2087

Pfi

.G9

Copy

Lettura

del Latino.

Costa legato

10

soldi

austriaci.

Vienna.
Dall'

i.

r.

Dispensa dei

1864.

libri

scolastici.

/O

pubbliche

Nelle

concessioni

adoperati
i.

r.

-dell'

solo

Dispensa dei

venduti pi

del

i.

scuole,

eccettuato

prescritti

libri scolastici;

prezzo

e
e

stampato

particolari

possono

Ministero,

r.

libri

<\

pubblicati

essere
dalla

non possono esser

nel

frontispizio.

legete

di lettura.

A.

Pelle lettere.
.

L' alfabeto

i.

della

lingua

latina

lungo)

conta 25

ietterei

A B C D E F G H
a

li

(i

NOPQRSTUVX
n

u,

o,

e.

i,

li,

(j),

k,

y;
1,

m,

lettere

ii,

p,

Le

Syros

e.

gyrus

dell'

aia,

e,

t,

v,

x,

d,

e,

a,

f,

g,

z.

vocali

e, i,

a,

o,

a,

suonano come
1

y (ipsilon) ha il suono dell i

Siros, p?/ra == pira,, cjmba
cimba,
1'

girus.

. 4.

e,

s,

b,

Delle vocali.

nella lingua italiana;

p.

r,

Z.

z.
y
dividono in vocali:

si

q,

ni

(ipsilon)

consonanti:

ed in

i.

. 3.

v x

. 2. Queste

(ics)

(cappa) L

(j)

ea.
p.

Dalle
I
e.

formansi

vocali

pr<?co

dittonghi

= ae, e, hanno
preeo, caelcm

due primi,

il

===

ae,

suono
celum,

poena

non

mente

dittonghi

due

tutte

pongono

si

vocali:

le

due

punti

dittonghi

ea

ao,

segno

Laertes,

con ima sola emissione

di

Per anche

cu

talora

dove us

la

sia

aggettivo p.

cessa

mkWem,

Deus,

e.

come

poeta.

in

italiano

autem, neuier.

e.

p.

d'esser

d'un

terminazione

distaccamento

di

poeta

fiato

distinta-

sopra V e

caso

qual

pronunciano

si

ae od oe

ora

(a!

pronunciano

nel

in

ma

ne

se

Lartes

(dieresi):

coena cena

pena,

sono

dittongo,

sostantivo

lad-

d'un

Dare'ws.

iin<?s,

Dittonghi sono qualche rara volta anche ei, oi , ui; cosi

nelle

parole

eh,

~hei,

come pure

imi;

viei,

demde, prom, proznde. Negli

altri casi

talora

ein,

in

sono due vocali staccate

e formano quindi due sillabe.

Delle consonanti.

2.

Osservazione. Le consonanti
.
m, n, r; 2) in mute, alle
liquide,
5.

in

gono

tutte

labbia li,
linguali,

eccettuata la lettera sibilante

altre,

le

con cui

all'organo

pronunciano,

si

v, b, p,
d,

f;

b)

in

le

Rispetto

s.

sono x

g,

e,

k,

q;

gasi

in

per

in

Per

la

generale

pronuncia
la

regola

la

se-

particolare

sar

consonanti riten-

delle
di

come

leggere

come

pronunciando

scritto,

la

in

linguale, della sibilante (ds, ts).

6.

in

e)

compos-te

prima d'una gutturale e della sibilante (gs. cs ete.)

conda d'una

1)

apparten-

mute sudiividonsl a)

gutturali

doppie

Lettere

t.

dividono:

si

quali

1,

aggiungere

necessario

italiano;

in

le

seguenti osservazioni.
. 7. L'

per

quale
cia:

hanno

coors;
Talvolta

solo
1'

li

non

ordinario

che

aurio,

in

mi /a e

legasi

un segno

dagli

Italiani

honor
ni/al

1'

ad alcune

di

aspirazione la

non

pronun-

si

cohovs

h pronunciasi per

eh.

onor,

consonanti,

se

ne

composti;

formano dei

come

ciata

C/tvmaera

r e del

deli'

rh

semplice:

rAetor

f; p/iiloso^/tia
elejj/uuitus

vocale che segue

.

come
il

(i

lungo),

semplicemente

ma

a) le parole

innanzi alla
il.

sentire

il

apprendere

e.

p.

delle

ncrus

quali

neesus,

eccettuati

vien

colla
ti

er p.

e.

della

pratica p.

preceduto

e.

da

t,

xmxtio; e)

ti

miier, quatier.

gutturale

v. .

che

composta: maa?imus

voo?

se-

un'altra lingua,

lettera doppia x (ics,

suono tanto

lante,

Aaleu-

i:

vocale,

Brunii, yestium,

terminazione

La

sempre

derivate da

Aegypftws; b)

tiara,

da

usa che

dovranno

si

s'

essa ha

= justizia, munties =
= spazii, \ectio = leczio xitium

spa^Y

MiUiades,

alla,

justih'a

ai:

Da questa regola sono

guenti casi:

si

i,

pronunciasi d'ordinario

da

luogo della

vocale

Cheso.

innanzi

ti,

mundizies,
vizium.

ph

epitafium,

anche innanzi ad e ed

e,

solo

per

pronunciato

Pito;

strettamente

unita

Calende, Kaeso (K)

in italiano:

quali

=
in

la

alcune abbreviature;

La consonante

. 10.

le

je/^nium, jaceo, Troja.

suono forte della

come

Py^Ao

suono

il

Pyrr/us

retor,

La consonante k (cappa) non

9.

iniziale in

dae (Ka.)

machine,

hanno

th

epitajp/um

filosofia,

come questa,

pronuncia

pronun-

eefantus.

anche

ponesi

vien

suono aspirato delia lettera

i!

La consonante

8.

tesaurus,

sempre

ha

finalmente

quale

eh

macAinae

e.

p.

chimera;

f/iesaurus

Prrus,

questi

fra

italiano

hi

voes, Xeivres

=
=

5) lascia

della

sibi-

macsimus,
Ccercses.

Accentazione e quantit delie sillabe.

.
sillaba)

12.

Le parole monosillabe

(d'una sola

non

hanno

accentazione

una

generale

in

marcata.

Le polisillabe

13.

mai

possono

non

perci

laba;

1'

(parole

accento

l'accento

ultima

due

(di

prima

sulla

pi sillabe)

di
sull'

bisillabe

parole

le

sempre

avranno

aver

p.

sil-

sillabe)

pater,

e.

ovdo, vwlpes.

pi

Per

muta

se
(v.

p.

dopo
.

vale

un

penultima
dire

cornijrtfrix,

vocale

la

5)

un

r,

seguita da

plebe/us,

cs)

pu esser

sillaba

la

(=

compleo-'us.

una consonante

seguisse

od

quando

Melinola, Ion-

da un x

j,

l'ac-

sillaba;

mai traspor-

sulla

Centawius,

e.

consonante, da

proiw/2aus,

e.

pu

si

quando abbia uua vocale

gaevus, ovvero
pi d'una
p.

non

lunga,

sia

un dittongo,

abbia

terzultima

sulla

Poser l'accento

questa

quando

hanno

polisillabe

terzultima

della

l'accento.

tare

parole

altre

penultima

sulla

in

Le

14.

cento

tanto breve che lunga p. e. tenerae, tene^rae; lugwris,

. 15.
la

se

penultima
la

altra

vocale

quindi

lugwbris;

come

sulla terzultima

sulla

Accentasi
sia

la

della

penultima

e.

fihjws,

fosse

il

segno

attra/o.

vi

pu

posare

sillaba

avviene
sillaba

corrao;

cos

sillaba.

terzultima

breve; locch

vocale, p.

mezzo

l'accento

penultima

sia

e ci

d'aspirazione

quando

specialmente
seguita

da

anche se fra
p.

e.

adve/jo,

. 16.

breve
pra

grammatici a notare che una sillaba e

vocale,

la

adoperare

sogliono

lunga

segno (-)

il

segni

perch

non sono che

sillabe

intorno

esercizi,

quantit

alla

delle

n bastano a deter-

generali,
caso, se

singolo

ogni

minare in

so-

Di questi

seguenti

anche nei

date

regole

le

posto

(^)

exhalat.

relgat,

e.

p.

uso

fatto

s'

segno

il

macies, corruit; e a notare che

p. e.

sillaba

la

lunga

sia

o breve.

Elenco

abbreviature

delle

pi

nella

sitate

lingua latina.
17.

.
C.

ovvero

Cnaeus

P.

M\

Quintus.

Ser. Servius.

T.

Decimus.

D.

M. Marcus.

Qu.

Q.

App. ppius.
Cn. Gn.

Gratis.

Gnaeus.

L. Lucius.

Publius.

Sextus.

Caius

Gneius

Caeso.

Nomi: A. Aulus

1.

G.

Titus.

K.

Mticius.

S.

Sex.

Tih.

Ti. o

Tiberius.
Titoli e cariche

2.

Coss. Consules.

Imp. Lnperator.

Nepos.

Praef.

Pont.

Max.

Resp.

Leg.

P.

R.

D. Divus.
Filius.

Legatus ovvero Legio.

Maximus.

Proc.

Pontifex Maximus.

Cos. Cornili.

F.

Populus Romanus.

Praefectus.

Respubiica.

Aed. Aedilis.

0. M. Optimus

Conscripti.
tor.

Des. designatila.

Eques Romanus.

Rom.

Eq.

S.

Senatus.

N.

P. C. Patres

Pr.

Prac-

Procnsul.
Quir.

Quirites.
S.

C. Se-

8
natus Consultum.
S. P. Q. R.
3.

C.

Abbreviature
ovvero

Cai.

Idus.

A. u. e.

Tr.

Tribunus Plebis.

P).

Senatus Pctpulusque Romanus.

Non.

Kal.

diverse.

A.

(Calendae).

(Norme),

anno urbis conditae.

fionas.

d.

ante

diem.

Colenda^.

A.

Id.

anno. -

Esercizi di lettura.

Pronuncia delle vocali e delle consonanti.

3.

heu ,

pota ,

4.

Aestas, poena, aarum, eums, aer,

malleas

Perseas ,

inocula,

sillaba,

Deus,

cofrceo,

witor

5.

viei,

Languor, Zaedo,

i?egi!us,

huic, hu,

comptor,
Ziber,

wodus,

wiemor, miser, /nultum

robur,

neuter,

jania,

pro/nde, hei,

lincas,

Oedfpus, Oeneus, Lartes,

lura,

ferreas ,

Gaius,

soluo, silvae, sluae, dies, Satyrus, Str^mon,

solvo,

Europa,
Aeaas,

Eurus, Aeeta.
forum

ma-

wubes, natns,

rigor, rubor.

Ferbum, ellum, jpudor, /ama, premium, consul,

quondam,

Jfalendae,

decus,

sanus, Xerees, Xen#, zona,

. 6.

7.

8.

ferreo,

sulcus, sinus,

zelo.

Cano, candor, caput, color, Cae-

cymba, omduus,

cecini,

coena, caelum, capio,

cera, ccntrum, jaefum, cZaudo,

commendo, conceptus,

sar,

crusta,

carro,

c^anus,

castos,

Cyclops,

Cypvus,

Cyzicus, consenesco, caarta, CAersonesus, Chimaeva,

ChoerWus,
Bacchus,
cinis,

Choatrae,

Chlork,

caZamys,

machaera,

Chryses, chroma, carisma, cAorda, Cilices

CH-cwinduco, codicillus, Cocytus, Achaei, cZavis,

10
conciata,

coeles,

c/iens,

acAras,

machina., cuncfi,

ciipedo,

At'Aates, ArcAilocAus

AcAilles,

Hercules, heres,

ArcAemorus,

Aexamter,

Atatus,

/tiberini,

/listo ri a,

Aonestus, horror.
In^renium, $r/oria,

glandes,

jungo

^enersus,

fugeo,

frigus,

flagro,

a^rent, ignosco,

a^wiit,

gigno,

gratus,

agnus,

^restat,

ig?iem,

^narus,

Hannibal,

Aora, Aostis, hydvia, ah, Halys, have, ave, /teder,

edera,

Aarundo,

veAemens,
hendo,

mes,

Aaluemor,

arundo,

veemens, vemens,

prendo,

mihi,

mi,

Aabo,

Aaruspex,

Aerus,

erus,

aAenum, anum, pre-

niA/1,

nil,

Hev-

Ifercynia,

jejumnm,

Janus,

jocus,

physis, PAryges, PAryx, PAthias, phreneMcus , jacu-

jwdex, ywbilum, Maj, A/ax, propAeta.

lator, Tiwdaea,

PmpAylIuj

exjuvo,

PAineus,

caea, ^Alegma, PAoeiix,

Trq/a,

PA'egyas, PAo-

pAylarcbus,

^Aylacterlum,

phyl rapAantis, so^Astes, sul^Aur, Rhenus,

phfl

PAadmas,

rAetra, rAetor, rAeda,

PyirAus,

iJAaeti,

SmyirAyza, arrAa, irAidaeus, /2Aamuenses,

axrhe-

nogonon, arAytmos.
Tantus,

. 10. 11.
safira,

trieimium,

satitas,

phlAongus, utenns,
PyfAo,
tates,

quoties,

u\to,

listila,

goras, otfum,
tins

permi^io,

confer,

Pyr7Aron,

tiara.

toma,

di-

totlus,

arftAimis,

Spar-

Tityos, Bruttli, Sesfius,

SebefAos, devono,

pbf/m-ophagus,

partii,

montura,

friumvir,

quaestio, Mii^ades,

pb^A/sieus, suggello,

actio, hosftum, sienftum,

Tegea, theatram,

strafo'otes,

utio,

nectier,

imperV/or,

Fytha-

Aegyp-

Juppiter,

oppe^'i, rever/jfer, inep^o, in-

fitior,

novitius, novicius, Fabritius, Fabrielus, patri-

tius,

patriclus,

oMum,

ocium,

nuntius,
infitior,

nuncius.,
inficiar,

fefo'lis, fecicdis,

condltio, condicio,

Xenopbon,

Xer#es,

stus,

12

zione

domus,

coelum, doctus,

inni#us, refle.rus,

a#is,

re/?uo,

h'on,

est,

nova,

in

t'a\geo,

flimmn,

expmt,

larius,

Palaepolitanus,

exbalat

(baio),

cat
tat

(frlco),
(v'ito),

(ligo),

praedicit

praedabuwdus,

gaza,

excut/o,

nato'o,

patrww.9,

co'o,

terrm't, hiihinm,

detm/io,

Exquiliae,

Arcbilocbius,

(paro),

(dico),

gethyum,

dodecatbeon,

relegat

(poto),
(pito),

perfri-

(lgo),

repetit (peto),

compotat

arcu-

colloquium,

alligat (lgo),

(probo), reputat

tor-

tkutiit,

eveliit,

biennium, Astypaleius,

conciamat (clamo),

(duco), comprobat

mimVri,

rrnit,

irrigat (rigo),

comparat

genitrix,

urbitror,

radius,

ex't,

bifariam,

cre-

cognosco,

congrwtts,

HostiWws, hostio, docm't,

DyiTachium,

dies,. artes,

innox/s,

terreo, ferrea, mall^MS, rubeis,

queo, temrt,

accenta-

sulla

ingens, sonus, esca,

mens, Mie, arma, agmew,

ninm/m, maria, congruo,

confitto,

Xantbos,

excessus, novew^ris, ex-

compleanis,

ree/ino,

oWatus,

gns,

velucris,

excello,

complecfar,

c#co,

obsco^nus, obscoevo, Asty-

Zalewcus,

lugufois,

tenerae,

contant

amo, amens,

dico,

ira,

macbaera,

pa/<?a,

victor,

CenttfMrus,

fovet,

scit,

Esercizio

16.

Caput,

eaniit,

e#.

faa?int,

dna?it,

voraa?,

Demosf/ienes,

fo^us,

eaHlmm, auanlium, a?y-

adva?it,

a?enium,

voar,

is^ius,

Ph/n'as,

concio,

eontio.
viarit,

evi-

obligat

reducit

obdurat

(doro) devorat (voro).

Parole ebe variano nella quantit e nella accentazione:
Si bonus esse

comes

Bellandi cupido

vis,

damno

mores indne

est sua

comes,,

saepe cupido.

Oblitus decori* violai praecepta decoris.

12
dlcamus. cui carmina nostra demns.

Viti' libi

Solvere

Educai hic
Ni

nodum

diffidi!,

catulos,

ut

qui diffdti ense.

mox educai

in apros.

certa fides, non cuiquam tu bene fdes.

sit

lbor

Defficllis

cuius sub pondere labor.

est,

In silvis lepores, in verbis quaere lepores.

malum, navis

Triste

quum

fractus

turbine mdlus.

Morio moratur, quocunque sub axe mdratur.

Ntere

cum

studio,

Dedecore oblitus

aliquando ntere.

si vis

quicunque obltus honoris.

est,

Uxoris parere et parere, parare mariti

Gaudet uterque prens,

Ludo

plum

pila,

si filius

est

petit hostes, pila

est.

bene parens.

columna

est.

Sunt cives ppulus, celsissima populus arbor.

Pluribus
Si

ille

quae

refert,

ni!

qua sede sdes, atque

Illa

Cum

sed sde,

si

cognoseere refert.

est tibi

commoda

seds.

nova, tuta minus.

transire vlie maris undas, utere velis.

Merx nummis venti;

Su

bs

vnti huc aliunde profectus.

t a

va

(So stanti vi).

Numerile singularis.
1.

vus:

Nominativus:

romiti;

Nom.
v.

bl.

Rosa

(la

dativus:

roso^;

Numerus

pluralis.

rosa);

geniti-

accusativus:
vocativus: rosa; ablativus: rosa.
rosae;

18);
ros^s.

rosae;

Dat.

Gen.
rosis;

vomrum
Acc.

rotasi

(per

l'accento

Voc. rosae;

13
Sing. -Scriba

2.

Plur.

scribae,

scribas,

scrib/s,

Epitome

3.

Scriba^, scvbarum,

scribzs.

epitoma,

(V estratto),

Epitomai,

epitome?*, epitome, epitome.

anagnoste

anagnosta

(anagnosta),

Anagnostae,

anagnostae,

anagnostae,

lettore),

anagnostorw? ,

epitomai,

epitomarwm,

epitoma, epitomae, epitoma.

epifore ?s,
(il

scriba, scribae,

scrittore),

(lo

scriba, scriba.

scriba?,

Anagnostes
anagnoste,

(anagnoste).

anagnost?'s,

anagnostas,

anagnostae, anagnost?*s.

Alauda,

4.

ancilla,

aia, bacca,

a<ju!a,

colomba,

causa,

bestia,

cura,

faba,

agricola, advena, praeda, nauta, poeta,

Rivas

5.

(il

Tectwm

(il

rivis,

rivos,

puem,

tetto),

rm,

r'rvis.

Puer

puero, puera?, puer, puero.

puer?",

pueronv?.

Puert",

Scytba.

terra,

rivo), riv?, rivo, ri\um, rive, rivo.

(il

nyorum,

Rin,

fanciullo),

barba,

fabula, berba,

tecti,

pueros,

puem.

puer?,

tecto, tectwm, tectww,

tecto.

Tecta, tectorw?, tectis, tecta, tecta, tect/s.

Agnas, avws, equws, populws, viclm/s, cerasa,

6.

ulmas, arbter, faber, magister, coluber, gener, vesper,

aratrw?,

exemphim, orum,

aurwm,

7.

exsul,

Exsu

(1'

esule),

exsule.

Exsules,

l'accento

v.

Dolor

dolore),

dolore.
re,

menda-

beli???,

gaudiam.

cia?,

(il

Dolores,

olrtbus.

serei,

19),

exsul/s,

exsui?*,

exsules,

dolm,

exsules, exsuh'ws.

dolor/,

dolore?,

dolorimi, dolrfowe,

Anser

anser, ansere.

cxsuewi,

exsulzows, (per

exsilw?,

(l"oca),

dolor,

doldres, dolo-

ansr?s,

anser?*,

an-

osres, ansernm,
Pater padre), patrn,
anser???s,

anserei, anseres, nnsevibus.

pati/, patte*, pater, patre.

(ii

Patres, patrww, patr?6ws,

patres, patres, patri6ws.

Guttur

AnimaUa, ani-

animala, animaibus.

gola) guttiris, gutturi, guttur, guttur,

(la

'animale), animalis,

(l

animali.

ammalia,

maium, animalioMs,

gutture.

Animai

animai,

animai,

animali,

gatturum, gutturiws, guttur,

Guttira,

guttuvibus.

guttira,

Apolhm's;

Apollo,

8.

gal, alis;
frater,

calcar,

soror,

tris;

praedo, praedorcis;

carmera,

arisi

inis;

orisi fulgwr,

vectl-

career, eris;

tirisi

aests,

caedos, isi seges, tsi dies, itisi obses, dis;

isi

lapis,

crus,

utisi

princeps,
gre.??,

tisi

plebs,

risi

mons,

ipis;

erisi

sanguis,

unis:

vetus, eris; corpus, orisi

otisi

isi

dens,

stirps,

tisi

paa?,

tisi

cis;

flos,

sdus,

index,

isi

icis',

gis; nutria?, iris; calia?, itisi voa?, cis; crua?,

c&nui, itisi hiems,

ara?,

tisi

9.

Sensus

sensibus.

Sens?*s,

Cornu

cornw.

senso),

(il

sensM.

sensus,

cornw,

pulvis,

dis;

risi sacerdos,

citisi

Collis.

(il

is.

sensus, sensi, set\sum

corno), corntts, corn^, corni/,

Cornua, cornimm, cornibus

cornua, cornibus.

sensuum, sensibus, sensus,

cornila,

Domws (la casa) ornus (domi),

domum, domws, domw, (domo),

domwi (domo),
Domws, domuum, (domn^m), omibus, dorata (demos), donws, omibus.
10; Adventas,

magistrata,
us,

sonltws,

usus,

ciwvus, exercifas, lusus,

aestws,

redltws,

spirlts,-tacts, trausl-

risws,

vultws,

gelw, gemi.

11. Res (la cosa) rei, rei, rem, res, re. Res, re-

rum, rebus, res, res, rebus.

Dies,

(il

giorno), dici,

die/,

diem, dies, Aie. Dies, dirum, d'xebus, dies, dies, iebus.

12. Acies, effigies, macies, series, species, planities,

spes, rabies,

pernicies.

-18
Adjectiva

(Aggettivi).

Bonus, bona} bomim,

1.

na*,

Bone,

buono,

(il

boiu, bonae, boni; bono, bonae,

bono;

la

buona);

honum, bo-

bonam; bone, bona, honum; bono, bona, bono.

houae, bona; honorum, honarum, honorum,
bonos, bonas,

bom's, bon/s;

bon-t,

bona;

na*?,

bon/s,

asperam (aspro,

aspen,

aspra);

bona; honi, bo-

bonis, honis.

sper, aspera,

asperae,

asperi;

aspero, asperae, aspero; asperam, aspera/n, asperam;

asper/s

aspera,

asperoram,

(aspm);

asperae,

asper/,

aspera;

aspero:

aspera;

asperae,

asperorw*;

ber,

asperam;

aspera,

asper,
Asperi,

asperos,

aspera:

aspero

asnerarum.

asperse.

asperas,

Ru-

rubra, rubra/n; rubri, rubrae, rubri, et cetera.

Albws, a,

2.

Aeger,

ra-,

3.

rum;

um;

atus,

a,

rum;

niger, ra,

um; antus,
iacer,

a,

um;

ra, rum.

Acer, acris, acre (acre); acris, acre; aere?,

acre; acer, acris, acre;

acri.

Acres, a; acvium;

acvbus; acres, ia; acres, ia; acribus.

4. Celeber,
vestris,
5.

(pi

silvestre;

Ciarws,

chiaro);

Prudeus

a,

um.
um.

a,

um

(cbiaro);
a,

Divis

Levis

um,

audacior,
(ricco);

um

mus.

optimus.

Malus

sil-

ior, ius

prudentiws

(pi

(prudentissimo).

audacissiwms,

us, dhitissimus,
\e\issimus.
Bonus (buono),

levior,

Celer (celere), celerior, ceerrinnts.

melior,

clarior,

(chiarissimo).

audacms;

dmtor,

(leggero),

silvester,

volucre.

pru dentar,

prudentissi?ws, a

Audax (audace);
a,

volucris,

clarissiinws,

(prudente);

prudente);

celebra;

Celebris,
voliicer,

(cattivo),

peior,

Magnus (grande), maior, maximus.

pessi-

Par

16
vus

minimus.

minor,

(piccolo),

Nomina numerali a.
Cardinaia,

1.

unum (uno);
4,

IIII

(IV),

duae,

quaiuor;

5,

septem;

10, X,

decem;

XI,

11,

j-5,

XV, quindeeim;

(Awae)

30,

XXX,

unus);

38, XXXVIII,

LXXX,

(IC)

novem

centum
et

unus

et

duo;

125,

200, CC,

400,

et

nonaginta;

(unus

et

et

et

39,

LXX,

70,

viginti;
;

XXXIX,

septuaginta;

100, C,

99, XCIX,

centum; 101, CI

centum); 102, CU, centum

et

viginti

quinque;

ae, a, 300, CCC, trecenti, e, a,

CCCC, quadringent, 500, D (13),

600, DC,

um

triginta (trig.

XC, nonaginta;

CXXV, centum

ducenti,

XIX,
a,

quadraginta; 50, L, quin-

sexaginta;

octoginta; 90,

XVII,

undetrigiata

duodequadraginta;

40, XL,

60, LX,

quaginta;

(tria)

tres

XXXI, unus,

31,

19,

um); 22, XXII, duo

29, XXIX,

17,

XXI, unus,

21,

a,

XXIII,

23,

undequadraginta;

80,

unus,

duodecim;

quatuordecim;

duodeviginti;

vigniti;

duodetriginta

triginta;

sex;

VI,

6,

sedecim;

XVI,

XVIII,

XX,

viginti;

et

XXVIII,

28,

tzes, trial

XII,

(XIV),

XIIII

16,

18,

(viginti

vigiliti

quinque;

V,

una;

unus,

I,

imdecim; 12,

tredecim; 14,

XIII,

undeviginti; .20,

1,

duo; 3, IH,

Vili octo; 9, Villi (IX), novem;

8,

13,

septemdecim;

(Numerali).

(cardinali).

2, li, duo,

7, VII,

et

(molto),

Multus

plurimus.

plus,

q.iingenti;

DCC, septingentf; 800,

DCCC, octingenti; 900, DCCCC, nongenti; 1000, M,
(CD), niill*?; 2000, MM, duo milia.
2.

sexcent/;

700,

Distributiva (distributivi):

(singoli);^ 2,

bini,

ae, a

(a due

l,

singuh*,

a due);

3,

ae,

tern?',

il
a;

ae,

quaterne; 5,

4,

qulni;

seni;

6,

septeui;

7,

10, dni; 11, undeni; 13, terni

octru; 9, noveni;

8.

deui; 14, quaterne deni; 18, octoni deni (duodevieni)

noveni deni (undevicni);

19,

22,

singuli;

viceni

viceni

octoni

(duo-

28,

bini;

20, vicni; 21,

viceni

detriceni); 29, viceni noveni (undetriceni); 30, triceni;

40, quadrageni;

100, centeni; 200, ducer; 300, tre-

500, quingeni; 1000, siugu'a

400, quadringeni;

ceni;

2000, bina

milia;

milia; 3000, terna milia;

10,000,

dena milia; 100,000, centina miliaOrdinalia et adverbia nameralia

3.

avverbi numerali)

1,

prima)

(il

primo,

la

a,

um

secondo),

ter;

(il

(una volta)

semel

(due volte);

bis

4, quartws, quter; 5,

decima, duodecies:
(tredecies);

secundws,

2,

3, tertiws, a,

quinta*, quinquies;

11, undeclmws,

decfmws, decies;

(ordinai! e

primis, a, um, vel prior, priws

13, tertiws

undecies;

10,

12, duo-

decinws, terdecies

quartws decimws, quaterdecies;

14,

um,

18,

duodevicesmws, duodevicies; 19, undeviceslrm<s, undevicies; 20, vieesimws

et vicesimMs,

primis

et

cundws

et

tesima,
300,

120,

2000,

millesima,

decies

miilesimws, centies millies;

(millies)

tricesimMs,

100, cen-

(et)

vicesimi/s,

ducentesimws,

ducenties;

trecenties;

decies

millesinws,

22, alter (se-

quadragies;

1000,

millesimi/s, bis

bis

vicesimi/jw),

et

30,

Centesima

200,

vicies;

trecentesimws,

millies;

unum

et vicies:

bis

quadragesima*,

centies;

millies;

millies

alia lett. dei

i.it.

10,000,

100,000, centies

1.000,000,

millies

millesimws,

millies;

decies

centies

(decies

centies

millies).
Guida

21^ uuus

(vigesimt/s), vicies;

vicesima,

semel et vicies;

vieesinitts,

(et)

centies

et

vicesimws,

40,

tricies;

(una

18
Multipcatica

4.

plice)

Pronomina
me, me.

Tu

Nos,

(tu),

vestrum), vobis,
se.

(Pronomi).

Personalia (personali). Ego

1.

nobis.

quin-

quadruple;*?,

triple.*?,

septempleo?, decemplea?, centuple;*?.

cuplea?,

mihi,

Simplex (sem-

(moltiplicativi).

duplex (doppio),

tui,

te,

tibi,

vobis.

yos,

Sui (di loro),

(io),

se,

sibi,

te.

nos,

nobis,

Vos

Sui (di s),

(vestri,
se,

sibi,

se.

Bemonstrativa (dimostrativi).

2.

mei (di me),

(nostri, nostrum),

Hic, baec, hoc,

(questo, a); hujus; buie; hunc, liane, hoc; hoc, hac,

hoc.

Hi,

hae, haec

hos, has, haec;

istus.

Isti, istae, ista;

Is,

ea,

id

eo,

ea,

eo.

iis

(eis);

ella,

(ei),

It

Iste,

istorum, istarum, istrum.

ci);

eius;

iis

id;

(eis).

ipsa,

Ipse,

Idem, eadem, idem.

quale); cuius; cui; quem, quam,

quo.

eum, eam,

ei;

eorum, earum, eorum;

eae, ea;

ea;

eas,

(questo);

istud

ista,

Relativa (relativi). Qui, quae, quod,

3.
la

eo,

ipsum.

(egli,

harum, horum; his;

horum,

his.

Qui, quae,

quale,

(il

quod; quo,

qua,

quorum, quarum, quorum;

quae;

quibus; quos, quas, quae; quibus.

4. Indefinita

(indeterminati).

cumque,

quodeumque

cumque.

Quicumque,

quorumeumque,
Allquis,
alicui.

rum,

Quiaumque, quaequalunque); cuius-

(chiunque,

quaecumque,

allqua, aliquid (allquod) {alcuno,

Aliqui,

aliquorum

aliquae,
aliqubus.

aliqua;

quaecumque;

quorumeumque.

quarurneumque,

a); alicuius;

aliquorum,

Quispiam,

aliqua-

quaepiam.

10
quodpiam

(qualcuno,

dam

certo).

(un

scuno,

(quel "che

quodlbet

piace). Unusquisque, unaquaeque, unumquidque,

unicuique

a); unuscuiusque;

no,

quid (quod?)

due?);

dei

(qual

utra, utro.

utro,

utrius;

(quale?)
utri;

utrum, utram, utrum;

utrae, utra; utrorutn, utra-

Utri,

Adjectiva pronominalia

Meus, mea,

nali):

meum

(tuo, tua); suus, sua,

suum

suum

auxiliare

sumus,
erat;

eras,
ero,

tvis,

/ ectimi:

(faSre).
fuerat,

vestra,

vestrum (vostro,

(Verbi).
substantvum:

vel

ac,

Modus
es,

sunt.

fuisti,

fuero,

'sia,

Gsses,

I.

sono),

Tempus imperfectum: eram,

evamus, evatis, erant. Tempus futUrum:
erit; evmus, erttis, erunt
Tempus perestis,

fui,

exactum:

futuras,

(io

fumus,

fu/7;

fustis,

fu&runt

Tempus plusquamperfecium: furum, fueras,

fuerdmus, fuerutis, fuerant. Tempus fuiurum

iuerint.

sim,

tuum

(suo, sua); noster, nostra,

Indicativus. Tempus praesens: sum

est

pronomi-

tuus, tua,

(loro).

Verba
Verbum

utris.

(aggettivi

(mio, mia);

nostrum (nostro, a); vester,

vostra); suus, sua,

(qui)?

Quis

Uter, utra, utrum,

rum, trorum; utris; utros, utras, utra;

6.

(ognu-

eie.

(interrogativi).

Interrogativa

5.

quae?

quic-

quidque (cia-

quaeque,

quaelbet,

Quilibet,

a).

quaedam,

Quidam,

a).

Quisquae,

si

smus,

stis,

essemus,

esset;
a,

fueris,

fuerimus,

faerit;

Modus coniunctlvus.

um

simus,

sim,
futuri

sint.

Imperfectum:

esstis,

futums
sitis,

fuertis,

Praesens

essent.

sis,

futures

futuri

sint.

2*

essem,

Futurum:
sit;

futuri,

Perfecium:

(aerini,

(aers,

fuerimus,

(uerit;

Piuzquampcrfectum:

(aissem.

semus, (uhsetis, (wssent.

Pretesene

sunto.

am,

es

IV.

esse

uni

(ntiirus,

a,

111.

Futurum

este.

Infinitivi]

fuissei;

p e

esto,

esse;

s:

(fore).

(werint.

(uertis,

fuisses,

r a

est

faisse

t i

fuisv

s.

estate,

futurum;

Participi]] m. (ens):

V.

uni.

Verbum Aethom.
Indicatipus.
Prima con'u-

Seconda coniu-

Terthi coniu-

gatio

gatio

gatio

Quarta coniu

g ;i<io

Praesens.
io

amo

io

ammonisco

Numerus

io

leggo

io

odo

singularis:
<

amo
mas
amat

moneo
mones
monet

lego

mio

agis

auds
audii

egt

Numerus

pluralis

mnamus

hgmus

mone ni us

nmatis

montis

umani

monent

andimus

egitis

SMdUS

egunt

nudiunt

Imperfectum.
Num.

sing.

nmabam

monebam

egbam

au die ha in

smabas

monebas

egebas

mdiebas

amabat

monebat

egebat

undiebat

Num.

plur.

Mnabamus

monebmus

egebdmus

andibamiis

smabatt's

monebatis

egebdtis

Biidiebatis

ab ani

monebant

egebant

iudiebant

firn

21

Futurum.
audiam

amalo

monbo

egam

amabis

monebis

\eges

audies

amabit

monebit

eget

audiet

amabmus

monebimas

legmas

adiemus

anutbitis

monebit is

egetis

audietis

amabunt

mov.ebnnt

\egent

awdient

Perfectum.
amavi

monwt

legt

amavsti

montasti

le gisti

amavit

monuit

tegit

amavimus

monumus

tegimus

audivmus

nudivi
audvisti
'

audv it

amavistis

monuistis

\egistis

audivi stis

amaverunt

moiuerunt

egrunt

audiverunt

Plusquamf >erfectum.
ama vr am

monuram

e gerani

andivram

amaveras

monueras

egeras

audiveras

umaverat

monuerat

\egerat

audiverat

amavermus

monuertimus

hgramus

audiveramus

amavertis

monuerats

egeratis

audiveratis

amavrant

monurant

egrant

audivrant

ama vero
am avris

monnero

egero

momteris

amavrit

monurit

amaverimus

monuerimus \egerimus

audiverimus

amaverilis

monueritis

egeritis

audiveritis

amavrint

morrne r in!.

egriit

adwrint

F u t u r u m exactum.
audivro

egria

aud ivris

\egrit

audivrit

22
Coniunctivus.

Praesens.
ameni

moneam

ames

moneas

\egas

audias

amet

moneat

egat

and iat

amemus

egamus

audiamtis

ametis

monemus
mon e atis

]egats

audiatis

ameni

moneant

egant

audiant

amareni

monrem

egerem

audir em

amares

moneres

\egeres

andres

amar et
amaremus

moneret

\egeret

audiret

moneremus

\egeremus

audir emus

\m

e ga?n

audiam

p erfi ectum.

amaretis

monerets

legeretis

audiretis

amarent

monrent'

egerent

audir ent

amaverim

monurim

egerm

audivrim

amaveris

monuerte

tegeris

au iveris

amaverit

monuerit

egert

audiverit

amaverimus

momierimus

legerimus

audivertmus

amavertis

monuertis

egeritis

audiveritis

amaverint

moimerint

egrnt

audivrini

Perfei etum.

Plusquamp

er f cium.

amavlssem

monuissem

egissem

andivissem

amavisses

monuisses

egsses

audivisses

amavisset

monuisset

egisset

audivisset

amavissemus

monuissemus

\egisse~mus

audivissemus

amavssetis

monuissSts

egissetis

audivissetis

amavissent

monaissent

egisse?it

audivissent

23

Imperativus.

P aesens.

ama

mone

\ege

audi

amate

monete

\egite

andate

F u t u r u m.
Amato

mon^o

gto

andito

amato

moneto

egto

andito

amaiote

moneto te

\tgitote

andito te

smonto

monento

\egunto

andiunto

Infinitivus.

Pra
amare

monere

amavisse

monuisse

ese

n s.
andre

egere

Perfectum.
egisse

andivisse

F u t u r u m.
monitrum,

amaturum,
am,

uni, esse

'

am,

uni, esse

ectrum,

am, um,

esse

auditrum,
!

am, um, esse

Gevundium.

amandi

monendi

egendi

andicndi

amando

moneido

andiendo

amandum

monendum

kgendo
legndum

amando

monendo

egendo

andiendo

andiendum

Participium.

Praesens.
amana

monew.s

]eg"6^?.<?

andiens

24

Futurum.
amaturus,

a,

monitrug,

lecturus, a,

SLudiirus,

um

a,

um
Supinum.

umatum

moiiitiim

ecium

audilwm

amai?*

montu

\ectu

Audtu

VeHium

Passivalo.

Indicativus.

Praesens.
io

sono amato

io

sono ammonito

io

sono ietto

io

sono udito

amor

monor

egor

udior

maris

moneris

legris

audms

umutur

monetur

egtur

audlMr

amamur

monemur

legimur

andmur

amarrimi

monemini

egmini

saidimini

umantur

monentur

eguntur

snidiuntur

amaoar

mperfeet

mondar

uni,

\egebar

audiebar

amabaris (e) monebaris (e) egebaris (e) audiebliris

ztmabatur

monebatur

legebdtur

amabamur

monebmur

egebamur

audebmur

umabamini

monebamini

legebamini

SLudiebamim

umabantur

mouebantur

egebantur

audiebantur

axxdiebatur

F ut urlimi
amubor

monbor

legar

'indiar

amaberis (e) monebris(e) legrisfe:) andiris (e)

bmabitur

monebitur

\eglur

anitur

25

amabimur

monebimur

egemur

audiemur

amabimni

monebimini

\egemmi

audiemni

amabuntur

monebuntur

\egentur

audientur

Perfectum.
amatus

sum

es

umvest

a,

rao-

sum

lec-

sum

nitus

es

tus

es

a,

um

[est

um

a,

ama- (sumus mo- (sumus

ti,

ae,

ri

estis

nti,

sunt

ae,

tus

[est

\ec-(

sum

es

um[est

a,

sumus aud- ( sumus

estis

ti,

<

estis

sunt

ae, a

sunt

aud-

ti,

ae, a

estis

sunt

Plusquamperfectum.
(eram moni- (eram

amaius,

eras

umyerat

a,

<

eras

a,um[erat

lec-

(eram audf-

tus,

a,

(eramus mo-( eramus

amaa

erant

ae,

a [ erant

eras

um\erat

a,

lertis

ti,

ei^as

um

erat

diti,

a [erant

ae,

eram

tus

ec- (eramus au-

nitiAeratis

leraiis

ti,

ae,

tus,

ae,

(eramus
leratis

a [ erant

Futurum exactum.
ama- (ero
tus,

um

a,

amati,

ae,

<

eris

erit

moni- (ero
tus
a,

(erimus
lertis

a[erunt

um

<

eris

erit

lectus,
a,

um

ero

eris

erti

aud- (ero
tus, leris
a,

mo- (erimus ]ec-(e?-imus

nti

ae,

(eritis

a[erunt

ti,

ae,

lertis

a[erunt

um

[erit

%u-(erimus
dtiAeritis
ae,

a [erwit

Coniunctivas.

Praesens.
amer

monear

legar

mdiar

amris (e)

monearis

eguris (e)

audtam (ej

ametur

moneatur

\egatur

audiatur

2G

memur

moneamur

\egamur

udiamur

memin

moneamini

\egamini

audiamini

mentur

moneantur

\egantur

audiantur

Imper fectum.

m onerer

amara*

\egerer

mareris(e) monereris (e)

legerris

audrer
audir eris (
audir etur

maretur

moneretur

maremur
amar emini

moneremur

\egeremur udiremur

moneremini

egeremini adir emini

ATwarentur

monerentur

\egerentur udirntur

ama- (sim

moni- (sim

egeretur

Per f et uni.

tus,

sis

um[sit

a,

sis

a,

timi

sii

lec-

(sim

tus

um

a,

sis

[sit

mo-f simus

\ec-( simus

Isitis

niti, Isitis

ti,

aisitit

ae, a[sint

ama- (simus
ti,

ne,

tus,

tus,
a,

sis

umKsit

audi- (simus

Isitis

aysint

ae,

adi- (sim

Isitis'

ti,

ae, a\shit

Pi squamper fectum.
Amii-

essem moni- ( essem

tus,

esses

um[esset

a,

tus,

lec-

esses

a,um[esset

tus,
a,

ama- (essemus mo- (essemus

less&tis niti, lessetis

ti,

ae,

essem audi- ( essem

<

esses

umlesset

tus,
a,

lec- (essemus alessetis diti,

ti,

esses

umlesset
(

essemus

essetis

a [essent ae, alessent ae, alessent ae, alessent

Imperativus.

r a e s e n

s.

amare

monre

egere

mamini

monemini

legimini

udire

uimini

27

Futurum.
amator

monetar

legtor

auditor

amdtor

monetor

legtor

auditor

am antor

monentor

\eguntor

audiuntor

Infinitivus.

Praesens.
moneri

amari

audzri

leg

Perfctum.
amutum, am, montum, am,

um

um

esse

\eo,tum,

autuni, ani,

arti,

um

uni esse

esse

esse

Futurum.
amutum

tri

moutum

ectum

tri

axidtum,

iri

tri

Participium.

Perfectum.
motus, a,

amatus, a,

lectus,

um

uni

audtus,

um

um

Futurum.
amanduS)

a,

monendus,

hgendus,

a,

Aro,
lacrimo,

certo,

clamo,

maculo,

caleo,

careo,

emre,

ago,

dicere;

tego,
fimo,

taceo,
egi,
iex,

scio,

accuso,

agere;

teetum,
vesU'o,

celebro,

emendo,
libero,

Coerceo, praebeo, terreo,

valeo.

actum,

considero,

aegrto,

nuutio,

appello, occupo, vexo.

ped/o,

audietidus, a,

a,

um

um

Emo,

emi,

dico,

tegere.

sur/o, mugio.

dix,

emtuni,

dictum,

Coudio, im-

Crepo,

28
crepa?,

Do,

Cubo,

crejtittim.

dtum,

ddi,

Compilo,

cxvre.

docm,

Doeeo,

cubitum, cubare.

cubwi,

dare.

Cveo,

compievi,

doctaw,

compiere.

completa//?,

Ardeo,

docre.

c&utum,

cavi,

arsi,

arsii//?,
1

Iubeo,

ardere.

uissum,

iussi,

Augeo,

iubere.

auxi,

auotam, augere. Mordeo, momordi, morsum, mordere.

Pendeo, ppeni,
Capio,

solvere.

cpi,

Solvo,

Vivo,

capere.

capta//?,

solut<m,

solvi,

vixi,
\

vivere. Cupio, cupvi, cupltum, cupere. Divdo,

victa/ra,
divsi,

pensili/?..

fu

fudi,

Libere.

Strepo,

agere.

Crno,

sprevi,

Cado, eecdi,

dividere.

divisi///?,

Furido,

strepi',

compsi,

Ago, gi, actaw,

comptum,

corrire.

Uro,

ussi,

Acesco (aceo), ac?. Albeseo (albeo),

bbitum,

bbi,

strepitimi.

spernere.

spreti!?,

cadere.

casn//?,

Bbo,

fundere.

w//i,

Sperilo,

ustum, mere,
Putresco

albi/?.

cium.

(putreo),

putriti*.

hausti?//?,

haurire. Fulcio, fulsi, fultawi, fulclre. Sentio,

sensum,

sensi,

apeivre.

Aperio,

sentire,

adalor,

sum,

fateri;

sum;

reor,

aperta?,

sum

adversatas

aemlor, aspernor. Fataor, fassus,;

liceor,

ratas

lbor,

sum;

\\citus

sum,

reri.

lapsus sum,

nascor,

natas sum,

oblivisci.

Assentior,

loqui;

bausi,

Hai/rio,

aperi/i,

Advers or,

deponentia.

Verbo,

sum,

civi,

adversari,

fungi;

Ci,

mereor,

meiitas

Fu rigor, functas sum,

labi;

loquor, locato

nasci;

obliviscor,

assensas

sum,

sum,
obltas

assent*;

blandior, blandtas sum, bland"; molior, moltas sum.

mol ri.

Possum
potestis,
ant.

Poter,

potrunt.

(io

possunt.

Poter?,

poteris,

Potui,

potes,

posso),

as,

poterit;

potuisti,

potuit;

potest;
at;

possumus,

poteramus,

poterlmus,

atis,

poteritis,

potulmus, potuistis,

29
Potueram,

poturunt.

Potuero,

posslmus,

ppssit;

possgmus,
int.

Potuenm,

Potuissem,

potuissemws,

et;

es,

Posse?, es, et;

Volo

tis,

Posse,

(non voglio). Malo (voglio

voglio). Nolo

(io

piuttosto);

non

vis,

mavis;

vis,

Volumus, nolumus, malumus;

maiunt.

voluiit, noluut,

Volebamus,

vult,

vultis,

non

non

Voluraus, nolumus, maluimus; voluistis,

nolurunt, malurunt.

noiui,

noluistis,

ma-

Volueram,

Voluermus, nolueramus, maue-

nolueram, maluram.

Yolui,

maluisti; voluit, noluit, maluit

noluisti,

voluerunt,

vult, mavuit.

vultis, mavultis;

Volbam, nolfcam, malbam.

malebamus.

nolebamus,

malui; voluisti,

rmus.

ent.

etis,

Poteris.

potuisse.

luistis;

ant.

possis,

yoiuei'imus,

it;"

is,

atis,

Possirn,

int;

tis,

possint.

possiis,

ent.

etis,

potuermus,

at;

as,

potuerimws,

it;

is,

Voluero, noluero, maluero. Voluermus, no-

luerlmus, maluerimus.
nolis,

malis;

mus;

veltis,

velit,

nolit,

noltis,

Velim,

malitis;

Vellem, nollem, mallem;

nolim,

malim;

velis,

Velimus, nollmus, mali-

malit.

nolint, malint.

velint,

vellemus, nollmus, mallemus.

Volurim, noluerim, malurim. Voluermus, nolueimus,

inaluerlmus.

Voluissem, noluissem, maluissem. Voluiss-

mus, noluissemus, maluissinus.

Nollte, nolitete, nolunto.

noluisse, maluisse.
lendi.

Noli, nolito, nolito.

Volens/ nolens.

Volendo.

i.

Volendi, no

(1 v

er b

(Avverbi).

Primitiva (primitivi): Immo, quidem, nempe,

paene, fere, ferme, temere,

velut,

Velie, nolle, malie. Voluisse,

tamquam,

sic, ita,

tam, adeo,

quasi, perinde, proinde, seeus,

ut, sicut,

unquam,

30
tum, iam, usque, nuper, modo, diu'ium, ante, de

lune,,

inum, tandem, ubi.

Derivata

2.

(derivati):

longe,

Alte,

moleste,

elegante?, amanter, convenienter, pariter; cito

docte;

continuo, crebro, gratuito,

manifesto, mutuo; primum,

iterum, tertium, quartum,

postrmum, ultimum, extre-

mum,

supremum;

contemptim,

coniurtetim,

gravatim, privtim, pedeteutim;

quotidie, pridie

interdiu,

dlu,

tummaxlme,

mode,

eatenus;

praesto,

sponte,

cursim,

quam-

yesperi,

quotidie, protlnus,

extemplo,

foris,

com-

obviam,

peregre,

forsan,

nimlrum,

fortuito,

quemadmodum, quave, qua-

utpote, 'quomodo,

scilicet,

roctu,

maximopere.

.propter,

Docte,

3.

lietissime;

doctius,

amanter,

"

doctissime;

recte,

rectius,

ammantisslme ; certo,

amantius,

certius,

certissime; crebro, crebrius, creberrime; bene

melius,

optime*

pius, proxime;

male,

diu,

pessime;

peius,

diutius, diutissime;

prope,

pro-j

saepe, saepius,

saepissime.

Praepositiones
Ad;
clter,

aput,

ante;

adversus,

cis,

circa,

citra,

cir-

contra, erga, extra, infra, inter intra, iuxta, ob,

penes, per,

cundum,

pone, post,

supra,

trans,

absque, coram, cum, de,

in,

(Preposizioni).

praeter,

prope,

versus,

ultra;

e,

ex,

propter,
a,

ab,

seabs,

prae, pr, sine, tenua;

sub, super, subter.

Conunctiones (Con giunzioni).

Copulativae:
item,

iti'dem,

Et,

nec,

ac,

ai,

neque,

atque,

nec

etiam,

non,-

quoque,

eque

non.

'i

Disiuntivae :
uti,

vel,.

quam. Concessivae:

proinde.

etenim,

quia,

nempe,

scillcet.

Conditionales :

dummodo, dummodo

dumne. Conclusivae:
idcirco,

Comparatvae:

sive.

quamquam.

simodo,

ni,

seu,

prout, ceu,

tametsi,

etiamsi,
nisi,

aut,

velut,

slcut,

ergo,

Causales:

quoniam,

nam,

quippe,

Finales:

ut,

uti,

sin,

si,

modo

ne,

itaque,

igltur,

eo,

ne,

ideo,

namque,

quum,
quo,

ut,
etsi,

.enim,

quando,

ne, ut ne,

neve, neu, quin, quominus. Advcrsativae: sed, autem,

verum,
at

vero, *at,

mum,

ut,

priusquam,

num,

at

ut

primum,

donee,

utrum,

enim,

atqui,

tamen, attamen,

quum

quum,

Temporales:

ceterum.

vero,

postquam,

ubi,

pri-

aritequam,

quoad. Particnlae interrogativae

numne,

an,

anne,

utrumne,

nonne,

numquid, ecquid.

Interiectiones
Io, iu, ha, he,

pr;

o,

en,

euax;

vae, heu, eheu,

au,

liei,

ecce, hui, atat, papae, vah; phui, apage;

heus, o, pr, proh; eia,

medius

(Interjezioni).

fidius,

poi,

euge.

Mehercule,

hercule,

edpol.

Etimologia.
(Formazione
A.
I.

Verba.

impero

imperito,

adiuto,

rativa:

delle parole.)

Derivata.

Frequentativa:
rogo

haereo haesito,

chmoclamito,

rogito,

adfovo

scribo

scriptito.

eo esarci esurio,

coeno

adiutum

Deside-

coenatum

ce-

natuio,

dico

re

dictum

sorbillre,

caleo

tva:

cantare

conscribere

(tresco,

labasco, pallre

ingemisco, dormire

Flos

floris

fior ere

caldere, hebesfraudis-

frons

lan-

gemere

puerasco, ma-

nomen

tirpare,

celeber

ap-

,,

celebrare,

coacervare ,

la-

es-

stirps

exhilardre.

hilaris

S u b s t a n t i v a. Amo amatum amator,

lectum lector, censeo censum censor, lar-

largitimi

adiutrix,

nitor,

fautor

largtor,

fautrix

tonsor

victrix,

victor

expultrix.

sor

calvus

numerare, fraus

II.

frondre,

nominis nominare

liberare,

liber

frondis

albore,

hebre, numerus

illaquere, acervus

queus

albere

albus

fraudare,

tus optare,

re

langueo

pallesco,

obdormisco, puer

vis-T-vires-mrere,

gior

Inchoa-

~ matwasco.

turus

lego

sorbe-

cantillare,

conscribillure.

areo

calesco,

guesco, labare

emo emplum

dicturio,

Diminutiva:

empturio.

adiutor

tonstrix,

expu!-

Pavere pavor, furer furor, mieclamor,

clamare

concursum

horreo

Con-

horror.

concursus conditemno contemptum cortemptio contemptus

ditfressio digressus, moveo
gredior digressum
motum motio motus. Fulgere fulmen, fluere
curro

concursio

agmen,

flumen, agre
lameli
re

velamentum

claustrum.

be
to

solari

condire

documentimi. Cubare

lum, lavare
deo

cubiclum, latere

lavacrum, arare
Advenio

gaudium,
connubium,

soldmen, velare

condimentum ,

advna,

scribo

dium,

fxxgo

refugium.

rubgo,

latibu-

aratrum, elaudere

odi

vertgo, rubeo

ved oc-

loqui

pruno

scriba.

Gau-

colloquium , nu-

Orior

orgo,

prurigo,

ver-

33
Servus

servulus

puerlus

puer

re-

rex

oypidamoppidsoror
flos flosculum

glsregulus, fax facisfacla,

lum,

fvixievfraterculus,

sacerdos

corpusculum, collga colleghim,

sororcla, corpus

sacerdtis sacerdotium.

grana-

Grana

armamentarium. Quercus qaercetum, olxaolivetum. Equus

rum

armarium

arma

caprile, hoedus

capra

equle,

armamenta

hoedle, ovis

Priamldes, Cecrops

Priamus

Cecropides
Lartes

Atrldes, HeviiclesHeraclldes,

Atreus

Laertides,

Atlantiades.

Atlas

Atrox

atrocis atroctas, cupldus cupidi cu rapacis rapactas celer celeritas,

rapax

pidtas ,

crudeliscrudelitas

nestas

vetus

mentia

verusvertas.

ebriet, pius

xitas, ebrius

Anxius

an-

pietas, honestus

ho-

clementis

cle-

Clemens

vetustas.

audax audacis audacia

constans conmiser miseri miseria, angustus angustia.
,

stantia,

negri aegritudo, altus

altitudo,
crassitdo beiusbeatitiido beatitas

Aegei*
sus

frmtudo

monia,

castus

monia. Avarus
tristitia.

stis

cras-

alti

mus

Sanctus

firmtas.

castimonia,

avari
Albus

guispnguedo.
Adiectiva.
III.
laci

ovile.

gratidabundus

rapax, loqui
Guida

Erj*re etrabundus,
fremere

madidus.

Amare

tri-

gratu-

fremebundus

moribundus.

vinciblis,

ge-

Calre

ca-

amablis, delere

frangere frugilis , ex-

Pugnare

pugnax

loquax.

alla lctt. del lat.

acri-

gravdo, pin-

madre

vincere

acris acri

albedo , gravis

ldiis,

inexplicablis.

fir-

sancti-

laetitia,

gemebundus, mori

plicare

sancti

avaritia, laetus

mere

deleblis,

acer

rapre

Aurum
gneus

ureus

ferrami

ferreus

ebumeus eburnus,

ebur

quernus.

lignum

quercus

11-

quer-

domini dominlcus,
senx
Charta
chartaceus, novus novi novkus, pater
patricius. Letum
rex
virginulis sacerdos sacerdtis
virgo
neus

Civis

Classis

classi

civlis

hostis

hostllis ,

patri

sacerdotdlis
fluvius

populus

Fera

vpermus

aulicus.

senis

senls.

regalis.

fernis

amatorius
equus

crastnus

cras

Aqua

popiddrs.

Amator

fluvatlis.

censorius.

civis

aula

regis

letalis ,

virgnis

ra

classcus

dominus

cvcus,

aquatilis,

censor

equlnus
cedrus

vipe-

cedrfnus,

adamantis adamantnas. Statua statua aerar

lapidusus,
Aerumna aerumnosus

aqua
aquosus
fraudulentus
admas

rius

aes

aeris

kis

turbidentus

bCmus

mons

Frater

patemus.
Finis

fraiernus

Dies

finitmus

Barba

rtimus.

oculdtus

falx

votum

lex

votlvus

primus

1.

Tullius
,

Tullianus

Parwisparvlus,

pauper

pidchellm.

Caesar- Caesaris

Augustunus

Augustus

ma-

ocilus

yrimlus,

pauperclus, misevmsellus, pulcher

sarianus

capt-

pater

mare

togatus,

facisfalcats.

ur-

nocturnus,

noctis

legitmus

toga

captns

tur-

humanus.

maternit,

nox

legis

barbatus

horridlus

horridus

homo

mater

dinrnus
,

Urbs

pulveridedus.

montanus

inontis

Furtumfurtlvus
vus.

pulvus

lapdis

fraudis

fraus

bo

classiarius.

classis

lapis

Cae-

Messa-

Messala

ugurtha Iugurthlnus,
Rufus Rufinus
Caesareus Romulus Romuleus HomePhilippu Philippeus
Homerius Ilomericus,
rus
Philippicus. Cannae Cannensis Comuni
llnus

Caesar

2.

35

Latium

Ariclnus

Thebunus.

Thehae

Chi s

Epetria

Eretrius,

rissaeus, Athenae

nasseus.

mania

lia

Atheniensis, Eretria

Brtanus

Thracius

Britanicus,

ethiopia

Appulus Appulicus

Aethiops ,

Appu-

Samnis

Sam-

Samnium

Ger-

Persa, Thra-

Itlus, Persia

Italia

Halicar-

Eretriensis

Halicarnassensis

Britania

3.

Germanus,
Thrcuv

cia

Romdnus,

TiscuumTusculUnus, Rhodus

Halicarnassos

Privernum

Roma

Ch us, Lac e d aem on Lacedaemonius,

Smyrna Smyrnaeus, Larissa La-

Rh odius,

Eretrius

Metapontniis,

Arplnas

Capenas.

Cape n

Metapontum

Arplnum

Latnus.

Privernas

Ame-

Mediolanensis. Ameria

Comensis, Mediolanum
rnus, Aricia

iiiticus.

IV.

Adverbia. Doctus

pulchre (pucre),

date, validus (valide)

par

acrter,

acris

ferocter,
ter)

difficulter, alius

propter.

Utilis

consultus

Oaelum

rcanus

fercis

difficlis (difficili-

arcano, necessarius

primus

primum, ultimus

emenacer

aliter, nequam nequter, prope

caeltus, fundus

dici sradictus

ferox

amanter,

considto,

midtum, primus

pulchri

utilter,

parter,

paris

compostus-comjrosto

necessario,

nato,

valde.

amans amantis

(propfter)

docte, pulcher

aspere, emendatus

asper

divinltas

festinatus

primo.

festi-

Multus

ultimimi.
radix

funditus,

divinUus,

ra-

medulla me-

dulltus.

Caesum
ptum

caesinr,

contemptim

ctim, tractum

gradatim,

tractim.

caterva

ciatim, tribus

carpi um

mixtum

carptm

mxtvm,

Ostium

catervatim,

conteni-

punctum

pun-

ostiatim, gradus

provincia

tribtim, flirtimi far tini.

3*

provili-

36

Composita.

B.

Res

1.

iusiurandum

respublica

ius

tresviri

senatus

tres

viri

senatusconsultum

timi

tum, veri

populi

scitum

populiscl-

verisimilis.

similis

pedio impedio cumcurro concurro,

cum actus coactus', ad
ad loquor
allquor
ad quiro
acquro,

In

2.

ex fero
affer

iurandum
consul-

publica

effero

fero

capere anticipare intus lego intellgo, ob

curro occurro, ob mitto omitto, trans duco
traduco, ex quaero
exquro, sub repio snrripio,
sub gero
sub capio suscipio
sagger,
sub
teneo
fero diffro, cum lego colsustino,
in laedo
Ugo, cum- facio confido
ad
tango
attingo
re frango
cum quatio
refringo
ante

dis

lldo

concutio,

pateo

labem

patefacio,

facio

facio

labefacio.

Signum

3.

ferens

tibcen, partenti

faciens

artfex

cilegium,

solis

honorifcus
vomens
bellum
aedes

stipendium

fruges

facio

ferens

(ti-

partceps, artem

agricola,

spicarum

gallorum

solstitium.

statio

ignivomus.

gero

,~

gerens

canens

c&esofratricidium,

fratris

(stipipendium)
licinium ,

lectisternium

stratio

arma

tubcen, tibiis

capiens
agrum colens

blfcen)

rum

signfer

canens

armiger, tuba

lect-

lectio

stipis

cantus

Honrem

frugferum,

spi-

pensio
galfaciens

ignem

adverto animadverto,
tergum verso
testem

Animum

belligero
aedifico,

tergiverso,

facio

testifcor.

|
\

37
Quid potest esse tam apertimi, tamque perspicuum,

cum caelum suspeximus *), caeiestiaque contemplati

quam esse aliquod Numen praestantissimae
sumus,
mentis, quo haec regantur? Quis enim hunc hominem
cum tam

dixerit, qui

rum

viderit,

certos caeli motus, tam ratos astro-

tamque omnia

ordines,

se connexa et apta

inter

eaque casu

neget in his ullam inesse ratinem,

quae quanto Consilio regantur, nullo Consilio

fieri dicat,

An

assequi possimus.

vero,

si

domum magnam pulcram-

que videris, non possis adduci, ut, etiam

non videas, murlbus illam

si

domnum

et mustellis aedificatam

putes;

tantum vero ornatum mundi, tantam varietatem pulcri-

tudinemque rerum caelestium, tantam vim

nem'maris atque terrarum

et

magnitud-

hominum, ac non Dei im-

si

mortalis aedifcium putes, nonne piane desipre videare.

Deum et
Deum

venerari

adversus

mani generis -et una

colere

et

sublata,

fides

debemus.

etiam,

excellentissima

Pietate

societas hu-

et

virtus,

iustitia

tollltur.

teris

'

Omnes homines, qui sese student praestare ceanimallbus

summa ope niti decet
ne vitam
,

transeant

pecora,

veluti

quae

natura

prona

atque

ventri obedientia finxit:

*_)

^ui converr che

suspeximus,

la

spiegazione
Indie. Peri".

Conjug.

Lo

segnata

omise

di

maestro dimandi perch nella parola

I

debba leggersi breve,

conjugazione

del

quantit.

segnare

degli scolari.

che

la

pera. plur. (leglmus p. 20). Cosi della se-

stesso dicasi

la

di

Ver bum Act/rum

contemplati la spiegazione
del Ver bum passivum
Ind.

guente

plur.

nella
I.

il

vocale

la

delle altre

Negli

ultimi

parole
esercizi

trovasi
Perf.

I.

nella

pers.

delle quali fu
di

lettura

si

quantit, per accrescere l'attenzione

38
Pronaque cuin spectnt ammalia eetera terram,

Os homlni sublime

caelumque tueri

dedit,

Jussit et erectos ad si d era tollere vultus.

Uti

anima

genus hominum

est,

eorporis

alia,

alia

compostum

cunctae

res

ita

animi

magnae

praeelara facies,

ex

studiaque

naturam

corpore

sequuntur.

at ingenti

egregia facinora sicut anima immortalia sunt.

honorum

eorporis et fortunae

mniaque orta occldunt

ut initium

Quo magis

mortalium

ceterum inge-

neque melus neque amplius aliud

(]uo

sint artes animi,

Si ex litterarum studiis delectatio

simam

ut oplnor,
et

temporum

neque

Jocrum

sola petertur,

humanis-

liane animi remissionem

liberalissimam

neque

in natura

atque socordia torpescere sinunt;

est, incultu

eum praesertim tam multae variaeque

quibus summa claritudo paratili".

tamen,

pravltas

eorporis gaudiis per

qui dediti

est,

luxum atque ignaviam aetatem agunt,

nium,

est;

finis

aucta senescunt: animus in-

habet euncta neque ipse habetur.

erum admiranda

Postremo

sic

rector humani generis agit atque

aeternus,

corruplus,

et

Igitur

ad hoc vis eorporis

divitae,

omnia huiuseemodi brevi dilabuntur;

et alia

et

omnia nostra

sunt

haee

senectutem oblectant,

Nani

iudicaretis.

neque
studia

adolescentiam

seeundas res ornant,

perfugium ac solatium praehent,

ceterae

omnium

aetatum

alunt,

adversis

delectant domi,

impediunt foris, pernoctant nobiseum,

non

peregrinantur,

rusticantuiv

deo
post
latus.

excellebat

Aristdes

abstinentia,

hominum memoriam cognomine

Hic

qua

fuerit

abstinentia

Iustus

nullum

ut
sit

unus

appel-

est

cer-

pauperlafe

tanta

cum

quam,

indicium,

tius,

in

rebus

tantis

decessit,

ut,

Polymni

filius,

praefuisset,

efferrtur,

qui

vix

reliquerit.

Epaminondas
genere

autem

eruditus
et

sic

ut,

citharizare et cantare

est

tibiis

praeceptorem

philosophiae

Cui quidem

Pythagorum.

Thebanus.
maioribus

Natus
reljctus.

nemo Thebanus magis. Nam

ad chorditrum sonum doctus

cantare

Dionysio,

iam

pauper

honesto,

Olympiodoro.

il)

sic

Ai

Lysim Tarentlnum

babuit

ut ado-

dedltus,

fuit

lescens tristem ac sevrum senem omnibus aequallbus

neque prius eum a se

suis in iamiliaritate anteposuerit,

quam

dimisit,

doctrinis

rum omnes

eeteris

in

animi

sed

populi

etfam.

commissa celans,

prodest quam diserte

hoc enim

esset
set

lute

deducta

belli

veritatis

Idem

conti-

modum, non

in

ferens

studiosus

iniurias,

audiendi;

exercitui

impertus,

iniurias

Cum eum

ex

quod

ab hostbus obsidebantur,

ferentem

propter in-

noluissent,
cuius

mukitudo militum,

pertimescrent,

adeo

quod interdum non minus

suorumque

praeficere

illa

modestus,

enirn

arbitrabatur.

patientem

delectus

corporis firmitatem

Erat

amicorum

haec sunt testimonia.

\idiam cives

Ad

admirandum

dicere,

facillrie (lisci

Fuisse
civium,

superatii-

maximo,

animo

clemens, patiensque

soum

condisei-

modo

quidem mntiretur.

dih'gens, ut ne ioco

inprirois

antecessit
pari

temporibus sapienter utens, perltus

maini,

fortis

belli,

artlbus.

bona accesserant.

prudens, gravis,

nen's,

tanto

ut facile intelllgi posset,

pulos,

plura

in

locorum

ut

errore

duxque
eo

es-

omnes de saaugustiis

desiderari coepta est

clausi

Epa-

40
minondae

diligentia.

Erat

enim

ibi

numero

privatus

A quo cum peterent opem, nullam adhibuit

memoriam contumeliae et exercitum obsidione liberatum
domum reduxit incolumem. Nec vero boc semel fecit
miltis.

sed saepius.
Vi vendimi

est,

omnium; cogitandum

tamquam vivamus in conspectu

est, tamquam alfquis possit in-

Nam

spicre in pectus intimum: et potest.

quid prodest

aliquid esse abscondltum bominlbus? Nibil clausum est

Deo:

interest anlmis nostris et intervenit cogitationbus

immo nunquam

medils,
pietaiis

Vir bonus est

discedit.

summae

erga Deum; itaque sustinet animo aequo quid-

quid accidrit

ei.

Scit enim id

aceidisse

lege Divina

qua universa reguntur.

In

labnr

Demosthene tantum studium

dictur,

ut

gentia industriaque

ut eius ipslus artis (Rhetoricae),

literam non posset dicere,

tantusque

primam

cui studret,

uemo

perfecit meditando, ut

Qui etiam,

planius eo locutus putartur.

prodltum

fuisse

primum impedimenta naturae dilisuperavit: cumque ita balbus esset,

est, coniectis in os calculis,

ut

memoriae

summa voce

versus

multos uno spiritu pronuntiare consuescebat; neque

consistens in loco,

is

sed inambilans atque ascensu ingre-

diens alto.

T. Pomponius Attlcus,

Romanae generatus,
equestrem

obtinuit

ab

perpetuo
dignitatem.

pertri

omnibus doctrinis,
debet,

flium

vocis,

ut non solum

Patre

usu^

stirpis

acceptam
est

dili-

quibus puerlis aetas im-

erudivit.

praeter docilitatem ingenii

ultima

maiorlbus

Hic, prout ipse amabat

gente et studioso litterarum.

litteras,

origine
a

Erat

summa

celeriter

autem

in

puero

suavltas oris

atque

acciperet

quae trade-

41

ferebtur clarius-

re in pueritia nobilis inter aequalis

que

explendescebat

aequo

animo

ferre

Quo

studio suo.
C.

Marius

quo

coactus

Usus

optima,

est,

erant pueri
rimi

familia,

est

forma,

si

ne

ut

modo

pari

cus

desiderat

artifices

Namque

anagnostae

optimi

quidem

horum pulchre
Neque

in

ea

plu-

et

quisquam

tacre pos-

quos cultus

cetri

boni.

vetust!

indicandum

utilitate

pedissequus

adprlme

amoenitas

quid

nisi
si

vix mediocri.

qui non utrumque

set,

Tamphilianam

Cuius

quam sumptus habe-

commutavit

litteratissimi,

librarii,

esset,

omnes

L. Torquatus,

Ipsum enim tectum

constabat.

silva

nibil

est.

Quirinali

relictam.

constitutum plus salis

antiqultus
In

colle

in

hereditate

non aedificio sed

bat.

condiscipuli

incitabat

numero fuerunt

in

habuit

avunculo

ab

generosi
Itaque

M. Cicero.

flius,

Domum

quam

possent.

Qua ex

pronuntiaret.

sed etiam excellenter

bantur,

domesti-

horum

tamen

quemquam nisi domi natum domlque factum habuit.

Quod est signum non solum continentiae sed etiam
diligentiae.

Nam

potius
est

et

splendidus,

munditiam,

Suppellex modica,

non

non multa,

neutram partem consplci posset.

Nemo
quam

diligentia

duci

non mediocris

parare

non magnificus

omnlque

affluentiam affectabat.
ut in

pretio

Elegans,

non sumptuosus;

debet

continentis

videas

quam

diligentia

industriae.

non intemperanter concupiscere

et

quod a plurlmis

in

convivio

anagnosten.

arbitrmur.

eius

Quod

nos

Neque unquam

eum coenatum

est,

ut

convlvae delectarentur.

aliud

acroima

quidem

sine

alqua

audivit

iucundissimum
lectione

apud

non minus animo quam ventre

Nullos habuit hortos,

nuriam

suburbanam aut maritimam sumptuosam villam neque

in

praeter Arretlnum

Italia

omnisque

praedium,
in

Epirotlcis

Nomentanum rusticum

et

eius pecuniae

constabat

redltus

Ex quo co-

urbanis possessionlbus.

et

eum pecuniae non magnitudine

gnosci potest usum

sed

catione raetri solitum.

Mendacium neque
sine

gravitas

facilitate

eum

utrum

liberalis

ut

magis

amici

sed

erat

Idem
cura

poterai,

pati

difficile

esset

vererentur

an

promittebat,

neque

intellectu

amarent.

quod non

arbitrabatur poliicri quod praestare

levis

non posset.
tanta

rogabatur religiose

Quidquid

neque

dicebat

non sine severit! e erat,

taque eius conritas

in

nitendo

non

ut

quod semel

annuisset

mandatum sed suam rem

videretur agere.

Publium Scipionem,
latus

est,

minu otiosum
vox,

et

qui primus Africanus appel-

Numquam

dicere solitum scripsit Cato,

esse,

magno

quam eum

viro,

otiosus.

se

Magnifica vero

ac sapiente digna,

quae declarat

illum et in otio de negotiis cogitare. Vellem nobis hoc

idem vere dicere

Quod satis est

"Non domus et

licret.

cui contingit, nihil amplius optet.

fundus, non aeris acervus et auri

Aegroto domini deduxit corpore febres,

Non animo curas

valeat possessor oportet.

Si comportatis rebus bene cogltat

Qui cupit aut metuit, iuvat illum

liti,

sic

domus

est res,

Ut lippum pictae tabulae, fomenta podagram,

Auriculas citharae collecta sorde dolentes,

Sincerum

Speme

est nisi vas,

quodeumque

infundis acescit.

voluptates: nocet empta dolore voluptas.

Semper avarus eget: certum

voto pete finem.

43
Invldus alterius macrescit re15us opmis;
Invidia Siculi

non invenre tyranni

Majus tormentum. Qui non moderabitur

irae,

Infectum volet esse, dolor quod suaserit et mcns,

Dum

poenas odio per'vim festlnat

inulto.

animimi rege; qui

Ira furor brevis est;

nisi paret,

Imperati hune frenis, hunc tu 'compesce catena.

Fingit

equum tenera docilem

cervice magister

qua monstrat eques; venstlcus, ex quo

Ire viam

Tempore cervlnam pellem

latravit in aula,

Nunc

Milftat in sitvis catiilus.

Moneo obtestorque

offer.

genere pro-

ut hos qui tibi

te,

neu malis alienos adiungere quam

pinqui caros habeas,

sanguine coniunctos retinre.

sauri praesidia

puro

adlribe

Pectore verba, nunc te nieliorbus

regni

sunt,

Non

exercitus neque the-

quos neque

veruni amici,

armis eogre neque auro parare queas; officio et fide

Quis autem amicior

pariuntur.

quem alinum fidum

Est

adulescentis

bis deligere
silio

atque

inscientia

optimos
auctoritate

senum

bellfcis

et

in

si

quam

et

natu

probatissimos

nitatur.

constituenda

et

aetas

volent,

civiltbus

enim

regenda

caveant

redtas a patrbus tradltur liberis,

si

in

aetatis

in

eorum

laet

industria.

dare

intemperantiam,

rebus majores natu interesse

est

ut

vigeat
et

exque

prudentia

exercenda

officiis

quorum Con-

animi et corporis;

verecundiae, -quod erit facilius,

dem

verri
,

Ineuntis
et

Atque etiam cum relaxare animos

ditati

frater fratri? aut

tuis hostis fueris?

maiores

Maxime autem haec

est.

bore patientiaque
in

invenies,

se

iucun-

meminerint

eiusmodi qui-

velini.

Optima he-

omnlque

patrimo-

44
nio praestantior, gloria virtutis

rerumque gestarum:

dedecori esse nefas et impiura iudicandum

Miserrima
Nihil

tentio.

dignius

viro

cui

est.

omnino ambitio honorumque con-

est

magno

laudabilius,

nihii

placabilitate

atque

praeclaro

et

In rebus

clementia.

prosperis et ad voluntatem nostrani

fluentlbus

super-

biam, fastidium, arrogantiamque magnopere fugiamus.

Nam

ut adversas res,

levitatis

rebus

gestis

et humanitate

recte

sumus

superiores

suum

videantur
,

tanto

solitum

dicere

ait

proelirum

rbus tradere soleant,

sic

filio

tamquam

in

Itaque

monent

qui

germus

nos

ut

summissius.

effrenatos
rationis

oportere, ut perspicerent rerum

domito-

exultantes

possinf uti:

sibique prae-

et doctrinae duci

humanrum

imbecilli-'

tatem Yarietatemque fortunae.

Iam

satis terris nivis

Grandmis

atque dirae

misit pater, et rubente

Dextera sacras iaculatus arces

Terruit urbem,
Terruit gentes grave ne redlret

Seculum Pyrrhae nova monstra questae:

Omne cam

Proteus pecus egit altos

Visere montes.

Piscium et

ut

quanto

et familiarem

ut bis faciliorlbus

gyrum

alter

fuit:

equos propter crebras

ut

ferocitate

homines secundis rebus

regem,
felicitate

turpissimus

quidem Africanum auditorem

contentiones

fidentes

fuisse.

saepe

alter

praecipere

Panaetius

superiorem

video

magnus

semper

quidem Macedonem
superatum

gloria

et

secundas immoderate ferre

sic

Philippum

est.

summa genus

haesit

Nota quae sedes fuerat columbis

ulmo

4B
Et superiecto pavdae natarunt

Aequore damae.
Vidmus flumen Tiberini retortis
Litore Etrusco violenter undis,
Ire deiectum

monumenta

regis

Teniplaque Vestae:
Iliae

dum. se nimium quereliti

Iactat ultrm, vagus et sinistra

Labtur love non probante, uxorius amnis.

Audiet cives acuisse ferrum

Quo graves Persae melius

Audiet pugnas

vitio

perlrent,

parentum

Rara iuventus.

Hoc quodcumque vides, hospes, quam maxima Roma

Ante Phrygem Aeneam collis et herba fuit.
Atque ubi navali stant sacra palatia Phoebo,
Evandri profugae procubure boves.
Fictilbus crevre deis

Non

fuit

baec aurea tempia

opprobrio facta sine arte casa.

Tarpeiusque Pater nuda de rupe tonabat

Et Tiberis nostris advena bubus

erat.

Sic te diva potens Cypri

Sic fratres Helenae lucida sidera

Ventorumque regat pater

Obstrictis

aliis

praeter Iapyga,

Navis, quae tibi creditum

Debes Virgilium: fimbus

Atticis

Reddas incolimen precor^

Et serves anlmae dimidium ineae.

est,

Odi profanimi vulgus

Favte linguis

et

arceo:

carmina non prius

Musarum sacerdos

Audta

Virginibus puerlsque canto.

Destrictus ensis cui super impia

Cervice pendet; non Siclae dapes

Dulcem elaborabunt saporem,

Non avium citharaeque

Somnum

cantus.

reducent: somnus agrestium

Lenis virorum non humles domos

umbrosamque ripam,

Fastidit

Non Zephyris

Betus

agitata

Tempe.

qui procul negotiis,

ille

Ut prisca gens mortalium,

Paterna

rira

Solutus

Neque

bebus exercet

ornili

suis

tenore:

excitatur classico miles truci

Neque horret iratum mare,

Forumque

vitat et

superba civium

Potentirum limina.

At
Sextio,

hoc

si

si

mihi consuli hoc

mo vim

*)

idem

huic

fortissimo viro M.

et

manus

La parola

in

tempio

intulisset.

senatus

Sextio.

della

P.

iure

Q. Metellws

scritta in abbreviatura si

la terminazione

Publio

ipso

adolescenti

Marcello dixissem,

*)

iam
opti-

aut op-

legge intera, dandole

parola seguente;

dicesi

adunque

ij

hominem

primet

prohibebit.

tuus venit.
in

primis

duodecimum
Kal.

dem

optimatium

te

Catilinam

M.

ac

num

vi

imperium

centuriatis

bene

anno

adversus

trlcum

iterum

coss.

restitutum

cum

consul

nuntiatum

esset

pulos Latinorum

quo

alieni regni

Sabini

quid

simul

sce-

gentis

comitiis

sibi

adiutore

reges

Postumi//^;

P.

eo

coss.

triumpha-

bellum

parabant;

Sabinis;

hostium

ad

fieret,

facti.

P.

ab

Tuscilo

unde

Valeriws quartum T.

Romanos

nec

anno

Tertio

Vulscis

M.

C.

Poetelio

factus,

legatos

ab

Antio

Vulscis

arma

cum

omnes

Corvus
ex

La-

circumlre

p-

prinsquam

inferre jussus

omnium

Lu-

post Sa-

Valeriws

concitandum bellum,

Satricum exercitu infesto pergit.

ces

ne in

non apertum, suspectum tamen bellum erat, re-

cretiws iterum

plus

Collgam

Valeri??s

pentini periculi oriretur,

tio

tamquam

mole

ne

et

Initium

Superbo penes Conlatl-

cum

inde

eos

Tulli?/?/?;

pulso

M.

pugnai um

Invectivarum in

hereditatem

Valeri?/???,

Coss.

majore

runt;

P.

cae-

velut

fuisse.

creavit

eiecerat.

etsi

repetisse;

sex-

quintum Kal.

d.

Ser.

oblltum

Superbum Tarquinium
lere

dein

fbre

d.

a.

d,

a.

senatu,

in

a.

quatuor.

libri

quidem facto,

tervall o

in

Ciceronis

Tulli/

regnasse

factum:

ego

Dixi

contulisse

Novembres.

Prisco

me

senatu,

in

audaciae satellltem

C. Marti?????,

L.

Sergi?/???

vides buie adesse, et

Meministine

'-

qui dies futurus esset

die,

Novembres,

administrum tuae?

aique

conatusque

est L. Stati-

tardissime autem Len-

Novembres dicere

Kal.

in armis certo

tum

Kortensiws.

Q.

motus

eius

arcesstus

eum C. Cethegt/s,
Omnes hi, quos

et post

liws

omnes

aut

Deinde item

ad

Recenseam du-aetatium

sed

48

cum

ipsos eos,

xaudro

quibus consulibus aut dictatoribus Ale-

bellandum

fuit

Marcw/.m Rutlum
quatuni,

Q.

P.

Ab

tuerant

bello

biennio

grit

Cornelium

Eodem anno
libertino
et

exempto,

cum
Cn.

curulis

Faesus,

cum senatum

perio

viyebant.

tenebantur.

rem nova
tulit

u.

patre

calldus

Principes

vir

ejus

CCCC. (qua-

e.

suasor legis

Sempronio

Sophus,

quinque

au-

Genuciws P. Aehts Paetws,

C.

MarcMs,

T. Pubiilms.

Maximus cen-

M.' Valeriws

legerent, lustrum condiderunt.

temporibus

Horum

gentes

arbitrio

Piegibus autem magis

quam proferre mos

Assyriorum,

a.

P.

de plebe D.

Antiquissimis

fuit.

pinxit

M. Semproniws Sophus,
sores

cetrum

M. Livius Dentei-,

C. Marcitts Rutflus,

M. Minucitt*

scriba

tl'ws

Pontifces creantur,

Mus

Deciws

item

Cn.

ortus,

aedem

dringentesimo).

gures

Ti,

Claudium Volumniumque

quo

Flaviws

aedllis

cognomlnis ipsae

P.

Postumi^

coss. L.

Marcio coss. factos tradidlmus.

h umili fortuna

facundus,

fuit

erant,

hos coss. Piso Q. Fabio et P. Decio sug-

Miuucius,

et

creati

eansulum po-

neuter

quia

Creati

abesse.

L. Vo-

cum magistro equltum

propter quae

consularia habita,

Tor-

Dictatorem idem annus ha-

his,

comitia

G.

Papiriwm Cur-

L.

duos Decios,*

Seipinm

Cornelfc/m

P.

Decio Mure.

Corvum

T. ManliMm

Philonem,

Maximum,

umnium, M.' Curium.

buit

Sulpicw/n

Publilutm

Q. Fabium

sorem,

Valermm

M.

C.

erat.

veterem

et

et

regum im-

certis

legibus

imperii fines turi

Primus omnium Ninus

quasi

avitum

imperii cupiditate mutavit.

bella finitimis,

sub

non

rudes

gentibus

Hic

rex

mo-

primus in-

adhuc ad resistendum,

populos usque ad terminos Lybiae perdomuit.

Postre-

49

mum
fuit,

ili

bellum

cum

primus

dicitur

qui

motus diligentissime
decessit,

Zoroastre, rege Bactrianorum

mundi principia siderumque

Hoc

spedasse.

impubere adhuc

relieto

occiso

ipse

et

Ninya, et uxore

filio

Semiramide.
Saturni nomine Saturnia appellata

Italia

mons, in quo rex habitabat, Saturnius:

tamquam a love
Capitolium

num

Pallanto

hunc

Lycaeo,

mani Lupercum appellant,

in

Aenas

ab

Latino praebuit,
retur

et

ut

Lavinia

et

in

Latino

regnum

Graecis expugnata,

admirationem

societatem

matrimonium

in

Ro-

Pana,

Graeci

constituit.

Troja

Ilio,

In huius ra-

assignavit.

quem

statimque tantam

venit;

Italiam

urbe

cum mediocri turba popularium

Faunus t agros et montem, quem ille

templum

tenente

Fau-

Arcadiae

Italiam

in

Palatium appellavit, benigne

dicibus

loco regnasse

ab

tertio

Euander

quo

sub

cui

venit:

sedibus suis pulsus esset Saturnus,

Post

est.

ferunt;

est, et

quo nunc,

in

ei

sui

regni rcipe-

gener

data,

ascisceretur.

Post

multos

stremum Numtor

deinde

urbis

huius

Amulius regno

reges

ad po-

NuRemus urbem Romam ad

Tiberini amnem condiderunt. Ad tutelam novae urbis sufficere valium
videbatur:
cuius quum angustias transiliendo irrideret Remus (dubium, an iussu
mitoris

et

Romulus

flii

fratris) occisus

et

Romulus hoc modo rempublicam

est.

ordinavit, ut Juventus,
in armis

ad

publicae

penes

tres,
fiiiidH

ob
alla

subita

divisa

belli

per tribus, in equis et

excubaret,

senes esset,

aetatem
lett.

del

potiti sunt.

lai.

Senatus

qui

consilium

rei-

ex auctoritate Pa-

vocabantur.
4

His

ita

ol)

quum

repente

ordinati:;,

euncionem

Caprae paludem, e conspectu ablatus

Succdit Romulo

bus

Sabinis

viri

religionem.

eultum

agentem,

deoruni docuit:

ceteraque

Iios

fastosque

religione atque

omnem

sacerdotia

instituit,

populum

ferocem

occuparat imperium,

Numam

Tullus

regnum

Hostilius,

datum.

Hic

bellandi

cou-

ultro

artemque

disciplinam

Ancus deinde Marcius, nepos Pompilii,

Hic

suscepit.

quem ponte

adjecit,

Vigesimo

quarto anno

imperii

cum urbe
morbo

impe-

montem

Aventnum

civitati

laniciilum

ne-

4lies

gubernaret.

virtutis

militarem

dldit.

rium

inclutam

omnemque

Augures, Sa-

Pontifiees,

Romani

et iniuria

vi

iustitia

honorem

in

ille

Pompilium

Excipit
cui

ob

Eo denque

quod

ut,

quem Curi-

petiverunt

duodecim menses, fastos

in

descripsit.

redegit,

Pompilius,

ultro

populi

quoque

annuin

Numa

sacra et caeremouias

Il!e

apud

hafaeret

est.

et

coniunxit.

Tarqui-

periit.

quamvis transmarinae originis,

nia postea Priscus
regnum ultro petens accepit ob mdustriam atque
,

elegantiam:

quippe

cum ingenium

gubernacula

deinceps

originis

obscuritas

natus esset.

curias atque
lertia ita

tia

impedivit,

Urbem

habuit.

collegia distributi:

ordinata

est

ac

Corintho,

Servius

miscuisset.

Urbis

Grae-

quamvis

matre

maxima

quam minima domus

Cives in

artes,

civitas

deinde

regis

omnium

officia

non minori

administraretur.

serva

classes,

summaque

respublica, ut

aetates,

Nec

invadit.

tribus montibus ampliavit,

censum

monia, dignitates,
referrentur,

artibus

Italicis

Tullius

primus populi

oriundus

qui

in

desol-

patri-

tabulas
diligen-

Si
Postrmus
cui

cognomen

omnium
Superbo

fuit

ex

regum

moribus

Tarquinius,

datum.

Hic

regnum avitum, quod a Servio tenebantur, rapere

maluit, quam exspectare immissisque in eum percussoribus

per

melius

usus,

imperium

in

scelus

quam

sibi

Brufum

et

mutato tamen jure nomine.

paravit, qua non

potestatem

pottus

est.

Tarquinio

Collattium

espulso

translatum

est,

LIBRARY OF CONGRESS

003 037 058 2

Dall'

I.

R. Stampera di Corte e di Stato.