Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni è stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google
nell’ambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo.
Ha sopravvissuto abbastanza per non essere più protetto dai diritti di copyright e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio è
un libro che non è mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico
dominio può variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono l’anello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico,
culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire.
Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio
percorso dal libro, dall’editore originale alla biblioteca, per giungere fino a te.
Google è orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili.
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro è oneroso, pertanto, per poter
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire l’utilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa
l’imposizione di restrizioni sull’invio di query automatizzate.
Inoltre ti chiediamo di:
+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo concepito Google Ricerca Libri per l’uso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali.
+ Non inviare query automatizzate Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantità di testo, ti
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo l’uso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto.
+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file è essenziale per informare gli utenti su questo progetto
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla.
+ Fanne un uso legale Indipendentemente dall’utilizzo che ne farai, ricordati che è tua responsabilità accertati di farne un uso legale. Non
dare per scontato che, poiché un libro è di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro è protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un
determinato uso del libro è consentito. Non dare per scontato che poiché un libro compare in Google Ricerca Libri ciò significhi che può
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe.
La missione di Google è organizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e fruibili. Google Ricerca Libri aiuta
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed editori di raggiungere un pubblico più ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web
nell’intero testo di questo libro da http://books.google.com
8, -
FIRPO
3945. A
BlBLIOTECA NAll0NALE
ToRINO
"a raso)
- il - i"
Ex libris
LUIGI FIR PO
se o
6 º, 2 /,
-
\
- - ------)=------------------→ ← → • , , ***īFººt- --==== L -
- e
e a
i
- - -- -
GR EGORII CORTESII
M O N A C H I C A S I N A TI S
S. R. E. C A R D I N A L I S
– o M N 1 A,
QUAE HUC USQUE COLLIGI POTUERUNT,
SIVE AB EO SCR I PT A ,
PA RS PR I M A.
PATAVII , CIOIOCCLXXIV.
Excudebat JOSEPH US COM IN US.
S u p er i o rum Per miſs u .
i
al zusr Riss1Mo, Ac RE ve REND Iss1Mo
-
NICOLAO ANTONIO
J U S T I N I A N O
E P I S C O P O P A T A V IN O,
gau
VI f
PRÆ.
$Ã? Liquot jam abbinc ammis Ioannes .Augu
„£& % fíimus Gradomicus C/odienfis antea , nunc
. Ę §|§ vero Cenetenfis Epifcopus , cui egregiae
£É virtutes , ac præclara in literas merita
fummam apud omnes famam jam diu
conciliarunt , Gregorii Cardinalis Cortefi doäiffimi fua
aetate viri memoriam , ac momen revocare fibi ipfe pro
po/uit. Itaque res ab illo geffas defcribere aggreffüs , quae
cumque ad i//um /pe&arent tum ex Cardinalis ipfius editis
/ibris, tum ex plurimis , apud quos ejufdem mentio oc
currit, $criptoribus , tum etiam ex monumentis , quæ in
Benediéfini Ordinis Cænobiis , quibus ille præfuerat, ferva
bantur, denique ex Cardinalis ipßus Patriae, ac mobilif
fimæ familiæ tabulariis diligentiffime co//egit , ac vitam
Clariffimi viri accurate digeffam confcripfit . Hamc ille
deinde ad fpeéfatiffimum Mutinenfem Patricium Ioannem
Baptiffam Marcbionem Corte/ium , quo jamdiu familiari
ter utitur, fumma cum bumanitate tranfmifit , affirmans
nullibi melius quam apud ipfum Opufculum bujufnodi de
poni poffe , quod ad celeberrimum ejufdem Gentis virum
pertineret ; fimulque addens , licere i/li per fe Opufculum
idem aut publici juris facere, aut inter privatae familiæ
A. fu.c
»' 'p R Æ F .A T 1 O .
ri
$ 7• . R AE F 4 r 1 o.
(a) Dum haec typis fubiicerentur , cl. Vir, bonorum omnium moerores
£Cgnctæ obiit •
?• R Æ F JA T I O. $
- • • * • •
NOI RIFORMATORI
Dello Studio di Padova.
V, n Fg A vºs - º,
º il -- - E , N- -
- SS - N. Si il
- - N º- - -
GREGORIO CORTESE
è: sº Uantunque in ogni tempo il Sagro Collegio de
Cardinali della S. R. Chieſa ſia ſtato un'Adunanza
di perſonaggi diſtinti per Santità, per Dottrina,
per Naſcita, e per ogni altra qualità, che può
N render pregevole alcun Soggetto ; convien tut
tavia confeſſare, che alle volte più di altre fece
più chiara, e più luminoſa comparſa - Il Ponti
- ficato di Paolo III. ſarà ſempre riguardato come
un'Epoca illuſtre per quel Sagro Conciſtoro; concioſſiachè forſe mai egual
mente florido non ſi vide , così diſponendo Iddio di provedere alla ſua
Chieſa travagliata allora dalle nuove Ereſie di Lutero più che da alcuna mai
delle precedenti ſtata lo foſſe. Chi è, che non ſappia qual ſorta d' Uomini
foſſero il Contarini, il Sadoleto, l'Aleandro, il Polo, il Bembo , il Fre
goſo, ed altri molti del loro compagni ? Biſogna trovarſi affatto digiuni
delle coſe avvenute ne tempi paſſati per non eſſere appieno iſtruiti delle
loro chiariſſime geſta. Come però quelle d' Alcuni d' eſſi abbaſtanza furo
no illuſtrate da abiliſſime, e dottiſſime perſone, ho voluto io pure, quan
tunque di deboliſſime forze, e di ſcarſiſſima abilità, accingermi a rinovare
la memoria d' uno di que celebri Porporati agli altri non punto inferio
re, quale fi fu GREGORIO CoRTESE, della ſua Patria non meno, che dell'
Ordine di San Benedetto, ch' io pure mi glorio di profeſſare , ornamen
to chiariſſimo. Io ben m'avveggo, che troppo forſe ardito io ſono nell'
intrapreſa , degna certamente d'eſſere maneggiata da più abile ſoggetto :
ma ſiccome è lodevole in chi che ſia il tentare coſe grandi , così ſpero
di trovare compatimento del mio ardire nel Pubblico, per cui intraprendo
queſta mia fatica, qualunque ſiaſi per riuſcire, tanto più , che mi ſ"
B 2 pe
EI 2 V I T A .
»
V I T A. I3
ſet ec. Ora eſſendo morto ſuo Padre in Vene quali due documenti ſi comprovano tutti i
zia in ſul principio del MCDLXXXVII, come Caratteri da noi ad Alberto aſſegnati . Era
appare dal ſeguente Mandato d' eſenzione Egli ſtato Ambaſciatore di quel Duca alla
conceduto dal Senato di quella Republica al Signoria di Venezia ſin dall' Anno MCDL
la moglie di Lui rimaſa vedova nel ſuo ritorno XXXI in tempo che graviſſimi, e imbroglia
alla Patria, ne ſegue che il noſtro Cardinale tiſſimi affari vertivano fra que due Princi
naſceſſe appunto nell' Anno MCDLXXXIII. pi, venuti poi all'aperta rottura, onde è
Auguſtinus Barbadico Dei gratia Dux Ve che il Corteſe da Venezia a Corbola ſi ri
netiarum &c. tirò ſulla fine dell'Anno ſteſſo, come può ve
Univerſis, & Singulis tam amicis, quam derſi nella Par. II. Cap. X. Pag. 241. delle
fidelibus praeſentes litteras inſpecturis Salu Antichità Eſtenſi del Muratori, ma conclu
tem, & ſincera dile&tionis Affectum . ſa poi la pace in Chiarega Terra del Bre
Proficiſcitur Ferrariam magnifica uror ſciano a VII. di Agoſto del MCDLXXXIV ſi
quondam magnifici D. Alberti Corteſii Ora reſtituì il Corteſe di bel nuovo in Venezia ,
toris Domini Illuſtris Ducis Ferrariae Filii come ſcrive nel citato Capitolo il Muratori
noſtri chariſſimi nuper defunti, idcirco ..... alla Pag. 251. , e come pare poco dopo. Che
Datum in noſtro Ducali Palatio die prima ſe così è : vi ritornò poi Egli certamente nel
Martii Indićtione V. Anno MCDLXXXVII. MCDLXXXVI. , tome coſta del citato Diplo
( 4 ) Che così prima del ſuo Monacato ſi ma del Duca Ercole, e da un Mandato di
s chiamaſſe il noſtro Cardinale coſta da varii eſenzione ad eſſo Alberto conceduto dal Doge
documenti, e fra gli altri dalla Donazione ad Agoſtino Barbarigo, e dal Senato Venezianº
Eſſo medeſimo fatta dall' Abate, e Monaci die XI. Decemb. Indictione V. MCDLXXXVI.
di Polirone l'Anno MDXLIV della quale ſi appunto in occaſione, che in qualità di Am
parlerà a ſuo luogo. baſciatore ſi trasferiva in Venezia, dove mo
( 5. ) Che queſto Alberto foſſe il Padre rì in ſul principio dell'Anno ſeguente, come
del noſtro Cardinale ſi prova da più Carte. coſta dall'altro Mandato di eſenzione con
Baſterà qui citarne una ſola, cioè il Rogito ceduto alla Vedova ſua moglie più ſopra ci
dell' Ordinazione di Gian-Andrea in Diaco tato -
no, e Sacerdote, dove ſi dice, ch' Egli era ( 6. ) Il nome, ed il Caſato di queſta il
Figlio quondam magnifici, Sc generoſi Equi luſtre Donna ſi ricava da vari documenti
tis juris conſulti clariſſimi Domini Alberti nell'Archivio de Signori Corteſi, e noi forſe
de Corteſiis; il quale in un Diploma del Du ne faremo uſo di alcuni più ſotto.
ca Ercole dato l' Anno MCDLXXXVI. viene (z.) E' deſo medeſimo il Corteſe, che fa
chiamato Spectabilis , 8 eximius jureconſul a ſua Madre queſto bell'elogio nella ſovrac
tus, Conſiliarius ſecretus , ac Venetiis Ora citata Lettera al Faucherio : Cum me qua
tor noſter dilectiſſimus Dominus Albertus: coi drimulo minorem, orbatum Patre, educan
- dum
14 V I T A.
Cicerone. (8.) Era a dir vero il genio del Corteſe portato per gli Studi
di Erudizione , e pei Sagri , ma per tutto queſto non tralaſciò di appli
carſi ancora parte in Bologna, e parte in Padova ( 9 ) alla Giuriſpruden
za, intraprendendo un tale ſtudio per compiacere a ſuoi Fratelli nel do
diceſimo anno di ſua età, e riportandone la Laurea nel decimo ſettimo ,
dopo di che paſsò a Roma al ſervigio di Giovanni de' Medici Cardinal
Diacono di Santa Maria in domnica in qualità di ſuo Uditore delle Cauſe.
( 1o. ) Facil coſa è a penſarſi che belliſſime ſperanze ſi ſaranno concepute
dagli Amici, e Congiunti del Corteſe degli avanzamenti , e vantaggi di
Lui, molto promettendo il ſuo talento, e il ſuo ſapere ſuperiore d' aſſai
all'
º,
dum ſuſcepiſſet, Filios praeterea complures logia D. Niccolò Baccezio, o Baccetti Abate
tanta cum charitate, 8 diſciplina enutri Ciſtercienſe Fiorentino intitolata : Monachus
vit , ut nullum nobis locum reliquerit Pa Severus defenſus ; che non so, ſe ſia ſtampa
tris deſiderio. Dalla medeſima Lettera ſi ta, non facendone parola nè il Negri nella
ha , ch' Eſſa morì dopo quarantun anno di Storia degli Scrittori Fiorentini, nè il Mazzu
Vedovanza, ſicchè venne a mancar di vita chelli negli Scrittori d' Italia, quantunque l'
nell'Anno MDXXVIII. Infatti in quell'An uno , e l' altro citi l' Ughelli, che pur ne
no feee Ella in Roma ai tre di Gennajo il fa menzione ne Veſcovi d' Urbino, parlando
ſuo Teſtamento, che porta il MDXXVII. come appunto del noſtro Gregorio. Che che ſi foſſe
dove a notarſi, incominciandolo dall'Incarna di un tal Fatto, ſi allontanò certamente d'
zione ; e in eſſo laſcia d' eſſere ſeppellita o Italia il monaco Severo, e il Corteſe in una
nella Chieſa de XII. Apoſtoli, o nell'Ara ſua inedita Lettera Italiana al Cardinal
Caeli, come foſſe ſtato in piacere di ſuo Figli Contarino data da Verona li XVI Febbrajo
uolo Jacopo, del quale ſi avrà occaſione di l'Anno MDXXXVI. lo eſorta , e prega ad
parlare più ſotto. uſare ogni opera per rivocarlo in Italia, co
Del merito di queſta chiariſſima Signora ſe me perſona, che poteva eſſer utile alla Chieſa .
ne può far argomento dalla ſtima, in cui la (9. ) Che il noſtro Cardinale ſi applicaſſe
ebbe il Canonico Giambattiſta Corteſe di Lei alla Giuriſprudenza in Padova , non meno
Cognato, che per benemerenza della ſua vir che in Bologna, lo dicono preſſo che tutti colo
tù , e probità , come Egli ſi eſprime, fu in ro, che hanno parlato di Lui, ma non con
º" a farle una conſiderabile donazione l' vengono a quale di quelle due Univerſità Egli
Anno MCDLXXXXIV, a 'XIII, di Gennajo. prima ſi portaſſe , e in quale pigliaſſe la
(8.) Tanto ſi ha da una Lettera di eſſo Laurea Dottorale - Lodovico Vedriani nelle
Severo al Corteſe, e da altra del Corteſe a Vite, ed Elogi de' Cardinali Modoneſi Pag.
Lui impreſe fra le Latine del Corteſe medeſi 63. , e nel Catalogo de' Veſcovi Modoneſi
mo Epiſt. Num. LXXXXIII. & Epiſt. Num. Pag. 12 1. lo dice addottorato in Bologna ,
LXXXXIV olim ad Pag. 138. , e ſegg. Fu e indi vuole, che ſi trasferiſſe a Padova ,
tacciato da Alcuni queſto Religioſo d'eſſere onde perfezionarſi negli Studi . Pel contra
ſtato complice , o conſapevole almeno della rio il Papadopoli ( Hiſtor. Gymnas. Patav.
Congiura contro Papa Leon X. , e che perciò Tom. II. Lib. I. Cap. XVI. Pag. 52. ) ſo
fºgg ſe in Germania, come può vederſi preſi ſtiene , che ricevette la Laurea in Padova
ſo il Porcacchi nella nota alla stanza XIII. terminati i ſuoi Studi. Noi però su queſta
del Canto XLVI del Furioſo, nella quale dubbiezza niente di preciſo abbiamo de
credeſi da taluno, che fra i Letterati del ſuo terminato nella Vita.
tempo ſia dall'Arioſto nominato queſto monaco ( 1 o.) Tutto eio , che noi quì raccon
Severo. A ſoſtenerlo innocente ſcriſſe un'Apo tiamo in propoſito del noſtro Gregorio , allora
Gian
v I T A. 1;
all' età ; e molto più potendoſi attendere dall'amore, e dall' autorità di
quel Principe, al cui ſervigio ſi era accomodato , e pel cui mezzo non
dubito, che otteneſſe dal Pontefice i decoroſi Titoli di Cameriere ſegreto,
e continuo Commenſale di Sua Santità . ( 1 1. ) Ma non potendo il noſtro
Gian-Andrea ritrovare nel diſturbi di quell'impiego quell'ozio letterario,
ch Ei ſolamente deſiderava , non era troppo del ſuo ſtato contento . A
queſto ſi aggiunſe, che per due volte in ſoli ſette meſi, ch'Egli ſi trat
tenne allora in Roma, fu da graviſſima malattia travagliato, per lo che
ſeguendo la comune opinione de' Medici, laſciar dovette quella Corte, e
ripatriare.
Si luſingava Egli nella Patria fra le domeſtiche mura goder quella
quiete, e quell' ozio, che invano fra gli ſtrepiti della Corte deſiderava ,
ma dopo pochi anni andarono deluſe le ſue ſperanze ; concioſſiachè eſſendo
morto nel MDIV. ai x. di Settembre Jacopo Corteſe Fratello Cugino di
Lui, Rettore della Parrocchial Chieſa del SS. Nazaro, e Celſo d' Albare
to , non che Canonico della Cattedrale, e Vicario Generale della Dioceſi
di Modona , (12.) i ſuoi Congiunti dopo averlo proveduto nel dì mede
ſimo dell' indicata Parrocchia, la di cui collazione ad Eſſi apparteneva,
gli
Gian-Andrea ſino al ſuo Monacato, quan il Canonicato del Defunto , e coll' altro la
do non gli aggiungiamo particolare notazio- -- Parrocchiale d'Albareto al noſtro Gian-An
ne , tutto è tratto da una Lettera da Lui drea . E da notarſi, che le dette Collazio
ſcritta al Cardinale Giovanni de' Medici , mi ſono fatte da Lanfranco Corteſe Canonico
che leggeſi fra le Latine del Corteſe medeſi di Modona , e Fratello del Defunto , e ch'
mo Epſt. Num. I. olim ad Pag. 22 o. Egli ſi chiama Vicario , e Vicegerente del
(11. ) In un documento del MDVI in Veſcovo di Modona; ma cio ſi deve intendere
Atti di Giovanni Paganello da Prignano , per quei ſoli Atti : Vicario, e Vicegerente
nel quale è regiſtrata l'ordinazione in Dia deputato ſi legge nell'uno, che corriſponde
cono, e Sacerdote del noſtro Gian-Andrea , all'eſpreſſione dell' altro Vicarius, & Viceſ
viene Egli con queſti Titoli decorato , che gerens in hac parte del medeſimo Veſcovo ,
non ſaprei dire quando preciſamente ſi foſſero Non fu dunque Lanfranco anteceſſore del
da Eſſo ottenuti. noſtro Gian-Andrea , come potrebbono far
( 12. ) Nell' Archivio de Signori Corteſi credere i citati documenti male inteſi , eſ
ſi trovano documenti, che comprovano, che ſendo certo dalla citata Lettera del noſtro
eſſo Jacopo era Vicario Generale del Veſcovo Cardinale, che egli ſuccedette nella Vicaria
di Modona ſino nel MDI., nel qual Anno li Generale di Modona ad uno , ch era ſtato
di VI. di Luglio conferì a Franceſco ſuo Ni repente de medio ſublatus : vale a dire, ch'
pote , Figliuolo di Pipione Corteſe la Chieſa era morto. Fu bensì Lanfranco Vicario Ge
di San Geminiano di Prato nella Dioceſi di nerale della Dioceſi d' Imola nel MCDLX
Reggio con diſpenſa dalla reſidenza per Bolla XXXIX. come coſta per altri documenti, e
di Aleſſandro VI. La ſua morte poi ſi rileva viveva ancora nel MDAXXIV nel quale
da due documenti nel medeſimo Archivio ; fece il ſuo Teſtamento a VII. di Settembre
con uno de quali nello ſteſſo giorno della in Atti di Franceſco Pignetti, laſciando ſuoi
ſua morte ſi conferiſce al predetto Franceſco eredi Gian-Andrea , e Iacopo Figliuoli di
Gio
I6 V I T A .
( 13.), gli furono toſto attorno unitamente cogli Amici, acciò anche al
carico di Vicario Generale Ei ſottentraſſe, al quale più per la coſtoro
importunità, che per proprio genio ſi ſottomiſe. Tra le occupazioni gra
viſſime del ſuo miniſtero pensò a ricevere gli Ordini più Sagri, non eſ.
ſendo egli allora che Suddiacono ſemplicemente : ma perchè non poteva
toglierſi alle continue faccende, e frapporre quel tempo, che tra l' un
Ordine, e l'altro da Canoni è ſtabilito, avendo ottenuta la neceſſaria di
ſpenſa degli Interſtizii da Niccolò Lomellino Protonotario Apoſtolico , e
prolegato di Bologna nel di Xxv 1 Luglio, giorno di Domenica a titolo
de' ſuoi Benefici, che due ne poſſedeva (cioè l' Arcipretura d' Albareto
ſopra indicata, e la prebenda di S. Giovanni Battiſta ( 14 ) fondata nella
Cattedrale di Modona ) ricevette il Diaconato, e parimenti in Domenica
ai xv1. d'Agoſto il Sacerdozio dalle mani di Monſignore Eraſmo de Ber
nardi da Crema Veſcovo Arrienſe, e Suffraganeo del Veſcovo eletto di
Modona (15.) l' Anno MDVI., del che ne fu rogato publico Iſtromento
da Giovanni di Pietro Paganelli da Prignano Cittadino di Modona , e
Notajo . Ma poco più oltre continuò Gian-Andrea in quel laborioſiſſimo
Miniſtero, concioſſiachè non trovandovi quell'ozio letterario, e quel com
modo di coltivare lo Spirito , e l' eſercizio delle Criſtiane virtù , che
aveva ſempre ſin da ſuoi più teneri anni deſiderato, ſi riſolſe abbandonare
le
in domeſtiche mura, e quello quantunque decoroſiſſimo impiego, e ritirarſi
un Monaſtero. l
Giovanni ſuo Fratello, il qual Gian-Andrea ( 14.) Poſſedeva Gian-Andrea queſta Pre
è quel deſſo, che fu coſtituito ſuo erede an benda ſin dall'Anno MD. come raccoglieſi
che dal noſtro Cardinale, come ſi dirà a ſuo da un Atto di concordia frà Eſſo , e i ſuoi
luogo. - Fratelli ſtipulato quell'Anno nel di III. d'
( 13.) Jacopo, Pipione, il ſopraddetto Lan Aprile in Atti di Bartolommeo Paganelli.
franco, e Giovanni Fratelli, e Figliuoli di ( 15. ) Da queſto documento riſulta, che
Franceſco Corteſe, e Cugini del noſtro Car nel Luglio del MDVI. non vi era in Modona
dinale, avendo fatta iſtanza al Papa Aleſs Veſcovo attuale , ma ſolo , che il Veſcovo di
ſandro VI d'ottenere il Giuſpatronato d'eſſa Modona era già eletto; perciò io ſoſpetto, che
Arcipretura d'Albareto , eſibendoſi d' ac ſin d allora aveſſe già ottenuta in Commen
creſcerne i fondi , e di riedificare la ca da quella Chieſa il Cardinale Ippolito d'Eſte,
dente Chieſa , ottennero Bolla data il dì e non la otteneſſe ſe non nell'Anno ſeguente
IV di Gennajo MCDLXXXXVI. , in vigor MDVII, come ſcrive l' Ughelli (Ital. Sac.
della quale avendo Eſſi adempiuto le loro Tom. II in Mutinenſibus ) . se così foſſe
promeſſe, furono inveſtiti di quel Giuſpatro non ſi ſarebbe ſervito quel cardinale per
nato da Antonio Calora Dottore, Canonico , Suffraganeo del ſolo Tommaſo Forni, come ha
e Vicario Generale di Modona, e Commiſſa lo ſteſſo Ughelli, ma prima del Forni avreb
rio Apoſtolico in queſto affare nel di XL Apri be a tal uopo adoperato Eraſmo de Bernar
le del MCDLXXXXIX. di , il di cui nome dovrà aggiungerſi nella
Serie
V I T A. 17
Serie de Veſcovi Arienſi dataci dal chiariſ po non ſi facea uſo fra Caſineſi de'Cognomi,
ſimo Senatore Flaminio Cornaro nella Parte non è difficile, ch' Eſſo ſia ſtato confuſo con
III della ſua Creta Sacra Tom. II. Pag. altro Euſebio da Modon a parimente Caſineſe,
172., ſicchè però dopo Antonio Mina aggiun che fiorì poco dopo, cioè Euſebio de Valenti
gaſi Carlo Boſello Vicario Generale del Veſco ni, e che a queſto Secondo ſieno ſtate attri
vo di Breſcia Paolo Zane, che nel dì XV. buite le opere ancora del Primo. D' una
Maggio dell'Anno MCCCCLXXXX, poſe la elegante Orazione detta dal Fontana in San
prima pietra della Chieſa di S. Maria degli Germano all' occaſione di prendere il Poſſeſſo
Angeli di Breſcia, come ſi ha in antica me di Montecaſino fa certamente menzione il
moria citata dal dotto Sacerdote Carlo Do Gattola (Hiſtor. Caſin. Sec. XI. Pag. 641.);
meda Pag. 61. delle ſue Notizie Iſtoriche del del reſto eſſo Fontana profeſsò la Regola di
Monaſtero di Santa Croce di Breſcia ; e poi San Benedetto nel Monaſtero di S. Niccolo
queſto Eraſmo de Bernardi, che ordinò il del Lido di Venezia l'Anno MCCCCLXXI.
noſtro Cardinale Diacono nel Luglio, e Sa ai xxv d' Aprile. Fu Abate di vari Mo
cerdote nell'Agoſto del MD VI. naſteri, e fra gli altri venne deſtinato a
( 16. ) Segui queſta Unionc nel MDM). per reggere il primo quello di Montecaſino, dopo
Bolla di Giulio II, nel dì primo Dicembre, che fu unito alla Congregazione di S. Giu
che può vederſi nel Bollario Caſinoſe Par. I. ſtina. Gcvernò tre volte come Preſidente Ge
Pag. 1c9. ed altrove. nerale tutta la Congregazione medeſima , e
(17.) 9uantunque nè il VVon (Lign. Vi finì di vivere in Patria intorno al MDIX.
tae lib. Il.), dove parla degli Scrittori dell' ( 18. ) Queſti due dotti Uomini , circa i
Ordine di San Benedetto , mè l' Armellini quali ſi può vedere l'Armellini nella Bi
nella ſua Biblioteca Caſineſe parlino di que blioteca Caſineſe, entrarono nel Monaſtero
ſto Prelato , anzi l'Armellini non lo anno Polironiano l'Anno MDVI. , e ne profeſſaro
veri nemeno fra quelli , de quali non è no no la Regola l'anno appreſſo. -
to, ſe ſcriveſſero coſa alcuna, benchè abbia (19.) Vegganſ le Memorie Iſtoricocritiche
no avuto fama di Uomini dotti; pure fu Eſ intorno la Vita, e gli Scritti di Dioniſio
ſo per la Dottrina lodato dal Cavaccio (Hi Faucher da me ſcritte, e pubblicate nel To
ſtor. Monaſter. S. Juſtin. Pat. Lib. VI. Pag. mo IV della Nuova Raccolta d'Opuſcoli
257. ) , e da altri. Come però in quel tam ſcientifici, e Filologici.
18 V I T A .
( 2 c. ) L'eſpreſſione è tolta dalla Lettera verità era sì grande l'aggravio, che per eſſa
iſteſa del Corteſe : plus amori, quam Reli Penſione ne ſentiva quel Monaſt che il Re Cat
gioni concedens. tolico per mezzo de' ſuoi Ambaſciatori, e di ſue
( 21. ) Queſta appunto è la Lettera del Lettere procuro, che riſervati tre mila Duca
Corteſe a Giovanni de' Medici più ſopra ci ti d'oro al Cardinale de' Medici ſopra i Be
tata e nefici del Regno di Napoli, altrettanto de
(22.) Sta queſt'altra Lettera al Cardi deſe Egli di quella Penſione, come puo ve
nale de' Medici fra quelle del Corteſe ſegna derſi in Eraſmo Gattola. ( Hiſtor. Caſin.
ta Num. II., olim ad Pag. 234., e tali ſo Sec. XI. S. III. ) ora eſſendo date le Let
no le eſpreſſioni di quella , che ſembra per tere di quel Monarca nel Giugno del MDVII,
verità ſcritta prima , che quel Cardinale ri nel qual anno fu anche Preſidente della
nunziaſſe la Commenda di Montecaſino; ma Congregazione Caſineſe per l'ultima volta
certa coſa eſſendo , che quella Rinunzia ſe Euſebio Fontana, vado penſando, che allo
guì nel dì XXII. Novembre dell'Anno MDIV., ſteſſo anno appartenga pure la Lettera del
come ſi ha dal VVon (Lign. Vitae Lib. I. Corteſe . Che ſe alcuno pretendeſſe eſſervi
Cap. XIV. ) , e da Altri, non avrebbe in qualche alterazione nella stampa dall'Ori
quell'anno il Corteſe, che non era ancor ginale, e la voleſſe ſcritta nel MDIV., nel
monaeo, chiamato Euſebio Fontana Ordinis quale pei maneggi del Re Ferdinando, e di
noſtri Praeſidens, come pure l' appella in Conſalvo Ferrando, dei quali in Eſſa ſi fa
quella Lettera, ſicchè io mi do a credere , menzione, ſeguì infatti la Rinunzia di quel
che per mezzo d' Eſſa abbia voluto eſortare Cardinale alla Commenda, alla qual Ri
quel Cardinale a rinunziare la grave Pen nunzia intervenne per la Congregazione ap
ſione di quattro mila Ducati d'oro di Ca punto Euſebio allora per la ſeconda volta
mera ; cinquecento Rubbi di grano; e mille Preſidente di Eſſa , io non ſarò punto alte
libre di cera bianca lavorata per ciaſcunº no dalla coſtui opinione, e godrò anzi di ve
anno, non oſtante qualunque infortunio di dere intereſſato il Corteſe pei Caſineſi prima
guerra , peſte, o altro, che poteſſe avveni ancora, ch' Egli penſaſſe di abbracciare il
re, ch' eſſo Cardinale ſi era riſerbata. E per Loro Iſtituto. - .
V I T A. I9
Avvenne non molti anni dopo, val a dire nel MDXV. che Agoſtino
Grimaldi Principe di Monaco, e Veſcovo di Graſſa (25.) moſſo dalla
fama, che per ogni dove ſi era ſparſa della Congregazione di Monteca
ſino, deſideraſſe, che da Religioſi di quella, riformato foſſe il Monaſte
ro Lerineſe a Lui commendato, ſiccome anche avvenne.
Fra primi, che colà vennero deſtinati, furono Dionigio Faucher, e il
noſtro Corteſe, che il Grimaldi non ceſsò di obbligarſi con ogni genere
d' attenzioni. Infatti un Luogo a bella poſta avea Egli fatto edificare
lungi da ogni romore, cui aggiaceva dilettevole non meno, che ſolita
rio paſſeggio ( 26.), acciò poteſſe Gregorio ſenza diſturbo attendere co
modamente agli Studi , provvedendolo inoltre non ſolamente di copia
grande di Libri, ma ancora di Amanuenſi , onde far Ei non doveſſe la
nojoſa fatica di traſcrivere ciò, che andava componendo. ( 27. ) Quanto
queſto Soggiorno il dilettaſſe è manifeſto dalle ſue Lettere, e molto più
dall'
( 23. ) Ne eſiſte tuttavia il documento credito Cardinale di quanto per cagion d'Eſ
ſcritto di ſua mano nell'Archivio di San ſo era a quel Monaſtero pervenuto. Donazio
Benedetto, e Copia autentica ne tengono i ne, che fi
anche confermata con Bolla di
Signori Corteſi. Paolo III, come ſi dirà più ſotto.
(24 ) Tanto raccoglieſi dagli Atti di una (25. ) Nelle mie Memorie di Dionigio
cauſa ſeguita in Roma dopo la morte del no Faucher Pag. 262. io ho attribuito al noſtro
ſtro Cardinale fra i di Lui Domeſtici, ed Corteſe l' unione della Badia di Lerino alla
Erſilia ſua Nepote . Dal Teſtamento della Congregazione Caſineſe ſul fondamento di una
Sigiſmonda ſua Madre potrebbe ſembrare, che Lettera dello ſteſſo Gregorio, che ſta fra le
la Donazione di Gregorio al Monaſtero non ſue ſtampate di preſente ſegnata Num. CXI.
aveſſe avuto effetto, perchè ſi dice in quel olim ad Pag. 229. ma meglio eſaminata
Teſtamento di Lui, che tempore ſui ingreſ quella Lettera, Eſſa non appartiene all' uº
ſus Religionis ipſam Dominam Teſtatricem nione, ma alla conſervazione di quella Ba.
univerſalem Haeredem inſtituit . Ma io m' dia, di che ſi parlerà più oltre. Quanto
immagino, che queſta prudentiſſima Donna alla perſona di Agoſtino Grimaldi io ne ho
volendo beneficare quel ſuo Figliuolo col far parlato nelle citate Memorie del Faucher,
lo eguale agli Altri nel caſo, che per qua ed è nota per la Storia, si poſſono però ve
lunque evento ſortiſſe di Religione, volle ben dere gli Autori della Gallia Criſtiana sì ne'
ricordare il da Lui ricevuto Beneficio, ma Veſcovi di Graſſa, che negli Abbati Leri
22dl e
non già l' eſſerne poi ſtata privata ; perchè -
per altro, ch'Egli iſtitu ſe Erede il ſuo Mo ( 26. ) Lettera di Faucher al Corteſe fra
naſtero, oltre li citati Atti di Cauſa , lo quelle di queſt'ultimo ſegnata Num. LX. ,
manifeſta ancora la Ridonazione, che l'A olim ad Pag. 194.
bate, e i Monaci di Polirone fecero a Lui (27. ) Lettera di Gregorio al Grimaldi
C 2 - far
ºo V I T A
che per conoſcere il noſtro Gregorio ; ( 35. ) e quindi fu, che Eſſi, ed
Altri ancora volevano in quell'Iſola trattenerſi per tre anni almeno, on
de approfittarſi in ogni genere di Erudizione ; e dal noſtro Gregorio ſu
invitato a tener loro compagnia Benedetto Teocreno, (36.) che avendo
ſotto la diſciplina del Corteſe applicato alla Filoſofia, ( 37. ) tal poi di
venne, che meritò eſſer deſtinato ad iſtruire il Figlio del Re di Fran
cia. ( 38. )
Non era però l'unica occupazione del Corteſe quella d' ammaeſtrare
la Gioventù , ma intento era ancora a comporre delle utili Opere, che
io non dubito foſſero dirette a vantaggio della Religione, e a confutare
gli Eretici del ſuo tempo. Dirigevano Queſti tutti li loro sforzi ad an
nientare, ſe aveſsero potuto, il Primato de Romani Pontefici ; lo che
per ottenere più facilmente vi fu Ulrico Veleno, che per eradicare da'
ſondamenti queſto Primato , s'ingegnò di perſuadere, che San Pietro
non mai foſse ſtato in Roma ; al quale prima d'ogni altro ſi oppoſe il
noſtro Corteſe, validamente confutandolo, e indirizzando l' Opera ſua,
che noi leggiamo ſtampata colle ſue Lettere Latine, al Sommo Pontefice
Adriano VI , nè altro ſcopo, che la confutazione degli Eretici hanno
certamente que molti Trattati, che vengono regiſtrati fra le coſe ſcritte
dal noſtro Corteſe, e che altro forſe non ſono che parti d' una grand'
Opera, ch'Egli avea ideato di comporre diviſa in trentaſei libri in ſei
tomi partiti, della quale il ben lungo Proemio indirizzò a Stefano Sau
li. ( 39.) E per verità che verſar queſta doveſſe ſulle controverſie, che
allora vertivano contro gli Eretici, parmi, che ſi poſſa non oſcura
mente raccogliere da una Lettera del Sadoleto , (4o.) colla quale gli ſi.
gnifica avergli ottenuta dal Pontefice la permiſſione di tenere , e leggere
i Libri di Lutero , qual permiſſione tanto più volentieri conceduta gli
veniva dal Papa , quanto che Egli era perſuaſiſſimo, che il Corteſe non
ad altro fine leggere li voleſſe, che per meglio poterli confutare.
La continua applicazione, che Egli impiegava nello ſtudio, non lo
toglieva però agli Eſercizi di pietà, ch anzi formavano la principal ſua
occupazione, giacchè ſiccome Egli ſi eſprime in una ſua Lettera al Lon
golio (41. ) non tanto bramava il vano nome di uomo dotto, quanto il
Com
(35.) Lettera a Lamberto Arbaud Veſcovo Corteſe al Teoereno ſegnata Num. XCII.,
di Venoſa ſegnata Num. LXIV , olim ad olim ad Pag. 185. a
Pag. 176. -
(39.) Lettera del Corteſe al Sauli ſegnata
( 36.) Lettera al Teocreno ſopraccitata al Num. XXV, olim ad Pag. 1 - -
(42. ) Lettera a Caſſiano Camillo ſegnata cher ſegnata Num. x LI., olim ad Pag. 24t.
al Num LXXXV., olim ad Pag. 99.3 e al Intorno a Filippo Sauli può vederſi l'Ughel
tra ad un Amico ſegnata Num. LXIX., o li ne' Veſcovi di Brugneto.
lim ad Pag. 26o. (45. ) Lettera al Fregoſo Arciveſcovo di
(43. ) Ciò tutto raccoglieſi da vari luoghi Salerno ſegnata Num. XLIII. olim ad Pag.
1 o6.
delle ſue Lettere ſegnate Numeri XXXIII.
MXXIV. XXXVIII, XXXIX. LXXX. olim ad ( 46.) Ciò raccoglieſi dalla Riſpoſta del Fre-.
Pag. 34. 38. 66. 132. 133. 134 goſo alla ſopraccitata Lettera, e leggeſi fra quel
(44. ) Lettera al Monaco Dionigio Fau le del Corteſe ſegn. al N. XLIV, olim ad P. 1oz.
V I T A. 23
Nel
(47.) Aveano una volta i Caſineſi in Luciano ſegnata Num. CXXXV. , olim ad
Roma la Loro Reſidenza colla Chieſa di S. Pag. 78. ; e da una al Teocreno ſegn. Num.
Saturnino, che poi ad Eſſi fu mutata in quel XLVIII. , olim ad Pag. 57.
la di San Caliſto in Traſtevere, da che Pao ( 49.) Vegganſigli Annali di Genova del
lo V. volle convertire in uſo del Palazzo Giuſtiniano al Libro VI , e la Storia del Fo
Pontifizio le Loro Abitazioni del Quirinale, lieta al Libro XII.
( 48.) Tuttociò che di queſto viaggio del (so. ) Leggeſi queſta graviſſima Lettera ſe
Corteſe noi qui diciamo, riſulta dalla cita gnata al Num. LXXII. , olim ad Pag. 63.
ta Lettera al Fregoſo ſegnata Num. XLIII., e ſegg. -
Era Egli ſtato eletto qualche anno prima a Priore di quel Monaſte
ro, lo che fu per Lui di non piccolo diſpiacere, conſiderando che da
un quieto ozio, che lo laſciava in libertà d' applicarſi agli Studi , do
vea paſſare ad un impiego pieno di ſollecitudini, le quali poco meno
che tutto lo avrebbono agli Studi involato. Conſiderava le difficoltà, la
fatica , i pericoli a quali dee ſoggiacere chi ha la cura di reggere al
trui, e la poca ſua ſalute finiva di atterrirlo. Quindi quantunque ben
ſapeſſe, che ubbidir biſognava alla Religiore, che così di Lui avea di
ſpoſto , pure deſiderava quanto il ſapea, e potea d'eſſere da tale Uffi
cio diſpenſato. -
Criſtoforo Longolio ſuo amico, che ben ſapea quali erano i ſentimen
ti del Corteſe, e che ne conoſcea l'animo, ſperando fargli coſa grata,
maneggiar ſi volea in Roma , intereſſando ( ſe anche aveſſe biſognato )
il Sadoleto per ottenergliene la diſpenſa. Era però alieniſſimo il Corteſe
da tali maneggi , li ricuſava, li condannava come a buon Religioſo ſi
conviene, e voleva ottener le ſue brame ſolo da ſuoi Superiori, ai qua
li perciò caldamente aveva ſcritto, intereſſandovi ancora gli uffici del
Veſcovo di Graſſa Grimaldi, che un luogo a Gregorio avea deſtinato
più dello ſteſſo Lerino delizioſo, ed ameno, dove Egli le ſue opere po
teſſe proſeguire agiatamente, e riparaſſe in certo modo quel tempo, nel
quale era ſtato tolto agli ſtudi dalle occupazioni della addoſſatagli digni
tà. Infatti ſe queſta a Lui fu laſciata, ottenne però la diſpenſa delle
occupazioni, che porta con ſeco l'eſercizio di quella (53.): ma non go
dette per queſto lungamente l'ozio deſiderato. Non poteva la molta vir
tù, e dottrina del Corteſe non eſſere a tutti manifeſta, e principalmente a
ſuoi Religioſi, i quali però quantunque Egli nol deſideraſſe ſolo, ma anzi
ne foſſe alieniſſimo, lo elevarono nell'Anno MDXXIV. all'Abaziale Di
gni
a Dioniſio monaco ſegnata Num. LXIII., o gnata al Num. LXXXII. olim ad Pag. 93.
lim ad Pag. 198., nella quale avviſandolo Perciò, che appartiene alla Vita , e agli
della morte poco prima ſucceduta del Longo scritti del Giuſtiniano può vederſi quanto ne
lio, che come ſi ha dalla ſua Vita morì ai ſcrive Egli medeſimo ne' ſuoi Annali di Ge
III di Settembre dell'Anno MDXXII., rac nova Ltb. V. ſotto l'Anno MCCCCLXX. O
coglieſi, che ſul fine dell'Anno ſteſſo fu quel berto Folieta negli Uomini chiari della Li
la ſcritta, che però era già attora il Corte guria ; l'Ughelli ne' Veſcovi di Nebio; ed
ſe a Genova ritornato, - Altri & c. - - -
Del Fregoſo può vederſi l' Ughelli ne' no dette da me nelle Memorie di Dioniſio
Veſcovi di Gubbio, e negli Arciveſcovi di Faucher.
Salerno: il Folieta negli Elogi degli Uomini (61. ) Lettera al Faucher ſegn. Num. CXI.
Chiari della Liguria; e il Padre Abate Sar olim ad Pag. 229.
ti de Epiſcopis Eugubinis a Pag. 216., e ſe (62.) Lettera ſteſſa al Faucher, ed altra
dalla Religione, doveſſe Egli entrar cogli altri in egual porzione (64).
Lo ſteſſo Anno MDXXVIII. fu eſſo deſtinato Abbate di San Pietro di
Perugia ( 65.), ch Ei governò ſino all'Anno MDXXXII., paſſando poi
a regger quello di San Giorgio Maggiore di Venezia. (66.)
Avevano i Religioſi di quel Monaſtero nel cadere del Secolo quintode
cimo precedente incominciato a dar nuova forma e più elegante alla Lo
ro Iſola, che come può vederſi dalla rariſſima Carta di Venezia di Al
berto Durero, o come vogliono piuttoſto alcuni Critici di Andrea Man
tegna, nell'Anno MD. ( 67.) conſervava ancora l'antica ſtruttura. Ave
vano gettate già le fondamenta , ed erette le mura maeſtre dell'auguſto
Dormitorio, cui a compiere diede toſto mano il noſtro Abbate, come
intendentiſſimo, ch'Egli era d'Architettura ( 68. ) ; ed infatti il vide
ridotto a coperto ſotto il ſuo governo (69. ), nel quale altri incremen
ti avrebbe certamente dati al Monaſtero, ſe una mal avventurata Lite col
Fiſco, dopo averla agitata per qualche anno, non lo aveſſe ancora co
ſtretto a vendere alcuni Fondi per ricuperare uno Stabile ſulla medeſi
ma Iſola edificato, e per ſentenza del Giudice quaſi interamente perdu
to . (7e.) -
Ven
(6 4.) Dal Teſtamento della Sigiſmonda nell' d'Architettura ſi vede da una ſua Lettera
Archivio de Signori Corteſi. ſegnata Num. CXXXV., olim ad Pag. 142
( 65. ) Puccinelli Chronologia Abbatum C 69. ) Memorie nell'Archivio di San Gior
Generalium Congreg. Caſin. & c. Pag. 79. gio Maggiore,
(o6.) Flaminius Cornelius Eccleſ. Venet. (zo.) Altre memorie in detto Archivio in
Decad. XI. Par. I. Pag. 196. : Fortunato ol Proceſſo particolare.
mo: Hiſtoria Monaſteri Sancti Georgii Ma (71.) Tanto raccoglieſi dai Dialoghi d'An
joris MS. nella Libreria di eſſo Monaſtero; tonio Bruccioli della morale Filoſofia ſtampati
ed altre Memorie ivi pure manoſcritte, nel MDXXXVII. Lib. I. Dialogo XI.
( 67.) Veggaſi intorno a queſta Carta il To (72. ) Lettere volgari del Bembo Vol. I. O
no XII. delle Memorie per ſervire alla storia pere Tom. III. Pag. 42.
Letteraria d'Italia.
(73.) Libro Maeſtro di quell'Anno del Mo
( 68-) 9aanto il Corteſe foſſe intendente naſtero di San Giorgio : e Lettera Italiana
l) 2 del
28 V I T A.
Non
Verona il dì xVI. Febbrajo MDXXXVI. Que (zé.) Uno ſolo di queſti Brevi ſi conſerva
ſta Lettera con altre molte del noſtro Grego nell'Archivio de Signori Corteſi, e porta la
rio allo ſteſſo Cardinale ſi conſerva nell'Ar data de'XIX Luglio del MDXXXVI., e noi
chivio ſegreto Vaticano, da dove colla per lo daremo in fine di queſta Vita per eſteſo fra'
miſſione della Felice Memoria del Regnante Documenti al Num. I. Per altro, che tal Rre
allora Sommo Pontefice Clemente XIII. , ot ve foſſe replicato ſi rileva da Lettera del Cor
tenutami dalla buona Memoria dell'Eminen teſe al Contarini data li XXVII. d'Agoſtº
tiſſimo Cardinale Tamburini, e coll'aſſiſten di quell'Anno nell'Archivio ſegreto Vatica
za del dottiſſimo Monſignor Garampi mio buo 0
(31.) Epiſtolarum Reginaldi Poli Par. I. data nel MCDIV., e che fu ſoppreſſa da Cle
in Diatriba Cap. VI, Pag. 353. &c., & ſeq. mente IX. nel MDCLXVIII , come può riſ
C 82.) ini Poli Par. I. Pag. 485. contrarſi nelle Chieſe Veneziane del Corna
ro alla Decade XL
C 83. ) Nelle Note alla Vita del Sadoleto
ſcritta da Antonio Florebello, e dallo ſteſſo (84.) Fra quelle, che ſi conſervano nell'
Abate Coſtanzi premeſſa alla ſua Edizione Archivio ſegreto Vaticano, ed è la medeſima
delle Lettere del Sadoleto in IV Volumi pub da noi ſopraccitata. Con queſta confronta una
blicata in Roma nel MDCCLIX., e nel ſeg. del Polo ſcritta da Ruvolone l'ultimo d'A
MDCCLX. Pag, 56. & c., e ſegg. nelle No goſto. (Epiſtolarum Poli Par. I Pag. 479. )
te medeſime a Pag. 54. Lo ſteſſo per altro di (85') Altra Lettera fra quelle dell' Ar
ligente e accurato, quanto dotto, ed erudito chivio ſegreto Vaticano al Cardinale Conta
Annotatore ha preſo un'abbaglio per equivoco rini data da Gubbio. Anche il Polo in quel
circa il noſtro Don Gregorio, chiamandolo A tempo era ancora in viaggio, e alli X. di Ot
bate di San Giorgio in Alga , in cambio di tobre ſi trovava in Siena (Epiſtolarum Poli
dirlo Abate di San Giorgio Maggiore, dove Par. I. Pag. 483. ). Da queſte due Lettere
dall'Anno CMLXXXII ſin'oggi hanno ſem è manifeſto eſſerſi ingannato il Dudicio, che
pre dimorato i Benedettini; laddove nell' I nella Vita del Polo ( Num. IX. nello ſteſſo Vo
ſola di San Giorgio in Alga vi abitava una lume di Lettere Pag. 13.) afferma averfatto il
9ºngregazione di Canonici, che da quell'I Polo col Corteſe quel viaggio di compagnia :
ſola ſteſſa portava il Nome, perchè ivi fon inganno però, che deve attribuirſi al Becca
tel
3o V I T A.
poſta
tello nella Vita dello ſteſſo Polo. (Inter eiu del contarino de'xv di Febbraio di quell'An
ſdem Poli Epiſtolas Par. V. Pag. 364. ), no ſtampata fra quelle del Polo º ºg,483.
che fu dal Dudicio tradotta. (s9.j Pallavicino e ſtoria del Concilio di
(86) Vitae, S& Res geſtae Pontificum Roma Trento Lib. IV. -
norum, & S.R.E.Ca " del Ciaconio, conti (9o. ) La riferiſce il Ciaconio al Tomo III.
nuate dall'OldoinoT.III.Col.6oo.,& ſeg.e altri. citato. Col. 568.
( 87.) Lettera del Corteſe al Contarino fra (91.) Così ſi eſprime Antonio Caracciolo
quelle dell'Archivio ſegreto Vaticano data da Cherico Regolare nella ſua manoſcritta Vita
Eugubio alli V. di Aprile MDXXXVII, di Paolo IV, citata dall'Armellini Biblio
(s8.) Tanto è manifeſto da una Lettera teca Caſineſe Par. I. Pag. 185.
V I T A. 31
s Bem
Bembo gli fu aſſai raccomandato. (1 o 1.) Ma pochi meſi dopo ſoffrì gra
viſſimo cordoglio in vedere il ſuo Monaſtero tutto inondato dalle Acque
del Po a motivo di aver rotto quel fiume nel dì IV. Novembre a Mi
raſole nel Luogo detto cornione: e benchè non ha dubbio avere il Mo
naſtero ſofferto qualche danno, la vigilanza però , e la provvidenza del
noſtro Abate impedì, che non ne ſuccedeſſero de maggiori. ( 1o2.)
Riparati i danni dell'Inondazione, ſembra ch'Egli prendeſſe a rego
lare le Fabbriche di quel vaſto Monaſtero, e dar voleſſe compimento al
la maeſtoſa Libreria ( 1o3. ), forſe prima ideata dall'Abate Giovanni
Cornaro. ( 1 o4.) Nol fece però per eſſerſi valuto delle Colonne, che a
quel ſuperbo Edifizio ſervir dovevano, nel riſtorare, o piuttoſto rinovare
coll' aſſiſtenza del celebre Giulio Romano la Chieſa del Monaſtero, la
di cui Fabbrica da quarant'anni giaceva : ( 1o5. ) ed è coſa da ſtupirſi,
come poteſſe Egli a tante coſe badare nel tempo iſteſſo, ch'Egli era in
continui viaggi per le occorrenze della ſua Congregazione. ( 1o6 ) L'
abilità ſua in ogni genere di maneggio, e le ſue grandi aderenze dovean
eſſere la cagione, che così foſſe occupato ; ma Egli, cui lo ſtudio facea
le ſue ſole delizie, deſiderava eſſere allontanato dalla Lombardia , e de
ſtinato in qualche luogo di ſolitudine, fra i quali quel della Cava del
Regno di Napoli ſarebbe ſtato di ſua ſingolar ſoddisfazione. (1 o7.) Non
parve però bene a ſuoi Religioſi di compiacerlo, che anzi nel Loro Ca
pitolo Generale del MDXL., oltre il confermarlo nel governo del Mo
naſtero di Polirone, lo eleſſero di bel nuovo per uno de Viſitatori del
la Congregazione ( 1 o8. ) , qual Viſitazione dalla ſua Congregazione de
ſtinatagli fu forſe malamente interpretata per una viſita Apoſtolica. Vi
ſita
Anno MDXXXVIII. Veggaſi la vita di Pie 35. dice, che fu ſolamente fatta riſtorare dal
tro Maſſolo nell' Eſtoria degli Scrittori Vene Corteſe, ma il Lucchino Cronica citata cap.
ziani di F. Giovanni degli Agoſtini Min. xC. aſſeriſce, che fu rinovata. Io nel mio
Oſſer. Tom. II. Pag. 577. calendario Polironiano illuſtrato a pag. 4o.,
C 1or.) Lettera ſopraccitata del Bembo. e 66. ho creduto doverſi aderire al Lucchino
( 1o2.) Benedetto Lucchino: Cronica dell' come a quello , che ricevette il primo Abito
ºrigine, e º azioni della Conteſſa Matilda. monaſtico, e la Cocolla ancora dal Corteſe,
Cap. XCVII. avendo fatta la ſua Profeſſione appunto nell'
( 1o3. ) Lo ſteſſo Corteſe in una ſua Let Anno medeſimo, ch'Egli ſcrive eſſerſi data
tera ſegnata Num. CXXxv, olim ad Pag. mano a quell' opera.
14z ſembra, che parli di queſte Fabbriche, (1o6.) sua Lettera al Contarino del dì
e di quella Libreria. zXVII Marzo MDXL. nel più volte citato
( ro4. ) Lucchino : Cronica ſopraccitata Archivio ſegreto Vaticano.
Cap. LXXXIX. Vegganſi ancora le mie Me (roz.) Altra Lettera al Contarino de XXIV.
morie intorno all' Abate Cornaro ſtampa Aprile MDXL, nel ſuddetto Archivio ſegreto
te nella nuova Raccolta d' Opuſcoli ſcien Vaticano.
tifici, e Filologici Tom. Il pag. 279. (1 o8.) Altra al medeſimo de II. Maggio
- (1o5 ) Il Bacchini nell' Iſtoria del Mona di detto anno nello ſteſſo Archivio.
ſtero di S. E nedetto di Polirone Lib. I. Pag.
.
V I T A. 33
ſitatore Apoſtolico di tutta Italia eſſere Egli ſtato deſtinato da Paolo III.
per ſuggerimento del Cardinale Carafa ha detto l' Armellini nella Bi
blioteca Caſineſe ſull' autorità di Antonio Caracciolo Cherico Regolare
nella ſua Vita inedita di Paolo IV. : ma io non ne ho trovato verun
fondamento , nè ha biſogno il Corteſe, che falſi pregi gli ſi attribuiſca
no, abbondando Egli abbaſtanza di fatti veri, e pregevoli. E per ve
rità mentre il Corteſe per il ſuo inpiego di Viſitatore della Congrega
zione Caſineſe dalla ſua Religione per la ſeconda volta affidatogli, come
già abbiamo detto, ſi trovava in Genova, giunſero a lui raddoppiate Let
tere dei Cardinali Farneſe, e Contarino, che il chiamavano a Roma.
( 1o9. ) -
(1og.) Lettera al Contarino de X. Otto nati Cardinali al Papa, che ſta manuſcrit
bre MDXL, conſervata nell'Archivio mede ta nella Vallicelliana di Roma nel Codice
ſimo. ſegnato L. 4 , la quale ci fu gentilmente
( i 1o.) Tutta la narrazione di queſto fat comunicata da un amico, e ſtimiamo a
te l' abbiamo raccolta dal Libro IV della propoſito inſerirla intiera negli aggiunti De
Storia del Concilio di Trento di sforza Pal cumenti al Numero II.
lavicinº, e da una Lettera dei tre nomi
P.
34' v I T A .
gli
(1 1 1.) Nel Codice medeſimo ſta pur que detta Lettera trovaſi fra le noſtre ſegnata
ſta Lettera del Cardinale Brunduſino, ma Num. CXXXVIII. , e l'Armellini non du
con altra direzione, cioè al Cardinal Far bita d' aſſerirlo francamente nella ſua Bi
neſe a Viterbo, forſe perchè ad Eſſo pure fu blioteca Caſineſe; dicendo di più, che vi ſo
mandata. L'Autografo dell'Archivio ſegre ftenne graviſſime fatiche.
to Vaticano, da cui noi ne abbiamo avuta (114.) Cio raccoglieſi dalla ſopraccitata
copia per gentilezza di Monſignore Garam Lettera del Faucher.
pº, porta la direzione all'Ardinghello. Noi (115.) Ciò ſi fa manifeſto dalla Lettera
la daremo intera fra i Documenti al Nu ſcrittagli dal Cardinal Bembo , quando il
r2gero III,
corteſe fu promoſſo al Cardinalato . Bembi
( 1 12.) Ciò ſi raccoglie dalle ſue Lettere Epiſtolar. Familiar. Lib. VI. Epiſtola CXV.
di quell'anno al Cardinale Contarins fra opere Tom. IV, pag. 255., quae inter noſtras
quelle dell'Archivio ſegreto Vaticano. eſt Epiſtola CXLV.
(1 13. ) Che nel MDXL,, o nel MPXLI. ( 1 i 6.) Uno di queſti fu Dioniſio Faucher
foſſe ſtato il corteſe per verità in Germania ſuo cariſſimo diſcepolo, come raccoglieſi da
ſembra , che ſi raccolga da una lettera di due ſue Lettere allo ſteſſo Corteſe a pag. 1 17.,
Dioniſio Faucher a pag. 276 della Crono e z8, dalla Par. II. della Cronologia Sac.
logia Lerineſe di Vincenzo Barrali, e la ſud, Inſul. Lerineſe del monaco D. Vincenzo Bar
- , rali,
V I T A. 35
ta
rali, le quali due Lettere ſono fra le noſtre neſciat quaecumque in magno, 8 bono Sa
al Num. CXXXIX. , e CALIV. cerdote poſtulanda ſunt, omnia in eo excel-.
( 1 17.) Veggaſi la Lettera VI del Lib. XV lenter ineſſe, ingenium, eloquentiam , do
delle Latine del Sadoleto, o ſia la Lettera trinam , & quae his quoque laudabiliora
CDVIII. ſecondo l'edizione del Coſtanzi, la ſunt , quoniam chriſtianis moribus ſunt pro
quale leggeſi a pag. 359. della Parte III. priora , pietatem praeterea, continentiam ,
Lo ſteſſo ſi conferma da una Lettera ſcrit- religionem. Neque vero aliter de eo San
ta al Sadoleto dal Bembo di Padova li XVIII. 6titas ſua judica vit, tum cum eum vocandum
Gennaro MDXXXIII. fra quelle del sado- in Conſilium maximarum rerum putayit .
leto nella edizione del Coſtanzi al Num. Hunc igitur ego in ſupplendo Cardinalium
CLXVIII. alla pag. 1o9. della Parte II. Collegio Sanctitati tu e vehementer cupio
(1 18.) Lettera del Flaminio fra quelle di eſſe commendatum, & eo magis, quod Fe
diverſi al Bembo ſtampate in Venezia per derico Fregoſio tanto, 8 tam praeſtanti Car
il Sanſovino Lib. I. pag. 49. dinali nuper amiſſo, dolorem, quem ex il
(1 i9. ) Bembo : Lettera citata. lius morte incredibilem accepimus, hujus ho-,
( 12o.) Beccatelli: Vita del Cardinale Ga- nore, ſi tua voluntas fieret, conſolabimur.
ſpare Contarini S. XIII. (122.) Sadoleto: Lettera citata.
C 121. ) Epiſtolar. Lib. XII. Epiſt. Oper. ( 123.) L'Armellini nella Biblioteca Ca
Tom I. pag. 18. qua inter noſtras eſt CXXXVII. ſneſe dice, che fu creato Cardinale nel di ul
Is autem eſt ( queſte ſono le formali parole timo di Maggio, moſſo dall'autorità dell'
del Sadoleto al Pontefice ) Gregorius Corte- Oldoino, che incolpa di errore coloro, che
ſius Abbas, de quo nemo eſt profeito, qui diconlo creato ne' IL di Luglio: e quanto al
E 2 me:
36 V I T A.
meſe di Luglio. Egli ha certamente ra della lor Profeſſione , ſotto il nome del Cor
gione , ma non così quanto al gior teſe vi è la ſeguente nota : Hic dum Abbas
no, venendo quel giorno, e meſe conferma erat hujus Monaſterii, dumque hic Comitia
to e dalle memorie dell'Archivio de' Signo Generalia agebantur , nonnullaque pate
ri Corteſi, e dalle Matricole iſtoriate della retur, in numero Cardinalium ex inopinato
Congregazione Caſineſe, che ſi trovano ma adoptatus fuit ; Vir apprime eruditus, ſed
noſcritte in diverſi Monaſteri, e dalla citata in Graecis Litteris praecipue. Io non ſo qual
Lettera del Bembo, e da altre gratulatorie fondamento poſſa avere queſta Annotazione,
a Lui ſcritte, e dalla ſteſſa Lettera del Pon tanto più , che non ſembra poſſibile, che ai
tefice, che pure viene dall' Oldoino rappor due di Giugno continuaſſe tuttavia il Capi
tata , e che leggeſi colla riſpoſta fra le Let tolo Generale del Caſineſi, -
tere del Corteſe, che è ſegnata Num. CXL. ( 126.) Molte di queſte Lettere di congra
olim ad Pag. 269. tulazione colle riſpoſte del Corteſe furono pub
( 124.) Lettera del Pontefice citata, nella blicate colle altre ſue. Quella poi del Doge
quale aſſai loda il noſtro Cardinale. Nell'Al Lando, che non fu ſtampata, conſervaſi nell'
bero al Num. XLII. è notata queſta ſorella Archivio de Signori Corteſi in Modona, e
del noſtro Cardinale, che fu madre del Bellen la riſpoſta del Cardinale leggeſi in un Codi
sini, che a Lui portò la Berretta Cardinalizia. ce Cartaceo del decimofeſto Secolo , conte
( 125. ) In una Matricola del Monaſtero mente Lettere di molti uomini Illuſtri, e già
di San Benedetto, nella quale ſono regiſtra poſſeduto dal Profeſſore Facciolati di chia
ti i nomi di quelli che profeſſarono la vita riſſima memoria , da cui fu donato alla Li
religioſa in quel luogo coll' anno , e giorno breria del Seminario di Padova. Io ne ten
go
V I T A. 37
go una copia comunicatami dal dotto, e gen pure ſta la Lettera del Cardinale, che qui
tile Sacerdote Don Jacopo Morelli Venezia indichiamo, non che quella de Signori Con
no ; e queſta comunicataſi da me ai Signo ſervatori a Lui, le quali noi abbiamo unite
ri Corteſi, ſi dà ora alle Stampe unitamen alle altre ſue Italiane.
te a quella del Doge Lando fra le Epiſtole ( 128.) Ciò rilevaſi dagli Atti più ſoprac
Latine ai Numeri CLV. , e CLVI. citati, e che altre volte citeremo del litigio
( 127.) Tutto ciò raccoglieſi dal Libro in fra Erſilia ſua Nipote, e di Lui Famiglia
titolato: A6ta Reformationum, Conſiliorum, rz »
& Proviſionum Magnifica Civitatis Mutinae (129.) Da varii Documenti eſiſtenti nell'
ad Annun MDXLII. deſcripta per Andream Archivio de Signori Corteſi.
Mazolum, & Andream Barocium Cancellarios ( 13o.) Dal Teſtamento di eſſo Bartolom:
dictae Magnifica Civitatis , eſiſtente nell' meo, e da altri Documenti favoritimi dal
Archivio ſegreto della Città di Modona, dove Marcheſe Corteſe. -
38 V I T A .
letterate Donne del ſuo tempo. (131.) Ma ben di più gran momento
fu l'affare concluſo dal noſtro Gregorio a pro della ſua Patria nel dì
primo di Settembre in compagnia dei Cardinali Morone , e Sadoleto,
che a tal fine nel dì XXX. d'Agoſto ſi era ridotto alla Patria ( 132. ) ,
e del Veſcovo allora di Fano, poi Cardinale Pietro Bertano anch'eſſo
Modoneſe.
Le novità introdotte da Lutero nella Germania davano motivo di di
ſcorrere aſſai non ſolamente colà , ma in tutta l'Europa , e in Italia
ancora, dove ſe molta ſtata non foſſe la vigilanza, forſe non minori, che
altrove, ne ſarebbono ſtate le ſuneſte conſeguenze. Erano i diſcorſi egual.
mente comuni fra il volgo, e fra i dotti, e le mancanze delle perſone
religioſe pur troppo a dir vero in que tempi rilaſſate n'erano l'ordina
rio ſcopo. Come però le perſone di lettere ne diſcorrevano più ragiona
tamente, dietro le quali ſuole andare il volgo all'impazzata, cosi ſopra
di quelle più attentamente vegliavano coloro, a quali apparteneva la cus
ra di ſoſtenere la Religione, nè laſciavano di chiamare a rigoroſo ſquit
tinio ogni loro detto, e fatto. Tali ſoſpetti nacquero ancora contro Mlo
dona, dove non men liberamente , che altrove ſi diſcorreva , e in mag
gior oſſervazione erano alcuni Letterati, che colà fiorivano, e in una
Accademia ragunavanſi . Male di loro ſi penſava in Roma, e preciſe
commiſſioni di là erano ſtate mandate al Veſcovo, e all'Inquiſitore, ac
ciò foſſe chiamata ad eſame la loro dottrina . Si fece un tale eſame, nè
ſi trovò, che alcuno foſſe inſetto di maſſime , e ſentimenti biaſimevo
li. Quindi è, che fu preſo l'eſpediente allora uſitatiſſimo di fare ſot
toſcrivere ad eſſi , e a tutti gli altri ſoſpetti un Formolario mandato da
Roma, e in più Articoli diviſo, a quali fece il Sadoleto col ſuo elegan
tiſſimo ſtile la Prefazione, ſoſcrivendoſi poi ad eſſi li Conſervatori della
Città, e i Letterati dell'Accademia, ſiccome fu loro da que Porporati
propoſto , onde liberare i loro Concittadini dalla taccia non ſo ſe dalla
malignità , o dall'ignoranza di taluno ad eſſi impoſta. (133. )
Di
(131.) Ne Dottori Modoneſi pag. 2oz., do- , Degna, che ſi celebri in proſe , e iº
ve riferiſce li ſeguenti verſi in lode di Lei rime.
inſeriti da Giulio Arioſto nel ſuo Poemetto - --
avve
-
( 135. ) La Bolla del Papa, colla qua- (138.) Ioannes Bapt. Marus: ad Supple
le gli conferì il Titolo, ſarà da noi ri- mentum Placidi Romani de viris i"
ferita fra i Documenti al Numero V. bus Caſinenſibus impreſſ Romae annoMDCLV.
( 136.) Oldoino nelle Vite de' Pontefici, ad pag. 35. citato dall' Armellini Bibliot.
e Cardinali parlando del noſtro Grego-
º 40 e
ci Par. I pag. 184
( 137. ) Ughelli nel Tomo I dell' Italia
4o V I T A.
avvenuto per eſſerſi egli tenuto lontano dagli Ordini Sagri , (139.) for
ſe perchè ben conoſceva, non oſtante le comuni ſcoſtumatezze d'allora,
che non bene conveniva alla ſantità di quelli tenerſi a fianco una don
na , e quel ch'è peggio, donna altrui, ſiccome egli fece di Giulia Fo
rina, moglie di Franceſco Perez Capitano, e Pretore di Tocco , dalla
quale ebbe anche una figlia, partoritagli nel dì primo Novembre dell'
anno MDXXIX., la quale nel batteſimo fu chiamata Erſilia, (14o.) che
riuſcì poi Donna di molte Lettere, e di gran maneggio, e d'invitta
coſtanza : le quali di lei virtù facendoſi conoſcere ſin dalla ſua più tene
ra età, induſſero il Padre a chiederne , ed ottenerne la legittimazione
ne XV., e XXVII. di Giugno del MDXLI. da Ranuccio Farneſe Prio
re di Venezia, e dell'Oſpitale di San Giovanni Geroſolimitano, giuſta
l'ampliſſima facoltà avuta da Paolo III. , e dal Veſcovo Tommaſo Con
te Palatino a tenore de Privilegi a eſſo dall' Imperadore conceduti ; e il
noſtro Cardinale a non iſdegnare di riconoſcerla per Nipote, e di vi
vere con eſſo lei in comunanza d'alloggio, e di Beni sì vivente , che
morto il di lei Padre, li di cui coſtumi però erano dal Cardinale di
ſapprovati , e condannati. (141.)
Infatti abitavano Eſſa , e Jacopo in una Caſa di propria ragione nella
Piazza del Parione; ma non eſſendo queſta ſufficiente per la loro Fami
glia, e per l'altra del Cardinale, che tra Famigliari, e ſervitori mon
tava a cinquantanove ſ" fra le quali molte d'illuſtre ſangue, ſic
come Jacopo Corteſe ſuo cugino, Girolamo, Giovanni, e Annibale Bel
lencini ſuoi Nipoti, Ippolito Bentivoglio, Antonio Livizzani, e Luigi
Montecatino, fu preſo a pigione da Jacopo il Palazzo de Gottofredi
contiguo alla ſua Caſa, colla quale ſi aprì la comunicazione, e il Car
dinale fermò in eſſa il ſuo alloggio, giacchè era egli riputato più neceſ
ſario ai biſogni della Chieſa univerſale , che al governo della particola
d' Urbino. Infatti lo voleva il Pontefice a ſe vicino, e nell'anno appreſº
fo movendo il Papa da Roma ai XXVI. di Febbrajo, (142.) per por
tarſi a conferire coll' Imperadore Carlo V. ſopra la tanto deſiderata ,
tanto maneggiata, e non ottenuta pace col Re delle Gallie Franceſco I,
lo
(139.) Jacopo, le di cui notizie ſi ſono trat- Corteſi molti Documenti ſi conſervanº intor
te tutte da autentici Documenti nell'Archi- no all'Erſilia, Donna, che per la ſua dot
vio de Signori Corteſi, non era certamente trina, per la ſua coſtanza, e per le altre
in Sacris l'anno MDXXVIII. , nel quale ai ſue rare doti meriterebbe, che alcuno ſi pi
XIX. Novembre ottenne da Clemente VII, gliaſſe la cura d'illuſtrarne le memorie.
Bolla di conceſſione di poter ritenere più Be ( 141. ) Lettera al Cardinale Contarino
nefici, e di non poter eſſere obbligato a pren degli VIII Marzo MDxxXVI nell'Archivio
dere gli ordini Sagri dentro lo ſpazio di ſet ſegreto Vaticano. -
te anni, - -
(142.) Pallavicino: Storia del Concilio di
(14o,) Nell'Archivio medeſimo de'signori Trento Lib. I. Cap. II. -- -
º y I T A. 4I
(143) Atti di Cauſa ſeguita dopo la mor morie eſiſtenti nell'Archivio medeſimo.
se del Cardinale: ſtanno nell'Archivio Cor ( 147) Nel medeſimo Archivio de' Signori
teſe. Corteſi pure ſi conſervano autentiche e la Do
C 144.) Il Documento ſta nell'Archivio de' nazione de Monaci , e la Bolla di confer
Signori Corteſi. ma di detta Donazione, qual Donazione ſi
( 145.) Si ha pure la Bolla di tal Colla incontra pure ne' Documenti ſerbati nell'Ar:
aione nell'Archivio Corteſe. chivio di quel Monaſtero.
4 146.) Tutto ciò coſta da autentiche me
F
42. V I T A.
(148.) Ei Ricapiti di queſta Rinuncia, e (149.) Eſiſte tal Bella nell'Archivio del
delle altre indicate in appreſſº ſi conſervano Capitolo dei Canonici della cattedrale di
nel ſuddetto Archivio Corteſe. Modona.
S
V I T A. 43
Polo data in Roma nel dì XXX., colla quale lo prega ottenergli dal
Commiſſario Generale de Cappuccini un Predicatore di quell' Ordine,
che agli Urbinati annunziaſſe la Divina parola ne tempi dell'Avvento,
e della Quareſima. (1 so.) Poco più per altro poteva egli fare per quel
la Chieſa, concioſſiachè ſi ſentiva omai vicino a mancare, nè però la
ſciava di applicarſi continuamente allo ſtudio, e d'approfittarſi di quel
moltiſſimi libri, che ſeco avea dal Monaſtero di S. Benedetto di Poliro
ne traſportati, e di quegli altri numeroſiſſimi , de quali avea fatto ac
quiſto in Roma. (151. ) Dava però anche tempo alle coſe ſue domeſti
che, ch' egli penſava diſporre prima di uſcir di vita, ond'è che otten
ne la permiſſione dal Ponteſice di teſtare nel dì XIV. d'Aprile del
MDXLVII., ed eſteſe il ſuo Teſtamento ai XXX. d'Agoſto MDXLVIII.
(152.) Volendoſi però ſpogliare di ogni attacco prima della ſua morte,
e impedire per quanto potea i litigi, che prevedeva forſe potere eſſer
moſſi ( come infatti moſſi furono dopo la ſua morte ) dall' Erſilia ſua
Nipote con atto rogato li XV. Febbraio del medeſimo anno ceſſe tutte
le ragioni de' Beni patrimoniali, e de Fedecommeſſi a quelli , a quali
Per natura doveano , lui morto, appartenere. ( 153. )
Nel ſuo Teſtamento poi beneficò li ſuoi Famigliari colla diviſione del
ſuo ſpoglio, detratti alcuni particolari legati ad alcuni di eſſi, ed il pa
gamento di un conſiderabile debito a Girolamo Bellencini ſuo Nipote .
De Fondi poi, e d' ogni Bene immobile laſciò erede Giannandrea figlio
di Giovanni Corteſe ſuo Cugino, e deſtinò ſuoi Commiſſari li Cardi
nali Polo, e Gambara, e l'Arciveſcovo di Sorrento Maſtro di Camera
del Papa. -
do
Lib. IV della nuova fcelta di Lettere di di gonſ nel Libro Il pag. 141 dell' Edizione
verſi nobiliſſimi uomini, ed eccellentiſſimi nell'anno MDXLVIII. in 8. Venetiis ex Of
ingegni di M. Bernardo Pino in Venezia ficina Eraſmiana Vincentii Valgriſii.
MDLXXXII, in 8. , qual Lettera noi la (156. » Lettere Lib. V. Vol. I. Opere Tom.
remo fra i Documenti f"
il Num. VI. Era III. pag. 4o -
ſtato il Geronda Famigliare del Corteſe, cui (i 5z.) Inter Epiſtolas Gregorii Corte
per tale effetto raccomandato lo avea Mare ſti, qua eſt Epiſt. LXXV. , olim ad pag.
Antonio Flaminio con alcuni verſi, che leg 1 2 7. -
V I T A. 45
dove del Corteſe, e delle ſue Lettere ſi eſprime così: », De quelque
, cotè qu'on le regarde c'etoit ſans difficultè un grand homme . Ses
, Lettres ſont une excellente peinture de ſes excellentes qualitès, & de
, ſes eminentes vertus . . . . . on y voit combien Cortes etoit ſeavant
, dans les langues Greque, 8 Latine, une profonde doctrine, une beau
,, tè d'eſprit ſinguliere, une grand politeſſe, 8 une ſolide pietè . . . ..
,, Cet excellent homme mourut dans de grands ſentimens d'humilitè. “
Non ſono differenti i giudici degli altri Dotti, ma gli addotti baſte
ranno ai noſtri Lettori. Di queſte Lettere ven ha una ſola, e rara E
dizione fatta eſeguire dalla Erſilia di lui Nipote a compiacenza de Let
terati di quel tempo, e principalmente di Gian Girolamo Catena, (158.)
la quale è in forma di quarto, e porta il ſeguente Titolo :
Gregorii Corteſii Mutinenſis S. R. E. Presbiteri Cardinalis Epiſtolarum Fami
liarium Liber.
Ejuſdem Trattatus adverſus negantem Beatum Petrum Apoſtolum fuiſſe Ro
me ad Adrianum VI. Pont. Max. duplici annexo indice : quorum alter no
mina eorum ad quos Epiſtole miſe ſunt, reliquus vero ſcitu digniora comple
ttitur. Venetiis apud Franciſcum Franciſcium Senenſem MDLXXIII.
Epiſtole così eleganti meriterebbero una Edizone più corretta, e una
nuova facendoſene , ſi potrebbe di molto accreſcere e con qualche Let
ra dello ſteſſo Corteſe, e molto più con quelle d' altri a lui , che non
“ſono in queſta Edizione, e verrebbono ſomminiſtrate dagli Epiſtolari del
Polo, del Sadoleto, del Longolio, d' Iſidoro Clario, e di Dioniſio
Faucher , e forſe da altri.
Quanto alle Lettere Italiane noi abbiamo procurato d'unirne un vo
lume per noſtro ſtudio, e ſono quelle , che ſin ora abbiam ſaputo ri
trovare , cioè due al Cardinal Bembo, e ſtanno nelle Lettere da diver
ſi ſcritte allo ſteſſo, e ſtampate in Venezia nel MDLX. dal Sanſovino,
fra mezzo le quali una ve n'ho collocata dello ſteſſo Bembo tratta dal
le di lui Opere: a queſte ſeguono ventotto Lettere ſcritte dal Corteſe
al Cardinale Contarino, che non ſenza fatica ho potuto ottenere dall'
Archivio ſegreto Vaticano. A queſte tien dietro una Gratulatoria della
Città di Modona al Corteſe, colla di Lui riſpoſta tratte dall'Archivio
ſegreto di quella Comunità , e finalmente una ve n' ho aggiunta al no
ſtro Cardinale ſcritta da Claudio Tolomei , e ſta fra le Lettere di que
ſto Autore ſtampate in Venezia dal Giolito nel MDXLVII. Poche per
verità ſono queſte Lettere, ma in qualche modo poſſono ſupplire al Vo
lume indicatoci da alcuni di coloro, che hanno teſsuto il Catalogo del
le
dal
( 159.) Par. I. Pag. 184 (161-) Edizione del Padre Calogerà Tom.
( 163, stampata nel MDCXVI Lugduni il pag. 2oi
ſu inptibus Petri Rigaud in 4 (º2.) Giornata ſeconda pag. 245.
v I T A. 47 /
Altra Ode parimente Safica ſi legge fra le ſue Lettere a pag. 162.
Ad Divum Honoratum pro Graſſenſi Pontifice Hieroſolymam navigante. Altra
finalmente da lui compoſta prima, che foſſe Monaco, e però col nome
di Gian-andrea in lode di Paolo Corteſe abitante in Toſcana in S. Ge
miniano ſi legge al principio del Libro intitolato Corteſi Pauli Libri Ip.
in quibus completitur omnia tum , que ſunt apud Divos Auguſtinum , Hie
ronymum , Chryſoſtomum & c., tum qua Divus Thomas, Magiſter Sententia
rum , ci eſus loci reliqui habent. Baſilea per Henricum Petrum MDXL. (in
Foglio ); nè altri verſi di lui ho io potuto trovare. Il Ricordato però
( 163.) dice , ch Egli compoſe molti Inni, e Verſi di più ſorte ; e l'
Armellini al Num IV. riferiſce aver compoſto il noſtro Gregorio Quam
plurima Carmina in laudem Divi Petri Apoſtoli, qua impreſſa reperiri autu
mat Placidus Romanus in ſupplemento de Viris illuſtribus Caſinenſibus Cap.
XXXI , e al Num. XIII. Hymnorum diverſorum Liber I ; e il Padre Mae
ſtro Franchini Minor Conventuale in certe memorie di Letterati Modo
neſi, che laſciò manuſcritte, e che ſi conſervano nella Biblioteca de ſuoi
Religioſi in Modona: Poemata quaedam Calicolaum Regi dicata; l'Oldoino
(164.) Poemata quaedam ad imitationem Catulli. Anche Girolamo Briani
( 165.) riferendo l' Opere del noſtro Cardinale ſotto il Numero IX re
giſtra : Hymnorum, o carminum Liber. , qual Libro d'Inni eſſere ſtato
ſtampato ſuppone Antonio Teiſſier, (166.) ch'io però credo s'inganni,
quando come ſtampate ci indica tutte le Opere del Corteſe, ſenza però
indicarne nè il luogo, nè l'anno della pubblicazione, nè il nome dello
Stampatore.
Due Opere in genere di Storia ſi riferiſcono del noſtro Cardinale: la
prima ſegnata dall' Armellini ſotto il Numero XIV. porta queſto Tito
lo : De Direptione Urbis Genovenſis, nella quale deſcriſſe il ſaccheggio di
quella ricca Città da noi nella Vita ricordato, qual Opera ſappiamo dal
Montfaucon (167.) ſerbarſi inedita nella Biblioteca Reale di Parigi, Co
dice 1o435. L'Altra poi, che l' Armellini annovera ſotto il Num. XV.
avea queſta Iſcrizione : De Viris illuſtribus Ordinis Monaſtici Liber I. , di
queſto Libro così notò Arnoldo VVion : ( 168.) Hic erat manuſcriptus ,
coopertus viridi in Bibliotheca noſtra S. Beneditti Mantuani , ut Catalogus
Librorum, qui apud me eſt manuſcriptus in membranis prodit; ex qua tamen
furto ſublatus non reperitur. Il Teiſſier lo aſſeriſce ſtampato , come già
ab
a
(163. ) Iſtoria Monaſtica citata: Giorna- additions. A Utrecht chez Francois Kalma
ºa quarta pag. 459. MDCXCVII. in 12. Partie Premiere pag. 16.
( 164.) Athen. Rom. pag. 291. è 167.) Bibliotheca Bibliothecar. Manuſcri
C 165.) Iſtoria di Modona Lib. VII. ptor. Tom. II. pag. 915.
C 166.) Les Eloges des Homes ſcavans ti (168. ) Lign. Vitae Lib. II. Cap. IX.
rez de l' Hiſtoire de M. de Thou avec des pag. 216, -
º
48 V I T A .
abbiam detto aſſerir egli di tutte l' Opere del noſtro Cardinale da lui
ricordate. Il Padre Lyron aggiugne, che forſe altr Opera in queſto
genere potrebbe aver ſcritto , vale a dire l' Elogio del Cardinale di
Yorch, naſcendo ad eſſo queſto ragionevol dubbio dalla Lettera del Cor
teſe a Girolamo Ghinucci, che è la Lettera fra quelle della vecchia E
dizione a pag. 1o 1
Ora è da dirſi delle fatiche del noſtro Cardinale intorno alla Scrittu
ra, ed i Padri ; e prima d' ogn'altra ricordarſi dee quella, che l' Ar
mellini riferiſce al Num. VIII. , cioè : Novum Teſtamentum vulgata Fdi
tionis corretium, cº reſtitutum Pietro Ricordato, che ſi può conſiderare
per ſuo contemporaneo nella ſua Storia Monaſtica, che ſu impreſſa ſolo
ventiſette anni dopo la morte del Cardinale, fa menzione di queſt' O
ra colle parole ſeguenti: correſſe alla verità Greca il Teſtamento Nuovo
volgato, il quale fu ſtampato da Giunti in Venezia. ( 169.) Io veramente
non ho potuto ritrovare per diligenze uſate una tale Edizione, ma non
vi è ragione per credere il contrario . Veriſimilmente il Corteſe non a
vendo fatto ºProlegomeni, nè Annotazioni, non fù eſpreſſo il ſuo no
me nell' Edizione, e perciò non poſſiamo indagare in qual anno preciſa
mente foſſe eſeguita. Potrebbe eſſere uſcita nel MDLXXII. in 8. unica
Edizione preſſo il Giunti del ſolo Nuovo Teſtamento in que tempi ri
ferita nella Biblioteca Sacra di Jacopo le Long accreſciuta da Criſtiano
Federico Boemero. (17o.) Ma forſe più probabilmente fu l' altra del
MDXXXVIII. in 16. , di cui ven ha un eſemplare nella copioſa, e ſcel
ta Libreria de Somaſchi in Venezia, della qual' Edizione mi piace rife
rire il Titolo ; perchè ſembrami molto corriſpondente a quanto ſi dice
aver fatto il Corteſe intorno al Nuovo Teſtamento: Teſtamentum Novum
juxta veterem Translationem, 5 Graca Exemplaria recognitum, ac diligentiſ
ſime caſtigatum & c. Venetiis ex officina Luca Antonii Junta . MDXXXVIII.
Rettamente ſi dice: juxta veterem Translationem, cº Graeca Exemplaria re
cognitum, perchè la verſione è in molti luoghi differente dalla Vulgata,
e perchè in fine a tutte l'Epiſtole di S. Paolo ſi trova la traduzione di
quelle brevi poſtille , che ſi leggono negli Eſemplari Greci, e ommeſſe
furono per lo più nelle Edizioni della Vulgata, con le quali poſtille ſi
accenna, donde ciaſcuna Piſtola fu ſpedita, e per mezzo di chi
Per ciò che riguarda ai Padri furono certamente le ſue prime fatiche
intorno ad Ilario, ed Eucherio, ond'è che a ragione il Briani fra il
Catalogo dell' Opere di eſſo al Num. IV. riferiſce : Hilarii, ci Eucherii
fragmenta, que extant & c. Qual fatica faceſſe intorno a que Scritti il no
ſtro
!
V I T A. 49
ſtro Cardinale l'abbiamo noi già dimoſtrato nella ſua Vita, ma eſſendo
ſi ſmarrita l'Opera di lui, il ſuo amatiſſimo Dioniſio Faucher ne riparò
in parte la perdita, ſiccome io ho indicate nelle memorie dello ſteſſo
Dioniſio. (171.) Traduſſe pur anche il noſtro Gregorio nella Lingua La
tina alcune Opere de' Padri Greci. A eſſo viene attribuita da quaſi tutti
quelli , che hanno teſſuto il Catalogo delle ſue Opere, una verſione del
Libro della Virginità falſamente attribuito a S. Baſilio ; ma nella Vita
del Cardinale premeſſa alle ſue Lettere fatte ſtampare dall' Erſilia ſi dice
eſſere di S. Cipriano : e quindi il Briani nell'enumerare le Opere del
Cardinale così notò al Num. III. : De Greco in Latinum traduxit Cypria
ni, vel, ut aliis placet, Baſilii Trattatum de Virginitate, alla qual traduzio
ne altre ne aggiunge nello ſteſſo luogo il Briani da altri non ricordate,
cioè a dire: Nazianzeni Orationem de laudibus praefati Cypriani , cº Chry
ſoſtomi etiam nonnulla. -
Ca
(17 1. ) Sonoſi già citate altrove, e ſtan- (174. ) Biblioteca de'Volgarizzatori Tom.
no nella nuova Raccolta d' Opuſcoli Scien- I. pag. 267.
tifici, e Filologici Tom. V.; di queſta fatica ( 175.) Ivi pag. 192.
di Dioniſio Faucher ſi parla ſotto i Numeri (176.) Di queſt'opera per diligenze fat
VIII e IX. a pag. 293., e ſegg. te uſare in Milano, e fuori, non mi è ſta
(172. ) A pag. 323. - to-poſſibile rinvenirne un ſolo Eſemplare, nè
( 173.) Athen. Rom. pag. 281. l' Argellati ci dice, dove l'abbia veduta .
G
5o V I T A .
In
i 1-z. ) Armellini in Addit., & Correct. gerſi la vita premeſſa al di lui Dialogo De
l'iblioth. Bened. Caſin. pag. 4 - Hominibus doctis ſtampato per la prima vol
( 178. ) Biblioth. Caſin. Par- I pag. ta in Firenze l'anno MDGCXXXIV, dal
1 85. a . Paperini in 4, -
Infiniti quaſi ſono gli Autori , che con lode hanno parlato del
noſtro Cardinale , d' alcuni de quali ne formò il Catalogo l' Ar
mellini nella Biblioteca Caſineſe. Noi non li abbiamo tutti veduti,
e forſe in alcuno vi ſarà qualche notizia , che avrebbe giovato al
mio lavoro. Io però mi luſingo aver ſoddisfatto abbaſtanza al mio
impegno, e avere ſcritto intorno al Cardinale Gregorio Corteſe già
Monaco Benedettino Caſineſe quanto baſta per farlo conoſcere un Uo
mo degno di perpetua memoria , e meritevole di quella Porpora, col
la quale fu da Papa Paolo III. onorato.
G 2. ID O
52
D o C U M E N TI
c IT A TI N E L L A v I T A. t
I.
Datum Roma apud Santum Marcum ſub annulo piſcationis die XIX, Julii
MDXXXVI. Pontif noſtri anno ſecundo.
Fabius Vigil,
II.
B E A T I S S I M E P A T E R.
III.
:
D O C U M1 E N T I. 5 5.
1 II.
Lº nominati dotti per andar col Nunzio ſono molto ben cogniti a No
ſtro Signore almen per la maggior parte. Io non laſcierò però fare
alcun diſcorſo ſopra di eſſi, 8 prima.
/
Q" Generale dappoi la promozion ſua al Generalato ha fatto molte
bone prove d'integrità in tutto il ſuo Ordine. È ſtato in alcuna
parte di Germania alla viſita delli ſuoi Conventi, per ovunque è "
etiam in habitu, più preſto è ſtato onorato, che altramente , in ſumma
da niun di quelli populi oltraggiato : ſempre ſi ſtimato nella ſua Reli
gione di molto ingegno, e dottrina Teologica ſcolaſtica. Poi ha ſtu
diato la Scrittura ſacra con molto ſtudio; letto, ed impugnato le coſe
Luterane, e io ho veduto altre volte una ſua epiſtola a me molto ele
gante. E' eziamdio molto deſtro nel praticare. -
Del Maſtro del Sacro Palazio non vidi mai uomo più ſincero.
La ſua dottrina ſolida più in receſſo, che in apparenzia, di buon
giudicio, e miglior volontà. E' ſtato Reggente nella via ſcolaſtica moltiſ
ſimi anni tra li ſuoi Religioſi con boniſſimo nome. Poi si è dato alli
Studi delli Dottori Sacri antiqui, ed è di boniſſima conſcienzia, e tutto
del Reverendiſſimo Contareno, e mio non poco, eſſendo Confeſſor di
ambeduoi.
Don Gregorio Corteſe fu Legiſta prima che Monaco. Poi datoſi alla
Scrittura ſacra è d' ingegno molto deſtro, ed accorto, ben dotto in
Greco ; in Latino ſcrive molto bene, il che deſidera il Reverendiſſi
mo di Nicaſtro, ſe biſognaſſe ſcriver atti di quel colloquio , acciò non
ſiamo inferiori nè anche in queſto a Melanton, e agli altri Complici di
quella Setta. E' l' occhio deſtro del Reverendiſſimo Contareno.
Simil offizio di ſcriver bene potria far anche il Flaminio bon Poeta ,
e bon Oratore, ben dotto Grace, e per molti anni datoſi alla Scrittura
ſacra, e Dottori antiqui, ben ſtimato per il commento ſopra alcuni Sal
mi . Il detto è molto familiar del detto Reverendiſſimo Contareno , e
trovaſi ora in Napoli,
Il Dottor Ortiz è ſtato nominato per eſſer ben verſato nelle Diſpute
Pariſine, e Scrittura Sacra, e perchè il Reverendiſſimo di Nicaſtro di
là l' ha richieſto, che compariſſe tra li Ceſariani. E' tenuto s"to
Cla
57 D O C U Ml D. N T I.
elato nelle Diſpute, e largo nel dire facilmente ogni minimo errore eſi
ſer ereſia, però non piace molto al Reverendiſſimo Contareno , al Re
verendiſſimo Ghinucci , ed a me piace e per la dottrina , e bona
mente, che dimoſtra, e perchè giovarà, che ſi cognoſchi da più bande
della Criſtianità eſſer dotti dalla noſtra parte ; oltracchè ſarebbe per no
me di Ceſare, e quella elazion ſi temperaria per il Nunzio, e li altri
dotti, ed in ogni modo, non ha da comparir così per le ſtrade, nè an
che nel colloquio delli Deputati Germani, ma ſervirà d'inſtruzione col
Nunzio nelle coſe ſacre, e credo , che admonito di quella aſprezza ſi
modererà , perchè ha ingegno.
Non cognoſco Don Pietro Martire Canonico Regolare. Il Reveren
diſſimo Contareno per relazion del Flaminio ne dice miracoli della dot
trina Teologica ed altre, ed eziamdio delle Lingue Greca, e Latina ,
e credo anche in qualche parte della Ebraica ; il che è molto da conſi
derare tra quelli, che ſi mandano , perchè li Luterani maggior profeſ
ſion fanno, e più ſi vagliono delle lingue, che d'ogni altra coſa , e
però biſogna alle volte cretiſare contra Cretenſes.
Se ſi aveſſe potuto aver Teologi Preti Seculari d'Italia ſarebbe ſtato
molto meglio, ma di queſto ben manca la Italia , e biſogna ſervirſi di
Religioſi, e credo , che non ſaranno così mal viſti , come molti penſa
no, e giovaranno alla Cauſa.
Se parerà a Noſtro Signore mandar queſti , bene quidem ; ſin minus bi.
ſognerà penſare ad altri, delli quali per la brevità del tempo è difficile
averne così preſto copia, e che ſiano noti. -
Come Fratello
il Cardinal Brunduſno
IV.
D o c U M E N T I. 37
• «
IV. - -
F R O QE M I U M.
tata , &• datur spiritus Sanäus 5 datufque fovetur, & augetur ju?
xta diífum .4poftoli ad Romanos : quem Deus pofuit Propitiatorem
per Fidem in Sanguine Ejus j item , per quem accepiftis Spiritum
Adoptionis Filiorum Dei ; item , ut Pollicitationem Spiritus San
&i accipiamus per Fidem ; item , ut in Ipfo crefcamus. Haec omnia .
expreffe dicuntur a Beato Thoma im fua Summa.
Sexta Interrogatio. Quot funt Sacramenta vifibilia , & quæ Sigma , que
dicis ?
Refp. septem in fumma , quamvis non eadem penitus ratione dican
tur omnia hæc Sacramenta , fed hæc Quaeftio non eft hic difcutienda.
Septima Interrogatio. Quænam funt bgc feptem Sacramenta?
Refp. Baptifina ; chrifma ; Euchariflia3 Pamitentiæ Sacramentum ; Extre
ma Unëtio 5 Ordo ; «%* Matrimonium.
O&ava Interrogatio. Quid fentiendum de Baptifmate fecundum Fidem Ortho
doxam ?
Refp. Baptifma effe Jablutionem corporis exteriorem , quæ perficitur aqua
fimplici , & verbo invocatione Samätæ Trinitatis , juxta Formam tra
ditam in Evangelio ; & Baptizantes eos in Nomine Patris , & Fi
lii , & Spiritus San&i : & JApoßolus ad Epbefios , mundans Eccle
fiam lavacro Aquæ in verbo. Interior vero gratia eft confecratio ,
feu charaéier, quo Baptizatus inferitur Chrifto; ac deinde Spiritus Sam
tius , feu gratia , qua adoptamur in filios Dei juxta illud J4poftoli:
mifit Deus Spiritum Filii fui in corda veftra clamantem Abba .
In ladultis per Fidem Paffionis chrifti , & ejus virtutis & confe
cratio , &- Spiritus ejus recipitur pr«cedente pænitentia veteris vitae ;
quod fi fi&ie accedant, intendant tamem baptizari, recipiunt utique con
fecrationem , fed mom recipiamt Spiritum Santfum. J4 Tueris vero per
Fidem Ecclefi£ , a qua offerumtur , utrumque recipitur.
Nona Interrogatio. Quid fentiendum de Chrifmate fecundum Fidem Orthodo
3r4M3 ?
TRefp. Effe Un&ionem exteriorem , qu£ fit in fronte oleo mixto balfamo
fub prgfcripta forma verborum cum invocatione Trinitatis. Hoc Sa
cramentum colligitur ex nonnullis Scripturæ locis aperte, licet non fiat
mentio Un&ionis , «* Olei ; nam ca-litus in igne vifibili Spiritus Sam
{ius defcendebat per impofitionem manuum J4poftolorum , quo deficiente
ex Divina Trovidentia , ne vilefcerent miracula , & fruftra fierent
jam fide diffufa ; Ecclefia divimitus inftituta , & per traditionem J£
poßolorum fufficit Olei unítionem. Hoc Sacramento omnes Ecclefi£ utun
* tur ; fed Græci flatim poß Baptifmum ungunt Chrifmate ; ideo Diony
fius de hac un£iione mentionem fecit cum tra£tat de Baptifmate. lnte
rior effe&ius bujus sacramenti eft confecratio primum , qua deputatur
chrifmate uníus inter perfe&ios chrifti profeffores , qui non egeant la
{ie , fed folido cibo , & palam Chriftum profi:eantur. Datur itens
H a de
&5 D. G) C U M E: N T. I. ,
Refp. Duplici figno hoc Sacramentum conflare, Tane triticeo fcilicet , &
' ' Pino ex uvis co- fe&fo , quæ utraque conficiunt unum corporis nutrimen
tum. Confecratur utraque fpecies certa forma verborum , de qua non
eft nu;ic dicendum ; neque rite altera fpecies poffet fine altera. confecra
' ri. Sumitur autem ut fpirituale J4nimæ nutrimentum, fi cum fide per
*
feífa per charitatem fumatur. Sumitur ad judicium , ut inquit Tau
*
lus ad Corinthios. : • • . . . . .
* Refp. Toft confecrationem nom eft fub fenfibilibus illis fignis fubftantia
Tanis , feu Pini , fed verum corpus Chrifti , &- Ejus Sanguis . Quod
perfpicuum eft ex fenfu totius Ecclefiac , & Do&forum omnium . 1tem
ex declaratione f;;$ta in Concilio Lateranenfi fub lnnocentio III. , fed
ifta omittantur . Perba Chrifti hoc aperte adftruunt , qui cum , dixit ;
Hoc eft Corpus meum , quod pro vobis tradetur , & Sanguis ,
qui pro vobis fundetur , oftendit fubftantiam eam , quæ digito de
nmonftrari poteft , ratione accidentium fenfibilium effe corpus , & San
3uinem Chrifti , non autem Tamem , feu Vìmum . . Ex Græcis , &* La
timis Doítoribus amtiquis idem clare percipitur .
Duodecima Interrogatio. Senfibilia in Euchariftiae sacramento aliud me figni
ficant praeter Corpus , & Sanguinem Chrifti , quæ vere continent ?
Refp. Utique praeter verum corpus , & Sanguinem chrifti , quæ continen
tur, fignifi:ant etiam Corpus Chrifti mifiicum, Unitatem Sanótæ Ecclefiæ;
quod cum a quihufdam Do£toribus quandoque dicatur, fumpferunt mon
mulli feditiofi occafionem , ut dicerent, Hoc Corpus Chrifti , Mifticum
tamtum fignificari hoc Sacramento , mom autem Perum contineri.
Decimatertia Interrogatio. T>oft confecrationem in Eucbariftia eft me chrifti
ivinitas ?
Refp. Utique. Nam quis dubitare queat, cum ibi fit corpus Chrifti ve
re , quod non fit eo modo , quo extitit ? Exiftit autem in verbo Dei
unica perfona exiftente Deo , & Homine ; quare nemo , mifi infipiens »
diceret ibi non effe Divinitatem & Sanguinem , ceteraque omnia »
quæ in chrifto fumt. Ex vi tamen confecrationis tamtum corpus in
Tane eft , & in Pino sanguis. ', -
• •
" • •
Refp. Quis fanus mente poffet de hoc ambigere ? Nam vis, Confecra
tionis `fèmper durat donec res confecratas duraverit , & , ideo nihil
confecratum denuo confecratur ; unde Baptifma ; sanëium cbrifma , &
ordinis Sacramentum , quibus confecratio confertur, nunquam iterantur »
• fi fciantur rite tradita effe. - * * * * • • • . . s.)
.. & - IDe~
:
D O C U M E N T I. 61
,
D O C U M E N T I. 63
aeinde ut peccata mortalia , quorum fibi eß confcius, confiteatur, difcuf
fis diligenter fuis aäionibus ; nam Chriftus conftituit in Jabfolutione sá
cerdotem judicem , non tantum miniftrum ut in êaptifmate , cum &
auäoritatem dederit, ut in Evangelio
remittendi , &* retinemdi peccata Ei
legitur; quod judicio quodam faciat oportet:judicare autem nemo poteß,
qu£ ignorat ; a confitente igitur neceffe eft » ut ea noverit. Requiritur
etiam propofitum imitandi chriftum , ut fcilicet fuo modo fatisfaciat ,
quæ tamen fatisfaéiio mitatur Chrifti fatisfaítione } fecus autem nihil
effet. cbriftianus enim chriftum imitari debet pro fuo modo , ut fimul
patiatur pro peccatis quibufque fuis » pro quibus & chriftus paffus
eft , ut cum chrifto pervemiat ad Refurre&ionem ex mortuis , c%- ad
vitam gternam. -
(*) Nomine proprii Sacerdotis hic intelli Minifter hujus Sacramenti, & illi foli con
gunt Cardinales Sacerdotem habemtem jurif fefíio fieri debet neceffario -- Mox fuam ex
victionem in pænitentem , ßvc ea jurifä&#io plic.: ms fèntentiam fùbdit : duo hic afferi
ordinaria fit , fîve fubdelegata ad fenfum Cap. imus, quae fimul funt neceffaria Miniftro hujus
5'II. Seff. XIV. Concilii Tridentix, -- quo Sacramenti. Primum eft Ordo Sacerdotalis,
niam igitur natura , & ratio Judicii illud fecundum necelfarium diximtis effe jurifli
expofcit , ut fententia in fubditos dumtaxat &ionem , hoc eft fuperioritatem, & præla
ferattir , pcrfuafum femper in Ecclefia Dei tionem , qua fecunlum diftributionem Ec
fuit , & vcriflinum efîe Synodus hæc confir clefiæ fubditos habet , quorum animarum
rnavit , nullius momenti abfo!utionem eam curam gerat . Tandem pág. 2: 9. h.ijc do
effe debere, quem Sacerdos in eum profert, &#rinam explicans addut : Sed eit in fpecia
1n quem ordinariam, aut fubdelegatam non li circa eam advertendum , quibus relation!
habct jurifdi&tionem -- Neque vero quem bus Sacerdos jurifdictionem habeat , ut ali
piam m;overe debet , qaod Cardinales ad id quem abfolvere poffit. In communi quidem
fignificandum uff fint vocibus Sacerdotis pro certum eft dupliciter id contingere, fcilicet
prii, fetu habemtis curam confitentis. Is e/z///2 vcl ordinaria via , vel delegata. Nam or
loqttc;;ii modius ufitatus e/? apted difp:/tatores dinariam quidem jurifdiótionem habent pro
ejus temporis. Sic Peartus de So/? Ord. Pr« prii Epifcopi , & Parrochi , & denique qui
nicatorum in fuo pr«claro Tra£}:tu de In Praefečti funt gubernan !a- plebi in ([irirtù
4heu:ione sa&erdótum logizem: de Aftnifro : li3us. Delegatam vero habent , quibus ab
confeffionis pag. 2*7* edationis. Dilung& a;a;po iftis committitur ve! in generali, vel iii
AMDLVIII. Äut -- Solus Saccrdos jurifíiííio fpccial:,
j, cnm habei;s , & fùpcrioritatci* eit prop:us
!
I). O C U M E N T I. {5
nis ; nam fi in Mffa fit Oratio ab Ecclefia pro Defunëiis ; f in Ta
nite, te aliqua requiritttr fatisfafiio : manifeftum eft aliquos poß obitum
detineri , ut per ignem falvi fiant.
Trigefimaprima Interrogatio. J4i Saníii ftatim evolent ad Cælos , vel omnes
expeífent Refurreëtionem corporum antequam a:!mittantur ad Vitam æ
té)'/14772 ?
!
ID O C U M E N T I. 71
Ego Philippus Valentinus Juris utriufque Do&or hos omnes Articulos tam
quam Catholicos approbo , & approbandos cenfeo, fubjiciens me ta
men femper & in his, & ceteris omnibus judicio Sanétæ Catholicæ ,
& Romanæ Ecclefiæ.
Ego Bartholomæus Grillenzonus Juris utriufque Doétor Mutinenfis hos
omnes Articulos tamquam Catholicos approbo , & approbandos cen
feo , fubjiciens me tamen femper & in his , & ceteris omnibus ju
dicio Sanótæ Catholicæ , & Romanæ Ecclefiæ.
Ego Frater Seraphinus de Martinengo Ordinis Prædicatorum, Prior Con
ventus SanSti Dominici de Mutina hos omnes Articulos tamqtia'm
Catholicos approbo , & approbandos cenfeo , fubjiciens me tamen
femper & in his , & ceteris omnibus judicio S. C. , & R. Ecclefiæ.
Ego Frater Auguftinus de Caftroguisfredo Ordinis Prædicatorum , Sub
prior Conventus San&i Dominici de Mutina , & Vicarius Reveren
di Domini Inquifitoris , hos omnes Articulos tamquam Catholicos
approbo , & approbandos cenfeo , fubjiciens me tamen femper & in
his , & ceteris omnibus judicio S. Catholicæ , & Rom. Ecclefiæ.
IEgo Frater Michael de Mutina Ordinis Prædicatorum , LeCtor Conven
tus San&i Dominici de Mutina hos omnes Articulos tamquam Ca
tholicos approbo , & approbandos cenfeo, fubjicicns me tamen fem
per & in his , & ceteris omnibus judicio Sanétæ Catholicæ, & Ro
manæ Ecclefiæ.
Ego Frater Albertus Carpenfis Ordinis Prædicatorum , & Prædicator hos
omnes Articulos, tamquam Catholicos approbo, & approbandos cen
feo, fubjiciens me tamen femper & in fiis , & ceteris omnibus judi
cio Sanétæ Catholicæ , & Romanæ Ecclefiæ.
Ego Frater Auguftinus de Mutina Ordinis Servorum hos omnes Articu
los tamquam Catholicos approbo , & approbandos cenfeo , fùbjiciens
ríe, íamen femper & in his , & ceteris^ omnibus judicio Sanétæ Ca
tholicæ , & Rómánæ, Ecclefiae, -
K Pgo
74 D O c U .M E N T I.
Ego Gulielmus Spinellus Artium , & Medicinæ Do&or , & Almi Col
legii Medicorum Inclitæ Civitatis Mutinæ Prior eleétus, hos omnes
Articulos tamquam Catholicos approbo , & approbandos cenfeo , fu
bjiciens me tamen femper & in his , & ceteris omnibus judicio San
&ae Catholicae , & Romanæ Ecclefiæ.
Ego Alexander Fontanus. Phyficus hos omnes Articulos tamquam Catho
licos approbo , & approbandos cenfeo , fubjiciens me tamen femper
& in fiis , & ceteris omnibus judicio S. Cath. , & Rom. Ecclefiæ.
AEgo Pius Taffonus Medicus hos omnes Articulos tamquam Catholicos
approbo , & approbandos cenfeo, fubjiciens me tamen femper & in
his , & ceteris omnibus judicio S. Catholicae , & Rom. Ecclefiæ.
Ego Nicolaus Macchellus hos omnes Articulos tamquam Catholicos ap
probo, & approbandos cenfeo, fubjiciens me tamen femper & in his,
& ceteris omnibus judicio S. Catholicæ , & Rom. Ecclefiæ.
Ego Joannes Grillenzonus hos omnes Articulos tamquam Catholicos ap
probo, & approbandos cenfeo , fubjiciens me tamen femper & in his,
& ceteris omnibus judicio S. Catholicæ , & Rom. Ecclefiae.
V. -
VI.
A M. Paolo Manuzio -
NON
NONNULLA DO CTORUM VIRO RUM
D 1a
G R E G O R II C O R T E S II
S. R. E. Cardinalis Dottrina , eſuſque
Scriptis teſtimonia. -
M. ANTONIUS FLAMINIUS,
r DIO
38 T E S T I M O N I A.
in 1 o N Y s 1 U s FA U c H E R 1 U s.
In ejuſlem
Epiſtola ad Iſidorum Clarium
In Chron. SS. Inſul. Lerin. Vincen. Baralli pag. 292.
I O A NN E S C A s A,
P E T R U S B E M B U S.
ea luce hominum verſaris, quae aliquanto eſt nunc, quam antea fuerit,
clarior, propter eorum ſplendorem, quos ad Urbem Paulus Pont. Max.
evocavit , quibuscum te frequenter eſſe non dubito, Sadoleto ipſo meo,
Federico Epiſcopo Salernitanorum , Reginaldo Polo, quo eſt uno longe
Britannia illuſtrior, GREGORIO CORTESIO optimo, dotiſſimoque vi
ro cive tuo, Priolo etiam noſtro, cujus te conſuetudine, litteris, mo
ribus deleſtari majorem in modum cognovi. Quibus cum viris eſſe tibi
quotidie cum liceat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -, atque tantis bonis
fui te, quis omnino tibi non invideat? Praeſertim cum hoc tempore pau
ci ſint, qui unum modum, tantulumq. bonum teneant. &c.
IDEM
T E S T I M O N I A. 79
I 1D E M.
L E T T E R E I r . . . as .
I D IE M.
O avuto piacer del piacer voſtro, il qual credo ſia ſtato maggiore in viſi
tare , e veder D. Lorenzo ( eius Filium ) , che lo Imperadore . I
ſaluti del qual D. Lorenzo mi ſono ſtati cari , e grati, e così del Molto
Reverendo Abate ſuo , del qual mi duole il mal , che mi ſcrivete della
febre continua , che S. Signoria aveva. Ed hammi punto il cuore quel dir
voſtro, che la mattina ſeguente gli volevano trar ſangue. E debiliſſimo di
compleſſione, nè credo faccia per lui il trar ſangue . A queſti dì il primo
Medico di Roma per trar ſangue al più ricco gentile uomo Romano dell'età
appunto di D. GREGORIO , ma molto più robuſto di lui, l ha morto. Saria
gran peccato, che quello ottimo, e ſavio, e ſanto padre ne mancaſſe.
R.A io vengo dal Conſiſtorio ſtracco del corpo, e molto conſolato nell'
animo di queſta operazion del Spirito di Dio nella mente di S. San
tità circa la creazion di queſti dui novi Collegi , cioè D. GREGORIO , e
il
8o “T E S T I M O N I A.
il padre Maeftro , o più prefto tre » adiungendo il terzo , che fu il primò
nominato in queft4 creaxiome » cioè il /efcovo di Modoma , che non reputo
manco Opus Chrifti ,
ONU P H R I U S P A N V I N I U S.
ANTONIUS P O S S E V I N U S.
L E A N D E R A L B E R T I,
In Peplo Italia,
I D . E M.
L - - - - - J O; -º
32 T E S T I M O N I A
yo A L B E RT Us F A BR I CI U s.
Biblioth. Eccleſiaſt. Tom. I. Cap. XXXI. pag. 2oo. in Supplemen.
Tlacidi Diaconi Virorum Illuſt. Caſin. Annotat.
A NT o N 1 U s T E 1 ss1 E R 1 U s.
Elog. Tom I. car. 14. Addition.
D" le dernier Siecle il V eut deux ſcavans hommes, qui portoient
le nom de CORTES. L'un nommé Paul Protonotaire Apoſtolique
. . . . . . . L'autre appellé GREGOIRE , dont M. de Thou
ſait l' Eloge, qui fut élevé a la dignité de Cardinal , 8 qui ſe fit re
marquer dans le Monde par ſon ſcavoir , par ſa prudence, 8 par ſa
pieté. Il toit Moine de l'Ordre de S. Benoit , 8 Abbé du Monaſtere
de Lerins en Provence, 8 il merita l'eſtime des Cardinaux Bembe, S&
Sadolet, 8 de tous les ſtavans hommes de ſon Siecle,
A L P H O N s Us c1 Acc o N I Us,
In Tom, III Edit Roma MDCLXXVII. pag. 685. , & ſeqq.
Ad Amum MDXXXIV, -
- - e
F E R D I N A N D U S U G H E L LI U S.
N A T A L IS A L E X A N D E R.
I D E M.
NI,
1.
T E S T I M O N I A 8;
D. L U D O V I C U S M O R E R I U S.
è
Grand Dictionaire Hiſtorique Tom. II.
A U B E R T U S M I R AE U s.
L U D O VI C U S V E D RI A N U S.
D. A U B E R Y U s.
-.
IGNATIUS HYACINTUS AMAT DE GRAVESON.
I D E M. .
Hiſt. Eccleſiaſt. Tom. VII, Tom.
Chronol. pag. 429. 3 453.
IX, pag. in continuat. Tabulae
e
- - -- --- - - - - - - --
SFOR
T E s T I M O N I A. 89.
lo ritornato già dalla Legazione. I Prelati aſceſero poi tutti èlla maggior di
gnità fuorchè uno, il cui merito rimaneva a ragione inchiodato, benchè
da colpa non ſua: queſti fu il Giberti, ch'ebbe in quell'opera per colleghi
Federigo Fregoſo Arciveſcovo di Salerno, il quale con ammirabil eſempio die
de il ripudio alla Porpora, nè l'accettò ſe non coſtretto dall'ubbidienza; l' Ar
civeſcovo Aleandro; GREGORIO CORTESE Abbate Benedettino di Venezia,
e F. Tommaſo Badia Maeſtro del Sagro Palazzo , ammendue Modoneſi chiari
di probità , e letteratura.
I D E M.
I D E M.
M A R I A N U S A R M E L L I N U S.
In Biblioth. Benediíi. Cafim. Tom. I. pag. 183.
IREGORIUS nobili Cortefia Familia Mutinæ ortus &c. . • . ;
præter Philofophiæ, ac Theolggiæ intima arcana , triumque lingua
,um ïatinæ, Græcæ, & Hetrufcae abfolutiffimam notitiam , Sacrarum quo
que Litterarum , & omnigenæ eruditionis ditiffimam copiam eft affequ
útus , quam Juris utriufque Laurea » & Poeticæ Artis flores plurimum
augebant . &c. • • • • •
I - D IE M, *
I.oco citato,
ED Do&rinae , Prudentiæ , Probitatis, ceterarumque ejus virtutum fà
ma longe » lateque pervadente, cum S. Georgii Majoris Venetiarum
Abbas effet , a Paulo IIi. acerrimi judicii Pontifice Romam eft accerfi
tus, ut una cum aliis doâiffimis , & integerrimis viris , quæ ad Dei
gloriam , & Ecclefiæ Reformationem magis conducere viderentur , fibi
prQponeret , & optimis confiliis adefTet in Tarduis illis Catholicæ Ecclefiæ
anfra&ibus , &c, T .
I ID E. M.
L0C0 citato.
I D E M,
Loco citato.
s • • • PĘ; RicQrdatus Hift. Monaft. Dialog. IV. pàg. 459. ubi dicit
eum (id% CoRTESIUM) a puero educätum fìiì Rê , deinde
omni
T E S T I M O N I A 9i
omnibus ſcientiis ornatum, precipue Graeca lingua, Latina, Hetruſca
que, quibus elegantiſſime tum ſcribebat, tum loquebatur, maturi, 8 ra
rijudicii, eminentis ingenii, & venuſta , grataque facie. . . . . .
I D 1: M
Loco citato.
D. L A D V O C A T.
A" a lui ( ideſt Pontifici ) ſtava così a cuore la riforma della chie
ſa , che , ſiccome dicemmo, ſenza aſpettare il Concilio, ſeriamente s'
applicò egli ſteſſo a curarne le piaghe, e ſopra tutto a levare gli abuſi della
ſua corte. A queſto fine con immenſa ſua lode chiamò nell'anno precedente a
Roma dei Perſonaggi più illuſtri nelle ſcienze, e nella pietà, e ſpecialmente
Reginaldo Polo Ingleſe parente del Re d'Inghilterra; Gian-Tietro Carafa Na
poletano Veſcovo Teatino, cioè di Chieti ; GREGORIO CORTESE Modoneſe
Abbate di S. Benedetto di Mantova ; e Girolamo Aleandro da Iſtria Arcive
ſcovo di Brindiſi A queſti Ingegni eccellenti avendo uni
to Tommaſo Badia parimente Modoneſe, dottiſſimo Maeſtro del Sacro Palazzo,
avea poi dato Papa Paolo l'incombenza & c. - - - -
I D E M.
I D E M.
Vita del Caſtelvetro nelle Opere Critiche del med. pag. 13.
N4 i ſia lecito il dire, che ſalì ben alto allora la gloria di queſtº città,
perciocchè Modona da ſe ſola, e allora ſenza corte e ſºlº altrui
influſſo produſſe tanti , e sì valenti, e celebri Letterati » che poche altre d
Italia la pareggiavano, e non so , ſe altra le andaſſe innanzi in queſto pre
gio; imperciocchè in un ſteſſo tempo potè Modona moſtrare per gloria ſua “Ul
venti , e ſuoi Cittadini ( hic prius memorat Sadoletum , S. Badiam , &
inde ſubdit ), e GREGORIO coFTESI anch'eſſo cardinale, prima Abbate
di San Benedetto di Mantova , e degno emulatore del Sadoleto nella perizia
delle lingue Greca, e Latina » e illuſtre Poeta, e gran Teologo anch'eſſo, co
º º
N
T E S T I M O N I A. 93
me pur anco lo dimoftrano i fuoi Libri dati alla luce. J4 quefi; fplendid; pe,.
fonaggi credo bem io di poter aggiungere &c. ,
P. MAGISTER FRANCHINUS ORD. MIN. CONVENT.
In Elogiis S. R. E. Cardinalium .
Hic fubdit Quirinus partem Epiftolarum Bembi, & Sadoleti , quas omitti
mus , cum alibi fuum locum obtinuerint.
f D E M.
Loco citat0 .
I D E M.
Loc. cit. pag. 16,
TYTUjus interim ( idef? coRTESII ) evulgandi operis de Romàno itine•
re , Geftifque Principis Apoftolorum confilium fufcepi ; quo vix
ullum aut CORTESIANO nomine dignius , aut Ecclefiafticarum rerum
cultoribus utilius poterat reperiri. Quum enim illud doétiffimus author
ad fàlfiffimas Udalrici Velenii Lutherani hominis Perfuafiones penitus e
yertendas profligandafque confcripferit anno reparatæ falutis MDXXII.
haud fàcilè di&ú efl quantis do£rinae , fàpientiæque præfidiis in tanta
eorum temporum obfcüritate ad fcribendum accefferit , qui tam multis »
tamque reconditis rei Chronologicæ , Criticæque artis luminibus » fuum
hunc libellum illuftrare exornareque potuerit:
LETTERE VOLGARI
D I
GREGORIO CORTESE
C A R D I N A L E
N O N P I U S T A M P A T E,
- 99
L E T T E R E V O L G A R. I
I
GREGORIO CORTESE
C A R D I N A L E
Non più ſtampate.
L E T T E R A P R I M A,
Non molto grato rieſcirà al Corteſe per la lontananza del Contarini il ſoggiorno
di Venezia, che per la preſenza di lui prima erali giocondiſſimo. Racco
manda poi il noſtro Gregorio al Contarini medeſimo Don Severo Varino ,
affinchè l'autorevole di lui mediazione gli ottenga di poter ritornare in
Italia, e raccomanda altresì le perſone del Polo, e del Fregoſo, accioc
chè al merito d'entrambi ſi renda quella giuſtizia, che ſi conviene.
(1. ) Le ventotto Lettere Italiane, che gio aſſai cognito nella Storia di queſti tem
qui ſi danno eſtratte dalla Biblioteca Vati- pi, pure daremo ancor quì qualche con
cana ſono tutte ſcritte al Cardinale Con- tezza di lui. Lo ſteſſo ſi farà in progreſſo
tarini. Quantunque ſia queſti un perſonag- in ordine ai Soggetti, che di mano in ma
N 2 m0
roo L E T T E R E.
parmi dovere eſſere al tutto ſolo, e benchè fin ora in queſto noſtro pe.
regrinaggio mi foſſe moleſto carere ci voluptate, di fruttu jucundiſſima
conſuetudinis tua, fiebat tamen ut neſcio quo patto memetipſum deciperem,
volendomi quaſi perſuadere dovere ritrovare V. S. Reverendiſs. nel ritor
no, ſed amplius non erit locus deceptionis. A tal chè quella abitazione, al
la qual ſolea andare con tanto deſiderio, ora mi è quaſi in orrore, e
tanto più , che mi manca il noſtro Don Onorato ( 1 ), del qual ſono
già meſi, che non ho nova alcuna con mia grandiſſima moleſtia , dubi
tando, che non li ſia occorſo qualche ſiniſtro, non eſſendo ſua conſue
tudine di commettere negligenzia in ſcrivere. Quando ſia ivi in Roma
con Voſtra Reverendiſs. Signoria, paratus ſum pati omnem injuriam, pa
rendomi, che io ancor inſieme con lui mi vi ritrovi ; quando ſia altra
mente, mi è aſſai moleſto , e grave.
Sono ſtato in continuo deſiderio d'intendere quonam reciderint preclari
illi tui cogitatus, come V. S. ſtii ſana , e ſi accomodi a quell'aere, a
uello nuovo modo di vivere, e novi coſtumi ; an ſint aliqui conſortes
ejuſdem prepoſti, an ſit ali tua ſpes reſtituenda Reipublicae, ed in ſomma
tutti quelli diſcorſi, che ſoleamo fare alla preſenzia. Video quam inepte
agam, qui eamdem nunc a te facilitatem requiram, quam ſolebam ; verun
tamen perſpecti tui mores, & mirus amor cogunt me dignitatis tua obliviſci.
Hlic
Huc accedit, che parlando col noſtro Meſ. Marco Antonio Flaminio (1.
mi ha detto V. S. Reverendiſs. averli data licenzia di ſcrivere quidquid
in buccam venerit, quod ſtatim , perinde quaſi mihi dictum eſſet, arripui,
non verens ut illud mihi Auguſti dicasi neſciebam me tibi adeo familiarem
eſe. -
ſareb
e di varia erudizione; ſeppe bene il Greco, ſione di lui fu il primo, che eſprimeſſe aſ
ed il Latino, e con queſti aiuti ſpiegò ſapien ſai bene in verſo latino la maeſtà de' Salmi
temente, ed illuſtrò le Sagre Scritture. Per di Davide. La debolezza della ſua compleſ
eſſerſi reſo celebre, Giulio III. lo diede per ſione arreſtò sì bella carriera, e mori aſſai
Maeſtro ad Innocenzo Monti adottato dal giovine nel MDL. , o MDLI, Paolo IV. ,
Papa per Nipote. Dallo ſteſſo Pontefice fu che non era allora che Cardinale, e che
nel MDLI. fatto Veſcovo dell'Iſola in Re molto lo amava, aſſiſte al letto di lui mo
gno di Napoli. Intervenne al Concilio di ribondo.
Trento. Fa eccellente Poeta , ed in molta Fu dubitato della retta di lui creden
ſtima preſſo i Letterati di quel tempo, qua za, non ſo però ſe con abbaſtanza di ra
li furono Paolo Giovio, Pietro Bembo, di gione. Egli è certo, che preſſo molti tanto
cui v' è una bella lettera allo ſteſſo Ono crebbe tal concetto del Flaminio , che l'a
rato, Giovanni della Caſa, Girolamo Seri verlo il Cardinal Polo tenuto preſſo di ſe,
pando, Marco-Antonio Flaminio, Pietro contribuì a far credere il Cardinale medeſi
Vittorio, ed altri. Ciò ancora ci perſuade, mo fautore de Proteſtanti. Ma ſembra al
che di lui qui ſi parli, poichè quaſi tutti tresì poterſi francamente aſſerire , che co'
i ſopraccitati erano anche amici del Corte ſuoi coſtumi, e ſuoi ſcritti ſinentì ogni ſi
ſe. Dopo aver undici anni governata la ſua niſtro concetto formato della di lui fede,
Chieſa, la rinunziò per attendere all'ani e che da buon Cattolico morì piamente, e
ma con maggior quiete, e due anni dopo ſantamente in Viterbo.
m r1 in Roma del MD LXIV. ( 2.) Egli è quel Don Severo Varino ,
Q 1.) Marco-Antonio Flaminio nativo d' di cui ſi è già detto abbaſtanza nelle Let
Imola fu buon Poeta , eccellente Oratore, tere Latine.
intendentiſſimo delle Lingue, ed abi e Fi (3.) Anche del Polo, e dell'Arciveſco
loſofo . Per lungo tempo fu domeſt co del vo di Salerno, cioè del Fregoſo, che poco
Cardinale Aleſſandro Farneſe; godè molto ſotto ſi nomina, ſi è detto aſſai nelle ſteſ
la grazia del Cardinale Polo, ed a perſua ſe Lettere Latine.
1 o2 L E T T E R E,
Umile Servitore
D. Gregorio Monaco,
L E T T E R E. Io 3
2 Al medeſimo.
Itinova la memoria del rammarico, che prova per l'aſſenza del conta
rini, la quale ſolamente in parte è compenſata dalla preſenza del Po
lo, e di Marco-.Antonio Flaminio, Loda un inſigne Opera di queſt'
ultimo ſopra il XII. della Metafiſica d'Ariſtotile, ed un'altra del Tolo
ſopra gli affari correnti della Religione in Inghilterra, dalla quale per
altro non riman luogo a ſperare vantaggio. Avviſa il Contarini d'eſ
ſere il Lampridio andato al ſervizio del Signor di Mantova. Rende
conto dell'anguſtia, in cui lo pone l'impreſtito ordinato al Clero dalla
Repubblica , per la porzione, che ne tocca al ſuo Monaſtero, come
ancora dell'altra, che li cagiona la condotta di Jacopo ſuo fratello.
L E T T E R E, 1 o5
a ſtare con lui ad effetto, che il ſuo unico Figliuolo aveſſe la creanza
ſotto eſſo, ed anco deſiderando il prefato Signore avere una compa
gnia con la quale alle volte poteſſe eſercitarſi in ragionamenti virtuoſi,
e così concluſa la coſa , M. Lampridio ſen'è andato con proviſione
di trecento Ducati, e le ſtanze, e le ſpeſe per tre bocche, e ſpero deb
bia eſſere di utilità e a quel Signore, e anche a tutto quel Stato. Il che
ho ſcritto a V. S. Reverendiſs., perchè ſo, che lo Illuſtriſs., e Reve
rendiſs. Cardinale di Mantova (1.) altre volte cercò d'averlo a ſuoi ſer
vigi, perchè eſſo conclude, che la ſervitù ſua foſſe deſtinata a quella
Illuſtriſſima Caſa, e perſuadeſi al preſente eſſere a ſervizi dell' uno , e
l'altro Signore.
Io ſto ſano come ſempre in queſta Terra, e ſtarei con gran quiete di
animo, ſe non mi travagliaſſe queſto Mammona iniquitatis , eſſendo a -
ſtretto contra l'animo, e compleſſion mia travagliarmi in re pecuniaria
per queſto impreſtito del Clero , ſe non pubblicato, ſaltem concluſo ,
nel qual vedo tanta difficoltà per il Monaſterio , che mi fa penſare di
far altra provviſione a me medeſimo, ed in queſto travaglio deeſt mihi
conſilium tuum, in quo uno acquieſcebam, e puote V. S. Reverendiſs. co
noſcere quanti apud me erat conſilium , che ſolo a comunicare etiam cum
abſente molto mi riſtora - Il Capitolo noſtro è vicino , e allora ſi deli
bererà . Ho ſcritto di ſopra, che ſono molti meſi, che non ho nuova
di Don Onorato, e così è, del che anche ſto con l'animo ſoſpeſo, du
bitando non li ſi occorſa qualche infermità. Manco ſo, che ſucceſſi ab
biano avute le coſe ſue, ſe non che per alcune congetture penſo , che
poco vi abbia giovato per la qualità del tempi,
Il magnifico M. Matteo oggi mi ha ſalutato a nome di V. S. e fatta
eſcuſa del non aver riſpoſto ad una noſtra ſcritta in Verona. Prego quan
to poſſo V. S. Reverendiſs. , che ſi perſuadi, che 'l ſcriver noſtro ſolo
è per una inenarrabile voluttà, qual ſento come in ragionar con eſſa, non
che io preſupponga, che quella ſi debbia affaticare in fare riſpoſta; sì per
chè ſo , quod hoc deſiderio peccarem in publica commoda i sì anche perchè
non dubito Voſtra Signoria molto eſſere affaticata in riſp ndere dove più
importa, non avendo le lettere noſtre aliquid gravioris, ſeveriorſve rei.
- Du
tova per confidarli l'educazione del Figlio d'imitar Pindaro, ma non ha aſſai di for
nel tempo, che ci marca la Lettera . E' ze per ſeguire i voli di queſto gran Poe
oſſervabile, che egli era si timido, che gli ta. Mori l' anno M DXL.
Amici non poterono mai perſuaderli di par v 1.) Il celebre Cardinale Ercole Gonza
lare in pubblico. Si hanno di queſt'Auto ga Fratello del Duca, poi Titore de Ni
re degli Epigrammi, e de Verſi Lirici tan p ti , ed Amminiſtratore de oro Stati :
to in Greco , che in Latino, Le Odi ſono che fu uno de' Preſidenti del Concilio di
gravi, e ſagge, cd ha procurato in eſſe Trento,
O -
Io6 IL E T TI E R E .
Dubito, che M. Jacopo mio fratello ( 1.) non ſi ſtato a far riveren.
zia a V. S. la cauſa è , perchè ſo, che li era pervenuto a notizia, che
l'aveva pregata, che faceſſe officio con lui di che la ricercai. Se è co
sì, mi perſuado che non poſſa mancare che alla giornata non le capiti.
Saprà adunque V. S. Reverendiſs. che, non potrei avere al mondo coſa
iù grata, che ſe li foſſe dimoſtrato in quanto errare ſi ritrova, ut a:
liquando reſipiſceret, del che avrei grandiſſima ſperanza nell' autorità di
V. S. Dicam enim cum Apoſtolo : triſtitia enim mihi magna eſt, ci continu
us dolor cordi meo pro fratre meo ſecundum carnem ; ma per non eſſer più
lungo, e tedioſo, baciate le mani a V. S., alla buona grazia ſua u
milmente mi raccomando.
Venetiis VIII. Martii MDXXXVI.
3 - vAl medeſimo,
Dopo d'eſſere ſtato per lungo tempo impedito dallo ſcrivere per un grave
incomodo di ſalute, non vuole ormai più indugiare a farlo . Spera
poterſi ritrovare in Mantova col Contarini , che ſente deſtinato fra i f
Treſidenti del Concilio ivi intimato, o ſe non in Mantova , altrove,
quando il Concilio non ſi effettuaſſe . Sul ſuppoſto, che il Contarini ab
bia la nota di alcuni Articoli da diſcuterſi nel Concilio, deſidera a
verne copia per poterli ſtudiare, e a ciò far meglio deſidera la licenza
in iſcritto di leggere i Libri Luterani ſullo ſcrupolo, che li reca il fi
darſi della ſola licenza avutane a bocca da Clemente.
(i) Di Jacopo fratello del Cardinal noſtro, ſcrive nella Vita del Cardinale,
dimorante in Roma. Veggaſi quanto ſe ne - -
L E T T E R E. Io7
E' piaciuto alli Padri noſtri, che io ritorni a San Giorgio a fornire
il noſtro quinquennio, dove, per la clemenza dell'aere già a me ritro
vato ſalubre, me la paſſerò alla meglio potrò. Del reſto al preſente non
vi ho coſa, che più mi ſia grata, che raccordarmi la brevità del tem
po, e queſto per diverſe cauſe, ma la precipua è per mancarmi quel.
lo, che, ut homo loquar, più mi vi tenea conſolato, cioè le grate, e
fruttuoſe converſazioni, delle quali al preſente in tutto ſon privo. Non
mi occorre già che giudizio io deggia fare dell'anno futuro ; ma pen
ſando, che è inditto il loco del Concilio a Mantova, ſpero pur accor
rere a far riverenzia a V. S., e forſi mi ſarà fatta grazia di reſtarvi
tanto quanto durerà eſſo Concilio ; ſe per caſo non foſſe impedito tanta
buona opera da qualche eſtraneo accidente, come ſi vede prepararſene
infiniti. Se queſto pur non ſuccedeſſe, forſe che quelli flutti delli no
ſtri ( utita dicam ) comizii mi potriano efficere oltra l'Apennino , alla
qual coſa , tantum abeſſet, ut obſiſterem , quod etiam id maximopere ſim
deſideraturus; non mi movendo però a queſto deſiderare alcun ſenſual ap
petito, ma ſolo la volontà, ch'io ho d'eſſere appreſſo V. S. Reverendiſs.
Per Monſignor Lauredano, ed alcuni altri venuti da quelle parti, quin
etiam publica id teſtante fama, ho inteſo V. S. Reverendiſs. eſſer eletta
fra gli Prefetti di eſſo Concilio ; la qual coſa, benchè da me ſteſſo mi
immaginaſſi dover eſſer così, mi ſono però rallegrato, che il Santo Spi
rito indirizzi le coſe al cammino, che debbono andare . Per queſto ef,
fetto il noſtro M. Gio: Battiſta Ramnuſio ( 1.) ricercato da Monſignor
Lauredano ha eſcuſſa tutta la Biblioteca di San Marco, e ritrovati alcu
ni belli Libri de Concilij, quali aſpetto , che mi mandi, acciò che
avanti che venga a Roma , V. S. Reverendiſs. ſia avviſata, che coſa ſa
rà. Ho inteſo, che Ella abbia avuti da alcuni Letterati, che ſono ſtati
in Alemagna, alcuni di quei Articoli, quali ſi penſa deggiano eſſere li prin
cipali , che accaderà diſcutere nel Concilio ; il che quando ſia , mi ſa
rebbe gratiſſimo, ſe ſenza di ſconcio di V. S. Reverendiſs. ne poteſſi a.
ver copia , per aver un poco da eſercitarmi per quel tanto di tempo,
che mi permetteranno li Medici il ſtudio. E perchè vivendo la felice
memoria di Papa Clemente, ottenni in viva voce di poter vedere li
Libri Luterani, eſſendo all'ora ozioſo, e deſiderando di eſercitarmi in
ſcrivere , mi è venuto ſcrupolo, ſe per la morte ſua eſpira tal li
cenzia ;
(1.) Era nativo di Venezia , Figlio di nò più volte di accompagnare gli Amba
Paolo Giureconſulto, e ſi reſe abiliſſimo ſciatori, che inviava a Principi ſtranieri.
nelle Scienze, e nelle Lingue. La Repu- Sul fine della vita ſi ritirò a Padova, do
blica di Venezia ſi ſervì di lui 43. anni ve morì l' Anno MDLVII. in età di ſet
intieri negli affari più importanti. Lo im- tantadue anni. -
4 Al medeſimo.
Ter avere ſaputo, che ſono ſtate trattenute alcune ſue Lettere al conta
rini, replica in queſta quanto aveva detto in quelle, cioè l'incomodo
l
della propria ſalute ; il diſpiacere della lontananza del Contarini da
Venezia ; il deſiderio, e la ſperanza di ritrovarſi con lui a Mantova
all' occaſione del Concilio ; la brama d'aver copia degli Articoli da
diſcuterſi , e di ottener la licenza de Libri proibiti. Lo prega d' ot
tener la Diſpenſa della Irregolarità per certo ſuo Monaco. Eſpone l'
avvenuto del Libro del Polo mandato in Inghilterra, e gli inviti di
quel Re , perchè il Polo medeſimo ſi porti colà , alli quali per altro
non crede nè conveniente, nè ſicuro il fidarſi.
O ſtava tutto ſoſpeſo d'animo, perchè, dopo che io ſon ritornato dal
Capitolo, ho ſcritto due lettere aſſai copioſe a V.S. Reverendiſs., e
non avendo avviſo alcuno della riceputa , intendendo poi, che la ſi ſen
tiva alquanto indiſpoſta , ſtavo con gran moleſtia, che il male foſſe
maggiore di quello che poi ho inteſo . Ed ultimamente ancora il Ma
gnifico M. Tommaſo, al quale aveva date eſſe lettere, mi ha chiarito,
che mai non ſono andate, benchè lui le deſſe in Caſa del Magnifico
Am
(1.) Il Carafa , che fu poi Paolo IV., que maniera deſſe anche remotamente da
feveriſſimo in ogni tempo a procurare, e ſoſpettare di ſe in materia di Religione.
volere la punizione di chiunque in qualun
L E T. T E R E. Io9
rei veder tutte quelle coſe, che in ſimile materia hanno ſcritto queſti
To
I 1 o L E T T E R E.
Todeſchi. E benchè altre volte per viva voce otteneſſi da Papa Clemen
te di poter ſenza riſpetto, e pericolo di cenſura leggere ogni coſa,
nientedimanco non ſo, pare, che me ne impauriſca , del che volendo
mi aſſolvere, prego V.S. Reverendiſs., che eſſendole comodo, quan
do ſi ritroverà con Noſtro Signore , voglia di nuovo impetrarmi tal li
cenzia , e farmene fede per una ſua , nella quale non ſi contenga altro
che queſto. E perchè mi raccordo, che il predetto Papa Clemente diſ
ſe , che a niuno Prelato della Chieſa di Dio era proibita tal lezione,
ma ſolo a ſudditi , ed a privati, volontieri intenderei, ſe Noſtro Si
gnore è della medeſima mente. E per inculcar più coſe a un tratto, e
non paſſar il fine della verecondia, deſidererei da V. S. Reverendiſs. un'
altro ſervigio col predetto Noſtro Signore. Abbiamo in Caſa D. Bene
detto da Ferrara , la integrità , e bontà, e ſufficienza del quale ſono
cognite a V. S. Reverendiſs. benchè già abbia molti anni nella Religio
ne, nientedimanco non ha alcuno ordine nè Sacro, nè Minore, e per
conſeguente è inabile ad omnia munia Eccleſiaſtica, ci velut vas inutile.
Queſto è , perchè eſſendo ſecolare, ed uſorato, ira commotus per aſſai
legittima cauſa , propriam uxorem interfecit - Non mi ſaria ſtato difficile
per via della Penitenziaria, e con qualche ſomma di danari ottenere la
Diſpenſa ; ma per ſcoprir in tutto la mente mia con V. S. Reverendiſs.
non me ne ripoſa nè l'animo, nè la conſcienzia, ed in queſto non an
derò più avanti. Ora ſe pareſſe a V. S. per conſolazione, e pace di
queſto povero Religioſo eſponere il caſo ſuo a Noſtro Signore, e che
foſſe contento per viva voce abilitarlo , o commettere a me la aſſolu
zione, e di lui abilitazione, ſarebbe coſa gratiſſima a tutto queſto Con
vento. Ed in tal coſe non ſi ſuol aver quel riſpetto in Religioſi, che
ſi ha in Secolari, non enim veniunt ad notitiam multorum , ci per conſe
quens non tranſeunt in exemplum . Il tutto però in queſta coſa rimetto in
arbitrio, e volontà di V. S. Reverendiſs. , la qual tanto ne farà , quan
to le inſpirerà il Signor Dio. E ſe pur lo otteneſſe, medeſimamente ſarà
contenta con una ſua renderne teſtimonio, e quella baſterà a quiete del
la coſcienzia di tutti noi. Or paſſando ad altre coſe, dico , che il no
ſtro Sig. Rainaldo a giorni paſſati eſſendo a Verona ebbe di Anglia il
ſuo Nonzio , quale aveva mandato al Re a portarli il Libro ſuo , e
come gli riferì, lo aveva accettato con aſſai ilarità, mentre che eſſo ſtet
te là, non vide ſe non ſegno di mente quieta. Poi ha ſcritto ad eſſo
Sig. Rainaldo eſortandolo per ogni modo andar in Aglia, del che mi
perſuado, che V. S. Reverendiſs. ſarà nella medeſima opinione , che ſo.
no tutti gli altri ſuoi amici, cioè che a patto alcuno non vada. Tanti
eſempi ſi ſono viſti di quell'Uomo (ſi homo appellandus eſt ) , che da
lui ſi deve aſpettare ogni male ; nè credo, che foſſe alcuno, che dubi
taſſe che egli non cerchi di allettarlo per aggiongerlo alli altri Martiri,
avendo per aſſai minor cauſa, che eſſo forſi non reputava tanto, fatto º
aſſai
L E T T E R E. I I 1
5 Al medeſimo.
guanto era ſtato inquieto il noſtro Gregorio per le cattive nuove della
ſalute del Contarini, tanto ſi proteſta ora conſolato dal ſentirle miglio
ri. Lo conſiglia per conſervarla d intermettere le applicazioni, come
è ſtato conſigliato a ſe ſteſſo. Lo avviſa , che quanto prima avrà il
piacere di paſſare alcun poco di tempo in villa con alcuni ſuoi illuſtri
Amici, e li rende conto degli affari di alcun altro del medeſimi. Lo
ringrazia per averli ottenuto ciò, di che lo avea pregato nelle let
tere precedenti -
-
Sº" ſtato molti giorni con grande moleſtia per li molti avviſi, che di
qua erano della indiſpoſizione di V. S. R., il che ancor eſſa nella ſua
lettera conferma eſſer ſtato vero. Adunque oltra l'ordinaria conſolazione
delle lettere di quella, vi ho di aggionta la recuperazione della ſua ſanità;
al che non mi par di dire altro, ſe non eſortarla a quello, che ella ſteſº
ſa promette di voler fare, cioè d'intermetter li ſtudi, viver allegro, e ſe
i" ſi ritrovano Stoici in quelle parti, ſcacciarli in malam cruccm; con
iglio non molto diverſo da quello, che è ſtato dato a me da un'eccel
lente Medico, qual mi commenda in loco di caſſia il temperato eſerci
zio; in luoco di Reubarbaro il viver lieto, e ſenza penſieri , in luo
co di Scamonea, non leggere, nè ſcrivere. Oh Medicum excellentem, º
me docilem ad eſusmodi diſciplinam ! Io aveva penſato in loco di ſtudiar,
farmi leggere, ed io ſtare ad aſcoltare, ſed comperi aures meas nimium
eſſe delicatas, e più fatica durare, e più tempo perdere in revocando ana
gnoſte, che io non averia a ſtudiare io ſteſso; e però penſo aderirmi al
conſiglio di V. S. Reverendiſs, , e far che altri ſtudi per me, come an
cor ſi legge aver fatto molti eccellenti antiqui. Io al preſente ſto alquan
to più comodamente, eſſendoſi reſoluta queſta mia infermità in una
alterazione, che ha periodo , come la terzana, ma ſenza febbre, e ſpe
ro pur anco con li medicamenti ſopraddetti cacciar queſti paroſiſmi. Do
mani vado a ritrovar il Signor Rainaldo, qual col Padre D. Marco (1.)
è a Rovolone, ſequeſtrato in quel Luoco, e con quella Compagnia per
ingannar le moleſtie di quelle ſue male nove, e tanto più, quanto di
giore
(1.) Forſe queſti potrebbe eſſere un tal uomo dotto, eccellente Teologo, e molto
Don Marco da Breſcia, che in Breſcia me- verſato nello ſtudio de Santi Padri . In
deſima ſi fece Monaco del MPV , e che tervenne poi con altri Teologi Caſſineſi al
poi fu Abate di S. Vitale di Ravenna, Fu Concilio di Trento,
L E T T E R E. 1I3
giorno in giorno aſpetta l'ultima reſoluzione di quello, che puoſſi ſpe
rar delle coſe ſue. Io ſtarò là quanto eſſi mi vi riteneranno; doppoi ritor
no a Roncaglietto, dove aſpetto da una banda il noſtro magnifico M.
Matteo Dandolo, dall'altra Monſignor di Fano , e Monſignor Bembo,
a tal ch' io potrò molto ben ſatisfare a quel noſtro modo di curazione.
Il noſtro Scotto Caldeo dopo la morte del Fratello tutto è immutato,
e divenuto sì ſtoico , ut nihil ſuperſit priſtine hilaritatis ; ſpero però, che
la giornata potrà quello, che fin'ora non ha potuto la ragione; altrimenti
in tutto può dirſi divenuto ſtoico, e fino contra la natura, e genio ſuo
amplexus eſt curam rei familiaris , ci pupillorum curationem. .
Don Onorato, come ho per ſue lettere del primo di queſto, ſi ritro
vava in Saviliano in Piemonte, dove ancora era lo Imperatore, e pareva
a lui fin d' allora aver ottenuto tutto quello, che poteva ſperar di ot
tenere da chi non concede molto largamente ; e ſpedito di là voleva an
dar a ritrovar il Preſidente noſtro , per far opera di eſſer confirmato in
San Giorgio fin al Capitolo, e a quel tempo poi inſieme con me pro
vederſi d'altri Paeſi, il che penſo li ſarà facile da ottenere. Ringrazio
aſſai V. S. Reverendiſs. delle ſue grazie ottenute da Noſtro Signore ; e
benchè nella prima, cioè di leggere Libri Luterani non ſia molto per
affaticarmi , non mi eſſendo permeſſo leggere li migliori , mi è però di
gran piacere, quando accade di potermi chiarire con qual ragione con
fermano Eſſi le loro falſe opinioni. L'altra grazia poi dell' Ordinazioni
di Don Benedetto, penſo, che tanto deggia eſſere grata a tutto il Con
vento di San Giorgio, quanto poche altre coſe, perchè di vaſe, ut ita
dicam , inepto, ci inutili, erit vas in honorem . E quello che ordinaria
mente io faccio , avendo li Fratelli congregati nel Capitolo di far me
moria di V. S. Reverendiſs. , lo farò ora per li comandamenti delle let
tere ſue, alla quale, dopo le baciate mani, umilmente mi raccomando.
Da Praglia alli XXII. di Lujo MDXXXVI.
6 Al medeſimo.
( 1.) Era queſti Matteo Giberti figlio na (2.) Gio Battiſta Egnazio inſegnò lungo
tu 1ale di Franceſco Giberti Genoveſe Gene tempo le belle Lettere in Venezia ſua Pa
rale dell'Armata Navale del Papa. Nacque tria con riputazione. Era egli di buona Fa
in Palermo; divenne in poco tempo uno de' miglia, ma povera. Si reſe si abile ad iſtrui
più dotti, e pii uomini del ſuo tempo. Leone re la Gioventù, che allorchè domandò per
X., e Clemente VII. lo tennero preſſo di l'avanzata età la Giubilazione, la Repub
fe in qualità di Datario, ed ebbe molta par lica non potè riſolverſi ad accordargliela
te negli affari di Stato, durante il loro Pon per il pregiudizio, che venivano a ricever
tificato. Il ſecondo lo fece Governatore di ne gli ſtudioſi. Ottenne poi finalmente nell'
Tivoli ſulla fine del MDXXIII., e dopo il eſtrema vecchiezza la dimiſſione, e furonlila
MDXXIV. fu fatto Veſcovo di Verona, ed ſciati dalla Repubblica tutti gli emolumenti
in tal guiſa reſſe quella Chieſa, che alcuni di prima, e conceſſa per tutti i ſuoi Beni l'
zelanti, e pii Veſcovi s'applicarono a con eſenzione da ogni ſorte d'impoſizioni. Ha
durre la loro Greggia ſul modello del Veſco egli compoſte molte Opere. Morì in Vene
vo di Verona, e ſtabilirono i medeſimi ordi zia d' ottant'anni nell' anno MDL III.
ni, ch'ei ficeva oſſervar nella propria. Pier (3.) Crederei poteſſe intenderſi il Ver
Pranceſco Zini diede al Pubblico l'idea d'un gerio ſpedito l'anno avanti in Alemagna
Veſcovo perfetto ſulla vita del Giberti. Egli dal Papa per gli affari della Religione, e
amava molto le Lettere, e le proteggeva. principalmente per concludere la celebrazio
Terminò glorioſamente la ſua vita ai XXX. ne del Concilio. - -
7 Al medeſimo.
Intrapreſo dal Corteſe il viaggio per Roma, giunto già egli a Gubbio,
avviſa il Contarini di ritrovarſi ivi preſſo quel Prelato , e che in
compagnia del medeſimo, e di Don Onorato fra non molto proſeguirà
il viaggio. Io avviſa ancora delle diſpoſizioni allo ſteſſo fine degli
altri chiamati a Roma, cioè del Teatino, di Monſignore di Verona,
e del Tolo.
( 1.) Non credo facile l'indovinare chi forſe egli è quel Giorgio di Medelago, di
foſſe il Frate di cui parla la Lettera, ma cui ſi fa menzione nella Vita.
- L E T T E R E. I 17
tavano tanto ſanta impreſa, ne reſteranno diſconſolati, e tutti faranno
giudicio, che il nome di dilazione ſi poſſi eſponere per oblivione, ſed,
ut dixi, nihil audeo temere judicare. Spero alla giornata meglio intendere la
verità, e forſi più remanere fatisfatto. -
Ho anco inteſo dal predetto Monſignore per lettere de' ſuoi Agenti in
Franza, Monſignor Reverendiſs. d'Ingletterra eſſer gionto a Leone ſalvo
con la compagnia , il che mi è ſtato di conſolazione grande. Starò qua
º doi giorni in Eugubio, poi pigliarò il cammin noſtro verſo Fano, dove
anco ſpero più eſſere certificato della verità di quanto di ſopra ho detto
del Concilio, penſando che la giornata più debbia chiarire il tutto. Et
eſſendo ſtata queſta noſtra ſolo per viſitare, e fare reverenzia a Voſtra
Signoria , altro non mi occorre, ſe non inſieme col noſtro D. Iſidoro
baciarle la mano.
Da Eugubio alli V. Aprile MDXXXVII.
9 Al medeſimo.
Non
( 1. ) Cioè il Clario,
I 18 L E T T E R E.
Non poſſo fino al preſente dare avviſo a V. S, Reverendiſs. di quello
che io penſi debbia eſſer di me, non ne potendo ancor fare conjectura
alcuna, e tanto più , eſſendomi mancato alquanto del diſegno, del qual
mi ricordo più volte aver parlato con Lei, che era per la vicinità di
V. S. Reverendiſs. andare a Monte Caſino. Ma poichè ho inteſo quelli
omini di San Germano eſſerſi quodam modo ribellati, di populariter tenta
re di privare quel Sacro Monaſtero della principal ſua priſtina dignità,
mi riſolvo non mi volere opponere a tali flutti , quando però per inter
vento di V. S. Reverendiſs. non foſſe proviſto , e ripercoſſa quella ſua
inſopportabile inſolenzia, nel qual caſo non avrei loco al mondo, che
più di quello mi foſſe grato. Prego però quanto poſſo V, S. Reverendiſs.
che a quello, che ordinariamente io ſo che farebbe per ſua benignità in
tutte le coſe della Congregazione, voglia anco in queſta cauſa aggiun
ger qualche particolare, e più caldo favore, perchè in vero ſi tratta
della totale ruina del primo, e più onorato Monaſterio, che abbia la Re.
ligione Criſtiana.
Di giorno in giorno ſi aſpetta il Reverendiſſimo di Mantua, al quale
facendo reverenzia avrò nova di V. S. Reverendiſs., alla quale umilmente
bacio la mano.
Di San Benedetto XXV Aprile MDXXXVII,
Io - Al medeſimo.
.Al
(i: Lo ſteſſo
Cardinali Cardinale
Sadoleto, Contarini,
Carafa, ritornato dalla ſua Legazione d' Inghil
e Polo egiàli terra.
12 o L E T T B R E.
1 Al medeſimo .
I2 Al medeſimo.
Sſendo venuto quà a S. Benedetto per pigliar l'Acque de'Bagni per con
a ſiglio de Medici e di Venezia e di Padova, vi ritrovai uno Giovine di
Anni XVIII. Gentiluomo Veneziano da Ca Maſſolo, unico del ſuo Pa
dre, e forſe anco della ſucceſſione di quella Caſa, quale avendo fatta
inſtanzia grande a queſti venerabili Padri di eſſer admeſſo nel conſorzio,
loro a ſervir Dio, era ſtato accettato, parendo in Lui eſſere ottima,
voluntà , ornati coſtumi, e ſufficiente litteratura .
Ora da lui ſteſſo ſi è inteſo, che eſſendo ſtato uſorato circa meſi
XVII. all' ultimo per ſdegno ed anco per qualche ſoſpetto ha ammaz
zata la moglie. D:mum duttus panitentia, intendendo, che queſto proprio è
ordinato da Canoni, deliberò farſi Monaco. Avendo adunque eletto hoc
genus vite, e moſtrando molto fervore, ſon venuto in opinione, che ſia
ſtato permeſſo incorrere in tale errore, per riconoſcerſi e di quello,
e degli altri cum optimis fruttibus panitentia , e ne ho l'eſempio davanti
del noſtro Don Benedetto da Ferrara, ma quella difficultà medeſima,
che occorſe in Don Benedetto, occorre anco in coſtui, eſſendo inabile
Q ad
1 … 2 L E T T E R T .
a3 ogni Ordine Ecc!efiafico , e Sacro ,e non Sacro , a tal che fe ne ftarà fra
gli ältri tanquam flirps inutilis , & , ut ita dicam , «quivoce monachus . Egli
Íteffo mi ha detto voler aver ricorfo a V. S. Reverendifs. per il medefi
mo ajuto , qual' ebbe Don Benedetto , e perfuadendofi , che le lettere
noflre apprefio quella fiano di molto pefo , mi ha affai pregato , che le
ne voglia fcrivere caldamente , e raccómandarlo , il che faccio con * tutts
jl core, parendomi Giovine , che meriti d' effere aiutato , avendo tante
buone pafti , e ciò che è più , buona volontà di fervir a Dio : Credo
ancora , che da Venezia ne farà fcritto a V. S. Reverendifs. caldamente.
Non mi eflenderò più in attediarla , e baciandole la mano , umilmqnte
mi raccomando. -
Uidam N., dum effet in faeculo uxoratus, manu propria uxorem fuam
interfecit , deinde duétus poenitentia , prout hortantur Canones , in
greffus cft Monafterium , in quo per annos fex fan&te , & laudabiliter
converfans , & teftimonium miræ probitatis ab omnibus Fratribus habens
ad nullos fàcros ordines ob inhabilitatem eft promotus. Tandem Abbas
ipfius , confideratis ejus vita , & moribus , ipfo nequaquam id requiren
te , obtinuit a Summo Pontifice vivæ vocis Oraculo , ut cum ipfó dif
penfàretur , quatenus, non obftante prædiéto homicidio , poffet ad Sacros
Ordines promoveri. Quod cum ab Abbate fuo intellexiffet , dixit fe aliud
etiam homicidium manu propria perpetraffe. Fuerat enim ille moribus
deditus , quibus illud hominum geniis implicari fòlet. Tunc Abbas vifus
eft fibi poffe interpretari mentem Summi Pontificis , quod non ab uxori
cidio tantum, fed ab oinni ejus generis inhabilitate voluerit eum abfol
vere. Dixerat enim quoniam effeétus fuerat ex Saulo Paulus, fe libenter
cum eo difpenfare , & fic ad omnes Sacros Ordines ufque ad Sacerdo
tium exclufive promotus in illis faepius miniftravit. Nunc autem a qui
buflam in dubium verti cæpit , an fit cum eo fufficienter difpenfàtus .
Idcirco pro quiete confcientiæ tam ipfius N.,monachi , quam etiam Ab
batis præfati , petitur per Sanétiffimum D. Noftrum vel dcclarari cum il
lo fufficienter difpenfátum fuiffe , vel quatenus opus fit denuo difpenfári,
ut ad Sacerdotium promoveri poffit , & in jam fufceptis Ordinibus mi
niftrare. Jam elapfi funt o&to anni , ex quo in Dei fervitio cum maximo
fpiritus fervore perfeverat ; neque novum eft hoc concedi ingredientibus
Religionem , quinetiam generáliter id aliquibus Congregationibus con
ceffum eft per privilegia Apoftolica, quorum unum ego vidi conceffum
Canonicis Regularibus San£ti Spiritus de Venetiis, ut fcilicet poffint dif
penfare cum omnibus profitentibus in Religione fua , ut non obflantibus
— > --^ etiam
L E T T E R E . 123
13 Al Medeſimo.
I4 Al Medeſimo.
sfazio
tito dagli anni della pubertà, fu per pri- ni giunto a quel ſegno, cui pochiſſimi
vilegio eletto Veſcovo di Fano nell'An- i" in una lunga carriera, con
no MDXXX, Il Bembo ſcrivendoli lo ingolar dolore degli uomini dotti mo
chiama ornamento degli uomini eruditi, rì non ancor conſegrato Veſcovo nel
e nobilmente adorno delle più nobili MDXXXVII. di anni XXIV. di ſua
diſcipline. Eſſendo in breve giro d'an- età e - -
L E T T E R E 125
fazione; e perchè mi par coſa abſurda, che uno dedicato in queſto abito
al Signor Dio, che continuamente abita in loco ſacro, ſtia con Taglia
addoſſo, e con pericolo di profanare eſſo loco , mi è parſo di tentare, ſe
per via di Noſtro Signore ſi poteſſe impetrare da quella Illuſtriſs. Signo
ria, che gli foſſe levata la Taglia almanco in Terre aliene, e fuori del
Dominio; e queſto Monſignor Reverendiſs. Bembo molto amico degli
magnifici ſuoi Padri, e Zii ha promeſſo nella partita ſua di Venezia fa
re ogni opera, ma non mi contento di queſto. M'è parſo aggiungervi il
favore di V. S. Illuſtriſſima , e per ſua naturale inclinazione allo ajuto
di tutte le cauſe pie, e per la particolare protezione della Religione no
ſtra, della quale eſſo pur ſi ritrova eſſere membro . Penſo non neghe
rà di voler preſtare ogni favore a queſto Giovine , acciò ſia li
berato da tanto pericolo, 8 ancor ſia liberato d' una anſioſa pau
ra , che continuamente mi preme, eſſendo egli commeſſo alla cu
ra noſtra ; per il che prego V. S. Reverendiſſima che ricercata dal
noſtro Padre Procuratore ſi vogli degnare di favorire queſto negozio, il
che mi ſarà tanto grato, che ſe lecito è a dirlo, me le ſentirò più
obbligato di quello, che ſono, e nella buona grazia di V. S: Illuſtriſ
ſima, dopo le baciate mani, mi raccomando.
Di San Benedetto a XVI di Ottobre MDXXXIX.
15 - - vAl medeſimo,
I6 Al medeſimo.
17 Al medeſimo,
18 vAl medeſimo,
scrive d'aver con molta ſoddisfazione dal Cardinal d' Eſte nuove
ſue , e de preſenti affari, e che con eſſo Cardinale ha veduto il Ver
gerio, il quale ſi raccomanda anche al contarini per eſſere liberato
da certa Penſione. Loda un'orazione compoſta dal Clario. Si racco
manda, perchè la Congregazione Casineſe sia almeno in parte
ſollevata dalla preſtazione della ſomma impoſta dal Papa. No
-
tiſi
L E T T E R E 129
19 - al medeſimo,
Aſſicura il Contarini, che in ordine a certe premure della comunità di
Capua riguardanti il Moniſtero di quella Città, ſoggetto a Monte
caſino, è già ſtato fatto in parte, e ſi farà pure in appreſſo quan
to potrà contribuire alla ſoddisfazione della medeſima. Quantunque
li Soggetti deſtinati in addietro per il Monſtero di Verona non ab
biano incontrata la ſoddisfazione di quel Prelato, che vivamente ,
brama amorevole alla Congregazione, ſpera, ed entra mallevado
re , che la provviſione fatta recentemente li ſarà pienamen
te gradita.
21 - Al medeſimo .
Al
2 2 Al medeſimo.
guan
L E T T E R E. 135
23 - val Medeſimo -
S - a
138 L E T T E R E.
24 val medeſimo,
25 vAl medeſimo,
26 Al medeſimo.
- - e -
-, - -
-
- .
-
- - - a r- aº
- - t. -
- - N. , - - - - a º
-
- º º
-
- . .
- . 2 , v, . ,
- Al
L E T T E R E. I 41
27 Al medeſimo.
28 Al medeſimo.
quali ſecondo la qualità del tempi; provviſto alli caſi occorſi per onor
d un tanto Loco , puoſero ogni opera in metterli pace, e in quietare
gli animi, nè ſolo con adortazione, ma ancora con precetti . Ora mi
perſuado, che quelle nobili Religioſe Cognate del Magnifico Meſſer Mat
teo vorrebbero di nuovo eccitar qualche rumore, e non potendolo fare in
Breſcia, nè appreſſo alli Padri, hanno cominciato moleſtar V.S., la qua
le ſe ſi degna credermi coſa alcuna, ſi contenterà, che ſia queſta, che
ſon certo, che refricar di nuovo queſte piaghe ſuſcitarà rumori, ſcan
doli, e diſordini grandi, de quali quelli, che gli eccitano, non ſi
curano; e però giudico eſſer bene, che anco con l'autorità di V. S.
Reverendiſſima vi ſi ponga ſilenzio. Solo una coſa vi reſta da provvede
re, che il Prelato di quel Monaſterio è Breſciano, e benchè molto da
bene, e integra perſona, niente di manco per la dipendenzia de Paren
tadi ſoſpetto forſi ad una delle parti. A queſto per l'ordinario ſi farà
provviſione a tempo di Capitolo; nè circa tal caſo ſarò più proliſſo, per
che la materia non patiſce non ſolo, che ſi ſcriva, ma nè anco che ſi
dica tutto. Vox audita eſt in terra noſtra , o delettati ſumus in his que di
tta ſunt nobis, che già è dato un gran principio alla Reformazione, or
dinando, che tutti gli Epiſcopi ſtiano nelle ſue Dioceſi, la qual coſa ſe
ſi farà con effetto, e ſi eſeguiſca con li debiti modi, non dubito, quod
principium iſtud habebit pluſquam dimidium fatti, e ſarà ſalute non ſola
mente delli Greggi già per tanto tempo derelitti, ma ancora delli me
deſimi Paſtori; e ſe li altri atti correſponderanno a queſto primo, jam
prevideo animo una bella, e nuova forma della Santa Chieſa. E perchè,
poi che quelli uomini dotti paſſarono in Alemannia per la Dieta di
VVormazia , nè il Reverendiſſimo di Mantua, nè Monſignor di Verona,
nè ancor io dopo la gionta di Granuela ( 1 ) abbiamo inteſo coſa alcu
na ; ſupplico Voſtra Signoria Reverendiſſima, che eſſendovi di nuovo,
ſi degni farne partecipe , e nella buona grazia ſua mi racco
mando . - - -
LET
Manda una Lettera del Fregoſo al Bembo, cui ſa che ſarà gratiſſimo
l' averne nuova e - - - - -
L E T T E R A I I.
A D. G R E G o R 1 o C o RT E SE
Abate di S. Benedetto nel Mantovano,
A R G O M E N T O.
Si rallegra col Corteſe, perchè a Lui ſia ſtata conferita la Badia
di San Benedetto di Mantova, quantunque per tal deſtinazione
a ſe ne derivi il danno della maggiore di Lui lontananza. Li
raccomanda di prenderſi particolar cura del Maſſolo per ben
indirizzarlo nell'acquiſto delle ſcienze.
" Onmi in quella parte rallegrato della nuova cura datavi dalla Re
ligion voſtra della Badia di San Benedetto , che ella è il primo,
e più onorato Luogo , ed il maggiore, che la detta Religione abbia, e molto
degno della voſtra bontà, e prudenzia. Comechè in queſta parte io non poſſa
non aver preſo moleſtia, che veggo perciò voi dalle noſtre contrade, nella
quali io vi vedea, e potea vedere più agevolmente, e più ſpeſſo, fatto lon
tano. La qual lontananza poſcia che tanta non è, che io non ſperi poter
venire a vedervi, compenſando la mia incomodità con l' onor voſtro, e con
l'utilità dell'aere, che coſti arete migliore, che quello di Traglia non era;
Noſtro Signore Dio ringraziandone, rimarrò contento di ciò che S. M. di voi
ha ordinato, che ſia, ed in queſto mezzo tempo la penna tempererà il deſi
derio mio, e viſiterovvi con lettere, ſe non crederò eſſer con loro alle con -
templazioni, o pure a penſieri, ed alle cure voſtre moleſto. Siccome ora fo ,
ſpinto in parte dall'amore che io a M. Lorenzo Maſſolo, ed a Madonna Iſa
betta Quirina porto, de quali avete in coteſto Moniſtero così caro pegno, come
naturalmente convien, che ſia un loro unico Figliuolo. Nel quale ripoſti hanno
tutti i loro penſieri,
non guari meno a queſto tempo, che egli alla Religione,
e a Dio s'è donato, che ſe egli nella loro caſa foſſe; e deſiderano ſopra tut
to, che gli ſia dato da V. S. modo da ſpendere quella maggior parte delle
ſue ore, che ſi può nelle buone Lettere, alle quali egli è già inviato con l'
arimo, e con lo ſtudio ſuo. Al qual loro deſiderio veggono eſſere ſtata op.
portuniſſima la elezion della perſona voſtra in quel governo, che avete si
lungo tempo nelle buone Lettere e Latine, e Greche poſto , e sì buon
frutto coltone, come avete. E certo ſe io non iſtimaſſi, che ogni priego fat
tovi ſopra ciò foſſe più che ſoverchio, che non potete ragionevolmente deſide
rio in voi avere alcuno dopo quello dell'acquiſto della Divina grazia, che più
adoperi di queſto, che i voſtri Monaci divengano e dotti, e ſcienziati, ſiccome
- T ſete
I 45 L E T T E R E.
ſete divenuto voi; io vi pregherei con tutto l'affetto del mio animo ad ave
re a quel Giovane riſ;uardo in donargli ogni agevolezza da poter mandare
innanzi profittevolmente il ſuo ſtudio, maſſimamente perciò, che io ho in
teſo, che ſuole la Religion voſtra diſpenſare i due primi anni de' voſtri Monaci
in ogni altra coſa più, che in queſta. Ma non mi pare, che biſogni ciò fare,
che da voi ſteſſo conoſcete quanto ſia giovevole, e profittevole, che la fanciul
la, e giovane età ſi ſpenda in apparar le buone Lettere, e le buone Arti. E
comechè io così ſtimi per abbondanza del mio amore verſo loro, e ſopra tutto
verſo quella buona, e valoroſa Madre, che ſommamente deſidera, che il ſuo
figliuolo ſia da voi adagiato in ciò i quanto più poſſo, e vaglio con voi, vi
prego a farla di tale ſuo oneſto deſiderio contenta , che non ſolo il Padre ed
Ella, ma io ancora inſieme con eſſo loro ve ne ſentiremo eterno obbligo. Nè
ci potrete tutti maggiormente aſtringere alla voſtra corteſia, che con queſta
opera. State ſano. -
L E T T E R A III.
di V. s. deditiſſimo
D. GR E G o R1 o C o RT E se .
L E T T E R A IV.
A R G O M E N T o.
Uanta allegrezza ſia ſtata a tutta queſta noſtra Città ed a Noi l'avere
Q inteſo la Santa promozione di V S. Reverendiſs. noſtro Concive alla
dignità del cardinalato, diſpenſazione dell'Onnipotente lidio fatta per la Santità
del Summo Pontifice, non ſi potria ſcrivere, e manco lingua eſprimere, alla
quale queſta città è tanto tenuta, ed obbligata, quanto eſſer ſi poſſa per
avere eſaltato la Patria noſtra più che faceſſe mai alcuno altro, e tanto
più conoſcendo, che li lodevoli coſtumi, e virtute di quella abbiano cauſato
queſto. E così, come abbiamo demonſtrato con atti eſteriori, in lodare e rin
graziare Dio, con ſolenniſſime Proceſſioni, fare fuoco, e lumi, come ſi con
veniva a una tal deſiderata impreſa; abbiamo ancora voluto con queſta no
ſtra, e col preſente agente viſitare, congratularſe, ci allegrarſe con detta
v, s. Reverendiſs., & offerirle le noſtre facultate, ſecondo più largamente
eſtorerà Meſſer Giovanni Battiſta Taſſono Concive noſtro, al quale ſerd con
tenta preſtare fede, come faria a noi proprii, la quale Dio conſervi felice: cº
a detta Voſtra Signoria Revendſs umilmente baciando la mano ci rac
comandiamo . -
Servitori
- - - Li Conſervatori della Città di Modena.
1 E T T E R A v.
l
- come Fratello.
GREGORIO CARDINALE CoRTESIo
( a tergo) -
Noſtri Chariſſimi. i A
A Modena i
- LET -
I 5o L E T T E R E.
L E T T E R A v1.
DI M. c L A U DI O T O L O M E I.
GRE- ſº
GREG, CARD, CORTESII
C A R M IN A
Nanc primum Coll e di a,
ET ILLUSTRATA.
15:
GREGORII CARDINALIS
C O R T E S I I.
C A R M I N A .
I
ODE MONOCOLOS IN LAUDEM PAULI CORTESII,
-
Treinſerta euſdem operi Baſilea impreſſo per Henricum Petrum Anno 154o.
cui titulus: Pauli Corteſii Libri IV. in quibus compleſtitur omnia
, tum quae ſunt apud Divos Auguſtinum, Hieronymum, Chry
i ſoſtomum &c., tum que Divus Thomas, Magiſter
- Sententiarum, & ejus loci reliqui habent, l
t - ,
5 g) si - . . . . -
Xatti Latio culmine Delius,
Et pectus vitrea que tegit egide,
Irati reſides vertice in arduo -
IN LO DE DI PA O LO CORTESE.
-
i- - - - º- - - - -
- - - a a º
i - - - .
- V . DE:
I5 4
- - - I I. - -
- - e
Tu d'Aquilon furente
Spermis, ci fa vi fremitum tri L'ardir; tu del tridente,
dentis, 3d Che freme in mezzo all' onde
Atque in obſtantes ſcopulos furentem Sprezzi l'imper: s'aſconde,
'Nerea frenas - Nè più con fiero orgoglio
Contro l'oppoſto ſcoglio
Scaglia il furor malnato
Nettun da Te frenato .
Arte ſublimi minitaris, alto La Terra tua ſublime,
Imminens Ponto; Iovis ut ſatelles che al Mar preſiede, imprime,
Rupe de celſa timidis minatur 35 Tema, e minaccie move:
Ungue columbis. Così l'Augel di Giove
Da un'alta Rupe all'ime
Colombe al temer prime
Nel minaccioſo artiglio
Inter undarum vitreos receſſus Moſtra il fatal periglio.
Tra i criſtallini ſeni
Ludit exultim pecus omne Prothei,
Et micat ſtringens agili rotata
Di chete onde ripieni
Di Proteo ecco la bella
Litora Delphin. 4o
Greggia ſcherza e ſaltella;
E voltolando il lito
Fertilis Citri tibi bruma ridet
Stringe il Delfin ſmarrito.
Per te ridente il verno
Leta lauretis, Paphiaque Myrto; Del fertil cedro eterno,
Di Pafo mirto, e alloro
Fa al guardo altrui teſoro;
Ed il Decembre auſtero
Et V 2 Spo
I 56
Et tepet grato redolens December 2 Spoglia l'orror primiero,
Germine florum. E la progenie eletta
-
De Fior ſoavi affretta , º
-- - , e E a divenir s'avvezza
r . , Tiepido, e dolce olezza.
Vere gemmatos nemus omne crines 45 Ogni boſchetto fuore
Explicat, ſpirans Arabum liquores, Spande Arabo liquore,
Et vagam Chlorim ſequitur referto De i verdi crin fa moſtra
Copia cornu. Cui Primavera innoſtra.
Ha Copia ivi ſoggiorno,
- --
-
- -
-
- iº - , - E col ripieno corno e
i - i
Segue la vaga Clori.
XMulcet a ſtatem placidus favoni Ivi gli eſtivi ardori
Il zefir redivivo,
Spiritus; mulcent agitata ſenſim 5o
AEquora, exceptat nemus undecunque E il Mar di ſdegno ſchivo
Da mite aura agitato
Frigus opacum. -
Di temperare è uſato;
Onde per ogni parte
- º
-
Il largo Ciel comparte
2 : : ::
-
A quel boſchetto amico
Freſco ſoave, e aprico.
guidi quod inſanos animi tumultus Che più? 'l ridente aſpetto
Ipſa ridentis facies ſerenat -
Dell'aere ſolo iri petto
Placa i tumulti inſani!
Aeris, nudas fugiuntgue cautes 55. -
Livor, ci ira.
- Ira, e livor lontani .
Dai nudi ſcogli ſtanno ,
Che ne paventan danno,
Ergo curarum ſtimuli valete, -
Dunque affannoſe cure,
Qui diu tortos laniante flagro Che ſpeſſo immiti, e dure
Caditis, gnari cupidos latenti D'aſpro flagel sferzate
fisire pa' na . 6o Molt'alme ſventurate;
e
- . -
-
A D
º
-
I 57
I I I.
m
AD DIVUM HONORATUM SAPPHICUM
-
r . - -
I V.
I 59
I V.
DE SANCTO HONORATo.
s A P P H 1 c U M.
| T Nde reſplendet jubar hoc coruſca , D" che il
ra luce
Sole di più chia
Luce º curmollis Zephyrus repente -
- -
- - - --
Perchè improvviſo ſurſe il mol
le Zefiro ?
Nempe quod feſti rediere ſoles, 5 Certo perchè feſtoſi giorni, e lieti
ueis Honoratus mi veis quadrigis Feron ritorno , onde Onorato
Inſidens, Caelum merita decorus aſſiſo
Fronde petivit. Su niveo cocchio, e il Santo Capo
- ornato
Spre Le
16 O.
-
Nudo abbracciò.
più dolce - e
- quis, 3o
Donec audaci tetigit carina Cercando altrove, inſin che il li
- Littus Achaeum . do Acheo
Toccaſſe alfin l'audace ſuo Na
viglio: -
gui, licet marens, tamen ºrari: Ei ſebben meſto, nel ſommeſſo pet
to
I Lé: è Ser
161
legibus fixis animo, ſepulchri Serba le leggi impreſſe, e a Te
Juſta perſolvit precibus, piague di preci
Mente parentans. 4G Devote è largo, e ſepolcrali o
InOr1 e
Tem X On
I 66
Sola vox morbos, variaſque peſtes 85 Sua voce ſola i morbi, e i varii
Sola vox, mirum ! lemures fuga mali, -
Ad Onorato in dono
Queſti fur dati dall'illuſtre Eroe,
Hanc Honorato aerii Caſin Che all' altero Caſin die leggi, e
Legifer dono dedit, banc edaci queſti
Tempore abſumptas renovare leges, Volle ſerbati a riſtorar le leggi
Sacraque juſſit. Dal tempo dome, e di ſquallor
macchiate
E i Riti ſacri al primo onor
tOrnare ,
Huic opi inniſus Pater , atque Prin Di Monaco il Signor, dei Popol
ceps Padre -
IN DIE ANNUNTIATIONIS
DEIPARAE VIRGINIS,
O D E.
Ta Tal
17o
Sem Qual
171
sentit illico Virginis, Qual ſente, can ſollecitò
Virgo, ſentit anhelitum 3 Il lepre, s'anco imboſca,
Ut ſagax leporem canis. Tale i non puri aneliti -
.A D N 0 Z' -4 Z' I O N E $. ;
A D I.
mo, quem i&u ungulae Pegafus alatus equus Sanéius Iliaca fervata eß Phaebade
aperuiiie fingitur .TOvid. Heroid. epift. 1 4• vurgo . -
sors Tignara dedis , fed f&va Cupidinis fa, moviffime illußrium Poetarum Italorum
4^4 • poematus imfert* Florentia prodiere. Ufus eft
Daphnis fuit filia Penei Theffaliæ fluvii , hic famiiliariffime litteratis ævi fui viris ,
cujus ripae lauris confitae inveniuntur, unde uti ex Politiani , & Lucii Phofphori Si
datus locus fabulæ s nam laurus Græcis gnini Epifcopi Epiftolis apparet . Et ne de
Inaphne
idem eftdicitur , ideoque arbor Daphnidis
ac laurus. - - • . •
ejus, in omni fcientiarum genere, ingenio
ambigendi nobis locus relinquatur , h6c fa
( V. 6. ) Quom. antiquata locutio, & tis erit argumentum , quod fuit a Diploma
idem fonat ac quamdo , vel cum, ut vide tibus Centumvir , ac Libellionum Trium-.
re
tium,paffim licet
& alios. ' apud Plautum , Teren
- - - t
vir, & Apoftolicus Nuncius, cum vix. XXX,
attigifíet annum, cum e vita deceffit. Non
sacer impetus. Furor Phoebi, quo com immerito itaque fummis eum extulerunt Iau
motae Sacerdotes ipfius tamquam baccantes dibus & Voffius in eo Libro , quem in
rationis ufu' privabantur , & eo fugiente fcribit de hißoricis Eccleßaßicis 5 & Ci
nellius de Scriptoribus Etrufcis ; & Gad
priftinae menti reftituebantur. In hac figni
ficatione ufus eft Ovid. de Remed. amor. dius de Scriptoribus mom Eccleßaßicis ; &
pag. 5o8. v. 1 5. cum aìt : Picus M:randulanus in Epiftola ad ipfum
Et quod nunc ratio e/? , impetus ante {cripta, ait : ob eruditionem, &, ingenium
fuit. -
fingulare Poet« cum prifeis Poetis effe mume
& Metam. lib. 1. pag. 34. v. 23. Nwlleque randum. . Non arbitrabimur igitur divina
inhibente per auras T' re , afferendo Auétorem in illo gratiofo
Ignot4 regionis eant, quoque impetus juvene Alexandrum occuluifle, ut ejus lau
egit •
dibus ad Pauli Fratris laudes fibi aditum
Et de Ponto lib. quarto Elegia fecunda pag. aperiret , cum unius præconium in alterum
3* $• quodammodo tendere videatur.
Impetus ille Sacer , qui vatum peäora ° Cartum, Concilium , Conventum . Ovid.
nutrit. -
do pro Diana Phoebi forore ; hic Poeta Et Fa/?. lib. z. pag. 475. v. 17.
nofter ufurpat pro qualibet Phaebi Sacerdo ' Cui Dea Virgineos perjura Licaoni coe
te, quæ Phœbei Numinis concepto afHatu fams
ufus eft etiam Silius Ital. libro 1 ;. v. Sonitu£. ideft rumor & ftrepitus. Ovid.
28 i • - -
Ovid. de Art. aman. lib. 2. pag. 46o. Et ſubitus prapes Cyllenida ſuſtulit Har
Vs I le - -
pen . -
Carula quot baccas Pallados arbor ha (V. 13.) Et quavis Charitum ec. Uſitatiſſima
bet . locutio apud Poetas, pro quavis Charite
Et lib. 12. Metam. pag. 443. v. 6. Pal Virgine.
laulos admonitu . Gratior, pro gratioſior , vel magis graa
4 V. io ) Sobolem, nempe progeniem , tus, & acceptus. Ovid. Faſt. lib. 3. pag.
prolem. Cice. lib. 3. de leg. Cenſores popu 5 º 1. V. 17 , -
Y 2 Pt
172
Et lib. 14. pag. $ 19. v, 6. in Parnafo agebantur, Paulus in fuo Cor:
Plurima quâ fylva e/? , &• quo loca per tefiano Oppido, non folum , ut fuperius vi
via mom funt. dimus, Mufis , & feverioribus vacabat ftu*
( V. 16.) Linigeri : Sacerdotes , qui li dis, fed moribus etiam informandis totus
neis veftibus induebantur . . Ovid. de Ar erat ; & Operi illi alludit Auétor, cui hæc
te Aman. lib. primo pag. 399. v. z. Ode præficitur, quod cum medulla fit , ut
Neu fuge limg. r« Memphitica templa ju ita lóquar , clariffimorum San&torum Pa
t/e?7 ræ . trum , ex hoc quid nobis vitandum, ample
Idem Metam. lib. 1. pag. 41. .v. 14. &tendumve fit ad beate vivendum, probe
Nunc Dea limigera colitur celeberrimus dignofcimus. - i .
turba . Paulus Corteßus ; ille eft in laudem cus
Quo loco intelliguntur Sacerdotes Ii jus hæc Ode a Poeta fuit elaborata, cujus
dis . opera, nomenque tempus numquam pote.
Flamines ; qui unius täntum Dei Sacra rit abolere . Hunc Paulum Geminim nem
curabant , ut Jovis , Mercurii , Ifidis. f.s fibi fuum civem vindicant ; fed ex Mutt
Nam, ut patet ex Cic. lib. de legibus aliis nenfi Cortefiorum Gente fuiffè , non unum
Divis alii Sacerdotes erant, omnibus Pon eft argumentum . Primum Familia Mu
tifices , fingulis Flamines. Sumebant autem tinenfis clariffimis oftendit tabulis, & non
Flamines nomen ab illo Deo , cujus Sacra interrupta confanguineorum ferie , e nume
curabant , ut Flamen Dialis a Jove, Mar ro Suorum fuiffe ; & infuper cur , & quando
ttalis a Marte , Quirinalis T a Quiri: in S. Geminiani Oppidum demigravit .
no &c. Qvid. Faß. lib. z. pag. 466. Deinde clarius oftendit libri titulus in Cor
v, 3. tefiana villa typis excuffi anno 1 * 1 o. in
Pontifices ab Rege petunt , &. Flamine quo legitur = Corteffus P.*n'us Mutincn
Ia/a/?3 .
fi; de TCardinalatu libri tres, cum Anno
( V. 17. ) Senta adie&ivum nomen ; lo tationibus La&tantii Fratris. Omnem dubita
ca autem fenta iila funt, quæ nu!!us Solis tionem videtur tollere Chriftophorus Lon
£adus pervadere poteft : hię frigida figni golius, qui in Epiftola Graece fcripta ad
ficat • Ovid. Metam. lib. 4. pag. Î47. Äuthorem hujus, Odes, eum laudat non fo
V. I**.
lum Græcæ , & Latinæ linguæ fcientia ,
Pallor , hyemffue tenent late loca fem fed imitatione etiam Pauli Comfanguinei
f4 •
fui, quem in omnibus æmulari cordi e
Virgil. libro fexto Æ 1eid. v. 46». rat. itandem rem, ni fallimur, evincunt
Per lot a fenta fitu cogunt. penitus quae Paulus ipfe ait libro 3. Ope
Corycido, ; Genitivus græcus. Nymphae fue £is de Càrdinalatu prope finem ejus capitis
runt antri Corycii , qucd juxta Párnaffum quod infcribitur de Proteäione Religioforum
ApolIini, Baccho, & Mufis Sacrum Mon per Cardinales - Ejus verba hæc funt. ut
tem fuit. Ovid. Metam. lib. 1. pag. x. 1. fi modo affirmetur Ignatium Lapum , &•
V. 7.
gregorium Cortefium gentilem meum , ho
Cerycidas Mufas , &• Numina montis mines ingenio &• doëtrima pr&ßantes.
adoramt .
Artifex. Auétor , feu moderator. Ovid.
* • Pocula : continens pro re quam conti de Arte amam. lib. 1. pag. 39*. v. 7.
net ; metonymia, tropus ufitatiffimus, quo Me Venus artificem texero pr«fixit amori •
non modo Poetae, fed Scriptores omnes ( V. 1 9. ) Reéfi. Nomen fubftantivum ,
utuntur , unde hic pccula fenta ponuntur & fignificat do$trinam , feu regulam mo
pro aqua frigida antri Corycii . Horat. rum . Ovid. lib. 1. Metam. pag. 8. ver. 3.
Carm. l'b. 1. Ode zz. Natus in ufum lati Aurea prima fata e/? atas, qu4 vimdice
fi« fcyphis = pugnare Thracum eß. mullo
C V. 18. ) Cum ha&enus Poetâ figura sponte fua fine lege Fidem , reäumque
te , ut ita dicam , laudaverit Paulum , colebat.
deinceps aperte ad ejufdem defcendit laudes O. Exultantis interjeétio eft : Teren.
& dicit: duln hæc, quae modo narravimus Andr • i i.
O fù
- 17;
O factum bene, beaſti me: Sed tamen hoc factis adjunge prioribus
. Horridum: non horrificum, & terrorem tera la V72 e
inducens ſignificat, ſed incultum, rude, i Et Faſt. libro 6. pag. 686. ver. 17.
gnarum &c. Cicero de claris Oratoribus - Dicite Pierides quis vos adjunxerit
horrida Oratio; & cap. 17. antiquus ſer. iſti.
mo, & horridiora verba. Et Ovidius Amor. ( V. 23. ) Sumet ; ideſt arrogabit ſibi .
lib. 2. Eleg. 6. ver. 5. º Cicero pro Planco. Quamquam non tan
Horrida pro maſtis lanietur pluma ca tum mihi ſumo, judices , neque arrogo. Et
pillis. ſecundo de Orat. capite 12. Duo illa mihi
( V. 2 c. ) Transfuga ; non ſolum dicun promeo jure ſumo.
tur, qui ad hoſtes tranſeunt, ſed etiam Renuit; recuſat , ſuperbiam a ſe removet,
quicumque vetera inſtituta relinquunt ; unde Ovid. Amor. lib. 2, pag. 319. ver. 5.
Horat. Carm. lib. 3. Ode 16. - Qud renuis, fingiſaue novos ingrata tie
Transfuga, divitum - Partes linquere pnores ? -
tifex quid tibi honoris adjunxit : Forte, in Mitis. humilis, urbanus. Ovid. Amore
quit , ob hac ſuperbiet: at ſi a ſe ſuper lib. 1. pag. 252. ver. 12.
biam arcet, &, ut eſt, humilis, & procul Mite nec in rigido pectore pone caput -
vitiis perſeverat, Nos ex Gente Corteſia in Et Cicer. ad Atticum lib. 2. Nihil tam vi
noſtrorum numero reſumimus. Vel, ut aliis di mite, nihil tam placatum , quam tam
melius placet : Si Paulus honores ſibi a Pon meus frater erat in ſororem tuam
tifice ob'atos reſpuit, nos ex Gente Corte Integer. Purus, & abſque vitiis. Horatº
ſia illos ſumimus ; nam tunc temporis tres Carm. lib. 1. Od. 22.
ex hac Familia Roma: max mo erant in ho Integer vita , ſceleriſque purus.
nore ; Lanfrancus Corteſius, & Jacobus, Et Cic. in Ver. 6. Non loquor de integrisi
& Joannes Andreas hujus Odae author 3 innocentibus, religioſis. - - -
ambo ex Fratre nepotes; qui omnes & non ( V. 24. ] Familia Corteſia Mutinenſis ,
paucis Cardinalibus, & ipſis Romanis Pon quae erat Pauli conſanguinea. -
I I.
A D I 1,
derunt S. Câprafio folitudinis incolæ in In (V. 19.) Cæfarius fub S. Porcarii Lerinens
fulis Maffilienfibus ; hinc in Achajam tranf fis Abbatis difciplina inftitutus, Arelatem
*migrarunt , ibique idem vitæ propofitum veniens , ut ex 'infirmitate quadam conva
fecuti funt. Venantio Metone defiin&ò, Ho lefceret , ibidem Sacerdotio imitiatus eft
noratus in Galliam Narbonen(em rediit , & ab Eonio Epifcopo Arelatenfi , cui fucceffit
I.eoatii Foro-julienfis Epifcopi virtute illc anno circiter 5o2. Anno so6. Concilio Ag
$tus, incolendam felegit Infülam Lerinen denfi , 527. Carpentora&tenfi , 349. Vafio
{em , quæ tum Epifcopi ejufdem Foro-ju fienfi , & II. Arauficano præfuit } præfuit
lienfis juriflictioni fuberat'. Expulit inde quoque alteri , in quo Cohtumeliofus Epi
angues , quibus Infula divexabatür, atque fcopüs Rejenfis in judicium addu5tus , di
anno. circiter 4 io. . Coenobium erexit , ad gnitate (poliatus eft. Romam venit, ut in
quod ex omnibus terræ partibus cito quam viferet Simmacum Summum Pontificem , a
plurimi convenerunt . patroclo Arelätenfi quo pallium recepit. Die 27. Aug. s 44•
Epifcopo anno 426. vita fun&o fuffecerunt diem `claufit extremum. Superfunt ejufdem
Arelatenfes Honoratum , quem die 16. ja Opera complura , atque complures homiliæ
nuarii anni 429. obiiffe communis fert opi quae impreffæ habentur in Bibliotheca Pa
nio • Non eadem tamen omnibus opinio eft trum.
quoad tempus, quo Honoratus venit in In « V. 43.) Hilarius Gallus S. Honorati in
fulam Lerinenfeim. Placet nonnullis id ac. Lerinenfi Monafterio difcipulus, Honorato
cidifTe ann9.375: , nonnullis anno 391 • , eodem defun&o , compulfus eft e folitudine
aliis probabiliüs initio fæculi Iv. S.THi. exire, ut ejus Epifcopálem Cathedram af
#
piut .
Arelatenfis ejufdem vitam defcri cenderet. Anno 439. Concilio Rejenfi præ
fuit , Arauficano I. anno 441. & alteri an
QV. 13; ) Fortaffe Amandus, de quo hic no 444. Nonnullas ob contentiones inter
áuêtgr, ille eft qui faeculo v. fiiit Epifcopus Ecclefiám Arelatenfem, atque Viennenfem
Burdigalenfis , ad quem complures extant Romam profe&us ad Leonem I. Summum
Pontificem , apud eum oftendit , eo quod
aC€r
17 §
acerrime tueretur jura , quæ fibi afferebat. viventem maxima moleftia affecerat, mor
Itaque cum nihil profeciffet , ad propria tuum collaudavit , atque eximiæ ejufdem
revérfus totum fe dedit corporis affliétationi virtuti præclarum teftimonium dedit. Cum
bus, & ftudio pietatis , omniumque Chri. gmulta pie , & erudite fcripfiffet, obiit die 5.
ftianarum virtütum , S. Leo , qui Hilarium Maii 449. - -,
A D III.
A D IV,
A D
Armen hoc ceciniffe hunc noftrum an tica Profperi Martinengii Monachi Caf.
no 1524. vide ex annotat. 34. ad finenfis. -
Epiltolam XCV, Epiftola hæc in veteri C V. 1o. ) Minus quidem ufitatus eft ti
editione habetur pag. 149. , & infcribitur tulus Nurus , & Socrus , quem hic Auétor
Dionyfio monaco, nempe Faucherio , Au tribuit Mariæ Virgini, novus tamen non
&toris noftri amiciffimo, de quo vide am eft , nec ab ipfo primum excogitatus.
notat. 1 4. ad Epiftolam XLI. Hoc idem Eum in Libro de Κ Virginitatis
carmcn habetur T etiam inter Opera poe Cap. XXI. adhibuit Aldhelmus Epifcopus
Schir.
g.76 plicat, ut Maria Virgo dicatur nurus Pa
Schirburnenſis Saeculo VII., vir teſte Beda tris AEterni quatemus et Chriſti Filii Spon
Lib. V. Cap. XIX. , undecumque doctºſſi ſa , quia ſponſa quoque venit nomine nu
mus, nam & ſermone nitidus, & Scriptu rus. Leg. VI. &c. f de grad. Conſ.: ap
rarum tam liberalium, quam Eccleſiaſti pellatur autem Socrus Sanctarum Anima
carum eruditione mirandus . Proſequens rum, earum ſcilicet, qua in ſententia Al
enim laudes B.M. Virginis ait inter catera E dhelmi ſanctae ſunt corpore , S& ſpiritu ,
B.M Virgo perpetua, aurora Solis, nurus Pa ideſt virgines, quarum decus praecipuum
tris, genetrix, cº germana Filii, Sancta " ut ſint & vocentur Sponſe Chri
rum ſocrus Animarum = Theophilus Ray
le
naudus Tom. VII. Oper editionis Lugduni
MDCLXV. pag. 428. hos titulos ita ex
- GRE
GREGORII CORTESII
DE DIREPTIONE GENUÆ
L I B E R.
Z G R E.
-
M UT IN ENsIs, c A s I N A T Is M o N Ac H I
DE DIREPTIONE GENUÆ
IL I B E R.
Cruen
( 1) De inteffinis difçordiis, quibus saecuto Mediolani Anno 1 57r\ qui difcordias Fre:
XVI. agitata Civitas Genuenfi, ejufmodi goffam inter &• Adornam familiam tribuit
Paffa eft calamitatem, ut iilafh ab excidio ambitiofo mobilium hominum faffui, ac ple
magis fortuna , quam humanum confilium, rumque homines populares defendit , quos a
aut ratio liberarit, confulendus eß Ubertus Reipub. admimjîratione injuria exclafo ;
Foglieta in dialogis inferiptis Delle cofe aiait.
della Republica di Genova rurfus editis
.
DE D I R Ε Ρ Τ I O N E G E N U Æ. 1 §r
fur.
τ t Y Gallorum Regis victoriam ad Am- Fodem autem Anno Oâavianus Frcgofius
num 1 * 1 5. refert Cl. Ludovicus Antcmius Genuemffum Dux Genuam tradidit Gal
AMuratorius , Italicorum Ammalium Tomo lorum Regi , ut habetur ex Annalibus Ci
X, pag. 1 1 6. feq. editionis Mediolamenfîs amni vitatis Genuenfîs ab Augußino Iußiniano
1749. ibique ex Anonimi Patavimi au£torita editis Gentiæ Anno 1537. -
te m arrat ad ioooo. Helvetios cafos fuiffe. ( 3 ) Subfcquuta inter Leonem , &• Urbi
( z ) Conventum inter Leonem X. , ni Ducem bella pertinent ad annum 1 % 16.
Francifcum 1. Muratoriut (loc. cit. pag. ( 4 ) ' Pax, qua univerfus orbis a bellis
1 zo. ,-feq. ) ad eumdem Annum referí. quievit, mandari debet anno 1 $ 17•
-
-
18: D E D I R E P T I O N E G E N U Æ.
ma $ange initium fiâum eft a Gallis. Cum enim nuper ii qtiibus ea
facultas demandata efl , Imperatorem Romanum elegiffent Carolum Hif
paniarum Regem ; (i) Franciftus qui Regnum ab utroque latere illi finiti
mum haberet, tantae potentiæ incrementum fufpeëtum habere coepit , ne
que, dum Regnum illius everterct , jtire an injuria id affequeretur , quic
quam penfi habebat. Erant fub Caroli ditione , præter ea quæ recepta
jam confuetudine Imperatoribus conceffa funt, utraque Hifpania , & longe
maxima pars Belgicæ Galliæ; præterea in Germania Auftriam , Sti
riam, & cherintiam ; in Italia Regnum Neapolitanum poffidebat , pater
na illa, Hoc autem materna fucceflione. Accedebant Sicilia , Sardinia , &
Baleares Infulæ ( * ). Opportunum igitu r Francifco vifum eft Regu
lum quemdam Robertum Marchiæ Dominum in eâ Belgicæ parte , quam
inferiorem Germaniam appellant, qui nuper a Carolo defecerat , in tute
lam fufcipere. Nec co contentus, fáéto de improvifb incurfu in Navarræ
Regnum quae olim Vafconia dicebatur ; illud ipfum modico negotio oc
cupavit ; fecutus deinde viétoriæ curfum , in ea Cantabriæ parte , quae eft
inter Oceanum, & Pyrenei radices, unde fàcilis in Hifpaniam ex Gallia
eft tranfitus , fontem Rabinum & natura loci, & manu munitiffimum
oppidum cepit. Conflato igitur bello inter potentiffimos Reges, Leo Pon
tifex, qui ad eam diem rebus Gallicis fìvere vifus fuerà*, nova cepit con
filia , quod fe fraudatum a Francifco in re Ferrarienfi vjderet ; quippe
qui Alphonfum Eftenfem opibus, & authoritate tutaretur , ne dum ut ia
ea expeditione Pontificem copiis adjuvaret. Præterea vim magnam pecu
niarum, Leonis permiffu , ex Sacerdotiorum decumis exaéìam , contra at
que jilius voluntas effet , interverterat. Tulerat eam contumeliam opinio
ne omnium acerbius Leo , vir tamen & fuopte ingenio , & communi
more gentis fuae , ad fimulandum diffimulandumque aeque habilis ; qtiam
ex illa injuria indignationem conceperat , tantifper tacitus intra fe com
pref
. . mens
*.
( i ) Eodem anno 1 32 1. poßriäie Id. Maj bellice fcienti« taudem promeritus e/? im ea>
cum Carolo V. initffe Faedus Leonem X. re pue , Suff& , altarumque urbium expugnatio
fer: Muratorius (loc. cit. ?ag. 146. J _ . : tione • strenue item dimicavit in . ob/ìdione
Q 2 ) Profper- Antonii Salermitani Princi Patavii, Crem«, Bergomi ; fed cum anno
pis filius, Trajeéti Dux , &• Fundorum 1 5 16. itinera Gallis intercludere vellee me
comes. Eo tempore quo Curolus . VIII. .Nea Alpes tranßrent , ab iifdem captus fu t,
politano regno potiri^aggreffus eff , Gallgrum dum Will4.framca apud Padum pranderet.
partes eß jecuius , ab illis poftea difceffit ut Captivus luétus eß in Gallias , fèd in li
})ofiium pärtes fequeretur . Id illi vertunt bertatema reftitutus , ut recentem injuriam
crimimi Galli fériptores , Pugnavit Pro/per averteret, majori robore decertavit. Anno
pro Ferdimamdo' Aragonio, qui Neapolim , &• 1 5*2. Gallos etiam profligavit in B.cocenfi
arbes alias recuperavit anno 1496. Pugnis pragma , in Meduolamenß expugnatione multa
interfuit prope Barulum , &• ad Lurim praffutit
fuit 3c., Dec.
&• tandem
15» 3. 71. annum agens occu
• -
« - * •• . * divi
( t ) Po/? Simonem , qui anno 1344. de. mum Marchionem, Pallavicinwm . Elap/o.
3e&us fuit , nonnulli collocant quemdam Jo vix anno tertio pr«fe£tum ejeeerunt Genten-*
annm de Mutta , qui prope finem anni fes , atque tunc iterwm. Ducem elegerunt Si
1 3 ;o. occubuit. Poß hunc eleétus eß Joan monem. Prohibuit hic , ne nobiles arma fer
w?; valens , de quo hic , qui die 9. Ofo renf., potentiores * elegaevi* , cum Vicecomiti
bri, i 3 * 3. fe magißratu abdicavit , ae tum &us bellum geffit , &• tandem veneno interiit
Genuâ]es fé fe fubjeceruat Jo8:ani, Vigg: anno 1 363. , eique tum fucceffìt G abriel A
ri, qui Genua pr«feótum con/tituit Gwglie!• dorm wr ad ammám reftrae i 37o.
D E D I R E P T I O N E G E N U Æ. m 87
divinaque omnia , & humana Mediolanenfis Regni in poteftate Joannis
erant , qui ejus Civitatis & Princeps & Pontifex , poftremo longe laté
-que majorem quam acceperat Vicecomitum ditionem reliquit. In hunc
corjeéto animo Gcnuenfes , pa$i prius ut pecuniam pro Clafle ìnftauran
da reprefentaret , fefè urbemque fuam in Vicecomitum vìm, poteftatcm
que tradidere. Sic potens, opulentiffimaque Civitas iracundia , odioque ,
peflimis ufa confultoribus, in fpontaneam recidit fervitutem ; qua adeo
deinceps accifa , depreffaque eft , ut omnem cladem , omnemque ignomi
niam, fi quæ deinceps ' fecutæ funt, peffimo illo confilio poffit acceptas
referre. Quamvis enim ejufmodi conditionibus fe fe dediderint Genuenfes ,
ut amici magis fœderatique Vicecomitum quam fubje&i effent , & legi
bus, moribufque fuis uti permitterentur; Præfe&um tantum Mediolano
acciperent, qui nihil abfque eorum confilio , autoritateque ageret , qui publico
nomine pro gubernanda Republica a Civibus deliguntur ; vifà tamen eft
hæc caufà graviffima, quare in pofterum qui Regno Mediolanenfi poti
rentur , pcrfuafum haberent pari jure Genuenfium. quoque urbem ditio
nis fuæ effe . • • •• • ' : * * -, .
- Reda&o igitur in ordinem Joanne Valente, Præfeétum a Vicecomite
accipiunt tertio & quinquagefimo fupra trecentefimum & millefiinum an
„num a falutis initio , fueruntque in eo rerum ftatu triennio , quo exaéto ,
affumptoque jam ex humanis Joanne Vicecomite, Genuenfes quod non ex
fœdere, fed fuperbe nimis a Barnabove illius Nepote cœptum effet impe
ritari , populariter defecerunt ; rurfufque Simone Duce inftituto prifti
nami omnino libertatem fibi recuperaffe videbantur. Sed cum Imperii, vi
tæque finis illi accidiffet oétavo anno, ex quo iterum Dux creatus fuerat,
publico Patrum Suffragio in defun&i locum fufficitur Gabriel A
durnus ;primus ex ea fàmilia Magiftratu illo funéìus , qui fexto de
inde anno populari tumultu a loco, graduque dejeétus fucccfforem ha
buit Dominicum Fregofium , qui, dignitatem illam primus Sk ipfe in do
mum fuam intulit , idibus Augufti Dux creatus, adjeétis feptuaginta an
A a : nis
188 , DE DIRE E T I ON E G E N U Æ.
nis ad mille & trecentos. Tum vero primum excitatis feditionibus , civi
tas fà&iones habere coepit; pars Patriciorum Adurno , alii Fregofio fàve
re ; illi vero ita fe gerere, quafi non á Civibus fuis, fed paterna, avita
que fucceffione legitimum , hæreditariumque Imperium haberent. Cum
enim liberum Civitati effe debeat quem potiffimum velit e Plebe Ducem
eligere ; nam Patricii periitus ab eo Magiftratu repelluntur ; cœpit ex
eo tempore utraque Familia decertare , non ut meritis in Renpublicam al
tera alteram fuperaret ; non ut virtute tantum ad eam grafferentur dignita
tem, cujus dandæ , adimendæque libera poteftas populo efie deberet ; fed
qui extorres funt, tanquám paterna fibi hæreditate adempta, moliri, pa
rare , fibi externa auxilia adjungere, opes fuæ fá&ionis implorare, preci
bus fatigare vicinos Principes, dies, no&efque tantifper non quiefcere, dd
nec Rempublicam ab aliis crudeliter occupatam viciffim & ipfi crudelius
invadere poffìnt. In ejufmodi certamine Patria ipfà , quae media eft, im
pie, nefàrieque dilaceratur. Quid enim reliquum fit Reipublicæ præter
excidium, cum privatim potentiae , dominationifque cupiditas , & libido
vigent , publice autem libertas, æquabilitafque, qui fe tueantur, non inve
niunt ? Inter has fà&idnes diu multumque alternante fortuna , devenit il
la fumma poteftas ad Antoniottum Adurnum, qui Imperium , opefque
fuas majori quadam fubnifas potentia j munitiores fore confidens , feque ,
urbemque fuam Gallorum Regi dedit , iifdem ferme paétionibus , qui
bus olim. . Vicecomitibus fe fe dediderant , ufus præcipue confilio Ci
vium faétionis fuæ , qui fibimet libertatique Reipublicæ juxta praveque
confulentes, nìhil penfi , habuerunt, dum fibi in poflerum plus timoris
potentiæque adderent ; at quæ pars Civium longe major , meliorque erat,
magis invita repugnans tantam pertulit contumeliam. Habuere deinde diu
Præfeétos interdum a feipfis, interdum a Principibus Mediolani, interdum
a Regibus conftitutos, donec in Patricios excitata Plebs Nobilitatem om
nem Genua expulit, pariterque eum , qui Regis noìnine procurationem
habebat Civitatis . Ufaque pro libidine ejufmodi rerum fucceffu Ducem
quem
DΕ D 1 R E P T I O N E G E N U Aë. 189
άuemdam delegit infimæ fortis hominem } præterea feditiofos ' conftituit
Magiftratus : Cumque magis ftudio partium accenfa quam ex fono Rei
publicæ univerfa moderaretur } folutaque vis quædam , atque difperfa p o
tius , quam ratio aut confilium univerfà regeret ; locum dedit fàétioni
Nobilium ; quæ magis confenfione pollebat, paulo poft Regem reducen
di, qui verbo quidem modeftiam , manfuetudinemque in multitudinem ,
quæ deliquerat , præ fe ferens , cceterum reipfa afperrime viétoria ufus eft 5
quod nullis amplius pa&ionibus, nulla fœderum lege fe aftri&um efíe di
ceret , quando vi , & armis, non fpontanea Civium deditione Genuam re
cuperaflet. Primumque in Suburbano Civitatis , in excelfo quodam pro
montorio , quod Genuenfes Caput Phari vocant , Arcem conftruxit , adeo
& natura loci & manu munitam , ut ea præcipue de caufà freno illi no
men fit inditum ; quod perfuafum haberet hac ipfâ veluti frenis quibuf
dam aftriétos Genuenfes affidue deinde in fide permanfuros . Populares ,
quod ufum no&urni luminis nautis præberet Portum, cui imminebat , in
gredientibus , honeftiore vocabulo Laternam appellabant . Hanc ipfàm
igitur , & alteram Arcem , quæ a continenti imminet Civitati , firmis
præfidiis munivit, impofitoque Præfe&o , qui non jam ex priftino foede
re , fed ficuti bello captæ urbi jura adminiftraret , robur omne , & ner
vos popularis fà&ionis excidit . Verum haud ita diu poftea expulfis per
Julium II. Pontificem Maximum Italia Gallis » cum Antoniottus , &
Hieronymus Adurni Fratres vix altero , & vigefimo die urbi præfuiffent ,
ab O&aviano Fregofio , qui Julii opibus nitebatur , expulfi fuere. Ipfe
autem Dux conftitutus Arcem Capitis Phari, coa&is qui in Præfidio erant
poft longam obfidionem deditionem fàcere , funditus evertit , ut nec ve
ftigium quidem fuperfit maximi , magnificentiffimique Operis , cui , dum.
extaret , ut opinio hominum ferebat , nihil erat in eo genere ufquam
gentium quod æquari poffet. Qua in re admirabilis omnibus vifà ef} fa
pientiffimi viri animi magnitudo , a quo cum expugnata ejufmodi arce ,
& in fui poteftatem redaâa » fatis intelligeretur facile eventurum , ut ali
quan
* 9o D E D I R IEP T I O N E G E N U Æ.
quando fibi privatim non ufui tantum maximo , fed fàluti etiam effe pof
{et, rebufque fuis & robur , & authoritatem, fi incolumis fervaretur, con
ciliaturam, rationem tamen in primis habendam duxit & Patriæ libertatis,
& Fidei, quam civibus fuis dederat . Si quidem futurum effe intellige
but , ut opportuniffimo loco fìta , non fecus atque appellabatur, frenum
' fplendidiffimæ Civitati affidue in pofterum «ffet. :Quare non minori confi
'lio , atque animi magnitudine illam funditus delevit » quam antea vir
tute, atque perfeverantia expugnaffet , nondum expletis annis feptem ; ex
quo Ludovicus Rex fundamenta pofuerat. Coeterum Julio fatis conceden
te, eleótoque Leone Florentino Pontifice Maximo , O&tavianus animum
illius erga fe fufpeétum haberis , quo majoris cujufpiam potentiæ vi , at
que authoritate principatum fuum ftabilem tutumque redderet, fimulque
1 oftibus eflet formidini , id quod jam diximus fœdus pepigit cum Franci
fco Rege Gallorurh , tantumque rebus Gallicis fávoris & roboris adjeétum
eft , ejus Principis, Genuenfifque Reipublicæ acceffione , ut quicquid de
inde vel virtute, vel fortuna Francifcus Rex geffit, ut id gerere poffet ,
ex hoc fœdere affectitus effe videatur. Ufus eft namque trito, fìcilique
itinere in trajicienda maxima parte exercitus 'per Ligurum fines , cum
aliunde ubique afperi, impeditique tramites efTent , & fub radicibus Al
pium confediffent Helvetii, quo fìcilius Gallos tranfitu prohiberent. Com.
pluribus infuper cohortibus auxiliaribus Liguftiin pecuniaque in ßiperi
dium a Gentienfibtis fuppeditata exercitum fuum fìma , heftes autem ter
rore affecit. Nec interim tamen ipfemet O&avianus quievit , fèd coa&a
voluntariorum militum haud contemnenda manu , Alexandriam Cifalpinae
Galliæ urbem, opportuniffimo loco ad invadendum Mediolanenfe Regnum
fitam , vi , confilioque occupavit , ut demum fuperatis Alpibus potuerit
Rex per pacata ab hoftium incurfionibus loca Mediola num ufque conten
dere • Parta deinde maxima viétoria, occupatoque Mediolanenfi Regno ,
cum Regis Præfeéti magis ex libidine, avare, & fuperbe , quam ex Ita
lorum moribus Regnum adminiftrarent , in Italia omnia illi adverfì ac
cide
DE DIREPT I O N E GENU Æ. 191
lius
( 1) Qu« fuperius immuis auäor ea pluri. fe. Gemumm III. Kal. Ju7ii. Quare, mendum
bus enarrata videat , apud Juftumianum , irrepßffe videtur in nof?ru a$c#»ris opufcu
Aturatorium , & alios. Qu« vero hic le lum, in quo Genua direpta dicitur /if K ì!.
gumtar ea iulem Muratoruu3 ( loc. cit. pag. Julii, quòd mendum exfcriptori tr:&uemdum
i 63.feq. ) refert ad ammum 1 5 . ». Animad effe putaverim . Neque enim diligentiffimu*
vertendum tamen tum Muratorium , tu n au£tor , qui ea, «tate vivebat, pu'am lus ej?
Juffimiamam adferere direptioni datam fuif ea in re erraffe .
i9£ D E D I R E R T I o N E G E N U Æ.
fius inniti poffe videbatur ; tum praecipue quod cum Regnum finitimum.
figuriæ haberet , terreftres , maritimafque copias parvo negotio illuc
poßet tranfmittere ; nec cur id fàéturus non effet , aliquæ omnino caufæ
occurrebant. Et quoniam in urbe ipfa ob adverfæ fáétionis potentiam ni
hil pene tutum fore Oétavianus putabat, in primis magnam civium mul,
titudinem, uti quifque maxime ei fufpeétus erat, Genuam exire & partim
trans Apennini juga, alios ultra Savonam proficifci imperat. Si qui vel
verbo, vel ætate parere non potuerunt » illis Qmnibus juffum, uti domi
fe continerent , nec deinde in publicum procederet , nifi qui contrariæ
effet Adurnorum faétionis. Legati præterea ex Patriciis duo in Galliam,
qui Francifcum adeant , doceantque quanto in periculo Genuæ res illius
verfentur , quod in Italia maximi fufi, deletique effent exercitus , fuga.
ti Duces, Populorum animi alienati ; nihil proinde a Mediolanenfi Regno
præfidii expeétandum, quando id in Imperatoris ditionem conceffiffet : Cæ
terum Genuæ ad ejufmodi ufus publicum ærarium non haberi ; privatis
porro opibus uti , inter tot diffidia , & fà&iones, quibus ea Civitas la.
boraret , id vero nifi adhibita vi fieri non poffe , quod in tam dubiis re
bus juxta fibi Regique perniciofum fore arbitraretur. Præterea a terra
hoftem fæpius viétorem acriter urgere , & qui fecum in caftris : longe
maximiam Civium partem haberet Gallorum potentiæ, æque ac Fregofio
nomini infeftam ; mari infuper hoftilem Claffem adventare , quae » ut tunc
res fe fe haberent , longe numerofior effet , longeque inftru&ior Genu
enfi ; proinde nifi fibi rebufque fuis confuleret , atque e Gallia maritimæ ,
terreftrefque copiæ auxilio urbi adventarent » brevi fore , ut reliquum
fpei, quod Gallis in Italia fupererat, ipfà quoque Genua in hoftium po
teftatem deveniret . Animo deinde converfus ad moenia Civitatis repa
randa , quod aliquibus in locis yetuftate aut infirma , aut disjeéìa ef.
fent , partim inftaurari jubet , partim intrinfecus du&o de cefpitibus &
materia aggere, rnunitiora reddi : ad hæc loca, quæ fibi magis opportuna
vifà funt ad fummovendos hoftes, ea omnia æreis machinis muniri prae
cepit,
D E D I R E P T I O N E G E N U Æ. I93
cepit. Præterea quicquid aquarum erat in Subtirbiis, nam fere pluvia aqua ex
cifternis Genuenfes utuntur , putritico & ifatide corrumpit , ut inepta fie
ret ad bibendum. Cum vero quidam hortarentur ut veneno ° cifternas in
ficeret, fic enim futurum ut nullo periculo bona pars hoftium imprudens
tolleretur , refpondiffe ferunt , legitima gentium & naturæ jura etiam ad
verfus , hoftes fervanda effe , nec vitianda effe elementa ob injurias homi
num , quæ ad omnium üfus , natura parens fincera , incorruptaque effe vo
luiffet : fortes viros non veneno, aut ejufmodi maleficiis , fed ferro in prae
liis uti confueffe : tum quod in maxima rei pecuniariæ anguftia verfàre
tur , au&is aliquantulum : pro tempore ve&igalibus , exaétifque inde au
reorum nummum triginta millibus, parvam peditum manum collegit , &
ejufmodi ut fàcile conftaret colle&itium tumultuariumque militem effe ;
partim Agricolæ , Artifices alii , plerique vero omnes inermes , infciique
bellorum : virtutis tamen , roborifque plurimum erat in prætoria Cohor
te , quæ cuftodiæ gratia Principem comitari confueverat. Proinde Præ
toriani milites, quibus Nicolaus Fregofius Dux impigerrimus præerat , &
ex Corfica quidam, & pauci præterea jam inde a pueritia in fa&ionibus ,
& civilibus difcordiis verfàti ufum aliquem armorum habere putabantur.
Accidit vero : incommodiffime ut illis ipfis diebus Oétavianus cx dolore
pedum graviffime ægrotaret, nec, ut negotii ratio poftulabat, præfens ipfe
omnia poffet adminiftrare ; qui etfi in tenuiffima etiam valetudine nec no
&turnum quidem tempus quieti concedebat , fieri, tamen nullo paéìo pote
rat , ut quae in rem præfentem dirigenda fuiffent , prompte poffet, obire.
Initio enim cum eas urbis partes fibi tutandas , fufcepiffet , in quibus plus
periculi futurum effe putabatur ; deinceps vi morbi ingravefcente coaéîus
eft decubare ; quare multa negligenter , multa, imperite , complura etiam
trepide funt adminiftrata. Rebus tamen , quemadmodum diximus , ordinatis
hoftium exercitum expe&are conftituit: at, ille rmaturius, opinione omnium
levi prius equitum excurfione fàéta XIII. Calendas Junii, Suburbiis Civi
tatis appropinquavit : ut vero fâcilius , illuftriufque cognofci poffint, pau
B b C3,
194 D E D I R r p r I o N E G E N U Æ.
prae
DE D I RIE P T I O N E G E N U AE. 195
præterea minores fex Moles , Cives ipfi Pontes appellant , maximis ope
ris , & fumptu extru&ae , exponendarum mercium gratia , & earum re
rum quæ ad quotidianum ufum Civitatis pertinent. In eadem parte Na
vale eft pro opulentia urbis, & maritimarum rerum ufu non àdeo am
plum atque magnificum. Ab Orientali Urbis latere fecundum id promon
torium » quod Carignani Caput appellavimus , Bifamnis fluvius, Feritor
nominatur ab Antiquis , profluit. Ab Occidente vero fecus alterum pro
montorium Porcobera, ut tamen inter Civitatem, & fluvium mons ipfe
intercipiatur. Porcobera in Apennini iugis ortus vallem a fe denomina
tam interfecat , quæ difficillimo undique aditu omnes hoftium impetus a
Genua fummovere confuevit ; nam præter lccorum afperitatem , & itine
rum anguftias frequentius vicis habitata , & afperrimo Montanorum gene
re , quo majores funt exercitus, eo periculofiorem tranfitum per impedi
tos tramites habere folent. Ad hunc ufque fluvium ab Urbis mænibus
continentia Ædificia pertinent , & illa quidem ejufmodi ut & ge
nere ipfo , & magnificentia extruendi , addita diligentia in confe
rendis confeptis agris , omni pomiferarum arborum genere, & præci
pue Citriorum , dubium fit fpecie ipfa , an amaenitate magis intuentes
oble&ent. Cum igitur pauci levis armaturæ equites nemine dubio ad dif
ficiles montium tramites, & Apennini juga ad littus ufque excurfionem
fecifIent, fuga , tumultuque omnia complevere ; priufque auditum eft
paucos , trepidantefque complures fe ex illis locis in urbem recepiffe ,
quam de adventu hoftium quippiam fufpicari poflent. Illi vero licenter
vagari , ingredi domos , & pretiofiffima quæque diripere , fi qua ad Ur- .
bem deferebantur intercipere ; id porro tam foluto animo , otiofoque
fieri indignum Oétaviano vifum eft. Itaque triremes quatuor , quæ forte
tunc in Portu erant ( 1 ), Praefeâo Andrea Auria , qui vir maritimarum \
rerum
(1) Hic ille eß celeberrimus Andreas Au- militiam fecutus Romæ prius Innocentio
ria, qui anno 1466. matus a primis ammis VIII., poffea Regibus Neapolitanis famula
B b 2 t//S
1 96 DE · D I R E P TI ON E G E N U AE.
-- Die, quæ infecuta eft , (1) Alphonfus Davulus Aterni , quam nunc Pifca
riam dicunt, Marchio , dimidiaque fere exercitus pars ab occidentali Civitatis
late
-
tus eff, deinde Joanni Roboreo, tTrbini Duci, mavit, ut qui mobiles antea fupremis mune
cujus Filio Francifco Mari« tutor datus eft ribus arcebantur, nequaquam, im poßerum
p3£ mortem patris. . Hanc Genuam rever arceremtur, ex quo faéium eß , ut familia
fuma gewuenfes pr«fecerunt triremibus , quas rum plebejarum depreffîone, Nobilium au
- Re?. . f rvabat pro Rege Ludovico XII. ętoritas, revivifceret . Anno 1 552. qui
Erancifco I. fe adjunxit, qui eum fui Or dam , qui piratis pr&erat Dragutus momine ,
dinis equitem creavit, & pr$feéti claffìs mu inßgnem de Amdrea retulit vic#oriam. Am
nere injìgnivit , , cujus claffis imperiüm , po mo 1 564. Amdreas expugnavit im Corfica S.
teßatemque integram ei demandavit . Utili Florentium , Gallis inde ejeétis ; fed tam
ter , &• egregie Regis Francifei res geffit, im. dem famma jam feneëtute coafectus feceffit
Sardinia pr«feriim , &• prope Neapolim, cu im ades ampliffimas , quas in fuburbanis
jus urbis in portu, tota ipfà urbe infpe£#an Gemua extruxerat , ibique obiit die 2 5. No
te , Imperatoris claffem penitus peffumdedit vembris anno Ær& Vulg. 1 56o. &tatis 94.
anno 1 528. Poffea Caroli V. Imperatoris Genuemfis Refpublica magnificentiffìme ei pa
partes amplexus e/? , &• de hoc quoque pr& remtavit , & fata am pomi juffi* cum hoc
clare meritus e/? cum maxima Gallorum per elogio : ANDRE£ Aut Ri£ civi opriMo FEli
'nicie . Gracia oras maximo terrore affecit., cissimoqu E , viNDici, arque A u Thori pu
Turcifque viriliter licet obßßemtibus Patrus . blicae liberT AT is , SENAT us, PopulusQUE
Achajx , Coroae Peloponneß urbibus e/? po-'. GEN u ENsIs posu Ir. - •'■
titus , in infidelium maeves impetum fecit , ( 1 ) Mendum huc irrepßffe puto , &• pro
eo'qae pr«clare devicit. Carolus V., pro quo Alphonfo legendum arbitror Ferdimamdum
1: i expeditionibus Juli« C«farea , &• Tuneti Davalium ; mam primo Alphonfus , Ferdi
figna tulit Andreas, humc Melphitano Prim mamdo fuperßite , cujus erat confobrimus, mu
ci; a:u domavit , &• aureo vellere ornavit - fquam im hißoriis Pfcari« fed Vi/?hi Mar
, Magno animo recufavit imperium in patria, chionis nuncupationem obtimet ; pr&terea mu ac
cujùs férvatar maluit effe quam Primceps. temporis Alphonfus vix vigefi mum aratis an
Ia h. £ R ipae %hc« adminißrativncm tta ordi nam attingebat , neque facile credendw »
7^6'0)'
D E D I R EPT I O N E G E N U Æ. I 97
reor immatura adeo 4tate tanti momenti ximus im illo fuit fcientiarum amor • Cum
rem illi magna ex parte demandatam fuif mullos fufcepiffet liberos, h«redem bonoru m
fe; demum prope finem hmjufce opufculi, cum omnium fuorum fcripfit Alphonfum confobri
Auétor moffer fermonem habe: de iis, qua mum . Alphonfus Da valus filius Inmici I I. ,
pr&cipui belli Duces , confecta re, intromif &• Lauræ Samfeverima , Roberti Principis Sa
fí im Sematum edixerunt , poß Colummen lermitani fili& matus eß anno 1 5o2. Dire
fem , &• Sforc iam , mom Alphonfum , fed ptioni Genuenß, de qua hic fermo eß , &•
Ferdimandum Pifcariem fem nomimat. Æque AMediolanemffs ditionis expugmationi procul
tamem im/ignis belli Dux fuit Alphonfus,T&^ dubio adfuit . Ammo 1 5 35. fecutus eß i*
mos de utroque pauca pro more hic fubiicie obfidione Tuneti Imperatorem , qui eum con
m.us. Ferdimandus Francifcus adhuc trimu ßituit fui exercitus pr&feätum. Ajunt in
lus defpomfatus e/? Viétori& pariter trimul& , hae expeditione Alphonfum , cum com/pexif
Pabritii Colummenfìs filiæ, curante Carolo fet im fronte copiarum fuarum Imperatorema
V., qui utriufque famili« consordiam fibi Maurorum jaculis expofitum, rogaffe ut a'i»
coromouiam aufpicabatur . Illufèruores faculi diverteret , &• Carolum ejus volumtati ob
XVI. fcriptorcs pr&claris laudibus cumula fecutum effe , ut faéto comprobaret quanti
runt mulierem , cujus erant eximi& corpo habenda effet difciplinæ militaris cußodia ,
ris , &• am;mi dotes . Anno 1 5 1 z. Ferdi
&• quam obfervandus effet vir , quem impe
mamaus Ravenmatemß pt!gn& imterfuit , &.
rio dignum exißima verat .' Ex eo tempore
-1m hoftium manus vemit. Im captuvitate po Carolus maximas res ejus dexteritati com
fitus egregium de amore dialogum confcri mifit , &• Legati munere decoratum Venetias
pfit , quem uxori mum cupavit . E cuffodia me fit. Subfequente ammo cum Venetias pari
eductu j opera pr«fertim , &• rura Joannis ter mififfet Framcifcus I. Rex Cafarem Fre.
Jacobi Trivultii comfanguinei fui, uterum ar gofium Genuemfem , atque Amtomium Rimco
ma fumpfit in Gallos, &. ffrenue pugnavit mum Hifpanum , Alphonfus eos juffit interfici
pro Carolo V. tum im pugna Bicocenf , &• ex infidiis prope eum locum, ubi Ticimus in
Medielamemfis ditionis recuperatione , tum Padum , effuuditur. Anmo 1 543. Nice« ar
pr«fertim in celebri illo Ticinemfi pr& cem, quam Francifcus Borbonius Dux Engii
ìo ' anni 1 5 * *. im quo` captus eff, Fram obfidebat , obfidione liberavit , fèd non mul.
cifcus 1, Per ea tempora cum tamtam Impe to po/?. Framcifcus idem prælium fecum lum
rialium potentiam mom 4 quis oculis afpice fecit poßridie Id. Aprilis anni 1 544. Cerifò
rent Clemens VII. Pont. Maximur, atque l& prope Carmamiolam , im Gallia Subalpina,
Italici Principes, fædus imire in mentem &• Alphomfo cladem maximam attulit. H;c,
venit , quo Carolum prohiberemt , ulterius Paulo Jovio teffe , veritus ne im hoffitum
progredi. T Pontifex im focietatem fœderis per manus veniret , mutata veße e periculo eva
trahere ßuduit Pifcarienfem , &• im prae fit . Poß Fregofii , &• Rinconi, necem, ultra*
mium, pollicitus illi e/? , Neapolitani Regni quam credi poffit , pertimuit Gallos aliquam
Dominium . Ferunt conditionem ab initio ao mefaria proditioiis ultores. Tunc cum A
non difplicuiffe , fed cum in ejus rei fufpi fa Pompeja difceffît ad Cerifolam pugnatu
cionem veniffet Carolus , Ferdimandus ut fi rus , juffit fibi , hj?e non profligato redeunti ,
bi confuleret , fatemdum duxit fe conditio urbis fores occludi. N:hilo tamen minus po
mem ' non abjeciffe , imo fibi placere ullam ffea urbem ingreffus eß , ibique ignominiam,
eo animo fimulaffe , ut fæderis confilia , &• <&• dolorem ferre mon valems medietatem»
arcama detegeret. Paulo poß Mediolani obuit barbæ fíbi abrafit. Obiit Alphonfus pridie
die : 9. Novembris ejufdem amni 1525. Ma Kal. Aprilis ammo 1 546. , &tatis fmt* 44.
|*
i
\ :
1 98 DE DIRE P TI ON E G E N U Æ.
ftra
. f 1) Petrus Navarrus infima forte matus initio Aragonii cardinalis peA, ffrem curfo
in .Cantabria propri*, virtute ad fupremo; rem. Per aliquod tempus iä má-, fi peniia
^militiæ gradtes afcendit • Ferunt fuiffe ab fecit , poßea in Italiam veni,, &. ,.,,,ire:»
Je
p E DIREPT I O N E G E N U Æ. 2o I
· · · · · · f. i * i . . i
- - * mif
- • * - f ff. : · · -
* .. 3 dunt.
D E D IR E PTION E G E NU AE. 2 o5
dunt. Via ipſae cum fluviali glarea, tum & coctili latere conſtrata; po
ſtes aedium plera que omnes ferreis induéta laminis, ut facillimum fuerit
vel ex feneſtris immiſſis lapidibus, vel anguſtia illa viarum trabibus, &
longuriis impedita, non ſolum vim, impetumque hoſtium fuſtinere, ſed
trucidare etiam inclufos, impeditoſque, 8 de predatoribus agere pre
dam. Tum vero omnia tumultu miſceri coeperunt ; alia in parte maxima
vi ſtrepituque fores effringebantur, cumque in aliquas domos irrupiſſent ,
proximarum, finitimarumque aedium ſuffodiebant parietes , ut ea ratione
teſti minori cum periculo in alias domos impetum facerent. Pars ipſorum
interim abdita omnia ſcrutari, clauſa, conſePtaque effringere » cives ipſi
trahi, vexari, poſtremo etiam crudelem in modum lacerari, atque tor
queri: non atati, non ſexui, non denique parti alicui corporis parceba
tur, ut ſaltem tormentis perterriti ſi quid occultum, abditumve habe
rent, patefacerent. Ad ha c horrenda Germanorum voces, aſpectus, feri
taſque barbara, clamor, fragorque undigue exauditus, nox ipſa, S tene
brae, terribiliora omnia magiſque timenda faciebant. Inter hac, veluti
iratis Numinibus, repente ex maxima ſerenitate Coelum nubibus obductum
eſt, ſecutaque vis imbrium maxima, immenſo tonitruum ſtrepitu, & fra
gore, tum creberrima fulgura incidentia in trepidantium oculos terrorem,
trepidationemgue omnium augebant . Nulla pars maxima urbis clade hac,
calamitateque vacua ſuit ; qua ex re multitudo hoſtium potuit cognoſci.
In ampliſſima namque urbe nulla ferme aedes, atque adeo nulla vilis
domuncula fuit, in quan non ſeni denique, alicubi etiam viceni impetum
fecerint. Cum vero ad eam urbis partem , quam populares Sergianum
vocant, milites perveniſſent, qui locus frequentiſſime habitatur, pluri
mumque artificibus, 8 infima plebe, ut ſingulas domos pluribus caena
culis ſuſpenſas diverſa interdum familiae habitent ; tum vero numeroſa
illa plebs excitata, quod manuum mercede inopiam tolerans, copias omnes
in uſu quotidiano, S. cultu corporis haberet , futurumque proſpiceret ,
ut modica illa, domeſticaque ſupelle tile direpta nihil reliquum ſibi fie
ret
266 D E D I RE PTIONE G E N U AE,
'.
ret præter miferam animam , repente in ferrum ruere coeperunt , & pha
lange fàéta in prædatores ferri : quod, nifi majoris authoritatis cives ob
ftitifTent, non omnino abfque eventu fuißet illorum motus. Verumtamen
rem altius confiderantes optimatum plerique fummopere verebantur , ut
ejufmodi contumelia irritati milites ignem fupponerent. edificiis , proinde
incendiis, & demurn caedibus omnia complerentur. Erant & quî timerent.
ne excitato tumultu Regii milites, qui , frequentes ad arcem aufugerant ,
conjun&i fa&ioni Fregofiorum repente in turbatos milites : impetum fàce
rent, popularibufque ferrent auxilium ; quare tantum , nunc minis , nunc
precibus, & obteftationibus valuerunt ut concitata plebs ab armis difcef
ferit , licitumque fuerit militibus deinceps in quacumque partem. animus
ferebat impetum fácere. Civitatis porro Genuenfis ea opulentia eft, ut,
nulli non Italiae tantum , fed totius orbis fplendore & magnificentia fit
fecunda : cum enim mercaturæ terra , marique intenfiffime operam defit.
plebei juxta atque Patricii, nemo fere ipforum eft, qui, modo id caute,
& diligenter agere curet, brevi ad maximam opulentiam non perveniat.
Colendis vero agris', ob locorum afperitatem, fterilitatemque foli, mini
x *v •£•? me fùnt intenti ; quo fit ut maxime illorum opes in domeßica fupelle
&ili, in pecuniis, in corporis veftitu atque cultu *urbi, nanis, fuburba
nifque • aedificiis fint collocatæ, pluraque ad divitiarum oftentationem
quam ad ufus ne&effarios comparata ... Nemo enim eft mediocri fortuna
' • ''•. - - - - - - ••
civis, atqe adeo cujufcumque generis artifex , qui copiofa argentea fupel-i
leétili non utatur. Pudor cft referre quid fàéti argenti , quid fericarum
veftium nobis fe amififfe retulerint quidam etiam infra mediocrem
fortunam opifices . Qua ex re facillimum eft conje&uram fácere quid au
ri » & gemmarum, quid preciofae veftis , quid porro nummum apud
principes, opulentiffimofque cives reperiri potuerit. Auxerat ea omnia
longiffimi temporis pax , & , quod plerumque evenit in otio & tranquil
litate vitam degentibus, diuturna' felicitas omnia cumulaverat. Ad hæc
preciofarum mercium tabernæ, & eorum præcipue qui ferico, kanave ope
raban
*
DE D I R E P T I O N E G E N U AE. 2o7
nim
*
nim paucis ante annis, pofitis infidiis in Prætorias Ædes noâu impetum
fácere tentaffet , repentino tumultu excitatus Oélavianus, non inermis fo
lum , fed pene nudus & hoftilem impetum fortiffime reppulit , & Hiero
nymum ipfum captivum duxit , quem apud fe honorifice habitum paucis
poftea diebus liberum abire permifit. Cæterum abfumptis diebus duobus
in recuperanda urbis facie , tertio demum , juffu Senatus cives ad confi*
lium funt vocati, inter quos honoratiffimum locum Antoniottus, & Hie
ronymus Adurni fratres tenuerunt . Intromiffifque in Senatum Profpero
columnâ univerfi exercitus Imperatore, Francifco Sforcia Duce Mediola
ni , & Ferdinando Pifcariae Principe, pauca de fe ipfo , & de ratione ad
miniftrati belli Columnenfis differuit , numquam fe eo confilio illuc profe
&tum dicens, ut Urbi fplendidiffimæ cladem aliquam , ignominiamve a£
ferret , cum perfuafum habuiffet O&avianum, Caroli Imperatoris voluntate
intelleéta , cognitoque robore , & rebus geflis ejus inviéti exercitus , præ
terea rerum fuarum imbecillitate circumfpe&a, prudenter rebus fuis con.
fulturum , cum jam rebus Gallicis fàtis fidei præftitiffet : illius potiffimum
pertinaciæ hanc calamitatem, ejus fàâioni, quicquid ignominiæ , damnique
Civitas fibiffet , acceptum effe referendum , multum fe tribuifTe & benevo
lentiæ, qua Oétavianum antea profecutus fuiffet , & amori, quo tunc etiam
Civitatem profequeretur: principio Nuncios pro deditione fàcienda ad Ci
vitatem deftinaffe, quos ipfi contra omnium gentium jura retentos in ca
tenas conjeciffent j fe tamen ne tum quidem pro rei indignitate , & maxi
ma injuria irritatum » viros Deo dicatos complurium Ordinum ad urbem
mififfe , qui Octaviano , & civibus perfuadere nitcrentur, uti finiora confi.
lia fequi vellent ; poftremo cum benignitatem, modeftiamque fuam ludibrio
effe cognofceret , quominus vis adhiberetur, fieri nequiffe 5 fatis etiam Ge
nuenfes ipfos intelligere, quantum ex re Imperatoris fuerit Gallicam ßaio.
nem Genua expelli, quæ haétenus pene univerfam Italiam non dominatione
folum • fed mifera etiam fervitute depreffifTet , proinde quod reliquum fo
ret • Carolum Imperatorem cladem hanc Genuenfium paribus, vel certe
longe majoribus commodis compenfàturum : quod vero ad fe attineret ,
nihil animo fuo carius effe Genuenfium benevolentia, idque adeo deinceps
D d illis
21 6 ' DE D I R E P T I O N E . G E N U Æ.
iliis experiri in promptu effe : quidquid opibus, gratia & bellö poffet ,
pro animi voluntate fumerent ? atque uterentur; fuperaturum fe officiis in
Rempublicam Genuenfium omnium opinionem . His Francifcus Sforcia
pauca in eandem pene fententiam fubjecit, unum addens , uti paterno Re
gno nuper a fe recuperato libere uterentur , perfuafumque haberent ex
duabus civitatibus unam effe faétam. Rogatus deinde Pifcarienfis nec ver
bum quidem fácere dignatus eft ; illis vero cum quidam ex civibus Sena.
tus praecepto accurate eleganterque refpondiffet , ex confilio eft difcef
fum. Principes ipfi paulo poft profeéti ad Ælcs Laurentianas vàs illud
admirandum confpexerunt , quod fecundioribus rebus fuis, maxima adepta
viétoria , ex Syria Genuenfes advexerant. Cum enim pro recuperandis
Hierofolymis, atque adeo ipfà Syria , quæ plures jam annos a Saracenis
occupabatur, feptuaginta inftruétiffimis triremibus Balduino Regi opem
tuliffent, vi demum expugnata , direptaque Cæfarea Paleftinæ urbe mari
tima, quam a fe inftauratam Herodes Rex in honorem Augufti Cæfaris
Cæfaream appellarat , Templo etiam ad portus fauces ejus nomini dicato »
vas illud ex eo ipfo Templo in partem prædæ Genucnfes acceperunt ,
quod ex unica Smaragdina gemma fexangulari excavatum ita omnium
judicio pretiofum aeftimatur, ut fàcile tamen omne pretium fuperare pe
riti rerum ejus generis affirmare non dubitent . Non enim ex gemma
tantum eft pretiofiffimi generis , fed viriditate etiam , & fplendore omnes
in eo genere, quotquot ei comparari potuerunt , longiffimo præftat inter
vallo ; tantæ præterea magnitudinis , ut vix trium palmorum linea circum:
dari queat. Quod integrum tamen , ut jam diximus , adjeéta etiam in in
feriori fui parte rotunda bafi, & duabus hinc inde anfis unica tantum
gemma fculptum , fabrefa&umque cernitur . Hoc cum diu fpeétatum
Principes admodum adtnirati effent, die quæ infecuta eft , Genua conceffe
re, urbe ut bonis omnibus fpoliata , fic in populi manibus , quod ipfi
ajebant , priftinæ libertati reftituta. Juffu demum Senatus advocato con
filio, cives fefìinatiffimis fuffragiis Antoniottum Adurnum Ducem crea
vere , cujus ætati ab Hieronymo fratre modeftiffimc eft conceffum ,
'• - GRE
GREGORII CORTESII
7° R. JA C 7* A 7" U S -
B. P ET R U M APOSTOLU M
FUISSE ROMÆ.
-
-
-
-
- -- - - -
- - - -
-
- - -
-
- - -
- - - -
GREGORII CORTESII
IN 7'R A C 7'.A 7* U M ( a )
DE IT IN E R E RoMANo S. PETRI
AD ADRIANUM VIA
P O N T. M A X. (b )
? R £ F 4 T 1 9.
Epifcopo Novocomenfi illius aetatis hiftori hunc adverfus Udalricum Velenium Luthe
co confcriptam , Florentiæ edidit Petrus Vi ranum negantem B. Petrum Apoftolum Ro
6torius an. 1 5 48. Natus Adrianus Traje&i mæ fuiffe a Cortefio noftro, qui tunc Ge
in figni inferioris Germaniæ urbe ad Belgi: nuæ commorabatur, nuperrime hortatu ami
cum Oceanum , poftridie Kal. Martii 1439. corum confcriptum , benigne excepit. Ab
patre FlorentioT de Florentiis viro animi Genua per Delphini, Liburni Pifani , Cen
probitate, & civili induftria potius , quam tumcellárum , Oftiaeque portus ad Urbem
honeftis opibus infigni , & Kalend. Julii adve&us; die quarto Kalendas Septembris
an. 1 5 17. Caroli V. Cæfaris , cui præce ejufdem anni 1 522. a D. Pauli templo ex
ptor contigit , precibus in facrum Cardina tra portam Trigeminam ad Vaticanas aedes
ium ordinem a Leone X. Pont. Max. coo -folemni pompa deduétus eft. In quibus ædi
ptatus , dum Hifpaniarum regnis ejufdem bus vix ânno exa&to, decefsit xvi 1 1. Kal.
Caroli regis authöritate praeeffet, tam lon O&obris 15 23. Corpus ejus temporario pri
ge abfefis & nil tale cogitans, Romæ dis mum tumulo conditüm in Bafilica D. Petri
ix. Januarii anni 1 s •».'in demortui Leonis juxta Pics Piccolomineæ _familiae Pontifi
locum ab amplifTimis Collegis, quibus ne ces, poftea in templum Deiparæ Virginis
de facie quidem erat cognitüs, Reipublicae Germänorum ad Circum Flaminium trans
Chriftianæ Pontifex ele&us eft. Tahtae rei -latum fuit in marmoreo monumento , quod
nuncio, Viétoriam Vellicam Cantabriæ ur optimo Pontifici VVilhelmus Enckenivoirt il
bcm ad Adrianum perlato, nomen mutare lius bemignitate, &• aufpiciis tit. S. Jo. &%•
noluit, ftatimque Romano itineri fefe cona Pauli Presb. Card. Dertufem. faciundum cw
mittens, per Derthufiam, in qua civitate ravit s quemadmodum in infcriptione eidera
fuerat Epifcopus, Tarraconem ad mare prq monumento adpofita legitur • Vixit ana•
fe&tus , Öenuàm lenifsimis tempeftatibus per vxiu. Menf. vi. d. xiii.
venit ; ubi quum triduo fubftitiffet , librurp
T· R Æ F 4 T t o., 213 .
ulla amplius effèt controverfia , ut pleraque mortalium fe habere confueverunt,
diuturnum otium & tranquillitatem morum corruptio , «* vitæ luxuria funt
confequuta . Quae mit'a tamquam animarum caligines , ut facilius diffipari pof
fert , Dominicus , & Francifcus repente exorti , veluti duo foles , univerfum or
bean adventu fuo exhilararunt. Jam vero mofiris hifce temporibus , cum omnia
calamitatum g£;era , vclut repentilio terræ fætu de improvifò fimul eruperint,
in eam rerum omnium non difficultatcm modo , fed pene etiam defperationem per
vcntum eft , ut omnibus Reipublicæ membris peffime affeëiis, idoneum fatis re-
medium non adhiberi modo , fcd nec excogitari quidem poffe videatur . Rempu
blicam Chriftianam oppugnat violcntiffimus hoffis , & poft Macedomas , Romanof.
que , omnium , qui aliquando fuerunt, rex maximus atque potentiffimus. JMt vc
ro longe faevior , perniciofiorque peflis adhæret vifccribus : crudelius namque in
ter fe bellum Chrifliani reges gerunt , quam a Turcarum Imperatore ipfis chri •
ft.anis inferatur . T>eflfera infuper contagioiie & inopia ita fere in univerft
Europa laborari ftimus , ut pene altera peflis alterius folatium futura videatur.'
'Nuper vero pulcherrimam Bjetica partem prius terræ motu concuffam , deinde
repentino terræ hiatu abforptam , nemo fere efl , qui non audierit. Qui mores
autem fint omnium ordinum , quæ in Deum pietas , quæ reli3io » mom minus do
lore , quam verecundia , ne dicam abfterreor. Nam , ut fide/n attingam , memo
eft , qui nefciat , quam perniciofa da3mata , quam mefariæ in facris ritibus opi
miomes muper cmerferint , ut aufi etiam fuerimt quidam, Petrum ipfum a Roma
mo Tontificatu deturbare. Inter tot clades , & ærumnas , tibi potiffimum, Ha
driane Sexte Pontifex Maxime , Chriftianum orbcm admij:iflrandum communi
fuffragio Tatres concefferunt: & ea quidem ratione, ut nemo tam vehemens ho
flis providcnti.e exiflat , qui id divino faëtum confilio audeat denegare. Ignarus
fi quidem , & in extremis orbis partibus agens , ad fupremum dignitatis fafli
gium es evc&fus , quam tibi potiffimum illi commiferunt , quibus liberum erat
præfentem , &* ex fe ipfis 1'ontificem creare , cum , ne nomine dicam , certe fe
re nemo effet , qui te de facie cognofceret. Quid vero ex mira hac eleétione fla
tim omnes fperare cæperint, ita vulgo ja£fatum eft , ut citra motam affentatio
mis , quæ tam ab auribus tuis, quam ab inftituto .oflro abcffe dcbet-, litteris
commendari poffît. Pollicentur fiquidem fibi de te omnes animi magnitudinem ,
vitæ immocentiam , providentiam im adminiflrandis , in co/ ftituendis vero rebus
folertiam , pacem poftremo illam J4uguftam. Quantum denique affequi poterimus ,
fi Deum Opt. Max., in cujus vi & poteftate regum imperatorumque animi funt ,
humano generi prius conciliaveris. Nec id quidem dico , ut te admoneam , qui
haétenus munus tuum tam prgclare obiifti, quam mirifice tibi antea commiffum
fuit ; fed ut ope divinitatis noftra quoqae gtate par tantis grummis pr£fidium
concellum effe , aliorum temporum exemplo fperare non dubitemus. cum vero
multa fint , & infinita , in quibus tibi elaborandum effe video, illud potiffimum
dignum arbitror, in quo mervos omnes intendas & amimi, & ingenii tui, ut
m0va permiciofaque dogmata , quibus perpetuam Chrifti veftem quidam lacerare
nituntur, a chriftiano orbe confilio au£ìoritateque penitus extermines . Qua in
- jre
-
3 16 p R Æ F 4 r 1 o.
, .„ viderem quofdam arcem ipfam » caputque totius Religionis chriftianæ
„„entis machinifque oppugnare • £0 potiffîmum , ut opinor , confilio , ut penitus
abrogata Romani fpontificis au£ioritate , reliqua corporis pqrs trunca capite , ima
Vis, penitufque inutilis abjiceretur, nifus fum pro virili 5uic ulceri peffimo , &
jam diutius ferpere incipienti, falubre medicamentum apponere : non quin illa fu
prema Romani Tontificis majeftas » & vi fua , qu£ ope divinitatis innititur , &*
ömnium gentium opinione faiis firma perfifteret , fed quod plerique facrarum lit
Åm ignari, commentitiis fabulis defipi poffe videbantur. Id vero mihi prg
cipue illuftrandum effe proprio quodam jure fum opinatus , quod ab ipfa juven
ìte in cafinatem familiam nomen dederim , qu£ a 1{omanis primum Tontifici
bus plantata » eifdem fecundum Deum robur, incrementumque pr£ftantibus , in
oam' djvinorum , atque humanorum amplitudinem crevit, ut merito de referen
da gratia, quoad ipfius fieri poffit, debeat cogitare. Tu£ igitur cenfur£ opus fubji.
cio, quod nuper adverfus eum fcripfi , qui primus negare aufus eft , Petrum
.Apoftolum non modo Romanum Tontificem fuiffe , fed omnino in ea Urbe decef
fiffe, quam aliquando videre non potuerit. Etfi fufpicionem mihi injiciebat , mom
 ex animo id eum feciffe , quodque ipfi ita perfuafum foret , quam ut tali
facinore nomen , & famam apud pofteros proderet. Confilium fiquidem animum
que fuum vifus eft ipfemet declaraffe, cum fronti operis vulgata illa carmina
infcripfit
aude aliquid brevibus Gyaris & carcere $ignum;
Si vis effe aliquid; probitas laudatur & alget. Vale.
GRE
GR E GORI I CORTES II
D E ROM A NO I TIN E RE
D I v I L 1 B E R
P E T R I
T R 1 M U S .
Lutherus ab iſto ſuam didicerit rhetoricam , dum tom 14. ad an. 1327, n. 27. me
nam uterque alterum in hac parte conatur morantur Alvarus Pelagius Silvenſis Epiſco
vincere. Caeterum auctores coaevi, qui Mar pus in libro de planctu Eccleſia , Alexan
ſilii errores oppugnarunt, preter Joannem der de S. Elpidio Ep. Ravennas in lib. de
XXII. in eruditiſſimo decreto damnationis juriſdictione Imp. & authorit. Sum. Pont.
Marſilii & Joannis de Janduno eius magiſtri & Petrus de Palude Ord. Pracd. in lib. de
dato Avenione x. Kal. Novembr. Pontifica
cauſa immediata Eccleſiaſtica poteſtatis -
tus ſui an. x1 1. ( quod extat apud Raynal
2.2.2 ' D E I T I N E R E R O M A N O
dam ( J4tf. cap. x i. ) ubi Æneam Paraliticum ' faluti reftituit s accerfitus
deinceps a difçipuiis Joppem, Tabitham mortuam revocavit ad vitam .
Cumque dies aliquot apud Simoiiem , ut Lucas ait , coriarium hofpitatus ef
fet ; accitus Cæfaream a Cornelio Centurione ( J£t. cap. x. ) primum ex*
gentibus trophæum erexit , fic enim appellant facrae litterae eos, qui ex
Judaeorum fe&ta non erant. ' Anno demum feptimo rurfus Hierofolymas
derelinquens, Cæfaream profe&us eft , cum Simone Samarita difputaturus s.
paucifque ejufJem anni interpofitis menfibus , pervenit Antiochiam , ut
refert Clemens in primo Recognitionum libro. At vero mira incrementa
vera Religio acceperat Antiochiæ, jam inde ab obitu Stephani : eo enim.
pervenerant difcipuli profugi ex Judæa, quo deinde quoque juffu Apofto
lorum prof€&tus Barnabas, adjunéto fibi Paulo, qui a fuga ex Hierofoly
mis ad eam diem in Cilicia ociofus fcderat , ejufmodi adjumentum jam
invalefcentibus rebus praeflitit , ut prjmo Antiochiæ fint appellati chriftia
mi ( J4tt. x 1. ) Ibi vero hoc eodem feptimo anno a Chrifti obitu , facer
* dotii Cathedram Terro erexerunt difcipuli , ut in poftremo decimo libro e
jufJem operis idem Clemens teftatur. Ut vero conftat Paulum eo tempo
re Antiochiæ non fiiiffe, quippe quem non deinceps videre Petrus ufque
ad annum duodevicefimum a Chrifti m.orte potuit ; fic rurfus a plerifque
dubitatur , quot annis ipfe Petrus Antiochenam Sedem tenuerit. Nam fe
ptennium Damafi , & Platinæ , falva auétoritate graviorum hiftoricorum ,
defendi non poteft. Ego vero quinquennio ab ea die Petrum in Afia fe
continuiffe non dubito, & eas regiones circuiffe , quas ipfe in epiftola fua
enumerat , cum interim tamen Pontifex Antiochenus haberetur . Unde.
cum rurfus undecimo poft Chrifti mortem anno Hierofolymas veniffet ,
ea acciderunt, quae de Jacobo fratre Joannis fcribuntur in Apoftolorum
Aëtis : quod fecundo Claudii anno eveniffe credo , & rationem , quare ita
credam afferre poffum . Duo fuerunt eodem tempore cognomento Herodes ,
alter Antipas Tetrarcha Galileæ, ejus filius qui pueros trucidarat . Hic
Chrifto illufit vefte alba, hic violato fanguinis & hofpitii jure uxorem
Herodiadem a fratre Philippo abduxit, hic denique humana , divinaque
permifcens , in Macherunté`caßello jugulavit Baptiftam . Alter natus Ari
flobulo, filio Herodis regis & Mariannae, „Agrippa, in gratiam generi Au
gufti Cæfaris appellatus ,Ta Cajo Caligula Rex Judææ, fimulque Philippo
defunéto Tetrarcha Itureæ, & Traconitidis regionis conftitutus; poftremo
etiam Abellæ tetrarchiam, quæ Lyfaniæ dicebatur, obtinuit. Inter hos
Herodes diu occultæ inimicitiae odiâque intercefferunt , nutriente potiffi
mum Herodiade alterius forore, uxore alterius , fæmina vehementis in
genii , & fupra muliebres fpiritus. Poftremo tamen Antipa a Cajo Te
trarchia multato , pulfoque cum Herodiade Lugdunum in . exilium » pars
quoque ea Syriæ ceffit Agrippae, qui primus poft Herodem Idumæum ,
partém Syriâ longe maximam folu$ obtinuit. Hic quo munitior effet ad
omnes cafus , contra vim dolofque & fororis & Antipæ fi populariuea
- - 2A0$r
D. P E T R I 1. I B. r. 353
animos fibi conciliaret, gentem Judaeorum fatuit infigni aliquo munere
demereri. Cumque vehementer illos infenfos Chriftianis fciret , injecit
manus , ait Lucas, ut malis afficeret quofdam de Ecclefia. Trucidato igitur
Jacobo fratre Joannis , Petrum , qui illis diebus, ut diximus, Hierofoly
mas venerat , conjecit in carcerem : qui divino beneficio Angelique mifii
fterio edu&tus, exiens abiit in alium locum ( J4tt. x 1 1. 1. 2. &c. ). Quæ
omnia fecundo anno Claudii contigerunt. Siquidem Lucas , defcripta fi
mis acerbitate, qua fub eo Principe per univerfum orbem laboratum eft ,
ftatim fubjunxit illud tempus , fcilicet quo fames invaluerat, nec illud
Poftea accidere potuit •, quando, ut Jofephus, & Egefippus fcribunt, ter
tio Claiidii anno, Agrippa ipfe, qui Petrum conjecit in carcerem , fato
concefîit. Cujus cum tam late pateret imperium, vim furoremque decli
naturus Petrus, fimul etiam ut Simonis Samaritæ veftigiis infifteret , . Ro
mam profeétus eft , nec ejus ulla eft deinceps in A&is Apoftolorum men
tio, ufque ad tempora conventus Hierofolymitani, in quo de circumci
fione aítum eft, ut feptein Petri annos Lucas filentio praeterierit . Cum
igitur Romam perveniffet per initia imperii Claudii , ut Orofius fcribit
(lib. 7. cap. 6. ) fiye qugd nequaquam diverfum eft , anno fecundo , ut
git Hieronymus, ejufmodi Religionis fundamenta pofuit , ut poftea ad
IRomanos fcribens Paulus, quos nondum viderat , gratias agat Deo, quod
illorum fides in univerfo mundo nunciaretur. Jam fi ab hoc tempore fup
putetur annorum ratio ad poftrgma Neronis tempora, quinque & viginti
invenientur, tot nempe , quot fcribit Hieronymtis, ut illiis verbis utar ,
cathedram facerdotalem tenuiffe. Nec tanen toto eo fpatio Romæ perman
fit. Inciderunt namque deinceps ea tempora, quibus Judaei tumultuantes ,
cum in proprium excidium præcipites ferrentur, Roma expulfi funt , ne
que id ego in odium Chriftianorum fàétum effe opinor : fecerat enim i
dem antea Tiberius , qui nobis non modo non adverfatus eft , fed Chri
fti etiam imaginem ï in arcano. Cum enim confueffent Judæi vim
auri magnam ad templi ornatum, ex omnibus provinciis quotannis Hie
ro(olymas portare, M. Tullio Cicerone Cof. ut ipfe ait in Oratione pro
Flacco : judicavit Senatus aurum exportari non oportere. Quod cum fub Ti
berio feciffent quidam ex Judaeis , Roma , Jofepho. & Egefippo teftibus, o
mnes expulfi fünt. Quqs publice odio fuiffe , praeter ea , quæ funt apud
Trogum , etiam ex Quintiliano conjicimus: Eft conditoribus ( inquit ) ur
bium infamia, contraxiffe aliquam perniciofam ceteris gentem , qualis. ef. pri
mus Judaicae fuperfiitionis auóior. Minime autem mirum eft in tam magna
civitate, Judæos tumultum excitare potuiffe, cum multi forent ex Roma
nis illorum fuperftitioni addiéti. Unde illud Juvenalis
Quidam fòrtiti metuentem fabbata patrem
TNil praeter nubes & cæli numen adorant, •
* . -
…
-
Quod `
/
322; D E I T I N E R E R O Mi A N O
* Quod manifèftius ipfc teflatur Cicero pro L. Flacco ( mum* 98. ) Sequi
tur, inquit , auri illa invidia Judaici ; hoc nimirum eft , quod mon longe a
gradibus JMureliis hæc caufa dicitur. ob hoc crimem , hic locus abs te, Leli,
atque illa turba qu rfita eft . Scis quanta* fit manus , quanta concordia , quan
tum valeat in concionibus, fummjfa voce agam , tantum ut Judices audiant .
'Neque enim defunt, qui iftos in me atque optimum quemque incitent . Nihil
igitur mirum, fi fub Claudio quoque tumultus & novarum rerum cupidi
non fecus atque fub aliis Imperatoribus , vexati funt, maxime cum , ut
Tacitus ait, illis ipfis diebus Cumano procuratore Judaeae , mom tumultum mo
do, fed pene etiam juftum bellum in Syria excitarint. Quare a Principe ut
ingenii obtufi & ftupidi , fic praecipiti iracundia , Roma expulfi fuere ,
quod Apoftolorum quoque aéta teftantur . Denique Tranquillus in Clau
dio: Jud eos , inquit, impulfore Chrifto affidue tumultuantes Roma expulit .
Cum namque novum illud nomen ex Judæa audiret, vulgoque ja&aretur
nuper Chriftianorum exortam faétionem , in quam ipfe & Dion & Taci
tus adeo impie invehuntur, credidit tumultus illos a CHRIsTo , qui tamen
multis jam ante annis obierat , excitari. Ut erant fere omnes ignari eo
rum , quæ de Chrifto loquerentur , quod probat contra Celfum Orige
nes, & apud Tertullianum ridiculus ille Ononychites , & quod quidam
Galilæos, Nazarenos quidam, non Chriftianos appcllabant , quin & emen
dati Codices Tranquilli, non chriflum, fed Chreftum habent . Cum nam
que caufàm ignorarent facrofanâi nominis, non ( a ) &r} 73 yp/;$i;, ysi
¢*, &»' ἀπὸ τὰ χρ33i; xpmçâ, dici putabant, 'quod La&antius tum in libro
de vera fapientia, tum : lnftit. ( lib. I v. cap. v 1 1. ) & Tertullianus in
Apologetico ( lib. 1 1 I. ) teftantur. Expulfos etiam a Claudio non Chri
ftianos , fed Judæos iilud maxime probat , quod ut Tertullianus ait , &
cæteri confentiunt , non ille , fed Nero primus in Chriftianos defeviit .
Quo nomine Petrus , qui gente Judæus erat , ex Bethfayde vico Galileæ
fumul cum caeteris difcedere eft coa&us , quod Prifcillæ quoque & Aqui
læ accidiffe , fcimus ex Apoftolorum A&is. Eo igitur tempore Hierofo
]ymas rurfus adveniens Petrus, quo per totum orbem fame laborabatur,
cujus hiftorici fere omnes meminerunt , Paulum vidit, qui Antiochia in
Judæam fimul cum Barnaba profe&us erat . Quandoquidem opulentiores
Antiocheni, qui nec pofleffiones vendiderant , nec largitionibus exhaufe
rant patrimonia , ea fubminiftrabant pauperibus Hierofolymitanis , quæ
tunc Barnabas, Paulufque detulerunt. Id vero circa Claudii annum no
num accidiffe poteft, qui duodevigefimus fuit a Chrifti morte, quando
Paulus contulit cum ipfis Evangelium ne forte in vanum curreret. verO
•
Petrus
fa ) Non a xpi*a Sa* quod eft tingere benignum, bonum. Sed talia yertere opus
ypkj*, fcilicet unctum feda xpivsa, quod inutile.
f^i; commodare χρηστὸr, fcilicet commodum,
** ^ D. ' p E r R r L 1 B. I. 2zy
vero ab hac die Romam noh venit ufque ad poftrema Neronis temporas
ut abfuiffe poffit annis plus minus quindecim , io quibus rurfus Antiochiam
reverti , & id accidere potuit , quod eft in epiftola ad Galatas, difcepta
tio quoque de circumcifione in Conventu Hierofolyrnitano » & quæ de
obitû Deiparæ Virginis a Dionyfio funt tradita . Contra Simonem de
mum Samaritam rurfus difputaturus Romam venit poftremo Neronis an
no , ubi de morte ea fubfecuta funt, quæ confenfu omnium fcriptorum
memoriæ funt commendata. Si enim vitæ ejus decurfum fic diftinxérimus,
nihil eft , ut opinor, quod facris literis * repugnet ; & maximorum {an
&iffimorumque au&orum de illius profe&ione ad Romanam urbem tam
pie, quam vere tuta erit opinio. Supereft , ut quoniam nihil obftare di
vinos libros. affertioni noftræ oftendimus , auétores quoque enumeremus ,
qui in hac nobifcum. opinione fuerunt. Enimvero non eadem differendi
ratio eft in difciplinis , & in rerum geftarum indagatione . In illis enim
minimum valet au&oritas, ut fi enunciati alicujus veritatem , vel naturæ
vim, vel quippiam in divinis, poftremo quid expetendum fugiendumve
fit quærimüs, tunc neceffe eft , ut ratio fibi ipfa argumenta conquirat , a
primis manifeftifque initiis proficifcens, ut confequentium certa fiat often
fio. Cum vero quærimus, vel de hiftoriæ alicujus veritate, vel de geftis
inßitutifque majorum , omnis diligentia verfetur neceffe eft in indagan
dis iis, quæ au&ores memoriæ prodiderunt, & fi inter ipfos contrarium
' aliquid videatur, tunc difcuffuomi relinquitur locus, fi forte ex quaefitis ra
tionibus convenire poffìnt : at fi id nequit , fupere[t , ut quid potiffimum
verum fit inveftigemus . Quoniam igitur au&oritatibus nobis tantum agen
dum eft , priufque illud quod longe videbatur difficillimum abfolvimus ,
confequens eft , au&ores, qui opinioni noftrae confentiunt, enumerare. Et
quoniàm, ut fpero, in caiifà admodum fácili & explicata verfabimur, non
erit nobis cum adverfario fummo jure agendum : quin etiam cum quip
piam de jure noftro concefferimus, ita tanen erimus fuperiores , ut du
bitaturus fit nemio, fecundum nos judicare. Scriptores igitur, ut ita di
cam , minorum gentium adverfario donabimus, quales funt Orofius ( hift.
lib. 7. ) , Eutropius, Suidas , Platìma , Blondus ; & in divinis Rufinus ,
Beda, Remigius , & ejus generis complures. Magnos etiam illos viros ,
qui au&oritatis fuae viribus totam caufam noftram finguli fuftinere pof
fent , Clementem fcilicet Romanum, Damafum (a), Gregorium (b), Leo
- Inenn
(a) Damafi aü&oritas petitur ex fibro de prolegomena iri librum Pontificafem fub A
vitis Pontificum , qui Cortefii aetate fan&o naftafii Bibliothecarii nomine editum .
huic Pontifici falfo`tribuebatur. Quem qui ( á ) Vide S. Gregorii M. epift. 37. lib.
dem librum diverforam au&orum farrági 6. ad Eulogium Patfiarcham Alexandrinum,
nem eße, patet tum ex ftilo Dämafo indi in qua de tribus fedibus Patriarchalibus ita
gno, tum ex pugnantibus inter fe rebus qui fcribit . Illa tres ab eodem Principe Apofto
bus fcatet, tum demum ex S. Hieron. filen lorum Petro fundata fumt . Itaque cum mul
tio. Vide cl. praefulis Franc. Blanchinii ti fint Apoßo'i, pro ipfo tamen primcipatu
fola
—
> z6 D E 1T1 NERE R OMANo
nemque. (a) omittemus. Quoniam, fi Deo placet , hac deritum tetnpefta=
te, éo devenimus, ut licet viri fànétiffimi, & graviffimi , quoniam tamen
Romani Pontifices fuerunt, eo nomine fufpe&i effe poffint , & Clementis
difputationibus, quibus, tantum & C hryfoftomus & Leutherius tribuunt ,
& quas doârinam vere apofìolicam continere dicit Jcannes. Picus, quaf
que a fe in latinum converfas Hieronymus ait in interpretatione Com
mentariorium Origenis in Epiftolam , ad Romanos, licet : nunc, a Rufino
converfas habeamus, non tuto credi » fcribit hujus novæ opinionis affer
tor : quafi non tantum in dogmatis , fed in rerum quoque geftarum fide
fit corruptus ( quamquam in Clementis nomine hominem errare fimus o
ftenfuri ). Leonem vero nuper Lutherus ita fevere accepit , ut magnope
re verear , ut denuo in eadem fere caufa loqui audeat . Jam Ambrofius
Mediolanenfis Pontifex filentio quoque praetereundus eft , qui quoniam ci
vis Romanus fuit , nimium patriæ tribuiffe & viâeri & argui poteft (b ).
Donabimus quoque ex hac noftra teftium affluentia Auguftinum ( e ) ;
Hieronymum etiam donaturi, nifi ín quæftione hac ita comparatum ef
fet, ut fi ea vera concefferimus, quæ hic novus affertor comminifcitur ,
fit omnino vel puidendi erroris , vel impudentiffimi mendacij Hieronymus
expoftulandus, feu quod aeque reprehendendum eft , fibimet manifeftiffime
cohtrarius conftitui poffit. Ille, inquam, Hieronymus , quo nemo fuit in
hiftoriarum veritate indaganda diligentior , in explicanda eloquentiör ,
cautior in conferenda: ille , qui modo hoc fabulan , modo illud confiffum
mendacium , ( ut erat veritatis affertor ingenuus ) dicere nen verebatur .
\ . Epfius
fta Apo?o'orwm prineipis sedes in am fori fre, venire non metuis ; trophaum Cruci*
tate convaluit, quæ im tribus locis unius eff : Chrißi &omanis arcubus inferem*, quo te di
Ipfe enim fublimavit fedem , (;Romanam vimis praordinationibus anteibat &• honor pe
fcilicet ) , um qua etiam quiefcere &• praefem teßatii &• gloria paffionis, &-c.
tem vitam finire dignatus . Ipfe decoravit ( b ) Vid. S. Amárofii fermonem de Iss
fedem, im qua Evangeliffam difcipulum miß* fìlicis non tradendis contra Auxentium.
( nempe Alexandrinam quam per S. Marcum U e ) S. Âuguftinus lib. z. contra literas
fundavi; ). Ipfe firmavit fedem , im qu* Petiliani Donati[tae cap. $ 1. Verumtamen ,
feptem annis quamvis difceffurus fedit, ( mi ( inquit ) ß omnes per totum orbem tales
miram Afatica hem; m ). Cum ergo *aius at •ffenf, quales va* iffime crimimaris ; Cathe
que una ß fedes , cui ex au£foritate divi dra tibi quid fecit Ecc!efia Rom vn4 , in qua*
ma tres »**c Epi/copi praßdeat 5 q*i*q*i* Perru* feiut , &• im quae hodie Atmaßaßw*
de vobis nanc boni audie, hoc mihi impu fedet , vel Ecclefia Hierofo/y»itae me , &• in
ta &-c. 4uae Jacobws fedet . &• im quæ hodie. Joan
{a) S. Leo Sermone I. in Natali Apo nes fe4iae , qaibws nos in Cath•'•• w»itare
fto!orum Petri & Pau!i : Beatiffìmus Petrus, cowmeäimer , &• a qwbus vos nefario faro
inquit , Princeps Apoßolici ordinis, ad ar re fep vraffis ? guare appellar Cathedram pe
cen» Ro »a mi deffimatar Imperii, 5 ut lux: ve filentia » Catheäram Atpofolicam r Vide , e-,
ritatis, qu« in omnium gentium revelaba tiarn ejufdem Augußimi epiftolam 53. alias
*ier f,';ut?, efficacias fe ab ipfo capite per to • 65. datam ad Generofuiu , nec non egê
ει m m wmdi corpus effunderet. Et infra. Ae* ftolam 13*- alias 4&.
Aa:.c ergo Urbem tu, B;atiffime Aeg^y?ole Pe
!
D. P E T R I L I B. I. 2:27
Ipſius nempe illud eſt: qua de divinis ſcripturis teſtimonium rom habent, ca.
dem facilitate contemni, qua probari; ipſius quoque in libro de viris illu
ſtribus baptizati Leonis, rurſuſque in Daniele Suſanna fabula ( a ). Hic
ipſe Hieronymus, ut ſibi contrarius, ut malos ſequutus authores repre
henditur, vir certa ut omnibus latinis multorum iudicio praferendus ,
ita fortaſſe cuivis Graeco, judicio, dottrina, S eloquentia comparandus .
Hic, quod ipſe in opere contra Jovinianum teſtatur, annis quadringentis
elapſis a Chriſti morte jam ſenex ſcribebat, ut certum ſit, ad id tem
pus, quo primo adoleſcens adhuc Rcm: m venit, a morte Petri, qui an
nis duodequadraginta poſt Chriſtum vixit non plus annos cec. fluxiſſe ,
ut ſere adhuc Roma veſtigia mortis Petri impreſſa eſſent. Cum igitur lo
cum illum in epiſtola ad Galatas tra&taret, quo ſe ſcribit Paulus in fa
ciem Cepha reſtitiſſe, ſic ait . sunt qui Cepbam non tutent Apºſtolum , ſed
alium de LXX. diſcipulis ſo vocabulo numcupatum , ci dicunt , requaquafn
I ctrum a convittu gent.um ſe poteſſe ſubtrabere, qui Centurionem Cornelium
F f 2. - ba
prius Apoßolorum , quippè qui duces &• fgni c 1 ) Chronica , Temporum defcriptio
feri eramt i m populo Dei , expetit meces s &• nes , monumenta , rationarium tempo
Paulum qu idem capite in ipfa urbe Roma, ruin.
JPetrugm ver o Crwcis patubwlo condemnat. Ho.
/
23o D E I T I N E R E R O M A N O
gentem Vefpafiamus extinxit , fecitque omnia quae illi futura praedixerant (a),
Dicamus & hos mentiri falfamque vulgi opinionem (ecutos , quorum al
ter innumeris probatiffimifque teftibus innititur , alter ufque ad fua tem
pora praedicationem in memoriam fcriptam ait permanfffe . Eadem fere æta
tc Alexandriæ Petrus Pontifex quem Graeci 'itpop.aprupa ( 1 ) vocant ,
regulas quafdam edidit ab illis fervandas , qui minus conflantes in mar
tyrio fuiffent . In earum 1 x. fic ait , ut graeca interpretemur . Petrus
-J4poflolis Traefeífus faepe captus & conje&ius in carccrem g%- ludibrio habitus,
poflrcmo Rom e affixus eft cruci. Aeque etiam fplendidiffimius Taulus , in ea
dem urbe capitali fupplicio eft affeëtus ( b ). Cyprianus præterea Carthagi
nenfis Pontifèx ( c ) , de cujus laudibus extat Nazianzeni Oratio elegantìf.
fime fcripta , quam nos latinam fécimus, adeo manifefte Romanorum Pon
tificem Petrum fuiffe teftatur , ut impudentiffimi nendacii femet reum
cor{ìituat, qui id aufiis fuerit denegare. Ait enim ad Cornelium fcribens
lib. i. epift. 3. Poft fta adhuc infuper Tfeudo-Epifcopo fibi ab baereticis confi
tuto mavìgare audent ad Tetri Cathedram , atque ad Ecclefiam principalem,
unde unitas facerdotalis exorta eft , a fchifmaticis & prophanis litteras ferre ,
nec cogitare eos effe Romanos ( quorum fides Apoftolo praedicante laudata eft )
ad quos perfidia habere non poffit acceffum . Sed jam propius ad Apoftolo
rum tempora accedamus , & eos authores , qui fi non ipfi Petrum vide,
runt , potuerunt quidem certe & locum & genus mortis de illis audire ,
qui forte affuerant. Floruerunt fub Severo principe & Antonino cogno
mento. Caracalla Tertullianus Afer , & Alexandrinus Clemens , qui cum
fenes jam fcrjberent , poterant certe memoriam habere Antonini Pii tem
porum, qui Severum praeceifit annis circiter quinquaginta , paulo pluri
bus diftans a Nerone , ut verifimile fit temporibus Pii aliquos fuperfuif
fe, qui Petrum viderant, quofque Tertullianus & caeteri , quos poftea te
fles accerfemus, alloqui potuerunt . Tertullianus igitur , ut illius libri te
ftantur, vir fuit acerrimi ingenii » guem & Cyprianus martyr praeceptoren*
folitus eft appellare , & Laétantius in omni genere litterarum peritum fuiffe
fcrjbit. Hic in libro ad Severum , quem infcripfit Japologeticam fic ait ,
Difcipuli quoque diffufi per orbem ex pr ecepto magiftri Dei paruerunt , qui &
ipfi a Judaeis infequentibus multa perpeffi , utique pro fiáucia libentes Rom e ,
poftremo per Neronis faevitiam fanguinem Chriftianum feminaverunt . Video
quomodo quidam heic fe jaétaturi funt , quod Petrum & Pa lum pon
nQ£n!
( 1 ) Imagines expreffae. Hieronymus ver cium , fegitur pag. 484. Eos primum latine
tit informationes. Auétor quoque. ab authore fcriptos fuilfe, dein de vero gra
ι a ] Idem Tertul!ianus *; de praefcri ce verf s, & iterum e graeco in latinum a
ptione adverfus haereticos quem, Pamelio Rufino translatos, exiftimant Anaftafiu, Bi
auétore an. circ. Chr. xo3. fcripfiffe vide bliothecarius in epift. ad Joannem Diaco
tur. Si Ital •, inquit, aJjaces , habes Ro num Romanum, & Huetius de claris inter
mam , unde mobi* queque . •a&orita* pra/?• pretibus pag. 246. perperam tamen , que
eff. 14a quam felix Eccleßa , cui totam de madmo düm adnotávit Fabricius in Cod.
ifrimam Apoßoli tum fangawime fuo profude apocrypho N. T. pag. z6». Extat adhuc
rant , ubi Petras paffiomi iJomimica adaquae hoc opus ex verfiobeTRufini , qui in epi
fur , ubi Pau'ur Joannis exitu coronatur. $ola ad Gaudentium Epifcoptima ( quàm
Hm !ibro autem de Baptifmo : Necqnidqwam Sixtus Senenfis lib. 1. Biblioth. San&a:, &
refert, ait, inter eos , 4ao, Joannes in for Bcllarminus de Scriptoribus &cclefiaßicis
dane , c$* Petrvs in Tiberi finxit . Et in fuppofitam effe immerito fufpicantur ) fen.
Scorpiaco cap. 1 *. Vita* C«farwm legimws, tire videtur ab ipfo Clemente primum fuif
orientem fidem Roma primus Nero cruenta fe fcriptum , & ab Ebionitis inde corru
vit. Twnc Petras ab altero sumgitwr, eum ptum . Atque hæc eft Cortetii noßri fen
cruci adf?ringitur. tetitia , quam fequi videtur Epiphanius hae
( b ) De hibris decem Recognitionum S. re(. 3o. num. ■ *. Neque ab éa abhorret
Clementi Papae falfo tribwtis, veterum te pfeudo-Athanafius fecüli v. author in Sy
ftimonia habes apud Cotelerium in colle&t. nopfi Sac. Scripturae ; ait enim ex eo ve
Patrum Âpoftolicorum edit. Antuerp. pag. riora quaedam fele&a fuiffe & a Deo infpi
4^9. Ipfius autem Cotelerii de illis judi rata ; & ex recentioribus Calmetus in Pro
ieg
231 D E i T 1 N E R E R O. M A N o .
qui cum alia plurima tum eum quem jam diximus librum corhpofüit à
Hieronymo latine informatiomum appellatum . Quod opus , ficut nec alia
ejufJem ( extant enim etiam ad hanc diem complura ) corruptum fuifTe
mihi perfuadeo. Nam cum id affirmare voluiffet Rufintis in opere quod
infcripfit de adulteratione. librorum origenis ,. eo potiffimum argumehto ,
quod nequaquam illi credibile videretur eruditum adeo catholicumque vi
rùm vel fibi contraria fenfiffe , vel ea quæ de Deo credere irnpium eß ,
fcripta reliquiffe , Hieronymus in hæc fere verba refpondet . Si conceditur
ut quidquid in libris omnium reperitur ab aliis corruptum fit , nihil eorum
erit, quorum fertur nominibus , & quomodo , inquies , in libris eorum vitiofa
monnulla fumt ? Si me caufas vitiorum mefcire refpondero , mom ftatim illos bae
reticos judicabo ; fieri enim poteft , ut fimpliciter erraverimt , vel alio fenfu
fenferint , vel certe antequam in JAlexandria , quafi demonium meridianum lar
rius nafceretur , immocenter quaedam & minus caute locuti fumt , &* quæ mom
poffunt perverforum hominum calumniam declimare. Cum Hieronyrno igitur,
non modo Clementis Alexandrini fcripta adulterina non effe opinor, fed
eo magis illis fidem adhibendam puto, quod Alexandrinus patria , nec ita
multum diftans a Marci Evangeliftae temporibus, ea quæ fcripfit, ab illis
potuit accepiffe , qui rebus geftis interfuiffent. Ait vero: Cum Petrus Ro
mae Evangelium divulgaret , rogatum Marcum ea , qu:e a praeceptore dice.
bantur excepta publicaffe ; quod cum intellexiffet Petrus , tantmm abfuit ut
&ravate tulerit , ut etiam mirum im modum fit deleíiatus (a) , Accedat nunc
teftis
leg. in A&a Apoßolorum , ubi yerofimilli quentiæ, & tam fcripturarum divinarum ,
müm putat, aliquem certe ex D. Petri di quam fæcularis litteraturae confperfa fiori
fcipulis abfque dolo opus illud primo fcri bus ; Prophetarum , Apoftolorum , Évange
pfifie , deinäe vero ab hæreticis ` fuiffe cor liftarum , Philofophorum , PoetarumqueTte.
ruptum, ideoque inter apocrypha rejeétum. ftimóniis varie contexta : quod maxime in
Efiimvero ejüs locum refert Origenes in iis libris elucefcit , quos propterea Stroma
Philocalia c; p. 23., nec femel laudatur ab tum infcripfit. Praetér o&o hujus operis li
Auétore Operis Hmperfeéti , ut praeteream bros, adhortationem ad gentes, & tres li.
Ifidorum , Bedam , aliofque a Cotelerio l. bros Pædagogi , nihil óperum Clementis
c. laudatos. Attamen Photius in Bibl. cod. A!exandrini fupereft , Nam o&o Hypotipof «•
1 , 4. a Lucio Charino magni nominis Ebio libri , fummariam locorum vet. & nov. Te
nita conditum cenfet , & Guilielmus Cave ftamenti explicationem continentes, ex qui
tum in vitis PP. primit. in Clemente tom. bus multa reprehenfione digna notavit Pho
1. n. 1 1., tum in hift. liter. tom. 1. pag. tius Biblioth. Cod. 109. &• feq. librum prae
14. quod amphiffimum Bardefaais Syri frag terea de pafebate , alium de jejunio , alium
mentum ex libro de fato eifdem quibus le de obtreâatione , unum hortatorium ad pa
gitur apud Eufebium verbis, occurrat nono nientiam , anuum ad mmper baptizatos, unum
Recognitionum libro, operis totius compila de Canonibus Eccleßaßicis &* adverfus eos,
torem fuiffe Bardefanem coniicit . qai Judeorum fequantur errorem, quem Ale
(a) Floruit Clemens Alexandrinæ Ecclefiæ xandro Hierofolymorum Epifcopo nuncupa
Presbyter Severi & Antonini ejus filii impera vit , alium denique, cui titulus guifiam
*orum temporibtis. Fuit Pantæni difcipulus, dives ille fit , qui falvatur ? inter deperdita
eoque e vivis erepto fcholam Alexandrinam ejufdem Clementis opera enumcrantür. De
renuit, & Catechëfeos habendarum fufcepit ejus fcriptis legendi Bufebius lib. 6. cap. x.
Pr9vinciam . . Infignia in Ecclefiae bomüm S. Hieronymus in gat. Script. Ecckfiaft,
volumina edidit, 5lena eruditionis &c clo. cap. 49. & Photius koc. cit.
D. p E T R I L I. B. I; 23j
teftis magno praeceptore difcipulus longe maximus Origenes, qui in li
bro 1 1 1. Explanationum in Genefim fcribit. ,, Petrus Pontum fortitus , &
» quas in epiftola fua enumerat provincias Judæis tantum prædicans cir*
», cumiit ; poftremo in urbe Roma commorans , ibi & crucifixus eft
,, &c. ,, . Verum enim vero quoniam in re manifefta longiores effe nolu
* mus , difficileque eft omnes enumerare , qui hoc idem de Petro teftan
tur, quatuor poftremo curfim citabimus , qui fi npn finguli , at certe o
mnes non minus apud do&os authoritatis habebunt , quam hic nofler »
qui novam hanc opinionem tutari eft conatus : non enim puto inferio
res futuros tum eloquentia , tum fàcrarum litterarum cognitione , tum
-fàn&itate & moribus ; poftremo etiam fuperiores propinqui
tate temporis, quippe qui , ut ita dicam, refperfàm adhuc terram vide
rint fànguine Apoftolorum . Horum primus Juftinus martyr cognomen
to Philofophus , in Apologetico ad Antoninum : fcripfit enim & alte
rum ad gentes. In priore igitur omnia illa , quæ de Simone Samarita a
cæteris di&a funt, longiffime profecutus eft. Alter Egefippus vicimus, ut
Hieronymus ait , temporibus Japoßolorum , in tertio libro operis ( de exci
dio Hierofolymae cap. 2. ) quod Ambrofius Mediolanenfiüm Pontifex la
tinum fecit , adventum Petri ad Urbem fub Nerone , difputationem cum
• Simone Samarita , mortem denique tam luculenter, quam vere defcripfit.
Accedit tertius Iraeneus Lugdunenfis Pontifex , Polycarpi Smirnaei Epif.
copi difcipulus , qui fuit Apoftoli Joannis auditor. Hic enim divinarum
fcripturarum indicem texens , fic fcribìt . ,, Matthæus Hebræis propria
» eorum lingua confcriptum edidit Evangelium , cum Paulus & Petrus
», in urbe Roma annunciarent, ibique Ecclefiae fundamenta £olidarent , , .
Idem Hyginum ait monum ab -Apoftolo Epifcopum Romanae urbis fùiffe in
1 1 1. adverfus haerefes libro ( a). Poftremus accedat Papias Hieropolita
nus Pontifex, Papias, inquam, Joannis Evangeliftae auditór , qui, ut Eufe
bius , Hieronymufque teftantur , Petrum dixit priorem epiftolam Romæ
fcripfifle , in qua tropice Romam , Babiloniam nominavit (b ). Ii funt nem
G g pc
(a ) Texit Irenæus ejufdem libri cap. 3. ;, Papias , inquit, & hoc dicit , quod Pe
Catalogum Romanorum Epifcoporum , & ,, trus in prinia epiftola fua, quam de uf
primo loco ponit Petrum & Paulum , fe ,, be Roma fcripfit, meminerit Marci , in
cundo Linum , tertio Anacletum , quarto ,, qua tropice Romam . Babylone nomina
Clementem, & caeteros ufque ad Eleuthe ,, vit , cum dicit : Salutat vos ea , qua
rium , qui tunc fedebat , & nominatim de ,, in Babylone eß eleéta Ecclefis , &• Mar
Clemente , Sixto , & Eleutherio rcpetit , ,, cus filius meus ,,. Quae profe&o fentcn
quod Apoftolis fuccedant , Clementem di tia non poterat a Papia Joannis difcipulo
cens tertium ab Apoftolis , Sixtum fextum, prodire , & ab aliis tam a vide recipiat
GRE- ,
nimqu^m fuifTe ? An ifle, qjj ij?r<emio quid alii Apoßoli, quid eorum Difcipuli,
librorum fuorum teßatur , (e fo!irum fuif- •qui tunc in vivis erant , signorare potuit,
fe ex Apofto'orum difcipu!is diligenter quae- tibi Petriis fuerat , cujus di$ta ab ipíius di
rere, quid Andreas , quia Petrus dixerit , •{cipulis acceperat ?
GREGORII CORTESII
D E ROM A NO I TIN E RE
D I V I P E T R I
L 1 B E R s E c U N D U S.
P E R S U A S I O I.
G g 2 DIS
236: D E I T I N E R E R OM A N O
D I s s U A s I o.
PĘ igitur perfuafio , diverfitati , quæ inter authores eft , inniti vi
detur. Quod fi maxime effet , non tamen illico effet confequens
fàlfum effe quod afferunt . Quot namque hiftorias legimus , quas qui
fcripfere non omnino in temporibus confentiunt , cum de rebus ipfis
nulla fit ambiguitas . Et ut omittam extera , nonne idem in facris hi
ftoriis contigit , in quibus , quoniam neque Mofes , neque Jefus Nave,
neque Samuel , neque Eflras, nec cæteri qui fcripferunt , aut Olym
piadibus , aut annis , aut alia fimili ratione , ut graeci latinique fcri
ptores , annotarunt tempora , varia deinceps de rerum geftarum tempo
ribus , authores prodiderunt ? Mofen {cribit Tertullianus annis trecentis
ante Trojæ excidium fuiffe , nongentis Laétantius , aliter alii. In quam
multis difcrepat ab Africano Eufebius , ab utroque Orofius . Cum igi
tur tam variæ fint , tamque in multis diverfae fententiæ , illud quidem
fieri non poteft, ut plus una vera fit , nec tamen contra neceffe eft ,
ut falfae fint omnes , quoniam non de re gefta , fed de tempore tan
tum dubitari contingit . Id vero quod nos , quærimus de prima Petri
profe&ione ad urbem Romam nihil habet controverfiae . Hieronymus
namque anno Claudii fecundo , Orofius per initia Imperii ejus eveniffe
fcribunt , quibus in verbis quid contrarium fit non video (a ). Nam de
fafce illo temporum a Perfuäfore citato , etfi is ego fum , qui non li
benter de fcriptore aliquo gravius judicare velim , cum omnes quoad i
pforum fieri poteft , pro communi omnium utilitate laborant , illud ta
men nunc cogor dicere, in Fafce illo non ordinis, non temporum, non
denique veritatis ullam.rationem haberi : & fi fingula exequi `vellemus ,
in quibus peccaffe convincitur , do&is , ut opinor fupervacuum videri
poteft ; apud quos jam ejufmodi de illo præjudicium fà&um eft , ut
•quofdam audierim qui Fafcem mendaciorum non temporum appellarent .
IPicus certe in de£enfione Origenis feftive fimul & graviter opus illud
exagitat . Nam de libro , qui San&orum vitas continet a Perfuafore ci
tato , fuperfluum eft omnino loqui . Præter enim, eadem, cum fafce illo
peccata , fcimus ( authore Hieronymo ) quod ad Apoftolos •tis,*
{4) Si enim regnum Claudii tres in par &ores , qui petrtim afferunt Romae fediffe
*es dividas , ideft in exordium , mediüm , annis xxv. & anno xiv. Neronis obiifle ,
& finem annum {ecunduin ad exórdium per videlicet Damafus , Ifidorus , Beda , Fre
•inere videbis . Cum Hieronymo in lib. de culphus , Ado Viennenfis , aliique . Neque
Scriptoribus Ecclefiaft. in Petro , & Oro enim funt anni xxv. ufque ad annum xi *.
£io hift. lib. 7. a Cortefio laudatis , con Neronis, nifi a fecundo ' Claudii numerare
{entiunt Eufebius in Chronico , Ado Tre incipiamus •
virenfis in Martyrologio , omnefque illi au
D. p r. T R I L I B. II. 237
hil effe fincerum (a). Ejufmodi igitur authores , fi quis in deliciis ha
bere voluerit , per me habeat licet : nos certe aemulos non habebit .
Cæteri vero quî pofterius fcripfere , & quos Perfuafor hic citat , a Hie
ronymo, Eufebiò , Oro(ioque non diffentiunt , ut ibi mirus , fit autho
rumi confenfus , ubi hic nofter potìifimum fuper eorum diffenfione in
nitebatur . Nam quod ait, fi Petrus Romanorum fuit Pontifex , dicant quis
in locum ipfius fit fuffe&ius , nihil eft , quod facilius explicare poffim
(b). Clementem enim dicam , & eo potiffimum authore , qui proximus
fuit temporibus Apoftolorum s Tertulliano inquam in libro de Praefcript.
baereticorum ( cap. 32. ) , qui cum aliquot Apoftolicos viros enumeraf
fet ( fic enim ipfe difcipulos Apoftolorum nominat ) qui præceptoribus
in pontificatu fücceffiffent , ordinatum fcribit a B. Petro Clementem , R0
manum Epifcopum . Chryfoftomus quoque in eo loco epiftolæ ad Timo
theum qüem citavimus : J4junt , inquit, fecundum a Petro Linum fuiffe
romanum Pontificem ; fciens fcilicet priorem illo fuiffe Clementem .
Hieronymus porro nihil affirmat , plerofque tamen Latinorum ait Ter
tulliano acceffiffe . Enimvero ipfemet Clemens in epiftola ad Jacobum
Epifcopum Hierofo!ymitanum , fi illam recipere velimus , illud ipfum
quod Tertullianus , fcribit . Demumque totidem fere verbis repetitum
eft a Simeone , quem Graeci Paraphraflen vocant . Addam præterea Eu
cherium priùs in Lerina Infula Monachum , deinceps Epifcopum Lug
dmnenfem , qui eadem ætate qua S. Auguftinus vixit , non minus ce
Hebrem eloquentia , quam fàn&itate , qui in epiftola ad Valerianum ait :
cle
{b) Merito igitur tum paffionale de vi. fimul juméta non effi
Claudii & Neronis
I tis Sanétorum , tum fafciculus temporum ciunt majorem fummam quam annorum
a Cortefio noßro cdntemnuntur, praefertim xxvii. menf. iv. dierum xviii. ex quibus fi
quum fafciculi illius author Mariaaum Sco tollas annos 111. menfes v. dies xy1II. quos
tum fequutus fit , qui fecum ipfe & cum vult Marianus Scotus effluxiffe &e imperio.
veritate apertiflìmc pugnat. Ait enim Ma claadii antequam Petrus Romam veniret ,
riatus Scotus in fuo Chronico , Petrum foli fupererunt anni xx 1 1 1. menfes xi. I
anno iv. Claudii Romam veniffe, poftremo gitur áut Petrus obiit poft Neronem , aut
anno Neronis obijffe, & tamen fediße in non fedit annos vigintiquinque
Romano Epifcopatu annis xxv. & menfibus (e) Ncs vero non adeo id facile, ut fibi
Juobus, qtiae nullo modo inter fe cohæ «Cortefius perfuadet, explicari poffe putanus,
rent . Regnavit enim Claudius in univer neque veremur Perfuafori concedere tam va
fum annis x111. menf. v111. diebus xx. Ne rias effe tamque inter fe difcrepantes vete
ro autem regnavit annis x111. menf. viii. rum fcriptorum de proximis B. Petri Apo
diebus xxviii. tefibus Dione Caffio , Sve ftoli Succefforibtis opiniones, ut nonnifi dif
tonio Tranquillo , Eufebio, & ipfo etiam ficillime aut etiam emnino certa ratione eo
Mariano Scoto. Nam quod in Chronico rum feries ac tempora poßint definiri. Etfi
Eufebii tribuuntur Neroni an. 14. m. 7. d. enim plane ignoraremus , quis Petro pro
28. plane eft , errore librariorum fa&um xime fuccefíerit , non tamen propterea in
effe ; fiquidem poftea cum anni finguli mi 8ubium revocari debct an aliquis fucceffe
3nerantur, non inveniuntur nifi 1 3. & a πι£ • -
D I S S U A S I O.
P E R S U A S I O III.
ID I S S U A S I O .
P E R S U A S I O IV.
C 1) Sunt nomina propria Latina , Quin- ( x ) Cyreneus qui eft apud Lucam
tus , Qgartus. Ab Auâore ponitur. J Xvpyws Cyrenius.
24s. D E I T I N E R E R oM A N o
quoquam hominum , fed folo chrifli munere , Evangelicam miniflerium fibi.
contigiffe , &* qaod dixerat , me cuiquam videretur falfuns , probat , in
quiems , poft miraculofam fuam `ad fidem Chrifti converfionem , mom in Hieru
falem ad .Apoftolos effe profeëium , fed protinus in -£rabiam abiiffe , tamdem
iterato Damafcum repetiiße , «%* tum tertio loco primum tribus revolutis
annis , Hierofolymam videndi Petri gratia petiiffe : poft quindecim autem dies
cum Tetrum & Jacobum fratrem domimi vidiffet , iterum Hierofolymis reli
tfis , in partes Syriae &- ciliciae deveniffe . Qui deinde affumpto Barmaba &
Tito , poft integros quatuordecim annos rurfum Hierofolyma rediit , quo E
vangelium , quod in gemtibus praedicaverat , cum bis , qui videbantur co
lumnae , conferret , & iterum Petrum una cum Jacobo & Joanne illic repe
rit , &- fic certum eft totis illis feptemdecem amnis Hierofolymis &- im cir
cumvicinis regionibus Petrum fefe continuiffe , nec umquam . Romam acceffif
fe . JAdditis enim quatuordecim ammis , poft quos Hierofolyma reverfus erat
ad annos tres , quibus proxime poft comverfionem fuam vifitaverat Hierofoly
n*a , decem & feptem ammi proveniunt . Demum poftquam Petrus aliquam
diu citra Taulum moraretur , JAntiochiam veniens , in eum incidit , quem
ille acerrime illic objurgavit , & eidem in faciem reflitit , eo quod non re
&fe ambulaffet ad veritatem Evangelii , & fimulationi non modo ipfe fuerit
obnoxius, fed-ad hamc alios quoque jam tum pertraxerit'. = Dixi , inquit ,
Cephæ coram omnibus , fi tu cum Judaeus fis gemtiliter vivis , &* mon íu
daice , quomodo gentes cogis judaizare = ? Inter quam reprehenfionem Pe
tri , & priftinam eorum ab invicem diflenfionem , aliquid temporis certe in
tervenerat . J4d haec poft Chrifti .Afcenfionem , mom mox Paulus Chriftum
agnovit , nimirum qui dum Stephanus faxis obrueretur , enecareturque affi
flens , mortem ipfius in deliciis habuerat 5 dicitur enim J4tforum cap. 7.
= - Teftes autem depofuerunt veftimemta fua fecus pedes adolefcentis qui vo
cabatur. Saulus , ° & ipfemet infra cap. 2 z. ad Chriftum queribumdus lo
quitur ; ° cum funderetur fanguis stephami teftis tui, ego affabam, & con
fentiebam , & cuftodiebam veftimenta interficientium illum = . ¥ide quam
hoc tempus ab .Afcenfione chrifti ad ufque objurgationem Petri JAntiochiae a
Taulo fatiam , facile viginti etiam ammos fuperet , quibus tamen Tetram
certum eft Romae momdum ire potuiffe , quamvis nec poftea unquam illic fue.
rit . Merum demus hoc adverfariis , quod Petrus anno vigefimo Romam ap
puliffet , jam ad tredecimum ufque ammum Imperii claudii ille adventus pro
rogaretur . Quod fi huc trahantur 2 5. anni , quibus Romamam moderatus eft
Ecclefiam , interim /efpafiani tempori ejus mors irrogaretur. Quod omnes om
nium hiftoricorum libri , ut falfiffimum averfantur . Producamus huc Roma
morum Imperatorum tempora , quo res fiat evidemtior . Lucas Evangelii fui
cap. 3. ammo Imperii Cæfaris Tiberii quintodecimo chriftum dicit verbum Dei
praedicare incæpiffe , qui tamdem poft tres annos & aliquot menfes pradica
tionis fuae mortem tulit • a 1mo ejufdem Imperii XVIII. vel ultra , Tiberio
poft paffionem ipfius annis tribus imperante . Toft hunc c. caligula annis tri
bus ,
D. p E T r 1 L 1 B. m. 243
fus , menfibus decem , & otio diebus imperans vita fumtfus ef* . claudius
anno xiy. imperii moritur . Nero totidem annos im Imperio expleffe dicitur.
Otho Salvius infra Xc/. dies imperium alteri ceffit. 4. Witellius PIII. menfi
bus imperavit ; poft hunc J^efpafiamus fefe Imperatorem praeftitit , fub quo
chriftiani pacifice Romae degebant , mullis ab eo vexati perfecutionibus. Quae
igitur iniquitas in tam benigniffimum Principem banc reiicere injuriam , tam
quam ille Tetri interfeéior aliquamdo fuerit ?
ID I S S U A S I O.
P E R S U A S I O V.
ID I S S U A S I O ;
motheus jam eiapfis viginti & eo amplius annis a Chrifti mörte adhæfit
praeceptori. Dimifso enim conventu Hierofolymitano, in quo de circum
cifione a&um e[t , Paulus profeétus eft Antiochiam, nec multo poft ac
cidifse par eft , & Perfuafor ipfe concedit , quæ de Petri redargutione
fcripta {unt in epiftola ad Galatas ab ipfomet in vigefimum annum a
Chrifti morte reje&a . Nam ut Apoftolorum a&a narrant , orta inter
Barnabam & Paulum difceptatione , . poft eum quem diximus conven
tum & digrefsum ab Antiochia , pervenit Paulus Derben & Lyftras ,
ubi erat difcipulus nomine Timotheus , cui cum teftimonium redderent
fratres , qui erant Lyftris & Iconii , voluit illum Paulus fecum profi
cifci. At vero vigefimo anno a Chrifti morte , qui undecimus fuit Clau
dii , fàtis oftenfum eft , Petrum Romæ : non fuifse , nec deinde ad an
num ufque trigefimum {eptimum , qui fuit Neronis tertiufJecimus. Heic
vero inftabit Perfuafor., cum fcriberet Paulus ad Romanos , Prifcìllam
& Aquilam ibi fuifse , qui fimul cum Petro Roma difcefserant • Sed liquet
authore Origene in ejufdem epiftolæ commentariis , jam iterum ipfos il
luc revertiße . Ait namque Paulus ; Salutate Prifcillam &- J4quilam ad
3utores meos in chrifto Jefu , qui pro anima mea cervicem fuam fuppofue
rumt . Sed cum primiim Roma cum Petro difcedere funt coa&i ediéto
claudii , nondum pro Paulo cervices fuppofuerant , quos tum demum
Corinthi na&us eft Paulus , cum Roma profugi in Achajam pervene- '
runt , ut Apoßolorum A&a teftantur . Si igitur , ut manifefte oftendi
mus -,-non ante decimum Claudii annum fcripta eft epiftola , fortafse
& illud confequens eft , nec temporibus Claudii fuifse datam , cujus edi
&to Judaei Urbe Roma prohibiti fuere . Quare fupereft ut dicamus Ro
mæ Petrum ea tempeftate non fuifse , qua ex Cheneris portu Corinthiaco
epiftolam per Phoebem dedit Apoftolus ad Romanos . ' Enimvero quod
Perfuafor dicit de ordine epiftolarum Pauli ex Athanafio , fateor me
numquam opus illud Athanafii legifse . Sed nec Hieronymus , qui o
mnium fere ejus ætatis commentationes enumerat , nec in Athanafii Epi
cedio Nazianzenus , nec is , qui fere illius authoritate utitur, Damafce
nus ejufmodi commentariorum meminere. Video autem Perfuaforem cre
didifse, cornmentarios Theophila&i , qui paffim converfi habentur , ef$e
Athanafii ; quod falfum eße , ex authoribus , qui in eo opere citantur
cautus leétor animadvertere poterat , cum quidam illorum pofteriores
Athanafio fuerint. Devenerunt autem ad manus meas Theophila&i Com
mentarii in totum novum Teftamentum, Graece fcripti } in quibus illi
quoque funt , qui latine fub nomine Athanafii circumferuntur , ea prae
cipue de caufa , quod ita ab interprete funt infcripti , accedente etiam
Theodori Gazæ authoritate . Quae res autem errori caufam dederit , fà
tis conftituere non potui.
PER
*246 D E I T I N E R E RoM A No
P E R s U A s I o , vI.
.*
D I s S U A s I o,
PER
(1) Chroniccrum.
ID, P. E T R I . L I B. , II. ; 349
- - -
- -
*» .* ,, -- _ `)
. -
D I S S U A S I O.
P E R S U A S I O VIII.
D I S S U A S I O.
P E R s U A s I o ix,
I$j; funt Tetrum tempore Pauli Rom e non fuiffe , & litterae , quas
per Epaphroditum ad Philippcafes dederat vApoflolus , in quibus multorum
t os admonet , & quae erga illum tunc temporis gerebantur , manifeftat ; ma
xime autem quantum illic in Evangelio profecerit , dicens , fua occafione
Romae Evangelium praedicari ab omnibus , eodem quidem impetu , quamvis
diverfò fludio . Quidam enim vinculis & conflantia ipfius animati , fincero af
feífu &- vera Chrifliana intentione fidem Chrifti , ommi timore exuto, evulga
bant : quidam vero fola cupiditate nocendi Paulo , ad Evangelizandum Chri
fum trahebantur . Tutabant emin fore , quod Neronis tyrannis cui momen
Chrifti fuerat perofum , provocata iracundia , Taulinae gloriae in Evangelio fa
cefferet , ac tyrannus in eum , uti ejus profeffionis auëiorem , gravius animad
verteret. Fit enim quae maximé mobis mocitura fciverint, five hoc ad moftram
permiciem inimici palam evulgant. Tum ait Paulus , fibi non effe curae , dum quo
vis modo Evangelium ammumti*tur , & Chriflus Orbi innotefcat , five hoc ad
vitam five ad mortem illi fit ceffurum. Maluit enim cum Evangelii lucro mori,
quam ex profeétu vivere. l{es profeéfo miraculo digna , f Tetrus tunc Romae
fuerat ; quemadmodum multis jam ammis inibi agere debuerat , quomodo Chrifti
nomem tam molefle a Taulo Roma audierit ; ut fubormati in hoc etiam ple
rique omnes dolofi , fub Chrifti praedicationis obtentu , Pauli exitium quae
rerent. 'Num vero otiofus tot anmis illic delituerat , &- chrifli occulta
verat fidem Petrus , timens me im eum faeviffet tyrannus , utque facilius
eorum infidias , qui adverfabantur chrifto , fubterfugerit ? Nam fi , ammua
tim Evangelium Romae prædicaverat , ea res non debuit effe Paulo timo
ri , fiquidem Roma tot jam annis antea chriftum patientiffime a Tetro au
dierit . Imo quamtumcumque tumultuante Roma , tyramnus ad vindiífam ir
ritaretur , in Tetrum primitus refultaffet haec injuria , ut pote qui caput
ejus negotii fuerit. Ecquid igitur formidarat Taulus me faba h.ec in fuo ,
quod dicitur , cuderetur capite non video. JMd haec im fine ejufdem epiftolae
fubdit : Salutant vos omnes fanéti , maxime vero , qui de Caefàris aula
funt ; maxime prorfus dicere debuit , Tetrus omnium noftrum veluti qui
dam antefignamus . Em , quam imfecurum eft dicere , etiam tumc temporis
?Petrum Romae fuiffe , dum Paulus captivus illuc temeretur , hac perfuafione
clariffimum eft.
D I S S U A S I O. ,
Q'; fallax fit argutia, quae ex eo loco petitur , quod non Petri né
mine Paulus eos, ad qüos fcripferat, fàlutarit , adeo dilucide, opi
nor, demonftratum eft fuperius, ut fupervacaneum omnino fit pro
Pofteriori perfuafionis parte quidquam ampliùs in medium afferre . Ad
prio
D. p E T R I L f B. II. ' 25 §
P E R S U A S I O X.
P E R S U A S I O XI.
D 1 s s u A s I o.
Etrum toto eo tempore, quo Paulus Romae in domo condu&ta Ver
bum Dei libere praedicavit, quoque eas ad Philemonem aliofque
litteras dedit , jam fupra dedimus, ab Urbe abfuiffe, ut mirum non fit ,
fi in epiftolis ab Apoftolo Romæ confcriptis, nulla prorfus de Petro men
tio habeatur. Et fane quifquis obfervavit , quanta diligentia Paiilus
fuam tueri ftudeat au&oritatem , is fàcile perfpiciet , quod neque etiam
repugnaret , Petrum Romæ tunc fuiffe , & tamen Paulum nullam ejus
omnino mentionem feciffe. Quoties enim ad Ephefios litteras mittit , fe
mel fcilicet ad ipfam Ecclefiam , & bis ad Timothæum eo loci commo
rantem , & nihilominus Joannis Apoftoli , qui tunc erat Ephefiorum
Epifcopus nufquam meminit? Et rurfum ex Italia fcribens ad Hebræos,
Jacobi tamen Hierofolymitanorum Epifcopi nullam omnino mentionem
fàcit. Sed & ad Ephefios cum fcriberet e Roma , quemadmodum ante
diximus , ne verbo quidem Timothei meminit , qui tunc Ephefi erat.
Ceterum cum neque tanti fuiffet ea res , quam Paulus ab ipfo Phile
mone poftularat , neque fatis apparet , quam Petrus cum Philemone
confuetudinem ante habuiffet , nullam video rationem , qua Petri mo
men in ea epißola debuiffet adjungi . Inepte igitur heic Perfuafor ex
clamat , inquiens : Proh ! pudet me tot faeculorum , quibus Taulinae litte
rae , timeis corrofae , fitu ac paedore fœdatae , intra angulos delituerant ,
paffimque ab omnibus negligebantur , quarum le&tio tot erroribus ne in Ec
clefia fubnafcerentur vel fola occurrere potuerit : quafi non effent prifci illi
Theologi in his epiftolis pervolutandis diu no&uque verfati , Orige
nes , Tertullianus, Athanafius , Chryfoftomus , Ambrofius , Hierony
mus , Auguflinus , & ceteri Græci Latinique fcriptores , quorum nemo
ita oculatus fuit', ut hunc errorem deprehendere potuerit , quem jam, fi
I)eo placet , reperit Perfuafor. Quod fi le&io , fola caufà fùit , cur
ille his erroribus potuiffet occurrere , mirum quanam ratione tot
tamque præclara ingenia nulla in re magis , quam in Pauli epiftolis e
xercitata ' ufque adeo caecutierint , ut ea videre non potuerint , quæ
nunc tam acute detegit Perfuafor , tot fcilicet locis Paulinis repugnare ,
Petrum Romæ fuiffe,
i- P E R S U A S I O X II,
· · PER
D. p E T R I L I B. II. ' *57
P E R S U A S I O XIII.
lutare ita demum confuevimus , cum ab ipfis , quorum nomine fàlus eft
adfcribenda » accepimus in mandatis . Nifi fortaffe Paulum per præconem
annunciaffe credimus , quotiefcumque litteras daturus erat, ut illis o
mnium nomina ad fcribcrentur . Pudet , pudet profeéto in puerilibus , ut
Jeviffime dicam , conjeóturis refellendis operam ludere . Si enim fola an
tiquitate tefte uti vellemus , maximum robur haberet, fàcris etiam lit
teris atteftantibus . Quo enim propius aberat a Petri obitu , eo certius
quæ vera erant fcire poterat , quæ deinceps Tper manus tradita ad nos
ufque devenere. Nunc vero cum ad longiffimi temporis perfuafionem ,
fanótiffimi quoque & antiquiffimi authores accedant , fimile eft huic opi
nioni contradicere , ei quod de Gigantibus Poetæ fingunt , pugnare
cum diis. - .
P E R S U A S I O XV.
Pij epiftolas jam diífas Tauli e Roma mifsas , funt qu.edam aliæ fa
miliares refponfivæ epiftolae ipfius ad Senecam Neronis Impcratoris prae
ceptorem fcriptae , quas ego monnullts argumentis tumc fuifse fcriptas arbitror ,
quum Paulus fecundo jam Neroni praefentaretur. Primum , quia jam Nero
Caefar furibundus , atrox » petulcus , adulter , & omni prope vitiorum con
ta3io fuerat pollutus , quod de priori ejus quinquennio nullus credere poteft .
Secando quia id temporis Paulinæ quædam epiftolae » quas ubi im priori
captivitate Romae temeretur , ad quafdam Ecclefias direxerat , ad manus Se
necæ jam tunc devcnerant , ex quibus ille non nihil profecit , quod priori
biennio , quo Romae tenebatur Paulus , fieri mon potuit. Tertio quod Seneca
im una epiftolarum ad Taulum defcriptarum , Romami imcemdii a Nerone fa
Éti memimit , quod ad finem declimante Neronis imperio faéfum eft , quum
Orofius non ita multo poft , TPetrum c%- Taulum commumi mendacio deceptus ,
a Nerone martyrium paßos fcribat , & fequenti mox autummo , peftilentiam
TRomae obortam adeo magnam , ut uno autumno ad triginta millia hominum
vita decefferint , quam peßilentiam Neronis Imperio decrefcente fattam , Sve
tonius in vita ipfius defignat . Illis itaque ambobus Romae degentibus , Pau i
lo in carcere , seneca in Regia Neronis , cum alter de altero magna fibi
polliceretur , & neuter neutrum alloqui potuiffet , vel quod inde utrique im
mineret periculum , quandoquidem lege cautum fuerat , ne quifpiam Chriftia
mum , aut Judæum alloqueretur , vel quod Senecæ non fuerat integrum Pau
lum im carcerem vifitare , ne, quid exinde tyrannum offenderet , aut ipfe quo
que conjiceretur in carcerem . Quapropter epifoliis hanc colloquendi farcie
bant penuriam , & quidem mutuum amorem utrimque praefeferentibus , meu
ter tum Tetri alicubi memimit , qui viginti quinque ammis tum Romae agere
debuerat , nondum tamen fuerat Senecae dočtiffimo in Chriftianofque benigniffi
mo homini cognitus , cui procul dubio mom nihil gratificatus fuiffet , fi quod
Paulus ob carceris impcdimentum non poterat , ipfc ejus defiderio fatisfeciffet ,
«* de
/
-)
D. - P E. T R I L I B. II. 26 I
ID I S S U A S I O .
Uod ad Epiftolas Senecæ & Pauli attinet , credo utique dicenti Hie
ronymo aliquando extitiffe eas quæ veræ germanæque putarentur .
At quae nunc circumferuntur, neutrius effe magnopere contenderim,
fi tamen ibi fit contendendum , ubi neminem alicujus vel ingenii vel ju
dicii virum fecus atque nos opinaturum effe confido , eaque potiffimum
conječtura , quæ pluriamum femper apud doétiffimos quofque valuit , ftili
fcilicet & elocutionis . Si enim ieétioni mixtum debet effe judicium ,
qui Senecaun , qui Apoftc!um paullo diligentius legerit , iftud ipfum ut
puto, ftatim non verebitur affirmare .• Quare non timebo id quod ali
qui hac demum aetate in iis quæ Hieronymi nomine infcribebantur, quod
humaniorum litterarum profeffores in Dialogis Platonis , in Rhetoricis
ad Herennium , in problematis Alexandri , in Luciani Dialogis , in epi
ftolis Phalaridis , quod olim Ariftophanes in eo opere quod Hefiodi di
cebatur , quod denique , ut ait Fabius , identidem feveri illi veteres fe
cerunt , ut libros qui falfo viderentur infcripti , familia fummoverent ,
& ego nunc facio , ut paucas brevefque epiftolas ab eorum quorum no
mine fcriptæ funt elocutione penitus diverfas , ipforum nequaquam effe
pronunciem , præfertim cum adeo gravis haec caufà fit , ut pene Paulo
abftulerit epiftolam ad Hebræos , quod ftilus non Pauli , fed Clementis
effe videretur . Nolim tamen Perfuaforem idcirco hæc di&a effe opina
ri , quod aliter non potuerim iétum illius declinare . Nam etfi illorum
effe concedimus , quorum nomine infcribuntur , nihil ea propter fit cau
fà noftra deterior ; quandoquidem ex Tacito certum eft Senecam duobus
fàltem annis ante Neronis mortem fato conceffiffe . Hieronymus quoque
in libro de Viris illuftribus ; Seneca , inquit , biennio antequàm Petrus &
Taulus coronarentur martyrio, a Nerone interfeëtus eft . Nos vero poftremo
<denique Neronis anno Romam Petrum adveniffe jam diximus , nec tamen
- fi Ro
s …
2.62 D Ε I T I N E R E R O M1 - A N O
fi Romæ fuiffet eo tempore quo fcriptæ finguntur , protinus neceffe effet
Petri mentionem fieri , quod fatis oftendimus, cum de epiftola ad Ti
motheum loqueremur.
P E R S U A S I O XVI.
Mbrofius fermonc 67. dicit de Tetro & Taulo una die , uno in loco ,
unius tyranni toleravere fententiam . J4t Linus in Taffionibus TPe
tri & Pauli, dicit eq; , nec eodem tempore paffos , nec eodem loco, nec eo
dem tyranno jubente . TTPraeterea Jofephus qui tempore Neronis vixit , fcripfit
IRomae hißoriam de bello Judaico , & in ea meminit interfeëtorum a Nerone,
& tamen non meminit Petri , quem certe non omififfet , fi vere a Nerone oc
cifus fuifset . Fuit enim Jofephus Chriftianorum amicus &* libenter data oc
cafione ipforum meminit . Scribit emim de morte Chrifti lib. 18. .Antiquitat.
& Joannis Baptiftae ibidem , & Jacobi lib. 2o. -4dde quod Petrus erat fenex
quando Taulus erat adolefcens ; mam poft paffiomem Domini Taulus vocatur
adolefcens , JMtiorum 7. quo tempore Petrus jam uxorem habuerat , & tam
quam ammofiffimus omnium J4poftolorum , primus inter eos habebatur, & ta
mem Taulus ad fene&iutem etiam pervemit » ut ipfe fcribit in Epiftola ad Phi
lemonem ; igitur mom eft virifimile eos umo tempore obiifse. -
D I S S U A s I O.
P* recentioribus quendam moribus atque do&rinâ hac ætate celebrem ,
ejus candoris effe ex iis quae fcripfit , & quæ graviffimi teftes, tule
runt, nobis eft perfpeétum , ut moribus fuis ceteros fingens , non facile
fibi perfuaderi poffit , aliquos fuiffe , qui a fe fcripta fub aliorum nomi
ne publicarent , quod ut modefte ipfe credit , utinam ita vere nobis per
„ fuaderi poffit . Reéte enim Nazianzenus inquit , eum qui male facere
paratus non fit , non temere etiam id de aliis opinari . Minime igitur
mirandum , fi vir candoris ingenui , Petri & Pauli vitas ab eo fcriptas
credidit , cujus nomine erant infcriptæ » licet ejufmodi non fint , ut Pe
tri Succefforis non authoritate tantum , fed doétrina etiam & fan&itate
dignas fufpicemur . Quare non folum id quod Perfuafor fentimus , fed
eo etiam nomine præclare de illius judicio judicamus ( 1 ). At fi ut Lini
& Dio.
( 1 ) Vir fua aetate möribus atque do mavit : At clarif. Fabricius in Cod. Ap.
&rina celebris, cujus candorem hujus dif N. T. pag. 777. eos non a Fabro- verfos ,
fuafionis initio laudat Cortefius nofter , fed tunc primum latine , prout invenit ,
eft Jacobus Faber Stapulenfis , quem e vülgatos óftendit ; optimôque proinde ju
Græco in Latinum tranftuliffe fjppofití re arguit Sigeberrum le scriptoribus Ecclef.
tios Lini Papæ Libros de Paffione SS. Pe cap. z. necnon Anonymum in vita SS. Ne
*ri , &• Pauli infcriptos , Perfuafar affir rei &• Achullei apud Surium ad ultem 1 ».
Maii
D. e E r R I I. T B. II. 33;
& Dionyfii fuppofitas vitas re&e intellexit , fic eodem judicio caviffet ;
ne argumento uteretur quod contra fe poffet retorqueri , nequaquam tam
kongus fuiffet in iis enarrandis , quæ Jofephus fcripfit . Mirum, inquit ,
quod qui libenter Chriftianos nominat , ?etrum Romae occifum mom dixerit *
quare par eft credere Hierofolymis trucidatum eadem tempeflate , qua Jacobus
«* J4nmianus , quorum im xx. .4ntiquitatum Jofephus mei:tiomem fecit . At
vero illud magis mirandum , fi Petrus Hierofolymis trucidatus eft , ubi
& Jacobus , cur illius , ficut & Jacobi obitum Jofephus non defcripfit .
Nec id quidem advertit Perfuafor , cum tanta Chriftianorum cædes ex
titerit , ut etiam apud Romanos , authore Tacito , ( lib. xv. JAnnal. cap*
44. ) orta fit miferatio ; ejus tamen rei Jofephum omnino non meminif
fe. Pereuntibus , inquit, addita ludibria , ut ferarum tergis contetfi lamiatu
canum interirent ; aut crucibus affixi , aut flammis traditi , atque ubi defe
cifset dies in ufum noíturmi lumimis uteremtur . . . . . . Unde quamquam ad
•verfus fontes , &- moviffìma exempla meritos miferatio oriebatur , tamquam
non utilitate publica, fed in faevitiam unius abfumerentur . Sumpferat nem
pe Jofephus Judæorum res, non Romanorum narrandas. Quod vero fcri
bit Perfuafor' de filiis , uxore, & focru Petri , licet bene latine & ver
bis fìne bonis fibi loqui videatur, nondum plane intelligere potui quid
fibi velit ; auguror tamen ea ætate fibi Petrum confixiffe , ut ad Neronis
poftremum annum pervenire non potuerit . Nos vero fi qua Sybilla po
bis in explicanda fèntentia accefferit , tum demum cum ea declarata fue
rit , refponfionem accommodabimus . . Interim cum nihil ea de re cer
tum acceperimus Perfuafori lapidem hunc relinquimus commovendum (i).
P E R S U A S I O XVII.
stenfo quod Petrus Romae mortem mom receperit , reftat dicere ubi loco
rum pro Chrifti nomine pafsus fit . , Et antequam id probem , id teftor
prius , mullum teftimonium divina ex litteratura huc trahi pofie » quo quis
Taulum indubie Romae pafsum fuifse a Nerone offendat . Nam dum poftre
mo jam Neroni oblatus fuerat , & ad Timotheum fcribens , haec interpofuit
verba ; Ego jam delibor , & tempus refolutionis meæ inftat ; in eis pau
lus decrepitam aetatem , &* non martyrium fuum intellexit , quem interea
- dum,
Maii, Graece eos a Lino fcriptos afferentes, hiff. gracis cap. 9. barbari cujufdam Mo
quemadmodum & Labbeum aliofqne , qui nachi opus videntur . Do&tiffimus tamen
graece & latine eofdem pluries editos affir Chiffietiüs , idem de Paffione SS. Petri &•
marunt • Numquam enim graece g?: Pauli opus Lini nomen `praeferens , fince
runt : qui latine typis extant procufi , hae rum & ab omni Manichaeorum fuligine li
reticis fane opinionibus ncn carent, & jam berum affervari teftatur in antiquiffimis
paucis exceptis , nemo eruditorum eft , qui MSS. Bifontinis. -
fueritque primus Apoftolorum ; non fequi quam follicitudo omnium Ecclefiarum perti
tur Petrum fenem fuiffe quando Paulus érat niebat, fuiffe affumptum . Demus ergo Pe
adolefcens , fed fequitur ad annos tunc vi. trum fuiffe annoruin circiter L. qaando erae
rilitatis perveniffe. Nec eft ullo modo cre Paulus circiter. xxv. hoc eft dúplo fenio
dibile fenes a Chriito fuifle ele&tos ad rem ; tamen adhuc potuerunt ambo efle fe
fummos obeundos labores & orbem terra nes & fimul mori .^ Fuiffet enim poftremo
rum fere totum peragrandum , quemadmo Neronis anno Petrus annorum lxxxv i. &c
dum neque credibile eft , adolefcentulum Paulus lx 1.
Paulum ad Apoftolicam dignitatem , ad
\
D. P E T R 1 L I B. II. 264
Jerufalem , Jerufàlem , quæ occidis prophetas , & lapidas eos , qui ad te
miffi funt &c. Haec loquutum Chriftum mom de prophetis legis veteris , fed
de J4poftolis , exponit Joannes Chryfoftomus homilia in Matthaeum 75. ac ita
dicit . Significat iis verbis Chriltus , Apoftolos , & eos qui cum Apo
ftolis , & poft Apoftolos fuerunt , ex quibus multi etiam prophetabant.
Quod divus Hieronymus litterarum fydus , clarius erga h ec verba Chrifti im
moratus , interpretatur , dicitque fimul hic obfcura juxta J4poftolum fcribentem,
varia efse dona difcipulorum Chrifti, alios fapientes, qui noverunt quan
do habeant proferre fermonem » alios fcribas in Ę , ex qui
bus lapidatus eft Stephanus , Paulus occifus , crucifixü trus » flagel
lati in A&ibus Apoftolorum Apoftoli , & perfequuti eos funt de civi
tate in civitatem , expellentes de Judæa, ut ad gentium populum tranf
migrarent . His verbis Hieronymus clariffime ita & Taulum & Petrum
Hierofolymis paffos declarat . Et me alicujus teftimonium defideretur , Nicolai
etiam Lyrani horum chrifti verborum interpretationem fubmetiamus . Ex Eis
occiDETis , exponit Lyra , ficut Jacobum fratrem Joannis , A&uum cap. 12.
& Stephanum , A&uum capite 7. & multos alios. ET CRUCIFICETIs , ut
Petrum , & Andream fratrem ejus , & multos alios . FLAGELLABITIs ,
ficut Paulum & Sylam , ut A&t. cap. 16. & fecumda ad corinthios cap.
1 1. traditur . Quis contra haec firmiffima teftimomia vel hifcere deinceps
poterit ? Quis reclamare ? Quis non modo Hieronymum , Chryfoflomum , Nico
laum Lyraium , fed & chriftum mendacii arguere poterit ? cum ipfemet âpud
Lucam eadem repeliverit verba de Petro , J4ndrea , &* aliis quibufdam _4>
poftolis , ea /efe loquutum defignat, inquiens : Dico autem vobis amicis meis,
ne terreamini ab his , qui occidunt corpus , & poft haec non habent
amplius quid faciant. Oftendam vobis quem timeatis } timete eum , qui
poft quam occiderit , habet poteftatem mittere in gehennam . Træterea
dicit Chriflus Hierofolymis , &• non Romae : a fcribis & Tharifeis , &• non
ab Imperatoribus Romanis occidendos fuos .Apoftolos , quamvis non negem ,
quofdam etiam extra Hierufalem fuiffe interemptos .
D I S S U A S I O.
-
>\
Ene habet. Tandem aperuit Perfuafor nofter eam , quam de Petri
morte haberet opinionem , nec eam ipfam Phrygis aut Myfi alicu
jus teftimonio fubnìfàm , (ed Hieronymi , inquit , litterarum ßderis : il
lius , inquam , Hieronymi , qui non femel tantum , fed iterum & fae
pius Romae Petrum fuiffe , & a Nerone trucidatum fcripfit ; illius , in
quam , qui cum nuper ipfius Perfuaforis fententia mendax effet & fibi
contrarius , in cœlefte fydus repente eft immutatns . Nempe quod tan
dem adhibitis fidiculis & eculeo vifus eft Perfuafori aliquid confiteri ; iis
quæ fæpius ante dixerat contrarium & repugnans . Sed Hieronymi ver
ba audiamus . Paulus occifus , crucifixus petrus i Ubinam , rogo, Hie
rO
% 66 D E .I Τ I N E R Ε R Ο M A N O.
ceps omnium fuerit . Nam de cæteris ferme omnibus certum. eft , ubi
mortui fint ; de Petro autem juxta hoc mendacium nefcitur , ubi loco
rum martyrio vitam finierit , quo nihil profe&o abfurdius poteft exco
g1tar1 . - -
\
-
t 3 ) Marcus , qui nominatur Ariftarchus.
Q 4 ) Cognomento. -
27o ID E , I T. * I N E R E R O M A N O
gaverim , quippe qui fciam ejus rei authorem effe Hieronymum , & cum
fatis pateat congredi potuiffe qui gentis fuae legatus diu Romae moratus
eft . Non abfimile &, illud peccatum eft , quod reprobatis omnino iis,
quae fub Lini nomine fcripta paffim leguntur, & de Petro & Paulo bre
viter , & velut aliud agens , Perfuafor adjunxit, quod idem fentirem &
de Hegefippo , paucifque adieétis omnino ut par eft credere latere volens,
curfu pertranfit , quafi vefpa dimiffo aculeo. Credo etiamfi pulam au
fus effet , Hegefippi hiftoriam reprobare voluit , ut fimul interpretem
illius Ambrofium , & qui ejus utuntur teftimonio Hieronymum & Eu
febium reprobaret , complurefque alios maximi nominis . Cum vero
dubium non fit plerofque antiquiores Hegefippo ejufJem rei mentionem
fecifTe , confequens eft verum non efse quod Perfuafor ait , confi£tam
fabulam poft Hegefippum . Equidem opinor illo potiffimum argumento
hominem motum efîe ut falfam narrationem illam crederet , . quia fcili•
cet diligentiffimus hiftoriarum inveftigator , poffem , ait , probare mullum
facellum , nec aliam bafilicam ad aliquot annorum centurias ( fic enim ait
ipfe ) Romae & locis ei adjacentibus exaedificaram fuiffe , adderet faltem
€hriftianorum : quafi vero facelli alicujus aut bafilicæ ve! Hegefippus i
pfe, vel confiíta Lini, hiftoria mentionem fáciat . Platina autem ætate
fiia extitifse ait , ut hodieque extat in memoriam illius rei geftae, quan
do Chrifìus Petro obvius fuit , ædificatum Sacellum . Ut vero prorfus
non dubito per Hegefippi tempora Romae Chriftianorum facras ædes
nufquam fuifse , fic iliud mihi fit verifimile, loca ubi Paulus Petrufque
'capitali fupplicio fuere affeéti, infigni publicoque aliquo monimento fuif
fe fignata , ut fere ea loca efse confueverunt , in quìbus de damnatis fup
plicium fumitur . . Declarant hoc nempe verba ìlla Caii antiqui fcripto
is , ut ait Eufebius ( hift. lib. 2. c. 25. ) contra Cathaphrygas difputan
tis: Ego , inquit » babeo trophæa JMpvßolorum , quæ oftendam.. Si enim pro
cedas via triumphali, quae ad Paticamum ducit , aut via Hoflienfi , invenies
trophæa defixa , quibus ex utraque parte ftatutis , Romama communitur Eccle
fia . Qgod utique tunc dixit, cum nondum Romae Chriftianorum ef$ent
templa conftituta. -
`~J
f I N I s
P R I M ae P A R T I s.
I N.
~.
*
. .\
( ; -
-
482} -$
275
I N D I C E
DEL LE COS E N OT A BILI
Cattedrale di Modena. -
7o - - D , - - -
Pino ivi, allora abitava in Modena.ivi. Eremita ; quanto diverſo ſiaſi ritro
- a -
- TV.l. 0
D E L L E C O S E N O T A B I L I. 277
vato nel ſuo diſcorſo da ſuoi ſcrit con prefazione del Cardinale Sado
ti. I 35 leto da ſottoſcriverſi da Modeneſi
Ereſie di Ulrico Velenio. 21. confutate per liberarſi della taccia di Ereſia. 38
dal Cardinale Gregorio. ivi. Forni ( Teofilo ) Canonico della Catte
Eſpreſſioni fatte dal Card. Contarini in drale di Modena. 71
torno il Corteſe. 35 del Forno ( Lodovico ) Cavagliere,
Fſte ( Cardinal d' ) Annot. (1 ) 129 capo di Banca della Comunità di
Modena. ivi .
R Fregoſo, Arciveſcovo di Salerno , en
comiato dal Corteſi, e raccomandato
Fabrici ( Gio: Alberto ) dimoſtra di al Cardinal Contarino. 99
qual ſtirpe nobiliſſima venga il Car
dinal Corteſi. 82 G
Fano ( Coſmo Gerio di Piſtoſa Veſcovo
di ) vedi , Annot. ( 1 ) 123 Garimberti raccomandato dal Corteſi al
Farneſe (Cardinale ) Nipote del Papa Tolomei . 15o
ſpedito legato in Iſpagna. I2o Generale de Minori Conventuali eletto
Faſcitelli ( D. Onorato ) nominato dal al colloquio di VVormazia . 54.
Corteſi. 1 oo. Vedi riſtretto della molto ſtimato, e verſato nelle fa.
ſua vita, ed elogio di queſto perſo coltà Teologiche. 55
maggio nell'Annot. ( 1 ) 1 oO Geronda ( Roberto ) ſcrive al Manu
Fatiche del Card Gregorio intorno la zio. 75. trova il Corteſi celebre do
Scrittura, ed i Padri . 48 po morte, e compianto in Venexia,
Faucher (Dioniſio) loda il Corteſi ſcri egualmente che in Roma. ivi.
vendo ad Iſidoro Clario. 78 Giberti ( Matteo, Veſcovo di Verona)
Feltre ( Monſignor Veſcovo di D eletto viene nominato dal Corteſi nel viag
in luogo del Cardinal legato al Col - gio di Roma. I 14 Vedi Annot. (1)
loquio di VVormazia . 53 1 V1 -
Feſte ſolenni fatte in Modena per l'ele Giorgio (Fra Franceſco ) nominato co
2ione del Cardinale D. Gregorio. 37 me autore di certa Apologia. Vedi
Filonardi ( Ennio ) Cardinale Veſcovo Annot. ( 1 ) - - I 16
di Veroli. . 1 38 Giovanni Cardinal de' Medici, ſi cerca
Flaminio ( Marc Antonio ) eletto al diſtorlo dal propoſito di farſi Mona
colloquio di VVormazia. 5 4. Scri co. 18. Sua riſpoſta, e contegno ſu
ve in lode del Corteſe. 77. Vedi tal affare. - ivi.
riſtretto di lui nell'Annot. ( 1 ) 1 o1 Girolamo Abbate di Monferrato, a cui
Si loda dal Corteſe una di lui Ope il Corteſi ſcriſſe un Ode poſta ſotto
ra inſigne ſopra il XII. della Meta il n. 4. p. 15 9. in lode di S. Ono
fiſica d'Ariſtotele. Io3. dovea fare rato. Vedi di lui ſotto il medeſimo
il viaggio di Roma. I 14 ſi aſpet a titolo all'Indice del Tomo II.
ta a Praglia per far ſtampare una Gonzaga ( Cardinal Ercole ) nomina
Tarafraſi dei Salmi. º 2
º t0 - - Io 5
Formolario ſpedito da Roma a Modena Gregorio corteſe fiori ſotto Paolo III. 1 1.
Sua
278 I N D I C E
sua Naſcita. 12. Al Secolo ſi chia Franceſco I. Re delle Gallie. ivi
mava G.cº Andrea. 13. In età di Ottiene al Capitolo della Cattedrale
tre anni perde il Padre. I 3. Tren di Modena moderazione dalle impo
de la laurea Dottorale nella Giuriſ ſizioni ſopra i Beni Eccleſiaſtici. 42.
º
prudenza. 14. E' eletto Uditor delle E' eletto Veſcovo di Urbino con pri
Cauſe del Card. Gior de' Medici. ivi. vilegio di uſarla Porpora. 39. Sue
Titoli decoroſi conceſſigli dal Pontc diligenze per la cura di Urbino. 43.
fice. I 5. A motivo di graviſſima Suo Teſtamento, Morte, e sepoltu
malattia è obbligato laſciar la Cor ra. ivi. Eletto al Colloquio di VVor
te . ivi . Si ordina Sacerdote. I 6. maxia. 54. come ſia verſato nello
riſolve di ritirarſi dal Mondo. ivi. ſcriver latino. 55. Sua amicizia col
Si ritira nella Congregazione di S. Cardinale Contarini. ivi. chiamato
Benedetto di Tolirone. 17. Fa la da Modeneſi in propria difeſa contro
ſolenne profeſſione . 19. Prende il la imputazione di Ereſia. 57. Sot
nome di Gregorio. Laſcia erede il toſcrive gli Articoli ortodoſſi de'
Monaſtero. ivi. E' deſtinato alla ri Modeneſi. 7o. Eletto da Paolo IIF.
forma del Monaſtero Lerineſe. ivi . con ſuo Breve del Titolo di S. Ci
Molti ſi portano in Lerino per ve: riaco. 74 chiamato con un ſecondo
derlo. 2o. Apre in Lerino un Ac Breve dal Papa. 1 1 3. parte da
cademia di lettere. ivi. Sue occupa Venezia a due di Settembre e paſſa
zioni oltre gli Studi. 22. Paſſa da per Modena. I 14. Fa molte ricer
Lerino a Genova. ivi. Si porta a che nelle Biblioteche per rinvenir
Modena, e di là a Roma. ivi. Al coſe ſpettanti a Concilii. ivi. Brama
tri ſuoi viaggi. 23. E' eletto prio aver ſtanza a Monte Caſſino. I 18.
re del Monaſtero di Lerino. 24. Ne E' contentiſſimo eſſer deſtinato a Pra
proccura la diſpenſa, e la ottiene. glia, ivi . gode di ottima e dotta
ivi. E' eletto Abbate. 25. Suo ma compagnia. 123. Deſidera levarſi di
meggio per la ſoſtentazione del Mona Lombardia, e metterſi in pace nel
fiero di Lerino. ivi. Entra nel go Monaſtero della Cava. 13o. si la
verno del Monaſtero di S. Tºietro di gna di certa impoſizione poſta a Be
Modena. 26. E' eletto Abbate di nedettini di Ducati 2 oooo. 14o. In
Terugia. 27. Di S. Giorgio Maggio terpone la grazia del Contarino per
- re di Venezia. ivi. Di Praglia. 31. lo ſtabilito pagamento. 138. Partito
Di Polirone. ivi. Arrichiſce di fa da Genova ſi ritrova a Milano con
briche il Monaſtero di S. Giorgio. 27. indiſpoſizione catterale. 14o. Scrive
Intraprende la viſita di molti Mo al Bembo, e gli dà notizie del Maſ
naſteri, ivi . E' deſtinato dal Ponte ſolo , e di certo M. Torquato. 147.
fice con Breve a riconoſcere le ra : Annot. (* ) . -
Iſidoro ( P. Clario ) viene eletto Prio Marco ( Don ) Vedi Annot. (1) i 12
re del Monaſtero di Modena. I 19. Mareſcotti ( Bartolommeo ) Dottore in
vien lodata una di lui Orazione . ambe le leggi, e Sindico della Ma
1 29 gnifica Comunità di Modena. 71
L Maſſimo ( Monaco in Lerino, ora Iſola
S. Onorato ) 154. Fu Abbate del
Lampridio ( Benedetto ) Poeta celebre. Monaſtero dopo Onorato. 174. Vedi
Encomiato. Io4 paſsò al ſervizio ivi breve dettaglio di ſua Vita. . .
di Federico II. Duca di Mantova . Maſſolo Gentiluomo Veneziano nominato
Riſtretto della ſua Vita vedi Annot. 12 r, come chieda eſſer fatto Mona
(2) 1 o4. 195 co, come ſia irregolare. ivi, come
Legittimazione di Erſilia, figlia natu. gli foſſe per delitti commeſſi al ſecolo
rale di Jacopo, donna letterata. 4o impoſta taglia da Veneziani. Il Car
Lerina ( Iſola ) in cui lode compoſe un dinale Contarini per interceſſione del
Saffico il Corteſe. 154 nominata in Corteſi ſi adopera per lui - 1 25
molti luoghi della Vita del Corte Monaſtero delle Monache di Breſcia ,
ſe: ora chiamaſi S. Onorato, Iſola ſoggetto alla Congregazione Caſſine
del Golfo di Lione, - fe; diſordini inſorti, e riparati. 141
Lettere del Corteſi non più ſtampate . Monſignor di Mantova, Cardinale, in
99. tutte dirette al Cardinale Con mano del quale è reſtato il Governo
tarino. dopo la morte del Duca, encomiato
--- del Corteſi al Bembo. I 44 1 36
---- de Conſervatori di Modena al Cor Moroni ( Cardinale ) chiamato da Mlo
teſe congratulandoſi della di lui eſal daneſi in propria difeſa contro la im
ta? ione al Cardinalato. I 47 putazione data loro di Freſia. 57.
---- del Corteſi a Conſervatori di Mo Si ſottoſcrive ai Capitoli ortodoſſi de'
dena. 148 Modeneſi. 7o
Luterani e veggono di mal occhio gli Morte di Jacopo Corteſe Cugino del
Ordini Regolari. 33. negano voler Cardinale Gregorio. I 5
veniee al Concilio. 119, ſempre più Morte di ſua Madre, e ſue ultime diſ
inquieti. , i 32 poſizioni. 27
Morte di Jacopo ſuo Fratello. 41. Suc
Mi - . . cede nelle 4 chieſe vacate per la
di lui morte . ivi.
Maeſtro del Sacro Palazzo, eletto al , - -
O
- - Sadoleto ( Cardinale ) ſuggeriſce al
Papa D. Gregorio per Cardinale. 35
onorato ( S. ) Vedi breve raguaglio di è chiamato da Modenesi a difender
iui. 174. leggeſi un'Ode del Gorteſe li dalla imputazione di Ereſia. 57
in di lui onore. 157. ed altra. 159 Si ſottoſcrive agli Articoli ortodoſſi
de Modenesi. 7o. è deſtinato al Con
P cilio come uno de quattro Legati
fi 1 19. Vedi ivi l'Annot.
Taolo Corteſe. Si legge in ſua lode un' ( 1 ), -
ode latina del Cardinale Gregorio, Sanità ſoſpetta nei contorni di Man
con a fronte la verſione Italiana. tova , - I2 3
152. chi foſſe queſto Polo vedi 168. Sentimenti del Bembo, Teocreno , e
e 172 Lyron ſopra le lettere del Corteſe. 44
TPaolo III comanda al Cardinale Gre Severo Varino Tºiacentino Monaco Ci
-
gorio che componga una Congrega ſtercienſe Maeſtro del Cardinal Gre
zione preparatoria al Concilio Ecu. gorio, . l 3
menico intimato. 28. ſoggetti che la
compoſero. ivi - ſcrive un Breve al
Cardinale Corteſe chiamandolo a Ro Taſſoni ( Gio: Battiſta ) Dottore in
ma ad un Sinodo particolare. 52, con ambe le leggi, uno de Magnifici
altro Breve gli dà il Titolo di S. Conſervatori di Modena. 71. Invia
Ciriaco. 74 to da Conſervatori al Cortesi per
Tºietro ( Frate... da Modena) con gran congratularsi della di lui eſaltazione
fervore predica in Mantova . 12 o al Cardinalato. - 148
Toeſie Latine del Corteſe con a fronte Teiſſier ( Antonio ) forma grande elo
la Verſione Italiana. I 52 gio di due della Famiglia Corteſe -
Tolo ( Cardinale ) fcrivendo al Con di Paolo Protonotario Apoſtolico, e
tarini ſi rallegra che sia ſtato creato del noſtro Cardinale. 82
Cardinale il corteſe. 79. E racco Teſtimoni della Dottrina, ed opere del
mandato dal Corteſe al Contarino . Corteſe. - 77
99 Si loda la di lui opera ſugli Tolomei ( Claudio ) ſcrive al Cardi
affari della Religione d'Inghilterra. mal Cortesi ſul propoſito del Garim
1o4. E' deſtinato al Concilio. 119 berti, I5o
-
Tommaſo Campeggi Veſcovo di Feltre
R ſi elegge per Teologo il Corteſe nel
Raffaelo ( Frate ) Predicatore, viene maneggio che aveva di unire la
dal Corteſi raccomandato al Conta e Germania diviſa in fazioni per l'
rini , I34 e Eresia. - 33
- Trc
D E L L E C O S E N O T A B I L I. z31
Treviſano ( M. Domenico ) nominato 114. Vedi notizie di lui alla nota
dal Cortesi per aver avuto gli ſcritti, (3) ivi , commemorato ſotto nome
del Contarino. 119 di Veſcovo di Capo d'Iſtria. 129.
Tulio ( Meſſer Legeva publicamente viene raccomandato dal Cortesi al
gli Evangelj in Verona, lodato dal Contarini, onde sia liberato da cer
Corteſi. - 12 o ta pensione impoſta al ſuo veſcova
V to. ivi. come deſſe ſoſpetto di poca
credenza, e come in fine ſpiegaſſe
Valentini ( Bonifacio ) Prevoſto della carattere. Vedi Annot (2) I 29
Cattedrale di Modena. 8I
Varino ( D. Severo ) raccomandato dal Z
Cortesi al Cardinal Contarino. 99
Vergerio ( Monsignor ) viene dal cor zelo del corteſi nelle fazioni di Ge
tesi nominato ſotto titolo di Legato. 710704 , 25
-
.
*\
•, - - * . \
a8x *. *• -* -*- -* •
- - .
i \
, » t * .• • * - - -
* . - [* *, . , * * •
:
•
* , N D E X. R. ERUM --
-
, Durnus Gabriel Simone Duce mortuo Bellum iadiâum inter Leonem x. & Urbi
eo magiftratu a Genuenfibus 'infigni ni Ducem Pax univerfi orbis fubfequi
tur. r 8y tur . 18 r
---- populari tumultu magiftratu dejicitur ib. Bifamnis fluvius Genuam aliuens ab anti
Antóniottus Adurnus afridente fortuna in quis Feritor di&us . 1 9$
Ducem eligitur. 185. fe, & urbem Gal Boccanigra Simon primus Dux Genuenfium.
lorum Regi dedit. ibid. 1 86. eo magiftratu dejicitur. ibid.
Adurni fratres Antoniottus, & Hyeronimus Bononia deligitur pro loco conventus inter
ab O&aviano Fregofio urbe expelluntur . Leonem X. & Francifcgm I* m S8
1 89. a Profpero Columna in exercitu re
cipiuntur. i 91. Adurni , Alphonfufque C
ADava!us in fuburbio Phafeolo di&o ma ?
fr. cum triremibus Gallis in auxilium Genuae Romani Imperii everfio ab animorum dif
fupervenit . abo. comiter a Fregofio *ex* fenfione ,`& difcordia profe&a . 18o
`cipitur . aot. de murorum oppugnatorum
r --,
*; àd Senatum £
débilitate Fregofium admonet.
mittitur, $it.
T. ; ibid. • •
-
efeétionem a Gallis perfuadeat. 198. con Salomon Francifcus , & Petrus Onophrius
*.
• . 1• - •
- - -
* --*
• -
& _• - .
Urbini Ducis bellum contra Leonem Pont.
Robertus Marchiae dominus a Carolo V. compofitum. 181
-;,^') , -
- ,
-
,
• •* • • _•
. . : * . • ** '*
- .r; **
- n.
- p.
! , '. . . . '•'•
· · ·· ·· · · · ··
*, - - … r*
• * • -, ** oi .
, * , ' ' •. •')
-
*.
t e * • }
- - • • * -* » , • *_
i •i. .* • : * - . *'*. * • • !
- - * - *. u.i' ! *
• • •; - - - • _•
… 286 *. : - J: - - : :: …. t
q.
-*
' . . . . A . ID»
B,
Faber (Jacobus ) Stapulens. » 61. V Ad. (i).
Birnabas perducit Antiochiam Divum Pau Fames quæ Claudio imperante, Romanum,
orbem afflixit . 2+4
lum pag. 22. v. Romae Chriftum. annun
tiaffe feFtur Tiberii tempore. Fafciculus temporum liber nullius au&oritál
t. S - , -*
z56.
- C. - * • . -; . -
. * _ - - - G.
Chryfoftomus ( Joannes J Epifcopus Con
ftantinopolitanus. 2 28 Gregorins Magnus Pontifex maximus fau
Cicero Marcus Tu}]ius. datus. 2 y3 zzr;
Claudius Imperator , qttando ad imperium H.
eveétus. zzz. eo imperantes dira fames *••, . • *y • *,*
Romanorum orbem fere femper afHixit . - • •,• -
-,• I
Jofe
I N D E X R E R U M. 287
p" ad ". Co
I oſenſes, & Epheſios Roma ſcripta. 249.
& ſeqq quare in his nulla Beati Petri
Joſephus Flavius Hiſtoricus. 262. quare in mento habeatur . 2 - 1. 2 ; 2. Romam in
ſuis libris Petri mentionem non fece greſlus biennio in ſuo conducto oratur. 252.
rit. 263 a Nerone in libertatem aſſertus in Italiam
Ireneus Epiſcopus Lugdunenſis. 233. V. ſecedit. 25 5
Adnot. (a ) Petrus Apoſtolus Paulum Hyeroſolimae ex
Judei magnam vim auri quotannis ad tem cipit. 22 1. Eneam paraliticum ſaluti re
pli ornatum Hyeroſolima portabant. 223 ſtituit. 22 . Thabitam revocat ad vitam :
ſclaudio imperante expulſi - ibid. ibid. Cornelium Romanum cum familia
Bapt zat. 228. quotannis Antiochia mo
IL ram tra terit. 2a8. ab Herode in Carce
rem conjećtus Angeli miniſterio liberatur,
La tantius, eſus teſtimonium de Romano 22 3. ejus primus ad urbem adventus ſub
D. Petri Eoiſcopatu. 229 Claudio. 239. adverſariorum argumenta
Leo Magnus Romanus Pontifex - 219. lo eamdem profectionem negantia diluuntur.
cus ex ſermone primo de S-S. Petro & 239. 24o. Claudii edicto Judaei Roma
Paulo. 225 expelluntur . 239. de foedere ab eo inito
Linus Romanus Pontifex. 2 28 cum l'aulo ut hic intergentes, ipſe Judaeis
Ludovicus Bavarus Imperator. 22o. V. Ad predicaret. 25o. ab Ethnicis iterum com
nr.t. (a). prehenſus III. Kal. Julii anno 45. mar
Lucas Evangeliſta multa in actis hiſtorio tyrio coronatur Neronis juſſu. 228. 23o.
i" praetermiſit . 2 8. ejus ſilentium
e Romano Divi Petri itinere in actis
per annos 2 5. Romanum Pontificatum te
nuit . 2 a 8
nihil officit e uſdem itineris veritati. 1b. Pesrus Alexandrinus Epiſcopus. 23e
M R
P r
Papias Epiſcopus Hyeropolitanus: 233 Tertullianus. º
Paſſionale de vitis Sanctorum. 237. V. Ad Theofilatus Bulgaria Epiſcopus. 2º3
not. (b) .
Paulus Apoſtolus Hyeroſolima ad Pitrum V
venerandum proficiſcitur - 22i. in Syria
& Cilicia regionibus triennio verſatus a Velenus Udalricus Lutheranus omnium pci
Sancto Barnaba Antiochia perducitur. 2: 2. mus Romanum D. Petri iter, 8c Epiſco
de foedere inito cum Petre ut hic Ju patum ex profeſſo impugnavit . 219. V.
daeis, ipſe vero inter gentes predicaret. Adnot. ( a ).
25o. ejus cum Barnaba diſenſio. 245. E
F I N I S,
-- -*------ – —
·
·---- |-*
****
·,
*
----•-!:----*
* ·*
|-…|-*( 4.
-
· -ae
-------- ***
·*
.•
--
.- -
~
·|×·· -
·----
!
… * * ·→
|-|
·· · ·*|
·· ·|-|
→|--
* -
·
~| |-
--· • ¶-→
- * *|-|-|-· · · -
* • •-------- «*...*
- , • .· *----
· * * --
· * ••-·
----
•
.*----|-
*
·
------- »• • • • • ¶----
! - <! -●º º• •
- - --
•
-
|-
·|-··
… *|
· ·
→ +
-
·rº
----·
-----
·
·••*
-*----- ·
|--
…- -· · * (|-
§ → · ----*****·|-* …
|-***
···• •- …●-----
|-
→
----|-
----
--------}··
* _ (|
|-|-·!··
·|-*.*·
·|-- :
-----
*
f·:----
----
·
· *-*.
|-|-
* … ·--
|---------
----·:-----|
*--------•
* *• *»- * *
•!b;
·+ ·
* , ,
·-
·* ·· *
• • *.**`-----~
·|-·----
|-!|-·|
----
··|-
|-
*-- .----|
----
-|-*----
- -
|--
|-** **** **----.|
· ·· ·* ** • ••• ••|-* • • -••
** ----| ·∞ .+
|-• • -:',• • • •→ *·----
·
·
*
·
… • •
- - - - -- - - - - - - ----№
± − × , !* = E − −-
! !!!!!-- ~- - - -|-E – №, º *
·
|-25±√∞:',
|-·
||ſ
|łº
|×,
ae},|
*
:
*
:’
:
*