Sei sulla pagina 1di 135

The Project Gutenberg eBook, La Divina Com�dia: Infi�r, by Dante

Alighieri, Translated by Ermes Culos

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net

** This is a COPYRIGHTED Project Gutenberg eBook, Details Below **


** Please follow the copyright guidelines in this file. **

Title: La Divina Com�dia: Infi�r


(Dante's Inferno)

Author: Dante Alighieri

Release Date: July 3, 2005 [eBook #16187]

Language: Friulan

Character set encoding: ISO-8859-1

***START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LA DIVINA COM�DIA: INFI�R***

Thanks to Ermes for this translation, and Al Haines for formatting.

Translation Copyright (C) 2005 by Ermes Culos

La Divina Com�dia

di Dante Alighieri

Tradus�da tal furl�n di San Zu�n di Cjas�rsa

da Ermes Culos

Pre�mbul

Chista tradusi�n a � stada fata par divi�rsis raz�ns. Ta li mes


ultimis visitis a San Zu�n i'ai not�t che i z�vins a no �sin cuasi
maj il furl�n cuant ca disc�rin fra di l�u. Cuasi sempri a si espr�min
in tali�n--encja cuant ca p�rlin cuj so genit�us. Che chistu al s�di
in ducju i sens un ben o un mal a � roba discut�bil. A som�a, per�,
che sta us�nsa daj z�vins a sta segnal�nt una specje di m�ndi a la
lenga furl�na. Cuant che scju z�vins a sar�n encja l�u p�ris e m�ris,
cuasi sens�ltri a ghi parlar�n tali�n ai so fi�j, cul risult�t che paj
fi�j di che generasi�n l� il furl�n al sar� na curiosit�t e basta;
sens�ltri a nol sar� p� che lenga viva ca us�vin i so nonus. Cuss�
chista tradusi�n a � un me p�sul contribut a la preservasi�n da la
lenga daj nustri v�cjus.

I me fi�j, nas�s in Canada, a cogn�sin a mondi puc il furl�n. Una d�,


forsi, a sar�n tent�s di parl� il furl�n si no altri par cap� se ca la
scrit so p�ri. A pol d�si encja che il me lavoru a ju incuriosar� a
l�zi Dante--ca no sar�s tant na bruta roba.

Mi par di cap� che La Divina Com�dia a � stada za traduz�da in furl�n,


per� in tal furl�n classic, di �din, di San Dan�j. Da se chi saj j�,
li �peris di Dante a no son maj stadis traduz�dis (par compl�t) tal
furl�n di San Zu�n di Cjas�rsa--cal sar�s il me furl�n, la lenga daj
me vecjus, daj me fradis, da li me mem�ris da frut. Par trad�zi Dante
a no mi ocorar�s altra razon che chista.

Pasolini, ta un daj so scr�s, a la suger�t che par tant val�u cultural


cal v�di, il furl�n al resta pur sempri la lenga dal contad�n; a me
m�ut di cap�lu, una lenga che, encja se coma spi�li a fa ben j�di se
ca l� un furl�n, a resta pur sempri una lenga semplicj�ta, adat�da a
la vita da paes�t, cu la so parlada daj cjamps, da li st�lis, da la
plasa, dal bar, da la mar�nda e s�na, da li n�sis, daj funer�j, e daj
od�us e rum�us da li s�ris di est�t. Una lenga, d�ncja, sensa nis�na
pret�sa di pod�j tir�si su da la cj�ra e riv� a espr�mi val�us
cultur�j p� als e astr�s.

E che l�, che di j�di se Dante al var�s pod�t us� il furl�n coma il so
"dolce stil novo" inv�nsi dal tosc�n--che l� a � stada na roba ca mi'a
incurios�t tant e ca mi a poc�t un bel puc a fa stu c�mpit.

Guida a la pronuncja dai voc�buj us�s ta chista tradusi�n

Voc�ls:

Li vocals a van pronuncj�dis coma ches dal tali�n. L'ac�nt vi�rt ( ` )


a l� us�t par indic� la s�laba ca ris�if l'ac�nt natural da la per�ula
o pur par indic� signific�s difer�ns da la per�ula, coma par es�mpli
"n�ta" e "not�." Par raz�ns di semplicit�t a no son us�s altri ac�ns
(coma chel sier�t o chel dopli). Coma tal casu di "n�ta" e "not�," la
distinsi�n di signific�t a � rind�da as�j ben dal ac�nt vi�rt.

Conson�ns:

1. La i-l�ngja ( J ) a � us�da par indic� il sun da la "j" in


per�ulis coma "j�" e "cj�sa."
2. La "z" a � sempri dolsa, coma ta li per�ulis "zin," "z�mul,"
"az�it" e "liz�j."
3. La "s" a � cuasi sempri dura, coma ta li per�ulis "stala,"
"strap�s" e "maestro." Ogni tant a rit�n il sun dols, coma tal tali�n;
par es�mpli "causa" e "p�usa."
4. La "c" o la "g" segu�da da la i-l�ngja a ghi confer�s a la "c" o a
la "g" il sun mol coma ta li per�ulis "dincj" e "grancj" op�r "d�ngja"
e "st�ngja."
5. La tradusi�n a no fa distinsi�n fra la "c" dura e la "q."

Esig�nsis di rima:

La tradusi�n a mant�n il p� pus�bul la tersa rima dal original, encja


se ogni tant a r�min doma li ultimis dos l�teris di una riga (o
adirit�ra l'ultima e basta), c�sus ca sus�din raram�nt in Dante.

La tradusi�n a si at�n pur a la endecas�laba dal original. Purtr�p,


righis di d�is o d�dis s�labis, na volta ch�, na volta l�, a sbrisin
j�. A � da not�, per�, che encja Dante ogni tant al usa cualchi s�laba
in p� o in mancu.

Riconosim�nt:

Ta la me tradusi�n a mi'a tant asist�t La Divina Commedia, Testo


Critico della Societ� Dantesca Italiana, riveduto, col commento
Scartazziniano rifatto da Giuseppe Vandelli. A mi'a pur jud�t la
version eletr�nica Mediasoft da La Divina Commedia.
Par mancj�nsa di un vocabol�ri dal furl�n di San Zu�n di Cjas�rsa,
i'ai us�t il Vocabolario della Lingua Friulana di Maria Tore Barbina,
ca mi � stat am�ndi �til, coma che ogni tant a mi � stat �til pur Il
Nuovo Pirona.

Prima Cantica: Infi�r

Cjant Prin

A met�t strada dal nustri lambic�


mi soj cjat�t ta un bosc cuss�[1] scur
che'l troj just i no podevi p� cjat�.

A cont�lu di n�uf a � propit dur:


stu post salv�di al sgrif�va par dut
che al pens�ighi al fa di n�uf timour!

Che colp am�r! Mur� a l'era puc pi brut!


Ma par trat� dal ben chi'ai cjat�t
i parlar�i dal altri chi'ai jod�t.

I no saj propit coma chi soj entr�t:


cun chel gran s�n che in chel moment i v�vi,
la strada justa i v�vi bandon�t.

Necu�rt che in riva in su i z�vi


propit la ca finiva la val�da--
se tremar�la tal c�u chi sint�vi--

in alt jod�t i'ai la so spal�da


vist�da belz� dai rajs dal pian�ta
cal mena i �ltris dres pa la so strada.
Mancu p�ura al�ra--malad�ta--
che dentri tal c�u mi veva dur�t
la not di dol�u fin ta sta m�ta.

E coma chel che cuj so sfu�rs da mat


a l� riv�t da l'onda a la riva
al vu�rda di n�uf il per�cul scjamp�t,

cuss� jo cu la m�ns ca mi bul�va


mi soj volt�t dav�u a vuard� il p�s
che maj, ma maj, a la las�t zent viva.

Dopo �simi ripos�t dal strap�s


mi soj met�t a zi su pa la riva
si che il pi� fer a l'era s�mpri il p� bas.

V�rda tu, ta la cul�na, viva


una lins tant svelta e lizer�ta
cu' na pi�l maci�da ca la vist�va

dav�nt di me dut ta'un colp a si b�ta


e tant intr�c a mi'a dat sta trap�la
ch'in dav�u quasi mi'a fat z�, la bruta!

In ta sta mat�na am�ndi bi�la


al zeva su'l sor�li cun che st�lis
ch'�rin cun lui qu�nt che l'am�u div�n 'la

mov�t par prin dutis che robis bi�lis;


cuss� che i v�vi raz�n di sper�
da la l�nsa[2] dal p�l pitur�t e l�s

cul timp e'l d�ls da la stagi�n ca l'�ra;


ma'i no sav�is se p�ura ca mi'a f�t
la vista di un le�n che da la si�ra

ben c�ntra di me si veva slancj�t


cul cjav�n alt e una f�n rabi�sa
che l'ari�ta st�sa a veva trem�t.

E una lupa di sig�r bram�sa


par via da la so gran magr�sa
--a cui ghi la v�via fata pel�sa?--

a mi a mi era di tanta grav�sa


cul ter�u cal vegn�va f�u dai so v�j
che v�a lui il sper� da l'alt�sa!

E coma chel ca'l crompa robis par l�i,


fin cal r�va il mom�nt cal pi�rt su dut
al stenta a cr�dighi, coma i m�i;

cuss� i eri rest�t j� ta chel troj�t


pars� che'l nem�l sensa nisuna p�s
mi feva z�'n ju, la che'l sor�li 'l� mut.

Int�nt chi mi ruvin�vi la a bas


dav�nt daj v�i a no mi'�se capit�t
chel chi lu vin scolt�t puc tai timps pas�s.

Cu�nt che lui di front di me a si a mostr�t


"Miserere di me," i ghi'ai sig�t,
"se s�tu tu, ombr�na o omp f�t?"

E lui cuss�: "No omp; omp i soi za st�t,


e i mes a �rin ducju d�i lomb�rs;
tant l'un che l'altri bon mantov�n l� stat.

Nas�t sub J�lio, �ncja se un puc tars,


i ai viv�t a Roma sot il bon Aug�st
tal timp dai d�us d�cius fals e busi�rs.

Soj stat po�ta e i'ai cjant�t dal just


fi d'Anchise, vegn�t u ch� da Troja,
dop'che l'Ilion brus� 'la jod�t, cun puc gust.

Ma tu, pars� t�rnitu ta sta n�ja?


pars� no sc�litu la culin�ta
ca � prins�pit e raz�n di dut'la gi�ja?"

"Sotu tu chel Virgilio, font maj suta,


che dal bj�l parl� i no ti sos maj sid�n?"
i ghi'ai rispund�t cu la front bas�ta.

"O dai altri po�s on�u e ramp�n,


i speri cal z�vi'l gran l�zi e am�u
ca mi'an fat zi'n sercia dal to lum�n.

Ti sos tu il me maestro e aut�u,


doma tu ti sos chel dal cual i'ai cj�lt
il stil bj�l ca mi a fat s� grant on�u.

J�t che lupa ca m'ha fat fa zirav�lt:


liber�imi di ic, tu chi ti sas tant,
che ic a mi ha las�t cuss� tant strav�lt."

"Cambia strada prima da zi in dav�nt,"


'la dita, vint jod�t li me l�grimis,
"se stu brut bosc ti vus las� scjamp�nt,

che la bestia pa la cu�l ti pl�nsis


no l�sa nis�n pas� par sta via.
Lu copa e basta--cuss� lu imped�s.

A � tant colma di cativ�ria


che maj no si svu�jta da la brama--
sempri a mangiar�s, sta bruta tr�ja!

Cun t�ncju nem�i a fa da put�na


e pi'ncjam� a sar�n fin che'l Veltri[3]
a la far� ben crep�, sta rufi�na.

Chistu nol mangiar� ne cjera ne p�ltri,


ma conos�nsa, am�u e gran virt�t,
e luj al vivar� tra feltri e feltri.
Sta pu�ra Italia a var� pur sal�t
par c�i a � mu�rta la Camil�ta
fer�da cun Euri�l, Turn e Nis�t.

Chistu la scorsar� d'ogni vil�ta,


fin ca la var� ta l'Infi�r ribut�da,
la che l'invidia 'veva rad�s, duta.

J� pal to ben i ghi l'ai za pens�da;


tenti dav�u di me; st�mi vis�n;
zar�n f�u di ch� pa l'eterna strada,

indul� che i disper�s a s�ghin,


e si lam�ntin li �nimis v�cis
che la seconda m�art d�cius a br�min;

ti jodar�s, po', ches ca son cont�ntis


tal gran f�uc, pars� ca sper�n di zi li,
un bel d�, fra li �nimis be�dis.

Dopo, se cun l�u i ti volar�s z�,


ti zar�s cun anima ben pi degna:
cun ic ti lasar�i al me part�;

che l'imperat�u che las� al regna


par ch'j�'i soj stat rib�l al so alt com�nt
nol v�u che par me la di lui si v�gnja.

Ch�'l st�, chel che di d�t a l� comand�nt,


ch� a l� il so post e la so sit�t:
be�t chel che ch� al cl�ma in dav�nt!"

"Ti domandi di n�uf, poeta laud�t,


par chel diu che tu no ti'�s cognos�t,
fa'n m�ut chi scj�mpi stu mal disgrasi�t,

m�nimi ta chel post chi ti'as jod�t,


chi vu�j j�di la pu�rta di San Pi�ri
e chei ch'al j�di a ti'�n tant displas�t."

A si'a mov�t, e j� vis�n ghi �ri.

Cj�nt Sec�nt

Il d� al stava fin�nt, e l'imbrun�


al ciol�va i nem�i ca son in cj�ra
da li so fad�js, e d�ma j� u ch�

mi prepar�vi par lot� che gu�ra


tant dal cjamin� e p� da la piet�t
che, pr�cis, i far�i j�di com'�ra.

Jud�imi, M�sis; e'Nz�n[4], t�nti als�t.


O m�ns chi ti has scr�t se ch'j'�i jod�t,
ch� si mostrar� la to nobilit�t.
I'�i tac�t: "Po�ta, vu�rdimi d�t,
j�t se di virt�t in daj as�j, e c�u,
prima di v�imi tal pas p� alt met�t.

Tu ti dis che di Silvio il genit�u,[5]


encjam� corut�bil, al imort�l
s�cul a l� z�t, cun cj�r e pi�l di f�u.

Per�, se l'avers�ri di �gni m�l


'l� stat bon cun luj pens�nt a l'�lt efi�t
cal sar�s vegn�t da luj e'l ch� e'l cu�l,

nol par un gran m�l a l'�mp di intel�t,


che luj a l'�ra di Roma e imp�r
dal grant emp�reo par p�ri el�t:

La cual e'l cual, a vol�j d�zi il v�r,


stabil�da'� stada coma il post s�nt
'nd� ca risi�it il suces�u dal gran Pi�r.

Par chist'and�da che tu ti ghi das v�nt,


a la cjat�t f�u r�bis ca l'an jud�t
a v�nsi, �ncja il Papa, p� av�nt;

il Vas[6] d'elesi�n a si � pur inoltr�t


par part�ighi cunfu�rt a chej pu�rs fed�j
ch'il pod�i salv�si a v�vin sper�t.

Ma j� pars� v�gniu; non d�ze di mi�j?


j� no s�j En�a, e n�ncia Pauli;
no lu m�rti, lu san �ncia i usi�j.

A l'� par ch�stu che se'i mi l�si zi l�


no vor�s che il me vign� al fos m�t:
tu'l s�s, d�s tu, che j� no r�vi fin l�."

E coma chel ca nol v�u p�'l desider�t,


e n�uf pens�is a ghi c�mbin prop�sit,
di mout che dal pr�n dut a l� cambi�t;

cuss� i'�i fat j� ta chel post scur�t,


pars�, pens�nt, i'ai bandon�t impr�sa,
ca era propit bruta in prins�pit.

"Se j� i'�i ben cap�t la to int�sa,"


a'a rispund�t che brava ombr�na,
"ti sos un bel puc paur�us, n'oc�r scusa;

e chistu tanti v�ltis il omp al frena


e gh'imped�s di cre� robis bi�lis;
cuss� fan li b�stis cuant c'an ombr�na.

Par ch� tu da sto tim�u ti ti l�beris,


i ti dizar�i di te dut se chi s�j
dal prin moment chi ti mi'as dat pens�is.

I'�r'l� cun chej che pi'n alt no zar�n maj,


e una be�da da li p� bi�lis
mi'a clam�t, e j� ghi'�i d�ta, �D�zmi, d�j.'

Ghi luz�vin i v�j p� da li st�lis,


e ic'a scuminsi�t, d�lsa e b�na,
cun v�us da �nzul ta li per�ulis:

�O tu buna anima mantovana,


famosa encjam� tal mont e in su,
ca restar� fin ch'el mont si lont�na,

il me bon comp�j, e no par c�su,


ta chel riv�n desert 'l� s� imped�t
dal cjamin� che dal tim�u al v�u zi j�.

i'ai p�ura cal sedi s�'nsimin�t


ch'j� tars al aj�t mi sedi lev�da,
coma che las� di luj i'ai cap�t.

'D�s m�viti: cun per�ula orn�da


e cun se ca zova a t�gnilu su,
j�dilu, ch'j� mi s�nti consol�da.

I s�j Beatr�s, chi ti pr�j da ca su;


i ven dal post 'ndul� chi vol�s torn�;
a mi fa parl� l'am�u ca l� pi'n su.

Cu�nt chi t�rni c�l me sign�u a parl�,


di te i mi lodar�j di sp�s cun luj.'
A'a tas�t: e pront j� a favel�.

�O fi�la di virt�t, unica par c�j


la n�stra r�sa a � pi colma di d�t
chel cj�l ca la tant m�ncu gr�ncj' i s�rcui.

Tant mi pl�s l'�rdin chi ti mi'as met�t


che l'ubid�, se'l za f�s, al sar�s tars;
dis pur il to vol�j; al sar� sint�t.

Ma d�zmi pars� chi no ti'as regu�rs


di vign� ca j� propit ta stu c�ntri
da chel gran post, l� che di torn� ti �rs.'

�Sic�ma chi ti v�us sav�i tant in d�ntri


ti dis a la c�rta,' a'a rispund�t,
�pars� ch'i no'ai p�ura di se ch'j�'i �ntri.

Si a di t�mi d�ma di chel, dut


chel, cal podar�s a �ltris f�ighi mal;
d'�ltri no, ca nol oc�r �si tem�t.
J�'i soj fata par gr�sia di Diu, tal,
ca no mi t�cja la v�stra mis�ria,
coma che stu gran f�uc no mi � let�l.

F�mina gent�l[7] a � las�, s�ria


par chist'impedim�nt che par me ti v�s,
che il jud�si dur las� al va via.

Ch�sta a ghi'a fat sen a L�sia[8], pi'n b�s


e ghi'a dita:--A la di te'l to fed�l
am�ndi bis�gna; ad�s ch�stu ti lu s�s--.

L�sia, ca � c�ntra di �gni crud�l,


a � vegn�da li 'ndul� ch'i'�ri j�,
be�da, sint�da cu' l'ant�ca Rach�l.

A' dit: Beatr�s, loda di Dio,


no j�ditu chel che t�nt ben ti ha vol�t,
che par t� al vulgar ghi ha dit ad�o?

No s�ntitu il so pl�nsi penos�t?


No j�ditu la mu�rt ch'al sta combat�nt
ta che cur�nt che'l mar no'a maj vins�t?

Tal mont no � maj st�da s� svelta z�nt


a fa'l so c�mut o v�j'l so d�n scjamp�t,
coma me, che dopo un moment

i soj vegn�da j� dal me post be�t,


fid�da d�ta dal to on�st parl�
cal on�ra te e chej ca l'an scolt�t.'

Dopo di v�jmi fat dut stu razon�,


si'a volt�t cuj vuj luz�ns di l�grimis,
ch� sensa tonton� sv�lt mi soj mov�t

e'i soj vegn�t da te, li chi ti �ris;


i'�i scors�t che tr�ja chi ti has tem�t,
che sbris� ti a fat da li rivis j�stis.

D�ncia se �se? Pars� s�tu ferm�t?


Pars� i'atu cuss� tanti p�uris?
Su, dati cor�giu, no but�ti j� dal d�t!

Vu�rda che tre f�minis bened�tis


a si c�rin di te las� tal cj�li,
e'l me parl� ti prom�t robis bi�lis."

Coma i flor�s che di not il g�li


a ju inghiriz�s, cu la prima l�s
a si vi�rzin d�ciu dres tal so st�li;

cuss� cun me, ch'i'�ri di virt�t m�s,


dut t'un trat mi soj sint�t plen di cor�giu;
i'�i dit, com'un che d�bis non da maj v�s:

"O se buna ch� ca mi'a jud�t ca j�,


e tu pur chi ti'as ubid�t s�bit
a se ca ti'a dita, cun tant el�giu!

Desid�ri ti mi'as met�t tal c�u cal rit,


tal che p� in dav�nt i vu�j zi cun te:
i soj propit torn�t tal prin prop�sit!
Va, c'un s�u vol�j ni un�s, te e me:
tu duce, tu maestro e tu par�n."
S� ghi'ai dita, e dopo ca si'a mov�t,

i soj entr�t ta chel alt e vert strad�n.

Cj�nt Ters

PAR ME SI VA L� DA LA VAL DISGRASIADA,


PAR ME SI VA L� DA L'ETERNO DOL�U,
PAR ME SI VA L� DA LA ZENT PIERD�DA.

IL J�ST A LA MOV�T IL ME GRAN FAT�U:


I SOJ DA LA FU�RSA DIVINA STAT FAT,
DAL DUT SAV�J E GRANT, E DAL PRIN AM�U.

N�JA DAV�NT DI ME 'L� MAJ STAT CRE�T,


F�U CHE CHEL CHE COMA ME 'L� SEMPRI CH�.
DUT'L SPER� BAND�NA NA VOLTA ENTR�T.

Sti per�ulis, sc�ris coma l'imbrun�,


jod�t i'�i scr�tis ins�ma d'un puart�n;
e j�: "Mestri, j�dimilis a cap�."

E l�j a mi, coma un cal sa dut ben�n,


"Chi a'� miej bandon� ogni suspi�t;
chi a'� mi�j cal sedi m�art ogni tont�n.

Sin tal post riv�s ca no l� maj cuj�t.


T'jodar�s zent che di mal'n dan da par dut
e ca'an pierd�t il ben dal'intel�t."

E av�nt la so man ta la me met�t,


cun m�sa surid�nt, ca mi'a dat cunfu�rt,
cun luj ta li r�bis segr�tis soj z�t.

U chi l�gnis, susp�rs, e pl�nzi fu�rt


si sint�vin ta l'aria sensa st�lis,
che j� dal me lagrim� mi soj necu�rt.

L�nghis divi�rsis e strambolot�dis,


colps di r�bia e per�ulis di dol�u,
v�us su, v�us j�, cun sun di mans jud�dis,

a f�vin un muline� di rum�u


ca l'era sempri l� ta l'aria scura:
cuss� vint e savol�n a fan l'am�u.

Al�r j�, pecjad�u, cun gran primura


i'�i dit: "Maestro, se ca � chi s�nt?
E cuj s�ni chej ca l'�n cuss� dura?"

E luj a mi: "Chistu grant avilim�nt


a l'an li animis puar�tis di chej
ca no'an fat ne dal bon ne dal brut, viv�nt.

A son miscul�dis cun chel grup int�j


di chej anz�i ca no si son ribel�s,
ma n�ncja 'ghi son stas a Diu fed�j.

No es�nt pi bi�j, l'Alt a i'u� f�u but�s;


nep�r dal prof�nt infi�r no son vol�s;
e cuss� nis�na gloria paj dan�s."

E j�: "Mestri, se ca'an chej ch� vegn�s


ca si lam�ntin sempri e cuss� tant fu�rt?"
E luj a mi: "Ti lu dis si ti lu v�s.

Ch�scjus a no'an sper�nsa da la mu�rt;


la so vita svu�rba a � tant basa,
ca invidi�jn dut se ca no ghi fa part.

Fama di l�u il mont a no ghi'n lasa;


tant Bont�t che Gjust�sia 'j� trata mal:
las�nju li ca son; vu�rda e pasa."

E j�, rivuard�nt, jod�t i'ai un segnal


che zir�nt cuss� tant svelt al z�va
c'ogni altra posa a pareva mal;

e dav�u una fila l�ngia'l veva


di zent, che j� in no var�s maj crod�t
che la mu�rt tanta a ni distruz�va.

Dopo chi v�vi qualchid�n cognos�t,


mi soj necu�rt da la ombr�na di chel
che par vilt�t a la fat il grant rifi�t.[9]

J� i'ai cap�t propit a v�lu che chel


chi jod�vi ch� a �rin i paur�us
rifiut�s dai am�s e dai nem�s dal cj�l.

Scj� disgrasi�s piet�us maj viv�t 'v�vin;


ducj�s n�s a �rin, e spunz�s par dut
da �spis e da moscj�ns a vegn�vin.

Rig�dis di sanc li m�sis i vin jod�t;


ai so pi� si miscj�va di lagrimis
e'l vegn�va da vi�rs schif�us lec�t dut.

S�bit dopo j'ai not�t altri v�is,


e zent i'ai jodut in riva di un grant flun;
i'ai dit: "Maestro, a'� mi�j chi ti d�zis

cuj ca son chej la e pars� che ogn'un


al par s� pront da z� ta l'altra banda:
l�s an d� p�cja e i non cogn�s nencj�n."

E luj a mi: "Dut ti sar� av�nda


clar cuant che i fermar�n i nustri pas
la che l'Acheron a si ten la sponda."
Al�ra cuj me vuj vergogn�us e bas,
tim�nt che'l me tabaj� no ghi plas�s
fin in riva dal flun i mi'ai dita: Tas.

A stu punt ta'un barcj�n cuj' j�diu ad�s?


Un vecj�t[10] dut blanc dal pel�n strav�cju,
sig�nt: "Guaj a vualtris, spirs brus e mes!

No rivar�is maj i poscj' als a j�diu:


i vu�i part�vi ta che altra riva,
'nd� che'n cj�lt o'n fr�jt, il scur'l ven sempri j�.

E tu chi ti sos chi, anima viva,


va via da scj� chi, ca son ducj�s mu�rs."
Ma jod�t chi no las�vi la riva,

a la dita: "Par altra via o pu�rs


ti zar�s in spi�gia par pas�, no chi:
una barcj�ta ti partar� pi tars."

E'l me capo a l�j: "Car�n, sta fer l�:


al v�u cuss� 'nd� che dut si pol v�j
se ca si v�u; n�sta domand� di p�."

E eco che fers son stas chej cragn�us p�j


dal barcjad�u di che livida pal�t,
cuj v�j coma b�ris r�sis, par int�j.

Ma st'�nimis, ca sufr�vin tal so nut,


s'impalid�vin e bat�vin i dincj'
ap�na ca sint�vin il parl� crut:

a bestem�vin Dio e'i so par�ncj',


la zent e'l post e'l timp e'i gragn�j
da la so sim�nsa--e via cuj dincj.

Sul pi tars, un�s d�cjus insi�mit, chej,


planz�nt fu�rt, son zus tal salv�di riv�n
cal cjoj su chej che Diu no volin vej.

Cuj v�j di b�ris, chel dem�ni, Car�n,


a ghi fa un sen e d�cjus al cj�j su;
par chej ca van plan, il remo l� bast�n.

Coma che d'aut�n li fu�is a colin j�


una dopo l'altra, fin che li br�ghis
a l'j�din d�tis in cjera da la su,

cuss� l'era cun che brutis sim�nsis


di Ad�m, che dal riv�n si but�vin,
un'a'una, com'usi�l chi ti cl�mis.

E via che ta l'onda scura 'z�vin,


ma prima 'ncjam� di riv� la di l�,
chi di c� altri tantis a vegn�vin.

"Caro'l me bon frut," al dis'l me mestri l�,


"chej ca van a mur� ta l'ira di Diu,
da ogni pa�s a vegnin ducius ca;

e'a son prons a trapas� chel flun la j�,


spron�s--e coma--da la gjust�sia dal'Alt;
si che, tim�u o no, no si pol ferm�ju.

Par ch�, maj nis�n pasa sensa tu�rt;


per�, se Car�n di te si lagna,
za ti sas il pars� dal so lam�nt fu�rt."

Al fin di chistu, la scura cjamp�gna


a'a trem�t tant fuart che dal spav�nt
la mins di sud�u encjam� mi bagna.

La cjera in l�grimis a sofl�t un vint


ca la balen�t un clar�u ros�t
che via a mi'a cjolt ogni sintim�nt;

E j� che'l me cjaf 'nsimin�t l� zut.

Cj�nt Cu�rt

Mi'� stat rot tal cj�f chel sun prof�nt


da'un brut rum�u di ton chi'ai al�r sintut
com'un ch'a colp sve�t al torna tal mont.

E'n z�ru'l v�li ripos�t i'�i mov�t;


s�bit mi soj als�t e int�r vuard�t
par cognosi'l post 'ndul� chi'�ri vegn�t.

Il fat 'l� che tal �rli mi soj cjat�t


di che val�da dal bur�n dolorous
che sensa fin al ris�if un lam�nt scunfin�t.

Sc�r e prof�nt l'era stu post nebulous,


tant che par cu�nt chi vuard�vi tal font,
no jod�vi nuja ta stu bus piet�us.

"Ad�s ven, chi zin ju ta stu svu�rp di mont,"


a la tac�t il poeta, palid�t:
"jo'i saraj prin e tu ti sar�s secont."

E j�, che'l so col�u i vevi ben jod�t,


ghi'ai dita: "Coma v�gniu, se tu ti t�mis
chi ti'as da dami cor�giu in dut?"

E lui: "Il grant pat� di che pers�nis


ca son ca j� mi fan tant impalid�
dal dol�u che tu p�ura ti lu pensis.

Z�n, vin tanta strada da fa'n ta stu d�."


Cuss� diz�nt l� part�t e mi'a part�t
tal prin s�rcul cal 'mbr�sa chel ab�s l�.

Ta chel post ch�, secont chel chi vin scolt�t,


no l'era tant'l pl�nzi coma'l suspir�
che trem�'l f�va dut pal'eternit�t.

Chist l'era pat� sensa turt�ra


par s� t�ncju di l�u da no cr�di:
fr�s, f�minis e omps'a f�vin 'na mura.

Il bon Maestri a mi: "No ti v�us di


chej spir�s l� chi ti conti cuj ca son?
Prima di zi'n dav�nt i vuej fati jodi

che l�u no'an maj pecj�t, e se m�ris a'an,


no b�stin, pars� ca no'an vut bati�sin,
ca l� pu�rta dal cr�di che par tel� bon.

E s'an viv�t dav�nt dal Cristian�sin,


Diu no'an vut ocasi�n di ador�;
e un di ch�scjus i soj j� med�sin.

Par difi�s cuss�, no par altra tara,


i sin pjerd�s, e sol di chist ufind�s;
i desider�n dut, ma sensa sper�."

Se mal ca mi'an fat chej pens�is 's� sint�s;


ma cuancju di l�u di cuss� grant val�u
ch'jod`ut i'ai ta chel limbo, ducjus sospend�s!.

"Contimi, Maestro, contimi, sign�u,"


j'ai scuminsi�t par vol�i �si sig�r
di che buna fede ca v�ns ogni er�u:

"F�u da stu post chi, cal vedi merit�t


o no, no �se maj stat be�t nis�n?"
Cap�t a volu il me signific�t,

A la dita: "J� i'eri n�uf ta stu stat


cuant ch'jod�t i'ai vign� un grant e pot�nt
cun un clar sen di vit�ria coron�t.[11]

Cun luj a l� zut il pari da la zent,


il fi Ab�l e l'anima di No�,
e di Mos�, legista e ubidi�nt;

il v�cju Abramo e Davit il re,


Israel cun so pari e cuj so fi�j,
e Rach�l che tant al vol�va vej cun se:

chiscj�s e altris be�s son stas da Luj;


e ti'as di sav�j che prima di l�u
nis�n si salv�va, sa no'erin �nzui.

Al parlava ma'i no st�vin in dav�u;


a travi�rs il bosc i par�vin via,
stu bosc cun t�ncju sp�ris d'ogni col�u.

No �rin 'ncjam� tant lontans zus v�a


dal post dal sun, cuant ch'i'ai jod�t un f�uc
che'l scur di chel mont al scorsava via!
I'�rin encjam� un puc lont�ns dal l�uc
ma mi'� dut ta'un colp par�t da j�di
se zent in gamba ca ghi vegn�va f�u.

"O tu che si�nsa a �rt ti sas g�di,


cuj sonu chiscj�s ca'an cuss� tant rispi�t?
Ca no son coma i' altris si pol ben crodi."

E luj: "Di si tant on�u a son sogj�t,


dal m�ut che las� di te son trat�s,
che'l cj�l'ju gr�sia e'n dav�nt ju m�t."

Intant una v�us i'�i sint�t ch� a b�s:


"F�jghi tant on�u a stu grant po�ta:
al't�rna'l so spirt, ca ni v�va las�s." [12]

Cuss� dit e la v�us di n�uf cuj�ta,


cu�tri spiris jod�t i'�i vign� u ch�,
cu la musa ne trista ne contenta.

Il me bon mestri a la tac�t cuss�:


"Vu�rda chel la, cu la spada ta la man,
cal sta cjamin�nt dav�nt di chej tre l�.

Ch�stu l� Omero, poeta sovr�n,


l'altri l� Or�sio, satiric, cal ven;
Ovidio'l ven ters e par ultin Luc�n.

Per� coma che ogni un al conv�n


tal n�n ca la sun�t cu'na v�us bes�la,[13]
a mi fan on�u, e di stu ch� a fan ben."

Cuss� jod�t i'ai d�ta la bi�la scu�la


di chel sign�u ca la cuss� alt il cj�nt,
che p�'n alt daj altris com'aquila'l svu�la.

Dopo st�s un puc insi�mit, razon�nt,


vi�rs me si son volt�s e mi'�n fat bon sen,
e'l me maestro 'la sorid�t di tant.

Pi on�u �ncjam� mi f�vin--oh cuant ben!--


mi'an consider�t un da la so schi�ra,
cuss� chi eri sest tra chel grant inz�n.[14]

Cuss� sin zus fin la da la lumi�ra,


parl�nt di che robis che'l t�si l� bi�l,
propit coma'l parl� 'ndul� ca l'era.

Sin riv�s al pi� di un n�bil cjascj�l,


circond�t si�t v�ltis da �ltis m�ris,
difind�t dut int�r da un bel rus�l[15].

Ch�stu v�nt nu pas�t coma cj�ris d�ris,


cuj grancj po�s i soj entr�t par si�t pu�rtis
ca ni'�n part�t ta un pr�t di �rbis v�rdis.

Chi vi �ra zent cun espresi�ns gravis,


che di grant autorit�t a par�vin;
tant puc a parl�vin, ma cun v�us d�lsis.

Cuss�, tir�s un puc in b�nda i si s�n,


ta un post vi�rt, lumin�us e alt,
che j�di ducj�s cu�ncjus i pod�vin.

Propit li'n dav�nt, ta chel bj�l vert di sm�lt,


li grandi �nimis a mi'�n mostr�t,
che di vej jod�t j'�i �ncjam� tant rigu�rt.

El�tra cun tancju comp�js i'�i not�t,


tra'i cuai i'�i cognos�t �tor e En�a,
S�sar dut arm�t cul v�li infog�t.

I'�i jod�t Camila e Pantasil�a


da l'altra banda, e �ncja il re lat�n
ca l'era l� cun so fia Lavin�a.

I'�i jod�t chel Brut ca la scors�t Tarcu�n,


Lucr�sia, Gj�lia, M�rsia e Corn�lia;
e'n banda, bes�u, i'�i jod�t Salad�n.

Dopo c'un puc als�t i'ai li s�js par aria,


i'�i jod�t il ma�stri di chej ca san[16]
sint�t cun chej da la filosofia.

D�cjus lu m�rin, ducjus on�u ghi fan:


ch� i'�i jod�t Socrate e Pl�ton
che dav�nt daj �ltris vis�n a ghi st�n;

Democrito che'l mont a c�su al pon,


Diogene, Anasagora, e Tal,
Empedocle, Eraclito e Zen�n;

E i'�i jod�t il bon sielzit�u dal cu�l--


di Dioscoris i parli--e pur Orf�o,
Tulio, Lino, e chel Seneca mor�l;

Euclide'l geometra e Tolm�o,


Ipocrate, Avicena e Gali�n,
Aver�is e'l so tim�n, Aristot�o.

J� no pos dizi di ducjus in plen


pars� chi'�i encjam� tant da cont�,
e'i f�s, no'l cont�, ogni tant van a sen.

Intant, daj s�is chi �rin, in doj sin ca:


e'l duca, cal sa, mi'� men�t via di l�,
f�u da la calma, l� ca si sint trem�;

l� che pi n�ja a si pos pi lumin�.

Cj�nt Cu�nt
Cuss�, zint j�, il prin s�rcul i'�i las�t
e j� tal secont, che m�ncu sp�siu 'la,
ma di dol�us e lam�ns tant pi colm�t.

Minos--se or�u!--a si sint a ringhi�:


al vuarda li c�lpis ta chist'entrada,
e'l lasa'l cod�n cal f�di'l gjustisi�.

I'd�s che cu�nt ch'�nima mal nas�da,


a ghi ven dav�nt, dut'a si conf�sa;
luj, che di pecjad�us s'int�nt a v�nda,

la met ta l'infi�r coma che ben al sa:


si rodul�a la coda, torot�r,
secont qu�nt j� ca var�s da zi a st�.

Sempri t�ntis di l�u a ghi stan int�r;


un'a'una a van al so jud�si;
d�zin e j�din, e dopo j� tal f�r.

"O, s�tu chi tal post daj dol�us tu, s�?"


a mi'� dita Minos cu�nt ca mi'� jod�t,
bandon�nt pal moment il so uf�si,

"At�nt da l'entr� e no fid�ti di d�t:


crot puc a la grand�sa da l'entr�da!. . ."
E'l me si�r a luj: "Pars� s�ghitu, brut?

Nost'imped�'l dest�n da la so strada:


'la vol�t cuss� indul� ca si pol
se ca si v�u; pi di tant no domand�."

A chistu punt il pen�us lagn�si nol'


�ju tac�t a s�nti! I soj vegn�t
la che'l grant pl�nzi mi fa pjerdi'l control.

Riv�t'i soj 'ndul� che'l l�zi l'�ra m�t,


e'un rugn�'l veva coma mar da tempor�l
cuant che da vincj' contraris 'l� combat�t

Maj si str�ca sta buf�ra infernal,


ma i sp�rs a malm�na e stras�na,
a ju sv�lta e sb�t com'cal sa fa'l m�l.

Cu�nt ca r�vin dav�nt da la ruv�na,


a s�ntin tant sig�, pl�nzi e lam�ns,
e bestem� fu�rt la virt�t div�na.

Cap�t i'ai che'� scj� t�pos di turm�ns


a �rin dan�s i pecjad�us carn�j,
ch'al apet�t a sotom�tin la m�ns.

E com'che l'�lis a p�rtin i sturni�j


fis coma n�lis cu�n cal fa'l grant frejt,
cuss� chel v�nt i spir�s mal nas�s, ch�j,

j� sbal�ta ch�, l�, s�, j�, propit tant;


nis�na sper�nsa'a ghi da maj cunfu�rt,
no di fin�, ma di'un sufr� m�ncu grant.

E coma i gr� che'n alt a cj�ntin da mu�rt,


fas�nt tal aria una riga lungja,
cuss� i'ai jod�t vign�, strasin�nt tu�rt,

ch'ombr�nis che'l vint'l part�va d�ngja.


Par chistu i'�i dita: "C�j s�nu, Mestri,
chej che l'aria near 's� tant ju st�ngja?"

"La prima di l�u che tu i ti'as �stri


di cognosi," mi'� rispundut al�ra,
"a'era regina di l�nghis---un mostri!

�j v�sis dal cuarp but�da, sta sj�ra,


i plas�js dal lib�d �veva fat l�cit,
par scus� chej ch'ic an veva na v�ra.

Semir�mis a �, e d'ic a'� stat scrit,


ch'� susegu�t Nino, dop'vejlu spos�t:
a regn�va cj�ris che'l Sult�n 'la di d'rit.

L'altra'� ch� che par am�u si'� cop�t,[17]


rump�nt f�de cu la sin�sa dal so'�mp;
dopo �ven Cleopatra, spirt pasion�t.

E �lina pur ti j�s, che par un omp


tant timp a'� cor�t; e ti j�s il grant Ach�l
che fin'n fin par am�u 'la lot�t, pu�r omp.

I t'j�s Paride, Tristan,"e pi di mil


�mbris mostr�nt e nomin�nt mi'� z�t,
ch'am�u la vita ghi'� scurt�t'n m�ut s�mil.

Dopo ch'i'ai il me bon insegn�nt sint�t


nom� che sj�ris ant�chis e'i so sj�rs,
piet�t i'ai sint�t e'i s�ns cu�si pjerd�t.

I'ai scuminsi�t, "Poeta, dami la v�us


par parl� cun chej doj ch'insi�mit a van
e som�jn lizer�s ta stu vint estr�us."

E luj a mi: "T'ju jodar�s cu�nt ca saran


pi vis�n; al�ra tu ti'u'mplorar�s
pal am�u ca ju m�uf, e l�u vegnar�n."

Al�r' ap�na che'l vint a ni'ju'� part�s,


ju'ai clam�s: "O anim�s afan�dis,
parl�jini pur, s'� �ltris no ghi displ�s."

Coma col�mbis da v�ja clam�dis,


�lis als�dis e tal dols nit f�rmis,
'v�gnin par l'aria dal vol�j part�dis;

cuss� l�u, li zens di Did�n las�dis,


a n� a son vign�s par l'aria t�nfa,
s� fu�rt' son st�dis d'afi�t li clam�dis.
"O tu anima dal cuss� tant bon f�,
che visit�nt ti v�s par stu ari�n scur
n�, che'l mont tinz�t di s�nc i v�n timp f�,

se'l re dal universo no ni fos dur,


di c�u lu prear�sin di dati pas,
a ti che'l nustri gran mal ti fa'un d�u pur.

Di chel che scolt� e che parl� vi pl�s,


nu'i scoltar�n e'i parlar�n a vu�ltris
m�ntri che'l vint, com'ca l� cal fa, al t�s.

J�, scolt�it, i soj nas�da ta che bandis


in riva'l mar 'ndul� che'l Po al ven j�
par metis�'n pas cuj so tributaris.

L'am�u, che tal c�u bon si t�ca s�bit su,


su ch�stu ch� dal bjel aspi�t si'a poj�t
e mi'� stat cj�lt; il coma nol v�u zi j�.

L'am�u cal v�u l'am�nt sempri riam�t,


a mi'a dat di ch�stu un plas�j s� fu�rt
che, coma chi t'j�s, no mi'�'ncjam� las�t.

L'am�u ni'� part�t una sola mu�rt:


Ca�n'l speta chel che vita ni'� distud�t."
Sti per�ulis di l�u son vegn�dis'n pu�rt.

Pu�r'�nimis, i'�i pens�t, se ca'n pas�t!


I'ai sbas�t il cj�f, e tegn�t tant b�s,
fin che'l poeta mi'� dit, "Se p�nsitu?"

I'�i rispund�t cuss�: "O se sfurtun�s!


Cu�ncju pens�is dols, cu�ncju desid�ris,
ca'an men�t scju chi tal dolorous p�s!"

A l�u zir�t, mov�t da ch�sti r�bis,


i'ai tac�t: "Francesca, il to sufr� grant
e lagrim� mi fan d�u, tu ti cap�s.

Ma d�smi, al timp dal dols suspir� e tant,


a se e coma vi �ja l'am�u conced�t
di sav�j se chi st�vis desider�nt?"

E ic a mi: "No'� n�ja di pi brut


che il recuard�si daj mom�ns pi bi�j
ta la mis�ria; e chist'l to mestri lu sa d�t.

Ma se la prima rad�s ti vous sav�j


dal nustri am�u, se propit ti lu v�us,
lu dis coma chel cal plans e al dis int�j.

I st�vin na d� lez�nt chel toc gust�us


di Lansel�t e l'am�u cal sint�va:
bes�j i'�rin e par n�ja sospet�us.

P� di na volta i v�j ni volt�va


chel l�zi, e palid�s i rest�vin;
ma'un moment s�u l� stat chel da la ru�na.

Cu�nt chi lez�vin com'che'l sur�di am�t


al vegn�va tant bus�t da tal am�nt,
ch�stu che di me no si'a maj distac�t,

la b�cja'mi'� bus�t e 'la trem�t tant.


Gale�t l'�ra'l l�bri e'l so aut�u:
da chel d� no vin lez�t pi'n dav�nt."

Mentri che l'un spirt al cont�va di c�u,


l'�ltri al planz�va, s� che di piet�t
mi soj sint�t mancj�, coma un cal m�u.

E j�'i'soj z�t, coma un cu�rp mu�rt col�t.

Cj�nt Sest

Al torn� da la m�ns, ch'�ra pierd�da


dav�nt da la gran piet�t daj doj cugn�s,
che tal trist�sa no'l'vevi maj v�da,

noufs turm�ns e amondi noufs torment�s


i'mi jot int�r: ch'u ch� i mi movi,
o chi mi v�lti ul�, par dut son dan�s.

I'soj tal ters s�rcul, dul� che'l pl�vi


a l� et�rnu, malad�t, fr�it e tant gr�if;
ch� l� sempri'l stes; maj nuja ca z�vi.

Tampi�sta gr�sa, �ga sp�rcja, e n�jf


a si disc�rga in ta st'�ria nera
e'a mars�s la cj�ra che ch�st'l ris�jf.

Cerberus, crud�l e divi�rsa fi�ra,


al zeva cajn�nt cu li so tre g�lis
su zent infang�da che ch� a �ra.

Vuj inflam�s, barb�n grisign�us e gr�s,


pans�n grant e �ngulis l�ngis,
al sgrifa, sp�la e sv�ntra i spir�s.

La pl�ja ju fa sig� coma c�gnis:


si rip�ra ogn'un ta l'�ltri cjant�n
e si cuntu�rzin sempri, sti carognis.

Cuant ca ni'� jod�t Cerberus, il vjer�n,


'la vjert li b�cis e li sgr�nfis mostr�t;
dut il cu�rp si moveva di stu besti�n.

Il me duca li so mans a la slargj�t,


a la cjolt su il pant�n e cul puj plen
ta li g�lis fam�dis 'la tir�t.

Coma chel cj�n che baj�nt al ven bram�nt


e si cuj�ta cuant che'l past 'la muard�t
e par divor�lu dut al sta lot�nt,

s� f�vin ch�s, ogni m�su sporc e brut,


di Cerberus, il dem�ni; e se repet�n!
Ogni dan�t'l voleva �si sort, dut.

I z�vin su l'�mbris che dom�dis son


da stu ploj�n, e'i ghi poj�vin i pi�
su li vanit�s[18] che vera zent no son.

Distir�dis par cj�ra dutis �rin,


f�u che una che svelta si'a lev�t
cu�nt ca'a jod�t che dav�nt i ghi z�vin.

"O tu che ta stu inf��r ti sos entr�t,"


a mi ha dita, "dis cuj chi soj, si ti s�s:
tu ti sos stat, prima che jo disf�t, f�t." [19]

E jo a ic: "Il tant dol�u chi ti'as


forsi da la me mins a ti tira f�u:
ch�j coma te dentri no mi son maj rest�s.

Ma d�smi cuj chi ti s�s che stu dol�u


ti apart�n coma ch�sta gran p�na
che, se no la pi gr�nda, a fa pi d�u."

E luj a mi: "La to sit�t, ch'� plena


s� d'invidia che za ven f�u daj �rlis,
mi'a tegn�t in ta na vita serena.

Vu�ltris sitad�ns Cjaco mi clam�vis:


par via di che stupida di gola
i's�j ta la pl�ja, tu ti lu j�dis.

E jo, puor�nima, no soj bes�la;


sti �ltris a sufr�sin il stes af�n
par s�mil colpa," e no p� per�ula.

I'ghi'ai rispund�t: "Cjaco, il to mal�n


mi'� pes�nt, e al'lagrim� m'inv�da;
ma d�smi, si ti s�s, da ca vegnar�n

d�cju chej da sta sit�t divid�da;


s'an d� di dr�s; e d�smi la ras�n
che di tant malvol�j a � bat�da."

E luj a mi: "Dopo 'na l�ngja tension,


vegnar�n al s�nc, e la part salv�dia,
l'altra butar� f�u cun dura asi�n.

P�'n dav�nt'� mi�j che chist'a sesti via


entri tre �is, e ca zedi a vinsi l'�ltra
par fu�rsa dal tal da la lusingher�a.

Par un bel puc i cjafs als a tegnar�,


tign�nt l'�ltra poc�da amondi in ju,
com's'al v�s displas�j o pucja cura.
Di dres an de doj, ca son puc scolt�s su:
supiarbia, invidia e'var�sia 'son
li tre sint�lis che'i c�us a'an impij�t su."

Ch� la smet�t se ca feva compasi�n;


e jo a luj: "Su, di pi ti m'ins�gnis
e di p� parl� fami un regal bon.

Farin�t e'l Teghi�j, zent ch'�rin d�gnis,


J�cu Rusticusi, �Rigo e'l Moscja
e l'�ltris ch'al ben fa s'inzegn�vin[20], d�s

'ndul� ca son, che d'j�diu i vuej riscj�;


che i'ai propit tanta v�ja di sav�j
sa son las� o se l'infi�r ju p�scja."

E luj: "L�u son tra l'�nimis dal n�ri p'int�j:


divi�rsis c�lpis ju tira vjers il font:
si ti vas p'in ju, ti'u jodar�s, chej.

Ma cuant chi ti sar�s las� tal dols mont,


i speri ch ti mi metis in m�ns d'�ltris:
basta; di d�siti di p� no soj pront.

Da ch�, di sbi�gu mi deva ocj�dis;


mi'a vuard�t, e dop'un puc i v�j 'la sbas�t
e'l rest cun ch'altr'�nimis infang�dis.

E'l duca a mi: "P� nol vegnar� sve�t


di ca dal sun da l'ang�lica tromba,
cuant ca vegnar� l'ost�l potest�t:

ogn'un'l riodar� la pu�ra tomba,


su'l cjolar� la so cjar e figura,
e'l sintar� chel che sempri'l rimb�mba."

I vin trapas�t sta sp�rcja mist�ra


di ombr�nis e pl�ja, zint mondi plan,
tocj�nt un puc da la vita futura:

s� ch'j� i'�i dit: "Mestri, scj� turm�ns ca'an,


cresar�nu dopo la gran sent�nsa
o saran' pi p�sui o si scjaldar�n?"

E luj a mi: "T�rna ta la to siensa,


ca v�u, cuant che la roba � pi perf�ta,
che p� si sint'l ben, ma �ncja'l mal s'intensa.[21]

Dut che chista zin�a malad�ta


in vera perfesi�n maj p� no zar�n,
di c� pi che di l� l'�si al sp�ta."

At�r di che str�da sin z�s man a man,


parl�nt tant di p� di chel ch'jo i'�i dita;
e'I sin riv�s 'ndul� ca � pi mal�n:

e Pluto, il gran nem�c, 'l� ch� cal sta.


Cj�nt Si�tim

"Pap� Sat�n, pap� Sat�n, aleppi!" [22]


'la tac�t Pluto cu la so v�us r�uca;
e chel omp gent�l che tant al sa, e p�,

par dami cunfu�rt a mi'� dita: "Ven ca,


no vej p�ura, che par cu�nt che l�j'l provi,
di las� sta riva no n'impedir�."

Al�ra, volt�t vi�rs chel dal sgl�nf l�vri,


a ghi'� dita: "Lupo malad�t, tas su:
cu la to r�bia ros�iti pur dentri.

A no � sensa razon chi zin ch� j�:


cuss� l� vol�t ta l'alt, 'nd� che Mich�l
si'� vendic�t di che ribeli�n la s�."

Coma velis sglonf�dis da vintus�l


a c�lin spleas�dis cuant cal cola l'�rbul,
s� � colada'n cjera sta bestia crud�l.

E sin riv�s tal orli dal cu�rt s�rcul


entr�nt sempri p� ta la riva dul�nt
ca 'ns�ca dut'l mal dal mont, grant e p�sul.

Ahi gjust�sia di D�u! Cuj t�gnia'n mint


i n�ufs patim�ns e dol�us ch'i'�i jodut?
pars� nustra colpa pun� cuss� a'ntint?

Coma ca fa l'�nda l� sul Charibd�t


ca si romp cun che ca ven da l'altri mar,
cuss� convi�n che chi la zent �fedi un zir�t.

Che ch�'�ra p� zent dal solit, era clar;


d'una banda e dal'altra, sig�nt fu�rt,
a remen�vin p�is cul pet muscular.[23]

Si sbatevin in tor, e sint�nt tuart,


ogn'un si zir�va e voltava'n dav�u,
sig�nt: "Pars� t�ntu?" e "Pars� no, stu�rt!"

A si zir�vin l� ch'�ra puc clar�u


da ogni man pa la banda op�sta
e via cul sig� noj�us, sens'er�u;

al�ra si voltav�n, sensa sosta,


pal so mi�s s�rcul ta che altra gi�stra.
E j�, cul c�u cal steva mal e basta,

i'�i dita: "Maestro, fami � na mostra


di che zent ch'� ch�: sonu d�cjus clerics
chej tonsur�s a la n�stra sinistra?"
E luj a mi: "D�cjus' son stas str�bics
di m�ns cuss� tant in ta la so vita,
che sp�sis bunis no f�vin[24], scj� lamb�cs.

A v�gnin za ben baj�s," a la dita,


"cuant ca r�vin in taj doj puns dal s�rcul
'nd� che colpa contraria a ju sm�sta.

Ch�scj'�rin pr�dis, che di t�t pel�us sul


cjaf non d'�n, com'pur p�pis e cardin�i,
che crum�rus a �rin, e no'n p�sul.

E 'l�ra j�: "Maestro, tra chiscju t�i


j� i var�s da cogn�si qualchid�n
di chej ca si son infang�s di scju m�i."

E luj: "Pens�js strans ti'as, ogni un:


la vita 'gnor�nta ca ju'a tant sporcj�s
p�i cognos�ns 'son ad�s di col�u br�n.

Par s�mpri a continuar�n a fa frac�s:


chiscjus[25] f�u a vegnar�n dal sep�lcri
cul p�j sier�t, e'i altr�s cuj cj�fs spel�s.

Il mal d� e il mal t�gni il mont p�lcri


a ghi'� cj�lt, e men�s ta sta bar�fa:
s�din se ca s�din, j�'i no ju 'mp�lcri.[26]

Ad�s ti j�s, fi�l me, ca no fan mufa


i b�ns met�s in man da la Furtuna,
di lot� paj cu�j la zent maj si st�fa;

pars'che dut l'�ru ca l� sot la luna,


e ca l� za stat, a'chist'�nimi' str�chis
a no ghi zovar�s, n�ncja a una."

"Maestri," i ghi'�i dit, ad�s ti mi d�sis:


"ch�sta Furtuna che tu ti'as minson�t,
se ch'�, ch'i b�ns dal mont'a'a ta li gr�nfis?"

E luj: "Pu�ri creaturis, cu�nt ston�t


chi vejs--cuant'ignoransa--e chist v'uf�nt!
Ad�s cap�s ben il me signific�t.

Chel che dut'l sav�j a la sempri prez�nt,


la fat i cjelis e ghi'a dat la guida,
s� ch'ogni part t'ogni part a va splend�nt,

e la lus par dut compaj a l'af�da;


cuss� cu la roba bj�la d'ogni d�:
al vou ca vegni in tal m�ut spartida

che ferma li no resti sempri, di d�'n d�;


ma che da zent a zent e sanc a sanc
sensa l'impedim�nt dal omp a zedi.

Pars'che la zent va su e ju, flanc a flanc,


segu�nt da la Furtuna il jud�si,
che plat�t 'l� coma bis�ta tal fanc.

No � contrast fra ic e'l vustri cogn�si:


ch�sta a prej�t, gj�dica, e prosegu�s
a regn�; pur altri d�os a fan cuss�.

Li so permutasi�ns a non'an pausis:


la necesit�t la fa cori a fu�rt,
s� spes son zens ca si c�mbin, e t�ntis.

Ch�st'� che ca ris�if sempri tant tu�rt,


pur da chej ca var�sin da plaud�la;
ghi dan colpa, l�u, cun v�us ch'a dal stu�rt;

Ma ic � cuj be�s; colpa non d� l�:


cul'altri prin' creat�ris contenta,
a si la got a zir� la so rod�la.

Ad�s zin ju la che la piet�t aum�nta;


za c�la ogni stela ch'in su z�va
cu�nt ch'j� mi soj mot, e'l pi st� l� viet�t."

Z�s i's�n at�r dal s�rcul; li si jod�va


una font ca bol�va e col�va
in ta un fos�l che da li'l vegn�va.

L� l'aga scura tant si remen�va;


e nu, segu�nt che onda cjalin�sa,
j� sin zus, par troj che'n banda'l men�va.

Styx si clama sta zona palud�sa;


ch� a'ven sta puora roj�ta, vign�nt j�
al pi� di sta riva grisa e piet�sa.

E j�, chi �ri ch� vuard�vi fis la j�,


i'�i jod�t zent fang�da ta chel pant�n;
nus e cul musu lunc a �rin duciu.

Ch�scjus si malmen�vin cu la man


e cul cjaf e cul pet e �ncja cuj pi�,
e a si sbran�vin cuj dincj, plan a plan.

Al�ra'l bon mestri: "Caro fiol, chi'�


l'anima di ognun vins�t da l'ira;
j'vu�j pur che tu t'v�gnis a crodi che

sot da l'aga a � zent ca suspira


e fa bul� chist'aga fin parz�ra
coma che'l vul'ti dis, la cal zira.

Dal fangu'n dit:"V�lis i'�rin na v�ra


ta l'aria dolsa che'l soreli'l legr�s,
rose�s dentri da rabia e mal�ra.

�D�s 'sin ch� malcont�ns ta scju fangus gr�s.


Chist'�n[27] a lu gorgol�in scju pu�rs br�s
che cun clar'per�ula no ti lu sint�s."
�Si da stu cragn�us di pos via i's�n zus.
tegn�nsi tra la riva secja e'l mj�s'
e vuard�nt chej che sta melma'ghi da singl�s:

al pi� d'una t�r sin riv�s dop'un pi�s.

Cj�nt Ot�f

Jo'i dis, continu�nt, che am�ndi prima


chi riv�sin al pi� di che alta t�r
i nustri vuj �rin za zus ins�ma,

'nta che do flam�tis chi ghi v�vin jod�t 'nt�r


e n'altra che da lont�n feva sen:
se fad�ja a cj�ighi'l vuli d'int�r!

J� mi soj volt�t al mar di dut l'inz�n:


i'ai dit: "Chist'sel d�sja, e se cal risp�nt
l'�ltri f�uc, e cuj l'�se ca lu mant�n?"

E luj a mi: "In ta l'onda sporcja, smunt,


za ti podis j�di chel ca si sp�ta,
se'l f�ngu fum�us no lu pl�ta, ap�nt."

Fil 'no la maj poc�t da se sa�ta,


ca cor�s via pa l'aria fin�ta
com'ch'j�'i'ai jod�t �na n�f pisul�ta

vign� par �ga vj�rs nu, sta nav�ta,


govern�da da solt�nt un gale�t,
cal sig�va: "T's�s ch�, anima br�ta!"

"Flegi�s, Flegi�s, nosta fa tant'l simi�t,


a la dita il me si�r," chista volta:
ti ni'as doma pas�nt ta stu cas�t."

Coma chel che il grant ing�n al sc�lta,


ca ghi'� stat fat, e dopo l� malcont�nt,
cuss� Flegi�s: rabia'n dav�va tanta.[28]

Il me duca a l� 'l�r zut in barcja, at�nt


che j� dopo di luj i vi zes dentri;
e plena '�ra doma cun me pres�nt.

A bordo sin entr�s, cun me al centri,


e a z�va se�nt la prua antica
tal aga tant di p� sin� cun �ltri.

Cu�nt che la pal�t mu�rta i pas�vin ca,


dav�nt di me si'� met�t un di fangu plen
e l� dit: "Prin da l'ora, se fatu ca?"

E j� a luj: "J� no r�sti, �ncja si ven;


e tu cuj sotu, chi ti sos cuss� brut?"
E luj: "Soj un che dal pl�nsi no si ten."
E j� a luj: "Cul pl�nsi e pur cul lut,
spirit malad�t ti sos, ta scju led�ns.
Ti cogn�s, �ncja si ti sos sp�rc par dut."

Al�r'l schif�us la poj�t sul l�n li mans,


ma'l Mestri, necuarz�t, j� a la poc�t,
diz�nt: "Va ju di ch� cun chej altri cj�ns!"

Subit dopo, il cu�l a mi'� imbras�t,


e bus�t, diz�nt: "Ti sos plen di sd�gnu;
be�da ic[29] che par te a si'�' ncint�t!

Chel li tal mont 'l� stat plen di org�liu;


bont�t non d� ch'ornam�nti'l so recu�rt:
par chel stu dan�t 'l� tant furi�us ca j�.

'Nd� tancjus las� ad�s ca fan rigu�rt,


che ch� a stan faz�nt doma pursit�s,
las�nt di se stes un pens� brut e fu�rt."

E j�: "Mestri, se chi mi la godar�s


a j�dilu a tuf�si ta sta m�lma,
prima di bandon� stu lac nualtri' stes."

E luj a mi: "Pi'n dav�nt ca si rema


e ca si j�t, e p� ti sar�s pas�t:
a'� miej chi ti ti g�dis chista br�ma."

Subit dopo, il grant turm�nt i'ai jod�t


ca'a fat di luj chista cragn�sa zent.
che Diu 'ncjam� i lodi e ringr�si dut!

Ducjus a sig�vin: "A Fil�po Arz�nt!"


E stu pu�r disgrasi�t di spirt fiorent�n
se stes si rose�va, chel sacram�nt.

Chi lu vin las�t; altri no vi diz�n;


ma ta l'or�lis i'ai sint�t'n rumou che
mi'� costr�t a vuard� fis la chi z�vin.

Il bon mestri a la dit: "Ad�s, fi�l me,


si vis�na la sit�t dal non di Dit,
cu la so seria zent, che s� tanta'n d�."

E j�: "Mestri, li so mosch�is, si'ai cap�t,


l� in ta la val i pol za ben j�di;
r�sis coma il f�uc a son, i soj pr�pit

sig�r." E luj a mi'a dit: "Ben ti pos cr�di


che l'et�rno brus� li mostra r�sis,
come che ta st'infi�r tu ti pos j�di.

Nu pur sin riv�s d�ntri ta li f�sis


ca circ�ndin che cj�ra sconsol�da:
dut di fi�r pareva ca f�sin fatis.

Dopo v�ighi fat na granda zir�da,


i sin riv�s 'ndul� che chel dal tim�n
"Vegn�it f�u," la sig�t, "ch� � l'entr�da."

J� in daj jod�s pi di mil tal puart�n,


plov�s dal cj�lo, che rabi�us diz�vin:
"Stu chi nol som�a mu�rt; pars� raz�n

l'�se ca 'ndul� che ducjus mu�rs i sin?"


E il me bon maestri a ghi'� fat sen
di vol�ighi parl�, sensa me vis�n.

Al�r'�n cal�t un puc l'�lis, dal plen,


e'�n dita: "Ven tu, bes�u, sensa chel
ca si'a 'zard�t a entr� ta stu ter�n.

Cal torni bes�u, chel m�t, la dal canc�l;


cal provi, sal sa; che tu ch� ti restar�s
chi ti lu'as compagn�t ta s� scur strad�l."

Pensa ben, let�u, se j� mi sconfort�s


al sun di che per�ulis malad�tis,
che p�ura i'v�vi di rest� fra'i dan�s.

Caro'l me duce, che p� di voltis


si�t ti mi'as tegn�t tant cont e liber�t
da gran 'dificult�s, c'an d'�ra t�ntis,

n�sta las�mi," j'�i dit, "cuss� disf�t;


e se'l pas� p�'n dav�nt a ni'� proib�t,
torn�n in dav�u pal troj ca ni'a part�t."

E chel si�r che fin ch� mi v�va 'sist�t,


a mi'a dit: "N�sta t�mi, che il nustri pas
nis�n pol cj�inilu: da tal a ni'� dat.

Ma st�mi at�nt, e'l spirit strac chi ti'�s,


t�nlu su e nudr�s'lu di bon sper�
che j� no ti lasar�i ta stu mont b�s."

Cuss�'l va, e bes�u i soj li ca l'�ra


il me dols p�ri, e j�'i resti'n forsi,
che'l si e'l no tal cj�f a mi f�vin gu�ra.

Luj l'�ra lont�n par ch'j� lu sint�si,


ma luj la cun lou tant a lunc no l� stat:
ogn'un dentri l� svelt torn�t a m�tisi.

I nustri 'vers�ris li pu�rtis ghi'�n sier�t


in mus'al me si�r, che f�u l� rest�t,
e vi�rs me l� vegn�t, cun pas moder�t.

Cuj v�j par cj�ra e li s�js che mostr�t


no v�vin bald�nsa 'la dit suspir�nt:
"F�u da sti pu�ri cj�sis mi'an sier�t."

E a nu: "Tu, pars� chi m'�riti tant,


nosta vej p�ura, che j�'i vins sta prova,
che l�u dentri a l�tin tant, nonost�nt.
Sta so tracot�nsa no � miga nova;
za l�n us�da ta pu�rta p� nota[30],
ch'�ncja 'des, sensa cjaden�s a zova.[31]

Ins�ma d'ic ti j�s la scrita muarta:[32]


e za da chi di ic 'va j� la riva,
pas�nt par chej c�rcui sensa na scorta,

un tal che par luj dut vi�rt' a ni vegn�va.

Cj�nt Nonu

Chel col�u che vilt�t di f�u mi'� tocj�t


jod�nt il me duca torn� in dav�u,
p� tost dentri di luj a si'� ritir�t.[33]

Si'� ferm�t a colp, com'un cal sint rum�u,


pars� che'l v�li nol mena tant'n dav�nt
tal sc�r e cal�gu di grant spes�u.

"E pur a nu ni t�cja vinsi lot�nt,"


'la tac�t luj, "si no...Tal[34] si'� ufr�t:
Oh, ch'�ltri al riv�s i vor�s cuss� tant!"

J'�i ben jod�t com'ca la plat�t subit


il scuminsi� cun l'altri ca la dita,
ma divi�rs di chel che prima'l veva dit;

Ma la p�ura no l� pod�t evit�,


pars� ch'j�'i gh'devi a la per�ula rota
p� p�js si no a ches che dop' l� dita.

"In tal font di chista conca puar�ta,


no v�gnia maj j� nis�n dal prin scjal�n
che par p�na'l sper� a ghi si sgr�ta?"

Cuss� ghi'�i domand�t; ; e luj: "Mo jod�n,"


'la dit: "no capita spes che un di nu
al cjam�ni la 'ndul� che nu i zin.

N'altra volta, l� pur ver, soj vegn�t ch'j�,


scongiur�t da la Erit�n, che str�a,
che taj cu�rps a riclama i spirs da la s�.

Da puc mi'�ri da la cj�r liber�t via,


che ic mi'a fat entr� dentri di chel mur,
par cj�ighi un spirt dal sercli di Giud�ja.

Chel a l� il post p� bas e il p� scur,


e'l p� lont�n dal cj�l che dut al zira:
i'saj ben'l perc�rs; per� ti fa sig�r.

Chista pal�t, che'l grant spus� a spira,


a circonda sta dolorosa sit�t
'nd� chi no entrar�n p� sensa ira.

Di p� l� dit, ma in mins no mi'� restat,


pars� che'l vuli a si'�ra za volt�t
e che t�r da la pica ruv�nt vuard�t,

'nda ca si son als�dis dut un trat


tre infernal' f�riis di sanc tinz�dis;
che forma feminil a v�vin,e l'�t;

'nglus�dis a'�rin d'�dris bj�lis verdis


cun madr�s inv�nsi di cjavi�j, e sbis,
ca sbuzig�vin ta che frons tant fi�ris.

E luj, che ben al cognos�va sti s�rvis


di che regina che tant'a lagrim�a,[35]
"Vuarda," a la dita, "sti belvis d'Er�nis.

Chist'a sinistra'� la Meger�a;


ch� che a destra a pl�ns a � Al�t;
tal mj�s," 'la fin�t, "a'� Tesifon�a."

Cul'�ngulis a si sgrif�vin il pet;


sbatev�n li mans e a sig�vin si alt
che par tim�u mi soj strinz�t al po�t.

"Medusa' ven ben, e lu far�n di smalt,"


a diz�vin sti striis vuard�nt a bas:
"malad�t chel Teseo, e'l so as�lt."

"V�ltiti'n dav�u e ten i vuj sjer�s;


che se'l Gorgon si mostr�s e tu t'lu jod�s,
torn� no si pod'r�s pi taj nustri pas." [36]

Cuss� la dita'l maestro; e luj stes


mi'a volt�t, e no ghi'an bast�t li me mans,
ma'nglus�t mi'a cu li so mans li mes.

O vu�ltris la chi vejs i intel�s sans,


amir�it la dutr�na ca s'infonda
sot il vel�n daj vers chi stejs lez�nt e strans.

Za'l vegn�va su par sta sporcja d'onda


un gran frac�s di rum�u, plen di spav�nt,
che trem�'l feva ogni una sponda;

no l'era stat fat d'altri che da un vint


impet�us, par via di contrar'pasi�ns,
cal fer�s il bosc e, zint cuss� faz�nt,

braghis al romp e sbat via cun st'asi�ns;


cuant'�riis ca si d�, zint via polvar�us,
faz�nt scjamp� bestis e past�us daj mons.

I vuj mi'� vi�rt e dita: "Ad�s ti v�us


indres� i vuj vjers che spluma'ntica
par la via, la che'l fun l� pi sindi�us."
Coma r�nis cuant ca j�din madr�s ca
o la, da l'�ga a spar�sin dutis
e ta la cjera a si van a plat�;

s� jod�t i'ai tant'�nimis distr�tis


scjamp� via di front di un che cul pas
al pas�va'l Styx cu li plantis s�tis.

Di tor dal cjaf a si cjol�va chel gras


cal�gu, la man sinistra spes davant;
altri a non d'era ca lu disturb�s.

Da la s�, si s�, l'era vegn�t stu sant;


volt�t mi soj al mestri, ca mi'� fat sen
chi stes cuj�t e chi mi inchin�s tant.

Ahi cuant ca mi par�va plen di disd�n!


a la pu�rta l� vegn�t; cun che bach�ta
'la vjerta, coma ca no ves vut rit�n.

"O cjas�s dal bon cjel, zent malad�ta,"


a la dit luj ta l'or�bil entrada,
"'ndul�'i cjol�isu sta' rog�nsa bruta?

Pars� punt� cuntra chel che l'alt'l manda,


il fin dal cu�l nol pol maj vign� ferm�t,
e che'a v�ltis pi dol�u 'ncjam� vi da?

Se z�via sbati'l cjaf cuntri'l destin�t?


Chel C�rber vustri, ch'ognun'l recu�rda,
a l� 'ncjam�'n barba e gola ben spel�t."

Dopo a si'� volt�t vi�rs la strada lorda,


sensa fani motu, ma dut some�nt
a un'�mp che ben altri robis al vu�rda

che chel di che zent ca ghi sta li dav�nt;


e nu'i vin mov�t i pi� vi�rs la cjera,
sint�nsi sig�rs dopo chel parl� sant.

L� i sin entr�s sensa rabia o gu�ra;


e j�, chi vevi propit tanta gola
di jodi se che tal fort�sa a sj�ra,

ap�na entr�t, i'ai vuard�t ca e la;


e a ogni man jod�t i'ai un gran prat
che ne dol�u ne grant turm�nt al c�la.

Coma che al Arli dal Rod�n stagn�t,


e coma a Pola, vis�n dal Cjarn�r,
l� che l'Italia'a'l so cunf�n bagn�t,

dut a l� dovent�t un gran sepulcr�r.


cuss� a era ch� ta dut'li bandis,
doma che ch� a l'era tant pi am�r;

di t�mbis e flamis'n d'era tantis,


e ogni tomba li flamis' bruz�vin,
si che'l fi�r l'era mol e pront paj fabris.

Ducju i so cuj�rtis a si vjerz�vin


e mand�vin fou cuss� piet�us lam�ns,
che daj puar�s e ufind�s par�vin.

E j�: "Maestro, cuj a sonu che z�ns


che, soter�dis dentri di che tombis,
a si pol sinti ca son di dol�u plen's?"

E luj a mi: "Chi'a son i eresi�rchis


cuj so dis�puj di ogni stamp, e ben
p� chi ti cr�dis 'son li t�mbis c�rghis.

Ch� simil cun simil sepel�t al ven,


e i monum�ns son pi e mancu cjals."
Di z� a man destra �mi'� dopo fat sen;

cuss� sin pas�s tra i mart�rs e i murs als.

Cj�nt D�cim

F�u via l'era 'd�s invi�t par un vi�t


tra i murs da la cjera e i sep�lcris
il me mestri, e j� dav�u ghi soj zut.

"O m�sima virt�t, che par scj� serclis gris


ti mi m�nis," i'ai dit, "coma pur ti plas,
p�rla e sod�sfa i me desid�ris.

Chej che'n ta sti tombis a son distir�s,


si podar�sia j�diu? Son za als�s
d�cj'i cuj�rtis, e da nis�n bad�s."

E luj a mi: "Sar�n d�cjus sier�s


cuant che da Josef�t[37] ch�'a tornar�n
cun chej cu�rps che la su a son stas las�s.

Il so simit�ri da sti b�ndis a'an


chej che cun Epicuro a son but�s,
che l'�nima cul cu�rp mu�rta a la fan.[38]

Per� a la domanda chi ti mi fas,


chi dentri ti sar�s subit sodisfat,
coma pur il desideri chi ti mi tas."

E j�: "Bon'l me duca, i ten scost�t


da te il me c�u, doma par dizi puc,
e tu a chist'ti mi'as ben prepar�t."

"O tu Toscan che par la sit�t dal f�uc


vif i ti vas cul parl� cuss� on�st,
resta pur c�mut u'chi tal nustri l�uc.

Dal to m�ut di parl� a si cap�s prest


'n ta cual n�bil pa�s chi ti sos nas�t
al cual forsi ghi soj stat masa mol�st."

Stu sun a le s�bit ben clar f�u vegn�t


da na tomba, ma j�'i mi soj visin�t
paur�us al duce me propit un bel puc.

E luj a mi'� dit: "Sta fer; se atu fat?


Jot la che Farinata' si'a als�t su:
ti lu jodar�s dut 'd�s ca le lev�t."

J� lu vevi za cuj me vuj fis�t su;


e luj s'als�va cul pet e cu la front
coma chel che cul infi�r 'la ves tant su.

E svelt cu li so mans il duca, e pront,


tra li tombis a mi'a poc�t vi�rs luj
diz�nt: "Di se chi ti ghi dis, ten ben cont.

Riv�t a'pi� da la so tomba, i so vuj


fis�t mi'an, e dopo, alcu�nt sdegn�us,
a mi domanda: "I to par�ns soni cuj?"

J� chi eri di ubid� desider�us


nuja no ghi'ai plat�t ma dut ghi'ai vjerz�t;
al�ra li s�js a l'als�t e la v�us;

cuant org�liu cuntra me ca'an met�t,"


a la dit, "e cuntra i mes e la me part;
si che do v�ltis ju'ai mand�s f�u dal dut."

"But�s f�u si, ma son torn�s d'ogni part,"


ghi'ai dit, "l'una e l'altra volta;
ma i vustris a no'an ben cap�t che art."

A chistu punt, da la tomba scuj�rta


a si'� fat jodi d'altri spirt la musa:[39]
in zen�li a l'era, vis�n d'ombr'alta.

In ziru 'la vuard�t, cun aria curiosa


d'un cal voleva j�di si'eri bes�u;
e dopo vej cunsum�t il curios�,

planz�nt 'la dita: "Se tal neri dol�u


di sta prez�n ti vas par alt�sa di inz�n,
me f�'n dul� ca l�? L'�tu las�t f�u?"

E j� a luj: " Dut di bes�u i no ven:


chel cal speta l�, par ch� a mi mena,
che forsi'l vustri Guido'l veva'n disd�n."

Se cal dizeva e la so gran pena


mi v�vin za'l non di stu chi suger�t;
ma la risposta' era cuss� plena.

A colp lev�t a la sig�t: "Se'�tu dit?


Dis su! A la vut? No l'ese pi'n vita?
'L dols lum�n daj so vuj nol ven pi fer�t?"
Cuant ca si ha rind�t cont dal esit�
che j�'i fevi prima di rispundighi,
l� col�t j� l� che par sempri'l resta.[40]

Ma chel'altri dal c�u grant, sul se chi ghi


vevi dita l� rest�t, cul stes aspi�t,
sensa m�tu, roba da no cr�dighi;

e l� subit torn�t ta chel prin sogj�t,


"Se l�u a son b�js," la dit, "di torn�,
chel a mi da pi turm�nt di chistu j�t.

Un sincu�nta v�ltis s'jodar� 'mpi�


la musa di che sj�ra che chi a regna,[41]
che ti savar�s cuant pejs ca la'l torn�.

E se maj il mont dols a ti impegna,


d�zmi: "Pars� sonu sempri s� spiet�s
cuntra i mes in ta ogni so l�gna?"

Al�r' j� a luj: "Il turm�nt e'l grant frac�s


ca ha fat l'Arbia in ros color�da,
propit cuss� a fan fa taj nustri pal�s."

Vint scjas�t'l cjaf e dat na suspir�da,


"U chi no soj stat doma j�," 'la dit;
"cun raz�n cuj altris' soj zut in strada.

Ma doma j� soj stat, l� ca'a sufr�t


ogn'un pal mal da la pu�ra Firensa,
chel che tant a la lot�t pal so dir�t."

"Pal ripos� da la vustra sim�nsa,"


i lu'ai pre�t, "Sclar�mi chel d�bit
cal ten duta 'ngrop�da la me si�nsa.

I sint chi s�js bon d'j�di, si'ai ben cap�t,


se che'l timp'l var� cun luj'n dav�nt
ma il pres�nt no lu cognos�is subit."

"Nu jod�n, com'chel che d'l�stri non da tant,


li r�bis," 'la dit, "ca ni son lont�nis;
ch'tant 'ncjam�'l rispl�nt'l duce p� grant.

P� si vis�nin o'a son, p� son v�nis


pal nustri 'ntel�t, e s'altri nol ven,
nuja'i sav�n da li r�bis umanis.

Per� ti pos cap� chi no v�n l'inz�n


di pod�j cogn�si pi lontan di chel punt
cuant che il futur al finir� in plen.

Al�ra, coma par me colpa comp�nt,


i'ai dit: "Diz�ighi d�ncja a chel col�t
che'l so fr�t a l'� cuj vifs 'ncjam� cungi�nt;

e se puc fa al risp�ndi mut 'soj stat,


f�ighi sav�j chi lu'ai fat belz� pens�nt
tal m�ut sbali�t chi mi vejs puc fa spieg�t."

E za'l me mestri mi zeva clam�nt;


che j�'i ghi'ai pre�t al spirit pi a man
cal diz�s cun cuj ca l'era li'n dav�nt.

Mi'� dit: "Soj chi, l� che pi di mil a stan:


che dentri a l� il sec�nt Federic,
e'l Cardinal; i'altris u l� ju las�n."

Si ha poj�t j�, e j� vjers l'antic


poeta i'ai volt�t i pas, ripens�nt
a chel parl� ca mi era par�t nem�c.

Si'� mov�t; e dopo, cuss� seguit�nt


a mi'a dit: "Pars� sotu cuss� smar�t?"
E j� i ghi'ai ben rispund�t, zint in dav�nt.

"Ten cont di se che la to mins a'a cap�t


cuntra di te," chel saviu mi'� comand�t.
"Ad�s speta chi," a la alsat il d�it:

"Cuant che'n fron dal dols raj ti sar�s riv�t


di ch�[42] che'l bjel vuli a'a che al j�t dut,
da ic t'savar�s la chi ti sos avi�t."

Un puc dopo, l'pi� a sinistra 'la met�t:


i'vin las�t'l mur e sin zus vi�rs il mj�s
par un troj che una val al fer�va

ca mand�va fin la s� un brut spus�s.

Cj�nt Undic�sin

In tal �rli di un riv�n alt e salv�di,


plen in ziru di gran pi�ris spac�dis,
scj�ps pi crud�j i sin riv�s a j�di;

e chi'n ta che or�bilis sofl�dis


da la pusa che'l bur�n su al buta,
i vin jod�t da vis�n tra' i cuj�rtis

chel d'un gran sep�lcri cun su sta scrita


chi: "Anastasio papa j�'i prot�s,
giav�t da Fotin da la via dreta."

"Prima di zi j�, da spet� i var�sin ad�s


par abitu� un nin�n'l nustri nas
al trist od�u; dopo p� no 'mpuartar�s." [43]

Cuss�'l mestri; e j�: "Sar�n compens�s,"


i'ghi'�i dit, "sercj�nt che'l timp 'nol p�si
pjerd�t." E luj: "Coma me pens�t ti'as."
"Fj�l me, in fra scju claps 'son da not�si,"
al�ra a la tac�t, "tre sircul�s
ca si ristr�nzin cul pi sprofond�si.

Son ducj�s plens di spirs malad�s e brus;


ma par ch'in j� ti basti dom'la vista,
cap�s com'e pars� ca son s� stinz�s.

D'ogni mal�sia ch'�diu in cj�l 'acu�sta,[44]


a'a coma fin l'ingj�ria, e ogni fin tal,
par fu�rsa o imbr�j, zent mal a fa sta.

Ma pars� ch'l'imbr�j l� dom'dal'omp mal,


a Diu tant ghi displ�s, che par chel sot
i'imbroj�ns a stan pat�nt dol�u fat�l.

Daj viol�ns'l prin sercli l� plen, i cr�t;


ma pars'che vjol�ns si'� vi�rs tre pers�nis,[45]
in tre zir�ns l� divid�t, cuss� lu jot.

Si pol a Dio, a se, e ai altris


fa'i fu�rsa; a l�u, i dis, e a r�bis sos,
coma chi ti capir�s da se chi dis.

Mu�rt viol�nta e fer� p� ca si pos


al pr�sin si ghi da, e al so av�j
ruv�nis, inc�ndios e un rob� 'l' ingr�s;

cuss� i sas�ns o chej ca son crud�j,


chej ca gu�stin o fan preda, torment�s
tal prin zir�n saran ducj�s par int�j.

Da se stes p�sin i �mis vign� cop�s


o danegj�'i so bens, per� tal sec�nt
zir nol val'l pent�si di scj� dan�s,

no 'mpu�rta coma ca si pr�vin dal mont,


o z�jn di az�rt e pj�rdin se ca'an,
o'a pl�nzin l� che'l spirt'l var�s d'�si gjoc�nt.[46]

Si pol pur Diu op�ni, grant mal�n,


maled�zilu o pur neg�lu cul c�u,
diz�nt: di bont�t so tal mont s'j�t inv�n;

ma al sigil�a il zir�n min�u


cul so sen tant Sodoma che Caorsa,[47]
e chel cal bestema Diu dentri e f�u.

L'imbroj�, cal b�ca ogn'una cosi�nsa,


l'omp us�'l pol'n ta chel ch'in luj si f�da
coma ta chel che di fid�si nol �usa.

Chista maniera di truf� a juda


a cop�'l vincul dal am�u natural;
d�ncja tal sircul secont a si 'nnida

l'ipocrisia, il lusing�, encja'l


rob�, magiis, falsit�s, rufian�,
simon�a, barat� e altri mal.

L'altra maniera l'am�u a fa ruvin�:


chel natur�l e chel che'n p� si zonta,[48]
cal cr�a che fede speci�l e buna;

par ultin, tal sircul min�u, la cal sta


il centri dal'universo e Dit pur,
ogn'un cal trad�s brus�t sempri al resta."

E j�: "Mestri, am�ndi clar e sig�r


l� il to razon�, e ben ti fas clar
stu bur�n e il popul cal ten tant dur.

Ma dismi: chej di chel f�ngu palud�r,


cal mena'l vint e che la ploja a bat
e ca s'inc�ntrin cun parl� tant am�r.

Pars� no dentri ta la r�sa sit�t


a v�gnini, se Dio'l v�u, s� pun�s?
e si no, pars� l'�ja ognun li but�t?

E luj a mi: "Il devi� tant a mi stup�s,"


'la dit, "dal to inz�n di la ca l'�ra;
che la to mins a'� t'altri, ben lu cap�s.

�tu ben pres�nt che sesi�n int�ra


'ndul� che la to Etica a trata
di che tre robis[49] ch'al Alt 'ghi fan guera:

incontin�nsa, mal�sia, e mata


bestialit�t? E com'l'incontin�nsa
Diu manc'uf�nt e mancu colpa'a parta?

Si ti cons�deris ben sta sent�nsa,


e se i ti tens in mins cuj'ca son chej
che las� di f�u a fan penit�nsa,

t'j�s che scj� tradit�us volent�j


a l�sin, e pars� cun puc fast�di
la divin'vend�ta' a usa i so marc�j.

"O sor�l' chi ti s�nis ogni mal j�di,


ti mi cont�ntis tant cu�nt chi ti s�lvis,
com'cu�nt che, no sav�nt, dubit� i p�di.

Encjam�'n dav�u i vu�i chi ti t�rnis."


i'�i dit, "la 'ndul� ch'us�ria'a uf�nt
--ti'�s dit--la divin'bont�t, e'l grop t'd�sfis."

"Filosofia," mi'� dit, "se ben s'int�nt,


a no considera doma una part,
com'ch'la natura a cj�i la so cur�nt

dal'intel�t div�n e da la so art;


e se ben la to Fisica i ti j�s,
al'in�si ti notar�s, sensa tu�rt,
che la vustr'art, la natura, cu�nt ca pos,
a segu�s, com'che'l mestri al fa'l student;
a Diu vustr'art'a � com'che gn�sa ghi fos.

Da chisti dos, se tu i ti'as pres�nt


la Genesi dal prins�pit, a convi�n
ch'� mi�j tac� a vivi e 'vans� la zent;

e pars� ch'us�ria altra via'a ten,


tant natura che ch� ca ghi sta dav�u
a dispr�sa, e t'altri a spera in ben[50].

Ma segu�smi, che di ch� i'ai gust z� f�u;


che i Pes a sl�tin su ta l'oriz�nt,
e l'Orsa di sta su cul Coru a v�u,

e al scjal�n l�'n dav�nt ghi fin front.

Cj�nt Dodic�sin

L'er'l post alp�n 'ndul� che'l z�'� pal riv�n


si podeva e, pa l'altri che l� l'era,[51]
d'j�di ogn'�n'l veva pour'e causi�n.

Com'che tal flanc'� frana intera


che di ca da Trent l'Adige a'a sbat�t,
o par taram�t o par mal sost�n di cjera,

che d'ins�ma dal mont, 'nd� ca si'� mov�t,


fin a bas a'� la rocja frantum�da,
si che da las� nis�n'l sar�s vegn�t;

cuss�'l bur�n cu la so bruta strada;


e'n tal orli di chel turm�nt di rocja
l'inf�m bestia[52] di Cret'era poj�da

che concep�d'era da la fals'vacja;


e cuant ca ni'� jod�t, se stes si'� muard�t,
com'chel ch'dentri 'la la rabia'n cl�cja.

Il me s�viu la sig�t vjers chel brut:


"Cr�jtu tu che ch�'l sedi'l duce d'At�n,[53]
chel ch'tal mont la mu�rt ti'a dat e chi met�t?

Via di ch�, bestia: che chel che ch�'l ven


no l� stat amaestr�t da la to s�u[54]
ma'l ven par j�di'l vustri sufr�'n plen."

Coma chel toru cal ven las�t zi f�u


al stes timp ca ghi'� stat dat il colp mortal,
salt�s al fa ma nol sa se cal v�u,

cuss�'l Minotaur jod�t i'ai, cul stes mal;


ma chel, at�nt, a la sig�t: "Cor tal pas:
mentri ca l� in furia, a'� mj�i tac�'l cal."
Al�r paj pier�ns vin tac�t a zi'n bas,
stint at�ns, pars� che sp�s si mov�vin
cuant che p�js n�ufs su a ghi vegn�vin poj�s.[55]

"P�nsitu," 'la dit mentri ch'in j� i z�vin,


"forsi a sta ruv�na ca'a da vuardi�n
l'ira, chi'ai dom�t, di chel m�stru Cret�n?

Cap�s chistu: cuant che, za a'� cu�lchi �n,


che j�'i soj vegn�t ta stu bas infi�r,
sti r�cis no v�vin 'ncjam� fat stu dan;

ma sig�r l� che puc prima, l� pur ver,


cal vegn�s chel tal[56] che s� gran preda
a ghi'� cjolt a Dit ta chel s�rcul primi�r,

da dut int�r la val sp�rcja e fonda,


a'a trem�t si ch'j� i'ai pens�t che'l univ�rs
al sint�s am�u, pal cual l� chel che v�nda

al crot ch'al c�os il mont spes ghi va vi�rs;


e a chistu punt chista r�cja v�cja
a'� rodol�da j� in sens invi�rs.

Ma vu�rda la j� a val, ca s'j�t �ncja


chel grant flun di s�nc in tal cual al bul�s
chel che di viol�nsa'l altri a si m�cja."

O v�ja vu�rba e f�riis m�tis


che tant 'ni spr�nin ta sta vita curta,
e tal'altra ogni dan�t tant'l surfr�s!

'Na gran f�sa jod�t i'ai in arc stu�rta


coma ch� che dut'l plan a imbr�sa
second se che dit 'v�va la me scorta;

e tra ic e'l pi� dal riv�n, na fasa


di centaurs 'filava, di frecis arm�s
com'che tal mont'us�vin zi a cj�sa.

Jod�nt chi vegn�vin j�, si son ferm�s


e da la so fila'n tre f�u a son vign�s
cun arcos e frecis belz� prepar�s;

e da lont�n'l prin'la sig�t: "Ta stu bus,


par cual sufr� 'vegn�isu j� da las�?
Diz�it subit o vi c�pi, intind�s?"

Il mestri la dit: "Ghi rispund�n su


a Chir�n, che vis�n i jod�n luj stes:
mal ti'a zut la v�ja ch'las� spes ven su."

Dopo mi'� tocj�t e dita: "Chel l� N�s,


che mu�rt l� pa la bj�la Deian�ra[57]
e di se vendic�t si'a da se stes.

E chel di mj�s, che al pet a si mira,


a l�'l gran Chir�n, che nudr�t 'la Ach�l;
l'altri l� Fol, ca l� stat s� plen d'�ra.

At�r da la f�sa a van a mil a mil,


saet�nt li �nimis vagab�ndis
ca t�ntin d'bandon� l'or�bil as�l."

Si sin visin�s a li fieri'sn�lis:[58]


Chir�n 'la cj�lt na fr�cia, e cul so cul
la barba'l spartiva ta li mos�lis.

Liber�t'l bocj�n dal barb�us ost�cul,


a ghi'� dit ai so comp�js: "S�jsu necu�rs
che s� che chel'l t�cja'l m�uf ta stu s�rcul?

Cuss� no p�sin fa i pi� dai mu�rs." [59]


E'l me bon duca, che za 'ghi'era al pet,
li che'i doj �sis erin un�s fu�rs,

'la rispund�t: "L� ben vif, e'a stu puar�t


mostr�ighi a mi convi�n la val scura:
necesit�t chi ni custr�ns, no'l dil�t."

Las�t l'alel�ia par nustra cura,


tal[60] a mi ha consegn�t chistu compit n�uf:
no l� l�ri, ne j� anima l�ra.

Ma par che virt�t pa la cual i dism�uf


par chista strada salv�dia i me pas,
d�ni un daj tos, che ad�s no si m�uf,

ca ni guidi al di la daj poscj' sangan�s


e cal p�rti stu chi fin la ins�ma,
ca no l� spirt ch'in'aria'l pol fa zvualas�s."

Chir�n a si'a volt�t vi�rs chej di prima


e a Nes ghi'a dit: "Volta e gu�diu
e prot�ziu se n'altri grup vi ferma."

S� ben compagn�s si sin mov�s la j�


lunc l'�rli dal lac cal bol�va dut ros,
e i bul�s a sig�vin O Diu!

�rin sot fin ta li sejs ta stu pastr�s;


e'l gran Centauro la dit: "Chej son tir�ns,
che tal sanc e tal av�j a'an fat li sos.

Chi a si lam�ntin daj so crud�j d�ns;


chi l� Lesandro e Dion�sio'l fi�r,
ch'a Sicilia 'ghi'a dat t�ncju brus ans.[61]

E che front ca'a il pjel cuss� ner,


l� Assolin; e chel'altri ca l� blont,
l� Ub�s daj �stis che, l� propit ver,

l� stat distud�t dal fi�stri su tal mont."


Al�r m'soj voltat al Poet, ca la dit:
"Chistu ad�s'ti'� prin e jo'i soj secont." [62]
Puc pi'n davant'l Centaur'si'� 'nser�t
in ta'na zent che fin ta la so gola,
parev'che f�u vegn�sin da stu bul�t.

'N'�mbra'ni'a mostr�t ta na banda sola,


diz�nt: "Chel l� 'la trafit tal grin di Diu
chel c�u che'l Tamis 'ncjam� nol mola."

Dopo, zent ch'f�u dal flun, 'jod�vi la j�,


il cjaf e dut il so pet a tegn�va,
e di l�u, t�ncjus i'ai pod�t cogn�siu.

Cuss�, puc a puc, p� bas a si feva


chel sanc, s� ca ghi scuet�va ben i pi�;
al�r 'ncja nu vis�ns dal pas 'si zeva.

"Com'ch'da sta part pus�bil j�di ti'�


chel bul� che sempri al va cal�nt,"
la dit il Centaur, "ti'as di crodighi,eh?,

da st'altra, puc a puc, si sta visin�nt


il so font, indul� , t�nlu ben prez�nt,
che che inf�m di tir�nia a gem�s tant.

La divin'gjust�sia c� a va spunz�nt
chel Atila che'l mont la tant flagel�t,
coma Pir e Sest; e'n eterno molz�nt

il lagrim�, che'l bul� a ghi'a mol�t,


a Rinier da Cornet, a Rinier il Mat,
che a li stradis tanta guera ghi'�n fat." [63]

Dit chistu, si'� voltat e'l spl�s ripas�t.

Cjant Tredic�sin

N�s no l'�ra 'ncjam� par di l� riv�t


che nu�ltris i sin entr�s ta un bosc
che da n�ncja un troj a l'�ra segn�t.

Fu�js v�rdis non d'�rin, ma di col�u fosc;


n�ncja br�ghis l�sis, ma grop�sis;
mil�s non d'�ra, ma bach�tis cun tos'c:

non d'an br�sis s� spin�sis e f�sis


chej nem�j salv�dis ch'in �diu a'an
tra Cecina e Cornet[64] che cj�ris c�ltis.

Chi li br�tis �rpis[65] il so nit a fan


ca'an scors�t da li Strof�dis i Troj�ns
cun'un av�s ca veva da riv�ighi 'un gran dan.

Cul'�lis largis e m�sis e cu�j um�ns,


sgr�nfis taj pi�, e ta la pansa pl�mis,
a si lam�ntin in ta chej �rbuj str�ns.

E'l bon mestri: "Prima che p� ti entris,


cap�s che 'd�s ti sos tal secont zir�n,"
'la tac�t a d�smi: "e l� ti restis

fin chi ti r�vis tal'or�bil savol�n:[66]


per� sta 'tent; l� ti jodar�s r�bis
che pezu di se ca si crodar�s a son."

Da par dut par�v'ca vegn�sin lagnis,


ma no jod�vin nis�n ca li f�va;
fer soj rest�t, cu l'id�is cunfund�dis.

Ch'j�'i ves crod�t i crot che luj'l crod�va[67]


che li v�us vegn�vin f�u da sti br�ghis
da zent che da nu�ltris a si plat�va.

Ma'l mestri a la dita: "Se tu ti str�nchis


una da li frascj�tis che li a stan,
i pens�js chi ti'as 'vegnar�n d�cjus sclar�s."

Al�r un puc davant i'ai slungj�t la man,


e i'ai cj�lt da un grant �rbul na braguta;
e'l tronc a la sig�t[68]: "Pars� stu dan?"

Cuant che cuj�rt'�ra di scur sanc duta


'la dit di n�uf, "Pars� chi ti mi sp�chis?
Dal to spirt la piet�t �se dut' s�ta?

Sin stas �mis, e ad�s sin pl�ntis:


la to man pi b�na stada a sar�s
�ncja si f�sin stas �nimis di sb�sis."

Coma che se un stec vert si brusar�s


ta na banda, l'altra gem� s'jodar�s
e l'als�si dal vint cjul� 'la far�s,

cuss� da la rota st�cja tal timp stes


sanc e per�ulis 'sghis�vin; e ic j�
mi'� zuda; e j� fer, com'un ch'p�ura'l v�s.

"Se luj'l ves crod�t prima di col� j�,"


il me s�viu a la dit, "pu�r'�nima,
chel che i'ai descrit tal me libri las�,

a no t'var�s la man met�t ins�ma;


ma mi'� fad�ja cap� coma chi ghi'ai fat
fa roba me a me dura, e no doma.

Ma 'nv�nsi ch'luj'l tegni'l to venc cur�t,


d�sghi di te, che'l t'on�u'l rinfr�scji
ta chel mont las� cuant cal sar� torn�t.

E'l tronc: "Il to dols dizi ben lu p�scji;


no pos t�zi; speri ca no vi p�si,
pars� ch'un puc a razon� m'inv�scji.
Soj propit chel che li do clafs i vevi
dal c�u di Federic, e li'ai volt�dis
sjer�nt l�, vjerz�nt l�, com'chi vol�vi,

e'l segr�t ghi'�i cjolt a cu�s'ducju'i �mis:


fede ghi'�i part�t al glorious uf�si,
tant ch'�n sufr�t i me pols e durmid�s.[69]

La troj�ta[70[ che maj da chel osp�si


di S�zar a ghi'a mov�t i vuj put�ns,
mu�rt com�n, e daj pal�s dai grancj v�si,

a'a inflam�t cuntra di me ducjus cu�ns;


e i 'nflam�s a'an tant inflam�t August,
che'i bi�j on�us si son cambi�s in mal�ns.

Il spirit me, par via di un spres�nt gust,


crod�nt che'l mur� mi cjol�s dal disd�n,
ingj�st a mi'� fat cuntra di me just.[71]

Par li rad�s n�vis di chistu pu�r len,


vi zuri chi no soj maj sle�l stat
al me sj�r, che d'on�u l'�ra cuss� plen.

Cuant un di vu'n tal mont'l sar� torn�t,


cal cunfu�rti la me memoria, ca sint
encjam� il colp che l'invidia ghi'a dat."

Taz�t a la, e dopo: "Al sta taz�nt,"


il poet mi'a dit; "no sta pi�rdi il mom�nt;
ma p�rlighi se cuss� ti'as in mint."

Al�r j� a luj: "I sar�s pi content


si chi t'ghi domand�s tu se ch'jo'i vor�s;
jo'i no pol: piet�t'mi fa sta malam�nt!"

Cuss� 'la di n�uf tac�t: "Se l'omp'l fes


di so volont�t se chi t'ghi dom�ndis,
spirit incarcer�t, gust a si var�s

si ti diz�s com'che l'anima s'un�s


a chiscju lens; e d�zini, si ti pos,
se spirs da taj �rbuj a son maj part�s."

Al�r fu�rt 'la sofl�t il tronc, com'chi t'j�s,


e convert�t chel vint ta sti per�ulis:
"Cont�vi i pos se che ben i cogn�s.

Cuant ca part�sin l'�nimis fer�cis


d'indul� ca son stadis sradic�dis,
tal sircul si�t da Minos 'son mand�dis.

C�lin tal bosc, e no ta pars sielz�dis;


ma la 'ndul� che furtuna 'ju tira,
a b�tin com'blava ta li sedulis.

Da frosc ogn'una'n len salv�di a zira:


l'�rpis, che dopo'a si m�ngin li so fu�js,
a fan dol�u e dal dol�u fes�ra.

Coma l'altrisi i z�rin ta nustri salmis,


ma nencj'una podar� rivist�la;
ca no � just vej li r�bis ch'vin distr�tis.

Chi li strasinar�n, e dentri ta la


selva 'sar�n i nustri cu�rps 'mpicj�s,
ogn'un tal �rbul da la s'ombr�na crudela." [72]

Nu�ltris i'�rin 'ncjam� al tronc le�s,


crod�nt ch'altri Piero al vol�s d�zini,
cuant che surprind�s da'un grant rum�u 'sin stas,

coma chel ch'in mani�ra s�mil vign�


l's�nt'l purs�t e la cj�sa dal so post,
e'l s�nt da li b�stis e fr�scjis'l grugn�.

A stu punt, da la me sinistra, pit�st


nus e scravagn�s doj a scjamp�vin fu�rt,
e tal bosc dut 'romp�vin, faz�nt bat�st.

Chel dav�nt 'la dit: "Ven chi, ven chi, O Mu�rt!"


E l'altri, ca par�va che m�sa'l tard�s,
al sig�va: "Lan, mancu sveltis in gran part

li to gj�mbis '�rin tal front daj Top�s."


E cuant che forsi p� no gh'la pod�va,
luj e un bar�t a si son ingrop�s.

Par dav�u di luj il bosc s'implen�va


di cagnis neris, bramosis e cur�nt
com'levri�ris ch'un, cjas�nt, al mol�va.

Ta chel ch'l'�ra zut j� ghi'an met�t il dint,


e a l'an sbran�t un toc a la volta,
e via a'an part�t ogni toc dul�nt.

Al�r par man mi'� cjap�t la me scorta


e part�t l� di chel sterp cal planz�va
inv�n par chel sanc di ogni part rota.

"O J�cu da Sant'Andr�a," al dizeva,


"se ti �ja zov�t usami da rip�r?
La colpa a'� t� se'n vita a ard�va."

Cuant che'l maestro ghi �ra li vis�n, clar


gh'� dit: "Cuj �ritu ch'par sti fer�dis
ti s�flis cul sanc il dolor�us cjarl�r?"

Al�r luj: "O animis che riv�dis


i s�js a j�di la strage imor�l
da li me fr�scjs da luj sbreg�dis,

cjol�ilis su da chel bar cal sta s� mal.


J�'i soj da la sit�t che cul Batista[73]
a'a cambi�t il prin par�n, e chel tal
cu la so art sempri la far� trista,
e sa no fos pars� che tal Punt Vecju
di luj rest'encjam� un puc di vista,

chej sitad�ns che rif�ta 'l'an dal j�


su la sin�sa d'�tila vans�da,
var�sin dib�nt fat lavor� ducju.

E la me cjasa i'ai in f�rcja[74] cambi�da."

Cjant Cuatordic�sim

Si'com'che l'am�u dal me post di n�sita


mi'� strinz�t, i'ai radun�t li ram�sis,
e torn�dis a chel in fin di vita.

S�bit riv�s i sin la ca si spart�s


il sec�nt zir�n dal ters, e indul�
che dal Just s'j�din li or�bilis r�dis.[75]

Par ben mostr� li robis ca �rin l�,


dizar�j chi sin riv�s ta un gran prat
ch'erba verda non dav�va, nencja zala.

Dal bosc dolor�us'l prat l� ghirland�t


int�r, coma che'l bosc l� dal grant fos�t:
chi tal'orli dal splas i pas 'vin ferm�t.

Par dut '�ra savol�n sut e 'nsac�t


e'l post al some�va tant a chel che
sot daj pi� di Cat�n l'�ra stat pest�t.[76]

O vend�ta di Dio, se tant tim�u che


i ti ghi fas vign� a ognun cal les
chel ca mi � stat manifest�t, altrich�!

Tant'�nimis nudis i'�i jod�t, e ches


in m�ut miser�bil a planz�vin
e ognun'par�va che'l stes sufr�'nol ves.

Cers di l�u sup�ns a si distir�vin;


altra zent si sint�va dut'at�nta,
e altris che che sempri si mov�vin.

Che zent ch'in ziru a z�va a'�ra tanta,


e mancu ch� che sdraj�d'�r'al turm�nt,
ma p� mal st�vin chej da la leng�ta.

Cun col� lent, su dut'l savol�n pres�nt


a plov�vin di f�uc l�rgis faldis,
coma di n�jf in ta �lpis sensa vint.

Com'ch'Ales�ndri in che bandis cj�ldis


dal'India 'la jod�t 'ns�ma daj so fans[77]
fin in cj�ra fl�mis a col� s�ldis;
par cuj si son met�s a scalpit� ducj' cuans,
luj e li so schj�ris, par che'l vap�u
si distud�s prim'ch'al altri al fes dans;

cuss�'l vegn�va ju l'eterno cal�u;


e'l savol�n l'impi�va com'lescja
sot l'as�lin, e'l radopl�va'l dol�u.

Sensa maj ripos� a'�ra l'intrescja


da li pu�ri mans, che chej f�ucs p� vis�ns
via a scjas�vin--ch'ars�ra fr�scja.

I'ai scuminsj�t: "Maestro, tu chi ti vins


duti li robis, f�u che chej dem�ns fu�rs
ch'vin jod�t al'entr� e ch'vin'ncjam�'n mins,

Cuj l'�se'l grant ca par che nencj'si necu�rs


dal f�uc, sdraj�t com'ch'l� e cul vuard� brut,
ca no s'rint nencj'a la ploja, che tant'ars?"

E chel stes che cont a si'a ben rind�t


ch'j� ghi domand�vi al me duca di luj,
'la sig�t: "Vif e mu�rt: il stes 'soj in dut.

Se Gjove al straca'l so f�bri[78] da cuj


tant infastid�t 'la cj�lt che sa�ta
che scos mi'a com ca var�s ognun daj �rcuj;

o se luj'l stufa'i altris un 'la volta


a Monzibi�l ta la fusina n�ra,
sig�nt �Bon Vulcan, aj�ta, aj�ta!',

s� com'ca la fat ta la lota di Flegra,[79]


e me cal sa�ti cun granda fu�rsa;
a nol podar�s vej vend�ta 'legra."

Al�r il me duce'la parl�t cun fu�rsa


tant, ch'j� no lu v�vi cuss� fu�rt sint�t:
"O Cap�nio, 'n'se ca no s'ind�lsa

la to 'rog�nsa, za ti sos tu pun�t:


nisun mart�ri, f�u da la to rabia,
tegnar�'l to ter�u di dol�u 'mplen�t."

Dopo, a mi, p� ser�n, 'la par�t via


diz�nt: "chel li l� stat un daj si�t regn�ns
ch'an jud�t Teb; e l'av�t, e a vej'l para via,

Diu'n'disd�n, ch'lu crot causa daj so dans;


ma, coma che j�'i ghi'ai dit, i so dispi�s
a no son par luj n�ncja un puc mal�ns.

Ad�s stami dav�u, e i no volar�s


ch'ti met�s i pi� tal savol�n ard�nt;
ma dentri tal bosc ten i pi� stres."

Taz�nt sin riv�s la ca zeva surg�nt


un flum�t picin�n da la foresta;
tant ros l'�ra ch'or�u i zevi sint�nt.

Com'che dal Bulic�m[80] 'ven f�u 'na r�j�ta


ch'in s�guit li pecjad�r 'si spart�sin,
cuss� tal savol�n 'zeva ic duta.

Il so font e li dos b�ndis a �rin


f�tis di pi�ra, e pur s� i margins;
par chel necu�rt m'soj che pal pas i z�vin.

"Fra dut chel chi'ai vol�t ch'ti tegn�s a mins,


dopo che nu'sin entr�s pa la pu�rta
che ducj'p�sin pas� o zighi vis�ns,

'na roba ca no'a not�t la to vista,


e ca var�s di v�j, l� stu r�vul chi,
che su di se'l dist�d'ogni flam�ta."

Sti per�ulis li a d�tis'l duce a mi;


al�r j� l'ai pre�t ca m'ingrand�s' il past,
ch'la v�ja l'�ra za zut a 'ngrand�mi.

"In mj�s dal mar si pos cjat� un post gu�st,"


'la dit'al�ra, "ca si clama Creta,
ca veva un re cal tegneva'l mont cast.

La vi'� na montagna ca � bond�nta


di �ga e di fr�scjis, cul non d'Ida;
com'roba vecja a'� ad�s deserta.

Rhea 'la si�lta com'na cuna fida


par il so frut�t, e par plat�lu dut
sal planz�va, 'feva fa'n'url�da.

In tal mont un gran vecju l� stat jod�t


cal ten li sp�lis volt�dis vi�rs l'Egjt,
e Roma'l j�t, 'nd� che'l sper� 'la met�t.

Il so cjaf a l� di �ru fin fin�t,


e di pur arz�nt 'son i so bras e pet,
e di ram fin li che'l cu�rp a si div�t;

da li'n j� dut l'� fat di fi�r el�t,


al di fou dal pi� destri c'l'� di mad�n;
e'l sta ta chel p� che tal'altri dret.

Duti li pars, f�u che l'oru, r�tis 'son


da na fes�ra ca gota lagrimis
che, insj�mit, un bus a fan tal rocj�n.

E zint ju a sb�zin li altri rocjs


faz�nt l��cheront, il Styx, e'l Fleget�nta;[81]
e dopo a van ju cun ch'altri gotis,

e'n fin r�vin la che pi no s'dism�nta:


'fan pur Cocit, ; e se ch's�di che p�sa,
ti la jodar�s, per� chi no conta."

E j� a luj: "Se sta p�sula f�sa


a der�va da las� tal nustri mont,
pars� �ncja ta st'�rli ch� a �s'a?"

E luj a mi: "Tu t's�s che'l post[82] l� rot�nt;


e se pur l� ver chi t's�s vegn�t ju tant
pa la sinistra, zint la ju vi�rs il font,

no ti'as encjam� il s�rcul zir�t dut cuant:


duncja, sa ven f�u cualchicj�sa di n�uf,
nosta marave�ti p� di chel tant."

E j� di n�uf: "Mestri, 'dul� ca si m�uf


Fleget�nt e Lete, che dal'un ti tas,
e l'altri'l ven fat, ti dis, cuant che chi'l pl�uf?"

"Ta duti li to dom�ndis ti mi plas,"


'la rispund�t, ma'l bul� d'l'�ga r�sa
var�s da solvi l'una ch ti mi fas.

Lete t'jodar�s, ma f�u di sta f�sa,


'ndul� ca van l'�nimis a lav�si
cuant che pent�t si'a ogn'�nima colp�sa."

E 'nf�n: "Orm�i � ora di scost�si


dal bosc; sta at�nt dav�u di vegn�mi:
i �rlis no son 'nfog�s; li tegn�nsi,

pars� che li no � n�ja ca s'infl�mi.

Cj�nt Cuindic�sim

Ad�s si mov�n par un daj d�rs m�rzins;


e'l f�n da la r�ja fer'n alt'l sta tant,
che dal f�uc al salva �ga e �rzins.[83]

Coma i Flam�ncs tra Brugia e Gujs�nt,


tem�nt il mar alt che vi�rs l�u si buta,
'fan rip�r par che'l mar nol v�gni'n dav�nt;

e com'ca fan pur i Padov�ns lunc'l Brenta


par dif�ndi li so v�lis e cjasc�j,
prin'che cj�lt sint�sin Cjarnia e Carinta;

in maniera s�mil a �rin fas ch�j,


�ncja se no pr�pit cuss� als e grancj',
ma �rin lo stes dal so mestri'l vol�j.

Si �rin za tant lontan�s da scj� poscj'


che scj� �rbui no var�s p� d'j�di pod�t,
n�ncja se'i boscs 'fosin stas tant p� grancj',

cuant che na fila d'�nimis 'vin jod�t


ca vegn�vin lunc l'�rzin, e ognuna
mi fis�va com' cuant ca si scur�s dut

un'l vu�rda n'altri sot nova luna;


e cuss� vi�rs nu li s�js a spis�vin
com'cal fa'l vecju sart�u �a la b�na.

Da tal fam�a cjal�t s� da vis�n,


cognos�t da un 'soj stat, ca mi'a tir�t
la m�nia e sig�t: "Ben si cognos�n!" [84]

E j�, cu�nt che a mi'l bras a la slungj�t,


fis i l'ai vuard�t tal brustol�t aspi�t,
scuss� ca no la'mpedit'l so musu brus�t

la so conos�nsa al me intel�t;
e sbas�nt la me man vi�rs la musa,
i'ai rispund�t: "S�izu chi vu, Sjor Brun�t?"

E luj: "O'l me bon fi�l, al p�sia aus�


un puc di timp cun te il Brun�t Lat�n
di sta, d�nghi timp ai altris di avans�?"

E j� i ghi'ai dit: "St�jmi pur vis�n;


e si vol�js che cun vu i mi s�nti,
va ben, se ben'l va cun chel dal me cjam�n."

"Fi�l me," 'la dit, "s'alc un di scju ch�'l v�u diti,


e'l resta fer, par sent'ajs dop'l sta sdraj�t
e i so bras dal f�uc nol p�sin p� as�sti.

Ma va pur av�nt: j� ti star�j al lat;


daj me comp�js i tornar�j dopo j�,
che ognun al plans da eterno dan�t.

Di z� j�'n strada no v�vi'l cor�gju


par z� cun luj, ma'l cj�f bas i tegn�vi
com'un cal river�s chej ca son p�'n su.

A la tac�t: "Se cal'� cal dest�ni


di f�ti vegn� ch� prin da l'�ltin sen?
e dis di chel ch'j�di ti fa pa 'nda z�."

"Las�'n alt, la ca l� ogni d� ser�n,"


ghi'�i rispund�t, "ta na val mi soj pjerd�t,
prin che la me et�t ves tocj�t il plen.

Dom'ali�j matina l� chist sused�t:


chistu si'a fat j�di, torn�nt j� u l�,
e a cj�sa di n�uf mi partar� par stu post brut."

E luj a mi: "Segu�s pur la to stela


e maj ti sbaliar�s di riv� tal glorious pu�rt,
se ben mi soj necu�rt ta la vita bi�la;

e se j�'i no fos cuss� da timp mu�rt,


jod�nt che'l sj�li a ti'� stat cuss� ben�vul,
ghi var�s dat a la t'opera cunfu�rt.
Ma chistu ingr�t e mal�n di p�pul
che da Fj�sul l� vegn�t j�'n timp antic,
e cal ten'ncjam� dal mont il per�cul,

si far� par te, pal to ben fa, nem�c:


e a � raz�n, che par scj� schers crud�j
a no convi�n pr�pit fa frut�'l dols f�c.

Da timps antics vegn�vin clam�s svuarb�js;


zent'� av�ra, invidi�s'e 'rog�nta:
da l'us�nsis sos di t�gniti a'� mi�j.

La to furtuna tant'on�u ti planta


che na part e l'altra di te 'var�n fan,[85]
ma l'erba dal bec a sar� distanta.

Cal fedi strage il bestian fjesol�n


di se stes, e ca nol tocj la planta
che forsi 'ncjam� f�u a ven dal so led�n

tal cual a riv�f la sim�nsa santa


di chej rom�ns ca �rin rest�s cuant
che'l nit l� stat fat di mal�sia tanta."

"Se'l me vol�j'l fos stat di p� important,"


ghi'�i rispund�t, "vu 'ncjam� no sar�sis
dal'umana natura las�t di bant[86];

che'n mins 'ncjam� mi'� fisa e m'intrist�s


la cj�ra e buna imagin'paterna
di vu cuant che tal mont cul z� dal'�ris

mi insegn�vis com'l'omp s'et�rna:


e cuant chi sar�i in gr�t, mentri chi vif,
il n�n vustri i vu�j f�lu las� torn�.

Se chi mi cont�js tal me cj�f i lu scr�f,


e cont lu ten par spieg� cun altri test
a ic[87], se l� i rivar�j, par int�f.

I vu�j solt�nt ca sedi manifest,


che se la cosi�nsa no mi rimuard�s,
la Furtuna i confr�nti, cun puc di sest.

A no son n�vis par me tal cap�ris:


ca ziri pur Furtuna la so roda
com'ca v�u, e i contad�ns li so sv�ngis."

Il me mestri al�ra in ta la banda


destra a si'� 'n dav�u volt�t a vuard�mi;
e 'la dit: "Ben scolt�da se ben not�da."

Ma lo stes a parl� i vaj a m�timi


cun Ser Brun�t, e'i domandi cuj ca son
i comp�js sos p� famous che luj'l stimi.

E luj: "Sav�j di cualchid�n a l� bon,


di chej altris a sar�s di t�si tant mi�j
ch'vin puc timp, e r�bis da dizi tantis 'son.

Che ducj' �rin clerics ti var�s di sav�j


e leter�s gr�ncj' e di fama granda,
e dal stes sporc pecj�t tal mont'�rin chej.

Prisi�n a ghi sta'nsi�m a che zent lorda


cun Ceco d'Accorsop; �ncja j�dilu,
se, di marz�n tal, v�ja ti'n v�s vuda,

chel ti var�s pod�t, che di tramut�lu


l� stat, dal servo daj serfs, d'Arno in tal
Bachili�n, la che'l so mal�n 'le zut a las�lu.

Dizar�s di p�, ma'l vign� e'l cont�l'


pi lunc �si nol pos, pars� che j�'i jot
fun n�uf ca si'alsa dal savol�n l�'n val.

Riva zent cu la cual no pol staghi sot:


ti racom�ndi tant il me Tes�u,[88]
tal cual'ncjam� i vif, encja u ch� sot."

Al�r a si'� volt�t com'un corid�u


cal cor a Verona[89] cun il col�u vert
paj cj�mps, e al som�a di d�cju l�u

chel cal vins, e sens'�ltri no chel cal pj�rt.

Cj�nt Sedic�sim

Riv�t za l'�ra l� ca rimbomb�va


l'�ga ca col�va tal'�ltri s�rcul,
propit com'un vesp�r cal buzin�va,

cu�nt che tre �mbris jod�t i'ai ta stu �cul


vign� f�u da na trupa ca pas�va
sot ch'dura pl�ja ca no bat maj m�ncul.

Vj�rs nu vegn�v'ogn�na e sig�va:


"F�rmiti tu che dal vist�t ti som�js
un che dal n�stri pu�r pa�s[90] al riva."

Pu�r me, pl�js a li v�vin parfin ta li s�js,


n�vis e v�cis, da flamis caus�dis!
mi sint encjam� mal in taj me pens�is.

Si'a ferm�t il mestri a li so sig�dis;


vi�rs me si'a volt�t e dita: "Sp�ta."
A scj� chi bis�gna us�ighi cortes�is.

E sa nol fos par chel f�uc cal sa�ta,


ch'� natura dal post, j�'i dizar�s
ch'� mi�j par te ch' par l�u di fa la svelta."
'Sint nu fers stas, di n�uf tac�t a'an chej puar�s
il vers ant�c[91]; e cu�nt da nu son riv�s,
chej tre a'an fat una roda di se stes.[92]

Com'ca fan i campi�ns, nus e'ngrisign�s,


cu�nt ca st�din com'ot�gni vant�giu,
prin'che di batisi' vegn�n impegn�s;

e cuss� zir�nt, ogn�n in su e'n j�


mi vuard�va, cuss� che tra l�u il cu�l
si mov�va e ai pi� ghi zev'dav�u.

E "Se'l mal di stu post mol e tant crud�l


dispi�t a mi fa e al nustri pre�,"
'la tac�t un, "e al bruzim�nt da la pi�l,

la nustra fama'l to spirt 'ghi dedi pl�a


di d�zni cuj chi't sos che'i pi� vifs
ogn�n cuss� sig�r l'infi�r al fr�a.

Chist, ca la tr�cis ch'i me pi� p�stin rest�fs,


e che dut nut e spel�t l� in strada,
grant l� stat p� di chel che cr�di t'int�v's:

Nev�ut l� stat da la buna Gualdrada;


si clam�va Guido Guera, e'n vita
tant 'la fat cul s�n e cu la spada.

L'altri dav�u di me'l savol�n'l pesta:


luj l� Teghi�r Aldobrant, e la so v�us
tal mont a sar�s da g�di e basta.

E j�, chi soj met�t cun l�u ta la cr�us


i'�ri J�cu Rustic�s, e, sta alert,
la me f�mina mi'a dat d�cju i mal�ns." [93]

Se j�'i fos stat' nda chel f�uc la cuj�rt,


fra di l�u di sot i mi sar�s but�t,
il me sj�r al var�s sufr�t, chel �le c�rt;

ma pars� ch'j� i mi sar�s cu�t e brus�t,


la p�ura'a vins�t la me buna v�ja
che d'imbras�ju mi veva 'ngolos�t.

Al�r i'ai tac�t: "Dol�u, no mal�sia,


la vustra condisi�n dentri a mi'a fis�t,
tant che tant'ghi volar� par z� via,

Apena che stu me sj�r mi'a cont�t


per�ulis par li cuals pens�t i v�vi
che se chi s�js, s� vi v�vi pens�t.

Di la daj vustris i soj, e'i scolt�vi


sempri l'opera vustra e'i biej n�ns
che cun tant gust i sint�vi e cont�vi.

L'am�r i l�si e'ai dols i vaj da li cans�ns


a me promet�s dal me duca on�st;
ma ju tal c�ntro i'ai prin da z�, paj riv�ns."

"Ca cond�si par tant timp cun chistu sest


l'�nima'l to cu�rp," luj 'la dita di n�uf,
"e dop'ca l�si p�r la to fama cul rest,

e d�s se l'on�st e bon v�vi si m�uf


'ncjam�'n ta nustra sit�t com'na volta,
o se zut 'l�'l sor�li e'nv�nsi'l pl�uf;

che Guli�lmo Bors�j, ca si lam�nta


cun nu da puc e a l� l� cuj comp�js,
as�j cul so d�zi a ni torm�nta."

"La zent nova e d�cju chej so guad�js


e v�sis a son a dismis�ra gener�s,
Fir�nse, in te, s� che za ti sins li pl�js."

Cuss� i'ai sig�t, cun musa e vuj als�s;


e'i tre, c'an cap�t chist coma risposta,
vuard�s si son com'dav�nt il ver rest�s.

"Se ch'altri voltis cuss� puc ti costa,"


a'an rispund�t, "il sodisf� ducj�s,
be�t tu se cuss� ti pos parl� a p�sta!

Cuss�, si ti scj�mpis da scju poscj' scur�s


e ti t�rnis a j�di li st�lis bj�lis
cuant ca ti zovar� d�si : 'I sin zus,'

fa che di nu a la zent i ti p�rlis."


A stu punt a'an rot la roda e'al scjamp�
�lis par�vin li gj�mbis sos sn�lis

Un frosc d'erba no var�s pod�t sterp�


prima che cuss� svels spar�s a f�sin;
al�r il mestri'l troj just'la vol�t cjap�.

I l'ai segu�t, e puc in dav�nt i �rin


che za'i sint�vin il rum�u dal'�ga,
ch'al parl� ap�na i si sint�vin.

Coma chel flun che pur sempri al vaga


ben prima dal Monviso, vi�rs il lev�nt,
a sinistra d'l'Apen�n faz�nt riga

ca si clama Agacuj�ta in su, dav�nt


che j� a val al z�di tal bas j�t,
e a Forl� cun chel non nol va p�'av�nt,

la 'l rimb�mba 'ns�ma di San Benedet


dal'Alp, par col� 'n ta una cascata
ch'a fa la part di pi di mil a si met;

cuss�, in front di 'na riva dut rota,


sint�t 'vin il fracas di che aga tinz�da,
si ch'�co rum�u e or�la 'n lota.
J�'i v�vi 'ntor 'na cu�rda torze�da
e cun ic i v�vi pi voltis pens�t
la lonsa di cjap� da la pj�l pitur�da.

Dopo vej dut chel torzeam�nt mol�t


coma che'l duce mi veva comand�t
ghi l'ai data ta un grop dut invilus�t.

Al�r luj si'� volt�t vi�rs il destri lat


e un bel puc p� lont�n da la sponda
'la cas�da j�'nta chel profont bus�t.

"E pur alc di n�uf a la propit di da,"


i mi dizevi a me stes, "al n�uf sen
che'l mestri cul v�li al va'a second�."

Ahi cuant ai �mis sta at�ns a ghi convi�n


v's�n di chej ca no j�din dom'l'opera,
ma j�din 'v�lin se che'l pens�j'l rit�n."

E mi'a dit: "Ad�s chi su al vegnar�


chel chi speti e che'l to pens�j'l insumi�a:
al�r'� mi�j ch'a ti a si f�di mostr�."

Sempri a chel ver che la musa di bus�ja


l'omp'la da t�gnisi p� cal pol dal d�zi
par che busij�r a nol z�di a somej�;

ma paj v�rs di sta--chistu no pos t�zi--


com�dia, i ti z�ri, caro let�u,
che l�u a no z�din par tant timp a l�zi,[94]

se jod�t no'ai par l'�jar plen'di dol�u,


vign� nod�nt una fig�ra in s�
ca deva marav�a al c�u sig�r,

cuss� com'cal torna'n su chel cal va j�


a snod� l'�ncora ca s'ingr�pa
o ta'un sc�j o altri che'l mar al sj�ra s�,

e'n s� si buta, cun gran colp di talpa.

Cj�nt Dizisjet�sin

"�co la bestia cu la coda sp�sa


ca pasa mont�gnis, romp murs e �rmis;
�co ch� ch'a dut il mont a'i d� spusa!"

S� 'la tac�t il me duca a cont�m'lis;


e a ghi'a fat sen di vign� tal �rli,
l� che'l m�rmul ch'ad�s i' us�n al fin�s.

E che sporcja figura di imbr�j l�


a'� vegn�da f�u cul cjaf e cul so bust,
ma la coda 'la las�da dentri l�.
La so musa era musa di omp just,
tant buna a ghi some�va la pi�l,
e di un sarp�nt gros dut il rest dal fust;

do gj�mbis pel�sis'l veva fin sot il cu�l;


schena, pet, e dutis dos li bandis
di grops e rod�lis cuj�rtis '�rin:

cun p� col�u e cuss� ben tes�dis


i Tartars o i Turcs'no'an maj fat tal' t�lis,
ne maj da la Ar�cne ide�dis.

Com'ch'a voltis a riva 'stan lis barcis,


ca son un puc ta l'�ga e'n puc par cj�ra,
e com 'l� tra cj�chis sgjv�gnis todescjs[95]

il b�var 'si ten pront pa la so guera,


cuss� la bruta bestia a si poj�va
sul'�rli di piera che'l savol�n 'l sj�ra.

Tal'aria dut'la so coda'a sguis�va,


strinz�nt in s� la velenosa f�rcja
che com'un scorpi�n la so punta 'arm�va.

Il duc'a la dit: "Tac�n a la l�rgja


a fa un puc di strada vi�rs che bruta
e trista bestia che u la s'imb�ncja."

Ma j�'i sin zus vi�rs la destra tet�ta


e in tal �rli i vin fat un d�is pas
par scans�'l savol�n e la flam�ta.[96]

E cuant che u l� di ic i sin riv�s,


pi lont�n jod�t i'ai in tal savol�n
c�rs che vis�n dal bur�n '�rin sint�s.

U chi il mestri: "Sicom'che tant ben�n,


e a font, i ti cogn�s chistu s�rcul,"
a mi'a dit, "va, e j�t la so condisi�n.

Va pur a razon� cun l�u, ma 'n p�sul:


in tal frat�mp i parlar�j cun chista,
ch'us�'i vol�n li so sp�lis da �rcul."

Cuss�'ncjam� 'n su par l'estrema cresta


di chel si�tim s�rcli propit dut bes�u
i soj zut, 'nda che che pu�ra zent a sta.

F�u daj so v�j al scopi�va'l so dol�u;


di ca, di l�, si jud�vin cu li mans
tant da chel savol�n cj�lt, cuant dal vap�u:

propit coma che d'estat a fan i cj�ns


cun ghigna o cun sata cuant che muard�s
a son da puls, da m�scjs o da tav�ns.

Cuant ch'in musa di c�rs i me vuj'son zus,


indul� che'l f�uc dolorous al cola,
cognos�t no'ai nis�n, ma li '�rin ducjus

cun borsuta ju dal cu�l, a p�ndula


ca v�va un cert sen e un cert col�u,
ch'ogn�n al some�va di g�dila.

E cuant ch'j�, vuard�nt, mi soj met�t cun l�u,


ta na borsa zala i'ai jod�t un blu[97]
che di m�ut e musa'l veva di le�n, �u.

Dopo, par�nt via'l post a vuard�lu,


in daj jod�t n'altra com'sanc r�sa
com'�ucja blancja di p� dal but�ru.

E un che c'una scrofa blu e grosa


segn�t al veva il so sachet�t blanc,
a mi'a dit: "Se fatu tu 'nta sta fosa?

Va via; e pars� ch'encjam� ti zira'l sanc,


ti'as di sav�j che'l me vis�n Vitali�n
a sinistra si sintar� dal me flanc.

Cun chiscju fiorent�ns i soj padovan:


tanti voltis l'or�lis mi'an intron�t
sig�nt: �cal v�gni pur 'l cavali�r sovr�n,

cal var� borsa cun tre cjavr�ns men�t!'"


Chi'la fat'na bocj�ta e tir�t f�u
la lenga com' nem�l ca si ten'l nas lec�t.

E j�, tim�nt d'infastid�'l me sign�u,


che da puc di sta puc mi veva vis�t,
da che puor'�nimis soj torn�t in dav�u.

I'ai cjat�t che'l me duca l'era mont�t


belz� tal schen�n di chel crud�l nem�l,
e mi'a dit: "Ad�s tenti fu�rt e'ncor�t.

Ormaj cuss� 'zin j� 'nta stu fos�l:


monta dav�nt, che j�'i vu�j �si tal mi�s,
s� che la coda no podar� fa mal."

Coma chel ch'int�r al sint il brivid�s


da la cuart�na, cun l'�ngulis bl�ncis,
e che dom'a vuard�'l vert al tremar�s;

tal i'�ri j� al sinti che per�ulis;


ma la vergogna mi li'a ditis dutis,
che'n front dal par�n al serf ghi da p� fu�rsis.

J� i mi soj sest�t su che spal�tis:


mut soj rest�t cuant che dizi i volevi,
ma no'ai podut: "Fa che ti m'imbr�sis."

Luj za mi vev'jud�t cuant che mal i stevi,


e pi'ncjam�; ap�na chi soj mont�t,
mi'a cuss� jud�t che dur mi tegn�vi;
E'la dita: "Geri�n, m�uf il cuarp�t:
che'i z�rus 's�din larcs e il z� j� puc:
pensa al p�is n�uf ca ti'� stat carg�t."

Com'che la navuta a ven f�u dal so l�uc


puc par puc prima da las� il so pu�rt,
e dop'che'n dut si sint�va tal so z�uc,

la ca l'era'l pet, il so cod�n stu�rt


a la, e com'na bis�ta si 'a mov�t,
e cu li sgr�nfis l'aria 'la movut fu�rt.[98]

Pi p�ura di cuss� no crot cal ves vut


Fet�n cuant ca la abandon�t i frens,
e'l cj�l, com'chi sav�n, si'a cu�t cu�si dut;

e nencja'l pu�r Icar cuant che'i rogn�ns


si'a sint�t splum� da la cjalda cjera,
cul sig� dal pari, "Brut vivi ti tens!"

O se p�ura! Di f�u altri no era


ch'aria d'ogni banda, e dut platada
er'ogni vista f�u che la bestia'nt�ra.

E ic plan plan�n a � li ca noda:


a zira e va j�, ma j� no mi necu�rs
f�u che dal vint, sot'n musa, la sofl�da.

A destra'i sintevi za chej rum�us fu�rs


che sot'l feva'l scravas� da li �ghis
che'i me vuj d'j�di'n j� no �rin av�rs.

Ma p�ura'i'ai vut di sbris� j� da li bandis,


'nd� ch'i'ai jod�t f�ucs, e plansi i'ai sint�t;
che j�, trem�nt, i'ai stret di n�uf li gj�mbis.

Al�r i'ai jod�t se chi no vevi pod�t,


il zi j� e il zir� par chej gran m�j
che plan plan si f�vin vis�n dapard�t.

Com'l falc�n ca l� stat su l'�lis as�i,


che sensa j�di ne l�scja ne usi�l,
dis'ghi fa al falcon�j, "Ventu j�, tram�j!",

e al ven j�, strac, ma ben pur sempri snel,


faz�nt sent r�dis e lont�n si dep�n
dal so maestro, spres�nt e plen di fi�l;

cuss� a ni'a met�t j� tal font Geri�n


l� in tal pi� di che par�it di rocja
e, discarg�t se cal veva tal schen�n,

si'a dilegu�t, com'd'arco una fr�cja.


Cj�nt Diciot�sim

L� un post ta ca si clama Malb�ls l'infi�r


dut di piera e col�u tra fi�r e cjal�n,
coma chel s�rcul ca ghi sta dut int�r.

Propit in tal mi�s di stu cj�mp tant mal�n


a si mostra un pos bastant larc e prof�nt,
e di stu post i vu�j 'd�s spieg� l'�rdin.

Chel sintur�n ca s'j�t par dut l� rot�nt


tra il pos e il pi� di chel riv�n dur
'la divid�t di d�is val�dis il font.

Coma l�,'ndul� che par vuard� il mur


p� e p� f�sis 'circondin i cjasc�j,
il post 'nda ca son a s'j�t ben di sig�r,

la st�sa figura ch� 'faz�vin chej;


e com'dal'entr� di talis fort�sis
fin a la riva di f�u son pontis�j,

cuss� da che par�it di piera daj sc�js


'�rin ca z�vin sovr'�rzins e fos�s
fin tal pos, 'nda ch'�rin tronc�s e un�s.

In ta stu post, da la gran schena scjas�s


di Geri�n si sin cjat�s, e'l po�ta
a sinistra 'le zut, segu�t daj me pas.

A man destr 'era 'ncjam� zent puar�ta,


n�ufs turm�ns par l�u e t�ncju frustad�us,[99]
che 'n plen 'colm�vin la prima fos�ta.

Tal pi bas a �rin nus i pecjad�us:


dal mi�s in ca 'ni vegn�vin incuntri,
di l�, cun nu, ma pi sv�ls cjaminad�us,[100]

com'che'i Romans' cuj so pelegr�ns dentri


ta l'an dal Giubil�o, su e j� pal punt
a'an di pas� la zent un m�ut scaltri,

che da na banda ducj�s 'an la front, ap�nt,


vi�rs'l cjasc�l[101] e a van a San Pieri;
t'l'altra banda vj�rs la culina 'stan zint.

Di ca, di l�, insima di chel clap neri


i'ai jod�t di�us corn�s cun grandis v�scjs
ch'ju viscj�vin dav�u vis�n di l� ch'i'�ri.

Ahi, com'a l�u ghi f�vin vign� li pl�is


cu li primi bat�dis! E l� nis�n
li sec�ndis'l spet�va ne li t�rsis.

Mentri chi zevi, i me v�j cun chej d'un


scontr�s 'si son, e j�'i'ai dita subit:
"Di j�di stu chi i no soj a diz�n";
si ch'j� di parl�ighi i sint�vi un debit:
e'l me dols duca cun me a si'a ferm�t,
e permet�t mi'a di staighi un puc'nsi�mit.

E di plat�si 'la crod�t chel dan�t


sbas�nt la musa, ma ghi'a ben puc zov�t
ch'i'ai dit: "Tu chel v�li 'n cj�ra ti as but�t,

se i to lineam�ns no ti'as fals�t,


Vened�c ti sos tu, di Cjasanem�s;
ma ta stu br�ut pic�nt se ti'�ja men�t?"

E luj a mi: "Puc volent�j i lu dis;


ma mi conv�ns la to clara fav�la
ca mi recu�rda ben li robis v�cis.

J�'i soj stat chel che la Ghisobj�la


i'ai men�t a f�ighi v�ja al marcheis,
ca dizi se ca v�u la sporcja nov�la.

E no soj l'unic ch� chi plans Bologn�is;


ansi, a l� chistu post tant plen,
che chej poscj' a dov�ntin sempri p� vu�is[102]

'la ch'zent 'dis �sipa' tra Savena e Ren;


e se di chist ti v�us vej testim�ni,
ten ben a mins il nustri tir�t di sen." [103]

S� diz�nt 'le stat bat�t da un dem�ni


cu la scoria, ca ghi'a 'ncja dita, "Via,
rufi�n! F�minis ch� non de da truf�ni."

Di n�uf soj zut dal duce'n compagn�a;


puc a puc, dopo cualchi pas, riv�s 'sin
la 'ndul� ch'un sc�j mi feva da via.

Plan planin chel lu vin us�t com'scjal�n;


e zir�s a destra su par la sch�gja,
las�t 'vin chej ch'in eterno zir�vin.

Cuant chi �rin la 'ns�ma da la bolgja


di sot par d�ighi pas a chej pu�rs sbat�s,
il duc 'la dit: "Ferma, e f�ighi slungj�

il vul su di te di chiscj'�ltris mal nas�s,


ai cu�j no ti ghi'as 'ncjam� jod�t la musa
sic�ma che 'nsi�mit a nu a son zus."

Da ch�'i vuard�vin chej che sensa pausa


'vegn�vin vi�rs di nu da l'altra banda;
sv�ls 'z�vin, e la v�scja ghi era causa.

E'l bon mestri, sensa la me domanda,


mi'a dit: "Da n'ocj�da a chel grant cal ven
e'l par che par dol�u lagrima 'non da:

se aspi�t da re ch'encjam� al rit�n!


Chel a l�'l Gj�son che cul sen e cul c�u
il mont�n ai C�lcis ghi veva cjolt ben.

Pas�t l� par l'isola di Len, bes�u,


dop'che ch'ard�dis feminis spiet�dis
ghi'an dat la mu�rt ai m�scjus ducj' ca v�vin l�u.

Chi cun sen e cun per�ulis orn�dis,


Isif�l'la ingan�t, che zoven�ta
che prim'veva dut'li altris ingan�dis.

Ch� 'la las�da, plena, besol�ta;


sta colpa a stu mart�r lu cond�na;
e encj'di Medea si fa vendeta.

Cun luj'l va chel che com'luj l'ing�na:[104]


basti chistu ch� di chista prima val
sav�j e di chej ch'in se a int�na."

Za i'�rin la'ndul� che sta streta cal


cul'�rzin secont a va a'ncroz�si,
e a fa di chel a un'altri arc schen�l.

Di chi i vin sint�t zent lament�si


ta l'altri bus, faz�nt cul musu sborfa
mentri ca zeva bes�la a men�si.[105]

Cuj�rtis'�rin li rivis di mufa


fata dal flat di bas ca si impasta,
e cuj vuj e cul nas'l feva bar�fa.

Il font'le cuss� scur ca no ni basta


il post a j�di sensa mont� 'ns�ma
dal arc, du l� che'l sc�j'mpars�ra ghi sta.

Ch�'sin vign�s; e j�'n ta fosa colma


jod�t i'ai zent tuf�da ta un led�n
vign�t da ceso um�n, chi s� maj coma.

Mentri che la j� i provavi a j�di lontan,


jod�t i'ai un cul cj�f s� sporc di merda
che se laic l'�ra, o predi, dom'l�u lu san.[106]

Chel mi'a sig�t: "Se zent chi seis ingorda!


pars� vuard� me p� che che'i altris brus?"
E j� a luj: "Pars� che--ben mi riguarda--

ti'ai na volta jod�t cuj cjavi�j sus


e Al�siu Interm'n�j da Luca t'sos:
e t'm'inter�sis p� daj altris ducjus."

E luj al�r si'a dat'n ta la s�cja un colp gros:


"Ca j� mi'an infond�t ducju chej lech�s
che leng'a no mi'an maj sasi�t prin di stu pos." [107]

Subit dopo il duca: "J�'i pocar�s,"


a mi'a dita, " i vuj un puc pi'n dav�nt,
cuss� che la musa p� ben t'jodar�s
di che sporcja sdrond�na ca sta grat�nt
il so cjaf cu li so �ngulis merd�sis
che prin'cola j� e dop'in pi� 'sta'un tant.

T�ide a �, la putana che d�tis


cuss� gh'li'a'l so druid, "I'�ju gr�sis
grandis da te?" "�nsi, marave�sis!"

E ca s�din ch� li nustri vistis s�sis.

Cjant Dicjanov�sin

O Simon magu[108], o disgrasi�s comp�is


che li robis di Diu, che di bont�t
a'an di �si sposis, e inv�nsi i adulter�is

par �ru e arz�nt, ca l� im�ns pecj�t;


ad�s 'l� mi�j chi vi suni la tromba
sic�ma chi sejs dentri tal ters fos�t.

Za i'�rin, ins�m'di che altra tomba,


zus in s� di chel sc�j propit in ta la part
che tal bi�l mi�s da la b�lgja a plomba.

O grant sav�j, cuant granda ca � che art


chi ti mostris tal cj�l, in cj�ra e pal mont;
e'l just che par dut ti fas, com'ca le fu�rt!

J�'i'ai jod�t ta li rivis e tal font


la pi�ra livida 'mplen�da di bus
ducj�s larcs compais e ognun rot�nt.

Pi gr�ncj' no �rin chej apena jod�s


di chej ca son dentri tal me bi�l San Zu�n,[109]
che com' batesat�us us�s son zus;

un daj cuaj, za a l� cualchi bi�l �n,


l'ai rot pars'che dentri un 'si neg�va:
e ca t�zin li cj�caris, ca fan dom' dan.

Da la b�cja di ognun, f�u ghi vegn�va


di'un pecjad�u il pi�[110] e da li gj�mbis
fin tal gros, e'l rest dentri a ghi steva.

Li plantis ghi �rin a ducjus impi�dis;


e li zunt�ris 'd�vin colps cuss� scl�s,
che rot 'var�sin vencs e cu�rdis strambis.

Com'che'l flame� la ca l� un gras�s


a si m�uf in s� e j� pa la sc�sa,
cuss� l� daj talons ai d�icj' l'�ra'l stes.

"Cuj l'�se chel, mestri, che rabia nol lasa


e cal svis�a tant p� daj so comp�is,"
ghi'ai dit, "e che p�'l supa la flama r�sa?"
E luj a mi: "Si ti v�us che'n ta chej sc�js
ti parti ca son taj riv�ns p�'n j� post�s,
da luj ti savar�s di luj e daj so mal�js."

E j�: "Par me va dut ben se ca ti plas:


tu ti sos sign�u e j� ghi staj vis�n
al to vol�j, e ti sas se ca si tas."

Al�ra i sin riv�s in tal cuart �rzin:


volt�s si sin e j� 'sin zus a man sanc'
fin che la tal font sbus�t e stret i'�rin.

Il bon mestri no la vol�t che dal flanc


so mi liber�s, cuss� sin riv�s tal rot
d'chel che cuj pi� di pl�nzi nol ven maj manc."

"O cuj sotu che chel di s� ti ten sot,


anima puar�ta, com'p�l plant�da,"
i'ai tacat a dizi; "si ti pos, fa'un mot."

Com'un frari i'�ri che confesi�n ghi da


a un can d'un asas�n, che 'pena 'mbus�t,
"Va'n dav�u," gh'dis, par tegni la mu�rt'n banda.[111]

"S�tu za ch� dut dret" luj a la sig�t,


"s�tu za ch� dut dret, tu, Bonif�si?
di divi�rs ajs il scrit busj�r a l� stat.

S�tu tu belz� di chel av�j s�si


pal cual no ti'as vut p�ura di ingan�
la bi�la si�ra[112] par dop'f�ighi str�si?"

Di stuc 'soj rest�t, la me mins lontana


dal cap� se ca ghi'�ra stat rispund�t;
cuasi scuarn�t, altri no'ai fat che'l mona.

Al�r Virg�lio mi'a dit, cal vev'jod�t:


"Cuss� dis: �No soj chel, no soj chel chi't'cros'";
e j� i'ai dit com'ca mi veva impon�t.

Il spirt al�r dut stu�rt a la i pi� sos;


ma dopo, e cuasi planz�nt e suspir�nt'
mi'a dit: "Duncja, se v�tu da chel chi t'j�s?

Se di sav�j cuj chi soj ti sos cal�t tant,


e vign�t j� par sti rivis di corsa,
ti disar�j chi'ai pur vist�t il gran mant;

e 'l� tant ver chi soj stat fi dal'orsa,[113]


plen di v�ja di avans� i ors�s;
la su a'an, e j�'i soj chi in borsa.

Sot'l me cj�f'son za'i altris stas strasin�s,


che prin di me son vegn�s simonegj�nt,
e ta li fes�ris da la pi�ra plat�s.

La j�'i colar�j 'ncja j� dut ta'un colp cuant


che ch�'l sar� chel chi pensavi tu t'fos.
cuant che puc fa ti mi sos vegn�t davant.

Ma p� 'l� za'l timp che j�'i me pi� i scos


e che cuss� mi cj�ti cul cul in su
che luj'l restar� plant�t cuj so pi� ros:

che dop'di luj'l vegnar� un schif�us chi j�,


da la Fransa, un past�u tant sensa l�s,
tal ch'� mi�j che luj e me'l cuj�rzi su.

Un n�uf Gjas�n'l sar�, di cuj a si les


taj Macab�j; e coma ca ghi'� mol stat
il so re, cuss� a luj chel che re l�'n Frans'ad�s."

J�'i no saj se ch� j�'i soj stat masa mat,


cuant chi gh'i'ai rispund�t in chistu metri:
"Al�r diz'mi: cu�ncju bes l'�ja domand�t

il Nustri Sign�u prin'ch'a san Pieri


li clafs di la s� ghi ves slungj�t via?
�V�gn'mi dav�u,' ghi'a dit, dut l�, ti sig�ri.

Ne Pi�r ne'i altris a ghi'an cjolt a Matia


oru e arz�nt, cuant ca le stat sielz�t
pal post d'chel che'l Sign�u'la tradit via.

Ma sta ben ch�, chi ti vens pun�t dut;


e vuarda pur la moneda mal cj�lta
ch'�rdi ti'a fat cuant che cuntr' Carli t'sos zut.

E sa no fos pars'ch� 'ncjam� mi vieta


la river�nsa da li clafs grandis
che tu ti v�vis ta la bi�la vita,

i'usar�s per�ulis tant p� duris:


ch� la vustr'avar�sia'l mont mal a fa sta,
pest�nt zens b�nis e als�nt ches tristis.[114]

Di vu'past�us necu�rt si'a'l Vangelista,


cuant che ch�[115] ch'� sint�d'ns�ma dal'�ghis
cuj re'a putan�va, a luj ghi'�ra'n vista;

che nas�d'�ra cun si�t cj�fs, lu sav�js,


e che asist�da �ra daj si�t cu�rs
fin ch'l'omp so di segu� virt�s'l vev'plas�js.

Di oru e d'arz�nt Diu'i v�is fat, stu�rs:


puc a vi sep�ra dal' idolatri
se non che luj un, e vu�ltris ni pre�js sent!

Ah, Tin�t, di cuant mal ch'ti sos stat m�ri,[116]


no la to conversi�n, ma l'eredit�t
che da te a la cjolt il prin sjor p�ri!"

E mentri sti notis gh'v�vi cuss� cjant�t,


o che rabia o cosi�nsa lu muard�s,
cun li dos gj�mbis al v�va scalset�t.
J�'i crot che al me duca a ghi plas�s,
par ch� content sempri at�nt'l steva,
il sun di dut se chi vevi dita ad�s.

A stu punt, cuj bras a tracu�l stret m'veva:


e dopo ch'i'�ri stat dut stret tal so pet,
di j� ch'i'�rin l� torn�t l� che'n su'l zeva.

E no si strac�va di v�jmi s� stret;


cuss� mi'a partat fin tal colmo dal'arc
che dal cu�rt 'l cu�nt �rzin al parta dret.

Ch�, plan plan�n 'la poj�t j� 'l so car'c,


plan plan�n pars� che'l post sporc l'�r' e dur
che n�ncja par cj�vris nol sar�s stat parc.

Da ch� n'altra val i'ai jod�t j� tal scur.

Cj�nt Vincj�sin

Di castigu n�uf mi convi�n fa daj vers


e d�jghi material al vincj�sin cj�nt
da la prima cans�n, ca � ch� daj som�rs.

J� i mi �ri za dispon�t dut cuant


a rivuard� la j� tal discuj�rt font,
che di planzi torment�t si z�va bagn�nt;

e i'ai jod�t zent ta chel val�n rot�nt


vign�, taz�nt e tant lagrim�nt, al pas
ca fan li let�nis in ta chistu mont.

Com'che'l me sgu�rt j�'ghi zeva sempri pi'n bas,


stran'�ra j�di com ch'l'�ra stravolt�t
ognun da la barba al cu�l, ca l� pi'n bas;

che vj�rs i rogn�ns il cj�f l'�ra zir�t


e di vign�'n dav�u ghi convegn�va,
ch� di zi'n dav�nt nol pod�va'l pu�r dan�t.

Par�lisi podr� �si ch'ognun'l v�va


par stravolt�si propit cuss� dal dut;
ma di stu mal no crot che cuss�'l st�va.

Se Diu a ti lasa, bon let�u, fa frut


da la to lesi�n, p�nsighi ben tu stes
com'chi'ai fat a t�gnimi in musa sut,

cuant che la figura di nualtris puar�s


s� stu�rta jod�t i'ai che'l pl�nzi daj vuj
li cul�tis a ghi bagn�va pal mi�s.

Se chi planz�vi, poj�t t'un daj sp�guj


di chel scoj dur, cuss� che la me scorta
"Sotu'ncjam� tant st�pit?" a mi'a dit luj.

"Ch� a vif la piet�t cuant ch'� ben mu�rta:[117]


cuj'l p�sia �si p� seler�t di chel
ch'al div�n jud�si di v�j piet�t gh'impu�rta?

Alsa'l cj�f, �lsilu, e j�t chel che par chel


si'a vierz�t ai v�j dai teb�ns la cj�ra;
par chel ghi sig�vin ducjus: �Anfiarel,

'nd� v�tu? Pars� l�situ la gu�ra?'


e no restava che zi'n j� ta li v�lis
fin a Minos, ch'ognun'l br�nca, la fi�ra.

Vu�rda ben ca la fat pet da li sp�lis:


pars� ch'j�di 'la vol�t masa 'n dav�nt,
'n dav�u'l j�t e par l� ghi van li gj�mbis.[118]

J�itu Tiresias, ch'l'aspi�t 'la cambi�t tant


cuant che da mascju 'n femina 'le dovent�t,
e ogni toc dal cu�rp 'la cambi�t, dut cuant;

e prima, e dopo, di bati a ghi'a tocj�t


cu la v�scja'i doj sarp�ns involus�s
par che forma di mascju ghi ves torn�t.

Ar�nt si schena'n pansa di Tiresias,[119]


luj, che taj mons di Luni, 'nda cal sv�ngja
il Carar�is, che'i cj�mps sot 'l ten cultiv�s,

'la vut in taj m�rbui blancs, la spel�ncja


par cj�sa, d'indul� che'd'j�di li stelis
e'l mar d'ostrusi�n an dav�va p�cja.

E la ca si sta cujerz�nt li t�tis,


che tu no't j�s, cu li stresis disf�dis,
e'a di l� dutis li pars pelosis,

Manto a �, ca � zuda ta tanti cj�ris;


e stabilit si'a'n fin l� ch'j�'i soj nas�t;
e d�ncja mi plas che'un puc ti mi sc�ltis.

Dop'che so pari f�u di vita 'le zut,


e serva vignud'� la sit�t di Bac,
chista pal mont par tant timp a'a viv�t.

Las� ta la bi�l'Italia a l� un lac,


ai pi� dal'Alp ca sjera l'Alemagna,
insima di Tiral, e ca la'n non Benac.

Da pi d'mil font�nis, i crot, si bagna


tra Garda, Val Camonica e'l Pen�n,
da l'�ga che tal lac las� si st�gna.

A le'un post la'n'tal mies indul� che'l Trent�n


past�u e chel di Br�sia e'l Veron�is,
segn�'l podar�s, sal fes chel stes cjam�n.
Peschi�r a l� l�, bi�l e fu�rt arn�is
par fa front ai Bresi�ns o Bergam�scui
cuj riv�ns intor che'n ju ghi van liz�is.

Ch� a c�pita ch'dut se ca ven daj r�vui


e che ta'l grin dal Benac p� nol sta,
flun si fa la j� ta chej bi�j vi�rs p�scui.

Ap�n'ch'l'�ga a cori d'n�uf si presta,


no p� Benac ma clam�t al ven M�ncju
fin a Govern�l, d� ch'in tal Po si svu�jta.

Puc 'la cor�t prin di cjat�si'n val la j�,


in da ca si sl�rgja e s'impal�da;
e d'est�t a int�va a sbas�si tant j�.

Pas�nt par u ch�, la vergine cruda


a'a jod�t cj�ra tal mi�s dal pant�n,
sensa coltivasi�n e, di zent, nuda.

L�, par scjamp� d'ogni cons�rsi um�n,


cuj so serfs a fa la maga si'a ferm�t;
l�'a viv�t e l� i so vu�s a stan.

I'�mis, che pus in zir'si var�s cjat�t


si son dopo riun�s ta chel post, fu�rt
par via dal pant�n par dut acumul�t.

La sit�t 'an fondat su chel vues�n mu�rt;


e par ch� che'l post par prima a'a sielz�t,
Mantua l'an clamada, e sensa tu�rt.

Il numar da la so zent l'�ra za cres�t


prima che'l cjastron� dal Casalodi
da Pinemont ing�n al ves risev�t.

Per� sta'tent che se maj ti ves da j�di


un che d'la me cj�ra altri ti cont�s,
buzi�r'l sar�s; il ver tu ti'as di cr�di."

E j�: "I razonam�ns chi ti mi fas


a son cuss� j�scj' e'i ghi crot s� tant
ch'i altris sar�sin cjarb�ns distud�s.

Ma dizmi da la zent ca va'n dav�nt,


si t'j�s cualc�n di merit ta la fila;
l� l�'l me pens�j; il rest no'l� 'mport�nt."

Al�r 'la dit: "Chel che da la mos�la


la barba j�'i va ta li spalis sc�ris,
'l� stat, cuant ch'la Grecja 'an vol�t las�la,

las�nt'n dav�u dom'chej pa li c�nis,


or�cul, e'l via 'la dat cun Calc�nt,
a Aulid, di mol� via li cu�rdis.

Eur�pilo 'l veva'n non, e s� cjant�nt


a va ta'un punt la me alta trag�dia:
chist ti sas, che'l libri[120] ti lu sas dut cuant.

Chel'altri che 'n cu�rp a le puc e n�ja,


Michel Scot 'le stat, ca l'�ra veram�nt
in gamba cun chel so magic imbroj�.

J�t l� Guido Bonat; e j�t pur Asd�nt,


che di pod�j torn� al spac e'al cor�n
al vor�s, ma masa tars'l si va pint�nt.

J�t che pu�ris che guzi�la las�t 'an


e'l t�si e'l fil�, par vign'induv�nis;
'ncjant�sins cun �rbis e pip�ns fat 'an.

Ma par�n via; che za son vis�nis


daj doj emisf�ros e t�cjn l'onda
sot di Sivilia Ca�n e li sp�nis[121];

e belz� stan�t la lun'�ra tonda:


recu�rditi ben�n; com 'ca ti'a zov�t
na volta 'n ta che selva profonda."

Cuss� luj, mentri ch'av�nt i vin par�t.

Cjant Vincjun�sin

Cuss� di punt in punt, di altri parl�nt


che'l me drama di cjant� no si cura,
i sin riv�s; e i �rin tal p� alt cuant

chi sin ferm�s par j�di l'altra fes�ra


di Malb�ls e l� ch'ognun inv�n al plans;
e a' �ra, mir�bil d'j�di, dut scura.

Coma che'n tal arsen�l daj venesi�ns


la pecj' tichign�sa d'unvi�r a bol
par spalm�, da li nafs ca sp�ndin, i legn�ns

--ch� di navig� no p�sin; ma chel cal pol,


si fa na naf nova; n'altri al com�da
li br�is di ches c'an tant viagj�t, p� cal pol;

chi l'incl�uda a p�pa, e chi in banda;


un remos al fa e n'�ltri'l fa su cuardis
o al tersar�u o artin�u tac�ns ghi da;[122]

cuss�, no par f�uc, ma par mans div�nis,


la j�'a bol�va na malteca densa
ca inviscj�va dutis dos lis rivis.

J� la jod�vi, ma l'jod�vi sensa


j�di altri che b�lis che'l bul�'l feva;
dut'si sglonf�va, e dop'di n�uf 'era l�sa.

Mentri che'l me vuli j� al jod�va,


il me duca, diz�nt "Sta 'tent, sta 'tent!",
a s� mi'a tir�t, l� che luj al steva.

Mi soj al�r volt�t com'chel ca l� content


di j�di chel ca sar�s mi�j cal scjamp�s
ma che'l tim�u dal moment ghi cj�j l'int�nt,

tant che, par j�di, no l� bon di fa'un pas;


e'n dav�u di me i'ai jod�t un di�u ner'
che su'n sc�j cur�nt al vegn�v'dal bas.

Ahi cuant ca l'�ra in tal aspi�t fi�r!


e cuant che tal fa'l par�va'nsidi�us
cul'�lis vi�rtis e cul pi� liz�r!
Il so schen�n, ch'alt l'�ra e muscol�us,
lu poc�va j� un pecjad�u cuj so flancs,
e chel pa li cragn�lis'l veva'l cragn�us.

D'ins�ma'l punt a la dita: "O Malbrancs,


chi'a l� un daj ansi�ns di santa Zita!
Met�ilu sot vu�ltris chi no s�is maj stracs,

Chi vu�j zi di n�uf ta che ben plena m�ta:


ogn'omp vi'� baratad�u, f�u che Bont�r;
un no l� un s�, basta bes 'n sach�ta."

Ta la Bolgja'la but�t, e pal scoj dur


si'a volt�t; e maj l� stat mast�n mol�t
cuss� svelt a cor'ghi al l�ri dav�u.

Chel si'a tuf�t e dut stu�rt s� 'le torn�t;


ma'i dem�nis che dal punt 'v�vin un tet,
a'an sig�t: "Ch�'l Sant Volt nol ven trat�t:

Ch� no si noda miga com'tal Sercl�t!


Ma si no ti v�us da nu vign� sgrif�t,
nosta fa 'ns�ma di sta melma un tet."

Dopo v�ilu cun tancju rimp�ns rimpin�t,


ghi'an dit: "Cuj�rt'� mi�j che ch� ti b�lis;
para pur via a barat�, ch� plat�t!" [123]

A'� cuss� che li c�ghis a li'sist�ntis


'ghi fan tuf� 'n mi�s da la cjald�ra
la cj�r, par ca no gal�gi, cuj fi�rs a p�ntis.

Il bon mestri "Par ca no som�j vera


chi ti t'sos ch�," mi'a dit, "va a plat�ti
p� chi ti pos dav�u di na pi�ra;

E se n'of�sa mi vegn�s a bati,


nosta v�j p�ura, che j�'i'ai dut a punt;
t'altri timps i'ai dov�t cuss� comb�ti."

Ta'un tic e tac a le zut di la dal punt;


e com'ca 'le riv�t'n ta la riva sesta,
un c�u salt a ghi'a tocj�t di v�j as�nt.
Cun chel fur�u e grant men� di sata
ca ghi c�rin i cjans dav�u dal singar�l,
che subit 'l dom�nda cuant ch'ognun fer'l resta,

s� son vegn�s f�u chej di sot dal puntiz�l


e vi�rs luj'an mostr�t ducj'i so unc�ns
ma luj 'la sig�t: "Nis�n'l sedi crud�l!

Prin di vign� bec�t daj vustri rimp�ns,


a scolt�mi cal vegni un di vu'in dav�nt;
dop'rimpin�imi se cuss� 'v�is in mins."

D�cju'an sig�t: "Malacoda, va av�nt!";


un 'l�r si'a mov�t, e'i altris fers 'son stas;
e a luj ghi'� zut, diz�nt; "Ghi z�via tant?"

"J�dimi ch�, Malacoda; miga ti crodar�s


chi sedi vegn�t," a la dit'l me mestri,
"sig�r ch'mi var�sis'mped�t il pas,

sensa'l vol�j div�n e'l dest�n destri?


Las�it chi zedi, che tal cj�l l� vol�t
chi mostri a'un'altri stu cjam�n silv�stri."

Al�ra'l so f� superb tant j� ghi'� zut,


che'l so rimp�n ai pi� a ghi a col�t,
e'ai altris ghi'a dit: "Ca nol vegni spunz�t."

E'l duca a mi: "O tu che sdraj�t


cuss� cuj�t ti sos taj scojs dal punt,
torna pur, che ch� 'n pas ti sar�s las�t."

Mi soj subit mov�t e a luj congj�nt;


ma'i di�uj si son ducjus fas av�nt,
ch'i'ai tem�t che d'ac�rdu a'�rin a stu punt:

Ta stu m�ut j� i'ai za jod�t ogni fant


cal vegn�va f�u cun p�t da Caprona,
se stes jod�nt fra'l nem�c, ch'an d'�ra tant.

J�'i'ai visin�t dut'la me persona


lunc il me duca, e'i vuj no ghi cjol�vi
da la'par�nsa so, ca no era buna.

Sbas�nt i rimp�ns, "A tocj�lu i provi,"


l'un ghi'a dit a un'altri, "in tal so grop�n ?"
e rispundut ghi'an: Si, falu be movi!"

Ma chel dem�ni che cul me bon par�n


al discor�va, a si'� a colp volt�t
e 'la dita: "Calma, calma, Scarmili�n!"

A nu 'la dopo dit: "Di vej oltrepas�t


stu sc�j no si pos, pars� ca l� un fracas
par dut, e fin il sest arc a l� spac�t.

E se di par� via'n dav�nt vi plas,


i var�sis d'zi su par chista cr�ta;
vis�n a ghi � un'altri sc�j che strada'l fas.

Ali�j, sinc �ris p� di st'ora puar�ta,


ben mil e duz�nta e ses�nta s�is
ajs �rin che sta strada'� ca s� sgreta.[124]

I mandi via par l� chiscju me comp�js


par j�di s'alcun di l�u f�u si scj�sa:
z�it cun lou che sans e salfs i restar�is.[125]

"Ven av�nt, Alich�n, e Pestabr�sa,"


'la tac�t a d�zi, "e tu pur Cjagn�s;
e che'i d�js al gu�di il Barbar�sa.

�ncja L�bicos cal v�gni e Draghign�s,


com'pur Sirj�t palot�t e Sgrifacj�n,
Farfar�l e'nf�n Rubic�nt daj mas.

Z�ighi a torot�r di chel bul�nt led�n:


tegn�it cont di chiscjus fin tal'altri sc�j
che dut 'nt�j ghi va 'ns�ma d'�gni fos�n."

"Oh, mestri, pu�r me, se j�diu ch� chi soj?"


i'ai dit. "Daj, par�n via sensa scorta,
se tu ti sas zi; a'� mi�j ch'z�ni bes�j.

Se tu t'sos necu�rt, com'ben'altra volta,


no j�itu ca stan i so dincj'crust�nt,
e di min�cis 'an plen la ghign�ta?"

e luj a mi: "Nost'�si paur�us s� tant:


l�sa ca 'ncr�stin i dincj' tant ca v�lin,
cuss� 'fan paj puar�s ca si stan les�nt."

Par l'�rzin di sinistra ad�s'i z�vin;


ma prin 'v�vin ducjus la so lenga stret
'nt�nt che dal so duca segn�l'a spet�vin;

e luj dut un colp cul c�l 'la fat tromb�t.[126]

Cj�nt Vincjadu�sin

Jod�t i'ai j� sold�s in marcja met�s


prons par comb�ti e di fa di se mostra;
encja scjamp�nt in dav�u i'ju'ai jod�s;

drap�j'i'ai pur jod�t 'ta banda vustra,


o 'Ret�ns, e �ncja'l z� daj caval'r�s
e'l comb�ti daj turnam�ns, e'l gjostr�;

a sun di trombis o di cjamp�nis,


cun tamb�rs e cun segn�j di cjascj�j,
e cun robis forestis e nostranis;

ma maj, propit maj, cun un tal calim�j


jod�t i'ai cavali�r m�visi o ped�ns,
ne pur n�fs ca j� ne st�lis taj cj�j.

Nu'i par�vin'n dav�nt cuj d�is demons:


O che n�bil compagnia! Ma cuj sans
in glisia e in tav�rna cuj goloz�ns.

Ma l� da la p�ula '�ra la me mins,


par cap�ghi da la bolgia dut l'inz�n
e com'che dentri vegn�vin cu�tis li zens.

Com'che i delf�ns, cuant ca ghi mandin un sen


ai marin�rs cul arc da la so schena,
che di salv�si dal veli�r si preparing ben,

cuss� mo, par lizer�si da la pena,


c�rs daj pecjad�us mostr�vin il gob�n,
e subit lu plat�vin com'la balena.

E com'tal'�rli dal'aga a son


ta'un fos�l li ranis cul musu di f�u,
s� che'i pi� si pl�tin e il pans�n,

s�'l steva par dut ogni pecjad�u;


ma cuant ch'si visin�va Barbar�sa,
a colp a spar�vin sot dal buliz�u.[127]

Un i'ai jod�t--o se schifo e sp�sa!--


cal spet�va l�, com'cuant che un l'inc�ntra
na rana ca sta e n'altra ca sclap�sa;

e Sgrifacj�n, ca ghi era zut cuntra,


'la'n'gancj�t paj so tichign�us di cjavi�j
e tir�t su, cal some�v'na l�dra.

Il non di ducjus za'i sav�vi di sav�j,


s� ben not�s ju v�vi cuant ch'son stas el�s;
ma'i nons ca si d�vin forsi no �rin chej.

"O Rubic�n, jod�n com'chi ti ghi mes


int�r li sgr�nfis par gjav�ighi la pi�l!"
a sig�vin ducj'nsi�mit i mald�s.

E j�: "Mestri, prova, si ti pos fa chel,


cjat� f�u cuj ca l� chel puor disgrasi�t
ch'ai so 'vers�ris l� par las�'i la pi�l."

Il me duca a si ghi'a visin�t


domand�nt d'indul� ch'l'era, e chel:
"Tal regno di Nav�ra soj stat lat�t.

Me mari d'un sj�r mi'a fat serf da mon�l,


ic, che gener�t m'veva da'un farab�t,
che distr�t si'a e las�t nencja un pel.

P� tars, serf dal bon re Teb�lt i soj zut:


l� mi soj met�t a fa'l baratad�u;
e'd�s, par chel, ch� chi soj, ta stu cjald�t."
E Ciri�t, che da la b�cja'l veva f�u
da li bandis do pal�tis com'i purs�s,
s�ntis a ghi li'a ben f�tis par dav�u.

Tra li gjat�tis �co c'ven la sur�s;


ma Barbar�sa cuj so bras 'la sier�t,
e 'la dit: "St�it'n l� mentri chi lu'nforc�s."

E al me mestri la musa ghi'a volt�t:


"Domanda pur," 'la dit, "se p� t'vus sav�j
d'luj, prin ch'daj altris'l vegni disf�t."

D�ncja'l duc: "Dis s�: daj altris 'var�s mi�j


sav�j se cualchid�n di l�u l� lat�n[128]
sot sta pecj'?" E chel: "Puc fa i'�ri cun chej

ca v�vin tra di l�u un di l� vis�n:


mag�ri j�'ncjam� cuss� cujerz�t!
chi no temar�s ne �ngula ne unc�n."

E Libic�s, "Ma v�tu vej propit dut?"


'la dit; "e ghi'a cjap�t il bras cul rimp�n,
che, tir�nt, a ghi'n da sbreg�t via un toc�t.

Encja Draghign�s 'la vol�t da'un colp�n


la j� ta li gj�mbis; ma'l so decuri�n
si'� volt�t a torot�r cun brut murb�n.

Cuant ch'�ra un puc cal�da la so tension,


a luj, che la ferida si vev'smicj�t,
ghi'a domand�t il duca: "Atensi�n!

cuj l'�se chel che, t'd�s, da pu�r disgrasi�t


ti'as las�t par vign� ta sta riva?"
"L'�ra il frari Gomita," 'la tac�t,

"chel di Galura, che tancju 'mbr�js'l veva,


e vint vut i nem�s dal so sj�r in man,
ben ju'a trat�s, ch'ognun si la god�va.

Si'a fat da'i so bes e ju'a las�s f�u di man,[129]


com'che luj'l d�s; e'n taj altri c�mpis �ncja
l� stat barat�u, e no p�s'l ma sovr�n.

Al pratica cun stu sj�r Michel Zancja


di Logador; e di cont� di Sardegna
e di so lenghis, str�ca'n s�ntin pucja.

Ma puor me, jod�isu l'altri cal grugna:


vi dizar�s di p�, ma p�ur'i'ai che chel
si prepari a gratami la rogna."

E Barbar�s' stes, volt�t a Farfar�l,


che'i vuj al stralun�va, pront par b�ti,
a ghi'a dit: "Via di ch� trist�t d'usi�l." [130]

"Se vu�ltris i vol�is jodi o sinti,"


tac�t 'la chel dan�t ca no l'era feso,
"Tosc�ns o Lomb�rs, j� ju far�i vign�;

ma ca st�din i Malebr�ncs 'ncjam� 'n ceso,


par no vej di temi da li so vend�tis;
e j�, sint�t coma chi soj ch� chi so',

par un ch'j�'i soj, j�'n far�i vign� tancj's


cuant chi fiscjar�j, com'ca l� nustri �su
di fa cuant che cualc'un'l met li s�tis."

Sint�t chist, Cagn�s l'als�t il m�su


e, scjas�nt il cj�f, 'la dit: "Sint se mal�sia
che par but�si j� a la pens�t s�!" [131]

Al�r luj, ca l'�ra plen di furb�sia,


'la rispund�t: "Malisi�us i soj, sig�r;
si pos 'gh'f�j ai mes cualchi malagr�sia."

Al contr�ri daj altris, Alechin dur


no l� stat, ma ghi'a dit: "Se tu j� ti vas,
galop�nt i no ti ven in dav'�r,

ma svual�nt insim'la pecj'ti mi sintar�s:


las�n l'�rli, e'l riv�l coma scudo,
par j�di se p� di nu ti valar�s."

O bon let�u, �co ch� n'altri zog�t:


ognun dal �rzin i vuj a la volt�t;
e il prin di ducjus Cagn�s, il p� crut.

Il Navar�is il so timp 'la ben us�t


a la fisat i pi�'n cj�ra e tic e tac
l� salt�t e da Barbar�sa si'a mol�t.

Colpa ogn�n'la sint�t di stu dist�c


ma p� chel che caus�t'l veva'l difi�t;
per� si'a mov�t e sig�t: "Ti'ai, vili�c!"

Ma puc ghi'a zov�t: che li �lis al suspi�t


no ghi l'an fata: chel l� spar�t la sot,
e'Lech�n'n'dav�u la svual�t, als�nt il pet:

propit cuss� a fa la r�sa di b�t;


cuant che'l falc si vis�na, j� si tufa,
e luj, zint'n s�, si sint com'un pipin�t.

Pestabr�sa, dut rabi�us da la trufa,


a lu'a segu�t svual�nt, e l'er'invagh�t
che chel'l viv�s par vej'na bar�fa.

Sicoma che'l barat�u l'era sparit,


a ghi'a mostr�t li sgr�nfis al so comp�j
e'ns�ma dal busar�t si'an asal�t.

Ma l'altri l'era falc p� scaltri che maj


e dopo v�jlu ben sgrif�t, ducju doj
a son plomb�s in ta chel bul�nt di staj.
Il cjalt dal baruf�si ju'a vol�t cj�j;
ma di torn�'n alt no gh'la f�vin, n�ncj' vul�nt;
cul'�lis tichign�sis rest�s �rin bes�j.

Barbar�sa 'l�r, cuj altri si�t dul�nt,


cuatri'n da fas svual� tal'altra riva
cun d�cju i g�ncjus, e svels fas�nt,

di c� e di l� ognun tal so post'l z�va:


i rimp�ns slungj�vin vj�rs chej impecj�s
ch'ognun la cjar sot la pi�l za cu�t 'l veva;

e cuss� ju vin las�s, ducj'impacj�s[132].

Cj�nt Vincjatre�sin

Sidin�s, bes�j, e sensa compagn�a


i z�vin, l'un dav�nt e l'altri dopo,
com'che'i fr�ris a van pa la so via.

Mi vev'part�t ta la fiaba di Isopo


il pens�j daj tram�js ca baruf�vin,
che ca conta da la rana e sur�s, po;

che tant com'"cum�" e "d�s" a si som�jn


i uns e'i altris, sa si ten ben da mins
com'che d'ac�rdu a van prins�pit e fin.

E com'c'un pens�j al nas d'altris vis�ns,


cuss� da chel pens�j n'altri a l� vegn�t,
che dopl�t mi veva'l tim�u taj sintim�ns.

J�'l jod�vi cuss�: "Tign�nt cont di dut,


par causa nustra scj� chi son stas bef�s,
tant ch'ad�s a stan pas�nt un mom�nt brut.

Se mal'intensi�n e rabia 'son spos�s


l�u mi corar�n in dav�u p� crud�j
daj cjans ch'al li�vri'n dav�u ghi c�rin, afam�s."

Za si st�vin indres�nt i me cjavi�j


da la p�ura, e vuard�nt sempri'n dav�u,
i'ai dit: "Maestro, no �se propit mi�j

ch'ti ni pl�tis ducju doj? J� i'ai tim�u


daj Malbr�ncs; dav�u a mi stan vign�nt:
a mi par che d'riv� ch� 'ncjam� puc ghi v�u."

E luj: "Se un spi�li i f�s dut luz�nt,


la to im�gin di f�u no tegnar�s
prin di ch� che dentri a ti da turm�nt.

Son'p�na riv�s i to pens�is taj mes,


cun chej stes tim�us daj mes e'l stes aspi�t,
si che par ducju doj il me cons�j l�'l stes.

Sa no l�'l riv�n a destra m�sa dret


d'imped�ni ta l'altra bolgia di z'j�,
scjampar�n di st'im�gin di cj�sa[133], i scom�t."

No v�vin n�ncja tac�t a z� in j�


cuant che no tant lont�n, cul'�lis tir�dis
par v�gnj a cj�ini, sin riv�s a j�diu.

Il me duc mi'a s�bit cjap�t su, j�'i dis,


com'che la mari, sve�da dal rum�u,
vis�n jod�nt li flamis impi�dis,

a cj�j su'l f� e'a cor, sens'j�di'n dav�u,


v�nt am�ndi p� di luj che di se cura,
e sensa timp di meti su'n camis�u;[134]

e j� d'ins�ma da la riva dura


a p�nsa 'n su 'l� zut j� da che cr�ta
ch'una da li bandis dal fos�t 'a siera.

Ta canal no'a maj aga cor�t svelta


cuss� par fa cori roda di mul�n
cuant ch'ic p� vis�n da li p�lis a sta,

com'il me mestri cuant ch'j� dal orlj'z�vin


cun me che ben stret mi veva al so pet,
coma chi fos so f�, no doma un comp�jn.

Ap�na che'i so pi�'an tocj�t il j�t


dal sest buzar�t, za'�rin l�u las�
tal �rli, sensa pod�j fani dispi�t;

ch'a vol�t la providensa dal pi'n su


f�ju ministros da la fosa cu�nta,
ma'l pod�j di z� via d'l� ghi'a cj�lt s�.[135]

La j� 'vin cjat�t zent lustra, e tanta,[136]


che plan plan�n ze'a tor cuj so pas,
planz�nt, tant straca, e sensa grinta.

Mantel�nis 'v�vin cun cap�cjos bas


di front dai vuj, fas ducj�s secont il taj
di Clugn�, 'nda che daj fr�ris �rin us�s.

"Ndor�s '�rin di f�u, e l�stris p� ch'm�j,[137]


ma dentri dutis di plomp, e tant pes�nt,
com'i condan�s di Fed'r�c e'i so gu�j.

Oh se fad�ja in et�rn' part� stu mant!


Nu'vin'ncjam� par�t via a man sanca,
insiem�t cun l�u, il so pl�nzi scolt�nt;

ma pal gran pejs, che zent l�, ch'�ra straca,


zeva'n dav�nt cuss� plan che compajs
n�ufs i cjat�vin cjamin�nt p� svels ca.
Par chel ch'j� al duca: "Di scju puors tram�js
'nd�se di chej ca si cogn�s di fat o non?
S'in j�dia cualchid�n ta scju viav�is?"

E un che'l tosc�n'l cognos�va ben�n,


"St�it fers li chi s�js," di dav�u 'ni'a sig�t,
"vu'che s� cor�js tal scur di stu bur�n!

Forsi ti var�s se ca ti'a 'nteres�t."


Al�r il duca si'a volt�t e dit: "F�r,
e dopo va'v�nt cul so pas ralent�t."

Ap�n'ferm�t, doj premur�ns--chist l� ver--


i'ai jod�t che di spirt �si cun me 'vol�vin;
ma plan z�vin, ca l'era stret e'l p�js int�r.

Cul vuli di travi�rs, cuant che ch� �rin,


f�s mi vuard�vin, sensa fa per�ula;
volt�s si son dopo a s� e si diz�vin:

"Stu chi'l par vif di com'cal m�uf la gola,


e sa son mu�rs, cuj ghi da'l privil�gju
di zi lib�rs dal gran p�is da la stola?"

Dopo a mi: "O Tosc�n ch'al col�gju


di chej pu�rs d'ip�critis ti sos vegn�t,
di d�zni cuj chi t'sos no v�jlu'n dispr�gju."

E j� a lou: "Nas�t i soj e cres�t


ta la gran sit�t dal bi�l Arno'n riva
e'i soj ch� cun chel cu�rp chi'ai sempri vut.

Ma vu�ltris cuj s�izu, che tant luzign�nt


il dol�u vi cor j� pa li mos�lis?
Ma se pena i v�izu ch'a un luz�u s� grant?"

E un mi'a dit: "Sti mantel�nis zalis


a son f�tis di plomp tant gros che'i so p�is
a fan tant cjul� li so bal�nsis.

Fr�ris God�ns i sin stas, e bologn�is;


chistu Loderingo e j� Catalan
i'�rin clam�s, e a Firense ni v�is

'lez�s, 'nd� che prin sielz�t dom'�n an dan


par tegni la so pas, e sin stas taj
che'i efi�s l� dal Gordingo[138] 'ncjam� a stan."

J� i'ai tac�t: "O fr�ris, i vustri maj. . .";


no'ai dit di p�, ch'al vuli un mi'a vegnut
ca l'era'n cj�ra crocifis cun tre paj.

Cuant ca ni'a jod�t a si'a dut cuntuarz�t,


in ta la barba cun grancj' susp�rs sofl�nt,
e'l frari Catal�n, ca si era necuarz�t

mi'a dit: "Chel conflit chi ti stas oserv�nt


'la consili�t i Faris�os ch'�ra miej
pal popul un omp ai mart�rs mand� 'v�nt.

A travi�rs l�--e n�t--di stu troj int�j,


com'chi t'j�s; e a � just cal sinti
d'ogn�n cal pasa'l gran p�is ca la da v�j.

S� l� vol�t ch'�ncja so missi�r'l stenti


ta sta f�sa, e'i altris dal cons�lio:[139]
gran d�n paj Ebr�os; chist'in mins t�nti."

Al�r marave�t'le stat Virgilio


Su di chel ca l'�ra distir�t in cr�us
E pestas�t ta stu eterno esilio.

Al�r ghi'a'ndiris�t al frari sta v�us:


"Vi displazar�sia, pod�nt, di d�zni
se'n dav�nt a destra'n'de post p� spasi�us

'nda che nualtris doj f�u i pod�n zigh'ni


sens'v�j da costr�nzi i �nzuj n�ris
ca vegnin f�u da stu font a part�ni."

A la duncj' rispund�t: "P� ch'no ti sp�ris


si vis�na un scoj che dal grant sircul
al taca e cuj�rs dutis li bolgis,

f�u che chista; chi'l continua'l pericul:


ma'i pod�js ben z� su par chista frana[140]
che'nsima'l riv�n a fa'un puc d'rinc�l."

Il duc, penser�us, l'era j� di vena;


ma dopo: "Busi�r l� stat ta sta fogna
chel che'i pecjad�us par ca'l rimp�na." [141]

E'l frari: "Cont� i'ai sint�t a Bologna


daj v�sis di stu diau, tra'i cu�i i'ai sint�t
ca l� pari dal fals, sta gran car�gna."

Al�r il duc a cjamin� si'a met�t,


cun'ncjam� in musa un sen di rabia;
e j� pur daj 'ncarg�s via'i soj zut,

segu�nt dal me bon duc la segn�da via.

Cj�nt Vincjacuatr�sin

L� 'ndul� che l'�n l�'ncjam� zoven�t


cuj r�js dal sor�li dal'Acu�ri bon�s
e n�t e d� �si comp�js 'an vol�t,

cu�nt che taj cj�mps 'son da la br�za las�s


i sens luz�ns da la so bi�la s�u bl�ncja,
ma ai rajs scj�ls a vegnin subit plat�s;

chel past�u che roba pa' pi�ris ghi m�ncja,


si leva, al vuarda, e'l j�t ducju i pras
ca lus�gnin blancs; si bat'l cj�f, e d�ncja

in cjasa'l torna; al scj�sa rabious i bras,


com'un puor di�u ca nol sa propit se fa;
dop'l torna f�u e'l sper� ghi rin�s

jod�nt che il mont a si v�u dut rif�,


l� par l�; e al cj�j su la scoria
e li so pi�ris vi�rs il pascul z� a li fa.

Spavent�t i'�ri cuant che dal duc l'aria


i'ai jod�t che la so front'a turbava,
ma'l seren stu mal'la subit scors�t via;

ch�, cuant che nu'al punt gu�st si rivava,


il me duca vi�rs di me a si'a volt�t
cul bi�l fa ch'al pi� dal mont'za'l mostr�va.

I bras 'la vierz�t, e dopo vej pens�t


un puc sul mi�j m�ut di pod�j front�
la frana, in s� cuj so bras mi'a poc�t.

E coma chel cal fa ma encja at�nt al sta,


e'l pensa sempri sul se fa in dav�nt,
cuss�, cuant chi sin riv�s'n ta la cresta

d'un sc�j, za'l v�li'l veva ta'un clap p� avant


e'la dit: "Tenti ben dur ta che piera l�,
ma sta 't�nt ca no s�di una ca sta sbris�nt."

No l'�ra par z� cun tant di mant�l l�,


che j� ap�na, luj liz�j, j� poc�t,
su'i scjal�vin, cun man e pi�, che par�it l�.

Sa no f�s che dal riv�n l� chi'�ri post�t


p� dal'altri l'�rli a l'�ra a man,
no saj luj, ma j� mi sar�s 'bandon�t.

Ma pars� che'l Malb�ls vi�rs chel led�n


da la cort p� bas al va dut'n riva'n j�,
li rivis d'ogni un daj fos�s a'an

un �rzin cal va'n su e un cal va'n j�:


nu' pur sin plan plan riv�s ta la punta
'nd� che l'ultima pi�ra 'st�va par col� j�.

Di tir� flat 'f�vi fad�ja, e t�nta,


che cuant ch'i �ri s� no la pod�vi p�,
�nsi mi soj sint�t ap�na'n cresta.

"�lsiti su, poltr�n; no ti p�s sta ch�,"


mi'a dit il mestri; "ch�, sint�s in pluma
no si ot�n fama, ne stant tal j�t di d�;

e cuj che sensa d'ic la vita'l cunsuma,


'm�ndi puc di se ta la vita 'l l�sa,
com'f�n in aria o in aga la spl�ma.
Leva su: vins'l'vilim�nt ca ti sb�sa
cun chel spirt ch'ogni bat�lia al v�ns,
se il cu�rp pes�nt a no lu scl�sa.

Da scal� ti'as encjam� tancju scjal�ns;


no basta da scju ch� �si part�t:
d�j, mostra'l to merit, si ti mi int�ns."

Al�r mi soj lev�t e mostr�t furn�t


di lena mi�j di chel chi mi sint�s,
e i'ai dit: "Va, che j� i soj fu�rt e ard�t."

I vin tac�t a z� su par chel sc�j stes


ch'l'�ra stret, 'ncrep�t e malmet�t
e r�pit tant p� di chel di puc di prin d'ad�s.

Zint su'i parl�vi par no p�ri fiac�t,


cuant che dal'altri bus i'ai sint�t 'na v�us
che di fa per�ulis 'var�s puc pod�t.

Se ca la dit no'ai cap�t n�ncj'dal colm rocj�us


di chel arc che chi'l travi�rsa'l fos�t:
in m�tu l'�ra e scura la so vous.

Ma'i vuj vifs--encja s'in j� i'�ri volt�t--


a no pod�vin riv�'n font, pal gran scur;
al�r j�: "Tu ti sas, Mestri, se ca v�u fat

par riv� ta l'altr' �rzin e zi'j� dal mur;


pars'ch�, com'ch'j� i sint ma i no cap�s,
cuss� la j�'i j�t ma cogn�si mi'� dur."

"D�zi 'podar�s," 'la dit. "ma n�ja'i ti dis


che'l f�; pars� che la onesta domanda
si'a da segu� cul f� e no cun parl�dis."

Nu�ltris sin zus j� dal punt ta che banda


'ndul� ca si un�s cul ot�f �rzin;
da chi la bolgia la vin ben jod�da;

e j� i'ai jod�t ca si cuntuarz�vin


sarp�ns or�bui di dutis li sortis
che la memoria'ncjam� mi torm�ntin.

Nis�n p� v�nt, Libia, pa li tos dunis!


che se di j�cui, fares, e cal�dros
ti prod�s, e altris coma li c�ncris,[142]

ne si tancju nem�j'mpest�s e l�dros


ti'as maj mostr�t, nencj'cun duta l'Etiopia
o cun ch'un'l cjata 'ns�ma dal Mar Ros.

'Nt� stu buligh�s di sbis faghi spia


si pod�va a l'impaur�da zent nuda
sensa'l sper� d'un bus o 'litrop�a[143]:

madr�s ghi v�vin ogni man le�da;


in dav�u gh'imbus�vin cj�f e coda,
e'n dav�nt �rin duta na'ngrop�da.

�co ch'a un ca l'�ra da sta banda


int�r ghi'a svuis�t un sarp�nt e muard�t
l� che la cad�pa cul cu�l'� un�da.

Ch'un'l scriv�s na "i" tant svelt no'ai maj jod�t


com'chel si'a impi�t e brus�t, e dut
in sin�sa col�nt a si'a ridus�t;

e cuant ch'in cj�ra a si era s� distr�t,


il p�lvar si'a met�t a rif�si da se
e chel di prima 'le torn�t dut par dut:[144]

par chej che di dut a san, cuss� a �


ch'la f�nis a mou e dopo a rin�s
cuant ch'a la fin dal cuint s�cul vis�na a �:

ne d'�rba ne bl�va in vita'no p�s


ma dom'di gotis d'�ns�ns e d'am�ma,
e nardo e m�ra 'ghi son l'ultin imbr�s.

E com'chel cal cola, e nol sa coma,


par fuarsa d'un brut spirt che'n cjera lu tira,
o di cualch'altri mal�n che l'omp al doma,

cuant ca si alsa e int�r si mira,


dut stupidit da chel grant patim�nt
cal veva sufr�t, vuard�nt al susp�ra;

cuss�'l pecjad�u dal so sturdim�nt.


Oh pot�nsa di Diu, cuant ch'� severa,
che cuss�'a slav�na cuant ca va pun�nt!

il duca ghi'a'l�r domand�t cuj ch'l'�ra;


e chel: "I soj plomb�t da la Toscana
puc timp fa ta sta salv�dija gal�ra.

Vita besti�l mi'a plas�t, no l'umana,


pars� che mul i soj stat; e'i soj Vani Fus,
bestia, e Pist�ja mi'era degna tana."

E j� al duc: "Ca no gh'la sv�gni da stu bus!


dom�ndighi par se colpa ch'l� ca j�;
ch'j� l'ai jod�t com'omp di sanc e rabi�us."

Il Fus chist l� riv�t ben a cap�lu


e vi�rs me'l cj�f e'l so spirt 'la als�t
e plen di vergogna si pod�v' j�d'lu;

dop'la dit: "P� mi displ�s ch'ti mi'as cjat�t


in ta che miseria 'nd� chi ti mi j�s
che cuant che da l'altra vita 'soj stat tronc�t.

Neg� chel chi ti mi domandis no pos:


ch'j� i soj met�t pars� che j�'i soj stat
ta la sacristia lari di m�bui e cros,
e di chistu n'altri l� stat acus�t.
Ma par che tu di sta vista no ti g�dis,
se maj chiscju poscj' scurs ti var�s las�t,

di se chi ti v�zi i vu�j chi ti sc�ltis:


Pistoja daj Neris ven dimagrida:
dop' rin�va Firense zent e us�nsis.

Vap�u Marte'l tira f�u di Val Magr'da


ca l� di nuvul�ns scurs invilus�t;
e in una violenta burascj�da

ins�m'l Cj�mp Pic�n'l combat'mint'l vegnar� fat;


al�r luj a colp'l cal�gu al spacar�
s� che ogni Blanc al vegnar� fer�t.

E ti l'ai dit par che displas�j ti far�.[145]

Cj�nt Vincjasincu�sin

Il lari, al fin da li so per�ulis,


li mans 'la als�t cun dutis dos li f�ghis,
sig�nt: "Ci�, Diu, �co ch� li to mis�ris!"

E s�bit mi'�rin li b�sis am�ghis,


pars� che una il cu�l ghi'a'nsiarp�t
com'par disghi: �N�ja p� i ti d�sis';

n'altra ghi'� zuda at�r daj bras, e le�t


inta'un grop cj�f e coda la in dav�nt,
s� ca nol var�s maj pi n�ja scjas�t.

Ahi, Pist�ja, pars� no statu pens�nt


d'insiner�ti e di fa crol�'i to murs,
ch� dom'pal mal la to sim�nsa 'va 'vant?

Di st'infi�r, ta nis�n daj so s�rcui scurs,


maj 'l� stat cuntra Diu spirt s� rog�nt,[146]
n�ncja chel col�t a Tebe, ju daj murs.

E par sempri mut 'le zut via scjamp�nt,


e j� jod�t i'ai un sent�uri dut rabi�us
che "'Nd� ca'l�'l cr�t?" al vegn�va clamant.

No crot che Mar�ma s� tancju schif�us


di madr�s a veva com'luj'n ta la schena
--fin l� ch'omp al par--di ducj'i col�us.

Dav�u da la cad�pa, ta la schena,


cu l'�lis vi�rtis, poj�t l'�ra'un drag�n;
e'l br�sa ogn�n che'l casu l�'l mena.

Il me mestri 'la dit: "Ch�stu 'l� Cac�n


che sot la pica dal Mont Avent�n
p� voltis un lac di sanc 'la fat, il besti�n.

A nol va cuj so fr�dis[147] par un cjam�n,


pa la trufa che l'imbroj�n a la fat
di che gran mandria che luj'l veva vis�n;

al�r il so f� da furf�nt 'la ferm�t


sot li mas�dis di �rcul, che forsi
sent ghi'n da d�tis, ma dom'd�is ghi 'an bast�t." [148]

Luj'l parlava; l'altri 'lu jodev'zi;


dut ta un colp tre spirs a son l� capit�s,
che ne luj ne me ni v�vin fat necu�rzi,

fin ch'an sig�t: "Com's�izu ch� fra'i dan�s?":


e 'l�r il nustri parl� i vin smet�t,
e vi�rs di l�u at�ns i si sin volt�s.

J� no ju cognos�vi; ma'� sused�t,


coma ca � tanti altri voltis capit�t,
che prin na roba, dop'un'altra i vin sintut.

E cuss�: "Cj�nfa 'ndul� ca'l� rest�t?"


J� al�ra, par che'l duca'l stes at�nt,
il me d�it da barba e nas i'ai poj�t.

'D�s se tu, let�u, di crodi ti sos lent


se chi conti, no son marav�is,
ch'j� stes chi l'�i jod�t lu crot a st�nt.

mentri ch'j� a l�u ghi als�vi li s�is,


un grant sarp�nt cun s�is pi� a si'a but�t
int�r d'un di l�u, e svelt com'i pens�js,

cuj pi� di mi�s la pansa ghi'a 'ntorgol�t


e cun chej dav�nt i bras a ghi'a cjap�t;
li mos�lis pur a ghi'a dopo ben bec�t;

i pi� di dav�u ta li cu�sis 'la slungj�t


e la so coda tal mi�s ghi'a met�t,
e dav�u la schena di n�uf distir�t.

L'�dera su par un �rbul no'ai maj jod�t


ca si rimp�na com'st'or�bil fi�ra
tal cu�rp dal'altra si'a incjastr�da par dut.

I doj cu�rps si son dop' un�s com'se cj�ra


cj�lda 'f�sin stas, miscj�nt il so col�u,
tant ch' nol par�va p�, nencj�n, chel ch'l �ra,

coma ca si forma davant dal brus�u


da la cj�rta un color�t cuss� scur
ca no l� neri, encja se'l blanc al m�u.

I'altris lu vuard�vin, ogn�n puc sig�r


e sig�nt: "�hi l�, com'chi ti stas cambi�nt!
J�jtu chi no ti sos p� doj, ne un pur."
Za st�vin i doj cj�fs dom'un dovent�nt
cuant ch'apar�vin do fig�ris miscj�dis
ta na musa, e no p� dos ch� av�nt.

Doj bras si son fas da cu�tri men�dis;


cu�sis cu li gj�mbis, e pansa e pet,
robis maj jod�dis son dovent�dis.[149]

Anul�t l'�ra ogni inisi�l aspi�t:


doj e nencja un st'im�gin sform�da
a par�va; e plan si'a mov�t ta stu stret.

Coma la sbisa sot da la scoria granda


daj dis cjanicul�rs, zint ta nova brusa
'va travi�rs la strada com'na lamp�da,

cuss�'l par�va, vign�nt vi�rs la pansa


daj altri doj, un madras�t impi�t,
l�vit e n�ri, com'na barba grisa;

e tal bugn�gul, la che par prin'l ven sup�t


il nustri alim�nt, un di l�u 'la'mpir�t
e davant di luj l'e subit dopo col�t.
Chel impir�t, sid�n, 'la doma vuard�t;
�nsi, c�j pi� ferm�s, al sbadaj�va,
coma che sun o fi�vra lu ves tac�t.

Luj'l sarp�nt, e'l sarp�nt luj'l vuard�va;


l'un pa la plaja e l'altri pa la bocja
fun a sofl�vin e'l fun si scuntr�va.

Cal t�zi ormaj Luc�n l� cal tocja


daj pu�rs di�us di Sab�l e di Nas�dio,
e che ben'l sinti se ca ghi va d�ngja.

Cal t�zi di Cadmo e d'�r�t'Ov�dio;


che se chel in madr�s e l'altri in font
poet�nt'l convert�s no l'invid'j�;

che maj, ma maj, do nat�ris front a front


a la tramut�t, s� che li dos formis
a cambi�si di sost�nsa'ghi'an fat front.

Insi�mit, tegn�t si'an a sti r�gulis,


che il sarp�nt la coda a la'nforcj�t
e'l fer�t a la stret ben ben li talpis.

Li gj�mbis pur cu li cu�sis si'an tocj�t


e'ncol�t s� che dop'un puc la zunt�ra
coma tal a no var�s p� some�t.

La coda rota 'cjol�va la figura


ca si pierd�va'n tal'omp, e la so pi�l
si feva mola, e chel dal'omp dura.

I bras, j�t ben, si ritir�vin sot il cu�l,


e i doj pi� dal madras, che curs'�rin,
tant si slungj�vin cuant ch'chej z�vin sot pi�l.
I pi� dav�u a s'intorgol�vin
dovent�nt il coso che l'omp al plata,
mentri che dal so, puor omp, doj si f�vin.

'Ntant ch'a l'un e l'altri a cambia la fum�ta


in col�u n�uf, e ghi fa vign�'l pel s�
par ch�, e par l� ghi da na lis�ta,

l'un si'� lev�t e l'�ltri l� col�t j�,


ma sensa distud� chej triscj' di fan�j
sot d�j cu�j ducju doj 'cambi�vin musu.

Chel dret si'a tir�t vi�rs li t�mpis as�j,


e di dut'che roba che l� '� zuda,
l'or�lis si'an format, che vut'l veva maj.

E da la materia p�'n dav�u rest�da,


cun p�cja in musa un nas a si � format
e cul rest na b�cja d'�mp ghi'� vegn�da.

Chel poj�t, il musu'n dav�nt 'la slungj�t


e li or�lis'la ritir�t dentri'l cj�f
com'che da'un lac�j a ven cuss� spes fat;

e la lenga, ch'un�da a era, e claf


di tant parl�, si div�t; e che a f�rcja
'n'tal'altri 'si si�ra; e'l fun no si m�uf.

L'anima, che dovent�d' era bestia,


a scjamp�va subul�nt par il fos�t,
e'n dav�u'l veva l'altri cal spuda e'l tab�ja.

Ma �co che li sp�lis novis'a volt�t,


diz�nt al ters: "I vu�j che Buoso[150] al zedi
e ca si stris�ni ben ta stu bus�t."

S� la ziz�nia di sta bolgia j�di


mut� e tramut� i'ai pod�t, e ca
mi scusi'l n�uf s'�si sempri dret no p�di.

E cunf�s i me vuj a'� capit�t c�


ca f�sin un bel puc, e'l me spirit pur;
lo stes i'ai ben jod�s z� via di ca;

fra l�u l'era P�cjo Scianc�t, par sig�r,


e luj l'era l'unic da li tre figuris
la so forma di prima a tegni dur:

l'altri l'era chel[151] che tu, Gaville, ti pl�nzis.

Cj�nt Vincjasej�sin

G�t, Firense, para via a dati v�nt,


bat pur par mar e par cj�ra li to �lis,
tant ta l'infi�r l�'l to non ca si spant![152]

Ca j� i'ai cjat�t sinc daj to grancj' l�ris,


sitad�ns tos par me vergogna granda,
e tu in grant on�u no ti ti �lsis.

Ma se'l ver 's'insumi�a'n matin�da,


tu ti vegnar�s a prov� fra puc timp
se ca ti ven da Prat, e p�, augur�da.[153]

Se cuss� za'l fos, al sar�s il so timp:


ca sus�di pur, che cuss� ghi t�cja!
che p� mal 'star�i cul zi'n dav�nt dal timp.

Sin part�s, e su par chej tocs di rocja


che prima a zi j� a ni v�vin jud�t,
le zut il duca, che fat mi'a da cl�cja;[154]

e prosegu�nt par chel solitari trat,


tra che schegis e che sporgensis dal scoj,
sensa la man il pi� 'si var�s bloc�t.

Se mal chi'ai sint�t, e �ncja ad�s chi soj


ch� i sint cuant ch'in mins mi ven se ch'i'ai jod�t,
e ta dut il me inz�n i no mi p�j,[155]

ca no si dizi che ch� 'mancj�va virt�t;


si che, se stela buna, o �ncja mi�j,
mi'a dat 'l ben, no vor�s 'n me 'nv�dia vej vut.

Cuant ch'i contadins si rip�sin taj paj�j


in taj dis che chel che il mont al sclar�s
a si ten mancu plat�t ai nustri vuj,

e com'ca sc�mbin post muscjns e m�scjs,


tanti lus�gnis 'j�din j� 'n val�da
'nd� che'l dar�t a l� e li vend�mis;

di tanti fl�mis era pur 'lumin�da


l'ot�va bolgia, com'j� mi soj necu�rt
da l� ca s'jod�va la part pi fonda.

E com'chel che daj �rs 'la vendic�t'l tu�rt


'la jod�t il cj�r di El�ja al part�,
cuant che'i cjav�j in su si son but�s fu�rt,

che ben segu� cuj v�j nol pod�va p�,


f�u che d'j�di la flam�ta bes�la
com'na nul�ta, ch'in s� si la jot z�;

cuss� si m�uf ogn�na pa la gola


dal fos�t, che nis�na a m�stra'l plat�t;
ogni flama 'ten un pecjad�u ca no m�la.

D'ins�ma'l punt in j�'i vuard�vi, ple�t,


che si no mi ves ta'un clap tegn�t dur,
j�'i sar�s col�t sensa vign� urt�t.
E'l duc, ch'j� i'eri at�nt si'a necu�rt luj pur,
mi'a dit: "A son spirs dentri li flamis;
ogn�n s'ingl�sa di chel cal �rt sig�r."

"Mestri me," i'ai rispund�t, "se ch'ti mi d�zis


mi fa sta p� sig�r; ma za'i vevi crod�t
che cuss� a fos; pur i vu�j chi ti mi contis.

Cuj �se tal f�uc ca l� s� divid�t


las�, cal par'l flam� da la fogh�ra
'nd� ch'Ent�cli cul fradi[156] l� stat met�t?"

E luj a mi: "La dentri si mart�ra


l'Ul�s e Diom�t, e cuss� 'nsi�mit
a van a la vend�ta com'al'ira;

'nt� la flama si sint�va'l pl�nzi, fit,


da la vu�jta dal cjav�l ch'l'era pu�rta
di 'nd� che chel ca la fond�t Roma l� part�t.

L'era'l pl�nzi, dentri, dal'art che, mu�rta,


Deld�mia 'ncjam� a sufr�s par Ach�l,
e pur dal Paladi'l dol�u a si p�rta."

"Se l�u a p�sin, dentri di chel sfav�l,


parl�," i'ai dit, "Mestri, j�'i ti vu�j pre�
e pre� di n�uf che'l me pre�'l vali mil,

che dut'l me pre� nol s�di par n�ja


che che corn�da di flama chi a v�gni:
j�diu i vu�j s� tant ch'in j� ti m'j�s ple�."

E luj a mi: "Il to pre� i vu�j t�gni


in granda stima, e ben i lu sc�lti;
ma fa che la to lenga 'si rit�gni.

Lasa chi parli j�, che j�'i ti parti


se chi ti v�us; che l�u no volar�sin
forsi--pars� che gr�cs '�rin--scolt�ti.

Dop'che la flama vign�d 'ni'era vis�n


'nd� ch'al me duc ghi par�va just il l�uc,
cuss� ghi'a dit'a l�u che l� 'scolt�vin:

"O vu�ltris chi s�is in doj dentri un f�uc,


s'j� i'ai di vu'n vita alc meret�t,
se da vu�ltris meret�t i'ai tant o puc,

cuant ch'i'ai tal mont li �ltis righis cre�t,


st�it fers li; ma l'un di vu' cal dizi c�
'ndul� che, pierd�t, l� mu�rt e soter�t."

Il cu�r p� alt da la flama antica


a la tac�t a m�visi bruntul�nt
coma ch� che'l v�nt al scj�sa'n l� e'n c�;

al�ra la punta'n c� e'n l� zir�nt,


coma ca fos una lenga ca parl�s,
com'na cur�nt la v�us a'a f�u sgorg�t: "Cuant

chi'ai las�t Circe, che cun chel so l�s


me mi'a tegn�t p� d'un'an pr�s di Gaet�t
prima che cuss� Enea 'la clam�s,

ne'l ben chi vol�vi al f�, ne la piet�t


pal me p�ri v�cju, ne'l dov�t am�u
che Penelope'l var�s di vej 'legr�t,

a mi'an dentri pod�t v�nsi chel ardour


chi vevi di dovent� dal mont esp�rt,
e daj v�sis dal omp e dal so val�u;

ma'i mi soj avi�t pal mar alt e vi�rt


cu'na nav�ta e che compagn'a
p�sula ca no mi'a maj las�t des�rt.

Da spi�gja a spi�gja 'soj zut, fin in Spagna,


fin in Mar�c, e in Sardegna �ncja,
e tal'�sulis che'l stes mar'l bagna..

J� e'i comp�js i'�rin zent lenta e v�cja


Par cuant chi sin riv�s ta chel post stret
'nd� ca son i sens di �rcul in r�cja,

l� par che l'�mp a no zighi'�ltri al s�di costr�t:


da la man destra i'ai las�t Siv�l;
da che altra i vevi za'bandon�t Set.

�O fr�ris,' i'ai dit, �che par p� di sent mil


per�cuj 's�is riv�s propit fin am�nt,
a sta v�a ca � cuss� tant sut�l

daj s�ns ch'encjam� ni r�stin ta stu mont,


no st�it dizi di no a l'esperi�nsa
di chel mont sensa zent, di l� dal tram�nt.

Consider�it ben la vustra sim�nsa:


fas no s�is stas par vivi com'salv�dis
ma par segu� virt�t e conos�nsa.'[157]

Stu disc�rs 'ghi li'a 's� ben ingus�dis


ai comp�js li raz�ns par par�'n dav�nt,
ch'a ferm�ju i var�s vut grandi fad�js;

e volt�t la nustra p�pa vi�rs lev�nt,


i r�mos �lis '�rin par stu mat di svu�l;
plan plan a man sanca i z�vin volt�nt.

Belz� dutis li st�lis dal polo austral


'jod�va la not, e'l nustri l'�r'tant bas
che sot'l steva'n compagn�a dal scu�l.

Sinc v�ltis '�rin stas impi�s e sier�s


chej lum�ns ca �rin sot da la luna,
dopo chi v�vin travers�t chel gran p�s,
cuant ca ni'a apar�t, 'ncjam� lont�na,
una montagna[158] scura e alta tant
che cuss� maj non vevi jod�t nis�na.

La vista ni'a dat alegr�a, fin cuant


che da stu n�uf post 'na buf�ra'a tac�t
ca'a ben bat�t la prua l�'n dav�nt.

Naf e aga tre voltis z� 'n ziru 'a fat:


a la cu�rta la p�pa � zuda'n s�
e la prua'n j�, com'ch'�ra destin�t,[159]

fin che'l mar su di nu'a si'a sier�t s�.

Cj�nt Vincjasiet�sin

La fl�ma �ra za'ndres�da e cuj�ta,


dop'l so parl�, e via da nu' a zeva
cu la lic�nsa dal me bon po�ta,

cuant che n'altra che dav�u la segu�va


i vuj mi'a fat volt� ta la so punta
da'ndul� ch'un s�n conf�s al vegn�va.

Com'l nem�l sicili�n, cun dentri'l lament�


di chel--e par prin cun chel'l mugn�va
--ch'al f�lu, mal�n l'era stat, si conta;[160]

cu la v�us da l'afl�t al mugul�va


tant che, �ncja se l'era dut fat di ramp,
lo stes par�va ch'am�ndi al sufr�va;

cuss�, no vint bus ne altra via di scj�mp


da cuant ch'l'era tal f�uc, taj so sclopet�s
si convert�va'l so pu�r parl�, lamp a lamp.

Ma dopo cal veva tac�t il so vi�s


su pa la punta, e dat ghi veva chel gu�s
a la lenga cuant ch's�'l zeva dal bas,

d�zi 'vin sint�t: "O tu chi ti s�ntis


la me v�us e che'l to parl� l� lomb�rt,
ch� ti'as dit: �Istra va; di pi� non t'ad�z' ',[161]

pars� ch'j�'i soj ch� forsi un puc'n rit�rt


n�sta zi, ma parla pur cun me un puc:
t'j�s ca no mi displ�s a mi, e j�'i �rt!

Se tu i ti sos ta stu mont vu�rp da puc


col�t da la s�--da che bi�la cj�ra
latina da'n d� che la colpa i'ai, pu�r cuc--

d�zmi se'i romagn�i 'an p�s o gu�ra;


ch'j�'i'eri di che mont�gnis fra Urb�n
e'l pas ca si vi�rs al Tevere, a pl�ra."
J�'i vuard�vi in j�, at�nt e sid�n,
cuant che'l me duca a mi'a tal flanc tocj�t
diz�nt, "Parla tu, che chistu l� lat�n."

E j� che di d�zi i'�ri prepar�t,


sens'esit� i'ai scuminsi�t a parl�:
"O spirt, ca par chi ti sos la j� plat�t,

la Romagna no �, ne maj era u l�,


sensa gu�ra in tal c�u daj so tir�ns;
ma al moment nis�na'si pos j�dila.

Rav�na '� com'ch'� stada da tancj' �ins:


l'�cuila da Polenta l� 'si cova,
s� ch'�ncja Cervia'a cuj�rs cuj so plum�ns.

La cj�ra[162], ch'a za fat la so lungja prova,


e daj fransejs un gran ros di sanc, miga puc,
sot ram�sis verdis a si tegn�va.

E'l mast�n v�cju e il n�uf da Ver�c,


che tant mal a'an Montagna govern�t,
l� ca s'ju j�t a grugn�sin, e p� di un puc.

L� di Lam�n e Sant�ra, ogni sit�t


guid�da '� dal leon�t dal nit blanc,
cal cambia banda dal'unvi�r al'est�t.

E che ch'ven dal Savio bagnada di flanc,


cuss� com'ca si cj�ta tra plan e mont,
tal stes m�ut a v�f, sot tir�n e stat franc.

M'ad�s cuj s�tu? D�znilu chi lu tegn�n cont:


nost'�si dur p� che cualc'altri l� stat,
se'l to non al mont al riva'a faighi front."

Dopo che'l f�uc al veva'un bel puc rugn�t


tal so m�ut, la so punta fina 'la mov�t
di c�, di l�, e'n fin a chist'ghi'a dat flat:

"Se j�'i crod�s da risp�ndighi in dut


a cualchid�n cal sar�s torn�t tal mont,
di flame� sta flama no var�s p� vol�t;

ma sic�ma che propit maj da stu font


no l� maj torn�t vif nis�n, si sint just,
sensa tim�u d'infamia ti dis t�nt[163].

Omp di guera 'soj stat, e dop'fr�ri cun gust,


crod�nt di fa, cuss� cint, penitensa;
e dut sar�s sused�t ta stu m�ut just,

sa no fos pal grant predi[164]--che schif�nsa!--


ca mi'a rimet�t ta li primi c�lpis;
e com'e pars�, �co la sost�nsa.

Mentri ch'j�'i'�ri forma cul sanc ta li v�nis


che dat mi veva me mari, il me f�
no l'era da le�n, ma da v�lpis.

La furb�sia, la scaltr�sa e'l truf�


ben mi z�vin e s� i us�vi la so �rt,
che fin'n f�n dal mont l'�ra dut'un da f�.

Cuant chi mi soj jod�t riv� ta che part


da la me et�t 'nd� ch'ogn�n'l dovar�s
cal� li v�lis e zi av�nt mancu fu�rt,

il plaz�j di prin'mi f�va ad�s ribr�s;


dut pent�t, al mont i'ai dit i me ad�os;
ah pu�r bazov�l! e zov�t a var�s.

Chel principe l� daj n�ufs Faris�os,


stint faz�nt guera vis�n dal Later�n,
e ne cuntra Sarac�ns ne Gjud�os,

pars� ch' ogn�n daj so nem�s l'era Cristi�n,


e nis�n l'era stat Acri a v�nsi,
ne mercjad�nt l'era stat la dal Sold�n;

ne i �rdins s�cros ne pur l'alt uf�si


ghi'an fat da guida, ne in me il cord�n
che fr�ris p� magris 'v�vin par str�nzisi.

Ma com' Costant�n 'la vut Silv�stri'l bon


dentri a Sir�t par vuar�lu da la l�vra,
cuss� chist 'la vol�t chi lu jud�s ben�n

a vuar�lu da la so granda fi�vra:


'la vol�t chi lu consili�s, ma i'ai taz�t
par ch'ogni so per�ula stramba a era.

E 'la dit di n�uf: �Nosta sospet� dut;


j�'i ti as�lf, e tu'ns�gnimi coma fa
par che'l Penestr�n al zedi j� dal dut.

Il cj�l j�'i pol ben vi�rzi e sier�,


com'chi ti sas; per� a son dos li clafs
ch'l me anteces�u no'la vol�t cur�.'

Al�ra mi'an poc�t i argum�ns gr�fs


la 'ndul� che'l t�zi al sar�s stat p�zu,
e dit'i'ai, �Pari me, sic�m'tu ti mi l�v's

da chel pecj�t ch'ad�s mi fa col�'n j�,


prom�ti al lunc ma il mant�gni puc fu�rt
ti far� trionf� tal to alt di la s�.'

Franc�sc si'a fat av�nt, dopo chi'�ri mu�rt,


par me; ma un di chej n�ris cherub�ns
'la dit: �L�silu chi[165]. No mi fa tu�rt.

A la da z� la j�, tra i me mesch�ns


par chel cons�lio da ludro ca la spart�t,
dal cual in c� ghi sin stas sempri vis�ns;
ch'as�lvi no si pos chel ch'no si'a pent�t,
ne pent�si e vol�j al stes timp si pos,
che stu contrad� a nol ven consent�t.'

Oh pu�r me! Se sv�lt che sve�t mi soj sc�s


cuant ca mi'a ben ingrint�t e dit: �Forsi
no ti pens�vis che j�'un l�ic[166] i fos'!

A Minos mi'a part�t, che la coda a volt�si


at�r dal cu�rp dur si'a met�t vot v�ltis,
e dop'che l� l'era zut a mu�rdisi,

'la dit: �Stu chi l'apart�n l� cuj l�ris';


par chel ch'j� 'nd� chi t'j�s i soj pierd�t,
e vist�t cuss� i sufr�s sti p�nis."

Cuant che'l so d�zi 'la cuss� fin�t dut,


la flama, cun gran dol�u, a'� part�da,
stuarz�nt e sbat�nt il so spis di cuar�t.

Nu 'sin zus av�nt, j� e la me guida,


su pal scoj fin ins�ma dal'altri arc
di chel fos�t 'nd� che'l f�o'n p�ijn'a v�nda

ducj'chej che disun�nt a acu�stin c�r'c.

Cj�nt Vincjot�sin

Cuj podar�s'maj cun per�ulis scl�tis


d�zi di chel sanc e di che pl�js in pl�n
ch'i'ai ad�s jod�t, encj'cont�nt p� v�ltis?

A no'� nis�na lenga cun chel inz�n


ch'jud�'l pos'l n�stri disc�rs, e la mins
a'a di dut chel compr�ndi l� puc sen.

Se chej a f�sin 'ncjam� d�cjus vis�ns


che za in ta la sfurtun�da cj�ra
da la Pulia'n vut s� tancju sufrim�ns

par via daj Troj�ns e da la l�ngja gu�ra


che di an�j a'a'mplen�t doj bi�j z�js,
com'cal d�s Livio, ch'un di sb�lius no l'era,

cun che c'an dav�va las�s pus int�js


par v�j contrast�t Berto il Guisc�r;
e l'altra ca'a las�t vu�s ta li cont�js

di Ceper�n, la'ndul� ch'l� stat busi�r


ogn�n pulies�n, e l� da Tajac�s,
'ndul� che sens'�rmis vins�t'la'l v�cju Al�r;

e par cuant che fer�dis f�ndis o m�s[167]


s'jod�va--dut chist'n�ncja'l v�n vis�n
al'or�u d'sta nona b�lgja l� che dut'le s�s.

Caret�j non d� che s� par d�vis 'sp�ndin


com'un ch'i'ai cun or�u jod�t, dut sbreg�t
da la barba fin la che cor�is 'si t�rin:

i bugj�j tra li gj�mbis ghi vev�n col�t;


c�u e polm�ns s'jod�vin, e chel pu�r sac
cal fa merda di chel ca si'a mangj�t.[168]

D'j�di dut di luj no �ri 'ncjam� strac


cuant che luj mi'a vuard�t e vierz�t si'a'l pet,
diz�nt: "J�itu chi mi vi�rs coma un pac?

J�t ben cuant strupi�t ca l� Maom�t!


dav�nt di me 'l� Ali cal va planz�nt,
r�t in musa da la barba al cjuf�t.[169]

E ducju i altris che ch� ti vas jod�nt,


seminad�us di sc�ndul e di scisma,
v�fs '�rin, m'ad�s, sclap�s, stan puc god�nt.

Un di�u'l� ca dav�u ca ni sist�ma,


crud�l ca l�, cul t�j da la so spada,
e ducj'di n�uf �l sbugj�la cu la so lama

cuant ca rif�n che dolor�sa strada;


no prin, per�, che zint'at�r, com'chi d�s,
ogni fer�da si s�di za sier�da.[170]

Ma tu cuj s�tu che dal scoj i ti vu�rdis,


esit�nt, forsi, di z� a la p�na
che Minos segn�t ti'a pa li to ac�sis?"

"Mu�rt no l� 'ncjam�, ne colpa 'lu m�na,"


rispund�t 'la'l mestri, "a torment�lu;
ma par d�ighi n'esperi�nsa p� pl�na,

a mi, chi soj mu�rt, mi convi�n men�lu


pal infi�r ca j�, di z�ru in z�r,
e ver a l� com'ch'j� ti staj diz�nlu."

Cuant ch'l'an sint�t, p� di sent ca z�vin'n z�r


si son ferm�s tal fos�t a vuard�mi
par marav�a, disminti�nt il mart�r.

"D�sghi duncj'ad�s a Fra Dulc�n ca si �rmi,


tu che'l sol fors't'jodar�s di n�uf fra puc,
se p� ca nol v�u vign� subit a cjat�mi,

ben di v�vars[171], che se'l timp'l siera stu l�uc


la vit�ria no ghi z�di al Novar�is,
che si no nol vinsar�s sensa gran truc."

Un pi� a lu veva za als�t di p�is


Maom�t cuant ca mi'a dit sta per�ula;
dit chist, v�a ca l� zut cu li so id�is.
Un'altri, cal veva un bus ta la gola
e tronc�t il nas fin propit sot li s�is,
e nol veva altri che un'or�la,

rest�t l� a j�di chisti marav�is


cuj �ltris, prin d'�ltris'la vierz�t cana,
r�sa di sanc al veva ta li so pl�is,

e 'la dit: "O tu, che colpa 'no cond�na,


e ch'i'ai jod�t in ta cj�ra lat�na,
se'l gran some� a no mi ing�na,

recu�rda Pieri da la Medizina,


se maj ti t�rnis a j�di chel bi�l pi�n
che da Vers�l a Marcab� s'incl�na.

E f�ighi sav�j a chej doj p� mi�j di Fan,


al Si�r Guido e �ncja al Angjol�l,
che se d'j�di'n dav�nt ch� no si'l fa'nv�n,

a vegnar�n but�s f�u dal so vas�l


e macer�s vis�n di Cat�lica
pal tradim�nt di un tir�n tant crud�l.

Tra l'isola di Cipro e di Maj�rca,


no la maj si grant del�t jod�t Net�n
ne da pir�ta ne da zent argolca.[172]

Chel tradit�u che pur al j�t dom' cun' un ,


e al t�n la cj�ra che un tal ch� di me
di j�dila al vor�s �si stat diz�n,

a ju far� zi al parlam�nt cun se;


dop'al far� s� ch'al vint di Fol�ra
pre� ghi zovar� puc, e si sa'l pars�."

E j� a luj: "M�strimi a la cl�ra--


se nova di te la su par me 'svu�la--
cuj ca l� chel da la ved�da am�ra."

Al�r'la poj�t la man ta la mos�la


d'un so comp�j e la b�cja ghi'a vierz�t,
sig�nt: "�co ch� chel, e nol fav�la.

Chistu, esili�t, il dubit� ghi'a cj�lt dut


a S�zar, aferm�nt che chel ben furn�t,
esit�nt, d�ns a le sempri a pi�rdi zut."

Oh pu�r di�u, cuant cal some�va spaur�t


cu la lenga ta la g�sa taj�da,
Curio, ch'al d�zi �le stat cuss� ard�t!

E'un ch'al veva l'un'e l'altra man tronc�da,


als�nt i zump�ns pa l'aria fusc�da,
s� che'l sanc ghi vev'la musa sporcj�da,

'la sig�t: "�ncja il M�scja recu�rda,


ca la dit, �sti!, �Cj�f a'a la roba fata,'[173]
che mala sim�nsa pa la zent tosca '� stada."

Al�r j�: "La to r�sa pur'� mu�rta";


luj, puar�t, cun p� dol�u sul so dol�u,
�le zut, cu'na malincon�a mata.

J� a vuard�'l scj�p soj rest�t in dav�u,


e jod�t i'ai roba chi var�s p�ura
sensa p� prova a cont�la bes�u;

sa no fos che la cosi�nsa mi sig�ra,


che compagna ca rint l'omp sig�r di se,
sot la cor�sa di s�ntisi pura.

Jod�t i'ai com'ch'encjam�'l fos'n front di me


un cu�rp sensa cj�f ch'av�nt al z�va
com'i'altri pu�rs disgrasi�s dav�nt di me;

e'l cj�f tronc�t paj cjavi�j al tegn�va,


pindul�nt da la man com'un lampi�n;
e chel mi vuard�va'e "Pu�r me!" al diz�va.[174]

E a se stes si f�va lustri ben�n,[175]


e a �rin doj in un e un in doj:
e coma maj, ben al sa chel dal lamp e t�n.

Cuant che subit sot l'era dal nustri sc�j,


a ni'a als�t il bras cul so cj�f, dut,
par che'l so parl�'i sint�sin ducju doj.

E 'la dit: "Ad�s t'j�s stu patim�nt brut


tu che, rispir�nt, ti vas jod�nt i mu�rs:
vu�rda si ti'n cj�tis n'altri cuss� crut.

E pars'che tu che n�vis ti m'p�rtis, sens' cu�rs,[176]


ti'as di sav�j ch'j�'i soj Bertran dal Bornio, chel
ca ghi'a dat al Re z�vin chej crus cunfu�rs.

J�'i'ai fat pari e f� a l'un l'altri rib�l:


p� no ghi'a fat Achitof�l a Absalon
e David cun chel becot� da crud�l.[177]

Di zent ben un�da i'ai fat division;


par chel che'l me pu�r sarvi�l 'le stat spart�t
dal so prins�pit, ca l�'n ta stu tronc�n.

Da chi'l me cuntrapat�[178], com'ch'v�js cap�t.

Cj�nt Vincjanov�sin

Duta che zent e che stran�simis pl�js


a v�vin i me v�j cuss� incjoc�s,
ca �rin di l�grimis coma grond�js;

ma Virgilio a mi'a dit: "Se chi ti fas?


pars� i to v�j ghi vanu'ncjam� d�ngja?
la che scj� puors spirs 'son cuss� mal concj�s?

Tal no ti'as fat ta nisun'altra bolgja:


se tu ti cros di riv� a cont�lis,
sta val par p� di vincj mijs a para via!

La luna � belz� sot di nualtris:


ni resta puc dal timp a nu conced�t,
e altri'nd� da jodi che tu no t'j�dis."

"Se tu ti v�s," i ghi'ai s�bit rispund�t,


"'tind�t a la raz�n che j�'i vuard�vi,
fors'di sta'ncjam� t'mi var�s permet�t."

Intant'l zeva--e j� dav�u ghi st�vi--


il duca; j� za'i ghi f�vi risposta:
"La dentri di sta cava," i z�ntavi,

"'ndul� ch'j�'i v�vi i vuj fis�s a pusta,


i crot che un spirt dal me sanc al pl�nzi
la colpa che la j� 's� tant a costa."

"No dati," 'la tac�t il mestri a dizi,


"tant pens�j par luj da ad�s in dav�nt:
'tint a �ltri e l�sa che luj al p�usi:

ch'j� l'ai jod�t al pi� dal pont�t, cuant


che cul so d�it fu�rt a ti minacj�va
e Geri dal Bi�l al zeva nomin�nt.

Int�nt se che dut'l to timp'l ocup�va,


l'era in t�ndighi a chel d'Altafu�rt,
e'n l� no ti vuard�vis, e luj'l part�va."

"O bon il me duca, che violenta mu�rt


ca no'� 'ncjam� vendic�da," i'ai dit,
"dal par�nt che'l dison�u ghi'a fat tu�rt,

lu'a rind�t disdegn�us[179]; e l� part�t


sensa parl�mi, com'ch'j� la pensi:
e chel par luj di simpatia mi'a'mplen�t."

Cuss� i parl�vin fin l� ca tocj'�si


par prin pod�j dal sc�j l'altra val j�di,
sa fos p� lustri, fin in font, o cu�si.

Cuant ch'sin tal �ltin cl�ustri riv�s a zi


di Malb�ls, cuss� che chej br�fs di fr�ris
j�diu ducjus i pod�vin propit l�,

di lam�ns i'ai sint�t divi�rsis frecj�dis,


ca v�vin di piet�t li puntis infier�t;
ch'j� cu li mans mi soj sier�t l'or�lis.

Cuant dol�u al vegnar�sia colet�t


se da Valdichi�na 'vegn�sin d'est�t,
cun ducj'i maj di Sardegna e dal Marem�t
e ta na f�sa f�s il dut insembr�t?
Cuss� l'era ch�, cun che gran p�sa
di zent ca si mars�v' za da un bel tr�t.

Zus'sin pal'�ltin �rzin, sens'p�usa,


lunc il sc�j l�nc, sempri a la sin�stra,
fin l� ch'jod�t i'ai daj lam�ns la causa:

l� a era, vi�rs il font, l� cal min�stra


chel sj�r dal alt l'infal�bil gjust�sia,
pun�nt i falsad�us che li'l reg�stra.

P� malinc�nic cuj al crodar�sia


ca fos stat in Egina[180] cun ducj'i mal�s
cuant ch'�ra'n aria tanta mal�sia

che'i nem�j taj p�scuj son ducj�s col�s,


encj'i vi�rs, e dopo li zens ant�chis,
secont chej po�s ca ni c�ntin scj� f�s,

coma li furm�s si son rinov�dis;


ch'era d'j�di ta che val�da scura,
l'�nimis langu� ch� e l�'ngrum�dis.

Ta sp�lis o pansa 'dirit�ra


daj altris '�rin poj�s, e chel a gj�t
plan plan al zeva ta la vij�ta pu�ra.

E nu, pas a pas, sid�ns 'vin cjamin�t,


vuard�nt at�r e scolt�nt chej disgrasi�s
nis�n daj cu�j'l var�s pod�t sta'ndres�t.

Doj in daj jod�s su l'un l'�ltri poj�s,


com'che li pad�lis si m�tin a scjald�,
ducjus da cj�f a pi� di rognis macj�s;

e'i no'ai maj jod�t cuss� fu�rt stringhi�


da nis�n frut�t spet�t dal so par�n,
o che la str�nghia'l mena par f�lu sve�,

com'ch'ogn�n'l men�va svelt'l spunz�n


da l'�ngulis int�r pa la gran r�bia
dal spis� che maj ju far� sta p� ben�n;

li rognis cul'�ngulis 'grat�vin via


com'cal fa'l curt�s di c�gu cu li sc�js
di p�s ca son grandis di p� di na sc�ja.[181]

"O tu che cun i to d�icj' i ti ti dism�js," [182]


'la tac�t a d�sghi'l duca a un di l�u,
"e che ogni tant ti fas di l�u tan�js,

d�sni se cualchi lat�n l� tal dol�u


di stu post, e che l'�ngula ti bast�s
in et�rno a fa chistu lav�'u."

"Lat�ns[183] i sin, che tu t'j�s s� guast�s,


ducju d�j," a la rispund�t planz�nt;
"ma cuj s�tu che sta dom�nda ti ni fas?"

E'l duca: "J�'i soj un che j�'l sta vign�nt


cun chistu vif ch�, da scoj a scoj,
e di mostr�ighi l'infi�r a luj'int�nt."

Al�r si son a colp separ�s, chej doj,


e trem�nt ogn�n si'a vi�rs me volt�t,
e �ltris pur: i doj no �rin bes�j.

Il me bon mestri si'� vi�rs me premur�t,


diz�nt: "D�sghi pur a l�u s� chi ti vous."
V�nlu luj vol�t, cuss� i'ai'l�r tac�t:

"Se'l vustri pens�--di chist i soj curious--


nol resta tal prin mont da l'umana m�ns,
ma al vif su encja dopo da la so crous,

diz�imi cuj chi s�is e di che z�ns:


la vustra sp�rcj'e fastidi�sa pena
di fami j�di ca no vi cr�j spav�ns."

"J� i'eri d'�r�s, e Arbul da Siena,"


la dit un, "a mi ha fat meti tal f�uc;
ma chel pal cual soj mu�rt ch� no mi mena.

A'� vera per� chi ghi'ai dita par z�uc:


�J�'i soj bon di sta'n aria com'na pluma;
e chel--curi�us dal n�uf am�ndi puc--

'la vol�t chi ghi mostr�s l'art, e doma


pars'ch� j� no l'ai fat D�dal, a mi'a fat
brus� da un ca lu tegn�va par f�; ma

tal'�ltima bolgia da li d�is soj stat,


pal'alchim�a che tal mont i'ai us�t,
da Minos, ca nol pol sbali�, but�t.[184] "

E j� al po�t i'ai dit: "Tal vanit�t


si cj�tia t'�ltra zent che la sanesa?
n�ncja ta che frans�sa[185], in verit�t!"

Al�r l'�ltri levr�us l'als�t la musa


e mi'a rispund�t: "Al di f�u di Str�sa
ca la sav�t ben�n a fa la so spesa,

e Nicol� che la costos'us�nsa


dal garoful a la luj par prin scuprit
tal ort'nd� che s�bit cj�pa la sim�nsa;

e pur di chel scj�p ca la pi�rdut da stupit


la vigna e'l gran bosc cun Cjasa d'Asi�n
e'l so ud�si'la mostr�t l'Imbarlum�t.

Ma par ch'ti sav�dis cuj ca ti'a dat na man


cuntra'i San�is, g�sa vi�rs me'l to v�li,
s� che chel ca ti risp�nt no t'j�dis inv�n:
ch'j�'i soj'l spirt di Cap�c t'jodar�s ben s�,
ch'j� i'ai fals�t met�j cul'alchim�a:
e ti'as da recuard�ti, si t'j�s ben ch�,

com'ch'j� i'�ri propit 'na buna s�mia.[186]

Cj�nt Trent�sin

Taj timps che Gjun�n a era rabi�da


par via di Sem�l cuntr'il sanc Teb�n,
roba altri voltis da ic mostr�da,

cuss� tant mat l� dovent�t Atam�n,[187]


che jod�nt la femina cuj so doj fis
z� av�nt carg�da c'un di l�u par man,

'la sig�t: "I vu�j cjap� cu li r�tis


la leon�sa e'i so leon�s al p�s,"
e f�u 'la dopo met�t li crud�l' sgr�nfis

e Learco 'la cuc�t, un daj doj frut�s,


e'n alt als�t, 'la dop'sbat�t cuntr'un mur,
e ic e l'altri si son al�r 'neg�s."

E cuant ch'la furtuna si'a volt�t vi�rs'l scur,


l'alt�sa daj Troj�ns, che dut aus�va,
s� ch'insi�mit cul regn l� col�t il re pur,

la puor'�cuba, vil�da e scl�va,


dopo ch'a jod�t Palisena[188] mu�rta
e dal so Polidoru ta la riva

dal mar la puar�ta si'� necu�rta,


f�u di se, dal dut, a'a baj�t com'un cj�n;[189]
tant si'era di dol�u la so mins stu�rta.

Ne da Tebe ne da chistu post Troj�n


nis�n a'a maj jod�t furiis s� cr�dis
ca bec�vin no bestis ma se ch'�ra um�n,

com'che do �mbris, p�lidis e n�dis,


che muard�nt 'cor�vin ta la mani�ra
dal purs�t che dal pursit�r ti m�lis.

Una'a gancj�t Cap�c, e ghi'�ra


cuj dincj' ta la cad�pa, si che, tir�nt,
ghi f�va grat� la pansa in cj�ra.

E l'Aret�n, che rest�t l'era trem�nt,


mi'a dita: "Chel spirt la l� Gj�ni Schichi,
che, rabi�us, al sta i'�ltris cuss� cuns�nt."

"Oh!" ghi'ai dit, "se l'�ltri no ti met u ch�


i dinch' int�r, no ti far�s fad�ja
a dizni cuj ch'l� prin cal spar�si d'ch�."

E luj a mi: "Chist'� l'anima v�cja


di M�ra, l'inf�m' dal p�ri dovent�da
am�ga, f�u dal am�u sensa m�cja.

A pecj� cul p�ri cuss� � vegn�da,


falsific�nt in se la forma d'�ltra,[190]
com ch'l'�ltri 'la aus�t--ca s'j�t par strada--

par guadagn�si dal cjar�t la sj�ra,[191]


in se falsific� il Buoso Don�t,
e faz�nt dal testam�nt 'na cam�ra."

Dopo che'i doj rabi�us mi v�vin pas�t,


che j� ju v�vi ben di v�li tegn�t,
i'�i al�ra i'�ltri malnas�s vuard�t.

Un i'ai jod�t cal some�va un li�t,


com'che sal fos stat dal bas da la pansa
tronc�t dal rest che l'omp a la biforc�t.

La brut'idropis�a, che puc ben�n


a sesta che pars che l'um�u'l convert�s,
s� che'l musu a nol risp�nt al pans�n,

a ghi f�va t�gni ben vi�rs i l�vris


coma cal fa il t�sic, che pa la s�it
un vi�rs la barba e l'`altri'n su l'invert�s.

"O vu�ltris che di p�na i s�is al vu�it


ta stu mont di dol�u, e'l pars� no'l saj,"
a ni'a dit a nu, "vuard�it e tind�it

al mestri Adam e a d�cju i so maj;


tant in daj vut da vif di chel ch'i'ai vol�t,
e 'd�s dom'bram� pa'un puc di �ga i'ai.

Pa li v�rdis cul�nis ogn'rivul�t


dal Cesent�n cal va j� in tal Arno
e fr�sc e mol al fa'l so canal�t,

a mi'� sempri vif taj vuj, in et�rno,


e l'im�gin so s�mpri p� mi s�ja
chel mal ch'mi scarn�s, mag�ri cuss� no.

A mi torm�nta la dura gjust�sia,


ca cj�j ocasi�n d'ndul� chi'ai pecj�t[192]
e mi fa suspir� di malincon�a.

La � Rom�na, la'ndul� chi'ai fals�t


la lega cul sen di San Zu�n Bat�sta[193];
e par chel las� il cu�rp mi'an brus�t.

ma se jo'i jod�s ch� l'anima trista


di Guido, di Sandro o di so fr�di,
par Font Branda i no dar�s la vista.[194]
Un a l� za d�ntri, sa si pol cr�di
a che �mbris ca van at�r rabi�sis;
ma no z�va, che ch�, le�t, mi'� puc d'j�di.

Si v�s li me gj�mbis as�j �gilis


par m�vimi in sent'�js un tant cuss�,
j�'i li var�s za tal tr�j met�dis,

in s�rcja di luj tra sta scrof�na di zent chi,


cun dut il so z�ru di �ndis mijs
e mi�s, o mancu, di travi�rs 'pol v�ighi.

La colpa a'� so si soj cun tal fam�js:


a mi'an l�u costr�t a bati i flor�ns
ca av�vin tre car�s di porcar�js."

E j� a luj: "Chej doj pu�rs di�uj a nu vis�ns,


ca tr�min coma mans bagn�dis d'invi�r,
cuj s�ni ch'a destra a stan daj to cunf�ns?

"Ch� i ju'ai cjat�s e ch� a son, com'ch'l� ver,"


'la dit,"cuant che plov�t soj ta sta cava ch�,
e no cr�t che maj p� lasar�n st'infi�r.

Chist'� la falsa ca'a acus�t Bepi;[195]


l'altri l� il fals Sinon grec da Troja:[196]
pa la m�la fi�vra a sp�sin cuss�."

E l'un di l�u 'la dita "Porco boja,"


par �si stat nomin�t ta m�ut s� dur,
e dal pans�n ghi'a bat�t la dura cr�dja.

Ch�'a ti'a fat un s�n coma un tamb�r;


e Mastr'Ad�mo ghi''a batut il musu
cul so bras, ca l'�ra altrit�nt sig�r,

diz�nghi: "�ncja sa mi'� stat cj�lt l'�su


da li me pu�ri gjambis, chi no pol m�vi,
mi resta'l bras par dati cas�s in su."

Al�r luj 'la dit: "Cuant ca ti'an fat z�


vi�rs il f�uc, cuss� sv�lt no ti lu v�vis:
ma prima, par fa'i bes fals, al�ra s�."

E l'idr�pic: "Di chist'l ver ti d�zis:


ma nencja tu'l ver no ti'as testimoni�t
a Troja, la che d�zi'l just ti dov�vis."

"Se j�'i'ai dit'l fals, e tu i bes ti'as fals�t,"


'la dita Sin�n, "e'i soj ch� par un fal,
e tu par p� di nis�n altri diaul�t!"

"Recu�rditi, fals zurad�u, dal cjav�l,"


'la rispund�t chel da la pansa sgl�nfa;
"ben ti sta s'ogn�n lu sa par mont e val!"

"A ti tant p�zu se la s�it sclap� ti fa


la lenga," 'la dit'l grec, e l'�ga marsa
che tal pans�n dav�nt daj vuj ti st�nfa."

Al�r'l banch�j: "Ca si sbr�ghi che str�sa


di b�cja to pal to mal, com'ca dov'r�s;
che se j�'i'ai s�it e l'um�u mi ingr�sa,

tu ti'as b�cja s�cja e p� dol�us daj m�s;


e par z� a lec�'l spi�li di Narc�s
am�ndi puc tonton� ti bastar�s."[197]

J� i �ri li chi ju scolt�vi dut f�s,


cuant che'l mestri mi'a dit: "D�s j�t chi, fant�t!
a mi bastar�s puc par mol�tilis!"

Cuant chi l'ai sint�t a parl�mi secj�t,


vi�rs luj mi soj volt�t dut vergogn�us,
che stu moment in mins vif mi'� rest�t.

Com'chel ca s'insumi�ja da la so cr�us,


tal so s�n al volar�s insumi�si
che chel ch'l� no l� e di chel l� bram�us;

no pod�nt parl�, soj rest�t j� cuss�,


che vol�nt scus�mi, i mi scus�vi
lo st�s sensa che j� mi necuarz�si.

"Che difi�t p� grant mancu verg�gn' ti l�vi


di chel chi ti'as vut tu, i saj," luj 'la dit;
ma ad�s basta fa l�grimis pl�vi:

ma pensa chi soj sempri cun te, e subit,


sa capit�s ch'la furtuna ti met�s.
in banda di cjacar�ns, cul stes �sit;

che s�nti stu chi v�ja basa 'sar�s.[198]

Cj�nt Trentun�sin

La st�sa l�nga prima a mi'a muard�t,


che rus�'a fat la me m�sa bl�ncja
e dopo midiz�na mi'a'nt�r met�t:

cuss� i'ai sint�t ca f�va la l�ncja


d'Ach�l, che par so p�ri � stada raz�n
prin di bruta dop'di buna mancja.[199]

La schena ghi vin volt�t al brut val�n,


s� pa la riva ca lu si�ra 'torot�r,
travers�nt sid�ns sid�ns stu post puc bon.

Ne d� a �ra ne n�t u chi at�r,


s� che'l me sgu�rt'l jod�va puc dav�nt;
ma 'm�ndi fu�rt i'ai sint�t sun� un cu�r,

fu�rt, sig�r, �ncja p� dal t�n pi grant,


che vi�rs di luj vint tir�t la me atensi�n,
'la guid�t i me vuj ta'un post p� av�nt.

Dopo la gran sconf�ta di che asi�n


ch'al Gran Carli ghi'a cost�t la santa g�sta,
sun�t no 'la l'Orl�nt cun p� ter�bil passi�n.

In dav�nt i'�ri zut un puc e basta


che d'j�di mi'a par�t tanti t�r'�ltis;
al�r j�: "Mestri, dis, se cj�r'�se chista?"

E luj a mi: "I crot che tu ti vu�rdis


ta li t�nebris m�sa a la l�ngja,
stim�nt cuss� d'j�di se chi no t'j�dis.

T'jodar�s ben, se tu l� ti ghi vas d�ngja


cu�nt che il sens a s'ing�na da lont�n;
ma fa p� sv�lt, che dut fra puc si r�ngja."

Al�ra cun bi�l fa mi'a cjap�t par man,


e la dit: "Prin chi riv�ni p�'n dav�nt,
par che'l fat no ti p�ri m�sa stran,

pensa che l� nis�n l� tor ma gig�nt;


ducju 'son tal p�s, da la riva at�r,
gj�mbis e bugn�gul in j�, dut cu�nt."

Com'cu�nt che'l cal�gu si sclar�s d'int�r,


il vuli puc a puc ghi da fig�ra
a se cal plata'l vap�u atorot�r.

Cuss� sbuz�nt che aria d�nsa e scura,


p� e p� riv�nt vi�rs da la sp�nda,
mi'a las�t l'er�u e cres�t la p�ura;

ma com'che su la mur�lia t�nda


Monteregi�n di t�ris si corona,
cuss�'l riv�n che l'ab�s al circ�nda,

l'era toregj�t da mi�za la persona


da chej gig�ns or�bij, che dal'alt
Gjov'ncjam�'l min�cja cu�nt ca t�na.

E ta la musa d'un za 'f�vin i me vuj un salt,


e'n ta sp�lis e pet e pansa'n gran part,
e'n taj doj bras ca pindul�vin dal alt.

La natura, sig�r, cu�nt c'a las�t l'�rt


di fa nem�j cuss�, a'a fat ben, si sa,
a cj�ighi taj esecut�us a Mart.

E se ic 'lef�ns e bal�nis di fa
no si pent�s, chel cal vu�rda di sut�l,
ca'� just cuss� 'l va s�bit a cjat�;

l'�mp, dopod�t, 'l� di pens� tant �bil,


e di fa dal mal a l� purtr�p part�t,
che lagn�si nol pol d'�si �sil.
Il so musu lunc e gros a l'era f�t,
coma la pigna di San Pi�ri a Roma,
e'l rest al some�va proporsion�t;

si che la riva ch'era periz�ma[200]


dal mi�s in j�, an mostrava cuss� tant
in su, che z�ghi taj cjavi�j ins�ma

fin par tre di Fr�sia sar�s stat un vant;


j� pur ghi'n jod�vi un trenta cu�rtis
dal post in j� di l� ca si t�ca'l mant.

"Raph�l may amech zabi almis,"


la b�cja crud�l a sig� 'a tac�t
cuss�, e no cun orasi�ns p� d�lsis.

E'l me duca a luj: "�u, pu�r disgrasi�t,


tenti pur il cu�r e cun chel sf�ghiti
cuant chi ti v�ns da cu�lchi pasi�n 'nsuri�t!

Il cor�n ti l'as l� tal cu�l--p�lpiti--


cal ten le�t, anima cunf�sa,
chel cu�r che tal to gran pet ti pos s�nti."

E dopo a mi: "Luj stes a s'ac�sa;


chist'l� Nembr�t, e pal so mal pens�
nencj'una di che l�nghis tal mont s'�sa.

Las�nlu sta e inv�n no stin parl�,


ch'�gni tabaj� par luj a l� dib�nt,
com'l so paj �ltris, che nis�n cap�'l sa."

Al�r i vin continu�t a zi'n dav�nt,


e di l� a un puc, a sinistra sempri,
l'�ltri'vin cjat�t, p� salv�di e grant.

A tegn'lu le�t, cuj cal fos stat'l mestri,


no pos d�zi, ma ghi tegn�va ple�t
e le�t di front un bras e dav�u'l d�stri

da na cjad�na ch'lu tegn�va torze�t


dal cu�l in j�, di m�ut che tal discuj�rt
a lu v�va alm�ncu sinc v�ltis zir�t.

"Stu sup�rbo 'la vol�t meti al vi�rt


la so pot�nsa cuntra Gj�ve il grant,"
'la dit'l me duc, "e par chel'la stu grant m�rt..

Fi�l 'l�'l so non, e a la fat cuss� tant


cuant che i gig�ns ai D�us ghi'an fat tim�u:
i bras ch'la men�t ju var� sempri dib�nt."

E j� a luj: "Pod�nt, mi col'r�s il c�u


di d�ighi dal smisur�t Bri�reus
ai me vuj ocasion d'j�dilu l�u."
Al�r 'la dita: "Ti jodar�s �nteus
vis�n chi, cal parla e a l� mol�t,
ca ni metar� tal font di chistu bus.

Chel chi ti v�us j�di, p�'n l� 'l� post�t,


a l� le�t e fat com'chistu, tal cual,
dom'che di musa'l mostra p� crudelt�t."

No � maj stat terem�t tant infernal


che una t�r al scjas�s cuss� a fu�rt,
com'che pront a l� stat a scjas�si Fi�l.

Al�r i'ai j� tem�t p� che maj la mu�rt,


e n'ocor�va altri che la p�ura,
se cjad�nis nol ves vut ta ogni part.

P� av�nt'ncjam� i sin zus al�ra,


fin a �nteus, che ben cuar�nta pi�,
sensa'l cj�f, f�u l'era d'la gran fes�ra.

"Oh tu che ta la furtun�da val ca'�


che ca ghi'a dat s� tanta Gloria a Sipi�n
cuant che bat�t 'la il grant Anibale,

ti'as par preda part�t le�n dopo le�n,


e che si fos stat ta l'�lta guera
daj to fr�dis, si'a 'ncjam� l'impresi�n

che vins�t 'var�sin i fiis d'la cj�ra;


la j� m�t'ni ca no ti vegni schif,
indul� che'l gran fr�it C�cit al sj�ra.

No f�ni zi ne a T�sio ne a Tif:


chist al pol da chel che ch� a si br�ma;
ma ad�s �lsiti, n�sta fa il rest�f.

Tal mont ti pos 'ncjam� rindi fama,


che luj 'l� vif e a lunc al vivar�
s'a s� prin dal timp Gr�sia no lu cl�ma."

Dit cuss� 'la'l mestri; e chel, cun prem�ra,


slungj�nt li mans, s�'l duca'la cjap�t
'nd� ch'�rcul strinz�t na volta stat l'�ra.

Virgilio, cuant cal steva par �si als�t,


mi'a dita: "Ven ch� sv�lt chi ti cj�pi su,"
e me e luj in f�s ni'a fat, dit e fat.

Com'ca par cuant ch'la Gar'senda[201] s'j�t'n s�


dal di sot l'inclin�t, cuant che na n�la
ghi p�sa 'ns�ma, ch'int�r ti c�li j�;

cuss� mi era some�t �nteus l�,


cuant chi l'ai jod�t sbas�si; e al�ra
i v�vi doma che di svign�mila.

Ma at�nt, liz�j, tal font cal div�ra


Lus�far e Gj�da, a ni'a met�t j�;
e, s�'nclin�t, no l� stat l� na vora,

ma com'�rbul in n�f'l� lev�t s�.

Cj�nt Trentadu�sin

S'j�'i v�s li r�mis d�ris e r�tis


com'ca sar�s just par chistu busar�t
'nda ca p�ntin li altri r�cis, dutis,

il mi�j dal me pens�j i spremar�s, jot,


tant p� ben�n; ma sic�ma chi no li'ai,
i dis su, ma cul tim�u cal ven di n�t;[202]

ch� com'roba da puc nis�n'l trat'r�s maj


che di descr�vi il font dal'univ�rs,
nencj'cun lenga ca clama p�ri e m�ri:

ma ca j�din che f�minis[203] il me vers


ch'an tant jud�t Anfi�n a sier� Tebe,
ch� dal fat il d�zi nol s�di divi�rs.

Oh p� d'ogn'�ltra mal cre�da plebe


chi ti sos tal post che'l parl� 'l� dur;
mi�j cj�vris �si ch� o b�stis dal b�!

Cuant che riv�s i sin in font dal pos scur,


sot i pi� dal gig�nt, m'as�i p� bas,
e'i par�vi via a vuard�'l gran mur,

i'ai sint�t d�zimi: "Vu�rda i to p�s;


sta 't�nt di no z� a pest� cuj to pi�
i cj�fs di chiscju puors fr�dis disgrasi�s."

Al�r, volt�t, jod�t i'ai dav�nt di me,


e sot i pi�, un lac cuss� tant gel�t
che v�ri'l par�va, no aga, v�!

Sens'altri a no si'a 'nta stu m�ut vel�t


d'invi�r il cors dal Danubio'n Austria,
ne l� sot dal fr�it cj�l Rus il Tan�t,

com'ch'era ch�, che se il Tambern�chia


ghi fos col�t s�, o pur Pierap�na,[204]
nencj'tal �rli al var�s cric�t via.

E com'ch'a grasul� si met la rana


cul mus�t f�u da l'aga, cuant ch'al suspir�
daj cj�mps si met di n�uf la contadina;

l�vidis, fin la che ros�u si mostra,


a'�rin scju spirs ca pat�vin tal glas,
i dinch'bat�nt com'da la cicogna'l tra-tra.

La musa'n j�'l tegn�v'ogn�n daj dan�s:


da la bocja'l fr�it e daj v�j il c�u pes�nt,
s'jod�v'tra l�u'l sufr� di scju disgrasi�s.

Dopo che at�r i'ai ben vuard�t dut cuant,


i'ai vuard�t in ju, l� ch'�rin doj s� stres
che i so cjavi�j si z�vin miscj�nt.

"Cont�imi, vu�ltris chi st�is strinz�nt i p�s,"


i'ai dit, "cuj chi s�is." L�u 'an zir�t i cuej;
e dopo v�j i musus vi�rs me er�s,

i so vuj, che prin'�rin dentri mulis�j,


a'an got�t taj l�vris, e'l fr�it 'la 'ndur�t
li l�grimis, ch'i vuj'an sier�t com'canc�j:

st�ngja di fi�r no'a maj len a len unit


cuss� fu�rt; si ch� l�u coma doj cjavr�ns
si'an ben struc�t, da rabia ogn�n 'guer�t.

E un che pierd�t'l v�va i orel�ns


pal gran fr�it cu la musa volt�da'n j�
a la dit: "Pars� ti f�s'tu taj lastr�ns

chi sin[205]? Se sav�j ti vus cuj ca son chiscju,


la val 'nd� che'l Bizensio s'incl�na,
di Berto'l p�ri a'era, e daj fi�j ca son ch'j�.[206]

Son fijs d'un cu�rp; e di dut'la Ca�jna


ti pos zi'n s�rcja sensa cjat� ombra
che p� m�rti di fin�'n gelat�na;

no chel ca la vut il pet rot, e l'ombra


pur, da'un colp par man d'Art�ro, chel re grant;
no Fog�sa; e no chist'ca m'ing�mbra

tant cul cjaf ch'j� no pol j�di pi'n dav�nt


e ca l'�ra clam�t S�sol Mascher�n;
se tosc ti sos ti sas di cuj chi staj parl�nt.[207]

Di fami parl� par no dati p� ocasi�n,


ti'as di sav�j ch'i'�ri Cjames�n daj M�s;
e Carl�n i sp�ti cal disc�lpi'l me n�n."

Dop'dich� mil m�sus jod�t i'ai sblancj�s


dal gran fr�it; ch'al pens� mi fa'ncja'd�s ribr�s,
e mi lu far� sempri ta poscj' gel�s.

E mentri chi continu�vin vi�rs il mi�s,


'ndul� ch'ogni grav�sa si rad�na,
e che, si stes, pal fr�it sempri i tremar�s,

sia par vol�j o c�su o furt�na


no'l savar�s, ma fra'i cjafs cjamin�nt
di sti m�sis cul pi�'n daj bat�d'una.

E ic planz�nt: "Pars� mi statu scals�nt?


se tu no t'v�ns a cr�si la vendeta
dal Montvi�rt, pars� mi statu molest�nt?"
E j�: "Mestri me, mi p�stu ch� spet�
ch'j�'i vor�s cj�imi un d�bit su stu chi;
ti mi far�s dop'z� p� a la svelta."

Il duca'si'� ferm�t, e j� a d�sghi


s�j zut a chel ch'encjam�'l bestem�va:
"Cuj s�tu ch'�ltris ti vas a crid�ighi?"

"E tu cuj s�tu che'l to pi�'l scals�va


tal Anten�r," 'la dit, "il musu d'�ltri
che, se vif ti fos, tant mancu a bast�va?"

"Cj�r'l pol �s'ti che vif i soj chi dentri,"


rispund�t ghi'ai, "si ti ti sp�tis f�ma,
ch'j�, fra'i altris, il to n�n pur i �ntri."

E luj a mi: "Dal contr�ri i'ai br�ma;


va via, e no dami pi fast�di,
che puc'gola mi fa se ch'ti fas la'ns�ma!"

Al�r pa la cad�pa l'ai str�t am�ndi


e dit ghi'ai: "Dis s�bit il to n�n
o nencj'un cjavi�l to pod'r�s pi g�di."

E luj: "Gj�vimi pur i cjavi�j, cjastr�n;


tant no ti dis cuj ch'soj, ne mostr�t'lu i vu�j;
p�stimi pur mil v�ltis, encj'un million!"

J� ghi v�vi za'n man sgrinf�t i cjavi�j


e cun gust ghi'u tir�vi da la s�cja,
e luj, vuj'n j�'l baj�va com'un levri�j,

cuant che n'�ltri'la sig�t: "Se ca'�, B�cja?


no ti b�stia'l scroc� da li gr�mulis?
oc�ria'l baj�? Se dal di�u ti t�cija?"

"Orm�j," i'ai dit, "n'oc�r che tu ti p�rlis,


trist d'un tradit�u, che dal to dison�u
i far�i ben c�ri �ltri cj�caris."

"Via!"'la dit, "e dis pur sa ti va a c�u;


ma no t�zi, si ti t�rnis fra'i toscs,
di che leng�ta chi, cuant chi ti vas f�u.

Luj ch� a l� cal plans i bes daj Franc�scs:


�i'ai jodut,' ti dizar�s, �chel da Duera
la 'ndul� che i pecjad�us a stan fr�scs.'

Se domand�t ti fos cuj �ltri ch'era,


da na banda ti'as chel di Becaria,
a cuj Fir�nse ghi'a se�t la gorzi�ra.

Gi�ni daj Soldani�rs mi par ch'l�


insi�mit cun Ganol�n e Tebald�l,
che di n�t di Fa�nsa 'la vi�rt la via."

I v�vin belz� 'bandon�t chel stramb�l


cuant ch'j� ta'un bus i'ai jod�t doj inglas�s
si che'l cjaf d'un ghi'�ra al'�ltri cjapi�l;[208]

e com'che i pan�s par f�n v�gnin mangj�s,


cuss� cuj dincj' chel s� chel j� 'la tac�t
'ndul� che sarvi�l e cad�pa son zont�s:

'nt� stu m�ut Tideo'l v�va rose�t


li t�mplis di Menalip par disd�n,
com'che chist'l f�va cul cjaf dal dan�t.

"O tu chi ti m�stris c'un s� bestial sen


il to �diu vi�rs chel chi ti stas mangj�nt,
d�simi il pars�," i'ai dit, "di tal dis�n,

che se cun raz�n di luj ti stas planz�nt,


ben sav�nt cuj chi s�is e il so pecj�t,
tal mont las� i p�si z� di te cont�nt,

se la me lenga no si ves int�nt secj�t.

Cj�nt Trentatre�sin[209]

Als�t'l v�va la b�cja dal crud�l past


chel pecjad�u, net�nt via i cjavi�j
dal cj�f cal v�va par dav�u rind�t gu�st.

Al�r: "Ti vus ca mi t�rni dut int�j


chel dol�u disper�t che com'na smu�rsa
il c�u mi str�ns, prin di cont�, dom'tal pens�j.

Ma se'l me d�zi 'la di �si sim�nsa


ca rindi'l al tradit�u da me rose�t,[210]
t'jod'r�s com'che'l cont�'l lagrim� nol sc�nsa.

Cuj chi ti sos no saj, ne com'capit�t


ca ju ti sos; ma mi par che fiorent�n
ti'as d'�si dal coma chi ti mi'as parl�t.

Ti'as di sav�j chi'�ri il Conte Ugol�n,


e stu chi 'l� l'arciv�scul Rug�ri:
ad�s ti dis pars� chi ghi soj vis�n.

Par efi�t--dop'che fid�t di luj mi �ri--


daj so brus pens�js i soj stat cjap�t
e'n s�guit soj mu�rt; chist no l� mist�ri[211];

per� a sav�j no't pos �si riv�t--


i d�s, com'ch'la me mu�rt � stada cruda--
a sinti, ma �co l'of�sa ca mi'a fat.

Un bus pisul�t dentri da la muda,[212]


che par me a v�u dizi doma che fan,
ca dov'r�s tegni �ltra zent sier�da,
a mi veva mostr�t, encja se inv�n,
belz� p� l�nis cuant chi'ai vut chel s�n brut
che dal vign� a mi'a sbreg�t il vel�n.[213]

Chistu a mi'era si�r e mestri par�t,


che lupo e lup�s al cjas�va tal mont
che fra Luca e Pisa l� met�t.

Cun c�gnis m�gris, bram�sis fin in font,


i Gual�ndos cuj Sism�ns e cuj Lanfr�ncs,
al v�va met�t la'n dav�nt e in front.

Dop'am�ndi puc a mi par�vin stracs


il p�ri e fi�j[214], e cuj so dincj' gus�s
mi par�va d'j�diu'mu�rdighi i flancs.

Sve�t bun�ra, cuj me vuj stralun�s,


i'ai sint�t tal sun daj me fi�j il pl�nzi
ch� cun me, ca vol�vin che pan ghi pas�s.

Crud�l ti sos se'l c�u no ti sins str�nzi,


pens�nt a se che'l me c�u al sint�va;
si no ti plans, se maj ti far�ja pl�nzi?

�rin sve�s; l'ora si visin�va


al mangj� che di solit ni part�vin,
ma pal so sun ogn�n'l dubit�va;

e i'ai sint�t che di sot a'nclaud�vin


la pu�rta da l'or�bil tor, e vuard�t
taj vuj i'ai un par un i me fi�j, sid�n.

No'ai planz�t, ma dentri mi soj'mpier�t:


l�u s� a planz�vin; e'l me Anselm�t
'la dit: "Pars�, p�ri, mi t�ntu s� fis�t?"

Ne par chist i'ai lagrim�t ne rispund�t


dur�nt chel d� ne dur�nt la n�t dopo
fin che'l mont il sor�li 'la di n�uf jod�t.

Ap�na ch'un raj di l�s 'l'entr�t l�, po,


ta stu post di dol�u, e jo'i'ai jod�t
ta la musa daj fi�j la me, com'la so,

li me mans pal dol�u i mi soj muard�t;


e l�u pens�nt chi f�s chistu pa la fan
di mangj�, a son lev�s s�, ogni frut,

e'an dit: �P�ri, par nu mancu mal e dan


sar�s si ti mangj�s di nu; tu t'ni'as vist�t
cun sta pu�ra cjar, e nu ti la torn�n.'

Calm�t mi soj par t�gnighi su'l spirit;


chel d� e l'altri 'sin rest�s ducjus mus;
mag�ri ch'ogn�n di nu al fos spar�t!

Cuant che nu�ltris i'�rin al cuart d� vegn�s,


Gaddo ai me pi� j� a si'a but�t
e 'la dit: "Pars� no j�ditu i to frus?"

E l� 'l� mu�rt e--or�bil realt�t!--


i altris tre son pur col�s, un par un,
tra'l cu�nt d� e'l sest; ch� j� i mi soj dat,

za svu�rp, a col�ighi ins�ma d'ogn�n,


e par doj d�s i'ai clam�s dop'ch'�rin mu�rs:
p� tars, p� che'l dol�u, pod�t'la'l diz�n."

Chistu finit di d�zi, cuj vuj stu�rs,


i dincj'sos di n�uf il cranio 'rose�vin
tal dur dal vu�s, coma chej di un cj�n, fu�rs.

Ahi, Pisa, grant insult d'ogni sitad�n


dal bi�l pa�s 'nd� che il s� al s�na,
s'ch� i to vis�ns 'ncjam� no ti pun�sin,

ca si m�vin Cjavr�ja e Gorg�na


e ca si�rin pur dal Arno la bocja
e ca n�ghin ogn'�nima Pis�na!

Ch� se'l Cont'Ugol�n fama'l vev'�ncja


di �si stat tradit�u daj to cjascj�j,
'cor�via m�ti'n tal' cr�us ogni b�cja?

A �rin d�cjus inoc�ns scju piv�j,


O nova Tebe, Uguicj�n e'l Brig�t
e'i altri doj--ma belz� i sav�n di chej.

P� av�nt sin z�s, 'ndul� che st'inglas�t


di post r�vit un'altri p�pul al f�sa,
no in j� volt�t, ma dut cuant rivers�t.

Il pl�nzi stes l� pl�nzi no ju l�sa,


e'l dol�u che paj vuj nol pol vign� f�u,
dentri'l torna 'nd� che tant p� s'ingr�sa;

e'un grop a fan sti l�grimis di dol�u,


e, dovent�nt coma un vel di crist�l,
sot li s�is s'ingr�min cun tant p� mal di c�u.

E �ncja sa � pur ver che com'un c�l


pal fr�it al v�va ogni me sintim�nt
smet�t di fami s�nti, in ben o mal,

lo stes mi par�v'di s�nti un puc di v�nt:


par chel j�: "Mestri, e chist cuj lu m�via?
Vap�u ch'j� nol var�s miga d'�si pres�nt?"

E luj a mi: "Ad�s i zin la via


'nd� che'l var�'l to v�li la risposta
jod�nt la raz�n di stu sofl� d'aria."

E un daj dan�s da la fr�ida crosta


a mi'a sig�t: "O �nimis crudelis,
tant che dat a vi'� l'ultima posta,
cjol�imi daj vuj sti l�mis d�ris
ca sbr�chin il dol�u che'l c�u al sgl�nfa,
prin che d'n�uf s'ingl�sin li me l�grimis.

Al�r j� a luj: "Chist i podar�s fa,


ma d�zmi di te, e s'j� no ti as�st,
in fin dal glas i vaj, sensa tant da fa."

"J�'i soj'l fr�ri Alber�go," 'la dit chist;


"j�'i soj chel di chel �rt dal mal
che ch� d�tul par fic mi'� dat, com'ch'� just."

"Oh! S�tu belz� mu�rt?" i'ai dit a stu tal.


E luj a mi: Com'cal fa a sta'l cu�rp me
la su tal mont, no pos sav�j ta sta val.

A'a il gran vant�gju sta Tolom�,


ch'am�ndi sp�s l'�nima ch� a cola
prin che'l via ghi v�gni dat d'Atropos�.[215]

E par che tu ti z�dis a cj�imila


prest daj vuj la ver�da di l�grimis,
ti dis ch'ap�na ca trad�s l'�nima u l�,

com'chi'ai fat j�, il cu�rp ghi'� cj�lt, com'chi dis,


da un dem�n, che dop'ghi la gov�rna
com'cal v�u pal rest da li so zorn�dis.

Int�nt ic a langu�s ch� ta sta t�na;


e forsi j�din 'ncjam�'l so cuarp la su
dal'�mbra che ch� a sta gelid�na.

Tu ti'as di sav�j, si ti v�ns 'd�s ca j�:


lui 'l�'l sior Branc d'Oria, e p� �js 'son
belz� pas�s che ch� 'l� stat sier�t su."

"Cr�itu," ghi'ai dit, "chi s�di un semplicj�n?


Mu�rt no l� miga'ncjam� d'Oria il Branc?
Tal mangj�, b�vi e durm� al sta ben�n."

"Ta chel fos�t la s�," 'la dit, "dal Malbranc,


la 'ndul� ca bol la tichign�sa p�s,
riv�t a no l'�ra'ncjam� Michel Zanc,

che chist la las�t ta la so cjar e vu�s


che un di�u, e un daj so nev�us, il dan
dal tradim�nt insi�mit cun luj al f�s.

Ma'd�s a'� mi�j chi ti mi d�dis na man;


vi�rzimi i vuj." E j� no ghi ju'ai vierz�s;
e gent�l soj stat a �sighi vil�n.[216]

Ahi, Genov�is[217], chi s�is daj vustri �sus


s� divi�rs, e plens di ogni mag�gna,
pars� no s�izu vu�ltris tal mont spierd�s?

Che cul p�zu spirit da la Romagna


un tal in daj cjat�t che pal so mal fa
il so spirt in tal C�cit za si bagna,

e la su'l so cu�rp'l va'vant cul so da fa.

Cj�nt Trentacuatr�sin

"Vexilla regis prodeunt inferni[218]


vi�rs di nu�ltris; per� dav�nt mira,"
'la dit il mestri, "si t'lu pos dis�rni."

Com'cuant che un cal�gu fis al tira,


o che n�t tal nustri emisf�ri a ven,
da lont�n'l par un mul�n che'l vint'l z�ra,

na roba cuss� mi'a par�t tal scur plen;


ripar�t mi soj dal vint, ca mi fev'trem�,
dav�u dal duc; d'altri rip�r no'era sen.

Za i'�ri--e cun tim�u lu fai rim�--


L� 'nd� che dut cuj�rtis' �rin l'�mbris,
che stecs some�vin cul glas ins�ma.

In pi� an d� e distir�dis �ltris;


chista'a il cj�f in su, e l'�ltra i pi�;
n'altra, com'un'arc a plea'l cj�f e li gj�mbis.

Cuant ca l'era zut as�i in dav�nt, cun me,


plaz�j 'la vut il mestri di mostr�mi
chel che bi�l d'j�di l'era stat in se.

Si'a spost�t un puc, vol�nt chi stes fer l�,


e la dit: "�co D�t[219], e �co il post
'nd� ca convi�n tanta fu�rsa rit�gni.

Com'che gel�t mi soj e dovent�t pit�st


fi�c, no domand�, let�u, chi no t'lu dis,
e d�zi no podar�s, nencj'a gran cost.

Mu�rt no soj, ma n�ncja vif, si t'lu cr�dis:


pensa ben tu, si ti'as un puc di inz�n,
com'chi'�ri, di chist e chel sensa rad�s.[220]

L'imperat�u di dut chist dolor�us r�gn,


dal pet in su al vegn�va f�u dal glas;
e j� p� com'un gig�nt i mi ten

che'i gig�ns stes a son vis�n daj so bras:


im�gina com'gr�ncj' ca son in dut
chej altri poscj' dal cu�rp che luj'l ten plat�s.

Se luj 'l� stat s� bi�l com'ch'ad�s 'l� brut,


e cuntra'l so fat�u 'la als�t li s�is,
luj stes 'la di'�si la causa d'ogni lut.

Oh cu�nt ca mi son par�dis marav�is


che tre m�sis chi ghi'ai in tal cjaf jod�t!
che dav�nt'v�va dut r�sis li so pl�is;

dav�u'n d'era altri dos, mi'era par�t,


metud'ogn'una'n mi�s da la so spala,
un�dis l� ch'un gj�l la cresta'l var�s vut:

la destra era l�, fra bl�ncja e zala;


la sinistra era coma chej n�ris
ca v�gnin da'ndul� che'l Nil si'av�la.[221]

Sot d'ogn'una' �rin �lis grandis


che ben ghi confer�vin a'un tal usi�l:
coma v�lis '�rin, ma p� grandi�sis.

No cun plumis ma com'ches di pipistr�l


�rin f�tis, e ches al svualas�va
s� che tre v�ns a turbin�vin da chel.

E par chel dut Cocit s'ingel�va.[222]


Cun s�is vuj'l planz�va, e par tre barbis
ghi got�va'l planzi e'l sanc da la bava.[223]

Cuj dint�s d'ogn�na da li so b�cis


un pecjad�u l'era cal rose�va
s� che'n tre sufr�vin sti brutis p�nis.

Par chel dav�nt il mu�rdi n�ja'l par�va


vis�n dal sgrif�, ch'a voltis la sch�na
duta svist�da di pi�l a rest�va.

"Ch'�nima l� cu la p� granda pena,"


'la dit il mestri, "a l� Gjuda Scari�t;
dentri 'la'l cj�f e f�u li gj�mbis'l mena.

Daj altri doj ca'an il cjaf par di sot,


chel cal p�ndula dal gh�gnu n�ri 'l� Brut
--jot com'fu�rt ca si stu�rs e al tas[224], jot!--;

l'altri 'l� Cassius, cal par s� ben met�t.


Ma si fa n�t, e a nu�ltris ad�s
ni tocja part�, che dut i vin jod�t.

�T�r dal cu�l 'la vol�t che'i bras ghi met�s;


tal post just 'la spet�t a gjambis f�rmis
fin che'l di�u as�j li �lis al vierz�s;

e, rimpin�t ta li velut�dis cu�stis,


a zi'n j� 'la a colp tac�t, mans str�tis
ta'l pel�n fis e li gel�dis cr�stis.

Cuant che riv�s i sin la che li cu�sis


a t�chin, l� che'i flancs s'ingr�sin,
il duca, cun batic�u e gran fad�js,

volt�t 'la'l cjaf l� che li gj�mbis '�rin;


si'a ingrimp�t pal pel com'un cal scala,[225]
che'n infi�r mi par�va chi torn�sin.
"Tenti dur, per�, che par chista scj�la,"
'la dit il mestri, che strac'l some�va,
"da dut stu mal a � mi�j svign�sila."

Zut f�u par na sf�sa che'l mur al veva,


a la vol�t che tal �rli mi sint�s;
e subit dopo vi�rs me si volt�va.

J�'i'ai crod�t d'j�di, cuj vuj als�s,


Lus�far coma chi lu vevi las�t;
ma'i pi�--e gjambis--al vev'n su volt�s;

Se j� insimin�t i soj l� rest�t,


la zent ignoranta che ben ghi p�nsi
al post ch'l'era chi vevi 'p�na pas�t.

'La dit il mestri: "In pi� tocj'als�si:


la strada'� l�ngja e'l cjamin� 'l� brut,
e'l sor�li za cj�lt al tac'a f�si."

Sala da pal�s no era--i'vev'jod�t--


l� chi �rin, ma na gr�ta natural
cun pavim�nt gropol�us e scur par dut.

"Prima ch'j�'i band�ni stu ab�s dal mal,


mestri me," i'ai dit cuant chi'eri d'n�uf'ndres�t,
"cj�imi dal'er�u chi soj in ta sta val:

'nd� l'�se stu gl�s? e stu ch� volt�t


cul c�l in su? e'n s� puc timp com'la fat
a'�si'l sorel' da sera'a prin d�'zir�t?"

E luj a mi: "P�nsitu d'�si rest�t


encjam� di la dal mi�s, 'nd� che'ngramp�t
mi soj ta che brut'r�ja ca ten'l mont sbus�t?

Par l� ti'�ris cuant che i soj dismont�t;


e'na volta volt�t, tu'l post ti'as pas�t
'nd� ch'un p�js al ven d'ogni banda tir�t.

E ti sos'd�s sot chel emisf�r riv�t


ca l� al op�st dal post ca l� dut secj�t,[226]
chel stes tal colm dal cual a l� stat cop�t

chel ch'la vut di n�si e vivi sens'pecj�t:


tu ti'as i pi� ta stu post picin�n
cal sar�s da la Gjud�ca[227] l'�ltri lat.

L� � sera cuant che ch� 'l� mat�n:


e chistu, ca ni'a fat scjala cul so pel,
'ncjastr�t 'l� 'ncjam� l� com'ca l'era prin.[228]

Da sta banda ch� 'l� col�t j� dal cjel;


e la cj�ra, che prin f�u ch� a era,
par p�ura di luj a'a fat dal mar un vel,

e zud'� tal nustr'emisf�r; sta cj�ra


par scjamp� da luj, chel vu�it ch� a las�t
ca s'j�t di ca, e zud'� parz�ra."

A'l� la j�'un l�uc da Belzeb� separ�t


tant, com'ca'� lungja sta caverna
cal ten al j�di, ma no al sinti, sier�t

un r�vul che j� 'l va'n font di sta tana


pal bus di una rocja che luj'la for�t
a mo'di madr�s, e puc s'incl�na.

J�'e il duca ta chel cjam�n plat�t


i sin entr�s par torn� tal cl�r dal mont;
e sens'cur�si di vej ben ripos�t,

vin cjamin�t su, luj prin e jo sec�nt,


fin cuant ch'jod�t i'ai tanti robis bi�lis
ca son la s� tal cjel, par un bus rot�nt;

e f�u sin torn�s a j�di li st�lis.

[1] A la per�ula "cuss�"--chi usi a mondi sp�s-- i ghi lasi dos "s"
par evit� ca vegni lez�da "cuz�." A � l'�nica per�ula ta la me
trudusi�n ca'a una consonant dopla.

[2] Pal vej na idea dal signific�t simbolic di sti tre bestis (linsa,
le�n e lupa), i suger�s di consult� cualchi edisi�n critica dal
Infi�r, coma che minson�da tal me Pre�mbul, che da ad�s in dav�nt i
clamar�i Vandelli.

[3] Crist? Un papa? A som�a che nis�n a sav�di di sig�r a cuj ca la


intind�t rifer�si Dante. Jod�it Vandelli: al j�da a cap� la
complesit�t di che r�ghis ch�.

[4] Dante al domanda di �si jud�t da li m�sis, ma encja da so "inz�n"


o "alto ingegno" par vej l'ispirasi�n justa par descr�vi dutis li
robis straordin�ris cal jodar� tal infi�r.

[5] En�a. Jod�it Vandelli.

[6] San P�uli.

[7] La Mad�na. I nons di Crist e da la Mad�na a no son maj minson�s


tal Infi�r par no profan�ju. Vandelli.

[8] L�sia=un m�ut alegoric da d�zi la gr�sia ca lumin�a. (Vandelli)

[9] Il Papa Celest�n V, che par v�ris tr�fis a l� stat costret a


abdic�. Altris a p�nsin ca si trait di cualchid�n altri, adirit�ra di
Pil�t stes. Vandelli.

[10] Car�nt, chel che cu la so barcja al part�va i dan�s ta l'altra


banda dal'Acher�nt.

[11] Crist--maj minson�t di non tal Infi�r.


[12] Perd�n, perd�n--ma se vinu di fa? No'aju za dita che'l furl�n a
l� na lenga semplicjota? Cuss� no stin �si masa pign�j--las�n pas�.

[13] Il n�n di poeta. Virgilio a l� ta sta alta compagnia di po�s.

[14] Falsa mod�stia an dav�va amondi pucja il nustri po�ta.

[15] Il cjasc�l al sar�s s�mbul da la sapi�nsa umana. Pal val�u


symbolic dai si�t murs e dal rus�l, i racom�ndi Vandelli.

[16] Aristotele.

[17] Didon, ch� che, bandon�da da En�a, a si'a cop�t. Vandelli

[18] Pars� ca son "�nimis" privis di cu�rp.

[19] Ti sos nas�t prin che j� i mor�s.

[20] Ducju scju ch� a �rin benest�ns florent�ns. Dante al domanda di


sav�j indul� ca son, pars� cal var�s gust di j�diju. A int�vin a �si
in v�rijs localit�s dal infi�r. (Vandelli)

[21] Cuant che i cuarps si ricostituir�n cu l'�nima, si sintar� p�' il


ben, ma encja il mal.

[22] Sta espresi�n a'a val�u p� di r�bia che di altri.

[23] Scju p�is, in forma di pier�ns, a rapresentin i b�s, che i av�rs


e i prodigos a si t�gnin intor e str�s, o a sp�rperin.

[24] Cuant ca �rin vifs a no f�vin un usu bon da la roba ca v�vin,


parse ca no sav�vin il so vero val�u. Vandelli.

[25] I av�ros.

[26] Se Dante al fos stat furl�n al var�sia us�t sta espresi�n ch�? Ma
si--coma no!

[27] Un bel puc di iron�a ch�, a clam� "�n" (inno) il gorgole� di chej
pu�rs disgrasi�s ca son ch� soter�s tal fangu!

[28] A no � da surprindisi se chistu Flegi�s a l'era rabi�us. A l� ch�


tal infi�r, dopod�t, par v�jghi dat f�uc a un templi dal diu Ap�l par
via ca ghi veva seduz�t una f�a. Ma n�ja da fa: purtr�p ogni tant a si
lu p�ja cjar il plas�j di sfog�si!

[29] La m�ri di Dante.

[30] La pu�rta p� esterna dal infi�r.

[31] A si cap�s! La puarta dal infi�r a � sempri spalancada.

[32] Tal sens ca va a anuncj� la mu�rt eterna. Vandelli.

[33] A par cl�r che Virgilio a si'a un puc impalid�d.

[34] Beatr�s, i crot.


[35] Proserpina, la f�mina di Pluto, il re dal'infi�r. Vandelli.

[36] Pars� ca'l sar�s trasform�t in "smalt" o clap.

[37] Un post vis�n di Gerusal�m, 'nda cal vegnar� fat il jud�si final.
Vandelli.

[38] A mom�ns cuss� a ven da pens� che D�u ogni tant a l'era in vena
schers�za, sa si pensa al m�ut sur�al cal pun�s zent coma Epicuro. "Ah
si?" a som�a cal vedi pens�t. "No ghi crod�vis che l'�nima a var�s
par�t via a vivi dopo la vustra mu�rt? Al�ra eco ch� chi vi la met la
vustra �nima, ta sta tomba ca vi restar� vi�rta fin chis� cuant! Cuss�
in var�is p� che as�j timp di necu�rzisi che la vustra anima ca j� a
para via a vivi--�ncja se cun am�ndi puc gust--mentri che la s� il
vustri cu�rp a si mars�s a la sv�lta."

[39] Stu chi al sar�s Cavalcante Cavalcante, un guelf, ca la veva


pens�da coma Epicuro--che la vita a �ra par godi, e finida ch� l'�ra
fin�t �ncja il godi, pars� che dopo a no sar�s stat p� n�ja. A v�vin
raz�n l�u a pens� che'l g�di al sar�s fin�t al moment da la mu�rt--
per� no coma ca crod�vin l�u!

[40] Se moment dramatic e comov�nt stu ch�, cuant che Cavalcanti al


pensa che l'esit� di Dante al v�u d�zi che so f� a l� mu�rt �ncja luj!

[41] Proserpina, o la luna. Vandelli.

[42] Beatrice.

[43] A pens�ighila ben a no'�se stran che ta l'infi�r, 'nd� ca son


doma �inimis--entit�s sensa cu�rp e, natural, sensa n�s--a v�din da
�si poscj ca sp�sin. Par cuj l'�se stu spus� se i dan�s a no'an n�s da
n�s�lu? Dante per� a si rind�va cont di chist e a la dot�t li �nimis
cu li facolt�s fisichis ca v�vin prima di mur�. Di l�, �nimis, no si
la scj�mpa!

[44] Il cjel al odi�a ogni ingjustisia.

[45] Diu, il pr�sin, e se st�s, coma ca � clar da li righis ca


segu�sin.

[46] A planzin par dut chel bendid�u ca'an malus�t e pierd�t.

[47] Caorsa (=Cahors) a l'�ra un post in Fransa consider�t coma un


nit di usur�jos.Vandelli.

[48] Chel di parent�la e di amic�sia.

[49] Ta la so Etica Eristotil al trata di che tre disposisi�ns ca


partin al mal: la incontin�nsa, la mal�sia e la violensa.

[50] L'us�ria a sp�ra doma tal ben da li r�bis di stu mont, sensa
rigu�rt pa li r�bis da l'�ltri mont. (Vandelli a si prufund�s un bel
puc ta stu argum�nt.)

[51] Il Minotauro stes, cal fa da vuardi�n ta stu post ch�.


[52] Il Minotauro a si'a da j�di coma s�mbul da la viol�nsa bestial.
Vandelli.

[53] Tes�o.

[54] Ari�na, l fia di Minos, ca ghi'a insegnat a Tes�o coma cop� IL


Minotauro e scjamp� dal labirint. Vandelli.

[55] P�js, fra l'altri, di cj�r e vu�s, no coma chel da li �nimis


dan�dis.

[56] Crist, che al moment da la so mu�rt a l� zut a liber� tanti


�nimis dal Limbo. Il terem�t ca la caus�t sta frana, coma ca ni
recu�rdin I comentat�us, a l� stat caus�t tal moment pr�cis che Crist
a l� stat cop�t.

[57] La f�mina di �rcul, che fra l'altri a'a caus�t la mu�rt dal so
omp, sensa int�ndi di fa cuss�--natur�l--propit cuant ca vol�va che
�rcul al torn�s a vol�ighi b�n. A mi a mi par che sta stori�ta a'a da
li dimensions ca van ben p� a la lungja di chel c�su chi.

[58] I Cent�urs.

[59] �co, coma chi v�vi pens�t pi'n s�, a son d�ma i v�fs ca p�sin
m�vi robis coma li pi�ris.

[60] Beatr�s.

[61] Alesandro il Grant e Dion�sio a v�vin reputasi�n di �si tant


crud�j, e cuss� l'�ra Asol�n. (Vandelli.)

[62] "Prin" tal sens che al cogn�s li circost�nsis di che zona l� tant
mi�j di Virgilio, che ch� a si cons�dera secont.

[63] Fam�us l�ris di chej t�mps l�.

[64] Cecina, un flum�t cal sb�cja subit sot di Liv�rno; Cornet, una
sitad�ta vis�n di Civitavecjia.

[65] Ches dal musu di femina e il cu�rp di usi�l. I cj�ti am�ndi


interes�nt come che il mont imaginari di Dante a ghi da il stes valou
esistensi�l--tal sens di es�sti e basta, no tal sens da la filosof�a
esistensi�l moderna--a zent normal coma me (b�, forsi un puc p� normal
di me; diz�n, a zent coma comercj�ns florentins o pis�ns, z�vins ca no
p�sin t�gnisi da bus�si--e forsi encja struc�si e palp�si--coma Pauli
e Francesca, sold�s, v�scuj e p�pis) e a figuris mitol�gichis coma li
�rpis o coma i C�nt�uros, e via diz�nt. Il re�l e l'ire�l a si
cunfundin e a dov�ntin un--coma ca sus�it tal m�ut di j�di li r�bis
daj frut�s, fin che, par disgr�sia so, a v�gnin grancj e a si
necu�rzin che tantis di che r�bis ca ghi crod�vin cuss� tant a no son
p� v�ris. Basta pens� a l'usiel�t!

[66] Cal sar�s il ters zir�n.

[67] A no som�ja di j�di Dante cal b�ta il cjaf in dav�u e al ridus�a


cuant cal scrif righis coma chista?

[68] Chel cal s�ga a l� Pier da la Vigna, ca l'era segret�ri di


Feder�go II. (Vandelli) Ta scju �rbuj ch�, a prop�sit, a son
intrapol�s i spirs di chej ca si son suicid�s.

[69] A la pierd�t la so sal�t e a la fat fad�ja a durm�.

[70] L'inv�dia.

[71] Cul suicid�si a la comet�t cuntra di se stes, ca si consider�va


just, un at ca no l'era just.

[72] Dante, coma visitat�u ta l'infi�r, a la tanta simpat�a pal gran


sufr� dal pu�r Pieri; ma coma scrit�u a no som�a ca ghi displ�zi tant
di falu sufr� cuss� tant.

[73] San Zu�n a l'era'l sant di Firense coma il San Zu�n di San Zu�n
di Cjas�rsa. Taj timps pagans, il protet�u di Firense a l'era Marte.
Vandelli al suger�s che ai timps di Dante la statua di Marte, ca era
stada but�da tal Arno, a era encjam� vi�ibil vis�n dal Punt Vecju.

[74] Che fata par impicj� la zent, no che altra fata par cjoj s�
led�n.

[75] A mi par a mi che �ncja pa la mentalit�t medieval chel acopiam�nt


di J�st Div�n e da la so art paur�sa a la di �si stat un parad�s
dif�sil da acet� o ris�lvi!

[76] M�ntri cal travers�va il desert da la Libia cun un es�rcit di


sold�s. Vandelli.

[77] Sold�s.

[78] Vulc�n stes.

[79] Il post l� che Gj�ve e i Gig�ns a si li son sun�dis.

[80] Un lag�t di �ga mineral ta li b�ndis di Viterbo.

[81] Fra i grancj fluns dal infi�r.

[82] L'ab�s infern�l.

[83] A ju s�lva pars� che stu "f�n" o vap�u a la as�i umidit�t par
distud� il f�uc cal ven j� dal alt.

[84] Stu ch� al sar�s Brunet Lat�n, umanista, cal veva jud�t Dante tal
so studi�.

[85] Cio�, tant i Blancs che i N�ris a ti zar�n cuntra.

[86] Sens: Sa dipendar�s da me, i sar�sis encjam� fra i vifs.

[87] Beatrice.

[88] Una da li so �peris p� grandis.

[89] Da chistu a si j�t che la mania di fa li corsis a va in dav�u un


bel puc!
[90] Il "pu�r pa�s" al sar�s Firense; "pu�r" pars� che consider�t
cor�t dai sodom�s ca ghi van inc�ntri a Dante.

[91] La so cost�nt lament�la.

[92] Cuss� a pod�vin par� via a corus� mentri ca tabaj�vin cun Dante.

[93] A cr�dighi se cal d�s, a la dov�t v�j un tram�j di f�mina par


f�lu dovent� omosesu�l.

[94] In altri per�ulis, Dante al scom�t la fama daj so v�rs a la


veret�t di se cal sta par d�zi.

[95] Mangj�ns & bev�ns--�co l'idea che Dante al v�va daj tod�scs tal
so timp. Ca s�din stas p� bev�ns daj frans�is? Daj tali�ns? Ma!

[96] Par cussi d�zi. In realt�t la flam�ta a �ra 'na pl�ja di f�uc.

[97] Che �nimis ca partin b�rsis o blu o zalis o blancis a �rin dutis
di usur�jos cuant ca �rin encjam� vifs.

[98] No vi daj tu�rt: li nustri bis�tis a no'an sgr�nfis; ma cuj saja


maj se ca'an li bis�tis di la j�?

[99] I di�us, chej oste�s, ca si la g�din a fa il so mist�j.

[100] Una fila a ni vegneva cuntra; un'altra a zeva, cun nu, in


diresions op�sta.

[101] Di Sant'�nzul. I romans a v�vin da sta at�ns tal cjamin� par via
di ducjus scju pelegr�ns, ca z�vin o ca vegn�vin da San Pieri.

[102] I bologn�is a v�vin f�ma di �si rufi�ns ta chej timps l�.

[103] In �ltri per�ulis, al d�s che sa son tir�s, o t�rchios, a'� pal
fat stes ca son bologn�is; coma par d�zi che se par furt�na a f�sin
stas, diz�n, furl�ns, al sar�s stat dut un altri par di m�nis.

[104] In tal sens di tir� li f�minis a sim�nt.

[105] A si sberl�va bes�la.

[106] A som�a clar che Dante a nol v�va s�mpri una buna impression daj
pr�dis.

[107] �ncja chistu, b�biu dal parl� e di fa zi s� di z�rus li f�minis,


a l� zut a fin�la ch�, dut smerdaj�t.

[108] Sec�nt Vandelli, un m�gu da la Samaria cal vol�va cromp� da San


Pieri e da San Zuan la facolt�t di podej comunic�ghi ai batez�s il
Sant Spir�t.

[109] Purtr�p Dante a no si rifer�s a chel di Cjas�rsa, ma al


batist�ri di Fir�nse.

[110] Si vol�n zi propit a la f�na, "il pi�" ch� a l� da l�zilu coma


l'insi�mit dai pi�.
[111] Som�a che i fiorent�ns a v�din di tant in tant gjustisi�t daj
asas�ns ta che mani�ra l�: fat un bus, a met�vin dentri il condan�t
cul cjaf in ju. Ap�na ca implen�vin il bus, l'asas�n al mor�va
sofog�t. (J� chi soj claustrof�bic, i sar�s di sig�r dovent�t m�t
prima ca tir�sin j� la prima pal�da di cjera!)

[112] La Gl�sia, che Bonifasi VIII a la truf�t paj b�s. (Vandelli.)

[113] Un daj Ors�ns.

[114] L'�se tant cambi�t il mont daj timps di Dante in ca?

[115] La Gl�sia di Roma, che sec�nt Dante ta che righis ch� a no �ra
la "Santa Romana Chiesa" tal sens vero dal'espresi�n.

[116] L'imperat�u Costant�n che, riconos�nt Silvestri coma papa,


secont Dante a no la fat propit chel gran ch� di ben.

[117] Una lesion am�ndi dura, chista, par Dante--e, i crot, par
cuals�asi altri--di impar�.

[118] Tipico di Dante di descrivi punisi�ns adegu�dis a la colpa daj


dan�s. In ta stu c�su, dan�s coma Anfiar�l, che in vita a vol�vin
induvin� se ca �ra in dav�nt, o ca v�va da vign�, ad�s a son costr�s,
par sempri, a cjamin� cul cjaf stu�rt cal pol j�di doma in dav�u. In
cu�nt al Creat�u stes--chel imagin�t da Dante, si no altri--a ven da
pens� cal v�di vut cualchi bi�l moment di sodisfasi�n, cu na schersosa
sprusada ch� e l� di birichin�dis ca'an un puc dal malisi�us, a cjat�
f�u scju t�pos di punisi�n. A mi ven a mins chel gust ca ghi cj�pin i
frus cuant ca ghi gj�vin na �la a una m�scja par j�di coma ca far� a
svual� cun un'�la e basta.

[119] Sic�ma ca son stravolt�s, a'an la p�nsa par dav�u e il cul par
dav�nt.

[120] L'En�ide st�sa.

[121] Sec�nt Vandelli, ta li m�cis da la luna la zent a jod�va Ca�n


cal als�va na forcj�da di sp�nis.

[122] T�pos di v�lis.

[123] A vegnar�s da pens� che i di�us a lu lodar�sin par v�j fat li so


malagr�sis; inv�nsi a si godin a castig�lu--e a pun�lu cu la st�sa
fantasia chi vin za altri voltis not�t!

[124] Malacoda a si rifer�s al terem�t sused�t il V�nars Sant dal �n


34] cuant che Crist a l� stat crucif�s--terem�t ca la caus�t li
ruv�nis descr�tis ch�.

[125] Malacoda a l� un di�u, e Dante e Virgilio a var�sin puc da


fid�si di luj, no?

[126] Sar�n di�us dal Infi�r, indul� ca si var�s doma da sufr�, per�
a'an i so divertim�ns encja l�u!

[127] A �si imbroj�ns ta sta vita a si va a fin�la cuss� ta che altra,


purtrop. Ma com'a f�ja sta bolgja a t�gniu ducjus? A no v�gnia da v�j
d�u par Barbar�sa e chej altris pu�rs di�us par dut chel grant lav�ru
cha ghi t�cja fa?

[128] Tali�n.

[129] Dopo v�ighi cjolt i so bes a ju'a las�s z� libars sensa at�gnisi
al punt�ndai regolam�ns.

[130] �co, coma ch'i'ai dita un puc in su, a l� il m�sa lavor� ca ju


fa �si maleduc�s l'un cunl'�ltri, scju puar�s di di�us.

[131] Cagn�s a si rint cont di cuant sc�ltri ca l� Cj�mpul, il dan�t,


ma a la fin al ven imbroj�t encja luj, coma'l rest daj Malbr�ncs. A no
v�gnia da v�j rispi�t par un imbroj�n coma Cj�mpul, cal r�va a imbroj�
parf�n i di�us?

[132] Dante a ju met in rid�cul scju di�us, per� no sensa cualchi


frig�ja di simpat�a.

[133] Da no cunf�ndi cun chel t�po di cj�sa indul� ca si mangja e b�if


e si durm�s.

[134] Se ben che stu parag�n al mostra cuant afi�t ca l� Virgilio par
Dante!

[135] Pu�rs Malbr�ncs. Il so malf� a l� limit�t encja ta stu m�ut ch�!

[136] Pa la raz�n spieg�da tal v�rs 64.

[137] A � t�pic da la zent ip�crita di vol�j l�zi dal di f�u.

[138] Un post a Firense.

[139] Chel ca la condan�t Crist. Una cond�na ca ghi a fat tant d�n ai
Ebreos.

[140] Caus�t dal terem�t sused�t cuant ca l� mu�rt il Sign�u.

[141] A si rifer�s a Malacoda, chi vin za vut il plaz�j di cogn�si.

[142] T�pos di madras che, sec�nt i antics a si cjat�vin in tal Nord


Africa.

[143] Una pi�ra verda cun punt�ns ros che sec�nt i antics a pod�va
comb�ti i vel�ns daj sarp�ns.

[144] Par cuant terific�ntis ca s�din, sc�nis cuss� a si adatar�sin


propit ben al r�ndilis vis�vis cu la tecnolog�a eletronica chi vin
vu�j!

[145] Pars� che Dante stes a l'era un daj Blancs.

[146] Coma Vani Fus.

[147] I Cent�uros. La mandria minson�da subit sot a � che ca ghi v�va


rob�t a �rcul. La so furb�sia, tal tir� li bestis pa la coda di m�ut
che �rcul a no si necuarz�s di cuj cal v�va fat il furt, a ghi'a zov�t
puc, pars� che in ultin �rcul a ghi'a dat 'na bj�la baston�da e mand�t
a fin�la ta chel post ch�.

[148] Par cop�lu.

[149] Sta s�rta di "morphing" a'� abast�nsa com�n tal d� di vu�j, cun
chej trucs ca si p�sin fa cul computer; ma taj timps in dav�u a'a
dov�t some� cualchicj�sa di propit sure�l!

[150] Chel fals�t di Gjani Sch�chi ca la ispir�t Puccini?

[151] Ch�co Cavalcante. Gaville a l'�ra un cjascj�l vis�n di Firense.

[152] Dante in clara v�na sarcastica. A som�a parados�l, per� a �


sens'�ltri veret�t che tanti voltis (forsi sempri) i p� grancj'
critics di na sit�t, di na nasi�n o di na organizasi�n a son chej che
p� a ghi v�lin ben a la sit�t o a la nasi�n o a la organizasi�n. A �
di f�t che par via dal so grant am�u par Firense che Dante a si rint
cuss� tant cont di ogni pisula pecja ca'a la sit�t che luj al vor�s ca
fos perf�ta. A l� chistu cal spi�ga l'indignasi�n che Dante al mostra
ta scju v�rs ch�.

[153] Dante, ch�, al fa un pron�stic che Firense a sta zint inc�ntra a


mal�ris s�riis.

[154] Ogn�n cal v�di maj jod�t coma che una gjal�na a prot�s i so
pitin�s al sa ben se chi vu�j d�zi.

[155] Al v�u fren� il so inz�n pars� ca la belz� jod�t p� voltis coma


ca l� stat abus�t da altra zent sc�ltra, e cun cualis consegu�nsis.

[156] Ent�cli e il fr�di a �rin f�s di �dipo e di Joc�sta. Pa na


maledisi�n ca ghi �ra stada fata dal p�ri, i fradis si'an cop�t l'un
l'�ltri e son dopo stat brus�s insi�mit.

[157] Tennyson a la da �si stat un bel puc ispir�t da che r�ghis ch�
cuant ca la scrit il so Ulysses:

. . .My mariners
. . .you and I are old;
Old age hath yet his honour and his toil;
Death closes all: but something ere the end,
Some work of noble note, may yet be done,
Not unbecoming men that strove with Gods. . .

[158] Ch� che Dante al zar� a us� coma localit�t pal so Purgat�ri.

[159] A � da not� ch� la rasegnasi�n st�ica di Ul�s.

[160] Stu toru di ram, regal�t da un gr�c a un sicili�n, al vegn�va


us�t par cop� zent ca ghi vegn�va sier�da dentri. Na volta dentri i
pu�rs condan�s a vegn�vin brustul�s vifs; e mentri ca si brustul�vin,
il so sig� al some�va il rugn� da toru stes. Il prin a vign� cuss�
cop�t dal sicili�n a l� stat propit chel ca ghi v�va fat il regal.
Chista storiuta a � stada cont�da da Ovidio taj timps in dav�u. A �
clar che la mani�ra rafin�da cu la cual i mafi�us sicili�ns a tr�tin i
so cli�ns a'a rad�s am�ndi f�ndis. La storiuta a ni fa pur recuard�
che Dante a no l'era l'unic a v�j na imaginasi�n cuss� ben cultiv�da
in tal pens� s� p�nis di turt�ra e di mu�rt ca ni cativ�in cu la so
originalit�t. Per� un'�ltri smorgasbord coma che tal Infi�r indul� a
si v�ja a cjat�lu!

[161] Espresi�n lombarda, modificada un puc da che us�da da Dante.

[162] Forl�, sit�t ghibel�na, ca v�va resist�t ai at�cs da li fu�rsis


frans�sis e gu�lfis mandadis dal papa. Par v�j na idea p� buna da li
condisi�ns pol�tichis e socj�ls da la Romagna descr�tis da Dante ta
che righis ch�, i suger�s Vandelli.

[163] Chel cal parla a l� Guido da Montefeltro.

[164] Il papa Bonif�s VIII.

[165] Tal Infi�r, par v�jghi dat chej cons�js l� al Papa--cons�js


ca'an sens'altri p� dal Machiav�lic che dal Francesc�n.

[166] Il pu�r Guido al ven �ncja cj�lt in z�ru da stu "razonad�u" di


di�u!

[167] Br�s mutil�s o gj�mbis mutil�dis.

[168] No st�n lament�si di chistu parl� scl�t. Za sin stas met�s in


gu�rdia tal v�rs 21.

[169] Cuss� Dante al pun�s scism�tics (o alm�ncu cuss� al descr�f la


so punisi�n). Punisi�n j�sta sa si pensa a li divisi�ns che l�u stes a
caus�vin. Ma Maom�t a l �ria propit scismatic? O a r�stia sta ch� na
roba discut�bil?

[170] Se sti punisi�ns a son espresi�n da la gjust�sia divina, Dante a


la da v�j ben jod�t che stu tipo di gjust�sia a nol' �ra, dopod�t,
cuss� tant difer�nt da la gjust�sia pagana; basta pens� al m�ut che
Gjove al veva pun�t Promet�o. Si no altri Dante e i pag�ns a v�vin
chistu in com�n: una granda fantas�a!

[171] Sti per�ulis a segu�sin ch�s ca fin�sin il v�rs 55.

[172] Argolica = greca.

[173] Forsi a � p� f�sil cap� stu'nduvin�l sa si lu p�nsa cuss�: A �


pus�bul cjat�ighi il m�ni a li r�bis ca son st�dis fatis.

[174] Am�ndi comprens�bil!

[175] In tal sens che il cu�rp al parta il cj�f coma lampi�n.

[176] Cio�, sensa ing�ns.

[177] Tant Bertran che Achitof�l a'an consili�t fiis a zi cuntra i so


p�ris.

[178] Tal sens che il patim�nt a ghi'� spi�li a la colpa ca lu a


caus�t.

[179] A som�a da sta storia di G�ri dal Bi�l ca fos stat un �bligu ta
na fam�a di vendic� la mu�rt di un par�nt. (Plus sa change.... Il mont
al cambia amondi puc cul z� daj s�cuj, no �se vera? Basta pens� no a
certi us�nsis Sicilianis dal d� di vu�j, tegn�dis a g�la si no �ltri
taj c�nes, ma a la reasi�n daj par�ncj' da li v�timis di Tim McVeigh
cuant ca l� stat gjustisi�t l'�ltra d�.) Ta stu c�su, Dante al sar�s
un daj par�ncj' ca var�sin dov�t vendic� G�ri. Il fat che chistu a no
l'era encjam� sused�t al spi�ga la reasi�n indign�da dal dan�t e il
sintim�nt di colpa di Dante stes.

[180] L'isul�ta di Egina a v�va cjap�t il n�n da na na bi�la fi�la dal


stes n�n ca si v�va las�t am� da Gjove--che pa li fantas�nis al v�va
un v�li (�ncja ducju doj) sempri vi�rt. Gjuno, ta na reasi�n ca'a un
bel puc dal'archet�pic, a si'a cuss� rabi�t cul so omp ca'a mand�t la
peste ta l'isul�ta ca'a cop�t �mis e bestis. (Cuss� a c�ntin i po�s ca
c�ntin sempri li veret�s.)

[181] No v�gnia v�ja di grat�si cuant ca si l�sin sti r�ghis?

[182] . . .chi ti ti sp�lis.

[183] Tali�ns, tant par no disminti�si.

[184] Bis�gna pur ricon�si che la gran part di scju dan�s a si r�ndin
cont che la so punisi�n a � stada j�sta.

[185] Plus sa change. . .!

[186] Tal sens ca l'era bon da imit� altra zent.

[187] Par opera di Gjun�n ta un daj tancju mom�ns di rabia cuntra'l so


�mp, se �mp si pol clam�lu.

[188] La so fr�ta.

[189] Cuant dol�u inconten�bil da la pu�ra m�ri ca rint chist'im�gin!

[190] Il d� di vu�j a si sint tant parl� di p�ris ca ab�sin i so fr�s;


maj, chi sav�di j�, di fr�s ca abusing il p�ri. A'� da not�, per�, il
falsific� che ch� a la l'atensi�n di Dante alm�ncu altrit�nt da la
relasi�n incestu�l.

[191] Ca sar�s la mula di Bu�so, che Sch�chi al imperson�a par


ot�gnila. Ta l'�pera di Puccini sta impersonificasion a � f�ta in tal
m�ut divert�nt ca si sa!

[192] A no'� sens'�ltri la prima volta che la "dura gjust�sia" a cj�j


"ocasion" da la colpa dal dan�t par ministr�ighi la p�na j�sta.

[193] Ca sar�sin i "flor�ns di �ru," che ta na banda a mostrin la m�sa


di San Zu�n Bat�sta. (Chi mi recu�rdi j�, an d'era am�ndi p�s di chej
flor�ns ch� a San Zu�n di Cjas�rsa. A si j�t propit che San Zuan, il
sant protet�u dal pa�s, a la tegn�t scju flor�ns lont�n di San Zuan
par mant�gni la zent dal pa�s pura, lont�na da che tentasi�ns ca
var�sin pod�t cor�mpila coma ca ghi steva sused�nt a la granda a
Firense. Ta chej d�s ch�, per�, a par che il sant protet�u al s�di zut
in vacansa. . .)

[194] Al preferir�s j�diu ch� fra i dan�s che sodisf� la so gran s�it.

[195] Sta femina a v�va tent�t inv�n di sed�si Bepi, il fi di Gjacob;


cuant che luj l� scjamp�t via, ic a lu'a acus�t di v�ila violent�da.
Cuss� a som�a.

[196] Chel ca la persuad�t i Troj�ns a las� entr� il cjav�l in ta la


sit�t.

[197] An d� ogni tant tal Infi�r mom�ns am�ndi comics!

[198] A l� un puc m�sa s�riu, Virgilio, no p�ria?

[199] Pars� che cul prin colp a fer�s e cul sec�nt a vuar�s.

[200] Specje di f�sa ca ghi pl�ta la part b�sa dal cu�rp.

[201] Una t�r di Bologna.

[202] La p�ura di chel ca no si sa, che di n�t di solit a si la sint


di p�.

[203] Li M�sis.

[204] Montagnis, tant l'una che l'altra.

[205] Scju dan�s a son coma tocs di glas.

[206] Scju fi�j, ca �rin fr�dis ca si vol�vin puc ben, a si son cop�s
l'un l'altri.

[207] Encja chistu, che di fat a l'era Tosc, par ot�gni na eredit�t a
la cop�t, e par vej cop�t a ghi'an dopo encja a luj taj�t il cjaf. Un
roba a � sig�ra: Firense e pa�s vis�ns di Firense taj timps di Dante a
�rin poscj' indul� ca si var�s fat fad�ja a anoj�si!

[208] Chel cal sta mangj�nt tal cj�f da l'�ltri a l� il Conte Ugol�n,
dal cual Dante al parlar� tal pr�sin cj�nt.

[209] L'Infi�r a la tancju mom�ns comics e dram�tics e comov�ns, ma


epis�dis p� comov�ns di chel dal Cont Ugol�n a non d�.

[210] L'Arciv�scul Rug�ri.

[211] E inv�nsi un puc di mist�ri al resta. Ta chel post dal'infi�r


ch� a son met�s chej ca son colp�vuj di v�j trad�t altra zent par
raz�ns politichis. Cun dut il cont� dal Cont Ugol�n, a no si riva maj
a sav�j cun precision di cual tradim�nt ca son stas colp�vuj Rug�ri e
il stes Ugol�n. No'mpu�rta, per�; che ch� se ca conta a � la relasi�n
fra Ugol�n e i fi�j, e la disperasi�n di Ugol�n.

[212] Che t�r indul� ca �rin imprison�s Ugol�n e I fi�j.

[213] A ghi v�va dat un presentim�nt di se ca v�va da capit�ghi.

[214] Sta trasformasi�n da lupo e lupus a p�ri e fi�j a sus�it spes


taj suns.

[215] Atrop�s a sar�s ch� ca sep�ra l'�nima dal cu�rp e in tal casu di
Tolom�a--cal sar�s chel post ch�-- a manda l'�nima tal'infi�r mentri
che il cu�rp a l� encjam� in vita.
[216] Ma, no s�j; ma se Dante a la met propit ta che mani�ra parados�l
l�, al�ra. . .

[217] An spar�gna p�s, Dante, a no �se v�ra? Prin chej di Pisa; ad�s i
genov�is!. . .

[218] La naf da re a ven f�u dal'infi�r.

[219] Lus�far stes.

[220] A mi ven in mins chel paes�n che, tancju �js fa, dopo cualchi �n
in Canada a lo l'era stat bon di impar� l'ingl�is e tal frat�mp al
veva disminti�t il so itali�n. Casu cal merita cualchi lagrima. A �ria
colpa so? J� i dizar�s di no. I disar�s pit�st che la colpa a era di
chej che ta na maniera o ta n'altra a costrinz�vin cuss� tancju
itali�ns a las� l'Italia ta chej dis la. Cuj saja ta cuala bolgja che
Dante al var�s met�t chej respons�bij l�? Ma forsi ch� a � mi�j us� un
parag�n un puc p� lizer�t, coma che di un fl�u taj�t par m�ti ta un
v�s, che, sa si pensa, a no l� ne vif ne mu�rt. (�co, i'ai us�t chel
puc di inz�n chi'ai, coma che Dante al vol�va chi f�s.)

[221] I studi�us di Dante a pensin che i tre cj�fs di Lus�far, e i so


tre col�us, a simbol�gin chistu o chel; par es�mpli, il col�u zal
l'impot�nsa; chel n�ri l'ignor�nsa; e cuss� via diz�nt. (Se cuss� a �,
al�ra Dante a l� zut a rafigur� l'ignor�nsa cuj n�ris dal'�ti�pia. Il
ch� taj timps di Dante a sar�s zut, encja encja; ma se Dante al ves
ap�na scrit la Com�dia, chi s� cu�nti critichis via e-mail cal var�s
risev�t daj vuardi�ns da la coret�sa politica!) Fra li interpretasi�ns
chi'ai lez�t, una mi par j�sta: che i tre cj�fa di Lusifar a s�din

[una sorta di parod�a da la Trinit�t di Diu stes.


[222] Na stran�sa: ta l'imaginasi�n popol�r il c�u dal'infi�r, coma
cal sar�s C�cit, al var�s di �si plen di f�uc e fl�mis; inv�nsi ch� a
� dut glas e fr�it. Ma i no vu�j vign� stracap�t; a sar�s puc gust da
z� tant ta l'�n che ta l'�ltri.

[223] A � clar che Lus�far stes a la am�ndi puc gust di �si ch�. Puc
da surpr�ndisi, sa si pensa a chel post glorious cal veva las�t, da
s�mo, par vign� ch�.

[224] �ncja sa lu met tal p� prof�nt dal'infi�r, Dante al ricon�s la


grand�sa dal'omp, cul so t�zi ta stu mom�nt di sufr� inimagin�bil.

[225] Ta stu punt Virgilio, cun Dante int�r, al t�ca a zi in s�. A


int�va che il post l� ca t�chin li gj�mbis dal di�u a l� il centro da
la cjera (chi s� se cal disar�s Freud di chista coincid�nsa?); si ch�
di l� in dav�nt li gj�mbis dal di�u, e di consegu�nsa Virgilio e Dante
stes, a puntin in s�, vi�rs chel'altri emisf�ri.

[226] Chistu al sar�s l'emisf�ri tal mi�s dal cual a l� Gjerusal�m.

[227] Il post p� al centro di C�cit.

[228] Par gravit�t, dut a ven atir�t dal centro da la cjera. Dante a
la incjastr�t Lus�far propit u ch� coma par d�zi che ducjus tal mont a
son, par natura, atir�s dal mal. Di consegu�nsa, il vol�j liber�si dal
mal a richi�it un sfu�rs ca no l� natural, un sfu�rs ca la da z�
cuntra natura.

***END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK LA DIVINA COM�DIA: INFI�R***

******* This file should be named 16187-8.txt or 16187-8.zip *******

This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/dirs/1/6/1/8/16187

Updated editions will replace the previous one--the old editions


will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.

*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE


PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free


distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.net/license).

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm


electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be


used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"


or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
This particular work is one of the few copyrighted individual works
included with the permission of the copyright holder. Information on
the copyright owner for this particular work and the terms of use
imposed by the copyright holder on this work are set forth at the
beginning of this work.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net

1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived


from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted


with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm


License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this


electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,


performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing


access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any


money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm


electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable


effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right


of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a


defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS,' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied


warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of


electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the


assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit


501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.


Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org

For additional contact information:


Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
gbnewby@pglaf.org

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg


Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide


spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating


charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we


have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make


any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate

Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic


works.

Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm


concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed


editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.

Each eBook is in a subdirectory of the same number as the eBook's


eBook number, often in several formats including plain vanilla ASCII,
compressed (zipped), HTML and others.

Corrected EDITIONS of our eBooks replace the old file and take over
the old filename and etext number. The replaced older file is renamed.
VERSIONS based on separate sources are treated as new eBooks receiving
new filenames and etext numbers.

Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

http://www.gutenberg.net

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,


including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.

EBooks posted prior to November 2003, with eBook numbers BELOW #10000,
are filed in directories based on their release date. If you want to
download any of these eBooks directly, rather than using the regular
search system you may utilize the following addresses and just
download by the etext year.

http://www.ibiblio.org/gutenberg/etext06

(Or /etext 05, 04, 03, 02, 01, 00, 99,


98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90)

EBooks posted since November 2003, with etext numbers OVER #10000, are
filed in a different way. The year of a release date is no longer part
of the directory path. The path is based on the etext number (which is
identical to the filename). The path to the file is made up of single
digits corresponding to all but the last digit in the filename. For
example an eBook of filename 10234 would be found at:

http://www.gutenberg.net/1/0/2/3/10234

or filename 24689 would be found at:


http://www.gutenberg.net/2/4/6/8/24689
An alternative method of locating eBooks:
http://www.gutenberg.net/GUTINDEX.ALL

*** END: FULL LICENSE ***

Potrebbero piacerti anche