Esplora E-book
Categorie
Esplora Audiolibri
Categorie
Esplora Riviste
Categorie
Esplora Documenti
Categorie
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net
Language: Friulan
La Divina Com�dia
di Dante Alighieri
da Ermes Culos
Pre�mbul
E che l�, che di j�di se Dante al var�s pod�t us� il furl�n coma il so
"dolce stil novo" inv�nsi dal tosc�n--che l� a � stada na roba ca mi'a
incurios�t tant e ca mi a poc�t un bel puc a fa stu c�mpit.
Voc�ls:
Conson�ns:
Esig�nsis di rima:
Riconosim�nt:
Cjant Prin
Cj�nt Sec�nt
Cj�nt Ters
Cj�nt Cu�rt
Cj�nt Cu�nt
Cuss�, zint j�, il prin s�rcul i'�i las�t
e j� tal secont, che m�ncu sp�siu 'la,
ma di dol�us e lam�ns tant pi colm�t.
Cj�nt Sest
Cj�nt Ot�f
Cj�nt Nonu
Cj�nt D�cim
Cj�nt Undic�sin
Cj�nt Dodic�sin
La divin'gjust�sia c� a va spunz�nt
chel Atila che'l mont la tant flagel�t,
coma Pir e Sest; e'n eterno molz�nt
Cjant Tredic�sin
Cjant Cuatordic�sim
Cj�nt Cuindic�sim
la so conos�nsa al me intel�t;
e sbas�nt la me man vi�rs la musa,
i'ai rispund�t: "S�izu chi vu, Sjor Brun�t?"
Cj�nt Sedic�sim
Cj�nt Dizisjet�sin
Cjant Dicjanov�sin
Cj�nt Vincj�sin
Cjant Vincjun�sin
Cj�nt Vincjadu�sin
Cj�nt Vincjatre�sin
Cj�nt Vincjacuatr�sin
Cj�nt Vincjasincu�sin
Cj�nt Vincjasej�sin
Cj�nt Vincjasiet�sin
Cj�nt Vincjot�sin
Cj�nt Vincjanov�sin
Cj�nt Trent�sin
Cj�nt Trentun�sin
E se ic 'lef�ns e bal�nis di fa
no si pent�s, chel cal vu�rda di sut�l,
ca'� just cuss� 'l va s�bit a cjat�;
Cj�nt Trentadu�sin
Cj�nt Trentatre�sin[209]
Cj�nt Trentacuatr�sin
[1] A la per�ula "cuss�"--chi usi a mondi sp�s-- i ghi lasi dos "s"
par evit� ca vegni lez�da "cuz�." A � l'�nica per�ula ta la me
trudusi�n ca'a una consonant dopla.
[2] Pal vej na idea dal signific�t simbolic di sti tre bestis (linsa,
le�n e lupa), i suger�s di consult� cualchi edisi�n critica dal
Infi�r, coma che minson�da tal me Pre�mbul, che da ad�s in dav�nt i
clamar�i Vandelli.
[16] Aristotele.
[25] I av�ros.
[26] Se Dante al fos stat furl�n al var�sia us�t sta espresi�n ch�? Ma
si--coma no!
[27] Un bel puc di iron�a ch�, a clam� "�n" (inno) il gorgole� di chej
pu�rs disgrasi�s ca son ch� soter�s tal fangu!
[37] Un post vis�n di Gerusal�m, 'nda cal vegnar� fat il jud�si final.
Vandelli.
[38] A mom�ns cuss� a ven da pens� che D�u ogni tant a l'era in vena
schers�za, sa si pensa al m�ut sur�al cal pun�s zent coma Epicuro. "Ah
si?" a som�a cal vedi pens�t. "No ghi crod�vis che l'�nima a var�s
par�t via a vivi dopo la vustra mu�rt? Al�ra eco ch� chi vi la met la
vustra �nima, ta sta tomba ca vi restar� vi�rta fin chis� cuant! Cuss�
in var�is p� che as�j timp di necu�rzisi che la vustra anima ca j� a
para via a vivi--�ncja se cun am�ndi puc gust--mentri che la s� il
vustri cu�rp a si mars�s a la sv�lta."
[42] Beatrice.
[50] L'us�ria a sp�ra doma tal ben da li r�bis di stu mont, sensa
rigu�rt pa li r�bis da l'�ltri mont. (Vandelli a si prufund�s un bel
puc ta stu argum�nt.)
[53] Tes�o.
[57] La f�mina di �rcul, che fra l'altri a'a caus�t la mu�rt dal so
omp, sensa int�ndi di fa cuss�--natur�l--propit cuant ca vol�va che
�rcul al torn�s a vol�ighi b�n. A mi a mi par che sta stori�ta a'a da
li dimensions ca van ben p� a la lungja di chel c�su chi.
[58] I Cent�urs.
[59] �co, coma chi v�vi pens�t pi'n s�, a son d�ma i v�fs ca p�sin
m�vi robis coma li pi�ris.
[60] Beatr�s.
[62] "Prin" tal sens che al cogn�s li circost�nsis di che zona l� tant
mi�j di Virgilio, che ch� a si cons�dera secont.
[64] Cecina, un flum�t cal sb�cja subit sot di Liv�rno; Cornet, una
sitad�ta vis�n di Civitavecjia.
[70] L'inv�dia.
[73] San Zu�n a l'era'l sant di Firense coma il San Zu�n di San Zu�n
di Cjas�rsa. Taj timps pagans, il protet�u di Firense a l'era Marte.
Vandelli al suger�s che ai timps di Dante la statua di Marte, ca era
stada but�da tal Arno, a era encjam� vi�ibil vis�n dal Punt Vecju.
[74] Che fata par impicj� la zent, no che altra fata par cjoj s�
led�n.
[77] Sold�s.
[83] A ju s�lva pars� che stu "f�n" o vap�u a la as�i umidit�t par
distud� il f�uc cal ven j� dal alt.
[84] Stu ch� al sar�s Brunet Lat�n, umanista, cal veva jud�t Dante tal
so studi�.
[87] Beatrice.
[92] Cuss� a pod�vin par� via a corus� mentri ca tabaj�vin cun Dante.
[95] Mangj�ns & bev�ns--�co l'idea che Dante al v�va daj tod�scs tal
so timp. Ca s�din stas p� bev�ns daj frans�is? Daj tali�ns? Ma!
[96] Par cussi d�zi. In realt�t la flam�ta a �ra 'na pl�ja di f�uc.
[97] Che �nimis ca partin b�rsis o blu o zalis o blancis a �rin dutis
di usur�jos cuant ca �rin encjam� vifs.
[101] Di Sant'�nzul. I romans a v�vin da sta at�ns tal cjamin� par via
di ducjus scju pelegr�ns, ca z�vin o ca vegn�vin da San Pieri.
[103] In �ltri per�ulis, al d�s che sa son tir�s, o t�rchios, a'� pal
fat stes ca son bologn�is; coma par d�zi che se par furt�na a f�sin
stas, diz�n, furl�ns, al sar�s stat dut un altri par di m�nis.
[106] A som�a clar che Dante a nol v�va s�mpri una buna impression daj
pr�dis.
[115] La Gl�sia di Roma, che sec�nt Dante ta che righis ch� a no �ra
la "Santa Romana Chiesa" tal sens vero dal'espresi�n.
[117] Una lesion am�ndi dura, chista, par Dante--e, i crot, par
cuals�asi altri--di impar�.
[119] Sic�ma ca son stravolt�s, a'an la p�nsa par dav�u e il cul par
dav�nt.
[126] Sar�n di�us dal Infi�r, indul� ca si var�s doma da sufr�, per�
a'an i so divertim�ns encja l�u!
[128] Tali�n.
[129] Dopo v�ighi cjolt i so bes a ju'a las�s z� libars sensa at�gnisi
al punt�ndai regolam�ns.
[134] Se ben che stu parag�n al mostra cuant afi�t ca l� Virgilio par
Dante!
[139] Chel ca la condan�t Crist. Una cond�na ca ghi a fat tant d�n ai
Ebreos.
[143] Una pi�ra verda cun punt�ns ros che sec�nt i antics a pod�va
comb�ti i vel�ns daj sarp�ns.
[149] Sta s�rta di "morphing" a'� abast�nsa com�n tal d� di vu�j, cun
chej trucs ca si p�sin fa cul computer; ma taj timps in dav�u a'a
dov�t some� cualchicj�sa di propit sure�l!
[154] Ogn�n cal v�di maj jod�t coma che una gjal�na a prot�s i so
pitin�s al sa ben se chi vu�j d�zi.
[157] Tennyson a la da �si stat un bel puc ispir�t da che r�ghis ch�
cuant ca la scrit il so Ulysses:
. . .My mariners
. . .you and I are old;
Old age hath yet his honour and his toil;
Death closes all: but something ere the end,
Some work of noble note, may yet be done,
Not unbecoming men that strove with Gods. . .
[158] Ch� che Dante al zar� a us� coma localit�t pal so Purgat�ri.
[179] A som�a da sta storia di G�ri dal Bi�l ca fos stat un �bligu ta
na fam�a di vendic� la mu�rt di un par�nt. (Plus sa change.... Il mont
al cambia amondi puc cul z� daj s�cuj, no �se vera? Basta pens� no a
certi us�nsis Sicilianis dal d� di vu�j, tegn�dis a g�la si no �ltri
taj c�nes, ma a la reasi�n daj par�ncj' da li v�timis di Tim McVeigh
cuant ca l� stat gjustisi�t l'�ltra d�.) Ta stu c�su, Dante al sar�s
un daj par�ncj' ca var�sin dov�t vendic� G�ri. Il fat che chistu a no
l'era encjam� sused�t al spi�ga la reasi�n indign�da dal dan�t e il
sintim�nt di colpa di Dante stes.
[184] Bis�gna pur ricon�si che la gran part di scju dan�s a si r�ndin
cont che la so punisi�n a � stada j�sta.
[188] La so fr�ta.
[194] Al preferir�s j�diu ch� fra i dan�s che sodisf� la so gran s�it.
[199] Pars� che cul prin colp a fer�s e cul sec�nt a vuar�s.
[203] Li M�sis.
[206] Scju fi�j, ca �rin fr�dis ca si vol�vin puc ben, a si son cop�s
l'un l'altri.
[207] Encja chistu, che di fat a l'era Tosc, par ot�gni na eredit�t a
la cop�t, e par vej cop�t a ghi'an dopo encja a luj taj�t il cjaf. Un
roba a � sig�ra: Firense e pa�s vis�ns di Firense taj timps di Dante a
�rin poscj' indul� ca si var�s fat fad�ja a anoj�si!
[208] Chel cal sta mangj�nt tal cj�f da l'�ltri a l� il Conte Ugol�n,
dal cual Dante al parlar� tal pr�sin cj�nt.
[215] Atrop�s a sar�s ch� ca sep�ra l'�nima dal cu�rp e in tal casu di
Tolom�a--cal sar�s chel post ch�-- a manda l'�nima tal'infi�r mentri
che il cu�rp a l� encjam� in vita.
[216] Ma, no s�j; ma se Dante a la met propit ta che mani�ra parados�l
l�, al�ra. . .
[217] An spar�gna p�s, Dante, a no �se v�ra? Prin chej di Pisa; ad�s i
genov�is!. . .
[220] A mi ven in mins chel paes�n che, tancju �js fa, dopo cualchi �n
in Canada a lo l'era stat bon di impar� l'ingl�is e tal frat�mp al
veva disminti�t il so itali�n. Casu cal merita cualchi lagrima. A �ria
colpa so? J� i dizar�s di no. I disar�s pit�st che la colpa a era di
chej che ta na maniera o ta n'altra a costrinz�vin cuss� tancju
itali�ns a las� l'Italia ta chej dis la. Cuj saja ta cuala bolgja che
Dante al var�s met�t chej respons�bij l�? Ma forsi ch� a � mi�j us� un
parag�n un puc p� lizer�t, coma che di un fl�u taj�t par m�ti ta un
v�s, che, sa si pensa, a no l� ne vif ne mu�rt. (�co, i'ai us�t chel
puc di inz�n chi'ai, coma che Dante al vol�va chi f�s.)
[223] A � clar che Lus�far stes a la am�ndi puc gust di �si ch�. Puc
da surpr�ndisi, sa si pensa a chel post glorious cal veva las�t, da
s�mo, par vign� ch�.
[228] Par gravit�t, dut a ven atir�t dal centro da la cjera. Dante a
la incjastr�t Lus�far propit u ch� coma par d�zi che ducjus tal mont a
son, par natura, atir�s dal mal. Di consegu�nsa, il vol�j liber�si dal
mal a richi�it un sfu�rs ca no l� natural, un sfu�rs ca la da z�
cuntra natura.
A � za sera la ca l� soter�t
il me cu�rp cul cual i f�vi ombrena:
Napoli a lu'a, da Brindisi part�t.
E p� zent ca � la s� ca s'int�ndi[326],
e p�'n d� di se am�, e p� si �ma,
e com'spi�li l'un l'altri'l va'a rindi.
e la per�ula, za minson�da,
d'ac�rdu a z�va cuj n�ufs predicjad�us;
ch'a l�u ghi'ai la me atensi�n prest�da.
e se un al v�u z� p� a li lungis,
altri no ghi j�t dal'un o dal'altri stil";
e, sodisf�t, no la dit p� peraulis.
[1] Li Ch�chis a sar�sin li fiis dal re di Tes�lia che taj timps antics
a'an sfid�t li Musis al cjant�. Sti pu�ri fi�lis a'an pierd�t la
sfida--natur�l!--e a son stadis trasformadis in ch�chis.
[2] Blu.
[4] Venere.
[5] Adam & Eva. A si pensa che sti st�lis a v�din val�u aleg�ric; ca
rapres�ntin li virt�s da la prud�nsa, gjust�sia, fuart�sa di spirit,
temper�nsa. (Vandelli)
[6] L'orsa granda (ursa major), che sic�ma ca � tal emisf�ro austral a
no la jot.
[7] Dal'aspi�t, insoma, a l'`era un bel puc coma me, doma che la me
barba a � tant p� bl�ncja--ca no'a n�ncja bis�gna daj rajs dal sor�li
par fala sfavil�.
[10] A � clar che Cat�n al cr�t che i po�s a son doj daj dan�s.
[11] Tre sostant�fs, tre "e" e tre "con" ta sta riga. Clara
l'intensi�n, no �se vera?
[15] Coma se di j�di e scolt� Cat�n a fos la vera raz�n dal vi�s daj
po�s. B�biu stu Virgilio!
[18] Il cu�rp.
[20] L'Acher�nt.
[21] Beatr�s.
[29] Ch� a tocja recuard� Ul�s e i so �mis che riv�s fin ch� a �rin,
per� in dav�u a no son p� torn�s.
[30] Da Cat�n.
[31] La Libra.
[32] In efi�t, cun chistis primis n�uf righis, Dante al v�u dizi che il
d� al sta par cric�. Su sti righis, as�j dif�silis, i suger�s di l�si i
critics.
[35] Vela.
[37] Aegypto in tal original, coma ca sar�s just. I speri che Dante a
mi perd�ni.
[41] Pars� r�vitu tal purgatori cuss� tant timp dopo la to mu�rt?
[48] Stu mont a l�'l post indul� che la gjust�sia divina a ni fa sufr�
paj pecj�s chi vin comet�t, fin chi vign�n dal dut purg�s.
[49] Jod�nt doma una ombrena dav�nt di luj, Dante al pensa di �si stat
bandon�t da Virgilio. Il pu�r Dante a no si rint cont che, es�nt
spirit, Virgilio a nol fa ombrena.
[50] Tal cj�l i rajs, es�nt lumin�us, a si l�sin trapas� l'un l'altri;
il che a no podar�sin fa sa f�sin ostacol�s da na sostansa fisica, coma
un cuarp.
[57] Cun che incert�sa natural ca deriv�va dal j�di un "vif" coma
Dante.
[59] Un colp di spada a ghi v�va las�t un brut sen ta una da li s�is.
[67] A le costr�t a rest� f�u dal purgat�ri par un toc di timp lunc
coma trenta voltis il timp ca l'�ra in pecj�t.
[68] Li prej�ris ca v�gnin d�tis paj mu�rs a p�sin rid�si il timp che
una puor'�nima a'a di pas� tal purgat�ri
[71] Par es�mpli: cuant che j� i soj concentr�t tal l�si, i no mi rint
cont che altri al sta sused�nt int�r di me.
[74] Tal sens metaf�ric, li �lis ca oc�rin par z� s� ta stu scoj dal
purgat�ri a son �lis di virt�t.
[76] Virgilio.
[77] Ta stu punt a finiva che fes�ra cuasi vertical ca v�vin segu�t, e
ta un plan mancu inclin�t a son riv�s.
[81] Sic�ma che i po�s a son tal emisf�ro dal sud, Dante al j�t il
sor�li als�si a sinistra (ovest) invensi di destra, coma ca susedar�s
sal fos tal emisf�ro dal nort.
[84] Virgilio a ghi ufr�s sta lesion di astronomia al pu�r Dante (cal
som�a un puc fusc�t coma me) par dimostr�ighi coma che, jod�t da stu
post ch�, il soreli al nas a destra e al va vi�rs sinistra.
[90] Il cj�l a la ben altri robis da fa che pi�rdi timp cun prej�ris ca
no son sinc�ris.
[97] Se na volta torn�t tal mont Dante al prejar� par l�u, li so p�nis
a vegnar�n scurt�dis.
[100] A v�lin cal resti p� a lunc par cogn�si cualchid�n par pod�j
part� nuvit�s a la so zent cuant cal torna tal mont, cu la speransa che
la zent ca sint li nuvit�s a pr�jn par luj.
[101] Ben nas�s par via che a son in via di ot�gni la so salvasi�n.
[104] Fan, o Fano, al sar�s il post indul� che stu Jacu dal Cassero da
Fan a l� stat soter�t.
[105] Jacu al sa che il si�r d'�ste a lu odiava: dopod�t, coma cal dis
Vandelli, Jacu a lu v�va acus�t di �si paric�da. Per� a nol var�s maj
crod�t che il so odiu al fos stat cuss� int�ns da falu cop�.
[106] Ch�, Jacu puar�t, a no oc�r p� cal risp�ri. Mira e Oriaca a son
vis�n di Venesia.
[107] Boncont al vor�s che Dante al pre�s par luj par rid�zighi li
p�nis dal purgat�ri.
[110] Un conv�nt.
[111] Pars� che a stu punt l'Archi�n al sboca tal Arno.
[117] Sta Pia, femina di un gran si�r, a som�a ca sedi stada cop�da dal
so omp, o pars� cal pens�va ca ghi fos stada infed�l o pars� cal veva
intensi�n di spos� n'altra femina, e Pia a ghi �ra di ost�cul.
[121] Plan plan a si libera di chej ca vor�sin vej un pus daj b�s ca la
vins�t.
[122] L'Aret�n: un fam�us magistr�t di Ar�s; Ghin dal Tac a l'�ra una
sorta di brig�nt sen�is; l'altri a l'�ra pur luj un nobil Aret�n.
[123] Par vej na idea clara di duta sta zent, i suger�s Vandelli.
L'import�nt a'� di tegni a mins che tant Federico Novel che chel di
Pisa (Farinata, f� di Marzuc) a son mu�rs cop�s, prima, i pensi, di
�sisi confes�s daj so pecj�s. A � par chel ca stan pre�nt Dante di
racomand� la zent di scju pu�rs mu�rs di pre� par l�u par scurt�ighi li
sofer�nsis dal purgat�ri.
[129] Prima di riv� in pica dal mont dal purgat�ri, Dante al jodar� di
n�uf il lev�si dal sor�li.
[132] Pr�dis, v�scui e p�pis, f�it il vustri c�mpit, e las�it che S�zar
al fedi il so. Il Vanz�li: D�ighi a S�zar se ca � di S�zar, e a Diu se
ca � di Diu." (Matt.xxii.21)
[133] Dal imperat�u Asburgo ca l'�ra al pod�j taj timps di Dante e cal
trascur�va l'Italia.
[136] Dante al v�u che il cj�l a ghi d�di una buna punisi�n a la fam�a
dal imperat�u par vej trascur�t l'Italia. A sta di fat che, secont
Vandelli, l'imperat�u a l� stat asasin�t cualchi an dopo--tal 1308,
subit dopo ca ghi veva mu�rt so fi.
[137] Su, perdon�imi l'usu un puc stramp di chista per�ula. I soj, dopo
dut, tal purgat�ri.
[140] Bandon�da dal imperat�u, ma encja dal Papa, che ta chej timps l�
a l'�ra a Avign�n.
[146] Se Firense a era si�ra, a no era dovent�da si�ra par via onesta;
e cuss� a no mostr�va nencja bon jud�si. In cuant a la p�s, Firense a
era sempri in lota cun chistu o cun chel'altri. Cuss� ch� a � tanta
iron�a.
[147] Sparta.
[150] L'idea a � che dut chel viav�j di zent taj uf�sis publics, ca nol
pol esi bon pa la sal�t publica, a l� caus�t dal fat che chej al pod�j
a c�mbin spes, e no in mi�j.
[151] Par se che i so dol�us a continuin, ca si ziri par ch� o par l�.
[154] Dante a ghi v�va dita a Sord�l cal v�va pierd�t il cj�l; e cuss�
Sord�l al pensa che Virgilio al vegni dal'infi�r.
[155] Il Limbo.
[163] In vita, chistu e Rodolf a �rin nem�s, che mentri che ch� a van
d'ac�rdu propit ben.
[169] Chej tre chi--il z�vin, Jacu e Feder�c--a �rin fis di Pieri III
di Aragona. Dante a la puc di bon da d�zi daj ultins doj.
[172] Costansa a'a p� raz�ns di vant�si dal so omp, Pieri III, che li
altri dos.
[184] Sta vena di ironia a suger�s che encja tal purgat�ri a son bojs
di cjap�sila cu li feminis!
[185] Vipera = emblema daj Viscons di Milan; gj�l = emblema daj Viscons
di Pisa.
[189] La presensa dal madr�s a sar�s ch� par indic� che encja a sta
pu�ra zent dal anti-purgat�ri a ghi tocja sufr� li p�nis da la
tentasi�n!
[190] Da'ndul� ca t�gnin protez�s dal mal chej ca stan par entr� tal
purgat�ri.
[191] Cor�d al veva vut cuss� tanta cura daj sos che l'�nima so al
veva trascur�t--e par chel l� ch�.
[194] A som�a che stu "trist cj�f" (capo reo) al sedi stat jod�t coma
il dem�ni da cualchid�n, coma l'am�u da la pot�nsa da altri, coma'l
papa da ben altris, e via di s�guit.
[206] Virgilio.
[207] Stu chi al sar�s chel post indul� cal veva convers�t cun Sord�l
e'i altris.
[210] Ah, let�u, considera sta p�cja com'un neo ca ghi da ris�lt a la
pur�sa dal me furl�n!
[211] Pars� che stu puart�j a l'�ra cuss� lumin�us che vuard�lu dret in
musa a feva mal.
[225] Pas tant vol�da dal omp dopo che Adam & Eva a �rin stas but�s f�u
dal ort ter�stri--pas in fin anuncj�da dal Anzul Gabriel.
[229] David.
[230] Micol a ghi li veva sun�dis par �sisi svist�t in public, coma cal
var�s fat un matar�n o paj�so.
[232] L'imperat�u Trajan, tant lod�t da San Gregorio papa par vej jud�t
na pu�ra vedula. (Vandelli)
[238] Asi�ns.
[241] Chej encjam� vifs a var�n bis�gna di tantis prej�ris par entr�
tal purgat�ri.
[242] Ch� an d� di chej ca'an da purg� pecj�s p� grancj' daj pecj�s daj
altris.
[246] Mini�.
[251] Dante ch� al al�t a se stes, pens�nt sensa modestia cal sar� mi�j
di Guido Cavalcanti.
[254] Il sor�li.
[258] Encja a Dante, una d�, a ghi far� vign� la stesa tremar�la ca la
prov�t il Salv�n--e al�ra al capir� il parl� scur.
[262] Cjaminant insima di sti lastris, i par�ncj' daj mu�rs soter�s sot
a p�sin vej sempri pres�nt coma ca �rin prin di mur�.
[268] Pal so org�liu di vej si�t fi�j e si�t frutis, Niobe a era stada
pun�da da Latona ca ghi'ua cop�s ducjus. Pal dol�u Niobe a si'a dopo
trasform�da in ta na statua.
[269] Par no vign� catur�t daj Filist�os, Saul a si'a cop�t cul but�si
ta la so spada. (Vandelli) Saul a l'�ra ebreo ma la var�s fat buna
fig�ra encja coma rom�n!
[270] Aragna a era stada mut�da in un raj dopo ca veva sfid�t Minerva
ta l'art dal t�si.
[271] Robo�m al ven pun�t ta che mani�ra ch� par vej minacj�t i
israel�s ca vol�vin che luj ju jud�s. (Vandelli)
[273] Senacherib = re daj Asiri�ns, cop�t daj so f�s par vej par
superbia pierd�t na guera cuntra il re di Gjudea. (Vandelli)
[278] La sesta ora dal d� a'a fin�t il so compit. Cuss� ad�s a l� pas�t
misd�.
[290] Italiana.
[301] Ogni comand�nt cal crod�va di pod�j fa dovent� grant stu pu�rt di
Talam�n. Sapia al dis chistu cun alc di ironia.
[305] "Pi�ra" tal sens di bestia, coma ca ghi era capit�t ai comp�is di
Ulis par via da la str�a Circe.
[308] L'altri spirit, chel di Rinieri. Chel cal parla a l� Guido dal
Duce.
[309] A Dante.
[311] Firense.
[312] Par vej vut s� tanta invidia (siminsa) i rivi ap�na ap�na a vej
un post ch� tal purgat�ri. (A podar�s �sighi zuda am�ndi p�zu!)
[319] Par via che, mu�rs i fi�j m�scjus a Ugolin a no ghi restin che
fi�lis.
[327] Ch� a para via la metafora dal diz�n, tac�da ta la linia 58.
[330] Maria.
[332] Stefan, chi lu recuardar�n coma San Stefan par �si stat martiri�t
a Gerusal�m.
[333] Li visions cal veva vut a �rin "er�us" doma tal sens ca no f�vin
part da la realt�t da li robis di ogni d�.
[334] Il fat che ch� a cjantin cun Concordia al v�u dizi che scju
rabi�us a no'an p� che discordia che na volta a'an di vej vut fra di
l�u.
[335] A ghi sar� pus�bul s�ntisi lo stes, sensa z� f�u dal fun--roba ca
no podar�sin fa.
[341] I dubis di Dante a dimostrin cal ven dal mont daj vu�rps.
[344] A diu stes. A � da oserv� che par cj�l ch� a s'int�nt d�zi li
stelis che, par cuant infl�s ca v�din su la zent, a son sempri mancu
pot�ntis dal creat�u.
[345] Prin ca es�sti tal mont chi cognos�n. Fin a chel moment l�, Diu a
la god�va coma una cualchicjus�ta ca esist�va doma ta la so mins. A si
pol oserv� da chistu che la nustra anima, secont Dante (ca si basa, i
crot, su Tom�s d'�cuina), a'a na imortalit�t dopla: a'� imort�l dal
moment ca taca a vivi ta un cuarp um�n; ma a'� encja imort�l tal sens
ca � sempri esist�da ta la mins dal creat�u. A stu prop�sit, a'� pur
interes�nt not� che il grant romantic ingl�is, Wordsworth, tal so poema
"Intimations of Immortality," a la us�t il conc�t da l'anima ca taca a
vivi duta plena di alegr�a ta un frut�t coma indicasi�n che l'anima a
esist�va encja prima cal nas�s il frut�t.
[351] Distud�t.
[355] Federic II a l'era in lota cul papa par via da li gu�ris tra
Ghibel�ns e Guelfs.
[363] Fia di Amata e dal re latin. Chista Lavinia a ghi � zuda sposa a
Enea, cuntra il vol�j da la mari che, amondi puc contenta, a si'a
impicj�t. (Cuss� a d�zin i comentat�us.)
[364] Chista a sar�s la vous dal �nzul cal veva fat duta che lus ca
veva zve�t Dante.
[367] F�'l ben ai altris coma chi vor�sin ca ni f�sin a nu--sensa spet�
di vign� pre�s.
[370] Diu.
[373] Diu.
[374] Chistu am�u dal mal a si manif�sta in tre mani�ris, coma spieg�t
ta li ters�nis ca segu�sin: l'am�u dal superbo, l'am�u dal invidi�us, e
l'am�u dal rabi�us.
[377] Ben di stu mont, ca nol pol dani content�sa asol�ta. (Per� scju
bens, sa c�pitin tal moment just, a p�sin zov� a fani cont�ns--e coma!
Prov�n a pens�, par es�mpli, a chel cas�n cal sta sused�nt tal Medio
Orient, tra Israelians e Palestineis. A si pol ben d�zighi ai
Palestineis di no fa stupid�dis, di no z� a scalman�si masa--o
adirit�ra suicid�si!--par riv� a ot�gni se che, dopod�t, a son bens di
stu mont: na cj�sa, un toc di cj�ra da pod�j clam�la so, un stat
propri. Par l�u il vej sti rob�tis a sar�s sens`altri in�si di granda
content�sa.
[378] Taj tre s�rcui p�'n alt, Dante al vegnar� a cjat� f�u coma ca son
pun�s i av�rs, i gol�us e i lusuri�us.
[386] Di m�ut che ogni prima inclinasi�n o v�ja a zedi d'ac�rdu cun
ogni altra.
[387] L'usu da la raz�n (la virt�t) al juda a fa fil� dret ogni prin
imp�ls.
[395] I ebr�os, castig�s da Diu par vej disubid�t Mos�. I er�dis dal
Gjord�n a sar�sin i palestin�is. (Scju d�s ch� a som�a che chej pu�rs
di�us di palestin�is a ric�vin encja l�u un bel puc dal cast�gu di
Diu.)
[396] Chej ca no'an vol�t segu� Enea fin a Roma, prefer�nt rest� in
Sicilia.
[406] Il pentim�nt.
[412] Chel dal Papa Adrian V, ca ghi'a ap�na dita di par� via.
[413] Ai doj po�s a ghi tocj�va cjamin� vis�n da la rocja par via che
il perc�rs a l'era dut plen di �nimis distir�dis.
[414] L'avar�sia.
[418] Stu Fabr�si a l'era un consul roman cal veva (secont Vandelli) la
virt�t amondi rara (i crot) di rest� pu�r e on�st inv�nsi di si�r e
visi�t.
[420] Diu.
[421] La cjasa daj Capet�ngis, ca'an segu�t i Carol�ngis.
[425] Stu Carlo (di Valois) a la us�t il tradim�nt coma arma, coma
Gjuda. In Italia a la jud�t i Neris cuntra i Blancs di Firense.
(Robuschi)
[426] Carlo II, fat preson�j tal golf di Napoli, al veva "vend�t" so
fia par profit. (Robuschi)
[428] Fra i cuaj al sar�s Fil�p il Bi�l, cal sotom�t il papa a una
pasi�n coma che di Crist stes.
[430] Diu a nol sfoga s�bit la so rabia, coma chi far�sin nu�ltris, ma
al speta il mom�nt oport�n.
[434] Delo, la isola indul� che Latona a veva partur�t i so doj fi�j
Apol e Diana (il sor�li e la luna).
[435] Casu stran: Propit mentri chi staj par bati sta riga, i sint
Cecilia Bartoli ta la radio (Swiss Classic) ca cj�nta Gloria in
excelsis Deo. Stran�sin casu. Par stu casu stran�sin e par ducju i
casus stran�sins ca sus�din tal mont (basta ca s�din bi�j) ca ghi zedi
pur gloria in excelsis Deo!
[436] Sec�nt il Vanz�li, chista a sar�s che fruta ca'a risev�t na aga
ca ghi'a cjolt ogni s�it in cambiu di una gota di aga par cop�ighi la
s�it dal pu�r Gjes�.
[446] S�it dimostrada dal cjant� daj purg�ns cuan che un'�nima a si
libera da li so p�nis.
[447] Stasio, chel cal parla sti righis, a l'era cognos�t coma poeta
taj timps di Crist. (Robuschi)
[449] Dopo vej scrit la Tebaide, Stasio a l� mu�rt mentri cal scriv�va
la Achilleide.
[458] Av�r.
[459] Dante e Virgilio a'an par prin cjat�t Stasio tal s�rcul daj
av�rs.
[461] Pecj�s.
[462] Tos�s a zero, coma che tal infi�r a son descr�s chej che'n vita a
v�vin masa larg�sa o prodigalit�t.
[465] Sti per�ulis a ghi dim�strin a Virgilio che Stasio a no l'era par
nuja av�r.
[468] Par meret� la salvasi�n a no basta fa dal ben tal mont; a bis�gna
pur vej fede. (I Calvin�scj' a sar�sin am�ndi d'acordu.)
[472] Omero.
[475] Puar�ta par sig�r: dopo vej jod�t mur� ducju i sos, il so mar�us
pur, a � stada condan�da a mu�rt da Creonte, insi�mit a so sou
Antigone. (Cf. Vandelli)
[477] Cuant chi eri frut (a si parla di p� di mi�s s�cul fa) a era
abast�nsa comun a San Zuan usa la per�ula "mor�r" par descrivi un arbul
di cualsiasi sorta. Ma che, a si sa, a era l'epoca daj caval�js e da li
m�ris, e ogni epoca a ven riflet�da tal so vocabulari.
[483] Virgilio al suger�s che sti pu�ri �nimis a provin, cul pl�nzi e
cjant�, a liber�si daj v�ncuj ca ju t�gnin le�s ta stu post.
[487] La so vous.
[490] Dal antipurgat�ri, ind� ca son chej ca'an spet�t masa timp prima
di pent�si.
[492] A si �ja maj jod�t feminis che par f�ighi rit�gni il so pud�u a
era neces�ri cre� disipl�nis spiritu�lis o civilis? Se'l dizar�sia il
pu�r Farn�is s'al ves di fa na pasegi�ta ta spi�gis coma che di Lign�n
al d� di vuej? A ghi vegnar�s ingr�sul!
[493] Prin di dut a zar�n a sufr� chej che ad�s a son encjam� frut�s
sensa barba.
[497] Stu mont, cal sar�s il purgat�ri, al vou liber�si di chel spirit
e mand�lu ta la strada dal parad�s.
[503] Ta la bocja.
[509] Stu "pu�r di�u" al sar�s Corso Donati, fradi di Far�is. Secont il
fradi, Corso Donati a som�a cal sedi stat in part respons�bil dal
"spolpam�nt" di Firense, descrit p�'ns�ma.
[514] Sta pluma dal �nzul a ghi neta via il pecj�t da la golosit�t a
Dante.
[518] Tal sens che Dante al podar�s al�ra cap� coma ca � pus�bul
dimagr�, par raz�ns ca no'an nuja a che fa cu la mancjansa di roba da
mangj�.
[523] A'� clar, ch�, che il sanc maschil al domina. I crot che certi
feministis di vu�j a ghi dar�sin na buna tir�da di or�lis a Dante e a
Tom�s d'Acuina e a Aristotil e a ducjus chej ca la pens�vin cuss� ta
chej timps lont�ns.
[528] L'anima, che ch� si si'�ra soferm�da, a deva forma umana al'aria.
Interes�nta chista teoria dal'anima, ca'a esitensa prima dal cuarp, e
che di fat a ghi d� forma al cuarp.
[529] Chist a'a dita Maria cuant che l'�nzul a ghi'a dita ca var�s vut
un frut; "Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco?" Domanda
abastansa natur�l.
[530] Il vel�n.
[534] Par fasi am� da un toru, Pasife a'� entrada ta na vacja di len.
Da sta union a l� nas�t il Minotauro.
[535] Vandelli al crot che stat si�ra a'� la mad�na; Robuschi a dis ca
� Beatr�s. E j�? J�'i crot che sta grasia a posi �sighi confer�da doma
da la mad�na--o da Beatr�s cu la grasia da la mad�na.
[537] S�zar, coma chej spiris descr�s u ch�, al veva pecj�t di sodomia,
e par chel al vegn�va clam�t "regina."
[da la so femina e daj so fi�j. Ch� a'� da not� che Dante a l� tent�t
di cori vi�rs di Guiniz�l, pal ben ca ghi vol�va, ma a l� traten�t da
li flamis ca cuj�rzin Guiniz�l.
[543] Il mi�j fabri dal "dolce stil novo" al sar�s Arnalt Daniel; chel
crod�t p� avans�t al sar�s Girault de Borneil, un famous poeta
provens�l. (Cf. i comentat�us.)
[551] Sti righis a suger�sin che Dante al veva vut ocasi�n di j�di zent
condan�da vign� bruz�da viva.
[553] Fin a stu punt, i tre a v�vin cjamin�t in fila indiana, cun
Stasio tal mi�s.
[557] Lia, prima femina di Jacob, ch� us�da da Dante coma simbul da la
vita at�va. (Vandelli) La corona ca si met tal cjaf a � na corona fata
di buni operis.
[562] Beatr�s.
[565] Sicoma ca era mat�na, l'ombrena dal mont dal purgat�ri a vegneva
butada vi�rs ovest, par la ca si ple�vin li ram�sis.
[569] Cupid.
[570] Tal sens che Cupid di solit al culp�va altris, no so mari, che
stav�lta al veva fat inamor� di Ad�n.
[573] Il Let�.
[574] Il Salm XCI, cal dis fra l'altri quam magnificata sunt opera tua,
Domine!
[575] Dante a si rifer�s a li peraulis di Stasio (Purg. XXI, 43. . ..) cal
veva dita che ca no si var�sin cjat�t cambiam�ns di timp.
[579] Di l�--tal nustri mont--stu frut�n (dal �rbul dal ben e da mal?)
a nol es�st.
[582] Ognun daj po�s di na volta, chej ispir�s tal Parn�s. Fra chiscjus
a sar�sin encja Virgilio e Stasio; e a'� par chel che Dante, ta la
prosima riga, a si volta vi�rs di l�u.
[586] Li Musis.
[587] Vig�lis.
[593] Matelda.
[611] La natura a veva fat Ipocrate pal inter�s daj �mis (chej nem�j ca
son i predil�s da la natura--coma ca crod�vin na volta).
[612] Stu altri vecju al sar�s San Pauli, cal mostra cu la so spada il
gran pod�j da la per�ula di Diu.
[619] Di matina bun�ra, cuant che'l sor�li ap�na ap�na al ven su, a l�
vel�t da vap�us ca ni perm�tin di vuard�lu a vuj n�s.
[620] Un am�u cal va'n dav�u un bel puc, coma che Dante al conta ta la
so Vita Nuova.
[621] Dante a nol veva nencja n�uf �js cuant cal veva jod�t Beatr�s pa
la prima volta.
[633] Chista a sar�s la condisi�n dal pu�r Dante cuant che par prin i
lu jod�n al'in�si dal Infi�r, cunf�s e pierd�t tal bosc scur.
[638] Beatr�s a ghi sta diz�nt a Dante ca nol veva da vej pierd�t timp
a z� in sercja di chej plas�js di stu mont, coma par esempli il plas�j
sesu�l.
[656] Cu la bandiera.
[659] Coma che, di fat, a ghi'a capit�t a la nustra non�ta Eva, che
oste�da, dopo vej sercj�t il frut di stu �rbul!
[683] La Glisia a era, ma a no � p�, par via che ad�s a � sot dominio
di Satana.
[686] Tant Temi che la Sfinx a proponeva or�cui ca �rin durs da cap�.
[693] A sta di fat che sta dutrina, bas�da sul crodi che l'intel�t al
r�vi a cap� dut, a no'� sufic�nt par r�ndighi pus�bul a Dante di riv� a
cap� li veret�s "rivel�dis" da Beatr�s.
[696] No �se na ironia delisi�sa che mentri chi staj scriv�nt (il 23 di
dicembri, 2002), sta zona fra il Tigris e l'Eufrate a � dovent�da un
daj centros di dut il mal di stu mont? Chi sa se, dopo v�jla distr�ta,
a tornar� a dovent� un Parad�s Ter�sti come ca l'�r stat?
La scrit�ra s� a l'inteletu�lis
facult�s vustris si ad�ta, e pi� e man
a Diu, altri intind�nt, ghi atribu�s;
P� zovin�t di se ca si pensar�s
tant cunfu�rt ghi deva za a la cjera
cu la gran virt�t ch'era part di se stes;
P� e p� da la riva a si sbanda,
che maj nol torna com'prin di v�jsi mov�t,
chel che di pescj� pal ver nol sa av�nda.[363]
ma zint in s� si fa p� e p� sinc�r.[388]
Cul "vu" [424] che par prin 'vin jod�t Roma sufr�,
e che la so fam�a no'a p� tant us�t,
al�ra i'ai di n�uf scuminsi�t a part�;