Seminarium de Lucano a Ludovico recitatum

Marcus Annaeus Lucanus

Natus est Cordubae anno 39 p.C.

Nepos Senecae

Opera:
XX libri silvarum
Iliaca
Medea
Orpheus
Fabulae Salticae
Pharsalia

Cantus IV
Lo buon maestro cominci a dire:
Mira colui con quella spada in mano,
che vien dinanzi ai tre s come sire: 87

quelli Omero poeta sovrano;

laltro Orazio satiro che vene;
Ovidio l terzo, e lultimo Lucano. 90

Per che ciascun meco si convene

nel nome che son la voce sola,
fannomi onore, e di ci fanno bene. 93

Cos vidi adunar la bella scola

di quel segnor de laltissimo canto
che sovra li altri comaquila vola. 96

Da chebber ragionato insieme alquanto,

volsersi a me con salutevol cenno,
e l mio maestro sorrise di tanto; 99

e pi donore ancora assai mi fenno,

che s mi fecer de la loro schiera,
s chio fui sesto tra cotanto senno.

...Ductorque mihi: illum conspice, dixit,

qui gladium dextra gerit; ac tres, principis instar,
 Seminarium de Lucano a Ludovico recitatum

anteit: ille est Meonides, clarissimus inter

vates: est satyrarum scriptor Horatius alter,
Tertius Ovidius, Lucanus denique quartus.
Cum sint, me qualem vox una audita vocavit,
ipsi etiam, Musasque colant, me hoe propter honorant;
ac bene agunt. Sic una omnes adstare sequaces
eximii vatis vidi, qui carmine cunctos
antevolat, veluti volucres Iovis armiger ales.
Postquam inter sese paulum sunt voce locuti,
se mihi vertentes, nutu dixere salutem.
(Subrisit Dux aspiciens); ac maius honoris
tum mihi contulerunt, sibi quod fecere sodalem;
atque ideo me tanta habuit sapientia sextum.

Liber primus

Bella per Emathios plus quam ciuilia campos, 1.1

iusque datum sceleri canimus, populumque potentem
in sua uictrici conuersum uiscera dextra
cognatasque acies; et, rupto foedere regni,
certatum totis concussi uiribus orbis 1.5
in commune nefas; infestisque obuia signis
signa, pares aquilas et pila minantia pilis.
Quis furor, o ciues, quae tanta licentia ferri
gentibus inuisis Latium praebere cruorem?
quumque superba foret Babylon spolianda tropaeis 1.10
Ausoniis, umbraque erraret Crassus inulta,
bella geri placuit nullos habitura triumphos.
Heu! quantum terrae potuit pelagique parari
hoc, quem ciuiles hauserunt, sanguine, dextrae,
unde uenit Titan, et nox ubi sidera condit, 1.15
quaque dies medius flagrantibus aestuat horis,
et qua bruma rigens, ac nescia uere remitti,
 Seminarium de Lucano a Ludovico recitatum

astringit Scythico glacialem frigore pontum!

Sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes,
et gens si qua iacet nascenti conscia Nilo. 1.20
Tunc, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,
totum sub Latias leges quum miseris orbem,
in te uerte manus: nondum tibi defuit hostis.
At nunc semirutis pendent quod moenia tectis
urbibus Italiae, lapsisque ingentia muris 1.25
saxa iacent, nulloque domus custode tenentur,
rarus et antiquis habitator in urbibus errat;
horrida quod dumis, multosque inarata per annos
Hesperia est, desuntque manus poscentibus aruis;
non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor 1.30
Poenus erit: nulli penitus descendere ferro
contigit; alta sedent ciuilis uolnera dextrae.

Liber secundus

... Hi mores, haec duri inmota Catonis 380

secta fuit; seruare modum finemque tenere,
naturamque sequi, patriaeque inpendere uitam;
nec sibi, sed toti genitum se credere mundo.
Huic epulae, uicisse famem; magnique penates
summouisse hiemem tecto, pretiosaque uestis 385
hirtam membra super Romani more Quiritis,
induxisse togam: Venerisque huic maximus usus,
progenies; urbi pater est, urbique maritus,
iustitiae cultor, rigidi seruator honesti,
in commune bonus; nullosque Catonis in actus 390
subrepsit, partemque tulit sibi nata uoluptas.
 Seminarium de Lucano a Ludovico recitatum

Liber Sextus
Discolor et uario furialis cultus amictu
induitur, uoltusque aperitur crine remoto, 655
et coma uipereis substringitur horrida sertis.
Ut pauidos iuuenis comites, ipsumque trementem
conspicit, exanimi defixum lumina uoltu,
'ponite', ait, 'trepida conceptos mente timores:
iam noua, iam uera reddetur uita figura, 660
ut, quamuis pauidi, possint audire loquentem.
Si uero Stygiosque lacus ripamque sonantem
ignibus ostendam, si, me praebente, uideri
Eumenides possint uillosaque colla colubris
Cerberus excutiens et uincti terga gigantes, 665
quis timor, ignaui metuentes cernere Manes?'
Pectora tum primum feruenti sanguine supplet
uolneribus laxata nouis; taboque medullas
abluit; et uirus large lunare ministrat.
Huc quidquid fetu genuit natura sinistro 670
miscetur: non spuma canum quibus unda timori est,
uiscera non lyncis, non durae nodus hyaenae
defuit, et cerui, pasti serpente, medullae,
non puppem retinens, Euro tendente rudentis,
in mediis echenais aquis, oculique draconum, 675
quaeque sonant feta tepefacta sub alite saxa;
non Arabum uolucer serpens, innataque rubris
aequoribus custos pretiosae uipera conchae,
aut uiuentis adhuc Libyci membrana cerastae,
aut cinis Eoa positi phoenicis in ara. 680
Quo postquam uiles et habentes nomina pestes
contulit, infando saturatas carmine frondes
et, quibus os dirum nascentibus inspuit, herbas
addidit, et quidquid mundo dedit ipsa ueneni.
Tum uox, Lethaeos cunctis pollentior herbis 685
 Seminarium de Lucano a Ludovico recitatum

excantare deos, confundit murmura primum

dissona, et humanae multum discordia linguae.
Latratus habet illa canum, gemitusque luporum,
quod trepidus bubo, quod strix nocturna queruntur,
quod strident ululantque ferae, quod sibilat anguis 690
exprimit, et planctus illisae cautibus undae
siluarumque sonum fractaeque tonitrua nubis.
Tot rerum uox una fuit. Mox cetera cantu
explicat Haemonio, penetratque in Tartara lingua.
'Eumenides, Stygiumque nefas, Poenaeque nocentum 695
et Chaos innumeros auidum confundere mundos;
et rector terrae, quem longa in saecula torquet
mors dilata deum; Styx et quos nulla meretur
Thessalis Elysios; caelum matremque perosa
Persephone, nostraeque Hecates pars ultima, per quam 700
manibus et mihi sunt tacitae commercia linguae,
ianitor et sedis laxae, qui uiscera saeuo
spargis nostra cani, repetitaque fila sorores
tracturae, tuque o flagrantis portitor undae,
iam lassate senex ad me redeuntibus umbris, 705
exaudite preces: si uos satis ore nefando,
pollutoque uoco, si numquam haec carmina fibris
humanis ieiuna cano, si pectora plena
saepe dedi et laui calido prosecta cerebro,
si quisquis uestris caput extaque lancibus infans 710
inposuit uicturus erat, parete precanti.
Non in Tartareo latitantem poscimus antro,
adsuetamque diu tenebris, modo luce fugata
descendentem animam; primo pallentis hiatu
haeret adhuc Orci. Licet has exaudiat herbas, 715
ad manes uentura semel. Ducis omnia nato
Pompeiana canat nostri modo militis umbra,
si bene de uobis ciuilia bella merentur.