Sei sulla pagina 1di 15

A contemporaneidade em Coriolano

Volmnia aos ps de Coriolano, Nicolas Poussin - 16521653 (circa)


Renato Roque
Maro 2014
Cultura Clssica !! - "#$P
Sinopse
%ste tra&al'o a(resenta u) resu)o *a +i*a *o 'er,i len*rio ro)ano Coriolano, to)an*o co)o -ontes
(rinci(ais o con'eci*o te.to *e Plutarco e) Vidas Paralelas, *e*ica*o a /lci&0a*es e a Coriolano, e a (ea
*e 1'a2es(eare so&re este 3eneral ro)ano4 5e(ois, a (artir *a (er3unta 6Co)o 7usti-icar t8o 3ran*e
interesse (or u)a (ersona3e) len*ria *e ' *ois )il e quin'entos anos9: coloca)os e *iscuti)os al3u)as
ra;<es que nos (arece (o*ere) 7usti-icar a atrac8o re(eti*a (ela (ersona3e), ao lon3o *a 'ist,ria, e
co)(reen*er a -or)a co)o ela te) si*o inter(reta*a (or *i+ersos autores e cria*ores, o que nos (er)ite
concluir que a co)(le.i*a*e e as caracter0sticas a)&i+alentes e contra*it,rias *e Coriolano o trans-or)a)
nu)a eni3)tica -i3ura e l'e (er)ite) assi) u)a conte)(oranei*a*e sur(reen*ente4 "inal)ente, tenta)os
i*enti-icar +alores 3re3os e ro)anos (resentes e) Coriolano, a (artir *e al3u)as lin'as (aralelas entre ele e
os 3uerreiros 3re3os e troianos na Ilada, o&ser+an*o que a 6arete: 3re3a, co)o +alor su(re)o no (oe)a
'o)=rico, (arece ter si*o trans-or)a*a na 6-i*es: ro)ana e) Coriolano4
ndice
>n*ice4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 2
14!ntro*u8o e curta &io3ra-ia *e Coriolano4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 1
24/s -ontes44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 3
34Co)o 7usti-icar o interesse (or u)a (ersona3e) len*ria *e ' *ois )il e quin'entos anos94444444?
44@s +alores 3re3os e ro)anos na -i3ura *e Coriolano444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444410
54Ai&lio3ra-ia444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 13
A contemporaneidade em Coriolano
Have you felt anything in Coriolanus like you?
Perhaps I have!
"hirley, CB/R#@CC% AR@NCD
1
1. Introduo e curta biografia de Coriolano
@ te.to *e Plutarco so&re Coriolano, escrito no in0cio *o s=culo !!, +ai ser a nossa -onte &io3r-ica
-un*a)ental (ara narrar)os a 'ist,ria *este 'er,i co)(le.o e a)&i+alente4 18o con'eci*os outros
relatos so&re Coriolano, tanto *e autores ro)anos co)o *e 3re3os, que nos conta) u) con7unto *e
e(is,*ios se)el'antes, )as que ta)&=) re+ela) al3u)as *i-erenas e at= contra*i<es entre si4
Pela i)(ortEncia que *ese)(en'a na nossa cultura, (areceu-nos (ertinente usar ta)&=), (ara al=)
*as -ontes ro)anas e 3re3as, a (ea Coriolano *e Fillia) 1'a2es(eare
2
, escrita no s=culo GH!!, que
alis te+e co)o ins(ira8o (rinci(al o te.to re-eri*o *e Plutarco4 %s(era)os *esta -or)a (o*er alar3ar
os 'ori;ontes *a nossa re-le.8o a outros Coriolanos, que o Coriolano (ri)e+o cont=) e) e)&ri8o
*entro *e si4
Gaio (Gneu) Mrcio Coriolano
3
(e) lati)I #aius $artius Coriolanus) ter si*o
4
u) 3eneral *a Ro)a
/nti3a que +i+eu no s=culo H a4C4 %le = u)a *as )uitas -i3uras que a7u*ara) a contar, e) ter)os *e
len*a, a 'ist,ria *a Ro)a /nti3a, *es*e a i*a*e *o &ron;e at= J =(oca clssica, ou se7a, *es*e o
*ese)&arque *e %neias no #cio, at= ao (er0o*o contur&a*o *a Re(K&lica4 %ste (er0o*o a&ran3e os
*escen*entes *e %neias, R,)ulo e Re)o, a -un*a8o *e Ro)a, to*os os reis latinos, sa&inos e
etruscos, *os )ais *e *u;entos anos *e )onarquia, e (or -i) os (ri)eiros s=culos *a Re(K&lica4
Coriolano ter +i+i*o (recisa)ente nos (ri)eiros anos *a Re(K&lica, (er0o*o *e (ro-un*as
trans-or)a<es (ol0ticas e sociais4 %sta insta&ili*a*e (rolon3ou-se e )arcou to*o a Re(K&lica4
/ ci*a*e *e Ro)a se)(re -oi inst+el4 Muitas +e;es a uni*a*e (ol0tica -oi conse3ui*a )e*iante o in0cio *e u)a
3uerra e.terna4 / 3uerra *es+ia+a a aten8o *os (le&eus *e suas (r,(rias rei+in*ica<es e (er)itia aos
(atr0cios e.ercere) seu (o*er *e )an*o co) )ais tranquili*a*e4 "oi o que ocorreu *urante a no+a ca)(an'a
contra os Lquos e Holscos (ois a !!!%res%ente e&alta'(o da ple)e levou as pertur)a'*es internas a serem
%ausa de uma guerra no e&terior+ e por sua ve, esta %on%orreu para fa,er %essar as dis%-rdias %ivis! L
interessante notar u) certo (a*r8o narrati+o4 %) nen'u) )o)ento Cito #0+io a*)ite que as *isc,r*ias ci+is
-ora) (ro+oca*as (ela 3anEncia *os (atr0cios ou (or a&usos co)eti*os (elos sena*ores4
"&io *e @li+eira Ri&eiro, #uerra e Polti%a em .oma/ anota'*es so)re 0) Vr)e Condita 1i)ri
@ (ri)eiro -eito atri&u0*o a Coriolano (or Plutarco = o *e ter co)&ati*o co) enor)e &ra+ura, ain*a
)uito 7o+e), contra o rei Carqu0nio-o- 1o&er&o, que -ora e.(ulso *e Ro)a e que, alia*o aos etruscos e
a outros (o+os ini)i3os *os Ro)anos, (rocurara recu(erar a ci*a*e
5
4
1
%) *ilo3o so&re a (ea Coriolanus *e F4 1'a2es(eare, entre Caroline Bel*stone e Ro&ert Moore, no ro)ance 1'irleM *e
C'arlotte ArontN, (u&lica*o e) 1O4P4
2
Po*er-se- questionar ter)os utili;a*o o Coriolano *e 1'a2es(eare, te.to *o s=culo GH!!, co)o u)a *as -ontes (rinci(ais
(ara este tra&al'o so&re u)a len*a ro)ana *o s=culo H a4C44 Mas tere)os *e recon'ecer que, se 'o7e Coriolano continua a
ser u)a (ersona3e) (o(ular, tal se *e+e so&retu*o J tra3=*ia *o *ra)atur3o in3lQs, que = re(resenta*a co) -requQncia4
%ste -oi, alis, o )oti+o (or que i)e*iata)ente escol'e)os Coriolano *a lista *e len*as a tratar4 C0n'a)os +isto a (ea e)
1PPP, no Ri+oli, encena*a (or Ror3e 1il+a Melo, e +i)os recente)ente no CN1R u)a encena8o co)(leta)ente *i-erente
*e Nuno Car*oso4 Pareceu-nos (or isso interessante 7untar al3u)as re-le.<es e) que reala)os al3uns as(ectos retira*os
*a (ea, que nos (arecera) (articular)ente rele+antes, que ressalta) *e u) Coriolano concreto, *e carne e osso, que -ala
connosco, que +e)os triste e ale3re, que senti)os enrai+eci*o co) os tri&unos *a (le&e ou terno co) a )ul'er e co) a )8e4
3
Coriolano (ertenceria a u)a ilustre -a)0lia ro)anaS seria *escen*ente *o rei sa&ino /nco Mrcio4 %ti)olo3ica)ente o no)e
3ent0lico est li3a*o a Marte, *eus *a 3uerra4 Taio e Tneu a(arece) co)o o(8o *e no)e (r,(rio e) *i-erentes autores,
constituin*o )ais u) )oti+o *e )ist=rio na (ersona3e)4
4
@ to) *e *K+i*a que o -uturo co)(osto 6ter si*o: coloca aqui lo3o no in0cio *a &io3ra-ia e que encontrare)os ao lon3o *o
te.to e) al3u)as -rases relati+as a Coriolano, (reten*e realar o carcter len*rio *esta (ersona3e), e) cu7a 'ist,ria *e
+i*a se )isturar8o 'ist,ria e len*a4 5e -acto, co)o +ere)os ao lon3o *este tra&al'o, as )uitas contra*i<es, que as suas
&io3ra-ias ostenta), (er)ite) questionar a +eraci*a*e *a sua 'ist,ria4
5
1'a2es(eare utili;a esta in-or)a8o *e Plutarco, co)o u)a (ro+a *e &ra+ura (recoce4 Na tra3=*ia, no acto !, HolK)nia,
sua )8e, e.ulta co) os -eri)entos *o -il'oI
1
%ra ain*a u) 7o+e) quan*o (artici(ou na sua (ri)eira ca)(an'a )ilitar4 !sso aconteceu na =(oca e) que
Carqu0nio, *e(ois *e ter reina*o e) Ro)a e *e ter si*o e.(ulso, quis, na sequQncia *e +rios co)&ates e
*errotas, co)o que 7o3ar os seus Klti)os *a*os4 / )aioria *os #atinos, assi) co)o )uitos outros !tlicos,
unira)-se ent8o a ele e) ca)(an'a e tentara) recu(erar Ro)a, n8o tanto (ara l'e a3ra*ar, )as so&retu*o
(orque tin'a) )e*o e u)a in+e7a ca*a +e; )aior *os Ro)anos, a que) (reten*ia) *errotar4 Nessa &atal'a,
que (en*eu tanto (ara u) la*o co)o (ara o outro, Mrcio, que (or )uitas +e;es se re+elou u) luta*or
+i3oroso aos ol'os *o *ita*or, +iu u) sol*a*o ro)ano cair (erto *e si e n8o o a&an*onou4 Pelo contrrioI (Us-
se *e (= *iante *ele, (ara o *e-en*er, lanan*o-se contra o ini)i3o e )atan*o-o4 Por ter sa0*o +ence*or,
o 3eneral coroou-o entre os (ri)eiros, co) u)a coroa *e -ol'as *e car+al'o4
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
Po*er este e(is,*io *e u) rei tirano que, *e(ois *e e.(ulso *a $r&e, se re&ela contra Ro)a, ser
consi*era*o co)o u) sinal (re)onit,rio *o que 'a+eria *e suce*er a Coriolano9
5e acor*o co) o relato *e Plutarco, *urante o (rocesso (olitico que se se3uiu J e.(uls8o *e
Carqu0nio-o- 1o&er&o, caracteri;a*o (or inK)eras re+oltas (o(ulares e (ela consequente a&ertura *o
(o*er (atr0cio J (le&e, Coriolano nunca se ter coi&i*o *e )ani-estar a&erta)ente e e) (K&lico a sua
(osi8o conser+a*ora, (elo que n8o era -i3ura (o(ular4 Mas quan*o os Holscos ataca) Ro)a,
(rocuran*o tirar (arti*o *as *i+is<es internas na ci*a*e, Coriolano )ostrou u)a +e; )ais a sua
+alentia co)o sol*a*o e ter si*o *eter)inante (ara a +it,ria *os Ro)anos4 Plutarco *escre+e co)
3ran*e (or)enor os co)&ates e) Cor0olos, on*e Taio Mrcio ter )ereci*o o e(0teto *e Coriolano
6
I
Vuan*o a )ulti*8o (arou *e acla)ar e a(lau*ir, Co)0nio reto)ou a (ala+ra e *isseI WConci*a*8os, n8o (o*eis
o&ri3ar este 'o)e) a aceitar estes (resentes se ele n8o quer rece&Q-los4 Mas o-erea)os-l'e al3o que n8o
(o*e recusar4 Hote)os e conce*a)os-l'e o uso *o no)e 6Coriolano:, se = que as suas ac<es n8o l'o
outor3ara) 7, antes *e n,s4X
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
Mrcio re3ressa a Ro)a co)o 'er,i4 Continua) as -ric<es entre (atr0cios e (le&eus, a3ora so&retu*o
(or -alta *e (8o (ara o (o+o que )orria *e -o)e4 / 3uerra contri&u0ra (ara a -alta *e ali)entos na
ci*a*e4 Neste conte.to tur&ulento, Coriolano = u) )o*elo *e cora3e) (ara os (atr0cios, que (rocura)
-a;Q-lo cUnsul4 Cen*o si*o aceite co)o can*i*ato, = *e(ois recusa*o (elo (o+o (or in-luQncia *os
tri&unos *a (le&e4 5es(eita*o, Coriolano n8o se ter coi&i*o *e continuar, *e u)a -or)a -rontal e
*este)(era*a a )ani-estar as suas o(ini<es *e anta3onis)o e) rela8o a al3u)as *as conquistas e
*as (retens<es *os (le&eus4
Cen*o -inal)ente c'e3a*o tri3o a Ro)a, Plutarco relata co)o ele no 1ena*o se o(<e J sua
*istri&ui8o J (o(ula8o es-ai)a*a4
2"entarmo3nos para votarmos doa'*es e distri)ui'*es+ tal %omo fa,em os #regos mais demo%ratas+ %om
%erte,a promover a deso)edi4n%ia para a nossa runa %omum5
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
/(ro+eitan*o o entusia)o *os seus a(oiantes, a(esar *a o(osi8o sensata *e (atr0cios )ais +el'os,
continua o seu *iscurso in-la)a*o (erante o 1ena*o e (rocura a(ro+ar u)a )o8o contra os tri&unos
*a (le&e4
2"e formos sensatos+ a%a)aremos %om o seu tri)unato+ 6ue %orr-i o %onsulado e divide a %idade+ 6ue 78
n(o apenas uma %omo %ostumava ser+ mas 6ue se dividiu de tal modo 6ue n(o voltaremos a estar em
harmonia e em %omunh(o+ %omo n(o a%a)aremos de fa,er mal uns aos outros+ lan'ando mutuamente a
dis%-rdia entre n-s!5
9
HolK)nia - Cer 3ran*es cicatri;es (ara )ostrar ao (o+o quan*o recla)ar o consula*o4 Na e.(uls8o *e
Carqu0nio rece&eu sete -eri*as no cor(o4(/cto !!, Cena !)
6
Po*e)os encontrar u)a e.(lica8o con*icente e) Cito #i+io, ain*a que )enos es(ectacular4
$) *os 7o+ens sol*a*os no aca)(a)ento )ais *estaca*os era Tneu Mrcio, u) 7o+e) *e &o) 7u0;o e se)(re
*is(osto J ac8o que )ais tar*e rece&eu o so&reno)e *e CoriolanoY/ -a)a que Mrcio 3an'ou ecli(sou
co)(leta)ente a *o cUnsulY
Cito #0+io, /& Hr&e Con*ita (2,33)
?
Plutarco a(resenta no seu li+ro as (ala+ras *o (r,(rio Coriolano, contri&uin*o assi) (ara u)a *escri8o +i+a e realista *a
(ersona3e)4
2
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
Perante tal a-ronta, os tri&unos a&an*ona) a sess8o e incita) a (le&e J re+olta4 @ 1ena*o conse3ue
a(a;i3uar o (o+o, )as este e.i3e que Coriolano se retrate (u&lica)ente4
:s tri)unos levantaram3se e disseram 6ue+ uma ve, 6ue o senado mostrava sensate,+ o povo %ederia em tudo
o 6ue fosse 7usto! $as e&ortaram $8r%io a falar em sua defesa relativamente ao seguinte/ podia ele afirmar 6ue
n(o dese7ava a runa da %onstitui'(o e a desuni(o do povo+ ao in%itar o senado a deso)ede%er ao seu apelo e+
no fim de tudo+ ao promover a guerra %ivil+ por )ater nos edis e trat83los de forma ultra7ante no foro e por
levar os %idad(os a pegar em armas? 0o afirmarem isto+ ou 6ueriam humilhar $8r%io pu)li%amente ;%aso
ele fosse levado pelo medo a reveren%iar a multid(o+ o 6ue seria %ontr8rio < sua nature,a= ou a virar a ira do
povo %ontra ele ;%aso ele agisse de a%ordo %om a sua nature,a+ mantivesse o seu orgulho e revelasse o seu
%ar8%ter=! >ra pre%isamente isto 6ue esperavam+ pois tinham avaliado o homem %orre%tamente!
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
/conteceu o que se es(era+a que acontecesse, (ois Coriolano n8o -oi ca(a; *e *ei.ar *e *i;er o que
(ensa+a e, *e(ois *e )uitos tu)ultos que o seu *iscurso (ro+ocara, as *uas (artes aca&ara) (or
concor*ar e) -a;er u) 7ul3a)ento a Coriolano4 /ca&aria (or ser con*ena*o, acusa*o *e trai8o4 L
-ora*o ao e.0lio4
!ra*o contra a sua ci*a*e, Coriolano *eci*e 7untar-se aos Holscos e ao seu ini)i3o *e se)(re Culo
Zcio
O
(ara atacar Ro)a4 Mas 'a+ia u) trata*o *e (a; entre os *ois (o+os e -oi necessrio criar u)
(rete.to (ara reiniciar 'ostili*a*es, con+encen*o os Ro)anos *e que os Holscos se (re(ara+a) (ara
atacar4 @s Holscos que esta+a) e) Ro)a (ara (artici(are) nuns 7o3os -ora) e.(ulsos e, (or isso,
sentin*o-se ultra7a*os, -i;era) e.i3Qncias e a 3uerra *e-la3rou4 @s Holscos, con*u;i*os (or Coriolano,
(arecia) i)&at0+eis4 Vuan*o Ro)a (arecia (er*i*a, *e(ois *e +rias tentati+as *e (a; -al'a*as, u)a
e)&ai.a*a *a )8e e *a es(osa, aco)(an'a*as (or u) 3ru(o *e )atronas (atr0cias, conse3ue
con+encer Coriolano a n8o atacar a ci*a*e4 Por a)or e -i*eli*a*e J )8e, Coriolano aceita tr=3uas
P
4
/cusa*o ent8o *e trai8o (elos Holscos, Coriolano teria si*o )orto e) (lena asse)&leia +olsca, (or
'o)ens a sol*o *e Culo, i)(e*in*o assi) a sua *e-esa, que eles te)ia)4
!. As fontes
Coriolano, u)a (ersona3e) 'ist,rico-len*ria *e Ro)a, interessou +rios 'istoria*ores *a
/nti3ui*a*e4
/ 'ist,ria *e Coriolano -oi, na /nti3ui*a*e, conta*a (or +rios autores e a (ersona3e) -oi cita*a a)iK*e co)
inten<es =ticas e (ol0ticas4 Mas o )ais curioso = que a -i3ura *o 3eneral ro)ano ne) se)(re -oi usa*a co)
os )es)os o&7ecti+os, sen*o u)as +e;es e+oca*a co)o e.e)(lo *e 'ero0s)o (ositi+o, outras +e;es co)o
(rot,ti(o *e ne3ati+i*a*e (ela trai8o que assu)ira contra Ro)a4
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
O
N8o e.iste consenso e) torno *o se3un*o no)e *e Culo4 Na +ers8o *o te.to *e Plutarco que us)os ele = c'a)a*o *e
Zcio4 1'a2es(eare c'a)a-l'e Culo /u-0*io, o que coinci*e co) outras e*i<es *o te.to *e Plutarco4 $) outro (or)enor
interessante = +eri-icar)os que na 'ist,ria *e Cito #0+io, Culo = c'a)a*o Zcio CKlioS e quan*o se narra o e.0lio *e Coriolano
entre o Holscos, *-se a enten*er que Coriolano n8o tin'a nen'u) ,*io es(ecial (or Culo, (arecen*o at= que os *ois se n8o
con'eceria) antes4
5is-rutou *a 'os(itali*a*e *e Zcio Culio, que era o 'o)e) )ais i)(ortante nesse te)(o entre os Holscos e
ini)i3o *e Ro)a4
Cito #0+io, 0) Vr)e Condita, (2,35)
P
Plutarco a(resenta esta iniciati+a *as )ul'eres co)o *e ins(ira8o *i+ina e (or isso os Ro)anos teria) constru0*o u)
te)(lo a "ortuna "e)inina no (onto on*e Coriolano e a )8e se ter8o encontra*o4 %ste e(is,*io (o*e ta)&=) ser
a(resenta*o co)o re(resentati+o *a 6(ietas: ro)ana
3
C0cero
10
ter si*o o autor ro)ano )ais anti3o a escre+er so&re Coriolano, na (ri)eira )eta*e *o
s=culo ! a4C4, )encionan*o-o e) +rios te.tos e se)(re *e u)a -or)a (ouco -a+or+el4 Cito #0+io
conta a sua +i*a no se3un*o li+ro *a sua 'ist,ria *e Ro)a
11
, escrito (or +olta *e 25 a4C4, assi) co)o
5ion0sio *e Balicarnasso, 'istoria*or e cr0tico literrio 3re3o *a Zsia Menor, no te.to 0ntiguidades
.omanas ;livros VI+ VII e VIII=+ pu)li%ado a 9 a!C4 @s trQs autores s8o (ortanto quase conte)(orEneos
e to*os *o s=culo ! a4C4
C0cero, (or e.e)(lo, o autor )ais anti3o con'eci*o a re-erir-se a Coriolano, te)-no -un*a)ental)ente co)o
o (rot,ti(o *o trai*or e a i)a3e) que *e-iniu no s=culo ! a4C4 )ante+e-se *urante )uito te)(o e co)o
)o*elo (ara +rios outros autores anti3os4 R Cito #0+io a(resenta Coriolano co)o u) *os 'er,is *o (assa*o
ro)ano, ain*a que co) u)a 'ist,ria in-eli;I u) 3ran*e 3eneral )as u) esta*ista -al'a*oY
1e3uin*o a lin'a li+iana, 5ion0sio *e Balicarnasso, nas suas /nti3ui*a*es Ro)anas, (u&lica*as e) ? a4C4,
intro*u; Coriolano i3ual)ente co)o u)a *as -i3ura (roe)inentes *o (assa*o re)oto *e Ro)a4 %) s0ntese,
(o*e)os a-ir)ar que o Coriolano *e 5ion0sio = u) 'o)e) cu7a +i*a aca&a *e u)a -or)a tr3ica (orque -oi
inca(a; *e conciliar os seus i*eais =ticos e (ol0ticos co) as conce(<es *a (le&e )aioritria4
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
Mas o te.to clssico )ais con'eci*o so&re Coriolano = o *e Plutarco, na sua o&ra Vidas Paralelas, 7
*o in0cio *o s=culo !!, que ter si*o ins(ira*o nos te.tos anteriores, o *e Cito #0+io e so&retu*o o *e
5ion0sio *e Balicarnasso4
$) *os as(ectos que ressalta i)e*iata)ente no te.to *e Plutarco = a sua a&or*a3e) racional, que o
6o&ri3a: a a(resentar +ers<es *i-erentes *a )es)a 'ist,ria, se elas e.istire), ou a (rocurar a(resentar
as ra;<es que (o*er8o e.(licar ca*a aconteci)ento
12
, outro = a -or)a co)o *escre+e co) )uitos
(or)enores e co) 3ran*e +i+aci*a*e )uitos e(is,*ios, co)o (or e.e)(lo as 3uerra contra os
Holscos, os con-litos e) Ro)a no 1ena*o que con*u;e) ao 7ul3a)ento e J e.(uls8o *e Coriolano, as
lutas *este ao la*o *os Holscos e os aconteci)entos ao )es)o te)(o na ci*a*e *e Ro)a4
$tili;a )es)o )uitas +e;es *escri<es que, n8o (arecen*o essenciais (ara a narrati+a, acrescenta)
enor)e realis)o e colori*o ao te.to4
/o +ere) as )ul'eres correre) (ela ci*a*e *e u) la*o (ara o outro e os +el'os ire) co)o su(licantes aos
te)(los c'orar e ro3ar, e que (or to*o o la*o -alta+a a cora3e) e (lanos (ara se sal+are), recon'ecera) que
o (o+o tin'a ra;8o4
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
Plutarco recorre ta)&=) -requente)ente ao *iscurso *irecto, conse3uin*o *essa )aneira u)a
caracteri;a8o (sicol,3ica *os (ersona3ens, co)o neste e(is,*io -inal e) que Coriolano ce*e (erante
a )8e, *e(ois *e u) lon3o e co)o+ente *iscurso *esta4
WVue )e -i;este tu, )8e9X 3ritou Mrcio4 %le le+antou-a, a(ertou -orte)ente a sua )8o *ireita e *isseI
WTan'aste[ % esta = u)a +it,ria a-ortuna*a (ara a (tria, )as -atal (ara )i), (ois s, (or ti )e +ou *aqui,
*errota*o4X
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
10
Vuis clarior in Traecia C'e)istocle, quis (otentior9 qui cu) i)(erator &ello Persico seruitute Traecia) li&erauisset
(ro(terque inui*ia) in e.siliu) e.(ulsus esset, in3ratae (atriae iniuria) non tulit, qua) -erre *e&uit, -ecit i*e), quo* .. annis
ante a(u* nos -ecerat Coriolanus4 Bis a*iutor contra (atria) inuentus est ne)oS itaque )orte) si&i uterque consciuit4
?e 0mi%itia, C0cero (G!!4 40)
Centati+a *e tra*u8o *o lati) *o te.to *e C0ceroI @uem foi na #r%ia mais ilustre e mais poderoso 6ue Aemsto%les?
>m)ora %omo general salvasse a #r%ia da servid(o na guerra persa e tivesse sido e&ilado por inve7a+ n(o suportou a
in7usti'a da p8tria ingrata+ %omo deveria+ e fe, o mesmo 6ue+ vinte anos antes+ fi,era Coriolano entre n-s! B(o foi en%ontrado
ningum %omo aliado deles %ontra a p8tria/ por isso+ um e outro se sui%idaram4
%sta +ers8o *i-erente e) C0cero *a )orte *e Coriolano = )ais u) ele)ento *e )ist=rio que )ereceria (or+entura al3u)a
re-le.8o4
11
Cito #0+io conta u)a +ers8o *a 'ist,ria *e Coriolano, que no essencial Plutarco res(eita, ain*a que )enos (or)enori;a*a e
)enos *ra)ati;a*a, no li+ro 2 *a sua o&ra 0) Vr)e Condita, sec<es \2,33] a \2,52]4 Cito #0+io ter si*o o (ri)eiro autor a
contar a 'ist,ria *e +i*a *e Coriolano *e u)a )aneira relati+a)ente e.austi+a, ano a ano, consula*o a consula*o, *e 4P3 a4
C a 4O? a4 C4, *escre+en*oI os -eitos )ilitares, as lutas na ci*a*e e a o(osi8o J (le&e, o e.0lio *e Ro)a, a aliana co) os
Holscos, o cerco a Ro)a e a inter+en8o *as )ul'eres4
12
@ e(is,*io relata*o (or Plutarco *a esttua *a "ortuna "e)inina, constru0*a (ara a3ra*ecer a sal+a8o *a ci*a*e (elas
)ul'eres, e que teria -ala*o (or *uas +e;es (ara *i;er 6Mul'eres, = caro aos *euses o que )e *e*icastes:, = (ara*i3)tico
*a tentati+a *o autor *e e.(licar racional)ente as(ectos *a 'ist,ria )ais in+eros0)eis4
4
/s &atal'as, on*e (artici(a Mrcio (Coriolano), contQ) *escri<es *e realis)o que (arece) *e que)
as ti+esse +i+encia*o4
/ ci*a*e -oi assi) to)a*a e a )aioria ocu(ou-se *o saque e *a (il'a3e) *e rique;as4 %nt8o, Mrcio 3ritou
in*i3na*o que era o-ensi+o que enquanto o cUnsul e os seus conci*a*8os (ro+a+el)ente ca0a) e luta+a)
contra os ini)i3os, eles se (reocu(a+a) e) enriquecer ou que so& o (rete.to *o enriqueci)ento -u3ia) *o
(eri3o4 N8o -ora) )uitos os que -i;era) caso, )as ele le+ou consi3o os +oluntrios e se3uiu (elo ca)in'o que
(erce&eu ser aquele (elo qual o e.=rcito a+anara4 / )aior (arte *as +e;es, e.orta+a e con+i*a+a os que o
se3uia) a n8o *esistire)4 @utras +e;es, ora+a aos *euses (ara que n8o o a&an*onasse) e) co)&ate, (ois
c'e3ara a o(ortuni*a*e *e (artil'ar o (eri3o co) os seus conci*a*8os4
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
Cal+e; (or isso, ' )uitos e(is,*ios, (or e.e)(lo to*a a sequQncia *as &atal'as contra os Holscos,
*escrita (or Plutarco, que (arece) ter si*o res(eita*os quase inte3ral)ente (elo *ra)a *e
1'a2es(eare, (or ser+ire) (er-eita)ente J constru8o *ra)tica4
Po*e)os a-ir)ar que Plutarco conse3ue co) os )=to*os que utili;a u)a +i+aci*a*e quase
cine)ato3r-ica4 "oi co) certe;a in-luencia*o (elos Poe)as Bo)=ricos - on*e encontra)os as
)es)as t=cnicas 3eri*as *e u)a -or)a )a3istral - e) es(ecial (ela !l0a*a, que ele con'ecia &e), ao
(onto *e citar +rios +ersos *o (oe)a no seu te.to, (ara su(ortar co) a autori*a*e *e Bo)ero a i*eia
*e ins(ira8o *i+ina e) aconteci)entos que a l,3ica te) *i-icul*a*e e) e.(licar4
Vuan*o, a (ro(,sito *os 3ran*es -eitos e *os i)(re+istos, ele (entenda3se Homero) a-ir)a e (rocla)aI
6%nt8o, /tena, a *eusa *e ol'os 3aros, ins(irou-o:
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
Plutarco *esco&re, relati+a)ente aos autores anteriores que nos a(resenta) Coriolano, u)a
a&or*a3e) ino+a*ora *a (ersona3e), a(arecen*o co)o u) ser 'u)ano co)(le.o, cu7os con-litos
interiores e e.teriores a con*u;e) *a 3l,ria J )orte (or trai8o4
Plutarco a*o(ta o que -oi 7 recon'eci*o co)o u)a Wterceira atitu*eX, a(resentan*o a (ersona3e) co)o u)a
-i3ura *e 3ran*es (otenciali*a*es e ca(a; *e atitu*es (ositi+as, )as ta)&=) *etentora *e u) carcter
que c'e3a a ser )isantr,(ico e e3o0sta4 $)a *as (ri)eiras -rases escritas (or Plutarco nesta Vita teste)un'a
a (ers(ecti+a *o seu autorI
%ste )es)o 'o)e) *eu teste)un'o *os que acre*ita) que a nature;a, ain*a que no&re e &oa,
se -or *es(ro+i*a *e e*uca8o, (ro*u; )uitas coisas &oas, )as ta)&=) )s, tal co)o acontece
na a3ricultura, quan*o u) terreno -=rtil = a&an*ona*o se) cui*a*os (1,3)4
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
@ que Plutarco tra; *e no+o J caracteri;a8o (sicol,3ica *e Coriolano = a co)(le.i*a*e *o et'os *o 'er,i, ao
'u)ani;ar a sua (ersonali*a*e4
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
Para Plutarco Coriolano = u) 'er,i cora7oso, o&stina*o, at= )a3nEni)o e &e)-intenciona*o, a que)
contu*o -alta a socia&ili*a*e e a eru*i8o, que s, a cultura, enten*i*a no senti*o 3re3o (paideia), (o*e
*ar4
/in*a que a sua in*i-erena (ara co) os (ra;eres, os so-ri)entos e as rique;as -osse a*)ira*a, c'a)an*o-se
a isso )o*era8o, 7ustia e cora3e), *etesta+a) a arro3Encia e in3rati*8o que ele )ostra+a nas rela<es co)
os seus conci*a*8os, (ois era) (r,(rias *e u) oli3arca4 Na +er*a*e, *e to*as as coisas &oas que a
&ene+olQncia *as Musas *is(ensa aos 'o)ens, nen'u)a = co)o a nature;a quan*o culti+a*a (ela ra;8o e
(ela e*uca8o, que assi) se su&)ete J )o*era8o e re7eita os e.cessos4
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
^ cora3e), Coriolano associa a no&re;a e o *es(ren*i)ento4
5as )uitas rique;as que tin'a) an3aria*o, co)o ar)as, ca+alos e 'o)ens, or*enou-l'e que to)asse (ara si
u) *=ci)o *e ca*a, antes *e *istri&uir (elos restantes4 /l=) *isso, (ela sua cora3e), (resenteou-o co) u)
ca+alo equi(a*o4 Mrcio a+anou (or entre a a(ro+a8o *os Ro)anos e *isse que rece&ia o ca+alo e que
a3ra*ecia os elo3ios *o )a3istra*o, )as que *is(ensa+a o que acre*ita+a ser u) (a3a)ento e n8o u)a
'onra, e que se contentaria co) a sua (arte4 tal co)o ca*a u) *os restantes4 WMas (eo u) -a+or es(ecialX,
5
*isse, We su(lico (ara que )o conce*a)4 %ntre os Holscos 'a+ia u) ',s(e*e que era )eu a)i3o, u) 'o)e)
7usto e sensato4 %le = a3ora u) (risioneiro e, antes rico e -eli;, = a3ora u) ser+o4 5os )uitos )ales que a3ora
o a-li3e), &astar-)e-ia e+itar-l'e u)I o *e ser +en*i*o4X
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
CD
/ a)&i+alQncia, as contra*i<es e o )ist=rio *a (ersona3e) )antQ)-se at= ao -i), co)o
(ressenti)os quan*o Plutarco nos relata que, *e(ois *a sua )orte l'e -ora) conce*i*as 'onras
)ilitares entre Holscos e e) Ro)a o luto *e *e; )eses *a tra*i8o4
@ Coriolano *e Plutarco 7 = (ortanto u)a (ersona3e) co)(le.a e contra*it,ria e (or isso ca(a; *e
*es(ertar o -asc0nio e) 1'a2es(eare e noutros autores at= J conte)(oranei*a*e4
Plutarco retrata Coriolano co) os )ati;es *e u) carcter tr3ico-(at=tico, latente na essQncia *a (ersona3e),
que aca&ar8o (or (ro(orcionar a 1'a2es(eare a )at=ria-(ri)a (ara u)a *as suas o&ras -un*a)entais
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
1'a2es(eare trans-or)a Coriolano nu)a (ersona3e) +i+a tal = o o&7ecti+o )aior *o teatro que
nos -ala e que se nos )ostra co)o u)a (essoa real, co) senti)entos e co) e)o<es, )as )ante+e-
se &astante -iel ao te.to *e Plutarco, conser+an*o )uitos *os e(is,*ios *o te.to ori3inal, (orque
encai.a+a) (er-eita)ente no *ra)atis)o *a (ea4 Mas 1'a2es(eare ta)&=) n8o te+e (e7o e)
alterar al3uns -actos, se)(re que tal ser+ia o *esenrolar *a ac8oI assi) (or e.e)(lo trans-or)a *uas
re+oltas *os (le&eus se(ara*as (or al3uns anos
14
nu)a Knica re+oltaI o )oti) que a&re o (ri)eiro
acto *a (ea = si)ultanea)ente (or (8o e (or )aior (artici(a8o *os (le&eus no (o*er, e ta)&=),
co) certe;a (or ra;<es *e *ra)atur3ia, *eci*e colocar o 1ena*o no Ca(it,lio e a elei8o *e Mrcio
lo3o a se3uir J 3uerra contra os Holscos, o que n8o acontece e) Plutarco
15
4
1'a2es(eare -oi &uscar esta 'ist,ria a Plutarco, )as trans-i3urou-a J lu; *a !n3laterra *o seu te)(o4 N8o nos
a(resentou a 'ist,ria *e Coriolano co)o Plutarco a trans)itiu, )as -e; *ela u)a ale3oria *a luta (elo (o*er e)
te)(os *e )u*ana 'ist,rica4 Per*eu-se e) ri3or 'ist,rico, 3an'ou-se e) +alor *ra)tico4
Manuel Resen*e, Botas de Aradu'(o de Coriolano 3 encena8o *e Ror3e 1il+a Melo - %nse)&le *e /ctores
Cere)os, (ara ter)inar a *iscuss8o *as -ontes so&re Coriolano, *e so&rele+ar que to*as s8o &astante
tar*ias, (ois to*os os te.tos s8o escritos +rios s=culos *e(ois *e Coriolano ter +i+i*o4 % )ais *e )il e
quin'entos anos se(ara) o te.to *e Plutarco *a tra3=*ia *e 1'a2es(eare4 %stas con*icionantes
le+a)-nos a (erce&er )el'or a -alta *e ri3or 'ist,rico que (o*ere)os es(erar *esses te.tos, )es)o
*o *e Plutarco
16
4
@ autor -or)ulou a sua (r,(ria inter(reta8o *o carcter *o 'er,i e i)(U-la J sua +ers8o *os aconteci)entos4
Para o e-eito, ele *is(ensa o ri3or 'ist,rico, (reocu(an*o-se )ais co) a constru8o (sicol,3ica *as
(ersona3ens4 Por isso )es)o n8o ser8o *e estran'ar as re-erQncias 'istorica)ente )enos correctas nas
Vidas, si)(les)ente (orque Plutarco *is(ensou a (recis8o cronol,3ica, e) &ene-0cio *e outros as(ectos que
consi*erou )ais i)(ortantes4
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
13
%ste e(is,*io *e *es(ren*i)ento *escrito (or Plutarco = res(eita*o inte3ral)ente *o te.to *e 1'a2es(eare4
14
%) Plutarco, a re+olta *e que resulta a no)ea8o *os tri&unos *a (le&e acontece antes *a 3uerra co) os Holscos e os
tu)ultos (elo (8o acontece) *e(ois4
15
%) Plutarco, *e(ois *a 3uerra ' )otins (o(ulares (elo (8o, Plutarco *escre+e +rios e(is,*ios associa*os,
no)ea*a)ente u)a e.(e*i8o *e Coriolano J terra *os /nciates (ara saquear )anti)entos4 1, *e(ois *isto, Mrcio
concorre a cUnsul e = recusa*o4 Co)o +eri-ica)os 1'a2es(eare, )anten*o o essencial *a 'ist,ria, alterou al3uns -actos4
16
Hrios autores ressalta) incon3ruQncias 'ist,ricas e contra*i<es na narrati+a *e Plutarco, *e que (o*ere)os tal+e;
*estacar a i*enti-ica8o *e Cor0olos co)o ci*a*e +olsca, quan*o na reali*a*e seria latina4 !sto -e; co) que inclusi+e al3uns,
co)o = o caso *e 1al)on, *e-en*a) a teoria *e que Coriolano era +olsco4
Ceria si*o a +ai*a*e ro)ana a trans-or)ar o +olsco Taio Mrcio nu) ro)ano e, (or conse3uinte, a *errota *os
Ro)anos a consequQncia *os -eitos *e u) ro)ano4
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
Curiosa)ente, esta teoria (arece ir *e encontro a inter(reta<es conte)(orEneas *e Coriolano, co)o
re-erire)os4 @ e(0teto Coriolanus+ que ta)&=) si3ni-ica nasci*o e) Cor0olos, (o*e ser i3ual)ente -onte *e
(ol=)ica4
6
Recon'ece)os (ortanto que os te.tos *e Plutarco e *e outros autores so&re Coriolano *e+er8o ter
si*o *es3asta*os (ela eros8o *a tra*i8o oral e )ol*a*os (ela cultura e (elos +alores *a Ro)a (r=-
i)(erial ou !)(erial
1?
4
Cere)os (or isso *e assu)ir que o li+ro *e Plutarco, nossa (rinci(al -onte &io3r-ica, = )uito )ais u)
escrito (ol0tico e literrio *o que u) trata*o 'ist,rico, a(esar *as &ases 'ist,ricas que cont=), *a sua
a&or*a3e) racional e *a sua (reocu(a8o e) *escre+er co) *etal'e to*os os aconteci)entos, co)o
salient)os4
". Como #ustificar o interesse por uma personagem lendria de $ dois
mil e %uin$entos anos&
Coriolanus )aM &e not as 6interestin3: as Hamlet, &ut it is, _it' 0ntony and Cleopatra, 1'a2es(eare`s )ost
assure* artistic success4 /n* (ro&a&lM )ore (eo(le 'a+e t'ou3't Hamlet a _or2 o- art &ecause t'eM -oun* it
interestin3, t'an 'a+e -oun* it interestin3 &ecause it is a _or2 o- art4 !t is t'e $ona 1isa o- literature4
C414 %lliot, Hamlet and His Pro)lems, 1P1P
@ que torna Coriolano nu)a tal eni3)tica -i3ura9 Co)o 7usti-icar a -or)a co)o atrai tantos autores,
)es)o no (resente9 Cal interesse, que o&ser+a)os )anter-se ao lon3o *os s=culos, (o*er co)ear
(or 7usti-icar-se (or a 'ist,ria *e Ro)a, no -i) *a )onarquia e nos (ri)eiros s=culos *a Re(K&lica, ser
u)a 'ist,ria t8o rica e) aconteci)entos e t8o *i+ersi-ica*a e) solu<es e )o*elos (ol0ticos4
@ (er0o*o, que se3un*o o 'istoria*or ro)ano co&re 364 anos *es*e a -un*a8o *a ci*a*e, = rico e)
e.(eriQncias (ol0ticas e )ilitares4 "ora) estas e.(eriQncias que a7u*ara) a *ar -or)a a Ro)a, (re(aran*o-a
(ara crescer (or s=culos at= -inal)ente entrar e) *eca*Qncia4 /s (rinci(ais institui<es *a Re(K&lica -ora)
cria*as nestes 364 anos4 Ca)&=) -oi neste (er0o*o que o e.=rcito ro)ano atin3iu u) 3rau *e *isci(lina,
(ro-issionali;a8o e )aturi*a*e se) i3ual na /nti3ui*a*e4
"&io *e @li+eira Ri&eiro, #uerra e Polti%a em .oma/ anota'*es so)re 0) Vr)e Condita 1i)ri
Co) (aciQncia, +a)os encontran*o autores que se a(ro(riara) *e Coriolano4 Po*er0a)os co)ear
(or *estacar, (ela sua i)(ortEncia, Maquia+el, que escre+eu no s=culo GH! u)a *e suas (rinci(ais
o&ras so& a ins(ira8o *os *e; (ri)eiros li+ros *e 0) Vr)e Condita *e Cito #0+io, que nos narra) a
'ist,ria *e Ro)a *es*e a -un*a8o at= )ea*os *o s=culo !H4 @ o&7eti+o *esta o&ra *e Maquia+el era
*e e.trair li<es so&re a (ol0tica e so&re a arte *a 3uerra, a (artir *a (r,(ria Bist,ria *e Ro)a, tal co)o
esta -oi relata*a (elo Pa*uano4
@s que estu*are) o que -oi o inicio *e Ro)a, seus le3isla*ores e a or*e) (K&lica que institu0ra), n8o se
es(antar8o *e sa&er que tantas +irtu*es ten'a) si*o ali culti+a*as *urante s=culos, e que aquela ci*a*e se
ten'a torna*o centro *e i)enso i)(=rio4
Maquia+el, Coment8rios so)re a primeira d%ada de Aito 1vio
Para Maquia+el, utili;an*o Cito #0+io co)o -onte, Ro)a -oi ca(a; *e encontrar u) )o*elo (ol0tico
*inE)ico, alicera*o nu) esque)a 7ur0*ico equili&ra*o, que 3arantia os *ireitos -un*a)entais e as
li&er*a*es *as +rias classes e u)a ca(aci*a*e *e a*a(ta8o J )u*ana se) +iolQncia e.tre)a,
(ossi&ilitan*o assi) a so&re+i+Qncia *a ci*a*e e (osterior)ente a constru8o *o i)(=rio4 % Coriolano
= usa*o (or Maquia+el co)o u) e.e)(lo (ara*i3)tico *o siste)a (ol0tico a -uncionar, (ossi&ilitan*o
aos (le&eus a-astar u) cUnsul que n8o aceita+a)4
5e -acto, Cito #0+io e a Ro)a que ele *escre+e tQ) ser+i*o (ara )uitos estu*os so&re o siste)a
(ol0tico ro)ano4
$)a *as (ri)eiras 3ran*es li<es *e (ol0tica re-eri*a no li+ro *e Cito #0+io ocorreu no !nterre3no, e) que os
sena*ores 6444co)(reen*era) que era (reciso o-erecer es(ontanea)ente o que iria) (er*er *e qualquer
-or)a4: / arte *e *issi)ular = essencial (ara aqueles que (reten*e) 3o+ernar 'o)ens4 /-inal, se)(re -oi e
se)(re ser (reciso se )anter a(arente)ente no controle *a situa8o, )es)o quan*o a )es)a -u3iu ao
controlo4 Mini)i;ar u)a +it,ria -a;en*o-a (arecer u)a concess8o (o*e ser t8o Ktil quanto trans-or)ar a *errota
nu)a +it,ria a(arente4
"&io *e @li+eira Ri&eiro, #uerra e Polti%a em .oma/ anota'*es so)re 0) Er)e Condita 1i)ri
1?
Cal -en,)eno (o*e e+i*enciar-se )uito clara)ente na -or)a co)o Her30lio na >neida se ser+iu *a 'ist,ria *e Ro)a (ara
alicerar u) (aralelo entre %neiasaR,)ulo e o i)(era*or /u3usto, contri&uin*o (ara -ortalecer a con+ic8o *a sua essQncia
*i+ina, co)o 'er*eiro *e H=nus e *e Marte, )8e *e %neias e (ai *e R,)ulo res(ecti+a)ente4
?
%ra so&retu*o esta arte *a *issi)ula8o que Coriolano recusa+a4 Recusa+a-a (orque n8o aceita+a
-in3ir ser o que n8o era4 Coriolano (er)ite assi) 'o7e re(resentar *e u)a -or)a acutilante o con-lito
uni+ersal entre a inte3ri*a*e (essoal e a necessi*a*e *e (o(ulari*a*e *e que) as(ira a ser l0*er4 %
que actual tal con-lito se nos a(resenta nu) )un*o *e *e)ocracia -or)al, tantas +e;es es+a;ia*a *e
(rinc0(ios, on*e a 'onra se a7oel'a (erante a necessi*a*e *e conquistar +otos[
Ro)a era ent8o u)a ci*a*e c'eia *e crises e *e contra*i<es4 Ba+ia *uas classes nu)a tens8o
(er)anente, o que (ro+oca+a )u*anas na rela8o *e -oras e no siste)a (ol0tico que a su(orta+a4 @
cresci)ento territorial e as trans-or)a<es (ol0ticas n8o -ora) ca(a;es *e resol+er as *is(utas entre
(atr0cios e (le&eus4 / ca*a iniciati+a i3ualitria *os (le&eus, a rea8o (atr0cia -a;ia a ci*a*e retornar J
sua tra*i8o *e (re*o)inEncia *e u)a classe so&re outra4 Coriolano re(resenta este cal*o *e
trans-or)a8o4
Cer si*o essa e-er+escQncia (olitica e) Ro)a, no te)(o *e Coriolano, u)a *as con*icionantes que
atraiu 1'a2es(eare, que (reten*ia co) a (ea -a;er o (aralelo co) a !n3laterra *o seu te)(o, e) que
ocorria) re+oltas +iolentas contra a a(ro(ria8o *e terras *as co)uni*a*es, con'eci*as co)o as
Re+oltas *as Cerras M=*ias ($idlands Eprising)4 #en*o a tra3=*ia *e 1'a2es(eare +eri-ica)os
i)e*iata)ente que ela cont=) u) -orte contorno (ol0tico4
!t is, ar3ua&lM, 1'a2es(eare`s )ost (olitical _or2 an* as suc', 'as &een use* as a tool -or (olitical (ro(a3an*a
#aura M4 Nelson + 0ppropriating "hakespeare/ Coriolanus as 20t' CenturM Pro(a3an*a
/ssiste-se *urante to*a a (ea a u) conte.to *e luta acesa *e classes4 %ste *iscurso *e u) ci*a*8o
ro)ano, *urante a re+olta (o(ular que a&re lo3o o 1b acto, = esclarece*or4
Ci*a*8o Aons ci*a*8os s8o os (atr0cios4 / n,s conta)-nos co)o (o&res ci*a*8os4 @ que so&ra aos *e ci)a
7 nos -arta+a a n,s4 1e quisesse) ce*er-nos os so&e7os antes *e se estra3are), ain*a (o*0a)os (ensar que
nos trata+a) co) 'u)ani*a*e4 Mas so)os-l'es *e)asia*o carosI a (enKria que nos conso)e, o esten*al *a
nossa )is=ria, = o in+entrio on*e assenta) a sua -arturaS o nosso so-ri)ento = o lucro *eles4 Cire)os
*es-oro co) estes -ueiros antes que -ique)os )a3ros co)o es(etos4 Vue os *euses sa&e) que *i3o isto (or
-o)e *e (8o e n8o (or se*e *e +in3ana4 (/cto !, Cena !)
Coriolano = ele (r,(rio u)a a)l3a)a *e contra*i<esI cora7oso, leal, *e*ica*o e -iel a Ro)a, = ao
)es)o te)(o a+esso Js trans-or)a<es que *i)inue) o (o*er *os (atr0cios, )as, )es)o nessa sua
to)a*a *e (osi8o conser+a*ora, )uitas +e;es ressalta so&retu*o u)a o(osi8o J )entira e J
*e)a3o3ia e J (ol0tica -eita *e en3anos e *e trai<es4
Mas co)o enten*er ta)&=) o -asc0nio *e Arec't (ela -i3ura *e Coriolano9 ^ (ri)eira +ista, u)a
leitura si)(lista *o enre*o, centra*o nu)a -i3ura )ilitarista e aristocrtica, (areceria tornar essa
atrac8o *i-0cil4 Mas *e -acto Arec't tra&al'ou nu)a +ers8o *e Coriolano nos Klti)os anos *a sua +i*a,
e) Aerli), co) o Ferliner >nsem)le4 / nossa inco)(reens8o (o*er recru*escer, sa&en*o que o
Coriolano *e 1'a2es(eare -oi u)a (ea c'a+e na (ro(a3an*a na;i *urante *os anos *a
Reic's2ultur2a))er *e Toe&&els4
Coriolanus`s actual a)&i+alence a&out t'e (olitics it sta3es, its _illin3ness to air eac' si*e`s case, )a*e it
suita&le -or a((ro(riation an*, +ia e.cision an* a**ition, retoolin3 into (ro(a3an*a4
Coriolanus, Ahe BeG Cam)ridge "hakespeare4 !ntro*u8o (or #ee Aliss4
Por ser u)a (ersona3e) co)(le.a e contra*it,ria, Coriolano, na sua a)&i+alQncia, (er)ite leituras
*i+ersas, o que (ossi&ilitou o sucesso *a (ea, encena*a e) to*as as =(ocas, e a e.alta8o *e
+alores e *e i*eolo3ias )uito *i-erentes4
/ +ers8o &rec'tiana intro*u;iu )u*anas na encena8o, co) o intuito *e )u*ar o -oco (ara os
con-litos sociais e (ol0ticos que )oti+a) a 'ist,ria4 Arec't (reten*eria ta)&=) esta&elecer u) (aralelo
entre as re+oltas (o(ulares na !n3laterra *e 1'a2es(eare e as re+oltas que ele (resencia+a na R5/ e
que cul)inara) e) 1? *e Run'o *e 1P53 nu)a 3ran*e )ani-esta8o contra a -o)e4
Arec't`s Coriolan attac2e* t'e rulers t'at )istreate* t'e (eo(le an* -or_ar*e* t'e i*ea t'at t'e )asses nee*e*
to re)o+e corru(t lea*ers an* (ro)ote t'eir o_n a3en*a4 C'e e+ents o- Rune 1? closelM )irror t'e e+ents o- t'e
Mi*lan*s Re+olt in %n3lan* in 160?Y4
O
1c'olars s(eculate t'at Plutarc', Citus #i+ius an* Menenius /3ri((a _ere i*enti-ie* as sources -or t'e (laM to
'i*e 1'a2es(eare`s (art in t'e riotsY Arec't also *o_n(laMe* 'is role in t'e Rune 1? e+ents to (re+ent
e.(osure to t'e 1o+iets4
#aura M4 Nelson + 0ppropriating "hakespeare/ Coriolanus as 20t' CenturM Pro(a3an*a
/ssi) a )u*ana )ais e+i*ente na +ers8o *e Arec't = a que ele intro*u; no (a(el *ese)(en'a*o
(elos ci*a*8os *a (le&e4 18o )ais racionais, )ais esclareci*os e +8o ser eles que no -i) luta) (or
Ro)a contra Coriolano4 Mas Arec't te) o cui*a*o *e n8o -a;er *e Coriolano u)a (ersona3e)
ne-asta4 Pelo contrrio conser+a a sua *i3ni*a*e, acentua a sua ce3ueira e at= a sua in3enui*a*e
(ol0tica4 %) +e; *e ser +isto co)o u) -antico anti-*e)ocrata, co)o u) aristocrata contra o (o+o,
(o*e sentir-se quase co)o u) esquer*ista ra*ical e in3=nuo que se *ei.a le+ar (ela (ai.8o4
/ tra3=*ia *e Coriolano = essaI = su&stitu0*o (elo (o+o4 No sena*o, na cena -inal, u) (e*i*o *e luto nacional
(ela sua )orte = re7eita*o4 6Re7eita*o: = a Klti)a (ala+ra *a (ea4
Coriolano n8o = a tra3=*ia *e u) 3ran*e 'o)e) in*is(ens+el, (ara Arec't = a tra3=*ia *e u) (o+o que te)
u) 'er,i contra si4
RKlia Correia, : interesse de F+ Fre%ht por H! "hakespeare
@utra quest8o (or+entura (resente no Coriolano *e Arec't, na o(ini8o *e RKlia Correia, = a cr0tica
i)(l0cita ao culto *a (ersonali*a*e *o 'er,i, que aca&aria (or 7usti-icar o seu &ani)ento4
Para al3uns autores conte)(orEneos que inter(retara) Coriolano = )es)o *iscut0+el *i;er que
Coriolano est contra o (o+o4 Para esses autores, os tri&unos *a (le&e (o*e) ser +istos co)o
con*utores o(ortunistas *e u)a 'or*a (o(ular )ani(ul+el, e n8o co)o +er*a*eiros li*eres
(o(ulares, co)o se e+i*encia no -il)e )uito recente *e Coriolano *e Ral(' "iennes (2012)4
Vuer *i;er ent8o que Coriolano est contra o (o+o9 Vue (o+o9 @s 6(le&eus: re(resenta*os (elos *ois
tri&unos, Aruto e 1ic0nio, n8o s8o tra&al'a*ores e.(lora*os, )as si) u)a 'or*a lu)(e)(roletria, a ral=
sustenta*a (elo %sta*oS e os *ois tri&unos s8o )ani(ula*ores (roto-ascistas *essa 'or*a citan*o cane
(ci*a*8o *o -il)e *e Felles), eles -ala) (elo (o+o co)u) (ara que o (o&re (o+o co)u) n8o -ale (or si
)es)o4 1e (rocurar)os o que re(resenta 6(o+o:, certa)ente o encontrare)os entre os +olscos
1O
4
Coriolano = u)a )quina *e )atar, u) 6sol*a*o (er-eito:, e e.ata)ente (or ser u) 6,r38o se) u) cor(o: =
que n8o = -iel J sua classe e (o*e -acil)ente se colocar a ser+io *os o(ri)i*os co)o -icou claro co) C'e
Tue+ara, u) re+olucionrio ta)&=) te) *e ser u)a 6)quina *e )atar:I 6o ,*io = u) ele)ento *e lutaS o ,*io
i)(lac+el ao ini)i3o que nos i)(ele (ara al=) *as li)ita<es naturais *o ser 'u)ano e nos trans-or)a e)
u)a e-eti+a, +iolenta, -ria e seleti+a )quina *e )atar4 Nossos sol*a*os tQ) *e ser assi)S u) (o+o se) ,*io
n8o (o*e *errotar u) ini)i3o &rutal4:
1la+o7 di;e2, Coriolano nosso %ontemporIneo
@ Coriolano *e Plutarco, *e 1'a2es(eare e )es)o *e )uitos autores conte)(orEneos continua) a
e)ocionar-nos (orque s8o o&ras que (ara al=) *e nos contare) u)a 'ist,ria 'ist,rica--icciona*a rica
e) aconteci)entos nos re+ela) e) Coriolano, co) as suas contra*i<es e )Klti(las *i)ens<es, a
co)(le.i*a*e *a nature;a 'u)ana4
Para testar u)a +er*a*eira o&ra *e arte, &asta (er3untar)os co)o ela so&re+i+e J *esconte.tuali;a8o, J
trans(osi8o (ara u) no+o conte.to4 Cal+e; a )el'or )aneira *e *e-inir u) clssico se7a *i;en*o que ele
-unciona co)o os ol'os *e 5eus e) u)a i)a3e) reli3iosaI n8o i)(orta a nossa (osi8o no recinto, a i)a3e)
se)(re (arece estar ol'an*o (ara n,s4
1la+o7 di;e2, Coriolano nosso %ontemporIneo
% continua) a e)ocionar-nos ta)&=) (orque, quer Plutarco quer 1'a2es(eare, -ora) ca(a;es *e
construir, e) torno *e u)a 'ist,ria -ascinante e uni+ersal, o&7ectos est=ticos que nos *eslu)&ra)4
Por isso Coriolano (o*e ser t8o ins(ira*or e t8o *esa-ia*or (ara os cria*ores conte)(orEneos, na
+is8o *e conte)(oranei*a*e *e Tior3io /3a)&en4
Pertence real)ente ao seu te)(o, = +er*a*eira)ente conte)(orEneo aquele que n8o coinci*e (er-eita)ente
co) ele, ne) se a*a(ta Js suas e.i3Qncias e = (or isso, nesse senti*o, inactual4 Mas, 7usta)ente (or isso, a
1O
1eria interessante *iscutir esta inter(reta8o li3a*a J 'i(,tese *e-en*i*a (or 1al)on *e que Coriolano seria
+olsco4
P
(artir *o seu a-asta)ento e *o seu anacronis)o, = ca(a; *e (erce&er e *e ca(tar o seu te)(o )el'or *o que
os outros4
444
/ conte)(oranei*a*e =, assi), u)a rela8o sin3ular co) o nosso (r,(rio te)(o, que a ele a*ere e *ele se
*istancia e) si)ultEneo4
444
@s que coinci*e) *e)asia*o (lena)ente co) a =(oca, que concor*a) (er-eita)ente co) ela, n8o s8o
conte)(orEneos, (orque, 7usta)ente (or isso, n8o conse3ue) +Q-la4
Tior3io /3a)&en, e) ensaio : 6ue o ContemporIneo 3 Bude,
1P
/ rique;a (sicol,3ica *e Coriolano, a sua a)&i3ui*a*e, as contra*i<es (essoais, sociais, culturais e
(ol0ticas e) que se )o+e (ro(icia) terreno -=rtil (ara a (ro*u8o *e (ersona3ens que ro)(e) co) o
seu te)(o, que n8o 6coinci*e) *e)asia*o co) a =(oca e) que s8o cria*as:4 Coriolano (arece conter
to*os os in3re*ientes (ara (o*er estar J -rente *este e *e to*os os te)(os e assi) (o*er ser
a(ro(ria*o (elos conte)(orEneos *e to*as as =(ocas4 @s Coriolanos, que tantos autores )ol*ara)
ao lon3o *e s=culos, co)o )et-oras *os aconteci)entos *os seu te)(o, *es*e 1'a2es(eare a
Arec't, a Ral(' "iennes ou J co)(an'ia Aei7in3 Peo(lees /rt C'eatre *e Pequi), (arece) ser *isso
(ro+a su-iciente4
'. (s )alores gregos e romanos na figura de Coriolano
5ulce et *ecoru) (ro (tria )ori
Borcio, :des (!!,2,13)
"oi e) 1'a2es(eare que a (oss0+el li3a8o *e Coriolano J e(o(eia 'o)=rica se tornou e+i*ente (ara
n,s4 Cen*o li*o a Ilada ' (ouco te)(o, as cenas +i+as *e &atal'as e) (alco, na encena8o recente
*e Coriolano, que +i)os no CN1R, recor*ara)-nos a +i+aci*a*e *os co)&ates no (oe)a 'o)=rico4
Pareceu-nos que est+a)os co) Coriolano, e) )uitos as(ectos, na (resena *e u) 3uerreiro
(ri)iti+o *a !l0a*a, *e u) 5io)e*es, *e u) /7a. ou *e u) /quiles4 % -ic)os -eli;es ao con-ir)ar que
outros (ensa+a) o )es)oI
@ carcter *e Coriolano (arece ter si*o i3ual)ente )ol*a*o so&re os as(ectos )arciais e irasc0+eis *o /quiles
=(ico, *e u)a -or)a que aca&a (or contri&uir (ara a 7usti-ica8o *o seu *esaire co)o esta*ista4
%-ecti+a)ente, a ira *e Coriolano asse)el'a-se e) )uito ao a)uo *o 'er,i 'o)=rico4 Cal co)o as +irtu*es *o
arquet0(ico /quiles s8o u)a *es3raa (ara os seus ini)i3os, ta)&=) Coriolano se re+ela u) a*+ersrio
in+enc0+el (ara os ini)i3os *e Ro)a e (osterior)ente (ara a (r,(ria ci*a*e4
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
%ste la*o 3uerreiro (ri)iti+o ta)&=) (o*e ser intu0*o e) Plutarco4 Co)o situar ent8o Coriolano no
conte.to 'o)=rico9
Cal co)o os 3uerreiros *a Ilada, = no ca)(o *e &atal'a que Coriolano &usca a e.celQncia, a 6arete:
*os Tre3os4 Mas Coriolano, ao contrrio *os 3uerreiros 3re3os, nunca se (reocu(a co) o (r=)io4 @s
(r=)ios, que (ara os Tre3os era) o recon'eci)ento (elos outros *essa e.celQncia, = *es*en'a*o
(or Coriolano4 Plutarco -risa (or )ais *e u)a +e; o *es*=) *e Coriolano (elos (r=)ios, co)o
naquele e(is,*io aci)a transcrito, on*e o 3eneral Co)0nio (reten*e (re)i-lo (ela sua +alentia contra
os Holscos, o-erecen*o-l'e u) *=ci)o *o saque4 % Coriolano or3ul'a-se )ais u)a +e; *o seu
*es(ren*i)ento quan*o se a(resenta a CuloI
6N8o 3an'ei nen'u) outro (r=)io *aqueles )uitos tra&al'os e (eri3os sen8o o no)e, )arca *a )in'a
ini)i;a*e (ara con+osco4:
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano
/o contrrio *e /quiles que se re+olta (a c,lera -unesta *e /quiles) quan*o /3a)=)non l'e retira o
(r=)io, (ro+a *a 6ti)e:, Coriolano re+olta-se quan*o os tri&unos l'e c'a)a) trai*or *e Ro)aI a
-i*eli*a*e (-i*es) a Ro)a = (ara ele o +alor )aior4 Mes)o o -acto *e Coriolano se re+oltar contra
1P
/ (ala+ra 6conte)(orEneo: = 'o7e (eri3osa, u) -also a)i3o, (ois (o*e ser usa*a (ara si3ni-icar coisas )uito
*i-erentes4 !*enti-ica)os (elo )enos trQs si3ni-ica*os )uito *istintosI 14 o que = *o nosso te)(oS 24 u)a atitu*e
art0stica *e ru(tura *as -un*a<es *a arte, tal co)o ela era at= ao )o*ernis)oS 34 o si3ni-ica*o que l'e = *a*o
(or /3a)&en *e estar J -rente *o seu te)(o4 L (or isso necessrio e) qualquer te.to clari-icar qual o senti*o e)
que a (ala+ra 6conte)(orEneo: se utili;a4 /qui esta)os a us-la co) o senti*o que /3a)&en l'e atri&ui4
10
Ro)a (o*e ser inter(reta*o co)o u)a *e-esa *a 6-i*es:4 5e -acto, co)o a-ir)a M4B4 Roc'a Pereira o
seu li+ro >studos de Cultura Cl8ssi%a II 6%sta fides = u) 7ura)ento que co)(ro)ete ambas
(su&lin'a*o nosso) as (artes na o&ser+Encia *e u) (acto &e) -ir)e:, co)o ela co)(ro+a co) o +erso
*e Lnio nos 0nais 6Rece&e e * a fides e -or7a u)a aliana &e) -ir)e:
20
4 / )es)a 6-i*es:, que 7usti-ica
a 'eroici*a*e *e Coriolano, (o*e assi) e.(licar a sua re+olta, (or Ro)a a ter que&ra*o4
1'a2es(eare acentua esse la*o *e 3uerreiro (ri)iti+o, ao a-ir)ar no seu te.to que Coriolano = u)
sol*a*o e n8o +alori;a a (ala+ra, so&retu*o a (ala+ra a*orna*a, (ersuasi+a4 / *eter)ina*a altura,
(erante u) *os tri&unos *a (le&e, Coriolano a-ir)a 6Contu*o, eu, que os 3ol(es n8o a&ala), *e
(ala+ras -u7o4 N8o )e a*ulastesS lo3o, n8o -eristes4: Curiosa)ente, esta i*eia = contraria*a )ais *o
que u)a +e; no te.to *e Plutarco, co)o quan*o *escre+e a a(resenta8o *e Coriolano (erante os
Holscos4
/ssi) que -oi c'a)a*o, Mrcio *iscursou (ara a )ulti*8o, re+elan*o-se n8o )enos ca(a; co) as (ala+ras \*o
que na 3uerra], quer (ela sua inteli3Qncia quer (ela not+el cora3e)4 Por isso, -oi *esi3na*o 7unta)ente co)
Culo co)an*ante (leni(otencirio (ara a 3uerra4
Plutarco+ Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano

/ (ersonali*a*e *e Coriolano = e) Plutarco e 1'a2es(eare (ro-un*a)ente )arca*a (ela -i3ura
austera *a )8e, que ta)&=) (o*e ser li*a co)o u) s0)&olo cor(ori;a*o *a sua -i*eli*a*e aos
+alores ro)anos4
Muitas -ora) ent8o as &atal'as e as 3uerras le+a*as a ca&o (elos Ro)anos4 Mas n8o 'ou+e u)a sequer *e
que ele re3ressasse se) u)a coroa ou u) outro (r=)io 'onroso4 %nquanto (ara outros a )eta a alcanar era
a e.celQncia, (ara ele a )eta era a ale3ria *a )8e4 %sta, quan*o o +ia coroa*o ou ou+ia os a(lausos que l'e
*iri3ia), a&raa+a-o e c'ora+a *e ale3ria, o que ele consi*era+a o )aior +alor e o enc'ia *e -elici*a*e4
!&i*e)
%) 1'a2es(eare, este 3uerreiro in*o)+el e *esinteressa*o (elos (r=)ios, que Plutarco nos
a(resenta, assu)e carcter *e rele+o
21
4 /s )o*i-ica<es que (o*e)os i*enti-icar na 'ist,ria *e
Coriolano na +ers8o *e 1'a2es(eare relati+a)ente ao te.to *e Plutarco (arece) ter si*o (ensa*as
(ara intensi-icar o e-eito *ra)tico e) torno *o (rota3onista4
20
4/cci(e *aque -i*e) -oe*usque -eri &ene -ir)u)4
21
Coriolano re+ela ao lon3o *e to*a a (ea *e 1'a2es(eare u)a cora3e) se) li)ites e u)a atrac8o -0sica (elo co)&ate,
e) (articular contra o seu 3ran*e a*+ersrio +olsco Culo4
Coriolano Meio co) )eio an*asse o )un*o Js turrasa % ele *o )eu la*o, eu *esertaraa 1, (ara o co)&ater4
%le = le8oa Vue *e caar )e or3ul'o (/cto !, cena !)
Hrias +e;es na (ea, Coriolano -risa co) *eter)ina8o o *es(re;o (elos (r=)ios e) troca *a sua +alentia e *a *e*ica8o a
Ro)a4 Vuan*o Co)0nio, c'e-e *as tro(as ro)anas l'e *i; (ara escol'er o que (reten*e *o saque, *e(ois *a +it,ria so&re os
Holscos ele res(on*eI
Coriolano /3ra*eo, 3eneral4a N8o consi3o (or=) que )eu (eito aceitea Pa3a (ela )in'a es(a*aS recuso
issoa % s, (reten*o a (arte que (ertencea / to*os que assistira) na e)(resa (/cto !, Cena !G)
Perante a o-erta *e u) lu3ar *e cUnsul tenta *es*e o in0cio a escusa, 5e notar que aqui a 'ist,ria *i+er3e *e Plutarco, on*e
esta a+ers8o e recusa *o lu3ar *e cUnsul n8o a(arece4
Coriolano - Vueri*a )8e,a /ntes quero ser+i-los a )eu )o*o a Vue ao seu os co)an*ar4 (/cto !!, Cena !)
1en*o -ora*o a aceitar o lu3ar, o Coriolano *e 1'a2es(eare )ostra o seu *escon-orto, co)o noutras (assa3ens *a (ea,
(erante elo3ios (K&licosI
Coriolano - Per*oai-)ea Mas antes as )in'as -eri*as se a&risse) *e no+oa 5o que ou+ir co) as -i;4 (/cto !!,
Cena !!)
Na (ea, )ais u)a +e; -u3in*o ao te.to *e Plutarco, Coriolano recusa )ostrar as -eri*as ao (o+o, co)o era costu)e (ara
(ro+ar a 'eroici*a*eI
Coriolano - Peo-+os (or tu*o,a Pou(ai-)e a tal costu)e (ois n8o (ossoa / tKnica +estir e *esco&ertoa !nstar a
que )e *Qe) seus su-r3iosa Por )or *as )in'as -eri*as4 Consentia Vue o n8o -aa4 (/cto !!, Cena !!)
@r3ul'oso , Coriolano recusa-se a (e*ir *escul(a aos tri&unos *a (le&e4
Men=nio - Pe*ir *escul(a (elo que -i;este4
Coriolano / eles9 N8o consi3o -a;Q-lo ante os *euses4a / eles o -arei9 (/cto !!!, Cena !!)
"inal)ente, renitente, aceita usar as 6(ala+ras &astar*as:, as 6-alas *e cor e cola*as s, J l0n3ua:, co)o l'e aconsel'ara a
)8e e *is(<e-se a +estir a 6al)a *e ra)eira: que a )8e l'e o-erece4
Coriolano f Pronto[ Ce) *e ser[a 1o)e-te )eu carcter[ Vue entre e) )i)a $)a al)a *e ra)eira[(/cto !!!,
Cena !!)
No entanto, enquanto a )8e te) u)a (erce(8o (ol0tica, e) 1'a2es(eare Coriolano = quase s, u) 'o)e) *e ac8o, se)
a)&i<es *e lu3ares (ol0ticos4 5e(ois *e ter encoleri;a*o os tri&unos *a (le&e e arrisca*o (er*er o lu3ar *e cUnsul, que l'e
-ora (ro)eti*o, a )8e (rocura -a;Q-lo reconsi*erar4
Coriolano - Porque )e quereis )ais &ran*o9 aVuereis que se7a a "also ao que sou9
HolK)nia - 1en'or, sen'or4a @ teu (o*er *e+eras ter -ir)a*oa /ntes *e o es&an7ar4 (/cto !!!, Cena !!)
11
"a;en*o o (aralelo *e Coriolano co) /quiles, (o*er0a)os ta)&=) esta&elecer u)a rela8o entre
Culo e Beitor e entre HolK)nia e a *eusa C=tis4 Parece 'a+er assi) na len*a *e Coriolano e na
tra3=*ia *e 1'a2es(eare a re+isita8o *a e(o(eia4
1e3uin*o a anlise *a in-luQncia =(ica no *esen'o *o (er-il *e Coriolano, Culo = u)a es(=cie *e Beitor
Y
HolK)nia, alter-e3o *a C=tis 'o)=rica, = u)a )et-ora *a (r,(ria $r&e
Nuno 1i)<es Ro*ri3ues, Introdu'(o a Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano *e Plutarco
Parece-nos no entanto, e) -ace *o que a(resent)os, que esta)os na (resena *e u) 3uerreiro
*istinto *o 'er,i 3re3o4 %sta *i-erena tra*u;ir a *istEncia entre o que si3ni-ica+a ser 3re3o ou ser
ro)ano na /nti3ui*a*e4 %nquanto os Tre3os (re;a+a) so&retu*o o in*i+0*uo e a li&er*a*e in*i+i*ual,
e (ortanto +alori;a+a) a sua i)a3e) (erante a co)uni*a*e (6ti)e:), os Ro)anos assu)e) co)o
+alor su(re)o a -i*eli*a*e J (tria, o in*i+0*uo se)(re ao ser+io *e Ro)a e *o !)(=rio, que o +erso
*e Borcio, que us)os co)o e(03ra-e *este ca(0tulo, t8o &e) sinteti;a e que 7 Cito #0+io sinteti;araI
L +irtu*e ro)ana a3ir e so-rer4
Cito #0+io, 0) Vr)e Condita
/ 6arete:, co)o +alor central *a aristocracia 3re3a, (arece assi) ter si*o trans-or)a*a na 6-i*es:
ro)ana
22
4
22
%) ri3or (o*er-se-ia a-ir)ar que o +alor ro)ano )ais i*enti-ic+el co) a 6arete: 3re3a = a 6+irtus:4 L +er*a*e, )as aqui
a(enas (reten*e)os relacionar os *ois +alores que nos (arece) ser o leitmotiv *os 'er,is 3re3os e ro)anos
res(ecti+a)ente4
12
*. +ibliografia
14 AGAMBEN, Giorgio, Nudez, tra*u8o *e Mi3uel 1erras Pereira, Relgio de gua, 2010
2. BLISS, Lee, Coriolanus-The New Cambridge Shakespeare. Edited by Lee Bliss, a!bridge "#i$ersity
%ress, 2000
34 AR@NCD+ CB/R#@CC%, "hirley, @.-or* $ni+ersitM Press, 200O
44 C>C%R@, ?e 0miti%ia, 'tt(Iaa___4t'elatinli&rarM4co)aciceroaa)ic4s't)l
54 C!CR@N!, M4, 1iteratura de .oma 0ntiga, tra*u8o *e Mar3ari*a Miran*a e !sa0as Bi(,lito,
"CT, 1PP?
64 C@RR%!/, RKlia, : interesse de F! Fre%ht por H! "hakespeare
?4 B/#!C/RN/11@, 5ion0sio *e, 0ntiguidades .omanas, li+ros H!, H!! e H!!!-
'tt(Iaa(enelo(e4uc'ica3o4e*uaC'aMera%aRo)anaCe.tsa5ionMsiusgo-gBalicarnassusa'o)e4't)l
O4 B%!N!CB, Nat'alie, Pour en Jinir ave% la @uerelle de lK0rt Contemporain, #e%c'o((e, 2000
P4 #!H!$1, Citus, 0) Vr)e Condita, 'tt(Iaa)ca*a)s4(osc4)u4e*uat.taa'a#i+Main*e.4't)l, tra*u8o
in3lesa *e Canon Ro&erts
104 M/V$!/H%#, Coment8rios so)re a primeira d%ada de Aito 1vio, tra*u8o *e 1=r3io Aat',
$NA, 1PP4
114 N%#1@N, #aura M4, 0ppropriating "hakespeare+ Coriolianus as LMth Century Propaganda
124 P%R%!R/,M4B4 Roc'a, >studos de Hist-ria da Cultura Cl8ssi%a N Cultura .omana, "CT,2013
134 P#$C/RC@, Vidas Paralelas/ 0l%i)ades e Coriolano, tra*u8o *e N4 1i)<es Ro*ri3ues, %CB,
2010
144 R!A%!R@, "&io @4, #uerra e Polti%a em .oma/ anota'*es so)re 0) Vr)e Condita 1i)ri+ LMCD
154 1/#M@N, %4 C4, Histori%al >lements in the "tory of Coriolanus, CV 24a2, 1P30
164 1B/c%1P%/R%, Fillia), Coriolano, tra*u8o *e Manuel Resen*e, %*i<es /-ronta)ento,
1PPO
1?4 d!d%c, 1la+o7, Coriolano nosso %ontemporIneo, tra*u8o *e Ro3=rio Aettoni, 2011
13

Potrebbero piacerti anche