Sei sulla pagina 1di 71

7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

   _
ATJÈH BAK MATA DONJA

Keunarang

Tengku Hasan M. di Tiro


 

1968

INSTITUTE ATJÈH DI AMÈRIKA


Hak !eungarang Teu"a# $ak Dro%

 

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 1/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

Asoë Kitap

I. Nari% !eu In"a". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . &

II. 'i(a)a* Keurad)eu%n A")+* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,


III. !rang Deungon -eu(anda Tara/ !*0n
 A#ri( 2 3& A#ri(4 18,& . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
I5. !rang Deungon -eu(anda,11 Tara/ Keu Dua
Ds+7$+r4 18,& 2 Ds+7$+r4 1911 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . &
5. !rang Deungon -eu(anda Tara/ Keu *%
Ds+7$+r. 1911 2 Mar"4 193 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
5I. !eu% Aki$a" !rang Deungon -eu(anda
keu :eu"an)o% -ansa A")+* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,
5II. Keu7eurd*kaan den Keu7ak7uran . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
 

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 2/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 3/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

NARIT !EU INTAT


 
!AKRI-AN :EUTANJ;< ATJÈH TAN:I<N: DR;<TEUH=
N)o% keu* sa$o* sueu% n)ang ra)ek "*a" keu geu"an)o% $ansa A")+* $ak 7asa n)o%4
n)ang >ad)$ "a#*a7 uro% dan 7a(a7. Sa$a$ $ak d)euna>eu%$ geu"an)o% a"eu%*
sueu% n)o% 7eugan"ung nasi$ $andu7 geu"an)o% $ak 7asa n)o%4 nasi$ keu"ur0nan
$ak 7asa ukeu%4 dan nasi$ Nanggro% A")+* n)o% a"eu%* r*u%ng d0n)a.
Meun)o geu"an)o% "angi%ng dro%"eu* (ag+% sa$o* $ansa n)ang *ina4 n)ang
(eu7o*4 n)ang kon rnu(ia4 n)ang d)eu%" go$ #eu?ngeu"4 n)ang d)eu%" go$ #eurin"a*
>ie?uneun4
go$ n)ang n)ang
"euka4"7. Seu7a*
7aka $ansa$ansa (an4 n)ang
geu"an)o% "7 "euri7ong
keu7eung *an")04 #eurin"a* ni$ak
nan geu"an)o%
keu7eung gado*4 Nanggro% A")+* n)o% keu7eung d)eu%" keu d)ad)a*an go$4 dan
$angsa geu"an)o% keu7eung d)eu%" keu $ansa (a7i%" go$. Sa$a$ 7eun)o "angi%ng
dro%"eu* (ag+% sa$o* $ansa n)ang *ina4 7aka *ana 1 ")i"a?")i"a dan seu7anga"
keu 7u(ia@ 7eun)o "angi%ng dro%"eu* (eu7o*4 7aka *ana ( seu7anga" #a*(a>an4
7eun)o "angi%ng dro%"eu* $angai4 7aka geu"an)o% "ad)ak seu"o" $ansa go$ n)ang
aki$a" d)i* *ana (an ni$ak keunong "i#+%.
Teu"a#i 7eun)o geu"an)o% "angi%ng dro%"eu* (ag+% sa$o* $ansa n)ang 7u(ia
(ag+% "eu(adan n)ang ka geu$ri ( nda"u "eu* 7aka geu"an)o% *an sagai "a"7
d)i#eurin"a* ( $ansa go$ n)ang "a7ong u Nanggro% geu"an)o%. Meun)o geu"an)o%
"angi%ng dro%"eu* si$ago% sa$o* $ansa n)ang 7u(ia4 n)ang *ana sa#eu% kureu%ng
ni$ak $ansa (an4 n)ang kon ngeu"4 n)ang kon (eu7o*4 n)ang $eu*o4 n)ang "a
"eu#eu% #eu% keu#eun"ngan dro%"eu*4 "a "uo* a"0 ru7o* dan Nanggro%"eu*4
n)ang #an"ang d)i#eu(a7i%" ( $angsa (an4 n)ang ka 7euri$+% "*0n *ud# 7u(ia4
7euga* dan 7eurd*ka4 n)ang "a "eu#eu% *ak dro%"eu*4 7aka 7eun)o "angi%ng
dro%"eu* (ag+% n)an4 geu"an)o% A")+* keu7eung 7eu$eudo* keu(ai4 Nanggro%
 A")+* keu7eung 7ak7u "eu7a dan $ansa A")+* *an (*a7 a"eu%* r*u%ng d0n)a.
:eu"an)o% A")+* na sa$o* $ansa a"eu%* r*u%ng d0n)a (ag+% $ansa?$ansa
(an ")i" geu"an)o% na Nanggro% dro%"eu* nanggro% A")+*@ geu"an)o% na $asa
dro%"eu* $asa A")+*4 geu"an)o% na ri>a)a" dro%"eu* seud)ara* A")+*4 n)ang ka
geu#eugo" ( nda"u "eu*. N)o%keu* #usaka n)ang *and)eu%" sagai "a"u>o4 uro%
dan 7a(a74 $eungo*?seu#o"4 #a" n)ang "a du%k4 $0* $ak gaki Seu(a>a*4 $0* $ak
#u")ak :eureud0ng. $0* $ak $in+* Ku"a Aneuk :a(0ng4 $0* di I%ru#a a"a>a di
 A7rika. Nanggro A")+* n)o% na keu* i$ara" sa$o* ku"a ra)a4 n)ang ka geu#eudong
( nda"u geu"an)o% "ur0n?"eu7ur0n 7euri$+% "*0n n)ang ka u (ik0" keu "eu7#a"
*ud#4 keu "eu7#a" 7a"4 dan keu "eu7#a" 7euneu+n geu"an)o% aneuk?")u")o
geu*.

&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 4/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

Ku"a n)ang ")eudai* "*a" n)o%4 n)ang 7euaso% $(ang id)04 gunong 7eu?")uk+* a>an4
$an si(ingka (a0" 7asn. di"eungo* (a0" Ta>a4 ka geu#eudong dan ka geu#eu"*eun
7euri$+% "*0n ni$ak d)ira7#ai* ( $angsa (an4 Ti7u -ara"4 Tunong -ar0*4 $0*
deungon d)a(an di#(o7asi4 $0* deungon geu7u#rang. Hana )u7 n)ang *an geu"7
$a)eu%4 *ana s0sa* n)ang *an geu"7 "angg0ng4 *ana #*" n)ang nan geu"7
rasa4 $a* "*a" #i* n)a>ong geu"7 $ri deungon suka ri(a $ak #eu(ara "ano* 7u(ia4
nanggro% #usaka n)o%.
-ak >a"+% I$eu%* #rang ra)a deungon -eu(anda4 n)ang #*0n 7u(ai $ak "*0n
18,& dan $ar0 *a$* $ak "*0n 19&,4 *ana 7eusidro% #eu7i7#in ra)ek $ansa
geu"an)o% n)ang 7an"ong *ud#4 keureuna $andu7 geu#i(* 7a" 7u(ia da(a7
7ideu%n #rang ni$ak *ud# *ina di7i)u$ -eu(anda. Teu(adan n)ang ka geu$ri keu
geu"an)o% aneuk?")u")o n)o% na keu* 7u"(ak "*a"4 *and)eu%" $an"a* dan *ana
geu#r+* d)euna>eu%$ ni$ak geu"an)o% $eugi keu"uronan A")+*4 *ud# a"eu%*
r*u%ng d0n)a n)o% kon asai na *ud# 7an"ong@ *ud# geu"an)o% *and)eu%" *an
deungon
#eurin"a* keu7u(iaan@ geu"an)o%
$ansa go$@ $ansa A")+* (eu$+* d)ro* d)i#eurin"a*
n)o% #an"ang 7a" ni$ak (*ud#
$ansa *ina
(an. di7i)u$
ag+%
")i" ka geu#euinga" da(a7 *ika)a" nda"u geu"an)o%
Had)a" (0n4 aneuk4
Tadong $eukong4
-eu 7eug(ong4
ag+% geu#u(a.
B!u"ro% !eukisonC
Sa$a$ #eurni7#in?#eu7i7#in geu"an)o% ka *a$* rneugu( da(a7 7ideu%n
#rang4 geu"an)o% keu"ur0nan A")+* n)ang (a* >a"+% I*eu%* #rang n)an4 ka gado*
*u$0ngan deungon keu"ur0nan A")+* n)ang *ud# )0* go*(orn #rang. Da(a7 ar"i
seud)ara*4 #o(i"k dan ada$4 keu"ur0nan $ar0 n)o% ka gado* 7eunu7a"4 ka gado*
"a(o% n)ang d)eu%" #eusa7$0ng geu"an)o% deungon keu"ur0nan n)ang ka u (ik0".
Ureu%ng $ako ka$* 7a"@ ki"a$?ki"a$ ka $* d)i"0" ( ka#*. E(eu7+% nda"u *ana
geu"eu7eung #eu"ren $ak ")u")o. Keu"ur0nan $ar0 n)o% *ud# da(a7 seu#0"?
seu#eu%"4 *ana 7eu*o Tunong -ar0*4 *ana "a "ukri #akri $an "a")ok (angka* n)ang
seu(a7a" keu geu"an)o% si$ago% sa$o* $ansa dan keu A")+* si$ago% sa$o*
Nanggro%. !eudo7an n)ang #eu"un)ok d)a(an keu d)eu%#?d)eu%# $ansa da(a7 *ai
n)ang (ag+% n)o% n)an keu* seud)ara* d)i*. Teu"a#i di geu"an)o% seud)ara* "eu* ka
gado* $andu7 da(a7 a>o. Hana "a "eu#eu% ( #eu% n)ang ka "eud)adi di Nanggro%
 A")+* n)o%  "*0n n)ang ka u (ik0"4 #eu% (orn  "*0n n)ang ka ka.
!ada*ai4 n)ang u$ $u%"4 e(eu7+% seud)ara* dro% "eu* keu* n)ang k $ri
d)euna>eu%$ keu geu"an)o% #eukara #eu% n)ang #eureu(+% "a #eu$u%" $ak "i%#?"i%#
>a"+%4 dan $ak d)eu%$?d)eu%$ na $a)a keu $ansa. Seud)ara* geu"an)o% #euno*
deungon ")eun"o dan "eu(adan #akri $an nda"u geu"an)o% geu ngi%ng dro% geu*@
#akri $an go$ n)an geu #eu$u%" >a"+% $ansa dan Nanggro A")+* n)o% na da(a7
$a)a@ #akri $an go$ n)an geu$ri 7euna(ai* keu $u%" $ansa (an@ #akri $an go$ n)an
geu ngi%ng $ansa?$ansa (an di Su7a"ra4 Ma(aa dan D)a>a@ #akri$an go$ n)an
geu

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 5/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

ngi%ng $ansa?$ansa i%ru#a dan A7+rika@ dan #eu% n)ang ka geu #eugo" $ak
#eu"*eun d+%(a" $ansa dan Nanggro% A")+* n)o%. -andu7 +(eu7+% n)o% ka *ana (
$ak d)aro% geu"an)o% keu"ur0nan I*eu%* #rang deungon -eu(anda n)an4 #ada *ai
7asa n)ang ka u (ik0" n)an na keu* si$ago% "ang(0ng n)ang k #eu#eungeu* d)a(an
keu 7asa ukeu%.
Meunankeu*4 $ak >a"+% ureu%ng -eu(anda d)i#eu"a(0 ( ureu%ng D)eu#ang4
geu"an)o% ureu%ng A")+* dan Nanggro% A")+* n)o% d)i")ok ( D)eu#ang. Nan?nan go$
n)ang 7a" nanggro% dan d)aro%?gaki d)i* 7eugan"o% ni$ak $asa -eu(anda keu $asa
D)eu#ang F:ouGerneurF4 Fon"ro(eurF4 Fei/$es"uurderF d)eu%" keu T)okanF4
F:un")oF4 FSun")oF4 dan (an (o7 (ag+% n)an. Teu7a4 $ak >a"+% D)eu#ang #i* ka "a(0
#rang4 dan #a)a* d)i* 7eun)eura* $ak #i*ak Meus)arika" BA7+rika4 Inggr*4
!euran")is4 -eu(anda da* rakan?rakan d)i*C4 nanggro% A")+* n)o% r*e" keu(ai $ak
d)aro% dro%"eu*4 seudang $an sa$o* FHindia -eu(andaF??n)ang d)ino% ka d)i$a(k
nan keu FIndonesiaF n)ang 7akna d)i* F!u(o K(ngF a"a>a F!u(o HinduF ??ka d)i")ok
keu(ai ( -eu(anda.
Teu"a#i -eu(anda $ak >a"+% n)an *an d)id)eu%" "euka keu(ai keuno% u
nanggro% A")+* keureuna #eunga$a $u%" nda"u geu"an)o%. N)o% keu* sa$o*
")eun"o da(a7 seud)ara* d0n)a4 #akri$an $u%" nda"u4 $u%" ureu%ng ")*ik "eu* n)ang
ka 7a" $ri #eu(ind0ng keu keu"ur0nan n)ang 7an"ong *ud# ni$ak $a)a d)i#euk
#rang ( 7us0*. Teu"a#i geu"an)o% A")+* $ak "*0n 194 (ag+% ka "a 7eu"euo*
$uno% di(ik0"4 na da(a7 seu#0"?seu#eu%" #eukara #o(i"k dan #eukara 7a"
nanggro% "eu*. :eu"an)o% na keu* (ag+% ureu%ng ka gado* akai4 *ana "a "eu#eu%
#eu$u%" #eu% n)ang d)ro* keu dro%"eu* $ak >a"+% n)ang #eun"+ng "*a" n)an. Adak
7eugeu"an)o% *ana "eungeu"4 adak 7eu "a "eu#eu% #eu% n)ang d)ro* keudro%"eu*4
"eun"+% geu"an)o% ka "a #eun)a"a (ad)u $ak d0n)a $a*>a nanggro% A")+* 7eu"ua*
n)o% ka 7eurd*ka keu(ai (ag+% d)a7eun kon sa$ a"eu%* r*u%ng d0n)a. -ak
>a"+% n)an geu"an)o% *ana so% k sangga* $ak "a #eudong *ak dro%"eu* keu(ai.
-eu(anda *an d)id)eu%" gisa ( $eureuka" #eunga$a nda"u. D)a>a ka d)i")ok "eu7a
( -eu(anda. Sukarno ka d)i7eun)eura* (ag+% aneuk 7anok. D)ino% $ar0 "a "eu#eu%
#adu7 na )u7 n)ang #a)a* "a$a)eu% keureuna *ana e(eu7+% n)an.
Meunankeu*4 keureuna geu"an)o% ka d)eu%" keu $angai "*a"4 ni$ak
"a#eun)a"a dro%"eu* 7eurd*ka keu(ai4 geu"an)o% "ad)ak seu"o" D)a>a dan "a#eugo"
dro%"eu* keud)a7inan a"a>a F$orgF D)a>a $ak 7a"a d0n)a4 nanggro% A")+* n)o%
"a$ri d)i* ngui si$ago% $uk"i "ano* de /a"o d)i* $ak d0n)a4 "ano* n)ang *an k
d)i#eu"ak(0k ( -eu(anda4 D)adi kur$an dan #eunga$a nda"u geu"an)o% kon na
"angui keu dro%"eu* $ak #eu"*eun keu 7eurd*kaan nanggro% A")+* n)o%4 "eu"a#i
"a $ri d)ingui ( D)a>a $ak #eu"*eun keu7eurd*kaan dro% d)i* dan keuneu(eu%*
d)id)ad)a* geu"an)o% "eu7a. D)ino% nan?nan d)aro%?gaki go$ n)ang 7a" nanggro%
geu"an)o% ka d)igan"o% "eu7a deungon $asa D)a>a. FT)okanF4 F:un")oF4 FSun")oF ka
d)eu%" keu F:u$ernurFBd)i")u% ni$ak $asa -eu(andaC4 F-u#a"iF. F'edana4F

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 6/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

FT)a7a"F dan (an (ag+% n)an. N)o% $andu7 na keu* a(a7a" #eund)ad)a*an $ansa
go$ a"eu%* $ansa geu"an)o% n)ang *and)eu%" *an "asa7#0* $eu g(* ni$ak 7uka
nanggro% A")+*.

Keu geu"an)o% $ansa A")+* d)a(an *ud# ")i" sa$o* sagai *ud# deungon
7u(ia. Dan *ud# deungon 7u(ia 7aknad)i* *ud# deungon 7eurd*ka. Hana ga*
$ak *ud# (a7i%". *ud# di7i)u$ #eurin"a* $ansa (an kon 7an"ong *ana
7us"a*ak4 "eu"a#i 7us"a* $eugi geu"an)o% n)ang dara* A")+* na i( da(a7 "u$0*
"eu*. 'asi%" seud)ara* geu"an)o% n)ang ka 7eri$+% "*0n4 n)ang ka geuseu"o" (
nda"u geu"an)o% "r0k an na#*ai* geu* n)ang keuneu(eu%*4 *ana (an ni$ak n)o%
(eu$+* go" "a 7a" $ak "a #eudong keu 7u(iaan aga7a4 $angsa dan Nanggro%
 A")+* n)o% ni$ak *ud# d)eu%" keu (a7i%" $ansa (an. N)o%keu* sa$a$ 7aka
nanggro% A")+* dan $ansa A")+* 7eurd*ka dan 7u(ia sa$ a"eu%* r*u%ng d0n)a.

Risa(a* A")+* -AK MATA DLNJA n)o% ka u(0n sus0n keu ureu%ng 7uda dan
aneuk dara A")+* $ak >a"+% n)o%4 si$ago% sa$o* "u"u% n)ang #eusa7$0ng 7asa
n)ang ka u (ik0" deungon 7asa ukeu%4 si$ago% seuna7$0ng "a(o% n)ang ka #u"0*
deungon 7asa d)a7eun4 su#a)a ureu%ng 7uda A")+*4 aga7 dan inong4 geu#*a7
keu(ai #akri$an d0n)a n)ang ka geu#eudong I nda"u4 #akri$an keu7u(iaan n)ang
ka geu"eu7eung4 dan #akri$an $ak >a"+% n)an geu"an)o% A")+* go$ "*+% na $an
sa$o* d0n)a. Aso% $uku n)o% "eusad)a "eu#i(* ni$ak #adu7?#adu7 $o* "u(*san
keunarang ureu%ng (eru#a dan A7erika "eun"ang *ai nanggro% A")+* $ak 7asa
n)ang ka u (ik0"4 ni$ak 7eureu"0*?reu"0* keunarang (an da(a7 $asa Inggr*4
!or"ug*4 !euran")is4 D)eureu7an4 -eu(anda4 I"a(ia dan Ara$ n)ang ka u(0n
"eu7eung da(a7 7eu"*0n?"*0n #ar+ksa da(a7 keuneu$a* ki"a$?ki"a$ d)a7eun di
issa$on B!or"ug*C4 Madrid BS#an)o(C4 !aris B!euran")isC4 ondon BInggr*C4
Is"an$u( BTurkiC4 Ne> ork dan 'as*ing"on BA7erikaC.

e "*a" $uku n)ang go$ "u(* "eun"ang A")+* da(a7 $asa Meu(a)u 7eu asai
ni$ak #eu% n)ang ka d)i"u(* I ureu%ng -eu(anda4 d)adi 7eu asai ni$ak 7us0*
geu"an)o%. Ka "rang4 ureu%ng -eu(anda sa$ d)i")u$a #eu u$i" ar"i geu"an)o% A")+*
da(a7 d0n)a4 dan d)i")u$a "0# $ak geu"an)o% #eu% n)ang $angsa (eru#a n)ang (an
#ik "eun"ang $angsa geu"an)o%. !eu% (o7 sa$o* s"ra"egi #o(i"k dan 7i(i"+
-eu(anda $ak d)i7u#rang deungon geu"an)o%4 (ag+% k*eun Snouk Hurgron)e *ana
(an ni$ak F*un su#eriori"ei"s>aan "e on"ne7enF4 n)akni deungon d)a(an "a #eu
*an")0 #eurasaan keu 7u(iaan dan keu"inggian $angsa A")+* n)an. D)adi -eu(anda
#i* d)i"eu#eu% 7eun)o geu"an)o% 7an"ong "a ngi%ng dro%"eu* (ag+% sa$o* $ansa
n)ang 7u(ia geu"an)o% *an "a "7 sagai 7eun)eura* dan *an k d)i* d)ad)a*.

Deungon "a "eu#eu% #akri $an A")+* -AK MATA DLNJA dan #akri $an
$ansa?$ansa (an $an sa$o* d0n)a d)ingi%ng geu"an)o% A")e*4 7aka e(eu7+% n)o%
7eu"u(0ng keu geu"an)o% keu"ur0nan A")+* $ak 7asa n)o% $ak "a ngi%ng
 6

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 7/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

dro%"eu* (ag+% sa$o* $ansa n)ang 7u(ia4 7anga" "a "uo* *ud# dan "a "ukri 7a"
(ag+% n)ang #a"0" keu sa$o* $ansa n)ang 7u(ia. Meunan")i"4 7anga" k "a #eugo"
#eu% n)ang ka reu(o*4 "a #eugisa #eu% n)ang ka gado*.
 
Teungku di Tiro
 
Ne> ork4 1 Mar"4 1968.
 

II
'IAJAH KEURADJEU<N ATJÈH
Da(a7 *ika)a" Ma(7 Dagang n)ang #euga* ri>a)a" #rang A")+* deungon
!or"ug* $ak "*0n 16394 na geu#euga* ")i" $a"ai* Keurad)euen A")+* $ak >a"+%
n)an4 n)ang "eudong ni$ak (eu$+* si"eungo* #u(o Su7a"ra ro" Ti7u "r0* u Kru%ng
Ka7#ar4 ro" Tunong "r0* u -engku(+n. Seudang di Tano* Meu(a)u4 nanggro%
D)o*or4 !*ang4 !irak4 Keuda* dan !er(is r0* da(arn >i(a)a* Keurad)eu%n A")+* ")i".
an ni$ak $uku Ma(7 Dagang n)an go* (o7 na "a "eu7eung $uku A")+* n)ang
#euga* #eukara $a"ai* Keurad)aan A")+*. Teu"a#i s)uk0 keu Tu*an4 #eu% n)ang
geu"an)o% A")+* keudro% "eu* ka "u>o $ak "a "u(*4 a"a>a ka na "eu"u(* "eu"a#i ka
gado* da(a7 a>o4 ka go$ "*+% na $an sa$o* d0n)a dan ka go$ "u(* da(a7 siga(a
$asa.
-a"ai* n)ang ka geu#eun)a"a da(a7 *ika)a" Ma(e7 Dagang n)an ka d)i#eusa*
")i" da(a7 ki"a$ D)eureu7an4 Meers groses eOikons4 (ag+% n)o%
-ak #*0n a$ad keu 1,4 >a"+% Keurad)aan A")+* n)ang 7u(ai "eudong
deungon ra)a $ak a$ad keu 164 na $ak #u")ak keu$eusarand)i*4 (u>ai*
>i(a)a* Keurad)aann)an di #an" -ara" #u(o Su7a"ra "r0* u -engku(en
dan di$agian Ti7u Su7a"ra "r0i* u Ka7#ar4 seudang sa$o* $agian "ano*
n)ang "oP deungon n)an4 dan Tano* Seu7eunand)ong Meu(a)u na "ano*
d)ad)a*an A")+*.Q
 
Q FAn/ang. des 1, Ja*r*.4 a(s das An/ang des 16 Ja*r*. $egrnde"e Rei* A"s*in
au/ seiner H*e s"and4 ers"rek"e si* sein :e$ie" (ngs der 'esks"e Su7a"ra s
$is -enku(en und (ngs der ;sks"e $is Ka7#ar >*rend ein Tei( der angren?
enden -innen (nder und Ha($inse( Ma(akka i*7 Tri$u" a*("e. F Meers groses
eOikons4 d)i(d II4 0n 6&.
,

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 8/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

 A*(i seud)ara* !euran")is. . de Magnin4 da(a7 keunarang go$ n)an FA"*in


ou A*e7F #eukara *ai nanggro% A")+* da(a7 ki"a$ a :rande En(o#die4
geu"u(*@
 
-ak "*0n 183 ureu%ng A")+* ka geu#eu(u>ai* daira* #eungar0*
keukuasaan geu* a"eu%* #u(o?#u(o Sunda4 dan a"eu%* sa$o* $agian
"ano* Seu7eunand)0ng Ma(aka. Meunan")i" A")+* #eudong *u$0ngan
deungon $andu7 nanggro% $an si(ingka a0" Hindi4 dan 7u(ai ni$ak
nanggro% D)eu#ang "r0k an u nanggro%?nanggro% Ara$. !eurd)uangan
n)ang geu#eugo" ( ureu%ng A")+* $ak geu(a>an ureu%ng !or"ug* n)ang
du%k da(a7 ku"a Ma(aka 7u(ai #*0n $ak a$ad keu 16 "r0k an
#eu"eunga*an a$ad keu 1,4 na keu* sa$o* $a$ n)ang *ana kureu%ng
keu$eusaran dan keu7euga*an da(a7 seud)ara* $ansa A")*. -ak "*0n
186 sidro% Rad)a A")+* geud)ak #rang ureu%ng !or"ug* deungon sa$o*
ar7ada n)ang (a0".
64 "eun"ra "eudong
Q ni$ak kira?kira  $o* ka#ai #rang deungon

 
Seudang da(a7 $uku?$uku !euran")is n)ang (an da(a7 a$ad keu 16 dan 1, "iP#?
"i%# d)iseu$0" nan A")+* d)i#eun)a"a sa$ $a*>a nanggro% A")+* na keu* sa$o*
nanggro% n)ang #a(ng ra)ek kuasa di Asia Ti7u n)o%. Miseu% d)i*4 ki"a$ ra)a
arouse :rand Di"ionnaire UniGerse((e4 d)i$ri #eun)a"a #eukara geu"an)o% $angsa
 A")+* (ag+% n)o% Fureu%ng A")+* na sa$o* $ansa n)ang #a(ing ra)ek kuasa di #u(o?
#u(o Asia Ti7u $ak ak* a$ad keu 16 "r0kan #eu"eungo*an a$ad keu 1,.FQQ
 
QF En 1834 i(s aGain" "andu (eur #r#ondrane sur (es i(esde (a Sonde4 sur 
une #ar"ie de (a #resVuiie de Ma(aa4 i(s "aien" en re(a"ion aGe "ous (es
#as Vue $aigne (oan Indien de#uis Ie Ja#on )usVuW (Ara$ie. a (u""e Vui(
sou"inren" on"re (es !or"ugais "a$(is W Ma(aa de#uis Ie o77ene7en" du
X5Ie si+(e )usVuau 7i(ieu du X5IIe si+(e nes" #as une des #ages (es 7oins
g(orieuse de (*is"oire des A"*inois. En 1864 un de (eurs su("ans a""aVue (es
!or"ugais aGe une /(o""e denGiron  Goi(es 7on"e #ar 64 7arins.F .
de Magnin4 FA"*in ou A*e7F4 a :rande En(o#die4 d)i(d I5. 0n 3.
!aris. 18,.

QQ F 5ers (a /in du X5Ie si+(e e" )usVu W (a 7oi"i du X5Ue4 (es A*ins e"aien" (a
na"ion do7inan"e de (ar*i#e( Indien.F arouse :rand Di"ionnaire UniGerse((e4
d)i(d I4 0n ,. !aris4 "*0n 1866.

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 9/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

 
H. T. Da7s"4 da(a7 karangan d)i* FHe" 5o(k Gan A")+*F4 ka d)i"u(* $a*>a
F$ak a>ai a$ad keu 1,4 >i(a)a* Keurad)aan A")+* di Su7a"ra ro" Tunong "r0k u
!a(e7$ang dan -engku(en4 dan di Seu7eunand)0ng Tano* Meu(a)u "r0k u Keda*4
!irak dan !*ang. FQ

-an?$an n)o% ka u(0n "eu7eung "eu7a di Ne> ork dan di Madrid #adu7?
#adu7 $o* #eu"a "u*a $eunua Asia n)ang #eun"ng "*a" keu geu"an)o% A")+*4
sa$a$ da(a7 #eu"a?#eu"a n)an "rang "euraka7 $a"ai* dan (u>ai* >i(a)a*
Keurad)aan A")+* 7u(ai $ak a$ad keu 16 "r0kan a$ad keu 19 dan "r0kan $ak >a"+%
7u(ai #rang deungon -eu(anda. Sa(a* sa$o* ni$ak #eu"a?#eu"a n)an geu
#eu"eu$ie" di nanggro% !euran")is $ak "*0n 1,84 #euneugo" a*(i e(eu7+% $u7o%
!euran")is4 *a"e(ain. !eu"a n)an geu#eunan Far"e des Indea de (a *ine4 des i(es
de Su7a"ra4 JaGa4 e".F4 n)ang 7aknad)i*4 F!eu"a India4 T)ina4 #u(o Su7a"ra4 #u(o
D)a>a dan (an ni$ak n)an.F Di7i)u$ nan n)an na "eu"u(* "eu7a FDresse sur (es
Me7oires (es #(us nouGeauO e" sur (es 7ei((eurs ;$serGa"ions4 "ires des Re(a"ions
(es #(us
$ar04 /ide(es4
dan >a"+%F I*eu%*
n)ang 7aknad)i*. F Teu#eugo"
"eusidk deungon 7eunur0"
"eugo* e(eu7+% uk0ran
"*a"4 7eunur0" n)ang #a(ng
n)ang
$e"0i "*a" (age% keuadaan n)ang si$eunad)i*. F Da(a7 #eu"a n)an nan
 Keurad)aan A")+* "eu"u(* deungon $asa !euran")is R;AUME DAHEM. -ak
>a"+% n)an4 "*0n 1,84 $a"ai* Keurad)aan A")+* (eu7a* (ag+% n)o% $a"ai* di #an"
-ara" Su7a"ra na ro" Tunong !adang Ban"ara !adang deungon -engku(enC@ $a"ai*
di #an" Ti7u Su7a"ra na $ak Kru%ng Ka7#ar. D)adi $euna "*a" (ag+% ka
geu#euga* da(a7 *ika)a" Ma(e7 Dagang. -a* "*a" #i* Keurad)aan A")+* $ak sa$o*
>a"+% na Ieu$+* (u>ai* ni$ak n)an4 #eu"a n)o% na sa$o* doku7en n)ang #eun"eng
"*a" keu seud)ara* A")+*. BKa(on #eu"a n)an $ak on 1C. Ro" $(a* >ie4 di7i)u$4 na
"eu"u(* keu"eurang an (ag+% n)o%
!u(o Su7a"ra na sa$o* #u(o n)ang ra)a "*a" di Asia.... !u(o D)a>a4 n)ang
(eu$e* d)euo* u Tunong n)an4 kara# $andu7 na "ano* d)ad)a*an
-eu(anda.... D)akar"a4 n)ankeu* "eu7#a" d)idu%k U(e% !eu7eurin"a*
Ko(onia( -eu(anda. QQ
D)adi $ak "*0n 1,84 $ak >a"+% geu"an)o% $ansa A")+* 7an"ong "eu"a#
7eurd*ka4 dan nanggro% A")+* na sa$o* nanggro% 7eurd*ka n)ang ra)a dan
7eukuasa da(a7 d0n)a4 D)a>a ")i" ka d)eu%" keu "ano* d)ad)a*an -eu(anda. eu$+*
1 "*0n
 
Q F ...in *e" $egin Gan de 1,de eeu> reik"e dee o# Su7a"ra naar *e" uiden "o"
!a(e7$ang en -engku(en4 en o# den Ma(akaans*en oGer>a( "o" oGer !era4
!a*ang en Keda*. F H. T. Da7s". FHe" 5o(k Gan A")+*F4 De 5o(ken Gan
Neder(ands* Indi%4 seunus0n !ro/. J. . Gan Eerde4 d)i(d I4 0n &9.
QQF i(e de Su7a"ra es" une des #(us onsidera$(es de (Asie.... JaGa4 Vui es" (a
#(us 7eridiona(e des I(es de (a Sonde a#ar"ien" #resVue "ou"e auO
Ho((andois.... -a"aGia es" Ie se)our du :ouGernr. :enera( des Indes.F 1,8.
9

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 10/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

1

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 11/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

I*eu%* n)an4 n)akni $ak "*0n 18114 D)a>a d)ireu$0" ( Inggr* ni$ak d)aro%
-eu(anda4 dan d)i#eudu%k di 7i)u$ #eu7eurin"a* Ko(onia( Inggr* di India. -ak "*0n
18164 #u(o D)a>a n)an d)i $ri #u(ang "eu7a ( Inggr* keu -eu(anda. Meunankeu*4
$ak >a"+% D)a>a ka 7eu reu"0*?reu"0* "*0n d)eu%" keu $angsa (a7i%" go$4 dan
a>ak n)an 7eu"uka?"uka d)aro% ni$ak sa$o* #o d)i* keu #o d)i* n)ang (an4
geu"an)o% A")+* 7an"ong "eu"a# sa$ (ag+% sa$o* $ansa 7eurd*ka n)ang go$
"*+% na $an sa$o* d0n)a.
Deungon 7eu"eu7eung #eu"a?#eu"a n)o% $andu74 7aka ka ")uk0# $uk"i keu
geu"an)o% #eukara keu$eusaran A")+* $ak 7asa n)ang ka u (ik0". !eu"a?#eu"a n)o%
#eu kong deungon *ana ragu?ragu ( #eu% n)ang ka go$ "u(* da(a7 seud)ara*
d0n)a4 da(a7 siga(a $asa4 "eun"ang keu$eusaran $ansa dan nanggro% A")+*.
 

III
 
!RAN: DEUN:;N -EUANDA TARAY !HLN
 A#ri( ? 3& A#ri(4 18,&

!rang geu"an)o% deungon -eu(anda n)ang "r0kan 6 "*0n n)an B18,& ? 19&,C
n)ang da(a7 ki"a$ n)o% akan "a 7eu"euo* da(a7 I*+% $o* "ara/4 na keu* sa$o*
keud)adian n)ang Ie "*a" ar"i keu geu"an)o% $ansa A")+* da(a7 $ideu%ng seud)ara*4
7i(i"+4 #o(i"k4 ekono7i dan ada$4 sa$a$ #rang 6 "*0n deungon -eu(anda n)ang na
keu* i$ara" sa$o* $a"+% ud)o% n)ang #eu"eun"+% #eu% geu"an)o% A")+* 7eu* a"a>a
"eu7aga4 #irak a"a>a "i7a*4 #eu(eusu a"a>a "u(+n. :eu"an)o% $angsa A")+* ka "a
$eudo* ni$ak keunong ud)o% deungon #eudeu%ng dan a#ui n)an4 n)ang (eu$+*
si"eungo* a$ad4 (uka #ara*4 si"eungo* *ud#4 si"eungo* 7a"4 "eu"a#i deungon
keu7u(iaan dan keu*or7a"an n)ang (eu$+* ra)ek $ak d0n)a dan $ak ak*ira" ni$ak
n)ang kaka. !akon= Sa$a$ da(a7 #rang n)an $an sa$o* d0n)a ka d)ika(on #akri $an
34 ureu%ng 7uda dan aneuk dara A")+* geu"7 $ri d)a>ong $ak #eu"*eun
nanggro% A")+* n)o% ni$ak d)id)ad)a* I $angsa go$@ n)o% 7aknad)i* 3 dro% ni$ak
"i%#?"i%# 1 dro% ureu%ng A")+* inong?aga74 a"a>a  dro% ni$ak "i%#?"i%# 1
7eun)o "akira ureu%ng aga7 7an"ong4 geu"7 7a" $ak #eu"*eun
11

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 12/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

Nanggro% n)o%4 sa$a$ $ak >a"+% n)an geu"an)o% A")+* ")i" na kira?kira si7i(iun dro%
sagai4 inong?aga74 "u*a?7uda. Sa$o* $ansa n)ang d)i"7 7eudong (ag+% n)an $ak
#eu"*eun keu7eurd*kaan dro%4 na keu* sa$o* $ansa n)ang nan gado* da(a7
d0n)a n)o%. Da(a7 send)ara* d0n)a4 go* (o7 na sa$o* $ansa (an4 $0* di Ti7u
a"a>a di -ara" n)ang k d)i7eudong (ag+% geu"an)o%Z -ak #eu"*eun d+%(a"
Nanggro% dan keu 7u(iaan $ansa.
-a* "*a" $eu -eu(anda n)ang $ak >a"e% n)an d)eu%" keu (a>an geu"an)o%
d)i7eungaku ")i" #eukara si#*eu%" #a*(a>an geu"an)o% A")+*. Miseu% d)i*4 u(e* H.
. en"graa/ ka d)i"u(e*
Na keu* sa$o* keu$eunaran n)ang *and)eu%" *an "a akui $a*>a $ansa
 A")+* n)an4 inong dan aga74 ka geu7u#rang $andu7 na (ag+% $in"ang
*u4 $ak #eu"*eun ")i"a?")i"a keu$ansaan a"a>a ")i"a?")i"a keuaga7aan
ureu%ng n)an. Da(a7 gu(0ngan #eud)uang?#eud)uang n)o% eu#a* "*a" Ie
ureu%ng
"i%#?"i%# aga7
$ansa.dan ureu%ng
Ureu%ng inong
n)an *anan)ang d)eu%" ni$ak
kureu%ng keu keu$anggaan keu
#a*(a>an #rang
geu"an)o% n)ang #a(ng ra)ek "*a". Q
Sa$o* $ansa n)ang k d)i7eudong 6 "*0n #eu"*eun nanggro% d)i*4 na keu* sa$o*
$ansa n)ang k*a "*a" da(a7 d0n)a n)o%4 n)ang nan k d)i#eu"ak(0k ( go$ si#an)ang
7asa4 $a* "*a" #i* 7ungkn "a(0 #rang si uro%?dua.
Sidro% #eungarang -eu(anda "reuk4 J. Kree7er4 n)ang a*(i #eukara seud)ara*
 A")+* ")i"4 d)i"u(* (ag+% n)o%
-a* "*a" #akri$an "a #rang $ansa A")+* n)an4 a>ak n)an "eu"a# sa$ *ana
*+k $ak d)i#eu"*eun nanggro% d)i* "i%#?"i%# si$ud)u gaki. Hana d)eu%" soe
$an"a*4 k*eun D)eundra( !e(4 $a*>a $ansa A")+* ka geu 0sa*a deungon
si#*eu%" n)ang kreu%* "*a"4 n)ang #a"0" geu"an)o% "a*e $ak "a ka(on@
7eunan")i" $u%" #eu"*eun Nanggro% ureu%ng n)an4 n)ang geu#eu(aku
deungon e(eu7+%4 keukua"an dan keu$i"?keu$i" "*a"4 (ag+% *an"o7 "a
ka(on $ak $ansa?$ansa (an di #u(o?#u(o Hindia n)o%. QQ
 
QF De >aar*eid is da" de A")e*ers 7annen en Grou>en in *e" a(ge7een
s*i"/erend *e$$en geGo*"en Goor >a" i) agen a(s *un na"ionaa( o/ 
re(igieue ideaa(. Er is onder die a"ri)dera een eer groo"aan"a( 7annen en
Grou>en die den "ro"s Gan e(k Go(k ouden ui"7aken@ i) doen Goor de
s*i""erends"e Gan one oor(ogs/iguren nie" onder.F H.. en"graa/4 A")e*4 on 1.
QQ F Maar >e(ke s(agen den A")e*er ook >erden "oege$ra*"4 s"eeds $(ee/ *i)
onGer7oeid o7 i)n grond Goe" Goor Goe" "e Gerdedigen. He" Ga(" nie" "e
on"kennen???oo druk"e generaa( !e( i*" ui"??da" *i) ges"reden *ee/" 7e"
$e>onderens>aardige *ardnekkig*eid en $i) i)n Gerdediging een "a"4 energie
en >erkaa7*eid *ee/" aan den dag ge(egd4 die 7en "e Gergee/s in u(k een
7a"e $i) eenig ander Go(k in den Indis*en Ar*i#e( ou oeken.F J.Kree7er4
 A")+*4 d)i(d I4 on 3&1. 13

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 13/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

-eu"0i4 geu"an)o% keuneu(eu%* "a(0 da(a7 #rang 6 "*0n n)an deungon -eu(anda4
"eu"a#i "an na sa$o* $ansa da(a7 d0n)a n)ang 7eunang sa$= Hana sa$o* $ansa
n)ang 7eunang sa$ da(a7 #rang. -eu(anda keudro% d)i* ")i" (eu$+* ka)7 "a(0
ni$ak 7eunang. N)o% keu* sa$a$ 7aka $andu7 $ansa?$ansa da(a7 d0n)a n)o%
d)i#eugo" uro% ra)a keu "ie#?"ie# keu7eunangan4 sa$a$ ureu%ng *ana 7eunang
#rang geuna$ uro%Z Ti%#?"i%# $i")a* #rang ak* d)i* ")i" sa$o* an"ara dua 7eunang
a"a>a "a(0. Sa$a$ n)an keu* *ana $ansa n)ang 7eunang sa$4 dan *ana $ansa
n)ang "a(0 sa$.
Keu geu"an)o% $ansa A")+*4 #rang 6 "*0n deungon -eu(anda n)an4 kon
#rang #*0n4 dan kon #rang keuneu(eu%*4 7eun)o geu"an)o% 7an"ong "a keu7eung
*ud# deungon 7a(ia. J0* go* (o7 #rang deungon -eu(anda n)an geu"an)o% A")+*
ka "a 7u#rang 1 B#eu%"?$(ai*C go deungon !or"ug* dan 1 go 7eunang sa$.
!rang n)ang #a(ng ra)ek an"ara A")+* deungon !or"ug* na $ak "*0n 16394 $ak
>a"+% !o "eu Meureu*o7 (skandar Muda geud)ak #rang ureu%ng !or"ug* di
Ma(aka
64 deungon ar7ada
dro% "eun"ra (a0".A")+*
-ak n)ang
7asa "eudong ni $ak 
n)an4 Ar7ada A")+*$o*
naka#ai?#rang4
keu* sa$o*deungon
ar7ada
n)ang #a(ng ra)a $an sa$o* d0n)a. Meunur0" #eu% n)ang d)i"u(* ( sidro% a*(i
seud)ara* Inggr*4 Fsireu"0* $o* dian"ara ka#ai #rang da(a7 Ar7ada A")+* n)an
(eu$+* ra)ek ni$ak ka#ai?ka#ai #rang $ansa?$ansa I%ru#a $ak >a"+% n)an. FQ
Meunan")i"4 $a* "*a" #i* geu"an)o% "a(0 keuneu(eu%* da(a7 #rang 6 "*0n
deungon -eu(anda4 da(a7 #rang n)an geu"an)o% kon "a(0 sa$4 "eu"a#i na ")i"
keu7eunangan geu"an)o% n)ang 7eus)eu*u $an sa$o* d0n)a. N)o% #i* sa$o*
7eukeusud n)ang #eun"ng n)ang keu7eung u(0n #euga* disino%. Sa$o*
keud)adian n)ang d)i"0# "*a" ( -eu(anda da(a7 #rang n)an4 n)ankeu*
keu7eunangan geu"a)oe A")+* $ak #*0n #rang4 n)akni $ak "*0n 18,&.
ag+% geu"an)o% $andu7 "a "eu#eu%4 $ak >a"+% -eu(anda #*0n?#*0n "*a"
d)i#euk #rang4 d)i"eungo* di Kua(a A")+*4 $ak uro%  $u(eu%n A#ri(4 18,&4 deungon
#ang(i7a d)i* d)eundra( Ko*(er. Da(a7 >a"+% 18 uro%4 "eun"ra -eu(anda n)an ka "a(0
#rang deungon "eun"ra A")+*. D)eundra( Ko*(er 7a" keunong $eude A")+* dan
"eun"ra d)i* n)ang $andu7 "eudong ni$ak sidadu -eu(anda "ok"ok4 n)ang 7an"ong
*ud# $andu7 #(u%ng #u(a?#ingkui u (a0" d)ak k ka#ai gisa u D)a>a n)ang sa$
d)eu%" keu eu7#ung #an")uri nanggro% go$ di Ti7u n)o%. !akri $an ra)ek dan
da*s)a" #rang n)an4 dan #adu7 na ra)ek "a(0 -eu(anda n)an4 n)o% $andu7 d)iso7
"*a" $ak geu"an)o% ( -eu(anda. -uku?$uku seud)ara* -eu(anda $andu7 seunga$
"*a" #eukara 7ideu%n #rang Kua(a A")+* n)o%. Miseued)i*4 $uku J. Kree7er4 A")+*4
n)ang
 
QF T*e /(ee" onsis"ed o/  sai(4 a *undred o/ >*i* >ere o/ grea"er sie "*an
an "*en ons"ru"ed in Euro#e. F Jo*n ra>/urd4 A Desri#"iGe Di"ionar o/ 
"*e Indian Is(ands and Ad)aen" oun"ries4 6n &. ondon4 186.

1&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 14/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 15/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

"eu$ai d)i* dua d)i(d4 deungon aso% 1&, 0n4 #eukara #rang di Kua(a A")+* n)an
d)i7eu"euo* *ana (eu$+* ni$ak da(a7 13 $ar* Meunan")i" deungon #eungarang
-eu(anda n)ang (an. !ada *ai #rang Kua(a A")+* n)an na sa$o* 7ideu%n #rang
n)ang $ri nari" #euneu"0i* da(a7 seud)ara* d0n)a ? a deisiGe $a""(e o/ *is"or. Su
7euria7 A")+* $ak >a"+% n)an go$ deungo $an si(ingka d0n)a Tu*an n)o%. A*(i?a*(i
7i(i"+ Inggr*4 A7erika dan D)eureu7an d)i#andang keu7eunangan A")+* a"eu%*
-eu(anda da(a7 7ideuPn #rang Kua(a A")+* n)an na sa$o* keu7eunangan
ureu%ng Asia Ti7u a"eu%* ureu%ng (era#a n)ang #*0n?#*0n "*a" da(a7 7ideu%n
#rang da(a7 seud)ara* dunia 7oderen.
!akri $an keu7eunangan A")+* a"eu%* -eu(anda n)an 7eunark *a" $an
sa$o* d0n)a d)eu%" "a ka(on ni$ak u(+% keunarang Bedi"oria(sC sura"?sura" *a$a
n)ang #eun"ng $an sa$o* d0n)a. Miseu%d)i*4 sura"?*a$a Inggr*4 T*e ondon
Ti7es4 uro%33 $u(eu%n A#ri(4 18,&4 dan sura"?*a$a A7erika4 T*e Ne> ork Ti7es
uro% Sa$"u4 uro% & $u(eu%n Mei4 18,&4 d)i"u(* da(a7 u(+%?keunarang d)i* (ag+%
n)o%
uro% BKa(on
"rokan ga7$a $ak ;n 16@ $andua sura"?*a$a n)o% 7an"ong d)i"eu$i%" geuna#
uro% n)o%C
 
!RAN: DI SUMATRA
!rang An"ara -eu(anda Deungon A")+*
Ha$a Mideu%n !rang
Ni$ak T*e ondon Ti7es 33 A#ri(4 18,&
FSa$o* keud)adian n)ang 7eunark "*a" *a" da(a7 seud)ara*
#eund)ad)a*an 7oderen ka"r0* "a deungo ni$ak #u(o Hindia Ti7u.
Sa$o* "eun"ra ureu%ng (eru#a n)ang ra)a "*a" ka "a(0 #rang dan
d)ino% ka keunong $eureukai* ( "eun"ra nanggro% A")+*.
FSa$o* $agian n)ang ra)ek ni$ak #u(o Su7a"ra na da(a7 d)aro%
-eu(anda4 "eu"a#i ro" $aro* dan ro" "i7u #u(o n)an 7an"ong "inggai
dua $o* nanggro% 7eurd*ka. N)ang ro" $aro* n)ankeu* nanggro%
 A")+* ?? S"a"e o/ A*in. -ak 36 uro% $u(eu%n n)ang ka u (ik0"4
-eu(anda deungon ras7i ka d)i#eun)a"a #rang a"eu%* $angsa A")+*@
dan $ak 13 uro% $u(eu%n A#ri( -eu(anda d)i#euga* ka 7eu"eu7eung
#adu7?#adu7 $o* keu7eunangan. D)i#euga* I -eu(anda d)i* ka
k d)i")ok 3 $o* ku"a A")+* dan "eungo* d)i? #eugo" siasa" d)ak4 ")ok
is"ana Su("an A")+*. Teu"a#i $a* "*a" #i* $ak >a"+% n)an kon4
-eu(anda ka 7u(ai d)irasa $u%" n)an na (eu$+* #a)a* ni$ak d)isangka
$ak #*0n4 dan ka na *a$a "eun"ra -eu(anda ka #a)a* (ak+% $an"u u
D)akar"a. i7ong uro% >a"+% I*eu%* n)an4 -eu(anda ka d)i7eungaku
d)i* ka keunong *an"a7 dan keu7eung "a(0.
F>a"+% I*eu%* d)i")u$a ")ok #adu7?#adu7 $o* ku"a A")+*4 -eu(anda
d)i")u$a "a7ong u Ku"arad)a "eu"a#i
1

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 16/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

16

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 17/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

"eu"a#i ka d)i#o* "a(0 I "eun"ra A")+*. Da(a7 #eur"eu7#0ran n)an


#i*ak4 -eu(anda kara# #u"0i* asa. e "*a" sidadu -eu(anda rusak
dan d)eundra( n)ang d)euP" keu #ang(i7a #rang -eu(anda #i* ka
7a". Nan ku"a A")+* n)an na go$ #euga* keura"on4 7eunur0" *a$a
-eu(anda. Menuro" *a$a -eu(anda ")i"4 ku"a n)an geu#eu"*eun (
"eun"ra A")+* deungon 7euria7 ar"i(eri n)ang ra)a?ra)a "*a"4 dan $ak
$in+* n)an na (o7 ku"a u$i"?u$i". Teun"ra A")+* d)i7eudong keu$i"?
keu$i" "*a" $ak #eu"*eun ku"a n)an. -eu(anda #a)a* d)i*ada# kon
7eu ku"a?ku"a 7an"ong. Di(ua ku"a4 -eu(anda d)i#rang ( "eun"ra
 A")+* ni$ak siga(a #i*ak dan deungon #as0kan n)ang 7a")a7?
7a")a7. -eu(anda ka #a)a* d)i(ak+% $eunan"u "eun"ra deungon ka#ai
#rang u D)a>a. D)ino% "eun"ra -eu(anda n)ang 7an"ong "inggai di
 A")+* ka #a)a* sur0" $andu7. Da(a7 ra#a" #rang -eu(anda di Kua(a
 A")+*4 #ang(i7a?#ang(i7a -eu(anda $andu7 si#aka" $a*>a
keureuna Ie "*a" "eun"ra -eu(anda n)ang ka 7a"4 "eu7#a" du%k
-eu(anda *an
 #i)0* #rang k #eu"*eun "*0n.
7eusi"eungo* I4 (eu$+* go"

FTeu"a#i a(asan n)ang d)i $ri ( -eu(anda keu keu#u"0san n)o% na


keu* keureuna "euka 7us7 ud)eu%n. D)i#euga*4 ang+n ra)a n)ang
"euka $ak 7us7 ud)eu%n n)an #eura)ek u7$ak $ak $in+* (a0"
*ingga *u$0ngan ka#ai #rang deungon dara" d)eu%" keu #a)a*
(age%na4 dan *and)eu%" d)i$ri $u keu sidadu d)i* di dara". !eu% n)ang
d)eu%" d)i#eu$u%" ( -eu(anda d)ino% n)an keu* "0# $in+* (a0" A")+*
7an"ong.
FD)adi ureu%ng A")+* d)ino% sia" ka geu"eu7eung keu7eunangan
n)ang keuneu(eu%*4 keu7eunangan n)ang $ri nari" #euneu"0*.
Mus0* kon "a(0 7an"ong4 "eu"a#i ka #a)a* #(u%ng u (u>a.
F-ak #eun)u7 geu"an)o%4 keud)adian n)o% $andu7 na (eu#a* "*a"
*ireu%n4 keureuna #akri $an -eu(anda k sa(a* keunira d)i* "eun"ang
keukua"an $angsa A")+*. Nanggro% A")+*??S"a"e o/ A*in??*ana "*a"
Ie so% "uri di (eru#a. Sa$o* $uku e(eu7+% n)ang #a(ng $ar0
#euga* (ag+% n)o% A")+* $ak 7asa d)a7eunkon na sa$o*
keurad)aan n)ang ra)ek "*a" kuasa4 "eu"a#i d)ino% kara# gado*.  -ak
>a"+% ureu%ng !or"ug* #*0n "*a" "r0k u Su7a"ra4 $ak "*0n 194
d)ika(on $andu7 nanggro% $an seu(ingka A")+* n)an geu#eurin"a* I
sidro% rad)a n)ang 7eukuasa "*a" n)ang "*a7 ureu%ng !or"ug*
ni$ak #eudong ku"a "o%?"o% disinan. Ureu%ng -eu(anda na (eu$+*
7eu un"0ng 1 "*0n "reuk >a"+% I*eu%* n)an sa$a$ -eu(anda $ak
>a"+% n)an geu"7 "euri7ong ( Rad)a A")+*. A7$assador A")+*
geud)ak keud* u nanggro% -eu(anda 7eusigo deungon eun"0san
-eu(anda u nanggro% A")+*.
F!aneuk d)i* Keurad)aan A")+* sa$ na k*a "*a"
1,

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 18/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

7u(ai #*0n kon geu"an)o% ureu%ng (eru#a "r0k keunan u Su7a"ra.


Dan -eu(anda4 $ak *a" geu"an)o%4 "eun"+% *and)eu%" *an
d)i"eu#eu% #eukara asai?usui keurad)aan dan asai?usui keukua"an
$angsa A")+* dan nanggro% A")+*. A")+* Ie "*a" #eurdagangan4 dan
7eunur0" geu"an)o% "eu#eu% ureu%ng A")+* ka d)eu%" geu#eugo"
7euria7?7euria7 n)ang ra)a dan "euga?"euga "*a".
FUreu%ng nanggro% Su7a"ra Ie $i%k Meu(a)u@ "eu"a#i n)ang du%k ro"
-ar0* #u(o Su7a"ra $ak Nanggro% A")+*4 go$ #euga*4 na sa$o*
$angsa n)ang (eu$+* ")arong ni$ak $angsa?$angsa (an. A>ak n)an
(eu$+* #an)ang4 (eu$+* go" $adan4 dan na *i"a7 $a")u" ni$ak
$angsa?$angsa (an disinan. Menur0" *a$a4 a>akn)an na
7eud)a7#u dara* India. Ureu%ng n)an 7euaga7a Is(a74 "eu"a#i
#eu% 7a*a$ *ana "a "eu#eu%.

F:eu"an)o%
"a$andng kon $a")u" ureu%ng
deungon *ireu%n4 #akri
(eru#a$an ureu%ng
d)eu%" n)ang (eu$+*?
"a k*eun 7eun)o
kureu%ng kureu%ng 7ad)u4 k #eu"a(0 sa$o* keurad)aan (eru#a
da(a7 7ideu%n #rang. Ureu%ng -eu(anda ka d)i#eu(u>ai* >i(a)a*
d)i* di #u(o Su7a"ra deungon d)a(an ")ok 7anu/aa" ni$ak #ake sar
keudro%?dro% an"ara4 keu#a(a?keu#a(a ureu%ng Su7a"ra. Teu"a#i
ureu%ng A")+* "eun"+% ka d)i#eukeu7ai* dro% d)i* $ak 7u#rang
deungon (isk "*a" *ingga -eu(anda *ana d)i"eu#eu%sa#eu%.
FKa "eu*"+%4 ak* #rang n)o% ")i" sa$o* sagai. Ureu%ng A")+* d)eu%"
7eusenang?seunang deungon keu7eunangan go$n)an "r0kan
si"eungo* "*0n "reuk4 $a* "*a" #i* "u0#?(arang B$(okkadeC -eu(anda
a"eu%* #an" A")+* akan #eurusak #eurdagangan A")+*. Ureu%ng
 A")+* 7ungkn 7an"ong d)eu%" geu")ok $a(ai* a"eu%* "eu7#a"?
"eu7#a" n)ang disinan na d)idu%k -eu(anda di Su7a"ra. Teu"a#i
>a"+% $a)a ang+n 7us7 *ud)eu%n ka *a$*4 !eu7eurin"a*
-eu(anda "eun"+% akan d)i#eusa#a" sa$o* "eun"ra n)ang ")uk0# ra)a
n)ang k #eu#a"a* #eur(a>anan A")+*.
F Hana 7ungkn "aka(on deungon *ana "a rasa seud* #eurd)uangan
keuneu(eu%* ureu%ng nanggro% n)o% (a>an keukuasaan (eru#a. N)o%
na sa$o* ")a(i"ra n)ang sa$an ")i"4 $a* "*a" #i* keukua"an n)ang
7eu(a>an n)an *ana sa$4 $0* ureu%ng nanggro%?nanggro% Me(a)u
n)ang si"eungo* 7eu ada$4 a"a>a ureu%ng Indian Modu n)ang
7an"ong k(eu%". Ureu%ng n)an k geu")ok $a(ai* $ak sa$o*?sa$o*
>a"+%4 "eu"a#i keuneu(eu%* ureu%ng n)an "a(0. :eu"an)o% go*Io7
"a"eu#eu% #eu% #eukara da>a an"ara -eu(anda deungon ureu%ng
nanggro%?nanggro% Meu(a)u@ "eu"a#i d)eu%" "a #*a7
 

18

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 19/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

(ad)u ureu%ng?ureu%ng Meu(a)u d)ika(on keukuasaan -eu(anda


deungon *ana #eu")a)a4 dan #eukara?#eukara n)ang d)eu%" #eudong
da>a $agai* "euka geuna# uro%. -eu(anda 7euga* d)ro* deungon
ureu%ng "ano* d)ad)a*an d)i*.

Teu"a#i A")+* kon na sa$o* "ano* d)ad)a*an -eu(anda. Hu$0ngan


an"ara $angsa A")+* deungon $angsa -eu(anda "eun"+% ")i"
d)i#eungar0* ( #eurasaan u7u7 di #u(o Su7a"ra "eu*ada#
-eu(anda n)ang #e(i"k d)i* kon #eukureu%ng #eur(a>anan aneuk
nanggro% keu d)i*. Tano* d)ad)a*an -eu(anda kon (ag+% "ano*
d)ad)a*an Inggr*. !eu7eurin"a* "ano* d)ad)a*an Inggr+* na #ik
keu aneuk nanggro%. D)ad)a*an -eu(anda d)i#eudong ")i" $ak 7i"a
(a$a keu nanggro% -eu(anda 7an"ong.
 
ga7$aSura"*a$a
$ak 0n 3CA7erika
d)i"u(* T*e Ne> ork
(orn da(a7 Ti7es4 uro%d)i*
u(+%keunarang Seu(asa4 6 Mei4 18,& [ka(on
(ag+% n)o%
 
-EUANDA TAL DI SUMATRA

FNi$ak keud)adian?keud)adian n)ang ad)a$ "*a" $ak 7asa n)o%4


n)ang kon $a")u" 7eunark *a" d0n)a4 n)ankeu* #eukara "eun"ra
$ansa?$ansa n)ang ka 7ad)u d)i#eu"a(0 I (a>an n)ang *ana 7ad)u
a"a>a si"eungo* 7ad)u. D)a7eun4 $ak 7asa or"e dan !iarro
Bdua #ang(i7a #rang S#an)o(C #eu"a(0 ureu%ng MeOio dan !eru
deungon 7uda*4 ka "i7o* sa$o* #ikran n)ang keuneu(eu%* d)eu%"
keu #ikran u7u7 da(a7 d0n)a Keuris"en4 $a*>a $angsa Indian dan
$angsa?$angsa aneuk nanggro% (an *ana n)ang k Ia>an
keukua"an dan a(a"?sind)a"a "eun"ra (%ru#a. Teu"a#i da(a7 #adu7?
#adu7 $o* keu"ur0nan >a"+% I*eu%* n)an ka (an *a$a "eu7a. :o$
#euga*4 "eunaga #rang aneuk nanggro% A7+rika Tunong n)ang
(eu7o* (eu7$0" n)an *ana sa$an deungon aneuk nanggro% A7+rika
-ar0*4 ureu%ng Indian 7ira* ku("4 n)ang ka 7u#(0* "*0n k
d)i#eu"*eun "ano* d)i* ni$ak d)aro% #ang(i7a #rang ureu%ng Inggr*
n)ang d)ak du%k u A7erika -ar0*. !ang(i7a?#ang(i7a Indian4 (ag+%
!*i(i# Moun" Ho#e4 $ar0 d)i7a" >a"+% I*eu%* d)i#o* 7us0* d)i* Ie
"*a". Meunan")i" $ak 7asa geu"an)o% d)ino%4 aneuk nanggro% Ne>
ee(and 7an"ong k d)i#eu"*eun dro%d)i* ni$ak "eun"ra #i(*an
Inggr* dan ka #adu7 go d)i#eu*ireu%n d0n)a deungon d)i#eu"a(0
"eun"ra Inggr* da(a7 7ideu%n #rang. N)o% $andu7 kon (ag+%
"eusangka4 dan kon (ag+% n)ang "a deungo. !eunga(a7an geu"an)o%
 A7erika deungon $angsa Indian4 (eu$+*?(eu$+* d)ino% da(a7 #rang
deungon ureu%ng
19

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 20/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

3

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 21/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

Indian Modos4 na sa$o* ")eun"o "reuk n)ang d)eu%" keu


#eungad)aran su#a)a geu"an)o% $+k "a *ara# keu7eunangan n)ang
7uda* da(a7 #rang n)ang (ag+% n)o%4 7eunan")i" da(a7 #rang
ureu%ng Rusia daungon ureu%ng K*iGa d)inoe.

F Ha$a n)ang keuneu(eu%* n)ang geu"n)o% "euri7ong ni$ak Hindia


-eu(anda #eu"a7a* (o7 sa$o* ")eun"o "reuk n)ang #eun)a"a $a*>a
a(a"?sind)a"a n)ang #a(ing $ar0 dan e(eu7+% #rang n)ang #a(ing
7od+r+n4 n)an 7an"ong *an k #eu7eunang geu"an)o% da(a7
7idueu%n #rang a"eu%* (a>an n)ang *ana a(a"?sind)a"a dan e(eu7+%
n)an.

FSa$o* #rang n)ang 7euku$ang dara* "eungo* "eud)adi di nanggro%


 A")+*4 sa$o* keurad)aan ureu%ng nanggro% n)ang 7a" ro" -ar0* #u(o
Su7a"ra. Meunur0" *a$a
deungon keurad)aan #i*ak
A")+* na -eu(anda4
#eugo" keurad)aan -eu(anda
sa$o* #eurd)and)ian4 "eu"a#i
 A")+* sa$ 7eu(angga #eurd)and)ian n)an. D)i#euga* I -eu(anda4
ureu%ng A")+* n)an r0* da(a7 $u%" $(o%?#u$(o% (a7i%"4 ro* da(a7
$u%" 7eura7#ok di (a0"@ 7eunan")i"4 k*eun -eu(anda4 a>ak A")+*
n)an ka Ie "*a" #eusa#a" sin)a"a n)ang d)eu%" keu $a)a keu #u(o
D)a>a dan nanggro%?nanggro% (an@ (o7 #i*4 k*eun -eu(anda4 A")+*
sa$ kir7 "eun"ra d)ak 7eura7#ok di nanggro% n)ang "o%?"o%.
Lsa*a 7us)a>ara" ka *ana 7eu*as (4 sa$an ")i" (ag+% 0sa*a
Rusia deungon K*an nanggro% K*iGa. Sa$a$ n)an -eu(anda ka
d)ikir7 sa$o* angka"an #rang d)ak *uk07 $angsa A")+*.

FTeun"ra n)an4 #*0n "*a" "eudong ni$ak  sidadu $angsa


-eu(anda4 na n)ang sidadu d)ak ngon gaki4 na n)ang d)ak ngon guda4
dan na $arsan 7euria7. !*0n?#*0n "*a" -eu(anda sang?sang
keu7eung 7eunang. Ureu%ng A")+* sang?sang d)isur0" a"a>a
keu7eung "a(0. Keuneu(eu%* "eun"ra -eu(anda d)id)ak "r0k $ak
sa$o* "eu7#a" nan d)i* Na"ron4 sa$o* "eu7#a" n)ang geu#eugo"
keu ku"a ( "eun"ra A")+*4 deungon 7eukeusud #eu"*eun "r0kan
7a". Teun"ra -eu(anda4 >a"+% I*eu%* d)i#i)0* sia" dikeu% ku"a n)an.
d)i#euk #rang ra)a $an sa$o* /ron". D)ino% geu"an)o% ka "a "eu#eu%
#eu% keuneu(eu%* $u%" -eu(anda n)an.

FSeurangan -eu(anda n)an ka d)i#eu"a(0 ( "eun"ra A")+*. e "*a"


"eun"ra -eu(anda kenong si% deungon #eudeu%ng "eun"ra A")+*.
Tr0kan d)eundra( #ang(i7a #rang -eu(anda #i* ka geu#o* 7a" (
"eun"ra A")+*4 dan $andu7 "eun"ra -eu(anda n)ang 7an"ong "inggai
dan n)ang *ana 7a" ka #a)a* #(u%ng #u(a?#ingkui u (a0". Meunur0"
geu"an)o% #eun)a"a4 "eun"ra -eu(anda keu$i"?keu$i" "*a" *an")0
31

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 22/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

$andu74 sa$a$ 7eu -eu(anda keu dro%d)i* #i* d)i7eu ngaku 
dro% 7a" deungon (uka. Meunur0" *a$a keuneu(eu%*4 "eun"ra
-eu(anda ka geu(" ( "eun"ra A")+* u $in+* (a0" dan "eungo* na
da(a7 s0sa* "*a". #eu% (o7 7us7 *ud)eu%n ka "o% "*a"4 dan
"eun"ra A")+* n)ang ka 7eunang n)an uro% 7a(a7 d)i*an"a7 "eun"ra
-eu(anda n)ang ka "a(0 n)an.
F-a*>a #eukara "a(0 #rang deungon A")+* n)o% $eugi -eu(anda
d)iangga# #eukara n)ang #ara* "*a" d)eu%" "a#*a7 ni$ak de$a"
da(a7 !ar(7+n -eu(anda di den Haag. Sidro% ang+%"a !ar(7+n
-eu(anda ka d)ik*eun $a*>a #eukara "a(0 #rang deungon A")+* n)o%
na keu* sa$o* #o* keuneu(eu%* a"a>a sa$o* #o* 7a" keu
keukuasaan -eu(anda di nanggro% Ti7u. Teu"a#i n)o% sang d)eu%" "a
k*eun na keu* nari" #i*ak gu(0ngan n)ang (a>an #eu7eurin"a*
-eu(anda di nanggro% d)i*. Na "anda?"anda ru#ad)i* -eu(anda
keu7eung 7eukeu7ai* keu(ai sigo "reuk deungon siga(a da)a u#a)a
$ak
"*a" #euk keu(ai
#i* $u%" n)o% nan d)i* n)ang
*and)eu%" ka r*e"
d)i#eugo" n)an (ad)u
d)ino% $ak 7a"a
sa$a$d0n)a4 $a*
ka "euka4
7us7 *ud)eu%n ra)a.
FTeu"a#i na "anda?"anda u7u7 n)ang #eu"un)ok $a*>a -eu(anda4
(ag+% 7us0*?7us0* #usaka d)i* ")i"4 S#an)o( dan !or"ug*4 $a")u"?
$a")u" keu7eung gado* "eunaga dan #eungar0* di "ano* d)ad)a*an
n)ang d)eu0*?d)eu0*@ dan Ie "*a" "anda?"anda ")i" $a*>a n)o% #i*
keuneu(euP* keu7eung d)eu%" keu nasi$ (nggr* ")i". -ak #*0n a$ad
keu 1,4 -eu(anda na sa$o* keukuasaan (a0" n)ang #a(ing "euga
da(a7 d0n)a. -ak >a"+% n)an -eu(anda na ,4 "eun"ra (a0"4 dan
d)i* k d)i#eu*an")0 7euneuka" S#an)o( di (a0". Deungon d)a(an n)o%
dan deungon d)a(an d)i")ok a"a>a d)ira7#ai* d)ad)a*an S#an)o( di
$(a*d* (a0"4 -eu(anda d)i#eudong d)ad)a*an dro%d)i* di Hindia
Ti7u. Si"eungo* a$ad >a"+% I*eu%* n)an4 Gan Tro7#* #eu"a(0
#ang(i7a #rang Inggr* -(ake da(a7 #rang !asi :ood>in4 n)ang
d)eu%" keu 7euga* sa$a$ Ie "*a" rugo% keu Inggr*. 'a"+% I*eu%*
#rang4 #ang(i7a #rang -eu(anda n)ang $eu*e "*a" n)an d)i7eu(a)eu%
a"eu%* Kana( Inggr* deungon #eun)a7#0* d)i$0* $ak "iang ka#ai
d)i* si$ago% sa$o* si7$0(. 'a"+% I*eu%* n)an4 #ang(i7a -eu(anda
de Ru"er #eu"a(0 (o7 #ang(i7a Inggr* A($e7ar(e4 "eu7a
d)i7eu(a)eu% a"eu%* Kru%ng T*a7es4 sira d)i"e" ka#ai?ka#ai Inggr*
di S*eerness dan *a"*a7 dan d)i"0#?(arang #an" ku"a ondon.
Teu"a#i n)o% keu* #u")ak k*a angka"an (a0" -eu(anda. >a"+% (*eu%*
n)an 7aka 7u(ai 7asa sur0" keukua"an -eu(anda di (a0" $a* "*a" #i*
7eu(+#?(e#4 (ag+% $iasa r*o" keukuasaan nanggro% n)ang d)ak
d)ad)a* go$. Teu"a#i $a* "*a" #i* 7eunan4 d)aro% -eu(anda a"eu%*
"ano* d)ad)a*and)i* di Ti7u 7an"ong kong "*a". D)i* *an
d)i#eu(*eu%* d)ad)a*an n)an deungon *ana 0sa*a ra)ek $ak
#eu"*eun deungon #a"0" (ag+% n)ang ka

  33

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 23/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

u (ik0" da(a7 seud)ara* d)i*4 dan si#adan deungon "a$ia" ureu%ng


nanggro% d)i* n)ang $eu*e dan ")arong.
Sura"*a$a T*e Ne> ork Ti7es4 uro% Ha7+*4 1 Mei4 18,&4 da(a7
u(+%keunarang n)ang keu I*+% "eun"ang A")+* Bka(on ga7$a $ak 0n 3C d)i"u(* (o74
(ag+% n)o%

 ATJÈH
F-a* "*a" #i* #rang n)an na keu* sa$o* $u%" n)ang *ana d)ro*4 "eu"a#i
#rang n)an na (ag+% sa$o* gur+% e(eu7+% $u7o% n)ang go" "*a".
:eu"an)o% A7+rika "a "eu#eu% #eukara nanggro%?nanggro% n)ang
*an"o7 "a deungo4 ni$ak geurakan?geurakan "eun"ra4 (ag+% n)ang
d)ak u nangro%
nanggro% K*iGa@Ha$s)i4 a"a>a
e(eu7+% geurakan
#eukara "eun"ra
nanggro% Rusia
(an n)o% n)ang
(eu$*d)ak
Ie "au
"eu#eu% keureuna #rang ni$ak keureuna "u(san?"u(san ureu%ng
d)ak4 7euran"o4 (ag+% Mungo !arks4 -akers4 a"a>a 5arn$rs. Ka
"eun"+%4 rneukeusud #rang n)an kon 7anga" d)eu%" keu gur+%
e(eu7+% $u7o%4 "eu"a#i geu"an)o% 7eu*u"ang $ak #rang keu #eu%
n)ang "a "eu#eu% "eun"ang nanggro%?nanggro% d)eu0* dan ureu%ng
(ua. Miseu% d)i*4 kon 7eukeusud S*akes#eare B#eungarang Inggr*
n)ang ra)a "*a"C deungon "u(san?"u(san go$n)an keu7eung
#eud)eu%" dro% geu* keu gur+% seud)ara*4 a"a>a gur+% e(eu7+%
g*a$4 a"a>a e(eu7+% a(a74 "eu"a#i $ak u$ $u%" $andu7
geu"an)o% n)ang 7ari" deungon $asa Inggr*4 "a "eu#eu% du7#eu%
da(a7 $ideu%ng e(eu7+% n)an ni$ak ")a(i"ra?")a(i"ra S*akes#eare
n)an. -andngan deungon *ai #rang ka "rang "*a"4 sa$a$ $ak
$andua $ideu%ng n)an4 e(eu7+% "euka deungon *ana "a 7i"a@ n)ang
u$ $u%" #eu% n)ang "a "eu#eu% n)an4 "euka ni$ak keud)adian?
keud)adian n)ang *ana "a sangka?sangka4 keud)adian?keud)adian
n)ang 7eukeusud dan "ud)uan d)i* 7eu(an "*a".
FMiseu%d)i*4 ka7o% #ik4 *ana I ureu%ng n)ang (a>" n)o% ka
geudeungo nan A")+*4 geu"eu#eu% deungon "rang "eun"ang $ansa
 A")+*4 ada" A")+*4 a"a>a *ai i*>ai nanggro% A")+*. Teu"a#i -eu(anda4
#eu% "a #eugo" "eu7a4 ka r0* d)i7u#rang deungon ureu%ng
nanggro% n)an4 dan sa$a$ n)an d)eu%" "a k*eun4 d)ino% ka 7u(ai
#eundidkan A")+* keu d0n)a Keuris"en keu"ur0nan 7asa n)o%.
FDa(a7 >a"+% n)ang #aneuk geu"an)o% $andu7 akan "a "eu#eu%
$a*>a $ansa A")+* n)an kon na sa$o* $ansa n)ang $iada$4 $a* "*a"
deungon uk0ran #eu% 7an"ong4 "eu"a#i na keu* ureu%ng Is(a7
n)ang $eu"oi dan sa$o* $angsa n)ang $eu*o "*a" 7u#rang.
:eu"an)o% $andu7 akan "a "eu#eu% $a*>a $ansa A")+*4 sa$an
3&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 24/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

3

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 25/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

")i" (ag+% $ansa -eu(anda (a>an?geu* d)ino%4 $ak sa$o* >a"+% #i*
na d)ad)a*an ")i" di da+ra* n)ang d)eu0*?d)eu0*4 dan $a*kan $ak
sa$o* >a"+% A")+* ")uk0# "euga *ingga k geud)ak kur0ng ureu%ng
!or"ug* n)ang k*a "*a" n)an di ku"a Ma(aka. Meunan")i" sigra akan
d)eu%" keu e(eu7+% u7u7 $a*>a Rad)a A")+* $ak sa$o* >a"+%
akra$ "*a" deungon Rad)a Inggr*4 Ja7es I4 dan Rad)a Inggr*
n)ang 7eu#eu(and0k "*a" n)an na geukir7 keu s)+%dara A")+*
go$n)an4 dua $o* 7euria7 ra)a4 n)ang d)inoe $an"u #eu"*eun is"ana
Rad)a A")+* di Su7a"ra.

FTeun"+%4 rakan?rakan A")+* di nanggro% (u>a n)ang 7ad)u *an


geungi%ng si$ago% sa$o* "anda kureu%ng 7euada$ 7eun)o na go$
#euga*4 di is"ana A")+* na sa$ ureu%ng inong du%k da(a7
Meud)eu(i* Nanggro%4 "o% deungon kursi Rad)a4 dan geu"euri7ong
ni$ak
inong Rad)a du7#eu%
n)an geu$ri #ikran
nasi*a" dro%neu*n)an "eu7a u(* #eunasi*a"
keu Rad)a.

N)o%4 dan *a$a?*a$a #eun)a"a (an n)ang 7eunark *a" #eukara


*ai A")+* "eun"+% akan "a "eu#eu% $andu7 deungon na #eur*a"ian
u7u7 keu #rang n)ang d)i#euk I -eu(anda a"eu%* Nanggro%
 A")+*.
 
F!eukara *ai -eu(anda "a(0 di A")+* $ak >a"+% n)ang ak*?ak* n)o%
d)eu%" keu *a$a n)ang #*+" "*a" da(a7 sura"?sura" *a$a A7s"erda7.
Meunan")i" de$a" da(a7 !ar(e7en -eu(anda di den Haag #eukara *ai
"a(0 #rang deungon A")+* n)o% d)i#eu"un)ok keu ni%" -eu(anda $ak
d)id)ak 7u#rang keu(ai deungon keu$i"?keu$i" "*a". Nanggro%
-eu(anda 7an"ong "euga dan ka)a "*a" dan $angsa -eu(anda deu*
d)i"7 $ri keureu$eu%n n)ang ra)ek "*a" ni$ak "euri7ong 7euna(+% di
nanggro%?nanggro% Ti7u4 dan ni$ak gado* #eungar0*. Sa$a$ n)an4
7aka #u(o Su7a"ra ro" -ar0* n)an 7ungkn "*a" keu7eung d)eu%"
keu sa$o* 7ideu%n #rang ra)a4 dan e(eu7+% #eukara *ai nanggro%
 A")+* dan $ansa $eu*o n)ang du%k disinan "eun"+% akan (eu$+*
$agai* "a "eu#eu% dan (eu$+* (u>ai* 7eusi#reu%k $an sa$o* d0n)a.

FE(eu7+% n)ang akan "a "eu7+% ni$ak nanggro% n)ang "r0kan uro%
n)o% *ana "a "uri n)an4 *ana si#adan
 

3

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 26/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

deungon keuseud*an n)ang d)i$a ( #rang4 "eu"a#i 7eun)o #rang


n)an *an k "a #eud)eu0*4 7aka u$ na e(eu7+% n)ang d)i$a (
#rang n)an #in na sa$o* (a$a.
Sura"*a$a T*e Ne> ork Ti7es4 uro% D)u7a"4 & Mei4 18,& Bka(on
ga7$a $ak 0n 3,4 d)i"u(* (o7 "eun"ang A")+* da(a7 u(+%keunarang
(ag+% n)o%
!RAN: DI SUMATRA
FU(* -eu(anda ka d)i#eugo" sa$o* 7aa7 asa# n)ang "0#
keu$eunaran "eun"ang sa$a$?sa$a$ #rang deungon A")+*4 dan
"eun"ang #akri $an #rang n)an "eungo* (ad)u. Sura"?sura" *a$a
Inggr* di India ka d)i"ud0* $u%" "0#?"0# keu$eunaran n)an a"eu%*
!eu7eurin"a* -eu(anda n)ang ")i" ka $iasa "*a" 7eusu(" (ag+% n)an.
:eu"an)o% ka "a "eu#eu%(ro""eun"ra
-eu(anda kageu#eu"a(0 "a(o%gra7 $an?$an
A")+*. Teu"a#in)o% #eukarago*
geu"an)o% "eun"ra
(o7
"a "eu#eu% ni$ak "a(o%?gra7 n)an #eu% n)ang si$eu"0id)i* "ud)uan
-eu(anda n)ang #eu #*0n #eu k #rang a"eu%* A")+* n)an. Sa$a$
n)an geu"an)o% #i* *ana $a*an $ak "a "i7ang #adu7 na ra)ek aki$a"
-eu(anda "a(0 n)an4 a"a>a #eu% #eungar0* keud)adian n)o% $ak
7asa ukeu%.
Teu"a#i d)ino% geu"an)o% ka "a "euri7ong sura" ro" d)a(an Singa#ura
n)ang #euga* *ai n)an $andu74 *ingga geu"an)o% ka na da(a7
neudu%k n)ang (eu$+* d)ro* $ak "a #eugo" keunira u$ na ra)ek #eu%
n)ang d)ikeu7eung #eu(aku ( -eu(anda4 #adu7 na keu7ungknan
$u%" d)i* n)an 7eu*as $ak 7asa ukeu% n)o%4 dan #eu% na aki$a"
#rang n)an a"eu%* keu#eun"ngan $ansa?$ansa (an n)ang *ana r0*
da(a7 #rang n)an4
FNa *a$a4 go$ #euga*4 )0* go*(o7 7u(ai #rang n)an4 sidro% >aki
keurad)aan -eu(anda n)ang ra)ek #angka" ka d)id)ak $ak Rad)a A")+*4
d)id)ak (ak+% deungon d)a(an da7+ #eu% n)ang d)ino% ka d)i")u$a ")ok
deungon #eudeu%ng dan aneuk $eud. 'aki -eu(anda n)an4
Nieu>*agen4 nakeu* Residen" D)akar"a dan ureu%ng (u770i du>a
di7i)u$ U(+% !eu7eurin"a* Hindia -eu(anda. !eu% n)ang d)i(ak+%
$ak Rad)a A")+* n)ankeu* su#a)a A")+* 7eud+%(a" keu -eu(anda dan
"euri7ong d+%(a" -eu(anda a"eu%* Nanggro% A")+*4 (ag+% n)ang ka
d)i#eu(aku I -eu(anda a"eu%* $agian "ano* Su7a"ra n)ang (an4
dan a"eu%* $ansa?$ansa Su7a"ra n)ang (an. !eu7eurin"a*
-eu(anda di Den Haag d)i#ik (eu#a* "*a" #eureu(+% keu nan dan
#eungar0* a"a>a #res"ige d)i* di #u(o Su7a"ra su#a)a $andu7
ureu%ng #u(o n)an 7eungaku d)i* si$ago% Tuan n)ang !o disinan.
FD)i#euga* I >aki #eu7eurin"a* -eu(anda n)an4 d)i* *ana
7eukeusud d)a7#u d)aro% da(a7 ur0san da(a7
36

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 27/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

 
3,

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 28/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 29/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 30/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

F-a* "*a" #i* $arangkakri4 sang?sang -eu(anda "eun"+% *an d)i"7


#i)0* #rang >a"+% ka I*eu%* "a(04 (ag+% A")+* #i* "eun"+% *an
geu"7 #i)o* ")i" >a"+% ka I*eu%* 7eunang. D)adi sa$o* #rang n)ang
*i$a" "*a" d)eu%" "a k*eun keu7eung "eud)adi dan *ana 7ungkn "a
#eud)eu0*. Rad)a A")+* n)ang 7euga* Ie "*a" #+ng n)an4 ka
geu#eusan a(a" sin)a"a n)ang #a(ing $ar0 u (%ru#a. Meunan")i"4
$angsa A")+* n)ang kon 7an"ong ")arong "eu7i7$ak4 "eu"a#i na
sa$o* $angsa n)ang $eu*0 "*a" 7u#rang. Meunankeu*4 $angsa
-eu(anda n)ang $a"a"?"u(o% dan kreu%* "*a" *a" n)an keu7eung
7euru7#$k da(a7 7ideu%n #rang deungon $ansa A")+* si$ago%
(a>an n)ang si#adan.\
Sura"*a$a T*e Ne> ork Ti7es4 uro% Sa$"u4  Ju(i.18,& Bka(on ga7$a $ak
0n &1C d)i"u(* (o7 da(a7 u(+%?keunarang d)i* (ag+% n)o%@

-EUANDA DAN ATJÈH


FDa(a7 d)eu%$?d)eu%$ #eukara sa$ na dua $o* #i*ak. N)o% #i* ka
(eu7a* ni$ak keu"eurangan n)ang kageu $ri da(a7 sa$o* sura"?*a$a
di ons"an"ino#(e BIs"an$u(C "eun"ang asai?usui #ak an"ara
-eu(anda deungon Keurad)aan A")+*. Keu"eurangan n)o% go$
#euga*4 geu"u(* ( sidro% ureu%ng A")+*. Teu"a#i sa$a$
geu#eu"eu$i%" deungon nari" ras7i ni$ak !eu7eurin"a* Turki4 n)o%
7ungkn na sa$o* "anda keu7eung "euka "eu7a #ak an"ara
-eu(anda deungon Turki. Ka "eun"+%4 7eun)o keu"eurangan n)ang ka
geu #eu"eu$i%" n)an $eu"0i4 a"a>a 7eun)o !eu7eurin"a* Turki
geu"euri7ong *a$a n)an si$ago% $euna4 7aka !eu7eurin"a* Turki
*and)eu%" *an geu"u(0ng !eu7eurin"a* A")+* $ak geu(a>an angan?
angan (u7#o% -eu(anda.
FHa$a #eukara asai?usui da>a n)ang d)i#eu"eu$i%" di den Haag ka
geu"an)o% deungo $andu7 d)i#euga* A")+* 7eu(angga d)and)i4
7eura7#ok di (a0"4 dan #eu7ad)u $(o%?#u$(o% (a7i%". D)i#euga* ")i"
I -eu(anda d)i* *ana 7eukeusud #eugo" aggressi a"a>a d)ak
d)ad)a* A")+*@ 7eukeusud #rang d)i* *ana (an ni$ak d)ak *uk07
$angsa A")+* keu $u%" sa(a* n)ang ka u (ik0" 7anga" "eudong keu
a7anan di7asa ukeu%.
FHa$a ni$ak ureu%ng A")+* 7eu(an "*a". Dan *ana (an ni$ak sa$o*
keuadi(an $eugi geu"an)o% n)ang ka "a$ri geu(in)u%ng "eu* $ak "a
deungo *a$a 7us0* ureu%ng A")+*4 geu"an)o% d)ino% #i* >ad)$
"a$ri geu(in)u%ng "eu* $ak "a deungo *a$a #i*ak A")+*. Dua "*0n
n)ang ka u (ik0"4 k*eun sura"?*a$a -asira" di Is"an$u(4 sa$o* ka#ai?
#rang -eu(anda d)i"euka u Kua(a A")+* dan d)i(ak+% ureu%ng A")+*
rneun)eura* keu d)i*. !ang(i7a A")+* geud)ak k u ka#ai n)an dan
geu#euga* $ak -eu(anda $a*>a Nanggro% A")+* na sa$o*
&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 31/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

&1

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 32/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

nanggro% da(a7 (ind0ngan Su("an Turki4 sa$a$ n)ankeu* $andira


 A")+* sa$an deungon $andira Turki. Meun)o -eu(anda na keu7eung
(ak+% $eurangka#eu%4 #eukara n)an d)eu%" geu $ri 7eun)o *ana
7eu(angga d+%(a" K*a(i/a* Is(a7 di Turki. !ang(i7a -eu(anda "eu7a
d)i(ak+% 7eu*ada# deungon Su("an A")+* dan d)ik u dara" keu
7eukeusud n)an. Da(a7 7eu*ada# n)an Su("an A")+*. ka geu#euga*
$ak #ang(i7a -eu(anda n)an #eu% n)ang ka geu#euga* ( #ang(i7a
 A")+* $uno%. 'a"+% I*eu%* n)an >aki -eu(anda deungon ka#aid)i*
d)i >+* ni$ak (a0" A")+*. Su("an A")+*. :eukire7 eun"0san u Is"an$u(
d)ak #euga* #eu% n)ang ka "eud)adi n)an dan geu(ak+% $eunan"u
ni$ak K*a(i/a* Is(a7 7eun)o "eud)adi #rang deungon -eu(anda.
Kara# dua "*0n >a"+% I*eu%* n)an4 sa$o* ka#ai deungon d)iseu"o" Ie
3 $o* ka#ai F#rang4 $andu7 ngui $andira -eu(anda4 d)idong di
keu% Kua(a A")+*. Sidro% ureu%ng $a sura" d)i#euk u dara"4 si$ago%
>aki #ang(i7a -eu(anda d)ak $a (i7ong $o* #eukara n)ang d)i(ak+%
( -eu(anda
d)0k su#a)a
nanggro% A")+*geu"euri7ong I !eu7eurin"a*
n)o% keu -eu(anda deungon A")+*@ #*0n "*a"4
*ana 7eu(a>an
dan "euri 7ong $angsa A")+* d)eu%" keu $angsa di7i)u$ d)ad)a*an
-eu(anda@ keudua4 #eu#u"0* $andu7 *u$0ngan A")+* deungon
nanggro%?nanggro% (eru#a n)ang (an4 7eunan")i" deungon Turki@
keu (*+%4 su#a)a "*a7 $+k na ( $(o%?#u$(o% (a7i%" di #u(o Su7a"ra
dan $+k na I #eura7#ok di (a0"@ keu #eu%"4 su#a)a A")+* $ri keu
-eu(anda $andu7 #u(o Su7a"ra a"a>a "ano* Su7a"ra n)ang
7an"ong da(a7 d)aro% Keurad)aan A")+*@ keu (i7ong4 gan"o%
$andra A")+* $in"ang $u(eu%n n)ang (ag+% Turki n)an deungon
$andra -eu(anda.
FSu("an A")+* *an geu"7 $ri d)euna>eu%$ deungon $agai* keu #eu%
n)ang d)i(ak+% I -eu(anda n)ang *ana #a"0" sagai n)an4 sa$a$ n)an
geu(ak+% >a"+% I*+% $u(eu%n 7anga" d)eu%" geu#ik. D)eundra(
-eu(anda d)i$a(ai* deungon $agai* "*a"4 k*eun d)i*4 A")+* d)i$ri
>a"+% sid)eu%7 $ak d)a>eu%$ u("i7a"u7 n)ang $an d)i* $a n)an.
!eu% n)ang "eud)adi >a"+% I*eu%* n)an ka ureu%ng "eu#eu% $an
sa$o* d0n)a. Rad)a A")+* ka geu"u(ak $andu7 aso% u("i7a"u7
-eu(anda n)ang *ana *ak n)an deungon *ana ragu?ragu I dan
deungon *ana s)ok sagai. Si$ago% $euna(ai*4 -eu(anda ka d)i#euk
#rang u A")+*. >a"+% I*eu%* n)an d)i* ka"a(0 deungon Ie "*a" 7a"4
"r0kan d)eundra( d)i*. Disino% keu* #eukara n)an "eudong $ak >a"+%
n)o%.
FD)ino% ka deu*4 7enur0" -asira"4 Su("an A")+* ka geu7eudong
deungon keu7u(iaan n)ang ra)ek "*a" deungon "eunang. :euk*eun
I Rad)a A")+* da(a7 nari" go$n)an n)ang keuneu(eu%* keu 7us0*
geu*4 $a*>a go$n)an4 de7i keu?7u(iaan dro% geu*4 *an
 
&3

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 33/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 34/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

 A")+* n)an deungon -eu(anda na sa$o* keud)adian n)ang #eun"ng "*a"


da(a7 seud)ara* geu"an)o% $ansa A")+* $ak 7asa n)ang ka u (ik0" dan
keu 7asa u keu%. Keu7eunangan geu"an)o% n)an4 #*0n "*a"4 #eu(eu7a*
$ak 7a"a d0n)a dan $ak 7a"a keu"ur0nan A")+* di7asa n)o% dan 7asa u
keu%4 #adu7 na ra)ek keukua"an 7i(i"+ ??(ag+% go$ k*eun F7i(i"ar
a#ai"F?? geu"an)o% $ansa A")+*. N)ang keudua4 #eu(eu7a* $ak d0n)a
dan $ak aneuk ")u")o $a*>a geu"an)o% $ansa A")+* #i* *ana kureu%ng
u"0* $ak #eudong di#(o7asi ??(ag+% go$ k*eun Fdi#(o7a"i a#ai" F?
?da(a7 d0n)a. N)ang keu I*+%4 keu7eunangan A")+* n)an na sa$o*
keud)adian n)ang ra)ek "*a" da(a7 seud)ara* $ansa?$ansa Asia Ti7u
$andu74 sa$a$ deungon keu7eunangan n)an geu"an)o% A")+* ka "a
#euk nan dan keu7u(iaan $ansa?$ansa Asia Ti7u ")i"4 deungon "a
#eun)a"a da(a7 7ideu%n #rang $a*>a geu"an)o% *ana kureu%ng k*a4
7eun)o *ana (eu$+*4 ni$ak $ansa?$ansa (%ru#a.
D)adi keu7eunangan A")+* n)an kon na ar"i keu seud)ara*
geu"an)o%
"*a" 7akna$ansa
")i" keuA")+* 7an"ong4
seud)ara* "eu"a#i naAsia
$ansa?$ansa sa$o* keud)adian
Ti7u $andu7.n)ang ra)ek
geu"an)o%
 A")+* keu* sa$o* $ansa Asia Ti7u n)ang #*0n?#*0n "*a" #eu"a(o "eun"ra
$ansa (eru#a da(a7 7ideu%n #rang4 (age% d)iaku ")i" da(a7 sura"*a$a T*e
ondon Ti7es dan T*e Ne> ork Ti7es. Ureu%ng ")*ik geu"an)o% ka geu
#eu$u%" $u%" n)ang ra)a "*a" n)an &3 "*0n )0* go*(o7 D)eu#ang #eu"a(0
Rusia da(a7 7ideu%n #rang Mans)uria $ak "*0n 194 a"a>a 69 "*0n )0*
go* Io7 D)eu#ang #eu"a(0 Inggr* di Singa#ura4 dan 81 "*0n )o* go* Io7
ureu%ng 5ie"na7 #eu"a(0 !euran")is di Dien$ien#*u.
N)o%keu* sa$o* uro% n)ang >ad)$ geu"an)o% #eu inga" d)eu%$?
d)euP$ "*0n si$ago% sa$o* uro% #a*(a>an n)ang $ak uro% n)an nda"u
geu"an)o% ka geu#eu(eu7a* $ak $an sa$o* d0n)a geu"an)o% aneuk aga7
n)ang *ana kureu%ng ni$ak $arangkaso% da(a7 d0n)a Tu*an n)o%.
N)o%keu* uro% n)ang >ad)$ "a #eu inga" I geu"an)o% $ansa A")+* (ag+%
$ansa !euran")is #eu inga" 7ideu%n #rang Aus"er(i"4 Jena dan RiGo(i@
(age% $ansa Junani #eu inga" 7ideu%n #rang T*er7o#(ae ? Fn)ang
"eud)adi (eu$+* ni$ak 3 "*0n n)ang ka u (ik0"\??4 (ag+% $ansa D)eu#ang
#eu inga" Mans)uria4 (ag+% $ansa 5ie"na7 #eu inga" Dien$ien#*uZ
Teu"a#i #eu% n)ang geu"an)o% A")+* keu"ur0nan d)ino% #eu(aku
(a>" n)o%= -u%" nda"u n)ang si#a"0" d)i* "a #euinga" deungon "a
#eudong 7onu7en" n)ang (eu$+* (a7$0ng ni$ak #u")ak Seu(a>a*4 ka
*ana "a inga"4 *ana "a #ad0(i I. Kon 7an"ong geu"an)o% (a>" n)o% *ana
"a #eu )u7 dan *ana "a #eu 7u(ia $u%" ra)a nda"u n)ang adak $angsa
(an akan d)i")07 "ano*4 d)ak #eugo" ku$u4 d)i7eu$ae4 d)i7eu")a4
7eukasida*4 #eu inga" $u%" nda"u n)an4 di geu"an)o% d)ino% ka "a 7eu
#ie (ag+% $i%k $angai "*a"4 ni$ak "a #eu 7u(ia $u%" ra)a nda"u4 d)ino% ka
"a #eugo" dro% "eu* (ag+% (eu7o ku$ si"u%k4 (ag+% $ansa *ana 7eu
seud)ara*4 "ad)ak seu"o" D)a>a #eura)ek #eu% n)ang d)i* #eunan Furo%
#a*(a>an d)i*4 uro%  NoGe7$er4 n)ankeu* uro% D)a>a #(u%ng #u(a?
#ingkui ni$ak keunong
uro% #a*(a>anF $o77euso%
n)ang *ana Inggr*7eunang4
di Sura$a)a4
*ana$ak "*0n 194
7euso% "a(04 sa$o*
&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 35/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

$a*kan *ana 7eud)i"eu#eu% na #i* ( Inggr* si$ago% #i*ak (a>an4 #eu% (o7 I
d0n)a.
Meunan")i"4 ni$ak "a #eura)ek dan "a #eu7u(ia #a*(a>an?#a*(a>an dro% "eu*4
ni$ak "a #eu inga" nan dan "a #eu 7u(ia ar>a* go$n)an deungon "a #eugo"
7onu7en" dan "a #eunan d)a(an?d)a(an ra)a di ku"a?ku"a geu"an)o% deungon nan
go$n)an $andu74 (ag+% n)ang (a7 $ak $angsa?$angsa n)ang 7eu ada$4 d)ino%
geu"an)o% keu"ur0nan n)ang ka $angai n)o% ka "ad)ak #eu 7u(ia ureu%ng go$ n)ang
*ana 7euso%?so%4 n)ang *ana 7eu#eu%?sa#eu% n)ang *ana 7u#a"?sa#a" dan *ana
7eusangk0"?#a>0" deungon seud)ara* geu"an)o% $ansa A")+*4 deungon "a d)ak #eu
7u(ia nan a>ak n)an $ak d)a(an?d)a(an ra)a di $anda?$anda nanggro% A")+* n)o%4
seudang #a*(a>an?#a*(a>an dro% "eu* n)ang ka geur*0 dara* dan kageu$ri
d)a>ong geu* $ak #eu"*eun keu 7u(iaan dan keu7eurd*kaan nanggro% A")+*
n)o% ka *ana "a #ad0(i (.

I5
!RAN: DEUN:;N -EUANDA TARAY KEU DUA
Dese7$er 18,& ? Ds+7$+r 1911
Tara/ n)ang keu dua ni$ak #rang A")+* deungon -eu(anda 7u(ai "eu7a 8
$u(eu%n I*eu%* -eu(anda "a(0 n)an. -ak $u(eu%n Ds+7$+r4 "*0n 18,&4 "eun"ra
-eu(anda d)i"euka keu(ai u Kua(a A")+* deungon keukua"an 7eu(i#a" ganda ni$ak
n)ang ka. -ak uro% 9 $u(eu%n Dese7$er n)an4 8 sidadu -eu(anda deungon
d)i#i7#in I d)eundra( Gan S>ie"en dan d)eundra( Gan S#i)k4 d)i#euk #rang keu(ai
a"eu%* geu"an)o% A")+*. !akri $an *i$a" #eur(a>anan geu"an)o% A")+* $ak >a"+%
n)an ka I*eu%* u(0n "u(* da(a7 $uku !rang A")+*4 3 "*0n n)ang ka u (ik0"4 (ag+%
n)o%
F-a* "*a" #i* deungon a(a" sin)a"a n)ang (eu$+* kureu%ng ni$ak
-eu(anda4 "eun"ra dan rak)a" A")+* geu #eu"*eun ku"a "r0kan 7a".
-ak >a"+% n)o% -eu(anda ru#ad)i* ka d)i7eusu7#a* $ak k
d)i"eu$0* 7euna(+% "a(0 n)ang ka u (ik0". Sa$a$ n)an $a* "*a" #i*
7euri$+% sidadu d)i* n)ang 7a"4 *ana d)i#ad0(i. -ak uro% 6 $u(eu%n
D)anuari4 "*0n 18,4 -eu(anda "r0* d)i"a7ong u !an" !irak. $agian
ro" -aro* Ku"arad)a. Deungon n)o6 n)a"a -eu(anda ek d)i7ad)u
da(a7 si$eu(euen 7u#rang ")i"  $a"ee sagai. !rang *ana reuda
uroe?7a(a7. -ak uroe 13
&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 36/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

D)anuari4 -eu(anda d)i"a7ong u Ku"a :unongan4 d)adi k d)i7ad)u na


keu* kira?kira , 7+"+ >a"+% I*eu%* 7u#rang sigo D)eu7eua".
Ni$ak Ku"a :unongan u is"ana A")+* d)eu0* d)i* ")i" 1 7+"+ "reuk
sagai. -a* "*a" #i* 7eunan4 "eun"ra A")+* 7an"ong geu#eu"*eun
"eu7#a" n)an deungon k*a "*a". *eu%* 7u#rang 7eu *u$0?*u$0 13
uro% 13 7a(a7 "reuk $ar0 -eu(anda "r0* d)i"a7ong u is"ana A")+*4
n)an #i* keureuna !eu7eurin"a* A")+* ka geu")ok #u"0san
geu#euso* is"ana n)an sa$a$ ka keunong #eun)ak" ko(+ra aki$a" Ie
"*a" ureu%ng 7a" $an sa$o* ku"a. -ak uro% 3 D)anuari4 18, ??
d)adi >a"+% (*eu%$ d)i7u#rang (eu$+* "eungo*?dua?$u(eu%n da(a7
d)arak kira?kira  $a"+% ? $ar0 -eu(anda d)eu%" d)i"a7ong da(a7
is"ana A")+*4 "eu"a#i d)i"eu7eung is"ana n)an ka geu #euso* I
ureu%ng A")+* dan *ana 7euru7#ok 7eusidro% ureu%ng #i*
disinan.F

Uro% GanA")+*
!eu7eurin"a* S>ie"en "a7ong
sa$an u Ku"arad)a
"*a" (ag+% deungon"a7ong
uro% Na#o(eon ku"a n)an ka geu
u ku"a #euso*$ak
Mosko>4 I
"*0n 18134 $ak >a"+% n)an #i* ku"a n)an ka d)i#euso* I !eu7eurin"a* Rusia.
Na#o(eon $eung+* "*a" sa$a$ *ana d)i"eu7eung 7eusidro% ureu%ng u(+% nanggro%
Rusia n)ang d)eu%" d)i)u% "+k+n sura" 7eun)eura*. Meunan ")i" Gan S>ie"en #a(ak
ra)a. D)isangka ( d)i*4 deungon d)i")ok Ku"arad)a ureu%ng A")+* ka k d)i* #eu"a(0
dan !e7eurin"a* A")+* akan keu7ai* d)i* )u% "+k+n sa$o* sura" 7eun)eura*. !eu%
(o7 $ak 7asa n)an4 7enur0" reusa7 d0n)a a"a>a 7eunur0" *uk07 in"ernasiona(4
sa$o*?sa$o* nanggro% go* (o7 d)eu%" geuk*eun "a(0 #rang 7eun)o go* (o7
d)i"+k+n sura" "anda ka 7eun)eura*.
!eu7eurin"a* A")+* #i* geu"eu#eu% #eukara reusa7 dan *uk07 d0n)a n)o%.
Sa$a$ n)an4 Su("an Ma*7ud S)a* *an sagai neu"7 "+k+n sura" 7eun)eura* n)an
n)ang d)i(ak+% "*a" ( -eu(anda. -ak >a"+% Su("an Ma*7ud S)a* >a/eu%"4 $ak uro%
38 D)anuari4 18,4 keureuna dro%neu* n)an *ana neu "inggai keu"ur0nan4 7aka
!eu7eurin"a* A")+* na da(a7 d)aro% sa$o* Meud)eu(i* nanggro% A")+*4 n)ang
"eudong ni$ak Tuanku Has)74 Teuku !ang(i7a !o(7 Muda Kua(a dan Teungku
T)*ik A$du( 'a*a$ Tano* A$+%. !eu7eurin"a* Meud)eu(i* nanggro% A")+* n)an #i*
*an geu"+7 "+k+n sura" 7eun)eura* n)an. Si"*0n >a"+% I*eu%* n)an4 n)akni $ak
"*0n 18,4 u(* Meud)eu(i* Nanggro% n)an geu#i(* Tuanku Mu*a77ad Da>0d4
sidro% /a7i(i Su("an n)ang 7an"ong aneuk 7i%" $ak >a"+% n)an4 si$ago% ")a(on
Rad)a4 di7i)u$ as0*an Tuanku Has)74 n)ang #eu"i7ang nanggro% si$ago%
:eunan"oP Rad)a. Meunankeu*4 #rang geu#uga (ad)u4 dan $ak >a"+% Teungku
T)*ik di Tiro Mu*a77ad Sa7an d)eu%" keu !ang(i7a !rang4 $an I*+% ureu%ng
ang+%"a Meud)eu(i* nanggro% A")+* n)an4 $ak du%k4 $ak dong4 7eusa#eu% k*eun
"*a" deungon dro%neu* n)an "r0kan $andu7 ureu%ng ra)ek A")+* n)an a$* u7u
da(a7 #rang. -ak >a"+% #rang 7akn da*s)a"4 dan $u%" #euseu(a7a" nanggro%
 A")+* n)o% 7akn #a)a* "*a"4 !eu7eurin"a* A")+* geu#u(ang da(a7 d)aro% Teungku
T)*ik di Tiro I Meud)eu(i* nanggro% n)o%. Si$ago% 'a(i Nanggro% A")+*4 Teungku
T)*ik

&6

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 37/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

di Tiro Mu*a77ad Sa7an geu*0i deungon nan ras7i@ Mukarra7 Mau(ana


 A(7uda$$ir A(7a(ik Teungku T)*ik di Tiro Bka(on4 an"ara (an4 sura" Tuanku Rad)a
Keu7a(a4 Tuanku Ma*7ud dan Teuku !ang(i7a !o(74 $ak 0n 1C.
Teu"a#i $ak >a"+% Mukarra7 Mau(ana A(7uda$$ir A(7a(ik Teungku T)*ik di
Tiro 7u(ai 7a" #i7#inan nanggro% n)o%4 keuadaan ka 7eu u$a* "*a". Teun"ra A")+*
n)ang ka seu(euso% neu a"0 keu(ai ( Teungku T)*ik di Tiro ka "euga "eu7a. D)ino%
kon ( -eu(anda n)ang d)ak (ak+% geu"an)o% su#a)a "a 7eun)eura* keu d)i*4 "eu"a#i
geu"an)o% A")+* n)ang (ak+% -eu(anda su#a)a d)i7eun)eura* 7an"ong $ak
geu"an)o% . -ak "*0n 188 B1 "*0n >a"+% I*eu%* -eu(anda d)i#eun)a"a $ak d0n)a
$a*>a d)i* ka d)i#eu"a(0 A")+*C -eu(anda d)irasa dro%d)i* keu7eung "a(0 #rang sigo
"reuk deungon Teun"ra A")+* n)ang ka I*eu%* "eusus0n dan "eu a"0 keu(ai n)an4
*ingga #i7#inan "eun"ra -eu(anda d)i")ok #u"0san *ana guna d)i7u#rang (
deungon ureu%ng A")+*. N)ang #eureu(+% ")i" #euseu(a7a" n)a>ong 7an"ong4
#eu"*eun dro% asai $+k #a)a* #(u%ng u (a0" (ag+% 11 "*0n n)ang ka u (ik0"4 dan
#euseu(a7a" nan -eu(anda
n)an4 7aka $andu7 ni$ak 7a(%
sidadu -eu(anda $aknad0n)a.
n)ang Deungon
di A")+* 7eukeusud
d)i#eusa#a" (ag+%
da(a7 sa$o*
ku"a di Ku"arad)a. Ku"a n)an d)i#eunan da(a7 $asa -eu(anda Fgeonen"reerde
(inieF ?? ku"a 7eusa#a".
Mu(ai "*0n 188 "r0kan "*0n 18964 d)adi 13 "*0n 7eu"ur0"?"ur0" -eu(anda
*ana d)i"eu$i%" (4 d)i7euso7 da(a7 Fku"a 7eusa#a"F d)i* $+k keunong #eudeu%ng
dan aneuk $eud "eun"ra A")+*. -ak >a"+% n)an4 (ag+% ka d)i"u(* ( Kree7er4
Teungku T)*ik di Tiro Fka keu7ai* geu#eudong sa$o* "eun"ra n)ang ra)a
"*a"......:o$n)an ka geu#eurin"a* #eudong ku"a?ku"a u$i" $an si(ingka ku"a?ku"a
geu"an)o% $andu74 dan #a" n)ang 7ungkn ")i" $ak $in+* aneuk 7a"a geu"an)o%4
*ingga go$n)an ka geukur0ng geu"an)o% deungon keukua"an sind)a"a.\ Q
Da(a7 sura"?7eun)ura" an"ara Teungku T)*ik di Tiro deungon !eu7eurin"a*
-eu(anda $ak $u(eu%n S#"+7$+r 1884 ka neu #euga*4 si$ago% "anda d)ro* *a"
$ansa A")+*4 !eu7eurin"a* A")+* geu$ri #eu(eu>eu%ng keuneu(eu%* keu -eu(anda
$+k 7a(+% d)i* $ak d0n)a4 $+k keunong (" sigo "reuk4 d)eu%" d)idu%k di Nanggro%
 A")+* 7aniaga4 7eun)o d)i"7 "a7ong Is(a7 dan di7eungaku d+%(a" *uk07
!eu7eurin"a* A")+*. -eu(anda4 (ag+% ka "a"eu#eu%4 na d)i7u#aka" #eukara n)an
"r0kan da(a7 Ka$in+" d)i* di den Haag4 dan keuneu(eue* d)id)a>eu%$ deungon
#u"0san Ka$ine" -eu(anda $ak 1 Agus"us4 18884 d)i"u(ak #eu(eu>eu%ng n)ang ka
geu"7 $ri ( !eu7eurin"a* A")+* n)an. 'a"+% I*eu%* n)an4 "eun"ra A")+* geu7u(ai
#euk #rang
 

Q FHi) Gor7de een Gas" (eger.. . . Hi) (ie" one ge*ee(e (inie o7?ringen door een kring
Gan k(eine ooGee( 7oge(i)k aan ons oog on""rokken $en"engs4 ooda" *e" er Gee(
Gan *ad4 o/ *i) *e" >as4 die ons 7e" kra*" Gan >a#enen inges(o"en *ad. F J.
Kree7er4 A")+* 0n 3,.
&,

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 38/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

keuneu(eu%* #eug(+* nanggro% A")+* n)o% ni$ak sidadu -eu(anda dan sidadu
(a7i%" D)a>a. FKu"a 7eusa#a"F -eu(anda n)ang (u>ai* d)i* ")i" #adu7 ki(o7+"+ sagai
n)an4 geu#rang uro% 7a(a7 ( "eun"ra A")+*. e "*a" ka "anda?"anda $ak >a"+% n)an
-eu(anda akan k geu#eu"a(0 sigo "reuk ( "eun"ra A")+* da(a7 sa$o* >a"+% n)ang
#aneuk. Du7#eu% n)ang d)ro* da(a7 #eukara Fs"ra"egF dan F"a"isF #rang na
da(a7 d)aro% "eun"ra A")+*. -eu(anda keudro% d)i* #i* d)i7eungaku neudu%k d)i*
$ak >a"+% n)an (ag+% n)o%@ F-andu7 keu un"0ngan n)ang d)ro* "*a" $ak #euk
#rang na da(a7 d)aro% 7us0* BA")+*C@ d)ino% ureu%ng n)an d)eu%" geu#euk #rang
a"eu%* geu"an)o% B-eu(andaC #akri $an n)ang ga(ak geu*4 "eu7a digeu"an)o% n)ang
d)eu%" $ak #eu$u%" *ana (an ni$ak "a #eu"*eun dro% 7an"ong $ak sa$o* "eu7#a".
FQ Teu"a#i $ak 7asa n)ankeu*4 deungon *ana soe sangka4 Mukarra7 Mau(ana
 A(7uda$$ir A(7a(ik Teungku T)*ik di Tiro Mu*a77ad Sa7an >a/eu%" keunong
ra")0n ni$ak d)aro%?gaki -eu(anda B$u(eu%n D)anuari4 1891C. Deungon *ana dro%
neu* n)an4 7aka organisasi !eu7eurin"a* A")+* 7u(ai (eu7o* $a")u"?$a")u".

Teungku
Mu*a77ad T)*ikaneuk
A7in4 di Tiro"u*a
Mu*a77ad Sa7an
dro% neu* n)an4 neu gan"oe
si$ago% ( Teungku
!ang(i7a T)*ik
!rang dandi'a(i
Tiro
nanggro% A")+*. Teungku T)*ik di Tiro Mu*a77ad A7in neu #eugo" Ku"a Aneuk
:a(0ng keu Markas !usa" Teun"ra A")+* n)ang #eur"a*anan d)i* neu#i7#in keudro%
neu*. Dro%neu* n)an na sidro% #ang(i7a #rang n)ang $eu*0 n)ang ka #adu7 go
reu$a* da(a7 7ideu%n #rang. -ak "*0n 18964 >a"+% ka "r0k $an"uan  sidadu
$ar0 ni$ak D)a>a4 n)ang "eudong ni$ak sidadu -eu(anda "ok"ok dan (ado7 sidadu
(a7i%" D)a>a4 -eu(anda d)i"eu$i%" keu(ai ni$ak Fku"a 7eusa#a"F d)i* dan d)i")i
7u#rang keu(ai deungon geu"an)o% A")+*. !rang ra)ek n)ang #*0n "*a" d)i #euk
n)ankeu* a"eu%* Ku"a Aneuk :a(0ng4 Markas Ra)a Teun"ra A")+* $ak >a"+% n)an.
!akri $an da*s)a" #rang Ku"a Aneuk :a(0ng ka d)i"u(* I #eungarang -eu(anda4 H.
. en/graa/4 (ag+% n)o%
FUreu%ng A")+* geu7u#rang (ag+% singa@ (e n)ang #i(* 7a" da(a7
ku"a n)ang "eungo* "u"0ng n)an4 ni$ak d)ak 7eun)eura*. !rang n)o%
na sa$o* #rang 7eu")ang?")ang4 7eu"ak?"ak deungon d)aro%4 n)ang
da*s)a" "*a"@ *ana so% n)ang (ak+% a7#0n4 dan *ana so% n)ang $ri
a7#0n.. .. Ni$ak ureu%ng A")+* n)ang 7a" da(a7 #rang n)o% r0*
Teungku Mu*a77ad A7in di Tiro. Man)+" dro% neu*
 

FAan den Gi)and >aren a((e Goordee(en Gan *e" ini"ia"ie/ in de *oogs"e 7a"e
Gerekerd4 "*ans >as *i) *e/4 die o//ensie/ kon o#"reden4 "er>i)( >i) one "o"
(i)de(i)ke a/>eer 7oes"en $e#a(en. F J. Kree7er4 A")+*4 0n 3,.

&8

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 39/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

n)an geu$a ( ureu%ng A")+* keud* u ga7#0ng Mureu%.... disinan


dro% neu* n)an geu"ano7 "o% ku$u A$u neu*. FQ
-a* "*a" #i* geu"an)o% gado* sa$o* ku"a4 geu"an)o% *ana gado* nan da(a7 #rang
Ku"a Aneuk :a(0ng n)an4 sa$a$ #a*(a>an?#a*(a>an geu"an)o% geu"uo* *ud# dan
geu"ukri 7a". :eu"an)o% ka kureu%ng sa$o* ku"a4 "eu"a#i geu"an)o% ka 7eu"a7a*
7u(ia $ak 7a"a d0n)a4 keureuna $u%" #a*(a>an?#a*(a>an geu"an)o% di Ku"a Aneuk
:a(0ng n)an.
Teungku T)*ik di Tiro Mu*a77ad A7in neugan"o% ( ad+k neu*4 Teungku
T)*ik di Tiro Ma*)+ddin B Teungku T)*ik Ma)+" di TiroC si$ago% !ang(i7a !rang dan
'a(i nanggro% A")+* da(a7 $u%" #eu"*eun d+%(a" nanggro% n)o%. 'a"+% I*eu%*
#rang Ku"a Aneuk :a(0ng4 #eur"eu7#0ran ka 7eu si#reu%k $an sa$o* A")+*.
Meuri$+%?ri$+% sidadu -eu(anda deungon sidadu (a7i%" d)i* D)a>a4 d)id)ak $an
sa$o* nanggro% geu"an)o%4 d)i"o" ru7o* dan d)i#o* ureu%ng deungon *ana sa$a$.
Teu"a#i
Ma)" di "eun"ra A")+* geu(a>an sa$4
Tiro. !ang(i7a?#ang(i7a d)ino%
A")+* deungon
*an"o7 geu#i7#in 7eun)o
geu7eun)eura* I Teungku T)*ik
7an"ong
*ud#. Han"o7 -eu(anda d)i"eu7eung ")ok sa$o* ku"a deungon *ana 7u#rang4
a"a>a sa$o* ga7#0ng deungon *ana 7eu")ang. n)o% #i* d)i7eungaku ")i" ( a*(i?
a*(i seud)ara* -eu(anda. FTi%#?"i%# si$ud)u inong d)aro% "ano* n)ang geu"an)o% ")ok
di A")+* $andu7 7eu(a$o deungon dara*4\ k*eun Dr. Ju(ius Jao$s. QQ
-ak "*0n 1984 134 "*0n >a"+% I*eu%* #rang Ku"a Aneuk :a(0ng4 #rang
7an"ong go* (o7 reuda. -eu(anda d)i")u$a keu(ai #o(i"k 7euda7+ dan U(+%
!eu7eurin"a* #eund)ad)a* -eu(anda di A")+* d)i(ak+% 7eurundng deungon
Teungku T)*ik Ma)" di Tiro. Meunan")i" da(a7 $u%" n)o%4 u(* -eu(anda d)i )u%
ureu%ng u(+% A")+* n)ang ka d)ak 7eun)eura* $ak d)i* (ag+% Tuanku Rad)a
Keu7a(a4 Tuanku Ma*7ud dan Teuku !ang(i7a !o(7 Mu*a77ad Da>0d4 su#a)a
geukir7 sura" keu Teungku T)*ik Ma)" di Tiro dan #ang(i7a?#ang(i7a A")+* n)ang
(an
 

QFDe A")+*ers Go*"en a(s (eeu>en@ so77igen s"or""en i* (ieGer in de


$radende $arakken dan i* oGer "e geGen. He" >as een $i""er *and?"o?*and?
/ig*"ing@ k>ar"ier >erd nie" geGraagd en nie" gegeGen.... To" de gesneuGe(den
$e*oorde Tengku Ma" A7in di Tiro4 en i)n (i)k >erd door i)n 7ens*en
ge$ra*" naar ka7#ong Mureue.. .>aar *e" $egraGen >erd naas" da" Gan i)n
Gader. F H. . en"graa/4 A")+*4 0n 34 3.
QQFIedere dui7$reed"e grounds4 die door ons o# Nord?Su7a"ra >erd GeroGerd4 is
gedrenk" 7e" *e" $(oed. F He" Ya7i(ie en Ka7#ong(eGen o# :roo" A")+*4 d)i(d
I4 0n &,&.
 
&9

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 40/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

sad)an dro%neu* n)an 7anga" d)ak 7eun)eura* 7an"ong $ak -eu(anda Bka(on sura"
ureu%ng n)an $ak 0n 1C. ag+% a*(i seud)ara* -eu(anda #i* d)i#eusa$" ")i"4
Fsura" n)an na geu"euri7ong ( Tengku T)*ik Ma)e" dan geu"an)o% "a
"eu#eu% na geu7u#aka" #eukara aso% sura" ni$ak I*+% dro%
ureu%ng ra)ek n)ang ka d)ak 7eun)eura* n)an4 deungon #ang(i7a?
#ang(i7a Tiro n)ang (an. Hana 7eusidro% #i* ni$ak ureu%ng n)an
n)ang geu"7 7eun)eura*. Hana 7eusidro% #i* n)ang geu"7
"inggai #eurd)uangan $andu7 ureu%ng n)an "eu"a# kong "*a" ni%"
$ak geu7u#rang "r0kan keu neu(eu%*4 dan $andu7 ka keu7ai* $ak
geu"euri7ong du7#eu% aki$a" #eurd)uangan n)o% $an keu*eundak
Tu*an.FQ
Hana sa$o* #euneu"0* n)ang (eu$+* ra)a4 *ana sa$o* #usaka n)ang (eu$+* 7u(ia4
n)ang ka geu"inggai keu geu"an)o% si$ago% sa$o* $ansa ( nda"u n)o% keu*
#usaka n)ang (eu$+* 7eu )u7 ni$ak 7eu* 7eu $ungkai4 ni$ak in"an?$eu(ian4 sa$a$
n)o% keu* #usaka n)ang d)eu%" keu #angkai n)ang k #eugisa keu7u(iaan $ansa.
-ak uro%  $u(eu%n S#"+7$+r4 1914 1 "*0n I*eu%* #rang Ku"a Aneuk
:a(0ng4 &, "*0n I*eu%* #rang Kua(a A")+*4 Teungku T)*ik Ma)" di Tiro reu$a*
da(a7 7ideu%n #rang :unong A(i7on4 Dua aneuk $eud -eu(anda keunong $ak
d)an"0ng dro%neu* n)an. Seuna7$0" -eu(anda $ak >a"+% d)i"eu#eu% Teungku T)*ik
ka reu$a*4 (ad)u d)i#eu7eusu (agu keu$angsaan -eu(anda4 'i(*e(7us4 $an sa$o*
g(4 sa$a$ keud)adian n)an d)iangga# na sa$o* keu7eunangan n)ang ra)a "*a".
Meunan")i" d)i#ik deungon 7a" Teungku T)*ik Ma)" #rang #i* ka *a$*. Sidadu
n)ang "i7$ak Teungku T)*ik n)an d)i$a u nanggro% -eu(anda d)ak "euri7ong $in"ang
ni$ak d)aro% Rad)a -eu(anda dan di#eud)a7+% di is"ana -eu(anda. Seuna7$0"
$angsa A")+* a"eu%* keud)adian n)an 7eu(an "eu7a. -ak >a"+% 7an)+" Teungku
T)*ik Ma)" di Tiro geu#eu>o% u keud+ Tangs 7anga" geu"ano74 7euri$+%?ri$+%
ureu%ng A")+*4 inong deungon aga74 7eu*ud07 geu"euka u keud+ Tangs sira
geu7o%. Id)a #eureu$an (uka?(uka Teungku T)*ik n)ang ka 7ira* deungon dara*
dro% neu* n)an n)ang ka $* r*04 geu keu$a*@ "eu7a4 >a"+% I*eu%* geuseu7i)u$
Teungku T)*ik da(a7 "ano* A")+* n)o% n)ang ka neu #eu"*eun 1 "*0n di7i)u$
#i7#inan dro%neu* n)an4 id)a #eureu$an 7eudara* n)an geu")riek u$i"?$i" ( ureu%ng
 A")+* dan geu$agi?$agi si")riek sa#o keu ureu%ng?ureu%ng u(+% n)ang *ad4 si$ago%
"anda #euinga" keu Teungku T)*ik n)ang ka *ana ( n)an.

QFDee $rie/ is inderdaad in ne" $ei" Gan Tengku T)*i Ma)" geko7en4 en *e" is
$ekend da" *i) oGer di" adGies der drie onder>or#en *oo/den 7e" de andere Tiro?
7annen *ee/" ges#roken. Nie7and *unner >as genegen den s"ri)d o# "e geGen@i)
>i(den Ge*"en "o" *e" einde4 en 7e" *e7 ou ges*ieden naar A((a*s >i((. F H. .
en"graa/4 A")+*4 on 38.



http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 41/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

1

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 42/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

-ak >a"+% d)ika(on "a$ia" ureu%ng nanggro% A")+* n)o% sa$an deungon
"a$ia" ureu%ng nanggro% Ro74 #eungarang -eu(anda n)ang "u(* ri>a)a" n)an ni$ak
*a$a "eun"ra -eu(anda n)ang ka(on keud)adian n)an4 d)ik*eun FSo% n)ang *an "eu
inga" 2 $ak >a"+% "a ka(on n)o%? keu nari" Marus An"onius $ak gaki 7an)+" Kaesar 
Ju(ius BJu(ius easarC da(a7 #ida"o go$n)an n)ang *ana (a>an n)an dikeu%
Meud)eu(i* BYoru7C Nanggro% R07 B(eu$e* 3 "*0n n)ang ka u (iko"C
FRak)a" nanggro% R07 d)i"euka
D)ak ")07 (uka Kaesar4
Dan d)ak sa7#0* dara* su")i dro%neu* n)an
Deungon "angku(0k d)i*@
N)o4 d)ak (ak+% 0k dro%neu* n)an
Meu siura" keu"anda #eu inga"4
Dan $ak >a"+% ureu%ng n)an 7a"
 A"ra n)an geu"u(* da(a7 sura" >asi%"4
Si$ago% keuneu$a* #usaka ra)a
N)ang 7eu*ai
Keu aneuk (eu#a*
")u")o. Q na
-ak uro% & Se#"e7$er4 1914 dua uro% )o* go* (o7 Teungku T)*ik Ma)" di
Tiro reu$a*4 #euru7o* dro%neu* n)an4 !o")u" :a7$ang4 #i* ka s)a*id 7a"
keunong $eud -eu(anda da(a7 seu%* #rang :unong A(i7on. *+% $u(eu%n )0*
go*(o7 n)an $ak 31 $u(eu%n Mei4 s)+%dara dro%neu* n)an4 Teungku T)*ik -uk"
BTeungku Mu*a77ad A(i ainu( A$idin di TiroC #i* ka 7a" s)a*id da(a7 #rang
:unong A(i7on n)an ")i" n)ang 7eu $u(eu%n?$u(eu%n4 disinan "eun"ra A")+*
geu7u#rang deungon -eu(anda $ak d)eu%$?d)eu%$ #u")ak g(4 dan $ak d)eu%$?
d)eu%$ #u")0k a(u%. Dua dro% "reuk s)+%dara Teungku T)*ik Ma)" #i* ka 7a" s)a*id
da(a7 7ideu%n #rang (eu$+* di(+% Teungku di Tungk0$ BTeungku -$C s)a*id
da(a7 #rang *0k !anai*4 "*0n 1899@ Teungku a7 -ada4 s)a*id da(a7 #rang A(u%
Keun+4 "*0n 19.
 
QF'ie *erinner" i* nie" de >oorden Gan Marus An"onius $i) esars (i)k4 in die
onoGer"ro//en "oes#raak o# *e" Yoru7 "e Ro7e
FEn doo#"en doeken in i)n *ei(ig $(oed4
Ja4 s7eek"en "er geda*"enis o7 een *aar4
En noe7den " s"erGend in *un (aa"s"e >i(4
En (ie"en "4 ais een kos"eii)ke er/enis4
Hun kroos" en nakroos" na. F
'.A. Gan :oudoeGer dan H. . en"graa/4 Su7a"raan")es4 on 163. N)o% na keu*
sa(nan ni$ak s)air n)ang asai da(a7 $asa Inggr* keunarang 'i((ia7
S*akes#eare
FAnd "*e >ou(d go and kiss dead easars >ounds
 And di# "*eir na#kins in *is sared $(ood@
ea4 $eg a *air o/ *i7 /or 7e7or
 And ding4 7en"ion i" >i"*in "*eir >i((
-eVuea"*ing i" as a ri* (ega
Un"o "*eir issue. F
Ju(ius easar4 A" III4 Sene II.
3

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 43/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

Ko(one( S*7id"4 ko7andan "eun"ra -eu(anda di Tangs $ak >a"+% n)an4 ka d)i"u(*
(ag+% n)o%
F#eu% aki$a" #o(i"k ni$ak #eur"eu7#0ran keuneu(eu%* B:unong
 A(i7onC n)o% na keu* ra)a "*a" dan 7an"ong go* (o7 k "a #eugo"
keunira@ "eu"a#i n)ang ka "rang4 Tengku T)*ik Ma)" n)ang geu#eunan
( ureu%ng A")+* Tang(0ng nanggro% *ana 7ungkn na so% gan"o%
deungon #eungar0* n)ang sa$an.... D)ino% $u%" n)o% ka "rang "*a"4
#aneuk4 dan "eugai*
Tengku di Tiro n)ang keneu(eu%*?keuneu(*eu%* ka 7a" 7eugu(
da(a7 7ideu%n #rang... "eu"a#i n)o% d)ino% ka d)eu%" keu sa$o*
#eu7andangan keuneu(eu%* ni$ak dra7a A")+*4 n)ang d)ino%4
sigo"reuk4 *and)eu%" ( go$ #eu7eun deungon ")ara n)ang (an
ni$ak n)an.

FT)i" ka ra$
geudong $an si$ago%
dikeu% #*0n "*a" 7u(ai #rang4
#eu7i7#in Tengku?Tengku
#a*(a>an ra)a (a>an di Tiro ka
geu"an)o%
B-eu(andaC??keu go$n)an dan keu ureu%ng?ureu%ng geu*4 *ana (an
n)ang geu#andang #a"0"4 (an ni$ak 7eunang4 a"a>a 7a" s)a*id.
F!eukara 7eunang4 ka deu* "eu"0#4 *ana 7ungkn geu"eu7eung4
"eu"a#i $a* "*a" #i* 7eunan4 go$n)an geu7eudong #euno* (ag+%
#a*(a>an $ansa@ $a* "*a" #i* 7eunan4 d)eu%$?d)eu%$ Teungku di
Tiro *an geuakui dan *an geu#eu$euna keu7ungknan n)ang (an
ni$ak 7a". Q
Meunankeu*4 #eu7i#in?#eu7i7#in A")+* n)ang 7a" "angg0ng d)a>eu%$ $ak
#eu"*eun keu7eurd*kaan nanggro% A")+* n)o% ka geu#eu(eu7a* $ak seud)ara*
d0n)a4 7anga" "a deungo ( geu"an)o%
 
QF'a" *e" #o(i"ieke geGo(g Gan dee (aa"s"e oGerGa((ing ai i)n4 is nog nie" "e
oGerien4 7aar *e" GerGangen Gan Tgk. T)*i Ma)"4 door de A")e*ers genoe7d
de FTang(0ng Nanggro%F Ban"aarn des (andsC4 door ie7and Gan ge(i)ken
inG(oed is nie" 7oge(i)k.... He" s"aa" er *ee( kor" en *ee( ake(i)k de (aa"s"
oGerge$(eGene der Tiro Teungkoes sneuGe("...en *e" is "o* *e" s(o"s"uk Gan
een A")e*?dra7a4 da" nu een7aa( nie" anders kon >orden ges#ee(d.
F5ri)>e( Gana/ den aanGang Gan *e" Gere" *e$$en de Tiro Teungkoes daar$i)
de ro( der groo"e en Gooraans"aande onGeroen(i)ken ges#ee(d??Goor *en en de
*unnen $es"ond geen andere 7oge(i)k*eid dan de oGer>inning o/ *e" einde a(s
s)a*id.
FDie oGer>inning >as ui"ges(o"en4 on$ereik$aar]desondanks *ie(den i) Go(
a(s *eiden4 desondanks erkende een Tiro Tengkoe geen andere 7ogeii)k*eid
dan de dood. F H.J.S*7id" en M. H. du roo4 Mare*aussee in A")e*4 0n 164
169. &

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 44/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 45/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

*and)eu%" *an "a ")u$a ")i sigo "reuk@ geu"an)o% #i* "a*e "eu* dan
keunong #eungar0* u(+* keu$euranian dan keukua"an n)ang *ana
$a"ai* ni$ak 7us0* n)o%4 dan "a #ik #eu% n)ang ka "eud)adi ka s$4
(eu$+* ni$ak s$. FQ

Teu"a#i Teungku T)*ik Maa" geu"u(ak $andu7 0sa*a -eu(anda n)an4 dan
geu$ri d)euna>eu%$4 go$n)an deungon "eun"ra A")+* n)ang 7an"ong "inggai akan
geusa7$0ng #rang #eu"*eun d+%(a" Nanggro% A")+* "r0kan 7eunang a"a>a "r0kan
7a"@ go$n)an *an geu"7 #eu(n "ang(0ng n)ang geu"o" ( nda"u n)ang ka *u $an
sa$o* d0n)a@ (ag+% $ansa A")+* keu"ur0nan n)ang ka u (ik0"4 ka geu#i(* 7a"
su#a)a $ansa dan Nanggro% A")+* n)o% "eu"a# *ud# 7u(ia4 keu"ur0nan n)ang 7uda
n)o% #i* *ana kureu%ng $eu*04 *ana kureu%ng seu"ia4 #i* sa$ keu7ai* $ak $ri
d)a>ong $ak #eu"*eun aga7a dan $ansa.
Teungku T)*ik Maa" di Tiro reu$a* da(a7 7ideu%n #rang di A(u% -*0" da(a7
g( Tangs4 $ak
keuneu(eu%* n)o%4uro% 9 $u(eu%n
ureu%ng Ds+7$+r4
7uda $a(ia 1911.u7u
n)ang $ar0 'a(i
16Nanggro%
"*0n n)an4 A")+*
n)angn)ang
*ana
7eu geu"eu7eung *ud# (o74 geu "ukri 7a" (ag+% #a*(a>an $ansa. -ak >a"+%
#ang(i7a "eun"ra -eu(anda da(a7 #rang n)an B H. J.S*rnid"C d)ika(on 7an)+" 7uda
$a(ia n)an ka 7eugu(4 deungon dara*geu* r*0 #eu$asa* $u7o% A")+* n)o%4
d)i#euga* #eu% n)ang d)ika(on4 (ag+% n)o%
FTeungku Maa" na sidro% aneuk 7uda n)ang #u"+* "*a" ku(+" dan
d)ro* "*a" ru#a 7uda $angsa>an@ go$n)an geu ngui si(u>eue *i"a7
7eukasa# #irak4 $ad)e% k0" *i"a7 deungon aneuk $ad)+% 7eu*.
Tangku(0k su"ra 7ira* 7an"ong $ak u(+% geu*4 dan d)aro% uneun
go$n)an 7an"ong 7eureuga7 7euseu"0i4 $a* "*a" #i* go$n)an ka
7a".

 
QFEr >as ^^Gee( $(oed der Tiro?/a7i(ie Gergo"en4 de 7e"*odiek der ui"roeiing
deaser 7annen >as oo on$ar7*ar"ig4 da" S*7id" nog eene (aa"s"e #oging
>i(de >agen ona a("*ans deen es"ien)arigen )ongen "e redden. Di" >as nie"
oo ge7akke(i)k@ de onGeroen(i)k*eid deer 7annen >as a(s een *arnas da"
geen enke(e #oging "o" een o7#ro7is door(ie". En a(s 7en *un een $rie/ ond
>aarin (i)/s$e*oud en eene $e*ande(ing oGereenko7s"ig *un s"and >erd
"oegeegd4 kreeg 7en geen an">oord en Gond (a"er den $rie/ o# *un (i)k. To*
7oes" nog eene #oging >orden ge>aagd@ de 7oed en on$egrensde
s"andGas"ig*eid deer Gi)anden i7#oneerden ook ons4 en 7en da*" da" *e"
nu genoeg >as4 7eer dan genoeg. F H. . en"graa/4 A")+*. 0n 1.
 



http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 46/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

FSineuk aneuk $eud keunong $ak d)an"0ng geu*4 $eus0"4 dan


deungon aneuk 7a"a geu* n)ang ka *an")0 n)an sang?sang go$n)an
7an"ong geu#andang (ang+" n)ang 7eurd*ka4 dia"eu%*.... S*7id"
dan "eun"ra d)i* $andu7 "eudong4 seunga$4 d)i#andang deungon
#euno* rasa *oreu7a" $ak 7an)+" aneuk "u n)ang $eu"0i "*a" n)an4
sidro% ureu%ng 7uda A")+* n)ang $euna "*a" ni%"4 (ag+% Ie "*a"
ureu%ng 7uda A")+* n)ang (an4 n)ang keu go$n)an $andu7 #i*
7eu>o% *oreu7a" dan #ud)o% ni$ak #i*ak n)ang 7eunang #rang. FQ
N)o%keu* #eu7andangan n)ang keuneu(eu%*4 keud)adian n)ang deungon
ras7i #eu"a7a"@ #rang A")+* deungon -eu(anda. n)o%keu* sa$o* "ragedi
keu$angsaan A")+* n)ang $ak >a"+% n)an ")i" na sa$o* dra7a keu$eusaran $ansa
n)ang *ana "ara. n)o%keu* sa$o* keud)adian n)ang #euno* is)ara*4 #euno*
si7$o(is7e4 n)ang $ri sa$o* *u(asa* n)ang sa7#0rna "*a" dan ")eudai* "*a" keu
geu"an)o% $ansa A")+* da(a7 #rang deungon -eu(anda4 sa$o* *u(asa* n)ang
da(a7
$ansa sik(# 7a"a ureu%ng
$ak sidro% #eusa#a"7uda
#eu% n)ang
$a(ia4 d)ro*
n)angni$ak
d)ro*geu"an)o%
"*a" ru#a4A")+*
n)angsi$ago% sa$o*
dong dikeu%
si$ago% si7$0( $ansa4 $ak >a"+% nanggro% da(a7 $a)a. -ak aneuk 7uda A")+*
n)o% ka 7eusa#a" $andu7 anasir keu$eusaran4 keu$euranian4 keuseu"iaan4
"angg0ng d)a>eu%$ dan #eungor$anan4 *ana (o7 7eugeu"eu7eung *ud#4 "eu"a#i
geu"ukri 7a" deungon keu7u(iaan n)ang s# keu geu"an)o% $andu7 $an sa$o*
$ansa. N)o%keu* sa$o* si7$0( *erois7e n)ang *ana "eu(adan da(a7 seud)ara*
d0n)a. N)o%keu* ru#a karak"er A")+* n)ang sa7#0rnaZ
 

QFTengku Maa" >as een Gri) $(anke )onge 7an 7e" Goornaa7 ui"er(i)k@ *i) dro%g
een >ar"e4 7e" i(Ger $es"ik"e $roek en een >ar" $aad)e 7e" gouden
knoo#en. ;7 i)n *oo/d *ing de roodi)den *oo/ddoek4 en i)n re*"er*and
*ie(d nog in den dood de reGo(Ger Gas". En der s*o"en *ad *e7 in *e" *ar"
ge"ro//en4 en *e" >as a(so/ i)n ge$roken oogen nog s"aarden naar de Gri)e
(u*"4 $oGen *e7 .... S*7id" en i)n 7annen s"onden een 7o7en" in
eer$iedig >i)gen $i) *e" (i)k Gan den oon Gan i)n Gader4 een re*"geaard
 A")e*ers ooa(s de Ge(e anderen4 naar >ie ook de *u(de en $e>ondering der 
oGer>innaars ui"gaan. F H. . en"graa/4 A")+*4 0n &.
 

6

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 47/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 48/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

*uk07 in"ernasiona( $ak d)id)ak #eudu%k Nanggro% A")+* dan geu"an)o% $ansa
 A")+* di7i)u$ $ansa D)a>a. N)ang u$ $u%" -eu(anda #i* *ana d)i7eukeusud (ag+%
n)an. Meun)o geu"an)o% ka r*0" u 7i)u$ D)a>a >a"+% -eu(anda 7ina*4 n)an
keureuna sa(a* dro%"eu*4 sa$a$ geu"an)o% *ana "a "eu#eu% #eu"*eun *ak
dro%"eu*4 *ana 7u#*07 ( keu keu#eun"ngan keu$ansaan dro%"eu*4 dan *ana "a
"eu#eu% ( *ak seud)ara* dro%"eu*.

!eureu(+% ")i" "a 7eu"euo* disino%4 asai 7euka "a "eu#eu% neudu%k #eukara
d)i*4 #eu% n)ang d)i#eu(aku ( -eu(anda deungon d)aro%?gaki d)i* di nanggro% A")+*
$ak >a"+% !eu7eurin"a* A")+* n)ang sa* *an geu"7 "+k+n sura" 7eun)eura* $ri
d+%(a" Nanggro% A")+* n)o% keu -eu(anda. D)i#ik ( -eu(anda4 sura" A")+*
7eun)eura* n)an #eureu(+% "*a" keu d)i* 7anga" d)eu%" d)i#eu(eu7a* $ak d0n)a.
Teu"a#i4 #eu7i7#in?#eu7i7#in A")+* n)ang 7a" nanggro% n)o% (a>" #rang
deungon -eu(anda4 7u(ai ni$ak Su("an Ma*7ud S)a*4 :unan"o% Rad)a Tuanku
Has)74
Teungku "r0kan
T)*ik diA(7uda$$ir A(7a(ikA7in4
Tiro Mu*a77ad Teungku T)*ik T)*ik
Teungku di Tiro Mu*a77ad
di Tiro Sa7an4
Ma*)eddin4 dan
Teungku T)*ik di Tiro Maa"4 $andu7 *an sagai geu"7 "+k+n sura" A")+*
7eun)eura* n)an. Ti#+% -eu(anda n)ankeu* d)i$i")a* dan d)i$agi?$agi Keurad)aan
 A")+* n)o% F?a"eu%* keureu"ai*F?d)eu%" keu 116 $o* Fkeurad)aanF n)ang (u>ai* d)i*
na 7eu#adu7?#adu7 $o* ga7#0ng 7an"ong4 dan #a(ing ra)ek 7eu#adu7?#adu7
$o* 7uki7 dan #euga>+ Keurad)aan A")+* n)ang 7a" ga7#0ng dan 7uki7?7uki7
n)an Bu(+%$a(ang dan keud)ru%nC d)i#eugo" ( -eu(anda d)eu%" keu Frad)a?rad)aF
ni$ak Fkeurad)aanF #ura?#ura n)an4 7eun)o geu"7 "+k+n sura" 7eun)eura* $ak
-eu(anda. Sura" 7eun)eura* n)o% n)ankeu* n)ang d)i#eunan ( -eu(anda FKor"e
5erk(aringF4 disinan u(+%$a(ang a"a>a keud)ru%n n)an geu7eungaku 7eun)eura*
$ak -eu(anda4 geu7eungaku -eu(anda 7eud+%(a" a"eu%* nanggro% A")+*4
geu7eungaku $andira -eu(anda si$ago% $andra n)ang sa* di Nanggro% A")+*4
geu7eungaku *an4 $ri $eunan"u keu Teun"ra A")+* n)ang 7an"ong "eungo*
7u#rang #eu"*eun d+%(a" nanggro% A")+* ni$ak seurangan -eu(anda4 dan
geu7eungaku 7us0* -eu(anda si$ago% 7us0* u(+%$a(ang n)an ")i". N)o% $andu74
(ag+% ka geu"an)o% "eu#eu%4 nakeu* *ai?*ai n)ang d)i(ak+% ( -eu(anda $ak Rad)a
 A")+* $aro% d)*4 )0$ #*0n #rang4 n)ang a"ra n)an $andu7 ka geu"u(ak 7eu"a*?
7eu"a* ( Rad)a dan !eu7eurin"a* Keurad)aan A")+* n)ang sa*4 D)adi keureuna
*ana 7ungkn d)i"eu7eung sa$o* sura" 7eun)eura* n)ang sa*4 -eu(anda d)i#eugo"
keudro%d)i* 116 $o* sura" 7eu)eura* n)ang *ana sa*4 sang?sang n)ang 7u#rang
deungon d)i* (a>" n)o% n)ang ka 7u#(o* "*0n n)an kon na sa$o* $ansa A")+* dan
sa$o* Keurad)aan A")+*4 "eu"a#i 116 $o* $angsaF dan 116 $o* Fkeurad)aanF (ag+%
I(o"4 a(a4 eu#u%ng4 !eureu7eu%4 D)u(0k T)u"4 dan (an (ag+% n)an.
 
Teu"a#i #eu% neuduek FKor"e 5erk(aringF n)an da(a7 *uk07= Da(a7 *uk07
nasiona( nanggro% A")+*4 $u%" "kn sura" 7eun)eura* d+%(a" nanggro% dan $ansa
 A")+* n)o% n)ang
 
8

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 49/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

7an"ong "eungo* #eu"*eun dro%4 keu 7us0* n)an4 *ana (an ni$ak sa$o* $u%"
*iana" keu $ansa dan keu nanggro% A")+* n)o%. Da(a7 *uk07 nasiona( $andu7
$ansa?$ansa 7euada$4 $u%" n)ang geu#eu(aku ( u(+%$a(ang dan keud)ru%n n)an4
*uk07 d)i* #o* 7a". Meunan")i" *uk07 nanggro% -eu(anda keudro% d)i*. ag+%
geu"an)o% "eu#eu%4 da(a7 !rang d0n)a keu II4 nanggro% -eu(anda d)i")ok (
D)eureu7an. !o(i"+k #eu")r?$r ureu%ng nanggro%4 (ag+% n)ang d)i#eu(aku I
-eu(anda a"eu%* geu"an)o% A")+* #i* d)i#eu(aku I D)eureu7an a"eu%* $ansa
-eu(anda. !euga>+?#euga>+ keurad)aan -eu(anda n)ang "7 ")07 d)aro%
D)eureu7an d)i#eugo" keu F!eu7eurin"a* -eu(andaF ( D)eureu7an. Teu"a#i $ak
>a"+% D)eureu7an keuneu(eu%* "a(04 ureu%ng -eu(anda n)ang d)eu%" keu d)aro%?
gaki D)eureu7an $andu7 d)i*uk07 7a" ( $ansa -eu(anda. Meunan")i" di
nanggro%?nanggro% (an.
Da(a7 *uk07 in"ernasiona(4 FKor"e 5erk(aringF n)an #i* $u%" n)ang *ana sa*4
sa$a$ n)ang na *ak "+k+n 7eun)eura* a"eu%* nan nanggro% A")+* dan a"eu%* nan
$ansa A")+*sa$o*
d)iakui $an *anad0n)a4
(an ni$ak !eu7eurin"a*
n)ang $ak >a"+% n)an Keurad)aan A")+* 7u#rang
7an"ong "eungo* n)ang sa*4 n)ang
deungon
-eu(anda. o7 #i*4 *an"o7 da(a7 ri>a)a"4 nanggro% dan $angsa A")+* 7eun)eura*
keu 7us0*4 FKeurad)aanF #ura?#ura n)ang di#eugo" I -eu(anda da(a7 >i(a)a*
Keurad)aan A")+*4 (ag+% I(o"4 -(u%k4 ageu%n4 eu#u%ng4 dan (an (ag+% n)an n)ang
"r0kan 116 $o* n)an4 n)o% $andu7 kon Fkeurad)aanF da(a7 is"i(a* *uk07
in"ernasiona(. FKeurad)aanF #ura?#ura n)o% $andu7 nakeu* #euneugo" -eu(anda
dan 7eugan"ung $ak #eu% n)ang 7eu*eu" d)i*. FKor"e 5erk(aringF a"a>a sura"
7eun)eura* n)ang d)i"+k+n I d)aroe?gaki -eu(anda n)an *ana ar"i da(a7 *uk07
in"ernasiona(4 sa$a$ Fkeurad)aanF n)ang "+k+n n)an kon keurad)aan n)ang
7eurd*ka dan 7eud+%(a" sa* a"eu%* $u7o% A")+* n)o%. Keurad)aan n)ang
7eurd*ka dan
  7eud+%(a" a"eu%* nanggro% A")+* ")i" sa$o* sagai4 n)ankeu* Keurad)aan A")+*
n)ang ka 7euri$+% "*0n go$ "*+% na $an sa$o* d0n)a.
 

9

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 50/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja



http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 51/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 52/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 53/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

'a"+% I*eu%* 7a" Teungku di -ara" dan Teungku N)ak di -ara"4 #rang
7eu(a>an -eu(anda geusa7$0ng (ad)u I Teungku di Ma"a I% Mu*a77ad *a"i$4
a)a* Teungku N)ak di -ara" dan s)+%dara Teungku di !a)a -ak0ng. Tengku di !a)a
-ak0ng #i* na sidro% #ang(i7a #rang ra)ek4 $a* "*a" #i* dro% neu* n)an ureu%ng
su#o" 7a"a4 dan s)a*id da(a7 ri7$a Keureu"o% $ak "*0n 191. -ak uro% 16 $u(eu%n
Ju(i4 "*0n 191,4 Teungku di Ma"a I% #i* reu$a*4 7a" s)a*id da(a7 u"eu%n
Sa7arki(ang4 d)i"i7$ak I Tugi7in4 sidadu (a7i%" D)a>a. Teu"a#i $a* "*a" #i*
Teungku di Ma"a I% ka s)a*id4 #eungik0"?#eungik0" dro% neu* n)an *ana geu #i)0*
$ak geu7u#rang (a>an -eu(anda di nanggro% A")+* n)o%. Ureu%ng n)an
geu#eudong "eu7a "eun"ra Mus(i7in di Sa7arki(ang n)ang 7eus)eu*u n)an4 n)ang
(a>an -eu(anda "r0kan "*0n 19&,4 di7i)u$ !ang Ak0$. Teungo* A")+* Ti7u *ana
#i)0* #rang n)an4 A")+* Tunong dan A")+* -ara" #i* 7eugrak keu(ai $ak "*0n 193
"r0kan "*0n 193, da(a7 #rang (a>an -eu(anda deungon geu#i7#in ( Teuku T)u"
 A(i dan I7u7 Sa$i. -andua #a*(a>an n)o% reu$a* da(a7 7ideu%n #rang Meuga7a"
$ak 3 Mei4 193,.
Keuneu(eu%*4 *ana d)eu%" "a 7eu"euo* #eukara seud)ara* #rang A")+*
deungon -eu(anda deungon *ana "a #eu inga" dan "a #eu7u(ia kur$an n)ang ka
geu$ri $ak #eu"*eun d+%(a" nanggro% A")+* n)o% ( #eu7i7#in?#eu7i7#in ureu%ng
inong A")+* n)ang sa$ geudong $ak $in+* ureu%ng aga7 da(a7 d)eu%#?d)eu%#
7ideu%n #rang4 dan reu$a* 7eusigo?sigo deungon (ako% geu* a"a>a sidro% geu*
da(a7 seu%* #rang. Di(ik0" ka geu"an)o% 7eu"euo* #akri $an Teungku N)ak di -ara"
geu7a". Meuri$+% ureu%ng inong A")+* n)ang (an (ag+% n)an4 n)ang $u%" go$n)an
*ana so% "u(*4 dan *ana so% "eu#eu%. T)eun"o (an ni$ak #a*(a>an ureu%ng inong
 A")+* n)o% ka geu$ri ( !o")u" Meu"ia4 #euru7o* Teuku T)*ik Tunong4 n)ang #i7#in
#rang 7eu "*0n?"*0n di Keureu"o%4 dan reu$a* da(a7 seu%* #rang $ak "*0n 1914
da(a7 u7u  "*0n. D)eura" dro% neu* n)an *ana 7u#a"4 (ag+% sang?sang
neu#euga* $ak geu"an)o% Fku$u u(0n *ana #eu% 7u#a" "*a" asai na a"eu%* "ano*
 A")+* 7u(ia n)o%4 n)ang $andu7 d)eu%$?d)eu%$ sago% *and)eu%" *an "a sa"0* "a
#eu(ara (ag+% (a7#0* d)eura" enda"u $andu7. F Hana (an ni$ak nanggro% A")+*
n)o% n)ang d)eu%" keu 7onu7en" #eu inga" #u"ro% $angsa "eu* n)o%.
Meunan")i" T)u" N)ak D*i%n4 #euru7o* Teuku U7a Meu(a$0*4 n)ang 7eu"*0n?
"*0n >a"+% I*eu%* reu$a* (ako% geu*4 geu#i7#in #rang #eu"*eun d+%(a" nanggro%
 A")+* n)o%4 *ud# seungsara da(a7 ri7$a4 keuneu(eu%* sak" geu* "r0kan $u"a4
"eu"a#i deungon seu7anga" n)ang kreu%* (ag+% $a"+% kareu%ng "eu7#a" neudu%k
nanggro% A")+* n)o% a"eu%* r*u%ng d0n)a4 n)ang "u7#ang gunong *id)04 n)ang
d)aga nanggro% n)o% ni$ak (*a7 da(a7 (a0" ra)a. K*eun en"graa//4 soe n)ang ka(on
#eurd)uangan T)u" N)ak D*i%n d)eu%" geu "aka" keudro% geu* #adu7 na ra)ek
kur$an n)ang ka geu$ri ( dro% neu* n)an keu #ikran keu$angsaan A")+*. BFMen
kan gissen naar de groo""e Gan *e" o//er da" i) *aar na"iona(e geda*"e $ra*". FC
!ikran keu$angsaan A")+* ??na"iona(e geda*"e A")+*?? n)o% keu* n)ang ka gado*
$ak keu"ur0nan $ar0 n)ang ka $angai (a>" n)o%4 n)ang *and)eu%" *an
 

&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 54/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 55/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

"euri7ong "u(0ng ni$ak 7us0* n)ang geu ngi%ng (ag+% as+%. Q


!eungarang -eu(anda n)ang *areu"o% keud)adian n)o% d)i"0# *a$a n)an deungon
nari" ureu%ng !euran")isF$on sang ne #eu" 7en"irF4 ??dara* n)ang d)ro* *ana d)eu%"
d)i7eusa("4 ")i" deu* keudro%. So% n)ang na dara* ra)ek4 ")i" geu "ukri 7a" (ag+%
ureu%ng ra)ek. N)o%keu* !o")u" Mira* :a7$ang4 aneuk T)u" N)ak D*i%n dan Teuku
U7a4 #euru7o* Teungku T)*ik Ma)" di Tiro.
N)o% $anduna #eu(eu7a* $ak d0n)a dan $ak geu"an)o% aneuk?")u")o $a*>a
keu7eurd*kaan dan keu$eusaran $ansa dan nanggro% A")+* n)o% kon na sa$o*
#eukara Fkeu$eu"0(anF 7an"ong4 kon na sa$o* #eukara n)ang 7eugan"ung $ak
keu#eun"ngan $ansa (an4 kon na sa$o* #eukara n)ang 7eugan"ung $ak suasana
d0n)a (u>a dan $ak #eu% n)ang 7eu*eu" $ansa go$ (an4 "eu"a#i keu7eurd*kaan
dan keu$eusaran A")+* na

QFEr is4 ge(oo/ ik4 geen "re//ender Gor$ee(d Gan >a" i) in den kri)g kan i)n4 Gan
*are /e((e onGeroen(i)k*eid en 7ina*"ing Gan den Gi)and4 dan de dood der 
Grou> Gan Tengku Ma)e" di Tiro in 191.
F In 199 $egon de s*er#e )a*" o# de (aa"s"e (eden der Ger7aarde /a7i(ie Gan
de Tiro?oe(a7as in de $ergen rondo7 Tangs.
F S*7id" *ad *e" s#oor en *ie(d er aan Gas" a(s een /oO"errier. In *e" (aa"s" Gan
191 *ad *i) de $ende $i)na "e #akken@ *i) oGerGie( *are s*ui(#(aa"s. Tengkoe
Ma)e" di Tiroon"s#rong nog )uis" den dans??*e" ou Goor *ern een ui"s"e(
>orden Gan s(e*"s enke(e dagen??do* i)n Grou> Gie( >aar ge>orid in one
*anden.
F Toen de $rigade *e" "errein *ad geuiGerd Gond 7en *aar. i) >as gek(eed in
>ar"e #an"a(on en $aad)e4 eene kra*"ige Grou> Gan een )aar o/ der"ig@ i) (ag
o# *aar rug 7e" een s*o">ond in de $uik4 en e(/s in dee 7is+re $e*ie(d
*aar gei*" eene "ro"s*e a/>i)ing. ;ndanks de #i)n >e(ke i) (eed4 kreunde
i) nie"4 en onder ge(uid "e geGen >a*""e i) *e" einde a/.
F S*7id" k>a7 $i) *aar 7e" >a" drinken en Groeg *aar in $e(ee/d A")+*s*4 o/ 
i) i* >i(de (a"en Ger$inden. 'aaro# i) *e" *oo/d Gan *e7 a/>endde en
snau>deF-+k ka 7a" k+%4 ka#*+ ")eu(aka. F FRaak 7i) nie" aan4 7e(aa"s*e
ka/ir. F i) Gerkoos den dood $oGen de *u(# ui" de *anden Gan een ka#*
onge(ooGigen $ond. F H.. en"graa//4 A")+*4 0n 6&?6.
 



http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 56/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

sa$o* d)a(an *ud#??Fa >a o/ (i/eF??ni$ak geu"an)o% $ansa A")+*4 n)ang d)i( da(a7
dara* 7a dan ku "eu*4 da(a7 dara* nda"u aga7 dan nda"u inong4 ni$ak
7euri$+% "*0n n)ang ka u (ik0". N)o%keu* sa$a$ geu"an)o% *ana k soP d)ad)a*4
*an "o7 go$ #eu(a7i%" di7asa n)ang ka u (ik0" dan 7eunan")i" *ana $i%k 7anusia
n)ang k d)ad)a* geu"an)o% $ak 7asa u keu% 2 >a"+% geu"an)o% ka "a "eu#eu%
dro%"eu*. -a* n)o% d)eu%" keu #eu inga" keu 7us0* di(u>a dan keu 7us0* di
da(a74 #adu7?#adu7 dro% ureu%ng A")+* n)ang #eud)eu%" dro% d)i* keu d)aro%?gaki
$ansa go$ (an n)ang d)ak ")u$a d)ad)a* Nanggro% A")+* n)o%Z
 
!adu7 na -eu(anda 7a" da(a7 #rang deungon geu"an)o%= !eukara n)o%
*an"o7 d)i$ri nari" n)ang 7eu "eun"+% ( -eu(anda. !eukara n)o% d)iso7 "*a" I d)i*.
Teu"a#i ni$ak #adu7?#adu7 $o* asai n)ang 7eu "eun"+%4 geu"an)o% ka "a "eu#eu%
(ag+% n)o% da(a7 "*0n 18,&4 -eu(anda 7a" 3@ da(a7 "*0n 18,4 da(a7 
$u(eu%n 7an"ong4 -eu(anda 7a" 13 Bn)o% -eu(anda d)i7eungaku ")i"C@ da(a7
"*0n 18,47a"
-eu(anda -eu(anda
,6 7a" 61,
Bkeunira Bn)o% #i* keunira
-eu(andaC@ -eu(andaC@
an"ara "*0n da(a7 "*0n
189 "r0kan "*0n 1914
18,64
-eu(anda 7a" ,,, Bkeunira -eu(andaC. D)adi d)u7(a* 7a" d)i* n)ang
d)i7eungaku 7an"ong4 na 3466. Meun)o "a ka(on n)ang 7a" da(a7 "*0n 18,6
"r0kan ,6 dro% si"*0n4 dan $ak "*0n 18,4 na 13 dro%4 7eun)o "a ")ok sa7a
ra"a4 d)eu%" "a k*eun4 -eu(anda na 7a" 3 dro% d)eu%#?d)eu%# "*0n@ 7aka
da(a7 #rang n)ang  "*0n #*0n4 d)i* na 7a" $ak keunira 7eu 14 dro%.
Keunira n)o% 7ungkn "*a" *ana d)eu0* ni$ak n)ang si$eu"0id)i*4 sa$a$ na keunira
go$4
 geu"an)o% A")+* 7a" 34 dro% da(a7 #rang deungon -e(anda n)an. Kur$an
geu"an)o% (eu$+* Ie4 sa$a$ geu"an)o% kureu%ng u$a" dan kureu%ng sin)a"a.
 

6

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 57/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

5I
!EU< AKI-AT !RAN: DEUN:;N -EUANDA
KEU :EUTANJ;< ATJÈH
:eu"an)o% A")+* na sa$o* $ansa a"eu%* r*u%ng d0n)a. Sa$o* $ansa *ud#
sa$4 $a* "*a" #i* ang+%"a sidro%?dro% 7a"@ sa$o* $ansa "eu"a# (ag+% so"4 $a*
"*a" #i* keu"ur0nan 7eugan"o%?gan"o%@ sa$o* $ansa *ana "u*a4 sa$ 7uda4 $a*
"*a" #i* sidro%?dro% ang+%"a d)eu%" keu "u*a@ sa$a$ n)an geu"an)o% $ansa A")+* $ak
7asa n)o% sa$an ")i" deungon $ansa A")+* $ak 7asa 1 "*0n a"a>a 1 "*0n
n)ang ka u (ik0"4 a"a>a u keue@ enda"u geu"an)o% n)ang ka 7a" ka "a gan"o% (
geu"an)o%@ geu"an)o% akan d)igan"o% ( aneuk?")u")o n)ang akan (a*4 7eunankeu*
"r0kan ak* d0n)a. Dara* nda"u geu"an)o% n)ang ka 7a" na d)i( da(a7 "u$0*
geu"an)o% n)ang rnan"ong *ud#@ (ida* geu"an)o% 7ari" $asa n)ang ka
geu#eureuno%
aga7a n)ang a"0I*ud#
go$n)an4 n)ang 7u(ai
geu"an)o%4 ")i" 7eu geu"an)o%
#*0n n)ang
$ak >a"+% (a* "ukri@
"r0kanada"4 reusa74
$ak >a"+% "a
"a7ong da(a7 ku$u4 $andu7 "a "euri7ong ni$ak nda"u. Hud# geu"an)o% kon na
sa$o* $u%" keudro%?keudro%4 a"a>a *ai 7asng?7asng4 "eu"a#i na sa$o* $u%"
 7eus)+%dara4 7euka>074 7eu$ansa.
Hud# geu"an)o% na (ag+% sikr+k "a(o% n)ang 7eusa7$0ng?sa7$0ng4 #eu%
n)ang "a "euri7ong ni$ak nda"u "a #eu"r0* keu aneuk?")u")o@ 7asng?7asng
geu"an)o% *ana u$a* (ag+% si ura" $euneung n)ang #eugo" id)a4 (ag+% sa$o*
g(eu%ng n)ang #eugo" ran". nanggro% A")+* n)o% "ano* geu"an)o% $andu74 n)ang
"euri7ong dara* geu"an)o% n)ang r*04 n)ang keu$a* 7an)+" nda"u4 7a deungon
ku@ n)ang $ri keu geu"an)o% i% deungon $u@ "eu7#a" geu"an)o% *ud# deungon
7u(ia dan4 "eu7#a" geu"an)o% 7a" deungon 7u(ia4 n)ang "a "euri7ong ni$ak
enda"u4 dan n)ang >ad)$ "a #u(ang keu aneuk?")u")o4 7eun)o *an k (eu$+* d)ro*4
*and)eu%" kureu%ng ni$ak n)ang ka.
D)ino% seu$a")i "a #arksa 7ideu%n #rang n)ang 6 "*0n deungon -eu(anda
n)an@ seu$a")i "a ka(on deungon ")eureu7+n 7a"a seud)ara* dro%"eu*4 #eu% aki$a"
#rang n)an keu geu"an)o% si$ago% sa$o* $ansa4 #eu% na rugo% n)ang *an k
7eugan"o%4 #eu% na geu7ado* n)ang *an k 7eugisa4 #eu% na (uka n)ang *an k
#u(*4 dan #eu% na #eu(ad)aran keu 7asa u keu% "eu7a.
 Aki$a" n)ang "rang "*a" ni$ak #rang deungon -eu(anda n)an4 geu"an)o% ka
gado* keu7eurd*kaan ka , "*0n "r0kan uro% n)o% &1 "*0n di7i)u$ -eu(anda
B1911?193C@ & "*0n di7i)u$ D)eu#ang B193?19C@ 3& "*0n di7i)u$ D)a>a B19?
1968C. :eu"an)o% d)eu%" d)i d)ad)a* ( D)a>a kon keureuna geu"an)o% na "a(0 #rang
deungon d)i*4 "eu"a#i keureuna geu"an)o% keu7ai* d)i#eungeu" ( d)i* $ak >a"+%
D)eu#ang "a(0@ ni$ak "a #eu

 
,

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 58/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

7eurd*ka dro% "eu* (ag+% d)a7eunkon4 geu"an)o% ka "a d)ak seu"o" d)i*4 sa$a$
geu"an)o% ka *ana 7u#*07 ( keu seud)ara* dan keu *ak dro% "eu*. -a* "*a" #i*
7eunan4 n)o% #i* na sa$o* aki$a" ")i" ni$ak #rang deungon -eu(anda n)ang
#eu*a$* #eu7i7#in?#eu7i7#in geu"an)o% dan n)ang #eu #u"0* "a(o% 7eunu7a"
an"ara geu"an)o% keu"ur0nan $ar0 deungon keu"ur0nan "u*a n)ang sa$
7eurd*ka.

Teu"a#i #eu%keu* gado* keu7eurd*kaan n)ang ka , "*0n n)o% sa$o*


geu7ado* n)ang *an k 7eugan"o%4 sa$o* rugo% n)ang *an k 7eugisa=
geu"an)o% ka "a ka(on #akri $an 7eureu"0* $o* $ansa (ann $an sa$o* d0n)a n)ang
ka gado* keu7eurd*kaan d)i* $ak sa$o*?sa$o* >a"+% n)ang (eu$+* "*a" "r$
ni$ak geu"an)o%4 "eu"a#i $andu7 ka d)i"eu7eung ")ok keu(ai keu7eurd*kaan d)i*
n)an. ag+% 7iseu% $angsa Ir(anda d)ino% ka 7eurd*ka keu(ai4 >a"+% I*eu%*
d)id)ad)a* I Inggr* "r0kan 8 "*0n. -eu(anda #i* na d)id)ad)a* ( S#an)o(4 I
!euran")is4 dan ( D)eureu7an4
d)ino% ka 7eurd*ka "eu"a#i
keu(ai >a"+% d)i#eu7eurd*ka
(*eu%* dro%d)i*D)eureu7an
d)i$agi?$agi ( Rusia4 "eu7a@ !o(and
dan
 Aus"ria "r0k #eu%" go. Meureu"0* $o* ")eun"o (an n)ang *ana guna "a 7eu"eu0*
disino%. D)adi ka "rang4 keu7eurd*kaan A")+* n)ang ka gado* ka , "*0n n)o%4 kon
na sa$o* $arang geu7ado* n)ang *an k "a#eugisa.

Sa$o* aki$a" "reuk ni$ak #rang deungon -eu(anda n)o%4 n)ankeu* kira?kira
34 dro% ureu%ng A")+*4 nda"u geu"an)o%4 inong deungon aga74 ka reu$a*
da(a7 #rang n)an $ak geu#eu"*eun d+%(a" nanggro% dan $angsa A")+* n)o%. N)o%
na sa$o* kur$an n)ang ra)ek "*a"4 keureuna $ansa geu"an)o% $ak >a"+% n)an na ")i"
sa$o* 7i(iun sagai4 d)adi si"eungo* ni$ak ureu%ng aga7 n)ang *ud# $ak 7asa
n)an ka geu$ri d)a>ong geu* $ak #eu"*eun nanggro% n)o%. Hana (o7 na "a ka(on
sa$o* $ansa (an da(a7 seud)ara* d0n)a n)ang d)i"7 $ri du7nan ra)ek kur$an $ak
#eu"*eun keu7u(iaan dro%. Teu"a#i d)ino%4 7eun)o "angi%ng deungon ")eureu7+n
7a"a seud)ara*4 keu"ur0nan A")+* "*0n 18,& n)an4 "eun"+% $ak >a"+% n)o% $andu7
ka geu #eu(ik0" d0n)a4 ka geu"inggai geu"an)o%4 ka >o% $ak Tu*an4 geu#r+*
geu"an)o% da(a7 $u7o% A")+* n)ang 7u(ia n)o%4 $a* "*a" #i* ureu%ng n)an *ana
reu$a* da(a7 #rang. D)adi adak *ana geu7a" da(a7 #rang4 keu"ur0nan "*0n 18,&
n)an d)ino% #i* "eun"+% ka 7a" ")i"4 keureuna geu"an)o% $andu7 *and)eu%" *an
7a" $ak sa$o* uro%. Sa$a$ n)an keu* na sa$o* keu7u(iaan n)ang ra)ek "*a" $eugi
keu"ur0nan "*0n 18,& n)ang ka geu#i(* 7a" $ak #eu$uP" sa$o* $u%" n)ang ra)a
"*a"4 n)ang akan d)i inga" sa$ I aneuk ")u")o "r0kan ak* d0n)a4 ni$ak 7a"
keudro% da(a7 "ika * deungon *ana so% #ad0(i4 dan *ana ar"i sa#eu% keu
seud)ara* $ansa.

an ni$ak n)an4 geu"an)o% A")+* n)ang $ak >a"+% #*0n #rang n)an na keu*
sa$o* 7i(iun4 d)inoe kara# 1 "*0n I*eu%* n)an ka 7eu "a7a*4 kana kira?kira 
7i(iun. Keunira n)o% d)eu%" "a #eugo" (ag+% n)o% 7enur0" e(eu7+% de7ogra#*

8

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 59/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 60/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

Ya(sa/a* *ud# A")+* n)o% ka geu#eudong a"eu%* neudu%k e(eu7+%


Bra"iona(i"C4 dan a"eu%* neudu%k keun)a"aan Brea(i"C4 n)ang k ngi%ng #eukara
*ud# dan 7a" n)an (ag+% keuadaan n)ang si$eu"0i d)i*4 deungon *ana #eu
(eu$+*?(eu$+* )u7 *ud#4 dan deungon *ana #eu(eu$+*?(eu$+* "eu7ak0" keu
7a". -ak "a #eu"eun"+% #eu% n)ang #eun"ng "*a" keu geu"an)o% A")+* da(a7
d0n)a n)o%4 *and)eu%" *an "a #eudu%k 7eurd*ka geu"an)o% dia"eu%* "*a"4 *ud#
dan 7a" di7i)u$ n)an. Meurd*ka (eu$+* #eun"ng ni$ak geu"an)o% ga(ak keu
*ud#4 dan (eu$+* #eun"ng ni$ak geu"an)o% "ak0" keu 7a". -ak#eu"*eun
dro%"eu* si$ago% $ansa 7eurd*ka4 $eu "a"7 #eu"ar0* *ud#4 $eu "a"7 (a>an
7a". #eu% (o7 7a" n)an na $ak kada Tu*an
Han geu #eu di(+%4
Han geu #eu dudo%4
;* "r0* uro%4
Meu*a" 7a".
BHika)a" Nasai*0n Rada"C
 Aso% ni$ak /a(sa/a* *ud# nda"u geu"an)o% n)an4 *ana (an ni$ak (ag+%
aso% /a(sa/a* *ud# n)ang $eu"0i4 n)ang d)eu%" keu "ud)uan $andu7 #eundidkan
geu#eureuno% geu"an)o% $eu 7eukri "a *ud# dan $eu 7eukri "a7a" (ag+% "a
"uo* *ud# 7u(ia4 7eunan")i" $eu "a "ukri 7a" deungon 7u(ia. -andua #eukara
n)o% sa$o*4 7eusa7$0ng?sa7$0ng4 *ana 7eu ")r 7eun)o sa$o* reu(o* n)ang
sa$o* "reuk #i* reu(. :eu"an)o% Han keu7ai* "a *ud# deungon 7u(ia 7eun)o
"eu7ak0" "eu* $ak "a 7a" deungon 7u(ia. :eu"an)o% *an keu7ai* "a *ud#
deungon 7eurd*ka 7eun)o "eu7ak0" "eu* $ak "a 7a" deungon 7eurd*ka.
ag+% k*eun Mon"aigne4 sidro% a*(i /a(sa/a* !euran")is4 FSeu7ik #eukara 7a" na
keu* (ag+% 7eukeu7ai* keu 7eurd*ka. Sidro% ureu%ng n)ang ka geu 7eureuno%
#akri $an geu7a"4 go$n)an *ana geu "ukri ( d)eu%" keu (a7i%" go$. F BFa
#r7di"a"ion de (a 7or"4 es" un #rsage de (i$er". e(ui Vui a a##ris W 7ourir W
dsa##ris d+"re aseerGi. FC
Sa$o* $ansa n)ang *ana d)i"ak0" keu 7a" deungon 7u(ia4 *ana so% d)i"ak0"
da(a7 d0n)a n)o%4 dan 7us"a* d)eu%" d)id)ad)a* ( $angsa (an n)ang d)ak #eu
ureu%ng ureu%ng dro% u nanggro% n)an. N)o%keu* /a(sa/a* *ud# #angkai
keu7u(iaan $ansa n)ang k d)aga keu7u(iaan geu"an)o% "ur0n?"eu7ur0n4 n)ang ka
geu#eu? (eu7a* ( nda"u geu"an)o% deungon $ue" geu*4 n)ang ka geu"u(*
deungon dara* geu* a"eu%* r*u%ng "ano* 7u(ia n)o%4 n)ang go$ "*+% na $an sa$o*
d0n)a.
Meun)o Sir 'ins"on *ur*i((4 #eu7i7#in $angsa Inggr* n)ang 7eus)eu*u
"*a" n)an4 ka geu#i(* >a"+% $ansa Inggr* "inggai sidro% dan sang?sang keu7eung
"a(o da(a7 !rang D0n)a keu II si$ago% sa$o* >a"+% n)ang ")eudai* "*a" da(a7
seud)ara* $ansa Inggr*4 sa$a$ $ak >a"+% (age% n)ankeu* $andu7 seu7anga"
#a*(a>an $ansa Inggr* d)i#eudeu* $ak d0n)a4 7aka d)eu%" "ak*eun4 7asa 6 "*0n
nda"u geu"an)o geu7eudong ge7u#rang deungon -eu(anda n)ang #eu(eu7a* $ak
d0n)a4 si#*eu%" #*a(a>an $ansa A")+* n)ang geu"uo* *ud# dan geu"ukri 7a"4 na
keu* "*0n?"*0n
6

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 61/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

n)ang ")eudai* "*a" (eu#a* da(a7 ri>a)a" dan seud)ara* geu"an)o% $ansa A")+*.
Mu(ai ni$ak keu7eunangan geu"an)o% n)ang #eugun")ang d0n)a da(a7 7ideu%n
#rang Kua(a A")+* $ak "*0n 18,& "r0kan uro% reu$a* Teungku T)*ik Maa" di Tiro
da(a7 #rang A(u% -*0" di Tangs4 $ak "*0n 19114 "r0kan >a"+% 7eugu( Teungku
di -ara" dan Teungku N)ak geu*4 $ak "*0n 19134 geu"an)o% ka "a #eu(eu7a* dro%
"eu* $ak d0n)a (ag+% sa$o* $ansa n)ang "uo* *ud# $ak >a"+% 7eunang4 dan "ukri
7a" $ak >a"+% "a(04 deungon *ana #eu kureu%ng4 $a*kan #eu"a7a* keu7u(iaan
$ansa.
Sura" *a$a Inggr*4 T*e ondon Ti7es4 uro% 394 $u(eu%n A#ri(4 "*0n 18,&4 $ak
>a"+%Z #*0n #rang deungon -eu(anda4 ka d)i#eugo" ra7a(an (ag+% n)o%
F-ansa A")+* "eun"+% akan geu #eu(eu7a* $uk"i go$n)an kon na
sa$o* (a>an n)ang d)eu%" go$ #eu*ina. ureu%ng A")+* na sa$o*
$angsa 7en ada$ "*a" ni$ak d)a7eunkon4 n)ang ka $iasa 7u#rang4
na 7eunang4
deungon *ana na "a(04 "eu"a#i
keu7u(iaan. $0* 7eunang4
. . -ansa A")+* ")i" ka$0* "a(04
sa$ *an"o7
7eus)eu*u
"*a" #eukara $eu*0 dan geu"ukri4 #eu"i7ang dro%4 (eu$+* ni$ak
$ansa?$ansa (an $andu7 $ansi(ing ka nanggro% A")+* n)an. Q
D)ino% seu$a")i "a #arksa "eu7a #eu% aki$a" #rang deungon -eu(anda n)an
a"eu%* "ano* geu"an)o%4 #eu% na "ano* n)ang d)i* #eurusak4 #eu% na kru%ng n)ang
d)i* #eu"*04 #eu% na $(ang n)ang d)i* $o* a"eu%ng4 #eu% na g( n)ang d)i* #eureu(4
#eu% na ri7$a n)ang d)i* #eu "u"0ng4 #eu% na gunong n)ang d)i* #(a* dua= d)eu%" "a
k*eun4 aki$a" #rang deungon -eu(anda a"eu%* "ano* geu"an)o% u$i" "*a"4 a"a>a
kara$ (ag+% *ana sa#eu% #i*. N)ang na rusak ")i" 7eu*as "ano*4 (ag+% #ad n)ang
d)i* ra7#ok4 ru7o* n)ang d)i* "0"4 "eu"a#i n)an $andu7 rid)ang 7eugan"o%4 7eun)o
7an"ong "ano* $(ang4 7eun)o 7an"ong ka)+% da(a7 g(4 a> da(a7 ri7$a.
Nanggro% A")+* n)o% na sa$o* nanggro% n)ang ra)a "*a"4 dua go (eu$+* ra)ek ni$ak
nanggro% -eu(anda4 dan 7euri$+% go (eu$e* ")eudai*.
Nanggro% A")+* n)o%4 n)ang 7eu(a$ang gunong 7eusa7#0* a>an4 n)ang
geusi$u deungon 7a"a i%n)ang #eugo"
 

QFT*e A*inese.. .are neGer"*e(ess (ike( "o #roGe...no on"e7#"i$(e ene7ies.


T*e *aGe an anien" iGi(ia"ion ...*aGe on"ended >i"* Garious /or"unes4 $u"
no" >i"*ou" dis"in"ion... T*e >ere a(>as reno>ned /or "*eir ourage and
ondu" $eond a(( o"*er neig*$ouring na"ions. F
 

61

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 62/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

7euri$+% $o* kru%ng ra)ek deungon u$i"4 deungon "ano* #euno* deungon $(ang4
deungon ri7$a #euno* deungon ka)+%4 nanggro% n)o% na keu* i$ara" sa$o* ku"a
ra)a4 n)ang *ana 7us0* k #eugun")ang4 *ana (a>an k #eureu(. :unong
Seu(a>a* n)ang 7eu ")uk+* (ang+"4 :unong -a"+% Meu")i")a n)ang deu* keud* u
(a0" Hindi4 :unong A(i7on4 :eureudong dan A$0ng?A$0ng4 $andu7 7an"ong
"eudong (ag+% so"@ saksi n)ang seunga$ keu #eurd)uangan dan keu#a*(a>anan
nda"u geu"an)o% $ak geu #eu"*eun Nanggro% n)o% keu geu"an)o% aneuk?")u")o.
N)o% $andu7 7an"ong (ag+% so"4 (ag+% $ak "*0n 18,&4 >a"+% geu"an)o% 7eunang
a"eu%* -eu(anda@ (ag+% $ak "*0n 16394 $ak >a"+% (skandar Muda geukur0ng
!or"ug+* di Ma(aka@ dan (ag+% 7euri$+% "*0n di(+% ni$ak n)an.
Ni$ak #eu% n)ang ka geu"an)o% 7eu"euo*4 ka "rang "*a" *ana aki$a" #rang
n)an n)ang *ana #u(*@ *ana geu7ado* n)ang nan k 7eugan"o% keu geu"an)o%
$ansa A")+* si$ago% aki$a" ni$ak #rang deungon -eu(anda n)an. Aki$a" n)ang ra)ek
"*a"4 n)ankeu* kur$an n)a>ong nda"u da(a7 7ideu%n #rang4 n)an #i* ka
7eugan"o% d)ino%7i(iun.
geu"an)o% #eu%" ka #eu%" ganda.
Aki$a" -aro%
n)ang d)*
(an4 geu"an)o%
n)akni sa$o* a"eue*
keurusakan 7i(iun4 d)ino%
"ano*
geu"an)o% ")i" $a")u" sagai4 n)an #i* d)ino% ka #u(* "eu7a. D)ino% "inggai ")i" sa$o*
#eukara "reuk n)ang go* (orn 7eugisa $ak geu"an)o%4 n)ankeu* sa$o* organisasi
geu"an)o% A")+* n)ang sa"o* $ansa dan Nanggro% A")+* n)o% $an n)ang d)ro*
keudro% "eu*4 da(a7 $ideu%ng sosia(4 ekono7i dan #o(i"k@ deungon nari" (an4
n)ang go* (o7 7eugisa d)ino% a"a>a "r0kan uro% n)o%4 n)ankeu* sa$o* -adan
!eu7eurin"a*an Nanggro% A")+* n)ang 7eurd*ka dan 7eud+%(a" (ag+%
d)a7eunkon "ur0n?"eu7ur0n4 n)ang "a #eu k?#eu"r0n keudro% "eu*4 deungon *ana
d)a7#u d)aro% $angsa (u>a. -u%" #euri>ang geu7ado* n)ang go* (o74 7eugisa
n)o%4 na da(a7 d)aro% geu"an)o% keu"ur0nan A")+* n)ang *ud# $ak 7asa n)o%.
!eukara n)ang go* (o7 7eugisa n)o% d)eu%" "a #euri>ang d)ino% (ad)u4 7eun)o
ge"an)o% ka "a 7eu sa#eu% k*eun (ag+% aneuk nda"u. Masa ka "r0* su#a)a "a ra*
7uka "ano* 7u(ia n)o% ni$ak eun")i" si#eund)ad)a*4 $0* -eu(anda4 $0* D)eu#ang4
$0* D)a>a. Ka "r0* 7asa "a #eugisa d+%(a" $ansa dan $asa dro% "eu* a"eu%* "ano*
#usaka n)o%.
Deungon "a #eu$u%" $u%" n)o%4 $ar0 geu"an)o% ka sa7#0rna "a #eugisa
"eu7a du7#eu% #eu% n)ang ka gado* si$ago% aki$a" #rang deungon -eu(anda4
dan geu"an)o% ka "a ")ok (angka* keu(ai "a gisa $ak neudu%k dro% "eu* n)ang #a"o"4
$ak kursi dro% "eu* (ag+% sa$o* $ansa 7eurd*ka dan 7u(ia da(a7 d0n)a.
ag+% geu"an)o% "a "eu#eu%4 $andu7 !eu7eurin"a*an $an sa$o* d0n)a n)o%4
7eugan"ung $ak #eu% n)ang d)i#ike I ureu%ng nanggro% "eu7#a" !eu7eurin"a*an
n)an "eudong. Meunan")i"4 !eu7eurin"a*an n)ang k "eudong di Nanggro% A")+*
n)o% 7eugan"ung $ak #eu% n)ang "a #ik I geu"an)o% A")+*. :eu"an)o% n)ang
7eud+%(a" disino%. Hana !eu7eurin"a*an da(a7 d0n)a n)o% n)ang k "eudong
deungon keukua"an $eud 7an"ong4 7eunan ")i" di nanggro% A")+* n)o%. Hana
sa$o* #eu7eurin"a*an n)ang k "eudong di

63

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 63/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

sino% 7eusiuro%4 7eun)o geu"an)o% A")+* *an "a "7 deungo d)i*4 #eu%(o7 7eun)o
*an "a "u%ng dan "a (" d)i*.
Meun)o geu"an)o% $ansa A")+* ka inseu%* keu dro%"eu*4 ka "angi%ng dro%
"eu* keu(ai (ag+% sa$o* $ansa n)ang 7u(ia4 (ag+% nda"u "eu*4 dan ka "a inseu%*
keu /a(sa/a* *ud# n)ang ka geu"inggai ( ureu%ng ")*ik "eu*4 7aka geu"an)o%
*and)eu%" *an "a 7eusa$o*
-ak du%k4
-ak dong4
Sa#eu% #aka"4
Sang sineusa$ 7eu ado% a.
BHika)a" :ad)a* Tud)0* U(+%C
Hud# $ak sar4
Ma" $ak sad)an4
Sikr+k
Sa$o* ga#$an4
keureunda.
BHika)a" T)in"a$0*anC
Meun)o geu"an)o% ka sa#eu% k*eun (age+% n)an4 7aka keu7u(iaan dan
keu7eurd*kaan A")+* k "a #en>o% (ag+% so" "eu7a da(a7 >a"+% 3 d)eu%7
ni$ak d)aro%= D)a>a deungon d)aro%?gaki d)i* n)ang d)ak #eu ureu%ng?ureu%ng
dro% d)ak #eurin"a* geu"an)o% di nanggro% A")+* n)o%.
D)a>a 7us"a* k d)id)ad)a* geu"an)o%4 7eun)o geu"an)o% *an "a "e7 d)eu%"
keu (a7i%" d)i* -eu(anda k d)i7u#rang deungon geu"an)o% 6 "*0n4 sa$a$
keurad)aan -eu(anda $ak >a"+% n)an na sa$o* keurad)aan n)ang #a(ng "euga
da(a7 d0n)a. D)i* #a(ng ka)a4 ar7ada d)i* #a(ng ra)a4 (eu$+* ra)a ni$ak ar7ada
!or"ug*4 !euran")is4 S#an)o( a"a>a Inggr*. -a* "*a" #i* 7eunan4 d)i* *an ")i" k
d)i#eu"a(% geu"an)o% keu$i"?keu$i". D)ino%4 7eun)o d)a>a d)ikeu7eung #eu (a7i%"
genan)o%4 u$ na "eunaga d)i*= D)a>a na sa$o* $ansa n)ang gasi%n "*a"@ d)i* kon
na (eu$+* ")arong ni$ak geu"an)o%@ d)i* *an"o7 na seud)ara* 7i(i"+@ sind)a"a n)ang
na $ak d)i* d)ino%4 n)an $andu7 kon na d)eu%" d)i #eugo" keudro% d)i*4 a"a>a k
d)i$(o%4 "eu"a#i a"ra go$ $ri4 geu7ad+ keno%?keud*4 a"a>a 7eu*u"ang >ie?uneun.
D)ino% ka *an k d)i$a)eu% *u"ang n)an n)ang go$ "ungg+% $an sa$o* d0n)a.

Nanggro% D)a>a n)an d)i")ok ( -eu(anda d)a7eun deungon *ana 7u#rang.


D)a>a d)id)ok dro%d)i* 7an"ong. 'a"+% I*eu%* n)an4 #a(o D)a>a n)an 7eu"uka
d)aro% ni$ak #eund)ad)a* -eu(anda keu #eund)ad)a* Inggr*. Teu7a4 d)i$ri #u(ang
keu(ai ( Inggr* keu -eu(anda. -eu(anda d)id)ad)a* D)a>a & "*0n . -ak >a"+%
$angsa D)a>a dan nanggro% D)a>a 7eu "uka?"uka d)aro% ni$ak sa$o* #eund)ad)a*
keu #eund)ad)a* n)ang (an n)an4 geu"an)o% $ansa A")+* dan nanggro% A")+* "eu"a#
7eurd*ka sa$.
Deungon "a #eugisa keu7eurd*kaan geu"an)o%4 7aka $ar0 aki$a" #rang deungon
-eu(anda ka #u(n $andu74 du7#eu% n)ang gado* ka 7eugisa4 #eu% n)ang sing+"
ka san"eu"4 #eu% n)ang r*0" ka "a #eu%k "eu7a.
6&

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 64/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

5II
KEUMEURD_HKAAN DAN KEUMAKMURAN

Keu7eurd*kaan n)ankeu* asai keu7ak7uran . Meun)o Nanggro% geu"an)o%


*ana 7eurd*ka4 geu"an)o% #i* *ana 7ungkn 7ak7u. Hud# sa$o* $ansa n)ang
d)id)ad)a* ( $ansa (an *ana u$a* (ag+% *ud# sidro% (a7i%" ")i". ag+% #eu% na
*areu"a dan 0sa*a sidro% (a7ie" d)i")ok ( #o d)i*4 7eunan")i" #eu% na *areu"a $ansa
dan *as nanggro% n)ang go$ d)ad)a* d)i")ok I $ansa n)ang d)ad)a* $ansa dan
nanggro% n)an. -ak >a"+% Nanggro% geu"an)o% keunong d)ad)a* -eu(anda4 *as
Nanggro% n)o% d)i")ok ( -eu(anda. D)ino% geu"an)o% ka r*0" da(a7 d)ad)a*an
D)a>a4 *as Nanggro% geu"an)o% ka d)i")u% ( D)a>a. Meun)o di7asa -eu(anda
+kono7i Nanggro% geu"an)o% na (eu$+* go" ni$ak di7asa D)a>a n)o%4 n)an *ana
(an ni$ak keureuna $ansa -eu(anda (eu$+* ")arong $ak d)i a"o ekono7i ni$ak
$ansa D)a>a
dro% d)i* *anan)ang 7an"ong
d)i"uo* $angai
a"0 (o74 #akri"*a"
$ann)o%. Ureu%ng
d)i"uo* D)a>a n)an
a"0 nanggro% 7eu nanggro%
geu"an)o%. ag+%
n)ang ka "rang "*a" da(a7 7asa 3& "*0n n)ang ka u (ik0" n)o%4 geu"an)o% *ana
 #eu% "a *ara# keu 7ak7u Nanggro% "eu* n)o% di7i)u$ D)a>a.

Keu7ak7uran sa$o*?sa$o* nanggro% kon na sa$o* #eukara n)ang "euka


keudro% d)i* deungon *ana so% #eugo". Keu7ak7uran n)an "euka 7eun)o na
sa$o* !eu7eurin"a*an n)ang 7eurd*ka4 n)ang d)eu%" #eugo" #eu% n)ang
#eureu(+% keu rak)a" deungon *ana so% "*a74 n)ang d)eu%" #eugo" keunira dan
d)eu%" #eu$u%" #eu% n)ang d)ro* keu $angsa deungon *ana #eu% d)ak (ak+% idin
$ak $ansa (an4 sa$o* !eu7eurin"a*an n)ang *ana "ud)uan (an ni$ak sa"o* $ansa
dro% "eu*4 sa$o* !eu7eurin"a*an n)ang kon go$ #euk?#eu"r0n4 n)ang kon
7eu"angg0ng d)a>eu%$ u $(a*d* (a0".

Meunan")i"4 *ud# dan keu7ak7uran "i%#?"i%# $ansa $an sa$o* d0n)a n)o%
7eugan"ung $ak "ano* nanggro% d)i* 7asng?7asng. Keu7ak7uran $ansa?
$ansa kon na r*0" dari (ang+" (ag+% F7anna >assa(>aF4 "eu"a#i 7eugan"ung $ak
#akri $an ")arong sa$o*?sa$o* $ansa $ak d)ia"0 ekono7i d)i*. -ansa? $ansa (%ru#a4
 A7erika dan D)eu#ang4 $andu7 7ak7u sa$a$ a>ak n)an $andu7 7eurd*ka dan
d)i"ukri #eugo" keunira $ak a"0 ekono7id)i*. Menan")i" keu7ak7uran nanggro%
 A")+* n)o% k "a #eugisa (ag+% d)a7eun )0* go* (o7 #rang deungon -eu(anda4
7eun)o geu"an)o% "a#eugo" keunira n)ang d)ro* dan "a7eusa$o* a"0 "eunaga.

!eu% keunira n)ang *and)eu%" *an "a #eugo"= !*0n "*a"4 geu"an)o% $eu "a "eu#eu%
$a*>a keu7ak7uran geu"an)o% A")+* $andu7 7eugan"ung $ak nanggro% A")+*
n)o%4 dan $ak sar keudro%?dro% "eu*. Hana ureu%ng (u>a a"a>a $ansa (an n)ang
k #eu7ak7u nanggro% geu"an)o%. Meun)o go$ did)ak keuno%4
6

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 65/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

n)an "ud)uan d)i* kon d)id)ak "u(0ng geu"an)o%4 "eu"a#i d)id)ak "u(0ng dro% d)i* d)ak
#ad)0* *areu"a geu"an)o%.
N)ang keudua4 geu"an)o% A")* *and)eu%" *an "a "eu#eu%4 geu"an)o% $andu7
sa$o* nasi$4 #eurango% 7eu na/si?na/si4 #eurango% F#eug(ai* #u")0k dro%F
7an"ong deungon *ana #ik keu $ansa "eu* $adu74 *an 7eu*as dan *ana
keuneu(eu%*. Hana ureu%ng A")+* n)ang k ka)a4 7eun)o $andu7 (an gasi%n@
*ana ureu%ng A")+* n)ang k seunang sa$4 7eun)o (an $andu7 s0sa*@ *ana
ureu%ng A")+* n)ang "eu"a# 7ak7u4 7eun)o (an $andu7 *ana 7eu asa# da#u.
N)o% $andu7 ka "eun"+% da(a7 e(eu7+% ekono7i. Ureu%ng 7euka" *an 7eu(a$a4
7eun)o ureu%ng nanggro% *ana #+ng deungon 7eu$(o%@ ureu%ng 7eugo%
*and)eu%" 7euu% 7eun)o kon $an sinaro% "r0n u $(ang $ak sar@ ureu%ng 7eu
eungk0" *and)eu%" d)ak u (a0" 7eun)o *ana rakan n)ang "ark #uka". Meunankeu*4
nasi$ dan *ud# geu"an)o% A")+* $andu7 7eugan"ung sar keudro% "eu*4 $0*
(angs0ng4 $0* *ana (angs0ng4 "eu"a#i keuneu(eu%* 7eusa7$0ng. !eukara n)ang
#eusa$o*
geu#eunan nasi$ geu"an)o% $ansaF
Fkeu#eun"ngan $andu7 n)ankeu*
Bna"iona( n)ang
in"eres"C So%da(a7
na $i%ke(eu7+%
geu"an)o%#o(i"k
n)ang
*an d)i7eungaku na $angsa A")+*= Meun)o na sa$o* $ansa A")+*?F(ag+% ka n)a"a
da(a7 seud)ara* geu"an)o% n)ang ka 7euri$+% "*0nF?7aka *and)eu%" *an na sa$o*
Fkeu#eun"ngan $ansa A")+*F BA*e*nese na"iona( in"eres"C4 n)ang rneun)o
keu#eun"ngan n)an *ana "a sa"o*4 a"a>a d)i#eurusak ( $ansa (an4 akan rusak
$andu7 keu #eun"ngan sidro%?dro% ureu%ng A")+* ")i". Keu#eun"ngan $ansa
 A")+* n)o% n)ankeu* keu7eurd*kaan A")+* dan keud+%(a"an $ansa A")+* a"eu%*
nanggro% dro%"eu* n)o%.
ag+% geu"an)o% *an k "a #eudong keu7eurd*kaan A")+* 7eun)o
geu"an)o% *ana sa#eu% #aka"4 7eunan")i" geu"an)o% *an k. "a #eudong
keu7ak7uran nanggro% A")+* 7eun)o geu"an)o% 7eu ")r+?$r+. -u%" #eug(a* #u")ok
dro% deungon d)a(an d)ak ")07 d)aro% D)a>a4 (ag+% d)i#eu$ue" I #adu7?#adu7
dro% ureu%ng A")+*4 kon na d)eu%" keu #eu7ak7u nanggro% ge$an)o% dan $angsa
geu"an)o%4 "eu"a#i d)eu%" keu sa$a$ 7eu"a7a* ")r?$r geu"an)o% keureuna
ureu%ng n)an ka d)eu%" keu d)aro%?gaki d)a>a $ak d)i d)ad)a* $angsa geu"an)o%
$andu7. -ue" #eu 7ak7u nanggro% "eu* n)o% k "a #eudong 7eun)o geu"an)o% "a
"e7 7eusa#eu% #aka" dan "a "7 #ik keu ka>07 dan $angsa "eu* $andu7.
:eu"an)o% *and)eu%" *an "a 7eureuno% keu(ai "a seu7ik a"eu%* neudu%k
Fkeu#eun"ngan $ansa A")+*F da(a7 $ideu%ng #o(i"k4 ekono7i4 ada$4 dan *uko7.
:eu"an)o% *and)eu%" *an "a #eugo" keunira keudro%"eu*4 #akri $an $ak k "asa"o*
$ansa A")+* n)o% $andu74 keu"ur0nan d)ino% dan keu"ur0nan u keu%4 n)o%keu*
d)a(an4 "a #eudong keu7ak7uran4 kon
 deungon "a #ik keu sidro%?dua 7an"ong. -+k sagai "a "u>o4 nasi$ geu"an)o% $an
sa$o* $ansa keuneu(eu%* sa$o*.
Miseu%d)i*4 *and)eu%" *an "a #eugo" keunira4 geu"an)o% $ansa A")+*4 (ag+%
$ansa?$ansa (an ")i" da(a7 d0n)a4
 
6

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 66/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

7eu"a7a* 7eu(i#a"?ganda "i%#?"i%# 3 "*0n. Meun)o "a ")ok neudu%k $ak keunira
"*0n 19&4 geu"an)o% na sa$o* 7i(iun4 7aka $ak "*0n 194 geu"an)o% ka na 3
7i(iun@ $ak "*0n 19,4 keu7eung na  7i(iun@ $ak "*0n 1994 keu7eung na 8
7i(iun@ $ak "*0n 314 keu7eung na 16 7i(iun@ $ak "*0n 3& keu7eung na &3
7i(iun@ $ak "*0n 364 keu7eung na 6 7i(iun@ dan $ak "*0n 3,4 keu7eung na
138 7i(iun. D)adi da(a7 >a"+% 1 "*0n "reuk??n)o% kon >a"+% n)ang "r$ "*a" da(a7
*ud# sa$o* $angsa??geu"an)o% $angsa A")+* keu7eung d)eu%" 138 7i(iun4
seudang "ano* geu"an)o% *ana 7eu"a7a* I 7eusid)eungkai #i*. Meun)o
geu"an)o% d)ino% 7an"ong  7i(iun ka "a rasa a#0*?a#a*4 a(0*?a(a*4 *ana s#
sa#eu%4 ru7o* "ir*4 $ad)+% $euka*4 *ana $u%" dan *ana #+ng4 7aka da(a7 >a"+%
1 "*0n "reuk4 geu"an)o% A")+* keu7eung d)eu%" 1 go (eu$+* gasi%n4 1 go
(eu$+* s0sa*4 1 go (eu$+* 7eu(ara" ??7eun)o *ana keu7ai* "a #eugo"
keu7ad)uan da(a7 $ideu%ng ekono7i d)inoe (ad)u?? sa$a$ $an 138 7i(iun
keu"ur0nan A")+* n)an #a)a* *ud# dan 7i"a raseuki a"eu%* "ano* n)o% ")i".

N)o% kon #eukara geu"an)o% 7an"ong4 "e"a#i *ai n)ang "eud)adi a"eu%* "i%#?
"i%# $ansa $an sa$o* d0n)a. -ansa go$ $andu7 ka d)i#eugo" keunira #eukara n)o%4
dan ka d)i#eukeu7ai* du7#eu% su#a)a keu"ur0nan d)i* *ana kureu%ng sa#eu% $ak
7asa u keu% "eu7a. N)o% keu* sa$a$ *ana sa$o* $ansa da(a7 d0n)a n)o% n)ang
d)i"7 "euri7ong $ansa (an d)ak du%k u nanggro% d)i*4 keureuna $andu7 ureu%ng
#ik keu nasi$ aneuk ")u")o dro%. n)o% keu* sa$a$ d)i#eugo" a"0ran i77igrasi4
7anga" d)eu%" d)i "*a7 $ansa (an ni$ak "a7ong u nanggro% d)i*. Hana nanggro%
n)ang $ri idin keu $ansa (u>a d)ak 7i"a raseuki di nanggro% d)i*.

Teu"a#i #eu% di geu"an)o% $ansa A")+* na "a #eu keu7ai* nanggro% "eu*
n)o% keu aneuk ")u")o n)ang keuneung "r0* n)an= !eu% na "a 7eukeu7ai* da(a7
$u%" n)o% (ag+% $ansa?$ansa 7eu ada$ (an 7eukeu7ai*= !eu% na "a d)aga
Nanggro% #usaka n)o%F?n)ang nda"u ka geu#eu"*eun deungon dara* dan n)a>ong
$k d)i")ok ( go$= Ni$ak "a #eu(ara "ano* 7u(ia n)o% 7anga" d)eu%" "a #u(ang keu
keu"ur0nan ukeu%4 (ag+% ka "a "euri7ong ni$ak keu"ur0nan n)ang ka u (ik0"4 d)ino%
geu"an)o% "a i%7 dro%4 *ana "a #ad0(i4 >a"+% D)a>a d)i#eu"a7ong 7euri$+%?ri+%
$ansa d)i* d)ak ")ok "ano* geu"an)o% $a*kan u(0n deungo4 na $i%k geu"an)o% n)ang
$an"u D)a>a da(a7 $u%" n)o% *ingga 7eun)o *ai n)o% *ana "a "*a7 d)ino% (ad)u4
da(a7 #adu7?#adu7 "*0n "reuk D)a>a "a7ong n)an ka k d)ira7#ai* nanggro%
n)o% ni$ak geu"an)o% n)ang #o. !eu% *ana "a "eu#eu% #o(i"k D)a>a #eu"a7ong
$angsa d)i* u nanggro% A")+* dan u #u(o?#u(o (an4 nakeu* sa$o* #o(i"k
#eund)ad)a*an n)ang #a(ing 7u$a)a4 n)ang *and)eu%" *an "a "euga* si$ago% $u%"
n)ang *ana *ak dan *ana ad4 sa$a$ D)a>a $ak >a"+% n)o% "eungo* d)ingui
keukuasaan #o(i"k d)i* 7anga" d)eu%" d)i")ok "ano* #usaka $ansa?$ansa (an di
#u(o?#u(o n)o%. !o(i"k d)ad)a* nanggro% go$ deungon d)a(an #eu"a7ong ureu%ng
d)i* u nanggro% n)an4 (ag+ n)ang "eungo* d)i#eu(aku I D)a>a d)ino% geuna#
 

66

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 67/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 68/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 69/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 70/71
7/18/2019 Atjeh Bak Mata Donja

http://slidepdf.com/reader/full/atjeh-bak-mata-donja 71/71

Potrebbero piacerti anche