Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
SISTEM ENDOKRIN
DAN METABOLISME
PEDOMAN UNTUK MAHASISWA
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS TARUMANAGARA
JAKARTA
2022
Hak Ci a Dilind ngi Undang- ndang
Di a a g e e ba a , e ce a da e e bi a
ebagia a a e hi ib i i de ga ca a da
be a a j ga a a eiji e i da e e bi .
Di e bi kan:
Edi i e i i e-14, N e be 2022
J d l:
B Si e E d i da Me ab i e Ped a U T
Tim Pen n:
Ida a i Ka jadidjaja
T i a a Sa i
Ha i S a
Sa e Ha i
Sa e E Ki a
Ma i a Ma ia L d g
Rebe ah Ma i
Y a i a Widjaja
Pene bi an:
Fa a Ked e a U i e i a Ta a aga a
ISBN 978-623-6775-59-2
KATA PENGANTAR
Ja a a, N e be 2022
Ti Pe
iii
B M S E M FK UNTAR M 2022
DAFTAR ISI
Ka a Pe ga a ................................................................................................. iii
Daf a I i ..........................................................................................................i
Pe dah a ..................................................................................................... 1
K ee iM d ............................................................................................ 1
K ee iB Be da a a SKDI 2012 ........................................................... 6
Ka a e i i Maha i a da Sa a a Pe be aja a .......................................... 10
Bagia Te ai da Li g Baha a ................................................................ 13
S a egi Pe be aja a ..................................................................................... 18
Jad a ............................................................................................................ 21
Pe ic ........................................................................................................... 26
Sa a a Pe d g .......................................................................................... 31
E a a i.......................................................................................................... 36
La a Maha i a Pada Di i Pe a a ........................................................ 38
F i E a a i D e Te hada Maha i a .................................................. 39
Ri cia Pe i aia T ia ................................................................................. 40
F i E a a i Maha i a............................................................................ 41
Ke a i a K i i Da a (KKD) ........................................................................ 42
Le ba Va ida i .............................................................................................. 50
i
B M S E M FK UNTAR M 2022
PENDAHULUAN
Si e E d i ada ah i e i a i a aa e , ja i ga da ga
a g e g ebagia be a e fi i gi e e aha a
e ei ba ga e ab i aa h e a i b h. Di a a i a i i i ifa a
a ga a , a i e ca e b ha , e e ba ga , e d i,
h e a i , e e hada a g a ga da i a , e a e hada e .
Kegaga a ada i e i a i i i e ga iba a e a i ada i e
e d i . Me iha be a a a a ah a g di i b a , ida e a e a i
e d i dibaha eca a e da a , a e ai de ga i g a ee i a.
U e ghi da i e jadi a a g i dih, a a ada b i e e d i da
e ab i e i i ida e ca e baha a e ge ai h e d i.
Te a ida e a e a i di a a ebagai e ic , a g di i ih ada ah
e a i a g c ba a di e i da a a i eha i-ha i da e a a g
e ai de ga a da ee id e .
Pada B Si e E d i da Me ab i e i i, aha i aa a e e aja i
ebih a j ea be bagai h da a e ga e ab i e, e a
be bagai ga gg a aa e a i a g di ebab a eh e baha /ga gg a
e ab i e, e de diag i , e a a a a aa a g di e a , e a
e ge aa a a ah e eha a a g e ai de ga ga gg a e ab i e.
KOMPETENSI MODUL
1
B M S E M FK UNTAR M 2022
Se e ah e e e ai a d i i, aha i a diha a a a :
1. Me diag i e ai a ada i e e d i da e ab i e be da a a
a a e i , e e i aa fi i , da e e i aa e ja g.
2. Me be i a e a ga a e ad ada a diabe e ei
3. Me a a i e j a ada e ai a i e e d i a g ida da a
di a ga i ada e a a a i g a i e.
4. Me a a e e i aa da a aje e a g be ai a de ga e ai a
i e e d i da e ab i e, ai : e e i aa fi i e e ja i id,
e gaja a e ada a ie ca a ea a e g a ada g a
POCT, ed a i diabe e ei da e gg aa i i .
KOMPETENSI UTAMA
A ea P fe i nali a ang L h
1. Be e-T ha a Ya g Ma a E a/Ya g Maha K a a
2. Be a , be e i a da di i i
5. Be e i a fe i a
A ea K m nika i Efek if
9. Be i a i de ga a ie da e a ga
A ea Ke am ilan Klini
15. Me a a ed diag i
16. Me a a ed e a a a a aa a g h i i da ehe if
2
B M S E M FK UNTAR M 2022
PENJABARAN KOMPETENSI
A ea P fe i nali a ang L h
1.1. K ee iI i
Ma ea a a a a i ed ea a g fe i a e ai de ga i ai
da i i e-T ha -a , a h , e i a, di i i , h , da ia b da a.
1.2. L a D e Ma
1. Be e-T ha -a (Ya g Maha E a/Ya g Maha K a a)
- Be i a da be e i a a g be e-T ha -a da a a i ed ea
- Be i a bah a a g di a a da a a i ed ea e a a
a a a i a
2. Be a , be e i a, da be di i i
- Be i a da be e i a e ai de ga a da i ai a a g h
da a a i ed ea
- Be i a e ai de ga i i da a ei a ed ea da de e i
ed ea I d e ia
- Ma e ga bi e a e hada di e a e i a g e jadi ada
ea a a e eha a i di id , e a ga da a aa a
- Be i a di i i da a e ja a a a i ed e a da be a aa a
5. Be e i a fe i a
- Me j a aa e ebagai d e a g fe i a
- Be i a da be b da a e g
- Me g a a a e ea a a a ie
- Ma be e ja a a i a- da i e fe i a da a i ea a a
e eha a de i e e a a a a ie
- Me a a a a a a ea a a e eha a da a ea g a i e
e eha a a i a da g ba
A ea K m nika i Efek if
3.1. K ee iI i
Ma e gga i da be a i f a i eca a e ba da - e ba de ga
a ie ada e a ia, a gg a e a ga, a aa a, ega, da fe i ai .
3
B M S E M FK UNTAR M 2022
3.2. L a D e Ma
1. Be i a i de ga a ie da e a ga a
- Me ba g h b ga ea i i a i e ba da e ba
- Be e a i eca a e ba da - e ba
- Be i a i de ga e gg a a baha a a g a da da a
di e ge i
- Me de ga a de ga a if e gga i e a a aha e eha a
eca a h i i da ehe if
- Me a ai a i f a i a g e ai e eha a (e a be i a b ,
i f ed c e ) da ea a e i g de ga ca a a g a , bai
da be a
- Me j a e e aa e hada a e bi i i a da ii a
a ie da e a ga
4
B M S E M FK UNTAR M 2022
- Me e a a i i - i i i Bi edi , i H a i a, i Ked ea
K i i , da i Ke eha a Ma a a a /Ked ea Pe cegaha /Ked ea
K ia e e a i ia a a ah e eha a ada i di id ,
e a ga, da a aa a
- Me e a a i i - i i i Bi edi , i H a i a, i Ked ea
K i i , da i Ke eha a Ma a a a /Ked ea Pe cegaha /Ked ea
K ia a g be h b ga de ga e jadi a a a ah e eha a i di id ,
e a ga, da a aa a
- Me gg a a da a i i da e e i aa e ja g a g a i a
e ega a diag i
- Me gg a a aa a i iah da a e e a e a a a a aa a a ah
e eha a be da a a e i gi, a ge e i , da a fi i gi
- Me e a g i e a i ea i e aha a i i - i i i
Bi edi , i H a i a, i Ked ea K i i , da i Ke eha a
Ma a a a /Ked e a Pe cegaha /Ked ea K ia
A ea Ke am ilan Klini
6.1. K ee iI i
Ma ea a ed i i a g be ai a de ga a a ah e eha a
de ga e ea a i i e ea a a a ie , e e a a a di i e di i, da
e ea a a a g ai .
6.2. L a D e Ma
1. Me a a ed diag i
- Me a a da e gi e e a i ha i a -, a - da he e -a a e i ,
e e i aa fi i da h e ai de ga a a ah a ie
- Me a a da e gi e ea i e e i aa e ja g da a da
e g a e e i aa e ja g ai a a g a i a
2. Me a a ed e a a a a aa a a ah e eha a eca a h i i da
ehe if
- Me a a ed a i da ei g
5
B M S E M FK UNTAR M 2022
I. KOMPETENSI PENGETAHUAN
Ti g a e a a a g ha dica ai:
Tingka Kemam an 1: Mengenali dan menjela kan
L a d e a e ge a i da e je a a ga ba a i i e a i,
da e ge ah i ca a a g ai g e a e da a a i f a i ebih a j
e ge ai e a i e eb , e a j a e e a j a a g a i g e a bagi
a ie . L a d e j ga a e i da a j i e dah e ba i da i j a .
3B. Ga a da a
L a d e a e b a diag i i i da e be i a ea i
e dah a ada eadaa ga a da a de i e ea a a a a aa
e cegah e a aha da /a a ecaca a ada a ie . L a d e a
e e a j a a g a i g e a bagi e a ga a a ie ea j a. L a
d e j ga a e i da a j i e dah e ba i da i j a .
6
B M S E M FK UNTAR M 2022
7
B M S E M FK UNTAR M 2022
TINGKAT
NO DAFTAR PENYAKIT
KEMAMPUAN
GIZI DAN METABOLISME
23 Ma i i e e gi ei 4A
24 Defi ie i ia i 4A
25 Defi ie i i ea 4A
26 Di i ide ia 4A
27 Obe i a 4A
28 Si d e ab i 3B
8
B M S E M FK UNTAR M 2022
TINGKAT
NO KETERAMPILAN
KETERAMPILAN
Pe i aia a gi i ( e a e e i aa
1 4A
a e i)
2 Pe i aia e e ja i id: hi e i id da hi i id 4A
3 Pe ga a die 4A
4 Pe a a a a aa diabe e ei a a i a i 4A
Pe be ia i i ada diabe e ei a a
5 4A
i a i
Pe e i aa g a da ah (de ga P i f Ca e Te
6 4A
(POCT))
7 Pe e i aa g a i e (Be edic ) 4A
A a e i da ei g a ga gg a
8 4A
e ab i e da e d i
9
B M S E M FK UNTAR M 2022
10
B M S E M FK UNTAR M 2022
e ai a a g e e a e a ga a ege a a a e e ca a a i e
j a ada e ai a e e ja a a i id e ai de ga b j a .
4. A abi a aha i a e e e i a dibe i a i a i a be i a da i d
e ab i , a a aha i a a e je a a fi i gi e a i e a a da
e a g, e a i e bi i ia da bi gi e e, a fi i gi, e a
e diag i da diag i ba di g be da a a a a e i , e e i aa
fi i , da e e i aa e ja g, e dia e e ca a a e a a a a aa
a g e ai, e a e gide ifi a i e ai a a g e e a e a ga a
ege a a a e e ca a a i e j a ada be i a da i d e ab i
e ai de ga b j a .
5. A abi a aha i a e e e i a dibe i a i a i a e ai a ad e a ,
a a aha i a a e je a a a a i da hi gi e e ja
ad e a , e a i e bi i ia da bi gi e e da fi i gi h ad e a ,
a fi i gi, e a e diag i da diag i ba di g be da a a
a a e i , e e i aa fi i , da e e i aa e ja g, e dia
e e ca a a e a a a a aa a g e ai, e a e gide ifi a i e ai a
a g e e a e a ga a ege a a a e e ca a a i e j a ada
e ai a e e ja ad e a e ai de ga b j a .
6. A abi a dihada a ada a ie i a i diabe e ei , a a aha i a
e e e i a a e gga i i f a i e a g e a ga, ga a hid , a
a a , ah aga, i a a e g ba a , e a e be i a i e hada
a a ah a g dihada i a ie de ga e be i a aa a ie da
e a ga a e ai de ga ed a da a g be a .
7. A abi a dihada a ada a ie i a i da aa ed a i i i , a a
aha i a e e e i a a ea a ed a i e a g je i , i di a i, efe
a i g, a i e i a i i , e a a ea a de e ada
a ie e ge ai ca a e i a i i e gg a a e i i e ai
de ga ed a da a g be a .
8. A abi a dihada a ada a ie i a i da a a g ee, a a aha i a
e e e i a a ea a e e i aa g a da ah e ife POCT e ai
11
B M S E M FK UNTAR M 2022
de ga ed a da a g be a da ea a a ai i da i ha i
e e i aa e eb .
9. A abi a dihada a ada a ie i a i e ai a i id, a a aha i a
e e e i a a ea a e e i aa e ai a e e ja i id e ai
de ga ed a da a g be a .
12
B M S E M FK UNTAR M 2022
B Si e E d i da Me ab i e be ai a de ga bebe a a bagia , da
e da a aei a g e ah dibe i a ada b di e e e ebe a. Bagia
e eb a a a ai :
1. A a i 7. I Gi i
2. Hi gi 8. Fa a gi da Te a i
3. Fi i gi 9. I Bedah
4. Bi i ia da Bi gi M e e 10. I Pe a i A a
5. Pa gi A a i 11. I Pe a i Da a
6. Pa gi K i i
S H
P T P K O
A
D S S
M
D
T
13
B M S E M FK UNTAR M 2022
LINGKUP METODE
POKOK BAHASAN SUB-POKOK BAHASAN EVALUASI
BAHASAN PEMBELAJARAN
Me je a a a a i
e e ja e d i ei i
A a i da g afi e e ja
A a i hi a a , hi fi i , e e ja i id
e d i K, D MCQ
da a a i id, a ea da e e ja
ad e a , e a e b h da ah da
e a afa a
Me je a a i i
e e ja hi a a , hi fi i ,
Hi gi Hi gi e e ja e d i D MCQ
e e ja i id da a a i id,
a ea da e e ja ad e a
Me je a a e ga h g h
Si e i , e e i, e e i, da h e, h i id, a a i id,
Bi i ia da
eg a i da i h hi a a da i i , g ag da h -
Bi gi K, D MCQ
hi fi i , da e ga h a ada h e e ja ad e a ada
M e e
e a i e d i da e ab i e e ab i e a b hid a , ei da
e a
Me je a a e a g hh e,
h i id, a a i id, i i ,
Me a i e e ja h hi a a g ag da h -h
Fi i gi da hi fi i da e a a ada ad e a da a e ab i e e e gi, K, D MCQ
e ai a e d i da e ab i e e d i, e b ha da
e e ba ga e a e ei ba ga
i ea ( h e e ja ad e a )
14
B M S E M FK UNTAR M 2022
LINGKUP METODE
POKOK BAHASAN SUB-POKOK BAHASAN EVALUASI
BAHASAN PEMBELAJARAN
- Pe e i aa a gi ada
e ai a i e e d i
Pa gi Ke ai a a g be ai a de ga - Ga ba a a gi a a i ada
K, D MCQ
A a i i e e d i da e ab i e e ai a da i h :
hi a a , hi fi i , i id,
a a i id, a ea , da ad e a
- Je i e e i aa ab a i
Pe e i aa e ja g a g
Pa gi K i i - Pe ia a da ed
be ai a de ga e ai a i e D, KKD MCQ
e e i aa
e d i da e ab i e
- I e e a i ha i e e i aa
- Pe gg aa ba a g a i a
ada e de i a de ga diabe e
Fa a gi
Pe i iha e a i ada e ai a i e ei da h e h idi . MCQ,
& Te a i K, D, KKD
e d i da e ab i e - Je i , i di a i, da efe a i g OSCE
i i
- Pe b a a e e a g e ai
- Pe ga a die ada a ie
diabe e e i , be i a , i d
I Gi i Gi i ada e ai a i e e d i MCQ,
e ab i , hi e i idi , GAKI K, D, KKD
da e ab i e OSCE
- S e e a i ada e ai a i e
e d i da e ab i e
15
B M S E M FK UNTAR M 2022
LINGKUP METODE
POKOK BAHASAN SUB-POKOK BAHASAN EVALUASI
BAHASAN PEMBELAJARAN
Ke ai a a g be ai a de ga :
- Pe a a a a aa a i diabe i
I Bedah - Diabe e ei
- Pe a ga a bedah ada e ai a K, D MCQ
- Pe be a a e e ja i id
e e ja i id da be i a
- Obe i a
- Ke ai a a g be ai a de ga
I e ai a h hi a a ,
Ke ai a i e e d i da
Ke eha a hi fi i , e e ja i id & K, D MCQ
e ab i e ada a a
A a a a i id, a ea , da e e ja
ad e a
1. Me je a a a fi i gi,
eega a diag i ,
ea a a a aa a a da i e
- Pa fi i gi e ai a i e ja ada:
e d i da e ab i e - diabe e ei
- Pe ega a diag i e ai a - be i a da i d
I Pe a i MCQ,
i e e d i da e ab i e e ab i K, D, KKD
Da a OSCE
- Pe a a a a aa a a da i e - e a i e e ja i id
j a ada e ai a i e (hi e i id, hi i id da
e d i da e ab i e GAKI) da a a i id
- ad e a c e fai e da
e ai a e e ja ad e a
16
B M S E M FK UNTAR M 2022
LINGKUP METODE
POKOK BAHASAN SUB-POKOK BAHASAN EVALUASI
BAHASAN PEMBELAJARAN
2. Me a a ed a i e ge ai
diabe e ei
3. Me a a e e i aa fi i
e e ja i id
Ke e a ga :
K : K iah
D : Di i PBL
KKD : Ke a i a K i i Da a
MCQ : M i e Ch ice Q e i
OSCE : Objec i e S c ed C i ica E a i a i
17
B M S E M FK UNTAR M 2022
STRATEGI PEMBELAJARAN
Me de a g dig a a da a e be aja a B Si e E d i da Me ab i e
ada ah e de e be aja a a if a di i ( de ce e ed) a g e i eg a i
de ga e gg a a e de a a P b e Ba ed Lea i g (PBL). Pe be aja a i i
e di i a a 5 egia a , ai : (1) K iah i e a if; (2) Di i e ; (3) Be aja
a di i; (4) P e e a i da di i e ; (5) Ke e a i a K i i Da a (KKD)
1. KULIAH INTERAKTIF
Pe iaha di a a a a eca a i g a da e g i a be ja a d a
a ah. Da a e iaha i i a a dibe i a e ga a da i a e i e be aja a
a g ha diga i eh aha i a da diha a a aha i a a e ja ab
e a aa da a a g dibe i a eh e gaja . Seca a ga i be a a a di ai a
- a e i e be aja a a g a a di e aja i aha i a da a b i i.
18
B M S E M FK UNTAR M 2022
3. BELAJAR MANDIRI
Be aja a di i e a a egia a di a a aha i a be e ja eca a a di i
e ge ab a i e ge ah a a g di e eh de ga e a bah ha a ah
e ge ah a a, e a e e a ca a a a a da ga ei a a
e ca ai ee i a g di a a a da a e be aja a B i i. Ma e i-
aei a g di e a da a dica i ada b e a g e ah di e a a
ebagai e j a , baha bacaa ai a g da a di e a di e a aa
aa ada i i e e a g dia gga edibe ai be a a da i i - i
a g h e a i a a a ah ed ea / e eha a , b a i - i
a g di e a bagi a ga a .
19
B M S E M FK UNTAR M 2022
2. De a i eh a a be
Na a be a a e be i a c h ca a ea a i da a a g be a
aa ea i edia ide KKD a g dib a eh fa a .
3. La iha di ba ah e ga a a i .
Maha i a a a dibagi da a bebe a a e da a a di a d eh
i da a ea a a iha eba a 2 a i.
4. Ujia
Ujia Ke a i a K i i Da a a a di a a a a eca a i g.
20
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR-FK-20-53-RO
JADWAL BLOK SISTEM ENDOKRIN DAN METABOLISME 2022
SEMESTER GANJIL 2022/2023
MINGGU I
12.30 13.20
13.00 14.00 13.00 14.40
13.20 14.10 Pe ga a DM da Ti id da a Ga gg a E d i
B E d i (IK) I Bedah (YP) ada A a & Re aja
14.10 15.00 (ND)
21
B M S E M FK UNTAR M 2022
MINGGU II
07.30 08.20 Ke ai a Ad e a
Pa gi Ke e ja A e Lab a i (1)
Pe ga a KKD
E d i (WH) +
08.20 09.10 Pe i a I i +
PLENO Pe ga a KKD PLENO
PF Ti id
PEMICU 1 POCT G a (FC) PEMICU 2
09.10 10.00 (HS)
(TH, AC, WH, DL, ( TH, AC, WH, DL,
10.00 10.50 AD, OT, FC, SH, AD, OT, IK, FC, HS,
TUTORIAL 2 ND) TUTORIAL 1 TUTORIAL 2 ND, YP )
10.50 11.40
PEMICU 1 PEMICU 2 PEMICU 2
11.40 12.30
H Ade hi fi e,
12.30 13.20
Hi aa , da
Ad e i i
13.20 14.10 Ti id da Oba (OT) Faa E d i (2) (AD)
H e a i T a g
14.10 15.00 (OT)
22
B M S E M FK UNTAR M 2022
MINGGU III
10.00 10.50
LATIHAN
KKD KKD UJIAN KKD
10.50 11.40 UJIAN TEORI 1 REMEDIAL
KKD
11.40 12.30
12.30 13.20
13.20 14.10
14.10 15.00
23
B M S E M FK UNTAR M 2022
MINGGU IV
11.40 12.30
12.30 13.20
13.00 14.40
13.20 14.10 DISKUSI 1
E e ci e Ph i g
PEMICU 3 N i i ada DM (DS)
(SD)
14.10 15.00
24
B M S E M FK UNTAR M 2022
MINGGU V
MINGGU VI
25
B M S E M FK UNTAR M 2022
PEMICU 1
Se a g e e a be ia 29 ah da a g e i i a a ja a de ga e ha
ada be j a di ehe a g e a i e be a . Ma a i a ie bai bah a
ce de g ba a da ei g a a , a i be a bada a ce de g . Pa ie
e jadi ce a de ga di i a, ehi gga ia e jadi i id aa aa ha i.
Pa ie j ga e ge h ba a b a g ai be a da ei g ea a a a aa
be ada di a ga be -AC, f e e i b a g ai be a 4 eha i. Pa ie e ii i
a e gi deb da bebe a a ba .
Pe e i aa fi i : e a a da ah 130/90 Hg, de adi 106 / e i , e aba
be j a di ehe de a de ga dia e e 10 c , i e i e a . Ked a a ga
a ie be ge a aa di a da ea a a ga a ie ba ah. Ke dia d e
e aa a bebe a a e e i aa e ja g.
Pa ie e a a a a a ah be j a e eb e di e a i da a a ah e e ah
e a i bi a i b a ada a ga da bada e a , e e i e a a a g
e a i be j a di ehe ? Se ai i , a a ah a a a a g i gga di dae ah
eg ga P g da e i i i be j a di ehe e e a i j ga? Saa i i
a a a eda g ha i 6 b a da a a ah eadaa e eb a a e e ga hi
ba i da a a d ga a da ada ah e cegaha da e e i aa a g ha
di a a ?
A a ah a g da a di e aja i da i ce i a i i?
26
B M S E M FK UNTAR M 2022
PEMICU 2
Se a g e e a be ia 30 ah da a g e IGD de ga e ha e a e h
b h eja 2 ha i a g a . Pa ie a a ge i ah da e a a ida af a a .
M a e ia ai a a da e i di dae ah ha i. Pa ie eja 1 ah a
e diag i da dibe i a ba eh ed i 2 16 g. Ka e a i i
a ie e a i be g a , a ie e ghe i a i ba 2 i gg a g a .
Pada e e i aa fi i di e a a a a i be a , e ada a a ai , e a a
da ah 90/60 Hg, de adi 110 a i e e i , e da a face. Pada egi
e iga i e da a e i e a . Pada e e i aa ab a i dida a a Hb 12
g/dL (N: 12 14 g/dL), e i 5.000/ L (N: 5000 10.000/ L), b i 154.000
/ L (N: 150.000 400.000// L), g a da ah 68 g/dL (N: 70 100 g/dL
( a a); <200 g/dL ( e a )), a i 118 E /L (N: 135 145 E /L).
A a ah a g da a di e aja i da i ce i a e eb ?
27
B M S E M FK UNTAR M 2022
PEMICU 3
Se a g a i a i be ia 42 ah da a g be a a i i a ed e a e a bi g g
be a bada 8 g da a 2b a e a hi . Wa di a ada e e i aa g a
da ah a a be a a ha i a ada ah 230 g/dL. Pa ie e a a e a g a e a dia
e jadi ebih a g i g. D e be a a e a g i a a e a i da a e a ga,
bagai a a a a a ebe a. Ada ah e ha ba a e ci g, ba a
a a , i b a a ha da ada ah e ha ba ba . D e j ga e g
e a a da ah, e i ba g be a bada , i g a i gga g, da e g i ggi
bada . Ha i : e a a da ah 130/80 Hg, IMT 34.
I i a ie be ia 38 ah be a a bagai a a de ga di i a a g e ah
e e i a a da ah a a de ga ha i 115 g/dL. Be a bada a j ga ge ,
de ga IMT 32. D e be a a a a ah ia e ah e ahi a ba i a g ge ?
bagai a a ada g a da ah e i a ha i . Ia e jadi ha a i ae a a a
ed a a ahi de ga be a bada 3,8 g da e a a g be ia 5 ah , be a a
30 g. A hi -a hi i i e i g a a da i i a a a g a i - a i ,
j ga e i g b a ba i i i .
A a ah a g da a di e aja i da i ce i a e eb ?
28
B M S E M FK UNTAR M 2022
PEMICU 4
Ram an h am an
Se a g ee a be ia 68 ah diba a e i ga a da a RS de ga
e ha e a eja 1 ha i a g a . Ke ha di e ai de a , ge i ah, ida af
a a , da a a g i e b h. Pa ie ada ah e a da g diabe e eja 10
ah a da i e g i ef i 3 500 g da g ibe a id 1 5 g,
a ja a g e d e . Seja 1 b a a g a , a ie ea a a i a
eba da e e a da di a a a e a a e e da a i da a ai
a a . Sa i gg a g a , i b a e h e e aha di gg g a i ii
a ie a g ce a be bah e jadi ehi a a da be ba b . Pa ie be ba e
e g ba a a e a if, dibe i a a da di i a e ghe i a e a ba . D e
e a a a a a ah e ah ed e a a.
Pe e i aa fi i di e a GCS E4V4M5, e a a da ah 90/60 Hg, de adi
100 / e i , f e e i a a 26 / e i , ce a da da a , h 40 0C, BB 65 g, TB
158 c , JVP 5-2 c H2O, a bibi e i g, a da a ba a a , ba a
ja g i i 1 ja i a e a id a i a i i a, a a di gi . Pada egi d edi
i i a e da a , a 4 6 c , e i ehi a a , da a ja i ga a
de ga ehija a be ba b . P a i a ei d ai edi ii a g da
a a bai .
Pe e i aa e ja g: Hb 8.5 g/dL (N: 12 14 g/dL), e i 21.500/ L (N: 5000
10.000/ L), b i 450.000/ L (N: 150.000 400.000// L). GDS 438 g/dL
(N: <200 g/dL), e da ah 2,1 /L (N: <0,6 /L), e 100 g/dL (N:
10 50 g/dL), ea i i 2,2 g/dL (N: <1,5 g/dL), a i 132 E /L (N: 135
145 E /L), a i 4,8 E /L (N: 3,5 5 E /L), ida 90 E /L (N: 95-105
E /L). D e e ga j a e e i a a a i i ga da ah.
A a a g da a e aja i da i ce i a di a a ?
29
B M S E M FK UNTAR M 2022
PEMICU 5
Badan gem al
Se a g e e a be ia 28 ah da a g e i i i ae a e a i ida
ea eja 1 ah . Tiga b a e a hi a ie ida e a i. Saa i i a ie
j ga e ge h a a ea a e de da e i g ce a e ah. Di aa ha i, adi
a ie ei g e ge h a ie e de g ea da e e a i be he i a a
bebe a a de i . Pa ie ada ah a a a ad i a g ebih ba a d d . Pa ie
ei g i de a e a be b h ge a eja a ih eci . A ah, ib , da adi a
j ga be b h ge a . Ka e da a a a ie dah e i gga ae a e.
Pa ie ja a g be ah aga da ei g e g i ie i a . Pa ie e ah
e c ba ga die di i e e da i eh ea g i g a ida
e b ah a ha i .
Da i ha i e e i aa fi i , dida a a be a bada 115 g, i ggi bada 160 c ,
i g a i gga g 120 c , e a a da ah 135/90 Hg, e da a e d a a i
ig i a di ehe da i gga g. Ha i ab a i g a da ah a a 120 g/dL (N:
70 100 g/dL), e e a 195 g/ dL (N: 150 200 g/dL), HDL 30 g/ dL
(N: 45 65 g/dL), LDL 130 g/ dL (N: <100 g/dL), ig i e ida 248 g/ dL (N:
<150 g/dL), a a a 10.5 g/dL (N: 2,4 6 g/dL).
Pa ie di e a i a da a a a g e ba a a a ee a a be ia 7 ah
be ba e d e a e a a hi -a hi i i a e g aa id , e a ig
e ga a a iha i de ga bada a a a a g e iha e a i ge e a a
eja 1 ah e a hi . Se a a a de i a a a ida e ah be ah aga, ha a
d d di de a e e ah da i g da ai ga e a bi ge i c a
da i a a i ai a. Seha i-ha i ia a ga e a g a a i da
ha b ge . Tah a be a bada a 27 g, e a a g 35 g de ga i ggi bada
110 c . Ia e dia e i a aa e ada d e.
A a ah a g da a di e aja i da i ce i a e eb ?
30
B M S E M FK UNTAR M 2022
SARANA PENDUKUNG
I. DAFTAR RUJUKAN
Ana mi
1. S b a. A a a a i a ia. edi i 23. Ja a a: EGC, 2010.
2. Sad e TW. La g a Medica E b g . 14 h edi i . Ba i e: Li i c
Wi ia a d Wi i , 2018.
3. Ne e FH. A a fh a a a .7 d ed. Phi ade hia: E e ie , 2019.
4. M e KL, Da e AF, Ag AMR, M e MR. C i ica ie ed A a . 8 h ed.
Ba i e: Li i c Wi ia a d Wi i , 2017.
5. Ag AMR, Da e AF. G a a a f a a . 14 h ed. Phi ade hia: W e
K e , 2017
6. Widjaja IH. A a i abd e . Ja a a: EGC, 2009.
Hi l gi
1. J ei a LC, Ce ei J, Ke e RO. Ba ic hi g . 15 h ed. C ec ic :
A e & La ge, 2018.
2. E che VP. diFi e A a f Hi g . 13 h ed. Ba i e: Li i c Wi ia
a d Wi i , 2017.
3. Ga e LP, Hia JL. C Te b f Hi g . 7 h ed. Phi ade hia: Sa de .
2017
Fi i l gi
1. She d L. H a h i g . 9 h ed. USA: Ce gage Lea i g, 2019.
2. G AC. Te b f edica h i g . 14 h ed. Phi ade hia: W.B.
Sa de C a , 2020.
3. Ga g WF. Re ie f edica h i g . 26 hed. Ne Y : McG a Hi
C a ie , I c, 2019.
Bi kimia dan Bi l gi M lek le
1. R d e V.W, Be de D.A, Ke e P.J, Ha e ' I a ed Bi che i . 31
ed. Ne Y : McG a -Hi , 2018
31
B M S E M FK UNTAR M 2022
Pa l gi Ana mi
1. K a V, Abba AK, A e JC. R bbi a d C a ah gic ba i f di ea e.
10 h ed. Phi ade hia: E e ie Sa de , 2020.
2. Reid R, R be F, MacD ff E. Pa h g i a ed. 8 h ed. Edi b gh: E e ie ,
Ch chi Li i g e, 2018.
Pa l gi Klinik
1. McPhe RA, Pi c MR, edi . He c i ica diag i a d a age e b
ab a e h d . 23 d ed. Phi ade hia: E e ie , 2017.
Fa mak l gi
1. S he a SK. H i id da a i i id. Da a : G a a SG, Se iab d R,
Naf ia di, I ia (ed). Fa a gi da Te a i. Edi i 6. Ja a a: FKUI, 2016:
443-55
2. S he a SK, Naf ia di. I i da a i diabe i a . Da a : G a a SG,
Se iab d R, Naf ia di, I ia (ed). Fa a gi da Te a i. Edi i 6. Ja a a:
FKUI, 2016: 491-506
3. S he a SK. A ba P. Ad e i i , ad e i e id, a a g-
i e i da a ag i a. Da a : G a a SG, Se iab d R, Naf ia di, I ia
(ed). Fa a gi da Te a i. Edi i 6. Ja a a: FKUI, 2016: 507-27
4. Ka g BG, T e AJ. E d c i e d g . Ba ic a d c i ica ha ac g , 14 h
ed. Sa F a i c : McG a -Hi , 2017.
5. B L, Chab e B, K a B (ed). H e a d h e a ag i .
G d a a d Gi a ' he ha ac gica ba i f he a e ic . 13 h ed. Sa
Fa i c : McG a -Hi , 2017.
32
B M S E M FK UNTAR M 2022
Ilm Gi i
1. Maha LK, S SE. Ra d JL. K a e f d a d he ii ca e ce ,
15 h ed. USA: E e ie , 2020.
2. Shi , Ma ice E.; Shi e, M he; R , A. e a , M de N ii i Hea h a d
Di ea e, 11 h Edi i , Li i c Wi ia & Wi i , 2014
3. W d Hea h O ga i a i , A e e f i di e deficie c di de a d
i i g hei e i i a i A GUIDE FOR PROGRAMME MANAGERS, 3 d edi i ,
2007
33
B M S E M FK UNTAR M 2022
2 A e d Ch i , D ., d ., M.Si (AC)
We Ha R i , d ., S .PA
3
(WH)
4 Da id Li a a , d ., M.Bi ed (DL)
5 A a D ia a, d ., M.Sc (AD)
S i di a a Ha i , d ., M.Pd., AIFO
6
(SD)
7 Fe Y i a, D . d ., M.Si (FY)
Oe a i i Tja d a, d ., M.Bi ed.,
8
M.Pd.Ked (OT)
Ida a i Ka jadidjaja, d ., MS, S .GK
9
(IK) (GAKI)
D a Ya i Si aba , d ., M.Gi i.,
10
S .GK (DS)
Mei a i K a a, D ., d ., MS,
11
S .GK(K) (MK) (anak)
13 Ha i S a , d ., S .PD (HS)
14 Sa e Ha i , d ., S .PD (SH)
Na i E he i a De a , D ., d .,
15
S .A(K) (ND)
Pe e Ia Li a , D ., d . S .B-KBD
16
(PI)
Y a ha Adi P , d ., S .B
17
(YP)
34
B M S E M FK UNTAR M 2022
SARANA PRASARANA
Z ee i g 1. K e
2. I e e
S mbe belaja :
1. B j a ( e a aa )
2. Ha d
3. B M d
4. Na a be
Pelak ana:
K di a da e eai b , aa be , /d e di FK UNTAR a g
e ai ada b i i da did g e aga ad i i a i FK UNTAR
35
B M S E M FK UNTAR M 2022
EVALUASI
36
B M S E M FK UNTAR M 2022
37
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR-FK-20-41/RO
LAPORAN MAHASISWA PADA DISKUSI PERTAMA
LANGKAH 1
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
LANGKAH 2
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
LANGKAH 3
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
38
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR-FK-20-03/R0
FORMULIR EVALUASI DOSEN TERHADAP MAHASISWA
BLOK SISTEM ENDOKRIN DAN METABOLISME
TUTOR
39
B M S E M FK UNTAR M 2022
TUTORIAL
1 Kea ifa
3 = Sa ga a if
2 = A if
1 = K a g a if
0 = Tida i di i
2 Pa i i a i
3 = A g e a i be a da e ai
2 = A g e a i ida be a / a g e ai
1 = Tida e be i a a g e a i
0 = Tida i di i
3 Me ba a i f a i ba a g e e a da i be bagai be
3 = Me ba a i f a i ba da e e a
2 = Me ba a i f a i ba , ida e e a
1 = Tida e ba a i f a i ba
0 = Tida i di i
4 Ma e ga a i i i f a i da e a e ba i/ i e i
3 = Ma e ga a i i da e a e ba i ( i e a)
2 = Ma e ga a i i aja
1 = Ma ea a a a i i e a i ida a i a
0 = Tida i di i
40
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR-FK-20-03/R0
KELOMPOK : __________
PEMICU : __________
TUTOR : ____________________________________
1 2 3
1. Pe a a aa e a a
2. Ke ia a da a ea a a a ia
3. Ke e ediaa a a a da a aa a
4. Ke a a a a ga
5. Lea i g I e (LI) dibaha eca a e e ha
KETERANGAN
1:K a g
2:C
3 : Bai
41
B M S E M FK UNTAR M 2022
42
B M S E M FK UNTAR M 2022
PEMERIKSAAN LAPORAN
I e i aa da i a i g Ta a / ida e f a
I e i ehe : 1. - Ta a i e i /a i e i
1. Saa i i aha e i e i a , -Ta ea di e gah, ida ada de ia i a ea
a ea, e e ja i id, be a a - Ta a / ida be a a
3. EDUKASI DIABETES
Ta a a a a DM ei i 4 ia a a, a ae a e aa a a g
ida e de e i g ai e a g d e i e je a a eca a e de ai
a a ah DM i da bagai a a a a a a a eca a ehe if da i e a i
DM. I ah ea e i g e a g ed a diabe e . Ed a diabe e
e a a a g a g dah di a ih da a e je a a e ba i e iha
DM e ada a g a a , de ga baha a a g bai da dah di e ge i.
43
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR FK 20 06/R0
PENGUKURAN KADAR GLUKOSA POCT
NILAI
NO ASPEK PENILAIAN
0 1 2
1. Me be i a a da e e e a a di i
2. Me a a a ide i a a ie ( a a da ia)
Me a a a a a e a hi a i a ie a a , i , da e gg a a
3.
ba a i diabe i
Me je a a e e i aa a g a a di a a e dia e i a
4.
e e j a a ie eca a i a (i f ed c e )
Me e ia a e a a a : a g a ga , a a e i g, a c h ab,
5.
aa e , ja ( a ce ), g ee, e i
6. Me c ci a ga da e gg a a a g a ga
B a aa e , a a ja e da a a a e ,b a
7. e ja , e ba i a a e , da a i a a e hi gga
ja ia a ai
Se ai a a eda a a ja de ga di i i j g ja i a ga
8.
a ie
Me a a i da a a/a i e i de ga e gg a a a a a h
9. ada j g ja i a ga (ja i 2, 3, a a 4) da bia a e ge i g (a ah
da i j g ja i e bagia da a )
Ma a e i e da a g e e e dia c c a a g a a g
10.
e e a ada a a de ga a g a ada ab g e i
Le a a a a e edi i e a ah e i da i bagia e gaha ea a a
11.
j g ja i, e dia e a b a e e eh da ah
Se e ah da ah e a , b a g e e a e a a de ga a a . Pada e e a
12.
ed a, de a a j g ja i de ga e i ada g e e da bia a
*
da ah e ga i e da a e i am ai en h
13. Te a j g ja i a g di e i a de ga a a e i g
T gg 5 10 de i hi gga g ee e j a a g a ha i
14.
e e i aa
15. Me eb a ha i e e i aa g a da ah ( eb a a a a j ga)
Me je a a ha i e e i aa g a da ah e ada a ie (i e ea i
16.
ha i )
17. Me be e a a a da e be ih a a ci g de ice
44
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR FK 20 06/R0
PEMERIKSAAN KELENJAR TIROID
NILAI
N . ASPEK PENILAIAN
0 1 2
1. Me be i a a da e e e a a di i e ada a ie
2. Me a a a ide i a a ie ( , , )
3. Me je a a e e i aa a g a a di a a e ada a ie
4. Me i a e e j a i da a (inf med c n en )
5. Me e ia a a ie d d di i
6. Me c ci a ga eca a ege a i
Me i a a ie e be i a e e hada e e i aa
7.
(a a a i,d )
PEMERIKSAAN TREMOR
Me i a a ie e a a da e ga g a ed a e ga
8. e i ggi bah , e dia e e a a e e ba e a di a a ed a
gg g a ga a ie . Liha ada e / ida
INSPEKSI
9. Me a a i e i ada a a (e f a ) da i a i g
Me a a i e i ada ehe ( e a a ea, e be a a e e ja
10.
i id, be a a) da a eadaa aga e d ga
11. Me a a i e i ada ehe ( e e ja i id) ada aa e e a
PALPASI
12. Pe e i a be di i di be a a g e de i a
13. Pa ie di i a ie da aga e d
Me e a a j g ja i e j ed a a ga e a diba ah a i ag
14.
c ic id e dia ea a e abaa da i edia e a ah a e a ehe
Pa ie di i a e ea
15. ( bi i a , e ha i a a , be , i e i, e aa , e i
e a )
AUSKULTASI
16. Me a a a a i ada e e ja i id (b i )
45
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR FK 20 06/R0
EDUKASI PENYUNTIKAN INSULIN
NILAI
N . ASPEK PENILAIAN
0 1 2
1. Me be i a a da e e e a a di i e ada a ie
2. Me a a a ide i a a ie ( , , )
3. Me je a a i di a i e be ia i i e ada a ie
4. Me je a a efe a i g e a aia i i e ada a ie
5. Me je a a je i i i a g a a dig a a a ie
Me je a a da e ei a a i e a e i a
a. Te a e i a : e , aha egi a a e a i , e ga a a
6. (bi a diba a g ai ), b g (bi a diba a g ai )
b. Pe i a ada ah be a a/ i di fi (bi a ada ca i a i
e i a ai )
Me je a a a a da baha a g di e a ( e i i , ja i i ,
7.
2 a a a h , 1 a a e i g)
8. Me a a c ci a ga eca a ege a i
9. Me gg g e i i 10 a i aga e ai de ga h b h
10. Me a i a i di a ada e dah di a g a 0
Me be ih a j g e i i de ga a a a h de ga a ai
11.
a a
Me a a g a ja ada e i i , a i di a e eba a 1
12. i, e a a i ii i a ai e iha i i cai a di j g ja ,
e dia e ba i ja i i .
13. Me be ih a e a i a de ga a a a h eca a e i g a
14. P a i di a eba a d i i i a g a a dibe i a
Me ega g ediaa i i e e i e gge gga , e dia i a
15. ja e b a de ga d 90 e hada e aa i (bi a
a ie be b h , di a a e c bi a i ebe e i a )
T gg a ai 10 hi ga ebe e cab ja a bi e a
16.
e e a a g a e
Me cab ja i i da e ja a bi e e e a a a
17.
e i g ada e a i a
Me e a a ja da i e i i e dia i a ja da ediaa
18.
i i di e a a g be ih
Me je a a a da- a da hi g i e ia da e gi f a i a
19.
ege a e i a g a i / a a e e da ed e
46
B M S E M FK UNTAR M 2022
SPMI-20-/FR FK 20 06/R0
EDUKASI DIABETES MELITUS
NILAI
N . ASPEK PENILAIAN
0 1 2
1. Me be i a a da e e e a a di i e ada a ie
A a e i e g a , e i i: da a di i, ( a a, ia, da a a a )
2. eadaa , i a a e a i e a a g, i a a e a i dah ,
i a a e a i e a ga
3. Me je a a a g a a di a a aa i i e ada a ie
PILAR I : PENJELASAN AWAL TENTANG PENYAKIT DM
4. Defi i i e a i DM
5. Ei gi e a i DM
6. K a ifi a i DM
7. Geja a a a DM
8. Geja a a baha DM
9. Pe e i aa e ja g DM
10. Me ega a diag i DM
11. Ta a a a a DM
12. K i a i DM
PILAR II : MODIFIKASI MAKANAN
P a a a e de i a DM ebai a be da a a 3J : J ah, Jad a
13.
da Je i
14. J ah a a a dihi g be da a a e hi ga a b hid a
15. Jad a a a e de i a DM : 3 a a bia a da 2-3 a i e i ga
Ma a a ha c e ga d g e a 25-30 g a /ha i a a 3 i
16.
a da 3 i b ah
17. Pe je a a e a g je i a a a a a a g b eh da a a a g ida
Pe ba a a a i e ai de ga a gi i a ie ( ada a
18.
be i a da e eigh )
PILAR III : OLAH RAGA
19. Je i ah aga a g di e b eh a
20. Ke e a a ea a ah aga
Ha -ha e i g e ai de ga ah aga:
K di i a i
21. Tida be ah aga e i a ha i e e i aa GDS i ggi
S i a ida b eh di e a a g a if be ah aga
Sebai a a a a e ebih dah ebe be ah aga
47
B M S E M FK UNTAR M 2022
48
B M S E M FK UNTAR M 2022
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS TARUMANAGARA
JL. Le je . S. Pa a N .1
Ja a a 11440
Te . (021) 5670815,5671781
Fa (021) 5663126
E ai : f a @f . a .ac.id
49
B M S E M FK UNTAR M 2022
LEMBAR VALIDASI
M d i i dah di e i a da di e j i:
B Si e E d i da Me ab i e
Ped a Maha i a
ah 2022
Ja a a, 15 N e be 2022
Ka di Sa ja a Ked ea
( Y a i a Widjaja, d ., M.Pd.Ked )
50