Sei sulla pagina 1di 63

BIBLIOGRAFIA

§ 1. Natura e compito della teologia.

Enciclopédie e Dizionari. — Cattolici: « Dictionnaire de théologie catholique »;


« Lexikon fiir Theologie und Kirche » (2 ed. in corso); «Dictionnaire d'archéologie chré-
tienne et de liturgie »; «Dictionnaire de la Bible », con i volumi di Supplément dal 1926;
«Dictionnaire apologètique de la foi catholique»; «Dictionnaire d'histoire et de géo-
graphie ecclésiastique »; «The catholic Encyclopedia»; «Enciclopedia cattolica»; «En¬
ciclopedia ecclesiastica»; «Enciclopedia filosofica»; « Catholicisme »; «Dizionario eccle¬

siastico ». Protestanti; « Die Religion in Geschichte und Gegenwart » (2 ed. ;
è in corso la terza); « Realencyclopadie fiir protestantischen Theologie und Kirche»
(3 ed.).

Commenti alla Bibbia. —


Cattolici : La Sacra Bibbia, diretta da S. Garofalo
e G. Rinaldi; Das Bonner Bibelwerk, diretta da Feldmann-Herkenne e da Fr. Till-
mann; Die Regensburger Bibel (= Das Neuen Testament diretto da A. Wikhenhauser
e O. Kuss; in corso la trad. ital. per cura di G. Rinaldi); La Sainte Bible, a cura di L.
Pirot e A. Clamer; Verbum Salutis (Commentaire du N. Testament; in corso la trad.
ital.); La Bible de Jerusalem ;A Catholic Commentary on Holy Scripture, a cura di B.
Orchad, F. Sutcliffe, R. C. Fuller, R. Russel; Echter-Bibel, a cura di F. Nòtscher
e K. Staab; volumi della collana: Études bibliques ;La Sacra Bibbia, a cura del Pontificio
Istituto Biblico.— Protestanti: Wórterbuch zum Neuen Testament di Kittel;
Handbuch zum Neuen Testament, a cura di Lietzmann; Neues Gottinger Bibelwerk, di¬
retto da P. Althaus e J. Behm; Das Neue Testament, di O. Holtzmann; Handbuch zum
Alten Testament, di O. Eissfeldt; Das Neue Testament, a cura di H. W. Meyer, P. Alt¬
haus, A. Opre, G. Heinzelmann, H. Rendtoff; The International Critical Commentary
on the Holy Scriptures of the Old and New Testaments, a cura di S. Rolles Driver, A.
Plummer, C. A. Briggs; Commentaire du Nouveau Testament, a cura di P. Bonnard,
O. Cullmann, ecc.

Teologie bibliche. —
Cattoliche: Hetzenauer, Schoffer, Konig, Heinisch,
Lemonnyer, O. Kuss, F. Ceuppens, M. Meinertz, J. Bonsirven, P. van Imschoot. —
Protestanti : Eichrodt, Prochsch, L. Kòhler, Buchsel, Feine, T. Zahn, A. Schlatter,
B. Weiss, Jacob, Von Rad, Vriezen.
ed orientamenti di teologia 2 voli.,
Tru
BIBLIOGRAFIA dogmatic
theolog
Testi di Dogmatica. — Tra i cattolici ricordiamo: C. Baisi; B. Bartmann (trad.
ital., 5 ed. 1958); Diekamp-Jiissen; A. Goupil, Hugon; J. M. Hervé; Hurter; Janssens; ed
Lépicier; Lercher; Minges; Parente-Piolanti; Ch. Pesch; Pohle-Gemmersbach; Premm;
H. Schell; Scheeben-Atzberger; Stolz; Tanquerey; Van Noort; V. Zubizzareta; Nuovo
Corso di Teologia cattolica, diretto da A. Beni; Sacrae Theologiae Summa, a cura dei PP. Di
Gesuiti spagnoli. Inoltre utili per l'aggiornamento sono le due opere seguenti: Problemi
ed orientamenti di teologia dogmatica, 2 voli., a cura della Pontificia Facoltà Teologica di Einfu
Milano; Fragen der Theologie heute, a cura di Feiner, Trutsch, Bòckle. Ricordiamo dell'Uni
infine : Initiation théologique, par un groupe de théologiens, 4 voli., tradotta anche in ita¬
liano. Per la teologia orientale: M. Jugie, Theologia dogmatica christianorum orìentalium, 1-22
5 voli., Parisiis 1926-35; M. Gordillo, Compendium theologiae orientalis, Romae 1939. co
Dei protestanti ricordiamo : K. Barth, Die Kirchliche Dogmatik, della quale è in Na
corso la trad, francese; E. Brunner, Dogmatik, 2 voli, finora editi; P. Althaus, Die Christ- (F
liche Wahrheit, 3 ed. 1952. Prinzip
u
Sulla natura e compito della teologia. —
Di importanza fondamentale in
sono 1'Enchiridion clericorum. Documenta Ecclesiae sacrorum alumnis instituendis, Romae
1938 e la Costituzione «Deus scientiarum Dominus »; Einfuhrung in das Studium der Weise
katholischen Theologie, a cura della Facoltà teologica dell'Università di Monaco, 1921. - Costituzio
-
K. Adam, Glaube und Glaubenswissenschaft, 2 ed., Rottenburg 1923. Idem, Was ist kath.
Theologie ?, in « Wissenschaft und Weisheit », 10, 1943, 1-22. - Roger Aubert, Le pro- Beumer,
blème de l'acte de foi. Données traditionnelles et résultats des controverses récentes, Louvain
1945. Importante. - H. U. von Balthasar, Analogie und Natur. Zur Klàrung der theo- Gla
logischen Prinzipienlehre Karl Barths, in « Divus Thomas » (Fr.), 23, 1945, 3"56. - Idem, z
Analogie und Dialektik. Zur Klàrung der theologischen Prinzipienlehre Karl Barths, « ib. », Rus
-
22, 1944, 171-216. W. Bange, Form-Einheit von Theologie und Philosophic?, in « Catho- Freiburg
lica », 3, 1934, 10-26. - A. P. Batiffol, Theologia, Theologi, in « Ephemerides theol. Lo- d
vanienses », 5, 1928, 205-220. - L. Baudry, Le « Tractatus de principiis theologiae » at- Mo
tribué a Occam, Paris 1936. - B. Baur, Um Wissen und Weisen der Theologie, in « Bened.
-
Monatsschrift », 9, 1927, 197-99. A. Bea, S. I., La Costituzione Apostolica « Deus Scien¬ pro
tiarum Dominus»-. origine e spirito, in « Gregorianum », 22, 1941, 445-66. - M. Berti, Le
-
Methodologiae theologicae elemento, Romae 1955. J. Beumer, Die Theologie als intellectus et
fideì dargestellt an Hand der Lehre des Wilhelm von Auxerre und Petrus von Tarantasia, in
in « Scholastik », 17, 1942, 32-49. - Idem, Theologie als Glaubensverstàndnis, Wurzburg biblio
-
1953. Idem, Zzvischen Patristik und Scholastik. Gedanken zum Wesen der Theologie an
Hand des Liber de fide ad Petrum des hi. Fulgentius von Ruspe, in « Gregorianum », 23, Erk
-
1942, 326-47. - J. Bilz, Einfùhrung in die Theologie, Freiburg im Br. 1933. J. Fr. Bon- P.
nefoy, O. F. M., La nature de la theologie selon saint Thomas d'Aquin, Paris 1939. Guido - théologie
M. Camps, Bases de una metodologia teològica, Abadia de Montserrat 1954. - O. Casel, 1
-
Glaube, Gnosis, Mysterium, Miinster 1941. G. Cavigioli, Avviamento allo studio delle
scienze teologiche, Torino 1920. - L. Charlier, Essai sur le probleme théologique, Thuillies
Fe
la
1938 (all'Indice ). - M. D. Chenu, Une école de theologie, Le Saulchoir 1937 (all'Indice).
- Idem, Position de la théologie, in « Revue des sciences phil. et théol. », 24, 1935, 232-257.
- C. Colombo, La metodologia e la sistemazione teologica, in « Problemi e Orientamenti
di Teologia Dogmatica », I, Milano 1957, 1-56, con ricca bibliografia ragionata. Y. Con- -
gar, Théologie, in « Diet, de théol. cath. », 15, 341-562 con ricchissima bibliografia fino
al 1939. H. J. Denzinger, Vier Bucher von der religiosen Erkenntnis, Wurzburg 1856-57.
-
- M. D'Herbigny, La théologie du Révélé, Parigi 1921. - P. G. M. Eldarov, Presenza
della teologia, Padova 1954. Studio sulla « Nouvelle théologie » con relativa bibliografia.
- J. Engert, Studien zur theol. Erkenntnislehre, Regensburg 1926. - K. Eschweiler, Die
zzvei Wege der neueren Theologie, Augsburg 1926. - J. Cl. Fenton, The concept of sacred
Theology, Milwaukee 1941. - A. Gardeil, Le donné révélé et la théologie, 3 ed., Paris 1910.
BIBLIOGRAFIA 749

-1941,
J. O. M. Gervais, Science théologique don de science, in « Revue Univ. Ottawa»,
et
- M. Grabmann, Storia della teologia cattolica, Milano 1937. - J.
li,
C.
213-234.
-
Gspann, Einfiihrung in die katholische Dogmatik, Regensburg 1922. Ch. Journet, In¬
troduction à la théologie, Paris 1947; trad, ital., Alba 1956. - F. Kattenbusch, Zar Geschi-
chte der Ausdrucke Theologie, Theologien, Theologos, in « Zeitschrift fur Theologie und
-
Kirche », 11, 1930, 161-205 (prot.). G. Kihn, Encyklopàdie und Methodologie der Theo-
logie, Freiburg im Br. 1892. - J. Kleutgen, Theologie der Vorzeit, 2 ed., 5 voli., Miinster
1867/74. - G. Koepgen, Die Gnosis des Christentums, Salzburg 1939 (all'Indice). D. -
M. Koster, O. P., Theologie, Theologien und Glaubenssinn, in « Theologie und Glaube »,
35, 1943, 82-90. - C. Krieg, Encyklopàdie der theologischen Wissenschaften, 2 ed. 1910;
trad, italiana, Roma 1913. - J. Kuhn, Einleitung in die katolische Dogmatik, 2 ed., Tu¬
bingen 1859. - A. Lang, Die Loci theologici des Melchior Cano und die Methode des dogma-
tischen Bezveises, Miinchen 1925. - E. Marcotte, La nature de la théologie d'après Mel¬
chior Cano, Ottawa 1949. - V. Morel, O. F. M. Cap., Inleiding to Theologie, Anvers 1955.
- M. Muller, Theologie und Theologie nach Johannes Duns Skotus, in « Wissenschaft und
-
Weisheit » 1934, 36 ss. A. Oddone, La luce della ragione nei problemi teologici, Milano
1935. - P. Parente, La teologia, Roma 1952. - Th. Pegues, Propaedeutica thomistica ad
sacram theologiam, Pistoni 1931. - C. Pera, Iteologi e la teologia nello sviluppo del pen¬
siero cristiano dal III al IV secolo, in « Angelicum », 19, I94L 39~95- ~ G. Rabeau, In¬
troduction à l'étude de la Théologie, Paris 1926. - J. Rivière, Théologie, in « Revue des
sciences religieuses », 16, 1936, 47-57. - A. Rohner, De natura theologiae iuxta S. Al-
-
bertum, in « Angelicum », 16, 1939, 2-23. C. v. Schàzler, Introductio in s. Theologiam
dogmaticam, Regensburg 1882. - J. M. Scheeben, Imisteri del cristianesimo, Brescia 1949.
-
Si veda il ricchissimo indice analitico-sintetico, voce « Teologia ». R. M. Schultes, In¬
troductio in historiam dogmatum, Parisiis 1922. - Th. Soiron, Heilige Theologie, Regensburg
1935 ; trad, franc.: La condition du Theologien, Paris 1953. - F. Stegmuller, Roberti Kil-
wardby O. P., De natura theologiae, Miinster 1935. - J. Stiglmayer, Mannigfache Be-
deutung von « Theologie » und « Theologen », in « Theologie und Glaube », 11, 1919, 296-309.
- A. Stolz, Introductio in s. Theologiam, Freiburg im Br. 1941. - Idem, Charismatische
Theologie, in « Der Katholische Gedanke », 1938, 187 ss. - St. Szydelski, Prolegomena
-
in Theologiam sacram, 2 voli., Lemberg 1920-21. H. Weisweiler, S. I., Natur und
Vbernatur in Glaube und Theologie, in « Scholastik », 14, 1939, 346-47. - Fr. Werner,
Geschichte der katholischen Theologie Deutschlands seit dem Trienter Condì, Miinchen
1866, 2 ed. 1889. - Idem, Geschichte der apologetischen und polemischen Literatur und
-
christlichen Theologie, 5 ed., Schaffhausen 1861-67. P- B. M. Xiberta, Introductio in
sacram theologiam, Madrid 1949. - K. Ziesche, tìber katholische Theologie, Paderborn 1919.

Sul concetto di rivelazione. — B. Becker, Die Entwicklung der Lehre von der
prophetischen Offenbarung von Wilhelm von Auxerre bis zu Thomas von Aquin, Breslau
-
1940. Idem, Die Analyse der Offenbarungsvorganges beim hi. Thomas im Lichte vortho-
mistischer Prophetietraktate, in « Angelicum », 16, 1939, 195-244. - J. Brinktrine, Of¬
fenbarung und Kirche, 2 ed., Paderborn 1947. - C. Colombo, Rivelazione, in « Enciclo¬
pedia Cattolica », 10, 1018-1025. - M. Cordovani, Il Rivelatore, 3 ed., Roma 1945. -
Ed. Dhanis S. I., Bij de Verschijningen en het geheim von Fatima. Een critische Bijdrage,
-
Bruges-Bruxelles 1945. Idem, A propos de « Fatima et la critique », in « Nouvelle Revue
Théologique », 74, 1952, 580-606. - Idem, Sguardo su Fatima e bilancio di una discussione,
in « Civiltà Cattolica », 1953, II, 392-406. -
H. Dieckmann, De revelatione Christiana,
Friburgi in Br. 1930. - J. Feldmann, Geschichte der Offenbarung des Alten Testamentes,
Bonn 1930. - D. Feuling, Echte und unechte Offenbarung, in « Bened. Monatsschrift »,
17) 1935) 257-67. - Garrigou-Lagrange, De revelatione, 4 ed., Romae 1945. - R. Guar¬
dini, Die Offenbarung, ihr Wesen und ihre Formen, Wiirzburg 1940. - J. Hessen, Pla-
tonismus und Prophetismus. Die antike und die biblische Geisteswelt in strukturvergleichender
195

Offenbar
750 BIBLIOGRAFIA
1
654
Betrachtung, Miinchen 1939. -
N. Jung, Revelation, in « Diet, de théol. cath. », 13,
258-618. - H. LAIS, Eusebius Amort und seine Lehre iiber die Privatoffenbarungen, Freiburg
im Br. 1940. - H. Niebeker, Wesen und Wirklichkeit der iibernatiirlichen Offenbarung, Koln
-
Freiburg im Br. 1940. K. Rahner, Horer des Wortes. Zur Grundlegung der Religionsphi-
losophie, Miinchen 1941. - Idem, Visionen und Prophezeiungen, 1952; trad, ital., Milano
Di
Thoma
-
1955. M. Schmaus, Vom Wesen des Christentums, 1947; trad, ital., Alba 1958. S. - dialektis
Tromp, S. I., De revelatione Christiana, 6 ed., Romae 1951. —
Protestanti: J.
Baillie, The Idea of Revelation in Recent Thought, London 1956. - K. Bornhausen, Die
I

-
Offenbarung, 1928. R. Bultmann, Der Begriff der Offenbarung in Neuen Testament, Tu¬ théologi
Riverso
bingen 1929. - H. H. Schrey, Existenz und Offenbarung, 1947. Altra bibliografia prote¬
stante in « Religion in Geschichte und Gegenwart », 4, 654-672. - N. Sòderblom, Dieu
vivant dans l'histoire, Paris 1937.
Bruckbelg
Su Karl Barth. — U. V.Balthasar, Karl Barth, Koln 195 1. - H. Bouillard, Karl
-
Barth, voli. 3, Paris 1957. Opera fondamentale. J. Fehr, Die Offenbarung als Wort Gottes
D

bei Karl Barth und Thomas von Aquin, in « Divus Thomas » (Fr.), 15, 1937, 55-64. -
d'analogi
Idem, Offenbarung und Analogie. Ihr Verhàltnis in dialektischer und thomistischer Theo-
-
logie, « Ibid. », 291-307. Idem, Offenbarung und Glaube. Ihr Verhàltnis in dialektischer Aus
und thomisticher theologie, Fribourg 1939. - I. Hamer, Karl Barth, Paris 1949. L. Ma- - W
levez, Théologie dialectìque : théologie catholique et théologie naturelle, in « Recherches 1
-
de science religieuse », 28, 1938, 385-429/549. E. Riverso, La teologia esistenzialistica Tripli
di Karl Barth, Napoli 1955.
An
Per il problema dell'a nalogia. —
R. M. Bruckbelger, L'ètre valeur révélatrice Theo
-
de Dieu, in « Revue thomiste », 1937, 201-26. C. Feckes, Die Analogie in unserem Got- T
G
teserkennen, ihre metaphysische und religiose Bedeutung, in « Probleme der Gotteserken-
nen », Miinster 1928. - R. Grosche, La notion d'analogie et le probleme théologique 193
d'aujourd'hui, in « Revue de philosophic », 1935, 302-12. -
J. Habbel, Die Lehre des
heiligen Thomas von der nur analogen Bedeutung unserer Aussagen iiber Gott, Regensburg
1928. - H. Lyttkens, The analogy between God and the World, Upsala 1952. - J. Ma¬
ritain, Distinguer pour unir ou les degrés du savoir, Paris 1940. -
Ch. de Moré-Pongi-
baud, Du fini à Tinfini, Paris 1957. -
J. B. Mondin, Triplice analisi dell'analogia e suo
uso in teologia, in «Divus Thomas », 1957, 411-421. - M. T. L. Penido, Le róle de l'ana¬ Lakner
logie en théologie dogmatique, Paris 1931. - E. Przywara, Analogia entis, Miinchen 1932. -
- Idem, Analogia entis, Analogia fidei, in « Lexikon fiir Theologie und Kirche », I, 1957, Mers
coli. 407-476. - Idem, Religionsphilosophie katholischer Theologie, Miinchen 1926.
Bruno de Solages, Dialogue sur l'analogie, Paris 1946. - G. SÓHNGEN, Analogia fidei :
-
théolog
R
Gottàhnlichkeit allein aus Qlaubenì, in « Catholica », 3, 1934.

§ 2. Oggetto della teologia.

Oltre la bibliografia del § 1 si veda: J. A. Jungmann, S. I., Die Frohbotschaft und


unsere Glaubensverkiindigung, Regensburg 1936. - F. Lakner, Das Zentralobjekt der Theo-
logie, in « Zeitschrift fiir kath. Theologie», 62, 1938, 111. - R. Martin, L'objet integrai
de la théologie, in « Revue thomiste », 1912, 12 ss. - E. Mersch, Le Christ mystique centre
de la théologie comme science, in « Nouvelle Revue théologique », 61, 1934, 449-475. -
Idem, L'objet de la théologie et le « Christus totus », in « Recherches de science reli¬
gieuse », 26, 1936, 129-157.
BIBLIOGRAFIA 751

§ 3. La teologia come scienza.

K. Adam, Von dem angeblichen Zirkel im katholischen Lehrsystem, In « Wissenschaft


-
und Weisheit », 6, 1939, 1-25. J. M. Alonso, C. M. F., La Teologia corno ciencia, in
« Rev. Esp. teol. », 4, 1944, 611-34; 5, 1945, 3-38, 433-50. -
Z. Alszeghy, S. I., La
teologia dell'ordine soprannaturale nella scolastica antica, in « Gregorianum », 31, 1950,
-
414-450. L. AmoróS, La teologia corno ciencia pràctica en la escuela franciscana en los
tiempos que preceden a Escoto, in « Archives d'histoire dottrinale et littéraire du Moyen-
-
Age », 9, 1934, 261-303. A. Antweiler, Der Begriff der Wissenschaft bei Aristoteles, Bonn
-
1936. Idem, Vlber die Beziehungen zwischen historischer und systematischer Theologie,
in « Theologie und Glaube », 29, 1937, 489-497. - A. Arntz, Sociologie van de Katholieke
Theologie, in « Bijdragen nederl. Jezuiten », 11, 1950, 237-261. - B. Baudoux, Philosophia
ancilla Theologiae, in « Antonianum », 1937, 293 ss. - W. Betzendòrfer, Glauben und Wis-
sen bei den grossen Denkern des Mittelalters, Gotha 1931. - J. Beumer, Konklusionstheo-
-
logie, in « Zeitschrift fur kath. Theologie », 62, 1939, 360-65. Idem, Thomas von Aquin
-
zum Wesen der Theologie, in « Scholastik », 1955, 195-214. E. Beurlier, Les rapports
de la raison et de la foi dans la philosophie de saint Anselme, e J. Bainvel, La theologie
de saint Anselme, esprit, méthode et procédés, points de doctrine, in « Revue de philoso¬
-
phie », 1909, 692-723, 724-46. A. Bielmeier, Die Stellungsnahme des Hervaeus Natalis
O. P. (f 1323) in der Frage nach dem Wissenschaftscharakter der Theologie, in « Divus
-
Thomas » (Fr.), 1925, 399-414. M. O. Bierbaum, Zur Methodik der Theologie des hi.
-
Bonaventura, in « Der Katolik », 4 serie, 40, 1909, 34-52. J. F. Bonnefoy, La métho-
-
dologie théologique de s. Thomas, in « Rev. Espaii. teol. », 10, 1950, 41-82. Ch. Boyer,
S. I., Philosophie et theologie chez saint Augustin, in « Revue de philosophie », 1930,
-
503-18. Idem, Qu'est-ce que la theologie? Reflexions sur une controverse, in «Gregoria¬
num », 21, 1940, 255-66. - P. Th. Camelot, O. P., Theologie monastique et théologie
-
scholastique, in « Revue des sc. ph. et th. », 42, 1958, 240-253. F. Cavallera, La
théologie positive, in « Bulletin de littér. ecclésiastique », 1925, 20-42; riprodotto in
« Scuola Cattolica », 80, 1952, 48-68. - F. Cayré, La contemplation augustinienne. Prin-
cipes de la spiritualité de saint Augustin, Paris 1927. - M. D. Chenu, O. P., La théo¬
-
logie comme science au XIII' siècle, 3 ed., Paris 1957. Idem, La théologie au XII' siècle,
-
Paris 1957. Idem, Position de la théologie, in « Revue des se. phil, et théol. », 24, 1935,
- -
232-257. Idem, La teologia è una scienza? trad, dal frane., Catania 1958. Idem, Gram-
maire et théologie aux XII' et XIII' siècles, in « Archives d'histoire doctrinale et litté¬
raire du Moyen-Age », 10, 1935, 36, 5-28. - Idem, Naturalisme et théologie au XII' siècle
in « Rech. de se. relig. », 37, 1950, 1-21. - Idem, Théologie symbolique et exégèse sco-
lastique au XII'-XIII' siècle, in « Melanges J. de Ghellinck », 2, 1951, 509-526. - Idem,
Dogme et théologie dans la bulle Unam Sanctam, in « Mélanges J. Lebreton », 1952, 307-
316. - C. Colombo, L'elemento storico nell'insegnamento teologico, in « Scuola Cattolica »,
-
80, 1952, 3-25. Idem, La metodologia teologica dal 1900 al 1950, « Ib. », 80, 1952, 453-
479. - P. M. Cordovani, Per la vitalità della teologia, in « Angelicum », 17, 1940,
133-146. -
Idem, Mentalità teologica, Roma 1942. - J. Cottiaux, La conception
de la théologie chez Abélard, in « Revue d'hist. eccl. », 1932. - Cuervo, La teologia
corno ciencia, in « Ciencia Tomista », 46, 1932, 173-99. -Th. Deman, Composantes
de la théologie, in « Rev. d. se. phil. et théol. », 28, 1939, 286-344. -
G. Ed. Demers,
Les divers sens du mot « ratio » au Moyen-Age. Autour d'un texte du maitre Ferrier
de Catalogne (1275). Publications de l'Institut d'Etudes médiévales d'Ottawa. I. Etu¬
des d'histoire littéraire et doctrinale du XIII' siècle, 1932, 105-139. -
M. Dibe-
LIUS, Wozu Theologie? Von Arbeit und Aufgabe theologischer Wissenschaft, 1941 (prot.).
Die Bedeutung der historischen-kritischen Methode fu

752 BIBLIOGRAFIA v
Bruni,
- A. Dietershagen, Kìrche und theologisches Denken nach Duns Skotus, in « Wis- Bona
-
senschaft und Weisheit », 1934, 273-86. H. Dolch, Theologie und Physik. Der Wandel Aqu
La
in der Strukturauffassung naturwissenschaftlicher Erkenntnis und seine theologische Be-
deutung, 1951. - K. Dominguez, Cardcter de la teologia segùn la escuela agustiniana de Fecke
-
los siglos XIII-XX, in « Livid. D. », 163, 1951, 233-256. R. Draguet, Méthodes théo-
na
T
logiques d'hier et d'aujourd'hui, in « Revue catholique des idées et des faits », 1936. - G.
Ebeling, Die Bedeutung der historischen-kritischen Methode fur die protestantische Theo-
-
logie und Kirche, in « Zeitschr. fiir Theol. u. Kirche », 47, 1950, 1-46. R. Egenter, 194
cont
Vernunft und Glaubenswahrheit in Aufbau der theologìschen Wissenschaft nach Aegidius
-
Romanus, in « Philosophia perennis » (Festgabe Geyser), 1 vol., 195-208. Fr. Ehrle, mouvemen
-
La Scolastica e i suoi compiti odierni, trad. it. di G. Bruni, Torino. 1935. E. Eilers, und
O. F. M., Gottes Wort. Eine Theologie der Predigt nach Bonaventura, 1941. - J. Engert, Gagnebe
Die Theorie der Glaubenswissenschaft bei Thomas von Aquin (Festgabe Seb. Merkle),
1922, 14-117. - C. Fabro, C. P. S., Una nuova teologia. La teologia della predicazione, 21
in « Divus Thomas » (Piac.), 45, 1942, 202-15. - C. Feckes, Glaube und Glaubenswis¬ d'a
senschaft nach Albert dem Grossen, in « Zeitschrift fiir kath. Theologie », 54, 1930, 1-39. Thomas
- J. Fellerer, Das Verhàltnis von Philosophie und Theologie nach Martin Deutinger, 1938. philoso
- J. C. Fenton, The Concept of Sacred Theology, 1941. - M. Ferro Conselo, Las c
conclusiones teológicas en Sudrez, in « Rev. Espan. teol. », 9, 1949, 265-291. - M. Flick, II conséqu
valore dell'argomento di convenienza, in « Probi, sc. di teol. contemp. », Roma 1954, 57-62. - -
A. Forest, F. van Steenberghe, M. Gandillac, Le mouvement doctrinal du IX" au XIV Gru
-
siècle, 195 1. J. Friedrichs, Die Theologie als spekulative und praktische Wissenschaft nach Id
Bonaventura und Thomas von Aquin, 1940. - M. R. Gagnebet, O. P., Un essai sur le pro- Joh
-
blème théologique, in « Revue Thomiste », 45, 1939, 108-146. Idem, La nature de la theo¬
-
logie spéculative, in « Revue Thomiste », 44, 1938, 3-17, 213-255, 645-674. Idem, Le (Festgabe
problème actuel de la theologie et la science Aristotélicienne d'après un ouvrage récent (A. X-XII'
Stolz, Manuale theologiae dogmaticae, I), in « Divus Thomas » (Piac.), 46, 1943, 237-70. tradition
- R. Garrigou-Lagrange, O. P., Le sens commun, la philosophie de l'étre et les formules
-
dogmatiques, Paris 1909. Idem, Le sens du mystère ou le clair-obscur intellectuel, Paris philos
-
1934. Idem, La notion pragmatiste de la vérité et ses conséquences en théologie, in « Acta augus
Pontif. Academiae Rom. S. Thomae Aq. », 9, 1941, 153-78. - J. Geiselmann, Die Glau¬ Paris
benswissenschaft der katholischen Tubinger Schule und ihre Grundlegung durch J. Seb. von d'histoire
Drey, in «Tubinger Quartalschrift », ni, 1930, 49-117. - Idem, Lebendiger Glaube aus d'ap
Geheiligter Uberlieferung. Der Grundgedanke der Theologie Johann Adam Mòhlers und der h
-
katholischen Tubinger Schule, 1942. B. Geyer, Der Begriff der scholastischen Theologie, Wissenschaftsbegrif
u
in « Synthesen in der Philosophie der Gegenwart » (Festgabe A. Dyroif), 1926, 112-25.
- J. de Ghellinck, S. I., Dialectique et dogme aux X-XII" siècle (Festgabe CI. Baum- Wese
-
ker), 1913, 79-99. IDEM, Patristique et argument de tradition au bas Moyen-àge, in « Aus Glaub
der Geisteswelt des Mittelalters » (Festschrift Grabmann), I, 404-26. - E. Gilson, Etudes speculativ
de philosophie médiévale, Paris 1921. - Idem, L'idée de philosophie chez saint Augustin et S
chez saint Thomas d'Aquin, in « Acta hebdomadae augustinianae-thomisticae », 1931, secu
75-87. - Idem, Introduction à l'étude de saint Augustin, Paris 1929. - Idem, Sens et na¬
ture de I'argument de saint Anselme, in « Archives d'histoire doctrinale e littéraire du
Moyen-Age », 9, 1934, 5-51. - C. Goerung, La théologie d'après Erasme et Luther, 1913.
- M. Grabmann, Einfiihrung in die Summa Theologiae des hi. Thomas von Aquin, 2 ed.
1928; trad, ital., Milano 1930. - Idem, Die Wissenschaftsbegriff des Hi. Thomas von Aquin,
und das Verhàltnis von Glaube und Theologie zur Philosophie und Weltlichen Wissenschaft,
1934. - Idem, Matthias Joseph Scheebens Auffassung vom Wesen und Wert der theologischen
Wissenschaft, in M. J. Scheebens, der Erneuerer katholischer Glaubenswissenschaft, Mainz 1935.
- Idem, De quaestione utrum theologia sit scientia speculativa an practica a B. Alberto
Magno et S. Thoma Aquinate pertractata, in « Atti della Settimana Albertina », 1932,
107-126. - Idem, De theologia ut scientia argumentativa secundum S. Albertum Magnum
BIBLIOGRAFIA 753
et S. Thomam Aquinatem, in « Angelicum », 14, 1937, 39-60. - Idem, Die theologische
Erkenntnis und Einleitungslehre des hi. Thomas von Aquiti auf Grund seiner Schrift : in
Boethium de Trinitate. Im Zusammenhang der Scholastik des 13. u. beginn. 14. Jh. dar-
gestellt, 1948. - Idem, De quaestione utrum aliquid possit esse simul creditum et scitum inter
scholas augustinismi et aristotelico-thomismi Medii-Aevi agitata, in « Acta hebdomadae
-
augustinianae-thomisticae », 1931, 110-37. R- Guardini, Anselm von Canterbury und
das Wesen der Theologie, in « Auf dem Wege », 1923. - G. B. Guzzetti, La controversia
sulla « teologia della predicazione », in « Scuola Cattolica », 77, 1950, 260-282, con un ricco
saggio bibliografico, pp. 350-356. - G. Hafele, Die Berechtigung der theologischen Fa-
-
kultàt in Organismus der Universitàt, 1932. E. Hirsch, Geschichte der neueren evange-
lischen Theologie, 1949 ss. - P. Hitz, Théologie et catéchèse, in « Nouv. Revue théol. », 87,
-
1955) 897-923. - E. Hocedez, Histoire de la théologie au XIX' siècle, 1949 ss. A. M. Hor-
vàth, Eigenart der theologischen Wissenschaft, in « Divus Thomas » (Fr.), 24, 1946, 349-
-
392. A. Humbert, Des origines de la théologie moderne, Paris 1911. - Humilis a Genua,
De Theologiae obiecto scholastica disquìsitio, in « Estudis Franciscans », 41, 1929, 447-58.
- -
Idem, De sacrae theologiae scientifica natura, « Ibid. », 42, 1930, 165-180. Endre von
Ivanka, Aristotelismus und Platonismus in theologischen Denken. Westliche und ostliche
Theologie, in « Scholastik », 14, 1939, 373-396. - E. Kappler, Die Verkundigungstheologie,
1949, con ampia bibliografia. - A. M. Jacquin, Les « rationes necessariae » de saint An-
selme, in « Mélanges Mandonnet », 1930, 2, 67-73. -
Idem, Le magistère ecclésiastique
source et règie de la théologie, in « Revue des sciences phil. et théol. », 6, 1912, 253-78.
A. Kolping, Anselms Proslogion-Beweis der Existenz Gottes. Im Zusammenhang seines spe-
-
kulativen Programms Fides quaerens intellectum, 1939. L. KÒSTERS, S. I., Theologie als
-
Wissenschaft, in « Scholastik », 14, 1939, 234-40. E. Krebs, Theologie und Wissenschaft
-
nach der Lehre der Hochscholastik, 1912. J. KUNIclé, S. Thomas et theologia « Kerygma-
-
tica », in « Angelicum », 1955, 35-51. J. Kurzinger, Alfonsus Vargas Toletanus und seine
theologische Einleitungslehre. Ein Beitrag zur Geschichte der Scholastik im 14. Jahrhun-
dert, 1930. - M. Labourdette, La théologie intelligence de la foi, in « Revue Tomiste »,
46, 1946, 5-44. - N. J. Laforet, Dissertano historico-dogmatica de methodo theologiae
-
sive de auctoritate Ecclesiae catholicae tanquam regula fidei christianae, 1849. Fr. Laknbr,
Lebendige Theologie oder Theologie der Verkundigung, in « Theologisch-praktische Quar-
talschrift », 92, 1939, 591-94. - Idem, Theorie einer Verkundigungstheologie, in « Theo-
-
logie der Zeit », 1939. A. Landgraf, Les preuves scripturaires et patristiques dans Var¬
gumentation théologique, in « Revue des sciences philos. et théol. », 20, 1931, 287-92. -
A. Lang, Die loci theologici des Melchior Cano un die Methode des dogmatischen Beweises,
-
1925. Idem, Die Gliederung und Reichweite des Glaubens nach Thomas von Aquin und
den Thomisten, in «Divus Thomas », 20, 1942, 204-36, 335-46; 21, 1943, 79-97. - Idem,
Die conclusio theologica in der Problemstellung der Spàtscholastik, « Ibid. », 22, 1944,
- -
257-90. Idem, Heinrich Totting von Oyta, 1937. A. Lanz, La dottrina De locis theo-
logicis de M. Baio in una celebre controversia del secolo XVI, in « Gregorianum », 22,
1941, 44-79. - J. Leclercq, O. S. B., La théologie comme science d'après la littérature
quodlibétique, in « Recherches de la théologie ancienne et médiévale », 11, 1939, 351-84.
- Idem, Un témoignage du XIII' siècle sur la nature de la théologie, in « Archives d'histoire
-
doctrinale et littéraire du Moyen-Age », 13, 1940-42, 301-22. H. Lennerz, Das Ronzii
von Trient und theologische Schulmeinungen, 1929. -
J. Levie, Les limites de la preuve
d'Ecriture Sainte en théologie, in « Nouv. Rev. théol. », 1949, 1009-1029. - J. B. Lotz,
S. I., Wissenschaft und Verkundigung. Ein philosophischer Beitrag zur Eigenstànigkeit einer
Verkimdigungstheologie, in « Zeitschrift fiir kath. Theologie », 62, 1938, 465-501. - S. M.
Lozano, Naturaleza de la sagrada teologia, in « Ciencia Tomista », 1924, 204 ss. - S.
Lyonnet, De notione et momento theologiae biblicae, in « Verbum Domini », 34, 1956,
-
142-153. A. Maccafieri, O. P.-M. Giraudo, O. P., Bibliografìa sul problema della Teo¬
logia, Bologna 1942. - A. Magrini, O. F. M., Ioannis Duns Scoti doctrina de scientifica
48 - schmaus - dogmatica I.
siero teologico di M. J. Scheeben S. Tommaso, Padova 1956.
enseigne
754 BIBLIOGRAFIA
Sum
-
theologiae natura, 1952. H. J. Marrou, Saint Augustin et la fin de la culture antique, 29,
in
Paris 1938. - R. M. Martineau, Le pian de la Summa aurea de Guillaume d'Auxerre, nella
raccolta: « Theologie Ottawa», I, 1937, 79-114. - H. Meyer, Die Wissenschaftslehre des reli
Thomas von Aquin. Die Glaubenswissenschaft (sacra dottrina), in « Philosophisches Jahr- katholisc
* neh », 48, 1935, 12-40. - P. Minges, Das Verhàltnis zwischen Glauben und Wissen, Theo- Schlagen
-
log>e und Philosopie nach Duns Scotus, 1908. M. Mùller, Die Theologie als Weisheit Essa
riach Scotus, in « Wissenschaft und Weisheit », 1934, 39-52. -
F. S. Pancheri, Il pen¬
siero teologico di M. J. Scheeben e S. Tommaso, Padova 1956. - Pare, A. Brunet, P. Trem- 194
blay, La renaissance du XIII' siècle. Ses écoles et Venseignement, 1933. -
B. Pergamo, Jahru
De quaestionibus ineditis Pr. Odonis Rigaldi, Pr. Guilelmi de Melitona et Codicis Val. Glaubenswis
lat. 782 circa naturam theologiae deque earum relatione ad Summam Theologicam Fr. Judenchristentum
Ale-
xandri Halensis, in « Archivum Franciscanum historicum », 29, 1936, 3-54, 308-64. - M. M. d
Philipon, La théologie science suprème de la vie humaine, in « Revue Thomiste », 1935, a
387 ss. PoLLjtM, L'élément historique dans la controverse religieuse du XVI' siècle, 1932.
-
- B. POSCHMANN, Der Wissenschaftscharakter der katholischen Theologie, 1932. H. - Wissen
-
Rahner, Teologia e Kerygma, Brescia 1958. F. Schlagenhaufen, Besprechung zu. P. 1932-33
Ang
Wyser, Theologie als Wissenschaft, und zu. L. Chartier, Essai sur le problème théologique,
in « Zeitschrift fur kath. Theologie », 63, 1939, 336-71. - M. Schmaus, Ein Wort zur
VerkiXndigungstheologie, in « Theologie und Glaube », 33, 1941, 312-22. - Idem, Die Stel- Ansel
lung Matthias Joseph Scheebens in der Theologie des 19. Jahrunderts, nel voi. in collabora¬
zione : M.Joseph Scheeben der Erneuerer katholischer Glaubenswissenschaft, Mainz 1935, 3 1-54. So
-
- H. J. Schoeps, Theologie und Geschichte des Judenchristentums, 1949. B. M. Schwalm,
Les deux théologies : la scolastique et la positive, in « Revue des sciences phil. et théol. »,
operibus

2, 1908, 674-703. - O. Semmelroth, S. I, Die QsoXovia des Ps.-Dionysius d


Areopagita, in « Scholastik », 27, 1952, 1-11. -
P. Simon, Erkenntnistheorie und Wis-
théologi
senschaftsbegrijf in der Scholastik, 1927. - Idem, Der Wissenschaftsbegrijf seit Beginn der
Neuzeit, in « Jahresbericht der Gòrresgesellschaft », 1932-33, 45-61. -
H. D. Simonin, réflex
The
O. P., Note sur 1'argument de tradition en théologie, in « Angelicum », 15, 1939, 409-18.
- Idem, De la nécessité de certaines conclusions théologiques, in «Angelicum», 19, 1938, Canter
72-83. - G. Sòhngen, Die Einheit der Theologie in Anselm Proslogion, 1938. Idem, - Thom
Aus der Theologie der Zeit, 1948. - Idem, Bonaventura als Klassiker der Analogia fidei, 1940
in «Wissenschaft und Weisheit», 2, 1935, 97-111. - Th. Soiron, O. F. M., D. Seraph. A
S. Bonaventurae Prolegomena ad sacram theologiam ex operibus eius collecta, 1932. Idem, - teo
Divu
Die Theologie des gòttlichen Wortes, in « Wissenschaft und Weisheit », 6, 1939, 41-58,
95-111, 179-193, 223-244. - Idem, Die theologische intention des Duns Scotus, in « Sechste
und siebte Lektorenkonferenz der deutschen Franziskaner fur Philosophie und Theo- s
logie », 1934, 71-79. - C. Spicq, L'avènement de la théologie biblique, in « Rev. des se. V
-
phil. et théol. », 35, 1951, 561-574. Idem, Nouvelles réflexions sur la théologie biblique, 1936
-
« Ibid. », 42, 1958, 209-219. A. STOLZ, O. S. B., Zur Theologie Anselm im Proslogion, Scho
-
in « Catholica », 2, 1933, 1-24. Idem, Anselm von Canterbury, 1938. Introduzione.
Idem, Positive und spekulative Theologie, in « Divus Thomas » (Fr. ), 1934, 327-43. -
-
Zapelen
n

-
Idem, De theologia kerygmatica, in «Angelicum», 17, 1940, 337-51. J. Stracke, Die
scholastische Methode in der Summa aurea des Wilhelm von Auxerre, in « Theologie und
Glaube », 3, 1913, 549-57. -A. Temino, La conclusion teològica, in « Rev. Esp. teol. »,
-
6, 1946. K. Thieme, Fides quaerens intellectum, in « Divus Thomas » (Fr.), 22, 1914,
-
452-9. G. Tredici, Teologia positiva e teologia scolastica, in « Scuola cattolica », 1924,
249 ss., 329 ss. - A. M. Vellico, O. F. M., De charactere scientifico theologiae apud Do-
ctorem subtilem, in « Antonianum », 16, 1941, 3-30. -
P. Vignaux, Humanisme et théo¬
-
logie chez Jean Duns Scot, in « La France franciscaine », 1936, 209-33. H. Weisweiler,
S. I., Die Grundfrage der VerkiXndigungstheologie, in « Scholastik », 15, 1940, 228-32. -
Ph. Wbindel, Das Verhàltnis von Philosophie und Theologie nach Martin Deutinger, 1946.
- -
P. Wyser, Theologie als Wissenschaft, 1938. T. Zapelena, S. I., Problema theologi-
BIBLIOGRAFIA 755

cum, in « Gregorianum », 24, 1943, 23-47,287-3261 25, 1944, 38-73, 247-282. - C. Zl-
MARA, S. M. B., Theologie eine Denkaufgabe, in « Divus Thomas», 18, 1940, 89-112.
- A. Zumkeller, Hugolin von Orvieto und seine theologische Erkenntnislehre, 1941.

§ 4. Teologia e vita.

L. Bail, La theologie affective, 5 voli., 1654. - V. Contenson, Theologia mentis et


-
cordis, 1668 ss. J. Didiot, Cours de théologie catholique. Logique surnaturelle subjective.
-
Logique surnaturelle objective, 1892 ss. A. E. Erob, Matthias Joseph Scheeben - ein Mys-
tiker der Neuscholastik, in « Zeitschrift fiir Aszese und Mystik », 11, 1926, 173-192. -
R. Garrigou-Lagrange, La théologie et la foi, in « Revue thomiste », 1935, 492 ss. -
-
Idem, De Deo uno, Parisiis 1938. P. Glorieux, Introduzione allo studio del dogma, Alba
1951. - M. Grabmann, Das Seelenleben des heiligen Thomas von Aquin, 2 ed. 1924. -
Idem, Theologie und Frommigkeit, in « Klerusblatt », 24, 1943, 229-33. - A. Kerkvoorde,
Les bases spirituelles d'une oeuvre théologique : J. M. Scheeben, in « Nouv. Revue théol. »,
-
66, 1939, 568-578, 661-680. E. Krebs, Die Wertprobleme und ihre Behandlung in der
katholischen Dogmatik, 1917. - J. B. Lotz, Sein und Wert, 1939. M. Rackl, Le--
benskràfte im Dogma, 1922. - A. Rademacher, Religion und Leben, 2 ed. 1929; trad.
-
franc., Bruxelles 1934. T. Richard, Théologie et piété d'après S. Thomas, 2 voli., Paris
1935-37- - J- Maritain, Science et sagesse, Paris 1935. - M. Schmaus, Die Psycholo-
-
gische Trinitàtslehre des hi. Augustinus, Miinster 1927. Y. Simon, La théologie sur la
connaissance pratique, in « Revue de philosophie », 1932, 449-73. - A. Tanquerey, Le
-
grandi verità che generano nell'anima la pietà, Roma 1930. C. Vagaggini, Il senso teo¬
logico della liturgia, Roma 1957.

§ 5. Unità e ripartizione della teologia.

Oltre le opere generali sulla teologia citate al §1, tra le quali si veda sopratutto
Bilz, Congar, Rabeau, Journet, ricordiamo: J. Brinktrine, Zur Einteilung der Theo-
logie, in « Theologie und Glaube », 1935, 569-575. - Idem, Zur Einteilung und zur Stellung
der Liturgik innerhalb der Theologie, « Ib. », 1936, 588-99. - Idem, Welches ist die Aufgabe
und die Stellung der Apologetik innerhalb der Theologie?, « Ib. », 1937, 314 ss. - H. Busson,
-
La pensée religieuse frangaise de Charron à Pascal, 1933. L. J. van Holk, Encyclo¬
-
paedic der Theologie, 1939. A. M. Horvàth, Thomistische Synthese und wissenschaftliche
Apologetik, in « Divus Thomas », 23, 1945, 407-26. - Idem, Der wissenschaftliche Cha-
rakter der Apologetik, « Ib. », 25, 1947, 29-52, 177-91. - A. de Poulpiquet, Apologétique
et théologie, in «Revue des sciences phil. et théol.», 5, 1911, 708-34. - K. Rahner,
Schriften zur Theologie, I, 1955, 9-47.

§ 7. Essenza e caratteristiche del dogma.

A. Deneffe, Dogma, Wort und Begriff, in « Scholastik », 6, 1931, 381-400, 505-38. -


-
E. Dublanchy, Dogme, in « Diet, de théol. cath. », 4, 1574-1650. L. de Grandmaison,
Ou'est-ce qu'un dogme?, Paris 1905. - Idem, Le dogme chrétien. Sa nature, ses formules, son
-
développement, Paris 1928. E. Hugon, Le dogme théologique, Paris 1907. - E. Krebs-
Junglas, Dogma, in « Lexikon ftir Theol. und Kirche », III, 358-66. - P. A. Liegé,
Dogme, in « Catholicisme », 3, 952-957. -
J. M. Parent, La notion de dogme au XIII'
-
siècle, in «Etudes d'histoire littéraire et doctrinale du XIII® siècle », 1932, 141-63. H.
-
Pinard, Dogme, in « Dictionnaire Apologétique», I, 1121-84. C. Vagaggini, Dogma,
in « Enciclopedia Cattolica », 4, 1792-1804. - H. Vorgrimler - K. Rahner - W. Lohff,
Dogma, in « Lexikon f. Theologie und Kirche », 2 ed., Ili, 438-446.
Scrittura C. Balio,
divino-a
756 BIBLIOGRAFIA filosofico
Boyer,
359-
§ 8. Lo sviluppo del dogma.
Dillenschneide
Autori vari, Lo sviluppo del dogma secondo la dottrina cattolica, Roma 1953 [Con¬ O'Dob
tiene i seguenti articoli : M. Flick, « Il problema dello sviluppo del dogma nella teo¬ des
logia contemporanea »; R. Spiazzi, « Rivelazione compiuta con la morte degli Apostoli »; Offen
G. Rambaldi, « Immutabilità del dogma e delle formule dogmatiche »; A. Bea, «Garrigou-Lagrang
Il pro¬
gresso nell'interpretazione della Sacra Scrittura »; C. Balio, « Il senso cristiano e il pro¬
gresso del dogma »; G. Filograssi, « Tradizione divino-apostolica e Magistero della
Chiesa»; C. Boyer, «Relazione tra il progresso filosofico, teologico, dogmatico»; E.
Dhanis, « Révélation explicite et implicite »]. -
C. Boyer, Lo sviluppo del dogma, in
« Orientamenti e Problemi di teologia dogmatica », I, 359-380, con ampia e ragionata
Leon

bibliografia di C. Colombo. - C. Colombo, Lo sviluppo dei dogmi, in « Enciclopedia


-
Apologetica », Alba 1958, 1079-1113. Ch. Dillenschneider, Le sens de la foi et le pro¬ Meu
-
grès dogmatique du mystère marial, Paris 1954. E. O'Doberty, Doctrinal progress and
Remarqu
its Laws, 1924. - D. Dòrholt, Vber die Entwicklung des Dogmas und den Fortschrift
-
in der Theologie, 1892. D. Feuling. Echte und unechte Offenbarung, in « Benediktinische théo
Monatsschrift », 17, 1935, 257-67. - R. Garrigou-Lagrange, O. P., Le relativisme et questio
-
l'immutabilité du dogme, in « Angelicum », 27, 1950, 219-246. J. van Ginneken, De evo- Newman
d
lutie van het dogma, 1926. - F. Haase, Begriff und Aufgabe der Dogmengeschichte, 1911.
- D. Koster, Volk Gottes irn Wachstum des Glaubens, 1950. - M. Jugie, Theologia dogma¬ catt
tica christianorum orientalium, IV, 195 1, 470 ss. -
A. Leonard, O. P., La foi principe Radem
du développement du dogme, in « Rev. des sc. ph. et th. », 42, 1958, 276-286. A. LÉ- Vberlegun
-
PICIER, De stabilitale et progressu dogmatis, 2 ed. 1910. - F. Marin-Sola, L'évolution Dog
homogène du dogme catholique, 2 voli., 1924. - G. E. Meuleman, De ontwikkeling van E
het dogma in de Rooms catholicke theologie, 1951 (prot.). Recensione di G. Thils in O
-
« Eph. theol. Lov. », 1952, 679-682. H. Meylan, Remarques sur la méthode historique
Beharru
et son application à l'histoire des dogmes, in « Revue de théologie et philosophic », 1940,
31-40. - A. Minon, V attitude de J. A. MShler dans la question du développement du dogme Dogm
-
in « Eph. theol. Lov. », 16, 1939, 328-382. J. N. Newman, Oxford university Sermons, »
-
3 ed. 1871. Idem, Essays on the development of christian doctrine, London 1945, 2 ed. dog
1878. - A. Palmieri, Il progresso dogmatico nel concetto cattolico, Firenze 1910. - Chr. développe
Pesch, Dogma und geschichtliche Tatsachen, 1908. - A. Rademacher, Der Entwicklungsge- Louvain
-
danke in Religion und Dogma, 1914. K. Rahner, Vberlegungen zur Dogmenentwicklung, Tournai-Paris
-
in « Zeitschr. f. kath. Theol. », 80, 1958, 237-266. Idem, Dogmenentwicklung, in « Lexikon
Ellenis
f. Theol. und Kirche, 2 ed., Ili,457-463. - Th. de Regnon, Etudes de théologie positive sur
-
la sainte Trinité, I, 1892, 1-49. N. Sanders, O. F. M., Openbaring, Traditie, Dogma- l'Eg
ontwikkeling, in «Studia Catholica », 1939, 1-12, 111-129. - A. Sartori, Propedeutica 1873/5
alla storia del dogma, Torino 1926. - M. Schmaus, Beharrung und Fortschritt im Chrì- re
stentum, 1952. - W. Schneemelcher, Das Problem der Dogmengeschichte. Zum 100. Ge- lect
burtstag Adolf v. Harnacks, in « Zeitschr. f. Kath. Theol. », 48, 1951, 63-89. H. D. - Consp
SlMONIN, Implicite et explicite dans le développement du dogme, in « Angelicum », 1937,
126 ss. - Idem, La Théologie thomiste de la foi et le développement du dogme, 1919. - M.
Tuyaerts, L'évolution du dogme. Etude théologique, Louvain 1919. -J.-H. Walgrave,
O. P. Newman et le développement du dogme, Tournai-Paris 1957.

Opere di storia dei dogmi. —


L. Allevi, Ellenismo e Cristianesimo, Milano
-
1934. E. Amann, Le dogme catholique dans les Pères de l'Eglise, Paris 1932. - J. Bach,
Die Dogmengeschichte des Mittelalters, 2 voli., Wien 1873/5. - R- Draguet, Histoire du
-
dogme catholique, Paris 1946. A. J. Festugière, L'idéal religieux des Grecs et l'Evan-
gile, Paris 1932. -J. de Ghellink, Un programme de lectures patristiques, in « Grego-
rianum », 1933, 303-36; 417-47. - J. F. de Groot, Conspectus historiae dogmatum ab
BIBLIOGRAFIA 757
aetate PP. apostoìorum usque ad saeculum XIII, 2 voli., Romae 1931. - H. Klee, Lehr-
buch der Dogmengeschichte, 2 voli., Mainz 1837-38. - A. M. Landgraf, Dogmengeschichte
-
der Priihscholatik, 8 voli., Regensburg 1952-56. B. J. Otten, A Manual ot the History
-
of Dogmas, 1917. D. Petavius, De theologicis dogmatibus, 4 voli., 1644-50, spesso ristam¬
pato. - K. PrùMM, Der christliche Glaube und die altheidnische Welt, 2 voli., 1935. - Idem,
-
Ilcristianesimo come novità di vita, Brescia 1952. J. Schwane, Dogmengeschichte, 4 voli.,
1862-90; trad, francese, 6 voli., Paris 1903-4. - J. Tixeront, Histoire des dogrhes, 3 voli.,
11 ed., Paris 1930 ss. —
Protestanti :A. Harnack, Lehrbuch der Dogmengeschichte,
-
3 voli., 4 ed., 1909-10; trad, italiana, 7 voli., Mendrisio 1912-14. W. Kóhler, Dog¬
mengeschichte des christlichen Selbstbewusstseins, 1938. -
R. Seeberg, Lehrbuch der Dog¬
mengeschichte, 4 voli., 3 e 4 ed., 1917-30; Compendi di storia dei dogmi furono scritti
da N. Bonwetsch, A. Harnack, F. Loofs, R. Seeberg, F. Wiegand; O. Ritschl, Dog¬
mengeschichte des Protestantismus, 4 voli., 1908-27.

Sul modernismo. —
J. Bessmer, Philosophie und Theologie des Modernismus,
Freiburg im Br. 1912. - L. Da Veiga Coutinho, Tradition et histoire dans la contro¬
verse moderniste, 1954. - C. Fabro, Modernismo, in «Enciclopedia Cattolica», 8, 1188-
1196. - D. Grasso, Modernismo, in «Enciclopedia Filosofica», 3, 641-647. - Idem, Il
cristianesimo di Bonaiuti, Brescia 1953. - W. Reinhard, Modernismus, in « Lexikon fiir
-
Theologie und Kirche », 7, 249-54. J- Rivière, Le modernisme dans l'Eglise, Paris 1929.
-
Contiene una ricca bibliografia. Idem, Modernisme, in « Dictionnaire de théol. cath. »,
X, 2009-47. " E. Rosa, L'enciclica « Pascendi » e il modernismo, Roma 1909.

§ 9. Le verità cattoliche, oggetto della dogmatica.

Vedere nei §§ precedenti le opere di Congar, F. Marin-Sola e R. M. Schultes. —


Inoltre : A. Anwander, Homogene Enlwicklung der Veritas catholica, in « Theologische
Quartalschrift », 1937, 78 ss. - V. Congar, Fait dogmatique, in « Catholicisme », 4, 1059-67.
- S. Dubois, Conclusion théologique, « Ib. », 2, 1452-55. - A. Gardeil, Le donne révélé
et la théologie, 3 ed., Paris 1932. - R. Garrigou-Lagrange, Le sens commun, la phi¬
losophie de l'étre et les formules dogmatiques, Paris 1909. - A. Giets, La foi ecclésiastique
aux faits dogmatiques dans la théologie moderne, Louvain 1940. - S. Harent, Foi, in
-
« Diet, de théol. cath. », 6, 35-14. A. Lang, Die Conclusio theologica in der Problem-
stellung der Spàtscholastik, in « Divus Thomas » (Fr.), 22, 1944, 275-90. - Idem, Henrici
Totting de Oyta quaestio de veritatibus catholicis, Monasterii 1933. - R. M. Schultes,
De definibilitate conclusionum theologicarum, in « Ciencia Tomista », 23, 1921, 305-333. -
H. D. SlMONIN, De la necessitò de certaines conclusions théologiques, in « Angelicum »,
16, 1939, 27-83.
§ 10. Le fonti della teologia dogmatica.

M. Besson, L'Eglise et la Bible, Genève 1927. -


J. Beumer, S. I., Heilige Schrift
-
und kirchliche Lehrautoritàt, in « Scholastik », 25, 1950, 40-72. D. Chenu, Authentica
et Magistralia. Deux lieux théologiques aux i2e-i$e siécles, in « Divus Thomas » (Piac.),
1925, 257 ss. - B. Durat, Zur theologischen Methode, in « Theologische Revue », 24,
1927, 297 ss., 361 ss. - G. Florosky, La Bible et l'Eglise, in « Dieu vivant », 21, 1952,
97-105. - A. Gardeil, La notion de lieu théologique, in « Rev. des sc. ph. et théol. »,
1908, 51-73, 246-276, 484-505. - Idem, Lieux théologiques, in « Diet, de théol. cath.»,
9, 712-747. - A. Spaldak, Question de méthode en théologie, in « Recherches de science
relig. », 1917, 137-60. - A. Lang, Die Loci theologici des Melchior Cario und die Methode
-
des dogmatischen Beweises, Miinchen 1925. Idem, Compendio di apologetica (Parte terza),
Torino 1959.
per Ecclesiam catholicam proposita, 2 voli., 3 ed., Romae 1
magi
l'Egli
758 BIBLIOGRAFIA

Antonian

§ li. La Chiesa quale fonte della dogmatica.

Vedere la bibliografia riportata nel trattato sulla Chiesa. — Per il momento segna¬ gara
liamo: L. Billot, De Ecclesia Christi, 2 voli., 5 ed., Romae 1927. - H. Dieckmann,
De Ecclesia, 2 voli., Friburgi Br. 1925. - F. R. Garrigou-Lagrange, De revelatione
per Ecclesiam catholicam proposito, 2 voli., 3 ed., Romae 1925. - Ch. Journet, L'Eglise
du Verbe Incarné, I, 2 ed., Paris 1955. - N. Jung, Le magistère de l'Eglise, Paris 1935. Nouvea
- R. Latourelle, Notion de révélation et magistère de l'Eglise, in « Sciences ecclesiasti-
ques », 1957, 201-261. - G. Siri, La Chiesa, 2 ed., Roma 1950. - A. M. Vellico, De
Bùcher
15
regala fidei iuxta Ioannis Duns Scoti doctrinam, in « Antonianum », 1935, 11 ss. - T. Za- -
pelena, De Ecclesia Christi, II, Romae 1954. An
Goetts
Prot
§ 12. La S. Scrittura, parola scritta di Dio, garantita dalla Chiesa. Marci
Ges
P. Dausch, Der Kanon des Neuen Testaments, 1921. - J. Goettsberger, Einleitung
in das Alte Testament, 1928. -E. Jacquier, Le Nouveau Testament dans l'Eglise chré-
tienne, Paris 1911. - Idem, Histoire des limes du Nouveau Testament, 4 voli., Paris
1921-28. - A. Maichle, Der Kanon der biblischen Bilcher und das Ronzii von Trient,
-
1929. Mangenot, Canon, in « Diet, de théol. cath. », II, 1550-1605. - J. Sickenberger,
Eine
-
Kanon, in « Lexikon fiir Theologie und Kirche », 5, 775-9. M. Zarb, Il canone biblico,
142
Roma 1937. - Idem, Canonicitas sacrorum Librorum, in « Angelicum », 8, 1931, 376-423.
- Ricca bibliografia, oltre che nell'opera citata di Goettsberger, si può trovare in U. Inspiration
A.
Chevalier, Répertoire. Topo-bibliographie, 566-68. —Protestanti: A. v. Harnack,
1928
Die Entstehung des Neuen Testaments, 1914. -
Idem, Marcion, 2 ed. 1925. - E. Sell,
Instrumentalitàtsidee
-
A Guide to the Study of the Canon, 1927. Th. Zahn, Geschichte des neutestamentlichen
Insp
Kanons, 3 voli., 1881-94.
Schriftpr
§ 13. Natura dell'ispirazione. Antonianum
C
A. Allgeier, Authentisch auf dem Ronzii von Trient. Eine wort- und begriffsgeschichtli- 195
che Untersuchung, in « Historiches Jahrbuch », 60, 1940, 142-158. - H. Bacht, Die Lehre »,
des heiligen Justinus Martyr von der prophetischen Inspiration, in « Scholastik », 26, 1951, Dorsc
481-495. - I. B. Bainvel, De Scriptura Sacra, 1910. - A. Bea, S. I., Biblische Kritik Scriptu
und neuere Forschung, in « Stimmen der Zeit », 114, 1928, 401-12, inoltre in «Bi¬ 1
blica », 16, 1935, 175-200. - Idem, Die Instrumentalitàtsidee in der Inspirationslehre, in Freundor
« Studia Anselmiana », 27-28, 1951, 47-65. - P. Benoit, Inspiration, in Initiation biblique, Forderun
3 ed., Paris 1954, 6-45. - Idem, Note complémentaire sur I'inspiration, in « Rev. Bibli¬ S
que », 1946, 416-422. - J. Beumer, Das katholische Schriftprinzip in der theologischen Li- R
teratur der Scholastik bis zur Reformation, in « Antonianum », 1926, 309 ss. - L. Bil¬
lot, De inspiratione Scripturae. 3 ed., 1922. - D. C. Charlier, La lecture chré-
tienne de la Bible, 4 ed., 1951; trad. ital. Roma 1956. - C. Courtade, Inspi¬
ration ed inerrance, in « Diet, de la Bible, Supplément », 4, 482-559. - P. Dausch,
Die Inspiration des Neuen Testamentes, 1912. - E. Dorsch, De inspiratione S. Scri¬
pturae, 2 ed. 1927. - A. Fernandez, S. I., De sacra Scriptura in universum, 6 ed., Ro¬
mae 1951. - E. FLORIT, Ispirazione biblica, 2 ed., Roma 1951. - J. B. Franzelin, De
divina Traditione et Scriptura, 3 ed., 1882. - J. Freundorfer, Die pàpstliche Enzyklika
« Divino afflante Spirita » ùber die zeitgenóssische Forderung der biblischen Studien, in
« Klerusblatt », 1944, 245-54. ~ H. Hópfl, De inspiratione S. Scripturae, 2 ed., 1929. -
H. Hòpfl-Gut, Introductio generalis in S. Scripturam, 5 ed., Romae 1950. - Fr. von Hum-
BIBLIOGRAFIA 759
melauer, S. I., Exegetisches zur Inspirationslehre, 1904. - J. M. Jacome, Diss, de natura
-
inspirationis, 1919. M. J. Lagrange, L'inspiration et les exigences de la critique, in
« Revue Biblique », 1895-1897. - J. Levie, L'Ecriture Sainte, parole de Dieu, parole
d'homme, in « Nouv. Rev. théol. », 78, 1956, 561-592, 706-729. - H. Lusseau, Essai
sur la nature de I'inspiration, 1930. - E. Mangenot, Inspiration, in « Diet, de théol.
cath. », 7, 2068-2266. - G. M. Perrella, Introduzione generale alla S. Bibbia, 2 ed., To¬
rino 1952, - Idem, Ispirazione profetica 0 ispirazione scritturale, in « Divus Thomas »
(Piac.), 1933, 121 ss. - Chr. Pesch, De inspiratione S. Scripturae, 1906; ristampa 1925;
Supplementum 1926. - N. Peters-I. Decarreaux, La nostra Bibbia fonte di vita, Milano
-
1957. K. Rahner, S. I., Vber die Schriftinspiration, in « Zeitschrift f. kath. Theol. »,
78, 1956, 137-168. - A. Robert-A. Tricot, Initiation biblique, 3 ed., Paris 1954. - S.
Tromp, S. I., De S. Scripturae inspiratione, 5 ed., Romae 1953. A. Vaccari, S. I.,-
De sacra Scriptura in universum, Romae 1929. - Idem, Bibbia, in « Enciclopedia Italiana
-
Treccani », 6, 879-918. L. Vagaggini, Ispirazione biblica e questioni connesse, in « Orien¬
tamenti di teologia dogmatica », 1, 171-229; ricca bibliografia. -
J. M. Vosté, De di¬
-
vina inspiratione et ventate S. Scripturae, 2 ed., Romae 1932. B. Walde, Inspiration,
-
in « Lexikon fur Theologie und Kirche », 5, 423-29. S. M. Zarb, 5". Thomas et l'in-
spiration biblique, in « Revue Thomiste », 1936, 367 ss. — Protestanti: Autori
-
vari, Le problème biblique dans le protestantisme, Neuchàtel 1955. H. Vollmer-A. Meyer,
in Religion in Geschichte und Gegenwart, 2 ed., Ili, 289-98.

§ 15. Inerranza biblica.

C. Castellino, L'inerranza della Sacra Scrittura, Torino 1949. P. Dausch, Zum -


Wahrheitsproblem der HI. Schrift, in « Biblische Zeitschrift », 1915, 312 ss. - J. Levie,
S. I., L'Ecriture Sainte, parole de Dieu, parole d'homme, in « Nouv. Rev. théol. », 78,
1956, 561-592, 706-729. - E. Mangenot-J. Rivière, Interpretation de l'Ecriture, in « Di-
ctionnaire de théol. cath. », 7, 2290-2343. - N. Peters, Der heutige Stand der biblischen
Frage in unserer Kirche, in « Theologie und Glaube », 1927, 337 ss. - M. Sales,
Doctrina S. Thomae de inerrantia biblica, in « Divus Thomas » (Piac.), 1924, 84 ss. -
W. Stoderl, Das Gesetz der Wahrheit und das Prinzip des Augenscheins in der Bibel,
-
1924. Gli articoli di Levie citati in questo e nel precedente paragrafo sono ora raccolti
nel volume: La Bible: Parole humaine et Message de Dieu, Paris 1958.

§ 16. L'uso della S. Scrittura.

Autori VARI, Los géneros literarios de la Sagrada Escritura, Barcelona 1957. -


Bon-
sirven, Bardy, Jugie, Spicq, Robert, Vaganay, Interpretation, in « Diet, de la Bible,
Supplément », 4, 561-646. - L. Bouyer, La Bible et l'Evangile, Paris 1951. - E. Brown,
-
The « sensus plenior » of Sacred Scripture, Baltimore 1955. J. Coppens, Les harmonies
des deux Testaments, Tournai 1949. - Idem, Le problème du sens plénier, in « Eph. theol.
Lov. », 34, 1958, 5-20. - P. De Ambroggi, 1sensi biblici, in « La Scuola Cattolica », 80,
1952, 230-239. - P. Fleig, Die hermeneutischen Grundsàtze des Thomas von Aquin, 1927.
- H. de Lubac, Histoire et Esprit. L'intelligence de l'Ecriture d'après Origene, Paris 1950.
- Idem, Sacramentum futuri. Etudes sur les origines de la typologie biblique, Paris 1950.
- H. Rahner, La doctrine des sens spirituels au Moyen-àge, in « Revue d'ascétique et de
mystique », 1933, 263 ss. - J. Schildenberger, O. S. B., Vom Geheimnis des Gottes-
wortes, Heidelberg 1950. - P. Synave, La doctrine de S. Thomas sur le sens littéraire
des Ecritures, in « Revue biblique », 1926, 40 ss. - F. Talon, S. Augustin a-t-il réelle-
ment enseigné la pluralità des sens littéraux dans l'Ecriture ?, in « Recherches de science
- J. V. Bainvel, De et 19
4
protestante
760 BIBLIOGRAFIA
fon
Cullman
-
S. Zarb, XJtiité ou multiplicité des sens littéraux dans la Bible?,
religieuse », 1921, 1-28.
in « Revue Thomiste », 1952, 251 ss. s
littéra
§ 17. La Tradizione, parola di Dio orale. Prob
tradizion
H. Bacht - H. Fries - J. R. Geiselmann, Die mundliche Uberlieferung, Miinchen 1957. 137-147
- J. V. Bainvel, De Magisterio vivo et Traditione, Parisiis 1905. - L. Billot, De S. Tra- Rom
ditione, Romae 1904. - Idem, De immutabilitate Traditionis, 4 ed., Romae 1929. - S. Ci¬
priani, Bibbia e tradizione in un recente libro protestante, in « La Scuola Cattolica », Entwickl
1955, 355-389. - Y. M. - J. Congar, Le peuple fidèle et la fonction prophétique de l'Eglise, G
in « Irenikon », 24, 1951, 289-312, 441-466. - O. Cullmann, La Tradition, Neufchàtel gehe
-
1953 (prot.). A. Deneffe, Der Traditionsbegriff, Miinster 1951. - Idem, Tradition und 69-1
Dogma nach Leo dem Grossen, in « Scholastik », 1934, 543 ss. - D. VAN DEN Eynde, O.
Quartalschrift
F. M., Les normes de l'ènseignement chrétien dans la littérature patristique des trois pre¬
miers siècles, 1933. - Idem, Tradizione e magistero, in « Problemi e orientamenti di teol. 38-
dogmatica», 1, 231-252. - G. Filograssi, S. I., La tradizione divino-apostolica e il Ma¬ Miche
gistero ecclesiastico, in « La Civ. Catt. », 102, 1951, 137-147, 384-393, 486-501. - G. B.
Franzelin, De divina Traditione et Scriptura, 3 ed., Romae 1882. J. Geiselmann,- Theol
Die Glaubenswissenschaft der katholischen Tiibinger Schule, in « Theologische Quartal- religions
schrift », in, 1930. - Idem, J. A. Mohler und die Entwicklung seines Kirchenbegriffs, in H
«Theologische Quartalschrift », 112, 1931, 48 ss. - IDEM, Geist des Christentums und des N
Katholizismus, 1940. - -
Idem, Lebendinger Glaube aus geheiligter Uberlieferung, 1942. Protestantism
Idem, Die Tradition, in « Fragen der Theologie heute », 69-108. - Glover, The Christian IDEM
Tradition and its Verification, 1913 (prot.). - W. Koch, Der Begriff Traditiones im Trien- Idem,
ter Konzilsdekret der Sessio IV, in « Theol. Quartalschrift », 132, 1952, 193-212. - H. Parados
-
Lennerz, Scriptura sola?, in « Gregorianum » 40, 1959, 38-53. J. Madoz, El concepto Sala
-
de la Tradición en S. Vicente de Lerins, 1933. A. Michel, Tradition, in « Diet, de «Gregoria
théol. cath. », 15, 1252-1350. -
Otfried Mdller, Zum Begriff der Tradition in der Tradition
Theologie der letzten hundert Jahre, in « Miinchener Theol. », 4, 1953, 164-186. - N.
Monzel, Die Uberlieferung. Phanomenologische und religionssoziologische Untersuchungen 19
iiber den Traditionalismus der christlichen Lehre, 1950. -
H. Pinard de la Boullaye,
L'Ecriture Sainte est-elle la règie unique de la foi?, in « Nouvelle Revue théologique »,
1936, 839 ss. - H. G. Proulx, Tradition et Protestantisme, 1924. -
J. Ranft, Der oral
Usprung des katholischen Traditionsbegriffs, 1931. -
Idem, Die Traditionsmethode als
P
-
alteste theologische Methode des Christentums, 1934. Idem, Tradition, in « Lexikon fiir
Theologie u. Kirche », X, 243-48. B. Reynders, Paradosis, in « Recherches de théo- documentis
- Patr
logie ancienne et médiévale », 5, 1933, 155-91. -
J. Salaverri, La idea de Tradición De
en la Historia Eccl. de Eusebio Caesariense, in «Gregorianum», 1932, 211 ss.; 1935,
Triden
349 ss. -
J. Ternus, Beitràge zum Problem der Tradition, in « Divus Thomas » (Fr.),
16, 1938, 33-56, 197-229. - P. de Wooght, Les sources de la doctrine chrétienne d'après
l'hérési
-
les théologiens du XIV e du début du XV siècle, Paris 1954. L. Ziegler, Uberliefe¬
rung, 1936 (prot.).

§ 18. Fonti della Tradizione orale.

A. de Aldama, El simbolo Toledano, 1934. - B. Altaner, Patrologia, 5 ed., Torino 1956.


- F. Cavallera, Thesaurus doctrinae catholicae ex documentis magisterii ecclesiastici ordine
methodico dispositus, 2 ed., Paris 1937. - F. Cayré, Patrologia e storia della teologia,
2 voli., Roma 1936, 1938. - Collectio Lacensis (Acta et Decreta sacrorum Conciliorum
-
recentium, auctoribus S. I.), 1870 ss. Concilium Tridentinum, ed. Societas Goerre-
siana, 1901 ss. - J. Creusen - F. van Eyen, Tabulae fontium traditionis christianae ad an¬
-
num 1926, London 1926. G. Cront, La lutte contre l'hérésie en Orient jusqu'au 9e siècle.
BIBLIOGRAFIA

Pères, Conciles, Empereurs, 1933. - H. Denzinger, Enchiridion Symbolorum, 28 ed.,


1952. - J. de Guilbert, Documenta ecclesiastica Christiana ad perfectionis studium spectantia,
1931. - G. J. Hahn (prot.), Bibliothek der Symbole und Glaubensregeln der alten Kirche,
3 ed., con appendice di A. Harnack, 1897. - J. Hardouin, S. I., Conciliorum collectio
-
regia maxima, 1715 ss. - C. J. Hefele-Leclercq, Histoire des Conciles, 1907 ss. J. Lortz,
Geschichte der Kirche in ideengeschichtlicher Betracktung, 4 ed., 1936; trad, italiana, Alba
-
1958. J. Madóz, Le symbole du XI" Concile de Tolède, 1938. - Idem, Eugène de To-
lède (1657), une nouvelle source du Symbole de Tolède de 675, in « Revue ecclésiastique »,
1939, 350-93. - Idem, El Canon de Vicente de Lerins : Id teneamus quod ubique, quod
semper , quod ab omnibus creditum est, in « Gregorianum », 1932, 32 ss. - U. Mannucci,
Istituzioni di Patrologia, 6 ed. a cura di P. A. Casamassa, Roma 1948-1950. J. D. -
Mansi, Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio, 1759 ss. (31 voli.); ristampa
con aggiunte a cura di L. Petit e G. B. Martin in 60 voli., Parigi 1899-1927. - C. du
Plessis d'Argentré, Collectio iudiciorum de novis erroribus, 3 voli., 1724 ss. - J. Qua-
STEN, Initiation aux Pères de l'Eglise, Paris 1955 ss. - M. J. RouÉT de Journel, Enchi¬
ridion Patristicum, 1937. - Rouét de Journel - J. Dutilleul, Enchiridion Asceticum, 2 ed.,
-
1936. Ed. Schwartz, Acta Conciliorum Oecumenicorum, 1922 ss.
Per S. Tommaso. —H. Dieckmann, De auctoritate theologica S. Thomae Aqui-
-
natis, in « Scholastik », 1926, 567 ss. I. M. Ramirez, De auctoritate doctrinali S. Tho¬
mae Aq., Salmanticae 1952. - S. SzABÓ, Die Auktoritàt des hi. Thomas von Aquin in
der Theologie, 1929. — Vedere inoltre: J. Backers, Der Vàterbeweis in der Dogmatik,
in « Theol. Quartalschrift », 114, 1933, 208-221. - Idem, Die Cristologie des hi. Thomas
von Aquin und die griechischen Kirchenvater, 193 1. - G. Bardy, V inspiration des Pères, in
« Mélanges J. Lebreton », 1950-1, 7-26. - J. J. Berthier, O. P., S. Thomas Doctor
communis ecclesiae, 1914. - M. D. CHENU, Introduction à l'étude de Saint Thomas d'Aquin,
-
Paris 1950. M. Grabmann, Die Geschichte der katholischen Theologie seit dem Ausgang
der Vàterzeit, 1933; Storia della Teologia cattolica, traduzione del Sac. G. di Fabro,
2 ed., Milano 1939; Historia de la Teologia católica, versione spagnola del P. D. Gu-
tiéres, O. E. S. A., 1940 (le due traduzioni contengono molte aggiunte all'edizione te¬
desca). - Idem, Das Immerdauernde in der theologischen Methode des hi. Thomas von
Aquin, in « Klerusblatt », 1942, n. 5152. - H. Hurter, Nomenclator litterarius theologiae
catholicae, 3 ed. 1903. - J. Quasten, Studies in christian Antiquity (Washington), dal
1941. P. Smulders, S. I., Le mot et le concept de Tradition chez les Pères, « lb.», 41-62.
-
§ 20. Gradi di certezza teologica e censure.

J. Cahill, The Development of theological censures after the Council of Trent (1563-
1709), Fribourg 1955. - S. Cartechini, De valore notarum theologicarum et de criteriis
-
ad eas dignoscendas, Romae, 1951. Idem, Dall'opinione al dogma. Valore delle note teo¬
logiche, Roma 1953. - A. Deneffe, Fides pia und sententia pia, in « Scholastik », 1927,
53 ss. - J. Koch, Philosophische und theologische Irrtumslisten von 1270-1359, in « Mé¬
langes Mandonnet », II, Paris 1930, 305 ss. - H. Quillet, Censures doctrinales, in « Diet.
de théol. cath. », II, 2101-2113.

§ 21. La fede come principio di conoscenza della dogmatica. Sua essenza.

I. B. Alfaro, Adnotationes in tractatum De Virtutibus, Romae 1956. - A. Antweiler,


Der Glaube nach Joh. Duns Skotus, in « Wissenschaft und Weisheit », 1937, 161-180;
1938, 167-182. - R. Aubert, Le problème de l'acte de foi, 2 ed., Louvain 1950. Fonda-
1948. - M. L. Guerard de Lauries, Dimensions de la foi, 2 vo
ilbernatiirl
Chr
762 BIBLIOGRAFIA Sc
Erneuer
-
mentale. - J. V. Bainvel, La foi et l'acte de foi, 2 ed., Paris 1908. W. Bartz, Das nell
Problem des Glaubens, in Auseinandersetzung mit Jos. Kleutgen behandelt, Trier 1950. - B. Walkenb
Bekaza, Le virtutibus infusis, 1929. - L. Billot, De virtutibus infusis, 2 ed., Romae 1905. Limbu
- Guy de Broglie, Certitude de science et certitude de foi, in « Recherches de science
relig. », 37, 1950, 22-46. - G. Englhardt, Die Entwicklung der dogmatischen Glaubenspsy-
chologie (1140-1236), 1933. - R. Garrigou-Lagrange, De virtutibus theologicis, Taurini del
-
1948. M. L. Guerard de Lauries, Dimensions de la foi, 2 voli., Paris 1952. H. Lang, -
Die Lehre des hi. Thomas von der Gewissheit des ilbernatiirlichen Glaubens, 1929. - A. pecc
Lefebre, L'acte de foi d'après S. Thomas, 3 ed., 1924. - Chr. Pesch, De virtutibus theo¬ Encic
logicis, 3 ed., 1910. -M. SCHMAUS, Die Stellung M. J. Scheebens in der Theologie des fede,
19. Jahrhunderts, in Matthias Joseph Scheeben. Der Erneuerer katholischer Glaubenswis- B.
senschaft, Mainz 1935. - L. Verga, Il problema della fede nell'esistenzialismo, in Problemi fede
e orientamenti di teologia dogmatica, I, 759-825. - A. Walkenbach, O. P., Der Glaube bei Con
Karl Barth dargestellt im Lichte seiner K. Dogmatik, Limburg 1955. L
Katholisc
Glauben
§ 24. Preparazione o giustificazione della fede. Psychol
d'Aqu
G. Baroni, È possibile perdere la fede cattolica senza peccato? Dottrina dei teologi dei
-
secoli XVI1-XVIII, 1927. S. Borne, L'incredulità, in « Enciclopedia Apologetica », Alba
1955, 751-772. - G. Brunhes, La ragionevolezza della fede, Alba 1955. A. Gardeil, -
La credibilità et l'apologétique, 3 ed., Paris 1928. - G. B. Guzzetti, La perdita della
-
fede nei cattolici, 1940. Idem, Necessità e perdita della fede, in Problemi e orientamenti in
-
di teologia dogmatica, II, 709-749. Lennerz, Documenta Concila Vaticani, 1932. - Idem,
A.
B
De obligatione catholicorum perseverandi in fide, 1932. - J. Levie, Sous les yeux de l'in-
croyant, 2 ed., Bruxelles 1946. -
Messer-Pribilla, Katholisches und modernes Denken,
-
1942. M. Pribilla, Zur dogmatischen Beurteilung des Glaubenszweifels, in « Stimmen der Espenbe
Zeit », 109, 1925, 173-187. - -
J. Ude, Dogmatik und Psychologie des Unglaubens, 1921. Spatscholasti
S. DE WoLF, La justification de la foi chez S. Thomas d'Aquin et le P. Rousselot, Paris
1946. Haren
Glaub
§ 25. Analisi della fede. dogma
Th
R. Aubert, Questioni attuali intorno all'atto di fede, in Problemi e orientamenti di 192
teologia dogmatica, II, 655-708. Ricca bibliografia. - W. Betzendòrfer, Glauben und Mourou
-
Wissen bei den grossen Denkern des Mittelalters, 193 1. A. Brunner, Glaube und Er- Neid
kenntnis, 1951. - J. E. Emmenegger, The Functions of Faith and Reason in the Theology del
-
of St. Hilary of Poitiers, Washington 1947. N. J. Espenberger, Grund und Gewissheit moy
des tibernaturlichen Glaubens in der Hoch und Spatscholastik, 1915. - L. Faulhaber, 1
Einsicht und Glaube in ihren gegenseitigen Beziehungen, 1933. - D. Feuling, Vom Wesen Immanenzapol
der katolischen Glaubens und Lebens, 2 ed., 1923. - Gewissheitsgrund
Harent, Foi, in « Diet, de théol.
-
cath. », 6, 55-514. E. Krebs, Wesen und Werden des Glaubens, 1926. A. LANG, Der -
Bedeutungswandel von « fides » und « haeresis » und die dogmatische Wertung der Konzils-
entscheidungen von Vienne und Trient, in « Miinchener Theol. », 4, 1953, 133-146. -
S. Ph. Moreux, Les confins de la science et de la foi, 1925. - E. G. Mori, Il motivo
della fede da Gaetano a Suarez, Roma 1953. - J. Mouroux, Je crois en toi. Structure
personnelle de la foi, Paris 1949; trad, it., Brescia. - E. Neid, Glauben und Wissen nach
Thomas von Aquin, 1928. -
J. H. Newman, Filosofìa della religione (A Grammar of
-
Assent), Modena 1943. F. Sartiaux, Foi et science au moyen-àge, 1926. A. Schmid, -
Vber den letzten Gewissheitsgrund des Offenbarungsglauhens, 1879. - E. Seiterich, Wege
der Glaubensbegrundung nach der sogenannten Immanenzapologetik, 1938. A. Straub, -
Die Analysis fidei, 1922. -
J. Stufler, Der Gewissheitsgrund des gòttlichen Glaubens, in
BIBLIOGRAFIA 763
« Zeitschrift fiir kath. Theologie », 48, 1924, 1-36. - Idem, Zur Analyse des Glaubens-
aktes, in « Zeitschr. fiir kath. Theologie », 66, 1942, 260-276. - Theresius a S. Agnete,
De ultima resolutione actus fidei, Romae 1942. - J. Trutsch, Glaube und Erkenntnis, in
Fragen der Theologie heute, 45-68.

§ 28. Significato e ripartizione dei trattato di Dio Uno e Trino.

Oltre i testi di dogmatica e di teologia biblica citati al § 1, si veda la voce Dio nel
« Diet, de théol. catholique », nell'« Enciclopedia Cattolica », nell'« Enciclopedia Filoso¬
fica », nel « Wòrterbuch zum Neuen Testament »; si veda pure C. Fabro, Il problema
di Dio (introduzione al problema teologico) in Problemi e orientamenti di teologia dogma¬
tica, II, 1-64 e il volume Dio nella ricerca umana, a cura di Giuseppe Ricciotti, Roma
1950. In tutte queste trattazioni si trova un'ampia bibliografia. Inoltre: K. Barth, Credo,
1935; trad, franc., Parigi, 1936 (prot.). - Idem, Gundriss der Dogmatik, 1948; trad, franc.
Neuchàtel 1950. - B. Bartmann, Der Glaubensgegensatz zwischen Judentum und Chris-
tentum, 1938. - S. Belmond, Dieu, Etudes sur la philosophic de Duns Scot, 1931. -
L. Billot, De Deo uno et trino, 7 ed., Romae 1926. - G. J. Botterweck, « Gott er-
kennen » im Sprachgebrauch des Alten Testaments, 195 1. - E. Brunner, Die christliche
Lehre von Gott, 1946 (prot.). - F. Ceuppens, Theologia biblica, I. De deo uno, Taurini-
Romae 1938. - C. Colombo, Lo studio teologico del problema di Dio, in « La Scuola
Cattolica », 84, 1956, 32-60. - A. DYROFF, Der Gottesgedanke bei den europàischen Phi-
losophen in geschichtlicher Schau, 1942. - C. Fabro, Dio, Roma 1953. - H. M. Féret,
Connaissance biblique de Dieu, Paris 1955. - A. FERLAND, Comm. in Summam D. Thomae
de Deo uno et trino, 1943. - J. B. Franzelin, De Deo uno, 3 ed., Romae 1883. - F. M.
Gaetani, Dio, Roma 1944. - R. Garrigou-Lagrange, Dieu. Son existence et sa nature,
Il ed., Paris 1950. - Idem, De Deo uno. Commentarius in primam partem S. Thomae,
Paris 1938. - A. G. Giffert, The God in the Early Christians, 1924. - E. Gilson, In¬
troduction à la philosophie de S. Augustin, 2 ed., Paris 1931. - Idem, La philosophic de
S. Bonaventure, 3 ed., Paris 1953. - Idem, Jean Duns Scot. Introduction à ses positions
fondamentales, Paris 1952. - E. Gisquière, Deus Dominus. Praelectiones Theodiceae, 2 voli.,
Parisiis 1950. - M. Grabmann, Die Grundgedanken des heiligen Augustinus tìber Seele
und Gott, 2 ed., 1929. - R. Guardini, Le Dieu vivant, Paris 1950. - G. Gutberlet,
Gott der Eine und Dreifaltige, 1907. - J. Hessen, Platonismus und Prophetismus, 1939. -
J. Hofer, Vom Leben zur Wahrheit, 1936. - A. Horvàth, Der Aufbau des thomistischen
Gottesbegriffes, in « Divus Thomas » (Frib.), 18, 1940, 141-210. - Idem, Studien zum
Gottesbegriff, Fribourg 1954. - R. Jolivet, Etudes sur le problème de Dieu dans la phi¬
losophie contemporaine, Paris 1932. - Klein, Der Gottesbegriff des Joh. Duns Scotus, 1913.
- J. Kleutgen, Theologie der Vorzeit, I, 2 ed. 1867. - J. Kònig, Theol. der Psalmen,
1857- " J- Leiwesmeier, Die Gotteslehre bei Franz Suarez, 1938. - Idem, Unsere Er¬
kenntnis Gottes und die Analogia Entis nach der Lehre des Franz Suarez, in « Theologische
-
Quartalschrift », 120, 1941, 73-90. A. Lemonnyer, Théologie du N. Testament, 1928.
- A. Lennerz, De Deo uno, 5 ed., Romae 1955. - E. Longprè, La philosophie du B.
Duns Scot, 1924. - M. Maresca, Ilproblema della religione nella filosofia contemporanea,
Milano 1932. - J. Mausbach, Gottes Dasein und Wesen, 1929-30. - J. van der Meersch,
De Deo uno et trino, 2 ed. 1928. - H. Minrath, Der Gottesbegriff der modernen Wert-
philosophie, 1927. - C. Nink, Philosophische Gotteslehre, 1948. - J. VAN Noort, Tractatus
de Deo uno et trino, 4 ed. 1928. - P. Parente, De Deo uno et trino, Taurini-Romae 1946.
- C. Patterson, The Conception of God in the Philosophy of Aquinas, 1933. - Chr.
Pesch, Gott der Eine und Dreieinige, 1926. - P. Petavius, Dogmata theologica, 1 e 2 vol.,
Parisiis 1865. - E. Prat, La théologie de S.Paul, 17 ed., 1933; trad, ital., Torino 1928.
- G. L. Prestige, God in patristic thought, 1936; trad, francese Parigi 1955. - P. Prumm,
Myste

764 BIBLIOGRAFIA
Go
teologica
Der christliche Glaube und die altheidnische Welt, 1935. - Idem, Christentum als Neuheits- Gent
erlebnis, 1939; trad, ital., Brescia 1955. - E. Przywara, Gottgeheimnis der Welt, 1924. Ps.-
- Idem, Gott, 1926. - Idem, Religionsbegrùndung, 1922. - Idem, Religionsphilosophie ka- hei
tholischer Theologie, 1927. - G. Rabeau, Dieu, son existence et sa providence, Paris 1933. d
- M. Rasi, Theologia naturalis, 1939. - F. M. Rintelen, Wege zu Gott. Eìne kritische
Abhandlung iXber das Problem des Gotterfassens in der deutschen protestantischen Theologie
der Nachkriegszeit, 1934. - M. SeiACCA, Il problema di Dio e della religione nella filo¬ Bardenhewe
sofia attuale, Brescia 1944. - J. M. Scheeben, Die Mysterien des Christentums, nuova Philoso
-
ed. a cura di J. Hòfer, 1941; trad. ital. di Gorlani, Brescia 1949. A. Silva-Tarouca, d
Totale Philosophic und Wirklichkeit, 1934. - R. Spitzer, Gott lebt und ruft dich, Miin- Introduzio
chen 1956. - Tommaso d'Aquino, La Somma teologica, testo, trad, e commento,
-
voli. II-III, Firenze 1949-1951. Idem, Summa contra Gentiles, versione di A. Puccetti, reli
voli. 2, Torino 1930. - H. Weertz, Die Gotteslehre des Ps.-Dionysius, 1908. - H. Wei- K
nand, Gottesidee der Grundzug der Weltanschauung des heiligen Augustinus, 1910. - A. d
-
Zacchi, Dio, 5 ed., Roma 1952. H. Zschokke, Theol. der Propheten, 1877. - Idem, mon
Theol. der Weisheitsbiicher, 1859. man
g
Per altra bibliografia vedere le Patrologie di Bardenhewer, Altaner, Quasten, come Griechenla
pure Ùberweg-Geyer, Die patristische und scholastische Philosophic, 1928, e M. Grabmann, 193
Storia della teologia cattolica, Milano 1937. — Dal punto di vista della storia delle re¬
ligioni segnaliamo in particolare: A. Anwander, Introduzione alla storia delle religioni,
Id

Brescia 1933. - A. Bertholet-E. Lehmann, Lehrbuch der Religionsgeschichte, I, 4 ed. Tacch


1925. - G. Graneris, Teologia cattolica e scienza delle religioni, in Problemi e orienta¬ s
-
menti di teol. dogmatica, I, 463-510. Con bibliografia. W. K. C. Guthrie, The Greeks la
and their Gods, London 1950. - O. Kern, Die Religion der Griechen, 3 voli., Berlin,
1926, 1935, 1938. - F. Kònig, Cristo e le religioni del mondo, 3 voli., Torino 1958. -
C. van der Leeuw, La religion dans son essence et ses manifestation. Phénomenologie de
la religion, Paris 1948. - M. P. Nilsson, Geschichte der griechischen Religion, 2 voli.,conoscibilità
Miinchen 1941, 1950. - W. F. Otto, Die Gotter Griechenlands, 3 ed. 1947; trad, ital.,
-
Firenze 1941. Peterich, Die Theologie der Hellenen, 1936. - W. Schmidt, Manuale Adl
-
di storia comparata delle religioni, 3 ed., Brescia 1943. Idem, Der Ursprung der Got¬ Au
-
tesidee, 8 voli., 1926 ss. N. Soderblom, Das Werden des Gottesglaubens, 2 ed., 1926.
- Idem, Dieu vivant dans l'histoire, Paris 1937. - P. Tacchi-Venturi, Storia delle reli¬
1954
19
-
gioni, 2 voli., 3 ed., Torino 1949. N. Turchi, Dio nella storia religiosa dei popoli, nel moder
voi. Dio nella ricerca umana,207-256. - In particolare per la religione greca : H. Wòix- Problemvergleic
MECKE, Die Gottesidee in Bewusstsein der Menschheit, 1924.
G
70-
§ 30. Rivelazione naturale di Dio e sua conoscibilità mediante la ragione. Urspru
Meiste
Oltre le opere citate nel § precedente vedere: B. Adlhoch, Der Gottesbeweis des fra
-
heiligen Anselm, in « Philos. Jahrbuch », 1895-1897. R. Aubert, Le Concile Vatican et
la connaissance naturelle de Dieu, in « Lumière et Vie », 1954, 21-25. - Autori vari, Sulle
-
« cinque vie » di S. Tommaso, in « Doctor Communis », 1954, 1-130. G. Ballerini,
L'esistenza di Dio di fronte alla scienza e al pensiero moderno, 4 ed., Pavia 1924. T. -
Barth, Zur Grundlegung der Gotteserkenntnis. Problemvergleichende Betrachtung von Tho¬
mas ttber Skotus bis heute, in « Wissenschaft und Weisheit », 6, 1939, 245-64. - Idem,
Erbsunde und Gotteserkenntnis. Eine philosophischtheologische Grenzbetrachtung in Anschluss
an Johannes Duns Skotus, in « Philos. Jahrb. », 57, 1947, 70-103. - J. Bauer, Kausalitàt
und Schopfung, 1947. - F. Bergenthal, Das Sein, der Ursprung und das Wort. Der Got-
tesgedanke des hi. Anselm v. Canterbury (« Stimmen der Meister », 3), Augsburg 1949. E. -
"Fettoni, Il problema della conoscibilità di Dio nella scuola francescana, Padova 1950. - J.
BIBLIOGRAFIA 765
Bittremieux, De demonstrabilitate existentiae Dei iuxta iuramentum antimodernisticum, in
-
« Ephemerides theologicae Lovanienses », 14, 1937, 477-86. Idem, Similitudo creaturarum
cum Deo fundamentum cognoscibilitatis Dei, in « Divus Thomas » (Piac.), 43, 1940, 310-23.
- M. Bochenski, De cognitione existentiae Dei per viam causalitatis relata ad fidem ca-
tholicam (« Studia Gnesensia », 14), 1936. - A. Boehm, Autour du mystère des « Quinque
viae » de saint Thomas d'Aquin, in « Revue des sciences religieuses », 24, 1950, 217-234.
- P. Bòhner, O. F. M., Zu Ockhams Beweis der Existenz Gottes. Texte und Erkldrungen,
-
in « Franz. Studien », 32, 1950, 50-69. H. Bonamartini, De quarta via s. Thomae ad
existentiam Dei demonstrandam, in « Acta Acad. s. Thomae Aq. », 108-32. - C. Boyer,
De forma anselmiana argumenti ontologici, in « Studia Anselmiana » (Miscellanea Gredt),
7-8, 1938, 27-34. " W. Brugger, Der Gottesbeweis aus der Kontingenz, in « Gregoria-
num », 1937, 370 ss. - A. Brunner, Der Aufbau der Erkenntnis und die religióse Erkenntnis,
in « Scholastik », 10, 1935, 393-406. - Idem, Der Stufenbau der Welt, 1950. - Idem, Re-
ligióses Erlebnis und Gottesbeweis, in « Stimmen der Zeit », 13, 1940, 210-17. - J- Bruns-
MANN, Die philosophischen Voraussetzungen unserer Gottesbeweise, 1936. - E. CAMPANA,
-
L'esistenza di Dio, 1921. M. Cappuyns, L'argument de s. Anselme, in « Recherches de
-
théol. ancienne et médiévale », 4, 1934, 313-380. H. Carpenter, The philosophical ap¬
proach to God in Thomism, in «The Thomist », 1, 1939, 45-61. - E. Carrucio, Discus¬
sione sull'argomento gnoseologico dell'esistenza di Dio, in « Divus Thomas » (Piac.), 53,
1950, 241-245. - G. Colombo, La conoscibilità naturale di Dio nell'insegnamento del ma¬
gistero ecclesiastico, in «La Scuola Cattolica», 85, 1957, 325-391. - M. Corvez, Foi en
Dieu et connaissance de V existence de Dieu, in « Lumière et Vie », n. 14, marzo 1954,
-
3-20. Idem, Est-il possible de démontrer l'existence de Dieu d'un ordre de mystères stri-
-
ctement surnaturel?, in « Revue Thomiste », 1932, 600 ss. M. Daffara, Dio. Esposizione
e valutazione delle prove, 2 ed., Torino 1952. - Idem, La quarta via di S. Tommaso,
in « Sapienza », 1952, 5-32. - A. Daniels, Quellenbeitràge und Untersuchungen zur
Geschichte der Gottesbeweise im 13. Jahrhundert, 1901. - J. Defever, La preuve réelle de
-
Dieu, Paris 1953. U. degl'Innocenti, Valore della ragione umana nella dimostrazione
-
dell'esistenza di Dio, in « Euntes docete », 1951, 163-172. P. Descoqs, De Dei cogno-
scibilitate, 2 voli., Parisiis 1933-35. - H. Domke, Das Problem der metaphysischen Got¬
tesbeweise, in « Philos. Jahrb. », 52, 1939, 24-64, 402-20; 53, 1940, 190-7. - Idem, Pro-
-
bleme der Gotteserkenntnis, 1928. Th. Dubot, Preuves de l'existence de Dieu, 1921. -
J. Dupont, O. S. B., Gnosis. La connaissance religieuse dans les épitres de saint Paul,
1949. - G. VAN Endert, Der Gottesbeweis in der patristischen Zeit, 1869. C. Fabro, -
-
L'uomo e il problema di Dio, nel volume: Dio nella ricerca umana, 1-115. L. Faulha-
ber, Wissenschaftliche Gotteserkenntnis und Kausalitdt, 1922. - Idem, Die « drei Wege »
der Gotteserkenntnis und der wissenschaftliche Gottesbegriff, 1924. - J. Farago, De de-
monstratione metaphysica Dei existentiae, 1927. - A. Feuillet, La connaissance naturelle
de Dieu par les hommes d'après Romains, 1, 18-23, in « Lumière et Vie», n. 14, marzo 1954,
-
63-80. L. Fuetscher, Die natùrliche Gotteserkenntnis bei Tertullian, in « Zeitschrift fiir
kath. Theologie », 1927, 1ss., 217 ss. - W. Gaebel, Augustin fiir das Dasein Gottes auf
-
Grund der Verànderlichkeit der Welt, 1924. Garrigou-Lagrange, Le désir naturel du
-
bonheur prouve-t-il l'existence de Dieu?, in « Angelicum », 1932, 129 ss. L. Gorlani,
-
La conoscenza naturale di Dio secondo Alessandro d'Ales, 1933. J. Geyser, Klàrungen
zur Erage der naturlichen Gotteserkenntnis, in « Wissenschaft und Weisheit », 7, 1940,
1-14, 57-66. - Th. Granderath, Constitutiones dogmaticae S. Concilii Vaticani, Freiburg
- -
im Br. 1892. A. Gratry, De la connaissance de Dieu, Paris 1853. F. Grégoire, Essai
d'une phénoménologie des preuves méthaphysiques de Dieu, 2 ed., Louvain 1955. G. Grun- -
-
wald, Geschichte der Gottesbeweise im Mittelalter, 1907. M. Gierens, Gottesbeweise aus den
ubernattirlichen Werken Gottes, in « Scholastik », 1930, 79 ss. - E. Guano, Ricerca di Dio,
2 ed., Roma 1946. - J. Hasenfuss, Die moderne Religionssoziologie, 1937. - K. Heim, Der
christliche Gottesglaube und die Naturwissenschaft, 2 ed., Hamburg 1953. - Idem, Die
Di
Philosoph
766 BIBLIOGRAFIA D

Wandlung im naturwissenschaftlìchen Weltbild, 195 1. - J. Hessen, Der augustinische Got- Ih


tesbeweis historisch und systematisch dargestelt, 1920. - C. HÓTSCHL, Das Absolute in T
Hegels Dialektik, 1941. - E. HUGON, Doctrina iurisiurandi a Pio X praescripti de modo, quoGottesbeweise
Deum esse cognosci ac demonstrari possit, in « Divus Thomas » (Piac. ), 1928, 260 ss. - Kress
A. Inauen, Katholische und scholastische Einschàtzung der naturlichen Gotteserkenntnis, Kuiper
1925. - E. von IvAnka, Die unmittelbare Gotteserkenntnis als Grundlage des naturlichen 19
Erkennens und als Ziel des ubernatiirlichen Streben bei Augustinus, in « Scholastik », 13, Sage
1950, 541-43. - Ch. Journet, Conoscenza e inconoscenza di Dio, Milano 1947. - G. Kahl-
Furthmann, Das Problem der Gottesbeweise, in « Philosoph. Jahrb. », 53, 1940, 62-67. Ja
- F. Kàlin, St. Augustin und die Erkenntnis Gottes, in « Divus Thomas » (Fr.), 1936,
33 ss. - A. Kirchner, 1st das Dasein Gottes ein iheologischen Rdtsel?, in «Philos. Jahrb. », consc
57, 1947, 145-170. - G. Fr. Klenk, Wert, Sein, Gott. Ihre Beziehungen wertphiloso- NatiX
phisch und neuscholastisch geschaut, 1942. - R. Kòhler, Transzendentaler Gottesbeweis Gottesbew
des Thomas von Aquin, 1912. - V. Kolb, Die Gottesbeweise, 1923. - A. Kolping, An-
selms Proslogion-Beweis der Existenz Gottes, 1939. - E. Kress, Scholastische Texte I :Zum Ma
Gottesbeweis des Thomas von Aquin, 1912. - V. M. Kuiper, Lo sforzo verso la trascen¬ problema
denza, Roma 1940. - P. C. Landucci, Esiste Dio?, Assisi 1948. - Ch. Larcher, O. P., trad
La connaissance naturelle de Dieu d'après le livre de « La Sagesse », in « Lumière et Vie »,
n. 14, Marzo 1954, 53-63. - J. Laumen, Das Gottesargument aus den Stufen der Vollkom- di
menheit in den beiden Summen des hi. Thomas, in « Philos. Jahrb. », 1937, 152 ss., 273 ss. M
- J. Lebreton, La connaissance de Dieu chez s. Irenée, in « Recherches de science reli- d
gieuse », 1926, 385 ss. - J. Leclerq, Preuve de Dieu et conscience de Dieu, in « Lumière 481-519
et Vie », n. 14, marzo 1954, 107-122. - H. Lennerz, Nattìrliche Gotteserkenntnis, Frei¬ m
burg im Br. 1926. - F. Lipowsky, Der historische Gottesbeweis und die neuere Religions- T
ethnologie, 1938. - H. de Lubac, Sur les chemins de Dieu, Paris 1956. - Luychx, Die L
Erkenntnislehre Bonaventuras, Mtinster 1923. - G. M. Manser, Das Wesen des Tho- in
mismus, Freiburg im Br. 1941. - V. Marcozzi, Il problema di Dio e le scienze, 6 ed., Gottesbe
Brescia 1952. - J. Maritain, Approches de Dieu, 1953; trad. ital. : Alla ricerca di Dio, natùrli
Roma 1956. - A. Masnovo, La filosofia verso la religione, Milano 1941. - V. Miano, B
S. O. B., Gli argomenti del « Monologion » e la quarta via di san Tommaso. Concordanze See
e sviluppi, in «Div. Thom. » (Piac.), 54, 195 1, 20-32. - A. Mitterer, Der Bewegungssatz 14
(omne quod movetur, ab alio movetur) nach dem Weltbild des heiligen Thomas und dem R
der Gegenwart, in «Scholastik», 9, 1934, 372-399, 481-519. - W. Moock, Natur und d
Gotteserkenntnis, 1947. - H. MUSCHALEK, Gotteserkenntnisse moderner Naturforscher, 1952. Aqui
- H. A. Ogiermann, Hegels Gottesbeweise, Rom 1948. - Th. Ohm, Die Liebe zu Gott D
in den nichtchristlichen Religionen, 1950; traduzione ital.: L'amore a Dio nelle religioni Rosenmó
non cristiane, Alba 1956. - H. Paì'ssac, Preuves de Dieu, in « Lumière et Vie », n. 14, Bonaventu
Marzo 1954, 81-106. - O. Paschen, Der ontologische Gottesbeweis in der Scholastik, 1903.Roswadows
- J. Quirmbach, Die Lehre des heiligen Paulus von der naturlichen Gotteserkenntnis, 1906. T
- G. Rabeau, De la connaissance de Dieu d'après Karl Barth, in « Dieu vivant », 20, Sc
1951) 51-72. - A. Rademacher, Die Gottessehnsucht der Seele, 1924. - M. Rast, Das
subjektive Apriori in unserer Gotteserkenntnis, in « Schol. », 14, 1939, 75-80. - Idem, Gott
im Gewissenserlebnis, in « Schol. », 12, 1937, 321-45. - J. Ries, Die naturliche Gotteser¬
kenntnis in der Theologie der Krisis im Zusammenhang mit dem Imagóbegriff bei Calvin,
1939. - E. Rolfes, Die Gottesbeweise bei Thomas von Aquin und bei Aristoteles, 2 ed.,
1927. - G. de Rosa, Le prove tomistiche dell'esistenza di Dio e la critica del Prof. C.
Ottaviano, in « Sapienza », 3, 1950, 461-478. - B. Rosenmòller, Metaphysik der Seele,
Mtinster 1947. - Idem, Religiose Erkenntnis nach Bonaventura, Mtinster 1925. - Idem,
Religionsphilosophie, 2 ed., Mtinster 1939. - A. Roswadowski, De argumento ontologico
secundum doctrinam thomisticam, in « Acta Acad. Rom. S. Thomae Aq. », 1935, 133-46.
- F. Sawicki, Die Gottesbeweise, Paderborn 1926. - H. Schell, Der Gottesglaube und
die naturwissenschaftliche Welterkenntnis, 1904. - Idem, Gott und Geist, 1856-66 (all'In-
BIBLIOGRAFIA 767
dice). - P. Scherhag, Der Gottesbeweis aus der Seinsabstufung in den beiden Summen des
Thomas von Aquin, in « Philosophisches Jahrhbuch », 52, 1939, 265-300. - S. Schmieder,
Alberts d. Gr. Lehre vom natiìrlichen Gotteswissen, 1932. - R. Schmùcker, Propositio
per se nota, Gottesbeweis und ihr Verhàltnis nach Petrus Aureoli, 1941. - J. Schulte,
Die Gottesbeweise in der neueren deutschen philosophischen Literatur, 1920. - A. D. Ser-
TILLANGES, Dio o niente ?, Torino 1940. - Idem, La philosophie de S. Thomas d'Aquin, 2 ed.,
Paris 1940; trad. ital. Roma 1957. - J. Sestili, Augustini philosophia pro existentia Dei,
in « Miscellanea Agostiniana », II, 1031. - G. Siegmund, Naturordnung als Quelle der
Gotteserkenntnis. Neubegriindung des theologischen Gottesbeweises, 2 ed. 1950. - A. SlLVA-
TAROUCA, Praxis und Theorie des Gottesbeweises, 1950. - P. SIMON, Die natiirliche Got¬
teserkenntnis und die Entscheidung des vatikanischen Konzils, in « Philos, Jahrbuch », 53,
1940, 78-96. - Idem, Zur naturlichen Gottesbeweise, in « Scolastik », 15, 1940, 481-507. -
G. Soleri, La conoscibilità di Dio nella scuola francescana, in « Sapienza », 4, 1951, 325-
353. - K. Staab, Die Gottesbeweise in der Katholischen deutschen Literatur von 1850-1900,
1910. - F. van Steenberghen, Le problème de I'existence de Dieu dans le « De ente et
essentia » de saint Thomas d'Aquin, in « Mélanges de Ghellinck », 1951, II, 836-848. -
H. Unterstein, Die natiirliche Gotteserkenntnis nach der Lehre der kappadozischen Kir-
chenvàter, 1902-3. - A. Waibel, Die natiirliche Gotteserkenntnis nach der apologetischen
Literatur des 2. Jahrhunderts, 1916. - A. ZUMKELLER, Hugolin von Orvieto und seine theo-
logische Erkenntnislehre, Wurzburg 1941.

§ 31. Ateismo.

Vedere la voce Ateismo in « Enciclopedia Cattolica », II, 265-280 di C. Fabro; in


« Diet, de Théol. catholique », 1, 2190-2210 di C. Toussaint; in «Lexikon fur Theo-
logie und Kirche », 2 ed., I, 982-990 di C. Regamay-K. Rahner-F. Numann. - Autori
vari, Causes de l'Athéisme, in « Lumière et Vie », n. 13, gennaio 1954. - H. v. Baltha¬
sar, Dieu et l'homme d'aujourd'hui, Paris 1958. - Idem, Apokalypse der deutschen Seele,
-
3 voli., 1939. O. F. Bollnow, Deutsche Existenzphilosophie, Bern 1953. - S. Borne,
-
Incredulità, in « Enciclopedia Apologetica », Alba 1955, 751-772. A. Brunner, Ursprung
und Grundzùge der Existenzphilosophie, in « Scholastik », 13, 1938, 173-205. - M. Car-
rugues, La mystique du surhomme, Paris 1948. - A. Delp, Tragische Existenz, 1935. -
C. Fabricius, Der Atheismus der Gegenwart, sein Ursprung and seine Vberwindung, 1922.
- F. Gentiloni Silveri, Jean Paul Sartre contro la speranza, Roma 1952. - R. Guar¬
dini, Religióse Gestalten in Dostojewskis Werk, 1939; trad. ital. Il mondo religioso di Do-
stojewski, Brescia 1951. - E. Hello, Philosophie et Athéisme, 3 ed., Paris 1925. - J.
-
Janeff, Die Dàmonie des Jahrhunderts, 5 ed., 1943. K. Jaspers, Die Geistige Situation
der Zeit, 4 ed., 1932. - O. Kuss, Bemerkungen zur religidsen Lage des Gegenwartmenschen
und der christlichen Verkùndigung, in Sacramentum ordinis, Breslau o. J., 18-87. " J- La-
croix, Sens et valeur de l'Athéisme actuel, nel voi. Monde moderne et sense de Dieu, Paris
1954, 39-78. - J. C. Lannoy, Nietzsche ou l'histoire d'un égocentrisme athée, Paris 1953.
- H. de Lubac, Le drame de l'humanisme athée, 1945; trad, ital., Brescia 1949. B.
Magnino, Alle orìgini della crisi contemporanea, Roma 1946. - G. Marcel, Homo viator.
-
-
Prolégomènes à une métaphysique de l'espérance, Paris 1944. G. Maritain, Il significato
dell'ateismo contemporaneo, Brescia 1950. - F. Mauthner, Der Atheismus und seine
Geschichte im Abendland, 4 voli., 1922-23 (l'autore è ateo e i suoi giudizi esigono le più
sostanziali riserve).- A. Mayer-Pfannholz, Das gnadenlose Jahrhundert, 1948. - A.
-
Muller-Armack, Das Jahrhundert ohne Gott, 1948. W. Nestle, Atheismus, in « Reallex.
fiir Antike und Christ. », 1, 866-70 - Idem, Aufklàrung, « Ib. », 938-54. - F. N.
Oleschtschuk, Atheismus, Berolini 1955. - F. Olgiati, B. Croce e lo storicismo, Milano
1953 - E. Reisner, Der Dàmon und sein Bild, 1947. - W. Rest, Situation und Entschei-
1947.
m
f
768 BIBLIOGRAFIA prep
D
dung, I ed. 1947; 2 ed. 1948 (con lo studio: Der dreifache Angriff auf Gott. Fragen 1946
der Theodizee in unserer Zeit, 105-130). - Idem, Heimkehr zum Menschen, 1947. - H. A. Weltsge
Reyborun, H. E. Hinderke, J. G. Taylor, Friedrich Nietzsche. Ein Menschenleben und esistenzia
-
seine Philosophie, 1946. G. de Reynold, L'Europe tragique, 2 ed. 1945. - G. Richard, Cristo,
L'athéisme dogmatique en sociologie religieuse, Paris 1923. - E. Rideau, Paganisme ou chris- mate
tianisme? Etude sur l'athéisme moderne, Paris 1953; trad, ital., Milano 1957. - Fr. J. von trad
Rintelen, Dàmonie des Willens, 1947. - B. Romeyer, Athéisme, in « Dictionnaire de So¬ edito
-
ciologie », 2, 653 ss. M. Rossi, Alle fonti del deismo e del materialismo moderni, Roma
1942. - G. Santinello, Esistenzialismo, in « Enciclopedia filosofica », 2, 61-70. - M.
Schmaus, Von den Letzten Dingen, 1948; trad, ital., in prep. - M. Sciacca, Ateismo,
nel voi. Dio nella ricerca umana, 569-617. -
G. Siegmund, Der Kampf um Gott, Berlin
-
1957. Idem, Nietzsche der Atheist und Antichrist, 4 ed. 1946. - O. Spengler, Der Un-
tergang des Abendlandes. Umrisse einer Morphologie der Weltsgeschichte, 2 voli.; trad, ital.,
596-
Garrigou-Lagra
Milano 1957. - L. Stefanini, Esistenzialismo ateo ed esistenzialismo teistico, Padova 1952.
- A. Stella, Testimonianza della letteratura (su Dio, Cristo, Chiesa), in « Enciclopedia
Apologetica », Alba 1955, 838-920. -
G. H. Wetter, Il materialismo dialettico sovietico,
Torino 1948. - P. Wust, Ungewissheit und Wagnis, 1937; trad, ital., Incertezza e rischio,
-
Brescia 1946. Idem, Der Mensch und die Philosophie, edito da A. Borgolte, 1946.

§ 32. Agnosticismo. Tradizionalismo.

A. Barre, Agnosticisme, in « Diet, de théol. cath. », 1, 596-605. - M. Chossat, Agno- Cattolica


sticisme, in « Diet, apologétique de la foi cath. », 1, 1-76. - C. Fabro, Agnosticismo, in Mil
« Enciclopedia Cattolica », 1, 479-488. R. Garrigou-Lagrange, Dieu, son existence Traditionalismu
- et
sa nature : solution thomiste des antinomies agnostiques, 11 ed., Paris 1950. Fondamentale. princ
- -
G. Michelet, Dieu et l'agnosticisme contemporain, 4 ed., Paris 1920. K. Rahner,
-
Agnostizismus, in « Lexikon fur Theol. und Kirche », 2 ed., 1, 201-203. M. Sciacca,
Agnosticismo, in « Enciclopedia Filosofica », 1, 74-78.
Vatik
§ 33. Fideismo e Tradizionalismo. dell'on
Augus
-
E. Basadonna, Tradizionalismo, in « Enciclopedia Cattolica », 12, 395-397. A. Cri¬ 1359-1371
Fonc
-
stoforo Il pensiero religioso del P. Gioacchino Ventura, Milano 1927. H. Lennerz,
Natiirliche Gotteserkenntnis, 1926. J. Ranft, Traditionalismus, in « Lexikon fùr Theo- Introduction
- De
-
logie und Kirche », 10, 284 s. T. Zigliara, Saggio sui principii del tradizionalismo, Vi¬
unmittelbare
terbo 1865.
de
§ 34. Ontologismo. ontolo
735-7
A. Bielmeier, Die angeborene Gottesidee im Lichte des Vatikanums, in « Theologie und Fil
Glaube », 1928, 320 ss. -
G. Bonafede, Le ragioni dell'ontologismo, Palermo 1942. -
-
Ch. Boyer, L'idée de vérité dans la philosophie de S. Augustin, Paris 1921. G. Boz¬
zetti, Rosmini, in « Enciclopedia Cattolica », 10, 1359-1371. -
A. Del Noce, Ontolo¬
-
gismo, in « Enciclopedia Filosofica », 3, 1038-1049. A. Fonck, Ontologisme, nel « Diet.
de théol. cathol. », 11, iooo-io6r. - E. Gilson, Introduction à l'étude de S. Augustin,
Paris 1929. Particolarmente importante. - M. Grabmann, Der Gottliche Grund menschli-
cher Wahrheitserkenntnis, 1924. - J. Hessen, Die unmittelbare Gotteserkenntnis nach dem
-
heiligen Augustinus, 1921. B. Kalin, Die Erkenntnislehre des heiligen Augustinus, 1920.
- A. Lepidi, O. P., Examen philosophico-theologicum de ontologismo, Lovanii 1874. - C.
Mazzantini, Gioberti, in « Enciclopedia Filosofica », 2, 735-746 (con bibliografia ragio¬
nata). - D. Morando, Rosmini-Serbati, in « Enciclopedia Filosofica », 4, 208-222. - U.
BIBLIOGRAFIA 769
-
Padovani, Gioberti e il cattolicesimo, Milano 1927. L. Pelloux, Ontologismo, in « En¬
ciclopedia Cattolica », 9, 146-149. - J. Rinieri, La filosofia di Gioberti, 1931. - L. Ste¬
fanini, Gioberti, in « Enciclopedia Cattolica », 6, 414-422. - Z. van Woeustyne, Notio
ontologismi, in « Antonianum », 1928, 33-64.
e dell'ontologismo, 2 voli., Roma, 1874.
-
P. M. Zigliara, Della luce intellettuale

§ 36. Incomprensibilità di Dio.

A. M. Amann, Die Gottesschau in palamitischen Hesychasmus, 1938. - H. S. Braun,


Der namenlose Gott. Gelduterte Gotteserkenntnis, 1938. -
J. Cavallera, S. I., J. Da-
NIÉLOU, S. I., R. FACELIERE, Jean Chrysostome, Sur l'incompréhensibilité de Dieu (« Sources
chrétiennes », 28), Paris 1951. - G. Garrigou-Lagrange, Le sens du mystère et le clair-
obscur intellectuel, Paris 1934. - G. Girotti, Il « Dio nascosto », nel voi. Il libro di Isaia
(pp. 504-512), Torino 1942. - J. Hausheer, La méthode d'oraison hésychaste, Rome 1927.
- E. Prucker, Gnosis Theou, 1937. - K. Rahner, Worte ins Schweigen, 1938. P. Rotta, -
Niccolò Cusano, Milano 1942. -
Idem, Cusano, in « Enciclopedia Filosofica », I, 1379-
-
1384. W. Stàhlin, Vom gòttlichen Geheimnis, 1936. - E. Stakemeier, Verbogene Gott-
heit. Dos Geheimnis der Begegnung von Gott und Seele nach Thomas von Aquin und die
deutsche Mystik, 1937.

§ 37. Conoscenza mediata e analogica di Dio.

Oltre gli studi sull'analogia già citati al § 1, si veda: M. Bange, Eckeharts Lehre vom
-
gòttlichen und menschlichen Sein, 1937. T. Barth, Die Stellung der univocatio im Ver-
lauf der Gotteserkenntnis nach der Lehre des Duns Skotus, in « Wissenschaft und Weis-
heit », 5, 1938, 235-54. * Idem, De fundamento univocationis apud Ioannem Duns Scotum,
in « Antonianum », 14, 1939, 181-206, 277-298, 373-392. - J. Beumer, Die Gottesschau
-
des Moses, in « Geist und Leben », 21, 1948, 221-30. V. Brusotti, L'analogia di at¬
tribuzione e la conoscenza della natura di Dio, in « Rivista di filosofia neoscolastica »,
1935, 31-66. - -
J. DaniéLOU, Platonisme et théologie mystique, Paris 1944. A. Goergen,
Die Lehre von der Analogie nach Kardinal Cajetan und ihr Verhàltnis zu Thomas von
Aquin, 1938. - V. Heylen, Les métaphores et les metonymies dans les épitres pauliniennes,
in « Ephemerides theologicae Lovanienses », 12, 1935, 253-290. -
A. Horvàth, Der tho-
mistische Gottesbegriff, 1941. - J. Leiwesmeier, Unsere Erkenntnis Gottes und die Analogia
Entis nach der Lehre des Franz Suarez, in « Theologische Quartalschrift », 120, 1941,
-
73 - 90. J. B. Lotz, Analogie und Chiffre. Zur Transzendenz in der Scholastik und bei
Jaspers, in « Scholastik, 15, 1940, 39-56. -
A. Michel, Intuitive (vision), in « Diet, de
-
théol. cath. », 7, 2351-94. F. Notscher, « Das Angesicht Gottes schauen », 1924. - E.
Przywara, Die Reichweite der Analogie als kategorialer Grundform, « Ib. », 339-362,
-
508-532. M. Schmaus, Die Quaestio des Petrus Sutton O. F. M. iiber die Univoka-
-
tion des Seins, in « Collectanea Franc. », 3, 1933, 5-25. W. Strato, Die Bildersprache der
Apostels Paulus, 1937. - W. Szilasi, Macht und Ohnmacht des Geistes, 1947. -E.
Wasmuth, Sophie oder (Jber die Sprache, 1943.

§ 38. Inomi divini.

Oltre le teologie bibliche citate al § 1, vedere: A. Buckel, Die Gottesbezeichnungen


in den Liturgien der Ostkirchen, 1938. - L. Cerfaux, Adonai e Kyrios, in « Rev. sc. phil.
et théol. », 1931, 417 ss. - E. Dhorme, Le nom du Dieu d'Israel, 1951. - A. M. Dubarle,

49 - schmaus - dogmatica I.
784-793.
48
193
770 BIBLIOGRAFIA Gottesnam
E
La signification du nom de Jahweh, in « Rev. sc. phil. et théol », 35, 195 1, 3-33. - L. 193
DÙRR, Heilige Vaterschaft in antiken Orient, in « Heilige Uberlieferung, Festschrift Abt.
Herwegen », 1938, 9 ss. - O. Grether, Name und Wort Gottes im Alten Test., 1934. 1-10.
- K. Keybwer, Gottesvorstellung und Lebensauffassung im griech. Hymnus, 1932. - G. Kuhn,
Vber die Entstehung des Namens Jahwe, in « Museon », 49, 1936. Fr. Leist, Zeugnis -
des lebendigen Gottes. Zum Verstàndnis des AT, 1948. -
A. Michel, Noms divins, in
« Diet, de théol. cath. », XI, 784-793. - Ch. de Moré-Pontgibaut, Sur l'analogie des
noms divins, in « Recherches de science religieuse », 1929, 481 ss.; 1930, 193 ss. M. P. G-
Nilsson, Vater Zeus, in « Arch. f. Relig. Wiss. », 35, 1938, 156-71. - M. Noth, Die (neo-idealista
israelit. Gottesnamen, 1928. -A. Schleiff, Der Gottesname Jahwe, in « Zeitschr. der Personlichk
Deutsch-Morgenlànd. Gesellschaft », 10, 1936, 679-702. - E. Schlenker, Die Lehre von
-
den gottlichen Namen in der Summe Alaxanders von Hales, 1938. S. Tommaso, In librum
-
beati Dionysii De divinis nominibus expositio, Taurini 1950. A. VACCARI, Jahwe e inomi
divini nelle religioni semitiche, in « Biblica », 12, 1936, 1-10.
l'univers
Milano
§ 40. La personalità di Dio. d

E. Rochedieu, La personnalité divine, Genève 1938. -


G. Saitta, La personalità di r
Dio e la filosofia dell'immanenza, Fano 1914 (neo-idealista). -
F. Sawicki, Das Ideal ca
der Personlichkeit, 3 ed. 1925. - J. Ulmann, Die Personlichkeit Gottes und ihre modernen
Gegner, 1906. Wissenschaft
su
§ 41. Trascendenza di Dio. Dotar
cosmologic
,
Autori vari, Conscience chrétienne et dimensions de l'univers n. 17 di « Lumière et Vie », 1284-130
sett. 1954. - Aut. vari, Immanenza e Trascendenza, Milano 1956. - Aut. vari, Scienza à
-
e mistero, Roma 1948. B. Bavinck, Risultati e problemi delle scienze naturali, Firenze i
1946. - Idem, La scienza naturale sulla via della religione, Torino 1944. W. W. von -
-
Baudissin, Adonis und Asmun, 1911. R. Benini, Scienza, religione e arte nell'astronomia cosmiqu
-
di Dante, 1939. P.Bernard, Gel, in « Diet, de théol. cath.», 2, 2474-2511. Alfr. -gnos
Bertholet, Die israelitischen Vorstellungen vom Zustand nach dem Tode, 1914. - K. Braun, G
Vber Kosmogonie vom Standpunkt der christlichen Wissenschaft, 4 ed. 1911. G. Busnelli, - t
Cosmogonia e antropogenesi secondo Dante Alighieri e le sue fonti, Roma 1922. Ceup- -
PENSj De historia primaeva (Gen. 1-11), 1933. -
D. Dotarle, Humanisme scientifique et
raison chrétienne, Paris 1953. - Idem, Le teorie cosmologiche moderne e il dogma della Krebs-Krame
creazione, in « Enciclopedia Apologetica », 5 ed., 1284-1303. -
P. Duhem, Le système
du monde: Histoire des doctrines cosmologiques de Platon à Copernic, 5 voli., 1913-17;
Wel
G
ristampa in 6 voli., Paris 1954. -
C. Fabro, Immanenza, in « Enciclopedia Cattolica »,
6, 1673-1679. - A. J. Festugière, La révélation d'Hermes Trismégiste, I. L'astrologie et
d

les sciences occultes, 3 ed., Paris 1950; II. Le Dieu cosmique, 3 ed., ivi 1949; III. Les Imman
doctrines de l'àme, ivi 1953; IV. Le Dieu inconnu et la gnose, ivi 1954. G. Giannini, -
Trascendenza, in « Enciclopedia Filosofica », 6, 1297-1306. - H. Gmelin, Dantes Weltbild,1940.
- A. Grégoire, Immanence et transcendance, Questions de théodicée, 1939. - C. Holzey,
Das Bild der Erde bei den Kirchenvdtern (in Festgabe fiir Knòpfler), 1917, 177-87. -
M. Jastrow, Die Religion Bdbyloniens und Assyriens, 2 voli., 1902-12. J. Jeans, I -
nuovi orizzonti della scienza, Firenze 1943. - Krebs-Kramer, Himmel, in « Lexilcon fur
-
Theologie und Kirche », 5, 47-50. Al. Konrad, Das Weltbild in der Bibel, 1917. J.
Kroll, Die Lehre des Hermes Trismegistos. Beitrage zur Geschichte der Philosophie des
-
Mittelalters, 1914. - Ch.-V. Langlois, La connaissance de la nature et du monde au
Moyen-àge d'après quelques écrits franpais à l'usage de laìcs, 1911.- H. Leisegang, Dante
und das christliche Weltbild, 1941. -
J. B. Lotze, Immanenz und Transzendenz. Zum
BIBLIOGRAFIA 771
geschichtlichen Werden heutiger Probìematik, in « Scholastik », 13, 1938, 1-21. - Idem,
Immanenz und Transzendenz heute. Zur inneren Struktur der Probìematik unserer Tage,
« Ib. », 161-172. - W. Moller, Die Kosmologie in der griechischen Kirche bis auf Ori-
-
genes, i860. R. Palgen, Das mittelalterliche Gesicht der Gottlichen Komòdie. Quellenstu-
-
dien zu Inferno und Purgatorio, 1935. M. PLANCK, Das Weltbìld der neuen Physik, 1936.
- Idem, La conoscenza del mondo fisico, Torino 1943. - G. Ricciotti, La cosmologia della
Bibbia e la sua trasmissione fino a Dante, Brescia 1932. - J. Sageret, Le système du
monde de Pythagore à Eddington, Paris 1931. -
F. Selvaggi, Problemi della fisica mo¬
derna, Prescia 1953. - B. Sommer, Der babylonisch-biblische Schópfungsbericht, 1922. -
Vigouroux, La Bible et les découvertes modernes, III, 4 ed. 1884. - Idelfons Ayer de
VuiPPERS, Le paradis terrestre au troisième siècle, 1925. -
C. von Weiszàcker, Zum
Weltbild der Physik, 1943.

§ 42. Significato e importanza della fede nella Trinità.

Oltre i testi di dogmatica citati al § 1, vedere: G. Alastruey, De Sanctissima Tri-


nitate, Valladolid 1944. - G. Bardy-A. Michel, Trinité, in « Diet, de théol cath. », 15,
1947, 1545-1855 (ampio panorama storico e sistematico). - L. Billot, De Deo uno et
trino, 7 ed., Romae 1926. -
R. C. Billuart, Summa S. Thomae Tract, de Trinitatis
-
mysterio, vol. I, dell'ed. di Brescia 1836. V. Breton, La Trinité. Histoire, doctrine,
piété, Paris 1931. - Buonpensiere, Comm. in primam partem Summae theologicae S. Tho¬
- -
mae Aquinatis, II, 1930. D'Alès, De Deo trino, Parisiis 1924. A. Ferland, Commen¬
-
tario in Summam iheol. d. Thomae. De Deo uno et trino, 1943. J. B. Franzelin, Tra-
ctatus de Deo trino secundum personas, 3 ed., Romae 1883. -
P. Galtier, De SS. Tri-
-
nitate in se et in nobis, 2 ed., Romae 1953. Garrigou-Lagrange, De Deo trino et
creatore. Comm. in Summam iheol. S. Thomae (I, pp. 27-119), Taurini 1944. -
J. B.
Gonet, Clypeus theologiae thomisticae, Prima pars, Tract. VI, vol. II dell'ed. di
Parigi 1875. - C. Gutberlet, Gott der Eine Dreifaltige, 1907. -
L. Hodgson, The
doctrine of the Trinity, London 1943. -
E. Hugon, Le mystère de la très S. Trinité,
2 ed., Paris 1921. -
F. Klein, Le Dieu des chrétiens : notre foi en la Trinité, Paris
1938. - J. Kleutgen, Institutiones theologicae, I, 1881. -
L. Kopler, Die Lehre
von Gott dem Einen und Dreieinigen, 1934. -
J. Kuhn, Katholische Dogmatik II;
Die christliche Lehre von der gottlichen Dreieinigkeit, 1857. -
A. M. Lépicier, Trac-
tatus de SS. Trinitate, 102. -
L. Lercher, Institutiones theologicae dogmaticae, 3 ed.,
-
vol. II: De Deo uno et trino. De Deo creante et elevante, 1940. J. VAN DER Meersch,
De Deo uno et trino, 1928. - J. Muncunill, De Deo uno et trino, 1928. - G.
van Noort, De Deo uno et trino, 4 ed., a cura di J. P. Verhaar, 1926. Oswald, -
Die Trinitàtslehre, 1888. - P. Parente, De Deo uno et trino, 3 ed., Romae 1949. - Chr.
-
Pesch, Gott der Eine und Dreieinige, 1926. D. Petavius, Dogmatum theologicorum tomus
secundus in quo de SS. Trinitate agitur, 1644, voli. II e III dell'ed. di Parigi 1865. -
- -
J. M. Piccirelli, De Deo uno et trino, 1902. J. Pompen J. H. Selten, De Deo uno
et trino, 1904. - J. Rabeneck, S. I., Das Geheimnis des dreipersonlichen Gottes, Freiburg
im Br. 1950. - D. Ruiz a Montoya, Commentario et disputationes in primam partem
d. Thomae de Trinitate, 1625. -
J. M. Scheeben, Imisteri del cristianesimo, Brescia
1949. - H. Schell, Das Wirken des Dreieinigen Gottes, 1885. -
G. Sola, Tractatus
-
dogmaticus de Deo Uno et Trino, Barcinonae 1957. F. A. Stentrup, De SS. Trinitatis
mysterio, 1898. - S. Stolz, De sanctissima Trinitate, Friburgi Br. 1939. - Fr. Suarez,
-
Opera omnia. Tomus primus, ed. di Parigi 1850. F. Taymans d'Eypernon, Le mys¬
-
tère primordial, Paris 1946. L. Thomassinus, Dogmata theologica. De SS. Trinitate,
ed. del 1868. Tommaso d'Aquino, La Somma Teologica, vol. IV, testo, trad, e com¬
-
mento. - Tournely, Praelectiones dogmaticae. De mysterio SS. Trinitatis, 1751-65. -
Kropatscheck,
Gottmenschheit,
772 BIBLIOGRAFIA und

Cl. Welch, The Trinity in contemporary Theology, London 1953; ampiamente recensito
da C. Dtjquoc, La Trinité dans la théol. protestante contemporaine, in « Lumière et Vie », Scrittur
n. 30, nov. 1956, 121-131. - Ulteriore bibliografia della scolastica medioevale e posttri-
dentina si può trovare in M. Schmaus, Der liber propugnatorius des Thomas Anglicus cita
(II), per cui vedere il § 46. - Per la dottrina protestante della Trinità vedere: K. Barth, Ce
Dogmatik im Grundriss, 1947; trad, franc., Neuchàtel 1950. - Idem, Dogmatique, I, 1**, e
Genève 1953. - W. Elert, Der christliche Glaube, 2 ed. 1941, 241 ss. - Fr. Gogarxen, d
Ich glaube an den dreieinigen Gott, 1926. - F. Kropatscheck, Die Trinitàt, 1910. G. -
Kruger, Das Dogma von der Dreieinigkeit und Gottmenschheit, 1905. - E. Schàder, Zur
Trinitàtsfrage, 2 ed. 1925. - V. Soderblom, Vater, Sohn und Geist, 19x2. Wórterbu
425-
M
§ 44. La Trinità nella Sacra Scrittura. A
Testa
Vedere le teologie bibliche e i commenti alla Scrittura citati al § 1. Tutti i dati bi¬ Johan
blici sono raccolti ed elaborati sistematicamente da P. F. Ceuppens, Theologia biblica, 3
-
II: De sanctissima Trinitate, Taurini 1938. Per la rivelazione e lo sviluppo storico della Zeit
dottrina trinitaria vedere : J. Lebreton, Histoire du dogme de la Trinité des Tertullian
origines au concile de Nicée, I: Les origines, 6 ed. 1927; II: De s. Clément à s. Irénée, Paulu
-
1928, e la voce Trinité del « Diet, de théol. cath. » cit. al § 42. Particolarmente im¬ Ch
portanti gli studi raccolti sotto la voce: Logos nel « Wórterbuch z. N. T. » di Kittel, e
IV, 69-167 e nel « Diet, de la Bible, Supplément », 5, 425-497. — H. v. Baer, Der 21
Heilige Geist in den Lukasschriften, 1926. B. H. Bellas, Mal'akh Jahwe, 1931. H.
- - 3
Bertrams, Das Wesen des Geistes nach der Anschauung des Apostels Paulus, 1913. F. - Anfd
Blachère, S. Augustin et les Théophanies dans l'Ancien Testament, in « Revue Augusti- religieus
nienne », 2, 1902, 505-613. - A. Bludau, Das Comma Johanneum in den orientalischen
Vbersetzungen und Bibeldrucken, in « Oriens Christianus », 3, 1903, 126-147. " Idem, grecqu
Das Comma Johanneum bei den Griechen, in « Biblische Zeitschrift», 13, 1915, 26-50; Ceup
130-162, 222-243. - Idem, Das Comma Johanneum bei Tertullian und Cyprian, in « Theo- 1
logische Quartalschrift », 101, 1920, 1-28. - R. Bluml, Paulus und der Dreieinige Gott,
1929. - Bonsirven, Le judaìsme palestinien au temps de Jesus Christ, Paris 1933. - B. Botte, Theo
La sagesse dans les livres Sapientiaux, in « Rev. des se. phil. et théol. », 19, 1930, 83 ss.
- -
Idem, La Sagesse et les origines de la Chrìstologie, « Ib. », 21, 1932, 54 ss. W. Bous- religieus

Kyrios Christus. Geschichte des Christusglaubens von den Anfdngen des Christentums bis
-
set, Die Religion des Judentums im neutestamentlichen Zeitalter, 3 ed. 1926 (prot.). Idem, Dillersber
dessein
-
Irenaeus, 1913. F. Bréhier, Les idées philosophiques et religieuses de Philon d'Alexandrie, sept.
-
1908; nuova ed. Parigi 1950. F. Buchsel, Der Heilige Geist im Neuen Testament, 1926 i
-
(prot.). L. Cerfaux, Le nom divin Kyrios dans la Bible grecque, in « Revue des sciences Logosbegriffe
religieu
phil. et théol. », 20, 1931, 27-51 (contro Baudissin). - F. Ceuppens, De conceptu Sapien-
-
tiae in libris didacticis Veteris Testamenti, in « Angelicum », 12, 1935, 333 ss. W. H. Zeitschrif
Me. Clellan, The Meaning of Ruach Elohim in Gen. 1, 2, in « Biblica », 15, 1934. - évangile
R. Cripps, The Holy Spirit in the Old Testament, in « Theology », 24, 1952. B. H. -
-
Cuneo, The Lords Command to baptize, 1923. A. D'Alès, La théophanie de Membri
-
devant la tradition des Pères, in « Recherches de science religieuse », 1930. J. Daniélou,
La théologie du judéo-christianisme, Paris 1958. - J. Dillersberger, Der neue Gott, 1935.
-
- Idem, Das Wort von Logos, 1935. Ch. Duquoc, Le dessein salvifique et la révélation
-
de la Trinité en S. Paul, in « Lumière et Vie », n. 29, sept. 1956, 67-94. L. Durr,
Die Wertung des góttlichen Wortes im Alten Testament und im antiken Orient. Zugleich
ein Beitrag zur Vorgeschichte des neutestamentlichen Logosbegriffes, 1938. - J. de Finance,
La sophia chez S. Paul, in « Recherches de science religieuse », 1935, 385 ss. -P.
Gaechter, Zum Pneumabegriff des hi. Paulus, in « Zeitschrift f. kath. Theologie », 53,
-
1929, 345-408. A. George, Le Pére et le Fils dans les évangiles synoptiques, in « Lumière
BIBLIOGRAFIA 773
et Vie », n. 29, sept. 1956, 27-40. -
J. Giblet, La Sainte Triniti selon l'évangile de
S. Jean, « Ib. », 95-126. - J. Gòttsberger, Die Gottliche Weisheit ah Personlichkeit im Alten
-
Testament, 1919. L. de Grandmaison, Jésus Christ, 2 voli., Paris 1928. V. Hamp, -
Der Begriff Wort in den aramaischen Bibelubersetzungen, 1938. - P. Heinisch, Die per-
-
sSnliche Weisheit des Alten Testaments in réligionsgeschichtlicher Beleuchtung, 1923. Idem,
Das Wort im Alten Testament und im Alten Orient, 1922. - Idem, Personifikationen und
-
Hypostasen im Alten Testament und im Alten Orient, 1921. P. VAN Imschoot, L'action
de l'esprit de Jahvé dans l'Ancien Testament, in « Revue de sciences philos. et théol. »,
23) 1934, 553-86. -
Idem, L'esprit de Jahvé source de vie dans VAncien Testament, in
«Revue Biblique », 44, 1935, 481-501. -
Idem, L'esprit de Jahvé et 1'alliance nouvelle
dans l'Ancien Testament, in « Ephemerides theologicae Lovanienses », 13, 1936, 201-220.
- R. Koch, Geist und Messias, Beitrag zur bibl. Theologie des A. T., 1950. - J. Kosnet-
ter, Die Taufe Jesu, 1936. -
M. J. Lagrange, L'Ange de Jahvé, in « Revue Biblique »,
1903, 217-25. - J. Lebreton, Le Dieu vivant. La révélation de la Sainte Trinité dans
le Nouveau Testament, Paris 1919. - D. J. Legeay, L'Ange et les Théophanies dans la
S. Ecriture d'après la doctrine des Pères, in «Revue Thomiste », 10, 1902; II, 1903. -
H. Leisegang, Die Gnosis, 2 ed. 1936 (prot.). - Idem, Der Heilige Geist, 1919. - Idem,
Pneuma Hagion, 1922. - A. Lemonnyer, L'Esprit-Saint Paraclet, in « Revue des sciences
philos. et théol. », 1927, 293 ss. - S. Lyonnet, Comma giovanneo, in « Enciclopedia Cat¬
- -
tolica », 4, 48-50. J. Musger, Dieta Christi de Paracleto, 1938. E. Norden, Agnostos
Theos. Untersuchungen zur Formgeschichte religióser Rede, 1913 (prot.). - M. A. van den
Oudenrijn, Genesis 1, 26 und Grundsàtzliches zur trinitarischen Auslegung, in « Divus
-
Thomas » (Fr.), 15, 1937, 145-156. W. Reinhard, Das Wirken des Heiligen Geistes im
- -
Menschen nach Paulus, 1918. J. Rybinski, Der Mal'akh Jahwe, 1930. E. F. Scott,
-
The Spirit in the New Testament, 1923. P. Schneider, « Dominus autem Spiritus est »,
2 Cor. 3, 17 a. (Studium exegeticum), 1952. - P. Simpfendorfer, Wesen und Wirken
des Heiligen Geistes im Alten und Neuen Testament, 1937. - J. R. Smith, The Holy Spirit
in the Gospels, 1926. - B. Stein, Der Engel des Auszugs, in « Biblica », 19, 1938, 286-
307. - G. Stellinger, Der Paraklet, 1923. -
F. Stier, Gott und sein Engel im Alten
-
Testament, Miinster 1934. H. H. B. Swete, The Holy Spirit in the New Testament,
1931. - W. Tosetti, Der Heilige Geist als gottliche Person in den Evangelien, 1918. -
L. Touzard, Ange de Yaweh, in « Diet, de la Bible, Supplément », 1, 42 ss. A. Vac- -
cari, Il concetto della sapienza nell'Antico Testamento, in « Gregorianum », I, 1920. -
P. Volz, Der Geist Gottes und die verwandten Erscheinungen im Alten Testament und im
-
anschliebenden Judentum, 1910. J. M. Vosté, De prologo Ioanneo et Logo, 1925. - A.
Wikenhauser, Die Christusmystik des heiligen Paulus, 2 ed. 1956; trad, it., Brescia 1958.
— Ulteriore bibliografia su Cristo sarà data nel trattato di Cristologia.

§ 45. Originalità delia dottrina trinitaria rivelata di fronte alle triadi extrabibliche.

Oltre le note opere, già citate o che citeremo prossimamente, di Benz, Bonsirven,
Diekamp, Bréhier, Festugière, Daniélou, Henry, Norden, Leisegang, vedere :A. D'Alès,
La théologie de Tertullien, Paris 1905. - Idem, La theologie de s. Cyprien, Paris 1924. -
Idem, La théologie de s. Hippolyte, Paris 1904. - Idem, La doctrine de l'Esprit en saint
-
Irénée, in « Recherches de science religieuse », 1924, 497 ss. Idem, Novatien et la Tri¬
nité à Rome au milieu du troisième siècle, in « Gregorianum », 3, 1922, 420-446, 497-523.
- Idem, Novatien, Paris 1925. - Idem, Le lendemain de Nicée, in « Gregorianum », 6,
1925, 489-536. - -
Idem, Le dogme de Nicée, Paris 1926. J. Daniélou, Trinité et An-
gélologie dans la théologie judéo-chrétienne, in « Recherches de science religieuse », 45,
-
1957, 5-41. H. Gunkel, Zum religionsgeschichtlichen Verstàndnis des Neuen Testamentes,
-
1903. S. Hirsch, Die Vorstellung von einem weiblichen Pneuma hagion im Neuen Tes-
Muse
Augus
774 BIBLIOGRAFIA

tament, 1926. - M. J. Lagrange, Le messianisme chez les Juifs, 1909. - Idem, Le ju- Chiesa
da'isme avant Jésus-Christ, 1931. - G. E. Moore, Judaism in the first centuries of the
-
christian era, 1927. F. H. Muller, Dionysios, Proklos, Plotinos, 1918. - D. Nielsen,
Der dreieinige Gott in religionshistorischer Beleuchtung, 1922. - E. Peterson, Gnosi, in dem
« Enciclopedia Cattolica », 6, 876-882. - G. Scholem, Les grands courants de la mystique P
juive, Paris 1950. - N. Sòderblom, Voter, Sohn und Geist unter den heiligen Dreiheiten, d
1912. - Strack-Billerbeck, Kommentar zum Neuen Testament aus Thalmud und Mi-
drasch, 1922-28. - H. Usener, Dreiheit, in « Rheinisches Museum », 1903. G. Verbeke, - Lit
L'évolution de la doctrine du Pneuma du sto'icisme à S. Augustin, Paris 1945. onde
nachorigenistisc
19
§ 46. La Trinità nella fede della Chiesa antica. de
heilig
Anzitutto ricordiamo l'art.: Trinité del « Diet, de théol. cath. » e l'opera di J. Le- Tapsa,
breton (cfr. § 42-44). - Inoltre: K. Adam, Die Lehre von dem Heiligen Geist bei Hermas science
und Tertullian, in « Theol. Quartalschrift », 1906, 36 ss. —
Per la dottrina trini¬ Idem,
taria di S.Giovanni Crisostomo : « Recherches de science religieuse », 1933, Ma
306-320. —A. Aall, Der Logos. Geschichte der Logosidee in der griechischen Philosophie, P
1896. - Idem, Geschichte der Logosidee in der christlichen Literatur, 1899. - A. Ample, Athe
S. I., De grondlijenen van Ruusbroec's Drieenheidsleer als onderbouw van den Zieleopgang, Lehr
-
1950. A. Anwander, Zur Trinitdtslehre der nachorigenistischen alexandrinischen Theo- 184
logie bis Arius, in « Theologische Quartalschrift », 1921, 190-219. -
R. Arnou, Unite Trinitd
numérique et unite de nature chez les Pères après le Concile de Nicée, in « Gregorianum », Entz
I5> I934> 242-254. -
L. Atzberger, Die Logoslekre des heiligen Athanasius, 1880. D. -
-
Baldino, O. P., La dottrina trinitaria di Vigilio di Tapsa, 1949. H. Urs von Bal¬
thasar, Le Mystérion d'Origene, in «Recherches de science religieuse», 1936, 513 ss.;
Trin
trinita
-
1937, 38 ss. - Idem, Origenes. Geist und Peuer, 1938. Idem, Die Ggnostischen Centurien trinitarisc
des Maximus Confessor, 1942. -
Idem, Kosmische Liturgie. Maximus der Bekenner, 1941;
trad, franc., Parigi 1947. - G. Bardy, Didyme l'Aveugle, Paris 1910. - Idem, Paul de Par
-
Samosate, 2 ed., Paris 1929. K. F. Bauer, Die Lehre des Athenagoras von Gottes Einheit B
und Dreieinigkeit, 1902. - F. Chr. Baur, Die christliche Lehre von der Dreieinigkeit und sciences
-
Menschwerdung Gottes in ihrer geschichtlichen Entwicklung, 1841 (prot.). J. BAYER, Gre-
gors von Nyssa Gottesbegrijf, 1935. -
A. Beck, Die Trinitdtslehre des heiligen Hilarius premiers
von Poitiers, 1903. - E. Benz, Marius Viktorinus und die Entzmcklung der abendlàndischen au
Willensmetaphysik, 1932. - J. F. Bethunen-B. D. Baker, The Meaning of homoousios d
in the Constantinopolitan Creed, 1901. -
J. Bilz, Die Trinitdtslehre des Johannes von
-
Damaskus, 1909. W. S. Bishop, The development of trinitarian doctrine in the Nicene et
and Athanasian Creeds, 1910. -
J. Brinktrine, Die trinitarischen Bekenntnisformeln und Idem
-
Taufsymbole, in « Theologische Quartalschrift », 1921. G. N. Bonwetsch, Die Theo- 9
logie des Irenaus, 1925. - S. Boulgakof, Le Paraclet, Paris 1946 (cfr. B. Schultze, »
-
Sofìologia, in «Enciclopedia Cattolica », 11, 899-902). L. Bouyer, Homoousios. Sa si¬ I
gnification historique dans le Symbole de foi, in « Les sciences phil. et théol. », 1941-42,
-
52-62. - A. E. Burn, The Nicene Creed, 1900. Idem, The Council of Nicaea, 1925. -
F. Cabrol, La doxologie dans la prióre chrétienne des premiers siècles, in « Recherches de
-
science religieuse », 1928, 9 ss. R. Cadiou, Introduction au système d'Origene, 1932. -
Th. Camelot, Le dogme de la Trinité. Origine et formation des formules dogmatiques, in
-
« Lumière et Vie », n. 30, nov. 1956, 9-48. B. Capelle, Le Logos fils de Dieu dans
la théologie d'Hippolyte, in « Recherches de théol. ancienne et médiévale », 9, 1937, 109-
134. - F. Cavallera, Le schisme d'Antioche, 1905. -
Idem, Les premieres formules de
-
saint Augustin, in « Bulletin littéraire ecclésiastique », 1930, 97-123. Idem, La doctrine
da saint Augustin sur l'Esprit Saint à propos du « De Trinitate », in « Recherches de théol.
-
ancienne et médiévale », 2, 1930, 365-387; 3, 1931, 5-29. Ir. Chevalier, 5. Augustin
BIBLIOGRAFIA 775
et -
la pensée grecque. Les relations trinitaires, 1940. L. Choppin, La Trinité chez les
-
Pères Apostoliques, 1925. Fr. Diekamp, Der Ursprung des Trinitdtsgeheimnisses, 1910.
- M. Dorenkemper, The Trinitarian Doctrine and Source of S. Caesarius of Aries, Fri-
-
bourg 1953. L. Duchesne, Les témoins anténicéens de la Trinité, in « Revue des sciences
ecclésiastiques », 1882. - S. Emeri, IlLogos nel pensiero dei Padri Apostolici, in « Studia
Patavina », I, 1954, 401-424. -
A. M. Ethier, Le « De Trinitate » de Richard de Saint
Victor, 1939. -
Favre, La communication des idiomes chez Tertullian, in « Bulletin de
littérature ecclésiastique », 1936, 130 ss. -
E. de Faye, Origene. Sa vie, son oeuvre, sa
pensée, 1923. - A. S. Feder, Das Ronzii von Nizda, in « Stimmen der Zeit », 1925,
-
249-267. C. L. Feltoe, The letters and other remains of s. Dionysius of Alexandria,
1904. - J. Frangoulis, Der Begriff des Geistes bei Clemens Alexandrinus, 1936. - G.
Fritz, Richard de s. Victor, in « Diet, de théol. cath. », XIII, 2676-95. -
J. Froidevaux,
Le Symbole de Saint Grégoire le Thaumaturge, in « Recherches de science religieuse »,
1929, 193 ss. - P. Galtier, L'homoousios de Paul de Samosate, in « Recherches de science
religieuse », 1922, 30-45. -
Th. Gangauf, Des heiligen Augustinus spekulative Lehre von
Gott dem Dreieinigen, 1865. - B. Gardeil, La structure de Tóme et l'expérience mystique,
-
1927. R. Garrigou-Lagrange, Les dons du Saint-Esprit chez saint Augustin, in « Vie
Spirituelle », 1930, 95-111. -
G. Gentz, Athanasius, in « Reallexikon f. Antike und
-
Christentum », edito da Th. Klauser, 1, 860-66. J. M. A. Ginoulhiac, Histoire du dogme
catholique : de Dieu considéré en lui-méme, unité de sa nature, trinité de ses personnes,
3 voli., 1866. - M. Gomes de Castro, Die Trinitdtslehre des heiligen Gregors von Nyssa,
1938. - S. Gonzales, La fòrmula " mia ousia treis hypostaseis " en san Gregorio de Nisa ,
1939. - M. Grabmann, Die Geschichte der scholastischen Methode, 2 voli., 1909-n. -
P. Grandsire, Nature et hypostases divines dans saint Basile, in « Recherches de science
-
religieuse », 1923, 130 ss. W. Green, The later development of the doctrine of the Trinity,
in « Essays on the Trinity and the Incarnation », ed. by A. E. J. Rawlinson, 1928,
-
239-300 (prot.). F. v. Gunten, O. P., La notion de personne dans la Trinité d'après
Alexandre de Hales, in « Divus Thomas » (Fr.), 28, 1950, 32-62. Idem, La notion de -
relation dans la Trinité d'après Alexandre de Hales, « lb. », 28, 1950, 171-194. A. Har- -
NACK, Lehrbuch der Dogmengeschichte, II, 4 ed. 1909. - R. Haubst, Johannes von Se¬
govia im Gespr&ch mit Nikolaus von Rues und Jean Germain iiber die gòttliche Dreieinigkeit
und ihre Verkilndigung vor den Mohammedanern, in « Mtinchener Theol. », 2, 195 1, 115-
129. - Idem, Die Bedeutung des Trinitàtsgedankens bei Nikolaus von Rues, in « Trierer
Theol. Zschr. », 61, 1952, 21-29. - Idem, Das Bild des Einen und Dreieinigen Gottes in
-
der Welt nach Nikolaus von Rues, 1952. Ch. Hauret, Comment le défenseur de Nicée
-
a-t-il compris le dogme de Nicée?, 1936. A. Hayen, Le Concile de Reims et l'erreur théo-
logique de Gilbert de la Porrée, in « Archives d'histoire doctrinale et littérarie du Moyen-
- -
àge », 10, 1936, 29-102. P. Henry, Plotin et l'Occident, 1934. J. Hergenròther, Die
Lehre von der gottlichen Dreieinigkeit nach dem heiligen Gregor von Nazianz, 1850. K. -
Holl, Amphilochius von Ikonium in seinem Verhàltnis zu den grossen Rappadoziern, 1904.
- G. Isaye, L'unité de l'opération divine dans les écrits trinitaires de Saint Grégoire de
-
Nysse, in « Recherches de science religieuse », 1937, 422 ss. P. Keseling, Athenagoras,
in «Reallexikon fur Antike und Christentum», I, 331-338. -
K. E. Kirk, The Evo¬
lution of the doctrine of the Trinity, in « Essays on the Trinity and Incarnation »,
ed. by A. E. J. Rawlinson, 1928, 157-237. - A. Klaus, Ursprung und Verbreitung
der Dreifaltigkeitsmesse, 1938. -
J. Kleutgen, Theologie der Vorzeit, I, 2 ed. 1867;
II, 1854; III, i860. -
E. Krebs, Homousios, in « Hochland », 1925, 255-77. " Idem,
Logos, in « Lexikon fiir theol. u. Kirche », IV, 628-31. - G. Kretschmar, Studien
zur friihchristlichen Trinitatstheologie, Tubingen 1956. -
M. Kriebl, Studien zur dl-
teren Entwicklung der abendlandischen Trinitdtslehre bei Tertullian und Novation, 1932.
- J. Landgraf, Untersuchungen zu den Eigenlehren Gilberts de la Porrée, in « Zeitschr.
f. Kath. Theol. », 1930, 190 ss. - J. Langen, Die Trinitarische Lehrdifferenz, 1876 (prot.).
Saint Augustin théologien de la Triniti, son exigèse des ihéopha
dib
193
776 BIBLIOGRAFIA T
nicànisch
- J. Lebon, La position de saint Cyrille de Jerusalem dans les luttes provoquées par l'aria- S
-
nisme, in «Revue d'histoire ecclés. », 20, 1924, 181-210, 357-386. Idem, Le sort du Samosata
« Consubstantiel » nicéen, « Ib. », 47, 1952, 485-529; 48, 1953, 632-682. -
Idem, Athanase ss
d'Alexandrie, Lettres à Sérapion, Introduction et traduction (« Sources chrétiennes »), 1947. Augu
- J. Lebreton, Le disaccord de la foi populaire et de la théologie savante dans l'Eglise chré- d'aprè
tienne du III' siècle, in « Revue d'histoire ecclés. », 19, 1923, 5-37, 481-506. Idem, - ecclé
Saint Augustin théologien de la Triniti, son exigèse des ihéophanies, in « Miscellanea Ago¬
-
stiniana », II, 1931, 821-36. Idem, Les theories du Logos au dibut de l'ère chrétienne, 1906.Franziskanis
- L. Legrand, La notion de la Triniti chez saint Augustin, 1931. - A. Lieske, Die Theo-
logie der Logosmystik bei Origenes, 1938. - V. A. S. Little, The Christology of the apo¬ Il
logists, 1934. - L. Loofs, Der authentische Sinn des nicànischen Symbols, 1905 (prot.). -
Idem, Die Trinitdtslehre des Marceli von Ancyra, in den Sitzungsberichten der Preuss. Firen
-
Akademia der Wissensch., 1902. - Idem, Paulus von Samosata, 1914. Lowry, Origenes B.
as trinitarian, in « Journal of theol. Studies », 1936, 225 ss. -
J. Madoz, Le Symbole E
-
du XI Concile de Tolède, 1938. H. J. Marrou, Saint Augustin et la fin de la culture Ottav
-
antique, 1937. P. Maydieu, La procession du Logos d'après le commentane d'Origene Accad
sur l'Evangile de saint Jean, in « Bulletin de littérature ecclés. », 1934, 3 ss., 49 ss. - G. Unter
A. Meier, Die Lehre von der Trinitàt in ihrer historischen Entwicklung, I, 1844. - P. «
Minges, Zur Trinitdtslehre des Duns Scotus, in « Franziskanische Studien », 1919, 24 ss. Trini
- W. Moehler, Die Trinitdtslehre des Marsilius von Inghen. Ein Beitrag zur Geschichte S
-
der Theologie des Spàtmittelalters, 1951. P. Montanari, Il pensiero filosofico « De Tri¬ e
ncate » di S. Agostino, in « Sophia », 1934, 194-99, 418-24. - Idem, Il « De Trinitate » »)
di S. Agostino. Traduzione, introduzione e note, 3 voli., Firenze 1932-1935. - F. Nager,
Die Trinitdtslehre des heiligen Basilius des Grossen, 1912. - B. Niederberger, Die Logos- Antioc
lehre des heiligen Cyrillus, 1923. -
R. L. Oechslin, O. P., Eckart et la mystique trini- Mag
taire, in « Lumière et Vie », n. 30, nov. 1956, 99-120. - Ottaviano, Riccardo di San Vit¬ God
tore. La vita, il pensiero, le opere. « Memorie della R. Accademia dei Lincei, CI. di se. G
morale», IV, 1933, 411-541. - P. B. Pade, Logos Theos. Untersuchungen zur Logos-Chris- de
tologie des Titus Flavius Clemens von Alexandrien, 1939 (cfr. « Scholastik », 1941, 611 s.). T
- T. M. Pègues, Théologie thomiste d'après Capreolus. La Trinité, in « Revue Thomiste », spiritu
1902, 694 ss. - Idem, Commentane de la Somme Théol. de S. Thomas, II. - Chàtillon-Tulloch-Barth
G. Périès,
La Trinité et les premiers conciles, in «Revue des sciences ecclés.», 1900 e 1901. - R. Athe
-
Perino, La dottrina di Sant'Anselmo (« Studia Anselmiana »), 1952. M. D. Philippe,
S. Thomas et le mystère de la très sainte Trinité, in « Lumière et Vie », n. 30, nov. 1956,
liturg

-
73-98. A. Pommrich, Des Apologeten Theophilus von Antiochien Gottes und Logoslehre,
-
1902. A. Pompei, La dottrina trinitaria di S. Alberto Magno O. P., Padova 1953. - G
M. Pouschet, Marcel d'Ancyre, 1935. - G. L. Prestige, God in patristic thought, 1936; S
trad, francese, Parigi 1955. - K. Prumm, Der christliche Glaube und die altheidnische Trinit
-
Welt, 2 voli. 1935. X. le Rachelet, Athanasius, in « Diet, de théol. cath. », 1, 2143-78. 19
- Th. de Regnon, Etudes de théologie positive sur la sainte Trinité, 4 voli., Paris 1892- Augustin
-
1898. Richard de Saint Victor, Sermons et opuscules spirituels inédits, 1: L'édit d'Ale¬
xandre ou les trois processions, edita da Chàtillon-Tulloch-Barthélemy, 1951. - L. Richter,
Philosophisches in der Gottes-und Logoslehre des Apologeten Athenagoras, 1905. O. Rous¬-
seau, Les trois personnes divines et la Trinité d'après la liturgie grecque, in « Lumière et
-
Vie », n. 30, nov. 1956, 49-72. Th. Rusch, Die Entstehung der Lehre vom hi. Geist bei
Ignatius von Antiochia, Theophilus von Antiochia und Irenaeus von Lyon, 1952 (prot.). H. -
Schell, Jahwe und Christus, 1905. - Th. Schermann, Die Gottheit des Heiligen Geistes
nach den griechischen Vdtern des 4. Jahrhunderts, 1901. - M. Schmaus, Die psychologische
Trinitdtslehre des heiligen Augustinus, 1927. - Idem, Die Trinitdtslehre des Fulgentius von
Ruspe (in Charisteria Alois Rauch zum 80 Geburtstag), 1930. - Idem, Augustinus und
die Trinitdtslehre Wilhelms von Ware, in « Aurelius Augustinus » (Festschrift der Gòr-
-
resgesellschaft, hrsg. von Grabmann u. Mausbach), 1930. Idem, Der Liber propugna-
BIBLIOGRAFIA
111
tortus des Thomas Anglicus und die Lehrunterschiede zwischen Thomas von Aquin und Duns
Scotus. II parte: Der trinitarischen Lehrdifferenzen (Beitràge zur Gesch. der Phil, und
Theol. des Mittelalters, 29). Esposizione e testi 1930. - Idem, Die Gotteslehre des Augus-
tinus Triumphus nach seinem Sentenzenkommentar, in « Aus der Geisteswelt der Mittel¬
-
alters » (Festschrift M. Grabmann), II, 896-953. Idem, Die Trinitdtslehre des Simon von
Tournai, in « Recherches de théol. ancienne et médiévale », 3, 1931, 373 ss. - Idem, Die
Texte der Trinitdtslehre in den Sentenzen des Simon von Tournai, in « Recherches de
théol. ancienne et médiévale », 4, 1932, 59-72, 187-198, 294-307. - J. B. Schoemann,
Eikon in den Schriften des heiligen Athanasius, in « Scholastik », 16, 1941, 335-50. - V.
Schurr, Die Trinitdtslehre des Boethius im Lichte der skythischen Kontroversen, 1935. -
R. Seeberg, Lehrbuch der Dogmengeschichte, 3 coli. 1908-13 (prot.). - J. Slipyi, Die
Trinitdtslehre des Patriarchen Photius, in « Zeitschrift fur kath. Theologie », 44, 1920,
538 ss.; 1921, 66 ss. - P. Smulders, La doctrine trinitaire de S. Hilaire de Poitiers, 1944.
- L. Spikowski, La connaissance de Dieu, expliquée et défendue contre les gnostiques par
-
saint Irénée, in « Collect, theologicae », 1933. S. Stenger, Cyrill von Alexandrien ùber
den heiligen Geist, in « Benediktinische Monatsschrift », 1939, 161-172. - P. Stiegele,
Der Agennesiebegriff in der griechischen Theologie des 4. Jahrhunderts, 1913. J. Stier, Die
-
Gottes und Logoslehre Tertullians, 1893. - H. Stohr, Die Trinitdtslehre des heiligen Bo¬
naventura, I, 1923. - Idem, Die Hauptrichtungen der spekulativen Trinitdtslehre in der
-
Theologie des 13. Jahrhunderts, in «Theol. Quartalschrift », 1925, 113-135. Idem, Des
Gottfried von Fontaines Stellung in der Trinitdtslehre, in « Zeitschrift fiir kath. Theo-
logie », 50, 1926, 177-95. - Idem, Die Trinitdtslehre Ulrichs von Strassburg, 1928. - J.
Tixeront, Histoire des dogmes, I, 9 ed. 1924; II, 7 ed. 1924; III, 5 ed. 1922. - P. Va-
nier, Théologie trinitaire chez S. Thomas d'Aquin, Paris 1953. - M. E. Williams, The
teaching of Gilbert Porreta on the Trinity as found in his commentaries on Boethius, 195 1.
- -
J. B. Wolf, Commentano in S. Cyrilli Alex, de Spirita S. doctrinam, 1934. F. Zoepfl,
Die trinitarischen und christologischen Anschauungen des Bischofs Eustathius von Antio-
-
chien, in « Theol. Quartalschrift », 1923, 170-210. Zukrigl, Wissenschaftliche Rechtfer-
tigung der christlichen Trinitdtslehre gegen ihre neuesten Gegner, 1846. Vedere per i testi
patristici: M. J. Rouèt de Journel, Enchiridion Patristicum, 12 ed. 1947. — Ulteriore
bibliografia in: Grabmann, Storia della teologia cattolica, Milano 1937 e nelle Patro¬
logie di Altaner e di Quasten.

§ 47. False concezioni della dottrina trinitaria.

-
M. Aigrain, in Histoire de l'Eglise di A. Fliche-V. Martin, V, 330-67- E- Amann,
-
Semi-Ariens, in « Diet, théol. cath. », 14, 1790-96. R. Arnou, Arius et la doctrine des
relations trinitaires, in « Gregorianum », 14, 1933, 269 ss. X. Le Bachelet, Arianisme,
-
in « Diet, de théol. cath. », I, 1779-1863. - G. Bardy, Recherches sur saint Lucien d'An-
- -
tiochie et son école, 1936. G. Bardy J. R. Palanque, in Histoire de l'Eglise di A. Fli¬
-
che-V. Martin, III, 1939, 69-296; trad, ital., Torino 1940, 73-305. H. Berkof, Die
-
Theologie des Eusebius von Cdsarea, 1939. L. Duchesne, Histoire de l'Eglise, II, 1906
(all'Indice ).- A. Erhard, Die katholische Kirche im Wandel der Zeiten und Wolker,
- -
2 voli., 1937. Funk K. Bihlmeyer, Storia della Chiesa, I: L'antichità cristiana, Brescia
-
1955- * J- Gummerus, Die homousianische Partei, 1900. M. Jugie, Arianismo, in « En¬
- -
ciclopedia Cattolica », I, 1883-1890. J. Hessen, Hegels Trinitdtslehre, 1922. M. J. Lu-
batschiwskyj, Des heiligen Basilius liturgischer Kampf gegen der Arianismus, in « Zeit¬
-
schrift fiir kath. Theologie », 66, 1942, 25-38. H. Schreitmuller, Das Leben Gottes
in Schellings Philosophie der Offenbarung, 1936. Vedere anche la bibliografia del § 46. -
R. V. Sellers, Eustathius of Antiochien and his place in the early christian doctrine, 1928.
- L. Uedin - J. Liebaert, Arianismus, in « Lex. f. Theol. u. Kirche », 2 ed., I, 842-848.
theism London H. Kuhn, Das Problem des Monotheism
sec
778 BIBLIOGRAFIA
Catto
T
- J. Zf.ilt.er, Arianisme et religions orientales dans l'empire Romain, in « Recherches de
science religieuse », 18, 1928, 73-86.

§ 48. L'unicità di Dio in tre persone.


Justin
W. F. Albright, De l'àge de la piene à la chrétienté. Le monothéisme et son évolution Brillenbur
historique, Paris 1951. -
P. Hartill, The unity of God. A Study in Christian Mono¬
Bon
theism, London 1952. - H. Kuhn, Das Problem des Monotheismus, 1951. - P. Palazzini,
sain
Il monoteismo nei Padri Apostolici e negli Apologisti del II secolo, Roma 1946. - P. PA¬
LAZZINI - L. Vannicelli, Monoteismo, in « Enciclopedia Cattolica», 7, 1311-1319. - H. 1708-1
Study
Schneider, Im Anfang mar der Monotheismus, in « Trierer Theol. Ztschr. », 60, 1951,
433-5-
§ 50. Le missioni. L'habitat
I'e
G. Aeby, O. F. M. Cap., Les Missions divines de Saint Justin à Origene (Paradosis, 12),
Fribourg 1958. - E. Bardy, Le Saint Esprit en nous et dans l'Eglise d'après le Nouveau 641
Testament, 1950. - J. H. Bavinck, P. Prins, G. Brillenburg Wurt, De Heilige Geest, Collationes
1949- J- Fr. Bonnefoy, Le Saint-Esprit et ses dotis selon S. Bonaventure, 1929. - L. Cham-
- Spirit
bat, Les Missions des personnes de la Sainte Triniti d'après saint Thomas d'Aquin, 1943. - D
-
A. Chollet, Appropriation, in « Diet, de théol. cath. », 1, 1708-1717. L. B. Cunningham, Trinité
O. P., The indwelling of the Trinity. A Historical-Doctrinal Study of the Theory of S. Thomas St
-
Aquinas, Dubuque 1955. C. Friethoff, De Spiritus Sancti recta invocatione, in « An- in
gelicum », 6, 1930, 314 ss. -
B. Froget, De l'habitation du Saint-Esprit dans les ames
-
justes, 1900; trad, ital., Torino 1937. P. Galtier, L'habitation en nous des Trois Per¬ dans
-
sonnes, 2 ed. 1928. P. Gardeil, La structure de l'àme et I'experience mystique, 1927. -
Idem, Grazia e inabitazione della SS. Trinità, in « Orient, e Probi, di teologia dogma¬ 175-19
-
tica », II, 609-640 con ricca bibliografia di C. Colombo, 641-654. W. Goossens, Denichtapproprii
appropriations in doctrina de SS. Trinitate, in « Collationes Gandavenses », 26, 1939, neunzehnten
221-231. - F. D. Joret, Les missions divines, in «Vie Spirituelle », 1931, 113 ss. L. - un
Kolipinski, Le Don de l'Esprit-Saint, 1924. - H. Kuhaupt, Die Formalursache der Got- Tru
-
teskindschaft, 1940. P. Laborde, Devotion à la Sainte Trinité, 1922-5. - P. de Letter, Waffelaert
Sanctifying Grace and the Divine Indwelling, in « Theological Studies », 14, 1953, 242-272. iust
- A. Michel, Trinité: Mission et habitation des Personnes, in « Diet, de théol. cath. », -
15, 1841-1855. - -
J. Pascher, Theologie des Kreuzes, 1948. R. Plus, En union avec bibliografi
-
l'Esprit-Saint, 1945. M. Retailleau, La Sainte Trinité dans les justes, 1923. L. von -
Rudloff, Des hi. Thomas Lehre von der Formalursache der Einwohnung Gottes in der c
Seele der Gerechten, in « Divus Thomas » (Fr.), 8, 1930, 175-191. - H. Schauf, Die Ein¬
wohnung des Heiligen Geistes. Die Lehre von der nichtappropriierten Einwohnung des Hei- Aug
ligen Geistes als Beitrag zur Theologiegeschichte des neunzehnten Jahrhunderts unter beson-
derer Berùcksichtigung der beiden Theologen Carl Passaglia und Clemens Schrader, 1941.
- H. Schell, Das Wirken des dreieinigen Gottes, 1885. - J. Trutsch, S\S. Trinitatis inha-
bitatio apud theologos recentiores, Tridenti 1949. - Waffelaert, L'union de l'àme aimante
avec Dieu, 1916. - Idem, Disquisito dogmatica de unione iustorum cum Deo, in « Colla¬
tiones Brugenses », 15, 442-53, 625-27, 673-87; 16, 6-16. - E. Weigl, Die Heilslehre
des heiligen Cyrill von Alexandrien, 1905. —
Ulteriore bibliografia nel trattato sulla Grazia.

§ 52. La Trinità divina raffigurata nelle creature.

F. Blachère, La Trinité dans les creatures, in « Revue Augustinienne », 1,1903, 114-


123, 219-233. - Dubois, De exemplarismo divino, Romae 1898. - A. M. Jaquin, Les rationes
necessariae de S. Anselme, in « Mélanges Mandonnet », II, 67 ss. -
Cl. Kaliba, Die
BIBLIOGRAFIA 779
Welt als Gleichnis des dreieinigen Gottes, Salzburg 1952. -Fr. Mitzka, Symboltsmus als
theologische Methode, in « Zeitschr. f. kath. Theologie », 67, 1943, 23-25. M. T. Pe--
NIDO, Le róle de l'analogie en théologie dogmatique, 1931, 258-345. - Idem, La valeur
de la théologie psychologique de la Trinità, in « Ephemerides theol. Lovanienses », 8, 1931,
5-16. Idem, Prelude grec à la théorie psychologique de la Triniti, in « Revue Thomiste »,
-
45, 1940, 665-74. " R- Rousselot, Intellectualisme de S. Thomas, 2 ed., Paris 1924. -
W. Solowjef, La Russia e la Chiesa universale, Milano 1947. - T. Szabò, De SS. Trinitate
in creaturis refulgente doctrina S. Bonaventurae, Romae 1955. - R. Vatter, Das Verhàltnis
von Trinitàt und Vernunft nach Johannes Ev. von Kuhn mit Berucksichtigung der Lehre
Matthias Joseph Scheebens, 1940.

§ 53. Le produzioni e processioni immanenti in generale.

Fr. Altheim, Person, in « Archiv fiir Religionswissenschaft », 1929, 35-52. - C. Braun,


Der Begriff « Person » in seiner Anwendung auf die Lehre von der Trinitàt und Inkarna-
-
tion, 1876 (prot.). P. Descoqs, Thomisme et scolastique, 2 ed. 1935. - R. Guardini,
Die Bedeutung des Dogmas vom dreieinigen Gott fiir das sittliche Leben der Gemeinschaft,
in « Theologie und Glaube », 8, 1916, 400-406. - A. Horvàth, Metaphysik der Rela-
tionen, 1914. - F. Imle, Das sozial-biologische Moment in der Trinitàtsspekulation Alexanders
von Hales, in « Franziskanischen Studien », 23, 1936, 8 ss. - Id., Historisches und Syste-
matisches zur Lehre von der ersten g'óttlichen Person, in « Franziskanischen Studien », 1934,
Iss. - A. Krempel, La doctrine de la relation chez S. Thomas. Exposé historique et sys-
tematique, Paris 1952. - L. Lohn, Doctrina S. Basilii M. de processionibus divìnarum
-
personarum, in « Gregorianum », 10, 1929, 329 ss. B. Lonergan, Divinarum personarum
-
conceptio analogica, Romae 1957. A. Malet, Personne et Amour dans la théologie tri-
nitaire de S. Thomas d'Aquin, Paris 1956. - A. H. Maltha, De divinarum relationum
-
existentia, quidditate, distinctione, in <« Angelicum », 17, 1940, 3-31. Idem, De divisione
relationum considerano in ordine ad quaestionem de relationibus divinis, in « Angelicum »,
14) 1937, 61 ss. - J. B. Manya, Metafisica de la relación in Divinis, in « Rev. Esp. teol. »,
5) 1945, 249-84. - V. Mathieu, Relazione, in « Enciclopedia Filosofica », 4, 26-38. -
A.
Michel, Relations divines, in « Diet, de théol. cath. », 13, 2135-56. - Idem, Processions
-
divines, « lb. », 645-662. - Idem, Hypostase, « lb. », 7, 407-37. M. de Munnynck, La
base métaphysique de la personnalité, in « Jahrbuch der Schweizer Philos. Gesellschaft »,
-
1942. S. Schlossmann, Persona und Prosopon im Recht und im christlichen Dogma, 1906.
-
- L. Stefanini, Persona, in « Enciclopedia Filosofica », 3, 1297-1304. Idem, Metafisica
della persona, Padova 1950. - A. Stohr, Bonaventura tìber die Konstituierung der drei
gottlichen Personen, in « Franziskanischen Studien », 1922, 172 s.

§ 56. Padre e Figlio come unico principio dello Spirito Santo.

B. Bouché, La doctrine du Filioque d'après Saint Anselme de Canterbury. Son influence


sur Saint Albert le Grand et sur Saint Thomas d'Aquin, 1938. - Cassien-Meyendorff-
Camelot-Verchovsky-Dondaine, Le « Filioque », in « Russie et Chrétienté », 4, 1950,
-
125-244. - J. B. Franzelin, De processione Spiritus Sancti, 2 ed. 1894. V. Grumel,
S. Thomas et la doctrine des Grecs sur la procession du Saint-Esprit, in « Echos d'Orient »,
1926, 257 ss. - M. J. Le Guillou, O. P., Esprit-Saint, in « Catholicisme », 4, 474-497.
- M. Jugie, Theologia dogmatica christianorum orientalium, 5 voli., Paris 1926-35. - Idem,
De processione Spiritus Sancti ex fontibus revelationis et secundum Oriental.es dissidentes,
1936. - Idem, Origines de la controverse sur I'addition du Filioque au Symbole, in « Revue
des sciences philos. et théol. », 28, 1939, 369-85. - Idem, Quelques témoignages grecs
IV

780 BIBLIOGRAFIA
premiè
nouveaux ou peu connus sur la doctrine catholique de la procession du Saint-Esprit, in Id
-
« Echos d'Orient », 1936, 257 ss. M. Jugie, Schisme byz., in « Diet, de théol. cath. », »
14, 1312-1468. - A. Krapiec, O. P., Inquisitio circa divi Thomae doctrinam de Spiritu Heilige
-
Sancto prout amore, in « Divus Thomas » (Piac.), 52, 1950, 474-495. L. Labauche, th
-
Traité du Saint-Esprit, Paris 1950; trad, ital., Alba 1952. Vl. Lossky, La procession
du Saint-Esprit dans la doctrine trinitaire orthodoxe. Essai (« Mélanges Inst. Orth. Frane. »,
2), Paris 1948. - A. Maltha, De processione Spiritus Sanati, in « Angelicum », 1935,
-
171 ss. P. de Meester, Etudes sur la théologie orthodoxe IV. De Eilioque, in « Revue p
Bénédictine », 24, 1907, 86-103. ~ A. Palmieri, Esprit-Saint, in « Diet, de théol. cath. »,
5, 676-829. - Idem, Eilioque, « Ib. », 2309-43. -
L. Petit - X. A. Siderides - M. Jugie, Z
CEuvres complètes de Georges Scholarios publiées pour la première fois, 6 voli., 1928-33. - t
-
J. Slipyi, De principio spirationis in SS. Trinitate, 1926. Idem, Num Spiritus Sanctus pensé
a Filio dìstinguatur, si ab eo non procederet, in « Bohoslovia », 1927, 2 ss.; 1928, 1ss. - semia
A. Stohr, Der heilige Albertus iìber den Ausgang des Heiligen Geistes, in « Divus Tho¬ 1935
-
mas », 10, 1932, 241-65. A. Welch, The Holy Spirit and the Trinity, « Theology To¬
day », 8, 1951, 29-40.
Dio.

§ 60. La mutua inabitazione delle tre persone. metaphysis


B
A. Deneffe, Perichoresis, circumcessio, circuminsessio, in « Zeitschr. fiir kath. Theol. », ed
1923, 499 ss. - L. Prestige, Perichoreo and perichoresis in the Fathers, in « Journal of
theol. Studies », 29, 1928, 242 ss. - Idem, Dieu dans la pensée patristique, trad, de l'an- opusculu
glais, Paris 1955, 236-251. - A. Slombowski, Doctrina semiarianorum de circuminsessione Kommentare
personarum SS. Trinitatis, in « Collectanea theologica », 1935, 95 ss. R
1923
I
§ 63. L'essenza metafisica di Dio. A
distin
A. Antweiler, Unendlich. Eine untersuchung zur metaphysischen Wesenheit Gottes auf
Grund der Mathematik, Philosophie, Theologie, 1934. - C. Boyer, S. Thomae Aquinatis ined
opusculum " De ente et essentia " introductione et notis auctum ; ed. Textus et documenta (Se¬ Neuaufge
ries philosophica), Romae, Pontif. Univ. Greg. 1933. - C. Fabro, Infinito, in « Enci¬ Id
-
clopedia Filosofica », 2, 1396-1409. K. Feckes, Das opusculum des heiligen Thomas von essentia,
Ang
Aquin " De ente et essentia " im Lichte seiner Kommentare, in « Aus der Geisteswelt
des Mittelalters. Festschrift M. Grabmann », I, 667-81. - R. Garrigou-Lagrange, Le XIII
divine perfezioni secondo la dottrina di S. Tommaso, Roma 1923. - M. Grabmann, Thomas intell
von Aquin. Eine Einfùhrung, 1946; trad, ital., Milano 1929. - Idem, Die Schrift "De ente commentar
et essentia " und die Seinsmetaphysik des heiligen Thomas von Aquin, in « Mittelalterliches Tho
-
Geistesleben », I, 1926, 314-31. Idem, Circa historiam distinctionis essentiae et existen- de
-
tiae, in « Acta Pont. Acad. R. S. Thomae Aq. », I, 1934, Idem, Doctrina S. Thomae 11
de distinctione reali inter essentiam et esse ex documentis ineditis saeculi XIII illustratur,
« Acta hebd. thomisticae », 1924, 131-190. -
Idem, Neuaufgefundene Quaestionen Sigers
von Brabant, in « Miscellanea fr. Ehrle », I, 1924, 103-47. - Idem, Humberti de Prulliaco
(1298) O. Cist. abbatis de Prulliaco quaestio de esse et essentia, utrum differ ant realiter vel
secundum intentionem cum introductione historica edita, in « Angelicum », 17, 1940, 352-69.
- Idem, Quomodo philosophi artistae et averroistae saeculi XIII et saeculi XIV ineuntis do¬
ctrinam S. Thomae de distinctione essentiae et existentiae intellexerint, « Acta Pont. Acad.
R. S. Thomae Aq. », 1935, 61-76. -
Idem, De commentariis in opusculum S. Thomae
Aquinatis de ente et essentia, in « Acta Pont. Acad. R. S. Thomae Aq. », 1939. - Idem,
Ein dem heiligen Albertus Magnus zugeschriebener Traktat de quidditate et esse. Untersu¬
-
chung und Textausgabe, in « Divus Thomas » (Fr.), 1942, 116-156. Idem, Der Genius
BIBLIOGRAFIA 78l
der Werke des heiligen Thomas und die Gottesidee, 1899. - S. GuiCHARDON, Le problème
de la simplicité divine en Orient et en Occident aux XIV et XV siècle. S. Grégoire,
-
Duns Scot, Georges Scholarios 1933. J. Hempel, Gott und Mensch im AT. Studie zur
Geschichte der Frommigkeit, 2 ed. 1939. -
K. Holzhey, Jahve, der Gott Israels, sein
-
Kampf gegen die fremden Gotter von Moses bis Christus, 1936. B. Jansen, Beitràge
zur Geschichtlichen Entwicklung der distinctio formalis, in « Zeitschrift fur kath. Theol. »,
53> 1929- - J. Klein, Der Gottesbegriff des Johannes Duns Skotus, 1913. R. Leys,
L'image de Dieu chez saint Grégoire de Nysse. Essai d'une doctrine, 1951. - D. Mehnke,
-
-
Unendliche Sphàre und Allmittelpunkt, 1937. F. Meister, Des heiligen Thomas von Aquin
-
Abhandlung vom Sein und von der Wesenheit, 1935. P. Minges, Die distinctio formalis
des Duns Skotus, in « Theol. Quartalschrift », 1908, 409 ss. - Mohammad Mahmud Ahmad,
Die Verzvirklichung des Summum bonum in der religìosen Erfahrung, 1917. - C. Mora-
bito, L'idea dell'essere e la trascendenza divina in Suarez e in San Tommaso, in « Ri¬
vista di filosofia neoscolastica », 32, 1940, 367-415. - J. Obermann, The divine name
YHWH in the light of recent discoveries, in « Journal Bibl. Lit. », 68, 1949, 301-323.
- M. D. Roland-Gosselin, Le " De ente et essentia " de S. Thomas d'Aquin. Texte établi
d'après les manuscrits parisiens. Introduction, Notes et Etudes historiques, in « Bibliothèque
-
Thomiste », 7, 1926. T. Szabò, O. F. M., De distinctionis formalis origine bonaventu-
riana disquisito historico-critica, in « Scholastica cat. hist. crit. inst. », 1951, 379-445- -
B. N. Wambacq, O. Praem., L'épithète divine Jahve Sebàót, 1947.

§ 70. Eternità di Dio.

Vedere i manuali scolastici di filosofia. - Inoltre: A. Alliotta, Tempo, in «Enciclo¬


-
pedia Filosofica», 4, 1124-1131. R. Amerio, Eternità, in «Enciclopedia filosofica», 2,
166-177. " F- Beemelmanns, Zeit und Ewigkeit nach Thomas von Aquin, 1914. - O.
Cullmann, Christ et le temps, Neuchàtel 1947. - G. Delling,Das Zeitverstàndnis des Neuen
Testamentes, 1940. -
C. Giacon, Le grandi tesi del tomismo, 2 ed., Milano 1948. - J.
Guitton, Le temps et l'éternité chez Plotin et S. Augustin, 2 ed., Paris 1956. - M. Hei¬
degger, Sein und Zeit, 1927; trad. ital. di P. Chiodi, Milano 1953. -
C. Mazzantini,
Il tempo. Studio filosofico, Como 1942. - A. Reichenberg, Raum und Zeit, 1926. -
Sasse, Aion, in Kittel, Wòrterbuch zum NT, I, 197-200. -
Idem, Aion, in « Reallex.
fiir Antike und Christentum », edito da Th. Klauser, I, 193-203. - Schlick, Raum und
-
Zeit in der gegenwàrtigen Physik, 4 ed., 1922. J. Schmidt, Der Ewigkeitsbegriff im Alten
Testament, 1940. - A. D. Sertillanges, La filosofia di S. Tommaso d'Aquino, Roma
1957- - J- Volkelt, Phànomenologie und Metaphysik der Zeit, 1926. Weyl, Raum, -
Zeit, Materie, 5 ed. 1923.

§ 71. Immensità e onnipresenza di Dio.

Oltre i manuali scolastici di filosofia e le opere citate nel § precedente vedere: A.


-
Alliotta, Spazio, in « Enciclopedia filosofica », 4, 827-837. R. P. Cairé, Les sources
-
de l'amour divin. La divine présence d'après S. Augustin, Paris 1934. M. Frickel, Deus
totus ubique simul. Untersuchungen zur allgemeinen Gottesgegenwart in Rahmen der Got-
-
teslehre Gregors des Grossen, Freiburg im Br. 1956. A. Fuerst, An historical study of
the doctrine of the omnipresence of God in selected writings between 1220-1270, 1951. -
St. Grabowski, The All-Present God : A Study in St. Augustine, St. Louis 1954. P. -
-
C. Landucci, Lo spazio e la fìsica moderna, Roma 1935. F. Selvaggi, Problemi della
-
fìsica moderna, Brescia 1953. A. Steichen, Uber Newtons Lehre vom Raum, in « Scho-
-
lastik », 4, 1929, 390 ss. M. Viganò, Teoria della relatività, in « Enciclopedia Filoso¬
fica », 4, 11-22 con bibliografia fondamentale.
n
782 BIBLIOGRAFIA 195
form
Sou
E
§ 74. La bellezza di Dio. V
L'
M. Grabmann, Die Kulturphilosophie des heiligen Thomas voti Aquin, 1925; trad, ital.,
-
Bologna 1931. Idem, Des Ulrich Engelberti von Strassburg O. Pr. (gest. 1277) Abhand-
lung de Pulchro. Untersuchungen und Texte, in « Sitzungsberichte der Bayer. Ak. d.
Wiss. Phil.-hist. Klasse », 1925. - Th. Haecker, Das Schone, 1936. H. Krug, De pul- -
chritudine divina, 1902. I. Maritain, L'intuizione creativa nell'arte e nella poesia, Bre¬
-
-
scia 1957. A. Monette, La Beauté de Dieu, Montréal 1950. F. Ould, The Beauty - Heil
-
of God, 1923. L. Pareyson, Estetica. Teoria della formatività, Torino 1954. - W.
Schulze-Soelde, Das Gesetz der Schonheit, 1925. - J. Souben, Les manifestations du J
beau dans la nature, 1901. -
L. Stefanini, Estetica, in « Enciclopedia Filosofica », 2,
Hei
127-149. - Idem, Trattato di estetica, Brescia 1955. - P. Vallet, L'idée du beau dans
-
la philosophie de St. Thomas, Paris 1883. M. DE Wulf, L'oeuvre d'Art et la Beauté, P
M
1920.
tr
§ 76. La santità di Dio.

-
R. Asting, Die Heiligkeil im Urchristentum, 1930 (prot.). J. Dillesberger, Das Hei- Steffes
-
lige im NT, 1926. Faulhaber, Fischer, Kraft, Walz, Heilig, in « Lexikon fiir Theo- Rinte
logie und Kirche », IV, 881-84. -
A. J. Festugière, La sainteté, Paris 1942 - M.
Fuerth, Das Heilige in der Katholischen Liturgie, 1924. -
J. HÀNEL, Die Religion der
-
Heiligkeit, 193 1 (prot.). A. Horvàth, Heiligkeit und Sunde im Lichte des thomistischen
Theologie, Fribourg 1943. -
E. Issel, Der Begriff der Heiligkeit im NT, 1887. - F. sussistent
Leenhardt, La notion de sainteté dans l'Ancien Testament, Paris 1929. - LemaItre, La
pensée religieuse de R. Otto et le mystère divin, 1924. - G. Mensching, Das Heilige im Tillmann
-
Leben, 1925. R. Otto, Das Heilige 21. u. 22., ed. 1932; trad, ital.: Il sacro, Bologna 1935
-
1926. O. Proksch, Agios, in Kittel, Wort, zum NT, I, 87-114. Schumpp, Das - Bauer
Heilige in der Bibel, in «Theologie und Glaube », 22, 1930, 331-343. - N. Sòderblom, Bu
Der evangelische Begriff des Heiligen, 1925. - J. P. Steffes, Der Alleinheilige und das
Geheiligten, in Ich lebe und ihr lebet, edito da F. M. Rintelen, 1936, 101-120. B. - 192
Stein, Kebod Jahve, 1941.
V
Lindblo
§ 77. Dio vivente quale vita spirituale sussistente e personale. 19
B
Vedere i commenti al Vangelo di Giovanni di Tillmann, Lagrange, A. Durand, Paul
J. Vosté (Studia ioann.), F. Braun (Evang. de S.Jean, 1935); e, da parte protestante, Ansch
di Meyer-Veib, Holtzmann-Bauer, Heitmuller, W. Bauer, Schlatter, F. B. West- 189
cott, J. H. Bernard e particolarmente di Bultmann. Di Bultmann anche la voce zao
in Kittel, Wòrterbuch zum NT, II, 833-74. - Inoltre: M. Grabmann, Die Idee des
Lebens in der Theologie des heiligen Thomas von Aquin, 1922. Vedere la voce: Vita, -
in «Enciclopedia Filosofica», 4, 1625-1643. - L. Durr, Die Wertung des Lebens im AT
-
und im antiken Orient, 1926. J. B. Frey, Le concept de Vie dans l'Evangile de Saint
Jean, in «Biblica», I, 1920, 37-58, 211-39. - J- Lindblom, Das Ewige Leben. Eine
Studie iiber die Entstehung der religiòsen Lebensidee im NT, 1914. - Fr. Mussner, ZIIH:
Die Anschauung vom « Leben » im vierten Evangelium unter Berticksichtigung der Johan-
nesbriefe, 1952. -J. Muller, Der Lebensbegriff des hi. Paulus, 1940. - M. Pfliegler,
-
Heilige Bildung, 1934. H. Pribnow, Die johanneische Anschauung vom Leben, 1934. -
E. v. Schrenck, Die Johanneische Anschauung vom Leben, 1898. M. Steinheimer, Die
861;oc tou 0SOÒ in der romischen Liturgie, 1951.
-
BIBLIOGRAFIA 783

§ 81. La scienza di Dio come conoscenza del mondo.

E. Dubois, De exemplarismo divino, 4 voli., 1898 ss. - E. Gilson, cfr. le opere su


S. Agostino e S. Bonaventura citate al § 29. - Idem, Le thomisme, 4 ed., Paris 1942.
- H. Meyer, Thomas von Aquin. Sein System und seine geistesgeschichtliche Stellung, 1938.
- H. Middendorf, Gott sieht. Eine terminologische Studie iìber das Schauen Gottes im
AT, 1935. - J. Santeler, Der Platonismus in der Erkenntnislehre des heiligen Thomas
von Aquin, 1936. - E. P. Sladek, Gott und die Welt nach dem Sentenzenkommentar des
heiligen Thomas von Aquin, 1941. - P. Wilpert, Das Problem der Vahrheitssicherung bei
Thomas von Aquin, 1931. - P. Wyser, Die Wissenschaftslehre des heiligen Thomas, 1946.

§ 84. Modo con cui Dio conosce i futuri reali e i futuri liberi condizionati.

L. Baudry, La querelle des futurs contingents (Louvain, 1465-1475). Textes inédits


(« Coll. Etudes de Philos. Médiév.», n. 38), Paris 1950. Altra bibliografia al § 213. - M.
Benz, Das gòttliche Vorherwissen der freitoilligen Akte der Geschopfe bei Thomas von Aquin
in 1Sent., d. 38, q. I, a. 5 (in Festschrift P. Gallus M. Manser), 1936, 21-39 = « Divus
Thomas », 14, 1936, 225-73. " J- Grobliki, De scientia Dei futurorum contingentium se¬
-
cundum S. Thomam eiusque primos sequaces, 1938. A. M. Knoll, Thomismus und Sko-
tismus als Stangedtheologien (in Festschrift K. Adam), 1952, 225-239. - A. Michel, Science
de Dieu, in « Diet, de théol. cath. », 14, 1598-1620. - R. Petrone, I futuribili e la ri¬
velazione, in « Divus Thomas » (Piac.), 1928, 195 ss. -
F. Schmitt, Die Lehre des hi.
Thomas von Aquin von gottlichen Wissen des zukiinftig Kontingenten bei seinen grossen Kom-
mentatoren, Nijmegen 1950.

§ 86. Fecondità della scienza divina nella generazione del Figlio.

Vedere la bibliografia dei §§ 44 e 46, particolarmente i commenti al Vangelo di Gio¬


vanni e gli studi speciali sul Prologo (ad es. di Vosté, A. Médebielle, in « Verbum
Domini », 1922, 3-9, 38-42, 137-44, U. Holzmeister, « Ib. », 1931, 65-70, J. Belser,
in « Theologischer Quartalschrift », 1903, 483-19, R. Harris, in « Expositor », 1916, II,
147-60, 314-20, 415-26, W. Baldensperger, Der Prolog, 1898, K. Veib, Der Johan-
nesprolog, 1899, M. E. Boismard, Le Prologue de Saint Jean, Paris 1953).
-
— Inoltre:
E. Brunner, Wahrheit als Begegnung, 1938. M. Buber, Ilprincipio dialogico, Milano 1959. -
L. Dùrr, Die Wertung des gottlichen Wortes im Alten Testament und im antiken Orient.
Zugleich ein Beitrag zur Vorgeschichte des neutestamentlichen Logosbegrijfs, 1938. - F.
-
Ebner, Das Wort und die geistigen Realitàten, 1921. E. Eilers, Gottes Wort. Eine Theo-
-
logie der Predigt nach Bonaventura, 1941. M. Grabmann, Mittelalterliche Deutung und
Umbildung der aristotelischen Lehre vom nous poieticos, in « Sitzungsberichte der Baye-
-
rischen Akademie der Wissenschaften, sezione storico-filosofica », 1936, fase. 4. Idem,
Die Introductiones in logicam des Wilhelm von Shyreswood (morto dopo il 1267), « Ib. », 1937,
-
fase. 10. Idem, Thomas von Erfurt und die Sprachlogik des mittelalterlichen Aristotelismus,
« Ib. », 1943, fase. 2. - E. Grassi, Vom Vorrang des Logos, 1939. - G. Gusdorf, La
parole, Paris 1953. - A. Hamp, Der Begriff « Wort » in den aramàischen Bibelùberset-
-
zungen, 1938. K. KuyperS, Der Zeichen und Wortbegriff im Denken Augustinus, 1934.
- A. Maltha, De processione Verbi divini, in « Angelicum », 1933, 437 ss.; 1934, 23 ss.
- Fr. Manthey, Die Sprachphilosophie des heiligen Thomas und ihre Anwendung auf
élémentaire selon S. Thomas, 1938. J. RlTTER, Mundus inte
Ontolog
784 BIBLIOGRAFIA Sp
un
theologische Probleme, 1937. - J. Maydieu, La procession du Logos d'après le Commen¬ Was
tane d'Origene sur l'Evangile de S. Jean, in « Bulletin de Littérature ecclés. », 1934,
3 ss., 49 ss. - L. DE Mondalon, De la connaissance de soi-méme à la connaissance de Bib
Dieu, in « Recherches de science religieuse », 1913. - H. Paissac, Théologie du Verbe.
-
S. Augustin et S. Thomas, Paris 1951. J. Peghaire, Intellectus et ratio selon S. Tho¬
mas d'Aquin, 1936. - O. Perler, Der Nus bei Plotin und das Verbum bei Augustinus als d
-
vorbildliche Ursache der Welt, 193 1. G. Rabeau, Species, Verbum. L'activité intellectuelle
élémentaire selon S. Thomas, 1938. - J. Ritter, Mundus intelligibilis. Eine Untersuchung
Absi
zur Aufnahme und Umwandlung der neuplatonischen Ontologie bei Augustinus, 1937. -
2
5. Thomae de Aquino de generatione Verbi et processione Spiritus S. Ex Libro IV S. c. Menge,
-
gentiles, ed. J. Rabeneck, 1937. V. WARNACH, Erkennen und Sprecherà bei Thomas von
-
Aquin, estratto da « Divus Thomas » (Fr.), 1938. E. Wasmuth, Sophie oder tiber die
W
Sprache, 1943. — Ricca bibliografia si può trovare alla voce: lego nel Wòrterbuch
1
zum NT di Kittel e alla voce: Logos del «Dict. de la Bible. Supplément ».

§ 90. Fecondità dell'amore divino nella spirazione dello Spirito Santo.

Oltre la bibliografia dei §§ 44, 56 e 51 vedere: Th. Absil, Betrachtung iiber den HI. l
-
Geist, in « Ephemerides theologicae Lovanienses », 13, 1936, 221-29. H. Urs von Bal¬ come
thasar, Phénoménologie de la vérité, Paris 1952. -
G. MENGE, Der Heilige Geist als Lie- Spatmit
besgeschenk des Vaters und Sohnes, 1926. - L. Moraldi, Dio è amore, Roma 1953. C. - Cia
Spicq, Agape dans le Nouveau Testament, Paris 1958. - V. Warnach, Agape. Liebe als
Jesus
Grundmotiv der neutestamentlichen Theologie, Dusseldorf 195 1. - Altra bibliografia ai §§ 19
29 ss. e al § 195. in
n
B
§ 93. Dio e il male. Enciclopedia
Schnei
Vedere sopratutto i commenti alle lettere di S. Paolo e le opere concernenti la sua
teologia (J. B. Prat, Bonsirven, Amiot, Lemonnyer), come pure i commenti al libro Vale
di Giobbe. — Inoltre: A. Auer, Leidenstheologie in Spdtmittelalter, I, 1947; II, 1952. R
- E. Broking, Die christliche Theodizee, 1941. -
M. A. Ciappi, De divina misericordia
ut prima causa operum Dei, Romae 1935. - A. Juncker, Jesus und das Leid, 1925. -
W.
Keppler, Das Problem des Leidens in der Moral, 8 e 9 ed. 1919. - J. Konrad, Schicksal
und Gott, 1947. -
J. Kremer, Das Problem der Theodizee in der Philosophic und Lite-
ratur des 18. Jahrhunderts, 1909. - R. Lazzarini, Il male nel pensiero moderno, Napoli Diet,
-
1936. P. Lippert, Giobbe parla con Dio, Roma 1945. - B. Matteucci, Teologia del vo
dolore, Milano 1949. - C. Morra, Male, in « Enciclopedia Filosofica », 3, 262-272. - Verbu
-
H. Schmidt, Gott und das Leid im AT, 1926. J. Schneider, Die Passionsmystik des
zum
-
Paulus, 1929. A. D. Sertillanges, Il problema del male, 2 voli., Brescia 1951-54. -
E. Stakemeier, Uber Schicksal und Vorsehung, 1949. - F. Valente, Il dolore nella Bibbia,
Verona 1948. - A. Zacchi, Il problema del dolore, 8 ed., Roma 1949.

§ 95. La giustizia di Dio.

A. Descamps - L. Cerfaux, Justice et justification, in « Diet, de la Bible, Supplément »,


-
1417-1510. Fr. Nòtscher, Die Gerechtigkeit Gottes bei den vorexilischen Propheten, 19x5.
- J. Ruwet, Misericordia et iustitia Dei in V. T., in « Verbum Domini », 1947, 35-42,
89-98. - G. Schrenk dikaiosyne, in Kittel, Wòrterbuch zum NT, II, 194/214.
BIBLIOGRAFIA 785

§ 100. La creazione del mondo.

Oltre la bibliografia generale riportata al § 1, segnaliamo gli studi che seguono: M.


T. Antonelli, Creazione, in «Enciclopedia Filosofica», 1, 1311-1318. - W. Bange, M.
Eckharts Lehre vom gòttlichen und geschópflichen Sein, 1937. - K. Barth, Kirchliche Dog-
matik 3: Die Lehre von der Schópfung, Ziirich 1950. - B. Bartmann, Die Schdpfung,
Paderborn 1928. - B. Bavink, Weltschdpfung in Mythos und Religion, Philosophie und
Naturzvissenschaft, 1950. - Bl. Beraza, Tract, de Deo creante, Bilbao 1921. - Idem, Tract.
de Deo elevante, de peccato originali, de novissimis, Bilbao 1924. - N. Berdiaev, Le sens
de la création. Un essai de justification de l'homme, Paris 1955 (recens. critica di A. Ko-
rinek, in « Gregorianum », 28, 1956, 93-103). - V. Biasiol, O. F. M., De creatione
secundum P. I. Olivi, Vicetiae 1948. - D. Bonhoeffer, Schópfung und Fall, 2 ed., Mtìn-
-
chen 1955. C. Boyer, S. I., Tractatus de Deo creante et elevante, 5 ed., Romae 1957.
- -
Idem, Creazione, in « Enciclopedia Cattolica », 4, 814-825. I. Brinktrine, Die Lehre
-
von der Schdpfung, Paderborn 1956. K. Buchhetm, Logik der Tatsachen. Vom geschichtli-
chen Wesen der Schópfung, 1937. - Th. W. Chetwood, God and Creation, New York
-
1928. H. Conrad-Martius, Ursprung und Aufbau des lebendigen Kosmos, 1938. F. -
Dander, S. I., Summarium Tractatus dogmatici de Deo creante et elevante, Oeniponte
-
1952. C. Fabro, La nozione metafisica di partecipazione secondo S. Tommaso d'Aquino,
- -
2 ed., Torino 1950. M. Flick-Z. Alszeghy, Il Creatore, Firenze 1959. H. Fruhstorfer,
Weltschdpfung und Paradies nach der Bibel, Linz 1927. - R. Garrigou-Lagrange, De
Deo Trino et Creatore. Commentarius in Summam Theologicam S. Thomae, Taurini 1943.
- V. L. Gotti, Theologia scholastico-dogmatica, 5 e 6 ed., Bononiae 1728 s. C. Cut- -
berlet, Goti und die Schópfung. Begriindung und Apologie der christlichen Weltauffassung,
Regensburg 1910. - H. E. Hengstenberg, Das Band zwischen Gott und Schópfung,
Paderborn 1940. - Al. van Hove, Tractatus de Deo creante et elevante, Mechliniae 1944.
- Al. Janssens, God als schepper, Gent 1924. - Johannes a S. Thoma, O. P., Cursus
theologicus. IV: Tractatus de Trinitate et de creatione, Parisiis 1946. - G. Kafka, Na-
turgesetz, Freiheit und Wunder, Paderborn 1940. - A. KÓNIG, Schdpfung und Gotteser-
-
kenntnis, 1885. K. Kortleitner, Sacrae litterae doceantne creationem universi ex nihilo?,
-
Oeniponte 1935. - R. Kraemer, Schòpfer Himmels und der Erde, Ziirich 1944. E. Krebs,
-
Schdpfung, in « Lexikon fur Theologie und Kirche », 9, 319-322. G. Lambert, La
-
création dans la Bible, in « Nouv. Revue théol. », 85, 1953, 252-281. J. B. Lotz J. -
DE Vries, Die Welt des Menschen, 2 ediz. 1951. -V. Marcozzi, Il problema di Dio e
le scienze, 6 ed., Brescia 1952. - A. Masnovo, Da Guglielmo d'Auvergne a S. Tommaso
d'Aquino. Vol. II: L'origine delle cose da Dio in Guglielmo d'Auvergne, Milano 1946. -
C. Mazzella, De Deo creante et elevante, 4 ed., Romae 1908. - St. Morard, O. P., Die
fruheste und neueste Apologie Meister Eckharts, in « Divus Thomas » (Fr.), 15, 1937,
-
325-338, 433-456. I. Muncunill, Tract, de Deo creante et de novissimis, Barcinone 1922.
- G. van Noort, Tract, de Deo creatore, 4 ed., Amstelodami 1928. - D. Palmieri, Tract.
de creatione et praecipuis creaturis. Edit, posthuma, Romae 1910. - J. Paquier, La
-
création et l'évolution, Paris 1943. J. M. Parent, O. P., La doctrine de la création
dans l'école de Chartres. Etude et textes (Publications de l'Institut d'Etudes médiévales
d'Ottawa, 8), Paris-Ottawa 1938. - P. Parente, De creatione universali, 4 ed., Taurini
-
1959. A. Perego, La creazione, Brescia 1958. - D. Petavius, Dogmata theologica, 3 e
-
4 voli.: De angelis. De opere sex dierum, Parisiis 1865. H. Pinard, Création, in « Dic-
-
tionnaire de théol. cath. », 3, 2034-2201 (ricca bibliografia). A. Pompei, A/ess. d'Hales
e le dottrine creazioniste nel medioevo, in « Miscellanea Francescana », 53, 1953, 289-350.
- K. Prumm, S. I., Der christliche Glaube und die altheidnische Welt, vol. I, 1935. - Idem, Il
cristianesimo come novità di vita, Brescia 1955. - Idem, Religionsgeschichtliches Handbuch fiir
50 - schmaus - dogmatica 1.
Gottesidee, voli., Miinster 1926-1934. A.
O
786 BIBLIOGRAFIA 1948
Ma
den Raum der altchristlichen Umwelt, Pont. Istituto Biblico, Roma 1954. H. Rahner, -
Griechische Mythen in christlicher Deutung, Zurich 1945. - D. Richetti, La creazionecontroversae
,
passiva nella scuola tomistica Roma 1942. - A. Rohner, Das Schópfungsproblem bei Mai- L
-
monides, Albertus Magnus und Thomas, Miinster 1913. E. SAUER, Die Religióse Wer- com
tung der Welt in Bonaventuras Itinerarium mentis ad Deum (« Franz. Studien », 4), Werl
-
i. West. 1937. E. Scharl, Recapitulatio mundi. Der Rekapitulationsbegriff des hi. Ire- Rom
nàus und seine Anwendung auf die Kòrperwelt, Freiburg i. Br. 1941. - W. Schmidt,
Ursprung der Gottesidee, 6 voli., Miinster 1926-1934. - A. D. Sertillanges, L'idée de
creation et ses retentissements en philosophie, Paris 1945. - O. Spulbeck, Der Christ und sto
das Weltbild der modernen Naturwissenschaft, Berlin 1948. -
K. Staritz, Augustine G
D
Schópfungsglaube, Breslau 1931. - A. Stolz - H. Keller, Manuale theologiae dogmaticae.
Fase. 4: Anthropologia theologica seu de hominis creatione, elevatione, lapsu; de gratia, -
-
Freiburg i. Br. 1940. J. Stufler, Quaestiones controversae circa doctrinam d. Thomae des
G.
de operatione Dei in creaturis, in « Ephemerides theologicae Lovanienses », 3, 1926, zoo-
zio. - Tommaso d'Aquino, La Somma teologica, trad, e commenti a cura dei Domeni¬ Schmau
-
cani italiani, voli. IV-VII, Firenze 1953-58. J. Ude, Die Erschaffung der Welt, 3 ed., Sòderblom
1923. - P. Vollmer, Die Schopfungslehre des Agidius Romanus, Wiirzburg 1931. W. Testamen
Wiesner, Die Lehre von der Schopfungsordnung, 1934. L
-
Per l'idea di creazione considerata dal punto di vista storico vedere particolarmente
le opere che seguono: W. W. Graf Baudissin, Kyrios als Gottesname im Judentum und della
seine Stelle in der Religionsgeschichte, 1929. - K. Buchheim, Das messianische Reich. Vber
den Ursprung der Kirche im Evangelium, Miinchen 1948. - P. Dessauer, Das bionome F
-
Geschichtsbild, Freiburg 1946. W. Eichrodt, Theologie des Alten Testamentes, I, 1933.
- J. Hempel, Der Alttestamentliche Gott, Berlin 1926. - G. v. Rad, Werden und Wesen I)
des Alten Testaments, edito da Hempel, 1936. M. Schmacs, Von den Letzten Dingen,
- spec
-
Miinster 1948; trad. ital. (in prepar.), Alba. N. Sòderblom, Dieu vivant dans l'histoire, rec
Paris 1937. - E. Stauffer, Die Theologie des Neuen Testamentes, Bonn 1941. - K. StiÌr- Orien
mer, Judentum, Griechentum und Gnosis, in « Theologische Literaturzeitung », 73, 1948, Origi
581-592. bibliog

§ 101. Chiarilìcazioni sul racconto della Genesi. in

Si vedano i commenti alla Genesi, di cui i recenti: F. Ceuppens, Quaestiones se- X


lectae ex historia primaeva, 3 ed., Taurini 1953. - J. Chaine, Le livre de la Genèse, Paris Hexaemero
1948. - A. Clamer, Genèse (La Sante Bible par Pirot, vol. I), Paris 1953. - R. de Vaux, -
La Genèse, Paris 1951. -
Si vedano inoltre gli studi specifici riservati ai primi tre
capi genesiacio all' esamerone, tra cui ipiù recenti sono : E. Galbiati, La
Duh
v
teologia dell'ispirazione e i problemi della Genesi, in « Orientamenti e Problemi di teol. Milano
dogm. », II, 65-87. Ricca bibliografia. - Ch. Hauret, Origini dell'Universo e dell'uomo 195
.
secondo la Bibbia (Gen 1-3), Torino 1953, con l'ampia bibliografia quivi citata. P. Hei- Sum -
NISCH, Problemi di storia primordiale biblica, a cura di A. ParedI, Brescia 1954. F. -
Salvoni, Il problema cosmologico in Genesi 1, 1-2, 4, in Questioni Bibliche I(Roma
J949)> 141-169. —L. Arnaldich, El Origen del Mundo y del Hombre segun la Biblia,
-
Madrid 1957. H. Bon, La Creation vérité scientifique au XX" siècle, Paris 1954; trad.
it., Brescia 1958. - A. Deimel, Enuma eliS und Hexaemeron, Roma 1934. P. Denis, -
O. P., Les origines du monde et de l'humanité, Liége 1950. - Fr. Dessauer, Mensch und
Kosmos, in « Eranosjahrbuch », 15, 1947, 75-149. -
P. Duhem, Le système du monde :
Histoire des doctrines cosmologiques de Platon à Copernic, 6 voli., Paris 1954. E. Gal¬ -
-
biati A. Piazza, Pagine difficili della Bibbia, 3 ed., Milano 1954. -
M. Grison, Pro-
-
blèmes d'origines. L'univers. Les vivants. L'homme, Paris 1954. O. Kern, Die Religion
-
der Griechen, 3 voli., Berlin 1935-38. S. N. Kramer, Sumerian Mitology, Philadephia
BIBLIOGRAFIA 787
1944. - Th. Maertens, Les Sept Jours, Bruges 195 1. - R. Masi, Esistenza di Dio e crea¬
zione alla luce della cosmogonia moderna, in « Divinitas », I, 1957, 252-289. - V. Mersch,
L'origine de l'univers selon la science, in «Nouvelle Revue théologique », 85, 1953, 225-251.
- -
L. E. Otis, La doctrine de l'Evolution, Montréal 1950. R. Pettazzoni, Miti e leg¬
gende, 2 voli., Torino 1948 ss. - J. B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts relating
to the Old Testament , Princeton 1950. - Fr. Schmidtke, Die XJrgeschichte der Welt im
-
sumer. Mythus, Bonn 1950. A. Schopfer, Geschichte des Alten Testamentes, mit beson-
derer Rilcksicht auf das Verhàltnis von Bibel und Wissenschaft, 6 ediz. 1923. A. DE Vuip-
-
-
pers, Le paradis terrestre au troisieme del, Paris 1925. C. Fr. v. Weizsàcker, Begegnun-
gen und Entscheidungen, Stuttgart 1949.

Per la nuova visione scientifica del mondo vedere le opere citate al


§ 41. Inoltre: H. Bondi, Cosmology, Cambridge, 1952. - M. Cavedon, Universo, in «En¬
ciclopedia Filosofica », 4, 1415-1426. -
P. Couderc, L'architecture de l'Univers, Paris
-
1947. - Idem, L'expansion de l'Univers, Paris 1950. D. Dotarle, Le teorie cosmologiche
moderne e il dogma della creazione, in « Enc. Apologetica », Alba 1958, 1284-1303. F. -
Hoyle, La figure de l'Univers, Paris 1952. - G. Lemaìtre, L'Univers, Louvain 1951.
- Pio XII, Discorso del 7 sett. 1952, sulla nuova visione scientifica del mondo. - F. Zagar,
Concezioni moderne sulla costituzione dell'Universo, Teramo 1953.

§ 102. Le idee divine.

Oltre la bibliografia riportata al § 86 vedere: J. M. Bisson, L'exemplarisme divin selon


S. Bonaventure, Paris 1929. - E. Dubois, De exemplarismo divino, 4 voli., Romae 1898 ss.
- T. Szabò, De SS. Trinitate in creaturis refulgente doctrina S. Bonaventurae, Romae 1955.
- -
C. Tiro, Essai sur la determination exemplaire des futurs libres, Paris 1937. H. Wilms,
Eikon. Eine begriffsgeschichfliche Untersuchung zum Platonismus: I. Philon von Alexan-
drien, Miinster 1935.

§ 106. Eternità della volontà creatrice di Dio e temporalità del mondo.

Vedere la bibliografia del § 70. Inoltre: H. U. v. Balthasar, Liturgie cosmique. Ma¬


-
xime le Confesseur, Paris 1947. J. de Blic, Les arguments de saint Augustin contre l'éter-
nité du monde, in « Mélanges de science religieuse », Lille 1954, 33-44. - Idem, A propos
-
de l'éternité du monde, in « Bulletin listéraire eccl. », 1946, 162-170. E. Borel, L'espace
et le temps, 6 ed., Paris 1939. -
S. Crèteur, L'éternité de la création dans S. Thomas,
-
in « Revue Thomiste », 1910, II, 345 ss. W. J. Dwyer, Siger of Brabant and the Pro¬
blem of the Eternity of the World in the Thirteenth Century, 1936. - Th. Esser, Die
Lehre des hi. Thomas ùber die Moglichkeit einer anfanglosen Schopfung, Miinster 1895. -
M. Gierens, Controversia de aeternitate mundi. Textus antiquorum et scholasticorum cum
introductione et notis, Romae 1933. - E. Gilson, Introduction à l'étude de S. Augustin,
2 ed., Paris 1943. - -
Idem, La philosophic de S. Bonaventure, 3 ed., Paris 1953. I. Guit¬
ton, Le temps et l'éternité chez Plotin et St. Augustin, 2 ed., Paris 1956. - L. Lavelle,
-
Du temps et de l'Eternité (Philosophic de l'Esprit), Paris 1945. A. Lépicier, De aeterni¬
tate mundi diatriba, Parisiis 1882. - A. Michel, Création éternelle?, in «Ami du Clergé »,
-
65, 1955, 368-370. P. A. Mondreganes, O. M. Cap., De impossibilitate aeternae mundi
creationis ad mentem S. Bonaventurae, in « Collectanea Franciscana », 5, 1935, 529-570.
- M. Schmaus, Gulielmi de Nottingham O. F. M. doctrina de aeternitate mundi, in « An-
tonianum », 7, 1932, 139-166. -
F. M. SLADECZEK, Die Auffassung des hi. Thomas von
der Lehre des Aristoteles ùber die Ewigkeit der Welt, in « Philosophisches Jahrbuch », 1922,
Oltre la bibliografia del §
vedere P. Faggiotto, Ottimis
788 BIBLIOGRAFIA pessimismo
i
al
38 ss. -F. van Steenberghen, in « Revue Néoscolastique », 1936, 593-5; 1937, 44-66. S
- Idem, V opuscule de Siger de Brabant « De aeternitate mundi ». Introduction critique et Ro
texte, Louvain 1937. -
M. Worms, Die Lehre von der Anfangslosigkeit der Welt bei den
mittelalterlichen arabischen Philosophen des Orients, Miinster 1900.

§ 107. Libertà della volontà creatrice di Dio.


C.
Oltre la bibliografia del § 93 vedere : P. Faggiotto, Ottimismo, in « Enciclopedia Fi¬
-
losofica », 3, 1094-1096. - G. Morando, Ottimismo e pessimismo, Milano 1890. A. Roz-
WARDOWSKI, De optimismo universali secundum S. Thomam, in « Gregorianum », 1936,
-
254 ss. E. SPOLAOR, L'assoluta libertà divina nella creazione alla luce dell'Enciclica « Hu~
-
mani generis », in « Studia Patavina », 2, 1955, 165-217. L. Stefanini, Ottimismo tomi¬
stico e pessimismo esistenzialistico, in « Sapientia Aquinatis », Roma 1955, 562-572.
36
creació
§ 108. Il motivo per cui Dio ha creato il mondo.

Vedere la bibliografia del § 100. Inoltre : J. Peghaire, C. S. Sp., L'axiome « bonum


Aug
est diffusivum sui » dans le néoplatonisme et le thomisme, in « Revue de l'Université de
Ottawa », sect, sep., 1, 1932, 5-30. finem
Schop
homine
§ 109. Il fine della creazione. e
Th
Z. Alszeghy-M. Flick, Gloria Dei, in « Gregorianum », 36, 1955, 361-390. J. M. - Sch
Dalmau, La bondad divina y la gloria de Dios, fin de la creación. « Finis operis » et « finis
operands », in « Estudios Eclesiàsticos », 20, 1946, 504-533. -
P. J. Donnelly, S. I.,
Saint Thomas and the ultimate purpose of Creation, in « Theol. Studies », 2, 1941, 53-83.
- Idem, The Vatican Council and the End of Creation, in « Theol. Studies », 4, 1943, creato
3-33. - F. L. Grabmann, Die Schópfungslehre des HI. Augustinus und Darwins, Re-
U
gensburg 1929. -
E. Iglesias, S. I., De Deo creationis fìnem exsequente, México 1951.
Le
- O. Lang, O. S. B., Gottes gute Welt, Die kirchliche Schópfungslehre, Speyer 1950. - in
S. Loncke, Creaturae materiales conditae sunt propter hominem, in « Coll. Brug. », 43,
j947j 7-1i. -
J. Mausbach, Die Ethik des hi. Augustinus, 2 ed., Freiburg 1929. Th. -
Steinbuchel, Der Zweckgedanke in der Philosophic des hi. Thomas von Aquin, 1912.
J. Stufler, Die Lehre des hi. Thomas ilber den Zweck des Schopfers und der Schopfung,
-
in « Zeitschrift fur kath. Theol. », 1917, 656-700. da

Pa
§ 110. L'ordine graduale del creato.
R
Diction
A. Brunner, S. I., Der Stufenbau der Welt. Ontologische Untersuchungen iiber Person,
Leben, Stoff, Mtinchen 1950. - H. Kayser, Akroasis. Die Lehre von der Harmonie der
Welt, Basel 1946. - J. H. Wright, The Order of the Universe in the Theology of St. Tho¬
mas Aquinas, Roma 1957.

§ 112. Dipendenza dell'azione creata da Dio.

-
G. Capone-Braga, La concezione agostiniana della libertà, Padova 193 1. M. J. Con-
GAR, Praedeterminare et praedeterminatio chez S. Thomas, in « Revue des sciences philos.
et théol. », 1934, 363 ss.- A. D'Ales, Thomisme, in « Dictionnaire Apologétique de la
BIBLIOGRAFIA 789
-
Foi catholique », 4, 1667-1712. F. Descoqs, S. I., La division de Tètre en acte et puis¬
sance d'après S. Thomas, in « Divus Thomas » (Piac.), A. 43, ser. 3, t. 17, 1940, 463-
-
497. B. Dorholt, Der hi. Thomas und P. Stufler, in « Divus Thomas » (Fr.), 6, 1928,
45"73) 211-239. " P- Dumont, Liberté humaine et concours divin d'après Suarez, Paris
1936. - C. Fabro, C. P. S., La nozione di partecipazione secondo S. Tommaso d'Aquino,
2 -
ed., Torino 1950. H.-M. Feret, O. P., Compte rendu : M. J. Congar, « Praedeter-
minare » et « Praedeterminatio » chez Saint Thomas, in « Revue des sciences philos. et
-
théol. », 1934, 363-371, in « Bulletin Thomiste », III, 1933, 977-982. M. Francesconi,
La dottrina del Damasceno sulla predestinazione, Roma 1945. - M. Frins, S. I., Con¬
cours divin, in « Dictionnaire de théol. cath. », 3, 781-796. -
R. Garrigou-Lagrange,
La volontà salvifique et la prédestination selon le bienheureux Albert le Grand, in « Divus
Thomas » (Piac.), A. 36, nuova serie, 14, 1931, 371-385. - Idem, Prémotion physique,
in «Dict. de théol. cath.», 13, 1936, 31-77. - E. Gilson, Le Thomisme, 4 ed., Paris
-
1942. M. Grabmann, Petri de Palude O. P. (f 1342) quaestio « utrum Deus immediate
agat in omni actione », in « Acta Pont. Acad. Romanae S. Thom. Aq. », 1940, 41-60. -
J. Gredt, O. S. B., Die góttliche Mitwirkung im Lichte der thomistischen Lehre von
Wirklichkeit und Mdglichkeit, in « Divus Thomas » (Fr.), 14, 1936, 237-242. - Idem, Die
-
Tàtigkeit der Geschopfe, in « Divus Thomas » (Fr.), 17, 1939, 197-204. Idem, De acti-
vitate creaturarum, in « Divus Thomas » (Piac.), A. 43, ser. 3, t. 17, 1940, 339-344. -
J. Groblicki, De scientia Dei futurorum contingentium secundum S. Thomam, 1938. - J.
Hellin, San Tomàs y la cooperación immediata de Dios en las acciones de las creaturas,
« Pensamiento », Madrid, t. 2, 1946, 467-476. - C. E. Henry, L'action de Dieu dans le
-
monde (« Les Cahiers de Foi et Vérité »), Genève 1946. P. Huarte, S. I., Divi Thomae
-
Aquinatis doctrina de Deo operante, in « Gregorianum », 6, 1925, 81-114. F. Imle, Goti
und Geist. Das Zusammenwirken des geschaffenen und des ungeschaffenen Geistes im hoheren
Erkenntnisakt rtach Bonaventura, Werl 1934. - I. Jeiler, 5. Bonaventurae principia de
concursu Dei generali ad actìones causarum secundarum, Quaracchi 1897. -
J. Kaup, Zur
Konkurslehre des Petrus Olivi und des hi. Bonaventura, in « Franziskanische Studien »,
-
19, 1932, 315-326. A. Landgraf, Die Abhàngigkeit der Siinde von Gott nach der Lehre
der Frùhscholastik, in « Scholastik », 10, 1935, 161-192, 369-394, 508-540. H. Lange, -
S. I., Marin-Sola, Banez und Molina, in « Scholastik », 1, 1926, 533-565. A. Lemon- -
nyer, H. D. Simonin, J. Saint-Martin, B. Lavaud, R. Garrigou-Lagrange, Prédes¬
tination, in « Diet, de théol. cath. », 12, 2809-3022. - O. Lottin, Libertà humaine et mo¬
tion divine, in « Recherches de théologie ancienne et médiévale », 1935, 156 ss.; 1938,
52 ss. - G. M. Manser, O. P., Das Wesen des Thomismus, Fribourg, 5 ed., 1949. - R.
Martin, O. P., Pro tutela doctrinae Sancti Thomae Aquinatis de influxu Causae Primae
-
in causas secundas, in « Divus Thomas » (Fr.), 1, 1923, 356-372. P. Saint-Martin,
La pensée de saint Augustin sur la prédestination gratuite infaillible des élus à la gioire,
-
d'après ses derniers écrits 426, 427, 430, Paris 1930. P. Minges, Duns Skotus und die
thomistisch-molinistische Kontroverse, in « Franziskanische Studien », 1920, 14 ss. - P. PA¬
RENTE, Causalità divina e libertà umana. Postilla alla « Commedia bannesiana », in « La
-
Scuola Cattolica », 75, 1949, 89-108. L. Pelland, S. I., S. Prosperi Aquitani doctrina
de praedestinatione et voluntate Dei salvifica ;De eius in Augustinismum influxu, Montréal
1936. - N. del Prado, De gratia et libero arbitrio, 2 voli., Fribourg 1907. L. Ra- -
solo, Le dilemme du concours divin. Primat de l'essence ou primat de l'existence? Roma
-
1956. C. M. RATSCHOW, Werden und Wirken. Eine Untersuchung des Wortes hajah als
Beitrag zur Wirklichkeitserfassung des Alten Testamentes, Berlin 1941. -
H. Rondet,
S. I., Prédestination, gràce et liberté, in « Nouvelle Revue théol. », 69, 1947, 449-474.
- M. SCHMAUS, Nicolai Trivet Quaestìones de causalitate scientiae Dei et concursu divino
in « Divus Thomas » (Piac.), 35, 1932, 185-96. - Idem, Uno sconosciuto discepolo di Scoto
intorno alla prescienza di Dio, in « Rivista di filosofia neoscolastica », 24, 1932, 327-355.
- IDEM; Kykeley cuiusdam adhuc ignoti auctoris anglici saec. XIV florentis quaestio de eoo-
1924,
Thomas
790 BIBLIOGRAFIA Thoma
19
peratione divina, in « Bohoslovia », io, 1932, 3-38. - Idem, Guilelmi de Alnwick O. F.
M. doctrina de medio quo Deus cognoscit futura contingentia, in « Bogoslovni Vestnik », Aqu
12, 1932, 201-25. - Idem, Neue Mitteilungen zum Sentenzenkommentar Wilhelms von Not¬ arbitr
tingham, in « Franz. Studien », 1932, 195-223. - Idem, Le commentane des Sentences de V
Richard de Bromwych O. S. B., in « Recherches de théol. anc. et méd. », 5, 1933, 205-17. Ko
- G. Schneemann, S. I., Controversiarum de divinae gratiae liberique arbitrii concordia, Be
Freiburg 1881. - R. M. Schultes, O. P., Die Lehre des hi. Thomas iiber die Einwirkung
Gottes auf die Geschopfe, in « Divus Thomas» (Fr.), 2, 1924, 176-195; 277-307. - Idem, Joha
Die Entwicklung der Stufler-Kontroverse, in « Divus Thomas » (Fr.), 3, 1925, 360-369,
464-482; 4, 1926, 214. - Idem, Johannes von Neapel, Thomas von Aquin und P. Stufler 5
-
iiber die praemotio physica, in « Divus Thomas » (Fr.), 1, 1923, 123-145. A. D. Ser- We
TILLANGES, O. P., Dieu gouverne, Paris 1942. - P. SlWEK, S. I., Le problème du mal De
Rio de Janeiro 1942. - J. B. Stufler, S. I., Divi Thomae Aquinatis doctrina de Deo ope¬
-
rante in omni operatione naturae creatae, praesertim liberi arbitrii, Innsbruck 1923. Idem,
Goti der erste Beweger aller Dinge. Ein neuer Beitrag zum Verstàndnis der Konkurslehre
62

-
des hi. Thomas von Aquin, Innsbruck 1936. Idem, Die Konkurslehre des Petrus Olivi,
in « Z. f. kath. Theologie », 54, 1930, 406-424. - Idem, Bemerkungen zur Konkurslehre
des Durandus von St. Pourcain, in « Aus der Geisteswelt des Mittelalters. Festschrift M. déterminati
Grabmann », Miinster 1935, II, 1080-1090. - Idem, 1st Johannes von Neapel ein Zeuge divino
fur die praemotio physical, in « Zeitschrift fiir kath. Theol. », 46, 1922, 489-509. - Idem, influxu
Zur Kontroverse iiber die praemotio physica, « Ib. », 47, 1923, 533-64; vedere Ib. 47, 1923, rerum
278-82. - Idem, Bemerkungen zu zwei Kritiken meines Werkes « Doctrina D. Thomae
Aq. de Deo operante », « Ib. », 48, 1924, 305-314. - Idem, Der erste Artikel der Quaestio
gottlic
Vran
disp. de Caritate des hi. Thomas, « Ib. », 48, 1924, 407-422. - Idem, Das Wirken Gottes Rom
in den Geschopfen nach dem hi. Thomas, « Ib. », 49,1925, 62-86; 186-218. - Idem, Er- Lov
gebnis der Kontroverse iiber die thomistische Konkurslehre, « Ib. », 51, 1927, 329-369. - Th
L. Teixidor, Del concurso immediato de Dios en todas las acciones de las creaturas, in Bibliograp
« Estudios Ecles. », 7, 1920, 5-23, 146-160; 8, 1929, 332-362; 9, 1930, 321-350; 11, 1932, 1920-1940,
190-227, 289-322. - Tiro Curiosus, Essai sur la détermination exemplaire des futurs li-
bres, Paris 1937. - A. Trapè, O. E. S. A., Il concorso divino nel pensiero di Egidio Ro¬
-
mano, Tolentino 1942. J. Ude, Doctrina Capreoli de influxu Dei in actus voluntatis hu-
manae, Graz 1905. - A. Vandenberghe, De directione rerum in finem, in « Collationes Provvide
Brugenses », 37, 1938, 224-227. - Pl. Vollmer, Die gottliche Mitwirkung bei Aegidius
-
Romanus, in « Divus Thomas », 6, 1929, 452-470. G. Vranken, Der gottliche Konkurs Rec
zum freien Willensakt des Menschen beim hi. Augustinus, Roma 1943. - J. Winandy, La philoso
prédétermination restreinte, in « Ephemerides theologicae Lovanienses », 13, 1936, 443- Bartm
-
456. Ulteriore bibliografia si può trovare nel « Bulletin Thomiste » (dal 1924 in poi)
-
come pure in P. Mandonnet, O. P. J. Destrez, Bibliographie Thomiste, Le Saulchoir Aq
1921, e in V. J. Bourke, Thomistic Bibliography 1920-1940, St. Louis/Mo. 1945. - S;
veda anche la bibliografia dei §§ 214-215. Pro
s

§ 113. Governo del mondo e Provvidenza.

D. Amand, Fatalisme et liberti dans l'antiquité greque. Recherches sur la survivance de


1'argumentation morale antifataliste de Camèade chez les philosophes grecs et les théologiens
chrétiens des quatre premiers siècles, Louvain 1945. - B. Bartmann, La nostra fede nella
-
Provvidenza, Brescia 1933. Fr. Billicsik, Das Problem der Theodizee in philosophischen
Denken des Abendlandes. I: Von Platon bis Thomas von Aquino, Innsbruck 1936. J. -
P. Caussade, L'abbandono alla divina Provvidenza, Milano 1955. - A. D'Alès, Provi¬
-
dence et libre arbitre, 9 ed., Paris 1928. G. Di Napoli, Provvidenza, in « Enciclopedia
Filosofica », 3, 1691-1696. - A. Dondaine, O. P., Nouvelles sources de l'histoire doctrinale
BIBLIOGRAFIA 791
du néomanichéisme au Moyen-àge, in « Revue des sciences philos. et théol. », 28, 1929,
456-488. - P. Doret, S. I., L'irréprochable Providence, Paris 1906; Buenos Aires e Mon-
tréal 1944- ~ A. Dondaine, Nouvelles sources de l'histoire doctrinale du néomanichéisme au
moyen-àge, in « Rev. des scienc. phil. et théol. », 28, 1939, 456-488. - Idem, Un traité
néo-manichéen du XIII" siècle. Le 1 Liber de duobus principiis », suivi d'un fragment
de rituel cathare, Rome 1939. - P. L. Ermite, La divine Providence, Montreal,
Ottawa 1943. - A. Eymieu, La Providence, Paris 1927. - C. Fabro, Provvidenza,
in « Enciclopedia Cattolica », 10, 219-224. - J. Farago, Von der góttlichen Vorsehung
nach dem heìligen Thomas, Temesvar 1927. - F. M. Gaetani, La divina provvidenza,
3 ed., Roma 1954. - M. R. Gagnebet, O. P., L'amour naturel de Dieu chez saint
Thomas et ses contemporains, in « Rev. Thorn. », 48, 1948, 394-446. -R. Garrigou-
Lagrange, La Providence et la confiance en Dieu, Paris 1932; trad, ital., Torino 1933.
- Idem, Pour l'intelligence du dogme de la Providence, in « Angelicum », 1952, 241-250.
- J. Goergen, Des heiligen Albertus Magnus Lehre von der góttlichen Vorsehung und dem
Patum, Vechta 1932. - H. Hegstenberg, Von der góttlichen Vorsehung, 3 ed. 1947.
- A. van Hove, De Goddelijke Voorsienigheid (« Bibliotheca Mechliniensis », 7), Briigge-
Briissel 1946. - R. Jolivet, Le problème du mal d'après saint Augustin, Paris 1936
- B. Kalweit, Vorsehung, in « Religion in Geschichte und Gegenwart », 2 ed., V,
1716-9 (prot.). - J. Koch, Patalismus, in « Lexikon fiir Theologie und Kirche »,
2, 969-70. - Joachim Konrad, Schicksal und Gott. Untersuchungen zur Philosophie
und Theologie der Schicksalserfahrung, Giitersloh 1947. - E. Krebs, Dogma und Leben,
II, Freiburg 1924, 693-752. - O. Kuss, Zum Vorsehungsglauben im Neuen Testament,
in « Theologie und Glaube », 35, 1943, 7-14. - A. Lehmkuhl, Die Gottliche Vor¬
sehung, 16 ed., Freiburg 1923. - A. Lemonnyer, Simonin, Rascol, Garrigou-Lagrange,
Providence, in « Diet, de théol. cath. », 13, 935-1023. - J. Lipski, Extensio Providentiae
divinae et applicano spiritualis sec. S. Thomam Aq., Romae 1958. - L. Macali, O. F.
M. Conv., Il problema del dolore secondo S. Agostino, Roma 1943. - A. Masnovo, Gu¬
glielmo d'Auvergne e la Provvidenza divina, in « Aus der Geisteswelt des Mittelalters.
Festschrift M. Grabmann », Miinster 1935, I, 503-524. - A. Meyer, Vorsehungsglauhe
und Schicksalsglaube in ihrem Verhàltnis bei Philo von Alexandrien, Wiirzburg 1939. -
M. Pohlenz, Die Stoa. Geschichte einer geistigen Bewegung, 2 voli., Gòttingen 1949. -
-
J. Ranft, Der Vorsehungsbegriff, Eichstatt 1928. A. Rosmini, Della divina provvidenza,
2 voli., nuova ed., Domodossola 1932. - W. Schòllgen, Der anthropologische Sinn der
astrologischen Schicksalsdeutung im Weltbild des hi. Thomas, in « Philosophisches Jahr-
buch », 1930, 124 ss. - H. Schwamm, Das Gottliche Vorherwissen bei Duns Scotus und
seinen ersten Anhàngern, Innsbruck 1934. - A. Siemon, Die Stellung zur Welt im Ur-
Buddhismus und im Ur-Christentum (Diss.), Bonn 1941. - E. Stakemeier, Vber Schicksal
und Vorsehung, 1949. - G. Terzi, Il problema del male nella polemica antimanichea di
S. Agostino, Udine 1937. - R. Verneaux, Problèmes et mystères du mal, Paris 1956. Ve¬
dere altra bibliografia al § 93.

§ 114. Concetto di soprannaturale.

Z. Alszeghy, S. I., La Teologia dell'ordine soprannaturale nella scolastica antica, in


-
« Gregorianum », 31, 1950, 414-450. Importante. A. Amann- Simonin, Surnaturel, in
« Diet, de théol. cath. », 13, 1309-1432. - Auer, Grundsàtzliches zur Prage nach der Me-
thode, mit der Ubernatur als Gnade im strengen Sinn bestimmt Werden kann, in « Zschr.
fiir kath. Theol. », 70, 1948, 341-368. - J. V. Bainvel, Naturel et surnaturel, 3 ed.,
Paris 1905. - L. et M. Becqué, C. S. S. R., Nature et grace, in « Nouvelle Rev. théol. »,
59j 1947, 713-730. - L. Berardini, O. F. M., La nozione del soprannaturale nell'antica
scuola francescana, Roma 1944. - E. Berbuier, Natura humana, Monaci 1950. - C. Boyer,
du
G
792 BIBLIOGRAFIA Labo
Th
S. I., Nature pure et surnaturel dans le « Surnaturel » du Pere de Lubac, in « Gregoria- d
num », 28, 1947, 379-395. - G. Colombo, Ilproblema del soprannaturale negli ultimi cin¬
quantanni, in « Problemi ed Orient, di teol. dogmatica », II, 545-607. Con ricchissima and
-
bibliografia ragionata. - P. Descoqs, Le surnaturel, Avignon 1926. A. Deneffe, S. I., Lebre
Geschichte des Wortes supernaturalis, in « Zeitschrift fur katholische Theologie », 46, H.
1922, 337-360. - K. Feckes, Ubernaturlich, in « Lexikon fiir Theologie und Kirche », Textu
10, 354-356. - Idem, Natur und tìbernatur, Dusseldorf 1947. - R. Garrigou-La- e
grange, De revelatione, I, Romae 1918. - Idem, Le sens du mystère et le clair-obscur 194
intellectuel (Nature et surnaturel), Paris 1934. - M. J. Le Guillou, O. P., Surnaturel. 19
in « Rev. Sc. phil. théol. », 34, 1950, 226-243. - M. M. Labourdette et M. J. Nicolas, Surnatur
O. P., Théologie de l'Apostolat Missionnaire, in « Revue Thomiste », 46, 1946, 575-602. J.
- A. LaNDGRAF, Studien zur Erkenntnis des Ubernatùrlichen in der Frùhscholastik, in « Scho- Lovan
lastik », 4, 1929, 1-37, 80 ss. - Idem, Dogmengeschichte der Frùhscholastik, I, 1, Regens- Fra
-
burg 1951. J. N. Langmead Casserley, Nature in early and mediaeval christian thought, Moeller,
in « Church Quart. Rev. », 149, 1950, 138-151. - J. Lebreton, Le Surnaturel du pére Gottesgeist,
de Lubac, in « Rech. de sc. rei. », 34, 1947, 77-81. - H. Lennerz, Opuscula duo de d'Aq
doctrina Baiana, ed. Pontificia Universitas Gregoriana. Textus et documenta, ser. theol.
24, Romae 1938. -H. Ligeard, La théologie scolastique et la transcendance du surna¬ D
turel, Paris 1908. - H. de Lubach, Surnaturel, Paris 1946. - Idem, Remarques sur supernat
-
l'histoire du mot « surnaturel », in « Nouvelle Rev. théol. », 1934, 225 ss., 350 ss. Idem, Anà
Cattolicismo, Roma 1948. -
Idem, Le Mystère du Surnaturel, in « Rech. sc. rei. », 36, Or
1949, 80-121. - G. Marcel, Homo Viator, Paris 1947. - J. van der Meersch, De no- S
tione entis supernaturalis, in « Ephemerides theologicae Lovanienses », 7, 1930, 227-263.
- P. Minges, Uber die sogenannte geistige Materie der Fransziskanerschule, in « Fran-
ziskanische Studien », 11, 1924, 229-236. - Ch. Moeller, Sagesse grecque et paradoxe surnatur
- -
chrétien, Tournai 1948. W. Moock, Natur und Gottesgeist, Frankfurt 1947. J. Mul- 56-91
son, La possibilità de la vision béatifique dans S. Thomas d'Aquin, Langres-Lyon 1932. - rei
Th. Ohm, O. S. B., Die Stellung der Heiden zu Natur und Ubernatur nach dem hi. omn
Thomas von Aquin, Miinster 1927. - J. Ortega, O. P., De vocatione omnium gentium natur
in salutem, Manila 1946. - D. Palmieri, De ordine supernaturali et de lapsu angelorum, 21-4
-
Romae 1910. R. Paniker, El concepto de naturaleza. Anàlisis histórico y metafisico de Scha
un concepto, Madrid 1951. -
P. Parente, Soprannaturale, Ordine, in «Enciclopedia Cat¬ Mainz
tolica», 11, 969-979. - A. Piolanti, Il soprannaturale in S. Tommaso, in « Divinitas », Sm
1, 1957, 93-117. - A. Rademacher, Guade und Natur, 3 ed. 1925. - K. Rahner, Natur L.
und Guade, in « Fragen der Theologie heute », 209-230. - G. Ripalda, De ente super-
-
naturali, Lugduni 1643. P. H. Rondet, Nature et surnaturel dans la théologie de saint encyclic
Thomas d'Aquin, in « Rech. de se. rei. », 33, 1946, 56-91. - Idem, Le problème de la
nature et la théologie du XVI'- siècle, in «Rech. de se. rei.», 35, 1948, 481-521.
Rozycki, Quaestio de natura et gratia seu reparabilitas omnium peccatorum in statu na¬
- I.

turae purae, Krakau 1946. - E. Sauras, Lo divino y lo natural en la teologia segtin Juan
-
de Santo Tomàs, in « La ciencia Tomista », 69, 1945, 21-47. W. Schauf, Sarx. Der
Begriff « Fleisch » beim Apostel Paulus, 1924. - C. v. Schazler, Natur und Ubernatur,
-
Mainz 1865. M. J. Scheeben, Natur und Guade, Mainz 1861; trad, francese, Paris
- -
1957. K. Schrader, De triplici ordine, Wien 1864. C. Smits, O. Sagaert, M. Lam-
PEN, Natuur en Bonaventure, s'Hertogenbosch 1937. - L. Sturzo, La vera Vita. So¬
ciologia del soprannaturale, Roma 1947. - A. Trapé, O. E. S. A., De gratuitate Ordinis
Supernaturalis apud theologos Augustinienses, Litteris encyclicis « Humani Generis » prae-
lucentibus, 1951. - A. ZlGROSSI, Per un'esatta impostazione dei problema del soprannatu¬
rale, in « Divus Thomas », 58, 1955, 377-397.
BIBLIOGRAFIA 793

§ 115. Connessione tra l'ordine naturale e soprannaturale.

J. Alfaro, S. I., La gratuidad de la vision intuitiva de la essencia divina y la posi-


bilidad del estado de naturaleza pura segun los theólogos tomistas anteriores a Cayetano,
« Greg. », 31, 1950, 62-99; 224-257. - Idem, Lo natural y lo sobrenatural segùn el Card.
De Vio Cayetano, Roma 1950. - Idem, Lo naturai e lo sobrenatural, Madrid 1952. Idem. -
Trascendencia e immanencia de lo sobrenatural, in « Gregorianum », 38, 1957, 5-50. - P.
Balzaretti, O. P., De natura appetitus naturalis, in « Angelicum », 6, 1929, 352-386,
519-544. - P. K. Bastable, Desire for God. Does man aspire naturally to the beatific vi¬
sion? An Analysis of this question and of its history, London-Dublin 1947. - J. B. Beu-
MER, Gratia supponit naturam. Zur Geschichte eines theologischen Prinzips, in « Gregoria¬
-
num », 21, 1940, 381-406, 535-552- J- M. BLIGUET, Le point d'insertion de la grace dans
-
I'homtne, in « Revue des sciences phil. et théol. », 1923, 47 ss. Ed. Brisbois, S. I., Le
désir de voir Dieu et la méthaphysique du vouloir selon saint Thomas, in « Nouvelle Revue
-
théol. », 63, 1936, 978-989, 1089-1113. G. de Broglie, S. I., Autour de la notion tho-
miste de la béatitude, in « Archiv. de phil. », 1925, 55-96. - Idem, La place du surna-
turel dans la philosophie de saint Thomas, in « Recherches de science religieuse », 14,
1924, 193-246, 481-496; 15, 1925, 5-53. - IDEM, De ultimo fine humanae vitae asserto
quaedam, in « Gregorianum », 9, 1928, 628-630. - Idem, Du caractère mystérieux de notre
elevation surnaturelle, in « Nouvelle Revue théologique », 1937, 337 ss. - Idem, De gra¬
tulate ordinis supernaturalis ad quem homo elevatus est, in « Gregorianum », 29, 1948,
- -
435-463. Idem, De fine ultimo humanae vitae, Parisiis 1948. W. Brugger, S. I., Das
Ziel des Menschen und das Verlangen nach der Gotteschau, in « Scholastik », 25, 1950,
-
535-548. A. Cathrein, S. I., De naturali hominis beatitudine, in «Gregorianum», 11,
i93°j 398-409- " G. CRESPY, Le problème d'une anthropologic théologique, Montpellier
-
1950. M. Cuervo, O. P., El deseo naturai de ver a Dios y los fundamentos de la apo¬
logètica immanentista, in « La ciencia Tomista », 45, 1932, 289-317. - A. Darmet, Les
notions de raison séminale et de puissance obédientielle chez S. Thomas et S. Augustin,
Belley 1934. - V. Doucet, De naturali seu innato supernaturalis beatitudinis desiderio iuxta
theologos, in « Antonianum », 4, 1929, 167-208. - P. DUMONT, S. I., L'appétit inné de
la béatitude surnaturelle chez les auteurs scholastiques, in « Ephemerides theol. Lov. »,
1931, 205-224, 571-591; X932, 5-27. - W. Einen, Die Erkenntnistheoretische Bedeu-
tung des Desiderium naturale bei Thomas von Aquin, Bonn 1927. - E. Elter, S. I., De
naturali hominis beatitudine ad mentem scholae antiquioris, in « Gregorianum », 9, 1928,
-
269-306. A. Gardeil, O. P., La structure de l'dme et l'expérience mystique, Paris 1927.
- Idem, Appétit suivant la doctrine de S. Thomas, in « Diet, de théol. cath. », I,
1692-1700. - Idem, Le désir naturel de voir Dieu, in « Revue Thomiste », 9, 1926, 381-
410, 477-489, 523-527; 10, 1927, 3-19. - R. Garrigou-Lagrange, O. P., La possibilité
de la vision béatifique peut-elle se démontrer?, in «Revue Thomiste», 16, 1933, 669-688.
- Idem, La possibilité de la grace est-elle rigoureusement démontrable, in « Revue Tho¬
miste », 19, 1936, 194-218. - Idem, L'appétit naturel et la puissance obédientielle, in « Revue
Thomiste », 11, 1928, 474-478. - Idem, De demonstrabilitate possibilitatis mysteriorum su-
pernaturalium, in « Angelicum », 12, 1935, 217-222. - Idem, De natura creata per re-
spectum ad supernaturalia secundum S. Augustinum in « Acta hebd. Augustinianae-Thomi-
-
sticae », 1930, Taurini 1931. E. Gutwenger, Natur und Ubernatur, Gedanken zu Bal-
thasars Werk ùber die Barthsche Theologie, in « Zschr. fiir kath. Theol. », 75, 1953, 82-97.
- E. Iglesias, S. I., El concurso divino en los actos sobrenaturales, in « Ciencia y Fe »,
n. 11-12, 1947, 44-66. - A. Kranich, Vber die Empfànglichkeit der menschlichen Natur
fiir die Giiter der ùbernaturlichen Ordnung nach der Lehre des hi. Augustin und des hi.
-
Thomas von Aquin, 1892. G. Laporta, Appétit naturel et puissance obédientielle chez
3-31. - Idem, La gratuite du surnaturel, in «Nouvelle Revu
surnature
béatifiq
794 BIBLIOGRAFIA Du
147
saint Thomas, in « Ephemerides theol. Lovanienses », 5, 1928, 257-277. - B. M. Le- »
-
meer, De desiderio naturali ad visionem beatificam, Romae 1948. H. Lennerz, S. I.,
Kann die Vernunft die Mòglichkeit der beseligenden Anschauung Gottes beweisen ?, in « Scho-
oboed
5
-
lastik », 5, 1930, 102-108. R. Martin, O. P., De potentia passiva hominis ad gratiam natu
Rit
et de potentia oboedientiali, in « Ephemerides theol. Lovanienses », 1, 1924, 352-354. -
L. Malevez, S. I., L'Esprit et le désir de Dieu, in « Nouvelle Revue théol. », 69, 1947,
3-31. - Idem, La gratuité du surnaturel, in «Nouvelle Revue théol.», 85, 1953, 561-585. Thom
- A. R. Motte, O. P., Désir naturel et béatitude surnaturelle, in « Bulletin Thomiste », b
3, 1932, 651-675. - Idem, La possibilità de la vision béatifique, in « Bulletin Thomiste », Het
- -
4i 1935) 573-59°- J- O' Mahony, The desire of God, Dublin 1929. P. Parente, De¬ i
-
siderio naturale di Dio, in « Enciclopedia Cattolica », 4, 1475-1483. Fr. Pelster, S. I., animae
Zur Frage nach der Mòglichkeit einer « beatitudo naturalis », in « Scholastik », 4, 1929, possibilit
255-260. - A. PiROTTA, O. P., Disputano de potentia oboedientiali, in « Divus Thomas » di
(Piac.), 32, 1929, 574-585; 33) 1930, 129-148, 360-385, 560-575. - E. Przywara, Der Frei
Grundsatz « Gratia non destruit, sed supponit et perficit naturam ». Eine ideengeschichtliche Thal
Interpretation, in « Scholastik », 17, 1942, 178-186. - R. Ritzler, O. F. M., De naturali
desiderio beatitudinis supernaturalis ad mentem S. Thomae, Romae 1938. - M. D. Ro- n
land-Gosselin, Béatitude et désir naturel d'aprés S. Thomas, in « Revue des sciences 4
phil. et théol. », 18, 1929, 193-222. - Idem, Le désir du bonheur et l'existence de Dieu, d
« Ib. », 13, 1924, 162-172. - N. Sanders, O. F. M., Het natuurlijk verlangen naar de Ang
Godsschouwing volgens St. Bonaventura en Duns Scotus, in « Coli. Frane. Neerl. », 7,
1950, 63-83. - J. Sestili, De naturali intelligentis animae capacitate atque appetita in-
-
tuendi divinam essentiam, Romae 1896. Idem, De possibilitate desiderioque primae causae nella
substantiam videndi, III voi. del commento a S. Tommaso di Silvestro da Ferrara, Romae
1900. - E. Stakemeier, Glaube und Rechtfertigung, Freiburg 1937. - I. B. Terrien, Firenz
S. I., La gràce et la gioire, 2 voli., Paris 1948. - D. Thalammer, Gnade und Seelenle- Heimholu
ben, in « Zeitschrift f. kath. Theologie », 61, 1937, 171 ss. - Idem, Edelmenschentum und Brescia
Gnade, « Ib. », 508 ss. - A. Tranco, O. P., Fundamento, naturaleza y valor apologètico Nou
del deseo naturai de ver a Dios, in « La Ciencia Tomista », 44, 1931, 447-468. - St. Val- Technik,
laro, O. P., De naturali desiderio videndi essentiam Dei et de eius valore ad demonstran- Bre
dam possibilitatem eiusdem visionis Dei quidditative, in « Angelicum », II, 1934, 133-170. Progre
Grab
Guard
§ 117. Unità della natura e del soprannaturale nella storia della salvezza. de
Miinc
-
M. T. Antonelli, Linee di una cultura cristiana, Firenze 1951. O. Bauhofer, Das »,
-
Geheimnis der Zeiten, Miinchen 1935. Idem, Die Heimholung der Welt, Freiburg 1935. Zeugn
- H. Belloc, L'anima cattolica dell'Europa, 4 ed., Brescia 1946. - A. de Bovis, S. I.,
Le sens catholique du travail et de la civilisation, in « Nouvelle Rev. théol. », 72, 1950, 19
357-371) 468-478. - D. Brinkmann, Mensch und Technik, Bern 1946. - J. Daniélou, Weìsung
-
Essai sur le mystère de l'histoire, Paris 1953; trad, ital., Brescia 1957. C. Dawson, La Gott
-
formazione dell'unità europea, Torino 1939. Idem, Progresso e religione, Milano 1948.
- -
A. Dempf, Kulturphilosophie, Miinchen 1932. M. Grabmann, La filosofia della cul¬
-
tura secondo Tommaso d'Aquino, Bologna 1931. R. Guardini, Gedanken ilber das Ver-
hàltnis von Christentum und Kultur, in Unterscheidung des Christlichen, Mainz 1935,
177-221. - Th. Haecker, Christentum und Kultur, Miinchen 1927, ristampa 1946. -
P. Kessler, Technik und Ethik, in « Lebendiges Zeugnis », 1949, 10-20. - W. Kohlen,
-
Tecnik als Ausgang zur Philosophie, in « Lebendiges Zeugnis », 1949, 21-47. L. Ma¬
levez, S. I., Deux theologies caiholiques de l'histoire, in « Bijdr. Ned. Jez. », io, 1949,
225-240. - -
J. Maritain, Religione e cultura, Modena 1938. Idem. Umanesimo inte¬
grale, Roma 1947. - E. Michel, Der Partner Gottes. Weisungen zum christlichen Selbstver-
stdndnis, Heidelberg 1946. - W. Moock, Natur und Gottesgeist, Frankfurt 1948. C. -
BIBLIOGRAFIA 795
Omaechevarria, O. F. M., La naturaleza y la gracìa. Filosofia integrai cristiana, in
-
« Verdad y vida », 5, 1947, 349-363. E. Rideau, Consécration. Le christianisme et l'acti-
-
vité humaine, Paris 1945. H. W. Russel, Profilo di un umanesimo cristiano, Torino 1945.
- M. Schmaus, L'essenza del cristianesimo, Alba 1958. -
G. Schnììrer, L'Eglise et la
civilisation au Moyen-dge, 3 voli., Paris 1933 ss. - M. F. SciACCA, La Chiesa e la civiltà
-
moderna, Brescia 1948. L. von Skibniewski, Theologie der Mechanik, Paderbom 1928.
- G. Sòhngen, Humanismus und Technik, in « MThZ », 2, 1951, 211-233. R- Spiazzi, *

Il cristianesimo perfezione dell'uomo, Alba 1949. - Card. Suhard, Pastorale « Essor ou de-
-
clin de l'Eglise? », trad, ital., Milano 1954. A. J. Tonybee, Study of history, 10 voli.,
-
1935-54; trad, ital., Milano 1954 ss. Idem, La civiltà nella storia, Torino 1950. È un
-
riassunto dei primi 6 volumi dell'opera precedente. Fr. Zach, Modernes oder katho-
-
lisches Kulturideal?, 3 ed. 1925. J. Zimmermann, Trinitàt, Schòpfung, Ubernatiirlichkeit,
-
Regensburg 1951. Vedere inoltre la bibliografia dei §§ 31, 115, 125.

§ 118. Esistenza degli angeli.

F. Andres, Die Engellehre der griechischen Apologeten des 2. Jahrhunderts, Paderbom


1914. - P. A. Arrighini, Gli angeli buoni e cattivi, Torino 1937. Idem, Die Engel -
und Dàmcmenlehre des Clemens Alaxandrinus, in « Rifiniscile Quartalschrift », 34, 1926,
13-27, 129-140, 307-329. -
Cl. Baeumker, Witelo, ein Philosoph und Naturforscher des
13. Jahrhunderts, Miinster 1908. - P. Benoist d'Azy, O. S. B., Les anges, in « Initiation
théologique », 2, Paris 1952, 250-281. -
Ch. D. Boulogne, Le monde des esprits, Mo¬
- -
naco 1949. E. Carretti, Gli angeli, Bologna 1925. J. Collins, The Monistic Phi¬
losophy of the Angels, Washington 1947. - P. De Ambroggi, A. Romeo, C. Vagaggini,
F. Tinello, E. Josi, C. Guglielmi, Angelo, in « Enciclopedia Cattolica », 1, 1243-1256.
- U. Fracassini, Angelo, in « Enciclopedia Ital. Treccani », 3, 297-302. - J. B. Frey,
L'angélologie juive au temps de Jésus-Christ, in « Revue des sciences phil. et théol », 5,
1911, 75-110. - C. Friethoff, O. P., Engelen en duivelen, Hilversum 1940. - W. G.
Heidt, O. S. B., Angelology of the Old Testament, Washington 1949. - O. Hophan,
Die Engel, Luzern 1956. - A. Houck, The Angels, St. Louis 1925. L. Rleinheidt, -
-
S. Gregorìi Nysseni doctrina de angelis, Freiburg i860. L. Kurz, Gregors des Grossen
-
Lehre von den Engeln, Rottenburg 1938. G. Kurze, Der Engels und Teufelsglaube des
Apostels Paulus, Freiburg 1915. -
H. Lange, Engel, in « Lexikon fiir Theologie und
-
Kirche », 3, 672-76. L. Lanzoni, Gli angeli nella Divina Scrittura, Domodossola 1935.
- A. Lemonnyer, Angelologie chrétienne, in « Diet, de la Bible. Supplément », 1, 255-262.
-
- A. L. Lépicier, De angelis, 1909. J. MlCHL, Die Engelvorstellungen in der Apokalypse
des hi. Johannes, P. I: Die Engel um Gott, Miinchen 1937. R. V. O'Connell, The -
Holy Angels, New York 1923. - J. Oswald, Angélologie, 2 ed. 1889. - M. Pastore,
Gli angeli in S. Ambrogio, Roma 1949. - K. PELZ, Die Engellehre des hi. Augustinus,
-
Miinster 1913. E. Schneeweis, Angels and Demons according to Lactantius, Washington
-
1944. F. Stier, Gott und sein Engel im Alten Testament, 1934. - J. Stiglmayr, Die
Engellehre des sog. Dionysius Areopagita, in « Compte rendu du Congrès international
à Fribourg », 1897, I, 403 ss. -
A. Vacant, G. Bareille, L. Petit, L. Parisot, J.
Miskgian, Ange, in «Diet, de théol. cath. », 1, 1189-1271. - A. Vonier, Les anges,
-
Paris 1938. Si veda anche la voce Engel in « Lexikon f. Theol. und Kirche », 2 ed.,
Ill, 863-874.

§ 119. La natura degli angeli.

J. E. Closen, Die SiXnde der « Sóhne Gottes », Roma 1937. M. Grabmann, Die phi- -
losophische und theologische Erkenntnislehre des Kardinals Matthaeus von Aquasparta, Wien
-
1906. H. Leitz, Die Engel. Ihr Wesen und Werk, Siegen 1948. W. Schlossinger, -
deg

796 BIBLIOGRAFIA LubAC

Die Stellung der Engel in der Schopfung, in « Jahrbuch fur Phil, und spekulative Theo-
logie », 25, 1910-1, 461-85; 27, 1912-3, 81-117. " Idem, Die Erkenntnis der Engel, « Ib. »,
22, 1907-8, e 23, 1908-9. - Idem, Das angelische Wollen, « Ib. », 24, 1909-10, 152 ss.
-
- Fr. Schmid, Quaestiones selectae ex theologia dogmatica, Paderborn 1891. H. D. Si- Ep
MONIN, La connaissance angélique de l'étre créé, in « Angelicum », 9, 1932, 387-421; 43 ss.

§ 120. Elevazione soprannaturale degli angeli.

Oltre la bibliografia del § 118 si veda: H. DE LubAC, Surnaturel, Paris 1944. Bareille,
ss
A
§ 121. Numero e distinzione degli angeli.
leu
Alla bibliografia del § 118 si aggiunga: J. Michel, Ephràm und die neun Chore der ang
Engel, in « Theol. Quartalschrift », 118, 1937, 474-491. S

Re
§ 122. Gli angeli nella storia della salvezza.
19
Vedasi la bibliografia del § 118. Inoltre: G. Bareille, Le eulte des anges à l'époque chrét
-
des Pères de l'Eglise, in « Revue Thomiste », 8, 1900, 40 ss. P. Benoist D'Azy, O. S.
B., Le Christ et ses anges dans l'oeuvre de saint Thomas, Abbaye de Saint-Benoit d'En- Divu
calcat 1942. - Idem, Les anges dans le gouvernement divin, in « Initiation Théologique », F
2, Paris 1952, 458-475. - J. Daniélou, Les Anges et leur mission, Chevetogne 1953. - Botsc
J. Duhr, Anges (Le ròle des anges; la dévotion aux anges), in « Diet, de Spirit, chré-
-
tienne », 1, 580-625, con ricca bibliografia. Isidoro de S. José, O. C. D., La doctrina
de Angel Custodio en el Dogma, en la Teologia, en el Arte y en la Espiritualìdad, « Rev.
Espir. », 8, 1949, 265-288, 438-474. - H. Kuhn, Das Reich des lebendigen Lichtes. Die de
Engel in Lehre und Leben der Christesheit, Berlin 1947. - S. Landersdorfer, Zur Lehre
-
von den Schutzengeln im Alten Testament, in « Katholik», 1918, 2, 114 ss. H. Leclercq, Au
-
Anges (Culte des Anges), in « Diet, d'archéologie chrétienne », 1, 2144 ss. F. Op¬ déicide
penheim, O. S. B., L'intervento degli angeli nel culto, in « Ephemerides Liturgicae », 98,importanz
-
1944, 88-96. A. Perego, La possessione angelica, in « Divus Thomas » (Piac.), 53, 1950 Sun
-
46-55. - Chr. Pesch, Die heiligen Schutzengel, 3 ed., Freiburg 1925. E. Peterson, Goe
-
Il libro degli angeli, Roma 1946. E. Schliók, Die Botschaft der Engel im Neuen Tes¬
tament, 3 ed., 1949. Teuf
Abhangigke
§ 123. La caduta degli angeli: l'esistenza degli spiriti cattivi. 1
doctr
Vedere la bibliografia dei §§ 110, 118, inoltre: Autori vari: Satan (Existence,
histoire, aspects, répression, thérapeutique, formes, déicide, bibliographie), Bruges-Paris
1948; trad. ital. Milano. Studi di notevole importanza. - H. Bremond, Le diable
existe-t-il? Que fait-ilì, Paris 1924. - G. Closen, Die Sunde der « Sòhne Gottes », Roma
1937. - G. De Libero, Satana, Torino 1934. - D. H. Goetz, Satan l'ennemi de l'homme,
Paris 1958. - L. B. Gillon, De appetita boni in angelo lapso iuxta veteres scholasticos,
in « Angelicum », 23, 1946, 43-52. - M. HAGEN, Der Teufel im Lichte der Glaubensquél-
len, 1899. - H. Kaupel, Die Ddmonen im Alten Testament, Augsburg 1930. - A. Kohut,
Jiìdische Angelologie und Dàmonologie in ihrer Abhangigkeit vom Parsismus, 1866. - E.
Krebs, Teufel, in « Lexikon fiir Theologie und Kirche », 10, 10-17. - E. Langton, Es¬
sentials of Demonology. A study of jewish and christian doctrine, London 1949; trad, fran-
BIBLIOGRAFIA 797

-
cese, Paris 195 1. - G. Manacorda, Satana, Milano 1950. E. Mangenot - T. Ortolan,
Démon, in « Diet, de théol. cath. », 3, 321-414. - A. Michel, L'idée de « Diable » est-elle
une transposition chrétienne de l'antique dualisme?, in « Ami du Clergé », 65, 1955, 43-48.
- S. Weber, O. F. M., De singulorum hominum daemone impugnatore, Romae 1938.

§ 124. Il demonio nella storia della salvezza.

Autori vari, Demon, in « Diet, de spiritualité chrétienne », 3, 141-238. Ricca docu¬


mentazione. - J. Bernhart, Chaos und Dàmonie, Von den gSttlichen Schatten der Schop-
fung, Munchen 1950. - M. Carrouges, La mystique du surhomme, Paris 1948. L. Cri¬ -
stiani, Actualité de Satan, Paris 1954. -
J. Lehrmitte, Vrais et faux possédés, Paris
- -
1956. C. S. Lewis, Le lettere di Berlicche, Milano. J. Pinsk, Krisis des Faustischen,
Berlin 1948. - A. Rodervyk, Die Beurteilung der Besessenheit, in « Zeitschrift fiir kath.
Theol. », 72, 1950, 460-80. - A. Romeo, Satanismo, in « Enciclopedia Cattolica », 10,
1959-1961. - K. L. Schmidt, Lucifer ais gefallene Engelmacht, «Theol. Zschr. », 7,
1951, 161-179. - U. URRUTIA, S. I., El diablo. Su naturaleza, su poder y su inter-
vención en el mundo, México 1950. - G. J. Waffelaert, Possession diabolique, in « Diet.
-
apologétique de la foi cath. », 4, 53-81. S. Weber, De singulorum hominum daemone
impugnatore, Romae 1938.

§ 125. Dio, principio e fine dell'uomo.

« Acta. Pont. Academiae Romanae S. Thomae Aquinatis et Religionis Catholicae »,


vol. XI, nova series. I. La persona umana e gli odierni problemi sociali. II. Relationes
fheologicae, Romae 1945. -
A. Anile, Questo è l'uomo, 5 ed., Firenze 1951. - Autori
vari, Scienza e uomo, Roma 1949. -
W. Bachmann, Gottes Ebenbild. Ein systematischer
-
Entwurf einer christlichen Lehre vom Menschen, 1938. L. Berg, Die Gottebenbildlichkeit
-
im Moralsubjekt nach Thomas von Aquin, Mainz 1948. R. Bernard, L'image de Dieu
d'après S. Athanase, Paris 1952. - L. BiNSWANGER, Ausgewàhlte Vortràge und Aufsàtze.
Bd. I: Zur phànomenologischen Anthropologic, Bern 1947. -
R. Boigelot, L'homme et
l'univers. Leur origine, leur destin. I. L'origine de l'univers. L'origine de la vie. L'origine
des espèces infrahumaines, 5 ed., Bruxelles 1946. - B. v. Brandenstein, Der Mensch und
-
seine Stellung im All. Philosophische Anthropologic, Einsiedeln 1948. P. Bratsiotis, Das
Menschenverstàndnis in der griechisch-orthodoxen Kirche, in « Theol. Zschr. », 6, 1950,
376-382. - D. Brinkmann, Mensch und Technik. Grundzùge einer Philosophic der Technik,
Bern 1946. - E. Brunner, Der neue Barth. Bemerkungen zu Karl Barths Lehre vom
Menschen, in « Zschr. Theol. Kirche », 48, 1951, 89-160. - M. Buber, Das Problem des
-
Menschen, Heidelberg 1948 (ebreo). P. Th. Camelot, La théologie de l'image de Dieu,
-
in « Revue des se. phil. et théol. », 40, 1956, 443-471. A. Carrel, L'uomo, questo sco¬
-
nosciuto, Milano 1936. J. Coppens, La soumission de la femme à l'homme d'après Gen.
3, 16, in « Ephemerides theologicae Lovanienses », 14, 1937, 623-641. -
Idem, En marge
de l'Histoire Sainte, Bruges 1936. - H. Crouzel, Théologie de l'image de Dieu chez Ori-
gène, Paris 1956. - Fr. Dander, Gottes Bild und Gleichnis in der SchSpfung nach der
Lehre des heiligen Thomas, in « Zeitschrift fiir katolische Theologie », 1929, 1ss. - M.
De Corte, Incarnazione dell'uomo, Brescia 1949. - E. Dinkler, Die Anthropologic Au-
gustins (Forschungen zur Kirchen und Geistesgeschichte, hrsg. von J. Seeberg, E. Cas¬
par, W. Weber), Stuttgart 1934. -
H. Doms, Die Sonderstellung des Menschen im Kosmos,
Miinster 1951. - W. Eichrodt, Das Menschenverstàndnis des Alten Testaments, Basel
-
1944. J. Endres, C. S. S. R., Die Stellung des Menschen im Kosmos, in « Divus Tho¬
-
mas » (Fr.), 19, 1941, 295-331. L. Faulhaber, Das christliche Bild des Menschen, Barn-
L'uomo, la origine critica dell'an
il sviluppo
19
D
798 BIBLIOGRAFIA Hoffmann,
protestantisc
berg 1947. - Kurt Galling, Das Bild des Menschen in Biblischer Sicht, Mainz 1947. - 3-35.
A. Gatti, L'uomo. Il suo corpo, la sua mente, la sua storia, Torino 1934. - A. Gehlen,
Der Mensch. Seine Natur und seine Stellung in der Welt, Berlin 1940. J. Gòttsberger, -
-
Adam und Eva, 3 ed., Miinster 1912. L. Grimal, L'homme, son origine, sa condition Na
-
présente, sa vie future, 2 voli., Paris 1923. E. Gulin, Die Freiheit in der Verkundigung
des Paulus, in « Zeitschrift fiir Systematische Theologie », 18, 1941, 458-481. C. Gut- - 1947
berlet, L'uomo, la sua origine e il suo sviluppo ;critica dell'antropologia monista, 2 voli., Johnson
Torino 1913. - -
Th. Haecker, Che cosa è l'uomo ?, Alba 1955. J. Hempel, Gott und Grundl
Mensch im Alten Testament, 2 ed. 1936. -
J. Hering, Die biblische Grundlage des Bereiche
christlichen Humanismus, Ziirich 1946. - A. M. Hoffmann, O. P., Zur Lehre von der
Gottebenbildlichkeit des Menschen in der neueren protestantischen Theologie und bei Tho¬ altchr
mas von Aquin, in « Divus Thomas » (Fr.), 19, 1941, 3-35. - G. Hubalka, O. F. M. philosop
Capp., Wesen und Wùrde der Person, in « Divus Thomas » (Fr.), 23, 1945, 272-286. -
1942
J. Hubscher, De imagine Dei in homine viatore secundum doctrinam S. Thomae Aqui- G
natis, 1932. - K. Hummel, Das Menschenbild in der heutigen Naturzvissenschaft, in « Theol. Toward
-
Quartal. », 130, 1950, 474-488. H. U. Instinsky, Mensch und Gott in der Geschichte, L'univ
-
in « Beitrage zur geistigen Ùberlìeferung », Godesberg 1947. H. S. Johnson, Anthro¬ Sectio
pology and the Fall, New York 1924. - H. J. T. Johnson, The Bible and early man, N
-
New York 1948. Th. Kampmann, Anthropologische Grundlagen ganzheitlicher Frauen- d
R
bildung unter besonders BeriXcksichtigung der religiosen Bereiches. Vol. I: Die Methodologie
der Geschlechtsdifferenz und die Physiologie des Frauenwesens. Vol. II: Die Psychologie der seg
-
Frauenwesens, Paderborn 1946. H. Karpp, Probleme altchristlicher Anthropologie, Gii- Anthropolog
tersloh 1950. - Idem, Biblische Anthropologie und philosophische Psychologie bei den L'uom
Kirchenvatern des dritten Jahrhunderts (Diss.), Marburg 1942. - K. Kerenyi, Urmensch M
und Mysterium, in « Eranosjahrbuch », 15, 1947, 41-74. -
G. La Pira, Il valore della
persona umana, Milano 1947. - B. Lavaud, O. P., Toward a Theology of Woman, in dem
«Thomist», 2, 1940, 459-518. - J. Legrand, S. I., L'univers et l'homme dans la phi- T
losophie de saint Thomas, 2 voli. (Museum Lessianum, Section philosophique, 27), Bru¬ 194
xelles 1946. - R. Leys, L'image de Dieu chez S. Grégoire de Nysse, Bruxelles-Paris 1951. 1
- J. Lotz, S. I., Das christliche Menschenbild im Ringen der Zeit, Heidelberg 1947. - Go
J. Lotz, S. I. - J. De Vries, S. I., Die Welt des Menschen, Regensburg 1940. B. Ma- -
dariaga, La « imagen de Dios » en la metafisica del hombre segùn san Buenaventura, « Ver- d
dad y Vida », 7, 1949, 145-194. - L. Malevez, L'Anthropologie chrétierme de Karl Barth, L'homme
in «Rech. sc. rei.», 38, 1951, 37-81. - V. Marcozzi, L'uomo nello spazio e nel tempo, re
-
Milano 1953. A. Mayer, O. S. B., Das Bild Gottes im Menschen nach Clemens vonEranosjahrbu
Alexandrien (« Studia Anselmiana », 15), Roma 1942. - A. Mitterer, Mann und Weib Ebenb
nach dem biologischen Weltbild des heiligen Thomas und dem der Gegenwart, in « Zeit¬ relig
-
schrift fiir kath. Theologie », 1933, 372 ss. E. Mounier, Trattato del carattere, 2 ed.,
-
Alba 1957. J. Mourou, Sens chrétien de l'homme, Paris 1945; trad, ital., Brescia 1948.
- Fr. Muckermann, L'uomo nell'età della tecnica, Brescia 1950. J. T. Muckle, The -
Doctrine of st. Gregory of Nyssa on Man as the Image of God, in « Mediaeval Studies », Dio
n

Toronto, 7, 1945, 55-84. - P. Paluscsak, Imago Dei in homine, in « Xenia Thomi-


-
stica », 2, Roma 1925, 119-154. E. Peterson, L'immagine di Dio in S. Ireneo, in «La
-
Scuola Cattol. », 69, 1941, 19, 46-54. G. Rabeau, L'homme dans la contradiction. Une
apologie à la manière de Pascal, in « Melanges de science rei. », 4, 1947, 205-218. - H.
Rahner, Das Menschenbild des Origenes, in « Eranosjahrbuch », 15, 1947, 194-248. -
A. Rohner, Thomas von Aquin oder Max Scheler. Das Ebenbild Gottes, in « Divus Tho¬
mas » (Fr.), 1923, 329 ss. - I. Rondet, Uanthropologie religieuse de saint Augustin, in
-
« Recherches de science religieuse », 29, 1939, 163-196. A. Rossi, Similitudo Dei in
creaturis, in « Divus Thomas » (Piac.), 1928, 417 ss. -
F. G. Sànchez Marin e V. Gu¬
tierrez Duran, Doctrina de Trento, Imagen del hombre segùn nuestros teólogos, T. I., Ma¬
drid 1946. - D. Scaramuzzi, O. F. M., L'immagine di Dio nell'uomo nell'ordine natu-
BIBLIOGRAFIA 799
rale, secondo S. Bonaventura, Padova 1942. - M. Scheler, Die Stellung des Menschen in
-
Kosmos, 1928; nuova ediz. a cura di Maria Scheler, Miinchen 1947. K. L. Schmidt,
Homo imago Dei im Alten und Neuen Testament, in <1 Eranosjahrbuch », 15, 1947, 149-196.
- E. W. Schmidt, Beitràge zu einer Theologie des Personalismus, « Theol. Zschr. », 6,
1950, 116-137. " J- B. Schoemann, Gregors von Nyssa theologische Anthropologic als
-
Bildtheologie, in « Scholastik », 18, 1943, 17-28, 31-53, 175-200. M. Schulien, S. V.
D., L'unità del genere umano, alla luce delle ultime ricerche antropologiche ed etnologiche,
Milano 1943. - J. Sellmair, L'uomo nella tragedia, 2 ed., Brescia 1949. V. Serrano--
Munoz, El tema del hombre en el ambiente de Trento, in « Rev. Espir. », 6, 1947, 24-32.
- P. Simon, Zur Christlichen Anthropologic, in « Theologie und Glaube », 27, 1935,
529-548. - E. Stakemeier, Thomas von Aquin und das christliche Menschenbild, in
-
« Akadem. Bonifazius-Korresp. », 53, 1938, 68-83. M. Standaert, La doctrine de l'image
chez saint Bernard, in « Ephemerides theol. Lovanienses », 23, 1947, 70-129. A. Stru- -
ker, Die Gottebenbildlichkeit des Menschen in der christlichen Literatur der ersten zwei
Jahrhunderte, Miinster 1913. - J. Ternus, S. I., Paulinische, Philonische, Augustinische
Anthropologic als Unterscheidungslehre, in « Divus Thomas » (Fr.), 15, 1937, 65-77. *
M. Thiel, O. S. B., Was ist der Mensch ?, in «Divus Thomas» (Fr.), 20, 1942, 3-34.
- M. Thurian, L'anthropologic réformée, in « Irenikon », 25, 1952, 20-52. - P. Tischle-
der, Das Rechte Bild vom Menschen, Mainz 1947. - S. Tommaso d'Aquino, La Somma
Teologica, ed. ital. a cura dei Padri Domenicani d'Italia, voli. V-VI, Firenze. F. T. -
Torrance, Calvin's Doctrine of man, London 1949. - P. Weindel-R. Hofmann, Der
Mensch vor Gott (Beitràge zum Verstandnis der Menschlichen Gottbegegnung Th. Stein-
-
bUchel zum 60. Geburtstag), Dusseldorf 1948. G. Wingren, Gott und Mensch bei Karl
Barth, in « Studia Theologica », I, Lund 1947. - A. Zacchi, L'uomo, 4 ed., Roma 1954.
- B. Zenkowsky, Das Bild vom Menschen in der Ostkirche, Stuttgart 1951. - W. Zim-
merli, Das Menschenbild des A. T., Miinchen 1949.

Sulla dottrina dell' evoluzione. — Oltre le opere citate vedere anche le seguenti :
K. Adam, Der erste Mensch im Licht der Bibel und der Naturmissenschaft, in « Theolo¬
-
gische Quartalschrift », 123, 1942. V. Anderez, S. I., <La opinión transformista en crisis?,
in «Razón y Fe», 136, 1947, 207-228. - Idem, Hacia el origen del Hombre, Comillas 1956.
- -
H. André, Urbild und Ursache in der Biologie, Miinchen 193 1. C. Arambourg, La
genèse de l'humanité, Paris 1943. - Autori vari, El evolucionismo en filosofia y teologia,
Barcelona 1956. - A. Bea, Institutiones biblicae, 2 ed., Romae 1933. - Idem, Neuere
Probleme und Arbeiten zur biblischen Urgeschichte, in « Biblica », 25, 1944, 70 ss. - Idem,
Il problema antropologico in Gen. 1-2: Il trasformismo, Roma 1950. - E. Becher, Meta-
-
physik der Naturwissenschaften, Miinchen 1926. F. M. Bergounioux, Essai de classifi¬
-
cation raisonnée des hominides fossiles, in « Bull. litt. Eccl. », 1947, 138-156. F. M. Ber¬
gounioux - A. Glory, Les premiers hommes, Paris
1952. - K. Beurlen, Die stammes-
geschichtlichen Grundlangen der Abstammungslehre, Jena 1937. - R. Biasutti, Razze e
-
popoli della terra, 2 ed., 4 voli., Torino 1953-57. P. Boné, S. I., L'homme : Genèse el
cheminement, in « Nouvelle Revue théologique », 69, 1947, 360-389. - G. Bosio, Ilfe¬
nomeno umano nell'ipotesi dell'evoluzione integrale, in « Civ. Catt. », 1955, 4, 622-631. -
Idem, Evoluzione, in « Enciclopedia Cattolica », 5, 897-906. - M. Boule, Les hommes
fossiles. Elèments de Paleontologie humaine, 3 ed., a cura di V. Vallois, Paris 1946. -
Ch. Boyer, La théorie augustinienne des raisons séminales, in « Miscellanea Agostiniana »,
II (Roma 1931), 795-819. - J. Carles, Le Transformisme, Paris 1951. - F. Ceuppens,
-
O. P., Le polygénisme et la Bible, in « Angelicum », 24, 1947, 20-32. C. Colombo, Tra¬
sformismo antropologico e teologia, in « La Scuola Cattolica », 1949, 17-43. - C. Colosi,
-
La dottrina dell'evoluzione e le teorie evoluzionistiche, Firenze 1945. A. Darmet, Les
notions de raison séminale et de puissance obédientielle chez saint Augustin et saint Tho¬
-
mas d'Aquin, Belley 1934. P. Denis, Les origines du monde e de l'humanité, Liége 1950.
gorianum 1948, 392-416. R. Garrigou-Lagrange, O. P
II,
8oo BIBLIOGRAFIA Ib
Misc
- P. Descoqs, S. I., Autour de la crise transformiste, Paris 1944. - G. R. Doran, De S
corporis Adami origine doctrìna Alexandri Halensis, Sancti Alberti Magni, Sancti Bona- Art
venturae, Sancti Thomae (Diss.), Mundelein, Illinois 1936. - H. Dumaine, L'Heptaméron 89-
biblique, in « Revue Biblique », 1937, 161 ss. - J. Echarri, S. I., El hombre en sus pri-
meros origenes. Evolucionismo antropològico, « Razón y Fe », 139, 1949, 219-248. - E. von
Eickstedt, Rassenkunde und Rassengeschichte der Menschheit, Stuttgart 1934. - M. Flick, Id
S. I., L'origine del corpo del primo uomo alla luce della filosofia e della teologia, in « Gre- d
gorianum », 29, 1948, 392-416. - R. Garrigou-Lagrange, O. P., Le Monogénisme n'est-il dell'uom
nullement revélé, pas méme implicitement?, in «Doct. comm. », II,1948, 191-202. - G. Goury, d
-
Origine et évolution de l'homme, 2 ed., Paris 1948. J. M. Ibero, S. I., Las razones se- 0
minales en San Augustin y los géneres de la Biologia, in « Miscellanea Comillas », 1943,
529-557. - A. Janssens, De rationibus seminalibus ad mentem S. Augustini, in « Epheme- 19
rides theologicae Lovanienses », 3, 1926, 29-32. - S. Joseph-Arthur, S. G. C., Saint Au¬ d
-
gustin et l'évolutionisme, in « Rev. Un. Lavai », 2, 1947, 89-95. H. Lennerz, S. I., Greg
Quid theologo censendum de polygenismo ?, in « Gregorianum », 29, 1948, 417-434. - P. bibliografia
Leonardi, Note paleontologiche sul Pitecantropo (con 9 tavole fuori testo), « Pont. Aca- a
-
demia scientiarum », Commentationes 7, n. 16, Roma 1943. Idem, L'evoluzione biologica Kno
e l'origine dell'uomo, 2 ed., Brescia 1949. - Idem, L'origine dei viventi, Brescia 1950. - M
V. Marcozzi, S. I., Poligenesi ed evoluzione nelle origini dell'uomo, in « Gregorianum », 29, Me
1948, 343-391. - Idem, Evoluzionismo e Fissismo nell'origine dell'uomo, in « Civiltà Cat¬ Patristik
tolica », 3, 97, 262-271. -
Idem, Trasformazione progressiva 0 regressiva nella famiglia 1943.
umana?, in « La Scuola Cattol. », 79, 1951, 121-150, 201-222. - Idem, Le origini dell'uomo Theol
-
secondo la scienza, la filosofia e la religione, 4 ed., Milano 1954. Idem, Evoluzionismo, et
in « Enciclopedia Filosofica », 2, 236-243. - Idem, Uomo (orìgine dell'), « Ib. », 4, 1439-1449.
- Idem, Recenti accertamenti della paleoantropologia, in « Gregorianum », 1956, 290-97. L'origin
- Idem, Origine e storia dei viventi nella recente bibliografia, « Ib. », 1957, 536-546. - Menscheng
V. Marcozzi, M. Flick, H. Lennerz, De hominis creatione atque elevatione et de pec¬ ka
cato originali, in « Gregorianum », 29, 1948. - M. J. Me Knough, The Meaning of the Lexiko
-
rationes seminales in St. Augustine, Washington 1926. E. C. Messenger, Evolution and sull'evolu
-
Theology. The problem of Man's origin, London 193 1. H. Meyer, Geschichte der Lehre Enci
von den Keimkrdften von der Stoa bis zum Ausgang der Patristik, Bonn 1914. - G. Mon- la
tandon, Les hommes préhistoriques et les préhumains, Paris 1943. - Th. J. Montherway, Prefaz
S. I., Theological Opinion on the Evolution of Man, in « Theol. Studies », 5, 1944, 198- sc.
221. - J. Paquier, La creation et l'évolution. La révélation et la science, Paris 1932. - evolu
L. Pera, O. S. A., La creazione simultanea e virtuale secondo S. Agostino. L'atomo vir¬ évolution
-
tuale, Firenze 1934. P. M. Perier, Le Transformisme. L'origine de l'homme et le dogme Naturwissens
catholique, Paris 1939. -J. Perzl, Die Einheit des Menschengeschlechtes im Lichte der
neueren naturwissenschaftlichen Forschung, in « Zeitschrift fiir kath. Theologie », 60, 1936, Lu
120-122. - K. Rahner, Abstammung des Menschen, in « Lexikon f. Theol. u. Kirche », V
2 ed., 1, 81-85. - G. Rambaldi, Decreti della Chiesa sull'evoluzione, Chieri 1953. - D. Die
Rosa, Ologenesi, Firenze 1918. - Idem, Evoluzione, in « Enciclopedia Ital. Treccani »,
14, 664-672. - E. Ruffini, La teoria dell'evoluzione secondo la scienza e la fede, Roma
1948. - G. Salet e L. Lafont, L'évolution regressive. Prefazione di E. Raguin, Paris
1943. - D. H. Salman, L'évolution et l'espèce, in « Rev. des sc. ph. et théol. », 31, 1947,
97-113. - P. Schepens, Num S. Augustinus patrocinatur evolutionismo?, in « Gregoria¬
num », 1925, 216-230. - -
J. B. Senderens, Creation et évolution, Paris 1929. O. Spul-
beck, Der Christ und das Weltbild der modernen Naturwissenschaft, Berlin 1948. - Th.
Steinbuchel, Die Abstammung des Menschen, Frankfurt 195 1. - B. Steiner, Der Schop-
fungsplan. Wesen und Bedeutung organischer Homologie, Luzern-Leipzig 1938. - P.
Teilhard de Chardin, Le phénomène humain, Paris 1955. Vedere per un giudizio di
quest'opera: l'art, di G. Bosio citato sopra. - J. Ternus, Die Abstammungsfrage heute,
-
Regensburg 1948. M. Wengel, O. C. D., Die Lehre von den rationes seminales bei
BIBLIOGRAFIA 801

Albert dem Grossen. Eine terminologiche und problemgeschichtliche Untersuchung, Wiirzburg


1937, - A. Wenzl, Metaphysik der Biologie von heute, Leipzig 1938. - H. Woods, Au¬
gustine and Evolution, New York 1924.

§ 127. L'uomo, creatura di Dio, nel suo essere spirituale incarnato.

Oltre le opere segnalate ai §§ 1 e 125 vedere: J. C. Addison, La vie après la mort dans
les croyances de l'humanité, Paris 1936. - Autori vari, L'anima, Brescia 1954 [contiene
i seguenti studi: M. Adriani, L'anima nell'A. e nel N. Testamento; G. Faggin, Va.
nel pensiero classico antico; C. Fabro, L'a. nell'età patristica e medioevale; S. Lator,
Va. nel mondo mussulmano ; S. Caramella, Va. nell'Umanesimo e nel Rinascimento; A.
Guzzo, Il concetto di a. da Cartesio a Hegel;E. Balducci, Va. e l'esperienza reli¬
giosa; C. Casella, Va. alla luce della metapsichica ;A. Stocker, Va. nelle dottrine psi¬
cologiche contemporanee ;M. Sciacca, Morte e immortalità], - A. Anweiler, Das Problem
der Willensfreìheit, Freiburg im B. 1935. -
J. Auer, Die menschliche Willensfreiheit im
Lehrsystem des Thomas von Aquin und des Johannes Duns Scotus, 1938. J. Bainvel, -
L. Petit, J. Parisot, J. Lamy, E. Peillaube, Ame, in « Diet, de théol. cath. », 1, 968-
1041. - E. Benz, Marius Viktorinus und die Entwicklung der abendlàndischen Willensme-
taphysik, Stuttgart 1932. - A. Bier, Die Seele, 3 ed. 1939. B. Bolzano, Athanasiana -
oder Grunde fiir die Unsterblichkeit der Seele, 2 ed. 1838. Fr. H. Brabant, Time -
-
and Eternity in Christian Thought, 1936. B. von Brandenstein, Der Mensch und seine
Stellung im All, Einsiedeln 1947. -
H. Buckers, Die Unsterblichkeit im Weisheitsbuches.
Ihr Ursprung und ihre Bedeutung, 1938. - G. Calò, Ilproblema della libertà nel pensiero
contemporaneo, Palermo 1906. -
G. Capello, La libertà di scelta e la libertà assoluta
-
in Hegel e in S. Tommaso, Palermo 1939. G. Capone Braga, La concezione agosti¬
niana della libertà, Padova 1931. - E. Cathrein, Die Einheit des sittlichen Bewusstseins
der Menschheit, 1914. - V. Cavallo, La libertà umana nella filosofia contemporanea, Na¬
-
poli 1933. A. Coccio, Il problema dell'immortalità dell'anima nella Summa Theologiae
di S. Tommaso d'A., in « Riv. filos. neoscol. », 1946, 298-306. - Fr. Coconnier, O. P.,
Ame, in « Diet. Apol. », x, 86-123. -
Fr- Cumont, Lux Perpetua, Paris 1949. Idem, -
L'àme humaine. Existence et nature, Paris 1890. -
J. Daniélou, Platonisme et théologie
-
mystique, Paris 1944. C. Daudin, La liberté de la volonté, Paris 1950. R. Ebenter, -
-
Von der Freiheit der Kinder Gottes, Freiburg 1941. J. Endres, C. S. S. R., Die Un¬
sterblichkeit der Menschenseele, in « Divus Thomas » (Fr.), 22, 1944, 75-94. G. Esser, -
Die Seelenlehre Tertullians, Paderborn 1893. -
C. Fabro, L'anima, Roma 1955. - G.
Fell, L'immortalità dell'anima, Milano 1921. -
D. Feuling, O. S. B., Dos Leben der
Seele, Einfuhrung in die psychologische Schau, 2 ed., Salzburg 1948. J. de Finance, -
-
Existence et liberté, Paris 1955. A. M. L. Foucheur, La notion d'immortalité de Tòme
dans la philosophic franfaise du XIX' siècle, in « Revue des se. phil. et théol. », 21, 1932,
25-53) 187-218, 562-617. -
J. G. Frazer, The Relief in Immortality and the Worship
-
of Dead, 3 voli., London 1913-24. Frobes, Eine neue Erklàrung der Willensfreiheit,
in « Scholastik », 7, 1932, 67-81. - Idem, Psychologia speculativa, Romae 1927. - A. Gar-
deil, O. P., La structure de l'àme et l'expérience mystique, Paris 1927. R. Garrigou-
Lagrange, L'altra vita e la profondità dell'anima, Brescia 1947. - L. B. Geiger, De
-
la liberté. Les conceptions fondamentales et leurs retentissement dans la philosophic pra¬
tique, in « Rev. sc. ph. et théol. », 41, 1957, 601-631. - Et. Gilson, Introduction à
l'étude de S. Augustin, 2 ed., Paris 1943. -
Idem, La philosophic de S. Bonaventure,
3 ed., Paris 1953. -
W. Gòtzmann, Der Unsterblichkeitsbeweis in der Vàterzeit und in
-
der Scholastik, Karlsruhe 1927. M. Grabmann, S. Tommaso d'Aquino, Milano 1929
- R. Guardini, Der Tod des Sokrates, Berlin 1943; trad, ital., Milano 1948. - C. Gut-
berlet, Die Willensfreiheit, 2 ed. 1904. -
Idem, Der Kampf um die Seele, 2 voli., 2 ed.,
51 - schmaus - dogmatica 1.
Unsterblichkeitsbeweise in der katholischen Literatur,
Klu
802 BIBLIOGRAFIA
hoh
-
Mainz 1903. - A. Guzzo V. Mathieu, Libertà, in « Enciclopedia Filosofica », 3, 18-37. S
- F. Heiler, Unsterblichkeitsglaube und Jenseitshoffnung, Miinchen 1950. - B. Jansen, Lomba
Ein neuzeitlicher Anwalt {Olivi) der menschlichen Freiheit aus dem 13. Jahrhundert, in
« Philosophisches Jahrbuch », 31, 1918, 230-38, 382-408. -
J. Y. Jolif, Affirmation ra- Théo
tionnelle de V immortalità de l'dme chez S. Thomas, in « Lumière et Vie », n. 24, nov. 19
!955j 59-78. - O. Karrer, Der Unsterblichkeitsglaube. Das menschliche Suchen und die Mar
gottliche Offenbarung iiber den ewigen Lebenssinn, Miinchen 1936. - H. Kaufmann, Die Fr.
Unsterblichkeitsbeweise in der katholischen Literatur, 1850-1900, 1912. - J. Klug, Le pro¬ n
-
fondità dell'anima, trad, ital., 2 ed., Torino 1956. H. Klug, Die Lehre des sei. Joh. Quaracc
Duns Skotus iiber die Seele, in « Philos. Jahrbuch», 1923, 131 ss. Ph. Kneib, Die Be- - in
weise fiir die Unsterblichkeit der Seele, beweisen aus dem hoheren Erkennen, 1900. P. - libertà,
Lersch, Seele und Welt. Zur Frage nach der Eigenart des Seelischen, Leipzig 1941. - de
-
M. Liberatore, Dell'anima umana, Roma 1825. F. Lombardi, Il concetto di libertà, 1
Asti 1955. - O. Lottin, Psychologie et Morale au XII' et XIII' siècles. I: Problèmes Welt
de psychologie, Louvain-Gembloux 1942. -
Idem, La Théorie du libre arbitre depuis K
S. Anselme jusqu'à Saint Thomas d'Aquin, Saint Maximin 1929. E. Luger, Die Un¬ - A.
sterblichkeit bei Johannes Duns Skotus, Wien 1933. -
V. Marcos, De animarum huma- 114-12
-
narum inaequalitate, in « Angelicum », 9, 1932, 449-468. Fr. Rogerius Marston, O. F. d
M., Quaestiones disputatae de emanatione aeterna, de statu naturae lapsae et de anima
(« Bibliotheca Franciscana scholastica medii aevi », 7), Quaracchi 1932. R. M. Martin, - J
L'immortalità de l'dme d'apres Robert de Melun (f 1167), in « Hommage Maurice de
Wulf », Louvain 1934, 128-145. - P- Martinetti, La libertà, Milano 1925. E. Mat- - 19
tiesen, Das persònliche Uberleben des Todes. Eine Darstellung der Erfahrungsbeweise, 1939. Ha
- C. Mazzantini, Anima, in « Enciclopedia Filosofica », 1, 222-239. H- Meyer, - 1954
Geschichte der abendlàndischen Weltanschauung. I: Die Weltanschauung des Altertums.
II: Vom Urchristentum bis zu Augustin, Wiirzburg 1947. - K. Michalski, Le problème Psyche
-
de la volonté à Oxford et à Paris au XIV' siècle, 1937. A. Minon, L'immortalità de connaissanc
l'dme dans l'Ancien Testament, « Rev. eccl. », 38, 1951, 114-120. Y. de Montcheuil, - 2
Melanges théologiques, Paris 1946. - S. Offelli, Il pensiero del Concilio Lateranense V s
sulla dimostrabilità razionale della immortalità dell'anima, in « Studia Patavina », 1955, Rudnitzk
3-17. - -
L. Pareyson, Esistenza e Persona, Torino 1950. J. Peghaire, C. S. S. R.,
-
Intellectus et ratio selon S. Thomas d'Aquin, Paris 1936. A. C. Pegis, S. Thomas and P
the Problem of the Soul in the thirteenth Century, Toronto 1934. C. Prat, La libertà, - 2
2 voli., Paris 1934. - K. Prumm, Religionsgeschichtliches Handbuch fiir den Raum der E
altchristlichen Umwelt, Freiburg 1943; ristampa, Roma 1954. -
G. Rabeau, L'activité De
-
àlémentaire intellectuelle selon S. Thomas d'Aquin, Paris 1937. L. O. de Rabymaeker, Sch
Metaphysica generalis, Louvain 1931. -E. Rohde, Psyche, 10 ed., 1925; trad, ital., G
2 voli., Bari. - B. Romeyer, S. Thomas de notre connaissance de l'esprit humain, Paris 33
-
1928. P. Rousselot, L'intellectualisme da saint Thomas, 2 ed., Paris 1924. S. V. - 194
Rovighi, L'immortalità dell'anima nei maestri francescani del secolo XIII, Milano 1936. S
- -
Idem, Elementi di filosofìa, IV, Milano 1950. N. Rudnitzky, Die Seele des Menschen Jahrb
-
nach der HI. Schrift und im Glauben der alten Vólker, 1936. J. Ruther, Anima. Ein
Buch von der Seele, Miinster 1947. - H. D. Saffrey, O. P., Origine en Grece de la
croyance en l'immortalità de l'dme, in «Lumière et Vie», n. 24, nov. 1955, 11-32. K. -
L. Schmidt, Die Natur und Geisteskrdfte im Paulinischen Erkennen und Glauben, in
-
« Eranosjahrbuch », 14, 1946, 87-143. Idem, Homo imago Dei im Alten und Neuen Te¬
stament, in « Eranosjahrbuch », 15, 1947, 149-196. -
P. Schmitt, Geist und Seele, in
-
« Eranosjahrbuch », 13, 1945, 133-186. Idem, Natur und Geist in Goethes Verhàltnis
zu den Naturarissenschaften, in « Eranosjahrbuch », 14, 1946, 332-384. E. Schròdinger, -
Der Geist der Naturwissenschaft, in « Eranosjahrbuch », 14, 1946, 191-520. J. Schultz, -
.
Wandlungen der Seele im Hochmittelalter II: Die Welt der Seele, 2 ed., Breslau 1940.
- G. Siegmund, Tier und Mensch, in « Philosophisches Jahrbuch », 59, 1949, 65-104. -
BIBLIOGRAFIA 803
-
Y. Simon, Trattato del libero arbitrio, Roma 1957. P. Siwek, S. I., Psychologia me-
taphysica, 5 ed., Romae 1956. - V. E. Sleva, The Separated Soul in the Philosophy
-
of St. Thomas Aquinas, Washington 1940. H. Spàndl, Das Willensproblem bei Duns
-
Skotus (Diss.), Regensburg 1936. C. Stange, Das Ebenbild Gottes, in « Theologische
Literaturzeitung », 74, 1949, 79-86. -
F. van Steenberghen, Siger de Brabant d'après
ses ceuvres inédites, 2 voli., Paris 1942. -
S. Strasser, Le problème de Fame, Louvain
1953. - B. Stuba, Tod und Unsterblichkeit. Was Denker und Dichter darubersagen, 1912
- F. Tuloup, L'dme et sa survivance depuis la préhistoire jusqu'à nos fours, Paris 1948.
- G. Vanzini, Immortalità dell'anima, Pavia 1936. - E. Verga, L'immortalità dell'anima
nel pensiero del Card. Caetano, in II Card. Tomaso de Vio Gaetano nel quarto cente¬
nario della sua morte, in « Suppl. Rivista di fil. neo-scolastica », Milano 1935, 21-46. - K.
-
Watermann, Die Antike und der Unsterblichkeitsglaube, 1928. C. Fr. v. Weizsàcker,
Die Geschichte der Natur, Stuttgart 1948. - A. Willwoll, S. I., Seele und Geist, Freiburg
1938; trad, it., Roma 1958. - Vedere inoltre la bibliografia nel trattato suII'Escatologia.

§ 128. Origine dell'anima umana.

Ph. Bòhner, Gibt es eine Vererbung der Seele ?, in « Bonifatius-Korrespondenz », 1939,


29-36. - A. J. Festugière, La création des àmes dans la Kore Kosmou, in Pisciculi (Festschrift
Fr. Dolger), Miinster 1939, 102-116. - J. Hering, Etude sur la doctrine de la chute et de la
préexistence chez Clement d'Alexandrie, Paris 1923. - A. Konermann, Die Lehre von der
Entstehung der Menschenseele in der christlichen Literatur bis zum Konzil von Nizàa, Miinster
-
1915. R. Lacroix, L'origine de l'dme humaine, in « Rev. de l'Univ. d'Ottawa », 1944, 61-97
- A. Lanza, La questione del momento in cui l'anima è infusa nel corpo, in « Bollettino
filos. », Roma 1938, 211-266, 335-367. - H. de Leusse, Le problème de la préexistence des
àmes chez Marius Victorinus Afer, in « Rech. de se. rei. », 29, 1939, 197-238. A. Lu¬ -
ciani, L'origine dell'anima umana secondo A. Rosmini, Belluno 1951. - A. MICHEL, Tra-
-
ducianisme, in « Diet, de théol. cath. », 15, 1350-65. O. A. Neuhàusler, Mensch und
Materie, Munchen 1948. - J. Reany, The creation of the human Soul, New York 1932.
- M. F. SciACCA, L'origine dell'anima secondo S. Agostino, in « Giornale di Metafisica »,
Torino 1954, 542-50. - W. Stockums, Historisch-Kritisches iiber die Frage : Wann entsteht
die geistige Seele?, in « Philos. Jahrbuch », 1924, 225 ss.

§ 129. L'uomo, creatura di Dio, nel suo essere corporeo informato dallo spirito.

-
J. Bernhart, Der Wert des Leibes, Salzburg 1936. J. Bernhart-Schròteler-Mu-
ckermann-Ternus, Vom Werte des Leibes in Antike, Christentum und Anthropologic der
-
Gegenwart, 1936. Boll, Sterndeutung und Sternglaube, Leipzig 1931. G. Dalla Nora, -
Condizionatori biologici della personalità, Torino 1956. -
C. Edsman, The Body and
Eternal Life. A comparative and exegetical Study, Stockholm 1946. - W. GOOSSENS, Im¬
mortaliti corporelle, in « Dictionnaire de la Bible. Supplément », 4, 298-351. - Gundel,
Sternglaube. Sternreligion und Sternorakel, Leipzig 1933. -
W. Hellpach, Géopsyché.
L'dme humaine sous l'influence du temps, du climat, du sol et du paysage, Paris 1944. -
A. Missenard, Alla ricerca dell'uomo, Roma 1956. -
J. Mouroux, Senso cristiano del¬
l'uomo, Brescia 1948. - V. Poucel, Plaidoyer pour le corps, Paris 1937. Th. Rody, -
Der Leib in der Herrlichkeit des Glaubens, Munchen 1948. - W. Schauf, Sarx. Der
Begriff « Fleisch » beim Apostel Paulus, Miinster 1934. -
Ph. Schmidt, S. I., Astrologie,
«junge Wissenschaft und ein alter Glaube », in « Stimmen der Zeit », 136, 1939, 46-57;
-
vedere « Ib. », 126, 1934, 403-6. Nik. Sementowsky-Kurilo, Nuovo trattato completo
di astrologia teorica e pratica, Milano 1955. - G. Thils, Théologie des réalités terrestres.
Oltre la bibliografia dei §§ 125 e 127 vedere: A. Baldiss
intellecti
Riv
804 BIBLIOGRAFIA corpore
Bresc
I. Préludes, Bruges 1946; trad, ital., Alba 1951. -
P. Tournier, La medicina indivi¬ Absich
duale, 2 ed., Roma 1952. - A. Wiesinger, Okkulte Phànomene im Lichte der Theologie, Lei
Graz 1948.
in
§ 130. L'uomo come unità fisico-spirituale. 271-31
Theolog
Oltre la bibliografia dei § § 125 e 127 vedere: A. Baldissera, La decisione del Con¬
cilio di Vienne (13li) « substantia animae rationalis seu intellectivae vere ac per se humani Verurteilun
corporis forma » nell'interpretazione di un contemporaneo, in « Rivista di Filosofia Neo-Sco¬ 241-2
lastica », 34, 1942, 212-232. - B. Baudoux, De forma corporeitatis scotistica, in « Anto- »,
nianum », 1938, 429-74. - R. Biot, Il corpo e l'anima, Brescia 1938. E. Boganelli,
- Gei
Corpo e spirito, Roma 1951. - A. Deneffe, S. I., Die Absicht des V Laterankonzils, in Sch
« Scholastik », 7, 1933, 359-379- - J- Goldbrunner, Das Leib-Seele-Problem bei Augu-
stinus (Diss.), 1934. - M. Haubfleisch, Wege zur Lósung des Leib-Seele-Problems, 1929. V
- Hieronymus a Parisiis, De unione animae cum corpore in doctrina S. Augustini, in Th
« Acta hebd. August.-Thomist. », 1930, Taurini 1931, 271-311. -B. Jansen, Die De¬ Romanus
(13
finition des Konzils von Vienne, in « Zeitschrift f. kath. Theologie », 1908, 289 ss. - Idem,
Die Lehre Olivis iiber das Verhdltnis von Leib und Seele, in « Franziskanische Studien », Idem
1918, 153 ss. - Idem, Die Seelenlehre Olivis und ihre Verurteilung auf dem Vienner Konzil, ancienn
-
« Ib. », 21, 1934, 297-314 e in « Scholastik », 10, 1935, 241-244. Idem, Ein neues ge-
-
wichtiges Zeugnìs tiber die Verurteilung Olivis, in « Scholastik », 10, 1935, 406-8. Idem, Vien
scien
Der Augustinismus des Petrus Johannis Olivi, in « Aus der Geisteswelt des Mittelalters »
(Festschrift M. Grabmann), edito da Lang, Lechner, Schmaus, Miinster 1935, II,
-
896-953. J. Koch, Die Verurteilung Olivis auf dem Konzil von Vienne und ihre Vor-
geschichte, in « Scholastik », 5, 1930, 498-522. -
Idem, Vorschlag zu einer weiteren
Ausgestaltung von Denzingers Enchiridion symbolorum, in « Theol. Quartalschrift », 113,
1932, 142-47. - Idem, Das Gutachten des Aegidius Romanus tiber die Lehre des Petrus
Freiburg
Se
Johannis Olivi. Eine neue Quelle zum Konzil von Vienne (13 II bis 1312), in « Scientia
Sacra » (Festgabe Kard. Schulte), Kòln 1935, 142-168. - Idem, Der Sentenzenkommentar dest
des Petrus Johannis Olivi, in « Recherches de théologie ancienne et médiévale », 2, 1930,
-
290-310. - M. Liberatore, Il composto umano, Roma 1862. E. Mounier, Trattato del
carattere, 2 ed., Alba 1957. - E. Mììller, Das Konzil von Vienne 1311-12. Seine Quellen
und seine Geschichte, Miinster 1934. - N. Pende, La scienza moderna della persona dell'uomo.
-
umana, Milano 1947. G. Siewerth, L'homme et son corps, Paris 1957. K. Siweck, -
-
L'dme et le corps d'après Spinoza, Paris 1931. G. Théry, L'augustinisme médiéval et
le problème de l'unite de la forme substantielle, in « Acta hebd. August.-Thomist. », 1930,
Un
Le
Taurini 1931, 140 ss. - A. Wenzl, Das Leib-Seele-Problem im Lichte der neueren Theorien 417-43
der physischen und seelischen Wirklichkeit, 1933. - Idem, Seelisches Leben. Lebendiger Zubri
-
Geist, 1943. A. Willwoll, S. I., Seele und Geist, Freiburg 1938; trad, it.: Anima e
spirito, Roma 1938. - J. Zurcher, L'homme, sa nature et sa destinée. Essai sur le problème
de l'union de l'dme et du corps, Neuchàtel 1953.

§ 131. Unità e pluralità dell'uomo.

Vedere la bibliografia del § 125, inoltre: J. Glaser, Unité du genre humain et ré-
-
demption, in « La Vie Spirituelle », 58, 1939, 238-259. H. Lennerz, Quid theologo cen-
sendum de polygenismo ?, in « Gregorianum », 29, 1948, 417-435. -
B. Mariani, Polige-
nismo, in « Enciclopedia Cattolica », 9, 1676-80.
in « Divus Thomas » (Piac.), 59, 1956, 230-245.
-
A. Zuerich, Monogenismo teologico,
BIBLIOGRAFIA 805

§ 132. L'elevazione soprannaturale dell'umanità in Adamo ed Eva.

Vedere la bibliografia generale del § 1 e quella del § 100. Inoltre: R. Arnou, Pla-
tonisme, in « Diet, de théol. cath. », 12, 1935, 2258-2392. - J. Auer, Die Entwicklung
der Gnadenlehre in der Hochscholastik, Freiburg 1942. - X. Le Bachelet, Le péché ori¬
ginel, Paris 1902. - T. Badurina, O. P., Doctrina S. Methodii de Olympo de peccato
originali et de eius effectibus, Romae 1941. - T. Barth, O. F. M., Erbsiinde und Got-
teserkenntnis, Etne philosophisch-theologische Grenzbetrachtung im Anschluss an Johannes
Duns Skotus, in « Philos. Jahrbuch », 57, 1947, 70-103. - A. Bea, Il problema del Pen¬
tateuco e della Storia primordiale, in « Civiltà Cattolica », 99, voi. 2, 1948, 116-127. -
M. Bendiscioli, Ilproblema della giustificazione. La coscienza cristiana del peccato e della
-
redenzione nel suo sviluppo storico, Brescia 1940. B. Beraza, De Deo elevante, de pec¬
cato originali, de novissimis, Bilbao 1924.- H. Bergema, De Boom des Levens in Schrifx
en Historie, Hilversum 1938. - L. Billot, De peccato originali, Romae 1910. J. Bit--
TREMIEUX, De instanti collationis Adamo iustitiae originalis et gratiae doctrina S. Bona-
venturae, in « Ephemerides Theol. Lovanienses », 1, 1924, 168-173. ~ Idem, Iustitia ori¬
ginalis et gratia sanctificans. Doctrina Caietani, in « Ephemerides theol. Lovanienses »,
-
6, 1929, 633-654. Idem, La distinction entre la justice originelle et la grace sanctificante
d'après S. Thomas, in « Revue Thomiste », 26, 1921, 121 ss. - J. de Blic, Le péché ori-
ginel selon saint Augustin, in «Recherches de se. rei. », 1926, 97-111. - Ph. Bòhner, Das
problem der Erbsiinde in modernen Denken, in « Catholica », 1936, 73-81. - A. Brock-Utne,
Der Gottesgarten. Eine vergleichende religionsgeschichtliche Studie, Oslo 1936. - R. Bruch,
Die Urgerechtigkeit als Rechtheit des Willens nach der Lehre des hi. Bonaventura, in
« Franz. Studien », 33, 1951, 180-206. - E. Brunner, Der Mensch im Widerspruch. Die
-
christliche Lehre vom wahren und wirklichen Menschen, 1937. A. Bukowsky, Die rus-
sisch-orthodoxe Lehre von der Erbsiinde, 1916. - G. Burke, S. I., Des Origenes Lehre vom
-
Urstand des Menschen, in « Zschr. kath. Theol. », 72, 1950, 1-39. E. Catazzo, De iu¬
stitia et peccato originali iuxta S. Bonaventuram, Vicenza 1942. - E. Chanvillard, Le péché
originel, Paris 1910. - E. V. Me Clear, The Fall of Man and Original Sin in the Theo¬
logy of Gregory of Nyssa, in « Theological Studies », 9, 1948, 175-212. - J. Clémence.
S. I., Saint Augustin et le péché originel, in « Nouvelle Revue théol. », 70, 1948, 727-54.
- M. Concetti, Esame della genesi della dottrina agostiniana intorno al peccato originale,
-
Fermo 1922. J. Coppens, La Connaissance du Bien et du Mal et le Péché du Paradis,
-
Bruges-Paris 1948. P. L. di S. Cristina, O. C. D., La natura del peccato originale
nella dottrina di Antonio Rosmini. Confronto con la dottrina dei Salmanticesi, Roma 1947.
- S. de Simone, Il problema del peccato originale e Giuliano di Eclano, Napoli 1950. -
Fr. I. Dolger, Sol salutis, 2 ed. 1925. - A. D. Dubarle, Le péché original dans la ge-
-
nèse, in « Revue Biblique », 64, 1957, 5-35. Idem, La condition humaine dans l'A. T.,
« Ib. », 63, 1956, 321-346. Idem, Le péché originel dans les Hvres Sapientiaux, in « Revue
-
-
Thomiste », 56, 1956, 597-619. Idem, Le péché originel dans les suggestions de l'Evan-
gile, in « Revue des se. phil. et théol. », 39, 1955, 603-614. -Idem, Le péché originel
-
dam S. Paul, « Ib. », 40, 1956, 213-254. Idem, Le péché originel dans l'Ecriture, Paris
-
1958. Raccoglie in un volume gli articoli citati. A. Emmen, O. F. M., De origine con-
troversiae circa peccatum originale in schola dominicana saec. XIII, in « Divus Thomas »
(Piac.), 46, 1943, 385-400. - J. N. Espenberger, Die Elemente der Erbsiinde nach Au¬
gustin und der Friihscholastik, 1905. - J. Feldmann, Paradies und Siindenfall, Miinster
1913. - A. Fernàndez, O. P., Iustitia originalis et gratia sanctificans iuxta d. Thomam
et Catetanum, in «Divus Thomas» (Piac.), 34, 193 1, 241-260. -
A. J. Festugière, La
doctrine des a viri novi » sur l'origine et le sort des àmes d'après Arnobe II, 11-66, in
« Mémorial Lagrange », Paris 1940, 97-132. - C. Feuerer, Adam und Christus als Gestal-
de l'homme d'après les conceptions juives au temps de Jésus-Ch
Urgerech
Freibu
8o6 BIBLIOGRAFIA Parad
Galtier,
kràfte und ihre Vermàchtnisse an die Menschheit. Zur christlichen Erbsiindenlehre, 1939. - G
fuerit
M. Flick, S. I., Il poligenismo e il dogma del peccato originale, in « Gregorianum », 28,
1947) 555-563- - Idem, Il dogma del peccato originale nella teologia contemporanea, in 133
-
« Problemi ed orient, di teol. dogmatica », II, 89-122. F. Franió, De iustitia originali Ge
et de peccato originali secundum J. Duns Scotum, Spalati 1941. -
J. Freundorfer, Erb- Symbolik
siinde und Erbtod beim Apostel Paulus, 1927. -
J. B. Frey, L'Etat originel et la chute
de l'homme d'après les conceptions juives au temps de Jésus-Christ, in « Revue de phil.
Johann
194
-
et théol. », 5, 19x1, 507-45. A. C. Fries, C. S. S. R., Urgerechtigkeit. Fall und Erbsiinde Gillon
nach Pràpositin von Cremona und Wilhelm von Auxerre (« Freiburger Theologische Stu- Idem
-
dien », 57), Freiburg i. Br. 1940. K. Fruhstorfer, Die Paradiesessunde, Linz 1929. - 1947
Idem, WeltschSpfung und Parodies, Linz 1927. -
P. Galtier, S. I., Les Deux Adam, Ep
Paris 1947. - Idem, Saint Augustin et l'origine de l'homme, in «Gregorianum», 11, 1930, Gen
-
5-31. R. Garrìgou-Lagrange, Utrum gratia sanctificans fuerit in Adamo innocente dos Amann
naturae an donum personale tantum, in « Angelicum », 1925, 133 ss. A. Gaudel, Péché - Erlo
originel, in « Diet, de théol. cath. », 12, 275-606. -
J. R. Geiselmann, Der gefallene
Mensch. Die Wandlungen des Erbsiindebegriffes in der Symbolik Johann Adam Mohlers, (
in « Theol. Quartalschrift », 124, 1943, 73-98. -
Idem, Johann Adam Mohler und das Erf
idealistische Verstàndnis des Silndenfalls, in « Scholastik », 19, 1944, 19-35. Idem, L'an¬ -
-
tropologia teologica di G. A. Mohler, Alba 1959. L. B. Gillon, O. P., La théorie des Ged
-
oppositions et la théologie du péché au XIII' siècle, 1937. Idem, La doctrina del pecado Beitra
original en Francisco de Vitoria, in « Ciencia Tomista », 72, 1947, 28-40. - W. Goossens, Jan
L'immortaliti corporelle dans les récits de Gen. 2, 46-3, in « Ephemerides théol. Lov. », S
12, 1935, 722-742. - M. J. Gruenthaner, The Serpent of Gen. 3, 1-15, in « Am. Ec¬ S
clesiastical Review », 113, 1945, 149-152. - R. Hedde - E. Amann, Pélagianisme, in « Diet. 19
-
de théol. cath. », 12, 1933, 675-715. J. Hehn, Siinde und Erlosung nach biblischer und
babylonischer Anschauung, 1903. - H. Heidel, The Gilgamesh Epos and Old Testament
Parallels, Chicago 1946. - J. Hofbauer, Die Paradiesschlange (Gen. 3), in « Zeitschrift 1925
-
fur kath. Theologie », 69, 1947, 228-231. A. VAN Hove, De Erfzonde, Antwerpen 1936. thé
- G. Huarte, De distinctione inter iustitiam originalem et gratiam sanctificantem, in « Gre¬
gorianum », 5, 1924, 183-207. -
V. Hunger, S. I., Der Gedanke der Weltplaneinheit Erb
und Adameinheit in der Theologie des heiligen Irenàus. Ein Beitrag zum Verstàndnis seiner
Arbeitszveise, in « Scholastik », 17, 1942, 161-177. -
F. X. Jansen, Baius et Baianisme in
(«Museum Lessianum »), Louvain-Paris 1927. - L. Janssens, Summa theologica, 8 vol.: die
-
De hominis elevatione et lapsu, Romae 1919. H. Jedin, Girolamo Seripando. Sein Leben und ori
Denken im Geisteskampf des 16. Jahrhunderts, 2 voli., Wiirzburg 1937. - Ch. Journet, La Pe
catastrophe originelle, in « Nova et Vetera », 1955, 10-43. -
M. Jugie, Theologia dogma¬ et
tica christianorum orientalium, 5 voli., Paris 1926-35. -
Idem, Julien d'Halic et Sévère Lexi
d'A. La doctrine du péché originel chez les Peres grecs, Paris 1925. Idem, Péché originel -
dans l'Eglise grecque après S. Jean Damascene, in « Diet, de théol. cath. », 12, 606-624. deut
- K. Jussen, Die dogmatischen Anschauungen des Hesychius von Jerusalem, P. II: Siinde La
und Siindenvergebung, 1934. - Idem, Dasein und Wesen der Erbsunde nach Markus Ere¬ Idem
mite, in « Zeitschrift fur kath. Theologie », 62, 1938, 76-91. J. Kaup, O. F. M., Zum-
Begrijf der iustitia originalis in der dlteren Franziskanerschule, in « Franziskanische Stu-
dien », 29, 1942, 44-55. - A. KlRCHGABNER, Der Christ und die Siinde bei Paulus, Frei¬
-
burg 1942. W. Koch, Das Trienter Konzilsdekret de peccato originali, in « Theologische
-
Quartalschrift », 1913, 430-50, 532-64; 1914, 101-23. Idem, Pelagianismus, in « Lexikon
fur Theologie und Kirche », 7, 63-65. - J. B. Kors, La justice et le péché originel d'après
-
S. Thomas, Le Saulchoir 1922. K. F. Kramer, Parodies, in « Lexikon ftir Theol. und Kir¬
che », 7, 948-53. - M. Labourdette, Le péché originel et les origines de l'homme, Paris 1953.
- E. Làmmerzahl, Der Siindenfall in der Philosophie des deutschen Idealismus (« Neue
Dtsch. Forschungen, Abtlg. Philos. », 3), Berlin 1935. -
S. Landersdorfer, Der Siin¬
denfall, in « Theologie und Glaube », 17, 1925, 38-60. -
Idem, Die Sumerischen parai-
BIBLIOGRAFIA 807
lelen zur biblischen Urgeschichte, 1917. - A. Landgraf, Die Abhàngigkeit der SiXnde voti
Gott nach der Lehre der Friìhscholastik, in « Scolastik », 10, 1935, 161-192, 369-394, 508-
540. - H. Lange, Erbsunde, in « Lexikon f. Theol. und Kirche », 3, 740-46. - A. La
Valle, O. E. S. A., La giustizia di Adamo e il peccato originale secondo Egidio Romano,
Palermo 1939. - G. Lattanzio - G. Biffi, Una recente esegesi di Rom. 5, 12-14, in « La
Scuola Catt. », 84, 1956, 451-458. - P. LlMONGI, Esistenza ed universalità del peccato
originale nella mente di S. Ilario di Poitiers, in « La Scuola Cattol. », 69, 1941, 127-147.
- O. Lottin, Les théories du péché originel au XII' siècle, in « Recherches de théologie
ancienne et médiévale », 11, 1939, 17-32; 12, 1940, 78-103. - Idem, Le traité du péché
originel chez les premiers maitres Eranciscains de Paris, in « Ephemerides theologicae Lo-
vanienses », 18, 1941, 26-64. - Idem, Baptéme et péché originel da saint Anselme à saint
-
Thomas d'Aquin, « Ib. », 19, 1942, 225-245. Idem, Le traité du péché originel chez les
premiers maitres dominicains de Paris, « ib. », 17, 1940, 27-57. - Idem, Psychologie et mo¬
rale aux XII' et XIII' siècles, IV, 1, Louvain-Gembloux, 1954. - H. de Lubac, Sur-
naturel, Paris 1946. - S. Lyonnet, Le péché originel et l'exégèse de Rom. 5, 12-14, in
« Recherches de se. rei. », 44, 1956, 63-84. - L. Malevez, S. I., Pensée d'Emile Brunner
sur l'homme et le péché. Son conflit avec la pensée de Karl Barth, in « Recherches de
science religieuse », 34, 1947, 407-453. - Marcellus de Gaggio Montano, O. F. M.
Capp., Dottrina Bonaventuriana sul peccato originale, Bologna 1943. - G. Martil, O. P.,
La tradición en San August in a través de la controversia pelagiana, in « Rev. Esp. Teol. »,
2, 1942, 357-377, 546-603. - R. M. MARTIN, O. P., Les questions sur le péché originel
dans la Lectura Thomasina de Guillaume Godin O. P., in « Mélanges Mandonnet », 1,
411-422, Paris 1936. - Idem, La question du péché originel dans S. Anselme, in « Revue
des se. phil. et théol. », 5, 1911, 735-49. - Idem, Les idées de Robert de Melun sur le
péché originel, « Ib. », 7, 1913, 700-25; 8, 1914, 439-66; 9, 1920, 103-20; 11, 1922,
390-415. - Idem, La controverse sur le péché originel au début du XIV' siècle, Lòwen 1930.
- Idem, Le péché originel d'après Gilbert de la Porrée et son école, in « Revue d'hist. eccl. »,
1912, 644 ss. - J. Mausbach, Die Ethik des heiligen Augustinus, 2 ed. 1930. - P. Mayrho-
fer, O. S. B., Grundfragen christlicher Anthropologie, 1947. - Melchior de S.te Marie,
O. C. D., La justice originelle selon les Salmaticenses et saint Thomas d'Aquin, in « Eph.
Carm. », 2, 1948, 265-304. - N. Merlin, Saint Augustin et les dogmes du péché originel
et de la grace, Paris 1931. - J. Mouroux, Senso cristiano dell'uomo, Brescia 1948. -
J. Neaulaerts, De peccato originali, Malines 1918. - J. Oemmelen, Zur Dogmatischen
Auswertung von Rom 5, 12-14, Mtinster 1930. - D. Palmieri, De peccato originali et
de immaculato B. Virginis conceptu, 2 ed., Romae 1904. - M. Peinado, La voluntariedad
del pecado originai en los teólogos del siglo XVI y primera mitad del XVII, in « Archiv.
-
th. Gran. », 8, 1943, 9-56. G. Pell, Das Dogma von der SiXnde und Erlosung im Lichte
der Vernunft, 1886. - R. Pfister, Das Problem der Erbsunde bei Zwingli, 1939. - K.
Pieper, Der Siindenfall im Paradiese, 1928. - A. Pincherle, La formazione della dottrina
agostiniana del peccato originale, Cagliari 1939. - G. de Plinval, Les luttes pélagiennes,
in «Histoire de l'Eglise par A. Fliche et V. Martin », vol. IV, Paris 1939, 79-128; trad.
ital., Torino 1940, 76-125. - L. Ragaz, Die Urgeschichte, Ziirich 1947. - H. Rahner,
S. I., Uber das Geheimnis des Urstandes und der Ursilnde, in « Theologie der Zeit »,
1938, I9-33. " W. VAN Roo, Grace and original justice according to St. Thomas, Roma
1955. - H. Rondet, Probl'emes pour la réflexion chrétienne. Le péché originel. L'enfer et
autres études, Paris 1946. - A. Rozwadowski, S. I., De supernaturali cognitione Dei, qua
primus homo iuxta S. Thomam praeditus erat, in « Gregorianum », 6, 1925, 19-40. -
Th. Ruther, Die Lehre von der Erbsiinde bei Klemens von Alexandrien, Freiburg i. Br.
1922. - B. Sala, Adamo ed Eva nel Paradiso terrestre 0 sulla natura innocente e il pec¬
cato originale, Milano 1924. - L. Scarinci, O. S. B., Giustizia primitiva e peccato ori¬
ginale secondo Ambrogio Catarino O. P. (« Studia Anselmiana », 17), Roma 1947. - P. M.
Schaff, 5. Thomas et les rapport de la nature pure avec la nature déchue, in « Revue des
gratiam iustitiam originalem secundum doct
sanetificantem inter et
Parent
Erbs
8o8 BIBLIOGRAFIA M
Br
sciences phil. et théol. », 1913, 71 ss. -
J. Schaumberger, Sùndenfall, in « Lexikon fiir in
origi
Theol. und Kirche », 9, 905 s. - Idem, Schlange, « Ib. », 9, 263. - J. M. Scheeben, I
misteri del cristianesimo, Brescia 1949. -
H. Schmidt, Die Erzdhlung von Paradies und Sour
-
Sùndenfall, 1931. A. Schòpfer, Geschichte des Alten Testaments mit besonderer Rùcksicht Da
auf das Verhàltnis von Bibel und Wissenschaft, 6 ed. 1923. A. Slombowski,- L'état Amer
primitif de l'homme dans la tradition de l'Eglise avant S. Augustin, 1928. Idem, Relatio - pe
pris
gratiam sanctificantem inter et iustitiam originalem secundum doctrinam S. Augustini, in
« Collectanea theologica », 1937, 9-31. - F. Sfadafora - P. Parente, Peccato originale, in C.
« Enciclopedia Cattolica », 9, 1027-1039. -
A. Stohr, Zur Erbsùndenlehre Alberts des
s
1
Grossen, in « Aus der Geisteswelt des Mittelalters » (Festschrift M. Grabmann), Miinster
1935, 627-51. - A. Stolz, O. S. B., Teologia della mistica, Brescia 1940 (per il Pa¬ 192
-
radiso). J. Stufler, Das Wesen der Erbsunde nach Petrus Olivi, in « Zeitschrift fiir kath. Volk
Theologie », 55, 1931, 467-475. -
A. Teetaert, Le péché originel d'après Abélard, in 192
-
« Estudis Franciscans », 1928, 23 ss. F. R. Tennant, The Sources of the Doctrines of Ill,
the Fall and Original, Cambridge 1903 (prot.). -
J. Theis, Das Land der Paradieses,
-
Trento 1928. M. F. Thelen, Man as Sinner in Contemporary American Realistic Theology,
-
New York 1946. A. Verrielle, Il soprannaturale in noi e il peccato originale, Milano
-
1955. H. Viglino, I. M. C., De mente S. Anselmi quoad pristinum hominum statum,
-
in « Divus Thomas » (Piac.), 41, ser. 3, t. 16, 1939, 215-39. C. Vollert, St. Thomas pecca
on sanctifying grace and original justice, in «Theol. Studies», 1942, 231-251. Idem, - doct
t
The doctrine of Hervaeus Natalis on primitive justice and original sin, Roma 1947 (« Ana-
lecta Gregoriana », 42). -
M. Vosté, Studia Paulina, Roma 1928. Th. C. Vriezen, - M
Onderzoek naar de Paradjisvoorstelling bij de Oude Semitiesche Volken, Wageningen 1937. 4
- J. de Vuippens, Le paradis terrestre au troisième del, Paris 1925. Si veda anche la - Tode
Munchen
voce Ersbsunde in « Lexikon f. Theol. und Kirche », 2 ed., Ill, 965-973.

de
§ 133. Il peccato di Adamo e di Eva.

Vedere la bibliografia del § 132, inoltre: M. Daffara, De peccato originali et de Verbo


-
Incarnato, Taurini 1949. E. J. Fitzpatrik, The Sin of Adam in the writings of St. Tho¬
mas Aquinas (Diss.), Mundelein 1950. -
L. B. Guillon, La doctrina del pecado originai
en Frandsco de Vitoria, in « Ciencia Tomista », 1947, 28-40. - M. Labourdette, O. P., Sob
Le péché originel et les origines de l'homme, in « Rev. Thorn.», 49, 1949, 389-427; 50, B
-
1950, 480-514; 52, 1952, 5-38. K. Rahner, Zur Theologie des Todes, Freiburg im B. 1958. Theolog
- P. Schempp, Die Geschichte und Predigt vom Sùndenfall, Miinchen 1946. A. D. Sertil- - Cattolica»
,
langes, Le Problème du Mal, I, II, Paris 1948, 1951; trad. ital. Brescia 1951, 1954. - concup
Simeón de la Sagrada Familia, O. C. D., La voluntariedad del pecado originai en los
Salmanticenses, in « Monte Carm. », 1947, 297-328. Die
W
Erbs
§ 135. Il peccato originale.

Oltre la bibliografia del § 132, vedere: J. Alfaro, S. I., Sobrenatural y pecado ori¬
ginai en Bayo, in « Rev. Esp. Teol. », 12, 1952, 3-75. -
J. B. Becker, Zur Frage des
Schuldcharakters der Erbsunde, in « Zeitschrift fiir kath. Theologie », 1924, 59 ss. - G.
Biffi, « Tanquam spoliatus a nudo»?, in «La Scuola Cattolica», 85, 1957, 161-176. -
J. Bittremieux, De materia peccati originalis iuxta S. Thomam, in « Divus Thomas »
(Piac.), 1928, 573 ss. -
C. Boyer, S. I., Il dibattito sulla concupiscenza nel Concilio di
Trento, in « Gregorianum », 26, 1945, 65-84. -
W. Braun, Die Bedeutung der Konku-
piszens in Luthers Leben und Lehre, 1908. -
J. Busch, Das Wesen der Erbsùnde nach
-
Bellarmin und Suarez, Paderborn 1909. J. Finkenzeller, Erbsùnde und Konkupiszenz
BIBLIOGRAFIA 809
nach Lehre des Johannes Duns Scotus, in « Theol. in Geschichte und Gegenwart » (Fest-
gabe M. Schmaus), Miinchen 1957, 519-560. - P. Galtier, S. I., Les deux Adam, Paris
I947- - J- Kaup, Die Menschheit unter dem Erbgesetz der Schuld, in « Theologie und
Glaube », 1937, 158 ss. - P. Limongi, La natura e gli effetti del peccato originale in
-
Sant'Ilario di Poitiers, in « Divus Thomas » (Piac.), 45, 1942, 186-201. Th. Mùncker,
Die psychologischen Grundlagen der Katolischen Sittenlehre, 2 ed., Dusseldorf 1940. -
K. Rahner, S. I.j Zum theologischen Begriff der Konkupiszenz, in « Zeitschrift fiir kath.
Theologie », 65, 1941, 61-80. -
A. Scher, De universali propagaticme originalis culpae,
Romae 1895. - J. Stufler, Das Wesen der Erbsunde nach Petrus Olivi, in « Zeitschrift fiir
-
kath. Theol. », 1931, 467 ss. A. Trapé, La doctrina de Seripando acerca de la concu-
piscencia. A proposito de afirmaciones antiguas y recientes, in « Ciudad de Dios », 158,
1946, 501-533. - H. Volk, E. Brunners Lehre von Sunder, Miinster 1950.

§ 136. Conseguenza del peccato originale.

Oltre la bibliografia dei §§ 132 e 135, vedere: M. Flick, S. I., Lo stato di peccato
originale, in « Gregorianum », 38, 1957, 299-309. - Fr. Kònig, Kollectivschuld und
-
Erbschuld, in « Zeitschrift fiir kath. Theol. », 72, 1950, 40 ss. P. Sejourné, Les trois
aspects du péché dans le « Cur Deus homo », in « Rev. sc. rei. », 24, 1950, 5-27.

§ 137. Trasmissione del peccato originale.

Oltre la bibliografia dei §§ 132 e 135, vedere: J. B. Becker, Das « Geheimnis » der
Ubertragung der Erbsiinde, in « Zeitschrift fiir kath. Theol. »,1925, 24 ss. - R. Gibil-
lini, La generazione come mezzo di trasmissione del peccato originale, in « Studia Pata¬
vina », 1956, 389-420; 1957, 3-32.

Potrebbero piacerti anche