SADRŽAJ:

UVOD ..................................................................................................................................................... 2
FLUOR .................................................................................................................................................... 3
Fizičke osobine .................................................................................................................................... 3
Hemijske osobine ................................................................................................................................ 3
Dobijanje ............................................................................................................................................. 4
HLOR ...................................................................................................................................................... 5
Dobijanje ............................................................................................................................................. 5
Fizičke osobine .................................................................................................................................... 5
Hemijske osobine ................................................................................................................................ 6
Upotreba .............................................................................................................................................. 6
Brom ........................................................................................................................................................ 7
Nalaženje u prirodi .............................................................................................................................. 7
Dobijanje ............................................................................................................................................. 7
Fizičke osobine .................................................................................................................................... 7
Hemijske osobine ................................................................................................................................ 7
Jod ........................................................................................................................................................... 8
Nalaženje u prirodi .............................................................................................................................. 8
Dobijanje ............................................................................................................................................. 8
Fizičke osobine .................................................................................................................................... 8
Hemijske osobine ................................................................................................................................ 8
Upotreba .............................................................................................................................................. 8
Astat ........................................................................................................................................................ 9
Fizicke osobine .................................................................................................................................... 9
Hemijske osobine ................................................................................................................................ 9
Literatura ............................................................................................................................................... 10
UVOD

Elementi 17. grupe periodnog sistema elemenata (Halogeni elementi)

U 17. skupinu (VIIA) periodnog sistema spadaju fluor (F), hlor (Cl), brom (Br), jod (I) i astat
(At). Zajedničkim imenom nazivaju se halogenima (oni koji tvore soli) zbog toga što izravno
s metalima daju soli. Izraz halogen spomenut je u Francuskoj u XVIII. stoljeću, a ima grčke
korijene.
Halogeni elementi su elementi p-bloka. U vanjskoj ljusci imaju sedam elektrona jer im je
elektronska konfiguracija valentne ljuske ns2 np5 pa su izrazito elektronegativni. Zbog takve
elektronske konfiguracije i velike elektronegativnosti, svi halogeni elementi u spojevima s
metalima imaju oksidacijski broj -1. Pozitivne neparne oksidacijske brojeve I, III, V i VII
mogu imati svi osim fluora. Energija jonizacije i elektronegativnost opadaju sa porastom
atomskog broja elemenata u grupi. Velike vrijednosti prve energije jonizacije kao i visoke
vrijednosti koeficijenata elektronegativnosti ukazuju na to da su halogeni elementi
oksidaciona sredstva (primaju elektrone). Energija veze ima najveću vrijednost kod hlora
(iako bi se očekivalo da najveću vrijednost ima fluor), a opada ka jodu. Na sličan način se
mijenja i elektronski afinitet (najviši je kod hlora). Za ove anomalije još nema prihvatljivog
objašnjenja.
Reagiraju sa skoro svim metalima i mnogim nemetalima. Reaktivnost im opada porastom
atomske mase. Imaju jak i neugodan miris i gore sjajnim plamenom. Udisanje malih količina
halogena izaziva nadražaj organa za disanje, upalu sluzokože grla i nosa, dok veće količine
izazivaju trovanje. U vodi se halogeni elementi slabo rastvaraju, a bolje u organiskim
rastvaračima.
Atomi u molekulu vezani su jednostrukom kovalentnom vezom.
U elementarnom stanju halogeni elementi tvore dvoatomne molekule. Između molekula
djeluju slabe van der Waalsove privlačne sile, koje postaju jače od fluora prema jodu. To je
razlog zbog kojeg su fluor i hlor pri sobnoj temperaturi plinovi, brom tekućina, a jod i astat
čvrste tvari. Halogeni elementi su tipični nemetali.

2
FLUOR

Fluor je vrlo reaktivan - što je tipično za elemente njegove grupe, ali on je najreaktivniji.
Često ga u obliku njegovih jona (atoma fluora s jednim dodatnim elekronom), nalazimo u
pastama za zube.

Fluorova jedinjenja prvobitno su bila poznata i primenjivana za olakšano topljenje u

metalurgiji. Od svih halogena, fluor je poslednji izdvojen u elementarnom stanju zbog
njegovog velikog afiniteta prema vodiku od koga ga je bilo teško izdvojiti.

U prirodi se nalazi gotovo isključivo u jedinjenjima. Fluorova jedinjenja nalaze se u pastama

za zube, kostima, a nalaze se i u nekim biljkama.

Otkriće fluora pripisuje se H. Moissanu.

Fizičke osobine
Fluor se u elementarnom stanju javlja u obliku dvoatomnog molekula u kome su njegovi
atomi međusobno spojeni jednostrukom, nepolarnom, kovalentnom (σ) vezom. Na sobnoj
temperaturi to je gas žuto-zelene boje, izuzetno otrovan. Zbog nepolarnosti molekula ovaj gas
se ne rastvara dobro u vodi, već se bolje rastvara u organskim rastvaračima.

Na -187,9ºC prelazi u slabo žutu tečnost, a na -223ºC se smrzava. Može da se čuva u bocama
od bakra, specijalnog čelika ili nikla. Sa bakrom gradi bakar fluorid koji ga dalje štiti kao
zaštitni sloj. Fluor je jednovalentan elektronegativan element. Sa vodikom se jedini uz
eksploziju i svjetlost.

Hemijske osobine
F2+ H2O→2HF+O

Njegov koeficijent elektronegativnosti iznosi 4.0, što ga čini najelektronegativnijim

elementom. Vodu razlaže gradeći fluorovodonik HF.

Fluor poseduje elektronsku konfiguraciju - F 1s2 2s22p5

Stabilnu konfiguraciju plemenitog gasa postiže primanjem elektrona (jonska veza) ili
privlačenjem elektronskog para (kovalentna veza). Zato fluor u svojim jedinjenjima ima
isključivo oksidacioni broj –1.

Fluor je najreaktivniji element u periodnom sistemu elemenata i najjače je oksidaciono

sredstvo i također reaguje sa gotovo svim elementima periodnog sistema elemenata.

Na običnoj temperaturi (a i na niskim temperaturama i u mraku) reaguje sa vodonikom :

H2+F2→2HF dajući fluorovodonik.

Na sobnoj temperaturi fluor reaguje sa mnogim metalima,nemetalima i metaloidima dajući
fluoride. Najstabilnije jedinjenje fluora je fluorovodonik u kome je prisutna polarna
kovalentna veza.

3
Dobijanje
Reaktivnost fluora bila je dugo godina prepreka za njegovo dobijanje u elementarnom stanju.
Danas se fluor dobija elektrolizom istopljenog kalijum-fluorida KF u anhidrovanom
fluorovodoniku HF.

Reakcija na anodi: 2HF2-→ 2HF + F2(g) +2e-

Reakcija na katodi: 2HF + 2e-→H2(g) + 2F-

4
HLOR
Hlor je dobio naziv od grčkog hloros,što znači zelen. Pronašao ga je Šele 1777. godine. Zbog
visoke reaktivnosti hlora, u prirodi se ne nalazi u elementarnom stanju već samo u vezanom
obliku.
Hlor je veoma rasprostranjen u prirodi i može se naći u skoro svakom živom organizmu. Ima
veoma velik biološki značaj, spada u makroelemente. Čovječiji organizam mora da sadrži
najmanje 0.25% hlora koji ga dobija preko natrijum hlorida, a da bi se ta količina održavala
mora se unositi hranom. U organizmu čovjeka od 70 kilograma nalazi se oko 95 grama hlora.

Dobijanje
U industriji, elementarni hlor, dobija se elektrolizom natrijum hlorida NaCl u vodenom
rastvoru.

2 NaCl + 2 H2O → Cl2 + H2 + 2 NaOH

Elektroliza hlorida, odvija se prema sledecim jednačinama:

Na katodi: 2 Na + 2 e− → 2Na

Na anodi: 2 Cl− (aq) → Cl2 (g) + 2 e−

U laboratoriji, male količine hlora mogu se dobiti kombinovanjem hlorovodonične kiseline i

mangan dioksida:

MnO2 + 4 HCl → MnCl2 + 3H2O + Cl2

Također, mogao bi se dobiti reakciom izmedju jake kiseline (hlorovodonične ili sumporne
kiselina) sa natrijum hipohloridom ili natrijum hloratom.

Vodonik i hlor u razmjeri 1:1 grade eksplozivnu smjesu koja eksplodira na sunčevoj
svjetlosti. Ovdje na reakciju utiče svjetlost kao katalizator a sama reakcija naziva se
fotokaliza.

Fizičke osobine
Hlor se u elementarnom stanju javlja u obliku dvoatomnog molekula u kome su njegovi atomi
međusobno povezani jednostrukom, nepolarnom, kovalentnom (σ) vezom.

Hlor je gas zeleno - žute boje, otrovan, oštrog i nadražujućeg mirisa. Teži je od vazduha 2.5
puta. Zbog nepolarnosti molekula ovaj gas se ne rastvara dobro u vodi, ali se bolje rastvara u
organskim rastvaračima.

5
Hemijske osobine
Hlor posjeduje elektronsku konfiguraciju Cl 1s2 2s22p6 3s23p5 i ona pokazuje da on u svom
atomu ima sedam valentnih elektrona ( dva elektrona se nalaze u „s“ orbitali a pet elektrona u
„p“ orbitali ).

Hlor najčešće gradi jedinjenja sa oksidacionim brojem –1 ali i jedinjenja sa pozitivnim

oksidacionim brojevima +1,+3,+4,+5 i +7 ima u kiseoničnim kiselinama. Sva jedinjenja hlora
sa pozitivnim oksidacionim brojevima predstavljaju oksidaciona sredstva.

I hlor reaguje sa većinom elemenata iz periodnog sistema elemenata izuzev sa kiseonikom,

ugljenikom i plemenitim gasovima ali (kao i fluor) sa njima daje jedinjenja indirektnim
putem. Hlor na običnoj temperaturi, ali samo u prisustvu svjetlosti, reaguje sa vodonikom
dajući hlorovodonik po reakciji:

H2+Cl2→2HCl

Alkalni i zemnoalkalni metali bukvalno sagorijevaju u hloru dajući soli –hloride (NaCl,.CaCl2
itd).Na običnoj temperaturi sa hlorom reaguju mnogi metali i metaloidi dajući hloride ( PCl3,
SbCl3, SiCl4, NaCl, CaCl2 itd.).

Upotreba
Hlor se koristi za bjeljenje industrijske celuloze, papira, pamuka i lana (vunu i svilu razara),
dezinfekciju vode (za piće i u bazenima za plivanje), dezinfekcija se zasniva na njegovom
oksidacionom dejstvu. Hlor se koristi i za dobijanje: hloronog kreča, broma, plastičnih masa,
insekticida, boja, sredstava za bjeljenje, bojnih otrova.

6
Brom
Posjeduje 4 izotopa 77, 79, 81 i 82, od kojih su postojani 79 i 81. Ova dva izotopa se javljaju
u proporciji 1:1 kod broma koji se nalazi u prirodi. Uz živu jedini je element koji je na sobnoj
temperaturi u tečnom stanju. Dok je živa po svojstvima metal, brom je nemetal. Brom
proizvodi otrovne pare koje imaju prodoran miris.

Nalaženje u prirodi
U prirodi brom je rasprostranjen u vidu jedinjenja. Najpoznatiji mineral broma je brom-
karnalit, KBr • 6H2O. Rastvoreni bromidi javljaju se u nekim slanim jezerima i u morskoj
vodi. Zastupljen je u zemljinoj kori u količini od 0,37 ppm, uglavnom kao nečistoća u
morskom pjesku i u kamenoj soli. Brom se u većim količinama javlja u morskoj vodi (65
ppm). U oba slučaja javlja se u vidu soli natrijumbromida.
Otkriven je 1826. godine od strane A.J. Balarda i C. Lovinga.

Dobijanje
Dobijanje broma iz kalijum bromide predstavljeno je jednačinom:

2KBr + Cl2 → 2KCl + Br2

Drugi način je dobijanje pomoću elektrolize bromida.

Cl2 + 2Br- → 2Cl- + Br2

Fizičke osobine
Brom u elementarnom stanju postoji kao dvoatomni molekul Br2. To je gusta, slabo providna
crveno-braonkasta tečnost, koja lako isparava na normalnoj temperaturi i pritisku, u vidu
crvene pare koja ima neprijatan miris koji podsjeća na hlor. Bromne pare su vrlo otrovne. Pare
nadražuju sluzokožu, a i na koži prave teške rane. Bromne pare u većoj koncentraciji djeluju
smrtonosno. Temperatura ključanja je +58.8ºC, a mržnjenja -7.3ºC. Kako temperature opada,
njegova boja postaje svjetlija, pa je na -253ºC narandžasta.
U vodi se slabo rastvara i gradi bromnu vodu, koja služi kao reagens za dokazivanje
nezasićenosti organskih jedinjenja.

Hemijske osobine
Brom je nemetal reaktivniji od joda, a manje reaktivan od hlora. Burno reaguje sa metalima,
naročito u prisustvu vode, sa kojom daje soli.

Sa kalijumom reaguje uz eksploziju, dok se sa vodonikom jedini tek pri zagrijavanju i gradi
bromovodonik:

H2 + Br2 → 2HBr

Brom se dijelom rastvara u vodi a dijelom se voda rastvara u bromu, tako da kod rastvora
broma imamo rastvor broma u vodi, rastvor vode u bromu, a iznad njih bromnu i vodenu paru.
Ovo je primjer heterogenog sistema gdje imamo dvije tečne i dvije gasovite faze a pri tom
samo dve komponente.

7
Jod
Jod je 1811. godine otkrio Bernard Kurtuaz (Francuska). Ime mu dolazi od grčke reči
(ioeides) za ljubičastu boju zbog karakteristične boje njegove pare.

Nalaženje u prirodi
U prirodi je jod najmanje zastupljen od svih halogena. Jedinjenja joda javljaju se u morskoj
vodi, u nekim mineralnim vodama, u petrolejskoj vodi izvora nafte, u morskim algama i
biljkama blizu mora, u organizmima morskih životinja, u vazduhu, u blizini mora.

Dobijanje
Jod se dobija iz natrijum jodata:

2NaIO3 + 2NaHSO3 + 3Na2SO3 → 5Na2SO4 + I2 + H2O

Jodovodonik u reakciji sa hlorom daje jod, ali kao gas. Nakon filtriranja i prečiščavanja,
dobija se čvrst jod.

Fizičke osobine
Jod je sivo-ljubičasta kristalna supstanca, metalnog sjaja, karakterističnog mirisa koja lako
sublimuje. Jod se slabo otapa u vodi, ali se dobro rasvara u organskim rastvaračima. Pare joda
su otrovne i izazivaju opekotine na koži.

Hemijske osobine
Po svojim hemijskim svojstvima, jod je veoma sličan hloru i bromu, samo što ne reaguje tako
snažno kao oni. Reaguje direktno i burno sa sumporom, fosforom, gvožđem i živom.

Karakteristično za jod je da sa rastvorom škroba daje intenzivno plavu boju. Jod se rastvara u
alkoholu i kalijum jodidu sa kojim gradi trijodid kalijuma KI3.
U organskim rastvaračima se rastvara u različite boje kao mrko, ljubičasto, crveno.

Upotreba
U medicini se jod koristi kao antiseptik u vidu jodne tinkture ili jodoforma, CHI3. Nedostatak
joda u čovjekovom organizmu izaziva povećanje štitne žlijezde, pojave gušavosti. Srebro-
jodid, AgI, je sastojak fotografske emulzije.

8
Astat
Astat je radioaktivan element i najmanje do sada poznat halogen. U prirodi nastaje
radioaktivnim raspadom, ali zbog kratkog vremena poluraspada, nađen je samo u malim
količinama.

Fizicke osobine
Astat je metaloid. Njegovim raspadom u prirodi javljaju se izotopi olova.

Hemijske osobine
Hemijski se ponaša kao i ostali halogeni elementi, s tim sto je malo manje reaktivan. Reaguje
sa vodonikom i daje astatovodonik, koji kada je rastvoren u vodi gradi astatovodonicnu
kiselinu.

Jos neka značajnija jedinjenja su:

Natrijum astatat (NaAt)

Magnezijum astatat (MgAt2)

Ugljenik tetraastatat (CAt4)

9
Literatura

1. Arsenijević R. S., Hemija opšta i neorganska, Beograd 1989

2. http://opstahemija.tmf.bg.ac.rs/Grujic/Opsta%20hemija%20II/08_Halogeni%20elementi.pdf
3. http://www.ttf.unizg.hr/b-news/news_upload_files/2013/vijest_04-10-
2013_524e818660ff4/12_Opca_kemija_M_Cetina.pdf
4. Miroslav Kuka, Nataša Trifunović, Osnovi elementarne i organske hemije

10