Ì≈ «ÚŒæ⁄ «◊¡≈È ÍÃ√≈ Á∆ ÒØÛ «’¿π∫?

(AH ÈÚøÏ B@AB ˘ “«◊¡≈È ÍÃ√≈ √Ó≈‹” ÚæÒØ∫ «Í≥‚ Íæ÷ØÚ≈ˇ

(´«Ë¡≈‰≈) «Ú÷∂ ¿πÍØ’Â «ÚÙ∂ ”Â∂ ’Ú≈¬∆ ◊¬∆ ◊ØÙ·∆ «Úæ⁄ «ÁæÂ∂
◊¬∂ Ì≈Ù‰ Á≈ √øÍ≈«Á »Í )

J √π÷«ÚøÁ

Ù‘∆Á Ì◊ «√øÿ Ô≈Á◊≈∆ ÍÃ’≈ÙÈ, ´«Ë¡≈‰≈

(Í≥‹≈Ï∆ «ÚÌ≈◊, ≈‘πÒ Î≈¿π∫‚∂ÙÈ, Ò÷È¿»)
Í«‘Ò∆ Ú≈ ó ‹»È B@AC

ÍÃ’≈Ù’ : Ù‘∆Á Ì◊ «√øÿ Ô≈Á◊≈∆ ÍÃ’≈ÙÈ, ´«Ë¡≈‰≈

(Í≥‹≈Ï∆ «ÚÌ≈◊, ≈‘πÒ Î≈¿π∫‚∂ÙÈ, Ò÷È¿»)

ÍÂ≈ ó FI, Ï≈Ï≈ ’≈ ÍπÏ≈, Í∂Í«ÓÒ Ø‚,

«ÈÙ≈Â◊ø‹, Ò÷È¿»-BBF@@F
’∆Ó : AE πͬ∂

.. 2 ..
 √≈Ê∆˙! ‘π‰∂ ‘π‰∂ ÓÀ∫ «¬æ’ «’Â≈Ï ÍÛ∑∆Õ Îª√ Á≈ «¬æ’ Ï‘π Úæ‚≈ «ÎÒ≈√¯
‘Ø«¬¡≈ ˛ ‹Ø «¬æÊ∂ Í≥‹≈Ï «Úæ⁄ ÿŒæ‡ ‹≈«‰¡≈ ‹ªÁ≈ ˛, ¿π‘Á≈ Ȫ ˛ ¡ÒÊ»√Õ
√æÂ«Ú¡ª «Úæ⁄ ¿π‘Á≈ ’≈¯∆ È≈Ó √∆Õ ¿π‘È∂ ‹Ø «Ò«÷¡≈ ¿π√ ”Â∂ ’≈¯∆ Ï«‘√ª
Ú∆ ⁄æÒ∆¡ªÕ ÓÀ∫ ¿π‘Á∆ «¬æ’ «¬ø‡«Ú¿» ÍÛ∑∆Õ ¿π‘Á∂ «Úæ⁄ ‹Ø ÒÛ’∆ ¿π√Á∆
«¬ø‡«Ú¿» ÒÀ ‘∆ ˛ ¿π‘ ÍπŒæ¤Á∆ ˛ «’ Âπ√ƒ ¡≈͉∂ ÙÏÁª Á∆ √ıÂ∆ ”Â∂ ˜Ø
«’¿π∫ «ÁøÁ∂ ‘Ø∫Õ ¡Œø◊Ã∂˜∆ Á≈ «¬æ’ ÙÏÁ ˛ «◊ Ô≈È∆ «¬æ’ ÁÓ √‘∆ √‡∆’ ÙÏÁÕ
¡ÒÊ»√ È∂ «¬√Á≈ ‹Ú≈Ï «ÁæÂ≈Õ ¿π‘ ’«‘øÁ≈ ˛ «’ Ì≈Ù≈ ‹ø◊ Á≈ ¡√Ò≈÷≈È≈
˛Õ ÓÂÒÏ ’ج∆ Ú∆ ‹Ó≈Â∆ ÒÛ≈¬∆ Ì≈Ù≈ ≈‘ƒ ÒÛ∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ Ì≈Ù≈ «¬æ’
¡√Ò≈÷≈È≈ ˛ «‹æÊ∂ ÙÏÁ ‘«Ê¡≈ ‘πøÁ∂ È∂Õ «¬√ Ò¬∆ «’√∂ Ú∆ ⁄∆˜ Ò¬∆ √‘∆
√‡∆’ ÙÏÁ «¬√Â∂Ó≈Ò ’È≈ Ï‘π ˜»∆ ‘πøÁ≈ ˛ Â∂ Ì≈Ù≈ Á≈ √ÏøË ÓÈπæ÷ Á∂
«⁄øÂÈ È≈ˇ ˛Õ «‹√Á≈ «⁄øÂÈ Ï‘π √ÍæÙ‡ ˛, «‹√Á∆ √Ø⁄‰∆ Ï‘π √ÍÙ‡ ‘πøÁ∆
˛Õ ¿π√Á∆ Ì≈Ù≈ Ú∆ Ï‘π √ÍÙ‡ ‘πøÁ∆ ˛Õ Í ¡≈͉∂ «¬æÊ∂ ‹ÁØ∫ ÒØ’ƒ ÏØÒÁ∂ È∂ ª
¡’√ ¡À∫¬ƒ Ú¬ƒ ÏØÒÁ∂ È∂Õ «‹Ú∂∫ ¡≈͉∂ «¬æ’ ’‘≈Ú ˛ «’ “ÍÂ≈ È∆ ’«‘øÁ∂
«’‘Û≈ √≈Ë «√◊≈ Â∂ ÍÂ≈ È∆ ’«‘øÁ∂ «’‘Û≈ «Í≥‚ √∆, ÍÂ≈ È∆ «’‘Û≈ πæ÷ √∆◊≈
Â∂ ÍÂ≈ È‘ƒ √≈Ë È∂ ’∆ «’‘≈ Â∂ √ø◊ª Ú≈‘-Ú≈‘ ’ ¿πµ·∆¡ªÕ” ¡’√ ¡≈ͪ
«¬Ú∂∫ Á∆¡ª ◊æÒª ’Á∂ ‘ªÕ «¬‘ √≈‚∂ √Ó≈‹ Á≈ ÍŒæ¤Û∂Úª ˛Õ ÓÀ∫ Ó»Ò ◊æÒ ”Â∂
¡≈¿π∫Á≈ ‘ª «’ ‹Ø ÙÏÁ È∂ «¬‘ √‘∆ √‡∆’ Ú‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ Ô»Í «Úæ⁄
æ÷-÷≈¡ Ï‘π ÿŒæ‡ ‘πøÁ≈ ˛, Ï‘πÂ∆ √Ó ¡Á≈«¬◊∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ¿π‘ √≈¯
’«‘øÁ∂ È∂ «’ »ø «¬√ «ÚÙ∂ ”Â∂ ’πæfi È‘ƒ ‹≈‰Á≈ »ø Ó»ı ˛∫Õ ‘π‰ ’Ø¬∆ Ú∆ ÏøÁ≈ Í»∆
Â∑ª Ó»÷ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ «’√∂ ÷≈√ √øÁÌ «Úæ⁄ ‘ ÏøÁ≈ Ó»÷ ‘πøÁ≈ ˛Õ «‹‘Û∂ «ÚÙ∂
Ï≈∂ ÓÀ˘ ’πæfi È‘ƒ ÍÂ≈ ¿π‘Á∂ Ï≈∂ ÓÀ∫ ’πæfi ÏØÒ‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’ª ª ’ج∆ ÓÀ˘ Ó»÷
‘∆ ’‘∂◊≈ Â∂ ¿π‘ ÒØ’ «¬‘ ’«‘ «ÁøÁ∂ ‘È «’ »ø Ó»÷ ˛∫Õ Í √≈‚∂ «¬æÊ∂ ’ج∆ «’√∂
˘ Ó»÷ È‘ƒ ’«‘ √’Á≈ ˛Õ √≈‚∂ «¬æÊ∂ ’ج∆ Ò∂÷’ ˛, ¿π‘ ’ج∆ ’«ÚÂ≈ «Ò÷Á≈,
È≈ÚÒ «Ò÷Á≈ Â∂ Âπ‘≈˘ ÍÛ∑’∂ Ò◊Á≈ ˛ «’ «Ò÷‰ Ú≈ˇ≈ Ó»÷ ˛, Í Âπ√ƒ
¿π‘Á∂ Ó»Œø‘ ”Â∂ È‘ƒ ’‘Ø∫◊∂Õ «‹Ú∂∫ ¡≈͉∂ ’∆ ’«‘øÁ∂ È∂ «’ ““‚≈’‡ √≈«‘Ï Âπ√ƒ

.. 3 ..
Ï‘π ÚË∆¡≈ ◊æÒª ’∆Â∆¡ª Âπ‘≈‚∆ Ì≈Ù≈ Ï‘π ÚË∆¡≈ ˛””, ÓÂÒÏ «’ ¡≈͉∂
«¬æÊ∂ √ÓÍ»Â∆ Ï‘π ⁄ÒÁ∆ ˛Õ
«‹Ú∂∫ «‹‘Û∆ ÓÀ∫ ◊æÒ ’»ø◊≈ «’ Ì≈Â∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «◊¡≈È ÍÃ√≈ Á∆ ÒØÛ
«’¿π∫ ˛? «¬‘ ’ج∆ ¡’≈Á«Ó’ ’√ ȑƒ ‘ÀÕ “¡’≈Á«Ó’ ’√” Ú∆ «¬æ’
’·Ø ÙÏÁ ˛Õ ¡æ‹ «’¿π∫«’ «˜¡≈Á≈Â ‹Ø Ï«‘√ª-◊ØÙ·∆¡ª-√ÀÓ∆È≈ ‘πøÁ∂ È∂
¿π‘ ¡’≈Á«Ó’ ’√ª ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¡’≈Á«Ó’ ’√ ’∆ ‘πøÁ∆ ˛ «’ Âπ√ƒ
«’√∂ ⁄∆˜ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’Á∂ ‘Ø∫, ◊æÒ ’Á∂ ‘Ø∫ Í ¿π‘Á≈ ’ج∆ ·Ø√ ¡ÓÒ∆
’≈‹ È‘ƒ «ÓæÊÁ∂ «’ Âπ√ƒ ’È≈ ’∆ ˛, «¬‘Á∆ ’ج∆ ◊æÒ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ‹ÁØ∫ ¡√ƒ
¡≈͉∂ √Ó≈‹ Á∆ ◊æÒ ’ª◊∂ «’ «¬√ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ¡«‹‘∆ «¬æ’ Ï‘π Úæ‚∆
Ò«‘ Á∆ ˜» ˛Õ «‹‘Á≈ ˜Ø ‘ØÚ∂ «◊¡≈È Á∂ ÍÃ√≈ ”Â∂, ¡≈Ó ÒØ’ª Âæ’
«◊¡≈È Í‘πø⁄≈¿π‰ ”Â∂Õ «¬‘Á∂ ’πæfi ·Ø√ ’≈‹ Ú∆ «È’Ò‰◊∂Õ «‹øÈ≈ ’π ÓÀ∫ Í«Û∑¡≈
ÓÀ˘ È‘ƒ Òæ◊Á≈ «’ Ì≈ «Úæ⁄ ¡Œæ‹ Âæ’ ’ج∆ ¡«‹‘∆ Ò«‘ ‘∆ ‘ØÚ∂ «‹√Á≈
«◊¡≈È ÍÃ√≈ ”Â∂ ˜Ø ‘ØÚ∂Õ ¡«‹‘∆¡ª ’¬∆ √ø√Ê≈Úª ωÁ∆¡ª ‘∆¡ª ‘È
«‹Ú∂∫ ¡˜≈Á∆ √Ó∂∫ ‹≈Â-Í≈ ÂØÛ’ ÓŒø‚Ò Ï‰∂Õ Í ¡≈Ó ÒØ’ª «Úæ⁄ ¡≈Ó ÒØ’ª
Á∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ÚË∆¡≈ ’ج∆ ¿πÈ «Ó¡≈∆ √≈«‘ ÒÀ ’∂ ‹≈‰≈ Â∂ ÒØ’ª ˘ ÍÛ∑È
Á∆ ¡≈Á Í≈¿π‰∆ Â∂ ÒØ’ª ˘ ÍÛ∑≈¿π‰≈, «Ú⁄≈ ⁄⁄≈ ’È∆Õ «¬‘ «¬æ’ √∆ÓÂ
ÏπæË∆‹∆Ú∆¡ª «Úæ⁄ ª ‘πøÁ≈ «‘≈ Í Ï‘π Úæ‚∆ «¬æ’ √Ó≈‹’ Ò«‘ ω∆ ‘ØÚ∂
ª ¡«‹‘≈ Ó∂∂ «Ë¡≈È «Úæ⁄ È‘ƒ ˛Õ Ô»Í «Úæ⁄ ¡«‹‘∆¡ª Ò«‘ª ⁄æÒ∆¡ª È∂
«‹æÊØ∫ ¡≈ͪ ÍÃ∂È≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ªÕ Í √≈‚∂ «¬æÊ∂ «¬√ Â∑ª È‘ƒ «‘≈Õ «‹Ú∂∫ ’«Ó¿»«È√‡
Ò«‘ ‘∆ ¡≈͉∂ «¬æÊ∂Õ ’«Ó¿»«È√‡ ÓÂÒÏ «‹‘Ȫ ÁπÈ∆¡ª ˘ ¡Œæ◊∂ ÒÀ ’∂
‹≈‰≈ √∆, √Ó≈‹Ú≈Á Á∆ «ÁÙ≈ ÒÀ ’∂ ‹≈‰≈ √∆ Â∂ ¡Œæ‹ Ú∆ ¿π‘ «¬‘ ’øÓ ’ ‘∂
È∂Õ ’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘ Á≈ ‘π‰ Âæ’ «˜¡≈Á≈ ˜Ø ¡≈«Ê’ Â∂ «√¡≈√∆ √øÿÙª
”Â∂ «‘≈Õ √æ«Ì¡≈⁄≈ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ’øÓ È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ ÓÂÒÏ «’ ÒØ’ª Á∂
√æ«Ì¡≈⁄≈ ˘ ÏÁÒ‰ Ò¬∆ √æ«Ì¡≈⁄≈ Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ‹Ø ’øÓ ’È≈ √∆, ¿π‘Á∂
”Â∂ ’øÓ È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ Í≥‹≈Ï «Úæ⁄ Â’Ù∆Ò √π√≈«¬‡∆ ω∆ Â∂ Â’Ù∆Ò √π√≈«¬‡∆
Á≈ ¡≈ͪ ÓŒøÈÁ∂ ‘ª «’ ÏÛ≈ ÚË∆¡≈ ØÒ «√◊≈ Ë≈«Ó’ ¡ŒøË-«ÚÙÚ≈√ª ˘ ÂØÛÈ
”⁄ ÒØ’ª «Úæ⁄ «◊¡≈È-«Ú«◊¡≈È Á∂ ÍÃ⁄≈ ÍÃ√≈ «Úæ⁄ «¬‘Á∆ «¬æ’ Ì»«Ó’≈ ‘∆
˛, Í Ï‘π ‘∆ √∆Ó ‘∆ ˛Õ «‹Ú∂∫ Â’Ù∆Ò √π√≈«¬‡∆ Ï‘π √≈∆¡ª «’Â≈Ϫ
¤≈ÍÁ∆ ‘À Í ¿π‘Ȫ «’Â≈Ϫ ˘ ’ج∆ ‹≈‰Á≈ È‘ƒÕ «’ ¿π‘ «’Â≈Ϫ «’æÊ∂ È∂ Â∂
¤Í’∂ «’æÊ∂ «‘ ‹ªÁ∆¡ª È∂Õ ¡æ‹ Á∂ Ì≈Â∆ √Ó≈‹ Á∆ ◊æÒ ’∆¬∂Õ ¡Œæ‹ √≈‚∂

.. 4 ..
⁄≈∂ Í≈√∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ¡ŒøË-«ÚÙÚ≈√ ˛ «’ ¿π¬ƒ «’√∂ Á∆ ◊æÒ ÓŒøÈ ÒÀ‰∆Õ ‘π‰
‹≈Â-Í≈ Ï∂Ùæ’ ‡πæ‡∆ ˛ ¿π‘Á∂ ’¬∆ ’≈È È∂ ¿π√ ”Â∂ «Î ’Á∆ «Ú√Ê≈ È≈ˇ
⁄⁄≈ ’ª◊∂Õ Í ¡Œæ‹ Ú∆ «‹‘Û∂ ‹≈Â-Í≈Â∆ Âπ¡√æÏ È∂ ¿π‘ ÒØ’ª Á∂ ÓÈ «Úæ⁄
Ï‘π ‚»øÿ∂ ÷πŒæÌ∂ ‘ج∂ È∂Õ Ì≈Ú «‹√ ⁄∆˜ Á≈ ’ج∆ «Ú«◊¡≈È’ ¡Ë≈ È‘ƒ Â∂
ÁπÈ∆¡ª Á≈ ’ج∆ Ú∆ «Ú«◊¡≈È ‹Ø ◊æÒ √≈Ï ȑƒ ’ √’Á≈ «’ ’πæfi ÒØ’
«Ï‘Â ‘πøÁ∂ È∂ Â∂ ’πæfi ‘∆‰∂ ‘πøÁ∂ È∂Õ Í «Î Ú∆ √≈‚∂ «ÁÓ≈◊ª «Úæ⁄ ¿π‘Á∆¡ª
‚»øÿ∆¡ª ‹Û∑ª È∂ Â∂ Â∆√≈ ¡Œæ‹ ¡Ωª Á≈ ‹Ø √≈‚∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Á‹≈ ˛Õ «‹Ú∂∫
«‘øÁπ√Â≈È Á∂ Ù«‘∆ ÷∂Â «Úæ⁄ «√¯ Ú∆‘ Î∆√Á∆ ¡Ωª ¡≈͉∆ ؘ∆-؇∆
’Ó≈¿π∫Á∆¡ª È∂ Â∂ Í∂∫‚» ÷∂Â «Úæ⁄ Í≥‹≈‘ Î∆√Á∆ ¡Ωª ¡≈͉∆ ’Ó≈¬∆ ’Á∆¡ª
‘ÈÕ Í Ô»Í «Úæ⁄ «¬æ’ Ú∆ ¡Ω ¡«‹‘∆ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊∆ ‹Ø ¡≈«Ê’ ÂΩ ”Â∂
¡≈ÂÓ «ÈÌ È≈ ‘ØÚ∂◊∆Õ √≈‚∂ «¬æÊ∂ «˜¡≈Á≈Â ¡Ωª ÓÁª ”Â∂ «ÈÌ È∂ Â∂
¿π‘ ÓÁª Á∆¡ª ˆπÒ≈Ó È∂ ¿π‘Ȫ ˘ Ï≈Ï∆ Á≈ Á‹≈ «’Â∂ Ú∆ È‘ƒ «ÁæÂ≈
‹ªÁ≈Õ «¬æÊØ∫ Âæ’ «’ «‹‘Û∂ Ï‘π ÍÃ◊Â∆Ù∆Ò Ï‰Á∂ È∂ ¿π‘Ȫ Á∂ ÿª «Úæ⁄ ‹Ø
‘≈Ò ˛ «¬æ’ ÁÓ ¿π‘∆ ‹◊∆» Á≈Ï≈ ¡Ωª ”Â∂ Ï«‰¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ Ô»Í Á∆
◊æÒ ’∆¬∂ ª Ô»Í Á≈ «¬æ’ ¡≈Ó È≈◊«’ «‹øÈ∆ ‹≈‰’≈∆ æ÷Á≈ ˛ √≈‚∂ «¬æ’
ÍÛ∑∂-«Ò÷∂ «ÚÁÚ≈È ˘ Ú∆ ¿π‘ ◊æÒª È‘ƒ ÍÂ≈ ‘πøÁ∆¡ªÕ Ï‘π ‘∆ ÓÓ»Ò∆
‹≈‰’≈∆¡ª ÂØ∫ Ú∆ ¿π‘ «ÚÚ∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Ïø◊≈Ò «Úæ⁄ √π«‰¡≈ «’ ’ΩÎ∆ ‘≈¿»√ ‹Ø
È«‘» È∂ ωÚ≈¬∂ «√◊∂Õ ¿πµÊ∂ ’Ω¯∆ ‘≈¿»√ª Á≈ ¡Œæ‹ Ú∆ √æ«Ì¡≈⁄≈ ˛ «’ ÒØ’ƒ
ÏÀ·’∂ ◊æÒÏ≈ ’Á∂ ‘È ¡Œæ‚-¡Œæ‚ «Ú«Ù¡ª ”Â∂Õ «¬æ’ ¡≈Ó ÏπæË∆‹∆Ú∆ Ú∆ ’¬∆
«Ú«Ù¡ª ”Â∂ ÏØÒ √’Á≈ ˛Õ ‘π‰ Í≥‹≈Ï «Úæ⁄ Ù≈«¬Á ‘∆ ’ج∆ «¬Áª Á≈ ÏøÁ≈ «Óˇ∂
«‹‘Û≈ «¬æ’ «ÚÙ∂ ÂØ∫ ÚæË Ï‘π √≈∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ÏØÒ √’Á≈ ‘ØÚ∂Õ ‘π‰ Ïø◊≈Ò∆
«¬æ’ Ò∂÷’ ˛ «‹¡≈Â∆ ÿØÙ ¿π‘ ¡ÊÙ≈√Â∆ ˛ Í «‹øÈ∆ Óπ‘≈ È≈ˇ ¿π‘
¡ÊÙ≈√Â ”Â∂ «Ò÷ √’Á∆ ˛ ¿πÈ∆ ‘∆ Óπ‘≈ È≈ˇ ¿π‘ √ø◊∆ ”Â∂ Ú∆ «Ò÷
√’Á∆ ˛ Í √≈‚∂ Í≥‹≈Ï «Úæ⁄ ¿π‘ ⁄∆˜ª È‘ƒ ˛◊∆¡ªÕ «¬æ’ È≈◊«’ ⁄∂ÂÈ≈
‘πøÁ∆ ˛Õ Ô»Í ”⁄ ’»Û≈ ÁØ Ê≈Úª ”Â∂ «¬’æ·≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ‹À«Ú’ Â∂ ¡‹À«Ú’Õ
‡Ã∂Ȫ «Úæ⁄ Ú∆ ÁØ Â∑ª Á∂ ’»Û∂Á≈È Òæ◊∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬æ’ ª ¿π‘ ’»Û≈ «‹√ Á∆ Âπ√ƒ
ÓπÛ’∂ ÚÂØ∫ ’ √’Á∂ ‘Ø, ÷≈Á ω ‹ªÁ∆ ˛ Â∂ Á»‹≈ ÍÒ≈√«‡’ Ú◊≈ ’⁄≈Õ
ÒØ’ƒ «¬æ’ Á∆ Ï‹≈¬∂ ÁØÚª ʪڪ ”Â∂ ’»Û≈ ͪÁ∂ È∂Õ ‘π‰ ¡≈͉∂ ’∆ ˛ «’ Í≈’ª
«Úæ⁄ Âπ√ƒ ⁄Ò∂ ‹≈ÚØÕ «‹æÊ∂ ÒØ’ ÏÀ·Á∂ È∂ ¿πµÊ∂ ‘∆ ˚æ’Á∂ «‘øÁ∂ È∂Õ ’»Û≈ «’æÊ∂
√π應≈ «¬‘Á∂ Ï≈∂ È‘ƒ ÍÂ≈Õ ¡Œæ‹’Ò∑ Í≥‹≈Ï «Úæ⁄ ¡≈Ëπ«È’∆’È Á∆ Óπ«‘øÓ

.. 5 ..
⁄æÒ ‘∆ ˛Õ Ïæ√ ¡Œæ‚∂ ·∆’-·≈’ ω ‘∂ ‘ÈÕ ⁄ø◊∂ ‡≈«¬Ò‡ ω ‘∂ È∂Õ Í
«ÍÙ≈Ï ÒØ’ ‡≈«¬Ò‡ Á∂ «Í¤Ò∂ Í≈√∂ ’øË ”Â∂ ’Á∂ È∂Õ «‹Ú∂∫ ’πæÂ∂ ˘ ¡≈Á ‘πøÁ∆
‘À ¿π‘ ÷ŒøÌ≈ ÒæÌÁ≈ ˛ «ÍÙ≈Ï ’È Ò¬∆ ¿πÚ∂∫ ‘∆ «¬‘ ˛Õ ‘Ø Ú∂÷∆¬∂ «‹Ú∂∫ «Èæ‹Â≈
«¬æ’ √ø’ÒÍ ˛Õ Í ¡≈͉≈ «‘øÁØ√Â≈È È‘ƒ ‹≈‰Á≈ «’ «Èæ‹Â≈ ’ج∆ ⁄∆˜ ‘πøÁ∆
˛Õ √≈‚∂ «¬æÊ∂ ’ج∆ «Èæ‹∆ ‹∆ÚÈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ √≈‚∂ «ÏȪ Ï≈ ÷Û’≈¬∂ ’ج∆ Ú∆
¡ŒøÁ ÚÛ √’ÁÀÕ Âπ√ƒ ÍÁ≈ Ò≈«¬¡≈ ª ÍÁ∂ Á≈ ’ج∆ ÓÂÒÏ È‘ƒ ÍÁ≈ ¸æ’
’∂ ¡ŒøÁ ÚÛ‹»◊≈, Âπ‘≈‚∂ ‹∆ÚÈ Á∂ «’√∂ Ú∆ ÷∂Â «Úæ⁄ ’ج∆ ÿπ√ √’Á≈ ˛ Â∂
Âπ‘≈‚∂ ÂØ∫ ’πæfi Ú∆ ÍπŒæ¤ √’Á≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ ’ج∆ ÏøÁ≈ «Ú¡≈‘ È‘ƒ ’Ú≈¿π‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈,
«¬’æÒ≈ «‘‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈ ª «¬‘ ¿π‘Á∆ ¡≈͉∆ ¡˜≈Á∆ ˛Õ Í ¿π‘ «¬øfi È‘ƒ
’ √’Á≈Õ ¿π‘˘ ÒØ’ ’«‘‰ Òæ◊ ÍÀ‰◊∂ «’ »ø ’ÁØ∫ ’Ú≈¬∂∫◊≈? Â∂∂ ª Ú≈ˇ
«⁄æ‡∂ ‘؉ Òæ◊ ͬ∂, Â∂∆ ª ¿πÓ Òøÿ ‹≈‰∆ Â∂ «Î Â∂≈ ª «Ú¡≈‘ ‘؉≈ ‘∆
È‘ƒÕ ÓÂÒÏ ‘ ÓØÛ ”Â∂, ‘ ◊ˇ∆ ”⁄ ¿π‘˘ «¬‘Ȫ √Ú≈Òª Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È≈
Í¿»◊≈Õ
Á»‹≈ √ø’ÒÍ «‹√˘ ¡√ƒ ‹Ó‘»∆¡Â ’«‘øÁ∂ ‘ªÕ ‹Ó‘»∆¡Â «¬‘ È‘ƒ «’
¡≈ͪ Í≥‹ª √≈Òª «ÍŒæ¤Ø∫ Ú؇ Í≈ √’Á∂ ‘ªÕ ‹Ó‘»∆¡Â ÓÈπæ÷∆ «٫¡ª «Úæ⁄ Ú∆
‘πøÁ∆ ˛Õ ¡≈ͪ ¡≈Í√∆ «٫¡ª «Úæ⁄ «’√∂ ˘ «’øÈ∆ ’π ‹Ó‘»∆¡Â «ÁøÁ∂ ‘ªÕ
«‹Ú∂∫ «‘øÁØ√Â≈È Á≈ ’ج∆ Ú∆ ÈΩ‹Ú≈È ÓπŒø‚≈ ‹ª ’πÛ∆ ¡≈͉∂ ÍÛ∑≈¬∆ Á∂ «ÚÙ∂ ıπÁ
È‘ƒ ¸‰ √’Á≈Õ Î∂ ’ج∆ ¡≈͉∆ Ó˜∆ Á≈ Í∂Ù≈ È‘ƒ ¸‰ √’Á≈Õ ‚≈’‡
¡≈͉∂ Ïæ⁄∂ ˘ Ëæ’∂ È≈ˇ ‚≈’‡ ‘∆ ω≈¿π‰≈ ⁄≈‘»◊≈ Â∂ ‘Ø Úæ‚∆ ◊æÒ «’ ¡≈ͪ
¡≈͉≈ ‹∆ÚÈ √≈Ê∆ È‘ƒ ¸‰ √’Á∂Õ ‹∂ ’ج∆ ¡«‹‘≈ ’È Á≈ ‘∆¡≈ ’∂ «Î
ª ‘Ø Ú∆ Úæ‚∆ ¡≈¯Â ¡≈ ‹ªÁ∆ ˛Õ ¡Œæ◊ª Òæ◊ ‹ªÁ∆¡ª È∂, Áø◊∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ
‘π‰ ¡≈͉∂ Í≥‹≈Ï «Úæ⁄ ‘∆ ÍÂ≈ È‘ƒ ’ÁØ∫ ÂØ∫ ◊≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛ Â∂ ‹ÁØ∫ ‘∆ ω∂
ÿ «Úæ⁄ ª ‘∆ Á∂ È≈ˇ∂ ¿π‘Á≈ ªfi≈ Ú∆ ‡ø◊ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ¡Œæ‹ «‘øÁØ√Â≈È «Úæ⁄
√Ò≈È≈ «¬æ’ ‘˜≈ ’ÂÒ ¡‰÷ Á∂ È≈Ó ”Â∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ¿π‘ ¡ª’Û∂ È∂ «‹‘Ȫ
Á∆ «ÍØ‡ Á‹ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ Â∂ «‹‘Û∂ Óª-Ï≈Í Ê≈‰∂ ¡À‚Úª√ Í∂ÓÀ∫‡ («ÙÚÂ)
Á∂’∂ «’ ¡√ƒ ’πÛ∆ Ó≈È∆ ˛ Â∂ «ÍØ‡ Á‹ ‘Ø‰Ø ‘∆ Ø’ ÒÀ∫Á∂ È∂ ¿π‘Á≈ «’Â∂ Ú∆
Ȫ È‘ƒ ¡≈¿π∫Á≈ Â∂ ¿π‘Ȫ Á∆ √ø«÷¡≈ Ï‘π Úæ‚∆ ˛Õ ÓÂÒÏ «‹‘Û∆¡ª ⁄∆˜ª
Ô»Í∆ Á∂Ùª «Úæ⁄ ¡Œæ‹ ÂØ∫ ’¬∆ √Ω √≈Ò Í«‘Òª ‘Ø ◊¬∆¡ªÕ ¿π‘Ȫ √Ì ⁄∆˜ª «Úæ⁄
√≈‚≈ √Ó≈‹ «’æÊ∂ ÷Û∑≈ ˛Õ ¡Œæ‹ Ú∆ È≈ ª «Èæ‹Â≈ Á≈ √ø’ÒÍ ˛ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄
Â∂ È≈ ‘∆ ’ج∆ ‹Ó‘»∆¡Â Á≈ √ø’ÒÍ ˛ Â∂ È≈ ‘∆ ’ج∆ È≈◊«’ ⁄∂ÂÈ≈ Á≈

.. 6 ..
√ø’ÒÍ ˛Õ ¡≈Ó «◊¡≈È Á≈ ÍŒæË... «‹Ú∂∫ ¡≈͉∆ ‹≈‰’≈∆ Á≈ ÍŒæË ’∆ ˛Õ
Í»∆ «Ú«Á¡≈ ÍÉ≈Ò∆ ‘∆ ÿ؇≈ Ò≈¿» ˛Õ √≈‚≈ «¬æ’ ÍÃØÎÀ√ ’«‘øÁ≈ «√◊≈ «’
¡≈ͪ √≈≈ √≈Ò ÷ªÁ∂ «‘øÁ∂ ‘ª Â∂ ÓπÛ’∂ ¡≈ͪ «ÂøÈ ÿø‡∂ ”⁄ Í∂Í ”Â∂ ¿πˇ‡∆ ’
«ÁøÁ∂ ‘ªÕ ¿π√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÌπæÒ ‹ªÁ∂ ‘ªÕ «Í¤Ò∆ ’Ò≈√ Á≈ Í«Û∑¡≈ ¡≈ͪ √≈≈
’πæfi ÌπæÒ ‹ªÁ∂ ‘ª «’¿π∫«’ ¿π‘ ÿ؇≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬‘ Í»∆ «Ú«Á¡’ ÍÉ≈Ò∆
¡«Ú«◊¡≈È’ ˛Õ «’ Ô≈Á ’Ø Ô≈Á ’Ø Ô≈Á ’ØÕ ÓÂÒÏ «¬‘ È‘ƒ «’ Ô≈Á
’È≈ ’ج∆ Ïπ∆ ◊æÒ ˛ Í Ô≈Á ’È Á∆ «¬æ’ √∆Ó≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ Í «‹Ú∂∫
¡≈¬∆È√‡∆È È∂ «’‘≈ √∆ «’ «‹‘Û∆ ⁄∆˜ Á√ √À«’ø‚ «Úæ⁄ ¿πÍÒÌË ‘ØÚ∂ ¿π‘˘
Ô≈Á ’È Á∆ ÒØÛ ‘∆ È‘ƒÕ ‘π‰ ‡ÀÒ∆ÎØÈ ÈøÏ È∂ Âπ√ƒ ‚≈«¬∆ «Úæ⁄ «Ò÷Ø, Ô≈Á
’È Á∆ ÒØÛ ‘∆ È‘ƒÕ «‹Ú∂∫ Í‘≈Û∂ Ô≈Á ’Ú≈¿π∫Á∂ √È √≈˘, √’»Ò «Úæ⁄
Ó≈√‡ª È∂ ‹∆‰≈ ‘≈Ó ’ æ«÷¡≈ «√◊≈Õ Í ‘π‰ «’√∂ ˘ È‘ƒ Ô≈Á «’ ¡·≈Ø∑-
¡·≈∑∆¡≈ «’øÈ∂ ‘πøÁ∂ È∂? ÓÀ˘ Òæ◊Á≈ È‘ƒ «’ «¬æÊ∂ ÏÀ«·¡ª ˘ «’√∂ ˘ ÍÂ≈ ‘ØÚ∂Õ
«’¿π∫«’ ¿π‘Á≈ ’ج∆ ÓÂÒÏ È‘ƒÕ È’Ù∂ ÍÛ≈¿π∫Á∂ √È √≈˘Õ ‡∂È «’æËØ∫ «’æË
˘ ‹ªÁ∆ ˛ «¬√ ÂØ∫ Âπ√ƒ ’∆ ÒÀ‰≈? Âπ√ƒ √‡∂ÙÈ ÂØ∫ ÍÂ≈ ’ ÒØ «’ «’‘Û∆ ‡∂È
«’æËØ∫ «’æË ˘ ‹ªÁ∆ ˛Õ ÓÂÒÏ Î≈Ò» Á∆¡ª ⁄∆˜ª Ô≈Á ’Ú≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
‘È Í «‹‘Û∆¡ª ⁄∆˜ª Á∆ ÒØÛ ‘πøÁ∆ ˛, ¿π‘ È‘ƒÕ «‹Ú∂∫ ¡≈͉∂ ’¬∆ «ÓŒæÂ
«¬æÊ∂ ¡«‹‘∂ È∂ ¿π‘ ¡ÀÚ∂∫ Í≈√ È∂, ÚÀ√∂ ¿π‘ Ï≈‘ ¡ÀÓ. ¬∂. ’‘≈¿π∫Á∂ È∂ Í ¡≈ͪ
¿π‘Ȫ ˘ ¡ÀÚ∂∫ Í≈√ ’«‘øÁ∂ ‘ªÕ «¬æ’ ˘ ÓÀ∫ ÍπŒæ«¤¡≈ «’ Ô».Í∆. «’æÊ∂ ˛? ª ¿π‘
’«‘øÁ≈ «√æ’Ó Á∂ ÍÒ∂ Í≈√∂ ˛ «’ Ïø◊ÒΩ Ô».Í∆. Á∆ ≈‹Ë≈È∆ ˛Õ Ï‘π √≈∂ «¬æÊ∂
ÏÀ·∂ «ÓŒæÂ ◊πæ√≈ È≈ ’È Í Ï‘π ÿŒæ‡ ÒØ’ª È∂ «‘øÁØ√Â≈È Á≈ È’Ù≈ Ú∂«÷¡≈
‘ØÚ∂◊≈Õ «’¿π∫«’ «¬æ’ ⁄≈‘Â, «¬æ’ «◊¡≈È Á∆ Ìπæ÷ ‘πøÁ∆ ˛ ‹≈ȉ Á∆Õ «¬æ’
¿πÂ√π’Â≈ ‘πøÁ∆ ˛ «Ú«◊¡≈È’ Ú≈ˇ∆ «’ ¡≈‘ ⁄∆˜ «’Ú∂∫ ¡≈ ‹ª ¡≈‘ «’Ú∂∫ ¡≈Õ
◊Ó∆ «’¿π∫ Òæ◊Á∆ ¡≈, √Á∆ «’¿π∫ Òæ◊Á∆ ¡≈Õ «¬æ’ ¿πÂ√π’Â≈ ‘πøÁ∆ ˛, √≈‚∂
«¬È√≈È Á∆ ’ج∆ ¿πÂ√π’Â≈Úª È‘ƒ ‘πøÁ∆¡ªÕ Â∂ ¡«◊¡≈È «‹‘Û≈ ‘πøÁ≈! ’≈Ò
Ó≈’√ È∂ «Ò«÷¡≈ «’ ¡«◊¡≈È «¬æ’ ÁÀ∫ ¡À, ≈ıÙ√ ˛Õ ¡«◊¡≈È Á∂ ’’∂
ÏøÁ≈ Ï‘π √≈∂ Áπ÷ fiæÒÁ≈, Ï‘π ÂÃ≈√Á∆¡ª fiæÒÁ≈Õ √≈‚∂ «¬æ’ ◊∆Ï ÏøÁ≈
«√◊≈ ¿π‘È∂ ’¬∆ «Á‘≈Û∆¡ª ’’∂ ’‰’ ı∆Á∆Õ «¬æ’ ‹ØÂÙ∆ ¡≈ «◊¡≈ ¿π‘
‘æÊ Á∂÷’∂ √≈∆ ¿π‘Á∆ ’‰’ ÒÀ «◊¡≈Õ ‘π‰ ‹Ø«ÂÙ ’ج∆ «Ú«◊¡≈È È‘ƒ, ‹∂
ÏøÁ≈ ‹≈‰Á≈ ‘ØÚ∂Õ ‹∂ ¿π‘ ‘Øª Á≈ Ì«Úæ÷ Áæ√ √’Á≈ ‘ØÚ∂ ª ¿π‘ ¡≈͉≈ Ì«Úæ÷
√πË≈ ÒÚ∂Õ ¡≈ͪ Â’ È‘ƒ ’Á∂Õ «’¿π∫«’ Â’ √≈‚∂ √ø√’≈ª «Úæ⁄ ˛ ‘∆ È‘ƒ

.. 7 ..
«’¿π∫«’ «¬‘ ◊æÒª √≈‚∂ ÒØ’ª ˘ «√÷≈¬∆¡ª ‘∆ È‘ƒ ◊¬∆¡ª, «’ «’ø» ’È≈
«√æ÷ØÕ √Ú≈Ò ¿π·≈¿π‰≈ «√æ÷ØÕ ’∆, «’¿π∫ Â∂ «’Ú∂∫ ’È≈ «√æ÷ØÕ «¬√∂ Ò¬∆ ¡≈ͪ
Ï‘π Áπæ÷ ‘ø„≈¿π∫Á∂ ‘ª «˜øÁ◊∆ «Úæ⁄ ¡«◊¡≈È ’’∂Õ ‘π‰ Ï‘π √≈∆¡ª ⁄∆˜ª,
«‹Ú∂∫ Ï‘π √≈∂ Í∂Ù∂ «‘øÁØ√Â≈È «Úæ⁄ ⁄æÒ ‘∂ È∂ ¿π‘ ¡«◊¡≈È ’’∂ ⁄æÒ ‘∂
È∂Õ ‘π‰ «¬‘ ‹Ø ¬∂‹ø‡ «ÚÁ∂Ùª «Úæ⁄ Ì∂‹Á∂ È∂ ¿π‘ ¡«◊¡≈È Á≈ Î≈«¬Á≈ ÒÀ∫Á∂ È∂Õ
’ج∆ Ú∆ «¬ø‡ÈÀµ‡ ”Â∂ ¿π‘ ⁄∆˜ª ‹≈‰ √’Á≈ ˛Õ Í ÒØ’ª ˘ ÍÂ≈ È‘ƒÕ «‹øÈ∂
√≈‚∂ Ï≈Ï∂ È∂, √≈Ë È∂ Ò≈Ò-Ò≈Ò Ó»Œø‘ª Ú≈ˇ∂, Úæ‚∆¡ª-Úæ‚∆¡ª ◊æ‚∆¡ª Ú≈ˇ∂
¿π‘ √≈∂ ÒØ’ª Á∂ ¡«◊¡≈È Á≈ Î≈«¬Á≈ ¿π·≈¿π∫Á∂ È∂ Â∂ «‹øÈ∂ √≈‚∂ Á∂Ù Á∂ Ì◊Ú≈È
¡Ó∆ È∂ ¿πÈ∂ ª Úæ‚∂-Úæ‚∂ Á∂Ùª Á∂ Ì◊Ú≈È Ú∆ ¡Ó∆ È‘ƒ ‘π‰∂ Â∂ √≈‚∂ ÒØ’
Ï‘π «˜¡≈Á≈ ˆ∆Ï È∂Õ ËÓ Á∂ È≈Ó ”Â∂ Áø◊∂ ¯√≈Á √Ì ÂØ∫ ÚæË «¬æÊ∂ ‘πøÁ∂ È∂Õ
‹≈ Á∂ È≈Ó ”Â∂ Í»∆¡ª-Í»∆¡ª Ï√Â∆¡ª ‹ˇ≈ «ÁæÂ∆¡ª ‹ªÁ∆ È∂ √≈‚∂ ◊π¡ª„
‘«¡≈‰∂ «Úæ⁄Õ Áæ÷‰ «Úæ⁄ ⁄Ò∂ ‹≈ÚØ ¿πµÊ∂ ‘Ø Ú∆ ÚæË ˛Õ ¿π‘Á∂ ‘Ø Ú∆ ’≈È
‘È Í «¬æ’ ¿π‘Á≈ ’≈È ˛ ¡«◊¡≈ÈÕ ¡«◊¡≈È √≈‚≈ ÁπÙÓ‰ ˛Õ
ÓÈπæ÷∆ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ Ï‘π Úæ‚∆ Âæ’∆ ‘ج∆ ‹ÁØ∫ ¤≈Í≈÷≈È≈ ÷Ø«‹¡≈ «◊¡≈Õ
¤≈Í∂÷≈È∂ È∂ ÓÈπæ÷ ˘ Ï‘π ¡Œæ◊∂ Í‘πø⁄≈ «ÁæÂ≈Õ «’¿π∫«’ «’Â≈Ϫ ¤Í‰ Òæ◊
ͬ∆¡ªÕ «¬‘Á∆ Ú∆ ¡≈ͪ ¡Œæ◊∂ ◊æÒ ’ª◊∂Õ ¡Œæ‹ «¬æ’ ‘Ø Ï‘π Úæ‚∆ ’ªÂ∆ ˛
¿π‘ ˛◊≈ «¬ø‡ÈÀµ‡Õ «‹√ ˘ ¡≈ͪ √»⁄È≈ ’êÂ∆ ’«‘øÁ∂ ‘ªÕ ÓÂÒÏ «’ ¡«‹‘∆
’ج∆ Âæ’∆ ’Á∂ ÓÈπæ÷∆ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ ‘ج∆ ‘∆ È‘ƒ «’ Âπ√ƒ Ï√ √Ø⁄Ø «’ Âπ‘≈˘
«’‘Û∆ ‹≈‰’≈∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ «¬ø‡ÈÀµ‡ ¿πµÂ∂ ‹≈˙ Â∂ Âπ‘≈˘ ‘ ‹≈‰’≈∆
¿πÍÒÏË ‘ÀÕ Í «¬ø‡ÈÀµ‡ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò √≈‚∂ Á∂Ù «Úæ⁄ ’∆ ‘Ø «˛Õ ‹∂ «’Â∂
¡ª’Û∂ ’æ„∂ ‹≈‰ ª ◊øÁ∆¡ª «ÎÒÓª √Ì ÂØ∫ ÚæË «‘øÁπ√Â≈È «Úæ⁄ ‘∆ Á∂÷∆¡ª
‹ªÁ∆¡ª ‘؉◊∆¡ªÕ «’¿π∫«’ «‹‘Û≈ √Ó≈‹ «‹øÈ≈ ÏøÁ ‘πøÁÀ ¿πµÊ∂ ¿πȪ ‘∆ ◊øÁ
‘πøÁÀÕ «‹‘Û≈ √Ó≈‹ «‹øÈ≈ ÷πŒæÒ∑≈ ‘πøÁÀ ¿πµÊ∂ ¿πÈ∆ ‘∆ ◊øÁ◊∆ ÿŒæ‡ ‘πøÁ∆ ˛Õ ¡≈͉≈
√Ó≈‹ ¿πµÍØ∫ √≈≈ „æ«’¡≈ ‘Ø«¬¡≈, Ï‘π Ï∆Ï≈ Â∂ Ù∆¯ ¡À Â∂ ¡ŒøÁØ∫ Ï‘π ◊øÁ≈
˛Õ ’πÛ∆ ‹∂ ‹∆Ș Í≈ ÒÚ∂ ª ‘≈ ˇ≈ ˇ≈ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛ Â∂ ‘«Áπ¡≈ ‹≈’∂ Ú∂÷Ø ’∆
‘πøÁÀ √ø√≈ Á∂ «’√∂ ’ØÈ∂ «Úæ⁄ È‘ƒ ‘؉≈Õ ¡≈͉∂ ◊πÁπ¡≈«¡ª «Úæ⁄ ⁄Ò∂ ‹≈ÚØÕ ÓÀ∫
«¬æ’ Ú≈ «◊¡≈ √∆ Í≈¿»∫‡≈ √≈«‘Ï ◊πÁπ¡≈∂Õ ¿πµÊ∂ æÙ «˜¡≈Á≈ √∆ Â∂ Ï∆Ï∆¡ª
Á∂ È‘≈¿π‰ ˘ ‹◊∑≈ ÿŒæ‡ √∆ Â∂ Ï√ ¿π‘Ȫ È∂ ω≈ Â≈ ¿πµÊ∂ ◊Ø¡≈Õ «‹Ú∂∫ ◊Ø¡≈ ”⁄
ª Ô»Í∆ ÒØ’ª Á≈ «¬æ’ ¡Òæ◊ √æ«Ì¡≈⁄≈ ˛ Â∂ ¿π‘ «¬æ’ ¡Òæ◊ ⁄∆˜ ˛Õ ¿π√ÂØ∫
Ï‘π ‘æÁ Á‹∂ Á∆ ◊øÁ◊∆ ˛ ¡≈͉∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄Õ ÁØ◊ˇ≈͉ Ï‘π ˛ ’«‘‰≈

.. 8 ..
’πæfi ˛ Â∂ ’È≈ ’πæfi ˛Õ ◊≈¿π‰∆ ‘∆ ˛ Â∂ Ó≈È∆ Ú∆ ‘∆ ˛Õ Ì◊ «√øÿ-Ì◊Â
«√øÿ ª √≈∂ ’«‘øÁ∂ È∂Õ Ì◊ «√øÿ Á≈ √≈‚∂ Á∂Ù «Úæ⁄ Ï‘π πÂÏ≈ ˛Õ Í «¬æÊ∂
«¬æ’ ’‘≈Ú Ú∆ ⁄ÒÁ∆ ˛ «’ Ì◊ «√øÿ ‹øÓ∂ ˜» Í ‹øÓ∂ ◊π¡ª„∆¡ª Á∂Õ
’≈Ó∂‚ª Á≈ Ú∆ «¬‘∆ ‘≈Ò ‘∆ ˛Õ «‹‘Û∂ ’≈Ó∂‚ È∂ √≈‚∂ Á∂Ù Á∂ ÓÂÒÏ «’√∂
ÿØ∫ Ú∆ Ë∆ ‹ª ÍπŒæ ’«Ó¿»«È√‡ È‘ƒ ωÁ≈Õ È’√ÒÏ≈Û∆ Ò«‘ ÂØ∫ Ï≈¡Á
«‹‘Û∂ ÒØ’ ’«Ó¿»«È√‡ ω∂ ¿π‘Ȫ Á∂ ÿØ∫ ‚≈’‡ ÍÀÁ≈ ‘ج∂ È∂, «¬ø‹∆È∆¡
ÍÀÁ≈ ‘ج∂ È∂ Â∂ «ÚÁ∂Ùª «Úæ⁄ √Àµ‡ ‘ج∂ È∂ ¿π‘Ȫ Á∂ Ïæ⁄∂ Â∂ Á»«‹¡ª Á∂ Ïæ«⁄¡ª ˘
‘æÒ≈-Ù∂∆ Á∂ Á∂ ’∂ ¿π‘Ȫ Ì◊ «√øÿ ω≈¬∂Õ Â∂ ¿π‘ «ÂøÈ ⁄≈ √≈Òª «Úæ⁄
«È≈Ù ‘Ø ’∂ ÿ∂ ’≈Ó∂‚ª ˘ ◊≈ˇª ’æ„Á∂ «¯Á∂ È∂Õ «‹Ú∂∫ ÁØø◊≈ÍÈ ˛, ÁØ◊ˇ≈ÍÈ
˛ ‘ ÷∂Â «Úæ⁄ Á؈ˇ≈ÍÈ ˛Õ ¡«‹‘≈ ÏÏ √Ó≈‹ ˛ «¬‘Õ ÏÏÂ≈ ÓÈπæ÷∆
√æ«Ì¡Â≈ Á∆ «¬æ’ ÓŒø«˜Ò «√◊∆Õ ÏÏÂ≈ ’∆ √∆◊∆ «’ Âπ√ƒ ¬∂∫◊Ò˜ «’Â≈Ï
ÍÛ∑Ø, ““‡æÏ, «Èæ‹∆ ‹≈«¬Á≈Á ¡Â∂ ≈‹ ¿πÂÍÂ∆””Õ ÏÏÂ≈ «¬æ’ Ï‘π ÓπŒæ„Ò∆
¡Ú√Ê≈ «√◊∆Õ ¿π‘ ¡Ú√Ê≈ «√◊∆ ‹ÁØ∫ «¬æ’ ’Ï∆Ò≈ Á»‹∂ ”Â∂ ‘ÓÒ≈ ’Á≈ √∆
ª ¿π√ Á∂ √≈∂ ÒØ’ª ˘ Ó≈ «ÁøÁ≈ √∆Õ «‹Ú∂∫ ¡≈ͪ ÏÏ ‘ª ‘≈ˇ∂ Ú∆ ¡≈ͪ
ÏÏ ‘ª ’«‘‰ ˘ ‚ÀÓØ¥∂√∆ ˛Õ ‚ÀÓØ¥∂√∆ «‹‘Û∆ ˛ √Ó≈¬∂Á≈≈ ÒØ’ÂøÂ ˛
«¬‘ ª ÓÈππæ÷∆ √æ«Ì¡Â≈ Á≈ Ï‘π ¡◊Ò∂≈ «Ú’≈√ ˛Õ Ôπ◊ª Ï≈¡Á ÓÈπæ÷ «¬æÊ∂
Í‘πø«⁄¡≈ √∆Õ ¡≈ͪ «¬æÊ∂ Í‘øπ⁄ ª ◊¬∂ Í ¡√Ò «Úæ⁄ ¡≈͉∂ √æ«Ì¡≈⁄≈ ÍŒæ÷Ø∫
¡≈͉∂ √ø√’≈ª ÍŒæ÷Ø∫ ¡≈͉∆¡ª ¡≈Áª ÍŒæ÷Ø∫ ¡≈͉≈ √Ó≈‹ «Ì¡Œø’ ÏÏ ˛Õ
¡Â∂ ¡≈͉∆ √Ì ÂØ∫ ÚæË ÁπÙÓ‰∆ «’√ È≈ˇ ˛? «◊¡≈È È≈ˇÕ «◊¡≈È Á∂ ¡√ƒ
√Ì ÂØ∫ Úæ‚∂ ÁπÙÓ‰ ‘ªÕ ¿π‘ «’Ú∂∫? Á∂÷Ø «’√∂ Ú∆ ÿ «Úæ⁄ Âπ‘≈˘ «’Â≈Ï √øÌ≈ˇ∆
È‘ƒ «Óˇ∂◊∆Õ «¬æ’ ’≈Ó∂‚ «√◊≈, ¿π‘Á∂ ’Øˇ Ï‘π √≈∆¡ª «’Â≈Ϫ «√◊∆¡ª Â∂
¿π‘ «’Â≈Ϫ ¿π‘Á∂ ÏÀµ‚ «Úæ⁄ «√◊∆¡ª Â∂ ¿π‘Á∂ ¿πµÍ ◊æÁ≈, ¿π‘Á∂ ¿πµÍ ⁄≈Á
Â∂ ¿πµÍ ¿π‘ ¡≈Í Â∂ «’Â≈Ϫ ÊæÒ∂Õ «’Â≈Ϫ ˘ ‘Ú≈ È‘ƒ √∆ ÒÚ≈¿π∫Á≈ ’Á∂ ‹ª
„∂ Òæ◊≈ ‘πøÁ≈ «’Â≈Ϫ Á≈ «¬æ’ ÷»Œøfi∂ «Úæ⁄Õ «¬æ’ ÏøÁ∂ Á∂ ÓÀ∫ ÿ∂ «◊¡≈ ÓÀ∫ ¿π‘Á∂
‚≈«¬ø◊ »Ó «Úæ⁄ ÏÀ·≈ √∆Õ ¿π‘˘ ÍπŒæ«¤¡≈ Â∂∆¡ª «’Â≈Ϫ «’æÊ∂ ◊¬∆¡ª?
¿π‘È∂ «’‘≈ ¿π‘ «Í≥‚ ¤æ‚ ¡≈«¬¡ª «¬æÊ∂ ‹◊∑≈ È‘ƒ «√◊∆Õ ÓÀ∫ ¿π‘˘ «’‘≈ Ô≈
»ø «¬√ √د∂ Â∂ ÏÀµ‚ ˘ Ï≈‘ √Û’ ”Â∂ «Ò‹≈’∂ ¡Œæ◊ Ò≈ Á∂, «¬√ «Úæ⁄∫Ø ’∆ «È’¨◊≈?
ÏøÁ≈ ÊæÒ∂ ⁄‡≈¬∆ ”Â∂ √Ω∫ ‹≈Ú∂Õ «’Â≈Ï ‹∂ Í≥‹ πͬ∂ Á∆ ‘Ø √’Á∆ ˛, Í≥‹≈‘ πͬ∂ Á∆
‘Ø √’Á∆ ˛ Í «’Â≈Ï «‹øÈ≈ √æ⁄≈ ÁØ√ ’ج∆ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ «’Â≈Ï Âπ‘≈‚∆
«˜øÁ◊∆ ÏÁÒ «ÁøÁ∆ ˛Õ Âπ‘≈‚≈ ‹∆ÚÈ ÍÒ‡ «ÁøÁ∆ ˛Õ «◊¡≈È «¬øÈ∆ Úæ‚∆ ⁄∆˜

.. 9 ..
‘πøÁ∆ ˛ Â∂ Á∂÷Ø «’Â≈Ï «¬‘ «ÁøÁ∆ ˛ Âπ‘≈˘Õ «‹‘Á∆ ‹◊∑≈ √≈‚∂ ÿ «Úæ⁄ ’π√∆¡ª
È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ √Ø«¯¡ª È∂ ÒÀ Ò¬∆, ÏÀµ‚ª È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ ÓÂÒÏ ÌΩ«Â’ ⁄∆˜ª È∂ ÒÀ Ò¬∆Õ
«‹Ú∂∫ ¡ÒÊ»√ È∂ «Ò«÷¡≈, ““ÓÈπæ÷ Á∆¡ª ⁄∆˜ª, È‘ƒ È‘ƒ ⁄∆˜ª Á≈ ÓÈπæ÷””Õ
√≈‚≈ ÏøÁ≈ ¿πÍÌØ◊Â≈Ú≈Á Á≈ «Ù’≈ ˛Õ ÓÂÒÏ ⁄∆˜ª √≈‚∂ Ò¬∆ È‘ƒ ¡√ƒ
⁄∆˜ª Á∂ ‘Ø ◊¬∂ ‘ªÕ ¡≈ͪ ⁄∆˜ª Ò¬∆ ‘ªÕ ⁄∆˜ª «¬æ’ √‡∂‡√ «√øÏÒ ˛Õ «‹Ú∂∫
Ô»Í Á∂ ÒØ’ √≈Á∂ ’æÍÛ∂ Í«‘ÈÁ∂ È∂Õ ’ج∆ ÂÛ’-ÌÛ’ È‘ƒ, Í «‹È∑ª «‘øÁ√Ø Â≈È∆
ÏøÁ≈ «È’øÓ≈ «¬‘Á∂ ’Øˇ ÍÀ√≈ ¡≈ ‹ªÁ≈ «¬‘Á∆¡ª ◊æÒ∑ª ÎπæÒ ‹ªÁ∆¡ª, «¬‘Á≈
«„æ‚ «È’Ò ¡≈¿π∫Á≈, «¬‘ Ó؇≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, Á≈» È≈ˇ ¿π‘Á≈ Ïπ≈ ‘≈Ò ‘Ø ‹ªÁ≈Õ
«‘øÁØ√Â≈È∆ ÏøÁ≈ ˆ∆Ï ÂØ∫ ¡Ó∆ ω ‹ªÁ≈ ª Í«‘Ò∆ «ÈÙ≈È∆ ¿π‘Á≈ «„æ‚
Ï≈‘ ˘ ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿π‘Á≈ «⁄‘≈ Á∂÷‰ÔØ◊ È‘ƒ «‘ ‹ªÁ≈Õ Ô≈È∆ ıπÁ ˘
ÏÏ≈Á ’ ÒÀ∫Á∂ È∂Õ «Ú‹∂ Ó≈Ò∆¡≈ ¡≈... ÓπŒøÁ∆¡ª Í≈¬∆ «ÎÁ≈, Ó≈ˇ≈ Í≈¬∆
«ÎÁ≈ √ØÈ∂ Á∆Õ «‘øÁØ√Â≈È Á≈ √Ó≈¬∂Á≈ √ØÏ È‘ƒÕ Ô»Í Á∂ Í≥»‹∆ÍÂ∆ ¡Œæ‚
«Á÷Á∂ È∂Õ ¯ª√ Á∂ ’πæfi ÒØ’ Ï‘π ¡Ó∆ ‘Ø ◊¬∂Õ ¿π‘ ’«‘øÁ∂ ’∆ ’È≈ «¬øÈ≈
ÍÀ√≈Õ ¿π‘ ’«‘øÁ∂ ¤æ‚Ø Í∑ª «¬‘ √Ì ’∆ ’È≈Õ √ÓπŒøÁ ’ø„∂ fiπæ◊∆ Í≈’∂ ‘ØÕ
¯ª√∆√∆ ÏøÁ≈ ’ √’Á≈ «¬‘, Í ¡≈͉≈ ÏøÁ≈ È‘ƒ ’ √’Á≈ «¬‘ √ÌÕ «‹Ú∂∫
Îπ’Íπ‰≈ ˛, «‹√ ’Øˇ ÍÀ√≈ ¡≈¿π∫Á≈ ¿π‘ Îπ’≈ ‘Ø ‹ªÁ≈Õ
√ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È ‡æπ‡ «◊¡≈ AIIA «Úæ⁄ Â∂ Ï‘π √≈∂ ÒØ’ª Á∂ √πÍÈ∂ ‡πæ‡
◊¬∂ «’ ‘π‰ È‘ƒ √Ó≈‹Ú≈Á ¡≈¿π‰≈Õ ¿π‘Ȫ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò≈ ’øÓ ’∆ ’∆Â≈ «’
«’Â≈Ϫ ¸æ’ ’∂ Ï≈ Á∂ √≈‘Ó‰∂ æ÷ «ÁæÂ∆¡ª «’ ’ج∆ æÁ∆ Ú≈ˇ≈ ¡≈¿»◊≈ Â∂ ÒÀ
‹≈¿»◊≈Õ
«◊¡≈È Á∂ ‹Ø √ÃØ È∂, «‹æÊØ∫ Âπ‘≈‚≈ ‹∆ÚÈ ÏÁÒÁ≈, «‹æÊØ∫ ‹∆ÚÈ Á∆ ÈÚƒ
«ÁÙ≈ «ÓÒÁ∆ ˛Õ ¡Œæ‹ ¡≈ͪ «¬æÊ∂ ÏÀ·∂ ‘ª ◊æÒ ’ ‘∂ ‘ª Í≥‹≈‘ ÏøÁ∂Õ «¬‘
Ò≈«¬ÏÃ∂∆ ¡≈«Á ‘Ó∂Ù≈ ª È‘ƒ «√◊≈Õ ¡Œæ‹ ÂØ∫ √æ· √≈Ò Í«‘Òª Í»∂ Ó≈ÒÚ∂ «Úæ⁄
«ÂøÈ ‘∆ √’»Ò ‘πøÁ∂ √ÈÕ Ó≈ÒÚ≈ «‹æÊ∂ ‹◊∆Á≈ª Á≈ ≈‹ ‘πøÁ≈ «√◊≈ Â∂ «‹‘Û∂
«’√≈È Â∂ «Í≥‚ª Á∂ Á«Ò ӘÁ» √È ¿π‘Ȫ Á∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ √’»Òª «Úæ⁄ ÍÛ∑È ”Â∂
Í≈ÏøÁ∆ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘ «¬«Â‘≈√ Âπ‘≈˘ ÍÂ≈? «Í≥‚ª Á∂ ÒØ’ √≈˪ ÂØ∫ ÍÛ∑Á∂ √ÈÕ
√≈Ë ÍÛ∑∂-«Ò÷∂ ‘πøÁ∂ √È Â∂ «‹‘Á∂ ÍÛ∑È Ï≈∂ ¿π‘Ȫ ˘ ÍÂ≈ Òæ◊ ‹ªÁ≈ √∆ ¿π‘Á∂
«Í≥‚ Á∆ √æÊ «Úæ⁄ ’πæ‡ ÍÀ∫Á∆ √∆Õ «¬√ √≈∂ Ó≈ÒÚ∂ «Úæ⁄ √æ· √≈Ò Í«‘Òª Á∆¡ª
◊æÒª È∂Õ ÓÂÒÏ «◊¡≈È ¡≈«¬¡≈ ÒØ’ª ’Øˇ∂ ª ÒØ’ ¡Œæ◊∂ ÚË∂ Â∂ ¡Œæ‹ ¡≈ͪ
«¬æÊ∂ ÏÀ·∂ ‘ªÕ «’Â≈Ϫ «Úæ⁄ √≈‚∂ Íπ«÷¡ª Á≈ ¿π‘Ȫ Á≈ √Á∆¡ª Á≈ ˜Ï≈ ˛Õ

.. 10 ..
¿π‘ «¬‘ ÈÚƒ Í∆Û∑∆ ˘ √ÍπÁ ’Á∂ È∂Õ «¬√ Ò¬∆ «’Â≈Ï ˘ √Ì ÂØ∫ ÚæË √øÌ≈ˇ
’∂ æ÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ‘π‰ Ó≈’√ ¬∂∫◊Ò˜ Á∆¡ª «⁄æ·∆¡ª Á∂ ’¬∆ Ú≈Ò∆¿»Ó ¤Í∂
È∂Õ «¬√ ÂØ∫ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ˛ «’ ¿π‘ ÒØ’ «⁄æ·∆¡ª ˘ «’øÈ≈ √øÌ≈Ò ’∂ æ÷Á∂ √ÈÕ
√≈‚∂ «⁄æ·∆ ÍÛ∑’∂ È≈ˇ Á∆ È≈ˇ ¸æÒ∂ «Úæ⁄ √πæ‡ «ÁøÁ∂ È∂Õ ‘π‰ ª «⁄æ·∆ ’ج∆
«Ò÷Á≈ ‘∆ È‘ƒÕ «⁄æ·∆¡ª Á≈ ˜Ó≈È≈ ‘∆ ◊π˜ «◊¡≈Õ ’ø«Í¿»‡ ¡≈ Â∂ «¬√Á≈
‹Ø «¬√Â∂Ó≈Ò ‘Ø «‘≈ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ¿π‘ ¡≈ͪ ˘ ÍÂ≈ ‘∆ ˛Õ ¡«‹‘∂ √Ó≈‹
«Úæ⁄ «¬æ’ Ò«‘ Á∆ ÒØÛ ˛Õ «‹Ú∂∫ Á»‹∆¡ª Ò«‘ª ⁄æÒÁ∆¡ª È∂ «’ Ó˜Á»ª,
«Ú«Á¡≈Ê∆¡ª, ÈΩ‹Ú≈Ȫ Á∂ √ø◊·È ωÁ∂ È∂ ¿π‘Á∂ È≈ˇ ‘∆ «¬æ’ «¬Áª Á∆
Ò«‘ Á∆ ÒØÛ ˛ «‹√Á≈ «◊¡≈È ÍÃ√≈ ”Â∂ ˜Ø ‘ØÚ∂Õ «‹Ú∂∫ Ô»Í Á∂ «Úæ⁄ Ï‘πÂ
Ï≈¡Á Á∂ «Úæ⁄ Ú∆ ‹ÁØ∫ Ó˜Á» Ò«‘ª Á≈ ˜Ø «√◊≈ ¿πµÊ∂ «◊¡≈È ÍÃ√≈ Á∂
√ø◊·È ωÁ∂ √È «‹Ú∂∫ Ó˜Á» «◊¡≈È ÍÃ√≈ √Ó≈‹, ‹ÓÈ Ó˜Á» «◊¡≈È
ÍÃ√≈ √Ó≈‹ Â∂ «¬‘ ÙÏÁ Ú∆ «’øÈ≈ ÚË∆¡≈ ˛ “«◊¡≈È ÍÃ√≈ √Ó≈‹” Â∂ «◊¡≈È
Á∂ ÍÃ√≈ ”Â∂ ‘∆ ¿π‘Ȫ Á≈ ˜Ø «√◊≈Õ
«‹Ú∂∫ √≈‚∂ √Ó≈‹ Á∆ ‘≈Ò ˛, «‹√Á∆ ¡≈ͪ «¬æÊ∂ ⁄⁄≈ ’∆Â∆Õ Í«‘Ò∆
◊æÒ «¬‘ «¬Áª «’¿π∫ ˛? Í«‘Ò∆ ◊æÒ Âª «¬‘ «’ «¬√ ‘’∆’ ˘ √Ú∆’≈
’∆¬∂ «’ «¬‘ ˛Õ √≈‚∂ √æ«Ì¡Â≈ ª Ï‘π «Ú’√ ‘Ø ◊¬∆, Ô≈È∆ ÌΩ«Â’ ⁄∆˜ª
ª Ï‘π ¡≈ ◊¬∆¡ª √≈‚∂Õ √æ«Ì¡Â≈ ÓÂÒÏ √Û’ª Á≈ «ÈÓ≈‰ ‘Ø «◊¡≈, ÿ
Ï‰È Òæ◊ ͬ∂ Â∂ «¬‘ ‹Ø ¡≈’∆‡À⁄ ˛ «¬‘ √≈≈ Ô»Í ÂØ∫ ¡≈«¬¡≈ ˛ √≈‚≈ ª
«¬‘ È‘ƒ ˛, ‡ÀÒ∆«Ú˜È ¡≈ «◊¡≈, ’≈ª ¡≈ ◊¬∆¡ªÕ «¬‘ ¡√ƒ È‘ƒ ω≈¬∆¡ª
«¬‘ ¿π‘Ȫ Á∂ «ÁæÂ∆¡ª √≈˘Õ ÎØÈ ¡≈ ◊¬∂, ÎØÈ Ú∆ ¡≈ͪ È‘ƒ ω≈¬∂, ¡≈ͪ ’πæfi
È‘ƒ ’∆Â≈ Â∂ «¬‘ √Ì ’πæfi ‘∆ Ï≈‘Ø∫ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Ó≈Ò ˛Õ «‘øÁØ√Â≈È ”⁄ ª
«¬‘ √≈∆¡ª ÷Ø‹ª È‘ƒ ‘ج∆¡ªÕ √≈≈ Ï«‰¡≈ ω≈«¬¡≈ «Óˇ «◊¡≈ Í √≈˘
«¬√Â∂Ó≈Ò ’È≈ È‘ƒ ¡≈¿π∫Á≈Õ ’«‘‰ ˘ «¬‘ ¤Ø‡∆¡ª ◊æÒª È∂ Í ¡√Ò «Úæ⁄
«¬‘ Ï‘π Úæ‚∆¡ª ◊æÒª È∂Õ ’ج∆ ÏøÁ≈ Ïæ√ Á∆ «Í¤Ò∆ √∆‡ ”Â∂ ÏÀ·≈ ◊æÒ ’ÁÀ
ª ¿π‘Á∆¡ª ◊æÒª Ïæ√ Á∆ ¡◊Ò∆ √∆‡ Âæ’ √π‰Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª È∂Õ «‹Ú∂∫ ¿πµ⁄∆-
¿πµ⁄∆ ÏØÒ‰≈ ÒØ’ª ˘ ÍÃ∂Ù≈È ’È≈Õ «‹Ú∂∫ Í≈È ÷≈-÷≈ ’∂ ˚æ’‰≈Õ Âπ√ƒ ‡∂Ȫ
«Úæ⁄ √¯ ’ØÕ «’√∂ ÏøÁ∂ ˘ Â’Ò∆¯ ‘Ø √’Á∆ ˛ Í È‘ƒ, ¿πµÊ∂ ‘∆ «Í⁄’≈∆¡ª
Ó≈∆ ‹ªÁ∂ È∂Õ «◊¡≈È ˘ «’øÈ∆ ȯ ’Á∂ È∂ ¡≈͉∂ ÒØ’ «¬æ’ ¿πÁ≈‘‰ ÓÀ∫
Âπ‘≈˘ ‘Ø «ÁøÁªÕ √ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È Ú≈ˇ∂ «¬æ’ ÓÀˆ˜∆È ’æ„Á∂ √È “√ØÚ∆¡Â
Á∂√” Â∂ ¿π‘Á≈ ’≈ˆ˜ Ï‘π ’»ˇ≈ ‘πøÁ≈ √∆ Â∂ ¡≈͉∂ √≈∂ ÿª «Úæ⁄ ‹ªÁ≈ ‘πøÁ≈

.. 11 ..
√∆Õ ¿π‘ ÍÛ∑È Ò¬∆ È‘ƒ ‘πøÁ≈ √∆Õ ¿π‘Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ‹Ú≈’ª Á∆ ‡æ‡∆ Í≥»fi‰ Ò¬∆
’Á∂ √È ÒØ’ «’ ’≈ˆ˜ Ï‘π ÓπÒ≈«¬Ó ˛Õ «¬‘ √≈‚≈ √Ó≈‹ ˛, «¬øÈ≈ ÏÏ
√Ó≈‹ ˛Õ «¬‘ «’¿π∫ ˛? «¬‘ «’¿π∫ «¬‘Ø «‹‘≈ ω «◊¡≈Õ ‘Ó∂Ù≈ ‘∆ «¬‘ ¡À‘Ø
«‹‘≈ È‘ƒ «√◊≈Õ «‹Ú∂∫ ¡Œæ‹ ¡≈ͪ Ô»Í Á∆ ◊æÒ ’∆¬∂ ª Ô»Í∆¡È √æ«Ì¡Â≈
«Ú’√ ˛Õ ¿π√ ÂØ∫ Í«‘Òª ¬∂Ù∆¡È √æ«Ì¡Â≈ «Ú’√ √∆Õ √Ì ÂØ∫ Íπ≈‰∆
√æ«Ì¡Â≈ «√øË ÿ≈‡∆ Á∆ √æ«Ì¡Â≈, ¡≈͉∆ √æ«Ì¡Â≈ √∆Õ ‘ÛæÍ≈, Ó‘πø‹ØÁÛØ,
«Ó√ Á∆ √æ«Ì¡Â≈ √Ì ÂØ∫ «Ú’√ √∆Õ ⁄∆È∆ √æ«Ì¡Â≈ √Ì ÂØ∫ «Ú’√ √æ«Ì¡Â≈
√∆Õ ÷∂Â∆ «¬æÊØ∫ ‘∆ Ùπ» ‘Ø √Ì ÂØ∫ Í«‘ÒªÕ «¬ÊØ∫ ‘∆ Ô»Í «Úæ⁄ ÎÀÒ∆Õ ÓÂÒÏ ¡≈ͪ
Ô»Í ˘ ÷∂Â∆ ’È≈ «√æ÷≈«¬¡≈Õ Ô»Í∆ ª ÿØ«Û¡ª ”Â∂ Âπ∂ «ÎÁ∂ √È «Ù’≈
’Á∂Õ ’Ï≈«¬Ò∆ √È ¿π‘ √≈∂Õ Ï≈¡Á «Úæ⁄ ¿π‘ ¡Œæ◊∂ Òøÿ ◊¬∂ ¡≈ͪ «ÍŒæ¤∂ «‘
◊¬∂Õ «¬‘Á∂ ’πæfi ’≈‰ È∂, «‹‘Á∂ Ò¬∆ √≈˘ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ ‹≈‰≈ Í¿»◊≈Õ «¬æÊ∂
ÊØÛ∆ «‹‘∆ ¡≈ͪ «¬«Â‘≈√ Á∆ ◊æÒ ’ª◊∂Õ ¡≈͉∂ «¬«Â‘≈√ Á∆ Ú∆ ◊æÒ ’ª◊∂
ª «’ «¬√ √ÓŒæ«√¡≈ Á∆ ‹Û∑ Âæ’ Í‘πø⁄ √’∆¬∂ Â∂ ‹Ø Ô»Í Á≈ ‹Ø «¬«Â‘≈√ ˛
¿π√Á∆ Ú∆ ÊØÛ∆ «‹‘∆ ◊æÒ ¡≈ͪ ˘ ’È∆ ÍÀ‰∆ ˛Õ
¡ÒÊ»√ È∂ «Ò«÷¡≈ ˛ «’ «◊¡≈È Á∂ «ÂøÈ Ó‘ªÁ∆Í È∂ «‹‘Ȫ «Úæ⁄Ø∫ √Ì ÂØ∫
Í«‘Ò≈ Ó‘ªÁ∆Í ˛ ◊«‰Â «‹√Á≈ ‹ÈÓ Ô»È≈È «Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ Ô»È≈È «¬æ’
¡«‹‘∆ ËÂ∆ √∆ «‹√ «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ÌΩ«Â’Ú≈Á∆ ÎÒ√¯≈ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ
«‹æÊ∂ ÓÈπæ÷ È∂ ıπÁ ˘ √Ófi‰≈ Ùπ» ’∆Â≈ ÓÂÒÏ «’ «¬‘ÒØ’ Â∂ ÍÒØ’ «’ ÍÒØ’
˛ ’ج∆? ‹ª «¬‘∆ ÒØ’ √Ì ’πæfi ˛? √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª «‹‘Û≈ ¡≈Ëπ«È’∆’‰ ‹Ø √∆
¿π‘ «¬‡Ò∆ ”⁄ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈Õ ÎÒØÀ∫√, Ú∆È√ Ú◊À∑≈ √Ì ÂØ∫ Í«‘Ò∂ Ù«‘ √ÈÕ √Ì
ÂØ∫ Í«‘Ò≈ Ù«‘ ØÓ √∆Õ «‹√ Á∆ ¡Ï≈Á∆ Áæ√ Òæ÷ ÂØ∫ ÚË∆Õ «Î «¬æ’ √Óª
¡≈«¬¡≈ «’ «¬‘ √æ«Ì¡Â≈Úª ÂÏ≈‘ ‘ج∆¡ªÕ «¬æ’ Ï‘π Úæ‚∆ Ò≈«¬ÏÃ∂∆ √∆
«Ó√ «Úæ⁄ ¡ÒÀ’˜À∫‚∆¡≈ È≈Ó Á∆Õ ¿πÊØ∫ Á∂ «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ ω≈¬∆ √∆Õ Í ¿π‘Ȫ
«ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ ¡≈Ó ÒØ’ª È≈ˇ ’ج∆ ÓÂÒÏ È‘ƒ √∆ ‘πøÁ≈Õ Ï√ ¿π‘ ÷ªÁ∂ √∆, ̓Á∂
√∆, «⁄øÂÈ ’Á∂ √È Â∂ Ú≈Á-«ÚÚ≈Á ’Á∂ √ÈÕ ‹ÈÂ≈ È≈ˇ ¿π‘Ȫ Á≈ ’ج∆
ÒÀ‰≈ Á∂‰≈ È‘ƒ √∆Õ «Î «ÚÁ∂Ù∆ ‘ÓÒ≈Ú ¡≈¬∂ «Úæ⁄∂ ¿π‘ «ÚÁÚ≈È Ú∆ Ó≈Â∂,
«’Â≈Ϫ ‹≈ˇ «ÁæÂ∆¡ª ¡≈Ó ÒØ’ª È∂ ¿πÈ∑ª «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ √≈Ê È‘ƒ «ÁæÂ≈Õ
¿π‘ «ÚÁÚ≈È ¡≈Ó ÒØ’ª ÂØ∫ «Èæ÷Û∂ ‘ج∂ √È Â∂ ‹∂ ¿π‘ Ò≈«¬ÏÃ∂∆ ¡Œæ‹ ‘πøÁ∆
ª ¡Œæ‹ ÓÈπæ÷≈ «◊¡≈È «’Â∂ ¡Œæ◊∂ ‘πøÁ≈, ‹Ø «’ ÂÏ≈‘ ’ «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ «¬Ú∂∫ ‹Ø
Ô»Í∆ √æ«Ì¡Â≈ √∆ ¿π‘ ÂÏ≈‘ ‘Ø ◊¬∆ Â∂ ‘˜≈ª √≈Ò ¿π‘ ¿π√∂ ¡Ú√Ê≈ «Úæ⁄

.. 12 ..
‘∆Õ ADÚƒ √Á∆ ÂØ∫ Ô»Í È∂ «Î ÂØ∫ ¿πµ√ÒÚæ‡≈ ÒÀ‰≈ Ùπ» ’∆Â≈ ÓÂÒÏ «Î ÂØ∫
‹≈◊‰≈ Ùπ» ’∆Â≈Õ «¬√ Ò¬∆ «¬‡ÀÒ∆¡È «Úæ⁄ ÙÏÁ ˛ “«È∂√ª” «‹√ Á≈ ÓÂÒÏ
˛ ÓπÛ ‹ÈÓÕ ¡≈ͪ ¿π‘Á≈ Í≥‹≈Ï∆ «Úæ⁄ ¡ÈπÚ≈Á ’Á∂ ‘ª “ÈÚ‹≈◊‰” «’
ÈÚ∂∫ «√«˙∫ ‹≈◊‰≈Õ «¬‘ ÈÚ‹≈◊‰ ’≈Ò ’∆ «√◊≈ ¿πÁØ∫ Ô»Í Á∂ «Úæ⁄ ¿πÁØ∫
Í»≈ „ª⁄≈ «¬æ’ ‹◊∆» „ª⁄≈ √∆Õ ¿π‘Á∂ «Úæ⁄-«Úæ⁄ √Ó≈¬∂Á≈∆ Á∂... «‹Ú∂∫ ’πæfi
’πæfi Ù«‘∆’È, √È¡Â∆’È Ùπ» ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ ‘π‰ «‹‘Û∆ ÈÚƒ ‹Ó≈ ¿πµÌ
‘∆ √∆ √Ó≈¬∂Á≈ª Á∆ ¿π√ ˘ Ó˜Á» ⁄≈‘∆Á≈ √∆Õ Í Ó˜Á» «Í≥‚ ”⁄ ˛ Â∂
«Í≥‚ ”⁄ ¿π‘ ‹◊∆Á≈ Á≈ ˆπÒ≈Ó ˛Õ ‘π‰ «¬√ √Ó≈¬∂Á≈ ‹Ó≈ Á≈ «¬‘ «‘æÂ
√∆ «’ Íπ≈‰≈ „ª⁄≈ ÂØ«Û¡≈ ‹≈Ú∂Õ ¡«‹‘∂ «‹‘Û∂ Á≈Ù«È’ √∆, ’πæfi ¡«‹‘∂
«Ú⁄≈Ú≈È «√◊∂ «‹‘Ȫ ˘ «¬‘ ÍÀ√≈ «ÁøÁ∂ √ÈÕ ¿π‘ ’∆ ’Á∂ «√◊∂ «’ ◊∆√
Á∆¡ª Íπ≈‰∆¡ª «’Â≈Ϫ, ◊∆√ «Úæ⁄ ‘∂≈’Ò≈¬∆‡√, ‚ÀÓØ’∆‡√ Á∆¡ª «’Â≈Ϫ
¤≈ÍÁ∂ √È, Ú≈Á-«ÚÚ≈Á ’Ú≈¿π∫Á∂ √È, «Ú⁄≈-⁄⁄≈ ‘πøÁ∆ √∆Õ «¬‘Á≈ ’∂∫Á
√∆ «¬‡Ò∆ Ï≈¡Á «Úæ⁄ ª Í»∂ Ô»Í «Úæ⁄ «¬‘ Ò«‘ ÎÀÒ ◊¬∆Õ «‹Ú∂∫ ¡≈͉∂
«¬æÊ∂ Í«‘Òª √ø√«¥Â «Úæ⁄ «Ò÷Á∂ √ÈÕ ¿πÚ∂∫ «¬‡Ò∆ «Úæ⁄ ÒÀ«‡È Ì≈Ù≈ «Úæ⁄
«Ò«÷¡≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ «Î Ï‘π √≈∂ ÒØ’ª Á≈ Ó √∆ «’ ¡≈ͪ ˘ ¿π√ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄
«Ò÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «‹√˘ ¡≈Ó ÒØ’ ‹≈‰Á∂ ‘ÈÕ ¿π‘Ȫ Ì≈Ù≈Úª «Úæ⁄ «’Â≈Ϫ
«Ò÷∆¡ª ‹≈‰ ¡Â∂ ¿π‘Ȫ Á≈ Úæ‚∂ ÍŒæË ”Â∂ ÍÃ⁄≈-ÍÃ√≈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ «¬√
Ò«‘ ˘ ’«‘øÁ∂ È∂ ÈÚ‹≈◊‰ Á∆ Ò«‘Õ Í«‘Òª «¬‘ Í»∂ «¬‡Ò∆ «Úæ⁄ ÎÀÒ∆ Â∂
¿π√ ÂØ∫ Ï≈¡Á Í»∂ Ô»Í «Úæ⁄ ÎÀÒ∆Õ ¿πÁØ∫ Í≈Ó∆∆ È≈Ó Á≈ «¬æ’ Á≈Ù«È’ √∆Õ
ÎÒØÀ∫√ Á∂ Ï≈‘Ú≈ ¿π‘ ◊ØÙ·∆¡ª ’Á≈ √∆Õ ¿π‘Ȫ ◊ØÙ·∆¡ª «Úæ⁄ «¬æ’ «ÚÙ≈
«¬‘ Ú∆ ‘πøÁ≈ √∆ «’ ¡≈͉∂ Ïæ«⁄¡ª Á∆ ÍÚ«Ù «’Ú∂∫ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂? Ïæ⁄∂ Ù∆’
Â∂ Ó≈È«√’ ÂΩ ”Â∂ ÂøÁπ√ È≈◊«’ «’Ú∂∫ ωÈ? Á∂÷Ø ¡æ‹ ÂØ∫ «’øÈ∂ √Ø √≈Ò
Í«‘ÒªÕ «¬‘ ÓÂÒÏ Â∂∑Úƒ √Á∆ «Úæ⁄ ÒØ’ «¬‘ √Ø⁄Á∂ √È Â∂ √≈‚≈ «‘øÁØ√Â≈È∆
¡Œæ‹ Ú∆ «¬‘ È‘ƒ √Ø⁄Á≈Õ ¡Œæ‹ «‹‘Ȫ ÒØ’ª È∂ Ïæ⁄∂ ÍÀÁ≈ ’∆Â∂ È∂ «’√∂ È∂ Ú∆ ’ج∆
«’Â≈Ï È‘ƒ ÍÛ∑∆ ‘؉∆ Ïæ«⁄¡ª Á∆ ÍÚ«Ù Á∂ Ò¬∆, Ï≈Ò ÓÈØ«Ú«◊¡≈È ”Â∂
«’¿π∫«’ «‘øÁØ√Â≈È «Úæ⁄ √Ì ’πæfi ¡ÈπÌÚÚ≈Á∆ Â∆’∂ È≈ˇ ‘πøÁÀÕ ¡≈ͪ ’Á∂
’Á∂ «√æ÷Á∂ «‘øÁ∂ ‘ªÕ ‘π‰ ’∆ ˛ «’ «Ú«◊¡≈È Á≈ Ôπæ◊ ˛ ‘ ⁄∆˜ Á≈ «√˪Â
˛Õ Ï‘π ÒØ’ª È∂ Ï‘π ’πæfi ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿π‘ ¡√ƒ ‹≈‰Á∂ È‘ƒÕ ‘π‰ «Ú¡≈‘
’Ú≈¿π∫Á≈ ÏøÁ≈ Í «Ú¡≈‘ Ï≈∂ ’ج∆ «’Â≈Ï È‘ƒ ÍÛ∑Á≈Õ ÚÀ√∂ ª «Ú¡≈‘
’Ú≈¿π‰ ÂØ∫ Í«‘Òª Ú∆ ÏøÁ∂ ˘ ÍÛ∑≈¬∆ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ «’ «Ú¡≈‘ ’∆ ⁄∆˜

.. 13 ..
˛? ÍÂ≈ ‘∆ È‘ƒ «’ ÍÛ∑È≈ ⁄≈‘∆ÁÀÕ Ïæ«⁄¡ª Á∆ ÍÚ«Ù ”Â∂ √Ì ÂØ∫ ÚæË ’øÓ
√ØÚ∆¡Â Ô»È∆¡È ”⁄ ‘Ø«¬¡≈Õ «¬æ’ √∆ ◊Ò∂Ï ¿π√Í∂∫√’∆, «‹∑È∂ Ï‘π Ù≈ÈÁ≈
’øÓ ’∆Â≈ Ï≈Ò-ÓÈØ«Ú«◊¡≈È ”Â∂ Ïæ«⁄¡ª Á∆ ÍÚ«Ù ”Â∂Õ ¿π√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ª
„∂ª ‘∆ È∂Õ Ï‘π ˛! Ó’≈À∫’Ø È∂ «¬æ’ «’Â≈Ï «Ò÷∆ ˛ “«¬æ’ Íπ√Â’ Ó≈Â≈ «ÍÂ≈
Ò¬∆”Õ ‘π‰ ’«‘‰ ˘ ª ¡√ƒ Ïæ«⁄¡ª ˘ «Í¡≈ ’Á∂ ‘ª Í ¿π‘ «Ú«◊¡≈È
‘∆‰ Â∂ Â’‘∆‰ «Í¡≈ ‘øπÁ≈Õ Ïæ⁄∂ Á∆ ÍÚ«Ù ·∆’ „ø◊ È≈ˇ «Ú«◊¡≈È’
„ø◊ È≈ˇ ’ØÕ ¿π‘Á∂ Ò¬∆ ÍÛ∑Ø Âª «’ Ïæ⁄≈ Ì«Úæ÷ «Úæ⁄ ⁄ø◊≈ È≈◊«’ ω∂Õ
ÚË∆¡≈ ‹∆ÚÈ ‹∆Ú∂ Â∂ «¬‘ √Ì ’πæfi «¬‘ ÒØ’ ¿πÁØ∫ √Ø⁄Á∂ √∆Õ ¿π‘Ȫ ÒØ’ª È∂
«¬√ ”Â∂ √Ø«⁄¡≈ Â∂ «¬‘Á∂ ”Â∂ ◊ØÙ·∆¡ª ’∆Â∆¡ªÕ ¿π‘ «’øÈ∂ «√¡≈‰∂ ÒØ’ √ÈÕ
«‹Ú∂∫ ÈÚ‹≈◊‰ Á≈ ÓπŒæ÷ ¬∂‹ø‚≈ √∆ «’ √≈‚∆¡ª «˜øÁ◊∆¡ª Á∂ ÎÀ√Ò∂ ’ج∆ ‘Ø
«’¿π∫ ’Á≈? ÍØÍ, «¬‘ «’¿π∫ ’Á∂ È∂ √≈‚∆ «˜øÁ◊∆ Á∂ ÎÀ√Ò∂? ÓÂÒÏ ¡≈ͪ ‘Ø
ÁπÈ∆¡ª Ï≈∂ «’¿π∫ √Ø⁄∆ ‹ªÁ∂ ‘ª? ¡≈ͪ «¬√∂ ÁπÈ∆¡ª ˘ ÚË∆¡≈ ω≈¬∆¬∂Õ ¿π√
ÂØ∫ Í«‘Òª «¬È√≈È ’∂∫Á «Úæ⁄ È‘ƒ √∆, Á∂ÚÂ∂ √ÈÕ «¬È√≈È Á∆ Â√Ú∆
ω≈¿π‰≈ Ú∆ Ú«‹Â √∆Õ ¿π√ √Ó∂∫ Á≈ «¬æ’ Í∂∫‡ Â∂ «Ú«◊¡≈È’ ‘Ø«¬¡≈
«Ò˙È≈‚Ø Á≈ «Úø⁄∆Õ ¿π‘Á∆ Í∂∫«‡ø◊ ˛ “ÓØÈ≈ «Ò˜≈” ‹Ø √≈∂ √ø√≈ «Úæ⁄ ‹≈‰∆
‹ªÁ∆ ˛Õ ¿π‘ ÓÈπæ÷∆ Ù∆ Á≈ Ú∆ ¡«Ë¡ÀÈ ’Á≈ √∆Õ ¿π√Á∆ ÓÈπæ÷ Á∆ Í»∆
¡È≈‡Ó∆ «Á÷≈¿π∫Á∆ ‘ج∆ Â√Ú∆ ˛Õ ‘π‰ «È∂√ª Á∂ «‹‘Û∂ Í∂∫‡ √ÈÕ «¬‘
ÓÈπæ÷ª Á∆¡ª È◊È Â√Ú∆ª ω≈¿π∫Á∂ √È, È◊È Ïπæ ω≈¿π∫Á∂ √ÈÕ ¿πÁØ∫ Èø◊∂
ÓÈπæ÷ Á≈ «⁄æÂÈ ’È≈ «ÚÁØ‘ √∆ «’¿π∫«’ ≈‹∂ ω≈¿π‰ È‘ƒ √∆ «ÁøÁ∂Õ «¬‘
«ÚÁØ‘ Á≈ ÍÃÂ∆’ √È «’ ÓÈπæ÷ ËÂ∆ Á≈ √Ì ÂØ∫ √Ø‘‰≈ ‹∆Ú ˛ ¡Â∂ ˛ Ú∆Õ
Ó≈«¬’ØÚ√’∆ È∂ «¬æ’ ’«ÚÂ≈ Ú∆ «Ò÷∆ ˛ «¬√ ”Â∂ “«¬È√≈È Ê∂ ‘ ⁄∆˜ Ó∂∫
«¬È√≈È, È‘ƒ ’ج∆ Á»‹≈ «¬È’∂ √Ó≈È”Õ «¬È√≈È Á∂ Ï≈Ï ’ج∆ È‘ƒ ˛Õ
ËÂ∆ Á≈ √Ì ÂØ∫ √Ø‘‰≈ ‹∆Ú «¬È√≈È ˛ Â∂ √Ì ÂØ∫ «√¡≈‰≈ ‹∆Ú Ú∆ «¬È√≈È ˛Õ
«√¡≈‰∂͉ Á∂ È≈ˇ-È≈ˇ ’ÓÒÍπ‰≈ Ú∆ ˛ Â∂ ’ÓˇÍπ‰∂ ÂØ∫ «‹Èª ’ج∆ Óπ’Â
‘ØÚ∂◊≈ ¿πÈ≈ ÚË∂∂ «√¡≈‰≈ ‘ØÚ∂◊≈Õ Ô»Í «Úæ⁄ «¬‘ Ò«‘ ¿πÁØ∫ ⁄æÒ∆ ÈÚ‹≈◊‰
Á∆Õ ÈÚ‹≈◊‰ Á≈ ÓÂÒÏ √∆ ¡Â∆ Á∆¡ª ⁄∆˜ª ˘ ÓπÛ ÍÃØ«‚¿»√ ’È≈Õ
¡Â∆ Á∆¡ª ⁄∆˜ª ‹Ø ◊Ú≈⁄ ◊¬∆¡ª Í ‹Ø ÓÈπæ÷ Ò¬∆ Ï‘π ӑæÂÚÍ»‰
⁄∆˜ª È∂Õ ¿π‘Ȫ ˘ ÒæÌ’∂ ÓπÛ’∂ ÓÈπæ÷Â≈ Á∆ √∂Ú≈ «Úæ⁄ ÒÀ ’∂ ¡≈¿π‰≈Õ «¬‘
ÈÚ‹≈◊‰ √∆Õ ÈÚ‹≈◊‰ ADÚƒ √Á∆ ÂØ∫ Ùπ» ‘πøÁ≈ Â∂ AFÚƒ √Á∆ «Úæ⁄ Á»‹∆
Ò«‘ ⁄æÒÁ∆ ˛Õ ¿π‘ ˛ ËÓ √πË≈ Á∆ Ò«‘Õ «¬‘Á≈ ’∂∫Á ‹ÓÈ √∆Õ «¬‘Á≈

.. 14 ..
√Óª √∆ AEAGÕ Ó≈«‡È ¨Ê «’ø◊ È≈ Á≈ Í≈Á∆ √∆Õ ¿π√ √Ó∂∫ ⁄⁄ Á∆
¡Ê≈«‡∆ ˘ ’ج∆ ¸‰ΩÂ∆ È‘ƒ √∆ Á∂ √’Á≈Õ ¿π‘ ’«‘øÁ∂ √È «’ ËÂ∆ Ïë‘ÓŒø‚
Á≈ ’∂∫Á ˛ Â∂ √»‹ «¬‘Á∂ Áπ¡≈ˇ∂ ÿπŒøÓÁ≈ ˛ Â∂ Âπ√ƒ «¬√ ˘ ¡Œæ÷ª ÏøÁ ’’∂ ÓŒøÈ
Ò˙Õ «¬√ ”Â∂ ’ج∆ «’ø»-Í≥û È≈ ’ØÕ «‹‘Û∂ Í≈Á∆ √∆ ¿π‘ «ÌzÙ‡ √ÈÕ ÒØ’ª Á∆
«Ó‘È ”Â∂ ͡Á∂ √∆Õ ¡Â∂ ËÓ Ï‘π ӫ‘ø◊≈ √∆Õ Ë≈«Ó’ √Óª-«Ú≈‹ª Á∆
Î∆√ Ï‘π «˜¡≈Á≈ Ú√»Ò∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ Ó≈«‡È Ò»Ê Á≈ ’«‘‰≈ √∆ «’ ËÓ
ÒØ’ª Ò¬∆ √√Â∂ ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘È Â∂ «¬√ «Úæ⁄ √πË≈ ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ¡Â∂ «¬√
”Â∂ ¿π√ È∂ «¬æ’ IEÚ∂∫ √»Â∆ Ê∆√√ «Ò÷ ’∂ ⁄⁄ ”Â∂ ‡ø◊ «ÁæÂ≈ ¡Â∂ ÒØ’ª Á∆ ¿π√
˘ Ï‘π «‘Ó≈«¬Â «Óˇ∆Õ ¿πÊØ∫ «¬√≈¬∆¡Â «Úæ⁄ «¬æ’ ÈÚ∂∫ ËÓ Á∆ Ùπ»¡≈ ‘πøÁ∆
˛, ¿π‘ √∆ ÍÃ؇À√‡À∫‡ ËÓ ‹Ø «’ Ó≈«‡È ¨Ê «’ø◊ È∂ ⁄Ò≈«¬¡≈Õ «¬√Á≈ Ú≈√
√∆ ’≈Ò«ÚÈ Â∂ Â∆√≈ √∆ ÓπŒø‹Õ ÓπŒø‹ «ÚÁØ‘∆ √∆, ¿π‘ «’√≈È √∆ Â∂ ÓπŒø‹ È∂
¤Ø‡∆ ¿πÓ «Úæ⁄ ‘∆ C@-CE ‘˜≈ «’√≈Ȫ Á∂ «ÚÁØ‘ ˘ ‹æÊ∂ÏøÁ ’∆Â≈Õ «‹√ ”Â∂
¬∂∫◊Ò˜ È∂ «’Â≈Ï Ú∆ «Ò÷∆ ˛ “‹ÓÈ∆ «Úæ⁄ «’√≈È∆ Á∆ ‹ø◊”Õ «¬‘ «’√∂ È≈
«’√∂ »Í «Úæ⁄ √≈‚∂ ‹Ø Ì◊Â∆ Ò«‘ √∆ ¿π√ È≈ˇ «ÓˇÁ≈ ‹πˇÁ≈ ˛ ’≈¯∆ ‘æÁ
Âæ’Õ √≈‚∂ Ú∆ ¿πÁØ ËÓ Ï‘π ӫ‘ø◊≈ ‘Ø «◊¡≈ √∆Õ ’Ó’ª‚, ¡ŒøË-«ÚÙÚ≈√,
‹≈Â-Í≈ ¿π‘Á∂ «÷Ò≈¯ Ì◊Â∆ ¡ŒøÁØÒÈ È∂ ¡Ú≈˜ ¿π·≈¬∆ √∆Õ Ì◊Â∆ Ò«‘
Ú∆ ËÓ √πË≈ Ò«‘ √∆ Â∂ Á∂÷Ø «¬‘ √Ó’≈Ò∆ √È Ò◊Ì◊Õ ‹Á Ô»Í «Úæ⁄ «¬‘
⁄∆˜ª ‘Ø ‘∆¡ª √ÈÕ ¿πÁØ∫ ‘∆ √≈‚∂ «¬‘ ⁄∆˜ª ‘Ø ‘∆¡ª √ÈÕ Ô»Í «Úæ⁄ ËÓ
√πË≈ Ò«‘ È∂ ÒØ’ª ¿πµÍ ‹Ø «¬√≈«¬¡Â Á≈ ˆÒÏ≈ √∆ ¿π√˘ Ï‘π ‘æÁ Âæ’
ÂØ«Û¡≈Õ Â∂ «Î ¡Œæ◊∂ «¬æ’ Ï‘π Úæ‚∆ Ò«‘ ¿π·Á∆ ˛Õ ¿π‘ √∆ «◊¡≈È ÍÃ√≈
Á∆ Ò«‘ Â∂ «¬‘Á∆ ËÂ∆ √∆ ¯ª√ «‹æÊØ∫ «¬‘ Ùπ» ‘ج∆Õ Á»‹≈ «¬‘Á≈ ’∂∫Á √∆
¡Ó∆’≈ «‹√ «Úæ⁄ ‡≈Ó√ Í∂È Â∂ ‹À¯√È √ÈÕ «‹È∑ª È∂ ¯ª√ «Úæ⁄ «¬‘ Ò«‘
⁄Ò≈¬∆ ¿π‘ √È »√Ø, Ú≈ÒÂ∂¡ Â∂ «ÁÁ∂Ø, Óª«Â√«’¿» Â∂ ¡«‹‘∂ ‘∆ ’¬∆ ‘Ø
È≈Ó ¡≈¿π∫Á∂ ‘ÈÕ ¿π√ √Ó∂∫ ‹Ø √≈≈ «√√‡Ó √∆ ¿π‘ √∆ ‹◊∆»Õ ≈‹∂ ≈‹ ’Á∂
√∆Õ ¿π‘ ’«‘øÁ∂ √È «’ √≈˘ æÏ È∂ Ì∂«‹¡≈ Âπ‘≈‚∂ ”Â∂ ‘’»Ó ’È Ò¬∆Õ √≈‚∂
ÂØ∫ Ï≈¡Á √≈‚≈ ÍπŒæ Âπ‘≈‚∂ ”Â∂ ‘’»Ó ’∂◊≈Õ ÓÈπæ÷ Á∂ ‹∆ÚÈ Á≈ √Ì ’πæfi ≈‹∂
ÂÀ¡ ’Á∂ √ÈÕ «‹Ú∂∫ √≈‚∂ √√∂ «Úæ⁄ È≈ÓË≈∆¡ª Á∆ ‘’»Ó √∆ Â∂ «¬‘ ª ‘π‰∂
’πæfi «⁄ Í«‘Òª ‘∆ ıÂÓ ‘ج∆ √æÂ«Ú¡ª «Úæ⁄Õ ÓπŒø«‚¡ª-’πÛ∆¡ª Á∂ «Ú¡≈‘
¿π‘ ÂÀ¡ ’Á∂ √ÈÕ «’√∂ Ó≈Â≈-«ÍÂ≈ È∂ ¡≈͉∂ ¡≈͉∂ ÓπŒø‚∂ Ò¬∆ ’πÛ∆ ÓŒø◊∆ ¡≈
ª ¿π‘ ‹ØÛ∂ Âæ’ ÏÀ·∂-ÏÀ·∂ ÏÁÒ «ÁøÁ∂ √ÈÕ Ô≈È∆ ÓÈπæ÷ Á∂ ‹∆ÚÈ Á∂ √Ì ¯À√«Ò¡ª

.. 15 ..
”Â∂ «Èø’πÙ ‘’»Ó √∆ ≈‹∂-‹Ú≈«Û¡ª Á∆, Ë≈«Ó’ ◊π»¡ª Á∆, Í≈Á∆¡ª
Á∆Õ «◊¡≈È ÍÃ√≈ Ò«‘ Á∂ ¡≈◊»¡ª È∂ ÁØ ⁄∆˜ª ”Â∂ ˜Ø «ÁæÂ≈Õ «¬æ’ ˘ ’«‘øÁ∂
È∂ “«˜È” Í≥‹≈Ï∆ «Úæ⁄ «¬√ ˘ Â’Ù∆ÒÂ≈ ’«‘øÁ∂ È∂ ‹Ø «’ «¬√Á≈ ·∆’ ÙÏÁ
È‘ƒÕ Â’Ù∆ÒÂ≈ ÀÙÈÀ«Ò‡∆ Á∆ Í≥‹≈Ï∆ ˛Õ ’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ «’ ¿π‘Ȫ Â’
”Â∂ ˜Ø «ÁæÂ≈ «’ Â’ ’ØÕ Â’ ’∆, «’¿π∫, «’Ú∂∫ Ô≈È∆ «’ø» Í≥û ’È≈ «√æ÷ØÕ
¡ÀÚ∂∫ ‘∆ «’√∂ ”Â∂ ¡Œæ÷ª ÏøÁ ’’∂ «ÚÙÚ≈√ È≈ ’ØÕ
Á»‹≈, «◊¡≈È ÍÃ√≈’ª Á≈ ‹Ó‘»∆¡Â ”Â∂ ˜Ø √∆Õ Ô≈È∆ ’ج∆ Ú∆ ÓÈπæ÷
‘ØÚ∂ ¿π‘˘ ¡≈͉∂ ‹∆ÚÈ Á∂ √≈∂ ÎÀ√Ò∂ ÒÀ‰ Á≈ ¡«Ë’≈ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ «¬‘Á∂
”Â∂ ¿π‘Ȫ Á≈Ù«È’ª Á≈ Ï‘π ˜Ø √∆Õ «¬‘Á≈ ‹Ø ‡≈¬∆Ó √ÍÀÈ √∆ ¿π√ Ï≈∂ ’πæfi
«¬«Â‘≈√’≈ ª ’«‘øÁ∂ È∂ AFE@ ÂØ∫ AGE@ √∆ ¡Â∂ ’πæfi «¬«Â‘≈√’≈ ’«‘øÁ∂ È∂
«’ AG@@ ÂØ∫ AGE@ Âæ’ √∆ Ô≈È∆ Í≥‹≈‘ ’π √≈Ò «¬‘ Ò«‘ ¯ª√ «Úæ⁄ ⁄æÒ∆Õ
«‹√È∂ ¯ª√∆√∆ ÓÈπæ÷ ˘ ‹ª ¡Œæ‹ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ «’ Ô»Í∆ ÓÈπæ÷ ˘ «¬æ’ ÈÚª
ÓÈπæ÷ ω≈ «ÁæÂ≈Õ
Ô»Í Á∂ ÓÈπæ÷ «’√∂ ˘ ÿ»Á∂ È‘ƒÕ Í ¡≈͉∂ «¬æÊ∂ ’«‘øÁ∂ È∂ ÿ»È ”⁄ ’∆
Ó≈Û∆ ◊æÒ ˛? Âπ√ƒ «Í≥‚ ”⁄Ø∫ ÒøÿØ ⁄≈ ÏøÁ∂ ÷Û∑’∂ Âπ‘≈˘ ÿ»∆ ‹≈‰◊∂, fi≈’∆
‹≈‰◊∂ ‹∂ «’Â∂ ’πÛ∆ ‹ª ’ج∆ ¡Ω ‘À ª ‘Ø Ïπ≈ ‘≈Ò ˛Õ √’»‡ ”Â∂ ‹ªÁ≈ ’ج∆
ª ¿π‘ fi≈’∆ ‹≈¿»◊≈ Ì≈Ú∂∫ ¡Œæ◊∂ ‡’≈ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ ‹ÁØ∫ ¿π‘ Òøÿ ◊¬∆ ª «Î
¿π‘Á∂ Ï≈∂ ◊øÁ∆¡ª-◊øÁ∆¡ª ◊æÒª ‘؉◊∆¡ªÕ ÓÈπæ÷ Á∆ ◊«Ó≈ ÂØ∫ «◊∆¡ª
‘ج∆¡ª «Ì¡Œø’ ◊æÒª, ˆÀ-«¬È√≈È∆ ◊æÒªÕ «‹‘Ȫ ◊æÒª ˘ ȯ ’∆Â∆
‹≈‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ ÓÀ∫ «¬æ’ È≈ÚÒ Í«Û∑¡≈ √∆ ‹Ø «’ AHF@«Ú¡ª «Úæ⁄ »√ «Úæ⁄
«Ò«÷¡≈ «◊¡≈ √∆Õ ¿π‘Á≈ È≈Ó ˛ “«’¡≈ ’∂∫?” ¿π√ «Úæ⁄ ’πÛ∆ ÓπŒø‚∂ Á≈ «Ú¡≈‘
‘πøÁ≈ ˛ Â∂ ¿π‘ ÁØÚ∂∫ ¡≈Í√ «Úæ⁄ ÂÀ¡ ’Á∂ È∂ «’ ¡≈ͪ «¬æ’ Á»‹∂ ˘ «¬æ’ ‘∆ Ú≈
’ج∆ ◊æÒ ÍπŒæ¤ª◊∂ ‹∂ ¿π‘ ’ج∆ ‹Ú≈Ï Á∂‰≈ ⁄≈‘∂◊≈ ª ‹Ú≈Ï Á∂Ú∂◊≈ È‘ƒ ª
¡≈ͪ Á»‹∆ Ú≈ È‘ƒ ÍπŒæ¤ª◊∂Õ Ô≈È∆ ’π∂Á-’π∂Á ’∂ È‘ƒ ÍπŒæ¤ª◊∂Õ ‘π‰ «’√∂ ˘
’π∂Á‰≈ «’Ȫ ˆÀ-‹Ó‘»∆ ‘πøÁ≈ ˛ «’ ’‘∆ ‹≈‰≈, ““Ô≈ Áæ√Á∂, Ô≈ Áæ√Á∂
˜≈””Õ
«Î ¡≈ͪ ¿πµÊ∂ ‘∆ ¡≈¿π∫Á∂ ‘ªÕ «◊¡≈È ÍÃ√≈ ˘ «¬‡À«Ò¡È «Úæ⁄ ’«‘øÁ∂ È∂
«Ò¿»Ó∆È∂¡ ÓÂÒÏ «’ ⁄Ó’‰≈ ‹ª ⁄Ó’≈¿π‰≈ «’√∂ ⁄∆˜ ˘Õ ¡≈ͪ «¬‘˘
’«‘øÁ∂ ‘ª «◊¡≈È ÍÃ√≈ ÓÂÒÏ Â’ ’È≈ «√æ÷≈¿π‰≈, Â’Ù∆ÒÂ≈ «√÷≈¿π‰∆Õ
Á»‹≈ ‹Ó‘»∆¡Â «√æ÷≈¿π‰∆Õ ÓÈπæ÷∆ «٫¡ª «Úæ⁄ ‹Ó‘»∆¡ÂÕ ¿π‘Ȫ Á≈

.. 16 ..
’«‘‰≈ √∆ «’ «‹Ú∂∫ ΩÙÈ∆ «’√∂ ⁄∆˜ ”Â∂ ÍÀ∫Á∆ ˛ ª ¿π‘ ⁄Ó’‰ Òæ◊ ÍÀ∫Á∆ ˛Õ
«¬Ú∂∫ ‘∆ ÓÈπæ÷ª Á∂ «ÁÓ≈◊ª ˘ «◊¡≈È È≈ˇ πÙÈ≈˙! «¬Èª «◊¡≈È √πæ‡Ø ÒØ’ª
«Úæ⁄ «’ ÒØ’ª Á∂ «ÁÓ≈◊ ΩÙÈ ’ Á∂ÚØÕ «¬√ Ò«‘ ’πæfi «¬æ’ «Ú¡’Â∆ È‘ƒ,
Í»≈ «¬æ’ √Ó≈‹ «¬√ «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ √∆Õ «¬‘ «¬æ’ Ï‘π Úæ‚∆ Ò«‘ √∆ ‹Ø ÓπŒæ·∆ Ì
ÒØ’ª È∂ Ùπ» ’∆Â∆ Í ÓπÛ’∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ¿π√ ⁄∆˜ È∂ ¡≈͉∆ ‹Û∑ ÎÛ∆Õ ¡«‹‘∆
«¬æ’ ¿πÁ≈‘‰ Ïø◊≈Ò ÂØ∫ «ÓÒÁ∆ ˛Õ Ïø◊≈Ò «Úæ⁄ «Í¤Ò∆ √Á∆ Á∂ Ùπ» «Úæ⁄ ’πæfi
√Ó≈‹ √πË≈’ ‘ج∂Õ ≈‹≈ ≈Ó ÓØ‘È ≈¬∂ Á≈ È≈Ó Âª Âπ√ƒ √≈«¡ª È∂ √π«‰¡≈ ‘∆
‘؉≈ ˛Õ ¿πÁØ∫ «¬æ’ «Ú¡’Â∆ √∆ «Áؘ∆˙Õ «Áؘ∆˙ ‹≈‰Á≈ √∆ «’ ¯ª√ «Úæ⁄
’∆ ’∆ ‘Ø«¬¡≈? ...«’ «’Ú∂∫ ¿πµÊ∂ «◊¡≈È ÍÃ√≈ Á∆ Ò«‘ ⁄æÒ∆? ¿π‘ ’Ò’æÂ∂
Á∂ ’≈Ò‹ «Úæ⁄ ÒÀ’⁄≈ √∆Õ ¿π‘È∂ Ú∂Ò∂ Á∂ √Ó≈‹ √πË≈’ª ¡Œæ◊∂ «¬‘ ÍÃ√Â≈Ú
æ«÷¡≈ «’ √≈˘ ÁπÈ∆¡ª Á≈ «Ï‘Â∆È √≈«‘ Ïø◊Ò≈ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ¡ÈπÚ≈Á ’’∂
¡≈Ó ÒØ’ª «Úæ⁄ ÒÀ ’∂ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ Â∂ Ï≈’∆ √≈«¡ª È∂ ¿π‘Á≈ Ó˜≈’ ¿π‚≈«¬¡≈
«’ «¬‘ ¯≈Ò» Á≈ ’øÓ ˛Õ Í ¿π‘ «¬’æÒ≈ ÏøÁ≈ ‘∆ ¿πµÊ∂ ‚«‡¡≈ «‘≈ Â∂ ¿π‘È∂
«¬√ ’øÓ Á∆ Ùπ»¡≈ ’∆Â∆ Â∂ ¡Œæ‹ Âπ√ƒ Ïø◊≈Ò Á∂÷Ø ¿π‘ «ÏÒ’πÒ ‘∆ ¡Òæ◊ ˛Õ
«‹Ú∂∫ ¡≈ͪ ÿ»È≈ ’«‘øÁ∂ ‘ªÕ «¬‘ Ùπ» «’æÊØ∫ ‘πøÁ≈ ˛? Í≥‹≈Ï ÂØ∫! Â∂ ıÂÓ «’æÊ∂
‘πøÁ≈? «Ï‘≈ ”Â∂! «’¿π∫«’ ¿π√ ÂØ∫ ¡Œæ◊∂ Ïø◊≈Ò Ùπ» ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ «’¿π∫«’ Ïø◊≈Ò∆
ÒØ’ È‘ƒ «¬øfi ÿ»Á∂Õ «‹Ú∂∫ ¡Ωª ˘ ¤∂ÛÈ≈, ÿ»È≈, Ïæ√ª ”⁄ Âø◊ ’È≈, ¿π‘
√≈≈ «¬‘Ȫ ‘∆ ÍÃÁ∂Ùª «Úæ⁄ ‘∆ ˛Õ Í≥‹≈Ï, ‘«¡≈‰≈, «Ï‘≈, ¿πµÂ ÍÃÁ∂Ù, «¬‘
√≈≈ ÓŒæË Ì≈ÂÕ Ïø◊≈Ò∆ ÒØ’ È‘ƒ «¬√ Â∑ª ’Á∂Õ Ïø◊≈Ò∆ ÒØ’ª Á∂ Í«Ú≈ª
«Úæ⁄ Ï‘π ‹Ó‘»∆¡Â ˛ Â∂ «¬‘ √Ì ¿π√ Ò«‘ È∂ ÏÁ«Ò¡≈Õ Ïø◊≈Ò «Úæ⁄
Áπ◊≈ Í»‹≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ ‘ √≈Ò ¡’»Ï «Úæ⁄ Áπ◊≈ Í»‹≈ Á≈ «Â˙‘≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
Áπ◊≈ Í»‹≈ Á∂ «Â˙‘≈ «Úæ⁄ ͇≈’∂ È‘ƒ ⁄Ò≈¬∂ ‹ªÁ∂ ¡≈͉∂ Úª◊, √◊Ø∫ «’Â≈Ϫ
÷∆Á∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È ¡Â∂ «¬’æÒ≈-«¬’æÒ≈ Í«Ú≈ Ïø‚Òª Á∂ Ïø‚Ò ‘∆ «’Â≈Ϫ
ÒÀ ’∂ ‹ªÁ≈ ˛ Â∂ ¿π‘ «’Â≈Ϫ Ïæ«⁄¡ª Ú≈√Â∂ ‘πøÁ∆¡ª ‘È! «¬‘ Ïø◊≈Ò∆ √Ó≈‹
˛Õ Ïø◊≈Ò∆ √Ó≈‹ ’Ò≈ ˘ «Í¡≈ ’Á≈ √Ó≈‹ ˛Õ ¿πµÊ∂ ‘ ÿ Á∂ «Úæ⁄ Ïæ⁄∂ ˘
’ج∆ È≈ ’ج∆ √ø◊∆Â’ √≈‹ Ú‹≈¿π‰≈ ˜» «√æ÷≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈Õ ¡Â∂ Ïø◊≈Ò∆
√Ó≈‹ ÿπŒøÓ‰ «ÎÈ Ú≈ˇ≈ √Ó≈‹ ˛ Ï‘π ÿπŒøÓÁ∂-«ÎÁ∂ È∂ ¿π‘ ÒØ’Õ ¿πµÊØ∫ Á≈
Ïæ⁄≈ Ï≈∑ª-Â∂∑ª √≈Ò Á∆ ¿πÓ «Úæ⁄ ¡ŒæË∂ ÂØ∫ ÚæË «‘øÁØ√Â≈È Á∂÷ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ Ïø◊≈Ò∆
ÏøÁ≈ √≈≈ √≈Ò ÊØÛ∑∂-ÊØÛ∑∂ ÍÀ√∂ ‹ØÛÁ≈ Â∂ «Î ¡≈͉∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ Í«Ú≈ √Ó∂Â
ÿπŒøÓ≈’∂ ÒÀ ’∂ ¡≈¿π∫Á≈ Â∂ «Î ¿π‘ √√Â∆¡ª Ê≈Úª ”Â∂ «‘øÁ∂ È∂, ÷≈‰≈ ÿŒæ‡ ÷ªÁ∂

.. 17 ..
È∂, Í ’πÁ ˘ Ú∂÷Á∂ È∂Õ ¿π‘ ÏÀ·’∂ ÙªÂ∆ È≈ˇ ÏÈ√ÍÂ∆¡ª ˘ Á∂÷Á∂ È∂,
Í≥¤∆¡ª Á∆ ⁄«‘’ √π‰Á∂ È∂, ¿π‘ ’πÁ ˘ «Í¡≈ ’È Ú≈ˇ∂ ÓÈπæ÷ È∂Õ «’‘≈
‹≈Ú∂ ª «¬æ’ «Ú¡’Â∆ «Áؘ∆˙ È∂ «¬√ ⁄∆˜ ˘ √Ó«fi¡≈ Â∂ ÓπÛ’∂ ¿π√ ⁄∆˜ È∂
‹Û∑ ÎÛ∆ Â∂ ¿π‘ «¬æ’ Ò«‘ ω∆ Â∂ ¡Œæ‹ Ïø◊≈Ò∆ ÒØ’ «¬‘ Ó≈‰ ’Á∂ È∂ «’
√ø√≈ Á∆ ’ج∆ Ú∆ «’Â≈Ï ¤∂ Ó‘∆«È¡ª Á∂ ¡ŒøÁ-¡ŒøÁ √≈‚∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ¤Í
‹ªÁ∆ ˛Õ Â∂ √≈‚≈ Í≥‹≈Ï «¬√ Ó≈ÓÒ∂ ”⁄ «’æÊ∂ ÷Û∑≈ ˛Õ Ú∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª √Ì ÂØ∫
ÚæË ÍÀ√≈ Í≥‹≈Ï ”⁄ ˛Õ «‘øÁØ√Â≈È «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ ÚæË Ù≈Ï Í≥‹≈Ï «Úæ⁄ Í∆Â∆ ‹ªÁ∆
˛Õ «’Â≈Ï È‘ƒ ’ج∆ ı∆ÁÁ≈ Í Á≈» Á∆ ÏØÂÒ ı∆ÁÁ≈ ˛Õ Â∂ «’Â≈Ϫ Á∂
¡ÈπÚ≈Á Á∆ ‘≈Ò «¬‘ ˛ «’ Ó≈’√ Á∆ Í≥»‹∆ ‹Ø «’ «‹Ú∂∫ ’«‘øÁ∂ «’ Í≥‹≈Ï Á∂
’≈Ó∂‚ª ˘ √Ófi È‘ƒ ¡≈¬∆Õ √Ófi Ú∆ «’Ú∂∫ ¡≈Ú∂∫ ¿π‘ ¡Œø◊Ã∂˜∆ «Úæ⁄ √∆ Â∂
¡Œø◊Ã∂˜∆ «’√∂ ˘ ÍÛ∑È∆ È‘ƒ ¡≈¿π∫Á∆ Â∂ «‹‘Û≈ ÍÛ∑ ÒÀ∫Á≈ ˛ ¿π‘ «’√∂ ˘ Áæ√Á≈
È‘ƒ, «◊¡≈È ”Â∂ ’Ϙ≈ Ó≈’∂ Ï«‘ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÓÂÒÏ ’ÀÍ∆‡Ò √Ω √≈Òª Ï≈¡Á
¡ÈπÚ≈Á ‘ج∆ Í≥‹≈Ï∆ «Úæ⁄ Â∂ ¡Œæ‹ Ú∆ Ó≈’√ ¬∂∫◊Ò˜ Á∆¡ª Ï‘π √≈∆¡ª
Ó‘æÂÚÍ»È «Ò÷ª Í≥‹≈Ï∆ «Úæ⁄ È‘ƒ «ÓÒÁ∆¡ªÕ ‹ÓÈ ¡≈«¬«‚˙ÒØ‹∆,
‚≈«¬ÒÀ’«‡’ ¡≈¯ È∂⁄, ¡À∫‡∆ «‚‘»«¬«ø◊, Ó‡∆∆«Ò˜Ó ¡À∫‚ «¬øÓÍ∆∆˙
’∆«‡«√˜Ó Í≥‹≈Ï∆ «Úæ⁄ È‘ƒ ‘È Â∂ ¡«‹‘∆¡ª Á‹‰ª Á∂ È≈Ó ÓÀ∫ «◊‰≈
√’Áª ‘ª «‹‘Û∆¡ª ¡≈͉∆ Í≥‹≈Ï∆ «Úæ⁄ ˛ ‘∆ È‘ƒÕ Â∂ Îª√∆√∆ √≈«‘ ÁπÈ∆¡ª
Á∂ √Ì ÂØ∫ «Ï‘Â∆È √≈«‘ ”⁄Ø∫ «¬æ’Õ »√∆ √≈«‘ ÒØ’ª ˘ Ó «Ó‡‰ Á∆ «¬æ’
√«Í«‡ «ÁøÁ≈ ˛Õ «È’ØÒ≈¬∆ ˙√ÂØÚ√’∆ ÍÛ∑Ø, “’Ï‘»ø È≈ ¤≈‚∂ ÷∂Âπ” «’ ÏøÁ≈
’πæfi Ú∆ ’ ◊π‹Á≈ ˛ ¡Â∂ ¯ª√∆√∆ √≈«‘ ÏøÁ∂ ˘ Á≈Ù«È’ ω≈¿π∫Á≈, ¿π√
˘ √Ø⁄‰ Ò≈¿π∫Á≈, ¿π‘Á∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ ˘ ◊«‘≈ ω≈¿π∫Á≈ ˛ Â∂ ¯ª√∆√∆ √≈«‘Â
«¬æÊ∂ ‘À ‘∆ È‘ƒÕ ’πfi Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊ È∂ ¤≈«Í¡≈ √∆ Â∂ ¤≈Í’∂ ◊ØÁ≈Óª «Úæ⁄ Ì
«Ò¡≈ Â∂ ¡Œæ‹ ’ج∆ È‘ƒ ‹≈‰Á≈ «’ Ì≈Ù≈ «ÚÌ≈◊ È∂ ’πæfi ÚË∆¡≈ «’Â≈Ϫ
¤≈Í∆¡ª √ÈÕ ˜ØÒ≈ Á∆ «’Â≈Ï ¿π‘Ȫ È∂ ¤≈Í∆ √∆ ‹Ó∆ÈÒ ¡Â∂ «‚’Ș
Á∆¡ª Ú∆ ’πfi «’Â≈Ϫ ¤≈Í∆¡ª ‘ÈÕ ¿π‘Ȫ Á∂ ¡ÈπÚ≈Áª Ï≈∂ ¡√ƒ È‘ƒ ’«‘
√’Á∂ «’ «’‘Ø «‹‘∂ ‘؉◊∂ Í ◊æÒ ’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ «’ ’πæÒ Á≈ Ï‘π ÊØÛ≈
¡≈͉∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ¡≈«¬¡≈ Â∂ Ô»Í∆¡È Ì≈Ù≈Úª «Úæ⁄, «‹Ú∂∫ Ô»Í∆ ÒØ’ ¡≈ÍØ-
¡≈͉∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ «Ò÷Á∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ ¡Œæ‹ Á∆ ÁπÈ∆¡ª «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ ÚË∆¡≈
È≈ÚÒ’≈ ÓŒø«È¡ª ‹ªÁ≈ ˛ Ó≈÷∂˜ ¡Â∂ ¿π‘Á≈ È≈ÚÒ «‹Ú∂∫ ‘∆ ¿π‘ «Ò÷Á≈ ˛
’πfi «ÁȪ Á∂ ¡ŒøÁ ‘∆ ¡Œø◊Ã∂˜∆, ¯ª√∆√∆ «Úæ⁄ ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √≈‚∂ ¿π‘Á≈ «√¯

.. 18 ..
«¬æ’ È≈ÚÒ ¡≈«¬¡≈ “√Ω √≈Ò Á≈ «¬’Ò≈Í≈” Í≥‹≈Ï∆ Ô»È∆Ú«√‡∆ È∂ ¤≈«Í¡≈Õ
¿π√ Á≈ ‘Ø ’ج∆ È≈ÚÒ Í≥‹≈Ï∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ¿πÍÒÏË È‘ƒÕ
’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ «’ «‹æÊ∂ «◊¡≈È ÍÃ√≈ Á∆¡ª Ò«‘ª ¿πµ·∆¡ª È∂Õ «‹‘Ȫ
ÒØ’ª È∂ «◊¡≈È Á∂ Ó‘ÂæÚ ˘ √Ó«fi¡≈ «’ «◊¡≈È Ï‘π Úæ‚∆ ⁄∆˜ ˛, «◊¡≈È
ÓÈπæ÷ ˘ ÏÁÒ «ÁøÁ≈ ˛Õ «◊¡≈È ÁπÈ∆¡ª ˘ ÏÁÒ «ÁøÁ≈ ˛, «◊¡≈È ÓÈπæ÷ ˘
‹∆‰≈ «√÷≈¿π∫Á≈Õ «˜øÁ◊∆ ˘ «ÁÙ≈ «ÁøÁ≈ ˛ Â∂ ¿π‘ √Ó≈‹ «’øÈ∂ «Ï‘Â √Ó≈‹ È∂Õ
«‹Ú∂∫ ¯ª√∆√∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÓŒø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ ÒØ’ª Á≈ ’ج∆ ÍÃÁÙÈ ‘ØÚ∂ ¿π√
”Â∂ ’ج∆ ‚ø‚≈ È‘ƒ ⁄æÒ √’Á≈ «’¿π∫«’ ÒØ’ª Á∆ ⁄∂ÂÈ≈ «¬øÈ∆ ¿πµ⁄∆ ˛ «’ ‹∂ ‚ø‚≈
⁄Ò≈ «ÁæÂ≈ ª ≈‹ÍÒ‡≈ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈Õ «‹Ú∂∫ ÒØ’ª Á∆ ‹Ó‘»∆ ⁄∂ÂÈ≈ ‘∆ «¬øÈ∆
¿πµ⁄∆ ˛Õ √≈’ؘ∆ È∂ Ú∆ «Ï¡≈È «ÁæÂ≈ √∆ «’ «¬√ ÓπÒ’ «Úæ⁄ ≈‹ ’È≈ Ï‘πÂ
¡Ω÷≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ Á√ ÏøÁ∂ È≈¡∂ Ó≈Á∂ ‹≈ ‘∂ È∂ ª Í≈’ª «Úæ⁄ √À ’Á∂ ÏøÁ∂ Ú∆
¿π‘Ȫ Á∂ È≈ˇ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È, ¡Œæ◊∂ ’ج∆ ¡≈ «◊¡≈ ¿π‘ Ú∆ È≈ˇ Âπ ÍÀ‰◊∂, Òæ÷ª
Á≈ «¬’æ· ‘πøÁ≈ ˛ ¿πµÊ∂Õ AIIE «Úæ⁄ «¬æ’ ‘ÛÂ≈ˇ ‘ج∆ Â∂ ÁØ Ó‘∆È∂ ⁄æÒ∆ «‹√˘
’«‘øÁ∂ È∂ “ÎÀ∫⁄ «Úø‡ ¡≈¯ «‚√’ø‡À∫‡” ÓÂÒÏ √≈≈ «√¡≈ˇ ÒØ’ª È∂ ‘ÛÂ≈ˇ
’∆Â∆Õ ¿π‘ ‘ÛÂ≈ˇ ’≈‘Á∂ Ò¬∆ ’∆Â∆ «’ √’≈ ¿πµÊ∂ «√‘ √‘»Òª Á≈
«Èæ‹∆’È ’È ‹≈ ‘∆ √∆Õ «√¯ «√‘ Ú’ª È∂ ‘ÛÂ≈ˇ È‘ƒ ’∆Â∆,
√È¡Â∆ ’≈Ó∂, «Ú«Á¡≈Ê∆, ÓπÒ≈˜Ó Â∂ «Î √≈≈ ¯ª√ ‘ÛÂ≈Ò «Úæ⁄ Ù≈ÓÒ ‘Ø
«◊¡≈ ¡Â∂ √’≈ È∂ «‘øÓ ȑƒ ’∆Â∆ «’ ’ج∆ Ò≈·∆⁄≈‹ ’∂Õ ¿πµÊ∂ ËÈ∂-
ÍÃÁÙÈ ‘ج∂, ⁄æ’≈ ‹≈Ó ⁄æ«Ò¡≈ Â∂ ÁØ Ó‘∆È∂ «¬æ’ Ú∆ ‚ø‚≈ È‘ƒ ⁄æ«Ò¡≈Õ
¡≈͉∂ ª ’∆Û∂-Ó’Ω«Û¡ª Á∆ ‹»È ˛ «¬È√≈Ȫ Á∆Õ Íπ«Ò√ Ú≈ˇ∂ ‘π‰ ÎÛ’∂
Ó≈ Á∂‰ ’ج∆ È‘ƒ ÏØÒÁ≈ «’¿π∫«’ ÒØ’ª Á∆ ⁄∂ÂÈ≈ Á≈ ÍŒæË Ï‘π ͌椫ۡ≈
‘Ø«¬¡≈ ˛Õ √≈‚∂ fi»·∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ωÁ∂ È∂Õ.... Âπ√ƒ «¬æ’ «ÎÒÓ Á∂«÷˙ ◊π«øÁ
⁄æ„≈ Á∆ «ÎÒÓ ˛ “ÏÀ∫‚ «¬æ‡ Ò≈¬∆’ ÏÀ’˛Ó” ¿π√ «Úæ⁄ ¿π‘È∂ ÁØ √æ«Ì¡Â≈Úª ˘
«Á÷≈«¬¡≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ Ô»Í «Úæ⁄ AE-AF √≈Ò «Úæ⁄ «’√∂ Á∆ ’πÛ∆ ‹ª ÓπŒø‚∂ ˘
«Í¡≈ È≈ ‘ØÚ∂ ª ¿π√ ˘ ÓÈØ«Ú«◊¡≈È∆ ˘ «Á÷≈¿π∫Á∂ ‘È «’ «’Â∂ «¬‘Á∂
«ÁÓ≈ˆ «Úæ⁄ ’ج∆ Èπ’√ ª È‘ƒ? ’ج∆ √ÓŒæ«√¡≈ ª È‘ƒ «¬‘Á∂ «ÁÓ≈ˆ «Úæ⁄?
Â∂ √≈‚∂ ‘Ø ‹≈Ú∂ «¬æÊ∂ ª ‹Ø ‘πøÁ≈ ¿π‘ √≈«¡ª ˘ ÍÂ≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ ¿πµÊ∂ Ô»Í «Úæ⁄
«’√∂ Á∂ ÿ∂ ÒØ’ ‹ªÁ∂ ‘È Âª ’«‘øÁ∂ ‘È «’ Âπ‘≈‚∆ ÒÛ’∆ Ï‘π √Ø‘‰∆ ˛ Â∂ ‹∂
¡≈ͪ ’«‘ Á¬∆¬∂ «’√∂ ˘ «’ Â∂∆ ÌÀ‰ Ï‘π √Ø‘‰∆ ˛ ª ’∆ ω∂? ‹È∆Ù Á∆
«ÎÒ≈√¯∆ ˘ ¡√ƒ Ï∂’≈ √ÓfiÁ∂ ‘ª Í ÚÀ√∂ «¬æ’ ¿πÁ≈‘‰ Ò¬∆¬∂ ª ¿π‘

.. 19 ..
’Ò’æÂ∂ «¬æ’ ÍÃØÎÀ√ Á∂ ÿ∂ ⁄Ò≈ «◊¡≈Õ ¿π‘È∂ ¡≈͉∆ ψ∆⁄∆ «Úæ⁄ ¿π‘˘
√æ«Á¡≈ Â∂ ¡≈͉∂ ÎπæÒª Á∆ Â∆¯ ’ «‘≈ √∆Õ «¬øÈ∂ ˘ ÍÃØÎÀ√ Á∆ ’πÛ∆ ⁄≈‘ ÒÀ
’∂ ¡≈ ◊¬∆ ª ‹È∆Ù È∂ ’«‘ «ÁæÂ≈ «’ Â∂∆ ’πÛ∆ Ú∆ Ï‘π √Ø‘‰∆ ˛Õ ÍÃØÎÀ√
«¬√ ◊æÒØ∫ È≈˜ ‘Ø «◊¡≈ Â∂ «Î ‹È∆Ù ’«‘øÁ≈ ˛ «’ ’∆ ¡√ƒ ¡Ωª ˘ ’»Í
‘∆ Á∂÷‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘ª? √≈‚∂ √Ó≈‹ «¬‘Ø «‹‘≈ ˛ Â∂ ¿πµÊ∂ «ÏÒ’πÒ Úæ÷≈Õ ¿πµÊ∂ ª
«‹Ú∂∫ «’√∂ Á≈ Ïæ⁄≈ ¡≈͉≈ ‹∆ÚÈ √≈Ê∆ ¸‰Á≈ ˛ ª ¿π‘ Ó≈Â≈-«ÍÂ≈ ÷πÙ ‘Ø
‹ªÁ∂ ‘È Â∂ ¡≈͉∂ Áπ÷∆ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ‹ª ¿π‘ Ó‹Ï»∆ «Úæ⁄ ÓøÈ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ıπÙ∆-
ıπÙ∆ ’ج∆ È‘ƒ ÓŒøÈÁ≈Õ ÚÀ√∂ Ú∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª «Ú¡≈‘ «Ú¡’Â∆◊ Ó≈ÓÒ≈ ˛Õ
«¬‘ «Ú¡’Â∆ ˘ ¸‰È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «’ ¿π‘È∂ «’√ È≈ˇ «‘‰≈ ˛ «’√ È≈ˇ
È‘ƒÕ ¿πµÊ∂ Â∆√∂ «Ú¡’Â∆ Á≈ ÁıÒ È‘ƒ «’√∂ Á∆ «˜øÁ◊∆ «Úæ⁄Õ ¿πµÊØ∫ Á≈
«¬È√≈È ıπÁ «¬øÈ≈ √ÓfiÁ≈ ˛ «’ ÁıÒ È‘ƒ «ÁøÁ≈ Â∂ Á»‹≈ ¿πµÊ∂ ’ج∆ ÁıÒ
Á∂‰ Ú∆ È‘ƒ «ÁøÁ≈Õ
Â∂ ‘π‰ √≈‚∂ ’∆ ˛ «’ ‹Á Âæ’ fi≈’∆¬∂ È≈ «’√∂ Á∆ «Èæ‹∆ «˜øÁ◊∆ «Úæ⁄, ¿πÁØ∫
Âæ’ ⁄ÀÈ «‹‘≈ ‘∆ È‘ƒ ¡≈¿π∫Á≈Õ Ï‘π ͫ‘Òª «¬æ’ ÏøÁ∂ È∂ Ò∂÷ «Ò«÷¡≈ √∆Õ ¿π√
Ò∂÷ Á≈ È≈Ó √∆ “«ÈøÁ≈ √”Õ ‘π‰ √≈‚∆¡ª ¡Ωª ’∆ ’Á∆¡ª È∂? «¬‘ «ÈøÁ≈
√ ÒÀ∫Á∆¡ª È∂! ÏøÁ∂ Ú∆ «ÈøÁ≈ æ√ ÒÀ∫Á∂ È∂! ¸◊Ò∆¡ª ’È «Úæ⁄ ¡Ωª ‘∆ È‘ƒ
ÏøÁ∂ Ú∆ Ï‘π «˜¡≈Á≈ ¸◊Ò∆¡ª ’Á∂ È∂ «’ ÎÒ≈‰∂ Á∆ ¡À∫ ˙¬∂, ÎÒ≈‰∂ Á∆ ˙∫
˙¬∂Õ «’ Á»‹∂ Á∂ ÿ «Úæ⁄ ’∆ ⁄æÒ «‘≈? «’‘Á∆ «’√ È≈ˇ «Ú◊Û∆ ˛? ¡≈ͪ
«¬√ «Úæ⁄ Ï‘π «˜¡≈Á≈ «ÁÒ⁄√Í∆ ÒÀ∫Á∂ ‘ªÕ ¡≈ͪ «Ú‘Ò Á∆ ◊æÒ ’∆¬∂ «’
«Í≥‚ª «Úæ⁄ ÒØ’ «Ú‘Ò∂ ‘πøÁ∂ È∂ Â∂ Ú≈«’¡≈ ‘∆ «Ú‘Ò∂ ‘πøÁ∂ È∂Õ ‘π‰ «Ú‘Ò Á∂ Ú∆ ÁØ
ÍŒæ÷ È∂Õ «Ú‘Ò ÓÈπæ÷∆ √æ«Ì¡Â≈ Á≈ «Ú’≈√ ˛Õ √Ó≈¬∂Á≈∆ √Ó≈‹ Á∂ ¡≈¿π‰ ÂØ∫
Í«‘Òª ÓÈπæ÷ «Ú‘Ò≈ È‘ƒ √∆Õ ÓÈπæ÷ Á∆ √≈∆ ¿»‹≈ ؇∆ ’Ó≈¿π‰ ”Â∂ Òæ◊
‹ªÁ∆ √∆Õ «‹Ú∂∫ ÓÈπæ÷ «Ù’≈ ’Á≈ √∆ ≈ ˘ √Ω∫Á≈ √∆ Â∂ √Ú∂∂ ¿πµ·’∂ «Ù’≈
’Á≈ √∆Õ ¿π√ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ô≈È∆ ‹◊∆» ÁΩ Âæ’ ¡√ƒ ’πÁ ”Â∂ Ï‘π «˜¡≈Á≈
«ÈÌ √∆Õ ‘π‰ ’∆ ‘Ø «◊¡≈ «’ «Ú«◊¡≈È, Â’È∆’ «‹√˘ ¡≈ͪ ÍÀÁ≈Ú≈∆
Â≈’ª Á≈ «Ú’≈√ ’«‘øÁ∂ ‘ª, ¿π‘ «¬øÈ≈ ¡Œæ◊∂ ⁄Ò≈ «◊¡≈, «¬øÈ≈ «Ú’√ ‘Ø
«◊¡≈ «’ ¡Œæ‹ ‹∂ ÓÈπæ÷ ⁄≈‘∂ ª «ÂøÈ-⁄≈ √≈Ò ’ج∆ ’øÓ ’È Á∆ ÒØÛ È‘ƒÕ
«¬øÈ∆ «˜¡≈Á≈ ÍÀÁ≈Ú≈ ‘Ø √’Á∆ ˛ Â∂ √‡Ø∂‹ Á∂ Ú∆ «¬ø˜≈Ó ˛◊∂ È∂Õ ÓÈπæ÷ √≈≈
√ø√≈ ÿπŒøÓ∂, √Á∆¡ª ”⁄ √ÓπŒøÁ ’ø„∂ ‘∂, ◊Ó∆¡ª «Úæ⁄ Í‘≈Ûª ”Â∂ ‘∂Õ «⁄øÂÈ
’∂, Ò≈«¬ÏÃ∂∆ ‹≈Ú∂Õ ‘π‰ √≈‚∂ ’∆ ˛ «’ «Ú‘Ò Âª ¡≈ «◊¡≈Õ ‘π‰ «Ú‘Ò «Úæ⁄

.. 20 ..
’ج∆ ¿πÂÍ≈Á’ ’øÓ ’È ˘ ˛ È‘ƒÕ ÍÛ∑Á∂ ¡≈ͪ ˛ È∆Õ
¡Ó∆’≈ ‹ª Ô»Í «Úæ⁄ ’ج∆ «Ú¡’Â∆ Í≥‹ √Ω Í∂‹ Á∆ «’Â≈Ï «¬æ’ «ÁÈ
«Úæ⁄ ÍÛ∑ √’Á≈ ˛ Â∂ ¡◊Ò∂ «ÁÈ ¿π√Á≈ ««Ú¿» Ú∆ «Ò÷’∂ «Ò¡≈ √’Á≈Õ ‘π‰
’∆ ¡≈͉≈ ’ج∆ ÏøÁ≈ «¬øÈ∆ √Í∆‚ È≈ˇ ÍÛ∑ √’Á≈ ˛? ‘ª ÍÛ∑ √’Á≈ ˛, ¡≈͉≈
«ÁÓ≈ˆ ª ¿πȪ ‘∆ ˛Õ «Ú«◊¡≈È ’«‘øÁ≈ ˛ «’ ‘ ÓÈπæ÷ Á≈ «ÁÓ≈ˆ «¬æ’Ø
«‹‘≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¡Ωª Á≈ ÊØÛ≈ «‹‘≈ ÿŒæ‡ ‘πøÁ≈ ˛Õ Í ¿π‘ ¿πȪ ÚæË √ø◊«·Â
‘πøÁ≈ ˛Õ ÓÂÒÏ ’æ«√¡≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¡Ωª «˜¡≈Á≈ «¬’≈◊ È‘ƒ ’ √’Á∆¡ªÕ
ÓÁ ’ √’Á≈ ˛ «’¿π∫«’ ¿π‘ «Ù’≈ ’Á≈ «‘≈ Â∂ «Ù’≈ Ò¬∆ «¬’≈◊Â≈
Á∆ ÒØÛ Ï‘π ÍÀ∫Á∆ √∆Õ ¡Ωª Á≈ «ÁÙ≈Úª Á≈ Ó≈ÓÒ≈ ◊Øˇ-ÓØÒ ‘πøÁ≈ ˛Õ ÓÁª
˘ «¬‘ Ô≈Á «‘øÁ≈ ˛Õ Í √Ófi‰ Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ √≈‚∂ ÂØ∫ ¡Œæ◊∂ ‘πøÁ∆¡ª ‘È
«‹Ú∂∫ «’√∂ «Ú¡’Â∆ Á∆ ͤ≈‰ ¡Ωª ˘ √≈‚∂ ÂØ∫ ÚæË ‘πøÁ∆ ˛Õ ÏøÁ∂ ¡≈Ó ’’∂
ÒØÒ∂∑ ‘πøÁ∂ È∂Õ «¬‘ √‘∆-√‘∆ Á∂÷Á∂ È∂ Ï‘π «˜¡≈Á≈ ‚»øÿ≈¬∆ «Úæ⁄ È‘ƒ ‹ªÁ∂Õ
Ô»Í Á∂ ÓÈπæ÷ Á≈ «ÁÓ≈ˆ √≈ÊØ∫ Â∂˜ È‘ƒ √◊Ø∫ ¿πÊ∂ ‹Ø Ò«‘ª ⁄æÒ∆¡ª ¿π‘Ȫ
È∂ ÓÈπæ÷ ˘ ÈÚ∂∫ √ª⁄∂ «Úæ⁄ „≈ˇ «ÁæÂ≈Õ «‹Ú∂∫ «¬æ’ √≈Ê∆ ’ÀÈ∂‚≈ Ï≈∂ Áæ√Á≈ ˛ «’
¿πµÊ∂ Úæ‚∆¡ª Ò≈«¬ÏÃ∂∆¡ª È∂Õ Ò≈«¬ÏÃ∂∆ «Úæ⁄ ‘ «¬æ’ Á≈ ¡≈͉≈ «¬æ’ ’À«ÏÈ
˛Õ Á»‹≈ ’ج∆ Âπ‘≈˘ «Á÷≈¬∆ È‘ƒ «ÁøÁ≈Õ ¿π‘ ¡≈͉∂ ’À«ÏÈ ”⁄ ˛Õ Âπ√ƒ ¡≈͉∆
Ò≈¬∆‡ ‹◊≈˙ Â∂ ÍÛ∑ØÕ ¿π‘ Áæ√ «‘≈ √∆ «’ ¿π‘ ÒØ’ √Ú∂∂ Ò≈«¬ÏÃ∂∆ ‹ªÁ∂ È∂
Ù≈Ó ˘ ÓπÛÁ∂ È∂Õ ¿π‘Ȫ Á∆¡ª Ò≈«¬ÏÃ∂∆¡ª ¿π‘Ȫ Á∂ «‹Ó È∂Õ «‹øÈ∆ «‹Ó «Úæ⁄
«Ó‘È ’Á∂ È∂ ¿πÈ∆ ‘∆ ¿π‘ Ò≈«¬ÏÃ∂∆ «Úæ⁄ «Ó‘È ’Á∂ È∂Õ ¡≈͉≈ ÏøÁ≈
Ù∆’ «Ó‘È ϑπ ’ ÒÀ∫Á≈Õ ¡≈͉∂ ’¬∆ √≈Ê∆ È∂, √≈¬∆’Ò Ì≈Ú∂∫ ¿π‘Ȫ
’ØˇØ∫ √≈≈ «ÁÈ ⁄ÒÚ≈ ÒÚØ Í «’Â≈Ï Á∂ Í≥‹ Í∂‹ ÍÛ∑’∂ √Ω∫ ‹ªÁ∂ È∂, «’Â≈Ï
¿πµÍ Â∂ ÏøÁ≈ ÊæÒ∂ ’Á∂ ÏøÁ≈ ¿πµÍ Â∂ «’Â≈Ï ÊæÒ∂Õ ÍÛ∑≈¬∆ Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ ‹∂
¡≈͉≈ ‘≈Ò «¬‘∆ «‘≈ ª Ï‘π Ïπ∆ ‘≈Ò ‘ØÚ∂◊∆Õ ÏøÁ≈ «ÍŒæ¤∂ ÓπÛ’∂ Ú∂÷Á≈
ª ¿π√˘ Òæ◊Á≈ «’ ¿π√ Á∆ «˜øÁ◊∆ Á∂ Ï‘π √≈∂ ’∆ÓÂ∆ Ú∑∂ ¡«◊¡≈È ’’∂
ÏÏ≈Á ‘Ø ◊¬∂Õ ‹∂ ¿π‘˘ «◊¡≈È ‘πøÁ≈ ª ¿π‘Á∆ «˜øÁ◊∆ ÏÏ≈Á È≈ ‘πøÁ∆Õ
‹∆ÚÈ «¬æ’ ‘∆ Ú≈ «ÓÒÁ≈ Â∂ ¡≈ͪ ‘π‰ ’Ø¬∆ Ë≈«Ó’ «Ú¡’Â∆ ª ˛ È‘ƒ «’
¡◊Ò∂ ‹ÈÓ «Úæ⁄ ’πæfi ’ Á∂Úª◊∂Õ ¡«◊¡≈È ’’∂ ÏøÁ≈ ¡«‹‘∂ ’øÓ ’Á≈ ˛
«‹‘Û∂ «◊¡≈È È≈ˇ Ï‘π ÿŒæ‡ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‹ª «‹‘Ȫ ˘ ’È Á∆ ÒØÛ ‘∆
È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ¡«◊¡≈È ’’∂ ÏøÁ∂ ˘ Ï‘π √≈∆¡ª Óπ√∆Ϫ fiæÒ‰∆¡ª ÍÀ∫Á∆¡ªÕ
Ù ⁄øÁ Á≈ È≈ÚÒ ˛ ⁄«æÂ‘∆‰Õ ¿π√ «Úæ⁄ «¬æ’ ÒÛ’≈ «’≈¬∂ Á∂ ’Ó∂

.. 21 ..
«Úæ⁄ «‘øÁ≈ ˛ Â∂ ¿πµÊ∂ «¬æ’ ÈΩ’≈‰∆ ˛ Â∂ ¿π‘ ¡≈’∂ ’Ó∂ «Úæ⁄ ¿π‘ Á∂ È≈ˇ ÏÀ·∆
◊æÒ ’ ‘∆ ˛Õ ¿π√ ÏøÁ∂ ˘ «Ú¡≈‘ Á≈ √æÁ≈ ¡≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ Â∂ ¿π‘ «Ú¡≈‘ Â∂
‹≈‰≈ È‘ƒ ⁄≈‘πøÁ≈Õ «‹È∑ª Á∂ «Ú¡≈‘ ”Â∂ ‹≈‰≈ ‘πøÁ≈ ¿π‘ ¿π‘˘ ⁄æπ’ ’∂ «Ò‹≈‰
¡≈ ‹ªÁ∂ ‘È Âª ¿π√Á∂ ’Ó∂ «Úæ⁄ ’πÛ∆ Á∂÷’∂ ¿π‘ Ωˇ≈ Í≈ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ «Î ¿π‘
ÓπŒø‚≈-’πÛ∆ Ó≈È«√’ »Í «Úæ⁄ Ï‘π «˜¡≈Á≈ ÍÃ∂Ù≈È «‘øÁ∂ È∂ «¬√ ◊æÒØ∫Õ ‘π‰
«¬‘ ¿π√ ÒÛ’∂ Á≈ Ú∆ √æ«Ì¡≈⁄≈’ ͤÛ∂Úª ˛ Â∂ Í椫ۡ≈ ‘Ø«¬¡≈ ÏøÁ≈ ÚæË
Áπæ÷ fiæÒÁ≈ ˛Õ ‹∂ ¿π‘ √æ«Ì¡≈⁄≈’ ÂΩ ”Â∂ «Ú’«√ ‘πøÁ≈ ª ¿π‘ ’«‘øÁ≈ «’ ‘ª
˛ »ø Áæ√ ’∆ ÒÀ‰≈?
≈‘πÒ √ø’Â≈«¬È √∆, √æ· √≈Ò Á∆ ¿πÓ «Úæ⁄ ¿π‘È∂ Ú∆‘ √≈Ò Á∆ ’πÛ∆
È≈ˇ «Ú¡≈‘ ’Ú≈«¬¡≈Õ ’¬∆ ≈‘πÒ ˘ ’«‘øÁ∂ √∆ «’ ≈‘πÒ Ï≈Ï≈ «¬‘ ’∆?
≈‘πÒ Á≈ ’«‘‰≈ √∆ «’ Ú∂÷Ø «¬√ ˘ Ó∂∂ È≈ˇ «Ú¡≈‘ ’Ú≈’∂ ’ج∆ «¬Â≈˜
È‘ƒ Â∂ ÓÀ˘ «¬‘Á∂ È≈ˇ ’Ú≈’∂ ’ج∆ «¬Â≈˜ È‘ƒ, ’∆ Âπ‘≈˘ ˛? «’ ÂÀ˘ Áæ√
’∆ Â’Ò∆¯ ˛? ‘π‰ √≈‚∂ ’¬∆ «ÓŒæÂ ‘È, ÿØ∫ Ìæ‹’∂ «¬È’Ò≈Ï ’È ¡≈ ‹ªÁ∂
È∂ Â∂ ‹ÁØ∫ ÏøÁ≈ ÿØ∫ Ìæ‹’∂ ¡≈¿π∫Á≈ ª «ÙÂ∂Á≈ Ú∆ È≈ˇ ¡≈ ‹ªÁ∂ È∂ ‘≈Òª«’
«ÙÂ∂Á≈ª Á≈ ’ج∆ ‘æ’ È‘ƒ ¿π√ ÏøÁ∂ ”Â∂Õ Í ¿π‘ Ú∆ ÁıÒ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
√≈‚∂ √Ó≈‹ Á∆ «‹æÁª Á∆ √«ÊÂ∆ ˛ «¬‘Á∂ ’≈‰ ’∆ ‘È? ’∆ ¡≈ͪ ‘Ó∂Ùª
ÂØ∫ «¬‘Ø «‹‘∂ √∆ «‹‘Ø «‹‘∂ ¡Œæ‹ ‘ªÕ ¡Œæ‹ ’«ÚÂ≈Úª Ï‘π «Ò÷∆¡ª ‹≈ ‘∆¡ª
È∂Õ ¡ıÏ≈ «Úæ⁄ ¡≈«¬¡≈ «’ Í≥Á∑ª √Ω ’Ú∆ ¡«‹‘∂ È∂ «‹È∑ª Á∆¡ª ’«ÚÂ≈Úª
Á∆¡ª «’Â≈Ϫ ¤Í ¸æ’∆¡ª ‘ÈÕ «Ò÷‰≈ ’ج∆ Ïπ∆ ◊æÒ È‘ƒÕ «‹√ ’Øˇ √Óª ˛,
ÔØ◊Â≈ ˛ ¿π‘ «Ò÷∂ «’¿π∫«’ ÒØ’ª ˘ Ò∂÷’ª Á∆ ÒØÛ ˛Õ Ò∂÷’ «Ò÷‰◊∂ Â∂ ÒØ’ƒ
ÍÛ∑È◊∂Õ ÒØ’ª Á≈ «◊¡≈È ¡Œæ◊∂ ‹≈Ú∂◊≈Õ Í «Ò÷Á∂ ’∆ È∂ ‘π‰? ¿π√ È≈ˇ ÒØ’ª
Á∂ «◊¡≈È «Úæ⁄ ’ج∆ Ú≈Ë≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ¬∂È≈ √‘∆ ‘πøÁ≈ ˛ «¬‘ Ò∂÷‰Õ «‹Ú∂∫
’«‘øÁ∂ È∂ «’ «’¡≈ ’«ÚÂ≈ ÍÛ∑∆ «’ Ú≈‘-Ú≈‘ ’ ¿πµ·∂ ÒØ’Õ ¿π‘ ’«ÚÂ≈ ‘∆
È‘ƒ ‘πøÁ∆ «’ ÒØ’ Ú≈‘-Ú≈‘ ’ ¿πµ·‰! ’«ÚÂ≈ ‘πøÁ∆ ˛ «‹‘Û∆ Âπ‘≈˘ √Ø⁄‰
Ò¬∆ Ó‹Ï» ’∂Õ «‹Ú∂∫ ¡≈͉∂ ’¬∆ √≈Ê∆ ’«‘øÁ∂ È∂ ÓÀ◊˜∆È ¡«‹‘≈ ‘ØÚ∂ «‹‘Û≈
√Ì ˘ √Ófi ¡≈ ‹≈Ú∂Õ Í «◊¡≈È Á∆ Íë’∆¡≈ ’∆ ‘πøÁ∆ ˛? ’πæfi √Ófi ¡≈¿π‰≈
⁄≈‘∆Á≈ Â∂ ’πæfi È‘ƒ ¡≈¿π‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ ‹∂ Âπ‘≈˘ √Ì ’πæfi √Ófi ¡≈ «◊¡≈ ª
«¬‘Á≈ ÓÂÒÏ ˛ «’ Âπ‘≈˘ √Ì ’πæfi Í«‘Òª ‘∆ ÍÂ≈ √∆Õ Âπ‘≈‚∂ «◊¡≈È «Úæ⁄
ª ’ج∆ Ú≈Ë≈ È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ ‹∂ Âπ‘≈˘ ’πæfi È‘ƒ √Ófi ¡≈«¬¡≈ ª Âπ√ƒ «’√∂ Á∆
ÓÁÁ ÒÀ √’Á∂ ‘Ø∫Õ ÓÂÒÏ ÍÛ∑Á∂-ÍÛ∑Á∂ ’ج∆ ‡Ó ¡≈¬∆ Âπ‘≈˘ ¿π‘ √Ófi È‘ƒ

.. 22 ..
ͬ∆Õ ¡≈ͪ «Î «¬ø‡ÈÀµ‡ Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ª ‹ª «‚’ÙÈ∆ Ú∂÷Á∂ ‘ª, È‘ƒ ‹ª «Î
«’√∂ ˘ Íπæ¤Á∂ ‘ªÕ «◊¡≈È «Úæ⁄ Ú≈Ë≈ ª «¬Ú∂∫ ‘∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ ‘π‰ ‹∂ √Ì ’πæfi √Ófi
¡≈ «◊¡≈ ª «◊¡≈È «Úæ⁄ ’∆ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈? ‘π‰ «‹øÈ∆¡ª ’«ÚÂ≈Úª «Ò÷∆¡ª
‹≈ ‘∆¡ª È∂Õ ÏøÁ∂ ˘ ¿π√ «Úæ⁄ ’πæfi Ú∆ √Ófi‰ Á∆ ÒØÛ È‘ƒ ÍÀ∫Á∆Õ ‘π‰ «Ú¡≈‘ª
”Â∂ «‹‘Û∂ ◊∆ Úæ‹Á∂ È∂ ’∆ ¿π‘˘ √Ófi‰ Ò¬∆ «’√∂ ˘ «ÁÓ≈ˆ Ò≈¿π‰≈ ÍÀ∫Á≈
˛? ‹Ø «¬√ Â∑ª Á≈ √≈«‘ ‘πøÁ≈ ˛ ¿π‘ √≈‚∂ «ÁÓ≈ˆ ˘ ÷πŒø«„¡ª ’Á≈ ˛Õ
¿π‘Á≈ √æ«Â¡≈È≈Ù ’ «ÁøÁ≈ ˛Õ ‹Ø ‚»øÿ≈ √≈«‘ ‘πøÁ≈ ˛, «‹√˘ √Ófi‰ Ò¬∆
ÏøÁ∂ ˘ «ÁÓ≈ˆ∆ ÓπÙæ’ ’È∆ ÍÚ∂Õ ÒÀÓ≈’ È∂ «’‘≈ ˛, ““ÓÈπæ÷ «‹È∑ª ¡Œø◊ª Á≈
«˜¡≈Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á≈ ˛ ¿π‘ «˜¡≈Á≈ «Ú’√ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ”” ‘π‰ ‹∂ ¡≈ͪ
«ÁÓ≈ˆ Á≈ «˜¡≈Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’ª◊∂ ª «ÁÓ≈ˆ ˙È≈ ‘∆ «˜¡≈Á≈ «Ú’√ ‘Ø
‹ªÁ≈ ˛Õ Âπ√ƒ ’ج∆ Ú∆ ’√ ’È∆ Ùπ» ’ Á∂ÚØ Âπ‘≈‚≈ √∆ ‘Ø «˜¡≈Á≈
’√ Á∆ ÓŒø◊ ’È Òæ◊ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ «¬Ú∂∫ ‘∆ ‹Á ¡≈ͪ «ÁÓ≈ˆ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò
’È≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∂ ‘ª ª «ÁÓ≈ˆ Á∆ √ÓæÊ≈ ÚæË ‹ªÁ∆ ˛Õ «‹‘Û≈ ’øÓ ¡≈ͪ
ÿŒø«‡¡ª «Úæ⁄ ’Á∂ ‘ª ¿π‘ «ÓŒø‡ª «Úæ⁄ ’È Òæ◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ªÕ «‹‘Û≈ «ÁȪ «Úæ⁄
’Á∂ ‘ª ¿π‘ ÿŒø«‡¡ª «Úæ⁄ ’È Òæ◊ ÍÀ∫Á∂ ‘ªÕ «Î Í≥‹≈Ï∆ √≈«‘ Á∆ ◊æÒ
’∆¬∂Õ «¬‘ Ò∂÷’ √≈˘ ’«‘‰ Òæ◊ ÍÀ∫Á∂ ‘È «’ Âπ√ƒ Ô≈ √≈˘ ’æπfi √ÓfiÁ∂ ‘∆
È‘ƒÕ ¡≈ͪ ’«‘øÁ∂ ‘ª «’ ¡≈ͪ Â’ Á∆ ◊æÒ ’∆¬∂Õ Âπ√ƒ ‹Ø √≈«‘ ⁄Á∂ ‘Ø∫
«¬‘ √≈‚∂ «◊¡≈È «Úæ⁄ ’ج∆ Ú≈Ë≈ È‘ƒ ’Á≈Õ «¬‘ √≈˘ ’ج∆ ¡«‹‘∆ ◊æÒ È‘ƒ
Áæ√Á≈ «’ «‹‘Û∆ √≈˘ È≈ ÍÂ≈ ‘ØÚ∂ ‹ª ’ج∆ ¡«‹‘∆ ◊æÒ È‘ƒ Áæ√Á≈ «‹√ Ò¬∆
√≈˘ «ÁÓ≈ˆ Ò≈¿π‰≈ ÍÀ∫Á≈ ‘ØÚ∂Õ «¬‘ √Ì Ï‘π √‘∆ ˛Õ ’«ÚÂ≈ Á≈ Ú∆ «¬‘Ø
‘≈Ò ˛Õ ‘π‰ √≈∂ Î∂√Ïπæ’ ”Â∂ ’«ÚÂ≈Úª Í≈¬∆ ‹ªÁ∂ È∂, ¤≈ÍÁ≈ ’ج∆ ˛ È‘ƒ
¿π‘˘Õ Î∂√Ïπæ’ ’∆ ˛ «¬‘ “ÌÛ≈√ ’æ„» ’∂∫Á” ˛Õ ¿πµÊ∂ √Ì ¡≈͉∆ ÌÛ≈√ ’æ„Á∂
È∂Õ ’ج∆ È‘ƒ ¤≈ÍÁ≈ ª Î∂√Ïπæ’ ”Â∂ ¸æ’ ’∂ Í≈ Á∂ÚØÕ «¬‘ √Ì √≈‚∆ ÏπæË∆ Á≈ È≈Ù
’Á≈ ˛Õ ’Ò≈√∆’Ò «Ó¿»«˜’ ˛ «‹√ «Úæ⁄ ËπÈ∆¡ª «Úæ⁄Ø∫ √øÁ∂Ù «È’ˇÁ∂ È∂ Â∂
¿π√ √øÁ∂Ù ˘ ÎÛÈ Ò¬∆ Ï‘π ÓπÙæ’ ’È∆ ÍÚ∂◊∆Õ ’ج∆ «√Â≈ Úæ‹ ‘∆ ˛ ‹ª
ÂÏÒ≈ Úæ‹ «‘≈ Âπ‘≈˘ Ï‘π «Ë¡≈È È≈ˇ √π‰È≈ ÍÚ∂◊≈Õ È‘ƒ ª Âπ√ƒ ¿π‘Á≈
¡≈ÈøÁ È‘ƒ ÒÀ √’Á∂Õ «‹‘È∂ Îª√∆√∆, È≈Ú∂ ‹ª »√ Á≈ √≈«‘ ÍÛ∑ «Ò¡≈Õ
¿π‘ Í≥‹≈Ï∆ √≈«‘ ÚæÒ Ó»Œø‘ È‘ƒ ’Á≈Õ ¿π‘Á∆ √øÂπÙ‡∆ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ Ò∂÷’ ‘؉≈
’ج∆ Ïπ∆ ◊æÒ È‘ƒ Í Ò∂÷’ Ò¬∆ ÍÛ∑È≈ Ï‘π ˜»∆ ˛ Â∂ ¡≈͉≈ Ò∂÷’ ÍÛ∑Á≈
È‘ƒÕ ÍÛ∑È≈ ¤æ‚ ◊¬∂, «¬‘ «ÏÒ’πÒ ‘∆ ÍÛ∑È≈ ¤æ‚ ◊¬∂Õ ¿π‘Á∆ ‹◊∑≈ ÒÀ Ò¬∆

.. 23 ..
Á≈» È∂Õ √≈‚∂ «¬æ’ È≈ÚÒ’≈ «ÓŒæÂ È∂ Áæ«√¡≈ «’ ◊ØÙ·∆¡ª Á∂ ÍÀ’‹ ∂ È∂ ´«Ë¡≈‰∂
«Úæ⁄ «’ Âπ√ƒ «’‘Û∆ ◊ØÙ·∆ ’Ú≈¿π‰∆ ˛, Í≥‹≈Ï∆ ÌÚÈ Ú≈ˇ∆, ÊÃ∆ √‡≈ Ú≈ˇ∆
‹ª Î≈¬∆Ú √‡≈ Ú≈ˇ∆ Â∂ ¿π‘Ȫ Á∂ ¡Œæ‚-¡Œæ‚ ÍÀ√∂ Òæ◊Á∂ È∂Õ «Î ¿πµÊ∂ ⁄ø◊∆
Á≈» ⁄æÒÁ∆ ˛ Â∂ Í∆’∂ «¬‘Ȫ Á∆¡ª ÍŒæ◊ª «‚æ◊∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª È∂, Ò≈ˇª ⁄Ω∫Á∆¡ª
‘πøÁ∆¡ª È∂Õ «¬‘ √≈‚∂ Ò∂÷’ È∂Õ ◊πÙÈ «√øÿ ’«‘øÁ∂ «¬æ’ Ú≈ ÓÀ∫ «◊¡≈ «¬æ’
Ò∂÷’ √Ì≈ «Úæ⁄Õ «Î «¬‘Ȫ √≈«¡ª È∂ Á≈» Í∆Â∆Õ Á≈» Í∆ ’∂ «¬æ’ Ò∂÷’ √Û’
Á∂ ’ø„∂ ÷Û∑’∂ «ÍÙ≈Ï ’È Òæ◊ «Í¡≈, Á»‹≈ ÏøÁ≈ ¡≈«¬¡≈ Â∂ ¿π‘Á∂ È≈ˇ Óπ’≈ÏÒ≈
’È Òæ◊ «Í¡≈ «’ «’‘Á∆ Ë≈ «˜¡≈Á≈ Á» ‹ªÁ∆ ˛ Â∂ «Î ÊØÛ∆ Á∂ ˘ √≈∂
Ò∂÷’ ‘∆ «¬‘ ’È Òæ◊ ͬ∂Õ «¬‘Ø «‹‘≈ √≈‚≈ Ò∂÷’ ˛ Â∂ «¬‘Ȫ ÂØ∫ ¡√ƒ ’∆
¿πÓ∆Á ’ √’Á∂ ‘ªÕ √≈≈ ’πæfi «ÏÒ’πÒ √‘∆ «Ò÷Á∂ È∂ «¬’ÁÓ ˙Í≈-˙Í≈Õ
«¬‘ √≈‚∂ √Ó≈‹ Á∆ «¬æ’ Â≈√Á∆ ˛Õ «˜¡≈Á≈Â √≈Ê∆ Ò∂‡’∂ ÍÛ∑Á∂ È∂ ‘π‰
«‹‘Û≈ Ò∂‡’∂ ÍÛ∑Á≈ ˛ ¿π‘Á≈ «◊¡≈È Ú∆ Ò∂«‡¡≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ‹∂ ÍπŒæ¤∆¬∂ «’ ’∆
Í«Û∑¡≈ √∆ ª √≈Ê∆ ’«‘øÁ∂ È∂ «’ Í«Û∑¡≈ ª Ï‘π ’πæfi √∆ Í Ô≈Á È‘ƒ ’∆
Í«Û∑¡≈ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ‹Á ÍÛ∑È≈ ‘ØÚ∂ ª È؇√ ÒÀ ’∂ ÍÛ∑Ø ¡Â∂ «¬‘ ¡≈ÁÂ
Í≈¿π‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À «’ ‡∂ÏÒ Â∂ ’π√∆ ”Â∂ ÏÀ·≈ Í«Û∑¡≈ ‹≈Ú∂Õ Ï‘πÂ≈ Ó«‘ø◊≈
‡∂ÏÒ È‘ƒ ÒÀ √’Á∂ ª √√Â≈ «‹‘≈ ωÚ≈ ÒÚØÕ ÏÀ·‰ Á∆ ¡≈Á Í≈¿π‰∆
⁄≈‘∆Á∆ ˛ «‹Ú∂∫ Ô»Í∆ ÒØ’ AB-AB ÿŒø‡∂ ÏÀ·’∂ ÍÛ∑ √’Á∂ È∂ √≈‚≈ ÏøÁ≈ B ÿŒø‡∂
È‘ƒ ÍÛ∑ √’Á≈Õ ¡≈͉∂ «¬æÊ∂ ‹∂ ÒøÓ∆ ◊æÒÏ≈ ⁄æÒ∂ ª ÒØ’ƒ ¡≈͉∂ «ÁÓ≈◊ Á∂
√«Úæ⁄ ¡≈¯ ’ ÒÀ∫Á∂ È∂ √π‰È≈ ÏøÁ ’ «ÁøÁ∂ ‘È Í «√ «‘ÒÁ≈ «‘øÁ≈ ˛
ÏØÒ‰ Ú≈ˇ∂ ˘ Òæ◊ÁÀ «’ Ó∂∆ ◊æÒ Ï‘π «Ë¡≈È √π‰ «‘≈ ˛ Í ¡√Ò ”⁄
√«Úæ⁄ ¡≈Î ‘πøÁÀ ¿π‘Ȫ Á≈Õ «’¿π∫«’ «ÁÓ≈◊ «¬æ’ √Ó∂∫ Ï≈¡Á ‹Ú≈Ï Á∂ ‹ªÁ≈ ˛Õ
‘π‰ ¡≈͉∂ √ÀÓ∆È≈-◊ØÙ·∆¡ª Á≈ ’∆ ‘≈Ò ˛? √ÀÓ∆È≈ Á∆ ÍÃ∆Ì≈Ù≈ ‘∆ ÏÁÒ
«ÁæÂ∆ ◊¬∆ ˛Õ √ÀÓ∆È≈ ÿŒæ‡Ø-ÿŒæ‡ «ÂøÈ ‹ª Í≥‹ «ÁÈ Á≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ Í∂Íª Á≈
¡Á≈È ÍÃÁ≈È ‘πøÁ≈ ˛ «‹‘Á∂ ”Â∂ ÷πŒæÒ∑’∂ Ï«‘√ ‘πøÁ∆ ˛Õ «’√∂ Ú∆ ÏøÁ∂ ˘ ¿π√ «ÚÙ∂
”Â∂ ÏØÒ‰ Á≈ Í»≈ √Óª «ÁæÂ≈ ‹ªÁÀ «’ ¿π‘ Í»≈ ÷πŒæÒ∑ ’∂ ÏØÒ∂ ª «’ «’√∂ ˘ «¬‘
«Ù’≈«¬Â È≈ ‘∂ «’ ¿π√˘ ÏØÒ‰ Á≈ √Óª È‘ƒ «ÁæÂ≈Õ ◊ØÙ·∆ «¬æ’ «ÁÈ Á∆ ‘πøÁ∆
˛ «‹Ú∂∫ «’ ¡Œæ‹ «¬‘ ◊ØÙ·∆ ˛ «’ ÊØÛ∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ¡≈ͪ ¡≈͉∆ ◊æÒ «ÈÏ∂ÛÈ∆ ˛Õ
‘π‰ «¬√ Â∑ª Á∂ √ÀÓ∆È≈ ‘πøÁ∂ ‘∆ È‘ƒ ‹∂ ’Á∂ ‘πøÁ∂ ‘È Âª ¿π‘Ȫ ”⁄ ’Á∂ ’ج∆
Ï«‘√ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ’Á∂ «Èæ·’∂ Ï«‘√ ’È∆ √≈‚∂ √ø√’≈ª ”⁄ ‘∆ È‘ƒ √≈‚∂
√ø√’≈ ‘È ⁄≈ͨ√∆ Á∂, Â≈∆¯ Á∂ ÍπŒæÒ Ïøȉ∂Õ «‹Ú∂∫ ¡≈͉∂ ÓπÙ≈«¬≈ Ùπ» ‘πøÁ≈

.. 24 ..
˛ ª Ù≈«¬ ’«‘øÁ≈ ˛ ¡˜ ’∆¡≈ ˛ Â∂ √ØÂ∂ ’«‘øÁ∂ ‘È Ú≈‘-Ú≈‘-Ú≈‘,
‹Á«’ ¡˜ ’È≈ ‘≈ˇ∂ Ï≈’∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ «Î ‹ÁØ∫ ¡˜ ’Á≈ ˛ ª «Î Ú≈‘-
Ú≈‘-Ú≈‘Õ ’ج∆ ¡ÒØ⁄È≈ È‘ƒ ’Á≈ «’ «‹‘Û∆ Âπ√ƒ ◊æÒ ’‘∆ ÓÀ˘ ‘˜Ó È‘ƒ
‘ج∆ «’ ¡≈‘ ◊æÒ ˆÒ ˛Õ √≈‚≈ ’ج∆ Ú∆ Ò∂÷’ ¡≈͉∆ ¡ÒØ⁄È≈ È‘ƒ √π‰È≈
⁄≈‘πøÁ≈Õ «¬√ «Úæ⁄ Ï∂«¬æ˜Â∆ ÓøÈÁ≈ ˛Õ ‘π‰ Ï«‘√ «’¿π∫ È‘ƒ ’Á∂ «’¿π∫«’ √≈‚∂
ÒØ’ «◊¡≈È ˘ «Èæ‹∆ √øÍŒæÂ∆ √ÓfiÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ ‘π‰ ÓÀ∫ «¬æÊ∂ ÏØÒ «˛∫ «¬‘ Ó∂≈
«◊¡≈È ÊØÛ∂ ‘∆ ˛! «¬‘ √≈∆ Ó≈ÈÚÂ≈ Á≈ «◊¡≈È ˛Õ «◊¡≈È Âª √≈≈ √Ó≈‹
«√‹Á≈ ˛ Ï√ ’πæfi ÒØ’ ÍÛ∑ ÒÀ∫Á∂ ‘È Â∂ «¬‘ ¿π‘Ȫ ’Øˇ ¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «◊¡≈È
Á∂ «√‹’ ª «’Â∆ ÒØ’ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ «ÚÙ∂ ”Â∂ «Î «’Â∂ «Ú√Ê≈ È≈ˇ ◊æÒ
’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆ ˛Õ Ó»Ò ◊æÒ ‘À «’ «◊¡≈È ÁπÈ∆¡ª ˘ «Ï‘Â ω≈¿π‰ Á≈ √øÁ
˛Õ «◊¡≈È ’ج∆ «¬æ˜Â-Ó≈‰ Á≈, ‘ø’≈ Á≈ ‹ª ¬∆◊Ø Á≈ √≈ËÈ È‘ƒ ˛◊≈Õ Í
«˜¡≈Á≈Â √≈‚∂ ÏπæË∆‹∆Ú∆ «¬‘ È‘ƒ ÓŒøÈÁ∂Õ ‘π‰ ¡√ƒ √æÁÁ∂ ‘ª «’ ¡≈˙ ¡√ƒ
«¬√ ÷≈√ «ÚÙ∂ ”Â∂ Ï«‘√ ’Á∂ ‘ª «’ Âπ√ƒ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ æ÷Ø, ¡√ƒ ¡≈͉∂
«Ú⁄≈ æ÷ª◊∂ Â∂ √π‰È Ú≈ˇ∂ ÒØ’ «È‰≈ ’È◊∂ «’ «’√ Á∂ «Ú⁄≈ √‘∆ ‘È?
Í ¿π‘ È‘ƒ ¡≈¿π∫Á∂ Â∂ ¡≈¿π∫Á∂ «’¿π∫ È‘ƒ «’¿π∫«’ ¿π‘ «¬√ ◊æÒ Á∆ Ï∂«¬æ˜Â∆
ÓŒøÈÁ∂ ‘È «’ ‹∂ «’Â∂ Ï«‘√ «Úæ⁄ √≈‚∂ Â’ ’Ó˜Ø ÍÀ ◊¬∂, ¡√ƒ ‘≈ ◊¬∂ ª
√≈‚∆ «¬æ˜Â ‹ªÁ∆ Òæ◊»◊∆Õ «’¿π∫«’ «◊¡≈È ‘π‰ «¬æ’ ¡‘πÁ≈ ω≈ «Ò¡≈ «◊¡≈
˛Õ ÊØÛ∂ «‹‘∂ «◊¡≈È Á∂ Ï»Â∂ ÁØ-⁄≈ ⁄∂Ò∂-Ï≈Ò’∂ «¬’æ·∂ ’∆Â∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Âπ√ƒ
¡«‹‘∂ «’√∂ ◊π» ˘ ¿π‘Á∂ ⁄∂«Ò¡ª √≈‘Ó‰∂ ◊Û Á∂ÚØ, ¿π‘Á∂ ⁄∂Ò∂ ’ȫο»˜ ‘Ø
‹≈‰◊∂Õ ¿π‘˘ Ï≈¬∆-Ï≈¬∆ ’«‘‰≈ ÏøÁ ’ Á∂‰◊∂ Â∂ Âπ‘≈‚∂ È≈ˇ ¡≈ ‹≈‰◊∂Õ
Ï≈’∆ ‹∂ Ï«‘√ ”⁄ ÍÚØ∫ ª Âπ‘≈˘ ÍÛ∑È≈ ÍÚ∂◊≈ Â∂ ÍÛ∑È≈ √≈ËÈ≈ ‘πøÁ∆ ˛,
ÂÍŒæ«√¡≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ √≈‚∂ ÔØ◊∆, «Ù∆ «’√∂ √Ó∂∫ ’Á∂ √È, Ï«‘√ª Ú∆ ’Á∂ √È Â∂
◊ØÙ·∆¡ª Ú∆ ’Á∂ √È «Î ¿π‘ ÍøÍ≈ ’Ó˜Ø ÍÀ ◊¬∆ ‡πæ‡ ◊¬∆ «‹‘Á∂ ’’∂
¡Œæ‹ ¡≈͉∆ «¬‘ ‘≈Ò ˛Õ....
√≈‚∂ Ì≈ ˘ «¬æ’ Ë≈«Ó’ Á∂Ù «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Í ¡√Ò∆¡Â Á∂÷∆¬∂ ª
Ë≈«Ó’ ÁÙÈ Âª ¡≈͉∂ ÊØÛ∂∑ ‘∆ È∂, «‘øÁ», ‹ÀÈ Â∂ ÏπæË ˛, «√æ÷ ËÓ «‘øÁ» ËÓ
Á≈ ‘∆ ÚË≈¡ ˛ Â∂ «¬√Ò≈Ó Ï≈‘Ø∫ ¡≈«¬¡≈Õ Í √≈‚∂ ‹Ø ÌΩ«Â’Ú≈Á∆ ÎÒ√Î∂ È∂,
ÍÁ≈ÊÚ≈Á∆ ÎÒ√Î∂ Ï‘π «˜¡≈Á≈ È∂Õ ⁄≈Ú≈’ ÁÙÈ ˛, √ª÷Ô ÁÙÈ ˛,
ÒØ’≈«¬Â «√◊∂ ’πæÒ «ÓÒ≈’∂ Í≥‹ «√◊∂Õ ÏπæË ËÓ ¡Ë-ÌΩ«Â’Ú≈Á∆ ˛ «’¿π∫«’
¿π‘ æÏ Á∆ ‘Ø∫Á ˘ È‘ƒ ÓŒøÈÁ≈Õ √≈‚∂ «‹øÈ∂ Ë≈«Ó’ ÎÒ√Î∂ ‘ج∂ ¿π√ ÂØ∫ ÚæË

.. 25 ..
ÍÁ≈ÊÚ≈Á∆ ÎÒ√Î∂ ‘ج∂, ÓÂÒÏ «‹‘Û∂ æÏ Á∆ ‘Ø∫Á ˘ È’≈Á∂ ‘È, ËÓ ˘
È‘ƒ ÓŒøÈÁ∂ ¿π‘ √≈‚∂ ÓπÒ’ ”⁄ «˜¡≈Á≈ ‘ج∂ ‘ÈÕ √≈‚∂ «¬æÊ∂ ÍÛ∑≈¬∆-«Ò÷≈¬∆,
Ú≈√»’Ò≈, ’Ò≈, √≈«‘ ϑπ √Ó«æË √∆Õ «‹Ú∂∫ ÷π‹≈‘Ø Á∂ ÓŒøÁ Ú∂÷∂ ‹≈‰ ª
¡≈ÁÓ∆ ˛≈È «‘ ‹ªÁ≈ ˛ ‹Ø ’∆Ï I@@ ¬∆√Ú∆ Á∂ ¡≈√Í≈√ ω∂ ‘ج∂ ‘È Â∂
«¬øÈ∆ Ï∆’ Èæ’≈Ù∆ ˛ «’ ¿π√ ÂØ∫ ‘∆ ¡ŒøÁ≈˜≈ Ò≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ «’ ÓÈπæ÷
«¬æÊ∂ «’√∂ √Ó∂∫ «’øÈ≈ «Ú’√ √∆Õ Â≈‹ Ó«‘Ò Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª ÓÈπæ÷ Á∂ ‘æʪ ”Â∂
Ó≈‰ ‘πøÁ≈ ˛ «’ ÓÈπæ÷ «¬øÈ∂ ⁄ÓÂ’≈ Ú∆ ’ √’ÁÀÕ «‹Ú∂∫ «¬‘ √≈∆ Íë’«¡≈
Ì◊Â∆ ¡ŒøÁØÒÈ ÂØ∫ ‘≈ˇ∂ ⁄æÒ ‘∆ ‘∆ √∆Õ Ì◊Â∆ Ò«‘ Á≈ ¡≈Ó ÒØ’ª ”Â∂ ÍÃÌ≈Ú
√∆Õ Ì◊ª È∂ ‹≈Â-Í≈ Á∂ «÷Ò≈¯ ÏØ«Ò¡≈, Ë≈«Ó’ ’æ‡ÛÂ≈ Á∂ «÷Ò≈¯ «Ò«÷¡≈
Í ¡Œæ◊∂ ⁄æÒ’∂ √≈‚≈ Á∂Ù ◊πÒ≈Ó Ï‰ «◊¡≈Õ √≈‚≈ Á∂Ù ¡Œæ‹ ¡«‹‘≈ «’¿π∫ ω
«◊¡≈, «¬√Á∂ Ï∆‹ ¿π√ ˆπÒ≈Ó∆ «Úæ⁄ ͬ∂ ‘È ‹Ø ¡≈ͪ √Ω √≈Ò ‘ø„≈¬∆ ˛Õ ÓÈπæ÷
Á≈ √ÓπŒæ⁄≈ ÏΩ«Ë’ Â∂ Ù∆«’ «Ú’≈√ ’πÁ È≈ˇ √øÿÙ «Úæ⁄Ø∫ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
ÓÈπæ÷ ÍÀÁ≈Ú≈ ’Á≈ ˛ Í Ï≈’∆ ‹∆Ú ÍÀÁ≈Ú≈ È‘ƒ ’Á∂Õ Ï≈’∆ ‹∆Ú ¡≈͉∂
¡ø◊ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘È Í ÓÈπæ÷ Í«‘Òª ‘æʪ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á≈ √∆,
«Î ‚ø‚∂ Á≈, ÍŒæÊª Á≈ «Î ‘Ø √øÁª «‹Ú∂∫ Ó≈’√ È∂ «Ò«÷¡≈ «¬‘ ¡Ω˜≈
ω≈¿π‰ Ú≈ˇ≈ ‹≈ÈÚ ˛Õ ¡Ω˜≈ ω≈¿π∫Á≈-ω≈¿π∫Á≈ «¬‘ ¡Ω˜≈ Ï≈∂ «√æ÷Á≈
«◊¡≈Õ «¬æÊØ∫ ÓÈπæ÷ Á∂ «◊¡≈È Á≈ «Ú’≈√ ‘πøÁ≈ «◊¡≈Õ ÓÈπæ÷ ’πÁ ˘ ‘Ø
«˜¡≈Á≈ √ÓfiÁ≈ «◊¡≈Õ ÓÈπæ÷ Ï«‘ÃÓŒø‚ ˘ √ÓfiÁ≈ «◊¡≈ ¿π‘Á∂ ”Â∂ ’≈Ï» Í≈¿π∫Á≈
«◊¡≈Õ ’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ ‹≈ÈÚ ’πÁ ÚæÒØ∫ ‹Ø Ú∆ «ÓÒÁ≈ ˛ ¿π√ ˘ ¿πÚ∂∫ ‘∆
‘≈√Ò ’ ÒÀ∫Á∂ ‘È Í ÓÈπæ÷ ’πÁ ÂØ∫ ‘≈√Ò ’’∂ ¿π√˘ ÏÁÒ ’∂ ÚÂØ∫
’Á≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ ¿π‘ ¡≈͉∂ «‘‰ Ò¬∆ ÿ ω≈¿π∫Á≈ ˛, ÌØ‹È Ï‰≈¿π∫Á≈ ˛Õ
’πÁ ÂØ∫ «√æË∆¡ª ‘≈√Ò ⁄∆˜ª ˘ ¡≈͉∆¡ª ÚÂØ∫ Á∆¡ª ⁄∆˜ª «Úæ⁄ ÏÁÒ‰≈,
«¬√ ˘ ÍÀÁ≈Ú≈ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍÀÁ≈Ú≈ Á∆ Íë’«¡≈ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ ’πÁ Ï≈∂
‘Ø ‹≈‰Á≈ ‘ÀÕ ¿π√Á∂ Ì∂ª Ï≈∂, ‘Ø ‚»øÿ≈ «◊¡≈È ‘≈√Ò ’Á≈ ˛ Â∂ ¿πÚ∂∫-¿πÚ∂∫
‘∆ «¬√ ”Â∂ ’≈Ï» Í≈¬∆ ‹ªÁ≈ ˛Õ «‹Èª ÓÈπæ÷ ’πÁ È≈ˇ √øÿÙ ’Á≈ ˛, ¿πÚ∂∫
‘∆ ¿π‘Á≈ ÏΩ«Ë’ ¡Â∂ ÌΩ«Â’ «Ú’≈√ ‘πøÁ≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ ◊∆ Á∆ Ùπ»¡≈ «’æÊØ∫ ‘πøÁ∆
˛? ‹Á Íπ≈‰∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ «Ù’≈∆¡ª ˘ «„æ‚ Ì’∂ ÷≈‰ ˘ «ÓÒÁ≈ √∆ ª ¿π‘
’»’ª Ó≈Á∂ √ÈÕ «¬‘ ’»’ª ÓπÛ’∂ ◊∆ ω∂Õ «‹‘Û∂ ¡Ω˜≈ª È≈ˇ ¿π‘ ’øÓ ’Á∂
√È ¿π‘Ȫ Á∆¡ª ¡Ú≈˜ª ˘ ÒÀ¡ÏæË ’È È≈ˇ √ø◊∆ ϫ‰¡≈Õ ¡«‹‘∆¡ª
¿πÁ≈‘‰ª ‹≈ÈÚª «Úæ⁄ Ú∆ Á∂÷∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª ‘ÈÕ....

.. 26 ..
 «Î ¡≈ͪ Ó»Ò ◊æÒ ”Â∂ ¡≈¿π∫Á∂ ‘ª «’ ÓÈπæ÷ Á≈ ÏΩ«Ë’ «Ú’≈√ ‹Ø ˛ ¿π‘
’πÁ È≈ˇ √øÿÙ È≈ˇ ‹π«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ «‹Èª ¿π‘ ¡≈͉∂ ’πÁ ˘
ÏÁÒ‰ Á∂ ¡Ω˜≈ª ˘ «Ú’√ ’Á≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¿πȪ ‘∆ ¿π‘ ıπÁ «Ú’√ ‘πøÁ≈
‹ªÁ≈ ˛Õ ‘π‰ ‹ÁØ∫ ¡Œø◊Ã∂˜ ¡≈¬∂ ª √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª ¿π‘Ȫ ’∆ ’∆Â≈? √≈‚∂ ¡Ω˜≈
ÂÏ≈‘ ’∆Â∂, √≈‚∂ ‹Ø ’≈÷≈È∂ ¿πµ◊ ‘∂ √È ¿π‘ Ø’∂Õ √≈‚≈ √Ó≈‹ ‹◊∆Á≈∆ ÂØ∫
√Ó≈¬∂Á≈∆ ÚæÒ ˘ «Ú’√ ‘Ø «‘≈ √∆ Â∂ «¬‘ √≈∂ «¬«Â‘≈√’≈ª È∂ «Ò«÷¡≈Õ
ÓÂÒÏ Ï‘π «¬æ’ Úæ‚∂ √Ó≈¬∂Á≈≈ «Ú’≈√ Á∂ Ï∆‹ «¬æÊ∂ ÓΩ‹»Á √ÈÕ ¡Œø◊Ã∂˜ª È∂
¿π‘ Ï∆‹ ÈÙ‡ ’∆Â∂Õ √≈‚∆ ÿ∂¨ √È¡Â √≈∆ ÂÏ≈‘ ’ «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ «Î Í»∂
Á∂Ù ”Â∂ ’Ϙ≈ ’∆Â≈Õ √≈‚∆ √È¡Â Â∂ ÷∂Â∆ ÂÏ≈‘ ’’∂ ¿π‘Ȫ ¡≈͉≈ Ó≈Ò
«Ò¡≈ ’∂ «¬æÊ∂ √π應≈ Ùπ» ’∆Â≈Õ „≈’∂ Á∆ ÓÒÓÒ ÂÏ≈‘ ’ «ÁæÂ∆ ◊¬∆Õ ’≈∆◊ª
Á∂ ‘æÊ Úæ„∂ ◊¬∂Õ «‘øÁØ√Â≈È Á∆ √≈∆ Á√Â’≈∆ ÂÏ≈‘ ‘ج∆Õ ¡Œø◊Ã∂˜ ‹ÁØ∫ ¡≈¬∂
ª ¿π‘Ȫ ’Øˇ Ï‘π ÊØÛ∆ ¯Ω‹ √∆Õ Ì≈ «Úæ⁄ ¿π√ √Ó∂∫ EGE «¡≈√ª √ÈÕ
«‹‘Ȫ «Úæ⁄Ø∫ ’πæfi ÒØ’, ≈‰∆ fiª√∆ Ú◊∂ ÒØ’ ‘∆ ÒÛ∂ ‹Ø ‘≈ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ Â∂ Ï≈’∆
≈‹∂ ¡Œø◊Ã∂˜ª È≈ˇ √ÓfiΩÂ≈ ’ ◊¬∂Õ ¡Œø◊Ã∂˜ ¿π‘Ȫ ≈«‹¡ª ≈‘ƒ √≈‚∂ ”Â∂ ≈‹
’Á∂ √ÈÕ «¬‘Ȫ ≈«‹¡ª Á∆¡ª ¯Ω‹ª ÚÂÁ∂ ÓÂÒÏ «¬æ’ √≈Ó≈‹Ú≈Á∆ Â∂
‹◊∆» ◊æ·‹ØÛ Ï«‰¡≈ Â∂ ¿π‘Á∂ ≈‘ƒ √≈‚∂ ”Â∂ ‘’»Ó ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ √∆Õ «¬‘Á∂ ‘∆
«Úæ⁄ ¿π‘Ȫ È∂ ¡≈͉≈ «Ú«Á¡’ ÍÃÏøË «Ò¡ªÁ≈Õ Ò≈‚ ÓÀ’≈Ò∂ È∂ «¬√Á∆ ȃ‘
æ÷∆, «‹√ ÓπÂ≈Ï’ ¡√ƒ ¡«‹‘∂ «‘øÁØ√Â≈È∆ «Â¡≈ ’È∂ ‘È ‹Ø √Ø⁄ ÍŒæ÷Ø∫ ª
¡Œø◊Ã∂˜ ‘؉ Í Ù’ÒØ∫ Ì≈Â∆ ‘؉, ÓÂÒÏ «’ ÏΩ«Ë’ ˆπÒ≈Ó ‘Ø‰Õ ‘π‰ ¿π√
Ú’Â ÍÛ∑È «Ò÷‰ Á≈ ÓΩ’≈ ÍÀ√∂ Ú≈ˇ∂ ˘ «ÓÒÁ≈ √∆ Â∂ ÍÛ∑È «Ò÷‰ Ú≈ˇ∂ ≈‹∂
‹Ú≈Û∂ √ÈÕ «¬‘ ≈‹∂-‹Ú≈Û∂ ¿πµ⁄∆¡ª ‹≈ª ”⁄Ø∫ √ÈÕ «◊‰Â∆ Á≈ ’ج∆ «¬æ’-
¡ŒæË≈ ≈‹≈ ‘∆ Á«Òª ”⁄Ø∫ √∆Õ «¬√ Ò¬∆ ¿πµ⁄ ‹≈Â∆¡ª Á∂ Ïæ⁄∂ ‘∆ ÍÛ∑∂Õ «¬æÊØ∫ ‘∆
√≈‚∂ ÏπæË∆‹∆Ú∆ «È’Ò∂Õ ‘π‰ ÏπæË∆‹∆Ú∆ Á≈ «¬æ’ ØÒ ‘πøÁ≈ ˛ √Ó≈‹ «Úæ⁄Õ ÏπæË∆‹∆Ú∆
‘ ÈÚ∂∫ «Ú⁄≈ ˘ Í«‘Òª ◊둉 ’Á≈ ˛ «’¿π∫«’ ¿π√ ’Øˇ ÓΩ’≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
ÏπË
æ ∆‹∆Ú∆ ÓÂÒÏ ÏΩ«Ë’ ’øÓ ’È Ú≈ˇ≈Õ ‘π‰ √≈‚≈ ÏπË æ ∆‹∆Ú∆ «’æÊ∫Ø ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈?
¿π‘ Ï√Â∆Ú≈Á Á∂ ◊Ì ”⁄Ø∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ Ï√Â∆Ú≈Á∆ ωÂ ”⁄Ø∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈
Â∂ ¿π‘Ȫ ‹≈ª «Úæ⁄Ø∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ‹Ø «’ ´‡∂∆¡ª ‹Ó≈ª «Úæ⁄Ø∫ √È Ô≈È∆ ¿πµ⁄
‹≈Â∆¡ª «Úæ⁄Ø∫, «‹‘Û∆¡ª ‘∂·Ò∆¡ª ‹≈ª Â∂ ◊∆Ï ÒØ’ª ˘ ȯ ’Á∆¡ª
√ÈÕ Í ÍŒæ¤Ó «Úæ⁄, Ô»Í «Úæ⁄ ÏπæË∆‹∆Ú∆ «’Ú∂∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈? ¿π‘ √Ó≈‹ Á∆
’πÁÂ∆ ◊Â∆ «Úæ⁄Ø∫ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈Õ «‹Ú∂∫ √È¡Â Òæ◊Á∆ ˛ Â∂ ¡≈͉∂ È≈ˇ √∂Ú≈

.. 27 ..
÷∂Â ÍÀÁ≈ ’Á∆ ˛, ‹◊∆Á≈∆ ˘ ÂØÛÁ∆ ˛ Â∂ ‹Ó‘»∆¡Â Á≈ «Ú’≈√ ’Á∆
˛Õ √È¡Â∆ Ó˜Á» «’√∂ Ú∆ Ó≈Ò’ ’Øˇ ¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ «¬ÊØ∫ ‹Ó‘»∆¡Â
«Ú’√ ‘ج∆Õ ‹◊∆Á≈∆ «Úæ⁄ «’√≈È «‹‘Û∂ Ó≈Ò’ Á≈ ˆπÒ≈Ó ‘πøÁ≈ ˛ ¿π√˘
ÏÁÒ È‘ƒ √’Á≈ √∆Õ ‹∂ «’√∂ È∂ Í«Û∑¡≈ ‘ØÚ∂ ª ¡«‹‘∂ ’¬∆ ◊πÒ≈Óª Á∂ ÓŒæÊ∂ ”Â∂
·æÍ≈ Ú∆ Òæ«◊¡≈ ‘πøÁ≈ √∆ «’ ¿π‘Á≈ Ó≈Ò’ ’Ω‰ ˛Õ ª «’ ¿π‘ ¿π√∂ Ó≈Ò’ ’Øˇ
‘∂ Ô≈È∆ ÏøË»¡≈ Ó˜Á» ‘πøÁ≈ √∆Õ ’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ «’ √È¡Â∆ «Ú’≈√ Íπ≈‰∂
ÏøËȪ ˘ ÂØÛÁ≈ ˛ ¡Â∂ ‹Ó‘»∆ ⁄∂ÂÈ≈ Á≈ «Ú’≈√ Ú∆ ’Á≈ ˛Õ ‹Ø ¿πµÈ Á∂Ùª
«Úæ⁄ ÏæπË∆‹∆Ú∆ ÍÀÁ≈ ‘ج∂ ¿π‘ √Ó≈¬∂Á≈≈ «Ú’≈√ È≈ˇ ÍÀÁ≈ ‘ج∂Õ »√Ø, «ÁÁ∂Ø,
Ú≈ÒÂ∂¡, ‡≈Ó√ Í∂È, ‹À¯√È «‹‘∂ ¡È∂’ª ‘∆ È≈Ó √ÈÕ «¬‘ ÏπæË∆‹∆Ú∆ ¡≈Ó
ÒØ’ª È≈ˇ ‹πÛ∂ ‘ج∂ √ÈÕ ¿π‘ ’«‘øÁ∂ √È «’ «◊¡≈È ¡Â∂ √æ«Ì¡≈⁄≈ ¡≈Ó ÒØ’ª
«Úæ⁄ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ √æ«Ì¡≈⁄≈ Á≈ ÓÂÒÏ ÓÈπæ÷ Á∆¡ª ’Áª ’∆ÓªÕ
√æ«Ì¡Â≈ Â∂ √æ«Ì¡≈⁄≈ «Úæ⁄ ¯’ ˛Õ √æ«Ì¡Â≈ Á≈ ÓÂÒÏ ˛ ÌΩ«Â’ √Ó«æË∆,
ÌΩ«Â’ ¿π√≈∆Õ √æ«Ì¡≈⁄≈ Á≈ ÓÂÒÏ ˛ ÓÈπæ÷ Á≈ ¡ŒøÁ»È∆ √≈Âæ Ô≈È∆
ÓÈπæ÷ Á∆ ¡Œæ‚-¡Œæ‚ ⁄∆˜ª ÍÃÂ∆ ’∆ «ÁzÙ‡∆ ˛? ‘π‰ ¡≈͉∂ «¬æÊ∂ «‹Ú∂∫ Í≈Ù Á∆
’«ÚÂ≈ ˛, ““æ‹ æ‹ ÷≈‰◊∂ ’Ó≈¿» ‘≈‰∆¡≈”” Ô≈È∆ √Ó≈‹Ú≈Á Á≈ ÓÂÒÏ ˛
æ‹-æ‹ ’∂ ÷≈‰≈Õ ‘π‰ æ‹-æ‹ ’∂ ª ÷≈‰≈ ‘∆ È‘ƒ ⁄≈‘∆Á≈Õ «¬‘ ◊À-
«Ú«◊¡≈È’ ˛ ‘ª Í «’√∂ Ìπæ÷∂ Ò¬∆ Ï‘π Úæ‚∆ ⁄∆˜ ˛Õ ‘π‰ ¿π√∂ √Ó∂∫ ‹∂ ¡√ƒ
¯ª√∆√∆ √≈«‘ «Úæ⁄ “‹Ó∆ÈÒ” È≈ÚÒ Á∂ È≈«¬’ ¬∂Â∆¡È ÒªÂ∂ Á∆ ◊æÒ
’∆¬∂ ª ¿π‘ ’«‘øÁ≈ ˛, ““ÓÀ∫ ⁄≈‘πøÈ≈ √≈‚∂ Ó˜Á»ª ’Øˇ ¿π‘ √æ«Ì¡≈⁄≈ ‘ØÚ∂ ‹Ø
’πÒ∆Ȫ ’Øˇ ˛Õ”” ’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ «’ ؘ∆-؇∆ ª «¬æ’ √≈ËÈ ˛ ¿πÁ∂Ù È‘ƒ
˛Õ √Ó≈‹Ú≈Á Á≈ Ó’√Á ˛ «¬æ’ ⁄ø◊≈ ÓÈπæ÷ ÿÛÈ≈Õ «‹Ú∂∫ ’πÍ√’≈«¬¡≈ ’«‘øÁ∆
˛ «’ “«¬æ’ ¡‹∂‘∂ ÓÈπæ÷ Á∆ «√‹‰≈ «‹√Á∆ ¡≈ÂÓ’ ÁΩÒ ϑπ «Ú’√Â
‘ØÚ∂Õ” «‹Ú∂∫ √≈‚∂ ’∆ ˛ «’ √Ò∆’≈ È‘ƒ ˛ «’√∂ ˘Õ ¿πÁ≈‘‰ Ò¬∆ ¡√ƒ ؇∆
«¬’æÒ∂-«¬’æÒ∂ ÷ªÁ∂ ‘ªÕ ؇∆ «¬æ’ «„æ‚ ÌÈ Á≈ √≈ËÈ ˛Õ ÓÈπæ÷ Á∆ Ïπ«È¡≈Á∆
ÒØÛ ˛ Í «‹Ú∂∫-«‹Ú∂∫ √æ«Ì¡Â≈ «Ú’√ ‘ج∆ ؇∆ «„æ‚ ÌÈ ÂØ∫ √Ó≈‹’ √«‘’≈
Á≈ «¬æ’ √≈ËÈ Ï‰ ◊¬∆Õ Ô»Í «Úæ⁄ ≈ Á∆ ؇∆ ”Â∂ ◊ØÙ·∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ ‡≈Ò√‡≈¬∂
Á∂ È≈ÚÒ ÍÛ∑∆¬∂ ª ¡Œæ‹ ÂØ∫ ‚∂„ √Ω √≈Ò Í«‘Òª «¬øfi ’Á∂ √ÈÕ ÒØ’ƒ ÏÀ·Á∂ ‘È
Â∂ ◊æÒÏ≈ ’Á∂ È∂, ÷≈‰≈ ÷ªÁ∂ È∂, Úæ÷ Úæ÷ ÷∂Âª Ï≈∂ ¡Â∂ ’πÁÂ∆ Â∂ √Ó≈«‹’
«Ú«◊¡≈Ȫ Ï≈∂ ◊æÒÏ≈ ’Á∂ ‘ÈÕ ‘π‰ ‹∂ «’√∂ «¬æ’ ÏøÁ∂ È∂ Í«Û∑¡≈ ª «√¯
¿π√ Âæ’ ‘∆ «◊¡≈È √∆Ó ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈ Í ‹∂ Á√ ÏøÁ∂ ÍÛ∑’∂ ¡≈Í√∆ ◊æÒÏ≈Â

.. 28 ..
’Á∂ ‘È Âª ‘∂’ Á≈ «◊¡≈È ÚæËÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¿πµÊ∂ ¡Ωª Ú∆ ◊æÒÏ≈ «Úæ⁄
«Ù’ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ Ì≈ «Úæ⁄ ÙÂ⁄øÁ Á∂ È≈ÚÒª «Úæ⁄ ÊØÛ∆∑ Ï‘π ◊æÒÏ≈Â
’Á∂ «Áæ÷Á∂ ‘È, Í ÿŒæ‡ ÏØÒÁ∂ ‘È Â∂ ¡Ωª «¬√ √Ì ”⁄Ø∫ Í≈√∂ «‘øÁ∆¡ª ‘ÈÕ
¡Ωª Á≈ √ø√≈ Ï‘π √∆Ó ‘πøÁ≈ ˛Õ ¿π‘∆ ¸æÒ≈-⁄Ω∫’≈ Â∂ Ïæ⁄∂ Â∂ ¿π√∂ Áπ¡≈ˇ∂
¡Ωª ÿπŒøÓÁ∆¡ª «‘øÁ∆¡ª ‘ÈÕ ¿π‘Ȫ Á≈ ’ج∆ ÏΩ«Ë’ «Ú’≈√ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ‹Á
÷≈‰∂ «Úæ⁄ Ú∆ √Ó»«‘’Â≈ ¡≈ ‹ªÁ∆ ˛, ÷≈‰≈ «◊¡≈È ÚË≈¿π‰ Á≈ √≈ËÈ Ï‰
‹ªÁ≈ ˛ ª ¿π‘ ÷≈‰≈ «‘ ‘∆ È‘ƒ ‹ªÁ≈Õ «¬Ú∂∫ ‹∂ ¡√ƒ «¬√Â∆ ÍπÙ √Ïø˪ Á∆
◊æÒ ’∆¬∂ ª ¿π‘ Ú∆ Í≈Ù«Ú’ ÒØÛ ˛Õ Í ÓÈπæ÷ ÍÃ∂Ó ’Á∂ ‘È ¡Â∂ «¬‘ ÍÃ∂Ó
Á≈ ‹˜Ï≈ ÓÈπæ÷ ¡ŒøÁ ‘Ó∂Ùª È‘ƒ √∆Õ ‹Á √Ó≈¬∂Á≈∆ Á≈ «Ú’≈√ ‘Ø«¬¡≈,
‹Ó‘»∆¡Â Á≈ √ø’ÒÍ ‹≈«◊¡≈, ‹Á ÓÈπæ÷ ˘ Òæ«◊¡≈ «’ ¿π‘˘ ¡≈͉∆ «˜øÁ◊∆
Á∂ ÎÀ√Ò∂ ¡≈Í ÒÀ‰ Á≈ ‘æ’ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ª ÍÃ∂Ó Á∆ Ì≈ÚÈ≈ È∂ ‹ÈÓ «Ò¡≈Õ
ÍÙ»¡ª «Úæ⁄ ÍÃ∂Ó Á∆ Ì≈ÚÈ≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ¡≈͉∂ Á∂Ù «Úæ⁄ «Ú¡≈‘ ÿª Á∂ Ϙπ◊
ÂÀ¡ ’ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ ‘π‰ «¬‘ ÍÃ∂Ó Âª ˛ ‘∆ È‘ƒ Ï√ Í≈Ù«Ú’ √◊Ó∆ ˛, ÍÙ»¡ª
Ú≈ˇ≈ ’øÓ ˛Õ ÍÃ∂Ó «Úæ⁄ Ú¯≈Á≈∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ Í≥»‹∆Ú≈Á «Úæ⁄ √≈∂ √ÏøË ÍÀ√∂-‡’∂ Á∂
‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Îª√∆√∆ È≈ÚÒ’≈ ÎÒ≈Ï∂¡ Á≈ È≈ÚÒ ˛ “ÓÀ‚Ó Ï≈Ú∂∆” ¿π√ ”Â∂
«ÎÒÓ Ú∆ ω∆ ‘ج∆ ˛Õ ÎÒ≈Ï∂¡ ¡Èπ√≈ IE Î∆√Á∆ «Ú¡≈‘∂ ‘ج∂ ‹ØÛ∂ Ï∂Ú¯≈
‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ «¬‘ √‘∆ ◊æÒ ˛Õ ¡≈ͪ ¡≈͉∂ ¡≈ˇ∂-Áπ¡≈ˇ∂ Ú∂÷ √’Á∂ ‘ÈÕ
«’¿π∫«’ Ú¯≈ Á≈ ¡Ë≈ ‘πøÁ≈ ˛ ÍÃ∂Ó ¡Â∂ ÍÃ∂Ó Á≈ ÓÂÒÏ ˛ Âπ‘≈‚∂ «Ú⁄≈ «¬æ’
‘È, Âπ‘≈‚∆ «˜øÁ◊∆ Á≈ ¿πÁ∂Ù «¬æ’ ˛, Âπ√ƒ Ï‘π ‚»øÿ≈¬∆ ”⁄Ø∫ «¬æ’ Á»‹∂ ˘ Í√øÁ
’Á∂ ‘Ø∫ ª Âπ√ƒ Ï∂ÚÎ≈¬∆ «’¿π∫ ’Ø∫◊∂? Ô»Í «Úæ⁄ Óπ’≈ÏÒÂÈ Ï∂Ú¯≈¬∆ Ï‘πÂ
ÿŒæ‡ ‘πøÁ∆ ˛Õ ‹∂’ Á»‹≈ «ÙÂ≈ ωÁ≈ ˛ ª Íπ≈‰≈ «ÙÂ≈ ¿π‘ ÂØÛ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
Í ¡≈͉∂ Íπ≈‰≈ ¿πÁª ‘∆ ⁄æÒÁ≈ «‘øÁ≈ ˛ Â∂ Ï≈’∆ «¬Èª «˜¡≈Á≈ «Èÿ≈
¡≈¿π∫Á≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ ◊æÒ ’È≈ Ú∆ ¡Ω÷≈ ˛Õ «’‘≈ ‹≈Ú∂ «’ √≈‚∂ Á∂Ù «Úæ⁄ ÓÈπæ÷
“Ï∂√ ÒÀÚÒ” ÓÂÒÏ «’ ¿π√ ÍŒæË ”Â∂ «‹¿π∫Á≈ ˛ «‹æÊ∂ ‘≈ˇ∂ ¿π√ Á∆¡ª Ïπ«È¡≈Á∆
ÒØÛª ‘∆ ÍÃË≈È ‘ÈÕ Ï∂√ ÒÀÚÒ Ô≈È∆ √≈‚≈ ÓÈπæ÷ ÍÙ»¡ª Ú≈ˇ∂ ÍŒæË ”Â∂ «‹¿»∫Á≈
˛Õ...
«Î ÂØ∫ ¡≈ͪ Ó»Ò «ÚÙ∂ ”Â∂ ¡≈¿π∫Á∂ ‘ªÕ ‹Á √≈‚≈ Á∂Ù ◊πÒ≈Ó Ï«‰¡≈Õ √≈‚∂
Á∂Ù «Úæ⁄ ÍÀÁ≈Ú≈∆ Ù’Â∆¡ª Á≈ «Ú’≈√ π’ «◊¡≈Õ ‹∂ ¡«‹‘≈ È‘ƒ ‘πøÁ≈ ª
√≈‚∂ Á∂Ù «Úæ⁄ ‹◊∆Á≈∆ ”⁄Ø∫ «È’Ò ’∂ √È¡Â∆ «Ú’≈√ ‘πøÁ≈Õ «¬æ’ √È¡Â∆
Ïπ‹»¡≈˜∆ ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈¿π∫Á∆ ª √≈‚∂ Á∂Ù «Úæ⁄ Ú∆ «¬È’Ò≈Ï∆ „ø◊ È≈ˇ

.. 29 ..
√Ó≈¬∂Á≈∆ «Ú’√ ‘πøÁ∆Õ √≈‚∂ «¬æÊ∂ «¬√ Á∂ Í»∂ Ï∆‹ √ÈÕ Ì◊Â∆ Ò«‘ Á∆
‹∂’ ÈÚ‹≈◊‰ È≈ˇ ÂπÒÈ≈ ’∆¬∂ ª √≈‚∂ «¬æÊ∂ Ú∆ ÈÚ‹≈◊‰ ‹ª ÍÃÏØËÈ
Á≈ Ì≈Â∆ ¡À‚∆ÙÈ ‘∆ √∆Õ √≈‚∂ «¬æÊ∂ ⁄∆˜ª ¡Œæ◊∂ ÚæËÁ∆¡ªÕ ¿π√ Á≈ ◊πÒ≈Ó∆ È∂
◊ÌÍ≈ ’ «ÁæÂ≈ ¡Â∂ Ï≈¡Á «Úæ⁄ «¬√∂ Ï√Â∆Ú≈Á Á∂ ◊Ì ”⁄Ø∫ ¿π‘ ÏæπË∆‹∆Ú∆
Ú◊ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ «‹√Á≈ ÒØ’ª È≈ˇ ’ج∆ √Ø’≈ È‘ƒ √∆Õ ¿π‘ ÒØ’ª È≈ˇØ
«È÷«Û¡≈ ‘Ø«¬¡≈ √∆, ÏΩ‰≈ √∆, ◊πÒ≈Ó √∆◊≈Õ ◊πÒ≈Ó ÒØ’ª Á∆ Ó≈È«√’Â≈
Ï‘π ˆπÒ≈Ó ‘πøÁ∆ ˛Õ «Î «‹‘Û∂ «¬æÊØ∫ ’ΩÓ∆ Ò«‘ «Úæ⁄ ¡≈¬∂Õ ¿π‘Á∂ «Úæ⁄Ø∫
’«Ó¿»«È√‡ Ò«‘ «Úæ⁄ ¡≈¬∂Õ «‹Ú∂∫ ¡≈ͪ «¬æÊ∂ √∆.Í∆.¡≈¬∆. Á≈ ’ج∆ √ÓπŒæ⁄≈
ÓπÒª’‰ È‘ƒ ’ ‘∂ √◊Ø∫ ¿π‘Á∂ «¬æ’ ÍŒæ÷ Á∆ ◊æÒ ’ ‘∂ ‘ªÕ «¬√ Á≈ Ï‘πÂ
Ù≈ÈÁ≈ «¬«Â‘≈√ «‘≈Õ ¡≈ͪ ¿π‘Á∂ Ú≈√ ‘ªÕ Í «¬æ’ ◊æÒ √∆ «’ ÏΩ«Ë’ ÂΩ
”Â∂ Ï∂‘æÁ ’ø◊≈Ò∆ √∆Õ ÍÛ∑≈¬∆ «Ò÷≈¬∆ Á≈ ÍŒæË È∆Úª √∆Õ ‘π‰ ˆπÒ≈Ó ‹Ø ˛
¡≈͉∂ Ó≈Ò’ ÚæÒ fi≈’Á≈ ˛Õ √≈‚≈ Ó≈Ò’ ’Ω‰ √∆ ó »√Õ «‹Ú∂∫ ’‘≈Ú ω∆
«’ Ó≈√’Ø «Úæ⁄ Óƒ‘ ÍÀ∫Á≈ √∆ ª ’≈Ó∂‚ «ÁæÒ∆ «Úæ⁄ ¤æÂ∆ Â≈‰ ÒÀ∫Á∂ √ÈÕ
Ô≈È∆ ‘ ⁄∆˜ ’ΩÓªÂ∆ Ò∆‚«ÙÍ ”Â∂ «ÈÌ √∆Õ ¿π‘Á∂ ÚæÒ fi≈’Á∂ √ÈÕ
È’√ÒÏ≈Û∆ ‘ج∆ ª ⁄∆È ÚæÒ ˘ fi≈’‰ Òæ◊ ͬ∂Õ ÓΩ«Ò’ «⁄øÂÈ ÿŒæ‡ «√◊≈Õ
Ì≈ «Úæ⁄ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ ÍëÂÌ≈ ‘Ø«¬¡≈ ≈‘πÒ √ø’Â≈«¬ÈÕ
≈‘πÒ √ø’Â≈«¬È «¬√ ⁄∆˜ ˘ √ÓfiÁ≈ √∆ «’ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∆¡ª Ì≈Ù≈Úª «Úæ⁄
«Ò«÷¡≈ ‹≈Ú∂Õ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∆¡ª Ì≈Ù≈Úª «Úæ⁄ ¡ÈπÚ≈Á ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ Úæ‚∂
ÍŒæË ”Â∂ ÍÃ⁄≈ ÍÃ√≈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ Â∂ «√¯ ¡≈«Ê’ √øÿÙ È≈ ’∆Â∂ ‹≈‰Õ
¡ŒøË-«ÚÙÚ≈√ª ”Â∂ ⁄؇ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂, Ë≈«Ó’ Âπ¡Œæ√Ϫ ”Â∂ ⁄؇ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂Õ
≈‘πÒ √ø’Â≈«¬È «Ï‘≈ «Úæ⁄ «’√≈È Á∂ Úæ‚∂ «¬’æ·ª «Úæ⁄ ’«‘øÁ≈ √∆ «’ ◊ª
Á≈ Ó∆‡ ÷≈«¬¡≈ ’Ø, «¬‘ «√‘ Ҭ∆ Ï‘π ÚË∆¡≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «Ú‡≈«ÓÈ Ï∆
‡ÚÀÒÚ ÈÚ√ «√√‡Ó Á∆ Îø’Ù«Èø◊ Ò¬∆ Ï‘π ˜»∆ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬‘ Ó≈√ ÂØ∫
«ÓÒÁ≈ ˛ ‹ª ÁπæË ÂØ∫ «ÓÒÁ≈ ˛Õ Ô≈È∆ «‹‘Û∂ Ù≈’≈‘≈∆ ¡≈ ¿π‘Ȫ Ò¬∆ ÁπæË ’∆
˛? «¬‘ Ú∆ ¿π‘∆ ˛Õ «¬‘ ¡ÀÈ∆ÓÒ ÍÃ؇∆È ˛Õ √Ø ≈‘πÒ ◊ª Á≈ Ó∆‡ ÷≈‰ Ò¬∆
«’√≈Ȫ ˘ ’«‘øÁ≈ √∆Õ ‘π‰ ¿π‘ «’√≈Ȫ Á≈ ÏøÁ≈ √∆Õ «’√≈Ȫ Ò¬∆ ‹∂Ò∑ª «◊¡≈,
¿π‘Ȫ Ò¬∆ Ò≈·∆ ÷≈Ë∆ ¿π‘È∂Õ «’√≈È ’«‘øÁ∂ Ï≈Ï≈ ¡≈ÁÓ∆ ÂØ ¡Œæ¤∂ ˛∫, ÷≈È-
Í≈È ’∂ Ó≈ÓÒ∂ Ó∂∫ ÊØÛ∑∂ ̇’∂ ‘»¬∂ ˛∫Õ Í ¡≈͉∂ ’≈Ó∂‚ Ï‘π ‚Á∂ È∂Õ ¿π‘
’«‘øÁ∂ È∂ ÒØ’ª ÂØ∫ ¿πÒ‡ È≈ ⁄æÒØÕ ¿π‘Ȫ Á∂ È≈ˇ-È≈ˇ ⁄æÒØÕ ¡≈ͪ ’«‘øÁ∂ ‘ª «’
≈‹È∆Â’ Â∂ ¡≈«Ê’ √øÿÙ «Úæ⁄ ¡≈ͪ ÒØ’ª Á∂ È≈ˇ ‘ª Â∂ √æ«Ì¡≈⁄≈ ”⁄

.. 30 ..
ÒØ’ª Á∂ ¿πÒ‡ ⁄æÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ «’ ’«Ó¿»«È√‡ª ˘ ¡≈͉∆ «˜øÁ◊∆ «Úæ⁄
¿πÁ≈‘‰ ωÈ∆ Í¿»◊∆ √≈∆¡ª ⁄∆˜ª Á∆Õ «¬‘ «¬æ’ ¡Òæ◊ Ó√Ò≈ ˛Õ
«‹Ú∂∫ √≈‚∆ «‹‘Û∆ Í≈‡∆ √∆ ¿π‘ AIBE «Úæ⁄ ωÁ∆ ˛ Â∂ AICC Âæ’
¿π‘Ȫ ’Øˇ ’ج∆ √À∫‡Ò ’Ó∂‡∆ È‘ƒÕ ¿π‘Ȫ ˘ ÍÂ≈ ‘∆ È‘ƒ «’ ’ج∆ √À∫‡Ò
’Ó∂‡∆ Ú∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ ”CC «Úæ⁄ √À∫‡Ò ’Ó∂‡∆ ωÁ∆ ˛ Â∂ ”EA Âæ’ ¿π‘Ȫ ’Øˇ
Ì≈Â∆ «¬È’Ò≈Ï Á≈ ’ج∆ ÍÃØ◊≈Ó È‘ƒ √∆Õ »√ ÂØ∫ ‹Ø «ÈÁ∂Ù ¡≈¿π∫Á∂ «√◊∂ ‹ª
‹È∆Í≈Ó Áæ ‹Ø «Ò÷∆ ‹ªÁ≈ «√◊≈ ¿π‘Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ’øÓ ⁄æÒ∆ ‹ªÁ≈ √∆Õ Ï≈¡Á
Á∆ Í∆Û∑∆ «Úæ⁄ Ú∆ ¿π‘ «ÁÚ≈«Ò¡≈͉ «Á÷Á≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ È’√ÒÏ≈Û∆ Ú∂Ò∂ «¬‘
«√˪ ¡≈«¬¡≈ «’ ‹Ó≈Â∆ ÁπÙÓ‰ Á≈ √¯≈«¬¡≈ ‹Ó≈Â∆ √øÿÙ Á≈ √Ì ÂØ∫
¿πµÈ »Í ˛Õ «¬‘ «¬æ’ ÈÚª “Ó≈’√Ú≈Á” √∆, ÏøÁ≈ Ó≈È≈! «‘ø√≈, ÚÒ◊
«‘ø√≈! «‹Ú∂∫ Í≈Ù Á∆ «¬æ’ ’«ÚÂ≈ ˛ «’ “ÎÒ≈‰∂ Á∂ ÍŒæ‡ ”⁄Ø∫ Ó≈√ ’æ„’∂ ÓÀ∫ ‘πæ’∂ ”⁄
æ÷’∂ Í∆¿»∫◊≈, «¬‘ ˛ «’√≈È∆ ÏÏÂ≈Õ ÏÏ ÒØ’ «¬Ú∂∫ ‘∆ ’Á∂ ‘ÈÕ
Ó≈’√Ú≈Á ’«‘øÁ≈ ˛ «’ «‘ø√≈ √Ó≈«‹’ ÏÁÒ≈¡ Ò¬∆ ˜»∆ ¡≈, √≈‚∆ Ó‹Ï»∆
¡≈Õ «‘ø√≈ Á≈ ◊π‰◊≈È ÊØÛ∑∂ ‘∆ ’ÁÀ? «‘ø√≈ Á∆ ‹À-‹À’≈ ÊØÛ∂ ‘∆ ’ÁÀ? «¬√
Ï≈∂ Ì◊ «√øÿ Á≈ Ș∆¡≈ √Ì ÂØ∫ ÚË∆¡≈ «√◊≈Õ √ª‚√ Á∂ ’ÂÒ ÂØ∫ Ï≈¡Á
«’‘≈ «’ «¬æ’ ÓÈæπ÷ Á∂ ÓÈ ”Â∂ √≈˘ ¡¯√Ø√ ˛Õ ¡æ‹ ⁄≈‘∂ ¡˜≈Á ‘ج∂ ˘ √≈˘
√æ· √≈Ò ÂØ∫ ÚæË ‘Ø ◊¬∂ Í ‹Ø ˆπÒ≈Ó∆ Á∂ «⁄øÈ∑ ¡æ‹ Ú∆ ÓΩ‹»Á ˛Õ ¿π‘ √≈‚∂ √Ó≈‹
Á∂ «Í≥‚∂ Á∂ ÍØ-ÍØ ”Â∂ È∂, ‘ ⁄∆˜ ”Â∂ È∂Õ ¡≈ͪ ˆπÒ≈Ó∆ ÂØ∫ Óπ’ ȑƒÕ
Í»∂ «‘øÁπ√Â≈È «Úæ⁄ «‹‘Û∂ «ÚÁÚ≈È È∂ ¿π‘ ¤∂-√æ È∂Õ «¬«Â‘≈√ Á∂ ÷∂Â
«Úæ⁄ ≈‘πÒ √ø’Â≈«¬È, ¡≈. ¡Àµ√. ÙÓ≈, ‚∆.‚∆. ’Ø√øÌ∆ ¡≈«Á È∂ Ô≈È∆ «◊‰∂
‹≈ √’Á∂ È∂Õ ¯ª√ «Úæ⁄ Âπ√ƒ «◊‰ È‘ƒ √’Á∂Õ ¿πµÊ∂ ‘ ÏøÁ≈ «ÚÁÚ≈È ˛Õ ‘
Ó˜Á» «ÚÁÚ≈È ˛Õ «¬æ’ Ó˜Á» Â∂ ÍÃØÎÀ√ «Úæ⁄ ’ج∆ ¯’ È‘ƒÕ ‹ÓÈ∆ ”⁄
«ÏÒ’πÒ «¬‘ Ì∂Á È‘ƒÕ ‹Á “√Ó≈«¬¡≈” Á≈ ÍÃ’≈ÙÈ ‘Ø«¬¡≈ ª √Ó≈¬∂Á≈
‹Ó≈ È∂ ¸æÍ Ë≈ Ò¬∆ «’ «¬‘˘ ¸æÍ Á∆ ÓΩ Ó≈ Á∂ÚØ Âª ¬∂∫◊Ò˜ È∂ «¬‘Á∂ Ï≈∂
«Ò«÷¡≈ «’ ‹Á √≈∆ √Ó≈¬∂Á≈ ‹Ó≈ È∂ “√Ó≈«¬¡≈” ˘ ⁄æπÍ Á∆ ÓΩ Ó≈∂
‹≈‰ Á∆ √Ø⁄∆ ª ¿π√ Ú’Â “√Ó≈«¬¡≈” ‹ÓÈ Á∂ Ó˜Á»ª «Úæ⁄ Ï‘π ‘ÓÈ-
«Í¡≈∆ ‘Ø ¸æ’∆ √∆Õ Í √≈‚∂ ÍÃØÎÀ√ Á∆ Ú∆ ¡Ω’≈ ȑƒ «’ ¿π‘ «’Â≈Ï ÍÛ∑
ÒÚ∂Õ «¬æ’ ’≈Ó∂‚ «Ó«Ò¡≈, ¿π‘Á≈ ’«‘‰≈ √∆ «’ ȃÁ È≈ ¡≈¿π∫Á∆ ‘ØÚ∂ ª
“√Ó≈«¬¡≈” «√‘≈‰∂ æ÷ ÒÚØ ÈƒÁ Ï‘π ÚË∆¡≈ ¡≈¿π∫Á∆ ˛, ‚Á∂ ‘∆ ȃÁ
¡≈ ‹ªÁ∆ ˛Õ ‘π‰ √≈‚∂ ’≈Ó∂‚ ¡À‘∂ «‹‘∂ È∂ ª ÍÃØÎÀ√ ÂØ∫ ’∆ ¡≈√ ’∆Â∆ ‹≈

.. 31 ..
√’Á∆ ˛Õ Í ¿πµÊ∂ Á∂ ÒØ’ª «Úæ⁄ «¬‘ ¯’ È‘ƒÕ ¿πµÊ∂ Á≈ Ó˜Á» Ú∆ ¿πȪ ‘∆
Í«Û∑¡≈ «Ò«÷¡≈ √∆ «‹øÈ∂ «’ ÏπæË∆‹∆Ú∆ ÍÛ∑∂-«Ò÷∂ √ÈÕ √≈‚∂ Ï‘π Úæ‚≈ Í≈Û≈
¡≈Õ √≈‚∆ ‹Û∑ ¡≈ ˆπÒ≈Ó∆Õ
Ïø◊≈Ò∆ ÈÚ‹≈◊‰ «‹√˘ «’‘≈ ‹ªÁÀÕ ¿πµÊØ∫ Á∂ √Ó≈‹ √πË≈’ ‹Ø «√◊∂ «¬‘
ıπÁ ¿πµ⁄ ‹≈Â∆¡ª ”⁄Ø∫ «√◊∂Õ «¬‘ Á«Ò ‹≈Â∆¡ª «Úæ⁄ ¿π‘ ⁄∆˜ª ˘ ÒÀ ’∂ È‘ƒ
◊¬∂Õ «˜¡≈Á≈Â Ó˜Á» ‹Ø «√◊∂ ¿π‘ √≈‚∂ Á«Òª ”⁄Ø∫ «√◊∂ ‹ª Á«Ó¡≈È∆¡ª
‹≈ª ”⁄Ø∫ √È ‹ª «’√≈È «√◊∂Õ ¿π‘ ÒØ’ «’√∂ È≈ «’√∂ »Í «Úæ⁄ «¬‘Ȫ ÒØ’ª Á∂
ˆπÒ≈Ó Ú∆ √∆Õ ¿π‘Ȫ ”⁄ «¬‘ ÒØ’ ¿π‘ ⁄∆˜ª ÒÀ’∂ È‘ƒ ◊¬∂Õ ‘π‰ ‡≈Ó√ Í∂È
«¬æ’ «Ú¡’Â∆ ‘Ø«¬¡≈ ¡Ó∆’≈ Á≈Õ ÍÃÏØËÈ ’≈Ò Á≈Õ ¿π‘ ’∆ ’Á≈ √∆ «’
«¬’æÒ≈ ‘∆ Í⁄≈ «Ò÷’∂ Ó˜Á»ª «Úæ⁄ Úø‚Á≈ √∆Õ √≈∆ «˜øÁ◊∆ ¿π‘È∂ «¬‘ ’øÓ
’∆Â≈Õ Ó˜Á»ª Á≈ «◊¡≈È ¿πµÍ ‘Ø «◊¡≈Õ √≈‚∂ ÏπæË∆‹∆Ú∆¡ª È∂ «¬‘ ’øÓ È‘ƒ
’∆Â≈ Â∂ È≈ √≈‚≈ ÏπæË∆‹∆Ú∆ «¬‘ ’ √’Á≈ √∆Õ ¡Œæ‹ ÏπæË∆‹∆Ú∆ «¬æ’ Òæ÷
πÍ«¬¡≈ ÂÈ÷≈‘ ÒÀ∫ÁÀ Â∂ «¬æ’ Òæ÷ ¿π‘Á∆ ÿÚ≈ˇ∆ ÒÀ∫Á∆ ˛Õ Ï≈’∆ ¿π‘ Ù∂¡
Ó≈«’‡ ”⁄ ÍÀ√≈ Ò≈¿π∫Á≈, ¿π‘ √»ÁıØ ˛Õ «˜¡≈Á≈Â √’»Ò ‡∆⁄ √»ÁıØ ‘πøÁ∂
È∂Õ ‘π‰ «¬øÈ≈ ÍÀ√≈ ‹≈Ú∂ «’æÊ∂? ÷Í≈‰≈ ª ˛◊≈ ‘∆ ˛ «’Â∂ È≈ «’Â∂, √Ø √»ÁıØ∆
’Á∂ È∂, «¬‘Ȫ ’øÓª ”Â∂ Òæ◊∂ ‘ج∂ È∂Õ «¬‘Ȫ Á≈ ¡≈Ó ‹ÈÂ≈ È≈ˇ ’ج∆ √Ø’≈
È‘ƒÕ Ô≈È∆ ¡≈Ó ‹ÈÂ≈ «Úæ⁄ «◊¡≈È ÒÀ’∂ ‹≈‰≈Õ Ó˜Á»ª «Úæ⁄ «◊¡≈È ÒÀ ’∂
‹≈‰≈Õ ‘π‰ «‘øÁØ√Â≈È ˘ ÒØÛ ’∆ ˛? «‘øÁØ√Â≈È ˘ ⁄ø◊∂ ¡ÈπÚ≈Á’ª Á∆ ÒØÛ ˛Õ
‘ª «‹øÈ∂ Ò∂÷’ È∂ «¬‘ «Ò÷‰≈ ÏøÁ ’ Á∂‰ «’¿π∫«’ «¬‘ «Ò÷Á∂ È∂, «¬æ’ ª «¬‘
’πÁ ˘ Ï‘π Èπ’√≈È Í‘πø⁄ªÁ∂ È∂ «’¿π∫«’ πæ÷ Ú愉∂ ÍÀ∫Á∂ È∂, ’≈◊˜ Ú≈√Â∂Õ
Á»‹≈ «¬‘ «√¡≈‘∆ ı≈Ï ’Á∂ È∂Õ Â∆‹≈ «¬‘ ÒØ’ª Á∆¡ª ¡Œæ÷ª È≈ˇ «÷ÒÚ≈Û
’Á∂ È∂ «’¿π∫«’ ÍÛ∑È Ò¬∆ ¡Œæ÷ª ˘ «Ó‘È ’È∆ ÍÀ∫Á∆ ˛Õ «¬‘ √≈≈ «Ò÷‰≈
ÏøÁ ’ Á∂‰!
‘π‰ ¡≈ͪ Á∂√∆-«ÚÁ∂Ù∆ ÌπæÒ ‹≈¬∆¬∂Õ ¡≈ͪ ÓØÏ≈«¬Ò «Úæ⁄ ª ’ج∆ Á∂√∆
È‘ƒ, Ó؇ √≈¬∆’Ò «Úæ⁄ ª ’ج∆ Á∂√∆ È‘ƒ, «Ú⁄≈ª Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ “Á∂√∆” ‘ªÕ
‘π‰ Á∂«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ª Í«‘Òª ÓÈπæ÷ «¬’æ·∂ ‘∆ ‘πøÁ∂ √ÈÕ «¬«Â‘≈√’≈ ’«‘øÁ∂ È∂
«’ «‹‘Û∂ ¡≈∆¡È «√◊∂ «¬‘ ÚØÒ◊≈ Â∂ √À∫‡Ò ¬∂Ù∆¡≈ «Úæ⁄ Ú√∂ ‘Ø ’Ï∆Ò∂
«√◊∂Õ ¿πÊØ∫ ÎÀÒ∂ È∂ «¬‘ √≈∂Õ ‹ÁØ∫ ¯ª√∆√∆ «¬È’Ò≈Ï ‘Ø«¬¡≈ ¿πÁØ∫ ‘∆ «¬ø◊ÒÀ∫‚
Á≈ ¿πÁÔØ«◊’ «¬È’Ò≈Ï ‘Ø«¬¡≈Õ ¬∂«’ ‘ØÏ√Ú≈Ó È∂ «Ò«÷¡≈ «’ «¬√ √Ó∂∫
Âæ’ ËÂ∆ Á≈ Ï‘π Úæ‚≈ «‘æ√≈ ¿πÁØ∫ ÒØ’ª ˘ ÍÂ≈ È‘ƒ «√◊≈Õ «‹‘Û∆ √≈∆ ÓÈπæ÷

.. 32 ..
È∂ Âæ’∆ ’∆Â∆ ˛ ¿π‘ «Í¤Ò∂ √Ω-‚∂„ √Ω √≈Òª «Úæ⁄ ’∆Â∆ ˛Õ ¿πÁØ∫ «√¯ ⁄≈ˇ∆
Î∆√Á∆ √ÓπŒøÁ Ï≈∂ ÍÂ≈ «√◊≈Õ ËÂ∆ Á∂ ’¬∆ «‘æ√∂, ’¬∆ ‡≈Í» ¡‰¤Ø‘∂ √È Â∂
¡Œæ‹ ÓÈπæ÷ «Î «¬’æ·∂ ‘Ø ◊¬∂Õ ¡Œæ‹ Âπ√ƒ ¡Ó∆’≈ Á≈ ’πæfi Á∂÷‰≈ ‘ØÚ∂ ª
«¬ø‡ÈÀµ‡ ”Â∂ ‹≈˙ «Á÷ ‹≈Ú∂◊≈Õ ÓÂÒÏ Ò≈¬∆‡ Á∆ √Í∆‚ È≈ˇ √»⁄È≈Úª
⁄ÒÁ∆¡ª ‘ÈÕ Ô≈È∆ √≈≈ √ø√≈ ‹πÛ «◊¡≈, √≈≈ ¿πÂÍ≈ÁÈ ‹πÛ «◊¡≈Õ ‘π‰
Ï‘π-≈Ù‡∆ ’øÍÈ∆¡ª «‹‘Ȫ ˘ ¡≈ͪ ’«‘øÈ∂ ‘ªÕ ¿π‘Ȫ ˘ «¬√ Ò¬∆ Ï‘π-
≈Ù‡∆ ’«‘øÁ∂ ‘ª «’¿π∫«’ ¿π‘ Ï‘π √≈∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ ’≈ØÏ≈ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ
‹ÈÒ Ó؇ Á∆ ’≈ Á∂ Íπ˜∂ «¬æ’ √Ω Ú∆‘ Á∂Ùª «Úæ⁄ ωÁ∂ È∂ Â∂ «¬æ’ ʪ
¡√À∫ÏÒ ‘πøÁ∂ È∂Õ ‘π‰ ’≈«◊Ò ˛, ¡Ó∆’≈ Á∆ «¬æ’ ’øÍÈ∆ ˛Õ «‹√Á≈ √ø√≈ Á∂
H@ Î∆√Á∆ ¡ŒøÈ ÚÍ≈ ”Â∂ ’Ϙ≈ ˛Õ ‘π‰ Ø’ª ’∆ È∂ ¿π‘ ª Ú∆˜∂ Á∆¡ª Ø’ª È∂
«’¿π∫«’ √Ó≈¬∂Á≈ √Ó≈¬∂ Á≈ «ÚÙÚ∆’È Âª ⁄≈‘πøÁ∂ È∂, Í «’ Á≈
«ÚÙÚ∆’È È‘ƒ ⁄≈‘πøÁ∂Õ «’¿π∫«’ ‹∂ √≈∂ ‘∆ Ò∂Ï ÷πæÒ∑ ‹≈Ú∂ ª √≈∆ Ò∂Ï
Á∆¡ª ÂÈ÷≈‘ª «¬æ’Ø «‹‘∆¡ª ‘Ø ‹≈‰◊∆¡ªÕ «¬√ Ò¬∆ «¬‘˘ È‘ƒ ÷ØÒ‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂Õ
«¬√ ÂØ∫ «ÏȪ √≈≈ √ø√≈ ‘∆ ÷πæ«Ò∑¡≈ ˛Õ ¡Œæ‹ ÍÀ«√ ÂØ∫ ’ج∆ ÈÚª Í«‘≈Ú≈
¡≈¿π∫Á≈ Â∂ ’πæfi ‘∆ «ÁȪ «Úæ⁄ √≈∂ √ø√≈ «Úæ⁄ ÎÀÒ ‹ªÁ≈ ˛Õ «‹‘Û≈ Í«‘≈Ú≈
¡Œæ‹ ¡√ƒ Í«‘«È¡≈ ‘Ø«¬¡≈ «¬‘ √≈≈ Ô»Í∆ Í«‘≈Ú≈ ˛Õ √≈‚∂ ª ËØÂ∆,
’πÛÂ≈ Â∂ ÂπÒ∂ Ú≈ˇ∆ ÍŒæ◊ ‘πøÁ∆ √∆Õ Í«‘≈Ú≈ «¬æ’ ‘πøÁ≈ ‹≈ «‘≈, ÏÀ·‰-¿πµ·‰
Á∂ Â∆’∂ «¬æ’ ‘πøÁ∂ ‹≈ ‘∂ È∂, √≈≈ ’πæfi «¬æ’ ‘πøÁ≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «Ú⁄≈ª
Á∂ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ ¿π‘ Á∂Ù∆ «ÚÁ∂Ù∆ Á≈ Ì∂Á ¡≈ͪ ˘ ÌπæÒ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ Ô≈È∆
√ø√≈ «Úæ⁄ «’Â∂ Ú∆ ’ج∆ «Ï‘Â ’øÓ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ª ¿π‘ √≈∆ ÓÈπæ÷Â≈ Á≈ √ªfi≈
√Ó≈«¬¡≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ ’Ò≈, √≈«‘Â, «Ú«◊¡≈È Á∂ ÷∂Â «Úæ⁄ ¿π‘ ÒØ’ ¡Œæ◊∂ È∂
¡≈͉∂ ÂØ∫Õ ‹Í≈È ¡Œæ◊∂ ˛Õ ¿π‘ √≈∆¡ª «’ª ˘ ¡ÈπÚ≈Á ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛Õ ÚË∆¡≈ ¡ÈπÚ≈Á ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ È∂, «Ó‘ÈÂ∆ ¡ÈπÚ≈Á’ ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ È∂Õ Î≈‘≈
Úæ„ È‘ƒ! ÓÂÒÏ ¿π‘ ÒØ’ ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ È∂ «‹‘Û∂ Á√ «‚’ÙÈ∆¡ª ’È√Ò‡
’ÈÕ ‹Ø «¬æ’ Ú∆ ÙÏÁ ¡ÀÚ∂∫ ‘∆ È≈ «Ò÷ Á∂Ú∂, «’√∂ Á∆ ≈¬∂ ÒÀ ’∂ «Ò÷∂Õ «¬øÈ∂
ÚË∆¡≈ ¡ÈπÚ≈Á ‘؉ Â∂ ¿π‘Ȫ ⁄∆˜ª ˘ «Î ¡≈Ó ÒØ’ª «Úæ⁄ Í‘πø⁄≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂Õ
¡æ‹ «◊¡≈È ”Â∂ ‘π‰ ÁØ ÒØ’ª Á≈ ’Ϙ≈ ˛Õ «¬æ’ ËÈÚ≈Ȫ Á≈Õ ‘π‰ Ú∂÷Ø Âπ√ƒ
Ó≈’√ È∂ ‹Ø ’πæfi «Ò«÷¡≈, Ì◊ «√øÿ È∂ ‹Ø ’πæfi «Ò«÷¡≈, ’∆ «¬√ Ò¬∆ «Ò«÷¡≈
«’ ¿π√ ÂØ∫ ’ج∆ ’ØÛÍÂ∆ ω ‹≈Ú∂? ¿π‘˘ Ú∂⁄’∂ ’ج∆ ’Ø·∆ Í≈ ÒÚ∂? ¿π‘Á∂
Ú≈√ ¡≈ͪ ‘ª, ¡≈Ó ÒØ’ ‘ªÕ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∂ «‹‘Û∂ ÍÃÂ∆«ÈæË È∂ «¬‘ ¿π‘Ȫ ˘

.. 33 ..
¤≈͉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ È≈ «’ «’√∂ «Ï˜È√ ‘≈¿»√ ˘Õ ‘π‰ Ó≈’√ Á≈ “√Ó≈«¬¡≈”
Ú∂⁄-Ú∂⁄ ’∂ Ô»Í «Úæ⁄ ’¬∆ ÒØ’ ’ØÛÍÂ∆ ω ◊¬∂ «’¿π∫«’ ¿π‘ «Ú’Á∆ Ï‘πÂ
˛Õ √Ó≈¬∂Á≈ ‘∆ Ú∂⁄Á∂ È∂ Ì≈Ú∂∫ ¡Â∂ «¬‘ ¿π‘Ȫ Á∂ ‘∆ «÷Ò≈¯ ˛ «’¿π∫«’
√Ó≈¬∂Á≈ª ˘ ÓπÈ≈¯≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ «‹‘Û∂ √æ⁄∆˙∫ ¿π√ «Ú≈√ Á∂ Ú≈√ È∂ ¿π‘
’øÓ ’ È‘ƒ ‘∂Õ «‹Ú∂∫ ‹∂’ «’Â≈Ϫ ”⁄Ø∫ ÓπÈ≈¯≈ ’æ„ «ÁæÂ≈ ‹≈Ú∂ ª Ï‘πÂ
√√Â∆¡ª ¤≈Í∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª ‘ÈÕ ¡≈Ó ÒØ’ª «Úæ⁄Ø∫ ÚÒø‡∆¡ «Â¡≈ ’∆Â∂
‹≈‰Õ √≈≈ ’øÓ ÚÒø‡≈«¬Ò∆ ‘ØÚ∂Õ ÓÈπæ÷∆ «’ Á≈ ÷⁄≈ Ï⁄ ‹≈Ú∂◊≈Õ ¡≈Ó
ÒØ’ª ÂØ∫ ÿ Ò¬∂ ‹≈‰ √‡Ø ω≈¿π‰ Ò¬∆ «‹æÊ∂ «’Â≈Ϫ æ÷∆¡ª ‹≈ √’‰Õ ¡≈Ó
ÒØ’ª Á∂ √«‘ÔØ◊ È≈ˇ ¤Ø‡∆¡ª-Úæ‚∆¡ª √√Â∆¡ª «’Â≈Ϫ ¤≈Í∆¡ª ‹≈‰, ‹Ø
¡≈Ó ÒØ’ª Âæ’ Í‘πø⁄≈¬∆¡ª ‹≈‰Õ
«¬æ’ ª ËÈÚ≈Ȫ Á≈ ˆÒÏ≈ «◊¡≈È ÂØ∫ ÂØÛÈ≈ ˜»∆ ˛Õ Á»‹≈ ¡Œø◊Ã∂˜∆
Ú≈«ˇ¡ª Á≈Õ ‘π‰ ¡Œø◊Ã∂˜∆ «‹‘˘ ¡≈¿π∫Á∆ ˛ ¿π‘ ª ÍÛ∑ ÒÀ∫Á≈ Í Áæ√Á≈ È‘ƒ
«’√∂ ˘, «’¿π∫«’ «◊¡≈È Á≈ Ø¡Ï È‘ƒ «‘øÁ≈Õ «‘øÁØ√Â≈È «Úæ⁄ «√¯ «ÂøÈ
Î∆√Á∆ ÒØ’ª Á∆ ‘∆ ¡Œø◊Ã∂˜∆ Âæ’ Í‘πø⁄ ˛ ¡Œæ‹ Ú∆ «¬È∂ √≈Òª Ï≈¡Á Ú∆Õ «‹Ú∂∫
ÈÚ‹≈◊‰ ’≈Ò Á∂ ÒØ’ª È∂ ˜Ø «ÁæÂ≈ √∆ «’ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ «Ò«÷¡≈
‹≈Ú∂Õ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄ ¤≈«Í¡≈ ‹≈Ú∂Õ ¿π‘ ‹Ø ¡Œæ‹ «‘øÁØ√Â≈È «Úæ⁄
Á∂‰ Á∆ Ï‘π ÒØÛ ˛Õ «‘øÁØ√Â≈È Á∂ √≈∂ È≈Ó∆ ÏπæË∆‹∆Ú∆ ¡Œæ‹ ÒØ’ª ˘ Áˆ≈ Á∂
¸æ’∂ ‘ÈÕ ¿π‘ ‹ÈÂ≈ Á∆ Ì≈Ù≈ ‘∆ ¤æ‚ ◊¬∂Õ ¿π‘ Ì≈Ù≈ «‹‘Û∆ ÒØ’ª ˘ √Ófi
¡≈¿π∫Á∆ ˛Õ ¡Œæ‹ Ú∆ Á∂÷ ÒÚØ Âª Í≥‹≈Ï Á∂ I@-IE Î∆√Á∆ ÒØ’ Í≥‹≈Ï∆ ◊∆ ‘∆
√π‰Á∂ È∂, Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒÁ∂ È∂, ÚË∆¡≈ Â∂ «ÓŒæ·∆ Ì≈Ù≈ ÏØÒÁ∂ È∂, Í≥‹≈Ï∆ ÍÛ∑È≈
‹≈‰Á∂ È∂ ¿π‘Õ ¡Œø◊Ã∂˜∆-«‘øÁ∆ ÂØ∫ ¿π‘ ’Ø‘ª Á» È∂ Í √≈‚≈ ‹Ø ÏπæË∆‹∆Ú∆ ˛ ¿π‘
¡≈͉∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ «‘øÁ∆-¡ø◊∂˜∆ «√÷≈¿π∫Á≈ ˛Õ ⁄ø‚∆◊Û∑ Ú◊∂ Ù«‘ª «Úæ⁄
÷≈√ ’∂Õ Ïæ«⁄¡ª ˘ ‚ª‡Á≈ ˛ Í≥‹≈Ï∆ ÏØÒ‰ ”Â∂ ¡Â∂ ¡Œø◊Ã∂˜∆ «Úæ⁄ ÍÛ∑≈¿π∫Á≈ ˛Õ
¿π‘ ¡Œø◊Ã∂˜∆ «Úæ⁄ Èı∂ ’Á≈ ÚÀ√∂ ¿π‘˘ ¡Œø◊Ã∂˜∆ ¡≈¿π∫Á∆ È‘ƒÕ ¡Œø◊Ã∂˜∆ Á≈
«Á÷≈Ú≈ ÚæË ’Á≈ ˛Õ ¡≈¿π∫Á∆ ÿŒæ‡ ˛ ¿π‘˘Õ «¬‘Ȫ ¡÷ΩÂ∆ ¡Œø◊Ã∂˜ª Á∂ Óπ÷Ω‡∂
Ò≈‘π‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ ¡Œø◊Ã∂˜∆ Á∂ ÎÀÙÈ Á≈ √ı «ÚØË ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ÓÂÒÏ
«’ ¡Œø◊Ã∂˜∆ Á∆ ÎÀÙÈÍÃ√Â∆ Á≈ «ÚØË ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «’ ¡Œø◊Ã∂˜∆ ‹Ø ÏØÒ∂ ¿π‘∆
«ÚÁÚ≈È ˛Õ √ø√≈ «Úæ⁄ ¡«‹‘∆¡ª Òæ÷ª ¿πÁ≈‘‰ª «ÓÒÁ∆¡ª È∂ «‹æÊ∂ ¡Œø◊Ã∂˜∆
ÂØ∫ Ï≈‘ ’øÓ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ’¬∆ ◊«‰Â «Ú«◊¡≈È∆ √È Í ¿π‘ ¡Œø◊Ã∂˜∆ ¿π‘Ȫ ˘
È‘ƒ √∆ ¡≈¿π∫Á∆Õ »√ Á∂ ’¬∆ ÍÃÓ≈‰»-«Ú«◊¡≈È∆ ¡«‹‘∂ ‘ج∂ È∂ «‹‘Ȫ È∂

.. 34 ..
ÍÃÓ≈‰» «Ú«◊¡≈È «Úæ⁄ Ï‘π ’øÓ ’∆Â≈ √∆ Í ¡ø◊Ã∂˜∆ ¿π‘Ȫ ˘ È‘ƒ √∆ ¡≈¿π∫Á∆Õ
¡ø◊Ã∂˜∆ «ÚÁÚ≈È ‘؉ Á≈ ’ج∆ √‡∆«Î’∂‡ È‘ƒÕ ¡Œø◊Ã∂˜∆ ‘ØȪ Ì≈Ù≈Úª Á∆ Â∑ª
«¬æ’ Ì≈Ù≈ ˛Õ ’ج∆ Ú∆ «Ú¡’Â∆ «˜¡≈Á≈ Ì≈Ù≈Úª ‹≈‰ √’Á≈ ˛Õ Í √≈‚∂ ÒØ’ª
˘ ˆπÒ≈Ó Ï‰≈¿π‰ Ò¬∆ «¬√ Ì≈Ù≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ ‹ªÁ≈Õ
’≈ˇ∂ ¡ø◊Ã∂˜ª Á≈, ¡ø◊Ã∂˜∆¡Â Á≈, ¡ø◊Ã∂˜∆¡Â Á∂ ÎÀÙÈ Á≈ «ÚØË ’È≈
Ï‘π ˜»∆ ˛ Â∂ ¿π‘ √≈≈ «◊¡≈È ¡≈Ó ÒØ’ª Á∆ Ì≈Ù≈ ”⁄ ¡≈Ó ÒØ’ª Âæ’
Í‘πø⁄≈¿π‰≈ Â∂ ¿π‘Ȫ ˘ ÍÛ∑È Ò¬∆ ÍÃ∂È≈Õ ÍÛ∑’∂ ‹Ø √Ófi È‘ƒ ¡≈¿π∫Á≈ ¿π‘Á∂
”Â∂ √≈˘ ◊ØÙ·∆¡ª ’È∆¡ª ÍÀ‰◊∆¡ªÕ ÓÂÒÏ «◊¡≈È ÍÃ√≈ Á∂ Â∆’∂ ’∆ ’∆
‘Ø √’Á∂ È∂, ◊ØÙ·∆¡ª, √ÀÓ∆È≈, ¡≈Ó ÒØ’ª Á∂ ÿ-ÿ «’Â≈Ϫ ÒÀ ’∂ ‹≈‰∆¡ªÕ
«‹Ú∂∫ √Ϙ∆¡ª Ú∂⁄Á∂ ‘ª «¬Áª Á∆ Âπ√ƒ ∂‘Û∆ ω≈ ÒØÕ ¿π‘Á∂ ”Â∂ «’Â≈Ϫ Ú∂⁄Ø,
Ïæ√ª, ‡∂Ȫ «Úæ⁄ ‹≈’∂ «’Â≈Ϫ Ú∂⁄ØÕ ‹◊∑≈-‹◊∑≈ ÍÃÁÙÈ∆¡ª Ò≈ Ò≈ ’∂, ‘Ø√‡Òª
«Úæ⁄ ‹≈ ‹≈ ’∂ «◊¡≈È ÍÃ√≈ ˘ «¬æ’ Ò«‘ ω≈˙Õ «Î Ï«‘√ª «’¿π∫«’ Ï«‘√
«ÏÈ∑ª, «ÚØË «ÏÈ∑ª ’ج∆ «Ú’≈√ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈Õ «‹‘Û≈ Ì◊Â∆ Ì≈Ú ˛ ¡≈͉∂ ‹À
‘Ø Ú≈ˇ≈, Ú≈‘-Ú≈‘ Ú≈ˇ≈ «¬‘ √æ«Ì¡≈⁄≈ ıÂÓ ’È≈ ÍÚ∂◊≈Õ «Ú⁄≈ª Á≈
‡’≈¡ ‘ØÚ∂ «¬æ’ «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∆ ◊æÒ ’Á≈ ª Á»‹≈ ¿π‘Á∂ «ÚØË «Úæ⁄ ’∂
Â∂ ¿π‘Ȫ ˘ ÏØÒ‰ Á≈ ÷πŒæÒ∑≈ ÓΩ’≈ «ÁæÂ≈ ‹≈Ú∂ ÏØÒ‰ Á≈ Â∂ Ï≈’∆ √π‰È, È؇
’ÈÕ «‹Ú∂∫ «¬æ’ Â¯≈ ◊æÒ «¬æ’ Â¯≈ ‘∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ ¡≈͉∂ ÒØ’ Ï«‘√ ÂØ∫ Ï‘πÂ
‚Á∂ È∂Õ ‹Ø Âπ‘≈‚≈ «Ú⁄≈ ˛ ’∆ Âπ‘≈˘ ¿π‘Á∂ ”Â∂ «È‘⁄≈ È‘ƒ ˛? «’ «¬‘ √‘∆
˛? Ï»ÈØ ˘ ª Ï‘π «È‘⁄≈ √∆◊≈! Ï»ÈØ, ’≈Í«È’√ Â∂ ◊ÀÒ∆Ò∆˙ ‹∂‘∂
«Ú«◊¡≈È∆¡ª È∂ Ï≈¬∆ÏÒ Á≈ «Ò«÷¡≈ √≈≈ ¿πÒ‡≈ «ÁæÂ≈Õ Ï≈¬∆ÏÒ ’«‘øÁ∆ ˛
«’ √»‹ ËÂ∆ Áπ¡≈ˇ∂ ÿπŒøÓÁ≈ ˛ Í ¿π‘ ’«‘øÁ∂ È‘ƒ «¬‘Á∂ ¿πÒ‡ ˛Õ Ï»ÈØ ˘
‹Á ‹Ò≈«¬¡≈ ‹≈ «‘≈ √∆ ª ’ÀÊØ«Ò’ Â∂ ÍÃ؇À√‡À∫‡ ¡≈Í√ «Úæ⁄ ÒÛ Í¬∂Õ «¬æ’
’«‘øÁ∂ √È «’ Ï»ÈØ ˘ ÂÛÎ≈-ÂÛÎ≈ ’∂ Ó≈È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ’πfi ’«‘øÁ∂ √∆
‹ÒÁ∆ ’øÓ ÈÏ∂ÛØÕ Ï»ÈØ ’«‘øÁ≈ ÓÀ˘ ’πæfi Ú∆ ’ ÒØ, «‹Ú∂∫ Ó˜∆ Ó≈Ø Í «¬√
È≈ˇ Âπ‘≈‚∆ «’Â≈Ï ’Á∂ √‘∆ √≈Ï ȑƒ ‘ØÚ∂◊∆Õ ËÂ∆ ‘∆ √»‹ Áπ¡≈ˇ∂ ÿπŒøÓÁ∆
˛ Â∂ «¬√ ÂØ∫ ¿πÒ‡≈ È‘ƒ ‘؉ Òæ«◊¡≈Õ Á∂÷Ø «’øÈ∆ ¿π√ ÏøÁ∂ ˘ «È‘⁄≈ √∆ ¡≈͉∂
«Ú⁄≈ª ”Â∂Õ Ï»ÈØ «‹‘∆ «È‘⁄≈ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛ ÏøÁ∂ ˘ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ª ”Â∂ ¡Â∂
ˆÒ ‘؉ ”Â∂... «‹Ú∂∫ ¡≈ͪ «¬æ’ ◊ØÙ·∆ ’Ú≈¬∆ ‹≈Â-Í≈ Á∂ √Ú≈Ò ”Â∂ ª
¡≈͉≈ «¬æ’ √≈Ê∆ ’«‘øÁ≈, ““«Â¡≈∆ ’ ÒÀ ’≈Ó∂‚≈, «’Â∂ Ï∂«¬æ˜Â∆ È≈ ’Ú≈
ÁÚƒ””Õ ÓÀ∫ √Ø«⁄¡≈ «’ «¬√ «Úæ⁄ Ï∂«¬æ˜Â∆ Ú≈ˇ∆ «’‘Û∆ ◊æÒ ‘ÀÕ ‹∂ ÓøÈ ÒÚØ Ó∂∆

.. 35 ..
◊æÒ ˆÒ √≈Ï ‘Ø◊∆ ª ÓÀ∫ Âπ‘≈‚∆ ◊æÒ ÓŒøÈ ÒÚª◊≈Õ «¬√ «Úæ⁄ «¬Œæ˜Â-
Ï∂«¬Œæ˜Â∆ Ú≈ˇ∆ «’‘Û∆ ◊æÒ ˛? ¡≈͉∂ «˜¡≈Á≈Â ÒØ’ ‹Ø ‘È ¿π‘ «¬Œæ˜Â-
Ï∂«¬Œæ˜Â∆ Á≈ √Ú≈Ò Ï‰≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Ò¬∆ √≈‚∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Ï«‘√ È‘ƒ
˛◊∆Õ ‘π‰ √≈‚∂ ’∆ ˛ «’ ’Ïæ‚∆ ‘πøÁ∆ ˛Õ ’Ïæ‚∆ Ï‘π ˜»∆ ˛, Â◊Û∂ ‘؉ Ò¬∆Õ
‘π‰ «‹Ú∂∫ √≈‚∂ ’Ïæ‚∆ ‘πøÁ∆ ˛, Îª√ «Úæ⁄ Ï«‘√ª ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ ’Ïæ‚∆ Ú≈ˇ∂
«÷‚≈∆ «Â¡≈∆ ’’∂ ¡≈¿π∫Á∂ ‘ÈÕ ¿πÚ∂∫ ‘∆ ¿πµÊ∂ ÒØ’ Ï«‘√ Ò¬∆ «Â¡≈∆ ’’∂
¡≈¿π∫Á∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ Í«‘ÒÚ≈È ÿπÒ‰ Á∆ ’¬∆ ’¬∆ Ó‘∆È∂ «Â¡≈∆ ’’∂ ¡≈¿π∫Á∂
‘È ¿πÚ∂∫ ‘∆ ¿π‘ ÍÛ∑≈¬∆ ’Á∂ È∂Õ ¿πµÊ∂ ’ج∆ «¬æ’ Ò∂÷ ÍÛ∑Á≈ ˛ Â∂ ¿π√ Ò∂÷ ”Â∂
Ï«‘√ª ‘πøÁ∆¡ª È∂ Â∂ ¿π‘ Ï«‘√ª √π‰È Ò¬∆ √À∫’Û∂-‘˜≈ª ÒØ’ «¬’æ·∂ ‘πøÁ∂ È∂Õ
«‹Ú∂∫ √≈‚∂ «Í≥‚ª «Úæ⁄ Í«‘ÒÚ≈È ÿπˇÁ∂ Ú∂÷‰ Ò¬∆ ÒØ’ «¬’æ·∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¿πµÊ∂
Ï«‘√ª √π‰È Ò¬∆ ÒØ’ «¬’æ·∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «¬æ’ ÏøÁ≈ ¡≈√‡∂Ò∆¡≈ «Úæ⁄
«◊¡≈ ª ¿π‘ Áæ√Á≈ «’ √≈‚∂ ¿πµÊ∂ «¬æ’ «Â¿π‘≈ ‘πøÁ≈Õ ¿π‘˘ “«Ú⁄≈ª Á≈
«Â¿π‘≈” ’«‘øÁ∂ È∂Õ Ô»È∆Ú«√‡∆¡ª «Úæ⁄ ‘πøÁ∂ È∂ ¿π‘Õ ¿π‘ √≈∂ √ø√≈ Á∂
«ÚÁÚ≈Ȫ ˘ √æÁÁ∂ È∂Õ ¿π‘Ȫ Á∂ Ì≈Ù‰ ’Ú≈¿π∫Á∂ È∂ Â∂ ¿π‘Á∂ ”Â∂ Ï«‘√ª ’Ú≈¿π∫Á∂
È∂Õ ‘π‰ ¿πµÊ∂ ’∆ ˛ «’ ‹Ø ’πæfi Âπ√ƒ √≈Òª «Úæ⁄ «√æ÷Á∂ ‘Ø∫Õ ¿πµÊ∂ Âπ√ƒ «¬æ’ ◊ØÙ·∆
«Úæ⁄ «√æ÷ ‹ªÁ∂ ‘Ø∫Õ ÓÂÒÏ «’ «¬Áª Á∂ ’øÓ ¡≈ͪ ˘ ’È∂ ÍÀ‰◊∂Õ ¡Òæ◊-¡Òæ◊
«Ú⁄≈ª Á∂ ÒØ’ ¡≈¿π‰ Â∂ ¿πµÊ∂ «Ú⁄≈ æ÷‰ ¡≈ÍØ-¡≈͉∂ Â∂ √ØÂ∂ √‘∆ Á∂
ˆÒ Á≈ «ÈÂ≈≈ ’È, «’¿π∫«’ ‘∂’ ˘ √‘∆ ‹ª ˆÒ Á∆ √Ófi ‘πøÁ∆ ˛Õ «¬æ’
ÍÀÈÒ «‚√’ÙÈ ‘πøÁ∆ ˛Õ «‹Ú∂∫ ‡∆.Ú∆. ”Â∂ ¡≈¿π∫Á≈ ˛ «’ ⁄≈-Í≥‹ ÏøÁ∂ ÏÀ·’∂
¡≈ÍØ-¡≈͉∆ ◊æÒ ’Á∂ ‘ÈÕ ....«◊¡≈È ÍÃ√≈ Á≈ ÓÂÒÏ ¡≈͉∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄
’∆ ˛? «¬æ’ ª ¡≈͉∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ π’≈Ú‡ ˛ ¡ŒøË-«ÚÙÚ≈√,
Ë≈«Ó’ Âπ¡Œæ√Ï, Âπ¡Œæ√Ï ’∆ È∂? «’ ¿π‘ ÿ‡∆¡≈ Â∂ ÓÀ∫ ÚË∆¡≈Õ ¡◊Ò∂ Â∂
«ÍŒæ¤Ò∂ ‹ÈÓª Á∂ ◊∂ÛÕ «¬‘Á∂ «÷Ò≈¯ ¡≈ͪ ˘ ÒÛÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ Â∂ Ï‘π Úæ‚∂
ÍŒæË ”Â∂ ÍÃ⁄≈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ¡≈Ó ÒØ’ª «Úæ⁄ ˆ∆Ï ÒØ’ª «Úæ⁄ «Ú«◊¡≈È
Á≈ ÍÃ⁄≈ ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ «’¿π∫«’ √Ì ÂØ∫ ÚæË Âπ¡Œæ√Ï Âª ¿πµÊ∂ È∂Õ «‹Ú∂∫ Ì◊Â
«√øÿ È∂ Ú∆ «Ò«÷¡≈ «’ Ë≈«Ó’ Âπ¡√æÏ √≈‚∆ Âæ’∆ «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ Úæ‚≈ ØÛ≈ È∂Õ
Á»‹≈ ‹≈Â-Í≈Â∆ Âπ¡√æÏÕ «Í¤Ò∂ √æ· √≈Òª «Úæ⁄ ‹≈Â-Í≈ ª ÿ‡∆ ˛ Â∂
¤»¡≈-¤»Â ª ‘∆ È‘ƒ ¿π√ »Í «Úæ⁄Õ Í ‹≈Â-Í≈ Á∆¡ª ‹Û∑ª Ï‘π ◊«‘∆¡ª
È∂ √≈‚∂ «ÁÓ≈◊ª «Úæ⁄Õ ¡Œæ‹ Ú∆ Á∂÷Ø «Ú¡≈‘ ÒØ’ƒ ¡≈͉∆ ‹≈ «Úæ⁄ ‘∆ ’Á∂
È∂Õ ¡ŒøÂ‹≈Â∆ «Ú¡≈‘ ˘ Ïπ≈ ÓŒø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ‹∂ ª ’πÛ∆ Á«Òª Á∆ ‘ØÚ∂ Â∂

.. 36 ..
ÓπŒø‚≈ ¿πµÍÒ∆ ‹≈ Á≈ ‘ØÚ∂ ª ⁄æÒ ‹ªÁ≈ ˛ Í ‹∂ «¬√ ÂØ∫ ¿πÒ‡ ‘Ø ‹≈Ú∂ ª
«‹Ú∂∫ «ÓÒÈ≈‚» «Úæ⁄ ª ¿π‘ Ï√Â∆¡ª ‹Ò≈ «ÁøÁ∂ È∂Õ «‹Ú∂∫ «’√∂ Á«Òª Á∂ ÓπŒø‚∂
˘ ¿πµ⁄ ‹≈Â∆ Á∆ ’πÛ∆ È≈ˇ ÍÃ∂Ó ‘Ø «◊¡≈ ª Í»∆ Á∆ Í»∆ Ï√Â∆ ˘ ¿π‘ ‹Ò≈
«ÁøÁ∂ È∂Õ ¡Œæ‹ Ú∆ ‹≈Â-Í≈ «¬øÈ∆ ‚»øÿ∆ ˛ Â∂ «‹æÊ∂ ¿π√ »Í «Úæ⁄ È‘ƒ ˛◊∆ ¿πµÊ∂
¡≈͉∂ «ÁÓ≈◊ª «Úæ⁄ Ï‘π ◊«‘∆ ˛Õ «‹Ú∂∫ ¡’√ ◊≈ˇ ’æ„Á∂ ‘ª ¡≈ͪ, ÓÈ
‘∆ ÓÈ ’æ„Á∂ ‘ª Â∂ ’¬∆ Ù∂¡≈Ó ’æ„Á∂ È∂Õ «’√∂ Á∆ ‹≈ Á≈ È≈Ó ÒÀ ’∂ ◊≈ˇ
’æ„Á∂ È∂Õ «¬‘ ‹≈Â-Í≈Â∆ ÏøËÈ ÂØÛÈ∂ Ï‘π ˜»∆ È∂, Âπ¡Œæ√Ï ÂØÛÈ∂ Ï‘πÂ
˜»∆ ‘πøÁ∂ È∂Õ Âπ¡Œæ√Ï ’∆ ‘πøÁ∂ È∂? «’ «ÏȪ ‹≈‰’≈∆ Á∂ ω∆ ‘ج∆ ≈¬∂Õ ‹≈Â-
Í≈ «ÏÒ’πÒ ˆÀ-«Ú«◊¡≈È’ ˛Õ «¬‘Á≈ ’ج∆ «Ú«◊¡≈È’ ¡Ë≈ È‘ƒ ˛Õ
√Ì ÒØ’ª Á≈ Ò‘» ¬∂ Í≈˜«‡Ú ‹ª Ï∆ Í≈˜«‡Ú ª ‘Ø √’Á≈ ˛ Í ‘Ø ’ج∆ ¯’
È‘ƒ ˛Õ «¬æ’Ø «‹‘∂ ÓÈπæ÷ È∂ √≈∂, «¬‘ Úø‚∆¡ª ¡≈ͪ ˘ ¡≈͉∆ Ì≈Ù≈ «Úæ⁄Ø∫ Ú∆
ıÂÓ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
’«‘‰ Á≈ ÓÂÒÏ ‹≈ Í≈ Á∂ ÏøËÈ ÂØÛ∆¬∂Õ Í«‘Òª ¡≈͉∆ «˜øÁ◊∆ ”⁄Ø∫
¿π‘ ◊æÒª ıÂÓ ’∆Â∆¡ª ‹≈‰Õ «¬Èª √≈‘√ ‹π‡≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂Õ «¬øÈ∆ «‘øÓ ‹π‡≈¬∆
‹≈Ú∂Õ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «ÚÁØ‘∆¡ª Á∆ Â∑ª ‹∆«Ú¡≈ ‹≈Ú∂, Ï≈ˆ∆¡ª Á∆ Â∑ª, ¡Òæ◊
Â∑ª Á∂ ÒØ’ª Á∆ Â∑ª ‹∆«Ú¡≈ ‹≈Ú∂Õ ÒØ’ƒ ’«‘‰◊∂ «¬‘ ª Í≈ˆÒ ˛ Í «Î
Ú∆ Âπ‘≈˘ ⁄ø◊≈ √Ófi‰◊∂, Í ‹∂ ÒØ’ ’«‘‰ «’ Á؈Ò≈ ˛, Î∂ Âπ‘≈˘ ȯÂ
’È◊∂ «’ ’«‘øÁ≈ ’πæfi ˛ Í ’Á≈ ’πæfi ˛Õ «’¿π∫«’ ÒØ’ƒ «¬æ’ ‘˜≈ «¬æ’ ¡Œæ÷
È≈ˇ Âπ‘≈˘ Á∂÷Á∂ ‘ÈÕ «‹Ú∂∫ «’√∂ ˘ ’ج∆ «Ó‘ÈÂ∆ ÏøÁ≈ Í√øÁ ’ √’Á≈ «’
Ú≈‘ ÏøÁ≈ Ï‘π «Ó‘È ’Á≈ ˛Õ ’ج∆ ’‘∂ «’ «¬‘ ÏøÁ≈ ª Ï‘π «ÚÁÚ≈È ˛,
Í«Û∑¡≈ Ï‘π ˛, ’ج∆ ’‘∂ «’ ÏøÁ≈ Ï‘π ϑ≈Á ˛, ’ج∆ ’‘∂ «’ «¬‘ ‹Ø ’«‘øÁ≈
¿π‘∆ ’Á≈Õ ‘π‰ ¡≈͉∂ Ò«‘ «’¿π∫ ÏÁÈ≈Ó ˛ «’ ¡≈͉∂ ’«‘øÁ∂ ’πæfi È∂ ’Á∂
’πæfi È∂Õ ¡≈͉∂ ’«Ó¿»«È√‡ «’¿π∫ ÏÁÈ≈Ó È∂ «¬‘ «¬√∂ Ò¬∆ ÏÁÈ≈Ó È∂Õ «¬‘
’«‘øÁ∂ È∂ Ì◊ «√øÿ ‹øÓ∂ ˜» Í ‹øÓ∂ ◊π¡ª„∆¡ª Á∂Õ ¡≈͉∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ ¿π‘
’Á∂ Ò«‘ «Úæ⁄ È‘ƒ ÒÀ ’∂ ¡≈¿π∫Á∂, ¡≈͉∂ Ïæ«⁄¡ª ˘ √Àµ‡ ’È◊∂, Í Á»«‹¡ª
Á∂ Ïæ⁄∂ ˘ Ì◊ «√øÿ ω≈¿π‰◊∂Õ «Ú¡≈‘ Ù≈Á∆¡ª √Ì ¿π√∂ Â∑ª ⁄æÒÁ∂ È∂Õ «‹Ú∂∫
Òæ⁄-◊≈«¬’∆ «ÚπæË ËÈ∂ ‘ج∂ «ÍŒæ¤∂ «‹‘∂ Í ¿π‘Ȫ ◊∆ª ”Â∂ Èæ⁄Á∂ Ú∆ È∂ Á≈»
Í∆ ’∂Õ «Ú⁄≈ª ÍŒæ÷Ø∫ È≈√«Â’ È∂ Í Ë≈«Ó’ √Óª √Ì ’πæfi ’Á∂ È∂ «¬‘Õ ÓÈ
”Â∂ ’Á∂ È∂, ‹ÈÓ ”Â∂ ’Á∂ È∂, «Ú¡≈‘ª ”Â∂ ’Á∂ È∂Õ Âπ√ƒ «‹‘Û∂ «Ú⁄≈ ˘
ÓŒøÈÁ∂ ‘Ø∫ ¿π‘Á∂ ÓπÂ≈Ï’ ‹∆ÚÈ ‹∆˙ ÓÀ∫ «‹‘Û∂ «Ú⁄≈ ˘ ÓŒøÈÁª, ÓÀ∫ ¿π√ ÓπÂ≈Ï’

.. 37 ..
‹∆ÚÈ ‹∆¿»∫◊≈ ‘π‰ Ó∂≈ «Ú⁄≈ ª ’πæfi ‘Ø ˛ Í ‹∆ÚÈ „ø◊ ’πæfi ‘Ø ª «Î
«¬‘ ª ÁØ◊ˇ≈͉ ˛ È≈? ‹Ø «‹‘Á≈ «Ú⁄≈ ˛ ¿π‘Á∂ ÓπÂ≈Ï’ ‘∆ ‹∆‰≈ ⁄≈‘∆Á≈
˛ ÏøÁ∂ ˘Õ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «ÚÁØ‘∆¡ª Á∆ Â∑ª «‹‘Û∆¡ª Ú∆ ’Áª ’∆Óª ˆÒÂ
È∂ ¿π‘Á∂ «ÚπæË Âπ√ƒ ÏØÒØÕ «‹Ú∂∫ «¬‘Á≈ Â’ «¬‘ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ «’ ¡≈ͪ ÒØ’ª ÂØ∫
«Èæ÷Û ‹≈Úª◊∂ Â∂ ¡≈ͪ ’«‘øÈ∂ «’ ÒØ’ƒ ˛ ‘∆ «’øÈ∂ ’π È∂ Ó◊? ÒØ’ ª «Ú⁄≈ª
È≈ˇ ¡≈¿π∫Á∂ È∂Õ ‘π‰ Âπ√ƒ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ª ÂØ∫ ¿πÒ‡ ¡ÓÒ ’Á∂ ‘Ø∫ ª «Î ÒØ’
«’Ú∂∫ ‹πÛ ‹≈‰◊∂Õ Á»‹∆ ◊æÒ ÒØ’ƒ ‡πæ‡Á∂ È‘ƒ √◊Ø∫ ÒØ’ƒ «¬æ˜Â ’Á∂ È∂ Âπ‘≈‚∆Õ
ÒØ’ƒ ’«‘øÁ∂ È∂ «’ Ì≈Ú∂∫ ’πæfi Ú∆ ˛ ÏøÁ≈ ‹Ø ’«‘øÁ≈ ˛ ’Á≈ ª ¿π‘∆ ˛Õ ¡≈͉∂
«Ú⁄≈ª «Úæ⁄ «ÁzÛ Âª ˛◊≈Õ ‹Ø Ú∆ Âπ‘≈‚∂ «Ú⁄≈ È∂ Âπ√ƒ ¿π‘Á∂ ÓπÂ≈Ï’ ‹∆ÚÈ
‹∆˙ Í √≈‚≈ «◊Ò≈ √≈‚∂ ¡≈͉∂ Ïø«Á¡ª ”Â∂ ˛Õ «¬‘Ȫ Á≈ ‹Ø «Ú⁄≈ ˛,
«¬‘Ȫ Á≈ ‹∆ÚÈ ¿π‘Á∂ ÂØ∫ «ÏÒ’πÒ ¿πÒ‡ ˛Õ ¿π√ ÂØ∫ ¿πÒ‡ ‹ƒÁ∂ È∂, «¬√∂ Ò¬∆
√≈‚∆ Ò«‘ ÏÁÈ≈Ó ˛Õ «¬√∂ Ò¬∆ ÒØ’ √≈‚∂ È≈ˇ È‘ƒ ‘∂Õ ¿π‘ ’«‘øÁ∂ «¬‘
’Á∂ ’πæfi È∂ ’«‘øÁ∂ ’πæfi È∂ Â∂ «√¯ «¬æÊ∂ ‘∆ È‘ƒ Ó˜Á»ª «Úæ⁄ Ú∆ ¡√ƒ «¬øfi ‘∆
◊æÒ ’Á∂ ‘ªÕ ¿π‘Ȫ ˘ Í«‘Òª ’«‘ Á¬∆Á≈ ˛ «’ «‹‘Û∆ ◊æÒ ¡√ƒ ‘π‰ ’È
Òæ◊∂ ‘ª ¿π‘ Âπ‘≈˘ ÌÀÛ∆ Òæ◊∂◊∆Õ Í ¿π‘ ’«‘øÁ∂ È∂ ‘ª ’‘ØÕ «Î ¡≈ͪ ¿π‘Ȫ ˘
’‘∆Á≈ ˛ «’ Âπ√ƒ «’¿π∫ ˆπÒ≈Ó ‘Ø∫, «’¿π∫«’ Âπ√ƒ Ó≈Ò’ª ”Â∂ ¡≈͉∆ ؇∆ Ò¬∆
«ÈÌ ‘Ø Â∂ Âπ‘≈‚∆¡ª ÍÂÈ∆¡ª ؇∆ Ò¬∆ Âπ‘≈‚∂ ”Â∂ «ÈÌ È∂ Â∂ ¿π‘ Âπ‘≈‚∆¡ª
ˆπÒ≈Ó ‘È Â∂ «‹‘Û≈ ÏøÁ≈ «’√∂ ˘ ˆπÒ≈Ó Ï‰≈¿π∫Á≈, ¿π‘ ˆπÒ≈Ó∆ «ıÒ≈Î «’Ú∂∫
ÒÛ √’Á≈ ˛Õ ¿π√˘ ’ج∆ ‘æ’ ‘∆ È‘ƒÕ ‹Á Âæ’ Âπ√ƒ ¡≈͉∆¡ª ÍÂÈ∆¡ª ˘
¡˜≈Á È‘ƒ ’Á∂ Âπ√ƒ «¬√ ˆπÒ≈Ó∆ «ıÒ≈¯ ÒÛ È‘ƒ √’Á∂Õ «¬æ’ ¡Ω È∂ √≈˘
«⁄æ·∆ «Ò÷∆ «’ ¡√ƒ ÎÀ’‡∆ Ó≈Ò’ Á∆¡ª ◊πÒ≈Ó ÊØÛ∂ ‘∆ ‘ª? Ó∂≈ Ó≈Ò’ ª
«¬‘ ˛, «¬‘ ¡Œæ· Ú‹∂ ¿π·Á≈, ÓÀ∫ ¤∂ Ú‹∂ ¿πµ·Á∆ ‘ªÕ «¬‘ ؇∆ ÷ªÁÀ Â∂ ÓÀ∫
Í’≈¿π∫Á∆ ‘ªÕ √≈≈ «ÁÈ ÓÀ∫ Ú∆ ’øÓ ’Á∆ ‘ªÕ ≈ ˘ «¬‘ ª Á≈» Í∆ ’∂ ¡≈¿π∫ÁÀ
√Ω∫ ‹ªÁÀ Â∂ ÓÀ∫ ؇∆ Í’≈¿π∫Á∆ ‘ªÕ ¡Ωª ˘ Òæ◊ÁÀ «’ √≈˘ ¡√Ò ˆπÒ≈Ó Âª
«¬‘Ȫ È∂ ω≈«¬¡≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛ ¡Â∂ «¬‘ √Ì ’πæfi Ó˜Á» √π‰Á∂ È∂Õ ‘Ø ¿π‘ ’∆
’Á∂ È∂? ¡≈͉∆¡ª ÿÚ≈ˇ∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ «Í≥‚ ¤æ‚ ¡≈¿π∫Á∂ È∂Õ ¡√ƒ ÍπŒæ¤Á∂
‘ª «’ ¿πµÊ∂ «’¿π∫ ¤æ‚ ¡≈«¬¡ª? ¿π‘ ’«‘øÁ∂ È∂ «¬ææÊ∂ ı≈Ï ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆Õ ¡√ƒ
’«‘øÁ∂ ¿πµÊ∂ ’∆ ◊ø‡∆ ˛ «’ È‘ƒ ‘ØÚ∂◊∆Õ Â∂ «¬‘ ‹Ø √øÿÙ ⁄æÒÁ≈ «¬√˘
√æ«Ì¡≈⁄≈’ √øÿÙ ’«‘øÁ∂ È∂Õ «¬‘ ¡√ƒ ’Á∂ ‘ªÕ ¡Ωª ”Â∂ Ó˜Á» ◊øÁ∂-
◊øÁ∂ ’ÓÀ∫‡ ’Á∂ È∂, «¬‘Á∂ «ıÒ≈¯ ¿π‘Ȫ È≈ˇ ÒÛ≈¬∆ ⁄æÒÁ∆ ˛Õ ◊Ã≈ÓÙ∆ «¬‡Ò∆

.. 38 ..
Á≈ Ï‘π Úæ‚≈ Á≈Ù«È’, «ÚÁÚ≈È ‘Ø«¬¡≈Õ ¿π‘ ’«‘øÁÀ «’ √Ó≈¬∂Á≈ ‹Ó≈Â
√«‘ÓÂ∆ È≈ˇ ‘’»Ó ’Á∆ ˛Õ ¿π‘ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ √≈‚∂ «ÁÓ≈ˆ≈ «Úæ⁄ ÌÁ∆ ˛
Â∂ ¿π‘Ȫ È≈ˇ ‘’»Ó ’Á∆ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «’√∂ Ú∆ ¿πµÌ ‘∆ ‹Ó≈ ˘ó
«‹‘È∂ ÈÚª √Ó≈‹ ω≈¿π‰≈óÍπ≈‰∆ ‘≈’Ó ‹Ó≈ Á∂ «Ú⁄≈ª ˘ ıÂÓ ’È≈
ÍÚ∂◊≈ Â∂ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ª Á∆ √Á≈∆ ˘ √Ê≈Í ’È∆ ÍÚ∂◊∆Õ «¬√ ÂØ∫ «ÏȪ
’ج∆ ÈÚƒ ÁπÈ∆¡ª È‘ƒ «√‹∆ ‹≈ √’Á∆Õ ‘π‰ ¡≈ͪ ’‘∆¬∂ «’ «√¯ ¡≈«Ê’
√øÿÙª «Úæ⁄ ¡≈ͪ √Á≈∆ ’ª◊∂ Ï≈’∆ √Ì ¤æ‚ Á∂Úª◊∂ È‘ƒ ª ¡≈ͪ ÒØ’ª
È≈ˇØ∫ «Èæ÷Û ‹≈Úª◊∂Õ ‘π‰ ‹∂ ¡≈ͪ Ë≈«Ó’ Âπ¡√æϪ «ıÒ≈¯ Ó˜Á»ª ˘ È‘ƒ
«√æ«÷¡Â ’Á∂ ª «¬‘ fiø‚≈ ¸æ’ ’∂ ÒÛ≈¬∆ ÒÛÈ◊∂ ÂÈ÷≈‘ ÚË≈¿π‰ Á∆ Â∂
ÓπÛ’∂ «¬‘ ’∂√∆ fiø‚≈ ◊æ‚’∂ «¬æ’ Á»‹∂ Á≈ ’ÂÒ ’È◊∂Õ AIC@ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ E@
Âæ’ ’«Ó¿»«È√‡ Í≈‡∆ Á≈ Ï‘π Úæ‚≈ ¡Ë≈ √∆ Ù«‘∆ Ó˜Á»ª «Úæ⁄ ÏøϬ∆,
’Ò’æÂ∂ ¡≈«Á «Úæ⁄ Â∂ ‹ÁØ∫ √øÂ≈ˇ∆ Á∂ Áø◊∂ ‘ج∂ ¿πÁØ∫ ¿π‘ √≈∂ Áø«◊¡ª «Úæ⁄
Ó˜Á» Ú∆ Ù≈ÓÒ √ÈÕ «’¿π∫«’ Í≈‡∆ È∂ ¿π‘Ȫ ˘ «Ú⁄≈Ë≈’ ÂΩ ”Â∂ «Â¡≈
È‘ƒ ’∆Â≈Õ ¿π‘ √ø√’≈ È‘ƒ ÂØÛ∂ ‹Ø «’ ‘≈’Ó ‹Ó≈ Á∂ √ø√’≈ È∂Õ «‹Ú∂∫
¡Ωª ÓÁª ÂØ∫ ‘∆‰∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª È∂, «¬‘ ‘≈’Ó ‹Ó≈ Á≈ «Ú⁄≈ ˛Õ «¬‘ ’ج∆
«Ú«◊¡≈È’ «Ú⁄≈ È‘ƒ ˛Õ ’πæfi ÒØ’ ÿ‡∆¡≈ ‹≈ Á∂ ‘πøÁ∂ ‘È Â∂ ’πæfi ÒØ’
ÚË∆¡≈ ‹≈ Á∂ «¬‘ ‘≈’Ó ‹Ó≈ Á≈ «Ú⁄≈ ˛Õ «¬‘ ’ج∆ «Ú«◊¡≈È’ «Ú⁄≈
È‘ƒ ◊≈Õ ËÓª Á≈ Ó≈ÓÒ≈ ÒÀ Ò¬∆¬∂Õ «¬‘ √Ì ÓÈπæ÷ Á∂ ¡«◊¡≈È Á∆ ¿πÍ‹ È∂Õ
√≈‚∆¡ª «‹øÈ∆¡ª Ú∆ «¯ÒÓª È∂ ¿π‘Á≈ ’ج∆ Á«Ò ‘∆Ø È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ¿π‘ ’ج∆
ÙÓ≈-ÚÓ≈ Ú◊À≈ ‘∆ ‘πøÁ≈ ˛ Â∂ ‹ª «Î Ú∆ ¿π‘ Áæ÷‰ Ì≈Â∆ È‘ƒ ¿πµÂ
Ì≈Â∆ ¿πµ⁄ ‹≈Â∆ Á∂ ‘πøÁ∂ È∂Õ ‘π‰ «¬‘ ’∆ ˛? «’ «ÏȪ È≈Ó «Ò¡ª ‹≈Â-Í≈Â
√Ê≈Í ’ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ √≈‚∂ √ø√’≈ª «Úæ⁄ Ì «ÁøÁ∂ È∂ ¿π‘ ⁄∆˜ªÕ
Í»∆ ◊æÒ ˘ ¡≈ͪ √Ó∂‡∆¬∂Õ ¡≈ͪ ¡≈͉∂ √Ó≈‹ Á∆ ◊æÒ ’∆Â∆ «’ √≈‚∂
¡Œæ◊∂ ’∆ ¸‰ΩÂ∆¡ª È∂? √æ«Ì¡Â≈ Â∂ ÌΩ«Â’ Âæ’∆ ª Ï‘π ‘Ø ◊¬∆Õ Í «◊¡≈È
Â∂ √æ«Ì¡≈⁄≈ √≈‚∂ √ø√’≈ª ”⁄Ø∫ ◊≈«¬Ï ˛Õ «Î ¡≈ͪ Ô»Í∆ «¬«Â‘≈√ Á∆ ◊æÒ
’∆Â∆Õ «Î ¡≈͉∂ √Ó≈‹ Á∆¡ª ‹Ø ¸‰ΩÂ∆¡ª È∂, «‹‘Ȫ «ıÒ≈¯ ¡≈ͪ ’øÓ
’È≈ ˛Õ ¡≈ͪ ÒØ’ª Á≈ ¡≈Ó «◊¡≈È ÚË≈¿π‰≈Õ «¬√ Ò¬∆ ÒØ’ª Á∂ √‡æ‚∆
√’Ò ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∂ È∂, ÿ-ÿ Ò≈«¬ÏÃ∂∆¡ª ‘؉∆¡ª ⁄≈‘∆Á∆¡ª ‘ÈÕ ◊ØÙ·∆¡ª
’∆Â∆¡ª ‹≈‰, √ÀÓ∆È≈ ’∆Â∂ ‹≈‰, ◊ØÙ·∆¡ª-√ÀÓ∆È≈ ’Ú≈¬∂ ‹≈‰ Â∂ ’Ò≈
Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈‡’, Â∂ «ÎÒÓªÕ «ÎÒÓª «¬æ’ Ï‘π Úæ‚≈ Ó≈«Ë¡Ó ‘Ø √’Á∆¡ª

.. 39 ..
‘ÈÕ «√È∂Ó≈ «¬æ’ ¡«‹‘≈ ’Ò≈ »Í ˛ «‹√ «Úæ⁄ √≈∂ ’Ò≈ »Í «Óˇ ‹ªÁ∂ ‘È,
«¬’æ·∂ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ «Úæ⁄ È≈‡’ Ú∆ ˛, ◊∆Â-√ø◊∆Â, √ÓπŒøÁ-Í‘≈Û ¡≈«Á
«⁄æÂ ¡≈«Á Ú∆ √Ì ’πæfi ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ’Ò≈ Á≈ ‹Ø «¬‘ Ó≈«Ë¡Ó ˛ √Ì ÂØ∫
’≈◊ ˛Õ «¬√Á≈ ÒØ’ª ”Â∂ ÍÃÌ≈Ú Ï‘π «˜≈¡≈Á≈ ˛Õ ÒØ’ª Á∆ Ó≈È«√’Â≈ ˘
«¬æ’ ı≈√ „ª⁄∂ «Úæ⁄ „≈Ò‰ Á∆ ÔØ◊Â≈ ˛Õ Í «¬√ ”Â∂ ¡Œæ‹ ¿π‘ ’≈Ϙ ‘È, ‹Ø
√≈‚∂ ”Â∂ ‘’»Ó ’ ‘∂ È∂Õ ¿π‘ ¡≈͉∂ Ò≈‘∂ Ò¬∆ «ÎÒÓª ωªÁ∂ È∂Õ «¬√ Ò¬∆
«¬‘ ıπ≈’ Ò◊≈Â≈ √≈‚∂ ÿª «Úæ⁄ ÍÀ ‘∆ ˛Õ «ÂøÈ-«ÂøÈ √Ω ⁄ÀÈÒ ⁄æÒÁ≈
¡Œæ‹Õ ÒØ’ª ˘ «ÎÒÓ «’Ú∂∫ Á∂÷‰∆ ˛ «¬‘ Ú∆ «√÷≈¿π‰≈ ÍÚ∂◊≈Õ Ô≈È∆
¡ÒØ⁄È≈ÂÓ’ «ÚÚ∂’ È≈ˇ «ÎÒÓ Á∂÷‰∆ «√÷≈¿π‰∆ ÍÚ∂◊∆Õ Ô≈È∆ ¿π√ «Úæ⁄
Ú«‘‰≈ È‘ƒ ˛Õ Ú«‘øÁ≈ ÁÙ’ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¡Ï˜Ú ¿π√˘ ¡Ï˜Ú ’Á≈ ˛Õ
¡ÒØ⁄È≈ÂÓ’ Â∆’∂ È≈ˇ Á∂÷Ø «’ «ÎÒÓ «Úæ⁄ ‚≈«¬À’‡ ’∆ ’«‘‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈
˛? ¿π‘ ¡≈͉∆ ◊æÒ ’«‘‰ Ò¬∆ Ï‘π √≈∂ ‹≈ˇ Ïπ‰ÁÀ Ï‘π √≈∂ »Í’ ÿÛÁ≈
˛Õ ¿π‘Á∂ ≈‘ƒ ¿π‘ «ÏȪ ’πæfi ’‘∂ ’ج∆ ◊æÒ ’«‘øÁ≈ ˛ ÒØ’ª ˘Õ «¬æ’ «ÎÒÓ «Úæ⁄
«¬æ’ ÍÃ∂Ó∆-ÍÃ∂«Ó’≈ Á≈ ‹ØÛ≈ ¡Òæ◊ ‘Ø ‹ªÁ∂ È∂Õ ÍÃ∂Ó∆ «’«Â˙∫ ÎØÈ ÒæÌ’∂ ÍÃ∂«Ó’≈ ˘
¯ØÈ ’Á≈ Â∂ ‹Á ¿π‘ ◊æÒ ’Á∂ È∂ ª ¿πËØ∫ «¬æ’ Óπ˜≈‘≈ ÒøÿÁ≈ ˛Õ ¿π‘Ȫ ˘
◊æÒ ’È∆ ÓπÙ’Ò ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ ¿πËØ∫ Ó∆‡ ⁄Û∑Á≈ ‹ªÁ≈ ˛ Â∂ È≈«¬’ ’Øˇ ÍÀ√∂
Ú∆ ÊØÛ∂ ‘πøÁ∂ ‘È Â∂ ¡≈ı ¿π‘ ◊æÒ È‘ƒ ’ Í≈¿π∫Á≈Õ ‘π‰ Á∂÷Ø ‚≈«¬À’‡ È∂
’πæfi È‘ƒ «’‘≈ «’ Í «¬√Á≈ ÓÂÒÏ «¬‘ ˛ «’ ‹Ø ≈‹È∆Â’ √◊Ó∆¡ª È∂
¿π‘ ÍÃ∂Ó «ÚØË∆ È∂Õ ÁÙ’ √Ø⁄Á≈ ˛ «’ ÍÃ∂Ó∆ ÍÃ∂«Ó’≈ «Óˇ ‹≈‰ Í È≈ˇ «¬‘ «’
«¬‘ Óπ˜≈‘∂ Ú≈ˇ∂ «Úæ⁄ «’¿π∫ ¡≈ ◊¬∂? ¿π‘ fiø‚∂ Ú≈«ˇ¡ª ˘ ◊≈ˇ ’æ„Á≈ ˛Õ
«¬æ’ ‘Ø «ÎÒÓ «Úæ⁄ Ú∆ ¡«‹‘≈ ‘∆ √∆È ˛ «‹√ «Úæ⁄ ÍÃ∂Ó∆-ÍÃ∂Ó’≈ «ÓÒ‰ Òæ◊Á∂
‘È Âª √Û’ Á∂ «Ú⁄≈«ˇ˙∫ «¬æ’ Óπ˜≈‘≈ «È’ˇ ‹ªÁ≈ ˛ Â∂ Óπ˜≈‘≈ ıÂÓ ‘∆
È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ÁÙ’ «Î √Ø⁄Á≈ «’ Óπ˜≈‘≈ «’¿π∫ È‘ƒ ıÂÓ ‘πøÁ≈? «’¿π∫«’
Ïπ‹»¡≈ ’Ò≈ ÁÙ’ ˘ ¡≈͉∂ È≈ˇ ‹ØÛ ÒÀ∫Á∆ ˛Õ ¡≈͉≈ ¡Œø◊ ω≈ ÒÀ∫Á∆ ˛Õ
ÁÙ’ È≈«¬’ È≈ˇ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ «¬æ’«Ó’ ’ ÒÀ∫Á≈ ˛ Â∂ «Î Ïπ‹»¡≈
«ÎÒÓ’≈ Ï‘π ’πÙÒÂ≈ Â∂ Ï∆’∆ È≈ˇ ’øÓ ’Á∂ ‘ÈÕ ‘π‰ Ï≈Ò∆Úπ‚ ª ⁄Ø
˛Õ «¬‘ ‘≈Ò∆Úπ‚ ÂØ∫ ⁄Ø∆ ’Á≈ ˛Õ ‹Ø ÓΩ«Ò’ È∂ Â∂ ¿π‘ ª ‘Ø Ú∆ Ï∆’∆ «Úæ⁄
⁄؇ ’Á∂ ‘ÈÕ.... J

.. 40 ..