Dante Alighieri - Epistole (Ebook ITA) PDF

DanteAlighieri
Epistole
Op.Grandebibliotecadellaletteraturaitaliana
ACTAG.DAnnaThsisZanichelli
Edizionidiriferimento
elettroniche
Liz,LetteraturaItalianaZanichelli
astampa
DanteAlighieri,Leopere,SocietDantescaItaliana,Milano,1960
Design
Graphiti,Firenze
Impaginazione
Thsis,Firenze-Milano
DanteAlighieriEpistole
Sommario
I ........................................................................................................................................................... 5
II ......................................................................................................................................................... 6
III[IV] ................................................................................................................................................ 7
IV ........................................................................................................................................................ 8
V ......................................................................................................................................................... 9
VI ...................................................................................................................................................... 11
VII ..................................................................................................................................................... 14
VIII[IX] ............................................................................................................................................ 17
IX[X] ................................................................................................................................................ 18
X[VIII] ............................................................................................................................................. 19
XI ...................................................................................................................................................... 19
XII ..................................................................................................................................................... 22
XIII ................................................................................................................................................... 23
3
4
Epistole
I
ReverendissimoinChristopatridominorumsuorumcarissimodomino
Nicholao miseratione celesti Ostiensiet Vallatrensiepiscopo, Apostolice
Sedislegato,necnoninTusciaRomaniolaetMarchiaTervisinaetpartibus
circumadiacentibuspaciariopersacrosanctamEcclesiamordinato,devotissimi filii A. capitaneus Consilium et Universitas partis Alborum de
Florentiasemetipsosdevotissimeatquepromptissimerecommendant.
[1].PreceptissalutaribusmonitietApostolicapietaterogati,sacrevocis
contextui, quem misistis post cara nobis consilia, respondemus. Et si
negligentie sontes aut ignavie censeremur ob iniuriam tarditatis, citra
iudiciumdiscretiosanctavestrapreponderet;etquantisqualibusqueconsiliis
etresponsis,observatasinceritateconsortii,nostraFraternitasdecenterprocedendoindigeat,etexarninatisquaetangimus,ubifortecontradebitam
celeritatemdefecissedespicimur,utaffluentiavestreBenignitatisindulgeat
deprecamur.
[2].CeufiliinoningratilitterasigiturpievestrePaternitatisaspeximus,
quetotiusnostridesideriipersonantesexordia,subitomentesnostrastanta
letitiaperfuderunt,quantamnemovaleretseuverboseucogitationemetiri.
Namquam,ferepredesideriosompniantes,inhiabamuspatriesanitatem,
vestrarumlitterarumseriesplusquamsemelsubpaternamonitionepolluxit.
Et ad quid aliud in civile bellum corruimus, quid aliud candida nostra
signapetebant,etadquidaliudensesettelanostrarubebant,nisiutqui
civilia iura temeraria voluptate truncaverant et iugo pie legis colla
submitterentetadpacempatriecogerentur?Quippenostreintentioniscuspis
legiptima de nervo quem tendebamus prorumpens, quietem solam et
libertatempopuliflorentinipetebat,petit,atquepetetinposterumQuod
sitamgratissimonobisbeneficiovigilatis,etadversariosnostros,proutsancta
conaminavestravoluerint,adsulcosbonecivilitatisintenditisremeare,quis
vobis dignas grates persolvere attentabit? Nec opis est nostre, pater, nec
quicquidflorentinegentisreperiturinterris.Sedsiquaceloestpietasque
taliaremunerandaprospiciat,illavobispremiadignaferat,quitanteurbis
misericordiaminduistisetadsedandaciviumprofanali.tigiafestinatis.
[3]. Sane, cum per sancte religionis virum fratrem L. civilitatis
persuasoremetpacispremonitiatquerequisitisumusinstanterprovobis,
quemadmodumetipsevestrelitterecontinebant,utabomniguerrarum
insultucessaremusetusu,etnosipsosinpaternasmanusvestrasexhiberemus
intotumnosfiliidevotissimivobisetpacisamatoresetiusti,exutiiam
gladiis,arbitriovestrospontaneaetsinceravoluntatesubimus,ceurelatu
prefati vestri nuntii fratris L. narrabitur, et per publica instrumenta
solempnitercelebrataliquebit.
[4]. Idcirco pietati clementissime vestre filiali voce affectuosissime
supplicamusquatenusillamdiuexagitatamFlorentiamsoporetranquillitatis
et pacis irrigare velitis, eiusque semper populum defensantes nos et qui
nostri sunt iuris, ut pius pater, commendatos habere; qui velut a patrie
caritate nunquam destitimus, sic de preceptorum vestrorum limitibus
nunquam exorbitare intendimus, sed semper tam debite quam devote
quibuscunquevestrisobediremandatis.
II
[HancepistolamscripsitDantesAlagheriiObertoetGuidonicomitibus
de Romena post mortem Alexandri comitis de Romena patrui eorum
condolensillisdeobitusuo].
[1].PatruusvesterAlexander,comesillustris,quidiebusproximiscelestem
undeveneratsecundumspiritumremeavitadpatriam,dominusmeuserat
etmemoriaeiususquequosubtemporevivamdominabiturmichi,quando magnificentia sua, que super astra nunc affluenter dignis premiis
muneratur,mesibiabannosistemporibusspontesuafecitessesubiectum.
Hecequidem,cunctisaliisvirtutibuscomitatainillo,suumnomenpre
titulisYtalorumereumillustrabat.Etquidaliudheroicasuasignadicebant,
nisiscuticamvitiorumfugatricemostendimus?Argenteasetenimscuticas
inpurpureodeferebatextrinsecus,etintrinsecusmenteminamorevirtutum
vitiarepellentem.Doleatergo,doleatprogeniesmaximaTuscanorum,que
tantovirofulgebat,etdoleantomnesamicieiusetsubditi,quorumspem
morscrudeliterverberavit;interquosultimosmemiserumdolereoportet,
quiapatriapulsusetexulinmeritusinfortuniamearependenscontinuo
caraspememetconsolabarinillo.
[2].Sedquanquam,sensualibusamissis,dolorisamaritudoincumbat,si
considerentur intellectualia que supersunt, sane mentis oculis lux dulcis
consolationis exoritur. Nam qui virtutem honorabat in terris, nunc a
Virtutibushonoraturincelis;etquiRomaneaulepalatinuseratinTuscia,
nuncregiesempiterneaulicuspreelectusinsupernaIerusalemcumbeatorum
principibus gloriatur. Quapropter, carissimi domini mei, supplici
exhortatione vos deprecor quatenus modice dolere velitis et sensualia
postergare, nisi prout vobis exemplaria esse possunt; et quemadmodum

ipseiustissimusbonorumsibivosinstituitinheredes,sicipsivos,tanquam
proximioresadillum,moreseiusegregiosinduatis.
[3]. Ego autem, preter hec, me vestrum vestre discretioni excuso de
absentialacrimosisexequiis;quianecnegligentianeveingratitudometenuit,
sed inopina paupertas quam fecit exilium. Hec etenim, velut effera
persecutrix,equisarmisquevacantemiamsuecaptivitatismedetrusitin
antrumetnitentemcunctisexsurgereviribus,hucusqueprevalens,impia
retineremolitur.
III[IV]
ExulantiPistoriensiFlorentinusexulinmerituspertemporadiuturna
salutemetperpetuecaritatisardorem.
[1].Eructuavitincendiumtuedilectionisverbumconfidentievehementis
adme,inquoconsuluisti,carissime,utrumdepassioneinpassionempossit
anima transformari: de passione in passionem dico secundum eandem
potentiametobiectadiversanumerosednonspecie,quodquamvisexore
tuoiustiusprodiredebuerat,nichilominusmeilliusauctoremfacerevoluisti,
ut in declaratione rei nimium dubitate titulum mei nominis ampliares.
Hocetenim,cumcognitum,quamacceptumquamquegratumextiterit,
absqueimportunadiminutioneverbanoncaperent:ideo,causaconticentie
huiusinspecta,ipsequodnonexprimiturmetiaris.
[2].Redditur,ecce,sermoCalliopeusinferius,quosententialitercanitur,
quanquamtransumptivemorepoeticosigneturintentum,amoremhuius
posse torpescere atque denique interire, nec non huius, quod corruptio
uniusgeneratiositalterius,inanimareformari.
[3].Etfideshuius,quanquamsitabexperientiapersuasum,rationepotest
etauctoritatemuniri.Omnisnamquepotentiaquepostcorruptionemunius
actusnondeperit,naturaliterreservaturinalium:ergopotentiesensitive,
manenteorgano,percorruptionemuniusactusnondepereunt,etnaturaliter
reservanturinalium;cumigiturpotentiaconcupiscibilis,quesedesamoris
est,sitpotentiasensitiva,manifestumestquodpostcorruptionemunius
passionis qua in actum reducitur, in alium reservatur. Maior et minor
propositio sillogismi, quarum facilis patet introitus, tue diligentie
relinquanturprobande.
[4].AuctoritatemveroNasonis,quartoDeRerumTransformatione,que
directeatqueadlitterampropositumrespicit,superestutintueare;scilicet
ubi ait, et quidem in fabula trium sororum contemtricium in semine

Semeles,adSolemloquens,quinymphisaliisderelictisatqueneglectisin
quaspriusexarserat,noviterLeucothoendiligebat:Quidnunc,Yperione
nate,etreliqua.
[5].Subhoc,fratercarissime,adprudentiam,quacontraRhamnusie
spiculasispatiens,teexhortor.Perlege,deprecor,FortuitorumRemedia,
que ab inclitissimo phylosophorum Seneca nobis velut a patre filiis
ministrantur, et illud de memoria sane tua non defluat: Si de mundo
fuissetis,mundusquodsuumeratdiligeret.
IV
[ScribitDantesdominoMoroellomarchioniMalaspine].
[1]. Ne lateant dominum vincula servi sui, quam affectus gratuitas
dominantis,etnealiarelataproaliis,quefalsarumoppinionumseminaria
frequentiusessesolent,negligentempredicentcarceratum,adconspectum
Magnificentievestrepresentisoraculiseriemplacuitdestinare.
[2].Igiturmichialiminesuspirateposteacurieseparato,inqua,velut
sepesubadmirationevidistis,fasfuitsequiliberatisofficia,cumprimum
pedesiuxtaSarnifluentasecurusetincautusdefigerem,subitoheu!mulier,
ceufulgurdescendens,apparuit,nescioquomodo,meisauspitiisundique
moribusetformaconformis.Oquamineiusapparitioneobstupui!Sed
stupor subsequentis tonitrui terrore cessavit. Nam sicut diurnis
coruscationibusillicosuccedunttonitrua,sicinspectaflammapulcritudinis
huiusAmorterribilisetimperiosusmetenuit,atquehicferox,tanquam
dominuspulsusapatriapostlongumexiliumsolainsuarepatrians,quicquid
eiuscontrariumfueratintrame,velocciditvelexpulitvelligavit.Occidit
ergo propositum illud laudabile quo a mulieribus suisque cantibus
abstinebam;acmeditationesassiduas,quibustamcelestiaquamterrestria
intuebar,quasisuspectas,impierelegavit;etdenique,necontraseamplius
animarebellaret,liberummeumligavitarbitrium,utnonquoego,sedquo
illevult,mevertioporteat.RegnatitaqueAmorinme,nullarefragante
virtute;qualiterquemeregat,inferiusextrasinumpresentiumrequiratis.
[SeguivalacanzoneAmor,dacheconvienpurchiomidoglia].
V
UniversisetsingulisYtalieRegibusetSenatoribusalmeUrbisnecnon
Ducibus Marchionibus Comitibus atque Populis, humilis ytalus Dantes
Alagheriiflorentinusetexulinmeritusoratpacem.
[1].Eccenunctempusacceptabile,quosignasurguntconsolationis
etpacis.Namdiesnovasplendescitabortuauroramdemonstrans,queiam
tenebrasdiuturnecalamitatisattenuat;iamqueaureorientalescrebrescunt;
rutilatceluminlabiissuis,etauspitiagentiumblandaserenitateconfortat.
Etnosgaudiumexpectatumvidebimus,quidiupernoctitavimusindeserto,quoniamTitanexorieturpacificus,etiustitia,sinesolequasieliotropium
hebetata,cumprimumiubarillevibraveritrevirescet.Saturabunturomnes
quiesuriuntetsitiuntiustitiaminlumineradiorumeius,etconfundentur
qui diligunt iniquitatem a facie coruscantis. Arrexit namque aures
misericordesLeofortisdetribuIuda;atqueullulatumuniversaliscaptivitatis
miserans,MoysenaliumsuscitavitquidegravaminibusEgiptiorumpopulum
suumeripiet,adterramlacteacmellemanantemperducens.
[2].LetareiamnuncmiserandaYtaliaetiamSaracenis,questatiminvidiosa per orbem videberis, quia sponsus tuus, mundi solatium et gloria
plebistue,clementissimusHenricus,divusetAugustusetCesar,adnuptias
properat.Exsiccalacrimasetmerorisvestigiadele,pulcerrima,namprope
estquiliberabittedecarcereimpiorum;quipercutiensmalignantesinore
gladiiperdeteos,etvineamsuamaliislocabitagricolisquifructumiustitie
reddantintemporemessis.
[3]. Sed an non miserebitur cuiquam? Ymo ignoscet omnibus
misericordiamimplorantibus,cumsitCesaretmaiestaseiusdeFontedefluat
pietatis. Huius iudicium omnem severitatem abhorret, et semper citra
mediumplectens,ultramediumpremiandosefigit.Anneproptereanequam
hominumapplaudetaudaciasetinitispresumptionumpoculapropinabit?
Absit,quoniamAugustusest.EtsiAugustus,nonnerelapsorumfacinora
vindicabit,etusqueinThessaliampersequetur,Thessaliam,inquam,finalis
deletionis?
[4].Pone,sanguisLongobardorumcoadductambarbariem;etsiquid
deTroyanorumLatinorumqueseminesuperest,illicede,necumsublimis
aquila fulguris instar descendens afduerit, abiectos videat pullos eius, et
prolisproprielocumcorvulisoccupatum.Eya,facite,Scandinaviesoboles,
utcuiusmeritotrepidatisadventumquodexvobisestpresentiamsitiatis.
Necseducatalludenscupiditas,moreSirenumnescioquadulcedinevigiliam
rationismortificans.Preoccupetisfaciemeiusinconfessionesubiectionis,
etinpsalteriopenitentieiubiletis,considerantesquiapotestatiresistens
Dei ordinationi resistit; et qui divine ordinationi repugnat, voluntati
omnipotentiecoequalirecalcitrat;etdurumestcontrastimulumcalcitrare.
[5].Vosautemquilugetisoppressianimumsublevate,quoniamprope
est vestrasalus. Assumite rastrum bone humilitatis, atque glebis exuste
animositatisoccatis,agellumsternitementisvestre,nefortecelestisimber,
sementemvestramanteiactumpreveniens,invacuumdealtissimocadat.
Non resiliat gratia Dei ex vobis tanquam ros quotidianus ex lapide; sed
velutfecundavallisconcipiteacviridegerminetis,viridedicofructiferum
vere pacis; qua quidem viriditate vestra terra vernante, novus agricola
Romanorum consilii sui boves ad aratrum affectuosius et confidentius
coniugabit.Parcite,parciteiamexnunc,ocarissimi,quimecuminiuriam
passi estis, ut Hectoreus pastor vos oves de ovili suo cognoscat; cui etsi
animadversio temporalis divinitus est indulta, tamen, ut eius bonitatem
redoleat a quo velut a puncto biffurcatur Petri Cesarisque potestas,
voluptuosefamiliamsuamcorrigit,sedeivoluptuosiusmiseretur.
[6].Itaque,siculpavetusnonobest,queplerunquesupinaturutcoluber
etvertiturinseipsam,hincutriquepotestisadvertere,pacemunicuique
preparari,etinsperateletitieiamprimitiasdegustare.Evigilateigituromnes
etassurgiteregivestro,incoleLatiales,nonsolumsibiadimperium,sed,ut
liberi,adregimenreservati.
[7]. Nec tantum ut assurgatis exhortor sed ut illius obstupescatis
aspectum. Qui bibitis fluenta eius eiusque maria naviga tis; qui calcatis
arenas littorum et Alpium summitates, que sue sunt; qui publicis
quibuscunquegaudetis,etresprivatasvinculosuelegis,nonaliter,possidetis;
nolite,velutignari,deciperevosmetipsos,tanquamsompniantes,incordibus
etdicentes:Dominumnonhabemus.Hortusenimeiusetlacusestquod
celumcircuit;namDeiestmare,etipsefecitillud,etaridamfundaverunt
manus eius. Unde Deum romanum Principem predestinasse relucet in
miriseffectibus;etverboVerbiconfirmasseposteriusprofiteturEcclesia.
[8].NempesiacreaturamundiinvisibiliaDei,pereaquefactasunt,
intellectaconspiciuntur,etsiexnotioribusnobisinnotiora;sisimpliciter
interesthumaneapprehensioniutpermotumceliMotoremintelligamus
eteiusvelle;facilepredestinatiohecetiamleviterintuentibusinnotescet
10
Namsiaprimascintillulahuiusignisrevolvamuspreterita,exquoscilicet
ArgishospitalitasestaFrigibusdenegata,etusqueadOctavianitriumphos
mundi gesta revisere vacet; nonnulla eorum videbimus humane virtutis
omninoculminatranscendisse,etDeumperhomines,tanquampercelos
novos, aliquid operatum fuisse. Non etenim semper nos agimus, quin
interdumutensiliaDeisumus;acvoluntateshumane,quibusinestexnaturalibertas,etiaminferiorisaffectusinmunesquandoqueaguntur,etobnoxie
voluntatieternesepeilliancillanturignare.
[9].Etsihec,queutiprincipiasunt,adprobandumquodqueriturnon
sufficiunt, quis non ab illata conclusione per talia precedentia mecum
oppinari cogetur, pace videlicet annorum duodecim orbem totaliter
amplexata, que, sui sillogizantis faciem Dei filium, sicut opere patrato,
ostendit?Ethic,cumadrevelationemSpiritus,homofactus,evangelizaret
in terris, quasi dirimens duo regna, sibi et Cesari universa distribuens,
alterutriiussitreddiquesuasunt.
[10].Quodsipertinaxanimusposcitulterius,nondumannuensveritati,
verbaChristiexaminetetiamiamligati;cuicumpotestatemsuamPilatus
obiceret,LuxnostradesursumesseasseruitquodilleiactabatquiCesaris
ibiauctoritatevicariagerebatofficium.Nonigiturambuletissicutetgentes
ambulantinvanitatesensustenebrisobscurati;sedaperiteoculosmentis
vestre,acvidetequoniamregemnobisceliacterreDominusordinavit.Hic
est quem Petrus, Dei vicarius, honorificare nos monet: quem Clemens,
nuncPetrisuccessor,luceApostolicebenedictionisilluminat;utubiradius
spiritualisnonsufficit,ibisplendorminorisluminarisillustret.
VI
DantesAlagheriiFlorentinusetexulinmeritusscelestissimisFlorentinis
intrinsecis.
[1].EternipiaprovidentiaRegis,quidumcelestiasuabonitateperpetuat,
inferanostradespiciendonondeserit,sacrosanctoRomanorumImperio
reshumanasdisposuitgubernandas,utsubtantiserenitatepresidiigenus
mortalequiesceret,etubique,naturaposcente,civiliterdegeretur.Hocetsi
diviniscomprobaturelogiis,hocetsisoliuspodiorationisinnixacontestatur
antiquitas,nonlevitertamenveritatiapplauditquod,solioaugustalivacante, totus orbis exorbitst, quod nauclerus et remiges in navicula Petri
dormitantetquodYtaliamisera,sola,privatisarbitriisderelictaomnique
publicomoderaminedestituta,quantaventorumfluentorumveconcussio-
11
neferaturverbanoncaperentsedetvixYtaliinfeliceslacrimismetiuntur.
IgiturinhancDeimanifestissimamvoluntatemquicunquetemerepresumendotumescunt,siglaudiusEiusquidicitMeaestultiodecelonon
cecidit,exnuncseveriiudicisadventanteiudiciopallorenotentur.
[2]. Vos autem divina iura et humana transgredientes, quos dira
cupiditatisingluviesparatosinomnenefasillexit,nonneterrorsecunde
mortisexagitat,exquo,primietsoliiugumlibertatishorrentesinromani
Principis, mundi regis et Dei ministri, gloriam fremuistis, atque iure
prescriptionisutentes,debitesubiectionisofficiumdenegando,inrebellionis
vesaniammaluistisinsurgere?Anignoratis,amentesetdiscoli,publicaiura
cumsolatemporisterminationefiniri,etnulliusprescriptioniscalculofore
obnoxia? Nempe legum sanctiones alme declarant, et humana ratio
percotando decernit, publica rerum dominia, quantalibet diuturnitate
neglectanunquampossevanescerevelabstenuataconquiri;namquodad
omniumceditutilitatem,sineomniumdetrimentointerirenonpotest,vel
etiam infirmari; et hoc Deus et natura non vult, et mortalium penitus
abhorreretadsensus.Quid,fatuatalioppinionesummota,tanquamalteri
Babilonii, pium deserentes imperium nova regna temptatis, ut alia sit
Florentina civilitas, alia sit Romana? Cur apostolice monarchie similiter
inviderenonlibet,utsiDeliageminaturincelo,gemineturetDelius?Atqui
simaleausarependerevobisterrorinonest,territetsaltimobstinataprecordia
quodnonmodosapientia,sedinitiumeiusadpenamculpevobisablatum
est.Nullaetenimconditiodelinquentisformidolosior,quamimpudenter
et sine Dei timore quicquid libet agentis. Hac nimirum persepe
animadversione percutitur impius, ut moriens obliviscatur sui qui dum
viveretoblitusestDei.
[3]. Sin prorsus arrogantia vestra insolens adeo roris altissimi, ceu
cacuminaGelboe,vosfecitexsortes,utSenatuseterniconsultorestitisse
timori non fuerit, nec etiam non timuisse timetis; nunquid timor ille
perniciosus,humanusvidelicetatquemundanus,abessepoterit,superbissimi
vestrisanguinisvestrequemultumlacrimanderapineinevitabilinaufragio
properante?Anseptivalloridiculocuiquamdefensioniconfiditis?Omale
concordes!omiracupidineobcecati!Quidvallosepsisse,quidpropugnaculis
etpinnisurbemarmasseiuvabit,cumadvolaveritaquilainauroterribilis,
quenuncPirenen,nuncCaucason,nuncAthlantasupervolans,militieceli
magisconfortatasufflamine,vastamariaquondamtransvolandodespexit?
12
quid, cum adfore stupescetis, miserrimi hominum, delirantis Hesperie

domitorem?Nonequidemspes,quamfrustrasinemorefovetis,reluctantia
istaiuvabitur,sedhacobiceiustiregisadventusinflammabituramplius,ac,
indignata,misericordiasemperconcomitanseiusexercitumavolabit;etquo
false libertatis trabeam tueri existimatis, eo vere servitutis in ergastula
concidetis.MironamqueDeiiudicioquandoqueagicredendumest,ut
unde digna supplicia impius declinare arbitratur, inde in ea gravius
precipitetur;etquidivinevoluntatireluctatusestetsciensetvolens,eidem
militetnesciensatquenolens.
[4].Videbitisedificiavestranonnecessitatiprudenterinstructaseddelitiis
inconsultemutata, que Pergama rediviva non cingunt, tam ariete ruere,
tristes,quamignecremari.Videbitisplebemcircunquaquefurentemnunc
incontraria,proetcontra,deindeinidemadversusvoshorrendaclamantem,
quoniam simul et ieiuna et timida nescit esse. Templa quoque spoliata,
cotidiematronarumfrequentataconcursu,parvulosqueadmirantesetinscios
peccatapatrumlueredestinatosviderepigebit.Etsipresagamensmeanon
fallitur, sic signis veridicis sicut inexpugnabilibus argumentis instructa
prenuntians,urbemdiutinomeroreconfectaminmanusalienorumtradi
finaliter,plurimavestriparteseuneceseucaptivitatedeperdita,perpessuri
exilium pauci cum fletu cernetis. Utque breviter colligam, quas tulit
calamitatesillacivitasgloriosainfideprolibertateSaguntum,ignominiose
voseasinperfidiaproservitutesubirenecesseest.
[5]. Nec ab inopina Parmensium fortuna sumatis audaciam, qui
malesuadafameurgentemurmurantesinvicempriusmoriamuretinmediaarmaruamus,incastraCesaris,absenteCesare,proruperuntnamet
hii,quanquamdeVictoriavictoriamsintadepti,nichilominusibisuntde
doloredoloremmemorabiliterconsecuti.SedrecensetefulminaFederici
prioris,etMediolanumconsulitepariteretSpoletum;quoniamipsorum
perversione simul et eversione discussa viscera vestra nimium dilatata
frigescent, et corda vestra nimium ferventia contrahentur.A, Tuscorum
vanissimi,tamnaturaquamvitioinsensati!Quaminnoctistenebrismalesane
mentispedesoberrent****anteoculospennatorum,necperpenditisnec
figuratisignari.Videntnamquevospennatietinmaculatiinvia,quasistantes
inliminecarceris,etmiserantemquempiam,nefortevosliberetcaptivatos
et in compedibus astrictos et manicis, propulsantes. Nec advertitis
dominantemcupidinem,quiaceciestis,venenososusurrioblandientem,
13
minisfrustatoriiscohibentem,necnoncaptivantemvosinlegepeccati,ac
sacratissimis legibus que iustitie naturalis imitantur ymaginem, parere
vetantem;observantiaquarum,sileta,silibera,nontantumnonservitus
esse probatur, quin ymo perspicaciter intuenti liquet ut est ipsa summa
libertas.Namquidaliudhecnisilibercursusvoluntatisinactumquem
suislegesmansuetisexpediunt?Itaquesolisexistentibusliberisquivoluntarie
legi obediunt, quos vos esse censebitis qui, dum pretenditis libertatis
affectum,contralegesuniversasinlegumprincipemconspiratis?
[6].OmiserrimaFesulanorumpropago,etiterumiampunitabarbaries!
An parum timoris prelibata incutiunt? Omnino vos tremere arbitror
vigilantes,quanquamspemsimuletisinfacieverboquemendaci,atquein
somniisexpergisciplerunque,sivepavescentesinfusapresagia,sivediurna
consilia recolentes. Verum si merito trepidantes insanisse penitet non
dolentes,utinamaritudinempenitentiemetusdolorisquerivuliconfluant,
vestrisanimisinfigendasupersunt,quodRomanereibaiulushicdivuset
triumphatorHenricus,nonsuaprivatasedpublicamundicommodasitiens,
arduaquequepronobisaggressusestsuaspontepenasnostrasparticipans,
tanquamadipsum,postChristum,digitumprophetieprophetadirexerit
Ysaias,cum,spirituDeirevelante,predixit:Verelanguoresnostrosipse
tulitetdoloresnostrosipseportavit.Igiturtempusamarissimepenitendi
vostemerepresumptorum,sidissimularenonvultis,adesseconspicitis.Et
serapenitentiahocamodoveniegenitivanonerit,quinpotiustempestive
animadversionisexordium.Estenim:quoniampeccatorpercutitur,utsine
retractationemoriatur.
Scriptum pridie Kalendas Apriles in finibus Tuscie sub fontem Sarni,
faustissimicursusHenriciCesarisadYtaliamannoprimo.
VII
Sanctissimo gloriosissimo atque felicissimo triumphatori et domino
singularidominoHenricodivinaprovidentiaRomanorumRegietsemper
AugustodevotissimisuiDantesAlagheriiFlorentinusetexulinmeritusac
universaliteromnesTusciquipacemdesiderant,terreosculumantepedes.
[1].InmensaDeidilectionetestante,relictanobisestpacishereditas,ut
insuamiradulcedinemilitienostreduramitescerent,etinusueiuspatrie
triumphantis gaudia mereremur. At livor antiqui et implacabilis hostis,
humaneprosperitatisemperetlatenterinsidians,nonnullosexheredando
volentes,obtutorisabsentiamnosaliosimpiusdenudavitinvitos.Hincdiu
14
superfluminaconfusionisdeflevimus,etpatrociniaiustiregisincessanter
implorabamus,quisatellitiumsevityrannidisperderetetnosinnostraiustitia
reformaret. Cumque tu, Cesaris et Augusti successor, Apennini iuga
transiliens veneranda signa Tarpeia retulisti, protinus longa substiterunt
suspirialacrimarumquediluviadesierunt,et,ceuTitanpreoptatusexoriens,
novaspesLatioseculimelioriseffulsit.Tuncpleriquevotasuaprevenientes
in iubilo tam Saturnia regna quam Virginem redeuntem cum Marone
cantabant.
[2].Verumquiasolnoster,sivedesideriifervorhocsubmoneatsivefacies
veritatis,autmorariiamcrediturautretrocederesupputatur,quasiIosue
denuovelAmosfiliusimperaret,incertitudinedubitarecompellimuretin
vocem Precursoris irrumpere sic: Tu es qui venturus es, an alium
expectamus?.Etquamvislongasitisindubiumquesuntcertapropteresse
propinqua,utadsolet,furibundadeflectat,nichilominusintecredimuset
speramus,asseverantesteDeiministrumetEcclesiefiliumetRomanegloriepromotorem.Nametegoquiscribotampromequamproaliis,velut
decetimperatoriammaiestatembenignissimumvidietclementissimumte
audivi, cum pedes tuos manus mee tractarunt et labia mea debitum
persolverunt.Tuncexultavitintespiritusmeus,cumtacitusdiximecum:
EcceAgnusDei,eccequitollitpeccatamundi.
[3].Sedquidtamseramoretursegnitiesadmiramur,quandoiamdudum
invallevictorEridaninonsecusTusciamderelinquis,pretermittisetnegligis,
quamsiiuratutandaImperiicircumscribiLigurumfinibusarbitreris;non
prorsus,utsuspicamur,advertens,quoniamRomanorumgloriosapotestas
necmetis Ytalie nec tricornis Europe margine coarctatur. Nam etsi vim
passainangustumgubernaculasuacontraxerit,undiquetamendeinviolabili iure fluctus Amphitritis attingens vix ab inutili unda Oceani se
circumcingidignatur.Scriptumetenimnobisest:
NasceturpulcraTroyanusorigineCesar
imperiumOcceano,famamquiterminetastris.
Et cum universaliter orbem describi edixisset Augustus, ut bos noster
evangelizans accensus Ignis eterni flamma remugit, si non de iustissimi
principatusaulaprodiissetedictum,unigenitusDeiFiliushomofactusad
profitendum secundum naturam assumptam edicto se subditum,
nequaquamtuncnascideVirginevoluisset;nonenimsuasissetiniustum,
quemomnemiustitiamimpleredecebat.
15
[4]. Pudeat itaque in angustissima mundi area irretiri tam diu quem
mundusomnisexpectat;etabAugusticircumspectionenondefluatquod
Tuscanatyrannisindilationisfiduciaconfortatur,etcotidiemalignantium
cohortando superbiam vires novas accumulat, temeritatem temeritati
adiciens.IntonetiterumvoxillaCurionisinCesarem:
Dumtrepidantnullofirmateroborepartes,
tollemoras;sempernocuitdifferreparatis:
parlaboratquemetuspretiomaiorepetuntur
IntonetillavoxincrepitantisAnubisiteruminEneam:
Sitenullamovettantarumgloriarerum,
necsuperipsetuamolirislaudelaborem,
Ascaniumsurgentemetspesheredislulirespice,
cuiregnumYtalieRomanaquetellus
debentur.
[5].Iohannesnamque,regiusprimogenitustuusetrex,quem,postdiei
orientisoccasum,mundisuccessivaposteritasprestolatur,nobisestalter
Ascanius,quivestigiamagnigenitorisobservans,in Turnosubiquesicut
leodesevietetinLatinosvelutagnusmitescet.Precaveantsacratissimiregis
altaconsilia,necelesteiudiciumSamuelisillaverbareasperent:
Nonnecumparvulusessesinoculistuis,caputintribubusIsraelfactuses,
unxitqueteDominusinregemsuperIsrael,etmisitteDeusinviaetait:
VadeetinterficepeccatoresAmalech?.Namettuinregemsacratusesut
AmalechpercutiasetAgagnonparcas,atqueulciscarisIllumquimisittede
gentebrutalietdefestinasuasollempnitate;quequidemetAmalechet
Agagsonaredicuntur.
[6]. TuMediolanitamvernandoquamhiemandomorarisethydram
pestiferampercapitumamputationemrerisextinguere?Quodsimagnalia
gloriosiAlciderecensuisses,teutillumfallicognosceres,cuipestilensanimal,
capite repullulante multiplici, per damnum crescebat, donec instanter
magnanimusviteprincipiumimpetivit.Nonetenimadarboresextirpandas
valetipsaramorumincisioquiniterummultipliciusvirulenterramificent,
quousqueradicesincolumesfuerintutprebeantalimentum.Quid,preses
unice mundi, peregisse preconicis cum cervicem Cremone deflexeris
contumacis?nonnetuncvelBrixievelPapierabiesinopinaturgescet?Ymo,
quecumetiamflagellataresederit,moxaliaVercellisvelPergamivelalibi
returgebit,donechuiusscatescentiecausaradicalistollatur,etradicetanti
errorisavulsa,cumtruncoramipungitiviarescant.
16
[7]. An ignoras, excellentissime principum, nec de specula summe

celsitudinis deprehendis ubi vulpecula fetoris istius, venantium secura,
recumbat?Quippe nec Pado precipiti, nec Tiberi tuo criminosa potatur
verumSarnifluentatorrentisadhucrictuseiusinficiunt,etFlorentia,forte
nescis?, dira hec pernicies nuncupatur. Hec est vipera versa in viscera
genitricis; hec est languida pecus gregem domini sui sua contagione
commaculans; hec Myrrha scelestis et impia in Cinyre patris amplexus
exestuans;hecAmataillaimpatiens,que,repulsofataliconnubio,quem
fata negabant generum sibi adscire non timuit, sed in bella furialiter
provocavit,etdemum,maleausaluendo,laqueosesuspendit.Verematrem
vipereaferitatedilaniarecontendit,dumcontraRomancornuarebellionis
exacuit,queadymaginemsuamatquesimilitudinemfecitillam.Verefumos,
evaporante sanie, vitiantes exhalat et inde vicine pecudes et inscie
contabescunt, dum falsis illiciendo blanditiis et figmentis aggregat sibi
finitimos et infatuat aggregatos. Vere in paternos ardet ipsa concubitus,
dumimprobaprocacitateconatursummiPontificis,quipaterestpatrum,
adversum te violare assensum. Vere Dei ordinationi resistit, proprie
voluntatis ydolum venerando, dum regem aspernata legiptimum non
erubescitinsanareginonsuoiuranonsuapromaleagendipotestatepacisci.
Sedattendatadlaqueummulierfuriataquoseinnectit.Namsepequisin
reprobumsensumtraditur,uttraditusfaciateaquenonconveniunt;que
quamvisiniustasintopera,iustatamensuppliciaessenoscuntur.
[8].Eiaitaque,rumpemoras,prolesalteraIsai,sumetibifiduciamde
oculis Domini Dei Sabaoth coram quo agis, et Goliam hunc in funda
sapientietueatqueinlapideviriumtuarumprosterne;quoniamineius
occasunoxetumbratimoriscastraPhilistinorumoperiet:fugientPhilistei
etliberabiturIsrael.Tunchereditasnostra,quamsineintermissionedeflemus
ablatam,nobiseritinintegrumrestituta;acquemadmodum,sacrosancte
Ierusalem memores, exules in Babilone gemiscimus, ita tunc cives et
respirantesinpace,confusionismiseriasingaudiorecolemus.
Scriptum in Tuscia sub fonte Sarni xv Kalendas Maias, divi Henrici
faustissimicursusadYtaliamannoprimo.
VIII[IX]
SerenissimeatquepiissimedominedomineMargaritecelestismiserationis
intuitu Romanorum regine et semper Auguste, devotissima sua G. de
BatifolleDeietImperiigratialargientecomitissainTusciapalatina,flexis
humilitergenibusreverentiedebitumexhibet.
17
Regalis epistole documenta gratuita ea qua potui veneratione recepi,

intellexidevote.Sedcumdeprosperitatesuccessuumvestrifelicissimicursus
familiariterintimataconcepi,quantolibensanimusconcipientisarriserit,
placetpotiuscommendaresilentiotanquamnuntiomeliorinonenimverba
significandosufficiuntubimensipsaquasidebriasuperatur.Itaquesuppleat
regieCelsitudinisapprehensioquescribentishumilitasexplicarenonpotest.
Atquamvisinsinuataperlitterasineffabilitergratafuerintetiocunda,
spesampliortamenetletandicausasaccumulatetsimulvotaiustaconfectat.
Spero equidem, de celesti provisione confidens quam nunquam falli vel
prepediripossenondubitoetquehumanecivilitatidePrincipesingulari
providit, quod exordia vestri regni felicia semper in melius prosperata
procedent. Sic igitur in presentibus et futuris exultans, ad Auguste
clementiamsineullahesitationerecurro,etsupplicitertempestivadeposco
quatenusmesubumbratutissimavestriCulministalitercollocaredignemini,
utcuiusquesinistrationisabestusimsemperetvidearessesecura.
IX[X]
IllustrissimeatquepiissimedominedomineMargaritedivinaprovidentia
RomanorumregineetsemperAugustefidelissimasuaG.deBatifolleDei
et imperialis indulgentie gratia comitissa in Tuscia palatina, cum
promptissima recommendatione se ipsam et voluntarium ab obsequia
famulatum.
Cum pagina vestre Serenitatis apparuit ante scribentis et gratulantis
aspectum,expertaestmeapurafidelitasquamindominorumsuccessibus
cordasubditorumfideliumcolletentur.Nampereaquecontinebanturin
ipsa,cumtotacordishilaritateconcepiqualiterdexterasummiRegisvota
Cesaris et Auguste feliciter adimplebat. Proinde gradum mee fidelitatis
experta petentis audeo iam inire officium. Ergo ad audientiam vestre
Sublimitatisexoransetsuppliciterprecoretdevotedeposcoquatenusmentis
oculisintueridigneminiprelibateinterdumfideipuritatem.
Verumquianonnullaregaliumclausularumvidebaturhortariut,siquandonuntiorumfacultasadesset,Celsitudiniregiealiquidperoptandodestatus
meiconditionereferrem,quamvisquedampresumptionisfaciesinterdicat,
obedientie tamen suadente virtute obediam. Audiat, ex quo iubet,
RomanorumpiaetserenaMaiestas,quoniamtemporemissionispresentium
coniunx predilectus et ego, Dei dono, vigebamus incolumes, liberorum
sospitategaudentes,tantosolitoletioresquantosignaresurgentisImperii
melioraiamseculapromittebant.
18
MissumdeCastroPoppiixvKalendasIunias,faustissimicursusHenrici
CesarisadYtaliamannoprimo.
[VIII]
Gloriosissime atque clementissime domine domine Margarite divina
providentiaRomanorumregineetsemperAuguste,G.deBatifolleDeiet
adiuvalisMagnificentiegratiacomitissainTusciapalatina,tamdebitequam
devotesubiectionisofficiumantepedes.
Gratissima regie Benignitatis epistola et meis oculis visa letanter et
manibusfuitassumptareverenter,utdecuit.Cumquesignificataperillam
mentis aciem penetrando dulcescerent, adeo spiritus lectitantis fervore
devotionisincaluit,utnunquampossintsuperareoblivianecmemorlasine
gaudiomemorare.Namquantavelqualisego,utadenarrandummichide
sospitate consortis et sua, utinam diuturna!, coniunx fortissima Cesaris
condescendat?Quippetantipondushonorisnequemerltagratulantisneque
dignitaspostulabat;sednecetiaminclinarihumanorumgraduumdedecuit
apicem,unde,velutavivofonte,sanctecivilitatisexempladebentinferioribus
emanare.
Dignasitaquepersolveregratesnonopisesthominis;verumabhomine
alienum esse non reor pro insufficientie supplemento Deum exorare
quandoque.Nuncideoregnisideriiiustisprecibusatquepiisaulapulsetur,
et impetret supplicantis affectus quatenus mundi gubernator eternus
condescensui tanto premia coequata retribuat, et ad auspitia Cesaris et
Augustedexteramgratiecoadiutricisextendat;utquiromaniprincipatus
imperiobarbarasnationesetcivesinmortaliumtutamentasubegit,delirantis
evifamiliamsubtriumphisetgloriasuiHenricireformetinmelius.
XI
[CardinalibusytalicisDantesdeFlorentia,etc.].
[1]. Quomodo sola sedet civitas plena populo! facta est quasi vidua
domina gentium. Principum quondam Phariseorum cupiditas que
sacerdotiumvetusabominabilefecit,nonmodoleviticeprolisministerium
transtulit,quinetpreelectecivitatiDavidobsidionempeperitetruinam.
Quodquidemdespeculapunctalieternitatisintuensquisoluseternusest,
mentemDeodignamviripropheticiperSpiritumSanctumsuaiussione
impressit,etissanctamIerusalemvelutexstinctamperverbapresignataet
nimium,prohdolor!,iteratadeflevit.
[2].NosquoqueeundemPatremetFilium,eundemDeumethominem,
19
necnoneandemMatremetVirginemprofitentes,propterquosetpropter
quorumsalutemterdecaritateinterrogatumetdictumest:Petre,pasce
sacrosanctumovile;Romamcui,posttottriumphorumpompas,etverbo
etopereChristusorbisconfirmavitimperium,quametiamillePetrus,et
Paulusgentiumpredicator,inapostolicamsedemasperginepropriisanguinis
consecravit,cumIeremia,nonlugendaprevenientes,sedpostipsadolentes,
viduametdesertamlugerecompellimur.
[3].Piget,heu!,nonminusquamplagamlamentabilemcernereheresium,
quodimpietatisfautores,Iudei,Saracenietgentes,sabbatanostrarident,
et,utfertur,conclamant:UbiestDeuseorum?;etquodforsansuisinsidiis
apostate Potestates contra defensantes Angelos hoc adscribunt; et, quod
horribiliusest,quodastronomiquidametcrudeprophetantesnecessarium
asseruntquod,maleusilibertatearbitrii,eligeremaluistis.
[4]. Vos equidem, Ecclesie militantis veluti primi prepositi pili, per
manifestamorbitamCrucifixicurrumSponseregerenegligentes,nonaliter
quamfalsusaurigaPhetonexorbitastis;etquorumsequentemgregemper
saltus peregrinationis huius illustrare intererat, ipsum una vobiscum ad
precipitiumtraduxistis.Necadimitandarecenseocumdorsa,nonvultus,
adSponsevehiculumhabeatis,etveredicipossetis,quiPropheteostensi
sunt,maleversiadtemplumvobisignemdecelomissumdespicientibus,
ubinuncareabalienocalescunt;vobiscolumbasintemplovendentibus
ubi que pretio mensurari non possunt, in detrimentum hinc inde
commorantiumvenaliafactasunt.Sedattendatisadfuniculum,attendatis
ad ignem neque patientiam contemnatis Illius qui ad penitentiam vos
expectat.Quodsideprelibatoprecipitiodubitaturquidaliuddeclarando
respondeam,nisiquodinAlcimumcumDemetrioconsensistis?
[5].Forsitanetquisiste,quiOzerepentinumsuppliciumnonformidans,
adarcam,quamvislabantem,seerigit?indignanterobiurgabitis.Quippe
de ovibus pascue Iesu Christi minima una sum; quippe nulla pastorali
auctoritateabutens,quoniamdivitiemecumnonsunt.Nonergodivitiarum,
sedgratiaDeisumidquodsum,etzelusdomuseiuscomeditme.Nam
etiaminorelactentiumetinfantiumsonuitiamDeoplacitaveritas,et
cecusnatusveritatemconfessusest,quamPhariseinonmodotacebant,sed
etmalignereflectereconabantur.Hiishabeopersuasumquodaudeo.Habeo
preter hec preceptorem Phylosophum qui, cuncta moralia dogmatizans,
amicisomnibusveritatemdocuitpreferendam.NecOzepresumptioquam
20
obiectandamquiscrederet,quasitemereprorumpentemmeinficitsuitabe
reatus;quiailleadarcam,egoadbovescalcitrantesetperabviadistrahentes
attendo. Ille ad arcam proficiat qui salutiferos oculos ad naviculam
fluctuantemaperuit.
[6].Nonitaquevideorquemquamexacerbasseadiurgia;quinpotius
confusionisruboremetinvobisetaliis,nominesoloarchimandritis,per
orbemdumtaxatpudoreradicatusnonsittotaliter,accendisse;cumdetot
pastorisofficiumusurpantibus,detotovibus,etsinonabactis,neglectis
tamenetincustoditisinpascuis,unasolavox,solapia,ethecprivata,in
matrisEcclesiequasifunereaudiatur.
[7]. Quidni? Cupiditatem unusquisque sibi duxit in uxorem,
quemadmodumetvos,quenunquampietatisetequitatis,utcaritas,sed
semperimpietatisetiniquitatisestgenitrix.A,materpiissima,sponsaChristi,
que in aqua et Spiritu generas tibi filios ad ruborem! Non caritas, non
Astrea,sedfiliesanguisugefactesunttibinurus;quequalesparianttibi
fetus,preterLunensempontificemomnesaliicontestantur.IacetGregorius
tuusintelisaranearum;iacetAmbrosiusinneglectisclericorumlatibulis;
iacetAugustinusabiectus,Dionysius,DamascenusetBeda;etnescioquod
Speculum,Innocentium,etOstiensemdeclamant.Curnon?IlliDeum
querebant,utfinemetoptimum;isticensusetbeneficiaconsecuntur.
[8].Sed,opatres,nemephenicemextimetisinorbeterrarum;omnes
enimquegarriomurmurantautmussantautcogitantautsommantetque
inventanonattestantur.Nonnullisuntinadmirationesuspensi:ansemper
ethocsilebunt,nequeFactorisuotestimoniumreddent?VivitDominus,
quiaquimovitlinguaminasinaBalaam,Dominusestetiammodernorum
brutorum.
[9].Iamgarrulusfactussum:vosmecoegistis.Pudeatergotamabinfra,
nondeceloutabsolvat,arguivelmoneri.Rectequidemnobiscumagitur,
cumexeapartepulsaturadnosadquamcumceterissensibusinfletauditum,
ac pariat pudor in nobis penitudinem, primogenitam suam, et hec
propositumemendationisaggeneret.
[10].Quodutgloriosalonganimitasfoveatetdefendat,Romamurbem,
nuncutroqueluminedestitutam,nuncAnnibalinedumaliimiserandam,
solamsedentemetviduamproutsuperiusproclamatur,qualisest,promodulovestreymaginisantementalesoculosaffigatisoportet.Etadvoshec
suntmaximequisacrumTiberimparvulicognovistis.NametsiLatialecaput
piecunctisestYtalisdiligendumtanquamcomunesuecivilitatisprincipium,
21
vestrumiustecenseturaccuratissimecolereipsum,cumsitvobisprincipium
ipsiusquoqueesse.EtsiceterosYtalosinpresensmiseriadoloreconfecitet
ruboreconfudit,erubescendumessevobisdolendumquequisdubitet,qui
taminsolitesuivelSoliseclipsiscausafuistis? Tupreomnibus,Urse,ne
degradaticollegeperpetuoremanerentinglorii;etilli,utmilitantisEcclesie
venerandainsigniaqueforsannonemeritisedinmeriticoactiposuerant,
apostoliciculminisauctoritateresumerent.Tuquoque,transtiberinesectator
factionisalteriusutiradefunctiAntistitisintevelutramusinsitionisin
truncononsuofrondesceret,quasitriumphatamCarthaginemnondum
exueras,illustriumScipionumpatriepotuistihuncanimumsineullatui
iudiciicontradictionepreferre.
[11].Emendabiturquidemquanquamnonsitquinnotacicatrixinfamis
ApostolicamSedemusqueadignem,cuiceliquinuncsuntetterrasunt
reservati,deturpet,siunanimesomnesquihuiusmodiexorbitationisfuistis
auctores, pro Sponsa Christi, pro sede Sponse que Roma est, pro Ytalia
nostra,etutpleniusdicam,ptototacivitateperegrinanteinterris,viriliter
propugnetis,utdepalestraiamcepticertaminisundiqueabOcceanimarginecircumspecta,vosmetipsoscumgloriaofferentes,audirepossitis:Gloria
inexcelsis;etutVasconumobprobriumquitamdiracupidineconflagrantes
Latinorumgloriamsibiusurparecontendunt,perseculacunctafuturasit
posterisinexemplum.
XII
[AmicoFlorentino].
[1].Inlitterisvestrisetreverentiadebitaetaffectionereceptis,quam
repatriatio mea cure sit vobis et animo, grata mente ac diligenti
animadversioneconcepi;etindetantomedistrictiusobligastis,quantorarius
exulesinvenireamicoscontingit.Adillarumverosignificataresponsio,etsi
noneritqualemforsanpusillanimitasappeteretaliquorum,utsubexamine
vestriconsiliianteiudiciumventiletur,affectuosedeposco.
[2].Ecceigiturquodperlitterasvestrasmeiquenepotisnecnonaliorum
quampluriumamicorum,significatumestmichiperordinamentumnuper
factumFlorentiesuperabsolutionebannitorumquodsisolverevellemcertam
pecuniequantitatemvellemquepatinotamoblationis,etabsolvipossemet
redireadpresens.Inquaquidemduoridendaetmalepreconsiliatasunt,
pater;dicomalepreconsiliataperillosquitaliaexpresserunt,namvestre
litterediscretiusetconsultiusclausulatenichildetalibuscontinebant.
22
[3]. Estne ista revocatio gratiosa qua Dantes Alagherii revocatur ad

patriam,pertrilustriumfereperpessusexilium?Hocnemeruitinnocentia
manifestaquibuslibet?hocsudoretlaborcontinuatusinstudio?Absita
virophylosophiedomesticotemerariatantumcordishumilitas,utmore
cuiusdamCiolietalioruminfamiumquasivinctusipsesepatiaturofferri!
Absitaviropredicanteiustitiamutperpessusiniurias,iniuriaminferentibus,
velutbenemerentibus,pecuniamsuamsolvat!
[4].Nonesthecviaredeundiadpatriam,patermi;sedsialiapervos
anteautdeindeperaliosinveniturquefameDantisquehonorinonderoget,
illamnonlentispassibusacceptabo;quodsipernullamtalemFlorentia
introitur,nunquamFlorentiamintroibo.Quidni?nonnesolisastrorumque
speculaubiqueconspiciam?nonnedulcissimasveritatespoterospeculari
ubique sub celo, ni prius inglorium ymo ignominiosum populo
Florentinequecivitatimereddam?Quippenecpanisdeficiet.
XIII
MagnificoatquevictoriosodominodominoCaniGrandidelaScala
sacratissimiCesareiPrincipatusinurbeVeronaetcivitateVicentieVicario
generali, devotissimus suus Dantes Alagherii florentinus natione non
moribus, vitam orat per tempora diuturna felicem et gloriosi nominis
perpetuumincrementum.
[1]. Inclita vestre Magnificentie laus, quam fama vigil volitando
disseminat,sicdistrahitindiversadiversos,uthosinspemsueprosperitatis
attollat,hosexterminiideiciatinterrorem.Huiusquidempreconium,facta
modernorumexsuperans,tanquamveriexistentialatiusarbitrabaraliquando
superfluum. Verumnediuturnamenimisincertitudosuspenderet,velut
Austri regina Ierusalem petiit, velut Pallas petiit Elicona, Veronam petii
fidisoculisdiscursurusaudita,ibiquemagnaliavestravidi,vidibeneficia
simul et tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar
excessum,sicposteriusipsafactaexcessivacognovi.Quofactumutexauditu
solocumquadamanimisubiectionebenivoluspriusexstiterim,sedexvisu
postmodumdevotissimusetamicus.
[2].Necreoramicinomenassumens,utnonnulliforsitanobiectarent,
reatum presumptionis incurrere, cum non minus dispares connectantur
quam pares amicitie sacramento. Nam si delectabiles et utiles amicitias
inspicerelibeat,illispersepiusinspicientipatebitpreheminentesinferioribus
coniugaripersonas.Etsiadveramacperseamicitiamtorqueaturintuitus,
nonne summorum illustriumque principum plerunque viros fortuna
23
obscuros,honestatepreclaros,amicosfuisseconstabit?Quidni,cumetiam
Deiethominisamicitianequaquamimpediaturexcessu?Quodsicuiquam
quodasseriturnuncvidereturindignum,SpiritumSanctumaudiat,amicitie
sueparticipesquosdamhominesprofitentem;naminSapientiadesapientia
legitur quoniam infinitus thesaurus est hominibus, quo qui usi sunt,
participesfactisuntamicitieDei.Sedhabetimperitiavulgisinediscretione
iudicium;etquemadmodumsolempedalismagnitudinisarbitratur,sicet
circamoresvanacredulitatedecipitur.Nosautemquibusoptimumquod
estinnobisnosceredatumest,gregumvestigiasectarinondecet,quinymo
suiserroribusobviaretenemur.Namintellectuacrationedegentes,divina
quadamlibertatedotati,nullisconsuetudinibusastringuntur;necmirum,
cumnonipsilegibus,sedipsislegespotiusdirigantur.Liquetigiturquod
superius dixi, me scilicet esse devotissimum et amicum, nullatenus esse
presumptum.
[3]. Preferens ergo amicitiam vestram quasi thesaurum carissimum,
providentiadiligentietaccuratasolicitudineillamservaredesidero.Itaque,
cumindogmatibusmoralisnegotiiamicitiamadequarietsalvarianalogo
doceatur,adretribuendumprocollatisbeneficiisplusquamsemelanalogiam
sequimihivotivumest;etpropterhocmunusculameasepemultumconspexi
etabinvicemsegregavinecnonsegregatapercensui,digniusquegratiusque
vobisinquirens.Nequeipsipreheminentievestrecongruumcomperimagis
quamComediesublimencanticamquedecoraturtituloParadisi;etillam
subpresentiepistola,tanquamsubepigrammatepropriodedicatam,vobis
ascribo,vobisoffero,vobisdeniquerecommendo.
[4]. Illud quoque preterire silentio simpliciter inardescens non sinit
affectusquodinhacdonationeplusdonoquamdominoethonorisetfame
conferrivideripotest;quinymocumeiustituloiampresagiumdegloria
vestrinominisampliandasatisattentisvidebarexpressisse;quoddeproposito.Sedzelusgratievestre,quamsitiovitamparvipendens,aprimordio
metamprefixamurgebitulterius.Itaque,formulaconsumataepistolead
introductionem oblati operis aliquid sub lectoris officio compendiose
aggrediar.
[5].SicutdicitPhylosophusinsecundoMetaphysicorum,sicutresse
habetadesse,sicsehabetadveritatem;cuiusratioest,quiaveritasdere,
queinveritateconsistittanquaminsubiecto,estsimilitudoperfectarei
sicutest.Eorumveroquesunt,quedamsicsuntuthabeantesseabsolutum
inse;quedamsuntitauthabeantessedependensabalioperrelationem
24
quandam,uteodemtemporeesseetadaliudsehabereutrelativa;sicut
pateretfilius,dominusetservus,duplumetdimidium,totumetpars,et
huiusmodi,inquantumtalia.Proptereaquodessetaliumdependetabalio,
consequensestquodeorumveritasabaliodependeat;ignoratoenimdimidio,
nunquamcognosciturduplum,etsicdealiis.
[6]. Volentesigituraliqualemintroductionemtraderedeparteoperis
alicuius,oportetaliquamnotitiamtraderedetotocuiusestpars.Quapropter
etego,volensdepartesupranominatatotiusComediealiquidtradereper
modumintroductionis,aliquiddetotooperepremittendumexistimavi,ut
facilioretperfectiorsitadpartemintroitus.Sexigitursuntqueinprincipio
cuiusquedoctrinalisoperisinquirendasuntvidelicetsubiectum,agens,forma,finis,librititulus,etgenusphylosophie.Deististriasuntinquibus
parsistaquamvobisdestinareproposuivariaturatoto,scilicetsubiectum,
formaettitulus;inaliisverononvariatur,sicutapparetinspicienti;etideo
circaconsiderationemdetotoistatriainquirendaseorsumsunt:quofacto,
satis patebit ad introductionem partis. Deinde inquiremus alia tria non
solumperrespectumadtotum,sedetiamperrespectumadipsampartem
oblatam.
[7].Adevidentiamitaquedicendorumsciendumestquodistiusoperis
nonestsimplexsensus,ymodicipotestpolisemos,hocestpluriumsensuum;
namprimussensusestquihabeturperlitteram,aliusestquihabeturper
significataperlitteram.Etprimusdiciturlitteralissecundusveroallegoricus
sivemoralissiveanagogicus.Quimodustractandi,utmeliuspateat,potest
considerari in hiis versibus: In exitu Israel de Egipto, domus Iacob de
populobarbaro,factaestIudeasanctificatioeius,Israelpotestaseius.Nam
siadlitteramsolaminspiciamus,significaturnobisexitusfiliorumIsraelde
Egipto,temporeMoysis;siadallegoriam,nobissignificaturnostraredemptio
facta per Christum; si ad moralem sensum, significatur nobis conversio
anime de luctu et miseria peccati ad statum gratie; si ad anagogicum,
significaturexitusanimesancteabhuiuscorruptionisservituteadeterne
glorie libertatem. Et quanquam isti sensus mistici variis appellentur
nominibus,generaliteromnesdicipossuntallegorici,cumsintalitterali
sivehistorialidiversi.Namallegoriadicituraballeongrece,quodinlatinum
dicituralienum,sivediversum.
[8].Hiisvisis,manifestumestquodduplexoportetessesubiectum,circa quod currant alterni sensus. Et ideo videndum est de subiecto huius
operis, prout ad litteram accipitur; deinde de subiecto, prout allegorice
25
sententiatur.Estergosubiectumtotiusoperis,litteralitertantumaccepti,
statusanimarumpostmortemsimplicitersumptus;namdeilloetcirca
illumtotiusoperisversaturprocessus.Siveroaccipiaturopusallegorice,
subiectumesthomoproutmerendoetdemerendoperarbitriilibertatem
iustitiepremiandietpuniendiobnoxiusest.
[9].Formaveroestduplex:formatractatusetformatractandi.Forma
tractatusesttriplex,secundumtriplicemdivisionem.Primadivisioest,qua
totumopusdividiturintrescanticas.Secunda,quaquelibetcanticadividitur
incantus.Tertia,quaquilibetcantusdividiturinrithimos.Formasivemodus
tractandiestpoeticus,fictivusdescriptivus,digressivus,transumptivus,et
cumhocdiffinitivus,divisivus,probativus,improbativus,etexemplorum
positivus.
[10]. Libri titulus est: Incipit Comedia Dantis Alagherii, florentini
nationenonmoribus.Adcuiusnotitiamsciendumestquodcomediadicitur
acomosvillaetodaquodestcantus,undecomediaquasivillanuscantus.
Etestcomediagenusquoddampoeticenarrationisabomnibusaliisdifferens.
Differtergoatragediainmateriaperhoc,quodtragediainprincipioest
admirabilis et quieta, in fine seu exitu est fetida et horribilis; et dicitur
propterhocatragosquodesthircusetodaquasicantushircinus,idest
fetidusadmodumhirci;utpatetperSenecaminsuistragediis.Comedia
veroinchoatasperitatemalicuiusrei,sedeiusmateriaprospereterminatur,
utpatetperTerentiuminsuiscomediis.Ethincconsueveruntdictatores
quidaminsuissalutationibusdicerelocosalutistragicumprincipiumet
comicumfinem.Similiterdifferuntinmodoloquendi:elateetsublime
tragedia;comediaveroremisseethumiliter,sicutvultOratiusinsuaPoetria,
ubilicentiataliquandocomicosuttragedosloqui,etsiceconverso:
Interdumtamenetvocemcomediatollit,
iratusqueChremestumidodelitigatore;
ettragicusplerunquedoletsermonepedestri
TelephusetPeleus,etc.
EtperhocpatetquodComediadiciturpresensopus.Namsiadmateriam
respiciamus,aprincipiohorribilisetfetidaestquiaInfernus,infineprospera,desiderabilisetgrata,quiaParadisus;admodumloquendi,remissus
estmodusethumilisquialocutiovulgarisinquaetmulierculecomunicant.
Suntetaliageneranarrationumpoeticarum,scilicetcarmenbucolicum,
elegia,satira,etsententiavotiva,utetiamperOratiumpaterepotestinsua
Poetria;seddeistisadpresensnichildicendumest.
26
[11].Potestamodopaterequomodoassignandumsitsubiectumpartis
oblate. Nam si totius operis litteraliter sumpti sic est subiectum, status
animarumpostmortemnoncontractussedsimpliciteracceptus,manifestum
estquodhacinpartetalisstatusestsubiectum,sedcontractus,scilicetstatus
animarum beatarum post mortem. Et si totius operis allegorice sumpti
subiectumesthomoproutmerendoetdemerendoperarbitriilibertatem
estiustitiepremiandietpuniendiobnoxius,manifestumestinhacparte
hocsubiectumcontrahi,etesthomoproutmerendoobnoxiusestiustitie
premiandi.
[12].Etsicpatetdeformapartisperformamassignatamtotius;namsi
formatractatusintotoesttriplex,inhacpartetantumestduplex,scilicet
divisiocantuumetrithimorum.Noneiuspotestessepropriaformadivisio
prima,cumistaparssitprimedivisionis.
[13]. Patet etiam de libri titulo; nam titulus totius libri est Incipit
Comediaetc.,utsupra;titulusautemhuiuspartisestIncipitcanticatertia
ComedieDantisetc.quediciturParadisus.
[14].Inquisitishiistribusinquibusvariaturparsatoto,videndumest
dealiistribusinquibusnullavariatioestatoto.Agensigiturtotiusetpartis
estillequidictusest,ettotalitervideturesse.
[15].Finistotiusetpartisessepossetetmultiplex,scilicetpropinquuset
remotus; sed, omissa subtili investigatione, dicendum est breviter quod
finistotiusetpartisestremovereviventesinhacvitadestatumiserieet
perducereadstatumfelicitatis.
[16].Genusverophylosophiesubquohicintotoetparteproceditur,
estmoralenegotium,siveethica;quianonadspeculandum,sedadopus
inventumesttotumetpars.Namsiinaliquolocovelpassupertractaturad
modumspeculativinegotiihocnonestgratiaspeculativinegotii,sedgratia
operis;quia,utaitPhylosophusinsecundoMetaphysicorum,adaliquid
etnuncspeculanturpracticialiquando.
[17].Hiisitaquepremissis,adexpositionemlitteresecundumquandam
prelibationemaccedendumest,etilludprenuntiandumquodexpositiolittere
nichilaliudestquamformeoperismsnifestatio.Dividiturergoistapars,
seutertiacanticaqueParadisusdicitur,principaliterinduaspartes,scilicet,
in prologum et partem executivam. Pars secunda incipit ibi: Surgit
mortalibusperdiversasfauces.
[18].Departeprimasciendumestquodquamviscomunirationedici
possetexordium, proprieautem loquendo non debet dici nisi prologus;
27
quodPhylosophusintertioRethoricorumvideturinnuere,ubidicitquod
proemiumestprincipiuminorationerethoricasicutprologusinpoetica
etpreludiuminfistulatione.Estetiamprenotandumquodprenuntiatio
ista, que comuniter exordium dici potest, aliter fit a poetis, aliter fit a
rethoribus. Rethores enim concessere prelibare dicenda ut animum
comparentauditoris;sedpoetenonsolumhocfaciunt,quinymoposthec
invocationemquandamemittunt.Ethocesteisconveniens,quiamulta
invocationeopusesteis,cumaliquidcontracomunemmodumhominum
asuperioribussubstantiispetendumest,quasidivinumquoddammunus.
Ergopresensprologusdividiturinpartesduas,quiainprimapremittitur
quiddicendumsit,insecundainvocaturApollo;etincipitsecundaparsibi:
OboneApollo,adultimumlaborem.
[19].Propterprimampartemnotandumquodabbeneexordiendum
triarequiruntur,utdicitTulliusinNovaRethoricascilicetutbenivolumet
attentumetdocilemreddataliquisauditorem;ethocmaximeinadmirabili
generecause,utipsemetTulliusdicit.Cumergomateriacircaquamversatur
presenstractatussitadmirabilis,etproptereaadadmirabilereducenda,ista
triaintendunturinprincipioexordiisiveprologi.Namdicitsedicturumea
queviditinprimoceloetretinerementepotuit.Inquodictoomniaillatria
comprehenduntur;naminutilitatedicendorumbenivolentiaparatur;in
admirabilitate attentio; in possibilitate docilitas. Utilitatem innuit, cum
recitaturumsediciteaquemaximeallectivasuntdesideriihumani,scilicet
gaudiaParadisi;admirabilitatemtangit,cumpromittitsetamarduatam
sublimiadicere,scilicetconditionesregnicelestis;possibilitatemostendit,
cum dicit se dicturum que mente retinere potuit; si enim ipse, et alii
poterunt.Hecomniatanguntur.inverbisillisubidicitsefuisseinprimo
celo,etquoddicerevultderegnocelestiquicquidinmentesua,quasi
thesaurum,potuitretinere. Visoigiturdebonitateacperfectioneprime
partisprologi,adlitteramaccedatur.
[20].DicitergoquodgloriaprimiMotoris,quiDeusest,inomnibus
partibusuniversiresplendet,seditautinaliquapartemagis,etinaliqua
minus. Quod autem ubique resplendeat, ratio et auctoritas manifestat.
Ratiosic:Omnequodest,authabetessease,autabalio:sedconstatquod
habere esse a se non convenit nisi uni, scilicet primo seu principio, qui
Deusest,cumhabereessenonarguatpersenecesseesse,etpersenecesse
essenoncompetatnisiuni,scilicetprimoseuprincipio,quodestcausa
omnium;ergoomniaquesunt,preterunumipsum,habentesseabalio.Si
28
ergo accipiatur ultimum in universo, non quodcunque, manifestum est

quodidhabetesseabaliquo;etilludaquohabet,asevelabaliquohabet.
Siase,sicestprimum;siabaliquo,etilludsimilitervelasevelabaliquo.
Etcumessetsicprocedereininfinitumincausisagentibus,utprobaturin
secundoMetaphysicorum,eritdevenireadprimum,quiDeusest.Etsic,
mediatevelinmediate,omnequodhabetessehabetesseabeo;quiaexeo
quod causa secunda recipit a prima, influit super causatum ad modum
recipientisetreddentisradium,propterquodcausaprimaestmagiscausa.
EthocdiciturinlibroDeCausisquodomniscausaprimariaplusinfluit
supersuumcausatumquamcausauniversalissecunda.Sedhocquantum
adesse.
[21]. Quantum vero ad essentiam, probo sic: Omnis essentia, preter
primam,estcausata,aliteressentpluraqueessentpersenecesseesse,quod
estimpossibile:quodcausatum,velanaturaestvelabintellectu,etquoda
natura, per consequens causatum est ab intellectu, cum natura sit opus
intelligentie;omneergoquodestcausatum,estcausatumabaliquointellectu
velmediatevelinmediate.Cumergovirtussequaturessentiamcuiusest
virtus, si essentia intellectiva, est tota et unius que causat. Et sic
quemadmodumpriusdevenireeratadprimamcausamipsiusessesicnunc
essentieetvirtutis.Propterquodpatetquodomnisessentiaetvirtusprocedat
a prima, et intelligentie inferiores recipiant quasi a radiante, et reddant
radiossuperiorisadsuuminferiusadmodumspeculorum.Quodsatisaperte
tangerevideturDionysiusdeCelestiHierarchialoquens.Etpropterhoc
diciturinlibroDeCausisquodomnisintelligentiaestplenaformis.Patet
ergoquomodoratiomanifestatdivinumlumen,idestdivinambonitatem
sapientiametvirtutem,resplendereubique.
[22]. Similiter etiam et scientius facit auctoritas. Dicit enim Spiritus
SanctusperHieremiam:Celumetterramegoimpleo;etinPsalmo:Quo
iboaspiritutuo?etquoafacietuafugiam?Siascenderoincelum,tuillic
es, si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas etc.. Et
Sapientia dicit quod Spiritus Domini replevit orbem terrarum. Et
Ecclesiasticusinquadragesimosecundo:GloriaDominiplenumestopus
eius.Quodetiamscripturapaganorumcontestatur;undeLucanusinnono:
Iuppiterestquodcunquevides,quocunquemoveris.
[23].Beneergodictumestcumdicitquoddivinusradiussivedivina
gloria, per universum penetrat et resplendet: penetrat, quantum ad
essentiam;resplendet,quantumadesse.Quodautemsubicitdemagiset
29
minus, habet veritatem in manifesto; quoniam videmus in aliquo

excellentiorigraduessentiamaliquam,aliquamveroininferiori;utpatet
de celo et elementis, quorum quidem illud incorruptibile, illa vero
corruptibiliasunt.
[24]. Et postquam premisit hanc veritatem, prosequitur ab ea
circumloquensParadisum;etdicitquodfuitinceloilloquoddegloriaDei,
sivedeluce,recipitaffluentius.Propterquodsciendumquodilludcelum
estcelumsupremum,continenscorporauniversaetanullocontentum,
intraquodomniacorporamoventur,ipsoinsempiternaquietepermanente***etanullacorporalisubstantiavirtutemrecipiens.Etdiciturempyreum,
quodestidemquodcelumignesuiardorisflagrans;nonquodineosit
ignisvelardormaterialis,sedspiritualis,quodestamorsanctussivecaritas.
[25].Quodautemdedivinaluceplusrecipiat,potestprobariperduo:
primo, per suum omnia continere et a nullo contineri; secundo, per
sempiternamsuamquietemsivepacem.Quantumadprimumprobatur
sic:Continenssehabetadcontentuminnaturalisitusicutformativumad
formabile, ut habetur in quarto Physicorum: sed in naturali situ totius
universiprimumcelumestomniacontinens;ergosehabetadomniasicut
formativumadformabile,quodestsehaberepermodumcause.Etcum
omnisviscausandisitradiusquidaminfluensaprimacausaqueDeusest,
manifestumestquodilludcelumquodmagishabetrationemcause,magis
delucedivinarecipit.
[26]. Quantum ad secundum, probatur sic: Omne quod movetur,
moveturpropteraliquidquodnonhabet,quodestterminussuimotus;
sicutcelumlunemoveturpropteraliquampartemsui,quenonhabetillud
ubiadquodmovetur;etquiasuiparsquelibetnonadeptoquolibetubi,
quodestimpossibile,moveturadaliud,indeestquodsempermoveturet
nunquam quiescit, et est eius appetitus. Et quod dico de celo lune,
intelligendumestdeomnibus,preterprimum.Omneergoquodmovetur
est in aliquo defectu, et non habet totum suum esse simul. Illud igitur
celumquodanullomovetur,inseinqualibetsuipartehabetquicquid
potestmodoperfecto,itaquodmotunonindigetadsuamperfectionem.
Et cum omnis perfectio sit radius primi, quod est in summo gradu
perfectionis; manifestum est quod celum primum magis recipit de luce
primi, qui est Deus. Ista tamen ratio videtur arguere ad destructionem
antecedentis,itaquodsimpliciteretsecundumformamarguendinonprobat.
30
Sed si consideremus materiam eius, bene probat, quia de quodam

sempiterno,inquopotestdefectussempiternari:itaquodsiDeusnondedit
sibimotum,patetquodnondeditsibimateriaminaliquoegentem.Etper
hancsuppositionemtenetargumentumrationematerie;etestsimilismodus
arguendi ac si dicerem: Si homo est, est risibile; nam in omnibus
convertibilibustenetsimilisratiogratiamaterie.Sicergopatet:cumdicit
inillocelo,quodplusdeluceDeirecipit,intelligitcircumloquiParadisum,
sivecelumempyreum.
[27]. Premissis quoque rationibus consonanter dicit Phylosophus in
primoDeCeloquodcelumtantohabethonorabilioremmateriamistis
inferioribus,quantomagiselongatumestabhiisquehic.Adhocetiam
possetadduciquoddicitApostolusadEphesiosdeChristo:Quiascendit
superomnescelos,utadimpleretomnia.HocestcelumdelitiarumDomini; de quibus delitiis dicitur contra Luciferum per Ezechielem: Tu
signaculumsimilitudinis,sapientiaplenusetperfectionedecorusindeliciis
ParadisiDeifuisti.
[28]. Et postquam dixit quod fuit in loco illo Paradisi per suam
circumlocutionem, prosequitur dicens se vidisse aliqua que recitare non
potestquidescendit.Etredditcausamdicensquodintellectusintantum
profundatseinipsumdesideriumsuum,quodestDeus,quodmemoria
sequinonpotest.Adqueintelligendasciendumestquodintellectushumanus
in hac vita, propter connaturalitatem et affinitatem quam habet ad
substantiamintellectualemseparatam,quandoelevatur,intantumelevatur,
utmemoriapostreditumdeficiatproptertranscendissehumanummodum.
EthocinsinuaturnobisperApostolumadCorinthiosloquentem,ubidicit:
Sciohominem,siveincorporesiveextracorpusnescio,Deusscit,raptum
usqueadtertiumcelum,etviditarcanaDei,quenonlicethominiloqui.
Ecce,postquamhumanamrationemintellectusascensionetransierat,quid
extraseagereturnonrecordabatur.EthocestinsinuatumnobisinMatheo,
ubitresdiscipulicecideruntinfaciemsuam,nichilpostearecitantes,quasi
obliti.EtinEzechielescribitur:Vidi,etcecidiinfaciemmeam.Etubi
istainvidisnonsufficiant,legantRichardumdeSanctoVictoreiniibroDe
Contemplatione, legant Bernardum in libro De Consideratione, legant
AugustinuminlibroDeQuantitateAnime,etnoninvidebunt.Siveroin
dispositionem elevationis tante propter peccatum loquentis oblatrarent,
legantDanielem,ubietNabuchodonosorinvenientcontrapeccatoresaliqua
vidissedivinitus,oblivioniquemandasse.Namquioririsolemsuumfacit
31
super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos, aliquando

misericorditeradconversionem,aliquandosevereadpunitionem,pluset
minus,utvult,gloriamsuamquantumcunquemaleviventibusmanifestat.
[29]. Viditergo,utdicit,aliquaquereferrenescitetnequitrediens.
Diligenterquippenotandumestquoddicitnescitetnequit:nescitquia
oblitus,nequitquia,sirecordaturetcontentumtenet,sermotamendeficit.
Multanamqueperintellectumvidemusquibussignavocaliadesunt:quod
satisPlatoinsinuatinsuislibrisperassumptionemmetaphorismorum;multa
enimperlumenintellectualeviditquesermoneproprionequivitexprimere.
[30].Posteadicitsedicturumillaquederegnocelestiretinerepotuit,et
hoc dicit esse materiam sui operis; que qualia sint et quanta, in parte
executivapatebit.
[31].Deindecumdicit:OboneApollo,etc.,facitinvocationemsuam.
Etdividituristaparsinpartesduas:inprimainvocandopetit;insecunda
suadetApollinipetitionemfactam,remunerationemquandamprenuntians;
etincipitsecundaparsibi:Odivinavirtus.Primaparsdividiturinpartes
duas:inprimapetitdivinumauxilium,insecundatangitnecessitatemsue
petitionis,quodestiustificareipsam,ibi:HucusquealterumiugumParnassi
etc.
[32]. Hec est sententia secunde partis prologi in generali. In speciali
verononexponamadpresens;urgetenimmereifamiliarisangustia,uthec
etaliautiliareipublicederelinquereoporteat.SedsperodeMagnificentia
vestraitautaliashabeaturprocedendiadutilemexpositionemfacultas.
[33].Inparteveroexecutiva,quefuitdivisacontraprologum,necdividendonecsententiandoquicquamdiceturadpresens,nisihoc,quodubique
procedeturascendendodeceloincelum,etrecitabiturdeanimabusbeatis
inventisinquolibetorbe,etquodveraillabeatitudoinsentiendoveritatis
principiumconsistit;utpatetperIohannemibi:Hecestvitaeterna,ut
cognoscantteDeumverumetc.;etperBoetiumintertioDeConsolatione
ibi:Tecernerefinis.Indeestquodadostendendurngloriambeatitudinis
in illis animabus, ab eis tanquam videntibus omnem veritatem multa
querenturquemagnamhabentutilitatemetdelectationem.Etquia,inventoprincipioseuprimo,videlicetDeo,nichilestquodulteriusqueratur,
cumsitAlfaetO,idestprincipiumetfinis,utvisioIohannisdesigat,in
ipsoDeoterminaturtractatus,quiestbenedictusinseculaseculorum.
32

Dante Alighieri - Epistole (Ebook ITA) PDF

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Dante Alighieri - Epistole (Ebook ITA) PDF

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

DanteAlighieri

postergare, nisi prout vobis exemplaria esse possunt; et quemadmodum

ubi ait, et quidem in fabula trium sororum contemtricium in semine

quid, cum adfore stupescetis, miserrimi hominum, delirantis Hesperie

[7]. An ignoras, excellentissime principum, nec de specula summe

Regalis epistole documenta gratuita ea qua potui veneratione recepi,

[3]. Estne ista revocatio gratiosa qua Dantes Alagherii revocatur ad

ergo accipiatur ultimum in universo, non quodcunque, manifestum est

minus, habet veritatem in manifesto; quoniam videmus in aliquo

Sed si consideremus materiam eius, bene probat, quia de quodam

super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos, aliquando

Potrebbero piacerti anche