R a n c a n g a n P er ni a g a a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
M e m b ol e h k a n us a h a w a n m e m b u at p e nil ai a n t er h a d a p p er ni a g a a n y a n g b a k al
1 at a u s e d a n g dij al a n k a n d ari p el b a g ai s u d ut t e k ni k al d a n k e w a n g a n.
395
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
K a n d u n g a n d al a m r a n c a n g a n p er ni a g a a n
1 J a d u al k a n d u n g a n
2 Ri n g k a s a n e k s e k utif/ si n o p si s
M e n er a n g k a n s e c ar a ri n g k as t e nt a n g k a n d u n g a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n d a n s er b a
s e di kit t e nt a n g p er ni a g a a n y a n g b a k al at a u s e d a n g di c e b uri d a n j u g a t uj u a n p e n g h asil a n
r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
3 P e n g e n al a n
4 T uj u a n p e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n
P erl u di n y at a k a n d e n g a n j el as t uj u a n ut a m a p e n g h asil a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n y a n g
b a k al dil a ks a n a k a n. A d a k a h u nt u k p er m o h o n a n pi nj a m a n at a u p e m bi a y a a n k e w a n g a n
d ari pi h a k t ert e nt u d a n r a n c a n g a n u nt u k m el a ks a n a k a n pr oj e k t er b a h ar u u nt u k
m e n g e m b a n g k a n p er ni a g a a n ? T uj u a n p erl u di n y at a k a n d e n g a n j el as s u p a y a p e m bi a y a a n
k e w a n g a n d a p at dil ul us k a n.
5 L at ar B el a k a n g P er ni a g a a n/ S y ari k at
• A p a k a h n a m a p er ni a g a a n t ers e b ut ?
• Di m a n a k a h al a m at o p er asi d a n a p a k a h n o m b or t el ef o n y a n g b ol e h di h u b u n gi ?
• A p a k a h b e nt u k p er ni a g a a n y a n g dij al a n k a n ?
• A p a k a h k e gi at a n ut a m a d al a m p er ni a g a a n ?
• Bil a k a h t ari k h m ul a p er ni a g a a n ?
• A p a k a h n o m b or p e n d aft ar a n s y ari k at/ p er ni a g a a n ?
• B er a p a k a h j u ml a h m o d al p er ni a g a a n/ m o d al b e n ar ?
• Si a p a k a h p e m e g a n g s a h a m s y ari k at/ p er ni a g a a n ?
396
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
6 L at ar b el a k a n g p e mili k/ p e m e g a n g s a h a m
7 M a kl u m at p e n g ur u s a n d a n or g a ni s a si
8 R a n c a n g a n d a n str at e gi p e m a s ar a n
R a n c a n g a n d a n str at e gi p e m as ar a n a nt ar a k a n d u n g a n y a n g a m at p e nti n g d al a m
s es e b u a h p er ni a g a a n. A n alisis t er h a d a p p as ar a n p erl u di b u at u nt u k m e m b ol e h k a n
u nj ur a n j u al a n d a n a n alisis s ai n g a n h a m pir k e p a d a r a m al a n. R a n c a n g a n p e m as ar a n
y a n g b ai k a k a n m e n eliti pr o d u k at a u s er vis y a n g b a k al di b eri k a n, pr os p e k p el a n g g a n
d a n p as ar a n a m. S ai z p as ar a n p erl u di u k ur d al a m us a h a m e n d a p at k a n j u ml a h p ot e nsi
p el a n g g a n d al a m m as a y a n g t ert e nt u (s e p erti d al a m s et a h u n d a n s e b a g ai n y a).
• A p a k a h k el e bi h a n d a n ciri- ciri y a n g a d a p a d a pr o d u k/ p er k hi d m at a n p er ni a g a a n kit a ?
• A d a k a h i a m u d a h di p er ol e h m e n er usi p es ai n g- p es ai n g p er ni a g a a n y a n g l ai n ?
• A p a k a h f a kt or-f a kt or y a n g b a k al m e n ari k mi n at p el a n g g a n ?
• B a g ai m a n a p e n e nt u a n h ar g a di b u at ?
• A d a k a h i a l e bi h ti n g gi d ari p as ar a n, l e bi h r e n d a h at a u s a m a s a h aj a ?
• B a g ai m a n a p ul a d e n g a n str at e gi p e n g e d ar a n ? A d a k a h s e bil a n g a n p e n g e d ar a k a n
dil a nti k at a u p e n g e d ar a n a k a n dil a k u k a n s e c ar a t er us ?
• B er a p a k a h a n g g ar a n k os y a n g t erli b at d al a m pr os es p e m as ar a n pr o d u k d a n
p er k hi d m at a n y a n g a k a n dij al a n k a n ?
• A p a k a h t e k ni k-t e k ni k pr o m osi y a n g b a k al dij al a n k a n d a n b a g ai m a n a ?
397
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
9 R a n c a n g a n p e n g el u ar a n/ o p er a si
Ji k a p er ni a g a a n a d al a h b er as as k a n pr o d u k, b er a p a k u a ntiti y a n g b a k al di h asil k a n d al a m
t e m p o h y a n g t ert e nt u ? Ji k a i a n y a a d al a h p er ni a g a a n p e m b u at a n, b a g ai m a n a k a h pr os es
p e m b u at a n/ p e n gil a n g a n pr o d u k ? S ert a k a n c art a alir n y a. B a g ai m a n a k a h d e n g a n str at e gi
p e n yi m p a n a n st o k ? A p a k a h a k a n b erl a k u a p a bil a a d a st o k y a n g b erl e bi h a n ?
B a g ai m a n a k a h p e n yi m p a n a n b a h a n m e nt a h (ji k a a d a) di b u at ? B er a p a r a m ai k a h
s e n ar ai b ur u h/ p e k erj a y a n g t erli b at d al a m p e n g el u ar a n/ p er k hi d m at a n ? B a g ai m a n a k a h
p e n g e n d ali a n m esi n/ al at a n o p er asi di b u at ?
10 R a nc a n g a n k e w a n g a n
R a n c a n g a n k e w a n g a n a d al a h s at u l a gi as p e k y a n g a m at p e nti n g d a n kriti k al d al a m
p e n g h asil a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n. R a n c a n g a n k e w a n g a n p e nti n g u nt u k m e m asti k a n
a n alisis d a n a n d ai a n- a n d ai a n y a n g di b u at b er k ait a n d e n g a n p as ar a n, j u al a n d a n k os- k os
y a n g t erli b at a d al a h r e alisti k.
R a n c a n g a n k e w a n g a n m e n g a n d u n gi as p e k k os d a n m o d al p el a ks a n a a n p er ni a g a a n,
s u m b er p e m bi a y a a n k e w a n g a n (s a m a a d a m o d al s e n diri, pi nj a m a n b a n k, s e w a b eli at a u
l ai n-l ai n s u m b er), alir a n t u n ai ( b ul a n a n d a n t a h u n a n, u nt u k j a n g k a m as a ti g a t a h u n),
p e n y at a p e n d a p at a n (t a h u n a n, u nt u k j a n g k a m as a ti g a t a h u n) d a n a n alisis p ul a n g a n
m o d al ( br e a k- e v e n a n al ysis ).
398
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
P e n y e di a a n R a n c a n g a n P er ni a g a a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
P e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n i al a h s u at u r a n c a n g a n y a n g p erl u
M uri d b ol e h:
di b u at ol e h pi h a k y a n g a k a n m e m b a n g u n k a n s es e b u a h p er ni a g a a n
c o nt o h n y a i al a h m e n er a n g k a n d e n g a n ri n g k as d a n p a d at m e n g e n ai 8. 4. 2
• M e n c a d a n g k a n p e n y e di a a n
pr oj e k y a n g b a k al dil a ks a n a k a n. G a m b ar a n y a n g di b eri k a n h e n d a kl a h
r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
j el as d a n m u d a h dif a h a mi. J el as k a n s e g al a a kti viti at a u k e gi at a n y a n g
h e n d a k dij al a n k a n. A d a k a h pr oj e k y a n g dij al a n k a n m e m p u n y ai p ot e nsi
u nt u k b er k e m b a n g m aj u.
K u n ci k ej a y a a n
T er a n g k a n k e u ni k a n pr oj e k a n d a b er b a n di n g p es ai n g l u ar s a m a a d a d ari as p e k pr o d u k, p e n g ur us a n at a u
p u n t e k n ol o gi s e c ar a ri n g k as.
L at ar b el a k a n g
( a) N a m a p er ni a g a a n/s y ari k at:
( b) Al a m at b er d aft ar:
( c) Al a m at o p er asi:
( d) N o. d aft ar p er ni a g a a n/s y ari k at:
( e) T ari k h p e n d aft ar a n:
(f ) T ari k h m ul a b er ni a g a:
( g) A kti viti p er ni a g a a n:
( h) N a m a b a n k & n o. a k a u n:
(i) J e nis a k a u n:
(j) St at us p er ni a g a a n/s y ari k at: t u n g g al/ p er k o n gsi a n/s e n diri a n b er h a d.
( k) M o d al a w al:
(l) Mili k a n t u n g g al & p er k o n gsi a n m o d al di b e n ar k a n: s e n diri a n b er h a d d a n b er h a d
( m) M o d al b er b a y ar: s e n diri a n b er h a d d a n b er h a d
( n) S eti a us a h a s y ari k at: s e n diri a n b er h a d d a n b er h a d
( o) J ur u a u dit:
( p) B a n k b er ur us a n:
( q) L e m b a g a p e n g ar a h at a u p e mili k: n a m a d a n n o m b or k a d p e n g e n al a n
399
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
L at ar b el a k a n g p e mili k at a u r a k a n k o n g si at a u a hli l e m b a g a p e n g ar a h
R a k a n k o n g si 1
N a m a: B a n gs a/ A g a m a:
J a w at a n: T ar af P er k a h wi n a n:
Al a m at t et a p: N a m a p as a n g a n:
Al a m at s ur at- m e n y ur at: N a m a a n a k- a n a k:
N o. T el ef o n: K el ul us a n:
N o. K a d P e n g e n al a n: P e n g al a m a n K erj a: T a h u n - J a w at a n - M aji k a n - K urs us Di h a diri:
T ari k h L a hir: T ari k h: Pr o gr a m - P e n g a nj ur
N ot a:
(i) M a kl u m at di at as p erl u dis e di a k a n u nt u k s eti a p r a k a n k o n gsi at a u a hli l e m b a g a p e n g ar a h
(ii) L a m pir k a n s ali n a n sijil-sijil k urs us b er k ait a n d a n a k u a n m aji k a n (ji k a a d a)
(iii) L a m pir k a n s ali n a n k a d p e n g e n al a n
(i v) Sijil-sijil k e m a hir a n
Pr o d u k
(i) A p a k a h pr o d u k s y ari k at ?
(ii) A p a k a h k e b ai k a n pr o d u k k e p a d a p e n g g u n a ?
(iii) A p a k a h f u n gsi pr o d u k ?
(i v) G u n a k a n f ot o at a u g a m b ar r aj a h d a n el a k p e n g g u n a a n p er k at a a n y a n g t erl al u t e k ni k al ( j ar g o n).
A n ali si s p a s ar a n
N y at a k a n s ai z p as ar a n m e n gi k ut p o p ul asi k a w as a n, si a p a p es ai n g a n d a d a n b a n di n g k a n
d ari s e gi h ar g a d a n l a k u k a n a n alisis k e k u at a n di a nt ar a a n d a d a n p es ai n g y a n g t el a h
di k e n al p asti.
400
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
S e g m e nt a si p a s ar a n
N y at a k a n k u m p ul a n s as ar a n y a n g t el a h di k e n al p asti a k a n m e nj a di b a k al p el a n g g a n. P e c a h a n m e n gi k ut
d e m o gr a fi p e n d u d u k b ol e h dil a k u k a n m e n gi k ut j a nti n a, u m ur, k u m p ul a n p e k erj a a n, k u m p ul a n p e n d a p at a n
d a n s e b a g ai n y a. K a w as a n p as ar a n y a n g t el a h di k e n al p asti b ol e h dir uj u k m e n gi k ut l o k asi pr e mis d e n g a n
k a w as a n s e kit ar n y a s e p erti t a m a n p er u m a h a n, k a w as a n p eri n d ustri a n, s e k ol a h, p ej a b at d a n s e b a g ai n y a.
Str at e gi p e m a s ar a n
( a) K a e d a h pr o m o si
C o nt o h:
• M e n g e k al k a n h u b u n g a n p eri b a di y a n g b ai k d e n g a n p el a n g g a n.
• M e m b eri k a n pr o fil s y ari k at k e p a d a b a k al- b a k al p el a n g g a n.
• M e n g e d ar k a n ris al a h s e c ar a b er k al a.
• M e m b eri k a n p ot o n g a n h ar g a m e nj el a n g m usi m p er a y a a n at a u a p a bil a m e n d a p at t e m p a h a n
y a n g b a n y a k.
( b) L o k a si
C o nt o h:
L o k asi p er ni a g a a n a d al a h str at e gi k d e n g a n pi nt u k e d ai b er d e p a n j al a n r a y a ut a m a.
( c) H ar g a
C o nt o h:
P e n et a p a n h ar g a y a n g dil et a k k a n k e at as pr o d u k d a n p er k hi d m at a n y a n g dit a w ar k a n a d al a h
b er p at ut a n, k o m p etitif d a n b er k o ns e p k a n pri c e f oll o w er i ait u m e n gi k ut k a d ar p as ar a n s e p erti
y a n g dit et a p k a n p es ai n g- p es ai n g l ai n.
A n g g ar a n j u al a n
A n g g ar a n j u al a n b ul a n a n p er ni a g a a n s et el a h m e n d a p at p e m bi a y a a n a d al a h s e p erti di b a w a h.
B ul a n J u al a n C at at a n J u al a n t u n ai
J a n u ari R M 8 4, 0 0 0
F e br u ari R M 7 2, 0 0 0
J u ml a h
401
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
A s p e k P e n g ur u s a n
Str u kt ur or g a ni s a si
Str u kt ur or g a nis asi y a n g di b e nt u k ol e h p er ni a g a a n m er a n g k u mi k es el ur u h a n as p e k p e n g ur us a n s e b a g ai
s e b u a h e ntiti p er ni a g a a n d a n i a m eli p uti b e b er a p a f u n gsi.
F u n g si d a n t a n g g u n gj a w a b
F u n gsi d a n t a n g g u n gj a w a b y a n g t el a h dit e nt u k a n a k a n m eli ci n k a n p e n g ur us a n d a n p e nt a d bir a n
p er ni a g a a n. D es kri psi k erj a s e b a g ai c o nt o h: B a h a gi a n P e m as ar a n – b ert a n g g u n gj a w a b u nt u k m e n c a p ai
j u al a n b ul a n a n s e b a n y a k R M 3 0, 0 0 0.
G aji d a n g a nj ar a n
A n g g ar a n g aji d a n g a nj ar a n p e k erj a u nt u k s e b ul a n a d al a h s e p erti j a d u al di b a w a h.
J a w at a n G aji ( R M) El a u n ( R M) K W S P ( R M) P er k e s o ( R M) J u ml a h ( R M)
J ur ut e k ni k
K er a ni
J u ml a h
B el a nj a p e n g ur u s a n
B a gi t uj u a n p e n g ur us a n, a n g g ar a n p er b el a nj a a n d al a m s e b ul a n di b u at m e n gi k ut p el a n p e ni n g k at a n
k a p asiti p e m bi a y a a n s e p erti j a d u al di b a w a h.
Bil J e ni s P er b el a nj a a n J u ml a h ( R M)
1. G aji d a n el a u n p e n g ur us at a u p e mili k
2. G aji d a n el a u n p e k erj a
3. K W S P/ P E R K E S O
4. S e w a l ot p er ni a g a a n
5. Air d a n el e ktri k
6. T el ef o n d a n f a ks
7. Al at t ulis d a n k e p erl u a n p ej a b at
J u ml a h
402
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
A s p e k T e k ni k al/ P er k hi d m at a n
S u m b er k e w a n g a n b a gi p e m bi a y a a n p er ni a g a a n y a n g b a k al di us a h a k a n b ol e h di p er ol e h d e n g a n m e m b u at
p er m o h o n a n pi nj a m a n d ari p a d a i nstit usi k e w a n g a n. Pi nj a m a n i ni di p erl u k a n b a gi m e n a m b a h s u m b er d a n a
y a n g ti d a k m e n c u k u pi.
K e m u d a h a n a s a s pr e mi s
S ert a k a n s ali n a n p erj a nji a n s e w a pr e mis.
H art a t et a p d a n p er al at a n y a n g di mili ki
S e n ar ai k a n h art a t et a p y a n g di mili ki s e p erti di d al a m j a d u al di b a w a h.
T ari k h di b eli
Bil P er k ar a/ M o d el N o. K u a ntiti Nil ai( R M)
( d/ m/ y)
1. Va n 1 2/ 1/ 2 0 2 0 1 5, 0 0 0. 0 0
J u ml a h
H art a t et a p d a n p er al at a n y a n g di p erl u k a n
As et t et a p d a n p er al at a n y a n g di p erl u k a n m el al ui p e m bi a y a a n i ni a d al a h s e p erti j a d u al di b a w a h.
1. K o m p ut er 4, 0 0 0. 0 0 2 8, 0 0 0. 0 0
J u ml a h
S e n ar ai p e m b e k al b ar a n g ni a g a
S e n ar ai p e m b e k al p er ni a g a a n a d al a h s e p erti j a d u al di b a w a h.
Bil Na ma B e k al a n
1. S y ari k at X Y Z K o m p ut er
403
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
As p e k K e w a n g a n
K o s p el a b ur a n pr oj e k
B er d as ar k a n p er a n c a n g a n m e m o h o n p e m bi a y a a n k e w a n g a n b a gi m e m b es ar k a n k a p asiti p er ni a g a a n,
di a n g g ar k a n k os p el a b ur a n y a n g di p erl u k a n i al a h s e p erti j a d u al b eri k ut:
Bil P er k ar a J u ml a h ( R M)
1. M e m bi n a b a n g u n a n 2 0, 0 0 0. 0 0
J u ml a h b e s ar
S u m b er p e m bi a y a a n pr oj e k
P e c a h a n s u m b er p e m bi a y a a n pr oj e k a d al a h s e p erti di j a d u al b eri k ut:
M o d al S e n diri P e m bi a y a a n
Bil. P er k ar a J u ml a h ( R M)
( R M) ( R M)
J u ml a h b e s ar
A n g g ar a n alir a n w a n g t u n ai
A n g g ar a n alir a n t u n ai pr oj e k p erl u dis e di a k a n m e n gi k ut k e h e n d a k d a n s y ar at-s y ar at p e m bi a y a a n y a n g
di m o h o n. A n g g ar a n alir a n t u n ai bi as a n y a dis e di a k a n ti g a t a h u n at a u s es et e n g a h i nstit usi k e w a n g a n
m e m erl u k a n i a dis e di a k a n u nt u k s e p a nj a n g t e m p o h p e m bi a y a a n t ers e b ut (t e m p o h b a y ar b ali k).
( P er k ar a- p er k ar a b er k ait a n, sil a r uj u k N ot a P e n y e di a a n K ert a s K erj a). S e b el u m m e n y e di a k a n a n g g ar a n
alir a n t u n ai, a n d a p erl u m e n et a p k a n a n d ai a n- a n d ai a n y a n g a k a n dij a di k a n a s a s p e n gir a a n alir a n t u n ai
s e p erti di b a w a h:
(i) Pi nj a m a n di p er ol e h t erl e bi h d a h ul u s e b el u m k a p asiti o p er asi d a p at diti n g k at k a n.
(ii) J u al a n k e p a d a p el a n g g a n i n di vi d u di b u at s e c ar a t u n ai y a n g m e w a kili 2 0 % j u al a n, m a n a k al a j u al a n
k e p a d a or g a nis asi p ul a a d al a h s e c ar a kr e dit 3 0 h ari s e b a n y a k 4 0 % d a n b a ki 4 0 % l a gi kr e dit 6 0 h ari.
(iii) J u al a n a d al a h di p e n g ar u hi ol e h alir a n m usi m s e p erti m usi m p er a y a a n, a w al t a h u n d a n s e b a g ai n y a.
(i v) K e u nt u n g a n p e m bi a y a a n di kir a p a d a k a d ar 9 % s et a h u n d a n b a gi m e m u d a h k a n p e n gir a a n, i a di kir a
s e c ar a g aris l ur us.
( v) B eli a n d ari p a d a p e m b e k al di b u at s e c ar a t u n ai at a u b a y ar a n t ert u n d a k ur a n g d ari p a d a s at u b ul a n.
( vi) S e g al a f a kt or e k o n o mi s e p erti k a d ar i n fl asi, k a d ar f a e d a h, p ers e kit ar a n e k o n o mi, p olisi d a n p er at ur a n
k er aj a a n k e k al ti d a k b er u b a h.
404
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
B el a nj a w a n t u n ai
P er ni a g a a n A B C
B el a nj a w a n t u n ai b a gi ti g a b ul a n b er a k hir 3 1 M ac2 0 xx
A n g g ar a n p e n y at a p e n d a p at a n
P e n y e di a a n a n g g ar a n p e n y at a p e n d a p at a n m e n g a m bil kir a s us ut nil ai as et m el al ui k a e d a h g aris l ur us
m e n gi k ut p er at us s us ut nil ai s e p erti b eri k ut:
• K el e n g k a p a n p ej a b at - 1 5 %
• K o m p ut er d a n p e n c et a k - 2 0 %
• R a k d a n al m ari - 1 5 %
• P e n d a w ai a n d a n u b a h s u ai - 1 0 %
• L ai n-l ai n as et m e n gi k ut a n g g ar a n j a n g k a h a y at d a n k a p asiti p e n g g u n a a n.
405
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
B eri k ut m er u p a k a n c o nt o h A k a u n P er d a g a n g a n P er ni a g a a n A B C.
P er ni a g a a n A B C
A k a u n P er d a g a n g a n t a h u n b er a k hir 3 1 M a c 2 0 x x
R M R M R M
J u al a n 2 0, 0 0 0
- P ul a n g a n j u al a n/ m as u k ( 5 0 0)
J u al a n b ersi h 1 9, 5 0 0
- K o s J u al a n
I n v e nt ori a w al 3000
B eli a n 1 2, 0 0 0
- P ul a n g a n b eli a n/ k el u ar ( 8 0 0)
B eli a n b ersi h 1 1, 2 0 0
+ A n g k ut a n m as u k 200
K os b eli a n 1 1, 4 0 0
K os b ar a n g u nt u k dij u al 1 4, 4 0 0
- I n v e nt ori a k hir 4000
K os j u al a n 1 0, 4 0 0
U nt u n g k a s ar 9100
+ H a sil
K o mis e n dit eri m a 400
9500
- B el a nj a
S e w a di b a y ar 1000
K a d ar b a y ar a n 300
G aji 500
S us ut nil ai m esi n 500
S us ut nil ai k e n d er a a n 1500 3800
U nt u n g b er si h 5700
406
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
P e n y at a K e d u d u k a n K e w a n g a n
A n d a p erl u m e m asti k a n c at at a n d al a m p e n y at a k e d u d u k a n k e w a n g a n a d al a h t e p at d a n b et ul. B eri k ut
m er u p a k a n c o nt o h p e n y at a k e d u d u k a n k e w a n g a n b a gi p er ni a g a a n A B C.
P er ni a g a a n A B C
P e n y at a K e d u d u k a n K e w a n g a n p a d a 3 1 Dis e m b er 2 0 x x
R M R M R M
S us ut nil ai Nil ai
K os
t er k u m p ul b uk u
A s et B u k a n S e m a s a
M esi n 1 0, 0 0 0 (5 0 0 ) 9500
K e n d er a a n 1 5, 0 0 0 (1 5 0 0 ) 13500
2 3, 0 0 0
A s et S e m a s a
I n v e nt ori a k hir 4000
A k a u n b el u m t eri m a 3000
Ba nk 5000
1 2, 0 0 0
Li a biliti S e m a s a
A k a u n b el u m b a y ar 5000
M o d al k erj a 7000
3 0, 0 0 0
E k uiti p e mili k
M o d al 1 8, 3 0 0
+ U nt u n g b ersi h 5700
2 4, 0 0 0
Li a biliti B u k a n S e m a s a
Pi nj a m a n 6000
3 0, 0 0 0
407
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
J u sti fi k a si
J usti fi k asi s e or a n g us a h a w a n a m at p e nti n g b a gi m e n y a ki n k a n pi h a k i nstit usi k e w a n g a n m e nil ai d a y a m aj u
d a n d a y a s ai n g p er ni a g a a n.
A n d a P erl u M e nj a w a b P er s o al a n,
“ K e n a p a pi h a k i n stit u si k e w a n g a n m e sti m e m b eri
pi nj a m a n k e p a d a p er ni a g a a n at a u s y ari k at s a y a ? ”
P e n ut u p
N y at a k a n h ar a p a n s y ari k at d a n m e m o h o n p erti m b a n g a n pi h a k i nstit usi k e w a n g a n. K esi m p ul a n t er h a d a p
s e g al a h ur ai a n d a n k et er a n g a n y a n g t el a h di b eri k a n. N y at a k a n k e a d a a n e k o n o mi s e m as a d a n u nj ur a n
di m as a h a d a p a n.
408
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
L a m pir a n
B O R A N G P N A 42
PE R C U MA
P E R M O H O N A N N A M A P E R NI A G A A N
( P er m o h o n a n i ni p erl u dil a m pir k a n b er s a m a d e n g a n B or a n g A. Ti a d a b a y ar a n di k e n a k a n)
A. S a y a m e m o h o n u nt u k m e n g g u n a k a n s al a h s at u n a m a p er ni a g a a n m e n gi k ut pili h a n di b a w a h :
1.
2.
3.
Ji k a n a m a p er ni a g a a n m e n g g u n a k a n p er k at a a n r e k a a n d a n si n g k at a n at a u s el ai n B. M al a y si a / I n g g eri s.
Sil a j el a s k a n m a k s u d ( Ji k a a d a, l a m pir k a n d o k u m e n s o k o n g a n).
B. J e ni s p er ni a g a a n y a n g dij al a n k a n ( S e s u ai d e n g a n n a m a p er ni a g a a n y a n g di c a d a n g k a n) :
C. P e n g e s a h a n p e mili k at a u s al a h s e or a n g r a k a n k o n g si :
T A N D A T A N G A N P E MI LI K A T A U
S A L A H S E O R A N G R A K A N K O N G SI
NA MA :
N O. M Y K A D/ M Y P R :
N O. T E L E F O N BI M BI T :
T A RI K H P E R M O H O N A N - -
P er h ati a n:
( a) P er m o h o n a n n a m a p er ni a g a a n dil ul u s k a n b er d a s ar k a n k e ut a m a a n n a m a p er ni a g a a n y a n g di p o h o n.
( b) N a m a p er ni a g a a n y a n g t el a h dil ul u s k a n di b eri t e m p o h 3 0 h ari d a n ti d a k b ol e h di pi n d a at a u dit u k ar k e p a d a p e mili k y a n g l ai n.
( c) Ji k a a d a ar a h a n m a h k a m a h at a u b a nt a h a n ol e h pi h a k k eti g a k e at a s n a m a p er ni a g a a n di s e b a b k a n p e n g g u n a a n C a p D a g a n g a n
d a n l ai n-l ai n, p e mili k di mi nt a m e n g a m bil ti n d a k a n m e n ut u p p er ni a g a a n d a n m e n d aft ar m e n g g u n a k a n n a m a p er ni a g a a n y a n g l ai n.
1/ 1
W J D 0 0 3 1 1 1 b or a n g P N A 4 2.i n d d 1 4/ 8/ 1 4
409
4: 4 3 P M
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
B O RA N G A
PE R C U MA
P E N D A F T A R A N P E R NI A G A A N
K A E D A H- K A E D A H P E N D A F T A R A N P E R NI A G A A N 1 9 5 7 ( K A E D A H 3)
SI L A T A N D A K A N ( √ ) DI P E T A K B E R K E N A A N D A N L E N G K A P K A N M A K L U M A T D E N G A N H U R U F B E S A R
(* R u a n g a n w aji b dii si)
N A M A S E N DI RI M e n g g u n a k a n n a m a s e n diri s e p erti di d al a m M Y K A D/ M Y P R s e b a g ai n a m a p er ni a g a a n.
NA MA T RE D M e n g g u n a k a n n a m a p er ni a g a a n y a n g dir e k a at a u s el ai n n a m a di M Y K A D/ M Y P R s e b a g ai n a m a p er ni a g a a n.
N O. R U J U K A N
( U nt u k k e g u n a a n p ej a b at)
M A K L U M A T P E R NI A G A A N
* N A M A P E R NI A G A A N
* T A RI K H M U L A B E R NI A G A - -
* P E R J A N JI A N P E R K O N G SI A N TI A D A A DA T A RI K H - -
( N y at a k a n t ari k h d a n l a m pir k a n p erj a nji a n)
* AL A M AT
( P. O. B o x ti d a k di b e n ar k a n)
BA N DA R
P OS K O D N E G E RI
AL A M AT S U R AT M E N Y U R AT
( Ji k a b erl ai n a n d ari al a m at di at a s)
BA N DA R
N E G E RI
P OS K O D
N O. T E L E F O N - E- M E L
*J E NI S P E R NI A G A A N Y A N G DI J A L A N K A N
A L A M A T C A W A N G A N ( Ji k a a d a, P. O. B o x ti d a k di b e n ar k a n)
AL A M AT
( P. O. B o x ti d a k di b e n ar k a n)
P OS K O D N E G E RI
AL A M AT
( P. O. B o x ti d a k di b e n ar k a n)
P OS K O D N E G E RI
1/ 2
W J D 0 0 3 1 1 7 b or a n g A.i n d d 1 4/ 8/ 1 4 5: 1 1 P M
410
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
P E N D A F T A R A N P E R NI A G A A N
* M A K L U M A T P E MI LI K ( Ej a a n n a m a s e p erti di d al a m M Y K A D/ M Y P R)
N A M A P E MI LI K
N O. K/ P
N O. M Y K A D/ M Y P R - - ( L a m a)
T A RI K H L A HI R
- - J A N TI N A L P
K E R A K Y AT A N WA R GA NE GA RA PE N D U D U K TETAP
( N y at a k a n n e g ar a a s al)
BA N GSA MEL AY U CI N A I N DI A L AI N - L AI N
( N y at a k a n b a n g s a)
A L A M A T K E DI A M A N
BA N DA R
P OS K O D N E G E RI
N O. T E L E F O N -
N A M A P E MI LI K
N O. K/ P
N O. M Y K A D/ M Y P R - - ( L a m a)
T A RI K H L A HI R
- - J A N TI N A L P
K E R A K Y AT A N WA R GA NE GA RA PE N D U D U K TETAP
( N y at a k a n n e g ar a a s al)
BA N GSA MEL AY U CI N A I N DI A L AI N - L AI N
( N y at a k a n b a n g s a)
A L A M A T K E DI A M A N
BA N DA R
P OS K O D N E G E RI
N O. T E L E F O N -
P E N G E S A H A N P E MI LI K T U N G G A L/ R A K A N K O N G SI
( Di w aji b k a n s eti a p p e mili k t u n g g al/r a k a n k o n g si m e n gi si b utir a n d a n m e n ur u n k a n t a n d at a n g a n/ c a p i b u j ari k a n a n di at a s b or a n g i ni)
S a y a/ k a mi y a n g b ert a n d at a n g a n di b a w a h m e n g e s a h k a n s e m u a k e n y at a a n y a n g di b u at d al a m b or a n g i ni a d al a h b e n ar d a n m e n g a k u b a h a w a s a y a/ k a mi a d al a h p e mili k
t u n g g al/r a k a n k o n g si b a gi p er ni a g a a n i ni.
BI L. N A M A D A N N O. M Y K A D/ M Y P R T A N D A T A N G A N/ C A P I B U J A RI K A N A N
T A RI K H P E R M O H O N A N - -
U N T U K K E G U N A A N P EJ A B AT
S a y a a d al a h Or a n g Y a n g B ert a n g g u n gj a w a b ( O Y B) m e n y er a h k a n b utir p e n d aft ar a n p er ni a g a a n y a n g di n y at a k a n di at a s.
N A M A D A N N O. M Y K A D/ M Y P R T A N D A T A N G A N/ C A P I B U J A RI K A N A N
2/ 2
W J D 0 0 3 1 1 7 b or a n g A.i n d d 2 4/ 8/ 1 4 5: 1 1 P M
411
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
D o k u m e nt a si R a n c a n g a n P er ni a g a a n St a n d ar d
P e m b el aj ar a n
D al a m m o d ul i ni, m uri d di d e d a h k a n d e n g a n f or m at d o k u m e nt asi
p e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n. R a n c a n g a n p er ni a g a a n i al a h s at u M uri d b ol e h:
d o k u m e n b ert ulis y a n g m e n er a n g k a n s e c ar a m e n y el ur u h t e nt a n g 8. 4. 3
p er ni a g a a n at a u pr oj e k y a n g h e n d a k dij al a n k a n. R a n c a n g a n p er ni a g a a n • M e n y e di a k a n d o k u m e nt asi
j u g a m er u p a k a n p el a n i n d u k p er ni a g a a n y a n g m e n er a n g k a n k aji a n- r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
k aji a n y a n g t el a h di b u at d a n l a n g k a h-l a n g k a h y a n g a k a n di a m bil
p a d a m as a h a d a p a n u nt u k m e m b a n g u n k a n p er ni a g a a n, r a m al a n d a n
j a n g k a a n s ert a k a e d a h p el a ks a n a a n str at e gi p er ni a g a a n.
O bj e ktif P er ni a g a a n d a n L at ar B el a k a n g Or g a ni s a si P er ni a g a a n
O bj e ktif p er ni a g a a n m er u p a k a n p e m b e nt u k a n m atl a m at y a n g l e bi h k h us us d e n g a n s as ar a n b ol e h di u k ur
b a gi m e n c a p ai t uj u a n or g a nis asi. Us a h a w a n p erl u m e n et a p k a n o bj e ktif y a n g k h us us b a gi m e n c a p ai
m atl a m at s es e b u a h p er ni a g a a n.
P er n y at a a n
s e c ar a k h us us
(s p e ci fi c) B ol e h di c a p ai
B ol e h di u k ur
d e n g a n s u m b er
s e c ar a k u alit atif
ya n g a da
d a n k u a ntit atif
(att ai n a bl e )
N y at a d a n Ciri- ciri M e m p u n y ai
m a m p u u nt u k O bj e ktif t e m p o h m as a
m e n c a p ai s as ar a n y a n g B ai k y a n g dit et a p k a n
(r e alisti c) (ti m e fr a m e)
F or m at p er s e m b a h a n d o k u m e n r a n c a n g a n p er ni a g a a n:
1. M u k a s ur at h a d a p a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n
N a m a p er ni a g a a n/ pr oj e k
T uj u a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n
N a m a s y ari k at, al a m at d a n l ai n-l ai n
N a m a or a n g y a n g m e n y e di a k a n d a n t ari k h si a p r a n c a n g a n p er ni a g a a n
2. M u k a s ur at k a n d u n g a n p erl u m e n y e n ar ai k a n b a h a gi a n- b a h a gi a n ut a m a d al a m r a n c a n g a n
p er ni a g a a n d a n s e n ar ai l a m pir a n s ert a bil a n g a n m u k a s ur at y a n g b er k ait a n.
3. S ur at d a n sijil b er k ait a n ( y a n g b ol e h m e n y o k o n g pr oj e k).
412
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
I si k a n d u n g a n
R a n c a n g a n P er ni a g a a n
1 P e n g e n al a n d a n Ri n g k a s a n E k s e k utif
• N a m a s y ari k at
• J e nis p er ni a g a a n y a n g di c e b uri
• N a m a d a n l o k asi/ al a m at p er ni a g a a n
• St at us d a n s ai z pr oj e k
• Pr o d u k
• P el u a n g, p e nt a d bir a n, p e m as ar a n d a n p er a n c a n g a n
• A n g g ar a n k os pr oj e k
2 T uj u a n R a n c a n g a n P er ni a g a a n/ K ert a s K erj a
• M e m o h o n p e m bi a y a a n k e w a n g a n d ari p a d a pi h a k
i nstit usi k e w a n g a n at a u y a n g b er k ait a n
• M er a n c a n g p erl a ks a n a a n pr oj e k
• G aris p a n d u a n m e n g ur us k a n p er ni a g a a n
• M e m o h o n m e n y e w a t a n a h s w ast a at a u k er aj a a n
• L ai n-l ai n
3 L at ar B el a k a n g P er ni a g a a n
B a h a gi a n i ni m e m b e nt a n g k a n m a kl u m at- m a kl u m at as as b er k e n a a n p er ni a g a a n y a n g di c a d a n g k a n s e p erti:
Al a m at - Al a m at p er ni a g a a n m u n g ki n b er b e z a d ari p a d a al a m at s ur at m e n y ur at. Ji k a
b er b e z a, n y at a k a n k e d u a- d u a al a m at. Ji k a ti d a k n y at a k a n s at u al a m at s a h aj a.
B e nt u k p er ni a g a a n - B ol e h m e m b u at pili h a n di a nt ar a P er ni a g a a n P er k o n gsi a n at a u
S e n diri a n B er h a d ( S d n. B h d.). B e nt u k p er ni a g a a n p ers e or a n g a n b ol e h j u g a di g u n a k a n.
T ari k h d a n n o m b or p e n d aft ar a n - I ni h a n y a s es u ai u nt u k p er ni a g a a n y a n g s e d a n g
dij al a n k a n. P er ni a g a a n y a n g s e d a n g dir a n c a n g m u n g ki n b el u m a d a b utir- b utir i ni at a u
m asi h d al a m pr os es p e n d aft ar a n.
M o d al p er m ul a a n - J u ml a h m o d al s e n diri y a n g di b a w a m as u k k e d al a m p er ni a g a a n
b er k e n a a n. U nt u k p er ni a g a a n S e n diri a n B er h a d ( S d n. B h d.), p erl u m e n y at a k a n m o d al
di b e n ar k a n d a n m o d al di b a y ar p er ni a g a a n.
B a n k - N y at a k a n b a n k pili h a n di m a n a a k a u n p er ni a g a a n a k a n di b u k a. K e bi as a a n n y a b a n k
b er k e n a a n b er k ait a n d e n g a n p er m o h o n a n p e m bi a y a a n pi nj a m a n.
413
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
4 L at ar B el a k a n g A hli K o n g si
• Na ma pe n u h
• N o m b or k a d p e n g e n al a n
• T ari k h l a hir
• U m ur
• Al a m at t et a p
• N o m b or t el ef o n
• T ar af p er k a h wi n a n
• K el ul us a n a k a d e mi k
• K urs us y a n g p er n a h di h a diri
• K e m a hir a n
• P e n g al a m a n
• P e k erj a a n s e k ar a n g
• P er ni a g a a n y a n g p er n a h di c e b uri
5 K e d u d u k a n Pr oj e k
L a k ar a n at a u p el a n m e n u nj u k k a n k e d u d u k a n at a u t a p a k s e b e n ar pr oj e k.
6 O bj e ktif Pr oj e k
7 R a n c a n g a n P e nt a d bir a n P er ni a g a a n
• P e nt a d bir a n
• C art a or g a nis asi
• S e n ar ai j a w at a n d a n bil a n g a n p e k erj a
• S p esi fi k asi t u g as
• J a d u al i m b u h a n b al as j as a at a u g aji
• S e n ar ai k e p erl u a n p ej a b at
• P er b el a nj a a n p e nt a d bir a n
• P er b el a nj a a n as et
• P er b el a nj a a n b ul a n a n
• L ai n-l ai n p er b el a nj a a n
414
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
8 R a n c a n g a n O p er a si P er ni a g a a n
C art a alir a n pr o s e s
N y at a k a n l a n g k a h-l a n g k a h ut a m a d al a m pr os es p e n g el u ar a n pr o d u k p e n y e di a a n p er k hi d m at a n
b er k e n a a n. Pr os es i ni di p ers e m b a h k a n d al a m c art a pr os es k erj a.
U nit p e n g el u ar a n/j a m o p er a si
N y at a k a n h asil o p er asi d al a m u nit pr o d u k p e n g el u ar a n m e n gi k ut k es es u ai a n pr oj e k. A n g g ar a n i ni
b erl a n d as k a n r a m al a n j u al a n y a n g t el a h di n y at a k a n d al a m r a n c a n g a n p e m as ar a n.
K e p erl u a n b a h a n
S e n ar ai k a n b a h a n m e nt a h at a u st o k b ar a n g y a n g di p erl u k a n s ert a n y at a k a n b eli a n y a n g di b u at
d al a m b e nt u k kr e dit at a u t u n ai d a n n a m a p e m b e k al.
T e n a g a k erj a
S e n ar ai k a n k e p erl u a n t e n a g a k erj a u nt u k b a h a gi a n o p er asi. N y at a k a n st at us p e k erj a b er k e n a a n.
M e si n d a n p er al at a n
S e n ar ai k a n m esi n d a n p er al at a n y a n g di p erl u k a n s ert a h ar g a b eli a n s el ar as d e n g a n k e p erl u a n
p e n g el u ar a n at a u o p er asi. N y at a k a n s u m b er p e m b e k al m esi n.
S u s u n at ur r u a n g o p er a si
N y at a k a n f a kt or-f a kt or ut a m a y a n g di a m bil kir a d al a m m er a n c a n g s us u n at ur r u a n g o p er asi s es u ai
d e n g a n k e p erl u a n o p er asi p er ni a g a a n s ert a p el a n gr a fi k r u a n g o p er asi t ers e b ut.
L o k a si
N y at a k a n k e d u d u k a n b a n g u n a n d a n k os b a n g u n a n s a m a a d a dis e w a at a u b eli.
O v er h e d o p er a si
K os o v er h e d o p er asi t er m as u k k e m u d a h a n b e k al a n air, el e ktri k, g as d a n l ai n-l ai n.
P er b el a nj a a n o p er a si
R u m us k a n s e g al a p er b el a nj a a n y a n g di a n g g ar k a n d al a m b a h a gi a n i ni m e n gi k ut k at e g ori p er b el a nj a a n
h art a, p er b el a nj a a n b ul a n a n d a n l ai n-l ai n p er b el a nj a a n.
415
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
9 R a n c a n g a n P e m a s ar a n P er ni a g a a n
B ar a n g a n at a u p er k hi d m at a n y a n g dit a w ar k a n
N y at a k a n d e n g a n j el as b e nt u k b ar a n g a n at a u p er k hi d m at a n y a n g dit a w ar k a n k e p a d a p el a n g g a n.
K ait k a n p e n a w ar a n i ni d e n g a n k e p erl u a n at a u k e h e n d a k p e n g g u n a y a n g i n gi n di b eri k a n k e p u as a n.
S a s ar a n p a s ar a n
N y at a k a n pr o fil p el a n g g a n di s e kit ar k a w as a n p as ar a n y a n g di pili h. K e n al p asti k e w uj u d a n k u m p ul a n
p el a n g g a n y a n g b er b e z a at a u s e g m e n-s e g m e n p as ar a n di k a w as a n b er k e n a a n.
S ai z p a s ar a n
L a n g k a h i ni a d al a h u nt u k m er a m al j u al a n p er ni a g a a n. N y at a k a n s ai z p as ar a n d al a m b e nt u k u nit j u al a n
at a u R M at a u k e d u a- d u a n y a s e k ali.
P e s ai n g- p e s ai n g ut a m a
K e n al p asti d a n pili h s e n ar ai p es ai n g ut a m a. L e bi h b ai k ji k a p es ai n g di k e n al p asti m e n gi k ut n a m a
p er ni a g a a n m er e k a.
K e k u at a n d a n k el e m a h a n p e s ai n g
N y at a k a n k e k u at a n d a n k el e m a h a n m asi n g- m asi n g.
S y er p a s ar a n
D ari p a d a m a kl u m at- m a kl u m at y a n g di p er ol e h, n y at a k a n p e m b a h a gi a n p as ar a n at a u s y er p as ar a n
u nt u k p er ni a g a a n y a n g di c a d a n g k a n.
R a m al a n j u al a n
S e di a k a n a n g g ar a n j u al a n b ul a n a n u nt u k t a h u n p ert a m a p er ni a g a a n. N y at a k a n a n g g ar a n at a u
r a m al a n j u al a n t a h u n a n u nt u k t a h u n-t a h u n y a n g b eri k ut n y a.
Str at e gi p e m a s ar a n
i. Str at e gi B ar a n g a n - R e k a b e nt u k b ar a n g a n at a u p e nj el as a n p a k ej.
C or a k p e m b u n g k us a n d a n j e n a m a b er k ait a n.
ii. Str at e gi Pr o m osi - B e nt u k pr o m osi y a n g di c a d a n g k a n.
iii. Str at e gi H ar g a - H ar g a s e u nit y a n g di c a d a n g k a n.
i v. Str at e gi E d ar a n - C or a k p e n g e d ar a n y a n g di c a d a n g k a n. K e n d er a a n at a u k a kit a n g a n p e m as ar a n.
10 R a n c a n g a n K e w a n g a n P er ni a g a a n
R a n c a n g a n k e w a n g a n m er a n g k u mi b a h a gi a n b eri k ut:
1. K os p el a ks a n a a n pr oj e k d a n s u m b er p e m bi a y a a n pr oj e k
2. P e n y at a k e w a n g a n
3. S u m b er p e m bi a y a a n pr oj e k ( S P P)
4. Pr est asi p e n y at a alir a n w a n g t u n ai
5. Pr est asi p e n y at a p e n d a p at a n
6. Pr est asi k u n ci kir a- kir a
7. A n alisis d a y a m aj u k e w a n g a n
416
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
11 P e n ut u p
K esi m p ul a n k es el ur u h a n t er h a d a p p er ni a g a a n y a n g i n gi n a n d a j al a n k a n. H ar us m e n u nj u k k a n k e y a ki n a n
t er h a d a p pr oj e k y a n g h e n d a k dij al a n k a n.
12 L a m pir a n
417
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
8. 5 Pr o s p e k K erj a y a
M uri d b ol e h:
P er s e m b a h a n Pr oj e k Pr o s p e k K erj a y a B er d a s ar k a n 8. 5. 1
D o k u m e nt a si R a n c a n g a n P er ni a g a a n • M e n g h asil k a n p ers e m b a h a n
pr oj e k pr os p e k k erj a y a
b er d as ar k a n d o k u m e nt asi
T uj u a n p e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n b a gi pr os p e k k erj a y a r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
i al a h m e m asti k a n b a h a w a m uri d y a n g m e n g a m bil k urs us i ni, d a p at
m e n g e m b a n g k a n l a gi il m u d a n k e m a hir a n m er e k a d e n g a n l e bi h y a ki n
d a n m aj u di m as a a k a n d at a n g d al a m bi d a n g y a n g l e bi h l u as. A nt ar a n y a:
1 P er ni a g a a n d a n K e u s a h a w a n a n
( a) D al a m er a p e m b a n g u n a n e k o n o mi y a n g s e m a ki n p es at i ni, p el u a n g p er ni a g a a n s e m a ki n b a n y a k d a n
p el b a g ai. K e m u d a h a n pr as ar a n a y a n g dis e di a k a n ol e h k er aj a a n s e p erti j ali n a n sist e m p e n g a n g k ut a n,
p er h u b u n g a n d a n l ai n-l ai n d a p at m e m u d a h k a n k e w uj u d a n d a n p erj al a n a n p er ni a g a a n.
( b) P el u a n g k erj a y a y a n g b ol e h di c e b uri d al a m bi d a n g i ni a d al a h s e p erti y a n g b eri k ut:
i P er ni a g a a n m e m b u at p a p ar t a n d a
ii P e n g e d ar b a h a n- b a h a n p a p ar t a n d a
iii J u al a n al at d a n k el e n g k a p a n k e d ai i kl a n
iv P e n g e d ar p er al at a n d a n m esi n m e m b u at p a p ar t a n d a
418
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
2 P e k erj a a n
(i) P e n ulis i kl a n
(ii) P el u kis i kl a n
(iii) P er e k a gr a fi k
(i v) P e n g e n d ali k o m p ut er gr a fi k
( v) K o ntr a kt or p e m as a n g a n p a p ar t a n d a
( vi) Us a h a w a n s y ari k at p e n gi kl a n a n
419
P r o d u k si R e k a T a n d a TI NG KATA N 5
3 P er s e n diri a n
4 P e n di di k a n d a n l ati h a n
420
MO D UL 8 K e us a h a w a n a n
A kti viti
M uri d di mi nt a u nt u k m e n y e di a k a n p e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n a n d a m e n gi k ut p a n d u a n
y a n g dis e di a k a n.
1. P e n g e n al a n d a n ri n g k as a n e ks e k utif
2. T uj u a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n/ k ert as k erj a
3. L at ar b el a k a n g p er ni a g a a n
4. L at ar b el a k a n g a hli k o n gsi
5. K e d u d u k a n pr oj e k
6. O bj e ktif pr oj e k
7. R a n c a n g a n p e nt a d bir a n p er ni a g a a n
8. R a n c a n g a n o p er asi p er ni a g a a n
9. R a n c a n g a n p e m as ar a n p er ni a g a a n
1 0. R a n c a n g a n k e w a n g a n p er ni a g a a n
1 1. P e n ut u p
L ati h a n
1. A p a k a h t uj u a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n dis e di a k a n ?
________________________________________________________________________
2. A p a k a h p er k ar a y a n g p erl u a d a d al a m p e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n ?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
3. A p a k a h n a m a p e n u h b a gi I K B N ?
________________________________________________________________________
4. A p a k a h m a ks u d p e m as ar a n ?
________________________________________________________________________
5. B eri k a n m a ks u d k e us a h a w a n a n.
________________________________________________________________________
421
R u m us a n
M a k s u d: A kti viti s e b a g ai s e or a n g us a h a w a n,
P e n g e n al a n m e nj al a n k a n i n o v asi, k e w a n g a n d a n p er ni a g a a n d al a m
k e us a h a w a n a n us a h a u nt u k m e n g u b a h d a n m e n g h asil k a n s at u i n o v asi
p a d a b ar a n g a n d a n p er k hi d m at a n d al a m e k o n o mi.
• T uj u a n
R a n c a n g a n p er ni a g a a n • P e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n
• D o k u m e nt asi r a n c a n g a n p er ni a g a a n
• P er ni a g a a n d a n k e us a h a w a n a n
• P e k erj a a n
Pr o s p e k k erj a y a
• P ers e n diri a n
• P e n di di k a n d a n l ati h a n
422
R e fl e k si
T a n d a k a n ( ✓ ) p a d a t a h a p p e n g u as a a n a n d a.
S el e p as m e m p el aj ari m o d ul i ni, s a y a d a p at:
Ti d a k
8. 1 P e n g e n al a n K e u s a h a w a n a n Fa ha m
faha m
M e n y at a k a n m a ks u d k e us a h a w a n a n.
M e n y e n ar ai k a n ciri us a h a w a n a n.
8. 2 Mili k a n P er ni a g a a n
M e n er a n g k a n j e nis mili k a n p er ni a g a a n.
M e nj el as k a n ciri mili k a n p er ni a g a a n.
8. 3 P e m a s ar a n
M e n er a n g k a n m a ks u d p e m as ar a n.
M e nj el as k a n f u n gsi p e m as ar a n.
M e m bi n a str at e gi p e m as ar a n.
8. 4 R a n c a n g a n P er ni a g a a n
M e n g es a n t uj u a n p e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
M e n c a d a n g k a n p e n y e di a a n r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
M e n y e di a k a n d o k u m e nt asi r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
8. 5 Pr o s p e k K erj a y a
423
Pengukuhan
J a w a b s e m u a s o al a n.
1. J el as k a n m a ks u d k e us a h a w a n a n.
_____________________________________________________________________________________
2. N y at a k a n ciri- ciri k e us a h a w a n a n.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
424
6. P er k o n gsi a n i al a h r a k a n k o n gsi y a n g m eli b at k a n d u a hi n g g a 2 0 or a n g di d al a m s at u s y ari k at y a n g t ert a kl u k
di b a w a h A kt a P e n d aft ar a n P er ni a g a a n 1 9 5 6 ( pi n d a a n 1 9 7 8). Ji k a a n d a di b eri p el u a n g u nt u k m e m b u k a
s y ari k at p er ni a g a a n s e n diri, s y ari k at a p a k a h y a n g b a k al a n d a b u k a? B e nt a n g k a n d a p at a n a n d a.
7. N y at a k a n m a ks u d p e m as ar a n.
_____________________________________________________________________________________
8. S e b a g ai s e or a n g us a h a w a n, n y at a k a n str at e gi a n d a s e b a g ai p e ni a g a u nt u k m e m as ar k a n pr o d u k y a n g
a n d a h asil k a n.
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
9. N y at a k a n m a ks u d r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
1 0. S e n ar ai k a n k a n d u n g a n d al a m r a n c a n g a n p er ni a g a a n.
( a) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( b) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( c) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( d) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( e) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(f ) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( g) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( h) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(i) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(j) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
( k) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
(l) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
1 3. S e c ar a b er k u m p ul a n, s e di a k a n s at u r a n c a n g a n p er ni a g a a n b er d as ar k a n p er ni a g a a n y a n g i n gi n
a n d a j al a n k a n.
425
Gl o s a ri
d o k u m e nt a si
hi m p u n a n at a u k u m p ul a n b a h a n at a u d o k u m e n y a n g d a p at di g u n a k a n s e b a g ai as as b a gi s es u at u k aji a n,
p e n g h asil a n s es u at u t er bit a n, d a n l ai n-l ai n.
eti k a
pri nsi p m or al ( at a u a k hl a k) at a u nil ai- nil ai a k hl a k y a n g m e nj a di p e g a n g a n s es e or a n g i n di vi d u at a u s es u at u
k u m p ul a n ( p ers at u a n, p e k erj a a n, d a n l ai n-l ai n).
g a s r u m a h hij a u
g as y a n g dil e p as k a n k e at m osf er a m el al ui pr os es s e m ul a j a di d a n a kti viti m a n usi a.
k erj a y a
pr of esi o n at a u p e k erj a a n y a n g di pili h s e b a g ai c ar a m e n c ari n af k a h.
k o mit e d
m e m p u n y ai at a u m e n u nj u k k a n k o mit m e n (t er h a d a p s es u at u).
pr of e si o n al
k e m a m p u a n at a u k e m a hir a n y a n g k h us us u nt u k m el a ks a n a k a n n y a, c e k a p (t er at ur) d a n m e m p erli h at k a n
k e m a hir a n t ert e nt u.
t e k n ol o gi hij a u
k a e d a h p e n g h asil a n pr o d u k at a u p e n g el u ar a n y a n g m a m p a n, d e n g a n m e n g g u n a k a n s u m b er y a n g b ol e h
di kit ar s e m ul a, b ersif at m esr a al a m s ert a ti d a k m e n y e b a b k a n p e n c e m ar a n p ers e kit ar a n.
g e o m etri k
b er k ait a n d e n g a n b e nt u k y a n g m e n y er u p ai at a u m e n g g u n a k a n g aris a n b ers e gi-s e gi at a u b erl e n g k u n g d ari
el e m e n s es u at u o bj e k ri n g k as.
gr a fi k
m a kl u m at at a u p a p ar a n y a n g t er diri d ari p a d a l u kis a n, g a m b ar r aj a h, si m b ol, d a n l ai n-l ai n u nt u k m e n y at a k a n
at a u m e n y a m p ai k a n i d e a d a n s e b a g ai n y a.
gri d
p er m u k a a n y a n g diri nt a n gi sil a n g a n g aris m e n d at ar d a n m e n g uf u k y a n g s e k at a. Jisi m k u a ntiti jiri m d al a m
b e n d a y a n g ti d a k b er n y a w a y a n g ti d a k t ert a kl u k p a d a gr a viti.
m a s ki n g t a p e
pit a p e n ut u p.
or g a ni k
b er k e n a a n b a h a n, pr os es, d a n l ai n-l ai n y a n g a d a k ait a n d e n g a n s u m b er h ai w a n at a u t u m b u h a n.
r e k a b e nt u k
r a n c a n g a n ( c or a k, b e nt u k, d a n s e b a g ai n y a) y a n g m e n u nj u k k a n s us u n a n, str u kt ur at a u as p e k- as p e k s es u at u
( bi n a a n d a n s e b a g ai n y a).
t h u m b n ail s
l a k ar a n k e nit.
426
ton
d arj a h k e c er a h a n w ar n a.
h al o g e n
s al a h s at u d ari p a d a k u m p ul a n u ns ur b u k a n l o g a m, i ait u fl u ori n, kl ori n, br o mi n, i o di n, d a n ast ati n.
p a p ar t a n d a i m ej 2 di m e n si
p a n el p a p ar t a n d a y a n g di g u n a k a n b ersif at l e g a p d a n b ersif at d u a di m e nsi y a n g di p as a n g p a d a b a h a gi a n
h a d a p a n p a p ar t a n d a. P a p ar t a n d a i ni b ersif at l e g a p d a n l ut si n ar. L a m p u di p as a n g p a d a b a h a gi a n b el a k a n g
i m ej at a u p e n g h ur uf a n. B a h a n y a n g di g u n a k a n u nt u k m e n g h asil k a n p a n el i ait u a krili k l e g a p at a u a krili k l ut
si n ar at a u p oli k ar b o n at.
p a p ar t a n d a i m ej 3 D
p a n el p a p ar t a n d a y a n g di g u n a k a n b ersif at l e g a p d a n i m ej at a u p e n g h ur uf a n at a u k e d u a- d u a n y a b ersif at
3 D y a n g di p as a n g p a d a b a h a gi a n h a d a p a n p a n el d e n g a n j ar a k y a n g s es u ai. K e bi as a a n n y a l a m p u p a p ar
t a n d a i ni di p as a n g p a d a b a h a gi a n b el a k a n g p a d a i m ej d a n p e n g h ur uf a n.
p a n el k er a n g k a k ot a k
p a n el k er a n g k a k ot a k i al a h p a n el y a n g b ersif at l ut si n ar s e p erti a krili k, p oli k ar b o n at at a u t or p uli n. P a n el j e nis
i ni m e n eri m a k es a n c a h a y a l a m p u y a n g di p as a n g di b a h a gi a n k er a n g k a s es e b u a h p a p ar t a n d a.
p a n el k er a n g k a t u n g g al
p a n el k er a n g k a t u n g g al k e bi as a a n n y a y a n g di g u n a k a n b ersif at l e g a p. P a n el j e nis i ni m e n eri m a k es a n
p e n c a h a y a a n l a m p u y a n g di p as a n g di h a d a p a n p a n el p a p ar t a n d a t ers e b ut. I m ej at a u p e n g h ur uf a n
di h asil k a n d ari p a d a p el e k at vi nil b er w ar n a l e g a p d a n di c et a k di at as p er m u k a a n p a n el d e n g a n
m e n g g u n a k a n i n kj et pri nt er.
p a p ar t a n d a di o d p e m a n c ar c a h a y a L E D
p a p ar t a n d a i ni k e bi as a a n n y a m e n g g u n a k a n p a n el y a n g b ersif at l e g a p. P a p ar t a n d a L E D y a n g di p as a n g
p a d a b a h a gi a n p er m u k a a n at as p a n el y a n g m e m b e nt u k p e n g h ur uf a n at a u i m ej. B a h a n as as y a n g
di g u n a k a n u nt u k m e n g h asil k a n p a n el t ers e b ut i al a h a krili k l e g a p at a u p oli k ar b o n at.
ti p o gr a fi
p e mili h a n d a n p e n y us u n a n j e nis m u k a t ai p y a n g di g u n a k a n d e n g a n b et ul p a d a r u a n g-r u a n g t ert e nt u d a n
di g u n a k a n p a d a t a h a p m a ksi m u m d a n s es u ai. S ai z m u k a t ai p y a n g di g u n a k a n b ers es u ai a n d e n g a n k o nt e ks
b a h a n y a n g i n gi n dis a m p ai k a n s ert a m e m p u n y ai k et er b a c a a n y a n g t er b ai k.
i m ej v e kt or
i m ej y a n g di h asil k a n m el al ui p erisi a n il ustr asi s e p erti A d o b e Ill ustr at or, A d o b e C or al Dr a w, M S P ai nt y a n g
b er k o ns e p k a n p e n g g u n a a n titi k, g aris a n, t afsir a n m at e m ati k d a n r u p a y a n g m e n g h asil k a n s k al a y a n g t et a p
d a n ti d a k b er u b a h w al a u p u n di b e nt u k p el b a g ai s ai z t a n p a m e nj ej as k a n k u aliti i m ej g a m b ar.
gr a fi k
m a kl u m at at a u p a p ar a n y a n g t er diri d ari p a d a l u kis a n, g a m b ar r aj a h, si m b ol d a n l ai n-l ai n u nt u k m e n y at a k a n
d a n m e n y a m p ai k a n s es u at u i d e a p a d a s u at u h al a m a n, m aj al a h at a u b u k u.
r e k a b e nt u k at a u r e k a l et a k
l a k ar a n p a d a m u k a s ur at y a n g m e n u nj u k k a n r e k a l et a k at a u p osisi t e ks s ert a ill ustr asi d al a m m e n er a n g k a n
at a u m e n y a m p ai k a n s es u at u arti k el, b erit a at a u i nf or m asi d e n g a n b a h a n y a n g i n gi n di p ers e m b a h k a n. R e k a
l et a k at a u r e k a b e nt u k y a n g m e n ari k mi n at p e m b a c a t er diri d ari p a d a g a b u n g a n gr a fi k, i m ej s ert a s us u n a n
t e ks y a n g m e n ari k.
l a k ar a n
g a m b ar a n k as ar, r aj a h at a u r a n g k a y a n g dil u kis ol e h p e n ulis u nt u k m e m b eri g a m b ar a n a w al k e p a d a
p e m b a c a m e n g e n ai s es u at u t o pi k y a n g i n gi n dis a m p ai k a n.
427
i m ej vi s u al
i m ej vis u al at a u bit m a p t er bi n a b er d as ar k a n titi k-titi k at a u d ots y a n g di k e n ali s e b a g ai pi x el . K u aliti i m ej vis u al
y a n g t er h asil i al a h b er g a nt u n g k e p a d a k e p a d at a n bil a n g a n d ots y a n g m e m bi n a i m ej b eri k ut. S e m a ki n ti n g gi
bil a n g a n d ots s e m a ki n j el as i m ej t ers e b ut d a n k e k al w al a u p u n di p er b es ar k a n s ai z n y a.
p eri si a n
pr o gr a m at a u at ur c ar a k o m p ut er y a n g d a p at di g u n a k a n d e n g a n sist e m k o m p ut er u nt u k m e n g h asil k a n i m ej
at a u pr o d u k y a n g i n gi n di h asil k a n.
p a p ar t a n d a
p a p a n y a n g m e m a p ar k a n n a m a s es u at u t e m p at at a u k a w as a n at a u p u n p e n u nj u k ar a h k e b a h a gi a n t e m p at
y a n g b a k al kit a s a m p ai at a u p er gi.
h ar g a j u al a n
h ar g a y a n g dit et a p k a n ol e h p e nj u al d ari p a d a j u ml a h b el a nj a s es u at u k el u ar a n u nt u k m e n e nt u k a n u nt u n g
at a u r u gi k el u ar a n t ers e b ut.
s e u nit
b a h a gi a n t er k e cil d ari p a d a s es u at u y a n g b er diri s e n diri, at a u p u n k a d ar y a n g s eri n g di g u n a k a n u nt u k
m e n g u k ur d a n m e n y u k at s es u at u.
l ut si n ar
s at u p er m u k a a n y a n g d a p at dili h at m el al ui n y a b a gi p er m u k a a n k a c a d a n l ai n-l ai n.
idea
r a n c a n g a n y a n g t ers us u n d al a m fi kir a n at a u p u n b u a h fi kir a n d a n m asi h b el u m l a gi t erl u a h h a n y a c u m a
b er a d a di fi kir a n s a h aj a.
k e m as a n
a p a- a p a b a h a gi a n y a n g t el a h di k e m as k a n s e p erti lili n at a u c at u nt u k m e n g e m as k a n s es u at u. K e bi as a a n n y a
c at mi n y a k d a n lili n.
k o s p e n g el u ar a n
k os b a h a n d a n p er k hi d m at a n y a n g di p erl u k a n d a n di k el u ar k a n, k e bi as a a n n y a b er u p a w a n g, m as a, t e n a g a
d a n p er b el a nj a a n.
k e u nt u n g a n
p ul a n g a n y a n g di p er ol e h d ari p a d a p er us a h a a n y a n g s u d a h di us a h a k a n s et el a h t ol a k k es e m u a p er b el a nj a a n.
or g a ni s a si
k es at u a n (s us u n a n d a n s e b a g ai n y a) y a n g t er diri d ari p a d a b a h a gi a n- b a h a gi a n ( or a n g d a n l ai n-l ai n) d al a m
s e s u at u p ert u b u h a n ( p er k u m p ul a n, p er b a d a n a n, d a n l ai n-l ai n) ut k t uj u a n-t uj u a n t ert e nt u ( k e p e nti n g a n
b ers a m a d a n s e b a g ai n y a).
d e sti n a si
t e m p at y a n g dit uj u at a u t e m p at s ur at di kiri m; m atl a m at.
di m e n si
u k ur a n s ai z s es u at u (s e p erti ti n g gi, p a nj a n g, l e b ar) at a u g aris p us at.
p e n y el e n g g ar a a n
p er b u at a n ( c ar a, h al d a n s e b a g ai n y a) m e n y el e n g g ar a at a u m e n y el e n g g ar a k a n s es u at u.
st a c k
p e n y us u n a n s es u at u p er k ar a at a u p er k at a a n s e c ar a at ur a n k e m as, b et ul d a n m u d a h u nt u k dif a h a mi.
428
si m b ol
s es u at u y a n g dij a di k a n t a n d a u nt u k m e n g e n al s es u at u d a n l ai n-l ai n at a u s es u at u l a m b a n g.
p e m as a n g a n
p er b u at a n at a u k erj a- k erj a m e m as a n g s es u at u s a m a d a p a d a k a w as a n r e n d a h m a h u p u n ti n g gi.
g ari s p a n d u a n
p a n d u a n at a u p et u nj u k- p et u nj u k y a n g p erl u dii k ut, d as ar ( ciri- ciri ut a m a d a n s e b a g ai n y a) y a n g b ol e h
dij a di k a n p a n d u a n at a u p e g a n g a n.
pr e mi s
b a n g u n a n d a n k a w as a n t e m p at di ur us k a n p er ni a g a a n d a n s e b a g ai n y a.
fir m a
s y ari k at p er ni a g a a n at a u p er us a h a a n.
ri si k o
a ki b at at a u h asil y a n g k ur a n g m e n y e n a n g k a n ( d ari p a d a s es u at u ti n d a k a n d a n l ai n-l ai n).
o pti mi sti k
p e n u h h ar a p a n b ai k d al a m m e n g h a d a pi s es u at u.
k o mit m e n
si k a p ( p e n diri a n at a u p er b u at a n) m e m b eri k a n s e p e n u h t e n a g a d a n p er h ati a n d a n s e b a g ai n y a at a u
m e n u nj u k k a n s o k o n g a n d a n a z a m y a n g s e p e n u h n y a k e p a d a s es u at u, ilti z a m: s e m u a n y a di h asil k a n ol e h
b aris a n p e k erj a y a n g b ers e m a n g at ti n g gi.
m oti v a si
k ei n gi n a n y a n g k er as at a u s e m a n g at y a n g k u at p a d a diri s es e or a n g y a n g m e n d or o n g n y a u nt u k b er us a h a
at a u m el a k u k a n s es u at u d e n g a n t uj u a n u nt u k m e n c a p ai k ej a y a a n.
h al a t uj u
k et et a p a n ar a h at a u t uj u a n y a n g s e b ul at s u ar a d al a m m e n c a p ai k ej a y a a n.
b er di k ari
b er diri at as k a ki s e n diri; ti d a k b er g a nt u n g p a d a b a nt u a n or a n g l ai n; b er us a h a d e n g a n s e n diri p a d a s es u at u
k erj a d e n g a n p e n u h s e m a n g at.
fl e k si b el
a n g g ar a n y a n g d a p at m e n a m p u n g p er u b a h a n p er kir a a n d a n p e n g el u ar a n.
e k uiti
e k uiti ( at a u p e mili k e k uiti) i al a h p er b e z a a n a nt ar a nil ai as et d a n nil ai li a biliti s es u at u y a n g b er h ut a n g.
429
R uj u k a n
B u k u M o d ul P e m b el aj ar a n S e ni R e k a T a n d a . (2 0 0 8 ). B a h a gi a n P er k e m b a n g a n K uri k ul u m, K e m e nt eri a n
P el aj ar a n M al a ysi a.
B u k u P a n d u a n P d P R e k a B e nt u k d a n Te k n ol o gi Ti n g k at a n 1 . (2 0 1 7 ). B a h a gi a n P er k e m b a n g a n K uri k ul u m,
K e m e nt eri a n P el aj ar a n M al a ysi a.
D a vi d Air e y. ( 2 0 0 9). L o g o D esi g n L o v e, A G ui d e T o Cr e ati n g I c o ni c Br a n d I d e ntiti es. 2n d E diti o n, P e a c h pit Pr ess.
Eiss e n. K, a n d St e ur. R. ( 2 0 1 3 ). S k et c h y : T h e B asi c. A mst er d a m BI S P u blis h ers. I S B N : 9 0 6 3 6 9 2 5 3 6 .
F all e n, K. ( 2 0 1 0 ). D esi g n Hist or y: U n d erst a n di n g T h e or y a n d M et h o d. L o n d o n Bl o o ms b ur y P u blis hi n g.
I S B N: 0 -7 0 3 -8 4 7 8 8 -1 -9 7 8 .
P us at A krili k. c o m, htt p:// p us at a krili k. c o m/ arti k el/ 4 1 / a p a-it u- a cr yli c- at a u-a krili k-/ B u k u M o d ul P e m b el aj ar a n
S e ni R e k a T a n d a. B a h a gi a n P er k e m b a n g a n K uri k ul u m, K e m e nt eri a n P el aj ar a n M al a ysi a.
R o b C art er, S a n dr a M a x a, M ar k S a n d ers, P hili p B. M e g gs a n d B e n D a y. ( 2 0 1 2 ). T y p o gr a p hi c D esi g n: F or m a n d
C o m m u ni c ati o n. J o h n Wil e y & S o n P u blis h er. I S B N: 5 -1 6 6 -4 4 2 2 6 -0 -9 7 8 .
W a n H as m a h W a n M a m at d a n N ur M u nir a h T e o h A b d ull a h. ( 2 0 1 5). Siri K a e d a h P e n g aj ar a n d a n P e m b el aj ar a n:
K e c er g as a n P el b a g ai. K u al a L u m p ur: D e w a n B a h as a d a n P ust a k a.
Z a mri M o h d N o or, N or T h olil a h Ali, ( 2 0 1 4 ). B u k u Te ks S e ni Vis u al T a h u n 4 . K u al a L u m p ur: D e w a n B a h as a D a n
P ust a k a.
430
I n de ks
A 2 6 2, 2 6 4, 2 6 6, 2 6 7, 2 6 8, 2 6 9, 2 7 0, J
A K K P 1 8, 2 0, 2 1, 2 4, 2 7, 2 8, 3 0, 3 1, 3 3 271 j ali n a n 4 4, 4 5, 4 8, 4 9, 4 1 8
a krili k 1 0 7, 1 0 8, 1 0 9, 1 1 0, 1 1 1, 1 1 2, di git al i n kj et 2 4 5 j ar a k 4 4, 5 1, 9 6, 2 8 7, 2 8 8, 3 4 8, 3 5 6
1 3 0, 1 3 2, 1 3 5, 1 3 6, 1 3 7, 1 3 8, 1 4 0, di git al t o n er 2 4 5
1 4 1, 1 4 2, 1 5 3, 1 5 4, 1 5 5, 1 5 6, 1 5 8, di o d p e m a n c ar c a h a y a 2 8 0, 2 8 2, K
1 6 4, 1 6 5, 1 6 8, 1 6 9, 1 7 1, 1 7 2, 1 7 4,
d o k u m e n 9 1, 3 9 5, 4 0 0, 4 0 9, 4 1 2, 4 1 7, k a m er a 7 9, 8 0
1 7 6, 1 7 7, 1 8 7
4 2 6, 4 2 8
al a m s e kit ar 1 2, 1 3, 1 4, 3 8 2 k el est ari a n 1 2, 1 3, 1 5, 1 7, 2 9, 3 1
d o k u m e nt asi 2 7, 2 8, 3 1, 3 3, 3 9 5, 4 1 2
al at s o k o n g a n 3 5 8 k e p el b a g ai a n 4 2, 7 0
D O S H 1 8, 2 6, 3 0, 3 1
a m ar a n 3 5 1, 3 7 5 k erj a y a 3, 4, 5, 3 0, 3 1, 3 2, 3 8 2, 4 1 8,
d u a di m e nsi 4 5, 4 9, 4 2 7 4 1 9, 4 2 2, 4 2 3, 4 2 6
as as 4, 1 0, 1 6, 4 4, 5 2, 5 4, 6 1, 6 2, 6 4,
6 5, 7 0, 7 1, 8 8, 9 6, 1 0 1, 1 1 0, 1 1 6, k ert as k erj a 4 0 4, 4 1 3
E
1 4 6, 1 6 8, 1 7 5, 1 7 9, 2 0 8, 2 2 8, 2 2 9, k es at u a n 3 6, 4 3, 7 0
e ks e k utif 3 9 6, 4 1 3, 4 2 1
2 3 0, 2 3 1, 2 4 9, 2 5 3, 2 5 9, 2 6 2, 2 6 4, k et er a n g a n 3 5 6, 3 7 5, 4 0 8
2 7 5, 3 3 2, 3 9 3 eti k a 3, 8, 9, 1 0, 3 0
k e us a h a w a n a n 3 8 0, 3 8 2, 4 1 8
F ki m p al a n 2 9 3, 3 1 4, 3 1 7, 3 1 8, 3 3 5,
B
fil a m e n 2 8 3 3 3 6, 3 4 0, 3 4 5, 3 5 8
b a n g u n a n 1 4, 4 0 5
kir a- kir a 4 0 7, 4 1 6
b e nt u k 3, 4, 1 4, 3 0, 3 5, 3 6, 6 4, 6 5, 6 7, G k o d 3, 9, 1 0
6 8, 6 9, 7 1, 7 2, 7 5, 7 6, 8 2, 8 5, 8 7, 9 6,
g aris a n 4 4, 4 5, 7 0, 3 0 2 k o m p osisi r e k a l et a k 7 6, 8 0, 8 2, 8 3,
9 8, 1 0 2, 1 0 7, 1 0 8, 1 1 2, 1 1 3, 1 9 2,
2 0 5, 2 1 0, 2 2 8, 2 3 2, 2 3 3, 2 4 4, 2 4 7, g aris p a n d u a n 9, 1 8, 2 4, 2 6, 3 1, 2 8 3, 8 4, 8 6, 8 8, 8 9, 9 6, 9 7, 9 8, 9 9, 1 0 0,
2 4 8, 2 5 0, 2 5 1, 2 5 2, 2 5 4, 2 5 9, 2 6 0, 3 7 1, 3 7 4, 4 2 9 102
2 6 2, 2 6 4, 2 6 6, 2 7 4, 2 7 7, 2 8 1, 2 9 2, g a y a s e ni 3 8 k o n krit 4 8, 3 6 8, 3 6 9
3 4 2, 3 4 8 g e o m etri 6 2, 7 0 k o ntr a 3 8, 7 0, 9 6, 9 7
b er al u n 4 5 GI A T M A R A 4 2 0 k o p er asi 3 8 1, 3 8 5, 4 2 2
b er g eri gi 4 5 gr a fi k vii, 3, 3 0, 3 5, 5 6, 5 8, 6 0, 6 4, 6 7, k ot a k 7 2, 9 9, 1 3 3, 1 6 8, 1 7 1, 1 9 7, 2 8 1,
b er h a d 3 8 1, 3 8 5, 3 8 7, 3 9 9, 4 1 3 7 2, 7 5, 7 6, 8 2, 8 6, 1 0 2, 1 1 0, 1 1 8, 1 4 1, 2 8 2, 2 8 3, 3 0 5, 3 1 4, 3 2 7, 3 4 0, 3 7 0,
b erl a m p u 7 6, 1 5 6, 1 5 8, 1 6 5, 1 6 6, 1 4 6, 1 5 0, 1 5 2, 1 7 3, 1 8 2, 2 0 2, 2 1 0, 427
2 2 9, 2 3 2, 2 8 2, 2 9 1, 2 9 2, 2 9 3, 2 9 4, 2 3 1, 2 4 4, 2 5 3, 2 7 4, 4 1 5, 4 1 9, 4 2 6, kr e atif 3 8 1, 3 8 3, 4 2 2
2 9 6, 3 1 8, 3 2 9, 3 3 1, 3 3 2, 3 3 5, 3 3 7, 427
k u n ci 3, 3 5, 7 5, 1 0 7, 2 4 3, 2 8 1, 3 1 5,
3 4 0, 3 4 1 3 4 7, 3 6 5, 3 8 1, 3 9 9
H
b erli n g k ar 4 5
h al o g e n 2 8 1, 2 8 3
b er p a n c ar 4 5 L
h ar g a 1 0 7, 1 3 5, 1 3 7, 1 6 8, 1 6 9, 1 9 9,
b u k a n tr a fi k 3 5 0 l a k ar a n 6 2, 6 4, 6 5, 6 6, 6 8, 6 9, 7 0, 7 1,
2 0 1, 2 2 6, 2 2 7, 2 7 0, 2 7 3, 3 3 2, 3 3 4,
7 3, 7 8, 7 9, 8 2, 8 5, 8 6, 9 0, 1 0 8, 1 1 0,
3 8 1, 3 9 3, 4 0 1, 4 0 3, 4 1 6
C 1 1 6, 1 1 9, 1 2 0, 1 5 9, 1 7 4, 1 7 9, 1 8 0,
h ar m o ni 5 3, 5 6, 7 6, 8 2, 9 6 1 8 3, 1 8 6, 2 0 8, 2 0 9, 2 1 0, 2 1 1, 2 1 3,
c at s e m b ur a n ti n 1 1 2, 2 8 1, 2 9 5
h e at pr ess v, 2 4 2, 2 4 4, 2 4 6, 2 4 9, 2 5 0, 2 2 8, 2 2 9
c et a k a n 5 0, 8 0, 8 7, 9 8, 9 9, 1 0 0, 1 0 2,
2 5 1, 2 5 2, 2 5 9, 2 6 8, 2 7 5, 2 7 6 l a m p u L E D 1 3 8, 1 4 2, 1 4 3, 1 6 0, 1 6 2,
1 0 3, 1 2 1, 1 3 4, 1 5 1, 1 6 9, 1 8 4, 1 9 8,
2 1 2, 2 2 5, 2 2 8, 2 2 9, 2 3 0, 2 3 1, 2 3 2, h ur uf ii, 5 6, 5 7, 5 8, 6 1, 7 0 1 6 3, 1 6 4, 1 6 7, 2 8 2, 2 9 0, 2 9 5, 3 2 6,
2 3 3, 2 4 3, 2 5 9, 2 6 0, 2 6 2, 2 6 4, 2 6 6, 3 2 8, 3 3 2, 3 3 6, 3 4 0, 3 4 3, 3 7 0
2 6 7, 2 7 3, 2 7 4 I l ari k 1 0 6, 1 0 7, 1 3 8, 1 4 0, 1 4 6, 1 5 3, 1 6 8,
c et a k a n di git al 2 4 4, 2 4 5, 2 4 6, 2 4 9, il usi 4 8, 5 0 2 2 9, 2 3 2, 2 3 4
2 5 9, 2 6 0, 2 6 2, 2 6 4, 2 6 6, 2 6 7, 2 6 8, I m b a n g a n 4 0, 7 0, 9 6, 9 7 li a biliti 3 8 1, 3 8 6, 3 8 7, 4 0 7, 4 2 2
2 6 9, 2 7 1, 2 7 2, 2 7 4, 2 7 5, 2 7 6, 2 7 7, l o g o 4 6, 4 7, 5 3, 5 6, 6 0, 6 1, 6 2, 6 3, 6 4,
i m ej 9, 1 0, 4 1, 4 6, 5 6, 6 0, 6 1, 6 5, 7 0,
278 6 6, 6 7, 6 8, 6 9, 7 0, 7 1, 7 2, 7 3, 8 5, 2 5 4
8 6, 8 7, 8 8, 9 3, 9 4, 9 6, 1 0 2, 1 0 3, 1 0 5,
c et a k a n m esi n 2 4 3, 2 7 4 1 3 8, 1 4 0, 1 4 1, 1 4 3, 1 4 8, 1 4 9, 1 5 0,
c ol or b o n d 2 0 4, 2 1 4, 2 1 5, 2 1 6, 2 1 7, 1 5 2, 1 5 6, 1 6 5, 1 6 6, 1 7 2, 1 9 1, 2 0 5 M
2 1 8, 2 2 0, 2 2 1, 2 2 2, 2 2 3, 2 3 0, 2 3 1, m e di a 4 5, 6 8, 7 8, 1 0 3, 2 4 5, 2 7 4, 3 9 4
i m ej 3 D 2 8 2, 2 8 7, 3 4 0
2 3 7, 2 8 4, 2 8 6, 2 8 7, 2 8 8, 2 8 9, 2 9 0 m e n e g a k 4 5, 8 4
i m ej vis u al 7 6, 7 8, 8 2, 8 3, 8 4, 1 0 2
mili k a n 3 8 0, 3 8 1, 3 8 5, 3 8 6, 3 9 9, 4 2 2
D i n o v atif 3 8 1
m o nit or 1 4, 8 5, 8 6, 8 7
d a k w at o ffs et 2 4 5 i nt el e k 7, 3 0, 3 2
di git al 7 6, 7 8, 7 9, 8 0, 8 7, 9 9, 1 0 2, 1 7 3, ir a m a d a n p er g er a k a n 4 1, 7 0
2 4 3, 2 4 4, 2 4 5, 2 4 6, 2 4 9, 2 5 9, 2 6 0,
431
N 2 1 6, 2 2 0, 2 2 2, 2 3 1, 2 3 3, 2 5 0, 2 5 9, T
n e o n 2 8 2, 2 8 9, 3 4 0 2 6 0, 2 6 6, 2 7 1, 3 0 0, 3 1 2 t a m p a k 4 9, 5 0
n e utr al 5 3, 5 4, 3 2 7 p oli k ar b o n at 2 8 2, 2 8 4, 2 8 5, 2 8 6, 2 8 7, t ar p a uli n 2 8 2, 2 8 4
NI O S H 1 8, 2 2, 2 3, 2 4, 2 6, 2 7, 2 8, 3 0 2 8 8, 2 8 9, 2 9 0, 3 1 4, 3 2 0, 3 4 1, 4 2 7
ni pis 4 5, 1 0 8 t e b al 4 5, 1 0 9, 3 1 6, 3 7 0
p o p ri v et 2 8 1, 2 9 5
t e k ni k 3 6, 3 8, 4 1, 4 8, 4 9, 6 4, 1 3 8, 2 0 2,
O pr e mis p er ni a g a a n 1 7 2, 2 8 3, 2 9 1, 2 1 6, 2 1 7, 2 2 2, 2 3 0, 2 3 1, 2 3 8, 2 4 3,
3 3 5, 3 4 8, 3 5 4, 3 7 1, 3 7 5 2 4 4, 2 4 5, 2 4 9, 2 5 9, 2 7 4, 2 7 5, 2 7 6,
ol a h a n 3 8
pr o d u k 4, 1 2, 1 4, 3 0, 3 2, 3 6, 6 4, 7 6, 2 7 7, 2 7 8, 3 7 2, 3 9 3, 3 9 7
or g a ni k 4 6, 4 7, 4 2 6
8 4, 1 0 4, 1 3 8, 1 5 8, 1 6 5, 1 6 9, 1 7 1, t e k n ol o gi hij a u 1 2, 2 9, 3 1, 4 2 6
1 9 3, 2 4 4, 2 4 7, 2 7 4, 2 7 8, 3 8 3, 3 8 4,
P ti d a k si m etri 4 0, 9 6
3 9 2, 3 9 3, 3 9 4, 3 9 7, 3 9 8, 3 9 9, 4 0 0,
p a n d u a n 9, 1 0, 1 4, 1 8, 2 4, 2 6, 3 1, 8 4, 4 0 1, 4 0 6, 4 1 5, 4 2 2, 4 2 5, 4 2 6, 4 2 8 ti g a di m e nsi 4 5, 4 8, 5 0, 3 1 4
8 5, 2 8 3, 3 0 2, 3 4 8, 3 5 7, 3 6 2, 3 7 1 pr o d u ksi 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 1 1, 1 2, 1 6, ti p o gr a fi 4 6, 5 6, 6 3, 6 5, 7 1, 7 2, 7 6, 9 4,
p a n el 1 0 8, 1 1 2, 1 1 3, 1 2 4, 1 2 5, 1 2 6, 1 7, 2 9, 3 0, 3 1, 3 2, 6 6, 6 7, 4 1 8, 4 1 9 titi k-titi k 4 5, 7 6
1 2 7, 1 3 2, 1 3 8, 1 4 1, 1 4 2, 1 4 3, 1 5 0, pr of esi o n al 3, 8, 9, 3 0, 7 9 ti u b 2 9 2, 2 9 3, 3 1 4, 3 1 5, 3 1 6, 3 1 8
1 5 2, 1 8 7, 1 8 8, 1 8 9, 1 9 0, 1 9 1, 1 9 2, t o n 5 4, 4 2 7
pr oj e k 6 3, 1 1 6, 1 3 0, 1 3 6, 1 4 6, 1 7 9,
1 9 6, 2 0 5
1 9 3, 2 0 1, 2 0 8, 2 1 9, 2 2 7, 2 2 8, 2 2 9, t u n g g al 2 8 1, 2 8 2, 2 8 4, 3 4 0, 3 8 5, 3 8 6
p a n el k er a n g k a 2 8 2, 3 3 1, 3 4 1, 3 4 2 2 3 0, 2 3 1, 2 5 3, 2 5 7, 2 7 2, 2 7 5, 3 9 6,
p a p ar t a n d a 3, 4, 7, 1 6, 3 0, 5 3, 7 6, 9 8, 3 9 9, 4 0 4, 4 1 2, 4 1 3, 4 1 4, 4 1 5, 4 1 6,
U
1 0 8, 1 0 9, 1 1 0, 1 1 2, 1 1 8, 1 3 0, 1 3 3, 4 1 7, 4 1 8, 4 2 1
1 3 7, 1 7 1, 1 7 4, 1 7 8, 1 7 9, 1 8 1, 1 8 2, us a h a w a n 3 8 2, 3 8 3, 3 8 4, 3 9 2, 3 9 5,
pr os p e k k erj a y a 4, 3 1, 4 1 8, 4 2 3
1 9 3, 1 9 7, 2 3 6, 2 8 1, 2 8 5, 2 8 6, 2 8 7, 3 9 6, 3 9 9, 4 0 8, 4 2 2, 4 2 5
p ut us- p ut us 4 5
2 9 1, 2 9 6, 3 1 3
p el a b ur a n 1 5, 4 0 4, 4 2 9 V
R
p e m as a n g a n 2 8 1, 2 8 2, 2 8 3, 2 8 5, 2 9 5, v e kt or 3 5, 7 6, 8 1, 1 0 2
r a n c a n g a n p er ni a g a a n 3 9 5, 3 9 6, 3 9 8,
3 1 4, 3 2 0, 3 2 2, 3 2 4, 3 2 7, 3 2 9, 3 3 6, vi nil 1 0 8, 1 1 1, 1 1 3, 1 2 1, 1 2 2, 1 2 7,
3 9 9, 4 0 6, 4 1 2, 4 1 3, 4 1 8, 4 2 1, 4 2 2
3 4 3, 3 4 7, 3 4 8, 3 5 7, 3 5 8, 3 5 9, 3 6 2, 1 2 8, 1 2 9, 1 3 1, 1 3 2, 1 7 2, 1 7 3, 1 7 4,
3 6 4, 3 6 5, 3 6 6, 3 6 7, 3 6 8, 3 6 9, 3 7 0, r e k a b e nt u k 3, 4, 3 0, 3 5, 3 6, 4 4, 5 6,
1 7 5, 1 7 6, 1 7 7, 1 7 8, 1 7 9, 1 8 1, 1 8 2,
3 7 1, 3 7 2 9 8, 1 0 8, 1 1 2, 1 1 3, 1 2 7, 1 3 1, 1 7 7,
1 8 4, 1 8 5, 1 8 6, 1 9 0, 1 9 1, 1 9 2, 1 9 4,
1 9 0, 1 9 1, 1 9 2, 2 0 5, 2 2 8, 2 3 2, 2 3 3,
p e m as ar a n 3 9 2, 3 9 3, 3 9 4, 3 9 5, 3 9 7, 1 9 5, 1 9 6, 1 9 9, 2 0 0, 2 0 1, 2 0 4, 2 0 5,
2 4 4, 2 4 7, 2 5 0, 2 5 1, 2 5 2, 2 6 0, 2 6 2,
4 0 1, 4 1 3, 4 1 5, 4 1 6, 4 2 1, 4 2 2, 4 2 3, 2 1 2, 2 1 3, 2 1 6, 2 1 9, 2 2 0, 2 2 1, 2 2 2,
2 6 4, 2 6 6, 2 7 4
425 2 2 3, 2 2 8, 2 3 0, 2 3 1, 2 3 3, 2 3 5, 2 3 8,
r e pr es e nt asi 6 1, 7 0 2 4 4, 2 4 6, 2 4 7, 2 4 8, 2 5 0, 2 5 8, 2 5 9,
p e m b e nt u k a n 3 8 1, 3 8 6, 4 2 2
r u a n g 4 4, 5 0, 5 1, 7 0, 8 5, 9 7 2 6 0, 2 6 1, 2 6 3, 2 6 5, 2 6 6, 2 6 7, 2 7 1,
p e n c a n ai 1 6 0, 2 1 4, 2 1 5, 2 2 2, 2 2 4,
r u p a 4 4, 4 6, 4 7, 7 0 2 7 4, 2 7 5, 2 7 7, 2 8 2, 2 8 4, 2 8 5, 2 9 5
2 9 3, 3 1 7, 3 4 0, 3 5 8
vis u al 7, 3 5, 3 6, 3 8, 4 4, 4 5, 4 9, 5 0, 5 6,
p e n d a p at a n 3 8 1, 3 9 8, 4 0 1, 4 0 5, 4 0 6, S 6 5, 7 5, 7 6, 7 8, 8 2, 8 3, 8 4, 9 6, 1 0 1,
4 0 7, 4 1 6 s a n s erif 5 6, 5 7, 7 0 1 0 2, 1 0 3, 2 8 3, 3 5 4, 3 7 1, 3 7 5, 4 2 8
p e n e g as a n 3 6, 3 9, 7 0, 9 6, 9 7 s e k uji 1 1 1, 1 7 5, 2 0 4, 2 2 8, 2 3 1, 2 4 6
p e n g g u n a 3 8 1, 3 9 3, 4 2 2 s e k u n d er 5 2 W
p e n g h ur uf a n 5 9, 8 4, 2 1 0, 3 0 7 s e m e nt ar a 3 5 3, 3 7 5, 3 7 7 w ar n a 4 4, 5 1, 5 2, 5 3, 5 4, 5 5, 5 6, 6 0,
p e n gi kl a n a n 3, 3 0, 2 9 1, 3 4 0, 3 5 4, s e n ar ai 1 1 0, 1 1 2, 1 1 4, 1 4 0, 1 4 2, 1 7 4, 6 2, 6 5, 6 7, 7 0, 7 6, 8 6, 8 8, 9 0, 9 3, 9 4,
3 9 3, 4 0 6, 4 1 9 1 7 6, 2 0 4, 2 0 6, 2 4 6, 2 4 8, 2 9 2, 2 9 4, 9 5, 9 6, 1 0 0, 1 0 1, 1 0 8, 1 1 8, 1 2 0, 1 2 8,
p er at ur a n 9, 1 9, 2 0, 2 1, 2 4, 2 5, 2 6, 2 8, 360 1 2 9, 1 3 1, 1 7 6, 1 8 2, 1 8 3, 2 1 1, 2 1 3,
3 1, 3 5 0, 3 7 5, 3 7 8, 3 8 7, 4 0 4 2 2 4, 2 2 8, 2 2 9, 2 3 0, 2 3 1, 2 3 6, 2 4 4,
s e nt u h 4 9
2 4 5, 2 5 4, 2 5 6, 2 7 4, 2 7 5, 2 9 1, 3 3 2,
p er at ur a n tr a fi k 3 5 0 s erif 5 6, 5 7, 7 0 3 5 1, 4 2
p er e k a gr a fi k 3, 4 1 9 sil a n g p a n g k a h 4 5 w a y ar 2 8 3, 2 9 4, 2 9 5, 3 2 6, 3 2 7, 3 3 2
p erisi a n 6 7, 7 7, 8 0, 8 5, 8 7, 8 8, 9 0, si m b ol 9, 3 5, 4 7, 5 3, 6 1, 7 0, 7 5, 7 6,
1 0 2, 1 0 5, 1 1 0, 1 2 0, 1 2 1, 1 2 2, 1 4 1, 3 5 6, 4 2 6, 4 2 7, 4 2 9
1 4 9, 2 2 9, 2 3 0, 2 3 1, 2 4 4, 2 5 0, 2 5 1,
si m etri 4 0, 9 6
2 5 2, 2 5 6
sis a p e p ej al 1 4
p er k a k as a n k o m p ut er 8 1, 8 6
s kr u b e n a m 2 8 1, 2 9 5, 3 3 2, 3 6 8
p er k hi d m at a n 1 8, 3 8 1, 3 9 3, 4 0 3
str u kt ur or g a nis asi 3 9 7
p er k o n gsi a n 3 8 1, 3 8 5, 4 1 3, 4 2 2, 4 2 5
s u bli m ati o n 2 4 5, 2 4 6, 2 4 8, 2 6 2, 2 7 1,
p er ni a g a a n vi, 1 8, 1 1 8, 1 8 2, 2 8 3, 3 5 4,
2 7 4, 2 7 5
3 7 1, 3 8 0, 3 8 1, 3 8 5, 3 8 6, 3 8 8, 3 9 1,
3 9 5, 3 9 6, 3 9 9, 4 1 2, 4 1 3, 4 1 4, 4 1 5, s y ari k at 7, 3 8 1, 3 8 5, 3 8 6, 3 8 7, 3 8 8,
4 1 6, 4 1 8, 4 2 2, 4 2 3, 4 2 5 3 8 9, 3 9 0, 3 9 6, 4 2 2
pl ott er 1 0 8, 1 1 1, 1 2 1, 1 2 2, 1 2 7, 1 3 1,
1 8 4, 1 8 6, 1 9 0, 1 9 4, 1 9 5, 2 0 4, 2 1 2,
432
D e n g a n i ni S A Y A B E R J A N JI a k a n m e nj a g a b u k u i ni
d e n g a n b ai k n y a d a n b ert a n g g u n gj a w a b at a s k e hil a n g a n n y a,
s ert a m e n g e m b ali k a n n y a k e p a d a pi h a k s e k ol a h p a d a t ari k h
y a n g dit et a p k a n .
S ki m Pi nj a m a n B u k u T e k s
S e k ol a h _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Ta h u n Ti n g k at a n N a m a P e n eri m a T ari k h
T eri m a
N o m b or P er ol e h a n: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
T ari k h P e n eri m a a n : _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
B U K U I NI TI D A K B O L E H DI J U A L
eI S B N 9 7 8- 9 6 7- 2 4 4 8- 5 3- 2
9 789672 448532